CAMENA Early Modern Latin Texts

TRACTATVS POLITICO-HISTORICO-JVRIDICVS DE JVRIBVS ET PRIVILEGIIS CIVITATVM IMPERIALIVM, TAM GENERALIBVS, QVAM SPECIALIBVS, ET DE EARVNDEM MAGISTRATVVM OFFICIO: IN SEX LIBROS DIVISVS. Quorum I. Generalia continet, circa Civitates tam municipales, quam Imperiales, veluti earundem notationes, significationes, definitiones, divisiones, origines, causas efficientes, materiales, formales, finales, effectus, actiones, probationes, incrementa, conservationes et contraria. II. Jura et Privilegia Civitatum Imperialium, generalia continet. III. Comprehendit Specialem descriptionem Civitatum Imperialium, earumque originem, jura et priuilegia specialia, secundum ordinem Alphabeticum. IV. Continet Civitatis, Respublicas, Provincias et Regna unâ cum Civitatibus ab Imperio Romano-Germanico avulsa. V. Officia Magistratus Civitatum imperialium continet. VI. Agit de officio Civium et Subdttorum erga Magistratum. AVTHORE PHILIPPO KNIPSCHILD, Medebachio Westphalo, J. U. D. et Reipublicae Esslingensis Syndico. EDITIO TERTIA PRIORIBVS MVLTO AVCTIOR. Scilicet Accedunt in hac Editione DN. IOH. IACOBI SCHMAVSSII, Juris et Hist. in Universitate Goettingensi Professoris Celeberrimi, Notae insignes ad Textum Knipschildianum, nec non Generosiss. DN. IACOBI STVRM de STVRMECK , Praetoris quondam Civitatis Argentoratensis, Ejusdemque ad Imp. Reges, Electores, Principes, et Comitia Imp. Legati frequentissimi, Extractus Omnium eorum, quae in Comitiis Imp. ab A. 1427. usque ad A. 1517. celebratis, fuere tractata, ex Editione et cum Notis luculentis DN. IACOBI WENCKERI, JCti et Consulans Argentinensis, Quo labore eximio Res Civitatum Imperialium non parum illustrantur. CVM PRIVILEGIO SAC. CAES. MAJESTATIS. ARGENTORATI, Sumptibus JOHANNIS BECKII, An. MDCCXL.

CAPUT IX. De Jure Homagii.

1. Priscis temporibus magistratus subditis se juramento obstringere non fuisse solitos, nonnulli affirmant.

3. Et olim quoque nullum Imperium fuisse et etiamnum esse, in quo Princeps mutuam fidelitatem non praestiterit, probatur, et n. 4.

7. In Leges Fundamentales jurant Reges Galliae, Hispaniae, Angliae, Sueciae, Transylvaniae.

25. Ad eum, qui simplicem jurisdictionem habet, homagii exactio pertinet, et n. 26.

27. Alii homagii exactionem neque meri, neque mixti Imperii, nec simplicis jurisdictionis esse docent.

29. Iuramentum fidelitatis praestare tenentur omnes subditi, cujuscunque conditionis.

38. Si quis plura habeat domicilia et in uno tantum habitet, ubi homagium praestet, et num. 39.

58. Formula sub qua Senatus populusque Coloniensis novo Regi Romanorum jurare fuit solitus.

60. Olim quoque Status majores unâ cum subditis Imperatori homagium praestiterunt, et adhuc hodie per se vel legatos suos jurare solent.

62. Quod si Imperator a Civitate Imperiali, vel Dominus territorii a subditis longissimo tempore homagium non exegerit, an nihilominus id postea exigere possit?

75. Negligentia non operatur, ut negligens jus suum perdat, nisi in Casibus in jure expressis, et si necessitas non exigit, patria tamen non remittit.

PRaecedente Cap. 8. n. 162. dictum est, quod Rerumpublicarum moderatores, ac Civitatum Imperialium magistratus in Reipublicae leges fundamentales jurare teneantur. Quamvis [note: 1.] enim priscis temporibus Domini ac magistratus subditis juramento se obstringere non fuerint soliti, secundum Alvarot. in c. 1. de form. fidel. Afflict. in c. Imperialem. de prohib. feud. [note: 2.] alien. per Frider. Hodie tamen aliud consuetudine inductum videmus: Quemadmodum enim hodie subditi et Cives jurant Dominis et Magistratibus suis obedientiam et subjectionem; ita quoque vicissim Domini et magistratus pro more et consuetudine jurant, vel data fide promittunt, se subditis suis fidos futuros, justitiam administraturos, subditos et cives defensuros, et quicquid privilegii, vel rationabilis consuetudinis habent, id eis salvum illibatumque mansurum, Besold. thes. pract. verb. Huldigung. vers. ita Domini vicissim. et de magistrat. cap. 2. n. 6. Matth. Stephan. de jurisdict. [note: 3.] lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 282. et seq. Unde nullum olim Imperium fuisse, ac etiamnum adhuc hodie esse, in quo Princeps mutuam fidelitatem subditis expresse vel tacite non promittat, tradit post Anton. Gothofred. in disput. de Imperat. Leg. solut. quae extat apud Goldast. in polit. Imper. lib. 13. Mejer. in disput. quomodo Imperat. sit mundi Domin. conclus. 6. lit. D. in princ. Steph. jun. in vind. contra Tyran. pag. 149. seq. Joh. Bruning. de homag. concl. 171. Et per jusjurandum officii administrationem suscipi, scribit Camill. Borel. de magistrat. edict. l. 1. c. 1. Et nullum in toto orbe Christiano, vel Principem esse, cujus majestatem non comprimat et circumcidat, vel jusjurandum, vel inita cum Regni ordinibus certa pactio, scribit Hortleder. apud Arumae. discurs. 26. concl. 4. [note: 4.] Idque etiam ab antiquissimis Romanorum Regibus factum fuisse, refert Tacitus. Juravit enim ipse Trajanus Augustus, Richard. Dieter. de summa summi Imper. potest. concl. 74. Quemadmodum etiam de populo Romano, Caesari et caeteris gubernatoribus certa jurisjurandi capitula praescribente, textus extant in l. rem non novam. C. de judic. Novel. 8. c. 7. et [note: 5.] Novel. 17. c. 1. Imo etiam ipse Rex Regum et Dominus dominantium foedus cum Ecclesia, uti etiam cum Israëlitis percussum jurejurando, per dextram suam, per sanctitatem suam, per vitam et animam suam, praestito confirmavit, Josuae. 1. vers. 6. Esaiae. 62. v. 8. Psalm. 132. v. 11. Ita etiam Sauli Regi electo traditur lex Regia, secundum quam promisit imperare, 2. Samuel. 5. v. 3. Joas universo populo terrae in domo Domini Jojada summo Sacerdote verbis praeeunte homagium praestat, 2. Regum. 11. v. 17. Et Josias promittit, se observaturum praecepta, testimonia et statuta in libro foederis comprehensa, quibus nominibus intelliguntur leges, quae tum ad pietatem, tum ad justitiam pertinent, 2. Regum. 23. v. 3.

[note: 7.] Leges fundamentales Regni Gallici praecipuas refert Hotoman. de antiqu. jur. Reg. Gall. l. 1. c. 23. Rex Hispaniae ad certos articulos jurat, se defensurum Ecclesiam, et justitiam bene administraturum, juxta leges patrias, Concil. Toletan. 4. c. 74. concl. 6. cap. 3. Althus. polit. cap. 19. n. 42. Angliae Rex jurat, se tota vita exhibiturum reverentiam et honorem Deo: Se dicturum jus populo aequabile, et abrogaturum omnes iniquas leges et injustas consuetudines, Althus. d. cap. 19. num. 41. Et leges, in quas Brabantiae Principes suis subditis jurare solent, refert Althus. d. cap. 19. n. 46. Joh. Bruning. de homag. conclus. 438. Ac formulam, qua jurarunt Henricus et Stephanus Bathori, Reges Poloniae, referunt ex Bodino Althus. d. cap. 19. n. 45. Arnisae. polit. relect. lib. 2. fol. 1103. Sueciae Regis juramenti tenorem refert Joh. Bruning. de homag. concl. 440. Transsylvaniae Principi Bethlehem Gabrieli praescriptas leges, in quas juravit, recenset Bruning. d. l. conclus. 442.

[note: 8.] In Imperio Romano ipsi Imperatores in certas leges Imperii fundamentales, jurare tenentur; quae dicuntur Capitulationes Caesareae, de quibus videre licet Johan. Limnae. in tract. ad Capitulat. Caesar. per tot. Bened. Carpz. de leg. Reg. Germanor. per tot. Et quomodo olim Reges Statibus juraverint, vide apud Lehm. [note: 9.] Chron. Spirens. l. 2. c. 4. Et post Imperatorem, in Imperio Romano-Germanico Electores, Duces, Principes, Comites, Barones, Nobiles immediati, et Senatus in Civitatibus Imperialibus, aliique Status non solum Politici, sed etiam Ecclesiastici, antequam sua regimina capessunt, suis subditis et Civibus juramento se devinciunt, sicuti praeter ipsam experientiam,

[note: 10.] Ita etiam in Atheniensium Republica Archontes, id est, Principes sive duces, in regia porticu adigebantur in suscipiendo magistratu juramento promittere, se regiminis leges servaturos, neque donum accepturos, alioquin auream Delphis statuam repensuros, refert Keckerman. in disput. ext. polit. Spec. disp. 3. [note: 11.] concl. 1. Bruning. de homag. concl. 250. Sic quoque Senatus Imperialis Civitatis liberae Argentinensis, quotannis 3. Id. Januarii, publice in pegmate juxta cathedrale templum erecto, juramentum universo populo, et populus vicissim in area stans ipsi solet praestare, teste Hentzler. in itinerar. German. Gall. Angl. Ital. fol. 12. [note: 12.] Quod etiam hic Eslingae Dominica prima post Festum Jacobi Apostoli fieri solet, ubi primum Consul, et postea Senatus et Cives ad articulos sibi ab Archigrammateo publice praelectos jurant, quod etiam in omnibus aliis Civitatibus Imperialibus statuto tempore fieri consuevit.

[note: 13.] Imo etiam in municipiis quivis superior ex Civibus universitatis constitutus praefectus atque magistratus, qui universitatis negotia gubernat, juramentum fidei ad certos articulos praestat universitati constituenti, vel superiori, vel iis, quibus a superiore vel universitate circa hoc privilegiata commissum est, et tunc demum a singulis civibus juramentum obsequii exigit, Althus. polit. c. 5. Besold. de jur. [note: 14.] ordin. Civ. c. 2. n. 9. Atque ita magistratus prius, et postea subditi et Cives jurant; nisi aliud consuetudine obtineat, Joh. Bruning. de homag. concl. 6. seq. Ritter. de homag. concl. 120. Solent enim ut plurimum juramento Senatus inseri certa capitula et conditiones, ubi magis est, ut prius juret magistratus et senatus, Reinking. de regim. secul. l. 1. class. 5. c. 3. num. 8. et ubi subditi conditionaliter sunt obligati, necesse est, ut prius Senatus conditioni satisfaciat. Michael. Haintz. de jur. Civit. Imper. conclus. 41. lit. c. Post Dominum et magistratum subditi et Cives juramentum sive homagium praestare tenentur. Quemadmodum enim alii Domini territoriales ac magistratus, ita etiam Civitates Imperiales, et qui easdem repraesentant, Consules et magistratus homagium subjectionis sive juramentum fidelitatis et obedientiae a Civibus suis exigere et recipere possunt, Bruning. de Var. univers. spec. concl. 33.

[note: 15.] Idque jure magistratus, cum omnes in genere omnem jurisdictionem perpetuam habentes, subditos suos ad fidelitatis juramentum praestandum compellere possint, Surd. cons. 47. n. 39. Petra de potest. Princ. cap. 10. num. 38. Ziegler. §. nobiles. concl. 1. n. 3. Besold. thes. pract. verb. Huldigung. vers. notissimum est. Quod etiam sacrae scripturae exemplis probat Reinking. polit. Biblic. l. 2. axiom. 106. Imprimis vero jure territorii, sive superioritatis territorialis, utpote cui exactio homagii, sive juramenti subjectionis, die Huldigung, adscribitur. Knichen. de jur. territ. cap. 3. num. 245. seq. Natta cons. 638. Matth. Stephan. de jurisd. l. 2. part. 1. cap. 7. n. 209. seq. Vultej. 3. Marpurg. consil. 35. n. 27. seq. Besold. de jurisd. c. 18. in princ. Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. n. 38. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. c. 4. n. 2. Mingius de super. territ. conclus. 64. Ritter. de homag. concl. 48. [note: 17.] cum hujusmodi homagii praestatio prima sit subjectionis agnitio et confessio, Knichen. d. c. 3. n. 269. seq. Gail. de arrest. e. 6. n. 10. Thom. Michael. de jurisd. concl. 57. lit. a. Ernest. Cothman. cons. 47. n. 38. Meichsner. tom. 2. lib. 2. decis. ult. num. 122. seq. Hier. Schurff. vol. 3. cons. 35. num. 13. Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. n. 40. Reinking. d. c. 4. n. 3. et seq. Vietor. de exempl. concl. 36. Besold. thes. pract. verb. Huldigung. in princ. Superioritatis insigne et tessera, Knich. d. c. 3. n. 238. et seq. et n. 260. et in epops. n. 200. et de Sax. non prov. verb. Ducum. c. 5. n. 572. seq. Vultej. d. cons. 35. n. 30. vol. 3. Goeddae. respons. de restit. Baron. Vallendar. n. 125. et maximum obsequii et humilitatis signum ostendat, Marta de jurisdict. part. 1. cap. 27. num. 1. adeo, ut qui homagium sive juramentum hoc subjectionis praestat, propria confessione, et quidem jurata, se subditum constituat, perinde ac in eo, qui confitetur, se teneri pro aliquo, ait Knichen. d. c. 3. n. 267. Eoque subjectionem probari, docent Gail. de arrest. c. 7. n. 10. Hier. Schurff. cons. 35. num. 13. cent. 3. Mascard. de probat. concl. 948. n. 19. et 21. Schönborn. 5. [note: 18.] polit. c. 30. et instrumento juratae fidelitatis probari quasi possessionem jurisdictionis, tradunt, Socin. sen. cons. 187. col. 4. vers. primo probatur. l. 2. Hostiens. in c. si diligenti. X. de praescript. Menoch. retin. possess. remed. 3. n. 579. Mascard. d. concl. 948. n. 19. seq. uti et instrumento liberationis a fidelitate, Oldrad. cons. 296. in fin. Bald. in l. moveor. C. de serv. expon. Menoch. d. l. n. 580. Mascard. d. concl. 948. n. 18. et 20. Unde testimonium omni exceptione majus, probationemque probatam der Landsasserey homagium, seu juramentum subjectionis esse, tradit Besold. thes. pract. verb. freye [note: 19.] Reichs Ritterschafft. vers. est et testimonium. Proprieque homagium, die Erb-Huldigung, refertur ad naturalem Dominum, angebohrne Herrn, et praecipuum respectum habet subjectionis, quia juratur, daß sie ihrem angebohrnen Herrn, und dessen Erben, wollen treue und gehorsame Unterthanen seyn, Gylman. Cameral. decis. 60. n. 8. l. 2. Dann die Erb-Huldigung bringet die Ober-und Herrlichkeit mit sich, Bald. in l. decernimus. C. de Episc. ac cler. Specul. tit. de locat. §. nunc aliqua. vers. 64. et inter Civiles actus superioritatem edocentes primas obtinere partes juramentum assecurationis, Erb-und Huldigungs-Pflicht, tradit Knich. de jur. territ. c. 3. n. 278.

[note: 20.] Hinc quoque homagium exigunt Domini territoriales, seu illi, qui superioritate territoriali fruuntur, Ritter. de homag. conclus. 26. et 61. seq. ex quo etiam homagium infallibile signum dicitur superioritatis territorialis, der Lands-Obrigkeit, Knich. de jur. territ. cap. 3. num. 238. seq. Wehner. pract. obs. verb. Lands-oder Erb-Huldigung, Goeddae. in respons. de restit. [note: 21.] Baron. Vallendar. num. 349. Quales sunt quilibet

magistratus, non solum qui jurisdictionem sublimi et regiae potestatis lege dotatam habent, quae et Principalis, sive territorialis dicitur, die Landesfürstliche Obrigkeit, qua utuntur Reges et Principes, R. A. zu Augspurg. de anno 1548. §. wiewol auch. Knich. de jur. territ. cap. 1. num. 334. et 341. Vel qui utuntur der Lands oder hohen Obrigkeit, ut alii status Imperii immediati, vel die Hoheit, Goeddae. d. resp. num. 66. et 448. Vel etiam die Lands-Ober-und Herrlichkeit, R. A. zu Augspurg de anno 1559. §. und wiewol in solcher. vel Bottmässigkeit oder Gebieth, legitime. adquisiverunt, veluti Civitates Imperiales et immediatae, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. wo auch. et de anno 1559. §. und wiewol in solcher. Meichsner. tom. 2. lib. 1. decis. 8. num. 3. Reinking. de regim. secul. class. 5. lib. 1. cap. 5. num. 29. seq. et cap. 3. per tot. De quibus supra cap. 5. num. 7. seq. Sed etiam alii hic Domini territoriales dicuntur, qui jurisdictionem tantum perpetuam vel vogteicam jurisdictionem, Coler. de process. exec. part. 2. cap. 1. num. 105. Wehner. verb. Gericht, Obergericht, seu jus particulare habent, Gylman. tom. 1. part. 1. tit. 2. vot. 1. num. 48. Sicuti etiam qui a Domino suo superiore ex indulgentia ac conniventia districtum, in quo aliqualis jurisdictio exercetur, Volckmar. de jur. Princ. cap. 1. num. 5. vel dioecesin obtinent, Schönborn. 1. polit. cap. 12. qui ob hanc concessionem superioris jurisdictionem exercere possunt, Ziegler. §. Civitas. concl. 1. num. 11. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. c. 7. membr. 2. n. 138. et 142.

[note: 22.] Hinc quoque Nobiles immediate Imperio subjectos a rusticis et subditis suis, tanquam Dominos et magistratus homagium sive juramentum hoc subjectionis exigere posse, concludunt, per c. 1. qual. deb. vasal. jur. 2. feud. 5. et ibi Isern. Alvarot. et alii. Ziegler. §. nobiles. conclus. 1. num. 2. seq. Besold. verb. Huldigung. vers. notissimum est. Joh. Bruning. de [note: 23.] homag. conclus. 319. Imo vasallos et Nobiles quoque mediatos in castris et pagis feudalibus a subditis feudalibus homagium exigere, non tanquam Dominos naturales et territoriales, sed tanquam feudi possessores, tradit Mingius de super. territ. concl. 77. Sed an vasalli subditi domino infeudanti homagium praestare teneantur. Vid. Klock. v. 1. cons. 17. et 18. per tot. [note: 24.] Et cum hodie Civitates quoque provinciales sive municipales Land-Stätt, Fürsten-Stätt, ut plurimum non tantum jurisdictionem simplicem, et mixtum, sed etiam merum Imperium et omnimodam jurisdictionem, ex gratia peculiari, vel alio titulo justo et legitimo, veluti emptionis, donationis, consuetudinis vel praescriptionis sibi adquisitam habeant, Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 18. et lib. 2. part. 1. cap. 7. num. 51. Losae. de jur. univers. part. 1. cap. 2. num. 12. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 27. lit. b. Ziegler. §. Civitas. conclus. 1. num. 4. et ob id provinciis aequiparentur, l. cum. 12. C. de long. temp. praesor. Gail. 2. obs. 57. num. 7. Hujus jurisdictionis respectu Consules et Senatus ab omnibus novellis Civibus homagium obsequii, den Burger-Ayd exigunt, ubi Cives debitam obedientiam et morem se gessuros, Senatui sub fidei religione pollicentur, Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 7. num. 212. Knichen. de jur. territ. cap. 3. num. 162. Ziegler. §. civitas. num. 9. seq. In quo tamen juramento ipse superior, cujus indultu id exigitur, semper praefertur, et jura ipsi debita reservantur et excipiuntur, ita quod Domino suo et Civitati fideles et obedientes esse velint, daß sie ihrem Landherrn, und der Statt wollen treu, hold und gehorsam seyn, Casp. Leipold. de concurrent. jurisd. quaest. 10. Joh. Bruning. de homag. concl. 293.

[note: 25.] Ad eum quoque, qui simplicem jurisdictionem in loco aliquo obtinet, homagii exactio pertinet. Quamvis enim homagii sive juramenti subjectionis exactionem ad merum imperium referant Natta cons. 636. n. 65. Gylm. symphor. tom. 1. tit. 2. vot. 1. num. 116. seq. fol. 95. et num. 127. fol. 99. seq. Schurff. cent. 3. consil. 35. n. 13. vers. potissimum. Meichsn. tom. 2. lib. 2. dec. 4. n. 122. seq. fol. 252. Petra de potest. Princ. cap. 10. n. 38. Johan. Bidembach. [note: 26.] nob. quaest. 7. num. 3. vers. Verum cum. Alii tamen id ad simplicem jurisdictionem referunt, ita, ut si in pago vel loco quodam unus habeat jurisdictionem simplicem, et mixtum forte Imperium, alius vero merum Imperium sive criminalem jurisdictionem, ei homagium praestandum sit, qui civilem sive simplicem jurisdictionem cum territorio habet, sicuti docent Afflict. in c. 1. num. 18. qualit. vasal. jur. deb. fidel. Rosenthal. de feud. c. 6. conclus. 85. num. 10. et ibi alleg. Mayer. de advot. cap. 6. num. 609. seq. Thom. Maul. de homag. tit. 1. num. 17. Author resp. Fridberg. part. 1. punct. 3. num. 142. Petr. Leipold. de concur. jurisd. quaest. 5. Johan. Oetinger. de jur. et controv. limit. cap. 9. num. 20. lit. VV. fol. 76. Ritter. de homag. concl. 88. Eo, quod jurisdictio civilis sive simplex, die Vogteyliche Obrigkeit, animis hominum impressa sit, Marin. Frecc. de author. et potest. Baron. erga subfeud. auct. 2. num. 20. Rosenthal. d. num. 10. et non is, qui criminalem, sed qui civilem habet jurisdictionem, dicatur Dominus universalis territorii, et judex personae, domiciliive omnium ibi habitantium, Capyc. decision. 27. num. 31. seq. Marin. Frecc. de feud. lib. 2. in 47. author. num. 1. et in 4. author. num. 14. Joh. Petr. Surd. cons. 323. num. 38. ubi ait, quod ejus, qui jurisdictionem Criminalem habet, dominium non sit absolutum et simplex, sed secundum quid, in casu delicti tantum, in reliquis autem non dicitur dominus hominum, nec potest dicere, quod sui sint homines, Caspar. Klock. 1. cons. 10. num. 90. et 91. Et homagium naturali Domino tantum, dem Erbherrn, non accidentali, qualis est der Fraischherr, praestandum esse, asserit Petr. Leipold. d. quaest. 5. Alii vero jus exigendi homagium neque Imperii meri esse, neque mixti, neque simplicis jurisdictionis, docent Menoch. cons. 748. n. 7. tom. 8. [note: 27.] Vultej. 3. Marpurg. cons. 35. n. 33. eo, quod homagii exactio non ex regimine, sive administratione provinciae, sed ex sola facultate

et potestate repeti soleat, Menoch. d. n. 7. Rol. a Valle cons. 52. n. 28. vol. 3. Nevizan. cons. 11. n. 13. Brun. cons. 35. n. 3. Et quidem meri Imperii ideo non esse, quia hoc versetur circa correctionem et gladii potestatem, et qui criminalem jurisdictionem habet, nullum subjectionis sive superioritatis jus habeat, nisi delicto commisso, supra l. 1. c. 12. n. 142. Neque etiam mixti Imperii, quod hoc participet de Imperio mero et de jurisdictione, per tradita Bart. in l. imperium. num. 14. et ibi Dec. n. 5. Cur. Jun. n. 101. Coras. n. 9. ff. de jurisdict. Nec denique jurisdictionis simplicis, quod ea versetur in cognitione et definitione causarum civilium, Vultej. 3. Marpurg. cons. 35. n. 33. in fin. Illud autem certum est, ante omnia Dominorum conventionem et consuetudinem [note: 28.] observandam esse: Sin autem conventio vel consuetudo nulla extet, homagium Domino territorii, qui superioritatem territorialem habet, praestandum erit, per jam dictan. 16. Quod si autem de territorii Domino non constet, ei praestandum erit homagium, qui civilem, sive simplicem jurisdictionem habet, cum huic territorii jus competat per tradita supra l. 1. c. 12. n. 129. seqq.

[note: 29.] Homagium, sive juramentum subjectionis praestare tenentur omnes, qui inveniuntur esse subditi, c. 1. et ibi Andr. Isern. Jacob. de Belvis. Bald. Alvarot. Praepos. Afflict. qual. deb. jur. vasal. cap. 1. §. vasalli nostri. et ibi Bald. de pac. Constant. Jac. de S. Georg. tract. de homag. n. 32. Crav. cons. 27. n. 1. Knich. encyclop. c. 3. n. 62. Vultej. 3. Marpurg. cons. 35. n. 29. Matth. Steph. de jurisd. l. 2. part. 1. c. 7. n. 209. seq. Maul. de homag. tit. 1. n. 4. Joh. Bruning. de homag. concl. 290. Etiam Principes, Comites, Barones et Nobiles, si sint subditi, sive Landsassii, Schrader. cons. 23. n. 149. et 150. Thom. Maul. de homag. tit. 1. n. 5. Besold. de jurisd. c. 18. circa princ. Maul. d. tit. 1. n. 5. Besold. de jurisd. quaest. 13. in fin. Bruning. de homag. concl. 297. Nec alii praestare tenentur homagium, nisi subditi, Natta cons. 636. n. 56. Meichsner. tom. 2. l. 1. decis. 9. n. 8. et 11. Gylm. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 2. vot. 1. n. 117. fol. 95. Ruland. de [note: 30.] commiss. part. 4. l. 5. c. 3. n. 22. Unde quod subjectio per se et sui natura exposcat fidelitatem et obedientiam, omni jure divino, naturali, Canonico et moribus, et consequenter etiam homagium subditorum, ait Knich. encyclop. c. 3. n. 58. seq. adeo ut si qui inveniantur subditi praetendentes se ad homagii praestationem non teneri, ipsis probatio incumbat, quod Domini regulam pro se habentes tamdiu tuti sint, donec subditi contrarium sufficienter probaverint, per tradita, Bart. in l. quoties. ff. si quis caut. l. 2. in princ. ff. si quis in jus vocat. Cravet. cons. 27. n. 1. et cons. 268. n. 8. Pacian. de probat. c. 37. n. 21. Maul. de homag. tit. 1. n. 8. nisi subditi sint in quasi possessione libertatis, Aug. Bero. cons. 115. n. 30. vol. 1. Knich. encyclop. c. 3. num. 162. Ritter. de Homag. concl. 230.

[note: 31.] Non solum autem Politici sive seculares, sed etiam Clerici et personae Ecclesiasticae hujusmodi homagium praestare tenentur, si in territorio habitant, 1. Petr. 2. v. 17. ibi: Subditi estote omni humanae ordinationi, Matth. 14. v. 47. 2. Paralip. 23. v. 16. Jos. 1. v. 17. 2. Sam. 5. v. 3. Ritter. de homag. concl. 109. Bruning. de homag. concl. 306. et seq. nisi loci consuetudo aliud observet, et Clerici vel conventione, vel praescriptione sint immunes, Maul. de homag. tit. 1. n. 7.

[note: 32.] Subditus autem est, qui habitat in alicujus territorio, et ibi domicilium constitutum habet, [note: 33.] de quo infra cap. 29. n. 5. domicilium vero est locus, in quo quis habitat eo animo, ut ibi perpetuo consistat, nisi aliud avocet, l. cives. C. de incolis. l. pupillus. 239. §. incola. ff. de V. S. Paurmeister. de jurisdict. l. 2. cap. 9. n. 36. Vultej. ad l. 2. n. 17. C. de jurisd. Ritter. de homag. concl. 94. Et sic respectu personae, sive habitationis, non etiam bonorum contemplatione homagium praestatur, ita ut si quis bona [note: 34.] in alterius territorio possideat, ipse vero ibidem domicilium non habeat, homagium praestare non teneatur, Bald. consil. 327. n. 7. vol. 1. Schneidevvin. de feud. part. 5. n. 68. Motz. de substant. feud. num. 11. in fin. Thom. Michael. de jurisd. concl. 57. lit. b. Rosenthal. de feud. cap. 6. concl. 85. n. 8. Vultej. de feud. l. 1. c. 6. n. 5. Mager. de advocat. cap. 9. n. 167. seq. Bruning. de homag. conclus. 304. seq. quia sola bonorum possessio subditum non facit, l. libertus. §. sola. ff. ad municipal. et res, seu bona, tanquam accessorium, sequuntur naturam personarum, Vietor. de exempt. concl. 49. ac ubi quis habet bona, ibidem neque originalis, neque incola saepe est, l. cum neque. 4. C. de incol. Hartman. lib. 2. tit. 52. obs. 5. Quod tamen non procedit, si consuetudine aliud sit inductum, Maul. [note: 35.] de homag. tit. 1. n. 16. Ritter. de homag. conclus. 101. Cum videamus multis etiam in locis forenses bonorum ratione homagium, sive assecurationis juramentum praestare, indeque inter triplex homagium distinguendum dicit Bruning. de homag. concl. 305. Primum, quod proprie subditum tangit, et ratione domicilii praestatur, ad quod forensis non obligatur. Secundum, quod Vasallaticum dicitur, quod Vasallus ob feudalem rem praestat, quod mixtum vocari solet, quia personam quodammodo afficit, quoad ministeria, quae Domino debet, et licet reale magis sit, quam personale, forenses tamen id non praestant. Tertium pure reale est, et ratione fundorum sive bonorum etiam allodialium fit, et hoc quia personam plane non tangit, subditum non facit, sed solius possessionis munus est, l. fin. §. Praeterea. 25. ff. de mun. et honor. Et hoc etiam forenses quandoque praestare solent, et de hoc intelligendi sunt illi, qui ob bona etiam homagium praestandum esse existimant, quos allegat Maul. ad n. 16. Et licet forensis quoad unam hanc speciem juramento sese subjecerit, inde tamen minime sequitur ipsum etiam quoad alias species se obligasse, Bruning. d. concl. 305. Paurmeistet de jurisd. l. 2. c. 9. n. 119. cum contractus sint stricti juris, l. quicquid adstringendae. ff. de V. O. l. in vendendo. ff. de contrah. empt. Menoch. cons. 160. n. 26. vol. 2. nec obligationes ex obligationibus faciendae, l. 4. §. ait Praetor. ff. de re judic.

[note: 36.] ac odiosa omnis servitus et subjectio, et sicrestringenda, Bald. in l. non possunt. in 2. lect. ff. de legib. Tiraquel. de utroque retract. in praefat. n. 62. Rol. a Valle cons. 38. n. 9. vol. 3. Paurmeister. d. c. 9. n. 122. Atque hoc modo absurdum non est, unum nominem duplicem personam, provincialem et Imperialem sustinere, Knich. encyclop. c. 3. num. 54. et de vestit. pact. part. 2. c. 5. u. 138. et de Sax. non prov. jur. verb. Ducum. c. 6. n. 22. Gylman. tom. 4. part. 1. vot. 39. n. 186. de quo vide supra. l. 1. c. 3. n. 17. seq. Et hoc graviter perpensum in causa Ortenburg contra Bäyern, apud Schvvanem. vot. 4. n. 30. 44. 45. 57. fol. 51. 55. et 61. ubi dicit, Erb-und Landshuldigung, in specie nihil derogare Imperio. Unde et homines proprii ex consuetudine Gennaniae ihrem Leib-Herrn jurant obedientiam, et similiter Domino, in cujus territorio habitant, utrique tamen diverso respectu, illi Erbhuldigung, huic Landhuldigung, quia non sunt subditi illius Domini, cui operas praestant, sed ejus, in cujus territorio habitant, Mynsing. cent. 1. obs. 12. Gail. de pignorat. c. 8. n. 5. Rhoding. pandect. Cameral. l. 1. c. 10. n. 29. Quod notatu dignum scribit Zasius in [note: 37.] l. rogafli. 11. n. 5. ff. si cert. pet. Idemque fieri solet, quando Civitas vel territorium oppignoratur sub pacto de reluendo, quo casu subditi utrique Domino fidelitatem jurare tenentur, et vero naturali Domino, Dem Erbberrn, et Domino pignoris, dem Pfands-Inhaber, Goeddae. in resp. iur. de restit. Baron. Vallendar. n. 354. seq. et de Kitzinga patria sua testatur Wehner. pract. obs. verb. Erb-oder Landshuldigung. Sed quid si Status aliquis immediatus, veluti Comes, Baro, Nobilis in alterius Status, vel civitatis Imperialis territorio bona obtineat, et in iisdem simul habitet, an subditus sit, et homagium praestare teneatur, latius deduxi in trau, de Ord. Equestr. jurib. l. 1. c. 11.

[note: 38.] Quod si quis habeat plura domicilia, ipse autem in uno tantum habitet, in caeteris vero domesticos habeat, qui ipsius nomine possident, an in illis locis, in quibus non habitat ipse, nihilominus homagium praestare teneatur? Quod affirmant Menoch. l. 2. arbitr. jud. cas. 86. Gylman. decis. 45. n. 35. seq. l. 1. Cirm ipse per alios suos possidere, et ibidem domicilium habere censeatur, l. quod meo. ff. de adquir. et amitt. poss. Quod si quis plura domicilia aeque principalia obtineat, et in omnibus omnia paria sint, quoad omnia pro praesente habetur, et singulis Donunis tenetur, l. assumptio. §. viris prudentibus. et ibi Bart. ff. ad municipal. Coler. de process. exec. part. 2. c. 1. n. 31. Afflict. decis. 384. n. 5. Wesemb. cons. 1. num. 42. Si autem unum fit principalius, et in eo magis versetur, quam in caeteris, ibidemque cum majore parte bonorum habitet, et cum tota familia resideat, tunc ad illud in dubio respiciendum, et ibidem persona convenienda est, et in personalibus tenetur, Afflict. d. decis. 384. n. 5. Cavalcan. decis. 21. n. 43. part. 3. ad onera vero realia, pro rata, caeteris Dominis tenetur, Knichen. eneyclop. cap. 3. num. 36.

[note: 39.] Quae tamen non procedunt in Statibus et aliis Imperio immediate subjectis, aliisque personis privilegiatis, in aliorum Dominorum territoriis majorem bonorum partem obtinentibus, Gylman. d. decis. 46. num. 155. seq. et constat ex traditis supta lib. 1. cap. 12. num. 102. et seqq.

[note: 40.] Quod si quoque subditi vel cives cum Domino vel magistratu litigent, nihilominus tamen Lite durante homagium praestare tenentur, cum possessor, lite pendente, super privilegii assertione sua possessione non sit amovendus, Knichen. encyclop. cap. 1. num. 63. seq. et juramentum Domini eatenus intelligatur, quod nihil velit agere violenter, et contra jus, non autem de eo, quod fit jure permittente, ut sunt jure experiri adversus subditos, et concessis remediis possessionera suam tueri, Maul. de homag. tit. 1. num. 15. Quod si tamen Dominus male uteretur substantia Dominii, et tales essent controversiae, ut subditi salva et illaesa conscientia ipsi homagium praestare non possent, tunc ad exitum litis, homagii praestationem differendam esse, tradit Curt. Sen. cons. 174. n. 38. part. 4. Ritter. de homag. concl. 111.

[note: 41.] Non praestant homagium feeminae, Besold. class. 1. disp. polit. 11. concl. 3. Ritter. de homag. concl. 107. nam homagium praestitum a marito, a conjuge quoque praestitum intelligitur, Bruning. de homag. concl. 327. vid. infr. c. 29. n. 131.

[note: 42.] Idem est quoad filiosfam. quia homagium a patre praestitum, a filio quoque praestitum intelligitur, quamdiu in illegitima aetate, et patria potestate constituitur, Bruning. d. concl. 327. Ritter. concl. 107. idque quoad efficaciam obligationis, Meichsner. tom. 2. lib. 1. decis. 6. n. 132. licet secus sit, quoad vinculum perjurii, Cravet. cons. 492. n. 5. Knichen. de jur. territ. c. 3. n. 256. et seq. et encyclop. c. 3. n. 140. seq. Quod si vero a patre sese segregant, et ductis uxoribus singularem focum instituunt, vel aliâs in patrum demortuorum locum succedunt, vel ad legitimam aetatem pervenerunt, subjectionis juramentum praestare tenentur, Leipold. de concur. jurisd. quaest. 10. Cravet. cons. 49. num. 9. Raudens. cons. 28. n. 19. lib. 2. Surd. decis. 148. n. 5. Ritter. de homag. concl. 105. Ita Argentinae filii civium originarii statim ac decimum octavum aetatis annum excesserunt, magistratui homagium sub gravi poena in patres constituta, qui filios ad id non hortantur, solemniter jurare, et nomen in album civium referre tenentur, Bruning. de homag. concl. 322. et 327. Ritter. conclus. 105. Quod etiam per Stamtum Wormatiense introductum refert Gylman. tom. 5. symphor. relat. 10. fol. 35. ubi das ButgetRecht personale est, et cum persona extinguitur, dessen ein extraneus per successionem rerum nicht kan theilhasstig werden, sondern nach der Statt Wormbs Regalien, Herkommen und Sewenheit, muß auch eines jeden Burgers Sohn, sie seyen vom Adel oder nicht, nach seines Vatters, oder Antecessoris Tod, sich mit einem Chrsamen Rach, da er ledigen Stands wäre, das Jus tributarium zuörderst wiederum stellen, oder da er sich zu eigener Haußbaltung begeben wolte, umb das Bürger-Recht von neuem ansuchen, untsich

[note: 43.] Famuli quoque jurare non tenentur, nisi loci consuetudine aliud inductum sit, ubi etiam famulos, die Handwerks-Butsch, jurare teneri, refert Bruning. de homag. conclus. 327. in fin. prout obtinet in Ducatu Würtembergico. Fürstl. Würtemb. Lands-Ordnung. tit. 5. pag. 8. seq.

[note: 44.] In praestando homagio forma antiquitus usurpata servanda est, nec ex ea quicquam immutare licet, Author. consil. Fridberg. cap. 5. num. 151. seq. Schrader. cons. 21. n. 182. seq. Ziegler. §. Nobiles, concl. 1. n. 7. ita, ut si a subditis ultra, vel praeter consuetam formam juramentum fidelitatis et obedientiae exigatur, subditi id praestare non teneantur, sed licite recusare possint, c. dilecti. X. de major. et obed. c. sane. X. de excess. pralat. c. cum consuetudinis. X. de consuetud. l. cum satis. 22. §. caveant. C. de agric. et censit. Jacobin. de S. Georg. de homag. n. 32. vers. hic cadit. Schrader. de feud. part. 10. sect. 5. n. 98. et cons. 21. n. 182. Ritter. de homag. concl. 220. Et juramentum fidelitatis praeter, vel contra antiquam formam praestitum, praesumatur metu extortum, et neque ipsi juranti, neque ejus successoribus praejudicet, Jason. in l. testamentum. num. 5. C. de testament. Matth. de Afflict. c. 1. qual. jur. deb. Vasal. n. 16. et ibi Bald. n. 1. Schrader. d. cons. 21. n. 138. et de feud. part. 10. sect. 5. n. 99. Maul. de homag. tit. 1. n. 19. Quod si nulla certa formula appareat, subditos jurare debere ad eam formam, quae habetur in c. 1. qualit. Vasall. jur. deb. dom. fidel. 2. feud. 5. scilicet, sibi curae fore vitam, corpus, mentem et honorem Domini sui, et nihil addendum, vult Maul. d. tit. 1. n. 20. Verum cum hoc tantum sit juramentum fidelitatis, quod Vasalli jurant, et subditus strictius obligatus sit Domino suo, quam Vasallus; et praeter fidelitatem etiam obedientiam et subjectionem debeat, ab eo etiam subjectionis juramentum requiritur, et sic subditi jurare tenentur fidelitatem, obedientiam et subjectionem, unterthänig, gehorsam, getreu, hold und gewärtig seyn. Item, was ein getreuer Landsaß und Unterthan seinem rechten Erb-und Landherrn zuthunschuldig ist, Besold.

thes. pract. verb. Huldigung. vers. hoc juramentum. Gail. de arrest. cap. 7. n. 10. seq. Rosenthal. de feud. c. 6. concl. 85. n. 7.

[note: 45.] Domini et magistratus, ut supra n. 1. innuinius, subditis quoque et civibus sese homagio obstringere solent et tenentur, et quidem Consul, der Obrigkeit, Rach und gemeiner Statt, dero löbliche Freyheiten, alt gut Herkommen, Gewonheit, Statuten, Ordnungen, Fried, Recht und Gerechtigkeit, und gemeiniglich alles anders, das einem getreuen Vorgeher und Butgermeisser, nach altem, löblichem Herkommen, nach seinem möglichsten Fleiß zu verhandlen, außzurichten und zu handhaben, Author consil. Fridberg. part. 1. punct. 6. n. 85. Ita ut mutua sit obligatio inter magistratum, et cives, et qua fide tenetur subditus domino, eadem etiam dominus subditis et civibus, gloss. in. c. de forma. caus. 22. quaest. 5. et ex dominorum fidelitate, subditorum quoque et civium fidelitas aestimanda, ne cum Domitio [note: 46.] Oratore subditus dicere possit: Cur ego te haberem ut Principem, cu m tu me non habeas ut Senatorem, c. sta subjectus. Dist. 95. Et juxta Lucium Crassum dicentem: Non es Philippe Consul, quia nec ego tibi Senator sum, Valer. Maxim. l. 6. c. 2. Vietor de exempt. concius. 22. in fin.

[note: 47.] Plerumque autem Consules et Senatores jurare solent in Leges statuto sibi praescriptas, quae fundamentales dicuntur, quia Regnum seu Respublica illis, tanquam fulcro et fundamento sustinetur, iisdemque amotis collabitur, et per quas magistratus et subditi ac cives, ut caput et membra colligantur, et in unum corpus conjunguntur, Althus. polit. cap. 19. n. 49. Quarum capita plerumque summa esse solent, 1. Quod magistratus pie ac juste imperare velint, Steph. Jun. Brut. de vindic. contra Tyran. quaest. 3. qua conditione etiam Deus ipse Regnum Regibus Israeliticis deferebat, ut constat ex 2. Regum. 7. v. 14. Psal. 89. v. 29. seq. Psal. 132. v. 11. seq. Pie, juxta primam tabulam Decalogi; juste juxta alteram, Althus. polit. d. cap. 19. n. 31. 2. Quod justitiam administrare et legitime imperare velit, Matth. Stephan. de jurisd. l. 2. part. 2. cap. 2. num. 284. Bruning. de homag. conclus. 395. Quemadmodum enim subditi obligati sunt ad obediendum, ita magistratus ad legitime impeperandum et recte administrandum, Pruckmann. de regal. cap. 2. n. 31. et seq. 3. Quod Civium privilegia confirmare et conservare, eosque in pristino statu relinquere velit. gloss. in 1. moveor. C. si serv. export. ven. Ritter. de homag. concl. 113. et concl. 134.

[note: 48.] Solent etiam Principes ac alii Status nonnulli Civitatibus aliquibus, in quibus jura quaedam specialia obtinent, jurameto se certo obstringere. Ita formula juramenti, sub qua Archi-Episcopus Colonieusis Anno 1370. Civitati Coloniensi juravit, in lib. Stat. Civit. Colon. notatur his verbis: Wir N. von Gottes Gnaden, Ertz-Bischoff der heiligen Kirchen zu Cölin, des Heil. Römischen Reichs in Italien ErtzCancler, rc. thun kund, auf daß zwischen uns, und unsern lieben Burgern und der Statt Cölln freundliche Verbündnuß, ganße Heimlichkeit und rechtlich Frieden abermahls unverbrüchlich bleibe, ohn Argelist, so uhrkunden wit mit diesem jeßt gegenwärtigem Brieffe, daß wir gelobt und gesichert haben, geloben und sichern in guten Treuen alle Recht und Freyheiten, die unsern lieben Burgern, und der Statt von Cölln, von Päbsten, von Kavsern, von Königen, und von Ertz-Bischöffen von Cölln gegeben, verlehendt, bestättiget und confirmiret seyn,

[note: 49.] Sic quoque Senatus et populus Coloniensis Archi-Episcopo jurare solet-in hunc modum: Diesen Tag heut, und Diesen Tag all, und von diesem Tag forth, hulden wir freye Burger von Cölln, unserm Herrn, N. Bischoffen zu Cölin, treu und hold zu seyn, als lang er uns hält in Recht und Chren, bey unscrer alten guten Gemohnde, die wir und unser Vorfahren herbracht haben, behalten uns, unsern Weibern und Kindern unser Statt Cölln, sonder Argelift, [note: 50.] ic. Statut. Colon. fol. 9. Et cives Spirenses suo Episcopo jurant, his verbis: Wir schwören, daß wir unserm Herrn Bischoff N. getreu und hold seyn, und ihme behoiffen seyn, und sein Recht sprechen, wann er das an uns fordert, oder seine gewisse Botten, als frey Burger ihrem Herrn billich sollen, ohne alle Gefehrde: Also bitten wir umb Gott helffen und alle Heiligen. Lehman. Chron. spirens. lib. 4. cap. 23. circa fin.

[note: 51.] Praestatur homagium a subditis et civibus corporali et reali juramento interveniete, §. 1. l. 2. feud. tit. 5. et c. 1. et ibi. Isern. Bald. Alvarot. Praepos. Matth. de Afflict. Qualit. vasal. jur. deb. Maul. de homag. tit. 1. n. 21. Ritter. de homag. concl. 116. Etiamsi Comites, Barones vel Nobiles sint, nec sufficit ipsos simplici verbo, vel stipulata manu promittere, Maul. et Ritter. d. l. l. Schrader. cons. 23. n. 149. seq. Bruning. de homag. concl. 380. nisi aliud consuetudine inductum sit, ut rustici, vel alii, per solam manus porrectionem a Dominis suis in jurisdictionem et potestatem recipiantur, Ziegler. §. Nobiles. tonclus. l. n. 6. Matth. Stephan. de jurisd. l. 2. part. 1. c. 7. membr. 2. num. 186.

[note: 52.] Praestari quoque solet homagium vel collective, vel separatim. Collective, seu conjunctim homagium praestatur, quando universus populus, in conventu publico et solemni, gesampt und offentlich, Gylman. Cameral. decis. 46. n. 97. lib. 1. et in Civitatibus plerumque in Curia, vel alio loco publico, vel Status separatim juramentum praestant, veluti ordo equestris, die Ritterschafft und Landestände, et Civitates municipales, die Land-Stätte, etiam per Procuratores et Syndicos, [note: 53.] Natta cons. 598. n. 13. tom. 3. Separatim, quando singuli homagium praestant, ut Originarü, matrimonium contrahentes, et larem et focum separatim instituentes, Tilem. de Benign. synt. 2. decis. 1. vot. 1. n. 53. Vel ut peregrini ad locum aliquem domicilium transferentes, et ibidem a magistratu in numerum civium adscisci, et jure civitatis frui cupien, tes, Althus. polit. c. 5. n. 16. et 23. Quibus casibus intra annum et diem soli Dominum et magistratum adire, jus Civitatis, das Burger-Recht, petere et homagium praestare tenentur, l. privilegio. et ibi Bart. C. de incol. Conser. infra cap. n. Licet priori casu, quando conjunctim praestandum homagium, subditi et cives novum Dominum adire et sese offerre non teneantur, sed exactionem expectare possint, Maul. d. tit. 1. n. 22. Bruning. de homag. concl. 360.

[note: 54.] Praestatur porro homagium, quoties Domini persona mutatur, et novus successor regimen ingreditur, so bald ein neuer Herr und Obrigkeit seine Regierung antrittet, Knichen. de. jur. territ. cap. 3. num. 245. Gylman. symph. tom. 1. part. 1. tit. 2. vot. 1. n. 57. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. cap. 4. n. 2. Maul. d. tit. 1. n. 22. Besold. verb. Huldigung. vers. homagium a subditit. Bruning. d. concl. 360.

[note: 55.] In Civitatibus Imperialibus receptum est, ut singulis annis homagium renovetur; Sicut etiam olim cives Romani quotannis Kalend. Januar, in facta Augustorum jurasse, ex Dione refert Besold. class. 1. polit. disput. 11. conclus. 2. Bruning. d. 1. concl. 361.

[note: 56.] Finis homagii est, ut suspicio tollatur a subditis, et dominus ac magistratus assecuretur, ne subditi seditione, conspiratione, aliisve improbis machinationibus publicam turbent quietem, neve Domini conditionem ulla ratione deteriorem reddant, Schenk Baro in c. 1. n. 7. qualit. jur. deb. Vasall. et ibi Andr. Isern. Schrader. cons. 7. n. 5. vol. 1. Ziegler. §. Nobiles. concl. 1. n. 4. Sed ut in omnibus et per omnia ei fideles sint, commodum pro nosse et posse quaerant, incommodum vero pari studio avertant, d. c. un. Qual. jur. deb. Vasall. Cothman. resp. 4. n. 224. vol. 1. Ritter. de homag. concl. 136.

[note: 57.] Illud denique observandum venit, quod Imperator Romanus recens creatus Francofurto, vel alio loco coronationis discedens, ab omnibus Civitatibus Imperial, quas in itinere transit, juramentum homagiale a Senatu et civibus exigere et recipere soleat, quod ex antiquissimo tempore originem traxit et quidem sub hac formula: Promitto ego patribus Domini mei Caroli Regis et filiorum ejus, quia fidelis sum, et ero diebus vitae meae, sine fraude, vel malo ingenio: Tch gelobe meinem Herrn und König Carolo, und seinen Söhnen, gettew zu seyn, und zu bleiben/ so lang ich lebe, ohne Gefährde und Argelist, ex condtitut. Carol. Magni fol. 263. refert Lehman. Chron. spirent. lib. 2. cap. 18. §. Der Ayd. fol. Atque hoc continuo usu ante Carolum fuisse observatum, testatur Lehman. d. l. §. Ferner beweiß. his verbis: Zum andern, dag die Stätte den Königen und Käysern gehuldet, dem Reich einverleibet gewesen, und ein jeder König und Käyser von Alters, wann Er die Reaierung angetreten, die Stätte entweder setbst, oder durch Gesanbte, in Pflicht und Ayd genommen, und sie ihnen damit zu Trewen und

AD LIB. II. CAP. IX. ad num. 57.

Neque a singulis Civitatibus Imperialibus, per quas Imperator noviter electus, a loco coronationis discedens, in iti nere transit, ipse hemagium tecipit; neque reliquae, quas transitu non adit, a praestatione homagii eximuotut; sed plerumque per Coinmissarios illud recipi solet. v. FRITSCH. EIect. lur. Publ. P. II. C. VI. in ejus Opusc. p. 1125. AVTOR des Monatlichen Staats-Spiesgels, August. 1705. p. 31. seqq. et Novemb. et Decemb. e. a. p. 31. seqq. Electa Iur. Publ. Tom. XII. p. 728.

[note: 58.] Formula, sub qua Senatus populusque Coloniensis novo Regi Romanorum jurare fuit solitus, in statutis civitatis Coloniensis fol. 5. haec refertur: Diesen Tag heut, und diesen Tag all, und von diesem Tag fort, hulden wir frene Bürger von Cölln, unserm lieben Herrn N. Römischen König getrew und hold zu seyn, bebaltnuße uns, unsern Weibern und unsern Kindern, unser Statt Cöln Recht und Burger Freyheit, sonder arge List, So uns Gott helffe, [note: 59.] und seine Heiligen. Parent enim Civitates Imperiales Imperatori vi supremae jurisdictionis, Arnold. Engelbrecht. de jurisdict. Imper. conclus. 102. quo pacto et aliâs subditae fiunt, Frider. Mindan. de mandat. et process. lib. 2. cap. 46. n. 5. et 6. et non tam in iis, quae ad jurisdictionem feudalem pertinent, sed etiam aliis Majestatis juribus Imperatori et Imperio etiam personae nomine obligantur, Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 13. Besold. de apellat. cap. 2. n. 20. ejusque intuitu Imperatori homagium praestant, Author consil. Fridberg. part. 1. punct. 5. num. 3. et 10. Ex quo etiam hodie adhuc dum hujusmodi subjectionis juramentum praestare solent, una cum subditis, idque civitatum Imperialium libertatem non minuere, vel deterionem facere, quam aliorum Statuum Imperii, dictum est supra cap. [note: 60.] 1. num. 69. Ubi etiam n. 70. dictum est, olim quoque alios Imperii Status majores una cum subditis Imperatori homagium praestitisse, atque etiamnum hodie vel per se, vel per Legatos suos id praestare, sicuti constat ex formulis, juramentorum, quae Imperatori in investituris territoriorum et provinciarum praestare solent, apparet, et videre licet ex formula hodie in aula Caesarea solita, quam Warem. ab Crenberg, nomine potentissimorum Hassiae Landgraviorum Imperatori Rudolpho II. anno 1593. et 1597. praestitit, et in tract. suo de feud. lib. 2. c. 1. n. 161. his notavit verbis: Wir nachbenante, N. N. als vollmächtige Gewalthabere, deß Durchleuchtigen, Hochgebornen, unsers gnädigen Fürsten und Herrn, geloben und schweren, in Krafft des schrifftlichen Gewalts, den mir zur Canßeley übergeben, auff das Heilig Evangelium, das wir hie leiblich berühren, und in die Seele Hochgedachtes, ic. daß J. F. Sn. von der Lehen wegen, die Ihr F. Gn jeßo verliehen und gereicht werden, nun hinfort von dieser Stund an, sich dem Allerdurchleuchtigsten, Großmächtigsten, und Anüberwindlichsten Fürsten und Herrn, Herrn Rudolph dem Andern, Römischen Käyser und König, und dem Reich, trem holdt, gehorsam und gewärtig, auch nimmermehr wissentlich in dem Rath seyn soll noch will, da ichts wider E. K. M. Person, Chr, Würde und Stand gehandelt und fürgenommen wurd, noch darein willigen, oder gebelen, in einigen Weg sondern Käys. Maj. und des H. Reichs Eht, Nußen und Frommen betrachten und befördern, nach allem ihrem Vermögen, und ob Ihr F. Gn. irgend verstunden, daß etwas fürgenommen oder gehandelt wurde, witer E. K. M. Person, oder das H. Reich, demselben wollen I. F. G. getrewlich vor seyn, E. K. M. unverzüglich warnen/ und sonsten alles das thun, was einem getrewen Fürsten gegen E. K. M. und dem H. Reich gebühret, von Recht und Gewohnheit wegen, ohne Argelist und Gefehrde, als I. F. Gn. GOtt helff, und das H. Evangelium. Quo juramento et propter Imperii seuda, Principes ac alii Status Imperii, Imperatori et Imperio, ligiâ fide, contra quoscunque Imperii hostes, nullo excepto, obligantur, et praeter feudi conditionem et legem, etiam personae nomine Imperatori et Imperio obligati sunt, nec tam rerum, quam personarum intuitu subditi Imperii existunt, Rosenthal, de feud. cap. 5. conclus. 28. n. 7. Nicol. Betsius de pact. famil. illust. cap. 8. fol. 448. Sunt enim Imperii et Imperatoris Homologi, qui praeter Vasallitium, etiam Homologiam, Gallis Homage, seu subjectionis juramentum exhibent, Knichen. de pact. invest. part. 2. cap. 5. n. 77. 126. seq. ac simul Vasalli et subditi onera subeunt, Vietor de exempt. conclus. 22. Quod evincunt verba investiturarum et juramentorum, trew, gehorsam, gewertig, per tradita si pra lib. 1. cap. 12. n. 83. Nam et praeter servitia Vasallitica alia insuper onera, tam realia, quam personalia salutem Imperatoris et imperii subire tenentur. Et delinquendo in Imperatorem

vel Imperium, non solum feloniam, sed etiam Crimen laesae Majestatis, committunt, cujus poena praeter seudi privationem, proqualitate delicti, etiam corporalem afflictionem et ultimum supplicium sentit, l. quisquis. 5. C. ad L. Iul. Maejest. quod nota vera est subditi, non vero Vasalli, clem. pastoralis. vers. rursus. de sent. et re judic. Decian. tract. crim. lib. 7. cap. 8. n. 7. Sicuti enim Status Imperii nullum territorium possidentes, nullumque feudum ab Imperio obtinentes, die Abgefundene Herrn, non minus crimen laesae Majestatis committunt, quam territoriorum Domini, Dn. Nicol. Myler. dissert. inaugur. de Statib. Imper. conclus. 99.

ad num. 58.

De controversia super homagio Civitatis Colonieasis a. 1705. nata v. Wonatl. Staats-Spiegel, Nov. et Dec 1705. p. 105. seqq. et Febr. 1706. p. 36. Fotmula juramenti ab autore h. n. relata hodie immetata est. v. HERT. Sutura ret. quae ad jus spectant, singular. C. 23. T. II. Opusc. P. III. p. 425. seqq.

[note: 62.] Hic quoque coronidis loco annectere placet quaestionem, si forte Dominus territorii a subditis, vel etiam Imperatores a Statu aliquo, vel Civitate quadam Imperiali, ob totius Imperii molem, qua districti fuerunt, vel propter loci distantiam, homagium longissimo et plusquam immemoriali tempore, non exegerit, an nihilominus id postea exigere et recipere possit? Et pro negativa sequentes adduci poterunt rationes: I. Quod facultas compellendi homines ad jurainentum assecurationis concessum dicatur privilegium, privilegium autem praescriptione tollatur, si privilegiatus eo uti neglexerit, l. 1. ff, de nundin.

II. Juramentum assecurationis respectu magistratus est signum superioritatis, quoad subditos vero signum subjectionis, per tradita [note: 63.] supra n. 16. seq. Atqui immemorialis temporis decursu libertatem contra praetendentem superioritatem, etiam absque titulo, praescribi, tradit Balbus de prascript part. 1. princip. part. 5. quaest. 12. vers. sed opportune quaeritur. et cursu quadraginta annorum jus homagii amitti, et sic jus superioritatis, respondit Bero cons. 115. n. 26. lib. 1. Guid. Pap. quaest. 319.

[note: 64.] III. Quia ea, quae sunt merae facultatis, a facto tamen duorum dependent, praescribuntur etiam cursu temporis, cujus nulla apud homines memoria extat, secundum Balb. de praescript. part. 4. princ. 5. quast. 1. col. 1. vers. nisi id factum. et col. 2. vers. stat ergo.

[note: 65.] IV. Quia subditi et Status quoque Imperii, cursu temporis, in simili, immunitatem a collectis praescribere possunt, de quo Klock. de contrib. cap. 16. sect. 2. n. 6. et seqq.

[note: 66.] V. Atque haec sententia confirmari videtur per R. A. zu Augspurg, de anno 1548. §. Wann nuch ein außgezogener. 56. et unica fere haec causa praescriptionis in causa fiscali exemptionis attenditur, Vietor. de exempt. concl. 17.

[note: 67.] VI. Et tandem cursu temporis immemorialis praescribi libertatem ab onere praestandi homagium sive assecurationis juramentum, nominatim tradunt Socin. Sen. cons. 257. col. 4. n. 2. vers. praetetea advertendum est. Nevizan. cons. 11. n. 8. Cephal. cons. 176. n. 21. seq. lib. 2. Cravet. cons. 803. n. 2. Ritter. de bomag. concl. 213. Sicuti etiam immemorialis temporis cursu praescribitur a Vasallo juramentum fidelitatis, Abbas. cons. 82. n. 7. vers. ad secundnm. Felin. in c. dilecti. col. 4. vers. dum dicit Abbas. de major. et obed. Cravet. cons. 111. n. 25. et cons. 803. n. 2. Menoch. cons. 748. n. 43. seq. Nevizan. cons. 11. n. 3.

[note: 69.] Pro contraria sententia, et quod tanti temporis lapsu non attento Imperator, vel alius Dominus nihilominus homagium exigere possit sequentes rationes adducit Brun. de hemag. concl. 343. seq. 1. Quod homagium sive juramentum assecurationis exigere sit facultas et potestas solius supremae Majestatis propria, Besold. class. 1. polit. disp. 3. concl. IC. et homagii exactionem facultatem appellant, Brun. cons. 35. n. 3. et cons. 99. n, 3. Rol. a Valle. cons. 52. n. 28. lib. 3. Nevizan. cons. 11. n. 13. Ea autem, quae merae sunt facultatis, non praescribi vulgatum est, 1. viam publicam. ff. de via publ. Bald. in l. licet. n. 5. C. de jur. delib.

[note: 71.] II. Contra ea, quae juris Divini sunt, nulla currit praescriptio, per c. ad audientiam. C. venerabilis. X. de prascript. c. fin. X. de transact. Schurff. cons. 13. n. 11. cent. 3. Wesemb. in parat. ff. de usucap. n. 10. Obedientia autem, quae homagio juratur, praecipitur jure divino, Roman. 13. Et sic homagii seu obedientiae negocium, sanetionis et religiosioris pacti sive foederis appellationem inter magistratum et subditos sortitur, Cothman. 4. resp. 4. n. 215. Indeque talem obedientiam, quae ab inferioribus debetur superioribus non praescribi, tradunt Coras. in l. frater a fratre. n. 18. ff. de condict. indeb. Balb. de praescript. vers. secunda quastio est, n. 2.

[note: 72.] III. Adversus Rempubl. et ea, quae juris sunt publici, non datur praescriptio, Abbas in c. Venerabilem. Qui liber. sint legit. Reinking. de regimin. secul. class. 2. libr. 1. c. 9. num. 91. Bodin. de republ. lib. 1. cap. 10. cum ea, quae publici juris sunt, non possideantur, l. 1. §. 8. l. 38. ff. de adquir. poss. quae autem non possidentur, vel quasi, non praescribuntur, l. 8. l. sine possessione. ff. usur pat. Cothman. 4. resp. 1. n. 165. Nec verisimile est, quod Princeps, qui praescriptionibus dedit robur, contra se, et Imperii Statum dederit, Don. Gars. Mastril. de magistrat. lib. 3. cap. 2. num. 26. et praescriptionem pro Imperii salute inventam. Imperii hostibus in pestem sublternere, arg. l. amissione. §. deficiunt. ff. de captiv. et postlim. rev. Vietor. de exempt. toncl. 7. Reinking. d. c. 9. n. 93. et 94.

Superiores autem et obedientia sunt regni jus publicum, Confer de potest. reg. part. 1. 9. 4.

[note: 73.] IV. Qui homagium denegat, ab Imperio, et superioris obedientia se eximere conatur, et qui ab Imperio se eximit, deficere dicitur, R. A zu Trier und Cölln, de an. 1512. §. nämlich welche Stände. Qui autem ab Imperio deficit, Imperii hostis judicatur, l. 14. ff. ex quib. caus. major. l. 3. §, fin. ff. ad L. Comel. de sicar. Bart. ad l. hostes. n. 15. ff. decaptiv. et postlim. rev. Et contra Imperii hostem et rebellem aeterna est autoritas, Vietor. de exempt. conclus. 7. in fin.

[note: 74.] V. Malae fidei possessor nullo unquam tempore praescribit, etiamsi aliquot annorum myriades possedisset, c. vigil. et c. fin. X. de prascript. c. possessor. de R. 1. in 6. At vero subditi semper ex memoria ante praestitorum juramentorum homagialium sciunt, vel scire debent, quae paria sunt, homagii preestationem se superiori debere, cum et majorum vitia possessionum in successoribus perdurent, eosque authoris sui culpa comitetur, l. cum haeres. ff. de divers, et temp. praesor. l. vitia. C. de adquir. poss. l. si ego. §. partut. ff. de publican.

[note: 75.] VI. Imperator, vel alius superior in exigendo homagio vel fuit negligens, vel alias non habuit commodam occasionem, quia non erat opportunum, actui huic recipiendi homagium cohabitare, quo utroque casu non currit praescriptio; Non enim hoc, quia, ut dictum, quae merae sunt facultatis, et dependent a voltintate nostra, ex non usu non tolluntur: Nec etiam illo, quia negligentia non operatur, ut negligens jus suum perdat, nisi in casibus in jure expressis, inter quos hic noster non reperitur, Bart. in l. solent. §. non vero. n. 7. vers. pro hoc facit. ff. de offic. procons. et non praescribi quovis tempore libertatem non obediendi, ex quo id solum contigit negligentia ipsius Domini, tenent Bald. et Praepos. in c. 1. §. licet. in 2. notab. si de feud. fuer. controv. Unde enim is, qui solvere tenetur, etiamsi sedulo non solvent, libertatem tamen usucepisse non concludet, Mynsing. cons. 70. n. 4. decad. 8. Vietor. de exmpt. concl. 17. fin. Caesaris enim, uti etiam caeterorum Principum proverbium est, si necessitas non exigit, patria tamen non remittit, l. in filiis. C. de decur. Forsten. 2. Marpurg. cons. 23. n. 4. Wesembec. cons. 74. n. 30. vol. 2.

[note: 76.] Et denique subditos non posse quovis temporis decursu et praescriptione liberari ab homagialis juramenti praestatione, sentiunt Albert. Brun. cons. 35. n. 3. seq. et cons. 99. n. 3. Natta. cons. 518. Rol. a Valle. cons. 53. n. 20. seq. vel. 2. Knichen. de jur. territ. cap. 3.

[note: 77.] Ex hac sententia concludit Johan. Bruning. de homag. concl. 352. se non videre, quomedo author Epistolae, quam nomine Civitatis Imperialis Argentinensis ad Reverendissimum et Illustrissimum Collegium Electorale Mulhusii congregatum, concepit 22. April. anno 1620. ex jure et Historicis quod in illis nimis large dicat, non teneri eam, ad ullius fidelitatis Romano Imperatori praestandum homagium, se possit extricare. Addens, si solius juramenti Corporalis mentionem fecisset, haberet forte aliquid, licet parum, in quo aliquadantenus salvari posset, sed ipse conjungat haec duo, Huldigung und Pflicht, tanquam diveria. Nam quod hactenus, pergens, divi Imperatores nostri Romani eos silentio quasi praeterierint, id vel hac ratione non injuste arbitrabitur quis fuisse factum, quod ipsis haut opportunum fuerit, ob totius Imperii molem, qua sunt districti, et loci distantiam eo contendere, atque fidelitatis juramentum â Senatu ejusque civibus recipere: Quod vel nobis argumento est, cum discedens Francofurto recens creatus Imperator Rom. ab omnibus Civitatibus Imperialibus, quas in itinere necessario cogitur transire, homagiale juramentum in hunc usque diem solitus sit exigere et recipere. Quo ipso tamen Imperatori et toti Imperio nullum creatur praejudicium. Cum quoad juris privati nostri (multo magis publici) diminutionem, seu actionis aut libertatis nobis competentis ablationeni et privationem patientes, vel tacentes, neque praecise, neque praesumptive fateamur et consentiamus, Dd. in l. cum proponas. C. de pact. Aug. Beroj. cons. 64. num. 13. vol. 1. Pet. Peck. in c. qui tacet. de R. lur. in 6. Cothman. 4. cons. 1. num. 149. Denique tantum abest, addit, ut Imperatores tacuerint, eosque silentio sibi praejudicare voluerint, ut etiam expresse homagii praestationem ab Argentinensi Civitate acceperint, atque eo ipso satis abunde de jure Imperatoris Romani, atque totius Imperii conservando palam et ipso facto testati suerint. Atque ad hoc adducit Lambert. Hortens. in libell. Argentinae impresso, lib. 6. pag. 362. dicentem: Pacis conditiones has ferme fuisse accepi, triginta aureorum millia, et duodecim machinas arneas majores, nulla praesidia urbi imposita: additum praeterea conditionibus fuit, ut abjurato in universum foedere Schmalkaldico in fidem Caesaris jurarent, hostes suos e civitate expellerent. In eandem quoque rem adducit Ludov. ab Avila in libro ibid. Argemina impresso, de bell. German, fol. 216. seq. dicentem: Paucis ante diebus, quam inde discederet, Senatus Argentin. ad eum Legatos misit, Nobilissimos Civitatis et Magistratus. Hos Caesar, quibus visum est conditionibus, in fidem et clientelam accepit, quarum conditionum haec fere summa erat: ut Caesaris sacramento rogarentur, foedera ejurarent, quaecunque in eum diem sanxissent, jurejurando Civitate obstricta, nullum imposterum percussum iri, quod Austriaca domus ipsa, Princeps non jungeret. De civibus et clientibus, qui contra Caesarem militassent, quaestionem haberent. Damnatos poenam sequi oporteret, quam constituissent. Supplicio et edicto alios quoque in Caesarem rebelles civitate ejicerent, etc. Et denique addit Bruning. si forte concederetur, praescriptionem in supra formata quaestione praesenti de jure esse concessibilem, adhuc Compilatori Epistolae foret probandum, quod demum post Caroli V.

obitum ab ejus successore Maximiliano vel aliis insequentibus essent ad homagii praestationem requisiti, sed recusassent, tanquam liberi et exempti, et postea transisset tempus immemoriale, quod alias, qui sunt in contraria sententia, requirunt. Vide supra. cap. 1. num. 69. et lib. 3. c. 51. n. 60.

ad n. 77.

De libertate Argentoratensium a praestatione homagii, v. FRITSCH. Elect. Iur. Publ. 1. c. p. 1127. MULLER. Reichs-Tags. Theatr. R. Fridtrici V. in der V. Vorst. c. 32. p. 557. Rönigshoven Elsaß. c. V. p. 368. c.

CAPUT X. De Jure condendi statuta et jura municipalia.

1. Electoribus, Principibus, aliisque Imperii Statibus, licitum est leget et jura municipalia promulgare, et leges contrarias abrogare.

3. Legis statutaria condenda potestas omni populo jurisdictionem habenti concessa, veluti Episcopo in Dioecesi, Duci in Ducatu, etc.

8. Etiam ad causarum decisiones si habeant omnimodam jurisdictionem, sine superioris confirmatione.

9. Modo legibus publicis non sint contrariae, vel juriterriotoriali non derogent.

19. Statutorum et legum in Rebuspublicis summa necessitas: et melius est ab optima lege quam manu regia administrari.

20. Praestare quoque jus municipale, quam jus civile Romanum habere nonnulli asserunt.

30. Condi solent praeter jus commune, et de causis quae jure communi non decisae.

35. Expedit Reipublicae, ut leges ad statum Reipublicae praesentem referantur.

38. Temporis status et Reipublicae mutatione et varietate, jus quoque et leges variant.

53. An validum sit statutum, quo prohibetur, ne bona in personas Ecclesiasticas alienentur.

60. Nec de illis causis, de quibus dispositum, ut nihil in contrarium statui possit.

63. Ut peregrinis ab intestato decedentibus proximiores heredes non succedant.

64. Statutum Friburgense, quo forensi bona haereditatis delatae possidere non licet, sed statim vendenda.

68. Statutis obligantur omnes statuentium subditi et ipsi quoque statuentes incola.

78. Et statuta civitatis superioris non servantur in civitate inferiori, quae propria statuta habet.

81. Statuta exeo tempore quo condita et publicata, recepta et approbata esse intelliguntur.

83. Statuta post publicationem valida sunt, etiam absque superioris confirmatione.

87. Statuta licet extra territorium vim suam non extendant, testamentum tamen juxta loci statutum factum, valet etiam extra territorium.

88. Statuta sunt stricti juris, et non express a ratione, verba magis consideranda sunt.

98. Statuta et ordinationes provinciales, juris potius civilis quam praetorii, et sic actiones inde descendentes perpetua sunt.

CIvitates Imperiales in Civitatibus, territoriis, et ditionibus suis habent jus condendileges, statuta et jura municipalia, quibus cives et subditi morem gerere, et obedire tenentur. Quamvis enim leges universales concedere solius sit Imperatoris, juribusque majestatis adscribatur, uti dictum est [note: 1.] supra cap. 4. n. 53. Electoribus tamen, Principibus, et aliis Imperii ordinibus et Statibus liberum et licitum est, leges et jura provincialia et municipalia promulgare, lege contrias abrogare, et jura communia tollere, per Policey-Ordn. de anno 1577. tit. von Iuden. 20. §. fin. ibi. Doch soll hiedurch den Churfürssen und Ständen, an ihren von Käyserlichen habenden Regalien, Privilegien, und zustehenden Gerechtigkeiten, Ordnung zu machen, nichts praejudicirt, oder denommen, sondera ihnen vorbehalten seyn, Ordin. Camer. part. 1. tit. 13. et 57. et part. 2. tit. 1. Coler. de process. exec. part. 1. cap. 3. num. 6. Zasius in 1. omnes populi. n. 24. ff. de justit. et jur. Andr. Knichen. de jur. territ. cap. 1. n. 179. et 367. seq. Besold. thes. pract. verb. Gesaß. Theod. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. cap. 6. n. 7. Klock. 1. consil. 20. n. 126. seq. Schrader. de feud. part. 10. sect. 8. n. 28. Cum jus condendi statuta et leges provinciales et municipales, ad jus superioritatis pertineat, illudque probet, Knichen. encyclop. cap. 5. n. 1. Besold. de jurisdict. quaest. 18. circa fin. Gail. de arrest. cap. 7. n. 14. Bidembach. nobil. quaest. 1. n. 4. Meichsner. tom. 2. lib. 1. decis. 8. n. 47. fol. 808. Zegler. §. Landsasii. concl. 1. n. 135. seq. Stam. de servit. person. lib. 3. cap. 8. n. 2. Et cum in suis territoriis et provinciis Specialibus Caesarem repraesentent, quemadmodum Imperator ratione jurisdictionis universalis

Imperii, universales leges, allgemeine ReichsGesaß und Ordnungen, condit; ita alii inferiores Principes, Status et ordines, cum certa duntaxat et Specialia territoria possideant, adeoque jurisdictio eorum specialior sit, non universalem, sed specialem legem, vi superioritatis suae territorialis, condunt, Besold. d. verb. Gesaß.

[note: 3.] Ex quo etiam legis statutariae condendae potestas omni populo jurisdictionem habenti in genere data est. l. omnes populi. 9. et ibi. Zas. n. 6. Jason. in 1. lect. n. 5. et lect. 2. n. 19. ff. de justit. et jur. Et quidem in specie Episcopo in sua dioeceli, c. vestra. X. de locat. et conduct. c. 2. X. de major. et obed. c. cum dilectus. §. dictus vero procurator. X. de consuet. Duci in suo Ducatu, Marchioni in suo Marchionatu, Comiti in suo Comitatu, l. 2. C. de praef. praet. Orient. Bart. ad d. l. omnes populi. 9. 8. ff. de just. et jur. Rol. a Valle. cons. 86. n. 11. seq. vol. 1. Schneidewin. ad §. constat. 1. de jur. natur. gent. et civil.

[note: 4.] Nobilibus liberis et Imperio immediate subjectis, Sichard. consil. 2. n. 2. Myns. lib. 1. resp. 10. n. 39. Nicol. Betsius de pact. famil. illustr. cap. 2. in princ. fol. 33. Besold. de ord. Equest. n. 11. in fin. Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 5. cap. 6. n. 7. et 1. 2. class. 2. c. 10. n. 6. Mager. de advocat. c. 6. n. 108. Stam. de serv. person. l. 3. cap. 8. n. 2. in fin. Ming. de super. territ. concl. 47.

[note: 5.] Et de Civitatibus Imperialibus, quod in suis Civitatibus, territoriis et ditionibus leges speciales et statuta sive jura municipalia condere possint, nominatim tradunt, per l. Antiochiensium. 37. ff. de reb. author. jud. possid. Myns. respons. 13. n. 10. decad. 2. Gail. de pac. publ. lib. 1. cap. 6. n. 11. et de arrest. cap. 9. n. 1. Bruning. de var. univers. spec. concl. 51. Author. consil. Fridbergens. punct. 1. cap. 2. n. 15. Beindorff. de liber. Civitat. apud Arumae. tom. 3. discurs. 13. n. 31. Besold. de jur. universit. cap. 8. n. 6. seq. Johan. Adam Dapp. dissert. de jurib. Civitat. German. part. 1. cap. 7. n. 3. Quod etiam Civitatibus nonnullis Imperialibus nominatim ab Imperatoribus olim concessum fuisse constat, prout Imperator Carolus IV. anno 1375. Civitati Eslingensi concessit, quod pro lubitu et beneplacito suo leges et statuta concedere possit, ibi: mögen in der Statt zu Eßlingen ein Ordnung setzen und machen, one Widerrede und Hindernisse aller männiglichs, nachdeme als sie dünckhet oder dünckhen würdet, daß es der Statt, den Burgern und Gemein Nuße und Nothdurfft sey, und mit Namen von Gabe, von Handlon und Rathschaß, und mugen das tun, als offte sie deß überkommen und zu Rache werden, daß es noch und gut sey.

[note: 6.] Idem est, quoad Civitates municipales. Quamvis enim olim nulli Civitati aut genti, quae Romano suberat Imperio, contra fomam juris publici quiequam constituere licuit, cum privatorum loco civitates omnes unâ Roma excepta haberentur. Quod si vero juri publico non adversarentur, quamlibet legem de iis rebus, de quibus inter privatos pacisei licet, sibi ferre, magis in vim pacti, quam legis valituram, potuerunt, Petr. Heig. part. 1. quaest. 23. num. 26. et 27. nisi eo casu, quando ab initio post partam victoriam Imperator ex certa causa Senatus victis gentibus ignovit, liberasque reliquit leges iisque uti, suosque, patrio more, creare magistratus permisit, quod multis Asiae Civitatibus Syllam, Pompejum M. Caesarem et Augustum, indulsisse, refert Heig. d. 1. num. 24. Verum postquam post divisum Imperium Romanum Caroli M. auspiciis nova Reipubl. facies apparuit, jurisdictio, quae antea in nullius patrimonio, aliis quoque communicari coepit, et ex ea potestas statuendi fluxit, et Civitatibus quoque municipalibus, jus condendi statuta et jura municipalia competere, constat ex l. item eorum. 6. in princ. ibi: nisi lex municipii. ff. quod cujusque universit. nom. l. prohibere. 3. §. plane, vers. hoc ita. ff. quod vi aut clam. l. 3. §. fin. ff. de decret. ab ordin. l. magistratus. 25. ff ad municipal. l. 1. C. de emancipat. liber. Besold. de jur. universit. cap. 8. numer. 6. seq. Nicol. Losae. de jur. universit. part. 3. cap. 15. per tot. Ziegler. §. Civitas. conclus. 1. numer. 23. et 28. Vide Tusch. pract. conclus. lit. S. cenclus. 430. per tot. ita quidem, ut si habeant omnem jurisdictionem, etiam ad decisiones causarum, sine confirmatione superioris, per c. 1. de constitut. in 6. c. venientes. X. de jurejur. Bart. in l. omnes populi. num. 4. ff. de justit. et jur. et ibi. Bolognet. numer. 74. seq. Suaretz. commun. opin. verb. statuta. numer. 178. Coler. de processib. execut. part. 1. cap. 3. num. 12. seq. Petra de potest. Princ. cap. 8. num. 7. Bocer. de regal. cap. 2. num. 62. et 65. Schneidewin. ad §. jus autem Civile. n. 14. vers. unde si statuatur. 1. de jur. natur. gent. et civil. Regler commun. conclus. §. civitas. conclus. 1. num. 28. seq. ubi num. 30. hodie, postquam antiqua jurisdictionis facies mutata, indubitatum esse dicit, quod potestas faciendi statuta cum jurisdictione omnimoda connexa sit, Molin. ad consuet. Paris. in princ. numer. 38. Vasqui. illustr. consuet. cap. 34. num. 2. Heig. d. quast. 23. num. 32. Dauth. de testament. tit. de hared. institut. num. 30. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 51. modo legibus publicis non sint contraria, vel juri universali, aut territoriali non derogent, l. deprecatio. 9. ibi: quatenus ea nulli nostrarum legum adversatur. ff. ad L. Rhod. de jact. l. fin. ibi: nisi hoc publicae leges prohibuerint. ff. de colleg. et corpor. Rieglet. d. §. civitas. conclus. num. 32. Vel praejudicium et interesse superioris, veluti jura fiscalia, poenas maleficiorum, et similia concernant, Meichsner. tom. 3. decis. 28. num. 11. Mantic. de tacit. et ambig. convent. lib. 4. tit. 8. num. 9. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. a. num. 54. Ziegler. d. §. Civitas. num. 33. Cum lex inferioris legem superioris tollere nequeat. C. cum inferior. X. de major. et obed. Clem. 2. de Elect. Thoming. consil. 24. quast. 5.

num. 15. Si vero Civitates municipales et alii magistratus inferiores limitatam habeant jurisdictionem, in iis tantum, in quibus habent jurisdictionem, statuta condere possunt, Schneidewin. d. §. jus autem. num. 14. J. de jur. natur. gent. et civil. et si nullam habeant jurisdictionem, ut sunt villae et castra, tunc ad causarum decisiones ipsis statuere, sine superioris confirmatione, non licet, arg. l. fin. C. de testament. Cirea ea vero quae faciunt ad bonorum administrationem, statuta facere possunt, modo non sint arabitiosa, l. ambitiosa. 4. ff. de decret. ab ordin.

[note: 11.] Ex quo etiam statuta condere possunt collegia licita et approbata, puta mercatorum, sartorum, aliorumque opificum, de quibus infra l. 5. c. 2. n. 24.

[note: 12.] Idem est; quoad Quarterium, sive certam aliquam Civitatis partem, quia et haec statuta condere potest, pertinentia ad modum expediendi ea, quae parti illi, sive quarterio Civitatis incumbunt, non vero, quoad Causarum. decisiones, Schneidevin. d. l. numer. 16. [note: 13.] Sicuti etiam Doctores et Magistri circa studia et mores discipulorum, non vero ad causarum decisiones, statuta condere possunt, [note: 14.] Schneidevvin. d. 1. n. 19. Et universitas statuta facere potest, in pertinentibus ad suam administrationem, etiamsi statuta illa in singularum personarum praejudicium, per consequentiam tendant, Modit. quaest. 5. In iis vero, quae publicam concernunt utilitatem vel patriae totius, absque superioris consensu, nihil disponere potest universitas, Dd. commun. in d. 1. omnes populi. ff. de justit. et jur. Nicol. Betsius. de pact. famil. illustr. cap. 1. et 2. Rulant. decis. jur. contr. quast. 16. Bruning. de var. univers. spec. concl. 51. Besold. de jur. univers. cap. 8. num. 6. ubi addit, quod statuta hujusmodi quibusdam in locis indigitentur Willfür, a delectu, seu judicio mentis, Chur, et libera voluntate, Will, post Eliam Rober. disput. ad Instit. 1. thes. [note: 15.] 6. in notat. et a nuinicipiis dicuntur jura municipalia. §. jus autem civile. 2. 1. de jur. nat. gent. et civil. l. omnes populi. 9. ff. de just. et jur. et ibi. Dd. et in loco statuti, etiam jus commune. Bart. in d. l. omnes populi. 9. ff. de just. et jur. item, Statt-Recht, Johan. Adam. Dapp. dissert. de civit. Germ. part. 1. cap. 7. num. 3.

[note: 16.] Competit autem Civitatibus Imperialibus jus condendi statuta et jura municipalia, jure superioritatis territorialis, utpote cui statutorum provincialium, et politicarum ordinationum sanctio adseribitur, illudque probat, Knichen. encyclop. cap. 5. num. 1. Besold. de jurisdict. quaest. 18. circa. fin. vers. actus quibus. et vers. legum executio. Gail. de arrest. cap. 7. num. 14. Bidembach. nobil. quast. 1. n. 4. Meichsner. tom. 2. l. 1. decis. 8. num. 47. fol. 808. Ming. de superior. territ. concl. 71. Zieglet. §. Landsassii. concl. 1. n. 135. seq. Joh. Herman. Stam. de servit. person. l. 3. c. 8. num. 2. Et quod jus statuendi, sive statuta condendi a jurisdictione dependeat, tradunt, Andr. Barb. cons. 4. num. 5. et 6. vol. 1. Cravet. de antiquit. temp. part. 4. §. circa pramissa. num. 1. Tiraquel. de jur. primogen. quaest. 16. n. 12. Vasqui. 1. controvers. cap. 4. num. 2. Mascard. de probat, conclus. 946. num. 23. Car. Tapia in l. fin. part. 1. c. 2. num. 51. ff. de constit. princ. Nicol. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 15. n. 2. Petr. Heig. l. 1. quast. 23. num. 31. seq. Tiber. Decian. cons. 19. num. 95. vol. 3. Et statuere jurisdictionem et superioritatem praesupponere, scribit Marc. Ant. Peregrin. cons. 1. n. 4. vol. 1. ac potestatem statuendi et jurisdictionem esse connexa tradit. Ant. Puteus. consil. unic. post Oddi cons. n. 100. Franc. Marc. decis. 801. n. 1. part. 1. Imo statuendi potestatem esse de maximo Imperio, docet Maranta disput. 8. n. 27. eandemque Regalibus accenset, post Bart. Caccialup. Dec Menoch. cons. 604. n. 2. et de reservatis Principis esse, docet Pacian. de probat. l. 2. c. 2. n. 28. Et quod potestas faciendi stamta cum omnimoda jurisdictione sit connexa, indubitatum esse dicit, Heig. part. 1. quaest. 23. n. 32. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 51. Ziegler. §. civitas. concl. 1. n. 30. Ex quo etiam [note: 18.] ad merum Imperium jus statuendi et ordinandi sive legum condendarum potestatem, referunt Bart. in l. imperium. n. 8. ff de jurisd. Schneidevvin. de feud. part. 2. n. 65. Jacob. de S. Georg. de feud. verb, cum mero. n. 7. Coler. de process. exec. part. 1. c. 3. n. 13. Carol. Tapia ad l. fin. part. 1. c. 2. n. 51. ff. de constutut. princ. Rosenthal. de feud. c. 5. concl. 9. n. 9. Bidembach. nobil. quast. 7. n. 3. vers. ad merum quoque. A quibus tamen non sine ratione dissentiunt Coras. in d. l. Imperium. n. 19. et 32. ff. de juritdict. Longoval. de jurisd. part. 3. c. 7. um. 27. Matth. Stephan. de jurisd. l. 1. cap. 7. n. 8. Fachin. 9. controv. 94. in fin. Obrecht. de jurisd. 7. num. 33. Helfr. Ulric. Hunnius de jurisd. part. 1. c. 3. quaest. 2. Bocer. de jurisd. c. 5. n. 7. etc. 10. n. 12. Klock. confil. 28. n. 439. Et quod potestas condendi statuta non pertineat ad Regalia, tradit Bocer. de regat. c. 2. n. 64. Siegler. §. civttas. concl. 1. n. 31. nec jurisdictionis esse, censent Paurmeister. de jurisd. l. 1. c. 8. n. 11. Arnold. Engelbrecht de jurisd. Imp. concl. 159. lit. a. Ubi tamen observandum est, quod licet statuta condere, neque jurisdictionis, neque meri vel mixti sit Imperii, in consideratione scilicet absoluta: distributive tamen, prout de rebus meri et mixti Imperii, seu jurisdictionis simplicis constituuntur, recte jurisdictionis aut meri vel mixti Imperii dicicur. Jason. in l. omnes populi. n. 24. ff. de just. et jur. Et ita intelligendum Baldi dictum, quod statuta condere, potius sit de quadam juris permissione, quam ut annexum sit jurisdictioni, scribit post Mynsing. ad §. 1. num. 8. 1. de jur. nat. gent. Reinking. de regim. secul. l. 2. class. 2. c. 10. n. 2.

Ex quibus tamen cum constet jus condendi statuta imprimis jus superioritatis, vel etiam jurisdictionem, merum mixtumque Imperium

habentibus competere, haec autem jura sine dubio Civitates Imperiales habeant, nullum superest dubium, quin hae quoque jus condendi statuta et jura municipalia obtineant, idque praxis quotidiana latis Superque demonltrat, ubividemus, Civitates Imperiales fere omnes et singulas, in territoriis, Civitatibus et districtibus suis, tam Ecclesiasticas, quam alias politicas ordinationes speciales habere, iisdemque subditos obligari, et secundum easdem jus dici et justitiam administrari. Quod ipsum quoque nominatim testatur Nicol. Betsius de pact. famil. illustr. c. 3. fol. 33. ubi ita scribit: Ex generali itaque supra posito themate deduco, Principes, Comites, Barones, Civitates, et Status Imperii generaliter omnes, sicuti et Nobiles immediate Imperio subjectos, pro modo et ratione jurisdictionis eis competentis, statuta condere, et consuetudines introducere posse, uti res ipsa satis demonstrat, et tot jam typis divulgatae, atque omnium manibus passim tritae constitutiones reipsa comprobant, uti sunt Lands, Gerichts, Statt-ordnungen, Reformationen, Statt-recht, Lehen recht, Willkühr, und Weichbild, quocirea plures ad eam rem comprobandam argumentationes congerere, nihil aliud esset, quam solem facibus illustrare, cum nullum sit fortius, aut validius argumentum, quam rei ipsius evidentia. In his itaque qui vel a loge, vel ab ipso Imperatore, tanquam fonte et capite omnis jurisdictionis immediate potestatem suam recognoscunt, res clara est, et manifesta, quod subditis suis statuta praescribere, et approbatis consuetudinibus eos adstringere possint, in tantum, ut etiam illorum statuta, valeant sine Principis confirmatione, etc.

[note: 19.] Statutorum et legum in Rebuspublicis summa est necessitas, earumque cura magistratui summe est necessaria. Sunt enim leges sententiae, quae praecipiunt facienda et contraria et non facienda prohibent. Et lege sunt anima et spiritus Civitatis vitalis, Chassan. catal. glor. mund. part. 10. consid. 20. Sunt vitae humanae solatium, infirmorum auxilium, potentum frenum, Cassiodor. lib. 3. varior. ut enim corpora nostra sine mente, sic civitas sine lege, suis partibus, ut nervis et sanguine et membris uti non potest, Cicero pro Cluent. et ex eo Quintil. l. 5. instit. orat. c. 11. Indeque non immerito muros et propugnacula otii ac tranquillitatis civilis, leges esse dixit Pomp. Loetus. Et sicut corpus vivens sublata anima interit, ita etiam Respublica, sublatis legibus. Ex quo etiam leges sunt et dicuntur firmum Reipubl. fundamentum, quo ejus status fulcitur et continetur. Et legem vinculum esse, quo Respubl. cohaeret, et spiritum vitalem, quem trahit civitas, ita ut sine lege Respublica onus et praeda futura sit, testatur Seneca de dement. l. 1. Et sunt leges oculus Reipubl. lucerna vitae civilis, trutina justitiae, custos libertatis, disciplinae et pacis public, infirmorum auxilium, potentum frenum, Clem. Timpler. l. 4. polit. c. 4. quaest. 1. Unde etiam lex dicitur vitiorum emendatrix, a Ciceron. l. 1. de legib. sub finem. fundamentum justae libertatis, fons aequitatis. mens, animus, consilium et sententia civitatis, Petr. Gregor. Tholos. de republ. l. 10. c. 5. n. 2. Et quod Deus est in mundo, gubernator in navi, praecentor in choro, dux in exercitu, hoc lex dicitur in Civitate, Petr. Gregor. Tholos. d. c. 5. n. 4. Et quemadmodum aut architecti sine libella et linea nihil proficiunt, aut nautae cursuni navis tenere non possunt sine ferro, quod affricuit Siderites: ita nec imperantes sine hac norma, Schönborn. 3. polit. 1.

Atque hinc etiam melius esse et praestare, ab optima lege, quam manu Regia, ab optimo licet Principe et sine legibus, Respublicas administrari, communiter concludunt Politici, et Theologi, Besold. de praem. poan. et legib. c. 6. per tot. Gerhard. loc. Theol. tom. 6. tit. de magistrat. n. 215. seq. Bellarmin. de Laic. c. 10. Ernest Cothman. ad tit. C. de legib. n. 179. seq. si enim judicis arbitrio controversiae essent dirimendae, si jus incertum, dubium vel ambiguum, si nutu imperantium instar Polypi alicujus transforniaretur, et nunc hanc, nunc illam formam indueret, quaenam judiciorum et politiae erit vis? quaenam authoritas? Cum enim historiarum loquantur monumenta, et quotidiana testetur experientia, judices variis affectibus, corruptelis et depravationibus esse obnoxios, et jam ambitione, jam gratia, vel odio, jam imprudentia, jam recti specie ieduci et abduci, quis non videt forma et norma opus esse, ad quam, ut architectus in extructione domus, ad libellam et lineam; ita judex in judicando respiciat, Lipsius. 1. polit. c. 7. Ubi vero lex dominatur, ibi nullum est odium, nullum praejudicium, nullum suffragium, nullus favor, nulla vindicta, nulla ira, nulla cupiditas et ambitio, sed certa justitiae regula, aequitati norma, judiciique directrix, quae affectibus veluti compedes injicit. Hinc lex magistratus mutus, et magiltratus lex loquens indigitatur; et sicut magistratus populo, ita magistratui lex praeesse dicitur Cicero lib. 3. de legib.

[note: 20.] Hinc quoque praestare jus municipale et statutarium habere, quam jus Civile Romanum, nonnulli censent, et Romanas leges receptas esse, nullo nisi litium fructu, quae ex eo nimium, quantum succreverunt, scribit Lipsius monit. polit. 1. 2. c. 10. fol. 142. Europam, addens, vide; et mentior, nisi maxima ejus pars circa ista occupatur. Alii judicant, alii instruunt, alii agunt, et qui miserrimi sunt, eas habent, referente Besold. de pram. poen. et legib. c. 8. n. 2. Jura quoque nostra Civilia taxat Guil. Budae. lib. 2. fol. 31. dum de contemptu rerum fortuitarum ita scribit: Ita, quae instituta majores nostri ingenio praestantes, quasi quasdam Civitattim compages posteris reliquerant, eorum institutorum traducibus sensim degenerantibus,

eo res tandem decidit; ut ex jure et legibus, tum profanis, tum sacris et Pontificiis, uberem injuriarum legitimarum messem, avaritia sibi commenta sit, aut aucta: adeo, quicquid felicibus auspiciis coeptum est, id ut eterius vergat, natura fere comparatum videmus, etc Besold. d. c. 8. n. 3. Unde felicem depraedicat Frisiam Gröningensem Cornel. Kempius lib. 2. de orig. Frisia. c. 19. fol. 185. quod jus habeat municipale tantum, et careat Civili nostro, eoque fieri censet, ut nullus ibi litigantium numerus sit, cum nempe illud nullis cavillationibus causidicorum, sub specie interpretationis perverti possit, nec in usu habeant litigantium querulos libellos, sed ore omnia peragant praesentes; nec ideo lites, avaritia judicumet patronorum in longum protrahi posse.

[note: 21.] Modum condendi statuta quod attinet, de jure nostro Civili id fieri debet congregato populo in loco publico vel curia, proponente, seu rogante Consule, seu Rectore civitatis, an talia statuta fieri velint, §. lex est. 4. l. de jur. natur. gent. et civil. Possunt tamen etiam per solos Decuriones fieri, exemplo Senatus Consultorum, §. senatus consultum est. 5. 1. d. tit. Quandoque etiam certis quibusdam de civitate universitas statutorum condendorum potestatem facere solet, veluti Romae Decemviri leges XII. tabul. sanciverunt. Ad eundemque modum in multis Germania civitatibus praeter Senatores Tribuni, in aliis vero selectiores de civitate statuta condere solent, der Außschuß der Burgerschafft, Henric. Bruning. de var. univers. spec. conlus. 51.

[note: 22.] Nova autem statuta diem et Consulem requirere videntur, quod secus est, si statuta sint antiqua, Tiber. Decian. tract. crim. l. 2. c. 34. n. 44. §. item requirunt diem. Author actor. Lindaviens. fol. 99. in med.

[note: 23.] Illud autem in statutorum et legum municipalium sanetione observari debet, quod 1. cuique Reipublicae debeant esse accommodata, et statuta ad Rempublicam, non vero Respublica ad statuta accommodari debeat, Aristot. 3. pilit. 7. in. et 4. c. 1. ad fin. Zepper. de ligib. Mosaic. fol. 82. Quia Respublica est ante leges, et eae ad conservationem Reipubl. spectant, et sunt gubernationis instrumenta, Besold. de pram. poen. et legib. c. 7. n. 3. Et sic ad rectam legum et statutorum sanetionem diversarum Rerumpublicarum cognitio, praerertim ejus, in qua leges seruntur, necessaria est.

[note: 24.] Deinde leges et statuta eo concipi et promulgari debent sermonis genere, ut ab omnibus intelligantur, ambagibus omnibus circumcisis, indicantes liquide, quid jubeant fieri, quid vetent, et sic clara esse debent, et perspicua, nec obscura et ambigua, et non talia, quae Eridis pomum in Rempublicam projiciant, et quibus occasio detur, ut forenses cerberi, loculei furfures, pecuniam simplici plebeculae, crumenimulgis fabricis eliquent, et litium strophas inextricabiles fingant, et refingant, Joh. Gerhard. decad. 5. polit. quast. 9. Borell. de magistrat. 2. c. 5. Et sic statuta et leges debent esse simplices, breves et cuilibet notae, Parthen. litigios. cap. 5. n. 21.

[note: 25.] 3. Imprimis autem statuta et leges aquae esse debent, Bruning. de var. univers. spe concl. 53. Quia aequitas legem efficacem, sanctam et inviolabilem praestat, Hoenon. post. disput. 5. concl. 61. lit. a. Et sic impias, iniquas et injustas leges tollat magistratus, Deutr. 7. v. 5. et cap. 12. vers. 1. seq. exemplo Hiskiae, Josiae, et aliorum magistratuum piorum. 2. regum. 23. v. 15. Esai. 10. v. 12. Daniel. 3. v. 10. Deut. 16.

[note: 26.] 4. Paucae et bonae leges sunt ferendae, corruptissima enim censetur Respublica, in qua plurimae leges, Tacit. lib. 4. annal. Quemadmodum enim multorum signa sunt morborum medici multi, multaque pharmaca, ita ubi multae sunt leges, multa injustitia est: Et legum multitudo litium est serninarium, in quas multo plus quaevis Respublica, quam in bellum impendit, Nicol. Vernulae. institut. polit. l. 3. tit. 2. quast. 4. ubi addit, quod legum multitudo mali Reipubl. status indicium sit, et exoptat, pro tot in Digestis legum Voluminibus, unum esse breve et perspicuum juris compendium. Et quod hodie fata aliquem animarent Julium, qui jus Civile ad certum modum redigeret, atque ex immensa diffusaque legum copia, optima quaeque, et necessaria in paucissimos conferat libros, in votis habet Schonborn. 3. ptlit. cap. 3. Quod Julio Caesari propositum fuisse refert Sueton.

[note: 27.] 5. Debent esse possibilia, quia finis est legum et statutorum, ut ab iis, quibus feruntur, observentur, vitaque recte et congrue instituatur, hunc autem finem consequi non possunt, nisi sint possibilia. Et statuta et leges exigunt obedientiam ab eo, cui feruntur, obedientia autem versatur circa ea, quae in facultate obedientis posita sunt, ut docet Piccolomin. grad. 3. philosoph. moral. Hoenon. polit. disput. 5. concl. 61. lit. C. Atque ideo etiam de rebus turpibus et inhonestis, et quae sunt contra bonos mores, statuta et leges fieri non possunt, per l. conditiones. 14. ff. de condit. et impossibilium nulla sit obligatio, l. impossibilium. 185. ff. de R. 1.

[note: 28.] 6. Et rationabilia. arg. 1. quod vero contra. 14. l. in his. 15. l. quod non ratione. 39. ff de legib. cum valeant, ut lex, anima autem legis est ratio, quam etiam statuti clypeum vocat Mynsing. consil. 1. n. 8. Ubi tamen observandum, quod statuentium opinio pro ratione habeatur, si ipsi existiment, leges istas esse bonas, suisque moribus convenientes, Gail. 1. obs. 36. n. 15. et 2. obs. 33. n. 2. Sufficit enim, quod statutum moribus utentium sit consentaneum, eorumque utilitatem concernat, licet

alibi iniquum videatur, raro enim leges feruntur, quae in universum omnibus sint utiles, sed saepe fit, ut statutum moribus utentium sit consentaneum, licet alibi iniquum foret, Gail. d. observ. 33. n. 2. Stam. de servit. verson. l. 3. c. 8. n. 16.

[note: 29.] 7. Nec non utilia et necessaria, et quidem toti corpori Reipubl. et singulis ejus membris, Althus. polit. c. 24. fol. 319. Hoenon. d. concl. 51. lit. b.

[note: 30.] Conti possunt et solent statuta et jura municipalia plerumque 1. praeter jus commune, hoc est, de illis rebus et causis, quae jure decisae non sunt, l. de quibus. 32. ff. de legib. Schneidewin. ad §. jus autem Civile. n. 20. l. de jur. natur. gent. et civil.

[note: 31.] II. De iis, quae jure communi decisa sunt statuta conformia condi, et sic jura Caesarea statutis provincialibus et Civitatum confirmari, ac in passibus dubiis declarari possunt, Schneidew. d. l. n. 21. Jon. Herman. Stam. de servit. person. l. 3. c. 8. n. 2. Quo casu etiam interpretatio statuti ita facienda, ut aliquid ultra jus commune operetur, per tradita Jason. in l. properandum. 13. §. 6. n. 8. C. de judic. Carpzov. jurispr. forens. part. 3. constit. 1. definit. 1. n. 6.

[note: 32.] III. Dejure naturali, vel gentium, in aliquo saltem addendo, vel derogando, non vero in totum tollendo, §. sed o naturalia. 11. 1. de jur. nat. gent. et civ. arg. 1. jus civile. 6. ff. de just. et jur. Schneidew. d. l. n. 22.

[note: 33.] IV. Contra jus commune: Quamvis enim olim nec Praefectis Praetorio, et in universum nulli genti, quae Romano suberat Imperio, contra formam juris communis statuere licuerit, l. formam. C. de offic. praef. praetor. Hodie tamen, postquam antiqua jurisdictionis facies mutata, et Statibus communicari coepit, indubitatum est, quod potestas faciendi statuta, cum jurisdictione omnimoda sit connexa, et Statibus etiam contra jus commune statuendi facultas competat, arg. l. 3. §. Divus. 5. et ibi gloss et Dd. ff de sepulchr. viol. item eorum. 6. §. 1. ff. quod cujusque univers. nom. Tusch. lit. S. conclus. 439. n. 1. seq. Gail. 1. observ. 36. n. 1. seq. et 2. observ. 124. n. 2. et de pac. publ. 1. c. 9. n. 11. et de arrest. c. 9. n. 1. Honded. cons. 13. n. 12. lib. 1.. Schrader. de feud. 2. part. 9. sect. 10. n. 36. Heig. part. 1. quast. 23. n. 32. Dauth. de testament. de ha. red. institut. nun. 300. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 51. Schneidewin. d. n. 21. Ziegler. §. civitas. conclus. 1. n. 30. Reinking. de regim. secul. l. 1. class. 5. c. 6. n. 7. et. l. class. 2. cap. 10. num. 5. Knichen. de jur. territ. cap. 2. num. 363. Stam. de servit. pers. l. 3. cap. 8. num. 12. seq. ubi distinguit inter leges Caesareas cum clausula derogatoria, et simpliciter loquentes, de quo infra num. 46. Prout in Imperio passim fieri videmus statuta contra jus commune fieri de successionibus ab intestato, de testamentorum solemnitatibus, et contractuum formis, de jure retractus, unionis prolium successione conjugum, fratrum, sororibus modica haereditatis parte pro dote accepta exclusis, etc. Cum ut infran. 81. dicetur, statuta in locis illis, in quibus lata, legis vim obtineant, leges autem posteriores derogent prioribus, l. nam posteriores. ff. de legib. atque sic, ubi statutum et jus commune repugnant, judex non debet servare jus commune, sed statutum, Tuschus d. concl. 439. n. 6.

[note: 34.] Unde quoque V. statuta condi possunt contra statuta vetustiora, Schrader. ad. §. autem. n. 13. l. de just. et jur. Quamvis enim statuta et leges antiquae non facile sint mutandae, prout dictum est supra l. 1. cap. 15. num. 45. seq. Cum tamen civili ratione et auctoritate nitantur, pro diversitate loci, temporis, ad subjectorum utilitatem mutari possunt. Non enim semper et ubique utile est, quod aliquando, et alicubi utile fuit, l. unic. C. de caduc. tollend. et juxta Comicum, hic dies aliam vitam, alios sibi mores postulat. Et quemadmodum Respublica populi ingenio accommodanda, ita et multo magis leges, quae Reipubl. vinculum et nervi sunt. Et hujusmodi statutorum et legum mutabilitas inde maxime nascitur, quod constet res humanas maxime fluxas et fragiles esse, adeoque tanquam Euripum quendam in perpetuo motu agitari, nec quicdam inter homines ita stabile et immutabile esse posse, quod nullam patiatur mutationem, ut inquit Imperator Justinianus in Novel. 7. cap. 2. l. 2. §. sed quia. C. de veter. jur. enucl. Confer. supra lib. 1. cap. 15. num. 1. seq. Quia etiam expedit Reipublicae, ut leges ad conditionem rerum humanarum et statum Reipubl. praesentem accommodentur, c. non debent. X. de consanguin. et affin. Atque hoc etiam ingeniorum et Nationum varietas deposcit: Cum enim ingenia hominum, propter religionis temperamentum non parum varient, easdem ipsis quoque ad omnia leges tribuere non est conveniens: Prout igitur hujus vel illius regionis morbi animos hominum occupant; ita legum praeparanda erit medicina. Unde quoque rerum usum acerrimum juris censorem et exploratorem pronunciavit Lipsius. Quemadmodum igitur gubernatoribus, sive naucleris, saepe mutanda est velitatio, utcunque in alto ventus ert, ita et leges Rerumpubl. gubernatoribus, Plato in dialog. de legib. Covarruv. in c. alma mater. relect. 2. num. 2. de sentent. excommun. in 6. Et eos hominum tutissime agere, qui praesentibus moribus legibusque, etiamsi deteriores sint, minimum variantes, Rempublicam administrant, sicuti apud Thucydidem lib. 6. cap. 2. exclamat Alcibiades. Nocet enim interdum priscus rigor, et nimia severitas, cui jam pares non sumus, Tacit. lib. 1. histor. Et sicut Medicis nonnunquam prior sua curandi ratio, quam animadvertunt, non satis feliciter procedere, aliter instituenda est: ita etiam legum latoribus et Rerumpublicarum gubenatoribus.

Quod enim medicamenta morbis, hoc jura exhibent negociis, ut nonnunquam a judicio discordet effectus, et quod conjectura credebat prodesse, experimento inveniatur inutile, ut ait Imperator Justinianus in Novell. 111. in prafat. Et potest legislatoris conjectura fecile aberrare, et spes ipsum fallere, nam saepissimeea, quae subtili observatione cauta sunt, emergentium causarum turbavit varietas, inquit Imperator Justinianus in Novell. 49. in princ. Reichs-Abschied zu Augspurg, de anno [note: 36.] 1515. §. Wiewol nun auf vorigen. Unde quoque nulla juris sanetio, quantumeunque perpenso judicio et consilio digesta, ad humanae naturae varietatem sufficit, ut habet prooem. Clement. in price. et cap. 8. in princ. de consanguin. et affinit. Quod etiam ex ipsis Imperii Constitutionibus novissimis apparet. Ita enim in Reichs-Abschied. de anno 1551. §. Hierauff. constitutum est, ut clausula salutaris supplicationi adjecta hoc operetur, ut licet narrata per se idonea non sint, vi tamen salutaris clausulae, processus decernatur: postquam vero usus et experientia edocuit, ex illa constitutione multa orta inconvenientia, ideo postea, ausser erheblichen und begründten Bewegnussen sublata est, R. Adsch. zu Speyr. de amo 1557. §. Wiewol dann in der Visitation. Sie quoque licet in Ord Camer. part. 2. tit. 28. §. Und Dadurch. summa appellabilis ad 10. aureos determinata suerit, Mynsinger. 3. observ. 89. et 4. observ. 4. et 5. observ. 83. postea tamen justis de causis ad centum et 50. aureos extensa fuit, R. A. de anno 1570. §. Und als wir dann auch Gail. 1. obs. 123. et novissimo Imperii Recessu de anno 1654. ad [note: 37.] 400. Imperiales. vid. infr. c. 33. n. 19. Sicuti etiam ipse Deus ex his, quae in Veteri Testamento sanciverat, nonnulla in Novo mutavit, c. non deber. X. de consanguin. et affin. Nec his contrariatur, quod statutum et lex justa esse debeat, et fundamentum habeat in ratione naturali, Distinct. 5. in princ. haec autem immutabilis, et sic quoque lex ipsa vel statutum immutabile [note: 38.] erit. Siquidem lex et statutum vetus, eo tempore, quo promulgatum fuit, justum visum, et fuerit, evenire tamen posse, ut temporis, Status et Reipubl. ipsius mutatione, diversum justum sit, quo casu tantum abest, ut Leges et statuta mutare malum sit, ut potius malum sit, nisi mutentur, Augustin. epist 5. et de liber. arbitr. cap. 6. lib. 3. et ideo justitia non est varia, et lex, quae in ea radicatur, sed potius ipsa tempora, et mores hominum, quibus lex praeest, non pariter eunt, ex Augustin. lib. 3. de confess. cap. 7. Cothman. ad tit. C. de legib. num. 113. et aequalis in utroque est aequitas, vel antiquare, quae prava sunt, vel promulgare, quae justa sunt, ex Martian. in Novell. sua titul. 5. Rittershus. in comment. ad Novell. Justiniani in procem. c. 3. numer. 12.

VI. Statuta quoque condi possunt, quoad [note: 39.] delicta et poenas capitales, per c. de causis. vers. illis etiam. et ibi Dec. X. de offic. delegat. l. hodie. ff de poen. l. 1. §. expilatores. ff de effract. eaque statuta ab iis, qui jura fiscalia habent, lata in poenalibus, sive excedant, sive minuant poenas juris communis, praecise servanda esse, docent Bart. in l. 1. ff de bon. damnat. Peregrin. de jur. fisc. l. 5. tit. 1. num. 20. Stam. de servit. person l. 3. c. 8. numer. 24. seq. Modo poenae istae jure Divino non sint delictis impositae, quas humanam ordinationem tollere non posse, constat ex traditis infra cap. 27. num. 19. Atque inde etiam statuta et consuetudines, pecuniaria tantum poena homicidia indistincte punientes, tanquam iniquas et impias omnino rejiciendas esse, statuunt Molina de justit. et jur. tom. 4. disputat. 22. Covarruv. libr. 2. variar. resol. cap. 9. num. 2. Nemo enim homicidium pertimescit, quod nummis redimere se posse existimat, c. pauper. caus. 11. quast. 1. Indeque talia statuta causam esse, cur difficile sit dicere, frequentiores illis in locis an sint hominum caedes, an nativitates, inquit Heigius part. 2. quaest. 22. num. 57. et tales, consuetudines et statuta extitisse apud populos Septentrionales, Danos, Suecos, Polonos, Frisios, Holsatos, referunt Heig. d. l. n. 43. Bodin. de republ. l. 6. cap. 6. fol. 767. Covarruv. d. cap. 9. num. 2. Quod ipsi vocabant, einen todten Halß lösen, Carpzov. de Leg. Reg. German. cap. 9. sect. 11. num. 23. Nec talia statuta ex eo defensionem merentur, si offensae parti satisfactum fuerit, per tradita Carpzov. tract. crimin. part. 3. quaest. 148. n. 11. seq. Ex quo etiam laudatissimus Poloniae Rex Stephanus. barbarum et impium morem, quo Nobiles caedem perpetrantes, se impunitate gaudere, et facinus certa et exili pecuniae summa occisi corpori imposita, redimere posse contendebant, prudenter et juste sustulit, ac homicidas dolosos, sine personarum respectu plectere jussit, hac addita ratione: illam legem divinam esse, qua sanguis ejus, qui humanuni sanguinem fudit, rursum fundi jubetur, longeque vetustiorem illa, quam allegabant, consuetudinaria, Valentin. Winthen in parthen. litigios. l. 1. cap. 13. num. 11. Et sic quoque Statutum non valere Studiosis homicidii poenam capitalem remittens, tradit Carpzov. part. 4. constitut. 9. definit. 5. et 6.

[note: 42.] VII. Possunt quoque statuta condi, de causis matrimonialibus, de successionibus, de testamentis ordinandis, et de testium numero diminuendo, Bruning. de var. univers. spec. concl. 57. lit. b.

[note: 43.] VIII. Sicuti etiam de frumento, auro et argento, aliisque rebus extra civitatem, et territorium non evehendis, vel exportandis, uti et de rebus, quae venales in foro exponuntur, de quo vide infra l. 5. c. 21. n. 22. et cap. 22. num. 31. et seq.

[note: 44.] Non vero Statuta condi possunt 1. contra juris Divini dispositionem, c. Ecclesia S. Maria. 10. X. de constitut. c. sunt quidam. 6. caus. 25. quastion. 1. Schneidewin. §. jus autem. num. 23. I. de jur. natural. gent. et civ. et ibi Schrader. num. 10.

[note: 45.] II. Contra jus naturale et gentium, illud in totum tollendo, supra n. 32.

III. Contra bonos mores, et quae ad delinquendum invitant, Schraden. ad §. jus autem. n. 14. et 15. J. de jur. nat. gent. et civil.

[note: 46.] IV. Nec statuta valent contra publicas Imperii sanetiones, et Ordinum Recessus, die Reichs-Abschjed, l. deprecatio. 9. ff. ad L. Rhod. de jact. l. fin. ff. de colleg. et corpor. Schrader. de feud. part. 10. sect. 20. n. 140. Dn. Nicol. Myler. dissertat. de Statib. Imper. concl. 44. n. 4. Ziegler. §. Civitas. concl. 1. num. 32. Cum Imperatoris speciali sanctione posteriori, juri Itatutario derogari possit, si id fiat in Comitiis, Bets. de pact. familiar, illustr. c. 2. fol. 34. Unde quoque Camera Imperialis nuper Statibus injunxit, leges monetarias abrogare, daß Sie Münß-oder Zahl-Ordnungen, so Sie wegen deß leichten Gelds gemachet, cassiren, Besold. thes. pract. verb. Land-und Statt-Recht. Sed animad vertendum hic est, an leges Caesareae simpliciter, an vero cum clausula derogatoria latae sint, ita, ut si Leges istae simpliciter et absque clausula derogatoria super negotiis et actibus indifferentibus latae, a quolibet Imperii Statu, si peccati nihil nutriatur, licite tolli, et jura provincialia contraria recte substitui possint, per allegata supra num. 33. Secus est, quoad leges Imperii cum clausula derogatoria et annullatoria latas, quae contrario statuto tolli nequeunt, Stam. de servit. pers. l. 3. c. 8. n. 14. seq. et 17.

AD LIB. II. C. X. ad n. 33. et 46.

Optime de hae quaestione disserit HUGO de statu region. Germ. C. III. §. 18-21. p. m. 75-81. et THOMAS. integra dissert. de Satuum Imp. potestate LLat. contra jus commune.

[note: 47.] V. Contra reservata Caesarea in signum supremae eminentiae, Schneidewin. ad §. jus autem. num. 21. et ibi Schrader. n. 16. l. de jur. natur. gent.

[note: 48.] VI. Contra publicam utilitaten, Christinae. ad statut. Mechlin. part. 4. Schrad. d. numer. 16. Klock. 1. cons. 10. num. 844. Cacheran. decis. 17. num. 9.

[note: 49.] VII. In praejudicium et contra jura et statuta superioris, Klock. 1. consil. 20. num. 145. seq. Quia regulare est, quod inferior contra legem, vel statutum superioris, nullam legem vel statutum condere possit, c. cum inferior. X. de major. et obed. l. 3. in princ. ff. de alien. mut. judic. caus. l. minor magistratus. ff. de minorib. l. ille a quo. §. intempestivum. ff. ad Sct. Trebell. Tusch. lit. T. concl. 19. Afflict. in constit. Regn. in pralud. l. 98. num. 5. Klock. d. n. 145. seq. Ziegler. §. civitas. concl. 1. num. 33. seq. Et quod inferior non possit constituere, per quod superioris factum laedatur, consuluit Hippol. Riminald. cons. 3. n. 67. seq. ac statuta inferiorum non ligare jurisdictionem superioris, tradit Bruning. consil. 20. et statuentes non posse derogare legi superioris, scribit Alciat. consil. 39. n. 9. l. 5.

[note: 50.] VIII. In odium particularium personarum ejusdem Civitatis, Rol. a Valle cons. 99. num. 12. seq. vol. 2. Camil. Borell. cons. 9. n. 6. Klock. 1. cons. 48. n. 18.

[note: 51.] IX. Contra jus tertio quaesitum et radicatum, Schrader. d. §. jus autem. num. 17. l. de jur. natur. gent. Klock. 1. cons. 29. num. 994. et consil. 48. n. 38.

[note: 52.] X. Contra Ecclesiam, Ecclesiasticam libertatem, personas Ecclesiasticas, et loca pia, auth, statuimus. C. de Episc. et cleric. auch. Cassa. C. de SS. Eccles. de quo videlati Tusch. pract. conclus. lit. S. concl. 581. seq. et concl. 589. Maranta disp. 8. Gail. 2. observ. 32. Unde, an validum sit statutum, quo prohibetur, alienari bona immobilia in personas Ecclesiasticas, non sine ratione dubitatur? Cum enim Clerici et personae Ecclesiasticae non tantum quoad bona Ecclesiastica, sed etiam patrimonialia, a collectis immunes esse perhibeantur, per tradita late Klock. de contrib. cap. 12. n. 62. seq. eoque ipso omnia fere onera in seculares transferantur, prudentiores passim praedia et res immobiles in Ecclesiasticos, aut plane non, aut sine magistratus loci consensu, et cum jure retractus alienare prohibent, ne forte inexplebili adquirendi studio universitas, vel saltem maxima bonorum pars ad eos confluat, gravissimo civium detrimento, ad quos tributorum atque indictionum publicarum moles bello et pace recidit, et quibus exhaustis, Respublica collectarum subsidio caret, Bodin. de republ. lib. 5. cap. 2. Annae. Robert. 2. rerum judic. 2. Klock. d. cap. 12. n. 89. Reinking. de regim. secular. lib. 3. class. 1. cap. 8. num. 7. seq. Quamvis autem hujusmodi statuta, tanquam Clericorum libertati et favori contraria, improbent, per c. 1. etc. fin. de immun. Eccles. in 6. c. qui in Ecclesiarum. 7. c. Ecclesia sancta. 10. X. de constitut. Paris. cons. 26. n. 6. vol. 1. Jason. in l. filiusfam. l. 114. §. Divi. n. 82. ff. de legat. 1. Schurff. cons. 69. n. 26. cent. 1. Petra de potest. Princ. c. 4. part. de valid. Statut. 2. n. 3. seq. ubi. 25. aliquot limitationes addit. Valida tamen eadem esse pluribus demonstrant Signorol. de Homodae. cons. 21. n. 18. seq. Muscul. de success. convent. num. 119. Arumae. de jur. publ. vol. 2. disc. 2. Casp. Klock. de contribur. cap. 12. n. 89. seq. Bruning. de var. univers. spec. concl. 55. Et talia statuta in Germania vigere, testatur Gail. 2. obs. 32. n. 5. ac plerisque in civitatibus cautum esse, ut qua praedia Ecclesiasticis dono data fuerint, ea vendere cogantur, refert Bodin. de republ. lib. 5. cap. 2. Et Statutum Juliacense, quod subjectos vetat bona sua im mobilia Ecclesiasticis obligare, in Camera Imperiali 3. Octobris Anno 1560. approbatum esse refert Klock. d. n. 89. vers. similiter. ac Venetorum lex est, de non alienandis boni in Ecclesiasticos sine licentia superioris, Arumae.

d. disc. 2. per tot. Reink. de regim. secul. lib. 3. class. 1. cap. 8. n. 7. seq. Idemque velle Statuta seu Concordata civitatis Coloniensis, art. 7. et 94. testis est Besoldus consil. 278. n. 34. ubi etiam num. 38. refert, Carolum IV. Imperatorem singulari privilegio, Reipubl. francofurtensi cavisse: Datz die Geistlichen, was ihnen von Weltlichen verschafft worden, in Jahrs Frist an einen Burger zu verkauffen, shuldig seyn sollen. Tale quoque privilegium civitati nostrae Esslingenu concessit Imperator, de [note: 55.] quo infra lib. 3. cap. 13. n. 6 1. Sicuti etiam Levitae in terra sancta praedia non possederunt, Numer. 18. v. 20. Deuteron. 10. vers. 9. et cap. 18. vers. 2. et ipse Christus Apostolis suis auri et argenti possessionem ademit. Matth. 10. v. 9. Et Ecclesiarum reditus eleemosynae vocantur, c. quia sacerdotes. caus. 10. quast. 2. c. quia juxta. caus. 16. quaestion. 1. Hinc etiam Sacri Romani [note: 56.] Imperii Principes et proceres laici in Comitiis Norimbergicis ano 1522. inter Gravamina sua adversus sedem Romanam et totum ordinem Ecclesiasticum retulerunt, quod Ecclesiastici res suas in laicos alienare prohibeant, e contra Laicorum bona ad Ecclesiasticos perveniant, eoque nomine luitionem petierunt, sicuti videre licet apud Goldast. in statut. et rescript. Imper. fol. 36. seq. art. 28.

ad n. 53.

v. de hac te differentem eruditiss. AUTOREM der Anmerdungen über die erneuerte Franckf. Reformat. P. II. T. III. §. 6. not. tit. c. p. 295. seqq.

[note: 57.] Idem quoque est, quoad statutum, ne bona immobilia in extraneos et forenses alienentur, cujus validitas in publica ratione consistit, ut scilicet hac ratione bona apud subditos sub jurisdictione statuentium et in libro censuali remaneant, et possidentes immobilia ad subeundum onera et collectas facilius cogi possint, sicuti nominatim comprobant, Dd. perl. unic. C. non licer. habit. metrop. Surd. cons. 276. n. 8. et 9. Gail. 2. obs. 19. n. 2. Tib. Decian. cons. 33. n. 1. vol. 1. Simon de Praet. consil. 85. num. 37. vol. 1. Honded. cons. 13. 1. vol. 2. Peregrin. cons. 83. numer. 31. Klock. 1. consil. 28. n. 431. et consil. 50. num. 113. Richten. decis. 76. n. 83. seq. Sunt quoque Civitates nonnullae Imperiales, speciali Imperatorum privilegio munitae, ne bona civitatis et civium in Clericos alienentur, veluti de Eslinga dicetur infra lib. 3. cap. 13.

[note: 58.] XI. Invalida quoque Sunt Statuta, quae appellationem prohibent, cum de jure superioris disponere videantur, prout docent per Ordin. Camer part. 2. tit. 28. §. Und dieweil. Mynding. 1. obs. 14. Gail. 1. observ. 135. n. 11. Meichsner. lib. 3. decis. 28. Alex. Raudens. pisan. decis. 13. n. 147. in fin. Rol. a Valle cons. 29. n. 3. vol. 1. Natta cons. 636. n. 3. Surd. cons. 2. n. 29. Cravet. de antiq. temp. part. 1. §. viso. n. 30. Petra de jur. quasit. per Princ. non toll. cap. 6. n. 88. Knichen. de Saxon. non prov. verb. jus cap. 2. §. secundo. fol. 237. Molinae. Paris consuet. tu. 1. §. 1. gloss. 5. n. 52. Klock. 1. cons. 14. n. 14. et cons. 50. n. 97. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 56. Nisi conditum sit statutum a superiorem non recognosconte, secundum Magon. Lucens. decis. 15. n. 10. seq. Klock. d. cons. 50. n. 98. Licet diversa sit ratio illorum Statutorum, quibus in Civitatibus nonnullis Imperialibus appellationes non admittuntur, nisi certa queadam solemnia praecesserint, veluti certae pecuniae depositio, et juramentum calumniae de appellatione non calumniola. Gail. 1. observ. 24. Mynsing. 1. obs. 6. Gorg. Gumpeltzhaim. apud Arumae. tom. 2. discurs. decivitat. 9. concl. 130. Alias enim statutum, ne ad Cameram appelletur, in Camera non attenditur, sed appellationes nihilominus recipiuntur. teste Gail. 1. obs. 135. n. 12. Myns. 1. observ. 14. Roding. de jur. Camer. lib. 1. tit. 23. n. 2.

[note: 59.] XII. Nec valent statuta in causis feudalibus, si vel Dominus, vel subditi feudales iisdem graventur, Tusch. pract. concl. lit. B. conclus 28. n. 3. seq. et lit. s. concl. 429. n. 26.

[note: 60.] XIII. Sicuti nec de illis causis et negotiis, t de quibus jure Civili ita dispositum est, ut in contrarium nihil disponi vel statui possit, Schneidewin. ad §. jus autem. num. 21. 1. de jur. natur. gent. et civ.

[note: 61.] XIV. Cujusmodi statutum est, ut res furtivae apud furem repertae in commissum cadant, earumque proprietate Dominus privetur, eique non restituantur, nisi refuso pretio, quod improbatur per R. A. zu Augsp. de anno 1559. §. Und nach dem. P. H. O. art. 207. seq. Ziegler. §. et civitas. limit. concl. 1. num. 14. seq. Coler. decis. 146. n. 4. et 5. Knichen. verb. Ducum. cap. 5. n. 149. Christoph. Philip. Richter. decis. 96. n. 40. et 164. seq. Berlich. part. 5. concl. 45. n. 30. seq. Herman. Lather. decens. lib. 2. cap. 10. n. 16. seq. Bened. Carpz. pract. crim. quast. 80. n. 10. seq. Et quod statuta et privilegia Judaeis concessa, quod non teneantur ad rei furtivae restitutionem, nisi pretio refuso, non valeant, docent Virgil. Pingitzer. quast. 49. n. 19. Richter. decis. 96. num. 104. seq.

[note: 62.] XV. Idem est, quoad statutum, ut bona naufragium passorum rapere liceat, cujusmodi consuetudinem in Gallia vigere refert Bodin. de republ. l. 1. cap. ult. Cum enim Legatus Caesaris coram Henrico II. Francorum Rege anno 1556. questus esset, duas naves ad littus ejectas, et a Jordane ursino captas esse, easque restitui postularet, Annas Mommorantius Equitum Magister respondit, ea, quae ad littus essent ejecta, gentium omnium jure ad Principes, qui littoribus imperarent pertinere. Eodemque modo propter pravae istius consuetudinis diuturnitatem et antiquitatem, ne Andreas quidem Doria questus est, de navibus in littus Celticum ejectis, et a Praefecto classis Galliae direptis, Bodin d. 1. Eandemque consuetudinem apud Anglos et Hispanos communem esse, refert Bruning. de var. univers. spec. conclus 53. Verum talia statuta et confuetudines, tanquam crudelitatis et impietatis plemssimas, improbarunt,

et ex omni Germania ejecerunt. Imperatores Fridericus per auth. navigia. C. de furt. Carolus V. P. H. O. art. 218. Bruning. d. conclus. 53. Vide Lather. de cens. cap. 11. seq. et per. tot. Et hoc nomine mandata sine clausula in Camera Imperiali decreta esse in causa civitatis Hamburgensis contra Duces Holsatiae, testatur Gail. 1. obs. 18. n. 6.

ad n. 62.

Conf. SCHOTTEL. de singular. et amtiqu. Germ. jur. c. 20. p. m. 387. seqq. Defendere ejusmodi statura nititur post THOMASIUM a. dissert. de Stat. Imp. pot. LLat. §. 41. BEYERUS in specim. jur. Germ. L. II. C. VI. §. 8. seqq. reptehensus a KRESSIO in not. ad art 218. Constit. Grim. Carolin. p. m. 322.

[note: 63.] XVI. Ita etiam statutum et consuetudo, ut peregrinis (non hostibus) ab intestato decedentibus, proximiores haeredes non succedant, tanquam cum natura pugnans, l. fin. C. quor. bonor. abrogatur, in auth. omnes peregnni. C. commun. de success. Quae tamen in Gallia observatur, ubi Rex jure albinagii, bona peregrinorum occupat. Dion. Gothofr. ad auth. omnes. Becht. de securit. et salv. cond. conclus. 15. Rebuff in tract. de privileg. univ. privil, 127. A quo non [note: 64.] longe abesse videtur statutum Civitatis Friburgensis, quo forensi immobilia ex causa haereditatis delata, possidere non licet, sed illico vendere tenetur, quod iniquum esse, et in Civitatis illius decuriones alibi bona haereditaria possidere volentes, retorqueri posse, censet Zas. ad l. hoc edictum. n. 7. quib. quisque jur. Joh. Herm. Stam. de serv. perv. l. 3. [note: 65.] cap. 8. n. 6. Sic quoque, quod liberi patrem rusticum et ignobilem, matrem vero nobilem habentes, patris, non matris conditionem et familiam sequi debeant, non ullo statuto, vel consuetudine aut privilegio in contrarium, sancitum est in l. exemplo. 36. ff. de decurion. l. jus. familia. 8. C. de religios. et sumpt. fin. [note: 66.] Sichard. I Ita quoque perversa consuetudo injuriandi Scholares damnatur. in auth. habita. C. ne filius pro patr. Alios casus. in quius leges cum clausulis derogatoriis latae sint, vide in c. cetum. x. de juram. calum c. quamquam. de usur. in 6.

ad n. 64.

Cum statuto Friburgensi conveniunt plurima jura Provincialia; e. g. Badense. Lands Ordn. Part. VI. Tit. 2. et Landrecht. P. VI. 16. VVuttembetgicum Land. recht. P. II. Tit. IX. §. Wir setzen etc. Lands. Ordn. Tit. XVII. Reformat. Francof. P. II. Tit. I. §. XII. T. III. §. VI. et P. IV. T. I. §. XIII. Jus Lubercense Tit. II. art. V. Justitiam hujus juris ostendunt MARZIUS in desis. Palat. qu. IV. n. 20. seqq. Commentatores ad jus VVurtemb. BESOLD. P. II. th. 44. et 100. LAUTERB. P. II. th. 15. HARPPRECHT. Iur. Comm. et Provinc. Mauh. Badens. different. ad P. VI. Tit. 16. §. 22. AUTOR. doctiss. der Unmerdungen über die acht erstern Titul der Franckf. Reform. P. 108. seqq. 267. seqq. MEVIUS ad jus Lubec. Prolegom. qu. 4. p. 18. seqq. et ad d. T. II. art. V. p. 109. seqq. Ipse tandem Autor noster, sibi contradicens, infra L. V. C. XXII. n. 30. et n. 57.

[note: 67.] XVII. Invalida quoque sunt statuta irra tionabilia, per dicta supran. 28. et similia opisicum monopolium sapientia, de quibus infra lib. 5. cap. 2. n. 39. et seqq.

[note: 68.] Effectus statutorum est, I. quod iisdem obligantur omnes statuentium subditi, arg. l. omses populi. 9. ff. de just. et jur. adeo, ut etiam ipsi statuentes iisdem obligentur, Zasius ad l. hoc edictum. num. 9. ff. quod quisque jur. in alt. Oldendorp. class. 1. act. 1. Treutl. vol. 1. disp. 1. concl. 10. lit. c. et ibi Hunnius in resol. Carpzov. jurispr. part. 3. const. 12. defin. 17. n. 1. et judices Civitatis, non cives, sed superioris locum tenentes, Carpzov. jurisprud. sorens. part. 3. constit. 12. defin. 17. per tot. Sicuti et incolae, [note: 69.] Gail. 2. observ. 35. Non vero iisdem obligantur advenae, sive forenses et extranei. l. 1. ff. de tutor. et curat. Roman. cons. 92. n. 5. Decian. cons. 44. n. 144. vol. 4. Richter. decis. 3. num. 5. Carpzov. jurispr. forens. part. 2. constit. 14. defin. 53. n. 3. seq. sicuti etiam statuta forensibus non prosunt, ita iisdem nec obesse debent, Cravet. cons. 957. n. 19. Natta cons. 46. num. 5. Rol. a Valle cons. 79. n. 35. vol. 1. Ant. Tessaur. pedem. decis. 106. n. 5. Matth. Coler. de process. exec. part. 1. cap. 3. n. 185. Carpzov. confil. 48. n. 60. et 20. seq. nisi ex contractu, vel delicto, l. 1. §. fin ff. de ventr. inspic. l. si. servus. 50. §. fin. ff. de legat. 1. l. qua in provincia. C. ubi de crim. vel si testamentumfaciant, tum enim ratione soleranitatum statuto loci tenentur, l. 2. c. testam. quemad. aper. vel si in loco statuti litigent ratione processus, arg. d. autb. qua in provincia. c. ubi de crim. l. 3. in fin. ff. de testib. Reinking. de regim. secul. lib. 2. class. 2. cap. 10. n. 13. Et alias quoque ratione solemnitatum et quoad perfectionem actus celebrati, tam inter vivos, quam in ultimis voluntatibus, inspiciendum statutum loci, in quo actus celebratus est, l. si fundus. 6. ff. de crict. l. semper in stipultationibus. 34. ff. de R. 1. l. 1. C. de emancip. libet. l. 2. c. de. testam. quemad. aper. l. si non. 9. et ibi Sichard. C. de testament. Gail. 2. obs. 123. n. 2. Mascard. de interpret. statut. concl. 7. n. 27. Reinking. d. cap. 10. n. 9. seq. Sicuti etiam in his, quae litis respiciunt decisionem. condemnationem et executionem, super naturam contractus, non loci, in quo agitur, sed statutum, in quo actus et contractus celebratus est et firmitatem accepit, attenditur, l. si fundus. ff. de evict. Jason. ad l. 1. C. de summ. Trinit. Reinking. d. 1. n. 14.

[note: 70.] Statutum quoque quoad bona immobilia, et quae immobiliuru loco habentur, interritorio statuentium sita, res ipsas afficit, et ratione illorum ligat etiam non subditos et forenses, l rescripto in fin. ff. de muner. et honor l. an in totum. C. de adisic. privat. Tiraquel. de primogen. quast. 46. seq. Cothman. respons. 21. n. 124. seq. Carpzov. jurispr. forens. part. 3. cons. 12. de. fin. 12. Reinking. d. cap. 10. n. 18. sive statutum, in rem, sive in personam loquatur, Alex. consil. 19. n. 7. et cons. III. vol. 6. Klock. cons. 28. n. 434. seq. Carpzov. d. defin. 12. n. 6. Quoad bona vero mobilia attenditur statutum loci in quo persona habitat, ubicunque bona sita sint, sive intra, sive extra territorium

quia mobilia respiciunt personam, et perinde habentur, ac si inloco, ubi persona habitat, sita essient, Gail observ. 124. n. 18. Reinking. d. cap. 10. num. 19.

[note: 71.] II. Effectus statutorum est, quod habent vim legis, l. de quibus. et ibi Dd. ff. de legib. l. onmes populi. 9. ff. de just. et jur. et consuetudinis, Tusch. [note: 72.]lit. S. conclus. 435. Quia quoad effectum paria sunt consuetudo et statuta, c. Massana. 56. x. de elect. Alex. cons. 190. n. 10. lib. 2.. Cravet. cons. 215. n. 3. Wesembec. cons. 1. n. 56. nihilque differunt, nisi tacitum et expressum, Petr. Salazar. de usu et consuet. cap. 7. n. 29. Hartm. Pistor. 2. quaest. 41. n. 18. seq. Habent etiam vim pacti, l. neque pignus. l. nec ex Praetorio. ff. [note: 73.] de R. l. Tusch. d. concl. 438. et pacto aequiparantur, Bald. cons. 460. n. 2. lib. 1. Fulgos. [note: 74.]consil. 203. i princ. Tusch. d. l. Unde quoque statuta in foro conscientiae obligare et servanda esse, dicit gloss. in c. quae in Ecclesiarum. x. de constitut. Jason. in auth. Sacramenta puberum. C. si advers. vendit. Besold. in praecognit. polit. cap. 5. [note: 75.] n. 9. Et judex secundum eadem judicare tenetur, aliâs litem suam facit, c. venientes. x. de jurejur. c. 3. x. de eo, qui in possess. l an in totum. C. de adific. privat. l. 1. l. praeses. C. de servit. et aqu. auth. jubemus. et ibi gloss n. 2. et Salicet. n. 1. C. de judic. Hier. Magon. Lucens. decis. 6. n. 26. seq. Gail. 1. obs. 36. n. 12. et ibi Graeven. [note: 76.] Adeo, ut etiam Camera Imperialis, quae summi Principis summum Consistorium est, secundum Leges et statuta provincialia et municipalia pronunciare, ejusque Adsessores jurare teneantur, quod secundum Imperii Constitutiones, jus commune, et laudabiles locorum consuetudines et statuta judicare velint. Ord. Camer. part. 1. tit. 57. ibi: Und nach redlichem, erbarn und Landischen Ordnungen, Statuten und Gewohnheiten der Furstenthumben, Herschafften und Gericht, die vor sie bracht werden. Gail d. observ. 36. num. 14. seq. Knichen. de jur. territ. cap. 1. n. 180. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. cap. 6. num. 8. Mynsing. rest. 9. num. 19. cent. 1. Graeven. 1. obs. 36. n. [note: 77.] 15. Ita enim juris est et moris, ut judex superior, secundum statuta judicis inferioris judicare obstrictus sit, Guid. Pap. de appellat. quaest. 52. Rauchbar. part. 1. quaest. 1. n. 27. [note: 78.] Heig. part. 1. qua. 1. num. 27. quaest. 4. n. 40. et ita statuta superioris non esse servanda in civitate inferiori, quae propria statuta habet, respondit Castrenl. cons. 39. n. 2. part. 2. Nevizan. cons. 57. et 6. et 7. Bursat. cons. 189. et 37. et. 41. Klock. 1. cons. 20. n. 120. et ad statuta loci superioris et dominantis tum curritur, quando non extant statuta loci particularia, docent Nevizan. d. cons. 58. Roman. cons. 218. n. 4. Cuman. cons. 144. in fin. Honded. consil. 13. n. 11. et n. 58. vol. 1. Pacian. consil. 70. n. 25. seq. Decian. cons. 32. n. 17. lib. 2. et tract. crim. lib. 2. cap. 33. n. 9. Andr. Fachin. cons. 100. n. 1. lib. 1. Cavalcan. decis. 30. num. 8. part. 1. Alder. Mascard. de statut. interpret. concl. 2. n. 186. Ioseph. Ludov. commun. concl. 55. Klock. d. cons. 20. n. 121. Unde quoque statuta in loco statuentium praevalent juri communi, Amat Mareb. decis. 81. n. 12. Franc. Pfeil. cons. 107. num. 4. Vultej. 4. Marpurg. cons. 43. n. 9. Et cujuslibet loci statuta peculiaria jus commune et generalem provinciae consuetudinem tollere solent, §. jus autem civile. 4. J. de jur. nat. gent. et civ. l. an in totum. 3. c. de aedific. priv. l. 1. C. de emancip. lib. Carpzov. Jurisprud. forens. part. 2. constit. 14. defin. 25. n. 5.

[note: 79.] Haec autem procedunt, si statutum fuerit publicatum, nam ante publicationem nullas habet vires, l. jubemus. C. de defensor. civit. Bald. cons. 382. lib. 2. gloss. et Dd. in c. 2. X. de constitut. Tusch. lit. S. conclus. 443. Besold. cons. 278. n. 66. et 67. Carpzov. lib. 1. respons. jur. [note: 80.] Elect. 48. et decis. 3. n. 8. Sicuti etiam illud, quod nunquam usu receptum, moribusque utentium non approbarum, non obligat, glossi in c. 1. de tranq. et pac. Alex. cons. 6. vol. 1. Carpan. ad statut. Mediolan. in praelud. n. 502. ad statutorum enim validitatem requiritur, ut moribus et usu Civium recipiantur Alex. d. cons. 6. n. 2. Paris, de Put de Syndic. verb. statutum. in princ. et pro regula traditur, statuta, quae moribus Civium non sunt observata, nullas vires habere, nec quempiam obligare, Rol. a Valle de lucr. dot. quaest. 99. Jason. in l. filius. 7. n. 22. ff. de liber. et posthum Schraden. de feud. part. 10. ject. 20. n. 151. [note: 81.] In dubio autem statuta ex eo tempore, quo condita, promulgata et publicata fuerunt, usu moribusque civium recepta et approbata praesumuntur, ita ut de ulla eorum observantia docere non sit necesse, sed is, qui contrarium asserit, probare id teneatur, Jacob. Schultes part. 2. pract. quaest. 69. Carpzov. decis. 3. n. 4. seqq. Auctor. actor. Lindaviens. fol. 99. §. Darwider nun. ubi etiam addit, quod statuta Civitatum Imperialium probent non solum inter subditos, sed omnes alios, Meichsner. decis. 6. n. 15. tom. 3.

[note: 82.] Neque etiam statutum novum ad lites praeteritas, vel indecisas pendentes extenditur, l. leges et constitutiones. 7. C. de legib. l. ab Anastasio 23. §. 3. c. mandat. l. Jubemus. §. fin. c. de testament. Novel. 73. cap. 9. Novel. 15. cap. 1. c. 2. x. de constitut. Gail. 2. obs. 9. n. 3. nisi nominatim et expresse de praeteritis quoque negociis vel delictis disponat, d. l. leges. 7. c. de legib. juncta. l. 21. in fin. et 1. seq. §. 1. c de SS. Eccles. Besold. delibat. part. 1. de lib. 14. fol. 103.

[note: 83.] Ad effectum quoque III. statutorum pertinet, quod post publicationem valeant, etiam absque confirmatione superioris, per l. omnes populi. 9. et ibi Bart. ff. de jutit. et jur. §. jus autem Civile. vers. nam quod quisque. I. de jur. nat. gent. et civ. l. Antiochiensium. 37. ff. de privil. cred. c. 1. de conit. in 6. c. venieutes. 19. x. de jurtjur. Coler. de process. exec. part. 1. cap. 3. n. 12. seq. Schrad. de feud. 2. part. 9. sect. 10. n. 36. et 37. Petra de potest. princ. cap. 2. n. 62. et 65. Ziegler. §. Civitas. concl. 1. n. 29. Vultei. 4. Marp. cons. 54. n. 25. Heig. part. 1. quaest. 23. n. 31. seq. Stam. de servit. person. lib. 3. cap. 8. n. 2. Bocer. de regal. cap. 2. n. 65. Bets. de pact. famil. illustr. cap. 3. fol. 33. in fin. seq. Reinking. de regim. sec. lib. 2. class. 2. cap. 10. n. 5. Sive jura ista super commodiore administratione rerum istius loci facta, l. per iniquum fin. C. de jurisd. sive etiam decisiones

litium et causarum concernant, Bolognet, in d. 1. omnes populi. 9. n. 74. seq. ff. de justit. et jur. Coler. d. cap. 3. n. 13. Cum jus etiam consuetudinarium, et ex tacito populi consensu conflatum, superioris confirmatione non indigeat, per l. de quibus. 32. ff. de legib. Bart in d. l. omnes populi. n. 9. ff de justit. et jur. et jus non scriptum inducatur non tantum sine consensu, sed etiam sine scientia superiorum, qui consuetudines cujusque loci ignorare intelliguntur, c. 1. de constit. in 6. et sic multo minus requiri debet consensus superioris in statuto, quod ex Civium consensu expresso constat, l. expressa. 195. ff de R. 1. d. l. de quib. 32. nam cum ipsae. ff. de legib. maxime, quia legis statutariae condendae potestas de jure omni populo jurisdictionem habenti concessa est, frustra autem precibus impetratur, quod de jure communi concessum est, l. unic. C de thesaur. Idque in specie quoad couegiorum licitorum statuta, quod confirmatione non indigeant, docet Schneidevvin. §. jus autem. n. 15. l. de jur. natur. gent. et de civitatibus municipalibus Heig. d. quaest. 23. n. 30. seq.

[note: 84.] Quae licet de jure vera sint, consultius tamen esse Principis sive superioris adhibere confirmationem, docent Bart. in l. omnes. 9. n. 4. seq. ff. de justit. et jur. Coler. de process. 1. cap. 3. n. 12. seq. Heig. part. 1. quaest. 23. n. 33. Ziegler. §. Civitas. conclus. 1. 1. n. 35. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 15. n. 29. Vultej. 4. Marpurg. cons. 54. n. 26. seq. Atque ita etiam observari videmus, quod plerumque Civitates, aliique magistratus inferiores, consuetudines et statuta Principi et superiori offerre, et si quid durius aut levius constitutum sit, illi corrigendum permittere, tumque eorum confirmationem perpetuam petere soleant, Heig. d. quaest. 23. n. 33. Idque de collegiorum licitorum Statutis, daß die Innungen und Zunfften von den Ober Hern confirmiret werden, testatur Schneidevvin. §. jus autem. n. 15. J. de jur. nat. gent. et civil. Wehner. pract. observ. verb. Zunfft Richter. decis. 3. n. 4. et decis. 80. n. 44. Carpzov. libr. 1. respons. 48. n. 11. seq. 85. Et hujusmodi confirmationes, maxime Caesaris in statutis Ordinum Imperii ideo utiles, et non negligendae censentur, cum statuta et consuetudines non statim ab omnibus judicibus pro lege recipiantur, sed saepe acri judicio examinentur, an ratione nitantur, vel non, et sic Judicis arbitrio relinquatur, utrum tanquam rationabiles admittendae, an vero ut irrationabiles reprobandae sint, ut concludit, Panormit. in c. cum tant. §. ultimo. gloss. sed haec theorica. x. de consuet. Menoch. arbitr. jud. lib. 2. cas. 82. Si vero interveniat Caesaris confirmatio, omnes ejusmodi disputationes et dubitationes praeciduntur, teste Betsio de pact. famil. illustr. cap. 3. fol. 38. seq. omnesque defectus supplentur, habent hujusmodi confirmata statuta vim decreti, sententiae et onstillationis l. adoptionem. ff. de adoption. 3. C. de donat. inter vir. c. 2. et 3. x. de transact. et quidem talem et tantam vim, ut neque per ipsum, neque per ipsius successores revocari possint, Vultei. 4. Marp. cons. 54. n. 26. seq. et ibi alleg. Unde quoque ad essentiam statuti obligatorii requiri superioris conrfirmationem et publicationem, tradit Carpzov. lib. 1. resp. jur. Elect. 48. et decis. 3. n. 8.

