CAMENA Early Modern Latin Texts

TRACTATVS POLITICO-HISTORICO-JVRIDICVS DE JVRIBVS ET PRIVILEGIIS CIVITATVM IMPERIALIVM, TAM GENERALIBVS, QVAM SPECIALIBVS, ET DE EARVNDEM MAGISTRATVVM OFFICIO: IN SEX LIBROS DIVISVS. Quorum I. Generalia continet, circa Civitates tam municipales, quam Imperiales, veluti earundem notationes, significationes, definitiones, divisiones, origines, causas efficientes, materiales, formales, finales, effectus, actiones, probationes, incrementa, conservationes et contraria. II. Jura et Privilegia Civitatum Imperialium, generalia continet. III. Comprehendit Specialem descriptionem Civitatum Imperialium, earumque originem, jura et priuilegia specialia, secundum ordinem Alphabeticum. IV. Continet Civitatis, Respublicas, Provincias et Regna unâ cum Civitatibus ab Imperio Romano-Germanico avulsa. V. Officia Magistratus Civitatum imperialium continet. VI. Agit de officio Civium et Subdttorum erga Magistratum. AVTHORE PHILIPPO KNIPSCHILD, Medebachio Westphalo, J. U. D. et Reipublicae Esslingensis Syndico. EDITIO TERTIA PRIORIBVS MVLTO AVCTIOR. Scilicet Accedunt in hac Editione DN. IOH. IACOBI SCHMAVSSII, Juris et Hist. in Universitate Goettingensi Professoris Celeberrimi, Notae insignes ad Textum Knipschildianum, nec non Generosiss. DN. IACOBI STVRM de STVRMECK , Praetoris quondam Civitatis Argentoratensis, Ejusdemque ad Imp. Reges, Electores, Principes, et Comitia Imp. Legati frequentissimi, Extractus Omnium eorum, quae in Comitiis Imp. ab A. 1427. usque ad A. 1517. celebratis, fuere tractata, ex Editione et cum Notis luculentis DN. IACOBI WENCKERI, JCti et Consulans Argentinensis, Quo labore eximio Res Civitatum Imperialium non parum illustrantur. CVM PRIVILEGIO SAC. CAES. MAJESTATIS. ARGENTORATI, Sumptibus JOHANNIS BECKII, An. MDCCXL.

LIBER SECVNDVS. Jura et Privilegia Civitatum Imperialium generalia continens.

Caput I. De Dignitate et Praerogativa Civitatum Imperialium.

14. Imperator Henricus Auceps milites pro virtute anteferebat, et Heerschaw, quid.

21. Electio Imperatoris, ex justa causa, etiam alibi, quam Francofurti fieri potest, quod exemplis declaratur.

32. Civitates Imperiales comparantur Rebuspublicis Italicis, et habentur pro Rebuspubl. Illustribus.

38. Civitates Imperiales pari jure cum Principibus et Ducibus ambulare videntur, in juribus realibus, et n. 82.

45. Civitates Imperiales olim Imperatorum bona patrimonialia fuisse videntur, et n. 61.

47. Imperatore praesente, Civitatum jurisdictio, vectigalia, etc. ad ipsum spectant, et n. 62. 63.

48. Superior judex inferiori inhibere potest, et ubi loquitur superior, tacere debet inferior.

49. Civitates Imperiales Imperatori adventanti claves portarum offerre solent, et n. 67.

52. Tempore Comitiorum Imperii Mareschallus in Civitate, ubi peraguntur, jurisdictionem exercet.

53. Nemo regalem dignitatem habere dicitur, nisi ad minimum Comitatu, vel Baronatu sit investitus.

54. Civitatum Imperialium Magistratus non videntur ea posse, quae sunt majoris momenti, sine tribuum consensu.

58. Civitates Imperiales non videntur habere subditos immediate sibi parentes, et n. 87.

77. Imperii Mareschallus in Principum quoque Civitatibus jurisdictionem suam exercuit.

78. Civitates Imperiales a decreto, quoad hospitiorum designationem, et victualium taxationem ad Status Imperii provocarunt.

89. Quatenus Cives Civitatum Imperialium Imperatori, et ipsi magistratui subsint, et num. 90. 91.

92. Iuramentum Civium Imperatori praestitum, non impedit, quo minus senatui immediate pareant.

PRaecedente libro in genere de Civitatibus actum fuit, restat nunc, ut de Civitatum Imperialium dignitatibus, praerogativis, juribus et privilegiis, tam generalibus quam specialibus, et quidem hoc libro secundo de generalibus, sequenti vero de specialibus agamus. Ad dignitatem et praerogativam Civitatum Imperialium imprimis spectat. 1. Quod dicuntur sanctae, et inviolabiles, Heilig, ab Imperatore Sigismundo [note: 1.] in der weltlichen Reformation de anno 1436. apud Goldast. cap. 10. pag. 191. da wurden die heiligen Reichs-Stätt geordnet und gefreyet: darumb stehen sie geschrieben heilig, wann ihnen wird entpfohlen alle gerechte und Göttliche Seeligkeit, und wird die Christen-heit durch sie gestärcket, etc. Besold. discurs. de jur. Civitat. Imperial. num. 10. Caspar. Klock. de contribut. capit. 5. num. 74. Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 1. num. 43. Author apolog. Colmar. c. 1. membr. 1. fol. 128. [note: 2.] Sanctum autem, secundum JCtum Martianum, dicitur, quod ab injuria hominum defensum et munitum est, l. sanctum. 8. ff. de rer. divis. easque digniori nomine, quam heilig, nominari non potuisse, scribit Bertram. de Comit. Imper. concl. 45. Et hoc sacrilego conatu violare et attentare illos, qui Civitatum libertatem, jura ac privilegia, quâvis arrepta occasione, quantum possunt, imminutum, vel etiam prorsus abolitum eunt, earumque cives, tanquam rusticos [note: 3.] muro inclusos, eingemaurie Bauren, alto supercilio despectant, iisque injuriose insultant, cum tamen nihil aequius sit, quam omnes et singulos Imperii Ordines ac Status, sese invicem, secundum cujusque gradum dignitatis, et qualitatem, pacis publicae conservandae gratia comiterque officiose observare, humaniterque sustinere, sicuti graviter scribunt Besold. d. n. 10. Joh. Georg. Becht. de secur. et salv. conduct. conclus. 61. Bertram. de. conclus. 45. Caspar. Klock. de contribut. cap. 5. n. 75.

ADDITIONES ad L. 11. Cap. l. n. 1. 2. 3.

Occasionem nugis istis dedit ficta Sigismundi Reformatio a GOLDASTO in Statut. et Rescript. Imp. 5. Tomo IV. Constitut. Imp. edita, ubi c. 16. p. 192. consueta appellatio des Heiligen Reichs Städte SACRI IMPERII CIVITATVM corrupta atque inepte explicata fuit: des Heiligen Reichs-Städte, SACRAE CIVITATEM IMPERII.

Similem fere errorem peperit compendiosa vocis Erbare scriptio; Ex Erb-Städte, quod est Erbare Städte, formatum est Erb-Städte, CIVITATES HAEREDITARIAE, quod etsi absonum est et insultissimum, in solennem tamen morem abiit, ut magni etiam nominis JCti elogio der Erb. Frey-und Reichs-Städte uterentur. Exempla in ipso LEHMANNO Chron. Spirens. L. VII. C. XXVII. p. 675. col. 1. lin. 1. et L. VII. C. CXIII. p. 898. col. 2. lin. 12. occurrunt; it. in erudito opere DAN. HEIDERI, tum in inscriptione libri: Gründlicher Historischer Bericht von den alten Rechs Vögteyen bey denen ErbFrey. und Reichs-Städten, tum in praefatione ipsaque tractatione passim.

[note: 4.] II. Civitates Imperiales ab Imperatore Sigismundo dicuntur, die würdige Reichs- Stätte in der Geistlichen Reformation de anno 1436. apud Goldast. tom. 1. Constit. Imperial. fol. 170. in prooem. ibi: darum sind ermahnt, deß ersten alle ihr Edlen Reichs-Stätt, et paulo post: darumb ihr Edlen Reichs-Stätte seynd ermahnt beyGott Vatter, etc. et ibid. fol. 172. cap. 3. §. 11. darzu sollen. ibi: und ihr würdige Reichs-Stätt, so man alle Welt rechnet, so sind ihr doch die Glieder, die an dem Göttlichen Recht nicht weichen sollen, Caspar. Klock. de contribut. cap. 5. n. 73. Apolog. Colmar. d. fol. 127.

[note: 5.] III. In diplomatibus et privilegiis Caesareis Civitates Imperiales passim dicuntur, Nobiles et nobilia Imperii Sacri Romani membra, Edet: und Edle Glieder des Heil. Römischen Rechs, Sixtin. de regalib. lib. 1. cap. 4. n. 8. Paurmeist. de juris d. lib. 2. c. 2. n. 45. vers. ab Imperatorib. Besold. de jur. Civit. Imper. n. 10. Author, (qui creditur esse Joh. Goeddaeus JC. et Antecessor Marpurgensis) des gründlichen Berichts, des Heil. Reichs-Statt Fridberg Standt, Regalien. etc. part. 1. punct. 15. n. 14. Klock. d. cap. 5. n. 15. Mager. de advocat. cap. 6. num. 187. Mingius de superior. territ. concl. 43. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 1. n. 41. Maul. de jure conducend. tit. 2. num. 18. [note: 6.] Apolog. Colmar. cap. 1. membr. 2. fol. 41. Sicuti Colonia Agrippina, in Huldigungs-Brieff Imperatoris Sigismundi vocatur, die edle Statt Cölln, und daß dieselbe vor andern Stätten in Teutschen Landen Edler Manigfaltig gezeichnet sey, Besold. de jur. civit. Imperial. num. 5. Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 3. cap. 7. num. 11. Sicuti etiam experientia comprobat, plures Civitates Imperiales, veluti Argentoratum, Ratisponam, Ulmam, Aquisgranum, Francofurtum, Spiram, Lubeccam, receptissimo stylo, Nobilitatis elogio hororari, imo quasdam Illustrium titulo et inscriptione, Dominos Clementes, Gnädige Herren, exornari, testatur Dauth. in miscellan. 99. fund. 3. oppos. 6. et 7. Hier. Schurff. resp. 26. n. 1. et 2. cent. 1. Limnae. de jur. publ. lib. 7. cap. 1. n. 42. Mingius d. concl. 43. Michae. Heintz. de jurib. Civitat. concl. 16. lit. a. in fin. Ex quo etiam Imperator Justinianus, in Novell. 15. in praefat. in fin. de defensorib. Civitatum disserens, hoc epiphonemate concludit; quanto enim quilibet praeest melioribus, tanto major ipse et honestior est. Unde licet Civitates Imperiales Nobilitatis titulo non esse ornatas velit, Chassanae. in catal. glor. mund. part. 11. consid. 5. is tamen ex hoc facile refutatur, quod hoc elogio ab ipsis Imperatoribus honorantur, quod inter Status et Optimates Imperii referuntur, quae summa post Imperatorem dignitas, quae supra profanum vulgus evectae, et in quibus plures nobilissimae familiae reperiuntur, sicuti ex subsequentibus apparebit.

[note: 7.] IV. Sunt et dicuntur fulcra et columnae Imperii, Säulen und Stützen des Reichs, Petr. de Andlo de Roman. Imper. lib. 1. cap. 16. Bertram. de Comit. Imper. concl. 45. Mingius de super. territ. cinclus. 43. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 4. c. 20. n. 8. Joh. Limnae. de jur. [note: 8.] publ. tom. 3. lib. 7. c. 1. num. 43. Ex quo etiam super Civitates aeque, ac alia Imperii membra et fulcra sacrum Imperium Romanum fundatum esse, constat ex Petr. de Andlo de Rom. Imper. lib. 1. c. 6. fol. 75. et Goldasto in Reichs-Handlungen, fol. 17. seq. sub tit. et ibid. Folget das Corpus. Postquam enim ab Imper. Ottone 111. membra et Status Imperii in certas quaterniones et gradus fuerunt divisi, in quibus tanquam fulcris et columnis Imperium esset fundatum, ex civitatibus etiam Imperialibus nonnullae ordinatae sunt pro talibus fulcris et columnis, et aliae dictae sunt, quatuor Imperii civitates, vier Stätte, quatuor pagi, vier Dörffer, quatuor rustici, vier Bauren, de quibus dictum est supra lib. 1. c. [note: 9.] 2. Et classem civitatum Imperialium, una cum ordinibus Electorum, nec non Principum Ecclesiasticorum et Secularium, Imperium Politicum, vel jus Majestatis Reipublicae Romanae, aeque ac alios, et pro indiviso, repraesentare, scribit Besold. de jur. civit. imper. n. 8. Et hodiernae faciei Sacrum Romanum Imperium, etiam super Civitatibus Imperialibus non minus ac super praecellentioribus Statibus fundari, scribit Johan. Adam Dapp. de jur. civit. c. 6. n. 3. ac ideo se procliviorem civitatibus esse, quod eae fundamentum Sacri Imperii Romani sint, respondisse Christophorum Fabrum Cancellarium quondam Moguntinum, de gravaminum sublevatione a Civitatibus Imperialibus in Comitiis Augustanis anno 1582. requisitum, refert Lehman. Chron. Spirens. libr. 4. cap. 4. in fin.

ad n. 7.

Ad anilia otiosorum somnia quaterniones jam tetulit LIMNAEVS 1, 7, 44. et adeo quidem putida et anilia commenta esse judicavit CONRING. de Civit. Imp. §. 41. ut iis confutandis operam impendere fuerit operam perdere. Cons. VITRIAR. Inst. Iur. publ. II. 6, 30. et ibi PFEFFINGER. T. 11. p. 1125. seqq. STRVV. Synt. Iur. publ. c. V. §. 29. p. 183. SPENER Teutsch. Ius publ. Part. IV. §. p. 124. seq. Originem fabulae ex doctrina Heraldica recte deducir MAYERVS tr. de jure Stat. Imp. Legislator. c. 3. §. 37. p. 76.

[note: 10.] V. Civitates Imperiales non minima sunt pars roboris Sacri Impeni Romani, sicuti judicat Thuan. histor. lib. 1. et 4. Quod robur etiam non raro contra Principes Imperatores inibi quaesiverunt, idque effectu maximum ibidem residere, comperti sunt, sicuti de Ludovico Bavaro, cum contra eum Carolus Moraviae Marchio, postea Carolus IV. dictus, eligeretur, commemorat ex M. Alberto, Lehman. Chron. Spirens. lib. 7. cap. 32. in fin. Inde hoc sentientem Carolum lV. in extollendis et augendis civitatibus, quatum opes et robur, didicerat esse opes et robur Imperii, admodum sedulum fuisse, refert ex Peucer. lib. 5. Chron. in vita Caroli IV. fol. 179. Bertram. de Comit. Imper. conclus. 45. Atque hoc etiam testatur Imperator Sigismundus in der Geistlichen Reformation, de anno 1436. quae extat apud Goldast. tom. 1. constit. Imperial. fol. 170. ubi in proam. ita scribit: Aber eins soll man wissen, daß es nicht mehr wol gehen möge, man habe dann eine rechte Ordnung, des Geistlichen und Weltlichen Staates: waan die stehen bloß ohn alle Lydtmaß. Darumb seynd ermahnt deß ersten alle ihr Edlen Reichs-Stätt, wann das Haupt ist kranck, die Geistlichen und Weltlichen Häupter lassen fallen, was ihm von Gott entpfohlen ist; und wann man es recht ansicht so stehet es nur an den Reichs-Stätten wann die schlieffen, und nicht wachten, so wäre die Christenheit Gottes, und aller seiner Gnaden entfrembdet, und wer alles Recht thun Gott unmär wann Göttliche Ordnung erloschen steht. Darumb niemand zu ermahnen ist, dann allein die Reichs-Stätt, die höchsten Häupter seynd nicht zu ermahnen, wann sie haben das Unrecht inn mit Gewalt. Unser Herz der Käyser oder König, mögen ihren Staat nicht mehr behalten. Der hochwürdig Staat ist abgezogen dem Reich von den Fürsten, und daß unser Reich kranck, blöd, und schwach ist. Darumb ihr Edlen Reichs Stätt seynd ermahnet bey Gott dem Vatter, bey JEsu Christo, bey seinem Rosenfarben Blut, das er für uns vergossen hat, daß ihr ansehent, wie wir von Gott gefreyet seyn, wie wir uns halten sollen, wie alle Ordnung kein Glidtmaß hat, die recht sey. Thut darzu, als ihr das oberst Glied seydt, auff die in dieser Seit die Christenheit wol gebauen ist.

Atque hinc etiam VI. Civitatum Imperialium potentiam hodie in tantum creville, ut etiam cum potentioribus Germaniae Principibus contendere valeant, confirmat Author thesaur. polit. in relat. de aula et regn. Imperat. Roman. fol. 55. Klock. de contribut. cap. 5. n. 12.

Atque inde VII. Civitates Imperiales supra profanum vulgus evectas esse, scribit Zach. Vietor. de caus. exempt. conclus. 5.

[note: 13.] VIII. Civitates etiam Imperiales non solum Nobiles appellantur, sed et Cingulum suum militare, id est, ihren Heerschildt, oder Underscheid der Ritterschafft und Nobilitât obtinuerunt, sicuti ex privilegiis Imperatorum Saxonum apparere, scribit Jon. Dauth. Jun. in miscell. jur. publ. guaest. 1. fundam. 1. Besold. de jur. civit. Imperial, num. 10. Praeparabat enim prirao omnium Henricus Auceps Imperator ad militiam subditos, armando eos, et ad pugnam aptos reddendo, ordinabatque, ut octoni in agris nonum quemque exeuntem in bellum sustentarent, in Civitatibus vero quaterni quintum quemque alerent. Haec est illa aetas, qua non pauci Nobiles creati, patriciique in Civitatibus facti, datis in familiam eorum insignibus, quorum virtus bello enituerat, Crusius annal. Sievic. libr. 3. part. 2. cap. 9. Exaequando igitur ministeriales suos, sive militares viros Urbicis, et retro hos illis, in ordinibus etiam duxit, parique in honore habuit. Non enim Imperator admittebat inter militantes discrimina, sed quemque pro sua virtute anteferebat: Inde facta est aemulatio in bonum ut cives a quovis virtute se superari non paterentur, Albert, Crantz. lib. 3. Saxon. cap. 12. et 18. et in metropol. lib. 3. cap. 11. Diaco de origin. patric. libr. 3. cap. 11. n. 9. seq. ubi num. 8. ex Authore Chronici cujusdam manuscripti refert: Bey Käyser Heinrichs Zeiten, da die Ungarn dieses Land sehr angefochten, setzte der Käyser, daß der neundte Mann auß den Dörffern solte in die Stätt ziehen/ und selbige befestigen, und bewahren: Und der Käyser hatte einen Frieden genommen mit den Ungarn auff neun Jahr, darinnen setzte er, daß man Turnier solte halten, darumb, daß sich die Leuth in Waffen und Harnisch solten üben, und setzte, daß der ältiste Bruder solte in das Heer fahren, und das Heergeräde solte fallen auf den nächsten Schwerdtmagen, das ward da ein Recht: zuvor war es nicht also, dann da war es alles Erb, und fiele auff den nächsten Magen oder Blutsverwandten: Nun sagen viel Leuth, daß Burger, so in Stätten sitzen, nicht haben den Heerschildt (id est cingulum militare, aut Nobilitatem, ut art. 3. Landrecht. lib. 1. et alibi haec vox usurpatur, Paul. Matth. Wehner. pract. observ. verb. Heerschildt) diese wissen nicht, daß das Heergerädte erst umb der Stätt willen gesetzet seye, und daß sie sich an Ritterschafft üben sollen und daß sie auch von Ritters Arth seynd, das ist scheinbar daran, daß sie Hergeräde geben und nemmen. Also stehet im Sachsenspiegel im ersten Buch am 27. articul: Ein jedlicher Mann von Ritters arth, vererbet zweyerley, sein Erbe auff seinem nächsten Magen, und sein Heergeräde auff den nächsten ebenbürtigen Schwerdtmagen: Welcher Mann nicht von Ritters arth ist, der lasset Erb und kein Heergeräde, an deme so scheidet sich der Heerschildt. Dieses Recht setzte König Carl vom Ritter, und Käyser Heinrich setzte dieses, daß die Burger under sich Heergeräde geben und nemmen solten, und das Heerschildt gebrauchen. Hierauß nemme ich diese diese Rede: Wer Heergeräde lasset der hat den Heerschildt: die Burger geben und nemmen Heergeräde, darumb haben sie den Heerschildt: von Gesätzes wegen Käyser Heinrichs, dann bey Caroli Zeiten, war das Recht auff die Burger nicht gesetzt. Idem etiam confirmat Cyriac.

Spangenberg, in Chronic, Saxon. cap. 121. pag. 163. ubi scribit Anno 924. Als Käyser Heinrich der Ungarn auß dem Land loß worden war, berathschlagete er mit seinen Herrn und Freunden, wie die Sachen künfftig anzustellen, damit die Land hinfort für solchem Uberfall und Durchstreiffen gesichert, und da darüber ein so Barbarisch und ungeheur, Volck einen Einfall thun wurde, wie demselben zu begegnen, und ihrem Verwüsten und Verhören gewehret werden möchte: Ais war für rathsamb angesehen, erkandt und geschlossen, daß die junge Mannschafft hinfort fleißig in allerley Ritterspiehl solte geubet werden: darzu schaffte der Käyser an allen Orten Wehr und Waffen, und andere Rüstung zum Schimpff und Ernst bräuchlich und nöthig: Er verordnete auch, daß auf dem Land allezeit ihrer acht den neundten, in den Stätten vier den fünfften, als einen Kriegsmann unterhalten solten, und derselbe neundte vom Landvolck, solte in einer Statt wohnen, in einer Behausung, darinnen in vorfallenden Kriegsläuffen, die anderen acht mit ihren Weibern und Kindern, wann ein Einfall geschehe, und fliehens noth were, sich neben ihme enthalten und behelffen köndten: Solche Behausung solte der neundte im baulichen Wesen erhalten, und dangen solte er den dritten Theil allen Früchten jährlichen aufzunemmen haben, und davon sich zur Nothdurfft versehen, das andere zum Vorrath auffschütten: die acht aber solten das Feld bestellen, und einbringen, was Gott beschehren wurde, und also den gemeinen nutzen, zu ihrem selbst besten befördern helffen: Der Käyser befestigte auch die Stätte mit Gräben und Mauren, und wolte nicht, daß Würtschafften und wolleben, oder dergleichen grosse Gasteteyen, noch einige wichtige Handlungen, noch Märckte, auff dem Land, in den Dörffern, sonder allein in Stätten solten gehalten werden, allerley Unrath zuvor kommen, und damit das Baurs-Volck auch unter den Burgern zu Friedens-Zeiten lehrnen möchte, wie sie sich in Kriegsnöthen, wann sie in Stätten bey einander seyn müßten, verhalten solten, derohalben er auch verordnet, alle Jahr Heerschaw zu thun, das Volck zu mustern, und zum Krieg abzurichten, und in fechten, ringen, springen, rennen, stechen und brechen zu üben, damit sie hurtig und zum Ernst fertig wurden, deß Harnisch und Rüstung gewohneten, und welche sich dann hierinnen am besten übeten, und am besten anliessen, die wurden vor andern herfür gezogen, und dem Adel gleich geachtet: dahero kommen die Geschlechter in den Stätten, welche gemeiniglich anfänglich von den Dörttern und Flecken (wie zuvor gedacht) in die benachbarten Städt genommen waren, und deß mehrentheils auch von denselben umligenden Dörffern, ihre Geschlechts-Nahmen bekommen, etc. Quibus etiam cousentit Wolffgang Krauß in seinem Stamm- und Ankunfft-Büchlein des Hauß Sachsen, ubi ait: zu dem hat er (Henricus Auceps) befohlen, Heerschaw zu thun, und Musterung gehalten, die Mannschafft zum Krieg abzurichten, und im Ringen, Springen, Fechten, Stechen, Brechen, Rennen, Turnieren, und andern Rittermäßigen Dingen zum ben, welche sich hierinnen mannlich und wol erzeigt, die seynd den andern fürgezogen, mit Schildt und Helm, und Rittermäßigen Wappen verehret, und die nächsten nach dem Adel gehalten worden.

ad n. 13. 14.

Civitates Imperiales Cingulum suum militare, i. e. ihren Heerschild habere, cum grato salis accipiendum est. Nobilitas proptie personae inhaeret, eamque ex sanguine ejus heredibus communicari jure fere universaliter introducto, statuendum est. Equestris dignitas, nobilibus viris extra ordinem collata, cum eorum vita expitavit. Neutra igitur universitati civitatis, qua plebs comprehenditur, attribui potest. Wer nicht Ritters Arth ist, hat keinen Heerschild/ und läßt kein Heergewette, sondern Erbe. Sächs. Landr. art. 27. Licet enim ad seuda admissi fuerint, qui septimo clypeo sive gradu dubio collocati sunt, a militia tamen et cingulo militari ordineque equestri arcebantur; qua de re legendus SCHILTER. in Comment. ad Ius Feud. Alem. c. 1. §. n. 23. Sed cum tamen pletaeque Civitates Imperiales olim Aristocratice gubernarentur, eisque familiae vere nobiles praeessent, equestris dignitatis capaces, zu Schild und Helm gebohren, und Ritters Arth/ eorum intuitu, quin civitates participes bujus juris censeri potuerint, non ambigendum est. Referti huc debet insignis praerogativa Civitatibus Imperialibus sub Imperio Friderici III. concessa, ut singulari vexillo in expeditione solenni Imperii uni versi contra hostes gauderent; quod Acta testantur ab OBRECHTO primum edita in Dissert. de Vexillo Imperiali, quae inserta est Operibus ejus Academicis p. 62. seqq. repetita a Mulleto in dem Reichs-Tages-Theatro Käysers Friderici III. Part. V. p. 709. ubi imprimis notada sunt verba Lagati Argentoratensis. Des mer, so habe sy (die Stadt Straßburg) alldo viel guter frommer Ritter, und Edeln, auch ihr ehrsamen Bürger/ die do nit ziehen um Sold/ sunder als us Gehorsamkeit und um Ehren willen/ me dann kein Stadt, so uf den Tag im Velde sy; etc. etc. ex quibus verbis pater, non miniuin ad praerogativam Argentoratensi Civitati vindicandam ex ea ratione desumtum fuisse argumentum, quod civibus civibus primariis superbiat, equestri dignitatr conspicuis.

IX. Ad majorem Civitatum Imperialium dignitatem et splendorem facit. quod nonnullae Consules, Senatores, imo etiam concives habuerunt, et adhucdum habent, Comites, Barones, Nobiles et patricios, prout videre licet Argentorati, Norimbergae, Augustae, Ulmae, Francofurti, et aliis nonnullis Civitatibus Imperialibus, sicuti etiam olim Argentorati omnis fere regiminis et Imperii potestas penes Nobiles fuit, et adhuc hodie pro tertiâ fere parte Reipublicae administratio penes Nobiles existit, omniaque ejusdem Reipublicae derceta et mandata sub nomine Praetoris, eines Stättmeisters, qui Nobilis est, publicantur. Sicuti etiam quamplurima monasteria etiam superiora, Abbates et Abbatissae in Civitatibus Imperialibus in clausuris et habitationibus suis jus superioritatis non habent, sed id ad ipsam Civitatem pertinet, et ipsi quandoque Abbates et Abbatissae, Civitatum ipsarum cives existunt, sicuti de Abbatissa Lindaviensi constat, quae ultra trecentos annos Lindaviae Civis extitit, et adhuc existit, Auctor actor. Lindaviens. cap. 55. post princ. Imo a fide dignis habeo, quod Abbas S. Gallens. in Civitate Tiguro civis esse, et genibus incumbens ipsi juramentum praestare teneatur, prout ex adposito sequenti diplomate patet.

Das Burg- und Landrecht zwischen Herrn Abbt von St. Gallen und den vier Orten Zurich, Lucern, Schweitz und Glarus aufgericht ANNO 1450.

WIr Caspar von GOttes Verhängnuß Abbt, ung der gemein Convent deß würdigen Gottshauß St. Gallen, deß Ordens St. Benedicti im Constantzer Bistumb gelegen, dem heiligen Stuhl zu Rom, ohn alles mittel zugehörend, thun kundt offentlich mit diesem Brieff allen, idn sehend oder hörend lesen, gegenwärtigen und künfftigen Leuthen, denen es zuwissen nothdürfftig ist, daß Wir in unserm gemeinen Capittel offt und dick gar eigentlich betrachtet habend, daß Wir und unser Gottshauß ohne Schirm der Weltlichen nicht bleiben noch bestehn mögend, und wo Uns und unser Gottshauß Schirm und Trost allernutzlichest zu suchen sey damit unser Gottshauß in Würden und Ehren, und bey seinen Rechnungen bleibe, und Wir und unser Nachkommen dem allmächtigen GOtt und würdigen Himmels-Fürsten St. Gallen und St. Othmarn darum desto vollkommenlicher und andächtiger gedienen mögend; und nach gar mängem getrunglichen und ernstlichen Raht, so Wir offt und dick in unserm Capittel darumd gehebt, und auch anderer unserer Freunden und Günneren, und auch aller der unseren, die uns und unserem Gottshauß zugehörend, Rahts darinnen gepflogen handt: So habend Wir nit anderst finden können, dann daß uns und unserm Gottshauß allernützlichest seye Schirm und Trost zu suchen, an die Nohtvesten, Fürsichtigen und Weisen, Burgermeister und Schultheissen, Amman, Rähten und Gemeinden dieser nachgeschriebnen Stätt und Länder, namblich Zürich, Lucern, Schweitz und Glarus, als an die, die das Lob und Ehr von dem Allmächtigen GOtt und auch der Welt erfolget hand, daß Sie ihre Gottshäuser und ihre Priesterschafft so redlichen schützend, handthabend und schirmend, daß Sie deß gegen GOtt und der Welt Lob und Ehr, und ihre Gottshäuser deß Nutz habend. Darumd mit wolbedachtem muth, und sonderlicher gründlicher Vorbetrachtung und gutem Raht unser guten Fründen und Günneren, und auch unser guten Fründen und Günneren, und auch unser selbs, und aller der unseren, so unserem Gottshauß zugehörend, es seyen die von Wyl, oder ander, wer, oder wie sie geheissen seyend, niemand außgescheiden, so habend Wir für uns und unser Gottshauß und alle unsere Nachkommen, und alle die unseren, so unserem Gottshauß zugehörend, oder künfftiglichen immer zugehören werden, niemand hindan gesünderet, und ihre Nachkommen, durch unser und unsers Gottshauß Nachkommen und aller der unseren, und ihre Nachkommen, als sie hievor geläutert seynd, und hiernach durch scheidenlicher underscheiden werden, und gemeinlich deß Lands Schirmung, Friedens, Ruh, Gnaden, Nutzes, und Fromung willen, von den obgenandten unseren guten Fründen von Stätten und Ländern der obgenandten Eidgnoffen, namblich Zürich, Lucern, Schweitz und Glarus ein ewig Burger-Recht und Land-Recht an uns genommen/ und nemmen des an uns in Krafft diß Brieffs, namblich mit unser Statt Wyl im Turgäw, den Vestenen Iberg und Roschach, der Gerechtigkeit der Burgsässen, und sonst mit allen anderen Schlossen, Thälern, Landen und Leuthen, so Wir jetzund hand, oder hinfür gewunnend, namblich zwischen dem Bodensee und Zürchersee gelegen, nützit außgenommen, dann was in der vorgenandten Eydgnoßischen Gerichten und Gebieten gelegen ist, mit den Worten, Stucken, Puncten und Articklen, als hernach geschrieben staht, dem ist also.

Item deß ersten, daß Wir obgenandter Abbt Caspar für uns und solch unser Stätt, Schloß, Thäler, Land und Leuth, so uns und unseren Vorfahren hand geschworen, jetz geschworen hand, für sich und alle ihre Nachkommen leiblich End zu GOtt, und den Heiligen, solch Burger-Recht und Land-Recht mit den obgenandten unseren Freunden von Stätten und Ländern hinfür ewiglich zu halten, getrewlich und uhngefährlich, und das nimmer aufzugeben, noch darvon zutretten, umb kein Sach nimmer zu suchen noch werben, weder durch uns oder jemand anders, noch durch niemand von unsertwegen, damit diß Burger Recht und Land-Recht abgethan, und darvon getretten möcht werden, in kein Weiß, so jemand erdencken mag oder kan, ohngefahrlich.

Deßgleichen sollen alle die unseren, die uns noch nocht geschworen hand, und uns hinsüro schweren werden, den obgenandten von Zürich, Lucern, Schweitz und Glarus auch schweren, ohn alle Widerred; und gäntzlich ohn alles Widersprechen, ohne Gefärd: und so dick ein neuer Abbt zu St. Gallen wirdt, derselbige Herr und alle die Seinen, wie die obgenandt seynd, sollend dann zu Stund sönlich End aber schweren und erneüweren, so dick das beschicht, ohn alle Widerred und Intrag, und gäntzlichen ohn alle Gefährd.

Item daß Wir obgenandter Abbt von St. Gallen, unser Convent, und alle unsere Nachkommen/ mit der Stadt Wyl, mit den Vestenen Iberg und Roschach, und auch mit der Gerechtigkeit unser Burgsassen, den obgenandten unseren Fründen den Eidgnossen der benandten Stätten und Ländern gehorsam, gewärtig und hilfflich seyn sollend, so dick das zu schulden kompt, daß Sie unser bedörffen, zu allen ihren Nöthen inwendig den obgenandten Seen, in unser selbs Costen, getreulich und ohngefährlich.

Item, und daß die unseren von Wol, auch Iberg und Roschach, und die Gerechtigkeit der Burgsässen, und alle andere unsere Städt und Schloß, die wir hinfür gewunnend, inwendig den Seen und Kräisen der obgenandten Eidgnossen von Stätten und Länderen, offen Häuser seyn sollend zu allen ihren Nöhten, als dick und als vil, daß es zu schulden komdt, doch ohne dergleichen Schlösseren, mercklichen Schaden, also, ob dieselben Eidgnossen obgenandt von Stätt und Länderen, Leuth darin legen, oder dardurch, oder herwider schicken wurden, daß sie dann umb ihren Pfenning bescheidenlich zehren, und die Stätt und Schloß herwiderumb bescheidenen Kauff mit essen und trincken geben sollen, ohngewärth.

Item, ob Wir obgenandter Abbt, unser Convent, unser Gottshauß und die unseren oder unsere Nachkommen, gemeinlich oder sonderlich mit jemand Stoß hetten oder gemunnend, die in diesem Burger-Recht oder Land-Recht nicht degriffen werend, und unser Widertheil Recht bure auf die obgenandten Eidgnossischen von Stätten und Länderen, solches Rechten sollend wir ingohn, und uns an solchen Rechten gäntzlich benügen lassen und kein anders suchen, und von dem Krieg lassen, wann wir deß von den vorgenandten Eidgnossischen von Städt und Länderen ermahnt werden.

Item, wann auch Wir oder unsere Nachkommen oder unser Gottshauß der obgenandten Eidgnoßischen von Städt und Länderen Bottschafft begehren, die soll man uns nicht versagen, doch in unserem Costen, und innert den obgenandten Seen, und nicht fürer.

Item, daß Wir auch unser Convent und unser Gottshauß zu St. Gallen und all unser Nachkommen bey allen unseren Herrlichkeiten, Rechtungen und Freyheiten, und freyen Zug, und die Gottehauß-Leuth auch bey ihrem freyen Zug bleiben sollend, und daß die obgenandten Eidgnossen uns, unser Gottshauß, und unsere Nachkommen, auch die unsern von Wyl, Iberg und Roschach und ihre Nachkommen ihnen getrewlich lassen befohlen seyn, daß wir darbey bleidend, und uns in allen unseren Sachen ihr best und wegest thun, als anberen ihren Burgeren und Landleuthen, und als sie mit ihren Burgeren und Landleuthen herkommen seynd, ohn alle Gefärd.

Und in diesem Burger-Recht und Land-Recht haben Wir uns vorbehebt unseren Allerheiligsten Vatter, den Papst, und unseren gnäbigsten Herren den Römischen Kayser und König, was Wir denen von Rechtswegen ober Gelübten und Eyden wegen pflichtig seynd zu thuen, und auch was die Geistlichkeit berührt, doch also das Burger-Recht und Land-Recht von uns und unseren Nachkommen, und allen unseren fürdaßhin ewiglich getrewlich gehalten werde, inmassen, als hievor geschrieben steht, ohn alle Gefärd und Arglist, hierinn gantz außgescheiden.

Und hierüber zu wahrem vesten Urkhundt und Zeugnuß aller obgeschriednen Dingen/ haben Wir obgenandter Herr Abbt und der Convent, unser Abbt, und gemein Convents Insigel für uns und unsere Nachkommen an diesen Brieff vier gleich, dero jedlichem der obbenandten Stätten und Länderen einer gegeben ist, hencken lassen, den geben ist zu Pfefikon am Zürchsee, am Zinstag, nechst nach unserer lieben Frawen zu mittem Augsten zu Latein genambt assumptio, nach Christi Geburt, da man zehlt vierzehenhundert und in dem ein und fünffzigisten Jahr.

Hernach sind Anno 1479. und Anno 1490. noch zwo andere Uberkommnuß zwischen dem Gottshauß St. Gallen, und den vier. Schirm-Orten gemacht und auffgerich worden, innhalten, daß ein jedes von diesen dier Orten einen frommen, gestandenen weisen mann zwey Jahr an einanderen mit vollmächtigem Gewalt, zu Hilff, Trost und Frommen deß Gottshauß, und auch in besselben Gottshauß Lasten bey einem Abbt in seiner Landschafft haben, und Er also ein Hauptmann in der vier Orten Nahmen da selbst heissen, und seyn solle, deme das Gottshauß Futer und Mahl, auch 50. Fl. Rheinisch jährlichen Sold geben solle. Welcher hingegen auch einem Abbt, Ihme zu deß Gottshauß Nutzen und Frommen, beyständig und gehorsamb zu erscheinen, einen gelehrten Eid schweren soll.

Durch den letzteren Vertrag ist auch versehen, daß von allen Frevlen und Straffgelt, sie werden berechtet oder güetlich verglichen, der halbe Theil dem Hauptmann zuhanden der 4. Orten gegeben werden; der ander halbe Theil aber dem Abbt und seinem Gottshauß zudienen und gehören solle.

Es sollen auch alle Gottshauß-Leuth den ermelten 4. Orten zu ihren Kriega-Nöthen, gehorsamb und gewartig seyn, ihr Ehr und Nuß fürderen und Schaden wenden, und ob sich begebe, daß dieselden 4. Ort sambtlich, oder ein Statt oder Land unter ihnen besonder, mit jemand, wer die werend, Mißhellung oder Krieg hettend oder gewunnend; so sollen dieselben Gottshauß Leuth, auf Erforderung, so die genandte 4. Ort thun, ihnen ohnverzogenlich, und ohn alle Widerred, mit ihrem Leid und Gut befohlen und berathen seyn, und zu ihnen oder anderen, wohin dann die 4. Ort gemeinlich oder der mehrtheil unter ihnen sie bescheiden, ziehen, und darzu iht bestes und wegist zuthun, in derselben Gottshauß-Leuth Kosten, wie offt das zu schulden kombt gleicher weiß, als ob die Sach deß Gottshauß eigen Sach were, und sie einem Abbt, oder dem Gottshauß zu thun, schuldig und pflichtig seynd, ohn alle Intrag und verhinderen. Doch wird hierinn überal excipirt das Tokenburg, wegen deß sonderbarn Landrechts, so selbige Leuth mit Schweiß und Glarus ellein haben. Prout haec ex illis, quae infra lib. 3. de singulis Civitatibus Imperialibus dicentur, manifestius patescent. At [note: 16.] constat digniorem reputari, qui in Nobiliores dominatum habet, Novel. 15. in praefat. in fin. Cephal. cons. 615. n. 3. lib. 5. Natta cons. 637. num. 35. tom. 3. Menoch. consil. 126. num. 15. in fin. lib. 2. et qui illustrioribus et dignioribus regulas praescribit, scipio Ammirat. lib. 2. disc. polit. cap. 8. Eoque quis dijudicatur nobilior, quo nobilius subjectum habet, Capyc. decis. 27. num. 23. Simon. Pistor. consil. 18. numer. 17. vol. 1. Cum ex dignitate subditorum

dignitatis praeeminentia dignoscatur, Modest. Pistor. cons. 51. num. 36. Marzar. cons. 26. num. 63. seq. Ex quod etiam Maximilianus l. ejusque nepos Carolus V. Imperatores, ad ostentandam prae caeteris Regibus praeeminentiam, jactare solebant, se esse Reges Regum, Reges Hispaniae hominum, et Galliae Reges Asinorum, Caspar Ens in thesaur. polit. part. 3. apotelesin. 53. de author et potest. Reg. Hispun.

[note: 18.] X. Imo Civitates nonnullae Imperiales integros Comitatus, Baronatus, aliasque ditiones et amplissima territoria, districtus et Nobilissimas Respublicas obtinent et gubernant, veluti Argentoratum ditionem Barrensem, die Herrschasst Barr, Norimberga, dei Herrschafft Heideck und Rotenderg, Ulma, die Graffschafft Helffenstein und Herrschafft Aubeck, Halla Suevorum, die Herrschafft [note: 19.] Hohnhart und Fehlberg, ic. Dignior autem merito is praedicatur, qui potentiorem vel majorem districtum habet, Fichard. consil. 77. num. 15. tom. 1. sicuti et is, qui altero ditior est, Menoch. consil. 126. n. 26. tom. 3. Cephal. cons. 615. num. 137. libr. 5. in multitudine enim populi dignitas Regis est, in paucitate, ignominia Principis, Proverb. cap. 14. vers. 28. Ex quo etiam vulgo traditur, quod si quis plebejus de feudo nobili, veluti Ducatu, Comitatu, vel Baronatu ab Imperatore investitur, is nobilis efficiatur, Petr. Fritz. de nobilit. conclus. 16. Nolden. de stat. nobil. capit. 5. num. 51. seq. et quod is, qui de feudo regali investitur, ad regiam dignitatem adspiret, et praecellentiam Nobilitatis consequatur, tradit per c. 1. in princ. Quis dicat Dux. 2. feudor. 10. Peregrin. consil. 20. num. 7. lib. 1. Quod suo exemplo comprobant Principes Ecclesiastici, quorum etsi nonnulli ex plebejo, et ignobili genere nati, per feuda tamen Imperii ad apicem et fastigium summum dignitatis et Nobilitatis evehuntur, Modest. Pistor. consil. 49. num. 3. vol. 2.

[note: 20.] XI. Ad splendorem quoque Civitatum Imperialium spectat, quod in iisdem majores et solemniores actus ab Imperat. et Ordinibus Imperii peraguntur: Ita enim electio Regis et Imperatoris Romanorum fieri debet Francofurti, ita ut alibi fieri nequeat, Aur. Bull. tit. 25. §. invenimus. Michael. Heinß. de jur. Civit. Imperial. conclus. 33. lit. d. Justus Sinolt. tom. 1. Colleg. de jur. publ. disp. 10. conclus. 5. lit. A. et de Vicar. Imper. potest. conclus. 32. lit. d. Benedict. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 5. sect. 6. num. 1. seq. idque propter verbum in d. Aur. Bull. positum, de bet, Soll, quod est dispositivum, et necessitatem importat, l. praetor ait. ff. de edend. l. saepe audivi. ff. de offic. praesid. Besold. thes. pract. verb. Sollen. Unde etiam Saxoniae Elector inter conditiones de Rege Romano eligendo et creando, et hanc addit: Moguntinus Francofurtum Colegas ad certum diem convocet, neque sit in ipsius potestate conventum alio in loco indicere, nisi collegae gravibus de causis permittant, Sleidan. de Stat. Religion. libr. 8. Idque ob loci commoditatem, et singularem affectionem et benevolentiam, qua hanc civitatem Carolus IV. fuit prosecutus, Carpzov. d. sect. 6. num. 4. et. 6. Quod si tamen justa aliqua causa subsit, quo minus [note: 24.] commode et sine periculo Francofurtum Electores pervenire valeant, quin electio haec alibi peragi possit, non dubito, veluti si pestis ibidem grassetur, arg. l. casus. 8. C. de tastam. Vel alia necessitas urgeat, quae a legis praescripto excusat; per l. de pupillo. 5. §. si quis rivos. 11. ff. de oper. nov. nunc. Quo casu tamen civitati Francofurtensi literae Reversales dari solent, quod hoc ipsi praejudicio esse non debeat. Quod etiam Aureae ibi: nisi praemissis omnibus, seu eorum alicui, impedimentum legitimum obviaret. Bened. Carpz. de leg. Reg. German. cap. 5. sect. 6. n. 9. Ita enim post Auream Bullam, alibi electi sunt Imperatores, quam Francofurti, veluti Ferdinandus 1. Coloniae, Sleidan. de Stat. Relig. lib. 7. Maximilianus 11. et Rudolphus 11. Ratisponae, Thuan. histor. libr. 31. et 60. Sicuti etiam nuper Imperatorem Ferdinandum III. Ratisponae et Ferdinandum IV. Augustae Videlicorum electum fuisse, constat. Quod etiam olim ante Aureae Bullae ordinationem obtinuit: Ita enim Imperatores Otto. II. Aquisgrani,

Post Aureae Bullae vero constitutionem subsequentes Imperatores Francofurti electi sunt, veluti Wenceslaus Caroli IV. filius, Ludovicus Bavarus, Rupertus Palatinus, Sigismundus, Albertus II. Fridericus III. Maximilianus I. Carolus V. Matthiae I. Ferdinandus II. Benedict. Carpzov. d. cap. 5. sect. 6. n. 3. et seq. Leopoldus. vid. infr. libr. 3. c. 14. n. 15. seq.

[note: 22.] XII. Coronatio Imperatoris fieri debet Aquisgrani, Aur. Bull. d. tit. 25. §. invenimus. Ordnung deß Regiments zu Wormbs, de armo 1521. in princ. Johan. Limnae. de jur. publ. lib. 2. cap. 4. num. 6. et seq. et ibid. tom. 4. et tom. 5. num. 8. fol. 16. et ad A. B. cap. 28. §. 5. c. 9. fol. 586. Cum enim Imperator Carolus Magnus Civitate Aquisgranensi unice delectaretur, ibidem filius ejusdem Ludovicus Pius inaugurari voluit, id postmodum ab aliis Imperatoribus religiose usque ad Carolum V. observatum fuisse, scribit Guicciardin. in description. Belgii. Et licet Hartman. Maurus in descriptione coronationis Caroli V. sub initium scribat, licere Archiepiscopo Coloniensi, ex privilegio Ruperti Imperatoris, quocunque loco suae provinciae, suo arbitratu

coronationi locum praefinire, aliud tamen ex ipso Mauro de coronat. Caroli V. apud Goldast. pat. 3. Polit. Imperial. discurs. 3. fol. 266. apparet, ubi addit: Carolum admonitum de peste Aquisgrani non nihil grassante per Consiliarium suum respondisse: Se antiqui moris respectum habere, constanterque decreville, nullibi, nisi in antiqua Carolorum sede Regni diadema assumere: Non consultum esse, ob levem, momentaneamque causam ritum coronandi priscum, adversus praescriptum Aureae Bullae novare, Bened. Carpz. de leg. Rog. German. cap. 11. [note: 23.] sect. 10. num. 17. Quod tamen postmodum non tam exacte et ad amussim semper observatum fuisse, constat. Et non obstante Aurea Bulla, ejusque expressa decisione, inter Regem et Septemviros convenisse, ut certis de causis Coronatio Imperatoria, non Aquisgrani, sed Francofurti fieret: cum praesertim ex historiis notum sit, actum Coronationis, non semper Aquisgrani, sed aliis etiam locis; puta Francofurti, anno 1575. celebratum fuisse, scribit Gothard. Arthus. in descript. Coronat. Matthia I. apud Goldast. part. 1. polit. Imperial. discurs. 14. fol. 774. Atque hoc etiam exempla demonstrant Imperator. Ferdin. I. et II. Maximiliani II. Matthiae I. et Leopoldi, qui omnes Francofurti coronati: Nec non Rudolphi II. et Ferdinandi III. qui Ratisponae, Ferdinandi IV. qui Augustae Vindelicorum Coronam susceperunt. Et prioribus seculis Carolum IV. et Rupertum Bavariae Ducem, non Aquisgrani, sed Bonnae, prope Coloniam Agrippinae, coronatos refert Canin. discurs. ad Aur. Bull. part. 1. fol. 71. Inde, cum regalia Imperii symbola Aquisgrani ex parte asserventur, si Coronatio Regis Romanorum alibi instituatur, solere Electores Capitulum et Praelatos Regalis Ecclesiae Aquisgranensis eo evocare, ac monere, ut praedicta symbola secum afferant, idque in electione Imperator. Ferdinandi II. ita peractum esse, ex Matenesio, de Coronat. Ferdinandi II. lib. 3. cap. 87. refert Johan. Limnae. de jur. publ. libr. 7. cap. 2. num. 8. tom. 3. ubi addit, eosdem evocatos comparuisse, et secum ex sanctissimo suo lipsanophylaci attulisse I. Gladium Caroli Magni, Persico acinaci non dissimilem, cujus Capulus Aureus, insolentibus gemmis distinctus, et serpentis exuviis obductus, vagina vero portione monocerotis exornata, quo ordine Regia Majestas Equites Auratos creat. 2. Librum Evangeliorum anreis literis scriptum, quem in sepulchro Caroli Magni, lamina argentea inaurata tectum reperierunt. 3. Sanguinem S. Stephani protomartyris, aurea capsa clausum, quae puro auro et unionibus incrustata est, confer. infra lib. 3. c. 38. n. 53.

[note: 24.] XIII. Comitia quoque Imperialia in Civitatibus Imperialibus haberi solent. Ita enim Imperatorem curiam primam Regalem habere debere Norimbergae, constitutum est in Aurea Bulla. d. tit. 25. §. invenimus. Quod tamen non ita praecise hactenus observatum fuit, Bertram. de Comit. Imper. conclus. 22. Nam Fridericus 111. primam suam Curiam Regalem habuit Francofurti, Reichs, Absch. zu Frankfurt, de anno 1442. Lehman. Chron. Spirens. lib. 7. cap. 98. Maximilianus 1. Augustae Vindelicorum, R. A. zu Augspurg, de anno 1566. Rudolphus 11. itidem Augustae Vindelicorum, R. Absch. zu Augspurg, de anno 1582. Imper. Matthias, uti et Ferdinandus 111. Ratisponae, R. A. zu Regenspurg, de anno 1613. et 1642. Et cum Carolus V. Norimbergae primam suam Curiam non constitueret, causam ejus pestem allegavit, R. A. zu Wormbs wegen deß Regiments, de anmo 1521. in princ. Et Maximilianus l. facti sui ampliorem rationem reddidit, nec quicquam a se derogatum Aureae Bullae testatur in R. A, zu Augipurg, de anno 1566. §. wiewol dann leßtiich nach dem aliten Herkommen. Et licet olim Comitia sub dio in locis Campestribus fuerint celebrata, Radevic. libr. 2. c. 1. Günther. in Ligur. libr. 2. et postea etiam in villis, praesertim Keines, Lohenstein, Kuffenstein, Freher. ad Ludolph, de Babenberg. c. 3. vers. possunt. et ad Petr. as Andlo. lib. 2. c. 2. vers. vocare ad oppidum. Ex villis tamen in Civitates commigraverunt, et in civitatibus insignioribus, et quidem Imperialibus et liberis habita fuerunt, idque propter majorem rerum affluentiam, et quia ipsis Imperii arcana, quae in minutulorum magistratuum notitiam devenire non debent, cognita sunt, Arumae. de Comit. c. 5. n. 26. Benedict. Carpzov. de leg. Regia German. c. 5. sect. 6. n. 17.

[note: 26.] An autem hodie Comitia praecise in Civitatibus Imperialibus fieri debeant, non satis constat? Negant hoc Bertram. de Comit. concl. 22. Arumae. tract. de Comit. c. 5. n. 25. et 31. Carpz. d. sect. 6. per tot. Johan. Limrae. de jur. publ. lib. 7. c. 1. n. 42. seq. Verum hoc constat, quod longissin o tempore Comitia non nisi in civitate aliqua Imperiali celebrari sint solita, veluti Augustae unnis 1500. 1518. 1530. 1548. 1551. 1555. 1559. 1566. 15582. Coloniae, anno 1512. Constantiae, 1507. Eslingae, 1526. Francofurti, 1442. Friburgi Brisgoiae, 1497. Noribergae, 1356. 1522. 1524. 1542. Ratisponae, 1507. 1527. 1537. 1541. 1546. 1557. 1567. 1576. 1594. 1598. 1603. 1613. 1642. 1654. 1662. Spirae, 1526. 1529. 1542. 1544. 1557. 1507. Treviris 1512. Wormatiae, 1495. 1521. 1545. Lindaviae, anno 1496. quae die Martis ante Nativitatis Mariae inceperunt, et die Jovis post Esto mihi festum anno 1497. finem habuerunt. Anterioribtis etiam temporibus in municipiis et villis Comitia coacta fuisse, ex praececentibus constat. Sic enim Otto 111. Quedelburgi, anno 985. Conventum habuit, teste Andrea Wittich. part. 1. genealog. Duc. Saxon. c. 15.

ad n. 26.

De hac quistione breviter, sed ex mente omnium Jur. Publici Doctotum TITIVS in Specim. Iur. publ. L. VI. C. IV. §. 10. Ratione loci, ait, nihil aliud lege fundamentali cautum est, quam neixitra Germaniam Comitia indicentur. Cap. Leop. art. 7. (Adde Josephinam att. 16. Catoli VI. art. 13.) quod vero hactenus eadem fere in Civitute Imperiali fuerint habita, id magis ex ratione status, quam juris necessitate factum censeri debet. vid. Kulpis. ad Monlamban. c. 5. §. 24. Grundfesse P. 1. c. 4. Hact. Titius. conf. Meditationis ad Capit. Iosophi art. 10. p. 202.

Heig. part. 1. quaest. 8. n. 41. Bertram. de Comit. Imper. conclus. 22. ubi addit, quod illi conventus, qui in alia praeterquam Imperiali Civitate, ut Lunaeburgi, anno 1518. Ubbo Emmius, libr. 52. rer. Frisicar. fol. 230. et Hannoviae, anno 1546. Goldast. tom. 2. constit. Imper. fol. 235. recetitius celebrati sunt, particulares fuerint, adeoque non mirum, quod ab observantia per immemoriale tempus hactenus continuata in iisdem exorbitatum sit Ego cum Limnae. d. lib. 7. cap. 1. n. 47. censeo, posse quidem etiam alibi, quam in civitate Imperiali Comitia indici et haben, quia nullibi reperitur hoc interdictum, imo expressum in privilegiis Regibus Bohemiae a Friderico Imperatore concessis, Bambergae et Martispurgi curiam Regni posse celebrari. At non facile a communiori tot annorum obser vantia recedendum esse, cum ad eandem et Carolus V. in R. A. zu Wormbs, de anno 1521. §. Und soll obgemelt. 9. reliquique Imperatores sese quodammodo astrictos agnoverint. Quem etiam sequitur, Justus Sinolt. cognomen, Schüß, in colleg. jur. publ. tom. 1. disp. 10. concl. 5. lit. d. In Imperatoris autem potestate est, in quawam civitate et loco Comitia indicere velit, nec de hoc Electorum consensum requirere tenetur, R A. zu Wormbs, de anno 1512. d. §. Und foll obqemelt. 9. et R. A. zu Regensp. de anno 1527. §. Und haben berhalben wir. 9. Bened. Carpzov. de leg. Reg. German. c. 5. sect. 6. n. 19. seq. modo extra fines Imperii non instituantur, Capitulat. Caesar. Ferdinandi II. et III. §. dergleichen Sie. 13. ibi: Und sonderlich keinen Reichstag ausserhalb dess Reichs Teutscher Nation, etc. Carpzov. d. cap. 5. sect. 4. n. 1. seq.

ad n. 28.

Hodie etiam ratione Loci Comitiorum habendorum Electotum consensum requiti, idque jam a temporibus Leopoldi Impetatotis constitutum esse patet ex Capit Leopoldina art. 17. ibi: so wohl der Zeit als mahlstatt; Capit Toseph. art. 16. Capit. Catoll VI. art. 13. ibi: so wobh der eigentlichen Zeit alt der mabistatt.

[note: 29.] XIV. Quamvis olim omnes civitates, etiam amplissimae, sola exceptâ Româ, pro privatis fuerint habitae, l. eum qui vectigal. 16. ff de V. S. Litem veniunt. 20. §. in privatorum. 9. ff de petit. hared. Schurff. consil. 83. n. 2. cent. 2. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. tit. 2. n. 70. Losae. de jur. mivers. libr. 1. c. 2. n. 32. et ea sola publica dicta, quae populi Romani sunt, l. bona civitatis. 15. ff. de V. S. et nulla olim civitas aut Respublica dignitatis gradui adnumerata fuerit, l. 3. §. etsi alterutram. C. de natural. lib. Decian. cons. 19. n. 17. et 18. excepta Roma, quae illustris, nec non totius orbis, hoc est ditionis et Imperii Rom. epitome, nominabatur, Petr. Pithae. adversar. lib. 2. c. 18. Muret. var. lect. lib. 17. c. 12. Unde etiam reliquas civitates improprie Respubl. dici putat Cephal. cons. 615. n. 72. seq. lib. 5. Losae. de jur. univers. lib. 1. c. 2. n. 32. Verum cum hodie alia sit Rerumpubl. et Civitatum Imperialium facies et conditio, ita, ut quod olim fuit Roma, fecundum formam legibus praescriptam, id hodie sint Status Imperii et Civitates Imperiales, qui Statum Imperii repraesentant, Hansman. dere monetar, concl. 11. lit. D. et hae populi Romani, sive Imperii pars sint, Zas. tom. 1. var. consil. 10. n. 8. fulera et columnae, membra nobilia, Status et proceres, jus Comitiorum, jura Principum realia sive territorialia, ac regalia cum magna dignitate obtineant, aliud dicendum est, et Civitates Imperiales et Imperio immediate subjecta pro personis publicis haberi, et personarum public jure gaudere, communis Doctorum schola affirmat, Sixtin. de regal. lib. 1. c. 4. n. 90. Gail. 2. observ. 57. n. 7. et 8. Caspar. Klock. de contrib. c. 11. 28. seq. et tom. 1. cons. 22. n. 95. et cons. 29. n. 383. Petr. Heig. quaest. 22. n. 20. libr. 1. Reinking. de regim. secul. libr. 1. class. 4. c. 20. n. 26. vel n. 37. Scipio Gentil. de jurisd. lib. 3. c. 22. ubi ostendit, alium olim fuisse Statum Civitatum in Imperio, et inter alia ait, nullas tunc jure Romano, et more illius Imperii, tales fuisse in Imperio Civitates, quales hodie in Italia et Germania plurimas maximasque videmus, quae et liberae civitates appellantur, additque, se mirari, esse doctos viros, qui a praedictis civitatibus, quae olim privatorum loco habebantur, hodie argumentantur ad civitates liberas et imperiales, Sixtin. d. c. 4. n. 90. veluti, quae hodie Romam repraesentant; Heintz. de civit. imperial. concl. 18. lit. a. ac hodie etiam privilegia Reipublicae Romanae ad caeteras Respublicas aliarum civitatum extendi, et in ipsas crimen laesae majestatis committi posse, scribit Hieron. Gigas de crim. laesae majest. tit. quotuplex sit majest. n. 17. et q. 61. n. 1. Boer. de sedition. §. prasupponendum etiam. n. 5. seq. Neque enim praesentem Civitatum Imperialium Statum ex antiquo Romanorum jure, aut moribus et instituto gentium metiri licet: cum multum intersit inter id, quod olim fuit, et quod nunc est, l. qui res. 98. §. arcam. 8. ff de solut. Hering. de fidejusor. cap. 11. n. 65. Neque etiam omnes juris privati regulae locum habent in jure publico, Warem. ab Chrenberg. lib. 2. de. foeder. c. 1. n. 204. ita, ut illi, qui jura et Statum civitatum ex praescripto legum civilium perpendunt, et aestimant, non modo operam et oleum suum inutiliter consumant, sed etiam perinde faciant, atque Cervino capiti cervicem pictor equinam jungere si velit, uti scribit eleganter Klock. d. c. 5. n. 42. Unde quoque hodie habens districtum, vel jurisdictionem, publica persona dicatur, Bald, in c. 1. de duob. fratrib. a Gapitan. invest. Sylvan. de feud. reeog

c. 110. n. 103. Petra. de fideicom. q. 13. n. 593. Klock. d. c. 5. n. 39. atque ita ex municipiis veterum Romanorum, earumque minima potestate, non recte hodie ad civitates liberas vel imperiales argumentum duci, censet Scipio Gentil. de jurisd. libr. 3. c. 22. Klock. d. c. 5. 41. 41. Etquod de civitatibus olim dictum fuit, eas privatorum loco haben, id de civitatibus et oppidis municipalibus et Imperio mediate subjectis, Lands-Fürstlichen Statten, quae proprio suo regimine destituuntur, hodie quoque exaudiendum esse, censet Gail. 2. obs. 57. n. 7. et 8. et do ar est. Imper. c. 9. n. 2. Klock. tom. 1. cons. 29. n. 383. et de contrib. c. 5. n. 38.

[note: 32.] XV. Hinc etiam Civitates imperiales comparantur Rebuspubl. Italicis, Scipio Gentil, de jurisd. lib. 3. c. 22. Klock. de contrib. c. 5. n. 41. et 47. et cons. 29. n. 384. et habentur pro Rebuspublicis illustribus, Hier Schurff. cent. 1. consil. 26. n. 1. et 2. Dauth. discur. general. et spec. de Rebuspubl. infer. Saxon. petf. reg. fol. 36. Maul. de jur. conducend. tit. 2. n. 2. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. libr. 7. c. 1. n. 42. Quo praedicato Reipublicae etiam ab aliis honorantur et salutantur, sicut inter alia ex novissima Pacificatione Westphalica ejusque artic. 17. sub finem videre est; et si quis pratendere vellet, quod civitates Germaniae Imperiales non ita ab Imperio liberae et exemptae sint, sicuti Italicae; Idem tamen de Germaniae Principibus dicendum foret, qui itidem non ita, ut Italiae Principes exempti, quo illi quoque ex eadem ratione, inseriores sint illis Principibus, qui Imperium non recognoscunt, quod tamen falsum esse, tradit Klock. de contribut. c. 5. n. 70. et seq.

[note: 33.] XVI. Civitates, quae aliis Statibus non subsunt, de hodierna consuetudine provinciam constituere, post Petram de potesian. princip. c. 3. q. 4. n. 23. Molin. de Hispan. primogen. lib. 1. c. 13. n. 55. scribunt, Mager. de advocat. c. 6. num. 187. Klock. de contribut. c. 5. n. 10. et cons. 29. n. 222. et quod hodie quaelibet civitas, quae habet distinctum et separatum regimen et territorium, merum mixtumque Imperium, dicatur provincia, et instar provinciae obtineat, tradunt gloss. in l. fin. C. de prascript. long. temp. Bart. in l. unic. n. 5. C. de metropol. Beryt. Cagnol. in l. imperium. n. 162. seq. ff. de jurisd. Franc. Marc. decis. 366. n. 13. et 14. vol. 1. Losae. de jur. umversit. part. 1. c. 2. n. 11. Cornel. cons. 268. n. 28. vol. 4. Casp. Klock. de contribut. c. 5. n. 10. et tom. 1. consil. 29. n. 222. et tom. 3. cons. 134. n. 20. Alciat. in l. otionem. nunt. 11. ff. de V. S. et jura provinciarum habeat, Klock. tom. 3. consil. 334. n. 18. Et licet nonnulli gloss. in d. l. fin. C. de praescript. long. temp. de Italiae civitatibus accipiant, recte tamen ad Germanicas civitates, si illae suum regimen obtineant, suosque sibi magistratus constituant, eandem extendi, statuit Brunirg. de var. universit. spec. concl. 36. ubi enim eadem est ratio, cur non et idem jus ibidem erit.

[note: 34.] XVII. Ex quo etiam Civitates Imperiales comparantur provinciarum praesidibus Romanis, Paurmeist de jurisd. l. 2. c. ult. num. 34. seq. Klock. de contribut. c. 5. n. 10. easque provinciae vim habere ac Praesidis instar Imperium exercere, tenet gloss. in l. fin. c. de praescript. long. temp. Jason. in l. 1. n. 22. ff. de offic. ejus, cui mandat. jurisd. Klock. d. n. 10. et in provinciis et urbibus suis, tam quoad causas, quam personas eandem juris reddendi, quam Principes, Praelati, Comites et Barones in provinciis suis obtinent potestatem, iisdemque modis, quibus eorum, civitatum quoque jurisdictio restringitur, suspenditur et tollitur, ita, ut ad hanc rem opus non sit comparatione cum Praesidibus provinciae, scribit Paurmeist. d. n. 34. ubi n. 36. addit, quod etsi liberae Imperii civitates, nostri temporis, in eo quidem sint similes Praesidibus provinciarum, quod sicut hi, tam quae voluntariae, quam contentiosae jurisdictionis fuerunt, exercere potuerunt, in universa provincia, l. 2. ff. de offic. praesid. tam in civilibus, quam criminalibus causis et judiciis, 1. de onmibus, l. omnia. et seq. l. congruit. 1. observandum. ff. de offic. praesid. et sicut iidem majus Imperium in provincia sua habuerunt omnibus post Principem, l. praeses. ff. de offic. praesid. sic his quoque in urbibus sibi ab Imperio concessis, non tantum quoad jurisdictionem, sed et alia in multis amplior et excellentior potestas sit, quam praesidum officium: Quamvis enim Praesides semel constituti, tam abinitio Reipubl. quam sub Augustis, non temere mutarentur, sed per multos annos continuarentur; inclinante tamen Imperio, provinciarum rectura tantum annua fuit, et sic pro Principum arbitrio, temporaria, et mutationi obnoxia, sicuti ex Livio, et Cassiod. refert, Lazius in comment. de Bepubl. Rom. lib. 2. c. 8. cum civitatum Imperialium jurisdictio, potestas et dignitas sit perpetua, per tradita Paurmeist. de jurisd. d. cap. ult. n. 37. seq.

[note: 35.] XVIII. Hinc quoque Civitates Imperiales ex communi doctorum sententia, in suis districtibus et territoriis jura Principis habere, et vicem Principis obtinere, tradunt per l. prohibere. 3. §. plene. 4. seq. ff. quod vi aut clam. Bart. in l. infam. n. 14. ff. de publ. judic. Gail. 2. obs. 57. n. 7. Sixtin. de regal. lib. 1. c. 4. n. 82. Author. decis. sive praejud. Cameral. apud Gylm. tom. 3. verb. civitas imperialis. in princ. Thom. Michael, de jurisd. concl. 44. in fin. Reinking, de regim. soeul. lib. 1. class. 4. c. 20. n. 8. Besold. de jur. civit. imper. num. 8. et thes. pruct. verb. Stemr. vers. cum constet. Maul. de jur. conducend. tit. 2. n. 16. Remig. Fesch. de foederib. concl. 8. lit. E. Author. consil. Fridberg. part. 1. cap. 5. n. 21. Bened. Carpz. de leg. Reg. Cerman. c. 5. sect. 2. n. 3. Jult. Sinolt. colleg. publ. tom. 1. disput. 8. concl. 23. lit. i. Casp. Klock. tom. 1. consil. 22. n. 45. et cons. 29. n. 221. seq. Bocer. de jurisd. c. 8. n. 81. Bidembach. nobil. q. 1. n. 10. seq. Mager. de udvoc. c. 6. n. 190. ubi n. 195. addit earum potentiam adeo crevisse, ut eas habere majestatis jura, inficias ire nemo possit, et non aliter de iis. quam de ipso Frincipe et Caesare judicandum esse, Rebuff. in l. eum, qui ff. de V. S. Scip. Gentil. de jurisdict. lib. 3. c. 22. Ac civitates Imperiales Principem re

praesentare, scribit post Gail. 1. obs. 21. num. 3. et 2. obs. 57. n. 7. et de pac. publ. c. 6. n. 11. ac de arrest. obs. 9. n. 1. Gylman. Symph. tom. 1. part. 1. tit. 3. de Relig. vot. 7. n. 18. Klock. tom. 3. cons. 134. n. 10. easdemque generica Principis definitione contineri propriissime, sicut species sub suo genere, asserit Klock. de contribut. c. 5. n. 9. et tom. 3. cons. 134. cum Principis nomen large sumatur, pro quolilibet habente dominium, sive dominationem aliquam, Boss pract. crim. tit. de Princip. n. 1. ac quemlibet magistratum dici Principem Civitatis, vel territorii, cui praeest, probat l. spadonem. 15. §. si civitatis Princeps. 9. ff. de excustut. et recte indigitari Dominum illius territorii universaliter considerati, Bart in l. 1. n. 16. ff de jurisd. et de civitate libera et superiorem non recognoscente, idem judicari, quod de Principe, asserit ex Decio, cons. 534. n. 2. Bart. in l. hostet. ff. de captiv. et postlim. Mager. de advocat. c. 6. n. 190. Unde quod dicitur Senatus Principem personam sustinere, et Principi aequiparari, in 1. quod Principis. ff de aqua pluvia arcend. l. non ambigitur. ff. de legibus, hoc planissime in Civitatibus Imperialibus obtinere, scribit Author Consil. Fridberg. [note: 37.] pari. 1. cap. 2. n. 109. Unde Cives Senatus corpori parent, non aliter quam alii subditi suo Principi, Gylman, Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. de relig. supplic. 1. n. 46. Auth. Consil. Fridberg. part. 1. c. 5. n. 21.

Quamvis autem haec in dubium vocare, et Civitatibus Imperialibus jura Principis et regalia competere, negare attentent. Knichen. de jun territ. c. 1. n. 116. seq. Rosenthal. de feud. c. 5. conclus. 13. sit. b. Quia Civitates Imperiales dignitatis regalis et Principalis sunt expertes: Hoc tamen negocium nobis non facessit, cum distinguendum sit, inter [note: 38.] jura Principum personalia et realia, ita, ut Civitates Imperiales non quidem habeant

jura personalia Principum, sive Principalem dignitatem, sed realia, ratione scilicet rerum ac districtuum, sive territoriorum, quae ab Imperatore, et Imperio immediate possident,

prout dicetur infra cap. 4. n. 18. Et praeterea Civitates Imperiales pari passu cum Principibus et Ducibus Imperii ambulare, multis probat Ernst Cothman. vol. 2. respons. 29. numer. 523. et seq. ubi dicit, nihil referre, quod nonnulli interpretes et Doctores a se allegati, de civitatibus Caesarem superiorem adhuc recognoscentibus loquantur: Et quod ipsi quoque Principes et Duces Imperii Imperatorem superiorem recognoscant, atque ita, si ista recognitio, quae a Ducibus sit, superioritatem et dignitatem non tollit, utique nec Civitatum Imperialium dignitati et jurisdictioni territoriali obesse poterit: Cum ad haec eadem ratio sit Civitatum Imperialium et Ducum Imperii, tum quia Impenum suum ab Imperatore directo habent, et solum Imperatorem proxime et immediate superiorem recognoscunt; Tum quia in Aurea Bulla Caroli IV. Ducibus Imperii accensentur: Tum quia ad Comitia Imperialia vocantur, et in illis sessionem suam habent: Tum quia ad actus, negocia et consilia Imperialia adhibentur: Tum quia immediate contribuunt Imperio, et quandoque plus solvunt, quam quidam Imperii Duces: Tum quia ad Circulorum Comitia aeque ac Duces imperii vocantur, et votum suum peculiare habent: Tum quia soli in territorio suo universo jus habent proscribendi, proclamandi et edicendi: Tum quia jus eis competit, Ducibus Imperii similibusque iter per suum territorium facientibus, gratulandi, eosque excipiendi, comitandi, et ad fines territorii sui deducendi:

Tum quia habent jus salvi conductus aeque ac Duces: Tum quia jus habent vectigalium: Tum quia collectas suis Civibus indicunt: Tum quia jure confiscandi utuntur: Tum quia Episcopalis audientiae jus possident: Tum quia flumina navigabilia ab Imperatore recognoscunt Prout haec recenset et probat, eademque superioritatis praeeminentis argumenta esse affirmat Cothman. d. cons. 29. n. 523. seq. ubi n. 537. addit, quod licet Principe et Duces splendidiore et praeeminentiore aliqua drignitate, praefulgeant, eandemque et ipsae Civitates Imperiales sua sponte agnoscere, ac Duces et Principes Imperii Dominorum suorum clementium titulo honorare soleant, inde tamen negari non poste, civitates Imperiales pari passu cum Principibus ac Ducibus Imperii ambulare, non minus, quam si quis neget, Duces Imperii cum Electoribus, vel Comites Imperii, cum Ducibus esse aequiparandos, quia scilicet Electorum major, quam Ducum, et Ducum major, quam Comitum dignitas conspiciatur. Omnes tanquam Principes in eo, quod tegalem dignitatem habent, aequiparantur, et potentia juris paresesse censentur sive Electores, sive Duces, Marchiones, Comites, Barones, aut Civitates Imperiales sint, licet ordine dignitatum et praeeminentiae distinguantur, Casp. Klock. de contribut. cap. 5. n. 70. seq. et 1. cons. 28. mum. 18. et cons. 29. n. 391. ubi dicit, quod Duces et Marchiones Imperatorem recognoscentes, non debeant esse inferioris gradus aut conditionis illis, qui Imperatorem recognoscunt, quod etiam ostendit Anton. Sola in constit. Sabaud. in prooem. decret. gloss. 3. num. 12. seq.

[note: 39.] XIX. Atque hinc etiam Civitates Imperiales, Imperio non minus sunt incorporatae, quam ipsi Principes, Praelati, et Comites, Waremb. ab Crenberg. de foeder. lib. 2. cap. 1. num. 35. seq.. Dn. affinis Cluten. syllog. rer. quotid. conclus. 27. Nicol. Bell. thes. polit. lib. 2. disc. 1. Bened. Carpzov. de leg. reg. German. cap. sect. 12. num. 26. Rulant. de commiss. lib. 5. part. 2. cap. 4. num. 38. Reinking. de regim. secut. lib. 1. class. 4. cap. 20. num. 9.

[note: 40.] XX. Civitatibus quoque Imperialibus eadem jura et privilegia et immunitates competunt, quae aliis Imperii Statibus adscribuntur, Besold. de jur. civit. imper. num. 8. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 3. cap. 1. n. 64. seq. Cum enim Civitates Imperiales sint Imperii status et in territoriis et Rebuspublicis suis, jura Principum ac reliquorum Statuum obtineant, ideo nomen hoc Status Imperii, (vel Imperii

Civitas) haut inane magis, atque Principis Imperii (Reich-Fürsten) esse debet. Gerte Civitatibus haut nudum nomen Status cessit, virtute sua amictum venit, ornamenta et jura sua secum trahit. Ac Status essentia (praeter suffragii sererrdi jus) in eo quoque consistit, ut Caesarem in suo terricorio repraesentet, et tanquam Imperii membrum participet de eminentia, jureque totius, ut scribit Besold. d. n. 8.

[note: 41.] XXI. Hiuc Vulgata Doctorum est conclusio, quod Civitates Imperiales in territoriis, ditionibus, districtibus et Rebuspublicis suis tantum possint, quantum Imperator in Imperio, sicuti nominatim attestatur Bartol. in l. infamem. n. 14. ff. de publ. judic. et in l. Civitas. n. ff. si cert. petat. Gail. 2. observ. 57. n. 7. et de arrest. Imper. c. 9. n. 1. et de pac. publ. libr. 1. cap. 6. n. 11. Besold. dejur. Civit. Imper. n. 8. Bernhard. Ursin. de reconvent. cap. 27. n. 5. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 7. n. 14. lib. 2. part. 1. cap. 1. n. 55. Petr. Frider. Mindan. de jurisdict. conclus 44. tit. 6. Thom. Maul. de jur. conducend. tit. 2. n. 17. Remig. Felch. de foederib. concl. 8. lit. E. Ziegler. verb. Aufiregae in limit. n. 45. et §. Landsaßjin. conclus. 1. n. 203. Reinking. de regim. secul. libr. 1. class. 5. c. 5. Mager. de advocat. capit. 6. num. 192. Klock. tom. 1. cons. 37. numer. 66. Author apolog. Colmar. (qui creditur esse Dn. Johan. Michael. Hainß.) cap. 5. membr. 3. fol. 322. Michael. Heiß. dissert. inaugural. de Civitat. Imperial, concl. 26. Sicuti etiam hoc in genere, quod Principes, Duces, Comites, Barones, Civitates, sicuti etiam Nobiles Imperio immediati parentes, in suis territoriis, ditionibus et districtibus tantum possint, quantum Imperator in toto Imperio, asserunt, Bart. in d. l. infamem. n. 14. ff. de publ. judic. Cacheran. decis. Pedem. 88. n. 17. Decian. rejp. 5. n. 17. vol. 4. Rol. a Valle. cons. 88. n. 26. seq. vol. 1. Gail. de pac publ. lib. 1. c. 6. num. 10. Waremund, ab Erenb. de subsid. cap. regn. cap. 15. num. 5. Pruokman. §. soluta potestas. c. 4. membr. 3. effect. 10. n. 22. Wesembec. cons. 27. num. 29. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 45. Schrader. de feud. 2. part. 9. sect. 10. num. 36. et part. 10. ject. 1. num. 33. Vultej. 3. Marpurg. cons. 35. n. 21. Paurmeist. de jurisdict. libr. 2. c. 9. num. 10. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. cap. 6. n. 1. et seq. id, quod Politici efferre solent, daß ein jeder Fürst, Graff, Hen, freuer vom Adel und Reichs-Statt, Käpser in seinem Land und Statt sey, Dauth. de testament. num. 36. lit. 0. Idque de Principibus. praeter allegatos speciatim asserunt Natta. cons. 554. num. 19. Cravet. cons. 404. n. 15. Henning. Goeden. cons. 1. num. 4. Schurff. cons. 18. n. 2. cent. 3. Zas. cons. 1. n. 21. lib. 2. Mod. Pistor. cons. 24. n. 1. vol. 1. Ziegler. §. Landsaßii, concl. 1. n. 108. Et de Comitibus, Castrens. cors. 34. n. 5. vers. Reges argo. Cravet. d. cons. 404. n. 15. Rol. a Valle. cons. 29. num. 26. vol. 1. Schrad. de feud. part. 9. sect. 10. n. 36, et part. 10. sect. 1. n. 33. Gail. 1. de pac. publ. c. 6. n. 10. De Baronibus, Castrens. d. cons. 34. q. 2. lib. 2. Cravet. cons. 135. num. 2. Schrader. d. n. 33. Gail. d. num. 10. Mager. de advoc. cap. 6. n. 91. nam hos quoque respectu subditorum suorum majestatem habere, tradunt Chassan. in catalog. glor. mund. part. 5. consid. 56. Zasius cons. 1. num. 22. lib. 2. Schrad. d. n. 33. Mager. d. cap. 6. num. 97. Et de Nobilibus liberis et immediatis, Decian. resp. 2. n. 165. vol. 1. Besold. 2. consil. 49. n. 117. Nolden. de stat. mobil. cap. 17. num. 58. Thom. Maul. de jur. conducend. tit. 2. numer. 32. eosque jura Principum habere, asserit Bart. cons. 32. num. 3. vol. 1. Maul. d. l. num. 3 1. Ex quo etiam quilibet Magistrates dicitur Princeps civitatis, vel territorii, cui praeest, l. Spadonem. 15. §. si Civitatis Princeps. 9. ff. de excusat. tut. et recte indigitatur Dominus illius territorii universaliter considerati, Bart. in l. 1. num. 16. ff. de jurisdict. Sicuti etiam quilibet dicitur Rex in sua domo, Panormit. in c. venerabilem. numer. 19. X. de elect. Besold thes. pract. verb. Herr. Et quod Principes, Comites, Barones. et civitates in territoriis suis tantum possint, quantum Imperator in Imperio, adeo decantatum est axioma, ut nec ullum fere librum a JCtis conscriptum, lucem vidisse, qui non hoc axiomate ornetur, scribat Waremund. ab Erenberg. de subsid. regnc. c. 15. num. 15. Quod tamen axioma falsissimum dicit, Paurmeist. de jurisd. lib. 2. cap. 4. num. 70. et magno errore inductum, Jacob, de S. Ceorg. de feud. verb et cum piscationibus. n. 2. Borcholt. de regal. num. 7. Weimer. verb. Land-Fürstliche Obrigkeit, fol. 463. ac propterea receptum, quia gratum, ait Waremund. ab Erenb. d. 1. Idque bene convenire Florentiae, Urbini, Mantuae, et aliis Italiae Ducibus, non vero nostratibus Principibus, aliisque Germaniae Ordinibus, scribit Besold, de appellat. c. 2. n. 20. Indeque id, quod dicitur, civitates tantum in urbibus suis posse, quantum Imperator in Imperio, vel generaliter jura Principis habere, taptionem esse ex parte ad infinitum, quia id, quod aliquatenus, vel secundum quid, vel quodammodo recte dicitur, quasi omnino et in totum pronunciatum dicatur, scribit Paurmeist, de jurisdict. libr. 2. cap. ultim. num. 38. Hinc theoricam istam non generaliter, sed civiliter de terminis habilibus intelligendam, et ad eos restringendam esse, ait Dauth. de testament. rubr. efficiens testament. n. 36. ne scilicet ad suprema jura Majestatis et summa regalia transeatur, Parlador. lib. 2. rer. quotid. cap. 1. n. 16. et 17. Ziegler. §. Landsassii. conclus 1. num. 116. confer late Reinking, de regim. secul. libr. 1. class. 5. capit. C. numer. 57. et multis seq.

[note: 43.] Atque ita axioma illud procedit. 1. in juribus territorialibus et regalibus, non vero in juribus Imperialibus, quae Imperatori, tanquam capiti, in signum supremae superioritatis et majestatis sunt reservata, Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. capit. 6. num. 129. vel 157. Bened. Carpzov. de leg. reg. German. cap. I. sect. 13. num. 11. seq. Mager, de advoc. cap. 6. num. 192. in fin. Michael. Heinß. de civitat. Imper. conclus. 26. lit. C. quia haec sunt de essentia Imperatoris, cique medullitus adhaerent; Knichen. de jur. territ. cap. 1. n. 346.

Prukman. in rubr. d. cap. 5. num. 98. et sunt sanctum sanctorum, in quae nemo intromittitur, praeterquam solus Imperator, Reinking. de regim. secul. libr. 1. class. 4. capit. 19. num. 105. Sicque 2. procedit non simpliciter et absolute, sed tantuni respective, fecundum quid, et quodammodo, quoad concessa in privilegiis, non autem quoad ea, quae in privilegio et juribus concessis non continentur, Natta cons. 361. num. 29. in fin. Borcholt. de feud. cap. 5. num. 37. in fin. Bocer. de collect. cap. 4. n. 6. Carpzov. d. sect. 13. n. 11. seq. Reinking. d. l. num. 163. 3. Procedit in rebus et personis provinciae concessae propriae non alienae, et Imperii, Mingius de super. territ. conclus. 54. 4. Quoad jurisdictionem ordinariam et omnimodam, non absolutam, et supra sedes civiles, potestatem constitutam, Reinking. d. cap. 6. num. 130. Mingius d. conclus. 54. Atque ita procedit, 5. similitudine juris, non vero paritate, et plenitudine potestatis, Reinking. d. cap. 6. n. 139. seq. multa enim et magna proceribus Imperii concessa, multo vero majora Imperatori sunt reservata, Valent. Forster. de success. ab intest. lib. 6. c. 34. n. 32. Reinking. d. cap. 6. n. 118. et seq. ubi recenset jura, quae soli Imperatori competunt; solus enim Imperator Imperii caput supremum dicitur, solus leges universales, cum procerum consilio promulgat, solus cum procerum consensu bellum indicit, collectam generalem imperat, solus nova vectigalia erigit, solus repressalia concedit, naturales legitimat, famae totaliter restituit, solus Academias erigit, cursores publicos instituit, majores magistratus Reges et Principes creat, veniam aetatis indulget, solus legibus absoluta potestate utitur, solus ex plenitudine potestatis imperat, solus concedit privilegia supremae post se dignitatis, solus concedit jura territorialia, iisque annexas dignitates regales, solus in bannum. Imperiale declarat, solus in Imperio Romano Majestatis appellatione utitur, solus jus monetas cudendi in Imperio concedit, solus jus nundinarum publicarum largitur, de quibus vide suis locis passim.

[note: 44.] XXII. Sunt quoque civitates Imperiales Status Imperii, habent jus Comitiorum, jura sacrorum, regalia, territorialia, et alia jura Statibus et ordinibus Imperii reliquis competentia, de quibus in subsequentibus pluribus agetur.

[note: 45.] Verum haec, quae hactenus de praerogativa et dignitate Civitatum Imperialium, et quod ipse Principibus, Ducibus, Comitibus, Baronibus, ac caeteris Imperii Statibus et ordinibus, in suis territoriis et ditionibus aequiparentur et pares sint, nonnulli civitatum osores, in dubium vocare conantur, idque sequentibus potissimum argumentis. 1. Quod civitates Imperiales non sint Status Imperii, et quamvis per aliquot annos in Comitiis comparuerint quidem et sessionem obtinuerint, non tamen Votum aliquod decisivum, sed tantum consultivum habeant, et ea, quae a reliquis Statibus ac Ordinibus Imperii per majora conclusa sunt, ad probare teneantur sicuti videre licet ex adductis, infra cap. 2. n. 45. et seq. Ex quo etiam fiat, quod civitatum Deputati stantes sententiam et votum conferant. Confer. n. 60.

[note: 46.] II. Quia civitates Imperiales olim fuerint Imperatorum bona patrimonialia, ex quibus sumptus et alimenta Imperatori ejusque Aulae necessaria suppeditata fuerint, Käyserliche Kammer-Güter, von welchen die Käyserliche Hoffstatt, und die auff deß Käyserlichen Amptsverwaltung lauffende Spesa geführet worden, Author, (qui creditur esse Daniel Heider JC.) dis. Ob die alte Reichs-Vogteyen bey den Reichs-Stätten wieder zu Werck gerichtet. fol. 13. vers. Ab welchem allem. Confer. n. 61.

[note: 47.] III. Quod Imperatore praesente, civitatum Imperialium jurisdictio, earumque jus monetarum, vectigalium, ad Imperatorem spectet, juxta speculum Suevicum, sive Schwaben-Spiegel, part. 1. cap. 33. Von deß Königs Gewalt, apud Goldast. in den Reichs-Satzungen. sol. 39. ubi ita sancitum: In welche Statt der König kommt, die in dem Reich ligt, das ist, und dieweil er darinn ligt: die Muntz, der Zoll, und das Gericht ist sein, Er soll auch alles das richten, das in der Statt, und in dem Land zurichten ist, ohne das begehret ist zu richten, das sollend die Richter richten, voll auß, die das beginnen haben zu richten. Et secundnm speculum Saxonicum, Sächsisch Land-Recht, libr. 3. art. 60. ibi: In welche Statt deß Reichs Er (der Käyser) kommet binnen dem Reiche, da ist Ihme ledig Müntz und Zoll, und in welch Land Er kommt, da ist Ihme ledig das Gericht daselbst, also, daß Er wol richten mag, alle die Klagen, die vor Ihne kommen, und ehe vor einem anderen [note: 48.] Gericht nicht begunst, noch geendet sind. Idque propterea, quod minor judex non possit exercere jurisdictionem suam in praesentia majoris, et judicium solvatur volente eo, qui majus Imperium habet, l. judicium solvitur. 58. ff. de judic. ac quod superior judex inferiori ab ipso jurisdictionem recognoscenti inhibere possit, ne judicet, Alex. in d. l. judicium. et Bald. in l. 1. num. 29. C. quomod. et quand. jud. et per supervenientiam majoris magistratus, minoris cesset jurisdictio ac potioris gradus judicibus ab Imperatoribus competens tribuenda sit reverentia, l. potioris. 5. C. de offic. rector. provinc. Coler. de process. execut. part. 2. cap. 1. numer. 161. tacere enim debet inferior, ubi loquitur superior, Matth. Stephan. part. 2. quaest. 25. numer. 14. Et ubi leo pedem figet, ibi caetera animalia quiescunt, Ziegler. §. Landsassii. limit. 1. num. 3. ac non secus, ut exoriente sole, nulla lux lunae, sic Senatus authoritatem, et omnium magistratuum Imperia, praesente Principe quiescere, scribit Bodin. de republ. lib. 3. cap. 6. Conter. n. 62. seq.

[note: 49.] Ex quo etiam IV. civitates Imperiales, ad instar civitatum Lombardicarum, antequam ipse ab Imperatore Rudolpho 1. libertatem emerunt, Imperatori adventanti, claves portarum offerunt, tragen Ihme die Schlussel entgegen,

Ziegler d. §. Landsassii limit. 1. num. 3. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. cap. 7. num. 3. Bertram. de Comit. concl. 60. eoque ipso omne Imperium, omnemque jurisdictionem ipsi tradunt, quod quoad reliquos Imperii Status secus se habere compertum est. Ita enim omnes totius Lombardiae Comites, Nobiles et Civitates, cum ingenti apparatu Ottonem IV. Regem Romanorum suscipientes, sua illi oppida, civitates, suburbia et munitiones subdidere, portarum claves in signum supremi dominii offerentes, infinitamque vectigalium et tributorum pecuniam, penes illos a tempore Henrici Imperatoris depositam, ad manus voluntarie tradiderunt. Naucler. Chronograph. vol. 2. gener. 41. sol. 805. Et hujusmodi clavium Principi intranti oblationem, superioritatem et dominium inferre, tradunt arg. l. §. si quis merces. 45. l. de rer. divis. l. clavibus. 74. ff. de contract. empt. Thom. Michael. de jurisd. conclus. 53. lit. b. Mager. de advocat. cap. 10. num. 592. seq. Conser. n. 67.

V. Experientia testatum facit, quod Principes, Duces, Praelati, Comites et Barones hodierno tempore Imperatori Romano subjectionis juramentum non praestent, sed sendorum et regalium tantum nomine fidelitatem feudalem, Lehens-Eyd, jurent, ipsorumque subditi ipsis tantummodo, et non etiam Imperatori homagium praestent, e contra vero civitates, sive Senatus Civitatum Imperialium, una cum omnibus civibus et subditis, Imperatori advenienti, ipsiusque Commissariis, vid. infra lib. 2. c. 9. n. 57. eo nomine missis, homagium praestare et subjectionem jurare teneantur. Plus autem est subditum aliquem esse, quam vasallum, et strictius obligatur suditus domino, quam vasallus, ac vasallus seudi tantum respectu dominum recognoscit, et subditus non est, subditus vero subjectionis onus sustinet, Heigius part. 1. quaest. 18. n. 5. ita Principibus Imperii fortius obligantur subditi, propter juramentum, quod ipsis specialiter praestiterunt, quam Imperatori, Petr. Gregor. de concess. feud. part. 7. num. 12. Matth. Stephan, de jurisd. libr. 2. part. 1. c. 7. num. 38. Confer. n. 69. seq.

[note: 51.] VI. Quia Civitates Imperiales Imperatori quotannis Steuras ordinarias solvunt, de qua dicetur infra cap. 17. num. 21. et seq. a quibus tamen reliqui Status jam dudum liberati et exempti sunt. Confer. n. 75.

[note: 52.] VII. Quod Comitia aliique conventus Imperiales, in Civitatibus Imperialibus celebrari soleant, ubi ipsarum jurisdictioni per Imperii Mareschallum plurimum praejudicii et incommodi inferatur, quod reliqui Status in suis territoriis et civitatibus municipalibus perferre non teneantur. Quamvis enim Civitates Imperiales, omnimodamque jurisdictionem in civitatibus suis habeant, ut dicetur [note: infrac. 5. n. 7. et seq. et cap. 6. num. 1. seq.] ejusque vigore in omnes ibidem commorantes ac delinquentes coercitio ipsis competat, haec tamen jurisdictio ipsis ita diminuta, adempta et quasi divisa est, ut in Comitiis Aulae Caesareae Mareschallus in illos, qui eidem Aulae Caesareae sunt addicti, Haereditarius vero Imperii Mareschallus, ex mandato Serenissimi Domini Archimareschalli in Legatos et Legatorum familiam, omnesque advenas, Senatus autem urbicus in suos tantum cives jurisdictionem exerceat, Bertram, de Comit. Imp. concl. 60. et 61. Haereditarius insuper Mareschallus hospitia Statibus, eorumque Legatis adsignat, eorumque nomina foribus inscribit. Cujusmodi Mareschalli potestas eo major existit, quo minus vel ipsis Statibus, Mareschallo non requisito, hospitium occupare, vel Senatui urbis de eo prospicere integrum est, sicuti ex literis transactionis de anno 1514. infra n. 95. positis patet, §. Und erstlich so viel. ibi: So viel das entzwischen obbemeldten Partheyen bißhero strittig gewesene ein furiren, den bey jeden Reichs-Versamblungen, oder deroselben, wie auch frembder ausser Reichs gesessenen Potentaten Bottschafften und Gesandten, belangen thut, ist verabschiedet, daß solches Recht einzufuhren, gleich wol dem Reichs-Marschalln, als dessen Ampt es anhangig, allein verbleiben, Bertram. de Comit. Imper. concl. 57. Qua adscriptione facta, cives, quorum aedes hospitibus recipiendis sunt deputatae, ab hoc munere, cum patrimonii sit, et non personae, l. 3. §. munus. 14. ff. de muner. et honor. nulla se ratione excusare possunt, l. sunt munera. 11. ff. de vac. et excus. muner. nisi principali beneficio sint communiti, Bertram. d. conclus. 57. Et quamvis etiam ad officium magistratus civici pertineat, nocturnas excubias constituere et indagare, quomodo ipsae sint constitutae, nihilominus tamen Mareschallus haereditarius hanc sibi curam attribuit, Bertram. d. conclus. 59. vid. infra n. 77. et seq.

