[Note: 1 Euerardus Regulas peculia rium munerum condit.] ANNO millesimo quingentesimo septuagesimoseptimo intentus in vnam totius Societatis administrationem, perfectionemque Euerardus, dum Remae monita, legesque [Note: 2 Nicolaum Lanoium. Austriae, Iacobum Auellanedam Castellae visitaturos mittit.] peculiarium munerum cum Assistentibus condit, et perficit; Nicolaum Lanoium in Austriam, Iacobum Auellanedam in Castellam misit Visitatores. Optarat ipse coram Hispaniae prouincias visere; sed partim valetudine, partim dissuasu Assistentium prohibitus, ne dum [Note: 3 Tum Antonium Ioannem Tole tanae, Bartholomaeum Aluarium Aragoniae, Garziam Alarconium Boe ticae, Michaelem Sosam Lusitaniae.] parti consulit, summae incommodaret; extremum sub annum prouinciam Toletanam Antonio Iuanni, Aragoniensem Bartholomaeo Aluario, Boeticam Garxiae Alarconio, Lusitaniam Michaeli Sosae spectandas attribuit. Misso, vt mox referam, in Suetiam Posseuino; eius loco in Secre tarium summa voluntate accersebat Laurentium Magium: sed re ad Principum aures perlata, Maria Augusta, et ceteris ex Aula reclamantibus, accersitus e Sicilia est Iulius Fatius, Ioannes Baptista Carminata prouinciae Vicario iroposito. Interim etiam loannis Petri Maffei coepit opera vti: qui, vt profanae literaturae mulium habebat, persuadere conabatur Euerardo, candidissimae [Note: 4 Tum Posseuinum in Suetiam.] solertiae viro vt secularium quoque Principatuum rationem cognosceret. Quippe Generali Societatis Praeposito, cui cum quouis Christianorum Principum [Note: 5 Iulius Fatius in Secretarium accersitur.] agendum foret, eam notitiam necessariam: non vt eam Sociorum administrationem abuteretur: neque enim tectis simulationeconsilijs, sed Euangelica veritate, ac prudentia Catuum virtuti dedicatorum constat administratio. [Note: 6 Io. Baptista Carminata Prouincialis Siciliae sufficitur.] Nec qukquam absurdiuss est, quam scholam simplicitatis, calliditatis magisterio temperare. Sed vt artem ab alijs vsurpatam, intentatamque facilius intelligeret: et simili clypeo tuntius similia tela repelleret. Verum alieuam ab religiosa ratione, et sim plicitate curam Euerardus respuit: nam et virtus suo ipsa praesidio tuta satis est: vtque non more castrorum dicata Numini templa; sic neque sacrata [Note: 7 Io. Petri Maffaei confilla Euerardus non probat, etsi Se cretario vtitur] Deo claustra aulae ritu custodienda sunt. Opportune cecidit Posseuini ab Vrbe missio. Nam cum se in proximorum adiumentum effunderet; locum Secretarij non implebat, cum querimonia, nec sine incommodo Prouinciarum. Tamen e laboribus proximorum causa susceptis fructus haud poenitendos legebat. [Note: 8 Religiosa castra Aulae ritu non custodienda] Cum ad Iudos diceret, iuuit multorum conuersionem: et magna pars apud Pontificem Gregorium fuit, Neophytorum domus olim Sancti Ignatij opera coeptae, sed iacentis, erigendae, ac vectigalibus adornandae: vbi e recens baptizatis per aetatem, atque ingenium apti bonis literis informarentur, et moribus, [Note: 9 Pofseuinus iuuandis proximisoc cupatus muneri Secre tarij non respondet.] ad suorum deinceps gentilium salutem curandam. Multa ab ceteris Socijs tota in Vrbe ad, pietatis publice, et priuatim incrementum ingeniose, et strenue procurata. In publicis Custodijs, praeter libros pios, quos in medium carenula suspensos supra memoraui, etiam sacrae imagines assixae, impetrato Pontificis beneficio, vt ad eas orantes Indulgentias consequerentur, perinde ac si ipsas Vrbis [Note: 10 Multos Iudaeos conuertit.] Basilicas, et Stationum Ecclesia sadirent. Data est insuper opera, vt aedicula sacra ibidem extrueretur, quo ad diuinum Missae sacrificium vincti conuenirent, destinato in eam rem Sacerdote, et additis praeterea, vrbani Gubernatoris auctomate, legibus ad ludos amoliendos, et alia peccatorum irritamenta, quae maxime