[note: 86.] Sed anne ad statuti et legis essentiam scriptura requiratur, noncaret dubio? Et licet hoc quoad leges requirat Niell. disp. seudal. 1. concl. 2. in not. lit. a. Ex eo, quod lex legendo dicatur; Verum cum a notatione nominis ad rei essentiam non statim inferatur, cum et homo dicatur ab humo, nee tamen humus de forma et essentia hominis sit, et multi legem non a legendo, sed ligando deducant, quod liget vel obliget homines, et sic etiam lex. non scripta liget, Reinking, de regim. secul. lib. 2. class. 2. c. 5. n. 46. seq. Ideo enim ad statutum de legis essentia et forma scripturam, non esse necessariam verius videtur, et requiritur scriptura quidem in lege et statuto, non quoad simpliciter esse, sed quoad melius esse, ut eo melius in hominum notitiam deveniat, et salubrius adversus inobedientes allegari possit, R. a. zu. Wormbs. de anno 1521. §. Es sollen auch unsere Statthalter. ibi: Unser Ordnung und declartion auffzjusuchen, zu rubriciren, und drucken zu lassen, Versehung thun, dan it man deß wissens, und sich ein jeder desto baß darnach zu richten had: Auch Irrung und Versaumnuß, so bey manniglich auß Unwissenheit erwachsen, furkommen werde. Ord. Cam part. 2. tit. 30. Reinking. d. cap. 5. n. 39. seq.

[note: 87.] Illud autem observandum est, quod licet statuta vim suam extra territorium et jurisdictionem Civitatis non extendant, per l. fin. ff de juris d. c. ut animarum. §. statuto. de constit. in 6. Alex. cons. 128. vol. 1. Anchor. cons. 163. Jason. cons. 163. Gail. 2. obs. 124. n. 9. Tusch. lit. S. concl. 542. seq. Klock. cons. 48. n. 4. Carpzov. jurisprud. forens. part. 2. const. 14. defin. 53. n. 7. Testamentumtamen juxta statuta loci factum, valeat etiam extra territorium, et quoad bona ubicunque sita, etiamsi ibidem factum valere non possit, l. 9. et ibi Sichard. C. de testament. Eman. Suarez. recept. sentent. lit. T. n. 72. Gail. 2. obs. 123. per tot. Bemhard. Graeven. 2. prct. concl. 123. consid. 1. Besold. consil. 34. n. 7. Koppen. decis. 45. n. 3. Covarruv. de Sponsal. part. 2. cap. 7. n. 8. Harpprecht. ad §. sed cum paulatim. 3. n. 33. seq. 1. de testam. ord. Myns. 5. obs. 20. Reinking. lib. 2. class. 2. cap. 10. n. 9. etiamsi ab extraneo sive forensi factum sit, Alex. cons. 44. n. 10. vol. 5. Gail. 1. obs. 123. n. 3.

De interpretatione satutorum attendendum, quod regulariter statuta ad unguem et ad literam, prout jacent, accipienda sint, ita ut generaliter scripta, generaliter quoque intelligenda sint, adeo ut non expressa statuti ratione, [note: 88.] magis verba consideranda sint, quam ratio, l. prospexit. 12. ff. qui et a quib. manum. Alex. cons. 196. n. 2. volt. 6. Bald. in l. maximum vitium. n. 15. C. de liber. prater. Gail. 2. obs. 33. n. 1. ita ut quod statutum non dicit, nec nos quoque dicere debeamus, l. si vero negocium. §. de viro. ff. solut. matrim. l. 3. ff de offic. prael. l. si servum. §. praetor. [note: 89.] ait. ff de adquir. haered. Gail. d. l. n. 2. Cum extra casum formaliter expressum non trahantur, Bald. cons. 495. n. 4. lib. 1. Dec. cons. 451. n. 8. Goeddae. 1. Marpurg. cons. 25. n. 116. eorumque proprium sit, ut stricte accipiantur, Rol. a Valle

cons. 61. n. 6. seq. lib. 3. Paris. cons. 16. n. 92. seq. vol. 2. Sixtin. 2. Marp. cons. 9. n. 88. Carpzov. decis. 3. n. 11. Quoniam statuta sterilia, tanquam mulae, quae non pariunt, ut post Marc. Mant. cons. 29. n. 11. loquitur Bertazol. consil. crim. 175. n. 13. lib. 1. Berlich. part. 2. decis. 203. n. 9. Richten decis. 3. n. 6. et tantum disponunt, quantum loquuntur, non ultra. Bald. in l. testmenta. in fin. C. de testam. Rol. a Valle. cons. 68. n. 19. lib. 4. Jason. cons. 205. v. 4. lib. 2. Carpzov. decis. 3. n. 11. et prout litera jacet Cacheran. decis. 21. n. 12. Tessaur. lib. 2. quaest. 84. n. 4. Idque maxime si juri communi derogent; Quamvis enim statuta generalia interpretationem recipiant a jure communi declarativam, c cum dilectus. §. quia nobis. et ibi Panormit. n. 2. x. de consuet. l. 2. C. de noxal. act. Bart. in l. omnes. n. 56. ff. de just. et jur. Tusch. lit. S. concl. 573. per tot. Carpzov. part. 3. constit. 20. defin. 10. n. 6. Gail. 1. obs. 50. n. 8. Hoc tamen non procedit in statutis juri communi derogantibus, eo enim casu simpliciter et ad literam intelligenda sunt, Roman. cons. 199. n. 6. Alex. cons. 20. n. 9. vol. 1. Bald. in l. maximum vitium. n. 15. C. de liber, [note: 90.] praeter. ita ut statuta juri communi derogantia strictissime intelligenda sint, d. c. cum dilectus. §. quia nobis. X. de consuet. c. quae a jure, de R. I. in 6. quod vero contra. ff. de legib. Gail. 2. obs. 33. n. 9. et obs. 124. num. 7. seq. Tusch. lit. S. conclus. 607. per tot. Carpzov. jurispr. forens part. 3. constit. 20. defin. 11. n. 6. seq. nec extra casum, de quo loquuntur, ne quidem ex identitate rationis extendi possint, Bart. in l. omnos populi. n. 60. ff de justit. et jur. Dec. cons. 669. n. 6. seq. Gail. d. obs. 33. n. 10. et d. observ. 124. n. 8. [note: 91.] Quia generaliter omnis recessus a jure communi odiosus et stricte interpretandus, Bald. in l. non solum. col. ult. vers. sed in contrarium. c. de bon. quae. lib. Tiraquel. de utroque retract, in praefat. n. 52.

[note: 92.] Hinc quoque statuti interpretatio ita facienda est, ut, quoad fieri potest, jus commune non corrigatur, vel laedatur, d. c. cum dilectus. §. quia nobis. x. de consuet. l. 2. c. de noxal. act. Alex. cons. 106. n. 5. vol. 5. Gail. d. obs. 33. n. 4. Tusch. lit. S. conclus. 496. n. 1. et ne absurditas, iniquitas aut laesio juris tertii inde sequatur, sed ista evitetur, d. c. cum dilectus. x. de consuet, [note: 93.] Gail. d. n. 4. seq. Et generalia statuta restringenda sunt ad id, quod est rationis, Jason. in l. non dubium. n. 37. c. de legib. Cum omnia statuta recipiant interpretationem per punctum rationis, Natta tract. statut, quaest. 4. n. 126. et 150. Gail. d. obs. 33. n. 5. et ne a sapiente reprehendi possint, d. c cum dilectus. de consuet. l. Salvius Arstio. ff de legat. praest. Cephal. cons. [note: 94.] 247. n. 46. vol. 2. Nec judaice intelligenda sunt statuta, id est, captiose et fraudulenter et cum injuria alterius, Gail. d. obs. 33. n. 7.

[note: 95.] Porro in statutis verba proprie accipienda, l. non aliter. ff. de legat. 3. Sichard. ad 1. 16. n. 3. c. de fide instrum. nisi modus et usus loquendi sit in contrarium, qui proprietati praefertur, l. librorum. 52. §. quod tamen. 4. ff. de legat. 3. arg. [note: 96.] l. 50. §. fin. ff. de legat. 1. Et accipi debent Statuta cum effectu, ut aliquid operentur nec sint elusoria, aut supeflua, c. si Papa. de privil. in 6. Gozadin. in l. si quis id. in fin. ff. de jurisdict. nisi fieret in praejudicium tertii, quia tunc potius interpretatio facienda, ut verba sint superflua, quam ut quis indebite prematur, vel quod iniquitatem contineant, Bart, in l. terminato c. de fruct. et lit. expens. Ferra. in l. omnes populi. in 5. quaest. princ. ff. de just. et jur. Gail. d. [note: 97.] obs. 33. n. 7. Sicuti etiam statuti verba dubia ex jure communi interpretationem declaratoriam recipiunt, Jason. in auth. praterea. n. 14. c. unde vir et uxor. Hartm. Pistor. part. 1. quaest. 31. n. 29. Gail. 1. obs. 50. n. 8. Carpzov. jurispr. forens. part. 3. const. 20. defin. 10. n. 6. Richter. decis. 3. n. 9. Casus autem in jure statutario omissius, sub dispositione juris communis relictus intelligitur, l. commodissime. ff. de liber. et posthum. l. si extraneus. ff de condict. ob caus. l. quicquid adstringendae. ff de verb. oblig, Bart. ind. 1. onmespopuli. n. 6. ff. de justit. et jur. Decian. resp. 32. n. 37. vol. 2. Natta. cons. 463. n. 12. Matth. de Afflict. decis. 141. n. 1. Honded. cons. 6. n. 26. vol. 2. Meichsner. Cameral. decis. 20. n. 26. tom. 2. Richter. d. decis. 3. n. 12. et decis. 76. n. 40.

[note: 98.] Illud denique observandum est, quod constitutiones provinciales, et statuta Ducum, Marchionum, Comitum, Baronum, Nobilium, Civitatum, etc. juris potius Civilis, quam praetorii. atque ideo actiones inde descendentes non annales, sed perpemae sint, et triginta demum annis exspirent, nisi brevius tempus ipsis praefixum, c. jus civile. dist. 1. d. l. omnes populi. 9. ff. de justit. et jur. §. 1. 1. de jur. nat. gent. et civ. Bartol. Muscul de success. Convent. membr. 1. clas. 1. conclus 1. n. 18. seq. Harpprecht. ad §. sed ista. 3. n. 15. seq. 1. de action. Carpzov. jurisprud. forens. part. 2. constit. 14. defin. 53. n. et 2.

CAPUT XI. De Diaetis et Conventibus Civitatum Imperialium

2. Imperii Status et ordines, et ipsae Civitates Imperiales, conventus instituere possunt.

21. Civitates Conscribentes in reliquas jurisdictionem vel praerogativam an habeant?

Quamvis de jure communi Conventicula et congregationes populi et subditorum intotum sint prohibitae. nec sub ullo praetextu institui possint, l. 1. ff. de colleg. illicit. off. quod cujus universit. nom. l. denunciamus. 5. C. de his qui ad Eccles l. conventicula. 15. C. de Episc. et cler. c. un. §. conventicula. de pac. ten. inter subd. 2. feud. 53. Arumae. ad Aur. Bull. discurs. 4. conclus. 2. Bertram. de comit. conclus. 11. Limn. ad A. B. C. 15. § 1. 0. 1. p. 400. seq. adeo ut licet aliâs Religionis causa convenire non sit prohibitum. l. 1. § 1. ff. de colleg. et corp. Cum tamen ex iisdem gravissimae saepe in Rempubl. irrepere soleant pestes, c. conjurationum. caus. 11. quaest. 1. Et Rebuspublicis plerumque perniciosae sint. sicuti Augustum docuit Mecoenas, Clapmar. de arcan. rerumpubl. lib. 3. cap. 13. talesque privatorum congregationes ob malam causam fieri praesumantur. Cravet. cons. 4. n. 1. Bossius de crim. laes. majest. n. 24. et 25. et plerumque seditionibus et rebellionibus ansam praebere, experientia doceat, sine magistratus praescitu et consensu permitti non solent. Schonborn. lib. 1. polit. cap. 1. Indeque Venetos ante aliquot annos Jesuitas, Theatinos, et alios novos ordines Religiosorum expulisse, ac ne in posterum instituantur, praecavisse. scribit Besold. de jur. colleg. cap. 2. n. 8. Et Henricus II. Galliarum Rex ordina vit, ne ulla congregatio, coitio vel coetus, Gallis assemblee. sine authoritate et praesentia magistratus Regii, et ne in domibus privatis, sed pubucis fiat, constit. de Reg. tit. de Bailliss. art. 6. et 7. Sicuti etiam in Ducatu Wurtembergico constitutum. daß niemands, er sey er welle, kein Gemeinod jusamen beruffe, es geschehe dann mit Wissen und Befelch der Furstlichen Amptleuth, Furstl. Wurtemb. Lands Ordnung. tit. daß kein Gemeind hinter ober ohne Wissen der Amptleuth. fol. 17. et ibi Lindenspur. fol. 38. seq.

Haec tamen secus sese habent quoad ipsos Imperii Status et ordines, hos enim diaetas et conventus, absque veniae Impetratione, et sine scientia Imperatoris instituere et celebrare posse non habet dubium, sicuti videmus ipsos saepissime Conventus etiam Circulares, et alios, Eraißtage und andere Zusammen kunfften, libere instituere, confer infra n. 20. Atque ita etiam Civitates Imperiales Conventus et diaetas publicas instituere posse. tradunt Rut. Ruland. de commiss. part. 2. cap. 4. n. 42. Just. Sinolt. Schutz. colleg. de jur. publ. disput. 8. conclus. 23. lit. h. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 1. n. 55. et tom. 4. lib. 7. cap. 1. n. 55.

[note: 3.] Exemplo Nobilium Imperio immediate subjectorum, quos etiam absque Imperatoris scientia et consensu Conventus et publicos et privatos instituere et posse et solere, praeter ipsam experientiam. testantur Buxtorff. ad Aur. bull. cap. 12. conclus. 95. lit. a. Josias Nolden. de [note: 4.] stat. nobil. cap. 17. n. 140. seq. Nec Civitatibus quoque Municipalibus inhibitum esse bono fine, et honesta intentione, etiam absque scientia et licentia magistratus superioris, congregationes et conventus habere. docent Paris. cons. 171. n. 11. lib. 4. Farinac. prax. crim. tit. 4. quaest. 113. n. 157. Schrader. de feud. part. 10. sect. 10. n. 28. ubi tamen. si adversus superiorem suum aliquid moliantur, vel aliud quid monstri alant, inhiberi ipsis potest. Mynsing. 6. obs. 2. n. 1. Bruning. de var. univers. spec. concl. 45. et talia conventicula eorumque radices mature, et prius extirpare oportet, quam malum ipsum exoriatur, ne paralysis sequatur, aut Imperii sepulchrum fodiatur, difficulius enim huic, quam initio illi succurritur, Arumae. [note: 5.]ad Aur. Buli. discurs. 4. concl. 2. Ex quo etiam Imperatores in Capitulationibus suis jurato promittunt, se ejusmodi congregationes et conventus illicitos abolituros. sicuti videre licet in Capitul. Imper. Ferdinandi II. et III. art. wir sollen und wollen auch. 5. et 6. et Leopoldi. art. 9. 10.

[note: 6.] Quando autem Civitates Imperiales comitia sive Conventus primum instituerint, non satis apparet, et vetustioribus quoque temporibus, eosdem habuisse constat. Ita enim magnum Civitatum Conventum Anno 1385. Constantiae institutum fuisse. iisdemque quinquaginta quinque Civitatum Imperialium ibidem relatarum Legatos interfuisse, et foedus pro defensione sua contraxisse, testatur [note: 7.] Lehman. Chron. Spirens. lib. 7. cap. 67. Sic quoque Moguntia cum adhuc Imperio immediate pareret, et ab Archiepiscopo Moguntino

subjugari vellet, Civitates Imperiales Coloniam, Argentiriam, Wormatiam, Spiram, Augustam, Norimbergam et Ulmam requisivit, ut Legatos suos Moguntiam mittere et deliberare velint, quomodo hisce conatibus obviari possit, et ne in perniciem et incommodum Imperii, in potestatem et subjectionem Archi- Episcopi adigantur, cui etiam ipsas Civitates, morem gessisse refert idem Lehman. Chron. Spirens. lib. 7. gap. 100. fol. 923. Et [note: 8.]anno 1471. Civitates Imperiales Francofordiae convenisse et gravamina sua, super denario decimo de omnium bonorum reditibus contribuendo, per legatos suos ad Imperatorem detulisse, testatur Lehman. d. l. 7. c. 112. fol. 969. Et Civitatum Imperialium Conventum anno 1474. Spirae instituti mentionem facit idem Lehman d. l. 7. c. 114. fol. 981. Et cum Imperator Fridericus anno 1486. cum Electoribus et Principibus Imperii egisset, ut filium suum Maximilianum in Regem Romanum reciperent, et post hanc electionem iisdemproposuisset. ut pro recuperanda Vienna ab Hungariae Rege occupata. auxilium ferrent, ipsique hoc nomine triginta quatuor millia militum sustentare et ad hoc certam pecuniae summam conferre promisissent, et Imperator Civitatibus Imperialibus per literas sub amissione libertatis et privilegiorum serio mandasset, ut quaelibet civitas summam sibi adsignatam solveret, hujusmodi autem promissio, ipsis Civitatibus insciis et non vocatis, facta, et per eandem nimium se gravatas esse sensissent, eodem anno spirae per legatos suos conventrunt, et quod summam istam sibi adsignatam solvere, non possint, ne teneantur, responderunt, teste Lenman. d. l. 7. cap. 16. fol. 98. seq. Ex quo illorum error detegitur, qui prima Civitatum Comitia anno 147 1. Francofurti habita fuisse affirmant. nisi de ordinariis civitatums Conventibus id intellectum velint. Ab anno autem 1508. usque ad annum 1522. hujusmodi Civitatum conventus quievisse. propterea verisimile videtur, quod de intermedio nihil legerit, scribit Joh. Limnae. de jur. publ tom. 4. lib. 7. cap. 1. n. 55.

AD LIB. II. C. XI ad n. 6. 8.

Conventus civitatum jam inde ab. A. 1254. habitos fuisse ex Chron. august. ad. A. 1255. et Trithemii Chron. Hirsaug. ad A. 12545. probat. LAVZIVS dissert. erudita de Convent. Civit. Imp. C. II. §. I. add. LEIBNIZ. Cod. Jur. Gent. diplom. Mantiss. Part. II. p. 93. PFEFFINGER. ad Vitriar. L. IV. Tit. I. §. 32. Tom. IV. p. 447. seqq.

[note: 9.] De termino sive tempore, quo hujusmodi Civitatum Imperialium comitia sive Conventus instituti et a quibus institui debuerint nihil certi constat, et inConventu Eslingae anno 1522. habito, constitutum reperitur, quod intra biennium, vel quoties necessitas id expostulat. et illis. quibus jus convocandi datum, visum fuerit. Civitatum Conventus indici possint. daß allwegen in einem oder zweyen Jahren, oder so offt diejenigen, so solche Statt Tage außzuschreiben Befehl haben werden, für noch und gut ansehen wurd, ein Statt tag gehalten werden solle. Et Dn. Georg. waltherum, Civitatis Rotemburgensis syndicum sibi adfirmasse scribit Limn. d. tom. 4. 1. 7. c. 1. n. 55. Olim citationes ad Civitatum Imperialium diaetas, cum aliorum negociorum publicorum actibus in orbem transisse, et ideo lentius expedita omnia fuisse, deinde utilitatis causa placuisse Civitatibus, ut eligerentur certae aliquot ex illarum corpore, quibus incumberet caeteras ad conventus vocare. Et non constare, quae olim Civitates lias ad conventus convocaverint, docet Der Statt Abschied zu Numberg 6. februar. anno 1523. his verbis: und dieweil man sich jetzo hin, laut deß Abschieds zu Eßlingen, nicht grundlich er klaren hat mogen, weiches die fonderen Statte gewesen, so hievon die gemeine Statt tage andern Statten außgeschrieben haben, darum so ist jetzo hie auf dißmahl, dadurch dem alten Gebrauch, noch sonst niemands nichts entzogen. vor gut angesehen, daß diesen nechst kunfftigen Dtatt Tage, diese vier Statt, als Straßburg, Numberg, Ulm und Frankfurt, allen andern Frey und Reichs Statten, nach laut einer Verzeichnus, außschreiben, darauf dann alle frey und Reichs Statte, mit Maß, wie hernach stehet, Stattlich schieken, und alle vor. und nachgemeldte Articul berathschlagen, und so viel sich deß in etlichen erleiden kan, und mag, dieselben endlichen erortern; Deßgleichen sich auf solchen nechst kunfftigen Statt Tag, nechst fleßiger Erkundigung der alten gehaltenen Statt Tage, endlich entschliessen sollen, welche Statt altem Gebrauch nach, und wit für gut angesehen wird, hinfuro die kunfftige Statt Tage, den andern Frey und Reichs Statten außschreiben und ansetzen sollen, in aller Maß, wie das zu Nurnberg, laut deß Abschieds zu Eßlingen gesehen seyn solt. Verisimile quoque est. olim hac in re variatum fuisse. et ubi necessitas postulavit. civitatem, cui periculum imminebat. vel vis intentabatur, ipsam vel aliam proximiorem istius, Caeteras in auxilium convocasse, sicuti Moguntiam alias Civitates. ob periculum sibi imminens. convocasse supra n. 7. ex Lehmanno dictum est. Et in Conventu Spirensi anno 1592. convenit. daß eine beschwerte Statt der nechstgesessenen es juwissen machen, welche alsdann die Statt ins gemein beschreiben soll, davon, was suthun, zuberathschlagen. Et in recessu Eslingensi de anno 1480. cautum reperitur, daß damahlen eine Statt der andern es zuwissen machen, und davon eist gehandelt werden solle, welche Statt der andern außschreiben solle.

ad n. 9.

Omnia haec ex LIMNAEOT. 1. addit. ad. L. VII. C. I. n. 55. p. m. 134. seqq. desumta, relationi quidem VValtheri, Syndici Rotenb. debentur, sed actis publicis satis etiam probata sunt, nec metis conjecturis, ut LAVZIVS d. diss. c. II. §. 3. not. lit. K. putat, nituntur. Ex iisdem enim, et dispositione Civitarum a

LAUZIO l c. et PFEFFINGERO in Vitriar. illustr. T. IV. p. 449. ex SCHILTERO allegata, certum est, ante annum 1523. nondum convenisse inter Civitates, de perpetuis convocantibus, sed pro ratione periculorum, necessitatis et aliarum circumstantiarum hoc variasse; rem vero in conventu Civitatum Ulmano A. 1524. definitam esse, et ita quidem, ut et de tempore et loco ibidem convenerit, ut scilicet quotannis in die S. Matthaei Apostoli (non Bariholomaei) alterna vice Spirae et Eslingae instituerentur conventus ordinarii. vid. LAVZ. de diss. C. III. §. 6. et C. IV. §. 1. 2.

[note: 10.] Hodie außschreibende Statt sunt Straßburg, Narnberg, Franck furt und Ulm, ad quas pertinet caeteras Imperii Civitates liberas ad conventus convocare, atque ita quod in Conventu Norimbergico anno 1523. temporarium esse placuit, postea perpetuum factum esse censeatur. Et quamvis singulis annis in die Bartholomaei Civitates Imperiales conventus instituere et ordinarie certo in loco omnes vel duodecim deputatos legatos, secundum negocii qualitatem, convenire. referat Rutg. Ruland. de commissar. part. 2. c. 4. n. 42. Limnae. de jur. subl. tom. 3. l. 7. c. 1. n. 55. id tamen hactenus nonfuit observatum.

ad n. 10.

Scilicet Argentina Rhenanas Alsaticasque, Ulma Suevicas, Norimberga Franconicas, Francofurtum VVetteravicas Civitates convocat. Litem de convecatione VVormatiae et Spirae tecenset LAVZIVS d. c. 3. §. 3. not. lit. c.

Conventus Civitatum Imperiauum sunt vel universales, vel circulares. vel duodecim deputatorum, vel convocantium, der außchreibenden [note: 11.] Statt. Universales conventus sunt, quando omnes et singulae Civitates Imperiales omnium circulorum simul conveniunt, et de rebus et causis communibus et ad totum civitatum collegium spectantibus deuberant. [note: 12.] Circulares sunt, ubi unius tantum alicujus circuli civitates convocantur, et de rebus ad easdem specialiter pertinentibus consultant, [note: 13.] Deputatarum der Außchuß conventus sunt, quando illae tantum civitates, quae ex reliquis omnibus civitatibus ad hoc specialiter sunt deputatae vel earum legati conveniunt, et de rebus communibus consultant. Quod tum maxime fieri solet, quando periculum est in mora, et reliquae civitates omnes non tam cito conscribi et convocari possunt, vel etiam quando res non adeo est ardua, ut propterea omnes vocari necessarium sit.

[note: 14.] Sunt autem Civitates Imperiales deputatae ordinariae duodecim et quidem ex Scamno Rhenano sex priores, Colonia, Aquisgranum, Argentoratum. Lubeca, Wormatia et Spira; Et ex Suevico scamno indem sex, veluti Ratispona, Augusta, Norimberga. Ulma. Eslinga, et Reutlinga. Quod tamen hodie, post pacificationem Monasteriensem et Osnabrugensem aliquo modo, et ut Religionis habeatur parificatio, immutatum. uti videre licet ex schemate Recessus Imperii de anno 1654. relato supra c. 2. n. 39. add. infr. l. 3. c. 13. n. 12.

[note: 15.] Convocantium, five conscribentium civitatum, der Ausschreibenden Statt, conventus sunt, ubi quatuor tantum illarum primariarum Argentoratensis. Norimbergensis. Francofurtensis et Ulmensis civitatum legati conveniunt, et de rebus quibusdam vel ad totum Civitatum Imperialium Collegium, vel quasdam duntaxat civitates pertinentibus, vel de aliis vel generalibus vel specialibus conventibus instituendis, deliberant

[note: 16.] Officium civitatum conscribentium. Der Außschreibenden Statt, in eo potissimum consistere videtur, quod reliquarum civitatum gravamina audiunt. ipsis quandoque in causis gravioribus consilia sua suppeditant. deiisdem vel aliis causis et negociis, conventus necestarios instituunt, et certo loco indicunt, alias civitates conscribunt. proponunt. vota colligunt, consulta et conclusa referunt. in chartam conjiciunt. publice legunt, et a reliquarum civitatum legatis monita, vel corrigunt, vel addunt, vel alia, quae necessaria sunt, [note: 17.] expediunt. Ubi tamen observandum, sicuti etiam supra cap. 2. n. 136. dictum, quod in comitiis, atque aliis etiam conventibus vel generalibus, vel circularibus, in collegio civitatum. illius Civitatis Imperialis deputati directorium gerant, in qua comitia et conventus isti instituuntur, vel si ea non sit sufficiens, vel alia de causa id recuset, alia eligitur. Quod si quoque conscribentes civitates, die Ausschreibende Statt conveniant, ejus plerumque civitatis conscribentis Legatus Directorium subire solet. in cujus circulo conventus institutus. Quomodo autem in comitiis vota colligantur, vide supra d. c. 2. n. 137.

[note: 18.] Ad Comitia ipse Imperator civitates Imperiales omnes et singulas, per litteras singuares convocare solet, sicuti ex ipsis literis convocatoriis constat.

[note: 19.] Conventus Circulares cujusque Circuli Duces et Principes. die Eraiß außschreibende Fursten, instituere et ad eosdem Status circulares convocare solent, ita quidem, ut hi ad cujusque scamni directorem et conscribentem, statum an eines jeden Bancks außschreibenden Stand, id prius per litteras deferant et ut id suis collegis, seinen Mitt Bancks Vermandten, denuncietur moneant, qui postea reliquos status, veluti conscribens Princeps. reliquos Principes. Praelatus reliquos Praelatos, Comes reliquos Comites et Barones et civitas conscribens, die Außschteibende Statt, reliquas civitates conscribat et convocet, sicuti in Suevico Circulo fieri memini.

[note: 20.] Atque hujusmodi conventus Circulares etiam non salutato Imperatore, nec petita licentia, nec denunciatione facta, institui posse, ipsa experientia testatum facit. Quamvis enim in conventu Circuli Franconici Norim bergae anno 1610. mense Julio et Angusto instituto Commissarii Caesarei proposuerunt et reiterato nomine Caesaris deputatis Circuli indicarunt, daß obwol Ibr. Kays. Majest. die Eraiß Convocationes nicht zu hindern begehrten, seys es doch herkommen, und musse man ihere Majest. solches

ad n. 20.

Capitulationibus Leopoldi et Josephi art. VI. et Caroli VI. art. XIII. fitmatum est omnibus Statibus jus conveniendi circulariter, collegialitet vel alio modo, quotiescunque voluetint, sine ullius impedimeuto, ad ingotia sua paniculatia curanda.

[note: 21.] Sed anne civitates conscribentes, die Außschreibende Statt, in civitates reliquas, praesertim minores, praerogativam, jurisdictionen vel superioritatem aliquam habeant, inde dubitandum videtur, quod scribit Reinking. de regim. secul. et Eccles. lib. 1. class. 4. cap. 29. edit. poster. secul. et 36. hodiernis moribus quasdam civitates principaliores, in alias viciniores minores, jus aliquod directionis, de earum consensu usurpare, hasque ab illis in consiliis et suffragiis valde dependere, nec in publicis facile ab iis recedere, aut in gravioribus quicquani sic earam authoritate decernere. idque exemplo Ducum et Principum cujusque Circuli. der Craiß-Obristen und Außchreibinden Fürsten, quibus licet in reliquos status et ordines Circuli nulla competat jurisdictio, nullumque Iimperium, quoad negotia tamen cujusque Circuli Comminia et sibi permissa, prae aliis authoritatem et libertatem aliquam habent, veluti jus convocandi, proponendi, vota colligendi, conclusa executioni demandandi, et contra contumaces exequendi, atque ita delegatae saltem jurisdictionis exercitationem, per R. A. zu Augspurg de anno 1555. §. und ob wohl. 73. Bertram. de comit. conclus. 15. ad fin. Paurmeister. de jurisdict. lib. 2. cap. 2. n. 135. Dn. Nicol. myler. it addit. ad Rumelin. aur. Bull. part. 2. dissertat. concl. 28. ubi Ciulum non quidem superioritatem, sed jurisdictionem habere censet, per d. R. A. de anno 1555. §. und damit. 69. und was also durch den, oder die Obristen, sampt ihren Zugeordneten, wie obstehet, mehrern theils beschlossen wird, getrewlich vollzogen werden. Et §. und nach dem 17. ibi:. Sich ihres Ampts und Befelchs gebrauchen. Verum esse, qui Reinkingio contradicant, et communicationes civitatum minorum cum majoribus, de omnibus negotiis alicujus momenti, ultro fieri fateantur, directionem autem inde colligi posse vel debere, negent et pemegent, et praxin quotidianam in contrarium ire, et hoc civitatibus minoribus dedecorosum, caeteris autem periculosum futurum. se Dn. Waltheruni Syndicum Rotemburgensem monuisse. scribit Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 7. cap. 1. n. 55. in fin. Cum supra lib. 1. cap. 2. n. 22. et seq. dictum sit. nullam esse differentiam inter civitates Imperiales, ne quidem inter liberas et simpliciter ita dictas; sed omnes jure aequali censeri. et paris dignitatis et conditionis esse, et sic aliam [note: 22.] in alteram nullam superioritatem et Imperium habere, per l. nam magistratus. ff. de arbitr. l. ille a quo. 13. §. tempestivum. 4. ff. ad Sct. Trebell. c. innotuit. x. de elect. Reinkingium quoque Julius Juitinus Jultinopolitanus in suo mysterio iniquitatis anno 1625. impresso, considerat. 28. his verbis impugnat: Nullum minores, inquiens, urbes, principalioribus, aliud jus directionis, nullam potestatem pemuttunt, nisi in indicendis conventibus. in quibus, ex vetusta consuetudine, jus directionis, et suffragiorum colligendorum, illa urbs, in qua Conventus celebrantur, habet. Moris quidem est, ut principaliores ad caeteras deferant, quae in commune, urbium societatem et corpus, ut ita dicam, concernunt; et ad illas etiam Principes solere perscribere, quae caeteris quoque communicata velint: Verum ex eo nihil libertati reliquarum detrahitur, una quaeque eodem jure censetur, quoa aliae, etiamsi majores, aut opulentiores sint: ita saepissime fit, ut ab his illae dissentiant. Experti hoc sunt, quibus negotia cum civitatibus tractanda fuerunt, et testari possunt. qui in Comitiis Imperii, Civitatum rationes et consuetudinem didicerunt.

ad n. 21. 22.

Praerogativam aliquando sibi tribuere attentasse Civitates conscribentes, ittito tamen conatu, refert LAVZIVS d. diss. c. 3. §. 4. qui reliqua exequitur, huc pertinentia.

CAPUT XII. De Jure Archivi, Civitatibus Imperialibus competente.

[note: 1.] Acta et scripta Civitatum Imperialium in Comitiis et aliis earundem Conventibus emanata in duo archiva recondi, praecedenti cap. n. 20. innuimus, cujus occasione de jure Archivi nonnulla hic addenda esse censemus, imprimis vero quod Civitatibus quoque Imperialibus jus Archivi competat, sicuti nominatim hoc docent, Rut. Rulant. de cormmissar. part. 2. lib. 5. cap. 4. n. 21. seq. Ziegler. §. Landsasii. concl. 1. n. 210. Mager. de advoc. cap. 6. n. 187. Joh. Limn. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 1. n. 56. Maul. de jur. conducend. tit. 2. n. 20. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 1. n. 74. Just Sinolt. Schütz. colleg. de jur. publ. disput. 8. conclus. 23. lit. 1. Joh. Adam. Dapp. de civit. German. part. 1. cap. 7. n. 20. Auctor Aitor. Lindaviens. fol. 99. in med. Wehner. verb. Registratur. Idque ad instar reliquorum Imperii Statuum, Rulant. d. cap. 4. ti. 18. seq. et per tot. Schrader. vol. 1. consil. 5. Nicol Myler. dissert. de Statib. Imper. [note: 2.] Et vigore juris territorialis, cui hoc jus adscribunt, Cravet de antiq. temp. §. quarto limitatur. n. 11. Rulant. d. n. 18. seq. Reinh. König. synops. jur. publ. discurs. 10. concl. 19. Auctor Actor. Lindaviens. fol. 319. in princ. nec non juris Imperii et Regalium, Rulant. d. cap. 4. n. 2. 18. 42. vers. primo quia iis competunt. et n. 50. vers. hinc bi nobiles.

[note: 3.] Est autem archivum locus, seu scrinium, in quo scripturae. monumenta. acta et libri Principis aut Civitatis reponi solent, ut ibi sub custodia arehiotae reserventur, l. ult. §. bi quoque. 10. ff. de muner. et hon. Novel. 15. cap. 5. Nicoli Jan. a Passerib. de script. privat. lib. 1. quaest. 2. n. 4. Besold. thes. pract. verb. archiv. Rulant d. part. 2. cap. 3. n. 5. seu est documentorum literariorum armarium, sive publicum receptaculum. sive Principis, sive Magistratus, sive Reipubl. alicujus sit. Author Actor. Lindaviens. fol. 319. post med. Rutg. Rulant. de commiss. [note: 4.] part. 2. lib. 5. cap. 3. n. 5. Et dicitur quoque Tabularium, Grammatophylacium, Archia et Cancellaria, Besold. d. verb. Archiv. Rulant d. cap. 3. num. 1. et seq. Et Germanos vocabulis Archivi et Cancellariae indifferenter uti, testatur Rulant. d. cap. 3. num. 3. Auctor actor. Lindaviens. fol. 319. in med. Coler. de process. execut. part. 3. cap. 1. num. 77. Schurft. 3. [note: 5.] cons. 99. num. 14. Unde quoque illi. qui archivo praesunt, dicuntur Cancellarii, vel Vice Cancellarii, Rulant. d. n. 3. a cancellando, quod Cancellarius rescripta Domini sui sigillo munienda, priusque ea muniantur, corrigat et cancellet: Et Cancellaria dicitur locus, ad quem literae sigillandae transportantur, si sunt justae, caeterae cancellantur. Rulant. d. cap. 3. n. 4. Ex quo etiam Syndici et Advocati civitatum Imperialium Cancellarii dici solent, de quibus vide infra lib. 5. cap. 4. n. 19. Et archiva, sive aedes et loci, in quibus civitatum Imperialium documenta literaria adservantur, [note: 6.] dicuntur Cantzeleyen. In civitatibus vero municipaubus, utpote quae jus archivi non habent, Rulant. d. lib. 5. cap. 4. num. 46. vocantur, Stattschreibereyen/ scrina, gazophylacia, Cothman. respons. 47. n. 45. et 231. Author actor. Lindav. fol. 99. in med. Archiva quoque dicuntur Registraturae,

Wehner. verb. Registratur. Et qui ipsis praesunt, dicuntur Registratores, Cantzeley Verwaldter, Land-Rath-oder Stattschreiber, Secretarien, Wehner d. l. nec non Archiotae, sive custodes Archivorum l. ult. §. si quoque. ff. de muner. et honor.

[note: 8.] Archivum civitatum Imperialium aliud est generale, aliud speciale. Generale, et omnibus civitatibus Imperialibus commune archivum est, in quo omnia acta inter civitates, dum conveniunt, conscripta deponuntur et conservantur. Quod dicitur archivum civitatum, ex eoque plurima scripta saepe producta esse, notum est ex actis inter Status Imperii et Civitates, cum, an Statum Imperii civitates repraesentarent, in controversium vocatum esset, refert Matth. Steph. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 1. tum. 75. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 1. n. 56.

[note: 9.] Speciale est, quod quaeque civitas Imperii per se solum habet. Atque hoc non minorem, quam aliorum Imperii Statuum archivum vim obtinere, testantur Matth. Steph. d. n. 75. Joh. Limnae. d. n. 56. Et saepissime scripta ex earum archivis producta maximam vim habuisse, infinitis exemplis demonstrari posse, scribit Rulant. d. part. 2. lib. 5. cap. 4. n. 43.

[note: 10.] Alii quoque in genere duplex faciunt archivum, aliud publicum, aliud privatum; Publicum dicitur summorum Imperatorum, Pontificum, Regum, Principum, Rerumpublicarum, et aliorum statuum, et qui Regalibus et Imperii jure fruuntur. Reliqua vero, veluti Civitatum municipalium, et eorum, qui regalia et jura territorialia non obtinent, privata sunt. Et publica dicuntur, in quibus publica Regni, Principatus ac Reipublicae documenta, annales, historiae rerum gestarum, libri legum, statutorum, privilegiorum et jurium, ac alia scripta, regesta, libri censuales, feudales, consuetudinum receptarum, libri tributorum, decimarum, redituum, indictionum publicarum, matriculae, finium territorii, et similia reconduntur et custodiuntur, Althus. polit. cap. 17. n. 9. seq. Ex quibus quovis tempore informatio, instructio et probatio de rebus gestis memorabilibus, Reipubl. terminis, aliarumque rerum peti et sumi potest. Atque ita in Politia Judaica ex archivo regni desumpti videntur libri Historici, et Sacrae Scripturae omnes, Althus. d. l.

[note: 11.] In Imperio quoque Romano, respectu Imperatoris, duplex est archivum, unum Imperatoris, quod Imperator in aula habet proprium, et cui ipse solus propria authoritate Cancellarium praeficit, et in quo acta ipsum tantum Imperatorem et domum suam concementia, custodiuntur, Ruland. d. cap. 4. n. 7. [note: 12.] Et archivum Imperii, in quo acta Imperii publica et conimunia reconduntur, et cui ab Imperio Cancellarius praeficitur, deß Heil. Röm. Reichs Hof Cantzler. Quales enim tres erant, unus per Germaniam, Elector Moguntinensis: alter per Galliam, Elector Treyirensis: tertius per Italiam, Elector Colonienfis. Verum deficientibus duobus regnis, Galliae scilicet totius, ac parte italiae, diminuta est horum posteriorum Cancellariorum potestas, et nihil fere nisi nuda eorum nomina restant, et quae ad archivum Imperii spectant, in solum Germaniae Cancellarium Electorem Moguntinensem collata sunt, Ruland. [note: 13.]d. cap. 4. n. 9. seq. ubi hoc Imperii archivum duplex facir, unum continens acta publica Imperii, quae in Comitiis, Deputationibus, Visitationibus, et aliis Imperii conventibus peraguntur, sicuti et matriculam Imperii, quod in aula sua Elector Moguntinensis obtinet. [note: 14.] Alterum Camerae Imperialis, cui etiam Elector Moguntinus praeest, et hoc officium perpraefectum Cancellariae Cameralis, Verwalter, peragi curat. In quo archivo non solum omnia acta judiciaria, sed etiam plurium Principum ac Statuum privilegia deponuntur et asservantur, Ruland. d. l.

[note: 15.] Ad hoc autem, ut archivum dicatur publicum, et documenta et scripturae ex eo desumptae fidem mereantur, plura requiruntur, veluti 1. magistratus, officialis, archiota sive custos, qui loci istius, sive archivi. in quo custodiuntur, curam et custodiam habeat. 2. Quod hic officialis sive custos a superiore sit ad hoc deputatus et ordinatus. 3. Quod scripturae istae ponantur inter alias authenticas. 4. Quod archivo isti per consuetudinem vis ac potestas fidei et probationis data sit. 5. Quod officialis ille, quando ex loco illo scripturae et documenta desumuntur, fidem faciat, eadem ex loco isto desumpta et extracta sint, de quibus requisitis videri poterunt Roland. a Valle cons. 75. n. 2. Scacc. de judic. c. n. n. 760. Cacheran. decis. 69. Schrader. 1. consil. 5. n. 8. seq. Ruland. decommissar. part. 2. l. 5. cap. 8. Camil. Borell. tom. 2. summ. decis. tit. 20. n. 2. seq. Hieron. Schurff. 3. cons. 90. n. 9. seqq. Klock. de contribut. c. 19. n. 40. seq. Nicol. Jan a Passer. de script. priv. l. 5. c. 1. n. 2. seq. [note: 16.] Hujusmodi autem scripturae et documenta ex archivo publico desumpta plenam fidem merentur et probant, auth. ad haec. vers. item et charta. C. de fide instrument. l. census. ff. eod. Novel. 49. c. 2. c. parvenit. 1 §. inveniemus. caus. 30. quaest. 1. Coler. de process. execut. part. 3. c. 1. n. 53. seq. Koppen. decis 46. n. 11. seq. Beust. in l. admonendi n. 835. seq. ff. de jurejur. Berlich. part 1. concl. 26. n. 10. Cui etiam convenit jus municipale Wurtemb. l. 1. tit. 34. fol. 130. §. item Rödel. et probant pro producente non solum contra subditos, sed etiam contra tertios, Carol. Molinae. in consuet. Paris tit 1. §. 5. n. 29. Schrader. 1. cons. 5. n. 97. Knock. de contribut. c. 19. n. 49. Sicuti etiam statuta Civitatum Imperialium probare non tantum inter subditos, sed inter omnes, decidit Referens apud Meichsner. tom. 3. decis. 6. n. 15. Ruland. de commiss. part. 2. l. 5. c. 6. n. 2. seq. nec ullam aliam extrinfecam probationem, vel sigilli recognitionem requirunt, d. auth. ad haec. C. de fide instrument. d. c. pervenit. § invenimus. caus. 30. quaest 1. c. olim et ibi Doct. de V. S. Bursat c ons. 106. n. 18. Quia scriptura in archivo asservata notorium inducit, Wesembec. cons. 181. n. 63. Monald.

cons. 5. n. 3. et 4. Et ad archivum recurritur tanquam ad speculum, et fontem veritatis, Cravet de antiq. temp. part. 1. §. quarto limitatur. n. 63. Imol. cons. 37. dubitat. 2.

[note: 17.] Imo probant quoque hujusmodi scripturae et documenta non tantum intra territorium, ut quidem volunt, Schur II. consil. 90. n. 9. et 16. Rol. a Vall. cons. 75. n. 30. vol. 4. Tib. Decian. cons. 24. n. 49. vol. 1. Valasc. de jur. emphyt. quaest. 9. n. 29. Klock. v. 1. cons. 8. n. 134. seq. praesertim si agatur de commodo eorum, quoque est archivum, Molin. in consuetud. Paris. §. 8. gloss. 1. n. 30. in fin. sed etiam extra territorium et ubique inter non subditos, per d. auth. ad haec. c de fide instrum. Schrader. 1. cons. num. 97. Klock. d. cap. 19. num. 49. seq. Rulant. d. lib. 5. cap. 5. num. 10. seq. Nicol. Jan. a Passer. de script. privat, lib. 5. quaest. 1. num. 18. ubi Doctores contrarium sentientes toto coelo aberrare dicit, quia circa fidem scripturae inspicitur locus, ubi confecta est, licet ubique postea producatur, Guid. Pap. quaest. 262. Klock. d. cap. 19. num. 50. et instrumenta et tettes aequiparentur, testes autem etiam extra territorium probent, l. testium fides. [note: 18.] §. fin. ff. de testib. l. judites. C. de probat. Idem quoque obtinere, si scriptura ex archivo desumpta solemnitate careat, vel diem et consulem non contineat, scribit Card. Zabarel. in c. ad audientiam. deprascript. Chassan. cons. 15. [note: 19.] n. 2. Kirchov. 3. cons. 24. num. 45. Quia archivum robur addit scripturae non authenticae, gloss. in auth. adhaec. et auth. si contractus. c. de fid. inflrument. Covarruv. de antiquit. temp. part. 1. §. quarto limitatur. n. 63. Roman. cons. 318. Corne. cons. 171. num. 10. vers. et ideo videtur. vol. 1. Alex. cons. 245. in fin. vol. 6. et in dubio scripturae existentes in publico archivo de consuetudine habentur pro authenticis, nisi contrarium probetur, arg. l. 2. §. iisdem temporibus. juncto §. praeced. postea cum Appius. in fin ff. de orig. jur. Klock de contribut. c. 19. n. 46. [note: 20.] idem est, si copia, sive exemplum tantum alicujus scripturae ex archivo producatur eandem enim vim tribui debere, ac ipsi Originali, debita solemnitate confecto, tradunt arg. c. ult. et ibi. Mynsing. de fide instrum. l. cumquis. 37. §. condicilli s. 5. ff. de legat. 3. l. in fraudem. 45. §. neque. 5. ff de jur. fisc. Molin. ad consuet. Paris. §. 8. num. 26. Cacher. decis. 69. num. 7. et 8. Schrader. 1. cons. 5. n. 25. etiamsi originalis scriptura haberi nequeat, praesertim vero si copia, sive exemplum sit antiquum, arg. Novil. 127. c. 2. l. chirographis. 57. ff de administr. tut. Men. cons. 924. n. 29. Masc. de probat. cocl. 712. n. 81. seq. Nicol. Jan. a Passer. de script. priv. lib. i. quasi. 37. Tiraquel de prascript. §. 1. gloss. 4. num. 37. Molin. cons. 5. num. 26. 33. seq. Et exemplum in archivo repertum ex vi archivi probare, dicit Villalob. comm. opin. lit. E. n. 144. cum locus, ubi ponitur, archivum scilicet, sit authenticus, atque sic etiam scriptura inde desumpta authentica esse dicatur, post Bonifac. de Vital. in clem. de jurejur. §. perro num 23. Rulant. de commissar. part. 2. libr. 5. cap. 8. num. 2. Et archivum ideo institutum, ut fides gestorum inde probetur propter imperitiores, post Cardinal. cons. 73. Felin. inc. 1. de fid. instrum. idque propter publicum testimonium praefectorum scriniorum sive archivorum, Abbas in c. ad audientiam. num. 11. de praescript. Bald. in l. exemplo. C. de probat. Auctor. praejud. sive decis. Cameral. apud Gylmann. symph. tom. 3. [note: 21.] verb. Documentmn. Rulant. d. cap. 8. num. 2. ubi etiam addit registris privatis in archivo publico repertis, in Camera allegatis creditum, et secundum eadem pronunciatum esse, in causa Fiscalis contra Braunschmeig et Rittershausen: et in causa Herrn Wildt und Reingraffen contra Antonius Heppenheimb von Saal, Vormunder. Et instrumenta licet privata sint, ex eo tamen quod in loco publico a partibus collocata sunt, publicam naturam assumere, tradunt, arg. l. census. ff. de probat. auth. ad haec. C. de fide intrum. Molin. in censuet. Paris. §. 5. num. 26. Gabriel. de probat. libr. I conclus. 5. Beust. in l. admonendi. num 840. ff. de jurejur. Cravet. de antiq. temp. part. 1. limit. 4. n. 11. Ruland. cap. 8. num. 1. Et privatas scripturas in loco publico repertas ad dominii et jurisdictionis probationem plurimum conferre, tenet Referens apud Meichsner. tom. 2. libr. 2. decis. 4. num. 66. Auctor. actor. Lindaviens. fol. 100. in princip. ubi etiam fol. 99. in fin. scribit, omnia haec fortius procedere, si antiquitas insuper accedat, Cothman. respons. 47. n. 47. Et si in instrumento antiquo mentio de aliquo incidenter saltem fiat, puta de confinibus, territorio, etc. illud plene probet, Jason. in l. cum aliquis. C. de jur. deliber. Referens apud Meichsner. tom. 2. lib. 2. decis. 4. num. 69.

[note: 22.] Hinc quoque libros Senatus et Protocolla Civitatum Imperialium, in quibus ea, quae Senatus agit, et coram eo aguntur, comprehenduntur, non solum contra subditos, sed etiam adversus extraneos et non subditos probare et fidem facere, tradunt per l. omnibus. 10. et ibi Dd. c. de testib. Chilian. König. in process. cap. 91. §. 4. Cothman. respons 47. num. 46. Ruland. d. part. 2. libr. 5. cap. 6. num. 8. Auctor. actor Lindav. fol. 100. §. porro etiam. praesertim vero in antiquis, ex ea ratione, quod in Senatu semper adsit et praesumatur adesse multitudo testium, Jason. in l. omnium. num. 15. c. de testament. Ruland. d. num. 8. ubi id notatum esse in causa Kettlesbach contra Tiel Scherer, mense Octobr. anno. 1577. refert, addens, in causa omnium civitatum talia acta civitatum in vim probationis producta esse, uti et in causa Nürnberg contra Brandenburg.

[note: 23.] Idem de aliis magistratuum libris, veluti censualibus, contractuum, mulctarum, forestalibus, judicialibus, et similibus, Zinßbücher, Contractbücher, Strafbücher, Fortbücher, Saal und

[note: 24.] Cum igitur tanta sit archivorum, et in iisdem asservatarumscripturarum et documentorum authoritas, ideo eadem probe, tuto et exacte custodiri, Reipublicae interest, Petr. Gregor. Tholos. de republ. libr. 16. cap. 9. Wehner. pract. observ. verb. Registratur. ubi enim illa desunt, illic magnam quoque rerum perturbationem tandem sequi necesse est, praesertim si de jure aut finibus regionis cum vicinis contendatur, istaque igitur in quavis Regni metropoli, et in locis munitis vel sanctis custodiri, consultum esse, scribit Althus. polit. cap. 7. num. 10. seq. juxta illud. 1. Samuel. 10. vers. 25. ibi: Cumque elocutus esset Samuel jus regni, et descripsisset in quodam libro, collocavit eum coram Jehova, hoc est, in domo Dei, ante aram ipsius asservandum, cujus arcae sedes erat Hierosolymis, quae Regni metropolis. Sicuti etiam in politia Germanorum archivum est, et custoditur penes Electorem Moguntinum, qui acta Imperii Romani publica, quae in Comitiis, Deputatioaibus, Visitationibus, et aliis Imperii Conventibus peraguntur, sicuti etiam matriculam Imperii in aula sua custodit, et apud eundem eorundem editio petitur, Althus. d. cap. 17. n. 11. 4.

[note: 25.] Civitatum Imperialium acta publica et communia, quamvis olim diversis in locis, pro libitu et arbitrio fuerint custodita, hodie tamen ad hoc deputatae sunt nomine Suevicarum civitatum, Ulma, et Rhenensium nomine, Spira. Lehman. spirens. chron. lib. ult. cap. ult. et infra lib. 3. cap. 54. n. 31. et lib. 3. cap. 50. num. 20. quae acta illa non solum in archivo suo detinent et custodiunt, sed et exempla et copias eorundem aliis communicant, et illa civitas, ubi originale adservatur, ejusdem copias ad aliam civitatem simile archivum habentem transmittit, et sic ex uno archivo, sive cancellaria ad alias transfert. Matth. Steph. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 1. n. 75. Ruland. de commiss. part. 2. lib. c. cap. 4. n. 42. seq. et ex iisdem, tanquam authenticis, necessitate postulante, instructio petitur, Michael Haintz, de civitat. imper. conclus. 21. in fin. Ex quibus omnibus utihtas Archivorum colligitur, et videre licet apud Reinking. polit. biblic. lib. 2. axiom. 51.

ADDITIO.

Conferenda hîc sunt omnino, quae habet VVencker. in Apparat. et instruct. Archiv. p. 32. seqq.

CAPUT XIII. De Jure Sigillorum.

Qvae de jure Archiv, ejusque authoritate, praecedenti capite diximus, eadem quoque de jure Sigillorum obtinent. Nam et jus sigillorum Civitatibus Imperialibus competere, et quod illae sigilla sua propria habeant, constat ex Reformatione Imperatoris Sigismundi lib. 2. cap. 16. Rubric. Die Weltliche Reformation deß Hochlöblichen Kaysers Sigismundi, apud Goldast. part. 1. constitut. Imper. fol. 193. cap. 15. von Insigeln, ibi: Man soll wissen, daß es wahr ist, daß im Geistlichem und Weltlichem Stat, alle Ding befestiget und bestättiget sind mit dem Insigel, und es bezeichnet auch alle Wahrheit. Wann was verbriefft und versiegelt, das soll wahr seyn, etc. Et cap. 16. fol. 194. Item, es soll in dem Weltlichen Stat ein jegliche Reichs-Statt zwey Insigel haben, das eine soll besonder das Reich angehören, und das heisset Sigillum secretum, darum, daß man das mit versigelt, das heimlich dem Reich zugehört zu thun, als ein Reichs-Satt der andern verschreiben wird, um deß Reichs Sachen. Das ander Insigel soll der Statt Zeichen haben, und damit soll man der Statt

[note: 7.] Quare autem olim soli Imperatores, Reges, et alii Magnates cera rubra usi sunt, ratio haec esse videtur, quia color rubeus figurat ignem, qui est elementum nobilius, et corpus post solem secundario luminosum, itaque propter ejus nobilitatem, Magnates hujus coloris ceram in sigillando sibi vindicabant; prout etiam vestes rubeas privatis portare non licuit, Chassanae. in catal. glor. mund. part. 1. cosid. 63. e contra vero viridis color non est ita nobilis, quia non numeratur interquatuor elementa, uti scribit Chassan. d. part. 1. consid. 67.

[note: 8.] Civitates Imperiales pleraeque sere viridi cera utuntur in sigillando. usus tamen et lilicentia rubrae cerae, mit rothem Wachs zu siglen, civitatibus quibusdam praemii et privilegii loco concessus reperitur. sicuti Constantia ab Imperatore Sigismundo, tempore Concilii inibi habiti, singulari diplomate dotata fuit, ut nigrae cruci, quam insigniorum loco habet, praefigeret purpureum segmentum, et ut cera rubra in sigillando ipsi uti liceat, teste Besold. de legat. cap. 2. n. 10. Stumpf. Chron. Hebet. libr. 6. cap. 17. Sicuti etiam civitati Budissinensi Rex Matthias anno 1469. rubrae cerae usum concessit. Et ante ipsum Imperator Fridericus anno 1435. civitati Laybacensi in Carinthia, Megiser, in annal. Carinth. libr 10. cap. 20. Nec non Imperator Maximilianus II. anno 1570. civitati stetinensi in Pomerania, post Frideborn. lib. 2. der Stetinischen Geschichten, fol. 86. Joh. Limnae. ad Capitulat. Imp. ferdinandi. III. num. 10. fol. 719. Constant autem sigilla civitatum ex cujusque civitatis insignibus, de quibus capite sequenti dicetur.

ad num. 8.

Vid. STRYCK. diss. Francof. ad Viadr. habita. A. 1680. de Cera rubra, et sacro encausto, inprimis. C. II. n. 29. seqq. T. IV. Dissert. V. p. 266. adde LEHMANNI Chron. Spir. L. IV. C. XI. p. m. 263.

[note: 9.] Sigilla alia sunt publica, alia privata, Bald. in c. si qua per calumniam. 22. num. 5. vers. ultimo quaro. c. de Episcop. et Cler. Molinae. in consuet. paris. tit. 1. §. 5. n. 12. Goeddae. 1. Marpurg. cons. 28. um. 15. Koppen. decis. 46. num. 41. Ruland. de commissar. part. 2. libr. 5. cap. 30. n. 4. Publicum est, quod publica authoritate, sive jure magistratus est constitutum, et fidem publicam facit, tam quoad potestatem, per §. constat. 1. de jur. natur. gent. et civil. quam quoad probationes faciendas, Hugo Grotius de jur. bell. et pac. lib. 1. cap. 3. n. 5. Privatum vero, quod tali auctoritate, fide et potestate publica destituitur, privataeque solum probationis respectu fidem facit, Hoping. de jur. sigill. cap. 4. n. 13. seq. ubi n. 18. publicum sigillum dicit esse signum jurisdictionem ordinariam habentis, de consuetudine fidem publice faciens, Petr. Rebuff. ad consuetud. Regn. Tract. de liter. obligat. art. 1. Gloss. 7. n. 4. Gylman. tom. 4. symphor. part. 1. vot. 3. n. [note: 10.] 83. et decis. 51. n. 43. lib. 2. Omne enim publicum sigillum publicam fidem meretur, Boer. singul. 1. n. 2. Anton. Sola. ad consuetud. sabaud. decret. malitiis. quinta. P. gloss. un. 5. part. n. 4. et 6. Goeden. cons. 63. n. 13. et 14. Rulant. de commiss. part. 2. lib. 5. cap. 30. num. 4. Gylman. decis. 17. num. 8. lib. 2.

Et hujusmodi sigilla Principum et Communitatum apposita, instrumenta facere publica, tradunt, Bald. Salicet. et Dd. commun. in l. signa. c. de Episcop. apud. Innocent. in c. 1. de fid. instrum. Schurff. cons. 7. n. 6. et cons. 17. n. 12. et 13. cent. 1. Unde quoque communiter authentica sigilla dicuntur, c. 2. x. de fid. instrum. Rebuff. d. gloss. 7. n. 4. Sichard. ad l. bonae fidei. 3. num. 26. C. de reb. cred. Goeddae. 1. Marpurg. cons. 2. num. 15. 35. et 36. Gylman. d. decis. [note: 11.] 17. n. 25. libr. 2. cujusmodi verbum, authenticum, nil aliud significat, quam quod certam et indubitatam habet fidem, Alciat. lib. 2. parerg. cap. 46. Covarruv. pract. quaest. 19. n. 1. Parlador. libr. 2. rer. quotid. cap. fin. part. 1. §. 11. n. 12. Unde autem constare possit sigillum esse publicum et authenticum, vide Hoping. de jur. sigill. cap. 4. n. 25. seqq. Et de numero sigillorum addit tria esse sigilla publica, Episcopi scilicet, civitatis et universitatis, Hoping. d. l. n. 14. Uti etiam in subsequentibus late tradit, quod Eqiscopi aliaeque personae Ecclesiasticae publicis et authenticis sigillis utantur, eaque publicam fidem obtineant, uti sunt, Papa, Cardinales, Archiepiscopi, Episcopi, Magni Abbates, Praelati, Capitula, Conventus, Vicarii, etc. et ex secularibus Caesar, Reges, Principes, Duces, Marchiones, et reliqui magni Domini, Comites, Barones, eorumque curiae et cancellariae, de quibus late Hoping. d. cap. 4. n. 14. et multis eqq.

[note: 12.] Et de civitatibus et commumtatibus, quod eorum sigilla publica et authentica sint, et publicam fidem mereantur, pleneque probent, testantur Bald. in l. si quod per calumniam. 22. num. 5. vers. ultimo quaero. c. de episc. et cler. Mantic. de tacit. et ambig. convent. tit. 10. num. 1. Nicol. Everh. tract de fid. instrum. cap. 12. n. 4. Rulant. de commissar. 2. part. l. 5. cap. 3. num. 4. Mager. de advoc. cap. 14. n. 86. Vultej. 2. Marpurg. consil. 30. n. 39. Mascard. de probat. conclus. 139. n. 44. et 48. harumque sigilla non tantum facere instrumenta publica, secundum Matth. Wesemb. cons. 12. n. 3. sed et instrumenta earum sigillis munita, secundum consuetudinem magis pro publicis haben, quam Notariorum, docent Wesemb. cons. 194. n. 3. et cons. 235. n. 8. Virgil. Pingitz. illustr. quast. saxon. 38. n. 9. Idem est, quoad reliquos magistratus, quorum quoque sigilla officii publica, instrumenta publica efficiunt, Matth. Wesembec. consil. 42. n. 8. et 9. et consil. 238. n. 21. Koppen. decis. 46. n. 41. lib. 1. Sicuti etiam senatus, cujus publico sigillo munita scriptura probatio dicitur proata et non probanda, facitque rem evidentem, notoriam et omnibus manitestam, c. cum dilecti. ibi: ex tenore instrumenti evidenter apparet. X. de donat. Hoping. de cap. 4. num. 69. Quod tum demum procedere, quando expressum est, aquo consule sit signatum, idque omnino necessiarium esse, tenent Goeden. cons. 63. n. 15. Gylman. decis. 12. n. 20. Ruland. d. cap. 30. num. 4. de quo tamen, an usu ubivis in Germania receptum sit, haeret Hoping. d. n. 69.

[note: 13.] Officialium quoque sigillum appositum esse sufficere, ut publicum sit instrumentum et probet, tenet Zasius cons. 1. n. 2. lib. 1. Hoping. d. cap. 4. n. 78. Ubi quoque observandum venit, quod magistratus sive administrator et officialis super alienatione rei per alium facta, sigillum suum in modum confirmationis apponens, sibi non praejudicet, per l. 2. c. de reb. alien. l. Cajus. ff. de pignorat. act. Gabriel. lib. 3. commun. conclus. tit. [note: 14.] alienat. conclus. 2. n. 16. Cum ultra intentionem sigillantis instrumentum contra sigillantem non probet, Dd. in d. l. Cajus. ff. d. pignorat. act. Ita enim, sicuti scribit Nicol. Everh. 17. de fide instrum. cap. 12. n. 20. quotidie contingere videmus in Germaniae Civitatibus, quod super rerum immobilium contractibus et venditionibus subinde rogentur, ut in testimonium sigillum civitatis publicum apponant. Hoc enim casu per hujusmodi sigillationem civitati, quoad collectas, onera publica, et alia Civitatis super rebus venditis competentia jura, nihil praejudicatur, quia ita sigillantes ideo sigillasse censentur, quia sciebant jus suum ubique salvum permanere et durare, per l. sicut, §. non videtur, et ibi Dd. ff. quib. mod. pign. Hoping. de jur. sigillor. cap. II. n. 166. seq.

[note: 15.] An autem solum sigillum absque subscriptione instrumentum faciat publicum, et plene probet, inter omnes non convenit? Et licet subscriptionem quoque requirant Franc. Marc. decis. 992. et ibi alligi. Menoch. arbitr. jud. cas. 142. cent. 2. Communis tamen Dd. opinio in contrarium extat et hodie publicum sive authenticum sigillum de jure Canonico. et totius orbis consuetudine publice recepta. sine alio adminiculo ac subscriptione communiter, experientia quotidiana sic coraprobante, plenam inducere probationem communis Dd. schola tradit, per c. post cessionem. x. de probat. c. 2. X. de side instrument. Nic. Everh. tract. de fide instrum. cap. 12. n. 40. Jas. in l. pacta novissima. n. 16. C de pact. Car. Molinae. ad consuet. Paris. part. 1. tit. 1. §. 8. num. 15. Menoch. 2. pras. 57. n. 22. Mascard. de probat. conclus. 1032. n. 11. 34. et 44. Coler. de process. exec. part. 3. cap. 1. n. 88. Nicol. Betsius de pact. famil. illustr. cap. 3. fol. 47. in fin. Rulant. de commissar. part. 2. lib. 5. cap. 30. n. 3. et 4. Mager. de adrocat. cap. 14. n. 49. seq. et ti. 87. seq. Guid. Pap. decis. 175. n. 1. Berlich. part. 1. conclus. 14. n. 83. seqq. Vultej. 2. Marpurg. cons. 15. n. 84. et 4. cons. 23. n. 46. Sixtin. 2. Marpurg. cons. 11. n. 32. Cothman. cons. 45. n. 13. seq. vol. 1. late Theod. Hoping. de jur. sigillor. cap. 11. n. 81. et multis seqq. ubi rationes addit, quod literae sigillo publico confirmatae probationem probatam et non probandam inducant, Jochan. Faber. in §. possunt. 1. de testam. Franc. Marc decis. delphin. quast. 990. n. 16. part. 1. Vultej. d. cons. 15. n. 84. nec requiratur alia prebatio per testes et comparationem literarum, sed tota vis in probanda sigilli veritate posita sit, post Castrens. Cravet. de antiquir. temp. part. 1. §. queritur. num. 44. Fichard. cons. 40. n. 2. tom. 2. Et quod credatur

literis a Principe, civitate et universitate sigillatis, ut instrumento publico, cui etiam aequiparatur, c. 2. in princ. verb. sigillorum, de offic. ordin. in 6. Schurff. cons. 17. n. 13. cent. 1. Wesembec. cons. 35. n. 8. et cons. 113. n. 17. et cons. 136. n. 9. Gylman. decis. 51. n. 40. seq. lib. 2.

[note: 16.] Securius tamen et consultius esse, si sigillationi accedat etiam subscriptio, tenet Mager. d. cap. 14. n. 59. Quia ex subscriptione voluntas certior sumitur eorum, qui simul et sigillarunt, et subscripserunt, l. §. subscriptionem. C. de jur. delib. l. emptor. §. Lucius. ff. de pact. l. Cajus. ff. de pignor. act. et qui scripturae alterius manu propria subscribit, omnia in ea contenta fateri, atque approbare, sibique praejudicare censeatur, d. l. emptor. §. Lucius. ff. de part. l. si ita stipulatus. §. Chrysogonus. ff. de V. O. l. sicut. §. non videtur. ff. quib. mod. pign. solv. l. si quis argentariis. §. 1. vers. subscribere. ff. [note: 17.] de edend. auth. quod sine. C. de testam. et subscribens perinde dicitur scripturam approbare et confirmare, ac si totam propria manu subscripsisset, d. l. emptor. §. Luctus. ff. de pact. Paris. cons. 47. n. 6. Cephal. cons. 272. n. 85. vol. 2. Afflict. decis. 104. n. 3. et quod subscribens censeatur proprie et virtualiter scribere omnia contenta in superiore scriptura, et subscriptionem idem operari, quod scriptura propria, docent Natta, cons. 287. num. 4. Cacheran. Pedement. decis. 36. n. 3. Mager. de advocat. cap. 14. n. 73. seq. Quibus quoque modis superior conclusio non procedat, et unâ cum sigilli appositione subscriptio sit necessaria, vide Höping. d. cap. 11. n. 107. seqq. ad quem me brevitatis studio remitto.

CAPUT XIV. De Insigniis Civitatum Imperialium.

HAbent quoque Civitates Imperiales singulae sua insignia peculiaria, prout, praeter ipsam notorietatem, constat ex traditis Theodor. Höping. de jur. insign. cap. 6. n. 977. seq. et pluribus dicetur infra lib. 3. per tot.

[note: 2.] De origine insignium in genere variae sunt Doctorum opiniones, sicuti videre licet apud Höping. d. l. c. 3. J. per tot. Alii enim a Julio Caesare, Aquilam in clypeo portante, insignia initium sumpsisse putant, de quo Budae. in l. 2. §. initium. ff. de orig. jur. confer Höping. d. cap. 3. n. 15. seq. Alii eorundem primordia a militia et ab armis suspensis repetunt, postquam enim olim reversi essent milites, quot quisque meritus esset coronas, et quales, quot armillas, cristas, torques, quales phaleras, hastas, pila super clypeum et galeam appositam suspenderet, et insignium et ornamentorum loco ad posteritatem transmitteret, inde arma gentilitia oriunda noctro idiotismo Wapas, sive Wappen dictas, evincere conatur Wolff. Lazius comment. Reipubl. lib. 9. cap. 14. Alciat. parerg. lib. 5. cap. 13. Knichen. de Saxon. non prov. verb. ducum. 101. seq. Confer Höping. d. cap. 3. n. 19. seq. Alii ipsam naturam insignia nobis monstrasse censent, ut quae certis hominum individuis signa peculiaria impresserit, de quo Camerar. cent. 3. horar. succis. cap. 42. fol. 152.

[note: 3.] Verisimilius origo insignium a communi gentium jure et usu repeti videtur: Non enim facile gens dabitur, cui insignium non cognita observantia usque adeo, ut in novis insulis insignium usus ab illarum inventoribus fuerit deprehensus, Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 2. lib. 6. cap. 6. n. 9. Höping. d. cap. 3. n. 24. seqq. Et constat neque exercitus sine Aquilis, Draconibus et vexillis, neque fere Heroës apud Poëtas clypeorum imaginibus, neque signatorias gemmas sine coelatura, neque plerasque urbes absque symbolis et insignibus claras extitisse, sicuti scribit Marc. Welser. lib. 4. rer. August. Vindel. pag. 59. in fin. seq. Felix Malleol. de nobil. et rustic. dialog. cap. 29. Besold. thes. pract. verb. Wappen. Nam et olim quoque Civitates sua signa, quibus originem, aut cultum testarentur, aut ab aliis dignoscerentur, habuerunt, Petr. de Andlo de Imper. Roman. lib. 2. cap. 14. Unde, quemadmodum bene et feliciter gesta, aliquando etiam infeliciter, et causae aliae dederunt ansam insignibus heroibus, militibus, ducibus, et aliis Principibus, caeterisque personis et familiis: Sic quoque et civitatibus et oppidis et populis, quae constituunt corpora civilia, et unde Principatus constituuntur, scribit Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 6. cap. 17. n. 1.

[note: 4.] Et quamvis multae Civitates et Respublicae mundi a seipsis sua habeant insignia: sunt tamen quam plurimae, quae de Imperatorum, Regum et Principum concessione et dono sibi gratulantur. Et quidem primis temporibus

universitatum sive nationum Insignia nulli, nisi Principes Civitatum et Duces Exercituum in scutis gerebant, tabulis illis planis et lectissimis coloribus, id est, familiae, ex qua Princeps vel Dux ortus erat, Insignibus jam antea distinctis adfixa, Cluver. lib. 1. German. antiquit. cap. 44. fol. 292.

[note: 7.] Civitates Imperiales quod attinet, has principio a Regibus Franco-Germanicis clypeo et insignibus donatas esse constat, idque colores ruber, et albus, qui Civitatibus praecipuis ad Rhenum, a Franca dominatione supersunt, satis arguunt; Et quamvis postea Caesares privilegiis has augentes, arma et insignia ejusmodi mutarint, colores tamen hi illaesi et intacti manserunt, prout referunt, post Chron. Clon. Franc. Hotoman. in epist. de orig. Francor. Lehman. Chron. Spirens. lib. 4. cap. 11. fol. 303. seq. Marc. Welser. lib. 4. rer. August. Vindel. fol. 60. Guil. Eisengrein. in not. ad cap. 1. Ludolph. de Bebenb. in verb. Secus Rhenum. pag. 6. ubi observatum esse dicit, etiam colores Francis signis proprios fuisse, rufum et candidum, quiquidem ut in vexillis Franciae Orientalis Praesuli Herbipolitano hodie gestatis, ita etiam insignibus praecipuarum ad Rhenum Civitatum, Coloniae, Moguntiae, Wormatiae, Spirae, Argentinae, a dominatione Franca superesse, existimatur, referente Höping. de jur. insign. cap. 6. n. 950. seq. ubi n. 952. addit, quod licet in hac colorum excellentia constantes manserint Civitates Imperiales, illud tamen, ad Orientales Francos Imperio translato, solemne illis esse convenerit, cum honoris atque ornamenti, tum obedientiae testandae causa erga Imperatotem, ceu summum suum magistratum augustiori figura, bicipitem Aquilam suis insignibus adjungere, Aldrov. lib. 1. Ornith. tit. usus Aquilar. in insign. pag. 96. Petr. Greg. Tholos. lib. 45. syntag. jur. univers. cap. 3. n. 9. Atque ita etiam videmus hodie plerasque fere Civitates Imperiales in insignibus suis Aquilam, vel integram vel divisam deferre. Ex quo etiam civitatem aliquam esse Imperialem et Imperio Romano immediate subjectam, probari, si Aquilam in insignibus suis deferat, diximus supra lib. 1. cap. 12. n. 37. Et an ex hoc insigni Aquilae integrae, vel devisae, dignoscit possit, Civitatem aliquam Imperii liberam, aliam vero Imperialem tantum, dictum est, d. lib. 1. cap. 2. n. 30.

[note: 8.] Reliquas in universum, sine discrimine civitates et communiones quod attinet, vix est, quod hodie ulla earum sit, quae non habeat sua signa, sive insignia et sigilla propria, Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 6. cap. 17. n. 6. in fin. Et de civitatibus municipalibus seu provincialibus observandum est, quod hae dominorum et superiorum suorum insignia deferant, idque ut constet, ipsas Domino ac Principi suo subditas et obedientes esse velle, cum in signum superioritatis Principis supremi ponantur arma, de quo supra lib. 1. cap. 12. n. 37. Quae tamen non in omnibus comparia et eadem semper sunt, idque pennas pavonicas super cassidem Brunsuicensem, collatam cum subjectarum Civitatum galea confirmare, scribit post Bart. tract. de insign. et arm. n. 2. Chassan. catal. glor. mund. part. 1. consid. 38. concl. 58. Knichen. encyclop. cap. 14. num. 15. et per tot. Höping. de jur. insign. d. cap. 6. n. 675.

ADDITIO.

CAPUT XV. De Jure Fisci Civitatibus competente.

9. Ad jus fisci pertinent bona vacantia, easque civitatibus quoque Imperialibus cedunt.

34. Principes et Status de novo bonorum confiscationes introducere non possunt.

37. Si reus bona in diversis territoriis obtineat, Dominus quilibet bona in suo territorio sita sibi vindicat.

[note: 1.] POrro Civitatibus Imperialibus competunt Regalia, sive jura fisci, Gail. 2. observ. 130. n. 15. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 23. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. cap. 2. n. 44. Author. deß gründl Berichts der Statt Fridberg. Regalien. etc. punct. 1. cap. 2. n. 15. Casp. Klock. de contribut. cap. 5. num. 62. et 1. consil. 22. per tot. Joh. Adam. Dapp. de Civitat. German. part. 1. cap. 7. n. 13. Quamvis enim bonorum confiscationem de maximo mero Imperio, et de Principi reservatis esse velit post Bald. et Roman. Natta consil. 549. n. 21. et soli supremo Principi superiorem non recognoscenti competere fiscum et jus confiscationis, asserat Molinae. in consuet. Paris. §. 43. gloss. 1. n. 169. ac Nobiles recognoscentes superiorem, non obstante, quod de mero et mixto Imperio investiti sint, non habere jura fiscalia, probet post Ruin. Anton. Sola in constit. Sabaud. de indulgent. [note: 2.] remiss. gloss. 2. n. 1. fol. 405. Indeque res fiscales, quasi propriae et privatae Principis esse existimentur, l. 2. §. hoc interdictum. ff. ne quid loc. publ. Petr. Barbos. in l. 1. p. 7. n. 8. et 9. ff. solut. matrim. Coras. 6. miscellan. cap. 19. Cum tamen hodie Duces, Marchiones, Comites, Barones, Nobiles Imperio immediate subjecti, et Civitates Imperiales, et similes dominium temporale et perpetuum habentes, in territoriis suis loco Principum habeantur, et in iisdem ea facere possint, quae Imperator in universo Imperio, ut dictum est supra cap. 1. n. 35. seq. ideo etiam ipsis jus fisci sive jura fiscalia competunt, Casp. Klock. aerar. lib. 2. c. [note: 3.] 136. n. 13. Idque vigore Regalium, quibus jura fisci adscribuntur, ita ut is, cui conceduntur Regalia, ipsi quoque jura fiscalia concessa intelliguntur et competant, Cravet. consil. 128. n. 4. et consil. 209. n. 3. Petra. de potest. Princip. cap. 6. n. 100. et cap. 22. n. 46. Caspar. Klock. tom. 1. consil. 22. n. 55. et de aerar. lib. 2. cap. 136. n. 17. Bruning. de var. univers. spec. concl. 25. lit. b. Mynsing. cons. 67. n. 2. et 3. obs. 91. [note: 4.] Ming. de super. territ. concl. 69. Sicut et jure territorii, utpote cui jus fisci adscribunt, Petra. de potest. Princip. cap. 6. numer. 106. et cap. 10. per tot. Thom. Michael. de jurisdict. concl. 88. lit. b. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. tit. 2. n. 44. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 7. membr. 1. n. 1. seqq. Mingius. de super. territ. concl. 69. Casper. Klock. d. consil. 22. num. 47. et de aerar. lib. 2. capit. 136. ubi ait, quod Doctores hoc eo ipso praesupponant, quando disputant, an Episcopus fiscum habeat, et ob carentiam territorii et dominii temporalis, (quod tamen in Episcopis Germaniae, uti Principibus considerari nequit;) eidem fiscum adimunt, Oldrad. consil. 17. Bertrand. cons. 59. n. 10. part. 1. vol. 2. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. cap. 2. n. 104. seq. Guid. Pap. decis. 76. Indeque esse, ut sententiâ confiscationis lata, quilibet fiscus bona sui territorii capiat, Surd. decis. 280. n. 9. et ibi alleg. Vincent. Caroc. de excuss. quaest. 14. quaest. 15. princip. Petr. Caball. cent. 3. resol. crim. cas. 206. n. 8. et 12. Ant. Faber. in Cod. decis. forens. lib. 9. tit. 26. defin. 1. n. 2. [note: 5.] et confiscationem fieri per habentem jus terrendi, merum Imperium et jurisdictionem, et nos hoc jure uti, ut bona damnatorum applicentur ei Domino, in cujus territorio bona sita sunt, licet ille Dominus sit inferior, tradunt per c. cum secundum. leges. de haered. in 6. Alber. de statut. part. 3. quaest. 18. n. 5. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. cap. 2. num. 104. seq. Costal. in l. legatis. ff. ex quib. caus. major. Klock. d. cons. 22. n. 47. Et quod jura fiscalia competant Domino merum et mixtum Imperium habenti, tradunt Cravet. cons. 209. n. 4. Natta. consil. 659. n. 1. seq. Farinac. prax. crim. quaest. 25. n. 103. Carol. Tap. in l. fin part. 1. cap. 2. n. 48. Klock. consil. 23. n. 6. Decian. cons. 35. n. 64. vol. 2. ubi post alios respondit, quod quilibet habens merum et mixtum Imperium, in necessariam consequentiam fiscum habere dicatur, post Guid Pap. dicis. 76. n. 1. et ordinariam confiscationem, in casibus a jure permissis cuilibet judici merum imperium ratione territorii habenti, concedi, affirmat Lancellot, de offic. praetor. in caus. crim. de public. bonor. n. 1. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 12. n. 9. cum mulctae et bonorum confiscationes sint fructus jurisdictionis, Decian. cons. 40. n. 3. vol. 4. Et confiscationem mero quoque Imperio assignat Borell. cons. 1. n. 67. addens, quod omnis habens merum Imperium, poenam

confiscationis imponere et exigere possit, post Capyc. decis. 130. n. 40. Et generaliter confiscationem bonorum mero Imperio adscribi, dictum est supra cap. 6. n. 84. Cum ergo Civitatibus Imperialibus tam Regalia, quam jura territorialia, merumque et mixtum Imperium indubitato competant, ipsis quoque jura fisci competere, consequens est.

[note: 6.] Ex quo etiam Civitates provinciales, cum jura Regalia et territorialia ipsis denegentur, nec merum mixtumque imperium obtineant, jura fiscalia non obtinere, concludunt Matth. de Afflict. in c. 1. n. 22. Quae sint regal. Thoming. cons. 41. n. 34. lib. 1. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. tit. 2. n. 70. et 72. Ziegler. §. Civitas. limit. concl. 1. n. 19. seq. Casp. Klock. de contribut. cap. 19. n. 634. seq. ubi ait, quod licet Civitates municipales privilegiis quibusdam interdum fruantur, jus tamen fisci et confiscationis, tam in bonis vacantibus, quam in aliis commissis sibi arrogare nequeunt; nisi hoc habeant ex privilegio singulari vel consuetudine praescripta, Coler. consil. 42. n. 46. seq. Quodque in terminis Coler. d. cons. 42. et Georg. Everhard. cons. 3. vol. 1. tradunt, Civitates habere jus confiscandi, vel mulctandi, si tributa defraudentur, hoc ipsi intelligant, de tali Civitate, quae merum et mixtum imperium habeat, et vigore suae jurisdictionis, non autem vi pacti vel conventionis singularis collectas exigit. Civitates autem municipales aliaeque universitates Dominum territorialem pro suo Domino recognoscentes, licet etiam mero et mixto Imperio sint investitae et amictae, non tamen fiscum et jus confiscandi, sed tantum Bursam aut arcam communem habent, l. 1. §. quib. autem. ff. quod cujusque universit. nom. Schurff. cons. 93. n. 2. cent. 2. Thoming. cons. 41. n. 34. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. tit. 2. n. 70. et 72. Ziegler. §. Civitas. limit. 1. n. 21. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 1. Klock. de aerar. lib. 1. cap. 2. n. 17. utpote cum talis investitio cum mero et mixto Imperio ad jurisdictionalia in causis civilibus et criminalibus, non vero ad jus superioritatis, aut Reservata vel Regalia pertineat, Peregrin. d. l. n. 82. Dauth. in hypothypos. sect. 5. Ziegler. d. l. n. 20.

[note: 7.] Sunt tamen, qui jus confiscandi Civitatibus quoque municipalibus, sive provincialibus, quae merum et mixtum imperium obtinent, competere asserunt, et singulas Civitates fiscum singularem habere de consuetudine, tradunt Bald. cons. 336. n. 4. vol. 5. Ludov. Molina. de jur. primog. Hispan. lib. 1. cap. 25. n. 21. Gars. de expens. cap. 21. n. 21. Ambros. Schurer. de haeredit. ab intestat. tit. 17. de success. fisc. fol. 327. Et ita Civitatem Lunaeburgensem, quae mediate Imperio subest, et superiorem recognoscit Ducem, jura fisci praescripsisse, testatur Crantz. cons. 4. n. 24. vol. 4. var. ICtor. Germ. relatus Mynsing. respons. 3. decad. 3. n. 116. Et [note: 8.] licet hoc nonnulli ad confiscationes ratione poenae fieri solitas, restringendum esse censeant, quod hae a mero Imperio dependeant, plerique tamen illud etiam ad jus succedendi in bonis vacantibus extendunt. Ita enim hodie in Gallia ad Dominos juridicos altos Justitiarios et Vasallos Regis ex ejus concessione vel permissione, bona vacantia aliquando pertinere, tradit Petr. Gregor. Tholosan. de republ. lib. 9. cap. 1. n. 26. Et bona morientium sine haerede mero Imperio concesso venire, tradunt Boër. decis. 50. n. 14. Carol. Tapia in l. fin. part. 1. cap. 2. n. 49. ff. de constitut. Princip. ac Barones succedere in bonis subditorum suotum sine haeredibus decedentium, respondit Bertrand. cons. 59. n. 10. vol. 2. part. 1. Atque hoc etiam in Saxonia usu receptum esse, ut omnes, qui jurisdictionem supremam in criminalibus, sive gladii potestatem habent, in bonis vacantibus succedere, testatur Daniel Moller. part. 3. cap. 38. n. 9. Auctor. differ. jur. Saxon. et civ. lib. 1. differ. 5. Schneidewin. ad tit. Inst. de haered. quae ab intest. tit. de success. fisc. n. 8. et 17. Carpzov. jurisprud. forens. part. 2. constit. 14. defin. 61. Civitates quoque altam jurisdictionem habentes in bonis vacantibus succedere, tradit Guil. Benedict. in c. Raynutius. verb. et uxorem. decis. 5. n. 291. et seq. X. de testament. Coepol. consil. 17. n. 22. Schurff. cons. 83. n. 7. cent. 2. Heig. ad institut. lib. 3. tit. 10. de bonor. possess. n. 58. ubi ita scribit: Quamvis jure isto fisci occupandi bona vacantia Civitates sub Augustis non uterentur, tamen postea vel ex privilegio, vel certe praescriptione id sibi pepererunt, eoque communiter fere hodie utuntur, maxime si et merum et mixtum Imperium habeant. Atque hoc jus bona vacantia occupandi ad Civitates porrigendum esse statuit post Bart. in l. de bon. vacant. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 9. n. 60. Et consuetudine posse induci, ut Civitates, etiam superiorem recognoscentes habeant jus bona vacantia confiscandi, tradit Tusch. pract. concl. lit. C. concl. 281. n. 6.

[note: 9.] Ad jura fisci pertinent. 1. bona vacantia, Erblose Güter, utpote, quae a Doctoribus communiter Regalibus fisci adnumerantur, c. unic. quae sint. regal. l. 1. C. de bon. vac. Peregrin. de jur. fisc. lib. 4. tit. 3. n. 1. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 52. n. 1. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 9. n. 1. seq. Bocer. de regal. cap. 3. n. 26. Vultei. de feud. lib. 1. cap. 5. num. 7. Quamvis enim haec bona olim ad imperatores pertinuerint, nec Civitatibus competierint, l. 1. l. 2. et 4. C. de bon. vacant. l. 3 §. municip. ff. de bonor. poss. Cothman. 2. consil. 55. r. 82. seq. Verum cum hodie Romanae Reipubl. formâ mutatâ, Regalia, imprimis vero minora, non penes solum Imperatorem resideant, sed Statibus et Civitatibus Imperialibus communicari coeperint, ideo etiam bona haec vacantia iisdem competunt, idque de Civitatibus Imperialibus tanto minus dubium obtinet, cum his quoque jura Regalia, territorialia et jurisdictionalia competant, sicuti in praecedentibus probavimus, bona autem haec Dominis territoriorum competere, tradit Mingius de super. territ.

conclus. 69. Et hodie illos, qui jurisdictionem, cum mero et mixto Imperio habent, etiam jus bonorum vacantium usurpare, et in iisdem succedere, praeter supra n. 5. allegatos, docent Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 9. num. 60. Schurff. cons. 83. n. 7. cent. 2. Ziegler. §. Civitas. conclus. 1. n. 48. Boër. decis. 50. n. 14. Knichen. 2. de vestit. pact. cap. 1. n. 145. Besold. consil. 233. n. 45. Coler. de process. exec. part. 2. cap. 1. n. 122. Atque hoc jus civitatibus in genere competere, ex praecedentibus constat, et de civitatibus Imperialibus id asserunt, Bruning. de var. universit. spec. concl. 25. lit. b. Georg. Gumpeltzhaim. de civitat. apud Arumae. tom. 2. discurs. 9. num. 231. Johan. Adam. Dapp. de civitat. German. part. 1. cap. 7. num. 12.

[note: 10.] Idem est, quoad loca deserta et inculta, quae si ab aliqua universitate non sint occupata, instar vacantium, ad Dominum territorii pertinere, tradunt Valasc. de jur. emph. quaest. 8. n. 28. Mascard. de probat. concl. 1189. n. 34. Matth. Steph. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 7. n. 447. [note: 11.] Klock. de contrib. cap. 1. n. 303. Transeunt autem haec bona in fiscum cum onere, ut creditoribus defuncti, pro viribus haereditatis satisfacere teneatur, l. 3. §. cum ex causa. 4. l. dicitur. 14. ff. de jur. fisc. l. in facto. 60. §. fin. ff. de condit. et demon. l. Imperator. 12. §. fin. de fideicom. lib. l. recusare. 6. §. si fisco. ff. ad Sct. Treb. Gail. 2. obs. 86. n. 4. et obs. 30. in princ. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 8. n. 42. seq. Peregrin. de jur. fisc. lib. 4. tit. 3. n. 25. seq.

[note: 12.] Antequam autem fiscus bona vacantia sibi applicet, discussio prius et inquisitio requiritur, proclamatione nimirum praecedente, et proclamate affixo, ut si qui haeredes se defuncti esse putent, se sistant, per l. si vacantia. 5. C. de bon. vacant. l. si eo tempore. 6. C. de remiss. pignor. Klock. de aerar. l. 2. c. 136. n. 36. seq.

[note: 13.] II. Ad fiscum quoque, sive fisci jura, sive regalia pertinent bona ereptitia, seu quae ut indignis auferuntur, c. un. quae sint regal. et ibi Borcholt. n. 73. Peregrin. de jur. fisc. l. 2. tit. 2. n. 1. et per tot. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 25. Chassan. in catal. glor. mund. part. 5. consid. 24. Rosenthal. de feud. concl. 55. num. 1. et ibi in not. lit. a. Sixtin. de regal. l. 2. cap. 10. n. 1. seq. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 7. membr. 1. n. 92. seq. Bocer. de regal. cap. 3. num. 38. seq. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 138. n. 1. seq. [note: 14.] Indigni autem sunt, qui ex defuncti haereditate aliquid et capere possunt, et capiunt, sed quod ceperunt, retinere nequeunt; Hoc enim differunt indigni ab incapacibus, quod relicta indignis jure valeant, proindeque ea ipsi adquirere possunt, et adquirunt etiam sed ex causa ea ipsis rursus auferuntur, l. 2. et ibi Cujac. ff. de hic, quae ut indign. Incapaces [note: 15.] vero sunt, quibus relicta ab initio inutilia sunt, et pro non scriptis habentur, l. cum quidam. 12. ff. de his quae ut indign. l. 3. ff. de his, quae pro non script. Bocer. d. cap. 3. n. 40. seq. Causas, ex quibus, ut indigno aufertur haereditas, vide tot. tit. ff. de his, quae ut indign. et ibi Dd. Klock. de aerar. l. 2. c. 138. n. 7. et aliquot. seq. Sixtin. d. c. 10. n. 13. et seqq.

[note: 16.] Quando autem ut indigno aufertur haereditas, fiscus tanquam haeres, creditoribus et legatariis satisfacere tenetur, l. cum fisco. ff. ad Sct. Syllan. et ibi gloss. et Dd. commun. Matth. Stephan. d. l. n. 142. Peregrin. d. l. 2. tit. 2. n. 18.

[note: 17.] III. Bona eorum, qui incestum commiserunt, d. c. unic. quae sint regal. et ibi Borcholt. l. si quis. 6. cum auth. incestat. C. de incest. nupt. Novel. 12. cap. 1. et 2. Bruning. d. concl. 25. Sixtin. de regal. l. 2. c. 11. n. 1. seq. per tot. Rosenthal. de feud. c. 5. concl. 58. n. 1. Vultej. de feud. l. 1. c. 5. n. 7. Bocer. de regal. cap. 3. n. 53. Klock. de aerar. l. 2. c. 139. n. 5. et per tot. modo non supersint liberi justi ad tertium gradum, id est pronepotes, et parentes usque ad secundum gradum, et fratres et sorores, patruum et amitam, secundum. l. si quis incestum. 6. et auth. incestas. C. de incest. nupt. Matth. Stephan. de jurisd. l. 2. part. 1. c. 7. membr. 1. n. 262. Vultej. d. n. 7. Bocer. de regal. c. 3. n. 58. Sixtin. d. c. 11. n. 30. seq. Klock. d. c. 139. n. 6.

[note: 18.] IV. Bona Spuriorum, aut ex damnato coitu natorum, et sine liberis decedentium. l. 1. C. de bon. vacant. auth. ex complexu. C. de incest. nupt. Mynsing. cons. 67. num. 2. et 3. obs. 91. Ant. Faber. 5. Cod. 16. defin. 1. Boër. decis. 50. n. 14. Peregrin. de jur. fisc. l. 4. tit. 3. per tot. Klock. consil. 29. num. 870. Gumpeltzhaim. apud Arumae. tom. 2. discurs. 9. de Civitat. concl. 234. seq.

[note: 19.] V. Idem est in haereditate peregrinorum, sive advenarum et alienigenarum, cum et his Dominus territorii, seu loci, ubi moriuntur, succedat, Besold. thes. pract. verb. Abschoß. [note: 20.] vers. vicinum hisce. Klock. consil. 29. n. 871. Quod in Gallia dicitur jus Albinagii sive Albinatus, Renat. Choppin. de doman. Franc. l. 1. tit. 2. Mager. de advocat. c. 15. n. 136. seq. Besold. et Klock. d. l. add. Limn. notit. Franc. l. 2. cap. 7. lit. xx. p. 493. seq. et in Not. ad Capitul. pag. (m) 204. n. 20. seq. vid. supr. c. 10. n. 63. f. 401.

[note: 21.] VI. Fisco quoque inferuntur bona eorum, qui conscientia criminis convicti, sibi ipsis violentas manus intulerunt, et mortem consciverunt, tot. tit. ff. et C. de bon. eor. qui ante sentent. et ibi Dd. Peregrin. de jur. fisc. l. 5. rit. 1. num. 9. Menoch. 2. arbit. jud. cas. 284. Clar. §. [note: 22.] fin. quaest. 68. num. 37. Quod tamen secus est, quoad bona eorum, qui vel taedio vitae, vel valetudinis adversae, impatientia mortem sibi consciverunt, quorum bona confiscationi non subjacent, l. 3. in princ. ff. de bon. eor. qui ante sent. l. si quis filio. §. ejus qui deportatur. ff. de injust. rupt. irrit. test. l. si quis aliquid. 38. §. fin. ff. de re milit. Peinl. Halß-Ger. Ordnung. art. 135. Annae. Robert. l. 1. rer. judic. c. 12. Chassan. in consuet. Burg. rubr. 2. §. 1. n. 35. vers. sexagesimus primus casus. Nicol. Everh. jun. cons. 23. vol. 2. Vasqu. de success. resolut. §. 3. n. 31. seq. Clar. d. §. ult. quaest. 68. vers. seipsum. Et alias quoque confiscationis illa poena locum non habet, nisi crimen, ob cujus conscientiam sibi vim intulit, foret tale, pro quo conscribenda et confiscanda essent bona, l. fin. ff. de bon. eor. qui ante sentent. Peinl. Halß-Ger. Ordn. d. artic. 135. ibi:

Von Sachen wegen, so er, der überwunden, [note: 23.] sein Leib und Gut verwircket hätte. Imo hodie poenam publicationis bonorum mortem sibi consciscentibus, sublatam esse per authent. bona damnatorum. C. de bon. proscript. tradunt Decian. prax. crim. l. 9. c. 4. n. 3. Peregrin. de jur. fisc. lib. 4. tit. 4. n. 11. et l. 5. tit. 1. num. 9. Heig. lib. 2. quaest. jur. 36. n. 31. seq. Casp. Klock. consil. 24. n. 54. seq. et de aerar. l. 2. c. 85. n. 110. et seq.

[note: 24.] VII. Imprimis vero confiscationi subjacent bona eorum, qui Crimen laesae Majestatis commiserunt, l. quisquis. 5. C. ad L. Jul. Majestat. l. quando. 10. et auth. bona damnatorum. C. de bon. proscript. Novel. 134. cap. ult. in fin. c. felicis. de poen. in 6. Aur. Bull. tit. 1. §. 1. et tit. 24. Ordin. Camer. part. 2. tit. 9. §. So jemand. c. unic. quae sint regal. et ibi Borcholt. n. 88. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 69. num. 1. Vultej. de feud. l. 1. cap. 5. num. 9. Klock. de aerar. lib. 2. c. 137. n. 1. seq. per tot. Farinac. de delict. et poen. l. 1. tit. 3. quaest. 25. n. 11. Etiamsi descendentes vel ascendentes extent, Novel. 134. §. fin. d. l. quisquis. 5. C. ad L. Iul. Majest. Matth. Steph. de jurisd. l. 2. part. 1. cap. 7. [note: 25.] membr. 1. num. 263. Adeo ut nihil in totum filiis, quibus vitam Imperatoria lenitas specialiter concedit, (paterno enim deberent perire supplicio, in quibus paterni, hoc est, haereditarii criminis exempla metuuntur,) relinquat, ut sint tales, quibus perpetua egestas sordentibus, sit et mors solatium, et vita supplicium; vix filiabus parcat; Falcidiam solam relinquat, ut habeant mediocrem potius alimoniam, quam integrum emolumentum [note: 26.] ac nomen haeredis: tum quod mitior circa eas debeat esse sententia, quas pro infirmitate sexus minus ausuras, confiditur; Gigas de Crim. laes. Majest. lib. 2. quaest. 4. n. 6. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 10. per tot. Bornit. de aerar. lib. 3. cap. 8. Klock. de aerar. d. cap. 137. per tot. Bocer. de Crimin. Majestat. cap. 3. per tot. Majestas autem hoc loco generaliter considerari videtur, prout non soli Imperatori, sed cuivis Reipublicae perfectae, id est, non [note: 27.] tantum Monarchiae, sed et Aristocratiae et Democratiae, et illis, qui tali Reipubl. praesunt, competat, secundum Vultej. lib. 1. jurisprud. Rom. 12. n. 21. seq. Arnisae. de jur. majest. 2. n. 1. et per tot. Keckerman. lib. 2. system. polit. c. 2. in princip. et c. 3. Bocer. de regal. c. 3. n. 78. ubi populum Helvetium et Venetum pro exemplo adducit. Et cum in Principibus superiorem non recognoscentibus, eatenus, quatenus superiorem nullum habent, eadem militare censeatur ratio, dicendum videtur, adversus eosdem quoque crimen laesae Majestatis committi, Klock. de aerar. l. 2. c. 137. n. 4. Decian. prax. crim. l. 7. c. 4. num. 6. Myns. respons. 44. num. 10. et 11. Gigas de crim. laes. Majestat. tit. qualiter. et a quib. crim. laes. Maj. committ. quaest. 28. in princ. Sixtin. de regal. l. 2. cap. 20. n. 14. Peregrin. de jur. fisc. l. 4. tit. 5. n. 24. seq. Licet contrarium asserant Harpprecht. ad §. publica autem. 3. n. 19. seqq. et ibi alleg. l. de publ. judic.

[note: 28.] Et licet idem quoque asserant, quoad alios Imperii Principes, Duces, Marchiones, Comites, Barones, Respublicas et Civitates superiorem recognoscentes, ita ut contra hos quoque Crimen laesae Majestatis committatur, Menoch. cons. 98. et 1072. n. 10. Clar. §. laesa Majestatis. quaest. 3. Schrader. de feud. part. 1. sect. 1. num. 35. Nicol. Everh. jun. 1. cons. 2. n. 7. et per tot. Georg. Everh. 1. cons. 2. n. 36. Arnisae. de jur. Majest. lib. 1. c. 1. n. 7. Bocer. de regal. c. 3. n. 107. et de crimin. Majestat. c. 2. num. 91. seq. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 137. num. 12. et seq. Sed contrarium, quod in hosce Majestatis crimen non contrahatur, nec poenam in illis locum habere, probant Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 20. num. 18. seq. Bart. ad constitut. Henrici VII. tit. qui sint rebell. verb. rebellando. n. 3. Peregr. de jur. fisc. lib. 4. cap. 5. n. 24. Wesemb. in paratit. ff. ad L. Iul. Majest. n. 7. Mynsing. decad. 5. respons. 44. num. 12. Fachinae. 9. controv. cap. 32. vers. haec sententia. Harpprecht. d. §. publica autem. 3. num. 20. seq. 1. de publ. judic. Et aliam poenam leviorem in hisce delinquentibus locum obtinere, tradunt Mynsing. d. resp. 44. n. 12. et 13. Wesemb. d. n. 7. vers. porro quia. Sixtin. d. c. 20. n. 21. seq.

[note: 29.] Contra Electores autem Imperii crimen hujusmodi laesae Majestatis committi, non dubitatur, et decisum est in Aur. Bull. tit. 24. arg. l. quisquis. 5. C. ad L. Iul. Majest. Martin. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 3. dissert. 4. concl. 1. et ibi Dn. D. Nicol. Myler. in addit. et ibi allegat. Harpprecht. d. §. publica autem. 3. num. 17. 1. de publ. judic. Sixtin. de regal. l. 2. c. 20. n. 10. seq. Carpzov. prax. crim. part. 1. quaest. 41. n. 60.

An autem bona fideicommissaria pro familiae conservatione relicta, ex crimine laesae Majestatis confiscari possint, late deduxi in tract. de fideicommiss. familiar. nobil. cap. 16. num. 271. seq.

[note: 30.] VIII. Fisci quoque juribus et Regalibus adnumerantur bona damnatorum et proscriptorum, c. unic. quae sint regal. 2. feud. 56. Rosenthal. de feud. c. 5. conclus. 59. Bocer. de regal. cap. 3. n. 59. Sixtin. de regal. l. 2. c. 12. n. 1. et per tot. Et quidem olim, ante novas Imperat. Justiniani constitutiones, constitutum fuit, quod pro omni delicto, ex quo quis civitatem per deportationem, vel libertatem, aut vitam amittebat, bona ipsius fuerint publicata, l. 1. et ibi Bart. ff. de bon damnat. l. 3. l. in metallum. 4. C. de bon. proscriptor. Peregrin. de jur. fisc. l. 5. tit. 1. n. 1.

[note: 31.] Verum hodie jure novissimo Authenticarum delinquentium bona non confiscantur, sed proximioribus ab intestato venientibus agnatis reservantur, Authent. bona damnatorum. C. de bon. proscript. Novell. 134. cap. ult. Decian. in l. 2. n. 13. C. qui testam. fac. poss. Capyc. decis. 153. n. 4. Guid. Pap. quaest. 437. num. 3. Farinac. de delict. et poen. l. 1. tit. 3. quaest. 25. n. 1. Nisi in crimine laesae majestatis, per supra n. 24. dicta; Et in crimine haereseos, l. Manichaeos. 4. auth. Gazaros. C. de haeret. et Manich. c. vergentis. X. de haeretic. c. secundum eod. in 6.

Menoch. arbit. jud. cas. 374. n. 3. Clar. §. haeresis. n. 10. Peregrin. de jur. fisc. l. 5. tit. 1. n. 18. Farinac. d. quaest. 25. n. 12. Ad quos etiam referuntur Anabaptistae, Klock. tom. 1. cons. 23. et de aerar. l. 2. c. 86. Vel nisi consuetudine, vel statuto bonorum confiscatio introducta sit, Bart. in l. cunctos populos. quaest. ult. C. de SS. Eccles. Bald. in auth. bona damnatorum. vers. hinc quaero. C. de bon. proscript. Farinac. d. quaest. 25. n. 10. et 18. Peregrin. d. tit. 1. n. 20. Et hodie confiscationes et publicationes bonorum non habere locum, nisi in casibus jure, vel statuto expressis, tradunt Peregrin. de jur. fisc. l. 5. tit. 1. n. 21. seq. et n. 169. Sixtin. de regal. l. 2. c. 12. n. 96. Besold. part. 3. cons. 95. n. 38. Et in Germania publicatio et confiscatio bonorum hodie per Constitutionem Imperat. Caroli V. adeo prohibita est, ut solum crimen laesae Majestatis excipiatur, Peinl. Halß-gerichts-Ordnung. artic. 218. Sixtin. d. cap. 12. n. 94. [note: 32.] Klock. de aerar. l. 2. cap. 140. n. 18. Iniquum enim videtur, culpam parentum in liberos derivari, Deuter. 24. v. 16. Ezech. 18. v. 4. et 20. [note: 33.] l. cum ratio. 7. ff. de bon. damnat. Et sane ejusmodi confiscationes ob bona saepius, quam delicta intenduutur, Consimilia vid. apud Limnae. in Not. ad Capitul. Ferd. 111. art. 28. verb. keines wegs. pag. 711. seq. adde infr. c. 16. n. 72. id quod Q. Arbelius significavit, cum in proscriptionis tabula nomen suum legens exclamaret: eheu me miserum! praedium in Albano me meum persequitur, teste Plutarch. in Sylla. Et percussores eorum, qui belluina et inhumana crudelitate necandi erant, dicere solebant: Hunc aedium splendidarum causa jugulari, illum horti, alium thermarum, Plutarch. d. l. multosque culpae haud affines proscriptos esse, quod divites essent, testis est Salustius in orat. Lepidi. Videntur enim suem excoriare, ut ilico spolio induantur, Annibal. Scot. l. 4. comment. in Tacit. Unde Bodinus de republ. lib. 5. cap. 3. fol. 843. seq. crudelissimae Tyrannidis comitem extremam proscriptionem appellat, eo quod eandem proxime bonorum ac locupletiorum civium caedes et supplicia sequantur: et graviter invehitur adversus Dominos, qui talia sibi vindicant bona et in suos usus convertunt, Jodoc. Damhoud. in prax. crim. cap. 112. num. 52. confer. Lather. de censu. lib. 2. cap. 9. numer. 9. seqq. Ex quo irrationabilem esse consuetudinem, qua omnium, ob quodcunque scelus morti damnatorum bona fisco attribuuntur, scribit Arnisae. de jurib. Majest. l. 3. c. 16. Klock. de aerar. l. 2. cap. 140. n. 20.

[note: 34.] Hinc quoque Principes, aliosque Imperii Status de novo confiscationes bonorum statuere, vel introducere non posse, statuunt per Novell. 17. c. 12. Peinl. Halß-gerichts-Ordnung. art. 218. Fachin. 7. controv. cap. 70. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 62. Adam. Keller. de success. ab intestat. tit. 28. n. 11. Caspar. Klock. de contribut. c. 18. n. 78. et seq. Chassan. in consuet. Burgund. rubr. 2. §. 1. num. 1. Clarus §. fin. quaest. 78. n. 5. vers. quaero. Farinac. prax. crimin. [note: 35.] quaest. 25. num. 19. Ubi autem jus confiscandi legitime introductum, ut omnia bona publicentur, et filii excludantur, ipsis nihilominus legitima debetur, nec ea in confiscationem venit, Rol. a Valle cons. 97. n. 10. seq. Peregr. de jur. fisc. l. 5. tit. 1. num. 34. Menoch. recuper. possess. remed. 9. num. 178. Clar. §. fin. quaest. 78. num. 26. Sixtin. de regal. l. 2. c. 12. num. 20. seq. Farinac. de delict. et poen. l. 1. tit. 3. quaest. 24. num. 34. seq. Besold. consil. 95. num. 132. seq. Klock. de aerar. l. 2. cap. 140. n. 19.

[note: 36.] Ex his facile concluditur, quod confiscari non possint bona sagarum, sive veneficarum, prout probant, Adam. Keller. de success. ab intestat. fol. 275. Fachinae. 9. controv. 87. Berlich. part. 4. concl. 5. n. 27. Petr. Binsfeld. de confess. malefic. in praelud. Late Besold. d. consil. 95. per tot. Casp. Klock. tom. 1. cons. 24. num. 1. seqq. et per tot. et de aerar. l. 2. c. 95. n. 34. et seqq.

[note: 37.] Observandum hîc venit, quod si Reus, cujus bona publicantur, sive confiscantur, in diversis territoriis bona immobilia possideat, quod cujuslibet territorii Dominus bona in suo territorio sita confiscare, et suo fisco, si jus fisci, sive confiscandi habeat, applicare possit, sicuti praeter supra n. 4. allegatos, tradunt Alexand. cons. 31. num. 4. lib. 1. Clar. §. fin. quaest. 78. Surd. decis. 280. num. 8. Ant. Faber. 9. Cod. 27. definit. 1. Chassan. in consuet. Burg. rubr. de confiscat. §. 1. verb. et appertinent. Klock. de aerar. l. 2. cap. 136. numer. 26. Besold. cons. 153. num. 83. seq. Dn D. Nicol. Myler. in dissertat. inaugural. de Statib. Imper. conclus. 74. num. 12. ubi communiter ita distingui scribit, fiscum domicilii mobilia ac nomina ubique existentia vindicare, bona vero immobilia cujusque loci fiscum consequi. Et quod bona immobilia in diversis territoriis existentia, in casu legitimae confiscationis, sint ejus Domini, sub cujus jurisdictione existunt, communis est opinio, Clar. §. fin. quaest. 78. n. 27. Rol. a Valle. cons. 78. n. 14. l. 2. Oldrad. cons. 17. n. 17. Tuschus pract. conclus. lit. C. concl. [note: 38.] 720. per tot. Idque etiam in casu haereseos procedere, tradit Prosp. Farinac. crimin. Rotae. decis. 16. l. 1. Paul. Christinae. vol. 2. decis. 37. Et quod in Crimine laesae Majestatis bona confiscata pertineant ad eum, in cujus territorio existunt, modo is Regalia et jus confiscandi habeat, decidunt Afflict. decis. 282. Christinae. decis. 175. Et consulunt, Besold. d. cons. 153. n. 80. seq. Klock. consil. 22. n. 47.

[note: 39.] Porro bona per publicationem et confiscationem in fiscum transferunt, cum omni sua causa, et cum omnibus oneribus annexis, ita ut creditoribus defuncti pro viribus haereditatis satisfacere teneatur. l. si marito in princ. ff. solut. matr l. in facto. 60. §. 1. ff. de condit. et demonstr. 1. Statius. 48. §. Cornelio. ff. de jur. fisc. l. cum fisco. ff. ad Sct. Sylan. l. recusare. 6. §. si fisco. ff. ad Sct. Trebell. Pregrin. de jur. fisc. l. 4. tit. 3. num. 25. l. 5. tit. 1. num. 74. Farinac. d. quaest. 25. n. 169. seq. ita, ut ad debita et alia onera haereditaria, ad quae ipse condemnatus tenebatur, et ipse fiscus teneatur, Ripa in l. ex facto. §. ex facto. n. 5. ff. ad Sct. Trebel. Covarr. var. resol. l. 1. c. 16. n. 8. Farinac. d. quaest. 25. n. 170. Peregr. de jur. fisc. l. 4. tit. 3. n. 25. seq.

Sicuti de bonis vacantibus diximus supra n. 11. et de bonis, quae ut indignis auferuntur, num. 16.

ADDITIO.

Privilegia confiscandi Civitatibus Imperialibus expresse firmantut art. VIII. §. 4. Instr. Pac. Osnabr. Rationem cur, privilegii nomine hoc jus, a ICtione summa dependens, hoc loco veniat, indagat AUTOR medit. ad Instr. Pac. ad d. C. Merentur quoque conferti ad hoc caput, quae Consultissimus AUTOR Observationum ad Roformat. Francof. P. II. T. II. §. III. lib. b. p. 138. seqq. commentatus est.

CAPUT XVI. De AErario Civitatum Imperialium.

43. Agri inculti ut colantur ad tempus gratis concedendi, et postea certa mercede.

72. Pro delictis non in delinquentium facultates, sed potius personas ultio facienda.

109. Subditi exules et extorres citati non comparentes, bonis suis privari possunt.

110. In Anglia Nobilium et Illustrium pupillorum curator Rex est absque rationum redditione.

112. Ex defectu auri et argenti, quaetenus Cupreae et similes monetae cudi et misceri possint?

117. Ex poena in falsificantes pondera et mensuras constituta, aerarium licite augetur.

138. Reipublicae moderatores rationes ab officialibus diligenter exigere debent.

[note: 1.] AJure Fisci differt AErarium, quia fiscum antiqui vocabant pecuniam Imperatoris seu Principis, aerarium vero pecuniam publicam et Imperii, et sic aerarium populi erat, fiscus Principis, per l. 2. §. 2. ff. ne quid in loc. subl. Raevard. 4. var. cap. 4. Coras. miscell. 6. cap. 9. Besold. de aerar. cap. 1. n. 3. Gail. 2. obs. 20. n. 3. Casp. Klock. de aerar. lib. 1. c. 2. n. 9. seq. [note: 2.] Sicuti etiam inter aerarium publicum et aerarium Principis differentia est, unter den Cammer-und einer Landschafft Gütern, Besold. d. n. 3. AErarium enim publicum est Reipublicae proprium, Principis vero aerarium est privatum, et pertinet ad ipsum Principem, quatenus est persona privata et oeconomus. Et publicum aerarium publicae utilitatis, Principis vero privatae utilitatis gratia constituitur: Et Princeps in aerarium suum plenariam habet potestatem, in publicum vero talem non habet, neque id alienare potest, Timpler. lib. 4. polit. cap. 8. quaest. 1.

[note: 3.] Sed anne expediat Principibus ac Rebuspublicis publicum habere aerarium, an vero susficiat, ipsos locupletes habere subditos et cives, inter politicos controvertitur? Et quidem Lycurgus prudentissimus Legislator apud Lacones, et Thomas Morus in Utopia sua aerarium omnino rejecerunt; Et Machiavell. in disput. Livian. lib. 2. c. 10. contra omnes negat, pecuniam belli nervum esse. Et in laudatissima Venetorum Republica capitale esse, de publico aerario augendo verba facere, idque prudenter ab illis institutum dicit Cominaeus [note: 4.] de bell. Neapol. lib. 2. Nec enim Principes ac Respublicae certiores videntur habere Quaestores aerarios, et qui ipsis pecuniam liberalius, quoties necesse erit, suppeditent, quam cives et subditos, Boter. lib. 7. c. 2. qui si pingues et divites, nervi dicuntur Reipubl. et Principis, l. 2. C. de omni agr. desert. Cravet. cons. 6. n. 128. Et thesaurus Principis non fiscus suus, sed subditi bene se habentes, Novell. 8. in praefat. vers. cogitatio. Unde cum Diocletianus missis Legatis increparet Constantinum Imperatorem, quod thesaurum non colligeret, ipse subditis convocatis, pecunia opus esse significavit, qui confestim aerarium compleverunt, Herman. Lather. de censu. lib. 1. c. 1. Et hac de causa Macarensium Regem primo statim die, quo auspicatur Imperium, magnis adhibitis sacrificiis, jurejurando se adstringentem, nunquam se uno tempore supra mille auri pondo in thesauris habiturum, aut argenti, quantum ejus auri pretium aequet, introducit [note: 5.] Thom. Morus in Vtop. lib. 1. Principi enim incumbit curare, ut suum quisque teneat, neque de bonis privatorum, sine causa urgentissima fiat diminutio, quod verum Principis esse officium, professus est Carolus Magnus in suis scriptis, teste Münster. Cosmograph. lib. 3. fol. 794. Zoanet. de Rom. Imper. num. 151.

[note: 6.] Atque hinc quoque jure Divino prohibetur, ne Rex sibi multiplicet aurum et argentum, Deuter. 17. v. 17. Et civitati Tyro exprobratur, quod coacervaverit sibi argentum tanquam pulverem, et aurum, ut lutum platearum, Zach. 9. v. 3. Unde et Imperator Julianus, nunquam pecuniae cupidus fuisse fertur, eamque cautius apud privatos servari existimasse, praedicans Alexandrum Magnum, ubi thesauros haberet, interrogatum respondisse, apud amicos, Ammian. Marcell. lib. 25. Et Constantium amicis increpantibus, quod fiscum indiligentius curaret, respondisse: Bonus Princeps, qui magis a suis diligitur, quam timetur, habet quicquid possident cives, refert Eutrop. lib. 1. cap. 10. a princ. Et melius esse, thesauros in subditorum, quam Principum pecuniis et loculis sitos et reconditos esse, inde constare videtur, quod quae ex publicis vectigalibus et tributis quaeruntur pecuniae, vel quaestorum negligentia dilabi, vel eorundem fuga, aut perfidia everti, vel bello aut naufragio, aut quocunque alio casu perire possunt, thesaurus vero, quem populus penes se habet, tot casibus obnoxius non est, Warem. ab Ehrenberg. de regn. subsid. c. 7. n. 36. Ex quo [note: 7.] etiam Reipubl. interest, locupletes habere cives et subditos, Novel. 8. in praefat. ad med. l. un. §. hoc autem. 14. C. de caduc. tollend.

Verum publicum aerarium tam Principibus, quam Rebuspublicis necessarium esse, ipsisque thesauros colligere licere, verius esse judicatur. Nec enim aliter tueri licet Rempublicam, nisi plenissimae praestationes importentur in publicum, ex quibus et militares nutriantur copiae, ut hostibus resistatur, nec non per urbes atque agros agantur excubiae, et perfruuntur reliqui ordines attributis sibi salariis, reparantur muri et urbes, denique omnia alia inde proveniunt, quae communem subditorum utilitatem concernunt, ut ait Imperator Justinian. in Novell. 161. c. 2. Nec quies gentium sine armis, nec arma [note: 8.] sine stipendiis, nec stipendia sine tributis haberi queunt, Tacit. lib. 4. Unde belli adjumentum et rerum omnium gerendarum [note: 9.] nervum esse pecuniam, communis schola politicorum docet, Dio in Vespas. Bornit. de aerar. in princip. Lipsius 4. polit. 9. et lib. 5. cap. 6. Tholosan. de republ. lib. 11. cap. 2. numer. 1. Lather. de cens. lib. 1. cap. 2. n. 6. seq.

[note: 10.] Bellum enim non magis armis, quam sumptibus geritur, secundum Xenophont. lib. 1. et militibus stipendia decernenda sunt, c. jus militare. Dist. 1. c. quid culpatur. vers. et Christus. caus. 23. quaest. 1. nullusque miles gratis militat, ne quidem proprius extra regionem adverbialiter, sed in dativo casu, Warem. ab Ehrenberg. de foeder. cap. 2. num. 135. ne dum sumptus quaeritur,

praedo grassetur, c. militare. d. caus. 23. quaest. 1. Quemadmodum enim sine nervis homo ambulare, sine pennis avis volare, et sine navibus mare trajicere non possumus, ita nec bellum sine pecunia progredi valet, Lips. d. l. et sicut ventriculus animalibus subministrat alimenta, sic pecunia exercitui, Warem. ab Ehrenb. de foeder. 1. c. 2. num. 57. [note: 11.] Unde nihil tam bene munitum, quod expugnari non possit pecunia, Cicero 2. in Verr. Quamvis enim non auro sed ferro caedatur hostis, hoc ipsum tamen nisi pecuniae suppetant, fieri nequit. Bellum enim non in armis maxime, sed in expensis et sumptibus, per quae efficacia et utilia arma fiunt, situm est, Thucyd. lib. 1. Neque etiam a subditis et vicinis metuuntur Principes, qui nihil habent, quod impendere et expendere possit, sed instar nucis Ovidianae expositi sunt injuriis, instar noctuarum quibuslibet ab aviculis excipiuntur. Unde Thomas de Aquino de regim. Princip. l. 2. c. 7. divitiae, inquit, sunt Regi necessariae, ac etiam thesaurus, quia sine illis Regi congruere Regnum non potest. Et quid a populo, necessitate ingruente, sperandum sit, excidium Constantinopolis testatum facit, Imperator enim cum a civibus pecunias militis conducendi causa prope supplex peteret, animas dejerabant, nihil sibi esse, quod dare possent, et tamen urbe anno Christi 1453. capta, passim ingens pecuniarum vis reperta, Klock. de aerar. l. 1. c. 1. n. 46. Ex quo etiam Reges Israël ad negocia Reipubl. belli et pacis thesauros sine reprehensione collegerunt, 3. Regum. 14. vers. 26.

[note: 12.] Ex quibus et similibus aliis utilem esse causam aerarii et pecuniarum cunservationem, etiam citra tempus necessitatis et bellorum, cum hac distinctione, ut in aerarium inferantur, et ibi conserventur, quae colligi possunt ex Reipublicae bonis et reditibus ordinariis, aliisque honestis mediis, citra exactionem contributionum extraordinariarum, quae ex lachrymis colliguntur provincialium, et quae urgente demum necessitatis et utilitatis publicae causa exiguntur, sentit Caspar. Klock. de aerar. l. 1. c. 1. n. 59. seq. ubi ad contraria respondet.

[note: 13.] Est autem Reipublicae aerarium, quod constat pecunia ad usus publicos, pacis et belli tempore destinatâ, et reservatâ, Klock. de aerar. l. 1. c. 2. num. 16.

[note: 14.] Ratione diversi usus et ordinis AErarium dividitur in Gazophylacium, seu AErarium sanctum, Gottes-oder Kirchen-Kasten, Civile, Rent-Cammer, militare; privatum, seu Fiscum Principis, et sanctius aerarium, seu thesauros Reipub. et Principis a Bornit. de aerar. l. 10. Besold. de aerar. c. 1. n. 4. Klock. de aerar. l. 1. c. 2. n. 31. et Sanctum aerarium dicitur etiam thesaurus templi, 1. Reg. 7. v. 51. c. 14. v. 26. 2. Reg. 12. v. 8. qui constituebatur olim ex majoribus decimis, aliisque reditibus, quos habebat Ecclesia, non ut servaret, sed ut erogaret, et in necessitatibus subveniret. Dicitur etiam aerarium templi, 2. Macchab. 3. v. 2. 6. 9. Siclus sanctuarii sive sanctitatis, Exod. 30. v. 13. Levit. 27. v. 25. Ezech. 45. n. 12. Sub Regibus et Principibus post tempora Movsis, in singulis Regnorum et Principatuum praefecturis constituta sunt aeraria publica, in quibus reponebantur reditus ad usus pios divinitus destinati, 1. Reg. 15. 2. Reg. 12. v. 9. Paralip. 24. v. 6. 8. 10. et 11. Nehem. 10. v. 32. cap. 13. v. 5. Luc. 21. v. 1.

[note: 15.] Cum autem populus largiter ad usus pios conferret bona, ex hoc medio magna pecuniae summa in templo colligeretur, coeperunt Reges exteri, AEgyptii, Assyrii, Chaldaei bonis istis inhiare, et sibi armata manu vindicare, 2. Paralip. 24. v. 8. cap. 28. v. 2. Habac. [note: 16.] 2. v. 28. Zachar. 2. v. 8. Templum quoque Hierosolymitanum splendidissimum et ditissimum fuisse, vel inde colligere licet, quod Salomoni filio, David reliquerit 27000. Milliones templi structurae impendendos. Vid. Klock. d. c. 2. n. 34.

[note: 17.] Modus colligendae pecuniae Christi tempore fuit, quod homines nonnulli devoti, et a Christo sanati, aliquid ad Christum, ejusque discipulos sustentandos contulerint, Lucoe 8. v. 2. et 3. Et primo fit mentio marsupii Christi, Johan. 13. v. 29. Cujus administratio Judae quidem erat commissa, sed ille eo fuit abusus, et multum inde in privatum usum transtulit. Deinde mentio fit pecuniae publicae, quae ab opulentis quibusdam hominibus conferebatur, Lucae. 8. v. 2. 3. Tertio commendatur commune aerarium, Actor. 2. v. 44. et 45. cap. 4. v. 32. 1. Corinth. 16. v. 1. et 2. Corinth. 8. v. 1. 1. Timoth. 6. v. 18. Cum enim Ecclesia variis exposita esset persecutionibus, opulenti Christiani bona sua in publicum usum conferebant, et ex iisdem ministerium [note: 18.] et alii pauperes sustentabantur. Tempore quoque Apostolorum Hierosolymis commune fuit aerarium, Actor. 2. v. 44. 45. cap. 4. v. 32. et 36. et cap. 5. v. 4. In aliis quoque Ecclesiis publica fuisse aeraria, in quae singuli liberrime, quando congressus publici fuerunt instituti, pro facultatibus contulerunt, inde constat, quod Apostoli ad Eleemosynas pauperibus erogandas passim hortantur, Roman. 12. v. 13. Galat. 6. v. 6. Ephes. 4. n. 28. Philippens. 4. v. 10. et modum colligendarum et distribuendarum Eleemosinarum ostendit Apostolus, 1. Timoth. 3. v. 4. 6. 17. 18. 19. et cap. 5. v. 11.

[note: 19.] Subsequentibus temporibus tam largiter ad sustentationem pauperum et Ecclesiae ministrorum non tantum Reges et Principes, sed etiam tenuioris fortunae homines contulerunt, ut Ecclesiae Antistites et Episcopi, Pontificis permissu, Principatus et Regna obtinere coeperint, de quo Caspar. Klock. de contribut. cap. 4. n. 147. et seq. De qua rescribit Bernhardus: Religio peperit divitias, sed filia devoravit matrem. Et Hieronymus: Accrescentibus Ecclesiae opibus, verae illae opes, pietas, fides et charitas, sunt diminutae.

[note: 20.] Nostra aetate aerarium sacrum potissimum constituitur ex collectione Eleemosynarum, quas pii sponte, vel stato tempore, vel extra ordinem conferunt, ut singulis diebus Dominicis vel Festis ostiatim, vel ad januam Ecclesiae, vel in Ecclesia, von Hauß zu Hauß, in oder vor der Kirchen, in hospitiis publicis, daß in offenen Herbergen und Würthshäusern wegen das Allmosen Büchsen allzeit auffgesetzet werden, ut peregrini pauperibus quid conferant. Item in conviviis solemnibus Sponsalium, nuptiarum, baptizatorum, itemque in funeribus, auff Ehe-Verlöbnüssen, Hochzeiten, Kindtauffen/ Leuchbegängnussen, etc. Solet etiam aliquando pro augendo aerario sacro aliquid exigi pro pulsu campanarum, Geleut oder Glockengelt, ex sedibus in templis, Stuhlgelt, nec non pro sepultura in coemiteriis, vel templis publicis, de quibus vide infra lib. 5. cap. 20. n. 53. et seq. [note: 21.] Moris quoque est in Civitatibus nonnullis, et alibi, ut emptores et venditores rerum immobilium, quam primum convenerint, aliquid nummorum ad pios usus, sive ad cistam sacram, seu publicam pendere teneantur, den Gottes-Pfenning einlegen, quâ pecunia non illata, contractus quasi nullus censeatur, Bornit. de aerar. lib. 10. cap. 2. Besold. thes. pract. verb. Armkast.

[note: 22.] Hodiernis moribus aerarium est, quod dicitur der Heilig. Olim enim fere in honorem Sancti, cui vel Ecclesia Parochialis dicata erat, vel quem oppidum, sive pagus sibi elegerat patronum, certi reditus destinati erant, ad onera pia sustinenda, zu Erbawung der Kirchen, oder deren Ornat, auch Erhaltung der Armen, Besold. d. verb. Armkast. in fin.

[note: 23.] Generaliter aerarium consistit non tantum in pecunia numerata, sed etiam in iis, quae pecuniae nomine veniunt; et quae pecunia aestimari possunt, quae vel necessitatis tempore cito vendi, aut cum iis indigemus, nummis non semper comparari possunt, per l. pecuniae. verbum. 178. in princ. l. pecuniae nomine. 222. ff. de V. S. Totum enim quicquid homines possident in terra omnia, quorum Domini sunt, pecunia vocatur; Servus sit, vas, ager, arbor, pecus, quicquid horum est, pecunia dicitur, inquit Augustin. de disciplin. Christian. cap. 1. Et sic etiam aerarium consistit in reditibus tributis et fructibus, Steur, Schoß, Schatzung, Bodenzinß, Landgarben/ et similibus Besold. de aerar. cap. 1. n. 5. et 6. Klock. de aerar. lib. 1. cap. 2. n. 18.

[note: 25.] Reditus aerarii sunt vel naturales, vel industriales, vel comparantur natura vel ope terrae, vel arte et opificiis et artificiis manuariis ex fundis publicis, veluti agris, praediis, villis, pascuis, sylvis, nemoribus, hortis, vel ex fructibus animantium. Alii quoque sunt certi et immutabiles, qui nec crescunt, nec decrescunt; vel incerti, mutabiles et casuales, qui interdum majores, interdum minores, interdum nulli, de quibus disserit Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 3. cap. 2. n. 13. seq.

Sunt quoque alii ordinarii, alii extraordinarii: Ordinarii, quos semper pendere oportet, et fere sunt tributa e bonis immobilibus et mobilibus, quae indictiones, intributiones, possessionum onera, munera rei cohaerentia, functiones publicae, necessitates statutae, annuae exactiones publicae et fiscales pensitationec nominari solent. Quibus etiam accensentur Vectigalia, tam nautica, quam terrestria; Extraordinarii sunt, qui non semper, sed quando Reipubl. utilitas vel necessitas id expostulat, solvendi veniunt: Quales sunt jugatio, quae de agris pendi solet: Capitatio, quando singuli cives aliquid viritim, suo pro capite numerare tenentur: Hospitatio, si magistratuum nomine excipiendi, vel alendi sunt milites, vel alii peregrini, de quibus omnibus et singulis vide late Caspar. Klock. de contribut. c. 1. per tot. et cap. 17. n. 166. 167. et 205. seqq. confer. Besold. de aerar. cap. 4. Cujusmodi Extraordinarii reditus jam fere sunt innumerabiles et immortales, et plerumque in onera ordinaria degenerare, et tacito populi consensu, et boni publici causa in legis necessitatem migrare [note: 26.] solent. Cum tamen ad novorum et extraordinariorum tributorum et onerum exactionem non sit deveniendum, nisi summa et inevitabilis necessitas urgeat, et reditus ordinarii deficiant: ante omnia enim Principes et Domini, Rerumque publicarum moderatores proprium marsupium sive aerarium, reditusque ordinarios excutere debent, antequam ad extraordinarias exactiones perveniant, l. neminem. in fin. C. de SS. Eccles. Roland. a Valle cons. 1. n. 67. Wesembec. cons. 45. n. 16. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 74. per tot. Köppen. decis. 32. n. 12. Gail. de arrest. cap. 10. n. 12. Klock. de contribut. cap. 7. n. 4. et 59. seqq. Myns. 5. obs. 21. Besold. de aerar. cap. 4. n. 2. Goeddae. 4. Marpurg. cons. 16. n. 341. seq. Bocer. de collect. cap. 1. n. 13. seq. Nihil etiam Princeps et Respublica, tam magno studio, tamque serio affectare debet, quam ne novo quisquam vectigali oneretur, Novel. 43. cap. 1. §. 1. Si non populi hirudo, lupus rapax, homicida pauperum, et harpya indigitari, et tumultibus et seditionibus causam praebere velit, Althus. polit. cap. 11. n. 25. Besold. d. cap. 4. n. 2. confer Klock. de contribut. capit. 18. n. 310. seqq. Lather. de cens. in praefat. Damhoud. in prax. crim. cap. 99. n. 10. seq.

[note: 27.] Modi, quibus aerarium constituitur et augetur, varii a scriptoribus adferri solent, ex quibus nos potiores, et quibus magis legitime utendum videtur, breviter referemus. Et inter hos primum referri potest agricultura, cum secundum Ciceronem in offic. omnium rerum, ex quibus aliquid exquiritur, agricultura nihil sit melius, nihil uberius, nihil dulcius, nihil homine libero dignius, quae aliarum artium parens, atque nutritia dicitur, nullumque justius reditus genus, quam quod terra, coelum, annus refert, Plinius. lib. 9. Epist. 87. Quâ bene se habente, caetera valent, hâc vero neglectâ, terrâ, marique jacent omnia,

Xenophon in oeconom. unde et agricultura et agricolae dicuntur fundamentum, quo tota Reipubl. machina innititur, secundum Amirat. lib. 12. dissert. polit. in Taci. discurs. 3. Et pauca ad quotidianum victum viro diligenter curam rei rusticae habenti, et pascendo pecori incumbenti, deesse, sed ejus vel mediocrem diligentiam rem familiarem summopere augere, dixit Cato. Atque inde agricolas non minimum esse curandos, cum illi alterum sint ex praecipuis Reipubl. membris, ex quo nobilissimum ejus corpus conflatur, scribit Scipio Amirat. lib. 12. dissert. polit. 3. Et Romani, teste Dionys. Halicarnass. Roman. antiq. lib. 2. duo sola studia ingenuis hominibus reliquerunt, agriculturam, et bellicam artem, quia videbant horum vitae generum beneficio homines ventri imperare, et illicita Venere minus capi; Easque artes ad sustinendam ac servandam Rempublicam utilissimas esse, nempe agriculturam propter militum alimenta, et militiam propter agricolarum tutelam, Schönborn. lib. 3. polit. cap. 46. Klock. de aerar. lib. 1. n. 11. Aurum per bella quaerere, nefas, per maria periculosum est; per falsitates autem opprobrium, per agriculturam licitum est, inquit Cassiodor. in Epist. Sola agricultura alimenta nobis praebet, aedificium adjuvat, et vestimentum pene suppeditat, quinimo nulla ars, nullaque hominum industria efficit hominem beatum, quam agricultura, Franc. Patrit. de institut. Reipubl. 1. §. nos autem agriculturam.

[note: 28.] Hinc quoque Agricultura nec Regibus, nec Principibus pudenda, et apud Romanos Consules ex agricolis fuerunt desumpti, et celeberrimae apud Romanos familiae ab agricolis ortae et cognominatae, ut testes sunt Hortensii ab hortorum studio; Pilumni a pilo conterendi frumenti instrumento; Stolones a pampinatione arborumque cura, quod diligentius curarent, ne stolones, id est, inutiles frutices ad arborum caudices nascerentur; Fabii a fabis; Pisones a Pisis; Lentuli a lente et agro lenticulari; Lactucini a lactulis; Cicerones a ciceribus et leguminibus, quae quisque optime sereret, sic cognominati. Bubulci vero, Bupecii, Equicii, Juvenci, Tauri, Suilli, Vituli, et Vitelli, Ovini et Opilii, Capriani et Caprilii, Porcii, Catones, Annii, a Buccolica et Brobatica, hoc est, a bobus, equis, juvencis, tauris, suibus, vitulis, ovibus, capris, porcis, etc. nutriendis sic indigitati, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 1. n. 6. et per tot. ubi plura de agriculturae laude refert, confer Lather. de cens. lib. 3. cap. 6. per tot.

[note: 29.] Inter compendia autem, quae ex agricultura ad aerarium profluunt, refertur imprimis vectigal, quod ex agris publicis pro pastu accipitur, Weidtgeld, de quo Lipsius lib. 2. de magnit. Roman. 1. Vulv. Pacian. de vero justoque Princip. cap. 3. uti et alia vectigalia et tributa agris imposita, quae agraria et solaria dicuntur, Grund und Bodenzinß, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 1. n. 64. seq. et de contrib. cap. 1. [note: 30.] n. 107. Et Vectigalia, quae ex Agricultura Rex Indiae percipit, quotannis centum quinquaginta tonnas auri conficere, ex Johan. de Laet. in descript. Indiae pag. 151. refert Klock. de aerar. d. lib. 2. cap. 1. n. 66.

[note: 31.] Unde deligentem agriculturae habendam esse rationem, et Rerumpublicarum moderatores constituere debere inspectores, qui ad agricolas intendant, et ignavos puniant, monent politici, Klock. d. cap. 1. n. 47. et seq. Lather. de cens. lib. 3. cap. 6. n. 64. seq. Alex. ab Alex. genial. dier. lib. 3. cap. 11. Et operae pretium esse, ut certi inspectores constituantur, qui dispiciant, num praedia, agri, vineae, horti, sylvae, etc. probe et non segniter colantur: atque arbores vel frugiferae, vel ad foci usum, ubique plantentur, quos Feld Steußler vocamus, scribit Besold. de vita et mort. consid. cap. 3. n. 6. Quod etiam monet Nicol. Vernulae. institut. polit. lib. 2. tit. 11. quaest. 3. inquiens, qui publica authoritate constituti, agros, hortos et vineas inspiciant, et ubi sedulos repererint cultores, parte aliqua tributi remissa, laudent; ubi negligentes, arguant, et gravent magis. Videant, an novi agri, seu novalia institui possint, vel vepribus aut sylvis excisis, vel paludibus exsiccatis. Curent denique ulla loca, alioquin fertilia, per ignaviam cultorum vel desuetudinem, horrida jaceant et inculta. Idemque Romanorum prudentissimum Numam Pompilium fecisse, refert Dionys. Halicarnass. lib. [note: 32.] 2. antiq. et Plutarch. in Numa. Et agrum male colere aut arare, Romae censorium probrum fuisse, Author est Plinius lib. 18. cap. 3. Et Romanorum si quis agrum sordescere sinat aerarius fit, inquit Gell. lib. 4. cap. 12. Et agri ne deserantur a magistratu prospiciendum, ac proinde, ne rustica plebs per ullam occasionem in urbem vocetur, aut in ea retineatur, monet Livius lib. 4. Et hac de re extat singularis ordinatio Würtembergica in der Fürstl. Würtemb. Lands-Ordnung, tit. von Feldstutzlern. 47. fol. 96.

[note: 33.] Unde quoque agricolis plurima fuerunt concessa privilegia et immunitates, eosque a militum molestiis et concussionibus vindicarunt, Imperat. in l. prata. 3. C. de pasc. publ. l. 1. et tot. tit. C. de agric. et censit. Et apud Iudos bello inviolabiles sunt agricolae, Arian. rer. Indic. lib. 5. confer Klock. de aerar. d. cap. 1. n. 54. seq.

[note: 34.] Agricultura non solum concernit agros et vineas, sed etiam sylvas, nemora, Iucos, saltus, saliceta, fruteta, hortos, pascua, adeoque omnia bona ruralia immobilia, cum fundi appellatione contineantur agri, praedia, villae, pascua, vineae, oliveta, horti publici, et omnes possessiones, quae Reipubl conservandae causa ideo reservata, ut eorum fructus in aerarium colligantur, Renat. Choppin. de doman. Franc. lib. 3. tit. 22. n. 6. Heig. part. 1. quaest. 25. n. 23. Meichsner. tom. 3. decis. 33. n. 85. de quibus vide Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 2. seq. Et de cura et utilitate sylvarum vide supra cap. 7. n. 80. seq.

[note: 35.] II. Quae de agricultura dicta sunt, eadem quoque in Bucolica, sive cura pecuaria

obtinent, Viehezucht und Melckereyen, veluti ex qua summa quoque Reipublicae et aerario infertur utilitas, sicuti videre licet apud Klock. de aerar. lib. 2. cap. 4. per tot. ubi n. 3. in Frisia Orientali nuper vitulum 64. Joachimicis divenditum se vidisse scribit, ac in Frisia et Batavia ex bobus et tauris magnum lucrum annuum aeruscare, et ex foro boario maximas Patrifamil. et aerario accrescere quaestus et utilitates, quae Noribergae ex macellis, auß den Schlachthäusern, ultra et circiter 15000, thaleros Imperiales se protendant.

[note: 36.] In nonnullis Hollandiae locis ab una vacca undecim lactis mensuras, sive congios fere tres emulgeri aestivis diebus; indeque tantam butyri, caseique optimi copiam esse, ut ex eo, quod ad exteras Regiones effertur, decies centena aureorum millia annua cogi, ex Lud. Guicciard. refert Dn. Lansius in orat. pro German. fol. 57. Lather. de cens. lib. 3. c. 12. n. 51. ubi n. 52. addit, quod vicini Eudorensis soli tanta sit fertilitas, ut una aestate vicies centena millia librarum casei ex praefectura illa navibus exportari certum sit, post Chytrae. Chron. Saxon. part. 1. lib. 1. fol. 84.

[note: 37.] Ex quo etiam pastoritiam a primo Abele, omnes Patriarchae et Principes populi Hebraei, praeter caeteras artes, summo studio coluerunt. Est enim pastoralis ars omnium simplicissima, minimeque operosa, vel artificiosa, sed utilissima, suppeditat enim victum et amictum, nec non materiam oblationum, et sacrificiorum Deo gratorum, ut late disserit Benedict. Perer. comment. in Genes. cap. 4. v. 2. quodque illustrissimus quisque apud Veteres pastor fuerit, testatur Varro de re rustic. lib. 2. Ex quo etiam Aristoteles in libris politicorum saepius iterat; optimam Rempublicam esse, cujus cives ex re rustica et ex pastione vivunt, eo, quod ii ex legibus se resque suas regant, cum habeant ex opere suo, quantum satis est ad vivendum, et tamen non licet eis esse otiosis, Besold. de vit. et mort. consid. lib. 1. cap. 1. n. 5.

[note: 38.] Unde omnes Legumlatores et Politici non praeter rationem, summo studio cavent, ut loca certa pascuis sint destinata, ut pastoritia promoveatur, et optimis legibus conservetur. Indeque in der Fürstl. Würtemberg. Lands-Ordnung, tit. von Waidt und Schaff Ordnung, fol. 168. seq. provisum est, daß die Waiden und Waidgäng, zu Schaden und Nachtheil, auch Abbruch deß gehürnten Viehes, nicht überschlagen, noch Vorthel, oder Gefahr geübet werde. Et fol. 178. mandatur, ut loco equorum, quos alere majoris constat, boves ad vecturam educentur, damit auch das Fleisch desto fürderlicher, und dannoch mit Nutz der armen Leuth erzogen werden möge.

[note: 39.] Ovium utilitas secundum Klock. de aerar. lib. 2. cap. 4. n. 21. consistit in tonsura, lana, lacte, fimo et stercoratione in agris, et Selandiae et Hollandiae agris oves ter quaterque singulos annos foetare, et interdum tergeminos et quatergeminos parere, refert Klock. de aerar. lib. 2. cap. 4. n. 23. ubi etiam de equorum pretiositate, et porcorum pinguium et glandiariorum utilitate disserit. De jure pascendi et pascuorum plura vide supra cap. 7. n. 73. seq.

[note: 40.] III. Plurimum quoque ad aerarii augmentum facit, si Principes et Rerumpublicarum moderatores diligenter attendant, ut nullam partiunculam terrae incultam relinquant, sed loca sterilia, deserta, montosa et sylvestria foecunda et culta reddant. Idque veterum Germanorum exemplo, qui nobis longe aliam et cultiorem Germaniam reliquerunt, quam quae a Caesare et Tacito descripta, quod olim aspera cultu, nec urbes, nec panem habuerit, sed pultibus usa sit. Et de Rege Masanissa legitur, quod totam Numidiam ex inculta et deserta, omnium fructuum abundantissimam reddiderit. Valer. Maxim. lib. 8. dictor. fact. memorab. [note: 41.] cap. 13. Boter. lib. 8. cap. 2. Cujus quoque egregium exemplum extat in Comitatu Sarwerdano, in quo ante paucos annos consilio Nobilissimi viri Joh. Philippi Streuffii a Lawenstein, aliquot in locis terra et sylvis et vepribus obsita, ita exculta est, ut Comites Nassovii, inde multis aureorum millibus reditus suos amplificaverint, ut refert Obrecht. in consil. Welcher massen ein Standt deß Reichs, so mit grossen Schulden beladen, sich derselben erledigen, und seine Gefäll verbessern möge. tit. 4. n. 10. Inque hoc Principes et Respublicae Belgarum solertiam imitabuntur, qui etiam paludosa, uliginosa et lacustria loca insigni industria siccant et excolunt. Unde tria miracula in Batavia referuntur, quod ex aquis terram conficiunt, aquas inhabitant, aquasque seminant; Daß die Leuthe unter dem Wasser wohnen, auß Wasser Land machen, und ins Wasser säen, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 1. n. 39. seq.

[note: 43.] Hinc quoque ab initio steriles et desertos agros inventos, ut eo citius in culturam redigantur, gratis et sine pensione, ad tempus concedendos esse, suadent Politici, Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 1. cap. 2. n. 9. et passim. Sicuti etiam olim agri dabantur colendi certa pensione, vel cum parte, ut steriles ad foecunditatem reducerentur, interim vero cultores eos gratis possiderent, et postmodum certa mercede, qui propterea vectigales agri dicti, tot. tit. ff. et C. si ager vectigal. Romani siquidem agros, quos hostibus adimebant, si culti erant, civibus dividebant; si inculti, Italicis hominibus, vel plebi Romanae locabant, ex conditione, ut qui arassent, decimam frumenti, quintam aliarum fructuum Reipublicae pensitarent: qui pecora majora vel minora alerent, certum stipendium solverent. Ita Pertinax Imperator, teste Herodoto, quicquid in Italia, aut alibi gentium inculti soli, etiam sub Regibus vacaret, id totum occubantibus et colentibus adjudicavit, decemque annorum immunitatem, et perpetuam dominii libertatem agricolis concessit, confer l. qui agros. 8. C. de omni agr. desert. Romulus quoque agrum

Romanum in tres aequales partes divisit, quarum unam sacris faciendis; secundam Reipublicae oneribus subeundis, tertiam hostibus assignavit, Dionys. Halicarnass. lib. 7. Plura de hac re vide apud Boter. illustr. polit. 7. cap. 4. Lather. de cens. lib. 8. cap. 5. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 1. n. 31. Besold. de aerar. cap. 3. §. 5.

[note: 44.] IV. Licite quoque augeri potest aerarium per compendium fiscale, e solo, foro, structuris et aedificiis publicis: tutius enim onera imponuntur illis rebus, quae Reipubl. et publici juris sunt, quam rebus privatorum. Qualis esse solet pecunia, quae colligitur ex stationibus in foro, pergulis, aliisque locis mercatui oportunioribus, et ex ipso solo, si quid enim in solo publico aedificatum esset a privato, id quod pro ea permissione et aedificatione dabatur, solarium dictum, nempe tributum pro solo Bodenzinß, per l. 2. §. si quis nomine. ff. ne quid in loc. publ. Hondedae. cons. 18. n. 57. et 58. vol. 2. Jul. Caesar. Bulenger. de vectigal. popul. Rom. cap. 36. Sicuti etiam in nundinis et mercatibus pro loco et sede publica merces datur sive pecunia forensis, Marckt-oder Standgelt, de quo infra l. 5. c. 23. n. 4.

[note: 45.] Solent quoque interdum a magistratibus extrui aedificia pro usibus et oportunitatibus negociorum et negociatorum privatorum inservientia, veluti Kauff: Gewand; Leingewand; Schuchhäuser, Flaisch und et Brodthäncke, Brodtlauben, Gar-Kuchen, item tabernae, buticae vel banchi, Butiquen und Kramläden, pro quibus vel certo tempore, vel annuatim certa pensio solvi, et ex aliis foris boariis, piscariis, pistoriis, macellariis, cupedinariis, pomariis, olitoriis, et similibus certa compendia quaeri solent, de quibus infra lib. 5. cap. 26.