VIII. Quia Duces, Principes, Comites, Barones, et alii Imperii Ordines, regali dignitate praediti sunt, et illustrioribus prosapiae ac dignitatis radiis coruscant, et sublimiori prae eminentia effulgent, quam Civitates Imperiales, utpote quas regali dignitate carere in confesso est, cum nemo regalem dignitatem habeat, nisi sit investitus ad minimum in Comitatum vel Baronatum, Petra de potestat. Princip. cap. 22. num. 140. Knichen. de jur. territ. cap. 1. n. 304. seq. et in velit. apolog. n. 15. 120. 130. seq. Confer. n. 82.

IX. Accedit, quod Magistratus, Consules et Senatores Civitatum Imperialium, non possint ea, quae majoris momenti sunt, sine tribuum ac civium consensu decernere, veluti si Syndicum constituere velint, ubi omnium civium consensus requiri videtur, per tradita Mynsing. 3. obs. 18. ubi refert: mandatum in causa syndicatus N. hâc forma: Wit Burgermeister, Rath und alle Burger gemeiniglich der Statt N. 2. Jun. A. 1551. Salvatum fuisse licet omnium civium nomina non fuerint expressa. Quae tamen secus se habere in Ducibus, Principibus, Comitibus et aliis Imperii Ordinibus, eosque solos imperare, nec subditorum consensum requirere compertum est, infr. n. 83.

[note: 55.] X. Ad haec Principes, Duces, Comites, Barones, et reliqui Imperii Ordines generali Imperii lege jure Austregarum gaudent, quod tamen Civitates Imperiales, nonnisi ex speciali privilegio et praescriptione, obtinent, Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 7. cap. 1. n. 80. videatur Rittersh. in Novel. p. 9. c. 10. n. 20. infra n. 84.

[note: 56.] XI. Civitates Imperiales in Comitiis Imperii in eo quoque reliquis Statibus videntur inferiores, quod Principes singuli proprium votum, et Comites tria, Civitates autem duo tantum vota habeant, Limnae. d. c. 1. n. 80. fol. 143. infr. n. 85.

[note: 57.] XII. Durioris quoque olim conditionis fuisse videntur Civitates Imperiales, quam caeteri Status, quoad Praetores, die Reichs-Vogte, die Reichs Schulthesen, qui Caesaris nomine Senatoriis Consultationibus non modo interfuisse, sed etiam praefuisse dicuntur, Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 4. c. 20. n. 18. Limnae. d. n. 80. ubi addit, quod licet hodie plerarumque civitatum, pretio numerato, vel pura benignitate Caesaris liberior hac in parte conditio facta intelligatur, nonnullis tamen antiquum onus adhuc incumbat. infran. 86.

[note: 58.] XIII. Quod Civitates Imperiales non videantur tales esse Status, sive Ordines, qui subditos habeant sibi, non Caesareae Majestati, immediate subjectos, de quo infra cap. 3. n. 26. et seq. et n. 83. et seq. infra n. 87. et seq.

[note: 59.] Denique XIV. nonnullis Civitates quoque Imperiales deterioris videntur conditionis prae reliquis Statibus, quod hae jura arrestandi, confiscandi, de non oppignorando, et similia, saltem ex privilegio habeant; multae vero ejusmodi privilegiis omnino careant: Cum e contra Status superiores, Electores et Principes praetacta haec jura et alia, vi et jure Status habeant et exerceant. Ex quo etiam in proximis Comitiis Ratisponensibus Status nonnulli, praesertim Comites jus arrestandi civitatibus, quae de eo privilegium Caesareum speciale non obtinent, in dubium vocare ausi fuerunt. infr. n. 94.

Verum licet haec, et quae similia a civitatum osoribus adferri solent, speciem quandam habere videantur, illis tamen, quae supra in contrarium adduximus, nihil quicquam derogant. Nam primum quod attinet, refellitur id ex iis, quae capite sequenti dicta sunt, 60. ubi satis aperte demonstratum est, quod Civitates Imperiales non tantum sint Status Imperii sed etiam in Comitiis non modo votum consultivum, sed et decisivum habeant. Quod autem civitatum Deputati votum suum stantes exponunt, hoc fit in respectum et referentiam Collegii summi Electorum ac Principum, quorum praeeminentiam illustrioris prosapiae ac avitae dignitatis gradum ipsae civitates sponte agnoscunt, eosque Dominorum suorum clementium titulo reverentur, et honorant, de quo supra n. 38. Et quidem Directorium civitatum intra subsellia incedit, et reliquarum civitatum legati tamdiu surgunt, usque reliqui Status compellati, quo facto, resident, et Directorium stando civitatum votum legit.

[note: 61.] Ad secundum respondetur, quod olim sumptus pro sustentatione Caesaris ejusque Aulae, non tantum a Civitatibus Imperialibus, sed etiam ab ipsis Ducibus, Collegiis Ecclesiasticis superioribus et monasteriis Imperio immediate parentibus subministrati fuerint, sicuti attestatur allegatus Author, discurs. Ob die alte Reichs-Vogteyen bey den Reichs-Statten, wieder anzuordnen, sol. 13. Et licet olim ita fuerit, hodie tamen longe aliter res se habet, et sicut nemo facile asseruerit Ducatus, Collegia Ecclesiastica et monasteria, die Hertzogthum und immediat Stisster, bona esse Imperatoris patrimonialia, ita nec hoc de Civitatibus Imperialibus asserere licebit, cum aequiparatorum aequalis sit ratio, conser plura infra cap. 3. num. 77.

[note: 62.] Quod tertio ex speculo Suevico et Saxonico adductum, non tantum ad Civitates Imperiales, sed etiam provinciales, ac Principum, Praelatorum, Comitum et Baronum provincias et territoria pertinet. Siquidem speculum Suevicum der Schwabenspiegel, d. part. 1. c. 34. generaliter etiam de provinciis statuit, ibi: in welche Statt oder Land der König kommet, so soll man ihme antwurten die Gefangene, die darinnen sind, etc. Et in Speculo Saxonico, d. art. 60. vers. und in welch Land er kommt, etc. nihil de civitatibus, sed in genere de provinciis, von dem Land, disponit, et vers. seq. additur: wann auch der König allererst in das Land kommet, so sollen ihme ledig seyn alle Gefangene auf Recht, und man soll sie für ihn bringe. Et si quis effugium quaerere velit, quasi in speculis hisce de urbis territorio, et non etiam de aliorum Statuum provinciis agatur, is videat Speculum Saxonieum, part. 1. art. 58. ubi haec habentur formalia: Wann der Grnff kommet zu deß Gograffen Ding, so soll deß Gograffen Gericht niedergelegt seyn; Also ist deß Gograffen Geding, wann der König kommt, in seiner Graffschafft nieder gelegt: da sie beybe gegenwartig seynd. Also ist es auch umb eines jeden Richters Geding, da der König gegenwartig ist, die Klag gehe dann auff den König, etc. Quod latine ita redditur: Quandocunque Rex vel Imperator intravit provinciam sui vasalli, sive is Dux fuerit, sive Comes, aut quicunque alius, cessat judicium Comitis, sicut et huic ingredienti judicium sui Schulteti, ejus etiam jurisdictio cessat, a Coler. de process. execut. part. 2. c. 161. ubi ex Masuer. pract. forens. tit. de judicib. et eor. jurisd. n. 22. addit, quod quicquid in Regno, Ducatu, vel Comitatu, id de jurisdictione Regis, Ducis vel Comitis esse dicatur, adeo, ut in quocunque loco sui territorii jurisdictionem exercere possit, per c. tum Episcopus. de offic. ordin. in 6. l. pupillus. 239. §. territorium. 8. ff. de V. S. [note: 63.] Atque haec quidem veteribus temporibus obtinuerunt, ubi jurisdictiones erant precariae et temporales, et Principatus, Ducatus,

Comitatus, Baronatus, provinciae et civitates, pagi, eorumque vectigalia, census et reliqui reditus adhuc ad ipsos Imperatores tantummodo spectabant, ac Principes, Duces, Comites, etc. eorum tantum administratores et gubernatores, nudique regii officiarii erant, nudumque jurisdictionis exercitium Regis nomine, non perpetuo, sed temporaliter obtinebant, quemadmodum ab initio, et ante Carolum Magnum factum suit, arg. c. 1. §. et quia vidimus. de his, qui feud. dar. poss. c. un. in fin. de feud. alienat. c. 1. in fin. do feud. March. Ferrar. Montan. de feud. c. 1. vers. quorum nomina. Caspar. Klock. 1. consil. 29. n. 280. seq. Heinz. de civitat. Imper. conclus. 32. lit. a. Postquam vero nunc alia Imperii Roamni facies, ac scissum Imperium Romanum, et provinciae Imperii Ducibus, Principibus, Comitibus, Civitatibus, aliisque Statibus, una cum omnimoda jurisdictione, vectigalibus, collectis, aliis reditibus, jure feudi perpetui et haereditario concessae, et jurisdictiones perpetuae et haereditariae factae, alio jure utimur, ita, ut quamvis Imperator in alterius inferioris Status territorio praesens sit, ejus tamen jurisdictio non suspendatur, vel quiescat, Coler. de process. execut. part. 2. c. 1. n. 161. seq. Hier. de Monte. tract. fin. reg. c. 7. n. 2. Wesembec. cons. 95. n. 18. seq. Rosenthal. de feud. c. 5. concl. 5. n. 4. Masuer. pract. forens. tit. de judicib. n. 22. Reinking. de regim. secul. libr. 1. class. 5. c. 7. n. 6. seq. Mingius de superior. territ. concl. 53. Bocer. de jurisd. cap. 8. n. 80. Ziegler. §. Landsassii, conclus. 1. limit. n. 5. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 134. lit. a. Casp. Klock. 1. consil. 22. num. 87. seq. et consil. 29. num. 286. seq. Heintz. de civit. imper. conclus. 32. sua enim cuique servanda jurisdictio, ne fiat confusio, c. pervenit. 39. cons. 11. q. 1. Atque hoc etiam observantia, quae interpres est certissima, et fallere ac falli nescia, testatur, siquidem hodie videmus in Civitatibus Imperialibus, ubi Comitia peraguntur, et Imperator, una cum universis Imperii Statibus praesens est, nihilominus magistratui civitatis illius, Comitiis durantibus, in suos cives et subditos, jurisdictionem et animadversionem illibatam competere, sicuti referunt Bertram. de Comit. Imper. conclus. 60. Reinking. d. cap. 7. numer. 9. Ming. d. conclus. 53. prout etiam supra n. 52. et infra n. 104. dictum est. Idem quoque in reliquis civitatibus Imperialibus, ubi Comitia non peraguntur, obtinere, et nec in iisdem, Imperatore praesente, magistratus jurisdictionem quiescere, nec ibidem Imperatorem plenitudine potestatis uti posse, idque usu servari, scribit Alciat. de praesumpt. reg. 3. praes. 8. numer. 9. in fin. Klock. 1. consil. 22. num. 91. et cons. 29. num. 289. seq. ac civitatem, cui jurisdictio cum mero et mixto Imperio, et omnibus fructibus jurisdictionis fuit vendita, cum pacto de redimendo, vel etiam perpetuo concessa, ad instar aliorum vasallorum, qui de omnimoda jurisdictione investiti sunt, a superiore non posse impediri, probat, Coler. de process. exec. part. 2. cap. 2. num. 138. seq. et num. 141.

[note: 65.] Quo tamen ipso Imperatori non omnis in civitatum subditos adimitur jurisdictio, cum contrarium foret Majestati Caesareae civibus sub universali totius Imperii territorio existentibus suo modo imperare non posse, per R. A. de anno 1576. §. dadurch dann. Heig. part. 1. quaest. 9. n. 26. Covarr. pract. quaest. 4. n. 1. Ming. de super. territ. conclus. 24. sed in tantum, ut non confundat, turbet, aut impediat jurisdictionem civitatibus concessam. Siquidem supremi Principis officium est, omnes omnium jurisdictiones tueri, non turbare; et unumquemque Statum Imperii in ea conditione, in qua a principio et origine fuit, conservare, sicuti habet Capitulatio Imper. Ferdinandi II. III. IV. et Leopoldi. art. 3. et ibi. Und in alle wege sollen, und wollen wie die Leutschs Nation, das H. Römische Reich und die Churfursten, als die vorderste Slieder besselbigen, auch andere Fursten, Graffen, Herren, und Stande, bey ihren Hoheiten, Wurden, Rechten und Gerechriakeiten, Macht und Gewalt, jedem nach seinem Stand und Wesen, bleiben lassen, uhne unser und manniglichs Eintrag und Verhinderung, und ihnen darzu ihre Regalia und Obrigkeit, Freyheiten, privilegien, Pfandschafften, und Gerechtigkeiten, auch Gebrauch und gute Gewonheiten, so sit biß vero gehabt haben, oder in Ubung gewesen seyn, zu Wasser und Land, in guter bestandiger Form, ohn alle Weigerung, confirmiren und bestattigen, Sie auch darbep, als erwehlter Römischer König, handhaben, schutzen und schirmen. Quod etiam constitutum est Ordin. Camer. de anno 1495. rubric. die Unterthanen in ihren ordenlichen Gerichten bleiben lassen. 24. et Ordin. Camer. part. 2. tit. 1. princ. et tit. 5. §. und soll sonst. et tit. 8. §. wo sich aber. 14. Cujusmodi Caesareae jurisdictionis concurrentia, non tantum in Civitatum Imperialium, sed etiam reliquorum Statuum territoriis, quoad loca, causas, personas et actus judiciales obtinet, Paurmeister. de jurisd. lib. 2. c. 8. num. [note: 66.] 26. seq. Indeque Imperator mediatos quotidie, sive testimonii, sive litis causa, absque omni subsidio juris, ex qualibet provincia Imperii evocare, illisque mandare et inhibere, Gail. 1. observ. 95. num. 16. et observ. 98. num. 2. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 1. num. 2. et 14. monitoria et bannimenta in territoriis Statuum affigere et publicare, circa eorum requisitionem, solet, Rulant. de commiss. part. 1. libr. 1. cap. 14. n. 6. Casp. Leipold. de concurrent. jurisdict. quaest. 1. et 3. Mingius. de superior. territ. conclus. 24.

[note: 67.] Ad 4. respondetur, olim quidem multa usu obtinuisse, quae tamen hodie vel in desuetudinem abierunt, vel adhuc dum, alio tamen, quam olim, fine, et vel urbanitatis, vel reverentiae causa observantur. Ita enim compertum est, quod olim monasteria libera, die Reichs-und andere Rloster, etiam ipsorum Advocatis et Protectoribus, etiam Imperatore longe inferiores fuerint, imo quandoque etiam aliis claves tamdiu tradiderunt, quamdiu ibidem

permanserunt. Et ita olim moris fuisse in monasterio Herbertingensi, ut Abbas, si quando Ehingerorum Ulmensium (fundatorum alicujus in templo ibidem Capellae) aliquis eo venerit, ei obviam veniens, claves coenobii exhiberet et traderet, referente Crus. annal. Suev. part. 2. lib. 12. c. 6. in fin. Et Comites Wertheimenses asserunt, se in monasterio Grumbacensi, tanquam protectores, Abbatiâ vacante, jus clavium habere, ita ut si Abbas ibidem moriatur, Comes Wertheimensis, vel ipse, velper suos, monasterium, claves, et ea, quae ad Abbatem pertinuerunt, in custodiam suam recipiat, et tamdiu, donec alius Abbas electus fuerit, retineat, juxta Authorem deß Wertheimischen Gegenberichts, contra Wurtzburg, cap. 3. fol. 40. sicuti testatur Mager. de advocat. cap. 10. n. 279. Ac olim quoque Nobiles de Kemnat, tanquam Advocatos monasterii Irsin, in monasterium illud venientes, claves a Praelato avocasse, et ad se recepisse, refert Author discurs. ob die Reichs-Vogteyen. pag. 106. ubi etiam addit, urbarium quoddam vetus pagi Riedoschingen in der Baar extare, quo asseratur, quod si dominus pagi istius, ein Vogtherr, moriatur, et alius Lindaviam veniat, et ab Abbatissa ista ipsi claves per noctem et diem, ad panis et vini custodiam in monasterio pertinentes, tradere teneant.

Ex quibus colligere licet, clavium oblationem ex variis causis fieri solere, veluti respectu dominii, juris territorialis, supremae vel universalis superioritatis, protectionis, Advocatiae, administrationis bonorum, custodiae, comis reverentiae, (quae progressu temporis non raro in usum et observantiam transit) fieri solere, atque ideo pro subjecta materia, et juxta circumstantias, in eam sententiam interpretandam esse, quae utrique parti tolerabilior et favorabilior: Indeque nec clavium oblatio Imperatori adventanti a Civitatibus Imperialibus fieri solita, reverentialis magis sit recognitio universalis Caesareae protectionis, et supremae superioritatis interpretanda, quam ut inde Civitatum Imperialium major subjectio, quam aliorum Statuum, arguenda veniat, praesertim vero, cum Imperator ipse, nuda tantum oblatione, ut plurimum sit contentus, et civitatibus claves vel in propriis manibus relinquat, vel statim easdem ipsis reddat: Cujusmodi interpretatio cum sit probabilior, utrique parti laudabilior, et Civitatum Imperialium juribus convenientior, [note: 68.] ideo magis amplectenda venit, omnis enim actus praesumi debet ita confectus, ut utrique partium minus sit onerosus, Bald. consil. 343. in princ. et in dubio ita accipiendus, ut utrique partium consultum, et satisfactum sit, l. adoptivus. 14. §. 1. ff. de rit. nupt. Menoch. arbit. jud. cas. 199. n. 13. ac in dubiis semper id, quod minus et benignius est, sequimur, l. semper. 9. et l. semper. 56. ff. de R. I. et quando actus ex duplici causa et capite fieri potest, in dubio factus censetur ex causa verisimiliori, Tiraquel. in. l. si unquam. in praefat. m. 60. C. de revoc. donat. Gylman. rer. judicat. libr. 1. decis. 26. n. 200. Verisimilius autem est, Civitates Imperiales oblationem hanc clavium ex reverentia, et in recognitionem universalis protectionis ac supremae potius, quam ad jurium suorum, suaeque jurisdictionis oppressionem et nervationem facere. vid. supr. de Jure Aperturae. lib. 1. c. 12. n. 171. et seq.

[note: 69.] Quod 5. de homagio Civitatum Imeprialium Imperatori praestando adducitur, sciendum est primo, quod juramenti haec praestatio non omnibus Imperii civitatibus incumbat, veluti de Argentoratensi. civitate hoc testantur literae, quas Senatus 22. Aprilis anno 1620. ad Electores Muhlhusii congregatos dedit, ibi: Gleich aber wie unsere geehrte Vorfahren frey zum Reich kommen, und solche ihre vor jetztbemeldter Herbeytrettung zum Reich wol hergebrachte Libertaet und Freyheit, auf uns, ihre Nachkommlinge continuirt, deren sich auch weyland Römische Käyser und Könige, so miltiglich jederweilen erinnert, daß denselben weder Wir, noch unsere Burgerschafft jemahls gehuldiget, oder Pflicht erstattet; und als auch etwann dergleichen begehrt, und aber unsere Vorfahren am Statt-Regiment ihr Herkommen und Freyheit dargegen eingewendet, sie unangefochten darbey gelassen worden, und nichts destoweniger den Römischen Käysern, Königen und dem H. Reich trew und holdt gewesen und geblieben, etc. quas refert Limnae. de jur. publ. tom. 4. libr. 7. c. 3. n. 10. de quo tamen vide infra c. 9. n. 62. et seq. et libr. 3. c. 51. n. 60. In reliquis vero civitatibus, ubi exceptio non probatur, ordinaria fuit et a tempore vetusto adhuc permansit, Lehman. Chron. Spirens. [note: 70.] lib. 4. c. 2. in fin. fol. 272. Deinde Status quoque superiores una cum subditis olim homagium sive subjectionis juramentum Imperatori non minus, quam ipsas Civitates Imperiales cum civibus suis praestitisse, atque ita melioris conditionis, quam ipsas civitates non extitisse, constat ex Lehman. Chron. Spirens. libr. 4. cap. 1. fol. 270. et c. 2. in fin. ubi ex Wippone in vita Imper. Conradi II. ita scribit: de fidelitate facta Regi minus necessarium dicere puto frequenti usu teste, quod omnes Episcopi, Duces, et reliqui Principes, milites primi, milites gregarii, quin et ingenui omnes, si alicujus momenti sint, regibus fidem faciant. Quod etiam constat ex decretis Comitiorum apud Roncalias ab Imperatore Friderico I. cum proceribus Germaniae, Galliae, et Italiae super Imperii Regalibus anno 1158. habitorum, apud Goldast. tom. 3. constit. imper. fol. 335. ubi §. 5. judicatum est etiam; in singulis urbibus Praetores, Consules, caeterosque magistratus assensu populi per Imperatorem creari oportere, qui sacramentum ei dicerent, ac jus civium Regumque tueri scirent.

Et quamvis Status superiores hodie per se tantum, et non etiam una cum Statibus suis provincialibus et subditis Imperatori jurenst, non tamen nudum fidelitatis, sive feudale, sed etiam subjectionis juramentum praestant, daß sie namblich nicht nur trew, holdt und gewartig, sondern auch gehorsam seyn wollen,

prout videre licet ex traditis infra cap. 9. num. 60. Et quamvis etiam homagium, sive subjectionis juramentum non praestarent, nihilominus tamen Imperatori, ratione universalis superioritatis, ipsi non minus, quam Civitates Imperiales, ad obedientiam et subjectionem tenerentur, quod ipsum quoque processus Camerales et Aulici quotidie testantur. Et non minus Statuum aliorum subditi licet superioribus et Dominis tantum suis, et non etiam Imperatori homagium praestent, quam civitatum Imperialium cives homagium praestantes, Imperatori subjecti permanent. Subditus enim non minus est is, et obedientiam praestare tenetur, qui fidelitatem jurat, quam qui non jurat, et subditus etsi non juret fidelitatem, nihilominus [note: 72.] tamen ad eandem tenetur, sicut vasallus, qui non jurat, vel cui per pactum vel consuetudinem juramentum fidelitatis remissum est, ad fidelitatem tamen tenetur, Maranta de feud. qualit. tit. de feud. sine fidel. num. 7. Dd. in cap. 1. §. ult. per quos fiat invesl. Gylman. Symph. tom. 1. part. 1. tit. 2. de reconvent. fol. 77. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. capit. 4. num. 10.

Quod autem cives Civitatum Imperialium una cum magistratu adhucdum hodie Imperatori homagium praestant, id propterea fieri videtur, ut cum ex singulis universitas constituatur, [note: 73.] hoc modo universitas immediate Imperatori, et Imperio, tanquam ejus Status, subesse cognoscatur, dieweil Sie, die Statt, dem Reich mit Pflichten verwandt. Ordnung deß Regiments zu Augsp. de anno 1500. tit. Von der Stewr der Frer-und Reichs-Statte. Singulos enim cives quod attinet, hujus juramenti praestatione immediati non magis fiunt, quam Status fieri dici possunt, sed sunt civitatis suae cives, non autem Imperatoris, Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. libr. 7. c. 1. num. 51. fol. 130. Et magistratui suo subsunt, sicut Principum aliorumque Statuum subditi, suis Principibus et Dominis, supra num. 37. utpote in quos omnem potestatem imperandi transtulerunt, quod etiam Imperatores in suis rescriptis et citationibus ad Comitia agnoscunt, dum ea tantum ad Senatum, Burgermeister und Raht alle in, et non simul Senatum et populum, sive cives diriguntur. Et si quis objicere velit, quos Senatus minor, der kleine Raht, in civitatibus, non semper et ubivis locorum omnem potestatem, veluti legislativam, sive interpretativam vel collectas indicendi, et similia agendi jus habeat, sed cum majoris Senatus consilio et consensu peragere teneatur, idem tamen in Electoribus, Principibus et aliis Statibus majoribus usuvenit, utpote qui in territoriis suis non omnia pro lubitu suo agere possunt, sed ad certa pacta adstricti sunt, et cum consensu et consilio Statuum suorum provincialium in causis majoribus, belli, confoederationum, collectarum, etc. procedere tenentur. Deinde juramenti hujusmodi praestatio inde etiam orta videtur, quod magistratus Civitatum Imperialium per saecula quaedam electio non ab ipsis Imperatoribus, sicuti olim, fieri solet, sed eadem toti communicati, omnibus civibus permissa, ipsique ex concivibus suis magistratus eligunt. Et licet hujusmodi Senatus electio successu temporis a civibus ipsi Senatui, vel expresse, vel tacite concredita, nihilominus tamen magistratus, et judicia singulis annis de novo constitui et redintegrari, et tam magistratus, quam ipsi cives juramento invicem [note: 74.] constringi, e contra vero Imperatori semel duntaxat, et quidem ab initio Imperii, vel alia occasione, tam a Senatu, quam civibus homagium praestari solet, Lehman. Chron. Spirens. lib. 2. cap. 18. vers. ein jeder König. fol. 98. Cui etiam ansam praebuisse videtur, quod non ita pridem in nonnullis, et quidem potioribus Civitatibus Imperialibus, non aristocratica, sicuti hodie, sed democratica Reipublicae administratio praevaluerit, et penes tribus omnis fere potestas fuerit. Verum ex hoc unico homagii antiqui vestigio, et ex minima ista juxta plus et minus differentia, concludere non licet, Civitates Imperiaes reliquis Statibus non esse pares. Et licet cives, et maxime patritii Civitatum Imperialium, a superiorum Statuum subditis, in paucis quibusdam differant, veluti quod cives civitatum Consules et Senatores creari solean, subditi vero Statuum a suis superioribus ac Dominis toto Coelo differant, nisi quod Abbattes et Episcopi ex eodem Capitulo et Conventu eligi soleant; in reliquis tamen partibus potioribus Statuum reliquorum et civitatum subditi conveniunt et aequiparantur: Quemadmodum enim cives in Civitatibus nomine, homagium praestant, collectas, accisias, Steuras, vectigalia et alia tributa solvunt, et onera subeunt; ita etiam reliquorum Statuum subditi dominis suis jurant, et onera praedicta, et similia praestant. Et cives in civitatibus Imperialibus non propterea ita, Burger, vocantur, quasi hoc nomine potioris sint conditionis, quam aliorum Statuum subditi, Unterthonen, sed potius ad differentiam subditorum, quos civitates extra pomoeria, et in pagis habent. Sicuti etiam ab aliis Statibus fieri solet, qui subditos suos in civitatibus, veluti Viennae, Dresdae, Stutgardiae et alibi commorantes, etiam cives, Burger, compellant.

Quamvis porro 6. non omnes Civitates Imperiales se ab onere Steurarum Imperialium liberarunt, et nonnullae adhuc ad easdem Imperatori teneantur, pleraeque per emptionem, aliisque legitimis modis se ab iisdem exemerunt, ut dicetur infrac. 7. n. 22. et seq. [note: 75.] Sicuti etiam non omnes Abbates, Praelati, ac alii Status Ecclesia stici ab ejusmodi Steuris et collectis ordinariis in totum sese liberarunt, nec intuitu aliquo Politico, sed respectu Ecclesiasticae posterioribus seculis ipsis concessae libertatis ab iisdem sese exemerunt. Unde quamvis civitates certis pensionibus Imperii

authoritatem recognoscant, haec tamen recognitio libertatem ipsarum non alterat, cum nihilominus suis moribus, et magistratibus propriis gubernentur, neque tam studeant territorio amplificando, quam libertati suae conservandae, ex Guicciard. lib. 7. histor. c. 2. Scip. Gentil. de juris d. lib. 2. c. 22. Matth. Steph. de juris d. lib. 2. c. 1. n. 52. Klock. de contrib. c. 5. n. 11. et 1. cons. 29. n. 223. Uti etiam observandum, quod in Praelaturis et monasteriis nonnullis onera quaedam et vestigia majoris obligationis reperiantur, a quibus Civitates Imperiales immunes existunt, nec tamen inde imparitatem aliquam dignitatis, vel Status diminutionem sibi arrogant. Quale onus perhibetur illud, quod Imperator coronatus ex antiqua consuetudine, in omnibus Cathedralibus [note: 76.] Ecclesiis, atque etiam monasteriis, per Germaniam habet suffragium et jus unius Canonici pro arbitrio nominandi, quem collegium recipere tenetur, quae primariae preces vocantur, cujus rei diploma ab Imperatore Rudolpho I. emanatum refert Naucler. chronol. vol. 2. gener. 43. fol. 863. et alias duas formulas Caroli IV. et Wenceslai profert Marquard. Freher. in not. ad Petr. de Andlo. l. 1. c. 6. pag. 179. seq.

[note: 77.] Quod 7. Comitia hodie in Civitatibus Imperialibus celebrari solent, notandum est, olim Imperatores Romano-Germanicos, non tantum in Civitatibus Imperialibus, sed etiam in aliorum, tam Ecclesiasticorum, quam secularium Principum ac Statuum civitatibus curias suas, Comitia et Conventus Imperiales celebrasse, et Imperii Mareschallum jura sua exercuisse, sicuti hoc constat ex speculo Suevico part. 1. c. 37. seq. ubi ita legitur: Funff Statt ligen in Sachsen, da der König Hoff hin gebieten soll. Die erste zu Grune, die ander zu Goßlar, die dritte zu Walhausen, die vierdte zu Altenstetten, die funsfft ist zu Merßburg, da sol der König mit Recht hoffen. et c. 38. der König saget, er soll in allen Statten, do Bistum inn sind, sinen Hoff gebieten, do kriegeten etwann die Pfaffen-Fursten wieder, die haben ihr Krieg nun gelassen. Er soll auch fin Hoff gebieten zu Franckfurt, und zu Nurnberg, und zu Ulm, und in anderen Statten, die des Nichs sint, do mag er wol gebieten sin Gesprach mit Recht. Quamvis autem Comitia in civitatibus provincialibus haberi desierint, et in Civitatibus Imperialibus hodie celebrari soleant, id tamen non propter earum majorem subjectionem, vel depressionem, sed majoris commoditatis causa, et potius in honorem et [note: 78.] favorem factum esse non dubitatur. Et cum in Comitiis Augustanis 17. Septembr. anno 1582. Imperator decretum quoddam quoad jurisdictionem, hospitiorum designationem, excubiarum ordinationem, et victualium taxationem promulgasset, quo civitates Imperiales sese gravatas judicabant, ipsi contradixerunt et contra Imperii Mareschallum haereditatium coram Notario et testibus ad Imperii Status et ordines provocarunt, pro ut Decretum et provocationem hanc refert Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 9. c. 1. n. 85. pag. 405. Quae tamen res postea, interventu Ducis Bavarici et Wurtembergici Legatorum anno 1614. transactione sopita est, sicuti ex ipsa transactione infra ad finem relata constat. num. 95.

[note: 79.] Quod autem Mareschallus Aulicus in Aulicos, et Imperii haereditarius in Status eorumque Legatos ac Legatorum famulos, omnesque advenas, et Senatus urbicus in suos tantum cives, jurisdictionem exercent, id ex veteri quodam instituto oritur, et hac ratione factum censetur, quod indigna res fuerit visa, potestatem in Aulam ab alio, quam ejusdem Mareschallo usurpari, cum et alias usu receptum sit, ut Aulici a jurisdictione Senatus oppidani sint exempti, Petr. Heig. part. 2. quaest. 25. n. 13. Matth. Steph. de juris dict. lib. 2. part. 2. c. 2. n. 81. seq. Quod etiam de Assessoribus Parlamentorum et Principum Consiliariis, eorumque ministris Aulicis receptum, quod nullius praeter ipsiu Parlamenti ac collegii jurisdictionem agnoscant, Guid. Pap. decis. 423. Chassan. in consuet. Burg. rubr. 1. vers. et droitz d'icelle. n. [note: 80.] 110. Nec rationi consentaneum foret, ut par in parem, vel inferior in superiorem Imperium habeat, c. inferior. et ibi Felin. et Panormit. X. de major. et obed. l. ille a quo. 13. §. tempestivum est. ff. ad Sct. Trebell. e contra vero aequum sit, ut in Comitiis, quae non solum Imperatoris, sed et totius Imperii sunt, ei quoque in Status cognitio demandaretur, qui non solius Imperatoris, sed totius Imperii officiarius esset: Et cum forenses Comitiorum intuitu eo advenisse viderentur, idem Mareschallus ipsis quoque merito jus diceret. Et ne magistratus urbicus haberet, quod conqueratur, neve negociorum multitudine oneretur Mareschallus, ipsi magistratui in cives suos Imperium relinqui satius existimatum fuit, Bertram. de Comit. Imper. concl. 60.

Hospitiorum adsignationem et receptionem quod attinet, ab ea neque ipsae Civitates Imperiales, neque etiam reliqui Status si forte Imperator per eorum territoria transeat, vel in iisdem commoretur, et conventus ibidem agat, exempti sunt, etiamsi in loco isto, et ubi Comitia peraguntur, Princeps aliquis palatium habeat, sicuti testatur Bertram. d. l. concl. 57. vers. ex quo intelligitur. [note: 81.] Neque etiam ratione caret, quod de excubiis peragendis adductum: cum enim in loco, ubi Comitia habentur, frequentissima fiat hominum congregatio, indeque facile incendia, irruptiones, tumultus et seditiones excitari possint, et ideo majore cura et vigilantia opus sit, maluit Imperator ad exemplum D. Augusti, in l. 1. ff. de offic. praef. vigil. per se, et Serenissimum Imperii Archimareschallum Electorem Saxonicum, et hic vicissim per Mareschallum haereditarium huic rei consuli, cum Reipubl. salutem tueri, nulli magis convenire videatur, nec ullum alium huic sufficere rei, quam Caesarem,

sicuti scribit Jctus Paulus l. 3. ff. de offic. praefect. vigil. Indeque Carolum V. nocte ingruente, de excubiis agendis, in Comitiis sedulo solicirum fuisse, et iis, qui noctu in plateis tumultuari, et tragoedias excitare non erubescerent, poenam gravissimam imposuisse, refert Coelestin. in histor. Comit. de anno 1530. fol. 102.

[note: 82.] Ad 8. responsum est supra num. 38. Civitates ipsas Imperiales agnoscere, Principum, Ducum, Comitum, ac Baronum, aliorumque Statuum superiorum praeeminentiam, ac prosapiae illustrioris dignitatem praeexcellentem, inde tamen non recte concludi, ipsas quoad territorialia aliaque realia jura cum ipsis pari passu non ambulare, quo me remitto.

Ac 9. respondetur, quod non una eademque Consulum et Senatorum in Civitatibus Imperialibus potestas, in nonnullis enim major, in aliis minor et restrictior est, sicuti ex singularum Rerumpublicarum forma apparet. In illis enim civitatibus, ubi Aristocraticus Status viget, id, quod per Consules et Senatores agitur, perinde habetur, ac si a tota civitate, sive universitate, vel ab omnibus civibus peractum fuerit: ubi vero Status est Democraticus, tribuum quoque consensus requiritur, prout constat ex dictis [note: 83.] infra libr. 5. c. 1. n. 10. et seq. Prout etiam syndici constitutio fieri potest secundum loci cujusque morem receptum, vel a tota universitate, vel a magistratuum ordine, vel quibus ordo, lex, consuetudo, vel statutum hoc detulit, ut dicetur infra lib. 5. c. 4. n. 7. Si itaque N. moris est, Syndicum a tota Universitate constitui, id observandum est, exinde tamen non sequitur, Consules et Senatores N. non posse ea, quae majoris momenti sunt absque civibus decernere. Syndici enim constitutio non est res majoris momenti quam Advocati, procuratoris, curatoris et administratoris. Et posito, Syndici constitutionem rem esse magni momenti, inde tamen aliud inferri non poterit, quam N. Magistratum aliquid, quod magni momenti est, non posse absque civibus peragere; quod huic in exemplo potius ex rei ipsius natura, quam aliunde oritur. Limnae. de jur. publ. tom. 4. libr. 7. c. 1. n. 80. fol. 130. et seq.

[note: 84.] Ad 10. respondetur, quod licet Civitates Imperiales ex generali lege jus Austregarum non habeant, plerasque tamen peculiares suos judices habere vel ex privilegio, vel praescriptione, sicuti ex singularum civitatum privilegiorum enumeratione infra lib. 3. passim videre licet. Parum autem referre videtur, an quis privilegium vel jus quoddam ex generali lege, vel ex privilegio vel praescriptione obtineat. Cum etiam id, quod ex generali lege quis obtinet, quandoque per privilegium impetrari soleat.

[note: 85.] Quod II. de votis civitatum in Comitiis Imperii adductum, id parum ad rem facit, cum videamus hodie in Imperii Comitiis tria esse Statuum et ordinum consilia et collegia, unum Electorum, alterum Principum, Praelatorum, Comitum et Baronum, et tertium Civitaum Imperialium. Et quemadmodum in collegio Electorali, unicuique Electori, in collegio Principum, unicuique Principi, ita etiam in collegio civitatum, unicuique civitati proprium et peculiare votum competere, ita, ut ratione modi votandi civitates potius melioris, quam deterioris sint conditionis, quoad Praelatos et Comites, quippe, quia non omnes et singuli Praelati et Comites votum habent in consilio Principum: Sicuti etiam in conventibus Deputatorum quaelibet civitas Deputata votum habet, sicuti et ipsi Principes. Idem est in conventibus separatis Statuum tam Catholicorum, quam Evangelicorum. Et licet in communi omnium statuum congressu singuli Electores et Principes peduliare et proprium votum: Comites vero omnes tria: Praelati omnes unum: Et civitates universae duo tantum obtinent, inde tamen non recte colligeretur, deteriorem esse conditionem civitatum quam aliorum Statuum, nec pari cum his gradu procedere, quia hac ratione etiam Praelati, qui unum duntaxat habent votum, deterioris conditionis essent, quam civitates Imperiales. Et constat hodie ita in Comitiis obser vari, ut singula collegia, in singulis conclavibus sua vota conferant; Electores in collegio et conclavi Electorali, Principes, Praelati, Comites et Barones in conclavi Principum; Et Civitates Imperiales singulare conclusum faciant, et tres quasi sententias ferant.

[note: 86.] Ad 12. respondetur, olim non tantum civitates Imperiales suos habuisse Praetores et Praefectos, sed etiam Provinciis, Episcopatibus, Abbatiis, Ducatibus, Comitatibus, et Baroniis, Praefectos praefuisse, eosque Imperii nomine administrasse, sicuti constat ex dictis infra lib. 5. c. 3. n. 2. et seq. Quemadmodum autem ipsorum Episcoporum, Abbatum, Ducum, Comitum et Baronum dignitati nihil praejudicat, nec impedit, quo minus cum aliis Statibus et Imperii proceribus pari passu incedant, quod alii ipsis Caedaris nomine praefuerint et ipsos gubernarint, ita nec Civitatibus Imperialibus haec Praetorum praepositio quicquam impedimento erit. Et licet hodie quoque in civitatibus nonnullis Imperialibus adhuc Praetores, Reichs-Schulthesen, reperiantur, horum tamen conditio hodie longe alia est, quam olim fuit, siquidem hi non ab Imperatoribus ipsis praeficiuntur, sed a magistratu cujusque loci eliguntur, et judiciis tantum praesident, et nomen tantum Reichs-Schulthesen, ex antiquo retinent, officium vero eorum diversum est, uti constat ex traditis infra lib. 5. c. 3. ubi num. 25. demonstratum, quod antiquis quoque temporibus Praetores cum ipso regimine civitatis, nihil negocii habuerint, sed criminalibus tantum praefuerint.

[note: 87.] Ad 13. respondeo cum Joh. Limnaeo de jur. publ. tom. 4. l. 7. c. 1. n. 80. fol. 129. Civitates Imperiales esse Status tales, qui subditos habent,

sive in ipsa civitate Imperiali, sive extra eandem in ditionibus et pagis suis, sibi immediate subjectos; et singuli cives in Civitates Imperiali universitatis subditi immediati sunt, quoniam Senatui, qui universitatem repraesentat, homagium den Burgerlichen Eyd und Huldigung, singulis annis praestant ut singuli, Confer. infra c. 3. n. 83. seq. Et cives, qui non sunt in Senatorio ordine, in casibus, quorum expeditio penes Senatum est in solidum, omnes pro subditis Senatus primo et immediate, pro subditis vero Imperatoris et Imperii mediate et secundum quid haberi, scribit Michael Haintz. disp. de jur. civit. imper. concl. 41. lit. c. Ex quo etiam Senatus Civitatum Imperialium in Decretis et constitutionibus suis cives subditos vocares solent, unfere Burger und Unterthonen, et ipse Senatus civium magistratus vocatur, Obrigkeit. R. A. zu Speyr. de anno 1542. §. Es sollen auch. 66. ibi: auch Frey-und Reichs-Statte, Communen und alle andere, so Unterthonen haben. et §. Praelaten, Graffen. 95. ibi: auch Frey-und Reichs-Statt, etc. den Einnemmeren, durch sie und ihre Unterthonen. R. A. zu Speyr. de anno 1544. §. Es sollen auch alle. ibi: auch Frey-und Reichs-Statt, Communen, und alle andere, die Unterthonen haben. Et ita Senatus civitatis Francofurtensis ab Imperatore Matthia, vocatur fuegesetzte ordentliche Obrigkeit, in litteris anno 1612. ad cives Francofurtenses datis, quae extant in diario historico deß Heil. Reichs-Statt Franckfurt am Mayn gefahrlichen Auffstands, pag. 50. item von Gott vorgesetzte Obrigkeit, d. diar. pag. 207. et 251. ordentlicher Magistrat. Imper. Matthias in literis anno 1614. ad eosdem Francofurtenses datis, d. diar. pag. 254. Welche die Obrigkeitliche functiones zu verrichten, in dict. lit. diar. pag. [note: 88.] 255. prout refert Limnae. d. n. 80. Et per se constat, quam plurimas Civitates Imperiales extra sua moenia bon et subditos habere, d. R. A. zu Speyr. de anno 1542. §. 93. et ibi: Welche Frey-und Reichs Statt aber auf dem Land auch Unterthonen hatten, dieselbe ihre Unterthonen und Hindersassen. et §. seq. 94. ibi: Wo auch dieselbe Frey-und Reichs-Statt eine oder mehr Herrschafften auf dem Land hatten, soll es alsdann mit Einbringung der Anlag derselbigen Herrschafften Unterthonen. Alio [note: 89.] autem respectu cives Civitatis Imperialis Imperatori immediate subjecti sunt, alio Civitati Imperiali, vel iis, qui eam repraesentant; Imperatori, si ut universi considerentur, civitati vero, si ut singuli. Illi quoque qui ut universi subditos habent, subditi etiam ipsi universitatis sunt, si ut singuli considerentur; quo respectu illis, qui universitatem repraesentant, parere debent, ut immediati subditi, et qui homagium, den Burger-Eyd, his praestiterunt, Limae. d. numer. 80. Ex quoetiam illud, quod habetur in resolutione Regis Ferdinandi, uber das Concept deß Religion - Friedens, apud Goldast. in Reichs-Gatzungen, fol. 288. ibi: daß die Burgerschafft in denen Frey-und Reichs-Stätten alle zugleich, und ohne Mittel, dem Römischen Käyser und König, und dem H. Reich, so wol, als andere mehr Stände unterworffen, etc. respectu civium collective sumptorum verum esse, non distributive, monet Limnae. tom. 1. libr. 7. c. 1. n. 44. Et cives in Civitatibus Imperialibus, licet ipsa civitas immediate Imperium recognoscat, immediatis non esse accensendos, sed mediatis, cum Senatui tanquam Magistratui suo immediate pareant, scribit Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. cap. 10. n. 28. Gail. de pignorat. c. 6. n. 13. seq. Ex quo etiam cives Civitatum Imperialium in Camera Imperiali in decernendis processibus non pro immediatis, sed mediatis Imperatoriae majestatis et Romani Imperii civibus habentur, sicuti etiam in pacificatione Westphalica, tam Catholicae, quam Evangelicae Communitates in civitatibus mixtis, tanquam mediatae habitae et consideratae fuerunt.

[note: 90.] Et quamvis cives Civitatum Imperialium, non tantum magistratui, sed simul etiam Imperatori et Imperio subjecti, hoc tamen aliter non obtinet, quam solummodo intuitu universalis et generalis jurisdictionis et reservatorum Caesareorum, et in illis rebus et negociis, quae a Caesarea majestate aliis Statibus non sunt concessa, quo casu Princieps circa reservata faciens id, quod vasallo inferiori concessum non est, tunc vasallum, Statum vel civitatem Imperii turbare non intelligitur, Natta cons. 380. n. 4. Surd. cons. 210. n. 36. et circa reservata Principis quam verissimum est, jurisdictionem non nisi cumulative concessam esse, c. dudum. §. nos igitur. de praebend. in 6. Rol. a Valle cons. 1. n. 1341. Paris. cons. 10. n. 121. vol. 2. in illis vero, quae in inferiores translata sunt, contrarium obtinet, nec negari potest, respectu Imperatoris, utilia cum effectu, et subditorum intuitu, directa jura habentium subditos, ipsius Imperatoris et Principis subditos immediatos non esse, per tradita Joh. Fabr. in princ. 1. de Attil. tut. ubi ait, dominum in terra Baronis, non posse dare pupillo tutorem, nec facere actum, per quem impediatur jurisdictio. Veluti nec Archiepiscorum posse exercere jurisdictionem in dioecesi, Episcopo suffraganeo concessa, scribunt Canonistae in c. pastoralis. X. de offic. ordin. Rol. a Valle cons. 40. n. 23. Atque ideo cives Civitatum Imperialium non alia [note: 91.] ratione Imperatoris et Imperii subditi dici possunt, quam intuitu generalis jurisdictionis et reservatorum Caesar: Cum isto respectu dempto, nec subditi mei subditus, meus subditus, nec vasalli mei vasallus, meus vasallus, vel subditi vasallorum, dominis superioris, nec Baronis regis homines, Regis hominse, vel mei hominis homines, mei homines dici possint, gloss. in l. Modestinus. ff. de V. S. Bart. in l. si. quis a liberis. §. pen. ff. de lib. agnosc. Cagnol. et Dec. in l. consilii. §. socii mei. ff. de R. I.

[note: 92.] Ex quo etiam non obest, quod cives Civitatum Imperialium quandoque Imperatori

homagium praestare soleant, quod indubitatum esse argumentum immediatae subjectionis, statuitur. Cum et hoc intuitu generalis jurisdictionis fiat, et non impediat, quo minus immediate Senatui, et mediate Imperatori et Imperio pareant, per tradita Bald. in tit. de pac. Constant. in princ. n. 1. vers. haec sunt nomina. ubi ait: Quamvis dominus non possit cogere subditos, vasalli sui ad jurandum sibi fidelitatem; quod tamen id non procedat, ubi dominus haberet generalem jurisdictionem, quem quidem etiam homines vasalli sibi juramento obstringere posse, affirmare nihil dubitat. Et Alberic. in l. fin. C. de juris d. si Rex, ait, alicui concedat castrum cum omni jure, quod intelligatur quidem cessisse omne jus, quatenus dominus, non vero jus Regium et universale, Rol. a Valle cons. 1. n. 144. vol. 2. et cons. 4. num. 46. vol. 3. Cujus vigore Imperator Statuum subditos, in causis coram se vertentibus, testes nominatos citare potest, Natta cons. 580. Et hoc juramentum civium majorem obligationem et fidelitatem non inducit, quam eam ipsam, qua antea Imperatori obligati fuerunt, aliâs enim inde sequeretur, quod maxima pars civium in Civitatibus Imperialibus, (qui raro et fere tantum per accidens, quando id Imperatori in transitu placuerit, hoc praestari solet) qui Imperatori homagium non praestant, ipsi quoque fidelitatem et subjectionem non debeant, quod nefas et absonum dicere, cum omnes omnino Imperii Romani et omnium Imperii Statuum cives, cujuscunque illi sunt dignitatis et conditionis, Imperatori et Imperio ad fidelitatem teneantur, omnesque, qui sunt in orbe Romano, cives sint Romani, l. in orbe Romano. 17. ff. de stat. hom. et qui nascuntur Reipubl. et Imperio nascuntur, l. 1. §. gener aliter. ff. de vent. in possess. mit. magis, quam propriis parentibus, d. §. gener aliter. l. postliminium. §. filius. ff de captiv. et postlimin. l. minime. ff. de religios. et sumpt. fun. Ut ita expressio ejus, quod tacite inest, nihil operetur ulterius, neque novam formam det, l. conditiones, quae extrinsecus, et ibi gloss. ff. de condit. et demonstr. Castrens. cons. 338. n. 2. lib. 2. nec alteret obligationem vel dispositionem primam, Anchor. cons. 147. n. 4. et cons. 404. n. 7.

[note: 94.] Ad 14. et ultimum, respondetur, haec male a civitatum osoribus ita fingi, cum cognitum sit, Civitatibus Imperialibus hujusmodi jura non vi specialis privilegii Caesarei, sed ratione juris Status immedietatis, et juris superioritatis territorialis competere, per tradita infra c. 6. n. 77. et c. 15. n. 1. et seq. c. 31. n. 21. et seq. Et quamvis nonnullae civitates horum jurium nomine quandoque specialia privilegia impetraverint, id ad majorem secutitatem factium intelligitur, cum duo vincula fortius ligent, quam unum, et novum non sit, etiam illud, quod jure communi competit, singulari quoque privilegio impetrare. Ex quo etiam nuper An. 1630. Civitas Lindaviensis contra Abbatem Campidunensem in puncto arrestandi, in Camera Imperiali, sequentes articulos produxit: Demnach setzt beklagter Syndicus wahr und unverneinlich seyn, daß ein jeder Standt des Reichs, auß weiß gemeinen Rechten, befugt, in zulaßigen Fallen frembde Personen, oder dero Guter, auf seinem Gebieth in Verbott zu legen. Wahr, daß Burgermeister und Rath zu Lindaw, als ein Frontierund Grantz-Statt, sonderlich von unfurdencklichen Jahren und jewelten her, in redlicher offentlicher Ubung gewest und noch seynd, umb Schulden, Frevel und dergleichen Sachen, so sich in ihrem Territorio zutragen, die benachbarte und andere außwendige Sehuldener und Sachen, oder ihre mit sich habende Mobilien, sonderlich aber Wahren, damit man ihre Statt zu brauchen pflegt, in arrest zu nemmen oder anzuhalten. Wahr, daß solche ubliche Gewonheit, auch mit anderen der Statt Lindaw habendenPrivilegien, von uhralten, und etlich hundert Jahren her, von jezeit regierenden Römischen Käysern und Königen, allergnädigst und vielfältig confirmirt worden.

COPIA Vertrags Zwischen den Herren Reichs-Erb-Marschalcken von Pappenheimb, und den Erbaren Frey-und Reichs-Statten, de dato Augspurg 26. Octobris ANNO 1614.

Refertur a Joh. Limnae. Tom. 5. jur. publ. libr. 3. c. 6. pag. 192. seqq. Hanc Transactionem praecessit Decretum Caesareum Anno 1582. Cui civitates contradixerunt, vid. supr. n. 78. add. Limnae. tom. 4. fol. 405. seqq.

ZUwissen, demnach nunmehr eine lange Zeit und viel Jahr hero, zwischen des Heiligen Rom. Reichs. Erb-Marschallen, den Herren zu Pappenheimb etc. und den sambtlichen Erbaren Frey- und Reichs-Stätten, wegen etlichen bey den in gemeldten Stätten angestellten Reichs-Versamblungen der hinc inde unter ihnen strittigen Jurium und Gerechtigkeiten halben, sich Irrung und Mißverständ enthalten, benandtlich und in Specie. 1. Wegen des Einfurierens. 2. Inlogierende Juden in der Christenheit und deren vergleitten, sambt Zulassung eignen Garrküchen und Wirtschafften. 3. Jurisdiction in civit-et criminalibus uber die Frembde Beschriebene und Unbeschriebene.

Dieselbe auch in dem Anno 1582. allhier zu Augspurg gehaltenem Reichstag, zwischen weyl. dem wolgebohrnen Herrn, Herrn Conraden, Herrn zu Pappenheimb, des. heiligen Reichs Erb-Marschallen, etc. und den Edlen, wolgebohrnen, Ehrenvest, Fursichtigen und Weisen Herren Statt-Pflegern, Burgermeistern und Raht allhiesiger Statt, auch anderer interessirenden Frey-und Reichs-Stätten sich ereiget, und so starck außgebrochen, daß die damahls bey demselben Reichstag allhier befundene, Röm. Käyser. Majestät Rudolph. der Ander, höchstseeligst Christmiltester Gedächtnuß sich interponirt, den Paribeyen unterschiedliche-und endlich auch Provisional-Decret de dato den 17. Septembris Anno 1582. ertheilt und zugestellt, von deme aber erwehnte Stätt als gleich an allerhochstgedachte Ihre Königl. Majestät und des heiligen Reichs-Ständ appellirt, und hienach Ihr Käyserl. Majest. den 24. Octobris Anno 1583. eine Commission an die Durchläuchtigst, Durchläuchtig und Hochgebohrne Fürsten und Herren, Herren Wilhelmen Pfaltzgraffen bey Rhein, Hertzogen in Obern-und Nider-Bayern, etc. auch Herr Ludwigen, Hertzogen zu Wurtenberg und Teck, Graffen zu Mümpelgart, etc. des Innbalts außgehen lassen, daß Ihr Fürstl. Fürstl. Durchläucht und Gnaden obbemeldte Partheyen, für sich selbst, oder dero subdelegirte Raht auf einen benandten Tag bescheiden, und zwischen Ihnen eines kurtzen Summarischen Proceß wegen Handlung pflegen, denselben Inbalt angeregter Commission verfassen, in der Sachen ferner vorfahren, und nach Beschluß derselben, die Acta dem Käyserl. Cammergericht verschlossen zuschicken sollen, damit dasselbig gegen Erlegung gebuhrlichen Sportulen darauff was recht ist, endlich erkennen, und außsprechen, alles ferneren Inhalts obangezogener Käyserl. Commission, und solchem nach Ihre Fürstl. Durchlaucht und Gnaden vorderist allerhöchstgedachter Ihrer Käys. Majest. zu unterthänigstem Gefallen, und den allerseits Partheyen zu Gnaden sich solcher Commission unterzogen, auch die Partheyen den[?]. Martii anno 1584. nach Fridberg, und dero subdelegirten Rahten zu angedeuter Handlung zu erscheinen erfordert, zwischen Ihnen laut aufgetragener Commission, Handlung gepflogen, Sie des Compromisslichen Proceß wegen, mit einander verglichen, und vereinbaret, wie das deßhalben außgefertigte Compromiss de dato[?]. Martii des 1584. Jahrs buchstablichen Inhalts mit sich bringen thut, darauff auch die Partheyen Inhalt dessen in der Sachen gegen einander verfahren, und Ihre Nothdurfften Schrifftlichen eingebracht haben, also daß es nunmehr an fernerer Vollziehung desselben Compromiss bestanden.

Wann aber die jetzo regierende Römische Kayserliche Majestat Herr Matthias der Erste, unfer allergnadigster Herr, etc. die obvermelte Kayserliche Commission an die Durchlauchtigst, Durchlauchtig, und Hochgebohrne Fursten und Herrn, Herrn Maximilianum Pfaltzgraffen bey Rhein, Hertzogen in Obern und Niedern Bayern, etc. und Herrn Johann Fridrichen Herzogen zu Wurtemberg und Teck, Graffen zu Mompelgardt, Herrn zu Haydenheim, etc. abermals und dergestalten ernewert, daß Ihre Furstl. Furstl. Durchleucht und Gnaden sich solcher Commission gutwillig underziehen, darauff beede Partheyen, auff einen furderlichen Tag und gelegene Mahlstatt für sich oder ihre Subdelegirte selbst, oder durch ihre vollmachtige, Gewalttragere zu erscheinen haischen und laden, die Sachen in dem Stand, wie sie jetzo befunden wird, reassumiren und allen aussersten Fleiß anwenden sollen, damit die angezogene Strittigkeiten wo muglich in der Gute hin und beygelegt werden mogen, in Entstehung denselben aber, in gemein dasjenige thun und handlen, was die obangezogene, weil. Kayser Rudolph deß andern Christmildter Gedachtnuß in anno 1583. außgangene Commission, und darauff anno 1584. verglichen, und außgefertigtes Compromiss erfordern thut.

Als haben hochst-und hochgedachte Ihre Fursti. Futstl. Durchleucht und Gnaden zu vorderist hochstermeldter Käyserl. Majest. zu unterthanigen Ehren und dann den ermeldten Partheyen zu sonderbaren Gnaden solcher Commission, sich gehorsamblich beladen, die viel angezogene Partheyen auff den[?]. Octobris nagsthin (alldieweil wegen vorgefallener Verhinderung, und theils der Partheyen eingewendten Entschuldigung und eher nicht geseyn konnen) allhero nach Augspurg vor dero Subdelegierte, und zu End diß underzeichnete Commissarien und Rath vertagt, und auff der Partheyen, benandtlich der Wolgebohrnen Herrn, Herrn Maximiliani Landgraffen, zu Stulingen, etc. als jetzmahls wurcklich bedienten Reichs-Erb-Marschalcken, und dann Herrn Philippen, Herrn zu Pappenheimb und Graffenthal, uff Ruttenstein und Kaldten, als dieser Zeit altisten für sich selbsten, und Gewalthabern der abwesenden mitinteressirten Agnaten Herrn zu Pappenheimb, wie auch Herrn Georg Philippen Herrn zu Pappenheimb, Reichs-Erb-Marschalcken, und dann wegen der Erbaren Frey-und Reichs-Statt, die verordnet und gevollmachtigte Anwald der Statt Regenspurg, Augspurg, Nurnberg und Ulm (als

Und 1. So viel das entzwischen obbemeldten Partheyen bißhero strittig gewesene einfurierren, deren bey jeden Reichsversamblungen in den Frey-und Reichs-Statten erscheinenden Reichs-Standen oder dieselben, wie auch frembder ausser Reichs-Gesessenen Potentaten, Bottschafften und Gesandten belangen thut, ist verabschiedet, daß solches Recht einzufurieren, gleich wol dem Reichs-Marschalck, als dessen Ampt es anhangig, allein verbleiben, zu jeden Zeiten aber, wann in einer Reichs-Statt ein Reichsversamblung angestellt, und solch einfurieren vorgenommen werden will, es zuvor durch jeden Reichs-Marschalcken derselben Sttatt Raht und Obrigkeit verkundiget, darauff von demselben jemand auß deren Mittel verordnet werden, welche der Besichtigung und Beschreibung der logamenter, einquartieren und einfurieren beywohnen, und wofern jemand auß den Burgern oder Innivohnern derselben Statt, hierinn beschwert werfen wolte, solches anden, und daß es geandert werde, begehren, der Reichs-Marschalck auch dasselbige nach billichen Dingen abstellen, hingegen da auch ein oder anderer Burger, bey dem gebuhrlichen einfurieren, sich ihme Richs-Marschalcken ohnziemblich widersetzen, oder sich einer Nothdurfft, daß mehr logamenter, Stallungen, oder anders zu Underbringung der Stand oder beweldten Bottschafften, Gesandten, und ihres Comitats zugerichtet werden musten, bescheinen wurde, sie verordnete von gedachten Nahtswegen dieselbe zu Gebuhr anhalten, und bey ihnen verschaffen, der Reichs-Marschalck aber selbigen nichts gebieten solle.

Der Juden vergleitens, einlosierens und Gartküchen, wie auch der Obrigkeit wegen über dieselbe/ ist es 2. dahin abgeredt, daß der Reichs-Erb-Marschalck alle Jurisdiction über die bey den Reichstägen ankommende Juden in Civil-und Criminal-Sachen, einig und allein haben und behalten, was aber die Zeit ihrer der Juden Vergleitens und Einlassens antrifft, solle weder er, der Reichs-Erb-Marschalck, noch der Statt Obrigkeit, da die Reichsversamblung gehalten wird, selbige von den Reichs-Marschalcken, oder seines Ampt-Verwesers Ankunfft an, biß zu der Röm. Käyserl. Majestät oder dero Commissarii Einzug, sondern, allein mehr wolgemeidter Reichs-Erb-Marschalck oder Ampts-Verweser nach Ankufft Ihrer Käyserlichen Majestät oder dero Commissarii biß zu dero wieder Abzug vergleidten, jedoch ohnabbrüchig dessen, so sonsten wegen Durchlassung und Begleitung der Juden, ausser den Reichsversamblungen, bey den Erbaren Frey- und Reichs-Stätten herkommen, sie Juden auch mit nägst obangezeigtem Zuthun oder Beyseyn deren, von derselben Statt Rahts wegen zugeordneten, an ein abgelegenen Orth der Statt einlogieren, darneben dero Nahmen, die einvergleitet, dem Statt-Naht zu Wissenschafft anfugen solle, denen auch ohn sein Verwilligung, weder bey Tag noch Nacht ausser ihrem quartier zu gehen verstattet, und da sie bey Nacht außzugehen haben wurdenm, sie jederzeit von einem Christen von und zu ihrer Wohnung begleitet, so sie auch deß Umblauffens in der Statt sich zuviel anmassen, und durch den Raht der Statt, solches gegen dem Reichs-Marschalck geandet wurde, es von ihme nach befindenden Dingen abgestellt werden, und alle Juden (ausser denen, so bey dem Käyserl. oder Chur- und Fürstl. Höffen zu verrichten haben, und deßhalben beschriben seyen, derenthalben es bey deß Reichs-Marschalcks discretion bestehen) gelbe Ring an ihren Mänteln offentlich, damit sie von den Christen zu erkennen seyen, tragen, der Reichs-Erb-Marschalck auch ihnen Juden eine Gartkuchen, jedoch allein sie und ihrige angehorige darauß zu speisen, auch ohne Befreyung deß Umgelts zu erlauden berechtiget seyn; ihnen Juden aber in den Stätten, da sie zuvor nicht ihre beständige Wohnung haben, einige Synagogen oder Schulen halten oder auzustellen nicht erlaudt oder verstattet werden, darbey sicht dann wolgedachter Herr Erb-Marschlck anerbotten, gegen die Juden ihrer befundenen Verbrechungen wegen den gemeinen Käyserl. Nechten nach, also mit gebührender Straff zu verfahren, daß sich niemands deßwegen zu beklagen Ursach haben solle.

Was zum dritten die bißhero entzwischen obgemeldten Partheyen bestrittene Jurisdictionalia betrifft, ist es dahin gestellt, daß der Reichs-Erb-Marschalck die Jurisdiction in Civilibus uber der Reichs-Ständ, oder deren Gesandten/ wie auch der frembden, und ausser Reichs gesessenen Potentaten oder ihrer Bottschafften Diener und Gesandten, sie hetten gelich under und wider einander selbsten, oder andere, so der Statt Jurisdiction unterworffen, wider sie zu klagen, gantz

Was aber Criminalem Jurisdictionem belangen thut, ist es folgender massen mit solcher zu halten, daß der Reichs-Erb-Marschalck dieselbe über die Stande oder deren Gesandten, wie auch der frembden Bottschafften, Diener und Gesint, doch mit folgender maß haben und zu exerciren berechtiget seyn solle: Wann nemlich ein delictum allein zwischen gedachter Stand oder Bottschafften Gesind sich begeben, dasselbe von dem Reichs-Erb-Marschalln allein abgestrafft, auch zur Execution der Leib-oder Lebens-Straffen derselben Statt-Diener, da die Neichsversamblung ist, uff sein Reichs-Erb-Marschallen Costen gebraucht, da sich aber ein Fall zwischen ermelten der Stand Gesandten oder Bottschafften Gesind, und einem Burger derselben Statt, oder einem sich daselbst befindendenden frembden und viel offt gedachten Reichs-Stand oder dero Gesandten, wie auch frembder Bottschafften Gesind, derohalben zu klagen, auch die Burger oder bemeldte frembde als Principales, Urheber oder Anfanger, bey der Sachen nicht interessirt seyn, der Reichs-Erb-Marschalck ermelter Stand Gesandten und Bottschaffter Gesind, allein abzustraffen haben, wofern nagst erwehnte Burger und frembde aber, mit der Sachen als Principales verhafft, alsdann folgender Underschid gehelten werden, als nemblich dannzumahlen, wann eines Reichs-Stand Gesandten oder Bottschaffter Gesind mit einer Geltbuß auzustraffen, solchem gedachtem Reichs-Erb-Marschalcken zu berechtigen und zu bussen, allein gebuhren, wann aber solcher delinquent, mit der relegation oder einer Corporis afflictiva poena anzusehen, wie auch sonsten, wann der Reus der Statt Obrigkeit unterworffen, derselbe und dessen Abstraffung der Statt zustehen, und zwar diß in notorischen Fallen vereintragig, und also gehalten werden solle.

Wann es aber, ob der Fall Civil oder Criminal auch mit was Straffen der Verbrecher zu belegen seye, noch zweiffelich, und der Mißthatig von der Reichs-Stand Gesandten oder Bottschafften Gesind ist, soll alsdann der Reichs-Erb-Marschalck die Congnitionem deßhalben allein heben, jedoch forderist hierinen, nach denen jedes Orths, da die Reichsversamblung ist, Statuten und Gewonheiten, oder in deren Ermanglung den gemeinen beschribenen Käyserl. Rechten erkennen, und verhandlen, underdessen aber und biß solche Cognition erfolgt, der Verbrecher ohnverlangt in deß Reichs-Erb-Marschallen Verhafftung gelufert, und auffgehalten werden, die Captur oder Beyfabung der Verbrecher aber in allen und jeden Criminal-Fallen ohne Underscheid der Personen, entzwischen dem Reichs-Erb-Marschalck und deroselben Statt gemein seyn, und die praevention doch also statt haben, daß wann ainer in flagranti Crimine von eines Theils hierzu verordneten Dienern ergriffen, und beygefangen, derselbige alsobald dem jenigen theil, deme er zu berechten und abzustraffen notorie geburt/ gelufert werde; wann aber abgemelter der Reichs-Stand Gesandten oder Bottschafften Gesind einer gefanglich angenommen worden, und es den Umstanden nach der Sachen zweiffelhafftig, ob die Mißhandlungen Civil oder Criminal, und ob sie auch eine pecuniariam oder Corporis afflictivam poenam auff sich habe, derselbe, wie nagst obgemelt dem Reichs-Erb-Marschalcken gelufert, von ihme die obgesetzte Erkandtnuß furderlich gethan, und alsdann ferner wie oblaut, verfahren werden solle.

Was aber die Civilem und Criminalem Jurisdictionem uber die frembde sich zu Zeit wehrender Reichsversamblung in denselben Statten auffenthaltende zu-oder abreisende, und die Stand des Reichs, wie auch dero oder frembder Potentaten, Gesandten-und Gesandten nit beruhrende Personen, so viel in denen, zwischen sich selbst under einander, als auch mit einem Burger, sich begebende Handlungen, und alles, was solcher Jurisdiction anhangig, und die dahero fliessende emolumenta und fructus, benandtlich die Einziehung, aller auch bey der Juden Gartkuchin, gefallenden Umgelts oder dessen Befreyung, Anrichtung der Gluckshafen, Gartkuchin, Ehlen, Maaß, und Gewicht, Schutz oder Politen-Gelt, von den frembden Kramern, Fechtern, Spihlleuthen und unzuchtigen Weibern, Erfordrun Zolls, oder ander angemasten Nechtens von den Victualen und dergleichen, wie das Namen haben mag, so von dem Reichs-Erb-Marschalck-bißhero gesucht, angericht, zugelassen, oder eingezogen werden wollen, belangen thut, solle solches alles hinfuro von dem Erb-Marschalcken nach Einkunfft der Käyserl. Majest. oder deren Commissarii und also volltgem Anfang deß Reichstags in recompensam dessen allen, und zu gutlicher Hinlegung deren deiser Puncten halber dißhero gehabtten Stritten, Ein Tausend Guldin zu Sechtzig Creutzer Gemeiner Reichs-Wehrung, wie die an jedem Orth gang und geb ist, erstattet werden.

Die bey dem Reichstag nothwendige Tarordnung solle zum vierten durch den Kayserlichen Hoff-Marschalck, die Chur-Sachsische Raht sampt dem Reichs-Erb-Marschalck und der Statt, da der Reichstag gehalten wird, hierzu verordneten, gleiches zu thun verglichen gemacht und außgefertigt, auch die hierauß entstehende Stritt in erstbesagter gesampter Audientz enischeiden, so dann jeder Ubertretter deroselben von seiner Obrigkeit, benandtlich der Stand, der Gesandten und frembder Bottschafften Gesind und Diener von dem Reichs-Erb-Marschalck, die Burger und andere frembde aber von derselben Statt Obrigkeit ernstlich und also abgestrafft werden, daß man nicht Ursach habe, wegen dessen Underlassung sich zu beschwaren.

Als zum funfften, der Reichs-Erb-Marschalck sich auch vernemmen lassen, daß er der Statt bestellten Wachten oder Schlussel zu den Thoren für sich selbst, und wegen tragenden Reichs-Erb-Marschalck:

Was für das 7. te die Besichtigung der Rathsstuben, auch Weg und Steg der Orthen, da der Reichstag zuhalten, belangen thut, hat der Reichs-Erb-Marschalck sich erklart/ daß er diß Orths von einer Statt verordneten allein Berichts, und wie in einem oder anderm die Anstellung fuglich zu machen, wolmeinende Erinnerung zu thun, aber nichts zu befehlen begehre, auff daß wann dißfalls etwas abgehen solte, bey der Käyserl. Majest. und den Standen er entschuldiget seyn solle, damit vielgedachte der Statt Deputirte zufrieden gewesen, mit dem Anerbieten, daß von ihnen deßhalben jederzeit gute Vorsehung, damit man nicht zu klagen Ursach habe, geschehen solle, sie auch wol leiden mogen/ daß der Erb-Marschalck die Besichtigung der Orth jederzeit in Beyseyn eines Raths Verordneten furnemme, und seine Erinnerung (doch nicht Befelchsweiß) thue, welches sie jederzeit gern anhoren, und wann sie gut befunden, in Acht nemmen wollen.

Wegen der Personen, so von inficiten Orthen sich einschleichen wollen, ist es dahin gerichtet, daß der Statt Obrigkeit die Fursehung thun solle, damit sie nicht eingelassen, auch die inficirte Oerther der Statt Thoren offentlich angeschlagen werden.

Gleicher gestalt, sollen auch durch der Statt verordneten jederzeit Verzeichnussen, deren in der Statt inficirt und sterbenden Personen gemacht, und dem Marschalck zugeschickt werden, oder mag er sie durch seine Diener erforderen und abholen lassen.

Schileßlichen haben die vielgedachte Partheyen auch verwilliget, daß die unter diesen Strittigkeiten vorgangene und in actis benambste Anzug, und deren, wie auch allerseits auffgewendeter Costen halber beschehene Forderungen, allerdings aufgehaben und gefallen, so wol, als jede Eingangs in Specie ermelte Strittigkeiten und Punctten (jedoch mit Vorbehalt der daselbsten gesetzten Confirmation und Ratification) hierdurch abgethan, erledigt, auch gantzlich entscheiden seyn und bleiben sollen.

Zu dessen mehrem Urkund, seynd dieses Vergleichs vier gleichlautende Recess und Abscheide under dero subdelegirten Commissarien und Rahten, auch der Partheyen und der Statt Abgeordneten eigner Hand Subscriptionen und derselben auffgetruckten Pitschafften außgefertigt, deren einer den dieser Sachen bey der Furstl. Durchl. in Bayern Cantzley zu Monchen verwahrlich auffgehaltenen actis beygelegt, der ander dem Herrn Erb-Marschalcken, der dritt der Statt Auaspurg, und der vierte der Statt Ulm zugestellt worden, so geschehen und gehen zu Augspurg den funfften Novembr. und 26. Octobr. Anno 1614.

Jura Principis hodie obtinere Civitates Imperiales, verosque Imperii Status esse, et Superioritate territoriali gaudere, posteaquam haec omnia tabulis Pacis VVestphalicae Art. V. §. 29. et Art. VIII. §. 4. expressis verbis firmata

sunt, nemo sanus inter Juris publici Doctores facile negaverit. (Stolida enim molimina LUDEVVIGII in Dissert. de Civit. dispari nexu cum S. R. Imp. c. VII. quis curat?) Conferri meretur LUD. HUGO de statu region. Germ. c. V. §. 4. Quae autor disputat a n. 44. ad 95. excerpta sunt ex scripto HEIDERI celebratissimo Von alten Reichs-Vogleyen.

Ad n. 56. et 85. notandus error olim frequens, civitatibus Imperialibus duplex votum in Comitiis competere, inde, ut videtur, ortus, quod separatorum trium Collegiorum nulla ratio habita fuit. Sed post LAMPADIUM de Rep. Rom. Germ. Part. 3. c. 8. evanuit ista opinio. Conf. VITRIAR. Inst. Iur. publ. L. IV. T. 1. §. 66.

Ceterum requirere videbatur Caput praesens, quod de dignitate et praerogativa Civitatum Impenalium inscriptum est, ut de jure proedrias, quod istae sibi prae Nobilitate Imperii immediata sumunt, verba faceret Autor. Sed mirum non est, eum omnem istam rem praeteriisse, eum eo tempore, quo Syndicus Ordinis Equestris erat, Scripto Germanico sub titulo: Unfurgreiffliches Bedencken über etliche Fragen, der Freyen Reichs Ritterschafft in Schawaben, Francken und am Ryein-Strohm Stand und Session betreffend, et sub ficto nomine HIPPOLYTI von Treißbach edito, causam hanc contra Civitates operose egerit, neque vel officio suo vel instituto convenire videretur, ut eandem sententiam operi, quod de juribus Civitatum Imperialium edebat, insereret. Rationes, quae in hac controversia pro Civitatibus allegantur, ipse in hoc scripto recenset, qu. 6. n. 401. seqq. et I.) quidem: Nobilitatem immediatam nunquam interfuisse Comitiis generalibus vel circularibus, neque ulla matricula comprehendi; Civitates vero induhie Status esse Imperii votoque et sessione in omnibus Imperii aegotiis gaudere, et matriculis insettas depreliendi, easque II.) in possessione immemoriali dignioris gradus esse, in conventibus Imperii proximam a Comitibus sedem occupasse, et in Recessibus juxta illos nomina sua subscripsisse; eamque praerogativam III.) in contradictorio saepius obtinuisse, quod ex actis gestisque plurium conventuum particulatium probat, eoque referr IV.) exemplum civitatis Argentoratensis, et reliquarum Civitatum Alsaricarum, quibus Nobilitas Alsatica cedere indubium sit. V.) Primarios cives multarum civitatum Imp. ex Equestri Ordine esse, magistratum earum potissimum gerere, eoque Civitates repraesentare; aliquas Comitatus atque Dynastias possidere, eaque ratione Comitum Dynastarumque loco censendas esse. VI.) In praedictis civitatibus multos nobiles subesse imperio magistratus; Nobilitati vero Imperiali nullos subditos esse, nisi rusticos. VII.) Ad onera Imp. publica et sustentationem maxime Cameralem longe plus contribuere civitates, quam Ordinem Equestrem, eoque potissimum intuitu nobilia Imperii membra, item fulcra et columna Imerii in diplomatibus Caesareis appellari; VIII.) Ampliori ditione et territorio Civitates frui, quam Nobilitatem. IX.) Privilegiis, regalibus et juribus splenditioribus ornatas esse, omnique S. T. gaudere Givitates, prae Nobilitate. Rationibus istis pro Civitatibus Imperii adductis opponit n. 461. seqq. alias, ex quibus majorem dignitatem Nobilitati immediatae tribuendam esse colligit, nimirum: I.) Generaliter obtinere, nobili sanguine ortos ignobilibus et plebejis praeferendos esse; II.) In Ecclesiis Cathedtalibus non nisi Nobiles recipi, nec alios ad ludos equestres admitti. III.) Reges ex Nobilitate olim sumtos; IV.) Hodieque solos Nobiles ad Episcopatus et Electoratus adscendere. V.) Foedera et societatos cum Principibus saepius iniisse, atque hodienum in Ordine Equestri Barones et Comites comparere; VI.) Neque minus potentes esse bonis, oppidis, pagis, quam Civitates. VII.) In Recessibus Imperii aliisque Constitutionibus, quotiescunque omnium Ordinum enumeratio fiat, nobilitatem immediate poni post Comites, prae Civitatibus c. g. Grafen, Herrn, Ritterschafft und Stadte etc. quemadmodum VIII.) ex communi observatia Imperii in territoris Principum Nobiles Lansassii Civitatibus Municipalibus praeferri soleant e. g. Pralaten, Ritterschafft und Stadte. IX.) In solennibus conviviis aliisque festis diebus Nobiles immediatos praeferri Legatis Civitarum; quidni in Conventibus etiam, ubi negotia Imperii tractantur? X.) Ordinem Equestrem in possessione vel quasi juris proedrias hactenus fuisse. XI.) Nobilitatem ab Imperatoribus elogio: Veste, mactari, civitates tantum Ehrsame appellati. Ab Electoribus et reliquis Statibus majoribus nobilitati tribui titulos: Edle, Veste; vel etiam Wohl. Edle, Gestrenge; Civitatibus tantum Ehrsame, vel Ehren Veste, Fursichtige und Weise. XII.) Privilegiis juribusque aeque insignibus gaudere noblitatem immediatam, ac Civitates. XIII.) Ex universali consuetudine nobilibus viris majorem semper reverentiam et dignationem prae ignobilibus deberi.

Ad contrarias denique rationes pro Civitatibus facientes respondet Auctor n. 547. seqq. ad I.) Nobilitatem immediatam olim jus sessionis et voti in Conventibus Imperii exercuisse, hodieque participem esse plenarii juris Statuum Imperii; ceterum ad jus proedrias qualitatem status solam nihil facere; alioquin enim pletosque Comites Austriae et Silesiae Civitatibus postponendos esse. Ad II.) Civitates ex hac sola ratione proximum a Comitibus locum in Conventibus Imperii tenuisse, quos Nobilitas Imperii, cui intermedius gradus competat, certis ex causis abstinnerit ab exercitio juris Comitialis. Ad III.) Dissimulandum non esse, controversiam subinde movisse Civitates de praerogativa dignitatis, nobilibus competente, sed nullo actu probari posse, nobites unquam loco cessisse. Ad IV.) Nobilitatem Alsaticam Corpori Ordinis Equiestris Suevici, Franconici et Rhenani insertam nunquam fuisse; adeoque rem esse inter tertios actam, quicquid illa cum Civitate Argentoratensi egerit. V.) Nobiles, in Civitatibus Imperii magistratum gerentes, aliosque civitatum incolas, cives eorum esse et subditos, non immediatos; et praeferri tamen reliquis civibus ignobilibus; feuda nobilia non nobilitare possessores; civitates esse corpus ex nobilibus et plebejis mirtum; ordinem equestrem ex sola nobilitate componi ideoque praelationem mereri. Ad VI.) Argumentum dignioris gradus ex imperio in digniores collectum alio casu locum non habere, quam inter eos, qui sibi sint pares. Ad VII.) Neque ex oneris gravitate ad dignitatis excellentiam filum argumentandi duci posse; multos esse ex Statibus superioribus, qui minori vel plane nulla taxatione aestimentur, dignitatis praeferentia illaesa. Nobilitatis esse sanguine, non pretio, patriam defendere; quanquam nec huic se subducere soleat, quoticus necessitas id requirat. Ad VIII.) de amplitudine ditionis idem monet, quod ad VI. ac denique ad IX.) subjicit, in rationibus pro nobilitate sub num. IX. jam responsum esse.

Atque haec omnia in scripto Knipschildiano latius deducta contradictorem neminem offenderunt, usque dum JO. LUDOV. VVINCKLERUS, Hamburgensis, patrocinium causae civitatum Imperii noviter in se reciperet Dissertatione inaugurali de praecedentia liberarum Civitatum S. R. I. prae Nobilitate Immediata, Argentorati a. 1720. habita, qua tum rationibus Knipschildianis pro Civitatibus allegatis quasdam novas superaddidit, potissimum eam, quae P. II. sect. II. §. 3. p. 64. ex Capitulatione novissima art. 3. colligitur, ubi Comitibus immediatis Imperii et ea cuasa majot dignitas asseritur, quod sessione gaudeant et voto in Comitiis; tum etiam Sect. III. argumenta pto Nobilitatis praeferentia stabilienda ab Knipschildio allata sigillatim prosequitur ac refellit. Ei vero novissime se opposuit STEPH. CHRISTOPH. HARPPRECHT. t. t. Jur. Prof. Chilonensis, integro tractatu Hamburgi A. 1727. edito de S. R. I. libera et immediatae Nobilitatis prae Civitatibus Imperialibus jure sessionis et praecedentiae etc. quo historia totius controversiae inde ab anno 1619. repetita, in genuina decidendi principia inquirit, et expositis comparatisque inter se utriusque partis argumentis pro Nobilitate tandem concludit, inspersis et recentissimis autoribus, qui de Statu Nobilitatis in medio, quod vocant, aevo decertarunt, quamplurimis observationibus, addtisque actis publicis, quae omnia huc transcribere vel excerpere institutum non patitur. Sunt tamen fateor haud pauca, quae reponi huic adversario facile possent, magisque urgeri ad vindicandum Civitatibus dignationis prioratum. Conferri etiam merentur, quae ex Actis publicis excerpsit PFEFFINGERUS ad Vitriar. L. III. Tit. XIV. §. 6. Tom. III. p. 1047. seqq.

CAPUT II. De Jure Status, et Sessionis Civitatum Imperialium.

13. Ratio Status quandoque religionem negligit, qua ratione Ottomannitae fratres occidunt.

19. Quaenam requirantur, ut aliquis dicatur Imperii Status, et n. 20. 21. 22. 23. 24.

45. Civitates Imperiales in Comitiis votum decisiivum habere nonnulli negaent.

50. Olim in curiatis Comitiis omnium classium centuria raro in suffragium missae.

54. In Concilio Nationali non nisi Cardinales et Episcopt vocem habent, et n. 96.

57. In actibus universitatis non est necesse, ut omnes consentiant, et n. 98. 99.

61. Temporis immemorialis prascriptione amittitur jus sessionis et jus Status, et n. 102.

64. Civitates Imperiales non debent esse deterioris conditionis quam municipales.

67. In rebus concernentibus universitatem ut singulos, omnes consentire debent.

71. Civitates Imperiales in Comitiis vel Electorum vel Principum sententiae assentiri possunt.

72. Aliquando alio inclinarunt, quandoque etiam sententiam suam Imperatori aperuerunt.

74. Civitates Imperiales quanto tempore in Comitiis sessionem et votum habuerint.

76. Civitatis Imperiales olim quoque in Comitiis votum obtinuisse credibile est.

87. Civitates quoque Imperiales ad Comitia vocantur ad consultandum et concludendum.

103. In Civitatibus Imperialibus cum ipso Senatu populus quoque Statum constituere videtur.

115. Quid ad locum Comitiorum advenientes Mareschallum de adventu suo certiorem faciunt, et Moguntini mandatum exhibent.

CIvitates Imperiales esse Status Imperii, praecedenti Capite innuimus, quod ut plenius demonstretur, sciendum est, Status vocabulum, Standt, a nonnullis derivari a statuendo sive ordinando, leges et statuta condendo, Gestaß machen und geben, Knichen. de Saxon, non prov. verb. Ducum. capit. 1. Arumae. de Comit. cap. 4. num. 1. Alii Status Imperii inde dictos putant, quod in illis ceu membris, id est, basibus et columnis ipsum Imperium stet et subsistat, Goldast. de regn. Bohem. lib. 3. cap. 3. n. 4. Mingius de super. territ. conclus. 2. Just. Sinolt. Schutz. tom. 1. colleg. jur. publ. disput. 6. concl. 2. lit. A. Jon. Limnae. de jur. publ. lib. 1. cap. 10. n. 10.

[note: 2.] Deinde vocabulum Status, Standt, varias admittit significationes, ita enim 1. in jure civili triplex hominum Status, primus naturalis, qui in discrimine sexus consistit, an quis sit mas vel foemina, vel hermaphroditus: Alter juris gentium, qui pro ipsa hominis conditione jure gentium introducta capitur, et quo quis liber, vel servus est: Tertius juris civilis, ad Statum et dignitatem hominis pertinens, quo quis ingenuus, Nobilis, Senatoris filius, vel plebejus, tot. tit. ff. de Stat. homin. et tit. de his, qui sui vel alien. jur. Confer. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 1. cap. 10. n. 1. et ibi: tom. 5. pag. 92. seq.

[note: 3.] 2. Accipitur pro conditione, sicuti apud Ciceronem, dicentem, qui Status rerum, quae conditio temporum? ex Perot. in Cornu cop. col. 116. in fin. Limnae. tom. 1. lib. 1. c. 10. n. 1. Et apud Rhetores, in quo causa maxime vertitur, veluti si dicatur, quisnam causae Status et conditio? Limn. d. c. 10. n. 10.

[note: 4.] 3. Status vocabulum accipitur pro forma regiminis, et administrationis, quasi qua forma Respublica stet, nec sine tali consistere possit, Limnae. d. c. 10. n. 10.

[note: 5.] 4. Quod si quoque vocabulum Status, sive Standt, in eo significatu consideratur, quo hodie in Imperio Romano, et in praesenti quaestione et materia usurpatur variae quoque significationes reperiuntur, et quandoque pro ordine civium Romani Imperii accipitur, Lazius de Republ. Roman. lib. 2. c. 33. Paurmeister.

de jurisd. lib. 1. cap. 8. n. 2. et idem significat, quod corpus Imperii, ut loquitur Florus lib. 4. cap. 3. Veluti Status Electorum, Status Principum, Status Comitum, Status Baronum, Status Civitatum, Status Nobilium, Status Plebejorum, Status Ecclesiasticorum, Status Secularium, der Chur-Fursten Standt, der Fursten Standt, der Graffen Standt, der Freyherrn Standt, der Statt Standt, der Ritter-oder Adels-Standt, der Burger oder Bauren Standt, der Geistlichen Standt, der Weltichen Standt, etc. Eodemque sensu in Gallia tres Status et ordines esse dicuntur, quorum primus Clero constat, secundus Nobilibus, et tertius populo, seu Status popularis, uti ex Authore relat. de regn. Gall. refert Johan. Limnae. d. tom. 1. lib. 1. cap. 10. n. 5. ubi addit, quod si quis hoc sensu Status Belgicos, die Staden dici crediderit, non admodum absurdus sibi videatur, cum iidem alio nomine a Merula, et aliis ordines vocentur. Licet et eo sensu recte Status vocentur, quo Busius 2. de republ. 1. num. 3. Status accipi scribit, quod primum Regi suo restiterit, Bort. in typo jurispr. publ. concl. 7. Et hac significatione Status alius dicitur Imperio Romano immediate subjectus, sive immediatus, alius Status mediatus, sive Provincialis, ein unmittelbarer Standt, ein Reichs-Standt, und ein Lands-Standt.

Generaliter, in causis et negotiis Imperialibus, [note: 6.] illi Status Imperii appellantur, qui Imperio Romano immediate subjecti sunt, et neminem, nisi Imperatorem superiorem agnoscunt, sive ad Comitia vocentur, et in iisdem votum et sessionem habeant, et in Imperii matricula contineantur, sive non, et qui privilegiis Imperii Statuum utuntur, fruuntur, Paurmeister. de jurisdict. lib. 1. cap. 8. n. 2. Otto Melander. in comment. ad ordinat. Camer. part. 1. tit. 6. confer. infra n. 17. et supr. libr. 1. c. 3. n. 114. et per tot. Quo significatu Status Imperii dicuntur Administratores Archiepiscopatuum Magdeburgensis et Bremensis, Episcopatuum, Abbates et Abbatissae, Praepositi et Comites nonnulli Imperio immediate parentes, qui ad Comitia non vocantur, nec in iisdem votum et sessionem habent, de quibus supra lib. 1. c. 3. n. 94. Principes secundogeniti, Apennagiati, Abgefundene Herren, Civitates Hanseaticae, Author repertorii ad Imperii Recessus, sub tit. Von den Ständen deß heiligen Reichs ingemein, ibi: Stande deß Reichs seynd Geistliche und weltliche Chur: und Fürsten, Praelaten, Graffen, Herrn, Adel, am See-Frey-und Reichs-Stätte, und alle, so ihre ordentliche Session im Reichs-Rabt haben, etc. Civitates mixtae, de quibus supra lib. 1. cap. 3. num. 55. et multis sequent. Nobiles immediati, qui Status Imperii appellantur, ab Imper. Rudolpho II. in rescripto ad Nobiles Sueviae, Franconiae, et ad tractum Rheni, 18. Martii anno 1610. ibi. auf uns Emern Respect und Obacht habet, und im übrigen (als gehorsame Stände deß Reichs) ruwig und friedsam verhaltet, etc. uti et ab Electoribus, de dato Mühlhausen. 21. Martii 1620. ibi: wie vielfältig man sich etlicher Orthen bemühet, noch mehr Ständt, vorab deß heiligen Reichs Ritterschafft Mitglieder in diß Böhmisch Wesen einzuflechten, etc. Nec non in Capitulationibus Imper. Ferdinandi II. art. wir sollen und wollen auch. 13. et Ferdinandi III. art. auch die Churfürsten. 19. Regis Ferdinandi IV. art. 15. ibi. Auch die Churfürsten, Praelaten, Graffen, Herren, vom Adel, auch andere Stände deß Reichs, und deren Unterthonen, et alibi passim.

[note: 7.] Sunt quoque alii, qui Status Imperii illas esse dicunt, qui merum mixtumque Imperium et omnimodam jurisdictionem obtinent, Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. de Religione. vot. 7. n. 18. fol. 239.

[note: 8.] Itali quoque Status vocabulum accipiunt pro Signoria et dommio, ut loquuntur, veluti quando dicunt, aliquid gestum esse, par ragion di Stato, scilicet ad tuitionem et conservationem dominatus, Limnae. de jur. publ. libr. 1. cap. 10. n. 9. et ibi. tom. 4. Galli vocant Raison d'Estat. quam esse notitiam mediorum et rationum, quibus fundatur, formatur, et augetur Status, sive Reipubl. forma, quae ibi viget, dicit Boter. in tract. singul. Ragion di Stato. [note: 9.] Sed eandem esse legem utilem unicuique Statui, sed in omni contrariam legi divina et humanae, describit Trajan. Boccalin. cent. 2. raggual. 87. Et Laur. Melliet. in discurs. polit. et milit. ad Cornel. Tacit. lib. 6. discurs. 7. pag. 338. docet, quod ratio Status nihil sit aliud, quam actio contraria rationibus ordinariis, propter respectum boni publici, aut majoris et universalioris rationis: Et inde infert, dici non debere, Principem hoc vel illud agere per rationem Status, quando monstrare potest, se hoc per ordinariam rationem ordinariae justitiae fecisse. Unde ratio, sive jus Status aliud remotum a justitia, calliditate regnum auget, aliud justitiae radicibus immixtum, eique ut suae unitati inhaerens: sicut duplex est in Principe potestatis plenitudo: una in mero facto consistens, et a justitia remota, juxta illud: Si libet, licet: altera, quae ratione munita est.

[note: 10.] Hac Status ratione uti solent illi, qui se vident legibus et ratione vinci, et ad vim dominationis, et jus Imperii se convertunt; indeque jus Imperii laudant ex improba illa Caesaris voce: Si jus violandum est, regni causa id fieri oportet. Et ex illa Jasonis Thessalorum Tyranni sententia: qui magnis in rebus justitiae se cultorem vult haberi, eum jus aliquando in parvis violare necesse est. Ex quo etiam sua retinere, privatae domus, de alienis certare, regiam esse laudem. dicebat Tacit. lib. 5. annal. et in sumina fortuna id aequius, quod validius, idem Tacit. lib. 15. nihilque gloriosum, nisi tantum, et omnia retinendae dominationis honesta esse, ait Salust. in orat. Tepid. et quaeritur belli exitus, non causa, Senec. in Hercul. Non cessabitis nobis gladio accincti, leges praedicare, Plutarch, in vita Pompon. qui gladio isto praevalet, is optima de finibus disputat. Idem Plutarch. in apophthegm. Et Caligula,

teste Sueton. in ejus vita, dicebat: memento mihi omnia, et in omnes licere, et merito; sunt enim Principe Deorum instar, in terris.

[note: 11.] Differt autem a ratione Status, prudentia Status; et prudentia Status nihil aliud est, quam prudentia civilis, quae a virtutibus moralibus, nec unquam recedit, cum circumfusa in omnes sit virtutes, et ut ait Aristot. 6. Ethic. 5. impossibile esset sine prudentia aliquem hominem appellari, ut scribit Giurba cons. 8. num. 5.

Hancque regnandi prudentiam amplexi sunt Principes, aliique magistratus, quorum officium in recte administrando consistit, ad bonum finem, quietem videlicet, et utilitatem subitorum, non in regentis lucrum et gloriam, Petr. Gregor. Tholos. de republ. libr. 9. capit. 1. num. 1.