[Note: 11 Neophytoru domum promo uit.] Patris Ioannis Tellerij sagax, et laboriosa Caritas excogitauit, fecitque. Nouo quoque animarum ardore per fora, et compita ad rusticam turbam, et vrbanam plebem habitae magno vsu conciones, Iulio Mancincllo e domo Professa, et [Note: 12 Missiones per Vrbem institutae] Petro Braccino e Romano Collegio sancti operis ducibus, quos bonus ceterorum manipulus sequebatur. Festo die octona, denaue paria per frequentissima loca spargebantur, ad gloriosas praedas: ne ipso quidem Adrianae molis ponte [Note: 13 Carcere deten ti adiuti.] publici supplicij loco praetermisso. Im misti turbae quoad perageretur supplicium expectabant, tum repente in celsiorem locum vnus fratrum prosiliens, signo [Note: 14 Tum Indulgentijs] Crucifixi prolato, ad coneussam exempli spectaculo multitudinem de fine hominis, de flagitosae vitae damnis, de cruciatibus sempiternis, de poenitentiae fructu, [Note: 15 Tum Sacello, vbi Missam au dirent.] alijsque id generis, clamore, et impetu magno idonea tempori intonabat. Dignissima erat pijs oculis species, cum sacri piscatores fine dicendi facto, cum sua quisque sat grauis sagena reuertebantur ad templum Collegij, vbi Sacerdotes [Note: 16 P. Io. Tellerij opera.] fere decem expiandos opperiebantur. Hîc admiranda diuinae prouidentiae, boniratisque consilia in trahendis varias per artes ad salutis viam mortalibus contemplari licebat. Euênit aliquando, vt inter ceteram turbam puer annorum [Note: 17 Iulius Mancinellus, et Petrus Braccinus concionantur per plateas] circiter quindecim, habitu pene mendici ad Sacerdotem accederet confitentium more: qui cum interrogatus quampridem esset confessus; negassetque id vnquam se ante fecisse; paulatim eo ventum est, vt fateretur se Turcam esse, Romain ab hero profugum, nescio quo rumore libertatis adito Capitolio consequendae, [Note: 18 Et ad pontem S. Angeli peractis supplicijs] profectum. Nunc autem Concionatorem cum turba ex foro secutum: quodque videret ceteros ad Sacerdotum pedes accedere, id sibi quoque faciendum putasse. Tum Pater, velitne fieri Christiauus interrogat: ac volenrem inter catechumenos recipiendum curat: magno beneficio, dum quaerit incertam corporis, [Note: 19 Fructus eiusmodi concionh] certa animi libertate inuenta. In suo quin etiam regno bellum Diabolo illatum est. Publica aleatorum loca, et lupanaria adita feliciter: non prohibitis [Note: 20 Maumethani mirabilis con uersio.] modo permultis criminibus; sed aliquot etiam conuenticulis lusorijs dissolutis, et multis tum ab infami quaestu mulierculis, tum scortatonbus ab letifero coeno abstractis. Accessit ad operam Professorum Patrum latius propagandam noui [Note: 21 Publica aleatorum loca, ac supanaria non sine fructu lustrata.] templi, quod mainfico sumptu Alexander Cardmalis Farnesius extruebat, absoluta pars, et sacris destinata muneribus. Proxima ante sacrum Aduentum Dominica, octauo Kalendas Decembris, cum plenam Pontifex indulgentiam adeuntibus concessisset, vno et viginti Cardinalibus spectantibus, Praesulum, atque insignium personarum ingenti numero, populi vero amplissimo, primum [Note: 22 Primum solenne sacrum in Templo Farnesiano a Pau lo Odescalco Episc. factum.] sacrum magna cerimonia, ac pontificio musicorum choro intercinente, Paulus Odescalcus Episcopus fecit. In Seminario dirum, et miserandum sacinus edidit e Conuictorum numero adolescens. Ad poenam pueriles ob noxas de more luendam seuocatus, vttaque manu calamarijs cultris furtim armata in famulum, a quo comprehendebatur, irruit: cui cum Pater Stephanus Ferrarius Genuensis [Note: 23 Cardinalium, ac Praesulum concursus.] succurreret, conuerso in ipsum impetu, duobus ictibus bono Patri laeuum humerum, ac latus perfodit: vnde quarto et trigesimo die post cruciatus dirissimos expirauit: nobiliore fortasse corona Roma donatus, quam in noua Hispania, quo vt mitteretur per id tempus multum contenderat, consequi potuisser. Socijs egregia semper praebuit sanctitatis exempla, sanus, aegerque: quartum [Note: 24 Seminarij Romani conuictor in P. Stephanum Ferrarium irruit.] iam annum in Seminario Ministri obibat munus, non modo sine querela, verum etiam summa virtutis laude, et paternae caritatis admiratione: vt ob mitem quandam, ac dulci lenitate condîram seueritatem carus omnibus aeque ad vir tutem probos