[note: 46.] V. Quantam Mercatura Rebuspublicis adferat commoditatem et utilitatem, non est, ut multis hoc depraedicemus, sed per se manifestum est. Haec enim compensat defectus, quos terrae a natura diversae patiuntur, et importat, quod natura negarat: non enim omnis fert omnia tellus, juxta Vergil. 1. Georg.

Ignotissimas Regiones et Respublicas sociat foederibus, amicitia, saepe etiam Religione: invehit igniculos fidei cum mercibus, Doctores quandoque ipsos, de quo confer Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 25. n. 1. seq. Unde praecipuum quoddam rei domesticae et Reipublicae constituendae instrumentum mercatura perhibetur, haecque tum ingens est Civitatibus subsidium, cum multi et potentes in ea sunt mercatores, per quos variarum rerum copiam ad omnes omnino eventus habet. Horum enim industria magna Reipublicae emolumenta parit, dum exterarum ingenia nationum et opes noverunt, necessaria ad tutelam arma moderato pretio comparare valent, et agendi dexteritate ac humanitate pollent. Multorum illi Regum et Rerumpubl. dignitatem, cum opibus, tum industria adeo tuentur, ut sine iis nec retineri Principum aulae possint, nec bellum geri, aut carere commodis ingentibus necessum sit. Tot olim steterunt, tot hodie florentissimae restant Respublicae, quae si negociationem ac mercaturam desererent, collabi dignitatem illam suam continuo viderent. Imo Civitatum ac plurimarum quoque provinciarum quasi vita et sanguis est negociatio, ut nervus ille belli et pacis, pecunia haud unquam desit. Et satius nonnullis in Regnis et Rebuspublicis videtur ad aerarium explendum negociationem fovere, et Reipubl. mercandi industria subvenire, quam tributis subditos premere.

[note: 47.] Ex quibus mercaturam non tantum Civitatibus utilem, sed etiam honestam, nec solum honestam, verum etiam necessariam esse, scribit Bodin. de Republ. lib. 3. cap. 8. fol. 561. et magnum momentum ad Reipublicae, imo totius ditionis emolumentum et commodum promovendum et procurandum adferre, si mercatura sedulo exerceatur, ejusque sectatores et asseclae, immunitatibus et privilegiis prae caeteris gaudeant, et ornentur, cum alias pecuniae magnitudo faciat, ut eam possidens intra primores nominetur, scribit Herman. Lather. de censu. lib. 3. cap. 12. n. 53. Neque negociatores magis oneribus affici decet, sed potius fovendi sunt mercatores et opifices, qui suo labore et industria victum quaeritant, et Civitates longe magis abundantes reddunt his rebus, quae usui esse possunt: necessarii si quidem sunt, qui quae nobis supersunt, devehunt, et permutando et vendendo advehunt, quae necessaria sunt, Patrit. Senes. i. in[?]ut. Reip. et fovendi sunt. Et tantam esse mercaturae vim, ut ademptâ mercandi facultate, provinciales continuo ad inopiam redigantur, scribit Hippol. a Collib. tract. de Principe. cap. 30.

[note: 48.] Hinc quoque licet Nobilibus et aliis personis dignioribus mercatura sit interdicta, eadem tamen ipsis permissa censetur, si aerarii tenuitas et summa necessitas id efflagitet, vel consuetudine id receptum sit, l. nobiliores. 3. C. de commerc. et mercat. et ibi Gothofr. in not. l. ne quis. C. de dignitat. Myns. 6. obs. 54. Strach. de mercat. 3. n. 14. seq. Schönborn. 3. polit. cap. 39. §. porro artium. Lather. de censu. lib. 3. cap. 13. per tot. Boter. de polit. Illustr. lib. 8. cap. 14. Hippol. de Collib. de Princip. cap. 34. Bodin. de republ. lib. 6. cap. 2. fol. 1016. seq. Et pro augendo aerario monopolia institui posse, et salis venditionem principes et magistratus alios sibi reservare posse, vide infra lib. 5. cap. 22. n. 17. et seqq. Plura de jure et cura commerciorum, vide infra lib. 5. cap. 21. per tot.

[note: 49.] VI. Quantum proventus metallici aerario proficiant, docemur exemplo. Electorum et Ducum Saxoniae, qui intra annos septuaginta sex ex venis Schnebergensibus, ex decimis et signatione argenti 41118. auri tonnas collegisse referuntur, post Albin. in der Meißnischen Chronic. part. 4. Waremund ab Ehrenberg. de subsid. regn. cap. 4. n. 25. Georg. Fabric. Orig. Saxon. lib. 7. Lather. de cens. lib. 3. cap. 9. n. 9. Unde facile colligere licet, quantam vim pecuniarum, ex omnibus venis centum annorum spacio habuerint. Et ab anno Christi 1496. quo proventus metallici in monte Schreckenbergo prope Annaebergam, bonis initiis orti progressus prosperos habuerunt, distributa est sors de partibus, et quatuor annorum spacio ad annum scilicet 1500. numeratae sunt aureorum Rhenensium, centum viginti quatuor millia, octingenti [note: 50.] et triginta octo. Qualis ubertas causam dedit Georgio Saxoniae Duci, ut de condenda urbe, in qua considerint metallici, consilium caperet, et delectus est locus, qui Schreckenbergum initio dictus fuit, a quo etiam moneta Schreckenberger nomen accepit, quae ibi causa fuit; sicuti Schnebergii a monte Schnebergo, ubi cusi sunt.

[note: 51.] Hinc fodinas metallicas cor et vitam provinciae esse, civitates peperisse, partas amplificasse et illustrasse, opibus auxisse, nobilitatem nobiliorem fecisse, Principes Celsissimos et Illustrissimos evexisse, iisque incrementa, gloriam, dignitatem et amplitudinem suam contulisse, respondit Ernest. Cothman. vol. 4. consil. 1. n. 110. ac metallum auri vel argenti fertile uno anno plus utilitatis praebere, quam agrum fructuosissimum centum annis, scribit Georg. Agricola de metall. vet. et nov. lib. 1.

[note: 52.] Quamvis autem lucrum, quod ex metallifodinis colligitur, vera sit Principum mercatura, quibus nemo praeter Principem manum admovere valeat, secundum Scipion. Amirat. libr. 3. dissert. polit. in Tacit. discurs. 8. Rauchbar. lib. 1. quaest. jur. 22. Et argentariae, sive venae metallicae cujusvis generis ferme ad Regalia fisci referantur, supra cap. 4. n. 122. Et aurifodinae ad Principem pro sustinendis Reipubl. oneribus, pertineant, Lucas de Penna in l. quicunque disertum. in princ. C. de omni agr. desert. Menoch. consil. 302. num. 26. in fin. [note: 53.] Klock. de aerar. lib. 2. cap. 27. n. 3. seq. Auri et argenti tamen, et reliquorum metallorum fodinas Electoribus tam Ecclesiasticis, quam secularibus concessit Imper. Carolus IV. in Aurea Bulla cap. 9. Ita ut hi a decimis liberi sint, Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 16. n. 80. Et [note: 54.] hodie ipsa quotidiana experientia testatur, alios quoque Principes, Comites, Barones et Civitates Imperiales fere omnes hac praerogativa uti, ipsisque vel ex peculiari Imperatoris concessione, vel immemoriali praescriptione, vel investitura regalia fodinarum metallicarum competere, sine onere decimae, Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 16. n. 81. Goeden. cons. 3. n. 9. Heig. lib. 1. quaest. 13. n. 30. Simon. Pistor. consil. 4. num. 7. seq. Speidel. verb. Bergwerck. Arnisae. de jur. Majest. lib. 3. cap. 5. n. 4. [note: 55.] Klock. de aerar. lib. 2. cap. 27. n. 8. Et Civitatibus Imperialibus metallifodinas competere, tradunt Joh. Bruning. de var. univers. spec. concl. 26. Joh. Adam. Dapp. dissert. de civitat. [note: 56.] German. part. 1. cap. 7. n. 11. Et sunt metallifodinae de regalibus fisci, quoad tributum, reditum et vectigal, quod privati, si in ipsorum praediis sint inventae, ex iisdem Imperatoris fisco praestare tenentur, l. inter publica. 17. §. fin. ff. de V. S. l. 2. et 3. C. de metallor. et de metal. l. si quis. 11. C. de Vectigal. Mynsing. resp. 39. n. 11. seq. Goeden. cons. 2. et 3. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 88. n. 7. Bocer. de regal. c. 3. n. 166. Vultej. de feud. lib. 1. cap. 5. num. 7. Quoad proprietatem vero metallifodinae ad privatos pertinent, in quorum praediis inveniuntur, l. fructus. 7. §. si vir. 13. et §. seq. ff. solut. matr. l. 3. in fin. l. 4. ff. de reb. eor. quae sub tut. Rosenthal. d. cap. 5. conclus. 89. n. 1. seq. Bocer. [note: 57.] d. cap. 3. n. 164. seq. Et de jure Civili et feudali privatis quoque permissum est, metalla in proprio fundo fodere, et inde fructum percipere, si modo decimae inde pendantur, territorii Domino jus hoc habenti, l. item. 9. §. 2. seq. l. in cujus. 13. §. n. seq. ff. de usufruct. juncta. l. 3. in fin. l. 4. et 5. ff. de reb. eor. qui sub tut. d. l. fructus. 7. §. si vir. 13. seq. ff. solut. matrim. l. venditor. 13. §. 1. ff. commun. praed. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 15. Vultej. de feud. lib. 1. cap. 5. n. 9. Schurff. 1. cons. 26. n. 8. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 16. n. 34. Et sic privilegium Electorum, aliorumque Principum ac Statuum, quod metallifodinas habere possint, in eo consistit, quod a decimae hoc onere sint immunes, Goeden. cons. 3. num. 9. Wesembec. cons. 45. n. 24. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 5. n. 8. Et quod decimas percipere possint, ex fodinis in subditorum suorum fundis repertis, Speidel. in notab. verb. Bergwerck.

AD LIB. II. C. XVI. ad n. 55. 56.

Antiquis tempotibus Impetatorum fuisse metallisodinas Germaniae, easque ex privilegiis eorum sensim acquisivisse Status Imperii, exemplis plurimis docet HERTIUS dissert. de super. territ. §. 45. 46. Hodic ad superioritatem tertitorialem ea pertinere, omnes fere conveniunt. Vid, omnino TITIUS diss. de jure metallor. qui tationibus STRYCKII et EISENHARTI rejectis, solidiores substruit. Conf. HORN. diss. de regali metallifod. jure, quae reperitur in ejus Iurispr. feudal. c. IX.

Cum igitur constet metallifodinarum maximam esse utilitatem, ideo non sunt negligendae, sed tanquam Reipubl. bona et beneficia summe colendae, et si jam olim venae comparuerint, investigandae ulterius, [note: 58.] et de novis quoque sedulo cogitandum, neque existimandum, ita Deum dispensasse, ut veteres omnia eruerint, Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 27. n. 17. ubi cap. 28. seqq. plura de variis metallis adducit, quo me brevitatis studio remitto.

[note: 59.] VII. Illustre Reipublicae administrationis munimentum, et aerarii augendi medium est, tributorum et collectarum exactio, utpote in quibus Reipublicae nervus consistit, l. 1. §. in causa tributorum. 20. ff. de quaestion. Haec ornamenta pacis sunt, et belli subsidia, Cicero pro L. Manl. Et quemadmodum totum corpus ad extremam tabem venire necesse est, alimentis ventriculo denegatis; ita tributis non exhibitis, extrema regimini pernicies. Et sicut nervi corporis connexionem regunt, ita etiam tributum Rempublicam, Casp. Klock. de aerar. lib. 2. c. 80. num. 19. seq. Unde de tributis exsolvendis mandatum divinum extat Matth. 22. v. 11. Romanor. 13. v. 7. Tributi nomine veniunt collectae, vectigalia, gabellae, et accisiae, de quibus plura vide infra cap. 17. et sequentib.

[note: 60.] Et sic VIII. merito inter modos aerarium augendi referuntur vectigalia, earum rerum, quae aut evehuntur, aut invehuntur, utpote in quibus Principum et Rerumpublicarum vires sunt positae, Thucyd. lib. 2. de bello Peloponnes. et sine quibus imperium nullo modo retineri potest, Cicero in epist. ad Quint. fratr. Unde se nescire, an solidius aerario nutrimentum quaeri possit, quam si vectigalia certa et perpetua eidem destinentur, et vectigal antiquissimum et usitatissimum aerarii augendi genus esse, quod Neronem, cum e Republica tolli vellet, a patribus prohibitum esse, ne sublatis vectigalibus dissolutio Imperii sequeretur, refert ex Tacit. lib. 3. annal. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 69. n. 1. Quaenam autem vectigalium nomine veniant, vide infra cap. 18. n. 8.

[note: 61.] IX. Ex venatione quoque aerarium augeri solet et potest: Quamvis enim venatio jure gentium omnibus sit permissa moribus tamen hodiernis eam sibi soli Principes et territoriorum Domini vindicant, ut dictum est supra cap. 7. n. 1. et seq. Quamvis autem nonnulli dubitent, an Principes et territoriorum Domini ab exercitio Venationum aliquam utilitatem et commodum sentiant, cum experientia testetur, quod quotusquisque magistratuum, qui venationi deditus, duplo, imo triplo aut quadruplo plus in venatores, canes, retia, plagas, aliaque impendat, quam inde lucri sentiat. Quod etiam innuit Poëta per Actaeonis fabulam, quando a propriis canibus laceratus fuit, quod nimirum in eos omnibus opibus suis insumptis, tandem suo studio perierit, qua notantur illi, qui nimirum venationi incumbentes, bona sua ita effuderunt, ut in extremam paupertatem et miseriam inciderint, Hen. Arnisae. de jur. majest. minor. cap. 4. n. 7. Cum plerique venatores ita venatici studii amantes sint, ut canum latratus, raucum cornuum sonitum, venatorum confusos clamores lubentius fere, quam Musicum concentum audiant; et quorum nares quivis facile odor offendit, canes [note: 62.] male olere non putent. Quin tamen ex venatione, si non voluptatis, sed utilitatis et necessitatis causa moderate instituatur, magna aerario commoda quaerantur, non dubitatur, et honesta semper et liberalis exercitatio fuit habita, quae et initio statim rerum egestati et rei familiari subvenisse traditur; Et AEneas ille apud Virgilium venatum egressus, septem cervos configit, cogente necessitate alendi se et socios: Et Romulus venatus dicitur, non voluptatis, sed victus causa. Unde licet Regalia (inter quae venatio a nonnullis censetur) et jurisdictiones non sint quaestuariae, neque ad lucrum inventae. Novel. 8. §. cogitatio. Bald. cons. 410. n. 1. vol. 5. ac proinde non desint, qui Principibus consulant, bestias et aves promiscue deliciis et cupediis aulicis insumendas; Verum Bornitius de aerar. lib. 1. cap. 4. et alii Politici prudentiores Principibus suadent, usum ferarum et avium ad jus gentium quodammodo revocandum esse, jure tamen regali illibato; ut quidem tantum suis mensis et aulis insumant, quantum satis; reliquum, quod supersit, aequabili pretio caeteris civibus venale exponant, vel in singula capita capta vectigal aliquod constituant, Nicol. Vernubae. polit. instit. lib. 3. tit. 6. quaest. 2. n. 3. Quo pacto majorem quoque populi erga se affectionem et amorem excitabunt. Nec deesse exempla Principum, qui hoc modo populo gratificari, et carnes ferinas, ceu pernas Westphalicas, fumo indurari et vendi, atque aerarium suum aliquantillum, absque ullo opprobrio, ditare studeant, refert Klock. de aerar. lib. 2. cap. 5. n. 39.

[note: 63.] X. Idem est de piscatione, quae venationis species, et venationi non absimilis, sed cum ea in multis pari passu ambulat, l. item si. 9. §. aucupiorum. ff. de usufruct. Et per piscationem in c. unic. quae sint regal. 2. feud. 56. intelligitur vectigal, quod ex piscationibus in mari et fluminibus fisco praestatur, arg. l. inter publica. 17. §. 1. ff. de V. S. Bocer. de regal. cap. 3. n. 141. seq.

[note: 64.] Apud Romanos pisces olim in maximo fuerunt habiti pretio, adeo, ut peregrinos et Italicis litoribus ignotos pisces, navibus e remotissimis advectos provinciis in mare Italicum immiserint, et tanquam fruges in terra seminarint, arbitrantes non modicam in his Reipublicae utilitatem versari, et ad Reipubl. locupletandae artem pertinere, ut in tota ditione piscinae, res pecuariae, sepiariaque oportunis in locis instituantur, atque personis diligentibus et industriis inspectio et administratio eorundem committatur, certissimum erit, inde sine aliqua impensa sumptuum, maximam utilitatem proventuum anniversariorum capi posse, sicuti experientia hoc ipsum toties comprobavit, scribit Herm. Lather. de cens. lib. 3. cap. 7. n. 73. ubi ex Petr. Bert. in descript. Lotharing. pag. 159. refert, [note: 65.] ex piscatione Carpionum in Ducatu Lotharingiae tertio quoque anno Ducem sedecim Francorum millia percipere. M. Cato Uticensis cum haeres testamento Luculi, seu Lucilii esset relictus, pisces de piscina ejus quadraginta novem millibus vendidisse refertur, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 5. n. 82. Et conqueritur idem Cato, alibi Romae olim

pluris vaenire piscem, quam bovem. Vnicus piscis mulus venditus aliquando memoratur pluris, quam hodie centum insignes equi, mulive, Macrob. lib. 3. Saturn. cap. 16.

[note: 66.] Ex una piscatura halecum, quae ex Arctoi maris latebris praecipitante jam vere, velut commutatis sedibus tanta multitudine, ut oppositis retibus, sisti nequeat ipsorum impetus, in aestiva contendunt palabundi, in Hollandia quotannis unum millionem, et quatuor centena ac septuaginta millia confici, fertur, Klock. de contribut. c. 1. num. 342. ubi addit, non minorem fieri quaestum ex asellorum et Salmonum captura, confer eorundem Klock. de aerar. l. 2. c. 35. n. 9. ubi dicit, quod haleces proavorum seculo tantum ad Norwegiam sua quasi stativa habuerint, nostro tempore non sine divino consilio quotannis Insulam totam immensis exercitibus innatent: circa solstitium aestivum ex alto littora Scotiae petunt, quo tempore, quia pinguiores sunt, statim dividuntur: Inde Anglica littora adeunt, et ab Augusto medio ad Novembrem optima et uberrima eorum est captura a Scharborrough, castro in Brigantibus, usque ad Tamisis ostium, postea aliqua vehementiori procella in Britannicum mare deferuntur, et in eo ad Christi usque Natalitia se piscantibus offerunt. Hinc Hyberniam utrinque pernatantes in Septentrionalem Oceanum, circumnavigatâ Britanniâ, se transferunt, et ad Junium quasi subsistunt; et postquam ibi foetificavêre, numerosissimo agmine regrediuntur. Est autem halecum piscatura haut procul Norwico, urbe clarissima, totius orbis copiosissima: Et in mari castro Scarborrough subjecto piscaturam Hollandi et Zelandi exercent quaestuosissimam, veniâ prius ex castro veteri instituto impetratâ; ubi plura de hac re refert. Ex quo etiam territoriorum Domini flumina, amnes, et rivos, pro certa annua mercede elocare solent, retento sibi jure grandiorum specierum, der Haupt-Fisch, et aliquot piscium ministeriis, Dienst-Fisch, in dies piscatorios reservatis, Klock. d. c. 5. num. 94.

[note: 67.] Cum igitur non solum mensas delicatis obsoniis opulentent piscinae, sed et quaestus aerarii egregie juvent, illarum studium non erit negligendum, praesertim, quod et piscinae ipsae neque operâ multâ, neque impensa coluntur, ut caeteri fundi, atque etiam minime omnium tempestatibus obnoxiae sunt; nec novum aliquibus locis, piscinarum reditus, pene agrorum, quamvis amplissimorum, pecuariaeque census superare, ubi favet Neptunus piscatui, et viciniae luxus pretium accendit, quâ Lucei Carpionesque ingenti copia vehuntur, Klock. de aerar. l. 2. c. 5. n. 83. seq.

[note: 68.] Ex Aucupio quoque non levem Reipubl. et aerario adferri utilitatem, inde constare videtur, quod Hostiensi Episcopo ex coturnicum aucupio millia nummûm aureorum amplius quatuor quotannis obvenire testatur Zoanet. de venat. ferar. n. 23. et de multitudine coturnicum, quas ventus a Domino egregiens abripuit de mari, et dimisit in castra Israëlitarum, vide Exod. 16. v. 13. Numer. 11. v. 31. Psal. 78. v. 26. Klock. d. c. 5. n. 112. seq.

[note: 69.] XI. Quantum emolumenti et utilitatis aerario et Reipublicae adferant apiculae, ex fructu mellis et cerae aestimari potest, et melli semper apud omnes gentes precium fuit, quod Varrone teste, dulcissimum est, et Dîs hominibusque acceptum: favus quippe altaribus infertur, et melle ordiri, finireque coenam Romanis in more fuit. In Polonia et Lituania tanta est mellis abundantia, ut passim in rupibus, concavisque arboribus id inveniatur, quandoque etiam ab apum examinibus destitutum, atque inde apum curam ibidem frequentem esse in sylvis ad mulsi confectionem, et ut ad vicinos et exteros transferatur mel et cera, testatur Joh. Lud. Gotofredi in Archontologia Cosmica l. 7. n. 14. et ex hoc Regem Poloniae magnum vectigal percipere, refert Klock. de aerar. l. 2. c. 7. num. 3. ubi plura de apum cura et utilitate refert per tot. et simul monet n. 2. politicos, ut cives, imprimis villici et rustici domi, et in sylvis apum curam Reipublic. maxime profuturam instituant, et in fures et violatores apum severe animadvertant.

[note: 70.] XII. Quanta quoque ex bombycibus, sive vermiculis sericis, Seydenwürmen, et bombycini panni copia, quo nunc mundus ad luxum abutitur, utilitas et commodum redundet, noruntltali, Hispani, et alii Peregrini, qui hactenus copiam horum vermiculorum solis faventia aluerunt, educarunt, et varias merces sericas magni pretii, Sammet, Seyden, Taffet, Damast, etc. ad nos pertulerunt, et Germaniam optimis nummis emunxerunt, geben uns die Seyden-Lumpen, und nehmen unser gutes Geld, Klock. de aerar. l. 2. c. 6. n. 1. ubi num. 2. refert, quod planities Granatensis, ex solis mori arboris foliis, quibus bombyces vescuntur, praeter multas serici libras triginta millia coronatorum, quotannis in vectigal Regium inferat, Ludov. Nonius in Hispan. c. 22. Boter. in relat. part. 1. l. 2. in Hispan. Unde etiam Galliae Regem Henricum Quartum anno 1602. bombyces et artem sericam in nonnullas suae ditionis provincias introduxisse, et ex hoc commercio dictu incredibile commodum in Galliae illas oras importasse, refert post Johan. a Chokier. libr. 2. polit. aphorism. cap. 10. Lather. de cens. lib. 3. cap. 10. n. 6.

XIII. Augetur quoque aerarium ex confiscatione et occupatione bonorum vacantium, ereptitiorum, incestum, et Crimen laesae Majestatis committentium, spuriorum, peregrinorum, violentas manus sibi inferentium, proscriptorum et damnatorum, etc. de quibus vice supra c. 15. per tot.

[note: 71.] XIV. Poenarum et mulctarum compendia Regalium Fisci numero accenseri, et fisco, sive aerario inferri debere, dictum est supra cap. 4. num. 118. Atque ideo, si in mulctando debita severitas adhibeatur, nihilque impunitum relinquatur, non solum mores, sed et aerarium melioratur, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 134. n. 1. Et justum illud vectigal habendum, quod ex causa poenae legitimae infertur, qua homines a vitiis deterrentur, et emendantur, Bornit. de aerar. libr. 4. capit. 4. Lather. de cens. lib. 2. cap. 5. n. 12. Mulctae autem et poenae delictorum sunt imponendae non ad commodum Reipublicae, et ad vindictam, nec animo pecuniam cumulandi, seu cupiditate nocendi, sed mores corrigendi, c. prodest. caus. 23. quaest. 5. c. fraternitatis. caus. 22. quaest. 2. c. 2. de sent. excom. in 6. Ant. Sola. in constit. Sabaud. de accusat. gloss. 2. part. 2. n. 1. vid. supra c. 15. n. 33. [note: 72.] et pro delictis non in delinquentium facultates, sed in eorum personas ultio facienda est, c. cognovimus. caus. 16. quaest. 6. Farinac. in prax. crim. quaest. 5. n. 2. nec dominis locorum permissum est, mulctas contra solitum pro libidine augere, Antibol. de munerib. part. 3. §. 4. n. 196. seq. Bertazol. consil. crimin. 418. [note: 73.] num. 1. Unde etiam in dubio contra fiscum, de lucro certantem, pronunciandum, Cravet. cons. 6. in fin. et cons. 280. n. 1. vers. ex quibus fundamentis. et in fin. consil. vers. et adverte. ubi dicit, quod fiscus sit similis lieni; fisco enim intumescente, necesse est, ut reliqua Reipubl. sicut corporis humani membra marcescant, putrescant et contabescant. Ubi tamen experientia docet, quod multi judices et officiales in hoc modum excedant, affectui et avaritiae deserviant, et in mulctis indicendis et exigendis laetentur, et impie dicant: Es haben dieses Jahr über die Geltbruche, ober Geltbussen und Straffen, GOtt sey Lob und Danck, ein ehrliches ertragen, Ventur. de Valent. in Parthen. litigios. cap. 14. n. 2. et 3. quasi Deus in ipsorum asperitate, crudelitate et nequitia [note: 74.] laetetur, cui tamen melius ratio redditur propter misericordiam, quam crudelitatem et asperitatem, c. allegant. caus. 27. quaest. 7. Cagnol. ad l. semper. 56. n. 1. et 2. ff. de R. I. Ex quo etiam Quaestori mulctarum compendium amplificanti et efferenti, Secretarium Hassiacum respondisse: Da beklaget sich mancher Bauer über, refert Besold. de aerar. c. 2. §. 4. num. 1. Neque enim videndum, quid liceat et expediat, sed quid pium, honestum, aequum et justum, cum per injustitiam pecunia aerario illata parum prosit, imo potius obsit et evanescat, et saepe ruinam et excidium toti Reipublicae acceleret, nam ut habet vulgatum:

[note: 75.] Justae autem imprimis sunt poenae et mulctae, quibus aerarium legitime augetur, quae constituuntur 1. in blasphemos, Lather. de cens. lib. 2. c. 4. num. 8. seq. Besold. de aerar. cap. 3. n. 4. Casp. Klock. de aerar. l. 2. capit. 126. per tot. 2. In foeneratores et usurarios, Besold. d. num. 4. Klock. de aerar. l. 2. cap. 19. per tot. 3. In ebriosos, Besold. d. num. 4. et illos, qui his vinum ac cerevisiam vendunt, Warem. ab Erenberg. de subsid. regn. c. 4. n. 43. Adam. Contzen. lib. 3. polit. cap. 14. num. 18. Klock. de aerar. l. 2. cap. 101. num. 25. seq. et per tot. 4. In temere litigantes, calumniantes et frivole appellantes, Besold. de aerar. c. 2. n. 4. Klock. de aerar. l. 2. c. 123. num. 7. seq. [note: 76.] ut enim litigantium temeritas coërceatur, etiamnum hodie plurimis in locis et judiciis partes litigantes, initio litis certam quandam pecuniam deponere tenentur, qua is, qui causa cadit, mulctatur, vulgo Gerichts-Zoll, Leg-Gelt, eumque morem politici nonnulli comprobant, Ventur. de Valent. in parthen. litig. l. 1. cap. 2. num. 18. Warem. ab Erenberg. de subsid. regn. cap. 5. num. 53. Sic Caroli IX. Galliarum Regis edicto Gallis judiciarium vectigal imperatum est, quo duos ad summum coronatos publice deponere cogebatur is, qui alteri litem intenderet, eosdem ab eo, quem judicio superasset, recuperaturus aut suae temeritatis justam poenam daturus, Bodin. de republ. lib. 6. cap. 2. Et Athenienses in litis exordio decimam partem ejus, super quo litigabatur, deponebant, qua temerarius litigator mulctabatur, Engelhard. de jur. vectigal. conclus. 4. num. 8. In Hollandia quoque anno 1596. litigatoribus et fori causis impositae sunt exactiones, unde florenorum quinquaginta millia quotannis provenisse refert Everhard. Reidan. annal. 13. circa princ. Confer. Casp. Klock. de aerar. l. 2. c. 123. n. 8. seq.

[note: 77.] Quo etiam appellationum temeritas refrenetur, necessarium et utile erit, si appellans succumbat, ut non solum parti victrici in expensas condemnetur, sed et mulctam pecuniariam fisco sive aerario exsolvat, Author discurs. vom Justitien-Werck, fol. 202. et 209. Lather. de cens. lib. 2. cap. 7. num. 11. Vent. de Valent. Parthen. litig. lib. 2. cap. 14. num. 12. Plura litium abbreviandarum remedia, vide apud Klock. de aerar. l. 2. c. 123. num. 35. seq. ad fin. 5. Idem est, si leges sumptuariae, vestiariae et similes ferantur, in transgressores mulctae statuantur, et aerario inferantur, Klock. de aerar. l. 2. c. 94. num. 1. et 19. et per tot. de quibus vide infra libr. 5. cap. 14. et 15.

[note: 78.] XV. Non minor quoque utilitas aerario infertur ex domibus braxatoriis, Bier-und Brauhäusern, quarum usus, sicuti et cerevisiae, maxime concernitur in Saxonia, Westphalia, Belgio Anglia, Dania, Suecia, Polonia, Bohemia, Bavaria, et alibi, adeo, ut pro diversa bonitate, diversa nomina laudis et vituperii Cerevisia adsciscat. [note: 79.] Ex quo etiam singulare genus commercii, et monopolium in multis civitatibus successit, et tantum civibus in urbibus per excellentiam solet indulgeri. Prout in Civitate Eimbeccensi magistratus sibi soli jus coquendi cerevisiam in civitate adscribit, eoque nomine Anno 1557. cum Monasterio Amelunxborn speciali pacto convenit, daß dem Closter aufm Hoff binnen Eimbeck, gegen Abrichtung

[note: 83.] XVI. Solet quoque magistratus balnea publica, offene gemeine Badstuben, certa pensione locare, indeque haud leve commodum percipere et aerario addicere, Casp. Klock. de aerar. l. 2. c. 12. n. 1. quae summopere Lucianus in Hippia extollit, eorumque Romae octingenta, sexaginta sex extitisse, scribit Publ. Victor, referente Guid. Pancirola lib. 1. rer. memorabil. tit. de therm. et baln. eademque laborum esse remedia dixit Suidas, juxta illud vulgatum:

Et haec pro diversitate sexus distincta esse debent, eorumque magna veterum circumspectio fuit, Cicero 1. offic. confer Klock. de aerar. l. 2. cap. 12.

XVII. Idem est, quoad diversoria et hospitia publica, tabernas et cauponas, respectu gabellarum, quas ipsa solvere tenentur, de quibus vide infra l. 5. c. 26. passim.

XVIII. Non exiguum quoque commodum [note: 84.] aerario inferunt nundinae, utpote quae civitates impinguere dicuntur. gloss. in l. unic. verb. locorum. C. de nundin. ipsisque commodum et utilitatem adferunt, Bero. cons. 76. lib. 3. Idque respectu des Marcktgelts, Standgelts, et quod inde merces invehantur et commercia augeantur, de quibus plura vide infra l. 5. c. 23.

XIX. Sicuti etiam encenia, Kirchweihungen, de quibus vide supra c. 5. n. 157. et seq.

XX. Et reditus ex jure Stapulae, geranii et anchoragii, de quo Casp. Klock. de aerar. l. 2. cap. 16. et supra cap. 4. n. 65. et infra l. 5. c. 22. n. 37. et seq.

XXI. Ex ponderatione mercium, et cura ponderum, de quo vide supra l. 1. c. 12. n. 77. et seq. et infra l. 5. c. 23. n. 17.

[note: 85.] XXII. Augetur quoque aerarium ex spoliis hostium, cum bello capta jure gentium victoris fiant, Thucydid. lib. 5. Xenophon. de reb. Graec. lib. 3. Caesar. de bell. Gallic. l. 1. Et Imperator Justinianus in §. item ea. 15. 1. de rer. divis. ea, inquit, quae ex hostibus capimus, jure gentium statim nostra fiunt, adeo ut etiam liberi homines in servitutem reducantur victorum, l. 5. in fin. ff. de adquir. rer. domin. l. 1. in princ. ff. de adquir. poss. Hugo Grot. de jur. bell. lib. 3. cap. 6. Atque ita aerarium Romanorum locupletissimum redditum fuit, cum publicae pecuniae captarum urbium inferrentur, teste Livio lib. 9. Ac olim Alexander Magnus non nisi centum septuaginta talentis bellum orsus, spoliis hostium et gaza Darii, se et milites omnes locupletavit: Sicuti etiam fecerunt Julius Caesar, Scipio, Pompejus, Hannibal, Cyrus, Nabuchodonosor, Tamerlanes, Ismael Sophus, et caeteri Duces, qui hostium opibus suos ditarunt, seque vel Asiae vel Europae, vel Orbis monarchas effecerunt, Klock. de aerar. libr. 2. cap. 87. n. 2. seq. De magnitudine praedae, quam Helvetii victo Carolo Burgundiae Duce nacti, et quomodo ea abusi sint, vide Klock. d. cap. 87. num. 25. seq.

XXIII. Sicuti etiam ex devictorum lytris, [note: 86.] pensionibus et tributis, quae victor victis imponit, prout soliti sunt Romani exteris imponere, sicuti ad Gallos, jure victoriae tributum vobis addimus, inquit Dux Romanus, Appian. lib. 2. civil. Et hoc pacto Romanos aerarium suum mirifice locupletasse, ita ut dictum fuerit, cruentarum praedarum receptaculum, Plin. in panegyr. Et Joatham pugnans contra Regem Ammonitarum praevaluit, ita ut darent ei Ammonitae anno illo centum talenta argenti, et decies mille coros tritici, et totidem coros hordei, 2. Paralip 27. v. 5. Et Rex AEgypti Joachazum amovit Hierosolymis, et condemnavit terram centum talentis argenti, et talento auri, 2. Paralip. 36. vers. 3. Sic quoque Augustus AEgyptum tributariam fecit, et pecunia conflata partim ad milites venit, partim eadem. Imperium Romanum locupletatum est. Dio. lib. 51. Et Poloni olim Imperio solverunt boves centum et viginti, et auri pondo quinquaginta, Bonfin. lib. 2. Quod de Bohemis quoque refert Klock. de contribut. c. 1. n. 169.

[note: 87.] XXIV. Solent quoque socii certam pecuniae summam contribuendo, laboranti

aerario subvenire, ita ut si bellum ab hostibus inferatur, militem, vel pecuniam ex pacto sociis imperare liceat. Ita enim Reges Galliae annua mille aureorum ex foedere dependere consueverunt Helvetiorum et Rhetorum civitatibus, eâ lege, ut Reges Galliae exercitus imperare, et auxiliaribus eorum copiis, ad Regni sui tutelam, praetoriasque cohortes, ad corporis obsequium et custodiam inde conscribere possint, Bodin. de re. publ. l. 2. c. 6. Et domum Austriacam et Saxonicam reciproco pacto ad subsidia suggerenda, bello et hoste ingruente, obligari, testatur Bornit. l. 3. c. 12.

[note: 88.] XXV. Ex amicorum quoque largitionibus et donationibus spontaneis aerarium vires adquirere quandoque solet, cujusmodi donationem â Principibus et Illustribus viris factarum exempla extant, 1. Reg. 10. vers. 10. 2. Reg. 12. 1. Chron. 23. 2. Chron. 9. vers. 14. 23. et 24. Marc. 12. Luc. 7. et 21. cujusmodi collationem et largitionem in Regno Angliae Eduardus IV. excogitavit, et Benevolentiam vocavit: Egit enim cum amicis, ut sponte ad sumptus belli pecuniam erogarent, quod ipse ex ea re benevolentiam singulorum mensurus esset, ut scilicet eum, qui plus daret, se plus diligere censeret: quo postea Henricus VII. usus, magnam pecuniae vim collegit. Eodemque titulo Regnum Arelatense Conrado Salico datum, Germanico Imperio accessit, Peucer. chron. lib. 4. in vit. Conradi Salici. Et plurimum hodie Turcarum opes inde excrescunt. Unde si Respublica per se et inopiam publici aerarii quidpiam efficere non possit, privatos persuadendos esse, ut inter se eos sumptus partitos ferant et faciant, monet Polyb. histor. l. 1. Confer. Klock. de aerar. l. 2. c. 90. per tot.

[note: 89.] XXVI. Ex haereditatibus quoque et legatis aerarium locupletari et augeri potest, non solum si extraneus haereditatem in Republica adeat, vel legatum percipiat, et inde aliquid exsolvat, vulgo den Abzug, de quo infra cap. 20. per tot. sed etiam si Reipublicae vel Principi haereditates et legata relinquuntur, quod fieri posse inde colligitur, quod id, quod Principi relictum, licet is antequam dies legati cedat, fatis concesserit, ejus successori debeatur, l. quod Principi. 56. ff. de legat. 2. Qua collatione nihil honestius, nihil laudabilius censeri posse inter vivos et apud posteros, quippe quae patriae fit amore, quam omnes amare tenentur, existimat Bornit. de aerar. lib. 9. cap. 1. et 2. Atque ita ex testamentis amicorum magnam olim pecuniam Romanorum Imperatores acceperunt, eorumque fiscus legatis et haereditatibus testamento relictis redundabat. Et ex testamento Regis Alexandrini Regnum AEgypti, populi Romani factum esse refert Klock. de aerar. lib. 2. cap. 121. num. 2. ubi etiam num. 7. monet. Principes et Respublicas, ut animos divitum, puta procerum, Nobilium, patriciorum et aliorum, persuasione et exemplo moveant, flectant et alliciant, quibuscunque modis id fieri possit, ut sponte ad Reipubl. et bonum [note: 90.] publicum legata destinent. Neque enim blanditiarum usus interdictus, sed de jure permissum est, alium ad sibi aliquid relinquendum allicere, per l. si duas. 6. §. de Philosophis. 7. ff. de excusat. Joh. Petr. Surd. cons. 373. n. 2.

[note: 91.] Sed anne lege vel statuto caveri possit, ut singuli testatores Ecclesiae vel Reipubl. aliquid relinquant, quod affirmant Lather. de cens. lib. 3. cap. 2. num. 37. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 121. n. 8. Et tale statutum in Regia Hexapoli Zitta extare, tit. Von Testamenten. §. Wann aber sonst Testamenta gemacht werden, darinnen Gottes Ehr und gemeiner Nutz vergessen, die sollen keine Krafft noch Macht haben, sondern vor nichtig, krafftloß und unbündig gehalten werden, refert Lather. d. cap. 2. num. 38.

[note: 92.] XXVII. In quibusdam quoque locis usurpari solet, ut certam pecuniae summam a privato accipiat fiscus, eique vel alimenta, vel pensionem, (usuris vulgaribus majorem) ad dies vitae concedat, eaque post mortem fisco cedat, Pfrundkauff, Lather. de cens. lib. 3. cap. 23. num. 125. Besold. de aerar. cap. 3. num. 9. et thes. pract. verb. Pfrundt. Quod etiam hîc Eslingae ab Hospitali fieri solet. Quem contractum, ob incertitudinem vitae ementis et eventum dubium, justum et licitum esse, et Theologi et JCti concludunt, modo reductio fiat ad legitimam summam, et loci consuetudo observetur, etiamsi ex post facto reddi videatur excessivus, wann der Pfründer zu lang lebet, oder zu bald stirbet/ l. si fundus. ff. de eviction. Gail. 2. obs. 8. per tot. Bernhard. Graeven. 2. conclus. 7. consid. 1. Heig. lib. 1. quaest. 34. Danae. lib. 2. Eth. Christ. cap. 15. Petr. Frider. Mindan. de mandat. lib. 2. cap. 72. num. 6. seq. Vasqu. illust. quaest. 3. cap. 68. n. 10. seq. Caspar. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 10. n. II. et seqq.

[note: 93.] XXVIII. Augmentum quoque aliquando recipere solet aerarium ex honorario annuo, quod Advocatis clientelaribus pro defensione exhibenda penditur, vulgo Vogt-Recht/ Schutz-und Verspruch-Geld, Wehner. pract. observ. verb. Schirms-Verwandten, quando scilicet Princeps vel Comes aliquis, fit protector sive Advocatus et Patronus alicujus Monasterii vel Civitatis vel etiam civitas aliqua potentior alterius inferioris defensionem et protectionem suscipit, l. metum. §. sed licet. ff. quod met. caus. l. si pater. 34. §. si quis aliquem. ff. de donat. Mager. de advocat. c. 14. num. 190. seq. Klock. de aerar. cap. 1. n. 273. seq. et de aerar. l. 2. c. 92. cujusmodi pensionem annuam, sive salariam pro officio defensionis honeste et licite accipi posse late probat Mager. d. c. 14. n. 132. seqq. de quo jure plura vide infra c. 24. per tot.

[note: 94.] XXIX. Opibus quoque Rempublicam juvare possunt subditi, si ad operas, et opera publica adigantur, et validi mendicantes et otiosi ab otio ad negotia revocentur, ita ut ipsi aliis vendere, non omnia emere cogantur, Besold. de aerar. cap. 4. num. 8. ubi ait, quod qui a subditis multum exigere cupit, necesse habeat ipsis facere sustentationis

opumque occasionem: Indeque in liberis Imperii Civitatibus, licet fere onera sint graviora, quam quae Principes suis subditis imponunt, ea tamen aequiore animo ferant, non solum intuitu communis libertatis, sed et quia bonis legibus Mercaturae, aliisque rebus ad vitam necessariis, majori fere studio inibi prospectum esse soleat.

[note: 95.] XXX. Imprimis autem Reipubl. et aerarii commodum augent artifices et opifices, utpote quibus Respublica carere nequit, et artifices esse partes civitatis, et sine illis stare eam non posse, dixerunt Aristot. 7. polit. 8. Plato de republ. lib. 2. Petr. Greg. Tholos. de republ. [note: 96.] l. 4. cap. 9. Et Ecclesiasticus laudibus extollit agricolas, fabros, figulos et architectos, tanquam Reipubl. necessarios, quod sine his non aedificetur civitas, et quod homines in urbibus aegre illis carere possint, Syracid. c. 8. v. 35. Fulv. Pacian. de vero justoque Principe. cap. 3. In Israelitica Republ. Deus ipse artifices honoravit, et singulari privilegio instruxit, ad ornandam suam arcam et tabernaculum, Exod. 31. Et David artifices sapientes et consiliarios vocat, eosque magni fecit Salomon, 3. Regum. 7. v. 14. Et ipse Christus patrem nutritorem habuit Josephum, qui faber fuit. Matth. 13. Nec minus Romae artifices aestimati sunt: nam et ad magistratum admissi sunt, et jus civium, quod summum erat, patritiorum factione victa, occuparunt. Maxima vero subsidia Reipubl. conferunt artifices, nam negociatores alliciunt, otium fugiunt, opes important, in bello utiles sunt. Quod si eorum industria honoretur, multo magis florebunt: Cum enim sint compendiosae rerum agendarum rationes, quae in artibus valent, minore cura et labore Rempublicam juvabunt. Neque etiam solum vectigal quoddam ex quaestu opificum manuario exigi et haberi solet, quale a Severo institutum fuisse, testatur Herodian. lib. 3. Alex. ab Alex. l. 4. genial. dier. c. 10. Petr. Gregor. Tholos. de republ. l. 3. c. 6. num. 4. sed etiam tempore ingruentis necessitatis ab artificum collegiis, quae arcam communem habent, ad exemplum Reipubl. mutuo pecuniae peti possunt, Caspar. Klock. de arar. l. 2. c. 37. num. 27. ubi [note: 97.] num. 28. monet, quod Principes et magistratus, qui aerarium dives et urbes populosas habere satagunt, in id sedulo incumbere debeant, ut opificiis et artificiis eas repleant. Facient autem hoc, si e peregrinis nationibus insignes et praeclaros artifices accersant, accersitos commoda sede, aliisque necessariis promoveant, indultis animent, muneribus etiam alliciant, certisque praerogativis dotent, si ingenia solertia suspiciant, praeclare inventa et excogitata magni aestiment, imitatione veterum Imperatorum in l. 1. et 2. C. de excusat. artific. Privilegia et immunitates illis conferant, et quandoque optimos ad excitandam ingenii dexteritatem, laudibus et praemiis prosequantur, Bocer. de thusir. republ. l. 8. cap. 3. in fin. Lather. de cens. l. 3. cap. 19. num. 109. Quot hominum millia Venetiis, Florentiae, Genuae ex duobus tantum illis artificiis, lanae et serici victum quaeritent, et quae commoda inde Rebuspublicis istis oriantur, per se constat, et refert Hippolit. a Collib. de Princip. cap. 20.

[note: 98.] Nomen quoque ab artium elegantia et inventoribus magnum Belgio crevisse, omnibus cognitum est. Norimberga quoque opificibus ingeniosissimis, repertoribus et magistris subtilium operum abundat, quae non parum civitatis incremento conducunt. Sic quoque Augustanorum aurifabri, bractearii, caelatores, annularii, textores, quorum omnium nulla in Europae urbe est compar numerus, in Orientem et Occidentem usque solitam, nec intermorituram artium suarum laudem protulerunt. Et fere ubilibet in Germania opificia servent, de quibus confer Casp. Klock. de aerar. l. 2. cap. 37. num. 33. seq. et per tot. ubi num. 41. concludit, quod ex omnibus istis clarescat, quantum emolumenti mechanicae artes et opificia, tam privatim, quam publice civitatibus, earumque aerariis conferant; et quam honestae opes Reipubl. necessariae, absque detrimento civium et cum utilitate eorum inde congregari queant. Fortunae in his Regnorum consistunt, neque alia res certius Principis et Reipubl. aerarium locupletat, neque majorem negociationum merciumque orbe toto invehendarum evehendarumque materiam praebet, neque quicquam ab extremis etiam terrarum, pecunias, merciumque genus omne, potentius evocat: ita ut quod genitum est usquam, id omne in uno regno natum videatur. Crescit Provincia crescentibus artibus, non aerario tantum et opibus, sed hominum multitudine, e quibus et robur additur regno, et regia vectigalia insigni passim incremento crescunt: E populi enim multitudine, publici aerarii magnitudo pendet, Carol. Scriban. institut. polit. Christ. l. 1. c. 24.

[note: 99.] Cavendum tamen esse, ne artificum numerus ultra vires civitatis vel provinciae augeatur, daß die Handwercker nicht übersetzet werden, politici monent, Besold. de aerar. c. 4. n. 8. uti et ut opera et artificia sine dolo, fuco, et sine fraude, sed secundum artis cujusque leges exerceantur, de quo vide infra l. 5. c. 2.

[note: 100.] XXXI. Quamvis ex usuris aerarium locupletari Reipublicae amplitudini indignum sit, aliquando tamen usurarum medio et remedio aerario provideri potest: Non enim omnes omnino usurae simpliciter, sed excessivae tantum et immoderatae e Republica exterminandae, annuae vero ad tolerabilem modum revocandae sunt, ita ut loci, temporis, personarum, charitatis proximo debitae, et utilitatis publicae accurata habeatur ratio per Novel. Leon. 83. Ant. Quetta cons. 54. n. 9. AEmil. Ferret. cons. 72. n. 2. Cothman. cons. 52. n. 34. seq. Heig. part. 2. quaest. 1. n. 131. Ventur. de Valent. Parth. litig. l. 2. c. 11. n. 23. Klock. de aerar. l. 2. c. 20. n. I. seq. Sicuti etiam in Imperio Romano quincunces

usurae ex mutuo in singula centena permissae sunt, Deputat. Abschied. de anno 1600. §. So viel nun. 144. Coler. de process. exec. part. 1. cap. 10. n. 75. Vasqui. l. 3. illust. quaest. c. 60. n. 22. Ruland. de commissar. part. 4. l. 6. c. 6. n. 13.

[note: 102.] Hinc ut ex causa mutuae pecuniae et usurarum Respublica lucrum aliquod sentiat, ad utilitatem Civium pauperum, vel inopia temporaria laborantium, Mons pietatis, sive Collybus, ein gemeinen Wechsel, oder Banck instituendum esse Politici nonnulli statuunt. Nam ut Molin. in tract. de usur. bene dixit; omnium interest, usum aliquem aeris alieni cuivis patere promiscuum, et commercium ejus esse pacabile tam ad negociandum, quam inopinatis casibus occurrendum: Si enim solis privatis liceret pecuniam, quam habent superfluam, foenori dare, non omnibus inde copia promiscue pateret: Nec enim privati hominis opes omnibus possunt sufficere, sed nec voluntas cuilibet commodandi privato semper inest. Plurimum igitur refert, esse aliquos in urbibus, qui id agant ex proposito, ut inexhausto quasi puteo perennis scaturiginis redivivos cuivis nummos suppeditent. Atque ut mercatores esse oportet, qui merces semper habeant paratas, et expositas empturientibus, ita et foeneratores, quibus pecuniae semper praesto sint, ex eorum mensa sumere volentibus in promptu positae. Quo scopo in multis Christiani orbis locis jam a 160. et amplius annis, fuisse a piis viris ingentes pecuniae summas ad mutuandum pauperibus deputatas, et has summas montes pietatis vocari, et cum hisce conditionibus constitui, scribit Leonhard. Lessius de justit. et jur. [note: 103.] l. 2. c. 20. dubitat. 23. n. 29. et 30. Primo, ut ex illis detur mutuum ad certam summam pauperibus loci, non exteris et divitibus.

2. Ut ad certum tempus, veluti ad annum, vel paulo amplius id eis permittatur. 3. Ut mutuarii dent pignus idoneum; quia alioquin talis mons facile exhauriretur, multis postea non solventibus. 4. Singulis mensibus aliquid minutum solvant, pro sumptibus necessariis, ad montis conservationem, ut pro stipendio ministrorum, qui montem custodiunt, et administrant, semperque parati esse debent ad mutuandum, ad pignora recipienda et custodienda, pro conductione dominus, pro libris rationum, caeterisque necessariis instrumentis. 5. Si tempore praescripto non solverint, vendatur pignus, et quod ex pretio, detracta sorte et menstruis, superfuerit, illis restituatur, atque hisce rationibus montes, qui dicuntur pietatis, ab usura excusari, censet Less. d. l. confer Caspar. Klock. de aerar. l. 2. c. 20. num. 5. et per tot. Nicol. Vernulae. institut. polit. lib. 3. tit. 6. quaest. 6. Lather. de cens. lib. 3. cap. 23. ubi plura de aliis Montibus Pietatis illicitis referunt.

[note: 104.] XXXII. Permittunt quoque Belgae interdum Comoedias, et alia ejusmodi Spectacula publice fieri, sed ita, ut Quaestor Comoediarum stans ab una parte pecuniam pro comoediis recipiat, alius aliquis nomine Reipubl. ab altera parte stet, qui ab iisdem Spectatoribus pecuniam pro pauperibus accipiat, et simul hac ratione curiosis hominibus indulgeatur, et publicae rei inserviatur, Besold. de aerar. cap. 4. num. 15. Keckerman. 1. polit. c. 22. et disput. pract. 34. quaest. 14.

[note: 105.] Sed anne in Civitate et Republica aliqua bene constituta, expediat et conveniens sit, Comoedias, et ludos scenicos instituere, dubitatur? Sunt enim qui eosdem plane et sine ulla distinctione improbant, propterea imprimis, quod plerumque consistant in vitiorum et scelerum viva repraesentatione, quae si non liceat nisi cum detestatione nominare, Ephes. 5. v. 3. multo minus gestibus ad vivum repraesentare licebit. Et quaedam ita exprimantur, ut in animo interne concipiantur, quaedam etiam ita repraesententur, ut simul etiam exerceantur, ut sunt stultiloquia, dejerationes, impudici gestus et similia. Adhaec viri et juvenes induant muliebria vestimenta, faciem, et gestus alienos simulent, quod non tantum indecorum, et inhonestum, virum et juvenem repraesentare impudicam nieretricem et scortum turpe, et foemineo vestitu indui, sed et verbo Dei adversum, Deuter. 22. v. 5. Et quod multi sumptus vane et noxie in actus hosce lascivos fiant, quibus pauperes menses aliquot sustentari possent, Amesius de conscient. pag. 377. Atque inde Laconici Comoedias et Tragoedias, quae cum alia flagitia, tum incestus et adulteria oculis subjiciunt, non audiebant, Plutarch. in Lacon. Et Bodin. de Republ. lib. 6. cap. 1. pag. 987. histrionicas saltationes, Comoedias, Spectacula, fascinationes non esse admittendas censet, neque enim, inquiens, his pestis in Republica capitalior ulla esse potest, quae ad corrumpendas Civium mores vim majorem habere videatur, propter imitationem vocis, vultus, gestus, orationis et turpissimarum actionum perniciem, quae sensim illapsa civium mentibus, totas civitates evertit, certe quidem non tantum molles et teneros puerorum animos labefactat, sed etiam castiorum quoque foeminarum pudicitiam pertentat, ut eorum non modo scurriles ineptias, sed etiam libidines imitari studeant, quorum avidissime spectacula contuentur Denique theatra definire possumus, turpitudinis vitiorumque omnium sentinam ac scholam: Quamobrem sapienter Philippus Augustus histriones hujus Imperii finibus sanctissimis edictis disturbavit. Seneca nihil, inquit, tam moribus alienum, quam in Spectaculo desidere. Et modis omnibus cavendum esse, ne Cives comoediarum spectaculis insideant, monet Aristot. polit. l. 7. c. 15. omnia in theatris pietati ac honestati contraria fieri, scribit Augustin. homil. 38. et 499. Quod etiam sensisse videntur Tertull. in lib. de spectac. Cyprian. lib. 2. epist. 2.

Verum comoedias et ludos scenicos non indistincte improbandos, sed in Rebuspublicis certis cautelis et limitibus circumscriptos permittendos et utiles esse, rectius alii judicant, maxime 1. si absit. lascivia,

obscoenitas et scurrilitas, tam a verbis, quam a gestibus. 2. si sumptus non sint nimii, ne beneficentiam erga pauperes minuant. 3. Si omnia quae aguntur, justum habeant finem; qualis est liberalis et decens oblectatio, commoda morum informatio, Latinae linguae inter juventutem et literatos perceptio et exercitatio, et dicendi dexteritas et promptitudo. 4. Si morionum et rusticorum interscenia non sint scurrilia, sed faceta. 5. Et si gravis adsit actor et moderator, qui ludentes intra terminos consistere et honestatem observare jubeat. Hujusmodi ludi et Spectacula Romanis et Graecis, aliisque populis non defuerunt: Et Romani Apollinares, Saeculares, Circenses et ejusmodi ludos Deorum, quos religiosissime colebant, majestati et honori consecraverunt. Et populus Romanus nihil aeque post annonae utilitatem, ac Spectacula desideravit, quo respexit Juvenal. satyr. 10.

Imo videtur quasi ludorum desiderium populo annatum, juxta Tacitum 14. annal. quando majores, inquit, quoque non abhorruisse a spectaculorum delectamentis, pro fortuna, quae tum erat, adeo cupiens voluptatum populus, et si trahat eo Princeps laetus. Ex quo Athenienses cum hujusmodi ludis deditum suorum civium explorassent animum, ut populo magis placerent, magnarum classium sumptus, et exercituum stipendia effuderunt in theatra, ita, ut si secundum Plutarchum de glor. Atheniens. revocetur ad calculum, quanti quaeque fabula ipsis steterit, plus impendisse planum fuerit eos in Bacchas, Phoenissas, Oedipas, Antigonam, Medeae et Electrae calamitates, quam pro imperio et libertate belligerantes cum barbaris erogarint. Et quid alii populi, Respublica Veneta, Roma, et in Gallia Cardinalis Richelius, Mazarinus, et alii in Comoedias et theatra impenderint, ex parte refert Johan. Hieron. im Hoff, singul. polit. ration. stat. 13. per tot. et theatra Romanorum et aliorum locorum attestantur. Ex quo, si amoenitatis causa fiunt ludi scenici, eos laudandos esse, scribit Blond. lib. 3. de Rom. restaur. Etenim inter omnes convenit, authores Comoediarum voluisse et communium morum et casuum exempla proponere, quibus velut admoniti prudentius judicemus de rebus humanis, Philipp. Melancht. in praefat. Ter. Exemplo Romanorum, qui filios suos ad vitia, temulentiam praesertim, proclives, non nudis verbis et dictis correxerunt, sed viva ipsis spectacula objecerunt, servos nempe ebrios, ut videntes summam ipsorum mancipiorum turpitudinem, ab ejusmodi vitiis abhorrerent. Et sane, si omnia exacte ad mentem revocemus, diffiteri non possumus, ludos scenicos singulares in commovendis hominum animis vires obtinere; viva enim magis hominum mentes afficiunt, quam vel scripta, vel ficta. Nazianz. ad Nemes. Et adhucdum hodie Comoediae in eum finem instituuntur et exhibentur, ut vitia effugiantur, et virtutes attrahantur. Et ideo Comoediae a Poetis fictae, ut effictos mores nostros, expressamque imaginem vitae quotidianae videremus, Cicero pro Arch. qui Comoedias vitae imitationem, consuetudinis vinculum, et veritatis imaginem, Timocles totius humanae conditionis exempla et documenta; Et Donatus privatae, civilisque fortunae sine periculo vitae comprehensionem judicarent.

Atque ita Dominos de Parlamento in festis ludos theatrales, tragoedias aut comoedias exerceri et recitari permittere, cum fiant ad honorem et decorum Civitatis, et ad publicam laetitiam, refert Chassan. in catal. glor. mund. part. 11. consid. 52. Et comoediarum usum quondam frequentissimum fuisse ex celeberrimis comoediographis delapsae aetatis cuivis patet, et tales adhuc exhibentur, et in multis scholis juventuti adhucdum explicantur comoediae Nicodemi Frischlini, quas sine scandalo, et maximo juventutis commodo, legi ludique posse, affirmat M. Melchior Syl. Eck. in Christian. religios. class. 4. quaest. 67. Et quis quaeso non cum Cicerone in Republica culpavit aliquando Catonis supercilium, qui cives ad tristem et reconditam volebat revocare vitam? sint interdum delectabilia mixta seriis in Civitate, otia negociis, ridicula gravioribus, ludicra utilibus: Continuae enim occupationes et curae vitales spiritus consumunt, et humidum radicale exsiccant, juxta Ovid. Epist. 4.

Homines quamvis in rebus turbidis, tamen si modo homines sint, interdum animis relaxentur, Cicer. 2. Philip. Et otii non minus, quam negotii ratio extare debet, Cicero pro Plane. Utque sunt vices somni et vigiliae, noctis et diei, tempestatis et serenitatis, belli et

Imprimis vero Comoediae, quae a juventute Scholastica institui et agitari solent, et licitae, et utiles sunt, utpote quibus Latina lingua exercetur, mores instruuntur, adolescentes exercentur, alacriores redduntur, ad eloquendum in publico, et coram viris gravioribus, cordatiores efficiuntur, dicendi dexteritate et promptitudine imbuuntur, historiis tam sacris, quam prophanis, ex quibus comoediae istae desumi solent, informantur, memoria acuitur, et diligentia excitatur. Idque exemplo Jesuitarum, qui in juventute instituenda artifices laudantur, et hujusmodi comoedias cum optima juventutis utilitate instituunt, quod etiam in aliis Evangelicorum scholis quamplurimis in Saxonia, Hassia, Westphalia, Suevia et alibi, nec non in Civitatibus Imperialibus Ulmae, Spirae, Hallae Suevorum et alibi fieri videmus, ubi juvenes in moribus et gestibus ita instituuntur, ut cum gravitate postea in Ecclesia, et in curia stare et officia sua tanto melius peragere valeant, e contra vero reliqui non ita instituti et exercitati in publicum prodeuntes, moribus agrestes, gestibus inepti, et dicendi arte imperiti conspiciantur, in conspectu hominum obstupescant, et saepissime, quod in literis profecerunt, in moribus deficiant, et sic plus deficiant, quam profecisse intelligantur, id quod experientia satis superque testatum facit, ubi videmus tales homines in suggestu et cathedra saepissime nulla dicendi gravitate imbutos, conciones suas conceptas, absque ulla commotione, sicuti statuas immotas, eodem sono et tono, et ut moniales psalterium suum recitare, et auditoribus suis auscultandi stimulum non excitare. Nec audiendi sunt hic Momi nonnulli, qui comoedias instituendi arte non instructi, sibi soli Sapientes juventutem hoc ipso, et dum comoedias ediscunt, in stylo Latinae linguae impediri, ipsisque pediculos superbiae, levitatis, procacitatis et lasciviae in pellem injici somniant, et non discernunt inter usum et abusum; absit abusus et salvus maneat usus, nihilque adeo bonum, quod abusu non fiat malum, per ea, quae scripsi in tract, de fideicom. famil. nobil. cap. 8. num. 235. et 236.

Nec monstrum est Vestes, sed mores scorti induere et non vestes, sed mores scorti inquinant, Gregor. 3. moral. 8. Coel. Rhodigin. lib. 6. antiquit. cap. 17. Ac ut in tabula, ita quoque in theatro, sine injuria et contumelia Regis imago proponitur, Casus lib. 4. spec. 8. Nec omnis personae alienae simulatio interdicta; Jacobus personam Esavi simulavit; David coram Achi Rege Palaestinorum se stultum simulavit, 1. Reg. 21. Josephus alienam personam simulavit coram fratribus suis. Et sic distinguendum inter simulationem personarum licitam et illicitam, et usum larvarum, sive Vestitus alieni, tempore ne cessitatis, hilaritatis, tentationis et bacchantium. Illicita simulatio personae est, quae suscipitur ex mera levitate, pravitate et petulantia animi, contra honorem Dei, Ecclesiae et Reipublicae aedificationem, cum proximi offensione, propter omnis generis nequitiam exercendam. Licita et approbata est, quae fit ratione necessitatis et hilaritatis propter optimam rationem: Qualis fuit Jacobi, qui alias benedictionis paternae particeps factus non fuisset: Item Josephi, qui simulatione sua, fratres suos ad majorem poenitentiam adduxit. Talis etiam esto, quae tempore convenienti, recreationis et hilaritatis, puta in ludis scenicis, Comoediis et Tragoediis conceditur. Illa vero simulatio, quae est bacchantium, citra ullam necessitatem et hilaritatem, ex levitate animi cum offensione hominum, tempore bacchanaliorum assumpta, omnino est improbanda, culpanda et eliminanda, Christian. Liebenthal. colleg. Ethic. exercit. 12. quaest. 9.

[note: 106.] Neque etiam nobis hic de histrionibus, horumque ludis et spectaculis sermo est, nam et hos in theatra publica non esse admittendos censemus, utpote qui certissimam Christianis moribus perniciem afferunt, horumque theatra nihil aliud sunt, quam omnis improbitatis et impudicitiae officina, Caspar. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 9. n. 4. Et de bis sermo esse videtur Amesio, Bodino, Senecae, Aristoteli, Augustino, et aliis supra relatis, atque hi etiam ex Italia pulsi, Tacit. 4. annal. a Laconicis damnati, Plutarch. in Lacon. et si ob solum quaestum in scenam descendant, infames declarantur, l. quod ait. 2. §. ait Praetor. ff. de his. qui not. infam.

[note: 107.] XXXIII. Ex venalibus quoque in foro rebus quandoque aerarium augeri et juvari solet, veluti si iisdem non solum vectigal imponatur, sed etiam si pretium earum augeatur, et augmentum et poenae in illos, qui ultra statutum pretium vendunt, dictae, aerario inferantur, quod fieri posse, tradit Klock. de aerar. lib. 2. cap. 112. per tot. Nicol. Vernulae. polit. instit. lib. 3. tit. 9. quaest. 4. n. 1. Confer infra lib. 5. cap. 21. ubi quoque demonstratur, quam maximum Reipubl. et aerario commodum ex annonae cura adquiratur.

[note: 108.] XXXIV. Necessitate urgente aerario et Reipublicae hoc modo quandoque succurri solet, si curet magistratus omnes cives et subditos aurum et argentum suum in medium conferre, cusisque inde nummis, eum partis alicujus lucro, postea restituere, Nicol. Vernulae. institut. polit. lib. 3. tit. 6. quaest. 4. n. 8. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 113. n. 5. Cum etiam ipsi Principes et Proceres Rerumpubl. tempore necessitatis suam supellectilem in publicum conferre soleant, sicuti exemplis probat Klock. d. c. 113. per tot.

[note: 109.] XXXV. Consulitur quoque aerario, si subditi bello, vel alia fatali calamitate attriti, profugi, exules, et extorres, bello jam confecto, et pace restaurata, in provinciam et Civitatem revocentur, et ad coleados agros,

vineas, hortos et rura sua adigantur, quod fieri posse eleganter probat, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 48. per tot. Qui si citati non compareant, fundis et bonis suis privari possunt, arg. l. 1. C. de decurion. l. unic. C. si curia relict. rus habit. l. quicunque. 8. C. de omn. agr. desert. Klock. tl. cap. 48. n. 6. seq.

[note: 110.] XXXVI. Est quoque in Regnis et Rebuspublicis nonnullis aerarium augendi modus tutela pupillorum, maxime Nobilium et illustrium: Ita enim in Anglia omnium pupillorum suorum illustri et equestri sanguine natorum tutor est ipse Rex, ita, ut pupillorum Nobilium reditus et vectigalia usque ad 21. aetatis annum in fiscum cogere possit, nec obnoxius sit rationibus, modo e familiae dignitate pupillos alat, et bona sarta tecta conservet, sortemque non imminuat, Meteran. relat. Bell. Belg. lib. 3. Thom. Smit. 2. de republ. Anglor. 4. et lib. 3. cap. 5. Nolden. de stat. nobil. cap. 14. n. 72. seq. Qua ratione quotannis magna redituum accessione locupletiores fieri Reges, et in manibus habere, quos ex suis velint ad magnas divitias et honesta matrimonia promovere, scribit Betsius de pact. illustr. [note: III.] famil. cap. 7. fol. 243. in fin. seq. Et ita in Scotia Regem Malcolmum seu Malcolinum statuisse pupillos in Regia tutela esse, eorumque interim bona fisci fore refert Pet. Greg. Tholos. de republ. lib. 3. cap. 3. n. 21. ubi etiam addit, in Gallia moribus alicubi receptum esse, novam quandam et priscis Romanis incognitam tutelae speciem, quam Garde vel Bail vocant, cujus ea vis, ut rerum pupillarium fructus tutor suos faciat, modo pupillos alat, eorumque aes alienum solvat, et possessiones sartas tectas conservet, confer Casp. Klock. tract. de contrib. cap. 1. n. 335. et seq. et de aerar. lib. 2. cap. 61. per tot. add. Limn. Notit. Franc. lib. 2. cap. 9. lit. H. pag. 634.

[note: 112.] XXXVII. Sunt, qui statuunt, Principem ac magistratum extremae necessitatis casu, et si publica salus veniat in periculum, posse monetis metalla miscere, de pondere aliquid decerpere, vel ejusdem pretium augere, ea lege, ut mutatis in pristina temporibus dispendia subditorum resarciantur, Afflict. in c. quanto. verb. monetam. de jurejur. Nicol. Vernulae. instit. polit. lib. 3. tit. 6. quaest. 4. n. 5. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 84. n. 27. modo in consensu populi fiat, Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 7. n. 75. seq. Bornit. de monet. lib. 1. cap. 14. ubi ait, urgentis necessitatis causa si quando nummi fiant ad tempus aestimabiles in defectum auri et argenti, ex ferro, plumbo, stanno, aurichalco, papyro, corio, etc. esse hos non proprie, sed ficte nummos, cessante causa necessitatis, cum veris permutandos. Et nisi restitutio fiat, gehennae periculum et damnationis poenam in eo, nisi fiat, principibus constitutam esse, exclamat Afflict. d. l. Idque Imp. Fridericum II. fecisse, et auream monetam reddidisse, cum coriaciam in angustiis expeditionis Italicae antea cudi curasset, annales praedicant, Klock. d. cap. 84. n. 33. ubi n. 34. addit, extra hunc casum extremae necessitatis, nec Divino, nec humano jure Principibus permissum esse, lucrum vel commodum ex monetae Regali percipere. Et ab omni aevo prudentissimi viri judicarunt, magnarum mutationum in Rebuspublicis praesagium esse, insolitam monetae depravationem et mutationem, praesertim cum nummus sit mensura commutandarum rerum, et hanc ob causam inventus, ut locorum distantiae, temporum dissimilitudini, rerum quantitati, hominum indigentiae succurrat, Aristot. 1. polit. 6. mutata autem vel turbata rerum mensura, omnia reliqua, mutari et turbari, necesse est, confer Klock. de aerar. 84. n. 19. seq. et per tot. Et Reipublicae expedire, ut ratio nummaria sibi constet, nec ulla temporum aut locorum varietate mutetur, idque maxime propter jura Commerciorum populis omnibus inter se communia, scribit Bodin. de republ. libr. 6. capit. 3. fol. 1070. seq.

[note: 113.] Non vero sunt modi legitimi aerarium augendi, 1. Olla fortunae, sive ludus urnae, quam Lottariam vocant, Glückshafen. Quamvis enim extra ordinem Civitates aerario imminuto interdum ad inferendam pecuniam, fortunae olla uti posse putet Bornit. de aerar. lib. 2. cap. 4. Et Belgae quandoque eas instituant ad colligendos reditus pro pauperibus, et lucrum, quod inde capiunt, conferant ad nosodochia aedificanda, eorumque reditus instituendos, sicuti ad aedificandum carcerem publicum, vulgo das Zuchthauß, exemplo Belgarum Senatus Hamburgensis ollam fortunae publicam instituit, ut in eo prodigi, otiosi et alii immorigeri includerentur, et coercerentur, teste Herm. Lather. de cens. lib. 3. c. 15. n. 35. seq. Alii tamen hoc medium improbant, et sortilegii hoc genus illicitum esse demonstrant, Sigismund. Suevus in tract. singul. Besold. de aerar. cap. 3. n. 10. Lather. d. n. 36. seq. M. Melchior. Sylvest. Eckhard. in Christian. Religios. class. 4. quaest. 76. Et Poeta Anglus Owenus lib. 1. epigram. inquiens:

Modus enim hic falsi et fraudis suspicionem redolet, maxime si sortilegia illa a privatis instituantur, et circumforaneis, qui hujusmodi ollas ideo instituunt, ut imposturis et fraudibus suis, quas committunt in mercibus, mit den Gewinnen, et falsis schedulis, alienas pecunias corradant et fraudulentis suis ludis non aliter, quam Buttabatae piscari solent, [note: 114.] ubi vix decimus aliquid lucratur, caeteris subdole elusis et aere suo defraudatis, cum tamen jure naturae aequum sit, neminem cum alterius detrimento injuria fieri locupletiorem, l. jure naturae. 206. ff. de R. l.

[note: 115.] II. Nec modus aerarium augendi est Alchimia, quia haec est ars sine arte, et pars sine parte, cujus initium mentiri, medium fallere, finis mendicare, ut ait Eberh. a Weihe, in disc.

Confer Besold. de aerar. cap. 3. num. 11. Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 117. per tot. Lather. de cens. lib. 3. cap. 11. per tot.

[note: 116.] III. Quamvis enim nonnulli politici usitatam et legitimam conquirendae pecuniae rationem censeant, imminuere librarum pondus et mensuras, et partem in Reipubl. lucrum convertere, modum tamen hunc alii non immerito improbant, eundemque tanquam legibus et verbo Dei contrarium aversantur, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 36. n. 1. seq. Cum in pondere, numero et mensura Reipubl. fundamentum consistat, quibus ceu praecipuis columnis subductis, ipsum tectum et Reipubl. corpus conquassari et corruere necesse est: ac pondus et statera judicia Domini sunt, Proverb. 16. v. 11. Ac proinde ut ea justa, aequa et certa sint, magnae semper curae legislatoribus fuit in quavis Republica, et cum regali rei nummariae connecti solet ratio ponderum, mensurarum, modiorum, ulnarum, ut iis scilicet certus modus praefigatur ad felicem usum commerciorum, et annonae publicae curam recte administrandam, Carol. Tap. in l. fin. part. 1. cap. 2. n. 50. ff de constit. Princip. Knichen. de jur. territ. cap. 4. n. 287. seq. Besold. de jur. majest. cap. 8. n. 9. Carpzov. d. cap. 36. n. 1. seq. et per tot.

[note: 117.] Quin tamen ex poena, quae in illos constituitur, qui falsis ponderibus et mensuris utuntur, aerarium licite augeatur, non habet dubium. Et hoc pacto ingentem pecuniarum vim Ecclesiasticum quendam Principem initio sui regiminis ante paucos annos collegisse meminit Klock. d. cap. 36. n. 14. Uno enim eodemque die omnes, in omnibus oppidis, municipiis, pagis et villis, mensuras, stateras, ulnas et pondera ab incautis et nil tale metuentibus, decupis et propolis, pistoribus, laniis, mercatoribus, aliisque negociatoribus et subditis auferri, ac in unum locum comportari jussit, eosque qui mensuras publice probatas corrupissent, pro qualitate delicti, personarum et facultatum ita mulctavit, ut ilico sex thalerorum Imperialium millibus aerarium suum adauxerit. Plura de ponderibus et mensuris, vide infra lib. 5. c. 23. n. 11. 17. et seq.

[note: 118.] IV. Sunt quoque, qui Judaeos lucri et aerarii augendi causa in Civitates et territoria sua recipiunt, et ab ipsis annuatim magnum tributum exigunt; Verum cum summo Reipubl. et Civium damno, propter ex ecrabilia eorum foenera et usuras, quibus Christianorum sanguinem exsugere eos plusquam notum est, et ideo in multis civitatibus non tolerantur, prout dicetur infra cap. 30.

[note: 119.] V. Inter augendi quoque aerarii modos nonnulli referunt officiorum nundinationem et venditionem, quam extra ordinem et tempore necessitatis etiamnum Principibus et Rerumpubl. moderatoribus licitam esse, non pauci existimant, Bodin. de republ. lib. 6. cap. 2. Nicol. Betsius de pact. illustr. famil. cap. ult. fol. 740. Besold. de aerar. cap. 6. n. 4. quia necessitas magnum imbecillitatis humanae patrocinium, et omnem legem frangit, Seneca de clement. lib. 9. Et quicquid incommodi et detrimenti ex hujusmodi emptione emergit, id publica utilitate resarciri videtur, et sic salus populi suprema lex esto. Nam ut Levinus Consul Romanus apud Livium lib. 26. ait: Respublica incolumis et privatus res facile praestat salvas. Et habet aliquid ex iniquo omne magnum exemplum, quod contra singulos utilitate publica rependitur, ut inquit Tacitus. Et Plutarch. a justitia, inquit, in parvis rebus nonnunquam abeas, si salvam eam voles in magnis, Arn. Clapmar. lib. 4. de arc. rerumpubl. cap. 1. et 4. Atque ita summae necessitatis colore officiorum venditionem in Gallia defendit Pier. Matthieu. histor. de dern. troubl. lib. 3. fol. 88. Eandemque sub Ludovico XII. Galliarum Rege magnum incrementum accepisse, et viginti annis Regem triginta novem milliones librarum accepisse, refert Boter. lib. 2. histor. lib. 1.

[note: 120.] Verum hoc summo Reipublicae et justitiae malo, quandoquidem nemo veneratur id, quod venditur, nemo non vile esse putat, quod emit, Gregor. epist. 373. Et magistra rerum experientia docet, ibi Reipubl. ruinam esse, ubi officia sunt venalia, Jacob. Simanca de republ. lib. 6. cap. 15. in fin. Nam plerumque usu venire solet, ut ubi venalia sunt officia, ibi juris quoque administratio exponatur, siquidem perniciosi, ambitiosi et indigni promoventur, quod est cum dedecore et Reipubl. eversione conjunctum, Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 2. cap. 6. n. 17. et lib. 4. cap. 5. n. 27. Ingenio enim diffisi subsidium a pecunia mutuantur, ut habeant, unde vitam tolerent, et quod universum mercati sunt, id distractim et minutim vendunt. Boter. lib. 7. de illust. stat. et polit. cap 2. et quod emerunt adversione, vendunt sigillatim, sicuti Ludovici XII. Galliarum Regis in hujusmodi mercatores fuit dicterium, teste Besold. de aerar. cap. 6. n. 4. Etenim, qui pro officio habendo pecuniam erogant, malefaciendi, et perperam lucrandi animam ostendunt, Franc. Marc. decis. 747. Boer. decis. 149. n. 3. Cavalcan. decis. 25. n. 10. Et contra eos, qui officia emunt praesumptio est, omnia eos postea perverse acturos, Paris Put. de Syndic. tit. de offic. syndic. vers. dicitur. n. 2. Mich. Picart. obs. histor. pol. decad. 2. cap. 4. Imo hac ratione ditiorum praedae officia exponuntur,

pauperes ab omni dignitate, contra Christianam pietatem, excluduntur, Besold. d. [note: 121.] n. 4. Hinc tunc recidisse Romanum Imperium, cum magistratus et officia venalia esse ceperunt, ait Nicetas Chonita in Alex. lib. 2. Atque ideo haec officiorum nundinatio jure improbata est, l. fin. C. ad L. Iul. repet. l. un. C. de pistor. Novel. 8. in princ. cap. 11. et Novel. 86. cap. 3. Plura vide apud Klock. de aerar. cap. 6. n. 4. confer. supra cap. 8. n. 31.

[note: 122.] VI. Lupanaria quoque non esse modum legitimum augendi aerarium, constat ex traditis infra lib. 5. cap. 18. n. 2. ubi non immerito improbantur.

[note: 123.] AErarii cura non solum consistit in bene conficiendi, sed conservandi, et in bene collocandi rationibus, quae saepe difficilior, quam conficiendi. Imprimis vero publicarum pecuniarum custodia supra modum difficilis, quam neque Ramsaneti lapideae turres, neque Sardanapali subterranei specus tueri poterunt, neque templorum sepulchrorumve religio, neque profunda flumina occultare, Herodot. lib. 2. Ex quo Aleator Pyrrhus dictus, quod aleatoriae fortunae ludibrio pecuniam, quam jam anteparasset, momento amitteret, Plutarch. in Pyrrho.

[note: 124.] Et quidem. I. redituum, aerariisque conservandi praecipuus modus, in bene parceque collocandi consistit ratione, et parsimonia, quippe quae opes auget, Proverb. 13. v. 17. et summum vectigal est, unde vulgo dici solet; in sumptu faciendo quaestus consistit. Et juxta illud Horat.

Et recte Mecaenas Augusto dicit; Divitiae magnae, non tam multa accipiendo, quam non multos sumptus faciendo, colliguntur, Dion. lib. 52. Ita quoque Ptolomaeus Rex, unum ex septuaginta interpretibus, cum interrogasset, qua ratione dives permanere possit, tale responsum tulit: Si nihil praeter Regni dignitatem ageret, et per luxum, sicque inania et inutilia, nullos impenderet sumptus, Arist. in hist. Et sic expeditissima census augendi et retinendi ratio est, detrahere sumptibus, et inhibere largitiones, Besold. de aerar. cap. 2. n. 1.

[note: 125.] II. Vitabit igitur Princeps et magistratus immodicas largitiones et donationes, quarum commodum ad paucos, damnum vero ad universos pertinet, et quibus fons beneficientiae exsiccatur, neque enim liberalitatis fontes ita reserandae sunt, ut pateant omnibus promiscue. Quamvis enim liberalitate nihil naturae sit accommodatius, teste Cicer. in offic. et Principis sit non ditari, sed alios ditare, quasique flumen de cursu nunquam desistere bene merendi, attamen multi sunt, qui perdere sciunt, donare autem nesciunt. Ideoque, ut scribit Cicero 2. offic. non ita claudenda est res familiaris, ut eam benignitas aperire non possit, nec ita reseranda, ut pateat omnibus: Modus adhibeatur, isque referatur ad facultates. Videndum igitur est, inquit idem Cicero 1. offic. ut ea liberalitate utamur, quae prosit amicis, noceat nemini. Et Ambros. modus, inquit, liberalitatis tenendus est, ut quod benefacis, quotidie facere possis. In quo a plurimis multum exorbitari [note: 126.] solet. Ita C. Caligula Tiberio succedens, immensam pecuniae summam in aerario, ad sexagies nempe septies millies mille aureos, et quingenta praeterea millia reperit, tantam tamen auri vim immanibus ac prodigiosis effusionibus, intra finem anni vertentis absumpsit, de quo Suetonius in Calig. cap. 37. 38. 40. et 41. Nero quoque avunculi vestigiis insistens ac divitiarum fructum non alium putans, quam profusionem, nec largiendi, nec absumendi modum tenuit; bis et vicies millium sestertium donationibus effudisse legitur, quatuordecim annis, quibus Imperio praefuit: Quae summa, secundum Lipsii computationem facit quinquaginta [note: 127.] quinque milliones: Cujusmodi tamen largitiones a Galba imperio occupato et publica necessitate postulante, revocatae sunt, decima parte liberalitatis apud quemque relictâ. Sicut etiam Ferdinandus et Isabella omnia, quae Henricus IV. ab anno 1464. ad annum 1474. elargitus fuerat, edicto revocarunt: Eademque Isabella testamento suo declaravit, se quaedam contra voluntatem donasse, quae revocata velit, referente Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 45. n. 8. ubi n. 5. addit, quod aerarium et onera plebis restaurari possint, si Principes, eorumve successores largitionum rationem ineant, et immensas donationes aut revocent, aut restringant; ubi plura exempla revocatarum hujusmodi largitionum adducit.

[note: 128.] III. Conservatur quoque aerarium, quando Principes Aulam restrictam habent, et in alimonia Aulica non sunt effusi, neminem in ea ferunt otiosum, neque multiplicant facile numerum officiorum, sed operam dant, ut habeant paucos, idoneos et fideles, atque adeo Aulam alunt non copiosam, et cuique indiscrete patentem, sed quam fieri potest, contractissimam. Unde Imper. Alexander Severus, cum orbem et provincias et Aulam suam purgaret hominibus non necessariis, dixit: Malum tutorem esse Imperatorem, qui ex visceribus provincialium, homines non necessarios, nec Reipubl. utiles aleret, Lamprid. in ejus vita. Idemque tot tantum homines singulis officiis praeposuisse dicitur, quod necessitas postulavit. Quid enim necessarii sunt tot aulici officiarii? tot inutiles titularii? Quorsum tantus numerus administratorum, quibus adhaerent, ut tineae, subministri, et subministrorum alii subministri, et istis famuli et famulorum famuli, [note: 129.] scribit Petr. Greg. Tholos. lib. 22. cap. 5. Facessant ergo ex Aulis homines otiosi, adulatores, detrectatores, assentatores, Placentini, delatores, Thrasones, bilingues, versipelles, moriones, et similes, de quibus Casp. Klock. de aetar. lib. 2. cap. 105. per tot.

[note: 130.] IV. Idem erit, si Principes et magistratus a luxu conviviorum et vestium fastu abstineant: Incredibile enim dictu, quantum animi subditorum abalienentur, cum vident Principem et magiltratum suum nepotinis conviviorum sumptibus, fisco sive aerario abutentem, et publicum posthabentem commodum prae luxu et abdomine suo; nec mirum, si quam conferunt pecuniam in subsidium belli ac Reipublicae, in pompam, deliciasque egestatem mox parituras, converti videant, praesertim cum sciant omnes commodatis a Deo facultatibus Principes uti, et quasi precarios possessores esse, Chockier. lib. 5. aphoris. polit. cap. 14. in princ. Unde eleganter Michael Piccart. lib. 1. epigram. 72.

[note: 131.] Culpatur ob hoc merito Imper. Vitellius, qui adeo profundae et inexplebilis gulae fuit, ut prodigis epulis nonagies centena millia aureorum paucissimis mensibus interverterit: De quo Dion scribit, eum patinam unam adparasse, in qua decem millium aureorum impensa facta, scarorum jecinora, phasianorum et pavonum cerebella, linguas phaenicopterum, et murenarum lactes commiscuit: Eique coenam a fratre datam, in qua duo millia lectissimorum piscium, septem avium adposita fercula, tradit Sueton. M. Antonius una coena mille apros, et unius anni spacio centum talentorum millia ex Asiae tributis exacta insumpsisse legitur, Plutarch. in [note: 132.] Anton. et Sabel. lib. 8. Ennead. 7. Eidemque Cleopatra ultima AEgypti Regina coenam parasse dicitur, in qua centies sestertium, id est, ducenta et quinquaginta millia aureorum uno ferculo secundae mensae consumpta sunt. Plura vide in tract. de Ord. Equest. lib. 1. cap. 12.

[note: 133.] V. Exhauriri quoque solet aerarium per magnificorum et inutilium aedificiorum ac operum aedificationes, quae Reipubl. bono non sunt, et quae neque ad ejus munitionem, neque ad Domini existimationem spectant. Ita Augustus Caesar Romam multis aedificiis ornavit, nullum alium in finem, quam

Buchanan. in Psal. 49. Indeque gloriatus est dicto: Urbem lateritiam reperi, relinquam moriens marmoream. Ex quo etiam solam Capitolii laquearium et tectorum inaurationem supra duodecim millia talentorum, sive 7200000. Philippicûm, absumsisse, refert Lipsius in admirand. lib. 3. cap. 5. Verum cum verum sit illud vulgatum:

Idemque sumptuosa opera, quae potius vanitatis aliquam habent ostentationem, quam utilitatem, aut commoditatem Reipubl. afferunt, intermittenda esse, monent Politici, Chockier. libr. 5. aphorism. polit. cap. 16. per tot. Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 3. cap. 8. in fin. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 95. per tot. Imprimis autem cavendum, ne caementa aedificiorum subditorum sanguine madescant, quod de Neronis aurea domo vulgo dictum refert Klock. d. l. cap. 103. n. 6. confer. infra lib. 5. cap. 26.

[note: 134.] VI. Cavebunt quoque Principes et magistratus a pyrobolis seu pyrotechniis, Fewrwerck, Fewr-und Wasserkugeln, Ragettlein, quas Galli fusas vocant, quibus saepe uno quasi momento multa florenorum millia inutiliter profunduntur, et leves in auras mittuntur, Cominae. lib. 5. commentar. Ventur. de Valent. parthen. litig. cap. 13. n. 21. Quibus Reipubl. sibi ipsi, suisque subditis plurimum commodare, et ad omnis necessitatis casus instructi esse potuissent, Lather. de cens. lib. 5. cap. 13. n. 18.

Quorsum etiam pertinet mos hodiernus in frequentando publicam laetitiam scloporum tonitrua emittere, per compita lucernas incendere, et ut luxus se solemnibus insinuat, non deesse solent artifice, qui papyraceos tubos, sphaeras fusilibus praegnantes stellis, ignes triumphales, rotatiles, globosos, volubiles, totos scintillarum imbres, flammas fusiles, et ipsum Vulcanum sub legibus in aere transferunt, per inane jaculantur, et his ipsis inanitatibus et vanitatibus inane et vacuum reddunt.

[note: 135.] VII. Si a supellectili superflua abstineatur, utpote quam onerosam et turbidam rerum colluviem appellat Franc. Petrarch. dial. 36. Et quanta in hac Romanorum Imperatorum, praesertim Neronis, Vitellii, Heliogabali, monstrosa prodigalitas et luxuria fuerit, historiarum monumenta abunde testatum faciunt. Et adhucdum hodie a multis multa in exornandas domos fiunt impendia, et ipse domus dominus negligitur, curatur ut domus visenda, et ridendus habitator, maleque vestiuntur parietes, et domus intus, foris Christus nudus esurit, ejusque membra. Auro, inquit D. Hieron. ad Gaudent. parietes, auro, laquearia, auro fulgent capita columnarum, at nudus atque esuriens ante fores Christus in paupertate moritur. Dumque hanc insufficientiam pleni opibus in se alunt, omnia dant domibus, nihil domino, qui nos vult egentes alere, Lactant. de vero cult. lib. 2. cap. 11. Et saepissime accidere videmus, ut qui in istas res, quae sunt vanae, profanae, ventosae, nullumque habentes terminum, divitias

suas profudêre, seque istarum rerum levium lenociniis dedidere: brevi animam debuerint, atque ex chrysalis ex templo facti sint crucisali, inquit Casp. Klock. de aerar. lib. 2. c. 96. n. 7. ubi. n. 13. refert, quod Cajus, Fabricius, Lucius, Quintus, AEmilius Papus, Censores, Publicum Cornelium Ruffinum bis Consulem et Dictatura functum Senatu moverunt, quod eum comperissent, argenti facti, id est, vasorum argenteorum decem pondo habere.

[note: 136.] VIII. Conservatur quoque aerarium si impendia fructibus et reditibus non sint majora. Quemadmodum enim omnium administrationis domesticae generum commune est, ut imprimis consideretur, ne impendia fructibus sint majora, Aristot. lib. 2. oeconom. a princ. Ita quoque inquit Mariana 3. de instit. Reg. c. 7. Principis curae esse debent, ut supervacaneis sumptibus detractis, modus vectigalibus sit. Et quod frugales homines praecipere solent, in procuranda re familiari, cogitare diligenter, ut expensae publicae, si non minores, certe regio censu non sint majores; unde cogatur versuram facere, auctoque indies foenore, effundere Imperii opes. Magna et prima cura esse debet, ut sumptus facultati et copiae sint exaequati; congruant inter se vectigalium ratio, et erogandi necessitas; ne si modum excedant, Respublica majoribus malis implicetur. Si majores erunt sumptus vectigalibus, nova indies tributa imperandi necessitate aures provincialium obsurdescent, animique exacerbabuntur. Unde etiam Alphonsus Rex Neapolitanus apot. lib. 3. n. 16. scripsit, Regibus, qui pro reditu sumptus metiuntur, omnia cedere bona, amari a civibus, non metui. cives ipsos a suspicione novorum munerum levatos, agere alacres, suaque bona ostentare, ac denique Principis vitam votis et suppliciis expetere. Unde semper ante oculos ejus, qui praeest, versetur, non convenire supra vires redituum ordinariorum facere sumptus; Et ut privatum quemque, sic et Principem suo pede se metiri oportere, Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 3. c. 8. ad fin. Unde quoque diminutio sumptuum una implendi aerarii ratio est, nec tantum qui partae rei addunt aliquid, ditiores fiunt, sed etiam, qui sumptibus aliquid detrahunt. Et commodissima hinc augendae census ratio est, si Principes et magistratus contractis impendiis, sumptus supervacuos amputent, si ministeria otiosa rejiciant, simagis studeant recte administrandae ditioni et Reipubl. suae, quam propagandae, si denique affectationem externae reputationis (quae magnitudinem internam destruit) pompam semper modulo provinciae Reipublicae metiantur, Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 103. n. 1.

[note: 137.] Unde maximum in eo situm esse momentum, ut Princeps Regionis suae ingenium, situm et naturam teneat, et summorum Principum primo, deinde et procerum et Consiliariorum officium esse, non modo Regnorum et Principatuum, quibus summus rerum Arbiter ipsos praeposuit, conditionem probe nosse, quidque in illis validum, quid debile sit, ad unguem scire, subditorum ingenia et mores, vires denique et facultates accurate pensitare, scribit Boter. de orig. urb. lib. 2. cap. 8. Atque ideo visitandas esse provinciae et Reipubl. leges, mores, universitates, terras, personas, monet Klock. de aerar. lib. 2. cap. 60. n. 8.

[note: 138.] IX. Optimis hinc conservandi aerarii modus est, si rationes ab aerarii et Reipublicae moderatoribus et officialibus diligenter exigantur. Nihil enim aeque Principum facultates extenuat, quam rationum reddendarum neglectus, Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 3. c. 8. n. 9. Ideoque Princeps et magistratus rationes diligenter inspiciat, relegat, cognoscat, dispungat, et conferat et accepta, ut scilicet explorari possit, imputationes probe an improbe referantur, accepta recte relata sint, aut non recte, l. cum servus. 82. ff. de condit. et demonstr. Et in hunc finem plerique Principes et magistratus prudentes propria conscribere solent manu librum, rationem continentem, quantae sint opes publicae, quantae privatorum, quantum civium sociorumque in armis, quot classes, regna, provinciae, tributa, vectigalia, necessitates et largitiones, ut ad omnem vim in prumptu sint, de quibus vide plura apud Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 127. et 128. per tot. Lather. de cens. lib. 1. cap. 15. per tot. et infra lib. 5. cap. 9. per tot.

[note: 139.] AErario qui praesunt dicuntur Quaestores, sive Praefecti aerario, ex eo, quod inquirendae conservandae et expendendae pecuniae publicae causa creantur, l. 2. §. deinde. 22. ff. de orig. jur. Aristot. 1. polit. 7. Quorum origo apud Romanos antiquissima, et pene ante omnes magistratus fuit, l. un in princ. ff. de offic. quaest. [note: 140.] Ibique vectigalia et tributa populi Romani in provinciis exigebant, stipendia militibus praebebant, et ea stipendia, quae a Regibus et nationibus pendebantur, accipiebant, singulaque accepta atque expensa, rationibus inferebant: mulctas quoque pecuniarias, tam Romae, quam in provinciis, exigebant, et in publicas tabulas annotabant, bona publicata vendebant, et in publicum redigebant, omnium denique rerum, pecuniarumque notas, et illustres dabant rationes, illasque confectas et consolidatas per suos scribas in aerarium deponebant. Et in tanto honore olim Quaestura fuit, ut viri consulares, magnisque honoribus functi, illam gerere indecorum non aestimarent, Alex. ab Alexandr. genial. dier. l. 2. c. 2. confer Klock. de aerar. l. 1. c. 3. num. 25. seq. Hodie dicuntur thesaurarii, Schatzmeister/ Cammer-oder Rentmeister, Besold, de aerar. cap. 7. num. 1. Et haec aerarii sive pecuniae publicae in Helvetia primae dignitatis, Consulibus et Tribunis commissa est, qui plerisque in civitatibus [note: 141.] dicuntur Seckelmeister, et Basileae vocantur Triumviri, dreyer Herren, qui sanctioris aerarii, in quo thesauri[?]rbis reconditi sunt, curam gerunt: Pr[?]ter quos et alii sunt Triumviri, qui vulgo arcae Praefecti, Ladenherrn, nominantur, q[?] minora Vectigalia et

reditus annuos Reipubl. administrant: Quibus adfines sunt, quos vocant die Umbgelter, qui vectigalia vini et frumenti administrant, et per certos homines colligunt, Klock. de aerar. lib. 1. cap. 15. num. 8. et 9. Sicuti etiam hic Eslingae Quaestores, sive praefecti aerario vocantur die Umbgelter. Et hoc munere omnis omnino Respublica summe indigere videtur, ita ut felix sit Respublica, quae habet virum prudentem et scientem ordinare reditus et expensas. Ex quo prudenter monet Jacobus Angliae Rex in dono regio lib. 2. pag. 74. Quaestores eligere honestos, diligentes, facultatibus locupletes, potentia mediocres, ut cum ad calculum revocandi sunt, ab iis stricta ratio sine periculo exigi possit, Lather. de cens. lib. 1. cap. 15. num. 4. Vide Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 129. num. 1. seq. et per tot.

Cum autem Quaestorum maxime inopum, famelicorum et exsuccorum avaritia sit maxima, et hi nihil fere aliud agant, quam ut ditescant, imprimis si eorum salaria sint tenuia, juxta illud vulgatum:

[note: 142.] Ideoque magistratui incumbit providere, ne subditos emungant, quod si faciant, vel in officio suo fideles non existant, vel fallant, ab officio removeantur, et severis poenis coerceantur, Chockier. lib. 2. thes. polit. aphorism. c. 10. n. 7. confer Klock. de aerar. l. 2. c. 131. per tot. quo pacto superfluos sumptus vitabunt, et Rempubl. fideliter administrabunt, Lather. de cens. l. 1. c. 15. num. 5. Quorsum etiam conducet, si pauciores Quaestores, Exactores, et Officiarii constituantur, nam quo pauciores erunt, eo facilius eorum cupiditati occurritur, et si quid detrimenti necessario ferendum, multo minus a paucis sustinetur, Klock. de aerar. l. 2. c. 132. n. 1. et per tot.

[note: 143.] Caveant autem principes et magistratus ab illis Harpacibus, Gryphis et Lavernionibus, qui novos et iniquos aerarii augendi modos sibi persuadent, eosque sine injuria, et sine damno subditorum et civium institui posse, et nullum ex subdicis fore, qui non hilari vultu et summo cum gaudio impositum tributem praestet, cum tamen ejusmodi exactiones otius populi execrationes contra se provoc[?]nt. Quales sunt novorum illorum Politicorum ex Italia, post aliquam ibi factam moram, red[?]ntium opmiones, qui quavis fraude a subd[?]is pecuniam extorquere magistratui fas licitumque esse contendunt,

Cujusmodi Politicorum novellorum abortus, vel saltem Embryo, velamen consiliis suis periculosis obtendit, per Ragion di Stato, ut Itali loquuntur, sive Ratione Status, multa admittenda et patranda, quae jure et lege vi gente aliâs defendi nequeunt: scilicet jus ipsum libidine Principum metientes, tyrannidem, violationem fidei, aliaque facinora, praetextu arcani politici, et Rationis Status, palliantes venditant, Klock. de contribut. c. 1. n. 384. ubi addit, quod ex schola hac Atheniensium Ostracismus, et Spartanorum Petalismus profluxerunt: Et quod schola haec omni aetate omnium Monarcharum, imprimis vero Imperatorum Romanorum aulas infecit, corrupit, imo infatuavit, ac suffragia et calculos Gnatonum et Parasitorum aulicorum impetravit.

[note: 144.] Quam exosae autem, exitiosae, et execrabiles humano generi et ipsi Deo semper fuerint injustae et pro libitu institutae exactiones, historiarum monumenta et ipsa Dei judicia in ipsos exercita passim testantur. Quam pessime audiverit, et quantam invidiam Caligula ex gravitate tributorum sibi conciliaverit, satis testatum faciunt conjurationes in illum factae, ex quibus impressione a conjuratis facta triginta vulneribus confectus aetate florenti interiit. Acheus Lydiae Rex, cum nova tributa extorquere vellet, in populari factione suspensus est, pedibus sursum versum erectis, et capite in aquas Pactoli demisso, de quo Ovid.

Partenius, quod apud Theodobertum Francorum Regem novorum tributorum auctor esset, lapidibus obrutus est. Et Uratislaviae Consules recens a se creatos ob collectationem indictam trucidasse, refert Crantz. lib. 10. Vandal. cap. 28. Plura hac de re vide apud Petr. Gregor. Tholos. de republ. l. 3. c. 9. n. 17. Klock. de contribut. c. 1. n. 310. seq. et n. 388. seq. Lather. de censu. in praefat. et l. 3. c. 22. n. 50. ubi de Cardinali Armellino refert, cum ob novos collectarum et tributorum inventos modos omnibus fuisset exosus, et coram Pontifice et secretioribus quibusdam Consiliariis pecuniae conficiendae rationes habitae, quidam ipsi parum aequus, hunc modum suaserit: Equidem, inquiens, Sanctissime pater, nullam ego meliorem, citra omnem subditorum querelam, imo cum ipsorum quoquegaudio, colligendae pecuniae rationem noverim, quam ut Armellino pellis detrahatur, et per ditionem vestram, ut luporum pellibus fieri aliâs solet, circumferatur: Neque enim dubito, quin vestri subditi omnes pro ea saltem inspicienda, stipem ultro sint collaturi, confer infra c. 19. n. 56.

CAPUT XVII. De Jure Collectandi.

15. Collectae non mero imperio, sed bassae et civili jurisdictioni adscribuntur.

25. Ulma et Halla Sueviae suam collectam Imperialem Civitatibus nonullis solvunt.

28. Civitates Sueviae plures redemerunt Landvogteias, Praeturas, accisia et alia jura, Imperatoribus in Civitatibus et monasteriis competentia.

32. Steura sive collecta ordinaria solvitur de omnibus civium bonis immobilibus.

54. Cives et subditi de omnibus bonis, etiam extra territorium sitis, Collectas solvere tenentur.

56. Si publica utilitas et necessitas postulet, forenses quoque collectari possunt.

59. Artifices et negociatores pro ipsi artificiis et negociationibus suis collectas solvere tenentur.

60. Ordinaria Steura in Civitatibus Imperialibus vel singulis, vel certis annis renovari solet.

61. In renovatione et professione bonorum cujusque civis conscientia jurejurando adstringi solet.

63. Princeps et Magistratus reditus ordinarios prius expendere debet, antequam ad extraordonariam collectam per veniat.

73. Legitima collectarum causa est, si Turca vel alius bellum moveat, et n. 74.

89. Imperii ordines olim collectas Imperiales ex suis reditibus solvere tenebantur.

103. Poena eorum, qui mala fide bona sua aestimant, vel non profitentur, quaenam sit?

113. Poena dupli et non major in collectarum Turcicarum solutione cesantium locum habet.

115. Ab obligatione ad solvendum, ad honorum privationem argumentum invalidum.

118. An commissi poena in collectarum materia Statuto induci possit? et n. 120.

[note: 1.] INter alios aerarii legitime augendi modos praecedenti capite n. 59. diximus esse Collectas, contributiones et alias pensitationes, quarum originem et obligationem vetustissimam esse, ac simul cum Imperiorum cunabulis emersisse, ad hoc ut tam pacis, quam belli tempore, res et personae Civium defendi, et in tuto esse possent, ex historiarum, tam sacrarum, quam prophanarum serie, late deducit, Caspar. Klock. vol. 1. cons. 31. n. 1. et seqq. et de contribut. c. 1. n. 15. seqq. Herm. Lather. de censu. l. 1. c. 2. n. 9. seq. et constat ex. 1. Samuel. 8. v. 9. 2. Samuel. 8. v. 2. et 3. Samuel. 4. v. 6. 2. Regum. 15. v. 19. Matth. 17. v. 25. et seq. et c. 22. v. 21. Quae in jure nostro dicuntur indictiones, tot. tit. C. de in de inaict. collationes, l. si pendentes. 27. §. 3. ff. de usu[?]uct. c. unic. Quae sint regal. 2. feud. 56, tributa, l. fin. §. Divus. 7. ff. de censib. tot. tit. C. de annon. et tribut. munera, tot. tit. ff. et C. de munerib. et horor. Contributiones, l. sine haerede. 32. §. Lucius. 6. ff. de[?]minist. tut. Collectae, Hieg. part. 1. quaest. 17.[?]er. 29. Germanice Steuer, Schatzung, Hüff, Anlag, Beeth, Quod vocabulum Steuer, generale est, et comprehendit omne id, quod confertur, Gylm. symph. tom. 2. part. 2. vot. 15. n. 38. Imo quemcunque censu et reditum denotat, Wehner. pract. obs. verb. Schatzung. et verb. Steuer. Knich. de jur. territ. [note: 3.] c. 3. n. 316. Klock. d. l. c. 17. n. 11. 157. Et Bethe hodie nihil est aliud, quam tributum et collecta ordinaria, quam subditi et praesertim rustici Dominis suis conferre tenentur, Gylm. d. vot. 15. n. 38. et tom. 1. part. 2. tit. 6. vot. 2. n. 7. Gothofr. Ant. disp. feud. 1. concl. 1. ad fin. Goedd. in resp. Fridberg. punct. 1. n. 13. seq. et inde dicitur, quod olim blande et benigne per rogationes et suasiones exigebatur, Knich. de Saxon. non provoc. jur. verb. Ducum. c. 5. num. 293. quamvis in effectu magis sint praecepta, quam rogationes, Wesemb. cons. 45. n. 11. juxta illud vulgatum:

Wir bitten euch, ihr müsset es thun. Atque ita ex Bethen, sive bitten, factum est, gebiethen, et ex Bethe, Gebott, Gylman. decis. 37. n. 27. lib. 1. Ritter. de homag. c. 7. n. 161. Et vocabulum Bäd, sive Bethe, frequenter sumitur pro quota fructuum, vel annuo censu, qui in fructibus solvitur, non in vim collectae, sed oneris realis, ut sunt Bethgarben, Bethkorn, Bethwein, quos mergites, seu certos frumenti fasciculos esse. qui magistratibus

precario, in recognitionem Dominii dari fuerunt soliti, existimat Mart. Mager. de advocat. cap. 7. n. 213.

[note: 4.] Compete autem jus collectandi Civitatibus Imperialibus, ipsa experientia et praxis quotidiana docet, et tradunt per l. omnes. 12. C. de oper. publ. l. 1. §. quod si nemo. ff. quod cujusque univers. nom. Jason. cons. 166. n. 2. et 8. vol. 4. Bald. cons. 161. n. 2. in fin. vol. 3. Bruning. de var. univers. spec. concl. 23. Paurmeister. de jurisd. l. 2. cap. ult. num. 51. Matth. Steph. de jurisd. l. 2. part. 1. c. 7. n. 14. seq. et l. 2. part. 2. c. 1. n. 63. Casp. Klock. de contribut. c. 5. n. 9. et 69. seq. Bocer. de collect. c. 4. n. 33. seq. Author. decis. sive praejud. Cameral. apud Gylman. Symphor, tom. 3. verb. Civitas Imperialis. in princ. Joh. Adam. Dap. dissert. de Civitat. German. part. 1. c. 7. num. 7. Auth. actor. Lindav. fol. 78. circa med. Besold. thes. pract. verb. Steuer, ubi ait: Cum constet, Civitates Imperiales, die Reichs-Stätt, habere eandem potestatem et jurisdictionem, qualem Principes, vel alii Duces, in suis obtinent territoriis; sequitur exinde, tales quoque civitates subditis suis collectas imponere, et ab eis exigere posse, Paurmeister. de jurisd. l. 2. cap. ult. num. 17. et seq. Habent namque idem privilegium, merito ergo ejus privilegii effectum. Sunt et ipsis territoria propria, quorum nomine Imperatorem immediate recognoscunt: ergo et jura territorio annexa, quod est superioritatis sive territoriale jus, die Lands-Obrigkeit. Cui enim competit territorium, proprie sumptum, eidem quoque competit jus territorio cohaerens: Et cui competit, quod plus est, competit etiam, quod minus est. [note: 5.] Et generaliter Imperii Statibus, qui cum Regalibus investiti sunt, de consuetudine Germaniae, competere jus subditis suis ex justa causa collectas imponendi, communis Doctorum est traditio, Wintzler. de collect. obs. 3. Meichsner. tom. 2. l. 1. decis. 4. Gylman. symphor. tom. 1. l. 2. vot. 1. n. 119. fol. 96. in fin. Wesemb. cons. 198. n. 1. Klock. de contrib. c. 4. n. 120. seq. et n. 332. seq. Idque rerum judicatarum authoritate in Camera Imperiali saepius fuisse confirmatum, scribit Buxtorff. apud [note: 6.] Klock. de contrib. consil. 2. art. 1. fol. 24. Atque hoc exemplo Nobilium immediate Imperio subjectorum quibus jus collectandi competere, tradunt per d. l. omnes. 12. C. de oper. publ. l. 1. §. quod si nemo. ff. quod cujusque univers. nom. Rosenth. de feud. c. 5. concl. 74. n. 6. et ibi in not. lit. e. Bocer. de collect. c. 5. n. 7. seq. Nolden. de stat. nobil. c. 17. n. 115. Joh. Wurmser. [note: 7.] de jur. publ. exerc. 6. quaest. 3. Nec non exemplo Civitatum mixtarum, sive illarum, quae certis pactis et conditionibus alicui subjectae sunt, cum enim hae in expressis tantum articulis teneantur, ad reliqua vero non expressa, jurisdictionem et libertatem retineant, ut supra l. 1. c. 3. n. 35. dictum est, consequans esse, easdem quoque collectas imponere posse, absque Principis concessione, tradit Klock. de contribut. c. 4. n. 96. seq.

Imo etiam Civitates provinciales sive municipales, si Regalia, vel etiam jurisdictionem civilem et ordinariam saltem ex peculiari privilegio, consuetudine, praescriptione habeant, necessitate exigente, absque consensu superioris, suis civibus collectas imponere posse, cum Regalia et jurisdictio apud civitates et oppida esse possint, sine praejudicio universalis jurisdictionis, quam Princeps ibi habet, tradunt Rol. a Valle cons. 1. n. 142. vol. 2. Cravet. cons. 673. n. 15. Pruckman. de regal. c. 5. n. 8. Klock. d. c. 5. n. 100. et 101. Quod si vero civitates municipales, nec simplicem jurisdictionem, neque Regalia obtineant, nihilominus easdem, uti et quamlibet aliam universitatem et villam Regalibus et jurisdictionibus destitutam, justa et legitima causa, nec non decreto, sive consensu totius universitatis accedente, sine licentia superioris, semetipsos ad voluntariam collationem obstringere, et ob onera universitatis sustinenda, collectas, accisias, datias, gabellas, Schoß, Steuer, Umbgelt, Marcktgelt, indicere et colligere posse, ipsa ratio suadet. Cum enim ejusmodi civitatibus et universitatibus rerum quarundam administratio, puta viarum, pontium, murorum, etc. reparatio commissa sit et incumbat, per consequentiam etiam ea ipsis permissa sunt, sine quibus antecedens, puta administratio, sive reparatio illa expediri nequit, ita ut etiam coercitione aliqua ejusmodi collectam exigere possint, nec opus sit, omnes et singulos, vel etiam superiorem consentire, sed sufficiat illos in universitatis constitutionem consensisse, per l. 1. §. fin. et ibi gloss. verb. proconsul. in fin. ff. quod cujusque universit. Thesaur. decis. 257. n. 1. seq. Mantic. de tacit. conv. l. 3. tit. 10. n. 65. Köppen. decis. 60. n. 17. et 18. Tusch. lit. O. concl. 123. n. 2. seq. et lit. V. conel. 33. n. 9. Nicol. Losae. de jur. univers. c. 9. n. 1. seq. Wesemb. cons. 198. n. 39. vol. 1. Rosenthal. de feud. c. 5. concl. 75. n. 1. lit. c. Heig. 1. quaest. 17. n. 45. Ziegler. §. Civitas. concl. 1. n. 42. seq. Klock. d. c. 5. n. 103. 106. et seq. Maul. de homag. tit. 9. n. 6. Besold. delibat. jur. ex l. 3. pandect. quaest. 25. fol. 314. ubi addit, quod licet collectarum impositio ad Regalia spectet, ac proinde universitatibus et municipiis Regalibus destitutis hoc jus non aliter competere videatur, nisi Principis vel superioris consensu vel speciali privilegio, hoc tamen intelligendum esse de generalibus collectis, quae propter totius Imperii, vel integrae alicujus provinciae necessitatem vel utilitatem publicam exiguntur, et Regalibus accensentur, secus vero esse quoad aliam collectarum speciem, quae nimirum ad Regalia non spectant, sed ob particulares causas, et necessitatem earum rerum exiguntur, quarum administratio et cura universitati, vel a Principe, vel consensu eorum, qui sunt de universitate, est permista, quarum exigendarum facultas, ad jus universitatis, eorumque potestatem, qui universitatem repraesentant, vel administrant, ex consequenti pertinere debet, arg. l. 2. ff. de jurisd. cum aliâs sine ea Universitas administrari non possit, exemplo Decurionum, quibus conceditur potestas

a civibus exigendi collationem, ad muros vel novos faciendos, vel veteres renovandos, propterea, quia moeniorum cura ad eorum administrationem pertinebat. l. omnes. 12. C. de oper. publ.

[note: 9.] Competit autem Civitatibus Imperialibus jus collectandi hodie vigore Regalium superioritatis territorialis et jurisdictionis. Nam collectas hodie esse de regalibus, tradunt Bald. in l. cum multa. num. 5. C. de bon. quae liber. Chassan. in consuet. Burg. rubr. 1. §. 4. in princ. n. 10. vers. est istud jus. Myns. rusp. 1. n. 97. et 98. decad. 11. Schneidew. de feud. part. 2. n. 109. et part. 5. n. 119. Wesemb. cons. 27. n. 20. vers. aliis tamen magis. et n. 24. et cons. 45. n. 8. et 20. Rulant. de Commiss. part. 4. l. 2. c. 6. num. 1. Sixtin. de regas. l. 2. c. 14. n. 17. seq. Klock. de contribut. c. 3. n. 137. et vol. 1. cons. 10. n. 683. seq. et n. 721. Rosenthal. de feud. c. 5. concl. 74. Cothm. cons. 94. n. 124. vol. 3. et cons. 43. num. 253. seq. vol. 4. Et collectarum, Gabellarum et contributionum, tam ordinariarum, quam extraordinariarum exactionem, juri [note: 10.] territoriali adhaerere, docent per c. cum olim. c. omnis anima. X. de censib. c. magnum. caus. 11. quaest. 1. l. competit. C. de praescript. 30. vel. 40. annor. l. si quis super. C. fin. regund. l. 1. C. de superior. l. nulli. 28. C. de Episc. et Cler. l. rescripto. §. fin. ff. de muner. et honor. Knich. de jur. territ. c. 3. num. 323. seq. et in epops. n. 265. Meichsn. tom. 1. l. 1. decis. 48. n. 10. fol. 856. et tom. 2. l. 1. decis. 6. n. 24. fol. 617. et tom. 3. decis. 1. n. 13. seq. Rulant. de Commiss. part. 4. l. 2. c. 6. n. 1. seq. Wesemb. cons. 62. n. 12. Mager. de advocat. cap. 10. n. 183. seq. Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. n. 150. seq. Matth. Steph. de jurisd. l. 2. part. 1. c. 7. n. 453. seq. Thom. Michael. de jurisdict. concl. 48. lit. c. Sunt enim collectae superioris et sublimioris dominii, et eminentiae symbola, d. l. nulli. 28. C. de Episcop. et Cler. d. c. 2. de censib. Petra. de fideicommiss. quaest. 12. num. 168. Knich. d. c. 3. n. 324. Mingius de superior. territ. concl. 75. Gail. 1. obs. 21. n. 9. Vultej. 3. Marpurg. cons. 35. n. 39. Quae a subditis praestantur in recognitionem subjectionis et universalis dominii, d. c. magnum. caus. 11. quaest. 1. Wesemb. cons. 27. num. 20. et 27. seq. Schurff. cons. 59. n. 26. cent. 1. Mod. Pistor. cons. 9. n. 19. vol. 2. Imo in signum humanae et divinae subjectionis, d. c. magnum. Knich. d. c. 3. num. 326. Vultej. d. cons. 35. n. 39. Et sic onerum et collectarum fundamen vocat superioritatem et jurisdictionem, Decian. cons. 41. vol. 1. Cothman. cons. 11. n. 43. Thom. Mich. de jurisd. concl. 48. lit. C. Mager. de advocat. c. 10. n. 180. Etquod collectae civili et ordinariae jurisdictioni adhaereant, docent Cravet. cons. 662. n. 10. Natta cons. 626. num. 78. Thom. Mich. d. lit. C. Klock. de contrib. c. 3. num. 15 6. Sicuti e contra, hujusmodi onerum impositione cessante, ipsa quoque subjectio et jurisdictio cessare intelligitur, per l. fin. §. fin. ff. de legat. 3. Matth. Steph. de jurisd. l. 2. part. 1. c. 7. n. 456. Mager. d. c. 10. n. 188. Quemadmodum [note: 11.] enim jus imponendi tributa et collectas arguit superioritatem et dominium, sic eorundem solutio et praestatio subjectionis

tessera est, eamque probat, e. 2. x de cenfib* Cravet. cons. 195. n. 1. Mascard. de probat, concl. 948. n. 1. seq. Petra. de fideicomm. quaest. 12. num. 168. et 406. Mynsing. decad. 11. resp. 1. n. 97. Mager. d. c. 10. n. 187. et ibi alleg. Et quidem collectas non imponi et exigi posse, nisi a Pricipe, et ab eo, qui jurisdictionem et jura superioritatis habet, statuun Matth. Steph. d. c. 7. n. 459. Vultej. 2. Marpurg. consil. 30. n. 10. et 3. cons. 35. n. 143. Mager. d. c. 10. num. 183. seq. Et non nisi subjectis ratione bonorum in cognitionem superioritatis imponuntur, Vultej. d. cons. 35. num. 144. Schurff. cons. 59. n. 26. cent. 1. Meichsn. tom. 3. decis. [note: 12.] 1. n. 14. Mager. d. c. 10. n. 187. Indeque collectam nihil aliud esse, quam fructum jurisdictionis, definit Egid. Thomat. de collect. c. 4. n. 19. Mod. Psit. part. 2. quaest. 91. Meichsner. d. decis. 1. n. 15. Unde per solutionem collectarum et contributionum probatur subjectionis qualitas, per quam jus territorii fundatur, c. recepimus. X. de privileg. c. tributum. caus. 11. quaest. 1. C. illud. caus. 10. quaest. 30. l. nulli. 28. §. quod si in vico. 4. C. de Episc. et Cler. Gail. de arrest. c. 7. n. 14. Mager. d. c. 10. numer. 183. [note: 13.] Ziegl. §. Landsassii. concl. 1. n. 157. Iisdemque jurisdictionem probari docent Hier. de Monte tract. fin. reguud. c. 52. n. 8. Menoch. retin. poss. remed. 3. n. 583. Mascard. d. concl. 948. n. 1. nisi ex speciali quadam conventione, vel privilegio expresso vel tacito jus collectandi alicui competat, tum enim ratione territorii, [note: 14.] et ordinario superioritatis jure deberi dici nequit, Decian. cons. 41. vol. 1. Matth. Steph. d. l. 2. part. 1. c. 7. n. 461. Ziegl. d. l. n. 158. et dicuntur munera conventa, nec sunt de regalibus, nec jure superioritatis, Klock. d. cap. 3. n. 107. et seq. et c. 5. n. 104. Bocer. de collect. c. 5. n. 6. seq. Unde quoque villa, vel vicus, illi civitati subjectus esse dicitur, cui tributa persolvit, arg. §. si quis igitur. auth. quib. mod. natur. effic. Et civitates esse in possessione et proprietate villarum et castrorum, a quibus collectas accipiunt, docet per d. §. si quis igitur. et l. in forma. 4. §. is vero. 2. C. de natur. lib. Bald. cons. 61. col. 3. part. 2. Zas. cons. 16. n. 3. et solutionem census ordinariam superioritatis jurisdictionem arguere et probare, villam de ejus esse territorio, cui exhibetur, multis adstruit, Knich. de jur. territ. c. 3. n. 310. seqq. Ex quo gabella cauponaria, quae potulentorum nomine, vulgo Umbeglt, solvitur in recognitionem superioritatis, et subjectionis tessera reputatur, Knich. d. c. 3. n. 331. nisi moribus aliud introductum, et talis gabella ad bassam solum jurisdictionem pertinere deprehendatur, per tradita Gylman. rer judicat. l. 1. decis. 37. n. 26. et symphor. tom. 1. part. 1. tit. 2. fol. 99. in princ. De qua gabella, vide infra. c. 19. per tot.

AD LIB. II. C. XVII. ad n. 4 -14.

Mirum est, Autorem in hac quaestione non altegasse art. VIII. §. 4. Instrumenti Pacis Osnabrugensis, quo jus collectandi et inde dependentia jura nominatim Civitatibus Imperialibus tribuuntur, eaque decisione omne, quod in hac re oriri posset, dubium tollitur.

[note: 15.] Quamvis autem sint, qui collectas ad merum Imperium referunt, Referens apud Gylman. symphor. tom. 1. part. 1. tit. 2. vot. 1. n. 73. seq. fo. 82. Meichsner. tom. 2. l. 2. decis. 4. n. 131. seq. Wesembec. cons. 27. n. 20. et cons. 45. num. 2. seq. Bidembach. nobil. quaest. 7. n. 3. vers. de collectis. Rectius tamen illae civili et ordinariae, sive bassae et inferiori jurisdictioni, der Vogteylichen Obrigkeit, adnumerant, per l. munus. ff. de V. S. Cravet. cons. 662. n. 10. Natta cons. 636. n. 78. Thom. Michael. de jurisdict. concl. 48. lit. c. Schurff. cons. 59. n. 2. cent. 1. Maul. de homag. tit. 9. n. 21. Petra de fideicomm. c. 12. n. 392. Et ubivis locorum consuetudine receptum esse, ut collectae pendantur ei, qui Vogteiam, sive bassam et inferiorem jurisdictionem habet, non vero potiunti mero imperio, tradunt Meichsner. tom. 1. part. 1. decis. ult. Mager. de advocat. c. 6. n. 631. Et quod jus collectandi separatum sit a mero Imperio, docent Thomat de collect. §. 2. n. 23. Wesembec. cons. 45. n. 8. Gylman. decis. Cameral. 51. n. 6. et 12. lib. 1. eorumque opinionem, qui collectas mero Imperio adscribun dudum explosam esse, et in causa Teutschenmeister contra Tonawerth. 10. Martii anno 1563. rejectam et late notatum esse, in causa Civitatis Spirensis contra Episcopum Spirensem, item Teutschenmeister contra Hailbronn, testatur Rulant. de commiss. part. 4. l. 2. c. 6. n. 1. et 8. Klock. de contrib. c. 3. n. 174. seq. Bocer. de collect. c. 1. n. 24. et c. 5. n. 10. Johan. Wurmser. de jur. publ. exerc. 6. quaest. 3.

ad num. 15.

Ad regalia et superiotitatem territorialem jus collectandi n. 9. recte retulit Autor; nune sui oblitus, bassam JCtionem et Vogteyam substituit, ineptissime.

[note: 16.] Definiri solet collecta, quod sit onus extraordinarium, quod necessitate, vel utilitate publica postulante personis pro rebus imponitur, Klock. de contribue. c. 2. n. 57. Et collectam extraordinarium esse munus, inde constat, quod incerta et irregularis sit ac secundum casus Reipubl. occurrentes, aliquando major, aliquando minor indicatur, l. rescripto. 6. et ibi gloss. in verb. incolis. ff. de munerib. l. in honoribus. 8. §. vacantium. 2. vers. qui muneris. et ibi Bart. n. 5. ff. de vocat. mun. Wesemb. cons. 27. n. 24. vol. 1. Gail. 2. obs. 52. Klock. d. c. 2. n. 98.

17. Hodierna Imperii formâ inspecta, collectae aliae sunt speciales, et hae vel circulares, vel provinciales, aliae Imperiales Circulares sunt, quas Imperii Circuli, eorum utilitatem erogant, Craiß-Steur, R. A. zu Augspurg de anno 1555. §. alsdann ferner. 78. seq. et de anno 1582. §. neben und über. 44. R. A. zu Regenspurg. de anno 1594. §. auff den Fall nun. 47. seq. Klock. d. l. c. 1. n. 230. Bocer. de collect. n. 3. n. 1. et per tot.

[note: 18.] Provinciales collectae, Land-Steuer sunt, quas Imperii Status et ordines pro utilitate provinciae, territorii, vel Civitatis, vigore Regalium et superioritatis, subditis et Civibus suis imponunt, Knichen. de jur. territ. c. 3. n. 203. 220. et 346. Gylman. symph. tom. 1. part. 1. tit. 6. vot. 7. Thom. Michael. de jurisd. concl. 112. Myns. decad. 7. resp. 64. Bocer. de collect. c. 4. n. 1. et 3.

[note: 19.] Imperiales collectae sunt, quae propter utilitatem totius Imperii indicuntir, Reichs-Steur, Reichs-Hülff, des heiligen Reichs Anlag, Gail. 2. obs. 53. Mod. Pistor. consil. 4. n. 1. l. 1. Bocer. de collect. c. 2. n. 2. Vel quae a Caesare, ex placitis Imperii et Statuum voluntate ac consensu, necessitate et utilitate publica postulante, ad pacem et tranquillitatem in Germania conservandam, Statibus, sive Ordinibus, ea tamen conditione imponuntur, ut eas a subditis suis exigere possint, et porro in certa loca ab Imperatore designata, in die Leg Stätte, mittant, Klock. d. c. 2. n. 136.

[note: 20.] Priscis temporibus Statuum et Ordinum Imperii Collectae, tributa et alia munera ad solum Imperatorem pertinebant, qui eadem ab Ordinibus eorumque subditis, necessitate urgente exigebat, 321. idque illis maxime temporibus, ubi Duces, Principes, Marchiones, Comites, Barones et alii Domini, non proprio, sed Imperatoris et Imperii nomine, provincis, Ducatus, Principatus, Comitatus et Baronias administrabant, horumque officia temporalia erant, ita ut tempore Imperatoris Friderici Barbarossae proventus Imperii annui fuerint Sexaginta tonnarum auri ex Germania et Italia, collectarum ex Civitatibus immediatis, ex portoriis, vectigalibus, teloniis, quae non erant Principum aut privatorum, sed Imperatoris et Imperii, Klock. de aerar. l. 1. c. 4. n. 54. confer supra. c. 4. n. 34. Et quidem morem antiquitus et a primis nostris Regibus introductum fuisse, ut Regibus et Imperatoribus, qui Germaniae imperabant, quotannis munera quaedam certa et ordinaria, ab immediatis Imperii ordinibus, maximis, medioxumis et infimis, quâ sacris, quâ profanis, in publicis et generalibus Comittis praesentarentur; quorum quaedam tributa a devictis gentibus, alia precaria a liberis, veluti Civibus, pro cujusque regionis genio et ingenio, offereban, refert Lehman. Chron. Spirens. l. 2. c. 39. fol. 147. Goldast. de Bohemia. lib. 2. c. 11. ubi addit, quod hujus rei vestigia quaedam remaneant, [note: 21.] in annuis Civitatum Imperialium collectis, vulgo Stätk-Steuer, dictis; quae Imperatori nostro, hodieque pensitari, et quarum occasione, ipsaemet Civitates, annuas illas praestationes, quas a suis Civibus, pro fortunarum modo ac conditione, singulatim exigunt, et steuras vocant, introduxerunt. Et ipsa experientia testatum facit, nullam Civitatem Imperialem reperiri, quae Imperatori Romano antiquis temporibuss certam annuam Collectam sive Steuram ordinariam non solverit, nec adhucdum solvat, nisi ab eadem sese liberaverit, teste Authore actor. Lindaviens. fol. 78. in med. Quae dicitur Reichs-Steur, der Stände Reichs-Schilling. Joh. Limnae. ad Capitul. Imperaet. Carolo V. art. 23. verb. Reichs-Steuer der Stätte. pag. 252. et de jur. publ. tom. 4. l. 7. c. 1. n. 80. ubi addit, hoc tributum annuum ordinarium, etiam tunc.

quando alia indicta sunt, non cessare, et hisce temporibus, ubi die Römer-Monat in Teutsche Monat conversi sunt, non minus, quam in quieto statu pendi debere. Et ex his collectis, sive Steuris ordinariis olim maximum compendium ad Imperatores rediit, sed postea pedetentim ita decrevit, ut hodie ad quindecim vel viginti millia florenorum redactum [note: 22.] esse dicatur Limnae. d. l. Quod detrimentum inde originem traxit, quando Imperetores nonnullis Civitatibus censum hunc benignitate, precibus, vel pretio inducti, in totum remiserunt; nonnullis vero partem ejus indulserunt, et caeterarum portiones aliis utendas fruendas concesserunt. Ita enim Argentoratum liberum est ab hac Steura, ut dictum est infra lib. 3. c. 51. n. 61. Eandem immunitatem anno 1417. ab Imperatore Sigismundo, tunc Constantiae concilii causa degente, non parva auri summa sibi comparavit Civitas S. Galli, teste Stumpff. in der Schweitzer-Chronick. lib. 5. cap. 8. Civibus Lindaviensibus ab Imper. Sigismundo anno 1415. haec gratia facta, daß Sie und ihre Nachkommen, Burger zu Lindaw, seiner Majestät, und dero Nachkommen an dem Reich zu jährlicher Reichs Steur 200. Pfund Heller, und nicht mehr fürbaß geben, und zu geben pflichtig seyn sollen, da sie vorhin vierdthalb hundert Pfund Heller zu jährlicher Stewr gegeben, Author. actor. Lindaviens. fol. 361. in med. ubi addit, daß die Burger zu Ysni, als sie sich von den Herrn Erb-Truchsessen zu Waldburg, als Inhabern der Herrschafft Trauchburg, ledig gemacht, und an das Reich ergeben, von Käyser Carl dem Vierdten dergestalt zu einer Reichs-Statt auffgenommen und erhöhet worden, daß sie Käys. Maj. und dero Nachkommen am Reich jährlich 100. Pfund Heller, auff Sanct Martins Tag, richten, gelten und bezahlen sollen, laut dessen darüber Teutsch und Lateinisch verfertigten diplomatis, de anno 1365. Ab eodem Imperatore Sigismundo, ist Haupten von Pappenheim, und dessen Erben, seiner getrewen Dienst halber verschrieben worden, die Steur der Statt Schwäbischen Werdt, Weissenburg und Alen/ sampt der halben Juden Steur zu Augspurg, anno 1429. Auctor. actor. Lindav. d. fol. 631. Wigulejus Hundt, in dem Beyrischen Stammbuch part. 2. rubr. Pappenheim, fol. 166. Ludovicus IV. anno 1329. Aurea Bulla Cremonae data, donavit universitatem Civium Augustanorum, inter alia etiam hoc Privilegio, ut pro debito Imperatori cum censu, cum tributo, non amplius, ut antea, quingentas, sed quadringentas nummi libras quotannis fisco dependeret, Crus. annal. Suevic. lib. 4. cap. 7.

[note: 23.] Imperator Maximilianus Eitelio Friderico de Zollern, ejusque haeredibus, Reutlingensium Steuram Imperialem in feudum ita concessit, daß jährlichen die Statt Reutlingen ihme dem von Zollern, ejusque haeredibus, Reutlingensium Steuram Imperialem in feudum ita concessit, daß jährlichen die Statt Reutlingen ihme dem von Zollern lieffern soll 205. Pfund und 70. Reichsgulden, und da dieses Lehen gelöset werden will, solle man solches dem Graffen von Zollern ein halb Jahr zuvor abkünden, und vor die Ablösung geben 5000. Reichsgulden, teste Jacobo Frischlino, in Beschreibung der Gräfflichen Zollerischen Hochzeit, de anno 1598. pag. 81.

[note: 24.] Steurae sive collectae Imperiales Civitatis Esslingensis olim fuerunt 800. librae Hallenses, ipsique Imperator Ludovicus anno 1330. privilegium concessit, hanc Steuram imposterum nunquam augeri debere. Et Imperator Sigismundus anno 1413. hanc Steuram Esslingensem concessit Protonotario suo Johanni Kirchern, propter servitia fidelia sibi praestita, et damna perpessa, datis tamen et solutis 4000. florenis Ungaricis, et 2000. Ducatis Venetis, et cencessa simul potestate steuram hanc aliis oppignorandi, eademque oppignoratio cum consensu omnium ac singulorum Electorum confirmata fuit. Hic Johannes Kircher anno 1414. jus hoc suum Senatui Esslingensi, praedictâ pecuniâ soluta, vendidit, sicuti ex ipsius Imperator. literis confirmatoriis constat: Wir Sigmund von Gottes Gnaden Römischer König, zu allen Zeiten Mehrer deß Reichs, und zu Hungarn, Dalmatien, Croatien, etc. König, bekennen und thun kund offenbar, mit diesem Brieff, allen den, die ihn sehen, oder hören lesen, Als Wirdem Ersamen Johanni Kirchern, Unserm Protonotarien, Secretarien und lieben getrewen, Unser und deß Reichs-Stewr, von den Burgern und der Statt zu Eßlingen jährlichen fallende, der mit Namen Achthundert Pfund Haller ist, für Sechstusendt Ungrischer Gulden und Venediger Ducaten verpfändet und versetzet haben, nach Inhalt Unser Königlichen Majestät Brieff darüber gegeben, und als derselbe Johannes für sich und sein Erben dieselben Sechs tusend Gulden und Ducaten, und die Pfandschafft und Rechte, die Sie uff der vorgenanten Steure, nach lute der vorgenanten Unser Brieve haben, den Ersamen Burgermeistern, Räthen und Burgern der vorgenanten Statt zu Eßlinlingen, recht und redlich fürbaß versetzet und verpfändet hat, nach Innhalt der Brieve darüber gegeben, daß Wir für Uns und Unsere Nachkommen, an dem Rich zu solcher Verpfändung und Versetzung, Unser gute Willen, Gunst und Verhengnus gegeben haben, und geben in Krafft diß Brieffs, und Römischer Königlicher Macht Vollkommenheit, und meynen, setzen und wollen, von Römischer Königlicher Gewalt, daß die vorgenanten von Eßlingen, und ihre Nachkommen, Burger daselbs, all die Rechte an den vorgenanten Sechs tusendt Ungarischer Gulden und Ducaten, und auch an der vorgenannten Pfandschafft, Versetzung, und den vorgenanten Brieffen darüber gemacht haben, sollen und mögen, die der vorgenant Johannes und sin Erben daran gehabt haben, und haben möchten, ohn alle gefehrde. Mit Urkund dieses Brieffs versiegelt mit Unser Königlichen Majestät Insigel, Geben zu Cremon im Lomparten, nach Christi Geburt Vierzehen hundert Jahr, und darnach in dem vierzehenden Jahre, deß nechsten Dienstags nach unserer Frauen Tag purificationis, Unserer Riche deß Ungrischen in dem Sieben und zwantzigsten,

[note: 25.] Anno 1415. Imperator Sigismundus Conrado Domino in Weinsperg, Civitatis Hallensis steuram Imperialem, sexcentum nimirum libras, pro sexcentum florenis, et Ulmensis Civitatis steuram septingentas et quinquaginta libras Hallenses, pro decem millibus florenorum, cum consensu Electorum oppignoravit. Verum postea praedictus Conradus propter aliquos Synsheimiae in mercatores Augustanos, Ulmenses, Constantienses, et alios eorum associatos, commissum in malam gratiam Caesaris incidisset, ipsum Imperator anno 1430. Noribergam convocavit, et per Commissarios Caesareos causam cognovit, et inter alia pro triginta mille florenis mulctavit, quam mulctam nonnullae Civitates ipsius nomine Norimbergae solverunt, [note: 26.] ejusque causa Conradus de Weinsperg Steuram hanc Ulmensem et Hallensem sibi oppignoratam Civitatibus istis cessit, quam etiam nunc a Civitate Ulmensi et Hallensi singulis annis circa festum Martini recipiunt, certis portionibus. Quamvis autem tam Hallenses, quam Ulmenses, multis annis portiones suas in auro, et loco 600. librarum Hallenses singulis annis 363. florenos aureos et 42. Crucigeros solverint, hi vero successu temporis portionem hanc in auro imposterum solvere recusarent, amicabilis de hoc facta fuit compositio, ex postfacto autem Ulma ab hac Steura usque ad paucos Crucigeros se liberavit.

[note: 29.] Circa annum 1360. Civitates Imperiales Sueviae pleraeque fere ab Imp. Carolo IV. redemerunt Landvogteias, annuas Steuras, Praeturas, accisias et alia Imperatoribus in Civitatibus et monasteriis jura competentia, et simul impetraverunt, quod hujusmodi jura redempta imposterum ulterius oppignorati non debeant.

Anno 1364. hat Käyser Carl der IV. Graff Ulrichen zu Helffenstein, den ältern, Landvogt in obern Schwaben, und seinen Erben, das Amman Ampt in der Statt Buchaw, und die gewöhnliche Steuren, die sie ihrer Majestät, von deß Reichs wegen, schuldig seynd zu geben, und das Amman Ampt in der Marck zu Altdorff, und auch die gewohnliche Steur/ die sie jährlich geben, und die Vogtey über deß Gotteshauß Leuthe zu Weingarten, und die gewohnliche Steur, die sie jährlich geben, und die Freye auf der Heyde, und auch die gewöhnliche Steur, die sie jährlich geben, und den See, der auff der Leutkircher Haide gelegen, und die Kellehöffe vor Lindaw, auch mit der Steure und Gelte, daß sie jährlich geben, umb 3000. Pfund guter Heller, auf die Wiederlösung versetzet, Auth. act. Lindav. fol. 1.

Ex quibus omnibus et aliis similibus facile colligitur, quod Civitates Imperiales ipsae olim, et semper hactenus collectas sive Steuras e Civibus et incolis suis, secundum ipsorum [note: 30.] bona et opes, receperint, et exinde Imperatoribus et Regibus Romanis, certam tantum partem pro ordinariis Imperii oneribus solverint, reliquum vero in Civitatis commodum et utilitatem converterint. Et hujusmodi modum tributa exigendi in superiori Suevia adeo communem factum esse, ut fere omnes communitates eodem fuerint usae, seye in obern Schwaben so gemein worden, daß schier alle Gnossen der Landleuth, in den Wallgöwischen, Nebelgöwischen und anreinenden Herrsch afften von dem Arleberg, dergleichen von Alters hergebracht, also daß die fürgesetzte einer jeden Gnoß, eine gewisse Anlag auff Leuth und Güter machen, davon sie ihrer Obrigkeit, jährlich eine bestimmte Summ, für die Ordinari-Steur reichen, und das übrige zu der Universität oder Commun- Dürfftig-keit verwenden und anlegen, testat. Auth. act. Lind. fol. 78. circa med.

ad n. 16-30.

Edidit Schilterus Instit. Iur. Publ. T. II. append. p. 99. seq. Catalogum der Reichs-Städte-Steuren, quales fuerunt tempore Ruperti Caesaris, ex quo patet, jam tum plures ex illis oppignoratas fuisse. Inde vero a Caroli V. tempore singulis Imperatorum Capitulationibus provisum est, de iis reluendis. v. MULDENERI Capit. Harmon. Art. 28. et Cap. Car. VI. Art. XI. Acta quaedam novissima habentur in der Staats-Cantzley T. XLV. p. 739. seqq.

[note: 31.] Atque inde etiam modernam ordinariam Civitatum Imperialium Steuram, sive collectam annuam, quam magistratui Cives singulis annis exsolvere tenentur, die ordentliche Jahr-Steur, natam esse, verisimile est. Ex antiquissima enim observantia et longissima Consuetudine Civitates Imperiales habent jus exigendi certam collectam, de bonig et possessionibus civium suorum, in ordinarios et extraordinarios ac quotidianos Reipublicae usus et negocia impendendum, quae dicitur Stira, sive Steura, Steur, Schatzung, Schoß, Losung, Bede sive Bethe, et alibi, veluti Argentinae, Stallgelt. Et haec collecta sive Steura Civitatum Imperialium, ordinaria est, utpote quae certam quotannis semel, vel saepius etiam recurrentem et regularem habet praestationem, certoque tempore in numerata pecunia, exigi et exsolvi solet.

[note: 32.] Et haec Steura sicuti et alia collecta solvitur. 1. de omnibus civium bonis immobilibus, l. neque stipendium. 13. ff. de impens. dotal. l. usufructu. 7. §. 2. l. si pendente. 27. §. si quid. 3. ff. de usufruct. l. sine. 32. §. Lucius. 6. ff. de administr. tut. l. fructus. 13. C. de act. empt. l. 2. l. 3. C. de annon. l. fin. C. sine cens. l. forma. 4. §. in servis. 5. ff. de censib. l. forma. 4. §. in servis. 5. ff. de censib. l. fin. de immun. nem. conced. Myns. decab. 15. resp. 1. n. 30. Cothman. cons. 11. n. 165. vol. 1. Bocer. de collect. cap. 17. n. 57. et seq.

[note: 33.] II. De bonis quoque mobilibus, ex quibus fructus percipitur, R. A. zu Speyr. de annno 1542. §. und nemblich sollen. 51. et seq. §. doch sollen. 35. seq. §. dieweil aber. 68. R. A. de anno 1544. §. und nemblich sollen. 27. seq. et §. doch sollen. 43. d. l. forma. 4. §. in servis. 5. ff. de censib. l. fin. C. de immunitat. AEgid. Thomat. de collect. §. subjiciunt. n. 31. Veluti de animalibus, equis, bobus, vaccis, ovibus, suibus, et similibus, AEgib. Thomat. d. l. §. vendentis. n. 6. seq. Klock. de collect. cap. 11. n. 60.

[note: 34.] III. De nominibus et actionibus in rem, l. de litibus. §. haec. de reditibus. et ibi Bart. n. 41. C. de agricol. Klock. de contribut. cap. 11. n. 68. et cap. 17. n. 64. quae dicuntur esse de loco, de quo est persona creditoris, Klock. d. cap. 11. n. 73. seq.

[note: 35.] IV. De censibus et reditibus annuis, von jährlichen Gütern und Zinßgeltern, Klock. d. c. 11. n. 69. seq. et cap. 17. n. 65. et 67. confer R. A. zu Speyr. de anno 1542. §. es sollen auch. 53. seq. R. A. de anno 1544. §. und dieweil. 31. et §. und damit. 36.

[note: 36.] V. De mercibus mercatorum. l. filii. §. fin. ff. ad municipal. l. munerum. §. patrimoniorum. ff. de munerib. l. semper. §. negociatores. 3. §. negociatio. 8. ff. de jur. immun. l. negociantes. 7. C. de excusat. muner. Cothman. 1. cons. 11. n. 166. Bocer. de collect. c. 10. n. 3. Klock. d. cap. 11. n. 86. seq.

[note: 37.] Non vero solvuntur collectae et Steurae, I. de praediis et aliis rebus sterilibus, d. l. forma. §. illam aequitatem. ff. de censib. Myns. 15. resp. 1. n. 30.

[note: 38.] II. Nec de pecunia otiosa, quae sterilis reputatur, arg. l. si possessor. ff. de petit. haered. Bocer. d. cap. 10. n. 67. Quod tamen secus est hic Esslingae, ubi etiam Ordinariae Steurae subjicitur pecunia numerata, das bare Gelt.

[note: 39.] III. Et quamvis etiam Cato in censibus capiendis asperâ in omnes censurâ fuerit, ut refert Plinius lib. 39. ornamenta, vestem muliebrem, et vehicula, quae pluris, quam quindecim aeris millibus venissent, in censum referre censores jusserit, Carol. Tapia in rubr. ff. de constit. Princip. c. 4. n. 44. et sic etiam preciosae supellectili collecta imponi possit, ut eo minus oneris ad plebem perveniat, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 96. n. 14. Nostris tamen moribus catenae et annuli aurei, margaritae, lapides pretiosi, aliaeque cleinodiae et ornamenta virilia et muliebria, ex quibus sola pompa, et gloria inanis resultat, et nulla commoditas percipitur, collectis et Steuris non subjacent, R. A. zu Speyr. de anno 1542. §. doch sollen von solchem. 55. et de an. 1544. §. doch sollen in solchem Anschlag. 43. Mynsing. decad. 15. resp. 1. n. 29. Bocer. de cap. 10. n. 68. Maul. de homag. tit. 9. n. 127. Klock. d. cap. 11. n. 22. et 63.

[note: 40.] Quod idem est IV. quoad magnatum et nobilium arma, supellectilem domesticam Haußrath, vasa argentea Silbergeschirr, vestes et alia, quae ad usum quotidianum spectant, R. A. de anno 1542. §. doch sollen. 55. et de anno 1544. §. doch sollen. 43. Bocer. d. cap. 10. n. 68. Et alias res, quae usu consumuntur, per l. 2. §. item agitatum. ff. ad L. Rhod. Klock. d. cap. 11. n. 67.

[note: 41.] V. Si Civis aliô demigret, et jus detractionis, den Abzug, solverit, de pecunia sibi adhuc debita, von Nachfristen, collectas solvere non tenetur, Wehner. pract. observ. verb. Nachsteur. vers. ob. Nachfristen. fol. 519.

[note: 42.] VI. Nec solvitur Steura, sive collecta, de bonis Ecclesiasticis et clericorum, l. placet. 5. et ibi Dd. com. C. de SS. Eccles. auth. item nulla. et l. omnes. 33. §. privilegiis. 7. C. de Episc. et cler. c. non minus. c. aedv. ersus. X. de immunit. Eccles. c. 1. eod. in. 6. Parlador. rer. quotid. cap. 3. n. 2. Petr. Greg. Tholos. de republ. l. 3. cap. 7. per tot. Tusch. lit. O. conclus. 138. Gylman. symph. tom. 1. part. 1. tit. 7. vot. 4. n. 15. fol. 460. Rulant. de commiss. part. 4. lib. 2. cap. 6. n. 31. Klok. de contrib. cap. 12. n. 1. seq. Maul. de homag. tit. 9. n. 52. seq. Carpzov. jurispr. consistor. lib. 2. tit. 19. defin. [note: 43.] 308. per tot. Quod etia, locum obtinet in hospitalibus, Xenodochiis, orphanotrophiis, nosocomis, et similibus locis piis, quibus pauperes, advenae. senes, pupilli, argroti, parentibus orbi, et id genus miserabiles personae recipiuntur, d. l. omnes. 33. §. privilegiis. C. de Episc. et cler. Klock. d. c. 12. n. 58. Adeo, ut Clerici non tantum quoad bona Ecclesiastica, sed etiam patrimonialia a collectarum et Steurarum oneribus immunes perhibeantur, per c. de immunit. Eccles. in 6. Natta cons. 280. n. 5. Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 3. cap. 7. sect. 8. Klock. d. cap. 12. n. 78. Exquo etiam in nonnullis civitatibus Imperialibus statuta extant, ne bona in Clericos et Ecclesiasticos alienentur, de quibus vide supra cap. 10. n. 53.