[note: 12.] Ratio vero Status non realis, sed apparens est, quae nec Deum respicit, nec rationem, sed solam utilitatem utentis, seu finem ipsius conservandi Statum, et appellatur ratio Status, non quod sit ratio, sed quia saepissime contingit, vitia virtutum nomine colorari, virtutes vitiorum etiam nomine saepe donari, Giurba d. cons. 8. n. 1. Atque ita differt prudentia Status a ratione Status, cum illa pro objecto habeat virtutem, haec illius utilitatem, cui ratio Status tribuitur. Sic plenitudinis potestatis in mero facto consistens objectum, nec aliud esse, nisi juri communi derogare, voluit Alex. cons. 30. n. 10. Unde neque alia de causa nomen meum grave est, quam quod non obtemperem legibus, inquit Phalaris Tyrannus epistol. 62. Quam potestatis plenitudinem tempestatis et iniquitatis plenitudinem esse, si Princeps illa ad malum [note: 13.] utatur, scribit Thesaur. decis. 91. Imo ratio Status quandoque ipsam Religionem negligit, veluti libertas democratica, qualis Athenis fuit, per Ostracismum, ex ratione Status, contra jus naturale, conservata fuit. Sicuti etiam in Turcia par ragion di Stato fieri dicitur, quod Ottomannitae fratres suos, quos Imperii aemulos suspicantur, trucidant et e medio tollunt, idque unicum Turcici Imperii fundamentum esse, et inter arcana domus numerat, Clapmar. de arcan. Rerumpubl. lib. [note: 14.] 5. c. 2. Qualis etiam est mos Abyssinorum et Chinensium Regum, qui fratres postgenitos perpetuo castro, carceris instar, mancipare [note: 15.] solent, teste Jovio histor. lib. 18. Et Ormi Regis, qui postgenitos fratres excoecavit, Lindtstock. histor. Ind. part. 2. c. 6. Verum rationem Status a lege Dei, ejusque praeceptis deviare, nec Principem illa, utpote, quae a Tyrannide et atheismo originem duxit, uti debere, sed eandem detestandam et improbandam esse, nemo sanus unquam negaverit, et late et eleganter demonstrat Reinking. in polit. Biblic. lib. 2. axiom. 36. et seq.

[note: 16.] In strictiori significatu in Imperio nostro Romano vocabulum, Status, cum adjuncto vocabulo, Imperii, Stände deß Reichs dicuntur, qui in matriculam Imperii relati sunt, qui ad Comitia vocantur, votum et sessionem in iisdem habent, et quibus una cum Imperatore, de negotiis Imperii statuendi potestas competit, Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 1. c. 10. n. 7. Arumae. de Comit. c. 4. n. 1.

[note: 17.] Hinc quoque Status Imperii varie definiri solent: Ita enim Imperii Status definit Adr. Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. de religion. vot. 7. n. 18. fol. 239. Quod sint, qui habent in suis territoriis merum mixtumque Imperium et omnimodam jurisdictionem, et sic ipsum Caesarem in suis territoriis repraesentant. Cui etiam consentit Otto Melander in comment. ad ordin. Camer. part. I. tit. 6. ubi Status Imperii ita generaliter describit, quod omnes sint Status Imperii, qui solum Imperatorem agnoscunt superiorem, Principes, Praelati, Comites, Barones et Nobiles immediate subjecti, ac liberae Imperii civitates, etc. Quem etiam refert et sequitur, Paurmeister. de jurisdict. lib. 1. c. 8. n. 2. ubi etiam scribit, quod in negotiis Imperii Status generaliter dicantur, proceres directo Imperio parentes. Vid. supr. lib. 1. c. 3. n. 50. seqq.

[note: 18.] Verum And. Gail. lib. 1. observ. 21. n. 2. ita definit et Imperii Status eos vocat, qui Caesaris et communi procerum consensu, in album, sive matricem, aut matriculam Imperii recipiuntur, ea lege, ut Imperio, occurrente necessitate, certum censum, in albo, sive matricula expressum, pensitent, vel subsidium militare praestent, et hi alium superiorem, quam Caesarem, non recognoscunt, ubi addit: Horum numero imprimis continentur post Imperatorem et Regem Romanorum, Principes Septemviri, quos Electores vocamus, a potestate eligendi Caesarem et Regem Romanorum, etc. deinde omnes Principes Germaniae, tam Ecclesiastici, quam seculares, postea Comites et Barones, postremo liberae Civitates Imperiales. Gailium postea Dd. communiter secuti sunt, et Statum Imperii definiunt, quod sit immediatus Imperii Civis, in matriculam Imperii, Caesaris ac communi procerum consensu inscriptus, ut Caesari in Comitiis, de utilitate Imperii proponenti, consilio et suffragio assistat, Hieron. Schurff. consil. 72. n. 22. vol. 1. Paurmeister. de jurisd. lib. 1. c. 8. n. 2. Knichen, de Saxon. non provoc. jur. c. 2. n. 1. Matth. Stephan, de jurisd. part. 1. l. 2. c. 4. n. 27. seq. Wehner. pract. obs. verb. Standt deß Reichs. in princ. Everhard. jun. consil. 23. n. 24. vol. 1. Bertram. de Comit. concl. 39. Besold. thes. pract. verb. Reichs-Standt. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 4. c. 1. n. 2. Nicol. Myler. dissert. inaugural. de Statib. Imper. concl. 11. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 1. lib. 1. c. 7. n. 65. et ibid. tom. 5. pag. 118.

[note: 19.] Unde praedicti et alii Doctores, ad hoc, ut aliquis Imperii Status sit et dicatur, requirunt.

I. Ut Imperio immediate sit subjectus, et neminem nisi Imperatorem et Imperium pro superiore recognoscat, daß er dem Reich ohne Mittel unterworffen sey. Everhard. jun. d. cons. 23. n. 24. Gail. d. obs. 21. n. 2. et de arrest. c. 6.

n. 25. Wehner. d. verb. Standt des Reichs. in princ. Josias Nolden. de Stat. nobil. c. 17. n. 42.

[note: 20.] II. Ut sit in matriculam, seu album Imperii receptus et certam pecuniae vel militum summam, ibi descriptam, in Imperio contribuat, Paurmeister. de jurisd. l. 2. cap. ult. n. 17. vers. imo generaliter. Wehner. pract. obs. verb. matricul. Meichsner. lib. 2. decis. 14. n. 44. seq. Knichen. encyclop. c. 10. n. 52. seq. Reinking. d. lib. 1. class. 4. c. 1. n. 4. Arumae. de Comit. c. 2. n. 31.

[note: 21.] III. Ut ad Comitia vocatus comparuerit, et in iis sessionem et votum habeat, Reichs-Abschied zu Augspurg. de anno 1548. §. wann auch ein Außgezogener. 56. Everhard. jun. cons. 41. num. 86. Ruland. de Commiss part. 2. lib. 5. c. 4. num. 27. Gail. d. observ. 21. num. 9. Matth Stephan. d. lib. 2. part. 1. cap. 4. num. 45. Reinking. d. cap. 1. num. 14. seq. Arumae. de Comit. cap. 4. num. 1. ubi ait, quod Status Imperii, Reichs-Ständt, ideo appellentur, quod Statum et locum votandi et sedendi in Comitiis Imperii habeant, eâdemque unice et propriâ quasi notâ Status ab aliis Imperii subjectis secernantur, energia enim adquirendi juris Status in participatione suffragiorum consistere videtur, Paurmeister. de jurisd. lib. 1. cap. 6. num. 4. et 12. Gail. d. observ. 21. num. 5. ita, ut licet quis immediatus sit in matricula, si tamen ad Comitia non vocetur, pro Statu Imperii non habeatur, secundum Reinking. d. l. n. 18.

[note: 22.] IV. Ut indictiones, Contributiones et collectas, Imperio immediate, pro rata, et secundum matriculam, occurrente necessitate, solverit, R. A. zu Augspurg. de anno 1548. §. wann auch ein Außgezogener. 56. Gail. d. obs. 21. num. 9. Reinking. d. c. 1. n. 23.

[note: 23.] V. Ut territorium cum omnimoda jurisdictione et Regalibus, quorum vigore Imperatorem in suo territorio repraesentet, immediate, ab vel sub Imperio possideat, Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. vot. 7. n. 18. Gail. d. observ. 21. num. 9. Wehner. d. verb. Standt des Reichs. Reinking. d. l. n. 25. Mager. de advocat. c. 6. num. 146.

[note: 24.] VI. Denique nonnulli requirunt, ut circulo alicui certo sit incorporatus, Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 1. c. 7. n. 90.

AD L. II. C. II. n. 19-24.

[note: 25.] His ita praemissis, tam notationem, significationem, definitionem, quam requisita Status si consideremus, facile ex illis apparet, Civitates Imperiales Imperii Status, proprie ita dictos esse. Quamvis enim hoc Status superiores in dubium vocare, et civitatibus in hoc Status quaestionem movere conati sint, et Civitatibus Imperialibus jus de rebus et negotiis Imperii statuendi et decidendi denegare attentaverint, sicuti patet ex Consiliis Ludovici Grempii et Hieronymi zum Lamb, des Heil. Rom. Reichs Erbaren, Freyen und Reichs-Statten Session, Standt und Stimm betreffend, per tot. et Lehman. Chronic. Spirens. lib. 4. cap. 4. fol. 289. ubi ita scribit: vor Jahren ist es etlichen hohen Personen und andern Gelehrten etwas frembd und ärgerlich fürkommen, daß die Stätt und bevorab theils geringe, den Höhern deß Reichs. in dem, was ihre Freyheit, Regalia und Gerechtigkeit belanget, solten verglichen werden, und den Titul und Rahmen einees Stands deß Reichs haben und führen, Nahmen eines Stands deß Reichs haben und führen, deßhalben in Schrifften und Büchern der Stätt Freyheit in Disputat gezogen.

n. 25. seqq.

Conf. notata ad Cap. praecedens n. 35. Art. V. §. 29. I. P. O. habentur verba exptessa: Liberae Imperii Civitates. prout omnes atque singulae sub appellatione. Statum Imperii non tantum in Pace Religionis, et praesenti ejusdem declaratione, sed e alias ubique indubitate continentur etc. Adde Art. VIII. §. 4.

[note: 26.] Hodie tamen hoc ipsum et Status superiores, Civitatibus Imperialibus largiuntur, ipsasque Imperii Status esse communiter, et nullo fere excepto, Doctores asserunt, post Bart. Bald. Panormit. Alex. Afflict. Angel. Dec. Otto Melander. in comment. super Noe Meurer. process. part. 2. fol. 487. Gail. 2. obs. 57. n. 7. et de pac. publ. lib. 1. c. 6. num. II. et de arrest. c. 9. num. 1. Paurmeister. de jurisdict. lib. 2. c. ult. n. 17. seq. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 44. lit. a. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 4. num. 35. et 36. et cap. 7. num. 186. et seq. et part. 2. cap. 1. num. 55. seq. Sixtin. de regal. libr. 1. cap. 4. num. 82. Rulant. de commiss. part. 2. libr. 5. cap. 4. num. 51. seq. Scipio Gentil. de jurisdict. libr. 3. cap. 22. Pruckman. de regal. cap. 4. num. 38. Bocer. de jurisd. cap. 8. num. 81. et de collect. cap. 4. num. 24. Warem. ab Erenberg. de foeder. lib. 2. cap. 1. num. 37. seq. Caspar. Klock. de contribut. cap. 5. num. 55. et 1. consil. 29. num. 397. Joh. Dauth. in hypoth. junct. encyclop. Knich. et Joh. Dauth. jun. in disput. quae tom. 2. jur. publ. Jenens. inserta quaest. 1. Author. cons. Fridberg. punct. 2. Cluten. syllog. rer. quotid. conclus. 17. Ziegler. §. Austregae. limit. num. 25. et §. Landsass. conclus. 1. num. 203. Benidorff. apud Arumae. tom. 3. disc. 13. Besold. de jurisdict. quaest. 17. et de jur. Civit. Imp. num. 8. §. porro. Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 5. cap. 5. Mager. de advoc. cap. 6. num. 189. Bern. Graeven. lib. 2. conclus. 57. num. 8. Henr. Zölner. de reg. Elect. conclus. 7. lit, a. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 18. Ant. Coler. de jur. Imper. Germ. conclus. 44. Bertram. de Comit. Imp concl. 44. Cothman vol. 3. resp. 29. num. 523. seq. Mingius de super. territ. concl. 23. 42. et 46. Höping. de jur. protect. concl. 28. Mich. Heintz. de civit. conclus. 24. et 25. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 1. n. 46. Jult. Sinolt. Schütz. tom. 1. de jur. publ. disput. 8. conclus. 21. lit. e. Johan. Adam. Dapp. de Civit. German. c. 6. num. 8. et cap. 8. num. 1. Thom. Maul. de jur. conduc. tit. 2. num. 14. Apolog. Colmar. cap. 1. membr. 2. fol. 46. Author. discurs. Ob die Reichs Vogteyen wieder einzuführen. fol. 18. et 103. Christoph, Lehman.

Chron. Spirens. d. lib. 4. cap. 4. fol. 289. ubi ait: Demnach aber die Irrung der Kayserlichen Majessät anno 1582. auf dem Reichstag zu Augspurg fürkommen, haben sich dieselbe in einer Resolution, über der Obern Stände Bedencken, in puncto Contributionis, dahin erklärt, daß die Stätt Mitglieder und Stände deß Reichs, und der Reichs Constitutionen fähig seyn; Item, in einer Privat- Handlung, Kayserlicher Majestät, mit den Erbaen, Frey-und Reichs-Stätten, In Bewilltgung der Türcken-Steuer, als derselben Gesandte, auf Erforderen, in Käyserl. Majestät Zimmer, vor Jhro Majestät selbst, und dero geheimen Rähten, Herren Trautsam, Harrach, und Vice-Canßlern, Viehäusern erschienen, hat der Vice Canßler unter anderm auß Befelch Kayserlicher Majestät gesagt, daß die Stätt in ihrer Schrifft vorbracht, als solte man Vorhabens seyn, dieselbe vom Religion-und Prophan Frieden außzuschliessen, darauf geben Jhr. Kays. Maj. diesen Bericht, daß Ihr Maj. unbewust, wo und burch wen solches beschehen seyn möcht, das wusten sie sich aber noch wol zu erinnern, daß es auss Jhrer Maj. Gebeiß, Bill oder Meinung nicht geschehen wäre, und geben zwar Ihrer Majest. Schrifften gnugsam zu erkennen, daß sie die Stätt, gleich andern und den höhern Ständen, teß Religion-Friedens und Reichs Constitutionen (so viel die Reichs-Stätt belangt) fähig seyn, nie in Abreden gewesen.

Hecrnacher den 1. Augusti haben die Obern Ständt im Reichs-Kaht vermelden lassen, daß Chutfürsten, und andere Ständ anders nicht wissen, dann daß die Stätte; Stände deß Reichs seyen, die sie auch zu jederieit dafür erkennet gehalten, zu den Reichstägen erfordert, und mit ihnen referiret und correferiret hätten. Die Evangelische Ständ haben sich noch mehrers in dero Raht, gegen der Stätt Gesauten resolviret, und vermeldet, nachdem ein Mißerstand eingefallen, als ob die Stätte nicht Stättde wären, baß es diese Meinung bey Geistlichen und Weltlichen Fürsten gar nicht hätte: dann es wäre offenbar, und niemand würbe es widersorechen können, daß die Stätt Reichs-Stande, und daher deß Religion-Friedens, und aller Reichs-Constitutionen und Wohlthaten fähig feyn. Durch solche Erklarung haben Kaiserliche Majest. und die höhere Stände den Disputanten in erregtem Streit unzweiffenlichen Entscheid und Außschlag geben, darnach sie sich zu richten, ic.

[note: 27.] Atque haec ex sequentibus liquido apparent, si enim ipsam Status definitionem Gailii et aliorum sequacium inspiciamus, ipsa Civitatibus Imperialibus proprie competit, et sic quoque ipsum definitum, sicuti etiam ipse Gailius Civitates Imperiales pro exemplo refertet inter Status expresse connumerat. Et quod etiam requisita, ut quis Status Imperii sit et dicatur, ipsis civitatibus conveniant, nemo est, qui negare ausit. Sunt enim 1. Imperio Romano immediate, sicuti reliqui Status subjectae et solum Imperatorem Romanorum superiorem recognoscunt.

[note: 28.] II. Albo, sive matriculae Imperii sunt insertae, et in eadem certam pecuniae summam quam Imperio immediate contribuunt, sibi adsignatam habent, sicuti ex inspectione ipsius matriculae aperti clarescit. Illum autem, qui in matricula Imperii descriptus reperitur, et certam pecuniae summam in ea designatam habet, pro Statu Imperii indubitato haberi, probatum est supra lib. 1. c. 12. n. 5. et seq.

[note: 29.] III. Quia Civitates Imperiales, omnes et singulae aeque ac alii Imperii Status, ad Imperii Comitia vocantur, seynd von Römischen Kaysern und Königen gu allen gemeinen Reichs Versamblungen, als Mitglieder und Stände deß Reichs alle sammentlich, und eine jegliche insonderheit, neben allen andern Reichs-Ständen, Churfürsten, Fürsten, praelaten, Graffen und Herren beschrieben und erfordert worden, und werden noch erfordert, mit der Form und Maß, auf denselben Reichstagen zu erscheinen, mit und neben allen andern Ständen helffen handeln, rahtschlagen und beschliessen, sicuti hoc ipsum ex literrs Imperatorum, quae ad omnes et singulas civitates Imperiales hoc nomine transmitti solent, extra omne dubium est.

Jam tempore Caroli IV. Civitates Imperii fingulas ad Comitia vocatas fuisse, literae hujus Impeiateris ad Givitatem Argentotatensem datae ptobant. ap. WENEKER. in Appurat. Archivor. §. 35. p. 206.

[note: 30.] IV. In Comitiis per Deputatos suos hactenus comparuerunt, et adhuc dum comparent, idque tempore vetustissimo, a Carolo IV. et ab anno 1364. uti referunt Gremp. et Hieron. jum Lamb. d. consil. fol. 5. in fin. et seq.

[note: 31.] V. Propositio Caesarea non tantum ad superiores Status, sed etiam nonunatim ad Civitates Imperiales dirigitur.

Nominatim qui dem ad Civitates Impetiales non dirigitur propositio Caesarea, sed generali compellatione Statuum, der Stände, ex comprehenduntur, ut patet ex Propositione Caesatea A. 1623. in Comitiol. Ratisb. p. 98. etc. apud Autorem der Grundveste P. II. c. II. p. 73. et ex Propositione Caesatea A. 1663. ap. LUNIG. Reichs, Archid P. General. p. 644. Ipsis tamen praesentibus omnino et auscultantibus non solum, aeque ac Statibus superiotibus propositio publicatut, sed et eâ finitâ consultant una cum reliquis statibus de responsione Caesari vel ejus Commistario ferenda; conf. Bericht von Reichs. Tagen ap. Lunig. R. Archiv. P. Gen. Append. p. 6. Comitiol. Ratisb. P. III. p. 101. Grundveste d. l.

[note: 32.] VI. Sicuti reliqui Status, et quidem Electores peculiarem, deinde etiam Principes, Praelati, Comites et Barones, suum, ita etiam Civitates Imperiales, peculiarem et proprium Senatum constituunt, in quo de propositione Caesarea consultant, et concludunt.

Vid. Bericht vond Reichs-Tagen ap. LUNIG. P. Gen. Append. p. 10. Ar Comitiologiae Ratisbon. P. III. §. 84. p. 147. Ar. der Grundveste P. II. c. VI. p. m. 114. Discurs vom gegenwärtigen Reichs-Tag ap. SCHILTER. in Inst. 1. P. Append. p. 133. et LUNIG Reichs. Archiv. P. Gen. T. 1. Append. p. 24. et. p. 47.

[note: 33.] VII. Et sic quoque in Comitiis sessionem et votum. habent, ut infra n. 55. seq. dicetur, ex quo ipso easdem Status Imperii esse, satis evidenter concluditur, uti dictum est supra lib. l. cap, 12. n. 21.

[note: 34.] VIII. Post deliberationem in superioribus, Electorum ac Principum Consiliis habitam et conclusionem factam, tum collegii Electorum, ac collegii Principum conclusa ac sententiae, ipsi civitatum collegio, seu consilio communicantur, atque hujus etiam votum seu sententia exquiritur; qua et ipsa prolata, atque ita relatis omnium trium collegiorum votis seu conclusis, tum demum commune conclusum Imperii extruitur, et Caesareae majestati exhibetur, prout referunt, et compluribus Imperii actibus comprobant, Gremp. et Hier. jum Lamb. d. consil. fol. 33. ad fin. et seq. Author apolog. Colmar. capit. 1. membr. 2. fol. 46. seq. Author. autonom, part. 3. c. 14. §. Nun ist gleichwol. vers. et ibi: dann also ist es im Reich herkommen, und gebräuchlich, daß die proponirte und fürfallende Sachen, in dreyen Rähten; das ist im Churfütsten Raht, darinn allein die Churfürsten: dann Fürsten Raht, darinn neben Geisllichen und Weltlichen Fürsten, auch die Praelaten, Graffen und Herren: und im Stätt Raht, darinn die Frey-und Reids-Stätt Gesandte sißen, absonderlich fürgenommen, erwogen, und beratschlaget, und eines jeden Meinung, in einem jeden Rayt referiret, und verglichen: und alsdann erst dasjenige, was also in dreven Rähten verglichen und beschlossen, der Kayserlichen Majestät für ein gemein Bedencten referiret wurd.

ad n. 34,

Qua ratione ad consuetam inter Electores et Ptincipes Re- et Correlationem admitti debeant Civitates Imperiales, actis etiam post Pacem VV est phalicam, qua Votum decisivum ipsis ex piesse tributum fuit; exotta est in Comitiis controversia; de qua legi petest. PE ANNER. Hist, Comit. L. III. §. 24. seqq. §. 68. seqq. §. 94. e L. IV. §. 36. seqq. §. 85. seqq. adde AVTOREM der Grundveste d. P. II. C. VI. p. m. 117. seqq. Qua in re sollicite attendi debet ad id, de quo proprie controvertitut, cum multi ex Doctotibus Jur. Publ. non infimis hic hallucinentur. Nulla difficultas est de Voto Civitatum decisivo; aeque de admissione ad Re et Correlationem; sed de modo tantum exetcendi Voti decisivi, vel magis accurate, de modo admissionis ad Re- et Correlationem; an seilicet Civitates ad primum illius actum accedere, et simul cum Electotibus et Principibus intet se de suis conclusis disceptantibus communicaie possint et debeant? Negatum id Givitatibus ab Electoribus et Principibus; neque aliud adhuc obtinere potuerunt Civitates, quam ut ad Re- et Correlationem accedant, re inter supetiota duo Collegia, post operosas consultationes, sive Re- et Correlationes, jam conclusa, atque pluribus votis cutiatis jam transactis; adeoque hoc solum civitatibus in casum dissensus relictum est, ut votum earum separatum Concluso duorum Collegiorum juogatur, atque ita Caesari offeratur. Atque de isto modo successivae admissionis ad Re- et Correlationem, non de simultanes, intelligendus Autor der Anmerckungen übet bie Grunb: veste p. 11. seqq. conf. Discurs. von Gegenwärtigem Reichs Tage ap. SCHILTER. d. l. p. 127. et ap. LVNIG. l. p. 23. Europ. Herold. T. 1. P. IV. c. 1. p. 831. Compendieuse Beschreibung eines Reichs Lages C. VIII. et XII. p. 33. seqq. et p. 45. ubi lin. 5. pro Ständet/ legendum Städten adde KVLPIS. Dissert. de placitis Ord. Imp. §. XIX. in Vol. Dissert. p. 109. TEXTOR de Iure Publ. Stat. Imp. Tit. XIV. n. 113. seqq. SCHVVEDER Dissert. de voto decisivo Civit. Imp. §. XV. vol. 2. Dissert. p. 286. seqq. et PFEFFINGEN ad Vitriar. L. I. T. XVIII. §. 1. lit. a. p. 767. seqq.

IX. Ad haec in ipsis Comitiis ad Deputationes, ju Außschussen, ipsarum quoque civitatum legati semper fuerunt electi, et adhuc dum eliguntur. Ita enim anno 1431. post multam deliberationem, duodecim personae, et quidem ex Principibus sex, et totidem ex civitatibus deputatae sunt: et postea multa interposita tractatione, a Romanorum Rege quatuor, â Principibus sex, et a civitatibus itidem sex deputati constituti sunt. Et anno 1487. Noribergae binae deputationes factae, et ex civitatibus Coloniensi, Francofurtensi, et Noribergensi tres selecti et legati sunt. Nec non anno 1495. Wormatiae duo, unus Augustanus, et alter Coloniensis deputati. Et Lindaviae anno 1496. ex Civitatibus Argentina, Colonia et Augusta tres selecti. Et iterum Wormatiae anno 1509. duo ex civitatibus Argentinensi et Ulmensi ordinati, quod etiam postea Norimbergae anno 1524. Ratisbonae anno 1541. et Spirae anno 542. observatum fuisse attestantur Ludov. Gremp. et Hieron. jum Lamb. d. consil. fol. 41. seq. Confer. Lehman. Chron. Spirens. lib. 7. c. 124. §. von der Frey-und Reichs-Statt-Raht. 7. fin. et §. seq. fol. 10

[note: 36.] X. Ipsis quoque Imperii Recessibus subscribunt, eosque suis sigillis firmant, sicuti ex ipsorum Recessuum, nec non ex instrumenti pacificationis subscriptione apparet, confer. infra num. 87.

[note: 37.] XI. Civitates porro Imperiales, una cum reliquis Imperii Statibus et ordinibus particularibus Imperii Deputationum conventibus (quas ordinarias Deputationes vocare solent) intersunt, ubi certorum tantum Statuum Deputati conveniunt, et una cum Caesareo Commissario de negotiis Imperii Consultant et decernunt, et ad hoc ordinarie deputati sunt exscamno Rhenano, Colonia, et Suevico, Norimherga, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. So sich dann abermals. 65. Paurmeister. de jurisdict. lib. 2. c. 2. num. 115. seq. Hisce ordinariis deputatis in nupero Imperii Recessu anno 1654. additi sunt, Aquisgranum, Argentina, Ratispona et Uberlinga. [note: 38.] Cujus conventus locus Ordinarius habetur Francofurtum, d. §. So sich dann abermals. 65. licet ex causa praegnanti alia quoque civitas esse possit, uti patet ex Deputations Absch. zu Speyr. de anno 1600.

[note: 39.] XII. Idem est, quoad visitationem Camerae Imperialis, in cujus conventu Civitatum Imperialium nomine etiam unus legatus comparet, Ordin. Camer. part. 1. tit. 50. in princ. Ludov. Gremp. et Hieron. jum Lamb. d. consil. fol. 31. Quae tamen res hodie aliter se habet, sicuti ex Schemate Deputationum extraordiriarum, pro visitatione Camerae Imperialis, et Revisionibus ibidem expediendis, absque praejudicio sessionis et praecedentiae cujuscunque, et salva ulteriori nominatione eorum Statuum, qui subsequentibus classibus non comprehensi, Imperii Recessui de anno 1654. ad calcem adjecto apparet, quod tale est:

ad n. 39.

Extraordinariae Visitationi Iudicii Cameralis, 4. 1704. 15. Octobr. in Comitiis conclusae, ex Civitatibus adjungi prisnum decretum erat; Aquisgranum, Uberlingam, Notimbetgam et Francofurtum. Postea cum Uberlinga sumtus nimios verita deptecatetur istum honorem, cumque Augusta Vindelicorum pariter detrectaret, Colonia ejus locum subiit. vid. Fabui Staats-Canßlen T. IX. p. 242. Monatlicher Staats Spiegel lun. 1707. p. 8. conf. Leben Kaysers Iosephi in dem Büchers Cabinet. P. V. p. 875. et 889. Sola tamen Notimberga Recestui Visitationis subscripsit. vid. Corp. Iur. Cam. p. 986.

Classis vel deputatio Prima.

Classis vel deputatio Secunda.

Classis vel deputatio Tertia.

Classis vel deputatio Quarta.

Visitationis Extraordinariae Classis Quinta.

[note: 40.] XIII. Civitates quoque Imperiales in Regimento Imperii, bey dem Kavserl. Regiment, in quo non jurisdictionis tantum, sed alia etiam Imperii jura publica maxima cum solemnitate expedita, adsessores suos, et hos jus sententiae dicendae habuisse, constat ex Ordin, deß Regiments zu Augspurg, de anno 1500. tit. wie jwanßig Personen. ad fin. vers. item sollen auch alle Bierteliahr. Paurmeister. de jurisd. lib. 2. c. 5. n. 35.

[note: 41.] XIV. Adsessores quoque Camerae Impelialis praesentant, Lud. Gremp. et Hieron. zum Lamb. d. consil. fol. 31. et 43. quod Statuum proprium esse, dicit Bruning. de var. univers. spec. concl. 18.

ad n. 41.

Non aliter Ius praesentandi Assessotes Camerae comaetit Civiratibus, quam ut memb ut membris Circulorum, idque diversa in diversis Circulis ratione. De Suevico Circulo vid. GOEKELIVM §. XXI. p. 128. In Saxonic supetiori comptehensae Civitates nihil juris citca ptae sentationem habent. vid. MVLLERI Iuristisch Historische Electa P. l. p. 1. seqq.

[note: 42.] XV. Aliis quoque negotiis publicis Imperii veluti legationibus, ac aliis communibus tractationibus, Civitates Imperiales, una cum reliquis Imperii Statibus, interfuisse, plurimis exemplis demonstrant Ludov. Gremp et Hieron. jum Lamb. d. consil. fol. 42. in fin. et seq. Ita enim anno 1589. Francofurti communi consilio legatos suos ex curia, ad nuncium Apostolicum miserunt, accersi curarunt et audiverunt. Anno 1596. Lindaviae, quatuor qui cum legatis Italicis tractarent, et inter hos unus ex civitatibus, ordinati sunt. Et anno 1597. unus itidem ex civitatibus interfuit. Anno 1542. Spirae, cum aliis Statuum legatis, unus ex civitatibus missus fuit, pro collectione, et ineunda ratione deß gemeinen Psennings. In compositione inter Archiepiscopum Trevirensem et civitatem Boppart, idem cum aliis Statibus, munus obierunt: Sicuti etiam in causa

Helvetiorum, der Eydgenossen, contra civitatem Constautiensem, inter quinque legatos, unus ex civitatibus arbitratus fuit, Author apolog. Colmar. cap. 1. membr. 2. fol. 47. Johan. Adam. Dapp. de civitat. German. part. 1. cap. 6. num. 14. Ita etiam liberae Imperii civitate, non solum ad tractationem pacificatoriam Monasterii et Osnabrugis institutam, literis Caesarcae Majestatis et Regnorum tum confoederatorum in vitatae sunt, verum etiam earum legati, una cum duorum superiorum consiliorum, seu collegiorum Deputatis, quoties de ratione pacis ineundae, ejusque controversis capitibus, cum Caesaris et Coronarum confoederatarum Plenipotentiariis ex parte Imperii ordinum, tractandum fuit, congressibus ea de re habitis (conferentias vulgo vocant) interfuerunt.

ad n. 42.

Qua ratione ad tractatus Pacis VVestphalicae cum reliquis Imperii Statibus concurrerint juraque legationis exercuerint Civitatis ex PVFENDORFIO, AVTORE Arcanorum Pacis VVestphalicai, et PF ANNERO tradit LVDEVVIGIVS in tractatu de jure adlegandi Ordinum S. R. I. §. 26. seqq. conf. MVLLER Staats Cabinet. P. VI. p. 1. seqq. De tractatibus Pacis Rysvvicensis idem LVDEVVGIVS tr. cit. §. 39. seqq.

[note: 43.] Et denique XVI. Civitates Imperiales ad conventus Imperii circulares, auf die gemeine Kreißtäge, vocari, in iisdem comparere, votum et sessionem obtinere, quotidiana experientia docet Caspar. Klock. de contribut. capit. 5. numer. 61.

Atque haec Civitatum Imperialium jura in Comitiis per compendium quasi exhibet, Christophorus Lehman. Chron. Spirens. lib. 4. capit. 3. fok. 281. ubi ait: Die Schickung zu den Reichs Vetsamblungen ist auch den Rähten in den Stätten gänßlich aufgetragen, daß sie allein von Römischen Käysern und Königen, auf alle und jede Reichstage, als Reichs-Stände, mit und neben andern Reichs-Ständen, Churfürsten Fürsten, Praelaten, Graffen und Herrn, beschrieben und beruffen werden, mit der auggedruck ten Maß, mit und neben andern Reichs-Ständen helffen zu handlen, rahtschlagen und zu schliessen; wird ihnen auch, solcher Meinung, auf den Reichstägen, durch deß Reichs Erb-Marschalcks Diener, zu allen Fürträgen, gleich andern Ständen, auf den Ort deß Rcichs-Rahts, so offt man zusammen kombt, zu erscheinen angesagt: hören in gemeinen Raht alle Propositiones und Füeträg an, werden gleich den höhern Ständen, nach beschener Abiesung, vor Churfürstlichen Mainßischen Canßler umb ihr Bedencken und Resolution gefragt, und dieselbe durch der Stätt Desandten einen offentlich eröffnet, ihnen auch aller derselben Fürtrag-Abschrifft mitgetheilet darüber sie gleich den höhern Ständen, in ihrem absonderlichen Raht, rahtschlagen: Es mürd bey unterschiedlichen Puneten der Berahtschlagung, durch Chur-Mainß, und Chur-Pfolß Rähte in ihrer Rahtstub angezeigt, von welchen puncten die obere Ständ zu tractiren vorhabens, sich darnach haben zu richten, und ihr gut Bedüncken folgends zuerkennen zugeben wie sie auch jederzeit gethan, die fürgehaltene Sachen zum sleissgsten bedacht, berahtschlagt, und darnach wann die Churfürsten in ihrem absonderlichen, und die Fürsten auch in ihrem Raht, auf einen oder andern Puncten resolvirt, solche beede Stände der Stätt Pottschafften zu ihnen in gemeinem Reichs-Raht erfordert/ in ihrer Gegenwart ihr Bedencken offentlich außgesagt, alsdann die Stätt ihr Gutachten gleicherGestalt schriffilich oder mündlich eröffnet, und darinn gehört worden, und noch. Item, wann zu Zeiten zu Berahtschlagung ein Außschuß zu machen, deßgleichen zu frembden Potentaten Pottschafften zu senden nothdürfftig gehalten, werden hierzu auß der Stätt Gesandten, nach Gelegenheit, wenig oder viel gesetzt, und gebraucht, in allen Reichs-Abschieden der Stätt Gesandten Nahmen beschrieben, und zur Sieglung gezogen; welches alles denen/ so deß Reichs Sachen erfahren, unverborgen ist.

[note: 44.] Et denique liberas Imperii civitates omnes et singulas, sub appellatione Statuum, non tatuum in pace Religionis, et ejusdem de claratione Osnabrugis 6. Augusti anno 1648. facta, sed et alias ubique in ommbus Imperii constitutionibus decretis et rescriptis contineri, ipse Imperator et Status Imperii satis aperte declarant in ipso instrumento pacis Osnabrugensis, §. 5. vers. 11. libera Imperii. Cujus verba relata sunt infra c. 3. n. 49. vid. Limnae. tom. 3. et 4. l. 7. c. n. 47. de J. P.

[note: 45.] Quamvis autem superiores Status etiam hoc largiantur, quod Civitates Imperiales ad Comitia vocentur, in iis compareant, sessionem et votum aliquod habeant, et sic inter Status Imperii referantur, ipsas tamen habere jus surhagii, sive votum decisivum, negant, sed votum quod habent, consultivum tantum esse hactenus contenderunt, et civitates non suffragandi, sed consultandi jus solummodo habere, censet Peucer. lib. 5. Chronic. fol. 498. ubi scribit: eae nec suffragia serunt, nec dicunt sententias in Comitiis, sed fere, ubi quae monenda aut corrigenda esse censent, exposuerunt: (nam quod ab bis viri excellentes sapientia, et edocti rerum usu adducuntur ad deliberationes, et in consilia adhibentur, magni earum sententiae fiunt) deinceps a decretis communi consensu, sele non sejungunt. Cui adstipulatur Arumaeus, sibi contrarius, vid. infr. n. 62. de Comitiis Imp. cap. 7. num. 145. seq. ubi asserit olim quidem Civitatibus Imperialibus votum decisivum competiisse, hodie vero secus esse, et n. 151. in fin. ubi dicit, civitatum relationem hodie non suffragii, sed consilii loco haberi, non enim prius ad Electorum et Principum Senatuum re-et correlationem vocantur, quam si ab ipsis conclusum sit; qui si in votis conveniant, civitatum unicum votum, duplex Electorum et Principum convellere non potest, at si inter Electorum collegium et Principum Senatum discrepantia sit, hanc suffragio suo missi tollere, et

accessione sua, ad hauc vel istam partem votorum pluralitatem constituere non possunt, sed utriusque Senatus votum discordans Caesari referri moris est. Idem sentit Benedict. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 10. sect. 8. n. 17. ubi ait, quod ex hoc fiat, ut Electores et Principes, ubi circa punctum propositionis concluserunt, soleant inter se, non vocatis civitatum nunciis referre: si consentiant, punctum pro concluso habetur; at si dissentiant, Caesari utraque pars votum suum refert, nec possunt nuncii Civitatum voto suo parti alterutri accedere, perque hoc pluralitatem facere, Caspar. Ens in thesaur. polit. lib. 1. apotelesin. 6. fol. 145. ubi dicit, civitatibus quidem sub sententiae dicendae specie quadam consulendi jus esse, sed in deliberationibus, aut conclusionibus. Idemque visum videtur Caninio part. 2. in delineat. Aur. Bull. fol. 104. Ejusdemque opinionis fuisse Fridericum Palatinum in lorat. ad Corol. V. docet Hubert Thom. Leodius annal. lib. fol. 79. Et Civitates Imperiales potius jus adprobandi reliquorum Statuum sententias, quam sententiae dicendae jus habere, contendit Althus. polit. c. 33. n. 76. Et Bernh. Bertram. de Comit. conclus. 46. putat inter jus suffragii, quod Electoribus et Principibus competit, ac civitatum vota, quandam esse differentiam, illorum praecipue Electorum, suffragia liberrima esse, et auctoritatis magnae, harum non aeque, quoniam cum Electores et Principes sententiam prius dicant, eveniat, ut dicente Tacito. 4. annal. ob authoritatem, quâ pollent, reliquis assentiendi necessitatem faciant: Idque haut obscure indicasse authorem deß außführlichen Berichts, wie es auf Reichstägen pflegt gehalten zuwerden, cap. 11. hrsce verbis: doch sey im Reich wenig erhört, daß die Stätte ein ander Bedencken haben, oder der zweyen andern Rähte Bedencken dispatiren, sondern lassen es gemeiniglich darbey bleiben.

[note: 46.] Controversia haec de jure suffiagii Civitatum Imperialium saepius in Comitiis Imperii acriter mota fuit, et ex negocio collectarum potissimum orta videtur, eandemque Civitatibus Imperialibus maxime detrimentosam visam fuisse, constat ex saepe dicto Consil. Gremp. et Hier. zum Lamb. fol. 20. his verbis: Aber darneben ist zu etlichen nächst gehaltenen Reichstägen, durch die Chur-und Fürsten gegen den Stätten diese beschwerliche Neuerung eingeführt, und biß hieher beharrlichen geübet worden; Nemlich, daß ihre Chur-und Fürstliche Gnaden sich in allem berahtschlagen, ihres Bedenckens zuvor vergleichen, entschlossen, und folgend allererst dasselbig der Stätt Pottschafften, als für ihren Beschluß, dem sie zugehorsamen schuldig, fürzuhalten sich angemaßt haben, ic. et paulo post: dardurch dann ihre Chur-und Fürstliche Gnaden der Stätt postschafften, wider angezogen alt Herkommen im Reich, von den Beratschlagungen, aller gemeiner Reichs-Sachen, gänßlich außzuschliessen, sie also ihrer Stimmen und gebührenden Reichs-Standts, so viel an ihnen, thätlichen zu entsetzen, und mit ihrem Beschliessen, für und für, zum höchsten zu beschweren, unterstanden haben, und noch.

[note: 47.] Unde quoque Civitates Imperiales hujusmodi Electorum ac Principum Conatibus obstiterunt, contradixerunt, et protestationibus, jus suum salvum sibi reservarunt, sicuti hoc factum in Comitiis Spirensibus anno 1542. sequens Ferdinandi Regis Romanorum, etc. Commissariorum Caelareorum probat testimonium: Limn. tom 4. l. 7. cap. 1. num. 47. pag. 118. seqq. Wir Ferdinand, von Gottes Gnaden, Römischer König, und Wir Haug, Graffe zu Montfort und Rotenfels, und Johann von Naves, zu Messanße, Doctor, und ViceCanßler, ic. beyde der Käyserl. Maiest. unsers allergnädigsten Herrn Rähte, und verordnete Commissarien, bekennen mit diesem Brieff, und chun kundt allermänniglich, als uns, unsere und deß Reichs-Stätt gesandte Pottschafften, so ießo allhier zu Speyr zu gegenwärtigem Reichstage verordnet sind, unterthäniglich zu erkennen geben, daß sie, an statt ihrer Obern, von ihrem Reichs-Stande und Stimm von den Chur-Fürsten, Fürsten und andern Ständen ausgeschlossen werden wotten, wie dann sie die Chur-Fürsten, Fürsten und Stände sich durch ihre verordnete Rähte offentlich hätten vernehmen lassen, daß sie, die Frey-und Reichs-Stätt schuldig wären, dasjenige, was durch Churfütsten, Fürsten und Stande besthlossen wurde, ohne alles Widersprechen zu vollziehen, Welehes aber nicht allein wider die natürliche geschriebene Recht, auch aller Völcker, Königreich und Fürstenthum gemeine Gebräuch, welehe vermöchten, daß die jenen, so eine Sach mit belanget, in solchem gehört, und mit ihrem Wissen und Willen gehandelt werden solte: Sondern auch von Alters hero im heiligen Reich also herkommen und gebrauchet worden, auch die Art, Natur und Cigenschafft dieset Sachen dermassen gestellet wäre, daß sie die Frey-und Reichs. Stätte, durch unsere Vorsahren am Reich, Römische Kayser und Könige, seel. Gedächtnüß, auch jeßo die Römische Käyserl. Majestät und was von ihrer Majestät wegen, beschrieben und erfordert, darauf sie auch ihre gesandte Pottschafften gehorsamlich, neben andern Reichs-Ständen, verordnet, welche Pottschafften bey den Fürtragen und Reichshandlungen in gemeiner Reichs-Versamblung gegenwärtig gewesen. Darauf in ihrem sondern Raht die Sachen erwogen, und nachfolgende nochdürff-tiglich gehört, und also mit ihrer Verwilligung und einhelligem Beschluß, die Reichshandlungen fürgenommen worden, und wo sie der Stätt Pottschafften, sich mit Churfursten, Fürsten und andern Ständen nicht vergleichen mögen, hätten sie jederzeit einen Römischen Käyser oder König, als ihre einige rechte Herren, angesucht, und mit denselben die Nothdurfft, in aller Unterthänigkeit gehandelt; mit ferner Vermeldung, daß sie solch ihre Recht und Gerechtigkeiten ihres Reichs-Stand und Stimmen, wie obsteht, vor der Röm. Käyserl. Majestät oder uns, als ihren eigenen Herren, oder sonsten, an allen ohnpartheuischen Orten und Enden, darthun und außführen möchten: Demnach so könten sie in ihrer der Churfürsten, Fürsten und Stände

Demnach haben wir, an statt, und von wegen hochgedachten Kayserlichen Majest. auch für uns selbst bewilliget, bewilligen auch hiemit in Krafft diß Brieffs, und wollen, daß obangeregte der Statt Bewilligung, auch Besieglung dess Abschieds durch sie, laut ihrer vorgewendten Protestation, und mit Vorbehaltung derselben beschehen, ihnen den Statten allen, und einer jeden insonderheit, obangezogenen ihren Rechten, Gerechtigkeiten, auch possession, vel quasi, so sie die Statt ihres Reichs Stands und Stimm halben hetten, oder von Reichs wegen haben solten, oder zu haben vermeinen, in allweg unabbruchig, sondern dieselbe alle gantzlich und gar vorbehalten seyn sollen.

Wir wollen auch bey der Kayserlichen Majestat mit sonderm Fleiß handeln, daß ihr Majestat auf nachstem Reichstag, darauf Ihr Majestat eigener Person seyn wird, zwischen obbemelten Churfursten, Fursten und andern Reichs Standen an einem, und ihnen den Statten am andern theil, solcher ihrer Reichs - Stande und Stimme halben, gnadigste Handlung pflegen solle, damit die Sachen durch billiche taugliche Mittel und Wege hingelegt werden; oder im Fall auf nachstem Reichstage die Kayserliche Majest. nicht, sondern wir in eigener Person entgegen weren, wollen wir sampt der Käyserl. Majest. Commissarien, gleicher massen, zwischen obbemelten Theilen, auch gnadiglich handeln, und dieselben, so viel muglich, zu vereinen, das alles wir ihnen, den Gesandten der Statt, hiemit gnadiglich zugesagt haben. Mit Urkundt dieses Brieffs, welcher mit unser König Ferdinanden surgetruckten Insigel verfertiget: So haben wir die Kayserliche Commissarien, unser Pitschafft hierfur getruckt, geben am 15. Aprilis anno 1542. zu Speyr.

[note: 48.] Ita quoque cum in Comitiis Augustae anno 1547. habitis et anno sequenti ad finem perductis Civitates Imperiales ad Electores, Principes et reliquos Status essent vocatae, iisque propositum, quod ordinationem quandam de pace communi stabilienda conceperint, quam ipsis praelegere vellent, ut ejus ipsae quoque notitiam haberent, sed eandem audire Civitates noluerunt, haben es nicht anhoren wollen, sondern dargegen angezeigt, daß es wider den Gebrauch und alt Herkommen deß Reichs sey, dann sie gleich so wol von Käyserl. Majest. auf diesen Reichstag erfordert, ihnen auch Ihrer Majest. Proposition zugebe, daß sie zu gleicher Berathschlagung der Handel gelassen werden solten, zu deme sie auch deß Reichs Abschied mit underschrieben, und deß Reichs Burden nicht den geringsten Theil mittragen helffen mußten: Sie kondten auch, als unverstandige Leyen, deß Landfriedens Innhalt, da ihnen derselbe allein bloßlich vorgelesen wurd, nicht einnemmen noch behalten, damit sie sich aber darinnen ersehen, und ihrer Nothdurfft halben darnach richten kondten, so betten sie, ihnen davon Abschrifft zuzustellen. Als ihnen nun solches abgeschlagen worden, haben sie sich dessen, und anders mehr, bey der Kayselichen Maiestat beschwert ihr Bedencken auf Kayserliche Proposition zu Papier gebracht, und also ubergeben.

[note: 49.] De hac Controversia in iisdem Comitiis Augustanis Imperator Carolus V. anno 1548. sequens Decretum interposuit: Die Römische Käyserliche Majestat, unser allergnadigster Herr, hat der Churfursten unt Stande, auch der abwesenden Bottschafftet, Gegenwart auf Ihrer Majestat, und deß heiligen Reichs Frey - und Reichs Statte jungst furgebrachte Beschwer - Schriffte, gnadigst angenommen und verhoret.

Und hetten Ihr Majest. sich gleichwol vetsehen, nachdem solche Irrungen allerley Widerwillen gebahren, und deß heiligen Reichs obligenden Geschafften und Handlungen, nicht wenig verhinderlich seyn mochte, es solten sich obgemelte Stande, und Statte hieruber geflissen haben, dieselbigen, so viel muglichen, selbst gegen einander gut - und freundlichen abzustellen, und fallen zulassen, damit gute Einigkeit, und gleichmaßiger Verstand zwischen ihnen zu allen Theilten desto stattlicher erhalten, und also dadurch die gemeine Sachen desto baß hatten gefordert werden mogen: dieweil aber solches biß anhero verblieben, und Ihrer Majestat weiters noch taglich Klagen furkommen, so seynd Ihre Majest. bewegt worden, dieser Sachen mit gnadigstem Fleiß nachzugedencken.

Und befinden anfanglichen, so viel die Außschliessung auß den Reichs - Sachen belanget, deren sich die Statte gegen Ihre Majestat vielfaltig beklagen, daß solche Irrungen nicht newe, noch jetzo allererst angefangen, sondern hiebevor, auf vielen Reichstagen, bey Ihrer Majest. Regierung zum offtermahl erregt, und furnemlich auf den nagst gehaltenen Reichstag anno 44. Ihrer Majest. eine lange Schrifft dershalben, von ihnen den Statten furgetragen und uberantwortet worden.

Nun hat es Ihre Najest. auch damahls dafur gehalten, die Sache auff solchen Weg gerichtet solte worden seyn, wie sich Chutfursten und Stande selbsten erbotten, als nemblichen, daß die Statte auff den Reichstag beschrieben und erfordert werden, neoen gemeinen Standen die Proposition anhoren, dieselbe abschreiben, und in einer besondern Stuben darvon handeln, und nachdem sie der andern Stande Beschluß angehoret hetten, ihr Bedencken eroffnen nochten, und so sichs befindet, daß es der Sachen Nothdurfft erfordert, daß ihnen alsdann ein zimblicher Bedacht, doch, daß derselbe andern gemeinen Geschafften nicht verhinderlich sey, zugelassen, darauff ihr Bedencken, auch ihre Beschwerden, ob sie einige zu haben vermeinen, vovnemmen: und ob sie die Stande auff solch der Statte Bedencken, für nohtwendig anschen wurden, sich weiters zu underreden, ihren vorigen Schluß zu andern, und sich eines andern, zu vergleichen, oder dem ersten Schluß anzuhangen, daß alsdann die Statte ihnen der andern Stande ersten Beschluß, oder Aenderung (welches doch Ihre Kays. Maj. verstehen auff Ihrer Majest. darauff erfolgte Resolution) nachfolgen, geleben, und dieselbige solten helffen vollziehen, wie dann solches mit mehrem Anhang, in einer deßhalben insonderheit ubergebenen Schrifft, nach lange begriffen, und Churfursten und Stande ohne Zweiffel noch ingedenck ist, es solte zu Hinlegung solches vorgefallenen Streits nicht undienstlich gewesen, auch die Sach auff selbigem also gebliben und beruhet seyn, es kommt aber Käyserl. Majest. die Handlung der massen fur, als solten angeregte Frey. und Reichs Statte etwas mehr, dann hiebevor, und obetzehlten erbieten zuwider, beschweret werden.

Dieweil sich dann Ihre Majest. gewiß versehen, was sich Churfursten und Stande, einmahls in solchen Sachen, ohne Zweiffel nach stattlicher Berathschlagung, und Bewegung allerhand Gelegenheit, bewilliget und erbotten, daß sie es bey demselben also, nachdem sie deß erinnert, gutwillig sollen und werden bleiben lassen.

So ist Ihrer Majestat Meinung, daß es biß zu weiterer Außfuhrung, dermassen gehalten, daß niemands billiche Ursache zu klagen, dieses Orths gegeben werde.

Und da einer oder andertheil daruber vermeinet, etwas weiters zu suchen/ dem wollen Ihre Kays. Majestat die Erkandtnuß deß ordentlichen Rechtens, an Ihrer Kays. Majest. Cammer-Gericht hiermit vorgesetzt haben, Decretum in consilio Imperiali Augustae 1548. Plura de hac controversia videre licet in saepe allegato consilio Lud. Gremp. et Hieron. zum Lamb. per tot. plura Decreta de An. 1550. vid. ap. Limnae. d. l. p. 122. seqq.

[note: 50.] Civitatum Imperialem a jure suffragiorum excludendarum ratio, a pristino Romanorum Comitiorum more petita videtur, siquidem in curiatis Comitiis classium omnium centuriae raro in suffragium mittebantur, sed quam primum major Centuriarum numerus esset expletus, reliquae, vel ejusdem, in qua confectus est numerus, vel posteriorum classium centuriae non vocabantur, ita, ut quia rarissime ad sextam classem perveniretur, ea plane nul. lo loco haberetur, Paurmeister. de jurisd. lib. 2. c. 6. n. 49. Unde qui Civitatibus Imperialibus [note: 51.] votum decisivum in Comitiis denegant, sequentibus utuntur argumentis. I. Quod primorum Romanorum aetate, tantum aulici superiores, et Senatores Romani in Comitiis vota sua contulerint, juxta l. humanum. 8. C. de legib. Quod etiam probat c. Imperialem vers. et ibi: habito ergo consilio Episcoporum, Ducum, Marchionum et Comitum, simul etiam et Palatinorum, judicum et aliorum procerum, hac edictali, Deo propitio, porpetuo valitura lege sancimus, etc. de prohib. feud. alien. per Frider. 2, feud. 55. ubi nulla fit Civitatum mentio.

[note: 52.] II. Quod constet apud Romanos tres fuisse ordines, quorum unus nullam in Comitiis habuerit vocem, sed in reliquorum sententiam pedibus concesserit, et quae ab aliis dicta, comprobaverit, movens se de loco in eam partem, cujus sententiam approbaverit, unde in sententiam ire pedibus, et pedaneos judices dictos suisse, et ita Civitates Imperiales hodie in Comitiis universalibus non esse melioris conditionis, quam olim pedaneos, sive pedarios judices, scribit Paurmeist. de jurisdict. lib. 2. cap. 2. n. 49. Ex quo etiam fieri nonnulli putant, quod Civitates Imperiales in Comitiis sententiam suam stantes proponant.

[note: 53.] III. Exemplo Nobilium Imperio immediate subjectorum, qui hodie in Comitiis non comparent, nec in iisdem votum et sessionem habent, atque ideo etiam Civitates non habeant, de quo conquerantur.

[note: 54.] IV. Ita etiam in Concilio Nationali, sive Provinciali et generali, non habent vocem et votum, nisi Cardinales et Episcopi, c. propter Ecclestasticos. 4. in fin. distinct. 18. cap. 1. in princ. dist. 15. Ant. de Rosel. de concil. quaest. 7.

[note: 55.] Et in consilio Ecclesiae adesse nonnullos disserendi, instruendi, consulendive gratia, non tamen in sessionibus publicis indutos sacris vestibus sedere, nec sententiam dicere, testatur Joh. Limn. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 1. n. 47. ubi, quod in navali Venetorum ac foederatorum classe anno 1570. cum Turca Cyprum infestaret, fuerint, praeter alios Duces, Sebastianus Venerius, Quaestor in Cyprum destinatus, Franciscus Duodus majorum Triremium praefectus, qui jus sententiae in concilio dicendae, non autem decernendi habuerint, refert ex Thuan. histor. lib. 49. fol. 934. Et in Gallia quoque nonnullos esse, qui sessionem quidem in Parlamento, non vero vocem deliberativam obtineant, scribit Stephan. Pasquier. indagat. Gall. lib. 2. c. 3. Et admitti etiam nonnullos ad concilia et Synodos, citra vocem deliberativam, nec iliis aliud permitti, quam verba, consensi et subscripsi: Ac Caroli IX. et Francisci l. Galliae Regum constitutionibus probari, Seneschallis, etc. vocem honorariam competere, sed non deliberativam, nec non conclusivam: ac praeterea constare, Pontificem concilio Rothomagensi, anno 1581. respondisse, Abbates commendatarios, et Capitulorum Deputatos, vocem duntaxat consultivam habere: Episcoporum procuratores

posse, si concilio provinciali placuerit, et decisivum habere, ex Gallicis scriptoribus de Taix, ac Chenu, refert Limnae. tom. 4. lib. 7. cap. 1. n. 47. pag. 116.

[note: 56.] V. Imo etiam in Imperio Romano Germanico nostro interesse quosdam consultationibus, sed citra vocem et votum, probat R. A. zu Nurnberg. de anno 1524. §. Ob auch gemelte Churfursten. 16. ibi: doch dieselben Raht, so der Statthalter, Churfurst/ oder Furst in das Regiment mit sich nemmen, kein Stim haben sollen.

[note: 57.] VI. Atque hinc etiam in actibus universitatis, in quibus tractatur de rebus concernentibus universitatem, non ut singulos, sed ut universos, non opus est, ut omnes et singuli conveniant et consentiant, sed sufficit duarum ad minus partium consensus, prout notant Dd. et maxime Paul. de Castr. in 1. nulli. n. 7. ff. quod cujusque univers. Quia negotia universitatis non possent de facili expediri, si omnes deberent consentire, juxta gloss. in 1. aliud. §. refertur. ff. de R. I. Cum igitur consultationes in Comitiis Imperialibus de rebus Imperii universitatem et in ea Civitates Imperiales, non ut singulos, sed plures ut universos, seu universitatem ut universitatem, et communitatem ut comunitatem concernunt, dicendum videtur, Civitatum Imperialium consensum et vota non esse attendenda, sed id, quod ab Electoribus, Principibus et aliis Imperii Statibus, tanquam parte majore et nobiliore conclusum, easdem approbare teneri, quod enim major pars curiae [note: 58.] effecit, pro eo habetur, ac si omnes egerint, 1. quod major. 19. ff. ad municipal. I. duo ex tribus. 39. ff. de re judic. l si inter tres. 20. et seq. l. diem proferre. §. si plures. ff. de recept. arbit. 1. 3. et. 4. ff. quod cujusque, universit, nom. et in actibus universitatis et collegiorum, majoris partis consensum sufficere, minoremque partem, non obstante dissensu et contradictione, compelli posse ad id, quod a majore universitatis parte constitutum et approbatum est, pluribus demonstrat late Casp. Klock. de contribut. cap. 6. numer, 14. et seq. ad fin. Ludov. Gremp. et Hieron. zum Lamb. d. consil. fol. 23. in fin. et seq.

[note: 59.] VII. Quod licet Civitates Imperiales in Comitiis non habeant votum decisivum, sed consultativum, propterea tamen earum vocatio et comparitio in Comitiis non sit frustranea, cum votum consultativum ipsis duobus modis sit proficuum. Primum, quod faciat ad majorem confensum in deliberata priorum duorum consiliorum, Electorum scilicet et Principum, et suggerat alia, quae ad perfectionem majorem conducunt. Secundo, ut opinione differre, atque a deliberationibus se separare, indeque ad Imperatorem recurrere possint, eumque sub specie consilii rogare, quo placitorum revisio fiat, et melior conclusio exsurgat, secundum Caninium in delineat. Aur. Bull. part. 2. fol. 104. prout eum refert Limnae. tom. 3. et 4. lib. 7. cap. 1. n. 47. et ut habeant notitiam et scientiam eorum, quae in Comitiis aguntur. Quando enim minor pars a majore gravatur, minor jus habet contradicendi et provocandi ad superiorem collegii, causas gravaminis coram eodem deducendo et probando, et auxilium implorando, per tradita Innocent. Panormit. et alior. in c. 1. X. de constitut.

[note: 60.] VIII. Quod Civitates Imperiales in causis et negociis Imperii videantur esse personae extraneae, et incivile censeatur esse, si peteretur ab ipsis, ut una cum caeteris Imperii Statibus majoribus ad consilia et deliberationes admittantur; Extraneos autem ad consilia non esse admittendos, tradunt Dec. et Felin. in c. cum omnes. X. de constitut. ita ut sufficiens causa esse videatur appellandi et reclamandi, si aliquid ex universitate, imo major, seu duae universitatis partes vellent decernere, aliquem forensem ad consilium admittendum esse, idque ne consilii secreta in Reipublicae jacturam exterius facile manifestari possent.

[note: 61.] IX. Quibus accedit, quod licet Civitates Imperiales olim votum in Comitiis Imperii decisivum habuerint, cum tamen id longissimo et immemoriali tempore non exercuerint, et a Statibus superioribus ab eodem exclusi fuerint, id legitimi temporis praescriptione amiserint, cum juris sit indubitati, quod quis temporis immemorialis praescriptione jus sessionis et votandi, et consensum praebendi admittere possit, per c. pen. de consuetud. in 6. ubi ejusmodi temporis immemorialis lapsu Praelatus ipse contra praestationem consensus Capituli, alias necessariam praescribere potest. Et Episcopum ex praescriptione potestatem alienandi sine consensu Capituli adquirere posse, tradunt Innocent. et Johan. Andreae. in c. pastoralis. X. de donat. et in c. ea noscitur. X. de his, quae fiunt a maj. part. cap. Eodemque temporis spacio, contra pensitationes et contributiones Imperio solvendas, praescribitur, ex numero Statuum Imperii quis eximitur, eorundemque jure et privilegiis in Imperio privatur, R. A. zu Augspurg. de an. 1548. §. Und soll unser Kayserlich Cammer-Gericht. 54. et §. wann auch ein außgezogener. 56. Vietor de caus. exempt. conclus. 17.

Verum Civitatibus Imperialibus in Comitiis non tantum votum consultativum, sed etiam decisivum, de jure competere, verior est Doctorum conclusio, idque probant Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 4. num. 97. Dn. Cluten. syllog. rer. quotid. conclus. 37. lit. c. Besold. de jur. Civit. Imper. numer. 7. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 18. Lud. Gremp. et Hier. zum Lamb. d. consil. quaest. 1. §. zum vierten ist in der Guldenen Bull. seq. fol. 28. seq. Obrecht. de jurisd. cap. 6. numer. 33. seq. Petr. Syring. de pac. religion. dissert. 39. lit. B. Arumae. sibi contrarius ad Aur. Bull. discurs. 1. n. 8. Reinkling. de regim. secul, et Eccles. lib. 1. class. 4. cap. 20. n. 30. seq. Casp. Klock. de contribut. cap. 5. num. 59. Rumelin. ad Aur. Bull. dissert. 1. conclus. 10. et ibi Speidel. in not. et part. 2. diss. 3. concl. 4. lit. F. et ibi Dn. Myler. in addit. Justus Sinolt. Schutz. colleg. de jur. publ. disp. 10. concl. 8. lit. G. Thom. Michael. de jurisd. concl. 44. lit. G. Buxtorff. ad A. B. concl. 5. lit. D. Bertram. de Comit. concl. 46. Joh. Wurmser. de jur. publ. exerc. 7. quaest. 5. Michael Heintz. de Civitat. Imper. concl. 21. lit. F. Joh. Adam. Dapp. de civitat. German. cap. 8. n. 2. Joh. Limnae. de jur.

publ. tom. 3. lib. 7. c. 1. n. 47. et ib. innot. tom. 4. et tom. 5. fol. 65. ubi ait, contrariam opinionem totam esse erroneam, et vix immunem a scutica, eamque refelli fusissime in consiliis Ludov. Grempii et Hieronymi zum Lamb, der Erbaren Frey, und Reichs-Statten Stand und Stimmen belangendt: et in eos, qui contrarium sentiunt, eam ignorantiae sententiam aptandam esse, quam in Adrianum nec dum Imperatorem, dixit, archutectus Apollodorus, cum is per miperitiam de operibus dissereret; abi obsecro te, dicens, ac cucurbitam pinge: nihil enim horum recti nosti.

Atque haec sententia sequentibus corroboratur rationibus et fundamentis, et quidem I. Quod in comitiis Imperialibus de negociis Imperii agatur publicis, ad omnes et singulos Imperii Status et membra pertinentibus, et maxime de collectis et contributionibus Imperatori et Imperio solvendis, et aliis Imperii oneribus, quorum magnam partem ipsas Civitates Imperiales sustinere teneri, nemo est qui nesciat, et ideo in Comitiis civitatum summum interesse versetur, et de ipsorum incommodo et periculo tractetur, ita ut si reliqui Status Civitatibus Imperialibus pro libitu collectas, et alia onera imponere possent, hoc ipsis maxime damnosum foret. At vero secundum naturam est, commoda cujusque rei eum sequi, quem sequuntur incommoda, l. secundam naturam. ff. de R. I. c. qui sentit. de R. I. in 6. §. cum autem. J. de empt. vendit. 1. 2. §. pro sceundo. C. de caduc. tollend. et jure naturae aequum est, neminem cum alterius jactura locupletari, 1. nam hoc. natura, ff. de cond. indeb.

Atque ita II. ipsa aequitas exposcit, ut Civitatibuslmperialibusjus suffragii concedatur, quis enim non videt, si Electoribus, Principibus et [note: 64.] reliquis Statibus concedatur, quod de Imperii negociis libere, et non attentis civitamm votis, concludere possent, quantum periculum earum libertas subeat, praesentissimumque damnum in hoc versetur, utpote, quae Imperii onera pro maxima parte sufferre cogerentur; alii e contra, privatae utilitati ex communi pecunia consulerent, Lud. Gremp. et Hieron. zum Lamb. d. cons. §. Nun ist offenbar. fol. 25. Et hac ratione superiores ordines idem fere juris in Civitates Imperiales obtinerent, quod in civitates suas municipales, et sic nomine tantum, non reliberae futurae essent, quales tamen ab exteris omnibus merito reputantur, Alciat. in 1. censere. in fin. ff. de V. S. et his magis, quam ipsi Imperatori subjectae forent, qui ipsis invitis contributiones et collectas indicere nec potest, nec solet. Imo et haec inconvenientia inde orirentur, quod si collectarum onus, ultra modum, in civitates conjiceretur, facile discordia et diffidentia talis inde oriri possit, quae Imperii diminutionem secum traheret. Imo Abbatem vel Abbatissam, Comitem vel Baronem parum Imperio conferentem, in Imperio majoris fore reputationis et dignitatis, quam omnes omnino Imperiales Civitates, in quibus tamen non minima pars roboris Imperii Romani consistit, et quae sunt nobilia Imperii membra, Principis vicem obtinent, Rebuspublicis Italiae comparantur. et si [note: 65.] quae aliae earum sint dignitates supra c. 1. n. 32. seq. relatae. Cum igitur contraria opinio naturali rationis ductui repugnet, merito non admittenda erit, cum argumenta a naturali rationis ductu desumpta, optima et in jure efficacissima sint, Bald. in consil. 101. vers. in contrarium. part. 2. et infirmitas quaedam intellectus sit, ibi leges quaerere, ubi naturaliter sentimus, vel rationem habemus, secundum Arist.

III. Ex quibus, et alias per se constat, quod negotia et causae, quae in Imperii Comitiis tractantur, non minus ipsas Civitates Imperiales, quam alios Imperii Status et ordines principaliter concernant. At vero trita est juris regula, [note: 66.] quod id, quod omnes tangit, ab oninibus approbari debeat, l. si quis ab argentariis. ff. de eden. l. fin, in fin. C. de auth. praest. c. quod omnes. de R. I. in 6. omniumque consensus requiritur, ad quos res pertinet, et de quorum jure detrahitur, l. clarum. C de auth. praest. c. si Archiepiscopus. X. de temp. ord. Indeque in arduis explicandis in universitate omnes expresse consentire debent, nec sufficit, quod actus explicetur per alios nomine aliorum, licet illi taceant, et non contradicant, quia in re onerosa et gravi, expressus intervenire debet consensus, nec taciturnitas eo casu pro consensu habetur, Abbas in c. causis. X. de elect. Et cum negocia Imperii non concernant universos Imperii Status et ordines ut universos, et tanquam universitatem, sed omnes et singulos, ut singulos, prout sunt constitutiones de pace religiosa et prophana, arrestorum, pignorationum, uti et collectarum indictiones, et si quae sunt similia, consequens est, quod singulorum quoque Imperii Statuum et ordinum consensus requiratur, quia in actibus universitatis, quibus tractatur de rebus, concernentibus ipsam universitatem, ut singulos, non sufficit [note: 67.] majoris partis consensus, sed omnes expresse consentire debent, 1. majorem. ff. de pact. l. Sabinus. in princ. ff. commun. divid. 1. per fundum. 13. ff. deservit. rust. praed. c. in re communi. de R. I. in 6. Don. Gars. Mastril. de magistrat. lib. 5. c. 15. n. 21. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. c. 8. n. 70. in tantum, ut si essent centum, quorum consensus requiratur, nonaginta novem, uni dissentienti praejudicare non possent. Dyn. in c. quod omnes. d. R. I. in 6. Tusch. pract. concl. lit. M. conclus. 15. n. 16. Casp. Klock. de contrib. c. 6. n. 99. seq. Ex quo etiam ipsi praecellentiores Imperii ordines in Comitiis Norimbergensibus anno. 1579. Oratori Hungarico, resolutionem instanter urgenti, responderunt: Daß auß Mange der Fursten, und Communen, so auß Nothdurfft, dieweil die Sach wichtig, musten erfordert werden, nicht kondte so eylends gefurdert, sondern was die Gemein beruhret, das solte durch die Gemein beschlossen, und gehandelt werden.

IV. Quia Recessus Imperii habent vim contractus, sicuti apparet ex eorum principio et fine, ubi haec adponi solent formalia: Und demnach haben wir uns mit Churfursten und [note: 68.] gemeinen Standen, nachfolgender Ordnung,

[note: 71.] V. Atque hoc etiam in Comitiis Imperialibus ita hactenus observatum fuit, et Status majores, postquam de sententia sua convenerunt, etiam civitatum sententiam requisiverunt, et audiverut, ubi quandoque Electoribus, quandoque etiam Principibus suffragatae sunt, prout ipsis melius et aequius visum fuit, sicuti multis probant Ludov. Gremp. et Hier. zum Lamb. d. consil. fol. 36. seq. Ita enim in Comitiis Wormatiensibus anno 1497. cum Electores et Principes circa quoddam dissiderent, civitates Principibus calculum suum adjecerunt, quod aegre tulit Berchtoldus Archiepiscopus Moguntinus, dicens, id antea nunquam factum, sed semper Electoribus civitates adstipulatas fuissie. Quod etiam factum fuisse in Comitiis Freiburgensibus, et civitates Principum sententiae accessisse, attestantur Gremp. et Lamb. d. consil. fol. 36. ubi etiam alia exempla adducunt.

[note: 72.] Aliquando etiam dissensione sua rationabili, reliquos Status alio inflexerunt, sicut factum in Comitiis Francofurtensibus anno 1489. ubi moderatio bis adhibita fuit. Et anno 1495. summae decretae, dissensione sua, mitigationem evidentem impetrarunt, et cum antea tertia fere pars onerum civitatibus incumberet, ad quartam prope dinunuta fuit, Lud. Gremp. et Hier. zum Lamb. d. consil. fol. 37. seq. ubi etiam addunt, quod in Comitiis Spirensibus anno 1542. ad civitatum monitiones plures articuli fuerint correcti; als da im ersten Concept stuhnd, daß man von werbenden und hantietende Gutern solle von 100. Gulden Hauptguts, ein Gulden, das ist, Doppelschatzung geben, diß wolten die Statt nicht willigen, und wurd der Ort geendert, wie im Abschied begriffen, etc.

Item es war geordnet, daß die Stand ihr Anlag den Kreiß-Einnemmeren/ was ihnen über ihr Außgab uberbliben, gezehlet liffern und ubetantworten solten, das wolten die Statt nicht eingehen, derhalben wurd der Articul geendert, daß ein jeder sein Gelt ungezehlet in die Truchen einwerffen mocht.

Dergleichen war gesetzet, daß in Statten ein Einnemmer von den Geistichen seyn solte, das wolten die Statt nicht willigen, derhalben ward der Articul geendert, daß die Weltlichen ihr sonder, und die Geistlichen ihr sonder Einnemmer haben mochten, etc.

Item, es war berahtschlaget, daß niemands die aufferlegte Summa Volcks zu schicken, solt erlassen werden, zeigten die Statt an, wie etlicher Statt Unvermuglichkeit stuhnde, also wurden dieselbe außgenommen, als Goßlar, Mulhausen, Northausen, Wangen; etc.

Item, als kein gewise Zeit ernandt was, wie lang ein jeder Stand sein Kriegsvolck erhalten solt, ward auff Anhalten der Statt biß auffden 13. Julij bestimmt. So ward auch der Articul, die Vergleichung der Kriegs - Leuth belangend, auff der Statt Ansuchen, in den Abschied gebracht, und an viel Enden gebessert. Quod etiam Civitates Imperiales reliquis ordinibus quandoque consenserint, ac sententiae omnium Statuum, ac nominatim etiam civitatum nomine simul Imperatori relatae fuerint, non opus est, ut longius demonstretur, et exemplis id declarant, Lud. Gremp. et Hier. zum Lamb. d. consil. fol. 38 §. ferner, daß die Erbaren. et seq. ubi etiam fol. 37 §. und ob gleich. monet, si earum dissensus sit neglectus, id fere in negotiis evenisse, in quibus nullum aut exiguum ipsarum interesse vertebatur. Imo nonnunquam etiam apud Electores et Principes dissensione sua nihil proficientes, sententiam suam separatim ad Caesaream Majestatem detulerunt, prout factum fuisse in Comitiis Francofurtensibus anno 1427. et Norimbergen sibus anno 1431. item in conventu Viennensi an. 1460. Norimbergensi an. 1466. 1479. 1480. et 1481. nec non Francofurtensi anno 1489. Wormatiensi anno 1495. Augustano an. 1500. demonstrant Lud. Gremp. et Hier. zum Lamb. d. consil. fol. 40. §. dann erstlich. seq. Ex quibus omnibus apparet, quod licet Civitates Imperiales quandoque Principum votis accesserint, id tamen non semper factum fuisse, sed pro utilitate et necessitate libertatis suae, quod etiam innuit Lundorpius in continuat. Sleidan. libr. 1. pag. 8. ubi scribit, civitates in votis Principum plerumque adquiescere; mhilominus tamen hac annexa cautela, ut suarum civitatum immunitates, per vetusta Caesarea privilegia, ac alia regalia sarta tectaque conserventur, nec ullo modo per ejusmodi conclusiones labefactentur, vel tollantur. Scilicet eadem votorum atque suffragii libertas Civitatibus competens,

[note: 73.] VI. Atque haec omnia etiam comprobat Imperatoris Friderici I. juramentum, cujus tenorem hunc: in Christi nomine juro, non solum Principum, sed et Civitatum consilio, negocia corifoederationis, et collegii universitatis, et quae omnes et universos concernunt, tractanda esse, etc. refert Besold. de jur. civit. Imp. n. 7. et ipsum quoque in hujusmodi negociis, non Principes modo, sed et Senatores ex Civitatibus Imperii invitasse, in ejus historia recensetur, Radevic. lib. 2. c. 3. Lehman. Chron. Spirens. lib. 4. c. 3. fol. 282.

VII. Ita etiam Aureae Bullae constitutionem an. 1356. in praesentia et consilio Civitatum Imperialium sancitam et approbatam fuisse ex ejusdem prooemio satis aperte constat his verbis: assidentibus nobis omnibus Principibus Electoribus Ecclesiasticis et Secularibus, ac aliorum Principum, Comitum, Baronum, Procerum, Nobilium, et civitatum, multitudine numerosa, in solio majestatis Caesareae Imperialibus Infulis, Insigniis et Diademate decorati, matura deliberatione praevia, etc. Et in Germanica versione: In gemeiner Versamblung und Gegenwart aller Geistlichen und Weltlichen Churfürsten, auch Fursten, Graffen, Feybetten, Edlen, und manigfaltigen [note: 74.] der Satt Bottschafften, etc. Ex quo apparet, Civitates Imperial, ad trecentos fere annos in Comitiis et Conventibus Imperii solemnibus, votum et sessionem habuisse. Imo Civitates Imper. Imperii conventibus longe ante Caroli IV. tempora Comitiis et aliis Imperii negociis interfuisse, et quidem anno 771. 778. et 813. probat ex Hincmar. Lehman. Chron. Spirens. lib. 2. c. 37. fol. 143. et anno 1168. idem Lehman, lib. 4. c. 3. fol. 282. et lib. 5. c. 58. fol. 509. uti et anno 1236. Lehman d. lib. 5. c. 107, fol. 626. anno 1287. Lehman. d. lib. 5. c. 108. inprinc. et fin, fol. 627. anno 1309. Lehm. lib. 7. c. 11. fol. 732. et 735. anno 1344. Lehm. d. lib. 7. c. 18. fol. 753. seq. et an. 1326. Lehm. d. lib. 7. c. 32. fol. 774. Imperator Fridericus III. anno 1440. literis citatoriis ad civitates, ut ad Comitia Norimbergae indicta nuntios suos mitterent, haec verba inseruit: daselbst mit uns, unsern und deß Reichs Churfursten, Fursten, Graffen, Herren, Rittern, Knechten und Statten, zu Raht zu werden und furzunemmen, etc. Lehm. Chron. Spir. lib. 7. c. 97. Et Civitates Imperiales circiter annum 842. Comitiis ab Ottone I. indictis, interfuisse cum jure iuffragiorum, scribit Author discurs. Ob die Reichs - Vosteyen bey den Reichs - Statten wieder anurichten, fol. 104. et seq. ubi ex Hotom. illust. q. 3. ita scribit: VVittichindus Saxo lib. hist. 2. scribit, cum circiter annum DCCCXLII. in Germania contentio exorta esset inter patruos et nepotes de legitimarum haereditarum jure tum ejus disceptandae causa, Imperatorem Ottonem I. Comitia Germanica [note: 75.] indixisse: Deinde cum in Comitiis inter Principes et civitatum legatos convenire non posset, duello rem commisisse, quae fuit illorum temporum consuetudo frequentissima. Vicit, inquit Wittichindus, pars, quae filios filiorum computabat inter filios, et firmatum est, ut aequaliter cum patruis haereditatem dirimerent. Quo duello opus non fuisset, si unis Principibus decisivi voti copia, civitatibus autem puncti tantum consultivi, seu obsequii gloria relicta fuisset.

[note: 76.] VIII Porro Civitates quoque Imperiales in Electionibus Regum et Imperatorum Romanorum olim vocem et votum obtinuisse, credibile facit, Lehman. Chron. Spirens. lib. 5. c. 17. §. in diesen Zeugnussen. fol. 412. seq. ubi refert, quod Imperator Conradus filium suum Henricum magni ingenii et bonae indolis puerum aetate undecim annorum, Principibus regni cum tota multitudine populi id probantibus, a Peregrino Archiepiscopo Coloniensi in regalem apicem apud Aquisgrani palatium sublimari fecerit Et per populum ibidem intelligi Consules et civitatum judices, probat ex Radevvico lib. 2. de reb. gest. Friderici. c. 1. et 3. ubi ait: Confluunt ex omnibus regni partibus cum magna frequentia, Archiepiscopi, Episcopi, multique alii Ecclesiastici viri: Duces, Marchiones, Comites, Proceres, Consules et civitatum judices. Et Imperii civitates, ad Imperatorum quoque Electionem vocatas fuisse olim, inibique jus disponendi habuisse, probat Guntherus in Ligurino lib. 1.

[note: 77.] IX. Quandoque etiam, quando de feudis Imperii majoribus in Imperio inita est consultatio, Civitatum quoque Imperialium consensum accessisse, constat, et nominatim de Imperatore Rudolpho I. teltatur Gerard. de Roo, ipsum, ex communi Principum et civitatum consensu, filio suo Alberto, Austriam, Styriam, Carniolam, Duce Austriaco in Sicilia decollato, in feudum concessisse, Besold. de jur. Civit. Imp. n. 7. ubi maxime huc conferre judicat Acta Francofurtensium Comitiorum anno 1293. sub Ludov. Bavaro, super injustis articulis Papae Romani, celebratorum, quae extant apud Goldast, const. Imp. tom. 2. fol. 91. ubi inter alia sequentia referuntur: Tunc quaesivit Imp. de civitatibus Aquensi, Augustensi et Uberlingensi et allis, si adessent? Et dicto, quod sic; dixit nunciis civitatum: Vos audutis decretum et consilium Principum. Vos igitur nuncii exite, nobisque vestram deliberationem referte. Illique exeuntes, diuque deliberantes, ad Principes rediere, et per civem Moguntinum de mandato omnium taliter responderunt: Domine, civitates adverterunt, qualiter Papa cum Articulis ad laesionem Imperii nititur: Et cum civitates non possint stare, nisi cum Imperio, et Imperii laesio earum sit destructio: Si dominus Papa in talibus persistere

vellet, nos insistemus omnibus viis, quas cogitaverunt Domini Principes Imperii. Et quaerente illo cive a nunciis, si ita esset? omnibusque nunciis dicentibus, quod sic: Imper. grates multiplices referens, etc. M. Albert. sub anno 1344. Idemque Imper. Lud. Bavarus ad Comitia Spirens. anno 1336. cum aliis Statibus, etiam civitates adesse jussit, cognoscere cupiens, quid de Caroli IV. electione sentirent, ipsasque concorditer in sua devotione ferventes reperit, ut ex d. M. Albert. refert Arumae. de Comit. c. 7. n. 145. Ex quo etiam Guntherus in Ligurin. lib. 8. alium Imperialem conventum describit, in eoque de regalibus seu fisci juribus tractatum fuisse, prodit dicens:

[note: 78.] X. Ad haec historica fides comprobat, quod ab initio duo tantum fuerint Imperii Status, unus Principum, et alter civitatum, Lehman. Chron. Spirens. lib. 7. cap. 120. fol. 997. ubi ita scribit: Dabey (id est, dem Reichstag anno 1489. zu Franckfurt, zu Zeiten Kayser Fridetichs, und König Maximilians) hat sich zugetragen, deraleichen zuvor in Reichsversamblungen nicht leichtlich zu finden. Dann die anwesende Churfursten und der abwesenden Gesandte besonder zu Rabt gangen, da sie doch allezeit zu vor von Alters im Fursten - Raht gesessen. Die Fursten und Herren, sampt der abwesenden Bottschafften besonder, die Statt aber, wie herkommen, in ihren Raht gangen. Diß ist, sonder Zweiffel, der Anfang, da sich die Reichs-Stand in drey Raht abgetheilet, da zuvor nur zween Raht der Fursten und Statt gewesen. Quis autem dixerit, tum temporis decisionem negociorum Imperii penes Principes solum fuisse. Et cum hodie tres sint Imperii Statuum Senatus, sive tria collegia, et civitatum Senatus non minus sit Senatus, quam reliqui duo Electorum et Principum, R. A. zu Regenspurg. de anno 1576. §. Ferner und zum siebenden. 112. ibi: etliche Personen auß allen dreyen Rahten zu verordnen, etc. Consequens est, civitatum non minus, quam aliorum Senatuum votum valere debere, quod diserte quoque cautum reperitur in R. A. zu Regenspurg de anno 1546. in princ. ibi: darzu auch deß Heiligen Reichs Frey - und Reichs - Statte ihre vollmachtige Bottschafften, et paulo post: stattlich berahtschlagen, schliessen, und zu wurcklicher Execution, Vollziehung und Handhabung bringen helffen solten, quod repetitur §. dieweil wir. 5. in fin.

[note: 79.] XI. Haec omnia etiam in aliis Regnis ita observantur, in quibus ea, quae communem Regni utilitatem, sive commodum et incommodum spectant, non tantum Principum aliorumque Regni Procerum, sed etiam civitatum consilio et consensu tractantur et concluduntur.

[note: 80.] XII. Quod etiam in conventibus provincialibus fieri videmus, ubi non tantum Comites, Barones et Nobiles, sed etiam civitates municipales sessionem et votum decisivum obtinent, et Principes Caesare inferiores, subditis suis collectas imposituri, civitates sibi subjectas ad consentiendum invitare solent: Absurdum autem foret, meliori conditione gaudere municipales, quam liberas Imperii civitates, Henr. Bruning. de var. univers. spec. concl. 18. in princ

[note: 81.] XIII. Idem obseratur in Democratia, ubi totius populi, vel majoris partis, et in Aristocratia, ubi ab optimatibus Reipublicae de rebus ad Rempublicam pertinentibus, suffragiorum requiritur consensio.

[note: 82.] XIV. In conventibus quoque circularibus Civitates Imperiales sessionem et votum decisivum obtinere, praxis et observatio quotidiana docet.

[note: 83.] XV. Quia ex supra dictis constat, Civitates Imperiales ad Comitia vocari, hoc autem vel frustra, vel ob votum fieri, necesse est. Frustra autem id fieri non est credendum, quia vocatio esset inanis, et frustra maximos sumptus erogare tenerentur, et absurdum foret, non vocatos melioris esse conditionis, quam vocatos, utpoti quibus domi, absque pecuniae insumptione, Recessus communicantur, nec verisimile est, civitates cum dispendio negociorum suorum, visendi tantum causa vocari, oneribus tanquam praesentes gravari, quae etiam praesentes revidere non possent, sed obligare se necesse haberent, etiam ea, quae impossibilia et iniqua sunt, se praestituras, Lud. Gremp. et Hier zum Lamb. d. consil. fol. 8. vers. Erstlich daß die Beruffuna. Frustra quoque ad Concilium ut veniant, ipsis a Mareschallo indiceretur, qui tamen alios, huc non pertinentes, discedere praecipit, civitatibus semper manentibus: Frustra Electorum et Principum sententiae, et in simulachrum alicujus voti, si necessario essent approbandae, ipsis aperirentur, antequam ad Caesaream Majestatem referuntur; frustra ad Deputationes assumerentur; frustra ad negocia, ab Imperatore impetranda, advocarentur. Quae omnia cum sint absurda et naturali rationis ductui repugnent, non sunt praesumenda, sed potius ob vota decisiva eadem fieri censendum est.

[note: 84.] XVI. Ex praecedentibus constat, Civitates Imperiales esse membra et Status Imperii, ex quo sequitur, ipsas quoque vocem et votum habere, cum Status absque officio suo subsistere nequeat, et frustra sit potentia, quae ad actum non perducitur, l. multum interest. C. si quis alter. vel sit. et Status Imperii nomen, non minus in civitatibus, quam in aliis Principibus et proceribus, otiosum esse debet, Thom. Michael, de jurisdict. concl. 44. lit. G. Obrecht. de jurisdict. cap. 6. n. 74. Reinking. de regim. secul. libr. 1. class. 4. cap. 20. n. 22. Et Status jus sedendi, votandi et suffragandi in Comitiis habere, constat ex ipsa Status significatione, definitione et requisitis, de quibus supra n. 5. et seq. et n. 16. et seq.

[note: 85.] XVII. Atque hoc etiam Imperatoris et Imperii utilitas exigit, utpote cujus interest, Status ejusdem integre, et in suo Statu et jure conservari, plura habere membra, pluresque Status et consiliarios esse. Ubi enim major est numerus, ibi etiam Zelus dexterior praesumitur, c. Ecclesia vestra. X. de elect. et elect. potest. c. extra. Dist. 64. et integrum est judicium, quod plurimorum sententia confirmavit, c. prudentiam. X. de offic. deleg. et ibi Abbas. majorque pars eo fere ferri solet, quo a natura ipsa deducitur, Cicero libr. 1. offic. ac plurium [note: 86.] bonorum virorum sententias veras esse, dixit Plato in epist. ad Dionys. Unde etiam Imperator dicitur Augustus ab augendo Imperio, quod Imperator tam quoad fines, quam Status et membra justo modo augere debeat, per prooem. Instit. §. 1. Novel. 11. in princ. Novel. 24. in praefat. Novel. 116. in praef. Engelbert, de art. et fin. Imper. Rom. cap. 18. et vigilans Imperii caput, ein wachend Haupt deß Römischen Käyserthums, R. A. zu Speyr. de ann 1570. §. nach erledigtem. 24. qua vigilantia Imperatori incumbit providere, ne Imperium Romanum quid detrimenti patiatur, quoad membra, sessiones, vota bona et alia auxilia, damit dem H. Reich an seinen Gliedern, Session, Stimm, Vermogen und Hulffen keine grosse Zerruttung und Abgang erfolgen thue, R. A. zu Speyr. de anno 1570. §. als wir dann weiters 108.

[note: 87.] XVIII. Idem probat formula communiter usitata, qua civitates ad Comitia evocantur, et qua Recessus Imperii clauduntur et subscribuntur, quarum prior haec esse solet: Daß sie wollen erscheinen, mit und neben andern Standen helffen handlen, rathschlagen und schliessen, etc. Altera vero subscriptionis: und wir Churfursten, Fursten, Praelaten, Graffen, Herren, und deß heiligen Reichs Frey - und Reichs - Statte, Gesandte, Bottschafften, und Gewalthaber, hernach genandte, bekennen offentlich mit diesem Abschied/ daß alle und jede Puncten, und Articul, mit unserm guten Wissen und Willen, Raht und Gutbeduncken, vorgenommen, geschehen, aufgericht, geordnet, und beschlossen seyn, willigen auch dieselbe alle sambt und sonderlich, hiemit in Krafft diß Brieffs, etc. Ita enim habent literae Imperatoris Friderici anno 1442. ad Civitatem Spirensem datae: dieweil ihr dahin nicht kommen seyd, oder niemand geschickt haben von euert wegen da zu seyn, inmassen wir euch vormahls geschrieben haben, begehren wir von euch und ersuchen euch auch noch ernstlich, daß ihr euch auf St. Kilians - Tag, da wir wiederum nach unser Tronung, zu Franckfurt personlich seyn und bleiben wollen, zu uns dahin fuget, oder aber, da ihr das durch Ehafften Noht willen/ nicht thun konnet, euer vollmachtige Bottschafft darschicket, ob den ehegemeldten Sachen zu seyn, und die zum besten furzunehmen, und, zu beschliessen, und wollet euch daran keinerley irren lassen, sondern thun als ihr GOtt und dem Heil. Reich, und euch selber wol schuldig seyd, und wir euch wol getrauen, etc. Lehman. Chron. Spirens. libr. 7. cap. 98. Ex quo liquido constat, cum civitatum quoque consensu, Imperii negocia et scita concordante deliberatione, concludi; alias enim ejus, quod civitates, nulla esset efficacia, si consensum suum superioribus ordinibus necessario addere tenerentur. Et cum ex iisdem constet, Caesarem non solum cum Electoribus et Principibus, sed etiam aliis Statibus, hoc est, ipsis civitatibus, (cum Principum appellatione, Comites et Barones veniant) et illos vicissim cum Imperatore habita deliberatione, in unum convenire, consequens quoque est, ipsas votum habere, cum ejusmodi conventione opus non foret, si jus suffragii ipsis non competeret. Cujus enim assensu in negocio non egeo, ut cum eo conveniam, vel transigam, nulla me cogit necessitas, cum secundum Ulpianum in l. 1. §. 3. ff. de pact. illi demum, qui ex diversis motibus in unum consentiunt, sive in unam sententiam decurrunt, convenire dicuntur. Et si Statuum, et sic etiam Civitatum Imperialium, scientia, voluntate et consilio, mit gutem Wissen, Willen und Raht alle und jede Articul nicht allein pflegen vorgenommen, sondern auch beschlossen werden, jus quoque votandi ipsis quoque civitatibus competet. Si enim earum solum consilium requireretur, velle et consensu opus non foret, quia secundum Bartol. in 1. bonorum, ff. de administr. tut. qui alicujus consilium requirit, et credere debet, non tamen ejus consilium sequi tenetur, juxta illud vulgatum: consilium non necessitat. At velle et consensu civitatum, ut comitiale decretum concludatur, opus est, quod sane aliquid ultra consilium importare. in confesso est, Arumae. de Comit. cap. 7. num. 145. Sicuti etiam clausula illa non est generalis, mit Vorwissen und Raht gemeiner Stände, sed expressis hisce verbis specialibus: und wir Chutfursten, etc. und deß Heil. Reichs, Frey - und Reichs - Statte gesandte Bottschafften, und Gewalthaber hernach benandt, ubi in specie Civitates Imperiales, earumque Deputati denominantur, et una cum reliquis Statibus et Ordinibus praecellentioribus Recessibus subscribunt, et sigilla sua apponunt. Cum igitur sub una determinatione, quae plura determinabilia respicit, comprehenduntur, determinatio quoque haec, ut alias, aequaliter [note: 88.] determinabit, l. jam hoc jure. 4. in princ. ff. de vulgar, et pupill. subst. et quia civitates duo extrema, initium et finem habent, medium quoque ejusdem qualitatis easdem habere sequitur; liquidem medium inhabile impedit extrema conjungi, l. fin. ff. de flum. et ne quid in flum. l. qui sella. 7. §. 1. ff. de servit. rust. praed. et qui duo extrema habet, omnia alia, quae iis includuntur, habere videtur, Bart. in l. [note: 89.] Celsus. ff. de usufruct. Sicuti etiam subscriptio scribentem obligat et consensum inducit, post Bart. Castrens. Felin. Purpur. Joh. Petr. Surd. decis. 135: num. 2. et 3. uti et sigilli appositio, siquidem subscribens et sigillans instrumentum, omnia in eo contenta approbare videtur, l. emptor. §. Lucius. ff. de pact. l. 1. §. 1. ff. de conslitut. pec. Menoch. 3. praes. 66. Schurff. cons. 17. num. 13. cent. 1. Hoping. de

[note: 90.] jur. sigil. cap. 15. num. 165. seq. Cujusmodi subscriptionem et sigillationem civitates quoque tantae efficaciae esse crediderunt, ut si ipsarum mentio in conclusione facta non fuerit, vel contra ipsarum consensum aliquid Recessibus fuerit insertum, subscriptionem et obsignationem, cum annexa protestatione, detrectaverint, sicuti videre licet apud Ludov. Gremp. et Hieron. zum Lamb. d. consil. deß Heil. Reichs - Statt Session, etc. fol. 74. §. haben zuletzt.

[note: 91.] XIX. Denique decisio haec, quod Civitates Imperiales in Comitiis votum decisivum habeant, nuper apertissime confirmata est in pacificatione inter Imperium et Coronam Sueciae, facta Osnabrugis anno 1648. artic. 8 §. tam in universalibus, etc. hisce verbis fermalibus: tam in universalibus, quam particularibus diaetis, liberis Imperii civitatibus, non minus, quam caeteris Statibus Imperii, competat votum decisivum. Eademque communis omnium Imperii Statuum ac ordinum decisio, quamplurimis actibus in conventibus Osnabrugensi, Monasteriensi et Norimbergensi, confirmata fuit, ubi civitates modo Electorum, modo Principum, inter sese dissidentium sententiis et conclusionibus accesserunt, et majora conclusa effecerunt, id. quod etiam in Comitiis Ratisbonensibus anno 1641. et 1654. aliquoties factum.