[note: 44.] Hujusmodi tamen Clericorum et Ecclesiasticorum bonorum immunitas non procedit, I. Si adventitia et inevitabilis necessitas publicas pensitationes exposcat, veluti si belli formido evidens obveniat, si hostes agros de populentur et devastent, si expeditio suscipienda sit contra Turcam, vel si quae alia clades Rempublicam urgeat et infestet, quia tunc Clerici unâ cum laicis collectarum oneri subjacent, l. unic. C. ut nem. lic. in empt. spec. l. neminem. 11. C. de SS. Eccles. l. cum ad felicissimam. 2. C. de quib. muner. vel praest. nem. l. nullus. 21. C. de curs. publ. et ibi Bart. c. 2. X. de jur. immunit. Tessaur. decis. Pedem. 234. num. 10. Maul. d. tit. 9. n. 53. seq. Klock. d. cap. 12. n. 212. seq. Carpzov. jurispr. consistor. lib. 2. tit. 19. definit. 309. n. 3. seq. Et hanc sententiam de Clericorum contributione tempore necessitatis solvenda, non solum usum Camerae, sed etiam consuetudinum totius Germaniae passim receptam comprobare, testatur Myns. 4. observ. 7. aliarumque curiarum praejudiciis firmat Klok. d. cap. 12. num. 216. seq.

[note: 45.] Et quidem Turcicas contributiones, Türckenhülff, Clericos non minus, quam alios, quantumvis maxime privilegiatos, solvere teneri, plurima Comitiorum decreta docent, R. A. de anno 1500. §. Item, ist auch angesehen. 29. et passim. R. A. de anno 1542. §. Und wiewol in dem jüngsten. 16. §. Und nemlich sollen. 51. et §. Es sollen auch alle Churfürsten. 66. R. A. de anno 1544. §. Und nemlich sollen. 27. §. Und dieweil nun. 31. et §. Und zu diesem Christlichen. 34. et §. Es sollen auch alle 38. R. A. de anno 1582. §. Und demnach sollen. 11. R. A. de anno 1594. §. Demnach sollen die Underthonen. 12. R. A. de anno 1598. §. Dieweil dann nun. 12. seq. R. A. de anno 1603. §. Nachdem es nun. 17. et §. Demnach sollen. 19. Klock. d. cap. 12. num. 218. seq. Et aliâs generaliter verum est, quod privilegium immunitatis, etiam verbis generalibus conceptum, non comprehendat collectas ob bellum, vel aliam necessitatem publicam, indictas, l. in honoribus. §. qui muneris. ff. de vacat.

mun. l. 1. C. eod. Klock. de contrib. cap. 16. sect. 1. n. 130. Bocer. de collect. cap. 11. n. 50. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 14. n. 125. seq. Hieg. 1. quaest. 18. n. 26. Mynsing. 4. obs. 70. Schrad. de feud. part. 10. sect. 1. n. 130. Besold. cons. 79. Johan. Wurmser. de jur. publ. exerc. 6. quaest. 6. Gail. 2. obs. 52. n. 26. Carpzov. jurisprud. consist. tit. 19. defin. 309. n. 5.

[note: 46.] II. Idem est, quoad refectionem viarum, pontium, aggerum, fossarum, pomoeriorum, pectoralium et murorum, uti et putei communis in vicinia existentis, nam et pro hac, uti et pro lite termini, pastusque et similium, quae in bonum commune, utile et necessarium cedunt, Clerici et Ecclesiasticae personae subsidia de jure conferre tenentur, l. ad instructionem. 7. C. de SS. Eccles. l. fin. C. a quib. mun. nem. lic. l. absit. C. de privil. dom. Aug. Cacheran. decis. 68. n. 4. Schurff. 1. cons. 42. n. 40. seq. Annae. Robert. 2. rer. jud. cap. 3. Lather. de censu. lib. 1. cap. 4. n. 3. Husan. de homin. propr. cap. 8. n. 127. seq. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 81. n. 2. Maul. de homag. tit. 9. n. 54. Klock. d. cap. 12. n. 224. seq.

[note: 47.] III. Si consuetudo bona quoque Ecclesiasticorum collectis supponat, Petra de potestat. Princip. cap. 4. part. de consuetud. n. 1. Natta cons. 501. Maul. d. tit. 9. num. 56. Klock. d. cap. 12. num. 229. seq.

[note: 48.] IV. Vel si statutum extet, ut omnia bona immobilia Statuentium jurisdictioni subjecta sint tributaria, oneribusque et collectis, tam praesentibus, quam futuris obnoxia, nam et hoc casu bona etiam Clericorum, quocunque titulo ea ad ipsos perveniant, collectis subjacere, docent Petra d. cap. 4. part. de volidit. stat. 2. n. 1. Cravet. de antiquit. temp. part. 4. §. fin. n. 9. Maul. d. l. n. 55. Klock. d. l. n. 245. seq.

[note: 49.] Ita Civitas Imperialis Esslingensis, ex privilegio Imperatoris Ludovici, de anno 1345. habet jus collectandi Clericos de bonis possessis et Steurae subjectis, ubi haec habentur verba: Was Gutes die Clöster und Leyen-Pfaffen an sich fürbaß gewinnen, in was Weg und Weiß, und die dem Kayser und dem Reich vor, ehe es in ihrer Gewalt kommen, Steurbar seynd gewesen, dieselben Clöster und Pfaffen sollen bey derselben Steur bleiben, und fürbaß keine Freyhung geniessen, es geschehe dann mit Burgermeister, Rath und der Burger willen. Et huic Civitati Esslingensi idem Imperator Ludovicus anno 1330. privilegium concessit, ne bona immobilia ullo modo in Clericos alienentur, de qud vide infra lib. 3. cap. 13. num. 62. Atque ita etiamnum hodie nonnulli Episcopi, Abbates et Monasteria, de aedificiis et aliis nonnullis bonis, in Esslingensium territorio sitis, von ihren in Eßlingischer Marckung und Gebieth gelegenen Closter - Höfen und Gütern, ordinarias Steuras singulis annis exsolvunt, et si quae bona de novo adquirunt, de iisdem quoque annuam Steuram ordinariam exsolvere tenentur. Et cum regulariter bona illa, quae ordinariae Steurae subjiciuntur, etiam aliis collectis et contributionibus subjecta sint, ideo etiam ab hisce monasteriis, eorumque bonis, in Esslingensium territorio sitis, belli hisce temporibus extraordinariae contributiones et collectae exactae, et a plerisque solutae, earumque nomine transactiones et amicabiles compositiones initae sunt, atque illi, qui collectas et contributione hujusmodi exsolvere denegarunt, milites hospitio recipere, jussi fuerunt, seynd mit Quartier und Soldaten beleget worden.

[note: 50.] V. Tenentur quoque Clerici et personae Ecclesiasticae ad collectas et contributiones, si bona eorum allibrata et adscripta sint in aestimo universitatis, Luc. de Penna in l. fin. C. de exact. tribut. Angel. cons. 244.

[note: 51.] VI. Idem est, si Clerici mercimoniam, aliosque contractus lucrativos exerceant, Tuschus pract. concl. lit. O. conclus. 126. n. 16. Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 2. cap. 45. num. 16. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 14. n. 113. Klock. de contrib. cap. 12. n. 253. seq.

[note: 52.] VII. Quod si quoque praedia Ecclesiastica ad Laicos perveniant, libertatem amittunt, Bart. in l. locatio. 9. §. fin. ff. de publican. et vectig. AEgid. Thomat. de muner. patrimon. §. non obstant, quae supra n. 21. fol. 181. Bocer. de collect. cap. 11. num. 25. seq. Maul. de homag. tit. 9. n. 100.

[note: 53.] VIII. De bonis quoque patrimonialibus Clericos et Ecclesiasticos tributa et collectas solvere teneri tradunt Ludov. Molina. tract. 2. de justit. disp. 31. concl. 6. Coler. de process. execut. part. 1. cap. 3. n. 206. Tiraquel. de retract. consanguin. §. 32. gloss. un. num. 80. et 81. Joh. Gerhard. in loc. de magistrat. polit. §. 440. pag. 1238. Frideric. Balduin. de casib. conscient. libr. 4. cap. 12. cas. 14. Carpzov. lib. 2. jurisprud. consistor. tit. 19. definit. 311. per tot.

[note: 54.] Steura sive collecta haec Civitatum Imperialium solvitur ab omnibus et singulis civibus et subditis, adeo, ut subditi et cives in loco domicilii teneantur etiam bona sua alibi, extra collectantis et magistratus territorium sita, in aestimationem deducere, et de iisdem Steuras et collectas in loco domicilii solvere, nec sufficiat illa profiteri, quae magistratus jurisdictione coercentur, per l. rescripto. 6. §. fin. l. munerum. §. patrimoniorum. ff. de munerib. l. un. C. de mulier. Ant. Gabriel. com. concl. lib. 6. tit. de jur. immun. conclus. 2. num. 1. et 2. Tiraquel. de primogen. quaest. 46. n. 19. Gail. 2. observ. 53. n. 10. Myns. 5. observ. 22. num. 2. et 3. confer Besold. 4. cons. 152. per tot. Bocer. de collect. cap. 9. n. 5. et seq. Klock. vol. 1. cons. 28. n. 354. seq. Et pro hac sententia in causa Teutschen - Meister contra Thonawerth, in Camera Imperiali decisum esse, testatur Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 80. lit. b. in fin. Quod etiam hîc Esslingae observatur.

[note: 55.] Et quamvis aliâs a collectis immunes sint forenses, l. rescripto. 6. §. fin. de munerib. et honor. l. libertus. 17. §. sola. 13. et ibi. Bart. ff. ad municipal. l. cum nec. C. de incol. Gail. 2. observ. 52. n. 13. Mynsing. 5. observat. 22. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 4. num. 72. Gylman. symph. tom. 1. part. 2. tit. 6. numer. 13. et 14. Maul. de homag. tit. 9. numer. 41. Klock. de contribut.

cap. 13. num. 1. seq. Hoc tamen maxime procedit, in collecta capitis, sive personali, utpote, quae subditis tantum, non etiam forensibus imponitur. l. 4. l. privilegio. C. de incol. l. libertus. 17. §. sola ratio. 5. et sola domus. 13. ff. ad municipal. Bocer. de collect. cap. 7. num. 6. et cap. 9. num. 9. Sicuti etiam in collecta mixta, quae personae pro rebus imponitur, a qua itidem forenses immunes esse, docet d. l. rescripto. 6. §. fin. vers. ult. ff. de muner. et honor. Gail. 2. observ. 52. num. 13. et observ. 13. in fin. Mindan. de process. lib. 2. cap. 45. num. 8. Bocer. d. num. 9. Secus vero se res habet in collecta, quae praediis tantum et possessionibus indicitur, ita ut ad hanc quoque forenses teneantur, in loco, ubi res sunt sitae, l. un. vers. ult. C. de mulier. l. forma. 4. §. is vero. 2. ff. de censib. l. rescripto. 6. §. fin. l. munerum. 18. §. patrimoniorum. 21. et §. seq. ff. de muner. et honor. Mindan. d. cap. 45. num. 8. Bocer. d. cap. 9. num. 9. in fin. ubi etiam num. 10. addit, domino territorii integrum non esse, collectam principaliter possessionibus tantum indicere, ut etiam forenses de suis in collectantis territorio sitis praediis eam solvere teneantur, per l. ne in potestate. 26. ff. de arbitr. l. 2. §. item si extra. vers. aut [note: 56.] erit. ff. de judic. Sicuti etiam forenses ad collectas tenentur, si publica utilitas eorum subsidia exposcat, ut si collectae pro tuitione praediorum, pascuorum, sylvarum, aliarumque rerum communium, ex quibus extranei praedia possidentes aeque utilitatem percipiunt, ac ipsi incolae et Cives, Gylman. symph. tom. 1. part. 2. tit. 6. vot. 6. n. 57. Sixtin. de regal. 2. cap. 12. num. 74. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 81. lit. b. Bocer. de collect. d. cap. 9. n. 10. et 18. et de regal. cap. 3. num. 231. vers. nisi forenses. KlocK. de contribut. cap. 13. num. 9. seq. per tot. ubi plures limitationes refert.

[note: 57.] Quamvis etiam Cives nonnulli, qui immobilia bona non possident, nihilominus tamen in recognitionem juris civici, et pro protectione, quotannis certam pecuniam solvere tenentur, aqua etiam viduae pauperes, et nihil fere in bonis habentes, immunes non existunt, earumque collecta dicitur, [note: 58.] der Wittiben-Steur. Nec hujus Steurae immunitas, in generali privilegio, etiam Ecclesiae concesso, venit, quia juri reverentiali renunciare non potest, per l. alia causa. 14. §. eleganter, 1. ff. solut. matrim. Zas. ad l. maritus. 12. numer. 33. ff. solut. matrim. Author Actor. Lindaviens. fol. 632. post med.

[note: 59.] Artifices quoque, venatores, piscatores, et quilibet alii opifices et negociatores, pro ipsis artificiis et negociationibus suis, eatenus contributionum munus sustinere debent, quatenus artificiorum ascendit aestimatio, in tantum enim unusquisque ad collectam succurrere debet, quantum fert modus suae possessionis, et virium suarum, et non ultra l. 1. C. a quib. muner. nem. lic. exe. l. 2. C. de annon. l. fin. C. de immunit. nem. conced. l. 1. C. de muner. patrim. Et ita ratio pensitationis hujus ineunda est, ut eis necessaria pro corporis sustentatione reserventur, arg. l. suo victu. l. pen. ff. de oper. libert. Tusch. lit. C. conclusion. 449. num. 2. Bodin. de republ. lib. 2. cap. 2. ubi ait: qui sua industria sibi opes et pecuniarum vim maximam coegerunt, a tributis immunes esse non oportet, dum adversus tenues id fiat modice, vel etiam intra modum, ne bonis artibus et industriae bellum indici videatur. Et maxime in Steuris et collectis imponendis attendendum esse, ad cujusque civis opificium, artificium et negociationem, et quomodo quisque se suosque honeste alere et sustentare, et quicquam prae aliis lucrari possit, ipsa ratio dictitat, et aequitas, cum videamus, quam plurimos cives multis bonis, aedificiis et praediis locupletatos, et in aestimo magni aestimatos, nihil tamen inde lucrari, ac vix se suosque honeste sustentare posse, cum tamen e contra alii nulla bona immobilia possidentes, et parum contribuentes, longe plura lucrentur. Imprimis autem cum misellis istis rusticis et aratoribus, qui alienos agros colunt, vel quorum bona aere alieno gravata, mitius agi, nec ad eos, aliosque opifices omne tributorum genus protrudi debet; saepe enim nocet, si ad imbecilliora, sed tamen necessaria corporis membra omnes vitiosi defluant humores, post Althus. polit. cap. 11. n. 35. Klock. de contrib. capit. 11. numer. 98. et 99.

[note: 60.] Cum autem Civium bona, facultates et possessiones indies crescant et decrescant, in Civitatibus Imperialibus, sicuti et alibi, Steura et collecta ordinaria, vel singulis, vel certis quibusdam annis elapsis, renovari solet, ubi cives, juramento corporali praestito, omnia sua bona indicare, et scriptis comprehendere, et in censum referre teneutur, per l. meminimus. 2. C. quand. et quib. quarta pars deb. ex bon. decur. Quem morem in quibusdam Germaniae Civitatibus receptum, ut scilicet in bonis, maxime mobilibus (cum res immobiles nec latere facile possint, d. l. 2. c. quand. [note: 61.] et quib. quart.) censendis cujusque conscientia jurejurando obstringatur, probet Boter. de illustr. stat. et polit. lib. 7. cap. 7. Klock. de contribut. cap. 11. numer. 60. et 61. et cap. 17. n. 76. seq. Et hujusmodi collecta dicitur geschworne Steur.

[note: 62.] In genere autem collectas extraordinarias quod attinet, ut legitime indici et exigi possint, requiritur I. justa et rationabilis causa, sine qua cives et subditi extraordinariis collectis nullo modo gravari possunt, Parlador. lib. 1. rer. quotid. cap. 3. num. 5. Heig. part. 1. quaest. 18. numer. 6. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 14. numer. 47. Goeddae. 4. Marpurg. consil. 16. numer. 332. seq. Bocer. de collect. c. 1. numer. 3. seq. Klock. de contribut. cap. 7. numer. 3. sequent. Ita, ut Principes vel magistratus absque justa causa collectam imponens, mortaliter peccare dicatur, Cacheran. cons. 31. num. 22. seq. Nec charitativum subsidium sine justa et rationabili causa exigere possit, Franc. Marc. decis. 471. num. 1. part. 1. Sixtin. d. n. 47. Non enim concedendum est, Principum, aliorumque Magistratuum liberae voluntati permissum esse, utrum, quomodo et quando subditos

suos collectare velint. Omnes siquidem Doctores et Juris interpretes contrarium docent, et ad certas causas potestatem subditos collectandi revocant, idque non solum in Principibus, aliisque magistratibus inferioribus, sed etiam in supremo Principe procedere, docent per l. 3. l. fin. C. de stat. et imagin. l. un. C. de expens. Roland. a Valle. cons. 1. num. 51. Natta cons. 185. num. 1. Goeddae. 4. Marpurg. cons. 16. num. 470. Adeo, ut quamdiu justa causa, utilitas et necessitas publica non adparet, collectae, ut servitutis speciem habentes, omnino odiosae, et per impressionem, vi, metuque extorsae censeantur, Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 14. n. 56. Cothman. 1. consil. 11. n. 46. Bocer. de collect. cap. 1. n. 10. Menoch. 3. praesumpt. 126. n. 14. Klock. de contribut. cap. 7. n. 36. seq.

[note: 63.] II. Requiritur desectus ordinariorum redituum: ante omnia enim Princeps et magistratus proprium excutere debet marsupium, reditusque suos ordinarios expendere, quam ad extraordinarias exactiones perveniat, l. neminem. in fin. C. de SS. Eccles. Wesembec. cons. 45. n. 16. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 74. per tot. et concl. 79. n. 1. et 2. Schrader. de feud. part. 5. num. 119. Köppen. decis. 32. n. 2. Gail. de arrest. cap. 10. n. 12. Myns. 5. observ. 21. Bocer. de collect. cap. 1. n. 13. seq. Goeddae. 4. Marpurg. cons. 16. n. 341. seq. Klock. d. cap. 7. n. 4. seq. et vol. 1. cons. 20. n. 168. et cons. 28. num. 168. seqq.

[note: 64.] III. Requiritur subditorum consensus; Communis enim Politicorum schola docet, novas contributiones omnium Reipubl. membrorum consensu et communi decreto, in conventu publico indicto, fieri debere, Knichen. de jur. territ. c. 3. n. 22. Schurff. 1. cons. 59. Warem. ab Erenberg. de oner. subdit. cap. 7. Gail. de arrest. cap. 9. n. 19. in fin. Maul. de homag. tit. 9. n. 122. Bocer. de collect. cap. 4. n. 8. Klock. d. cap. 7. n. 20. seq. Ita enim Imperator Romanus in Capitulatione sua jurare tenetur, ne absque Statuum consensu, etiam necessitate urgente, nova tributa sive collectas imponat, Capitulat. Imp. Ferdinandi III. art. So offt auch. 14. Quod etiam in Regnis Galliae, Hungariae, Angliae, Daniae, Poloniae frequentari constat, ne scilicet absque ordinum consensu, ne scilicet absque ordinum consensu, et justa causa, nova tributa imponantur, Brut. in vindic. contra Tyran. quaest. 3. Hotom. in Franco Gall. cap. 15. n. 25. Bodin. de Republ. lib. 1. cap. 8. et lib. 2. cap. 2. Idemque in Austria per Archiduces etiamnum ita fieri, scribit Nicol. Bellus dissert. polit. tom. 1. disc. 31. §. omnes Archiducum. Et Hispaniarum Reges summa humanitate et moderatione tributa imponere, Plebis tribunis et subditis in Comitiis adprobantibus, testatur Parlador. 1. rer. quotid. cap. 2. Warem. ab. Erenberg. d. cap. 7. n. 23. Ex quo etiam in plerisque Germaniae provinciis, non nisi ex ordinum provicialium consensu et pacto, ac re publice et mature prius deliberata, ad ejusmodi onera perveniri posse, ipsa experientia docet.

[note: 65.] Quamvis autem hoc casu omnium, quorum interest, consensum requirant, Nicol. Losae. de jur. universitat. part. 3. cap. 9. num. 13. Ant. Faber. in Cod. lib. 9. tit. 29. defin. 28. Meichsner. tom. 4. decis. 27. num. 20. et tom. 2. sect. 1. fol. 638. seq. Multi tamen contendunt, verius esse, et sufficere, si major pars ordinum vel universitatis consentiat, ita ut haec minorem, non obstante ejusdem dissensu et contradictione, obliget, et ad id, quod a majore parte, quoad collectas, constitutum et approbatum, compellere possit, per R. A. de anno 1512. §. Es sollen auch die Churfürsten, 7. Regiments - Ordn. zu Wormbs, de anno 1521. §. Würde sich auch begeben, 12. R. A. zu Speyr, de an. 1542. §. Und diesem Obristen und Hauptmann. 25. R. A. zu Augsp. de anno 1555. §. Und damit die Obristen, 69. l. quod major. 19. ff. ad municipal. l. nulli. 3. ff. quod cujusque universit. l. nominationum. 45. C. de decurion. C. 1. X. de his. quae a major. part. capit. Guid. Pap. decis. 631. n. 8. Schrader. de feud. part. 10. cap. 11. numer. 2. in fin. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 75. num. 1. Tusch. lit. O. concl. 258. n. 37. Sixtin. de regal. cap. 14. num. 28. Bocer. de collect. cap. 4. n. [note: 66.] 8. Late Klock. de contribut. cap. 6. per tot. ubi an et quatenus in Consilio Imperiali generali, Circulorum ac Provinciarum, aliisque universitatum Conventibus et consiliis majora vota valeant, et major pars minori praejudicare possit, plurimis docet. Add. V. l. cons. 20. n. 193. usque 279. et cons. 28. n. 43. usque 119.

[note: 67.] IV. Collectae esse debent moderatae et possibiles, earumque modus ex facultatibus civium et subditorum, et necessitate Reipubl. semper metiendus est, l. omnes. 12. C. de oper. publ. Clapmar. de arcan. rerumpubl. 5. cap. 14. Bornit. de aerar. lib. 4. cap. 3. Klock. de contrib. cap. 17. n. 2. et cap. 18. n. 305.

[note: 68.] V. Indeque causa exactionis cessante, onera quoque removeri, et gravaminum praeter aequum cumulatorum suscipi debet allevatio, l. cura. §. deficientium. ff. de muner. et honor. l. ex facto. 43. ff. de vulgar. et pupillar. Klock. d. cap. 7. n. 104. seq.

[note: 69.] Legitima collectas indicendi causa in genere est publica necessitas et utilitas, Klock. d. cap. 7. n. 7. seq. et tom. 1. cons. 20. n. 169. seq.

[note: 70.] Speciales vero causae sunt, et olim fuit I. expeditio Romana ad consequendam Coronam Caesaream. Kömer - Zug zu Abholung de Käyserlichen Cron, de qua R. A. de anno 1521. §. Und als wir. et de anno 1522. in princ. Quae tanquam superflua post Carolum V. ab Augustissimis Imperatoribus Ferdinando I. Maximiliano II. Rudolpho II. Matth. I. Ferdinando II. et III. nunquam impetrata, et expeditio haec omissa fuit, propterea quod nihil realitatis per Pontificis coronationem Imperatoriae dignitati accedere, eosque sumptus adversus Imperii hostes utilius erogari posse putarint, Carpzov. de Capitulat. sive de leg. reg. German. cap. 2. sect. 9. n. 31. seqq. Klock. de contrib. cap. 1. n. 179. seq. Pro obtinenda enim et ornanda Pontificia Coronatione Status Imperii Imperatori in Italiam eunti, viginti millia Peditum, et quatuor millia Equitum, secundum taxam unicuique assignatam suppeditabant R. A. de anno 1521. §.

Auch haben uns Chur-Fürsten. Cujus expeditionis quoque meminit Sächsisch Lehen Recht, art. 8. his verbis: Wann die Teutschen einen König kiesen, und der denn gen Rom jiehet, zu der Weyhung, so sind pflichtig sechs Fürsten mit ihme zu ziehen, die die ersten in deß Reichs Kuhre seyn, der Bischoff von Maintz, und der von Trier, und der von Cölln, und der Pfaltzgraff von dem Rhein, der Hertzog von Sachsen, und der Marggraff von Brandenburg, durch das, daß dem Pabst wissentlich werde deß Königs rechte Köhre, auch soll damit ziehen ein jeglich Mann mit seinem Herrn, der deß Reichs Lehen-Gut von ihme zu Lehen hat, oder soll die Fahrt lösen mit dem zehenden Pfunde deß Zinses, den er jährlichen von ihme hat, Rudinger. cent. 4. observ. 38. Schneidewin. de feud. part. 4. num. 114. Limnae. de jur. publ. lib. 2. c. 4. num. 109. Carpzov. de Capitulat. cap. 8. sect. 6. num. 2. seq. Klock. de contribut. cap. 1. n. 171. seq. Cujusmodi solemnis et praepotens Comitatus non modo ad decus Imperatoris, sed et Principum Imperii spectabat, ut maxima splendoris pompa ingressus fieret in urbem Romam, festumque inaugurationis celebraretur, Melch. Goldast. in Bohem. lib. 2. cap. 15. in princ.

[note: 71.] Quamvis autem hodie expeditionis istius Romanae usus nullus existat, summa tamen militum taxata a Statibus Imperii in casu necessitatis praestanda mansit. Non tamen semper equitum et peditum praedictus numerus; sed si Imperatori aut Statibus, utilius pecunia, quam milite juvare visum fuerit, quisque eam pecuniam, quae ad alendum numerum taxatum sufficit, praestare tenetur, et quidem pro uno pedite quatuor, et pro uno equite duodecim floreni singulis mensibus solvuntur, R. A. de anno 1544. §. Und wiewol gemeine Stände, 5. seq. qui dicuntur Einfache Römer Monat. Et hodie communiter fere contributio secundum expeditionem Romanam, nach dem Römerzug, in pecunia numerata praestari solet, juxta computationem cujusque Status et Circuli, omnium Imperii procerum consensu factam, quae dicitur Imperii matricula, die Reichs - Matricul, quam exhibent Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 4. capit. 7. Wehner. pract. obs. verb. matricul. Et cum plures factae [note: 72.] sint matriculae, hodie ea servatur, quae anno 1521. communi Statuum Imperii consensu facta, R. A. zu Regenspurg, anno 1576. §. Wann auch zu Franckfurt, 99. Vid. supra lib. 1. cap. 12. n. 9. seq.

[note: 73.] II. Legitima collectandi causa hodie in Imperio Romano est, si Turca Imperio bellum movere conetur, quae vulgo dicitur Türcken - Hülff, Türcken - Steur, de qua in Constitutionibus Imperii passim.

[note: 74.] III. Idem est, si alius quisquam contra Imperium Romanum, vel ejusdem membra bellum moturus sit, qualis olim fuit collecta contra Gallum, Venetos, Anabaptistas, de qua Klock. de contribut. c. 7. n. 15.

[note: 75.] IV. Recuperatio Provinciarum ab Imperio avulsaru, Klock. d. c. 7. n. 226.

[note: 76.] V. Si Dominus in bello, pro patria certans ab hoste captus redimendus venit, arg. c. non satis. Dist. 68. c. 1 §. sed etiam. Quae sit prima causa benef. amit. Klock. d. c. 7. n. 10. seq. Bocer. de collect. cap. 6. num. 22. Maul. de homag. tit. 8. per tot.

[note: 77.] VI. Si Rex, Princeps, Comes, et id genus reliqui Dynastae et Domini, aere alieno laborent, idque non sua culpa, sed forte pro defensione Patriae, pro utilitate publica, et dignitatis nomine, vel a seipso, vel ab antecessoribus fuerit contractum, et non habeat de suo, unde solvat, nam tunc ad ejus exsolutionem, subditis collectam imponere posse Dominos territoriales, docent Chassan. in consuet. Burgund. rubr. 1. §. 4. verb. et sur les hommes. n. 33. Menoch. 2. arbitr. jud. cas. 178. num. 1. Petra de potest. Princip. c. 4. numer. 31. Tusch. lit. P. conclus. 128. num. 8. Wesembec. cons. 45. num. 4. et 39. part. 7. consil. 320. n. 17. et 18. Vultej. 3. Marpurg. cons. 53. num. 36. et Goeddae. 4. Marpurg. cons. 16. num. 289. seq. et num. 454. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 76. Bocer. de collect. cap. 6. num. 23. Maul. de homag. tit. 6. num. 3. Klock. de contribut. cap. 8. numer. 50. 84. seq.

[note: 78.] VII. Quamvis neque jure civili, neque feudali constitutum sit, ut Dominorum filias subditi suis sumptibus elocent, Petra de potest. Princip. c. 6. n. 78. Betsius de pact. famil. illustr. c. 6. fol. 195. seq. Bartolom. Museul. de success. convent. n. 227. Ern. Cothman. consil. 3. num. 300. seq. vol. 4. Köppen. decis. 32. per tot. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 77. per tot. Sixtin. de regal. l. 2. c. 14. num. 51. Besold. de success. reg. lib. 1. diss. 11. n. 10. Bocer. de collect. c. 6. n. 42. seq. Maul. de homag. tit. 9. n. 28. Klock. de contrib. c. 8. n. 27. seq. ita, ut ubi speciali privilegio, vel pacto, vel longissima consuetudine non fuerit receptum, hoc pro maritanda filia jus locum non habeat, Köppen. decis. 32. num. 9. Rosenthal. d. concl. 77. n. 2. lit. b Klock. d. c. 8. n. 29. seq. Sunt tamen, qui subditos ad hoc teneri asserunt, Guid. Pap. decis. 53. n. 2. seq. Tiraquel. de primogenit. quaest. 70. n. 2. Matth. Stephan. de jurisdict. l. 2. part. 1. c. 7. n. 462. Köppen. decis. 32. Mindan. de processib. l. 2. c. 45. n. 6. Goedd. 4. Marpurg. cons. 16. n. 250. Et universali Germaniae consuetudine a subditis hoc casu subsidia et collectas conferri, testantur Mynsing. 5. observ. 21. num. 4. Zas. de feud. part. 7. n. 50. Mindan. d. c. 44. n. 12. Vultej. 3. Marpurg. cons. 35. n. 40. Rosenth. d. conclus. 77. lit. a. Draco de orig. et jur. patric. c. 6. n. 7. Warem. ab. Erenberg. de subsid. regn. c. 4. num. 13. Ubi autem hoc jus receptum, tum demum illud admitti, si Dominus ex ordinariis suis proventibus, vel rerum suarum notabili diminutione filiae dotem congruentem constituere commode non possit, docent Menoch. arbitr. judic. cas. 181. n. 4. Tiraquel. de primogenit. quaestion. 69. n. 9. Mindan. d. c. 44. n. 12. Vultej. 3. Marpurg. cons. 35. num. 142. Bocer. d. c. 6. n. 56.

[note: 79.] VIII. Justa quoque collectandi causa est constructio et refectio murorum, itinerum, aggerum, pontium, horologicorum, aliorumque operum publicorum, l. omnes. 12. C. de oper. publ. l. ad instructionem. 7. C. de S. S. Eccles. l.

absit. 4. C. de priv. dom. August. late Klock. de contrib. c. g. per tot. Adeo. ut etiam forenses, qui domos in urbe, vel praedia et agros infinibus civitatis possident, ad hujusmodi collectas teneantur, d. l. ad instructionem. et ibi Dd. C. de SS. Eccles. l. un. in fin. C. de mulier. l. 4. §. is vero. 2. ff. de censib. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 14. num. 74. Bocer. de regal. cap. 3. n. 231. Klock. d. cap. 9. n. 63. et seq. ita, ut nulla immunitas, nec ulla dignitatis praerogativa ab hac collecta excuset, l. 1. et 2. C. de nov. non excus. Klock. d. cap. 9. n. 63. Et hoc casu per aes et libram patrimonii collectam imponendam esse, tenet Klock. d. l. n. 100.

[note: 80.] IX. Idem est, quoad refectionem Ecclesiarum, sive templorum, Klock. de contr. cap. 10. per tot.

[note: 81.] Formam et modum indicendi et distribuendi collectas quod attinet, ita imponendae sunt, ut aequaliter procedant, et in omnes decurrant, l. actores, et ibi Bart. et Bald. C. de exact. et tribut. ita ut locupletes plurimum, tenuiores vero minimum graventur, et qui plus habet, plus solvat, et qui minus, minus contribuat, l. forma. f. de censib. Klock. de con. tribut. c. 17. n. 91. seq. et n. 124. seq. neque cives quoad realia onera minus gravandi, quam rurales, Alex. Raudens. de analog. l. 1. c. 40. n. 119. Sicuti nec forenses prae civibus, qua in re hisce temporibus plurimum peccari videmus, ubi universitates et magistratus interdum majora onera forensibus suis imponunt, quam civibus et subditis, qui tamen plus protectionis et commodi sentiunt, Klock. d. c. 17. n. 46. seq.

[note: 82.] Hodie, si ipsae universitates et cives de distributione collectarum inter sese convenire nequeant, a magistratu loci et Domino territorii Censores sive peraequatores constituuntur, qui aequaliter pro viribus patrimonii cujusque onera distribuunt, juxta formam. l. forma. 4. ff. de censib. vide Klock. d. c. 17. n. 9. seq. ubi etiam n. 30. seq. docet, quomodo aestimum conficiendum, et quatenus id probet, add. cons. 28. n. 189. usque. 217. vol. 1.

[note: 83.] Solent quandoque collectae indici per capita, ita ut singula capita, sive singuli homines, ein jedweder Kopff oder Haupt, certam quandam pecuniae summam pendant, unde etiam Capitatio dicitur, et quandoque non tantum libera hominum et civium, sed etiam famulorum, ancillarum et bestiarum singularum capita censentur, certa proportione, Bodin. de republ. l. 6. cap. 7. Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 3. c. 5. Klock. d. c. 17. num. 166. Quae etiam olim in collationibus ad Turcicam expeditionem usitata fuit, Maximiliani I. Ordnung des Regiments zu Augspurg, de anno 1500. tit. von Soldnern, 23. et tit. von der Steur der Geistlichen, 32. R. A. zu Augspurg, de anno 1581. §. Und nemblich dieser. 2. et de anno 1542. §. Und miewoln wissentlich. 67. Verum cum personalis hujusmodi collectio, sive census in capita aequalis, maximam inaequalitatem et civibus injuriam inferat, cum qui nihil, vel parum in bonis habet, nihilominus aequale rerum gravamen, cum aliis ditioribus perferre teneatur, merito in Rebuspublicis bene constitutis non attenditur, eamque tanquam iniquam exulare jubent, per l. 3. C. de annon. Mod. Pistor. cons. 4. n. 10. Klock. de contribut. c. 17. n. 79.

[note: 84.] Quandoque etiam per fumantes et focos, sive domos indicuntur, nach den Feuerstätten und Wohnungen, quae non nisi summa et urgentissima necessitas id expostulet, imponi solet, Bart. in l. si se non obtulit. 4. §. actor. 3. ff. de re judic. Bocer. de collect. c. 8. n. 2.

[note: 85.] Hodie in Germania, si Principes, aliique territoriorum Domini, subsidio et contribatione subditorum opus habent, Conventus provinciales indicere, et in iisdem subditis necessitatis causam exponere, et subsidium conferendum sollicitare solent, qui si certam pecuniae summam contribuendam pro mittunt, postmodum per aes et libram, id est, juxta vires patrimonii, dem Vermögen nach, collectam distribuunt, ita ut cives et subditi jurejurando adacti, fortunarum suarum aestimationem apud magistratum deferre et profiteri jubeantur, et aequali onerum partitione facta, cives eorumque bona in censum referantur, quem morem laudat Machiavel. de republ. lib. 1. cap. 55. Bornit. de aerar. lib. 5. c. 1. et 2. Bocer. de collect. cap. 8. n. 4. Klock. d. c. 17. n. 76. [note: 86.] seq. et n. 90. seq. ita tamen, ut collecta non imponatur secundum bonorum aestimationem, sed pro fructuum quantitate, l. forma. 4. §. 1. ff. de censib. l. fructus, C. de act. empt. l. 2. et ibi Bart. C de praed. et reb. navic. Sixtin. de regal. l. 2. c. 14. num. 146. Bocer. de collect. c. 12. n. 11. Klock. de contrib. c. 11. n. 100. seq. et c. 17. n. 57. seq. et 66. 96. seq. Et quidem aere alieno deducto, Sixtin. d. c. 14. n. 154. seq. Bocer. d. l. n. 12. Klock. d. c. 17. n. 145. seq. Unde etiam si praedium aliquo modo fiat sterile, vel infructuosum, vel territorium ab hoste captum, vel alii casus fortuiti facultates diminuerint, collecta quoque vel remittenda, vel minuenda erit, d. l. forma. 4. §. 1. ff. de censib. l. cura. 4. §. 1. ff. de muner. et honor. l. 2. C. de alluvion. l. omnet. C. de censib. Bocer. de collect. c. 12. n. 5. Et augmentum et diminutionem fructuum in collectarum materia attendi debere, late probat Wesembec. cons. 103. n. 15. vers. secundo. [note: 87.] et n. 17. seq. Ac imminutiones territoriorum jure levamen et diminutionem exactionum mereri, scribit, et in Camera Imperiali ita judicatum esse, testatur Myns. 5. obs. 34. n. 1. et 2. confer Klock. d. c. 17. n. 137. seq. Sicuti etiam ex contrario, si auctum sit territorium vel patrimonium, collecta quoque augenda venit, [note: R. A.] de anno 1548. §. Und nachdem sich etliches, 44. §. Dieweil aber dabneben, 78. et §. Wann dann die Beschwerungen, 84. l. 2. C. de alluvion. l. si divina. 8. C. de exact. tribut. Gail. 1. observ. 21. num. 14. Bocer. d. c. 12. n. 3. et 4. Klock. d. c. 17. num. 147. seq. Unde quoque in Imperio moderationis est actio, die Ringerungs - Handlung, de qua Klock. de contrib. c. 18. num. 165. seq. et tom. 1. cons. 26. q. 3. num. 389. seq.

[note: 88.] Imperialem collectam Imperator hodie non imperare, sed impetrare solet; nam si necessitas urgeat, Comitia publica indicuntur, et ab Imperatore, vel ejus nomine Imperii Vice-Cancellario, accommodata ad rem istam Oratione, causa et necessitas impulsiva conventus agendi, petendique extraordinarii subsidii exponitur, et deinde, quantum Imperator ab Ordinibus expectet, declaratur, confer Klock. de contribut. c. 7. n. 16. seq. Bocer. de collect. c. 2. n. 8. Quandoque etiam Imperator, necessitate et periculo praesentissimo urgente, subitaneum petit subsidium, eoque nomine Conventus Circulares institui solent, ad quos Caesar tunc Commissarios suos ablegat, et causas extraordinariae ejusmodi convocationis Circulorum Ordinibus exponit, ut ipsi aestimare possint, an sat graves causae proferantur, et ad extraordinarium hunc modum devenire necesse sit; quo ipso Status et Ordines Imperii gravari se, conquesti sunt in Comitiis Ratisponensibus, anno 1597. et 1603. Quem obicem praeoccupando, Imperator Rudolphus II. cum anno 1605. denuo ad hunc modum confugeret, praesentissimum periculum repraesentans in rescripto ad Circulorum Praefectos, seu Capitaneos removit, Bertram. de Comit. conclus. 15. Klock. de contribut. c. 2. n. 143. seq. Idque etiam nuper anno 1640. a moderno Imper. Ferdinando III. factum literae ad Status Deputatos desuper emanatae ostendunt. Quod si ipsi Ordines ex propositione Caesarea necessarium ducant, ut Imperatori subsidio aliquo succurratur, certam summam certis mensibus vel annis et locis inferendam promittunt.

[note: 89.] Et quamvis hujusmodi collectas ipsi Ordines et Status ex sua Camera et publicis proventibus, auß ihren Cammer - Gütern, praestare jubeantur, R. A. de anno 1524. §. Und nach dem der Churfürster. 54. et §. Und namlichen sollen alle, 51. l. fin. C. de privil. dom. Aug. Petr. Frider. Mindan. l. 2. c. 44. n. 4. et 5. Bocer. de collect. c. 2. n. 10. Klock. de contrib. c. 7. n. 66. seq. et in subsidium tantum ihrer CammerGüter, subditos suos collectare possint, ita ut a subditis mediatis collectae Imperii non pendantur, nisi et Statibus et subditis eorum evidenti prius, et Statibus probata necessitate imponantur, sicuti factum im gemeinen Pfennig, vel singulari concessione publica hoc Statibus tribuatur, ut subditos subcollectent, sicuti factum R. A. de anno 1530. §. Und dieweil die eilende Hülff, 119. de anno 1544. §. Und dieweil nun diese Hülff, 10. de anno 1548. §. Wiewol nun Churfürsten, 95. in fin. et §. Damit auch gemeiner Stand, 102. anno 1551. §. Solche der Stände, 25. anno 1557. §. Welches wir von gemeinen, 48. seq. anno 1566. §. Dieweil nun diese bemeldte, 41. de anno 1582. §. Und nachdem diese, 10. seq. anno 1594. §. Nach dem nun, 10. Sixtin. d. c. 14. n. 129. seq. Mindan. d. cap. 44. n. 5. Klock. d. c. 2. n. 117. seq.

[note: 90.] Hodie tamen Principibus, et aliis Imperii Ordinibus indultum videtur, ut hoc collectarum onus in solidum a subditis exigere possint, [note: 91.] Klock. d. cap. 7. num. 66. seq. ita tamen, ne plus extorqueatur ab ipsis, quam singulorum Statuum Rata et Quota est, daß Sie ihre Untertbanen höher und weiter nicht mit der Steuer belegen, dann so fern einer jeden Obrigkeit Anschlag und Anlag sich erstrecken thut, R. A. de anno 1548. 5. Wiewol nun Churfürsten, 95. et §. Damit auch gemeine Ständ, 102. de an 1555. §. Dieweil nun diese Hülff, 82. an. 1557. §. So soll es, 49. an. 1566. §. Dieweil nun, 41. anno 1576. §. Und nach dem, 11. anno 1582. Und nach dem, 10. anno 1594. §. Nach dem nun, 10. anno 1598. §. Dieweil dann, 11. Sixtin. de regal. l. 2. c. 14. n. 32. Bocer. de collect. c. 2. num. 12. Klock. de contrib. cap. 2. num. 119. seq. et c. 11. n. 47. et c. 17. num. 170. Unde etiam Status subditis ratam, seu quantitatem istam prius expresse et specifice exprimere et manifestare jubentur, ut tanto commodius pro modo facultatum hasce subcollectas inter se compartiri, et distribuere possit, R. A. de an. 1555. §. Dieweil nun diese, 82. Klock. d. c. 17. n. 171. seq.

[note: 92.] Verum hac in re plurimum peccari, et ab Ordinibus superfluas collectas cum lachrymis et sanguine subditorum exigi, ipsa experientia testatur, et aliquoties subditorum querelis injustos hujusmodi appetitus refraenatos, et adversus eos, qui ultra definitam quantitatem subditos gravando, sub praetextu publici Imperialis decreti, privatum rerum suarum compendium quaesiverunt, processus mandatorum sine clausula decretos fuisse, et ita subditos D. G. Baronis de K. ratione der Ubernahm/ coram Caesareis Commissariis anno 1606. ejusmodi processus impetrasse: item incolas quatuor pagorum in Hattgaw, contra Comitem de H. L. anno 1607. Camera Imperiali mandatum, sine clausula impetrasse, et Comiti injunctum, das der Contribution halber beschehene Gebott abzuthun, noch gedachte impetranten über deß Heil. Reichs Auschlag zu beschweren, etc. testatur Klock. d. c. 17. [note: 93.] num. 169. et 170. Atque inde omni laude dignissima merito depraedicatur vox Eberhardi Senioris Ducis Würtembergici, paulo ante obitum ita pio Zelo exclamantis: Herr Gott Schöpffer Himmels und der Erden/ Ich bitte barmhertziglich, du wollest mir zuerkennen geben, wann ich einmal meinen Unterthanen wider Recht gethan, und überlästig bin gewesen, daß solches ihnen von meinen Haab und Gütern wiederum erleget werde, oder wann solches auch noch nicht genug ist, so bitte ich, barmhertziger Gott, daß du meiner armen Seelen nicht entgelten wollest lassen, sondern mich hie zeitlich straffen, referente Hortledero, von Ursachen deß Teutschen Krieges, l. 3. c. 1. n. 57. fol. 621.

[note: 94.] Collecta legitime imposita paratam habet executionem, late Klock. de contribut. c. 8. [note: 95.] n. 1. et per tot. Et ad earum solutionem cives et subditi cogi possunt 1. per pignorum captionem, l. fin. C. si. propt. publ. pens. l. edicto. C. si. advers. fisc. l. 1. l. 2. C. de capt. et distr. pign. l. etiam furti. 8. C. de furt. Bocer. de collect. cap. 13. n. 5.

Klock. d. c. 18. n. 49. seq. II. Compelli possunt per viam sequestrationis fructuum, l. siquis. C. de cenven. fisc. debit. Klock. d. c. 18. n. 52. et 53. maxime contra forenses, Gail. 2. ons. 52. n. 20. et 22. Bocer. d. c. 13. num. 3. Klock. d. 1. n. 114. et 115. 111. Ipsa praedia in aestimum redacta auferri et vendi possunt, per l. cum possessor. 5. §. fin. ff. de censib. l. pradiss. 36. ff. de jur. fisc. l. fin. C. sine cens. l. et 2. C. si propt. publ. pensit. vend. Petra de potest. Princ. cap. 4. num. 40. Bocer. d. cap. 13. n. 6. Klock. d. cap. [note: 98.] 18. num. 54. seq. IV. Mulcta pecuniaria ad solutionem compelli possunt, Bocer. d. cap. 13. [note: 99.] num. 4. Klock. d. l. n. 73. seq. V. Inobedientes manu militari coerceri possunt, qui modus licet jure probetur, l. 1. C. de offic. praf. Aug. Novel. 134. §. item si provinciis. eundem tamen non extra periculum esse, demonstrat Klock. [note: 100.] d. cap. 18. num. 90. seq. VI. Compelli quoque possunt per incarcerationem, l. nemo carcerem. 2. C. de exact. tribut. Bocer. d. c. 13. n. 2. Klock. d. l. n. 110. seq.

[note: 101.] Si Status Imperii partes suas viriles contributionum Turcicarum ad diem praestitutum moniti non solvant, mandata ad poenam dupli in Camera Imperiali decernuntur, sive clerici sint, sive laici, R. A de anno 1576. §. und nach dem. 11. seq. §. dieweil dann. 14. seq. de anno 1582. §. und nach dem. 10. seq. §. dieweil dann. 13. de anno 1594.. §. darwider auch. 13. et de anno 1590. §. und damit sich niemand. 14. seq. Bocer. d. cap. 13. n. 9. Klock. d. cap. 18. num. 129. seq. et cap. 19. num. 4. seq. Et si ipsi Status contumaces fuerint et a subditis collectas Imperii non exegerint, vel easdem non solverint, Regalibus et privilegiis privantur et proscribuntur, Bocer. d. c. 13. n. 10. Klock. d. c. 18. n. 141. seq.

[note: 102.] In Civitatibus Imperialibus collecta ordinaria, sive Steura a Civibus certo tempore rigorose exigi solet, etiam sub poena privationis juris civid, bey Verlust deß Burger-Rechtens, und Schaffung auß der Statt. Protit Eslingae aliquando factum fuisse, sequens indicat decretum: Ein Ehrsamer Burgermeister und Rath, der Statt Eßlingen, lässet von wegen der Ungehorsamen, auch Vergessung Treu und Ayd, dehgleichen der verkundteu Ariickel und Ordnung die Steuer belangend, so uff Martini nechst verschienen 80. Jahrs uff der Canßel offentlich publiciret und verlesen worden, gebieten, daß alle verlesene Personen alsobald mit Weib und Kindern, usser dieser Statt, derselbigen Obrigkeit Zweug und Bänn sollen abtretten, auch darein nicht kommen, sie haben dann juvor ermeldte Martini-Steur durch andere Personen, wem sie das befehlen werden, dem veroreneten Steurmeistern erlegen und bezahlen lassen, deß will sich ein Chrsamer Rath sänglich versehen, und geschiht daran ihr ernstlicher Befelch, Will und Meynung, Actum den 26. Januarii An. 1581.

[note: 103.] Poena incensorum, seu eorum, qui se censeri, bonaque aestimari nollent, vel mala fide minoris, quam valerent, aestimari paterentur, olim ex lege a Servio Tullio lata, teste Livio, erat viuculorum, mortisque, aut, secundum Dionysium Halicarnassaeum, ut publicatis bonis, verberati venderentur. Hodie in locis et Civitatibus non nullis usu receptum est, quod magistratui liceat bona minoris aestimata tanto pretio redimere, daß die Obrigkeit daß Vermögen, umb so hoch es von einem geschäßet wird, an sich julösen befugt ist, Besold. de arar. cap. 8. §. 1. num. 2. fol. 226. ubi tamen sufficere putat, si quis rem suam aestimet pretio communi, etiam si eam propter suam affectionem, ita vendere nolit, l . pretia. 63. ff. ad L. Falcid. Maul. de homag. tit. 9. num. 137. Ubi observandum, quod in locis et Civitatibus nonnullis, sicuti et hic F. slingae, omnia aedificia, praedia tam urbana, quam rustica, omniaque bona immobilia ex antiquo, pro ratione loci, situs et qualitatis certam habeant, aestimationem, haben ihren gewissen Anschlag, wie hoch sie in der Steur liegen, ubi licet subesse videatur aliqua iniquitas, cum pretia rerum indies fere crescant et decrescant, ac unus Civis praedium suum melius colat, indeque uberiorem fructum percipiat, quam alter vicinus, id tamen non esse attendendum, cum ipse praedii Dominus in culpa hic sit, et sibi imputare debeat, quod rem suam non melius et diligentius colat, ac propterea etiam hoc ipso ad meliorem et diligentiorem curam incitetur.

[note: 104.] Solet quoque in locis et civitatibus quibusdam arbitrana esse poena eorum, qui bona sua vel plane non protitentur, vel ea minoris aestimant, vid. infr. c. 20. n. 56. prout Civitas Eslingensis ab Imper. Carolo IV. anno 1373. privilegio singulari munita est, quod Steuram solvere reculantes, vel bona sua non legitime indicantes, corpore et bonis punire possint, ibi: Was in ihrer Statt, Marckzebenden und Gwrichte lieget, und von Alter mit derselben Statt gesteuret hat, daß es mit der egenandten Statt heben und legen sulle, und were auch daß ihr Burger dheiner, wer der wäre, sich von ihn siehen, oder unredlichen steuren wolte, oder sich in anderen Sachen in Widerwertigkeit setzte, in welcher Weise das wäre, von deß Geltes wegen, das sie uns jeßund geben sullen, er wer teteich oder arme, daß sich der Rache oder der mehrertheile erkandte, daß sie denselben wol bessern mügen an Leibe und Gute, als sie dann duncket, daß er Verschuldet habe. Et jure Lubeccensi lib. 2. tit. ult. §. 3. sancitum reperitur: Der nicht recht bey dem Schoß gethan, der foll in deß Raths Straff gefallen seyn, darzu doppelt Schoß geben. Reutlingensium statuto ita cautum est: und were, daß jemands Burger oder Burgerin, Frau oder Mann, das sein, es were liegend oder fahrend, inmassen wie obsteht, nicht versteurte oder darlegte, wo das einem Erbarn Rath, bey dessen Lebzeiten fütkommt, den oder die hat ein Erbarer Rath, an Ehren und Gut zustraffen, auch das Gut zu seinen Handen zu heischen und zu lösen, mit der Summa wie solches bey der Aydsteuer angeben und versteuret worden ist: käme aber solch obnrecht dersteuren erst nach einsen Tod für, soll ein Rath biß Gut von den Erben lösen, und selbige zumahl auch

[note: 105.] Solet quoque quibusdam in locis et Civitatibus Imperialibus, contra eum, qui bona Steuris et tributis publicis obnoxia non profitetur, commissi actio exerceri, et bona dolore non professa et in censum redacta, fisco applicari, Besold. de arar. cap. 8. §. 1. n. 2. Maul. d. tit. 9. n. 136. Ubi, si quis profitetur quidem rem, sed in fraudem minoris aestimat, id tantum, quod istam aestimationem excedat, non totam rem in commissum incidere scribit, post Villalob. thes. recept. sentent. lit. G. n. 3. Maul. d. tit. 9. n. 137. Besold. d. n. 2.

[note: 106.] Sed an de jure communi haec poena commissoria in collectis sancita reperiatur, ita, ut absque speciali statuto res collectis et steuris subjecta, non professa, confiscationi subjaceat, non immerito dubitatur? Et pro affirmativa concludendum esse videtur, 1. quod juris sit certi et indubitati, quod res de quibus vectigal solvendum, in commissum incidant, earumque Dominium amittatur, et fisco adquiratur, si quis easdem loco debito non fuerit professus, per tradita cap. seq, 18. n. 50. Et quod fraudator gabellarum perdat bona, de quibus gabellas non solvit, constat ex l. commissa verb. statim. C. de commiss. et vectigal. [note: 107.] Besold. part. 3. cons. 91. n. 82. seq. A vectigalibus autem et gabellis ad collectas et alias indictiones extraordinarias firmum duci argumentum videtur, extraditis Dd. in l. licitato. §. earum rtrum. ff. de publican. Bald. in l. 1. et 2. C. nov. vectigal. instit. Georg. Everbard. cons. 3. num. 46. seq. vol. 1. Besold. d. consil. 91. n. 104.

[note: 108.] II. Idem quoque generaliter in tributis locum obtinet, nam non solventes tributum, rerum suarum dominio privantur, l. placet, et ibi Dd. C. de SS. Eccles. l. de iis. C. de Episc. l. fin. C. de exact. tribut. Et quod propter non professionem rei tributariae res ipso jure in commissum cadat, innuit tot. tit. c. si propt. publ. pensitat. Bart. et Salycet. in l. fin. C. eod. Et sicut pro tributis et collectis bona possunt vendi, ita etiam pro poenis incursis, ex eo, quod tributa et collectae non fuerunt solutae, scribit Bald. in l. fin. C. si advers. fisc. Goeden. cons. 10. n. 9. Atque inde etiam venditionem ob tributorum cessationem factam, non revocari, nec priorem Dominum pretium offerentem, neque creditorem pignus offerentem audiri, constat ex l. 1. 2. et 3. C. si propt. publ. pensitat. l. 1. et 2. C. de cap. et distrah. pign. tribut. caus. l. cum possessor §. fin. ff. de censib. l. praediis. 36. ff. de jur. fisc. Wesembec. cons. 103. num. 9. in fin. Et a non solvente collectas res allibratam, sive in aestimum redactam posse auferri et vendi, tradunt, Rol. a Valle, cons. 179. num. 3. et 4. vol. 4. Petra de potest. Princ. cap. 4. n. 40.

Huc quoque III. facere videtur, R. A. de anno 1544. §. Doch sollen. ibi: Würde einer unter den Unterthanen habendes Vermögen nicht gebübrlich anzeicten, daß er nach Grösse oder Kleine seineß Verschweigens, und nach der Gestalt desselben, unnachläßig zu bestraffen.

[note: 109.] Atque hoc etiam IV. jure Saxonito ita constitutum esse, docet glossa in Weichbild. art. 48. ubi dicitur: Waß er so benennt, verschost, das ist sein, hat er darüber ichtwaß anders verhelet, das beweißlich ist und befindlich, das ist der Statt verfallen, Colet. consil. 42. num. 37. Et hujusmodi Statutum Hallae Suevorum et Winspurgi extare testatur Sichard. in auth. qui semel. num. 26. C. quomod. et quand. jud. Et hanc sententiam, quod contra eum, qui bona publicis collectis et exactionibus obnoxia, non profitetur, commissi actio exerceri, eaque de jure confiscari possint, concludunt Goeden. cons. 10. Coler. cons. 42. Georg. Everhard. cons. 3. tom. 1. Maul. de homag. tit. 9. n. 136. seq. Francisc. Pfeil. cons. 191. Besold. part. 3. cons. 91. n. 75. seq.

[note: 110.] Verum, quod confiscatio bonorum in censum non redactorum, vel non prosessorum, de jure communi non sit ordinata, verius videtur, quia 1. poenae privationis bonorum regulariter non est locus, nisi vel lege, vel statuto, ab iis, qui Regalia vel jus fisci habent, expresse imponatur, Tiber. Decian. cons. 16. num. 42. et cons. 59. num. 7. vol. 5. Cravet. cons. 205. n. 35. Menoch. cons. 205. num. 107. Schrader. cons. 4. n. 147. et cons. 36. num. 25. Magon. Florent. decis. 50. num. 34. Caspar. Thesaur. lib. 1. quaest. forens. 23. num. 6. Surd. de aliment. tit. 1. quaest. 51. num. 14. et quast. 55. num. 5. tit. 8. privil. 64. num. 9. Tusch. lit. P. concl. 716. nun. 1. 5. et 6. Besold. 5. cons. 234. num. 9. Caspar. Klock. de contrib. cap. 19. num. 567.

Poena autem commissi ob non recte solutas contributiones nullibi in jure indicitur, sed si quispiam, quo declinet fidem censuum, mentiatur callidae paupertatis ingenium, mox [note: 111.] detectus competenti Principis indignationi tantum subjacet, l. quisquis. 2. c. de censib. et censit. atque ita merito sine lege loqui erubescimus, Novel. 18. cap. si consideremus. 5. et quod lege non cavetur, nec in practica habetur, juxta Bald. et per l. si vero. §. de viro. ff. solut. matrim. l. si servum. §. non dixit Praetor, ff. de adquir. haered. Besold. consil. 234. n. 6. seq.

[note: 112.] II. Quia hodie, de jure novissimo delinquentium bona confiscationi non subjacent, sed proximioribus relinquuntur, nisi in solo crimine haereseos et laesae majestatis, per tradita supra cap. 15. num. 31. nisi statuto vel consuetudine aliter sit dispositum, Besold. d. cons. 234. num. 9. in fin. Quod adeo verum esse intelligitur, utmandata quoque poenalia sine clausula in Camera Imperiali decemantur adversus lege prohibitam, vel non permissam bonorum privationem, Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 14. n. 12. vid. Klock. lib. 1. cons. 31.

[note: 113.] III. Quia in solutione collectarum Turcicarum maxime favorabilium, et Christiano orbi utilium et necessariarum cessantes, ultra poenam dupli, nihil ulterius pendere teneantur, R. A. de amo 1544. §. und damit solche Anlagen. de anno 1566. §. derowegen haben.

de anno 1576. §. nach dem. seq. de anno 1594. §. darüber. et de anno 1598. §. dargegen aber. Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tu. 2. fol. 58. seq. Sicuti etiam in Turcico imperio vectigalia defraudantibus, bona non auferuntur, sed vectigal duplicatur, Joh. Bapt. Montalban. in comment. rer. Turc. tit. fratrem occidendi mos. pag. 43. Et quamvis praedictae constitutiones non loquantur de illis, qui bona sua plane non profitentur, sed de his, qui collectas suas solvere recusant, quin tamen idem obtineat, in eo, qui bona sua celat, et non profitetur, non adeo magnum videtur habere dubium, cum is, qui vim adhibet, majori poena dignus sit, quam qui in alterius praejudicium, clam aliquid committit, Besold. 5. cons. 234. num. 12. Atque ita, quod bona in aestimum vel censum bona fide non redacta vel malitiose non professa, non veniant de jure in confiscationem, nisi expresse Statuto id cautum reperiatur, tradunt Bart. in l. his consequenter. §. sed an. num. 1. et per tot. et ibi Alex. in addit. ff. famil. ercisc. Klock. de contribut. c. 19. n. 567. seqq. Besold. d. consil. 234. n. 5. seq.

[note: 114.] Neque hic negocium facessunt in contrarium allegata, quia quoad primum, licet extensio, de uno casu ad alium, ob rationis identitatem licita sit, per l. illud. ff. ad L. Aquil. ejusmodi tamen extensio in odiosis et poenalibus, ne quidem propter omnimodam similitudinem, vel etiam majoritatem rationis de jure permittitur c. in poenis. et c. odia. de R. 1. in 6. Menoch. arbit. jud. cas. 286. n. 22. Hondedae. cons. 95. nun. 99. vol. 1. Tusch. lit. P. conclus. 216. num. 3. et lit. E. conclus. 261. num. 3. et lit. E. concl. 661.

[note: 115.] Ad secundum respondetur, quod licet pro tributis et publicis pensitationibus bona hypothecae nexu ipso jure sint devincta et vendi possint, 1. 1. et ibi gloss. C. si propt. publ. pensit. inde tamen non sequatur, quod in casu solutionis non faetae in commissum cadant, cum ab obligatione ad solvendum, ad bonorum privationem, tanquam ad diversa, argumentum non procedat, Klock. de contribut. cap. 19. num. 615. seq.

[note: 116.] Neque etiam, quod tertio loco ex Recessu Impeni de anno 1544. adductum, quicquam pro contraria sententia facit, cum ibi de commissi, sive confiscationis poena nihil habeatur, atque ideo secundum alios Recessus et juris constitutiones intelligendum venit, in quibus tamen, cum nihil de commissi poena sancitum reperiatur, ideo de arbitraria magistratus poena hoc intelligendum erit. Multo minus, [note: 117.] quod quarto ex jure Saxonico adducitur, huc quicquam facit, cum hoc extra Saxouiam, ad alias provincias non sit extendendum.

[note: 118.] Sed anne Civitates Imperiales talia statuta inducere possint, ut bona, quae in censum dolose non sunt relata et professa, fisco vel magistratui, tanquam commissa cedant, a nonnullis dubitatur, et statuta ejusmodi ambitiosa et eliminanda esse, putat Caspar. Klock. dissert. de contribut. concl. 65. et iract. eod. c. 18. n. 77. seq. et c. 19. n. 562. seq. Quia statuta condere supremae jurisdictionis effectus esse dicitur, quem Civitatibus imperialibus Imperium agnoscentibus adieribi non posse, novissime respondendo ad l. omnes. ff. de just. et jur. concludit Paunneister. de jurisd. l. 1. c. 8. n. 12. vers. sed hisce. Quotiescunque enim ob delictum poena confilcationis non invenitur [note: 119.] a lege expresse, generaliter vel speciahter imposita, non possunt gubernatores et alii judices superiorem recognoscentes, et qui non sunt positi in suprema potestate ac magistratu, sine superioris jussu, contra juris dispositionem hujnsmodi statuta condere, per l. unic. et ibi Angel. C. ne sine juss. Princip. Clar. recept. sent. §. fin. quaest. 78. n. 5. vers. quaro. Chassan. in consuet. Burg. rubr. 2. §. 1. n. 1. Farinac. prax. cum. quast. 25. n. 19. ubi generaliter dicit, quod gubernatores et Praesides provinciarum, contra jus commune statuere non possint, cum statuta condere contra juris dispositionem, supremae sit jurisdictionis, Carol. de Grass. de except. ad mater. Statut. except. n. 6. et 7. et inferior contra superioris leges nihil statuere possit, supra c. 10. n. 49. et n. 87. 88. Confiscatio autem de jure communi, ut jam dictum, in certis tantum criminibus locum habeat, inter quae haec non facta bonorum professio non contineatur.

Verum contrarium, et quod ad instar Electorum, Principum, Comitum, Baronum, et aliorum Imperii Statuum, Civitates quoque Imperiales hujusmodi statuta, quibus bona in censum dolose non relata, fisco addieuntur, condere polie, verius est, et tradit Henricus Klock. de vectigal. conclus. 87.

[note: 120.] Quia satis aperte constat, quod ipsae que que in civitatibus et districtibus suis statut condere possint, non tantum praeter jus scriptum, seu in iis casibus et causis, quae legibus non sunt decisae, sed etiam contra juri civilis dispositionem, etiam quoad delicta et poenas capitales, modo poena jure divint non sit determinata, sicuti pluribus probavimus supra c. 10. num. 1. et aliquot sequent. Quod hoc loco tanto magis procedit, quia Civitates quoque Imperiales jus confiscand obtinent, sicuti supra c. 15. demonstravimus et sic materia, de qua agitur, non est extra ipsarum commercium, prout evenire solet, quando de reservatis Principis statuere intendunt, Bolognet. ad l. omnes populi. n. 105. ff. de justit. et jur. Henric. Klock. d. con. clus. 87. Et quod hujusmodi statuta valida sint, si condantur ab illis, qui Regalia et jus fisci habent, constat ex dictis paulo ante n. 110. Cum ergo Civitates Imperiales non tantum jus fisci, sed etiam Regalia obtineant, supra c. 4. n. 7. seq. Consequens est, easdem quoque statuta hujusmodi libere condere posse.

Neque etiam haec statuta aequitate carent: cum enim collectae et tributa hujusmodi pro Reipublicae utilitate et conservatione instituantur, et Tacito teste, certum sit dissolutionem Imperii et Reipublicae fore, si fructus, quibus Respublica sustinetur, diminuerentur; et justus sit metus, ne cessantibus subsidiis, necessaria deserantur, non erit iniquum, si territoriorum Domini et Rerumpublicarum moderatores, hujusmodi summe necessarias collectas et Steuras gravibus mediis et remediis, et sub bonorum quoque confiscatione indicere et exigere velint, cum praesertim communia et publica, majori consideratione indigeant, Novel. 136. cap. insuper [note: 121.] de hoc quoque. 5. et ubi periculum majus intenditur, ibi plenius consulendum sit, l. 1. §. sed si quis. 5. ff. de Carbon. edict. c. ubi periculum. 3. de Elect. et elect. pot. in 6. atque insuper Reipubl. utilitas, Imperiique dignitas omnibus privatis commodis praeponi debeat, c. Imperialis. in princ. de prohib. feud. alien. per Lothar.

[note: 122.] Nec pro contraria sententia quicquam facit d. l. un. C. sine juss. Princip. et Doctores supra allegati, quia ut eleganter respondet Henric. Klock. d. concl. 87. hi intelligendi sunt, secundum allegatam istam l. unic. de inferioribus judieibus, qui proscriptione totius substantiae aliquem percellere vetantur, et sic majores excipiuntur; Civitates autem Imperiales, et illae, quae jus fisci habent, minoribus judicibus conferri non possunt, sed majoribus, cum superiorem tantum Caesarem, et jurisdictionem propriam, et quidem omniniodam, jus territoriale, regalia, et jus fisci, imo jura Principis habeant, sicuti ex traditis supra c. 1. et aliquot sequentibus satis aperte constat. Deinde d. l. un. Doctores intelligunt, si contra leges superioris bona alicujus confiscare velint; contra leges autem fieri dicitur, quod fit lege prohibente; nullibi autem lege, confiscatio bonorum, in casu, quo quis falso bona sua professus fuit, prohibita invenitur. Imo indignatio Principis, de qua in l. 2. C. de censib. et censit. gravior esse potest ipsa bonorum confiscatione, et in auxilium prohibitionis superioris, inferiorem apponendo ei poenam jure communi non expressam, statuere, et extra casus legis bona aliquando [note: 123.] confiscare posse, tenent Cravet. cons. 314. n. 2. Alban. in 3. part. statut. quast. 18. totum mundum ita servare asserens, Rol. a Valle cons. 97. n. 2. vol. 2. Lancellot. Conrad. de offic. praetor. in crim. tit. de publ. bon. num. 1. Coler. cons. 42. num. 47. Atque ideo cum hoc casu statuta condantur de iis, quae jure decisa non reperiantur, eo validiora erunt, pertradita supra c. 10. num. 30. Adhaec licet Caspar. Klockii dictis locis quaestio de Civitatibus Imperialibus et aliis Statibus Imperatorem superiorem recognoscentibus concepta sit, rationes tamen et authores ab ipso allegati, de Civitatibus municipalibus ac provincialibus, quae alios Principes et Dominos ab Imperatore inferiores, pro superioribus agnoscunt, et quae Regalibus et juribus fisci destitutae sunt, loquuntur, prout etiam ipse hoc declarat, d. cap. 19. n. 564. ubi aperte scribit, decisionem istam suam uegativam de illis civitatibus accipiendam, quae superiorem recognoscunt, et Regalibus, omnimodaque jurisdictione destitutae sunt: Nam si Regalia, Jus fisci, et merum mixtumque imperium habeant, et vigore suae jurisdictionis collectas imponant; iisdem quoque quoad exactionem et executionem, potestatem, bona incensita, et in praestatione collectarum celata fisco applicandi, desuperque actionem commissoriam exercendi, libere indulget, non ignarus civitates ejusmodi jura Principis obtinere, inque sua Provincia suo sensu abundare. Et si propterea Civitatibus Imperialibus hujusmodi statuta condendi, deneganda foret, quod Imperatorem et Imperium superius recognoscant, ex eadem quoque rations Electoribus, Principibus, Comitibus, Baronibus, et aliis Imperii Statibus eadem potestas deneganda foret, cum et hi Imperatorem et Imperium superius recognoscant, hoc autem absurdum esse per se constat, et attigimus supra cap. 4. n. 23.

CAPUT XVIII. De Jure Vectigalium.

5. Transactio Ducum VVürtembergensium tum Esslingensibus de vectigalibus inita.

17. An Civitatis Imperiales aliique Domini pro transitu pedagium exigere possint?

22. Caesar absque Electorum consensu vectigal pro pontivegio ac platearum usu concedere potest.

25. Sohitur vectigal de rebus, quae commercii causa importantur vel exportantur.

HAbent quoque Civitates Imperiales pleraeque jus exigendi vectigalia, Natta consil. 672. n. 2. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 24. Casp. Klock. de contribut. cap. 5. num. 65. Joh. Adam. Dapp. dissert. de civit. German. part. 1. cap. 7. n. 6. Olim quidem, sicuti collectae et alia tributa in genere, ita etiam vectigalia in specie ad solum Imperatorem et Regem Romanum pertinebant, ceu summum quoddam Regale, per constitutionem Friderici I. Imper. in c. unic. Qua sint regal. 2. feudor. tit. 56. et Sach-sisch Landrecht lib. cap. 12. n. 4. ibi: Alle Zöll und Münßen die im Römischen Reich seynd, die seynd eines Römischen Königs, und wer sie haben will, er sey Pfaff oder Lay, der inuß sie haben vom Römischen Reich, und dem Römischen König, und wer das nicht thut, der frevelt am Römischen Reich, ic. et ibid. n. 3. ibi: Wir verbüthen allen, die in unserm Reich seynd, daß sie keinen Zoll nemmen, obn unser Verlaub. Et Weltliche reformation Imper. Sigismundi cap. 2. n. 3. ibi: Haben Weltliche Herrn Zöll innen, die sollen sie bekennen, daß sie ihnen Lehenweiß empfohlen seyn, sie mögen mit Recht nicht sprechen, daß sie ihr seyn, Gold. tom. 1. const. Imp. fol. 118. Ex quibus et aliis tributis olim Imperium Romanü et Imperatores maximos proventus et reditus tales receperunt, ut inde sese et Aulam Regiam sustentare

potuerint, ita, ut teste Schneidew. in comment. ad tit. Inst. de success. ab intestat. sub rubr. de successione fisci. 5. Imperii Romani reditus sub Imp. Friderico Barbarossa, adhuc fuerint sexaginta tonnae auri ex Germania et Italia. Colligebantur autem, addens, ex civitatibus, quarum maxima pars sub Imperatore immediate erat, item ex portoriis, vectigalibus, teloniis, quae non erant Principum aut Privatorum, sed Imperatoris aut Imperii. Unde et Regalia dicta, quasi reservata Regi, seu Imperatori Romano. c. 1. [note: 3.] spurgensis primus, cum metu Pontificum negligeret Italiam, Civitatibus Italiae libertates, immunitates, jura, et reditus annuos vendere coepit. Exemplum imitati sunt successores, idem non tantum in Italia sed Germania etiam non tantum in Italia sed civitas libera Imperio reliqua sit: nec Civitates tantum, sed et portoria, vectigalia, telonia [note: 4.], argenti fodinas, et similia ab Imperio alienarunt. Carolus Quartus, quod reliquum fuit, auro vendidit, quo ignavo et degeneri filio Wenceslao mercatus est Imperium; ita ut hodie reditus ordinarii ex Imperio tanti vix sint, quanti disponendis et alendis postis est. Et hic Carolus IV. telonia, sive vectigalia et alia Imperii jura Electoribus propterea oppignorasse dicitur, quod centum millia aureorum singulis promissa, quo filium Wenceslaum sibi successorem designarent, solvere non potuisset, Peucer. in vit. Caroli IV. Dubrav. histor. Bohem. lib. 22. Aventin. annal. Bojor. lib. 6.

AD LIB. 11. C. XVIII. ad n. 2. seqq.

Vid. quae notavimus supta ad L. I. C. XII. n. 67. seqq. conl. PFEFFINGER. in Vitriar. Illustr. T. III. p. 185. seqq. et adde omnino art. VIII. §. 4. Instr. Pac. Osnabrug. quo Vectigalia Civitatibus Imp. competere expresse dicitur.

Idem Imperator Carolus IV. anno 1357. privatis nonnullis telonia quaedam ad Rhenum oppignoravit, hat etlichen Burgern von Boppard, und Conrad von Sternderg, etliche zwischen der Statt Cöln, Franckfurth, Weßlar, Fridberg und Gelnhausen gelegene Zöll-Stätt umb und für 500. Florenßer-Gulden: Dann anno 1371. Petro von Wartenderg, einem Böhmischen Landherrn, den zu Selß mit Alters hergebrachten Reichs-Zoll verschrieben, ex Wurffbain. Historisch. Bericht. part. 6. pag. 209. Joh. Limnae. ad capitulat. Caroli V. art. 13. verb. Gewachsen und verschrieben. n. 7. Quod etiam in aliis nonnullis Civitatibus Imperialibus factum, iisque vectigalia ab Imperatoribus partim oppignorata, partim vendita fuisse constat.

[note: 5.] Olim vectigalium nomine, inter Comites et Duces Würtembergicos, et Civitatem Esslingensem graves lites, atque etiam bella exorta, quae tamen postea amicabili compositione et maxime anno 1454. et anno 1477. sopita sunt, cujus ultimae sequens est tenor: Wir Urich Grave zu Würtemberg, und zu Mimpelgard, ic. Befennen und thun kund männiglichen mit diesem Brieff, für uns, und all unsere Erben, als der Allerdurchleuchtigst Fürst und Herr/ Herr Friderich Römischer Kayser, etc. Unser allergnädigster Herr, uns und alle unsere Erben, vor Iahren zu Greß ain Zoll gegeben hat, zu der Mullin bey Candstatt, und uns darnach denselben Zoll zu Augspurg ermeitert, und gegönt hat, an andern Orth, in unserm Lande und Gebieth zu nemmen, alles nach Lauth der Kayserlichen Brieve, darüber sagend, darad sich die Ersammen Weysen, unser guth Freunde, Burgermaister und Rath der Statt Eßlingen/ füch und die ihren vermeinen größlich beschwert seyn, oder werden, und sich deßhald durch ihr Pottschafften vor dem gernelten unserm Allergnadigsten Herrn, dem Römischen Kayser erklagt, und etlich Kayserlich Mandat erlangt hetten, daß wir uns mit ihnen gütlich vertragen, und überkommen haben, für uns, und unser Erben, und Rachkommen, in den Punctes und Artickuln, wie nachfolgt, zum Ersten, daß vom Most, so zu Herbstzeit gen Eßlingen geführet würdet, dieser Zoll an keinem Drth, in unsern Landen und Gebieten genommen, noch gegeben werden soll, Item von Viehe, daß nit von Wichtreibern an Hauffen getrieben, sonder sonst gehn Eßlingen getrieben, oder geführt würder, zu vermeßgen, auch von Fischen, von Fleisch, Salß, Schmalß, Käß und anderer Speise, und Leibsnahrung, auch von Holß, Rolen, Hew, und Strow, wie das gen Eßlingen geführet oder gebracht, daselbst verkaufft wird, und von allen Frülten, so die von Eßlingen und die ihren, Geistlich und Weltlich, usserhalb ihrer Statt, wachsen und fallen hand, oder deßgleich ihres Spitals, Leuth, und Hindersessen, wann und wenn die gehn Eßlingen geführet werden, von dem allem, soll deß gemelten Zolls zu der Mühlen, mit seiner Erweiterung, nichts genommen, noch gegeben werden, sondern derselben Zoll allenthalben ganß undeschwert, und unangefordert bleiben, ader andere Getraid, welcherlay das ist, das nit von ihren aignen Früchten, Rennten, Nuß und Fallen kommt, so ihnen das zugeführet würdet, das soll von der Fuhr verzollet werden, von einem Pferd drey Pfenning, und nicht höher, doch mit dem Geding, ob sich in künfftigen Zeiten begebe, daß korn oder ander Getraid, so das in unser Statt zu Marckete geführt, solches Zolls noch mehr geleichtert, oder ganß erlassen wurd, daß es dann gegen den von Eßlingen, oder denen, so dahin gen Marckt führen, auch also, und nicht höher gehalten werden sollen, Item alle Haad und Güter, so zu oder von den von Eßlingen auff Wochen-und Iahr-Marckt von Handwercks-Leuthen und andern geführt, und gehandthieret wurdet, soll auff keinen Märckten, noch Zollstätten diß Zolls hald, weiter noch anders verzollt werden, dann von der Fuhr, nemblich von einem Pferd ein Schilling Heller, Item das Guth, und alle Wahr, so vom Niederland, von Dberland, oder andern Strassen,

[note: 6.] Vectigal dicitur a vectura, sive vehendo, quasi vehendi et transferedi causa datum, l. universi. 5. l. omnium. 6. C. de vectigal. Sixtin. de regal. libr. 2. cap. 6. num. 1. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 33. num. 4. Praestari enim solet de his rebus, quae invehuntur et evehuntur, propter viae publicae usum, quam, cum magna cura et sumptu Principer aliique territoriorum Domini planam ac tutam commeantibus praestare debeant, l. congruit. 13. ff. de offic. praesid. non mirum, nec iniquum est, aliquid in auctoramentum et compensationem eorum sumptuum a viatoribus tribui.

[note: 7.] Latinis vectigalia, a Graeco [gap: Greek word(s)] , dicuntur telonia, et Germanis Toll, sive Zoll, c. si quis Romipetas. caus. 24. quaest. 3. Petr. Frideric. Mindan. de mandat. libr. 2. cap. 42. num. 15. seq. Henric. Klock. dissert. de vectigal. conclus. 7. lit. a. ubi dicit telonium festive a tollo derivari, unde Saxonicum Toll.

[note: 8.] Vectigalis vocabulum aliquando late, aliquando stricte accipitur. Late sumptum denotat omnem censum et proventum, et quicquid emolumenti et compendii, ex quacunque re, ad publicum usum exigitur, et accipitur, Henric. Klock. de jur. vectigal. conclus. 7. lit. b. Besold. de aerat. cap. 4. n. 13. Et comprehendit collectas, tributa, gabellas, accisias, et alias impositiones, de quibus cap. seq. dicemus.

[note: 9.] Stricte et proprie sic dictum vectigal est onus reale, quod ob vecturam mercium fisco penditur, Henric. Klock. d. conclus. 7. Vel est, quod a mercibus, l. universi. 5. l. 6. l. a legatis. 8. seq. C. de vectigal. et commiss. l. si quis pro uxore. 21. in princ. ff. de donat. inter vir. Vel iis, quae sunt circa merces, nempe hominibus, c. innovamus. X. de censib. c. super quibusdam. §. praeterea. et ibi gloss. de V. S. quis, curribus, l. cum in plures. 60. §. pen. ff. locat. navibus, etc. fisco, l. omnium. 6. C. de vectigal. l. inter publica. 17. §. 1. ff. de V. S. c. unic. quae sint regal. Vel Reipublicae penditur, l. vectigalia. 10. C. de vectigal. et commerc. l. 1. et 2. nov. vectig. instit. Engelh. de vectig. conclus. 5.

Ex quo etiam a collectis et aliis tributis differt; Collecta enim si ve tributum solvitur pro rebus immobilibus, von liegenden Gründen, und Gütern, und derselben Nußungen, von Hauß und Hoff, l. venditor. 2. §. si quid. 16. et ibi gloss. ff. de hared. vel act. vendit. Wesembec. in parat. ff. depublican. n. 3. Besold. colleg. polit. class. 1. disput. 3. concl. 36. vectigalia vero pro mobilibus, d. l. universi. 5. C. de vectigal. Wesembec. et Besold. d. l. Et vectigalia solvuntur pro rebus in civitatem invectis, et a negociantibus, ut plurimum propter usum viae publicae, tributa autem ratione soli possessoribus indicuntur, Lather. de censu. lib. 1. cap. 3. num. 2. confer Schönborn. libr. 4. polit. cap. 24. et seq. Adhaec tributum sive collectae sunt signum subjectionis, supra cap. praced. 15. num. 11. et seq. Quod secus est in vectigalibus, quae etiam ab iis solvuntur, qui non sunt subditi, sed plane forenses et exteri, confer Casp. Klock. de contribut. cap. 1. n. 61. et num. 258. seq.

[note: 11.] Habent autem et adquirunt Civitates Imperiales, sicut reliqui Status et Ordines Imperii, jus instituendi nova, vel etiam augendi vetera vectigalia, I. ex ipsius Imperatoris privilegio, et speciali concessione, c. super quibusdam. §. praeterea. X. de V. S. l. placet. 8. C. de excusat. mun. l. un. C. de superindict. Wesembec. cons. 27. num. 26. in fin. et cons. 45. num. 20. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 6. num. 14. seq. Besold. de arar. cap. 4. num. 16. Henric. Klock. de vectigal. conclus. 8. lit. a. et conclus. 15. lit. a. utpote quod [note: 12.] Regalibus majestatis adnumeratur. 6. unic. quae sint regal. l. vectigalia. 10. ff. de publican. et vectigal. tot. tit. C. nov. vectigal. instit. non poss. R. A. zu Regenspurg, de anno 1576. §. Weiters seynd wir auch. 118. et §. seq. R. A. zu Augspurg/ de anno 1530. §. Wiewohl auch der Abschiedt. Schrader. de feud. part. 3. cap. 4. num. 38. Mynsing. 5. observat. 29. numer. 1. Matth. Stephan.

de jurisdict. libr. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. num. 93. Sixtin. de regal. libr. 2. cap. 6. mm. 9. seq. Bocer. de regal. cap. 2. n. 183. Mynsing. 4. observat. 24. Wesembec. cons. 12. mm. 37. Et quamvis olim in vectigalibus concedendis liberior Imperatorum fuerit potestas, hodie tamen illa ita restricta est, ut Imperator sine consensu Electorum. vel nova vectigalia instituere, vel aliis concedere, vel antiqua augere non possit, Capitulatto Imperat. Ferdinandi II. et III. artic. Wir setzen und wollen auch insonderheit. 17. 20. et 23. Leopoldi. art. 21. 23. 24. et 25. R. A. zu Regenspurg, de anno 1576. §. Weiters seynd wir. 118. seq. Dn. Cluten. syllog. rer. quotid. conclus. 22. lit. a. Gerl. Buxtorff. ad Aur. Bull. concl. 91. Heig. part. 1. quaest. 8. n. 7. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 11. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 2. n. 43. et lib. 2. cap. 6. n. 22. Bocer. de regal. cap. 2. n. 184. Carpzov. de leg. Reg, German. cap. 8. n. 9. seq.

ad num. 13.

[note: 14.] Et adeo exosa et prohibita sunt vectigalia, si omnino nova instituta, vel vetera aucta et mutata sint, ut per vim et impressionem extorta esse praesumantur, Wesembec. cons. 45. mm. 45. vers. dicuntur autem nova. Sixtin. d. lib. 2. cap. 6. n. 32. atque adeo tanquam illicita, non modo licite defraudari possint, Warem. ab Erenb. de subsid. cap. 5. n. 23. Petr. Frider. Mindan. de mandat. c. 23. in princ. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 44. lit. e. Bocer. de regal. cap. 2. n. 185. Sed etiam ea instituentes poena L. Juliae ambitus plectautur, l. un. §. 3. ff. ad L. Iul. ambit. Et exigentes L. Julia de vi publica teneantur, l. fin. ff. ad L. Iul. de vi publ. Et [note: 15.] mandata etiam poeualia sine clausula, adversus eos, qui nova instituunt, vel jam instituta augent, in Camera Imperiali obtineri possint, Sixtin. d. cap. 6. num. 23. Cluten. d. conclus. 22. lit. a. Ubi nondum venit, quod modus contra nova et illicita vectigalia supplicandi, in hisce potissimum constat, 1. quod ista res omni jure prohibita, nullaque ratione justificari queat. 2. Quod sit contra publicam utilitatem, dum omnium mercium et annonae aritatem invehat. 3. Quod consequenter scandali et armorum metus inde oriri possit. 4. Quod fiant contra reservata, et 5. in contemtum Caesareae Majestatis, etc. sicuti haec memorantur in R. Abs. de an. 1576. §. Dadurch dann. 119.

[note: 16.] Quod si quis ab Imperatore novorum Vestigalium concessionem petere velit, is libello supplici omnes negocii circumstantias, etiam quae in contrarium eum movere possent, inferere tenetur, Henric. Klock. de jur. vectigal. conclus. 16. lit. a. Et sic debet narrare, 1. causam pro telonio impetrando, 2. Vicinorum rectigalium mentionem facere, 3. Ipsum locum denominare, in quo telonium exigere velit, ne vicinia nimis oneretur, 4. Utile quoque erit, attestationem habere vicinorum Statuum, ut postea ad alicujus instantiam, telonium, tanquam sub et obreptitie impetratum, irritum declaretur, Mynsing. 5. obs. 31. Rosenthal. de feud. cap. 43. n. 7. Bocer. de regal. cap. 2. n. 188. Henr, Klock. de vectigal. conclus. 16.

[note: 17.] Sed anne Civitates Imperiales et alii territoriorum Domini pro solo transitu per vias publicas pedagium, absque Imperatoris speciali concessione, exigere possint, non immerito dubitatur? Et pro sententia negativa facere videtur, I. quod hujusmodi pedagiorum exactio pugnare videatur, cum liberrimo jure gentium omnibus concesso viarum publicarum usu, l. si locus. 14. §. fin. ff. quemad. servit. amit. l. fluminum. 24. in princ. ff. de damn. infect. Et de jure Canonico pedagia pro solo transitu omnino prohibita sunt, c. quanquam. 2. de censib. in 6. Et jure Saxonico lib. 2. art. 27. sancitum: Ein jeglich Mann soll auch Zollfrey seyn, er fahre, reite oder gehe, wo er Schiffs oder Brucken nit bedarff. Ex quo etiam viae publicae dicuntur regiae, Kayserl. frepe Heer: und Reichs Strassen und Bahn. Gail. de pac. publ. lib. 2. cap. 1. n. 12. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 2. n. 9. Et Regalibus adnumerantur, supra cap. 4. n. 113.

[note: 19.] II. Quod actus commeandi per vias publicas sit liberae publicae facultatis, et praescriptionem excludat, l. 2. ff. ne quid in loc. publ. l. viam publicam. 2. ff. de via publ.

[note: 20.] III. Quod territoriorum Domini legem exigendorum vectigalium ab Imperatore concessam excedere et ultra exigere non possint, l. 5. c. de vettigal. cum vectigalium novorum exactio veterumve auctio sine Caesaris et Electorum consensu flagellandae annonae, perturbandaeque quieti publicae instituta, ad Caesareae eminentiae et dignitatis Electoriae injuriam spectet, R. A. de anno 1576. §. Weiter seynd wir. 119. Lehman. chron. Spir. lib. 5. cap. 108. fol. 629.

[note: 21.] Pro affirmativa autem sententia facere videtur, 1. quod jus hoc territoriorum Domini per longissimum tempus sibi adquisiverunt et usurparunt, et 2. quod vigore Regalium et omnimodae jurisdictionis in territoriis suis viarum sint Domini, et extraneis interdicere possint, ne aliter, quam ipsi velint, sua loca ingrediantur. Et cum in d. c. quanquam. 4. de censib. in. 6. a pedagiis exsolvendis, eximantur Clerici, inde colligitur, reliquos laicos non esse exemptos, per tradita Everhard. in loc. ad regul.

Discrepantes hasce opiniones certo temperamento adhibito facile conciliari posse, putat Casp. Klock. de arat. lib. 2. cap. 77. n. 21. Veluti, si 1. necessitas vel utilitas publica hoc efflagitet, ut pontes exstruantur, vel novae viae et plateae sternantur, et 2. magistratus, qui vias et pontes exstruere vel reficere cogitur, ex ordinariis proventibus illos sumptus ferre nequeat, nec non 3. justa et rationabilis causa subsit, hoc casu ejusmodi portoria et pedagia, Brucken-Zoll und Weg-Gelt, institui posse dubitandum non esse,

Nicol. Everh. cons. 3. n. 10. Rol. a Valle cons. 34. n. 26. Cacheran. consil. 31. n. 21. seq. Atque ideo aequitas horum vectigalium dependet ab immenlis impensis, qua in viarum et pontium refectiones et exstructiones collocari oportet, et sic iniquum non erit, ut pontium et viarum nomine, modicum Vectigal, Brucken-und Weg-Gelt pendatur: cum publice et privatim intersit, pontes tam lapideos, quam sublicios, et pensiles, imo et quosvis ponticulos in suo statu conservari, Klock. d. c. 77. n. 1. et 7. Ex quo etiam Argentinae, pontem Rhenanum longissimum, nemo, etiamsi Studiosus, Clericus, vel persona Ecelesiastica sit, sine vectigali transit. Quod etiam ex jure Saxonico constat lib. 2. d. art. 27. in verbis: Wo er Schiffs und Brücken nicht bedarff. Caesaris tamen consensum hic impetrare, et consultius et tutius erit.

[note: 22.] Ex quibus facillime concluditur, Imperatorem, etiam absque Electorum consensu, Civitati alicui Imperiali, vel alii Imperii Statui concedere posse jus, parvum aliquod vectigal pro pontivegio ac viarum sive platearum usu, exigendi, ein Brucken-und Pflaster-Gelt, si viae sive plateae ac pontes sine magnis sumptibus extrui et reparari nequeant. Cum enim territoriorum Domini hoc nomine jure magistratus et vi omnimodae jurisdictionis sibi competentis tale quid exigere possint, quanto magis id Imperator concedere potent, praesertim vero si id parvum, et iter facientibus ac transvehentibus non adeo molestum sit, veluti pro equo, bove, ac curru, unus vel alter nummus vel cruciger. Ac cujusmodi vectigal etiam Clerici et alias exempti obligabuntur, infran. 29. et seq.

[note: 23.] Adquiritur quoque II. jus vectigalium consuetudine, et quidem immemoriali, l. munus proprio. 214. ff. de V. S. l. 1. §. 1. l. fin. §. pen. ff. de muner. et honor. l. non tantum. §. fin, et ibi gloss. ff. de decurion. c. super quibusdam. 26. §. praterea. X. de V. S. Wesembec. cons. 27. n. 26. Rolenthal. de feud. cap. 5. conclus. 81. n. 1.

[note: 24.] III. Uti et praescriptione temporis immemorialis, etiam contra ipsum Imperatorem, d. c. supra quibusdam. §. praeterea. X. de V. S. C. innovamus. X. de censib. Tusch. lit. C. conclus. 840. num. 5. Mynsing. 5. observ. 29. num. 10. Mascard. de probat. concl. 835. n. 4. et 5. Sixtin. de repal. lib. 2. cap. 6. n. 56. Henr. KlocK. de jur. vectigal. conclus. 22. Rosenthal. d. cap. 5. conclus. 45. n. 1. lit. a. Si vero praescriptio fiat contra alium superiorem recognoscentem, decem annorum spacium, cum titulo, sufficit sine titulo, longissimo tempore opus est, Rosenthal. d. conclus. 45. n. 4. Sixtin. d. cap. 6. n. 6.

IV. Jus quoque vectigalium adquiritur ex jure Regalium, quibus adscribitur, supra n. 12.

V. Adquiruntur quoque vectigalia per adquisitionem juris territorialis, cum haec juri et superioritati quoque territoriali vulgo adscribantur, supra lib. 1. cap. 12. n. 67.

[note: 25.] Solvuntur vectigalia de omnibus rebus, quae non sunt immunes et exemptae, et qui dem imprimis de iis rebus, quae negociationis vel commercii causa importantur, vel exportantur, vel transvehuntur, l. universi. 5. et l. seq. C. de vedigal. et commiss. 1. si publicanus. 4. §. 1. ff. de publican. et vestigal. c. quanquam. de censib. in 6. Clem. prasenti eod. Chassan. in consuet. Burg. rubr. 1. §. 4. verb. indire et importer, n. 4. Peregrin. de jur. fisc. lib. 6. tit. 5. n. 26.

ad num. 25. seqq.

Legendus est ZIEGLERUS de juribus Majestat. L. II. C. V. usque XIII. p. 973. 1036. TITIUS in jur. privat. L. X. C. XII. p. 1333. seqq.

[note: 26.] Immunes autem et exemptae sunt res Ecclesiarum, l. placet. 5. auth. cassa. C. de SS. Eccles. Quibus etiam propter piae causae favorem annumeratur res Nosocomiorum, Xenodochiorum, Leprosoriorum et Orphanotrophiorum, arg. l. Orphanotrophos. 32. C. de Episc. et Cler. Novel. 69. cap. 4. §. 1. Engelh. de jure vectigal. concl. 15. lit. b. nec non Hospitaliorum, Rulant. de commiss. part. 4. lib. 2. cap. 5. num. 36. Sixtin. de tegal. lib. 2. cap. 6. 114. Quod si tamen laicus non privilegiatus ab [note: 27.] Ecclesia rem immunem emat, immunitatem non consequitur, arg l. locatio. 9. §. fiscus. 8. vers. mercatores. ff. de public. et vectigal. Mod. Pistor. cons. 48. n. 5. seq. Köppen, quast. 50. n. 15. seq. Bidembach. nobil. quaest. 18. n. 8. et 9. Et iamsi onus vectigalis et gabellae annexum sit contractui, dass dem Contract oder Kauff die Freyheit angedinget worden, nihilominus enim emptor ad vectigalis solutionem tenetur, d. l. locatio. 9. §. fiscut. vers. mercatores. ff. de publican. Engelhard. d. conclus. 15. lit. b.

[note: 28.] Idem est II. quoad res Clericorum sive personarum Ecclesiasticarum, auth. item nulla communitas. C. de Episcop. et Cler. c. quamquam. de Censib. in 6. Clem. fin. eod. c. adversus. X. de immun. Eccles. c. 1. c. Clericis. eod. in 6. c. tributum. §. quamvis. caus. 23. quast. 8. Covarruv. var. resol. cap. 20. in princ. Engelhard. d. conclus. 15. lit. c. et concl. 20. lit. b. Quod etiam jure Saxonico sancitum, Land-Recht, lib. 2. art. 27. et in Schwaben Land-Recht. cap. 214. num. 4. ibi: Pfaffen und ihr. Gesind sollen Zollfrey seyn, sie fahren, reiten oder gehen, wo sie Schiffs und Brucken nicht bedürffen. Et jure Saxonico Ecclesiarum ministros, Pastores et Diaconos, eorumque substitutos, a Gabella cerevisiae liberos, et donatos esse, mit dem frepen Lisch-trunck, tradit Carpzov. jurisprud. consist. lib. 1. tit. 9. de fin. 139. seq. Idemque esse, quoad Scholarum ministros, et aedituos, Carpzov. d. l. defin. 141. et 142. Quae tamen non procedunt, si res Clericorum negociandi causa deferantur, d c. quamquam. de censib. in 6. c. fin. de vit. et hotiest. Cler. Mod. Pistor. cons. 48. n. 1. Bertachin. de gabell. part. 7. num. 10. Engelhard. d. conclus. 15. lit. C. Klock. de vectigal, conclus. 28. lit. f.

Card. Tusch. lit. E. concl. 557. Vel gabella imposita fuerit, pro refectione viae, pontium, vel pro bello, vel pro alia publica reparatione, veluti murorum, agrorum, fluminis, etc. l. ad instructiones. 7. C. de SS. Eccles. l. ad portus. 7. C. de oper. publ. l. absit. C. de privileg. dom. Aug. l. haec providentissima. 3. C. de quib. muner. nem. exc. Cacheran. decis. 68. num. 3. Vasqui. de success. lib. 3. limit. 7. n. 118. part. 1. Engelhard. d. conclus. 15. lit. c. Sicuti etiam hoc casu Clerici ad collectarum solutionem tenentur, supra cap. 17. n. 46.

[note: 31.] Hinc cum Civitas Esslingensis ab Imperatoribus Ferdinando II. et III. pro reparatione viarum et pontium gravissima, et maximos sumptus exposcente, pontivegium quoddam leviusculum ein geringes Brucken-und Pflaster-Geltlein, impetrasset, hoeque etiam ab iis, qui bona nonnulla Ecclesiastica in Civitate possident, exigeretur, ipsi vero id exsolvere recusarent, et a vectoribus pignora caperentur, Monasterium Kaisershaimb et Salmansweil privilegia sua allegarunt, et nuper in Camera Imperiali mandatum aliquod impetrarunt, et cum Civitas Esslingensis, exceptiones in contrarium produceret, actores vero narrata tantum mandati repeterent, et pro paritione injungenda arctius mandatum decerni implorarent, hoc tamen ipsis denegatum, et ulterior actio ad exceptiones oppositas injuneta, sed hoc nomine hactenus nihil actum fuit.

[note: 32.] III. Immunes a vectigalibus sunt res fisci, l. locatio. 9. §. fiscus. 8. ff. de publican. et vectigal. l. universi. 5. C. de vectitgal. et commiss. Bertachin. de gabell. part. 8. membr. 2. num. 12. Sixtin. de regal. libr. 2. cap. 6. n. 102. Maul. de homag. tit. 10. num. 25. seq. et 37. Quo tamen privilegio non utuntur, qui a fisco emunt, vel de fisci rebus negociantur, d. l. locatio. 9. §. fiscus. 8. vers. mercatores. ff. de. publican. Sixtin. d. l. num. 103. Petr. Frideric. Mindan. de process. lib. 2. cap. 42. n. 7.

[note: 33.] IV. Res Illustrissimorum, Illustrium et Generosorum, Imperio immediate subjectorum, Ordnung deß Regiments zu Augspurg/ de anno 1500. tit. et ibi: Alle, so in deß Reichs Regiment gehören, sollen aller Tax, Zoll und Ungelts frey seyn, Wehner. pract. observ. verb. Zoll, Zollfrey, Mindan. d. cap. 42. num. 6. Sixtin. d. cap. 6. num. 100. et 110. Si tamen negocientur, instar aliorum vectigalia praestare tenentur, l. ex prastatione. 7. C. de vectigal. Cum nec Imperator hoc casu immunis esse videatur, l. negociatores. C. de commerc. et mercat.

[note: 34.] V. Idem est, quoad Consiliarios, et alios ad Imperii consilium pertinentes, so zum Reichs Hoff-Rath gehörig, eorumque ministros, eorumqueres et bona, d. tit. Alle so in d deß Reichs. 21. Rulant. de Commiss. part. 4. lib. 2. cap. 5. numer. 28. Mindan. d. cap. 42. n. 6.

[note: 35.] VI. Sicuti etiam Assessores Camerae Imperialis, et alii ad Judicium illud pertinentes, peorumque res a vectigalibus immunes existunt, Ori. Camer. part. 1. tit. 49. in princ. Mindan. d. num. 6. Rulant. d. n. 28. Engelhard. de vectigal. conclus. 19. in fin. Sixtin. d. c. 6. n. 112. Henric. Klock. de vectigal. conclus. 32. lit. a. Rumelin. ad Aur. Bull. dissert. 8. concl. 21. part. 1.

[note: 35.] VII. Legati et Ambassiatores exterarum gentium, de rebus, quas portant de loco, unde revertuntur, nullum vectigal solvunt, modo legibus sint concessae, de reliquis vero, quas de propriis locis, unde conveniunt, portant, non aliter excusantur, quam quatenus usus sui gratia comparaverint, l. a legatis. 8. et ibi Salicet. C. de vectigal. l. cotem. 11. de publican. Engelhard. d. concl. 15. lit. d. et conclus. 20. lit a. Rulant. de comuniss. part. 4. lib. 2. cap. 5. n. 29. Henr. Klock. de vectigal. concl. 33. lit. a. Maul. de homag. tit. 10. num. 28. Secus est de hostium legatis, qui indistincte tenentur, gloss. et Dd. in d. l. a legatis. Bertachin. de gabell. part. 7. n. 34.

[note: 37.] VIII. Res Nobilium immediate Imperio subjectorum prout in genere tradunt Guid. Pap. decis. 41. 384. et 387. Warem. ab Erenberg. de subsid. regn. cap. 4. n. 66. Besold. de arar. cap. 4. num. 20. vers. 2. tota immunitas. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 6. n. 110. Becht. de securitat. concl. 224. Henr. Klock. de vectigal. conclus. 31. lit. a. et b. Bocer. de regal. cap. 2. n. 197. seq. Nolden. de stat. nobil. cap. 14. n. 37. seq. Joh. Wurmser. de jur. publ. exerc. 6. quaest. 14. Bidembach. nobil. quaest. 18. per tot. Maximil. Faust. in consil. pro arar. class. 3. ord. 98. atque ita in Imperio observari, testatur Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 2. cap. 42. n. 20. Et quod Principes, Comites, Barones, et Nobiles S. Romani Imperii habeant immunitates, praescriptione, privilegio vel contractu quaesitas, ut liceat ipsis vina, frumenta, et ejus generis alia, victus et cultus causa usu suo, sine vectigali, per alterius territorium ducere, vel flumen, trajicere, scribit Faust. d. consil. class. 5. Ordin. 454. De quo vide plura in tractat. de Ord. Equesir. jurib. et privileg. lib. 3. cap. 6.

[note: 38.] IX. Immunes quoque sunt res Studiosorum, sive ipsorum supellex scholastica, auth. habita, et ibi Dd. C. ne fil. pro patr. Rulant. de commiss. part. 4. libr. 2. cap. 5. n. 32. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 6. num. 116. seq. Quod idem est, quoad liberalium artium, aliarumque facultatum Professores, l. medicos. 6. C. de profess. et medic. Sixtin. d. num. 116. Heig. part. 1. quast. 17. num. 22. Bertachin. d. part. 7. quast. 39. Rebuff. de privil. Scholar. privileg. 147. num. 1. Rulant. d. l. num. 31. aliosque Doctores et Advocatos, qui advocando Reipubl. utiles se exhibent. Rulant. et Heig. d. II. Engelhard. de vectigal. conclus. 20. lit. C. Klock. d. conclus. 33. lit. b. Quod quoque Privilegium Scholarium hospitibus, vina, frumentum, et id genus alia, ad usum eorum advehentibus cometere, asserunt per l. si publicanus. 4. §. 1. ff. de publican. l. in lege Censoria. ff. de V. S. d. auth. habita ibi: tam ipsi, quam eorum nuncii. C. ne fil. pro patr.

Bocer. class. 4. disput. 3. conclus. 31. lit. a. Verum hodie noltrorum temporum injuria privilegium hoc Scholarium passim parum attendi, et publicanos illud allegantibus respondere solere: Habita ubi vis, et solve, etc. conqueritur post Horat. Luc. de privileg. Scholar. privil. 55. Engelhard. de vectigal. concl. 15. lit. f.

[note: 39.] X. Res quae exercitus causa exportantur, R. A. zu Augspurg, de anno 1530. §. Ferners ist. 130. d. l. locatio. 9. §. res exercitui. 7. ff. de publican. Peregrin. de jur. fisc. lib. 6. tii. 5. numer. 23. Engelhard. d. conclus. 15. in fin. Henr. Klock. de vecligal. concl. 31. lit. c.

[note: 40.] XI. Res naviculariorum, l semper. 5. §. ne gociatores. 3. ff. de jur. immun. l. 1. §. fin. C. de navic. l. omnium. 6. in fin. C. de vectigal. Sixtin. d. cap. 6. numer. 105. Maul. de homag. tit. 10. numer. 27.

[note: 41.] XII. Res domini proprietatis, qui alteri vectigal sive gabellas locavit, Boer. decis. 211. n. 1. et 2. Henr. Klock. de vecligal. conclus. 34. lit. b. Maul. d. tit. 10. num. 26. Engelhard. d. conclus. 20. lit. e. Vel in feudum concessit, Klock. d. conclus. 34. lit. a. Schrader. de feud. part. 6. cap. 6. n. 124.

[note: 42.] XIII. Immunis quoque perhibetur a vectigalibus esse pecunia, late Henric. Klock. de vectigal. conclus. 60. Engelhard. de vectigal. conclus. 14. lit. b. ubi testimonio Caesareae Majestatis in literis ad C. D. K. X. Y. 25. Novembr. anno 1603. de Germaniae consuetudine attestantis referunt his verbis: Daß man vom Gelt nirgend im ganßo Reich Teutscher Nation einigen Zoll zu bezahlen pflege.

[note: 43.] XIV. De jure porro tam Civili, quam Canonico, a vectigalibus immunes sunt. res, quae proprii usus causa transportantur, vel vehuntur, l. si publicanus. 4. §. 1. l. interdum. 16. §. Divus. 9. ff. de publican. 1. universi. 5. C. de vecligal. l. in lege Censoria. 203. ff. de V. S. l. 2. §. 1. ff. de usu et habit. l. quanquam. de Censib. in 6. Clem. praesenti. X. de censib. Bertachin. de gibell. 2. part. 8. numer. 1. Rulant. de commiss. part. 4. lib. 2. cap. 5. num. 75. Joseph. Ludov. conclus. 15. num. 50. Köppen. quaestion. 50. num. 30. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 38. num. 4. in not. lit. b. Wehner. pract. observ. verb. Zoll. vers. aliis tamen, qua ad victum. Sixtin. de regal. l. 2. c. 6. n. 128. seq. Maul. de homag. tit. 10. num. 36. Henric. Klock. de vectigal. concl. 57. Bidembach. nobil. quaest. n. 2. Peregrin. de jur. fisc. l. 6. tit. 5. n. 23. Carpzov. de leg. Reg. German. sive de Capitulat. c. 3. n. 2. Idque in Camera Imperiali in causa quadam votando ita deductum esse, simulque additum, id tam de veteri consuetudine, quam de jure ita se habere, licet ex propriis fundis istae res non percipiantur, nec ducantur, testatur Gylman. rer. judic. decis. 8. n. 4. et 5. l. 1. Sixtin. d. c. 6. n. 28. Et quamvis hodie male id passim servari, affirmet Gylman. d. l. et in tota fere Germania jus hoc ab aula recessisse, et vix ad practicam deduci posse, asserat Köppen. d. decis. 50. n. 34. eandemque consuetudinem validam esse, scribit Henric. Klock. de vecligal. concl. 59. per tot. Contrarium tamen et ejusmodi consuetudinem, tanquam irrationabilem, non valere, vel introduci non posse, asserunt Hostiens. in c. super quibusdam. 26. §. praterea. de V. S. Joseph. Ludov. conclus. 15. n. 58. Sola in procem. decret. gloss. 5. n. 13. Vivius commun. opin. 765. num. 15. Franc. Marc. decis. 41. n. 3. vol. 1. Farinac. fragment. crim. verb. bannimentum. num. 56. Sixtin. d. cap. 6. num. 125.

[note: 45.] XV. Immunes quoque a vectigalibus sunt res, quae ruris exercendi causa ad vehuntur, l. si universi. 5. C. de vectigal. Quales sunt res omnes, quae ad rem rusticam et ipsam agriculturam pertinent, veluti fructus ad seminandum, et alia quaevis instrumenta, Rulant. de commiss. part. 4. c. 5. n. 76. Sixtin. d. c. 6. n. 126. seq. Henric. Klock. de vectigal. conclus. 61. lit. b.

[note: 46.] XVI. Res emptae in nundinis, l. un. C. de nundin. et ibi Bart et Salicet. Tholosan. syntag. l. 3. cap. 9. num. 4. Engelhard. de vectigal. conclus. 16. lit. c. etiamsi non statim post nundinas avectae sint, Sichard. in l. un. num. 3. C. de nundin. Engelh. d. l.

[note: 47.] XVII. Res vi ventorum, vel piratarum incursione, vel alio fortunae casu in portum illatae, l. Caesar. 15. §. si propter. 8. ff. de publican. l. 1. et ibi Bart. et Bald. C. de nausrag. Seb. Medic. de fortuit. casib. part. 2. quastion. 9. num. 10. Peregrin. de jur. fisc. libr. 6. tit. 5. num. 3. Maul. de homag. tit. 10. num. 37. in fin. Klock. d. cencl. 61. lit. a.

[note: 48.] XVIII. Nec quicquam solvitur pro defuncti corpore alio transfereudo, Engelhard. de vecligal. contl. 17. per tot.

[note: 49.] Varia olim Vectigalis nomine pensitata sunt, Engelhard. d. l. concl. 22. lit. a. Et quidem jure Justinianeo pars octava rei, quae transportatur, l. ex praestationt. 7. et. seq. C. de vectigal. l. Romanae. 2. C. de eunuch. l. si cum Hermes. 7. C. locat. Maul. de homag. tit. 18. n. 48. Sixtin. d. cap. 6. num. 63. seq. Hodie cujusque loci consuetudo, et ipsa Imperatoris concessio inspicienda et attendenda est, l. locatio. 9. §. earum rerum. l. si publicanus 4. §. fin. ff. de publican. l. pen. C. nov. vectigal. Sixtin. d. cap. 6. n. 77. Et non ex ipsis mercibus, sed in pecunia numerata solvitur, l. universi. 5. C. de vectigal. Maul. d. tit. 10. num. 49. Henning. Goeden. cons. 7. in fin. et cons. 8. n. 4. in princ. Rumelin. ad Aut-Bull. part. 1. dissert. 8. concl. 23. Sixtin. d. c. 6. num. 80. seq. Klock. de vectigal. conclus. 68.

[note: 50.] Poena vectigal defraudantium est Commissum, seu rerum transportatarum amissio et publicatio, l. fraudati. l. commissa. 14. l. fin. §. quoties. 3. ff. de publican. l. 1. et 2. C. eod. Gail. 2. observat. 51. num. 5. Maul. d. tit. 10. numer. 50. Sixtin. d. cap. 6. num. 162. seq. Et quidem ipso jure, Sixtin. d. l. num. 170. Henric. Klock. de vectigal. conclus. 85. lit. d.

CAPUT XIX. De Jure Gabellarum.

9. Leges generales constitui non possunt, quibus advenae, Clerici, etc. obligantur.

12. Pro iis rebus, quae ad victum et usum proprium necessariae, vectigal imponi nequit.

29. In Capitulatione Verdinandi IV. Civitatibus Imperialibus gabellae permittuntur.

30. Impositio gabellarum fieri debet secundum consuetudinem Regionis, et cum consensu civium.

33. Ratione contractus quis forum sortitur, et consuetudinibus loci obligatur.

41. Iustae gabellae sunt, quae imponuntur rebus ad corrumpendos civium mores, et ad delicias spestantibus.

[note: 1.] Sub generali vectigalium nomine veniunt quoque Gabellae, et Gabellarum jus idem esse cum vectigalibus et collectis, docent Bursat. consil. 161. n. 38. Corne. cons. 142. n. 5. vol. 1. Alciat. consil. 84. n. 1. seq. l. 5. Bidembach. nobil. quaest. 18. n. 4. Boss. de vectigal. n. 2. Sixtin. de regal. l. 2. c. 6. n. 11. ita, ut quae de vectigalibus jura loquuntur, etiam in Gabellis et datiis locum habeant, Bald. in l. un. C. de superindict. et ibi Salicet. et argumentum validum sit a vectigalibus ad Gabellas, Corne. cons. 199. col. 2. in fin. Ripa. cons. 186. n. 2. et idem esse dicit in Accisiis vini et frumenti, Everhard. cons. 42.

[note: 2.] Dicitur autem Gabella, a Gabe, Bertachin. de gabell. in praelud. n. 3. Petr. Frider. Mindan. de process. l. 2. c. 42. n. 15. nec non a dando, [note: 3.] datia, et Italis Daces, Mindan. d. n. 15. Dicitur etiam impositio, ab imponendo, impost, Aufflagen, Licentia, Licenten, Fallia, Gothofr. Engelhard, de vectigal. concl. 3. lit. a. Weimer. verb. Ungelt, ubi dicit, quod vecetur etiam actesia, oder Ungelt, hoc est impositio, quae communiter item Accisia, Assisia sive Assassisia, Zissa, Assise sive Accise, a Gallico Assise, quod consessum significat, quia telonii, sive vectigalium exactores in suis teloniis plerumque sedent. Petr. Frider. Mindan. d. n. 15. Wehner. verb. Acciss. Aliter Besold. thes. pract. verb. Umbgelt, in fin. ubi putat acciss inde dici, weil es von dem erkaufften Gut geschnitten wird, quasi accaesum, weil man dieser Beschwerd halber die Pfunde und Maaß ringert, Klock. de contribut. capit. 1. n. 271.

[note: 4.] Vulgo dicitur Umbgelt, sive Ungelt, quod utrumque scribi solet, Wehner. pract. observ. verb. Ungelt, Umbgelt. vers. solet etiam. Quod inde dicitur, weilen es umbgelegt wird, Klock. d. c. 1. n. 310. Besold. d. verb. Umbgelt. in fin. Dicitur etiam Ohmengelt, Wehner. d. verb. Ungelt. Weilen es gemeiniglich auf einen Ohmen, oder Aymer Weins geleget wird.

[note: 5.] Gabellae quoque dicuntur Tributa, a tribuendo, vel tribu sic dicta, quod olim tributim populo fuerunt imperata, quae rebus immobilibus imponi solent, l. venditor. 2. §. si quid. 16. ff. de haered. vel act. vendit, et ibi gloss. Wesemb. in parat. ff. de publican. et vectigal. n. 3.

[note: 6.] Sunt autem Gabellae sive Accisiae proprie ea tributa, quae in Civitatibus et pagis, pro certis rebus, vino, frumento, vel aliis mercibus distractis et venditis solvuntur, Petr. Frider. Mindan. d. cap. 42. n. 16. Besold. de arar. cap. 4. num. 16.

[note: 7.] Sed anne et quo jure Civitates Imperiales, et alii Status et Ordines Imperio immediate subjecti hujusmodi Gabellas et, accisias, absque Imperatoris consensu instituere possint, controverti solet? Quod ex sequentibus rationibus, negandum videtur. Quia 1. ex praecedentibus constat, Gabellas esse vectigalium Speciem, et vectigalium nomine Gabellas quoque venire. At [note: 8.] vero generalis est constitutio, qua Civitatibus nova vectigalia, novas collectas et gravamina, aliaque nova onera instituere prohibitum est, l. 2. er 3. et ibi Dd. C. nova vectig. instit. non poss. l. licitano. §. quod illicete. C. de public. et vectigal. Et absque Imperatoris et Electorum consensu nec nova vectigalia institui, nec vetera augeri posse, dictum est cap. praeced. 18. n. 13. et seq.

Quia II. Gabellae hae sunt tales exactiones, ut privatae, vel particulares dici possint, sed cum generaliter rebus imponantur, non solum cives iisdem gravantur, sed etiam clerici, advenae, peregrini et forenses, atque ideo, ut generales, et hasce quoque personas extraneas comprehendentes, [note: 9.] de jure sublistere non poterunt, cum generalium legum, quibus forenses quoque et exteri ligentur, ferendarum potestatem civitates non habeant, sicuti in his terminis concludit Referens apud Gylman. tom. 1. tit. 2. vot. 1. numer. 101. vers. atque de his. fol. 92. in princ. atque inde extorsiones ejusmodi Gabellas vocet, Bald. in l. vectigal. num. 2. ff, de pubtican. et vectigal. quas Civitates jura Principis non habentes instituere non possint, Everh. sen. consil. 42. in fin. Capyc. decis. 148. numer. 9. Et non valere statuta laicorum contra clericos, et contra eorum libertatem, dictum est supta cap. 10. num. 52. seq. et nominatim quoad Gabellarum impositionem, Bald. cons. 31. in princ. l. 1. Tusch. lit. S. conclus. 561. num. 1. seq. et conclus. 581. num. 56. Unde ratio diversitatis potissima esse videtur, quare collectae sinc consensu superioris imponi possint, Gabellae vero non item, quod collectae, quae personis injunguntur, facile esse possint particulares, nec clericos, nec forenses gravantes, cum tantum subditis imponantur propter res, et pro modo facultatum et omnium bonorum mobilium et immobilium; gabellae autem, quae rebus imponuntur, generales sint, et ad omnes spectent, cum vix ita institui possint, quin etiam Clerici, forenses, aliique privilegiati et exempti, si non principaliter, per obliquum saltem et indirectum, una cum civibus graventur, eo ipso scilicet, quod non minus, quam cives, omnia victualia carius emere cogantur, Casp. Klock. de constribut. cap. 5. num. 171. ubi etiam num. 173. addit, hoc casu regulam illam locum non habere, priucipale scilic. propositum

inspiciendum esse, etiamsi in consequentiam alicujus laesio inde resultet, vel tale quid quod juri communi sit contrarium, Dyn. in c. cum quid una. de R. 1. in 6. Bart. in l. ambitiosa. 24. ff. de decret. ab ordin. sed contrariam regulam attendendam esse, qua dicitur, quod prohibetur fieri directe, prohibetur quoque fieri indirecte, sicuti in individuo tenet Abbas cons. 20. in fin. vol. 1. Et quod alicui una via per legem prohibetur, ad id alia via sub velamento et praetextu verborum, contra legis mentem, admitti non debeat, Klock. d. c. 5. n. 174.

[note: 12.] III. Quia Gabellae et Accisiae talibus prassertim imponuntur rebus, quae ad vitae sustentationem sunt maxime necessiariae, veluti esculentis, potulentis et aliis victualibus, quibus tamen non modo Gabellam jura communia imponere vetant, sed etiam contra exigentes poenam capitalem constituunt, l. univerh. et ibi. Bald. Salycet. et Dd. C. de vectigal. Et iniquum semper judicatum fuit, ut pro iis rebus, quibus quis ad proprium et familiae suae usum carere non potest, vectigalis onus sustineatur, adeo ut ne quidem consuetudo in contrarium valeat, cap. praeced. 181. n. 43. et seq. Et de rebus, quas quis defert sui et suae familiae usus et necessitatis causa, veluti de rebus aptis esui et potui, nullam solvendam esse Gabellam, etiam stante statuto, quod de qualibet re solvatur, tradunt Argentorens. consil. 2. num. 52. ita, ut ne quidem valeat consuetudo in contrarium, tanquam irrationabilis, Surd. cons. 307. n. 2. Borell. de magistr. edict. l. 3. c. 14. n. 22. Sixtin. de regal. l. 2. c. 6. n. 128. Klock. cons. 10. n. 577.

[note: 13.] IV. Gabellarum hujusmodi institutio et exactio tanto minus permittenda erit, quia iisdem aeque pauperes atque divites gravantur, et qui parum habent in bonis, et familiam amplam sustinent, tantundem Gabellae nomine pro singulis rebus, ad vitam necessariis, persolvere tenentur, quantum illi, qui amplissimum patrimonium obtinent. Imo pauperes hoc modo plus gravari intelliguntur, quam divites, cum illi res consumptibiles sibi emere cogantur, ditiores vero, quibus ex propriis bonis res illae proveniunt, liberi evadant, vel si emptori totae, vel pro parte quoque exsolvendae sunt, pretium tamen majus constituunt, et ita pauperes soli onerantur. At vero aequitas non patitur, ut pauperes et inopes tantum praestent, quam divites, l. 1. C. de annon. et tribut. l. 1. et ibi Bart. C. de apoch. publ. l. per Bythiniam. 2. C. de immun. nem. conced. l. in fraudem. C. de annon. et tribut. Ex quo etiam in Recessibus Imperii in nulla ferere magis aequi et boni mentio fit, quam in materia collectarum, Sixtin. de regal. l. 2. cap. 14. n. 153.

[note: 14.] Hinc quoque V. Gabellarum et accisiarum institutio et exactio odiola esse perhibetur, et restringenda, Bald. consil. 237. ad fin. vol. 3. et cons. 229. vol. 5. ubi dicit statuta gabellarum esse amara, et contra omnem aequitatem. Et Gabellas odiosas esse, in iisque versari lucrum fisci, ideoque contra eum interpretationem fieri, scribit per l. non puto. 10. ff. de jur. fisc. Abbas consil. 69. per tot. Et quod Gabellae actualis impositio sit odiosa et restringenda, sicuti e contra, immunitas ab ejusdem solutione, favorabilis et late interpretanda, tenent Pacian. cons. 131. n. 35. Natta, cons. 274. n. 8. Cacheran. decis. 4. n. 17. Magon. Florent. decis. 36. num. 5. Vinc. Caroc. decis. 99. n. 15. Tusch. pract. concl. lit. G. concl. 3. per tot. et conclus. 21. per tot. et contra Gabellas et vectigalia in dubio pronunciandum, asserunt Surd. decis. 96. n. 7. et decis. 305. n. 44. Gratian. decis. 17. n. 17. seq. Atque ideo in dubia hac quaestione judicandum esse videtur, easdem sine Imperatoris consensu imponi non posse, arg. c. odia. de R. 1. in 6.

VI. Quia etiam ex Gabellarum hujusmodi impositione negociationes et commercia non parum impediuntur et difficiliora redduntur: Nam si incolae ditionis quid vendant extraneis, propter hoc onus res erit carior, quam aliis in locis, ex quo eveniet, ut extranei nihil ex hac ditione, sed aliis vicinis locis emant, nec facile ad vendendum se eo conferant, sed malint alibi vendere, commercia autem hujusmodi reipublicae maxime esse necessaria, constat ex traditis infra l. 5. c. 23.

VII. Quod si quoque Gabellarum et Accisiarum impositio generalis, absque speciali permissione Imperat. et superioris permitteretur, gravissimum praejudicium non modo superiori, sed et civibus ipsis inde futurum foret, cum civitates et communitates facile sub quovis necessitatis et utilitatis praetextu longe majores exactioues, tam rebus, quam personis generaliter irrogare, et sic non minus in clericos et forenses, quam etiam cives suos exactionum procellas concitare, eosdemque, si non directo, saltem per indirectum, pro lubitu gravare, et jura Principis exinanire, et ad nihilum redigere possent, Klock. d. c. 5. n. 148.

[note: 16.] VIII. Hanc quoque opinionem Germaniae consuetudo comprobare videtur; Videmus enim, quod etiam Civitates Imperiales, quae propter urgentem necessitatem Gabellas introducere volunt, id cum consensu Imperatoris faciant, et ita factum esse a Crvitate Norimberga, Augusta et aliis, refert Casp. Klock. dick. c. 5. num. 150. Et Nobiles quoque nonnullos pro impetrando hoc Regali, ad Caesaream Majestatem supplicasse, nec hoc impetrasse, nisi subditorum suorum consensu edocto, testatur Besold. thes. pract. verb. Umbgelt. Sicque Nobiles de Graneck anno 1559. ut ipsis Gabellas in pago Lackendorff, erigere liceret, Caesarem sollicitasse, refert, idem Besold. de ordin. Equestr. n. 9. Imo Principes quoque Imperii novas Gabellas absque licentia Imperatoris imponere non posse, scribit Klock. d. c. 5. n. 150. et n. 177. ubi addit, Civitatibus Imperialibus, aliisque jure Regalium et mixto meroque Imperio munitis, non licere sine licentia superioris tales impositiones

facere; Idque non solum de impositione Gabellanim intelligi; Sed et si Gabellae pro collectis habeantur, idem censeri debeat, ex quo requisita a jure praescripta, tam in exactione, quam in impositione, si nempe rebus imponantur, et exinde forenses graventur, non sunt servata, ideoque tales impositiones, tam materiae, quam formae ratione, sint nullae et illicitae, non propterea, quod per pactum non potuerint, sed quod absque consensu superioris imposuerint, atque in impositione modum a jure definitum non servarint. Ex quo etiam Marta Pisan. decis. 160. Scribit, Gabellarum impositionem ad Imperatorem duutaxat pertinere, et ad Reges ac Principes superiorem non recognoscentes, atque eos, qui ex immemoriali consuetudine et justa causa, facere consueverunt; seudatarium autem, cui merum ac mixtum iraperium concessum est, atque oninimoda jurisdictio cum Regalibus, nunquam gabellas imponere posse, quoniam Regalium appeliatione haec facultas concessa non intelligatur. Idem quoque tradit Thom. Maul. de [note: 18.] homag. tit. 9. n. 9. ubi ait, licet possit quaelibet universitas, tempore necessitatis, puta pro aere alieno solvendo, vel pro aliis oneribus universitatis supportandis, indicere collectas civibus suis, id tamen fieri nequit in forenses et extraneos, qui illis subditi non sunt, Bartol. cons. 180. Et allegat Ripam resp. 181. n. 4. dicentem, collectas exigi solum ab incolis, quos universitas potest collectare, absque consensu superioris. Et quod habetur apud Gylman. symphor. tom. 1. part. 1. tit. 2. de reconvent. n. 76. fol. 82. et n. 100. fol. 90. universitatem posse imponere vectigalia et collectas pro sua necessitate vel utilitate, locum tantum habere, si statuta et collectae fiant civibus, et ita inter subjectos tantum, secus vero si impositio indifferenter concernat etiam extraneos, non subjectos, et clericos ibi habitantes, veluti quod omnes etiam forenses vehentes et euntes, ad vendendum, vel emendum bona in civitate aliquid solvere teneantar, tales enim collectas seu Gabellas, quae generaliter etiam forenses respiciunt, computari inter Regalia, vel saltem ad merum Imperium, [note: 19.] secundum quosdam. Et subjectam Civitatem novas Gabellas et Accisias absque consensu superioris imponere non posses tradunt, Socin. sen. cons. 7. n. 2. ubi de Datia panis loquitur: Et de Gabella carnium, quod sine licentia Domini imponi non possit, Abbas. cons. 6. l. 2. Goeden. cons. 8. n. 10. Capyc. decis. 148. n. 1. late Casp. Klock. de contribut. C. 5. n. 121. seq.

Haec et similia licet speciosa sint, non tamen tanti ponderis esse mihi videntur, ut propterea Civitatibus Imperialibus et aliis Imperio immediate subjectis oidinibus jus instituendi Gabellas et Accisias denegandum sit. Siquidem I. Civitatibus Imperialibus competere jus instituendi collectas, etiam absque Imperatoris licentia, supra c. 17. n. 4. probatum est. [note: 20.] At vero a collectis ad Gabellas, et vice versa, a Gabellis ad collectas valide argumentum duci, probent Dd. in l. licitatio. §. earum rerum. ff. de publican. Bald. in l. 1. et 2. C. nov. vectigal. Come. cons. 199. n. 18. vol. 1. Bertachin. tract. de gabell. part. 9. et ult. n. 10. et 12. Besold. consil. 234. n. 2. Et plerique Doctores vocabulis hisce Collectae, Gabellae, Datiae, etc. promiscue et indifferenter utuntur, Wesemb. cons. 303. n. 62. vol. 2. et vocabulum collectae etiam de Gabellis et Datiis accipiendum esse, et sic de omni genere Impositionum, tenet Ripa cons. 186. n. 6. Atque inde illum, cui provinciales collectae, aliaque Regalia competunt, etiam Umbaelt et Tafernengelt, jure percipere, et facultatem erigendi abrogandique tabernas habere, tradunt Besold. thes. pract. verb. Umbgelt. ubi aperte scribit: Qui jus collectandi et alia Regalia habet, deme die Land-unb Reichs-Steuren, sambt andern Regalien gehören, derselbe zeucht billichen die Umbgelt ober Tafernengelt ein, und hat die Macht Taferne abzuschaffen, oder zu entuhrlauben, Wehner. verb. Ungelt. vers. Aliâs, wem die Land. Casp. Klock. de aerar. lib. 2. c. 59. n. 20. Quamvis enim Gabellae in multis a collectis differant, cum hae principater personis pro rebus, illae rebus imprimis: hae extraordinarie: illae ordinarie: hae civibus et subditis, ille etiam forensibus imponantur, Klock. de cont. c. 5. n. 155. seq. et 170. Et quod Umbgelt diversum sit a collectatione, discussum reperitur in causa Teutschenmeister contra Pfalß, et rursum consideratum in causa Teutschenmeister contra Brandenburg Mandati der Pfandung, Meichsner. tom. 1. l. 1. decis. 48. n. 7. fol. 855. Rulant. decis. jur. controv. quaest. 12. Hoc tamen de modo impositionis accipiendum esse, putant Henric. Klock. de vectigal. concl. 12. lit. 2. Casp. Klock. de contribut. c. 1. n. 310. Regulariter enim, quando onus reale incumbit, per aes et libram, Losae. de jur. univers. part. 3. c. 9. n. 16. Si vero onus personale, in capita collecta distribuitur, Everhard. cons. 45. num. 3. Franc Marc. decis. 803. n. 4. part. 1. Wesemb. cons. 103. n. 13. Et instar vectigalium exigere collectam valde utile esse existimat, Trentacinqui. var. resol. l. 1. tit. de jur. fisc. resol. 5. n. 5. modo fraus forensi non fiat, Henr. Klock. d. concl. 12. lit. c.

II. Quia Civitates Imperiales habent jus superioritatis territorialis, Regalia, merum mixtumque Imperium et omnimodam jurisdictionem, prout supra c. 4. 5. et 6. satis aperte probatum est, et per consequens etiam jus instituendi Gabellas et Accisias obtinebunt. Quia constat ex traditis supra l. 1. c. 12. n. 67. et seq. quod jus exigendi vectigalia et Gabellas ad superioritatem territorialem pertineat, et is, qui hanc habet, etiam Gabellas instituere et exigere possit. Et non possie institui hujusmodi Gabellas, nisi ab eo, qui superioritatem territorialem legitime usurpat, tradunt Argentoratens. cons. 2. fol. 27. vol. 1. Wehner. verb. Umbgelt. Knlch. de jur. territ. c. 3. n. 331. Et Gabellarum exactionem ad superioritatem territorialem spectare, constat [note: 23.] ex traditis supra c. 17. n. 10. seq. Atque ita quoque jus Gabellarum et Accisiarum, das Umbgelt, esse de Regalibus, et ei competere, qui Regalia ab Imperatore habet, tradunt Gylman. symphor. tom. 1. part. 1. tit. 2. vot. 1. num. 100. vers.

tales enim. et n. 101. fol. 90. seq. Mynsing. decad. 11. resp. 1. n. 87. seq. Nolden. de Stat. nobil. cap. 17. n. 14. Wehner. et Besold. d. verb. Umbgelt. Henr. Klock. de vectigal. concl. 12. lit. a. Modest. Pistor. vol. 2. cons. 9. n. 18. Et quod Gabellae inter Regalia referantur, id argumento esse, quod videlicet ex natura juris Gabellarum forenses ad solutionem adstringuntur, scribit Bertachin. de Gabell. part. 7. n. 5. seq. Capyc. decis. 148. Klock. de collect. c. 5. [note: 24.] n. 167. Et quod Gabellae et Accisiae ex vi jurisdictionis et authoritate magistratus institui possint, scribunt Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 2. c. 42. n. 16. Henr. Klock. de vectigal. concl. 12. lit. a. Wehner. verb. Umbgelt. et verb. Accise. ubi dicit, ea tributa, quae in Civitatibus, pro certis rebus, frumento, aut aliis mercibus inferuntur, privata magistratus authoritate, ex vi jurisdictionis, pro usu Reipublicae institui posse, et Accisiam de Cerevisia, Bier-Steur, in recognitionem superioritatis, solvi, et inter fructus jurisdictionis et subjectionis tesseram referri, Knich. de jur. [note: 25.] territ. c. 3. n. 332. Quia jurisdictio omnium onerum imponendorum radix et fundamentum dicitur. AEgid. Thomat. de collect. in princ. n. 7. Tib. Decian. cons. 41. n. 41. vol. 2. Cothman. resp. 11. num. 43. omnisque collectarum potestas aliorumque munerum impositio, a jurisdictione dependet, per l. munus. 214. ff. de V. S. Gylman. symph. tom. 1. part. 1. tit. 6. vot. 6. n. 59. ejusque vigore Gabellae exiguntur, Franc. Bursat. cons. 161. n. 38. seq. quia fructus sunt jurisdictionis, Gylman. d. tit. 6. vot. 1. n. 2. Tileman. decis. Camer. syntag. 2. decis. 1. vot. 5. n. 2. Klock. de aerar. l. 2. c. 59. n. 21. Et Gabellarum exactionem jurisdictionis et Imperii argumentum esse, dicit Schrader. de feud. part. 10. sect. 5. num. 176. Cothman. vol. 3. cons. 47. n. 68.

Adhaec III. Civitates Imperiales habere jus et potestatem condendi statuta etiam contra juris communis dispositionem, dictum est supra cap. 10. n. 33. cur non ergo quoque pro commoditate, utilitate et necessitate Reipublicae super Gabellis et Datiis absque superioris consensu disponere poterunt, Coler. consil. 42. n. 19. seq. Cum easdem quoque pretia rebus venalibus constituere posse, dictum sit infra lib. 5. cap. 21. num. 31.

[note: 26.] IV. Habere quoque solent Civitates tam Imperiales; quam quandoque municipales, jus Gabellarum et Accisiarum imponendi, vi conventionis et pacti, cum civibus et subditis initi, per l. 1. §. vicinitas. ff. ne quid in loc. publ. l. omnes. 12. C. de oper. publ. l. 2. C. de immunit. nem. conced. Gylman. symph. tom. 1. part. 1. vot. 1. n. 100. Ruland. decis. jur. controv. class. 2. quaest. 12. Henric. Klock. de vectigal. concl. 12. lit. b. Atque ideo tales Gabellas et Accisias ex conventione, cum iis, quibus imponuntur, initâ, recte imponi posse, tradunt Decian. cons. 41. n. 3. et num. 89. seq. vol 2. Sixtin. de regal. l. 2. c. 14. n. 28. Matth. Stephan. de jurisdict. l. 2. part. 2. c. 3. n. 40. ubi quidem non omnes subditi et cives citandi veniunt, sed majoris partis consensus sufficit, Henric. Klock. de vectigal. concl. 11. lit. e. et concl. 13. per tot. Confer supra c. 17. n. 64. et seq.

[note: 27.] Adquirunt quoque V. et obtinent Civitates Imperiales jus exigendi et instituendi Gabellas jure praescriptionis et temporis immemorialis, Decian. cons. 41. n. 110. vol. 2. Wesembec. cons. 45. n. 22. vers. quibus sane modis. Et hoc jure indubitatum esse testatur Decian. d. l. n. 3. §. de quarto, et ad hoc tempore immemoriali opus esse, tradit Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 83. num. 6.

[note: 28.] Idem est VI. quoad consuetudinem, Sixtin. de regal. d. cap. 14. num. 32. vers. de praescriptione. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 82. per tot. Wesembec. cons. 27. n. 26. vers. nisi ex speciali consuetudine. Maranta. cons. 28. n. 3. Idque arg. l. munus proprie. 214. ff. de V. S. l. 1. §. 1. ibi ex consuetudine longa. l. ult. §. penult. ibi: et lege Civitatis. ff. de muner. et honor. c. super quibusdam. 26. §. praeterea. vers. vel ex antiqua consuetudine. X. de V. S. Ex quo etiam, si civitas superiorem recognoscens jus hoc Gabellarum, vel privilegio, vel antiqua consuetudine, vel praescriptione adquisiverit, exactionem earum non reprobari, tradunt Rol. a Valle cons. 42. n. 22. seq. lib. 3. Joseph. Ludovic. concl. 15. illat. 38. seq. Argentorat. consil. 2. n. 2. Klock. de contribut. c. 5. n, 181.

[note: 29.] Denique VII. hanc sententiam confirmat Capitulatio Regis Ferdinandi IV. de 29. May, anno 1653. Als auch vielfältig klagt wird, 20. ubi quidem ejusmodi gabellae et accisiae in genere improbantur et abolentur, sed Civitatibus easdem civibus suis imponere permittitur, ibi: Doch den unmittelbaren Reichs-Stätten auf ihre angehörige Burgerschafften, wegen der consumptionen ichtwas Beruhigung, Schaden oder Nachtheil der Frembden zu schlagen ohnbenommen, auch ohne praejuditz dessen, so sie vor den Kriegs-Jahren in rechtmäßiger Ubung und Herbringen gewesen. add. Capitul. Leopoldi art. 22. Atque ex his omnibus, et praesertim vi jurisdictionis et superioritatis territorialis permissum esse etiam Imperii Statibus, pro usu Reipubl. exigere vectigalia vini, cerevisiae, aliquid carnibus imponere, instituere tabernas publicas, das Ohmegelt, Zapffengelt, Taverngelt, einzuziehen, zu erhöhen, etwas aufs Fleisch zuschlagen, Acciß anzulegen, nominatim tradunt, praeter hactenus relatos, Knichen. Mindan. Wehner. Ruland. Dn. Nicol. Myler. in dissert. inaugur. de Statib. Imper. conclus. 71. Addition. Uran. cons. 21. n. 6. lit. L. vol. 2. Gyland. [note: 30.] decis. 37. n. 33. lib. 1. modo hoc fiat, juxta consuetudinem cujusque Regionis, Gyland. decis. 20. n. 27. et cum consensu subditorum ac civium, ex justa et urgente causa, Maul. de homag. tit. 9. n. 124. et seq. Cum in vectigalibus et Gabellis novitates non facile sint introducendae, l. vectigalia. et ibi Salicet. c. nov. vectigal. Bertachin. de gabell. quaest. 3. et 4. Argentoratens. vol. 1. cons. 2. num. 24.

AD LIB. II. C. XIX. ad n. 29.

Clausula ista salutatis, Capitulationi Ferdinandi IV. primum inserta, et in Leopoldina et Josephina repetita, omissa est in projecto Capitulationis perpetuae et Capitulatione Catolina art. VIII. neglectis Civitatum Imp. monitis ad d. art. Sed satis tutae sunt Civitates art. VIII. §. 4. Instr. Pacis Osnabr. quo ipsis jura collectandi et inde dependentia disertis verbis confirmantur. Ex jure vero collectandi descendere jus Gabellarum rede Autor observavit n. 20.

[note: 31.] Et hoc jus competere quoque Nobilibus Imperio immediate subjectis in pagis suis, testatur Nolden. de stat. nobil. c. 17. num. 113. Besold. verb. Umbgelt. vers. datia. Idque notatum in causa Erfurth contra Episcopum Moguntinum, refert Rulant. decis. jur. controv. quaest. 12. Quod etiam praxis Sueviae satis aperte testatur, ubi Nobiles in pagis suis hoc jus passim exercere videmus. De Civitatibus Imperialibus, quod hujusmodi Gabellas, etiam absque Imperatoris consensu, inst tuere possint, experientia testatur, ubi nullam fere conspicimus, quae Gabellas hujusmodi non instituat et exerceat.

Hanc Sententiam non enervant rationes in contrarium adductae. Primam enim quod attinet, ex praecedentibus constat, Gabellas hasce a vectigalibus, in specie ita dictis, differre, et rectius cum collectis earumque jure comparari, quia vectigalia aeque, et ut plurimum, principaliter forensibus et extraneis, ac ipsis civibus et subditis imponuntur, ac propterea etiam absque Imperatoris et Electorum consensu institui nova vectigalia non possunt, ex defectu jurisdictionis, in forenses non competentis, [note: 32.] quod secus est, quoad Gabellas et Accisias, quae principaliter tantum civibus et subditis injunguntur.

Ex quo etiam 2. ratio faciie diluitur, cum enim Gabellae et Accisiae clericis et forensibus principaliter non imponantur, sed civibus et subditis tantum, et in consequentiam ex accidenti duntaxat clericos et forenses concernant, ideo id ipsum attendendum non erit. Sunt enim Gabellae hujusmodi onera consecutiva contractus, Dec. cons. 457. Mastr. l. decis. 87. n. 14. Caevall. commun. opin. quaest. 733. de quibus idem judicatur, quod de ipso contractu, l. si quis haeres. 35. ff. de adquir. haered. [note: 33.] Et alias quoque expeditum sit, quemlibet ratione contractus forum sortiri, et consuetudinibus loci obligari, l. fundus. 6. ff. de evict. Bart in l. de quibus. n. 27. ff. de legib. Capyc. decis. 148. n. 7. Gabriel. commun. concl. lit. 6. tit. de consuet. concl. 2. num. 4. Consequem est, quod etiam ipsi forenses et extranei ad hujusmodi Gabellas teneantur, Henr. Klock. de vect g. concl. 11. per tot. Gylman. symphor. tom. 1. tit. 2. vot. 1. n. 100. vers. ubi licet. fol. 90. et seq. Et quod hoc casu forenses gravantur, id fit ex accidenti. cum Gabella haec contractibus principaliter imponatur, et forenses voluntarie ibi contrahant, sufficit igitur, quod ejus principalis actus respectu subjecti sint, ut teneantur ad id, quod in consequentiam venit, Gylman. d. l. vers. ubi licet statui. fol. 91. in [note: 34.] princ. Unde quoque statutum, quod per accidens etiam clericis nocet, si principaliter in eorum odium non sit latum, sustineri concludunt Ruin. cons. 111. n. 15. lib. 5. Natta cons. 500. n. 6. Albert. de statut. part. 2. col. 2. quaest. 2.

[note: 35.] Quibus etiam accedit, quod illud, quod pro Gabella plus solvitur, nihil aliud esse videatur, quam pars pretii, vel pretium paulo auctius, Castrens. consil. 423. part. 2. Gylman. d. n. 100. vers. Quae communitas. fol. 91. magistratus autem, etiam municipalis, rebus venalibus pretium constituere possit, l. 1. §. cura carnis. ff. de offic. praef. urb.

Quamvis igitur Civitates et universitates non possint indicere Gabellas, quae etiam principaliter exigantur a clericis, forensibus et extraneis, quod si tamen civibus suis easdem ita imponant, ut pro vino, frumento, carne, piscibus et aliis, quae venduntur, certum quid a civibus et incolis pro usu universitatis solvatur, et ob id subditi carius vendant, licet per consequentiam ista impositio et ordinatio forenses et clericos, qui pluris emere coguntur, etiam gravet, ob id tamen ordinatio ista a forensibus et clericis non poterit impugnari, quia statutum, quod non fit principaliter in praejudicium alterius, impugnari nequit, Riminald. cons. 181. num. 33. lib. 3. Thom. Maul. de homag. tit. 9. num. 11. ubi addit, quod semper inspiciendum sit, quod principaliter agitur, et nulla habeatur ratio, seu consideratio eorum, quae secundario et in consequentiam fiant, l. cum quid. l. si quis causam. ff. si cert. petat. l. 1. in princ. ff. de auct. tut. Et ideo licet extraneis et Clericis vinum, cerevisia, frumentum, caro, et aliae res carius sint emendae, et pactiones in praejudicium tertii non valeant, l. si unus. §. ante omnia. ff. de pact. l. sicut. §. Aristo. ff. si servit. vindic. Quia tamen universitas hic jure suo utitur, et cuilibet venditori permissum sit, tanti vendere, quanti emptorem invenire potest, l. in causa. §. pen. ff. de minor. Clericis et forensibus ratione sui interesse nulla competit actio, Ferrar. Montan. vol. 1. Marp. cons. 1. n. 11. et 12. Maul. d. n. 11.

Ad 3. respondetur, jura ibidem adducta de vectigalibus in specie ita dictis Ioqui, et hodiernis moribus per generalem consuetudinem non observari, quam contrariam consuetudinem non esse iniquam vel irrationabilem, sed validam tradit Henr. Klock. de vectigal. conclus. 59. per tot.

Quod 4. pauperes aeque, ac ipsi divites hanc Gabellam exsolvere tenentur, id non principaliter, sed ex accidenti per indirectum fit, et ideo non attendendum, ut jam dictum est, nec adeo iniquum dicendum erit, cum etiam in Veteri Testamento Deo Optimo Maximo iniquum visum non fuerit, ut tenuissimus quisque ex fructibus agelli in proprium usum satis, decimam solveret, Molina. de justit. et jur. disput. de tribut. 669. n. 2. Neque etiam iniquum judicant leges, mercatori pauperi, et diviti idem vectigal indicere, cum tamen hic lucri

et quaestus; ille sustentandae vitae ergo negocietur: Quid igitur vetat rebus victui paratis vectigal imponere, Suaretz. de legib. lib. 5. cap. 19. n. 7. in fin. Henric. Klock. d. conclus. 59. Adhaec servatur aequalitas, quantum servari potest, quia licet pauperes cogantur emere, plura tamen emunt divites et Nobiles una die, propter majorem familiam et lautiorem victum, quam pauperes uno mense, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 78. n. 19. ubi plures vide responsiones.

Quamvis etiam, quoad 5. Gabellae respectu civium et subditorum, praesertim vero clericorum et forensium, qui easdem solvere tenentur, videantur esse odiosae et stricte interpretandae, cum tamen non ideo imponantur, ut cives et forenses iisdem graventur, sed ut Reipublicae inserviatur, ejusque onera supportentur, hocque intuitu magis favorabiles sint, magisque Reipublicae utilitas et favor, quam privatorum commodum sit attendendum, ideo propter praetensum hoc odium et incommodum non erunt exterminandae, cum et aliâs etiam vectigalia in specie ita dicta aliaque tributa, quae etiam subditorum et forensium respectu odiosa, permittenda non forent, quae tamen de jure quoque divino licita et approbata sunt, Matthae. 22. v. 18. et seq. Cum igitur impositiones hujusmodi principaliter in favorem et utilitatem Reipublicae fiant, et secundario civium et forensium incommodum et odium concernant, ideoque savorabiles quoque dici possunt, l. qui exceptionem. in princ. et ibi Bart. n. 2. ff. de condict. indebit. si quidem principalis intentio magis attenditur. [note: 38.] Tusch. lit. 5. concl. 659. n. 9. Et a potiori fit denominatio, l. quaeritur. ff. de stat. hom.

Ad 6. respondetur, commercia quidem omnibus modis promovenda, et non impedienda, sed interim Reipublicae commodum et utilitatem non negligendam, sed omnibus aliis rebus et lucris privatis, tanquam supremam legem praeferendam esse.

Quod 7. loco adductum fuit, de Civitatibus municipalibus intelligendum venit, de quibus Klock. allegato loco nominatim loquitur. Et cum in Civitatibus Imperialibus ipsi quoque Consules et Senatores ad Gabellas hujusmodi teneantur, et omnia maturo consilio, et plerumque cum civium consensu et approbatione fiant, immodicae ejusmodi exactiones non facile sunt praesumendae.

Ad 8. respondetur, me quidem latere, an, qua de causa, et quatenus allegatae Civitates et Nobiles Gabellarum institutionem ab Imperatore petierint et impetraverint, et licet id petierint, inde tamen necessario quoque ab aliis fieri oportere, concludendum non esse, cum etiam id, quod de jure licet, peti, vel confirmari soleat. Ita enim res, quae proprii usus causa vehuntur, licet de jure communi immunes et exemptae sint a vectigalibus, nihilominus tamen hoc nomine Nobiles immediati Sueviae privilegium ab Imperatore petierunt et obtinuerunt.

Authores in contrarium allegati, uti et ipse Klockius, nominatim loquuntur de civitatibus provincialibus, sive municipalibus, quas, cum Regalibus, superioritate territoriali, et omnimoda jurisdictione destituantur, Gabellas hasce absque superioris consensu, instituere non posse, facile largior, nisi consuetudine, praescriptione vel speciali privilegio jus hoc obtineant. Et loquuntur praeterea allegati Authores de eo casu, ubi Gabellae principaliter quoque in praejudicium forensium et extraneorum imponuntur, secus vero si accidenti id fiat, sicuti ex ipsis allegatis Gylmanno et Maulio constat. Quod autem Klockius de Principibus aliisque Statibus Imperii et Civitatibus Imperialibus addit, fundamento caret, et per ipsam experientiam et praxin quotidianam refellitur, qua videmus omnes omnino fere Principes et Imperii ordines, ipsasque civitates Imperiales indies fere novas Gabellas et Accisias imponere, nec ullam Imperatoris specialem concessionem hoc nomine obtinere, sed vi Regalium, superioritatis territorialis, et omnimodae jurisdictionis hoc agere.

[note: 39.] Gabellae et impositiones aliae sunt ordinariae, quae certa lege indictae et fundatae sunt, Ordinar -Impost, welche ihren steten und gewissen Lauff haben; Aliae extraordinariae, quae extra ordinem, necessitate urgente imponuntur et ad tempus tolerantur. Cum enim interdum causae et necessitates publicae incidant, quae longe majores desiderant expensas, optimo consilio prudentum et bono publico Principes, Nobiles et Respublicae sibi reservarunt extraordinarias impositiones, cujus rei exempla etiam in sacris passim sunt obvia, 1. Reg. 9. 2. Reg. 12. 2. Chronic. 24. Luc. 2. Matth. 7. Cujusmodi tamen extraordinariae impositiones in ordinarias saepissime dege, nerare solent, Parlador. lib. 1. cap. 3. n. 19. [note: 40.] Warem. ab Erenb. de subsid. cap. 8. n. 12. Atque ideo consultius erit, si Respubl. quantum fieri potest, ordinariis fundetur et conservetur, Bornit. de aerar. lib. 6. cap. 1.

[note: 41.] Deinde Gabellae et Accisiae aliae sunt justae et licitae, aliae injustae et illicitae. Justae et licitae sunt, qui ex justa proficiscuntur causa, vel justo modo ex aequo et bono, pro ratione causarum, personarum, aliarumque circumstantiarum, imponuntur. Quales sunt 1. quae imponuntur illis rebus, quae ad corrumpendos civium mores, quae ad delicias, luxum et libidinem spectant, Besold. de aerar. cap. 4. n. 15. fol. 104. seq. Warem. ab Erenberg. de subsid. cap. 5. num. 60. Parthen. litig. lib. 12. cap. 11. n. 15. Henr. Klock. de vectigal. conclus. 4. in fin. Caspar. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 66. n. 10. seq. Carpzov, de leg. Reg. German. cap. 8. sect. 3. n. 2. seq. Bodin. de Republ. lib. 6. cap. 2. ubi ita eleganter scribit: Quod si quis est, qui scire de me velit, quodnam genus vectigalium immortali Deo gratissimum, Civitatibus pulcherrimum, Principibus honestissimum, plebi utilissimum videatur, illud est, quod iis rebus imponitur, quae ad corrumpendos civium mores, quae ad delicias, quae ad luxum; quae ad libidinem spectant. Quod non minus eleganter exprimit Mariana de Reg. institut. libr. 3. cap. 7. ubi ait: Et alia excogitari ratio potest ad sublevandam

inopiam Provincialium. Merces, quibus ad vitam sustentandam populus opus habet, modico vectigali imposito vendantur; quod ex iis rebus detractum fuerit, ex curiosis mercibus suppleatur, sine quibus humana vita traducitur, et quae potius ad emollienda corpora, debilitandosque animos magnam vim habent. Sic enim et inopibus consuletur, quorum numerus est magnus et luxui hominum potentium modus erit. Quod si noluerint sanari, et eorum amentia fructum aliquem ad Rempubl. redire erit aequum.

[note: 42.] Atque ita prae aliis II. justae et licitae sunt Gabellae, quae pro cohibendo luxu in vestibus pretiosis imponuntur, quales Hollandi anno 1596. introduxerunt, et quarum emolumenta quotannis ducenta florenorum millia aequarunt, in omnes, qui serica veste, vel argento, auroque praetexta uterentur, super ea, quae in talibus vendebant venditores, Everh. Reidan. annal. l. 13. fol. 13. fol. 334. Et in Belgio receptum esse, daß niemand gulden Stuck, Posament, Perlen, und dergleichen trage, wo er nicht Acciß davon gegeben, testatur Bomit. de aerar. lib. 4. cap. 2. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 66. num. 15. ubi num. 5. scribit, quod in caeteris rebus, quae minus nocere possunt pauperibus, id est, non ex iis, quae ad victum quotidianum et facilem pertinent, sed quae serviunt voluptati, deliciis, splendori et magnificentiae, ut sunt horti, porticus, xysti, pocula aurea et argentea, byssus, serica, holoserica, purpura, aromata, unguenta, pigmenta, odores, et delibutiones, Tabaca vel Nicotianus fumus, gemmae, vestes splendidae, pretiosissimi panni adquisitio, Nobilitatis et ejusmodi, quae titulo lucrativo adquiruntur, auctio vecti galis licentius permissa est. Nam hîc incommodum sentient ii tantum, quorum fortunae ferre possunt, ne ob banc jacturam ad inopiam redigerentur, sed fortasse redderentur frugaliores, ut pecuniae jactura morum bono sarciatur. Confer Carpzov. d. sect. 3. n. 3. et seq. et n. 19. ubi nullum ad compescendum in vestitu nimium luxum accommodatius remedium, quam hoc vectigalium genus esse censet in iis imponendum, qui varia et innumerabilia vestium ornamenta ab exteris locis advehunt. Unde quoque de Julio Caesare, quod mercium peregrinarum portorium, tanquam minus odiosum, instituerit, scribit Sueton. c. 43. Et leges quoque nostrae, aromata, et id genus alias merces, vix usui humano necessarias vectigales esse jubent, l. fin §. species. 7. ff. de publican. et vect.

[note: 43.] Idem est III. quoad Gabellas, quae ad scelera coercenda imperantur, utpote quae justissimae, utilissimae et sanctissimae esse censentur, et ita optimo jure sanciuntur, in ebrios, et ebriosis vinum et cerevisiam vendentes, Waremund. ab Erenberg. de subsid. cap. 4. num. 43. de quibus supra cap. 16. num. 75. et seq. Nec non in eos, qui praeter dignitatis et ordinis statum, sibi quicquam arrogaverint, ad superbiam et fastum demonstrandum, Besold. de aerar. cap. 4. num. 15. in fin. Uti et gabellae et tributa, quae imponuntur splendidis conviviis, nec non aleae, chartis lusoriis, illicitisque ludis, scortationibus, lascivis choreis, de quibus Bornit. de aerar. libr. 4. cap. 6. Besold. d. numer. 15.

[note: 44.] Injustae et illicitae Gabellae et Accisiae sunt, quae ex turpi et illicita causa, modoque injusto et iniquo exiguntur, quales sunt, quae ex quaestu meretricum solvuntur, Huren-Zoll, Huren-Tribut, Milch Zinß, quale tributum fuit olim sub Imperatore Severo, Arnold. Clapmar. de arcan. rerumpubl. lib. 4. cap. 19. Tholosan. de republ. lib. 3. cap. 6. Et sub Caligula, Sueton. in ejus vita. cap. 40. ut scilicet quantum una quaeque non concubitu lucraretur, solveret, Bulenger. de vectigal. cap. 34. Besold. de aerar. cap. 4. num. 17. Quod hodie in tota fere Italia, praesertim Romae, frequentari, ibique sanctissimum Patrem ex turpissimo quolibet scorto vectigal quotannis colligere, scribit post Bodin. de republ. lib. 6. cap. 2. Warem. ab Erenberg. de subsid. cap. 4. num. 37. Lather. de censu. libr. 1. c. 5. num. 11. seq. quod annuatim ultra triginta millia coronatorum excurrere, scribit ex Dn. Gerhard. in loc. de Eccles. fol. 1198. et Meisner. in Consultat. de fide Luther. capess. advers. Lessium, fol. 144. Bened. Carpzov. de leg. Reg. Germ. cap. 8. sect. 2. num. 6. Klock. de contribut. cap. 1. num. 142. Cujusmodi quaestum ex lupanaribus non esse permittendum, tradit Caspar. Klock. de aerar. libr. 2. cap. 146. num. 6. seq. Johan. Kitzel. in synops. matrim. cap. 9. theor. 2. Schönborn. lib. 3. polit. cap. 13.

[note: 45.] II. Quae mendicis imponuntur, Bettler-Zinß, Bettler-Zoll, quale instituisse scribitur Vespasianus, Xiliphon. lib. 66. ex Dion.

[note: 46.] III. Quae pro naturae vitiis injunguntur, ita enim Gilbertus Cognatus lib. 1. n. narat. scribit, conduxisse quendam portorium ad amnem, qua pons transitum praebeat, hac conditione, ut illac iter facientes singuli de singulis vitiis persolverent nummum. Advenit quidam scabiosus, et maculosa facie, ab illo petitur portorium unius nummi, ut erat constitutum, qui cum recusasset pendere, accurrit petitor, et pignoris loco detrahit viatori pileum, atque ibi apparet in calvitie alterum vitium Alopeciae, ergo duos jam inquit, nummos solves: minime inquit viator, cumque prosterneretur a validiore altero, tecta veste conspicitur etiam hernia, tres igitur, inquit portitor, jam nummos peto, quos ille, qui unicum initio recusabat, tum numerare coactus fuit, referente Gothofr. Engelhard. de vectigal. concl. 6. lit. S.

[note: 47.] IV. Tributum Judaeorum et foeneratorum, quod ob foenerandi licentiam persolvunt, Bornit. de aerar. lib. 8. cap. 1. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 146. num. 30. confer supra cap. 16. num. 100. et 118.

[note: 48.] V. Vectigal urinarium a Vespasiano excogitatum, Bulenger. de vectigal. cap. 26. Besold. de aerar. cap. 4. n. 17. Cum enim Romae magna multitudo hominum versaretur, nec in via mingere liceret, erant in angiportibus, qui matulas ad mingendum, aere accepto,

praeberent. His Vespasianus vectigal imposuit, super quo cum a filio Tito reprehenderetur, pecuniam ex prima pensione admovit ad nares, sciscitans num ab odore offenderetur, at illo negante, inquit, ex lotio est, Dion in Vespasian. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 147. num. 6. Carpzov. de capitul. cap. 8. sect. 2. num. 4.

[note: 49.] VI. Imo eo usque Regum et Imperatorum nonnullorum acerbitas processit, ut pro fumo, aere, nive et umbra arborum quarundam tributum exegerint, de quibus vide Plin. lib. 12. histor. natural, cap. 1. Pancirol. thes. var. resol. lib. 3. cap. 31. Bulenger. de vectigal. cap. 17. Parlador. lib. 1. cap. 3. §. 2. n. 14. Clapmar. de arcan. rerumpubl. lib. 5. cap. 14. Heig. part. 2. quaest. 4. num. 155. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 147. n. 7. seq. cujus rationem tradit Warem. ab Erenberg. de subsid. regn. cap. 4. num. 50. quod Romani voluptatem et amoenitatem rerum libenter emerint, et in iis usumfructum constituerint, arg. l. numismatum. 28. l. statuae. 41. ff. de usufruct. Bornit. de aerar. lib. 8. cap. 2.

[note: 50.] VII. Gabellae et tributa, quae pro mortuis exiguntur, sicuti Hippias Atheniensis Sacerdoti Minervae, quae in arce consecrata erat, praecepit, de uno quoque mortuo afferri hordei sextarios duos, ac tantundem ab iis, qui sobole essent aucti, Aristotel. aeconom. 2. Unde Bondica Britanna apud Xiphilinum conqueritur, apud Romanos mori non licere, sine tributo, Bulenger. de vectigal. cap. 39. conser Lather. de cens. lib. 1. cap. 5. n. 7. De sepultura mortuorum, vide infra lib. 5. cap. 20.

[note: 51.] VIII. Idem judicium est de exactionibus, quae ratione matrimonii, dotis, vel liberorum procreatorum imponuntur, qualis est illa Galliae cujusdam Episcopi, qui aliquot millia aureorum colligebat quotannis ab illis, qui uxoribus ductis, biduo aut triduo, post benedictionem nuptialem, a nova costa abstinere nollent, juxta can. non aliter. caus. 30. quaest. 5. Bocer. decis. 363. Eodemque modo Coloniae Agrippinae in odium Lutheranorum et Calvinianorum, edicto publico ante aliquot annos inductum esse, ut novelli conjuges nuptias celebrantes absque benedictione, et ceremoniis Pontificiis, magistratui oppidano centum aureos Rhenanos persolverent, totidemque parentes, quibus filius filiave nascitur, neque Catholico ritu initiarentur sive baptizarentur, penderent, Klock. d. cap. 146. n. 33.

[note: 52.] IX. Intolerabile quoque videtur esse tributum ex bonis pupillorum, quod in Anglia pro regali habetur, quo Rex reditus omnes ex pupillorum bonis percipit, Tholosan. de republ. lib. 3. cap. 2. n. 6. et ult. Besold. de aerar. cap. 4. n. 17. de quo supra cap. 16. n. 110. et seq.

[note: 53.] X. Quale etiam fuit triste illud Chrysargyrum a Vespasiano institutum, Bulenger. de vectigal. cap. 26. ad fin. cujus pensio talis fuit, ut quisque mendicus, aut pauper, meretrix, sive jam emerita, omnis servus, itemque libertus inferrent in aerarium, pro urina et stercore, jumentorum etiam ac canum, sive in agris, sive in oppidis habitarent; et homines quidem utriusque sexus, numisma argenteum, equus, mulus, bos tantundem, asinus et canis folles sex, Besold. de aerar. d. c. 4. n. 27. Cui non absimile fuit vectigal illud Margarethae, Daniae et Norvvegiae Reginae, quae a Suecis, victo Alberto, in Regnum assumpta, Sueones et Gothos gravissimis exhausit tributis, ita ut certam pecuniae summam pro qualibet cauda jumentorum exigeret, florenum pro foco quolibet, marcam unam Stocholmiensem a quolibet conjugio, praeter alia gravissima tributa, quae singulis septimanis et mensibus extorquebantur, ex Johan. Magno. lib. 21. cap. 19. Besold. cap. 4. n. 17. Tholos. de republ. lib. 3. cap. 4. in fin. Klock. de aerar. d. cap. 146. n. 32. Carpzov. de Capitul. cap. 6. sect. 2. n. 22.

[note: 54.] XI. Injustum quoque est illud Regis Hispaniarum vectigal, quod a Piratis, et ab iis accipit, quibus licentia per mare Hispanicum novumque mundum praedandi conceditur. Quod etiam Reges Thunenses consueverunt, et hodie Rex Algirensis, qui piratis receptum ad se concedit hac conditione, ut mancipia et praedam secum partiantur, Warem. ab Erenb. de subsid. cap. 5. n. 10. et 11.

[note: 55.] XII. Decima rerum venalium, quam Dux Albanus Belgis imperavit, quo tributo nihil gravius esse posse, dicit Bodin. de republ. lib. 6. cap. 2. Meteran. lib. 4. histor. Belg. in pr. cum una eademque res brevi intervallo decies ac pluries vendi possit, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 147. n. 1.

Verum ab his et similibus exactionibus dehortari videtur Christus Matth. 23. v. 23. his verbis: Vae vobis scribae et Pharisaei hypocrytae, qui decimatis mentam et anethum et cycinum et reliquistis, quae graviora sunt legis, judicium, [note: 56.] et misericordiam, et fidem. Caveant ergo Principes, aliique pii magistratus, ne lucrum ex omni causa adorentur, et dignitatem suam sordidorum Vectigalium et Gabellarum turpitudine foedent, augustumque suum nomen et munus prostituant. Qua non solum injuriam inferunt privatis, verum etiam in jus Divinum et humanum impingentes, vindictam Dei et hominum sibi accelerant. Videmus enim multos Principes pecuniis acerbe conquirendis, plus invidiae, quam virium sibi addidisse et collegisse, Tacit. histor. lib. 3. et plebem pacem exuisse Principum magis avaritiâ, quam obsequii impatientiâ, idem Tacit. annal. 4. Atque hujusmodi lanam detonsam plerumque male cessisse Principibus, experientia testatur. Ita enim a Roboamo Rege Israelitarum decem tribus ob tributorum gravitatem desciverunt, 2. Paralip. 10. Et Gallis Carolo IV. imperante, Parisiani vectigalium onere nimium pressi, abolitionem eorundem seditiose efflagitando, aedes publicanorum perfregerunt, caesisque regiis ministris libros rationum discerpserunt, Boer. de seditios. §. 1. n. 10. confer supra cap. 16. n. 114.

[note: 57.] Et notandum hic venit, quod earum rerum, quibus subditi carere non possunt, evectiones levandae, rerum vero, quibus exteri indigent, onerandae potius sint. Unde etiam Turcarum Imperator ab exteris rerum exportandarum

decimas, a subditis vero vigesimas exigit, Besold. de aerar. c. 14. n. 14. Atque inde non immerito Galliae morem, quo minimum quiddam, vel pene nihil peregrinis, pro vectigali, subditis vero gravissimum imperatur, improbat Bodin. de republ. lib. 6. c. 2. Atque hinc in augendis et imponendis Gabellis cautiones aliquot adhibendas monet Caspar. Klock. de aerar. c. 2. lib. 64. seq. Veluti 1. nec vectigalia et tributa nimis sint grandia, sed modica, pro rerum angustia, Klock. d. c. 64. n. 2. seq. 2. Ut auctio ordinariorum redituum magis publica, quam privatorum bona afficiat, Klock. d. l. c. 65. 3. Ne augeantur tributa earum rerum, quae ad vitam commodius, honestiusque degendam asportantur, veluti frumenti, panis, cerevisiae, lignorum, carbonum, agrorum, hortorum, equorum, vaccarum, ovium et caeterorum, nec non rerum, quibus pauperes necessario vitam sustinent et carere nequeunt, Klock. d. l. c. 66. n. 1. seq. Lather. de censib. lib. 2. c. 2. n. 4. seq. et ne pauperes prae divitibus magis onerentur, Klock. d. lib. 2. c. 55. per tot. Lather. d. c. 2. n. 6. seq. 4. Ut auctio consuetorum redituum potius in extraneorum et forensium, quam subditorum gravamen redundet, Klock. d. l. cap. 67. 5. Ut augeantur portoria earum rerum, quae evehuntur, et quibus exteri carere nequeunt, leventur vero et minuantur rerum invectarum, quibus cives et subditi commode carere non possunt, ut peregrini mercatores ad eas res majore copia advehendas alliciantur, Bodin. de republ. libr. 6. cap. 2. Klock. d. c. 67. num. 2. 6. Ut ab informi et rudi materia, quae a peregrinis ad nos vehitur, portorium amoveatur vel minuatur, Klock. d. l. cap. 68.

[note: 58.] Solvuntur Gabellae imprimis 1. de vino et cerevisia vendita, quod vectigal vinarium dicitur, et cauponibus imperatur, Bodin. de republ. lib. 6. c. 2. Argentoratens. tom. 1. cons. 10. n. 27. ubi ita scribunt: Ebenmässig verhält es sich mit dem Umbgelt, so auff den Wein, so in Herbergen, durch die Würth, oder sonsten auff die Gaffen verschencket, geschlagen wird, davon Bodinus schreibet, daß König Chilpericus in Franckreich der erste gewesen, so den dritten Theil der Geistlichkeit Einkommens für ein Jahr, und dann den achten Theil deß Weins, so ein jeder durchauß in seinen Gütern erzeuget, eingefordert, dannenhero der Weinzoll oder Ungelt noch auff die Stunde seinen Ursprung hat/ das ist nun an einem Orth geringer und leidentlicher/ als am andern, ja nachdem es die Nothturfft erheischet, etc. Cujus generis est octava vini Parisiis heminatim venditi, vicesima ejus, quod cupatim, culeatimque vaenit; et eorum, quae a solidariis mercatoribus venduntur, quos vocant grossarios, quaeve a minutariis, seu propolis, qui sua non vendunt, sed a negociatoribus empta pluris quam emerint, distrahunt, Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 3. syntag. cap. c. n. 1.

[note: 59.] Varie et diversimode hoc vectigal, das Umbgelt. sive Acciß, praestatur, alibi enim decima, alibi undecima, duodecima et decima tertia pars sive mensura, quae a cauponibus venditur, exigitur, wird die zebende, eylffte, zwölffte oder dreyzehende Maaß dessen, so außgeschencket, oder von den Würthen verspeiset, entrichtet. Alibi vero, veluti Ulmae, Augustae, Norimbergae, etc. solvitur quoque Accisia de vino et cerevisia, quae in aedibus civium absumuntur, et quidem alicubi tertia pars, Besold. thes. pract. verb. Umgelt. Speidel. in notabil. verb. Umbgelt. Viennae ex vino, quod minutim venditur, decimum denarium Principi cedere, refert AEn. Sylvius in deseript. Viennae.

[note: 60.] Ne autem vini venditores et hospites nimium graventur in vectigali vinario exsolvendo, mensura diminui solet, sicuti in Ducatus Würtembergici ordinatione provinciali provisum est, in Fürstl. Würtemberg. Lands. Ordnung, tit. von der Eich, 72. fol. 151. ibi: Doch soll die Schenckmaß ringer seyn, also daß eylff Schenckmaß gerad zehen Maß lauter Eich, oder ein Imi der lautern Eich thun sollen, damit so er vom außgeschenckten Wein das Ungelt zu reichen schuldig ist, dasselbig erholen und erstatten mög, und soll also auch ein Aymer halten, ein hundert, sechtzig Eichmaß, und ein hundert siebentzig sechs Scyenck maß.

[note: 61.] Quorsum etiam pertinet id, quod vulgo Bodenschatz dicitur, wann ein Wein von frembden Orth hergeführt, abgeladen und eingelegt wird, daß derselbe durch die geschworne Visirer und Schätzer angeschlagen, visirt und geschätzet wird, wie viel es Aymer seyen, und muß alsdann pro consuetudine loci, von jeglichem Fuder Weins ein Gulden, ut Halae Suevorum, vel aliud quippiam gegeben werden, quae pecunia Bodenschatz vocatur, ohne deren Abrichtung kein Wein impune eingeleget werden mag, Wehner. verb. Bodenschatz.

[note: 62.] Nonnullis quoque in locis praesertim vero illis, ubi vini copia habetur, post festum Martini usque ad vindemias, vinum alienum in civitates non admittitur, nisi cum consensu magistratus certoque vectigali soluto. Cives quoque vina sua in Civitate per mensuras, vel etiam per amphoras extra civitatem vendentes Accisias persolvere tenentur, die Burger in Stätten und auff dem Land, musten von dem jenigen Wein, so sie außschencken, das gewohnliche Umbgelt, etwan auch die sechste Maß und das Gelt darfür, und was sie auff den Wagen verknuffen, von einem jedwedern Aymer ein gewisses bezahlen, dahingegen die Schenckmaß desto kleiner.

[note: 63.] Hoc autem Accisiae onus vinis medicatis, Malvatico, welchen die Apothecker mehrentheils für die Krancken brauchen, non incumbere, scribit Besold. d. verb. Umbgelt. confer Argentoratens. cons. 10. n. 27. Secus est, quoad vinum adustum, cui licite gabella imponitur, de quo conquiritur Casp. Klock. de aerar. lib. 2. c. 15. n. 3. quod hoc olim vice medicamenti sumtum, hodie ingurgitatio apud Germanos frequens et optandum sit, ut abusus iste in Republica cohiberetur, quippe quod multa millia modiorum silignis et tritici, quae ad usum panis et cerevisiae prodessent, insumuntur et prodiguntur, hoc potu, quo et multi inebriati repentina morte et somno sepulti interierunt. Sed malitia tanta elt, ut nec periculum mortis, vel inferni, quem deterreat, et compendium publicum, quod magistratus inde capit, pro licentia

[note: 64.] vendendi concessa, nec non privatus quaestus omnem politiam confundit, Bornitan. de rer. sufficient. lib. 2. cap. 17.

Quae de vino dicta, eadem quoque in cerevisia obtinent, et quibusdam in locis, ubi vini copia non habetur, solet mgistratus concedere certa pensione jus vini vendendi, et exoticae cerevisiae, den Wein-Schenck und frembd Bier einzulegen, ex uibus monopoliis magistratus in civitatibus nonnullis non parum lucri colligit, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 15. num. 1. seq. de quo confer supra cap. 16. n. 78. et seq.

[note: 65.] Sed hic quaeritur, si Gabellae de vino et cerevisia epotis debeantur, an statuto caveri possit, ut civibus in fraudem Gabellae sive Accisiae hujus, alio, etiam extra statuentium territorium, potandi causa secedentibus, poena imponatur? Et non valere hujusmodi statutum, inde dicendum videtrr, quod imperium ejus, qui extra territorium legem dicitur, impune spernatur, l. fin ff. de jurisdict. c. fin. de constit. in 6. Et statutum poenale non liget subditum extra territorium statuentis delinquentem, c. 2. de constit. in 6. Etiamsi statuentes velint, quod subditus extra territorium delinquens teneatur, Abbas. in c. a nobis. de sentent. excom.

[note: 66.] Verum contrarium asserendum videtur, quia fraudibus occurrendum, l in fundo. 39. ff. de rei vind l. 2. in princ. ff. solut. matr. l. si cui. 9. ff. de servitut. et aequum est, ut qui per hujusmodi Accisiarum solutionem, et aliis impositionibus et Gabellis, quae capitatim pro necessitate Reipubl. imponi possent, liberi sunt, bona fide, et sine dolo solvant, Everh. cons. 45. n. 3. qui enim sentit commodum, onus subterfugere non debet, [note: 67.] l. secundum. 10. ff. de R. I. Et aliâs juris est, quod per statutum cives prohiberi possint, ne quid agant, vel faciant extra territorium statuentium, l. fin. ff. de decret. ab ordin. fac. Everh. d. l. n. 6. ubi quod civitas prohibere possit civibus suis, ne vadant ad certa loca extra eorum districtum dummodo hoc faciunt in proprium civitatis commodum, tradit post Bart. in l. relegatorum. §. interdicere. ff. de interdict. et relegat. Atque ita subdito et civi extra territorium delinquenti in legem superioris, poenam irrogari posse, per d. l. fin. ff. de decret. ab ordin. tenent Bald. in l. de quibus. ff. de legib. Bursat. cons. 77. n. 5. Quod hoc casu ideo magis asserendum videtur, quod cives delictum, egrediendo territorium, inchoent, tale autem alicubi inchoatum, alibi vero consummatum delictum judex utriusque territorii punire possit, c. 1. de praesumpt. juncta. c. fin. de for. compet. Everhard. d. cons. 45. n. 15.

Atque ita non contrariantur leges in contrarium allegatae, quia ille non de civibus, sed de extraneis intelligendae sunt subditis, et ita tradunt Henric. Klock. de vectigal. concl. 14. et Everhard. d. consil. 41. per tot. Hoc autem statutum non est eo extendendum, quod non liceat civibus, qui negociandi, et res suas agendi causa, alio concedunt, ibidem bibere nequeant, [note: 68.] sed de iis tantum intelligendum, qui statuti fraudandi causa alio abeunt, ita ut statuenti probandum incumbat, fraudandi causa id factum fuisse, nam si aliter intelligatur, monopolii speciem tale statutum saperet, Klock, d. conclus. 14. lit. c.

[note: 69.] II. Imponi solent Gabellae Carni, vulgo Fleischgelt, idque vel singulis carnium libris, vel ipsis animalibus injungitur, daß auff ein jedes Pfund Fleisch, oder ein jedes Stuck Vieh, Ochsen Kuhe, Kälber, Hämmel, Schaf, Geiß oder Schwein, so abgemetzget, oder auch verkauffet werden, ein gewisses geschlagen wird.

[note: 70.] III. Sicuti etiam frumento et farinae, Fruchtund Mehl-Pfenning, quales in Bohemia et Misnia frequentes esse dicit Klock. de aerar. lib. 2. cap. 78. n. 4.

[note: 71.] IV. Idem est, quoad merces mercatorum et institorum, Kramer-und Kauffmans-Waaren, quas vendunt, cujus Gabellae sequitas in eo consistit, ut cum mercatores commodum ex istis mercibus sentiant, et lucrum, utique etiam onus ferant, et pro sustinendis Reipublicae oneribus aliquid conferant, KloCK. de aerar. lib. 2. cap. 71. n. 1. seq. Atque hoc vectigal ex variis rebus, etiam minutis exigitur, et in Batavia frequens est, Bornit. de aerar. lib. 5. cap. 11. Et Romani siliquaticum indigitabant, Bulenger. de vectigal. cap. 41. Eodemque Italiae Respublicae et Principes unico fere medio sese sustentant, Besold. de aerar. cap. 4. n. 16. ubi ex Itinerario Benjamini Tudelensis refert, olim Urbis Constantinopolitanae vectigal, ex foris rerum venalium et portu, et pensionibus mercatorum, vicies mille aureos, in singulos dies refecisse.

[note: 72.] V. In nonnullis quoque Civitatibus et Rebuspubl. ex venditione rerum immobilium Gabella solvitur, Henric. Klock. de vectigal. conclus. 64. seq. Quae dicitur Gabella contractuum, et instrumentorum, et nova non est, cum et olim Romae ducentesima pars rerum venalium penderetur, Dion. Cassiod. lib. 58. Quam Tiberius ad centesimam restringi et aerario militari inferri jussit; Klock. d. concl. 64. Ita Spirae Nemetum facta venditione rerum immobilium, tum quoque constitutione annuorum censuum, magistratus Civitatis ex singulis pretii florenis tres nummos, quorum unum venditor, reliquos duos emptor dependit, tempore immemoriali exigere consuevit, cujus solvendi necessitas incumbit, cum contractus coram Senatu actis insinuatur, teste Klock. d. concl. 64. lit. a. ubi simile vectigal fori, Marckt-Zoll, in illustrioribus Germaniae [note: 73.] urbibus deberi scribit. Et hanc gabellam regulariter emptor praestare tenetur, l. debet. 27. ff. de edil. edict. Capell. Tholos. decis. 452. n. 1. Maul. de homag. tit. 10. n. 24. Klock. de vectigal concl. 67. Engelhard. de vectigal. conclus. 22. in fin. eandemque etiam emptor extraneus in loco contractus solvere tenetur, Klock. d. conclus. 64. lit. b. Et talis Gabella etiam hodie est der Abzug/ Nach-Steur, de qua cap. seq. dicetur.

[note: 74.] Quinam autem ab his gabellis et accisiis immunes sint, videre licet ex dictis cap. praeced. n. 26. et seq.

CAPUT XX. De Jure Detractus vom Abzug, Nachsteur.

12. Est remuneratio quaedam pro defensione, aliisque beneficiis a magistratu acceptis.

16. An discedens Norimbergâ, ubi gabella haec in usu, Lademiam, ubi locum non habet, iterum Norimbergam se conferens, eandem solvere teneatur.

32. Debetur haec gabella de annuis reditibus et nominibus debitorum magistratui, ubi defunctus domicilium habuit.

48. Solvitur haec gabella non solum de bonis immobilibus in territorio illius, ubi de functus domicilium habuit.

EXigunt quoque Civitates Imperiales a civibus suis alio se conferentibus, et peregrinorum haereditatibus, Gabellam detractionis, den Abzug, die [note: 1.] Nachsteuer. Quamvis enim olim more Romanorum non licuerit injussu Principis ex una Civitate in aliam commeare, Panegyr. Flav. ad Constant. Imper. Et bona metroicorum colonorum, qui sine rescripto sedem mutabant, fisco vindicata fuerint, l. [note: 2.] certa. 4. C. de jur. fisc. Hodie tamen de consuetudine Germaniae secus est, ubi solum vertere, et patriam patria, civitatem civitate mutare cuivis licet, etiam dissentiente et invito magistratu, R. A. zu Augspurg, de anno 1555. §. Wo aber unsere. 24. Aur. Bulla cap. 16. et ibi Buxtorff. concl. 69. lit. f. Gail. 2. observ. 36. n. 73. et ibi Graeven. consid. 2. n. 3. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 39. lit. a.

Schönborn. lib. 3. polit. cap. 34. in fin. Henr. Klock. de vectigal. conclus. 63. lit. b. Besold. thes. pract. verb. Abschoß. et de jur. civ. c. 2. n. 11. in fin. et cap. 3. n. 10. Christ. Ming. de super. territ. conclus. 83. Ziegler. §. civitas. limit. 1. n. 48. Ernest. Cothm. respons. 19. n. 4. Daniel Otto de jur. publ. cap. 19. fol. 664. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 2. dissert. 5. concl. 5. et ibi Dn. Nicol. Myler. in addit. Just. Sinolt. Schütz. colleg. de jur. publ. vol. 2. disp. 4. concl. 16. lit. a. Ne aliâs libero homini facultas commorandi ubi velit, adimatur, cum natura nos certo loco non affixerit, quasi adscriptitios, sed totum orbem inhabitandi concesserit, ita ut patria sit ubicunque animo bene est, Johan. Harnisch. in discurs. de subdit. vasal. client. concl. 52. Georg. [note: 4.]Ritter de homag. concl. 212. Adeo, ut statutum non valeat, quo quis prohibetur, ne domicilium mutet, per l. nec non. 28. l. Titio. 71. §. 2. ff. de condit. et demonstrat. Henr. Klock. d. concl. 63. Scheplitz. ad consuet. Brandeb. part. 4. tit. 14. §. 2. n. 8. Ritter. d. l. Dn. Myler. d. concl. 5. lit. a. Licet contrarium velint Menoch. cons. 1176. Rom. cons. 59. Bodin. de republ. l. 1. c. 6. Graeven. 2. concl. 36. consid. 2. num. 6. Casp. Klock. de contrib. c. 7. n. 242. Rumelin. d. concl. 5. Modo idipsum non fiat malitiose, l. ordine. 15. §. pen. ff. ad municipal. Besold. d. verb. Abschoß. Ziegler. d. limit. 1. 48. ut si forte sciat, libellum contra esse oblatum, et ex abrupto migrare velit, Rosacorb. pract. [note: 5.] for. cap. 20. num. 20. Zasius. in l. quaedam puella. n. 3. ff. de jurisdict. Et pro migratione debita et ordinaria loci pecunia solvatur, die Nach-Steur, Abzug, d. R. A. de anno 1555. §. Wo aber unsere. 24. Notorium enim est, in plerisque Germaniae locis usu et consuetudine receptum esse, ut cives alio domicilium suum transferentes, de omnibus bonis suis, juxta cujusque loci consuetudinem vel statuta, certam pecuniae summam magistratui pensitare cogantur, Gail. 2. obs. 36. n. 9. Knich. de vestitur. pact. part. 2. c. 4. n. 288. Arumae. ad Aur. Bull. discurs. 6. concl. 13. Köppen. decis. 5. n. 1. Mager. de advoc. c. 10. n. 197.

[note: 6.] Originem Gabella haec a vicesima illa haereditatum, cujus vestigia extant in l. 2. §. ab hoc. ff. de orig. jur. et in l. fin. in princip. C. de edict. D. Hadr. toll. duxisse videtur, Cothman. respons. 19. n. 2. Dauth. de testament. n. 69. Scheplitz. ad consuet. March. part. 3. tit. 8. §. 1. n. 3. Maul. de homag. tit. 10. n. 8. Berlich. part. 3. concl. 52. n. 2. quae lege Julia primum aerarii augendi gratia, extraneis haeredibus divitibus irrogata, ut fisco praestaretur, Cujac. ad Jul. Paul. recept. sentent. l. 4. tit. 6. in princ. et §. fin. quam Caesari Augusto tribuit Menoch. [note: 7.] adipisc. poss. remed. 4. num. 2. Qui cum ob varia bellorum impendia, maximis pecuniis opus haberet, vicesimam haereditatum et legatorum constituit, Menoch. d. l. Rauchbar. part. 1. quaest. 15. n. 3. Unde necessarium vectigal dictum, eo, quod onera Imperii id induxerint pro communi utilitate, juxta Plin. in panegyr.

[note: 8.] Varie autem haec Gabella dicitur, veluti jus migrationis, quod a bonis e civitate alio migrantis magistratui praestatur, Nach-Steur, quasi ultimi tributi praestatio, Steur enim tributum dicitur, Gail. 2. obs. 52. num. 9. vers. unde ordinaria. et obs. 36. num. 10. Alibi dicitur Ab-oder Nach-Schoß, Cothman. resp. 19. num. 13. Abfarth, Köppen, decis. 11. in rubr. et num. 2. Nec non Abzug, quod a morientium bonis detrahitur, R. A. de anno 1594. §. Und so viel. Gail. 2. obs. 36. n. 10. Rauchbar. part. 1. quaest. 15. num. 2. Quae vocabula Nach-Steur et Abzug conjunguntur in R. A. de anno 1594. §. Und so viel. indeque sequi videtur, eadem non esse, sed Nach-Steur de emigrantibus, Abzug de morientibus intelligendum esse.

[note: 9.] Vocatur etiam decima, der zehende Pfennig, Besold. thes. pract. verb. Abschoß, Abzug Nach-Steur. Cothman. d. respons. 19. n. 56. in fin. ideo, quod decima pars, tam ab haerede extero, quam emigrante pendatur. Verbum enim generale est, et utrumque, Nach-Steur und Abzug/ comprehendit, vernacula aeque ac Latina lingua, Spigel. in lexic. jur. verb. decima. ubi addit, sive decem, sive duocecim, sive viginti solvantur, omnia secundum communem usum loquendi decimas appellari.

[note: 10.] Verum cum vicesima illa haereditatis de jure sublata sit, l. ult. vers. quia et vicesima. C. de edict. D. Hadr. toll. Et emigrationis ac detractionis haec jura sive tributa, rigida, exorbitantia et odiosa esse videantur, Köppen. quaest. 11. n. 10. Speidel. in norabil. verb. Abzug. Tusch. lit. G. concl. 3. n. 1. seq. Rauchbar. part. 1. quaest. 17. num. 26. seq. Berlich. part. 3. concl. 52. n. 60. non immerito dubitatur, an ea in bene constituta Republica usurpanda? Et licet hujusmodi haereditatum et legatorum detractiones de jure communi sustineri non posse, cum antiqua illa haereditatum vicesima posterioribus Imperat constitutionib. abrogata sit, l. fin. C. de edict. D. Hadr. toll. nec statuto vel consuetudine in civitates reduci debere, concludant, Bald. in d. l. fin. n. 13. C. de edict. D. Hadr. toll. et ibid. Paul. de Castr. num. 4. Jasori. num. 3. Tusch. lit. G. concl. 5. n. 5. [note: 11.] seq. Nihilominus tamen ejusmodi consuetudines et statuta recte introduci posse, eaque aequitati consentanea esse, docent Andr. Rauchbar. part. 1. quaest. 15. num. 6. seq. Joach. Scheplitz. ad consuet. March. Brandeb. part. 3. tit. 8. §. 1. n. 3. seq. Besold. d. verb. Abschöß. vers. sed vix. Knichen. de vestit. pact. part. 2. cap. 4. num. 289. Mager. de advoc. c. 10. n. 197. seq. Köppen. decis. 11. n. 3. seq. Cothm. d. resp. 19. Gail. d. observ. 36. n. 10. Thoming. decis. 27. n. 37. seq. Tilem. de Benign. decis. Camer. syntagm. 4. decad. 3. vot. 2. n. 13. Berlich. 3. pract. res. concl. 52. n. 6. Klock. de contribut. cap. 1. n. 234. et de aerar. l. 2. c. 69. n. 4. seq. et c. 70. n. 1. seq. et 72. n. 1. seq. Mindan. de process. l. 1. c. 30. §. 1. et seq. et c. 40. §. 5. Carpzov. jurispr. forens. part. 3. constit. 38. defin. 19. Arumae. ad Aur. Bull. c. 16. n. 13. Eademque quoad subditos emigrantes in Constitutionibus Imperii satis aperte comprobantur,

R. A. de anno 1555. §. Wo aber unsere. 24. ibi: gegen zimblichen Abtrag der Leibeigenschafft und Nachsteur. R. A. de anno 1594. §. Und so viel die ungleiche. 82. ubi arresta pro justis et licitis habentur, quibus magiliratus res et haereditates huic oneri obnoxias retinere soleat Habetur enim veluti interesse quoddam fisci, eique ideo solvitur, ut ex eo reditu, itinera tuta reddere, vias publicas sartas tectasque conservare, et impensas necessarias sustinere possit, Card. Tusch. lit. G. concl. 21. n. 14. seq. Berlich. d. concl. 52. n. 6. Et sicuti aequum est, ut emphyteuta, vasallus vel decurio jure antidorali, pro beneficio accepto, Dominum aliquo honorario recognoscat, ita iniquum non videtur, ut subditus, cum per totam fere vitam, privilegiis, subsidiis et protectione Domini gavisus, discedens et res suas, sive haereditatem sibi delatam, extra territorium transportans, Domino [note: 12.] aliquid relinquat, eumque remuneratione aliqua recognoscat, maxime cum dilaceratio bonorum, et imminutio et immutatio personarum Domino, ratione sui juris, dumnosa existat, Köppen. decis. 5. n. 3. Arumae. ad Aur. Bull. disc. 6. concl. 13. Mager. d. c. 10. n. 198. Indeque aequissimum censetur, ut cives alio migrantes, de bonis, quae in Republica illa, in qua vixerunt, adquisiverunt, pecuniae partem Reipubl. pendant, Gail. d. obs. 36. n. 9. KloCK. de aerar. l. 2. c. 72. num. 5. et in redhostimentum praeteritae desensionis, et in pensationem tributi imminuti aliquid solvant, Tiraquel. de retract. lignag. in praefat. n. 14. et 16. Pruckman. consil. 48. num. 13. Mindan. de proces. lib. 2. cap. 51. num. 2. Klock. d. lib. 2. cap. 70. num. 5.

[note: 13.] Introductum est hoc jus Norimbergae, Augustae, Spirae, et in multis aliis Civitatibus Imperialibus, teste Gail. d. obs. 36. n. 10. Rumelin. d. concl. 5. Idemque Florentiae obtinet, Tusch. lit. G. concl. 5. n. 6. Sicuti et hîc Eslingae, ubi cives abeuntes, et exteri haeredes, de bonis suis et haereditariis tam mobilibus, quam immobilibus, decimam partem solvunt. Et non tantum a Principibus et Comitibus, sed etiam a Nobilibus et Civitatibus passim per Germaniam usurpari, testatur Wehner. verb. Nachsteur. vers. quod tale statutum. fol. 518. Idem jus in Marchia Brandenburgensi observari, testatur Pruckman. cons. 48. n. 13. seq. Scheplitz. in consuet. March. part. 3. tit. 8. §. 1. seq. Et in omnibus fere locis Germaniae hoc jus receptum esse, refert Köppen. d. decis. 5. n. 1.

[note: 14.] Non tamen ubique et in omnibus Civitatibus receptum est, sicuti de Kitzingen in Franconia testatur Wehner. d. verb. Nach-Steur. [note: 15.] vers. sunt etiam. fol. 519. Et in Ducatu Würtemtembergico subditi vigore transactionis Tubingensis de anno 1514. libere quocunque velint, emigrare possunt, haben einen freyen Zug. Peregrini vero, quorum Domini et magistratus cum Ducatu hoc nomine specialia pacta non habent, de haereditatibus ibidem sibi delatis, detractionem hujusmodi, die Nach-Steur, sive Abzug, praestare tenentur, Besold. d. verb. Abschoß. vers. in VVürtembergico. ubi etiam vers. verum. addit, a Nobilibus de novo, veteri consuetudine non suffragante, exigi hanc gabellam non posse.

[note: 16.] Ubi quaeritur, an hoc casu jus Retorsionis sive retortionis, locum habeat, veluti si civis quidam Norimbergensis, ubi receptum est, neminem emigrare posse, nisi soluta decima, in civitatem Lademiam, ubi haec emigrationis Gabella non est in usu, concesserit, postea vero evenerit, ut civis Lademiensis iterum Norimbergam se contulerit, an Senatus Lademiensis, decimam a civis sui bonis, jure retorsionis exigere et detrahere possit? Quam quaestionem Berlich. part. 3. quaest. 51. in utramque partem disputat, et pro affirmativa concludit ex hac potissimum ratione, quod quilibet idem jus in se statui patiatur, quod in alios statuit, dixit, vel dici effecit, l. 1. ff. quod quisque jur. in alium stat. l. cum in eo. 44. ad fin. ff. de pact. l. cum haereditas. 59. ff. de ad. ministrat. tut. l. altius aedes. 15. sub fin. ff. si servit. vind. l. frater a fratre. 38. in fin. princ. ff. de condict. indeb. l. vindicantem. 17. ff. de evict. Quod etiam jure divino fundatum, Matth. 7. v. 11. Luc. 6. v. 31. Tobiae. 14. v. 16. uti et jure Canonico, c. justum. 2. dist. 9. c. cum omnes. 6. c. cum igitur. X. de constitut. c. pro illorum. 22. §. quia vero. X. de praebend. Eandemque sententiam in terminis tuentur Consultat. constit. Saxon. tom. 2. part. 2. quaest. 42. Thoming. decis. 26. n. 37. Mod. Pistor. cons. 11. n. 66. vol. 2. Cothman. cons. 45. n. 98. Carpzov. jurispr. forens. part. 3. constit. 38. de fin. 1.

Verum huic sententiae graviter adverfari videntur, d. R. A. de anno 1555. §. wo aber unsere. 24. in verb. Gegen zimlichen billichen Abtrag der Leibeigenschafft und Nachsteuer, wie es ein jedes Orth von alters anhero üblichen hergebracht und gehalten worden ist. et d. R. A. de anno 1594. §. und so viel. 82. ibi: auch gewohnlicher hergebrachter Nach-Steur Abzug, etc. Veluti in quibus ea tantum tributa, eorumque nomine imposita arresta approbantur, quae ab antiquo recepta et observata sunt et sic de consuetudine antiqua et praescripta loquuntur, Roch. Curt. in tract. de consuet. sect. 3. n. 1. et 4. non vero de nova, et in odium alterius jam introducenda, cum unius inclusio sit alterius exclusio. l. cum Praetor. ff. de judic. Wesembec. cons. 94. n. 34. Quod etiam expostulat juris praeceptum alterum non laedere, §. 3. 1. de justit. et jur. et quod nemo alterius odio praegravandus, l. non debet. ff. de R. 1. [note: 17.] Quid enim ad civem, quod magistratus tributum hoc a demigrantibus recipiat, vel hactenus ab aliis alio se conserentibus non receperit, et usu non introduxerit, vel privilegio hoc munitus sit, alter vero eodem careat. Atque ita etiam videmus, plura alia jura singularia in hoc vel illo loco et territorio servari, et secundum eadem judicari, quae in alio loco usu et consuetudine non sunt recepta, et secundum quae inibi non judicatur.

Atque ita secundum cujusque loci statuta et jura municipalia judicandum est, et judicari solet et debet, licet alibi aliter statutum et receptum sit, et judicari soleat. Ex quo regula quoque allegata, quod quisque juris in alium statuerit, ut et ipse eodem utatur, merito secundum cujusque loci statuta et jura municipalia restringenda et intelligenda venit, et si partes in uno eodemque loco versentur, et uno eodemque statuto obligentur. Et observandum hic venit, quod talis Civis Lademiensis in hoc casu novum vel iniquum jus non exigat, sed quod in ejusmodi civitate hactenus aequum et justum visum, et contra alios concives observatum fuit, quo casu dictum illud Praetoris et jura allegata locum non habere, constat ex traditis Joh. Goeddae. 4. Marpurg. cons. 37. n. 875. seq. Atque haec sententia contraria in Ducatu Würtembergico et Civitatibus Imperialibus adjacentibus ita observatur, ut licet Civitatum Imperialium, et aliorum Dominorum, apud quos jus detractionis usu receptum est, cives et subditi in Ducatum Würtembergicum, ubi hoc jus in emigrantibus non est in usu, demigrantes, hanc migrationis Gabellam den Abzug exsolvere teneantur, non tamen Dux Würtembergiae a subditis suis, in civitates hasce Imperiales demigrantibus, eandem exigere solet, sed subditi Würtembergici libere et sine ulla bonorum detractione alio se conferre possunt, haben einen freyen Zug. Imo si retorsionis hujusmodi jus hoc casu institui, hoc ipso modo et via omnia pene jura, privilegia, tributa et possessiones alterius interverti possent. Quid enim, si quae civitas ab ali tantundem vectigalis retorsionis jure noviter capere tentaret, quam altera susceperat, anne hoc liceret? et non licere quivis facile responderet, quia illa legitimo tempore id obtinuit et praescripsit, quod in hac secus est.

[note: 18.] Solvitur hujusmodi Gabella detractionis der Abzug sive die Nachsteur, ordinario loci sive territorii Domino, sive Magistratui, cui etiam alias jus collectandi competit. Quamvis enim nonnulli Gabellam hanc detractionis ad vectigalia referant, et sic Regalibus accensendam esse putent, cum tamen ea proprie vectigal non sit, nec ea, quae de vectigalibus jure prodita sunt, ad jus detractionis accommodari possint, cum vectigalia ad Regalia spectent, et a solo Imperatore imponan detractionis vero haec Gablla a quovis juris jurisdictione munito, indici et exerceri, ad instar collectarum, nec non statuto et consuetudine induci possit, Gail. 2. obs. 36. n. 10. Etiam a Civitatibus municipalibus, Thoming. decis. 26. n. 36. Atque ideo jurisdictioni magis, quam superioritati territoriali accedere videatur Scheplitz. part. 3. tit. 8. §. 21. n. 2. seq. et fructus quodam modo sit jurisdictionis, Cothman. respons. 19. n. 11. Ideo magis est, ut ad collectas potius, quam ad vectigalia proprie ita dicta referatur, et sic Gabella haec detractionis tanquam collectae accessoria [note: 19.] regulariter ei competat, cui jus collectandi debetur, nisi aliud privilegio, pacto, vel consuetudine loci receptum sit, Wehner. verb. Nachsteur. vers. respondeo. fol. 520. in princ. ubi etiam addit, quod in nonnullis locis magistratui municipali tantum competat, als de Näthen in Stätten: Alibi superiori Domino, sive praefecturis, den Aemptern? nonnunquam utrique, daß man dem Rath seom gewosses zur Nachsteur gibt, und der Oberherrschafft auch sonderlich Abzug-Gelt erlegen muß, prout usus docet et experientia. Et de consuetudine Civitatibus merum mixtumque Imperium habentibus, competere hoc jus experientia testatur; imo Civitates nonnullas, inferiori tantum jurisdictione gaudentes hoc jus longaeva possessione sibi usurpare, licet de jure ejusdem incapaces esse videantur, tradit Scheplitz. d. tit. 8. §. 25. num. 23. Speidel. in notab. verb. Abzug. Et collegia quoque privilegiata, veluti Academias hoc sibi jus vindicare, tradit Cothm. d. respons. 10. Speidel. d. l.

[note: 20.] Sed quid si Nobilis quidam, apud quem hoc jus detractionis longa consuetudine introductum, pluribus relictis liberis moriatur, et in divisione haereditatis bona allodialia filiabus, vel aliis haeredibus allodialibus obveniant, inter filio vero ita conveniat, ut unus feudum retineat, reliquis vero filiis pro portione sua pecunia exsolvatur, an hoc in casu jus detractionis locum habeat, ita ut filiae de bonis allodialibus, ac reliqui filii de pecunia illa, quam ex feudo percipiunt, suo fratri, qui feudum retinuit, certam Gabellam solvere teneatur? Quod rectius negant Scheplitz. d. §. 25. quaest. 1. n. 1. seq. Berlich. part. 3. concl. 52. n. 29.

[note: 21.] Ex praecedentibus constat, duplex esse genus dectractionis, primum ex domicilii mutatione, cum subditus civitatem deserit, et domicilium in alterius Principis ac Domini territorium transfert, wann er das Burger-Recht aufkündiget, und sich an andere Orth begiebet/ quo casu antiquus Dominus certam portionem migrantis patrimonio detrahit, Zasius. in l. 2. ff. de orig. jur. Rauchbar. part. 1. quaest. 15. Gail. 2. obs. 36. n. 10. Gylman. symph. tom. 3. verb. Frey-und Reichs-Stätt. Sichard. consil. feud. 5. in princ. Köppen. decis. 5. et 11. Klock. de contrib. c. 1. n. 236. Speidel. verb. Abzug. Secundum est, quod ex haereditatibus, legatis, donationibus, quae ad extraneos, sive testamento, sive ab intestato proveniunt, et extra territorium transportantur, territorii Dominus deducit, wann einer an frembden Orthen ichtwas erbet, und solche Erbschafft auß dem Land oder Statt führet, muß er davon den Abzug bezahlen, R. A. de anno 1594. §. und so viel. Köppen. d. decis. 5. Scheplitz. d. tit. 8. §. 2. Rauchbar. d. quaest. 15. Wehner. verb. Nachsteur. Berlich. d. concl 52. n. [note: 22.] 38. seq. Klock. d. c. 1. n. 235. Quod ubique fere locorum ita observatur, etiam in Ducatu Wûrrembergico,

de quo supra n. 15. nisi magistratus loci, hoc jus speciali pacto reciproco remiserint, da die Obrigkeit sich verglichen, einen freyen Zug gegen einander zu haben: Sicuti Dux Würtembergicus, cum quibusdam Civitatibus Imperialibus, als Wimpffen, Landaw, Nördlingen, sich deß freyen Zugs halbem verglichen, Dn. Nicol. Myler. in diss. de statib. Imp. concl. 69. n. 9.

[note: 23.] Et sic Gabella haec detractionis locum quoque habet in haereditatibus, et quidem non tantum in haereditatibus directis, se etiam fideicommissis. Ubi notandum venit, si primus haeres, de eo semel hanc Gabellam detraxerit et solverit, quod eveniente casu fideicommissi, fideicommissarius aliam Gabellam solvere non teneatur, Jason. in l. Gallus. 29. §. videndum. num. 10. ff. de lib. et posthum. Tusch. lit. G. concl. 16. n. 5. Berlich. d. conclus. 52. n. 56. seq. Quia pro uno contractu, legato, vel fideicommisso, non nisi una Gabella debetur, Tusch. d. concl. 16. n. 1. Berlich. d. l. n. 57. Scheplitz. d. tit. 8. §. 17. n. 1. seq. Et non solum locum habet haec detractionis Gabella in haereditate universa, sed etiam in qualibet ejus parte, Scheplitz. d. tit. 8. §. 2. [note: 24.] n. 2. seq. Berlich. d. l. n. 38. Idem est quoad legata, quia et ab his decima haec detrahitur, Köppen. decis. 6. n. 16. Berlich. d. conclus. 52. n. 39. seq. Etiam tunc, quando legatum ad vitam duntaxat, vel ad usumfructum, uxori vel alii personae, vel alimentorum causa relictum sit, Berlich. d. concl. 52. n. 40. Et ab alimentorum quoque legatis decimam detrahi posse, secundum computationem ipsorum legatariorum vitae affirmat juxta l. haereditatem. 68. ff. ad L. Falcid. gloss. in l. cum hi. 6. §. si integra. ff. de transact. Berlich. d. concl. 52. n. 40. et 41. Quod tamen non procedit et a legato decima non deducitur, si sit recompensativum Tusch. lit. G. concl. 5. n. 4. Berlich. d. l. n. 42. Veluti si debitor creditori suo, in compensationem debiti legatum relinquat, modo debitum sit purum, Jason. in l. si creditori. 20. in. 12. ff. de legat. 1. Berlich. d. l. n. 43. seq.

[note: 25.] In legato annuo decima non integre, nec una vice, sed portio pro rata annuatim penditur, Tusch. lit. G. concl. 5. n. 28. Berlich. d. [note: 26.] l. n. 48. Idem est in legato Ecclesiae, Dec. cons. 496. n. 2. Tusch. lit. G. concl. 3. num. 20. seq. et lit. S. concl. 609. n. 1. seq. et generaliter in quovis legato ad pias causas relicto. Tusch. lit. G. concl. 5. n. 1. seq. Tiraquel. de privil. pioae caus. 26. num. 2. seq. Berlich. d. concl. 52. n. 50.

[note: 27.] De domo legata, vel si ea ad haeredem perveniat, isque eandem retineat, an Gabellam hanc solvere teneatur, dubitatur, et cum sub onere haec remaneat, ipseque haeres fructus tantum ex ea percipiat, dicendum videtur, ex eâ decimam non esse solvendam, prout censent Scheplitz. part. 3. tit. 8. §. 12. n. 2. §. 16. Köppen. decis. 5. n. 10. Verum aliter hic Esslingae servatur, ubi haeres extraneus de rebus quoque immobilibus statim Gabellam hanc solvere tenetur, quae postea per annum liberae ab oneribus existunt, post annum vero Steurae et aliis oneribus iterum subjacent.

[note: 28.] Onus autem hoc detractionis in legato generaliter relicto, non ad haeredem, sed ipsum legatarium spectat, et sic de portione legata detrahitur, Socin. cons. 247. n. 3. seq. lib. 2. Rauchbar. quaest. 16. n. 8. seq. part. 1. Tusch. lit. G. concl. 6. n. 9. seq. Besold. verb. Abschoß. vers. at utrum. Berlich. d. concl. 52. n. 2. Carpz. jurisprud. for. part. 3. constit. 38. de fin. 20. Cum enim onus hoc personae, non rei occasione imponatur, magis est, ut haeredem non tangat, Besold. d. l. Nisi aliud de mente testatoris constet, veluti si testator haeredem oneravit, legatum legatario tradere, vel eum de illo investire. Tunc enim cum legatario apprehendere legatum, inque suam potestatem recipere non liceat, antequam decimae tributum fuerit solutum, dicendum videtur, ad haeredem hoc onus spectare, ne legatum inutile reddatur, Berlich. d. concl. 52. n. 53. Tusch. lit. G. conclus. 6. n. 10. Vel si testaro addidit, ut legatarius legatum liberum et absque onere, frey und ohnbeschwer, consequatur, Rauchbar. d. quest. 16. n. 1. seq. et n. 7. seq. Berlich. d. l. n. 55.

[note: 29.] Solvenda quoque venit haec Gabella detractionis in mortis causa donatis, quia et haec legatis et fideicommissis aequiparantur, §. mortis causa. 1. l. de donat. Licet contrarium sentiat Berlich. d. concl. 52. n. 58. seq.

[note: 30.] De dote et festivis vestibus, si mulier ex ea civitate, ubi hoc jus viget, civi alterius Civitatis, sive loci nubat, et dotem secum exportet, an detractio haec, de Abzug, fieri debeat, inter Dd. non satis constat. Negant enim hoc ipsum, Scheplitz. in consuet. March. part. 3. tit. 8. §. 18. n. 1. seq. et per tot. Tusch. lit. G. concl. 5. n. 19. Berlich. d. concl. 52. n. 63. seq. Besold. de aerar. c. 4. n. 4. vers. 3. et d. verb. Abschoß. vers. an etiam. Wehner. verb. Nachsteur (ubi id in Churpfaltz Lands-Ordn. tit. 7. cautum esse testatur) Rumelin. ad Aur. Bull. part. 2. dissert. 5. concl. 8. et ibi Dn. Myler. in addit. Et in Hispania ex rebus in dotem datis Gabellam non solvi, refert Gutierez. de gabell. quaest. 72. Affirmativam vero sententiam propugnat Köppen. decis. 6. n. 1. seq. et n. 6. Dn. Lindenspur. ad jus municipal. VVurtemberg. tit. den Abzug betreffend. n. 4. fol. 20. Klock. de [note: 31.] aerar. lib. 2. c. 70. n. 21. Quia dos debeat conferri, l. 1. §. sed castrense. ff. de collat. l. 1. et tot. tit. C. de collat. dot. l. si soror. l. ut liberis. C. de collat. atque ideo sit res vere haereditaria, cum collatio nihil aliud sit, quam bonorum ante perceptorum in communem haereditatem communicatio, gloss. in rubr. ff. de collat. Castr. in l. ut liberis. n. 6. C. eod. Et pro hac sententia suo tempore 12. Iunii anno 1601. in Camena Electorali Brandeburgica decisum esse testatur Arnold. Reyger. in thes. verb. Abschoß.

[note: 32.] Exigitur quoque haec detractionis Gabella de nominibus debitorum, et annuuis reditibus; Et quidem si in loco, ubi domicilium defunctus habuit, existant, quin ejus loci

magistratui debeatur, nullum habet dubium, Jac. Schultes in addit. ad Mod. Pist. part. 2. quaest. 124. n. 123. seq. Idemque est, si quidem in alio loco, sive penes debitorem forensem, seu extraneum sint constituta, in loco vero domicilii defuncti contractus inter creditorem et debitorem celebratus, vel etiam eo solutio destinata sit, Schultes. d. l. n. 131. seq. Scheplitz. ad consuet. Brandeb. part. 3. tit. 8. §. 23. n. 6. Berlich. d. concl. 52. num. 76. Quod si vero nomina et pecunia credita in alio loco, penes debitorem extraneum existant, et non constet, ubinam contractus sit celebratus, vel quonam solutio destinata, magis controvertitur: Et quidem Gabellae detractionem die Nachsteur, ad magistratum debitoris pertinere, concludunt Alex. cons. 16. n. 1. seq. lib. 1. Jac. Schultes. d. l. n. 125. seq.

[note: 33.] Verum eandem ad magistratum, ubi defunctus domicilium habuit, spectare, rectius mihi videntur asserere, Berlich. d. concl. 52. n. 79. seq. Henr. Klock. de vectigal. concl. 63. lit. c. Rauchbar. part. 1. quaest. 17. per tot. Quia nomina, jura et actiones loco non circumscribuntur, sed ex persona creditoris aestimantur, atque in eo loco esse censentur, ubi creditor domicilium habet, Coler. de process. execut. part. 1. c. 3. n. 253. Alex. cons. 31. n. 7. l. 1. Molinae. ad consuet. Paris. §. 1. gloss. 4. verb. metre ensa main. n. 9. dicunturque personae creditoris cohaerere, et de ejusdem persona esse, Alex. cons. 16. numer. 2. lib. 1. Henning. Goeden. consil. 37. n. 4. seq. ita, ut quasi infixa sint ossibus creditoris, et ab illis separari nequeant, Alex. d. cons. 31. n. 7. Tusch. lit. N. concl. 62. n. 4. Mod. Pistor. consil. 31. quaest. 5. n. 51. l. 1. non minus, quam anima separari potest a corpore, Coler. d. cap. 3. n. 154. idque propter effectum exactionis, l. fin. vers. quid enim podest. C. de long. temp. praeser. l. 3. ff. pro soc. Klock. de vectigal. d. concl. 63. lit. c. in fin.

[note: 34.] Solvere tenentur hanc Gabellam detractionis, den Abzug, oder Nachsteuer, omnes omnino, non solum plebei, sed etiam Nobiles, Scheplitz. d. part. 3. tit. 8. §. 25. quaest. 1. n. 8. seq. Berlich. d. concl. 52. n. 22. Nolden. de stat. nobil. cap. 17. n. 102. nisi consuetudine aliud obtineat et exempti sint, Nolden. d. l. num. 104.

[note: 35.] Adeo, ut etiam ejusdem Principis vel Magistratus subditi, in diversis curiis, Civitatibus et pagis habitanttes, si in eo loco, ubi tale jus indictum est, haereditates vel legata percipiant, hanc detractionis Gabellam, die Nachsteur oder Abzug, persolvere teneantur, Scheplitz. d. lit. 8. §. 3. n. 3. seq. Berlich. d. concl. 52. n. 20. Quod licet et durum et rigorosum videatur Rauchbar. part. 1. quaest. 15. n. 5. in fin. Dauth. de testament. limit. 24. n. 69. Cothman. respons. 20. n. 58. usus tamen ita plerumque observat, atque ita etiam hic Eslingae in usu est, ut si qui ex Hospitalis pagis in civitate haereditatem vel legatum aliquod recipiant, decimam inde hanc exsol vere teneantur.

[note: 36.] Ad hujusmodi Gabellae, sive detractionis, Abzug, solutionem non teneri liberos, si parentibus succedant, sed eos sine ullo detractionis onere haereditatem suam alio libere transportare posse, statuunt per l. unic. et ibi Bart. C. de impon. lucr. descript. l. nihil. C. de usucap. pro haered. l. in suis. ff. de lib. et posth. Tiraquel. in praef. l. si unquam. C. de revoc. don. n. 19. Rauchbar. d quaest. 15. numer. 10. seq. Forster. de success. ab intest. l. 2. c. 18. num. 20. Köppen. decis. 6. n. 4. Berlich. d. concl. 52. n. 23. Cothman. resp. 19. n. 57. seq. Maul. de homag. tit. 10. n. 39. Idem quoque de parentibus, si liberorum haereditates alibi, ubi hoc jus detractionis in usu est, ispis deferantur, concludunt, Rauchbar. d. quaest. 15. n. 22. seq. Scheplitz. d. tit. 8. §. 1. n. 4. Berlich. d. l. n. 24. Cothman. d. n. 47. seq.

[note: 37.] Verum usus, tam quoad liberos, quam parentes, contrarium docet, teste Besold. verb. Abschoß. vers. si vero. Atque hanc detracitonem etiam in parentum haereditate locum habere docent Bart. in l. descriptionis. n. 1. C. de impon. lucrat. descript. Alex. in l. in suis. 11. n. 5. seq. ff. de lib. et posthum. Et ita in Marchia nominatim statuto cautum esse, ut etiam de parentum et liberorum haereditatibus quindena detrahatur, testatur Scheplitz. d. tit. 8. ¨. 1. n. 5. seq. et §. 3. n. 4. seq. Quod etiam hic Eslingae observari memini.

[note: 38.] Vulgo etiam statuitur, quod inviti et necessitate compulsi emigrantes, non teneantur solvere hanc Gabellam, die Nachsteur, Bart. in l. et ideo. n. 4. ff. de condict. surtir. Köppen. decis. 11. n. 15. seq. Berlich. d. concl. 52. n. 13. seq. Nolden. de stat. nobil. c. 17. n. 103. Rumelin. de Aur. Bull. part. 2. diss. 5. conclus. 6. Schrad. de feud. 2. part. 9. sect. 13. n. 163. Gylman. 1. symphor. 1. tit. 3. vot. 1. n. 4. Cran. de pac. relig. part. 2. probl. 1. Wilhelm. Anton. de rescript. morat. sect. 6. concl. 1. Et ita decisum esse in causa Hailbrunn contra die Statt Schwäbisch Gemünd, refert Reichwein in [note: 39.] form. fol. 202. num. 3. Contrarium tamen tenent Molin. in consuet. Paris. §. 2. n. 14. Besold. verb. Abschoß. vers. quod autem quidam. Scheplitz. d. tit. 8. §. 13. n. 5. et. seq. Quod probatur textu manifesto in R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. wo aber unsere. 24. ubi Religionis causa alio demigrantes hanc Gabellam exsolvere judentur, qui etiam inviti et nolentes migrare tenentur. Et quamvis alii distinguant, ut si magistratus, diversae Religionis asseclas ex suis ditionibus invitos ejiciat, eos sua bona vendere, et alio transferre cogat, hi Gabellam hanc solvere non teneantur, secus vero esse, si a Religione dissidentes, sponte, pietatis et conscientiae, veraeque Religiionis amore flebili emigrationis beneficio utrantur, Berlich. d. l. n. 15. seq. Distincitonem tamen hanc practica non observat, et experientia docet, etiam illos, qui Religionis causa inviti emigrare coguntur, hanc Gabellam, den Abzug, sive Nachsteur exsolvere teneri, quod tamen minus aequum arbitror, cum Henric.

Klock. de vectigal. concl. 63. lit. d. Köppen. d. decis. 11. n. 15. Iniprimis vero Gabella haec solvenda est, si necessitas illa ex facto migrantium oriatur, ut si debitor obaeratus executionem patiatur judicis, et bona alienare cogatur, Köppen. d. decis. 11. n. 16. seq. Berlich. d. l. n. 17. Idemque est, si quis ob delictum civitate migrare, et se cum bonis suis alio conferre tenetur, Berlich. d. l. n. 18. Rumelin. d. dissert. 5. concl. 6.

[note: 40.] Immunes ab hac detractionis Gabella esse perhibentur, Clerici et personae Ecclesiasticae, Ern. Cothman. lib. sing. consult. Acad. cons. 1. n. 143. et seq. et cons. 27. n. 40. seq. et num. 62. seq. Scheplitz. d. tit. 8. §. 7. n. 12. seq. Berlich. d. [note: 41.] conclus. 52. n. 32. Quod etiam ad Pastores et Ecclesiarum ministros Evangelicos extenditur, ita ut hi, si in eo loco, ubi tale jus usurpatur, haereditates, legata et similes res accipere, vel inde alio migrare velint, hujusmodi detractionem pati non teneantur, Scheplitz. d. §. 7. n. 6. seq. ubi ita Dominos Consistoriales Brandeburgenses 1. Febr. anno 1612. pronunciasse testatur Berlich. d. l. num. 30. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 2. dissert. 5. concl. 7. Besold. consil. 172. quaest. 3. n. 38. seq.

[note: 42.] Eadem immunitate gaudere Professores, et alia Academiarum membra, tradunt Cothm. d. cons. 19. n. 4. seq. Scheplitz. d. §. 7. n. 8. seq. Rauchbar. d. quaest. 15. n. 88. Arumae. ad Aur. Bull. discurs. 9. conclus. 14. Berlich. d. l. num. 31. Rumelin. ad Aur. Bull. d. concl. 7. et ibi Dn. Myler. in addit. lit. a. Idem quoque ad alios Doctores [note: 43.] omnes legitime promotos, alibi, quam in Academiis habitantes, ita ut de suis bonis, si discedere, et alio se conferre velint, vel alibi haereditates et legata accipiant, nullam detractionem pati debeant, extendit arg. l. Medicos. 6. C. de Professor. et Med. auth. habita. C. ne fil. pro patr. Berlich. d. conclus. 52. n. 33. Rumelin. d. concl. 7.

[note: 44.] Eodem fundamento concluditur, si studioso testamento legatum, vel aliud quid studiis suis deserviens relinquatur; id circa ullam detractionem ei integrum praestandum esse, Arumae. ad A. B. discurs. 6. concl. 14. Cujusmodi privilegium Philippum VI. Regem Galliarum Magistris et Scholaribus Academiae Parisiensis dedisse, refert Rebuff. de privil. stud. privil. 83. Arumae. d. conclus. 14. Speckhan. cent. 2. class. 1. quaest. 14. n. 12. Berlich. d. l. num. 47.

[note: 45.] Et cum viduae Professorum, Doctorum et Pastorum iisdem beneficiis et privilegiis gaudeant, quibus ipsarum mariti et parentes utebantur, tamdiu in suo statu et conditione permanent, ut post infinitos a se allegatos docet, Ernest. Cothman. lib. sing. consult. Academ. cons. 15. n. 1. seq. Inde concluditur, quod viduae et liberi pastorum; Professorum et Doctorum, si alibi divenditis bonis domicilium ponere, vel haereditates et legata capere velint; ab hoc detractionis onere sint immunes, Scheplitz. d. §. 7. n. 6. seq. Berlich. d. l. n. 35. Rumelin. d. concl. 7. et ibi D. Myler. in addit. lit. c. Quod si tamen Professor, vel aliud Academiae membrum; vel Pastor, moriatur, et haeredem exstaneum relinquat, hic ab onere hoc detractionis non erit immunis, sed hanc Gabellam senatui Academico solvere tenetur, sicuti concludit Cothman. d. consil. 19. n. 39. seq. Berlich. d. l. n. 36.

[note: 46.] Detractionis hoc jus in Principe quoque et territorii Domino cessare, si ei in loco aliquo sibi subdito haereditas vel legatum relinquatur, asserit per l. universi. 5. C. de vectigal. et commiss. Berlich. d. concl. 52. n. 27. Tusch. lit. G. [note: 47.] concl. 5. n. 9. et 13. Uti et si conjux conjugi succedat vel portionem statutariam percipiat, et alio migrare velit, detractionem istam peti non posse, nisi aliud specialiter introductum, docent Scheplitz. d. tit. 8. §. 20. n. 1. seq. Berlich. d. l. n. 28.

[note: 48.] Solvitur hujusmodi detractionis portio, de omnibus bonis, non solum immobilibus, et quae immobilibus adnumerantur, Scheplitz. d. tit. 8. §. 6. num. 3. seq. Berlich. d. l. n. 64. modo immobilia illa in territorio illius, ubi defunctus domicilium habuit, et hoc detractionis jus obtinet, sita sint, nam si extra territorium sita, huic detractionis oneri non sunt obnoxia, sive statuta in rem, sive in personam sint concepta, Scheplitz. d. §. 6. n. 3. Rauchbar. d. quaest. 17. num. 10. seq. Quia immobilia, et quae eorum loco habentur; regulantur juxta consuetudinem ejus loci; in quo existunt, atque ex ea ratione, ejus quoque jurisdictionis esse intelliguntur; Alex. consil. 31. num. 5. Bald. in l. mercatores. 4. n. 2. C. de Commerc. et mercat. Jacob. Schultes in addit. ad Modest. Pistor. quaest. 85. num. 5. part. 2. Berlich. d. l. n. 66. Confer Besold. d. verb. Auschoß, vers. utrum. ubi ait, ad id respiciendum esse, ob diese Güter zuvor in loco domicilii versteuret worden. Et Henric. Klock. de [note: 49.] jur. vectigal. conclus. 63. lit. c. Sed etiam de mobilibus, si in eo loco, ubi quis et domicilibus, si in eo loco, ubi quis et domicilium habuit, et vita defunctus est, existant, Berlich. d. concl. 52. n. 67. Si vero aliquis in loco quodam domicilium habuerit, ibidemque decesserit, mobilia verô in aelio loco existant, tunc Gabella hac detractionis non magistratui ejus loci, ubi mobilia inveniuntur, sed magistratui domicilii, ubi haereditas acquisita, debetur, adeo, ut si in loco domicilii jus detractionis non sit in usu, sed in loco, ubi mobilia sunt, usurpetur, detractionis non sit locus, Scheplitz. d. §. 6. num. 2. Rauchbar. d. quaest. 17. per tot. Berlich. d. concl. 52. num. 68. seq. Dn. Nicol. Myler. in addit. ad Rumelin. d. dissert. 5. conclus. 8. [note: 50.] Quia mobilia semper personam sui Domni sequi, ejusque quasi ossibus inhaerere, et de eo loco esse dicuntur, ubi defunctus sive dominus eorum domicilium habuit, Bald. in l. mercatores. 4. numer. 2. C. de commerc. et mercat. Rol. a Valle cons. 80. numer. 40. vers. et ratio est. libr. 4. Jacob. Schultes in addit. ad Mod. Pistor. quaest. 85. numer. 5. vers. quoad mobilia. part. 2. Coler. de process. part. 1. cap. 3. n. 244. Gail. 2. observ. 124. num. 18.

maxime si alibi repositae sint ad tempus, non vero ut perpetuo ibi maneant, l. ex. facto. 35. §. rerum autem. 3. ff. de hared. instit. l. haeres absens. 19. §. 2. ff. de judic. l. debitor. 32. ff. de pignor. Henric. Klock. de vectigal. d. concl. 63. lit. c. [note: 51.] Sin autem quis in loco quodam domicilium quidem habuerit, sed alibi mortuus sit, tunc portio haec detractionis non magistratui loci mortis, sed domicilii debetur, Scheplitz. d. §. 6. n. 2. seq. Berlich. d. l. num. 70. Quia mobilia aestimantur ex persona illius, cujus sunt, et quando quis domicilium in loco quodam habet, persona quoque ejus loci legibus subjecta est, et consequenter etiam ejus bona mobilia, Scheplitz. d. §. 6. n. 2. vers. aestimantur enim. Schultes in addit. ad Mod. Pistor. [note: 52.] d. quaest. 85. n. 5. sub fin. Quando autem quis nullum certum domicilium habet, ut sunt Scribae Nobilium, Doctorum, et aliorum ministri, et vagabundi, tunc si suppellectilem, et alia bona mobilia secum habent, ad illius loci magistratum, ubi moritur, Gabella haec detractionis pertinet; Scheplitz. d. tit. 8. §. 28. n. 2. seq. Berlich. d. l. n. 71. Si vero suppellectilem secum non habet, ad illum magistratum detractio pertinet, ubi bona ista mobilia inveniuntur, Scheplitz. d. tit. 8. §. 23. n. 1. in princip. seq. Berlich. d. l. n. 72.

[note: 53.] Portio haec detractionis non ubique est eadem, aliquando enim est pas trigesima, vigesima, decima quinta, decima, octava, quinta, quarta vel tertia pars haereditatis sive bonorum, Andr. Rauchbar. d. lib. 1. quaest. 15. in princ. Besold. d. verb. Anschoß. in princ. Sic in Marchia Brandeburgica est decima quinta pars haereditatis, sive bonorum, Scheplitz. d. tit. 8. §. 1. Köppen. decis. 5. Plerisque in locis est pars decima, veluti in Palatinatu et Electoratu Rheni, der zehende Pfenning, Chur-Pfältzis. Lands-Ordnung, tit. 7. Uti et hic Esslingae, et alibi passim, unde quoque der zehende Pfenning vulgo dicitur. Idem in Ducatu Würtembergico. Fürstl. Würtemb. Lands-Ordnung. tit. 4. §. wo aber dieselb. 5. fol. 8. ibi: deß zehen Pfennings. et d. junct. Novel. 13. tit. 2. §. darauff sich. 2. fol. 341.

[note: 54.] Non autem debetur haec portio, nisi deducto aere alieno, ne haeres, vel alius, ultra id, quod non capit, gravetur, Scheplitz. d. l. §. 12. n. 2. Berlich. d. conclus. 52. n. 85. Exsolvi [note: 55.] autem debet haec detractio statim, etiam antequam haereditas, legata, vel alia bona exportentur, Scheplitz. d. §. 12. num. 1. seq. Berlich. d. conclus. 52. n. 54. et 86. Adeo, ut etiam bona, de quibus ejusmodi detractio, Abzug, sive Nach-Steur, solvenda est, arrestari, et tamdiu detineri possint, donec portio illa solvatur, R. A. de anno 1594. §. Und so viel die ungleiche. 82. Scheplitz. d. tit. 8. §. 1. n. 3. seq. Tusch. lit. G. conclus. 22. num. 2. seq. Berlich. d. l. n. 87.

[note: 56.] Quid si in professione vel aestimatione bonorum suorum aliquis quaedam reticuerit, vel iniquum sive minoris aestimaverit, quam aequum videtur, vel communis est valor, fisco sive magistratui loci jus est aestimationem offerre, et bona ejusmodi ad se pertrahere, daß alsdann die Obrigkeit solchen Anschlag erlegen, und denselben, so sich selbst und sein Vermögen dermassen geschätzet, also mögen außlösen, und die Güter zu Handen ziehen, Sichard. consil. feud. 5. in princip. part. 4. Wehner. d. verb. Nach-Steur. vers. quod si in possessione. de quo vide supra cap. 17. n. 104.

ADDITIO.

Eminent inter tot scriptores de argumento hujus capitis, et conferri metentur COCCEIUS dissert. de Censu Emigrationis. quae est in Vol. 1. exervit. disp. 42. p. 491. THOMASIUS dissert. de jure detractionis Hal. imprimis cruditissimus COMMENTATOR ad Part. II. Reform. Francof. Tit. III. §. 6. lit. b. p. 267. seqq. ex quibus ad n. 6. origo hujus juris ex antiquissimis Germanorum moribus; ad n. 10. justitia ejus, et ad n. 17. retorsionis, inter Status Imperii usu receptae et decisiones aliarum quaestionum dubiarum peti possunt. Iniquitatem Retotsionis exemplo Ducis VVuttembergiae non evincit Autor; cum singulari ptotsus jure, pacto solenni ittroducto, [de quo n. 15. ] subditi VVûrtemb. liberi sint, eoque Serenissimi Duces impediantur, jre retorsionis uti.

CAPUT XXI. De Jure Monetarum.

16. Principes et alii Imperii Status non vigore Regalium, sed concessione Imperatoris, vel immemoriali praescriptione obtinent.

18. De causa monetaria in Comitiis agitur, et in iis certaforma et materia praescripta.

20. In singulis Imperii Circulis non plures, quam tres vel quatuor officinae monetariae esse debent.

MUltae porro Civitates Imperiales [note: 1.] habent jus monetarum, sive jus cudendi monetas, die Müntzens-Gerechtigkeit, Bruning. de var. universit. spec. conclus. 25. lit. A. Ziegler. §. Land. sassii. conclus. 1. n. 211. Joh. Adam. Dapp. de civitat. German. lib. part. 1. cap. 7. n. 5. Bocer. de jur. monet. cap. 3. n. 21. Idque vel speciali Imperatoris concessione, vel antiquissima consuetudine et praescriptione. Est enim jus cudendi [note: 2.] monetam de Regalibus Majestatis, l. un. quae sint regal. l. 2. C. de fals. monet. l. 1. C. de vet. numismat. Paris de Put. de syndic. verb. de excess. Baron. cap. 1. n. 10. et 13. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 2. n. 38. et lib. 2. cap. 7. n. 17. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 3. n. 2. lit. b. Matth. Steph. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. n. 169. Zas. de seud. part. 5. n. 14. Bocer. de regal. cap. 2. n. 222. seq. Besold. thes. pract. verb. Müntz. vers. inter regaliae. et de jur. Majest. sect. 3. cap. 8. n. 6. fol. 201. Arn. Clapmar. lib. 1. de [note: 3.] arcan. Rerump. cap. 16. Et est de Reservatis Principis sive Imperatoris, Bald. cons. 80. n. 26. et 27. Sixtin. d. cap. 7. n. 15. seq. ac primario summorum est Principum, Bornitan. de num. in Republ. percut. lib. 1. cap. 3. Hocque nummorum jus et curam Imperatores Romani sibi reservarunt, d. l. 2. C. de fals. monet. l. 1. C. de vet. numism. potest. Idque tam in cudendo, quam mutando, omninove reprobando, sive aestimatione et valore constituendo, l. 1. in princ. ff. de contrah. empt. Bocer. de jur. monet. cap. 3. num. 5. Arumae ad Aur. Bull. discurs. 5. conclus. 9. Cum enim majestatis sit prospicere, ne quid Respublica detrimenti patiatur, neve pacata ejus gubernatio perturbetur, idque vix alia re promtius accidere soleat, quam ex moneta, Novel. Leon. Imper. 52. mutata enim rerum mensura, vel ea turbata, omnia reliqua mutari necesse est, Henning. Arnisae. de jur. majest. cap. 6. n. 2. utique cura monetae tanquam rerum mensurae, ad majestatem merito spectabit, Ben. Carpzov. de leg. Reg. German. sive Capitul. cap. 8. sect. 7. n. 1. seq.

[note: 4.] Unde quoque Romani unam tantum habuerunt officinam monetalem in templo Junonis, et nullius fere rei tantam curam et solertiam habuerunt, quam rei monetariae probe ad posteritatem transferendae, Freher. de re monet. lib. 1. cap. 1. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 7. n. 19. Eoque nomine olim Triumviros monetales, aeris, argenti, auriflatores constituerunt, l. 2. §. eodem tempore. ff. de orig. jur. [note: 5.] Tanti hoc jus monetae fecit Carolus Magnus, ut alibi, quam in ipso palatio, cudi monetam noluerit, Bodin. de republ. lib. 6. cap. 3. [note: 6.] Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 7. n. 18. Et Angliae Rex cudendae monetae ita sibi proprium habet, ut eam alibi, quam in Turri Londinensi insigniri non patiatur, Arnisae. de jur. majestat. lib. 2. cap. 7. num. 4. Sicuti etiam Turcae hoc jus nemini concedunt, teste Bonfin. Et de Hungarorum politia, nullus, inquit Otto Frisingensis, in tam spacioso ambitu, Rege excepto, monetam vel telonium habere audet, Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. [note: 7.] 84. n. 46. Carpzov. d. sect. 7. n. 3. Et tempore adhuc Imperatoris Sigismundi, monetae officina Florentiae fuit, et numismatibus floris character impressus, indeque floreni nomen traxerunt, ac contractus omnes in emptionibus et venditionibus superiori memoria directi fuerunt ad florenos, Sicuti etiam ipse Sigismundus, tum temporis Rex Romanorum, cum Caesarea ipsius Majestas Imperii Camerarium in Germania haberet, uti et antecessores ipsius Imperatores et Reges Romani aurea sua et argentea numismata Francofurti et Nordlingae potissimum propter nundinas cudi voluerunt, eoque salutem fere publicam in Commerciorum vigore consistentem [note: 8.] attenderunt. Postquam vero Caesarea ejus Majestas monetalem istam Camerae officinam ad se recepit, Conrado Comiti Weinspergico, Caesareae Majestatis et Imperii istius temporis Camerario anno 1431. monetae cudendae libertatem Noribergae concessit, quae deinde ad Ludovicum Stolbergicum in Königstein, etc. translata fuit, sicuti ex Franconici Circuli Müntz-Bedencken refert Klock. de aerar. lib. 2. cap. 34. n. 53.

[note: 9.] Postea successu temporis potestas monetam cudendi tam auream, quam argenteam, non

tantum Regi Bohemiae, sed etiam reliquis Electoribus indulta et confirmata fuit, Aur. Bull. tit. 10. Quo fine si liberalitas subsequentium Imperatorum perstitisset, utique intuitu solicitudinum et laborum, quos Electores pro quiete publica sustinent, iniquum id putari non posset, ut ait Arumae. ad Aur. Bull. [note: 10.] discurs. 5. conclus. 9. Sed eousque tandem illa est evagata, ut etiam ad alios Status, etiam inferiores, aliosque privatos jus hoc monetandi translatum fuerit, R. A. zu Nürnberg. de anno 1524. §. dergleichen hat der Müntze halber. R. A. zu Augspurg. de an. 1551. §. So haben wir uns. vers. dergleichen. R. A. zu Speyr. de anno 1570. §. alsdann auch die Müntzgerechtigkeit. Bened. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 8. sect. 8. n. 6. seq. [note: 11.] Et plurimis quoque Civitatibus Imperialibus hoc jus monetandi concessum esse, experientia testatum facit. Idque etiamnum hodie obtinent Argentoratum, Francofurtum, Norimberga, Ratisbona, Spira, et aliae, de quibus infra lib. 3. passim.

[note: 12.] Quod monetandi Regale inde ad Civitates Imperiales devenisse putat Joh. Adam. Dapp. in dissert. inaug. de civitat. German. part. 1. cap. 7. n. 5. Joh. Michael Haintz dissert. de jur. civit. Imper. conclus. 31. lit. a. quod in iis erat discrepantia inter cives; cum quidam Nobiles essent, qui sibi praerogativam, etiamsi reliqui cives his in omnibus pene sint exaequati, reservarunt; seque singulari nomine die Müntzer et Haußgenossen appellarunt, quibus inter caetera privilegium monetae ab Imperatoribus concessum erat, a quibus et in feudum, rem eam monetariam curantes, recognoverunt, diese haben das Müntz-Recht besessen, Lehman. Chron. Spirens. lib. 4. cap. 14. Bernh. Hertzog in Chron. Alsat. lib. 8. cap. 4. et lib. 10. cap. 7. Quorum ante haec tempora plures vixerunt Argentorati, Francofurti, Weissenburgi, Wormatiae, Spirae; Cum vero tempore praecedenti haec nomina exolevissent, id, quod antea horum tantum erat, omne accrevit civitatum communitati, Johan. Jacob. Draco de orig. patric. lib. 3. cap. 3. n. 18. Et civitatem Spirensem jam sub Dagoberto, qui anno 647. animam exhalavit, ex privilegio quodam Monasterio Sebusiensi concesso, hoc jure praeditam fuisse, ex Trithemio, Nauclero, et Chronico Alsatiensi, probat Lehman. d. lib. 3. c. 12.

[note: 13.] Imo Civitatibus quoque nonnullis municipalibus, sive provincialibus, jus hoc monetandi concessum est, quales sunt Hoxarium, Halberstadium, Hannovera, Osnabrugum, Minda, Monasterium, Hildesheimium, Gottinga, Northemium, Brunsuiga, Rostochichium, Sunda, Stetinum, et aliae, teste Arnisaeo de jurib. Majestat. lib. 2. cap. 7. num. 6. fol. 434. Quod abominabile esse, civitatibus scilicet, quae aliis Regalibus destituuntur, jus monetandi habere, dicit Zasius de feud. part. 5. n. 15.

AD LIB. II. CAP. XXI. n. 1. -13.

Egregie illustrantur hic dicta a LEHMANNO in Chron. Spir. L. IV. G. XIV. et iterum hic laudando AUTORE der Anmerckungen über den andern Theil der Franckf. Resormation. Tit. VII. §. VII. p. 627. seqq.

[note: 14.] Hodie Imperator non nisi cum consensu Electorum jus monetandi aliis concedere potest, quod primum Capitulationi Imperatoris Rudolphi 11. artic. 29. insertum, et postea in reliquorum Imperatorum Capitulationibus repetitum, et quidem Imperatoris Matthiae artic. 34. his verbis: Wir sollen und wollen auch hinfür, ohne Vorwissen der sechs Churfürsten, niemands, westen Stands oder Wesens der sey, mit Müntz-Freyheit begaben oder begnadigen: Auch wo wir bestandig befinden/ daß der jenige Stand, dem solches Regal und Privilegien verliehen, dasselb, dem Müntz-Edict zugegen, mißbrauche, ihme dasselbige, Vermög der disposition, in denen hierüber verfaßten Constitutionen, nicht allein suspendiren, sondern die jenige, welche dasselb Regal nicht mit der Churfürsten Bewilligung erhalten, dessen gantz priviren, und ohne Vorwissen der sechs Churfürsten, darzu nicht restituiren, fürnemblich aber bey denen Stätten, so dem Reich immediate nicht, sondern den Reichs-Ständen unterworffen, revociren, cassiren, und hinfüro ferner nicht ertheilen. Auch sonsten den geringen Ständen, mit dergleichen, oder andern hohen Privilegien, ohne mit Einwilligung der Churfürsten, viel weniger ju derselben Privilegien Verhinderung, oder Abbruch, nicht willfahren. Consentit Capitul. Imp. Leopoldi I. articul. 35. Quod licet Hanfmannus disp. de re monetar. concl. 6. lit. a. ad minores tantum Status restringat, ita ut Imperator privilegium monetandi majoribus quidem Statibus ipse solus concedere possit, secus autem sit in minoribus, quibus absque Electorum consensu id concedere nequeat, ipsum tamen verba ipsa Capitulationis satis aperte refellunt; ibi: ohne Vorwissen der sechs Churfürsten, niemands, was Stands, oder Wesens der sey, mit Müntz-Freyheit begaben, utpote quae hoc volunt, Imperatorem nulli, cujuscunque Status aut conditionis ille sit, posse monetandi jus concedere, sine Electorum praescitu et consensu, et sic quoque nec majoribus Statibus, Johan. Limnae. ad dict. Capitulat. Imperat. Matthiae. artic. 34. verb. Niemands. fol. 569. ubi etiam in verb. dessen gantz priviren, distinguendum esse putat inter illos, qui citra consensum Electorum jus monetandi acceperunt, antiquo et illo fortassis tempore, ubi adhuc in potestate Imperatoris fuit, illud pro arbitrio suo concedere, et inter illos, qui illud acceperunt tunc, quando Imperatoris potestas ita limitata fuit, ut non aliter jus monetam cudendi conferret, nisi cum Electorum assensu, quod primum Capitulationi Rudolphi II. insertum supra diximus, ita ut hi jure hoc privari debeant, non vero illi. Et licet Hanfmannus dict. conclus. 6. jus monetae aliis concedendi

facultatem Imperii quoque Vicariis adscribat tempore interregni, eundem tamen refellit Carpzov. d. l. verb. Niemands. num. 6. seq. fol. 569. seq.

ad n. 14. 15.

Novissima capitulatione Caroli VI. art. IX. magis restrictum est tum Reservatum Impetatoris, tum Statuum jus monetandi.

[note: 16.] Ex quibus facile colligitur, Principes et alios Imperii Status et Ordines, jus hoc monetandi non vigore Regalium et jurium territorialium sibi competentium, sed tantum ex speciali Imperatoris concessione, vel immemorialis temporis praescriptione obtinere, prout docent per R. A. zu Nürnberg. de anno 1524. §. Dergleichen hat der Müntz. 26. R. A. zu Augspurg. de anno 1551. §. So haben wir uns auch. 46. ibi: so von uns oder unsern Vorfahrn im Reich mit dem Regal der Müntz gefreyet seyn. R. A. zu Speyr. de anno 1570. §. 132. et ibi: Alsdann auch die Müntz-Gerechtigkeit kein mercantz, sondern unser Käyserlich Regal, so die Müntz-Stände auß unserm sondern Vertrawen, etc. Besold. thes. pract. verb. Müntz. vers. inter Regaliae. Cluten. syllog. rer. quot. concl. 22. lit. K. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 1. memb. 2. n. 169. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 1. dissert. 8. concl. 30. et ibi Speidel. in not. lit. a. Bocerus de jure monetar. cap. 3. n. 21. et seq. ubi etiam hoc jus monetandi immemorialis temporis praescriptione adquiri posse tradit, n. 22. Sicuti etiam non omnes Imperii Status jus monetandi habent, d. Newe Müntz-Ordnung. de anno 1559. §. Were es Sach, 219.

[note: 17.] Olim ex variis metallis et rebus moneta cusa fuit, non tantum ex auro et argento, sed etiam ex ferro, stanno, plumbo, cupro, corio, ligno, charta, creta, terra, lupinis, corticibus certae arboris, imo ex sale, prout constat ex traditis Anton. Hanfman. dissert. de re monetar. concl. 12. et seq. Philipp. Matthae. 2. Marpurg. consil. 27. n. 54. vol. 2. Sixtin. de regal. [note: 18.] lib. 2. cap. 7. n. 5. Verum cum totius Imperii intersit, probam cudi monetam, ideo de hoc omnibus fere Imperii Comitiis consultatio instituta fuit, sicuti constat ex Recessibus Imperii, de anno 1512. 1521. 1524. 1526. 1529. 1530. 1532. 1541. 1551. 1557. 1559. 1570. 1576. 1582. 1594. 1603. ita ut causa monetaria communis fere sit materia, de qua in Comitiis agitur, Arumae. de comitiis Imper. c. 2. n. 50. Ideo certae monetae forma et materia constitutionibus Imperii praescripta est, quae dicitur pes sive liga, et consistit in bonitate intrinseca et extrinseca, in Korn und Schrot, Halt und Gewicht, gäng und geb, de quo vide Molinae. de usur. quaest. 92. num. 696. Bocer. de monet. cap. 12. n. 65. Arnisae. de jurib. majestat. cap. 7. n. 6. Ut nimirum sexaginta sex Ducati habeant auri 23. carat. 8. grana. Floreni aurei 72. Goldgulden, 18. carat. 6. grana, id est, 12. Loth, 6. Gran, R. Absch. de anno 1559. Newe Müntz-Ordnung, §. Ferner die Gulden Müntz, et seqq. Et octo Imperiales 14. lotones et 4. grana puri argentei in se contineant, Reichs-Abschied de anno 1566. §. Demnach haben wir uns. Minoris monetae pes est, ut 155 1/2 Halbbatzen, 8. lotones 240 1/2 Kreutzer/ sex lotones argenti puri contineant, Reichs-Abschied de anno 1559. in der Neuen Müntz-Ordnung. §. Zum sechsten. seq. Ita ut propter impensias monetarias licitum sit ex inveterata consuetudine, aliquid vilioris metalli monetis admiscere, modo pes monetarum praescriptus accurate custodiatur, R. A. de anno 1551. §. So haben wir. Schurff. cent. 2. consil. 60. num. 7. Sixtin. de regal. libr. 2. cap. 7. n. 85. Quod in toto orbe receptum esse testatur Covarruv. de veter. numism. collat. cap. 7. n. 5. Coler. de process. part. 1. cap. 10. n. 10.

ad n. 17. 18.

Conf. omnino saepe jam laudatus AUTOR der Anmerckungen über die Franckf. Reformatione P. II. Tit. VII. §. VII. lit. c. p. 611. seqq.

[note: 19.] Hinc in monetae bonitatem singulis annis provinciae Circulus, bis per suos Deputatos et Wardinos publice inquirere, eoque nomine Statuum monetalium, der Müntzstände, publici conventus, Müntz -Probations: und Valvations- Täg institui debent, R. A. zu Augsp. de an. 1551. §. Ferner haben wir. 35. seq. Neue Müntz-Ordnung. de an. 1559. §. Und damit [note: 20.] diese unsere. 198. seq. Et cum ex nimia multitudine officinarum monetalium, Hecken-Müntzen, abusus et depravatio monetarum proveniat, Bodin. de republ. lib. 6. cap. 3. et confusio metallorum, quae Reipubl. periculosissima est, eo magis metuenda sit, Impertii constitutionibus provisum est, ne in singulis Imperii Circulis, plures, quam tres, vel quatuor communes et publicae officinae sint, in quibus moneta cudatur, nec iis, qui hoc Regale habent, ullas alias peculiares officinas habere liceat, exceptis illis, quos fodinas etiam metallicas habere constat, R. A. zu Speyr. de anno 1570. §. Und dieweil man. 133. R. A. zu Regensp. de an. 1576. §. Wiewol auch. 70. et ibid. de anno 1594. §. Wirordenen, wollen und gebieten. 103. vers. Es soll keinem Stand.

[note: 21.] Cum autem monetae pes, liga et materia ceta in Imperii Constitutionibus praescripta, et ex monetae mutatione varia Imperio incommoda proveniant, litesque inextricabiles oriantur, prout nuper annis 1620. et sequentibus experientia docuit, eaque omnem cum extraneis contrahendi facultatem et commoditatem adimat, indeque opes et nervi Reipublicae tandem deficiant, nec aliud, quam ruina et decrementum Imperii ex eo sperandum, Ernest. Cothman. 1. cons. 36. n. 3. Pruckman. consil. 12. n. 1. vol. 2. Lather. de cens. lib. 3. c. 10. num. 43. Carpzov. de leg. Reg. Germ. c. 8. sect. 7. n. 14. seq. Juxta illud vulgatum:

[note: 22.] Vent. de Valent in parthen. litig. lib. 1. cap. 13. n. 18. Ideo multum Imperii interest, unius ejusdemque semper justi ponderis et probae materiae fieri monetam, ejusque valoremnon mutari, Carpzov. d. sect. 7. n. 8. seq. et n. 14. seq. Adeo, ut nec ipsi Imperatori licitum sit, improbam monetam cudere, vel probae monetae valorem mutare, Carpzov. d. n. 8. seq. Bodin. de republ. lib. 6. cap. 3. in princ. ubi varia icommoda ex monetae corruptine ac mutatione resultantia ita describit: Rei nummariae curatio, inquiens, non tantum utilis, sed etiam civitatibus tantopere necessaria videtur, ut sine ea commode consistere non possint, et quo major necessitas est, eo magis nummorum depravationi prospiciendum: Cum ea res incredibile afferat universis ac singulis detrimentum. At non modo corrumpi moneta, sed ne mutari quidem potest sine incommodo civitatis; quoniam mutatio pretii ac materiae numismatum, census etiam ac bonorum cujusque dubitationem affert. Quo fit, ut nemo quantum in bonis habeat, constituere possit: incerta sunt pacta, conventa, quae versantur in societatibus, tutelis, fiduciis, mandatis, rebus emptis, venditis, conductis, locatis, quibus vitae societas continetur: Incerti reditus, vectigalia, tributa; denique poenae ipsae ac praemia, quae a legibus et judicibus irrogantur, incerta sunt futura: postremo aerarii opes, ac multa, tum in publicis, tum in privatis rebus rationibusque dubia ac suspensa fore, necesse est, etc. Et paulo post addens, quod Principi non liceat mgis improba numismata cudere, quam occidere, quam grassari: nec a jure gentium, quo quidem auri et argenti pretium constitutum est, discedere, nisi Regis nomen ac splendorem amittere, et falsae monetae fabricator appellari malit. Hactenus Bodinus. Ex quo etiam Reges Aragonum, more a majoribus accepto, cum Imperii sacris initiantur, se antiquae monetae leges minime violaturos jurare solitos, refert Bodin. d. cap. 3. Herm. Lather. de censu. lib. 3. cap. 10. n. 43. seq.

An autem et quatenus in casu summae necessitatis monetae valorem mutare et exinde aerario succurrere liceat, vide supra cap. 16. n. 112.

[note: 23.] Ex quibus facile colligitur, quod Principes et Status monetales ex hoc monetae Regali lucrum captare non debeant, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 84. n. 34. et 54. Carpzov. de leg. Reg. Germ. cap. 8. sect. 7. n. 23. Neque enim hoc jus Statibus monetalibus, den Müntz-Ständen, ad proprium et privatum ipsorum lucrum, sed Reipublicae utilitatem et honorem concessum est, R. A. zu Speyr, de anno 1570. §. Alsdann auch die Müntz-Gerechtigkeit, 132. ibi: Nicht zu ihrem selbst gesuchten Vortheil, sondern wie wir selbst, dem Heiligen Reich zu Ehren und Wolfarth, brauchen sollen.

[note: 24.] Hinc quoque novissimis Imperii constitutionibus sancitum est, ne quis Status jus monetam cudenti sibi concessum, alteri vendat, locet, cedat, neque cum monetariis pacta illicita contrahat, sed ut unusquisque suo sumptu pecuniam signet, secus qui fecerit, gratia Caesarea et jure monetae excidat, conductores quoque decem auri marcis mulctentur, R. A. zu Augsp. de anno 1551. §. So haben wir uns auch. 46. Newe Müntz-Ordnung zu Augspurg. de anno 1559. §. Ferner als sich auch. 215. et seqq. R. A. zu Speyr. de anno 1570. §. Aladann auch die Müntz-Gerechtigkeit. 132. seq. R. A. zu Regenspurg. de anno 1584. §. Wir ordnen, wollen und gebiethen. 103. Denais. jur. Cameral. tit. 192. §. 23. seq. Besold. de aerar. cap. 6. n. 2. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 1. dissert. 8. concl. 30. et ibi D. Speidel. in addit. lit. a. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 8. sect. 8. n. 9. seq. Bocer. de jur. monet. c. 3. n. 30. Lather. de cens. lib. 3. cap. 10. n. 63. seq. Limn. [note: 25.] ad A B. c. 10. §. 1. 0. 9. Atque hujusmodi probationis ratio consistit in summa Reipubl. utilitate, quae alias maximum ex hujusmodi locationibus et venditionibus damnum esset passura, ut innuit d. Newe Müntz-Ordn. de anno 1570. §. Ferner auch als sich, 215. ibi: Darauß nicht geringer Schade dem gemeinen Nutz ein Zeitlang entstanden, daß die gemeine Müntz hiedurch in Abfall kommen. Ejusmodi enim conductores et emptores, maxime si privati sint, quo melius mercedem solvere valeant, atque ipsi etiam citius ditescant, in adulteranda moneta nihil non fraudis excogitant et praetermittunt, quotidie magis ac magis de pondere et puritate aliquid detrahunt, numismata non modo vulgaria, sed etiam Imperatoria, legum prohibitione non obstante, recudunt, et in deterius convertunt, atque ita mundum vilissima corruptissimaque moneta replent, et rem nummariam hominum societati utilissiman, in gravissimam et Reipublicae intolerabilem fraudem convertunt, Reipubl. dignitatem, utilitatem, et majestatem nihil pensi habentes, succedat, floreat, an pereat, sed suo unico quaestuoso compendio student, ut de Collybistis, seu pecuniarum mercatoribus, Wechslern, conqueritur Damhouder. pract. crim. c. 65. n. 11. Unde etiam Besold. de aerar. cap. 6. n. 2. fol. 202. turpius, inquit, esse videtur, quod alicubi jus nummi cudendi transfertur etiam ad privatos, titulo emptionis, daß man die Stempffel verkaufft, et verior ait ex Hoenon. polit. disp. 5. concl. 78. est sententia illorum, qui privato jus monetae cudendae permittendum non esse tradunt, ac si permittatur, incommoda multa inde sequuntur, quod hodierna experientia satis docet, ut ait Besold. d. l. ubi de hoc veterem hanc refert querelam:

[note: 26.] Ex quo etiam vulgo concluditur, quod ne quidem Imperator jus cudendi monetam privato concedere possit, per l. fin. et ibi gloss. Bart. Bald. et alii. C. de falsa monet. Joh. Aquila de monet. potest. c. 1. vers. fallit. supra dictae regula. Bocer. de monet. c. 3. n. 30. et de regal.

c. 2. n. 227. Harpprecht. ad §. item. Lex. Cornelia. 7. n. 49. l. de public. judic. Carpzov. de leg. Reg. Germ. c. 8. sect. 8. num. 3. confer Rumelin. ad Aur. Bull. part. 1. dissert. 8. concl. 31. Adeo, ut si quis privatus ex rescripto Imperatoris cudendae monetae potestatem sit nactus, rescriptum ilud subreptitium praesumatur, per d. l. fin. et ibi gloss. Bart. et Salicet. C. de fals. monet. Bocer. d. c. 3. n. 31. Et de jure quoque communi nulli privato competit jus cudendi monetam etiam legitimae materiae et ponderis, secundum allegatos a Joh. Aquila de potest. monet. c. 1. corol. 1. Matth. Steph. de jurisd. lib. 2. part. 1. c. 1. membr. 2. n. 177. Unde Commodus Perennium familiarem suum poena capitis affecit, quod nummos publicos sua imagine signasset, Herodot. in Commod. Eandemque ob causam Persarum Regem Ariandrum AEgypti Praefectum securi percuti jussisse refert Herodot.

[note: 27.] Quod si quis Status hoc monetae cudendae Regali munitus, contra Imperii leges reprobam et in Constitutionibus Imperii inhibitam monetam cudat, quinquaginta auri libras pendere tenetur, Neue Müntz-Ordnung de anno 1559. §. Hierauff setzen, ordenen, 31. Et praeter indignationem Caesaream amissione juris monetae cudendae puniri solet, mit Verlust der Müntz-Freyheit, R. A. zu Augspurg de anno 1551. §. So haben wir uns. 46. Sixtin. de regal. lib. 2. c. 7. n. 96. Denais. jur. Cameral. tit. 191. Bocer. de jur. monet. c. 4. n. 16. [note: 28.] seq. Qui vero absque Imperatoris privilegio monetam cudunt, sive Imperatoris, sive alterius Status, vel Civitatis formam imprimant, Crimen laesae Majestatis incurrunt, l. 2. C. de falsa monet. Hier. Gigas. de crim. laesae Majest. lib. 1. rubr. qualiter et in quib. quaest. 62. Tiber. Decian. pract. crim. lib. 7. cap. 27. num. 1. Bocer. de jur. monet. cap. 5. n. 1. et seq. Et quidem, si probam et justam monetam cudant, licet nonnulli eosdem flammarum poenis afficiendos existiment, Covarr. de vet. numism. collat. c. ult. n. 3. vers. is vero. Menoch. 2. arbitr. judic. cas. 316. n. 15. Alii vero arbitraria poena coercendos esse, teneant Hypolit. de Marsil. in l. qui falsam, 17. n. 55. seq. ff. ad L. Cornel. de fals. Alii tamen distinguendum hoc casu esse sentiunt inter eum, qui alicujus Status monetalis formam impressit suae justi ponderis et speciei monetae, et eum, qui propriam hujusmodi suae monetae formam impressit, ita ut illum ignis supplicio afficiendum judicent, per Peinl. Halßgerichts-Ordnung, artic. III. in verb. Erstlich wann einer betrüglicher Weiß eines abdern Zeichen darauff schlägt. juncto vers. Namlich, ibi: Welche falsche Müntzmachen, Zeichen, etc. die sollen nach Gewohnheit mit dem Fewer vom Leben zum Tod gestraffet werden. Hunc vero, qui scilicet propriam formam, absque tamen privilegio Caesareo, bonae speciei et justi ponderis monetae impressit, arbitraria poena coercendum arbitrantur, et quidem corporis poena, vel bonorum amissione, d. Peinl. H. Ordn. vers. Welcher aber. ibi: Aber ohne habende Freyheit müntzete, der soll gefänglich eingeleget, und nach Recht am Leib oder Gut, nach Gestalt der Sachen, gestraffet werden, Bocer. de jur. monet. cap. 5. n. 4.

[note: 29.] Adulteratores monetae gravissimis poenis coercentur ita ut illi, qui monetam falsam sub forma et imagine Imperatoris cudunt, ignis supplicio afficiantur, Peinl. Halßger. Ordn. d. art. III. Damhouder. pract. crim. cap. 65. Carpzov. pract. crim. quaest. 42. per tot. Et in Gallia cacabis oleo bulliente plenis injiciuntur, Petr. Gregor. Tholos. lib. 31. syntagm. cap. 15. n. 3.

[note: 30.] Sed anne flammarum quoque exustionibus afficiantur falsificatores peregrinae monetae, non Imperatoris vel Statuum Imperii, sed exteri alicujus Principis vel Reipubl. imaginibus et insignibus munitae, dubitatur? Quod licet affirment Menoch. 2. arbit. jud. cas. 316. n. 43. Bocer. de jur. monet. cap. 5. n. 26. Contrarium tamen, et non ignis, sed galdii poena hunc afficiendum esse, censet Carpz. in synops. jur. feudal. disput. 5. quaest. 5. n. 9. seq. et pract. crim. d. quaest. 42. n. 72. seqq.

[note: 31.] Imperii quoque Romano-Germanici constitutionibus sub gravi confiscationis poena sancitum est, ne aurum et argentum, vasa argentea, praeterquam deaurata, Ducati probi, aurum Rhenanum signatum e finibus Imperii evehatur, vel etiam improba moneta introducatur, R. A. zu Augspurg. de anno 1551. §. im Fall aber. 45. seq. Newe Müntzordn. de anno 1559. §. nachdem auch durch etliche. 206. Deputations- Auschied zu Franckforth de anno 1571. §. aber damit dem Hochstrafflich. 11. seq. R. A. zu Regenspurg de anno 1594. §. dieweil auch durch die Außführer. 104. seq. De nais. de jur. Camer. tit. 192. n. 20. et 47. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 84. n. 67. seq. Quod etiam aliorum Regnorum et Rerumpublicarum sanctionibus et legibus statutum esse refert Bodin. de republ. lib. 6. cap. 3. Ita, ut nulla gens sit, quae aequo animo e regione sua aurum deportari sinat, teste Sylvio epist. 383. confer Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 8. sect. 9. per tot.

CAPUT XXII. De Jure Belli et Armorum.

6. Ordines Imperii in propriam et aliorum salutem milites conscribere possunt.

8. Imperator Henricus VII. pro praestito auxilio Esslingae dimidiam partem Vngelti ad decennium concessit.

58. An Imperii Statibus et Civitatibus licitum sit, sine Imperatoris speciali concessione, civitates suas et alia loca munire.

90. Castra et fortalitia aedificare non licet, quae faciunt ad aemulationem et periculum vicinorum.

93. Civitates nonnullae privilegium habent, ut prope ipsarum territorium munitiones extruere non liceat.

102. Illud quoque alienum solum est, cui aliquis ex suo solo terrae massam imposuit.

[note: 1.] QUemadmodum reliqui Status Imperii, ita etiam Civitates Imperiales habent jus belli et armorum. Quamvis enim Principibus aliisque proceribus et Statibus Imperii belli indicendi et inferendi potestas non competat, sed hoc jus penes solum Imperatorem resideat, et inter Majestatis Regalia referatur, et a nemine fieri possit, nisi ab Imperatore, isque solus hanc potestatem aliis concedat, l. 3. ff. ad L. Jul. Majest. l. hostes. 24. ff. de captur. et posllim. l. 3. C. ut armor. usus. l. neminem. 17. C. de re milit. c. quod culpatur. caus. 23. quaest. 1. Ord. Camer. part. 2. tit. 15. R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. wo sich aber. 37. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. tit. 1. numer. 15. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 2. numer. 10. seq. Match. Stephan. de jurisdict. l. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. num. 50. seq. Dn. Cluten. syllog. rer. quotid. conclus. 21. lit. c. Coler. de jur. Imper. sect. 28. Reinking. de regim sec. l. 1. class. 5. cap. 6. numer. 11. et 103. Carpzov. de leg. Reg. German. c. 4. sect. 1. num. 1. Bocer. de regal. c. 2. n. 141. [note: 2.] et de bell. lib. 1. c. 5. n. 2. Ita, ut si inferior injussu Imperatoris bellum paret, non bellum, sed latrocinium et praedatio dicatur, d. l. hostes. 24. ff. de captiv. et postlim. l. hostes. 118. ff. de V. S. Et in crimen laesae Majestatis incidat, d. l. 3. ff. ad L. Jul. Majest. l. unic. C. ut armor. usus. Bart. in d. l. hostes. ff. de captiv. et postlim. Gail. 1. de pac. publ. c. 4.

num. 9. Carpz. de leg. Reg. German. c. 4. num. 5. Atque novissimo jure in alteriusperniciem et invasionem, sine permissu summi Principis arma usurpans, violati territorii et pacis publicae reus agitur, Ord. Camer. d. tit. 15. R. A. zu Augsp. de ano 1555. §. wo sich aber. 37. seq. R. A. zu Speyr. de anno 1526. §. zum andern. 5. Et in Camera Imperiali mandata avocatoria contra eundem sub poena Banni decerni et per nuncios Camerales insinuari solent, R. A. zu Speyr. de anno 1529. §. und damit an solcher. R. A. zu Augsp. de anno 1530. §. wo aber der. Ord. Camer. part. 2. tit. 9. §. und ob sich. seq. Gail. 1. de pac. publ. c. 4. n. 1. et seq. Et quemadmodum omne bellum a superiore susceptum, justum, ita etiam ab inferiore injustum esse praesumitur, R. A. de anno 1555. §. wo sich aber keine. 50. Gail. d. c. 4. num. 4. Menoch. 6. praes. 99. n. 4. Klock. de contrib. c. [note: 3.] 4. n. 312. Siquidem hi, qui superiorem recognoscunt, si quas petitiones se habere putent, jure experiri debent, habent enim, qui judicet ipsos, l. aequissimum. ff. de usufruct. R. A. zu Speyr. de anno 1526. §. zum andern. 5. in fin. R. A. zu Regensp. de anno 1541. §. wo aber jemands. 27. R. A. zu Speyr. de anno 1542. §. und damit die Zeit. 132. Ord. Camer. part. 2. tit. 31. seq. R. A. zu Augsp. de anno 1555. §. dargegen sollen. 16. Et de jure gentium certum est, ut ubi jure agi potest, ab armis abstineatur Bodin. de republ. l. 3. c. 2. fol. 301.

[note: 4.] Imo hodie in Imperio Romano jus belligerandi Majestaticum ita limitatum est, ut ne Imperator quidem ipse solus, sed una cum ipsis Imperii ordinibus de bello suscipiendo statuat, et in Capitulatione sua jurato promittat, quod sine consensu et voluntate Statuum, pro rebus Imperii, nec intra, nec extra fines Imperii bellum suscipere, nec militera extraneum ullum in Germaniam adducere velit, si non ipse, vel Imperium bello petatur, prout videre licet in Capitulat. Imperat. Ferdinandi II. art. 9. et Ferdinandi III. art. 11. ibi: Wir sollen und wollen uns darzu in Zeit bemeldter unserer Regierung, friedund nachbarlich gegen den anstossenden und Christl. Gemälten halten, kein Gezänck, Fehde, noch Kriea, inn-oder ausserhalb deß Reichs von desselbigen wegen, anfahen oder vornemmen, noch einig frembd Kriegs-Volck ins Reich führen, ohne Vorwissen, Rath und Bewilligung der Reichs-Ständ/ zum wenigsten der sechs Churfürsten: Da auch von einem oder mehr Ständen deß Reichs dergleichen fürgenommen, und ein frembd Kriegs-Volck in das Reich geführet würde, dasselbige mit Ernst abschaffen, wo wir aber von deß Reichs wegen, oder das Römische Reich angegriffen und bekrieget würde, alsdann mögen wir uns dagegen aller Hülff ac brauchen, Heig. l. 1. quaest. 12. num. 29. Elias Schröder. in delin. jur. bell. conclus. 2. Ziegler. §. Landsassii. conclus. 1. numer. 171. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 4. numer. 17. vid. supr. cap. 4. num. 56. seq.

[note: 5.] Atque haec quidem in bello offensivo, sive inserendo, facile procedunt, secus vero se res habet in bello defensivo, et si vis alicui immineat, vel inferatur, Imperator absit, et periculum subitaneum subsit, morae impatiens, tum enim licite arma sumi, absque Imperatoris consensu, tradunt, Warem. ab Erenberg. de foeder. 1. cap. 2. n. 56. Sixtin. de regal. l. 2. cap. 1. num. 19. et 20. Petra. de potest. Princ. cap. 13. numer. 26. Petr. Greg. Tholos. de republ. l. 11. c. 1. Reinking. de regim. sec. l. 2. class. 3. cap. 1. numer. 20. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. c. 2. memb. 2. num. 54. seq. Quia tunc suprema necessitas, legum cancellis non circumscribitur, sed ipsa lex est, c. remissionem. caus. 1. quaest. 1. Et melius hoc casu est, in tempore occurrere, quam post vulneratam causam remedium quaerere, ne contingat id, quod olim Romanis exprobatum: dum Romae consultatur, Saguntum expugnatur. Et merito hic obtinet sententia illa Herennii apud Livium lib. 9. Semper justum est bellum, quibus omnino necessarium, semper pia arma, quibus nulla, nisi in armis spes vitae posita est. Indeque in bello defensivo superioris authoritatem non esse necessariam, etiam privatis tradunt, per l. 1. et 2. C. quando hic. unic. sine jud. c. si vero. 1. §. nec ille de sent. excom. Bellarm. de laic. cap. 15. in princ. Besold. diss. de bell. c. 5. n. 3. Damhoud. [note: 6.] prax. crim. c. 82. n. 24. Et Germaniae Principibus et Ordinibus ex antiquissimo libertatis praetenso, concessum esse, conscribere milites in propriam et aliorum salutem, constat ex R. A. zu Speyr. de anno 1526. §. darauff. 9. et passim. Warem. ab Erenberg. de foeder. 1. c. 2. n. 56. Reinking. de regim sec. l. 2. class. 3. c. 1. n. 18. et lib. class. 5. c. 6. num. 12. Ziegler. §. Landsassii. conclus. 1. n. 169. Ming. de super. territ. concl. 76. modo forma in constitutionibus Imperii praescripta observetur, de qua deputat. Absch. de anno 1564. §. demnach declariren und erklären wir. 18. Idque Imperatori signiticent, R. A. zu Augsp. de anno 1555. §. und sollen in oberzehlten. 64. ibi: uns, ihres Vorhabens, und was sie darzu verursacht/ in Schrifften undverzüglich und in Unterthänigkeit, der Sachen wissens zu haben, verständigen und vergewissigen, und nicht destoweniger mit der fürgenommenen Gegenwehr dieser Ordnung gemäß fürschreiten. Indeque si gens peregrina animo hostili in Imperium impetum faciat, summus vero Princeps eandem reprimere cesset, tunc integrum esse reliquis Proceribus populum ad arma convocare, milites conscribere et hostem finibus Imperii arcere et dissipare, scribit Bocer. de bello. l. 1. c. 5. n. 7. Uti etiam si Imperator, sive magistratus supremus moratoria et elusoria procrastinatione circumducendo, et vana spe lactando injuriam passum defendere nolit, Philip. Horst. apud Arumae. tom. 4. disc. 39. de bello, placit. 2. Sicuti Mathathias ejusque filius Juda, reliquis partim conniventibus, partim colludentibus, Antiocho Regnum Judaeorum opprimente, populum ad arma convocarunt et hosti restiterunt, 1. Macchabaeor. 2. et 3.

[note: 7.] Ex quibus omnibus et singulis facile concluditur, quod Civitatibus quoque Imperialibus jus armorum competat, idque constat ex plurimis bellis a Civitatibus cum Nobilibus, et aliis Principibus et Ordinibus, gestis: der Stätt Kriege. Veluti Norimbergensis Civitatis cum Marchione Brande burgico, Donavverdae cum Duce Bavariae, Comitum et Ducum Würtembergicorum cum Ulma, Eslinga, Reutlinga, et aliis, de quibus videre licet apud Besold. dissert. de Civit. Imper. n. 14. fol. 134. seq. Nobiliss. Dn. Caspar. a Lerch, in tract. de Ord. Equest. jurib. part. 2. n. 13. fol. 74. Chron. Würtembergicum manuscript.

[note: 8.] Ita cum inter Comitem Würtembergicum Eberhardum sub anno 1311. et Civitates Imperiales aliquot Sueviae, bellum grave exortum, et hae, et inter easdem etiam Eslinga Imperatori Henrico VII. auxilium et officia fidelia praestitissent, ipse Imperator Eslingae anno 1311. dimidiam partem Ungelti Eslingensis ad decennium concessit, hoc verborum tenore: Henricus Dei gratia Romanorum Rex semper Augustus, prudentibus viris, Sculteto et Consulibus et universis Civibus in Ezzelingen, fidelibus suis dilectis gratiam suam et omne bonum. Decet Majestatem Regiam fidelium et subjectorum nostrorum, et Imperii labores et expensas, quos constanter et fideliter pro honore nostro et Imperii Reipublicae, ac bono statu terrae sustinuerunt, et adhuc sustinent, concinne, sollerter intendere, ipsisque Regalibus subsidiis, ne propter oppressiones hujusmodi deficiant, subvenire. Considerantes igitur, quot et quales expensas et labores in guerra, quam una cum aliis Civitatibus nostris et dicti Imperii geritis contra Nobilem virum Eberhardum Comitem de Würtenberg, inimicum nostrum et Imperii publicum, pacis et boni status partium vestrarum, et Reipublicae perturbatorem, sustinuistis hactenus, et in antea forsitan sustinere contingat, Regalis excellentia dignum et congruum arbitratur, ut vos propter hoc prosequamur praerogativa favoris, et gratiae specialis. Quare nos volentes, ut labores et expensas hujusmodi eo libentius et commodius tolerare possitis, dictamque guerram contra praefatum Comitem tam laudabiliter inchoatam ad finem perducere concupitum, gratiam facere specialem, medietatem Ungelti, quae nobis et Imperio in Civitate Ezzelingen pertinere dinoscitur, et quae obligata extitit Eberhardo Comiti de Würtenberg, et propter ejusdem de meritis ad nos esse dinoscitur, juste et legitime devoluta, vobis auctoritate Regia concedimus et donamus recipiendam et colligendam per decem annos continuos, a data praesentium numerandos, dictamque partem Ungelti vestris et civitatis praediciae usibus et utilitatibus applicandam. In cujus rei testimonium praesentes literas scribi, et Majestatis nostrae sigillo jussimus communiri. Datum in Castris ante Brixiam. VI. Kalend. Septembr. anno Domini millesimo trecentesimo undecimo, Regni vero nostri anno tertio.

[note: 9.] Qui Imperator huic quoque Civitati hoc nomine anno sequenti 1312. tria millia librarum Hallensium dono concessit, uti patet ex sequentibus literis: Henricus Dei gratia Romanorum Rex semper Augustus, Prudentibus viris, Magistro Civium, Sculteto, Consulibus et Civibus in Ezzelingen fidelibus suis dilectis, gratiam suam et omne bonum. Considerantes fidei vestrae constantiam ac labores et expensas, quos et quas in Guerra, quam nostro et Imperii nomine et ad utilitatem Reipublicae habetis contra Eberhardum de Würtemberg, nostrum et dicti Imperii hostem et inimicum, ac totius pacis et patriae turbatorem, sustinuistis hactenus, et continue sustinetis, ut hujusmodi Guerram, et ipsius Eberhardi humiliationem iterato innovare facilius valeatis, et vobis servitores ad hoc conquirere, et alia fatere, quae circa hoc incumbunt, de quibus per vestras patentes literas volumus rationabiliter informari. Ecce quod ad praesens vobis tria librarum Hallensium millia duximus largienda: quae vobis hoc modo deputavimus persolvenda, videlicet, per prudentes viros cives Francofurdenses, Nongentas et tredecim, ac per Judaeos ibidem ducentas, nec non per Cives in Fridberg et Wetslaria, Mille Nongentas librae Hallenses, de Sturis nostris in festo beati Martini proxime praeterito, nobis debitis per eosdem, fidelitatem vestram requirentes, et hortantes attente, quatenus eandem pecuniam ad honorem nostrum et Imperii convertatis, taliter quod nedum similia, sed majora vobis exhibere favorabiliter nos delectet. Praesentium testimonio literarum nostri sigilli munimine signatarum, Dat. Pysis ij. Kalend. April. anno Domini Millesimo, trecentesimo duodecimo, Regni vero nostri anno Quarto.

[note: 10.] De praelio prope Reutlingam peracto, Münster. in Cosmograph. l. 3. c. 310. ita scribit: anno 1372. hetten die Graffen von Würtenberg einen grossen Krieg mit den Reichs-Stätten die in ihrem Land liegen, und wurden auf beyden Seiten bey 1200. Dörffer verbrant, die Reben und Bäum abgehauen, die Wiesen oder Matten geackert, die Aecker mit Senff übersäet, und zuletzt, da die von Reutlingen hätten den Würtenbergern die Küh entführt, eilet der Graff mit den andern Herrn hernach biß zu der Statt, und da kamen die Burger auß der Statt mit ihre Soldnern durch ein ungewohnliche Porten, die sonst allezeit beschlossen war, und setzten in ihre Feind, griffen den Graffen und seinen Hauffen an, und erhub sich da ein grosse Schlacht, der Graffe von Würtenberg ward wundt, und kam kaum darvon: Es wurden auch auf seiner Seithen erschlagen drey Graffen/ namblich Graffe Friderich von Zollern, Pfaltzgraffe Ulrich von Tübingen, Graffe Hanß von Schwartzenberg, Schweyger von Gundellingem Freyherr, Ritter Gotfrid Schoderer

[note: 11.] Plura alia refert Besold. dissert. de jur. civit. Imper. pag. 139. et seq. ubi pag. 143. scribit: Anno 1388. an Sanet Martins-Tag, da kamen Zweyhundert guter Ritter und Knecht, und hundert Schützen für Regenspurg, die rufften den Burgern herauß durch freyen Muth und Ainlitzingen, die von Regenspurg wapneten sich in ihrer Statt gar heimlich, und wurffen ein Thor auf, und ihr giengen ein Theil herauß zu den Bayern, und wurden mit ihnen fechten, die von Regenspurg wurffen ein ander Thor auf, und zugen hinder die Edelleut mit offnem Baner, und erschlugen der besten Ritter und Knecht dreyßig zu tod, so die Hertzogen von Bayern hätten, und singen der besten Ritter und Knecht wol viertzig, und führeten die in ihr Statt, und die andern wurden flüchtig. Im selbigen Jahr zogen die von Nördlingen auß mit tausend Pferden und zwey tausend Mann zu Fuß, für ein Schloß, heist Sultzbach, was der von Mainburg, das gewonnen sie mit Stürmen, und fingen zwantzig erbare Mann, und vier zwantzig Knecht, und zween Edelmann, die wurden erstochen, und brannten die Fest auß, und sechszehen Dörffer daherumb, und nahmen sechshundert Haupt Viehs, und bey sechs hundert Schaf Korns, und füherten das alle gen Nördlingen ohn allen Schaden, Besold. d. l.

[note: 12.] Verum cum multa sint belli mala, et pax etiam iniqua, bello etiam justissimo praeferenda, Gail. de pac. publ. lib. 1. cap. 4. num. 43. Reinking. polit. Biblic. lib. 2. axiom. 124. et 138. Ideo merito ad arma non properandum, sed omnia prius tentanda, et pacis conservandae media undique quaerenda sunt, Carpzov. [note: 13.] de leg. Reg. Germ. c. 4. sect. 1. num. 6. seq. Non enim pax quaeritur, ut bellum exerceatur, sed bellum geritur, ut pax adquiratur, inquit Augustin. ad Bonifac. c. noli existimare. caus. 23. quaest. 1. Nec ullum unquam bellum sine justa et legitima causa gerere licet, Besold. de bell. c. 6. num. 5. fol. 81. Bocer. de bell. lib. 1. cap. 4. num. 1. Nec quaevis levis causa sufficit, sed urgens, et quae damnis et periculis, quae secum trahit, correspondeat, Besold. d. num. 5. et num. 6. Gravissima enim remedia non nisi gravissimis morbis applicari volunt Medici. Indeque Caesaris Augusti augustum est praeceptum; praelium aut bellum nunquam suscipiendum, nisi cum major emolumenti spes, quam damni metus ostenditur. Nam minima commoda non minimo sectantes discrimine similes sunt aureo hamo piscantibus, cujus abruptj damnum nulla piscium captura pensari potest, Sueton. in octav. cap. 25. Nec antiquae et obsoletae causae resuscitandae sunt Judicum cap. 11. vers. 26. Besold. d. cap. 5. num. 5. et 6. Nec novae fingendae, prout hodie plerumque fieri assolet, ubi quisque suum bellum sacrum depraedicat: hostes quisque suos impios dictitat: suam quisque causam sanctam nominat: in ore omnium pium sanctumque versatur: consilio, conatu, animo secus afficitur. Nec enim quisquam tam malus est, ut malus videri velit. Et qui de re nefaria deliberat, id solum quaecrit, quomodo quam minimum peccare videatur, et sceleri suo colorem honestatis inducere queat, Quintilian. l. 3. c. 8.

[note: 15.] Justa autem causa belli in genere est, quae refertur ad gloriam Dei, R. A. zu Regenspurg. de anno 1532. §. Damit solcher. 7. Et ad Reipublicae

salinem et libertatem tuendam. R. A. zu Speyr de anno 1542. §. und dieweil nun dieser. 57. nec non ad defensionem vitae, corporis [note: 16.] et bonorum; Vim enim vi repellere omnes leges. omniaque jura non solum permittunt, sed etiam jubent, l. ut vim. 3. ff. de. justit. et jur. l. scientiam. 45. §. si quis cum aliter. 4. ff. ad L. Aquil. Unde culpa censetur alterius defensionem omittere, sui vero dolus, inquit Bald. consil. 3. l. 4. Et propter defensionem natura Duce bellum suscipimus, quia propter naturae violatum jus suscipimus, Alb. Gentil 1. de bell. cap. 13. Et omnium mortalium consensu justissima est belli causa, propulsare injurias, et tueri armis focos, liberos, patriam, Paul. Jovius.

[note: 17.] Atque hinc praecipuae justi belli causae sunt I. Fidei et Religionis defensio, Polan. in syntag. theol. vol. 2. l. 10. cap. 67. Warem. ab Erenberg. de foeder. 2. num. 59. Besold. de bell. d. cap. 5. n. 6. Damhoud. pract. crim. cap. 82. num. 21. Bocer. de bell. cap. 4. num. 13. et 14. Remig. Feich. de foeder. concl. 18. lit. e. Reinking. de regimt. secul. lib. 2. class. 3. cap. 2. num. 6. seq. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 4. sect. 6. per tot. Reinking. polit. Biblic. lib. 2. axiom. 126. Ex [note: 18.] quo etiam Imperator passim in Constitutionibus Imperii dicitur protector Ecclesiae. obrister Vogt der Christlichen Kirchen, und deß Christlichen Glaubens, R. A. de anno 1530. §. Nachdem aber. 11. R. A de anno 1529. tit. wider die Widertduffer. §. 1. R. A. de anno 1541. §. aber Churfürsten. 19. Et Religionem armis defendi posse, constat ex R. A. de anno 1532. §. und damit solcher. 7. ibi: und zu handhabung unsers Christlichen Namens und Glaubens. Ac laudantur Maccabaei, quod propter Religionem Antiocho in Judaeos saevienti fortiter restiterunt, 1. Maccabaeor. 1. vers. 57. seq. et cap. 2. v. 25. seq. et c. 3. v. i. seq. Et sic pugnare licet pro aris et focis, pro lege et grege,

[note: 20.] Acus autem est, quoad Religionis propagationem et obtrusionem, Alb. Gentil. de bell. l. 1. cap. 9. Klock. de contribut. cap. 10. sect. 2. num. 2. seq. Norderman. de jur Principat. concl. 32. Reinking. de regim. secul. lib. 2. class. 3. cap. 2. num. 39. seq. et polit. bibl. lib. 2. axiom. 135. Warem. ab Erenberg. de foeder. cap. 1. num. 77. Carpzov. d. sect. 6. num. 13. eq. Adeo, ut nec Ethnici et alii infideles ad Religionem Christianam amplectendam, vi et armis cogi possint, l. Christianis. 6. C. de pagan. c. dispar. caus. 23. quaet. 8. c. judaei. x. de Judae. c. qui sincera. Dist. 45. Besold. de jur. bell. c. 5. n. 6. Bocer. de bell. lib. 1. cap. 4. n. 18. Becht. de securit. concl. 91.

[note: 21.] II. Justa belli causa est defensio Regionis et Reipublicae, ejusque tranquillitas, ut si peregrina gens quaedam populo. vel Imperio Romano vim et injuriam inferat, et ad eandem propulsandam bellum suscipiatur, R. A. de anno 1542. §. Und dieweil nun dieser. 57. c. justum. c. Dominus noster. vers. fi gens. caus. 23. quaest. 2. Covarruv. in c. peccatum. de R. I. in 6. 2. part. relect. §. 9. n. 3. Bocer. d. cap. 4. n. 12. Reinking. d. lib. 2. class. 3. cap. 2. num. 12. Fortitudo enim. inquit Ambros. 1. offic. quae vel in bello a barbaris tuetur patriam, vel domi defendit infirmos, vel a latronibus socios, plena justitia est, c fortitudo. caus. 23. quaest. 3. Et sic justa belli causa est tuendorum finium in bello Jephtae contra Ammonitas, Judic. 11.

[note: 22.] III. Defensio libertatis. R. A. de anno 1542. §. und dieweil nun dieser. 5. Fesch. de foeder. concl. 18. lit. f.

[note: 23.] IV. Defensio sociorum et vicinorum. per R. A. zu Nurnberg de anno 1522. in fin. princ. R. A. zu Speyr. de anno 1526. §. Darauf so haben wir. 9. et de anno 1529. §. Dergleichen soll. 14. in fin. Besold. de bell. c. 5. n. 6. Reink. d. class. 3. c. 2. n. 17. et polit. biblic 1. 2. axiom. 127.

[note: 24.] V. Defensio Confoederatorum, et quibus fidem defensionis dedimus. Besold. d. n. 6. Author apolog. Colmar. c. 6. membr. 2. lit. a. et b. Reinking. d. l.

[note: 25.] VI. Defensio eoram, qui ejusdem nobiscum gentis. aut sanguinis, aut originis, Besold. d. n. 6. Reink. d. axirom. 127.

[note: 26.] VII. Uti et eorum, qui ejusdem sunt Religionis, Besold. d. l. Reink. Sociamur enim magis Religionis unitate, quam aut communione naturae, aut foederum pactione. Unitas enim Religionis ad conscientiam provocat. naturae communio ad originem, foederum pactio ad leges, conscientiae autem integritati maxime studendum est, osorius l. 5. c. 2.

[note: 27.] VIII. Defensio aliorum oppressorum, nam et quibuscunque oppressis opem ferre licet, Besod. d. n. 6. et 2. polit. cap. ult. n. 56. Et eximere jubemur eum. cui fit injuria de manu injurii. Syracid. 4. v. 9. Natura etiam inter omnes homines cognationem quandamconstituit, l. 3. ff. de justit. et jur. Et homo in adjutorium mutuum dicitur generatus, Seneca de iral. 1. c. 7.

[note: 28.] IX. idem est, quoad defensionem subditorum alienorum, contra Dominum suum. si ab eo ad aliam Rehgionem vi adigi velint, vel alio modo inique premantur. Besold. d. n. 6.

[note: 29.] X. Juste quoque defensio apprehenditur, si periculum immineat, et adhuc futurum sit. ita ut justus quoque metus justum bellum faciat. R. A. zu Augspurg de anno 1530. §. damit aber darnach. 104. seq. R. A. zu. Rgenspurg. de anno 1532. § und damit solcher. 7. Besold. d. n. 6. Reink. d. lib. 3. class. 3. c. 2. n. 21. seq. Veluti si metus sit, ne si opprimas, opprimari; siquidem ratio Imperiorum haec quoque est, ne noceri possit, testo Dion. Halicarn. lib. 6. cum melius sit in tempore occurrere, quam post vulneratam causam remedium quaerere velle, et melius est praevenire, quam praereniri, l. 1. c. quand. lic unic. l. fin. C. in quib. caus. restit. non est necess.

unde Thebani junxerunt se armis Atheniensibus contra Philippum, metuentes. ne victis Atheniensibus velut vicinum belli incendium ad se transiret. Justin. lib. 9. c. 3. v. 5. Nam

[note: 31.] XI. Justi quoque belli causa justa est contumacia et rebellio subditorum: Nam si subditi adversus Dominum suum insurgant, eique obedire nolint, Dominus licite ipsis bellum infert, et manu armata ad obedientiam revocat, Genes. 14. Romanor. 13. v. 4. c. quid culpatur. §. 1. caus. 23. quaest. 1. R. A. zu Speyr. de anno 1529. §. Dergleichen soll der Articul. 14. R. A. zu Augsp. de anno 155. §. Wiewol wir nun. 18. seqq. Bart in l. ex hoc jure. n. 3. ff. de justit. et jur. Chassan. in consuet. Burg. l. 1. des justices. §. 5. n. 87. et §. 7. num. 13. Rosenthal. de feud. c. 8. concl. 20. n. 12. in not. lit. S. Bocer. de bell. d. c. 4. n. 16. Reink. d. l. 2. class. 3. c. 2. n. 30. seq. et. polit. biblic. l. 2. axiom. 133. Carpz. de leg. Reg. German. c. 4. n. 11. Gail. de pac. publ. l. 1. c. 4. n. 40. Aliisque contra suos subditos rebelles et inobedientes in auxiuum venire possunt magistratus. R. A. zu Auasp. de anno 1536. §. Deßgleichen soll. R. A. zu. Speyr. de anno 1526. §. Darauff so haben wir uns. et de anno 1529. §. Dergleichen soll. Carpz. d. l. n. 12. Sicuti etiam contra Bannitos Imperii ad Caesaris jussum, wann ihnen die Execution wider die Aech ter anbefohlen, R. A. zu Regenspurg. de anno 1567. §. So haben wir.

[note: 32.] Tale superiori tempore fuit bellum rusticorum, der Bauren Krieg, ubi in Suevia rustici primo a Domino suo Comite Lupffio deficere coeperunt, propter onera, quibus se nimium gravari conquerebantur. Idem et alii deinceps vicini faciebant in suum magistratum, quae res postea anno 1524. maximumet periculosissimum motum excitavit, qui magnam deinde Germaniae partem invasit, Sleidan. lib. 4. fol. 63. Sed cum Suevici ordines, proceres et Status foedus ad defendendam pacem et tranquilutatem publicam contra hosce turbatores iniissent, collecto exercitu. duplici praelio seditiosos ejusmodi rusticanos debellarunt, et poenis condignis subjecerunt. Unde etiam ad contumaciam seditipsorum et rebellium coercitionem. novissimis Imperii constitutionibus Circulorum constituti sunt praesides, et uni vel pluribus. qui proximiores sunt, dem nechsten Eraiß obristen, executio committitur. R. A zu Augspurg. de amio 1555. §. und nach dem zu Erhaltung. 71. Ord. Camer. part. 2. tit. 9. §. und ob sich. 2.

XII. Recuperatio rerum nostrarum nobis ablatarum. et a peregrino populo per violentiam detentarum. R. A zu Wormbs. de anno 1521. §. und als wir. 30. R. A. zu Speyr. de anno 1529. §. Weiter haben. 26. c. dominus noster. vers. si gens. caus. 2. quaet. 2. Heig. 1. quaest. 12. n. 45. Bocer. de bell. c. 4. n. 10. Reink. d. c. 2. n. 28. et polit. Biblic. l. 2. axiom. 128. Carpzov. de leg. Reg. German. c. 4. sect. 3. n. 1. Author. apolog. Colmar. c. 4. membr. 2. lit. 1. et lit. T. Tunc enim a nobis justa bella suscipiuntur, si rebus aut jure nostro spoliamur,. inquit Plato in Alcibiad. 1.

[note: 34.] Idem est XIII. quoad bonorum nobis juste debitorum occupationem, qualiter Gothi Hispaniae partem, pignoris nomine, quasi arrham quandam debitorum sibi ab Imperio Romano stipendiorum occupasse, et in ea Regnum sibi Arragoniae constituisse. quasi arrham Gothorum, ex Engelb. Abb. admon. de ort. et fin. Imp. Rom. c. 10. notat Remig. Fesch. de foeder. concl. 18. lit. 1.

[note: 35.] XIV. Matrimoniorum quoque denegatio ad justas belli causas refertur. quomodo filii Israel bellum inferunt habitatoribus Jabes Galaad, et virgines earum abducunt ad reficiendam stirpem Benjamin, et in solemnitate Silo exemplo Romuli fraude aliqua virgines rapiunt ob eandem causam. ut videre licet Judic. 21. v. 19. seq. Sicque Romulum vicinis denegantibus secum connubia recte bellum intulisse testatur Augustin. de c. Dei. 2.

[note: 36.] XV. si populus peregrinus per suam provinciam populo Romano, de damno caverui transitum innoxium deneget, per Numer. 21. et judicum. 11. c. dominus. §. fin. caus. 23. quaest. 2. Besold. debell. c. 5. n. 6. et de jur. rer. c. 2. n. ult. Bocer. de bell. c. 4. n. 15. Hugo Grot. de bell. l. 3. cap. 17. §. 2. Reink. polit. Biblic. l. 2. axiom. 129. Vel alimenta non concedat, Num. 21. Deut. 2. v. 26. Amos. 2. v. 9. Judic. 8. v. 4. seq. arg. l. necare. ff. agnosc. et alend. lib. Reink. d. l. 2. class. 3. c. 2. num. 35. et polit. Biblic. l. 2. axiom. 130.

[note: 38.] XVII. Legatorum violatio, Besold. d. n. 6. Ita enim Hanon a Davide ob violatos ejus legatos bello misere victus et deperditus est, 2. Samuel. 10.

[note: 39.] XVIII. Injuriarum vel delicti, quod Princeps, vel universitas commisit, vindicatio, Numeri. 31. in princ. 2. Samuel. 10. c. justum. c. Dominus noster. vers. si gens. caus. 23. quaest. 2. Besold. de bell. c. 5. n. 2. Reink. d. c. 2. n. 32. et polit. Bibl. l. 2. axiom. 134. Bocer. d. c. 4. n. 12.

[note: 40.] XIX. Justitiae denegatio, veluti si quis Princeps, vel alius Dominus, vel eliam civitas Imperialis in orbe Romano judiciorum vigoremsaepius antetentatum contumaciter spreverit, ut ita contra ipsum manu militari executionem fieri, et justitiam defendi necesse sit, l. qui restituere. 68. ff. de rei vind. c. Dominus. vers. si gens. caus. 23. quaest. 2. c. unic. in fin. de milit. vasall. qui centum. Bocer. d. c. 4. num. 17. Reinking. polit. Bibl. l. 2. axiom. 132.

[note: 41.] XX. Exemptio ab Imperio justa belli causa esse perhibetur, qui enim ab Imperio deficiunt, Imperii hostes efficiuntur, l. postliminii. 19. §. transfugae. 8. ff de captiv. et postlim. l. item ei. 14. ff. ex quib. caus. major. Bart. in l. bostes. n. 15. ff. de captiv. et postlim. Reink. d. l. 2. class. 3. c. 2. num. 29. Atque ita ad recuperanda bona ab Imperio alienata justum bellum suscipi, nulla obstante temporis praescriptione, probat late Benedict. Carpzov. de leg. Reg. German. c. 4. sect. 3. per tot. Justum quoque esse bellum adversus Turcam susceptum, et quare hoc minus

[note: 42.] Non vero justa belli gerendi causa est dominandi libido, et Imperii amplificatio, c. quicquid culpatur. c. militare. caus. 23. quaest. 1. Bocer. de bell. c. 4. n. 20. klock. de contribut. c. 7. num. 79. seq. Schonborn. 6. polit. c. 4. Reinking. d. l. 2. class. 3. c. 2. n. 36. et polit. Bibl. lib. 2. axiom. 143. Carpz. d. [note: 43.] c. 4. sect. 5. per tot. Sicuti nec violatio legis naturae, veluti quod infideles commedunt cames humanas, et promiscuo concubitu utuntur, Covarruv. in c. peccatum. de R. I. in 6. secund. part. relect. §. 10. n. 4. Bocer. d. c. 4. n. 21. [note: 44.] Nec Religionis diversitas, supra n. 20. Nec propria gloria, nam magistratus et bellum et pacem non ad suam gloriam et commodum proprium. sed ad Reipubl. utilitatem dirigere [note: 45.] debet, Hoenon. polit. disput. 7. concl. 5. lit. e. Nec ratio Status, ad imminuendam potentiam vicini crescentem, Hugo Grotius de jur. bell. lib. 2. c. 3. n. 17. Reink. polit. Biblic. l. 2. axiom. 145.