Contrariam sententiam nihil quicquam juvat primum l. humanum. 8. C. delegib. siquidem non de consilio Imperiali generali, sed aulico [note: 92.] loquitur. Deinde etiam Patrum conscriptorum et judicum mentionem facit, qui Senatores urbis Romanae erant Et per judices civitatum Deputatos intelligi, probatum est ex Radevvico supra num. 86. Lud. Gremp. et Hieronym. zum Lamb. d. cons. fol. 55. in fin. seq. Ad haec olim alia fuit Romanorum, quam hodie Germanorum Imperatorum, potestas, quia illi etiam absque Consiliariis suis et Statibus sive Imperii ordinibus leges universales condiderunt, quod hodie in Imperio Romano - Germanico secus est, ubi Imperii Statuum et Ordinum consensus requiritur, Dn. Cluten. syllog. rer. quotid. conclus. 21. lit. b. Coler. de jur. Imper. sect. 18. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. n. 10. Reinking. de regim. secul. libr. 1. class. 5. cap. 6. n. 102. Et sic maxima est differentia inter Imperatores Romanos antiquos et modernos Germanos, et propterea ipsa totius Reipublicae Germanicae forma, non ex jure antiquo Romano. Bartolo et Baldo, sed ex communi Imperii observantia et praxi. Aurea Bulla, Caesareis Capitulationibus, Imperii Recessibus, aliisque constitutionibus, metienda venit. Ex quo etiam responsio ad c. imperialem. facile constat, cum in textu illo civitates non excludantur, sed [note: 93.] potius sub verbis Palatinorum judicum, etc. comprehendantur, qui nihil aliud quam civitatum nuncii et deputati fuerunt, cum ex aliis, tum temporis editis constitutionibus pateat, quod ad Comitia deputati latinis verbis dicti fuerunt judices, prout videre licet exconstitutione de pac. constant. ubi insubscriptione civitatum Deputati judices, Potestates et Rectores dicuntur, Lud. Gremp. et Hieron. zum Lamb. d. consil. von der Erbaren, Frey -und Reichs - Statt Standt. fol. 56. §. dergleichen iret nicht. Ubi verisimile esse putant, quod civitatum deputati Palatini fuerint dicti, a palatio, cum Imperatores in civitatibus palatia sua habuerint.

[note: 94.] Quod 2. de pedaneis judicibus ex Romanorum usu adducitur, id hodie ab aula recessit, et in desuetudinem abiit, atque ideo tanquam non ens, et res non amplius existens, non consideranda, idque propterea maxime, quod hujusmodi pedanei judices, aequalem cum majoribus potestatem non habuerint, quod secus esse, quoad Civitates Imperiales, ex praecedenti capite dictis constat. Et praeterea ex historiis patet, et attestantur Gellius et Fenestella, quod pedanei judices, in minimis tantum causis non consulti, in causis vero majoris momenti etiam auditi, ipsorumque consilio res decisae fuerint, Ludov. Gremp. et Hieron. zum Lamb. d. consil. fol. 58. §. auf die funffte. Quare autem adhuc dum hodie civitatum deputati, sententiam suam stantes dicant, dictum est supra c. 1. n. 60. ubi videatur.

[note: 95.] Ad 3. respondetur, olim quidem Nobiles Imperio immediate subjectos in Comitiis comparuisse, postea temporis successu iisdem propterea interesse desinsse, quod a collectis sint immunes, de quibus in Comitiis ut plurimum fuerit actum, vid. Hippol. a Treisbach. n. 223. et seq. Cum autem diversa sit ratio Civitatum Imperialium, utpote, quae collectarum onere prae aliis Imperii ordinibus gravari solent, atque ideo in Comitiis de ipsorum praejudicio agitur, et propterea ad eadem quoque vocantur, consequens quoque est, ipsis quoque sessionem et votum competere.

[note: 96.] Quod 4. Praelati et Abbates in Conciliis votum et vocem non habent, id propterea fit, quod hi Cardinalibus et Episcopis sint subjecti, siquidem Episcopus immediatam jurisdictionem habet in omnes, qui sunt de ipsius dioecesi, licet alius sit Praelatus specialis, et sic cum quolibet Praelato et Abbate inseriore in jurisdictionis exercitio concurrit, sicuti tradunt Hugo Vincent. Gofr. et Hostiens. in c. pastoralis. X. de offic. ordin. Unde etiam ipsis tanquam subditis peculiare et proprium votum non competit, sicuti etiam Praelati, Comites et Barones mediati et Electoribus, Principibus et aliis Ordinibus subjecti, in Comitiis sessionem et votum non obtinent. Secus autem res se habet, quoad Praelatos, Comites, Barones, et civitates Imperio immediate parentes, hi enim cum sint Status et membra Imperio immediate subjecta, ipsis quoque votum in Comitiis competere conveniens est. Ad haec ab initio Ecclesiae Christianae et Conciliorum

Nationalium, Praelati et Abbates nondum introducti, sed Episcopi tantum fuerunt, sicuti ex historiis et Canonibus constat, c. cannes. 1. c. sicut. 2. Distinct. 15. atque ideo mirum non erit, ipsos vocem non habere, cum eadem ab initio fuerint destituti, quod secus est, quoad Civitates Imperiales, quae eo tempore, quo Imperium Romanum ad Germanos translatum, et anterioribus quoque temporibus liberae extiterunt, et Comitiis interfuerunt, Ludov. Gremp. et Hieron. zum Lamb. d. l. fol. 57. §. Zu dem so seynd.

[note: 97.] Nihil ad rem facit, quod 5. ex R. A. zu Nurnberg. de anno 1524. §. Ob auch gemeldte 16. allegatum, siquidem de eo casu loquitur, quo Electores, vel Principes ipsi Imperii Regimento intersunt, quod ipsis quidem, uti etiam Imperatoris Vice-Domino, liceat unum vel duos ex Consiliariis in consilium secum adducere, qui tamen votum non habeant, cum ipsi Electores et Principes ac Vice-Domini Imperatoris, Kayserliche Statthalter, vocem et votum habeant, prout etiam adhuc dum hodie in Comitiis fieri videmus, ubi Electores, Principes et alii Status in Consilio praesentes, Consiliarios quidem secum adducunt, qui tamen votum et sententiam non dicunt, et quando plures unius Electoris vel Principis Consiliarii consiliis intersunt, unus tantum votum proponit.

[note: 98.] Ad 6. argumentum responsio patet, ex tertia decidendi ratione num. 66. et praeterea ad hoc, ut major pars minorem, votis superare possit, tria potissimum de jure communi requiri videntur. 1. ut omnes de collegio vocentur, l. 2. C. de decurion. 2. ut consensus de communi praestetur, gloss. in c. cum omnes. X. de constitut. 3. Ne pars aliqua, ut minor contemnatur, plus enim unius contemptus, quam multorum contradictio, c. bonae fidei. X. de elect. et ibi Abbas. Quamvis enim duae partes universitatis ad actus validitatem sufficiant, id tamen procedit, si praesentes sint et audiantur, si vero tertia pars non vocata vel audita, sed contempta, haec contemptum prosequi, et actum retractari poterit, c. quod sicut. X. de elect. Et communis est conclusio, quod in actibus universitatis omnes simul [note: 99.] congregari, audiri et consentire debeant, Bart. in l. omnes populi. ff. de just. et jur. Dec. in c. cum omnes. X. de constitut. Ad hoc enim, ut actus gesti universitatem obligent, requiritur, quod universitas solemniter sit vocata et congregata, et communicato consilio, et habita deliberatione actus gerantur et perficiantur, Bart. in l. aut factum. §. fin. ff. de poen. et in l. notum. §. animadvertendum. ff. quod met. caus. Ex quo sequitur, quod cum aliquid concluditur a majoribus et superioribus ordinibus, civitatibus non auditis, conclusio easdem non obliget, sicuti si essent auditae, et tamen nihil obtinuissent, per tradita Felin. in d. c. cum omnes. X. de constit. Quod etiam intendunt Lud. Gremp. et Hier. zum Lamb. d. consil. 1. §. diesem allem nach. fol. 10. ubi m hanc sententiam concludunt, Civitates Imperiales, si se gravatas non sentiant, ab Electoribus, Principibus et aliis ordinibus, non debere dissentire, majoribus utique concludentibus: sed si sit intolerabile eorum conclusum, quo civitates praejudiciali graventur novitate, votisque Electorum et Principum supra modum onerentur, non teneri easdem praecise adstipulari, et impossibilem obligationem in se recipere, per l. impossibilium. ff de R. I. Quia si universitas, vel collegium derogare juri singulorum tentat, non suficit majoris partis consensus, sed omnium concordia requiritur, Angel. cons. 262. Felin. in c. quod omnes. X. de R. I.

[note: 100.] Ad 7. responsio ex decima quinta decidendi rationefacile colligitur: Quamvis enim praesentia civitatum, ad majorem validitatem eorum, quae a superioribus ordinibus conclusa sunt, faciat, non tamen video ad quid talis praesentia ipsis civitatibus conducat, si ipsarum voces et sententiae non attendantur, ac notitiam eorum, quae in Comitiis aguntur, etiam domi, absque sumptuum et temporis jactura adquirere, et illis, quae in ipsarum praejudicium vergunt, contradicere possent.

[note: 101.] Ad 8. respondetur, Civitates Imperiales, cum sint Status et membra Imperii, de ipsarum praejudicio in Comitiis agatur, ad Comitia vocentur, in iisdem compareant, et peculiarem Senatum habeant, pro personis extraneis non sint habendae.

[note: 102.] Quae denique 9. de praescriptione adducuntur, parum ad rem faciunt, cum ex decidendi rationibus constet, quod jure gentium naturali in omnibus causis et negociis, quae communem Imperii et Reipublicae utilitatem concernunt, omnium, quorum interest, consensus requiratur, et propterea quoque praescriptio non procedat, cum ea, quae juris gentium sunt, nullo unquam temporis spacio praescribantur, Bart. in l. quo minus. quaest. 15. ff. de flum. et ne quid in flum. publ. et praescriptio contra naturam, substantiam, et essentiam rei, sive actus, non valeat, sicuti nec consuetudo, cap. 2. de consuet. in 6. Ac propterea hic quoque nulla praescriptio allegari posset, quod civitates superiorum conatibus sese semper opposuerint et contra dixerint, et protestationibus interpositis, jus sibi competens salvum conservaverint, cum protestatio protestanti jus competens salvum relinquat, et praescriptionem interrumpat.

ad n. 45-102.

Cum per Art. VIII. §. 4. Inst. Pae. Osnabr. Civiraribus Impetialibus votum decisivum expressis verbis concessum fuetit, neque hodie dubium eis de hoc jure moveatur, (quod ipse Autor n. 91. observat) superfluum videtur, disputationi huic immorari: Praeter Consilia LUD. GREMP. et HIERON. zum Lamb ab autore allegata et excerpta legi potest de hac controversia prae caeteris LEHMANN. in Chron. Spir. ejusque Additionator L. IV C. III. p. 243. et l. IV. c. IV. p. 250. DATT. de Pace Pub. l. V. c. vt. tot. p. 802. seqq. BOECLER. Notit. Imp. L. XI. c. III. PFANNER. Hist. Comit. L. III. §. XI. seqq. p. 291. seqq. et SCHVVEDER. integra Dissert. de Voto decisivo Civit. Imp. quae est in Volum. II. ordine XXXI. p. 229. seqq. conf. AUTOR des Discurs von den alten Reich - Vogteyen in probationibus

lis. liis. VVITECHIND. CORBEJ. l. 2. Hist. et SIGEER T. ad a. 942. antiquum et illustre exemplum voti decisivi in Comitiis Germaniae a. 842. a Civitatibus lati recenset.

Effectus voti decisivi SCHVVEDERUS d. Dissert. §. ult. XV. p. 286, recenset potissimum istos: 1.) Communicationem Conciusi Electoralis, et Priacipalis, tam consentanei, quam dissentanei cum Collegio Civitatensi, mediante Re - et correlatione. 2.) Ejusdem Collegii Civitatensis in placitis Imperialibus formandis, tanquam concausae, concursum. 3.) Majoris partis sive pluralitatis faciendae facultatem. 4.) In causis exceptis e. g. religionis. collectatum etc. Civitatensis Collegii necessarium aeque ac Electoralis Principalisque consensum. quae singula tamen excutere jam non vacat.

Fabulam de duplici voto curiato sive collegiali Civitatum post alios explodit etiam SCHVVEDER. d. l. p. 295.

[note: 103.] De eo quoque non constat, an in civitatibus Imperialibus solus senatus sive magistratus, an vero cum ipso quoque populus Statum repraesentet et constituat? Et verius quidem esse videtur, quod proprie loquendo, non senatus solummodo civitatis, nec plebs Senatui contra distincta, sed omnes omnino cives, universim considerati Statum Imperii faciant et repraesentent, sicuti votatum esse in Camerali Imperiali, in causa Coloniensi, refert Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. de religion. supplic. 1. in vot. D. T. n. 43. et seq. fol. 173. ubi ait: Quod allegatur, non quidem solum senatum, sed totum populum, senatum una cum plebe, pro civitate et Statu Imperii habendum, id mihi quoque videtur, et inde maxime infero, singulos cives non esse Status Imperii, neque adeo immediate Imperio subjectos. Alia enim ratio est, universorum, alia singulorum. Universi constituunt corpus civitatis, quod corpus est Status Imperii, et immediate Imperio subest, cives autem singuli, cum pars sint illius corporis, illi ipsi tamen corpori subjiciuntur, etc. Quod etiam sequuntur Author consil. Fridberg. part. 1. c. 2. n. 105. seq. Author apolog. Colmar. cap. 1. membr. 2. fol. 144. et seq. Quod inde quoque colligitur, quod in privilegiis civitati concessis, non fit mentio Senatus, vel singulorum, sed omnium collective sumptorum: Et quod civitas, non est civitas Senatus, vel singulorum, sed omnium collective sumptorum: Et sic nec jura civitati competentia singulis, vel soli Senatui, sed toti communitati attribuenda erunt. Ad quem enim pertinet subjectum, ad eum spectant quoque adjuncta et accessoria, sequentia naturam sui principalis, l. 2. C. per quas pers. nob. adquir. §. libertis. I. de pupill. [note: 104.] subst. et quod praedicatur de subjecto, praedicatur etiam de adjuncto, l. in rem §. si quis rei. §. item quicunque. ff. de rei vind. l. 2. in fin. Cod. de serv. et aq. Sicuti etiam territorium civitatis non est penes Senatum, plebem, vel singulos, sed totam universitatem, uti alia universitatis jura, et ipsum territorii jus, Author apolog. Colmar. d. l.

[note: 105.] Haec quidem licet ita sint, re ipsa tamen videmus, in Civitatib. Imperial. Imperii Statum tantum repraesentari per civitatis magistratum, cum hic Senatus in Republica Aristocratica solum, in Democratica vero cum aliis, ex tribubus adjunctis, civitatem repraesentet. §. Senatusconsultum. I. de jur. natur gent. et civil. gloss. in rubr. C. quae sit long. consuet. Bart. in. l. 5. n. 3. ff. de V. 0. Dec. et Socin. in. l. 1. ff. quod quisque jur. Alex. cons. 101. in princ. vol. 1. Quia hic Senatus ex corpore ipsius civitatis et universitatis eligitur, et assumitur tanquam caput suis membris aptum, et quaelibet universitas de sui essentia caput habere debet, sine quo stare nequit, et acephola et monstrosa esset, ut docet Bald. in auth. habita. [note: 106.] n. 42. C. ne fil. pro patr. Atque ita universitas et collegium sunt nomina juris, et dicuntur personae repraesentatae per suos Rectores et moderatores, l. 1. §. quib. l. 2. l. sicut. §. ult. ff. quod cujusque univerit. l. mortuo. ff. de fidejuss. l. si quis in suo. §. ult. C. de inoff. test. c. innotuit. X. de his, quae fiunt a major. part. Menoch. 2. arbit. jur. cas. 598. n. 11. Experientia enim docet, in Civitatib. Imperialib. populum omnem potestatem in Senatum transtulisse, et in locum Principis electum esse, sicuti etiam in Camera votatum esse, refert Gylman. symph. tom. 1. part. 1. tit. 2. de re convent. supplic. 1. vot. 1. num. 3. et tit. 3. de religion. [note: 107.] vot. 9. num. 5. et 6. et cives subjecti Senatui non aliter ipsi parent, quam alii subditi suo Principi, Gylman. d. part. 1. tit. 3. de religion. suppl. 1. num. 46. cum populus in civitatibus magistratum in locum Principis elegisse dicatur, et magistratus Principis vicem obtineat, ut supra c. 1. num. 35. et seq. ut ita, quemadmodum [note: 108.] Epi copus, ex membris Capituli l electus, sine Capitulo, Statum Imperii agit, ita etiam Senatus sine plebe, uti in terminis nostris concludunt. Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 1. cap. 31. num. 2. seq. Author. consil. Fridberg. d. part. 1. cap. 2. num. 1 12. Ex quo etiam Imperatores literas, quibus civitates ad Comitia evocare solent, ad consules et Senatum tantum, an Burgermeister und Raht, et non [note: 109.] etiam ad cives sive plebem dirigunt. Et cives Senatui, vel pro loci consuetudine Consuli tanquam universitatis totius capiti et Rectori homagium praestant, eoque ipso eum Statum. et territorii dominum constituunt et agnoscunt, Knichen. de jur. territ. cap. 3. num. 258. seq. eidemque cives non aliter parent, quam ipsi subditi Principi ac domino suo Auth. consil. Fridberg. d. cap. 2. n. 106. seq.

Quamvis autem non solus Senatus Civitatis alicujus Imperialis, sed simul etiam cives omnes Statum Imperii repraesentent et compleant, omnes etiam fidem et homagium civitati debeant et praestent, inde tamen non sequitur, quod sicuti omnes simul Statum Imperii et universitatem constituunt; ita singuli omnibus privilegiis. gaudeant, et singuli Statum Imperii agant, Carpzov. decis. 83. num. 29. seq. Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 1. cap. 31. num. 7. et 8. ubi addit, quod [note: 110.] licet crasse loquendo, et juxta Philosophos et Canonistas, universitas nihil aliud sit, quam homines universitatis, uti notat gloss. et Bart. in l. sicut. §. 1. ff. quod cujusque univers. nom. subtilitate tamen et fictione juris, universitas unam repraesentat personam, quae est aliud ab hominibus universitatis, per l. mortuo.

22. et ibi Dd. ff. de fidejussor. ubi dicitur, quod haereditas personae vice fungatur, sicut municipium, et curia et societas. Cujus rationem addit Bart. d. l. quod recedentibus omnibus universitatis hominibus, et aliis redeuntibus, eadem tamen universitas, eademque civitas sit: Sicuti omnibus de populo mortuis, et aliis subrogatis, idem populus est. Bart. in l. aut facta. 16. §. nonnunquam. n. 3. ff. de poen. et in l. 1. §. non licet. ff. de colleg. illic. Eademque juris subtilitate Civitas Imperii libera Principis loco reputatur, supra c. 1. num. 35. et seq. Ex quo tamen non sequitur: Civitas Imperialis est Status Imperii, ergo et cives, qui in civitate sunt, cum hic honos, et haec civitatis sive universitatis consideratio, non sit singulorum, per l. sed si bac. 10. §. 4. et ibi Dd. ff. de in jus voc. ubi JCctus Ulpinianus ait; qui manumittitur a corpore aliquo vel collegio, vel civitate, singulos injus vocabit; nam non est illorum libertus, sed Reipublicae honorem habere debet, et si adversus Rempublicam vel universitatem velit experiri, veniam edicti petere debet, quamvis actorem eorum constitutum [note: III.] in jus sit vocaturus. Unde etiam illi ipsi, qui in Senatu sunt, singulorum personas considerando, imo Rector et Consul ipse, non est Status Imperii, neque Imperio immediate subjectus, sed ordinarium civitatis judicium recognoscit, extra causam et negocium civitatis sive universitatis, Petrus Frider. Mindan. d. l. 1. c. 31. n. 9. seq. Quod etiam comprobat Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. l. 7. c. 1. n. 51. fol. 131. ubi ait, rem ita se habere, ut Imperator Senatum, qui totam universitatem repraesentat, ad Comitia vocare soleat, non singulos cives: Senatus deinde nomine universitatis ad Comitia, unum vel plures mittat (non nomine singulorum civium) qui in civitatum Senatu, nomine, ihrer Herren und Obern, hoc est, Senatus et civitatis, non singulorum civium, peragenda peragunt, ac denique Recessui subscribunt; Als der Reichs-Statt N. Burger Gesandte. non autem als der Reichs-Statt N. [note: 112.] Burger Gesandte. Atque inde civitas immediata, Status Imperii est, non singuli cives; hi enim privati sunt, et mediate Imperio subjecti, Gail. de pignor. c. 6. n. 13. et seq. qui singulos cives civitatis Imperialis pro Statibus Imperii habet, in principia juris, et ipsam veritatem impingit, Limnae. d. n. 51. fol. 131. ad fin. confer. supra c. 1. n. 87. Alia enim est ratio singulorum, alia universorum, universi constituunt corpus civitatis, quod corpus est Status Imperii, et immediate Imperio subest, cives autem singuli cum pars sint illius corporis (non quidem homogenia, ut pars auri est aurum, sed heterogenia, ut pars hominis non est homo) illi ipsi tamen corpori subjiciuntur, quod nisi esset, quomodo quaeso magistratus civitatum, non modo jurisdictionem, sed subinde merum quoque Imperium in singulos exercet? Huic igitur parere haut aliter quam quisque suo Principi debent. Electum esse ad annum et similia, nihil detrahunt potestati, etenim recte civilis libertatis et aequalitatis proprium vicissim parere, aliisque imperare, et tamen qui in magistratu est, secundum leges morem gerere, uti scribit referens in causa C. et consortium, contra Colln, apud Lehman. de pac. religion. l. 3. cap. 27. vot. 9. fol. 250.

ad n. 103 - 112.

Principia solida Politica ad hanc quaestlonem petenda sunt ex HOBBES. de Cive. C. V. et v. PVFENDORF. de jur. Nat. et Gent. L. VII. C. II. et V HVBERVS. de Iure Civit. L. I. Sect. VIII. L. II. Sect. II. C. 1.

[note: 113.] Quo tempore autem Civitates Imperiales ad Comitia vocari coeperint, non satis constat, et varia Doctorum sententia. Equidem Hieron. Caninus in discurs. suo ad Aur. Bull. part. 2. fol. 90. de hoc prout refert Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. et 4. l. 7. c. 1. n. 48. ita scribit: Quantum liberas civitates attinet, non videtur easdem ad Comitia receptas longe ante Imperatorem Carolum IV. clare hoc patet temporibus Caroli Magni aetatem subsequentibus: Etenim cum illae absolute Imperatori essent subjectae, omnis authoritas atque dignitas consultandi penes Principes et Dvnastas Imperii erat. Et tempore ad Carolum IV. magis appropinquante, licet civitates istae jam hinc liberae essent factae, nihilominus frequentes et continuae dissensiones, et cruenta bella accensa inter Principes et Imperatores (quorum non unus tantum, sed plures aliquando uno eodemque tempore) impedimento erant, quo minus generalia celebrarentur Comitia ad utilitatem publicam et communem: Quod si fortassis celebrabantur nonnulla, Imperator, Principes et Dynastae omnem sibi arrogabant authoritatem, parvi pendentes civitates, tam respectu antiquae subjectionis, quam ortus et conditionis plebejae, atque inferioris. Denique cum Imperium tum temporis amplissimorum esset redituum, nec harum indigeret ope, Carolus IV. ut Bullam suam Auream majori firmaret munimine, civitates quoque liberas ad Comitia vocavit Norimbergensia anno 1356. quae illuc legatos suos maximo ablegarunt numero. Me quod attinet, credulus sum civitates liberas in sequenti tempore propensa magis voluntate ad Comitia vocatas atque receptas, propter Imperii accisas opes et reditus, quibus denique omnibus Carolus IV. Imperium spoliavit, et propter urgentes necessitates, toti Germaniae communes, quarum in numero fuit, restatque illa, quam Turci potentia causatur. Hactenus ille. Verum civitates Imperiales longe etiam ante Caroli IV. tempora Comitiis interfuisse, ex supra num. 74. dictis constat, et sicut, ut supra l. 1. c. 5. n. 8. dictum est, alia infinita fere in Imperio Romano-Germanico conspiciuntur, quorum origo ignoratur, ita etiam tempus illud, quando Civitates Imperiales ad Comitia vocari coeperint, facile ignoratur, et credibile est, Civitates Imperiales ab antiquo Comitiis

interfuisse, sed cum multa etiam hinc inde apud authores recitentur, in quibus civitatum nulla mentio fit, etiam haec ex incuria praetermissa, et neglecta esse: Et cum antiquioribus temporibus ab Imperatorum beneplacito, et negotiorum natura et conditione dependerit, civitates, aliosque Status et ordines ad Comitia vocare, vel non vocare, inde evenisse, ut civitates quoque aliquando vocatae non fuerint, aliquando etiam vocatae non comparuerint.

ad n. 113.

A temporibus Caroli IV. Imp. ad comitia vocatas fuisse Civitates Imp. ibique comparuisse aeque cum teliquis Statibus jure, tum A. B. prooem. tum Acta a WENCKERO edita in Appar. et Instruct. Archiv. p. 206. seqq. et quae ubetius allegantur in der Summa und Inhalt aller untertgebener Acten und datauf gestelleten Rathschlagen Det Erbaren Freyen und Reichs - Stadt Session, Stand und Stimmen belangend ita luculenter probant, ut nullum relinquatur dubium. Sed et ante ea tempota Civitates cum reliquis Statibus Comitiis universalibus interfuisse docent exempla a LEHMANNO citata in Chron, Spir. L. V. C. CVIII. p. 555. L. VII. C. XI. p. 643. seqq. L. VII. C. XVIII. p. 661. L. VII. C. XXXII. p. 687. Loca a PFEFFINGERO in not. ad Vitriar. L. IV. Tit. 1. §. 26. lit. b. t. 3. p. 301. de Comitiis Roneal. VVurzburgens. et Moguntinis allegata nihil hic probant; quod et SCHVVEDERUS monuit in dissert. de voto decis. Civit. Imp. §. VIII. not. lit. d. p. 258. qui hic omnino consuleridus; inptimis §. IX. X.

Quo tempore proprium Collegium constituere coeperint Civitates, PFEFFINGERUS inquitit ad Vitriar. L. III. Tit. VIII. p. 637. et ad L. IV. T. l. p. 301. Ego omni tempore et omni loco segtegatas a Prineipibus Civitates fuisse puto.

Civitates Imperiales ad Comitia vocatae, non quidem per totum Senatum, qui Statum Imperii repraesentat, sed per Deputatos et Legatos [note: 114.] suos comparent. Quamvis enim aliorum Statuum praesentia rei feliciter et velociter gerendae et expediendae magnum adjumentum adferat, secus tamen est in civitatibus, quarum, etiam Senatus praesentia Comitia non solum graverentur, sed et civitates ipsae sumptibus non necessariis tenuiores rederentur, atque ideo invaluit, ut per Deputatos, veluti Consulem et Syndicum, vel archigrammateum, comparere soleant, utpote qui non immerito lingua, aures et oculi civitatis dicuntur, et quod sermo est singulis, l. Labeo. 7. §. 2. ff. de supell. legat. id hi civitatibus sunt, arg. l. 1. §. 1. in fin. ff. quod cujusque universit. In quorum persona et conditione potissimum observari debet, ne sit incivilis, vel moribus impolita, nec in rure magis, quam jure educata, vel alias membris distorta cachinnum magis commoveat, quam aliquam tam sibi, quam civitati vel minimam conciliet gratiam. Rutg. Ruland. de Commiss l. 1. part. 1. c. 11.

[note: 115.] Qui, quando in loco ad Comitia destinato comparent, Imperii Mareschallum de adventu et praesentia sua certiorem faciunt, in Cancellaria Moguntinensi documentum mandati sui, den Gewalt, exhibent, Paurmeister. de jurisdict. l. 2. c. 2. n. 31. Cujusmodi mandatum cum libera esse debet, mit vollkommenem Gewalt, ohne hinder sich bringen. Cujus formula haec fere esse solet: Wir N. bekennen hiemit, demnach die Rom. Kays. Maj. unser allergnadigster Herr, auf N. zu N. einen gemeinen Reichstag augesetzet, darzu uns als ein Stand und Mitglied deß Heil. Reichs aud erfordert, und wir uns schuldig erkennet, und in aller unterthanigstem Gehotsam bereitwilligst gewesen, darzu selbst in Person zuerscheinen, wir jedoch daran verhindert, daß wir hierauf unsern vollkommenen Gewalt und Macht gegeben haben, und hiemit geben thun, dem N. von unsertwegen zuerscheinen, unsere Session und Stell einzunehmen, zuvertretten, und alles das, so der Rom. Kays. Mai. Außschreiben mir sich bringet, auch Ihro. Maj proponiren, und deß Heil. Reichs Nothdurfft seyn wird, helffen furnehmen, berahtschlagen, handlen, furbern und schliessen, als ob wir selbst zugegen waren, und was also unser Abgeordneter hierinn von unsertwegen thun, furnehmen und handlen wird, das alles ist unser Will und Meinung, das wir auch genehm und unverbruchlich halten wollen, dessen zu urkund.

[note: 116.] Quamvis enim Author deß Berichts wie es auf Reichsversambl. gehalt. etc. sentiat, quod civitatum Deputati ab exhibitione mandati sint immunes, daß die Statt bey Abordnung einer oder mehr ihrer Rahtsfreunde zum Reichstag Abordnenden, nicht verbunddn seyen, einen Gewalt mitzugeben, sondern wurd darinn ihrer schlechten Anzeig geglaubt, und solches auß altem Herkommen, etc. Cujus rationem hanc tradit Just. Reiffenberg. in decreti Spirensis nomothes. publ. fol. 203. quod Civitates Imperiales, ipsos Senatus Principes, et publicae gubernationis membra, ad Comitia ablegent, quorum personae principaliter et radicaliter fides innitatur, Joh. Limnae. de. jur. publ. tom. 3. l. 9. c. 1. num. 110. seq. ubi addit, quod si veritate et observantia nititur hoc dogma, omnia Imperii Recessuum loca, ubi mentio fit, der Reichs-Statte Bottfshaffter und Gewalthaber, ut plerumque paulo ante subscriptionem fieri solet, ita intelligenda esse, ut Civitates Imperiales, Legatis seu Deputatis suis mandatum [note: 117.] quidem dent, illi vero Legati, sive Deputati, mandatum suum in Comitiis exhibere non cogantur. Aliud tamen usu observari, et civitatum Legatos in Cancellaria Moguntinensi mandata sua exhibere solere, videmus, nec simplicem assertionem sufficere, cum nemini, et ne Imperatoris quidem nuncio, sine literis credatur, l. unic. et ibi Castrens. C. de mandat. Princ. Et ita Civitatum Imperialium mandatum cum libera requiritur in R. A zu Wormbs. de anno 1545. §. dem allen nach. 5. ibi: Und dann auch unserund deß Heil. Reichs Frey-und Reichs-Statt, ihre vollmachtigte Pottschafften und Gewalthaber mit vollkommenem Gewalt, ohn hinder sich bringen, gewißlich schicken. Quod etiam repetitum R. A. zu Regenspurg. de anno 1546. §. dieweil wir aber. 5. Et cum in Comitiis Deputatorum civitatem Legati mandatum suum exhibere teneantur, R. A. zu Augspurg. de anno 1582. §. Folget nun obgemelte mit A. und B. signirte Formen deß sonderbaren Eyds und Gewalts. sub lit. B. Idem quoque in Comitiis umversalibus statuendum erit.

Ex quo etiam civitatum Legati passim in Imperii Recessibus dicuntur, Befelchshaber, Gewalthaber, R. A. zu Regenspurg. de amo 1557. §. Und wir die Verordnete. 89. ibi: und deß H. Reichs Frey - und Reichs- Statte Gesandten, Bottschafften und Gewalthaber. R. A. zu Augspurg. de amo 1559. §. und wir Churfursten. 86. et de an. 1566. §. und seynd diß. 183. R. A zu Franckfurth. de anno 1571. §. und wir der Churfursten. 43. et alibi passim. Et cum Electorum, Principum, aliorumque Stauum nuncii absque mandato non admittantur, non video, cur civitatum Legati absque mandato admittendi, utpote quarum intuitu major ratio exigendi mandati exsurgit, siquidem in tanto civium numero facilius personatus se pro nuntio, si mandatum non exhibeatur, ingerere posset, secundum Arumae. de Comit. c. 7. n. 148.

Imperatori ad Comitia adventanti extra urbem procedere tenentur, eundemque postea ad Sacra peragenda, non minus ac Electorum, Principumque Legati concomitantur, et ubi inter Sacra ad Missam devenitur, protestantes in proximum conclave secedunt, illicque commorantur, donec Missa ad finem deducta fuit. Quando Sacris jam peractis in Curiam deventum est, civitates a sinistro Caesareae Majestatis infimum locum occupant, Caesaream propositionem audiunt, ejusque copiam accipiunt, et ut eandem sub deliberationis [note: 119.] incudem revocent, indicta die in conclavi, ordini suo separatim adsignato, conveniunt. Sicuti enim tres sunt Imperii Statuum et ordinum Classes, veluti I. Electorum, II. Principum, Praelatorum, Comitum et Baronum, et III. Civitatum, ita etiam tria eorundem sunt Collegia sive Curiae, der Chursursten, Fursten und Statt Raht, Obrecht. de jurisdict. cap. 6. num. 74. seq. Reinking. de regim. secul. libr. 1. class. 5. c. 8. n. 42. seq.

n. 114. - 119.

Haec omnia hodienum observati dubium non est, vid? Grund-Feste. L. 1. C. VI. L. II. C. II. III. Discurs von gegenwatrigen Reichs-Tage ap. SCHILTER. inst. Iur. Publ. in append. p. 135. 142. et in LVNIGS Reich. Archiv P. Gen. sive T. I. append. p. 25. 27. cons. SCHVVEDER. d. Dissert. de voto decisivo Civit. Imp. §. XV. not. lit. d. p. 290.

[note: 120.] Civitatum Imperialium Senatus in duo dividitur scamna: Quorum unum est civitatum ditionis Rhenanae, die Rheinische Banck, quod occupant civitates ad Rhenum, item Lubecca, nec non Wetteravicae, Alsatiae in Landvogteia Hagenoensi, Saxonicae et Thuringicae civitates, alterum Suevicum, die Schwabische Banck, in quo resident Suevicae et Franconicae Civitates, Wehner. pract. observ. verb. Freye Reichs-Statte. §. nam in effectu.

[note: 121.] Scamnorum origo inde orta est, quod antiquitus Comitia aliique conventus publici plerumque et maxime aestivo tempore et coelo sereno sub dio celebrata et longa scamna posita fuerunt, in quibus Status, eorumque Legati sederunt, indeque scamnorum distinctio tam Principum, quam civitatum remansit, Lehman. Chron. Spirens. §. ult. cap. 124.

n. 120. 121.

Originem duorum scamnorum Collegii Civitarensis LEHMANNVS in Chron. Spir. L. VII. C. CXIII. p. m. 896. col. 2. (ex quo sua habet MVLLERVS R. T. Theatr. Frid. III. P. V. C. XLlV. p. 619.) Comitiis Augustanis a. 1474. adsignat. In diser Zusamenkunfft der Stadte Gesandten, ait, haben die Rheinische Elsaßische Wetterautsche Sachsische und Duringische abson. derlich einseits und die Schwabische und Franckische auch besonders auffder andern Seitegesesse, und sich verglichen und uberkommen, daß sie auff beyden Orten wie sie ungefahrlich dazumahl gesessen ins kunfftige sitzen und die limfragen abgewechselt gehalten werden solten. Indicant tamen acta annotum 1486. 1495. 1522. et 1541. a LEHMANNO in Chron. Spir. L. IV. G. IV. p. m. 249. et a DATTIO de Pace Publ. L. III. C. XII. n. 61. 67. p. 609. excerpta in ipsis his scamnis separatas sedes fuisse catum civitatum, quae se Liberas dicebant, ab illis, quae simpliciter Impetiales nominabantur. Ita distinguitur die Banck der Frey-Stadte, und die andere Banck. Et inter civitares indubie Liberas, Coloniam et Aquisgranum, controversia A. 1495. exorta est de prima sede uff der Rheinischen Banck unter der ertzaren Frey-und Reichs-Stadte Gesandten, quae composita demum est A. 1541. conf. etiam DATT. de Pace Publ. L. III. C. VI. n. 33. ut verifimile sit, in scamno Suevico nullas tum tem poris fuisse liberas, in scamno vero Rhenano Libetas plerasque led non omnes.

[note: 122.] Quod autem civitates aliquando in Comitiis non sederint, id vel ob contentionem de sessionis praerogativa, vel ob conclavis angustiam, vel etiam ob reverentiam erga Electores et Principes factum et intermissum fuisse, et idem Comitibus in Comitiis Spirensibus anno 1522. contigisse, reserunt Lud. Gremp. et Hier. zum Lamb. d. consil. fol. 46.

n. 122.

Huc pertinent quae ab Autore cap. praced. n. 60. notara sunt, et quae SCHVVEDERVS Diss. de voto decisive Civit. Imp. §. XV. not. lit. d. p. 290. attulit, ad probandum, Civitates in Comitiis aeque sedere ac reliquos Status superiores.

[note: 123.] Imperium Romano - Germanicum in decem distribuitur circulos, 1. Austriacum, 2. Burgundicum, 3. Electoralem Rhenanum, 4. superiorem Saxonicum, 5. Franconicum, 6. Bavaricum, 7. Suevicum, 8. Rhenanum superiorem, 9. Westphalicum, 10. Saxonicum inferiorem, uti videre est apud Reinking, et Petr. Denais. et novissime ex Instrumento pacis. artic 16. §. denique.

[note: 124.] In Austriaco et Electorali nullae reperiuntur Civitates Imperiales. In Burgundico, una Bisantium, quae hodie ab Imperio avulsa, infra lib. 4. cap. 1. n. 17. In Franconico, 1. Norimberga, 2. Rotenburgum ad Tubarim, 3. Winsheimium, 4. Suinfurtum, 5. Wissenburgurn in

Nortgavia. In Bavarico, itidem unica Ratispona. In Suevico, quae in conventibus circularibus hoc ordine sedent, 1. Augusta, 2. Ulma, 3. Eslinga, 4. Reutlinga, 5. Nortlinga, 6. Halla Suevorum, 7. Yberlinga, 2. Rothvvila, 9. Heilbronna, 10. Gemunda Suevorum, 11. Memminga, 12. Lindavia, 13. Dinkelspula, 14. Biberacum, 15. Ravenspurgum, 16. Campodunum, 17. Kauffbeura, 18. Wila, 19. Wangena, 20. Isna, 21. Leutkirchum, 22. Wimpina, 23. Giengena, 24. Alen, 25. Bopfinga, 26. Pfullendorfium, 27. Buchorna, 28. Buchavia, 29. Offenburgum, 30. Gengenbachium, 31. Zella ad Hamersbachium. In Rhenano. I. Argentoratum, 2. Spira, 3. Wormatia, 4. Francofurtum, 5. Colmaria, 6. Kaysersburgum, 7. Turckheimia, 8. Monasterium in Valle S. Georgii, 9. Oberehemium, 10. Roshemium, II. Selestadium, 12. Hagenovia, 13. Wessenburgum ad Rhenum, 14. Landavium, 15. Fridberga, 16. Wetzlaria. In Westphalico, 1. Colonia, 2. Aquisgranum, 3. Tremonia, 4. Cameracum, 5. Verden, 6. Hervordia. In Saxonico inferiori, Brema. In Saxonico superiori, 1. Lubecca, 2. Mulhusium Thuringiae, 3. Nordhusium, 4. Goblaria.

[note: 125.] In Scamno Rhenano, auf dem Rheinischen Banck, sedent civitates Circuli Rhenani, Burgundici, Westphalici et Saxonici superioris et inferioris, Suevicum vero occupant scamnum civitates Circuli Franconici, Bavarici et Suevici, et quidem sequenti ordine;

ad n. 124. 125.

Ab Imperio plane avulsa, esse praeter Argentoratum, decem Civitates Alsaticas, et Cameracum, res est notissima. Sed et Civitas Verdensis, ipso autore reste l. 4. c. 1. n. 134. ex numcio Civitatum Imperialium exemta est.

[note: 126.] Directorium in Comitiis in Senatu civitatum, sive inter civitates habet illa civitas, in qua Comitia peraguntur, aut si negocio non sit sufficiens, alia eligitur, quae id laboris et honoris sustineat. Directorium, qui obeunt, per unum ex suo numero, omnes propostiones, relationes, tam in hoc civitatum speciali, quam generali Statuum concilio expediunt, consulta et conclusa in chartam conjiciunt, publice legunt, et a reliquis civitatibus monita vel corrigunt vel addunt. vid. infr. c. [note: 127.] 11. n. 17.

De propositione singulae civitates vota sua alternatis scamnorum vicibus, dicunt, quae directores requirunt et colligunt, et primum quidem in scamno Rhenano a Colonia, alterum in scamno Suevico a Ratispona, et ita deinceps alternatis vicibus, ipsi autem Directores ultimo loco suum quoque addunt, et quod per majora placuerit et conclusum exponunt, et postea ad petirionem Moguntini, in Electorum, Principum, ac Statuum communi congressu et conventu (qui communiter vocari solet das plenum, sive in pleno zusammen kommen) explicant, et quod rite demum in generali Imperatoris et Statuum concilio conclusum subscribunt.

ad n. 126. 127.

Rarius in Comitiis hodiernis cum compatere soleant Civitatum Legati (moniti ideo ab Electoribus et Principibus, vid. AUTOR der Anmerckungen über die Grund-Veste p. 12. seqq.) vota fere pletumque in circulo, ut ajunt, sive ad mensam directorialem, non ex scamnis, feruntur, vid. de novissima praxi LUNIGS Reichs - Archin in Append. Part. Gen. sive Tom. 1. p. 47. seqq.

[note: 128.] Omnia tandem acta civitatum in duo reconduntur archiva, Spirense, quod Rhenensium civitatum est, et Ulmense, in quo Suevici scamni acta reservantur, et ex his, tanquam locis publicis et authenticis, necessitate postulante, instructio desumitur, Rut. Rulant. de commiss. part. 2. lib. 5. cap. 4. vide infra cap. 12. n. 25. Confer Lehman. Chron. Spirens. lib. 7. c. 124. §. Von der Frey - und Reichs-Stätt Raht. 7. fol. 1016. et seq. ubi ita scribit: Der Statt Raht ist auch in zwo Banck abgetheilt, dann man von Alters auf solchen Reichsversamblungen, lange Bänck gestellt, und offtermahls im Sommer, wanns oben herab schön und trucken gewesen, im Grünen Reichs-Raht gehalten, dahero noch die Abtheilung im Fürsten - und Stätt - Raht, nach den Bäncken, von solchem Process übrig

ad n. 128.

Hodie post excidium Spirense. quod a. 1689. contigit, Fraucofutti-custoditur Atchivum Civiutum Rhenensium.

CAPUT III. De Jure Civitatum Imperialium circa Curam Religionis.

3. De jure antiquissimo et Divino haec cura ad politicum quoque magistratum pertinet.

4. Reges, Principes et reliqui Magistratus politici utriusque tabula custodes dicuntur.

10. Magistratus studiose agant, quod placet in oc ulis domini, et subditos doceant timorem Domini.

11. Imperatores leget tulerunt de rebus Ecclesiae, locis sacris, ceremoniis, doctrina, etc.

15. Cura Religionis non minus, quam justitiae administratio magistratui politico adscribitur.

16. Civit atibus Imperialibus competit jus praesidis sacrorum, et pace Religionis gaudent.

17. Civitates Imperiales an Catholicam Religionem mutare et Augustanam introducere possint?

19. Diversa videtur esse ratio Catholicorum et Evangelicorum, et n. 20. 63. 68. et 154.

22. Archiepiscopi et Episcopi Ecclesiastica juris dictione uti possunt contra illos, qui ad Augustanam confessionem secedere conantur.

23. An in Constitutione pacis religiosae omnihus Civitatibus Imperialibus libertas Religionis concessa, et n. 73. et 75.

25. Superioritas territorialis in Civitatibus Imperialibus ad Imperatorem pertinere videtur, et n. 72. et 79.

26. Cives in Civitatibus Imperialibus Imperatori immediate subjecti esse censentur, et n. 30. 83. et seq.

28. Consules et Senatores Civitatum Imperialium non videntur ea agere posse, quae sunt majoris momenti.

39. Civitates Imperiales esse sub dispositione §. Und damit solcher Fried. 15. demonstratur.

41. Regis Ferdinandi rescripto probatur, Civitates Imperiales constitutione pacis religiosae comprehensas.

45. Expraeambulis interpretatio sumi potest, et sequentia per antecedentia declarantur.

47. Verba: omnimodo, secundum omnem tenorem, etc. restrictionem non admittunt.

48. Pacificatio Religtenis etiam cum Civitatum Imperialium consilio et consensu facta.

49. Civitates Imperiales in pace Religionis et Statuum nomine comprehenduntur, et n. 50.

51. Olim jurisdictio Ecclesiastica juri territoriali adscribitur, et n. 55. 56. 57.

60. Processus decreti sunt illis Statibus, qui post pacificationem religionem mutarunt.

65. Quae ante pacificationem religiosam dispulata, annullata sunt, et aequalitas servanda.

75. An si civitas aliquis in civitate aliam religionem foveat, emigrare teneatur?

76. An Civitates Imperiales Caesaris sint patrimonium, et Caesaris patrimonium quotuplex?

79. Imperatori plus juris competit in civit atibus haeredit ariis, quam Imperialibus.

85. Magistratus Civitatum Imperialium dignitati nihil derogat, quod a civibus eligatur.

88. Imperator Senatum et non cives ad Comitia vocare, et senatus non civium nomine comparitio fieri solet.

103. Civitates Imperiales jus mutandi Religionem etiam in pagis obtinent, et numero 104. 117.

105. In quibus civitatibus tempore pacificationis religiosae utraque religio in usu fuit, inviolata permanere debet, nec alterutra pars a Senatu excludenda.

106. Si senatus et cives in mixtis civitatibus ad alter am religionem consentiant, an alteram abrogare possint.

108. An tivitatibus mixtis tam Catholici quam Augustana confessioni addicti cives eo ministrorum Ecclesia et scholae numero, quem in anno 1624. habuerunt, contenti esse teneantur?

109. Pacificatio subditorum quoque conscientiae securit atem tribuit. et n. 126.

111. Quod juris est in toto quoad totum, idem in parte, quoad partem, et n. 130. 131.

112. Diversa videtur esse ratio inter cives Civitatum Imperialem, et aliorum Statuum subditos.

113. Pluralitas votorum in causis Religionem concernentibus locum non obtinet.

114. Constituens dignius constituto, et ex causa prima eperatur secunda, et. n. 132. et 133.

118. Ius Religionis Civitatibus Imperialibus non aliter quam aliis Statibus competit.

122. Quae universitati competunt, exercentur per eos, qui universitatem repraesentant.

125. Inter regimen Civitatis Impertalis aristocraticum et democraticum distinguitur.

127. Subditi passive et ut pareant, in pacificatione Religionis continentur, et ut non molestentur.

136. Si in civitate aliqua Imperii cives aliqui Anno 1624. diversum a magistratu et reliquis civilus Religionis exercitium privatum habuerint, id ipsis adimi non potest.

137. An magistratus cives Religionem suam amplecti nolentes, propterea molestare punire et invitos ejicere pos sint?

qui aliis corruptela esse possunt, et putrida membra resecanda sunt, et n. 58.

146. Magistratus et territoriorum domini in conscientias subditorum dominium non habent.

250. Nemo propter Religionem famae et honoris periculum, vel labem sustinere debet.

153. Catholici improbant, quod Augustana confessioni addicti subditis suis Catholicis suae Religionis exercitium extra civitatem interdixerint.

154. Quod quisque juris in alium statuerit, eodem et ipse ut atur, et Religio Catholica et Augustana confessio parificata et aquiparata.

155. Nec ipsi Imperatori licet Augustanae confessionis Status respectu Religionis turbare.

157. Plurimi Imperatores conscientiarum coactiones er carnificinas exhorruerunt.

159. Quaenam Catholica vel Augustana verior, ad amicabilem suspensum est compesitionem, et n. 192.

166. In civitatihus mixtis Senatus ab utriusque Religionis civibus constituendus.

167. Calvmtani an et quatenus in pacificatione Religionis contineantur, et n. 168.

171. Nec ad tum Religionis jus pertinet, qui in alieno territorio regalia vel alia quaedam jura jurisdictionalia particularia obtinet.

178. Civitates Imperiales habent jus Episcopale, sive juris dictionem Ecclesiasticam.

179. Jurisdictio Ecclesiastica in Statibus Augustana confessionis hodie est suspensa.

182. Catholici in subditos suos in Civitatibus Imperialibus commorantes Ecclesiasticam iuris dictionem exercere non possunt.

183. Ordines protestantes cognitionem habent in spiritualibus et Ecclesiasticis.

192. Cognitio de Augustana confessione, verane an erronea sit, suspensa ect, et n. 193.

200. Exercitio artis Sagittariae, palestrae, etc. dies sabhathi non profanatur, si fit absque neglectu cultus divini.

212. Remotio ministrorum Ecclesiarum et scholarum ad quem pertineat, et n. 213. 215. 220.

216. Olim electio et remotio clericorum et Ecclesiae ministrorum ad Episcopum pertinuit.

222. Si inter magistratum et ministerium Ecclesiasticum et cives de removendo Ecclesia ministro lis sit, magistratus praeferendus.

227. Vt minister Ecclesia ab officio removeri possit, legitima causa ejusque cognitio requiritur.

230. Quamvis primatus in Ecclesia non sit, in ea tamen sunt ordines, et n. 231.

242. Magistratus officium est providere, ne Ecclesia ministri sint tumultuantes et seditiosi.

243. Cives praescribete non possunt pastori quomodo eas pascat, sed pastor eas arguere, etc. potest.

246. Beata Respublica qua ministros Ecclesia habet pios, sedatos et pacis amantes.

249. Ecclesiae ministri debent esse praecones conversionis, non tuba seditionis.

255. Conciliorum convocatio ad curam magistratus politici Ecclesiasticam pertinet.

262. Nec Princeps nuptias in gradibus prohibitis absque dispensatione contrahere potest.

INter privilegia Civitatibus Imperialibus competentia, merito primum locum obtinet, jus sacrorum, sive Religionis instituendae et curandae potestas, utpote a quâ aeterna et temporalis dependet felicitas, R. A zu Augspurg. de anno 1566. §. wiewol wir nun auf solches. et ibi. daran alle zeitliche und ewigliche Wolfalrt hanget. Etquae sola totius Reipublicae fundamentum et columna est, qua solâ universa hominum constat societas, quae murus aheneus, propugnaculum et tutamen est, qua sola Romana gens orbem terrarum subegit, Schönborn. lib. 3. polit. cap. 11. in princ. et sublata Religione, justitia, publica honestas, et disciplina corruit, R. A. zu Regenspurg. de an. 1532. tit. Conclium be treffend. in fin. princ ibi: darneben erfolgen wurde, daß alle Zucht, Chr, Gehorsam, und andere gute Tugend, in Geistlichen und Weltlichen, gämjlich fallen würde. Unde in omni Republ. primum est, curatio rerum divinarum, Aristot. 7. polit. 8. Lips. lib. 4. polit. 2. [note: 2.] Quamvis enim Ponttfices politico magistratui in causis Religionem et fidem concernentibus omnem potestatem adimant, c. nulli. caus. 12. quaest. 1. c. 7. c. 10. X. de constitut. c. Dist. 10. c. consulendum. Dist. 18. c. cum ad verum. c. bene, Dist. 96. et ibid. passim. c. bene. per laicos. c. non placuit. c. laicis. c. si quis Principum. caus. 15. quaest. 7. c. Sacrosancta. 51. c. Massana. 57. de elect. et magistratui seculari omni judicio Religionis rerum et personarum in tantum interdicat, ut praeter defensionem Religionis a Clero agnitae, nihil relinquat, Bellarmin. tom. 1. controv. general. 5. lib. 3. de laic. c. 17. et 18. et controv. general. 3. de Pontif. Rom. lib. 1. cap. 7. Joh. Ludov. Lindenspür. in analys. pac. Rolig. fol. 512. et 565. ex eo quod magistratus secularis sit de numero ovium, non pastorum: nullam vero oves habeant jurisdictionem in pastorem, Bellarm. d. l. quodque magistratus politici sensus non habeant exercitatos in scripturis, nec verbum praedicent, et sic de verbo Dei judicare nequeant, Quod etiam innuere videtur Luther. tom. 2. contra art. Lovan. Non est Regum inquiens, aut Principum veram doctrinam constirmare, sed ei subjici et servire. Curam tamen Religionis et veri cultus divini etiam ab antiquissimo tempore et de jure divino magistratui politico et seculari incumbere, huncque non tantum corporum curatorem, sed et mentium pastorem esse, et a Deo jussum legem divinam nocturna versare manu, versare diurna, Religionem legitime constitutam tueri, collapsam mutare, et instaurare, adeoque doctrinam dijudicare, in idololatras, blasphemos, falsos Doctores et seductores populi animadvertere, ipsa sacra scriptura nos docet, 1. Timoth. 2. v. 2. Psalm. 2. v. 10. et 82. vers. 6. Esaiae. 41. vers. 23.

[note: 4.] Unde Reges, Principes, caeterique Dynastae et magistratus utriusque tabulae dicuntur, et sunt custodes, Deuter. 17. v. 18. et 19. c. Princeps. c. si apud. cans. 23. quaest. 3. Bened. Carpzov. pract. crim. quaest. 44. n. 13. et in jurisprud. consistor. lib. 1. tit. 1. defin. 1. Ecclesiae nutritii, Psalm. 46. v. 10. Psalm. 81. Exod. 2. vers. 8. et 28. Esaiae. 49. v. 23. Custodes legis divinae, et architecti moeniorum Ecclesiae, Esaiae. 60. v. 10. gloriam Dei promovere, idololatriam abolere, puram et sinceram doctrinam propagare, et ceremonias divinitus institutas observare jubentur, Daniel. 3. v. 96. 3. Regnum. 15. vers. 13. et 4. Regum. 17. v. 26. seq. Sic quoque veram Religionem reduxit, et Dei cultum restituit Josias, 2. Rogum 22. et 23. Josaphat. 2. Paralip. 17. Josua, Josuae 3. v. 5. David 1. Paralip. 13. et 2. Samuel. 6. v. 20. et 21. Psalm. 2. v. 10. et 11. ut qui non solum arcam foederis in civitatem reduxit, 2. Sam. 6. v. 12. sed et constituit, ut juxta altare starent Cantores, et dulcia ejus cantica sacra decantarent, Eccles. 46. vers. 11. Ezechias. qui reformationem templi et cultus instituit, 2. Chronic. 29. et 30. Amasias, 2. Paralip. 29. Hiskias 2. Regum. 38. et 2. Paralip. 29. Et Moyses omnem sacrorum rationem a Deo accepit et populo tradidit, Exod. 27. ac Aaronem ob vitulum aureum severe castigavit, vitulumque manibus suis confregit, Exod. 32. v. 20. Salomon summo Sacerdote Abiatharo remoto,

Sedocum in ejus locum substituit, 3. Regum. 2. [note: 7.] Hinc Christus ipse cum Apostolis Ecclesiam in hac vita adhuc militantem, politicae potestati subjecit, Actor. 25. Rman. 13. Petr. 2. Et Augustinus inquit, hoc pertinet ad Reges seculi Christianos, ut temporibus suis pacatani velint habere matrem suam Ecclesiam, unde spiritualiter nati sunt, c. quando. caus. 24. quaest. 4. idque si non faciunt, Deo tenentur reddere rationem propter Ecclesiam, quam a Christo tuendam accipiunt, Isidorus in c. Priuceps. caus. 23. quaest. 5. Est enim Ecclesia in Republica, non vero Respublica in Ecclesia, arg. Novel. 3. 5. 6. 16. Engelbrecht. de jurisd. conclus. 74. Unde etiam Imperator Romanus totius Christianismi et Ecclesiae Protector, Advocatus et supremus Praesectus dicitur, R. A zu Augspurg. de anno 1518. §. Erstlich. 1. et ibi: Und demnach als erwöhlten Römischen Kayser und der heiligen Christlichen Kirchen Rechten Vogt, Schuß und Schirm Herrn. R. A. de anno 1530. §. auf solch unser. 10. ibi: wie uns als Römischem Christlichem Kayser, Obristem Vogt und Schirmherren der heiligen Shristlichen Kirchen von Ampts wegen. et §. seq. nachdem aber ibi. als Römischem Kayser und Obristem Vogt der Christenheit. R. A. su speyr. de anno 1529. tit. Constitution oder Mandat wider die widertäuffer. 2. sibi: Als Römischer Kayser, Oberster Vogt, und Beschirmherr un sers heiligen Christlichen Glaubens. R. A. zu Regenspurg. de anno 1541. §. aber Churfürsten. 19. ibi: Und uns, als Advocaten und Beschirmer Der Christlichen Kirchen. Ex quo Lutherus ad Imperatorem scribit, se confugere ad ipsum, tanequam aram praesidiumque et rogare, ut Doctrinae Christianae tutelam suscipiat, exemplo Athanasii, Sleidan. lib. 2. comment. et Elector Trevirensis in electione Caroli V. inquit: Talem Respubl. desiderat, qui praeter alia constituat et emendet Ecclesiae Statum, Sleidan. lib. 1. ac ipse Papa Hadrianus potestatem instituendi successores sedis Apostolicae Carolo Magno adscribit, in c. Hadrianus. 22. Dist. 63. et Imperatori Ottoni a Papa Leone, [note: 9.] in c. in Synodo. 23. Dist. 63. nec olim aliter Pontisices, quam cum consensu Imperatorum ordinatos suisse, constat ex c. Agatbo. 21. Dist. 63. Confer. Arnisae. de jur. majest. 1. c. 6. n. 10. Bened. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 2. sect. 4. per tot. Hinc pie Imperator Justinianus dixit, se non minorem curam Ecclesiae, quam vitae habere, Novel. 3. in fin. et magistratus Dei minister dicitur in auth habita. C. ne fil. pro patr. ejusque servus, cui incumbit, ut e regione, quantum fieri potest, omnis falsa Religio procular ceatur, arg. l. fin. C de judic. l. unic. C. nem. licere sign. salv. ibi: sit nobis cura diligens, per otnnia supemi numinis Religionem tueri, l. 2. in princ. seq. C. de sum. Trinit. [note: 10.] Constituti enim sunt magistratus, ut tollant malum de medio Israel, et studiose agant, quod rectum est, et placet in oculis domini, 4. Regum. 10. ut doceant transgressores vias domini, Psalm. 51. v. 15. et adferant domino gloriam et potentiam, Psalm. 29. v. 1. et 2. subditosque doceant timorem domini, Psalm. 37. vers. 11. Unde decere arbitramur, Imperium nostrum subditos nostros de Religione commonefacere, ita enim pleniorem adquiri Dei salvatoris nostri Jesu Christi benignitatem, possibile esse existimamus; si quando pro viribus ei placere studuerimus, et nostros subditos ad eam rem instituerimus, optima inquiunt Imperatores Theodos. et Valentinian. in l. 3. C. de sum. Trinit. et fid. Cathol. [note: 11.] Et hanc quoque potestatem alii Imperatores Romani, Christianâ fide receptâ exercuerunt, et leges tulerunt, de rebus Ecclesiae, Novel. 7. 46. 53. 67. et 120. de locis sacris, et eorum privilegiis, Novel. 9. tot. tit. C. de SS. Eccles. et tot. tit. C. de his qui ad Eccles. confug. de personis Ecclesiasticis, earumque creatione, numero, officio, immunitatibus, tot. tit. Cod. de Episcop. et Cler. et tit. seq. Novel. 3. 5. 7. 56. 57 79 83. 123. 131. 133. 149. de ceremoniis. tot. tit C ne sacr. baptis. iter. tot. tit. C. de Stat. et imagin. tot. tit. C. ver. sign. salvat. Novel. 58. 59. 131. cap. 8. et Novel. 137. cap. 6. de diebus festis, l. ult. c. de feriis. imo de doctrina ipsa, tam fidei, tot. tit. C. de sum. Trinit. tit. C. de haeretic. tit. C. de apostat. tit. C. de Judae. tit. C. de pagan. Novel. 146. cap. 2. quam morum, Cod. libr. 5. tit. 1. 4. 5. 9. Novel. 12. 21. 106. 110.

[note: 12.] Atque ita Ecclesiae defensio non saltem in eo consistit, ut vis, sraudes, turbae et mala externa ab ea arceantur, uti contendit Bellarm. lib. 3. de membr. Eccles. milit. cap. 18. Verum etiam, ut purus sit Religionis cultus, ac tutus Ecclesiae Status ab inimicis internis, quibus si obviam ire neglexerit, parum officio suo satisfecisse putandus est magistratus, Arnisae. lib. 2. de jur. majest. c. 6. num. 9. Benedict. Carpzov. definit. Ecclesiast. lib. 1. tit. 1. definit. 1. num. 16. et de leg. Reg. German. cap. 2. sect. 2. num. 2. seq. [note: 13.] Non chen magistratui politico cura animarum interna, sive didascalia, et diaconia incumbit, vel permissa, sed potius interdicta est, veluti doctrina et praedicatio Evangelii, sed haec ministerio Ecclesiastico commissa Joban. ult. v. 17. 1. Petr. 5. vers. 5. c. inter. 15. et ibi gloss. in verb. praedicandi. X. de offic. ordin. uti et potestas clavium, sive ligangi et absolvendi, Matthaei, 16. v. 19. et cap. 18. vers 18. Johan. 20. et 21. cap. pervenit. caus. 9. quaest. 1. c. quia quondam. 8. §. clavis. X. de V. S. hoc enim, qui tentant, severam Dei vindiclam, et poenam cum Usa et Usia, sibi conciliant, 2. Samuel. 6. v. 6. et 2. Paralip. 26. vers. 6. Quo sensu etiam accipiendum, quod magistratus sint oves in Ecclesia, et subjectus sit verae doctrinae, cum hoc verissimum sit ratione potestatis Ecclesiasticae internae, seu quoad praedicationem verbi divini, explicationem sacrae Scripturae, et adunnistrationem Sacramentorum, Bened. Carpzov. de leg. Reg. Gennan. cap. 2. sect. 2. num. 15. seq. Ex his et similibus aliis, curam Religionis, et defensionem Ecclesiae, non minus, quam justitiae administrationem, officio politici magistratus adscribunt, ch Theologi, quam Jureconsulti et Politici communiter, Joh. Gerhard.

tom. 6. loc de magistrat. polit. §. 165. seq. Balth. Meisuer. philos. sobr. sect. 2. capit. 2. quaest. 1. Danae. polit. Christ. l. 5. cap. 3. David. Parae. in epist. D. Pauli ad Roman. c. 13. dub. 5. Goldast. tom 3. constit. Imper. fol. 34. Henning. Arnisae. lib. 2. de jar. majest. c. 6. Nordennan. de jur. principat. conclus. 22. in princ. Besold. lib. 1. polit. c. 4. in princ. Ant Coler. de jur. Imper. sect. 36. Christ. Mingius de super. territ. concl. 59. Henr. Andr. Cran. de pac. relig. part. 2. problem. 4. connex. 1. Reinking. de regim. secul. et Eccles. lib. 3. class. 1. c. 1. n. 9. et seq. Bened. Carpz. pract. crim. part. I. quaest. 44. num. 9. et seq. et definit. Ecclesiast. l. 1. tit. 1. desin. I. per tot. et de leg. Reg. German. cap. 2. sect. 2. n. 12. seq. et sect. 3. per tot. Auctor apolog. Colmar. c. 1. membr. 1. part. 1. fol. 12. et seq. et jus rerum sacrarum ad summum Imperium refert Clapmar. libr. 1. arcan. rerumpubl. c. 15. hocque jus potestatis Ecclesiasticum, seu potestatem circa Ecclesiastica Regiam et politicam appellat David Parae. de potest. Reg. contra Pap. fol. 74. idque Principes ita proprium veteres statuerunt, ut plerique Sacerdotii et Regni munera conjunctim habuerint, Petr. Gregor. Tholos. de republ. l. 8. c. 2. n. 6. Besold. de jur. majest sect. 2. c. 1. §. 3. juxta illud:

[note: 16.] Hinc Civitatibus Imperialibus competere jus Praesidis sacrorum, scribit Joh. Dauth. in hypoth. sect. 5. Thom. Maul de jur. conducend. tit. 2. n. 25. id est, pace Religionis gaudent, ejusque vigore, ut caeteri Imperii Status, Religionem libere mutare, et veterem Catholicam, vel Augustanam Confessionem introducere, aliosque actus connexos juris Episcopalis exercere possunt, R. A zu Augspurg, de anno 1555. §. Und damit solcher Fried. 15. et § nachdem aber. 27. Gylman. symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. vot. 3. n. 27. seq. fol. 168. Petr. Frider. Mindan. de processib. lib. 1. c. 31. per tot. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 20. Besold. tract. sing. de jur. civit. Imper. in immut. religion. per tot. in tract. de mouarch. c. 4. Ziegler. §. Landsass. concl. 1. n. 215. Henr. Andr. Cran. de pac. relig. part. 1. problem. 3. connex. 2. Bocer. de collect. c. 4. n. 37. Reinking. de regim. secul. libr. 1. class. 5. c. 5. n. 13. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. l. 7. c. 1. n. 51. seq. et ibid. tom. 4. Mingius de superior. territor. concl. 43. Casp. Klock. de sontribut. c. 5. n. 63. Auctor apolog. Colmar. fere per tot. Bened. Carpzov. decis. 83. n. 1. seq. et ab antiquissimo tempore et a Christianitate, Civitatibus Imperialibus curam Religionis et jura Ecclesiastica demandata, easque Christianae fidei protectores esse, aperte asserit Imperator Sigismundus in reformatione de anno 1436. apud Goldast. tom. 1. constit. Imper. cap. 10. fol. 191. his verbis: da wurden die heilige Reiche Statt geordenet und gesrcyet, darumb stehen sie geschrieben heilig, wann ihnen wird empfohlen alles Recht und Gottliche Seligkeit, und wird die Christenheit durch sie gestarcket, und wurden ihnen Geistunb Weltliche Recht empfohlen, als der Kayser das Reich, als sie noch heut bey Tag den: heiligen Reich verbunden seynd, bey den Gyden und Ehren zu thun. Et idem Imperator Sigismundus in der Geistlichen Reformation de anno 1436. apud Goldast. d. tom. 1. fol. 172. c. 3. v. 11. darzu fullen. ibi. Ihr wurdige Reichs Statte, so man alle Welt rechnet, so seynd ihrdoch die Glieder, die an dem Gottlichen Recht nicht weichen sollen, ihr habet euer Freyheit von der Christenheit: Ihr seynd deß heiligen Glaubens Beschirmer, rechte Vogt, et. ubi Heilig, ideo nominatur, quia ipsis commissum fuit omne jus, et feculare, et Ecclesiasticum, easque digniori vocabulo honorari non potuisse, quam Heilig, scribit Bertram. de Comit. conclus. 45.

[note: 17.] Verum, an Civitates Imperiales, quae tempore initae pacificationis religiosae anno 1555. non fuerant in possessione vel exercitio Augustanae confessionis, Catholicam Religionem mutare, et Augustanam confessionem introducere possint, Catholici nonnulli in dubium vocant? Et negant hoc Dillingenses in trast, suo de composit. pac. cap. 6. quaest. 34. et seq. Auctor compendios. declarat. pac. relig. apud Lehman. in act. publ. de pac. religion. libr. 3. Cap. 37. fol. 408. seq. I. Quia ex tenore pacificationis religiosae inter Imperatorem, et antiquae Catholicae Religionis Status, ex una, et Augustanae confessioni addictos ordines, ex altera parte anno 1555. Augustae initae constet, quod ad obtinendam pacem et concordiam in Imperio Romano communem, utriusque Religionis Status et ordines, in eo Statu, in quo tempore isto pacificationis, in Ecclesiasticis, fide, ceremoniis et bonis Ecclesiasticis fuerunt, imposterum quiete, et sine ulla molestia ac perturbatione conservari, nec alter ab altem ad suam Religionem cogi, sed secundum formulam interdicti, Uti possidetir, ita ossideatis, etc. omnes securi relinqui, omnes novationes, turbationes, usurpationes, omniaque attentata [note: 18.] alia inhibita et improbata esse debeant: Cum haec sit interdicti, uti possidetis formula et mens, ut omni turbatione et innovatione procul remota, res quaelibet in suo Statu conservetur, tot. tit. ff. et Cod. uti possidet. Gail. 1. obs. 8. num. 8. et obs. 97. num. 9. et pronunciandum sit pro eo, qui melius de possessione sua probavit, 1. un. C. uti possidet. Bart in l. 1. §. hoc interdict. ff. eod. ex quo Dillingens. passim et maxime d. c. 6. q. 40. et auctor. d. compend. declar. pac. relig. apud Lehman. depac. relig. lib. 3. cap. 37. §. 14. fol. 412. non tantum quoad Civitates Imperiales, sed et quoad Principes et reliquos Imperii Status omnes concludunt, quod omnes illi, qui tempore pacificationis anno 1555. Catholicam Religionem adhuc amplectebantur, non potuerint postea ad Augustanam confessionem desciscere, sed aetemis catenis ad scopulos Romano Catholicae Rehgionis allegati permaneant, quod facile pateat, partim, quia in transactione pacis, libertas tenendi nova Lutheri dogmata iis tantum permissia fuerit, qui eam tunc petebant et cum Catholicis ordinibus transigebant, nimirum Augustanae confessioni adhaerentes: partim, quia hoc ipso, quod bona omnia, et beneficia Ecclesiastica,

atque parochialia jura, quae eo tempore Ecclesiastici Praelati possidebant, eisdem reservata sunt: nulla probabilitatis specie dici potest, Ecclesias et beneficia, quae eodem tempore juris Catholici, et in manibus ac possessione Catholicorum Ordinum ac Parochorum erant, eisdem auferendi, atque ad Praedicantes, aliosque detentatores laicos transferendi potestatem aliquam â Catholicissimo Rege Romanorum Ferdinando I. aliisque Catholicis Principibus concessam fuisse, etc. Quod etiam Status Evangelici in gravaminibus suis, in Comitiis anno 1594. die. 16. Junii exhibitis conqueruntur: Daß die Catholische Stande furgeben, ob sotten dieienige Stande, welche nicht vor dem Religion Frieden zur Augspurgischen Confession getretten, jeßt dasselbiae nicht mehr Maccht haben, und derowegen keinem Standt, sonderlich den Reichs Statten, die Reformation mebr zugestatten sey, uti videre licet apud Lehman. depac. relip. libr. 2. cap. 65. fol. 482. vers. über diß responsionem vid. infr. n. 62.

[note: 19.] II. Quod hic diversa sit ratio Catholicorum et Protestantium, cum Catholici regulam antiquae Romano Catholicae verae Religionis pro se habeant, Protestantes vero in exceptione et tolerantia versentur, atque inde Romano Catholicam Religionem amplecti, omnibus quidem licitum, Augustanam vero confessionem profiteri vel introducere, nemini esse permissum, nisi qui id ex privilegio, vel speciali pacis religiosae indulto obtinent, secumdum Dillingenses. add. inf. n. 63. seq.

[note: 20.] Cui etiam III. addunt Dillingens. d. quaest. 40. fol. 225. et Franc. Burckhard. autonom. lib. 1. c. 3. fol. 9. quod illi, qui per pacificationem Religionis autonomiam Augustanae confessionis expresse non sunt nacti, ea etiam gaudere nequeant, sed in antiqua Religione permanere teneantur, cum Status Augustanae confessionis, instanter, instantius et instantissime quidem autonomiam in distincte petierint, eoque nomine articulum quendam conceperint, eundemque Recessui inseri petierint, hoc tenore: Und solle einem ieden Geistlichen und Weltlichen Churfursten, Fursten, Standen, und Obrigkeiten, biß auf Christliche und gutliche Vergleichuna der Religion, frey stehen, sich sambt seinen Unterthanen, in die alte Religion, oder Augspurgische Confession, zukunfftiger zeit zubegeben, etc. quibus tamen Rex Ferdinandus et Status Catholici consentire noluerint, sed hoc sub dispositione transactionis Passaviensis reliquerint, cujus mens et sensus sit, quod illi, qui Augustanae confessioni tunc temporis accesserunt, ab ea quidem recedere cogi non debeant, reliquis vero hoc ipso imposterum a Catholica Religione discedenedi jus [note: 21.] nullum adquisitum, neque hoc ipsum de jure fieri potuerit, cum transactiones sint strich juris, gloss. in l. sub praetextu. et ibi Bart. n. 6. Jason n. 5. Cod. de transact. Wesemb. cons. 15. n. 4. nec de persona ad personam, neque de re ad rem extendantur, l. quicquid astringendae. ff. de V. O. Bald. in. l. 1. C. de transact. neque alterum alteri stipulari jura permittant, §. si quis alii. 4. et §. alteri, 19. I. de inutil. stipulat. l. quo tatela. §. fin. ff. de R. 1. l. ult. inter absentes. c de inutil. stipul. ita ut ne quidem consanguineus consanguineo stipulari possit, gloss. in l. sidejussoris. ff. de pact. nec frater fratri, Jason in §. alteri. lim. 3. 1. de inutil. stipul. Schrader. 1. cons. 13. n. 6. et 309.

Unde Everhardus Episcopus Eichstetensis ad petitum Evangelicorum de libertate Religionis, omnibus ordinum Statibus concedenda, dixisse sertur: So ste solch Begehren durch ein Pact bemilligten, thaten sie wider ihr Gelubt und Pflicht, End und Aempter: derohalben konte seine Furstliche Gnaden in solches Mittel nicht bewilligen, und ehe sie sich darein bringen liessen, ehe walten sie sich von Land und Leuthen treiben lassen, und in einem Hembdt davon gehen. [note: 22.] Ex quo etiam Archiepiscopis et Episcopis non esse inhibitum Ecclesiastica jurisdictione erga illos uti, qui post constitutionem pacis religiosae ad Augustanam confessionem fecedere conantur, assemnt Dillingens. d. quoest. 40. per R. A. zu Augspura. de anno 1555. §. dargegen. 16. et §. damit auch. 20. in fin. ibi: Aber in andern Sachen und Follen der Augspurgischen Confession, Religion, Glauben, Kirchen Gebrauchen, Ordnungen, Ceremonien, und Bestellung der Ministerien nicht anlangend, soll und mag die Geistliche Jurisdiction, durch die Ertz Bischoff, Bischoff und andere Prolaten, wie deren Exercitium an jedem Orth hergebracht und ste in deren Ubung, Gebrauch, und Possession sind, hinfur, wie bißher unverhindert, exercirt, geubt und gebraucht werden. Ideiue ne via aperiatur haereticis, et damnatae Religioni addictis ad Coronam Caesaream adspirandi, et universalem reformationem introducendi, qui tamen post constitutionem pacis religiosae ne sacellum quidem reformandi jus habeant, Dillingens. d. cap. 6. quaest. 43. et cap. 8. quaest. 64. vid. infr. num. 67. et seq.

[note: 23.] IV. Quod de Civitatibus Imperialibus in tota ista constitutione de pace Religionis anno 1555. in Comitiis Augustanis facta, nihil omnino agatur, excepto unico illo §. Neachdem a er in vielen Frey und Rechs Statten. Atque in eodem non omnibus Civitatibus Imperialibus libertatem Religionis concessam esse, sed aliquibus, et iis tantum, in quibus utraque Religio tum viguerat Agi enim in tota ferie istius pacis, primo de Principibus Augustanae confessiouis, aliisque Imperii Statibus, qui territorium et proprios subditos habent: Deinde de liberis Nobilibus, seu Equitibus Imperii; Denique autem de civitatibus Imperii. vid. infr, n. 71.

24. V. Quod in pacificatione ista, §. Wo aber unsere. 24. seq. sermo tantum fiat, de illis ordinibus et Statibus Imperii, qui proprium territorium ac subditos habent, Caesareae majestati non subjectos immediate: quales censeri non possint Imperu civitates, secundum Dillingenses. d. c. 6. quaest. 34. n. 24. et pro priori enunciati sui parte adducunt 1. §. Und damit solcher Fried. 15. ibi: So sollen die Kays. Maiest. wir, auch Chursursten, Fursten und Stande, deß Reichs, etc. ubi supradictorum (prout restringunt Dillingenses)

Statuum subditis migrandi facultas conceditur, si dominorum, qui in ipsos jurisdictionem immediate exercent, Religioni, aut reformationi se accommodare nolint, etc. Et in hoc quidem §. secundum Dillingenses. num. 25. (non tantum Principes alii, et Comites, etc comprehenduntur, sed etiam ipsemet Imperator, et Rex Romanus, ut si in civitatibus ipsorum, adeoque etiam Imperialibus, videlicet Uberlinga, Kauffoeura, Ala, ete. quae Imperatoris Catholici Religioni, non admissa Lutherana confessione, se anno 1555. conformarunt, ut earundem civibus, si postea ad Lutheranos deficere velint, discessus et migratio libere permittatur. Si igitur migrare debeant, sequitur Religionis novae exercitium ab iis peti, aut institui nequaquam posse. 2. Partim hoc etiam inde probari dicunt Dillingenses d. quaest. 34. quia ratio pacis atque concordiae componendae id solum postulare videbatur, ut Principibus, ac Statibus Imperii, in territoriis ac civitatibus suis, libertas concedatur, subditi autem Dominis suis, quibus immediate subjiciuntur, in Religione conformare se debeant, aut domicilium mutare, etc. 3. [note: 25.] Quod superioritas territorialis in Civitatibus Imperialibus ad ipsum Imperatorem pertineat, uti tradit Lindenspur. in analys. pac. relig. fol. 600. Et Civitates Imperiales eodem modo Caesaris esse censeantur, sicuti caeterae civitates Principum, Comitum et Dominorum sunt, salvis ubique privilegiis, et proinde, sicuti Principes protestantes potestatem habent, civitates sibi subjectas reformandi, ita non deterior videatur esse conditio Caesaris, nisi utramque Religionem habuerint tempore pacis constitutae, prout scribit Auctor anonym. compend, declar. pac. relig. apud Lehman. in act. publ. de pac. relig. lib. cap. 37. §. 1. fol. 409. in fin. Ex quo etiam Imperator Ferdinandus II. Civitates Imperiales in epistola comminatoria 14. Maji anno 163. 1. ad ipsas emanata nominat sua et Imperii propugnacula et bona patrimonialia. Atque ideo, cum Imperator in Civitates Imperiales superioritatem territorialem habeat, et huic Religionis constitutio adscribatur, infra n. 74. et seqq. consequens inde sit, ipsas Imperatoris Religionem amplecti et sequi teneri. add. infra cap. 5. numer. 25.

26. Quod etiam VI. Civitates Imperiales non sint tales Status et ordines, qui subditos habeant sibi, et non Caesareae majestati immediate subjectos, Dillingenses inde probare conantur. infra num. 86. seqq. 1. Quod consul et Senatores non habeant dominium jurisdictionis erga cives, sed tantum sint rectores et gubernatores eorum, ab ipsis civibus per electionem constituti, non vero a Caesare, sicuti reliqui Status investiti. Et quam vis Senatus in cives jurisdictionem habeat, eosque muletare possit, quod inde tamen immediata Imperii subjectio non adimatur. Dilling. Cum etiam illi, qui per Principes non immediate, sed per officiales et Principum magistratus gubernantur, nihilominus non officialium et magistratuum illorum, sed potius ipsorum Principum, a quibus officiales et magistratus isti constituti, immediate sint subditi: Quamvis enim Princeps ordinariam jurisdictionem, et magistratus creandi licentiam concedat, cum tamen horum jurisdictio a Principe promanet, non eo minus Principis jurisdictio dicitur, Camil. Borel de magistrat. edict. l. 1. c. 1. n. 40. 2. [note: 27.] Quod cives omnes et singuli, Imperatori noviter electo juramentum fidelitatis et obedientiae praestare teneantur, vid. supr. cap. 1. n. 69. quae indubitata subjectionis immediatae probatio sit, quodque aliorum Statuum subditi nunquam ipsi Imperatori, sed dominis tantum suis praestare soleant. 3. [note: 28.] Quod magistratus, consules et senatores, non possint ea, quae majoris momenti sunt, absque civibus decernere, per tradita Mynsing. 3. observ. 18. et supr. c. 1. n. 83. quod itidem secus sese habeat, quoad aliorum Statuum subditos, a quibus ipsorum domini non ita dependeant, Dillingens. 4. Quod in Comitiis totius alicujus civitatis nomine, vel consul, vel Archigrammateus, aliusve civis, compareat, et totius civitatis vices agat, et Recessibus subscribat; Dillingens. 5. Quod Imperatori in Civitates Imperiales adventanti, claves portarum offerantur et tradantur, eoque praesente, magistratus jurisdictio quiescat, supr. cap. 1. n. 67. seq. quod secus se habeat, quoad alios Status et ordines Imperii. 6. Quod cives in Civitatibus Imperialibus, cum magistratu suo pari jure incedant, supr. c. 1. n. 122. iisdem privilegiis utantur, fruantur, et ipsi quoque in magistratum, consules et senatores eligantur, et Imperu Status fiant et repraesentent, et civium communitas, die Burgerschafft, totum corpus est, ex quo omnes, qui officium gerunt, proficiscuntur, seynd das holß, darauß, man Rahtsherren und Burgermeister macht, quod reliquorum Statuum subditis non accidat. [note: 29.] Et sic cum par in parem non habeat Imperium, l. nam magistratus. 5. ff. de recept. arbitr. l. illi a quo. §. tempestivum. ff. ad Sct. Trebell. c. sune. X. de for. compet. et in causa communi major pars non possit praejudicare minori, sed melior sit conditio prohibentis, l. in re. 25. l. sed si inter. 26. §. si in area. ff. de servit. urban. praed. l. Sabinus. ff. commum. div. Ideo etiam magistratus civicus, civibus quibusdam renitentibus. Religionem reformare non poterit [note: 30.] Denique 7. haec sententia, quod cives civitatum Imperialium Imperatori et Imperio immediate sint subjecti. vid. infr. n. 97. seqq. aperte stabiliri videtur ex Regis Ferdinandi 1. die 30. Augusti anno 1555. in Comitiis Augustanis ordinibus data resolutione, quae extat apud Lehman. in act. publ. de pac. relig. lib. 1. cap. 6. fol. 71. seq. ubi in fine haec habentur verba: Alsdann auch wissentlich, daß in vielen Fren und Reichs Statten, die beyde Religionen, nemlich unser alte Catholische Religion. und der Augspurgischen Confession. Verwandten Religion etliche Jahr her im Gang und Gebrauch gewesen, und noch, so bedencken Ihrokonigl.

Verum his et aliis similibus non remorantibus, Civitates Imperiales et alios Imperii status, etiam post constitutionem de pace Religionis, in Comitus Augustanis anno 1555. factam, Religionem hactenus libere mutasse et reformasse, ac imposterum quoque libere mutare posse, verior est sententia, quae sequentibus potissimum fundamentis fulcitur. I. Quia constitutio religiosa in eum potissimum finem sancita est, ut pax et tranquillitas non minus Imperii Romani, quam Ecclesiae, mirum in modum concussae, restituatur, Principum ac ordinum Imperii, eorundemque subditorum mentes exulceratae sanentur, omnesque radices discordiae et diffidentiae evellantur, seu multis modis jactatae etiamnum periclitanti, ob dissensum de Religione, Germania, quieti constituendae, mutuaeque magistratuum et subditorum fiduciae conciliandae: averruncandisque malis et calamitatibus publicis, uti loquitur Petr. Denais. in jur. Cameral. tit. pacis religiosae constitutio. 216. §. 1. Otto Melander. in comment, super. pac. religios. apud Lehman. de pac. relig. l. 3. c. 32. ad §. Solche nachdenkliche Unsicherheit, ubi dicit, quod ipsius constitutionis causae finales sint, primo Religionis libertas et securitas. vid. infr. n. 162. seq. Quomodo enim potest, inquiens, extare aliqua Religionis libertas et securitas, dum alter Imperii status alterum, ejusque subditos, Religionis intuitu, ferro et igne persequitur, et omnia utrinque ad crudelissimam tyrannidem et saevitiam exa asperantur. Secunda est quies et fiducia animorum, tum quoad Status inter sese, tum etiam quoad relationem mutuam ad subditos. Tertia est universalis Imperii et Germaniae cladis, atque internecionis aversio, prout hujusmodi causae finales passim in Imperii Recessibus, ubi de pace Religionis sancienda, vel sancita, mentio fit, repetuntur, veluti R. A. zu Speyr. de anno 1529. §. und aber berselbig. 4. ibi: damit dann solches abgeschnitten, und weiterm Abfall, Unfried, Zwitracht, und Unrath vorkommen werde R. A. zu Regenspurg. de anno 1541. §. und damit im Heil. Reich. 26. ibi: damit im heiligen Reich Teutscher Nation mitlerweil Ruhe, Fried, und Einigkeit gepflanßet werden möge. R. A zu Speyr. de an. 1542. in prooem. et §. und damit die Zeit. 131. ibi: und sonst im H. Reich Teutscher Nation, Fried, Ruhe und Einigkeit gepflanßet und erhalten, das Mißtrauen, so unter den Ständen deßReichs, sonderlich wegen der strittigen Religion eingerissen, abgestellt, gemiltert, und geringert werde, und sich also kein Theil von dem andem einiges Ohn-Reehtens, oder Gefahr besorgen dörffe, auch männiglich bey Fried, Recht, und Billigkeit bleiben möge, etc. R. A. zu Augspurg. de anno 1548. §. und haben demnach. 11. R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. in solcher vorgezogener. 13. ibi: Solche nachdenckliche Unsicherheit auf, uheben, der Ständen und Unterthanen Gemüther wiederum in Ruhe und Vertrauen gegen einander zustellen, die Teutsche Nation, unser geliebt Vatterland für endlicher Zerrüttung, und Untergang zuverhüten, etc. et §. Essoll auch kein Standt 23. Cum autem rationes hujusmodi et causae finales pacificationis religiosae, peraeque ipsis Civitatibus Imperialibus, ac reliquis Imperii Statibus et ordinibus conveniant, consequens est, quod ipsis quoque ipsius pacificationis, et sic reformandi et libere instituendi Religionem jus, aeque ac aliis Statibus competat, cum causa et ratio finalis extendat, declaret et restringat omnem dispofitionem, et sic principaliter attendenda, l. cum ejusdem. 34. §. interdum. 1. ff. de aedil. edict. Decian. resp. 41. num. 21. ac rationis et causae finalis paritate data, parilis quoque juris dispositio datur, l. illud. ff. ad L. Aquil. l. si postulaverit. §. 2. ff. ad L. Jul. de adult. 1. a Titio. f. de furt. l. illud. C. de SS. Eccles. et posita causa, ponitur effectus, sicuti e contra, cessante causa cessat effectus, l. um cessante. 60. X. de appellat. l.

[note: 33.] II. Haec sententia apertissimis verbis deciditur in ipsa constitutione pacis religiosae de anno 1555. §. und damit solcher Fried. 15. ubi clare sancitum reperitur, quod Caesar et Imperii ordines nullum Statum Augustanae confessionis, ob eam professionem, vi, vel armis invadere, detrimentove afficere, vel a Religione, fide, ceremoniis, ritibusque in Ecclesiam introductis, porrove introducendis, in propriis ditionibus dejicere, neque mandatis, aliisve modis, graves molestive esse, neque despicatui habere, sed et Religionem praedictam, ejusque exercitium liberum, et res, aliaque jura omnia intacta relinquere debeant, ibi: So sollen die Käyserliche Majest. wie auch Churfürsten, Fürsten und Stände deß heiligen Reichs, keinen Stand deß Reichs, von wegen der Augspurgischen Confession, und derselbigen Lehr, Religion, und Glaubens halben, mit der That, gewaltiger Weiß überziehen, beschädigen, vergewältigen, oder in andere wege, wider sein Conscienß, Wissen und Willen, von dieser Augspurgischen Confessions - Religion, Glauben, Kirchen - Gebräuchen, Ordnungen, und Ceremonien, so sie auffgericht, oder nochmahls auffrichten möchten, in ihren Fürstenthumen, Landen und Herrschafften, dringen, oder durch Mandat, oder in einiger anderer Gestalt besch weren, oder verachten, sondern bey solcher Religion, Glauben, Kirchen-Gebräuchen, Ordnungen und Ceremonien, auch ihren Haab, Gütern, ligend und fahrend, Land, Leuthen, Herrschafften, Obrigkeiten, ruhiglich und friedlich bleiben lassen, und soll die strittige Religion nicht anders, dann durch Christliche, freundliche, friedliche Mittel und Wege, zu einhelligem Christlichem Verstand, und Vergleichung gebracht werden, alles bey Käyserlichen und Königlichen Würden, Fürstlichen Ehren, wahren Worten, und poen deß Landfriedens. Ubi tria potissimum consideranda. 1. Quod Statibus Augustanae confessionis plena securitas Religionis suae promissa et sancita, non tantum verbis nudis et simplicibus, sed vim veri juramenti praestiti habentibus, et sub poena pacis publicae violatae. Quamvis enim promissio sub interpositione fidei regulariter vim juramenti non obtineat in personis tamen [note: 34.] illustribus, et in dignitate constitutis, vero et corporali juramento aequipollet, Mynsing. 1. observ. 17. Setser. de juram. libr. 1. cap. 16. numer. 1. Schurff. cent. 3. cons. 62. 2. Ponderanda sunt verba: So sie auffgerichtet, oder nochmahls auffrichten möchten, etc. quibus securitas illa plena promittitur, non tantum illis Statibus, qui tum temporis Augustanae confessioni addicti fuerunt, sed omnibus et singulis, qui etiam in futurum Augustanam confessionem sint amplexuri, ejusdemque Religionem, fidem, ceremonias et ritus, in suis territoriis, ditionibus et Ecclesiis sint instituturi et ordinaturi, cum verbum, auffgerichtet, praeteriti; verba autem illa: nochmals auffrichten möchten, futuri sint temporis, prout etiam tyronibus in scholis ex Grammaticis notum est.

3. Notanda veniunt verba; kein Standt, quod nimirum nullus Augustanae confessioni addictus Status Religionis istius nomine turbari, vel molestari debeat, idque sine ulla restrictione vel limitatione, et sic non tantum illi, qui tum temporis confessionem istam agnoverunt et introduxerunt, sed etiam illi qui postmodum, nochmahls, eandem sunt introducturi. Dictio enim kein, nullus, non solum est generalis, adeoque generaliter intelligenda, et ad omnia, quae sub genere [note: 35.] comprehenduntur, extendenda, non aliter ac si in specie expresse essent, l. si chorus. ff. de legat. 3. l. cum quaerebatur. 5. ff. de V. S. Joseph. Sesse. decis. Arragon. 48. num. 12. sed etiam universalis, quae dispositionis Statum et significatum ampliat ad omnes casus cogitabiles, nullo penitus excepto, Alexandr. in l. si patroni. num. 15. ff. ad Sct. Trebell. Bald. in c. Imperialem. de feud. alien. per. Frid. Wesembec. cons. 222. n. 87. fol. 3. Vultej. 3. Marpurgens. cons. 28. 18. n. 202. adeoque ab omni Statu Imperii medioxumo, maximo, infimo, omnem molestationem excludit, Panormit. in c. ad nostram. n. 5. de Elect. Seraphin. decis. 843. n. 6. Bart. cons. 47. in pr. lib. 2. et sicut verbum, kein, omnem excludit molestationem, ita etiam verba illa apposita: So sie auffgerichtet, oder nochmals auffrichten möchten, omnes includunt, [note: 36.] quoad jus reformandi, et merito hic locum obtinet regula, quod qui omnis, vel omne dicit, nihil excludat, l. Julian. l. testatorem. in princ. ff. de legat. 3. l. hoc articulo. ff. de haered. instit. l. pediculis. §. Labeo. ff de aur. et arg. legat. Menoch. cons. 20. n. 17. Natta. cons. 63. n. 12. sed potius id omne comprehendat, quod aliâs non includeretur, Bart. in l. generali. §. uxori. ff. de usufr. legat. Rol. a Valle. cons. 87. n. 8. seq. Surd. decis. 255. numer. 8.