[note: 46.] Juri bellico annexa est lustratio et exercitatio subditorum et civiumin armis, Heerschau, musterung, Auffsetzung der Wehr und Waffen. Cum exercitata paucitas ad victoriam promptior quam rudis multitudo. Indeque exercitus ipso nomine exercitatos et praeparatos requirit, Scipio Amirat. lib. 20. disc. 2. Et quaelibet Respublica tempore pacis subditos et cives aptos et idoneos ad bellum seligit et exercet, qui incidente necessitate manu expediti, prompti et semper parati sint, ad vim quamvis illatam. armis proputsandam, vulgo Außwahl, Außschuß, Althus. polit. cap. 34. [note: 47.] fol. 559. Lipsius 5. polit. 9. Nam et pacis tempore de bello cogitandum necessario, Besold. de jur. bell. cap. 1. per tot. Nec belli tempus expectandum, sed in pace cives ad rem bellicam exercendi sunt, sicuti monet Plato lib. 2. de legib. Et ut scribit Seneca Epist. 18. in ipsa securitate ad diffiulia se praeparet. ut contra injurias fortunae, inter beneficia firmetur. Miles in media pace sine hoste decurrit, Vallum jacit, et supervacuo labore lassatur, ut sufficere necessario possit. Quam in ipsa re trepidare nolueris, ante rem exerceas, confer Limnae. de jur. publ. lib. 6. c. 5. n. 129. Et [note: 48.] haec lustratio nostro aevo juri superioritatis et Regalibus adscribitur. R. A. de anno 1564. §. ferner dieweil. 22. Knichen. de Sax. non prov. verb. Ducum. cap. 4. circa fin. n. 511. de jur. territ. cap. 3. num. 364. seq. et encydop. cap. 11. Pruckman. cons. 37. n. 34. et 40. lib. 1. et cons. 10. n. 41. lib. 2. Bidembach. Nobil. quaest. 7. n. 4. vers. quam sententiam. fol. 58. Klock. consil. 20. n. 13. et de contribut. cap. 3. n. 268. et ibi. Gerlac. Buxtorff. in consil. 2. vers. gestalt auch. fol. 10. seq. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 1. n. 27. Bocer. de regal. cap. 2. n. 14. Besold. thes pract. verb. Musterung. in fin. Reinking. de regim. sec. lib. i. class. 4. cap. 6. n. 15. Nam pro administratione justitiae et defensione patriae Domini territoriales subditos, Landsassios et cives vocant ad bellum, excubias arcis, castri, civitatis, sequelam, lustrationem, Reiß. Folg, Musterung, qui si vocati compareant, superioritatem vocantis agnoscunt. Knichen. d. cap. 3. n. 239. Sixtin. de regal lib. 2. cap. 1. n. 27. Wehner. pract. observ. Folge. Bidembach. d. quaest. 7. Quamvis enim de jure communi nemo praeter Principem sive Imperatorem delectum agere possit. l. 3. ff ad L. Jul. Majest. l. neminem. 17. c. de re milit. et absque Imperatoris permissu delectum agens, crimen laesae majestatis incurrat, d. l. 3. ad L. Jul. Majest. lib. 2. cap. 5. n. 10. Petr. Gregor. Tholosan. syntag. lib. 35. cap. 1. n. 5. et de Republ. lib. 9. cap. 1. n. 16. [note: 49.] Cum tamen hodie Principes et alii Status et proceres Imperii in territoriis et ditionibus suis tantum possint, quantum Imperator in toto Imperio, Imperiumque et ejus jura scilla sint. ipsi quoque delectum agere possunt. R. A. de anno 1530. §. Wiewol auch der abschied. 93. Warem. ab Erenberg. de foederib. lib. 1. cap. 2. n. 56. Gerl. Buxtorff. d. cons. 2. fol. 11. seq. Klock. d. cons. 20. n. 28. seq. Quod etiam probat executio pacis publicae demandata. R. A. de anno 1455. von Handhabuna deß Land Friedens. tit. von Nacheilen zu frischer That. 2. et de anno 1522. in Erklarunq deß Land Friedens. tit. So jemand wider Recht den Land Frieden. 17. de anno 1548. §. Ferners zu noch. 20. de anno 15 30. §. Demnach soll sich jeder. seq. et de anno 1564. §. Ferners dieweil. Ord. Camer. part. 2. tit. 9. Ex quibus colligitur, quod concesso Imperii Statibus et Ordinibus consequente, defensione scilicet sui territorii, et perfecutione pacifragorum, concedendum etiam sit antecedens, jus nimirum delectus, sine quo illud commode expediri nequit. arg. l. 2. ff de jurisd. Klock. d consil. 20. n. 58.

[note: 50.] Idem est, quoad jus sequelae, Reiß und Folge,. veluti quod consequens quoddam et quasi effectus lustrationis perhibetur, et in classem jurium superioritatis et regalium refertur. Knichen. de jur. territ. cap. 3. n. 357. seq. Encyclop. cap. 9. et de saxon. non prov. verb. Ducum. cap. 5. n. 310. Klock. de contrib. c. 3. n. 273. et d. cons. 20. n. 95. seq. Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 5. c. 6. n. 20. Wehner. verb. Folge.

[note: 51.] Et licet sint, qui subditos et cives invitos ad conuandum Dominos et magistratum ad bellum cogi non posse velint, arg. l. 1. et fin. C. ut rustic. ad null. obseq. et ibid. Lucas Penna col. 3. vers. igitur quaeritur. Georg. de Cabed. decis. 44. n. 2. et 5. part. 2. Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 11. cap. 3. n. 13. Eo quod hodie collectae in locum sequelae successisse videantur, Meichsn. tom. 2. lib. i. decis. 6. n. 64. fol. 629. Gylmatl. symph. tom. 1. tit. 2. vot. 1. n. 120. fol. 56. Bidembach. nobil. quaest. 7. n. 4. Contrarium tamen, subditos nimirum et cives. tempore necessitatis et belli ingruentis. a Domino et magistratu ad arma convocatos comparere, eumque et patriam defendere, et ad bellum procedentem sequi teneri, omnia jura docent, 1. Samuel. 8. v. 9. cap. 24. v. 3. c. 25. v. 8. cap. 26. v. 2. Judith. 18. v. 5. et 6. c. igitur. 7. caus. 2 3. quaest. 8. Et faciunt ea, quae delustratione sive delectu, ex constitutionibus Imperii jam dicta sunt, quibus etiam. congruit R. A. de anno 15 30. §. Der gleichen soll. 58. seq. et §. Deßgleichen soll der Articul. 71. Idque communis Doctorum schola comprobat, Chassan. in consuet. Burg. rubr. 1. §. 4. in princ. n. 8. wintzler. de collect. decis. 1. n. 100. Sixtin

de regal. lib. 2. cap. 1. n. 28. Rulant. de Commiss. part. 4. lib. 2. cap. 2. n. 4. et cap. 3. n. 9. Meichsner. tom. 2. lib. 2. decis. 4. n. 177. Klock. de contribut. cap. 3. n. 273. seq. et d. cons. 20. n. 91. [note: 52.] et seq. Maul. de homag. tit. 5. num. 39. Hinc quoque tempore belli et imminentis periculi subditi et cives ad custodiam castri et civitatis portarum tenentur, Guid. Pap. decis. 631. n. 12. seq. Ripa de temp. noct. cap. 45. n. 14. Tusch. lit. G. concl. 8. n. 2. Chassan. ad consuet. Burg. rubr. 1. §. 4. num. 17. Petra de potestat. princ. cap. 6. part. 1. num. 38. seq. Gylman. lib. 1. decis. 1. n. 227. Klock. de contribution. cap. 3. num. 300. et d. consil. 20. num. 112.

[note: 53.] Non tantum autem subditi et cives Dominum et magistratum suum sequi tenentur in temtorio, sed etiam extra illud, si dominii desensio, vel ablatorum recuperatio id exigat, Menoch. cons. 1003. n. 63. Rosenthal. de feud. cap. 8. concl. 23. Klock. d. cap. 3. n. 308. Quamvis non facile extra territorium et ad loca longe dissita evocari debeant subditi, per. l. operea. 21. ff. de oper. libert. Klock. d. cap. 3. n. 310. et d. cons. 20. n. 79. praeterquam contra hostes et pacis publicae turbatores, quorum persecutio etiam extra territorium permittitur. R. A. de anno 1559. § und wiewol 21. Mynsing. 2. observ. 28. Gail. 1. pac. publ. cap. 16. num. 26. [note: 54.] Nec subditi et Cives electi propriis servire tenentur sumptibus, Chassan. d. rubr. 1. §. 4. princ. n. 11. Klock. d. cap. 3. num. 311. et d. consil. 20. n. 115. sed vel Dominus eosdem ob vectigalia et alia tributa suppeditare, Peguer. decis. 17. num. 13. Vel si eadem non sufficiant a tota provincia et reliquis subditis contribui debent, Chassan. in consuet. Burg. verb. des justices. rubr. 1. §. 4. vers. et sur. num. 45. Cabed. d. decis. 44. num. 116. Klock. d. cap. 3. num. 312. et d. cons. 20. num. 116. Maxime si extra territorium auxilia praestent, Peguer. decis. 17. um. 13. Surd. de aliment. lib. 1. tit. 56. num. 13. Schrader. de feud. part. 6. n. 15. Rosenthal. de feud. cap. 8. concluf 29. num. 2.

[note: 55.] Sed de hoc, an et quatenus Principes et alii Imperii Ordines subditos suos ad sequendum in militiam cogere possint, consuetudo servanda est, Ferrar. Montan. de feud. lib. 6. cap. 3. fol. 157. Bocer. de jur. Dom. et Vasall. cap. 4. n. 115. Klock. de contribut. cap. 3. n. 312. Sicut etiam ratio iniri potest, ut suis sumptibus subditi militare teneantur, ut in Turcia, Besold. de bell. cap. 4. n. 1. Sicuti etiam equos, vestes. arma et alia ad instructionem necessaria de suo comparare tenentur. mussen sich selbsten auß montiren, arg. l. suo victu. 18. l. quod nisi. 20. ff. de oper. libert. Rosenthal. d. cap. 8. concl. 22. n. 1. Vultei. de feud. 1. cap. 10. n. 34. Maul. de homag. tit. 5. n. 35.

Pertinet quoque hucjus hospitandi milites. die Einqtiartirung, de quo vide Joh. Otton. Tabor. et Walther. de metatis. Klock. cons. 21. n. 1. et seqq.

[note: 56.] Quamvis etiam jus armandiae, sive habendi fabricas armorum bellicorum et armamenta publica Regalibus Majestatis adscribatur. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. tit. 1. n. 14. Bocer. de regal. c. 2. n. 130. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 19. Sixtin. de regal lib. 2. cap. 1. n. 5. Vultej. de feud. lib. 1. cap. 5. n. 7. vers. 1. armandiae. Hoc enim jus solum Imperatorem sibi reservasse constat tot. tit. c. de fabricens. Novel. de armis. 85. c. 1. 2. et 3. Rosenth. d. concl. 19.

[note: 57.] Hoc tamen jus hodie Statibus et aliis Ordinibus Imperii concessum, et Civitates quoque Imperial sua habere armamentaria Zeughauser, ipsa experientia testatur. et constat ex R. A zu Augspurg, de anno 1555. § und demnach ein Kriegs Volck. 81. Joh. Adam. Dapp. de civitat. German. part. 1. cap. 7. n. 8. ubi dicit, quod hoc jus ideo penes Status esse credatur, ut salus publica eo tutiore sit loco; quae nulla ratione promptius laedi ac turbari possit, quam si cuique promiscuus sit armorum usus. Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 9. c. 9. n. 19. Et jus fabricandi et parandi tormenta bellica ad Status Imperii pertinere, probant R. A. de anno 1555. § und demnach ein Kriegsvolck. R A. zu Speyr de an. 1570. §. Sintemal auß hochbewegenden. ibi: Welcher masser ein jeder Eraiß mit seinen erwehlten Obristen, zu und nachge ordneten, auch andern Befelchsleuthen, Geschutz, guter gewisser Bereitschafft stehen, Reinking. de regim sec. lib. 1. class. 5. cap. 6. n. 15. et seq.

[note: 58.] Sed de hoc magis controvertitur an Civitatibus Imperialibus et aliis Imperii Statibus et Ordinibus Imperio immediate subjectis, licitum sit, sine Imperatoris speciali concessione, civitates suas et alia loca munire, sive citra Imperatoris privilegium et specialem gratiam novas munitiones extruere? Et hoc ipsis non licere ex sequentibus discendum videtur, I. Quod munire urbes et fortalitia extruere jus sit Regium, nec cuiquam invitâ Majestate Imperatoriâ [note: 59.] usurpandum. Arnisae. de jur. Majest. lib. 2. cap. 1. n. 8.

II. Unde quoque de jure Romano municipibus muros nec facere, nec reficere sine Principis permissu integrum fuit, infra lib. 5. cap. 26. n. 23. Ex quo facile concluditur, jus muniendi et olim prorsus interdictum fuisse, nisi Imperator specialiter id concessisset.

Ita quoque III, in fundis limitrophis et limitibus [note: 60.] Imperii absque summi Principis licentia castra extrui prohibentur, l. quicunque. 2. c. de fund. limitroph. ubi cum jure reluctante quis possideat, in dubio castrum in limine Regni, titulum possessionis castri ostendere cogitur, Tusch. lit. C. concl. 121. n. 12. Georg. de Cabed. lib. 2. decis. 25. n. 3.

Huc IV. conferre videtiu Schwabenspiegel [note: 61.] cap. 234. ibi: Man mag wol bawen dreyer Gaden hoch, ohne sein (deß Land Richters) Erlaub, mit Holß, oder mit Steinen, ob der Eiden, ohne Zinnen, und ohn Brustwehren, und ohne arge, und ohn alle Wehre. Man mag auch ein Hoff ohne sein Erlaub an ebener Erde umbfahen mit einer Maur, die also hoch ist, so ein Mann sitzet auff einem Roß, daß er wol zu oberst daran gereichen mog mit der Hand, ohn Zinnen und ohne Brustwehre, und ohn aller Schlacht Vestung, in derselben Weiß mag ein Mann seinen Hoff mit Holtz umbmachen. Et cap. 235. Man soll kein Burg bawen mit Vestung, ohne deß Land. Richters Erlaub.

V. Ita etiam in Hispania nemini castrum aedificare [note: 62.] licet, nisi cui id Princeps concessit, Gometz. in l. Tauri. l. 46. n. 14. Alpha. de Azevedo. in

constitut. Regn. Hispan. lib. 6. tit. 5. l. 8. 6. Jac. Cancer. var. resol. cap. 13. n. 16. Imo ibidem nec reficere quidem extructum castrum licet, [note: 63.] Gometz. d. l. n. 15. Et Anglorum et Moscovitarum, nec non Orientis et Africae Reges nec rusticos domos, ac Praetoria turribus, aut propugnaculis, ac ne vix quidem vallo fossiave muniri patiuntur, Bodin. de republ. lib. 5. cap. 5. n. 559. et 567. Ac hodie in Gallia usum ferre, ut a rege obtineri debeant literae concessionis, civitatem muro cingere, et munimento firmare, refert Coquille ad consuet. Nivern. cap. 1. de justit. art. 7. Limnae. de jur. publ. tom. 4. cap. 8. n. 225. Et in Galliae quoque provinciis nonnullis non omnibus licet columbarium a solo extruere, einen Thurn auffbawen, darinn Tauben auffzuhalten. Et in Neustria columbarium praenobilis tantum feudi, nec alterius symbolum est, Choppin. de doman. Franc. lib. 3. tit. 22.

[note: 64.] VI. Quia Statibus Imperii non competit potestas concedendi jus civitatis, Statt Recht zu gebem, sed hoc soli Imperatori attribuitur, uti constatex traditis supra libr. 1. cap. 6. n. 6. quod jus cum minus sit, quam fortalitii extruendi, nec hoc quoque ipsis Statibus competere dicendum videtur. Cui enim non licet id, quod minus est, multo minus illud licet, quod majus est. per c. si. ergo. 16. caus. 8. quaest. 1. Et ubi majus subest periculum. ibi major cautio observanda, l. 1. §. 5. de Carbon. edict. c. ubi majus. 3. de elect. in 6.

[note: 65.] VII. quia jus hoc muniendi, sive fortalitia extruendi, nominatim ab Imperatore impstrari et concedi solet, cujusmodi impetratione et concessione opus non esset, si suo id licuisset jure, l. un. C. de thesaur. Ita enim Imperator Fridericus civitatibus nonnullis Lombardiae, Marchiae et Romandiolae concessit, ut munitiones extruere possent, tit. de pace Constantiae. §. Vasalli. vers. civitates murare, vol extra munitiones facere eis liceat. in usib. feud. in fin. Et Imperator Fridericus II. Imolensibus potestatem dedit. moenia a Bononiensibus cliruta reficiendi et fossas purgandi, Sigon. lib. 17. Imperator quoque Ludovicus anno 1332. civitati Francofurtensi concessit, daß sie die Statt zu Franckfurt geweitern und gemehren mogen, als ihn denn nutzlich ist, und mit Mauren und Vestungen weiter greiffen, uti habent verba privilegii apud Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 7. cap. 16. n. 16. Eidemque Imperator Fridericus anno 1460. concessit et mandavit, daß sie in und ausserhalb der Statt Franckfurt und Sachsenhausen, auch sonsten um und hey ber Statt, wo und wie weit es ihnen füglich und Nothturfft seyn bedüncket, Landwehren, Wärten, Schlagen, Thurn, Gräben, Einfäng und andere befestigun gmachen, bawen, aufrichten, einfahen, vollführen,etc. Limn. d. c. 16. n. 18. Imperat. quoque Sigismundum Episcopis Spirens. potestatem concessisse, daß sie in beß Stiffts Landen und Gebieten allenthalben und an jeglichen Enden, wo sie dann getrawen, daß es dem Stifft noth, oder bequemlich sey, mit Gräben, steinern Mauren, Thurnen, und andern Burgerlichen wehrlichen und andern Baw verfahren, refert Author. justit. extrusionis Idumea. pag. 46.

[note: 66.] VIII. Quemadmodum Imperator munitionem et fortalitiorum extructionem concedit, ita etiam, ne extruantur, prohibere solet, exemplo Imper. Friderici I. qui Genuenses a munienda urbe cessare jussit, Sigon. histor. Ital lib. 12. Quod innuit Gunther.

Marsus Syriae Praeses, cum Agrippa murum ingentis magnitudinis circa Hierosolymam ducere coepisset, rem ad Imperatorem detuit, qui rerum novarum et turbae suspicionem captans, illi novum opus denunciavit, et ab opere desistere mandavit, Joseph. lib. 19. antiquit. cap. 7. Arnisae. de jur. Majest. lib. 2. cap. 5. n. 8. Nec incognitum est, aliquoties mandata in Camera Imperiali emanata contra eos, qui civitates munitas, vel fortalitia extruxerunt.

[note: 67.] IX. Atque haec etiam non sine ratione, cum hujusmodi propugnacula et munitiones, cives et subditos plerumque faciant obstinatiores, materiam seditionis, latrociniorum et futuri scandali praebeant, Azevedo in constit. Regn. Hispan. lib. 6. tit. 5. n. 4. Sicuti superioris aevi exempla admodum funesta rumis frequenter comprobant, et plurimarum arcium rudera attestantur, a majoribus nostris ideo pessundatarum et dirutarum, quod essent latronum et praedonum latebrae, de quibus Bodin. de republ. lib. 5. cap. 5. fol. 567. in fin. Crusius. annal. suevic. lib. 12. part. 1. cap. 3. et lib. 6. cap. 12. part. 2. et alibi passim. Cominae. lib. 10. ubi ait, in Germania plures sunt arces, atque castella munita, quae res licentius agendi multis occasionem praebet. De quibus quoque passim in constitutionibus Imperii, veluti Erklarung deß Landfriedens zu Augspurg, de anno 1500. tit. wider der Ganerben Schlosser. R. A zu Regenspurg de anno 1567. §. Dieweil es aber. 45. ibi: in dem vielbemeldten receptacul der Rebellen und Friedbrecher der Verstung.

[note: 68.] X. Ex quibus quoque causis Imperatores moti fuerunt, mandatis publicis jubere, ut ejusmodi munitiones et fortalitia extructa destruantur et demoliantur, atque etiam destructa sunt, mandatis inserentes, quod legibus salubriter constimtum sit et sancitum, nec cum periculo, damno atque interitu propinquarum Imperialium urbium, Regionum, provinciarum, ulla nova oppida, castra aut munitiones. unde motus aliquis existere. aut publicae securitati impedimentum adferri possit, extruantur, sed si quid tale extructum fuerit, [note: 69.] sine ulla mora dejiciatur etc. Idque etiam de munitione Gothae et Grimmenstein inter Status Imperii convenit in Comitiis Ratis ponensibus de anno 1567. §. Wewol wir nun. 60. ibi: Wir auch auß mehrfaltigen, hochbeweglichen, rechtmassige guten Ursachen verordnet, die

[note: 70.] Ita etiam Imperatoris Sigismundi anno 1417. in Concilio Constantiensi, de praesentium Electorum, Principum et Statuum Imperii consilio cum plena causae cognitione, lata etiam atque executioni demandata sententia decretum fuit, ut Mulhemii excitatae munitiones et opera dejicerentur. Et superioribus annis Guilielmo Duci Juliacensi dicto loco idem fere molienti in Camera Imperiali a Coloniensibus lis mota, et posthabitis exceptionibus, de in hihendo et demosiendo decretum injunctum fuit, ita, ut qui Mulhemianam substructionem consilio, ope, opera juverunt, aut quocunque alio modo participes ejus sese secerunt, aut post facturi essent, sub poena centum marcarum anri puri, atque etiam demolitionis ipsorum sumptibus faciendae, serio mandatum, ut ab omni aedificatione abstinerent, atque deinceps penitus supersederent, nisi Caesaream indignationem, et constitutum in hoc poenam, ipso facto incurrere vellent. Eventus quoque docuit, institutas munitiones et substructiones devastatas, et demolitionem, opere ipso plene completam ac perfectam esse, referente Casp. Klock. de contrib. c. 9. n. 22. Joh. Limn. de jur. publ. lib. 17. cap. 10. n. 19. et 20.

[note: 71.] Stephanus Rex Angliae, ut indulgentiorem se subditis praeberet, simulque contra Henricum II. melius muniret, concesserat subditis in suo cuique territorio castella parandi, muniendique potestatem, mox tamen poenituit ipsius liberalitatis, cum eos inde experiretur factos obstinatiores, facileque consensit Henrico II. ut quaecunque per turbas ita excitata castella, raderentur, et ipse Henricus, quae interitum effugerant, secundo Regni sui anno funditus demoliri praecepit, post Matth. Paris. Wilhel. Parv. in histor. Henrici II. Arnisae. de jur. Majest. lib. 2. cap. 5. n. 8.

[note: 72.] Bononienses quoque aliquando muros reparare fuerunt prohibiti, qui tamen vallis, fossis, arborumque strue fortius, ac muro civitatem circumdederunt, quod esse fraudem legi facere. scribit Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 4. cap. 8. n. 229. [note: 73.] et Medioianenses. Placentini et Brixiani, quorum muros solo aequarat Fridericus I. Ope Alexandri Pontificis, conspiratione contra Imperatorem, muros, fossasque per vim restituerunt, Sigon. histor. Ital. lib. 14. Hinc quoque Hugo Pensacensis, quod non consulto Rege in Aquitania arcem, loco rebus bellis gerendis idoneo aedificasset, non modo in jus vocatus, sed etiam ad supplicium tractus fuit, Paul. AEmil. in histor. Franc fol. 373. seq.

Haec licet admodum speciosa appareant, contrarium tamen, et munitiones hujusmodi etiam absque Imperatoris speciali permissione, a civitatibus et aliis Statibus Imperii fieri posse, [note: 74.] veritati magis congruum esse censeo. Quia I. jus muniendi et extruendarum arcium et munitionum, juribus territorialibus et Regalibus adscribitur. Coler. de jur. Imper. sect. 26. Clapmar. de arcan. rerumpubl. lib. 1. cap. 21. verb. jura muniendi. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 1. n. 15. Choppin. de doman. lib. 3. tit. 29. n. 24. et de leg. Andi. lib. 1. cap. 47. n. 6. Klock. de contribut. cap. 9. num. 1. seq. Kyllinger. de ganerb. castr. disc. 4. n. 146. Knichen. de jur. territ. cap. 3. n. 238. Dn. Nicol. Myler. in dissert. inaugur. de Statib. Imper. conclus. 83. num. 3. Cum igitur territorialia et Regulia Statibus Imperii et Civitatibus Imperialibus competant, ipsis quoque hoc jus muniendi competere consequens est.

[note: 75.] Quia II. Civitatibus Imperialibus competit jus belli et armorum, et quae ipsi connexa sunt, et adhaerent, sicuti ex praecedentibus constat armorum autem numero non tantumquae ad offensionem, sed etiam quae ad defensionem faciunt, contineri, constat l. armorum. 41. ff. de V. S. l. qui commeatus. 14. §. 1. ff. de re milit. Et si quoque munitiones et fortalitia, utqote quae maxime ad defensionem conducunt, extruere ipsis licitum erit, Limnae. de jur. publ. lib. 4. c. 8. n. 239.

[note: 76.] Ex quo etiam III. loricae munitionum, nobis Brustwehren Gauis defenses, sive defensiones dicuntur, quod ad defensionem faciant, detensio autem ex juris naturalis praescripto, omnibus ex aequo competit, l. ut vim. 3. ff. de just. et jur. l. 4. in princ. l. 45. §. 4. ff. ad L. aquil. in tantum, ut nec a summo Principe tolli, vel adimi possit, Petra de potest. Princip. cap. 26. n. 4. nec ipsi quidem Diabolo deneganda sit, clem. Pastoralis. de sent. et re jud.

Ad haec IV. modemis temporibus, et antiquae Reipubl. Romanae formâ mutatâ, Civitatibus Imperialibus, ac aliis Imperii Statibus et Ordinibus Imperio Romano subjectis in Civitatibus et territoriis suis tanta et eadem potestas competit, quantam Imperator habet in toto Imperio, supra cap. 1. n. 41. seq. atque inde etiam merito hoc muniendi et fortificandi urbes, jus sibi vindicare potertunt, idque sub generali Regalium concessione. Kyllinger. de ganerb. Castror. discurs. 4. n. 152. seq.

[note: 77.] V. Quemadmodum cuique Domus sua tutissimum debet esse receptaculum et remgium, l. 18. ff. de in jus voc. ac ideo, ut tutior reddatur, muniri, et si aliud vel statutum in contrarium non extet, ad coelum usque produci poterit. Dd. ad. l. altius. C. de servit. et aqu. Ita etiam, et multo magis Civitas civibus suis tutissimum erit refugium et receptaculum, et ut cives in ea sint tutiores, muniri poterit.

[note: 78.] Ex quo etiam VI. cuilibet, etiam privato, sine Principis authoritate, permissum est novum opus facere, praeterquam si ad aemulationem Civitatis pertineat, vel materiam seditionis

praebeat. l. 3. inprinc. ff. de oper. publ. vide infra libr. 5. cap. 27. n. 13. Quod autem in sui defensionem fit, nec aemulationis, nec seditionis causa fieri, certum est.

[note: 79.] Porro. VII. quemadmodum in omnibus provinciis, cunctis permittitur murali ambitu fundos suos proprios. seu loca sui domicilii constituta vallare. l. per provincias. 30. de aedisic. priv. Kyllinger. de ganerb. castr. disc. 4. n. 105. seqq. Daß sie mogen umb ihre Guter eine Maur fuhren, quo scilicet agrorum fructus a piratarum et hostium incursionibus sint securiores, secundum Limnae. de jur. publ. lib. 4. c. 8. n. 234. Vel ut hoc modo aquarum frequentior effluxus atque inundatio ab ipsis arceatur agris et frugibus. Kyllinger. d. l. n. 123. Ita etiam. imo multomagis, Civibus permissum erit, civitatessuas munire, utpote in quibus non tantum ipsorum fructus et bona, sed ipsi quoque cives. horumque liberi, uxores, parentes et amici reperiuntur, quos omnes incolumes et contra praedonum, latronum et hostium incursiones et depraedationes tutos et inviolatos servari Reipublicae interest, magisque expedit, quam si fructus tantum incolumes serventur.

Atque haec sententia VIII. satis aperte probatur per d. R. A. zu Regenspurg. de an. 1 67. §. wiewol wir nun. 6. ubi specialiter constituitur, daß zu Gotha und Grimmenstein keine Vestung folte wiederumb gebauet werden. Cujusmodi speciali constitutione opus plane non fuisset. si in genere omnibus prohibitum esset. absque Imperatoris concessione fortalitia extrue re, et generalis prohibitio, daß niemand befugt, ohne Gnade, Gunst und Erlaubnus Kays. Majest. einige Vestung auffzubawen, hic perquam sufficiens fuisset: Verum cum specialis hic intervenerit prohibitio, satis aperte inde concluditur, jus generale in contrarium extare arg. l. cum Praetor. 12. ff. de judic. [note: 80.] Et si hoc a mera Imperatoris Voluntate dependeat, ad quid opus fuerit Statuum Imperii confensu? quid opus fuisset voluntatem Imperatoriam suspendere? Quomodo potuissent legati praetendere, daß sie auß Mangel nothwendigen Beselchs sich gegenKays. Majest. nicht vememmen, noch einlassen konten, sondern achteten, daß auff kunfftigen t: Tag zu Erfurt hiervon, und was der nicht wieder Erbawung der Vestungen halben zu ordnen, zu reden seyn mochte. Et hoc videlicet est, quod me movet, scribit Limnae. d. lib. 4. c. 8. n. 239. ut credam Status, ne ipsorum libertati extruendi munitiones, aliquid videretur detractum, non facile in hanc prohibitionem consensuros, uti et nec demolitionem omnes approbasse, argumenta sunt, quae in R. A. zu Erfurth. de anno 1567. §. Aber die von Kraysen. 6. Indeque Imperatoremhis ipsis in Comitiis prohibitionis tanquam otiosae, nullam fecisse mentionem, sed quam prius meditatus fuerat, melius de Statuum jure edoctus, alto silentio involutam reliquisse, et decique proscripti prius, et tunc in custodia detenti Principis Johannis Friderici filios gratiosa concessione, jum Lande mit allen seinen pertinentien, wiederumb allergnadigst restituiret, und damit belehnet, nulla prohibitione de non restauranda et reaedificanda munitione addita. R. A. zu Speyr. de anno 1570. §. was dann seyn. 40.

[note: 81.] Quod si quoque IX. absque speciali Imperatoris Concessione et gratia, nemo ex Statibus et Civitatibus Imperialibus munitiones et fortalitia extruere possit, quid opus foret, certis quibusdam Statibus et Civitatibus speciali privilegio concedere ne aliis Statibus liceat intra certum spatium ab ipsorum civitatibus et territoriis. fortalitia extruere, de quibus paulo post dicetur.

Hoc ipsum denique X. in rerum argumentis ita observatur. hocque jure hodie Imperii Status et Civitates Imperiales utuntur, et plurimae Civitates et Imperii ordines civitates suas. absque Imperatoris speciali consensu et gratia muniverunt. Atque ita Imperii Status et Ordines Imperio immediate subjectos, etiam non requisito Imperatore, in suis territoriis et civitatibus munitiones et fortalitia extruere posse, modo defensionis gratia id fiat, statuunt Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 4. cap. 8. n. 235. et seq. Casp. Klock. de contribut. cap. 9. n. 11. Mascard. de probat. concl. 621. n. 19. Kyllinger. de ganerb. castror. disc. 4. n. 15 1. seqq. Ex quo etiam vasallum posse arces in locis sibi infeudatis extruere, quia cui conceditur jurisdictio, etiam concedi debet locus. ubi tuto et commode exerceri possit, scribit post Bald. cons. 345. vol. 5. Guerin. Pison. Soac. in praelud. feud. cap. 24. Feder. Scotus tom. 2. resp. 7.

His ea, quae in contrarium allegata sunt, si recte perpendantur, negocium non facessunt, nam primum quod attinet, quod jus muniendi sit Regium et Regalibus accenseatur, inde hoc tantum colligitur et concluditur, quod illud privatis et Civitatibus municipalibus, Regalibus destitutis, non competat, quod et ipse facile largior; Cum vero Civitatibus Imperialibus et aliis Imperii Statibus jura territorialia et Regalia de hodierno jure competant. ipsis quoque hoc muniendi jus competere, consequens esse, dictum est. n. 74.

[note: 83.] Ex quo etiam secundi argumenti solutio prodit: Quamvis enim de jure Romano municipibus non licuerit muros reficere, id tamen hodie antiquissima ista Reipublicae forma mutata, locum amplius non obtinet, sed murorum, aliorumque propugnaculorum reparationes, et id genus dispendia. publicam utilitatem respicientia. regulariter ab universitatibus seu communitatibus, mero praesertim, mixtoque imperio dotatis. fieri posse etiam inconsulto Principe, communis Doctorum est traditio. Rol. a Valle cons. 84. 9. seq. Nic. Boer. decustod. clar. n. 44. seq. Honded. 2. cons. 100. n. 5. Tusch. lit. c. concl. 121. n. 4. Adam. Kell. de offic. juridicopol. lib. 2. cap. 30. Matth. Sephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 2. num. 126. Herm. Lather de censu. lib. 1.

cap. 12. n. 9. Klock. de contribut. cap. 9. n. 24. ubi n. 26. addit, quod hodiernis temporibus per totum terrarum orbem custodiae et moeniorum reparationes ab universitatibus, et non a Principibus fieri debeant. Fulv. Pacian. cons. 101. num. 30.

[note: 84.] Quod tertio et quarto loco adductum de privatis, et ulis, qui Regalibus destituuntur, loquitur, utpote quibus non permittitur, munitiones facere, nam ut Simanca lib. 8. de republ. cap. 14. scriptum reliquit, bene cum Republ. agitur, et optime subditorum incolumitati prospicitur, quando Regiis legibus edicitur, ne a privatis hominibus arces vel turres aedificentur. Privati quippe si fortalitium extruunt, aut sese a jugo superioris eximendi animum ostendunt, vel ejusdem Domini aemulatione quadam id faciunt, semperque superioribus suspecra est privatorum in aedificiis magnificentia, propter dominandi libidinem, naturâ quasi hominibus innatam. Nam naturâ inclinante servus vinctus id postulat, ut vincula dissolvantur; solutus, libertatempetit; liber factus, civitatem; adeptus, magistratum; hinc ad summos honorum gradus conscendere, quousque regnum consequatur; non eo contentus, modo se Monarcham fore confidit, postremo humanae conditionis oblitus, divinos cultus et honores ambit, ut ait Bodin. Ex quo etiam Valerius Consul apud Romanos, teste Livio lib. 2. ex eo solo attectati Regni in suspicionem venit. quia aedificabat in summa Velia, ibi. alto atque munito loco inexpugnabilem fore: ltaque delata confestim materia infra Veliam, domus in infimo clivo aedificata. Unde latum est ad populum, ne quis patritius in arce aut Capitolio habitaret.

[note: 85.] Idem quoque ad quintum respondetur, quod de privatis istae Hispanorum, Anglorum, Moscovitarum, Gallorum consuetudines et constitutiones loquantur, nec ad Imperium nostrum Romano Germanicum spectet, quid alibi juris vel moris obtineat, sed quid in hoc usu veniat et servetur. Et quod etiam veteri jure Fraucico altae justitiae Domino licuerit castra fortia, turres et propugnacula excitare, et vallo fossaque circumdare, refert Choppin. de legib. And lib. 1. tit. 3. cap. 42. n. 15. Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 8. n. 225. Et in Francia Baronem posse habere muris circumdatum oppidum, et posse moenibus pagos nunc primum includere, haut petita venia â Rege, docet Choppin. d. lib. 1. tit. 5. cap. 47. n. 6. Ad sextum respondetur a facultate dandi jus civitatis, ad potestatem extruendi fortalitia, tanquam a diversis male fieri illationem. Quia fortalitia tantum fiunt ad majorem civium defensionem jus civitatis autem jura civica et privilegia, jurisdictionalia et alia similia, quibus etiam defensioinest, concernit, quod reipsa majora sunt, quam [note: 86.] defensio; Non autem procedit argumentum a minori, quando id, quod minus videtur, est in varietate majus eo respectu, quo jus plus illi existit ex causa. post gloss. in clem. fin. verb. defensor. de reb. Eccles. non alien. Nicol. Everhard. in loc. a minori. 15. n. 4. Sicuti etiam argumentum a majori ad minus non procedit in his, quae privilegio vel praescriptione obtinemus, Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 4. cap. 8. n. 240. Et multi possunt majora, qui non possunt minora, jure, consuetudine vel privilegio repugnantibus. Everhard. d. n. 4.

[note: 87.] Ad septimum respondetur, insolitum non esse, ab Imperatoribus etiam juris nobis competentis confirmationem impetrare. Ita enim de jure communires, quae non commercii et negociationis causa, sed tantum in proprium usum transportantur, a vectigalibus immunes sunt, supra cap. 18. n. 43. Et nihilominus tamen Ordo Equestris liber Sueviae hoc nomine speciale privilegium impetravit ab Imperatoribus, et ita jus antea sibi de jure communi competens specialiter confirmari fecit, de quo plura vide tractat. meum de Ord. Equest. jurib. lib. 3. cap. 6. ldque hac potissimum ratione, quod privilegium super eo, quod alias jure communi, longaeva praescriptione. vel consimili legitimo modo competebat, concessum, in praejudicium etiam alterius prius privilegiati valeat, nec is conqueri de eo possit, etiamsi damnum inde aliquod sentiat. arg. l. 3. pen. ff. de itin. actuque priv. Menoch. cons. 36. n. 27. Tib. Decian. cons. 74. n. 54. vol. 3. Seraphin. de privil. juram priv. 69. n. 10. Henric. Klock. de jur vectigal. conclus. 31. lit. c. Exempla, quae de Civitatibus Italiae adducta sunt, quod attinet, sciendum est, illis ut rebellibus omnia ipso jure regalia et privilegia adempta esse, Imperatorem autem eas in plenitudinem gratiae suae recepisse, et illa, quae amiserant restituisse, jura et privilegia, et sic quoque inter illa et hoc, quod munitiones extruere possint.

Quod de Francofurtensibus et Episcopit Spirensibus dictum, ipsi forsitan certis de causis hoc petierunt, praesertim vero ad hoc, ne ullus quispiam haberet, quod de aemulatione opponere posset. Et quidem quoad Francofurtenses. jussus potius et mandatum quoddam Imperatoris, quam speciale privilegium est, sicuti patet ex ipsis literis Imperatoris Friderici de anno 1460. ibi: Darumb so heissen und empfehlen wir euch, von Rom. et Kays. Macht, geben euch auch hiermit gantz vollen Gewalt, etc.

[note: 88.] Quae 8. 9. et 10. adducta sunt, hoc tantum evineunt, Imperatorem in utilitatem Imperii, rebellium, praedonum ac latronum arces et munitiones diruere, eaeque ne de novo exrtruantur, cavere et prohibere, aliâs ad aliorum aemulationem, pacisque publicae exter minium coeptas vel perfectas, improbare. uti respondet Joh. Limnae. d. lib. 4. c. 8. n. 143. Et quid de fortalitus zu Gotha und Grimmenstein sentiendum, vide paulo ante in decidendi ratione 8. n. 80. et de Demolitione Mulhemii et Monhemii fortalitio, vide infra n. 97. De hujusmodi autem munitionihus nobis hic sermo non est, sed et ipsi easdem improbamus, et de illis tantum mumtiouibus loquimur:

quae fiunt pro defensione, et non ad aemulationem alterius, nec contra privilegium tertio [note: 89.] alicui concessum. Quamvis enim Principibus potestatem extruendi fortalitia etiam ad aemulationem competere regulariter, asserat Kyllinger. de Ganerb. Castror. disc. 4. n. 158. subjiciens, quod mandata adversus eos, qui adaemulationem alterius status castrum aedificare conabantur, vel propter circumstantias. ob quas tolerari non debere videbantur. concurrentes, vel etiam salute publica super iisdem periclitante, decreta esse, allegans ad id Boer. tract. de custod. clav. n. 45. Dicentem, quod sicut Rex Franciae in finibus sui regni castra possit facere ad aemulationem Regis Angliae, et e converso; ita et Barones et milites habentes jurisdictionem omnimodam possint sua loca propria autlioritate incastellare, et aedificia construere et aedificare. Et quod l. novum opus. 3. ff de oper. publ. quae ad aemulationem alterius civitatis aliquid fieri sine Principis authoritate vetat, loquatur secundum antiqua tempora, secundum quae jurisdictio populi Romani et Imperatoris erat apud eundem, hodie vero territoria esse divisa, et jurisdictiones distinctas, ita quod unus Dominus in alterum nihil possit, Boer. decis. 320. n. 16. Hanc tamen Kyllingeri opinionem rejicit Limnae. d. cap. 8. n. 137. propterea, quod ea opinione admissa, Imperium, quod pacatum conservare omnium interest. facîle turbatum habebimus, quod ne eveniat, vel unica haec causa suffsciens suerit, ut Camera Imperialis suum interposuerit decretum, addens. quod Boetii authoritas et ratio apud se parum ponderis habeat, cum ne quidem Imperatori concessum esse arbitretur, ad aemulationem alterius tantum Principis summi ad confinia fortalitium extruere, quia juret inter alia, daß er wolle und solle in Zeit seiner Regierung fried und nachbarlich sich gegen den anstossenden und Christlichen Gewalten halten, cum vero ad aemulationem alterius, non aliud sit, quam ad alterius invidiam, aliquid moliri, hoc. salvo juramento, Imperatori attribui non poterit. Et non video. cur d. l. 3. ff. de oper. publ. nostris Principibus non sit servanda, cum horum respectu major militet ratio, majusque scandali et aliorum malorum subsit periculum. Et nihil quidem alter Statuum in alterius Status territorio potest. Imperator tamen is est, qui in toto Imperio id potest, ut materiam litium et tumultuum praescindat.

[note: 90.] Ad haec generaliter in jure nostro prohibitum reperitur, absque consensu et licentia Principis castra vel fortalitia aedificare, si praebeant publicae seditionis vel scandali ansam, vel spectent ad aemulationem, vel perturbationem et periculum vicinorum, d. l. novum opus. 3. 1. fi legatum. 5. in fin. l. de eperibus. 6. ff. de oper. publ. l. nemo. C. eod. l. in nomine Domini. §. interea vero. C. de offic. praf. Praetor. Affiric. Chassan. in consuet. Burg. rubr. 13. des Forestz, pasturages. §. 9. et. §. fin. in princip. Georg. Everhard. cons. 50. n. 45. lib. 1. Gigas. de crim. laes. Majest. lib. 1. quaest. 46. Knichen. in epops. Dauth. n. 485. seq. Clapmar. de arcan. rerump. cap. 7. Mascard. de probat. conclus. 621. n. 15. seq. Tusch. lit. E. concl. 232. Gail. 2. obs. 69. n. 18. et de pac. publ. lib. 1. c. 1. n. 42. ubi ait, eos contra constitutionem Imperii de pace publica prosana peccare, qui ad aemulationem Imperii in finibus ejus aedificia et munitiones exstruunt. Gravia enim sunt vicinis propugnacula in finibus bey einer Grantz oder Statt, ad aemulationem extructa, ut potentiam et robur augeant exstruentibus, vicinis vero periculum ac metum inferant.

[note: 91.] An autem in dubio ad aemulationem alicujus aliquid factum esse praesumatur, et quomodo aemulatio probetur. vide Mascard. de probat. concl. 621. per tot. Menoch. arbitr. jud. cas. 156. per tot. Gail. d. obs. 69. per tot. ubi ad aemulationem aedificari scribit, si quis in finibus Imperii, aut cujuscunque provincise castrum aliquod munitissimum, vel fortalitium exstruat, ex quo multa incommoda et publica scandala Imperio, vel alteri provinciae accidere possent, et materia seditionis praeberetur. Haec. tamen. Gailii regula nimium generalis esse censetur. et rectius ad aemulationem aedificare non dici illum, qui aedificat ad sui, et bonorum suorum tutelam et defensionem, sicuti nec Principem et Regem, qui castra et oppida munitissima, in consinibus Imperii, regionum suarum aedificant, tradunt Bald. cons. 195. col. 1. lib. 2. Menoch. d. cas. 156. n. 10. Mascard. d. concl. 621. n. 19.

[note: 92.] Ex quo etiam aemulatio non praesumitur, nec sufficit vicinum aemulationem ex sua parte allegare, sed probare tenetur eam. qui eandem allegat. Gail d. obs. 69. n. 30. seq. Mascard. d. l. n. i. seq. Et magna quoque est inter aemulationem datam et acceptam differentia, sicut inter scandalum datum et acceptum, Limnae. tom. 4. l. 4. c. 8. 237. et ad aemulationem tunc quoque licere extruero castrum, quando vicinus pariter aedificat, scribit Boer. decis. 320. n. 16.

[note: 93.] Non quoque licet extruere munitiones, castra et fortalitia, contra privilegium alterius Status vicini: Multae enim Civitates Imperiales, aliique Imperii Status et ordines singulari privilegio abImperatore obtinuerunt, ut prope ipsorum territoria nemini liceat castra vel arces, aut fortalitia aedificare, Gail. [note: 94.]d. obs. 69. n. 24. Ita enim Spirensis Civitas ab Imperatore Carolo IV. an. 1349. privilegium obtinuit, quod ad civitatem intra tria milliaria fortalitium extruere non liceat, doß riemanb inwendig drep Meilen umb die Statt zu Speyr, keinen Burgerlichen Bau, ohn Laubung, Willen und Vethangnus der Statt und der Vurger bauen, machen oder auffrierten soll, emiglich in keine Weise, was auch Burgerlicher Bau, auch jetzt in denselben Ziehlen drey Meilen umb die Statt gemach seynd, wo die furbaß gebrochen und abgethan werden, den soll man ohn Erlaubnus, Willen und Verhangnus der vorgenannten

[note: 95.] Tale quoque privilegium habet Norimberga, de quo infra lib. 3. cap. 37. num. 60. [note: 96.] Francofurtensi civitati Imperator Richardus anno 1257. promisit, quod intra muros civitatis ipsius Frankenfurt, nullam munitionem, vel castrum aliquod construere velit. Et Imperator Ludovicus anno 1322. eidem civitati Francofurtensi privilegium concessit, ne quis intra quinque milliaria castrum extruere debeat, daß niemand kein Burgerlich neuen Bau machen, oder thun foll, bey funff Meilen um Franckfurt, umb und umb, weder Burg noch Statt, und auch kein neuen Zoll auffsetzen oder nehmem, secundum privilegia relata a Limnaeo d. lib. 7. cap. 16. num. 15. et [note: 97.] 17. Coloniensis civitas ab antiquis temporibus, ad majorem securitatem, non solum a Romanis Imperatoribus et Regibus ejusmodi privilegiis donata, sed etiam cum Ducibus Metensibus, pro se et successoribus pactum perpetuum initt, ne ullo unquam tempore, ullum castrum aut munitio, in utraque Rheni ripa intra Reindorp et Sudendorp fiat, aut fieri permittatur, qua de causa etiam supra num. 70. relatum Concilii Costantiensis et Camerae Imperialis decretum, de Mulhemiensi et Monhemiensi fortalitio demoliendo promanavit, et anno 1612. ad instantiam Coloniensium ab Imperatore Matthia mandatum de tollendo novo vectigali, et demolienda nova munitione Mulhemii ad Rhenum, ad Marchionem Brandenburgensem Ernestum, et Wolffgangum Wilhelmum Comitem Palatinum Rheni, transmissum, quod extare apud Goldast. tom. 1. constit. Imper. pag. 584. refert Limnae. d. lib. 7. cap. 10. num. 19. seq. [note: 98.] Eodem privilegio munita est Fridberga, de quo infra lib. 3. cap. 15. num. 34.

[note: 99.] Castra quoque, fortalitia, seu munitiones a quoquam infra leucam unam a locis jurisdictionis, aut districtus Archiepiscopi, et Ecclesiae Trevirensis, erigi praeter voluntatem Archiepiscopi, severe inhibuit Imper. Ludovicus IV. teste Kyriand. in annal. August. trevir. part. 15. pag. 115. Similiterque fortalitia et castra quaevis, in fundo, vel districtu totius Ecclesiae Trevirensis, vel infra leucam a locis jurisdictionis ejus. praeter consensum Archiepiscopi erigere, nemini, ne ipsis quidem Augustis, licere, poena 50. librarum auri puri; insuper Ecclesias, vel monasteria, seu Capellas dioecesis Trevirensis incastellare, absque voluntate ipsius primarii Sacerdotis fas haut esse, sub poena banni sancivit Carolus IV. Imperator. Kyriand. d. part. 15. pag. 160.

[note: 100.] Quod si quis contra hujusmodi privilegia, vel contra conventiones singulares, vel aliud, propter quod castrorum aedificationes, vel munitiones jure prohibitae, aedificium, castrum vel fortalitium aliquod extruxerit, non est dubium, quin quilibet, etiam inferior Status, cui per hoc damnum, contra jus suum infertur, vel inferri potest, vi et armata manu demoliri et pessundare possit, sicuti hoc tam recentibus quam antiquioribus praejudiciis et exemplis confirmatum esse, testatur Kyllinger. de ganerb. castr. d. discurs. 4. n. 167. et ipsis privilegiis jam relatis ut plurimum insertum est.

[note: 101.] Multo minus autem hujusmodi munitiones, et fortalitia in alieno solo sive territorio, sine territorii Domini consensu fieri poterunt, juxta constitutionen Imperatoris Rudolphi, quam refert Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 8. n. 225. ubi etiam num. 238. addit, quod et illud alienum solum sit, cui ex tuo ingentem massam terrae imposueris, l. cum usum fruct. 24. §. fin. ff. quib. mod. ususfruct. amit. [note: 102.] quod in fraudem legis fecisse fertur Ludovicus Thuringiae Landgravius, cognomento Salius, in conditione arcis Wartburgit prope Isenacum, anno 1050. de quo Dres. ser. in lsagog. histor. parr. 5. pag. 335. ita scribit: [note: 103.] Mons quidem in quo sita est arx, Domini de Franckenstein fuit; sed cum in eo venaretur Landgravius Ludovicus, placebat ei adeo, ut arcis ibi ardificandae incenderetur cupiditate. Ut autem Dominium illius ad se transferre juris aliqua specie posset, nocturno tempore terram ex sua ditione finitima in eum portari jussit, ut in solo suo aedificare videretur. Hoc enim modo solum alienum facere suum conatus est. Dum aedifieavit, accusatus est a vero soli Domino coram Im perio. Is vero respondit, se aedificare in solo suo, idque se confirmaturum esse jure. Jussus igitur est testibus duodecim idoneis, vel jurejurando rem probare. Invenit statim duodecim Equestris ordinis homines, qui cum eo conscenso monte, enses suos in terram, quae illuc congesta fuerat figebant. Jurarunt igitur, se in Landgravii terra suos condidisse gladios. Sic obtinuit jus quaesitum Landgravius, et coeptam arcis aedificationem continuavit.

[note: 104.] Sed anne expediat et utile sit civitatibus. ipsas muris et vallis cinctas et munitas esse, et fortalitia habere, inter politicos controvertitur? Et quidem hoc non expedire censet [note: 105.] Machiavell. lib. 2. disput cap. 24. Pro qua sententia sequentes potissimum rationes adduci solent, 1. quod muri urbium cives reddant partim ignavos et otiosos, partim securos et confidentes, quod confirmatur exemplo Cleomenis Imperatoris fortissimi, de oppido arte et natum munitissimo. dicentis:

O muliebres latebras! Et Lycurgi, qui Lacedaemoniis non tantum arces et propugnacula ademit, verum etiam moenia et muros sustulit, ne in moenibus et muris, sed in animi fortitudine praesidia salutis collocarent. Nec non Agesilai, qui cuidam muros oppidi validos ostendenti et roganti, an pulchri viderentur, respondit: pulchri per Jovem, sed in quibus mulieres habitant, non viri, Plutarch. in Lacon. Et Panthoides Legatus in Asiam missus, ostendentibus ipsi murum probe munitum; per Deos, inquit, O hospites, bellum conclave mulierum, Plutarch. d. l. Unde de Germaniae munitionibus elegans est epigramma Sabini:

[note: 106.] Hinc 2. urbes non moenibus et vallis, sed incolentium virtute et fortitudine muniendas esse politici nonnulli monent, et inter se pugnare, urbes valde munitas et fortes cives habere, censet Bodin. de republ. lib. 5. cap. 5. Indeque maluit Lycurgus cives suos esse muros civitatis, quam saxa et lapides, urbemque hominibus potius, quam lateribus cinctam esse exoptavit, et cum Sparta sine muris esset, causam addit, quod viris, non lateribus cincta sit. Plutarch. in Lycurg. Et Agesilaus Spartanos juvenes ostendens, inquit: Haec sunt Spartae moenia, Plutarch. in agesil. Sic non magnificis murorum structuris, nec numerosa civium multitudine, vel geri, vel contincri civitatem, sed sapientia et moderatione gubernatorum, inquit Isocrat. in Areopag. [note: 107.] Et si incolae bene sint morati, pulchre munitum oppidum, dicebat Comicus. Unde Wilhelmus Dux Juliacensis ab Imperatore Maximiliano interrogatus, cur munitiones nullas in ditionibus suis exstruxerit? respondit: Ego fretus primum pace, et amicitia meorum vicinorum, neminem lacesso; deinde sto fidei et virtuti meorum subditorum. referente Daniele Cramero in orat. funebr. erider. Ducis Stetin.

[note: 108.] Ex quo etiam 3. multi Reges et populi nullas arces, nullas urbes, ac ne oppida quidem vallo munita habent, ut sunt Tartari et AEthiopes, qui in tentoriis tantum vitam agunt, et tamen maximis Imperiis ac bellicis laudibus clarissimi putantur. Sicque Negus maximus antea quidem Indorum, postea vero AEthiopum Imperator, cui, Jovio attestante, Reges quinquaginta obediunt, semper in tentoriis versatur, nec arcem ullam, in tam late patentibus regnis habet, praeter eam, quae a majoribus suis in Auga monte excelsissimo extructa, in qua Principes severiore disciplina educantur, ne plebem seditiosis factionibus a Regis obsequio divellant. Nulli tamen toto terrarum orbe Reges, AEthiopum ac Tartarorum Regibus, vel hostium legionibus formidabiliores, vel imperandi majestate superiores, vel subditorum obedientia sacratiores esse memorantur, Christ. Liebenthal. colleg. polit. exerc. 5. quast. 1. Et multae sunt aliae provinciae, quae a fortalitiis abhorrent, sicuti de Polonia et Anglia scribit Auctor thesaur. polit. part. 1. fol. 134.

[note: 109.] Quod 4. arces et loca munita plus nocere suis auctoribus, quam prodesse videantur, utpote quod sumptu ingenti tam belli, quam pacis tempore fovenda et sustinenda propugnacula et milites praesidiarii magnis sumptibus alendi, iisque aerarium et Cives exhauriri soleaut, secundum Machiavel. lib. 2. disput. de republ. Rom. cap. 24.

[note: 110.] Nec etiam 5. belli tempore multum prosunt, vel satis tuta existunt, eo quod facile amittuntur, vel fraude eorum, qui illis praeficiuntur, vel hostium vi, vel fame, et longa obsidione, Machiavel. d. l. Nullae enim, tam munitae esse possunt urbes, ut his potissimum temporibus, quibus tormentorum bellicorum vi et impetu. non urbes modo, sed et montes, fundamentis subruuntur, hostium vim ferre et sustinere valeant. Nihil humanis viribus est laboratum, quod non humanis aeque viribus destrui possit, inquit Lactant. de divin. praem lib. 7. c. 15. Unde Horat.

[note: 111.] Id que exemplum Urbis Hierosolymitanae, uti et Sagunti testantur, murorum constructionibus confidentes, urbes tandem expugnatas periisse funditus, cum alias conditionibus usae aequis fuissent, Bodin. de republ. lib. 5. cap. 5. Et Plutarchus in vita solonis scribit, Epimenidem de portu Attico, quem munigiam vocabant, ita vaticinatum: Si scirent Athenienses, quantum mali haec ipsis munitio esset allatura, vel dentibus eam instar discerperent. Nec eventus fefellit; nam post Alexandri Magnimortem Antipater, Macedoniae Rex. Praesidium suum illi imposuit, indeque Athenas expugnavit, ut refert Casp. klock. de contrib. c. 9. n. 54.

[note: 112.] 6. Quia hostes, si superiores facti, et propugnaculis potiti, difficulter semel admissi, ejiciuntur, miscentur populi, Religio, moresque boni susque deque habentur, ipsisque hollibus tutum receptaculum contra alios populos vicinos praebent, quod periculum Matthiam Ruerum Urbinatum Ducem commovit, ut cum se hostium copiis imparem, exploratum haberet, omnes suae ditionis arces diruerit, ac Venetias se receperit, nec spes illum fefellit, nam postquam populatis agris et supellectile direpta, nullas integras arces invenerunt, regionem illam hostes deseruerunt, et sic Dux Urbinas falvus et incolumis

domum rediit, caeteri vero Principes, in suis propugnaculis capti et caesi sunt, ut refert Liebenthal. colleg. polit. exerc. 5. quaest. 1.

[note: 113.] 7. Quia Principes et Magistratus propugnaculorum fiducia ad exercendam tyrannidem impelluntur, ingenerantur hoc modo, Principi adversus populos et subditos, et subditis erga Principes et Dominos suspiciones et diffidentiae. Ex quo etiam arces appellatae nidi tyrannidis, et juga subditorum; sicuti Grillerus Helvetiorum Praefectus Uranam arcem, quam ipse extrui jusserat, Zwing dri, id est, Uranorum jugum ac flagellum appellavit, unde tyrannidis illius praetecti et origo defectionis Helvetiorum a Domo Austriaca, Liebenthal. d. queast. 1.

[note: 114.] 8. Propugnaculorum causa invitantur hostes ad obsidionem diuturnam, quae infinita secum trahit incommoda et mala, interdictum est civibuscommerciorum usu, omnia passim complentur populorumstrage. ipsi cives ad ferendam obsidionem fiunt obstinatiores, cum ignominiae esse ducant. citius cum hoste pacisci, ut obsidione soluta pacem urbi reddat, quam obstinationem, non raro solere ipsos cives in mutuas animare clades, interea silere leges omniaque humana et divina confundi, experientia testatur.

[note: 115.] Alii vero contrarium, ac civitates esse munitas et fortalitia ac propugnacula habere, utile esse censent, Patric. de republ. l. 8. tit. 4. Antimachiavel. de regni administr. l. 3. n. 33. Bodin. de republ. l. 5. c. 5. Reusner. lib. 2. stratag. 26. Meleh. Jun. polit. quaest. 64. part. 2. membr. 2. Schonb. 4. polit. c. 13. Liebenthal. d. quaest. 1. Hoenon. polit. disp. 10. n. 11.

[note: 116.] Quia a natura cuique animantium generi, et praesertim homini, inditum est, ut se suaque ab hostium invasionibus tueantur et defendant, haec enim bestiis sua decrevit lustra, in quibus tuto vivant. Veget. de re milit. l. 3. Aves in securioribus locis suos nidos constituere [note: 117.] facit, Tholosan. de republ. l. 2. c. 1. Imo quasdam urbes paludibus, montibus et fluminibus ipsa natura munit, Veget l. 4. c. 1. Ita enim Hierosolymam non tantum arte, sed et natura munitam fuisse, testatur Joseph. antiquit. lib. 6. c. 6. Ex quo etiam muri sancti et inviolabiles semper sunt habiti, infra l. 5. c. 26. et n. 43.

Atque ideo etiam 2. urbes et civitates primum extructae, et postea muris confirmatae sunt, ut contra hostium incursiones tutae essent fortunae, salva bona, salvi liberi, uxores. etc. spra l. 1. c. 9. n. 5.

3. Urbes sine propugnaculis et munitionibus, omnium latrociniis, libertasque civium hostili libidini semper patuit, e contra unum aliquod oppidum bene munitum. ac rebus omnibus necessariis instructum, ad tolerandam obsidionem, ad alendum militum praesidia, ad sustinendam vim hostilem, donec ei subveniatur, maximum saepe momentum toti regno ad salutem attulit, ingentes nonnunquam exercitus repulit, illosque ipsos [note: 118.] quandoque obsidentes, fame, peste, frigore, morbis omnibus obsedit, teste experientia. et Reusner. l. 2. stratag. c. 26. Testaturque id Romanum Capitolium, quod cum alias saepe, tum eo praesertim tempore, quo Brenno Duce, a Gallis capta Roma est, ne funditus everteretur res Romana, obstitit, Livius lib. 5. Tyrus Alexandri Magni obsidionem sex integros menses pertulit, ejusque furorem retardavit, donec interim Darius ingentem exercitum conscripserit. Curt. lib. 4. Et omnibus constat Viennam Austriae anno 1529. Caroli V. tempore, universam Germaniam a Solimanni Turcici Imperatoris saevitia protexisse.

[note: 119.] 4. Non tantum quoque ornatui et magnificentiae inserviunt propugnacula, sed etiam hoc pacto civium sanguini parcitur, et quod alias objectu civium et subditorum humanorum corpore faciendum, hoc per lateres et calces efficitur, Antimachiaveli theorem. 33. lib. 3.

[note: 120.] 5. Et sic salvi quoque sunt non tantum cives, sed etiam accolae et subditi eo confugientes, qui alioqui civitatibus, muris et propugnaculis destituti, primo hostium impetu majori numero perirent, quod nuperrimis bellorum calamitatibus et hostium incursionibus experientia docuit. Indeque urbes amplas et spaciosas muniendas esse, ut subditis receptum praestent, censet Stephan. Pasquier. de recherches. lib. 7. cap. 15. Exemplo Ezechiae, 2. Paralipom. 32. v. 2.

[note: 121.] 6. Atque hoc intelligentes olim pii Reges Judaeae, munitiones extruxerunt, prout fecerunt Rehabeam, 2. chronit. 11. v. 5. Assa. 2. Chron. 14. verj. 6. seq. Josaphat. 2. chronic. 17. v. 2. Jotham. 2. Chron. 27. v. 3. et 4. Ezechias. 2. Chron. 32. v. 5. Sicuti etiam Babylonis muri in ambitu suo 385. stadia habuerunt. Caeli. lib. 8. cap. 12. Et de Jericho, vide Plutarch. in Camil. de Cartbag. Romani non modo urbes, sed et exercitus locis omnibus vallo ac fossis munire docuerunt, nec sine castris praelia gesserunt. Paul. AEmil. Imper. ad milit. apud Liv. lib. 35.

[note: 122.] 7. Verum quidem est, civitates non saxis lignisque. sed pro vallis ac moenibus incolentium virtute muniri oportere; id tamen quoque certo certius est, cum plures. vel numero, vel virtute, non munitam civitatem invadunt, vel repente pauciores irruunt, nec virtutem pauciorum, nec plurium interceptam, sufficere ad repellendum impetum eorum, qui dum muris ingredi prohibiti, et ante portas subsistentes copiis auxiliaribus possunt repelli, vel etiam longa obsidione seipsos perdere et vincere. Besold. de jur. bell. cap. 4. num. 3. ubi ait: posset quidem abstineri a murorum structura, si certi essemus. nunquam adventurum majorem hostium numerum. quam sit civium, hostis saepe subito et improvisus, maximaque expeditione impressionem facit, opus est profecto moenibus ad sustinendam improvisae multitudinis vim, ex quibus pauci non modo debilitare, sed et frangere

8. Quorum urbes muris septae. iisdem utroque modo uti possunt, possunt hostes virtute arcere, tanquam muros habeant nullos, et objectu murorum eosdem, si opus, repellere, [note: 123.] Antimachiavell. lib. 3. theor. 33. Et clypeis et asside corpora tegimus, cur non urbes muris, Bodin. de republ. l. 5. c. 5.

[note: 124.] 9. Nec subditorum rebelliones magistratus timere debet, vel hostium occupationes: Nam haec perpensa cum populi strage, quae accidere posset ex irruptione hostili, longe leviora sunt, nec magistratum deterrere debent. Ad evitandam rebellionem viris probis et fidis civitatum curam committat. Si vero ab illis, quibus hanc crediditrem, aliquando impediatur, cogitet, deteriora contingere potuisse civitatibus non munitis. Quod si aliquando etiam hostibus in refugium eae cedant, meminerit et multo facilius hostibus Rempublicam expositam esse, si nullae sint munitae civitates, aut si tales paucissimae, facilius hostes equitatu et peditatu percurrere posse nudatos moenibus pagos, quam machinas [note: 125.] in muros admovere. Sic quoque Spartani, qui in universum tanquam ignavos despexerunt eos, qui muris civitates cinxerant, seipsos stultitia sua condemnarunt, irruptione quippe Cassandri, et cum Pyrrhus extorrem patria Spartanorum Regem Cleonymum reducere vellet, Sparta muris et moenibus cincta est, et coeperunt Spartoni ipsi virtuti suae diffidere. Besold. d. c. 4. num. 3.

[note: 126.] Non tamen nimium confidendum est munitionibus, sed iis utendum ex fiducia in Deum, ad conservandam publicam tranquillitatem, et defendendos subditos, non etiam exercendam tyrannidem et impietatem. Vae enim, inquit Dominus, qui congregat avaritiam malam domui suae, ut ponat in excelso nidum, et liberari se putat de manu mali, Vae, qui aedificant civitatem in sanguinibus, ut vel subditos tyrannide premant, vel vicinos lacessant, Habacuc. 2. v. 9. et 12. Et si extulcris sicut Aquila nidum tuum inter sydera, illinc te detraham, Abdiae 1. v. 4. Item, omnes munitiones tuae sicut ficus cum grossis suis, si concussae fuerint, cadent in os comedentis, Nahum. 3. v. 12. Solius autem Domini nomen turris est fortissima, Proverb. 18. v. 10.

[note: 127.] Neque etiam omnes Regni vires in unam atque alteram arcem collocandae sunt, qua oppugnata vel expugnata, de totius Regni bono actum, Schonborn. 4. polit. 12. Lather. de cens. l. 1. c. 12. n. 10. seq.

Quamvis etiam munitiones in finibus potius, quam in media ditione extrui magis expedire videatur, ut si qua externa vis hostium irrumpat. non intra ditionem, sed ex aliorum agris hostes eas oppugnare cogantur. [note: 128.] Bocer. de bell. cap. 15. n. 10. In meditullio tamen regionis ideo extrui consultum esse videtur, ut et opportunum, et ex aequo incolarum contra molitiones hostiles habeatur asylum, sicuti nec alibi tutior regiminis eligitur locus, quam in medio Principatus. Schoneborn. 4. polit. c. 13. Petr. Gregor. Tholos. de republ. l. 2. c. 1. n. 10.

[note: 129.] In urbibus autem primarias arces, quas Citadellas vocant, munitissimas habere, vix consultum videtur, Amirat lib. 19. disc. in Tacit. cap. 4. Tholos. de republ. lib. 2. c. 5. Melch. Jun. polit. quaest. 64. Besold de jur. bell. cap. 4. n. 3. Adam Contzen. l. 8. polit. 23. §. 2. Klock. de conttribut. c. 9. n. 37. seq. Neque etiam prosunt arces extra regnum. Cominae. l. 6. c. 3.

[note: 130.] Porro an liceat Principi et territoriorum Dominis ac magistratibus, in extruendis propugnaculis vel dilatandis fossis, subditorum ac civium agros destruere et occupare, dubitatur? Et licitum hoc esse, tradunt arg. l. item si. 15. §. 2. ff. de rei vindic. Covarruv. var. resol. 3. c. 6. n. 6. Vasqui. 1. illustr. controv. c. 5. n. 6. Gail. 2. observ. 56. Dn. Nicol. Myler. de Statib. [note: 131.]Imper. concius. 83. n. 4. si modo pretium refundatur, arg. l. venditor. 13. §. 1. ff. de conmun. praed. l. 2. c. pro quib. caus. serv. pro praem. Rol. a Valle. cons. 1. num. 121. Zasius cons. 10. n. 6. Becht. de secur. et salvo cond. concl. 47. Dassel. cons. 1. per tot. Joh. Dauth. de testament. ad explic. l. 3. §. ex imperfecto. numer. 4. c. de testam. Reinking. polit. Biblic. lib. 2. axiom. III. Sicuti etiam belli tempore suburbiis dirutis, ne ea hostibus adjumento sint, Principem destructionis damnum refundere teneri, respondit [note: 132.] Modest. Pistor. consil. 16. vol. 1. Koppen. quaest 61. n. 13. cujus tamen contrarium et hoc casu damnum non esse refundendum, tradit Gail. 2. observ. 56. in fin. Quod tum maxime procedit, si vi hostium aliquid dirutum fuerit, Graeven. 2. conclus. 56. in coron.

[note: 133.] Pro obtinenda quoque pace civitatem liberam civium bona auferre et damna remittere posse, tradit Gail. 2. obs. 57. Mager. de advocat. c. 6. n. 190.

ADDITIO.

Jus belli et pacis competit Statibus Imperii, adeoque et Civitatibus immediatis 1.) tanquam Stanbus, ut rorum suffragio in Comitiis opus sit, quoties bellum nomine totius Imperii decernendum, delectus aut hospitiones militum instituendae, nova munimenta intra Statuum ditiones exstruenda nomine publico, veterave firmanda praesidiis. etc. vi §. 2. Gaudeant et c. art. VIII. Instr. Pac. Osnabr. adde Capitul. Caroli VI. art. IV. 2.) ex Superioritate territotiali, sed non aliter nisi ad sui defensionem; qua in re distinguendae sunt lites cum exteris, et quae inter States ipsos vetsantur. Quae enim posteriotis sunt generis, per Pacem publicam, aliasque Imperii L. L. omnino vi atque armis expediri prohibentur, ut adeo ferendus non sit Autor. qui n. 7. ut jus belli Civitatibus asserat, ad bella civilia ante constitutam Pacem publicam gesta, provocat. Et natutali quoque jure, dum copia judicis haberi potest, bella illicita sunt. v. omnino HENNINGES II dissertationes de jure belli Statuum Imp. in Observat. Halens. T. III. obs. VIII. T. IV. Obs. VIII. T. VI. Obs. XXXI. TITIUS in specim. jur. L. III C. VIII. §. 23. seqq.

CAPUT XXIII. De Jure Foederum.

6. Quod jus civitatibus quibusdam nominatim concessum, et Imperator Carolus IV. cum civitate Esslingensi foedus quoddam contraxit.

9. Exempla foederum a civitatibus Imperialibus conrtactorum, et n. 62. et seqq.

21. Civitates municipales foedera non contrahunt, et n. 22. et 24. Ordinatio Imperatoris Friderici usu non recepta.

28. Civitates et alii Status Imperii etiam cum exteris foedera contrahere possunt.

49. nec satis firma sunt foedera inter plures. quae plerumque sunt bellua multorum capitum.

51. Caute Res plublicae cum Principibus contrahere debent, ne libertatem amittant.

[note: 1.] BEllico juri annexum est jus foederum, ita, ut a pari procedere dicantur, jus belli et foederum. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. c. 6. n. 19. [note: 2.] vel. 22. Quorum in Republica summa necessitas, summa utilitas, Schonborn. 4. polit. 34. ubi eleganter scribit: Si tutiore loco Rempubl. consistere volueris, si fortiorem civium manum, audacioremque animorum impetum desideraveris, nullum aliud remedium est, quam foederum sancta custodia. Juncti sumus omnes in hac mundana statione ad praestandam mutuum auxilium: nihil tam humanuni est, quam alterius infortunium suum ducere: ad varias fortunae vicissitudines levandas societate hominum opus est, ut aequiore animo fortuita toleremus. Unita virtus validior nest, et hosti terribilior, Neutrales isti, et in seipsos nihil possunt statuere atrocius, et vicinos non alia ratione ad invadendum alliciunt. Sane isti, qui societatem alterius palam induunt, ad alterum per occulta et fida magis inclinant, Tacitus annal. 12. Augent foedera potentiam et gloriam magistratus, Cassiodor. lib. 3. epist. Et sunt quasi arietes, quibus pravae actione et consilia callida, conatusque nefarii improborum adversariorum destruuntur, evertuntur, et in nihilum rediguntur. Warem. ab Erenberg. de foederib. l. 1. c. 1. n. 24. Ejusque sunt potentiae, ut de duobus unum faciant quasi corpus, ad mutuam contra hostes defensionem. Gigas de crim. laes. Majest. quaest. 22. rubr. de rebell. Rosenthal. de feud. c. 10. concl. 20. n. 18. in not. Reink. de regim. secul. l. 2. class. 3. c. 3. n. 17. Hocque solo remedio multae tenues Respublicae in societatem Romanorum sese conferentes, contra potentissimos hostes, tuti et in. violabiles extiterunt, eademque ratione Helvetii formidabiles facti sunt, ipsis Regibus terribiles, adeo, ut ne quidem hactenus extiterit, qui vel minimum eorum pagum aggrederetur, Remig. Fesch. de foederib. concl. [note: 3.] 1. lit. h. Ex quo merito judicantur infelices, qui vicinos nonhabent confoederatos, iudic. 18. v. 7. 10. 27. Althus. polit. c. 25. n. 20. Et ut miser est privatus sine amico, ita Respublica sine foederato, Besold. 2. disput. polit. 6. concl. 1.

[note: 4.] Hoc autem jus pangendi foedera Civitatibus quoque Imperialibus competere, easque vel inter sese, vel cum aliis, absque Imperatoris consensu foedera contrahere posse, dubio carere videtur, et nominatim docent Mynsing. 6. observ. 2. n. 6. Warem. ab Erenberg. de foeder. l. 2. c. i. n. 36. Paurmeister. de jurisd. l. 2. cap. ult. num. 51. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 17. Remig. Fesch. de foederib. concl. 8. lit. e. Mager. de advor. c. 6. n. 187. Klock. de contribut. cap. 5. n. 64. Johan. Limnaejus. de. jur publ. l. 7. c. 1. n. 57. seq. Besold. de jur. foeder. c. 3. n. 6. Just. Sinolt. Schutz. de jur. publ. disp. 8. concl. 23. lit. L. Maul. de jur. conduc. tit. 2. num. 25. Carpz. de leg. Reg. German. c. 6. sect. 10. n. 1. Johann. Adam. Dapp. de Civit. German. part. 1. cap. 7. n. 4. Joh. Mich. Haintz de jur. civit. Imper. concl. 31. lit. a.

Quorum sententia manifeste probatur ex Aur. Bull. c. 15. ubi a veritis colligationibus excipiuntur Ligae et confoederationes, quas Principes et Civitates, et alii, super generali pace provinciarum et terrarum inter sese formasse noscuntur. ibi: Jedoch die Gelubte und Verbundnus, so die Fursten, Statte, und andere, wegen gemeines Land Friedens aufge gericht, außgenommen, dann wir solche unserer Erklarung eigentlich vorbehaltende, in voller Krafft und Wurckurng bleiben lassen.

[note: 5.] Ita quoque Imperator Sigismundus an. 1422. universae Nobilitati liberae Sueviae concessit. ut liceat ipsi, non solum inter sese, sed etiam cum aliis, ac imprimis Civitatibus Imperialibus, pro Status sui liberi conservatione, foedera contrahere. ibi: Daß Sie sich mit einander verbinden und vereinigen sollen und mogen, wie sie das am besten zu seyn bedunckert wird, daß sie bey gleich und Recht blieben, und daß sie auch unsere, und deß Reichs Statte, in denselben Bund wol nemmen mogen, die sich zu ihnen wolten verbinden, de quo vide tractat. meum de ord. Equest. jurib. l. 3. cap. 14. vid. tenor privilegii apud Dn. Kreidenman. in Tract. von deß Teutschen Adels Staat, Stand etc. in Appendice privilegiorum. privil. i. fol. 5.

[note: 6.] Sic quoque Imperator Ludovicus Bavarus anno 1333. Civitatibus Imperialibus, Gelnhausen, Franckfurt, Fridberg, Wetzlar. hoc privilegium concessit, quo sese Imperii nomine unire, et cum Baronibus ac Nobilibus foedera contrahere possint, daß sie sich vons Reichs wegen verbinden und verstricken mogen, zu Herrn, Rittern, Knechten und Gdelleuten uff dem Lande, Nobiliss. Casp. Lerch. tract. de Ord. Equest. jur. part. 2. n. 9. fol. 120. Et Imperator Carolus IV. anno 1349. in hypotheca civitatis Imperialis Fridbergensis in Wetteravia singulari diplomate, praeter alia, foederum quoque jus ipsi integrum refervavit, cujusmodi diploma refert Kyllinger. de ganerb. castror. discurs. 15. n. 42. et Author. corsil. in caus. Fridberg. part. 2. n. 20. fol. 10. Eoque nomine idem Imperator Ludovicus anno 1315. Civitati Eslingensi sequens concessit privilegium: Ludovicus Dei gratia Romanorum Rex semper Augustus, viro Nobili Ludovico Comiti de Oetingen, ac prudentibus viris, sculteto, Consulibus, et universis civibus in Ezzelinga, fidelibus suis dilectis. gratiam suam et omne bonum, fidei puritatem, et sincerae devotionis constantiam, quam in cunctis nostris agendis negotiis, vos semper promptis animis habuisse cognovimus, nostrae confiderationis oculis praeponentes dignum reputamus, ut nostra et Imperii negocia, quaeper vos provide ac utiliter tractari et procurari speramus, vobis recommittere confidentius debeamus, hinc est, quod plenam vobis et liberam tradimus potestatem tractandi et ordinandi, cum Comitibus. Baronibus,

Civitatibus, ac aliis Nobilibus omnia, per quae ipsos nostris et Imperii valeatis servitiis adaptare, gratum et rarum habituri, quicquid per vos in praemissis ordinatum fuerit et tractatum, et nos praesentibus obligantes ad faciendum et solvendum omnia, quae per vos data fuerint nostro nomine vel promissa. Dantes vobis praesentes in testimonium super eo lsigilli nostri munimine roboratas. Dat. Monaci III. Idus Augusti, Anno Domini millesimo trecentesimo quinto decimo, Regni vero noltri primo.

Imo ipse Imperator Carolus IV. cum Civitate Esslingensi foedus quoddam anno 1370. contraxit, uti ex sequenti apparet diplomate: Wir Karl von Gottes Gnaden Römischer Kayser, zu allen Zeiten Merer deß Reichs, und Kunig et zu Beheim, bekennen und tun kunt offentlich mit diesem Brieff, allen den, die yn sehend, oder hörendt lesen, daß wir mit wolbedachtem Mute, und mit rechter Wissen, zu Eren, Nutze, und zu Wirdigkeit des heiligen Römischen Reichs, Vns mit den Erfsamen, den Burgermeister, dem Rate, den Burgern gemeiniglichen der Statt zu Eßeling, unsern lieben Getrewen, ihren Erben und Nach kommen, verbunden haben und verbinden unser Lebtage, in salcher Schicht und Meinung, als hernach geschrieben steet, asso bescheidentlich, daß wir yn gelobt haben und geloben mit guten Tremen vn Gevehrde, daß wir yn unser Lebtag, gnadiglich, williclich und gentzlichen beygestendig und beholffen seyn wollen und sullen, wider aller nenniglich, die sie in ihren Erben, Besitzungen, Rechten, guten Gewonheiten, Freiheiten, Gutern und Rutzen hinderten, schädigten, oder mit Gewalt bekrenckten, in dheine Weise, und dieselben Hülff sullen und wollen wir thun, als gnadicklichen, fleizziglichen, und mit solcher Macht, als sein noth wirdet, mit Urkund diß Brieffs versiegelt mit unser Kayserlichen Mayt. Insigel. Der geben ist zu Nürnberg, nach Christus Geburt 1370. an Sanet Georgen Tage des heiligen Märterers, unser Reiche in dem 24. und des Keyserthumbs in dem 16. Jahre. Consimile diploma vid, infra libr. 3. cap. 57. n. 29.

[note: 7.] Quorsum etiam facit, quod jus contrahendi foedera, et foederum sanctiones fundamentum habeant, et licitae sint omni jure, veluti I. de jure civili, per l. Conventionum. 5. ff. De pact. l. non dubito. 7. in princ. ff. de captiv. et Postlim. revers. 2. Jure naturali, utpote quo fundata est defensio, cujus gratia foedera contrahuntur, l. ut vim. 3. ff. de justit. et jur. l. scientiam. 45. § qui cum aliter. 4. ff. ad L. Aquil. Gail. I. de pac. Publ. Cap. 16. n. 7. et 10. Et juri naturali conveniens est contrahere amicitiam, Aristot. Et hic. 4. quae arctissima esse debetinter foederatos, ac natura homines uno quasi et communi foedere conglutinati sunt, ut nefas sit, hominem homini insidiari, d. l. 3. ff. de just. et jur. 3. Jure gentium, prout probant varia foederum exempla apud omnes fere gentes initorum, de quibus confer War. ab Erenb. de foederib. 1. cap. 2. n. 33. seq. 4. Jure Divino, quo foedera in bonum finem inita inita nuspiam improbautur, sed a sanctissimis quoque viris frequentata, et ab ipso Deo tanquam leges aestimata, Gens. 14. v. 13. et cap. 21. v. 24. 26. et 27. et cap. 31. v. 44. Iosur. 9. v. 15. 2. Samuel. 5. v. 3. 1. Regum. 5. v. 12. et C. 15. v. 19. cap. 20. v. 34. cap. 22. V. 24. 2. Reg. 11. v. 4. Oseae. 12. v. 2. et 3. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 6. n. 6. seq. Unde etiam Status et membra Im perii inter se foedera, quae non tendunt in Imperii praejudicium, licite contrahere posse, communis Doctorum est conclusio, per Aur. Bull. d. cap. 15. Ac in rerum Germanicarum historia nihil fere frequentius occurrere solet, quam Principum ac Statuum Imperii inter se foedera pacta, quorum exempla quam plurima recenset Fesch. de foeder. conclus. 7. lit. a. Besold. de foederib. cap. 3. n. 8. seq. Atque ita jure Divino, naturali, gentium et civili, foederum pactiones regulariter esse licitas, eleganter probant Warem. ab Erenberg. de foeder. lib. 1. c. 2. Besold. d. l. cap. 1. n. 5. Mynsing. 6. observat. 2. Joh. Leuchter, Theol. Hass. tract. von Verbündnussen. Carpzov. d. cap. 6. per tot.

[note: 8.] Et hoc quoque inter Status Imperii Romani obtinere, eosque sine Imperatoris consensu foedera inter sese contrahere, si in pace publica, sui, rerumque suarum defensione et libertate conservanda, fundata sint, probant Gerl. Buxtorff. ad Aur. Bull. conclus. 98. lit. b. Arumae. ad Aur. Bull. discurs. 6. n. 4. Mynsing. d. observ. 2. num. 4. et 5. Warem. ab Erenberg. de foeder. lib. 2. cap. 2. n. 128. Farinac. prax. crim. tom. 4. quaest. 113. n. 37. et 157. Schrader. de feud. part. 10. sect. 10. n. 26. Fesch. d. concl. 7. lit. a. et per tot. Mager. de advoc. cap. 6. n. 197. Carpz. de leg. Reg. German. cap. 6. sect. 6. n. 1. seq.

[note: 9.] Atque hoc plurima atteltantur exempla foederum a civitatibus Imperialibus contractorum, nec tamen improbatorum. Ita enim anno. 1422. contra Alsatiae Equites, in quinquennium foedus inierunt Argentina, Basilaea, Friburgum, Colmaria, Selestadium, et alias quaedam civitates, cujus articulos refert Herzog in der Elsass. Chronick. lib. 2. Ita quoque foedus inierunt Episcopus Würtzburgensis, Bambergensis, civitas Norica, et reliqui Circuli Franconici Status, contra Albertum Marchionem Brandeburgensem. quod licet Marchio tanquam illicitam conspirationem graviter impugnaverit, anno tamen 1553. in Camera Imperiali pro licito judicatum fuit, Mynsing. 6. obs. 2. n. 10. Anno 1254. plurimae civitates ob vectigalium auctiones, et ad impediendas rapinas sese junxerunt, de quo Lehman. Chron. Spirens. lib. 5. cap. 92. per tot. Et Chron. Augustan. quod ita habet: Interea Wilhelmo Rege Romanorum, cum Comitissa Flandriae et Frisonibus bellica agente negocia, civitates Rheni, quasi, destitutae regia defensione, vinculo societatis fortissimo ad invicem conjunguntur, Capitaneum eligunt, telonia ejusdem fluminis, quae a plurimis erant aggravata, removent, vicinos Principes et Comites suae societati adhaerere compellunt, undique in

finibus suis pacem ordinantes optimam, et hactenus inauditam. Quo superveniens primus Ludovicus novus Palatinus Rheni foedus laudabile societatis iniit, cum civitatibus supradictis. Ista autem pax Lombardorum Civitatum more inchoata propter malitiam resistentium non diu durat. Coeterum hoc non placuit (ut Abbas Stadiensis in fine Chronic. annotavit,) Principibus nec mihtibus, nec praedonibus, et maxime his, qui habebant manus pendulas ad rapinam, dicentes; esse sordidum mercatores habere super homines honoratos dominium. Cui foederi Ludovicus Palatinus nihilominus, ut modo dictum ob insignem inde provenientem utilitatem se adjunxit, quem subsecuti post alii Principes, confoederationem ad novem annos conservantes. Civitates in hoc foedere sexaginta comprehensas fuisse, et inter has â Lehman. d. cap. 92. sequentes referuntur, Maintz, Cölln Wormbs, Speyr, Straßburg Basel, Zürch, Freyburg, Brysach, Colmar, Schlettstatt, Hagenaw, Weissenburg, Rewstatt, Wimpffen, Heidelberg, Lauterburg, Oppenheim, Frankfurt, Fridberg, Wetzlar, Gelnhausen, Marpurg, Altsfeld, Fulda, Mülhausen, Aschaffenburg, Seligstatt, Bingen, Diepach, Bacherach, Wesel, Boppart, Andernach, Bonn, Neuß, Aach, Münster, Bremen, Gravenberg, Hirßfeld. Anno item 1297. Adolphus Nassovius cum duabus civitatibus Imperialibus Wormatia et Spira foedus contraxit, de quo Lehman. d. lib. 5. cap. 123. Anno 1313. post obitum Henrici VII. ad purganda latrocinia Civitates ad Rhenum cum Rudolpho Palatino et Ludovico Bavaro foedus percusserunt. Anno 1325. Argentina, Spira, Wormatia, Moguntia, foedus contraxerunt, et communibus sumptibus Equites et milites conduxerunt, qui viarum usum tectum redderent et servarent, propterea, quod negociationes, quibus civitates crescunt, propter itinera infesta, cessarent, Mutius rer. German. lib. 24. Quod deinde anno 1327. renovatum, de quo et similibus vide infra n. 62. et seq. Ita quoque anno 1332. Moguntia, Argentina, Wormatia, Oppenhemium, pro pace profan ab Imperatore Ludovico restituta conservanda, confoederationis medium elegerunt, de quo Lehman. Chron. Spirens. lib. 7. cup. 30. Anno 1338. Moguntia, Argentina, Wormatia, Spira, de mutuo auxilio contra suos turbatores praestando novum foederis pactum celebrarunt Lehman. d. lib. 7. c. 31. Anno 1335. cum Ruperto Electore Palatino Wormatia et Spira, ut vias a latrocinio salvas haberent, foederis nexu se obligaverunt, Lehman, d. l. cap. 49. Quod etiam anno 1365. Argentinae Wormatiae et Spirae placuit, Lehman. d. lib. 7. ap. 51.

[note: 10.] Notum quoque est foedus, quod anno 1374. a Sueviae civitatibus initum, cum Comes EverhardusWürtembergicus ab Imperatore Carolo IV. vigintij quatuor Civitatibus protector constitutus, iisdem graves collectarum molestias crearet, ut refert Naucler. Et quod Comites, multique ex Equestri ordine urbibus infensi essent; quibus non expediebat Civitates esse nimis potentes, vel opulentas, tantaque libertate frui, Peucer. lib. 5. Chron. Quodque, cum ex nobilitate pro mutuis sumptis pecuniis, cum censuum solutionem differrent obstagii jure, modisque aliis a civitatibus premerentur, Lehman. d. lib. 7. cap. 65. Quod aliquoties, aliisque semper civitatibus adeuntibus renovatum, et turbido isto rerum statu, peculiare civitates ad Rhenum pactum pepigerunt, quod tamen cum superiori, temporis iniquitate id exigente, anno 1381. unitum, et cum triginta trium Civitatum sigillis majoribus munitum fuit. veluti Augspurg/ Ulm, Costantz, Eßlingen, Reutlingen, Rotweil, Weil, Uberlingen, Memmingen, Bibrach, Ravenspurg, Lindaw, S. Gallen, Pfullendorff, Kempten, Kauffbeuren, Leutkirch, Ysni, Wangen, Buchhorn, Gemundt, Halle, Haylbrun, Wimpffen, Winßperg, Nordlingen, Dünckelspühl, Rotenburg uff der Zauber, Giengen, Bopffingen, Aalen, Weil im Turgaw, Buchaw, sicuti refert Lehman. d. lib. 7. c. 66.

[note: 11.] Foederi huic tum temporis se opposuit Electorum et Principum Ecclesiasticorum et secularium Liga anno 1387. ad biennium contracta, de quo Lehman. d. lib. 7. cap. 61. Quae anno 1388. rupta, bello per literas, sub dato et sigillo Ulm, Stephano et Friderico fratribus et Bavariae Ducibus nomine Civitatum Sueviae, Bavariae et Franconiae nunciato. Unde civitates Rhenanae quamvis invitae, impellente tamen et cogente confoederationis jure, quo obligabantur, mandato quoque Caesaris, arma sumpserunt, ut Rupertum Electorem ingressu in Bavariam arcerent, sed ab eo victae pessimae et miserabiliter sunt habitae. Superioris vero tractus civitates, etsi Principibus Bavariae, Sueviae et Franconiae aequiore fortunâ multum incommodabant, tandem tamen foedus hoc, quod septuaginta erat civitatum, dissolutum est, Principibus et Civitatibus Egram evocatis, et pace anno sequenti per Germaniam ad Sexennium firmatâ, qua pace constitutum, ut confoederationes utrinque tollerentur, laesi juribus experirentur, vel benigne transigerent, Lehman. d. lib. 7. cap. 69.

[note: 12.] Idem hoc civitatum Imperialium confoederandi jus comprobat foedus Suevicum, der Schwäbische Bund, in quo plurimae civitates Imperiales comprehensae reperiuntur, quod ab Imperatore Ferdinando I. approbatum indicat R. A. zu Speyr. de. an. 1529. §. Und als [note: 13.] im Abschied. 35. Nec non Liga Catholicorum, et Unio Protestantium anno 16. o. Hallae Suevorum inita, in qua confoederatae plures erant civitates Imperiales, quas videre licet in catalogo der Unirten Churfürsten und Stände, so anno 1615. auff dem Correspondentz- Tag zu Nürnberg erschienen.

[note: 14.] Huc quoque facit, quod Ordini Equestri libero jus foederum competat, sicuti tradunt Besold. de foeder. c. 3. n. 8. Mager. de advoc. c. 6. n. 107. Kyllinger. de ganerb. castr. disc. 15. n. 44. et 51. seq.

Fesch. d. concl. 8. lit. c. Nolden. de Stat. nobil. c. 17. n. 153. Dn. Nicol. Myler. de jur. Stat. Imper. concl. 18. n. 8. Et pluribus probavi in tract. de [note: 15.] Ord. Equest. jur. lib. 3. c. 14. Sicuti etiam aliis populis et Rebuspublicis liberis, Besold. d. c. 3. n. 4. Fesch. d. conclus. 8. lit. f. Myns. 6. obser v. 2. n. 6. Veluti Helvetiis, Rhaetis, Venetis, Belgis, Genuensibus, Lucensibus, Civitatibus Hanseaticis, etc. Fesch. d. concl. 8. lit. [note: 16.] G. seq. et concl. 9. per tot. Et civitatum Hanseaticarum foedus justum et licitum, et a Carolo IV. Friderico III. Ferdinando I. et Maximiliano II. approbatum esse, demonstrat Carpzov. de leg. Reg. German. c. 6. Ject. 10. per tot. De mixturum civitatum foederibus viele supra lib. 1. cap. 3. n. 71.

[note: 17.] His non adversatur, quod Civitates et alii Imperii Status Imperatori sint subjecti, eumque superiorem recognoscant, regulariter autem omnes subditorum colligationes et confoederationes, tanquam conspirationes et conjurationes illicitae et prohibitae sint, l. 3. C. de sum. Trinit. l. 1. et 2. C. de sedit. l. denunciamus. C. de his, qui ad Eccles. l. fin. et tot. tit. ff. de colleg. illic. l. conventicula. 15. C. de Episc. et Cler. Constit. Frider. de pac. tenend. inter subd. §. conventicula. 2. feud. 13. et ibi Feudist. Myns. 6. observ. 2. Kylling. d. disc. 15. n. 16. seq. War. ab Erenberg. de foeder. lib. 2. cap. 1. n. 43. Mager. de advoc. cap. 6. n. 425. seq. Fesch. de foeder. concl. [note: 18.] IO. lit. a. Siquidem in Statibus et meinbris Inberii liberis alia est ratio propter summa et singularia ipsorum jura et libertates, Erenberg. de foeder. lib. 1. cap. 2. n. 233. seq. et lib. 2. cap. 1. n. 35. seq. Kyllinger. d. disc. 15. n. 29. Praesertim vero, si ejusmodi confoederationes fiant ad aliquod bonum, veluti si quis timeat, se oppressum iri a suo adversario, tum [note: 19.] enim licite ipsum cum aliquibus foedus inire posse, ad se defendendum tradit Bald. cons. 262. lib. 2. et in l. 1. in princ. n. 2. ff. quod quis que jur. Boss. de crim. laes. Majest. n. 23. Myns. d. observ. 2. n. 4. Reinking. de regim. sec. lib. 2. class. 3. cap. 3. n. 22. et 23. Klock, de contrib. cap. 14. sect. 3. n. 52. seq. propterea, quod defensio tam rerum, quam personarum licita sit, l. ut vim. 3. ff. de just. Et jur. l. 1. C. unde vi. Klock. d. sect. 3. n. 55. seq.

Unde Bartol. in extravag. ad reprimen. verb. occulte, ligas, ait, vel societates, quae hodie fiunt inter Civitates vel Barones, aut alios recognoscentes superiorem, si fiant ad ipsorum defensionem jure subsistere. Et tum quoque licitas esse ligas et consociationes, si quis timet, se spoliatum iri de facto asserit, per l. 3. §. eum. ff. de vi et vi. armat. Myns. d. obs. 2. n. 8. [note: 20.] Vel si dejectus sit, ut possessionem recuperet, quod etiam pacis publicae constitutio admittit, Ord. Camer. part. 2. tit. 9. §. So jemand ibi: Oder wann er seine Freund und Helffer haben mag.

Unde nec 2. obstat, quod in Aur. Bull. cap. 5. in, princ. detestantur et abrogari jubentur reprobatae conspirationes et conventicula, seu colligationes illicitae, in Civitatibus et extra, vel inter civitatem et civitatem, etc. Nam textus ille nominatim loquitur de conjurationibus et conspirationibus subditorum, quas sine authoritate Dominorum suorum, vel iis non exceptis, privatim, et tanquam privati contrahunt, non vero de ipsis Imperii Statibus ac Civitatibus Imperialibus, veluti quorum confoederationes ibidem in subsequentibus nominatim excipiuntur et non improbantur, prout eleganter demonstrat Kyllinger. [note: 21.] d. disc. 15. n. 31. seq. Et de civitatibus municipalibus hoc verum est, quod sine consensu Dominorum suorum, foedera contrahere nequeant, Carpz. de leg. Germ. cap. 6. sect. 6. n. 8. et sect. 10. n. 13. Mager. de advocat. cap. 6. n. 66. 70. et 195. seq. Camman. de regal. disput. 5. conclus. 84. Nisi ad ipsorum defensionem contrahantur, Mynsing. 6. obs. 2. n. 6. Mager. de advoc. cap. 6. n. 292.

[note: 22.] Et de hisce quoque foederibus, sive illicitis conspirationibus 3. Loquuntur Capitulationes Imperatorum, veluti Ferdinandi II. art. 5. et Ferdinandi III. artic. 9. ibi: Wir sollen und wöllen auch alle unzimbliche, häßige Bundnussen, Verstrickung und Zusammenthuung der Underthanen, deß Adels und gemeinen Volcks, auch die Empörung, und Auffruhr, etc auffheben und abschaffen, etc. ubi in specie tantum subditorum, Nobilium scilicet mediatorum, sive Landsassiorum, et plebis fit mentio, qui contra Electores, ac alios Imperii Status ac Dominos suos insurgunt, et pro ipsorum illicita offensione conspirant: Qualis conspiratio erat seditio rusticorum, et colligatio quorundam Nobilium, quorum Caput erat Guilhelmus Grumbachius, referente, Thuan. histor. lib. 39. qui id moliebantur, ut Equestriordo universus, excusso Principum Imperii jugo, in libertatem vindicaretur, solique Imperatori subjiceretur, Besold. de Ord. Equest. n. 6. Kyllinger. d. disc. 15. n. 59. seq.

[note: 23.] Idem quoque 4. est, quoad constitutionem pacis publicae, Kayserl. Landfried, de anno 1548. in print. §. ibi: daß keiner einige conspiration oder Bundnus wider den arden auffrichte, etc. Loquitur enim de conspirationibus illicitis, quae ad offensionem et laesionem Statuum aliorum, eorumve subditorum et rerum contrahuntur, non vero de confoederationibus pro necessaria rerum et personarum defensione et pace publica tuenda contractis, sicuti ex ipso textu apparet.

[note: 24.] Nec 5. negocium facessit Reformatio Imperat. Friderici, de anno 1441. art. 12. ubi constitutum, daß im gantzen Romischen Reich nun für baßhin kein Bundnus, Veremigung, etc. sollen auffgerichtet werden, auch die Alten alle abgechan, etc. Quae extat apud Goldast. in Reichssatzungen. fol. 167. Sicuti nec declaratio Sigismundi de anno 1431. cap. 7. von Verbundnussen, ibi: auch wollen wir von der ehe genannten unser Königlichen Macht, daß hinfür niemand, wer der auch sey, einig Bundnus oder Einigung machen oder eingehen soll, ohne deß Reichs Wissen, Gunst, Urlaub und Willen, etc. Siquidem hasce ordinationes nunquam esse receptas, sed contraria potius observantia, necessitate id postulante, abrogatas esse, arguit Ordin. Camer.

part. 2. tit. 9. §. So jemand. ad fin. ibi: Oder wann er seine Freund und Helffer haben mag. Prout etiam aliae sunt Imper. Friderici constitutiones, quae usu nunquam sint receptae, Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 6. sect. 6. n. n. 4. seq.

[note: 25.] Neque etiam 6. in contrarium facit, quod Imperator absolutam potestatem foederum non habeat, sed in Capitulatione sua jurare teneatur, quod nulla foedera, nullamve Ligam cum exteris Nationibus, vel etiam in ipso Imperio, in rebus Imperium concernentibus tractare vel inire velit, nisi prius consultis et convocatis Electoribus, eorumque omnium vel majoris partis voluntate et consensu habito, prout habent verba Capitulationis moderni Imperatoris invictissimi Ferdinandi III. artic. 7. ibi: Wir sollen und wöllen darzu, vor uns selbst, als erwöhlter Römischer König, in deß Reichs, Händlen auch keine Verbundnus, oder Einigung, mit frembden Nationen/ noch sonst im Reich machen, wir haben dann zuvor die sechs Churfürsten, deß halben angelegehe Mahlstatt, zu, zimlicher Zeit/ erfordert, und ihren Willen, samptlich, oder deß Mehrentheils auß ihnen, und zwar auff einer Collegial- Zusammenkunfft/ und nicht durch absonderliche Erklärungen (es were dann daß publica salus und utilitas eine mehrere Schleunigung erforderte) in solchem erlanget: wie dann derjenige modus, so auß gewissen erheblichen Ursachen, bey tractation deß Pragerischen Friedens ist gehalten worden, ins künfftig zu keinem praejuditz oder consequentz, angezogen, noch außgedeutet werden solle/ inmassen solches ohne das in gemeltem Friedenschluß gnugsam versehen ist. Quod etiam sancitum in Handhabung deß Landfriedens zu Wormbs de anno 1495. tit. die Königliche Majestat soll kein Krieg. 5. ibi: Auch sollen wir, etc. Ohne Wissen und Willen jährlicher Versamblung, keine Bundnus oder Einigung mit frembden Nationen, oder Gewälten machen, die dem Reich zu Schaden, Nachtheil oder juwider seyn möchten, etc. Quia hoc ideo fit, quod circa causam pariter et modum confoederationum prospecte sit procedendum, resque prudenter agenda, tantoque cautius, quanto magis periculum inde Reipubl. imminere videtur, Carpzov. de L. Reg. German. cap. 6. sect. 1. n. 11. Et quod hoc modo Imperator majori benevolentia et fidelitate Principes sibi devinciat; cum nullum firmius sit praesidium ipsorum benevolentia, Liv. lib. 8. Warem. ab Erenberg. de foeder. lib. 1. cap. 2. n. 223. Ac ut omnis suspicio de foederibus contractis in ipsorum praejudicium evitetur, Schrader. de feud. part. 10. sect. 7. n. 30.

[note: 26.] Huic autem sanctioni, et quod hic articulus Capitulationi Imper. Caroli V. insertus, causam dedisse videtur Maximilianus I. quod hic insciis et inconsultis Statibus et insuper habita praedicta Imperii constitutione de anno 1495. sub ipsius nomine edita, icedus cum Pontifice Romano, et Regibus Francis et Aragoniae, contra Venetos iniisset, et a Statibus Imperii an. 1509, in Comitiis Wormatiensib. auxilium peteret, quod illi reculabant, quod citra eorum praescitum et consensum, contra Imperii recepta jura et consuetudinem, ad icedus et bellum accessisset. Ne ergo iterum et saepius, ad eundem lapidem impingeretur, Electoribus placuit, hoc articulo Imperatorem admonere, ut recto tramite utatur, nec de rebus tam arduis, a quibus salus, vel damnum Reipubl. [note: 27.] dependet, solus pro arbitrio disponat. Johan. Limnae. ad Capitulat. Imper. Caroli V. art. 7. vers. kein Bundnus oder Einiguna machen, n. 6. seq. Quod etiam inaliis Regnis observatur, et foedera absque ordinum consensu non contrahuntur, Bodin. de republ. lib. 1. cap. 6. Carpzov. d. cap. 6. sect. I. n. 6. seq. Et de Electore Brandenburgico, nec non Pomeraniae Ducibus, refert Limnae. d. l. n. 9, et 10.

[note: 28.] Sed anne Civitates Imperiales, aliique Principes et Status Imperii cum exteris Principibus ac Rebuspublicis, absque Imperatoris consensu, foedus contrahere possint, dubitant Besold, de foederib. cap. 3. n. 8. in fin. Kyllinger. de Ganerb. discurs. 15. n. 39. Idque supra dicta Imperatoris Maximiliani I. Handhabung deß Landfriedens. de anno 1495. tit. die Königl. Majestat soll kein Krieg. 5. probare videtur. Sed contrarium asserunt Warem. ab Erenberg. de foeder. lib. 1. cap. 2. n. 238. et lib. 2. cap. 1. n. 37. Carpzov. de Leg. Reg. German. cap. 6. sect. 6. n. 13. Johan. Limnae. de jur. publ. lib. 4. cap. 8. num. 27. seq. Per Aur. Bull. cap. 15. ubi generaliter excipiuntur confoederationes et ligae, quas Principes, et Civitates, ac alii super generali pace provinciarum atque Terrarum inter sese formasse [note: 29.] dicuntur. Sic etiam anno 1440. Equites Teutonici cum Borussiae Civitatibus insigne foedus pepigerunt, quod postea anno 1451. ab Imperatore Friderico fuit confirmatum, Caspar Schütz in der Preussischen Chronic, lib. 4. seq. Anno 1570. Lubeccenses sine ullius contradictione cum Friderico II. Daniae Rege, contra Suecum foedere sese conjunxerunt, Besold. de foeder. cap. 3. n. 8. Ac Principes Germaniae cum Galliae Regibus quadraginta septem foedera contraxisse, scribit Bodin. de republ. lib. 1. cap. 9. Smalkaldici foederis socii Galliae et Angliae Reges de auxilio sollicitarunt, Sleidan. de stat. Religion. cap. 17. ac in foedere Chambrotico Galliae Rex primas partes tenebat, Arumae. ad Aur. Bull. discurs. 6. conclus. 6. seq. Foedus quoque Civitatis Lubeccensis cum Belgis initum Rudolphum II. confirmasse refert Arumae. de jur. publ. part. 2. disc. 28. concl. 12.

Neque huic adversatur Maximiliani constitutio, ea enim tantum loquitur de ejusmodi ligis et confoederationibus, quae in Imperii praejudicium et offensionem tendunt, die dem Reich zu Schaden, Nachtheil, und zuwider seyn, non vero de iis, quae in pace publica conservanda et promovenda fundatae sunt, has enim si Imperator excipiatur, omni jure licitas esse, ex supra dictis constat, Carpzov. [note: 30.] d. cap. 6. sect. 6. n. 13. In omni enim foedere Imperator excipiendus est, Carpzov. d. l. n. 10. seq. Kylling. de ganerb. cast. discurs. 15. numer. 67. Schrader. de feud, part, 10. sect. 10.

num. 27. Limnae. de jur. publ. lib. 4. cap. 8. n. 25. Et tacite excipitur salus Imperii et Imperatoris, c. venientes. de jur am. Mod. Pistor. cons. 12. n. 6. vol. 2. Reinking, de regins. secul. lib. 2. class. 3. cap. 3. n. 27. Warem. ab Erenberg. de foeder. 2. cap. 2. num. 231. Mager. de advoc. cap. 6. n. 198. et seq.

[note: 31.] Et quamvis in Statuum Imperii foederibus Imperatoris consensus et confirmatio necessiario non requiratur, solet tamen ejusdem confirmatio quandoque peti, qua in re caute agitur et optimo consilio, cum per hanc actus non tantum reddatur fortior, sed et omnis sinistra suspicio evitetur, Reusner. 1. cons. 3. n. 64. Kyllinger. d. disc. 15. n. 71. Neque inde libertati eorum quicquam detrahitur, cum saepe a Principe confirmari soleat contractus per se validus, Bart, in l. si quis 16. et ibi Angel. C. de decur. Alex. in l. de pupillo. 5. §. qui opus, ff de nov. oper. nunc. Kyllinger. d. disc. 15. num. 72.

Pro Religionis defensione licitam esse confoederationem nemo facile negabit, cum et pacis publicae defensio justa et licita judicetur, istius vero non minor, quam hujus ratio habenda, Carpzov. de leg. Reg. Germ. cap. 6. sect. 9. [note: 32.] n. 1. seq. Quo nomine in Romano nostro Imperio imprimis praeclara sunt foedus Smalkaldicum, et Unio Protestantium. Quorum primum Schmalkaldicum an. 1530. Schmalkaldiae, unde et ita dictum, inter Protestantes fuit initum, confirmatum primum in sexennium, et anno 1536. renovatum in decennium, ad defensionem Religionis, non ad offensionem Sleid. 7. hist. Rumel. ad Aur. Bull. part. 2. dissert. 4. concl. 37. cujus capita recenset Chytrae. in supplem. Krantz. War. ab Erenb. de foeder. lib. 2. cap. 2. fol. 317. Limnae. de jur. Publ. lib. 4. cap. 8. n. 31. Quod foedus licet a Catholicis et a nonnullis quoque ex nostratibus fuit improbatum, veluti a Franck. Burckhard. in sua autonom. ubi id vocat einen Schmahlkalberischen, Frantzösischen und Pestilentzischen Bund, Laur. Saurius aequiparat seditioni rusticorum, referente Frid. Hortleder. in excerpt. ex Sleidan. concl. 16. Anton. Quetta cons. 6. n. 16. Ludov. ab Avila, Natalis Comes, Bodin. et alii. Et licet Lutherus et Philip. Melanchton id primum dissuaserint, postea tamen illud tanquam licitum approbasse, demonstrat Coler. de jur. Imper. sect. 74. et 75. Idemque licitum esse probant Coler. d. l. sect. 73. Hortleder, in d. excerpt. decad. 4. Fesch. de foeder. conclus. 13. lit. b. Daniel. Otto de jur. publ. cap. 11. fel. 397. Limnae. d. cap. 8. n. 32. seq. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 2. diss. 4. conclus. 37. Carpzov. de L. Reg. German. cap. 6. sect. 8. per tot.

[note: 33.] Unio Protestantium multis ab hinc annis inter Principes Protestantes constitit, sed Halae Suevorum anno 1610. arctius fuit confirmata, Joh. Zeschlin. de tutel. Elect. legit. cap. 7. n. 159. Cui occasionem et causam dedit negocium Juliacense, et executio Dona wertensis, nec non Ligae et militiae Catholicorum, Fesch. d. conclus. 13. lit. C. Limnae. d. cap. 8. numer. 34. Carpzov. de leg. Reg. German. lib. 6. sect. 9. n. 9. seq. Hanc quoque tanquam illicitam impugnarunt plerique Catholici, Adam Contzen. tract. de pac. German. c. 15. Author. deß Calvinischen Models, passim. Christ. Ungersdorff in der Erinnerung von der Calvinisten Art, etc. fere per tot. Eademque alia varia judicia, etiam apud Augustanae confessionis nonnullos subibat, eamque Henricus Leuchter Hassiae Theologus in tract. von Bundnussen, sugillare censebatur, ab eaque ut plurimum alienus fuit Saxoniae Elector, qui Juliacenlem Ducatum ambibat, et Caesareae Majestatis favore investituram jam impetraverat, Besold, de foeder. c. 3. n. 9. Eandem tamen, tanquam ad pacem, concordiam, et pro defensione Religionis initam, licitam pronunciant, Ventur. de Valent in parthen. Litigios. lib. 1. cap. 6. n. 33. Fesch. de foeder. d. concl. 13. lit. C. Limnae. d. lib. 4. cap. 8. n. 34. seq. Carpzov. d. sect. 9. n. 9. seqq. ubi quoque n. 3. seq. licitum fuisse foedus Belgicum anno 1565. contractum.

[note: 34.] Verum altioris indaginis est quaestio, an Principes et Status Imperii contra Imperatorem foedus defensivum pangere possint? Quod affirmant, per 2. Chron. 21. v. 10. Judic. 4. vers. 5. Coler. de jur. Imper. sect. 72. Hortleder. de just. bell. Germ, disp. 4. Daniel Otto de jur. publ. cap. 11. n. 395. Warem. ab Erenberg. de foeder. lib. I. cap. 2. n. 14. seq. et libr. 2. cap. 1. n. 60. Fesch. de foeder. concl. 18. lit. e. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 2. diss. 4. concl. 38.

[note: 35.] In contrahendis foederibus singulari prudentia opus est, et inter alia sequentia potissimum observanda erunt, veluti 1. Potentia, Althus. polit. cap. 17. n. 35. et cap. 34. n. 26. Besold. de foeder. cap. 4. n. 12. Fesch. de foeder. conclus. 12. lit. a. vide Reinking. polit. biblic. lib. 2. axiom. 202. periculosa enim sunt foedera cum nimis miseris et afflictis, vel valde periclitantibus, et qui infirmioribus se jungunt, quaerunt, qua cum gente cadant, Lucan. lib. 8. et in caclucum parietem inclinant, quod cavendum monet, Lipsius. 4. polit. 9. n. 48. cum ejus jactura, ipsos quoque inclinantes tactura sit, Tacit. de morib. Germ. Qui vero potentioribus, adamantinos pro incolumitate sua claves figere dicuntur, Schönborn. 4. polit 36. Itaque foederis socii eligundi sunt, vel divitiis et opibus initructi, vel magnanimi, armisque potentes, aut consiliis felices, quae potissima sunt potentiae capita, Lipsius. 4. [note: 36.] polit. 9. n. 29. Confer. cap. seq. 24. n. 53. Non tamen semper foedera cum potentioribus tuta esse, experientia docet, et illud vulgatum: Mit grossen Herrn ist nicht gut Kirschen essen. Item, es ist nicht gut, solche Gäste laden/ deren der Würth nicht mächtig ist, facile enim ex socio servus fieri solet, Richter. axiem. polit. 248. et 256. Reinking. d. axiom. 202. Quod olim experti sunt illi, qui cum Romanis foedera contraxerunt, de quibus alicubi Cicero inquit: Noster populus sociis defendendis, terrarum jam omnium potitus est.

Magis autem periculosa sunt foedera potentiorum vicinorum, quam remotorum, Besold. d. cap. 4. n. 13. in fin.

[note: 37.] II. Religio, vix enim firma erunt jura foederum et pacis inter eos, inter quos fidei bellum est, Ambros. [note: 3. offic.] et quomodo fieri potest, ut homini sit amicus, qui Deo fuerit infidus, Chockier. thes. polit. lib. 2. cap. 9. Unde quoque Josaphat Rex Judaeorum cum Achabo foedus contrahens, per Prophetam Micham acriter fuit reprehensus, 2. Reg. 22. v. 4. et 16. Idemque severe punitus, quod cum Achasia Israelis Rege foedus icisset, 2. Paralip. 20. v. 35, et ult. Ac Propheta, ne cum Israelitis, aliter Deum colentibus sese conjungat, Amasiae Regi dissuadet, 2. Paralipom. 25. v. 7.

[note: 38.] Unde quoque plerique Pontificii statuunt, cum haereticis foedus et amicitias contrahere non licere, Franc. Burchard. in auton. Jacob. Simanc. in cathol. institut. cap. 46. n. 52. Casp. Schop. consil. Reg. ad Hisp. Reg. sub. Maximil. II fol. 68. Adam. Contzen. de ver. et fals. Germ. pac. Molin. De fid. haret. lib. 6. cap. 2. Coler. de jur. Imper. sect. concl. 76. Goehaus. in peric. Academ. part. 3. quast. 13. Carpzov. de leg. Reg. Germ, cap. 6. sect. 4. Ac cum Pontificiis nonnulli tuta non contrahi foedera ideo putant, quod negent fidem haereticis servandam, et quod absolutionem a juramento sibi arrogent Pontifices, Arnisae. 2. de jur. Majest. cap. 6. n. 8. seq. eademque propter insitam animorum disjunctionem raro esse felicia, tradit Richter. axiom. polit. 277. et Eccles. axiom, 204.

[note: 39.] Verum hodie propter saluberrimam pacis Religiosae constitutionem, inter Catholicos et Augustanae Confessioni addictos, foedus licite contrahi, putat Warem. ab Erenberg de foeder. lib. I. cap. 2. n. 87. seq. Fesch, de foeder. concl. 11. lit. b. Besold. de foeder. cap. 4. n. 6. seq. Seld, in script. ad Ferdinandum. 1. relato a Rumelin. ad Aur. Bull. part. 2. dissert. 4. concl. 36. Et foedus, sive pacificationem Religiosam inter Catholicos et Protestantes Status initam, validam esse, etiam ipsi Catholici fateri coguntur, Molin. lib. de fid. hatet. serv. cap. 25. Tanner, tom. 3. disp. 1. qaesi. 9. nam. 1.

[note: 40.] Multo minus foedus contrahere licet Christianis cum Turca ac aliis infidelibus, adversus Principem vel populum alium Christianum, ne quidem defensionis causa, per Exod. 23. v. 33. cap. 34. v. 15. Num. 33. v. 55, Deut. 7. v. 2. Amos. 5. v. 4. et 5. 2. Reg. 16. v. 7. 2. Chron. 28. v. 16. et 19. I. Corinth. 5. in fin. Alber. Gentil. de jur. bell. lib. 3. cap. 19. Schonborn. 4. polit. 36. Anton. Faber. de relig. lib. 3. cap. 4. Reinking. de regim. secul. lib. 2. class. 3. cap. 3. n. 45. seq. et polit. biblic. lib. 2. axiom. 204. Mager. de advoc. cap. 7. n. 99. seq. Bodin. de republ. lib. 5. cap. 5. fol. 901. Coler. de jur. Imper. concl. 77. Rumelin. ad. Aur. Bull. part. 2. disc. 4. concl. 35. Licet contrarium asserant, si nullum subsit Religionis periculum, Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 6. sect. 3. per tot. Farinac. prax. crim. part. 5. quaest. 125. n. 9. Bocer. de bell. cap. 6. n. 16. Hunuius de pact. cap. 2. quaest. 4. Quorum sententia tum demum procedere videtur, 1. si de non offendendo, finibus tuendis et pace colenda foedera contrahantur, arg. l. 21. C. de offic. praef. Afric. et Romanor. 12. v. 18. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 2. disc. 4. concl. 35. et ibi Mys ler. in addit. Besold. de foeder. cap. 4. n. 3. et 5. Reinking. d. cap. 3. n. 64. Mager. de advocat. cap. 7. n. 143. Schönborn. 4. polit. 36. vers. igitur inquis. 2. Si de commerciis importandis et exportandis agatur, Mager. d. numer. 143. Reinking. d. n. 64. Besold. d. n. 3. Warem. ab Erenberg. de foeder. lib. 2. cap. 2. n. 36. Hugo Grot. de jur. bell. lib. 2. cap. 15. numer. 9. 3. Si contrahatur foedus defensivum cum infidelibus, contra gentes aeque infideles, Besold. d. cap. 4. n. 3. Carpzov. d. sect. 3. Grot. d cap. 15. n. 9. Qualia foedera contraxerunt Abrahamus cum Amorreo, Genes. 14. v. 13. David cum Achis Palaestinorum Rege contra Saulum, 1. Samuel. 27. et 28. Thais cum Rege Themathae, 2. Regum. 8. et cum Naba Rege Amoritarum, 2. Reg. 10. Josua cum Gabaonitis, Josua. 9. Salomon cum Hyramo Tyricorum Rege, 3. Regum. 3. et 5. Judas Maccabaeus et Jonathas frater cum Romanis, 1. Maccabae. 8. v. 59. seq. Fesch. d. concl. 11. lit. c. Besold. d. cap. 4. n. 2. 4. In casu extremae necessitatis, cumque summa hostium ingruit necessitas, nec evadendi alia se offert occasio, Besold. d. cap. 4. n. 3. Schönborn. 4. polit. 36. vers. quod tertio. Bocer. de bell. lib. 1. cap. 6. n. 16. 5. Si de infidelium fide virtute et constantia in promissis certo constet, Bocer. d. cap. 6. n. 16. Mager. d. c. 6. n. 16.

[note: 41.] III. In foedere contrahendo inspicienda vicinitas, Besold. d. cap. 4. n. 11. Warem. ab Erenberg. de foeder. lib. 1. cap. 4. n. 12. et cap. 2. n. 127. Fesch. d. concl. 12. lit. d. confer Mager. de advoc. cap. 7. n. 399. seq. Juxta illud vulgatum; Es ist besser ein Nachbar an der Wand, als ein grosser Freund über Land.

[note: 43.] V. Anteacta, qua nimirum fide et constantia se erga alios foederatos suos gesserit, Althus. polit. cap. 17. n. 31. Non enim facile fidendum est ei, qui fidem semel fefellit, Molin. de fid. haeret. serv. lib. 1. cap. 19. Et cum levibus et inconstantibus periculosa sunt foedera, Polyb. lib. 3. Thucid. lib. 1.

[note: 44.] VI. Similitudo politiae, Thucid. lib. 5. Junius 2. polit. quaest. 79. Fesch. d concl. 12. lit. e.

[note: 45.] VII. Sicuti et morum convenientia, Besold. d. cap. 4. n. 15. Fesch. d. concl. 12. lit. g. Unde Germanos cum Hispanis non facile foedus contrahere debere, monet War. ab Erenb. lib. 1. cap. 2. n. 140. confer Carpzov. de leg. Reg. Germ. cap. 6. sect. 2. per tot. Fesch. d. conclus. 12. lit. h.

[note: 46.] VIII. Animorum conjunctio, quae si exulet, nulla aut amicitia firma, aut libertas tuta, Thucid. lib. 3. Jun. polit. quaest. 74. et Sic cum invitis, Besold. d. cap. 4. num. 10.

[note: 47.] IX. Ex quo foedera non facile sunt ineunda cum familia offensa, Besold. d. cap. 4. num. 16. Fesch. lit. h.

[note: 48.] X. Nec cum iis tuta sunt foedera, qui in nos jus aliquod praetendunt. Besold. d. n. 18.

[note: 49.] XI. Nec satis firma sunt foedera inter plures contracta, Besold. d. l. n. 17. Quia difficile in unum convenire possunt, quod Turcicus quidam legatus olim sensit, dicens, Germaniae vires immenlas esse, sed sibi videri animos Germanorum similes esse belluae multorum capitum, et plurium caudarum, quae agitata sepem transire conaretur, unde cum capita diversa, diversa etiam quaerent transeundi foramina, necessarium fore, ut simul et corpus, et caudae immotae manerent, et ne progrederentur ulterius, impedirentur, ex Joach. Camerar. Herm. Lather. de censib. lib. 3. cap. 8. n. 89.

[note: 50.] XII. Melius quoque et consultius esse cum Rebuspublicis et populis liberis, quam cum Magnatibus ac Principibus foedera contrahers, docet Besold. d. cap. 4. n. 14. Firmiores enim et constantiores esse perhibentur Respublicae, quam Magnates, idque ob motus tarditatem; magis enim lente progrediuntur, et diutius deliberant, atque ita mora quaedam interjiciunt, antequam fidem frangant, cum e contra Principes et alii Magnates absoluti omnia fere suo arbitrio absque ordinum consensu peragant, Melch. Jun. polit. quaest. 74. in med. Et experientia testatur, Principes magis quandoque lucri causa fidem violasse, quam Respublicae, quae saepissime ne magno quidem praemio proposito, a fide discedere adduci potuere, sicuti Athenienses Persico in bello magnis promissis et pollicitationibus tentati, a foedere tamen communi Graecorum recedere noluerunt, Herod. lib. 4. Et Reges quidem natura neminem, vel hostem, vel amicum ducere, verum ex suis semper utilitatibus, amicitias et inimicitias aestimare solent, inquit Polyb. lib. 11.

[note: 51.] Caute ergo liberae Respublicae et Civitatis cum Principibus aliisque Magnatibus foedus contrahant, ne sub specie amicitiae libertatem amittant. Indeque Veneti cum nullo Rege firmum obtinent foedus, neque admodum optare videntur, proximoque bello, ab Hollandis magis, quam ab ullo alio Principe fuerunt defensi. Nec Hollandi Principum foederibus fidunt, Adam. Conzen. lib. 8. polit. cap. 24. n. 5. Quia plerumque civitatum libertati invident, de quo supra. l. 1. c. 14. num. 33.

[note: 52.] XIII. Ad causae quoque bonitatem respiciendum est, nam injusta vincula disrumpit justitia, Esaiae 31. v. 3. Reinking. polit. biblic. lib. 2. axiom. 203.

[note: 53.] Foedera semel legitime contracta, sancte et inviolabiliter custodienda, quod et Alexandrum Regem monuit Aristoteles, prout laudat Bald. in l. hujus edicti. n. 1. vers. unde Aristoteles. [note: 54.] et ibid. Jason. num. 2. ff. de pact. Et gravissimae poenae in foedifragos sunt constitutae. de quibus vide Ezechiel. 17. v. 11. 16. 18. seq. Zachar. 5. vers. 3. seq. Quales quoque sensit Uladislaus Hungariae Rex, qui anno 1444. decennales inducias cum Amurathe Turcarum Tyranno et Imperatore pepigerat, solemni utrinque jutamento confirmatas. Eas, ut data occasione, Uladislaus rumperet, Eugenius Papa, ejusque Legatus Cardinalis Julianus authores ipsi fuerunt, quasi nefas sit, concordiae foedera sancire cum Turcis Pontifice non consentiente. Re igitur tandem, ruptis fidei vinculis, ad arma delata, et ad Varnam Bulgariae oppidum praelio instituto, rebusque ex parte Turcarum primo conflictu nutantibus, Amurathes foederis initi memor, oculis ad coelum elevatis, praealta voce exclamasse dicitur: O Jesu Christe, an haec sunt foedera, quae Christiani tui, per nomen tuum jurantes mecum percusserunt, suoque perjurio te Deum suum abnegarunt! Quare si Deus es, ut ajunt ipsi, hanc et mihi et tuo sancto nomini illatam injuriam ulciscere. Quibus dictis, pugna restaurata, Turca victor evasit, et Julianus Cardinalis in fuga cum 30000. militibus, ac Uladislaus in palude mifsere periit, hujusque caput, perticae affixum, ludibrii causa circumportatum fuit, Cromer. lib. 21. Jov. In vit. Amurath. Hanc cladem Uladislaus in lapide monumenti sui ita deplorat:

Et nulllam tam gravem excogitari posse coercitionem, qua non digne isti foederum ruptores afficiantur, scribit Schönborn. 4. polit. cap. 37. Eodemque fine Tullium Hostilium ruptorem foederis Metium Suffetium religatum inter duos currus pernicibus equis distraxisse. refert Flor. l. 1. c. 3. Et pejerantes conlequi infamiam et divinam ultionem, docet Richter. oeconom. axiom. 101. et 135.

[note: 55.] Quod si vicini Duo Principes, vel alii Magnates bella inter sese gerant, indeque vicino alicui periculum aliquod immineat, an se alterutri conjungere, an vero Neutralitate id evitare consultius sit, ambigua est quaestio, deque ea aliquid certi definire, periculosum esse, dicit Warem. ab Erenberg. de foeder. l. 1. c. 2. n. 207. et 216. Et licet propter belli incertum et dubium eventum, utrumque, nimirum, esse vel Neutralem, vel alteri parti sese adsociare, periculosum sit, et neutralitatem non omnino vitandam esse, eamque multis proficuam fuisse, scribat AEneas Sylvius epist. 65. Confer Wilhelm Newmayr von der Neutralitat und Adsistetz. cap. 3.

[note: 56.] Communis tamen Jctorum etPoliticorum schola Neutralitatem dissuadet, et alteri parti se adsociare consultius esse statuit, Lipsius 4. polit. 9. Tholos. de republ. l. 23. c. 4. n. 5. Bodin. de Republ. l. 5. c. 6. fol. 919. Warem. Ab Erenb. d. n. 207. et 216. Fesch. de foeder. concl. 12. lit. d. Besold. de foeder. c. 8. n. 1. seq. Reinking. de regim. secul. l. 2. class. 3. cap. 3. num. 29. Mager. de advocat. c. 7. n. 322. seq. Joh. Camman. de jur. Majest. disp. 5. concl. 91. Chockier. thes. polit. l. 2. c. 11. Norderm. de jur. Princip. contlus. ult. confer Newmayr, d. l. cap. 5. Qui enim Neutralium

partium duces sequuntur, victoribus certissima praeda sunt, per tradita Lipsii 4. polit. 9. Bodin. d. cap. 6. fol. 919. Quod etiam Messeniorum exemplum docet, qui Arcadibus et Lacedaemoniis in tristissimam servitutem cum conjugibus et liberis e patria dejecti sunt, ex Polyb. 4. histor. Besold. d. c. 8. num. 1. Ac cives medios ab utraque factione perditos, partim, quod non tulissent opem alterutris, partim invidia, quod hactenus incolumes [note: 58.] fuissent, testatur Thucyd. lib. 3. Et sic Neutralibus plerumque contingita vicinis belligerantibus, quod experiuntur mediam partem domus inhabitantes, qui ab inferioribus fumo necantur, a superioribus vero perminguntur, per l. pen. ff. de injur. Warem. ab Erenberg. d. cap. 2. n. 212. ac qui mediam viam monstrant, nullam monstrant, in quam tuto pedem figere liceat, Livius lib. 32. Et si quis vult neutraliter tali casu quiescere, et ab armis abstinere, eventum stultorum magistram expectans, cum consilio saepe et consiliariis perit, Warem. ab Erenberg. d. n. 212. Media enim via neque amicos parat, neque inimicos tollit, Liv. lib. 9. Et cum ea belli natura sit, ut hostem communem judicet eum, qui suppetias sibi non fert, necesse prorsus esse videtur, ut aut diuturnitate belli, velut granum inter duos molares, ipse quoque atteratur, aut certe ab alterutro victoriam obtinente, omni benevolentia exutus tandem opprimatur, sicuti exemplis demonstrat Bodin. de republ. l. 5. c. 6. fol. 919. seq. Richter. axiom. histor. 132. Mager. d. c. 7. num. 330. seq. Nemmayr. de neutral. cap. 4. per tot.

[note: 59.] Cuinam autem parti se quis adsociare debeat, ex circumstantiis et belligerantium qualitate metiendum erit. In dubio autem, et si potentia pares erunt, tutius et consultius erit, ejus accedere partes, qui meliorem causam, et Deum socium et adjutorem habet, Adam Conzen. polit. 9. c. 46 § 9. David Hopingk. de jur. protest. concl. 22. lit. c. Mager. d. c. 7. n. 322. et 331. Besold. d. c. 8. n. 3. Confer Newmayr. de neutral. cap. 9. et 11. Sin autem dispares, potentiori accedendum esse putat, Bodin. d. c. 6. fol. 919. Camman. de jur. Majest. disput. 5. conclus. 91. Lipsius d. cap. 9. Newmayr. d. cap. 11.

[note: 60.] Non tamen omnis omnino Neutralitas damnanda; nam si quis ita potens sit, ut metuere non habeat necesse, se victoris fore praedam, is tuto Neutralis erit, Thucyd. lib. 1. Besold. d. cap. 8. n. 3. Althus. polit. cap. 4. ad fin. Mager. d. cap. 6. n. 332.

[note: 61.] Conducit quoque ipsis belligerantibus vicinos esse Neutrales, ad quos victus confugiat, ac ut non desint pacis mediatores, Besold. d. n. 3. Newmayr. d. l. c. 8. vers. Es ist aber diß. seq. Nam si omnes omnium hostes sint, aut sociali foedere juncti, quis arbiter dissidiorum futurus erit? Bodin. d. cap. 6. fol. 919. Principis quoque et alterins cujusvis prudentis erit, rationem Status sui, aliasque circumstantias exacte et accurate perpendere, num expediat Neutralitatem potius permittere, quam belli motibus se implicare, quo Rempublicam suam conservare queat, confer Newmayr. d. l. c. 7.

Bunds-Brieff. Wie sich die Stätt Maintz, Wormbs, Speyr, Straßburg, Basel, Freyburg, Costantz, Lindaw, und Uberlingen, mit sambt dem Graffen von Ryburg, auch dem zu Berna, und der Statt St. Gallen, zusammen in Bündnus eingelassen, beschehen am Auffahrts-Tag, Anno 1327.

[note: 62.] In GOttes Namen/ Amen. Wir die Räthe und Burger ins gemein, der Stätt, Wormbs, Mayntz, Speyr, Straßburg, Basel, Frayburg, Costantz, Bürch, Lindaw, Uberlingen, und Graff Eberhard von Kyburg, Landgrave zu Burgundien, mit dem von Berna, auch die Burger der Statt St. Gallen, Thun kund allen denen, die diesen Brieff sehen, lesen oder hören werden, daß wir durch Nutz und Friede unser, unsecer Burger und Leuthe, gemeiniglich, von deß Landes, uns zusamen hand gemachet und gebunden mit dem Ayde, den wir darum gethon haben, einandern getreulich zu rathen und zu helffen, hinenfür uns zu Sant Georgien Tag, so zu negst kommet, und von dannen ahn ohne underlaß ein gantzes Jahr, zu allen denen Kriegen, so uns anfallend oder gewunnend, wo, oder in welchen Weg die uns anfallen, ohne das, was jemand, die zu dieser Verbündnus gehören, es seyen Herren oder Stätte, oder wer die seyn, in den alten Kriegen unsher beschehen ist, darzu solle man nicht beholffen seyn, man thue es dann gern, mit solcher Bescheidenheit, als hernach geschrieben stehet. Wäre, das dehein Herre oder Statt, oder wer der ist, die nun in dieser Verbündnus sind, oder hernach darein kommend, mit der Bescheidenheit, als hernach geschrieben steht von jemand beschädiget wurdendt, in den vorgenannten Zihlen, und das der Rath der Stätte, oder der mehrtheill deß Raths, uff den Ayd erkentend, das sie geschädiget werend wider den Rechten, und das man ihnen unrecht thäte, und das Recht von ihnen verspräche denen sond die andern Herren und Stätte oder wer die seynd, die zu dieser Verbündtnus hörendt beholffen sin, als auf den Aydt gelicher Weis, als ihnen das Unrecht oder Schaden widerfahren were: Doch soll der Herre, Statt oder wer er ist die zu dieser Verbündtnüs gehörend, die da geschädiget werent, verpottschafften, den negsten Herren, Stätten, oder wer die sin, die zu dieser Bündtnus gehören, da der Schad geschehen ist, und auch den Herren, Stätten, oder wer die sind, die zu diser Verbündtnus gehörend/ da die allernegst gesessen seynd, die den Schaden hand gethan, da sie geschädigt sind, und sond danu

Wie sich die 4. Stätt, Costantz/ Sant Gallen, Lindau, und Schaffhausen zusamen verbunden hand, Anno 1358.

[note: 63.] In G Ottes Namen, Amen. Wir die Burgermeister, die Amman, die Schultheißen, die Räthe, und die Burger gemeinlich der Stätten zu Costantz, Sant Gallen, zu Lindau, und zu Schafhausen, Thun kundt mit disem Brieff, allen die ihn ansehent, oder hörendt lesen, und verjehend offentlich, das wir mit gutem Rache, und Vorbewegung, einhelliglich, durch gemeinen Frid et und Nuze, und och durch Schirme unser Burger und Stätten lieben Leuten und Gutes, einer fründtlichen getreüen Gesellschafft und Püntnus übereinkommen sind, und haben uns zueinandern verbunden und versichert mit Ayden so wir darumb zu den Hayligen geschworen haben, einandern getreülich zu rathen und zu helffen gegen allen den die uns mit Gewalt und ohne Recht angriffent, oder Schaden thuent, deheines Wegs, wie sich das fügte, das wir darumb einandern zulegen, rathen und helffen sollen, mit gantzen Treuen/ als ferren wir mit Leyben und Gute, erzügen mögend ohn aue Geverde. Und welche Statt, die in diser Verbündtnus also angriffen oder geschädiget würdt, an Lib, oder an ihren Lüten, oder an ihr Gut, das soll der oder die da geschädiget sind, bringen für die Räthe in der Statt, da sie Burger sind, und soll derselbe Rathe dann darüber sitzen, und sich erkennen umb den Gebresten, ob ihn duncket, das ihm Gewalt und Unrecht geschehen sey. Und erkennet sich dann derselbe Rath, oder der mehrtheil under ihnen uff den Aydt, das ihn Gewalt und Ohnrecht bescheben sy, so hat dann derselb Rath Gewalt die andern Stätte, die inn diser. Bündtnus sind, oder noch darein kommend, zu mahnen, an welche Statt es sy dann allerkommlist duncket. Und soll dann jede Statt entsenden zwey oder drey vonn ihrem Rache mit vollem Gewalt, als sie dann gemahnt werdend, und soll auch der, den die Stätt dabin gesandt hätte, den andern Stätten ihren Gebresten, darumb gemant ist, fürlegen, und kundt thun, was sie inn ihrem Rathe darumb erkennt habend, und wann die Stätt also zusamen kommend, und den Gebresten und die Clag verhörend, die hand dann Gewalt, ob sy duncret, oder den mehrtheil under ihnen, das die Sach also geschaffen sey, denselben, oder die, von denen die Klag uffgeloffen ist, darumb zu Red zu setzen, der oder die mügend dann wol für die Statt kommen, ob sie wend, und der Statt die klagt und gemant hat, ihren Schaden wieder thun und ablegen, nach der Stätte Rath und Willen, die dann gemahnt sind, ald deß mehrcheils unter ihnen. Wäre aber, das jemand, uff den solche Klag und Manung beschehen, sich das vor den Stätten, die zu diser Bündtnus gehörend, entschuldigen woltind, so sond dieselbigen Stätte ihr Unschuld von ihn nemmen, als sich dann dieselbe Statt oder der mehrtheil under ihn erkennend, uff den Ayd. Ist aber, das der oder die, uff. die da klagt odee Manung geschehen ist,

Bündtnus zwischen etlichen Stätten deß Reichs/ Anno 1376.

WIr die nachgeschribene deß Hayligen Reichs Stätt Ulm, Costantz, Uberlingen, Ravenspurg, Lindau, Sant Gallen, Wangen, Buchhorn, Reutlingen, Rothweil, Memmingen, Biberach, Ysni, und Leutkirch bekennent alle offentlich mit disem Brief, wann Göttlicher Weißheit gebüt, und och natürlich Recht wiset, das alle Lüt gebunden sint, gemeinen Nutz und Fryd zu fürdern, und den Schaden des gemeinen Guts zu wenden, da habent wir an gedacht und angesehen, und habend alle mit guten Treuen ainbarlich, und mit guter Vorvetrachtung, mit Ayden, die wir daruff liblich et zu Gott und den Hayligen geschworen habent, uns einer lieblichen Fründschafft williglich und ohngevärlich gesönnet, und synd dessen mit einander ineinkommen, also wäre, daß dehein Herre, Ritter oder Knecht Gesellschafft, oder, wie der genannt wäre, die Stätt gemeinlich, eine oder mehr, welche dann in dieser Gelüpt sint, bekümmern, angreiffen oder trengen wend an unsern Rechten, Freiheiten Briefen und guter Gewonheit, die wir vonn Künigen oder von Kaysern habend, oder es were mit Schatzung, mit Bersetzen, oder mit andern Sachen, wer der wäre, der uns darumb beschädiget, niemen ußgenommen, dann allein dem hayl. Reich sin Recht zu thun und zu haben ohn alle Gefehrde deß sollen wir die obgenannten Stätt, einander getreulich beraten und beholffen sin, derselben Statt, oder den Stätten, die denne beschädiget sind, ohn alle Geverd, als ob es unser selbs Sach wäre, und uns allen beschehen wäre, das dehein Vorderung oder Manung geschehe von unserm Herren dem Kayser, dem Römischen Königen oder jemand andern vonn ihro wegen, darumb soll sich doch kein Statt umb sollich Sach versprechen noch, verantworten, noch kein Vortheil darinne uffnemmen noch suchen, sy beruffe dann die Stätt alle gemeiniglich zu diser Bündtnus und Gelübt zusamen, und soll die Sach nach gemeiner Stätt Räth, und nach dem mehrern Theil, und nach Erkäntnus das verantworten, und soll doch bey dem Ayd darbey bleiben. Wäre aber, das der Stätt deheine darüber angegriffen wurd, so sond die Stätt gemeinlich den Zug und den Angriff wenden an Herren und an ihren Dienern, und sond alle, die den Schaden gethon hand oder thun woltend, angriffen an Lib und an Guth, als ferre ihr Vermögen ist, ongeverlich. Und wäre, das deheiner berselben Herren Diener, die den Angriff thätendt, selber sitzen woltend, den soll man dannoch angriffen und schädigen, Es were dann, das derselbig schwören, und Brief über sich selber geben wolt, daß er in vier gantzen Jahren wider uns die Stätt nicht sin wolt in dieser Gelübt, noch schädigen wolte. Wäre aber, daß dehein Statt angriffen wurd vonn einem oder vonn mehr wer die werend, die den andern Stätten nit kündig werend, wann danne die beschädget Statt uns, den Stätten, den oder die verkhündtend, die den Schaden gethon hand, oder hilfflich darzu gewesen sint, den und die sond denne aber dieselben Stätt, den es verkündt wird/ angeriffen und schädigen an ihn selben, an ihr Lüt und an ihr Gut ohngefärlich, als ob ihm selber der Schad geschehen wäre. Und wäre, das dehein Ritter oder Knecht dero deheinen husete oder hofete, oder Cost gebe die uns schädigend, oder das wöhren wolt, das man den Stättem nit Cost zuführte, den sond die Stätt och schädige und angriffen

Wie sich Appenzell, Hundtwill/ Gaiß, und Tuffen zu denen von Sant Gallen, und etlichen Reichs-Stätten verbunden hand, Anno 1377.

[note: 65.] WIr die hernach genanten, Ulrich Hett Amman zu Appenzell, Heinrich uff der Halten Amman zu Hundtwil, und Conrad Goppensteiner Amman zu Geiß, und darnach wir die Landleuth gemeinlich zu Appenzell zu Hundwill, zu Vrnäschen und zu Gaiß, und alle die, die in dieselben Aempter gehören, und darnach wir die vonn Teuffen, Rich und Arme, kundend und verjehend offentlich mit diesem Brief, wan das ist, das deß Heyl. Reichs Statt Ulm, Costantz, Rothweil, Weyl, Reuttlingen, Uberlingen, Memingen, Biberach, Ravenspurg, Lindau, Sant Gallen, Kauffbeyren, Lüttkirch, Wangen und Ysne, Gott zu Lob, dem hayligen Reich zu Trost, und zu Chren ihn selb, und dem Land zu Frid und Gemach, sich selbs verbunden, und einer leiblichen Freundschafft überein kommen, und zusammen verstrickht hand, mit Ayden einander beständig, beholffen und berathen zu sin, nach der Bündtnus Sag, dann och sie darumb eine andern geben und besiglet hand, doch dem heyl. Reiche seine Recht ze halten, und zu thun, on alle Geuerd, mit Namen ußgesetzt, das wir uns alle ein barlich jetzo mit gutein Fürsehem, und mit wolberathem Sin, und mit Rath unsers gnädigen

AD LIB. II. C. XXIII.

De jure foederum Statibus Imperii competente post expressa I. P. O. art. VIII. §. 2. vetba, nullum superest dubium. v. HENNINGES dissertat. Tomo VI. Obs. Hal. 12. 31. inserta, c. n. Thomasii.

CAPUT XXIV. De Jure Protectionis.

4. Civit ates Imperiales aliis sese in protectionem concedere possunt, et n. 11.

12. Civitates Imperiales aliis Statibus se in protectionem concedere posse, experientia probat, et exemplo sunt Basilaea et Tigurum.

33. Everhardus VVürtembergia Comes 24. civitates Imperiales in protectione habuit.

35. Olim Ecclesiis, Monasteriis et civit atibus certi Advocati et Protectores dati ab Imperatoribus.

39. Civitates municipales et subditi se aliis in protectionem concedere non possunt, et num, 40.

67. Clientes non dicuntur Schutz-Unterthanen, sed Schutz-und Schirms-Verwandte.

FOederibus proprie ita dictis, affine est foedus clientelare, sive jus Protectionis, quod etiam Civitatibus Imperialibus competere, non admodum dubium esse videtur. Quamvis enim hoc neget, et Civitatibus Imperialibus non licere absque Imperatoris consensu aliis sese in protectionem concedere, asserat David Hopingk. de jur. protect. concl. 32. lit. c. Quod probare conatur 1. ex Mandato Caroli V. anno 1548. ad Hildesiam perscripto, quod extat apud Hortleder. von Ursachen deß Teutschen Kriegs, tom. 1. lib. 5. cap. 17. n. 1. ubi habetur, da dieselbe nicht befugt gewesen, sich auß der schuldigen und pflichtigen Gehorsam seiner Andacht (Bischoffs Valentiui) außzuziehen, Abschweiff zu nemmen, und in der Einigungs Verwandten Bundnus zu ergeben. Hildesiam autem inter Civitates Imperiales refert Matth. Steph. de jurisd. lib. 2. c. 1. n. 85.

[note: 2.] 2. Quia in Imperii constitutionibus aperte cautum reperitur, ne quis ex Statibus Imperii alterum, vel ejusdem subditos abstrahat, vel eos inscio magistratu, tuendos et defendendos recipiat, Aur. Bull. tit. 15. et 16. R. A. zu Speyr, de anno 1529. §. wir, auch Churfürsten. 10. ibi: deßgleichen keiner deß andern Underthonen und Verwanten, deß Glaubens und anderer Ursachen halber, in sonder Schutz und Schirm, wider ihre Obrigkeit nemmen sollen, noch wöllen. R. A. zu Regenspurg de anno 1541. §. und damit im Heiligen. 26. in fin. ibi: auch deß andern Theils Underthanen, in Schutz und Schirm nicht nemmen, noch wider ihre Obrigkeiten verchettigen, in keinen Weg. R. A zu Speyr. de anno 1548. §. doch soll kein Stand. 83. ibi: oder wider ihre Obrigkeit in Schutz und Schirm nehmen. Kays. Landfried zu Augspurg, de anno 1548. §. Als weiland Kauser. 1. in fin. ibi: daß auch keiner dem andern, etc. seine Underthanen abziehen, oder ju Ungehorsamb wider ihre Obrigkeit bewegen, oder dieselben ohn gemelter ihrer Obrigkeit Wissen und Willen, anders, dann wie es jeder Zeit bey unsern Vorfahren, Römischen Kaysern und Königen, löblicher Gedächtnus, und uns herkommen ist, in Schutz und Schirm annehmen soll. Et quod nec unus Status alterum Statum, vel alterius subditos in protectionem recipere debeat, constitutum est, R. A. zu Augspurg de anno 1555. §. 23. ibi: Es soll auch kein Stand den andern, noch desselben Underethanen, zu seiner Religion tringen, abpractici ren oder wider ihre Dorigkeit in Schutz und Schirm nehmen, noch vertheltigen, in keinen Weg. Et jam olim legibus scriptis vetitum fuit, ut nemo potentiorum patrocinium imploret. l. 1. C. ne lic. potent. patroc. l. 1. C. ut nemo adf suum patroc.

[note: 3.] 3. Quod civitates superiorem recognoscentes, cum aliis foedus contrahere non possint, absque superioris consensu, ut cap. praeced. 23. n. 17. dictum. Ex quo etiam Fridericum Palatinum iniquo animo tulisse foedus, quod Argentinenses cum Helvetiis inierant, existiniantem, eos, ut Imperio devinctos, sine Caesaris, tanquam superioris, et Ordinum consensu, foedus inire non potuisse, sicut refert Sleidan. de relig. Et republ. part. 7. fol. 307. 4. Quia Majestatis summi Principis maxima semper ratio habenda atque ideo absque ejus praescitu ac consensu Protectorem adsciscere non erit permissum.