[note: 37.] III. Civitates Imperiales esse Status Imperii, et Statuum nomine in Imperii constitutionibus omnibus et singulis comprehendi, supra capit. 2. satis evidenter probatum est. At vero pacificatio religiosa omnes omnino Status concernit, omnibusque Statibus Imperii in genere et sine ulla restrictione vel exceptione, securitatem Religionis vel Catholicae, vel Augustanae confessionis, liberumque jus reformandi concedit, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. und damit solcher Fried. 15. Ex quo Hassiae Landgravius Mauritius dixisse fertur, daß die Freyheit in Religions - Sachen der Stände höchstes Regale sey, apud Hortleder. Et quod in d. §. und damit solcher Fried. 15. de omnibus Imperii Statibus Augustanae confessionis in genere, nullo excepto, vel excluso, et sic etiam de Civitatibus Imperialibus [note: 38.] loquatur, id ex actis Comitiorum Augustanorum de anno 1555. ad oculum demonstrari potest. Ita enim Rex Ferdinandus I. Imperatoris nomine loquitur in Replica et resolutione ad Electorum et Statuum Re-et Correlationem 30. Augusti anno 1555. quae extat apud Lehman. in act. publ. de pas. relig. lib. 1. capit. 16. fol. 7. seq. §. et ibi: Dergleichen lassen es Ihre

Clarius haec patescunt ex Electorum et Statuum Duplica in puncto pacificationis religiosae Regiae Majestati et Commissariis Caesareis 7. Septembris anno 1555. oblata, quam exhibet Lehman. in act. publ. de pac. Relig. libr. 1. capit. 18. fol. 85. §. Alsdann. ubi expressis verbis Electores et reliqui Imperii Status Regiam istam additionem et declarationem, deß Reichs, propterea comprobant, quod ipsis nulli alii Imperii Status sint cogniti, quam Electores, Principes, Praelati, Comites, Barones et Civitates Imperiales, et sic etiam per se Civitates Imperiales Statuum nomine et appellatione comprehendantur, et quicquid de Statibus generaliter disponitur, etiam de Civitatibus Imperialibus dispositum intelligatur, ibi: Als dann die Königliche Majestät, das bey dem andern Articul anfahend: und damit solcher Fried, etc. im versicul: So sollen die Käyserliche und Königliche Majestät, auch Churfürsten und Ständ deß heiligen Reichs, kein Standt, etc. zu gebührender Erleuterung diß Wörtlein, deß Reichs, zuzuthun seyn soll, allergnädigst ermessen, lassen ihnen der dreyer Ertzbischoffen und Churfürsten Rähte, auch die erscheinenden Fürsten, Bottschafften und Gesandten, der alten Religion, in Unterthänigkeit diese Königliche Addition, auß Ursachen in der Königlichen Resolution vermelt, und dann daß sie sich keiner Ständt, ausserhalb Churfürsten, Fürsten, Prälaten, Graffen, Freyen, Herren und den Frey-und Reichs-Stätten im Reich Teutscher Nation wissen zu erinnern, etc. et paulo post: und die andere Reichs-Stände, als Churfürsten, Fürsten, Prälaten, Graffen, Herren, Frey-und [note: 41.] Reichs-Stätt, etc. Idem quoque sole meridiano clarius elucescit ex Regis Ferdidinandi I. eodem 7. Septembris anno 1555. cum Civitatibus Imperialibus discursu habito, quem refert Lehman. in act. publ. de pac. Relig. libr. 1. capit. 19. fol. 93. seq. ubi Regia majestas inter alia, etiam hac ratione usa, §. demnach die. fol. 95. ibi: dann die Frey-und Reichs-Stätt weren ja unmittelbare Ständt deß Reichs, und Krafft der Constitution deß Religion-Friedens, wie andere höhere Reichs-Ständ eine oder andere im Reich zugelassene Religion, zu halten befreyet und berechtigt, daran durch die wolgemeinte Verordnung ihnen nichts werde abgebrochen. [note: 42.] Quae verba cum sint clara, ab illis neutiquam recedendum, nec de ipsorum limitatione, vel restrictione quaerendum, l. ille aut ille. §. cum in verbis. ff. de legat. 2. Menoch. cons. 4. numer. 6. Johan. Ludov. decis. Lucens. 48. numer. 1. Cum in claris et apertis suptilizare, nihil aliud sit, quam pernitiose errare, Decian. resp. 17. numer. 19. vol. 1. Joseph. Ludov. decis. 48. num. 2. et indeterminata solum egeant determinatione, l. certo generi. §. si locus, seq. et ibi Bart. ff. de servit. rustic. praed. in determinatis vero omnis interpretatio, omnesque cavillationes merito cessent,

Schurff. cons. 77. n. 5. cent. 1. Cravet. cons. 273. [note: 43.] n. 7. Wesembec. cons. 28. num. 2. Praesertim vero cum sit confessio ipsorum Adversariorum, utpote quae notorium inducit, gloss. in c. vestra. X. de cohabit. Cler. Mascard. de probaet. concl. 1106. n. 1. vol. 2. Bursat. cons. 419. n. 1. vol. 4. et omni probatione major, Dec. in l. cum te transegisse. numer. 3. Cod. de transact. Bald. cons. 354. num. 1. in fin. vol. 3. Cravet. cons. 958. numer. 18. cuique nulla ratione contradicere, l. generaliter. Cod. de non num. pec. vel contravenire licet, sive ab ipso confitente, sive ab ejus successore, c. justitia. caus. 34. quaest. 2. Decian. resp. 25. numer. 47. vol. 3. Natta cons. 122. num. 3. et 4. Atque ita merito de Imperii Ordinum assertione hac locum hic obtineat vulgatum illud: Semel locutus est Deus, Principibus una tantummodo [note: 44.] debet esse lingua, unus calamus, quaeque a labiis ipsorum processerunt, nullo tempore debent esse irrita, Bald. cons. 327. num. 4. vol. 1. AEgid. Boss. tract. crim. de Principe. numer. 18. seq. Gail. 2. observ. 55. n. 34.

Quibus etiam accedit, quod non tantum in tota illa pacificationis pragmatica sanctione, sed etiam in aliis Imperii constitutionibus et tractatibus, quasi praeparatoriis, omnes omnino Status et ordines immediati comprehenduntur, et inferiores, et inter hos, etiam Civitates Imperiales, cum superioribus commiscentur et parificantur, uti videre licet in R. A. zu Regenspurg. de anno 1541. §. So haben wir abermahls. 15. §. aber Churfürsten, Fürsten und gemeine Stände. 19. §. und damit dann gemeine Reichs-Stände. 22. §. und damit im heiligen Reich. 26. ibi: niemands hohes oder nieders Stands dem andern biß zu Endung obgemelts gemeinen oder National Concilii, oder künfftigen Reichstags, befehden, bekriegen, berauben, fahen, überziehen, belägern. R. A. zu Speyr de anno 1544. §. als wir aber in der Handlung. 82. ibi: Niemands, hohes oder nieders Stands. et paulo post: kein Stand noch Glied deß Reichs. Ex cujusmodi praeambulis pacificationis religiosae, interpretationem legis, seu ipsius pacificationis fieri, non est inconveniens, Menoch. arbit. jud. cas. 478. Cothman. cons. 4. n. 17. seq. vol. 1. quia sequentia per antecedentia [note: 45.] magis, quam antecedentia per subsequentia declarantur, l. legatorum. §. 1. et ibi Bart. Bald. et Castr. ff. de legat. 2. et praecedentia magis influunt in sequentia, quam sequentia in praecedentia, Decian. cons. 41. n. 38. vol. 2. Dec cons. 14. num. 5. Ipsam constitutionem pacis religiosae de anno 1555. quod attinet, idem aperte apparet ex §. Setzen demnach, ordnen. 14. ubi per universalem negativam, et affirmativam plane absolutam et illimitatam sancitur, neminem, cujuscunque Status, dignitatis vel conditionis ille sit, ullo modo, nulloque sub praetextu Religionis causa, nec ulla de causa, gravare, turbare, sed alter alterum sincero amore et amicitia complecti debeat, ibi: daß hinfüro niemands, was Würden oder Wesens der sey, umb keinerley Ursachen willen, wie die Nahmen haben möchten, auch in was gesuchtem Schein das geschehe, den andern befehden, bekriegen, sondern ein jeder den andern mit rechter Freundschafft und Christlicher Lieb meynen, auch kein Stand, noch Glied deß Heil. Reichs dem andern, etc. et paulo post: Sondern in allwege die Käyserliche Majest. und wir alle Stände, und hinwiederumb die Stände, die Käyserliche Majestät uns, auch ein Stand dem andern, bey diesem nachfolgenden Religions, auch gemeiner Constitution deß auffgerichteten Landfriedens, alles Innhalts bleiben lassen. Et §. dargegen sollen. 16. ibi: die Stände, so der Augspurgischen Confession verwandt etc. item, andere deß Heil. Reichs Stände, der alten Religion anhängig. §. und nach dem. 18. ibi: beeder Religions Stände. §. et ibi: Es soll auch kein Stand dem andern. 23. Ubi in d. §. Setzen demnach. [note: 46.] 14. maxime notanda particula, ein jeder Standt, utpote quam tanquam distributivam singulorum ambitu suo, etiam Civitates Imperiales comprehendere, nemo negaverit, per l. si pluribus. et ibi Bart. ff. de legat. 2. c. quorundam. de elect. in 6. Cum omnia comprehendat, quantumvis minima, gloss. in l. cum quid. ff. si cert. pet. Menoch. consil. 33. n. 21. Dec. cons. 619. n. 2. terminosque includat alioquin inhabiles, Hippol. de Marsil. cons. 85. n. 25. et 27. et cuilibet attribuat actum, vel dispositionem in solidum, l. in hoc articulo. ff. de haered. instit. Rol. a Val. cons. 70. n. 44. tom. 2. Paris. cons. n. 3. vol. 1. Decian. cons. 73. n. 16. vol. 1. Et dum haec constitutio pacificationis religiosae, nullum Statum Imperii excludit, sed omnes includit, et dum nemo, cujuscunque Status, dignitatis et conditionis, Religionis nomine molestari, vel turbari, sed omnes ab omni inquietatione securi esse; omnesque Imperii Status et membra, omni modo pacificatione et constitutione ista religiosa gaudere debent, quis sanae et integrae mentis unquam dubitaverit, an Civitates Imper. sub constitutione d. §. und damit solcher Fried. 15. cum aliis Statibus et Imperii membris comprehendantur, et pacificationis religiosae, quoad liberam Religionis mutationem sint capaces, cum et ipsae, extra omnem dubitationis aleam, sint Status et Imperii nobilia membra, ut supra cap. 1. et 2. pluribus probatum, et praedicta constitutionis verba omnem exceptionem et differentiam inter Status majores sive eminentiores, et inferiores excludant, et sic ipsas Civitates Imperiales sub regula universali includant: Siquidem verba ista: omnimodo, ex omni parte, secundum omnem tenorem, et similia, tam ampla et praegnantia sunt, ut totaliter [note: 47.] ac integraliter provideant, et nullam prorsus distinctionem, aut restrictionem admittant, l. si tibi pecuniam. 10. et ibi gloss. in verb. omnimodo. ff. de reb. cred. l. si filiofamilias. 25. §. si post divortium. 2. et ibi Gothofred. in verb. omnimodo. ff. solut. matrim. Rol. a Val. cons. 27. num. 24. vol. 2. Menoch. cons. 345. n. 45.

[note: 48.] Quibus omnibus etiam accedit, quod Religionis ista pacificatio non tantum cum consilio et consensu Statuum superiorum, sed

etiam Civitatum Imperialium, tanquam Imperii Statuum et membrorum, deliberata, tractata, conclusa et approbata, R. A. zu Speyr. de anno 1544. §. Und damit hiezwischen. 81. ibi: Mit gemeinen Ständen Handlung fürgenommen. R. A. zu Wormbs. de anno 1545. §. dem allem nach. 5. ibi: Unsere und deß heiligen Reichs Frey-und Reichs-Stätte, ihre vollmächtige. R. A. zu Regensp. de anno 1546. in princ. ibi: darzu auch deß H. Reichs Frey-und Reichs-Stätte, ihre vollmächtige Bottschafft, etc. et §. dieweil aber. 5. in fin. Et constat ex subscriptione ipsius constitutionis religiosae, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. 144. et ibi: Und wir die verordnete Churfürstliche Rähte, erscheinende Fürsten, Praelaten, Graffen und Herren, auch der abwesenden Fürsten, Praelaten, Graffen und Herren, und deß heiligen Reichs Frey-unb Reichs-Stätt, Gesandten, Bottschafftem und Gewalthabere hernach benannt: Bekennen offentlich mit diesem Abschied, daß alle und jede obgeschriebene Puncten und Articul, also wie obsteht, mit unserm guten Willen, Wissen und Raht vorgenommen und beschlossen sind, etc.

[note: 49.] Atque haec IV. ita se habere, et Civitates Imper. omnes et singulas, non tantum in pace Religionis, sed et alias ubique Statuum nomine esse comprehensas, et reformandi jure gaudere, apertis et claris verbis sancitum est instrumento pacis Osnabrugens. de anno 1648. art. 5. §. 11. Liberae Imperii Civitates. ibi: Liberae Imperii Civitates, prout omnes atque singulae sub appellatione Statuum Imperii, non tantum in pace Religionis, et praesenti ejusdem declaratione, sed et alias ubique indubitate continentur, ita et illarum numero eae, in quibus unica tantum Religio anno millesimo, sexcentesimo, vigesimo quarto in usu fuit, tam ratione juris reformandi, quam aliorum casuum Religionem concernentium, in territoriis suis, et respectu subditorum, non minus, ac intra muros, et suburbia, idem cum reliquis Statibus Imperii superioribus jus habeant, adeoque de istis generaliter disposita et conventa, de his quoque dicta et intellecta sunto, non attento, quod in iis civitatibus, in quibus praeter Augustanae confessionis exercitium nullum aliud a magistratu et civibus, juxta morem et statuta cujusque loci, anno millesimo sexcentesimo, vicesimo quarto introductum fuit, aliqui Catholicae Religioni addicti cives commorentur, vel etiam in aliquibus Capitulis, Ecclesiis collegiatis, monasteriis et coenobiis ibidem sitis, immediate, vel mediate Imperio subjectis, inque eo Statu, qui fuit 1. Januarii anno 1624. deinceps quoque cum Clero intra praedictum terminum non introducto, et civibus Catholicis pro tempore ibi existentibus, tam active, quam passive omnino relinquendis Catholicae Religionis exercitium vigeat. Ante omnia vero illae civitates Imperiales, quae sive uni, sive utrique Religioni addictae (et inter has posteriores cum primis Augusta Vindelicorum, itemque Dünkelspüla, Biberacum, Ravensburgum, et Kauffbeura) ab anno 1624. propter Religionem, vel bona Ecclesiastica ante vel post transactionem Passaviensem, et insecutam pacem religionis occupata et reformata, vel alias intuitu Religionis, in politicis quocunque modo, sive extra, sive judicialiter, aggravatae sint, in eum statum, in quo kalendis Januarii praedicti anni 1624. tam in sacris, quam profanis fuerunt, non minus ac reliqui Status Imperii superiores, plenissime reponantur, inque eo, absque ulteriore turbatione, perinde atque illae, quae tum temporis adhuc possederunt, aut interea possessionem recuperarunt, usque ad amicabilem Religionum compositionem, conserventur. Neutrique partium alteram de Religionis suae exercitio, Ecclesiae ritibus et ceremoniis deturbare fas sit, sed cives pacifice et comiter invicem cohabitent, liberumque Religionis suae et bonorum usum, ultro citroque habeant, cassatis rerum judicatarum et transactarum, litis pendentiarum, aliisque §. §. 2. et 9. enumeratis exceptionibus: Salvis tamen iis, quae Politicorum ratione de Augusta Vindelicorum, Dünckelspüla. Biberaco et Ravenspurgo dicto §. 2. disposita sunt. In quo sequentia haec potissimum [note: 50.] sancita et decisa sunt. l. Quod Civitates Imperiales, omnes et singulae, sub appellatione Statuum Imperii, non tantum in pace Religionis, et ejusdem declaratione ista pacificationis Osnabrugensis, sed et alias ubique contineantur. 2. Quod illae Civitates Imperiales, in quibus 1. Januarii anno 1624. una tantum Religio in usu fuit, tam ratione juris reformandi, quam aliorum casuum, Religionem concernentium, idem jus habeant, quod reliqui Status superiores, et quae de his generaliter disposita et conventa sunt. 3. Quod Civitates Imperiales haec jura, tam intra quam extra muros et suburbia, in territoriis suis, etiam subditorum respectu, obtineant. 4. Non attento, quod in iis civitatibus, in quibus praeter Augustanae confessionis exercitium, nullum aliud anno 1624. introductum fuit, aliqui Catholicae Religioni addicti cives commorentur. 5. Vel etiam in aliquibus Capitulis, Ecclesiis collegiatis, monasteriis et coenobiis ibidem sitis, immediate, vel mediate Imperio subjectis, inque eo statu, qui fuit 1. Januarii anno 1624. deinceps quoque cum Clero, intra praedictum terminum non introducto, et civibus Catholicis pro tempore ibi existentibus, tam passive, quam active omnino relinquendis, Catholicae Religionis exercitium vigeat; cujusmodi sunt Ratisbona, Lindavia, et aliae. 6. Quod Civitates Imperiales, quae sive uni, sive utrique Religioni addictae, ab an. 1624. propter Religionem, vel bona Ecclesiastica, vel alias intuitu Religionis, in politicis, quocunque modo aggravatae, in eum statum, in quo 1. Januarii. anno 1624. tam in sacris, quam profanis fuerunt, non minus ac reliqui Status plenissime reponi debeant. 7. Idque sive ante, sive post transactionem Passaviensem, et insecutam pacem religiosam Religio

reformata, vel bona occupata fuerint. 8. Quod in hoc restituto jure, absque ulla ulteriore turbationi, usque ad amicabilem Religionum compositionem conservari debeant. 9. Quod neutri partium alteram de religionis suae exercitio, Ecclesiae ritibus, et ceremoniis deturbare fas sit. 10. Quod cives pacifice et comiter invicem cohabitare, liberumque religionis suae et bonorum usum, ultro citroque habere debeant. 11. Quod cassatae sint in hisce causis, rerum judicatarum et transactionum, litis pendentiarum, aliaeque in §. §. 2. et 9. enumeratae exceptiones. Ex quibus patet, civitates mixtae religionis a civitatibus unius religionis, quoad negocium religionis, non aliter differre, quam in eo, quod jus reformandi his aeque ac Statibus superioribus competens, in mixtis civitatibus locum non habeat, quia in hisce neutri parti, alteram de religionis suae exercitio deturbare fas est.

V. Quia jus religionis mutandae et introducendae superioritati territ. adscribitur et illi religionis dicendae, introducendae et mutandae jus competit, qui juris dictionem, sive superioritatem territorialem habet, die Lands-Obrigkeit und Herrligkeit, ita ut qui territorii dominus est, homagium subjectionis exigit, et reliqua territorialis jurisdictionis jura sibi adscribit, is quoque Religionis curam et [note: 51.] mutationem habeat. Quamvis enim olim et ante transactionem Passaviensem jurisdictio Ecclesiastica a jure territorii plane fuerit separata, et domini territoriales ab ea penitus fuerint exclusi, Tileman. de Benign. in observ. suppl. cap. 2. Reichwin. vot. Camer. cap. 2. num. 29. et 30. Matth. Stephan. de jurisdict. libr. 2. part. 1. cap. 7. num. 471. Ziegler. §. Landsassii. conclus. 1. numer. 180. ex dicta tamen transactione Passaviensi et pacificatione religiosa, §. damit auch obberühtre. 20. etiam ad Status Imperii Augustanae confessionis, per modum suspensionis jurisdictio Ecclesiastica, et jura Episcopalia translata sunt, ipsisque vigore superioritatis territorialis, Krafft habender Landsfürstlicher oder Lands Obrigkeit, sive Oberherrligkeit, competere coeperunt, ita ut jurisdictio Ecclesiastica cum jure territorii coaluerit, et domini territoriales utriusque exercitia jure territorii sibi vindicent, Ziegler. d. concl. 1. n. 181.

[note: 52.] Atque ita Religionis curam, mutationem et introductionem, juri et superioritati territoriali communis Doctorum schola hodie adscribit, Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. titul. 3. vot. 12. consult. 1. num. 33. seq. fol. 263. Thom. Michaël. de jurisdict. conclus. 49. lit. C. Rosacorb. pract. for. cap. 29. in fin. et capit. 30. numer. 23. seq. Becht. de. secur. conclus. 105. Mingius. de super. territ. conclus. 61. Ziegler. d. numer. 181. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 7. numer. 470. seq. Norderman. de jur. Principat. conclus. 28. lit. a. Knichen. de jur. territ. cap. 3. numer. 241. et encyclop. cap. 13. per tot. et in epops. num. 286. Mart. Mager. de advocat. cap. 10. num. 434. Reinhard König. in synops. jur. publ. discurs. 10. conolus. 27. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. cap. 4. num. 156. et edit. postrem. num. 227. et seq. Bened. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 3. sect. 10. numer. 20. seq. et decis. 83. numer. 18. Besold. part. 6. cons. 298. num. 2. et seq. et thes. pract. verb. Freye Reichs Ritterschafft. fol. 276. ubi notanter scribit: Namblichen und fürs erste, daß die Enderung der Religion in dem Heil. Römischen Reich, heut zu Tag, so viel die Ständ desselben berühret, einig und allein, der territorialischen, oder hohen Lands-Obrigkeit anhangen thut, auch selbiger, dem diese gebührt, oder solche rechtmässig hergebracht, in seinen Herrschafften, nach freyem Belieben, entweder die Catholische, oder Augspurgische Confession gemässe Religions-Ubung anzustellen bemächtiget ist. Gestaltsam dieses auch dem Religions-Frieden de anno 1555. §. und damit solcher Fried, etc. klärlich erscheinet, als daselbsten verordnet: daß kein Stande deß Reichs der Religion und Glaubens halber angefochten, sondern bey den Kirchengebräuchen, Ordnungen und Ceremonien, so er in seinen Fürstenthumen, Landen und Herrschafften der Zeit auffgerichtet, oder nochmahls auffrichten möchte, verbleiben, auch einiger Gestalt weder beschwert, noch verachtet werden solle. Nicht weniger wurden von den Rechtsgelehrten dieser Zeit, so wol auch allen dicasteriis, und dem Käyserlichen Cammergericht selbsten pro regula perpetua, omnique exceptione majori gehalten, quod hodie exercitium Religionis superioritati, oder der Lands-Obrigkeit connexum, et jus exercendi ac mutandi Religionem, quasi, ipsi territorio infixum existant: ita ut nunc in potioribus superioritatis juribus atque generibus ipsa Religio fundetur, et pro eo, qui territorii dominus est, in casu Religionis mutatae, praesumptio juris et de jure militare reputetur, Gylman. lib. 2. sing. decis. 1. Reichwin. vot. Camer. cap. 2. pag. 264. num. 10. Et ibid. Bes. fol. 277. ibi: E contra vero forma et perpetua regula manet reformationem Religionis sequelam esse superioritatis territorialis, et respectu solum territorialis sublimitatis, immediataeque Imperio subjectionis, Statibus ac Nobilibus competere posse. Et paulo post fol. 284. ibi: derowegen stehet das jus exercendae Religionis, allein selbiger Obrigkeit zu, welcher die Unterthonen, nicht als ihrem blossen Cent- Lehen, oder Zinsherren gelobt und geschworen, sondern mit Erbhuldigung, Vogteylicher Oberund Gerichtbarkeiten, allem Gebott und Verbott, und andern denselben anhangenden Gerechtigkeiten zugethan und verwandt seyn, [note: 53.] Reichwin. vot. Camer. capit. 2. pag. 288.

Et hinc Religionis reformatio et introductio superioritatis territorialis indubitata sequela, Besold. d. fol. 277. vers. e contra. et cons. 298. n. 8. et de jurisd. quaest. 18. vers. perpetua enim. Reinking. d. cap. 4. num. 157. Gylman. 2. decis. 59. num. 4. Ernest. Gothofr. de jur. consistor. conclus. 25. Syring. de pac. Relig. conclus. 48. lit. C. Ming. d. concl. 61. Vietor. de caus. exempt. conclus. 36. in fin. et ejus

[note: 54.] Religio esse dicitur, cujus est regio. Matth. Stephan. de jurisdict. l. 2. part. 1. cap. 7. n. 474. Nolden. de Stat. nobil. cap. 17. num. 64. vel. 97. Ernest. Gothofr. d. l. concl. 26. Mager. de advoc. c. 10. num. 434. Vietor. d. conclus. 36. in fin. Carpzov. d. cap. 3. sect. 10. num. 33. et definit. Ecclesiast. tit. 1. defin. 3. n. 3. et 4. seu, ut explicat Matth. Stephan. d. l. n. 475. Cujus est Ducatus, Principatus, territorium, seu jus territorii, ejus etiam est jus Episcopale, seu jurisdictio spiritualis, Joach. Steph. libr. 2. instit. jur. canon. cap. 3. num. 135. Atque hinc etiam instrumentum Pacis disponit, quod intra terminos territorii cujusque jus dioecesanum et jurisdictio Ecclesiastica se continere debeat, artic. 5. §. jus dioecesanum. 16. Ex quo etiam Adsessor Cameralis apud Gylman. symphor. tom. 3. §. Civitas Imperialis, ita scribit: An Civitates Imperiales habeant die hohe Landsfürstliche Obrigkeit? Semper ego fui in illa opinione, quod Civitates Imperiales non habeant, sed quod illa resi deat penes Imperatorem: multique alii Catholici mecum tenuerunt hanc opinionem. Attamen Catholici aliud et contrarium asserunt in civitate Coloniensi, adeo, quod, nisi hoc illis concedatur, Catholicam ibidem conservare Religionem, nullo se modo posse putent: et ideo vigore dieser Landsfürstlichen Obrigkeit, Fiscum in hac civitate contra haereticos constituerunt; quo compescerent eos. Consultius tamen facerent, si hoc fisci jus, sibi per Imperatorem tradi curarent, ne aliae civitates illius vestigia sequantur, et consimilia contra Catholicos tentent, quod hi contra haereticos facere solent. etc. Quo axiomate etiam utitur Imper. Ferdinandus II. in Caesar. edict. von Einziehung der Geistlichen Güter. quaest. ult. §. als haben wir. Et in Resolutione Augusto Palatino Neoburgico. 22. Decembr. anno 1627. data, Religionis Reformationem concernente. §. et ibi: und wie die Augspurgische Confessions Verwanten wollen, daß Fürsten und Ständen, Vermöge Landsfürstlicher Obrigkeit, und deß H. Römischen Reichs Religion-Friedens unbenommen, die Augspurgische Confession in ihren Fürstenthum und Landen, wann sie gleich vorhin Catholisch gewesen, und haben sich zur Augspurgischen Confession begeben, zu der ihnen gelegenen Zeit einzuführen. Also ist auch auß ebenmässigem Fundament, einem Catholischen Fürten, die Catholische Religion in denen Landen, darinnen er der regierende Landesfürst ist, wann und zu welcher Zeit es ihme gefällig, einzuführen, zugelassen. Item §. weil nun ibi: und Vermöge deß Religion-Friedens, einem jeden Weltlichen Fürten, Krafft tragender Landsfürstlicher Obrigkeit, die Bestellung der Religion, Kirchen-Ordnung und Ceremonien, und was denselben mehr anhängig, gebühret, etc. et paulo post: wie auch Landsfürstliche reservirte Obrigkeit, von welcher die Bestellung der Religion [note: 55.] immediate dependet, etc. Et quod Statibus immediatis jure territorii et superioritatis ex communi per totum Imperium hactenus usitata praxi, jus reformandi exercitium Religionis competat, decisum est in instrumento pacificationis Osnabrugensis de anno 1648. artic. 5. §. 12. Quantum deinde ad Comites. Et hoc ipso fundamento Principes et Status Imperii Catholicos susceptam a sese Religionis Lutheranae reformationem, adversus querelam Evangelicorum multoties defendisse ac propugnasse, ex litteris praesertim Electoris [note: 56.] Bavarici, Episcopi Bambergensis et Würtzburgensis, nec non Magistri Ordinis Teutonici constat. Eodemque axiomate Catholici Status et ordines reformationem Religionis in Episcopatibus et monasteriis a Statibus Evangelicis susceptae saepissime contradixerunt, quod scilicet iis in locis, Evangelicis jus territorii non competeret, veluti ab Episcopo Augustano contra Comitem a Pappenheim, et Palatinum Ottonem Henricum; a Domo Austriaca contra domum Würtebergicam; et ab Episcopo Würtzburgensi contra Comites et Barones Franconicos, in suscepta reformatione quorundam pagorum, factum Acta reformationis testantur. Carpzov. decis. 38. num. 20. seq. At vero Civitatibus Imperialibus jus superioritatis territorialis competere, probatum est infra capit. 5.

VI. Quia nulla evidens differentiae ratio dari potest, inter alios Status majores, quibus libera reformandi potestas in territoriis suis conceditur, et inter Civitates Imperiales, cum hae non minus sint Status Imperii, et immediate Imperio subjectae, et jure territoriali aeque gaudeant, ac reliqui Status majores, quod etiam in pacificatione Osnabrugensi nuperrima aperte decisum est, art. 5. §. transactio anno 1552. Passaviensis, his verbis: [note: 57.] In reliquis omnibus autem inter utriusque Religionis Electores, Principes, Status omnes et singulos sit aequalitas exacta, mutuaque, quatenus formae Reipublicae, constitutionibus Imperii, et praesenti conventioni conformis est, ita ut quod uni parti justum est, alteri quoque sit, violentia omni et via facti, ut alias, ita et hic inter utramque partem perpetuo prohibita, etc. Et quod Civitates Imperiales in territoriis suis, et respectu subditorum idem cum reliquis Statibus superioribus jus habeant, et de istis generaliter disposita et contenta de his quoque dicta et intellecta sint, vigore pacificationis Osnabrugensis, relatum est ex §. 11. liberae Imperii civitates. [note: 58.] supra num. 49. Cum igitur diversitatis ratio hic cesset, ipsa diversitas cessare, eademque juris dispositio perdurare debet, C. etsi Christ. X. de jurejur. c. cum cessante in princ. X. de appell. l. in omni. et ibi Bart. ff. de adopt. l. ex facto. ff. de vulg. et pupil. subst.

VII. Quia nullibi in constitutione pacificationis religiosae dicitur, quod civitas, quae non fuit in possessione exercitii Religionis Augustanae confessionis tempore factae pacis religiosae, non possit amplius reformare religionem. Et si hic sensus esset constitutionis, frustra quaereretur, et tam anxie disputatum esset in causa Coloniensi, an eo casu, ubi civitas reformare [note: 59.] vellet Religionem, vel cives Religionis exercitium liberum peterent, plebs Senatum, an vero senatus plebem sequi debeat, si

enim nulla reformatio permissa, frustra de accidentibus quaereretur, prout tradit Referens apud Gylman. symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. de religion. deput. 1. num. 27. et 28. fol. 168.

[note: 60.] Hinc quoque VIII. in Camera Imperiali in pleno senatu conclusum esse, processus in causa Gülch contra Aach, urbi afflictae, quae etiam post annum 1555. eam Religionem susceperat, esse decernendos, 6. Februarii, et emanatos esse, 9. Februar. anno 1582. refert Gylman. symphor. tom. 1. part. I. vot. 2. n. 2. fol. 212.

IX. Quibus etiam accedit, quod Civitates Imperiales non debeant esse deterioris conditionis, quam Nobiles liberi et Imperio immediate subjecti, cum hi in Comitiis hodie non compareant, nec sessionem et votum in iisdem obtineant, sicuti Civitates Imperiales habent. Nobiles autem Imperio immediate parentes in territoriis et ditionibus suis liberis [note: 61.] liberum jus reformandi Religionem habere, ipsa praxis quotidiana comprobat, et ex ipsa pacificatione religiosa constat, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. und in solchem Fried. 26. Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. de relig. num. 1. seq. fol. 235. et num. 16. seq. fol. 239. seq. Joh. Rudinger. cent. 4. Camer. obs. 37. Paurmeist. de jurisdict. lib. 2. cap. ult. n. 46. Dn. affinis Joach. Cluten. syllog. rer. quotid. concl. 26. lit. K. Besold. de ord. Equestr. num. 11. et in thes. pract. verb. Freye Reichs Ritterschafft. fol. 277. in fin. seq. Petr. Syring. de pac. relig. concl. 39. lit. C. Joh. Bidembach. nobil. quaest. 3. et 5. Cran. de pac. Relig. part. 1. probl. 1. Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 1. cap. 28. numer. 4. Nolden. de Stat. nobil. cap. 17. num. 62. sive 92. seq. Christ. Ming. de super. territ. conclus. 47. Bocer. de jur. dom. et vasall. libr. 2. cap. 4. numer. 6. Matth. Entzlin. Hier. Gerhard. et Nicol. Varenbüler. in consil. Ob einer vom Adel, der deß Orths hohe Obrigkeit ist, und jus patronatus hat, ohne consens der Geistlichen Obrigkeit, nach aufgerichtetem Religion-Frieden zu reformiren berechtiget oder nicht? per tot. apud Lehman. in act. publ. de pac. Relig. lib. 3. cap. 48.

Ex quibus omnibus ea, quae in contrarium adducta sunt, facile corruunt, ad I. enim respondetur, pacis religiosae constitutionem, in hoc quidem naturam et proprietatem interdicti Uti possidetis, habere, ut ejus vigore [note: 62.] nemo Ordinum et Statuum Imperii alterum propter Religionis diversitatem, vi vel armis invadere, vel alio quocunque modo molestare, sed Catholici Augustanae confessioni addictos, et hi vice versa illos in Religione quietos et liberos relinquere debeant, cum hoc ex ipsa pacificatione constet, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. und damit solcher Fried. et §. dagegen sollen. Quod vero Status Catholicus sponte, et pro libera sua voluntate, post agnitam verbi divini veritatem, ex ductu conscientiae, errores agnitos derelinquere, et Augustanam confessionem amplecti, eandemque in territorio suo introducere non possit, hoc omni fundamento destituitur, et non magis sequitur, quam quod possessori cuique non liceat possessioni suae libere renunciare, vel nova causa superveniente, eandem mutare, cum de jure quilibet juri et favori pro se introducto renunoiare, possessioni suae cedere, vel eandem ex nova causa mutare, Menoch. 6. praesumpt. 23. numer. 8. et cons. 87. num. 13. Imprimis vero si nova possessionis causa in lege vel constitutione Imperii radicata sit, cum juste possideat, qui Praetore authore possidet, l. juste. ff. de adquir. vel amit. poss. Menoch. cons. 449. num. 7. et 10. Vel, cum ipsa Religio non possideatur, quod eandem ex titulo antiquo, in ipsissimis pacis religiosae visceribus apertissime radicato, mutata, a Statu Catholico in territorio suo introduci non possit. Quamvis enim Religio, veluti in mente consistens, non possideatur, jus tamen exercendi Religionem, non minus, ac jus venandi, maleficia puniendi, et caetera jurisdictionalia, quasi possessionem admittere, ex quamplurimis processibus possessionis intuitu decretis, apparet. Atque ita pacificatio religiosa, vim, molestationem et coactionem duntaxat abesse jubet, non vero inhibet, quo minus quis sponte ab una vel altera Religione recedere possit. Praeterea fundamento destituitur, quod Dillingenses et Auctor Compend. declarat. pac. Relig. asserunt, illis tantum Religionis mutationem concessam, qui id tempore transactionis petebant, quia aliud ex ipsa transactione, et decidendi rationibus, adeo manifestum est, ut mirum sit aliud cogitari vel asseri posse.

Ad Secundum respondetur, sub judice adhuc litem et petitionem principii esse, num Catholico-Romana Religio antiqua et vera, et Augustana confessio nova, falsa, haeretica et damnata sit. Catholici quidem et maxime Dillingenses (quorum tamen, uti et Burckhardi scriptis, in pacificatione Osnabrugensi artic. 5. §. utriusque. 17. omnis authoritas adempta, et irrita facta) ita quidem cavillantur, verum Protestantes, sive Augustanae confessioni addicti, contrarium hactenus liquidissime demonstrarunt, quo nomine ad ipsorum scripta me remitto. Deinde considerandum venit, quod vigore pacificationis religiosae, de Religione non Theologice, sed politice hic disputatur, quatenus ea sequela est jurisdictionis et superioritatis territorialis, ubi inauditum est, quod haec ex una parte Statuum [note: 63.] magis sit favorabilis, quam ex altera, cum una eademque res diverso jure censeri non debeat, l. eum qui aedes. ff. de usucap. Jason. in l. Marcellus. num. 3. ff. ad Sct. Vellej. Bart. in l. 1. ff. de jurejur. Tusch. lit. D. concl. 518. num. 1. seq. Ad haec mera est Cavillatio, quod Augustana confessio unquam, tanquam falsa et haeretica, legitime et per Imperii constitutiones, fuerit condemnata, et si hoc tentari nunc velit, id ipsi paci Religionis, divinis et humanis juribus, et ipsius Catholicae Religionis principiis diametraliter contrarium foret, utpote, quae seculari magistratui, imo etiam ipsi Caesareae Majestati, tanquam totius Christianitatis capiti summo, in causis Religionis omnem omnino cognitionem denegant, per tradita Georg. Ludov. Lindenspür. in analys. pac. Relig. pag. 512. ubi ait: Nec summus Imperator

potestatem omnimodam Religionis habet, nec eam inter Regalia possidet, sed titulo supremi Advocati contentus est. Nec permittendum erit Catholicis de veritate suae Religionis et Augustanae confessionis, tanquam in propria causa judicium ferre, quia sicuti oculi animi de se judicare nequeunt, ita etiam oculi corporis seipsum intueri et judicare [note: 64.] non possunt. Neque per rerum naturam actio et passio in eodem subjecto stare, nemoque sibi (cum justitia sit ad alterum) imperare, vel jus dicere valet, l. un. C. ut nem. in sua caus. jus dic. Ord. Cam. part. 2. tit. 29. §. 1. Goeddae. 4. Marp. cons. 16. num. 219. Quo etiam confert Recusation- Schrifft, warum die protestirende Churfürten und Stände das Concilium zu Trient zubesuchen nicht schuldig. apud Hortleder. tom. 1. lib. 1. c. 44. fol. 415.

[note: 65.] Quibus etiam accedit, quod omnia ea, quae ante pacificationem religiosam ipsi adversa constituta, ac disputata, omnino sint cassata et annulata, R. A. zu Augspurg de anno 1555. §. 28. et ibi: und soll alles, das in hievorigen Reichs-Abschieden, Ordnungen und sonsten begriffen und versehen, so diesem Friedstand in allem seinem Begriff, Articuln und Puncten zuwider seyn, oder verstanden werden möchte, demselbigen nichts benehmen, derogiren noch abbrechen, auch dargegen kein declaration, oder etwas anders, so denselben verhindern, oder verändern möchte, nicht gegeben, etc. werden. Quod latine ita redditur: superioris temporis legibus constitutionibusque huic paci nihil ulla in parte detrahitor: nec deinceps ulla contra eam derogatio, declaratiove admittitor: si fiat, pro non facta habetor, a Denais. de jur. Camer. tit. pacis Relig. constit. 216. §. 24. E contra vero utraque Religio Romano-Catholica et Augustana confessio, quoad temporalem securitatem, ita aequiparata, ut nulla prae altera aliqua praerogativa, sed favore juris gaudeat, in tantum, ut nec Catholici Status Augustanae confessioni addictos Religionis nomine contumeliose vel contemptuose habere debeant, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. und damit solcher Fried. Quod utique fieret, et Status Protestantes intuitu Religionis graviore injuria et contumelia affici non possent, quam si ipsorum Religio pro haeretica et damnata publice proclamaretur.

Ad haec pacificatio religiosa, ut supra num. 31. et 33. dictum, in eum finem est inita, ut inter utriusque Religionis Status, pax sit communis et reciproca, omnes discordiae, diffidentiae et animorum exulcerationes e medio tollantur, et utraque pars in perpetua securitate, tranquillitate et quiete vivere possit: Verum hic finis et scopus non atttingeretur, si Catholica Religio tantum pro vera et favorabili, Augustana vero confessio pro falsa, damnata et odiosa haberi vellet, vel saltem per tollerantiam Statibus Augustanae confessionis concederetur, cum hac ratione Protestantes omni pacificationis religiosae securitate privarentur, parilis justitiae administratione destituerentur, et nemo Catholicorum in causis Religionem concernentibus, aeque judicaret. Imo constitutio ista Religionis nunquam pro pace communi, vera et sincera haberi posset, si pactio vel transactio ista, contra omnem juris rationem et dispositionem, adeo inaequalis, et respectu Evangelicorum, tam graviter claudicaret, et pro strictissima, odisa, et saltem toleranda haberi deberet, cum tamen aequalitas quam maxime servanda sit in pactis interpretandis et judiciis, l. 2. et ibi Bald. num. 2. C. de rescind. vend. l. pater. §. evictis. ff. delegat. 2. l. cum oportet. C. de bon. quae libr. l. fin. C. de fruct. et lit. expens. cap. in judiciis. de R. I. in 6. adeo, ut ob aequalitatem servandam a regulis juris communis, nonnunquam recedatur, l. fin. C. commun. utriusque judic. l. quaesitum. §. sed et ipse Papinianus. ff. de instruct. et infirum leg. omnisque dispositio ad eum reducenda veniat sensum, qui aequalitati magis accedit, Tiraquel. de jur. primogen. quaest. 4. num. 5. Hondedae. consil. 29. num. 98.

Quod autem addunt Dillingenses, quod Religionis ordinatio et constitutio Augustanae confessionis Statibus in suis territoriis non aliter competat, quam ex speciali Imperatoris privilegio, id omni fundamento et ratione destituitur, et supra num. 3. et seq. satis superque demonstratum est, quod cura Religionis exterior, non tantum Imperatori, sed etiam aliis Imperii Statibus et ordinibus incumbat, et ex ipsis Imperii constitutionibus sole clarius apparet, quod omnes Imperii Status et ordines non minus, quam ipse Imperator, protectores sint fidei Christianae, et quilibet magistratus, tam Ecclesiasticus, quam secularis, summa cura providere debeat, uti in suo territorio et ditione vera et sincera Religio, secundum verbum Dei instituatur, promoveatur et excolatur, R. A. zu Nürnberg de anno 1524. §. als auch vielgedachte. 29. ibi: die Stände deß H. Reichs, als Schützer und Schirmer deß Glaubens. R. A. zu Augspurg de anno 1525. §. und nach dem etwann. I. ibi: So soll ein jede Obrigkeit, sie sey Geistliches oder Weltliches Stands, ein fleißiges Aufmercken und ernstliches Einsehen haben, daß in ihren Fürstenthumen, Landen und Gebieten mitler Zeit das heilig Evangelium und Gottes Wort, nach rechtem wahrem Verstand, und Außlegung, deren von gemeiner Christlichen Kirchen angenommenen Lehren, etc. geprediget werde. R. A. zu Augspurg. de anno 1542. §. und wiewol in dem jüngsten. 16. ibi: daß allen Ständen, als Christlichen Gliedern deß Heil. Reichs, die Rettung unsers Christlichen Glaubens, und Vatterlandes Teutscher Nation, unvermeidlich zustehet. Et nominatim de Civitatibus Imperialibus, quod ipsis demandata sint omnia jura tam Ecclesiastica quam secularia, et quod fidei sint protectores Christianae, dictum est supra num. 16. Cum igitur omnes Augustanae confessioni addicti Status de jure communi, et vigore pacificationis religiosae, aliarumque Imperii constitutionum, fidei Christianae sint protectores, ipsisque cura Religionis exterior incumbat, [note: 66.] ipsi hoc ipsum jus ex singulari aliquo Caesaris ac Catholicorum Statuum privilegio et gratia

adquisivisse, dici nequaquam poterunt, cum frustra a Principe privilegio impetretur, quod jure communi et proprio competit, l. unic. et ibi Dd. C. de thesaur. quia tutius est, uti jure, quod quis habet ex persona propria, quam quod habere potest ex persona aliena, l. si filius. §. 1. ff. de fideicomm. libert. l. pater. §. quindecim. ff. de legat. 3. l. assumptio. §. filius. ff. ad municipal. l. Sacrosancta. C. de S. S. Eccles. l. si quid. in bello. et ibi gloss. et Bart. ff. de captiv. et postlim. et in l. more. ibi: suo jure, non alieno beneficio. [note: 67.] et ibi Bald. ff. de jurisdict. Unde etiam quilibet possidere praesumitur, nomine potius suo, quam alieno, Natta cons. 514. n. 26. Rol. a Valle. cons. 46. num. 44. vol. 3. Cothman. cons. 56. num. 31. Et cum Episcopi Principum indulgentia et conniventia omnia fere jura, quae ad Principes pertinuerunt, sibi attribuerint, iisque ita abusi, ut Status Evangelici id diutius permittere non potuerint, sed moti fuerint, in propriam et subditorum suorum salutem, eadem ad se revocare, et in meliorem, magisque pium usum convertere, ipsis id denique per constitutionem pacis religiosae confirmatum et restitutum, quod ipsis ab antiquo de jure communi proprium fuit, et quod obstaculo jurisdictionis Ecclesiasticae usurpatae recuperare hactenus non valuerunt, siquidem jurisdictio, ut ait Augustinus Confess. art. ult. secundum Evangelium, nulla competit Episcopis, ut Episcopis, nisi remittere peccata, cognoscere doctrinam, et Evangelio dissentientem rejicere, et impios excludere a communione Ecclesiae, etc. Si quam aliam vel habent potestatem, vel jurisdictionem, in cognoscendis certis causis, hanc habent jure hierarchico, ubi cessantibus ordinariis, vel etiam inhabilibus coguntur Principes vel inviti, jus dicere suis subditis, ut pax retineatur. Ex quo etiam in tota ista pacificatione nullum vestigium, imo ne jota quidem reperitur, ex quo colligi possit, quod Imperator, vel ejus nomine Rex Ferdinandus I. Augustanae confessionis Statibus jura Religionis, de novo et per privilegium concesserit, magisque credibile est, quod si ipsis haec jura ab antiquo non competiissent, ea ipsis quoque nequaquam restituisset vel confirmasset.

Quod 3. adducitur, manifesta est fallacia non causae, ut causae, cum non propterea petita fuerit a Statibus Evangelicis autonomia illa, quasi dubium aliquod fuerit, quo minus Status seculares Catholici imposterum jure reformandi uti possint, sed quo reservato illi Pontificio, sive Ecclesiastico, dem Geistlichen Vorbehalt, occurrere, idque praecavere, et Ecclesiasticis Statibus id appropriare possent, quod secularibus vi superioritatis territorialis, et in consequentiam jurisdictionis, in causa et casu reformationis competit. Id quod etiam ex ipso Francisco Burckardo Pontificio scriptore constat, autonom. part. 1. capit. 4. fol. 8. seq.

Porro posito, sed in praejudicium veritatis non concesso, autonomiam sub dispositione transactionis Passaviensis remansisse, ut Dillingenses loqui amant, cum tamen ipsa Passaviensis transactio non tantum tunc transigentes Electores et Status, sed etiam omnes illos comprehendat, qui transactionem istam sunt amplexuri, per §. Erstlich der Churfürft zu Sachsen, et securitatem utriusque Religionis assectis, usque ad proxima Comitia ita concedat, ut quod in iisdem Statibus Imperii communiter placuerit, id firmum et ratum permaneat, §. Es sollen. et §. was dann auch. et postea in Comitiis proximis Augustanis de anno 1555. non solum in §. und damit solcher Fried. 15. sed et §. damit auch berührte. 20. luce clarius dispositum, quod nemo Statuum alterum Augustanae confessionis nomine, vel quoad ceremonias, et ordinationes suas Ecclesiasticas jamdum sancitas et introductas, vel imposterum sanciendas et introducendas, ibi: So sie auffgericht, oder nochmahls auffrichten möchten, etc. sub poena fractae pacis, turbare vel molestare debeat: Inde satis firmiter concluditur, quod et vigore transactionis Passaviensis, utpote quae per constitutionem pacis religiosae anno 1555. non tantum confirmata, sed etiam in pragmaticam sanctionem transmutata, omnibus Imperii Statibus, absque loci et temporis determinatione permissum, antiquae Romano-Catholicae Religioni valedicere, et Augustanam confessionem amplecti, huicque hospitium et sedem fixam in territoriis et ditionibus suis praebere.

Ex quo etiam juris illud brocardicum; quod transactio ad personas non expressas, non extendatur, hic locum non invenit, cum verba constitutionis religiosae sint generalia, nec limitationem sive restrictionem aliquam admittant, praesertim vero, cum nulla diversitatis ratio dari possit, cur Imperii Status post pacificationem Religionis intuitu reformandi juris, deterioris sint conditionis, quam antea fuerunt, et tam vigore transactionis Passeviensis, quam constitutionis religiosae, inter Status, respectu Religionis politice consideratae, nulla differentia constituta, sed utraque pari jure censeatur.

Quod si quoque valedictio Catholicae Religionis, et introductio Augustanae confessionis tempore conditae pacis religiosae (sicuti tamen revera factum) expresse permissa non fuisset, id tamen vi ejusdem rationis omnino [note: 68.] concludendum foret, cum expressum quoque illud censeatur, quod sub ratione comprehenditur, l. quaesitum scio. ff. de test. l. si postulaverit. §. sed si negaverit. ff. ad L. Jul. de adulter. Tiraquel. in l. si unquam. verb. susceperit. num. 34. Cod. de revoc. donat. Vel quod ex eadem ratione deducitur, Surd. decis. 254. num. 10. et decis. 255. num. 23. Et sic frustra quaereretur, an autonomia ex parte Catholicorum unquam petita, et consequenter Status Evangelici Catholicis Statibus Religionis liberam introductionem stipulari potuerint, cum et Electorum, Principum et Statuum Augustanae confessioni addictorum interfuerit, neminem a verae Religionis aditu prohiberi, quo casu stipulatio etiam alteri subsistit, §. alteri. I. de inutil. stipul. l. stipulatio ista. §. alteri. ff. de V. O.

Hinc quoque d. §. dagegen sollen die Stände. [note: 69.] 16. et §. damit auch. 20. Dillingensium sentententiae, quoad reservationem jurisdictionis Ecclesiasticae Episcoporum in illos, qui post pacificationem Religionis, Augustanam confessionem amplectuntur, non opitulatur, cum in iisdem nihil aliud disponatur, quam sicuti Augustanae confessioni addicti Status, suae Religionis intuitu debellari, invadi ac molestari ullo modo non debent, ita idem juris in Catholicae Religionis Statibus obtinere debeat, sicuti apparet ex ipsis verbis, d. §. dagegen sollen. Ubi ponderandum verbum, gleicher Gestalt, quod est relativum et aequiparativum, et omnem comprehendit casum dispositionis relatae, l. 2. ff. de conjung. cum emancip. liber. Molin. ad consuet. Paris. cons. 26. tit. 1. verb. en avancement. num. 7. et cons. 1. num. 25. et similitudinem, aequalitatem et identitatem significat, Menoch. cons. 124. num. 60. Decian. cons. 2. num. 60. Hondedae. cons. 4. num. 82. lib. 1. Et ex ipso §. damit auch. 20. satis liquido constat, quod jurisdictio Ecclesiastica non tantum quoad illos, qui tempore pacificationis Augustanae confessioni addicti, sed etiam quoad eos, qui eandem postea sunt amplexuri, idque ex verbis: So sie auffgerichtet, oder auffrichten möchten, etc. de quibus supra dictum est, quae adeo clara sunt, ut nullam aliam [note: 70.] interpretationem admittant, ubi enim textum habemus clarum, ibi glossa non admittitur, Bald. cons. 343. col. 2. ad fin. libr. 1. sed standum est verbis dispositionis, gloss. in l. prospexit. 12. in fin. princ. ff. qui et a quib. manumiss. et pro peccato habetur a veritate textuali recedere, ut loquitur Bald. Nec quicquam ad rem faciunt verba finalia; Aber in anderen Fällen, etc. utpote quae expresse loquuntur de causis et casibus, qui Religionem Augustanae confessionis, ejusque ceremonias, ritus, ordinationes et constitutiones ministeriorum non concernunt, et sic si forte Catholici in territoriis, ditionibus et civitatibus Statuum Augustanae confessioni addictorum, monasteria, coenobia, Ecclesias et in iisdem Catholicae Relig. exercitium, alia vel jura Ecclesiastica obtineant, ita ut in his etiam Ecclesiasticam jurisdictionem Episcopi exercere possint.

[note: 71.] Ad quartum respondet Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 7. cap. 1. num. 51. enumerationem istam, si cum ipso textu pacificationis conferatur, in nonnullis claudicare, in aliis pessime pedatam esse. Primo enim non agit pacificatio de solis Principibus, et Statibus Augustanae confessionis, sed etiam de Principibus et Statibus Catholicae Religionis. Deinde non solum de illis, et de Equitibus Imperii, et civitatibus in ea agitur, sed etiam de omnibus, tam immediate, quam mediate Imperio subditis, atque adeo etiam de municipiis ipsis. Tertio, quod hic palmarium, agitur in §. §. qui §. nachdem aber. antecedunt, de Statibus generaliter (quandoque de omnibus, quandoque distinctim de Statibus Catholicis, et distinctim de Augustanae confessioni addictis) sub quibus Civitates Imperiales comprehendi, dubio caret, et satis superque demonstratum est supra. Atque ita cum Civitates Imperiales Statuum nomine comprehendantur, superfluum fuisset, ipsarum specialem mentionem fieri, sicuti etiam Comitum et Baronum propterea specialis mentio facta non fuit, cum et ipsi Statuum nomine generali comprehendantur, cum non tantum apud Logicos canonisata sit regula: quod, quicquid dicitur de genere, dictum etiam intelligatur, de singulis ejusdem speciebus; verum [note: 72.] etiam Jcti tradant, sub genere venire singulas illius species, tam in favorabilibus, quam in odiosis, l. metum. 9. §. animadvertendum. 1. ff. quodmet. caus. l. semper. 147. ff. de R. I. Zasius cons. 1. num. 113. lib. 2.

Quod autem §. Nachdem aber in vielen. Civitatum Imperialium specialis mentio facta, id propter casus specialitatem factum, et quia ibidem non in genere de Civitatibus Imperialibus, [note: 73.] sed de iis tantummodo quaestio vertitur, in quibus tempore pacificationis utraque Religio in usu fuit, (quas hodie mixtas, seu mixtae Religionis vocant, ut patet ex instrumento pacis art. 5. §. liberae. 11.) ita ut in §. Und damit solcher Fried. regula generalis constituatur, cujus vigore omnibus Statibus, et sic etiam Civitatibus Imperialibus jus liberum Religionem reformandi attribuatur, in §. Nachdem aber in vielen. exceptio a regula ponatur, in civitatibus illis, in quibus tempore pacificationis, utriusque Religionis exercitium viguit, ita ut in his regula illa locum non obtineat, sed utriusque Religionis exercitium perdurare debeat.

Quae 5. a Dillingensibus de proprio Statuum [note: 74.] territorio et subditis immediate Imperio non subjectis, adducuntur, parum ad rem faciunt, et ad ea respondet Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. libr. 7. cap. 1. num. 51. duplicem quaestionem constitui posse, unam, an de Civitatibus Imperialibus in d. §. 24. et seq. qui §. Nachdem aber in vielen. 27. antecedunt, nihil omnino actum fuerit? Alteram, si quid actum, quidnam illud fuerit? In prima quaestione Dillingenses contraria docere, modo enim nihil in istis §. §. de Imperii civitatibus actum dicere, modo in §. und damit. 15. et §. Wo aber unsere. 24. (quorum uterque ante §. und nachdem. in ipso contextu, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. positus reperitur) de illis, tanquam Imperatori immediate subditis actum fuisse contendere. Necesse igitur esse, ut locum dent quaestioni, quid de ipsis actum sit? Ad quam ita respondet: Quodcunque jus, et quae securitas Imperii Statibus, quoad Religionem Catholicam et Lutheranam, vi Recessus Imperii Augustani de anno 1555. competit, idem jus et eadem securitas etiam Civitatibus Imperialibus, cum sint Status, competit, nisi aliud eodem Recessu constitutum reperiatur. Cum autem Dillingenses aliud constitutum esse dicant, an satis id probent, dispiciendum venit, Allegatus §. und damit. 15. generalis est, ut verba, keinen Standt, expresse demonstrant, nec ullam exceptionem in se continet, ergo generaliter et sine exceptione intelligi debet; aut si ex mente Dillingensium, generalis non est, sequitur,

quod Caesarea Majestas, Electores, Principes ac alii Status Imperii, nonnullos alios Imperii Status, praesertim vero Civitates Imperiales, propter Augustanam confessionem, ejusque Religionis ceremonias et ritus, armata manu invadere, molestare, turbare, et contra conscientiam alio quovis modo gravare et contumeliose tractare possint. Hoc autem absurdum, et pacificationi religiosae contrarium esse, nemo sanae mentis negare poterit. Atque ita etiam in §. Wo aber. 24. Civitates Imperiales pari jure cum caeteris Statibus censentur, nec quicquam speciale de ipsis statuitur. Quod autem in §. Wo aber. 24. sub verbo, Stätten, comprehendi quoque, die Reichs-Stätte, Dillingenses censent, ut relatae ad verba: Wo aber unsere, sensus sit, si vero nostri, Imperatoris, vel Regis Romanorum, subditi ex nostris ditionibus, civitatibus et oppidis, quo nomine non tantum veniunt, quae patrimonii nostri, sed etiam Imperii sunt, emigrare voluerint, calumniosam explicationem esse, dicit Limnae. d. l. cum manifesto constet d. §. de civitatibus Imperatoris et Statuum provincialibus et municipalibus, quoad jus emigrandi, et subjectionem loqui, cum simpliciter tantum dicantur, Stätte, non addito vocabulo, Reichs, et alias quoque in usu non habuerint Imperatores, praesertim Caroli V. et Ferdinandi I. temporibus, Civitates Imperiales simpliciter suas civitates, unsere Stätte, sed nostras et Imperii, unsere und deß heiligen Reichs Frey-und Reichs-Stätte, compellare, quod etiam ex hoc ipso Recessu Augustano de anno 1555. d. §. Nach dem aber. et §. fin. et alibi passim constat. Quem communem usum loquendi, sine dubio, etiam hic Romanorum Rex observasset, si de Civitatibus Imperialibus, tanquam Imperatori subditis, locutus fuisset. Et si civitatum nomine in d. §. Wo aber. Civitates Imperiales comprehenderentur, id propterea fieret, quod Imperatori tanquam mundi, et totius Imperii Romani domino et Imperio Romano immediate sint subjectae, ita ut vel Imperatoris Religionem sequi, vel ex ipsius territorio, et sic ex toto Imperio Romano emigrare teneantur, sed quorsum quaeso hi emigrabunt, an in Turciam, Utopiam, vel ad alios infideles populos? Quam absonum autem, et crudele hoc sit asserere, nemo sanus non videt. Hoc tamen non negatur, in d. §. Wo aber unsere. etiam de Civitatibus Imperialibus agi, sed sub verbo, Ständen, et tanquam Statibus, qui vel ditionem, civitatem, oppidum vel subditos habent. Quamvis etiam ex hoc, si in civitate aliqua Imperiali, quae vel Catholicam tantum, vel Lutheranam Religionem fovet, civis unus vel alter, aliam, quam qua civitas utitur, amplexus [note: 75.] fuerit, si beneficio emigrationis uti velit, quod ejus causa non ad Imperatorem, sed ad senatum civitatis pertineat, atque ideo discessus liber ipsi a senatu permitti debeat, nulla Imperatoris opera hic interveniente, tradat Limnae. d. n. 51. de hac tamen decisione, quoad emigrationis necessitatem non immerito dubitatur, per textum in instrumento pacis art. 5. §. liberae. 11. ibi: aliqui Catholicae Religioni addicti cives commorentur, et §. Quantum deinde. 12. vers. placuit. ibi: patienter tolerentur.

ad n. 75.

Limnaei sententia ab Autore in dubium vocata utique subsistit propter expressa verba J. P. art. v. §. 36. ibi: aut a territorii domino jussus fuerit. V. omnino AUT. meditat. ad 1. P. d. l. p. 623. et AUT. meditat. de jure reform. d. c. 3. §. 4. 5.

Quod autem in allegata Epistola comminatoria Civitates Imperiales Imperatoris et Imperii propugnacula et patrimonia dicuntur, id olim quidem, cum sumptus pro sustentatione Caesaris et aulae Caesareae, non tantum a Civitatibus Imperialibus, sed etiam ab ipsis Ducibus, collegiis Ecclesiasticis et monasteriis, Imperio immediate parentibus administrarentur, quodammodo obtinuisse videtur, prout innui supra c. 1. n. 67. Verum hodie et ab isto tempore, quo unâ cum aliis Imperii Statibus, etiam ipsae Civitates Imperiales dominium jurisdictionis, et Imperium Autocraticum, unâ cum Regalibus et aliis immunitatibus adeptae, res est inaudita, Civitates Imperiales Imperatoris patrimonium dici, ut ita ab antiquo Romano Imperio, et Imperatorum priscorum jure, ad modernum Imperii Statum argumentari non liceat, sed de hoc ex Aurea Bulla, Capitulationibus Caesareis, pactis conventis et Imperii constitutionibus judicandum sit per tradita Auctor der Donawertischen Information. part. 1. fol. 121. Ad haec duplex [note: 76.] Principis, seu Imperatoris patrimonium, alterum sacrum et publicum, alterum privatum: Sacrum, fiscale seu publicum consistit in bonis Reipublicae Principis fruitioni assignatis, vel dominicalibus contributionum, pensionum aurariarum, frumentariarum, tot. tit. Cod. de metal. et metallic. locatione praediorum publicorum, tot. tit. Cod. de fund. patrimonial. et de possess. public. de locat. praed. civil. vel fiscal. vel temp. vel rei domin. vel priv. et de conduct. sine procurat. act. praed. fisc. dom. Aur. lib. 11. portoriis et vectigalibus, et proventibus similibus, de quibus Renat. Chopin. de doman. Franc. l. 1. tit. 2. et alias sacri thesauri patrimonium appellatum, l. 3. Cod. ubi senat. vel clariss. Privatum, sive privatae rei patrimonium, quod consistit in rebus ipsius Imperatoris propriis, l. 3. Cod. de fund. rei privat. l. fin. Cod. de agric. et mancip. Illud, sacrum sive fiscale, proprie Imperii patrimonium, l. 1. C. de annon. largit. Cyn. in l. procurator. 7. num. 1. et ibi Jason. c. de edend. et quasi patrimonium tantum Principis dicitur, hoc vero dominio et proprietate sua ad Principem pertinet, l. 2. §. hoc interdictum. ff. ne quid in loc. publ. l. inter publica. §. 1. ff. de V. S. Hotoman. illustr. quaest. 1. Inter [note: 77.] nullum autem horum patrimoniorum Civitates Imperiales referri possunt. Nam portoria, vectigalia, pensiones, aliique reditus et proventus Civitatum Imperialium, hodie rationibus Imperatoriis et fiscalibus nullibi, nec expresse, nec tacite adscribuntur, sed Civitatibus Imperialibus plenarie et proprio jure, sicuti aliis Imperii Statibus competunt,

et sic inter Imperatoris patrimonium non magis referri possunt, quam Electorum, Principum, ac aliorum Statuum territoria, ditiones, subditi, et horum reditus et proventus. Nam principatus patrimonium et Principis quasi patrimonium, vel est primaevum, ab initio scilicet et statim sceptris et Coronae, ad Principis dignitatem tuendam, junctum, et incorporatum, vel ex post facto, vel expresse vel tacite, per redituum confusionem, longo vel longissimo tempore factam, fisci rebus adunatum est, argumento ejus, quod responsum est a Papiniano, in l. praediis. §. balneas. ff. de legat. 3. l. cum pater. §. filia. vers. nec in separato habuit. ff. de legat. 2. et quod de bonis propriis cum bonis Ecclesiae confusis, habetur in c. quod super. X. de reb. Eccles. non alienand. Bart. et Bald. in l. cum oportet. Cod. de bon. quae lib. Quorum neutrum de Civitatibus Imperialibus asseri potest.

Multo minus Civitates Imperiales privato Principis patrimonio adjudicari poterunt, quia hac ratione Imperator plus juris in Civitatibus Imperialibus, quam suis municipalibus, quas ab Imperio feudi titulo possidet, et sic alienare nequit, obtineret, easdemque [note: 78.] libere alienare, oppignorare, vel alio modo in alios transferre posset, cum haec sit natura patrimonii Principis privati, quod liberrimae subjaceat alienationi, arg. l. in re mandata. C. mandat. l. 39. §. sed et ea praedia. ibi: jussu Caesar. ff. de legat. 1. l. universi. 9. et l. seq. C. de fund. patrinon. et viam communis successionis ingrediatur, l. quod Principi. ff. de legat. 2. Luc. de Penna in l. quicunque. verb. domesticum. C. de omni agr. desert. Alex. Raudens. decis. Pisan. 42. num. 90. part. 4. Cui patrimonium Reipublicae nulla ratione subjacere, circa alienationem patet ex c. intellecto. et ibidem Canonist. Imol. Panormit. et alii X. de jurejur. et quoad successionem ex traditis Guil. Bened. in c. Raynutius. verb. in eodem testamento relinquens. part. 1. num. 148. X. de testam. Molinae. ad consuet. Paris. tit. 1. §. 8. gloss. 3. n. 8. Renat. Choppin. de doman. Franc. lib. 2. tit. 1. Sicuti etiam alienationem Civitatum Imperialium nec moderna Imperii forma, nec Capitulatio Caesarea, nec aliae Imperii constitutiones, nec Civitatum Imperialium jura et privilegia permittunt, ut infra cap. 31. videre licet. Et sic distinguendi sunt Monarchiae et Imperii fundi, ab iis, qui Principibus jure sanguinis peculiari, aut alio privato titulo conferuntur, Renat. Choppin. de doman. Gallic. lib. 1. tit. 1. [note: 79.] num. 5. in fin. Neque unquam dubium fuit, Imperatori in ditionibus suis haereditariis, in Ihrer Majestät Erblanden, plus juris competere, quam in Civitatibus ad Imperatorem spectantibus, Zasius de feud. cap. 5. n. 5. Knich. encyclop. cap. 1. num. 128. Referens apud Gylman. symphor. supplic. tom. 1. part. 1. tit. 2. vol. 1. num. 114.

Nec in contrarium facit Caesarea ista assertio, cum ea absque Electorum ac reliquorum Statuum scientia, incidenter tantum facta, et privilegiis, juribus, et immunitatibus, tam ex Imperatorum concessionibus, quam immemoriali temporis praescriptione, civitatibus liberis competentibus non praejudicet, [note: 80.] multo minus sententiae, vel rei judicatae authoritatem obtineat, per tot. tit. C. comminationes, epistolas, programmata, auctor. rei. judic. non hab. et ibi Dd. et Salicet. in l. programma. Cod. eod. ubi ait, literas Praesidis, in palatio praesidiali positas, vel in provincias missas, errorem continentes, vel meram auctoritatem ejusdem respicientes, licet potestatem habeat condendae legis (quae tamen soli Imperatori non competit) non habere vim rei judicatae, non accedente populi consensu: imo nec consentiente quidem populo, vel proceribus, in iis, in quibus populus auctoritatem statuendi non habet, arg. l. omnes. et ibid. Dd. ff. de justit. et jur. Ex quo etiam Civitates Imperiales huic Caesareae Majestatis assertioni contradixerunt, et jura sua in contrarium allegarunt, sicuti patet ex literis responsoriis civitatis alicujus 25. Junii anno 1635. quas refert Auctor apolog. Colmar. cap. 1. membr. 2. fol. 126. seq. hoc tenore: Ob dann wol ferners allhiesige Statt, nicht nur, wie auß den Historien und Chronicken bekandt, und es deroselbigen Privilegien-Bücher klar mitbringen, ihre Exemptiones, und andere Freyheiten, zu dem Heil. Reich gebracht; Sondern auch dabey von weyland Römischen Käysern und Königen, allerhochlöblichster Gedächtnüß, bestättigt, zumahl bey denselbigen, um unserer Vorfahren erzeigten Treu und Beständigkeit willen, ihre Regalien und Herrlichkeiten, und derselbigen Confirmationes erhalten. So wollen wir uns doch, eben auch hierum, destoweniger versehen, daß solche unsere Exemptionen, Freyheiten und Regalien, zu einigem Abbruch juris foederis ac consociationis, ad finem licitae defensionis naturalis omni jure permissae, außzudeuten seyn werden, wie wir dann allerunterthänigst gern bekennen, daß wir, bey gehorsamster Ableß-und Verhörung E. Käyserlichen Majestät allergnädigsten Befelch-und Erinnerungs-Schreibens, den Verstand nicht fassen mögen, in welchem dieselbige, auß solchem Fundament, diese und andere deß Heil. Reichs-Stätt und Vestungen, ihre und deß H. Reichs Patrimonium zu seyn, inferiren und schliessen, dieweil das Jus Status Imperii, darein deß H. Reichs-Stätt, vermittelst angedeuteter Exemptionen, Freyheiten und Regalien, auch an ihrem wenigen Orth gesetzet, und bekräfftiget, die Patrimonialem qualitatem, in dero eigentlichem Verstand, unsers allerunterthänigsten einfältigen Ermessens, vielmehr zu excludiren scheinen. Dahero vornehme Rechtsgelehrte in specie schreiben: Quod Imperatori plus juris competat in haereditariis ditionibus, in Ihrer Majestät Erblanden, quam in civitatibus ad Imperium spectantibus deß gemeinen, bey den Rechtsgelehrten befindlichen enuntiati zugeschweigen: Quod omnia quidem sint Caesaris, suprema jurisdictione et Imperio, singulorum autem dominio. Wollen uns, in tieffester Unterthänigkeit vielmehr versichert halten:

Ad id, quod de superioritate territoriali, Imperatori in Civitatibus Imperialibus competente adductum, respondetur infra c. 5. n. 15.

[note: 83.] Ad sextum respondetur, Senatum non tantum mulctare cives singulos ob delicta, sed etiam ultimo supplicio afficere et jurisdictionem non Caesaris, sed civitatis suae jure proprio, quod aeque ab ipso Imperatore et Imperio, ac reliqui Principes et Status majores obtinent, in cives suos exercere, ita ut in eos immediata Caesaris jurisdictio regulariter locum obtineat nullum, per Ord. Camer. part. 2. tit. 1. Quod constat etiam ex Münster. Cosmograph. lib. 3. c. 22. ubi scribit: Gleicher Weise, wie die Käyser und Könige in Teutschland hochbegabet, die Fürsten und Herren: Also haben sie auch nachmahls, auß sonderlicher Gnad und Miltigkeit, gefreyet die alten Stätt, denselbigen vergunnet eigene Regierung, deßgleichen einen mercklichen Theil der Zölle, etc. Ex quo constat, cives Civitatum Imperialium non tantum Imperatori, sed etiam Senatui, et huic quidem immediate, Caesari vero mediate subesse, cum utrique uno eodemque subjectionis genere subditi esse nequeant; quemadmodum enim unius ejusdemque [note: 84.] rei domini duo in solidum esse non possunt, l. in commodato. §. si duobus. ff. commodat. l. interdum. §. etsi duos. ff. de haered. instit. ita in solidum unam eandemque rem, eodem possessionis genere, duo vel plures possidere nequeunt, d. l. in commodato. §. si duobus. ff. commodat. Surd. cons. 179. n. 25. Unde etiam cives Civitatum Imperialium Senatui juramentum fidelitatis et subjectionis jurant, getrew und Gehorsam zu seyn, ipsi contributiones et collectas solvunt, onera et operas praestant, Senatus justitiam in causis tam criminalibus, quam civilibus administrat, ad Comitia vocatur, et alios superioritatis actus et dominium in cives suos exercet, ut suis locis dicetur. Indeque Senatum ipsum Imperii Statum repraesentare, et cives non esse subditos Imperatori et Imperio immediate, sed mediate subjectos et Senatui immediate parere, non obstante, quod Imperatori quandoque homagium praestent, demonstravimus, supra c. 1. n. 87. et c. 2. n. 113. Et sic longe diversa est ratio Senatus in Civitatibus Imperialibus, qui Imperatori immediate subest, et Status Imperii est, et Senatus et officialium in civitatibus Principum municipalibus, cum hi Imperatori non immediate, sed mediate, et Principibus suis pareant.

[note: 85.] Nec magistratus Civitatum Imperialium dignitati quicquam derogat, quod a civibus eligatur, et potestatem suam accipiat, et non ut reliqui Status, ab Imperatore investiatur; cum Imperium Romanum liberrimum et omnium nobilissimum ac dignissimum sit in toto terrarum orbe, Hortled. de caus. bell. Germ. lib. 4. c. 5. fol. 65. et nihilominus Imperator ad id per electionem evehitur. Unde Imperator Valentinianus, cum milites postularent, ut Imperii consortem adsumeret, recte respondit: Me Imperatorem deligere, ô milites, penes vos erat, sed cum jam a vobis electus sim, consortem Imperii assumere, quem postulatis, non in vestra, sed in mea solum situm est potestate: Quin etiam vos, qui meo jam Imperio subjecti estis, conquiescere decet, etc. Sicuti etiam Papae dignitati summae nihil detrahit, quod a Cardinalibus, et ex Cardinalium collegio eligitur.

[note: 86.] Ex quo etiam nihil Dillingensibus patrocinatur, quod magistratus Civitatum Imperialium

ab Imperatore non investiatur civitatibus et ditionibus, sicuti Electores. Principes et reliqui Imperii Status; cum dignitates regales, et jura territorialia, non tantum per investituram et concessionem Caesaream, sed etiam per praescriptionem adquirantur, ut infra c. 4. et 5. dicetur, alias enim sequeretur, cum plures in Imperio Rom. sint Principatus et territoria, quae non jure et titulo feudi, sed allodii possidentur, et per investituram ab Imperatore et Imperio non adquiruntur, quod ipsorum possessores regalium et jurium territorialium non sunt capaces, nec subditos sibi immediate subjectos habeant, quod tamen veritati contrarium. [note: 87.] Imo sunt etiam Civitates Imperiales, quae per speciale privilegium jura sua regalia et territorialia obtinent, sicuti de Mülhusiana civitate testatur Knichen. in velit. apol. pag. 12. n. 17. et 18. Nonnullae quoque, una cum libertate sua, jura haec ad Imperium detulerunt, et ita speciali investitura vel concessione opus non habuerunt.

Ad 2. de juramento Imperatori praestando, responsum est supra c. 1. n. 69. et seq. Uti et ad 3. quod magistratus in Civitatibus Imperialibus absque civibus, in rebus, quae magni momenti sunt, nihil concludere possit, supra c. 1. n. 83.

[note: 88.] Quod 4. Consul, vel Archigrammateus, vel alius quidam nomine totius civitatis alicujus Imperialis, in Comitiis nomine totius civitatis comparet et Recessibus subscribit, hoc nihil aliud probat, quam totam civitatem immediatam esse, non autem omnes, vel singulos cives, absque magistratu consideratos tales esse: Et Imperator Senatum, qui totam universitatem repraesentat, ad Comitia vocare solet, non singulos cives, et Senatus totius universitatis, et non singulorum civium nomine, unum vel plures ad Comitia mittit, qui in civitatum Senatu, nomine ihrer Herren und Obern, hoc est, Senatus et civitatis, non singulorum civium peragenda peragunt, et Recessui, als der Reichs-Statt N. Gesandte, non autem civium der Burger Gesandte, subscribunt, ex quo non magis singulorum civium immedietas probari potest, quam singulorum Capitularium, quando sede vacante, totius Capituli nomine, legatus ad Comitia et subscriptionem admittitur.

Quid 5. Clavium Imperatori adventanti traditio et oblatio importet, dictum est supra cap. 1. num. 67. et seq.

[note: 89.] Ad 6. respondetur, cives quidem in Civitatibus Imperialibus simpliciter, et quatenus cives, inter sese pares, nec alterum alteri imperare posse, verum postquam aliqui in magistratum et superiores sunt selecti, et in hos populus et cives potestatem contulerunt, ipsisque solis, vel etiam juxta Reipublicae Statum, aliis ex tribubus, superioritatem, jurisdictionem et Reipublicae administrationem concesserunt, cessat haec paritas, et hic magistratus unicum est caput et Princeps civitatis et civium, eique cives tanquam membra corporis obtemperare tenentur, et hujus magistratus jussa et mandata non procedunt a pari, sed a majori, per tradita supra c. 2. n. 112. Et alias quoque inter alios pares non est novum, quod uni regimen et superioritas ita concedatur, ut reliqui ipsi parere et obedire teneantur, prout videre licet in Electionibus Imperatorum, Regum, Pontificum et Episcoporum, utpote qui licet ex aliis Imperii Statibus et ordinibus paribus, Cardinalibus et Capitularibus in pari dignitate constitutis, et quandoque etiam inferioribus eligantur, electi tamen semel aliis imperant, ipsisque alii obtemperare tenentur. [note: 90.] Et licet cives in Civitatibus Imperialibus Magistratus et Rectores fieri possint, dum tamen privati et absque magistratu existunt, tales non sunt, et inter hos et aliorum Statuum subditos nulla est differentia, quoad vim obedientiae et subjectionis, et longe alia ratio est ejus quod jam est, et ejus quod tale quandoque fieri potest, vel etiam fieri non potest, cum a posse ad esse non valeat consequentia, l. neque natales. 10. C. de probat.

[note: 91.] Facile quoque concedi potest, quod in illis rebus, quae plures personas, ut singulas concernunt, major pars non possit praejudicare minori, et quod in re communi, quibusdam, ut singulis, prohibentibus, et aliis permittentibus, melior sit conditio prohibentis, et quod omnes tangit, ab omnibus approbari debeat, secus tamen se res habet, si de rebus agatur, quae pluribus non ut singulis, et cuique speciatim, sed collegialiter et communiter commissae sunt, tunc enim ob naturalem hominum ad dissentiendum a se invicem facilitatem, et ut tandem ad scopum perveniatur, majoribus votis standum, et quod major pars curiae fecit, pro eo habendum, ac si omnes egissent, ut dictum est supra c. 2. n. 76. Et in Oligarchia, Democratia et Aristocratia, quod eorum, qui Rempublicam gerunt, majori parti placuerit, id ratum et firmum est, inquit Aristot. lit. 4. polit. c. 4. et 8. ac partes collegiorum, Decuriones civitatum, quos nominamus Consiliarios, Rahts-Personen, omnes habere auctoritatem statuendi, non ut singulos, sed ut universos, ita, ut major pars sufficiat, scribit Zasius ad l. Pomponius. [note: 92.] n. 6. et 13. ff. de re judic. Ita etiam per majorem partem Cardinalium, Papa Romanus in Caput Ecclesiae Catholicae eligitur. c. licet. X. de Elect. c. ut periculum. de Elect. in 6. Et per majorem partem Electorum Rex Romanus Aur. Bull. tit. von der Wahl eines Römischen Königs. §. Wann aber. et in omnibus electionibus ita observatur et pro regula habetur, ut ubi adest dissensus, partis majoris sententiae stetur, c. 21. §. discret. c. cum in jure. 33. c. venerabilem. 34. §. objectionibus. c. scriptum. 40. §. per Apostolica. X. de elect. Unde etiam inter regulas juris civilis relatum est, referri ad universos, quod publice fit per majorem partem, l. aliud est. 160. §. 1. et ibi Dec. Cagnol. et alii. ff. de R. I. Alex. cons. 124. vel. 2. Capyc. decis. 148. n. 5. seq. Pereg. cons. 3. n. 16. vol. 3. Et in actibus

universitatis et collegiorum, majoris partis consensum sufficere, minoremque partem, non obstante dissensu et contradictione, compelli posse, ad id, quod a majori universitatis parte constitutum et approbatum fuit, constat ex l. quod major. 19. ff. ad municipal. l. nulli. 3. ff. quod cujusque univers. nom. l. nominationum. 45. C. de decurion. c. 1. X. de his, quae a major. part. capit. Ita apud Athenienses, quod Senatorum pars major scivisset, pro rato fuisse habitum, notat Sigon. libr. 2. de republ. Athen. [note: 94.] cap. 3. et libr. 3. cap. 4. Cujusmodi morem apud Neapolitanos servari, refert Afflict. decis. 1. et in Senatu Sabaudico pluralitatem votorum vincere scribit, Ant. Thesaur. decis. 1. n. 2. et in Parlamento Galliarum Parisiensi supremo, Caspar. Thessaur. in addit. 1. patris sui. In Curiis Regni Hispaniae, Anton. Thessaur. d. decis. 1. n. 1. in supremo Lusitaniae Senatu, Ant. Gamma. decis. 1. Denique in Germanorum Comitiis paucis casibus exceptis servari, praeter ipsam experientiam, testatur Nicol. Cusan. lib. 3. de concordat. Cathol. cap. 33. Et [note: 95.] generaliter in Senatus deliberationibus, Polyarchicoque Statu, atque in omni Coetu legitimo, majorem partem ubique potiorem esse, scribit Bodin. de republ. lib. 2. cap. 7. fol. 362. et lib. 6. cap. 4. fol. 1103. concludit, in omni Coetu, ac universitate, seu optimatum, seu populi totius suffragia non ad pondus, sed ad numerum exigi, praesertim, si major forte pars non tam ex personarum numero, quam universi ordinis modo et qualitate censeatur, Caspar. Fac. in polit. Livian. part. 1. art. 34. [note: 96.] Hinc quoque majorem partem Regentium et universitatis singulos obligare ad collectam, communiter asserunt Dd. Nicol. Festas. de aestim. collect. part. 2. cap. 2. n. 21. Schrad. de feud. part. 10. sect. 11. n. 2. in fin. Borcholt. de regal. n. 54. Wintzler. de collect. obs. 6. n. 3. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 75. n. 1. Sixtin. de regal. libr. 2. cap. 14. n. 28. late Casp. Klock. de contribut. cap. 6. n. 16. et multis seq. et ibi allegat.

[note: 97.] De Regis Ferdinandi resolutione, octavo loco adducta, quid sentiendum sit, colligitur ex traditis Herman. Esaiae Rosacorb. pract. forens. cap. 32. fol. 67. ubi dicit, illam ab Imperii Statibus nunquam agnitam, approbatam vel receptam esse, et ideo, si dispositio pacis Religionis, forma stabilis, inconditionata, sancta et perpetuo duratura, et nobis judicando sequenda est, ut in §. Wir befehlen und gebieten, etc. certe allegatam istam resolutionem, tanquam contra apertissimam decisionem constitutionis conditionatam et limitatam, non admittendam, imo velut nullam rejiciendam esse putavero, §. Und soll alles und jedes. et §. Und wir die Verordnete. quod ut clarius pateat, hae sequentes rationes notentur. Prima, quia haec praetensa resolutio non est inserta corpori Recessuum, vel actis Comitiorum Imperii. Quicquid autem in corpore isto non invenitur, illud et in judicando sequi non possumus. d. §. Wir befehlen. in verb. und wider solches alles keine process. Secunda, quod non constet vel unico verbo in hac resolutione, de consensu Statuum utriusque Religionis: qui consensus in re tam ardua, et tam magni praejudicii intercedere omnino debuisset. Et certe non infirma est praesumptio, hunc consensum tempore publicatae pacis Religionis defecisse, et etiam nunc deficere: quia si aliquis fuisset, non puto Augustanae confessionis professores, qui reliqua omnia tanto studio et diligentia inserunt, tam fuisse negligentes, ut hanc resolutionem constitutioni inseri neglexissent, et c. Tertia, ex ipsa inscriptione intelligitur, dictam resolutionem anno 1555. die 30. Augusti factam esse, et sic 25. diebus ante publicationem pacis Religionis: id, quod tanquam contra rerum naturam et ordinem sustineri nequit. Quarta, quia absurdum pariter et intolerabile pacis publicae continet illud, nempe quod vigore illius resolutionis, vel etiam pauci cives quarumcunque liberarum civitatum; exempli gratia, si magistratus adversus tales, ratione inobedientiae, vel aliorum excessuum, nonnunquam poenam statuat, aut ab ipsis mulctam exigat, quod id propter paritatem Status, gleich über seines gleichen, non liceat. Quid autem hoc aliud, quam subditos reddere contumaces, et refractarios, eosque armare adversus Dominos suos, cum alias fatale sit, ipsis in talibus ementiri querelas, et se gravius pati propter Religionis novae professionem, ubique vel scriptis, vel clanculariis insusurrationibus conqueri. Quinta, licet praetensa resolutio a Ferdinando facta esset, (id, quod tamen verosimile non est ex supra dictis) tamen non licuisset Statibus Augustanae confessionis, illam impetrare, vel data uti debuisse, vel debere, propter summam inaequalitatem, qua per illam Augustanae confessionis professoribus liberum sit, in suis civitatibus aliquam Religionem penitus extirpare, et Catholicas civitates prohibere veterem Religionem manutenere, et novam arcere.

Ex quibus tam praecipuis fundamentis facile colligere licet, dictam resolutionem, tanquam variis suspicionibus et impugnationibus, quas aliis relinquo, obnoxiam non esse admittendam, et summe optandum, supplicantes, quatenus se confessioni Augustanae addictos profitentur, suis limitibus conventos vivere, non extra illos salire, aequissimam illam sanctionem tantis laboribus paratam, in contrarium sensum trahere, eludere, frustrari et eruere, vel etiam omnino tollere quotidie satagerunt, sed semper clausulas in d. d. §. §. contentas, quibus constitutio pacatae Religionis fundata, et ab Imper. Carolo V. et ab ipso Rege Ferdin. publicata est, prae oculis haberent. Proinde petitum mandatum non tantum absolute denegarem, sed etiam procuratorem tam praesumptuose allegantem dictam resolutionem, in poenam aliquot marcarum argenti condemnarem, salvo, etc. Quae etiam verbotenus refert Gylm. Symph. tom. 1. part. 1. tit. 3. fol. 165. seq. n. 7. et seq. Confer. Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 1. c. 31. n. 19. Besold. in disc. de jur. Civit. Imper.

in mutand. Relig. qui extat in tract, polit. de monarch. cap. 4. n. 6. in fin. ubi ait, quod resolutio illa, magis ad deliberationem de futura pace Religionis sancienda, quam ad ejus interpretationem vel derogationem pertineat. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 1. n. 54. ad fin. et tom. 4. lib. 7. cap. 1. n. 51. fol. 131. in fin. et seq. ubi de hac Ferdinandi resolutione, et Dillingensium inde desumpta argumentatione eleganter his verbis scribit: Sed ut, quantum ad praesens thema pertinet, certiores de ejus robore simus, et an, et in quibus, pro Dillingensibus, vel contra eosdem faciat, hic expendendum suscipio, I. Contra Dillingensium doctrinam, quod scilicet in solo §. Rach dem aber, de Civitatibus Imperialibus actum sit, non autem in anterioribus, facit additio illa, qua Ferdinandus sensum, §. Und damit dieser Fried, clariorem et perfectiorem reddit, quando verbis, keinen Standt, (ita enim in oblata formula a Statibus legebatur) addendum, monet, deß Reichs, damit (ut ejus verba habent) diese disposition (wie sie auch ohne Zweissel von gememen Ständen nicht anderst gememt) auff die Stande fo dem H. Reich ohne Mittel unbetworffen, allein derbanden werden. Esse autem Civitates Imperiales Status Imperii immediatos, tam certum hodie est, ut dubium non admittat.

[note: 99.] 2. Contra Dillingenses est, quod in §. dann so viel, exprimitur, daß deren Ansee und anderer Statte halben, die ohne Mittel dem Reich underworffen seyn, überffüssig ist ange sehen, (consideratum, ut capio, satis superque in §. §. a Statibus exhibitis in formula pacificationis) dass dieselbe binich, wie andere Frey - und Reichs: Statt gehalten sollen werden. Status Protestantes petebant a Ferdinande ut etiam civitatibus maritimis, et aliis, hoc est foederis Hanseatici, libertas Religionis concederetur, quemadmodum Statibus Imperii concedenda erat. Respondet Ferdinandus, novum hoc esse, nec a Hanseaticis ipsis unquam petitum. Quod si vero eo nomine, civitates Imperio immediate subjectas, quae eo foedere continentur, intelligant protestantes, rem esse jam observatam, cum caeteris civitatibus Imperialibus pares esse debeant Hinc iterum manifestum est, de civitatibus in pacificatione, actum fuisse, antequam de §. Rach dem aber. (quem Ferdinandus hoc suo responso demum circa finem, caeteris addendum monet) a Statibus cogitatum unquam fuerit.

[note: 3.] Civitates Imperiales protestantes, ejusdem juris et conditionis, Religionis exercitium quod attinet, cum Statibus tum fuisse aestimatas, ex d. §. dann so viel, verbis illis clarescit, dan zu gememem Fried und Ruhe wenig dienstlich seyn wurde, wo sich der Augspurgischen Consession Verwandten Stände, Raht und Bottschafften (inter quos etiam civitatum erant) an deme daß ihre Herren, und derselben Underthonen, biß zu Christlicher Vergleichung bey ihrer Confessions Religion gelassen wurden nicht begnügen liesen, etc. 4. Ex contextu et connexione totius cum partibus darum evadit, regulam, qua unicuique Statui libertas Religionis abrogandae, vel suscipiendae data, a Ferdinando, quod Civitates Imperiales attinet, limitari, in eo tantum casu, quo Religio Catholica cum Augustana, in civitate aliqua Imperiali, eo usque publice in usu fuisset: ibi enim utriusque Religionis continuationem liberam esse debere, und solle sich kein Theil deß andem Religion, Kirchengebrauch und Ceremonien abzutbun, oder zu vertrucken understehen. Uno verbo, vis prohibetur, consensus non prohibetur.

[note: 5.] Verba, in Betrachtung, daß die Burgerschafft in den Frey - und Reids Stätten, alle zugleich, und ohne Mittel, dem Römischen Käyser und König, und dem Heil. Reich, so wol als andere mehrere Stände underworffen, non quod Dillingenles de singulis civibus somniant, sed hoc ingerunt, cives universos, alle zuglech, Civitatis Imperialis hujus, vel illius, Imperatori, vel Regi Romanorum, immediate, non secus ac alios Status Imperii subjectos esse.

[note: 6.] Ex hoc infert Ferdinandus, ergo civibus universis libertatem Religionis, quae caeteris Statibus permittenda, deneandam non esse. So nun andere Reichs - Stände (Dillingensium editio habet, Reichs Statte, sed male, ut opinor) die alte Religion, oder Augspurgische Confession zu halten frey seyn wollen, so mag solches der Burgeren der Frey und Reichs - Stätte, auch nicht wol versaget werden. Quae illatio optimae rationis est, et aequalibus aequalia tribuenda recte monet.

[note: 7.] Verba, und wurde nicht wenig besch werlich seyn, daß der weniger Theil in einer Frey - und Reichs - Statt, sich durch dess mehrem Theils Stimmen im Raht oder Gemein, von seiner jeßo habenden alten Religion, und Kirchengebräuchen, zu der Augspurgischen Consession, oder berwiederumb von solcher Confession, und ihren Kirchengehräuchen, zu der alten Religion tringen müßte lassen, de solo casu jam publice continuati exercitii Religionis loquuntur, ac de violentia in contrarium non admovenda: casum autem exercitii obtinendi non determinant, nec voluntatem exercitii dimittendi civibus denegant.

Quod autem 8. sequitur, dieweil doch gleich über seines gleichen keme Gewalt hat, sonderlich in solcher hohen wichtigen Sache deß Glaubens und Religion, inter omnino pares obtinere debet; at si major pars civium, una cum magistratu, ab una parte sint, minor autem civium pars ab altera, paritas non dabitur.

[note: 9.] Und wo die Burgerschafften gar oder zum theil, der Religion halb einiger Obrigkeit folgen, und sich weisen sollen lassen, dag sie niemand anders billiger folgen sollen, als ihrer rechten ordentlichen Obrigkeit, der hoch gedachten Käysert Majest. welche hievor auch auß bewegenden Ursachen bey etlichen Stätte obbemlte beede Religionen neben einander halten zu lassen, bewilligt und zugelassen, welche auch nochmalen ohne Besch werung und Zerrüttung Frieds und Einigkeit under den Burgerschafften nicht anderst angestellet werden mag: Pergit Ferdinandus ratiocinari,

posito (sed non concesso) cives in Civitatibus Imperialibus omnes, vel partem corundem, magistratus alicujus Religionem sequi debere, potius utique Caesaris, tanquam veri et ordinarii magistratus, quam alterius cujusquam, sequi debere aequius est. Vult dicere Ferdinandus, respectus et obedientia major debetur a civibus Imperialis civitatis Imperatori, tanquam summo, quam inagistratui civitatis, tanquam inferiori. Itaque si magistratus civitatis, in qua Catholicae et Augustanae confessionis exercitium publice viget, posset quem cogere ad suscipiendam Religionem, quam ipse sequitur, multo magis hoc posset Imperator: Cum etiam ipso non nullis civitatibus hoc utriusque Religionis, non magistratus inferior permiserit. Verum Magistratum, sive summus, sive inferior sit, neminem ad Religionem suam cogere posse, ex ipsa pacificatione Religionis abunde constat: Hactenus Limnaeus.

[note: 100.] Ex quibus omnibus facile concluditur, quod in mutatione Religionis vel Catholicae vel Augustanae confessionis, Imperatoris consensus non sit necessarius, Besold. discurs. de jur. Civitat, Imper. in mutand. Relig. qui extat in discurs. de Monarch. cap. 4. numer. 3. Author Consil. in materia deß Religion - Friedens. pro Republ. Hagenaviensi, quod extat apud Lehman. in actis public. de pac. Rolig. lib. 3. cap. 47. §. Soviel das ander. fol. 173. seq. Quamvis enim Imperator totius mundi sit dominus et oninium Imperii Statuum, et sic etiam civitatura Imperialium caput summum, cum tamen pacificatione religiosa, tanquam pragmatica sanctione, omnibus Statibus Imperii, liberum sit, Religionem in territoriis et ditionibus suis libere mutare, Imperatoris consensus non eritnecessarius, cum trustra id [note: 101.] precibus impetretur, quod de jure communi conceditur, l. unic. C. de thesaur. 1. Impemtores. Cod. de privil. credit. et culpa non potest imputari non petenti licentiam, quam de jure communi, consuetudine aut privilegio petere non tenebatur, ut consuluit Franc. cons. 3. vers. cum igitur nondum. et ubi non est prohibitio, ibi culpa considerari non potest, l. Grachus. C. de adulter. Cravet. cons. 4. num. 24. et cons. 63. num. 9. Ita, ut si a Caesarea Majestate civitas, quae Religionem mutare voluerit, mandato, vel etiam iteratâ jussione impediatur, obtemperandum non videatur, cum injustitia mandati notoria, omne vinculum obedientiae dissolvat, Abbas in c. siquando, et ibi Dec. de offic. delegat. Besold. d. c. 4. n. 3. ubi addit, quod in Principe non praesumatur justa causa, quando is aliquid rescribit, contra leges fundamentales, vel cum ordinibus initam conventionem, qualis haec est constitutio, utpote quae lex est fundamentalis, et Imperii nostri Germanici Palladium, dicitur a Justo [note: 102.] Springer. de. pac. Rolig. cap. 1. Princeps enim tenetur legibus Regni, et Imperantis Majestas obstringitur Imperii Majestati, quam leges comprehendunt fundamentales, quae nisi observentur, nil nisi umbra sunt, Besold. lib. 2. polit. c. ult. n. 52. Quod etiam ex ipsa pacificatione satis aperte colligitur, R. A. zu Augspurg. de anm 1555. §. und soll alles. 28. ubi omnes declarationes, et rescripta pacificationi huic contraria abolentur, Confer instrum. pac. art. 5. §. utrinsque. 17.