[note: 4.] Contrarium tamen verissimum est, et Civitates Imperiales aliis se in protectionem, absq; Imperatoris consensu, concedereposse, docent Warem. ab Erenberg. de foederib. lib. 1. cap. ult. num. 12. et lib. 2. cap. 1. n. 42. Bruning. De var. univers. spec. concl. 16. Casp. Klock. de contribut. cap. 5. n. 186. seq. ager. Mager. de advoc. cap. 6. n. 118. seq. et. n. 186. seqq. Ludov. Myler. disput. de advocat. concl. 4. lit. b. Quia ut supra cap. 1. seq. dictum est, habent jura Principis, in civitatibus et territoriis suis tantum possunt, quantum alii Principes,

Duces, Comites, Barones et Nobiles immediati et alii Status in suis, imo quantum Imperator in toto Imperio, habent jura Regalia, territorialia, omnimodamque jurisdictionem, jus belli et armorum, confoederationis et quae sunt similia, ex quo consequens est, ipsas quoque hoc protectionis jus, ad instar aliorum Statunm, obtinere. Et quamvis Duces, Principes, Praelati, Comites, Barones et Nobiles immediati, Imperatorem aeque ac Civitates Imperiales superiorem recognoscant, ipsos tamen nihilominus sese aliis in protectionem concedere posse, ipsa experientia testatur, et probat, c. ex parte. 2. et c. recepimus. X. de privileg. l. desertorem. §. fin. [note: 5.] in fin. de re milit. ex quibus expresse probatur, Status ejusmodi liberos superiorem recognoscentes, posse se defensionis causa superioribus et potentioribus submittere, et per illam submissionem salvam existere jurisdictionem ordinariam, et ita se habet communis opinio, Innocent. in c. praeterea. 2. n. 1. de jur. patronat. Alex. in l. 1. n. 34. ff. de jurisd. omn. judic. et ibi Socin. n. 28. Schurff. 3. cons. 23. Gail. 2. obs. 54. n. 4. Mager. de advoc. cap. [note: 6.] 6. n. 73. seq. et n. 77. seq. Et quod Nobiles immediate Imperio subjecti aliis sese in protectionem committere possint, docent Gylman. Symph. tom. 2. part. 3. tit. 4. supplic. 22. fol. 93. Vietor. de exempt. concl. 20. Mager. de advoc. cap. 6. n. 98. seqq. Quod idem quoque est, quoad civitates mixtas, de quibus vide supra [note: 7.] lib. 1. cap. n. 77. Et quoad Vasallos, qui non quidem ab Imperatore, sed mediate ab alio Principe vel Imperii Statu ditiones, Civitates seu pagos in feudum tenent, quos etiam absque Domini directi consensu, se subditosque feudales in alterius protectionem committere posse, docet Mager. d. cap. 6. n. 221. seq.

[note: 8.] Et quamvis in terris Ecclesiae, et summo Pontifici etiam in temporalibus subjecti Episcopi, Praelati et Antistites monasteriorum vel collegiorum, absque consensu summi Pontificis Advocatos et Protectores assumere non possint, Seculares, per c. hoc. consultissimo. de reb. Eccles. non alien. in 6. Thom. Michael. de jurisd. conclus. 5. lit. f. Rosenthal. de feud. cap. 4. concl. 14. n. 5. Secus tamen esse quoad terras Imperii, et in his Ecclesiasticis etiam absque summi Pontificis assensu Advocatos, etiam Laicos adsciscere licere, pluribus et rationibus et exemplis demonstrat Mager. de advoc. [note: 9.] cap. 6. n. 449. et aliquot. seq. Ita enim Praepositus Elwacensis, qui Imperii Princeps est, sub tutelari praesidio Ducis Würtembergici extitit, ejusque praepositurae arx, cum anno 1552. per magistrum Ordinis Teutonici invasa fuisset, per eundem Ducem Würtembergensem mox restituta, ac strenue propugnata fuit, Seb. Munster. Cosmogr. lib. 5. cap. 250. Mart Crus. annal. Suev. Part. 3. lib. 11. cap. 26. Mager. de advoc. cap. 5. n. 512.

[note: 10.] Comites quoque quamplures sub aliorum protectione existere constat, et Comites de Wertheim, jam Leonstenios speciali Regis Bohemiae protectioni subesse, testatur Author des Wertheimischen Gegenberichts contra Würtzburg, part. 2. fol. 312. in informat. ad Caesar. num. 184.

[note: 11.] Et quod porro Civitates Imperiales aliis sese in protectionem concedere possint et solitae fuerint nominatim testatur Besold. de foederib. cap. 5. n. 8. ubi ait: Habent et maxime in usu liberae Civitates, ut si quae minus valent, potentioris alicujus Principis fidei se credant. Et non infrequens esse, ut liberae Civitates sese submittant alicui Principi, ut ab eo protegantur et defendantur, scribit Vultej. 3. Marpurg. cons. 19. n. 145. Idque communi usu et consuetudine per totum Romanum Imperium etiamnum hodie observari, testatur Hier. Schurff. cent. 3. cons. 23. n. 5. eandemque consuetudinem apud Germanos in civitatibus praesertim Imperialibus, jam olim receptam esse, hodieque usu frequenti observari, testatur ex Ferrar. lib. 1. cap. 6. §. 9. de feud. Vultej. [note: 12.] de feud. lib. 1. cap. 8. n. 17. Atque hoc sequentibus potissimum declaratur exemplis, non tantum civitatum olim Imperialium et nunc aliis Principibus parentium, sed et adhuc hodie Imperio immediate subjectarum. Ita enim Basilaea et Tigurum cum adhuc Imperio subessent, anno 1260. Rudolphum Habspurgensem, postea Imperatorem certa pecuniae summa sibi Advocatum et protectorem constituerunt, Simler. de Republ. Helvet. Mager. de advocat. cap. 5. n. 526. vers. itae quoque. [note: 13.] Bernates in controversia cum nobili Burdorgorum gente Comitum Sabaudiae tutelam implorasse, refert Bodin. de Republ. lib. 5. cap. 6. fol, 908. Quos tamen mox Sabaudus socios, quam clientes habere maluit, Mager, [note: 14.] d. n. 526. vers. Bernates. Erphordienses civitatis vetustissimos Protectores esse Duces Saxoniae, refert Warem. ab Erenberg. de foeder. lib. 1. cap. 4. n. 15. Quamvis in Camera Imperiali ante aliquot annos pronunciatum fuerit, daß Rathmeister und Rath der Statt Ersurth nicht gebühret, noch geziehmet habe, so viel die Statt Erfurth, dero Burger und Einwohner belangend, die Chur-und Fürsten zu Sachsen zu Erbschirm auffzunemmen, uti refert ex Gylman. symphor. Mager. d. cap. 5. n. 495. Et Erphurdium huic protectioni anno primum 1483. se commisisse, refert Arumae. ad Aur. [note: 15.] Bull. disc. 6. concl. 2. Genua varios habuit protectores, veluti Carolum VI. et Ludovicum XI. Galliae Reges, ut refert Bodin. de republ. lib. 5. cap. 6. fol. 908. Nec non Joannem Mariam, et postea Philippum Mariam Mediolani Duces, secundum Leand. Albert. in descript. Ligur. nec non alios, donec tandem in plenam et haereditariam Regis Hispaniarum protectionem transiret, Mager. de advocat. cap. 5. n. 526.

[note: 16.] Hansae quoque Civitatibus communi consilio placuisse, cum in diversis locis anno 1434. in Jure et Justitia premerentur, solemnem in Prussiam facere legationem, ut Ordinis Teutonicorum Magister, ad habendam cum Urbibus Hanseaticis intelligentiam interpellaretur, et protector earundem constitueretur, memorat Alb. Krantz. Vandal. li. 11. cap. 34.

Treviris diversos habuit protectores, aliquot enim seculis in Archiepiscoporum Trevirensium clientela fuit, ut refert Kyriander, c. 17. vers et in superioribus. Postea anno 1302. sese in tutelam Henrici Comitis Lutzelburgensis dedit, cujus diploma refert Mager. de advocat. cap. 5. n. 523. Anno vero 1365. Johannes Dux Lotharingiae eandem certis pactis in protectionem recepit, ut videre licet apud Mager. d. cap. 5. n. 524. Interea quoque anno 1211. in peculiarem Caesaris Othonis IV. et anno 1242. Imperat. Conradi tutelam recepta fuit, quarum tutelarum diplomata refert Mager. d. cap. 5. n. 525. et 526.

[note: 18.] Werda ad Danubium diversos quoque protectores habuit, sicuti refert Author Nothwendige Erinnerung wider die Donawert. information, part. 1. fol. 14.

[note: 19.] Civitates Imperiales, quae adhucdum Imperio immediate parent, suos quoque olim habuerunt protectores, et adhucdum habent, ita Argentina olim anno 1260. Rudolphum Comitem Habspurgensem postea Imperatorem, protectorem habuit, uti refert ex Simler, de Republ. Helver. Mager. de advoc. d. cap. 5. [note: 20.] n. 526. vers. ita quoque. Bisontina Civitas anno 1224. a Johanne Comite Cabilonensi una cum civibus universis, ac rebus eorundem ubicunque essent, in protectionem suscepta fuit, sicuti refert ex Chifletio Vesuntionis part. [note: 21.] 1. cap. 53. Mager. d. cap. 5. n. 517. Colmaria et aliae Alsatiae civitates olim Comites Palatinos, et hodie Alsatiae praefectos, die Landvögt im Eisaß, protectores agnoscunt sicuti videre licet apud Author. apolog. Colmar. cap. 1. membr. 4. fol. 162. seq.

[note: 22.] Esslinga adhuc dum hodie Würtembergiae Ducem protectorem habet, non quidem, ut alicubi male tradit Besoldus, haereditarium, sed voluntarium et pactitium, et ad certos tantum annos, pro arbitrio cujusque partis constitutum, sicuti et nuper anno 1640. ad quindecim annos hujusmodi protectio renovata et constituta fuit, eo maxime fine, ut commerciorum usus inter cives Würtembergicos et Esslingenses utrinque sit communis et liber, prout videre licet ex verbis: Darzu sollen unsere beder Theilen Underthonen und Verwanten, mit Kauffen und Verkauffen, uff Wochen und andern Marckten, auch sonsten, mit allerseits Nahrung, Zufuhren, Treiben und Tragen, in-und ausser der Statt Eßlingen, freyen Handel und Wandel, zu und mit einander haben, halten und gebrauchen, unverhindert einigen Gebotts, oder Verbotts, etc.

[note: 23.] Heilprunna jam antea Palatinos Rheni Electores protectores habuit, Mager, d. cap. 5. n. 519.

[note: 24.] Lindaviae quondam interregni tempore, donec Rex Romanorum eligeretur, Abbas S. Galli protector extitit, Joh. Stumpf. Chron Helvet. lib. 5. cap. 6. fol. 309. et cap. 9. fol. 333. [note: 25.] Lubeccae Civitatis, quod illa in ultimis Imperii finibus posita esset, et multis undecunque incommodis afficeretur, olim Ludovicum Marchionem Brandeburgensem Imperialibus literis, defensorem declaratum, et cum, in urbem venisset, a civibus permagnifice: exceptum fuisse, testatur Alb. Krantz. VVandal. lib. 8. cap. 20. Et Lubeccenses anno Christi 1226. ex Daniae Regis Waldemari servitute ereptos, per Impen Fridericum, in protectionem Imperii susceptos fuisse, adleverat Crusius annal. Suey. part. 3. lib. 1. cap. 4.

[note: 26.] Mulhusium et Northusium Duces Electores Saxoniae protectores vetustissimos habere, 1. eamque protectionem certo quandoque annorum spatio renovari testatur Warem. ab Erenberg. de foeder. lib. 1. cap. ult. num. 15.

[note: 27.] Reutlinga Ducem Würtembergicum protectorem habet non haereditarium, sed ex pacto temporaneum et voluntarium, de quo infra lib. 3. cap. 44. 18. et 27.

[note: 28.] Rotwilae et Mulhusii ac aliarum quarundam civitatum, tutelam et protectionem, ante haec tempora, susceperunt Helvetii, uti refert Remig. Fesch. de foeder. concl. 23. lit. d.

[note: 29.] Schwinfurtum sub Comitum Palatinorum Rheni protectione existere, scribit Munster. Cosmograph. lib. 3. in descript. Schvvinfurt.

[note: 30.] Spira Comites Palatinos Rheni Electores jamdudum protectores habuit, cujus protectionis literas Ludovici Electoris Palatini, de anno 1443. refert Lehman. Chron. Spirens. lib. 7. c. 69. et Mager. de advocar. cap. 5. n. 519.

[note: 31.] Wetzlaria protectores habet Hassiae Landgravios Darmstatinos, infra lib. cap. 59. n. 2.

Wormatia quoque eosdem Electores Palatinos [note: 32.] longo tempore protectores habuit, cujus protectionis intuitu, in dissidio inter Cives et Judaeos, anno 1615. exorto, ejusdem tutelam suscepit, Mager. d. cap. 5. n. 518.

Ad haec Everbardus Würtembergiae Comes, [note: 33.] dictus Greiner, Viginti quatuor Civitatum Imperialitim Sueviae, veluti 1. Esslingen 2. Weil. 3. Reutlingen, 4. Gemund, 5. Heilbrun, 6. Schwäbisch Hall, 7. Ulm, 8. Biberach, 9. Memmingen, 10. Kanffbäuren, 11. Kempten, 12. Wangen. 13. Leuth-Kirch, 14. Ravenspurg, 15. Lindaw, 16. Buchorn, 17. Dinckelsphiehl, 18. Bopffingen, 19. Nördlingen, 20. Thonawerth, 21. Constantz/ 22. Yberlingen, 23. Psullendorff, 24. Rothweil, ab Imperatore Carolo IV. protector constitutus fuit, verum cum hic gratia Caesaris abuteretur, et ab hisce civitatibus quotidianas operas, census et tributa exigeret, idque ci vitates ipsi denegarent, eumque Caesar ab ejusmodi exactionibus abstinere juberet, isque non pareret, protectio haec ipsi adempta, et Ruperto Comiti Palatino Rheni concessa fuit. Ex quo illud promanasse videtur, quod refert Mager. d. cap. 5. n. 529. et alii, quod Dux Würtembergicus Imperialium Civitatum Eßlingen, et Reutlingen Advocatus et protector a Carolo IV. constitutus. Quia haec protectio non diu duravit, sed ipsi adempta suit, et postea praedictae civitates, Comites, et

postea Duces Würtembergicos sponte protectores susceperunt, prout ab Esslinga anno 1557. et subsequentibus factum fuisse, literae

AD LIB. II. Cap. XXIV. num. 33.

Ruperto Comiti Palatino Rheni concessa fuit non Rupetro, sed Friderico. v. DATT. de. Pace publ. L. I. C. VI. n. 30. seqq. p. 37.

[note: 34.] Ex quo colligitur, quod licet Imperatori Ordinaria et generalis totius Imperii ac omnium Statuum, nec non Civitatum Imperialium protectio incumbat, Mager, de advoc. cap. 3. n. 70. seq. Castald. De Imperat. quaest. 52. Zoanet. de Rom. Imper. n. 149. et 251. Thom. Michael. de jurisd. concl. 9. Indeque totius Christianitatis protector dicatur, der ganzen Christenheit Schutz-und Schirmherr, R. A. zu Augspurg. [note: 35.] de anno 1518. §. Erstlich. Cum tamen Imperatores in omnibus locis ipsi praesentes esse, et omnes defendere non possent, ideoque olim Ecclesiis, monasteriis et Civitatibus Imperialibus certos Advocatos, defensores et protectores constituerunt, qui easdem Imperatoris nomine protexerunt, ex quo etiam inter alia Vicedomini dicti suerunt, Mager. de advoc. cap. 2. num. 177. seq. et per tot. Sed progressu temporis, et postquam civitates, uti et Ecclesiae et Abbates propriam et perpetuam civitatum et monasteriorum gubernationem et administrationem acceperunt, constitutio hujusmodi Protectorum et Advocatorum cessare coepit, et Civitates Imperiales, nec non Abbates, proprios sibi protectores elegerunt et sumpserunt, Warem. ab Erenberg. de foeder. lib. 1. cap. 4. n. 14. prout etiam tum temporis Praetores Civitatum Imperialium, die Reichs-Vögte, ab Imperatoribus constitui desierunt, de quibus infra lib. 5. cap. 3. per tot.

[note: 36.] Non tantum autem Civitates Imperiales aliis sese in protectionem commiserunt, sed etiam alios in suam tutelam et protectionem receperunt, quod ipsis licere, tradit David Hoping. de jur. protect. concl. 28. lit. b. propterea, quod hae in suis territoriis ea polleant potestate, quâ Imperator in Imperio, et alii Status in suis ditionibus. Et civitates minores apud priscos Francos majorum et potentiorum civitatum patrocinio sese subdidisse ex Historicorum relatione constat, Franc. Hotoman. in Franco Gall. c. 1. Lehman, Chron. Spirens. lib. 1. cap. 9. David Hoping. de jur. protect. concl. 28. ad fin. Mager. de advocat. cap. 5. n. 532. [note: 37.] Cujus rei exemplum praebet oppidum Imperiale Buchorn, ad lacum Acronianum situm, quod propter exiguas vires Civitatis Uberlingensis protectioni se submisisse, testatur Mager. d. cap. 5. n. 536. Et Respublicas quoque protectrices constitui posse non videtur habere dubium, imo magis expedire, et consultius esse, cum Rebuspublicis, quam cum Principibus Protectionis conventionem inire, docet Besold, de foeder. cap. 4. 14. Hopingk. de jur. protect. conclus. 21. Mager. de advocat. cap. 7. n. 281. confer cap. praeced. 23. num. 50. Sic quoque monasterium Anhusium in parte Suevica Rhiaesa situm, sub civitatum Dinckelsbuhlae, Nordlingae et Gamundae olim fuisse tutela; flagrante vero inter Principes Germaniae et urbes Imperiales an. 1445. civili bello a Marchionibus Brandeburgicis in potestatem suam redactam esse, scribit Crus. annal. Suev. lib. 4. part. 2. cap. 9. pag. 128. Hoping. de jur. protect. concl. 28. in fin. Et monasterium Denckendorfense olim sub protectione Civitatis Esslingensis fuisse, dicetur infra lib. 3. cap. 13. n. 25.

[note: 38.] His ita deductis, non adversantur ea, quae ab Hoppingio in contrarium adducta sunt. Nam quod 1. de Hildesia allegatum, male haec civitas inter Civitates Imperiales refertur, cum sit provincialis, infra lib. 4. c. 1. n. 82. Provinciales autem civitates sese regulariter absque Dominorum suorum consensu in protectionem concedere non posse, paulo post dicetur.

[note: 39.] Nec 2. argumentum Hoppingio patrocinatur, quia adductae Imperii Constitutiones nominatim loquuntur et restringuntur ad causam, ne scilicet illa receptio in protectionem intuitu Religionis fiat, et subditi contra magistratus Religionis vel ex alia illicita et injusta causa, deß Glaubens oder anderer Ursach halber, wider ihre Obrigkeit, in protectionem recipiantur, atque ita de subditis et civitatibus municipalibus loquuntur, id quod ostendunt verba, ohne ihrer Obrigkeit Wissen, und Willen, utpote quae non de Civitatibus Imperialibus, vel aliis Statibus immediatis, qui praeter Caesarem et Imperium nullum superiorem recognoscunt, sed de subditis, sive mediatis, qui praeter summum Principem, alium intermedium magistratum habent, cujus voluntatem in constituendo protectore explorare, eique parere tenentur, intelligenda sunt, sicut etiam ipse Hoping. de municipalibus civitatibus loqui videtur, cum in conclus. 28. lit. b. nominatim asserat, Civitates Imperiales se aliis in protectionem concedere posse. Neque etiam verba illa R. A. de anno 1555. §. 23. Es soll auch kein Stand den andern, etc. in Schutz nemmen. ita crude, ut sonant, et prima fronte prae se ferunt, accipienda sunt, aliâs enim omnes protectionis conventiones inter Status prohibitae forent, quas tamen licitas esse pluribus probat Mager. de advoc. cap. 1. n. 62. et multis seqq. Id quod etiam subsequentia verba, d. §. Es soll kein Stand. 23. satis aperte demonstrant, ibi: Und soll hiemit denjenigen, so hiebevor von Alters Schutz und Schirmherrn anzunemmen gehabt, hiedurch nichts benommen, und dieselbige nicht gemeynt seyn. In quibus protectiones aperte approbantur, et in juris communis dispolitione relinquuntur, arg. l. commodissimis. ff. de liber. et posthum. Mager. d. cap. 1. n. 106. seqq. confer. infra n. 42.

[note: 40.] De civitatibus municipalibus et subditis, major est controversia, an ipsi, Domino

Magistratu suo ordinario in consulto, protectorem aliquem sibi adsciscere, aliique Status eas in protectionem recipere possint. Et licet nonnulli asserant, subditas, qui liberam rerum suarum administrationem habent, alii sese in protectionem dare et ab iisdem recipi posse, per R. A. de anno 1555. §. Es soll auch. l. metum. 9. §. licet. 6. ff. de eo quod met. caus. l. desertorem. §. fin. ff. de re milit. l. r. C. de excus. muner. l. ut vim. 3. ff. de just. et jur. c. recepimus. x. De privileg. Hier. Schurff. 3. cons. 23. n. 1. seq. Kylling. de Ganerb. Castr. disc. 14. n. 14. Fesch. de foeder. concl. 23. lit. f. Sixtin. 3. Marpurg. cons. 8. n. 104. seq. et cons. 19. n. 145. Warem. ab Erenb. de foeder. lib. 2. c. 1. n. 42. seq. Gail. 2. obs. 54. n. 3. et 4. Contrarium tamen defendunt Thom. Michael. de jurisd. concl. 138. Meichsner. tom. 2. lib. 2. decis. 3. n. 6. Petr. Frider. Mind. lib. 2. cap. 14. n. 2. Buxtorff. ad Aur. Bull. concl. 99. lit. f. Ziegler. §. Lands asii. concl. 1. n. 85. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 128. Maul. de homag. cap. 11. n. 6. Dn. Cluten. in syctog. rer. quotid. concl. 37. lit. f. Hoping. de jur. protect. concl. 29. lit. C. in fin. Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 5. cap. 4. n. 58. seq. Besold. thes. pract. verb. Schutz-und Schirmsverwante. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 2. disp. 5. concl. 9. et ibi Dn. Myler. in add. Joh. Wurmser. de jur. publ. exerc. 8. quaest. 11. Late Mager. de advocat. cap. 6. n. 296. et multis seqq. ubi etiam ad contraria respondet. Civitas Noribergensis in Reformatione Anno 1564. editat. 23. l. 16. prohibet colonos alienam protectionem sine proescitu dominorum suscipere, vid. Mager. de advocat. armat. c. 6. n. 337. Quorum sententia ex con stitutionibus jam antea, n. 2. relatis, satis aperte probatur. Cum ex ejusmodi protectionibus inobedientiae causae oriantur, et obsequio et reverentiae superioribus ex lege divina debitae, non partim inde detrahi soleat, Wesemb. cons. 48. n. 7. et 8. Petr. Frid. Mind. d. cap. 14. n. 4. seq. Quod eleganter explicat Wehner. in metaniorph. rerumpubl. cap. 18. ubi ait: Wann die Unterthanen frembbe Hülff und Schirm suchen, ohne Ursach, und wider der Obrigkeit Willen und Erkandnus, gereichet solches zu Schmälerung und Verachtung der Obrigkeit. Es werden auch die Gemüther von einander abgewendet, der gebürlichen reverentz und Ehrerbietung, so der Obrigkrit in alleweg gebühret, zuwider, und ist der Obrigkeit beschwerlich und schmählich, daß in Beschützung ihrer Underthanen, ein anderer soll vorgezogen werden, bevorab so ein Erbliche Schirmsgerechtigkeit getroffen, etc. et ibid. Den Underthanen aber ist solches ein Anfang zu aller nachtheiligen Ungelegenheit, indeme ihr angenommene Schutzherrn, unter dem Schein der defension und Titul der Schirmsgerechtigkeit viel und manigfaltige Ursach suchen, und Gelegenheit nemmen, wider dero ordentliche Oberherrn, und wo die Unberthanen, auß billich und rechtmäßigen Ursachen solien gestrafft werben, sie sie Verthätiaen wöllen, und anderer Sachen sich underfangen, und also anein ander hetzen, biß sie von ihrer Obrigkeit, entweder all zu ihnen fielen/ oder wurden sonst täglich etwas zu sich ziehen/ dadurch nicht allein die Schirmsgenossen endlich in ihr Diensibarkeit gezogen, und in Ungelegenheit geriethen, sondern auch der gemeine Fried gebrochen, und schädliche Empörungen entstehen möchten. Atque haec maxime procedunt, si protectio adversus Dominum et Magistratum instituatur, nam non licere alterius subditos contra ipsorum superiorem et magistratum ordinarium defendere, apud omnes in confesso est, et constat ex Imperii constitutionibus supra n. 2. relatis,

[note: 42.] Non tamen haec locum obtinent 1. si subditi in universalis et supremi protectoris, veluti Imperatoris clientelam et protectionem sese committant, cum hoc nullius jurisdictionis praejudicet, Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. n. 93. seq. Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 5. cap. 4. n. 50. seq. Mager. d. cap. 6. n. 369. 2. Quando subditi ob justam et necessariam causam alterius patrocinium implorare coguntur, veluti si Dominus et Magistratus ordinarius ipsas deserat et defendere nolit, Mindan. d. cap. 14. n. 12. Hoping. de jur. protect. concl. 33. lit. b. Ziegler. d. concl. 1. n. 98. Reinking. d. c. 4. n. 53. Mager. d. cap. 6. n. 341. seq. Rumelin. d. concl. 9. et ibi Myler. in addit. Buxtorff. ad A. B. concl. 99. lit. f. 3. Si magistratus eos vel omnino non, vel non commode, per absentiam, sive impotentiam defendere possit, Mindan. d. n. 12. Wesemb. cons. 48. n. 24. part. 1. Ziegler. d. n. 98. seq. Reinking. d. n. 53. seq. Vietor de exmpt. concl. 20. Maul. de homag. cap. 11. n. 8. Mager. d. cap. 6. n. 344. Rumelin. d. concl. 9. et ibi Dn. Myler. in addit. Quod 4. idem est, si subditi juste metuant, Dominum ordinarium nolle, vel non posse eas defendere, Mager, ibid. n. 347. 5. Si subditi plus, quan par est, et contra jura legitime quaesita, inique a Domino suo graventur, vel misere nimis tractentur, Mindan. d. n. 12. Ziegler. d. §. Landsassii. concl. 1. n. 107. Hoping. d. concl. 33. lit. f. Mager. d. cap. 6. n. 349. et seq. Rumelin. d. part. 2. concl. 11. et ibi Myler. in addit. 6. Si praescriptione, vel privilegio jus illud assumendi protectorem quaesiverint, vel ex longeva consuetudine per usum introduxerint, R. A. de anno 1544. §. Doch soll kein Stand. 83. ibi: Doch soll hiemit den jenigen, so hiebevor von Alters Schutz und Schirmberrn anzunehmen gehabt, hierdurch nichts benommen, und dieselbe nicht gemeynt seyn. Kayserl. Lardfried de anno 1548. §. Als weiland. 1. in fin. ibi: anders dann, wie es jeder Zeit herkommen. R. A. de anno 1555. §. Es soll auch. 2. Maul. d. tit. 11. n. 9. Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. n. 108. Vietor. d. concl. 20. Fesch. concl. 23. lit f. Mager. d. c. 6. num. 364. seq. Rumel. d. l. Quibus tamen casibus subditi domini sui inimicos protectores adsumere non debent, late Mager. de advocat. cap. 7. n. 23. seq.

[note: 43.] In forma et modo constituendae protectionis summa industria et cura adhibenda est, cum foedus hoc omnium sit periculosissimum, sive enim subeatur, sive suscipiatur patrocininium, ad minimum conversio, si non talis

eversio alterutrius a tergo est, Bodin. de republ. lib. 5. cap. 4. Gail. 2. obs. 54. n. 6. Cum priuius post protectionem gradus sit invasio, Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 11. cap. 11. n. 6. Subjectionis et jurisdictionis initium, Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 2. cap. 14. n. 5. Et saepe videmus ex defensione fieri offensionem, et ut patroni in Dominos, clientes in subditos, vel etiam servos evadant, Bodin. d. cap. 6. Quod etiam pluribus demonitrat Mager. de advocaet, cap. 1. n. 144. seq. ubi ait: Quis enim in hoc turbulento rerum statu, adeo infans est, qui nesciat, saepius clientes occasione alienae susceptae protectionis, libertatem amisisse, ex liberis clientes, ex clientibus servos effectos fuisse, et non ipsis duntaxat, sed multoties etiam ordinario magistratui, omnem superioritatem, per ejusmodi extraneos et potentiores protectores a subditis assumptos, paulatim debilitatam, tandemque penitus ereptam fuisse, atque ita saepe numero jus derensionis in potentiores translatum coactae subjectionis occasionem extitisse, et amissae jurisdictionis causam fuisse. Unde Romae Tribunus plebis ad furcam damnatus fuit, quod interrogasset, quis dictam tutelam et protectionem teneret, ex Pier. Matthieu. tom. 1. du histor. Du temps de la paix. l. 1. narr. 2. p. 44. Johan. Limnae. de jur. publ. lib. 1. tom. 1. c. 3. n. 6. Et Tholosan. d. cap. 11. n. 9. scribit: Tyrannorum morem esse nutrire factiones et discordiae semina inter populum et Principem spargere, vel inter Nobiles et plebem dissensiones et inimicitias conciliare, atque ea occasione confugientium ad se subditorum protectionem suscipere, ut ea mediante gradum sibi faciant, ad Principatum, et tutando infirmiores, dominatum in eos adquirant, quomodo Pisistratus Atheniensem Rempublicam evertisse, et tyrannidem exercuisse dicitur, cum inopum causam adversus divites tuendam suscepisse se finxerat, Plutarch. in Solone. Unde Hippol. a. Collib. de Princip. cap. 34. adseverat, accipere in clientelem modum esse propagandi imperium, quo Principes nonnulli uti consueverint. Et. Zach. Vietor. de exempt. concl. 20. in princ. scribit, quod nostri aevi calamitas suggerat, multoties evenire, ut quos opis causa evocavimus, postea metuamus. Saepe enim accidit, ut adscitus protector, magis hoste noceat, id quo olim columbae exitioso suo exemplo expertaesunt, juxta AEsopaeum illum apologum, quo Sigon. lib. 18. regn. Ital.

Unde, cum rogante aviculas cuculo, cur se fugerent, quia accipitrem te fore subveremur, responderunt Plutarch. lib. 6. apoph. Ut ita ex protectoribus saepe fiant oppressores, et propterabusum sibi commissae potestatis, verius Stürmherrn quam Schirmherrn, et pro Schuherrn, rectius Sturtzherrn, sive Schutzherrn, dici possint, Adam. Keller. de offic. jurid. polit. cap. 11. vers. advocatiae. lib. 2. Confer Mager. de advoc. cap. 2. n. 189.

[note: 45.] Atque hoc ipsum plurima tam antiquiora, quam recentiora exempla satis superque demonstrant, quae videre licet apud Mager. d. l. c. 1. n. 188. seqq. imprimis autem omnibus praeclarissimarum urbium nota sunt fata, Cameraci, Tulli et Veroduni, quae cum in clientelam Regis Galliae se olim dedissent, postea sub plausibili Advocatiae titulo, ab Imperio avulsae sunt. Choppin. de doman. Franc. tit. 8. n. 8. Simili ratieme Constantiam, Trajectum ad Mosam, Viennam Austriae, et Metensem Civitatem Imperio ademptas fuisse, et ex eo, quod aliorum protectioni incaute se submiserint, eandem libertatem amisisse, reserunt Warem. Ab Erenberg. de foeder. c. 4. num. 13. in fin. Wehner. in metamorph. rerumpubl. cap. 18. Schönhorn. 5. polit. c. 7. in fin. Eodemque modo Hispanos Neapolim et Siciliam subegisse, refert Fesch. de foeder. concl. 23. lit. a. Et Augustum olim aliquot urbes Romanis confoederatas, patrocinii praetextu sibi subjecisse, testatur Sueton. in August. cap. 47. Sub eodem protectionis praetextu et plausibili titulo Johannem Hungariae Regem ac Isabellam conjugem ipsius, regnum in servitutem conjecisse refert Mager. d. cap. 1. n. 195. Sic quoque Borussia ab Alberto Marchione Brandeburgensi, Teutonici Ordinis Magistro, in Poloniae Regis tuitionem dedita, nuper sub defensionis titulo, in Regum Poloniae potestatem devenit, Weimer, in metamorph. rerumpubl. d. c. 18.

[note: 46.] Unde et Civitatibus, et aliis Statibus libertatem amantibus, author ego essem, inquit Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 2. c. 15. num. 5. seq. ne sine magna et gravi necessitate idque caute adhuc et prudenter, tutelae ac protectioni potentioris sese subjicerent. Et tutius potiusque existiment, exiguum aliquando detrimentum, vel incommodum pati, gustu licet insuaviore, quam servitutem annuo emere salario, et mercede sub plausibili protectionis titulo. Tutissimum cujusque Status et Magistratus patrocinium est, recte agere, jus et justitiam administrare, et cum vicinis, cujuscunque illi conditionis sint, amicitiam colere, et si quae contra jus, privilegia, et immunitatem attendentur, placide et quam cito sedare et componere, aequissimis de jure et aequitate permissis et constitutis mediis utendo.

Quod si vero protectionis conventionem inire e re sua judicaverint, vel inevitabilis necessitas id efflagitaverit, protectionis formulam caute concipiant, Warem. ab Erenberg. de foeder. l. 1. c. 4. n. 13. Tholosan. d. c. 11. n. 6. [note: 47.] Et quidem 1. curent, ut protectionis conventio, pacta et capita in scripturam redigantur; quae dicuntur tabulae Clientelares, Schutz – und Schirm – Brieff, Mager.

de ad ocat. cap. 2. num. 201. et cap. 14. num. 2. Quamvis enim protectio etiam absque scriptura constitui possit, nec ad substantiam ejus instrumentum vel scriptura requiratur, Mager. d. cap. 14. sect. 12. num. 25. Quia tamen scriptura continet memoriam, per quam omni tempore contractus probatur, Bald. in l. 1. num. 18. C. de jur. hast. fisc. Ideo usu et observantia prisca et moderna suffragante, ob fraudem et perfidiam humanam tutius est, protectionis capita literis consignari, Mager, d. cap. 14. n. 7.

[note: 48.] Summa autem et diligentissima provisio esse debet, ut protectionis capita caute, attente et prudenter componantur et consignentur, imprimis, ut conditiones sint certae et perspicuae, nec callidas interpretationes admittant; Vix enim frequentior et speciosior reperitur perfidiae praetextus, quam verborum ambiguitas, cujus rei exempla plurima refert Zwingerus in theatro vol. 7. lib. 5. Et saepius non in verbis tantum, sed etiam literis et syllabis, fraus contexi solet, sicuti Philippo Hassiae Landgravio contigit, de quo Sleidanus lib. 19. Hortleder. Process. deß Teutschen Kriegs, tom. 2. l. 3. c. 78. et l. 5. c. 9.

[note: 49.] Imprimis autem liber populus vel civitas quibusdam pactis et conditionibus patrocinio alicujus sese submittere volens cavebit, et in protectionis constitutione singulariter determinabit, protectoribus ultra illa pacta expresse conventa, nihil juris in clientes esse debere, Gail. 2. observ. 54. n. IC. Mager. de advocat. c. 9. num. 358. seq. et quod omnia jura ipsis salva, illaesa et integra manere debeaut, Bodin. de republ. l. 5. c. 6.

[note: 50.] 2. In assumendo protectore inspiciendae et ponderandae sunt dotes tam fortunae, quam animi affectiones, Richter. axiom. polit. 157. Hoenon. polit. disput. 23. concl. 4. veluti animorum conjunctio, et morum aequalitas, Mager, d. l. cap. 7. num. 341. seq. Confer cap. praeced. 21. num. 46.

[note: 52.] 4. Fides et constantia, et qualiter protector se erga alios, Clientelae suae commissos, gesserit, Mager. d. cap. 7. n. 348. Vide cap. praeced. 21. num. 43.

[note: 53.] 5. Potentia et vires protectoris, praestat enim potentiores, quam infirmiores eligere patronos, per tradita Mager, d. c. 7. n. 353. seq. ubi tamen num. 362. monet, cavendum esse nimiam protectoris potentiam, ut plurimum enim, quae cum nimis potente initur societas, facile in Leoninam mutatur perfidiam, Erasmus in Chiliad. Et societates cum potentioribus saepiuscuie in servitutem demigrant, ita, ut minores pro esca majoribus natos etre, vulgo feratur, Scaliger. exerc. 189. dist. 5.

[note: 54.] 6. Vicinitas, magis enim praestat cum vicinis, quam locorum intervallo distantibus clientelare foedus contrahere, Mager, d. c. 7. n. 395. seq.

[note: 55.] 7. Nec facile cum potentioribus protectiones gratuitae ineundae, Mager, d. l. c. 9. num. 340. seq. sed ut certa annua pecunia solvatur. Mager. de adroc. c. 4. n. 57. seqq.

[note: 56.] 8. Nec protectionis foedus ad tempus longum aut indefinitum contrahatur, Tholos. de republ. l. 11. c. 11. num. 6. Warem. ab Erenb. de foeder. l. 1. c. 1. n. 50. Mager. d. c. 9. num. 331. seq. et 342. seq. Cum ex temporis diuturnitate abusus oriri soleat, Bodin. de Republ. l. 4. c. 4. Atque ita consultius erit, tempus illud ultra decem vel viginti annos non extendere, sed tempore isto elapso, advocatiae pactum renovare, Mager. d. c. 9. num. 331. seq.

[note: 57.] 9. Neque enim ad contrahentium beneplacitum contrahatur protectio, auff beederseits Wohlgefallen, Mager. d. c. 9. n. 348. seq. et cap. 16. n. 317. seq. Quia alias protector eo tempore, quo clientes ejus opera et auxilio potissimum indigerent, juri protectionis renunciare, et clientes indefensos relinquere posset, Mager. d. c. 9. nam. 350.

[note: 58.] 10. Ne protectores oppida, vel arces clientelares praesidio militari teneant, Bodin. de republ. l. 5. c. 6. Mager. d. cap. 9. num. 352. seq. Tali enim modo Vienna, Constantia, Trajectum et Cameracum, quae Archiducum Austriae, recepto praesidio, patrocinia advocaverunt, libertatem amiserunt, Bodin. d. cap. 6. Unde Scoti, cum in Anglorum protectionem se dedissent anno 1559. provide caverunt, ut et obsides ipsis darentur, quos renovare sexto quoque mense, nec arcem ullam Anglis in Scotia habere liceret, Reinhard. König. dissert. de foederib. conclus. 25. Feschius de foederib. conclus. 23. lit. a.

[note: 59.] Hinc quoque 11. si belli tempore protectores guardias militares in Civitatibus clientelaribus securitatis gratia collocaverint, omnino clientibus providendum est, ut statim, bello finito, milites conducti honeste dimittantur, nec diuturnam in istis locis stationem habere permittatur, ne sublato belli motu, subditos molestandi, et eosdem ad res novas sollicitandi occasionem quaerant, Tholosan. d. l. 11. c. 11. Mager. d. c. 9. wer. 351.

[note: 60.] 12. In tempore quoque, et non periculo jam exorto, protectores constituendi erunt, Mager. d. c. 9. num. 369. seq. Höpingk, de jur. protect. conclus. 22. lit. c. Non enim facile in necessitate, et periculo jam instante, auxilia inveniuntur, quae in pace quaesita non tuerunt; et pessime rerum adversarum socii quaeruntur, quibus cum rebus adhuc salvis, spem integram non communicavimus, adeoque turpe censetur auxilium ab iis petere, a quibus antea rebus in arduis consilium non est petitum, Livius l. 5. c. 17.

[note: 61.] Finis clientelaris foederis, sive protectionis est clientum defensio, ut nimirum clientes infirmiores ab aliorum violentiis tuti existant et defendantur, Mager. de advocat. c. 10. n. 18. seq. Et protectorum officio adeo annexa est defensio tam personarum, quam

rerum ad clientes pertinentium, ut eam protectores praestare teneantur, etiamsi in suscipiendo jure hoc tutelari, de ea in specie nihil dictum sit, Mager. de advocat. c. 11. num. 101. seq.

[note: 62.] Tum demum autem protector opem ferre tenetur, si requisitus fuerit, l. cum patronus. l. quoties. in fin. ff. de oper. libert. 1. interdum. ff. de Verb. oblig. Petr. Frider. Mindan. de proc. lib. 2. c. 14. n. 32. Maul. de homag. tit. 11. n. 15. Mager. d. c. 11. n. 800. seq. et cap. 11. n. 163. seq. Nisi aliud convenerit, ita ut si sciverit, vel scire facile potuerit, ac debuerit clientem protectione indigere, tum enim etiam non requisitus defendere tenetur, Mager, d. c. 12. n. 187.

[note: 63.] Effectus ex ipsis tabulis et articulis clientelaribus colligi potest, et clientes imprimis patronis suis debent reverentiam et observantiam, arg. l. liberto. 9. ff. de obseq. libert. Indeque clientes dicuntur, quasi colentes Dominum, sive protectorem, et protectores ipsis plerumque scribere solent, Unsern lieben Getreuen, Fesch. de foeder. concl. 23. lit. e. Bocer. de jurisdict. cap. 8. num. 97. Cujusmodi tamen compellatio jurisdictionem non arguit, Mager. d. cap. 10. num. 478. Klock. 1. consil. 37. num. 108. Non enim protectionis jus patrono, live protectori, ullam in clientes tribuit jurisdictionem, Schutz und Schirm gibt keine Obrigkeit, sicuti de jure verissima, et creberrimo tam veterum, quam recentiorum Interpretum calculo approbata et recepta est sententia, c. recepimus. 8. c. ex parte. X. de privileg. et excess. Hieronym. Schurff. 3. cons. 23. n. 1. et seq. Menoch. arbitr. jud. cas. 100. n. 19. et cas. 584. n. 4. Wesembec. cons. 48. num. 30. Meichsn. tom. 2. libr. 2. decis. 4. num. 176. Vietor. de exempt. conclus. 20. Dn. Cluten. syllog. conclus. 27. lit. f. Mascard. de probat. concl. 713. n. 3. Honded. 1. cons. 13. num. 57. Mindan. d. c. 14. n. 13. Besold. thes. pract. verb. Schutz- unb Schirms Verwandte. Mart. Rumelin. ad Aur. Bull. dissertat. 5. conclus. 9. Reinking. de regimin. secular. lib. 1. class. 5. cap. 3. numer. 28. Ziegler. §. Landsassii. comlus. 1. um. 81. et seq. Fesch. de foeder. conclus. 23. lit. e. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 55. lit. h. Wehner. pract. observ. verb. Schirms Gerechtigkeit. Hopingk. de jur. protect. concl. 49. Klock. 1. cons. 37. n. 27. seq. Late Mager. de advocat. c. 10. n. 406. et seqq. ubi plurimis hoc rationibus confirmat, et ad contraria respondet. Imo ne micam quidem jurisdictionis tribuere, ait Thom. Maul. de homag. tit. 11. n. 10. Et quemadmodum jurisdictionem non tribuit, ita nec a jurisdictione ordinaria quempiam eximit, Mindan. d. c. 14. num. 9. Thom. Michael d. conclus. 55. lit. e. f. g. Sixtin 3. Marp. cons. 8. n. 49. et 107. Mascard. de probat. consil. 714. n. 3. Gail. d. 2. observ. 54. w. 3. et 4. Vietor. d. concl. 20. Fesch. d. concl. 23. lit. f. Warem. ab Erenberg. de foeder. c. 4. n. 13. Ita, ut nec Imperatoris specialis data protectio ordinariae jurisdictioni quicquam deroget, Gail. d. 2. observ. 54. n. 7. Sixtin. de regal. l. 2. cap. 14. n. 106. Mager. d. c. 18. n. 49. Rumelin. d. [note: 66.] conc. 9. Nec priscam et propriam clientum libertatem quicquam imminuit, Arnisae. de jur. Majest. l. 1. c. 4. n. 8. Warem. ab Erenb. d. n. 13. Vietor. d. concl. 20. Dn. Cluten. d. concl. 27. lit. f. ubi Civitati in alterius protectionem se committenti, in libertate sua, [note: 67.] ne gry quidem detrahi scribit. Unde nec clientes subditi protectoris dicuntur, Schutz-Unterthanen, sed Schutz-und Schirm-Verwandte, R. A. zu Regenspurg. de anno 1576. §. Setzen/ ordenen und wöllen. 38. seqq. Ord. Camer. part. 2. tit. 4. §. fin. Gail. d. obs. 54. n. 1. Reink. d. l. 1. class. 5. c. 4. n. 29. Besold. d. verb. Schutz- und Schirm-Verwandte. Mager. d. c. 10. n. 438. Imo si jus protectionis peculiaribus pactis impetretur, id potius evidens signum esse jurisdictionis et superioritatis non competentis, scribit ex Natta cons. 636. n. 1. et Sixtin. d. cons. 8. n. 45. Vietor. d. conclus. 20. Reink. d. c. 4. n. 30. Besold. de jur. foed. c. 5. n. 12. Mager. d. c. 10. n. 840. seq. Ex quo etiam cives a magistratu gravati, protectoris auxilium implorare non possunt, per tradita [note: 68.] Klock. 1. consil. 37. n. 123. seq. Non enim protector cives et subditos contra proprium Dominum et magistratum defendere potest, Mager. de advoc. cap. 13. n. 284. confer supra num. 2.

ad n. 63. seqq.

Vid. COCCEII Deduct. Consil. et Responsa in caus. Illustr. Cons. XXIII. N. 38. seqq. p. 927.

[note: 69.] Cum ergo protector in clientes nullam habeat jurisdictionem, consequens inde est, quod ipsis quoque modum in Religione praescribere [note: 70.] nequeat, supra c. 3. n. 176. Nec collectas imponere potest, Mindan. d. l. 2. c. 14. n. 8. War. ab Erenberg. de foed. l. 1. c. 4. n. 13. Besold. de foeder. c. 5. n. 12. Maul. de homag. tit. 11. n. 10. et 13. Sixtin. de regal. l. 2. c. 14. num. 103. Ziegler. d. §. Landsassii. concl. 1. n. 159. Wehner. verb. Schirms- Verwandte. Mager. d. c. 10. n. 175. seq. Nec mulctas vel poenas [note: 71.] ab iis exigere, Mager. d. l. n. 176. Nec iisdem arma imponere, vel ad ea convocare, vel iisdem interdicere, aut silentium imponere, vel delectum agere, nec castra metari valet, Mager. d. cap. 10. num. 611. Nec arces clientelares munire protectoribus licet, Mager, [note: 72.] d. l. n. 605. Nec jus conducendi per territorium clientum protectoribus competit. Mager. d. c. 10. n. 610. Hoping. de jur. protect. concl. 53. lit. b. Nec in Civitatibus et locis clientelaribus jus intradae protectores habent, Mager. d. c. 10. n. 592. Sicuti nec jus aperturae, Mager. d. l. n. 594. seq. Nec jus detractionis illis conceditur, die Nachsteur, Mager. d. c. 10. n. 207. seq. Neque etiam clientes protectoribus, praesertim monasteriorum, albergariam, fodrum, sive hospitaturam, Außspan, Atzung, gratis exhibere tenentur, c. praterea. 23. X. de jur. patron, c. in quibusdam. X. de poen. Mager. d. c. 10. n. 281. seq. Nisi hoc hospitaturae jus, die Atzung, ex longaeva observantia et immemoriali praescriptione, vel alio legitimo titulo, vel pacto convento adquisiverint, Besold. thes. pract. verb. Außspan. in fin.

CAPUT XXV. De Jure Legationum.

28. Legatorum privilegiis non gaudet, qui nomen tantum praetendit, nec missus ad eum, ad quem se missum affirmat.

3. Si Legati Statuum arrestentur vel injuria afficiantur, an mandata sine clausula impetrari possint.

CUm Civitatibus Imperialibus, competat jus belli et armorum, ac foederum, haec autem jura et negocia absque Legationibus commode expediri nequeant, Wurmser. de jur. publ. exerc. 4. quaest. 6. ipsis quoque Legationis, sive mittendi Legatos jus competere, consequens est, arg. l. 2. ff. de jurisd. l. fin. ff. de offic. ej. cui mand. jurisd. Quia finis concessus nomen suum dimittit, si non simul quoque media ad illum deducentia concedantur, Besold. de legat. cap. 3. n. 4. Atque inde civitates Imperiales habere jus mittendi Legatos, etiam in propriis cujusque civitatis, et communibus earundem causis, communis Doctorum est conclusio, Dn. affinis Cluten. in syllog. rer. quotid. conclus. 27. lit. b. Besold. de legat. d. cap. 3. numer. 3. Bortius de legat. concl. 8. lit. b. Casp. Klock. de contribut. cap. 5. n. 56. Kirchner. de legat. l. 1. c. 3. num. 53. Daniel Otto de jur. public. cap. 14. foi. mihi. 529. Warem. ab Erenb. de foeder. 2. c. 1. n. 37. Maul. de jur. conduc. tit. 2. n. 23. Just. Sinolt. Schütz. de jur. publ. dispurat. 8. concl. 23. lit. m. Johan. Adam. Dapp. de jur, civit. German. part. 1. cap. 6. n. 14. Joh. Wurmser. de jur. publ. exercitat. 4. [note: 2.] quaest. 5. Earumque Legati una cum reliquorum Electorum et Principum Legatis ad exteros Reges, Principes et Nationes, in causis Imperii mittuntur, Cluten. d. lit. b. Ziegler. §. Landsassii. conclus. 1. n. 213. Arumae. ad Aur. Bull. discurs. 1. concl. 8. Besold. d. n. 3. Schütz. d. lit. m. Wurmser. d. quaest. 5. cujus rei exempla plura adduxi supra c. 2. n. 51.

[note: 3.] Idque propterea quoque, quod hoc jus dependeat a superioritate territoriali, et jure territorii competat, Ziegler. d. §. Landsassii conclus. 1. n. 191. seq. Christoph. Ming. de super. territ. concl. 76. in fin. Reinhard. König. in synops. [note: 4.] jur. publ. discurs. 10. conclus. 13. Idque Principes et alii Status Imperii in genere obtineant, Ziegler. d. n. 191. seq. Ming. d. concl. 176. Besold. de legat. c. 3. n. 2. Wurmser. d. exerc. 4. quaest. 4. Et Nobiles immediate Imperio [note: 5.] subjecti, Besold. de legat. c. 3. n. 3. Nolden. de stat. nobil. c. 17. n. 145. seq. Georg. Schubhardt apud Arumae. tom. 1. disc. 29. de legat. concl. 5. lit. a. Wurmser. d. exerc. 4. quaest. 7. Sicuti et Civitates Hanseaticae, supra l. 1. c. 4. n. 32. Cum igitur Civitatibus Imperialibus competant jura Principum ac reliquorum Imperii Statuum, nec non Regalia et territorialia, hoc quoque Legationis jus ipsis

[note: 6.] Legati a legendo, quod publice lecti mitterentur, dicti, Varro. Dicuntur Oratores, l. lex Iulia. ff. ad L. Jul. de vi publ. Nuncii, Cicero 1. Tuscul. et Ambassadores, Schönborn. 3. polit. c. 27. inprinc. Besold. thes. pract. verb. Ambassador. Germanice, Gesandte, Abgesandte, Pottschafften. Ubi notandum est, quod Principes et Respublicae, neminem, praeter Deum et ensem, superiorem recognoscentes, et Majestate coruscantes, primario Legatos mittant, reliqui Imperatorem superiorem recognoscentes et Imperii Status et Ordines immediati, secundario, schubhard. d. concl. 5. [note: 7.] Wurmser. d. exerc. 4. quaest. 4. Quia jus Legationis dependet a jure Majestatis, et primario apud illos est, qui summae rerum praesunt, Besold. 1. polit. c. 4. n. 29. et de Legat. c. 3. n. 1. Bornit. de jur. Majest. c. 28. Unde etiam illi, qui ad Imperatorem, vel Comitia, sive ea Imperialia, sive Circularia, sive Provincialia, auf die Reichs-Craiß-oder Land-Täge, a Statibus aliisque Imperii proceribus immediatis mittuntur, proprie non Legati, sed Nuncii, Deputati, Selecti, sive Ablegati; Abgesandte, Pottschafften, dicuntur, qui tamen aliis Legatis aequiparantur, ut videre licet passim in Recessibus et aliis Constitutionibus Imperii, ubi plerumque appellantur, der Abwesenden Ständ Räthe und Pottschafften. Licet in Recessu Augustano de anno 1555. §. Damit aber derselbig. 4. et §. In solcher vorgezogener. 13. haec duo, Pottschafften und Gesandten, conjungantur. Nam subtilis quaedam inter hasce appellationes, Gesandte und Abgesandte, statuitur differentia, ita, ut appellatio eines Gesandten, angustior sit, quam eines Abgesandten, et hi mittantur a subditis, illi vero a non subditis, Nolden. de stat. nobil. c. 17. n. 147. Besold. thes. pract. verb. Gesandte und Bottschafften. Hering. de fidejuss. c. 7. n. 567. Atque ita in Comitiis Imperialibus ita observari, quod a Metatoribus Imperii, von den Reichs-Furirern, in hospitiorum designationibus exterorum Regum, ut Hispaniarum Legato in foribus inscriptus fuerit titulus: Königl. Würde auß Hispanien Gesandte, aliis vero Principibus, Churfürstliche, Fürstliche Abgesandte/ testatur Kirchner. de legat. l. 1. [note: 9.] c. 1. n. 20. Besold. de legat. c. 2. n. 4. Et legandi verbum publica; ablegandi vero privata negocia respicit, Christoph. Warsewic. de legat. Illi quoque, quos superiores ad subditos mittunt, non recte Legati, Gesandten, sed Commissarii appellantur, nam mittuntur legati ad parem, Deputati ad superiorem, Commissarii ad inferiorem, seu subditum, Besold. d. c. 2. n. 5. Civitatum Imperialium Legati ab ipsis Imperatoribus passim vocantur, Mächtige und Erbare Bottschafften, prout ex iplarum privilegiis infra lib. 3. passim allegatis, et aliis rescriptis Caesareis apparet.

[note: 10.] Verum de hisce Legatis, vel, ut loquitur Anton. Hering. de fide jussor. c. 7. n. 558. de selectis illis viris, qui hodie a Principibus, aut Civitatibus Imperialibus, vel ad Aulam Imperatoriam, vel ad Comitia indicta, vel denique ad Deputatos Imperii Conventus mittuntur et ablegantur, an cum Veterum Romanorum Legatis sint comparandi, non immerito dubitatur? Ad quam quaestionem Hering. d. c. 7. n. 559. seq. ita respondet: Et sane, quantum Deputatos ad Comitia, vel alios Imperii Conventusattinet, die auf Reichs-und Deputations- Täge geschicket werden, etsi non tam ut Legati, (proprie loquendo, juxta tradita Herm. Kirchner. tract. de legat. c. 3. n. 2. et. et c. 1. n. 20. et 21.) quam ut ipsimet Principes et Civitates Imperiales comparent, eorumque locum et subsellia occupant, sententiamque suam rogati. eam non aliter, ac si Princeps ipse coram adesset, depromunt et aperiunt, et sic eandem exercitionem jurisdictionis ordinariae habent, quam is, qui ipsos misit, si comparuisset, habet in Collegio, im Chur-Fürsten und Stätte-Rath, ad Romanorum tamen Legatos proxime accedunt, atque ideo sunt digni, qui ex praerogativa amplissimae Nationis Germanicae, privilegiis quoque Legatorum Romanorum, caeteris paribus utantur. Quod maxime procedere arbitratur idem Hering. n. 161. et seq. in Caesareis Legatis, quos vulgo Käyserl. Commissarien appellamus, quia nomen etiam Legati Commissiarium continet, Ruland. De Commiss. part. 1. l. 1. c. 5. n. 3. et l. 2. c. 25. n. 10. ne si diversum statuamus Caesareos Legatos, sive Commissarios deteriore loco collocemus, quam Legatos Principum, aut urbium Imperialium, quod certe non esset purpuram dijudicare, sed Panidis suffragiumferre.

[note: 11.] De missis porro a Germaniae Electoribus, Principibus et Statibus reliquis ad aulam Caesaream, major suboritur disputatio, addit Hering, n. 565. seq. cum inferior ad superiorem non facile dicatur Legatos destinare et mittere, etc. Caeterum quiequid sit, consuetudine recepta tamen et hi vocantur Legati, sive Bottschafften und Gesandten, et proinde quidquam discriminis hic statuere non est permissum.

[note: 12.] Cum Legati munus periculosum et difficile sit, et nihil turpius ambiatur, nihil inconsideratius committatur, nihil periculosius et invidiosius suscipiatur, nihil difficilius peragatur, quam Legatio, ideo in Legato eligendo Imgulari prudentia opus est, inspicienda Legati dona, tam interna, quam externa. Et longe praeferenda sunt dona interna, qualia sunt, ingenii praestantia et dexteritas, judicii acrimonia, prudentia, memoriae vis et excellentia, fidelitas, doctrina, historiarum cognitio, juris tam publici, quam privati scientia, experientia, politica prudentia, eloquentia, linguarum peritia, fortitudo, temperantia, de quibus virtutibus ac ornamentis Legati prolixe agit Alber. Gentil. de Legat. lib. 3. cap. 5. seqq. Schönborn. 3. polit. 27. Reinhard. König. in acie polit. disput. 13. concl. 35. seq. Externa dona sunt

de quibus vide König. d. disp. 13. concl. 47. et [note: 23.] seq. Etquae dixi supra c. 8. n. 36. et seqq. Et cum hoc Legati munus sit jus et munus publicum, ad id suscipiendum etiam invitus quis cogi potest, l. 4. §. 5. ff. de legat. quia publica a privato declinari non possint, l. si magistratum. 18. C. de decurion. l. tutori. 20. ff. de negoc. gest. Excusationes tamen justae audiendae, et parcendum illis, qui oneri se impares ostendunt, Octav. Magius de legat. l. 1. c. 2. Canonher. l. 2. discurs. in Tacit.

[note: 14.] Cum autem Legatorum usus summe sit necessarius, ipsique Legati variis periculis sintexpositi, ideo ipsis varia sunt privilegia indulta, et quidem 1. omni jure sancti et inviolabiles habentur, et ab omni injuria defensi et muniti esse debent, l. sanctum. 8. ff. de rer. divis. l. fin. et ibi Dd. ff. de legat. eosque nemo impune offendere, contumeliis vel damno afficere potest. 2. Regum. 10. l. 2. §. 5. ff. de judic. Becht. de securit. et salv. cond. concl. 174. Idque sive ad amicos, sive ad exteros mittantur, Pacian. l. 1. de probat. c. 33. n. 58. Ruland. de Commiss. part. 1. l. 8. c. 8. n. 6. Alb. [note: 15.] Gentil. de legat. l. 2. c. 14. et sive pacis, sive belli sint nuncii, Liv. lib. 1. Dion. lib. 2. Becht. d. concl. 174. Ita, ut etiam hostium Legati sancti et inviolabiles existant, l. fin. ff. de legat. Schönborn. 3. polit. 27. vers. quid vero.

[note: 17.] Nec tantum personae Legatorum incolumes esse debent, sed etiam ipsorum bona sarta, tecta erunt, Becht. de securit. concl. 179. Nec pro rebus suis, quas usus causa secum deferunt, ullum vectigal sive portorium solvere tenentur, supra c. 18. n. 36. Imo etiam ipsorum Comites et ministri non sunt violandi, sed ipsis injuriam inferentes, lege Julia de vi publica coercentur, l. lege Iulia. 7. ff. ad. L. Iul. de vi publ. Becht. de securit. conti. 176. Schönborn. 3. polit. cap. 31. vers. quaeritur. 2. Quod in Legatione versantes in jus vocari nequeant, l. 2. ff. de in jus vor. sed jus domum revocandi habent, 1. 2. §. 3. ff. de judic. Schrad. De feud. part. 10. sect. 1. n. 16. et sect. 5. n. 193. Becht. d. l. concl. 178. nisi in ipsa legatione [note: 20.] contrahant, Becht. d. l. concl. 183. 3. Legati non possunt capi pro repressaliis, Bart. in l. si quis legatum. In princ. ff. de legat. Coler. de process. [note: 21.] exec. part. 2. c. 3. n. 186. seq. 4. Honorantur instar principalium, et jure quodam repraesentationis eorum loca et subsellia occupant, Hering. de fidejussor. c. 7. n. 559. Josias Nolden. de stat. nobil. c. 9. n. 339. seq. et pro Principum suorum sessione tanquam pro aris et focis pugnare debent, Ruland. de Commiff. lib. 7. cap. 2. n. 11. part. 1. Nolden. d. cap. 9. num. 343.

[note: 22.] Ut autem haec et similia privilegia Legatis et ipsorum Comitibus competant, requiritur, 1. ut notum sit eos Legatos esse, et sic exhibere tenentur Principalis sui mandatum scriptum, sive literas credentiales, l. 5. c. de jur. fisc. l. 1. C. de mandat. Princip. l. legato. 5. §. I. ff. de legation. Becht. de securit. concl. 180. Schönborn. 3. cap. 29. in princ. Ex quo etiam olim Legati in signum securitatis sagmina gestare [note: 23.] fuerunt soliti, l. 8. §. 1. ff. de rer. divis. 2. Ut non sint instructi mandato rei turpis aut flagitiosae, utpote quod ipso jure nullum est, §. Illud quoque. 7. l. de mandat. l. si remunerandi. 6. §. rei turpis. 3. l. si mandavero. 22. §. qui adem. 6. ff. eod. [note: 24.] Becht. de secur. concl. 183. 3. Ut fines mandati sui diligenter custodiant, et non excedant, l. 5. in princ. ff. mandat. §. 8. 1. eod. Becht. de secur. concl. 183. 3. Ubi tamen observanda differentia inter Legatum habentem mandatum liberum, vel adstrictum, ita ut ab hujus tenore recedere non liceat, sed Legatus stricte et sincere id observare teneatur, nec excusetur etiam si res aliter gesta, bene cedat. Is autem qui mandatum cum libera habet, liberius quoque agere potest, et quod sibi melius videtur. Sicuti etiam liberior agendi facultas Legatis concessa intelligitur, si mandato, sive instructioni generalis inserta fuerit clausula: Reliqua tuae prudentiae et discretioni committimus, [note: 25.] Gail. 1. de pac. publ. c. 4. n. 30. 4. Ut Legati eant per vias solitas, Becht. de secur. concl. [note: 26.] 185. 5. Ut legationem non deserant, l. 1. l. 2. §. 1. ff. de legat. l. 2. C. eod. Becht. d. l. concl. 186.

[note: 27.] An autem Legatis munera capere liceat, ab iis, ad quos mittuntur, dubitatur, cum munera Divorum non sint spernenda, juxta Erasm. in Adag. et illud Homer.

E contra vero apud Venetos capitale sit in Legatione munera contrectasse, Hermolaus Barb. de republ. Venet. Bodin. de republ. l. 3. c. 1. Sicuti etiam apud Athenienses, Xenophon. l. 7. rer. Graec. Verum distinguendum hic erit, an ea mente munera data sint, ut corrumperentur Legati, an vero testandae benevolentiae et honoris causa, ita, ut si corruptionis causa data, recusanda, si benevolentiae et honoris, capienda, cum etiam Romani munera dare legatis fuerint soliti, teste Livio.

[note: 28.] Non vero competunt haec Legatorum privilegia illis, qui missi Legati non sunt, legationis tamen nomen obtendunt, Schönborn. l. 3. polit. c. 27. vers. hoc loco. ubi etiam addit, eum, qui Legatus quidem est, non tamen ad eum, ad quemse missum affirmat, legationis jure frui aequius esse, et Alexandrum pepercisse Legatis Atheniensium, qui ad Tyrios in eum animandos [note: 29.] venerant, refert Curt. lib. 4. Sicuti nec illis, qui speculandi causa missi sunt, Schönb. d. c. 27. vers. quid de legatis. Licet non desint exempla eorum, qui ejusmodi exploratores humaniter tractarunt, Dion Halicarnass. lib. 6. Neque [note: 30.] etiam illius Legati tuti et inviolabiles existunt, qui antea legationis jura violavit, Schönb. d. c. [note: 31.] 27. vers. quid vero. Nam fidem frangenti, fides non servanda, l. cum proponas. C. de pact. l. qui pendentem. l. Julianus. §. offerri. ff. de act.

empt. c. dilectus. X. de Simon. Et frustra quis postulat ab eo servare fidem, cui fidem a se praestitam servare recusat, c. frustra. de R. I. in. 6. Et jura violanti si jus non praestatur, ei non violari, sed jus reddi creditum est, Alben Gentil. de bell. l. 2. c. 6. Et ita Bellisarius Dux exercitus Imper. Justiniani, Gothorum Legatos detinuit, donec Rex Gothorum Justiniani Legatos dimitteret, Procop. de bell. Goth. l. 2.

[note: 32.] Sed quid sentiendum de iis Legatis, quibus interdictum est, ne venirent, quod saepius factum esse, historiae memorant. Ita enim Franciscus Galliae Rex, ne quid a feciali Caroli V. audire cogeretur, quod suo nomini et majestati labem ullam inureret, ut adventare audiit, crucem pro palatio figi mandavit, ac feciali denunciari, certum illi crucis exitium impendere, si mandata exposuisset. Et hoc casu distinguendum erit, an prohibitio fiat ex justa, an vero ex injusta causa, ita ut si justa sit prohibitionis causa, salvum Legatorum jus non permaneat, secus vero si causa injusta sit Schönborn. 3. polit. 27. v. quid de iis.

[note: 33.] Quod si quoque Legati in ipsa Legatione delinquant, veluti homicidium, adulterium, vel simile quid committant, ipsos non esse securos, sed in loco delicti puniri posse, tradunt per l. non alias. 24. §. 1. ff. de judic. l. hos accusare. 12. in princ. ff. de accusat. Becht. de securitat. conclus. 183. seq. Kirchner. de legat. l. 2. c. 1. n. 141. Besold, colleg. polit. class. 1. disput. 11. concl. 30. Confer Wormser. de jur. publ. exerc. 4. quaest. 9. ubi distinctionem inter delicta refert. Cujus rei exempla passim in historiis sunt obvia; Sic Phileam Tarentinum Legatum Romae, cum obsides Tarentinos corruptis custobidus liberasset, et cum illis profugisset, cum illis retractum, et in comitium deductum, populo approbante, virgis caesum, et desaxo dejectum, narrat Livius l. 15. Et alios legatos ob admissa in vincula conjectos, et Comites sub hasta venditos, commemorat idem Livius libr. 13. Adulterii quoque condemnatum, ductumque ad extremam Capitis poenam in Lusitania Legatum quendam, scribit Warsewic. in orat. funeb. Stephani Regis Polon. Et Francisci I. Gallorum Regis Legatus hom icidii poenam luit, et Mediolani capite plexus fuit. Kirchn. de legat. l. 2. c. 1. n. 115.

[note: 34.] Poena eorum, qui Legatos, injuste offendunt et violant, varia est, et de jure Civili Romano illi, qui Legatos hostium offendissent, hostibus dedebantur, l. fin. ff. de legation. Livius lib. 38. ut eos vel servorum numero haberent, vel pro animi sui libidine punirent, Laudens. de legat. Princ. Becht. de secur. concl. 175. Legatis vero Principum, eorumque comitibus injuriam inferentes, Lege Julia de vi publica coercentur. l. 7. ff. ad L. Iul. de vi publ. Becht. d. l. concl. 176. ubi addit, quod is, qui summi Principis Legatos violat, in crimen laesae Majestatis incurrat.

[note: 35.] Quod si Legati Principum inferiorum arrestentur, vel injuria afficiantur, anne, tanquam in facto omni jure prohibito, mandatum sine clausula, auf die vier Fäll impetrari possit, dubitatur, et Cameralibus id displicuisse, et causae quadam cognitione opus esse, et ideo tale mandatum in causa Budenhofen/ qui fuit Legatus Marchionis Badensis, ad Comitissam a Gülich arrestatus contra Limpurg et Gülich, mense Majo anno 1591. denegasse, refert Becht. d. l. concl. 177. addens, quod si Princeps arrestati supplicasset super constitutione Arrestorum, processus fuissent decreti, Gylman. symphor. tom. 3. verb. Legatus.

AD LIB. II. Cap. XXV.

Commentarii instar ad h. c. esse porest VVOELKERI dissert. inanug. de jure legationis Civitat. Imp. Altdorfii habita.

CAPUT XXVI. De Jure Conducendi.

5. Pacto vel consuetudine quis in alieno territorio jus conducendi obtinere potest.

[note: 1.] HAbent porro Civitates Imperiales in territoriis suis jus conducendi euntes et redeuntes, die Geleitliche Obrigkeit, das Geleit auff freyer Kaysel. Heer: und Landstrassen, Joh. Bruning. de var. uinvers. spec. concl. 22. Author deß gründlichen Berichts der Reichs Statt Fridberg, regal. punct. 1. cap. 4. n. 203. Thom. Maul. de jur. conducend. tit. 2. n. 11. Caspar. Kolck. 1. consil. 29. n. 379. Georg. Gumpeltzhaim. de civitatib. apud Arumae. tom. 2. [note: 2.] disc. 9. concl. 215. Idque satis aperte probatur ex aur. Bull. tit. 1. §. si quis autem seq. et in vers. German. §. Setzen darauff. et §. wiewol wir aber erkant. ubi in genere universi Principes, Comites, Barones, Nobiles, Civitates et Communitates cuilibet Electori, ejusve Nuntiis salvum conductum praestare, et singulariter conducere jubentur Regem Bohemiae Civitates Nürnberg, Rotenburg et Winßheim: Archiepiscopum Coloniensem, civitates Wetzstar, Gelnhausen et Fridburg: Archiepiscopum Trevirensem, civitas Moguntia: Docem et Electorrem Saxoniae, et Brandeburgenses civitates Erfurt, Mülhansen, Nürnberg, [note: 3.] Rottenburg et Winßheim. Ex quo etiam colligitur, Nobiles immediate Imperio subjectos hoc conducendi jus obtinere, Maul. de jur. conduc. tit. 2. num. 27. Becht. de securitat. et salv. conduct. cap. 12. in princ.

[note: 4.] Habent Civitates Imperiales hoc jure superioritatis territorialis, sicuti etiam reliqui Principes et alii Imperii Status, per R. A. zu Augsp. de anno 1548. §. Ferner zu noch mehre. 20. Wesembec. cons. 33. n. 3. Thom. Michael. de jurisd. concl. 50. lit. a. Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. n. 160. seq. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 7. n. 397. seq. Besold. de jurisd. quaest. 18. vers. et item salvi conductus. Wehner. pract. obs. verb. Glaid. in princ. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. cap. 6. n. 28. Reinhard. König. in synops. jur. publ. disc. 10. concl. 21. Caspar. Klock. consil. 50. n. 135. et in consil. tract. de contrib. annex. 3. vers. Daß nun deß Glaitens. fol. 47. Idque juris territorialis indicinam esse, tradit Knichen. in epops. n. 280. et in encyclop. cap. 12. n. 1/ et de Saxon. non provoc. verb. Ducum. cap. 5. n. 104. seq. Unde neminem in alieno territorio hoc jus exercere posse, nisi doceat, sibi hoc ex privilegio, vel alio modo competere, consuluit Georeg. Everhard I. cons. 28. n. 7. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 50. lit. c. Maul. de jur conduc. tit. 2. n. 37. et in alieno territorio jus conducendi competens, servitus quasi realis, Maul. [note: 5.] d. tu. 2. n. 39. seq. Et adquiri potest, praescriptione, per l. 2. c. de servitut. et aqu. Maul. d. tit. 2. n. 38. seq. uti et pacto et conventione, Maul. d. tit. 2. n. 2.

[note: 6.] Ita enim Dux Würtembergiae in territorio Civitatis Esslingensis jus conducendi habet ex transactione de anno 1557. ubi ita transactum est: Erstlich von wegen deß Bergleitens, durch die Stat Eßlingen und ihe Marckung, da sollen unsere und unser Erben Glaitsleuthe, und alle andere Befelchhaber, die Kauffleuthe, zu Zeiten der Franckfurter Messen, auch sonst menniglich/ so jeber Weil im Jahr, unser gleith, unsers Fürstenthums, hinauff oder herab degehren, allenthalben vergleiten, und darzu durch die Statt, wie von Alter hero, mit oder ohne Gleitbüchsen ziehen mögen, doch solches in der Statt Ringmaur nit gleitsweiß, sondern allein in Gestalt eines Durchzugs beschehen, und den Kausfleuthen, deßgleichen deßglichen denen, so allda vergleitet werden, frey stehen, daselbst in der Statt abzustehen, oder nit, doch daß sie sich wiederumben zu gewohnlicher Stund, zu dem Glait verfügen, und wie gebrächig reiten.

[note: 7.] Ex quo tamen jure specialiter alicui competente, jus superioritatis territorialis inferri minime potest, sicuti patet ex decreto Imperat, Ferdinandi II. Ratisponae 17. Martij anno 1623. Nobilitati Rhenanae ad versus Electoratum Palatiuum concesso, et postea ultimo Augusti anno 1630. ab eodem Imperatore contra alios Status extenso, ubi dum ordo Equestris contra Electorem Palatiuum conquercretur, quod ipse ex jure conduceudi per Nobilium territoria, superioritatem territo rialem, eine Landsfürstliche Obrigkeit, und consequenter Angriff, Straffen, und andere Jurisdiction, inferre velit, Imperator decrevit: Wie dann auch Ihr Kays. Majest. bey dem siebenden die angemaste turbation under dem praetext deß Glaids Regal abzuschaffen gemeint. Idque Exemplis probat Casp. Klock. 3. cons. 29. n. 351. et seq. ubi ita scribit: Seytemahl bebe Zolls und auff Kayserlichen freyen Landstrassen Glaitens Gerechtigkeit Chur- und Fürsten, vermög kundbarer usurpation, ausserhald ihrer Territoriorum und Fürstenthumben, durch eines andern ohngemittelten Stands dition und frembder Herrschafft viel mehr hergebracht haben, und doch an solchen Orthen keine hohe und andere Obrigkeit haben, wie dessen unzehlich Erempel ohnschwer angezogen werden köndten, und auß deme gnugsamb zu verspüren ist, daß die Churfürstl. Pfaltz das Glait durch die Graffschafft Katzenelenbogen, von der Bergstrassen auß biß gen Franckfurth, Item, in Marggraffschafft Baden biß gen Pfortzheimb, und wiederumb ihre Fürstl. Gnaden der Margaraff durchs Pfäzische territorium biß zu Brettheimb, führet, Item der hertzog zu Würtemberg, das Glait durch deß H. Reichs Statt GEmund, der Herr Probst zu Ellwangen auß, durch das Fuggerische Dorff Hutlingen, von Vhralten Zeite

Ipse territorii Dominus universalis hoc conducendi jus in omnibus territorii sui locis et viis, tam privatis, quam publicis exercet, cum in Imperii constitutionibus sancitum reperiatur, ut magistratus omnium locorum itinera sub se, suo sumptu secura praestent, vim et latrocinia prohibeant, grassatores persequantur, R. A. zu Augspurg, de anno 1548. §. Ferner zu noch mehrer. 20. et R. A zu Augspurg. de anno 1555. §. Nach dem aber ein jeder. 87. et de anno 1566. §. Nachdem. aber. Cum non tantum Imperio, sed et territorii Domino [note: 8.] intersit, ut provincia malis homihibus purgetur, l. congruit. 33. ff. de offic. praesid. l. 2. §. 4. ad L. Jul. pecul. l. in nomine. C. de offic. praet. Afric. Gail. 2. obs. 64. n. 2. Sixtin. de regal. [note: 9.] lib. 2. cap. 2. n. 32. Eodemque jus indagandi in grassatores pertinen, das Straiffen, Maul. de jur. conduc. tit. 10. Becht. de secur. conclus. 42. ubi unus Status alterum adjuvare et auxilium praestare tenetur, R. A. zu Augsp. de anno 1548. d. §. Ferners. 20. et R. A. de anno 1595. §. Wofern aber. 23. Et hunc in finem multis in locis aluntur et habentur milites stipendiarii, vulgo Einspenninger, Außreitter, ad hoc deputati, ut viearum curam habeant, die das Glait bereiten, Joh. Koppen. decis. 37. n. 2. Wehenr. verb. Glait. et in Gallia dicuntur Rothröcklein, Rotheruhr, keller. de offic. jurisd. polit. cap. 12. fol. 424. Wehner. d. l.

[note: 10.] Hoc jus generatim consistit in immunitate a personali offensione et injuria, rerumque damnis, et pace publica, et ita 1. in tuto liberoque omnibus commerciorum usu, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. Setzen demnach. §. 2. 1. de jur. nat. gent. et civ. l. 5. ff. de justit. et jur. l. 1. ff. de contr. empt. Becht. de securit. conclus. 54. 2. uti et viarum publicarum, l. fluminum. 24. ff. de damn. infect. l. 2. §. viam publicam. 21. in fin. ff. ne quid in loc. publ. Qui publice utile est, sine metu et periculo per itinera commeari, et semper ea loca, per quae vulgo iter fit, securitatem obtinere, l. 1. §. 1. et 2. ff. de his, qui dejec. Becht. d. l. concl. 55. 3. Inlibero tutoque usu fluminum publicorum, et riparum §. 2. et 4. 1. de rer. divis. l. 4. §. 1. et l. 5. in princ. ff. eod. l. fluminum. 24. in princ. ff. de damn. infect. tot. tit. ff. fluminib. Sixtin. de regal. cap. 5. n. 26. Mynsing. cons. 19. n. 3. 4. Nec non maris, §. 1. l. 3. 4. §. 1. et l. 6. in princ. ff. eod.

[note: 11.] Imprimis vero salvus hujusmodi conductus mercatoribus ad nundinas proficiscentibus praestari solet, et nemini eundem petenti denegari debet, d. R. A. zu Augspurg. de anno 1548. §. Ferner zu noch mehrer. 20. ibi: Daß einem jeden, an Orthen es herkommen, ohne Weigerung, auff sein ansuchen, ein frey, sicher gnugsam Glait gegeben, und also menniglich zu Befürderung deß gemeinen Nutzens, allenthalben frey, sicher ziehen, handlen und wandlen möge. Ita, ut nec peregrinis denegandus sit, cum viarum regiarum itinera et navigationes fluminum publicorum ac marium, sint juris gentium, Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 25. n. 3. lit. c. sicuti etiam commercia, infra lib. 5. [note: 12.] cap. 22. n. 53. et ad juvandum mercatores peregrinos propensi esse debeamus, Alex. cons. 130. ante fin lib. 7. Peck. de jur. sistend. c. 5. n. 2. Et peregrini habent liberum tutumque jus commeatus, hospitii et honorum, auth. omnes peregrins. C. commun. de success. Sicuti nec infidelibus, ex sola infidelitatis causa, denegari debet, Maul de jur. conduc. tit. 4. num. 7. [note: 13.] Neque etiam Judaeis salvus hic conductus denegandus, Maul. d. l. n. 9.

[note: 14.] Secus vero est, quoad hostes, utpote qui securitatem commeatus non habent, l. 1. et 2. C. quae res export. l. 2. C. de commerc. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 21. n. 2. Maul. d. tit. 4. n. 5. [note: 15.] Et qui per sententiam pacis publicae violatores condemnati sunt, quia e protectione Imperii eximuntur, et in hostilitatem reponuntur, communes omnium hostes declarantur, l. amisfione. 5. §. 1. de capit. minut. Myns. cons. 21. n. 58. et ideo securitatem viae publicae amittunt, Gail. 2. de pac. publ. cap. 1. n. 13. neque ipsi, neque eorum bona a nemine imoune recipiuntur, Ord. Cam. part. 2. tit. 10. et 12. Erklär. deß Landfriedens. de anno 1522. §. Ob aber. R. A. zu Augspurg. de anno 1548. §. Es soll auch. ac libere ab omnibus offendi possunt, Ord. Camer. part. 2. tit. 9. §. 1. so jemand. [note: 16.] Idemque est quoad latrones, praedones et piratas, Maul. d. tit. 4. n. 14. Gail. de P P. lib. 2. c. 1. n. 13.

[note: 17.] Praestatur hujusmodi conductus vel literis, quas vocant Glaits - Zettel, Glaits - Brieff, Bollenten, Schrifftlich Glait, vel adjunctis militibus vel equitibus, qui transeuntes conducant, Persönlich oder lebendig Glait, Maul. [note: 18.] de jur. conduc. tit. 5. per tot. Quo nomine plerumque guidagium praestari solet, Glaitgelt, ex usu et consuetudine cujusque loci; Nam regulariter mercatores et pergrinantes ad ejus solutionem non tenentur, nisi Dominus juris conducendi id ex privilegio, vel praescriptione obtineat, arg. R. A. zu Augsp. de anno 1548. §. Ferner zu noch mehrere. 20. ibi: an Orthen es herkommen. Maul. d. tit. 3. n. 16. seq. Quia ad officium Principis et territorii Domini pertinet, etiam absque tessera publicae securitatis, sive salvo conductu, provinciam suam malis hominibus purgare, et milites Stationarios habere ad tuendam popularium defensionem et quietem, et ideo regalia obtinent, ut iis regaliter utantur, sive regia manu vias publicas securas et purgatas

latronibus, suis sumptibus teneant, supra cap. 5. n. 144. seq. eoque nomine vectigalia recipiunt, per tradita Nobilis. Dom. Georg. Christophori von Gölnitz, gymnasm. de regal. vectigal. [note: 19.] jur. quaest. 75. pag. 209. Adeo, ut nec Judaei, guidagium solvere regulariter teneantur, nisi Dominus id privilegio, vel praescriptione obtineat, Maul. d. tit. 3. num. 20. Quia et hi in commereiis legum benerieiis communibus utuntur, l. nemo. C. de judae. R. A. zu Augsp. de anno 1551. §. Doch sollen den Juden die auffrichtigel Handtierungen und Commercien in denjoffenen freyen Messen und Jahrmärckten hiemit unbenommen seyn. In tantum autem territoriorum Domini et qui jus conducendi habent, ad viarum securitatem obligati sunt, ut depraedato damnum a praedonibus et latronibus illatum resarcire teneantur, sup. d. c. 5. n. 146.

[note: 20.] Conducendi huic juri non tantum securitas et defensio inest, sed etiam facinorosorum punitio, utpote sine qua illud consistere nequit, l. congruit. 13. ff. de offic. praesid. 1. §. quies. ff. de offic. praes. urb. Sixtin. de. regal. lib. 2. cap. 2. num. 39. Tilem. de Benign. syntag. 3. dicis. 4. vot. 3. n. 77. seq. Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 5. cap. 6. num. 28. Mingius. de super. territ. conclus. 67. Wehner. pract. obs. verb. Glait. Et quidem si Dominus una cum jure conducendi merum, mixtumque Imperium, sive omnimodam jurisdictionem obtineat, nullum est dubium, quin ad ipsum, etiam ipsa cognitio et punitio facinorosorum, ectet, l. 3. d. l congruit. 13. ff. de offic. praes. d. l. 1. §. quies. et ff. de offic. praef. urb. Maul. de jur. conduc. tit. 10. n. 6.

[note: 21.] Sed cum saepe contingat, ut Princeps aliquis in territorio alicujus Civitatis Imperialis, vel Nobilis liberi jus conducendi habeat, civitas autem vel Nobilis omnimodam jurisdictionem, et jus superioritatis, dubium exoritur, quis delictum in via ista publica punire possit? Et quidem ad Principem, qui jus conducendi habet, der zu glaiten hat, hoc ipsum spectare, eumque de delicto commisso cognoscere posse tradit Joach. a Beust. in l. admmendi. fol. 483. ff de jurejur. Borcholt. de regal. n. 25. Schneidewin. de feud. part. 2. num. 102. seq. et in §. fin. n. 7. et 8. I. de jur. nat. gent. et civ.

Verum contrarium, delicti nimirum hujusmodi coercitationem ad Civitatem vel Nobilem illum, qui circumcirca jurisdictionem habet, pertinere docent, Guid. Pap. decis. 577. n. 1. Alciat. cons. 1. n. 14. lib. 7. Coepol. de servit. rust. praed. cap. 3. de servit. viae. quaest. 18. n. 32. Jac Aurelian. in sua prax. rubr. de jurisd. 12. n. 68. Rosenthal. de feud. c. 5. concl. 21. n. 1. [note: 22.] Idque his potissimum rationibus 1. quia refectio viarum publicarum ad eos spectat, qui vicinos fundos habent, l. honor. 14. §. viarum. 2. ff de munre. et honor. l. 1. in princ. ff de via publ. et si quid in ea. 2. Quia si via publica destruatur, per fundum vicinum fit via; et sic periculum viae ad fundum vicinum pertinet, l. si locus. 14. §. fin. ff. quemad. serv. amitt. Cur non ergo etiam commodum, puta jurisdictionis, ad ipsum spectabit, arg. l. secundum naturam. 10. ff. de R. l. 3. Quia certum est, quod viae publicae in prima sua publicatione fuerunt de solo fundorum, at vero totum falsum non est vel immutatum, quod primordio veritatis adjuvatur, l. cum filius. 76. §. hares meus. 3. ff. de legat. 2. 4. Quia habentibus fundos juxta viam publicam, datur utile judicium finium regundorum, adversus illos, qui fundos ex alia parte viae publicae havent, l. sed et loci. 4. §. fin. ff. fin. regune. 5. Quia via publica in medio existens inter fundum et flumen non impedit, qui illudm quod per alluvionem flumen viae adjicit, fundo adquiratur, perinde ac si via publica non esset in medio, l. Attius fundum. 38. ff. de adquir. rer. dom. 6. Quia via publica nonimpedit, quin proprietas riparum et arborum in ripis natarum sit ejus, cujus est fundus, qui est juxta viam publicam ex parte altera, §. riparum. 4. l. de rer. divis. Cum ergo ex praedictis constet, quod via publica censeri debeat de fundo vicino, d. l. Attius 36. in fin. Consequens inde est, quod et jurisdictio viae publicae ad eum pertineat, qui circumquaque jurisdictionem in fundis habet, Jacob. Aurelian. d. tit. 12. [note: 23.] n. 76. Et hanc sententiam in puncto juris veriorem esse, dicit Joh. Bidembach. nobil. quaest. 12. n. 2. ubi tamen n. 3. addit, metuendum esse, Duces et Principes, die zu glaiten haben, illam vix admissuros esse, cum jus, quod habent viae, Regale sit, quod jus Principes contra inferiores magno equestri apparatu et armis plerumque propugnare soleant, existimantes, jus viae tanquam dignius et potentius, etiam cognitionem delicti, tanquam minus ad se trahere, atque ideo has duas opiniones ita conciliari posse putat, ut delictorum, quae fere quotidie in via publica committuntur, cognitio et animadversio Domino competat, qui merum et mixtum Imperium circumquaque habet, eorum vero delictorum, quae tempore conductus, sive in ipso actu conducendi, in dem glaiten, committuntur, cognitio et executio ipsi juris conducendi Domino competat, idque Civitates vel Nobiles eo minus aegre ferre debere, quod jus istud conducendi, das glaiten, brevissimo, adeoque saepius duarum vel trium horarum spacio exerceri et absolvi videamus. Aliter distinguit Thom. Maul. de jur. conduc. tit. 10. n. 6. ubi duos casus distinguendos autumat, et primum esse dicit, si Dominus juris conducendi habeat jus hoc constitutum in territorio alterius Imperio immediate subiecti, ex concessione vel praescriptione, hoc casu, si appareat, quomodo hactenus observatum, idem etiam imposterum observandum esse, eo quod concessio per subsecutam observantiam declaretur, Schrader. cons. 1. n. 360. seq. Idemque esse, si ex concessione ipsa appareat. Si vero non adsit observantia, nec ex formula voncessionis appareat, in dubio putat cognitionem et coercitionem ad Dominum territorii spectare, et non ad Dominum juris conducendi.

eo quod pacta et praescriptiones sint stricti juris, et praescriptio non possit plus, quam ei a causa sua, scilicet possessione, infunditur, gloss. in c. odiae de R. l. in. 6. Et concessum non intelligatur id, in quo concedens difficilem se reddere soleat, Bald. in c. 1. §. naturaliter. Si de feud. defunct. conten. Cravet. cons. 172. n. 4. lib. 1. Laur. Sylvan. conf. 56. n. 24. Non ad versante, quod uno concesso, ea omnia concessa intelligantur, sine quibus concessio utilis esset, atque ideo, si concessa non intelligatur cognitio et punitio facinorosorum, securitas et defensio viarum publicarum consistere nequeat, nam securitatem et defensionem nihilominus consistere posse, patet ex R. A. de anno 1559. §. So nun in solcher Nacheyl. 26. ubi in alieno territorio jus persequendi, das Nacheylen, permittitur, ita tamen ut captus relinquatur in loco, ubi capitur, ut ibi in ipsum animadvertatur. Alterum casum dicit, si contentio sit inter Dominum universalis territorii, et inter suum subditum, qui particulare aliquod territorium, in eoque merum et mixtum Imperium sine aliis Regalibus habet, et hoc casu jurisdictionem in via publica juri conducendi cohaerere, et soli Domino caeterorum Regalium competere.

[note: 24.] Illud autem certum est, usum et observantiam hic ante omnia esse spectandam, Bidembach. d. quaest. 12. n. 5. et plerumque hoc casu occupantis meliorem esse conditionem, tradit Coepol. de serrit. rust. praed. cap. 3. de servit. viae. quaest. 18. n. 32. Bidembach. d. l. n. 6.

AD LIB. 17. CAP. XXVI. ad n. 21-24.

Jus conducendi pars est Jutis Regalis viarum publicarum. quod a superioritate territoriali pendet. Itaque regulariter soli competit domino territoriali. Minuitur ergo hujus domini potestas, quotiescunque alius in ejus territorio jure servitutis jus conducendi exercet. Cum vero istud jus exerceri non nisi in quibusdam viis, [quae inde die Geleitsstrasse dicuntur] soleat, territoriali jure in reliquis viis saluo atque intergro; facile patet, controversiam h. l. propositam distinctione inter vias, quae proprie sunt Geleitsstrasse, et reliquas, expediendam esse, ita, ut in illis JCtio sit ejus, qui jus conducendi habet, in his vero domini territorialis.

[note: 25.] Securitatem frangens extraordinarie, arbitrio Judicis, juxta personae et delicti commissi qualitatem punitur, Mynsing. de cad. 6. resp. 52. n. 11. Et frangi securitas dicitur, non modo facto, Myns. d. l. n. 6. Sed etiam verbis, ita ut verum non intelligatur illud vulgatum: Wort brechen kein Glait, sicuti docet Wehn. pract. obs. verb. Worth brechen kein Glait.

CAPUT XXVII. De Jure aggratiandi, sive minuendi Poenas.

10. Canonici Ecclesiae Rothomagensis quodnam privilegium in facinorosos praetendant.

32. In poenis Lege divina constitutis, mitig andis, etiam Theologorum judicium audiendum.

34. Iudices inferiores poenas capit ales in pecuniarias convertere non possunt.

37. Nec inferiores judices poenam fustigationis in pecuniariam convertere possunt.

[note: 1.] COmpetit quoque Civitatibus Imperialibus jus Aggratiandi, sive potestas indulgendi delicta, et remittendi poenas capitales, sicuti nominatim tradunt, Carpzov. in pract. crim. part. 3. quaest. 150. n. 19. Hunnius in colleg. crim. disput. 15. concl. 21. Justin. Oldekop. syllog. pract. crim. tit 5. caut. 22. n. 5. Joh. Adam. Dapp. de civitat. Germ. part. 1. cap. 7. num. 20. Joan. Steinwich. de jurib. civitat. concl. 13. Andr. Schwartz. de jur. aggratiand. conclus. 3. in fin. [note: 2.] Quamvis enim aggratiatio, sive potestas concedendi veniam delictorum, soli potestas concedendi veniam delictorum, soli Principi seu Imperatori competere videatur, et juribus Majestatis adscribatur, l. relegati. 4. et ibi Bart. ff. de poen. Cacheran. decis. Pedemont. 101. n. 1. seq. Choppin. de Legib. And. lib. 1. cap. 48. n. 15. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 2. n. 16. Peregrin. de jur. fisc. lib. 4. cap. 8. n. 15. seq. Knichen. de Saxon. non prov. verb. Ducum. cap. 5. n. 523. Besold. thes. pract. verb. Begnadigung. et de jur. majest. sect. 3. cap. 4. n. 1. et consil. 238. n. 33. Farinac. prax. crim. lib. 1. tit. 1. cap. 6. n. 2. seq. Carpzov. de Leg. Reg. Germ. cap. 9. sect. 11. num. 23. et sect. 12. n. 3. Dn. Cluten. syllog. rer. quot. concl. 8. lit. g. Heig. part. 2. quaest. 22. n. 6. Tusch. lit. P. conclus. 695. n. 1. Atque ideo hanc potestatem Carolus V. SEnatui Mediolanensi, cui potestatem Regiae alias non absimilem concesserat, nunquam impertiri voluit, sed peculiariter excenit supremaeque majestati reservavit, Bodin. de republ. lib. 1. cap. 8. et 10. Dn. Cluten. syll. rer. quotid. concl. 8. lit. g. Knichen. de Sax. non prov. verb. Ducum. cap. 5. n. 524. Et [note: 3.] in Regnis Hispaniarum et in Neapolitano inferiores a Rege hanc potestatem non habere, scribit Azeved. lib. 8. tit. des les perdonnes. Don Gars. mastril. in indult. gener. Philipp. III. REg. Hispan. cap. 2. num. 4. et 7. Farinac. pract. crim. quaest. 6. num. 2. Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 5. cap. 6. n. 29. [note: 4.] Comites, Barones et Similes superiorem non regognoscentes, non posse poenas corporales remittere, docent, Jacob. de S. Georg. de feud. verb. cum mero mixtoque. n. 8. Peregrin. de feud. verb. cum mero mixtoque. n. 8. Peregrin. de jur. fisc. lib. 4. cap. 8. n. 19. seq. Farinac. prax. crim. lib. 1. tit. 1. quaest. 6. num. 2. seq. et tit. 3. quaest. 17. n. 67. Ziegler. §. civitas. limit. 1. n. 4. Johan. Ernest. Zorn. apud Arumae, tom. 2. disc. 7. concl. 5. n. 7. Et apud Venetos nulli magistratuui, ne Duci quidem, jus esse restituere damnatos, sed toti Senatui majori, hoc relictum esse, refert Hunnius in colleg. crim. disp. 10. conclus. 20. Clapmar. de jur. Imper. lib. 1. cap. 17. Etiamsi alicui Vasallo merum Imperium, vel generaliter Regalia concessa fuerint, Farinac. d. quaest. 6. n. 4. et 5. Bruning. de var. univ. spec. concl. 28.

[note: 5.] Verum quicquid sit in aliis Regnis, in Germaniae Principibus, Comitibus, Baronibus, Nobilibus et Civitatibus liberis, hodie dubium nullum, sed consuetudine receptum est, quod hi in territoriis suis delictorum veniam concedere, et poenas etiam capitales remittere possint, R. A. zu Speyr, de an. 1526. § Und wiewol. 6. et §. Es soll sich auch. 8. Rol. a Valle. cons. 4. num. 4. lib. 3. Tessaur. decis. 21. Knichen. de Sax. non prov. verb. Ducum. cap. 5. numer. 527. Ming. de super. terr concl. 74. ziegler. §. Landsassit. concl. 1. n. 127. Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 5. c. 6. n. 27. Schönborn. 5. prolit. c. 24. Joh. Limnae. de jur publ. tom. 2. lib. 4. cap. 8. num. 268. seq. Bened. Carpzov. pract. crim. part. 3. quaest. 150. n. 8. seq. et de Leg. Reg. Germ. cap. 9. sect. 11. n. 24. Klock. 1. cons. 37. [note: 6.] n. 63. seq. Idque vigore Regalium, ut jam dictum, et juris territorialis, cui hoc aggratiandi jus adnumeratur, 1. relegati. 4. in fin. l. moris est. 9. §. sed enim. 11. l. Divi fratres. 27. l. ad bestias. 31. ff. de poen. l. 1. §. fin. ff. de quaest. Ziegler. §. civitas, limit. 1. n. 3. Thom. Michael. de jurisd. conclus. 47. lit. b. Ming. d. conclus. 74.

[note: 7.] Nee nova est hujusmodi aggratiatio, siquidem et olim apud Judaeos consuetudo erat, qua ad eorum instantiam Praeses Romanus in festo Paschatis facinorosorum aliquem, quem ipsi elegissent, liberum et impunem dimittere tenebatur, Matth. 27. v. 15. Marci. 15. v. 6. Lucae. 23. v. 17. Joh. 18. in fin. [note: 8.] Et Romae olim, qui ad supplicium mortis ducebantur, hujus poenae erant immunes, si iisdem Vestalis virgo obviam iret, modo juraret, se non data opera, sed forte fortuna occurrisse, Plutarch. in Numa. Singulare [note: 9.] quoque privilegium sive potius corruptela Cardinalium esse dicitur, ut si obviam fiant illi, qui ad supplicium ducitur, impositione pilei immunem a poena faciant, Bald, in l. addictos. C. de appellat. Lud. Carat. pract. crim. tit. de homicid. vers. circa itaque. num. 7. et 8. Dn. Cluten. syll. rer. quot. conclus. 8. lit. g. Peckius in c. privilegium. 7. numer. 5. de R. 1. in 6. Author actor. Lindav. fol. 70. in princ. Limnae. [note: 10.] de jur. publ. lib. 4. cap. 8. n. 273. Rothomagensis Ecclesiae Canonici adhuc hoc privilegium observant, ut pridie diei, quem in hanc rem festum colunt, ex facinorosis hominibus, qui tunc captivi detinentur, sceleratissimum sibi dedi postulent, quem ut audiverunt confitentem, et ad vitam

emendandam admonuerunt, publicis ceremoniis, tum in templo, tum in foro contiguo, magnifice adornato, ab omni supplicio immunem pronunciant, Limnae. d. l. n. 275. et in Not. Franc. lib. 2. c. 7. ggg. et lib. 3. c. 6. ff. et lib. 6. c. 31. m.

[note: 11.] Quod privilegium etiam in Germania Comitibus ac Baronibus competere, ut et hi facinorosos supplicio destinatos sibi obvios ex Carnificis unguibus eripere, salvosque abire jubere possint, referunt Zasius ad §. poenales. 12. n. 32. I. de action. Joh. Sichard. ad l. quicunque. 4. n. 43. c. de serv. fugit. Limnae. d. c. 8. n. 274. ubi consimile privilegium Episcopo Genevensi datum fuisse refert, ut quemcunque juberet, etiam post latam sententiam, is ab ipso loco supplicii retraheretur et liber esset Cujusmodi tamen privilegiorum generalitas merito improbatur: Neque etiam facile et sine justa causa Principes aliique territoriorum Domini, ad poenarum capitalium remissiones procedere [note: 12.] debent, ne laxior peccandi licentia inducatur, l. si operis. 14. C. depoen. Nimia siquidem lenitas peccandi occasionem praebet, imo libidinem effrenatae juventutis accendit, c. ut Clericarum. X. de vit. et honest. cler. Qui enim uni indulget, ad prolapsionis contagium provocat universos, et impunitas delicti incensivum est delinquendi, c. est. injusta. 33. caus. 23. quaest. 4. Nec facile secundum desperat effugium, qui laqueum prioris criminis evasit, Symmach. lib. 10. epist. 44. Et malitiosi homines veteris delicti impunitatem, non emendationi, quam consuetudini deputare, ac dimissi gaudia laetitiamque contaminare solent, l. nemo. 3. in princip. et. [note: 13.] fin. C. de episc. aud. Atque inde delicta post impunitatem commissa, ab ipso magistratu veniam dante, commissa videntur, qui si primo perpetrato delicto, praesertim capitali, legitimo justitiae mucrone, communis securitatis violatorem jugulasset, iterato non deliquisset, sicuti aliquando magni nominis Principi, qui homicidae semel atque iterum indulserat, relatum testatur Reink. de regim. secul. lib. 2. class. 1. c. 8. n. 58. sroe 69. Quod etiam Galliae Regi contigisse, scribit Bachov. in not. ad Treutler. vol. 2. disp. 30. thes. 3. lit. g. fol. 1104. in fin. Harpprecht. ad §. poena manifesti. 5. n. 55. 1. de oblig. quae ex del. Unde sine causa restituens peccat in Rempublicam, quae eget severis exemplis, ad cohibenda facinora, nec ulla re citius corrumpitur, quam poenarum elusione, quibus solis publica nititur disciplina, ut ait Mevius ad jus Lubeccens. lib. 4. tit. 15.

[note: 14.] Summa igitur Principis et Magistratus prudentia, maximaque cura opus erit, ut falsas nonnullorum et commentas juris aggratiandi causas, a justis et legitimis segreget, et sic cognita prius delicti gravitate, probe ponderata causarom et personarum qualitate, illud demum eligat et concludat, quod neque Reipublicae damnum, propriae conscientiae maculam, ac privatis injuriam inferat; aut quod maxime verendum, ne divina justitia, ob humanae justitiae perversam administrationem, ad justam iram, totiusque terrae eversionem provocetur, confer Novell. 77. Et ne Principes et magistratus nostri terminos potestatis suae excedant, summae Reipublicae detritnen to, nec ansam indistincte praebeant subditis illis suasor fuerim ut in remissione capitalium praesertim poenarum, magna utantur circumspectione, eamque nec ad quaelibet delicta i nec ad quaslibet extendant personas, scribit Limnae. de jur. publ. l. 4. c. 8. n. 277. Idemque monet Heig. 2. quaest. 22. n. 27. Carpz. de leg. Reg. c. 9. sect. 11. n. 7. ubi ait: hanc gratiam nec semper, nec cuivis fecit Imperator, bene prospiciat, ne scilicet ex gratia fiat injuria, et benefaciendo labefactetur justitia.

15. Laudabiliter quoque Principem et magistratum facere, qui nec criminales causas, antequam cum parte laesa facta sit reconciliatio, remittunt, scribit Heigius part. 2. quaest. 24. n. 18. ubi id in Ducatu Mediolanensi observari refert. Et regulariter offensae partis remissionem praecedere debere, docet Carpz. de lig. Reg. c. 9. sect. 11. n. 6. Ex quo etiam Imperator actore seu offenso invito, bannitum absolvere non potest, Königl. Landfried zu wormbs de anno 1495. tit. Welche umb Landfridbruchs willen in die Acht kommen. Gail. 2. de pac. publ. c. 18. n. 16. Mynsing. 5. obs. 11. Petr. Friden Mindan. 1. de process. c. 27. Limnae. de jur. publ. l. 4. [note: 16.] c. 8. n. 284. seq. Farinac. prax. crim. quaest. 6. n. 18. seq. Et quamvis Princeps generaliter et indefinite delicti veniam concedat, illam tamen ad praejudicium tertii sive offensi nunquam trahi, scribunt, arg. l. 2. §. merito 10. et §. si quis. 16. ff. ne quid in loc. publ. Heig. d. quaest. 24. n. 20. Carpz. pract. crim. part. 3. quaest. 48. n. 21.

[note: 17.] Posse tamen nonnunquam Principem et magistratum in hujusmodi remissionibus, offensi quoque juri expressis verbis praejudicare, arguunt l. 3. c. de primipil. l. 9. l. 14. C. de oper. publ. auth. res quae. C. commun. de legat. cum ob publicam utilitatem non raro a juris communis regulis recedi foleat, l. ita vulneratus. 51. §. aestimatio. ff. ad L. Aquil. Farinac. prax. crim. part. 4. l. 1. cons. 46.

Aggratiationis hoc jus potissimum locum habet in poenis, jure civili determinatis, ita ut si delictum puniendum jure tantum civili sit prohibitum, poena illius in totum remitti, si vero ex alio quoque jure descendat, eadem mitigari possit, Carpz. pract. crim quaest. 74. n. 93. Limnae. de jur. publ. 4. c. 8. n. 284. ubi ait, si quae alia supersint delicta, quae non natura, non lege divina, sed humana atque civili tantum, poenam merentur, et praecipue talia sunt, quae contra solum Principis jus et personam ejus commissa sunt, in quibus remissio Principi merito conceditur, l. 2. C. si quis. Imper. maled. c. inter querelas. caus. 24. qu. 4. Besold. 1. polit. 3. §. 4. n. 4. Hunnius colleg. crim. disput. 5. concl. 24. Bruning. de var. univers. concl. 28. Reinking. l. 2. class. 1. c. 8. n. 62. Unde Theodosius junior ab amicis interrogatus, cur neminem eorum, qui ipsum laedissent, capitis supplicio afficeret, respondisse fertur: Utinam mihi liceret et mortuos ad vitam revocare. Ad privatas quidem injurias oportet Principem esse facilem ad ignoscendum, sed aliis, quae laedunt Rempublicam,

decet esse severiorem, Theodor. in colleg. crim. disp. 10. conclus. 7. lit. b. Indeque cum furti poena capitalis jure Civili imposita sit, quin ea mitigari et in pecuniariam converti possit, non dubitatur.

[note: 18.] Causae, ex quibus poenae venia vel mitigatio fieri quandoque potest, sunt Nobilitas, artis insignis et excellentis peritia, reorum multitudo, meritorum probatio, adversarii provocatio, delicti diuturnitas, dormientis delirium, ignorantia, ebrietas, ira, furor, aetas, probitas vitae anteactae, casus, officium, disciplina, poenitentia, intercessio, etc. de quibus vide Tiraquel. tract. de poen. tempor. per tot. Farinac. prax. crim. part. 3. tit. de poen. tempor. Gail. o. obs. 110. per tot. Clar. pract. crim. §. fin. quaest. 60.

[note: 19.] Non vero remitti possunt. ne quidem a summo Principe, poenae jure Divino constitutae capitales, Lambert. Danae. 16. polit. Christ. c. 3. tit. de judic. crim. n. 11. et l. 2. Ethic. Christ. c. 13. fol. 197. Norderm. de jur. Principat. concl. 47. lit. a. Brun. de var. univers. spec. conclus. 28. Reinking. de regim. sec. l. 2. class. 1. c. 8. num. 61. Zieglen §. civitas. limit. 1. num. 7. Harpprecht. ad. §. 5. num. 54. seq. I. de obligat. quae ex del. Besold. de jur. Majest. sect. 3. c. 4. n. 3. et 2. polit. c. 2. n. 19. vers. 4. Heig. part. 2. quaest. 24. n. 29. seq. Stamm. de servit. person. lib. 3. c. 8. num. 26. Carpz. pract. crim quaest. 150. n. 30. Quia divinarum legum non Domini, sed ministri sunt Reges, Principes, et alii magistratus, Rom. 13. [note: 20.] v. 4. Inferior autem non potest derogare legi superioris, vel eandem abrogare, c. cum inferior. x. de major. et obed. c. literas. x. de restit. spol. c. super. eo. x. de usur. c. quanto. x. de translat. Episc. l. ille 13. §. tempestivum. 4. ff. ad Sct. Trebell. l. nam magistratus. 4. ff. de recept. arbit. Farinac. prax. crim. l. 1. tit. 1. quaest. 6. num. 17. Carpzov. pract. crim. quaest. 150. num. 33. Quoniam cum essetis ministri regni ejus, non recte judicastis, neque legem conservastis, nec consilium Dei estis secuti, horribiliter superveniet vobis, et repente: quoniam judicium in proceres exercebitur severissimum, inquit Salomon Sapient. 6. v. 5. Et maledictus omnis, qui non permanserit in omnibus omnis, qui non permanserit in omnibus, quae scripta sunt in libro legis hujus, Deuter. [note: 21.] 27. in fin. Galat. 3. v. 10. Et ipsis Regibus et magistratibus injunctum est, ut non parcant sceleratis, neque occultent reum, sed auferant malum e medio, Deuter. 13. v. 8. et 17. v. 12. et cap. 19. v. 19. Et scriptum est, non declinabitis, neque ad dextram, neque ad sinistram, Deuter. 4. v. 2. et cap. 5. v. 32. Ad altari divellatur homicida, ne sanguinem ab ejus manu exigat Jehova, Genes. 9. v. 6. Exod. 21. v. 14. Dei est judicium, Ps. 82. Etabominabilis coram eo, qui impium absolvit, Proverb. 17. v. 15. Imo Deus gravissimas poenas et calamitates interminatur non tantum ipsis Rerumpublicarum gubernatoribus, qui crimina impunita relinquunt, sed etiam genti universae, inter quamm facinorosi ejusmodi impune feruntur, Levit. 20. v. 4. 5. 1. Regum. 15. v. 9. 11. 21. seq. 2. Regum. 21. et 3. Regum. 20. vers. 42. Et ejusmodi criminum impunitatem non raro maximarum in Republica mutationum causam extitisse, constat ex traditis supra l. 1. c. 15. num. 16.

[note: 22.] Non ergo impunitas et poenae capitalis remissio fieri potest, 1. homicidis voluntariis et dolosis, Genes. 9. v. 5. et 6. Exod. 21. v. 12. seq. Levit. 24. v. 17. Numer. 35. 31. et 33. Deuter. 12. v. 8. et 9. et c. 19. v. 19. seq. Matth. 26. v. 52. Apocalyps. 13. v. 10. Gail. 2. observ. 11. n. 19. Farinac. d. quaest. 6. n. 15. seq. Norderman. de jur. Princip. concl. 47. Besold. 2. polit. c. 2. §. 3. et 4. Heig. 2. quaest. 24. n. 30. seq. Covarruv. 2. var. resol. c. 9. n. 2. Joh. Limnae. de jur. publ. l. 4. c. 8. n. 282. Carpz. d. quaest. 150. n. 31. seq. et jurisprud. Civ. part. 4. constitut. 9. defin. 7. et de L. Reg. c. 9. sect. 11. n. 22. Andr. Schwartz. disp. [note: 23.] inaugur. de jur. aggrat. concl. 10. lit. c. Idemque esse 2. in Parricidiio, Infanticidio, Frantricidio, Matricidio, Uxoricidio, Latrocinio, Assassinio, tradit Schwartz. d. l. Multis enim legibus reus est, inquit Plato, qui parentem occidit, et si possibile esset, daepius aliquem mori, justissimum foret, parricidam saepius occidi, quia publicae vindictae convenit, hoc tam grande scelus, publice et atrocissime vindicari, l. 1. ff. de obseq. parent. praest Nec remitti [note: 24.] potest poena 3. blasphemis in Deum, Levit. 24. v. 14. 15. 16. Exod. 22. v. 18. Resormat. guter Policey zu Augspurg de anno 1530. tit. von Golteslästerung. et Königl. Satzung von gottesläster. de anno 1495. Gerhard. tom. 6. de magistrat n. 308. quaest. 2. Val. Winther. in parth litig. libr. 2. cap. 12. Hunnius colleg. crim. [note: 25.] disp 15. thes. 23. Schwartz. d. concl. 10. lit. c. Carpz. parct. crim. quaest. 45. per tot. Nec 4. Idololatris, Exod. 22. v. 20. et c. 32. v. 27. Levit. 10. v. 1. Deuteron. 13. per tot. etc. 17. v. 2. [note: 26.] 5. Magis et Veneficis, Exod. 22. v. 18. Levit. 20. v. 27. Deuter. 18. v. 11. 1. Regum. 28. v. 7. 6. Sodomitis, incestuosis, virginum raptoribus, [note: 27.] Exod. 22. v. 19. Deuter. 20. v. 11. seq. Schönborn. [note: 28.] 1. polit. cap. 14. vers. Neque sicariis. 7. Nec adulteris, Levitic. 18. vers. 20. et c. 20. vers. 10. Deuter. 22. vers. 22. seq. Ezechiel. 18. Johan. 8. vers. 4. seq. Carpzov. pract. crim. quaest. 150. n. 29. et 30. Arnisae. de jur. Majest. l. 2. c. 3. fol. 264. Winther. parth. litig. d. c. 12. n. 13. Hunnius d. c. 8. num. 283. Andr. Schwartz. d. lit. c. Unde Rex Bassanus Sicamber nec proprio peprecit filio suo in adulterio deprehenso, ita, ut ei lachrymae procerum vitam salvare non potuerint, Norderman. de jur. [note: 29.] principat. concl. 48. 8. Idem est, quoad delicta, quae contra jus naturae perpetrata sunt; quamvis enim in his quantitas poenae et qualitas non sit constituta, ipsa tamen, natura dictante, poenam merentur, nec impunita manere debent, Limnae, d. c. 8. n. 278. Schwartz. de [note: 30.] jur aggratiand. concl. 7. lit. a. 9. Poenae quoque, quae mutuo et uniformi gentium jure et consensu receptae et definitae, non facile, nec absque urgentissima ratione et causa, remitti debent, Limnae. d. c. 8. n. 279. Anth. Matth. de crimin. ad l. 48. ff. tit. 19. num. 2. Andr. Schwartz. de jur. aggratiand. conclus 11. lit. b. 10.

Nec quoque in poenis delictorum contra securitatem publicam, vel in ipsius Reipubl. vel privati alicujus detrimentum commissorum Principis absolutioni locus est, nisi Reipubl. proceres, vel damno affecti consentiant, ut jam dictum supra n. 15.

Sed anne in hisce delictis omnis poenae remissio vel mitigatio praeclusa sit Principibus et magistratibus, non immerito dubitatur? Quid enim si lex ejusdem generis vel efficaciae, vel etiam majoris concurreret, et remissionem vel mitigationem suaderet? Nonne Judas Machabaeus, quando die Sabbathi ab hoste Antiocho infestabatur, utramque legem divinam, Sabbathum esse sanctificandum, et populum Ecclesiamque defendendam, simul observare non valens, magno suo populique damno posteriorem esse servandam didicit, 1. [note: 31.] Machab. 2. v. 34. et 41. Et quid si salus publica, tanquam suprema lex, dispensationem seu mitigationem poenarum efflagitaret? Anne omnem aequitatem et gratiam respuit jus divinum? Joh. Althus. dicaeolog. l. 1. c. 16. num. 6. seq. Nonne melius erit, unus ut servetur, ne unitas periclitetur? Cum facillime in eo summi Numinis speretur venia, per quod multorum salus et incolumitas procuratur. l. provinciarum. 10. C. de feriis.

AD LIB. II. C. XXVII ad n. 30. 31.

Conf. THOMASII dissert. de jure Principis Evangelici aggratiandi in causis homicidu. Hal.

[note: 32.] Verum in hisce casibus, quibus de poenis jure divino constitutis, vel remittendis vel mitigandis agitur, cum Principum imprimis conscientiam concernant, ad judicium Theologorum recurrendum esse, vulgo traditur, quod etiam Scabini Lipsienses consuluerunt, prout videre licet apud Carpzov. prax. crim. quaest. 150. n. 43. Eodemque collimat Campanella de Monarch. Hispan. lib. 9. ubi tribunal Gratiae instituendum esse putat, idque constare debere ex ipso Rege, ejus Conjuge, et primogenito ac praecipuo Religionis Antistite, Forstner. hypom. polit. 37. in fin. Hisce quoque casibus consultum esse videtur, si poenae quandoque differantur. Quemadmodum enim Medici, interdum quiete, quam agendo et movendo plus proficiunt, et in morbis nihil magis periculosum habetur, quam immatura medicina uti; ita satius quoque erit, delictorum poenas nonnunquam differre, quam intempestivis remediis delicta accendere. Ubi enim largiri flagitiosum, et negare periculosum, differre remedium est, docet Forstner. in not. ad Tacit. lib. 1. annal. vers. cum arbitrium Senatus.

[note: 83.] Porro, qui poenam Capitalem remittere potest, eum quoque eandem in aliam peuniariam convertere posse, non videtur habere dubium. Sicuti etiam poena pecuniaria in corporalem converti potest, juxta vulgatum illud: Qui non habet in aere, luat in corpore, l. fin. ff. de in jus voc. l. si quis. 35. ff. de injur. l. 1. §. fin. ff. de poen. l. si quis. 7. §. 3. ff. de jurisd. l. qui aedes. 9. ff. de incend. ruin. l. fin. in fin. C. de sepulchr. viol. l. fin. in fin. C. de mod. mulct. l. quicunque. 4. C. de serv. fugitiv. Reformat. zu Franckfurt de anno 1542. tit von der Silbern Wüntz. 9. §. Und wer der. 1. ibi: Welche auch die wären, die solche Pön in Gold oder Geld nicht zubezahlen hätten, die sollen ihre Missethat an ihren Leiben erarmen, und sollen nach Reichs Recht gerichtet werden. Covarruv. 2 var. resolut. 1. vers. 8. Menoch. arbit. jud. cas. 447. num. 1. Farinac. prax. crim. quaest. 26. num. 1. et quaest. 105. num. 52. seq. Harpprecht.ad §. in summa. 10. numer. 27. 1. de injur. Bosold. verb. Blutban. Nam reddat beditum poenis, quod non potest compensare pecuniis, Cassiodor. lib. 9. var. Et qui redhibitione substantiae satifacere non potest, satisfaciat ultione corporis, Ambros. serm. 78.

[note: 34.] Secus tamen haec sunt, quoad judices inferiores, jurisdictionem criminalem non suo proprio, sed alieno nomine exercentes, hi enim absque consensu Principis et Domim sui superioris poenam corporalem in pecuniariam convertere, vel aliam mitiorem, eo inconiulto, infligere non possunt, Heig. part. 2. quaest. 22. num. 23. Wehner. pract, observ. verb. Zenta sol. 705. Farinac. pract. crim. quaest. 17. num. 67. Carpzov. pract. crim. quaest. 150. num. 49. seq. et de Leg. Reg. cap. 9. sect. 11. num. 25. seq. Tiraquel. de poen. temper. in praefat. num. 2. seq. [note: 35.] Ziegler. §. Civitas. limit. 1. num. 4. Ita, ut nec hi peenam mortis severiorem, veluti rotae, ignis, suspendri, in aliam mitiorem gladii, convertere possint, Menoch. arbitr. jud. lib. 1. quaest. 96. num. 1. Farin. d. quaest. 6. num. 2. Heig. 2. quaest. 22. Carpzov. d. quaest. 150. num. 59. seq. Quia hog non esset secundum leges judicare et crimina punire, sed contra leges agere, de illis dispensare, illisque derogare, quod ipsis permissum non est, cum facti quidem quaestio in arbitrio sit judicantis, poenae vero persecutio, non ejus voluntate mandetur, sed legis authoritati reservetur, l. 1. §. quorum alterutrum. 4. ff. ad Sct. Turpil. l. [note: 36.] ordine. 15. princ. ff. ad municipal. Et ne judex sit clementior lege, aut ipsis legibus severior, praecipit Imper. Justinian. in Novel. 82. cap. 10. Et judex poenam legitimam minuendo vel remittendo, criminis sese conscium, ostendit l. 2. C. de commerc. et mercim. c. negligere. caus. 2. quaest. 7. l. 3. C. ne sanct. baptism. iter. l. 1. §. fin. l. Christianos. 6. C. de pagan. l. fin. C. ad L. Jul. de vi publ.

Unde Carolus I. Rex Siciliae, suspendi judicem jussit, qui reum suspendio dignum, ad manus amputationem condemnaverat, Heig. 2. quaest. 22. n. 18. Chassen. in consuet. Burg. tit. des justices. §. 5. verb. a l' arbitrage du Juge. num. 4. Peregrin. de jur. fisc. l. 4. c. 8. n. 23. seq. Quamvis enim inferiores quoque magistratus jus condendi statuta obtineant, non tamen contra leges publicas, et de iis, quae publicam totius patriae salutem concernunt, disponere

possunt, supra c. 10. num. 46. seq. Neque jurisdictionalia cum juribus territorialibus et Regalibus, quibus hoc aggratiandi jus adscribitur, confundenda sunt, Carpzov. praect. crimin. quaest. 150. num. 51.

[note: 37.] Ex quo etiam inferiori magistratui, merum quoque et mixtum imperium habenti, non licere fustigationis poenam in pecuniariam convertere tradit Heigius d. quast. 22. n. 23. Ziegler. §. civitas. limit. 1. n. 5. Quod de eo casu intelligendum puto, ubi relegationis poena a superiore nominatim est imposita, secus vero, si arbitraria sit poena, tum enim eam ab inferiore quoque judice remitti et in minorem converti posse, tradit Carpz. d. quaest. [note: 38.] 150. num. 75. cum in arbitrariis poenis judex alterutram eligere possit, quam pro ratione circumstantiarum crimini aequalem existimaverit, l. Pompouius. 15. in fin. ff. de neg. gest. l. jusjurandum. 34. §. non semper. ff. de jurejur. l. item apud Labeonem. 15. §. quod ait Praetor. in fin. ff de injur. l. moris est. 9. §. istae. l. perspiciendum. 11. l. hodie. 13. l. aut facta. 16. ff de poen. Idemque in poenis civilibus, veluti relegationis, carceris; et mulctis pecuniariis obtinere, asserit Carpzov. d. quaest. 150. n. 85. Posse quoque judices inferiores, criminalem jurisdictionem habentes, poenam ordinariâ et legibus definita mitiorem, per viam justitiae, imponere. docent Carpz. pract. crim. quaest. 142. n. 20. seqq. Heig. d. quaest. 22. n. 34. seq.

[note: 39.] Judici ac magistratui probe quoque perspiciendum esse, ne in casibus illis, quibus ob justam causam ordinariä mitior poena imponitur, capitalem in pecuniariam statim convertant: Dantur enim et aliae poenae, quibus reus, capitali poena remissa, extra ordinem mitius puniri potest, Exemplo enim perniciosum est, remissa poena capitis, non nisi pecuniarias poenas infligi, cum hoc judicibus in alienis grassandi facultatibus, occasionem praebeat, Ant. Matthae. de criminib. ad libr. 48. ff. tit. 18. cap. 4. n. 12. ubi recte reprehendit judices, qui ut plurimum poenam mortis convertunt in pecuniariam, non ut aetati aut culpae veniam dent, sed ut crumenas loco capitis evacuent. De quo etiam conqueritur Valent Winther. in parthen. litig. l. 1. c. 14. n. 2. Hoc malitioso, inquiens, seculo criminalistae non absimiles chirurgis, qui ut multis rusticorum vulneribus, ita hi plurimis subditorum delictis gaudere solent, facilem nacti spoliis alienis penu suum locupletandi occasionem, unde in mulctis indicendis laetantur, et impie dicunt: Es haben dieses Jahr über, die Bruche oder Geltbussen, GOtt sey Lob und Danck, ein ehrliches getragen, etc.

An autem gratia de vita facta, ad bona quoque extendatur, vide Farinac. pract. crim. quaest. 6. n. 28. seq.

CAPUT XXVIII. De Jure Asylorum et Palatiis Statuum.

4. Homicidium Zachariae inter templum et altare exprobratur Judaeis a Christo.

13. An provocans aliquem in loco securitaetis, vel si gladium stringat, in poenamincidat?

23. An Principes et Status Imperii in suis territoriis asyla constituere possint?

24. Delinquens in Principis territorio, ejus tantum territorium violare dicitur.

28. Securitas asylorum competit homicidis imprudentibus et casu aliquo fortuito occidentibus.

31. Si lictores homicidam insequantur, hic autem asylum attingat, an inde extrahi possit?

35. Pontificum Constitutiones indistincte asylae concedentes in desuetudinem abierunt.

45. An magistratus seculares has personas ad Ecclesias confugientes propria authoritate inde avellere possint?

46. Confugientes ad asylum, ut tuti sint, Magistratui facti speciem ejusque ciusque circumstantias exponere tenentur.

IUri Aggratiandi simile est jus Asylorum, in quibus vel Divino Numine, vel Principum Majestate, homines ab exterina vi defenduntur et immunes sunt, Hippol. a Collib. de [note: 1.] increment. urb. c. 18. Quorum origo vetustissima, et tam jure Divino, quam humano introducta, et licita esse perhibentur, et sunt [note: 2.] vel locorum sacrorum sive Ecclesiasticorum, Becht. de securitat. et salv. conduct. cap. 6. in princ. vel locorum prophanorum, Mager, de advoc. cap. 15. n. 68. seq. et n. 80. seq. Et quidem Asyla sacrorum locorum quod attinet, dicuntur ea gottesfried, und Kirchen-Freyheit. Demetrius Judaeorum genti complura privilegia concedens inter caetera adjecit, ut quicunque confugerint in templo, quod est Hierosolymis, et in omnibus finibus ejus, obnoxii Regi in omni negocio dimittantur, et universa, quae sunt ejus in Regno suo libera [note: 3.] habeant, 1. Machabaeor. 10. v. 43. Ex quo etiamnum hodie confugientes ad Ecclesias propter loci religionem inde avelli inviti nequeunt, l. 2. l. in praesenti. 5. l. fin. §. fin. C. de his, qui ad Eccles. confug. c. inter alia. c. pen. et ult. X. de immunit. Eccles. c. miror. 7. c. frater. 10. c. nullus Clericorum. 19. si quis contumax. 20. c. metuentes. 32. caus. 17. quaes. 4. Quod etiam de jure Canonico in enormibus delictis procedit, c. diffinivit. 35. caus. 17. quaest. 4. d. c. inter alia. et ibi Abbas de immun. Eccles. Covarruv. var. resol. lib. 2. c. 20. n. 1. in fin. et n. 6. ubi hanc immunitatem etiam ad hostpitalia extendit, num. 4. ad confugientes per quadraginta passus circumeirca Ecclesiam, c. sicut antiquitus. 6. caus. 17. quaest. 4. et per passu triginta circa alias Ecclesias non matrices c. diffinit. 35. c. quisquis. 21. caus. 17. quaest. 4. Ita etiam Jojada sacerdos Athaliam in templo Domini occidi [note: 4.] prohibuit, 4. Regum. cap. 11. v. 15. Et Christus exprobravit Judaeis homicidium Zachariae filii Brachiae, quem occiderunt inter templum et altare, cujus vindictam in illis futuram praedixit Matth. 23. v. 35. Gothi quoque ea pietate fuerunt, ut nullos omnino violarent, qui securitatem a templis Deo dicatis invocarent, Olaus Magnus lib. 23. histor. Goth. c. 21. et 22.

[note: 5.] Prophanorum locorum Asyla olim quoque apud Judaeos fuerunt; jussit enim ipse Deus separari urbes refugii, tam filiis Israel, quam advenis et peregrinis, ut confugeret ad eos, qui nolens sanguinem fudissiet, in quibus cum fuisset profugus, cognati occisi eum non possent occidere, donec staret in conspectu multitudinis, et causa ejus judicaretur, Num. 35. v. 10. seq. Deuter. 19. v. 2. Josuae c. 20. v. 2.

[note: 6.] Ex Ethnicis primus Cadmus cum Thebas conderet, inter Graecos asylum aperuisse fertur, ad quod fugientes sine discrimine servi, ab omni poena tuti erant, post quod in Rhetaeo littore Ajacis fuit Asylum, Dion. Halicarnass. [note: 7.] lib. 2. in Sigaeo Achillis. Quorum exemplo Romulus suum Asylum aperuit ad lucum opacum et vallem inter Capitolium et arcem, de quo Ovid. Fastor. lib. 3.

[note: 8.] Aliud quoque fuit asylum in AEgypto, ad Canopicum Nili Ostium, Herculi consecratum, de quo Herod. lib. 2. Et in ipsa AEgypto Osiris asylum, et in Siria Apollinis, Strab. lib. 17. et ult. Geopraph.

[note: 9.] In statuis quoque Caesarum jus quandoque asyli fuit, l. 1. C. de his, qui ad stat. conf. libr. 2. ff. de his. qui sunt sui vel alien. Multo vero magis apud ipsum Principem jus asyli erat, gloss. in l. capital. §. ad statuas. ff. de poen. Mager. de advoc. c. 15. n. 84. seq.

[note: 10.] Pro asylis quoque antiqui fuerunt Regum domus, et ad eos refugia, ut refert Mager. d. cap. 15. n. 87. seq.

[note: 11.] Ex quo etiam adhuc hodie palatia Principum et Statuum Imperii securitate gaudent. ubi enim Princeps est, ibi quoque securitas, l. 1. C. de his. qui per met. jud. non appell. l. fin. ff. quod met. caus. Chassan. in catal. glor. mund. part. 5. consid. 24. n. 25. Hering. de jur. burg. c. 1. n. 727. Etiamsi palatiis hisce nihil pro signo securitatis adscriptum sit, arg. d. l. 1. C. de his, qui per met. jud. l. ult. ff. quod met. c. aut facta. dist. 1. de poenit. Solent tamen Principes Imperii in palatiis, aliisque locis publicis, an den Schlössern, Residentzen affigere fignum et inscriptionem pacis publicae, Burg-Frieden quo loca ista sanctificentur, et ab omni scelere et injuria immunia sint, Harp. ad §. sanctae. 10. n. 22. I. de rer. divis. ubi si quis temere aliquid admiserit, et quempiam laeserit, tanquam violator pacis, acrioribus poenis et plerumque manus amoputatione solet, l. sacra.

9. §. propriae. 3. ff. de rer, divis. l. praetor dixit. 7. §. fin. l. 8. ff. de injur. propterea quod ipse pacem violaverit, daß er den Burgfrieden gebrochen, et in contemptum Principis deliquerit, Harpprecht. d. §. 10. 22. Kyllinger. de ganerb. cafir. discurs. 3. n. 55. Hering. de jur. [note: 12.] burg. c. 1. n. 723. Ubi tamen requiritur, ut dolose quis deliquerit, et injuste aliquem aggressus fuerit, cum injuriae propulsatio terminum vel limitem non agnoscat, l. scientiam. 45. §. qui cum. 4. ff. ad. L. Aquil. Hering. de jur. burg. c. 1. n. 730. Dn. Nicol. Myler. dissert. de Statib. Imper. concl. 58. n. 3. Quod si quoque quis in loco securitatis insultatus, inculpatae tutelae moderamen excesserit, de excessu tantum puniri potest, l. adulterium. 38. §. Imperator. ff. ad. L. Jul. de adult. Schneidevvin. ad §. 1. n. 18. I. de jur. natur. gent.

[note: 13.] An autem provocans aliquem in loco securitatis, da der Burg-Frieden ist, aut gladium stringens. vel in confinibus palatii, vel in atrio ac cortile aliquem offendens, in poenam violatae pacis incidat? Negativam communiorem esse, tenet Dn. Nicol. Myler. de Statib. Imper. conclus. 58. n. 7. cum in odiosis verba constitutionis proprie sint accipienda, l. is, qui navem. ff. de exerc. act. l. cum quidam. 19. ff. de lib. [note: 14.] et posthum. et intepretatione molliendae potius sint poenae, quam exasperandae, l. interpretatione. 42. ff. de poen. Olim quoque in castris apud signa, tanquam apud asyla, quis se tueri et a captivitate liberare poterat, Tacit. lib. 1. Mager. de advocat. cap. 15. n. 86.

Das Kloster zum Heil. Grab in Speyr, ist Anno 1228. von Käyser Friderico II. dahin befreyet: Daß, welcher in das Kloster oder dessen Zwäng und Bänn kommet, der jemands entleibt oder beschädigt, der habe Freyheit: doch seynd darvon offentlich Räuber und Mörder außgeschlossen. Niemand soll ins Klosters Bezirck einigen Menschen mit Gewalt fangen, umbbringen, oder mit Bewalt mit ihme verfahren, sie sollen keiner Jurisdiction, Herrschafft oder Obrigkeit Geistlichen Gewalts unterworffen seyn, sondern allein dem Patriarchen zu Jerusalem, Ertz-Bischoff und Bischoff sollen sie handhaben, und Bischoff sollen sie handhaben, und ihnen kein Leid begenen lassen, die Bischoff zu Speyr sollen sie weder an Leib noch Gut beschweren, sondern schützen und schirmen, niemand soll im bistum Speyr ihre Güter verhassten, bekümmern oder auch mit Necht anhalten, sondern sein Klag wider das Convent vorm bischoff zu Soeyr außtragen: Haben mögen Todschläger, Ehebrecher, Hurer, Rauber, Meinaydige, Weiber die ihre Kinder ertruckt, die in Kirchen Blut vergossen, von aller Bestraffung lebig sprechen, und in der Kirchen Gemeinschafft annehmen, wann sie Buß thun, und fromm werden wollen. Leheman. Chronic. Spirens. l. 5. c. 73. fol. 570. col. 2.

[note: 15.] Inter Germania: Asyla memoratur imprimis libera domus Monasterii Adelbergensis in Civitate Iraperiali Eslingensi, vulgo der Freyhoff dicta, cujusmodi privilegium Imperatores Fridericus anno 1484. Maximilianus anno 1513. Carolus V. anno 1552. et Ferdinandus anno. 1559. confirmarunt, et exta is documentis rediviv. monaster. VVürtemberg. fol. 105. seq. Ejusque inter alia tenor hic est: Daß nun hinfüro eine jede Person, die umb Missethat und Verhanblungen an Ehren, Leib und leben mit Recht gestraffet werden möcht, und in den berührten Hoff, so ferr der mit Mauren und sonst begriffen, und umbfangen ist/ und dem ein Abbt, Convent und ihr Anwalden daselbs, zu der Willen und Gefallen solche Personen ein, und der Frreyheit geniessen lassen, stehen soll. Also daß sie, und niemannds, in was Würden, Stats, oder Wesen die seyn, darinne nicht bekummert, beleidiget, deschwert, noch darauß genommen, oder Hand an sie gelegt, noch sie auch darinnen keines wegs beleidiget werden, die obberührten Personen, so auch also darein fliehen, sollen in dem Gemach, ihnen darzu geordnet und gemachet, bleiben, und ihr Wohnung darinnen haben, oder wohin sie von einem Prälaten zu Abelberg, oder von seinem Anwald zu bleiben, in obgedachtem Freyhoffe, bescheiden werden, ze haben, so lang als einem Prälaten zu Abelberg geliebt, und nicht länger, auf ihren eignen Costen, ohne des gemeldten Gottshauß zu Adelberg Schaden. Dann ein Prälat und Convent zu Adelberg, noch ihre anwaldt, nicht schuldig noch verbunden seyn, ihnen einigerley Handreichung zu erzeigen, oder ze thund, sie thuen es dann auß freynem guten Willen. Und so ein Prälat je zu Zeit zu Abelberg ihnen solch Freyheit abkundte, als er dann zu thun Macht hat, so sollen alsdann sie weichents halb seyn, und in den nächsten zweyen oder dreyen Tagen ungevarlich nach solchem abkunden, ohne alle Widerred abziehen, etc.

[note: 16.] In oppido Würtembergico Neopyrgo, Neuwenburg, tuto versari licetei. qui animi impetu caedem commisit, per sex hebdomadas et [note: 17.] tres dies, Mager. de advoc. 15. n. 95. In Alsatiae oppido Austriaco Oberberckeim, ei, qui homicidium animi impetu perpetravit, ad dies vitae, sive centum annos, et unum diem, tuta est mansio: Sicuti etiam in monasterio Creutzlingensi extra moenia Constantiensia, Mager. d. c. 15. n. 96. et 97. Augustase Vindelicorum [note: 18.] apud S. Udalricum ad triduum libertas manendi, et tertio quoquo die ulterior manendi facultas ab Abbate petenda est, Crus. amial. Suev. [note: 19.] part. 3. l. 2. c. 17. et l. 8. c. 19. in princ. Imperator Henricus VI. Brisacum Brisgoiae oppidum pauperibus Asylum aedificasse dicitur, Frisingens. [note: 20.] l. 7. cap. ult. Asyli privilegium concessit Manasterio Salmansvveiler, ita ut in eo, et omnibus ejusdem pagis, villis et judiciis, Bannitis tuto esse liceat, cujus privilegii verba refert Matth. Klock. in antecateg. Salmansweil. contra Heiligenberg. fol. 165. ibi: Wir haben ihme auch die andern Gnad und Freyheit gethan, daß sie mögen in ihrem Gottshauß, und in allen desselben Gerichten, Dörffern, Weiler, und Höffen, offen verschrieben Echter, gleichwol wider Verbott, Hoff. Land- und andern Gerichten, ohn alle Straff, ihr und den ihren enthalten, doch dem Kläger zu seinem Rechten, etc. [note: 21.] Ordinem quoque Teutonicum der Teutsche

[note: 23.] Asylorum jus sine omni dubio Imperator concedit. Sed anne Principes et alii Status Imperii Asyla in suis territoriis constituere, et locum aliquem ita privilegiare possint, ut homicidae illic refugientes a poena liberentur, non immerito dubitatur? Et distinguit Dn. Nicol. Myler dissert. de Statib. Imper. concl. 57. ita, ut quoad non subditos, id non liceat, cum hoc solummodo Imperatoris reservatum; secus vero sit, quoad subditos in Principis ac Status territorio delinquentes, arg. l. 1. C. de his, qui ad Stat. Princ. confug. l. quid sit. [note: 24.] 17. §. apud. 12. ff. de aedil. edict. Quia delinquens in Principis territorio, territorii tantum Domini jurisdictionem violare dicitur, l. convenit. ff. de offic. praes. l. capitalium. 28. §. fannosos. 15. ff. de pien. l. si cui. 7. §. pen. ff. de accusat. et sic etiam inuriam illam remittere potest, in quem illa commissa est, l. non solum. 11. §. 1. ff. de injur. Atque ita etiam Illustrissimum Ducem Würtembergiae Fridericum novae urbi Freudenstatt, hujusmodi immunitatem concessisse, et Fridericum IV. Electorem Palatinum novae civitati Manheim, refert Georg. Ritterhus. de asyl. c. 5. n. 5.

[note: 25.] Constituta sunt hujusmodi Asyla et Ecclesiarum refugia, non ut delinquentes omnino immunes existant, et omnes ad eadem confugientes ab omni poena liberi existant, sed a carceris tantum molestia et poena liberentur, et ex locis istis privilegiatis causam suam commodius defendere possint, Rittershus. de asyl. c. 7. n. 2. Layman. 4. Theol. moral. tract. 9. c. 3. n. 1. et temporariam securitatem haveant, nec id absolute, et non nocentibus, sed laesis, unde etiam a Principe revocari potest, [note: 26.] quemadmodum Tyberius olim immunitatem asylorum, ne qua esset peccandi licentia, semel in toto orbe abrogavit, uti refert Molinae. in apost. ad Alex. cons. 145. n. 3. lit. a. vol. 7. Joan. Bart. Bajard in apost. ad Jul. Clar. §. fin. quaest. 30. n. 32. et 33. ubi testatur Sixtum V. hujusmodi franchisias et asyla Cardinalium sustulisse, Hort. Cavalcan. de [note: 27.] brach. Reg. p. 2. n. 32. Et Galliae REgem Franciscum I. generali constitutione anno 1535. immunitatem sustulisse in civilibus, ne hac occasione creditores debitorum frustrationem paterentur, atque etiam in criminalibus, ut reus comprehendi, et judicium exerceri possit, salva reditegratione, causa cognita, sivenia dignus inveniatur, nec de atroci crimine convictus, tradit Molinae d. l. ubi etiam Canonistas reprehendit, quod immunitatem hujusmodi ultra Ethnicos, ad perpetuam personae immunitatem extendant, Klock. consil. 10. n. 314. seq. Limnae. in notit. regni Franciael. 1. c. 8. lit. K. pag. 182.

[note: 28.] Patrocinantur igitur hujusmodi asyla et locorum refugia delinquentibus asyla et locorum refugia delinquentibus imprudenter et sine dolo malo vel non ex proposito, et sic innocentibus, ut hi serventur et ab injuriis defendantur, Klock. 1. consil. 10. n. 324. Et Asylorum haec securitas competit, 1. homicidis imprudentibus, et qui non ex proposito et dolo malo, sed casu aliquo fortuito, vel ad sui defensionem vel iracundia moti, homicidium commiserunt, so etwan auß Hitz deß Zorns übereilet, seu in aliud quoddam infortunium inciderunt, Exod. 21. v. 12. seq. Deuter. 4. et 5. Novel. 17. c. 7. Gumpeltzhaim. de civitat. apud Arumae. tom. 2. disc. 9. concl. 246. Dn. Nicol. Myler. de Statib. Imper. concl. 57. n. 5. Idque nominatim privilegio Reutlingensi insertum est, ibi: So auß Hitz deß zorns/ oder zu Auffenthalt und Rettung ihres Lebens, aufferhald der statt Reutlingen und den Zehenden und Ettern daselbst Tobschlag thun oder vollbringen.

[note: 29.] 2. Debitoribus ex infortunio quodam obaeratis, qui metuunt, ne a creditoribus in carcerem conjiciantur. l. praesenti. 6. in princ. ibi: exigi, quae ab ipsis debeantur. et §. 3. ibi: monitus fuerit in publico privatove contractu actione civili. C. de his, qui ad Eccles. confug. Harpprecht. ad §. 1. n. 30. I. de 30. his,

qui sui vel alien. jur. Et olim triplici hominum generi perfugium in asylis fuit, servis, obaeratis et maleficis, Lipsius in not. ad l. 3. Tacit. annal. Schönborn. 1. polit. c. 14. vers. neque sicariis. Et cum deliciti etiam gravis reus, ad Ecclesiam confugiens, in ea tutus sit, ut inde xtrahi nequeat, c. inter alia. 6. X. de immunit. Eccles. confug. cur non etiam hac immunitate gaudebit, qui civiliter tantum deliquit, Harppr. d. §. 1. n. 32. Quod tamen non procedit, si asyli privilegium de homicidio et aliis delictis casualibus loquatur, nominatim, tum enim hoc ad debitores extendi non poterit, cum hujusmodi immunitates sint odiosae et stricti juris, et sic ad casus alios et diversos extendi nequeunt, arg. c. Odia. de R. I. in 6.

[note: 31.] 3. Quod si quoque homicidium committens se in Ecclesiam, vel asylum per fugam recipere satagat, apparitores autem eum insequantur, ille vero pedum celeritate lictores vincat et asvlum atingat, priusque ab ipsis prehensus fuerit, an hoc casu lictoribus integrum sit asylum ingredi, et homicidam extrahere? Et licet hoc affirment Alex. cons. 24. n. 26. lib. 2. Cyn. in auth. si quis ei. C. ad L. Jul. de adult. Hippol. de Marsil. in l. unic. n. 110. et seq. C. de rapt. virg. Rectius tamen contrarium asserere mihi videntur, per d. l. praesenti. 6. C. de his qui ad Eccles. d. c. inter alia. 6. X. de immun. Eccles. Covarruv. 2. var. resol. c. 20. n. 12. Gigas de crim. laes. Maj. libr. 1. rubr. qualiter et a quib. crim. quaest. 10. n. 33. Clar. §. fin. quaest. 30. n. 19. Farinac. tract. de carcer. quaet. 28. n. 41. Harppr. d. §. 1. n. 58. I. de his, qui suivel al.

[note: 32.] 4. Idem quoque esse, si ob delictum aliquod in carcerem conjectus, rupto carcere aufugiat, et in asylum se recipiat, ita ut ibidem tutus sit, et in carcerem redigi nequeat, Boer. decis. 110. n. 8. et 9. Covarruv. 2. var. resol. c. 20. n. 10. Clar. §. fin. quaest. 30. n. 19. Decian. pract. crim. l. 6. c. 28. n. 28. Farinac. decarcer. quaest. 28. n. 42. Harppr. d. §. 1. n. 84.

[note: 33.] Non vero asylorum et Ecclesiarum haec privilegia competunt illis, qui ex proposito deliquunt, non enim legis beneficio uti meretur, qui contra authorem legis committit, c. sin. X. de immunit. Eccles. Et lex divina vult, ut rapiatur ab altari et digno supplicio subjiciatur scelerosus, Exod. 21. v. 14. 1. Reg. 2. v. 19. et 37. Non enim ex domo Dei et orationis facienda [note: 34.] est spelunca latronum, Lucae. 19. vers. 26. Unde Tyberius, cum templa Graecorum pessimis hominibus complerentur, eodem subsidio obaerati adversus creditores, suspectique capitalium criminum receptarentur, asyla Graecorum lustravit et repurgavit, Tacit. 3. annal. Et augustus Caesar asyla a veteribus constituta itidem abrogavit, ne proposita immunitaits spes causam facinoribus daret, Sueton. et Dion. in August.

[note: 35.] nec proficiunt Pontificum constitutiones, quibus indifferenter omnibus, paucis exceptis, immunitatem concesserunt et maleficis Ecclesias aperuerunt, c. inter alia. 6. et fin. X. de immun. Eccl. c. verum. c. definivit. caus. 17. qu. 4. Cum enim hujusmodi constitutiones nenque jure naturali neque jure naturali neque divino nitantur, sed eidem contrarientur, ideo easdem non esse observandas, et in desuetudinem abiisse, non obscure adserit, Clar. prax. crim. §. fin. quaest. 30. vers. scias tamen. Boss. inpract. tit de captura. n. 31. Decian. tract. crim. lib. 6. cap. 29. n. 6. Cujusmodi consuetudinem validam esse, in terminis asyli, docet Aliciat. de praesumpt. 33. num. 4. eandemque optima ratione fundatam esse, ne domus Dei fiat spelunca latronum, scribit Damhouder. in prax. crim. cap. 10. n. 21. seq. Et quod in Gallia et Germania confugiens ad Ecclesiam non gaudeat immunitate, testatur Papiens. in furm. inquisit. vers. ex his. cum Reipubl. intersit, delicta non manere impunita.