[note: 103.] Et haec quidem procedunt in tantum, ut Civitates Imperiales non solum jus habeant mutandi Religionem in ipsis Civitatibus Imperialibus, et quoad cives suos in iisdem commorantibus, sed etiam quoad oppida, et pagos suae jurisdictioni subjectos. Quamvis enim hoc negent Dillingenses, in libr. de composit. pac. Propterea quod nullibi hoc expressum legatur, et ideo concessum censeri non debeat: Imo quod nec rationaliter concedi potuerit, cum in iisdem civitatibus, in quibus utraque Religio tempore pacificationis viguit, semper pars una Catholicorum esse deberet, qui nunquam in talem pagorum et oppidorum ad Lutheranae fidei exercitia translationem consentirent; Constet autem, quod in ejusmodi Religionis mutatione pars una, quamvis major, aut potior sit, alteram etiam minorem, superare non possit, et in communi causa potior sit conditio prohibentis, l. 28. ff. commun. divid.

[note: 104.] Verum cum hoc casu in constitutione pacis religiosae nulla distinctio, inter cives civitates inhabitantes, et illos, qui ruri et in oppidis extra civitatis muros commorantur, reperiatur, nec nostrum erit, distinctionem aliquam hic comminisci, sed cum Status Imperii non tantum in civitatibus suis, in quibus resident, sed indistincte in territoriis suis liberum Religionis exercitium instituere possint, idem de Civitatibus Imperialibus asserere, nulla ratio prohibet; sicuti etiam Dillingensium assertio ista annulata est in pacificatione Osnabrugensi de anno 1648. artic. 5. §, 11. liberae Imperii civitates. prout relatum est supra num. 49.

[note: 105.] Illud quidem certum est ex pacificatione religiosa de anno 1555. quod in quibus civitatibus tempore pacificationis utraque Religio Romano - Catholica et Augustana confessio in usu fuit utraque etiam inviolata permanere debeat, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. Rach dem aber in vielen. 27. ibi: Rach dem aber in vielen Frey - und Reichs - Stätten, die beyde Religionen, nemblich unser alte Religion, und der Augspurgischen Confession Verwandten Religion, eine Zeit hero im Gang und Gebrauch gewesen, so sollen die hinfüro auch also bleiben, und in soleden Statten, gehalten werden, auch derselben Frey - und Reichs - Statt Burger und andere Einwobner, Geistliches und Weltliches Standes, friedlich und ruhig, bey und neben emander wohnen, und kein Theil deß andem Religion, Kirchengebrauch, oder Ceremonien abzuthun, oder ihnen davon zu tringen, understehen, sondern jeder Theil dem andern, laut dieses Friedens, bey solcher seiner Religion, Glauben, Kirchengebrauchen, Ordnungen und Ceremonien, auch feinen haab und Gütem, und allen andem, wie hieoben beyder Religion Reichs Ständt halben verordenet und gesetzet worden ruhiglich und friedlich

bleiben lassen. Besold. in dissert. de jur. Civit. Imper. in mutand. Relig. quae extat in discurs. de monarch. cap. 4. num. 7. ubi ait, quod cum cives jus hoc communi Imperii lege obtineant, a senatu id tolli non possit: et quamvis ideo omnes Senatores, ad Catholicam Religionem inclinent, civibus tamen exercitium diversae confessionis nullo sub praetextu adimere debeant.

ad n. 17 - 105.

Sapesedere poterat Autor tefutandis Dillingensium IC torum cavillationibus, postquam ipse n. 49. art. V. §. 29. Instr. Pac. Westphal. integtis suis verbis descriptum exhibet, quo litibus istis finis adeo est impositus, ut vel movete illas sic criminosissimum.

Ceterum, quae de jure retormandi, superioritati inhaerente, n. 52. seqq. disputat, non sunt universaliter et indistincte admittenda. Pace VV est phalica enim jus istud restrictum est varie atque imptimis determinatum ad an num decretoriurn 1624. V. AVT. meditattion. ad I. P. art. V. §. 31. 32. 33. et. AVTOR. meditat. de orig. indole effect. iuris reform. Cap. III. tot.

[note: 106.] Sed quid, si senatus et cives in hujusmodi civitatibus mixtis, in unam vel alterutram harum Religionum unanimiter consentiant, an unam vel Romano - Catholicam, vel Augustanam confessionem in totum abrogare, et alteram tantum introducere licebit? Et quidem Dillingenses in compositt. pac. hoc quoad abrogationem potissimum Romano - Catholicae Religioni, adeo negant, ut hoc ipso Religionis libertare se indignos reddant, eoque privari possint, cum privilegium amittere mereatur, qui concessa sibi abutitur potestate; Praesertim cum Civitates Imperiales, in causa Religionis a Caesaris, tanquam doraini sui immediati pendere debeant voluntate.

Verum contrarium verius esse docent, Besold. d. dissert. de jur. Civit. Imper. in mutand. Religion. num. 8. Referens. in caus. Colon. apud Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. num. 27. fol. 168. Johan. Adam. Dapp. in dissert. de Civit. German. part. 1. cap. 9. num. 5. Author apolog. Colmar. cap. 1. membr. 1. fol. 82. seq. Cum quilibet favori pro se introducto renunciare possit, sicuti etiam beneficio statuti, in suum favorem principaliter introducti, etiamsi secundario publicam utilitatem concerneret, Aretin. in §. idem, n. 45. Instit, de except. Rol. a Val. cons. 25. n. 10. et 28. libr. 2. et d. §. Nachdem aber in vielen Frey - und Reichs Statten. Vim tantum prohibeat et ne una pass alteram violenter ejiciat, turbet vel molestet, Gylman. d. n. 27. ubi dicit, si ita utrique parti placeat, subditis scilicet et senatui, an non possit alterutram religionem abrogare, ut de eo non fuit dubitatum, ita non opus fuisse decilione expressa. Et si penitius introspiciamus, ita decisum esse in verbis sequent. wie hieoben bey der Religion der Reichs - Stände verordenet, ubi Status inter se et tales cives inter se aequiparentur. Quemadmodum autem Statibus non licet alteri alterum turbare respectu Religionis, si tamen ipse Status per se velit reformare, hoc ei denegari non potest; Ita etiam, licet Senatus et cives Civitatum Imperialium respectu Religionise invicem molestare vel turbare, vel alterutra parte invita Religionem mutare non possunt, si tamen invicem consentiant, id ipsis denegari non poterit. Ex quo etiam civitates nonnullas Imperiales in constitutionem pacis religiosae non impegisse, quae demum post pacem Religioni datam, reliqua Catholico - Romanae Ecclesiae, quae supererant sacra, restrinxerunt, vel etiam in totum antiquarunt, scribit Besold. d. cap. 4. n. 8.

ad n. 106.

In hae quaestione praecipuum pro sententia autoris argumentum ex jure reformandi per pacem VVestphalicam Statibus tributo, peti posse censeo. conf. AVTOR. medit. ad Instr. Pac. art. V. §. 31. ad verba: vel inter Status immediatos, corumque subditos, mutuo consensu, lit. ec. ff. p. 159. seqq. et AVTOR medit. de jure reformandi. C. III. §. 49. p. 255. seqq.

[note: 107.] Ratione civitatum mixtarum in conventu pacis executorio Norimbergae, anno 1650. nata est haec quaestio: Utrum in iisdem, tam Catholici. quam Augustanae confessioni addicti cives eo Ministrorum Ecclesiae et scholae numero, quem in anno 1624. habuerunt, contenti esse jubeantur, an verô huic numero plures quaelibet pars pro arbitrio addere possit? Posterius affirmarunt Status Catholici, adeoque Catholico magistratui ac civibus in praedictis mixtae Religionis civitatibus fas esse statuerunt, non sosum plures Ecclesiae ministros, sed etiam omnis generis ordines religiosos, invitis A. C. addictis civibus, accipere: moti primum constitutione Pacis religiosae de anno 1555. in verbis: Kirchengebräuchen, Ordnungen und Ceremomen.

Deinde, quia in §. 11. art. 5. cuilibet parti liber Religionis suae et bonorum usus reservatur.

Tertio, quia in d. § (ubi de Civitatum Imperialium restitutione ac jure in negocio Religionis ex professo agitur) de Evangelicis saltem urbibus disponitur, Clerum novum post annum 1624. ibi locum habere non posse; non vero de mixtis.

IV. In eodem §. 11. vers. ante omnia vero, etc. Evangelicos cives propter Religionem duntaxat, vel ratione bonorum Ecclesiasticorum, vel alias intuitu Religionis praegravatos restitui; non vero ratione Cleri post annum 1624. introducti, utpote cujus nulla hic fiat mentio; adeoque per hunc textum cives protestantes acquiescere debere, si religionis suae exercitium, una cum annexis in anno 1624. habitis recuperant ac sartum tectum conservent.

Contrariam sententiam Augustanae confessionis Status propugnarunt, existimantes, religiosos ordines in civitatibus mixtis post Cal. Jan. 1624. introductos removendos esse, nec. posthac invitis civibus Evangelicis, recipi posse. Nituntur autem primo regulâ generali instrumenti pacis, cujus virtute ad Statum anni 1624. in omnibus fieri debet reductio plenarie (I. P. art. 5. §. 2.) et observantia dicti

anni instar regulae obtinere (d. art. 5. §. 12. vers. pacta autent) Imo possessio Cal. Ian. dicto anno habita unicum solumque restitutionis, observantiaeque futurae fundamentum esse debet, irritis prorsus exceptionibus, et aliis quibuscunque praetextibus et rationibus art. 5. §. 9. Et haec generalis dispositio in specie etiam de civitatibus mixtis repetitur d. art. 5. §. 2. ubi sancitur, quod illae bona, jura et exercitium Religionis dicti anni dieique retinere queant.

Quo pertinet secundo, quod art. 5. §. 14. disponitur, in iis locis, ubi Catholici et A. C. Status jure superioritatis ex aequo fruuntur, tam ratione publici exercitii, quam aliarum rerum Religionem concernentium, eundem Statum manere debere, qui fuit anno dieque supradictis. Jam autem institutionem ministeriorum utriusque partis, ad res Religionem concernentes, seu ad annexa Religionis referri debere, non modo jus commune, quo hactenus usi sumus, sed et expressus textus in art. 5. §. 12. in verbis cujusmodi annexa, etc. evincere videtur.

Tertio nituntur Evangelici constitutione pacis religiosae, quae (§. dagegen sollen die Stände) disponit, daß die Stände der A. C. die Stände der alten Religion (doch daß es mit Bestellung der Ministerien gehalten werde, wie borten herrnach ein sonderbarer Articul gesetzt) gleicher Gestalt bey ihrer Religion, Glauben, Kirchenge - bräuchen, Ordnungen, Ceremonien ohnbeschwert bleiben lassen sollen. Ex quo concluditur, quod sub praetextu jedem Theil reservirter Kirchengebreuchen und Ordnungen, Catholicis civibus numerum consuetum ministrorum Ecclesiae augere nequaquam integrum sit, sed potius ad peculiarem dispositionem, quae in §. Als auch den Ständen der alten Religion, etc. et seq. continetur, praecise adstrictos esse, cujus vigore conventum et sancitum est, wie solche ministeria der Kirchen und Schulen vormahls bestellet, sie auch nochmahls bestellet und versehen werden sollen, ohngeachtet, was Religion die seyen.

Quarto provocant ad observantiam et exempla, allegantes, Augustae Vindelicorum civibus Evangelicis ne unum quidem ministrum Ecclesiae, supra numerum consuetum anni 1624. quamvis illae numerosae communitati et sex templis Evangelicorum vix aut omnino non sufficiat, a Caesareae Majestatis Commissariis et civibus Catholicis concestum fuisse. Pariter in reliquis mixti cultus civitatibus, illum ipsum Ecclesiae Ministrorum numerum, quo in anno 1624. gavisae fuerunt, reductum, et ultra illud Dünekelspulae, ad Evangelicorum civium instantiam, ne unum quidem scholae ministrum obtineri potuisse. Itaque rationem mutuae et exactae aequalitatis inter Catholicos et A. C. addictos, de qua art. 5. §. 1. habetur, exigere, ut quod juris Catholici cives hac in parte in Evangelicos statuerunt, etiam quoad ipsos Catholicos valeat. Sic ordinem Monachorum granoiscano Minoritan orum in praedicta Augusta Vindelicorum, ex eo fundamento, quo Cal. Ian 1624. ibi nondum habita verat vi instrumenti pacis in anno 1649. urbe exire jussum. Quoad ordinem Carmelitarum vero, qui itidem ibi demum post Cal. Januarii A. 1624. introductus fuit, post acrem contentionem super ejusdem remotione, a parte Statuum A. C. in Conventu Norico pacis executoriali desideratâ, rem denique amicabiliter communi et unanimi placito dominorum Deputatorum Imperii utriusque religionis ita compositam et transactam fuisse, ut Carmelitae quidem ibi subsistere porro possint, veruntamen aequivalentis recompensationis vice, Ministri Ecclesiae A. C. immunitate plena accisiae et collectarum, qua exemptione antehac caruerant: frui debeant. Ex quo infertur, etiam in aliis mixtis urbibus numero Ministrorum Ecclesiae armo 1624. plures alios, nisi transactione, vel mutua voluntate et consensu utriusque partis, addi non posse.

Quibus sundamentis V. additur, quod receptio novorum ordinum, ob eorum praetensas exceptiones et immunitates, tam personales quam reales, nec non mendicationes et collectas, ut et alias molestias, cum magno cum magistratus tum civium, incommodo conjuncta est.

Ad textus et rationes Catholicorum Statuum supra adductas ita respondent l. Vocem Ordnungen in §. Dagegen sollen die Stände, etc. et §. Nach dem aber in vielen, etc. loqui de ordinationibus, quae tempore sancitae pacis religiosae, jam tum in civitatibus mixtis in usu fuerunt, non vero de porro faciendis, quarum causâ in P. R. Catholicis non aeque ut A. C. Statibus in §. und damit solcher Fried, etc. prospectum fuisse videtur. Ac ut maxime detur, vocem Ordnungen etiam Catholicorum Statuum ratione intelligendam esse de statutis praesentibus et futuris, so sie ouffgerichtet, oder nochmabss auffrichten möchten: Attamen exinde minime sequi, sas esse Catholicis, ejusmodi Ordnungen constituere, per quas A. C. addicti cives gravantur. Quin potius mentem conditorum P. R in d. §. Nach dem aber in vielen, etc. fuisse, utriusque partis exercitium, una cum annexis, eo modo, ut in usu antehac fuerit, porro quoque conservandam, in verbis: im Gang und Gebrauch gowesen, so sollen die hinfuro auch also bleiben, adeoque nihil ab una parte in praejudicium alterius innovari posse.

II. Libertati Religionis et exercitii Catholicorum nihil derogari, etiamsi abstineant a novo Clero, nec non libertati bonorum quicquam per hoc decedere, cum bona quidem sua, deque iis disponendi facultatem habere debeant, sed tamen sub ea lege, cumque modo isto speciatim expresso, nequid contra Statum anni 1624. peragant et innovent, atque libertatis non sit omnia facere, sine exceptione, quaelibeat, sed ea saltem, quae jure vel alias non prohibentur.

III. Etsi allegati §. 11. sanctio de remotione Cleri post annum 1624. recepti. in ea parte d. §. 11. ubi de civitatibus unius Religionis sermo est, reperiatur: tamen postmodum de mixtis diserte affirmari eos non minus ac Status superiores (qui certe novos ordines post annum. 1624. introductos non retinuerunt, sed removerunt) plenissime restituendos esse; Non posse autem Evangelicos plene vel plenissime restitutos dici, si supra allegatis incommodis, quae ex novi Cleri receptione sentiant, non exonerentur.

IV. Eundem §. 11. vers. Ante omnia vero, etc. diserte exigere, Evangelicos quocunque modo, etiam in politicis, occasione Religionis gravatos, in priorem Statum reponendos esse: Cum ergo Evangelici cives ex receptione novorum ordinum non uno modo in politicis onerentur, ut supta ostensum, merito ex hoc passu levari debere. Quidam etiam alio modo respondent, videlicet hunc vers. ante omnia vero, etc. non loqui tantum de Protestantibus civibus civitatum mixtarum, sed de ipsis civitatibus mixtis, quod nimirum in Statum eum, in quo Cal. Ian. 1624. tam in sacris, quam in prophanis fuerunt, plenissime reponi debeant, adeoque omnia illa, quae in ipsis civitatibus a praedicto anno et die, quocunque modo, sive ab una sive ab altera parte, et sic etiam receptione novi Cleri immutata sunt, revocanda, et juxta pristinum Statum anni 1624. corrigenda esse.

ad n. 107.

Ipde BUKISCHIUS, Catholicorum principioram acerrimus defensor, (quo elogio eum merito mactat AUTOR medit. de jure reform. C. III. §. 49. in fine. p. 259.) pro Autoris sententia pugnat in Observat. ad Instr. Pac. Obs. 74. ad art. V. p. 249. seqq. conf. Medit. ad I. P. d. art. V. §. 29. lit. yy. p. 459. seqq. et. p. 473. seqq.

[note: 108.] De hoc quoque gravis est controversia, an magistratui Civitatum Imperialem, an vero majori civium parti Imperium in Religionis mutatione adscribendum; seu an cives invito Senatu exercitium aliquod Religionis assumere possint; sive an Senatus civibus petentibus illud concedere teneatur? Mota fuit haec quaestio anno 1588. et a Dominus Cameralibus in utramque partem acriter disputata in causa civium quorundam contra Senatum Coloniensem. Cives petebant pro se et consortibus suis publicam Religionis libertatem: Magistrate vero praesracte precibus ipsorum resistebat, et hactenus restitit. Pro civibus concludunt Tob. Paurmeister. de jurisdict. lib. 2. cap. ult. num. 46. et Assessors nonnulli in d. caus. Coloniens. apud Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. de relig. fol. 160. et seq. Quia 1. pacificatio religiosa non tantum ipsorum Statuum, sed etiam civium et subditorum nomine facta, horumque aeque conscientiae securitatem tribuit, ac ipsis Statibus, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. darauss wir. 5. ibi: der Stände und Unterthonea Nuß, etc. §. und als der Churfursten. 7. ibi: an dem allen Ständen und Unterthonen zum höchsten geleaen. §. Tn solcher. 13. ibi: daß die Stande und Unterthonen sich beständiger, gewiser Sicherheit au getrösten et ibi: der Stände und Unterthonen Gemühter wiederumb in Ruhe und Vertrauen gegen einander zu stellen, et §. 23. ibi: Es soll auch kein Stand den andern, noch desselben Unterthonen, zu seiner Religion tringen. Petr. Frider. Mindan. de Processib. lib. 1. capit. 30. num. 5. Cranius de pac. Religion. part. 2. problem. 1. fol. 185. seq. Referens apud Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. de Religion. fol. 166. numer. 13. ubi ait, verba praedicta indicare causam finalem ipsius constitutionis, quod scilicet tam propter Status, quam eorum subditos pax Religionis condita et promulgata sit, qui finis postea in aliis subsequentibus §. §. declaratur plenius. Et sic putat, tam ad subditos, quam Status pacem Religionis referri. Quod etiam rationem habeat, cum Status sine subditis, tauquam referens sine suo correlato esse non possit, et alias pax publica, der Lanofried, aeque ad mediate, quam immediate subjectos pertineat, cur idem in pace Religionis obtinere non debeat, cum sunbditi pacem Religionis aeque turbare possint, ac Status, et nulla ratione hucusque publica pax magis turbata fuerit, quam quod magistratus subditis suis conscientias constringere voluerint. Quod autem plerumque Statuum fiat mentio, hoc, ideo fieri, quod a potiori fiat denominatio, et nomine Status subditi per se contineantut tanquam relatum in suo referente: Et quia Status prout Status considerati, cum subditis facile pacem turbare possint, quod privatus per se non ita facile possit. Et praeterea constet, si subditi alicujus Status ab alio Statu turbentur, ex eo Statum turbatum dici, et desuper proceisus decemi, quia subditi sunt nervi et membra Statuum. Neque in pacificatione inter Status et subditos non Status distinguitur, sed potius subditorum aliquoties expressa fit mentio, veluti in §. durinn auch obberührte, §. Es soll auch kein Stand dem andern. §. wo aber. §. Setzen demnach ordenen. §. Es sollen auch der jeßigen. et §. und nachdem bey Vergleichung.

II. Quia constitutio de pace Religionis [note: 110.] Civitatibus Imperialibus potestatem mutandi Religionem propterea tribuit, quod Imperio immediate subjectae, et Status Imperii sunt, ergo eadem potestas civibus quoque tribuenda videtur, cum non tantum Senatus, sed etiam cives Statum faciant, et non tantum Senatus, sed etiam cives civitatem constituant, et civitas dicantur, et immediate Imperio subsint, eidemque fidem et obedientiam jurent et voveant.

III. Quia cives potissima sunt corporis civitatis pars et membra, quod autem juris est totius, quoad totum, idem quoque juris est et esse debet in parte, quoad partem, l. quae de tota. 76. ff de R. 1. l. si duo. 51. in fin. ff. de administr. tut. Everhard. in loc. legal. a tot. ad part.

Imperialium, et aliorum Statuum subditos, et cives Civitatum Imperialium Imperatori immediate sint subjecti, eidem homagium praestent, in magistratum eligi, Status Imperii fieri, et in causis magni momenti, Senatus absque populi et civium consensu nihil agere possit, quae omnia in aliorum Statuum subditis secus se habeant.

[note: 113.] V. Quia vulgo asseritur, quod votorum pluralitas in causis Religionem concementibus, et in adimendo libero Religionis exercitio, locum non obtineat, ut sic quoque in adimenda hac libertate, nec potior pars, nec etiam major aliquid operari possit, cum hoc jus ex aequo omnibus competat. vid. supr. n. 91.

[note: 114.] VI. Quorsum etiam facere videtur, quod cives civitatem constituentes videantur esse digniores et superiores constituto, et sic magistratu suo a se constituto, cum constituens dignius et majus esse censeatur ipso constituto, et ex causa prima operetur secunda, l. peto. §. praedium. ff. de legat. 2. l. necessario. ff. de peric. rei veridit. et jus potentius est in causa, quam in causato, Bald, in l. digna vox. Cod. de legib. et sic cives universi, sive major eorum pars, non minus, atque ipse magistratus Civitatis Imperialis, jus mutandae Religionis, ac publicum ejus exercitium habebit. Quorsum etiam facere videtur, quod magistratus sit propter cives et populum, supra lib. 1. cap. 9. num. 9. et 10. finis autem, et id, propter quod aliquid est, nobilius est eo, quod propter illud est, et finis nobilior est omnibus, quae sunt ad finem, l. 19. §. 13. ff. de aur. et arg. legat. Aristot. 3. topic.

[note: 115.] Idem VII. comprobare videtur, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. Nach dem aber in vielen. 27. ubi disponitur, quod in Civitatibus Imperialibus utraque Religio Romano - Catholica et Augustana Consessio tolerari debeat.

116. Denique VIII. Civium partes tueri videtur Rex Ferdinandus in resolutione sua 30. Augusti anno 1555. in Comitiis Augustanis ordinibus data, et supra n. 30. relata, ubi traditur, quod cives in Civitatibus Imperialibus Imperatori et Imperio, sicuti alii Status, immediate sint subjecti, atque ideo, sicuti reliqui Status liberam alterutrius Religionis introducendae potestatem, ejusque liberum exercitium obtinent, ita etiam civibus id ipsum denegari non debeat.

[note: 117.] E contra vero, rectius pro Senatu contra cives concludunt, Petr, Frider. Mindan. de process, libr. 1. cap. 31. per tot. Petr. Syring. dissert. de pac. Relig. conclus. 41. Just. Springen. de pac. Relig. cap. 10. vers. non minori. fol. 117. Cran. de pac. Relig. part. 1. problem. 3. per tot. Henning. Amisae. de jur. majest. lib. 2. cap. 6. in fin. Otto Melander. in comment. ad process. Noae Meurer. part. 2. sect. 15. et plures Assessores Camer. Imper. apud Gylman. Symphor. tom. r. part. 1. tit. 3. fol. 165. et seq. Bened. Carpzov. decis. 83. per tot.

[note: 118.] Quia jus introducendi, et assumendi Religionem Civitatibus Imperialibus, non aliter, quam Statibus Imperii et immediatis competit, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. Nach dem aber in vielen, ibi: wie hie oben bey der Religion, Reichs Ständen halben verordenet und gesetzet worden. et §. Und damit solcher Fried. ibi: So sollen diekayserl. Majestat keinen Stand deß Reichs, von wegen der Augspurgischen Consession, ete. in einiger Gestalt besch weren, et §. seq. ibi: uns und Churfursten, Fürsten, und andere deß H Reichs Stände, etc. et §. und damit auch obberüyrte. At vero Statum Imperii non repraesentant singuli cives, nec major pars civium, sed ipsa tota Civitas Imperialis, sive tota universitas, quae etiam illos ipsos complectitur, qui in Senatu sunt, ita, ut ne ipse quidem Consul, sive Rector civitatis, per se sit Status Imperii, nec etiam extra civitatis, seu universitatis causas et negocia Imperio immediate subjectus, uti dictum est supra cap. 2. n. 113. et seq. ubi num. 115. dictum est, in Civitatibus Imperialibus ipsum tantum Senatum Imperii Statum repraesentare, et sic quoque hic tantum jus Religionis mutandae vel introducendae habebit, et quod Senatui universitatem repraesentanti competit, id nec singuli cives, nec major eorum pars sibi vindicare poterit, per l. 6. § universitatis. 5. ff. de rer. divis. l. 10. §. 4. ff. de in jus. voc. Petr. Frider. Mindan. d. l. 1. cap. 31. num. 12. Coler. de process. exec. part. 2. cap. 3. num. 370.

[note: 119.] II. Jus Religionem introducendi, ejusque publicum exercitium constituendi jurisdictionem, et superioritatem territorialem requirit, ejusque sequela est, Pacific, religios. Und damit solcher Fried. in verb. in ihren Fürstenthumen, Landen und Herrschafften. Confer. supra num. 51. et seq. Cives autem, quatenus cives et subditi sunt, non habere jurisdictionera, sive superioritatem territorialem, sed ipsum magistratum, in quem omnem jurisdictionem et potestatem transtulerunt, in confesso est, cives enim aeque sunt privati et omni Jurisdiction destituti, ac aliorum Statuum subditi, et magistratum sive senatum tanquam territorii dominum agnoscunt, sicuti constat ex traditis supra num. 119. atque ideo pacificatio ista ad subditos extendi non potest, tanquam inhabiles, ob jurisdictionis defectum, in omni autem dispositione vel sanctione, quantumvis [note: 120.] generali ac indefinita, termini praesupponendi sunt habiles, l. ut gradatim. 11. §. 1. ff. de muner. Hartm. Pistor. part. 2. quaest. 32. n. 34.

Hinc quoque III. ipsa constitutio Religionis eadem ratione meminit Civitatum Imperialium et civium, quam reliquorum Statuum horumque subditorum, Cran. de pac. Religion, part. 1. problem. 3. §. 11. Et hanc sententiam. fol. 37. At vero aliorum Statuum subditis publicum Religionis exercitium nequaquam permittitur, sed cives et subditi, quoad Reformationem et exercitium Religionis, magistratui suo subjecti sunt, nec pro arbitrio suo, jure hoc uti possunt, sicuti patescit ex Replica Catholicorum in Comitiis Augustanis anno 1555. die 6. Septembr. Regi Ferdinando exhibita. §. alsdann die Königl. Majest. vers. und daß sie sich keiner Stände, ausserhalb Churfursten, Fürsten, Praelaten, Graffen, Freyn, Herren,

IV. Ex praecedentibus constat, quod jus mutandi et introducendi Religionem, in Civitatibus Imperialibus universitati competat, [note: 122.] Syring. dissert. de pac. Relig. Conclus. 41. Quae autem universitati competunt, ea exercentur et conceduntur per illos, qui universitatem repraesentant, arg. 1. mortuo. 22. et ibi Dd. ff. de fidejussor. Cothman. respons. 60. num. 62. et sic per Duumviros et Decuriones, sive Senatum, et non per cives, qui eam non repraesentant aut imperant, sed quibus imperatur, Rud. Rulant. de commiss. part. 1. lib. 5. cap. 8. Cothman. resp. 30. num. 345. Hering. de sidejussor. c. 7. n. 632. Mod. Pistor. vol. 2. consil. 6. n. 50.

[note: 123.] Quia denique V. ex usu Reipubl. non est, ut privatis et subditis Religionis alicujus assumendae vel publice, vel etiam privatim exercendae licentia tribuatur, Petr. Frider. Mindan. de processib. libr. 1. cap. 31. num. ult. Quamvis enim inter privatum et publicum Religionis exercitium magna sit differentia, ex eo tamen non satis valide infertur, privatum aliquod exercitium permittendum esse, quia ejusmodi conventus privati quam proxtme ad conventicula accedunt, quae propter suspicionem turbarum, seditionum et aliorum motuum in Republica cavendorum, legibus, Senatus Consultis, aliisque constitutionibus interdici possunt, imo interdicta et prohibita sunt, l. 1. in princ. ff. quod cujusque universit. l. conventicula. 15. C. de Episcop. et Cler. tot. tit. ff. de colleg. et corpor.

In hac controversia nonnulli distinguunt inter magistratus perpetuos et temporales, ita, ut illi juxta potestatem sibi semel concessam, et quod totam universitatem repraesentent, omnem Nomothesiam, regalia, jura territorialia, aliaque inde dependentia, absque civium consensu, administrare pro arbitrio suo possint, secus vero quoad magistratus temporaneos, ut hi absque civium consensu et approbatione nihil peragere valeant, per tradita Reserent. apud Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 2. de reconvent, vot. 1. num. 9. fol. 69. Hartm. Pistor. part. 1. quoest. 37. num. 1. Coler. de process. execut. part. 2. cap. 3. [note: 124.] Verum cum tempus non sit modus tollendae, vel introducendae obligationis, l. obligationem. §. placet. ff. de O. et A. §. at si ita stipulatus. 1. de V. O. Menoch. cons. 748. num. 30. concessae quoque potestati nihil addit, vel detrahit, nisi quoad determinationem durationis officii, quae de forma mandati, adeoque ad unguem servanda, l. si mandavero tibi. in princ. ff. de mandat.

[note: 125.] Rectius autem distinguitur, inter regimen Civitatis Aristocraticum et Democraticum, sive an Senatus habeat omnem potestatem omneque Imperium, an vero simul penes plebem aliqua potestatis eminentia resideat, ita ut in Statu civitatis Aristocratico, et si potestas omnis, in Senatum a populo fuerit translata; vel potius, si Regalia ac superioritatis jura singula, Senatoribus contulerit Imperator; ita ut in iis omnibus administrandis, ipsam referant civitatem, sintque in Republica loco optimatum, penes quos omne dominium, tunc non major sit civium circa Religionis immutationem, quam caeteris Statibus, Ducibus scilicet et Comitibus, ete. subjectorum potestas. Nec hoc in casu simul etiam cives agant Imperii Statum. sed hi Caesareae Majestati et Imperio mediate subjecti censeantur, Auctor respons. in caus. Fridberg. part. I. cap. 2. num. 106. seq. fol. 53. Reinking. de regim. secul. libr 1. class. 5. cap. 10. ad fin. Quod si vero Reipublicae Status ejusque administratio sit democratica, vel etiam mixta, et quaecunque sint jura civitatis, non magistratui, sive Rectoribus, sed toti universitati concessa sit, et apud eandem in totum vel ex parte adhuc resideat, vel si Tribuni Tribusque aliquam habeant potestatem, da die alten Zünfften noch im Schwang, civium consensus omnino sit necessarius, et praeter horum consensum et voluntatem, sicuti in aliis rebus, sic et in hoc comprimis Religionis negocio, ob maximum ejus momentum et pondus dilponi et mutari nihil possit, prout distinguunt, Besold. in discurs. de jur. Civit. Imper. in immutand. Relig. qui extat in discurs de monarch, c. 4. n. 9. Joh. Adam. Dapp. dissert. de civitat. German. part. 1. c. 9. n. 10. Cranius de pac. Relig. part. 1. problem. 3. fol. 38. et fol. 40. §. hic considerandum. Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 7. c. 1. n. 54. ad sin. tom. 3. Auctor apolog. Colmar. c. 1. membr. 2. fol. 89.

[note: 126.] Quibus non adversantur rationes pro civibus adductae, primam enim quod attinet, cives quidem et subditi aeque ac magistratus, pace Religionis comprehenduntur, sed diversimode, ita scilicet, ut penes magistratum sit publicum Religionis exercitium: subditis vero etsi idem non permittatur, eos tamen tolerare necesse habeat, nec liceat magistratui eosdem civitate expellere, multoque minus fortunis et bonis exuere, vel alia quacunque poena afficere, per tradita Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. de Religion. n. 21. seq. fol. 167. Et sic cives et subditi non ita sub pace Religionis continentur, quasi ipsi ad instar Statuum. etiam liberum publicum Religionis exercitium habeant, et pro arbitrio, propriaque authoritate collegia et conventicula religionis suae vel colendae, vel promovendae causa instituere ipsis liceat, sed constitutio ista ipsis duntaxat vitam quietam et tranquillam concedit, ita ut a nemine Religionis causa turbari, vel violentiam pati debeant, et nemo ipsas ad hanc vel illam religionem violentis mediis cogere possit, sed conscientiae suae libertatem habeant, domi suae consessionis libros

privatim legere, psalmos cantare, et orare, vel si ipsis consultum videatur, ad alia loca, ubi publica suae religionis sunt exercitia, libere commigrare possint, Cranius de pas. religio, part. 2. problem. 1. vers. sed hîc Jesuitis. lat. 2. fol. 176. seq. et problem. 2. vers. 11. huic veteri juri. Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 1. cap. 30. n. 6. seq. [note: 127.] Atque ita mediate, et passive duntaxat subditi sub pace religionis comprchensi sunt, ut pareant, non active, ut ipsi in religione aliquid innovent, mutent, illicitaque conventicula habeant, vel limile quid moliantur, Cranius d. loc. part. 1. problem. 3. sub init. fol. 36. Gylman. d. tit. 3. fol. 174. ubi addit, quod immediate Imperio subjectis permittat constitutio Catholicam religionem in Augustanam confessionem mutare, et de exercitio religionis disponere: mediate autem subjectis magistratui parere vel emigrare imperat. Possunt tamen, si velint, manere, et diebus dominicis modeste suâ civitate exire ad communicandum alibi sacrâ coenâ, neque in hoc a magistratu impediri debent, de quo infranum. 137. et seq. Mens enim constitutionis est, ut salva pax sit conscientiae omnibus in Imperio, tam subditis, quam magistratibus, nec quisquam ob antiquam vel Augustanae confessionis Religionem suam gravetur, adeoque pax illa constitutionis communis quoque est omnibus eorum subditis, ut si diversae, in Imperio tamen approbatae Religionis sint subditi, magistratus tamen ipsorum ob id punire, vel in exilium mittere, seu dejicere ipsos non debeat, ut ait Referens apud Gylman. symph. tom. 1. part. 1. tit. 3. vot. 2. n. 25. fol. 218. n. 25.

[note: 128.] Et hoc est, quod respondet Carpz. decis. 83. n. 26. et seq. ubi duplicem dicit esse libertatem Religionis, propriam et impropriam: propriam dicit facultatem colendi Religionem suam tam liberrime, ut sine ulla offensione in eo, quo degit, loco publicum ejus exercitium habere possit, et hanc Statibus Imperii solummodo datam esse, Petr. Syring. de pac. Relig. conclus. 23. Impropriam vero colendae Religionis facultatem dicit esse licentiam e ditione illa, in qua Religionis alicui suae exercitium publice non conceditur, cum familia sua, citra infamiam, intra certum tempus alio migrandi, quam facultatem subditis Statuum ex pacificatione religiosa competere, qua contenti esse debeant, nec priorem facultatem cultus religiosi propriam sibi arrogare valeant, Syring. d. l. concl. 34. per pacific. relig. §. wo aber unsere.

[note: 129.] Ad secundum argumentum, responsio patet ex traditis supra c. 1. n. 87. et supra n. 83. et seq. ubi demonstratum est, quod cives in civitatibus Imperialibus per se et absque magistratu considerati Imperatori et Imperio non immediate, sed mediate sint subjecti, nec Statum Imperii repraesentent, sed ipse Senatus sive magistratus, quo me brevitatis causa remitto.

[note: 130.] Ad 3. respondetur, verbum potissimas, sive potius, non semper in numero, sed et in dignitate consistere, gloss. in. l. 1. in princ. ff. de V. O. Jason. in l. 3. ff. de jurisdict. Sic enim licet plures insint Capitulo Canonici, non tamen hi, sed Episcopus status est Imperii, et ipsum Capitulum immediate Imperio subjectum est, non autem Capitulares, cum hi sint, sub Abbate, quemadmodum cives sub Senatu et Consule civitatis. Sicuti etiam argumentum a toto ad partem saepissime fallax est, et tum demum procedit, quando totius et partis eadem, et non diversa est ratio, nec aliud dispusitum in parte, aliud in toto, prout in casu nostro, ubi beneficium constitutionis [note: 131.] religiosae non est singulorum, sed universitatis, et concessum est non singulis civibus, sed Senatui universitatem et Statum Imperii repraesentanti. Et sic verum est hoc argumentum de toto universali, seu genere, non vero in toto integrali et essentiali: Respublica autem est totum essentiale imperfecte dictum, quia constat ex magistratu et subditis, tanquam materia, et horum unione per leges tanquam forma accidentali, de quo Keckerman. 1. system. logic. sect. 1. cap. 22.

Quod quoque, ut quarto loco dictum, hoc casu inter cives Civitatum Imperialium, et aliorum Statuum subditos, non sit diversa ratio, dictum est supra num. 83. et seq. Sicuti etiam ad quintum responsum est supra num. 91. et. seq.

[note: 132.] Sextum quoque argumentum non procedit, quando in constitutum deponitur omnis potestas, quae erat in constituente, exemplo populi Romani, qui omne suum jus in ipsum Principem transtulit, l. 1. ff. de constit. Princ. §. sed et quod Principi. 6. et ibi Dd. 1. de jur. natur. gent. et civ. quis autem dixerit, populum hic constituentem digniorem et superiorem esse ipso constituto, sive ipsa Caesarea Majestate? Deinde non tantum cives constituunt magistratum, sed universus populus, sive ipsa universitas. Et si considerentur cives ante constitutum magistratum, tunc hoc respectu sunt priores, et universaliter considerati etiam digniores: At si magistratus jam constitutus sit, tum quatenus jam actu regit, eatenus is prior, potior et dignior est civibus: In relatis enim inaequalibus, relatum dignius et superius est correlato, et correlatum pendet a relato magis, quam relatum a correlato, ratione [note: 133.] scilicet eminentiae et dignitatis: Sin vero non eminentia spectetur, sed necessitas communis conditionis humanae, utique magistratus est propter subditos, Henning. Arnisae. de author. Princip. in subdit. c. 1. n. 51. Neque etiam propositio illa, quod finis, et propter quod aliquid est, nobilius sit eo, quod propter aliud est, universaliter vera est, alias enim multa absurda inde sequerentur, eademque ratione oves essent superiores et digniores pastore, et familia dignior et superior esset patrefamilias, quod tamen absurdum, Arnisae. d. e. 1. n. 10.

[note: 134.] Nec 7. ad rem facit §. Nach dem aber in dielen. 27. quia loquitur de illis civitatibus, in quibus tempore pacificationis utraque Religio in usu fuit, et in iis imposterum quoque utramque vigere debere dispositum est.

[note: 135.] Quidnam 8. de Regis Ferdinandi resolutione sentiendum sit, colligitur ex dictis supra. n. 97. et seq. eandemque de facultate Religionis colendae impropria loqui, hancque solam civibus ac subditis ut singulis vel ex parte tribuere, ac statuere, ne cives compellantur invitiunam vel alteram Religionem amplecti, sed possint ad alia loca emigrare, et ibi pro lubitu Religionem colere, scribit Ben. Carpz. decis. 83. n. 31.

ad n. 108. 135.

Tota isthaec controversia videtut ex distinctione inter civitates, in quibus anno decretotio una tantum religio recepta fuit, et inter eas, quae mixtae dicuntur, sive in quibus utraque religio viguit, pendere. In illis locum omnino habet sententia Autoris, cum iis expresse concessum sit art. V. 6. 29. I. P. jus reformandi, civibusque aliam religionem amplectentibus, si d videatut magistatui, necessitas emigrandi imposita. In mixtis vero civitatibus cessari jus reformandi, liberumque cuivis civi relinqui debet, alterutti religioni pro conscientiae soae stimulo accedere, neque emigratio ei ullo modo impetari potest. De hac distinctione civitatum unius et mixtae Religionis conf. etiam BUKISCH. Observ. 69. ad Instr. Pas. art. V. p. 245.

Obiter tamen, sive Coronidis loco hic ex instruraento pacis Westphalicae, art. 5. §. liberae. II. et §. Quantum deinde. 12. vers. placuit. tenendum, si in aliqua Imperii civitate cives aliqui (sive etiam aliorum Statuum subditi quidam) in anno 1624. diversum a magistratu et reliquis civibus exercitium privatum habuere (cujusmodi se habuisse Coloniae et Aquisgrani cives Evangelici praetendunt) id ipsis nec hodie adimi posse, quin potius eis, unâ cum annexis, quatenus ea dicto anno a se exercita esse, probare poterunt, sartum tectumque relinqui debere: Quo ipso tamen quaestionis nostrae derisioni, utpote, quae non de introducto, sed saltem de introducendo novo exercitio loquitur, nihil derogatur.

[note: 137.] Non minoris momenti, sed plurimum quoque exagitata est quaestio, An magistratus cives Religionem suam amplecti nolentes, propterea moleslare, punire, et invitos ejicere possit, an vero tranquille et pacifice viventes tolerare teneatur? Acriter disputata fuit haec quaestio in judicio Camerae Imperialis, cum 6. Aprilis anno 1587. a magistratu Colonienfi per publicum edictum, in der Morgensprach, serio fuerit prohibitum, ne quisquam civium aliter, quam secundum Romano - Catholicam doctrinam, leges et ceremonias se matrimonio copulari, infantes baptizari, vel etiam mortuos sepeliri faciat, si secus fiat, emigrare teneatur, et judicium Fisci a magistratu institutum fuit contra eos, qui memorato edicto non paruerunt, in quo criminaliter actum, Referens apud Gylman. symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. de relig vot. 1. n. 1. seq. fol. 165. Et pro hujusmodi decreto, et civium ejectione, aliisque poenis facere videtur I. Quod magistratui etiam politico incumbat cura Religionis, et animadversio in idoloaltras, falsos Doctores et seductores, et ne damnata aliqua vel falsa Religio in Republica introducatur, ut demonstratum est supra n. 1. seq. et sic quoque ipsi permissum erit, cives et subditos diversam Religionem amplectentes, expellere, atque ita putridis Ecclesiae suae membris resectis, ipsi recte et feliciter consulere, ne pars adhuc sincera, ejusdem haereseos metuenda infectione aliqua trahatur et polluatur. Neque enim magistratus in Republica tolerare cogitur eos, qui aliis in ea placidum Religionis [note: 138.] exercitium habentibus offensioni et corruptelae esse possunt, juxta illud:

Et multos servamus, dum unum (puta haereticum) tollimus, illum ipsum juvamus, dum tollimus, ut ait Lipsius de unae Relig. advers. dial. Et Christus ipse dicit: si quis in me non manet, extra me projectus aruit, ut sarmenta, quae colliguntur, et in ignem deflagratura conjiciuntur, Johan. 15. vers. 5.

[note: 139.] II. Quod res mali exempli sit, secundum Franc. Burckhard. in auton. part. 2. c. 28. et 29. et passim. Si Princeps et magistratus aliam, praeter veram in suo Regno admittat Religionem; cum nervus Reipubl. et pax Ecclesiae Religionis sit unitas, quae facti auctorem in sublime provectum, grata sibi tranquillitate custodit, l. inter claras. 8. C. de summ. Trinit. Unde fundamentum totius Regni dicitur Religio, metus, reverentia et cultus Dei, servare, et obsequi ejus mandata Petr. Gregor. Tholos. de Republ. lib. 8. c. 2. n. 2. Indeque magistratus non permittet subditis suis sacra familiaria, sive conventicula, publicosque ritus celebrare, l. Ariani. 5. vers. cunctis quoque. C. de haeret. et Manich. l. 1. et 2. C. de summ Trinit. l. conventicula. 15. C. de Episc. et Cler. Novel. 58. et 131. c. 14. Novel. 132. ejusmodi enim permissio multas sectas horrendas, et abominandas haereses in Ecclesia generaret, minareturque tumultus, factiones, seditiones et clam serpentes foveret subditorum contra Ecclesiam conspirationes, ideoque ad tantum malum eliminandum, et a cervicibus Ecclesiae avertendum, Pontisex Romanus, Christi in his terris Vicarius, instituit Hispanicae inquisitionis persecutionem, gladii, [note: 140.] ignis et exilii ultionem. Cum Haeretici, nisi volent resipiscere, cogendi sint, etiam per rerum suarum subtractionem, c. post me. c. quo jure. Dist. 8. c. ipsa pietas, caus. 23. quaest. 4. et per corporalem animadversionem, c. nimirum. c. displicet. seq. caus. 23. quaest. 4. c. 1. 2. et 3. caus. 23. quaest. 5. sunt enim ex numero eorum, quos Deus per vias et sepes jussis compelli in Regnum Dei intrare, Luc. 14. Nec verbis solis emendandus servus dicto inobediens, sed sustis quoque adhibendus, Eccles. 33. sicque dominus benigni et pii parentis fungitur officio, Eccles. 30. et in quem sic animadvertitur, ejus anima a morte liberatur. Neque enim curat medicus phrenetici voluntatem, nec hydropici, sed ut eos a morbo liberet, eis beneficium impertit ligando, sicuti pater filio

[note: 141.] castigando, c. ipsa pietas. caus. 23. quast. 4. c. non omnis. et seq. caus. 5. quaest. 5. cum nulla mala voluntas suae permittatur libertati, l. bona fides. ff. deposit. Et cum magistratus, tam Ecclesiasticus, quam Politicus, ad publicum bonum creatus, eum ad noxia et mala Reipubl. eliminanda nihil tam decet, quam severitas, ut salvas conservet tam animas, quam corpora subditorum Deo, et si aliter non possit, flagellis quoque ad ovile invitos cogat errantes et devios, et nihil reliqui faciat, ut oviculas sibi commissas, et Christi sanguine redemptas, a faucibus hiantium haereticorum sartas, tectas praestet, certus, quod ab ipsius manibus reposcenda sint, quae ipsius culpa et desidia perierant, Ezechiel. 34. Urendum [note: 142.] igitur, ut clamitant Romano Catholici et Hispanicae inquisitionis defensores, et secandum, juxta illud Pauli ad Gallat. 5. vers. 12. utinam abscindantur, qui vos conturbant; Et satius esse, ut pereat unus, quam unitas, ut loquitur Lipsius in lib. adversus dialogistam, et cogenda Hagar a Sara domina, id est, compellendi sunt haeretici redire ad dominam suam, id est, veram matrem Ecclesiam, ut ait Augustinus in c. quando vult Deus. 39. caus. 33. quaest. 4.

Hinc quoque 111. tolerantia ista civium diversam Religionem a magistratu foventium, de illis tantum civitatibus intelligenda esse videtur, ubi tempore constitutionis religiosae utraque Religio Romano - Catholica et Augustana confessio in usu fuit, per R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. Nach dem aber in vielen.

Unde etiam IV. Constitutionis religiosae verba, quae subditorum mentionem faciunt, et quod hi quoque sub pace ista comprehendantur, ut a nemine Religionis intuitu laedi debeant, non de subditis et civibus cujusque Status propriis, sed de diversorum et aliorum Statuum subditis et civibus, intelligenda esse videntur, ne scilicet alter Status, vel ejus subditi, alium Statum, vel ejus subditos et cives turbent ac molestent. Ex quibus Catholici concludunt, quod subditi et cives dominorum et magistratuum suorum Religionem amplecti nolentes, ad id vel cogi, vel emigrare teneantur, quod beneficium hoc emigrationis, non sit liberae voluntatis, sed necessitatis, idque licet audiendo miserabile, et experiundo lamentabile, considerando tamen adversariorum ante erectam pacis religiosae constitutionem in Evangelicos tyrannidem, saevitiam et persecutiones in vita, bonis, fama et corpore, non minimum sit beneficium, propterea, quod si subditus Electoris, Principis, Comitis, Baronis, Magistrams vel alterius Status alicujus Catholici, Augustanam Religionem amplectatur, alibi sub utraque specie Coena Domini fruatur, missae et ceremoniis Catholicis antiquis interesse nolit: vel contra, si sub Augustanae consessionis proceribui vel civitatibus Catholicus sit subditus, magistratus tamen eum ob id in carcerem conjicere, bonis mulctare, ejicere, vel quacunque alia ratione laedere non possit, sed emigrandi potestatem liberam, bonis omnibus, vel secum ablatis, vel justo pretio divenditis, detractionisque jure soluto, et proprietate, qua Domino tenebatur, liberatâ gegen jiemlichem, billichem Abtrag der Leibeigenschafft und Nachsteuer, concedere teneatur, et alio sese conserre possit, ubi publicum et liberum Religionis suae exercitium haberet, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. Wo aber unsere.

Haec quidem primo intuitu speciosa videntur, sed si res penitius consideretur, contrarium, et quod magistratus cives et subditos quiete et tranquille viventes propter Religionis diversitatem molestare, punire et invitos expellere civitate non possit, et quod benesicium emigrationis liberae sit voluntatis, verius existit. Quia I. pax religiosa omnem vim et coactionem (cui non nimiam partem subditi et cives, sed propter impotentiam magis obnoxii sunt, quam magistratus et domini) remotam esse vult et prohibet, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. Setzen demnach. ibi: daß hinsuro niemand, was Wurden, Stundts, oder Wesen der sep, um keinerley Ursachen willen, wie die Nahmen haben mochten, auch in was gesuchtem Schein das geschehe, den andern besehden, bekriegen, berauben, etc. et §. Und alsdann Chursorsten. ibi: Nachmahls der furnehmst, trefflichst, und hochwichtigst, an dem allen Ständen, und Unterthanen zum hochsten gelegen. et alibi passim, indistincte legitur: damit obberuhrte beeberseits Religion Verwandten, in bestandigem Frieden und guter Sicherheit, so vielmehr gegen und bey einander sißen und bleiben mogen, etc. ubi constitutio sine Statuum et Ordinum distinctione loquens, non Religionem Statibus, sed Status omnes, ideoque etiam subditos. Religioni accommodat, inque hoc tertio, quasi aequa lance generaliter et indistincte utrosque componit, ut quatenus etiam minimae utriusque portioni, in ea nimirum Religione, suum vertatur vel interesse, vel praejudicium, eatenus hoc quoque beneficium pacificationis religiosae, ipsis ad pacem, tranquillitatem, serenamque fidei Religionis et conscientiae quietem prosit, arg. l. cujus effectus. 148. ff. de R. 1. Sicuti etiam nec in d. §. Nach dem aber in vielen. nec alibi in ipsa Religiouis constitutione quicquam de vi magistratus erga cives et subditos, vel quod ipsos propter Religionem expellere possint, positum reperitur, atque ideo ejusdem authoritas non adeo extollenda, ut per hanc subditis violentia aliqua inferri, indeque pax publica turbari possit, et illud resuscitetur, quod Imperator et Status praeca vere voluerunt, daß die Stände und Unterthanen, auß dem Frieden und Ruhe in Unfrieden und Unruhe, au, dem Vertrauen, in Mißvertrauen,

[note: 146.] II. Cui accedit II. quod magistratus et teritorium somini in conscientias subditorum Imperium non habeant, et sic eosdem ad hanc vel illam REligionem amplectendam cogere non possint. Jussit enim Christus Apostolos docere et baptizare, non autem mandavit, ut eos, qui audire nollent, ad credendum civilis magistratus authoritate compellerent, ideque Apostolus 2. Timoth. 4. vers. 2. ait: argue, obsecra in omni patientia et doctrina. Et nova ac inaudita est praedicatio verbi, quae verberibus fidem exigit, c. quid autem. dist. 45. Dominatus enim in conscientias et animas soli Deo relictus; non dominamur fidei vestrae, inquit Apostolus 2. Corinth. [note: 147.] I vers. 24. et mentium Rex Deuis est, ait Curtius lib. 8. Quis enim imponat mihi necessitatem credendi quod nolim, vel non credendi, quod velim, inquit Lactant. divin. instit. lib. 5. cap. 14. nullaque externa vis unquam faciet, ut velis, quod nolis, sentias, quod non sentis, ait Lipsius de constant. lib. 2. cap. 25. Unde prudentissimus Poloniae Rex Stephanus [note: 148.] Batoraeus pie dicere fuit solitus; Reges esse Reges et dominos populorum, non animarum, et Deum tria sibi reservasse ex nihilo aliquid facere, nosse futura, et dominari conscientiis, teste slleidan. in lit. Argent. ad Caesar. libr. 21. Et non minus pie Imperator Maximilianus II. dixisse fertur; nullam esse majorem pestem, quam dominari velle conscientiis, quae imperandi ratio dira esset carnificina. Et in literis ad Lazarum Schwendi idem Imperator ita scribit: Es ist in der Warheit hicht anders, als ihr vernünfftiglich schreibet, daß Religions-Sathen nicht wollen mit dem schwerdt gehandelt und gerichtet werden, kein Ehrbarer, Gottsförchtiger und Frieddliebender wird es auch anders sagen. Religio docendo et ducendo, non jubendo; monendo, non minando, Lipsius 4. polit. 4. non armorum vi, non suppliciis aquae et ignis propagari vult: Nec Religionis est cogere Religionem, quae sponte suscipi debet, non vi, cum hostiae ab animo libenti expostulentur, ait Tertullian. ad Scapul. cap. 2. [note: 149.] et fictos magis, quam veros Catholicos efficit coactio, ut ex Augustino refert Heigius libr. 1. quaest. 12. n. 49. cum superior non possit conscientiam inferioris mutare, et animo vis inferri nequeat, Bald. in l. 2. in fin. C. de sentent. e brevic. Menoch. 1. arbit. jud. quaest. 70. n. 9. in fin.

[note: 150.] Ex quo etiam III. in pacificatione Religionis constitutum est, quod nemo propter diversae Religionis professionem famae, honoris et existimationis ullam labem vel periculum sustinere debeat, sed possit salva fame et fortunis suis alibi commodius Religionis exercitium capesere, eoque sedes et fortunas suaes collocar, §. wo aber unsere. ibi: soll solches an ihren Ehren und Pflichten allerdings unentgolten senyn. Verum quid potest turpius, quid miserius, aut acerbius accidere, quod majus evenire ei dedecus, qui patria sua communi parente prohibetur; qui ab amicorum amicis cogressibus arcetur; cujus non modo omnes fortunae, sed victus etiam vestitusque, imo vita quoque et spiritus, sub hasta velut praeconis, cum dedecore alienantur, et quasi divenduntur, et ita non tantum ex numero vivorum exturbatur et deletur, sed etiam, si fieri possit, infra mortuos amandatru, Cicero pro Quint.

[note: 151.] IV. Quia Imperator Carolus V. et alii Status Catholici, protestantes nonuullos reprehendunt Status, et iniquum censent, quod subditis suis Catholicis exercitium suae Religionis extra civitatem interdixerint. R. A. zu Augspurg. de anno 1530. et 27. et ibi: Item etliche Obrigkeit haben ihren Unterthanen bey schwerer Straff verbotten, die Prediger deß alten rechten wahren Glaubens in oder ausserhald ihrere Flecken zuhören, noch in dieselbig Predigt oder Rirchen zugeben, oder dem alten Glauben anzuhangen, und so sie darüber betretten, sind sie unnachläßlich gestrafft worden. et §. 37. et ibi: Auß solchem allem nichts guts, sondern mehr gefolget, daß die andere gemeiner Rirchen hergebrachte Ubung verachtet, alle Ober- und Erbarkeit in ihrem Predigen geschändet, geläftert, die frommen einfältigen Leuth und Leynen gegen einander verhetzt: auch sonst allerhand Leichtfertigkeit davon enistanden, etc. auch die wahre Lieb deß Rächsten, gäntzlichen in abfall kommen. et §. Und nach dem wir. 61. ibi: ihrer Gelegenheit nach, mit ihrem Leib, Haab und Gütern, ein freyen Ab- und Zuzug, etc. zugelassen und bewilliget haben, und thun das hiemit wissentlich. Wollen auch, daß ihnen solches an ihren Burgerlichen gethanen Pflichten, Statt- und Burger-Recht keinen Rachtheil oder Berlutzung bringen, oder gebehren soll, in einige [note: 154.] Weiß oder Weg. Cum igitur Catholici iniquum hoc censeant, quoad Augustanae confessionis Status idem jus merito quoque in se statuant consequens est, arg. tot. tit. ff. quod quisque jur. in alt. stat. l. jus jurandum. §. ait. praetor. ff. de jur. Matthae. 7. vers. 12. juxta illud:

Idque eo magis, quod utraque Religio Romano-Catholica et Augustana confessio pacificata, et quoad securitatem et permissionem parificata et coaequata, Referens apud Gylm.

d. vot 1. n. 37. fol. 171. ubi etam. n. 36. vers, sequitur ejus votum. addit; Ego arbitror libertatem REligionis, confessionis, fidei ac Christianae conscientiae (nihil hic jam loquor de publico hujus, vel alterius exercitio Religionis) omnib. in universum magistratibus, et singulis subditis, mediate vel immediate subjectis Imperio, vigore pacificatae Religionis liberam et impunitam esse, adeo, ut magistratus hujus Religionis subditum, alterius in Imperio approbatae Relig. concionis et sacramenta alibi invisere, et quo minus juxta conscientiam suam, hac vel altera Religione imbutam, Deo des, quae Dei sunt, nec impedire, nec punire, aut ejicere debeat. Petr. Frid. Mindan. de process. libr. 1. cap. 30. n. 9. Gylm. d. tit. 3. vot. 1. n. 36. vers. sequitur ejus votum. fol. 171. et ibid. vot. 2. n. 22. fol. 218. Cran. de pac. Relig. part. 2. probl. 3. per tot. Nec hic differentiam aliquam esse faciendam inter Religionem Romano-Catholicam et Augustanam confessionem, demonstratum est supra n. 63. 68. et 69. Id quod etiam instrumentum pacis art. 5. §. 1. innuit et confirmat, dum expresse disponit, exactam et mutuam inter utriusque Religionis Status aequalitatem observandam esse, ita ut quod uni parti justum est, alteri quoque justum esse debeat.

[note: 155.] Non parum quoque VI. hic facit, quod Imperatoriae Majestati non liceat, Augustanae consessionis Status, qui ipsi subditi sunt, respectu Religionis turbare, sed teneatur ad poenas ejusdem pacis, si contra faciat, R. A. zu augsp. de anno 1555. §. Und damit solcher Fried. 15. in fin. ibi: alles bey Käyserlichen und Röniglichen Würden, Fürstlichen Ehren, wahren Worten und poen deß Landfriedens. Multô minus igitur id ipsum licebit magistratui inferiori, alias enim major foret potesta delegati, quam delegantis, et majorem potestatem et jus haberent magistratus inferiores, et civitates in suos concives, quam ipse Imperator, quod absurdum et naturali rationi repugnat. Et si Statui non licet alterum statum Religionis causa trubare, non etiam licebit magistratui subditum turbare, utpote quem potius protegere et defendere debet, quam aliqua poena vel injuria Religionis nomine afficere, Et sicut Imperator Status utriusque Religionis, et unumquemque in sua religione protegere debet, ita etiam alii magistratus subditos et cives, sive hujus, sive illius modo in Imperio approbatae religionis sint, tueri debent, Gylman. d. l. numer. 34. fol. 169.

[note: 156.] Hinc quoque VII. veneficium emigrationis non esse necessitatis, sed liberrimae voluntatis, firmissimi srationibus probant, Gylman. d. tom. 1. part. 1. tit. 3. vot. 1. per tot. fol. 207. seq. et vot. 2. numer. 25. fol. 218. et vot. 5. num. 9. fol. 226. et ibid. sub vot. 12. fol. 278. seq. Otto Melander. ad process. Noae Meurer. part. 2. de constit. pac. Relig. numer. 12. Warem. ab Erenberg. de faederib. lib. 2. cap. 1. num. 68. seq. Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 1. cap. 30. numer. 2. seq. Author der Thonawert. information. part. 1. for. 26. 28. 54. et passim. Lazar. a Schwendi in seinem andern Consilio an Käyser Maximilian von Regierung deß Rômis. Reichs und Freystellung der Religion. Just. Springer. de pac. Relig. cap. 7. fol. 85. seq. Syring. de pac. Relig. conclus. 35. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 3. dissert. 2. corol. 7. et ibi Dn. Nicol. Muller. in addit. Carpozov. de leg. Reg. German. cap. 14. sect. 2. num. 11. seq. et decis. 84. per tot. ubi sententiam hanc in utramque partem late et nervose discutit. Cujus sententiae immotum fundamentum extat im R. A. zu Augsp. de anno 1530. §. Und nachdem wir. 61. ibi: ein freyen Ab- und Zuzug. R. A. zu. Augsp. de anno 1555. §. wo aber. 22. ibi: An andere Orth ziehen, und sich nider thun wolten. Ubi verbum, wolten, nullam necesitatem, sed liberrimam voluntatem importat, prout eleganter deducit, per l. non quicquid. 40. ff. de judic. Cran. d. problem. 1. vers. nervum hujus. fol. 175. seq. et Author apolog. Colmar. for. 255. Carpzov. decis. 82. n. 6. ubi addit, sicut civibus permissumest, solum vertere, si velint: ita si velint, antiquis in sedibus poterunt remanere, Joh. Limnea. de jur. publ. lib. 1. cap. 13. n. 62. Id. quod etiam ipsa pacificationis religiosae evincit intentio et causa finalis ut scilicet animi subditorum magistratui suo, scilicet animi subdditorum magistratui suo, fortiori benevolentiae vinculo adstringatur, ut patescit ex verbis pacificat. der Ständ un duNderthonen Gemühter in Ruhe und Bertrawen gegen einander zu stellen: Item, daß die Stände und Underthonen, sich beständiger und gewisser Sicherheit zu versehen hetten. Quod tamen non posset, si citra laesionem conscientiae beneficium voluntariae mansionis subditis denegaretur, Syring. de pac. Relig. conclus. 35. Limnae. d. cap. 13. n. 61. Nec enim durioris conditionis hic esse debent Christiani, quam Judaei toto pectore et horrendis blasphemiis Christi Salvatoris nomen aversantes, qui pacifice viventes, cum Synagogis, in medio Christianorum coetu tolerantur, et quiete viventes non expelluntur, de quo infra capit. 30. num. 19. et seq. Sicuti etiam Turcae, legis suae alias observatores strictisimi, diversae Religioni addictos tolerant, [note: 157.] de quo supra lib. 1. cap. 15. n. 41. et seq. Abhorruerunt quoque semper hujusmodi conscientiarum carnificinas et coactiones plurimi Imperatores, veluti I. Constatinus Magnus, teste Euseb. lib. 10. histor. Eccles. capit. 5. et lib. 2. de vit. Constant. cap. 22. 2. Jovianus, Socrat. histor. lib. 3. cap. pen. in fin. 3. Valentinianus, socrat. lib. 4. cap. 1. 4. Nerva Coccius, et Trajanus Xiphilin. in Nerv. Princ. Plin. lib. 10. epistol. 97. Philip. Camerar. horar. succisiv. cent. 1. cap. 58. 5. Alexander Severus, qui licet ipse gentilis, Christianis tamen Romae templum Christianis tamen Romae templum concessit, teste Camerar. d. cap. 58.

[note: 158.] Ex his argumenta et rationes in contrarium adductae facile corruunt; Nam 1. quod attinet, magistratibus permissum est mutare, et reformare exercitium publicum Religionis, seu ministeriium instrituere, et tueri, quoad institutionem generalem, et ne in hac ipsi tam instituenda, quam exercenda impediantur, aut turbentur, sed defendantur,

nequaquam vero hoc ad aliorum, et quidem conscientiarum per rerum naturam impossibilem coactionem extendendum, qua nihil magis tranquillitati publicae adversum est, adeo, ut qui his mediis voluerunt dissidiis et turbationibus obviare, nihilo plus acturi sint, quam quod inde ab initio conati sunt ferro Religionem tueri, vel etiam extirpare, et ita causas majorum motuum praebere. Deinde 2. ea, quae de putridis Ecclesiae membris resecandis ducuntur, de iis intelligenda sunt, qui revera ex ipso actu constitutioni religiosae contraveniunt, turbant, offendunt, scandalum movent, on vero de illis, qui contingenter forsitan offendere, et probabiliter a recta ratione discedere, turbare et offendere possunt, a posse autem ad inesse non valere consequentiam, in confesso est.

Nec 3. morbus, nec defectus, vel vitium est Augustana confessio, ut infectionem secum trahat, et ex malignitate vicinos corrumpat, sed talis est Religio, quae cum Romano-Catholica aeque in Imperio permissa, et quoad hanc controversiam in aequali stat privilegio, ita, ut Catholici Evangelicos placide sibi cohabitare permittant, aut in suos eandem saevitiam admittant; quod cum veteres turbas, quae causam constitutioni religiosae dederunt ab orco quasi revocaret, asserendum non erit.

Neque etiam haeresis est Augustana Confessio, vel damnata, sed ut dictum, in toto Imperio permissa Religio, sicuti ex praecedentibus constat.

[note: 159.] Ex quo etiam secundum argumentum facile diluitur, cum hic non disputemus, utra inter Romano-Catholicam Religionem et Augustanam confessionem verior, et magis acceptanda sit, cum hujus cognitio et decisio ad amicabilem Imperatoris cum Satibus Imperii compositionem dilata et suspensa, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. damit auch obberührte. ibi: Soll die Geistliche Jurisdiction wider die Augspurgische Confession REligion, etc. so sie auffgerichtet, oder geübet werden, sondern derselben Religion, etc. ihren Gang lassen, und kein Hindernuß, oder Eintrag dadurch geschehen, etc. biß zu endtlicher Christlicher Vergleichung der Religion die Geistlliche Juris diction ruhen, eingestellt und suspendiret seyn und bleiden. Petr. Frid. Mindan. de processib. libr. 1. c. 29. n. 1. seq. sed de permissione Religionis civili hic loquimur, ut supra dictum. Et neminem praeterea late, quantum pro summa Reipublicae, tum totius communis Germaniae, tum singularum ejus provinciarum et civitatum salute faciat una et indubitata Religio, cum etiam revera una tantum duarum vera esse possit ex veri cum unitate et entitate necessaria reciprocatione; sed hoc tempore constitutionis, nec in rationem disquisitionis, nec causae cognitionem venit, sed tantum turbarum et seditionum motus, et totius Germaniae horrendae seditiones erant componendae, et tranquillitas reducenda, quod non videbatur fieri necessaria alterutrius Religionis introductione, quarum utraque in aequali veritatis et votorum erat aequilibrio, sed utruisque interim pacificâ et sedatâ tolerantiâ citra veritatis praejudicium, et quaestionis illius decisionem. Verum itaque manet illud, maximum fundamentum Regni esse Ecclesiae de religione consensum, et maximam ejusdem felicitatem, si directo obtineri possit: sed verum et hoc esse creditur, pro eadem illa felicitate etiam oblique obtinenda, omnem lapidem movendum, et velitationem interdum instituendam, et discordiam Religionis, seu concordem et quietam intra suam cujusque conscientiam ad mittendam, ut salus populi suprema maneat lex, et quodvis ad eam etiam obliquum remedium sit oportunum, Cranius de pac. Relig. part. 2. problem 1. vers. firmum igitur. fol. 194. ubi fol. 197. in fin. [note: 160.] addit, quod omnis quidem voti summa ponenda, si quod ferio oratum esset, aliquando exorari posset, ut cum uno Deo et Evangelico, una etiam jungeretur fides et Religio; sed cum illud optare semper debeanms, sperare vix ausimus, tum si eae videantur rationes Rerumpublicarum, ut sine maxima earum concussione, vel totali eversione, ad id deduci nequeant, Statui publico hoc indulgendum, ut velimus, quod possumus, quando non liceat, quod volumus, instar prudentum Nauclerorum, velificantium potius in tempestatibus, quam navim in procellas ipsas praecipitantium et mergentium, de quo et supra lib. 1. c. 15. n. 34. et seq.

[note: 161.] Quae tertio ex §. Nach dem aber in vielen. adducta, intelligenda sunt de publico utriuque Religionis exercitio, quod illud in civitatibus istis, ubi tempore pacificationis in usu fuit, ita permanere debeat, nobis vero hic sermo est, non de aliquo exercitio, sive publico, sive privato, sed de nuda tantum alterius Religionis confessione, quam cives aliqui quiete et tranquille viventes privatim fovent.

[note: 162.] Ad quarum argumentum responsio colligitur, ex scriptis supra num. 126. et seq. ubi demonstratum est etiam subditos cujusque magistratus proprios sub pace Religionis contineri, non quidem, quod et hi publicum, vel privatum aliquod Religionis exercitium invito magistratu introducere possint, sed quod quiete et tranquille viventes Religionis intuitu a magistratu et Dominis suis turbari non debeant. Quod etiam eleganter probat Referens apud Gylman. Symphor. com. 1. part. 1. tit. 3. de Religion. vot. 1. numer. 20. seq. fol. 167. ubi scribit, quod finis pacis religiosae etiam hoc casu, et quoad proprios subditos duret et locum obtineat, et sic etiam effectus, cum finis ejus sit, ne subditi magistratum, et magistratus subditos intuitu Religionis turbet, et sic pax publica violetur, per R. A. zu augspurg. de anno 1555. §. In solcher vorgezogener. 13. ibi: daß die Stände und Underthonen sich beständiger und gewisser Sicherheit nicht zu getrösten, sondern für und ein jeder in Unträglicher Gefahr zweiffenlich stehen muß, Solche nachdenckliche Unsicherheit auffzuhe ben, der Ständen und Underthonen Gemühter weiderumb

[note: 164.] Ex quo etiam pax publica profana, der Landfried, aeque ad mediate, quam immediate Imperio subjectos pertinet, ita ut non plerisque, sed omnibus etiam subditis, nec immediato magistratui sed cuivis privato, omnis vis et turbatio interdicta sit. Quod si verum, uti verissimum, cur idem quoque in pace religionis non magis obtinebit, propter arctius vinculum, et alias pax profana et religiosa der Land- und Religion-Fried, pari passu ambulent, Rosacorb. pract. forens. c. 17. n. 3. et haec super illa fundata sit, teste bernh. Bertram. [note: 165.] de Comit. concl. 43. Atque haec etiam nuper anno 1648. in pacificatione Osnabrugensi, inter Imperium et Regnum Sueciae, §. placuit porro. in hunc modum decisa sunt, ibi: Placuit poro, ut illi Catholicorum subditi Augustanae confessioni addicti, ut et Catholici Augustanae confessionis Statuum subditi, qui anno 1624. publicum, vel etiam privatum Religionis suae exercitium nulla anni parte habuerunt, nec non qui post pacem publicatam, deinceps futuro tempore diversam a territorii domino Religionem profitebuntur, et amplectentur, pariter tolerentur, et conscientiâ liberâ domi devotioni suae sine inquisitione aut turbatione privatim vacare, in vicinia vero, ubi et quoties voluerint, publico Religionis exercitio interesse, vel liberos suos exteris suae Religionis scholis, aut privatis doni Praeceptoribus instituendos committere non prohibeantur, sed ejusmodi Landsassii, Vasalli et subditi in caeteris officium suum cum debito obsequio et subjectione adimpleant, nullisque turbationibus ansam praebeant. Sive autem Catholici, sive Augustanae confessionis fuerint subditi, nullibi ob Religionem despicatui habeantur, nec a mercatorum, opificum, aut tribuum communione, haereditatibus, legatis, hospitalibus, leprosoriis, eleemosynis, aliisque juribus aut commerciis, multo minus publicis coemiteriis, honoreve sepulturae arceantur, aut quicquam pro exhibitione funeris a superstitibus exigatur, praeter cujusque Parochialis Ecclesiae jura, pro demortuis pendi solita, sed his et similibus pari cum concivibus jure habeantur, aequali justiatia protectioneque tuti. Quod si vero subditus, qui nec publicum, nec privatum suae Religionis exercitium an. 1624. habuit, vel etiam qui post publicatam pacem, Religionem mutabit, sua sponte emigrare voluerit, aut a territorii Domino

jussus fuerit, liberum ei sit, aut retentis bonis aut alienatis discedere, retenta per ministros administrare, et quoties ratio id postulat, ad res suas inspiciendas, vel persequendas lites, aut debita exigenda, libere et sine literis commeatus adire, etc.

Quod autem hic additur, quod a Domino territorii emigrare juberi possit, id ne contradictionem cum praecedentibus implicet, intelligendum est de eo casu, ubi quis quiete et tranquille non vixerit, vel delictum aliquod commiserit, propter quod emigrare teneatur, et exilio mulctari possit.

[note: 6.] Illud hoc loco observandum est, quod in istis civitatibus, ubi utriusque Religionis exercitium a magistratu et civibus introductum est, sive ubi tam Catholici, quam Evangelici cives exercitium, sive in propriis sive in communibus templis habent, arg. artic. 5. §. liberae. 11. in verb. â magistratu et civtbus. Senatus quoque ex utraque parte, sive utriusque Religionis civibus et personis constituendus veniat, Michael Heins. dissert. de Civitat. Imper. concl. 29. in fin. Petr. Syring. de pac. Relig. concl. 41. in fin. ubi callidas Senatorum quorundam artes improbat, qui clandestinis conspirationibus id agunt, ut diversae Religionis civibus, quamvis sint ideonei, omnem ad senatoriam dignitatem aditum praecludant; Christoph. Leibfridt. disp. de pac. Relig. concl. 21. Et ita nuper in pacificatione Osnabrugensi et Monasteriensi transactum est, quod in civitatibus Augusta vindelicorum, Dunckelspüla, Biberaco et Ravensburgo, ubi utriusque Relligionis exercitium viget, ratione dignitatum senatoriarum aliorumque munerum publicorum sit inter utrique Religioni addictos, aequalitas idemque numerus, de quo vide Instrum. Pac. Caesareo-Suecic. §. 5. vers. civitates. Augusta. et seq. et infra lib. 3. cap. 3. 4. 11. et 42. Quae dispositio ut est aequissima, cum ejusdem urbis cives, tanquam in societate civili pariter de honoribus et oneribus narticinare naturali rationi conveniens sit, ita etiam per eam salutariter utrique Religioni prospectum est, ut neutra praedominari, et potentia sua ad deprimendam alteram abuti, quin potius pariter utriusque exercitium, justum et aequilibrium, et concordia inter cives perpetuo retineri quaet. Quod autem de duplici exercitio in civitatibus aliquibus aliquibus Imperii vigente his traditur, id ratione Catholicae Religionis, non de quovis et quacunque ratione in aliqua civitate introducto exercitio Catholico, sed de eo saltem, quod a magistratu et civibus introductum est, atque ita civibus suo jure, sive in propriis templis, longo usu et observantia competit, exaudiendum est; en aliqui illiae civitates, in quibus aliqui Catholicae Religioni addicti cives commorantur, proprio quidem exercitio ac templo destituuntur, illo autem in coenobiis ac monasteriis ibi sitis frui possunt, pro mixtis civitatibus contra disertam positionem Instrumenti Pacis art. 5. §. liberae Imperis. 11. venditentur. Siquidem hujusmodi Civitates Imperiales, non attentis hisce monasteriis, sive coenobiis, pro civitatibus unius Religionis habentur, et jure reformandi, quo carent mixtae, citra dubium gaudent, cujusmodi sunt Ratisbona, Lindavia, Isna et forte aliae plures. Sic etiam in Civitate Imperiali Leutkircha templum et exercitium Catholicae Religionis extat, id autem, cum non sit civium, sed subditis Ladvogteiae seu Praefecturae Imperialis Suevicae ex pacto et tractione singulari de anno 1562. competat, ideo exinde ea civitas mixtarum numero haud quaquam accensetur, etiamsi cives aliqui Catholicae Religioni addicti ibi commorentur, et isto exercitio cum praedictis praefecturae subditis peroportune frui possint Calvianae et Zwinglianae Religioni addictas [note: 167.] civitates et Status quod attinet, quam vis hi sub pace Religionis non comprehendantur, et per consequens ipsis processus et mandata ex constitutione Religionis non decernantur, sicuti docent per R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. 17. et ibi: doch sollen alle andere, so obgemelten beyden Religionem nich anhängig, in diesem Frieden nicht gemeit seyn, sondern gäntzlic aus geschlossen seyn Petr. Syring. de pac. Relig. conclus. 21. lit. 6. Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 1. cap. 28. n. 2. Cranius de pac. Relig. part. 1. problem. 13. per tot. Joh. Limnae. de jur. publ. tem. 1. lib. 1. c. 13. n. 32. seq. Bidenbach. nobil. quaest. 6. n. 3. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 3. diss. 2. coral. 3. et ibi Dn. Nicol. Myler. in addit. Lehman. in act. publ. de pac. Relig. lib. 3. cap. 1. seq. et cap. 37. Bened. Carpzov. difin. Eccles. lib. 2. tit. 17. defin. 266. per tot. et de leg. Reg. German. cap. 6. sect. 4. n. 23. seq. Passive tamen hactenus recepti sunt, id est, ne inquietarentur, sed tolerarentur, non vero active, hoc est, ut subditis confessionem suam obtrudere possint, Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. fol. 188. in fin. seq. Besold. de educ. et Relig. cap. 10. n. 12. Carpzov. d. sect. 4. n. 29. seq. Rumelin d. dissert. 2. corol. 2. et ibi D. Myler in addit. Ac Statuum quoque Imperii Augustanae confessioni intentionem nunquam fuisse, Calvinianos ex pace Religionis excledere, videre licet ex ipsorum resolutione in causa Comitis Palatini 19. Maji an. 1566. in Comitiis Augustanis ad instantiam Imperatoris data, ibi: So wäre doch ihr Gemüth und Meinung gar nicht, den Churfürsten, Pfaltzgrafen, oder andere so in etlichen Articuln mit ihnen strittig, in Teutschen und frembden Nationem, in einige Gefahr, viel weiniger ausser dem Religion-Frieden zu stellen; apud goldast. tom. 2. constitut. German. fol. 294. Carpzov. d. sect. 4. n. 30. seq. Et hodie quoque Calviniani, qui Reformati dicuntur, pacis Religionis, constitutionum et transactionum ad eandem pertinentium compotes facti sunt per pacificationem Osnabrugensem an. 1648. inter Imperium et Regnum Sueciae initam, ubi art. 7. ita sancitum: Unanimi quoque [note: 168.] Caesareae Majestatis, omniumque ordinum Imperii consensu placuit, ut quicquid juris aut benificii, cum omnes aliae constitutiones Imperii, tum pax Religionis et publica haec transactio, in eaque decisio Gravaminum caeteris Catholicis, et Augustanae confessionis

addictis Statibus et subditis tribuunt, id etiam iis, qui inter illos Reformati vocantur, competere debeat. Salvis tamen semper Statuum, qui Protestantes nuncupantur, inter se, et cum subditis suis conventis pactis, privilegiis, reversalibus et dispositionibus aliis, quibus de Religione, ejusque exercitio, et inde dependentibus, cujusque loci Statibus et subditis hucusque provisum est, salva itidem cujusque conscientiae libereate. Quoniam vero controversiae Religionis, quae inter modo dictos Protestantes vertuntur, hactenus non fuerunt compositae, sed ulteriori compositioni reservatae sunt, adeoque illi duas partes constituunt, ideo de jure reformandi inter utramque ita conventum est, ut si aliquis Princeps, vel alius territorii dominus, vel alicujus Ecclesiae patronus posthac ad alterius partis sacra transierit aut Principatum, aut ditionem, ubi alterius partis sacra exercitio publico, de praesenti vigent, seu jure successionis, seu vigore praesentis tractatus pacis, aliove quocunque titulo nactus fuerit, aut recuperarit, ipsi quidem Concionatores Aulicos suae confestionis, citra subditorum onus, aut praejudicium, secum atque in residentia sua habere liceat, ac fas ei non sit, vel publicum Relig. exercitium, leges aut constitutiones Ecclesiasticas, hactenus ibi receptas immutare, vel templa, scholas, hospitalia, aut eo pertinentes reditus, pensiones, stipendia prioribus adimere, suorumque sacrorum hominibus applicare, vel juris territorialis, Episcopalis, patronatus, aliove quocunque praetextu subditis ministros alterius confessionis obtrudere, ullumve aliud impedimentum aut praejudicium, directe vel indirecte alterius sacris afferre: Et ut haec conventio eo firmius observetur, liceat hoc mutationis casu ipsis communitatibus praesentare, vel quae praesentandi jus non habent, nominare, idoneos scholarum et Ecclesiarum ministros a publico loci consistorio et ministerio, si ejusdem, cum praesentantibus, vel nominantibus communitatibus sunt Religionis, vel hoc deficiente, eo loco, quem ipsae communitates elegerint, examinandos et ordinandos, atque a Principe, vel domino posteasine recusatione confirmandos. Si vero aliqua communitas eveniente mutationis casu Domini sui Religionem amplexa petierit suo sumptu exercitium, cui Princeps vel dominus addictus est, liberum esto, sine reliquorum praejudicio, ei illud indulgere a successoribus non aufferendum. At consistoriales, sacrorum Visitatores, Professores scholarum et Academiarum, Theologiae et Philosophiae, non nisi eidem Religioni addictisint, quae hoc tempore quolibet in loco publice recepta est. Sicut autem supra dicta omnia de mutationibus futuris intelligenda sunt, ita juribus Principum Anhaltinorum et similium, quae ipsis competunt, nullum adferat praejudicium. Sed praeter Religiones supra nominatas nulla alia in sacro Imperio Romano recipiatur, vel toleretur.

ad n. 137. - 168.

Eandem sententiam amplectitur SIG. FERD. PRAVN IN difl. inaug. de beneficio emigrandi ob religionem. Altd. habita A. 1714. Sed nos contratium supta ad §. 75. jam assetuimus, ex verbis I. P. quea clarissime id evincere videntur.

[note: 169.] Competit hoc jus Religionis Civitatibus Imperialibus jure territoriali, et quod immediate Imperio subjectae, ac quod Status sunt Imperii, ut probavimus supra num. 52. seq. Merum autem Imperium et criminalem jurisdictionem quod attinet, die Hohe, Fraißliche oder Malefitzsche Obrigkeit, nihil commune habet cum Religione, et qui eandem habet, non tamen statim ejusdem intuitu Religionem mutare, vel alteri ejusdem mutationem prohibere potest, Besold. thes. pract. verb. Blutbann. vers. hinc non is. et verb. Freye Reichs-Ritterschasst. quast. 2. 3. et 4. Nolden de Stat. nobil. cap. 17. n. 80. Just. Springer, de pac. Relig. c. 10. vers. ex quibus. fol. 118. Gylman. symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. vot. 7. n. 15. 17. 21. Rosacorb. pract. for. cap. 30. n. 23. seq. Petr. Leopold. de concur. jurisd. apud Arumae. discurs. 24. quaest. 3. seq. et quaet. ult. Unde Colonia Agrippina jus Religionis decernendae habet, etiamsi jus gladii ad Archriepiscopum spectet, Nolden. d. cap. 17. n. 76. sive 106. Idemque obtinet in pago Lossheim, ubi Dux Würtemburgicus exercitium Religionis, Episcopus vero Spirensis merum Imperium habet, Gylman. symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. vot. 2. n. 15. Bidenbach. nobil. quaest. 3. n. 3. Springer. de pat. [note: 170.] Relig. cap. 10. fol. 110. Unde quoque ei, qui inferiorem saltem habet jurisdictionem, die Bogteyliche Obrigkeit, oder die Niedergerichtbarkeit, et fuit in possessione exercitii Religionis, et postea turbatus a Principe vel Episopo sub praetextu meri Imperii, in Camera Imperiali processus fuisse decretos, praejudiciis in causa Trucksässen von Wetzhausen, contra den Bischoffen zu Würtzburg. 4. Augusti anno 1574. Stein, Altenstein, contra Würtzburg eodem anno, confirmat Wehner. parct. observ. verb. Vogtey. vers. quaritur. fol. 659. post Author. dicis. Cameral. apud. Gylman. Symphor. tom. 3. verb. processus. in fin. fol. 281. et verb. Religion-Fried. vers. super Religione. fol. 298. Quod etiam nominatim decisum est nuper anno. 1648. in pacificatione Osnabrugensi inter Imperium Romano-Germanicum et Regnum Sueciae, §. 5. vers. A sola qualitate. 14. in fin. ibi: Sola criminalis jurisdictioi. Centegericht, solumque jus gladii et retentionis, patronatus, Filialitatis, neque coniunctim, neque divisim, jus reformandi tribuunt. Quae itaque hoc colore reformandi tribuunt. Quae itaque hoc colore reformationes hucusque irreserunt, pactisve intrusa sunt, cassantor, gravati restituuntor, et imposterum ab ejusmodi penitus abstinetor.

[note: 171.] Neque etiam intuitu Regalium quorundam et jurisdictionalium particularium, quae Status aliquis in alterius civitatis vel ordinis

territorio habet, veluti jus conducendi, venandi, foresti, vel similia, Religionis reformatio suscipi, vel prohiberi poterit, Besold. thes. pract. verb. Rreye Reichs-Ritterschafft. et cons. 298. n. 19. Thom. Michael. de jurisdict. concl. 46. Ubi observandum est, quod sicuti non raro fieri solet, ut jurisdictio, aliudve jus jurisdictionale etiam sine territorio esse possit; ita etiam conventioi, consuetudo, vel praescriptio, quae in hujusmodi rebus cynosuram praestent, in casibus quibusdam Statibus Imperii, in aliorum quoque ordinum districtu, [note: 172.] exercitium Religionis tribuere possint, ubi nullam habent superioritatem, ut exemplo Electoris Palatini costat, qui in civitate Spirensi in aedicula zu Sanct Gilgen exercitium suae Religionis habuit, ab ea, quam Senatus ibi profitetur, diversam licet ibidem superiorittem, vel jus aliuquod territoriale, vel regale nunquam habuerit, Gylm. symph. tom. 1. part. 1. tit. 3. vot. 2. n. 15. fol. 217. Quae tamen utpote singularia, stricte sunt accipienda, nec in consequentiam, nec exemplis, nam si ulla in re, maxime in negociis ad Religionis constitutionem pertinentibus, multa de focto obtinuerunt, et pacis, vicinitatisque tranquillioris amore tolerantur haud raro, quae juri constituto, non ita sunt conformia, Besold. d. verb. Freye Reichs-Ritterschafft. vers. attanem non exemplis. et consil. 298. n. 6.

Idem de jure patronatus statuitur, ita ut si Status aliquis in civitate Imperiali, vel alterius Status territoriuo jus patronatus, sive nominandi et praesentandi Ecclesiae ministrum, obtineat, [note: 173.] neat, Religionem in eo loco mutare non possit, sed patronus teneatur nominare et praesentare talem ministrum, qui loci istius, ubi verbi divini ministerio praeficiendus, Religionem amplectitur, prout docent Just. Springer. de pac. Relig. cap. 11. circa princ. Petr. Syring. de pac. Relig. concl. 44. lit. c. Bes. thes. pract verb. Frene Reichs-Ritterschafft. quaest. 1. fol. 280. seq. et consil. 298. n. 25. seq. Ernest. Gothofred. de jur. consistor. conclus. 69. Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. vot. 12. per tot. fol. 258. et ibid. consultat. 1. n. 36. fol. 263. Rosacorb. pract. forens. cap. 29. sub fin. Cranius de pac. Relig. part. 1. problem. 9. Johan. Wurmser de jur. publ. exerc. 5. quaest. 17. Cum jus patronatus, qua tale, cum superioritate territoriali [note: 174.] nihil habeat commune, nullaque jurisdictionem tribuat, nec in Clerum ejusque domesticos, neque etiam parochianos, ut quiu jurisdictioni Episcopi lege dioecesana subjecti sunt, Joach. Steph. lib. 2. instit. jur. Cono. cap. 11. n. 44. Math. Stephan. de jurisd. lib. 3. part. 1. cap. 17. numer. 36. Reinking. de regim. Eccles. lib. 3. class. 1. cap. 9. numer. 25. ubi ait, quod jus patronatus nec sit de regalibus, nec de superioritatis genere, sed de genere eorum, quae cuilibet etiam rustico competere possunt, ex dotatione, fundatione, vel aedificatione Eccleseiae, secundum Hostiens. in summ. de jur. patron. num. 5. seq. sed facultatem tantum continet, parochum idoneum, et sacro munere dignum Ecclesiae ministrum Coetui Ecclesiastico intra praefinitum tempus praesentandi, Springer. d. c. 11. vers. certum [note: 175.] autem est. Syring. d. concl. 44. lit. c. Cran. d. problem. 9. vers. 11. deinde notum est. Atque hoc etiam ipsa consuetudo et observantia comprobat, ubi videmus multis in locis Augustanae confessionis, Catholicae Religionis asseclas jus patronatus habere, et ministros ejus Religionis praesentare, quae ibi viget, et vice versa Principes et Status nonnullos Augustanae confessioni addictos, in territoriis Catholicorum presbyteros Catholicos praesentare et alere, Besold. d. quaest. 1. vers. consuetudo item. et d. cons. 298. n. 32. Ita enim praepositus Elvvacensis in Civitate Imperiali Aalen jus patronatus habet, et nihilominus Augustanae confessionis ministrum hactenus praesentavit. Et licet Episcopus Constantiensis in locis nonnullis Ducatus Würtembergici, veluti Canstat, Felbach, Uhlibach, etc. jus patronatus obtineat, cum tamen Dux Würtembergicus ibidem superioritatem territorialem habeat, Augustanae confessionis ministros praesentare et alere, tenetur. Idem obtinet in civitate Imperiali Eßlingen, quae licet in pago Underboingen, jus habeat patronatus, cum tamen Nobilibus a Wernaw, superioritas territorialis ibidem competat, ipsique Catholicae Religioni addicti, ministrum Catholicum praesentare et alere tenertur; et si quae sunt alia exempla infinita. Et hoc quoque in pacificatione Osnabrugensi, §. 5. vers. 14. sola qualitate in fine. ita decisum est, cujus verba relata sunt supra n. 170.

[note: 176.] Eadem quoque quoad jus protectionis, sive Advocatiae obtinent, ita ut nec hoc ad effectum mutandi Religionem quicquam tribuat, et civitas vel alius Status immediatus a Protectore et Advocato suo, von seinem Schutz- und Schirmherren, in exercitio REligionis vel conservando, vel de novo introducendo, nullo modo trubari possit, sicuti pluribus probant Rosacorb. pract. forens. c. 29. sub. fin. Gylman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. vot. 12. consult. 1. numer. 35. fol. 263. Besold. thes. pract. verb. Schutz- und Schirmsverwandte. et in respons. singul. hac de re ibidem submissio. et consil. 300. per tot. Martin. Mager. de advocat. capit. 10. numer. 434. Parthen. litig. libr. 1. cap. 23. lit. e. Syntz. de jur. protect. conclus. 22. Cum jus protectionis et Advocatiae non tribuat jurisdictionem, ut infra cap. 24. n. 64. dicetur, et in protectorem non transferat aliud jus, quam defendendi, c. ex parte. c. accepimus. et ibi. Alber. de privileg. Zas. cons. 7. numer. 6. et 14. vol. 2. Ziegler. §. Landsassii. conclus. 1. num. 82. Vultej. 3. Marpurg. cons. 19. numer. 146.

[note: 177.] Quod si quoque Ecclesiae Matrix sive Cathedralis, die Mutter oder Hauptkirche, da der Pfarzberz wohnet, ad Statum Catholicum, Filialis vero, da kein Pfarzberz wohnet, oder welche eingepfarret ist, de quo Besold. thes. pract. verb. Mutterkirch, ad Statum Augustanae confessioni addictum, superioritatem territorialem ibidem habentem, pertineat, et vice versa, et utraque

diversam Religionem amplectatur, hoc casu non ipsam Ecclesiam Cathedralem, sive Matricem, sed potius jus et jurisdictionem territorialem esse respiciendam, et juxta eam reformationem Ecclesiae Filialis regulandam esse, et ita consequenter, si Matrix et Filialis in diversis pagis diversorum dominorum, diversae Religionis sitae, ubi quilibet separatam suam habet jurisdictionem territorialem, quemlibet subditos suos, ne sacra aliena frequentent, prohibere posse, statuit Besold, thes. pract. verb. Freye Reichs-Ritterschafft. quaest. 1. fol. 286. seq. et consil. 298. Quia usus parochiae, ein gemeiner Kirchgang, vel simile aliquod jus, hoc casu considerari nequit, nec jurisdictio ordinarii dioecesani aliquid hic operatur, sed territorii jus et jurisdictio omnino consideranda venit, et secundum eandem Religionis introductio commensuranda est, per tradita supra u. 52. et seq. cum jurisdictio Ecclesiastica, ut jam dicetur, per constitutionem religiosam suspensa, nec in alieno territorio, etiamsi in dioeces. illud situm sit, exerceri, nec Status jus aliquod Ecclesiasticum, quod alias ad Cathedralem Ecclesiam spectat, extra territorium praetendere possit. Besold. d. fol. 286. in fin. seq. et consil. 298. n. 55. Ex quo etiam usu parochiae communis territorii jus non probari, dictum est, supra lib. 1. c. 12. n. 169. Et ita jus Filialitatis jus reformandi Religionem non tribuere ex pacificatione Osnabrugensi relatum est supra n. 170.

ad. n. 177.

Quae h. l. ex BESOLDI Consil. Tub. 297. qu. 5. p. m. 244, proponuntur, pluribus adstructa teperias in HARPPRECHT. Consil. XII. n. 51. seqq. p. 266. Mihi videtur in hac quaestione ante omnia recurrendum esse ad statum anni decretorii 1624. Quodsi enim eo anno ecclesia filia diversae religionis a matre fuerit, ecclesiae matris directio jam tum evannit, et hoc caus omnino subsistit Besoldi atque Autoris nostri sententia. Quodsi ecclesia filia sponte, nec invita, nec ex ptaetenso jure reformandi coacta, post annum 1624. diversam religionem ampexa fuerit, eo ipso cessabit cura matris, et locum iterum habent rationes Autotis. Aliud tame dicendum erit, si ecclesia fuia, candem cum matre religionem in anno decretotio secuta, eam vel plane non mutaverit, vel aliqua pars saltem filialstarum eam retinuerit; hos certe dominus tetritorii, aliena sacra professus, ptohibete non potest, ut sacra ecclesiae matris frequentent, vel a matre cutentur. Nulla enim jutis reformandi vis est in subditos innitos contra statum anni decretorii, ut supta ostendimus ad n. 52. seqq. Sed haec omnia de cuta animarum intelligenda sunt, non de Ictione Ecclesiastita, quae contra Augustanae Confessionis status suspensa, et intra terminos tertitotii cujusque se continere jussa est, art. V. §. 48. I. P.

Vigore constitutionis religiosae Civitates Imperiales, aliique ordines immediate Imperio subjecti, et Augustanae confessioni addicti, in [note: 178.] civitatibus et territoriis suis habent jura Episcopalia, sive jurisdictionem Ecclesiasticam, uti communis Dd. est conclulio, Laur. Ohm. de jur. Episcop. concl. 20. Besold. de jurisd cap. 18. vers. et exinde ad Principes. Andr. Knichen. encyclop. cap. 13. num. 1. seq. Matth. Stephan. de jurisd. libr. 2. part. 1. cap. 7. num. 471. seq. et lib. 3. cap. 15. num. 1. et 6. seq. Zanger. de except. cap. 1. part. 2. num. 424. seq. Vietor. de exempt. conclus. 33. Ziegler. §. Landsassii. conclus. 1. num. 180. Mingius. de super. territ. conclus. 10. Idque vigore superioritatis territorialis, Knichen. d. capit. 13. numer. 1. et de jur. territ. cap. 3. num. 240. Ziegler. d. n. 180. Ming. d. concl. 61. Syring. de pac. Relig. conclus. 29. lib. b. Reinking. de regim. Eccles. lib. 3. class. 1. cap. 10. n. 2. Joh. Kitzel. synops. matrimon. cap. 10. theorem. 8. lib. d. Besold. d. cap. 18. Quamvis enim olim Ecclesiastica jurisdictio a jure territorii plane fuerit separata, eademque apud Episcopos tantum resederit, hodie tamen vigore transactionis Passaviensis et constitutionis religiosae, §. damit auch obberührte. 20. etiam ad Status Imperii Augustanae confessionis per modum suspensionis, jurisdictio Ecckesuastuca et hyra Episcopalia translata sunt, ipsisque vigore superioritatis territorialis, Krafft habender Landsfürstlicher, oder hoyen Lands Obrigkeit, competere coeperunt, ita ut jurisdictio Ecclesiastia dum jure territorii coaluerit, et Domini territoriales utriusque exercitia jure territorii sibi vindicent, Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. num. 180. seq. Tileman. de Benign. in obs. supplic. cap. 2. Reichvvin. in vot. Camer. cap. 2. num. 29. seq. Matth. Stephan. de jurisdict. [note: 179.] lib. 2. part. 1. cap. 7. num. 471. Et ita jurisdictio Ecclesiastica in Statibus et ordinibus Augustanae confessioni addictis, plane est suspensa, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. damit obberührte. 20. ibi: damit auch obberührte beyder seits REligions-Berwandte, so vielmehr in beständigem Frieden, und guter Sicherheit, gegen, mit, und bey einander sitzen une bleiben mögen, so soll die Seistliche Jurisdiction, etc. wider der Augsopurgischen Confession, Religion, Slcuben, Bestellung der Ministerien, Kirchen-Gebräuchen, Ordnungen und Ceremonien, so sie auffgerichtet, oder auffrichten möchten, biß zu endlicher Vergleichung der Religion nicht exercirt, gebraucht oder geübt werden, sundern, etc. in Ruhe gestellt und suspendiret seyn und verbleiben. Rosacorb. pract. for. cap. 30. num. 11. Petr. Frider. Mindan. de jurisdict. lib. 2. cap. 8. num. 105. Denais. jur. Camer. tit. Relig. constitutio. 216. §. 12. Syring. de lig. Reg. German. c. 3. sect. 9. n. 1. seq. Klock. v. 1. cons. 20. q. 8. n. 320. [note: 180.] usque ad f. Et a tempore transactionis Passaviensism, Status et ordines Seculares Imperii Protestantes duplicem, Principis Secularis et Episcopi personam sustinere coeperunt, Syring. d. lit. b. Kitzel. synops. matrim. d. cap. 10. theor. 8. lit. d. Ernest. Gothofrid. de jur. consistor. [note: 181.] conclus. 28. itam, ut hodie apud nostrates verissimum sit, cujus est Ducatus, Principatus, territorium, seu jurisdictio Spiritualis, sive Ecclesiastica, Besold. de jurisdict. quaest. 18. vers. ut ita. Quod etiam confirmatum est in pacificatione Osnabrugensi de anno 1648. inter Imperium et Coronam Sueciae, §. 5. vers. 16. his verbis: Jus dioecesanum, et tota jurisdictio

Ecclesiastica, cum omnibus suis speciebus contra Augustanae confessionis Electores, Principes, Status, comprehensâ liberâ Imperii Nobilitate, eorumque subditos, tam inter Catholicos et Augustanae confessionis addictos, quam inter ipsos solos Augustanae confessionis Status, usque ad compositionem Christianam dissidii Religionis, suspensa esto, et intra terminos territorii cujusque jus Dioecesanum et jurisdictio Ecclesiastica se contineat, etc. et paulo post: In quibus Civitatibus vero Imperii mixtae Religionis exercitium in usu est, Catholicis Episcopis contra cives Augustanae confessionis nulla sit jurisdictio, at Catholici juxta observantiam dicti anni 1624. suo jure experiantur.

[note: 182.] Quod si vero in Civitate aliqua Imperiali Augustana tantum confessio in usu sit, et cives solummodo nonnulli Catholicae Religionis ibidem commorentur, in hos Dioecesanus Catholicus jurisdictionem Ecclesiasticam exercere non poterit, cum ut dictum est, jurisdictio illa Ecclesiastica quoad Status Imperii Evangelicos omnino sit suspensa, imo ita ablata, ut tota evanuerit, Caspar. Leipold. de concur. juris dict. quaest. 3. Et jus Dioecesanum, sive jurisdictio Ecclesiastica vigore instrumenti pacis art. 5. §. jus Dioecesanum. 16. intra terminos territorii cujusque se continere debet, ita ut quemadmodum nullus Dioecesanus jurisdictionem in Civitatum Imperialium subditos habet; ita et ex natura correlativorum, nullus subditus, nullus civis, etiam Pontificiae Religionis, hac pace constante, et in hisce terminis, ejus jurisdictionalia agnoscere potest, cum correlativa ad paria censeantur, auth. aequlitas. C. de pact. convent. et activum et passivum simul existant, et eodem tempore nata sint, Bald, in rubr. C. de reb. credit. Et praeterea contraria assiertione via sterneretur jurisdictionem suspensam resolvendi, quod tamen Civitatis Imperiales, etiam ubi dimidia pars Catholicae Religioni addicta, vel alii Status Protestantes, non erunt concessuri, si nimirum Catholici, qui in reformatis civitatibus, et provinciis adnuc tolerantur, vicinum Episcopum, ante reformationem ordinarium, adhucdum recognoscere, ejusque jurisdictioni subesse vellent, uti provide disserit Author der Donawertischen Information. part. 1. Wofern es nun wahr seyn solte. seq. Besold. dissert. de jur. Civit. Imper. in immutand. Relig. n. 8. in fin. Author. apol. Colmar. c. 1. membr. 2. fol. 64.

De Ecclesiasticae jurisdictionis suspensione, et quae inde dependeant Conradus Theodoricus Theologiae celebris Doctor, et civitatis Ulmensis Superintendens, Senatui Lindaviensi in causa seditiosi cujudam Ecclesiae ministri, in hunc modum rescripsit: Der Christlichen Obriekeit ist die gemeine Oder-Cur der Rirchen, und Bewahrung deß Gesetzes, von Gott anvertrauet, und Ampts halber obgelegen. Weil nun die gemeine Rirchen- Disciplin dero vornehmstes Stück eines ist, also hat die Obrigkeit zusehen, daß in der Kirchen alles recht und ordentlich hergehe, hingegen alle Unordnung und ärgerliche Händel, so dargegen von einem oder dem andern angezettelt werden, der Gebühr abgeschaffet werden; deßgleichen hat sie Fug und Macht, wann in eines Predigers Thun, in der Lehr und Disciplin, ärgerliche Irrung und Mängel fürgehen, ihne deßwegen zubefragen, zu Red zustellen und anzuhören, oder dessen Veraniwortung von ihme schrifftlich zuerfordern, und sonderlich ist auch, Bermög deß Passauishen Bertrags Anno 1552. und Religion-Friedens Anno 1555. deß Pabsts, der Bischöff und anderer Geistlichen Jurisdiction Stände Landen suspendiret und eingestellet, hergegen ihnen den Ständen jure territoriali, und Krafft der hohen Lands. Obrigkeit zugefallen und zuständig. In Ansehung dessen, haben die Evangelische Ständt ihre Presbyteria, Synedria, Consistoria, Seniore, Aeltisten, Kirchenpfleger, Kirchenauffseher, und Kirchen-Räht bey ihren Landen und Leuthen angerichtet, davor nicht allein allerhand Kirchen-Sachen insgemein, sondern auch die Excommunications-Sachen in specie abgehandelt worden. Dergleichen Consistoria seynd viere im Churfürstenthum Sachsen, als zu Wittemberg, Leipzig, Meissen und Zwickau, zu Dreßden aber ist das Ober- Consistorium, an Welches man von den andern appelliren kan. Derglerchen haben auch andere Länder, Stätt und Derter, nach eines jeden Beschaffenheit auffgerichtet, mögen auch deren noch wol mehr auffrichten, weil ihnen, Vermög Religion-Friedens in Religion, Glauben, Bestellung der Ministerien, Kirchengebräuchen, Ordnungen und Ceremonien, so sie auffgericht oder auffrichten möchten, freye Hand gelassen ist, hierinnen ihres Beliebens, ohne Hi dernuß und Eintrag zuverfahren. Und weilen habey mixtae controversiae, Geist- und Weltliche fürfallen, mögen und sollen dieselbige mit Geistlichen und Weltlichen Stands Personen besetzet, und denselben Gewalt gegeben werden, daß sie gleich wie über andere sürfallende Strittigkeiten dero Kirchen-Sachen und Personen, als auch über die excommunicandos, mit gesambtem Reht cognosciren und d ecidiren. Wiewol auch die Obrigkeit das offne Kirchen Ampt nicht bedient/ mag sie dannoch die Prediger ihres Ampts erinneren, und wo sie in Lehr und Leben enormiter irren, sie der Gebühr coerciren und im Zaum halten, gleicher massen wie sie die Artzneykunst vor sich selbst nich exercirt, wo aber ein Medicus derselben mißbraucht, oder nach dem ihme vorgeschribenem praescripto nicht curirt, denselben billich coerciret und straffet. Diese Gewalt wird potestas circa Ecclesiastica. und potestas externa, die dusserliche Kirchen-Gewalt ab obiecto genandt, dieweil sie in Kirchen Sachen und Personen extra templum exerciret wtrd. dahero wie die Priester Bischöff seynd in der Kirchen, also ist die Obrigkeit Bischoff ausser der Kirchen. Ein anders ist potestas interna, welche den Predigern allein zugehöret, und im Predigen, Sacrament-reichen, Binden und Lösen eigentlich bestehet, und darum also genandt wird, quia ab Ecclesiasticis ecclesiastice in Ecclesia, in der Kirche drinnen exerciret,

und dergleichen weder der Obrigkeit noch einigen weltlichen Peronen gestattet wird. Die Canonisten abe nennens potestatem ordinis.

[note: 183.] Susbensae jurisdictionis Episcopalis, sive Ecclesiasticae effectus in his potissimum consistit, quod ordines Protestantes seculares cognitionem et jurisdictionem habeant tam in causis spiritualibus, Syring. de pac. Relig. concl. 29. lit. d. Springer. de pac. Relig. c. 6. vers. 11. cognitio de causis. fol. 75. Ziegler. §. landsassu. concl. 1. num. 184. Cran. de pac. Relig. part. 3. problem. 6. per tot. quam in personas Ecclesiasticas, Syring. d. concl. 29. lit. e. Ziegler. d. conclus. 1. num. 183. Bened. Carpzov. Ecclesiast. defin. lib. 3. tit. 1. defin. 3. num. 5. seq.

[note: 184.] Hanc Ecclesiasticam jurisdictionem Civitates Imperiales et alii Status et Ordines Protestantes, non ipsi, sed per consistoria Ecclesiastica exercent, Matth. Stephan, de jurisdict. lib. 3. c. 15. num. 5. seq. Ming. de super. territ. conclus. 62. Ziegler. §. Landsassu. concl. 1. num. 188. Carpzov. defin. Ecclesiast. lib. 1. tit. 11. num. 3. seq. Cujusmodi consistoria perasonis partim Ecclesiasticis, sive Theologis, partim secularibus, ad evitandum nullitatis vitium, constare solent, qui consistoriales dicuntur, Cyprae. d. defin. 11. num. 9. seq. Reinking. de regim. sec. et Eccles. lib. 3. class. 1. c. 10. num. 7. Besold. pract. verb. Bischoff. Quamvis etiam Laici ex delegatione Episcopi personam repraesentent, et soli de causis Ecclesiasticis judicare possint, Ziegler. d. §. Landsassu. conclus. 1. num. 189. Bertram. de pac. Relig. conclus. 69. non enim consistorii authoritas ex qualitate personarumm, sed potestate constituentis metienda est, Ernest. Gothofrid. de jur. consistor. conclus. 58.

[note: 185.] Ex quo etiam in exercitio Jurisdictionis Ecclesiasticae secerni solent jura Episcopalia, ita ut quaedam sint ordinis, quaedam legis dioecesanae, quaedam vero jurisdictionis, arg. c. conquerente. c. dilectus. et ibi. gloss. X. de offic. ordin. Jus ordinis est potestas, quam Episcopus exercet in praedicatione verbi divini, administratione Sacramentorum, potestate clavium, sive ligandi et absolvendi jure, consecratione et ordinatione personarum ad ministeria Ecclesiastica idonearum, collatione sacrorum, et in iis, quae ipsum ministerium Ecclesiasticum respiciunt, arg. Matthae. ult. vers. 19. Marci ult. vers. 16. Johan. 20. vers. 22. c. inter caetera. et ibi gloss. in verb. praedicationis. X. de offic. or din. Leipold. ad constit. pac. Relig. concl. 3. in fin. Laur. Ohm. de jur. Episc. concl. 16. Benedict. Carpzov. [note: 186.] jurispr. consistor. lib. 1. tit. 1. defin. 4. n. 3. seq. Lex Dioecesana est potestas competens Episcopo in sua Dioecesi ratione subjectionis et reverentiae, administrationis et dispositionis bonorum Ecclesiasticorum, inspectionis, provisionis, synodalis convocationis, sumptuum in eam collectionis, cancellariatus Academici, decimarum perceptionis, etc. d. conquerente. X. de offic. ordin. c. si quidam. c. decretum. caus. 10. quaest. 1. c. praesulem. caus. 16. quaest. 3. c. monasteria. c. visitandi. caus. 18. quaest. 2. c. mandamus. X. de offic. Archidiac. Laur. Ohm. d. l. conclus. 17. [note: 187.] Carzov. d. defin. 4. num. 5. Lex jurisdictionalis est Episcopalis audientia, seu potestas competens Episcopo tanquam ordinario judici, universaliter exercendae jurisdictionis in sua dioecesi, et qualibet ejus parte, non solum inter clericos ratione omnium casurum, tam civilium, quam criminalium, sed et laicos, quoad cuasa potissimum spirituales, c. omnes basilicae. caus. 16. quaest. 7. c. cum contingat. X. de for. compet. l. cum clericis. 25. Cod. de Episc. et Cler. auth. statuimus. Cod. eod. c. decernimus. X. de judic. Laur. Ohm. d. l. conclus. 18. Carpz. d. defin. 4. n. 8. seq. in his autem observari solet, ut ea, quae sunt ordinis, per superintendentes, aliosque Theologos, ea vero, quae sunt lege Dioecesanae et jurisdictionis per consistoriales et officiales expediantur, Laur. Ohm. d. l. concl. 16. in fin. Matth. Stephan. de jurisdict. l. 3. part. 1. c. 1. n. 16. seq. Ziegler. §. Landsassu. concl. 1. n. 188. Reinking. de regim. Eccles. lib. 3. class. 1. c. 10. n. 4. seq.

[note: 188.] Hinc ad Civitates Imperiales et alios Status Augustanae confessioni addictos pertinet causarum matrimonialium cognitio et dijudicatio, Petr. Syring. de pac. Relig. concl. 29. lit. d. Reinking. de regim. sec. et Eccles. lib. 3. class. 1. cap. 10. num. 20. late Benedict. Carpzov. jurisprud. consistor. libr. 1. tit. 1. defin. 1. per tot. et libr. 3. defin. 27. uti et de partu legitimo cognitio, de qua Carpz. d. lib. 2. tit. 13. defin. 223. seq. Unde etiam cognitio matrimonialium aliarumque spiritualium causarum Clericis Romano-Catholicis denegata fuit in causa Senatus Tremoniensis contra officialem Coloniensem, 16. Sept. anno 1589. et in causa Ducis Würtembergici contra Archiepiscopum Vesontinum anno 1560. nec non in causa Memmingen, contra das Choraericht zu Augspurg, 7. Maji anno 1589. Gylman. symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. in princ. et n. 9. seq. fol. 187. Bruning. de var. univers. spec. concl. 20. lit. b. Ernest. Gothofr. de jur. consistor. concl. 39. Syring. de pac. Relig. concl. 29. lit. d. Cran. de pac. Relig. part. 3. problem. 7. per tot. ubi pluribus demonstrant, suspensionem jurisdictionis Ecclesiasticae, quoad protestantes, non solum quoad Religionis exercitium, ejusdemque veritatem, sed etiam alias causas, quae animae salutem et conscientiae partes concernunt, et jure Canonico sunt decisase, veluti matrimoniales, usuras, etc. respicere, earundemque decisionem ad judicem secularem Augustanae confessionis pertinere.

[note: 189.] Et quamvis Catholici contendant, absolutionem a juramento ad effectum agendi, non ad magistratum politicum, sed ad summum tantum Pontificem, vel loci Episcopum, et magistratum Ecclesiasticum spectare, c. vener abilem. in fin. X. de elect. c. novit. X. de judic. c. cum contingat. X. de jurejur. c. in fin. de for. compet. in 6. Canonist. in c. tuam. de ord. cognit. Panormit. in c. 1. et ibi: Felin. n. 21. X. de jurejur. Farin. prax. crim. lib. 1. tit. 1. quaest. 8. n. 143.

Covarr. part. 1. relect. c. quamvis. de pact. in 6. §. 3. num. 27. Thom. Ferrat. tract. cautel. 16. num. 1. adeo, ut nec Imperator a juramento absolvendi potestatem habeat, juxta Bart. in l. omnes populi. 9. quaest. 3. ff de justit. et jur. Contraria tamen sententia, quod absolutio hujusmodi a magistratu quoque politico, sive seculari rite fieri possit, verior et in praxi recepta est, eandemque amplectuntur et rationibus confirmant, Gail 1. observ. 25. et ibid. Graeren. concl. 25. Mynsing. cent. 3. observat. 99. Rut. Ruland. decis. Camer. 20. Otto Meland. in process. Noah. Meur. n. 69. fol. 178. Guid. Pap. decis. 194. et 178. n. 3. Syring. de pac. Relig. concl 29. lit. d. Vasqui. de success. creat. l. 2. §. 18. n. 105. Berlich. pract. conclus. part. 2. concl. 44. n. 10. Reinking. de regim. sec. et. Eccles. libr. 3. class. 1. cap. 10. n. 43. [note: 190.] Ita ut non tantum Imperatori, et Camerae Imperiali haec potestas competat, Ord. Cam. part. 2. tit. 24. Forster. in process. Camer. tit. 12. Magenhorst. ad Ord. Camer. part. 2. tit. 24. Ruland. decis. 20. Zanger. de except. part. 2. c. 1. n. 426. Author decis. Camer. apud Gylm. symphor. tom. 3. verb. relaxatio juramenti. fol. 296. Reinking. [note: 191.] d. cap. 10. n. 45. sed etiam aliis Imperii Statibus et Ordinibus inferioribus, idque jure superioritatis territorialis, per l. fin. ff. ad municipal. l. fin. ff. qui satisdar. cog. l. adigere. §. fin. ff. de jur. patron. l. 1. C. qui milit. poss. Guid. Pap. decis. 178. n. 3. et decis. 194. Gail. d. obs. 25. n. 3. Graeven. d. l. Berlich. d. num. 10. Dauth. de testam. num. 93. Syring. de pac. Relig. concl. 29. lit. a. Ernest. Gothosr. de jur. consistor. concl. 81. Bocer. de regal. cap. 2. num. 135. Dn. Nicol Myler. dissert. de Statib. Imper. concl. 50. n. 1. seq.

[note: 192.] II Ad effectum suspensae jurisdictionis pertinet, quod cognitio de Augustana consessione, verane sit, an erronea, usque ad amicabilem compositionem plane suspensa, ita ut neque in Camera tractari, neque ad Austregas, vel singulares Imperii recessus, neque ad forum Ecctesiasticum remitti possit, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. damit auch obberührte. 20. Petr. Frider. Mindan. lib. 1. proc. c. 29. num. 1. Syring. d. conclus. 29. lit. c. Springer. de pac. Relig. c. 6. §. Quarto eodem fol. 75. [note: 193.] Nec magistratui Catholico licet in subditos Augustanae confessionis, tanquam in haereticae pravitatis reos inquirere, multo minus animadvertere, Mindan. de cap. 29. n. 8.

[note: 194.]. Ecclesiasticae hujus jurisdictionis vigore Civitates Imperiales, et abii Status protestantes in territoriis et districtibus suis, Ecclesiasticas ordinationes promulgant, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. Und damit solcher Fried. 15. ibi: Ordnungen und Ceremonien, so sie auffgericht, und nochinahls auffrichten mochten. et §. damit auch obberübrte. 20. ibi: Bestellung der Ministerien, Kirchen. Gebrauchen, Orbnungen und Ceremonien, so sie auffgericht, oder auffrichten mochten. Quod etiam antiquissimis temporibus ab Imperatoribus factum esse constat ex dictis supra n. 11.

[note: 195.] Sed anne magistratui politico licitum erit sanctum ordinem immutare, et ceremonias in Ecclesia Dei abrogare? Et observandum est, quod ceremoniae quaedam sint Divinae, quaedam humanae. Divinae sunt, quae a Christo et Apostolis originem habent, veluti quod baptismus aqua fieri, in Sacramento coenae panis manducari, vinum bibi debeat, et similes, et hae sine sacrilegio violari vel abrogari non debent, sed si vel neghgentia ministrorum vel temporis injuria, humanis traditionibus fuerint corruptae, sedulo restitui debent, ne mysteriorum simplicitas huinanis sigmentis, quae Deus prorsus abominatur, involuta pereat, Esai. 29. vers. 1. Matth. 15. vers. 3. 8. et 9. Humanae sunt, quae ab hominibus piis et religiosis sunt additae, veluti cum pro concione alba usurpatur vestis, vel omittitur; in administratione baptismi vel aspersio vel immersio sit; in usu coenae dominicae panis vel frangitur, vel non frangitur; hostiae adhibentur, vel panis in alia forma; cantiones in lingua Germanica, vel latina; in figurali, vel chorali fiunt, et si quae sunt similia, Bened. Carpz. jurisprud. consistor. lib. 1. tit. 15. desin. 245. num. 2. seq. quae licet sint adiaphorae et ad salutem non adeo necessariae, sine scandalo tamen non sacile abrogari possunt, nisi ex justa causa, et numma necessitate urgente, vel susuperstitionem sint conversae, ita enim Ezechias serpentem aeneum, in Christi typum, Dei mandato erectum, propter subortam suspicionem contudit. Et tales quoque sunt superslitiosi ritus Papales, quorum in Evangelicis etiam Ecclesiis adhuc supersunt fragmenta, pro quibus nostri Theologi vehementius faepe quam pro ipsa veritate pugnant, Norderman. de jur. principat. conclus. 34. lit. a.

[note: 196.] Quamvis autem unitas Ecclesiae non consistat in unitate et conformitate ceremoiriarum et rituum, sed fidei et spiritus, Ephes. 4. vers. 1. nec damnatae unquam sint Ecclesiae ob diversitatem rituum ac ceremoniarum, sed liberae semper fuerint harum observationes, quaedam abrogatae, quaedam omissae, quod enim neque contra fidem, neque contra bonos mores injungitur, indifferenter est habendum, tanquam adiaphorum, ut multis tradit Frider. Balduin. de casib. conscient. lib. 4. cap. 11. cas. 4. et juxta illud: dissonantia jejunii, non dissovit consonantiam fidei, dequo in formul. concord. artic. 7. et 10. [note: 197.] Bonum tamen nihilominus et honestum est in Ecclesia, quantum fieri potest, sub uno Principe et magistratu, uniformes servari ritus et ceremonias, juxta illud Apostoli: Omnia in Ecclesia fiant decore et ordine, 1. Corinth. 14. vers. 40. Carpzov. d. desin. 245. num. 8. seq.

[note: 198.] Non facile autem ritus et ceremoniae in Ecclesia sunt mutandae, nisi justa subsit causa, et Status Ecclesiastici necessitas id exposcat, ne forsitan ordo et decorum Ecclesiae invertatur, vel praepostero adiaphorum usu proximus scandalizetur, Roman 14. vers. 85. 1. Corinth. 8. v. 9. Johan. Gerhard. in loc. de ministr. Eccles. §. 288. confer. Carpzov. jurisprud. consistor. libr. 2: tit. 15. defin. 246. per tot. et. haec mutatio fieri debet

cum consensu verbi Divini ministrorum et Ecclesiae ordinum, eleganter Carpzov. d. tit. 15. definit. 247. per tot.

199. IV. Ad Civitates Imperiales, et alios Status protestantes spectat sacrorum, sive Festorum et seriarum ordinatio, quae quoad externum ritum et festivitatem ad Principis et magistratus, tanquam nutritii Ecclesiae, et provisoris sacrorum cultuum curam, more vetustissimo pertinet, l. 4. C. de feriis. Mingius de super. territ. conclus. 61. Ritten. de homag. c. 7. conclus. 205. Reinking. de regim. Eccles. lib. 3. class. 1. cap. 2. num. 3. Michael Heinß. dissert. de civit. Imper. conclus. 29. lit. d. Et ad magistratus politici curam maxime pertinet providere, ut dies Sabbati sanctificetur, et ab operis manualibus abstineatur, de quo Benedict. Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 2. tit. 16. defin. 250. per tot. et ut transgressores puniantur, Carpzov. d. l. defin. 252. ubi definit. 251. probat, etiam ex causa necessitatis in Sabbatho operas et labores manuales, finito tamen cultu divino, [note: 200.] permitti posse. Non autem profanari Sabbathum exercitio artis sagittariae, palaestrae, pilae et comoediarum, modo non fiat cum divini cultus neglectu, tradit idem Carpzov. d. l defin. 253.

[note: 201.] V. Idem est, quoad Calendarii correctionem et novi introductionem, cum enim ordinatio Reipublicae et Ecclesiae magna ex parte ab ordine temporum, mensium et dierum dependeat, ut quaevis suo peragantur tempore, ideo hanc curam sibi Imperatores sumpserunt, et Julius Caesar in restituenda et ordinanda Republica primam industriam in corrigendis sestis locavit, et Calendarium correxit, teste Sueton. et Plutarch. in Caesar. Menoch. arbitr. jud. cas. lib. 2. cas. 50. n. 4. Ex quo etiam status Protestantes, propter Jurisdictionem suspensam Ecclesiasticam, Calendarium illud novum Gregorianum recipere noluerunt, Reinking. de regim. Eccles. lib. 3. class. 1. cap. 2. num. 17. seq. Syring. de pac relig. conclus. 32. Bruning. de var. univers. spec. concl. 20. in fin. Cran. de pac. Relig. part. 1. problem. 6. per tot. Springer. de pac. Relig. cap. 6. vers. V. denique vigore. fol. 80. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. part. I. c. 3. n. 42. feq. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 1. lib. 1. c. 13. n. 53. seq. Atque inde vetus quoque Calendarium in Camera Imperiali in decernendis et expediendis processibus observatur, Author decis. Cameral. apud Gylman. Symphor. tom. 3. verb. Calendarium. Syring. d. concl. 32.

[note: 202.] VI. Jus patronatus etiam Civitates Imperiales in Ecclesiis suis obtinere, notorium esse, nec ulla probatione, sive allegatione indigere testatur Matth. Stephan. de. jurisd. lib. 2. part. 1. c. 7. membr. 2. n. 139. nisi alius quis ibidem. vel Ecclesiae aedificatione, vel dotatione, vel fundi adsignatione, legitime adquisiverit, his enim modis jus patronatus etiam in alieno territorio adquiri posse constat, gloss. in cap. piae mentis. caus. 16. q. 7. Hostiens. in summ. de jur. patron. Besold. thes pract. verb. Kirchensaß. Reinking, de regim. Eccles. libr. 3. class. 1. c. 9. n. q. seq.

[note: 203.] VII. Pertinet quoque ad Civitates Imperiales, aliosque Status Protestantes, jure territorii, et vigore suspensae jurisdictionis Ecclesiasticae, Doctorum sive ministrorum Ecclesiae vocatio, Knichen. de jur. territ. c. 3. n. 239. Besold. de jurisd. c. 18. vers. ut et ad Principes. Joh. Hensler. de cur. magistrat, concl. 30. Mingius de super. territ. concl. 63. in princ. Bened. Carpz. de leg. Reg. German. c. 2. sect. 3. n. 19. seq. [note: 204.] Non quidem in totum, sed certo suo modo, neque enim ad solum pertinet magistratum politicum, neque ad solum ministerium, sive Ecclesiae ministros, neque ad solum populum, sive plebem, sed ad totam Ecclesiam; neque enim monarchice, nec democratice gubernari debet Ecclesia, sed in ea, ejusque regimine omnia aristocratice temperata esse debent, per tradita Dn. Conrad. Theodor. institut. Catechet. tit. de vocat. minisistror. fol. 454. seq. Besold. de jur. majest. sect. 2. c. 3. n. 2. Reink. de regim. Eccles. l. 3. class. 1. c. 6. n. 14. et per tot. Benedict. Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 1. tit. 3. defin. 27. num. 1. seq. Atque ita cum Ecclesia ex triplici Statu constet, 1. Ecclesiastico, sub quo pastores et verbi Dei ministri, 2. Politico, sub quo magistratus secularis, et 3. Populari, sub quo tota plebs, sive quilibet, de populo continetur, singulis suae partes in electione et vocatione debentur, ita ut primae quidem debeantur Statui Ecclesiastico, qui de vocandorum integritate, doctrinae sinceritate, et docendi dexteritate, omnium optime judicare potest, Reinking. d. cap. 6. n. 15. Carpzov. d. definit. 27. n. 4. seq. Secundae partes magistratui politico debentur, utpote cui utriusque tabulae custodia et executio severissime demandata, et ut ministeria Ecclesiae rite et recte constituantur et adniinistrentur, gravissime praeceptum est, de quo vide Carpzov. d. tit. 3. defin. 29. per tot. Tertiae partes populo relinquuntur, ita ut is quoque suo consensu vocatum et electum approbare, vel ex justa causa reprobare possit, de quo Carpzov. d. 1. defin. 30. seq. et olim in populi potestate fuisse dignos eligere sacerdotes, probat Klock. tom. 1. consil. 51. n. 4. seq. Ut ita vocatio et electio ministrorum Ecclesiasticorum ad ministerium et ordinem Ecclesiasticum pertineat, quoad doctrinae examinationem, probationem, consecrationem et ordinationem: ad magistratum politicum, quoad superioritatem, jurisdictionem, ordinati postulationem et confirmationem populum vero quoad consensum et approbationem, per c. vota. 27. dest. 63. Reinking. d. c. 6. n. 18. Indeque in vocatione ininistrorum Ecclesiae Apostolicae praxin esse et consistere, 1. in presbyterii judicio. 2. magistratus confirmatione. 3. populi suffragio, et nos hunc ordinem plerumque sequi, ut 1. persona a patrono, sive collatore certa denominetur, 2. ejus doctrina et qualitas a presbyterio exploretur, 3. Ecclesiae sistatur, 4. eadem consentiente, eligatur, 5. a magistratu confirmetur, et 6. a ministerio ordinetur, docet Conrad. Theodor. institut. Catechet. de vocat. ministror. fol. 456. Benedict. Carpzov. d. tit. 3. definit. 22. per tot. Imprimis vero in Civitatibus Imperialibus circa vocationem et ordinationem ministrorum Ecclesiae,

mos et consuetudo antiqua observanda, nec in ea facile quicquam innovandum erit.

Vocandi autem et ordinaudi sunt ministri Ecclesiae idonei et digni, c. cum vos. 4. X. de offic. jud. ordin. c. literas. 14. c. nimis. 18. X. de filiis presbyt. c. grave. 29. X. de praebend. imprimis vero eruditi in literis, linguis et Sacrae Scripturae cognitione, Novel. 123. cap. 1. et 12. c. si forte. 36. Disi. 63. c. illiteratos. 1. cap. qui Ecclesiasticis. 2. Dist. 36. cap. cum in cunctis. 7. X. de elect. Besold. de educat. c. 11. num. 1. Bened. Carpzov. jurisprud. Eccles. lib. 1. tit. 5. desinit. 59. num. 1. seq. Virtutibus ornati, moribus graves, vita inculpabile, et conversatione exemplares, Novel. 6. c. 1. Novel. 23. c. 1. et 12. c. qui Episcopus. 2. Dift. 23. c. cum in cunctis. 7. X. de elect. c. grave. 29. X. de praebend. Carpzov. d. tit. 5. defin. 61. Quamvis enim ministerii Ecclesiastici dignitas non a dignitate personae administrantis, sed instituentis Christi et verbi divini dependeat, et sic Sacramenta licet obsint indigne tractantibus, prosint tamen nihilominus per eos digne sumentibus: et non quales Sacerdotes Domini sint, sed quid de Domino loquantur, attendendum sit, c. non quales. 86. et aliquot seq. caus. 1. quaest. 1. nec secundum ipsorum opera faciendum, Matth. 23. vers. 3. is tamen, qui bene docet, et male vivit, quod una manu construit, altera destruit, Carpz. d. definit. 61. n. 9. Imprimis autem cavere debere Civitates Imperiales ne in [note: 206.] Ecclesiae ministros recipiant superbos, elatos, rixosos, vindictae cupidos, blandiloquos, et qui populum contra magistratum excitare solent, monet Just. Oldekop. in Politisch. Unterricht für die Rahrsherren in Stätten. part. 1. n. 23. Quam facile enim superbi hujusmodi, ac animi impotentes ministri turbas et motus periculosos excitare queant, nostra aetate Heilbronna, Lindavia, Campidonum, et aliae plures civitates, magno suo malo, expertae sunt. Ex quo etiam sunt, (ut haec obiter addam) qui suadent consultius fere esse exoticos, quam in ipsa patria natos et educatos ad ministerium vocare, cum illis plebem movere et concitare minus, quam bis proclive sit.

[note: 207.] Quae de vocatione Ecclesiae ministrorum diximus, ea quoque de vocatione ludimoderatorum et scholae praeceptorum, Ecclesiae custodum, Organicorum, aedituorum, locum obtinent, ita, ut hi quoque a magistratu politico cum consensu Superintendentis vel pastoris recipi debeant, de quo Bened. Carpz. jurispr. consistor. l. 1. tit. 6. definit. 73. et aliquot seq.

[note: 208.] VIII. Quia vero nemo facile gregem pascit, qui de lacte ejus non comedit, et qui altari inservit. de alcari quoque vivere debet, et qui Evangelio ministrat, etiam de Evangelio vivit, 1. Cor. 9. vers. 7. seq. ideo etiam ad magistratus politici tanquam Ecclesiae nutritii curram pertinet, honesta ministrorum sustentatio, Reinkig. de regim. Eccl. lib. 3. class. 1. c. 8. n. 1. et per tot. Ming. de super. territ. concl 63. Bened. Carpzov. d. 1. tit. 7. defin. 96. et seq. [note: 209.] Quemadmodum enim omnis ordo sine divitiis contemnitur, l. pietatis. 6. ff de suspect. tutor. Novel. 90. c. 1. ita etiam Ecclesiastica dignitas ob paupertatem vilescit, Clem. in plerisque, de elect. et elect. potest. Barth. Muscul. de anom success membr. 2. class. 1. concl. 4. n. 118. Et in hunc finem olim in veteri testamento primitiae et decimae fuerunt constitutae, Reink. d. c. 8. n. 5. et adhuc hodie in locis nonnullis consueti sunt nummi missales, Opfferpfenninge, de quibus Carpz. jurispr. consist. l. 1. tit. 7. defin 105. uti et nummi consessionarii, Beichtpfennige, Carpz. d. tit. 7. defin. 118.

[note: 211.] IX. Pertinet quoque ad curam magistratus politici scholarum trivialium et oppidanorum erectio et institutio, de quibus infra lib. 5. cap. 19.

[note: 212.] X. Quemadmodum vocatio ministrorum et Doctorum Ecclesiae ad magistratum politicum, et Civitates Imper. August Religioni addictas, pertinet, ita etiam eorundem depositio et remotio. Quamvis enim hoc non licere, et ad solum Deum pertinere videatur, juxta illud Prophetae: Loquens locutus de ministerio tuo, ut ministrares in conspectu meo usque in sempiternum, nunc autem absit hoc a me, dicit Dominus 1. Sam 2. v. 30. et quia tu scientiam repulisti, et oblitus es legis Dei tui, repellam et ego te, ne sacerdotio fungaris meo, Oseae 4. v. 6. Unde etiam Evaristus Papa, audivimus, inquit, quosdam a vobis infamatos, et dilaceratos Episcopos a civitatibus propriis expulsos, et alios ipsis viventibus constitutos, ideo hoc scribimus vobis, ut sciatis hoc fieri non licere, sed proprios revocari, et integerrime restitui debere, in c audivimus. 4. caus. 3. q. 2. Et idem Papa Evaristus ait: sicut vir non debet adulterare uxorem suam, ita nec Episcopus Ecclesiam suam, id est, ut illam dimittat, ad quam sacratus est, absque inevitabili necessitate, aut Apoltolica aut regulari mutatione, et alteri se ambitus causa adjungat Et sicut uxori non licet dimittere virum suum, ut alteri se, vivente eo, matrimonio societ, aut eum adulteret, licet fornicatus sit vir ejus, sed juxta Apostolum, aut viro suo reconciliari debet, aut manere innupta: Ita Ecclesiae non licet dimittere Episcopum suum, aut ab eo se segregare, ut alterum, vivente eo accipiat; sed aut ipsum habeat, aut innupta maneat, id est, alterum Episcopum, suo vivente, non accipiat, ne sornicationis, aut adulterii crimen incurrat, c. sicut vir. II. caus. 7. q. I.

[note: 213.] Verum posse quoque Ecclesiae ministros ex justa et gravi causa, et ob commissium crimen ab officio removeri communis nostratium Theologorum est opinio, et constat ex scriptis D. Lutheri, Theologorum Lipsiensium, Brentii, Morlini, Heshusii, Chemnitii et aliorum, comprehensis in libello Ienae anno 1602. editis sub titulo, von Beruff und Enturlaubung Der Prediger, wie sern weltliche Obrigkeit Macht habe. dieselbe ihres Ampts zuentsetzen, nothiger Christl. Bericht, etc. et ex rescripto Gregorii Pontisicis ad Natalem Salonitanum Episcopum. dicentis: eum, qui contra justitiae regulam in Archidiaconatum alterius se provehi consensit, ab ejusdem Archidiaconatus honore deponimus, c eum qui. caus. 7. q. 1. Nec non Eusebii; In scripturis vestris, inquientis, reperimus,

quosdam Episcopos vestris in partibus a propriis ovibus accusatos, aliquos videlicet ex suspicione, et aliquos ex certa ratione: Et idcirco quosdam suis rebus esse exspoliatos, quosdam vero a propria sede depulsos, c. in scripturis. caus. 2. q. 2. Ut ita quidemEpiscopi et Ecclesiae ministri ausu temerario, et absque justa causa et ratione non sint removendi ab officio, secus vero si criminis arguantur et convincantur, et sic justa et probabilis causa subsit, prout etiam Papa Evaristus mentem suam ita explicat: illos vero, inquiens, qui adulterina foeditate suas sponsas (quas uxores eomm praefixo tenore esse intelligimus) tenent, ejici, ut adulteros, atque infames fieri, eosque ati Ecclesiasticis honoribus arceri jubemus, d. c. audivimus. 4. caus. 3. q. 2. Quod ex eo quoque probatur, quod Ecclesiae ministri etiam plane degradari possint, si propter grave quoddam delictum ab ipsis commissum ultimo supplicio sint afficiendi, uti constat ex formula degradationis in c, degradatio. de poen. in 6. quae longe gravior est, quam depositio et remotio ab officio, quia per depositionem removetur tantum Clcricus ab honoribus et dignitate clericali, salvo manente privilegio et ordine, sed in degradatione omnia amittit, Canis. l. 3. summ. jur. Canon. c. 22. §. actualia. et §. verbalis. Reinking. de regim. secul. l. 3. et class. 2. c. 2. n. 10. seq.

[note: 215.] Sed anne depositio et remotio hujusmodi a magistratu politico fieri possit, dubitatur? Et magistratui politico permissum non esse, deponere vel removere ab officio clericos et Eclesiae ministros semel legitime vocatos, sed hoc tantum ad Ecclesiastica consistoria spectare, unanimis sere videtur esse sententia Theologorum et Jureconsultorum, ut videre licet ex d. scripto, von Becuff und Enturlaubung der Prediger, etc. Jon. Gerh. in loc. de minist. Eccles. §. 175. Finckelth. de jur. patronat. c. 2. n. 21. etc 4. n. 21. Reink. d. l. 3. class. 1. c. 9. n. 37. Franc. Pseil. cons. 182. n. 51. et cons. 183. 2. Carpz. jurispr. consist. l. 3. tit. 10. desin. 110. per tot. Quia si haec potestas magistratui politico concederetur, periculosis mutationibus fenestra aperiretur, et nimia licentia daretur ovibus in pastores invehendi, de quo graviter scribit Luther, tom. 8. Jenens. German. fol. 107. seq. ad quosdam, qui Pastorem suum propterea, quod vitia auditorum graviter taxaverat, dimiserunt, vos non estis, inquiens, Domini Pastorum, aut ministerii, neque fundatores ejus estis, quod solius est filii Dei, et minus juris ad illud habetis, quam Diabolus ad regnum Coelorum. Ideo vestrum non est, reformare Ecclesiae ministros, aut docere, multo minus reprehensionem vitiorum eis prohibere. Quod etiam probat Responsum facultatis Jurid. Witteb. ad consultationem ministerii Gryphisvvaldens. his verbis: Dieweil kein Prediger, wofern derselbe rechtmässiger Weise in sein Ampt gesetzet, ohne Erkantnuß auß seinem Dienste mag gesetzet werden, solches Etkantnuß noch nicht den Patronis, sondern dem Bichoff detselbe Oerther, oder dem Metropolitano zustehet, und aber nunmehr biß zu endlicher Vergleichung der Religion, wider die Stände deß Rom. Reichs demselben immediate unterworffen, Inhalts deß Passauischen Vertrags und darauff anno 1555. erfolgeten, und jeßs gemeldten Abschieds, die Geistl. Jurisdiction eingestellet und suspendiret, und derselben, nicht aber ihren Unterthanen, dem Reiche mit Mittes zugethan, dagegen zugelassen, das Ministerium zubestellen, KirchenGebrauche, Ordnung und Ceremonien auffzurichten und anzuordnen: So haben auch die Stätte in Pommern nicht Fug, ihre Prediget ihres Gefallens zu dimittiren; sondern sind schuldig, da sie die Prediger nicht zuleiden vermeinten, die Crkantnuß auf das Consistorium zustellen, welches auch der dimission halben, an statt deß Landes Fürsten, Inhait vorgemeldtes Reichs Abschieds anzuordnen hat. Et in hanc sententiam etiam alias Facultates Theologicas et juridicas respondisse, videre licet apud Dedeken. vol. 1. consil. Theolog. part. 3. membr. 1. sect. 1. n. 12. seq. idemque comprobant Caspar. Klock. tom 1. consil. 5. l. n. 376. Carpzov. jurisprud. consistor. l. 3. tit. 10. defin. 100. per tot. [note: 216.] Quamvis enim olim electio et remotio clericorum et Ecclesiae ministrorum ad solos Episcopos spectaverit, Novel. 15. cap. 1. §. 1. c. contra sanctorum. caus. 16. quaest. 7. c. praeterea. 4. c. querimoniam. 9. X. de jur. patroh. c. conquerente. 16. X. de offic jud. ordin. c. in Lateranensi. 31. X de praebend. c. cum et plantare. 3. §. in Ecclesiis. X. de privileg. c. un. X. de Capell. monach. hodie tamen, postquam jura Episcopalia per transactionem Passaviensem et pacificationem religiosam, ad Principes et Status Augustanae confessionis translata sunt, et hi per Consistoria Ecclesiastica jura haec exercent, et Ecclesiae ministros [note: 217.] eligunt, ideo remotio quoque eorundem ad Consistoria haec pertinebit, cum de jure ad em pertineat clericorum destitutio et remotio, ad quem jus instituendi jure ordinario spectat, per c. 1. et 2. X. de capel. monach. c. 3. §. in Ecclesia. X. de privileg. Novel. 15. c. 1. in sin. Doct. in c. cum Berchtoldus. X. de re judic, c. fin. de renunc. cap. fin. de elect. in 6. Ges. Lambert de jur. patronat. lib. 2. part. 3. quaest. 1. art. 10. et quaest. 6. princ. art. 9. Nicol Everhard. cons. 22. num. 5. Roch. Curt. de jur. patron. verb. competens. qnaest. 29. et unumquodque eo modo [note: 218.] dissolvatur, quo colligatum est, l. nihil tam naturale. 35. ff de R. l. 1. prout quidque. 80. ff de solut. Unde Moguntinus Episcopus contra Henricum IV. Imper. pronunciavit: Quem meritum investivimus, quare immeritum non devestiamus? Et Zacharias Papa ad Francos. scribit, an Childericum juite deponere possint cogitantes: Regem plebs constituit, eundem et destituere potest, Aventin. lib. 3. annal. Et cum. ut supran. 204. dictum est, electio et institutio ministrorum Ecclesiae non ad solum [note: 219.] ministerium Ecclesiasticum, nec ad solum magistratum politicum, nec ad solum populum, sed suo modo ad omnes et totam Ecclesiam spectet, remotio quoque et destitutio ad eandem spectabit, sicuti etiam docent D. Luther. lib. sing. QUod Ecclesia habeat potestatem

eligendi et deponendi ministros. D. Chemnit. in enchirid. c. 1. in fin. Marsil. Patavin. in defensor. pac. part. 2. cap. 17. ubi ait potestatem removendi ab officio Sacerdotes penes eos esse, qui Rempubl. arbitratu suo moderatur. Et ut electio pertinet ad populum fidelem, sic remotionem ab officio ad ejusdem auctoritatem pertinere, idem scribit Marsil. Patav. d. l. fol. 282. et 288. Et ita pii magistratus munuses esse, concurrente Ecclesiae voto, ministrum morum improbitate peccantem, aut salsa dogmata docentem, punire et coercere, munere abdicare, et alium functioni praeficere, tradit post Min. Cels. de haret. capit. supplic. non affic. sect. 4. part. 225. Klock. d. cons. 51. num. 384. [note: 220.] Idque, exemplo Regum veteris testamenti, veluti Salomonis, qui jussu patris Sacerdotem deposuit, 1. Regum. 2. vers. 27. Constantini Magni causam Donati et Caeciliani Episcoporum cognoscentis et judicantis, Euseb. lib. 10. cap. 5. Theodosii Episcopos Nestorianos deponi jubentis. et Irenaeum Episcopum Tyrium post binas nuptias, Ecclesia dejicientis. l. 3. c. de sum. Trinit. Henr. Eckard. de ord. Eccles. sol. 90. [note: 221.] Et Imperatorem jus et potestatem habere eligendi et confirmandi Pontificem, eundemque rursus ex justa causa deponendi, probat Carpzov. de leg. Reg. Germ. c. 2. sect. 4. per tot. Ita enim Henricus IV. Gregorium VII. cepit, et ab officio removit, ejusque loco Clementem Episcopum Ravennensem substituit: Henricus V. Paschalem deposuit: Otto I. Magnus Johannem XII. ab officio removit, et Leonem VIII. Papam constituit: Ludovicus IV. Johannem XXII. deposuit, ejusque loco Petrum Carbariensem substituit.

[note: 222.] Sed quid si inter ministerium Ecclesiasticum et magistratum, vel inter hunc et cives in Civitate Imperiali dissensio sit de ministro Ecclesiae removendo, cujus partes erunt potiores? Et magistratus hic partes potiores esse censeo, cum hic jura Episcopalia exerceat, et populus omnem suam potestatem, omneque jus suum in ipsum transtulerit, et praeterea jus removendi ab officio jurisdictionis sit, quae non penes ministerium Ecclesiasticum, et cives, sed ipsum magistratum residet, et sicuti in ministrorum Ecclesiae vocatione nullae aliae ministerii Ecclesiastici sunt partes, quam in doctrinae examinatione, probatione, consecratione et ordinatione, ad magistratum vero vocatio et confirmatio spectat, ita etiam ad hunc infirmatio et remotio pertinebit.

[note: 223.] A Patrono Ecclesiae non posse Ecclesiae ministrum ab officio removeri, inde statuitur, quod hujusmodi remotio et depositio sit actus jurisdictionalis, cum quo jus patronatus nihil commune habet, arg. c. cum seculum. 13. X. de jur. patron. c. omnes. caus. 16. q. 7. Felin. in c. cum venerabilis. 6. n. 17. X. de except. Cothmann. 4. resp. 33. n. 20. Sig. Finckelthus. de jur. patron. c. 6. n. 75. Mager. de advoc. c. 10. n. 439. Bened. Carpzov. jurispr. consistor. lib. 3. tit. 10. defin. 110. n. 6. seq. Casp. Klok. tom. 1. 4. consil. 51. n. 384. in fin. Ex quo etiam Patronum non posse paftori, seu Ecclesiae ministro suggestum interdicere, probat Carpzov. d. l. lib. 1. tit. 5. defin. 70. Cum haec prohibitio vel ad jura spectet Episcopalia, et jurisdictionem Ecclesiasticam concernat, c inter caetera. et ibi gloss. in verb. praedicationis. X. de offic. ordin. Joh. Gerhard. in loc. de minister, sect. 5. §. 108. Nec obstat, quod cura vocandi ministros Ecclesiae ad Patronum pertineat, et jus patronatus potissimum in praesentatione ministri Ecclesiae consistat, ad hoc, ut ab Episcopo instituatur ad munus Eccles. vacans. Hostiens. tit. de jur. patron. v. quid sit. Reink. de reg Eccles. lib. 3. class. 1. c. 9. n. 1. ut unumquodque autem eo modo dissolvatur, quo colligatum a est. [note: 225.] Quia haec regula in civilibus tantum locum habet, non etiam in spiritualibus, uti limitant Dec. in l. nihil tam naturale. 35. n. 7. seq. et ibi Cagnol. n. 8. ff. de R. 1. Etsi autem jus patronatus per se spirituale et Ecclesiasticum non sit, cum et laicis competere soleat, annexum [note: 226.] tamen est spiritualitati, c. de. jur. X. de 1. jure patron. Matthes. Wesemb. part. 1. cons. 48. n. 11. Gail. 1. obs. 38. n. 6. Reink d. c. p. n. 55. Et quamvis cura vocationis ad solum Patronum pertineat, ipsa tamen vocatio totius Ecclesiae munus est, qui ex triplici Statu constat, de quo supran. 204. atque ita etiam munus removendi ad totam Ecclesiam pertinet, Carpzov. d. tit. 3. defin. 111. n. 4. seq.

[note: 227.] Ad hoc autem ut minister Ecclesiae ab officio removeri possit, legitima et justa causa requiritur, ejusque exacta cognitio. Gerh. in loc. d. miniler. Eccles. §. 175. Keink. de reg. Eccles. lib. 3. class. 2. c. 2. n. 13. Carpzov. d. defin. 111. n. 8. seq. Et praecedere quoque debet admonitio, maxime in criminibus non adeo gravioribus, veluti quando agitur de pravis moribus, neglecto officio, et vita ministrorum dissoluta, Carpzov. d. lib. 3. tit. 10. defin. 112. per tot. secus autem erit, si de criminibus agatur gravioribus, velut homicidio, adulterio, furto, veneficio, et similibus, quibus a ministro Ecclesiae perpetratis consessus aut convictus statim poenae capitali subjicitur, Carpz. d. defin. 112. n. 1.

[note: 228.] Ea autem, quae de removendis ab officio Ecclesiae ministris diximus, in remotione quoque Ludimoderatorum, scholae praeceptorum, Cantorum Ecclesiae custodum, et aedituorum locum obtinere, probat Carpzov. d. lib. 3. tit. 10. defin. 120. et seq.

[note: 229.] XI. Hinc quoque vi superioritatis territorialis et Ecclesiasticae jurisdictionis, magistratui politico, tanquam Ecclesiae nutritori, inspectio et visitatio Ecclesiae incumbit, c. si Episcopus. 6. de offic. ord. in 6. c. 1. de censib. in 6. Knichen. de supor. territ. cap. 3. n. 239. Wesembec. consil. 48. n. 65. Mingius de super. territ, concl. 63. Reinking. de reg. sec. et Eccles. lib. 3. class. 1. cap. 7. n. 1. et 9. ita ut visitationis actus in aliquo loco exercens, ibidem superior esse, et jus Episcopale habere praesumatur, Reinking. d. n. 9. Visitationem hanc territoriorum Domini perficere solent per consistoriales, vel Superintendentes, sive Speciales, quibus Praefecti et in Civitatibus Imperialibus aliqui ex Senatu adjunguntur, Reinking. d. c. 7. n. 1. Brauthacht. in synops. de jur. publ. lib. 5. cap. 6. n. 11. [note: 230.] Quamvis enim caput aliquod universale Ecclesiae terrestre,

praeter solum Deum non agnoscamus, et univerialis Episcopi nomen soli et uni Antichristi praecursori conveniat, secundum pronunciatum Gregorii Magni Pontificis, lib. epistol. 32. 34. et 7. epistol. 30. et qui desiderat primatum in terris, inveniet confusionem in coelis, nec inter servos Christi computabitur, qui de priniatu tractaverit, juxta Chrysostomum. cap, multi. Dist. 40. Matthae. 18. vers. Lucae. 9. vers. Balth. Meisner. de Regim. Eccles. concl. 185. seq. nihilominus tamen gradus in ministerlo Ecclesiastico observari solent, non quoad potestatem ministerii et jurisdictionis, quae in praedicatione verbi administratione Sacramentorum et clavium [note: 231.] usu consistit, omnibusque Ecclesiae ministris ex aequo competit, 1. Corinth. 3. vers. 5. et 7. et 2. Corinth. 12. vers. 9. Galat. 2. vers. 8. Joh. Gerhard. in loc. de miniftr. Eccles. cap. 5. sect. post. §. 206. sed quoad potestatem ordinis, juxta illud Apostoli: Qui bene ministraverint, bonum gradum sibi adquirent, 1. Timoth. 3. vers. 13. Et sic sunt gradus ministrorum in Ecclesia, quorum alii Episcopi, alii Presoyteri, alii Diaconi appellantur, 1. Timoth. 3. v. 2. et. 8. et. cap. 5. v. 17. et 1. ad Tit. 1. v. 5. et 7. [note: 232.] Et hodie alii sunt et dicuntur Superintendentes, alii Speciales, alii Pastores, alii Diaconi. Et inter hos quoque est aliqua praecedentia, ita ut Superintendentes, Speciales et Pastores reliquos Ecclesiae miniltros et Diaconos, et oppidani paganos praecedant, et tanquam digniores praeferendi sint per l. 1. ff. de alb. scrib. l. fin. ff. de fide instrum. Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 4. c. 9. n. 41. Carpzov. jurispr. censistor. lib. 1. tit. 5. defin. 71. Et hi gradus potius sunt et consistunt in donis variis Dei, quam in aliquo Imperio in alios, prout enim corpus compactum est ex multis membris, et alterum altero est nobilius: sic in corpore Ecclesiae, aliud membrum alio nobilius donum habet: Et oculus nobilius membrum est, sed non habet Imperium et majoritatem in caetera membra, Besold. de educat. c. 11. n. 5. ubi ait, Lutheranum alicui ex Matthai cap. 18. majoritatem Ecclesiam Christi concedere, probare conanti, ita respondusse: Es heisset nicht, qui major est, sed qui major vult esse. Quare Christus in universum damnat majoritatem et Imperium. Et hanc graduum diversitatem, adeo nullum in Ecclesia tribuere dominium, ut potius Ecclesiasticam servitutem augere censeant, Matth. Vogel. in thesaur. Theolog. loc. 11. Beza in annot at. ad Luca cap. 22. v. 26. Meisner. tract. de legib. lib. 4. sect. 2. qaaest. 5.

VVITTENBERGII Tr. de officio vocantis et vocati ad minist. ecclesiast. Ienae editus. 8. 1732.

[note: 233.] In hujusmodi visitationibus imprimis inquiritur in doctrinam ministrorum, quam profitentur, auditores examinantur. scandala si quae orta, removentur, et disciplina Ecclesiastica exercentur, nec tantum fidei et doctrinae puritas, sed etiam ministrorum Ecclesiae vitae honestas et integritas examini submittitur, ita ut inculpatae sint conversationis, et non solum voce et doctrinae puritate, sed etiam exemplo et vitae integritate suis praeluceant ovibus, de quo supra n. 206. Qua in re saepissime graviter peccari videmus, mustos enim, praesertim in pagis, Ecclesiae ministros doctrinae et diciplinae Ecclesiasticae rationem parum habere, magisque boves, quam Christi sibi commissas oves, et sues diligentius, quam auditores pascere et curare suos, magisque vitris et scyphis evacuaodis et evertendis, quam sacris literis evolvendis, et auditoribus aedificandis operam navare, experientia docet, dicentes non vitam et mores, sed doctrinam ipsorum inspiciendam et observandam esse.

[note: 234.] XII. Unde quoque disciplina Ecclesiastica instituta est, et magistratui competit, cum sine animadversione et coercitione ut nec corpus minimum, ita nec maximum veluti Ecclesia in toto orbe diffusa, conservari potest. Joach. Stephan. de jurisd. lib. 4. c. 2. Disciplina et poena Ecclesiastica ratione objecti duplex est, vel respectu Cleri, vel populi. Ministrorum Ecclesiae poena esse solet vel degradatio, vel depositio, vel suspensio a ministerio. [note: 235.] Degradatio est, qua ex dispositione Canonum, Ecclesiae minister ob grave aliquod flagitium damnatus, non solum dignitatib. et honoribus, sed etiam privilegiis et ordinib. sacris exuitur, secundum formulam in c. degradatio. de poen. in 6. de qua Carpz. jurispr. consist. lib. 3. tit. 10. defin. 117. et postea potestati seculari puniendus traditur, juxta c. novimus. X. de V. S. c. fortius. X. de calumniat. Cujusmodi tamen degradationis solemnia apud Principes et Status Augustanae consessioni addictos non sunt in usu, Carpzov. d. definit. 117. n. 9. [note: 236.] Depositio est perpetua ab altaris administratione remotio, Farinac. pract. crim. de delict. et poen. q. 19. n. 49. [note: 237.] Suspensio est, qua Clericus ad tempus ab officio suspenditur, Reinking. de reg. Eccles. lib. 3. class. 2. c. 2. n. 15. de qua vide Carpzov. d. tit. 10. desinit. 114. seq.

[note: 238.] Solent quoque ministri Ecclesiae quandoque carcere coerceri, mit Priesterlichem Gehorsam, Carpzov. jurispr. consist. lib. 3. tit. 10. defin. 113. n. 9. sq. Qualis in Ducatu Wurtembergico Stutgard est die Bibel. Uti et translocatione, de una parochia ad aliam, et quandoque de superior ad inferiorem; vel etiam de opimo ad sterilem pastoratum, de qua Carpzov. d. tit. 10. desin. 118. In populo poena Ecclesiastica est excommunicatio, der Geistliche Bann, quae est vel major, vel minor. Major est Christiani hominis a toto corpore Ecclesiae et fidelium communione submotio, c. omnes Christianus. seq. caus. 11. q. 3. c. pen. x. de sent. excommun. quae inde etiam anathema, seu aeternae mortis damnatio dicitur, c. nemo Episcoporum. caus. 11. q. 3. quia per eandem homo Sathanae traditur, 1. Corinth. 5. v. 5. 1. Timoth. 1. v. ult. c. audi. caus. 11. q. 3. Minor excommunicatio a perceptione Sacramentorum tantum excludit, non autem a communione fidelium, Clar. §. fin. q. 77. in Princ. Farinac. pract. crim. lib. 1. tit. 3. q. 19. n. 38. Excommunicatio non tantum ad ministerium Ecclesiasticum, sed etiam ad populum et potestatem secularera, sive magistratum politicum pertinet; Et quidem ad ministerium quatenus a potestate clavium dependet, et excommunicatum ab auditu verbi Dei separat, c ult. de excess. praelat. Ad potestatem vero secularem ideo spectat, quod facultas haec excommunicandi fori exterioris disciplinam respicit, ideoque illius propria est, qui jurisdictionem in foro ex teriori habet, etiamsi ordinis potestatem non habeat, Hostiens. in sum. de sent. excom. §. quis hoc possit. pers. nedum. Felin. in c. dilecto. x.

major. et obed. Panorm. in c. ab excommunicato. n. 5. X. de rescrip. Covarruv. in relect. c. alma mater. §. 11. n. 1. X. ex quib. caus. excom. fier. deb.

[note: 240.] Hinc in territoriis et districtibus Augustanae consessionis addictorum, pontisicia jurisdict. suspensa excommunicatio ab Ecclesiasticis, sine cognitione et decreto magistratus politici, fieri nec debet, nec potest, quia ad horum tanquam jus Episcopale, et jurisdictionem ordinariam habentium curam pertinet, ne Ecclesiastici ea abutantur, et poenam hauc perperam usurpent, Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. n. 185. Et ab Angliae Rege Henrico II. constitutum, ne ulla excommunicatio absque Regis consensu fiat, refert Arumae. de jur. publ. discurs. 30. cap. 3. concl. 38. Et cum gavissima haec sit poena, exactissimam causae cognitionem requirit, nec facile et sine urgentissima causa ad eandem pervenire licet. Atque inde etiam Ecclesiae ministris non esse indulgendum, ut ex odio et affectu privato cuique absolutionem et usu sacrae coenae, denegent, probat Carpzov. jurispr. consistor. lib. 3. tit. 9. defin. 107.

[note: 241.] Nonnullis quoque in Jocis hodie pro delictis adulterii, stupri, usurarum, blasphemiae, et similium, poenitentia Ecclesiastica, Kirchenbuß, injungi solet, ita ut hujusmodi sub concione, prope altae vel suggestum stare, ardentesque faces in manibus tenere, vel simile quid agere teneantur, et olim in Ducatu Würtembergico adulteros suisse punitos, daß sie in der Kirchen auff das Stuhlin sißen mussen, testatur Besold. thes. pract. verb. Kirchenbuß in fin.

[note: 242.] XIII. Ad curam et officium magistratus politici quoque pertinet providere, ne Ecclesiae ministri et concionatores sint tumultuantes, et inde motus exoriantur, Bened. Carpzov. jurispr. consistor. lib. 3. tit. 9. definit. 102. seq. [note: 243.] Quamvis enim oves praescribere nequeant pastori, ubi et quomodo eas pascat, atque ita nec concionatoribus praescribendum, quid, aut quomodo docere debeant, eorumque officium requirat, ut mos auditores moneant. quo sibi caveant Pseudoprophetis, Mattb. 7. v. 19. a canibus et malis operariis, Philippens. 3. v. 2. et juxta illud Christi: praedica verbum, insta oportune, importune, argue, increpa, exhortare in omni longanimitate et doctrina, 2. Timoth. 4. v. 2. clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam. et annuncia populo meo transgressionem eorum, et domui Jacob peccata sua Esaiae 58. v. 1. Et tu fili hominis speculatorem dedi te domui Israel, audiens ergo ex ore meo sermonem annunciabis eis ex me. Si me dicente ad impium, impie, morte morieris; non sueris locutus, ut se custodiat impius a vita sua, ipse impius in iniquitate sua morietur; sanguinem autem ejus de manu tua quaeram, Ezech. 33. v. 7. et 8. exemplo Christi, qui Judaeos coarguit, et ipsos ex parte Diaboli esse sonora voce profitetur, Johan. 8. v. 44. Scribas et Pharisaeos caecos et stultos Duces, hypocrytas et serpentes appellitat, et lamentabile et horrendum vae multoties illos exaltata voce occinit, Matth. 23. v. 16. et 17. Et licere quoque Ecclesiae ministro magistratum peccantem publice redarguere et corrigere, nemo negat, de quo Carpzov. jurispr. consistor. libr. 1. tit. 5. defin. 67. [note: 244.] Quod si tamen ultra metas patientiae et doctrinae, contra 2. Timoth. 4. v. 2. concionatores excurrant, sicuti de monacho quodam, Cornelio Adriano, refert Eman. Meteran. Belgic. histor. lib. 8. fol. 387. seq. quod tanto clamore, tantaque immodestia contra Lutherauos, Calvinianos et Anabaptistas verbis, quae ne dici quidem honeste posse videntur, linguam vibrarit, ut canes etiam in templo ad latratum excitaverit: vel si concionatores contra magistratum nimis vehementer insurgant, populum adversus eundem inflamment, vel etiam auditores, ad aniculae et vetulae cuiusque mendacis delationem, de hoc vel alio crimine, nunquam etiam perpetrato, publice pro concione diffament, politicis negociis sese niminm implicent, quin magistratus politicus sese hoc casu intromittere, et ejusmodi inanes raucosque clamores, insanasque voces et falsas incusationes, quae neque ad gloriam Dei, neque ad aedificationem hominuro, sed ad ostentationem et fastuosam sui admirationem, ad aurae popularis captationem, et quod pessimum est, ad exacerbandos auditorum animos, diriguntur, coercere possit, nemo sanus unquam negabit, et hoc casu magistratum politicum metas ponere posse, magni Theologi tradunt, uti videre licet apud Joh. Gerh. de minister. Eccles. §. 287. Brockman. in system. art. de minister. Eccles. capit. 1. sect. 4. fol. 889. Cum enim magistratus utriusque tabulae sit custos et Ecclesiae non minus, quam Reipubl. bono natus, atque ex seditiosis ejusmodi concionibus diffidentiae, dissensiones, bella et Rerumpubl. eversiones oriri soleant, ejusdem erit officii, turbarum haec flabra et seditionum tubas inhibere, dissidiorum et bellorum semina in verbis supprimere, ne Rempublicam evertant Quemadmodum enim concionatores boni, religiosi, pii et pacis amantes, Reipubl. prosunt; ita etiam si ambitiosi, superstitiosi et turbulenti, facile rebellionem excitare, subditos ad arma commovere, et in extremum discrimen Reipubl. Statum conjicere, eundemque evertere possunt, melius enim plebs vatibus, quam Ducibus suis paret, [note: 245.] Curt. lib. 4. Reinking. de regim. sec. et Eccl. lib. 3. class. 2. cap. 2. num. 8. Quantas enim haec incitabula e suggestibus flantia rebellionum favillas excitaverint, communis clamitat experientia. Exemplo se imprimis offert Kockisanus, qui suis concionibus et debacchationibus Georgium a Kunstat Podibradium eo adegit, ut Regnum Bohemiae invaserit, Clapmar. de arcan. Rerumpubl. lib. 3. cap. 27. fol. 145. Quis turbarum auctor in Gallia, Anglia, Belgio, Suecia, Polonia? certe sacerdos, praesertim turbulentus Jesuita. Quis auctor diffidentiae inter Principes Germaniae, et periculosissimorum ac perniciosissimorum motuum, totque effusi humani sanguinis? nemo alius, quam ministri ambitiosi. Quis denique verae Ecclesiae et florentissimae Monarchiae Romanae destruetor? Sacerdos. Norderman. de jur. Principat. concl. 30. lit. a. Recens exemplum seditionis in an. 1625. experta est Lindavia, quis enim ibidem plebem adversus magistratum excitavit alius,

quam turbulentus Ecclesiae minister M. Alexius Rewkumb, de quo vid. Grundliche Außfuhrung der Statt Lindamw. fol. 12. §. Inmittelst. Quis nuperrime Campidoni rebellionem populi adversus magistratus alius movit, et Rempublicam pene evertit alius, quam ambitiosus et avarus pastor M. Schalter? Quis alius adhucdum hodie inter magistratum et cives Heilbrunnenses machinatur seditiosis suis concionipus, quam elatus Ecclesiae minister M. Joh. Conradus Hiemer? vid. disp. Georgii Ritter. ad c. un. qui rebell. in extravagant. thes. 14. lit. A.

[note: 246.] Beatissima igitur Respublica, quae ministros Ecclesiae habet pios sedatos et pacis amantes, qui student Ecclesiam conservare, ac errantes oves summa cum humanitate reducere; hi cum Christo colligunt, reliqui vero dispergunt. Norderman. d. concl. 30. Atque hinc etiam Imperator Carol. V. seditiosas hujusmodi conciones publicis Comitiis serio prohibuit, R. A. zu Augspurg. de anno 1530. §. wir haben uns darauff. 56. ibi: die Prediget sollen sich mit ihrem Predigen diesem unserm Abschied gemaß halten, und furnemblich, daß sie in ihren Predigen vermeiden und unterlassen sollen, was zu Bewegung deß gemeinen Manns wider die Obrigkeit, oder die Christen Menschen in Irrung fuhren, oder gegen einander vecheßen, dienen und Urfach geben mochte, etc. et paulo post: darzu Stumpffierens, Schmähen und Lästerns enthalten. Confer R. A. zu Speyr de anno 1542. §. damit aber under dem gemeinen. 41. R. A zu Erfurth. de anno 1567. §. Setzen, ordnen und wollen. 64. [note: 247.] Proprium enim ministrorum Ecclesiae esse debet, auditores exhortari ad pietatemet vitam Christianam, cujus pars non minima est, magistratum revereri, etiam iniquum, exemplo Christi, qui non folum coram iniquo judice stetit, sed etiam Caesari infideli tributum dare jussit, Matthae. 22. et Jeremiae, qui Regem impium Zedekiam Dominum suum appellitat, Jerem. 37. v. 20. ac Paulo quoad crudelitatem Imperator Romanus fuit Leo, 2. Timotb. 4. v. 17. et nihilominus in causa politica ad eum tanquam dominum et magistratum suum provocat Actor. 25. v. 10. seq. Uti enim funesta est omnis vox liberti adversus patronum,. l si quis ex. C. qui accusar. non poss. [note: 248.] ita etiam subditi contra magistratum, quibus semper sancta et honesta videri debet persona magistratus, etiam iniquissimi, de quo vide infra lib. 6. c. 1. n. 12. [note: 249.] Et pii Ecclesiae ministri esse debent praecones conversionis, non tubae seditionis, Johannes Gerhardus in loc. de minist. Eccles. §. 287. Frid. Balduin. de casib. conscient. libr. 4. c. 7. cas. 6. in fin. Qua in re a quam plurimis Ecclesiae ministris pemiciose peccari solet, qui, quavis arrepta occasione, magistratum odiose perstringunt, actiones ejusdem censurae subjiciunt, Ecclesiae ministrorum authoritate, officii dignitatem, gravitatem et excellentiam depraedicant et singulis fere concionibus, vel centies extollunt, contra magistratus politici dignitatem et authoritatem ne semel quidem digito attiugunt, sed supra eundem sese longe extollunt, qui tamen in sacris literis, passim Dii, potestates supereminentes, Principes, ministri Dei, Reges, Caesares, dominatores, Ecclesiae nutritii, etc. vocantur, quibus etiam ministri Ecclesiae reverentiam. obedientiam praestare, sed et cogitare debent, sicut sibi interna Ecclesiae potestas commissa, ita potestatem extemam, imo totum Statum, cujus pars Ecclesia est, magistratus politici curae commendatam esse, de quo infra lib. 6. c. 1. n. 1. et seq.

[note: 250.] His autem seditiosis Concionatoribus mature obviandum, ipsosque adigendos esse, ut excessum publice agnoscant, et mentem suam, praevia adhortatione de praestanda magistratui obedientia, pro concione declarent, monet Carpz. jurispr. consistor. lib. 3. tit. 9. definit. 103.

[note: 251.] Hinc quoque Concionatorem, si pro concione aliquem verbis injuriosis notaverit, vel criminis alicujus insimlaverit, injuriaru conveniri et puniri posse, docent Clar. libr. 5. sentent. §. injuria. numer. I. Farinac. pract. crim lib. 3. quaest. 105. num. 406. Berlich. pract concl. part. 5. concl. 59. num. 31. et concl. 60. num. 8. Reinking. de regim. Eccles. lib. 3. class. 2. cap. 2. num. 6. Johan. Harpprecht. ad § von solum. 11. num. 31. seq. I. de injur. Carpzov. jurispr. consistor. lib. 1. tit. 5. desin. 66. et part. 3. tit. 9. definit. 98. sea. Qualis causa et actio cum plane sit civilis et politica, ad magistratum quoque solum politicum, et non consistorium Eccle siasticum decidenda pertinet.

[note: 252.] XIV. Pertinet quoque ad magistratum politicum extructio collegiorum et templorum Religionis exercitio necessariorum, Petr. Syring. de pac. Relig. concl. 28. Just. Springer. de pac. Relig. cap. 6. fol. 74. Cum enim per pacifieationem Religionis Augustanae confessionis exercitium publicum sit concessum, templa quoque, tanquam necessarium consequens, permissa esse sequitur, concesso enim uno, concessa quoque intelliguntur omnia ea, quae necessitate quadam consequuntur, et sine quibus alias illud inutile foret, l. 2. ff. de jurisdict. Cothman. respons. 75. num. 40. et resp. 81. num. 4. et 5. Syring. d. concl. 28. Ut ita hoc casu quoad Augustanae consessioni addictos, jus Canonicum locum non habeat, quo potestas templa erigendi Episcopis concessia est, c. nemo Ecclesiam. de consecrat. dist. 1. c. olim. 14. §. insuper. X. de privil. Idem est, quoad erectionem scholarum, de quibus infr. lib. 5. c. 16. per tot.

[note: 253.] XV. Idem est, quoad aerarii sacri constitutionem, Armen - oder Gottes Kast, de quo injra cap. 16. n. 14.

[note: 254.] XVI. Et bonorum Ecclesiasticorum administrationem, de qua infra lib. 5. cap. 8. n. 4.

[note: 255.] XVII. Ad curam quoque magistratus politici Ecclesiasticam pertinet conciliorum et synodorum convocatio, Reinking. deregim. Ecclib. 3. class. 1. c. 4. num. 1. seq. Cujusmodi convocatio in Imperio Romano - Germanico non ad Papae Romani, sed Imperatoris, tanquam Principis politici curam Ecclesiasticam et officium pertinere, eumque non solum interesse, sed etiam praeesse Conciliis generalibus, constat ex R. A. zu Speyr. de anno 1526. §. und erstlich nach dem

[note: 256.] XVIII. Pertinet quoque id curam hanc Ecclesiasticam in gradibus prohibitis in causis matrimonialibus dispensatio, ita ut Augustanae Consessioni addicti Status et magistratus politici, propter suspensionem Ecclesiasticae jurisdictionis, super causis matrimonialibus cognoscere, leges ferre et abrogare, et super iisdem dispensare possint, Besold, de jurisdict. q. 28. vers. et in specie. Joh. Kitzel. in synops. matrim. cap. 2. theorem. 3. lit. D. Quae tamen dispensatio circa ea tantum locum invenit, quae juris mere sunt positivi, quales sunt prohibitiones matrimonii propter cognationem mere civilem ex adoptione, cognationem spiritualem ex susceptione baptismatis contractam, uti et propter gradus cognationis et affinitatis jure tantum civili, vel Canonico, et non jure divino, vel naturali prohibitos, nec non propter votum castitatis et ordinem, disparitatem Religionis, propter Statum, crimen vel honestatem publicam, et similes prohibitiones, non jure divino, vel naturali, sed constitutione humana introductas, illa enim quae jure positivo, civili, Canonico, vel jure municipali, constituta sunt, in iisdem propter facultatem mutandi, emendandi et penitus abrogandi juris positivi legislatori [note: 257.] competentem, dispensatio quoque licita est, §. sed naturalia. vers. ea vero. et ibi Dd. Comm. 1. de jur. natur. gent. et civ. l. non est novum. 26. l. de quib. 32. in fin. ff. de legib. Novel. 74. c. literas. 13. X. dt restitut. spol. c. innotuit. 20. X. de elect. c. proposuit. 4. vers. licet autem. X. de concess. praebend. c. non debet. X. deconsanguin. et affin. c. per venerabilem et ibi Panorm. num. 21. seq. X. qui fil. sint legit. Schneidevvin. ad rubr. Inst. de nupt. de arbor. affin. n. 22. Beust. de matrimon. part. 2. c. 56. Schrad. ad tit. Inst. de nupt. part. 2. n. 136. vers. contra vero impedimenta. Kitzel. d. theorem. 3. lit. a. et b. Bened. Carpzov. jurispr. consistor. lib. 2. tit. 7. defin. 110. Non vero circa ea, quae sunt juris [note: 258.] divini vel naturalis, cum enim juris divini et naturalis prohibitiones sunt perpetuae, contra illa quoque dispensationes humanae nihil quicquam valent, c. non licet Imperatori. 2. juncto c. consuetudines. 4. Dist. 10. Laur. Kirchoff. consil. matrm. tom. 2. consil. 27. n. 14. seq. Zaneh. de conjug. lib. 4. cap. 1. Menoch. 2. praes. 10. num. 34. seq. et arbit jud. cas. 421. num. 81. Basil. Monner. de matrim. part. 4. cap. 3. Beust. de matrim. part. 2. cap. 56. Schneidevvin. d. n. 22. Kitzel. synops. matrim. cap. 1. theor. 2. lit. a. b. etc. Vasqui. ill astr. controv. lib. 1. cap. 25. Carpzov. jurispr. consistor. libr. 2. tit. 7. defin. 109. et 111. Nam quoad jus divinum, ejus constituendi, vel abrogandi potestas nulli hominum concessa est, Deuter. 4. v. 2. Matthae. 5. v. 17. et 18. Lucae 21. v. 33. et ideo quaelibet constitutio vel dispensatio contra jus divinum facta, ipso jure nulla est, c. pen. et ult. Dist. 8. c. ult. ibi: nec nobis definiendum est, quod non definit Apostolus, caus. 31. quaest. 1. Beust. de matrim. part. 2. cap. 56. in princ. [note: 259.] Et quoad jus naturale, utpote cordibus hominum vel naturâ etiam impressum, Roman. 1. v. 20. et 21. non minus, quam divinum immutabile est, §. sed naturalia. et ibi Dd. Comm. I. de jur. nat. gent. et civ. atque ideo omnia ea, quae ab hominibus contra jus naturale, cujus abrogandi potestatem non habent, fiunt, ipso jure nulla et invalida sunt, arg. l. 4. ff. de recept. arbit. 1. factum. ff. de R. I. l. non dubium. 5. C. de legib c. ea, quae fiunt. c. quae contra. de R. I. in 6. c. innotuit. 20. de Elect. Covarruv. tom. 1. part. 2. de matrim. c. 6. et 9. n. 9. [note: 260.] Menoch. arbit. jud. eas. 421. n. 81. adeo, ut nec ipse Pontifex Romanus contra jus divinum et naturale quicquam statuere vel dispensare possit, c. sunt. quidam. 6. caus. 25. quaest. 1. c. si is qui praeest. 101. caus. 11. quaest. 3. junct. c. deinde ponitur. 3. Dist. 26. Panormit. in c. per tuas. X. de arbit. Kitzel. d. c. 2. theor. 2. lit. d. Carpzov. d. definit. 109. nuw. 4. seq. [note: 261.] Ut autem dispensatio, etiam quoad juris positivi dispositionem locum habeat justa et probabilis requiritur causa. c. etsi illa. c. dispensationes caus. 1. quaest. 7. Dom. Soto. de just. et jur. lib. 1. quaest. 7. art. 3. ita ut in dispens atione intervenire debeant, 1. necessitas, 2. utilitas, 3. congruitas, et 4. honestas. arg. c. literas. X. de restit. spol. c. non debet. pen. in princ. X. de consang. et affin. c. proposuit. X de concess. praebend. Covarruv. d. cap. 6. §. 9. num. 17. seq. Menoch. arbit. jud. cas. 420. num. 9. Kitzel. d. theor. 3. lit. e. Et dispensationem super june positivo, sine justa et rationabili causa facta, dissipatio potius. quam dispensatio sit. Bernh. lib. 3. consid. ad Eugen. Felin. in c. quae in Ecclesiar num. 25. X. de constitut. Covarruv. d. §. 9. num. 19. Beust. de matrim. part. 2. cap. 56. §. interdum tamen. Nec solet dispensatio decemi absque certa pecuniae mulcta, Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 2. tit. 17. defin. 125. n. 9. seq. Et ante impetratam dispensationem in gradibus prohibitis sponsalia contrahentes, ultra pecuniam dispensationis carcere puniuntur, Carpzov. d. tit. 7. defin. 126. per tot.

[note: 262.] Ex superioribus concluditur, quod si Princeps Augustanae consessioni addictus, vel alius immediatus regalia habens, nuptias in gradibus jure positivo prohibitis contrahere velit, id absque ulla disipensatione facere, et sibi ipsi dispensare possit, Besold. lib. 1. polit. 3. num. 24. Ernest. Gothosred. de jur. consistor. concl. 84. ubi enim humanae authoritatis dispositio, ibi etiam humanae potestatis solutio, Ern. Gothofr. d. 1. Consultius tamen erit hoc casu consilio Theologoru et Jctorum practicorum uti, ne quid sub specie prohibitionis juris civilis contra jus divinum, naturale et honestatem agatur, cum non omne,

quod licet honestum, l. non omne 144. ff de R. 1. et quod honestum non est. et contra bonos mores, nec nos facere posse existimandum sit, l. filiussam. 15. ff. de condit. institut.

ad n. 178 - 262.

Sunt in his plurima, quae lima opus habent; sed ea singula examinare hujus loci non est. Vera principia Evangelica, rationi et revelationi superstructa, et a reliquis Papalibus purgata, peti possunt ex variis scriptis THOMASII, TITH, BOEHMERI, et qui eos sequuntur. Imprimis legisse juvabit Beohmeri dissert. de jure Episcopali Principum Evangelicorum, Halae habitam A. 1712.

263. Judex in causis Religionem concementibus, indubitato est Camera Imperialis, R. A. zu Augspurg. de anno 1555. §. wir befehlen und gebieten auch. 32. et §. und dann dieweil. 107. Gail. 1. obs. 2. per tot. Syring. de pac. Relig. concl. 53. lit. a. Denais. jur. Camer. tit. mandata super pace Relig. 181. §. 1. Springen. de pac. Relig. cap. 14. fol. 165. ubi ne ex disparitate votorum alterutri parti praejudicetur, constitutum est, ut in causis Religionem concementibus, utriusque Religionis Adsessores pari semper numero, partim vetustiores, partim juniores deputentur, Cammerger. Visitations memoriale de anno 1560. Ord. Camer. part. 1. tit. 10. §. ferner ordnen wir. 9. Passawisch Vertrag. §. So viel aber die Vergleichung. Denais. jur. camer. tit. mandat. super pac. Relig. 181. §. 2. Springer. de pac. Relig. cap. 14. vers. judicis munere. fol. 165. Sicuti etiam in causa Religionis duo requiruntur Commissarii, alter Catholicus, alter Augustanae confessioni addictus, etiamsi unus tantum fuerit requisitus, uti factum in causa Episcopi zu Augspurg und Stisst Weissenstein, contra Helffenstein. 18. Septembr an. 1566. Ernest. Gothosred. de jur. consistor. conclus. 32.

[note: 264.] Sed anne etiam Imperator, sive Aula, Caesarea der Reichshossraht, in causis Religionis competens sit judex, ad lapsum lubrica est quaestio? In qua pro affirmativa pugnant non solum Romano - Catholici, sed etiam nonnulli ex Protestantibus, sive Augustanae confessioni addictis, Author Notbwenbiger Erinnerung wegen der Donawert. Relation. part. 1. sol. 114. seq. et fol. 192. seq. et fol. 228. seq. Just. Springer. de pac. Relig. d. vers. judicis munere. fol. 165. Syring. de pac. Relig. conclus. 53. lit. b. Ant. Benbellon. de pac. Relig. part. 1. cap. ult. fol. 165. Arumae. de jur. publ. discurs. 13. quaest. 19. Leipold. de concur. jurisdict. quaest. 19. Paurmeister. de jurisdict. libr. 2. cap. 6. n. 56. E contra vero causarum hujusmodi cognitionem et decisionem ad solam Cameram Imperialem pertinere, tenent Anctor deß grundlichen Unterrichts von der Frage, ob der Käyserl. Hoffraht neben dem Kayerl. Cammergericht concurrentiam habe. Author. der Donawert. information. part. 1. fol. 31. seq. et fol. 136. seq. et fol. 182. seq. Martin. Rumelin. ad Aur. Bull. part. 3. dissert. 6. corol. 5. et ibi D. Nicol. Myler. in addit. Cranius de pac. Relig. part. 3. problem. 1. Quirin. Cubach. apud Arumae. fol. 4. discurs. 35. per tot. Besolld. 1. polit. cap. 8. num. 11. et de Stat. Reipubl. mixt. cap. 2. num. 11. et de jurisdict. quaest. 12. Johan. Limnae. de jur. publ. lib. 9. c. 2. num. 127. seq. Quorsum etiam facit scriptum Protestantium Imp. Rudolpho II. die 8. Iulli anno 1598. per delegatos propositum, ibi: Es wusten die schidende Stande dero posteritat zu Nachtheil niemand einzuraumen, wann zwischen den Ständen deß Reichs über dem Religion - Frieden Streit sürfalle, daß alsdann Kays. Majest. Hoff und Rahte darüber cognociren sollen; dann solches wolle sich in der Ordnung keines weges finden, etc.

ad n. 263. 264.

Judex in causis Religionem ipsam concerneatibus indubitato Aeque Camera Imp. est. neque Judicium Imp. aulicum; in causis violatae pacis religiosae et VVestphalicae utrumque Conf. AUT. medit. ad Inflr. Pacis art V. §. 54. et omnino PEEFFINGFR. in Vitriar. illustra. Tit. II. §. 60. lit. c. n. 1. et. 2. 5. Tom. III. p. 283. seq. Adde LUDOVICI dissert. de judice in causis Principum portestant. mtrimonial. Halae hab. 1702. recus. 1715.

CAPUT IV. De Juribus Regalibus Civitatum Imperialium.

2. Ut quis sit capax regalium, requiri videtur regalit dignitas, veluti Ducalis, Marchionalis, etc.

5. Vicini Principes plerumque in Civitatibus Imperialibus regalia jura obtinere sosent.

6. Ab Italiae civit atibus regalia obtinentibus ad civitates Germania non videtur valida argument atio, et n. 22. 23.

27. Dicuntur etiam jura majestatis reservata Caesarea, et ossibus Principis cohaerentia, etc. et n. 28.

80. Imperator Imperii proceres et Status quatenus in bannum declarare possit, remissive.

110. Solus Imperator auctoritatem praestat illis, qui per arrogationem sibi liberos adoptant.

CIvitates Imperiales in civitatibus [note: 1.] et territoriis suis jura regalia habent. Quod quidem nonnulli civitatum Osores in dubium revocare annituntur, inter quod Knichen. de jur. territ. c. 1. num. 304. seq. et in velit. apolog. num. 15. 120. et 130. seq. I. Quod, Româ exceptâ, nulla civitas dignitatis gradui adnumeretur, sed omnes privatorum loco habeantur, prout relatum est supra c. 1. n. 29. privati autem Regalium capaces non sint.

Et quod II. nullus, nisi dignitatem Regalem Principatus, Marchionatus vel Comitatus, per investituram, vel aliam specialem concessionem adquisiverit, Regalia vel in universum, vel in particulari obtinere et sibi arrogare [note: 2.] possit. Et sic ad hoc, ut quis capax sit Regalium, omnino requiri habitum alicujus dignitatis Regalis, qualis sit Ducalis, Marchionalis, Comotalis, etc. c. 1. post princip. de his qui feud. dar. poss. Curt. Sen. consil. 68. num. 5. vers. et minus. et num. seq. Knichen. de jur. territ. c. 1. num. 304. seq. et in velit. apolog. n. 15. 120. 130. seq. et neminem habere dignitatem regalem, nisi investitus sit in Comitatum, scribit ex Socin. cons. 67. n. 5. vol. 1. Petr. de potestat. Princip. cap. 22. n. 140. prout fit in Principibus, quos cum Regalibus amplissimis clausulis investitos videmus, quod in Civitatibus Imperialibus fieri [note: 3.] non constat. Atque ita Civitates Imperiales tanquam Regalis dignitatis expertes, plane sint inhabiles et incapaces Regalium, qualis exceptio inhabilitatis tantae censeatur esse potentiae, ut agentem etiam excludat possessorio Cravet. cons. 322. n. 4. vers. sexto principaliter. Matth. de Afflict. decis. 361. n. 16. Peregr. cons. 2. n. 60. lib. 1. et incapaci non prosit, etiam temporis immemorialis possessio, Bertazol. [note: 4.] consil. civil. 46. n. 44. et quod data incapacitate personae omnis cesset praescriptio, concludunt Cravet. de antiq. temp. part. 4. §. materia. n. 93. fol. 452. Peregrin. de jur. fisc. libr. 6. tit. 8. n. 18. Ant. Gabriel. de praescript. concl. 1. n. 16.

[note: 5.] III. Quod experientia testetur, quod plerumque vicini Principes et Status superiores, in Civitatibus Imperialibus Regalia obtineant, veluti salvum conductum, jus protectionis, collectandi, vectigalium, venandi, criminalem, vel aliam jurisdictionem, aliaque similia jura, de quibus dictum est passim.

[note: 6.] IV. Ex quo etiam textus et Auctores Civitatibus Imperialibus Regalia attribuentes ad Italiae Civitates restringit, easque omnino liberas, nec Imperio ullo modo subjectas esse, et ita a diversis et separatis male illationem fieri, dicit Knichen. d. l.

[note: 7.] Verum contraria opinio, quod Civitatibus Imperialibus Regalia jura competant, verissima et communiter a Doctoribus approbata et recepta est, eandemque tuentur, Bartol. in l. infames. num. 14. et ibi Imol. ff. de publ. judic. Sixtin. de regal. libr. 1. c. 4. n. 73. seq. et num. 82. Herm. Vultej. de feud. c. 5. n. 7. vers. ad exemplum. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 44. lit. g. Rulant. de commiss. part. 2. libr. 5. c. 4. num. 4. Dn. Cluten. syllog. rer. quotid. concl. 27. lit. c. Bruckm. de regal. c. 4. n. 38. Scip. Gentil. de jurisdict. libr. 3. cap. 22. Peregrin. de jur. fisc. l. 1. c. 2. num. 44. seq. Matth. Stephan. de jurisdict. l. 2. part. 2. c. 1. n. 56. Ziegler. §. Landsassii. conclus. 1. n. 209. et §. Austregae. limit. 1. n. 46. Author deß gründlichen Berichts der Statt Fridberg Regalien. cap. 1. num. 203. et c. 2. n. 15. Besold. de jur. Civit. Imper. num. 11. et seq. Bruning. de var. univers. spec. concl. 19. Mager. de advocat. cap. 6. n. 190. Michael Heintz. de Civitat. Imperial. concl. 31. Benedict. Carpzov. de leg. Reg. German. c. 3. sect. 11. n. 26. seq. et n. 30. Johan. Adam. Dapp. de civitat. German. cap. 7. num. 1. Caspar. Klock. de contribut. c. 5. n. 9. seq. et n. 33. seq. et tom. 1. consil. 10. n. 79. et cons. 14. n. 33. seq. consil. 22. num. 52. consil. 29. num. 380. Bertram. [note: 8.] de Comit. Imp. conclus. 48. Et potestatem Civitatum Imperialium Regalibus utentium in dubium vocare, esse ravangare mundum, inquit Bald. relatus a Paris. confil. 25. n. 67. vol. 1. Cravet. consil. 263. n. 7. Decian. consil. 18. num. 124. vol. 1. Klock. d. cap. 5. n. 69. et in consil. d. l. Besold. de jurisd. quaest. 17. Carpzov. d. n. 26. ac Civitates Imperiales plurima jura majestatica habere, scribit Thom. Maul. de jur. conducend. tit. 2. n. 21. Ziegler. d. §. Landsassii. concl. 1. n. 210.