[note: 36.] Hinc Ecclesiarum et asylorum immunitate non gaudent 1. homicidae dolosi, et qui animo deliberato et ex praeposito aliquem occidunt, Exod. 21. v. 12. seq. Deuteron. 19. v. 11. 12. et. 13. Novel. 17. cap. 7. c. 1. X. de homicid. Clar. §. fin. quaest. 30. n. 12. Decian. tract. crim. lib. 3. cap. 28. n. 15. Farinac. pract. crim. tit. de carcer. quaest. 28. n. 23. seq. lib. 1. Heig. part. 2. quaest. 24. n. 51. seq. Mager. de advoc. cap. 8. n. 35. Harpprecht. [note: 37.] d. §. 1. n. 16. seqq. ubi ad contraria respondet. 2. Virginum raptores, Novel. 17. c. 7. Harpprecht. d. §. 1. n. 45. seq. I. de his, qui sui vel alien. Farinac. d. quaest. 28. n. 17. seq. Covarruv. 2. var. res. cap. 2. n. 8. nisi virgine consentiente raptus sit factus, c. lex illa. 2. in fin. etc. de raptoribus. 3. caus. 36. quaest. 1. ut explicat Harpprecht. d. l. n. 46. Decian. tract. crim. lib. 6. [note: 38.] 28. n. 20. 3. Adulteri, Novel. 17. cap. 7. Rittershus. de jur. asyl. cap. 6. num. 11. Harpprecht. d. §. 1. n. 48. I de his, qui sui vel alien. [note: 39.] 4. Fures, Harpprecht. d. l. n. 26. seq. 5. Templorum [note: 40.] violatores, latrones, viarum grassatores, nocturni agrorum depopulatores, proditores, Covarruv. 2. var. resol. 20. n. 7. seq. Damhouder. pras. crim. cap. 106. n. 193. Farinac. d. quaest. 28. n. 16. 23. et 50. Joseph. Ludov. dicis. luc. 16. n. 33. seq. Klock. cons. 10. n. 361. [note: 41.] 6. Qui ipso asylo delinquunt, et sagitta, jaculo vel sclopeto emisso alium extra asyli locum occidunt, Covarruv. d. cap. 20. n. 15. Decian. d. cap. 28. num. 6. Farinac. d. quaest. 28. n. 61. Harpprecht. d. §. 1. n. 38. seq. Quod idem est, si in Ecclesia vel asylo existens alicui mandaverit, ut aliquem extra asylum occideret, isque occiderit, Harpprecht. d. l. n. 43. et seq. 7. Nec Banniti [note: 42.] tutum in asylis receptaculum habent. Farinac. d. quaest. 28. n. 47. mager. de advocat. cap. 8. n. 82. seq. Harpprecht. d. §. 1. n. 62. seq. I. de his, qui sui vel alien. jur. 8. Sicuti nec Judaei deliquentes, et ad Ecclesiam confugientes, l. 1. et ibi. gloss. et Salicet. C. de his, qui ad Eccles. Farinad. d. quaest. 28. num. 68. Harppr. d. l. n. 67. et 68. seq. Mager. de advoc. cap. 8. n. 238. ubi hoc etiam procedere asserit, si ad seculare asylum confugiant, ibidemque baptizentur et fidem Christianam assumant, post Decian. tract. crimin. lib. 5. cap. 15. n. 2. Rittershus. de jur. asyl. cap. 6. n. 3. seq.

[note: 44.] Mager. de advocat. cap. 8. n. 220. seq. 9. Condemnatus ad mortem, qui dum a Carnifice ad supplicum ducitur, vinculis sese eximit, et in Ecclesiam vel asylum sese recipit; quamvis enim hunc liberum existere concludant, Decian. d. cap. 28. n. 29. Boer. decis. 110. n. 9. Farinac. d. cap. 28. n. 44. in fin. Harpprecht. d. §. 1. n. 57. seq. 1. de his, qui sui vel alien. Contrarium tamen, tanquam verius defendunt, Covarruv. d. cap. 20. n. 6. Rittershus. de jur. asyl. cap. 2. n. 3.

[note: 45.] Sed anne hisce casibus judici et magistratui seculari licitum sit, personas hasce, propria authoritate ab Ecclesiis et asylis distrahere, inter Dd. non convenit? Et quod Episcopus vel Praelatus delinquentem tradere, vel is primum a seculari Judice, antequam maleficus extrahatur, requiri debeat, tradunt Guid. Pap. decis. 121. num. 1. in fin. et n. 4. Steph. aufrer. ad capel. Yholosan. decis. 423. n. 6. ita ut concedere licentiam judicibus extrahendi de Ecclesiis enormium delictorum perpetratores de reservatis Papae esse, scribat Gigas de crim. laes. majest. in princ. quaest. 80. n. 4. E contra vero, et quod in omni casu, in quo reus Ecclesiae immunitate non gaudet, judex et magistratus laicus, delinquentem ab Ecclesia extrahere possit, etiam sine licentia Episcopi, alii tradunt, idque ita servari, tradit Boer. decis. 100. num. 2. et in curia Delphinatus practicari, scribit Guid. Pap. d/ decis. 121. et moribus et praxi Christiani orbis hoc ita receptum testatur, Covarruv. 2. var. resol. c. 20. n. 18. et esse communem opinionem, refert. Clar. §. fin. quaest. 30. num. 20. Idque Propterea, quod Praelati et Judices Ecclesistici se valde difficiles reddant, et interea, dum requiritur et expectatur licentia, saepe clerici faciant delinquentes aufugere, Farinac. d. quaest. 78. n. 75.

[note: 46.] Ut autem ad asyla confugientes tuti sint, et constet, an tale delictum commiserint, quod veniam, et non mortis supplicium mereatur, magistratui facti speciem et circumstantias exponere tenentur, prout servatur, Reutlingae, ubi confugiens ad certos articulos examinatur, et si delictum deprehendatur, privilegio consimile, wann ihn die Freyheit leiden mag, in tutelam recipiatur, de quibus infra lib. 3. cap. 44. n. 28.

AD LIB. II. CAP. XXVIII.

CAPUT XXIX. De Jure concedendi Jus Civilitatis, sive recipiendi Cives, Burgerrecht.

7. Civium nomine veniunt etiam illi, qui sunt in dioecesi et Comitatu, et suburbani.

13. In multis Civitatibus cives dividuntur in Nobiles sive Patricios, et plebejos.

54. In Rebuspublicis nonnullis alii dicuntur Adeliche, alii Erbare Geschlechter

62. Alius patritiis quam Nobilibus in Imperii conftitutionibus vestitus praescribitur.

63. Antiquis temporibus Nobiles illi tantum dicebantur, qui in civitatibus habitabant.

67. Poppo ex Hallerorum familia Ordinis Equitum Hierosolymitanorum supremus Magister fuit.

71. Patritii duplicem, patritiatus et nobilitatis dignitatem habentes, cur patritiatus der Geschlechter nomen retineant?

72. Patritii duplicem, patritiatus et nobillitatis dignitatem habentes, cur patritiatus der Geschlechter nomen retineant?

75. Pfalburgerorum receptio quare in Aurea Bulla et aliis constitutinibus inhibita?

88. Quaenam commoda hodie habeant â Pontifice vel Imperatore Romano, cives Romani creati?

96. Sicuti etiam in Imperio Romano Statuum varii sunt ordines, et quinam eminentioris conditionis?

115. Civitates Imperiales et Nobiles immediati non tenentur aliorum Statuum homines proprios in civium numerum recipere.

116. Ad Electoris Palatini privilegium Imperatoris Ferdinandi Secundi rescriptum refertur.

119. In civit atibus quibusdam jus est, ut si homines proprii per certum tempus in illis vixerint, liberi fiant.

124. Legitimatis per subsequens matrimonium, testimonium legitimae nativitatis conceditur.

126. In civium numerum extranei non recipiuntur, nisi certam pecuniam, Burgergelt, solverint.

132. Liberi ante receptionem parentum nati, an pecuniam solitam, das Burgergelt solvere teneantur, loci consuetudo observanda.

133. Imperator Civitati alicui Imperiali, vel territorii Dominus Civitati municipali invitae, aliquem pro cive obtrudere non potest.

134. Privilegium non attendendum eorum? qui praetendunt, se in quibuslibet Civitatibus Imperialibus libere habitare posse, nec talia privilegia facile concedenda.

159. Forum originis amittitur, quando domicilium reliquitur et novum constituitur.

164. Renuncians juri civico rationem reddere tenetur de actis tempore sui domicilii.

[note: 1.] POrro Civitates Imperiales habent potestatem concedendi jus civilitatis, sive recipiendi cives et in colas, das Burgerrechts zu geben, Burger und Einwohner auff- und anzunemmen. Klock. 1. cons. 37. n. 196. Mager. de advoc. cap. 11. n. 205. Donawert. information. part. 2. fol. 332. seq. Quod [note: 2.] differt a potestate dandi sive concedendi jus civitatis, seu condendi civitates, Stattrecht zu geben, veluti quod ad Regalia majestatis pertinet, et soli Imperatori competit, de quo supra lib. 1. cap. 6. n. 6. hoc autem Regalibus non adnumeratur, sed a quolibet loci magistratu concedi potest, Card. Tusch. pract. concl. lit. C. concl. 277. n. 1. Lancellot. in templ omn. judic. lib. 1. cap. 1. §. 4. verb. civilitatem concedit. n. 3. Petra. de potest. Princ. cap. 15. n. 1. Laur. Ohm. de jur. episcop. concl. 13. lit. c. Besold. thes. pract. verb. Statt. vers. notandum. Adeo, ut [note: 3.] hoc ipsum etiam Senatus, et alii magistratus municipales, absque jussu et scientia Domini territorialis, concedere possint, Petra de potest. Princ. cap. 15. n. 1. Bosold. thes. pract. verb. Burger. vers. cives autem. et de jur. univers. cap. 8. num. 3. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 50. Gylman. symph. tom. 5. relat. 10. n. 1. seq. fol. 47. Buxtorff. ad Aur. Bull. concl. 99. lit. c. Ziegler. §. Civitas. concl. 1. n. 11.

[note: 4.] Est autem jus civilitatis, potestas utendi fruendi commodis, privilegiis et libertatibus civitatis, Hoenon. polit. disp. 2. concl. 24. et consistit in Burger-Recht, Burgerlicher Freyheit, Wohn, Weid, Trieb und Trab, und andern gemeinen Rutz und Niessungen, Christoph. Ming. de super, zerrit, concl. 55. in fin. et concl. 82. Atque hoc etiam jus recipiendi cives nonnullarum civitatum Imperialium privilegiis insertum est, sicuti civitati Esslingensi concesso privilegio Imperator Fridericus anno 1315. et Carolus IV. anno 1354. inseruit, daß sie mög Burger annehmen, und selbige zu Eßlingen mögen wohnen, und follen Steur, Dienst, und all andere Sachen thun, als andere ingesessene Burger, ohne menninglichs verhindern.

[note: 5.] Civis a variis politicis, varie definiri solet, prout videre licet apud Besold. de jur. ordin. civ. cap. 1. Hoenon. polit. disp. 1. concl. 8. Aristot. 3. polit. 1. civem difinit, quod sit is, qui particeps est judiciorum et magistratuum, Velsten. polit. quaest. cent. decad. 4. quast, 7. ubi civem definit sodium sua familia certae civitati adscriptum, qui civitatis fruitur praerogativa. Et Clem. Timpler. lib. 1. polit. c. 5. civem difinit, personam legibus civitatis obstrictam, ejusdemque privilegiorum participem. Bodin. de republ. lib. 1. c. 6. civem esse ait, liberum hominem, summase alterius potestati obligatum, etc. quam tamen difinitionem nimis late vagari quam tamen definitionem nimis late vagari ait Velsten. d. l. cum ad quemlibet subditum se extendat, cum tamen [note: 6.] civis et subditus differant, et civis angustiore significatu accipiatur, quam subditus, Ulric. Wollff. polit. Disp. 13. conclus. 17. Wolfg. Heider. in system. polit. cap. 2. fol. 217. et seq. Civis enim subest quidem jurisdictioni magistratus; at subditus esse potest, qui non sit civis, veluti incola domicilium habens, indeque Joh. Bruning. de homag. concl. 257. in eo subditum a cive distinguit, quod subditi nomen disignet actualem subjectionem Reipubl. debitam, civis autem dicatur, quatenus est civitatis membrum, antequam politia seu imperium accedat. Quod etiam statuit Joh. Harnisch dissert. de subdit. vasall. et client. apud Arumae. tom. 2. discurs. 26. concl. 11. et. seq. ubi in eo distinguendum esse dicit subditum a cive, quod subditus relative se habeat ad imperantem, ut membrum Reipublicae, civis absolute ut membrum civitatis consideretur, sine ullo regiminis aut subjectionis respectu. Ex quo intelligitur latius patere subditi appellationem, quam civis, et hunc dignitate et jure potiorem esse illo. Multi enim sunt vel facillime fiunt subditi in Republica, qui tamen cives non sunt, ut servi, incolae, rustici, et alii, qui bona illic possident, quorum respectu Reipubl. illi subjiciuntur, at non protinus ejus civitatis cives efficiuntur, quod difficulter et plerumque non nisi pretio obtinetur, Chirst. Liebenth. in colleg. polit. exerc. 5. concl. 41. Quod dum civis vocabulum absolute et abstractive consideratur, nullo habito respectu ad Rempublicam subjectionem actualem nullam disignet, sed communionem et socios aequales denotet. Verum cum Respublica, quae est forma et ordo illius societatis, varias habeat species, factum esse, ut hodie ratione Reipubl. varia sit civium conditio. Respublica ergo est, quae vagam civiem libertatem contrahit et circumscribit. Quantum igitur interest, inter civitatem et Rempubl. tantum etiam interest inter civem et subditum. Hinc iam interest inter civem et subditum. Hinc fit, ut distinguantur civilia a juribus Reipubl. sicuti videmus in pluribus civitatibus, quod ea, quae sunt civitatis Statt-Sachen, sint tantum penes senatum civitatis; ea vero, quae sunt Reipubl. die Jurisdiction-Sachen, penes magistratum superiorem. Diverso igitur respectu aliquis civis et subditus esse potest; civis, ratione societatis civilis; subditus, ratione Reipublicae. Verum haec duo civis et subditus plerumque confunduntur, sicuti et civitas et Respublica, quae tamen inter sese differunt, supra lib. 1. cap. 1. n. 51.

[note: 7.] Civium nomine veniunt, non tantum in sunt in ipsa civitate, sed etiam qui sunt de dioecesi et comitatu alicujus, Bart. in l. 3. C. de natur. lib. ubi dicit per l. 1. ff. ad municipal. quod ille, qui exx vico est, sortiatur originem ex ipsa civitate, cui subest vicus, et qui vico aut villa nati sunt, dicuntur cives ejus civitatis, cui tributum solvunt, l. qui ex vico. ff. ad municipal. El suburbani in favorabilibus civium appellatione veniunt, l. aedisicia. ff. de V. S.

[note: 8.] Germanice cives dicuntur Burger, a Burgis, sive a locis muro, vel alio sepimento firmatis, daß man sich darin sicher verbergem könnem, et quod

Burgis inhabitatores dati fuerint, Jon. Limn. de jur. publ. lib. 7. c. 1. n. 20. ubi addit, quod Burg a Berg dicitur, Berg vero non solum montem, sed et habitacula notet, unde Herberg, diversorium, seu aedes omnibus patulae ad divertendum, cum vocabulum Heer inter alia communitatem denotet, veluti Heerweg, via communis, Besold. 1. polit. 12. n. 4. Limn. de jur. publ. lib. 4. c. 3. num. 3. [note: 9.] Ex quo olim Burger dicti fuerunt castrorum seu Burgorum habitatores, Kylling. de ganerb. castr. disc. 3. n. 114. Sicuti Burgenses dicti, qui in Burgo sive castro habitant, Boer. decis. 260. n. 8. Nam cives, die Burger, olim in turribus habitarunt, sicuti Halae Suevorum, Esslingae, et aliis in locis consimiles adhuc turres conspiciuntur, Besold. de jur. ordin civ. c. 3. n. 4. Et Burgenses idem sunt, qui nobis Burger, Kyllinger. d. disc. 3. n. 73. Et Burgenses dicuntur in regno cives, vel homines non feudatarii, qui non in casalibus aut villis habitant, inquit Capyc. de invest. feud. cap. feuda bonor. appel. §. feudorum Burgenses. etc. feudorum bona appellatione. §. Burgis. Et sic Burgenses rusticis oppnutur, qui ruri habitant, in villis, et illi vocantur Burgenses, qui in civitate aliqua habitant, Matth. de Afflict. in constit. Neapol. lib. 1. rubr. 9. n. 40. et 41. Sicuti [note: 10.] etiam vulgus cives a rusticis, Burger von Bawren, separare novit, et eos, qui habitu tantum civiliori, et non rustico incedunt, vocare solet, Burger, Burgersleuth, die Burgerlich gekleidet scyn, Kyllinger. d. disc. 3. n. 80. seq. Et Burgenses et Cives pro synonymis usurpat Boer. decis. 269. n. 9. et seq. Et Burgenses sunt, qui jus civitaits havent, Burger, die in dem Burger-Recht seyn, Besold. 2. polit. cap. 10. num. 61. Cujusmodi jus civitatis Boerio et aliis dicitur Burgensia, quasi Recht/ Boer. d. decis. 260. per tot.

[note: 11.] Augustae Vindelicorum frequens est, ut nomine Burger, Patritii solum, die Geschlechter, appellentur, propter eorum praecellentiam, indeque aedes publicae, nuptiis Patritiorum, et eorum, qui iisdem per matrimonium cum patriciorum filiabus associantur, (quos vocant, von der mehrern Gesellschafft.) celebrandis, aliisque rebus inter eosdem publice peragendis destinatae, communiter, usuque ab omnibus recepto, nominatur, die [note: 12.] Burger-Stuben, mercatoribus vero, in similem usum extructae aedes, simpliciter, die Kauffleuth-Stuben, Besold. de jur. ordin. civ. c. 3. n. 4. Kyllinger. de ganerb. castror. disc. 3. n. 105. seq. Quod etiam hic Esslingae usuvenit, ubi praeter tredecim tribus, in quibus comprehensi sunt opifices cujuscunque generis et vinitores, aliae adhuc aedes publicae, quibus addicti sunt reliqui civitatis primates Consules Praetores, Syndici, Advocati, et alii, qui tribubus istis non sunt comprehensi, quae vocantur, die Burger-Stuben, de quibus infra lib. 3. c. 13. Ita enim in turbis Francofurtensibus nuperis patricii soli sibi plenarium jus civitatis asseruerunt, Besold. de jur. ordin. civ. cap. 3. n. 4.

[note: 13.] Ex quo etiam in multis civitatibus generalis civium inolevit distinctio, ut alii essent Alte Burger, de Adenlichen und Geschlechter, und der Newen Burger, als der Handwercker. Vel ut scriptor Helveticus Stumpsius ait: In oppidis liberis et Imperialibus populus omnis in duos ordines divisus est, Nobilium atque plebeiorum: Und haben sich die Alte adenliche Burger und Geschlechter jederzeit von den Handwerckern und gemeiner Burgerschafft abgesondert, Lehman. Chron. Sptrens. lib. 4. cap. 14. Quod etiam refert Muster. Cosmograph. lib. 13. cap. 27. ubi ait: Der dritte Stand ist der Burger, die in Stätten wohnen, etliche seynd Junckhern, und von den grossen Geschlechtern geboren, die andern seynd schlechte Burger: Die schlechte Burger treiben Kauffmannschafft, oder bekümmern sich mit Handwerckern, aber die andern, die man Patricios nennet, und von der alten Geschlechtern herkommen seynd, betragen sich mit ihrem Vätterlichen Erbe von Zinß und [note: 14.] Gülten. Cujusmodi civium distinctio in recessibus Imperii observatur, ubi tres civium, der Burger. constituuntur ordines, et quidam dicuntru Patritii et Senatores, quidam mercatores, et quidam opifices, Reformation guter Policey zu Augspurg, de anno 1530. tit. von Burgern und Innwohnern in Stätten. 11. ibi: Item, nachdem in Stätten gemeiniglich dreyerley Burger und Inwohner sind, als gemeine Burger und Handwercker, Kauff- und Gemerbsleuth, und andere, so im Rath von Geschlechtern, oder sonst ehrlichen Herkonmens, und ihrer Zinß und Renthen sich ernehren.

Generaliter autem Burgenses et Burger sumuntur pro quibuslibet, qui integra jura universitatis in aliqua civitate, burgo, villa vel alio quocunque loco, vel origine, vel alio modo adquisiverunt, Boer. d. decis. 260. [note: 15.] n. 33. Nec rarum est in germania, ut etiam villani, qui jura haec habent in villa aliqua, praesertim in den Marcktflecken, respectu ejusdem Burger vocentur, Kyllinger. de ganerb. castr. disc. 3. n. 122.

[note: 16.] Cives porro in genere accepti varii sunt, veluti originarii, assumpti, veri et pleni, et non pleni, seu partiales, Nobiles, Patritii, liberi, Muntaer, Pfalburger, Ratzenburger, inquilini, incolae, advenae, confoederati, honorarii, forenses, cives Romani, Patres conscripti apud Romanos.

[note: 17.] I. Originarius civis est, qui originem traxit ex civitate aliqua, vel qui ex patre, vel avo cive natus est, l. 1. l. 3. l. 6. 17. §. 9. l. 22. ff. ad municipal. Gail. 2. obs. 36. Menoch. 6. praesumpt. 42. Et qui in loco nativitatis propriae vel paternae domicilium naturale, vel sedem aut tabernaculum vitae et habitationis habet, Gail. d. obs. 36. n. 5. Menoch. d. praes. [note: 18.] 42. n. 4. Jus enim Civitaits a parentibus ad liberos transire, arguit, l. assumptio. §. filius, et ibi Bart. n. 3. ff. ad municipal. Nisi consuetudine vel statuto aliud introductum sit, veltuti Wormatiae hoc jus personale est, et cum persona extinguitur, Dn. Lindenspür. in comment. über die Fürstl. Würtemb. Landsordn. fol. 4.

ubi etiam addit, quod Antwerpiae, quicunque ibi natus est, parentes ibi sive jus civitatis habuerint, sive non, civis efficiatur, Petr. Wesemb. cons. 1. n. 49. Originarius etiam [note: 20.] necessiarius et naturalis dicitur, Gumpeltzhaim. de civitatib. apud Arumae. tom. 2. disc. 9. concl. 74. Et proprie dicitur civis, l. cives. C. de incol. et in materia stricta intelligitur de originario. Tusch. pract. concl. lit. C. conclus. 275. n. 1. et seq.

[note: 21.] Olim quidem civitate Romana nemo fruebatur, nisi utroque parente cive natus, Livius libr. 43. Quod etiam Athenis obtinuit, Plutarch. in Themistocl. Bodin. de republic. lib. 1. cap. 6. seq. jure Justinianeo patre natus civis [note: 22.] quamdiu nupta est, incola ejusdem civitatis videtur, cujus maritus est, l. Imperatores. [note: 23.] 38. paragraph. 3. ff. ad municipal. nisi privilegio aliquo materna origo censeatur, tunc enim maternae originis erit municeps, ut ait Ulpian. in d. l. 1. §. 2. ff. ad municip. Cujusmodi privilegium Antiochenae civitati datum [note: 24.] esse, docet l. 22. et 61. C. de decurion. Sicuti etiam quibusdam in locis civis efficitur, qui uxorem inde ducit, Vinc. de Franch. decis. 516. n. 85. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 40. lit. a. Besold. de jur. ordin. civ. cap. 3. n. 12. Quod etiam innuit jus provinciale Würtembergicum Fürstl. Würtemberg. Lands-Ordn. fol. 318. seq.

[note: 25.] II. Assumptus, sive advena et peregrinus civis, qui aliunde adveniens, et domicilium suum in civitate aliqua constituens, in numerum civium receptus est, qui etiam voluntarius dicitur, quod scilicet receptus et inscriptus sit in jus civitatis ob domicilium, quod in ea constituit, l. 3. l. 22. l. 27. l. 29. l. 34. et 35. ff. ad municipal. l. 19. §. 2. ff. de judic. Et dicitur etiam cooptatus et receptus civis, per l. 29. ff. ad municip. Althus. polit. [note: 26.] cap. 5. Et hujusmodi cives assumpti civibus originariis in omnibus similes sunt, et pro originariis habentur, iisdemque privilegiis utuntur, et oneribus civitatis subjiciuntur, Tuschu. lit. C. conclus. 276. Gail. 2. observ. 35. n. 1. Mager. de advocat. cap. 10. n. 114.

[note: 27.] Sed anne consultum sit, peregrinis et exteris jus civitatis concedere, inter Politicos non convenit? Et non desunt rationes et exempla, quibus peregrini a civitatis communione arceri posse videntur, nam 1. diversarum regionum et populorum diversi sunt mores, ita ut non possint simul sine aliqua antipathia convenire, quam perpetuos motus et seditiones, nec non Iaesionem et subversionem consueti Status. Petr. Greg. Tholos. [note: 28.] de republ. lib. 4. c. 4. 2. Quia multa pericula illi timenda sunt, qui peregrinos et incognitos recipit, facillime enim abit et degenerat in proditorem, quem tamen fidelem civem futurum speras, indeque Reipubl. certa pernicies imminet, prout sentire coacti sunt Babylonii, recipientes Zopyrum, Herold. lib. 3. Sic Xerxes magno cum damno Demaratum secum habuit, consiliorum suorum proclamatorem, Justin. lib. 2. Nihil aliud Syracusanorum Rempubl. flore suo privavit, nihil aliud Budam subvertit, nihil aliud Londinum infecit, quam peregrini, Diod. lib. 11. Polid. Virgil. hist. Angl. lib. 27. aristot. 5.polit. [note: 29.] 3. Quia peregrini peregrinos mores in civitatem inducunt, et inter eosdem cives diversa vivendi ratio habetur, civiumque jura ab exteris nonnihil labefactantur; nam quod locusta segeti, id civitati peregrinus, [note: 30.] Caes. 5. polit. 3. 4. Hinc Spartani nunquam peregrinos receperunt, Xenoph. de republ. Spart. Sinarum populi Hispanis aditum capitali poena interdixerunt, Orof. lib. 11. Athenienses ad civitatem peregrino communicandam 6000. civium vota requisiverunt, Demost. contra Eubulid.

[note: 31.] Non tamen peregrinos indistincte a civitatis jure excludendos esse, inde dicendum videtur, quod ipsa natura inter homines societates constituit mutuas, l. ut vim. 3. ff. de just. et jur. Et ex historiis et exemplis constat, plerasque Respublicas ex peregrinorum receptione maxime floruisse. Ita enim ex Dion. Halicarn. constat, Romulum civitatem suam contlasse, non ex uno hominum genere, sed ex Albanis, peregrinis, et ita etiam postea auxisse, admissis etiam hostibus in numerum civium foederibus transactis bellis, ut nunquam fuerit intermissa a majoribus largitio et communicatio civitatis. Tholos. de rupubl. l. 4. c. 4. n. 19. Qua ratione romani non tantum Imperium adquisiverunt, dilatarunt, sed etiam tutius confirmarunt, ut contra nihil aliud Lacedaemoniis et Atheniensibus videatur fuisse exitio, quam quod victos bello exosos haberent, nulloque commercii jure dignos ducerent, Plutarch. [note: 32.] in Romul. Eademque ratione Theseus, civitate peregrinis proposita, urbem fecit clarissimam, teste Plutarch. in Thes. Ita quoque Alexander Magnus urbem ad ostia Nili extructam, et de suo nomine Alexandriam vocatam, peregrinis eandem condendo, florentissimam, amplissimam et mercibus ditissimam reddidit, Joseph. de bell. Jud. lib. 3. Eodemque modo Londinensium urbs ampliata, Polid. Virgil. in histor. Richard. Burdegalensium instaurata, Boer. decis. 13.

[note: 33.] Ego cum Hoenon. polit. disp. 2. conclus. 24. et aliis Politicis, peregrinos hospitio quidem pie et liberaliter recipiendos, sed non nisi certis sub cautionibus civitate donandos esse censeo, ita ut 1. sint vitae honestate antea actae conspicui, nec ob justas causas, ex aliis Rebuspubl. exclusi, vel in exilium ejecti, neque sint ignavi fuci, impii et flagitiosi, qui morum suorum corruptelâ et contagio cives inficere possint, sed sint tales, qui evidenter vel agris hortisque sedulo excolendis, vel poificiis utilibus exercendis, vel negociationibus frequentandis, aliisque honestis studiis et artibus Rempublicam ditare, amplificare et ornare possint. 2. Ut admittantur tum demum, cum evidens Reipubl. utilitas

id requirit. 3. Ne peregrinorum numerus nimis excrescat, cum magnus eorum numerus civitatibus saepe periculosus et exitiosus fuerit. 4. Nefacile ad honores magistratus et publica munera admittantur, de quo suprae c. 8. n. 107. 5. Ut coerceantur certis legibus, ne novos mores introducant, et aliis civibus praejudicent. 6. Ne peregrinis permittatur, ut jurisdictionem quandam peculiarem exerceant, vel aliam Reipubl. formam inter sese habeant, quam quae est sub magistratu loci, in quo habitare volunt.

[note: 34.] III. Verus et plenus civis ille est, qui habet plenum et totum jus civitatis, das grosse Burgerrecht, et qui habet non tantum potestatem utendi fruendi omnibus commodis, privilegiis et libertatibus, quae ratione societatis civilis, civibus competunt, sed etiam sunt capaces magistratus et suffragiorum ferendorum, per tradita Besold. de jur. ord. civ. c. 3. n. 1. seq. Christ. Liebenthal. colleg. polit. exerc. 5. concl. 43. Differunt enim jus civitatis, suffragiorum et magistratus secundum gradus, nec statim cum civitate alicui obveniunt: Nam Caerices civitatem obtinuerunt, sed sine suffragio, Gell. lib. 16. c. 13. Et plebs in civitate Romana ante legem Veleriam jus suffragiorum non habuit, Plutarch. in Valer. Liv. l. 2. Halic. l. 5. Et apud Romanos cives perfecti et pleni erant Patritii, qui Majeftatis nomen affectarunt, et amplissimos Galliae proceres fastidiose spreverunt, ut indicat Cier. pro Rabir. majestatis nomen affectarunt, et ex iisdem L. Junae et Porcia omnino sanctos et inviolabiles sese constitutos jactarunt, Liv. l. 2. et 10. Valer. Max. lib. 4.

[note: 35.] Non Plenus, sive ex parte, et partialis civis est, qui vel in civitate habitans, partiale civitatis jus habet, das kleine Burgerrecht, vel alibi habitans, cum civitate confoederatus est, et qui saltem in uno aliquo pleni civis jure, non autem in uno aliquo leni civis jure, non autem in omnibus privilegiis et juribus Reipubl. uti potest, quales erant proselyti apud Hebraeos, ex ea parte, quatenus synagogis interesse, pascha Domini manducare una cum veris Hebraeis poterant, Exod. 12. v. 48. In reliquis vero ipsis pares non erant, Danae. lib. 2. polit. cap. 4.

[note: 36.] IV. Nobiles cives sunt et dicuntur, qui ex Nobilium et Patriciorum genere nati sunt, et in civitatibus jura civica obtinent, ut supra n. 13. et 14. innuimus. Quorum olim complures in civitatibus Imperialibus cives extiterunt, et adhuc existunt, et ab ipsis ipsae civitates gubernatae fuerunt, de quo supra c. 1. num. 15.

[note: 37.] Verum hodie plerique Nobiles e civitatibus migraverunt, et in rus se contulerunt, nec facile, et sine certis quibusdam conditionibus, multiplici libertatis restrictione annexa, in civitates recipiuntur, et ubi incolae sunt civitatum, vel bona non immunia possident, ut plurimum jurisdictionem et onera, quibus singulari aliquo pacto non sunt exempti, pati et ferre coguntur, Besold. de Ord. Equest. n. 5. circa fin. confer Bidemb. robil. quaest. 18. seq. Imo multis in locis subditi, et oppida provincialia, hoc jus se habere jactant, ut nec Domini, ipsis invitis, Nobilibus incolatum concedere possint, Besold. d. n. 5. Sic in Recessibus Statuum Provincialium [note: 38.] Würtembergicorum, in den Fürstl. Würtemb. Landtägs-Abschieden, cautum, daß denen vom Adel, in Stätten zu wohnen, Ihre Fürstl. Gn. nicht leichtlich gestatten wollen, eo quod onera praesertim personalia subterfugiant, nec jus civitatis, das Burgerrecht, ac ceptent, sed pro peregrinis habeantur, refert Dn. Georg. Lud. Lindenspru in comment. über die Fürstl. Würtemb. Lands-Ordn. tit. vom Burgerrecht. numer. 19. fol. 11. Besold. vol. 2. [note: 39.] cons. 32. in pr. Ita quoque an. 1419. Argentinae Senatus consultum factum fuisse, daß die Edelleut in der Statt alle Burger werden, auch keiner in die Statt alle Burger werden, auch keiner in die Statt, noch Burgerrercht angenommen, und den And geschworen, ex anonymo quodam Poeta in der Straßburg. Chron. fol. 90. refert Lindenspur. d. n. 19.

[note: 40.] Quaenam autem causa sit, quod Nobiles maxima ex parte e civitatibus in agros et villas emigraverint, nondum satis constat, et variae assignari solent rationes. Et quidem 1. probabile est, quod dum extra civitates castra, arces, burgi et ganerbinatus creverint, plurimos Nobiles, vel amore majoris libertatis, alios propter bellicas expeditiones, alios ut Principibus, aliisque potentioribus inservirent, alios denique, ut hostes suos prosequerentur, sponte civitates deseruisse, et rus se contulisse, qui enim cum aliis extra urbes negotium habebant, in civitatibus eo nomine nullum auxilium impetrare poterant. 2. Quia dum Nobiles in civitatibus imperium gerentes aliquanto duriores erga cives plebejos essent, et in bellicis expeditionibus plurimi ex Nobilibus saepe interirent, evenit, ut personae populares ad officia publica aspiraverint et pervenerint, ac in tantum creverint, ut pervenerint, ac in tantum creverint, ut Nobiles proter majora plebejorum vota, ab ejusmodi officiis fuerint exclusi, quod cum aegre ferrent Nobiles, plebjorumque dominatum tolerare nollent, civitatibus ultro valedixerint, et in castris et villis suis dominari potius, quam in urbibus plebies parere et subesse maluerint. 3. Cum nonnulli ex Nobilibus in civitatibus se suosque honeste alere et sustinere non possent, et mercatores quandoque depraedarentur, Principes quoque et Comites una cum sibi confoederatis et convocatis Nobilibus, privata odia, et intestina bella cum civitaitbus gererent, eoque nomine vel civitates Nobilibus vel Nobiles civitatibus inviderent, Nobiles sese ex urbibus contulerunt, et a civibus separarunt. Et cum 4. Nobiles cum plebe aegre convenirent, et plebs ipsis Nobilibus Imperium et dominatum invideret, durae inter ipsos inimicitiae, conjurationes et intestina bella exirta sunt, et quo plebs dominium ad se pertraheret, et Imperium Democraticum fortius stabiliret, Nobiliores exulare, et ab urbibus recedere coegit, prout factum esse Argentinae

anno 1332. Spirae anno 1330. Tigurini anno 1334. et alibi, refert Lehman. Chron. Spir. l. 6. c. 3. Sic circa Caroli V. tempora [note: 41.] tribuni plebis Norimbergae orti, Patritios una cum Senatu ex iis lecto, partim trucidarunt, partim in fugam verterunt: Quorum tamen reliquias idem Imperator postea in pristinum statum restituit, David. Chytrae. in Chron. Saxon. l. 12. fol. 439. Unde conjicitur, quoniam hodie non paucae Nobilium familiae in Franconia degunt, quorum majores Norimbergensium cives fuerunt et Patritii, partem eorum circa eas trubas civitati repudium misisse, inque agris mansisse.

[note: 42.] Consimili modo Brunsuicenses tribuni plebis rerum summam ad se tracturi anno 1292. adversus Patritios et Senatuminsurrexerunt, et partem eorum urbe ejecerunt, quos postea Dux eorum Albertus restituit, Chytr. d. lib. 12. fol. 350.

[note: 43.] Genuae orta seditione, plebs octo tribunis creatis, quocquid ex Nobilibus et optimatibus reliquum erat, urbe penitus expulit, quos postea Andreas Doria circa annum Christi 1520. reduxit, Bodin. de republ. l. 6. cap. 4. fol. 1106. Contzen. l. 8. polit. c. 20. in fin.

[note: 44.] Halae Saxonum quanta dissidia anno 1478. inter plebem et Patricios, vulbo Saltz-Junckern, orta fuerint, late memorat Fabric. l. 7. orig. Saxon. fol. 785.

[note: 45.] Sic cum Tigurinam Rempublicam duodecim ex Nobilitate administrarent, ac inter hos et plebem seditione exorta, plebs ab illis administrationem Reipubl. repeteret, et aliquos ex his peculatus accusaret, qui urbis thesauros brevi tempore dissipaverint, et praeterea urbem gravi aere alieno obstrinxerint, duodecim patriciorum, vel sibi male consciorum, vel plebis impetum extimescentium, urbe excesserunt, test Simler. de republ. Helvet. lib. 1.

[note: 46.] Idem quoque contigit Florentinis et Mediolanensibus, quorum integrae familiae, imo integri exercitus, alias sedes quaesitum exiverunt, prae odio vires sumentis, et in meliores dominari affectantis plebis, Bodin. de republ. l. 2. c. 5. sect. 1. et cap. 7. sect. 2. n. 53. seq.

[note: 47.] V. Patritii, vulgo Adeliche Geschlechter/ Statt-Junckern, qui, quidnam proprie sint, definiri non posse, scribit Joh. Jac. Draco in tract. sing. de orig. et Jur. patrit. in prooem. fol. 14. Cum vocabulum Patritiorum sit ex numero aequivocorum, quorum solum nomen comune, definitio autem diversa, Aristot. l. 1. in princ. de categor. Et olim quidem dicebantur [note: 48.] patritii, qui et summi magistratus Romani allectione, et origine ex jam allectis tracta, a plebe ita distinguebantur, ut primas in Republica partes obtinerent, testantibus Livio, Plutarcho, Halicarnassaeo, aliisque romanarum antiquitatum scriptoribus, de quibus in l. lex est. 4. l. de jur. natur. gent. et civ. l. 2. §. Servius. 43. ff. de orig. jur. l. fin. ff. de Senator. Deinde a temporibus Constantini Magni, qui Romanorum Coloniam Byzantium transtulit, alii coeperunt Patritii esse, quam prius erunt, Imperatores enim, quos volebunt, singulari ex gratia eo nomine honorabant, sigulari ex gratia eo nomine honorabant, erantque illi, quasi patres Imperatorum, dignitate iisdem proximi, et praefectis Praetoriorum superiores, l. 3. C. de consulib. Castiodor. l. 6. var. c. 2. De quibus §. 4. 1. quib. mod. jus patr. potest. l. 1. in fin. l. 3. l. fin. C. de consul. l. neminem. 64. in fin. l. fin. C. de decur. Novel. 81. in fin. Draco in d. prooem. fol. 14.

[note: 49.] Tandem patritiorum appellatio imitatione quadam ex. Republ. veteri translata est ad eos, qui adhuc hodie in Civitatibus in signioribus, eminentem dignitatem, et excellentiae gradum obtinent, vulgo Geschlechter, oder die auß dem Geschlecht seynd, Joh. Thom. Freig. in quaest. polit. l. 3. c. 1. fol. 120. Keckerm. l. 1. Syst. polit. c. 15. Georg. Vechner. disc. de nobilit. c. 11. them. 21. Draco d. prooem. fol. 14. ubi addit, tres istas significationes tria facere Padit, tres istas significationes tria facere Patritiorum genera, sive classes, de quibus etiam distincte ibidem tractat, simulque innuit, apud Bodinum et alios, vocabulum Patritis valde generaliter tractari, et extendi ad omnes Nobilitatis ordines.

[note: 50.] Cur autem hodierni patricii patrio idiomate vocentur die geschlechter, oder, die vorn Geschlecht, exinde id factum esse autumat Draco de orig. patrit. l. 3. c. 2. n. 1. non quasi reliqui Nobilium, imo et plebejorum ordines, non aeque suis contineantur gentibus et familiis, quae ejusdem appellationis Germanicae sint capeces, sed quod cum caeterae Nobilium classes singulare et proprium nomen habenrent, veluti die Fürsten, Graffen, Freyherrn, die von de Ritterschafft, ne Patritiorum ordo destitui eo videretur, denominationem, der Geschlechter, acceperint. Nec enim commode uni ex jam dictis Ordinibus annumerantur, nec etiam decuit, eos inter Vulgus, sive promiscuam plebem referri, quod gentes habeant insigniores, ex quibus per excellentiam merito nuncupati fuerunt, reliqua interim plebe incerta ferma gente, et in obscuro quasi vitam degente.

[note: 51.] Ex usu moderno Patritii honorabili titulo der Junckhern compellari solent, generali quidem et viris Equestribus communi, Draco d. l. 3. c. 2. n. 3. Ne autem promiscuus appellationis usus confusionem ordinum pareret, mos hodie ferme inolevit, ut strictius appellarentur, Statt-Junckhern, Domi-Nobiles, [note: 52.] quia non Imperatoria dignitate, sed singulari civitatis alicujus consuetudine, domi apud suos, pro Nobilibus habentur. Atque ita Statt-Junckhern, ratione a subjecto loco sumpta, appellantur, ad distinctionem virocum Equestrium, qui Land-Junckhern [note: 53.] dici solent, eo quod extra urbes, in pagis et villis larem foveant.

[note: 54.] Patritii etiam in illustribus Rebuspublicis, Augustanorm, Noricorum, Ulmensium et Francofurtensium, alii dicuntur Adenliche,

alii Ehrbare Geschlechter: Alibi, veluti Sledstadii, Hagenoae, Argentorati, etc. vocantur Adenliche und Burgerliche Geschlechter, Bernh. Hertzog in Chron. Alsat. l. 6. c. 12. et l. 7. c. 22. Quibusdam etiam in locis, ut Argentorati, Nobiles, utpote gradu superiores, a Patriciis familiis distinguuntur.

[note: 55.] Nobiles Patritii, sive Adenliche Geschlechter, ideo ita appellari videntur, quod prae aliis civibus insigniores vel nobiliores possideant familias, aut quia specialiter quoque nobilitati, sive ad ordinem Equestrem evecti sunt, Draco d. l. 3. c. 3. n. 3. ubi n. 10. et hanc rationem addit ex antiquitate desumptam: Contigit, inquit, ut post latam legem Canuleiam, quidam ex plebe Nobiles, quidam ex patriciis ignobiles essent, id est, obscuri et ignoti, velut de M. AEmilio Scauro a Cicerone scribitur, eum Patritiae gentis fuisse, majores tamen Praeturam, Consulatum, Censuram adeptum, ac Senatus Principem factum, posteritati Nobilitatem peperisse. Ita videlicet comparatum erat, ut nemo ex Patritiis Nobilis esset, nisi majores ejus Curules magistratus gessissent, teste Bodino de rebubl. l. 3. c. 8. Unde non inepta applicatio et conjectura sumitur, quod ij Patritii hodie vocentur Adenliche Geschlechter, quorum parentes jus sellae Curulis haberunt, sive in ea quam incolunt, urbe, magistratus Senatorios [note: 56.] sustinuerint. Nam ob eandem causam vocantur etiam Rathsfähige, sive patritii, ex qurum tantum familiis Consules et Senatores leguntur. Quae appellatio eos discernit; von den Rathsunfähigen, quive ad functiones, ejusmodi promoveri non solent, ut Norimbergae et alibi observatur.

[note: 57.] Honoratioeres familiae, Ehrabare Geschlechter, dici videntur, quae jus verae Nobilitatis non habent, unde nomen hoc non raro omnibus indistincte Patritiis tribui solet, Draco d. l. 3. c. 3. num. 11.

Distingui quoque solent Patritii a loco subjecto, alii enim sunt et vivunt in liberis Civitatibus Imperialibus, alii in municapalibus, alii in mixtis, Quemadmodum autem illi cives, qui in civitate vel maxima, vel majore, vel minore degunt, jure civili diversis utuntur privilegiis, et in praesenti Reipubl. Statu, ut aliis in rebus magna sunt Civitatum discrimina ita et Patritiorum diversi occurrunt, gradus, dignitates et jura, quod ex singulis hinc inde Rebuspubl. discendum, Hoeckelshov. in philosoph. pract. l. 3. part. 3. c. 10.

[note: 58.] Quo pertinent die Saltz-Junckhern, quibus jura Salinarum feudi titulo concessa, et ob id eminentiori inter suos concives habentur loco, ut sunt die Saltz-Junckhern zu Lüneburg und zu Hall in Sachsen, qui salinarum jura feudi titulo, ab Archi-Episcopo et Primate Magdeburgensi obtinent, teste George. Fabric. de orig. Sax. l. 7. fol. 785. Sixtin. de regal. l. 2. c. 19. n. 17. Petr. Heig. part. 1. quaest. 14. n. 27. seq. Tales quoque fuerunt. die Müntzer- und Haußgenossen, de quibus supra cap. 21. n. 12.

Sunt quoque alii Patritii, quibus Nobilitas [note: 59.] ab ipso Imperatore collata et confirmata est, denen von Röinschen Käysern oder Königen der Adel ertheilet, oder confirmiret und beftättiget worden, qui vere et proprie Patricii dici et haberi debent. Quemadmodum Imperator [note: 60.] Henricus VI. anno 1198. omnes Patricios Norimbergenses, qui post hastiludia tum Norimbergae celebrata, ipsum Donowerdam usque comitati fuerunt, speciali isthac nobilitate donavit, teste Franc. Mod. in pandect. triumph. tom. 2. l. 1. fol. 63. seq. Mich. Sachs in Chron. Imper. sub Henr. VI. c. 5. in fin. ut nimirum posthac caeteris Nobilibus, qui montana incolerent, so uffm Gebürg wohnen, sexto scilicet tractu, quo continentur Equites Franconiae, dignitate aequales, et Equestrium certaminum participes essent, ut loquitur Martin. Crus. annal. Suevic. l. 12. part. 2. cap. 6. Et quod plerique Imperialium praesertim urbium Patricii, Nobilitatem in specie, sive ut nuc loquimur, Equestrem dignitatem insuper sint adepti, testatur Kylling. de ganerb. castr. disc. 3. num. 95.

Ex quo facile deciditur quaestio illa vulgata: [note: 61.] An Patricii Imperialium, aliarumque civitatum, Nobiles sint, et Nobilium privilegiis gaudeant? Nam Patricii, qua patricii, id est, quatenus Nobilitate in specie ita dicta, non sunt ornati, sed peculiari alicujus Civitatis consuetudine tantum pro Patriciis habentur, vulgo Statt-Junckhern, veri non sunt Nobiles, nec Nobilium privilegiis utuntur, sed in loco tantum consuetudinis protalibus habentur, extra non item, uti statuunt Besold. lib. 1. polit. c. 11. n. 48. vers. 3. Joh. [note: 62.] Wurmser. de jur. publ. exerc. 4. quaest. 14. Unde etiam alius Patritiis, quam Nobilibus in constitutionibus Imperii vestitus praescribitur, Reform. guter Policey zu Augspurg de anno 1530. tit. von Burgern und Inwohnern in Stätten. 11. et tit. Burger in Stätten. 13. et tit. vom Adel. 14. Reliquos vero Patritios, qui ab Imperatore vel Rege Romanorum specialiter ordinis Equestris cingulum consecuti sunt, quorumve Nobilitas ab Imperatoribus confirmata est, quod attinet, ipsos pro Nobilibus haberi et Nobilitatis privilegiis gaudere, etiamsi in Civitatibus habitent, et publicis muneribus obnoxii sint, communis fere Doctorum est traditio. Hi enim per diploma Caesareum veris Nobilibus aequiparantur, quibus autem ipse Imperator vel Rex Romanorum Nobilitatem confert, quin ipsi Nobiles sint, non est dubitandum. Nec dici potest, quod per subjectionem Civitatibus debitam Nobilitatem amittant, aliâs enim, qui Vasallus est plebei Nobilis, ut saepe fit, Nobilis esse desineret, propter fidelitatem, [note: 63.] quam plebejo praestare tenetur. Imo antiquis temporibus Nobiles illi tantum dicebantur, qui in Civitatibus habitabant reliqui plebei vocabantur, prout ostendit Jac. Orloshaus. in certam. mascul. foemin. in acie Viril. n. 4. seq. Et si quis hic esset defectus, is

Caesarea authoritate, in Nobilitatis concessione suppleretur. Dum enim Imperator eos adhuc cives existentes nobilitat, et patriae suae Patricios esse vult, natura certe dictitante, velle eum necesse est, ut quatenus etiam Patricii, et sic cives patriae suae sint, pro Nobilibus habeantur, et non obstante subjectione civitati debita, caeterorum Nobilium [note: 64.] praeeminentiis fruantur. Unde quoque Imperator in diplomatibus ejusmodi defectus, qui Patriciis objici solent, nominatim exprimere, eosque ex plenitudine potestatis tollere solet, uti apparet ex diplomate Caroli V. Patriciis quibusdam tredecim familiarum diversarum dato, ibi: Und haben darum mit wohlbedachtem Muth, gutem Rath, eigener Bewegnus, und rechtem Wissen, alle und jede Mängel und Gebrechen, ab deren durch nicht brauchen solches Adel und Stands, als fürnemlich, daß Sie und ihre Nachkommen, in unser und deß Heiligen Reichs Statt N. wohnen und wohnen würden, und Burgerliche Beschwerden tragen, oder anderer Ursachen halben, an gemelten Geschlechten sambtlich, oder deren jeben insonderheit, oder ihren Vorfahren erfunden, oder sie von jemand minder, dann recht Edelleuth von ihren vier Anfrauwen gebohren, geacht, geehrt, oder gehalten werden, gäntzlich erstattet, und erfüllt/ und sie recht gebohren Edelleuth erkennt und erklärt, etc. Et paulo post: Erstatten und erfüllen solch Gebrechen und Mängel, erkennen und erklären sie auch für recht Edelgebohren, confirmiren und bestättigen ihnen auch solchen ihren Adenlichen Stand, mit allen desselben Freyheiten, Rechten und guten Gewonheiten, alles von Röm. Kayserl. Macht, Vollkommenheit/ wissentlich, in Krafft dieses Brieffs, etc. referente Kyllinger. [note: 65.] de Ganerb. disc. 3. n. 103. et 104. Et olim quoque Patricios proximos a Nobilibus, die nechsten nach dem Adel, habitos fuisse, constat ex Wolffgang. Crauß in seinem Stamm und Ankunsst Büchlein deß Hauses Sachsen. §. Zu dem ubi Patriciorum modernorum originem ita describit: Zu dem hat Er (puta Henricus Auceps anno 924.) befohlen Heerschaw zu thun, und Musterung zu halten, die Mannschafft zum Kriege abzurichten/ und in Ringen/ Springen, Fechten, Stechen, Brechen, Rennen, Thurniren, und andern Rittermäßigen Dingen zu üben: Welche sich nun hierinn mannlich und wohl erzeiget, die sind den andern vorgezogen, mit Schildt, Helm und Rittermäßigen Wappen verehret, und die nächste nach dem Adel gehalten worden und dahero sollen erstlich die Geschlechter allhie in Teutschland und Sächsischen Landen gekommen seyn. Et patriciam dignitatem infimum esse Nobilitatis gradum, civibus in aliqua civitate competentem, tradit post Keckerman. l. 1. syst. polit. c. 15. Georg. Vechner. disc. de nobilit. cap. 11. them. 21. Draco de orig. patric. l. 3. im preoem.

[note: 66.] Hinc quoque olim ad collegia Ecclesiastica, praesertim superiora, auf die hohe Stiffter, recipi fuerunt, prout testatur Lehman. Chron. Spir. l. 4. c. 22. ubi ait: Es sey bey dem Stifft Speyr von uhralten Zeiten dergestalt herkommen, daß keiner, de nicht Adenlichen Geschlechts, zur Hoheit deß Bischofflichen Standes gelangen können: Dieweil dann etliche auß der Burgerschafft darzu erhoben worden, so erscheine darauß klärlich und unwiedersprechlich, daß dei Burger freye leuth, entweder Adenlichen Rittermäßigen Geschlechts, oder denselben als Patritii, gleich gewesey, etc. ubi digitum intendit ad Rutgerum, qui circa annum Christi 1075. Episcopus Spirensis electus, oriundus vom alten Burger-Geschlecht, die Hutzmannen geheissen, ut ait Munster. cosmogr. part. 3. c. 167. et 168. [note: 67.] Sicuti quoque ex Hallerorum familia, quae ante aliquot centum annos in Repupublica Norica fuit Patritia, et adhuc floret, circa annum Christi 1300. Poppo Haller Sacri ordinis Equitum Hierosolymitanorum supermus Magister fuit, Hochmeister deß Teutschen Ordens, Draco de patric. l. 3. c. 4. n. 41. ubi [note: 68.] num. 42. eosdem quoque ad Ludos Equestres Trojanos et hastiludia admissos demonstrat.

[note: 69.] Verum posterioribus hisce temporibus adsimilatio dignitatis Patriciorum Nobilibus passim sordescit, eo quod Patricialis eorum dignitas e conunctione matrinoniali cum plebeis obscurari coepit, Becht, de secur. concl. 225. Quamvis enim uxor plebeja mariti Nobilis Nobilitas minus habet ponderis et virium, quam ea, quae est ex genere, aut persona propria, et licet pater tantum, non etiam mater filio Nobilitatem conferat, eam tamen, si et ipsa sit Nobilis, auget, sin plebeja sit, ejus ignobilitas tenebris liberas offundit.

[note: 70.] Posterioribus quoque temporibus Patricios, maxime propter mercaturam, aliasque ipsorum negociationes, ad torneamenta, cum aliis Nobilibus non fuisse admissos, constat, prout factum in torneamento duodecimo Norimbergae per Henricum Sextum anno 1198. instituto, ubi id Patriciis Norimbergicis exprobratum fuit his verbis: Also und dergestalt, wo sie sich der Adenlichen Tugend und Freyheiten ihres Adenlichen Stands, fürbaßhin halten wöllen, und gemeiner Burgerschafft der Statt Nürnberg allen ihren Handel und Gewerb frey lassen, sich deß nicht bekümmern, wie sie biß daher gethan haben, in solcher Maß, etc. Quod idem quoque patescit, ausser dem Vertrag und Ordnung überm Turnier zu Heilbrunn de anno 1485. ibi: Welcher auß freyem Willen in einer Statt fitzet, Steur und Wacht gibt, oder Beambt, und deß zuthun verbunden ist, so dann gemein ingesessene burger zu thuen seynd, die sollen zum Turnier nich zugelassen werden: Füget sich aber, daß einer Schirm auß Nothdurfft gesuchet hätte, oder suchen müste, der soll es nich entgelten, et referente Goldast. in Reichshandlungen. fol. 25. art. 4.

[note: 71.] Quare autem complures Patriciorum duplicem dignitatem, Patriciatus nimirum et Nobilitatis Equestris simul habentes, inferioris denominationem retineant, nec superioris assumant, hoc est, dicantur potius

Patritii, Geschlechter, quam Nobiles in Specie, Ebelleuth vom Adel/ Ritterstands-Personen, disquirit Draco de patric. d. lib. 3. c. 3. n. 6. seq. ubi ideo Patritii, der Geschlechter, denominationem praepollere autumat, quod Patritia dignitas magis in actu conspiciatur, dum Civitates incolunt, Consulatus, senatoria, alique munera, a quius viri Equestres, abhorrent, sustinent Patritii, Hinc quoniam actus hominis ad id, quod principaliter ordinatur, inspici debet, et in concursu diorum, quorum junum potentius est altero, id quod potius est, consideratur, l. quamvis. 26. et ibi Gothfr. ff. de ar. et arg. legat. Signor. Homad. cons. 64. num. 12. merito non attenditur majoris dignitatis concursus, quantum ad denominationem spectat, licet privilegia utrobique salva maneant, l. senatores. 11. ff. de senater. l. major. 3. C. de dignitat. l. si mibi et tibi. 12. in princ. et ibi Bald. ff. de legat. 1. l. Titiae. 19. §. 1. ff. de ann. legat. l. tutorem. 22. ff. de his, quae ut indign. Lud. Rom. cons. 422. per tot.

AD LIB. II. Cap. XXIX. num. 47-71.

Ex instituto Henrici Aucupis arcessenda omnino est origo Patritiorum. Acque certum est, magistratum olim in Civitatibus Imperialibus gessisse familias vere nobiles. v. LEHMANN. Chron. Spir. L. IV. C. XIV. Has tamen pedtentim vel emigtasse, ex eod. Lehmanno Autor ipse observat h. c. n. 40. vel matrimoniis inaequalibus, mercatuta, praestatione onerum civicorum, non usu, aliisque modis dignitate sua minutas fuisse, diploma Ulmense docet ap. LUNIG. Reicht. Archiv. Part. Cent. IV. P. II. p. 576. Hodie nec omnes Civitates Imperiales Patricios habent, nec omnes Patricii aequalis sunt conditionis. vic. omnino Dissert. RANGERI de Patriciis, Respondente Hallero, Regtom. habita 1684. PFEFFINGER. ad Vitriar. L. III. Tit. XXI. §. 7. Tom. IV. p. 274. seqq.

[note: 72.] VI. Fuerunt quoque olim Friburgeri, Civesliberi, Freyburger, qui duplicis fuerunt generis, nam alii fuerunt ab origine et nativitate nam alii fuerunt ab origine et nativitate sua liberi, et nunquam servitute aliqua gravati, et cum Nobilibus pari jure habiti fuerunt; Alii fuerunt Friburgeri, qui Dominis quidem suis servitutis onere fuerunt subjecti, sed liberi postea facti, et Civitatibus in civium numerum recepti, Lehman. Chron. Spirens. l. 2. c. 19. circa princ. Joh. Adam. Dapp. dissert. de civitat. Germ. part. 1. c. 3. n. 9.

ad num. 72.

[note: 73.] VII. Dicti quoque olim nonnulli fuerunt Ratzenburger, qui quales fuerint colligere licet ex traditis Lehman. Chron. Spirens. l. 2. c. 22. ubi fol. 103. ita scribit: Neben den Graffen und seinen Statthaltern (regnantibus scilecet Francorum Regibus) haben Regiment und Gericht in Stätten besetzen sieben Personen, dißeilen nach Geschaffenheit der Orth und Landschafft, mehr, doch auß der Burgerschafft, die man hat, Schöpffen, Scabinos, Richter oder Ratzenburger genennt. Welche sambt den Grafen und seinen Statthaltern, merum et mixtum Imperium, das ist alle hohe und niedere Obrigkeit gehabt: Dann die Form der Regierum der Ammeister, Stättmeister, Burgermeister und Rathspersonen erst unter den Sächsisch- und Schwäbischen Kaysern angefangen. Die Wahl gedachter Richter haben die Königliche Gesandten bey Begegnus der landgericht, oder die Graffen mit Zuthuen der gemeinen Burgern hierzu erwöhlt, und hat man auß jeder Statt die Gerichtspersonen beschrieben zum Königlichen Hoffe, zu Nachrichtung, wie ein jedes Gericht bestellt, etc, Atque ita Ratzenburger, qui Latine Rathinburgii dicti, quasi Rathsame Burger appellati videntur, weilen sie deß Naths und Gerichts auß der Brugerschafft ware, Dn. Speidel. in notabil. verb. Ratzenburger.

[note: 74.] VIII. Pfalburgeri, Pfalburger, unde dicantur, et quid sint, non satis constat. Et quidem Wehner. pract. observ. verb. Pfalburger, eos dici putat, quod inter palos, sive Pfäl resideant, die zwischen ihren vier Pfählen sitzen, die nicht in einem Thurn, ut olim alii cives, ut supra num. 9. dictum, sondern in Höltzerneen Häusern wohnen, vel qui habitant in suburbio, palis scilicet, non muris vallato, ex quo etiam tales suburbiorum munitiones dicuntur, Pallisade, cum Germanis palus sit Pfall, Besold. de jur. ordin. civ. cap. 3. num. 5. ubi nihil impedire censet, quin Faulxbourg, quod Gallis suburbium est, inde derivetur, ut sit quasi Pfalburg. Ex quo etiam Gallis differentia inter bourgeois, et Citoyen, et hoc nempe nomen pinguius infert, eumque denotat, qui jure optimo civitatis gaudet, Besold. d. n. 5. Unde quoque Marq. Freherus Pfalburgerum falsum civem denotare putat, quod etiam Aureae Bullae tit. 16. convenire videtur, ubi Pfalburgeri dicuntur, qui in fraudem sui suprioris, se in civitatem aliam adscribi procurant, ut ejus privilegiis et defensione fruantur, et tamen in loco pristinae habitationis permanent. Ex quo etiam eos quasi palantes, id est, passim vagantes subditos dicit, Zach. Vietor de caus. exempt. concl. 20. Rumelin. ad Aur. Bull part. 2. disc. 5. concl. 1. et ibi Dn. Myler. in addit. ubi eos definit cives, qui in graudem sui superioris, in aliam civitatem se adscribi procurant, ut ejusdem privilegiis et defensione fruantur, salvo manente prioris civitatis jure et immunitate, Bald. in l. 3. §. haec. verba. num. 1. C. de appellat. Alex. cons. 160. num. 2. vol. 5. Cum autem hujusmodi Pfalburgeri Principum aliorumque Imperii Statuum subditi existentes, in aliis insuper Civitatibus Imperii civium jura acquirerent, nihilominus in priorum Dominorum territorio residerent, in diversis

territoriis, juribus et libertatibus civium gaudere, et in controversiis, modo ab hoc, modo ab altero Domino defensari, et ab oneribus utriusque civitatis et loci se subtrahere vellent, Dn. Lindensput ad ordin. provinc. VVurtemb. fol. 85. Bened. Carpz. in synops, feud. disp. 7. quaest. 4. [note: 75.] Indeque inter Status Imperii variae lites et crebrae in Imperio querelae et concertationes exorirentur, ideo per Imperii constitutiones varias, et praesertim Auream Bullam ab Imperatore Carolo IV. sublatae sunt talium civium receptiones, ita, ut a nemine Psalburgeri recipi, aut si recepti fuerint, nullatenus potiri debeant juribus et privilegiis earum civitatum, in quarum cives se recipi fraudulenter curarunt, sub poena centum auri marcarum. Aur. Bull. cap. 16. §. Dieweil aber. et §. ware es aber. Rumelin. ad Aut. Aull. part. 2. diss. 5. concl. 2. et ibi Dn. Myler. in udait. De qua re etiam extant aliae Imperatorum constitutiones, veluti Caroli Magni apud Goldast. tom. 1. constitut. Imp. fol. 11. Friderici, Goldast. d. tom. 1. fol. 82. et Henrici ejusdem filii, Goldast. tom. 1. cap. 4. fol. 79. Imper. Rudolphi 1. in R. J. VVurtzburgi anno 1287. ibi: Wir setzen und gebiethen, daß man die Pfalburger allenthalben lasse, wir wollen in unsern Statten ihr keinen haben. referente Leheman. Chron. Spirens. lib. 1. cap. 108. fol. 629. Col. 1. e. Haec tamen prohibitio de illis civibus loquitur, qui invito Domino alio commigrant, et onera loci subire recusant, secus vero est, si transeuntes ad alias civitates, a quibus recepti sunt, ibidem larem foveant, et debita onera subeant, A. B. d. rit. 16. vers. Es seye dann, daß sie leiblich und auffrichtig in die Statt ziehen, und mit der That und Warbeit, ohn Betrug, in solchen ihren Siß und Herd haben, auch die gewohnliche Burde, als. Dienst, Stattrecht, Tribut, Steur und andere dergleichen Aufflage, in denselben aber sich nemmen und außrichten.

[note: 76.] Hodie Pfalburger dicuntur, qui in Civitatibus commorantur tantum ut incolae, nec integrum jus Civitatis habent, et sunt aliud nihil, quam forenses et incolae, qui ratione domicilii forum in aliqua civitate sortiuntur, et nonnullis in locis dicuntur Pactburger, quod non absoluti, sed sub certo pacto, unter einem gewissen Pact und Geding, cives sint, vel sub certa et denominata pensione annua, vel censu, vel ad certum tempus, recepti, et nihil aliud sunt, quam incolae, Kyllinger. de Ganerb. castr. discurs. 3. num. 86. et seq. [note: 77.] Et dicuntur Schuß - und Schirmsverwandte, a protectione sive tutela, quam a magistratu obtinent. Et hi quidem sub jurisdictione magistratus sunt, quoad causas ibidem contingentes, mussen derjenigen Sachen halber, so sich unter wahrendem Schuß begeben, daselbsten Recht geben und nemmen, non tamen sunt subditi, nec homagium praestant, cum protectio subditum non faciat, supra cap. 24. num. 64.

ad n. 74 - 77.

De Pfalburgetis Usburgens et Clevenburgeris egregia edita est â Clatiss. VVENCKERO. dißertatio Argentor. 1698. recusa A. 1702. sub tit. Collectanea jur. publ. quae hic omnino consuleuda. Conf. PFEFFING. ad Vitriar. L. I. T. XXII. §. S. Tom 11. p (984)

[note: 78.] IX. Incolae, qui et forenses et advenae Hinter - und Beysessen, Bey und Inwohner, dicuntur, sunt, qui domicilium quidem in civitate habent, et uno vel altero Civitatis jure partiali, non tamen omnibus uti possunt, per l. domicilium. 20. ff. ad mumcipal. Qui etiam larga civium appellatione veniunt, l. provinciales. 190. et l. 239. §. 2. ff deV. S. et cum illis universitatem constituunt, l. mortuo. 27. ff de fide jussor. eorumque privilegiis gaudent, Bart, in tract. de repressal. in 1. quast. 5. quaest. princ. Paul. de Castr. in l. omnes populi. 9. ff. de just. et jur. et dispositum in cive, ratione similitudinis inter eos existentis, locum etiam habere videtur in incola per l. cives. 11. C. de appellat. l. incolae. 29. ff. ad municipal. Chassan. in consuet. Burg. rubr. 3. §. 7. verb. et selon. num. 8. [note: 79.] Ex quo etiam Statutis Civitatum, quas incolunt, obligantur, l. incola. 29. ff. ad municipal. l. unic. C. ubi. pet. tut. Gail. 2. obs. 35. per tot. Schonb. 3. polit. c. 34. vers. caeterum incola. [note: 80.] Et cives et incolae quoad subjectionem omnino conveniunt, nihilque inter sese distant, in eo autem differunt, quod omnis incola subditus sit, sed non contra omnes subditi incolae dicanturet incolatus civem quidem non faciat, sed bene tamen subditum, et parere debet magistratibus, apud quos incola est, et illis, apud quos civis est, et utrobique subditorum oneribus subjicitur, Jon. Bruning. de homag. concl. 281. Joh. Harnisch de subdit. vasall. et client. apud Arumae. tom. 2. disc. 26. concl. 46. seq. Non igitur incola verus et plenus civis est. l. 1. ff. ad municip. sed domicilium et habitationem tantum adquirit. l. Cives. 7. C. de incol. non vero jus civitatis, utpote quod per domicilium et inhabitationem non statim adquiritur, ut patet ex dictis inf. n. 103.

[note: 81.] Magnum autem incolarum et peregrinoru numerum in Civitatem admittere, semper fuit periculosum et exitiosum, ut videre licet apud Jac. Orloshaus. in resp. an foem. in suc. regn. c. 36. Cas. in Sphaer. Civit. lib. 5. c. 3. Bodin. de republ. l. 4. c. 3. fof. 698. in fin. et seq. ubi gravius periculum imminet, inquit, cum peregrinis omnibus patet aditus in urbem, in qua sensim opes et incrementa accipiunt, et cum opibus et potentia civibus pares esse coeperint, ab honoribus et Imperiis prohiberi se graviter ferunt, quo fit, ut si ab optimatibus injuriam acceperint, aut tributorum onere gravati fuerint, ad vim et arma concurrant, ac dissidentes inter ipsos optimates de Imperio dejiciant, etc. Atque ita censu civium habito, si qui clam in civitatem irrepserint peregrini, ejiciendi mature erunt, id quod fecerunt Athenienses, secundum Plutarch. in Pericle. Indeque Casp. Klock. de arar. l. 2. c. 111. n. 4. Reipublicae et civitati expedire censet, scire, quot sint alienigenae, quot hospites, vel incolae, ad pleraque praecavenda, quae aliis nationibus fuerunt infausta: Nam si numerus hospitum, et alienigenarum vel advenarum excedat numerum civium, vel si officere in aliquo possit ob mores

diversos, vel factiones secretas vel coeptas. vel quia cum hujusmodi natione, cujus sunt, bellum indictum sit, convenit exhaurire hoc onus a Republica et jubere illud migrare, semper tamen cum causa expulsio esse debet, eaque legitima, ne barbarico more, inter homines sine ulla peregrinorum commiseratione vivatur, et ne incidant in reprehensionem Spartarum, quibus exprobatur ab omnibus hospitum expulsio.

[note: 82.] X. Differre quoque ab incolis videntur inquilini, qui in civitate habitant animi, vel negociorum causa, qualiacunque illa sint, sive illiberalia, sive militaria, sive civilia quaevis, ut sunt Studiosi, milites, mercatores, opifices, qui omnes in civitate viventes, praeter jus commorandi nihil obtinent, Keckerman. lib. 1. syst. pol. cap. 15. confer Joh. Bruning. de homag. conclus. 269. Gumpeltzhaim. de jur. civit. apud Arumae. tom. 2. disc. 9. conc. 85. et 86. ubi forensem inquilinum dicit esse advenam, qui aliunde adveniens habitationem in civitate constituit, discessurus tamen, et foro, nundinis et commerciorum jure uti potest, secundum mores et leges civitatis, Althus. polit. cap. 5.

[note: 83.] XI. Confoederati cives sunt, qui jus civitatis ex pacto foedere in quibusdam sunt consecuti, sicuti ex mutuo foedere inter Genevenses et Bernates, nec non inter Vallesios et quinque Cantones Helvetiorum obtinet, ut qui ex foederatis sociis sua civitate deserta, socioram civitatem adire velit, ipso momento civis et subditus fiat sociae civitatis, sine cooptatione vel rescripto singulari, uti testatur Bodin. de republ. lib. 1. cap. 6. Simler. de republ. Helvet.

[note: 84.] XII. Honorarii cives dicuntur et sunt. quibus jus civitatis honoris causa oblatum et datum est, qui tamen ideo non tenentur ullo Imperio Civitatis illius, cujus sunt cives honorarii, Gumpeltzhaim. de jur. civitat. apud Arumae. tom. 2. discurs. 9. concl. 81. et hi tantum a veris subditis absunt, ut de utrisque nomen civium non dicatur, nisi aequivoce, quibus praeter splendorem et dignitatem, nihil cum veris civibus commune, et nomen tantum civium gerunt, jura non attingunt, Christian. Liebenthal. colleg. polit. exerc. 5. concl. 50. Ita Ludovico XI. Galliae Regi Helvetii jus civitatis suae dederunt Bodin. de republ. lib. 1. cap. 6. Cominae. lib. 6. Sicuti etiam Allobroges, Mediolanenses, Lotharingi, Cameracenses, et alii pro civibus habentur in quibusdam, Rhenat. Choppin. de doman. Regis. lib. 1. tit. 11. Veneti quoque Castiliae. et Arragoniae Regem civem et patricium suum fecerunt, Tessaur. polit. part. 1. in relat. Venet. fol. 82. Ren. Choppin. de doman. lib. 1. tit. 11. Althus. polit. cap. 5. sicuti et Ericum Ducem Brunsuicensem, Henr. Arnisae. de republ. lib. 1. cap. 5. sect. 9.

[note: 85.] XIII. Quorsum etiam pertinent, qui et hodie adhuc Cives Romani dicuntur. Quamvis enim omnes. qui sub Imperio Romano degunt, hodie Cives Romani dicantur et sint, reperiuntur tamen nonnuili, quibus Speciali privilegio nomen et titulus civis Romani a Pontifice, vel Imperatore concessus dignoscitur, Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 7. cap. 1. n. 8. Nam olim quidem non omnes, qui orbe Romano erant, sive Romano Imperio subjecti, cives Romani dicebantur, non quidem eo respectu, quasi Romano Imperio non subessent, sed quod non plenam justamque libertatem, vel plena Civium Romanorum jura haberent, arg. §. libertinorum. 3. 1. de libertin. Quod tamen postea sublatum est ab Imperatore Antonio, et Imper. Justiniano constitutum est, ut omnes postea in orbe Romano Cives dicerentur, et essent Romani, solis Barbaris et servis exceptis, l. un. C. de latin. libert. toll. Novel. 78. in princ. Quo sensu Sidonius scribit, Romam verticem mundi, patriam libertatis, in qua unica totius mundi civitate soli Barbari et servi peregrinantur, Lipsius de magnit. Roman. lib. 1. cap. 7. [note: 86.] Et Roma communis patria dicitur, 1. Roma. 33. ff. ad municip. l. si duas. 6. §. Romae. 11. ff. de excus. tut. l. fin. ff. de interdict. Et victis quoque gentibus jus Civium Romanorum datum suit, prout constat ex Claudian. in Romae. laudib.

Civium autem Romanorum commoda varia erant, Brisson, l. antiquit. 13. Forster. de jurisdict. Rom. lib. 1. part. 12. n. 36. Nam ex Civium Romanoram testamentis soli cives capiebant, nec erat cum peregrinis testamenti factio, l. 1. C. de haered. instit. Inter veros cives nuptiae juitae contrahebantur. §. 5. 1. de patr. potest. Verberibus etiam Cives Romani, aut in crucem agi, aut injussu populi in eos animadverti fas non erat. In legionibus quos non alii, quam qui civitatem accepissent, militabant. Inter solos cives solemnes per nexum alias nationes locum habebant. Adde et honores Romae gerere, suffragia ferre, sed et toga uti duntaxat civibus lieuisse, scribit Brisson. d. l. Unde quoque frequens olim implorationis formula fuit; Civis Romanus sum, juxta Cicer. 6. in Verrem. Brisson. lib. 8. formul. Et Divus Paulus Apostolus eadem formula verborum injuriam deprecatus legitur in Actis Apostol cap. 32. v. 25.

[note: 88.] Quaenam autem commoda habeant motdernis temporibus a Pontifice et Imperatore Civium Romanoram nomine honorati, sibi hactenus non licuisse expiscari scribit Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. I. num. 8. Hoc autem quodammodo constare ex Huberti

Goltzii literis, quibus ipsi jus Civium Romanorum a Consulibus Romanis datum fuit, censet idem Limnae. tom. 4. lib. 7. cap. 1. n. 8. ubi literas hasce ita scriptas refert; Stephanus Paparonius, Hieronymus Grossus, et Hieronymus Bubalus, almae urbis Consules ad posteritatis monumentum; his scire literis omnes volumus, inter praeclara majorum Romanorum instituta, illud fuisse praeclarissimum, insignes scilicet, et virtute, et probitate viros, augendae Reipublicae gratiae, civitate donare, ut praestantissimis civibus aucta, domi forisque omnium rationum res gestas superaret. Quorum nos imitatione, atque exemplo, Pyrrho Tario J. U. D. Hectore Muttinio, Vincentio Rubeo, tribus et quatuor viris civitatis donandae, frequentique Senatu, assistentibus, Hubertum Goltzium Herbipolitam Venlojanum, bene de Republica Romana meritum, cujusque virtus, singularis erga Romanum nomen observantia, tum praeclarissimorum Civium testimonio, tum editis nuper scriptis Senatui plane claruit. Civem Romanum ex SC. creavimus, creatum in Senatum venire, magistratus gerere, jus ferendi suffragii habere, sacerdotia obtinere, bona ejus libera, atque immunia esse, caeterisque Civium Romanorum honoribus, atque privilegiis honestari, quibus illi fruuntur, qui Cives Romani nati, aut jure optimo facti sunt, decrevimus, et censuimus: ea tamen lege, ut urbem Romam, sicut optimum quemque Civem decet, sua virtute attollat, fideliter a quocunque vexante tueattu, jura Pontificia Romanis concessa, atque Scta observet, Romanosque omni dilectione prosequatur. Dantes scribis S. P. Q. R. authoritatem, fidei ergo, atque ad perpetuam posteritatis memoriam, acta haec atque decreta in publicas tabulas subscriptione referre, cum sigilli S. P. Q. R. appendice. Datum in palitio Capitolino VII. Idus Maji anno M. D. LXVII.

[note: 89.] De Civibus Romanis ita Philippus Melanchthon scribit: Gradus fuerunt illorum, qui erant conjuncti Imperio Romano, primus ordo erat civium, secundus municipum, tertius vectigalium, quartus sociorum.

Cives habebantur, non tantum in ipsa urbe habitantes, sed etiam in aliis urbibus, quibus in Italia, vel extra Italiam, jus Romanae civitatis datum erat. Hi omnes erant participes militiae, praemiorum, honorum, privilegiorum.

Qui erat Civis Romanus, poterat Romae fieri. Consul, aut Praetor. Poterat habere Imperium provinciale, proconsulare, vel praetorium. Hoc fuit non solum honori, sed etiam magno commodo. Si quis biennium fuit in provincia, cum Imperio, potuit et se et totam suam familiam ditare, ade multum ipsis accedebat, qui obtinebant provincias. Hoc jus retinebant, qui ex urbe Roma, ubi cives fuerunt, alio transferebantur in Colonias, quas sic nominabant. Quales Coloniae multae fuerunt in Germania, ut Colonia Aggrippina, Colln am Rhein, Colonia Tyberina, Regenspurg Augusta Rhaetorum, Augspurg.

90 Hae Coloniae erant participes honorum, sicut et una militabant, civis Coloniensis potuit Romae fieri Consul, potuit pervenire ad gubernationem provinciarum. Caeteri, qui non traducebantur, tamen si donatae essent jure civitatis, etiam sine traductione, eodem jure Coloniarum fruebantur. Talis fuit Tarsus, Pauli Apostoli patria, potuit igitur civis Tarsensis quoque adipisci magistratus.

Praeterea omnes cives habebant jus suffragii ferendi. Inde Cicero in 1. epist. ad Attiicum inquit: Videtur in suffragiis multum posse Gallia: Quia multae Colomae Romanae erant in Gallia togata.

[note: 91.] Municipes autem dicebantur, qui militabant una, sed non capiebant una honores. Habebant municipes jus militiae, uti nunc Nobilitas militat Dominis seudi, der Adel muß dem Lehenhen dienen im Krieg. Nec pendebant municipes tributa, nisi quando cives pendebant, quod raro, et non nisi in summa necessitate fiebat. Inde municipium dicebatur oppidum, in quo erant municipes. Utebantur municipia suo jure et legibus propriis: Unde et sacra, et jura, seu leges municipales dicuntur; videlicet sacra et jura uniuscujusque civitatis, et municipalia magisteria, id est, adminiftrationes, et officia municipii cujusque. Inter se ad conservationem sui municipii pendebant tributa Imperio.

In Suetonio est, quod Augustus parcissime dederit jus civitatis, sed largius dederit jus latinitatis. Id vero fuit jus municipiorum.

[note: 92.] Vectigales neque militabant unâ, neque honores capiebant, sed corferebant tributa, dabant pecuniam. Non tantum fidei eis tribuebatur, ut simul adsciscerentur in militiam, et tamen quia in potestate Romanorum erant, fuerunt onerati tributis, non militia. Non fuit eis commissia defensio Reipublicae, nec fuit eis permissum jus armorum, ne possent rebellare. Haec fuit Species quaedam servitutis. Et sic Christiani sub Turca coguntur dare tributum.

[note: 92.] Socii Romanorum fuerunt, qui ultro se adjunxere Romanis. Tales fuere Reges aliqui et civitates, quae non fuere vectigales, neque municipes. Sic Athenae aliquando fuit socia civitas. Ita et Macchabaei fuerunt socii Romanorum, ex certa formula. Haec Melanchthon.

[note: 94.] XIV. Cives porro alii sunt superiores, alii inferiores: Quemadmodum enim in aliis rebus bonis fieri constat, ut aliquid sit melius altero, l. ubi autem. 75. §. 2. ff. de V. O. sic quoque in omni bene constituta Republica dignitatum varii, aliique aliis altiores sunt gradus, Adam Contzen. lib. 4. polit. cap. 16. §. 4. Sicuti etiam Nobilitas alia clara, alia

praeclara, inclyta, generosa, spectabilis, ingenua, egregia, illustris, Regia, Imperialis, Petr. Greg. Tholosan. de republ. lib. 4. c. 2. n. 5. [note: 95.] Non enim prudenter agunt, qui cives omnes omnibus dignitate, ordine, loco, ita exaequare conantur, ut nihil primum in civitate, nihil postremum, nihil medium, sed omnes omnibus, sine ullo graduum discrimine confusos esse velint; isti proinde faciunt, ac qui hordeum, frumentum, oryzam, milium, legumina, in unum acervum accumulant, qua ex re, et singulorum seminum, et universi acervi usum amittunt, Bodin. de republ. lib. 3. c. 8. in princ.

[note: 96.] Ex quo etiam in Imperio Romano varii procerum et Statuum sunt ordines, et gradus, quorum alii immediate Imperio subsunt, et respective modo imperant, modo parent. Immediate Imperio parentes sunt, Electores, Principes, tam seculares, quam Ecclesiastici, Comites, Barones, Civitates, Nobiles, et alii immediati. Mediati eminentioris conditionis parentes, sunt Principes, Comites, Barones, Nobiles, Civitates, et alii, qui Imperii Status non sunt, sed aliis Principibus et Statibus Subjecti. Ad hos eminentioris conditionis cives et subditos referuntur quoque Literati, qui aliis parent, ut sunt Doctores, Licentiati, Magistri, de quibus Ritter. de homag. concl. 96. Eodemque referuntur milites armati, Ritter. d. 1. concl. 97.

[note: 97.] Inferioris conditionis cives et subditi sunt, negociatores seu mercatores, mechanici, veluti aurifabri, pistores, molitores, coqui, compactores librorum, balneatores, agricolae et similes, Ritter. d. l. concl. 98.

[note: 98.] Nautae, mendici, aliique vagabundi, anne et ubinam cives sint, dubitatur, propterea, quod totus mundus ipsis unum sit territorium, eosque Jctus sine Domicilio, l. ejus. 27. §. Celsus. ff. ad municipal. l. 17. §. 1. ff. de poen. Et philosophus sine lare, sine lege et tribu esse dicat. Nec Politicus eosdem subditos attendat, juxta illud: Nusquam est, qui ubique est. [note: 99.] Alii tamen eos ibi domicilium habere dicunt, ubi reperiuntur, ad hoc, ut ibi conveniantur ratione contractus vel delicti, non tamen ut subditi et cives sint, Joh. Garnisch de client. vasal. et subdit. apud Arumae. tom. 2. disi. 26. concl. 42. Joh. Bruning. de homag. concl. 280.

[note: 100.] De liberis et infantibus exposititiis, qui ad Xenodochia exponuntur, vulgo Fündel Kinder, tutius videtur esse dicere, ipsos esse cives civitatis illius, ubi sunt expositi, educati et nutriti, cum nullam aliam originem habere videantur, Georg. Gumpeltzhaim. de civitat. apud Arumae. tom. 2. disc. 9. conclus. 51. Dn. Guolffgang. Jacobiis Sadtler. de jur. universit. concl. 3. lit. c. fol. 14.

Ex his facile concluditur, quod jus civitatis adquiratur origine sive nativitate, adoptione, sive adsumptione, et habitatione sive domicilio.

[note: 101.] Habitationem, sive domicilium quod attinet, vulgata Doctorum est conclusio, quod habitatio et domicilium civem et subditum faciat, 1. domicilium. ff. ad municipal. l. si in patria. C. de incol. c. licet ratione. X. de for. compet. Jacobde S. Georg. de homag. n. 32. Hondedae. 2. con sil. 6. n. 3. et 17. Gail. 2. obs. 35. n. 2. et obs. 36. n. 12. et. de pignorat. cap. 15. n. 8. Mynsing. 1. obs. 12. Meichsner. tom. 2. lib. 1. decis. 6. num. 129. Rosenthal. de feud. cap. 6. concl. 85. n. 9. lit. M. Paurmeist. de jurisdict. lib. 2. cap. 9. n. 30. [note: 102.] Domicilium autem est locus, in quoquis habitat eo animo, ut ibi perpetuo consistat, nisi aliud avocet, l. civet. C. de incol. l. pupillus. 239. §. incolae. ff de V. S. Paurmeister. de jurisd. lib. 2. cap. 9. n. 36. Vultej. ad l. 2. n. 17. C. de jurisd. Ritter. de homag. concl. 94. [note: 103.] Non enim per solam aedium possessionem, nec per solum habitandi actum domicilium comparatur, sed necesse est, ut actui habitandi accedat simul animus perpetuo ibi manendi, d. l. cives. C. de incol. Paurmeist. d. cap. 9. n. 37. Meichsner d. decis 6. n. 45. Cujusmodi animus ex conjecturis et actibus exterioribus probatur, Tileman. de Benign. decis. Camer. syntagm. 2. decis. 1. vor. 1. n. 49. Paurmeist. d. cap. 9. n. 38. seq. Menoch. 1. arbit. jud. c. 86. n. 6. [note: 104.] Et quidem in Civitatibus Germaniae ubique fere domicilium post annum acquiritur, neque enim permittit magistratus advenam diutius ibi commorari, si elapso anno civium jura redimere nolit, Gail. 2. obs. 55. n. 8. Petr. Wesemb. cons. 1. n. 15. Schonborn. 3. polit. cap. 34. Unde illi, qui in civitate aliqua habitant, non ut perpetuo ibi maneant, sed ut a magistratu ad tempus tuitionem habeant, ejusque nomine annuum quid persolvunt, non sunt cives, et antequam jus civitatis legitimo modo redimunt, dicuntur incolae, Beysassen, sive Hindersassen, Rulant. de commiss. lib. 5. part. 4. cap. 3. num. 21. Besold. thes. pract. verb. Beysassen, Kyllinger. de Ganerb. disc. 3. n. 183. De quibus supra n. 78.

[note: 105.] Hinc est, quod illi, qui Studiorum causa in Academiis aliis, quam in quibus originem suam ex nativitate habent, domicilium ibi habere non censentur, licet per mille annos ibidem studiorum causa commorentur, quia animum recedendi habent, l. 2. C. de incol. l. nihil. 26. ff. de captiv. et postlim. [note: 106.] Sicuti etiam hospes adveniens jure hospitii utens pro mercede justa, quiescendi et reficiendi sui causa, in alienae Reipubl. caupona, taberna vel hospitio publico, vel privato, pro pretio, vel ex tessera hospitalitatis, non dicitur civis, vel subditus, l. 1. §. habitare. ff. de his qui dejec. Joh. Bruning. de homag. concl. 269.

[note: 107.] Idem est, quoad Consiliarios, Syndicos, Advocatos, Secretarios et alios officiales, Principi vel civitati inservientes, qui licet per decem vel viginti annos in loco aliquo aedes possideant, et habitent, non tamen inde efficisuntur et sunt cives, cum non censeantur habitandi et permanendi, sed magis officium meliore et commodiore ratione exercendi animo domum ibi conduxisse, Riminald. cons. 237. n. 6. vol. 2. Paul. Paris. cons. 53. n. 89. seq. par. 3. Cothm. 1. resp. 21. n. 96. Bruning. d. concl. 269. Menoch. 1. arbit. jud. cas. 66. n. 5. seq. Dn. Lindenspur in comm.

ad jus provioc. VVurtemb. fol. 13. num. 23. Quoad negotia tamen ibidem contracta, vel officium concernentia, forum ibidem sortiuntur, l, hares absens. 19. §. proinde. 2. et ibi Dd. de judic. Non vero ibidem conveniri possunt ratione aliarum causarum et rerum extra territorium sitarum, et haereditatis, nisi aliud inter Dominum et officialem convenerit, Lindensput d. l. [note: 108.] Quamvis enimo officialem electum ad officium, in aliqua civitate, effici civem et subditum, dicant, gloss. in l. cives. C. de incol. Bart. in l. 1. et l. municipes. in fin. ff. ad municipal. Et miles positus in aliquo loco, ad militiam exercendam, civis illius loci effici dicatur, l. municipes. §. fin. ff. ad municipal. [note: 109.] Hoc tamen intelligendum est de privilegiis civium, ut iisdem gaudere possit, non ut forum sortiatur, et in loco conveniatur, extra illa, quae officii ratione gessit, Bart. in tract. de repressal. in 2. quaest. princ. Paris de Puteo de syndicat. §. Civilitas officialit. cap. 1. et 2. Besold. de jur. ordin. civ. cap. 2. n. 6. ubi etiam addit, quod officialis pro delicto commissio in officio, puniri debeat civium poena, ubi alia poena esset in forensi, quia sit caput civium, atque ideo eodem etiam privilegio gaudere debeat, arg. l. quoad statum. ff. de testam. milit.

[note: 110.] Ecclesiae ministros quod attinet, idem in iisdem, quod in officialibus, locum habere, tradit Lindenspur d. n. 23. Eosdem tamnen jura civium obtinere, et subjectos esse, scribit Besold. de jur. ordin. civ. cap. 2. num. 5. ubi testatur, in Ducatu Wurtemberg. vigore Ordinationis Ecclesiasticae, der grossen Kirchen Ordnung, Ecclesiae Ministros, eorumque viduas et liberos, jura civitatis, ubi in ministerio sunt, habere; et Tubingae licet Academici Cives, ac quoque Professores, civium oppidanorum privilegiis non fruantur, cum non possint emere bona immobilia, vendere vina, uti pascuis, ut alii, Theologiae tamen Professeres concionantes, et Sacrosancta Sacramenta administrantes, plenario civium jure gaudere.

[note: 111.] Adquiritur quoque jus civitatis quibusdam in locis certo quodam tempore, veluti si quis per decem annos in civitate aliqua steterit, Roman. singul. 676. Bodin. de republ. lib. 1. cap. 6. fol. 93. licet non continue, sed majori ex parte illius temporis, arg. l. de lanionis. 18. S. Sabinus. ff. de fund. instruct. l. majore. 156. ff. de V. S. c. significatum. de praebend. in 6.

Cum liberum sit cuique Domino et Magistratui, in civium numerum recipere, quoscunque velit, et civium receptio sit merae facultatis, et non sit consultum quoslibet in cives recipere, ideo caute, ut hic agatur, necesse est. [note: 112.] Non ergo in civium numerum recipiendi sunt 1. Judaei, prout constare potest ex tradit. cap. seq. per tot.

[note: 113.] 2. Homines proprii, et multo minus fervi, quos antiqui Legumlatores e civium numero ideo exclusisse videntur, quod hi in absoluta Dominorum suorum potestate fuerint, eosque occidere potuerint, Besold. de jur. ordin. civ. cap. 3. n. 3. Ex quo etiam hodie. qui homines proprii sunt, et multis a servis differunt, ex civium numero exeluduntur et non admittuntur, Gumpeltzhaim. de civitat. apud Aurumae. tom. 2. disc. 9. concl. 17. Dn. Lindenspur ad jus provinc. VVurtemberg. tit. vom Burgerrecht. n. 3. fol. 5. Wolffg. Jac. Sattler. dissert. inaugur. de jur. univers. concl. 3. lit. C. Bruning. de vaer. univers. spec. concl. 40. lit. b. ne scilicet civitas malis et servilibus hominibus impleatur, Lindenspur. d. n. 3. Indeque in bene constitutis Rebuspublicis, maxime civitatibus Imperialibus, a jure civitatis arcentur, et in civium numerum non admittuntur, arg. l. C. de agric. et manc. dom. Stam de servit. pers. lib. 3. cap. 20. n. 3. Mejer. in Colleg. Argent. lib. 1. tit. 5. n. 18. Lehman. Chron. Spirens. lib. 2. cap. 20. Klock. confil. 29. n. 1024. et seq. Imo ne manumissi quidem aliter admittuntur. quam si per literas testimoniales, Laßbrieff, de manumissione facta et libertate docuerint, Bruning. d. concl. 40. lit. b. Stam. d. numer. 3. Wehner. verb. Mannrecht. Hering. de fidejuss. c. 5. n. 313. Besold. thef. pract. verb. Burger. [note: 114.] Quod vulgo dicitur Mannrecht, quod nihil aliud est, quam testimonium libertatis, quia olim illi solum Mann dicebantur, qui liberi erant, qui vero servi, vel libertinae conditionis, Leodes, Leuth appellabantur. Lindenfpur in comment. ad jus provinc. VVurtemb. fol. 5. n. 3. ubi receptum quoque esse dicit, daß auch die Weiber, so sich von frembden Orthen her mit einem Burger verheurathen, ein Wannrecht, hoc est, testimonium libertatis, haben musen, quia servitus, uti et die Leibeigenschafft, ventrem sequi solet. Idque hic Esslingae praecise observatur, ubi nemo in civium numerum, sive mas, sive soemina; recipitur, nisi per literas ejusmodi testimoniales publice edocuerit, ipsum ex legitimo matrimonio natum, et nullius hominem proprium esse, daß er Chelich gebohren, und der Leibeigenschafft srey oder rechtmässig erlassen sey.

Civitas Gronaw an der Leine im Stifft Hildesheim seqq. formalibus usa in einem Geburts Brieff de dato 2. Jun. 1660. ibi: Auß einem keuschen Ehebett, echt und recht gebohren niemand mit Leibeigenschafft vermant, noch late, auch nicht Balbirer, Bader, Zöllner, Pfeiffer, Bachmüller, Schäffer, nicht windischer, sondern auffrichtiger Teutscher, auch keiner verächtlichen Art und Herkommens, sondern seiner Ehlichen Geburt und Herkunfftes halber, aller Ehrlichen Aempter, Gülten und Innungen fähig und würdig, etc vid infr. libr. 5. cap. 2. num. 57.

ad n. 113 114.

Conf. HERT. dissert. de hominibus propriis. sect. III. §. II. Vol. I. Opusc. P. II. P. 147. POTTGIESER. de condit. et statu servor. L. III. C. XVIII. §. 4. p. 342. seqq.

[note: 115.] Unde etiam facile concluditur, civitates, Imperiales et Nobiles Imperio immediate subjectos, non teneri aliorum vicinorum Principum et ordinum homines in numerum civium recipere. Siquidem 1. Principes et alii Ordines in civitatum Imperialium et Nobilum

immediatorum territoriis et districtibus nullum imperium, nullam superioritatem vel jurisdictionem habent, et sic quoque nihil quicquam imperare, ipsisque invitis homines suos proprios obtrudere non possunt, arg. l. fin. ff. de jurisdict.

Quia 2. hodie ex generali fere consuetudine Germaniae cuilibet magistratui liberum est, in civium numerum recipere, quem velit, et nemo ipsi invito obtrudi possit, nequidem a proprio suo territorii domino et superiore, ut paulo post n. 133. dicetur, et antequam aliquis recipiatur, et juribus civium frui possit, certa quaedam prius solemnia, veluti homagium subjectionis praestare, certam pecuniae summam, das Burgergelt, exsolvere, testimonium legitimae nativitatis et libertatis exhibere teneatur, ut jam dicetur n. 126. Atque inde etiam concludit Besold. de jur. univers. c. 8. n. 3. non attendendum esse privilegium illud, quod nonnulli praetendunt, se ab Impetatore habere, quasi quilibet magistratus teneatur ipsorum subditos et homines proprios recipere, daß man ihre Under thonen und Leibaigene Leuth allenthalben sißen lassen muste, quia eo ipso turbaretur Statuum jurisdictio, et autonomia irrevocabiliter illis concessa.

[note: 116.] Unde quoque cum Electores Palatini id Privilegium praetenderent, et Nobilibus liberis homines suos proprios invitis obtrudere conarentur, eoque nomine apud Imperatorem Ferdinandum II. conquererentur, et auxilium Caesareum implorarent, S. Caesarea ipsius Majestas 17. Martii anno 1623. decrevit, quod homines ejusmodi proprii, qui praeter consensum et voluntatem Nobilium liberorum in eorum territoria venerint, vel se a dominis suis redimere debeant, vel libere expelli possint, his verbis: Belangend die gar zu weite extension deß Wildfangs, bey der 13. und 14. Beschwernus, soll die Versugung beschehen, daß solche eingestellt, und lassen Ihre Majestät derselben nicht entgegen seyn, daß die jenige Leibeigene so under einem gesreyten vom Adel, wider desselben Willen kommen, sich entweder mit einem leibenlichen Geld losen, oder in Verbleibung dessen, der vom Adel sie auß seinem Gebiet abschaffen moge, etc. Cujusmodi rescriptum postea an. 1630. ad alios quoque Status extensum est, et extat inter privilegia Nobilitatis Sueviae n. 10. fol. 59. seq. Cum ergo in Nobilium territoriis jamdum habitantes homines aliorum proprii, si libertatem non redemerint, libere expelli possint, cur non multo magis nondum admissi repelli possunt, siquidem juxta vulgatum illud:

[note: 117.] Neque etiam refert, an homo proprius ducat conjugem vel viduam aliquam in civitate aliqua Imperiali, vel Nobilis territorio, eo ipso enim eum jus civilitatis ibidem non adquirere, nec in civem recipiendum esse, inde concluditur, quod uxor forum et domicilium mariti sequatur. iisque legibus, quibu maritus ligatur, et non contra l. cum quadam ff. de jurisd. l. exigere. ff. ae judic. l. filii. 22. §. 1. l. fin. §. item. ff. ad municipal. l. fin. C. de incol. l. un. C. de mul. in quo loc. Gail. de pac. publ. cap. 6. n. 23. Et civilitas per foeminam ad maritum non transferatur, arg. l. 1. ff de jur. immunit. [note: 118.] Menoch. cons. 1129. n. 30. seq. Unde etiam quibusdam in Iocis Statuto et consuetudine receptum et introductum est, quod vidua vel civis alicujus filia, absque magistratus consensu prius impetrato, peregrino nubens, eo ipso jus civilitatis perdat, prout hic Esslingae statuto cautum, et alibi, Wehner. verb. Gewonheit. n. 12. fol. 232. Idem hic Eslingae est, si civis, vel civis filius extraneani in uxorem ducat, quae statutis satisfacere nequit, nam et hic jus civilitatis amittit.

[note: 119.] Reperiuntur quoque Civirates, quae singulari gaudent privilegio, ut si propru homines, per certum tempus, in illis vixerint, quaestio status ipsis ulterius moveri non possit, Crantz. in metropol. lib. 9. cap. 20. Bruning. de var. unip. spec. concl. 40. lit. b. Habere quoque civitatem Spirensem privilegium, ut possit homines proprios, und Amptleuth, so nicht Rechnung erstattet, zu Burger auffnemmen, refert Lehman, chron. Spir. libr. 7. cap. 70. Besold. de jur. ord. civ. cap. 3. n. 3. in fin.

[note: 120.] 3. Spurios quoque in civium numerum non esse recipiendos, tradunt Aristot. 4. polit. cap. 6. Casus in sphaer. civit. cap. 6. Melch. Jun. part. 2. polit. quaest. 60. Sicuti etiam Romani, Athenienses, Lacedaemonii et aliae quamplures civitates, spuriis libertatem et communicationem civitatis pernegarunt. Et apud Hebraeos non recipiebantur ad decimam usque generationem, nec licuit illis inter honestos versari apud Suevos, Gothos et Norwegios, Joh. Magnus lib. 18. cap. 6. Petr. Gregor. Tholos. de republ lib. 7. cap. 8. n. 2. Eosdemque etiam Divina sanctio a civili societate repellit, Deuteron. 23. v. 2. Et Solonis lex erat, ut spurius publicum civitatis esset mancipium, Guevar. horolog. Princ. fol. 218. Neque etiam admittuntur ad dignitates, supra cap. 18. nun. 127. [note: 121.] Nec ad tribus, infra libr. 5. cap. 2. num. 27. Quia plerumque censentur esse mali et homines perditissimi et sceleratissimi; ad plurimum enim redit ad auctores, genus stirpemque primam degener sanguis, ut refert Seneca in Hippolit. 5. Nec opprobrio tantum sunt omnibus, Tholosan. de republ. lib. 7. cap. 8. n. 13. sed etiam exosi et abominabiles, Chassan. in catal. glor. mund. part. 11. consid. 15. Unde quoque in plurimis civitatibus Imperialibus non admittuntur, sicuti et hic Esslingae nemo in civium numerum recipitur, nisi testimonium legitimae nativitatis exhibeat.

[note: 122.] Verum alii spurios quoque in civium numerum recipiendos, aequins esse censent, Hoenon polit. disput. 2. conclus. 24. Christ. Liebenthal. colleg. polit. exerc. 5. quaest. 5. Lindenspur ad jus provinc. VVurtemberg. tit. vom Burgerrecht.

fol. 5. num. 4. seq. utpote quorum ope Imperia nonnulla maxima, vel fundata, vel aucta fuisse, refert Pasquier. des recherch. lib. 5. cap. 35. Et experientia testatus, spurios saepe virtutibus alios homines legitime natos superasse, Tiraquel. de nobil. cap. 15. Palaeot. de spur. cap. ult. Cujus rei sacrum exemplum habemus in Jephte, Iudith. 11. vers. 1. et seq. Non enim portabit filius iniquitatem patris, Deuter. 24. v. 16. Ezech. 18. v. 20. Et de jure quoque civili Romano spurii, re et vita honesti, ad dignitatem Decurionatus admissi fuerunt, l. 6. in princ. ff. de decurion.

[note: 123.] Illud autem certum est, quod spurius, seu vulgo quaesitus, non patris, sed matris conditionem et originem sequatur, et jus civitatis habeat, ubi mater, l. 1. in fin. l. lex naturae. 24. ff de stat. hom. Heig. part. 1. quaest. 21. Zepper. de leg. Mosaic. cap. 10. Besold. de jur. ord. civ. cap. 3. num. 11. Per subsequens vero matrimonium, vel Principis rescriptum legitimatus, patris conditionem et originem accipit, arg. Novell. 87. [note: 124.] Et legitimatis per subsequens matrimonium, testimonium legitimae nativitatis concedi solet, infra lib. 5. cap. 2. n. 28.

4. Diversae Religionis homines non facile in civium numerum recipi solent, sicuti constat ex traditis supra lib. 1. cap. 15. n. 36.

[note: 125.] Ut autem quis in numerum civium recipiatut, et albo inscribatur, certa quaedam solemnia et necessiaria requisita praestare tenetur: Ita enim novi Cives 1. tenentur a Domino priori, vel ubi nati sunt et vixerunt, literas testimoniales exhibere et docere, se isthic loci honeste vixisse, et bona gratia discessisse, einen Ehrlichen Abschied ihres Wolverhaltens, Besold. thes. pract. verb. Burger. vers. Quibusdam in locis. Dn. Lindenspur. in comment, ad jus provinc. VVutemb. fol. 5. n. 3. ubi manifestam rationem hoc habere addit, ne scilicet civitas malis hominibus impleatur, quod cavendum est.

2. Literis probare tenentur, se legitime esse natos, daß sie Ehelich gebohren seyen, Schein Chelicher Geburth, Besold. d. verb. Burger. vers Quibusdam inlcis. Wehner. pract obs. verb. Mannrecht. Hering, de fide jussor. cap. 5. n. 333.

De bonis quoque suis, et quantum in facultatibus habeant, indicare tenentur, et nisi certam quandam summam propriam obtineant, in civium numerum non recipiuntru, Dn. Lindenspur. ad jus provinc. VVurtemberg. fol. 9. num. 14. sicuti et hic Esslingae nemo pro cive recipitur, nisi vir ducentos, et foemina centum florenos in bonis habeat, et simul fide jussoribus caveat vir, se intra quinquennium, et foemina intra triennium Hospitali molestos non futuros, daß der Mann 200. und das Weib. 100. Flor. im Vermögen habe, und der Mann innerhalb sünff, und das Weib in dreyeu Iahren, dem Hospital nicht beschwerlich seyn wolle. Et quod aera aliena nulla habeant, eorumque nomine magistratus recipiens intra certum tempus molestari non debeat, daß ihnen innerhalb gewisset Zeit keine Schulden, dadurch die Statt beschweret werden moge, nach folgen sollen, Hering. d. nun. 333.

adnum. 125. seqq.

Vid. RHETII dissert. de Iure Civico s. Municip. et de civitatensibus Vol. disp. 9. et 10. ZAHN. Ichnogr. Iur. Mumcip. 4. Col. 1655.

5. In numerum civium extranei non recipiuntur, et civium jure gaudent, nisi certam [note: 126.] pecuniae summam magistratui solverint, Sie haben denn zuvor umb das Burgerrecht angesuchet, und das gewohnliche Burger Gelt bezahlet Knichen. de vestitur. pact. part. 2. cap. 4. n. 288. Koppen. decis. 11. n. 4. part. 1. Wehner. pract. observat. verb. Burger. vers. vix enim hodie. Stamm. de servit. person. lib. 3. cap. 8. n. 3. Christ. Mingius. de super. territ. concl. 82. Thoming. decis. 27. n. 37. et 38. [note: 127.] Quod summam aequitatem habet, cum enim novi cives participes fiant juriuin, immunitatum et privilegiorum civitatis et loci, et protectione magistratus et dominorum perfruantur, jure antidorali aequum est, eos et abeuntes et venientes, honorario aliquo dominos recognoscere, Henning. Goeden. cons. 25. n. 10. Wesembec. cons. 16. Koppen. d. decis. 11. n. 7. Quemadmodum etiam olim apud Hebraeos peregrini, qui in nomen populi Dei transibant, in usum tabernaculi aliquid pendebant. Et apud Romanos Decuriones in ordinem allecti sportusas dabant. Nec hodie quisquam in numerum studiosorum, nec in Mechanicorum collegia recipitur, nisi pro inscriptione aliquot nummorum pendat, Joh. Bruning. de bomag. concl. 323. Harnisch de clienr. vasall. subd. apud Arum. tom. 2. disc. 26. concl. 5. [note: 129.] Quod tamen secus est, quoad cives originarios, eorumque liberos, qui hoc casu immunes, et non nisi exiguam tantum pecuniam, pro renovatione et inscriptione in album civium pendunt. Quo pertinet illud tribuni apud Paulum Actor. 22. v. 28. Ego magno pretio istius civitatis jus redemi: Cui Paulus; At ego natus sum civis Romanus, quasi dicat, jus civitatis a parentibus meis haereditario jure in me derivatum est, Ritter. de homag. concl. 106.

[note: 130.] 6. Assumpti cives homagium, sive juramentum assecurationis, fidelitatis et obedientiae praestare et promittere tenentur, quod discedere nolint, nisi prius Steuris, collectis, et debitis publicis solutis, müssen den Burger Aydt laisten ihren Herrn und Obrigkeiten gehorsam getrew und hold zu seyn, auch was sich in wehrendem ihrem Burgerrecht zutragen wird, darumb Recht zu geben und zu nemmen, etc. Und daß sie von der Statt nicht kommen wollen, sie haben dann dieselbe vorhin umb Steur, Abzug und andere Schuldigkeit bezahlet. Prout hic Esslingae cives novelli inhunc modum jurare solent: Ihr werden schweren

[note: 132.] De liberis ante receptionem natis varie observatur, nam alibi eorum quoque nomine pecunia solita, das Burger Geit - solvenda est, alibi vero non item, sed una cum parentibus jus civilitatis adquirunt, nec eorum nomine quicquam solvendura venit. Et alias quoque homagium praestitum a patre, praestitum quoque intelligitur a filio, donec in minorenne aetate et patria potestate existit: Et praestitum a Domino, a famulis quoque et ancillis, donec illi serviunt, praestitum intelligitur, nisi in quibusdam locis aliter cautum reperiatur, Ritter. d. conclus. 107. in fin. Confer. Carpzov. lib. 6. tit. 6. respons. 98. et jurisprud. forens. part. 2. const. 10. defin. 32.

Verum de hoc non immerito dubitatur, an Imperator civitati alicui Imperiali, vel territorii Dominus, civitati suae municipali invitae, aliquem pro cive obtrudere possit? Quod propterea negandum intelligitur, quod ex generali consuetudine, praesertim Sueviae, civitatibus etiam municipalibus, pagis, villis, et allis communitatibus, liberum sit, eos tantum, quos ipsi velint, in civium numerum et consortium suum recipere, nec Princeps, sive superior ipsis invitis cives obtrudere possit, Besold. thes. pract. verb. Burger. vers. cives autem. et de jur. universit. cap. X. n. 3. Petra de potest. princ. cap. 15. n. 1. Lancellot templ. judic. lib. 1. cap. 1. §. 4. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 50. Et quod Dominus territorii venturo ad patriam suam ingressum libere prohibere possit, juxta Bald. in c. 1. de forma fidel. Locorumque Dominos posse vel adsciscere, vel rejicere novos subditos pro suo placito et arbitrio, respondit Joh. Philip. Montispeliens. resp. 40. num. 4. et 36. ac plane iniquum et novum esse subditum et civem invito obtrudi Domino, censuit Rauchb. lib. 2. quaest. 22. n. 22. Idque propterea, quod jus illud recipiendi cives non est de Regalibus, sed consequens quoddam administrationis civilis magistratibus etiam municipalibus concessae, supra n. 2. seq. Et interventus superioris non nisi in gravioribus tantum actib us universitatis necessarius reputetur, Cravet. consil. 238.

Unde etiam Dux Wurtembergicus Statibus suis rescripsit, quod civitatibus et communitatibus contra ipsorum voluntatem, et sine urgente causa novos cives obtrudere nolit, daß Ihre Fürstl. Gn. die Statt und Communen, wider ihren Willen, und zu jedes Orths gemeiner Burgerschafft, und Handwerker, Nachtheil, ohne sonders bewegende Ursachen, mit newen Burgern nicht beschweren lassen wolle, etc. prout videre licet im Fütstl. Außschreiben den 15. Nov. an. 1618. in der Fürstl, Wurtemb. Lands Ordnung. fol. 318. seq. et refert Lindenspur in comment. ad ordin. provinc. VVurremb. tit. vom Burgerrecht. n. 17. fol. 10. Neque etiam Imperatores civitatibus Imperialibus cives invitis obtrudere, sed potius literas commendatitias pro jure civitatis impetrando, vel concedendo largiri consueverunt, prout refert Author bestandiger Donawertisch. Information part. 2. fol. 332. in fin. et seq.

ad num. 133.

Quin dominus territorialis invitis municipiis civem obtrudere possic, pro ratione circumstantiacum, ambigendum non est. Sed haec potestas ratione Civitatum Impetialium Imperatori recte negatur. Est que hic exemplum regulae: plus posse Status Imperii in territoriis suis. quam Imperatorem in Imperio. Conf. HUGO de statu region. Germ. C. IV. §. IX. p. m. 142. HERT. dissert. da Superiorit. territ. §. X. Vol. 1. Opusc. P. II. p. 200.

[note: 134.] Ex quo etiam non attendendum esse privilegium, quod se ab Imperatore habere quidam praetendunt, quod in quibuslibet civitatibus Imperialibus libere habitare possint, daß man sie in allen Reichs Stätten frey sißen lasten müsse, censent Besold. de jur. universit. c. 8. n. 3. Wolffg. Jacob Sattler de jur. univers. conclus. 3. lit. c. in. fin. Quia hac ratione turbaretur Statuum jurisdictio et autonomia ipsis irrevocabiliter concessa, Besold, et Sattler d. loc. Atque sic Imperatores et Principes in coneedendis hujusmodi privilegiis non adeo largi et liberales esse, sed eadem civibus.

praesertim singularibus, raro et caute indulgere debent, ne Reipubl. convulsio inde oriatur, sicuti plerumque fieri assolet: Semper enim sub privilegiorum novitate latet aliquid a sola postea experientia detegendum. Gratissimum est privilegiariis super caeteros eminere, sed ubique datur progenies vitiosior: isti de iniqua sua sorte queruntur, illi de sua retinenda plus aequo sunt solliciti: illi caeteros ut clientes habere volunt, hi illos ut fratres. Tanta affectuum disparitas, et pugnantium animorum concursatio, quid in Republ. aliud, quam indigesta maleque cocta in stomacho colluvies? Vomitum videbis ni opportuna manu occurreris. Cavendum igitur, ne nimium sint privilegiarii, nec plus aequo potentes, ne de suis indultis confidentes, alios confidentius in jure suo molestent, et magistratuum jurisdictionem contemnant pariter et eludant, c. ne aliqui. 5. de privileg. in 6. Quae aliis privilegio conceduntur, ea alienari putantur in fraudem creditorum, id est, civium omnium, qui Reipubl. creditores sunt, cui operam impendunt, quae autem in ejusmodi fraudem alienata fuerunt, revocanda veniunt, l. 1. C. de revoc. iis, quae in fraud. cred. Hinc illum, qui multa privilegia et immunitates concedit, vim et nervos Principatus et Reipublic. incidere seditionibus materiam praebere, civesque et subditos contra justitiam et Rempubl. armare, scribit Adam. Contzen. l. polit. c. 7. in fin. et cap. 18. n. 4. vers. maxime. et n. 5. versic. nec ulla. addit, omnium, quae a ducentis annis Principatus Germaniae, civitatesque concesserunt, seditionum originem, a privilegiis multis magnisque manasse. Et utinam Imperatores nostri non nimium privilegiorum indulsissent hac enim via tota Italia, Polonia, et aliae potentissimae Provinciae Imperii Romani fraenum excusserunt, inquit Petr. Frider. Mindan. lib. 2. de mandat. cap. 8. num. 17. Ex quo tandem illud Poetae:

Ad haec constat, quod privilegia non debeant redundare in praejudicium alterius, l. non de bet. 21. ff. l. cum filius. ff. de testam. l. nec avus. C. de emanc. liber. et Principum privilegia ad caeterorum injuriam non sunt trahenda, Ant. Faber. in Cod. decis. forens. l. 9. tit. 29. definit. 6. n. 2. Pruckman. cons. 39. n. 85. vol. 1. nec ita concedenda vel interpretanda, ut damnum inferant tertio, l. 2. §. merito. et §. si quis a Principe. ff. ne quid in loc. publ. l. impuberi. ff. de administrat, tut. nec concessio uni ita facienda, ut publicam utilitatem laedat, auth, res quae. in fin. C. commun. de legat. l. utilitas. C. de Primipil. Et hinc Lucas de Penna in rubr. C. de excus. muner. lib. 10. inquit, immunitates esse restringendas, eo quod redundent in diminutionem publicae utilitatis, vel etiam in praejudicium reliquorum. qui ex earum immunitate gravantur. Unde etiam regula est, quod suis privundus sit privilegiis, qui derogat alianis, et quod quisque juris in alium statucrit, eodem et ipse utatur,

Et sicut natura aequum est, ut qui sentit incommodum, is quoque commodum, sentiat, l. secundum naturam. 10. ff. de R. 1. l. fin. §. sed cum. ff. de furt. et commodum ac incommodum aequaliter determinentur, d. 1. 10. l. Plautus. 49. ff. ad L. Falcid. l. quoties. 23. ff. ad Sct. Trebell. ita etiam ferendus non est, qui commoda amplectitur, et incommoda et onera ferre recusat, l. manifestissimi. 22. §. pen. C. de furt. Steph. Gratian. discept. for. tom. 5. c. 916. num. 35.

Et sic ferendus non erit, qui civitatis commoda et emolumenta sentire desiderat, onera vero ejusdem ferre recusat, et ab iisdem se eximere conatur. Unde quoque Civitates Norimbergensis Comitis Palatini Agricolae, Bremensis Domini de Winsen, et Kauffbeura Caroli Schlechten privilegia exemptionis non attenderunt, nec ad usum et praxin pervenire permiserunt. Quod si tamen in electione novi civis difficultas oriatur, wann man einen wider die Sebühr nicht annemmen Wolte, quiu ad Principem recurri possit, non videtur habere dubium, siquidem Princeps, jure inspectionis et generalis jurisdictionis. providere potest et tenetur, ne repellantur idonei, et sub praetextu juris cujusdam monopolia exerceantur, Besold. d. c. 8. n. 3.

[note: 135.] De eo quoque nondum satis constat inter Politicos, an unus duarum, vel plurium civitatum Imperialium, vel etiam civitatis alicujus Imperialis, et alterius municipalis. sive territorii Domini, civis et subditus simul esse possit?

[note: 136.] Et pro affirmativa sententia facere videtur, 1. quod de jure civili clarum sit, quempiam duobus in locis domicilium habere posse, l labeo. 5. l. assumptio. §. jurisprudentibus. l. filii. 22. §. Senatores. 4. ff. ad municipal. l. lex Cornelia. 5. §. 5. ff. de injur. l. 7. C. de incol. c. exparte. X. de for. compet. c. cum quis in pr. de sepul. in 6. Menoch. cons. 1129. n. 55. l. 12. et arbitr jud. cas. 584. Mager. de advoc. c. 10. n. 220. seq. Gylman. 1. Camer. decis. 46. n. 164. Ex domicilio autem jus civitatis adquiritur, supranum. 101.

[note: 137.] 2. Et quod civis, seu municeps duarum civitatum quis esse possit, probat l. ejus. 27. in print. ff. ad municip. ubi manumissus patronum habens duarum civitatum municipem, earum quoque civitatum fit municeps, quod cum privati manumissio efficere possit, multo magis id publica adlectio efficiet, arg. l. si quando. C. de teslib. quia facilius quis aliquid consequitur ex persona propria,

quam aliena, arg. princ. 1. de legit. patron. tut. l. 3. § fin. ff de legit. tut.

3. Quia jam supra n. 83. dictum est, quod Genevenses et Bernates invicem sint cives, et quod Helvetii alios jure civitatis donarunt, qui tamen alibi degunt et cives existunt.

[note: 138.] 4. Quia etiam unus aliquis plurium dominorum Vasallus, iisque fidelitatis juramento obligatus esse potest, c. satis bene. de probib. feud. alien. per Lothar. c. un. §. fin. de prohib. feud. alien. per Frider. [note: 139.] Sicuti quoque subditus diverso respectu duorum Dominorum esse potest, Everh in loc a tanquam, seu respectivis. n. 24. Gail. de arrest. c. 6. Et una eademque civitas diversis respectibus diveriso jure consideratur, et respectu quorundam bonorum immediate Imperio, aliorum vero respectu aliis Statibus subjecta esse potest, ut dictum est supra l. 1. c. 3. n. 17.

[note: 140.] 5. Quia experientia probat, dici et esse non raro Patritios duarum civitatum simul, veluti Norimbergenses et Augustanos, Norimbergenses et Ulmenses, etc. quibus nemo hactenus Status quaestionem moverit, Joh. [note: 141.] Draco de orig. et jur. patric. l. 3. c. 3. n. 24. Idque propterea, quod in honoribus obeundis ac muneribus suscipiendis, jus originis adoptione non mutatur, sed novis quoque muneribus filius per adoptivum patrem adstingitur. l. erdine. 15. §. fin. ff. ad municip. Qua ratione Patricius ex una in aliam se conserens civitatem, patriciatum originis non mutat, sed concurrentibus patriciae dignitatis requisitis, novum quoque novae civitatis patriciatum adipiscitur. Quia domicilium originis non mutatur propter domicilium habitationis per accidens, quia potentius est naturale, quam accidentale, Tusch. lit. C. conclus. 147. n. 4. [note: 142.] Et domicilium naturale et originis immutabile est, ita ut quocunque se transserat civis originarius, nihilominus jus originis retineat, l. origine. C. de municip. et origin. l. assumptio. et ibi Bart. ff. ad municip. Ex quo Cicero l. 2. de legib. de Catonis patria ita disserit: Ego me hercule et illi, et omnibus municipibus duas censeo esse patrias, unam naturae, alteram civitatis, ut ille Cato, cum esset Tusculi natus, in civitatem populi Romani susceptus est; Itaque cum ortu Tusculanus esset, civitate Romanus, habuit alteram loci patriam, alteram juris. Jacob. Thoming. cons. 41. n. 7. et 8.

Verum tamen contraria sententia, et quod nemo simul totus et plenarius civis esse possit duarum civitatum Imperialium, vel diversis dominis subjectarum, de jure tam civili Romano, quam moribus nostris, verior est, et ex sequentibus satis aperte probatur. [note: 143.] Quia 1. civitati et Reipublicae totus obligatur, non tantum quoad corpus et personam, sed etiam quoad operas et bona quaecunque, Arnisae. de repull. c. 5. sect. 7. n. 10. Qui autem totus uni Reipublicae obligatus, non potest se totum obligare alteri, quia quod semel donatum est, non potest iterum et alteri donari, l. sequens. 68. ff. de legat. 2. Sicut sui copiam matitus, vel uxor alteri facere nequit, qui sui potestatem perdidit, qui se totum in matrimonium uni uxori tradidit, ut ait D. Paulus 1. Cor. 7. Atque ita etiam obedientiam civis alteri civitati stipulari nequit, qui eam totam primae consecravit, Arnisae. d. section. 7. n. 8. in fin.

[note: 144.] Ex quo etiam 2. concluditur, quod quamdiu obligatio illa, qua quis primae civitati obstrictus fuit, durat et soluta non est, ipso facto, et injuria evanescat, et nulla sit, quia in omni obligatione excipitur jus tertii, et a nova fidelitate semper eximitur antiquior Dominus, c. ult. Hic finit. lex. et ibi gloss et Dd. Et quemadmodum Vasallus posteriori Domino non potest fidem dare in praejudicium prioris, cui eam antea obligavit, ita nec civis alienae civitati se subjicere potest, quamdiu a subjectione prius contracta non liberatur. Hoc autem fieri necesse est, quando quis duabus distinctis Rebuspublicis adscribitur, quia cum priori civitati, ubi pro cive assumptus, vel ab origine et nativitate civis est, et tacite vel ipso jure se et bona sua obligavit, non potest, nisi in fraudem ejus alteri civitati se obligare, Arnisae. d. c. 5. sect. 7. num. 20. Nec hi diversi respectus considerari poterunt, quia hi Iocum non habent, ubi personae, et bona omnia absolute obligantur, et quidem uni soli ante omnes homines, Rosenthal. de feud. c. 10. conclus. 12. n. 24. Duaren. de feud. c. 4. n. 5. Amisae. d. l. n. 21.

3. Quia impossibile est, ut unum debitum in plures civitates dividi possit, nisi personam multiplicare velit, Christ. Liebenthal colleg. polit. exerc. 5. quaest. 6. Quod si enim discordia incidat inter duas diversas civitates, vel civitatem Imperialem et provincialem, in quibus utrisque quis civis est, quantum opis vel auxilii, vel per se, vel per milites suos uni affert, tantum impugnat alteram, et quia civis a publicis cousiliis ab esse non debet, sive detexerit ea, sive occultaverit, simul fit perjurus et proditor alterius civitatis ex qua ratione Politicos statuere, neminem debere duarum civitatum civem esse, scribit Mager. de advoc. c. 13. n. 435. Amisae. de republ. d. c. 5. sect. 7. n. 22. ubi eleganter quaerit, si inter duas illas civitates, quibus parem fidem unus idemque civis dedit, exardescat incendium bellicum, quo tunc se proripiet ambiguus civis, cum in utramque partem eadem fide aequali pondere trahatur? Fieri, respondet, sane non potest, quin perjurus fiat, et quocunque se verteilt, in patriam turpiter peccet. Sive manum abstineat a tabula, et e medio secedat is utramque civitatem, neutri, quam debebat, opem ferendo, perfide prodat, sive in alterius castra transiens, sceleste et contra fidem datam alteri parricidiales manus inferat. [note: 145.] Imo contra seipsum militare cogitur, quod iniquum et crudelitati proximum censet Imperator, l. Praeses. 6. C. de servit. et aqu. Quoniam cum patriae suae et civitatis pars sit, in cives armatur omnes, qui armatur contra civitatem, et sic contra

seipsum. Imo neutrius Reipubl civis manet, qui cupit esse utriusque, quia nullibi boni frugique civis officio defungi potest. Nec enim omnem operam praestat Reipublic. nec omnia sua illi subjicit, qui tantundem obligatur uni atque alteri, Arnisae. d. sect. 7. numer. 19.

Ad haec 4. adduci hoc potest exemplum Vasalli Ligii, qui quanto arctius Domini servitiis innectitur, tanto minus in alterius Dominium sese transserendi potestatem habet, quia dum promittit domino absolutam fidelitatem, nihilque retinet, quod in novum dominum transferre possit, et cum persona omnia, quaecunque possidet, potestati et jurisdictioni dommi subjicit, uti testantur, Clar. §. feudum. quaest. 11. Schrad. de feud. c. 4. n. 1. Rosenth. de feud. c. 2. concl. 3. in fin. Atque ita sicut nemo Vasallus Ligius, ex eo, quod omnia sua debeat domino, duobus dominis potest jurare fidelitatem, c. un. de fid. lig. c. satis bene. ibi: nullum alium Dominum. de prohib. feud. alien. per Lotbar. Ita multo minus potest aliquis in duas civitates nomen suum profiteri, vel duabus distinctis et diversis Rebuspublicis sese subjicere, quia nulla Vasalli obligatio tam contenta est, tam sancta, tam inviolabilis, quam civis et subditi, quam non fortuitus quiciam casus, aut humana conventio, civitati subjecit, sed ipsa natura, quae ut immutabilis est, §. sed naturalia. 1. de jur. not. gent. [note: 147.] Ita nec patitur patriae sese quemque surripere, l. ab dicatio. C. de part. potest. l. Curiales. C. si curial. rel. civ. l. pen. C. de rescind. vend. l. si quis. C. de municip. cum et hic concurrat mandatum divinum, quod civem et subditum in omnibus rebus licitis ad obedientiam magistratus adstringit, 1. Petr. 2. Roman. 13.

[note: 148.] Idem quoque obtinet 5. in Ordinibus Equestribus, qui licet Principi suo minus obligentur, quam Vasalli Domino, vel cives magistratui, alios tamen ordines assumere non possunt, quod non praesumatur fideliter ferviturus uni, qui partem consilii et operarum mancipavit alteri, Arnisae. d. c. 5. sect. 7. n. 13.

Et quod 6. aliorum Statuum et Ordinura. cives ab aliis in numerum civium recipi non possint, nisi bona gratia prioris Domini id fiat, et ab eodem sese liberaverint, exemplo Pfalburgerorum demonstratum est, supra n. 75.

[note: 149.] Idem 7. de Jure Romanorum obtinet, ubi nemo duarum civitatum civis esse poterat; ita enim Cicero in Orat. pro Corn. Balb. exclamat: O praeclara jura, atque divinitus jam inde a principio Romani nominis a majoribus nostris comparata, ne quis nostrum plus, quam unius civitatis esse possit, etc. Et ib. circa med. Duarum, inquiens, civitatum nostro jure civili nemo potest esse: non esse hujus civitatis civis, qui se alii civitati dicavit, potest. Et paulo post subjicit: Peritus nostri juris ac moris nemo unquam, qui hanc civitatem retinere vellet, in aliam civitatem se dicavit, etc. confer Carol. Sigon. l. 1. de antiq. jur. civ. Rom. C. 2. in fin. Draco de orig. et jur. patric. l. 3. c. 3. n. 19. et 20. ubi planum esse dicit de jure civili, quod nemo civis Romanus nomen poterat dare peregrinae Reipubl. et hoc modo duarum jus civitatum consequi.

[note: 150.] Imo 8. qui transit in aliam civitatem, et ibi jus civitatis adquirit, prioris civitatis jus amittit, sicuti enim adoptio patris naturalis potestatem extinguit, princ. 1. de adopt. l. 1. ff. de adopt. Ita etiam imperio unius civitatis subtrahitur, qui adoptatur, et in alteram transit, qua de re Cicero pro Balb. ignorantiam, imperitorum civium accusat, quos errore ductos, inquiens, se vidisse, Athenis in numero judicum atque Areopagitarum, certa tribu, certo numero, cum ignorarent, si illam civitatem essent adepti, hanc se perdidisse, nisi postliminio recuperassent Indeque Prudentius Pomponius Atticus noluit uti oblato beneficio civitatis Atheniensium, ne alia ascita amitteret Romanam, ut refert Corn. Nepos in vit. Pompon. Nam ut dicit Cicer. pro Caecin. in fin. Ex jure Romano duarum civitatum nemo potest esse. Tum amittitur haec civitas denique cum is, qui profugit, receptus est in exilium, hoc est, in aliam civitatem. Sic quoque Statuto Mediolanensi cavetur, civem domini Mediolanensis non posse creari civem alterius civitatis, extra dominium, indictâ poenâ arbitraria, Menoch. atbit. jud. cas 548. n. 8.

[note: 151.] 9. Cives sunt membra Reipublicae, et civitatis, ut autem idem membrum duorum corporum sit, per naturam fieri non potest, nisi Chimericam quandam coalitionem quis sibi imaginari velit, Christ. Lichenthal colleg. polit. exerc. 5. quaest. 6. Arnisae. d. c. 5. sect. 7. num. 25.

[note: 152.] 10. A politicis quoque requiritur ad civis constitutionem, ut in eo loco habitet, in quo ad civitatem assumptus, vel civis est, et quidem, ut continuo habitet, et cum tota familia, Ludovic. Roman. cons. 264. n. 1. et 3. et seq. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 2. dissertat. 5. concl. 4. ubi dicit, quod licet ad essentiam civitatis habitationem requiri negent, Car. Ruin. cons. 112. n. 10. l. 5. et alii relati a Buxtorff. ad Aur. Bull. concl. 99. lit. c. Secus tamen hoc esse liquido demonstrare textum Aur. Bull. tit. 10. asserit, idemque per l. fin. C. de sunm. trinit. tradunt Arumae. ad Aur. Bull. disc. 6. conclus. 11. Menoch. cons. 738. n. 3. lib. 8. et cons. 1060. n. 33. l. 11. Hondedae. 1. cons. 5. n. 38. seq. Gail. 2. obs. 36. n. 8. Cothman. 2. cons. 73. n. 43. Et illum, qui privilegio alicujus civitatis frui cupit, in ea civitate larem fovere debere, tradunt Ruin. cons. 200. n. 12. vol. 2. Paul. Castrens. cons. 224. n. 2. vol. 2. Menoch. conf 738. 2. et 3. l. 8. At verO nemo unquam vidit, nee fieri potest, tempore homo idem duobus locis ut simul sit, ait Amphitruo apud Plaut. in Amphit.

[note: 153.] Denique 11. ex his et similibus rationinibus et causis moribus omnium fere gentium receptum est, ne quis amplius, quam unius civitatis civis esse possit, prout tradunt, Jacob. Curt. 1. conject. l. 3. c. 45.

Afflict. decis. 384. n. 13. Gail. 2. obs. 36. n. 7. Besold. de jur. ord. civ. c. 5. n. 10. Dn. Nicol. Myler. in addit. ad Rumelin. Aur. Bull. part. 2. diss. 5. conclus. 3. lit. a. Arnisae. de republ. cap. 5. sect. 7. per tot. Ita. ut si civis aliorsum migrare velit cum bonis suis, in signum renunciationis domicilii, jus detractionis solvere teneatur, Petr. Wesemb. cons. 4. n. 28. Magen. de advocat. c. 10. num. 197. Nec alibi recipitur, nisi jus civitatis pristinae resignaverit, etc seye dann seines vorigen Burgerrechten erlassen, und bringe sein Burgerrecht mit ihme, Dn. Myler. d. lit. a.

Quibus negocium non faciunt ea, quae in contrarium adducta sunt, nam ad primum respondetur distinguendo inter verum et plenum civem et incolam, ita ut plenus civis plurium civitatum civis esse non possit, secus vero quoad incolam, qui etiam plurium civitatum fieri, et domicilium transserre possit, salva civitate priore, quia incola seu habitans in aliquo loco, et ibi domicilium habens, non statim fit civis, sed alia concurrere necesse est, per tradita supra n. 80. 103.

[note: 154.] Ad 2. respondetur, distinguendo inter civitates municipales, quae uni eidemque Domino subjectae sunt, et civitates illas, quae diversis Dominis et magistratibus sub ditae, ita ut in his. veluti in duabus Civitatibus Imperialibus, vel civitate Imperiali, et municipali, unus aliquis simul civis esse nequeat, cum diversi sint Domini et magistratus superiores, et sic debita servitia, onera et alia officia ipsis simul praestari nequeant, juxta illud Sacrae scripturae, nemo potest duobus Dominis, diversis scilicet, servire, Matth. 6. v. 24. Secus autem in civitatibus, quae uni eidemque Domino subditae sunt, utpote cui haec fidelitas onera et officia civica absque alterius contradictione praestari possunt, prout distinguunt, Draco. de orig. et jur. Patric. l. 3. 1. 3. n. 29. Arnsae. de republ. c. 5. sect. 7. n. 8.

[note: 155.] Quod 3. de civibus confoederatis et honorariis adducitur, nihil ad rem facit, quia hos non esse cives veros, constat ex dictis supra n. 83. Et quod de confoederatis dicitur, id ita intelligendum videtur, ut cives ex una in aliam civitatem transeuntes, jus civilitatis adquirere, vel eo nomine quicquam exsolvere non teneantur.

[note: 156.] Differentia quoque, quoad 4. dubium, maxima est inter Vasallum et civem, sive subditum Gail. de pignorat. c. 15. n. 3. Wesemb 1. cons. 1. n. 57. Et longa plus est, esse civem et subditum, quam Vasallum, hic enim feudi tantum respectu Dominum agnoscit, ille subjectionis onus sustinet hic certo tantum onere militari, vel aulico ligatur, iste secus, de quo Matth. Steph. de jurisd. l. 2. part. 1. c. 7. n. 183. Et subditus multo strictius obligatur Domino, quam vasallus, Rosenthal. de feud. c. 5. concls. 78. n. 5. et c. 6. concl. 85. n. 6. [note: 157.] Quod autem de diverso respectu additur, illud di. versorum bonorum respectu verum est, et locum obtinet, ita ut et civis aliquis in alieno territorio bona obtinens horum quoque respectu territorii Domino obligetur, quoad onera realia, non vero in personalibus, prout videre licet ex dictis supra, lib. 1. cap. 3. numer. 17.

[note: 158.] Ad 5. respondetur, speciale esse in ado ptione, quod per eandem jus originis non mutetur, sed novis quoque muneribus per adostivum patrem adstringatur, et filius per solam adoptionem jus originis non amittat, si pater naturalis et adoptivus eidem Domino subjiciantur, secus autem esse, si adoptivus filius in alienum territorsum transeat, et ibi jus civitatis plenum et verum adquirat, tum enim jus originis et nativitatis per assumptionem in aliam civitatem amitti, dictum est supra n. 150. Et forum originis amitti, quando domicilium originis relinquitur, et alibi novum constituitur, scribit Gail. 2. obs. 36. n. 6. Et eo ipso, dum civis domicilium alio transsert, privilegia et jura civitatis perdere, addit Gail. d. l. num. 7. Afflict. decis. 384. ubi singulariter limitat regulam 1. origine. C. de municip. et incol. et 1. assumptio ff ad municipal. Videlicet domicilium originis mutari non posse, ut procedat, nisi postea deseratur, nam civis inquit, deserens civitatem, perdit privilegium civitatis, et desinit esse civis, ut jam dicetur, et proprie civis non dicitur, qui onera civilia, vel civium non sustinet, gloss. in c. fin. de paroch. Et ideo privilegium immunitatis concessum originariis, non competit iis, qui a loco originis discesserunt, quia non censetur esse de illa civitate, a quâ perpetua consuetudine se separavit, l. ex facto. §. rerum. autem. ff de haered. instit. Gail. d. observ. 36. n. 8. seq. Male igitur, et contra jura civitatis illi agunt, qui dum bona in alieno territorio obtinent, ibidem quoque jus civilitatis, Das Burger. Recht, vel ipsi, vel pro uno aliquo ex liberis, adquirunt, in hunc finem potissimum, ut bona ista a territorii subditis non redimantur, daß sie nicht außgeloset werben, et nihilominus tamen in civitate sua cives permanent.

[note: 160.] Porro civis aliquis esse praesumitur ejus civitatis, in qua reperitur, Mascard. de probat. concl. 295. n. 1. seq. per tot. Alciat. de praesumpt. reg. 2. praes. 15. Menoch. 6. praes. 30. Et praesumitur ea scire, quae sunt et fiunt in civitate, nisi novus sit civis Mascard. d. loc. num. 4. seq. Quatenus quoque civis testis esse possit in causa civitatis, vide Mascard. d. concl. 295. n. 14. seq.

[note: 161.] Amittitur jus civitatis 1. renunciatione, quamvis enim ut supra dictum, jus originis naturale sit, et propterea immutabile, indeque nonnulli asserant, domicilium nativitatis mutari non posse, tam quoad onera, seu munera personalia, quam quoad jurisdictionem, etiam domicilio habitationis in alio, quam originis loco constituto, l. 1. C. de municip. et orig. l. privil. C. de incol. Verum cum haec tum temporis obtinerent, cum jurisdictio per magistratus, ex nutu Imperatorum mobiles exerceretur, non vero ex consuetudine moderna, ubi patrimonii vicem, non jurisdictionalia solum, sed et regalia fere habent, ideo consusionis vitandae causa, introduci

necesse fuit, ut originis domicilio mutato, omnia etiam, quae ad effectum juris civilis pertinent, sublata censeantur Dn. Lindenspur, ad jus provinc. VVurtemb. fol. 12. n. 21. et sic liberum cuique sit solum vertere et patriam cum patria commutare, prout dictum est supra cap. 20. numer. 2. Ideo etiam recepta Germaniae consuetudo est, ut civis originarius, vel etiam assumptus, civitati renuncians, et domicilium alio transferens, civis esse desinat, tam quoad munera. quam jurisdictionem, per R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. Wo aber unsere. Aur. Bull. tit. 16. et ibi Buxtor. concl. 69. lit. ff. Gail. 2. obs. 36. num. 7. Afflict. decis. 384. Vultej. ad l. 2. n. 181. C. de jurisdict. Lindenspur. d. fol. 12. n. 22. Ritter. de homag. concl. 212. Licet amorem, fidem et reverentiam erga patriam exuere non praesumatur, propter legem naturae, quae imperat, ut patriae pareamus, l. 2. ff. de jus. et. jur. Modo renunciatio ista fiat legitime et secundum cujusque civitatis mores et statuta, et ut jus detractionis solvat, den Abzug, de quo supra c. 20. n. 1. et seq. aliaque requisita praestet, Gail. d. obs. 36. num. 10. Veluti ut renunciatio fiat data manu, daß er mit Hand - gegebener Trew vor gesessenem Rach das Burger Recht aufgebe, und verspreche, daran ins künsstige einige ferner Anspruch nicht zuhaben, et ut prius persolvat tributa, collectas et ulia debita publica, daß er der Statt vorhin bezahte die Steur, Schaßung, Contributiones, und andere gemeine der Statt versallene Schuldigkeiten, prout hic Essligae observatur.

[note: 162.] Sunt tamen nonnulli subditi ex singulari Statuto, usuque recepto, ita quasi glebae adicripti, ut invito Domino et magistratu suo abire, jurique civitatis resignare non possint, daß sie vigore homagialis promissionis, ohne ihrer Herrn Wissen und Belieben, weder Leib noch Gut verändern dorffen, sed coguntur perpetuo ipsi et eorum liberi fundo adhaerere, cujus et pars esse existimantur, et ideo inter immobilia numerantur, Sichard. in. l. 6. n. 4. C. de secund. nupt. Petr. Frider. Mindan. 2. de mandat. cap. 67. numer. 8. Husan. de hom. propr. quast. 5. n. 10. Qui vocantur etiam manentes, Hubner, so von einem Herrn oder Closter beguttet seyud, Sichard. ad l. hac edictali. §. his illud. n. 4. C. de sec. nupt. Stam. de serv. pers. l. 3. c. 3. n. 8. [note: 163.] Quales adhuc reperiuntur in Westphalia et alibi, quos Saxones vocant Lassen, quasi in provincia gelassen, ne exinde recederent, sed terram assidue colerent, Ritter. de homag. Quibus etiam beneficium emigrationis adimit, Layman. de pac. relig. l. 3. c. 33. Quod nimis durum esse cum illa obligatio civilis, conscientiae libertatem afficere non videatur, et reclamat R. A zu Augspurg, de anno 1555. §. Wo aber unsere. Confer Bened. Carpz. part. 3. decis. 250. per tot.

[note: 164.] Renuncians quoque juri suae civitatis, quibusdam in locis se sistere tenetur intra certum tempus, quod plerumque annale esse: solet, ut reddat rationem de iis, quae tempore habiti domicilii, sive juris civici acciderunt, daß er Rechenschafft geben müsse umb alle Sachen, so sich in währendem seinem Burger - Recht begeben haben, per l. si quis. 7. ff. de judic. Quod etiam ordinatum est jure Wurtembergico, Fürstl. Wurtemb. Lands - Ordn. fol. 5. et ibid. Lindenspur. in comment. fol. 16. numer. 29. seq.

[note: 165.] 2. Amittitur jus civilitatis, delicto, veluti relegatione, maxime perpetua. Quando enim civis vel subditus propter delictum aliquod relegatur, sive ad tempus, sive in perpetuum, a nexu fidelitatis liberatur, ita ut restitutus de novo juramentum fidelitatis praestare teneatur, Knichen. de jur. territ. cap. 3. num. 469. Matth. Stephan. de jurisd. l. 2. part. 1. c. 7. n. 423. [note: 166.] Prout etiam plures Imperii Status propter delictum ex matricula Imperii et numero Statuum deleti et exterminati leguntur, teste Gail. 1. obs. 21. n. 11. Petr. Frider. Mindan. l. 2. process. cap. 67. num. 15. Vietor. de exempt. concl. 17. ubi resert ipsas quoque urbes proscriptas, vomere pressas, privilegia, honoremque quemlibet perditum ivisse, prout relatum quoque est supra lib. 1. c. 19. per tot. Verum quod relegati jura civitatis, qualia sunt potestas patria in liberos, beneficia civibus et incolis competentia, slatus, aliaque similia, quibus antea usi fuere, perdant et amittant, negant Schneidewin. ad §. cum autem. 1. quib. mod. jus patr. pot. solv. Carpz. pract. crim. quast. 130. n. 52. et seq. per l. relegati. ff. de interdict. et releg. l. relegatus. 14. §. 1. ff. eod. l. ejus, qui, 8. §. pen. ff qui testam. fac. §. relegati. 2. 1. quib, mod. patr. pot. solv.

[note: 167.] 3. Si civis civitatem deserat, jus suum civicum perdit, Arnisae. de republ. c. 5. fect. 8. per tot. Gail. 2. obs. 36. n. 7. Bald. in l. 2. C. de infant. expos. Afflict. decis. 384. Hondedae. cons. 5. per tot. Author consil. Fridberg. punct. 1. c. 6. n. 57. Schrad. de feud. part. 9. c. 3. num. 54. Boer. decis. 260. num. 34. Unde quoque nonnullis in locis singulari statuto cavetur, ut si quispiam alibi domicilium constituerit, et ibidem per annum et diem habitaverit, ipso jure prius domicilium amittat, Zanger. de except. part. 2. c. 1. num. 75. et 76. Dn. Nic. Myler. in addit. ad Rumelin. Aur. Bull. part. 2. diss. 5. conclus. 3. lit. a. in fin. Quod etiam hic Esslingae statuto cautum est, confer supra c. 5. num. 193.

Idem est, si alibi quis civis fiat, supra n. 150. 5. Vel si foemina peregrino, sive non civi nubat, supra n. 118.

PHILIPPI KNIPSCHILDII TRACTATVS DE JVRIBVS ET PRIVILEGIIS CIVITATVM IMPERIALIVM.

CAPUT IX. De Jure Homagii.

AD LIB. II. CAP. IX. ad num. 57.

ad num. 58.

ad n. 77.

CAPUT X. De Jure condendi statuta et jura municipalia.

AD LIB. II. C. X. ad n. 33. et 46.

ad n. 53.

ad n. 62.

ad n. 64.

CAPUT XI. De Diaetis et Conventibus Civitatum Imperialium

AD LIB. II. C. XI ad n. 6. 8.

ad n. 9.

ad n. 10.

ad n. 20.

ad n. 21. 22.

CAPUT XII. De Jure Archivi, Civitatibus Imperialibus competente.

ADDITIO.

CAPUT XIII. De Jure Sigillorum.

ad num. 8.

CAPUT XIV. De Insigniis Civitatum Imperialium.

ADDITIO.

CAPUT XV. De Jure Fisci Civitatibus competente.

ADDITIO.

CAPUT XVI. De AErario Civitatum Imperialium.

AD LIB. II. C. XVI. ad n. 55. 56.

CAPUT XVII. De Jure Collectandi.

AD LIB. II. C. XVII. ad n. 4 -14.

ad num. 15.

ad n. 16-30.

CAPUT XVIII. De Jure Vectigalium.

AD LIB. 11. C. XVIII. ad n. 2. seqq.

ad num. 13.

ad num. 25. seqq.

CAPUT XIX. De Jure Gabellarum.

AD LIB. II. C. XIX. ad n. 29.

CAPUT XX. De Jure Detractus vom Abzug, Nachsteur.

ADDITIO.

CAPUT XXI. De Jure Monetarum.

AD LIB. II. CAP. XXI. n. 1. -13.

ad n. 14. 15.

ad n. 17. 18.

CAPUT XXII. De Jure Belli et Armorum.

ADDITIO.

CAPUT XXIII. De Jure Foederum.

Bunds-Brieff. Wie sich die Stätt Maintz, Wormbs, Speyr, Straßburg, Basel, Freyburg, Costantz, Lindaw, und Uberlingen, mit sambt dem Graffen von Ryburg, auch dem zu Berna, und der Statt St. Gallen, zusammen in Bündnus eingelassen, beschehen am Auffahrts-Tag, Anno 1327.

Bündtnus zwischen etlichen Stätten deß Reichs/ Anno 1376.

AD LIB. II. C. XXIII.

CAPUT XXIV. De Jure Protectionis.

AD LIB. II. Cap. XXIV. num. 33.

ad n. 63. seqq.

CAPUT XXV. De Jure Legationum.

AD LIB. II. Cap. XXV.

CAPUT XXVI. De Jure Conducendi.

AD LIB. 17. CAP. XXVI. ad n. 21-24.

CAPUT XXVII. De Jure aggratiandi, sive minuendi Poenas.

AD LIB. II. C. XXVII ad n. 30. 31.

CAPUT XXVIII. De Jure Asylorum et Palatiis Statuum.

AD LIB. II. CAP. XXVIII.

CAPUT XXIX. De Jure concedendi Jus Civilitatis, sive recipiendi Cives, Burgerrecht.

AD LIB. II. Cap. XXIX. num. 47-71.

ad num. 72.

ad n. 74 - 77.

ad n. 113 114.

adnum. 125. seqq.

ad num. 133.