Atque hancsententiam imprimis probari per §. volunmus. de pac. Constant. in usib. feud. scribit Klok. d. n. 69. vers. tandem pro nostra. Atque hoc etiam ex subsequentibus per specierum inductionem apparebit. Et supra c. 1. n. 18. dictum est, civitates nonnullas Imperiales, integros Comitatus, Baronias, aliasque ditiones et amplissima territoria et districtus obtinere, quibus ipsa Regalia plerumque adhaerere censentur. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. c. 2. n. 36. seq. de quo cap. seq. dicetur. Et quod comparentur Rebuspublicis Italicis, d. c. 1. n. 32. habeant jura Principis, d. c. 1. n. 35. ipsisque ea jura competant, quae aliis Imperator in Imperio, d. cap. 1. n. 41. et et quod sint Status Imperii, supra c. 2. per tot. utpote quibus omnibus regalia competere extra omne dubium est, et ex subsequentibus constabit.

[note: 9.] Atque hoc etiam exemplo Nobilium Imperio immediate subjectorum, qui licet Regali quoque dignitate non gaudeant, nihilominus tamen Regalia obtinent, prout asserunt Besold. de ord. Equestr. n. 11. Sixtin. de regal. lib. 1. c. 4. n. 92. seq. Vultej. de feud. lib. 1. c. 5. 7. vers. ad exemplum. Cluten. syllog. rer. quotid. conclus. 26. lit. K. Goeddae. in consil. pro restit. Baron. Vallendar. n. 370. seq. Rulant. de commiss. part. 2. l. 5. c. 4. n. 49. seq. Nolden. de stat. nobil. c. 17. n. 109. Mager. de advoc. c. 6. n. 110. Ming de superior. territ. conclus. 48. qui cum Civitatibus Imperialibus, quoad sua castra et superioritatem territorialem, aliaque jura inde dependentia, comparantur, infra [note: 10.] c. 5. n. 14. Imo a jure non est alienum, homines quoque privatos et in nulla dignitate constitutos, modis legitimis, Regalia adquirere et obtinere posse, quamvis enim indignum esse videatur, ut ejusmodi personae Regalia, vel regales dignitates reales, sive bona, quibus tales dignitates adnexae sunt, obtineant, prout censent Rol. a Valle. cons. 89. n. 2. vol. 2. Luc. de Penna in l. 2. n. 3. verb. e contra. C. de jur. fisc. Petra de fideicom. quaest. 13. n. 575. seq. Peregrin. de jur. fisc. lib. 7. tit. 3. n. 20. Knichen. [note: 11.] de jur. territ. c. 1. n. 339. Hoc tamen locum non invenire, si illis modis ea nacti sint, qui ad adquisitionem Regalium requiruntur, et jure permissi sunt, nam tum etiam privatos Regalia habere posse, docent Peregrin. de jur. fisc. l. 1. tit. 1. num. 9. et 27. et d. l. 7. tit. 3. n. 2. Knichen. d. cap. 11. n. 34. Petra d. n. 535. Heig. part. 1. q. 14. n. 29. et 30. Sixtin. d. lib. 1. c. 4. n. 101. Wesembec. consil. 45. n. 26. vers. quare videmus. Schneidewin. de feud. part. 2. n. 53. et 68. vers. et tales omnes. Idque ex Castrens. in l. sacrilegii. C. de divers. rescript. adeo verum dicit esse Schneidewin. de part. 3. n. 13. ut scribat Imperatorem posse dignitatem alicui nullam habenti, ita conferre, ut faciat eum Comitem, militem, Nobilem, ac disputantem de hac re, an bene vel male fecerit, incidere in crimen laesae Majestatis, ideoque si concederet homini privatp Ducatum vel Comitatum, eum statim Ducem vel Comitem fieri, ejusque rei exempla esse notissima. Atque ita etiam videmus homines privatos, Comites nimirum Palatinos, Regalia, et quidem majore obtinere, veluti legitimare, veniam aetatis concedere, Nobiles, Doctores, Licentiatos, Notarios, etc. creare. Sixtin. d. c. 4. n. 103. seq.

Adquirunt autem et obtinent Civitates Imperiales Regalia vel per concessionem, vel praescriptionem, vel consuetudinem, vel cooptationem in numerum Statuum Imperii, c. super quibusdam. §. praeterea. X. de V. S. Et quidem [note: 12.] per concessionem, si Imperator eadem alicui civitati concedat, quod fieri posse nemo negat, Coler. de jur. Imper. sect. 4. num. 42. et 43. Sixtin. de regal. l. 1. c. 5. n. 2. de quo paulo post dicetur. Idque vel per modum privilegii, vel investiturae, sive in feudationem. Schrader. de feud. part. 2. c. 1. n. 9. Sixtin. d. c. 5. n. 29. Schneidewin. de feud. part. 2. n. 94. Wesembec. cons. 45. n. 35. Vultej. de feud. libr. 1. c. 5. n. 6.

[note: 13.] Praescriptione adquirunt quoque Civitates Imperiales Regalia, et quidem contra Imperatorem tempore immemoriali, c. super quibusdam. §. praeterea. X. de V. S. R. A. zu Augspurg. de anno 1548. §. Und soll unser. et §. wann auch ein außgezogener. ibi: daß er je in Menschen Gedächtnuß. et §. Wo aber innerhald Menschen Gedencken. arg. l. §. §. ductus aquae. ff. de aqu. quotid. et astiv. Bald. in. l. cunctos populos. n. 5. C. de summ. Trinit. Jacob. de S. Georg. de feud. verb. cum mero. n. 19. Goeden. cons. 3. n. 24. et cons. 32. n. 8. Coler. de jur. Imper. sect. 43. Mynsing. 5. obs. 25. Rosenthal. de feud. c. 5. concl. 16. n. 3. Vultej. de feud. lib. 1. c. 9. n. 21. Bocer de regal. c. 4. n. 45. in tantum, ut etiam Regalia, quae Imperatori specialiter reservata sunt in signum supremae eminentiae, tanto tempore praescribantur, et praescriptio haec locum habeat, tam in majoribus sive Majestatis, quam minoribus Regalibus, Bart. in. l. hostes. n. 16. ff. de capt. et postlim. Vasqui. illustr. controv. c. 78. n. 4. et. 82. Sichard. ad tit. C. nov. vectigal. instit. n. 5. et 6. Goeden. d. n. 24. Zasius cons. 16. n. 12. vol. 2. Rosenthal. d. conclus. 16. n. 3. Vultej. d. n. 21. Pruckman. de regal. c. 5. n. 98. Sixtin. de regal. l. 1. cap. 5. n. 144. seq. Bocer. d. c. 4. n. 47. Mager. de advoc. c. 9. n. 888. Quod si vero praescriptio fiat contra alium, quam Imperatorem, veluti contra Ducem, Comitem, Baronem, Nobilem vel civitatem aliquam Regalia habentem, triginta vel quadraginta annorum cursum sufficere communiter Dd. concludunt, Bald. cons. 370. n. 1. ad fin. lib. 3. Felin. in cap. cum nobis de praescript. Cravet. cons. 54. n. 8. Borcholt. de regal. num. 19. Vultej. d. c. 9. n. 21. Pruckman. d. c. 5. n. 112. Sixtin. d. c. 5. n. 157. Coler. d. sect. 43. Rosenthal. d. cap. 5. concl. 17. n. 1. Et Civitates Imperiales Regalia et jura territorialia praescriptione adquirere posse, concedit Knichen. in velitat. apol. num. 102. 109. seq. et num. 136. et 175. Klock. de contrib. cap. 5. num. 50.

[note: 14.] Consuetudine et quidem immemoriali regalia adquiri posse a Civitatibus Imperialibus probat. d. c. super. quibusdam. §. praeterea. X. de V. S. Sixtin. d. c. 5. n. 130. seq.

[note: 15.] Cooptatione et relatione quoque in numerum Statuum Imperii Regalia adquiri, tradit Ant. Coler. de jur. Imper. sect. 41.

[note: 16.] Competunt quoque Civitatibus Imperialibus Regalia vi superioritatis territorialis, cum is, qui superioritatem territorialem habet, ipsa quoque Regalia obtineat, uti infra cap. seq. n. 141. dicetur.

[note: 17.] Quibus non adversatur 1. in contrarium adductum argumentum, quod enim Civitates Imperiales non pro privatis, sed personis publicis habeantur, et personarum publicarum jure gaudeant, et Rebuspublicis Italicis omnino comparentur, aperte demonstratum est supra c. 1. n. 30. seq.

[note: 18.] Secundum argumentum resolvitur distinguendo inter ipsa Regalia, et dignitatem Regalem, sive bona Regalem dignitatem annexam habentia, Regalia enim sunt mera jura realia, bona vero Regalem dignitatem annexam habentia, sunt res corporales, quibus dignitas illa Regalis adhaeret, ut sunt Electoratus, Ducatus, Principatus, Comitatus et Baronatus, ita ut Civitates Imperiales Regalia quidem jura habeant, non vero Regalem dignitatem, cum ejusmodi bona regalem dignitatem annexam habentia, veluti Ducatus, Principatus, Comitatus vel Baronatus, cum Regali dignitate non possideant, Reinking. de regim. secull lib. 1. class. 5. cap. 2. n. 43. confer. Sixtin. de regalib. lib. 1. cap. 3. n. 9. et per tot. ubi plures differentias inter Regalia jura, et Regalem dignitatem adducit, Carpzov. apud Arumae. tom. 5. discurs. 15. de regal. concl. 8. atque inde Regalia non posse dici Regales dignitates, vel pro illis haberi, scribit Sixtin. d. l. 1. c. 1. n. 16. [note: 19.] et Regales dignitates sine juribus regalibus consistere posse, ostendit Valasc. de jur. emphyteut. q. 8. n. 34. circa med. nec e contra absonum esse, aliquem habere Comitatum et tamen Comitem non esse, quia Regalia jura etiam sine titulo Regali subsistere possunt, Klok. de contribut. cap. 5. n. 44. seq. Et licet quis non habeat Comitatum, seu dignitatem Regalem, si tamen habeat castra et loca alia in feudum, in quo Regalia exerceat, ex quo forte ad eum spectent poenae et mulctae, non aliter tamen de ipso, ejusque castris et locis censendum esse, quam de Ducatu vel Comitatu, respondit Andr. Barbat. consil. 71. n. 3. vol. 3. Et si dignitas Regalis ad possessionem Regalium necessaria foret, nec Civitates Italiae hoc jure gauderent, cum nullibi traditum reperiatur, ipsarum terras in Ducatum vel Comitatum erectas esse, Bruning. de var. univers. spec. concl. 19. Ex quo concluditur, nihil hic titulum operari, et Ducis aut Comitis nomen minime hanc eminentiam largiri, sed subjectionem potius immediatam, nec ex habitu Regali capacitatem possidendi Regalia necessario et concludenter inferri, Klock. d. cap. 5. n. 43. et 45. Et cum non tantum per solam Imperatoris investituram, sed praescriptione quoque consuetudine et cooptatione in numerum Statuum Imperii, regalia adquiri ex ipso Knichenio supra num. 12. et seq. dictum sit, corruit etiam exinde, quod de incapacitate Civitatum Imperialium Regalia possidendi allegatum est, cum alioquin incapaci null profutura foret praescriptio, Molina de Hispan. primogen. libr. 2. c. 6. n. 6. seq. Pruckm. de regal. §. soluta potestas. membr. 2. effect. 7. n. 157. seq. prout etiam experientia et praxis Germaniae contrarium demonstrat, ubi videmus Civitates Imperiales Regalia possidere et in dies exercere, et praeterea Aurea Bulla. tit. 1. §. statuimus. 1. assertam illam inhabilitatem aperte diluit, dum jus salvi conductus, quod inter Regalia refertur, infra n. 85. et seq. tam Civitati Moguntinae, tum temporis adhuc Imperiali, per dicta infra l. 4. c. 1. n. 106. quam aliis Civitatibus Imperialibus attribuit, ibi: civibus et communibus castrorum, civitatum, etc.

[note: 21.] Ad 3. respondetur, quod licet Princeps vel alius quidam Status in civitate aliqua jura quaedam singularia obtineat, extra tamen jura illa, easdem nihilominus libertate sua, et jure, quod tanquam Imperii Status habet, placide fruatur, nec ipsum territorium, aliaque Regalia, Principis esse censeantur, et multae aliae sint Civitates Imperiales, in quibus Principibus vicinis nihil ex Regalibus vel aliis juribus competat. Besold. de Iur. Civit. Imper. n. 12. Sixtin. de regalib. l. 1. c. 4. n. 82. ubi id exemplis demonstrat et ostensum est supra l. 1. c. 3. num. 44. et seq.

[note: 22.] Male quoque 4. textum illum ex tit. de pac. Constant. sumptum, ad Italiae Civitates restringere Knichenium exinde probatur, quod licet istae civitates hodie omnino sint liberae, tales tamen olim, et illo tempore, quo sanctio illa fuit promulgata, non fuerint, cum constet Civitatum Italicarum libertatem, ante Rudolphum I. non fuisse talem, quae juri civitatum Imperialium comparari potuerit, Besold. de jurisdict. Imper. Roman. p. 17.

Neque etiam ex eo Civitatibus Imperialibus Regalia recte negari possunt, quod ipsae Imperatorem superiorem recognoscant, quod secus sit in Italiae civitatibus, quia etiam Serenissimi Electores et illustrissimi et potentissimi Principes aliique Romani Status et [note: 23.] proceres, Imperatoris superioritatem recognoscunt, et nihilominus Regalia indubitato obtinent, et sic quemadmodum his superioris Caesaris recognitio quoad Regalium possessionem nihil praejudicat, ita quoque nec Civitatibus Imperialibus quicquam praejudicare poterit, cum nulla hic diversitatis ratio dari possit, vide infra c. 5. n. 25.

[note: 24.] Regalia dicuntur a Rege, id est, Imperatore, Bocer. de regal. c. 1. n. 17. quod scilicet soli Regi, sive Imperatori proprie competant, vel ab eodem solo conferantur, Vultej. de feud. l. 1. c. 5. n. 6. Germanis dicuntur Herrlichkeiten, quo ipso Regalia designantur, Schrader. inter consil. Borcholt. part. 2. cons. 18. vers. similiter quoque. Besold. thes. pract. verb. Herrlichkeit. Sixtin. de regal. l. 1. c. 1. n. 19. et c. 5. 105. Paurmeister. de jurisdict. l. 1. c. 4. n. 18. Meichsner. tom. 3. decis. 13. n. 32. fol. 331. Speidel. in notab. verb. Herrlichkeit. Carpzov. apud Arumae. tom. 3. discurs. 15. conclus. 4. ita, ut si generali concessioni de castro adjecta fuerint

verba; mit Herrlichkeiten, regalia contineantur, Sixtin. a. num. 105. Et nihil aliud sunt, quam jura soli Imperatori, vel cui legitime quaesita sunt, ad salutem et decus Reipubl. tuendum competentia, Carpzovii apud. [note: 25.] Arum. d. discurs. 15. conclus. 5. Et dividuntur in Regalia majora et minora, Vultej. de feud. c. 5. n. 7. Rosenthal. de feud. c. 5. concl. 3. Zas. de feud. part. 8. n. 19. Sixtin. de regal. lib. 1. c. 2. n. 1. Vel in Regalia Majestatis, et Regalia [note: 26.] fisci, Bocer. de. regal. cap. 2. n. 4. Majestatis, sive majora Regalia sunt, quae ad Principis Romani supremum decus et authoritatem, sine pecuniario commodo pertinent, Bocer. d. num. 6. seu, in quibus suprema potissimum potestas, dignitas et praeeminentia [note: 27.] Principis relucet, Carpzov. d. l. concl. 9. ex quo etiam dicuntur jura Majestatis, Bodin. de republ. lib. 1. cap. 10. Sixtin. de regal. cap. 2. num. 5. [note: 28.] Reservata Caesarea sive Principis, Käyserliche Hoheiten und Reservaten, Peregrin. de jur fisc. lib. 1. tit. 2. num. 98. et 100. Prukman. rubr. quae sint regal. cap. 3. num. 2. et cap. 5. n. 98. Schneidewin. de feud. part. 2. n. 108. Paurmeister. de. jurisdict. lib. 1. cap. 4. n. 13. et seq. ossibus Principis cohaerentia, Wesembec. consil. 61. n. 31. ipsi coronae annexa, Molinae. ad consuet. Paris. tit. 1. §. 1. verb. le fief. n. 54. individua, Cyn. in l. si viva matre. C. de bon. matern. Sacra sacrorum, Felin. in c. audientiam. col. 2. de praescript. Everhard. in loc. a plenitud. potest. num. 9. extra commercium existentia, per l. apud Iulianum. §. constat. ff. de legat. 1. l. fin. ff. uti possidet. Molin. d. l.

[note: 29.] Et haec Majestatis Regalia et jura soli Imperatori competunt, Constit. Imper. Friderici de pac. Constant. §. volumus. ibi: ea, quae specialiter ad nostram excellentiam spectant, et majestati ita conhaerent, ut ab ipsa nullo modo avelli possint, ita ut ubi Majestas, ibi et haec quoque sint, necesse sit, Dieter. de summ. Imper. potest. conclus. 85. nec a summo Principe sine ejus destructione abdicari vel avelli possint, Thom. Michael. dejurisdict. concl. 8. sicut nec radii solis a sole, Syring. de pac. Relig. conclus. 4. Buxtorff. ad Aur. Bull. concl. 2. in fin. Et haec quidem antiquitus Imperatores Romani sibi solis reservata habebant, tractu tamen temporis, cum Imperatoribus ipsis, facies quoque Imperii nonnihil immutare, magistratuumque officia, quae annua, vel quovis tempore revocabilia erant, haereditario jure, ut et Regalia ipsa, concedo coeperunt, Georg. Christophor. Meyfisch. de potest. et jurisd. Imper. [note: 30.] concl. 5. Indeque mutato nunc Imperii regimine, Imperatorem jura Regalia cum Imperii optimatibus et proceribus communia, quaedam sibi soli reservata habere constat. Quamvis enim Principibus, Ducibus, Comitibus, Baronibus, Nobilibus, et Civitatibus Imperialibus Imperatorem superiorem recognoscentibus, neque jura, neque nomina Majestatis attribui possint, et licet in territoriis suis eandem, quam Imperator in Imperio potestate, habere dicantur, nullamque, cum Imperio immediate sint subjecti, Majestatem obtinere valeant, Kirchner. de Republ. disput. 2. thes. 2. lit. C. videmus tamen ipsos quoque, vel ex concessione Imperatoris, vel praescriptione Regalia, tam Majestatis, sive majora, quam fisci, sive minora, sine Majestatis Caesareae diminutione, exercere, seu potius eorum usum et exercitium habere, idque vigore superioritatis territorialis, de quo infra cap. seq. sicuti etiam [note: 31.] Imperator hodie omnia Majestatis jura solus, et sine Imperii ordinibus exercere non potesst, Besold. de jurisdict. quaest. 13. fol. 37. nec enim solus bellum gerere, nec leges universales concedere, nec vectigalia nove instituere, nec foedera cum extraneis contrahere, nec aliud quid ardui facere potest, nbisi Imperii Statuum consensum adhibeat, per se manifestum est, et ex subsequentibus constabit. Ita ut etiam reservata Principi alteri, etiam privato demandari possint, c. prudentiam. X. de offic. deleg. l. non sotent. C. vectigal. nov. instit. l. vectigalia. ff. de publ. et vectigal. Gail. 2. obs. 142. n. 4.

[note: 32.] Fisci Regalia sunt jure, quae ad conservandum et augendum fiscum Imperatoris pertinent, arg. tot. tit. Quae sint regal. 2. feud. 56. Bocer. de regal. c. 3. n. 6. quae etiam minora et jura fisco, Vultej. de feud. l. 1. c. 5. quia fiscum proprie nemo habet, nisi Imperator, jure nimirum suo proprio, Bald. in c. 1. §. au hae. X. de pac. juramen. firm. Quae jura Regalia ideo [note: 33.] Imperatori concessa sunt, ut habeat laboris immensi aliquod praemium, et fontem perennem, vel liberalitatis magnificae et munificae, vereque regiae et egregiae exercendae, vel publicis necessitatibus subveniendi, arg. l. bene 3. in fin. C. de quadrien. praescript. Bort. de jur. Majestat. concl. 42. Arnisae. de jur. Majest. major. c. 1. n. 3. Et ita finis hujusmodi Regalium primaevus fuit utilitas Reipublicae, Casp. Klock. de contribut. conclus. 1. Heig. part. 1. q. 17. n. 3. [note: 34.] seq. Et hujusmodi reditus Imperii Romani sub Friderico Barbarossa ex Germania et Italia fuisse sexaginta tonnas auri, refert Schneidewin. ad tit. Inst. de success. ab intest. tit. de success. fisc. n. 5. Besold. class. 1. polit. disput. 3. c. 7. n. 37. vid. infr. c. 17. n. 20. qui hodie adeo diminuti, ut Imperator inde se et familiam vix commode sustinere, ac nisi ex haereditariis provinciis multa aureorum millia impendat annua, Imperialem, et in tanto fastigio necessariam pompam vix tueri possit, uti scribit Jul. Pflug. in orat. de republ. German. ordin. Auctor. der politischen Schatzkammer. lib. 2. discurs. 2. Fisci autem Regalia et jura etiam aliis Imperii Statibus et nominatim Civitatibus Imperialibus competere, demonstrabitur infra c. 15.

[note: 35.] Ad Majestatis Regalia pertinent I. Superioritas Majestatica; solus enim Imperator in Imperio Romano Caesareae Majestatis, Känserl. Majestät appellatione salutatur, et reliqui Imperii proceres vel Celsitudinis, vel Serenitatis titulo contenti sunt, Bodin. de republ. l. 1. c. 10. fol. 233. Reunk. de reg. sec. l. 1. class. 5. c. 6. n. 128.

[note: 35.] II Legibus soluta potestas. l. Princeps. 31. ff. de legib. Novel. 105. c. 2. in fin. l. digna vox. 4. C.

de legib. Petra de poteft. Princip. c. 24. per tot. Nam et hodie Imperator legibus solutus recte dicitur, Coler. de imper. conci. 19. Dieter. de summ. Imper, potest. conti. 26. Thom. Michael, de jurisd. concl. 7. Reink. de regim. set. l. 1. class. 3. c. 12. per tot. [note: 37.] Quod tamen simpliciter et absolute non est intelligendum, sed tantum quoad leges mere civiles et positivas, ita ut Princeps iisdem saltem quoad liberam voluntatem et honestatem obsequatur, d. l. digna vox. 4. C. de legib. l. ex imperfecto. 23. ff. de legat. 3. §. fin. 1. quib. mod. testament, infirm. l. 3. Cod. de testaement. nec juris solennitates observare teneatur, Pruckman. §. soluta potestas. c. 3. n. 81. Secus vero est, quoad leges divinas, naturales, et quae in jure naturali fundamentum habent, fundamentales, et similes, de quibus latius dixi in tract. de ord, Equestr. jurib. lil. 3. c. 4. n. 58. seq.

[note: 38.] III. Privilegiorum concessio et confirmatio, l. 1. §. sin. l. 3. ff. de constitu. Princip. §. sed et quod, vers. plane. I, de jur. nat. gent. et civ. l. unic. C. de his qui a Princip. Joseph. Ludov. Perus. 3. num. 4. Thom. Michael, de jurisd. concl. 31. lit. a. Matth. Stephan. de jurisd. l. 2. part, 1. c. 1. membr. 2. n. 150. Sixtin. de regal. l. 1. c. 2. n. 22. Bocer. de regal cap. 2. n. 233. Quoad privilegia sc. Statuum et aliorum Imperio immediate subjectorum procerum, cum mediate subjectorum privilegia etiam ab inferioribus, a quibus, vel a quorum successoribus ea data sunt magistratibus et territoriorum dominis confirmari possunt, ut cap. seq. n. 218. dicetur. [note: 39.] Idem est, quoad privilegiorum ademptionem, cujus enim est privilegia dare, ejusdem quoque est ex justa et legitima causa adimere et privare, Lancellot. in templ. omn. judic. l. 1. c. 1. §. 4. verb. privilegia potest. revocare. Matth. Stephan. de jurisd. l. 2. part. 1. c. 1. membr. 2. n. 158.

[note: 40.] IV. Summarum dignitatum et insignium collatio, Regum, Electorum, Archiducum, Ducum, Principum, Marchionum, Landgraviorum, Comitum, Baronum, Equitum, Nobilium, Comitum Palatinorum, Doctorum, Licentiatorum, Magistrorum, Baccalaureorum, Tabellionum sive Notariorum creatio, merito reservatis Caesareis et Majestatis Regalibus adscribitur, et soli Imperatori attribuitur, Jacob. de S. Georg, de feud. verb, sed an Princeps n. 6. Matth. Stephan, de jurisdict. lib. 2. part. 1. c. 1. member. 2. n. 70. seq. Rosenthal. de feud. c. 5. conclus. 2. n. 3. Sixtin. de regal. l. 1. c. 2. n. 23. et 36. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 1. l. 2. c. 9. num. 17. seq. Borcholt. de feud. c. 4. n. 12. Vultej. de feud, cap. 5. n. 7. [note: 41.] Hoping. de jur. insign. c. 8. n. 29. Cum Regia et Imperatoria Majestas fons et scaturigo sit omnis dignitatis et Nobilitatis, Lancellot. in templ. omn. judic. l. 1. c. 1. §. 4. verb. dignitates sconfert, et verb. Reges coronat. Schrader. de feud, part. 4. c. 1. n. 2. Sixtin. de regal. 1. 1. c. 4. n. 3. seq. et in eo omnes dignitatum thesauri sunt reconditi, Borcholt de feud. c. 4. n. 12. et ab eo tanquam a fonte profluunt. arg. l. quaris, 3. ff. de natal. restit. Noverl. 53. c. 5. in fin. pinc.

Schrader. d. n. 2. Gail. 1. obs. 30. n. 21. Schurff. 2. consil. 56. n. 6. quod tamen per Capitul. Imp. Leopoldi restringitur. an. 44.

[note: 42.] V. Idem est, quoad summarum hujusmodi dignitatum ademptionem, Matth. Stephan. de jurisdict. libr. 2. part. 1. membr. 2. n. 85. seq. Christoph. Beindorff. apud Arumae. tom. 3. discurs. 10. de Princip. S. Rom. Imper. concl. 51. et apud eundem tom. 2. discurs. 7. Joh. Ernest. Zorn. de jurisdict. concl. 23. num. 6. Quod tamen cum consensu et consilio Statuum Imperii fieri debere, tradunt Matth. Stephan. Beindorff. et Zorn. d. 1. 1. Quia Jovem, id est, Regem prodesse quidem solum oportet; nocere non nisi cum pluribus visum est, ait Seneca natur. quaest. lib. 2. cap. 43.

[note: 43.] VI. Pertinet et huc Universitarum sive Academiarum erectio, easque privilegiis et immunitatibus muniendi potestas, l. unic. C. de stud. liter. l. un. C. de professor. l. 2. §. post hunc maxime. 47. ff. de orig. jur. Petra de potest. Princ. c. 13. num. 34. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 2. num. 4. Vultej. de feud. c. 5. num. 7. Bocer. de regal. c. 2. num. 121. Zas. de feud. part. 5. num. 14. Matth. Stephan. de juridict. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. num. 63. Cluten. syllog. rer. quot id. conclus. 21. lit. D. et E. Besold, de jur. majest. sect. 3. c. 8. num. 3. fol. 185. Sixtin. de regal. lib. 1. c. 2. n. 26. adeo, ut nec vicarii Imperii jus erigendi Academias habeant, Besold, thes. pract. verb. Academiae. vers. Palatini vicarii. nec ad harum erectionem Pontificis confirmatio requiritur, Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 3. part. 1. cap. 3. num. 68. et part. 2. cap. 2. num. 15. seq. Caspar. Klock. apud Arumae. tom. 3. disc. 14. de regal. dignir, concl. 73. quod etiam comprobat Ord. Camer. part. 1. tit. 3. §. dessgleichen. 1. ibi: in Universitaten, welche zum wenigsten von unsern Vorfahren Römischen Käysern und Königen, oder uns confirmirt.

[note: 46.] VII. Idem est, quoad feudorum Regalium, sive majoris dignitatis Imperio apertorum, reinfeudationem, quae soli itidem Imperatori reservata, neque etiam Imperii Vicariis competit, Aur. Bull. tit. 5. §. 1. Ordnung des Regiments zu Wormbs. de anno 1521. §. und behalten uns. 4. c. 1. quis dicat Dux. c. 2. de feud. March. Arumae. ad Aur. Bull. discurs. 6. concl. 45. Bocer. de regal. c. 2. n. 61. Coler. de jur. Imper. sect. 23. Quod tamen hodie in Imperio Romano per Capitulationem Caesaream ita restrictum est, ut dignitates Regales et feuda Regalia Imperio aperta Imperator sine consensu Electorum aliis concedere non possit, sed ea Imperio ad ejus conservationem reservare teneatur, Capitulat. Imper. Ferdinandi II. et III. §. wann auch Lehen dem Reiche. 28. Leopoldi, art. 30. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 13. Rosenthal. de feud. c. 10. concl. 11. n. 10. Arumae. ad A. B. d. disc. 4. n. 16. Carpzov. de leg. Reg. German. c. 7. n. 4. Buxtor. ad Aur. Cull. conc. 87.

[note: 47.] VIII. Ad eundem Imperatorem spectat de feudis hujusmodi Regalibus cognitio, c, 1. apud quem vel quos controv. feud. 1. Feud. 18. c. 1. in princ. de leg. Corrad. 2. feud. 34. Ordnung dess Regiments zu Wormbs, de anno 1521. §. Ob auch Sachen furfichlen. Aur. Bull. tit. 5. Ord. Camer. part. 2. tit. 7. §. Ob auch Sachen. Gail. 1. obs. i. n. 31. et observ. 29. n. 1. ita ut de iisdem nec Imperii Vicarii, Aur. Bull. tit. 5. Matth. Stephan. de jurisd. l. 2. part. 1. c. 1. membr. 2. n. 212. Thom. Michael, de jurisd, concl. 29. lib. b. Reinking. de regim. secul. l. I. class. 4. c. 19. num. 5. nec Camera Imperialis cognoscere possit. Ord. Camer. part. 2. tit. 7. Gail. 1. observat. 1. num. 31. et obs. 29. numer. 7. Schrader. de feud. part. 10. sect. 11. num. 69. Paurmeister. de jurisd. lib. 2. cap. 6. num. 310. Reinking. d. cap. 19. num. 6. Roding. pandect. Camer. lib. 1. tit. 17. numer. 3. Nec Imperator proceres Imperii, tanquam pares Curiae, in consilium adhibere tenetur, Reinking. d. cap. 19. per tot. Just. Sinolt. Schuts dissert. de vicar. Imper. concl. 14. Johan. Wurmser. de jur. publ. exerc. 7. quaest. 19.

[note: 48.] IX. Ad Majestatis jura quoque refertur, de vita et capite Principis, Ducis, aliorumque Imperii procerum cognitio, ita ut si deliquerint, coram solo Imperatore forum sortiantur, idque ex antiquissima Germaniae consuetudine, de qua Landrecht. libr. 3. art. 55. Petr. Frid. Mindan. de processib. lib. 1. cap. 9. n. 4. Rulant. de commissi part. 1. lib. 2. cap. 3. num. 6.. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. num. 213. seq. Goeddae. 4. Marpurg. cons. 48. num. 228. Vultej. de jurisdict. ad tit. ubi Senat, vel clariss. num. 48. Goldast. Poutisch. Reichshandel. part. 25. rubr. hohe cent. Halßgerichtliche. seq. fol. 992. et quidem in consilium adhibitis aliis Imperii Statibus, Matth. Stephan. d. membr. 2. n. 85. seq. Colleg. Argentoratens. lib. 48. tit. 2. num. 13. Johan. Erneit. Zorn. apud Arumae. de jur. publ. rom. 2. disc. 7. concl. 23. n. 6. et ibid. tom. 3. dis. 10. Christoph. Beindorff. de princip. sacr. Rom. Imper. conclus. 51. Cum res sit ardua et periculi plena, et leges et jura praescribant, ut ardua et Statum Imperii concernentia, sine Procerum et Ordinum Imperii consilio non expediantur, Capitul. Imper. Ferdinandi II. §. wir sollen und wollen. 26. et Ferdinandi III. §. 28. Leopoldi. artic. 28. Jason. in l. placet. n. 9. et 11. et ibid. Bald. n. 2. de S. S. Ecceles. Knichen. de Sax, non prov. Elector. cap. 5. num. 83. Pruckm. § soluta potestas. membr. 1. effect. 3. n. 7. Buxtorff. ad A. B. concl. 6. lit. D.

[note: 49.] X. Idem est de crimine laesae Majestatis cognitione, quaeitidem ad solum Imperatorem spectat, l. quisquis. C. ad L. Iul. Majestat. Paris de Put. de syndic. verb. de excess. Bar. erga subd. cap. 1. n. 10. et 13. Gigas de crim. laes. Majest. rubr. quis de crim. major. cognit. Obrecht. disp. de regal. conclus. 179.

[note: 50.] XI. Cognitio de sessione in Imperii Comitiis inter Imperii Principes et Status, ita ut nec Camera Imperialis competens hic sit judex, R. A. zu Augspurg. de anno 1500. tit. wie die Irrung der Session. 31. in princ. R. A. zu Speyr. de anno 1570. §. damit nun dieser. 161. R. A. zu Regenspurg. de anno 1594. § letztlich Was die. 124. Schrader. cons. 4. num. 303. verssed hac causa. vol. 1. Paurmeist. de jurisd. libr. 2. cap. c. n. 313. Denais. jur. Camer. tit. sessio. 287. n. 1. et 2. Nolden. de Stat. mobil. cap. 19. n. 59. seq. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 10. sect. 7. n. 41. Nicola Myler. in addit. ad Rumelin. Aur. Bull part. 3. diss. 1. concl. 12. lit. C. Gylman. symphor. tom. 3. tit. Lex diffamari. vers. quando caussol. 175. Ubi obiter notandum, quod cum in Comitiis Ratisponensibus nuperis an 1654. inter Legatos Civitatis Augustae Catholicos et Augustanae confessioni addictos de praecedentia lis orta, ejus nomine a Caesarea Majestate decreta quidem emanata, sed ex parte Evangelicorum Legatorum judicatum fuerit, quod hoc altera parte invita fieri non potuerit, et contra morem hactenus observatum factum, quo hujusmodi controversiarum nomine inter Principum familias amicabiles compositiones initae. Vid. Limnae. de jur. publ. tom. 5. lib. 4. cap. 9. n. 103. fol. 330. seq.

[note: 51.] XIII. Concessio juris aureorum annulorum, tit. ff. etc. de jur. aur. annul. in cujus locum hodie successit insigniorum largitio, quae etiam non nisi ab Imperatore conceduntur, Bart, de jur. insign. et armor. Nolden. de Stat. Nobil. cap. 21. n. 28. Johan Limnae. de jur. publ. lib. 6. cap. 6. n. 27. Hoping. de jur. insign, cap. 8. n. 19. seq. Quod tamen Austriae quoque Archiducibus suis territoriis per Caroli V. privilegium indultum quod extat apud Limnae. de jur. publ. lib. 5. cap. 2. n. 31. fol. 40. Et Comitibus quoque Palatinis aliquando indulgeri solet speciali privilegio, Sagittar. de Comit. Palat. concl. 33. lit. E Nolden. de stat. nobil. cap. 21. n. 28. Sixtin. de regal, lib. 1. cap. 2. n. 33. etc. 4. num. 104. et c. 5. n. 123. seq. Matth. Stephan. de nobilit. lib. 1. cap. 5. n. 10. Hoping. d. cap. 8. 72. seq.

[note: 52.] XIII. Dispensatio contra jus commune, et confirmatio actuum de Jure invalidorum, Reinking, de regim. secul. lib. 1. class. 3. cap. 12. num. 44. seq.

[note: 53.] XIV. Legis generalis sive universalis, qua omnes tenentur, promulgatio, l. tanta. 2. §. sed quia. 18. C. de vet. jur. enucl. l. fin. C. de legib. l. si quando. C. de inoffic. testam. l. et ideo. 11. §. de legib. l. 1. l. leget 9. seq. Cod. eod. D. Cluten. syllog. rer. quotid. concl. 21. lit. a. Lancel. in templ. omn. jud. lib. 1. cap. 1. §. 4. Besold. de jur. majestat. sect. 3. cap. 2. num. 1. fol, 145. ejusdemque interpretatio, l. et ideo. 11. ff. de legib. d. l. 1. et 9. C. eod. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. capit. 1. membr. 2. n. 8. seq. Bocer. de regal. cap. 2. n. 66. Quod tamen hodie in Imperio Romano secus est, ubi Imperator solus leges universales non condit, sed Statuum Imperii in Comitiis consensum et consilium adhibere tenetur, Dn. Cluten. d. conclus. 21. lit. b. Matth. Stephan. d. membr. 2. numer. 10. Reinking. d. l. lib. 1. class. 5. c. 6. n. 102. Coler. de jur. Imper. sect. 18. add. instrum. Pacis Osnabrugart. 8. § gaudeant. Limnae. ad Cap. Carol. V. art 2. verb. besserer. pag. 129. seq. et art. 32. verbdurch Uns. pag. 360. seq. et de jur. publ. tom. I. lib. 1. c. 10. n. 35. Ex quo etiam ejusmodi leges in Comitiis conditae dicuntur. Recessus

Imperii, Reichs Abschied. Matth. Steph. d. l. n. 11. Cluten. d. l. b. et vim contractus obtinent.

[note: 54.] XV. Jus adolescentibus concedendi veniam aetatis, l. 1. et tot. tit. C. de his, qui ven. taeat. Matth. Stephan. de jurisd. libr. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. n. 137. seq. Bocer. de regalib. cap. 2. num. 131. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 32. lit. C. Sixtin. de regal. cap. 2. num. 22. lib. 1. Quod tamen jus Imperator etiam aliis, puta Comitibus Palatinis concedere solet: Et mutato Reipubl Romanae Statu hodie hoc jus etiam Imperii Principibus competere dicitur, et 10. Septembr. anno 1607. responsum fuisse, annotavit Foman. ad l. 1. C. de his, qui ven. aetat. prout refert Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 1. lib. 2. c. 9. n. 149. Eandemque potestatem civitatibus quoque superiorem non recognoscentibus competere, tradit Maurit. de restitut, in integr. cap. 225. n. 2. Limnae. d. n. 149. et aliis magistratibus omnimodam jurisdictionem habentibus, attribuit Imperator Leo in Novel. 28. m fin. Quo tamen jure Camera Imperialis non utitur teste Bocer. de regal. cap. 2. n. 133.

[note: 56.] XVI. Jus et potestas belli indicendi, inferendi et finiendi, vel licentiam belli alteri dandi, soli quoque Imperatori competit, l. 3. ff. ad L. Iul. majest. l. hostes. 24. ff. de captiv. et postlim. l. 3. C. ut armor, usus. l. neminem. 17. C. de re milit. quod culpatur. caus. 23. quast. 1. Ordin. Camer. part. 2. tit. 15. R A. zu Augspurg. de anno 1555. §. wo sich aber. Peregrin. de jur. sisc. libr. 1. tit. 1. n. 15. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 2. n. 10. seq. Matth. Stephan. de jurist. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. n. 50. seq. Reinking. de regim. Sec lib. 1. class. 5. cap. 6. num. 11. et 103. Cluten. concl. 21. lit. c. Quod tamen hodie ex novissimis Imperii constitutionibus secus est, de bello inferendo non amplius solus Imperator, sed et Status Imperii jus statuendi habent, Capitulat. Imper. Ferdinand. II. et III. artic. wir sollen und wollen uns. 9. et 11. Leopoldi. art. 13. 14. et 16. Heig. lib. 1. quast. 12. n. 29. Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. n. 171. seq. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 4. n. 2. de quo infra cap. 22. per tot. vid. Instr. Pac. Osn. an. 8. §. gaudeant.

[note: 58.] Idem est XVII. quoad jus et potestatem foedera contrahendi. Bornit. de jur. majest. cap. 25. Warem. ab Grenberg. de foeder. lib. 1. cap. 2. n. 28. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 2. num. 11. et lib. 2. cap. 1. n. 29. Rulant. de commiss. part. 4. lib. 2. cap. 3. n. 1. Quod itidem hodie secus est, et Imperator de rebus Imperii, sine Electorum consensu foedus inire nequit, et foedera contrahendi etiam aliis Statibus et Civitatibus Imperialibus competere dicetur infra cap. 23. n. 25. et seq.

[note: 59.] XVIII. Ad Imperatoris quoque potestatem refertur collect generalis, sive Imperialis indictio, Reichsstewr, oder deß H Reichs Anloaen. l. unic. C. de super. indict. l. placet. 8. C. de excusat. muner. cap. um. quae sint regal. 2. feud. 56. et ibi Dd com. Sixtin. de regal. libr. 1. cap. 2. n. 22. Vultej. de feud. cap. 5. num. 7. vers. atque haec sunt. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 74. num. 1. Bocer. de collect. cap. 1. num. 20. seq. et cap. 5. num. 3. seq. et de regal. cap. 3. num. 210. et immunitatis ab iisdem concessio, l. 1. et tot. tit. ff. de censib. tot. tit. C. de immun. nem. conced. l. un. C. de his, qui a Princip. vacat. l. immunitates. et. ibi. Dd. C de agric. Sixtin. d. cap. n. 22. de quibus vide infra cap. 17.

[note: 60.] XIX. Pertinet quoque ad Majestatis Regalia novorum vectigalium institutio et concessio, de quibus vide infra cap. 18. num. 2. 12. 13.

[note: 61.] XX. Eodem pertinet potestas primariarum precum, Thom. Michael. de jurisd. concl. 13. lit. a. Cluten. d. l. concl. 19. lit. b. Limnae. de jur. publ. tom. 1. lib. 2. cap. 9. num. 2. quae dicuntur Panißbrieff. Besold. thes. pract. verb. primariae preces. Wehner. verb. Panißbrieff. An autem hoc jus primariarum precum in territoriis et Ecclesiis Cathedralibus Principum et Stutuum Augustanae contessioni addictorum etiam num hodie competat, alii negant, Auctor consil. apud Schwanman. post decis. 8. fol. 99. quod ex eo refert Matth. Stephan. de jurist. lib. 3. part. 1. cap. 4. n. 21. Syring. de pac. Relig. concl. 31. Rumelin. ad Aur. Bull. discurs. 4. concl. 17. Alii vero id affirmant, ita tamen, ut reformatae Religioni addictum praesentet Arumae. ad Aur. Bull. discurs. 3. concl. 35. Cranius de pac. Relig. part. 1. problem. 4. per tot. Limnae. de jur. publ. tom. 1. libr. 2. cap. 9. n. 7. seq. vide Instrum. Pac. Osnabr. art. 5. n. 5.

[note: 62.] XXI. Cursuum publicorum, sive regiorum, vulgo postarum institutio et confirmatio, R. A zu Speyer. de anno 1542. §. Und damit man auch jederzeit. 45. l. nullus. et tot. tit. Cod. de curs. publ. Thom. Michael. de jurisd. concl. 12. lit. b. Borchold. de regal. n. 84. Reinking. de regim. sec. lib. 1. claess. 5. cap. 6. n. 114. seq. ubi quaeritur, an Civitatibus Imperialibus invitis postarum magistri et administratores extranei, et qui non sunt cives, obtrudi possint? Quae quaestio nuper inter postarum Magistrum Generalem Comitem de Tassis, et Civitatem Norimbergensem mota fuit, et ad eandem in genere respondendum videtur, ad observantiam et consuetudinem respiciendum esse; Nam publici cursus exhibitionem secundum locorum consuetudinem, vel curialibus, vel cohortalibus committi debere, manifeste sancitur in constitutione Imperatorum Valentiniani, Theodosii et Arcadii in l. publici cursus. 14. de cursu publ. Quod si igitur per longam consuetudinem in aliqua civitate, vel alio loco postarum administratio civibus tantum commissa, id imposterum quoque observandum venit, cum observantia optima omnium rerum sit interpres, l. si de interpretatione. 37. 1. minimi. 23. ff. de legib. l. certi juris. 17. c. de judic. neque ab ea recedendum, Carpzov. 2. respons. 53. n. 9. et 6. resp. 104. n. 6. omneque dubium tollat, Cravet. cons. 201. n. 11. Hondedae. cons. 6. n. 36. vol. 1. et consuetudo parem vim habeat cum lege, l. de quibus. 32. ff. de legib. 1. 2. C quae sit. long. consuet. c. fin. X. de consuet. Prout Norimbergae longo tempore observatum fuisse demonstratur in Senatus amplissimi Norimbergensis Refutatione informationis, Wie es umb das Käyserl. Postwesen in der Statt Nurnberg beschaffen, de anno 1649. ubi docetur non solum postarum magistrum generalem de

Tassis in literis suis ad Senatum, sed et ejus obligatum in memoriali suo ad Senatum promisisse, daß diß Post Ampt durch einen zu Nurnberg eingesessenen Burger soll ad ministriret und verwaltet werden, darauff auch erstlich an. 1615. Johan. Georg. Haidt Burger zu Nurnberg, und nach dessen Todt Virgilius Chinger auch Burger. anno 1625. und nach demselbigen Franß Christoff Albrecht deß geweßten Chingers Diener 1630. und nach diesem Georg Gratwohl Burger daselbst anno 1634. zum Post Verwalter verordnet worden. Et quamvis an. 1635. 1643. et 164. extranei postarum administratores, et quidem Catholici, introducti, cum tamen hoc durantibus belli tumultibus factum, Norimbergenses anno 1624. in possessione vel quasi civium administratorum fuerint, ideo vigore pacificationis Monasteriensis et Osnabrugensis, in pristinum statum sunt restituendi, Instrum. pac. Caesareo Suecicae, art. 5. §. terminus a quo 2. Fuisse autem Norimbergenses anno 1624. in hac quasi possessione, inde satis aperte demonstratur, quod, cum an. 1615. designatus administrator Johannes Georgius Haidt civis Norimbergensis anno 1625. vita defunctus, et Senatus apud postarum magistrum Generalem Comitem de Tassis intercederet, ut in defuncti locum ejus fratrem Davidem Haiden substitueret, die 20. Septembris anno 1625. ipse respondit, officium hoc Virgilio Chingern, etiam civi Norimbergensi promissum esse, his verbis: Wir mogen denselben hiemit freundlichen nicht verhalten, daß nach dem in deren Stadt Nurnbera unser daselbst seyendes Post Ampt durch Ableiben weiland Johan Georg Haiden vacirend, und ledig worden, wir den Chrsamen Virgilium Egnern obgedachter ibrer Statt Mitburgern, zu Verwaltung dessen ersehen und begeben. Cui etiam accedit, quod cum anno 1635. primus administrator extraneus Gisebertus du Boys introductus, Senatus Norimbergensis de eo 9. Decembrit 1635. fuerit protestatus, et quod hoc imposterum juri suo nihil quicquam derogare debeat, atque sic hoc ipso jus sibi competens reservarit. Quod etiam postea cum alii extranei Jacobus le Febuer, et Johannes Abondio Somigliano reciperentur, 25. Iulii, anno 1643. et 22. Decembris anno 1646. factum fuisse constat ex d. resutat. Norimberg. Nec haec res aequa ratione caret, cum extranei hujusmodi administratore Norimbergensi et aliarum civitatum magistratibus parere recusent, et ab omnibns oneribus civilibus, tam realibus, quam personalibus omnino liberi et exempti esse velint, cum tamen Norimbergenses hoc privilegio Imperatorum Caroli IV. de anno 1354. et Friderici III. de anno 1475. et postea ab omnibus Imperatoribus confirmato gaudeant, et utantur, ut neminem in civicatem recipere, vel in ditionesua tolerare teneantur, qui civis esse, et onera civica supportare nolit; quod relatum est insra lib. 3. cap. 38. n. 68.

[note: 63.] XXII. Jus dandi facultatem condendae civitatis, Stattrecht geben, hoc enim soli Imperatori competit, de quo spra lib. 1. cap. 6. num. 6. et seq.

[note: 64.] XXIII. Nundinarum publicarum sive annuarum et solemnium concessio, earundemque ademptio, sive translatio, Jahrmarckt und Messen auffzurichten, penes solum Imperatorem est, et Majestatis Regalibus adnumeratur, infra lib. 5. cap. 23. n. 1.

[note: 65.] XXIV. Stapularum sive emporiorum institutio, Staffelgerechtigkeit, freye Niederlag, Besold. de jur. majestat. sect. 3. cap. 8. num. 10. fol. 204. Limnae. de jur. publ. lib. 1. cap. 9. num. 129. seq. Cum enim liber esse debeat usus commerciorum et navigationum, consequens inde est, neminem cogi, ut hoc vel illo in loco merces exponat, nisi cogens habeat jus Stapulae, sive emporii, die freye Ntederlag, id est jus de exponendis mercibus, vel ex privilegio Caesareo, vel praescriptione, Mynsing. decad. 2. resp. 19. num. 3. Besold. thes. pract. verb. Staffelgerechtigkeit. Sixtin. de regal. libr. 2. cap. 3. num. 39. Thom. Maul. de jur. conduc. tit. 3. num. 21. Sed hoc jus Stapulae, sive appussus, civitati alicui concessum, an non utendo per decennium amittatur, dubitatur? et dicendum videtur quod non; privilegia enim illa, quae alimentorum intuitu concessa sunt. per non usum non amittuntur, arg. l. cum scimus. 22. C de agric. et censit. Just. Sinolt. Schyß. tom. 2. colleg. publ. disput. 1. concl. 17. lit. b. idemque dicendum si facultas utendi se non offerat. Gail. 2. obs. 60. confer infra lib. 5. cap. 22. num. 37. et seq.

[note: 66.] XXV. Repressaliarum concessio, quas itidem solus Imperator concedit, Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 2. num. 12. et libr. 2. cap. 1. num. 30. seq. Knichen. de Saxon. non prov. verb. Ducum. cap. 5. n. 496. Wesembec. cons. 46. num. 7. Gail. de pignorat. c. 1. num. 5. ita ut nec Electoribus, neque aliis Principibus easdem concedendi facultas competat, Sixt. d. cap. 2. n. 12. et si quis id facere praesumat, contra eum mandata sine clausulain Camera decernantur, Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. cap. 6. n. 107.

[note: 67.] XXVI. Induciarum moratoriarum indulsio, Quinquenel, Anstandsbrieff ertheilen, l. quoties. 2. Cod. de precib. Imper. offer. juncta. l. universa. 4. Cod. eod. I. fin. in princ. C. qui bon. ced. poss. l. in fraudem. 45. §. fiscalibus. 10. ff. de jur. fisc. Reformat. guter Policey. de anno 1548. tit. von verdorbenen Kauffleuthen. 22. §. 1. Policey Ordnung zu Franckfurth de anno 1577. tit. von verdorbenen Kauffleuthen. 22. §. fin. Gail. 2. observ. 46. num. 14. Wehner. verb. Anstandtbrieff. vers. estque de regalibut. Besold. verb. Quinquenel. et de jur. Majest. secl. 3. c. 4. numer. 8. fol. 158. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. num. 248. Solent tamen hodiernis temporibus etiam Electores, Principes, Comites, Barones, Nobiles immediati, et Civitates Imperiales easdem in suis territoriis concedere. idque jure territoriali, ad quod pertinet haec concessio, Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. van. 1. cap. 7. num. 389. Ming. concl. 74. Thom. Michael. de jurisdict. concius. 47. lit. d. Remking. de regim. secul. libr. 1. class. 5. cap. 6. num. 31. Georg. Weimnan. de rescript, morat. conclus. 11.

Reinhard. König. synops. jur. publ. disc. 10. concl. 24. Ex quo etiam hujusmodi concessio limitata est, et ultra eorundem jurisdictionem et territoria non extenditur, arg. l. fin. ff. de jurisdict. Johan, Georg. Weinman. d. concl. 11. Et solent quoque et possunt concedi a maxima parte creditorum, in praejudicium partis minoris, ita ut hi majori parti adsentire teneantur. l. fin. C. qui bon. ced. poss. Moller. 4. semestr. 6. num. 5. seq. Strach. de mercat. et decoctor. part. 6. n. 20. Wehner. d. verb. Anstandtbrieff. Weinmann. d. l. concl. 14. Matth. Steph. d. libr. 2. part. 1. cap. 7. n. 391. Ultra quinquennium autem haec rescripta extendi nequeunt, arg. l. fin. Cod. qui bon. ced. poss. Besold. d. verb. quinquenel. Moller. d. cap. 6. n. 6. Hering. de fide jussor. cap. 5. n. 135. Et illis tantum, qui non sua culpa, sed casu fortuito, fortunarum suarum jacturam passi. nec facile concedenda mercatoribus fallitis et bancaeruptoribut, qui suo vitio et luxu bona obliguriverunt, aliosque fraudulenter in inopiam praecipitarunt, den muth willigen Bankerottierern und Falliten, die nicht auß unversehenen zugestandenem Unsallen oder Schaden ins Verderben kommen, sondern auß Muthwillen, zu vielem Pracht und dergleichen zum falliment gerahten seynd, d reformat. guter Policey zu Augspurg. de anno 1548. tit. von verdorbenen Kauffleuthen. 22. et de anno 1577. d. tit. 23. §. 1. Stracha. de decoctor. part. 6. num. 20. Boer. decis. 349. num. 10. Heig. part. quast. 35. num. 43. seq. Cothman. 1. resp. 19. Hering. de fidejuss. cap. 5. num. 103. seq. Besold. d. verb. Quinquenel. vers. et hujusmodi. Et hi debitis poenis coerceri solent, de quibus confer Just. Sinolt. Schuß. tom. 2. disp. 9. concl. 9. lit. d. e. de jur. publ. deque his novissimo decreto Civitatum Hanseaticarum Lubeccae anno 1620. promulgato, sub titulo: Mandatum der Hansee Statt wider die muthwillige Fallirer und Bankerottirer, etc. cautum est, ibi: auff solchen Fall nach vorgehender declaration, nicht allein die Schandtglock über ihn geleutet, sondern er auch mit offentlicher Auffstellung an den Pranger, ewiger Vermeisung, auch nach vermerckten Umbstanden, als ein Dieb und falsarius, an Leib und Leben gestrafft werden. Ac hodiernis moribus, teste Mynsing. ad §. fin. num. 18. Inst. de action. in Germania carceris publici poena usurpatur, der Schuldthurn, quod etiam constitutionibus Imperii conveniens, d. Policey Ordn. de anno 1548. et 1577. d. tit. von verdorbenen kauffseuten. quales Norimbergae et aliis in civitatibus invenire licet, ubi incarcerati ex eleemosynis vivere tenentur, sicuti de Praga testatur Koppen, decis. 29. num. 26. Nec ab ejusmodi poena excipiuntur Comites, Barones, Nobiles, Doctores, studiosi, milites, mulieres, et aliae personae alias privilegiatae, quae nimis suis privilegiis confidentes, dolo, fraude et dilapidatione suis facultatibus lapsae sunt, Berlich. part. 1. concl. 18. n. 30. seq.

[note: 71.] Unde ut ejusmodi rescriptum obtineri possit, in supplici libello haec requisita sunt observanda. 1. Inseri et exponi debet causa jacturae et infortunii, quod nimirum non culpa vel dolo, sed inopinato ac fortuito casu ad has facultatum milerias redactus fuerit debitor supplicans, daß er unversehener weiß, in Abbruch und Schmelerung seiner Nahrung kommen, un sonderlich, daß er von vielen andern, mit welchen er gehandelt, betrieglich auffgesetzet/ uti requirit d. Policey Ordnung zu Augspurg. anno 1548. et 1577. d. tit. von verdorbenen Kauffleuten. 2. Exponi debet difficultas, seu potius impossibilitas solvendi, quod tale rei familiaris naufragium passus, ut hoc tempore ob quotidianus creditorum interpellationes et exactiones, ad extremum ipsi sit pereundum, nisi temporis aliquod spacium ad vires reficiendas et reparandas ei indulgeatur, es seye ihm aber unmuglich, zudem es zu ganß verderblichem und unwiderbringlichem Nachtheil und Schaden geriethe, die Schulden schleunig abzulosen. 3. Exponet quod adhuc cogitet satisfacere, exigendo vicissim sua debita, daß er an anstehenden Schulden, welche mit Handschrissten und seinem Register beweißlich, so viel habe, daß er wol gedenekete, seine creditores zu befriedigen. 4. Ut hujus sui infortunii testimonium a magistratu suo inferiore, sub quo domicilium habet, afferat et Principi exhibeat, d. ord. polit. de annis 1548. et 1577. d. rubr. confer Limnae. de jur. publ. tom. 2. libr. 4. cap. num. 334. set et ibi tom. 5. p. 30. et seq. Quod si vero ad falsa narrata tale rescriptumfuerit impetratum, nullu sortiri debet effecium, d. ord. pol. ibi: wo aber die anderer Gestalt und mit verschwiegener Wahrheit auffgebracht, oder erlangt worden, alsdann sollen sie krafftioß, unsurtraglich seyn und dafur gehalten werden.

[note: 72.] XXVII. Famae et honorum integralis per totum Imperium restitutio, soli Imperatori competit, l. 1. §. pen. ff. de postul. l. 11. cum indulgentia. 10. C. da sentent. pass. l. 1. §. fin. ff. de quass ion. Lancellot. in templ. omn. judic. lib. 1. cap. 1. §. 4. verb. damnatos. Peregrin. de judic, fisc. lib. 1. tit. 2. num. 54. Heig. part. 2. quast. 22. num. 21. Sfort. Odd. de reftit. integr. quast. 82. art. 9. num. 9. Matth. Stephan. de jurisdict. libr. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. num. 123. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 2. num. 4. in not. lit. e. Ziegler. §. civitas. limit. 1. n. 11. Thom. Michael. de jurisdict. concl. 11. lit. G. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 2. num. 21. Cluten. syll. rer. quot. concl. 20. lit. O. Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 5. cap. 6. num. 131. Ex quo specialiter ab Imperatore Principibus aliisque magistratibus fuit concessum famae et honoribus restituere seditiosos rusticos, R. A. zu Speyr. de amo 1526. §. und wiewol der gemeine Mann. 6. Reinking. d. c. 6. n. 26. Quod si tamen ex statuto provinciali vel locali alicujus civitatis vel alterius magistratus fama alicujus imminuta fuerit, hoc calu etiam honoris restitutionem per magistratum illius loci fieri posse, concludunt Dd. communiter, arg. l. 1. §. de qua autem. et ibi Bart. ff. de postul. Felin. in c. accessissent. num. 3. seq. X. de constitut. Panormit. in c. cum te. num. 20. X. de sent. et re judic. Ziegler. d. §. Civitas. limit. concl. 1. n. 13. Bocer. de regal. cap. 2. n. 115. Carpzov. apud Arumae. tom. a. discurs. 15. de regalib. concl. 35. Freher. de exislim. et fam. lib. 5. cap. 30. n. 8. Imp posse etiam Principes, Comites, Barones, Nobil. es et Civitates Imperiales in suis territoriis

famae et honoribus restituere, eandemque restitutionem iutra limites cujusque territorii sui, non extra vires obtinere, plerisque visum est, Freher. d. cap. 30. n. 8. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. tit. 2. num. 54. Zasius in l. acta. §. de adimplenda. n. 6. de re judic. Sfort. Oddus de in integr. reslitut. part. 2. quaest. 92. art. 10. n. 101. Coler. de jur. Imper. sect. 40. Harpprecht. ad §. in summa. 10. num. 144. seq. 1. de injur. Carpzov. d. conclus. 35. Limnae. de jur. publ. tom. 1. libr. 2. capit. 9. numer. 143. seq. Dn. Nicolaus Myler. de statib. Imper. concldus. 59. n. 2. seq. Idque jure superioritatis territorialis, cui hoc jus adhaerere, tradunt Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 47. lit. a. Mingius de super. territ. concl. 74. Quod si vero lege ac Recessibus Imperii alicui fama inuratur, hunc ab aliis Imperii Statibus famae restitui non posse, verius est, adeo ut Status Imperii ab Imperatore bannitus, ne quidem in territorium recipi possit. Dn. Myler. d. l. n. 4. ubi etiam n. 5. addit, in infamia, quae jure communi et civili imponitur, famae restitutum, etiam extra territorium restituentis pro legali persona habend um esse, l. imperialis. 23. C. de nupt. l. 1. §. 10. ff. de postul. cum sublato nomine, tollatur etiam nominis praejudicium, Freher. de exist. et fam. lib. 3. cap. 30. numer. 11.

[note: 76.] XXVIII. Ad Majestatis regalia refertur jus cudendi monetas, easdemque reprobandi et tollendi poteltas, de quo infra cap. 21. per tot.

[note: 77.] XXIX. Solus quoque Imperator in bannum Imperiale, des Reichs Acht, ex plenitudine potestatis, in refraetarios et seditiosos, des Reichs Aechtet, tam immediatos, quam mediatos, irrogat, privilegiis, dignitatibus, et immunitatibus privat, R. A. zu Speyr de anno 1542. §. wurde sich aber jemand. Gail. 2. de pac. publ. cap. 11. num. 27. et libr. 1. cap, 6. num. 9. et capit. 11. num. 3. Et solus iterum restituere ac a banno irrogato absolvere potest, Ord. Camer. part. 2. tit, 18. §. So auch. in fin. Gail. 2. de pac. publ. cap. 18. Stamm, de servitur. person. lib. 1. tit. 3. cap. 3. num. 2. [note: 78.] Ita, ut licet Camera quoque Imperialis nomine Imperatoris et Imperii Status in bannum declarare, illud ipsum tamen, Caesare inconsulto, fieri non possit, Paurmeister. de jurisd. lib, 2. cap. 6. n. 266. seq. Heig. part. 1. quast. 9. num. 29. Matth. Stephan, de jurisd. lib. 2. part. 1. membr. 2. n. 214. idque in causis majoris momenti, et delictis atrocioribus ac Reipubl. et Imperio perniciosis, quoad absolutionem a banno constitutum est, Ordin. Camer. part. 2. tit. 18. §. wo anch. et part. 3. tit. 46. § wo auch. Denais. pandict. Camera. tit. banni absolutio. 51. §. 1. Roding. pandect. Caemer. lib. 1. tit. 7. num. 26. Heig. d. l. num. 53. seq. Matth. Stephan. d. l. n. 215. Et licet inferiores quoque Satus in suis territoriis bannire aliquem possint, Reformat. zu Franckfurth. de anno 1442. tit. von der Silbermunß. 9. §. Und wer der. 1. ibi: als ob sie mit deß Reichshoffgericht, oder andern jimblichen Gerichten Geistlichen und Weltlchen, und mit rechtem Urtheil verachtet, und in die Acht gethan weren. Hujusmodi tamen banna extra eorum territoria et districtus non extenduntur, et rectius proscriptiones, relegationes, et deportationes, quam banna appellantur, l. relegatorum. §. interdicere. ff. de interdict. et releg. l. fin. ff. de offic. praef. urb. l. 3. ff. de offic. praes. l. 1. et 2. ff. de offic. procons. Gail. de pac. publ. lib. 1. cap. 6. numer. 12. et lib. 2. cap. 1. n. 27. Stamm. de servit. person. lib. 1. tit. 3. capit. 3. num. 3. Banniti vero ab Imperatore in toto orbe Christiano pro bannitis habentur, ita ut in nullo regno se curitate gaudere possint, R. A. zu Crfurth. anno 1567. wir wollen auch 38. confer Reinking. d. lib. 1. class. 5. capit. 6. num. 121. seq. Stamm d. tit. 3. capit. 2. seq.

Sed an Imperator Imperii Principem vel alium Statum, vel reliquis Imperii proceribus inconsutis, in bannum declarare possit, vide infra c. 5. n. 115. et seq.

[note: 81.] XXX. Ad Majestatis Regalia et Caesarea regservata pertinet extrema provocatio, l. 1. §. 1. ff. a quib. appell. non. lic. R. A. zu Speyer. de anno 1570. §. den anderi aber. 162. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 2. mumer. 14. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. capit. 1. membr. 2. numer. 182. seq. Coler. de jur. Imper. sect. 20. Bocer. de regal. cap. 2. numer. 243. Ita, ut nec ab Imperatore ad Papam appellare liceat, cap. si duobus. §. demque X. de appell. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 3. part. 1. capit. 3. numer. 47. seq. Thom. Michael. de jurisdict. concl. 43. Goedd. 4. Marpurg. cons. 48. num. 55. seq. Reinking. de regim. sec. libr. 1. class. 2. capit. 4. numer. 10. seq. Carpz. de leg. Reg. German. cap. 9. sect. 2. num. 17. A Caesare [note: 83.] tamen male informato ad melius informandum provocare licere concludunt, per l. 1. in princ. vers. quid ergo. ff. quando appellar. c. biduum. 29. vers. rursus caus. 2. quest. 6. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. num. 200. seq. Obrecht. disput. de regalib. conclus. 348. Besold. de appellat. cap. 2. n. 10.

[note: 84.] XXXI. Eodem pertinet jus ita pronunciandi, ne a sententia lata appellari possit; sive jus delegandi alicui causam cum clausula, remota omni appellatione, vel alia ratione appellationem tollente. per l. 1. §. fin. ff. a quib. appell. non lic. Castal. de Imper. quaest. 110. num. 62. Sixtin. de regalib. libr. 1. cap. 2. numer. 15. Bocer. de regal. 2. numer. 241. Myns. 1. obs. 3. et 4.

[note: 85.] XXXII. Salvoguardiae, sive salvi conductus et securitatis plenae et absolutae concessio, ad solum Imperatorem spectat, l. relegati. 4. in fin. ff. de poen. Damhoud. pract. crim. cap. 26. Menoch. arbit. jud. cas. 336. num. 23. vers. cum solus Princeps. Matth. Stephan. d. libr. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. n. 159. Farinac prax. crim. libr. 1. tit. 4. quaest. 29. n. 80. seq. Cluten. syllog. rer. quotid. conclus. 22. lit. h. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 47. lit. C. Bocer, de regal. cap. 2. n. 235. Ita, ut violans ejusmodi Salvoguardiam crimen laesae Majestatis committat, l. 1. §. Majestatis. ff. ad 1. Iul. Majest. Besold. thes. pract. verb. Salvaguardia. Atque hoc quidem quoad bannitos Imperii procedit, secus vero est, si quis ob aliud quoddam delictum tuto redire non possit, ab inferioribus, etiam Principibus, Comitibus, Baronibus, Nobilibus et Civitatibus Imperialibus ad causae deductionem, et sui defensionem, salvum conductum, Gelait von und zum Rechten, zu Außfuhrung beruhmter Unschuid, concedi

posse non dubitatur, et docent, Petra de potest. Princip. cap. 8. n. 46. Menoch. arbit. judic. cas. 81. n. 1. seq. Matth. Stephan. d. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. n. 167. seq. et lib. 2. part. 1. cap. 7. n. 427. seq. Schrader. de feud. part. 10. sect. 1. n. 96. Bruning. de var. univers spec. concl. 30. Thom. Michael. d. concl. 47. lit. C. Arumae. ad Aur. Bull. discurs. 1. conclus. 18. Idque jure territorii, confessionem enim salvi conductus judicialis, sive securitatem delinquentibus permittere, die geleitliche Gerechtigkeit von und zum Rechten, zu Außfuhrung geruhmter Unschuld, ad jus territoriale et superioritatis pertinere, ejusque quasi possessionem evincere, communis est Dd assertio, l. relegati. 4. in fin. l. ad bestias. 31. in fin. ff. de poen. l. 1. §. 1. ff. de quast. l. 1. §. de qua aurem ff. de postul. Matth. Steph. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 7. n. 418. seq. Knichen. de jur. territ. cap. 3. n. 455. seq. Goeddae. resp. de restit. Baron. Vallend. num. 298. seq. Ziegler. §. Landsassii. conclus. 1. num. 128. et §. Civita. concl. 1. num. 57. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 47. lit. C. Ming. de super. territ. concl. 74. Reinking libr. 1. class. 5. cap. 6. numer. 33. et seq. [note: 87.] Quod etiam mero Imperio adscribunt Wesembec cons. 95. n. 25. vers. Sicher Geleit. Meichsner. tom. 3. decis. 23. numer. 44. vers. quod autem salvus. fol. 904. Bidembach. nobti. quast. 7. n. 3. vers. solent et mero.

Quamvis autem homicidis, et aliud id genus delinquentibus, non facile sit concedendus sal vus conductus, semel tamen datus inviolabiliter, omnique amphibolia remotâ, auff guten Teutschen Glauben/ servandus est, ne quis authoritate Praetoris decipiatur, contra l. 1. Cod. de his qui ven. aetat. Farinac. prax. crim. lib. 1. tit. 1. quast. 6. num. 27. et lib. 1. tit. 4. quaest. 29. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 30. Glaser. de salv. conduct. concl. 71. seq.

[note: 89.] Qui vero impetravit salvum conductum eundi, sive veniendi, zum Rechten, is etiam eundem habere censetur ad recedendum, vom Rechten, vel Sicherheit zu und abe, ad accessum et recessum, Felin. inc. 2. de treug. et pac. Pruckman. de regal. cap. 4. membr. 2. numer. 1. Hering. de fidejussor. cap. 18. numer. 48. Matth. Stephan. d. cap. 7. num. 430. Gail. de pac. publ. lib, a. cap. 11. n. 8. Glaser. d. l. concl. 52. seq. Zanger. de except. part. 2. cap. 5. num. 17. seq. Securitas enim veniendi, includit securitatem recedendi, l. 3. C. de navicular. c. innovamus. X. de treug. et pac. c. qui diversitatem. 5. vers. tempus. X. de concess. praebend. Gail. 1. obs. 52. numer. 5. Mynsing. 1. observ. 82. et secure venire non dicitur, cui secure recedere non est permissum, Felin. in c. ego. num. 8. X. de jurejur. Nellus. de bannit. 3. part. 2. temp. num. 18. Coler. de process. part. 4. cap. 1. numer. 220. Quod si tamen reus, cui datus est salvus conductus zu Recht und vor unrechtem Gewalt, compareat et delictum in judicio fateatur, non obstante salvo conductu, nihilominus in carcerem conjici, et a magistratu puniri potest, Moller. 2. semestr. c. in fin. Treutl. 1. disput. 5. cond. 6. lit. D. et. ibi. Hunnius in resolut. Securitas siquidem, sive salvus conductus non eo pertinet, ut assecuratus nullo modo offendi possit, sed ne ab aliquo injuste offendatur, ut ita intelligatur tantum de violentia, qua de facto contra jus infertur, Mynsing. d. observ. 82. Graeven. pract. conclus. 52. in corol. consid. 1. numer. 12. seq. quod etiam vulgata ostendit formula: wir geleiten dich zu recht, und vor unrechter Gewalt, und nicht weiter, Glaser. d. concl. 51. quae enim vis de jure infertur, adversus ipsam securitas concedi nequit, Peiul. Halsger. Ordnung. artic. 77.

[note: 92.] XXXIII. Ad solum quoque Imperatorem pertinet potestas eximendi Principem Imperii a jurisdictione Camerae Imperialis, Gylman libr. 2. rer. judic. Camer. decis. 54. num. 34. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 2. numer. 13. Casp. Klock. apud Arumae. tom. 3. discurs. 14. de regalib. conclus. 93. Georg. Ritter. de regal. conclus. 5. lit. n.

[note: 93.] XXXIV. Jus absolvendi a juramento ad effectum agendi, einem seine gegebene Urphed gegen dem Herren, so ihne also verurphedet hat, zu relaxiren, damit er sich gegen selbigem Rechtens gebrauchen moge, ad Regalia Majestatis pertinet, Borcholt. de regalib. numer. 4. Vultej. de feud. cap. 5. numer. 7. vers. haec sunt. Bocer. de regalib. cap. 2. num. 135. Carpzov. apud. Arumae. tom. 3. discurs. 15. de regalib. conclus. 34. Quod tamen hodie aliis quoque magistratibus competit, supra capit. 3. n. 189. et seq.

[note: 95.] XXXVI. Jus creandi magistratus majores ad justitiam expediendam, Arnisae. de jur. Majest. lib. 2. cap. 3. num. 11. Sixtin. de regal. libr. 1. cap. 2. numer. 34. Bocer. de regal. libr. 1. capit. 2. numer. 67. et libr. 2. cap. 15. numer. 4. Zas. de feud. part. 5. num. 14. Vultej. de feud. lib. 1. cap. 5. num. 7. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 3. numer. 2. lit. c. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 5. cap. 4. num. 76. Secus vero est quoad inferiorum magistratuum constitutionem, quae ad territoriorum dominos Spectat, infra c. 9. [note: 96.] XXXVII. Jus concedendi jurisdictionern et superioritatem territorialem, de qua infra c. 5. et seq.

[note: 98.] XXXIX. Uti et jus indicendi Comitia generalia, Besold. 1. polit. cap. 4. numer. 30. Arnisae. de jur. Majest. cap. 2. numer. 3. et capit. 4. num. 16. Carpzov. de leg. reg. German. cap. 5. numer. 1. [note: 99.] Camman. de jur. Majest. disput. 6. concl. 28. Hodie tamen Imperator sine Electorum consensu Comitia generalia indicere nequit, R. A. zu Regenspur. de ann. 1576. § als haben wir. 4. R. A zu Augspurg. de ano 1582. §. derhalben. 3. Capitulat Imp. Ferdinandi II. et III. §. deßgleichen sie der Churfursten. 10. 13. Leopoldi art. 17. Buxtorff. ad Aur. Bull. conclus. 6. Cuten. syllog. rer. quotid. conclus. 21. lib. b. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. n. 11. Paurmeist. de jurisdict. lib. 2. capit. 2. numer. 19. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 5. numer. 2. Bertram. de comit. conclus. 17. seq.

[note: 100.] XL. Jus legitimandi liberos naturales et extra matrimonium genitos, Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 32. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. a. n. 20.

Rosonthal. de feud. cap. 5. conclus. 2. num. 4. lit. d. Matth. Steph. d. libr. 2. part. 1. capit. 1. membr. 2. n. 122. Zas. de feud. part. 5. num. 14. Vultej. d. capit. 7. numer. 7. Bocer. de regalib cap. 1. numer. 68. Solus enim Imperator habet jus restituendi natalibus, et nemo vitiosae opinionis notas abstergere potest, nisi solus Imperator, Nove. 74. cap. 2. Novel. 89. cap. 9. l. 1. 2. 3. et fin. et tot. tit. C. de natal. restit. c. per venerabilem. X. qui fil. sint. legit. Zasius consil. 16. numer. 94. lib. 2. Reinking. de regim. secul. libr. 1. class. 5. cap. 6. numer. 108. [note: 101.] Legitiraandi tamen hanc potestatem hodie etiam habere Archiduces, testatur Munster. Cosmograph. lib. 3. cap. 416. Duces Mediolanenses, ut vicarii Imperii, Felin. in. c. quae in Ecclesiarum. X. de constitut. Dux Sabaudiae, Bald. cons. 146. vol. 1. [note: 102.] Electores, prout de Electore Brandenburgico Joachimo IL quod quendam legitimaverit, qui postea in collegium der Gewandschneider suerit receptus, testatur Scheplitz. in const. Brandeb. part. 4. titul. 15. quaest. 1. [note: 103.] Imo hodie ex consuetudine jus hoc legitimandi etiam aliis Principibus, Ducibus, Marchionibus, Comitibus, Baronibus, Nobilibus et Civitatibus Imperialibus Imperatorem immediate superiorem recognosentibus competere, ita tamen ut intra limites cujusque Regni, territorii, vel jurisdictionis terimnetur, et coerceatur, pierisque visum est, Rol. a Vall. consil. 4. numer. 43. libr. 3. Paul. Castrens. consil. 34. num. 1. et 2. libr 2. Alex. cons. 2. n. 9. libr. 1. Schrader. de feud. part. 10. sect. 1. n. 34. et ibi alleg. Harpprecht. ad. §. in summa. 10. nermer. 146. J. de injur. [note: 104.] Verum Principe, Duces, Comites, Barones, Nobiles et Civitates Imperiales in ditionibus suis proprio jure, absque singulari concessione, vel immemoriali praescriptione legitimare non posse, de jure verius videtur, d. Novel. 74. c. ult. ibi: et quae a nobis largita naturalibus, d. Nov. 89. c. 9. in princ. ibi: hoc agat per nostrum rescriptum, et ibi: Imperio preces offerre. Forster. de success. l. 6. c. 34. n. 32. seq. Bocer. de regal. c. 2. n. 112. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 1. l. 2. c. 9. n. 142. [note: 105.] Solet quoque Imperator hoc jus legitimandi aliis etiam privatis, veluti Comitibus Palatinis concedere, cap. super quibusdam. §. praeterea. X. de V. S. Coepoll. cautel. 123. in princ. Gail. 2. obs. 142. 3. seq. Bocer. de regal. c. 2. num. 111.

[note: 106.] XLI. Aggratiatio, die Begnadigung, sive jus concedendi veniam delictorum, de quo infra cap. 28.

[note: 107.] XLII. Jus mittendi legatos a jure Majestatis dependet, de quo infra cap. 25.

[note: 108.] XLIII. Ad solum quoque Imperatorem pertinet feriarum generalium indictio, l. a nullo. 4. et ibi gloss. C de feriis. Matth. g Steph. de jurisd. l. 2. part. 1. c. 1. membr. 2. n. 107. Cluten. syllo. rer. quotid. concl. 22. lit. i. Speciales tamen, sive locales ferias etiam Principes, Comites, Barones, Nobiles, Civitates Imperiales, et alias Imperii civitates in suis territoriis et ditionibus instituere posse, non videtur habere dubium, d. l. 4. Cod. de feriis. l. prasides. 4. ff. eod. l. si in aliam. 7. in princ. ff. de offic. procons. Wesemb. in paratit. ff. de fer. n. 4. Matth. Steph. d. l. n. 109. Cluten. d. lit. 1.

[note: 109.] XLIV. Ad Imperatoris quoque Majestatem pertinet, quod in omni juramento excipiatur, c. 1. de prohib. feud. alien. per Frider. cap. 1. de nov. form. fidel. c. 1. §. fin. tit. Hic finitur. lex. Bodin. de republ. l. 1. c. 10. Matth. Steph. d. membr. 2. n. 237. ita, ut licet nominatim non excipiatur, tacite tamen exceptus intelligatur, Matth. Stephan. d. l. n. 238.

[note: 110.] XLV. Solius quoque Imperatoris est, auctoritatem praestare ilis, qui per arrogationem sibi liberos adoptant, l. 2. in princ. ff. de adopt. § Imperatoris, l. eod. l. arrogationes. 6. C. cod. Bocer. de regal. c. 2. n. 136. Sixtin. de regal. l. 1. c. 2. n. 19. Quod tamen hodie et ex Novell. Leon. 27. in fin. coram quolibet ordinario cujusque loci magistratu fieri potest, Rickius de union. prol. c. 6. n. 4. et 7. Bocer. d. n. 136. et quando ex Imperatoris rescripto, vel indulgentia arrogatio facta est, requiritur, ut ea apud magistratum competentem intimetur, l. 2. Cod. de adopt. Gail. 2. observ. 125. n. 8. Bocer. d. l. Et haec potestas etiam Comitibus Palatinis concedi solet.

[note: 111.] XLVI. Armandiae, sive Armanniae, 2. feud. 56. in princ. hoc est, jus habendi fabricas armorum bellicorum et armamentaria publica, de quo vide infra c. 20. n. 56.

[note: 112.] XLVII. Jus extruendarum arcium et munitionum, de quo infra d c. 22. n. 58. et seq.

[note: 113.] XLVIII. Viae publicae sive Regiae, gemeine Landstrassen, Käyserl. freye Heerund Reichsstrassen. 2. Feudor. 56. Sixtin. de regal. l. 2. c. 2. n. 1. et per tot. Gail. 2. observ. 64. n. 2. Klock. de arar. l. 2. c. 77. n. 16. et ibi alleg. Quae Regalibus ideo adnumerantur, quod protectione et jurisdictione, seu supremo quodam dominio ad Imperatorem spectant, vel quod Imperatori jus est cogendi cives Romanos, et magistratus cujusque provinciae vel territorii, ut vias publicas et muniant, et tutas reddant, per l. absit. 4. c. de privil. dom. Aug. l. 2. §. viaium quaedam. 22. ff. ne quid in loc. publ. l. 3. vers. nam. et in mandatis. l. congruit. 13. in princ ff. de offic. praes. l. 1. §. quiet. 12. ff. de off. praef. urb. l. 2. §. et omnes. 4. Cod. de off. praf. prat. Afric. l. ad instructiones. 7. C. de SS. Eccles. Novel. 131. cap. 5. Rosetntha. de feud. cap. 5. conclus. 20. num. 4. et. 5. Vultej. d. c. 5. n. 7. vers. viae: publicae. Bocer. de regal. c. 2. n. 144.

[note: 114.] XLIX. Flumina quoque navigabilia, et ex quibus fiunt navigabilia, ex eadem ratione Majestatis Regalibus adnumerantur, d tit. 56. libr. 2. Feud. Quemadmodum enim publicarum viarum, ita etiam fluminum publicorum cura ad Imperatorem, vel cui ea habenda concessit, pertinet, ut scilicet coactis operis ripae muniantur, et alvei purgentur, quo flunmia navigationibus sint apta et commoda, arg. l. 2. ff. de flumin. l. fin. et tot. ut. Cod. de aqu. duc. Vultej. d. num. 7. vers. flumina publica. Rosenth. d. cap. 5. conclus. 23. num. 1. et. 2. Bocer. d. cap. 2. num. 164. [note: 115.] Quod tamen hodie superioritati quoque territoriali adscribitur, Bart. in l. qui minus. numer. 4. ff. de flumin. ne quid. in flum. et ibi. Wesembec. in parat. num. 3. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 1. num. 417. Mingius de super. territ. concl. 68. Bidembach. nobil. quaest. 13. per tot. ubi docet, Principes in fluminibus publicis, quae per Nobilium (et sic etiam Civitatum Imperialium)

territoria et bona fluunt, superioritatem territorialem exercere non posse, sed eandem ad ipsos Nobiles (et civitates) pertinere.

[note: 116.] L. Regalibus quoque vulgo adscribitur merum mixtum Imperium, Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. tit. 1. num. 10. Menoch. 3. praesumpt. 97. n. 27. seq. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 46. lit. C. Zas. de feud. part. 5. num. 11. Vultej. de feud. lib. 1. cap. 5. num. 7. Bidembach. nobil. quaest. 1. n. 20. Meichsner. tom. 2. libr. 2. decis. 4. num. 137. in fin. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 4. num. 4. in not. lit. d. Reinking. de regim. secut. libr. 2. class. 2. cap. 17. num. 69. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 8. n. 42. seq. Schrader. de feud. part. 4. c. 1. num. 54. et seq. Nolden. de stat. nobil. c. 17. num. 125. seq. et quod omnimoda jurisdictio sit de regalibus, docet Rosenth. d. concl. 4. n. 7. Vultej. d. n. 7. vers. atque hac sunt. Quibus tamen contradicit Bocer. de regal. c. 3. n. 26. seq. Bossius de pricip. n. 18.

[note: 117.] LI. Jus quoque venandi nonnulli Regalibus adscribunt, de quo infra c. 7. per tot.

[note: 118.] Porro fisci Regalibus adscribuntur. I. Mulctarum et poenarum compendia, c. unic quae sint segal. 2. Feud. 56. Matth. Steph. de jurisdict. l. 2. part. 1. c. 7. membr. 1. n. 229. Sixtin. de regal. l. 2. c. 8. n. 46. Rosenth. de feud. c. 5. concl. 49. n. 1. seq. Bocer. de reg. c. 3. n. 8. seq. Quae tamen hodie pro fructibus jurisdictionalibus habentur, de quibus infra c. 6. n. 78. et seq.

[note: 119.] II. Bona vacantia, Erblose Guter. III. Bona, quae ut indignis auferuntur, IV. Bona incestas nuptias contrahentium, V. Crimen laesae Majestatis committentium, et VI. Bona damnatorum et proscriptorum, de quibus, vide infra c. 22. per tot.

[note: 120.] VII. Ripatica, d. c. unic. quae sint regal. et ibi Borcholt. n. 42. Peregrin. d. l. 1. tit. 1. num. 24. Sixtin. d. l. 2. c. 5. n. 1. et per tot. Bocer. de regal. d. c. 3. num. 134. idque ratione vectigalis, quod pro transitu riparum solvitur, arg. l. inter publica. 17. §. 1. ff de V. S. Sixtin. d. c. 5. n. 9. Borcholt d. n. 42. Vultej. d. n. 7. vers. 5.

[note: 121.] VIII. Portus, d. c. unic. quae sint regal. 2. feud. 56. Sixtin. d. l. 2. c. 4. n. 10. Vultej. d. n. 7. vers. IV. portus. Bocer. d. c. 3. n. 128. ratione sc. vectigalis, quod ex navium statione fisco Imperatoris olim solvebatur, l. inter publica. 17. §. 1. ff de V. S. Vel quod tum in portu, tum in transitu ejusdem solvitur, Sixtin. d. c. 4. n. 11. Bocer. d. c. 3. n. 131. Borcholt. d. c. un. quae sint regal. n. 41.

[note: 122.] IX. Argentariae, d. c. un, qua sint regal. id est, argenti seu metallifodinae, de quibus infr. c. 16. n. 49. et seq.

[note: 123.] X. Piscationum reditus d. c. un. qua sint regal. 2. Feud. 56. qui nihil aliud sunt, quam vectigal, quod ex piscatione solvitur, sive pars praedae piscatoriae, arg. l. inter publica. 17. §. l. ff. de V. S. Bocer. de regal. c. 3. n. 145. seq.

[note: 124.] XI. Idem est quoad reditus Salinarum, d. tit. quae sint regal. 2. feud. 6. Bocer. d. c. 3. n. 175. Sixtin. de regal. l. 2. c. 19. in princ. et Marpurgens. consil. 9. n. 1. vol. 1. Vultej. de feud. l. 1. c. 1. n. 7. idque respectu partis cujusdara decimae, sive vectigalis, quod ex salinris privati fisco pendere solebant, confer. infral. 5. c. 22. n. 16.

[note: 125.] XII. Thesauri dimidium in loco Caesaris vel religiosi, non data opera inventi, et thesaurus integer in hisce locis data opera inventus, d. tit. quae sint regal. 2. feud. 56. Peregrin. de jur. fisc. libr. 4. tit. 2. in princ. et n. 4.

[note: 126.] XIII. Extraordinaria collatio, quae sit ad felicissimam Regali numinis expeditionem, d. tit. quae sint regal. Rosenthal. de feud. c. concl. 73. n. 1. die Reichssteuer zu einem Romerzug. Bocer. de regal. c. 3. n. 196. de qua infra c. 17. n. 69.

[note: 127.] XIV. Fisci Regalibus adnumerantur praestationes Angariarum, parangariarum, plaustrorum et navium. 2. Feud. 56. l. jubemus. 10. l. seq. C. de S. S. Eccle. l. nullus. 21. C. de cursib. publ. 1. 2. C. de quib. muner. nemin. lic se excus. quas vulgo dicunt esse onera patrimonialia, in praeltatione jumentorum, navium, plaustrorum et operarum consistentia, quae propter repentinum aliquod negocium indicuntur, per d. l. 2. C de quib. muner. l. fin. §. 21. ff. de muner. et honor. l. 2. C de propos. sac. cubic. Gothofred. Anton. disput. feud. 3. concl. 8. lit. a. Confer. Sixtin. de regal. c. 13. per tot. Rosenthal. de feud. c. 5. n. 70. per tot.

ADDITIO.

Qua ratio moverit autorem, ut hoc et sequenti capite de juribus regalibus et de Superiotitate Territoriali, quae complexus est jurium regalium, diversam, quasi de diversis argumentis, tractationem instituetit, non capio. Adstructa namque Civitatibus Imperialibus. S. T. [quod sane ex §. 4. art. III. Instr. Pac. VVestphal. quo nominatim Regalia, itemque Iurisdictio omnimoda in territorio iisdem tribuitut, adstruete facillimum est] naturali quodam indissolubili nexu jura omoia regalia iisdem competere, aequali cum reliquis statibus ratione, nemo sanus est, qui hodie dubitaverit. Sed videtur Autor solidis distinctis que principiis in hac doctrina non satis imbutus fuisse; quod vel exinde patet, quod inscriptum quidem hoc caput sit de Iuribus Regalibus Civitatum Imperialium, omnis, vero tractatio de Reservatis Imperatoria instituatur; et ubique fere Regalia opponantur Superioritati territoriali, et ubique fere Imperatoris Majestati vindicentut, tributo nihilominus jure privatis etiam, ea acquirendi per praescriptionem. Sunt et alia plura, quae censuram exigerent, si quidem refutandis singulis erroribus Autoris operam date eonstitutum mihi esset. Solidiora peti possunt ex TITIO in specim. Iur. Publ. L. III. C. IV. et L. V. C. III. Ex THOMASII dissertationibus, de injusta oppositione jurium majestaticone Regalium ad jura subditorum non pertinente; conf. HERT. dissert. de super. territ. in Opusc. T. I. P. II. p. 183. COCCEIVS I. P. P. C. XXI. seqq. et HENNIGER. in tr. de S. T. Statuum Imperii, quae adjecta est specimini IV. Meditat. ad Instr. Pac. Quae n. 100. de jure legitimandi habet autor, refutantur speciatim a PFEFFINGERO ad Vitriar. III. 2. 13. lit. e Tom. III. pag. III.

1. Chur-Maintz.	1. Chur-Sachsen.
2. Chur-Trier.	2. Chur-Brandeburg.
3. Oesterreich.	3. Pfaltz-Lauttern.
4. Bamberg.	4. Sachsen Gotha.
5. Costantz.	5. Brandemburg Culenbach
6. Regenspurg.	6. Wolffenbüttel.
7. Münster.	7. Mechlemburg Schwerin
8. Bayrn.	8. Hessen Darmstatt.
9. Ein Praelat.	9. Baden Durlach.
10. Ein Graff.	10. Ein Graff.
11. Start Cölln.	11. Statt Straßburg.
12. Statt Augspurg.	12. Statt Regenspurg.

1. Chur-Maintz.	1. Chur-Sachsen.
2. Chur-Cölln.	2. Chur-Pfaltz.
3. Saltzburg.	3. Pfaltz Simmern.
4. Burgund.	4. Sachsen Altenburg.
5. Würtzburg.	5. Brandemb. Onoltzbach.
6. Speyr.	6. Braunschweig Zell.
7. Augspurg.	7. Hinder-Pommern.
8. Pfaltz-Neuburg.	8. Hessen-Cassel.
9. Ein Praelat.	9. Hollstein.
10. Ein Graff.	10. Ein Graff.
11. Statt Achen.	11. Ein Graff.
12. Statt Rothweil.	12. Nürnberg.

1. Chur-Maintz.	1. Chur-Brandenburg.
2. Chur Bayern.	2. Chur-Pfaltz.
3. Aichstatt.	3. Bremen.
4. Straßburg.	4. Pfaltz-Zweybrucken.
5. Hildesheim.	5. Sachsen-Weimar.
6. Freysingen.	6. Braunsch. Callenberg
7. Oßnabruck.	7. Würtenberg.
8. Lüttig.	8. Mech lenburg Güstrow
9. Ein Praelat.	9. Hennenberg.
10. Ein Graff.	10. Ein Graff
11. Schlettstatt.	11. Lübeck.
12. Uberlingen.	12. Ulm.

1. Chur-Maintz.	1. Chur Sachsen.
2. Chur-Trier.	2. Chur Brandenburg.
3. Wormbs.	3. Pfaltz Lautereck.
4. Paderborn.	4. Magdeburg.
5. Passau.	5. Eisenach.
6. Brixen.	6. Grubenhagen.
7. Basel.	7. Vor-Pommern.
8. Leuchtenberg.	8. Anhalt.
9. Ein Praelat.	9. Sachsen Lauenburg.
10. Ein Graff.	10. Ein Graff.
11. Ober-Ehenheimb.	11. Wormbs.
12. Schwäb. Gemündt.	12. Speyr.

1. Chur-Maintz.	1. Chur-Sachsen.
2. Chur-Cölln.	2. Chur. Pfaltz.
3. Teutschen Meister.	3. Sachten-Coburg.
4. Triendt.	4. Halberstatt.
5. Fulda.	5. Hochberg.
6. Ellwangen.	6. Verden.
7. Corvey.	7. Hollstein.
8. Baden Baden.	8. Lübeck.
9. Ein Praelat.	9. Mümpelgart.
10. Ein Graff.	10. Ein Graff.
11. Wangen.	11. Franckfurt.
12. Offenburg.	12. Rotenburg.

PHILIPPI KNIPSCHILDII TRACTATVS DE JVRIBVS ET PRIVILEGIIS CIVITATVM IMPERIALIVM.

LIBER SECVNDVS. Jura et Privilegia Civitatum Imperialium generalia continens.

Caput I. De Dignitate et Praerogativa Civitatum Imperialium.

ADDITIONES ad L. 11. Cap. l. n. 1. 2. 3.