accenderet, ac solutiores a vitijs deterreret. Saerilegus adolescens, cui statim Pater benignissime omnem iniuriam condouauit, eâdem nocte domum [Note: 25 Innocentij Fontanae vocatio.] suam bene comitatus dimissus est. Vnius loco, quem coecus adolescentis furor eripuit, multos Societati reddidit Seminarium alumnos egregios. Enituit [Note: 26 Sexennis sponsalibus fuerat illigatus.] in primis Innocentij Fontanae pietas, et constantia. Hunc genitor vnicam familiae nobilis stirpem, quo certius in spem posteritatis educeret, etiam num sexennem, sponsalibus illigauit, sponsa domum adducta: quae item parentibus vnica ampli patrimonij destinabatur heres; vt adolescente cum aetatibus caritate
[Note: 27 In Semi narium mittitur.] duarum familiarum residua germina, non occasu modo suas vendicarent origines; sed ab re quoque domestica confirmarent. Sed nulli aduersus diuini spiritus vim satis tenaces nexus. Innocentius iam adultior ad Romanum Seminarium missus, vix anno illic exacto, feliciorum nuptiarum, beatiorisque hereditatis [Note: 28 S. Spiritu inspirante Religionem vouet] amore tactus est. Et quia Consessarius cunctabatur permittere vt se, quod auebat, ineundae religionis voto obstringeret; inter psalmodiam sextae feriae maioris hebdomadae, versiculum, Vouete, et reddite audiens, vehementi incitatus spiritu, eodem loco in genua procidit, castitatemque perpetuam vouit, et [Note: 29 PP. illum in Societatem admittere moram tur.] Societatem se ingressurum. Tertio inde anno votum festinans exoluere, quo facilius aditum sibi ad tyrocinium aperiret; operam dedit, vt a propinquis ab Semioario educeretur. Nihilo tamen minus prope communi Patrum consensu reiectus est. Qui eo circumspectius omnes sermonum causas vitabant, quod nonduai plane ex recepto Ioanne Baptista Cauanago motus resederant: et Innocentij patruus Ferrariensis Ducis Orator ad Pontificem Roma. degebat. Vnica itaque restabat constanti petitori consolatio, accepta moribundi amici vox, instar [Note: 30 Io Baptista Carandinus Se minarij Conuictor pie mo ritur.] diuinae sponsionis, Nam paulo ante Ioannes Baptista Caraudinus ex Conuictorum numero ad aedes Cardinalis Alexandrini aeger delatus, tam religiose obierat; vt stuporem Cardinali, aulicisque cunctis afferret. Inter cetera, quae admiranda sub eius obitum euenere; eo ipso quo excessit die, cum Pater Petrus [Note: 31 Adstat illi Dae mon, et fugatur.] Marcellus Seminarij Confessarius, vnaque Innocentius interessent; apparuit moribundo Daemon; quo aqua lustrali abacto, repente Ioannes Baptista insolitam in laetitiam os explicauit: ac Fratre, quid illud esset, interrogante; Sanctissima, [Note: 32 Apparet Beata Virgo.] inquit, Virgo hîc adest praesens. Innocentius ad eam vocem et ipse laetitia, ac veneratione plenus, nihil diserte explicans, sed in Societate per illam impetranda fixam haben curam: Quando, inquit, adest Mater Sanctissima, bonam mihi, [Note: 33 Haec denunciat Innocentio in Societatem ingressum.] et adiutricem precare. Et loannes Baptista: Clementissima, inquit, Mater hoc ait, te id quod optas assecuturum. Haec igitur Innocentium sponsio sustentabat: quoque die receptus est, cum ad Euerardum pergens in Sancti Andreae forte versantem, salutasset Deiparae effigiem ad Quirinalis montis radices; causam ei suam raptim commendans, etiam Ioannem Baptistam, tanquam sponsorem, ac [Note: 34 Euerardus Innocentium ab Assistentibus repulsum reci pit.] vadem appellauit: nec sane incassum. Euerardus, quanquam ab Assistentibus repulsum, et cunctas difficultates cognorat; tamen collecto animo, et inuocato caelesti lumine, respondit, videri plane a Diuino spiritu eum adolesceptem ad religiosam delectum vitam: nec sibi contra nitendum. Ita die Sanctae Catharinae [Note: 35 Admittitur die S. Cathari nae Senenti sacro.] Senensi saero, quam praecipuo Innocenrius colebat Studio, cum literas parentis proferret, quibus ad propinquum seribens, significabat, si filius suus ad religiosam vitam vocaretur, ei se nequaquam obiecturum moram; tyrocinium adire permittitur, Vociferari continuo patruus et cuncta miscere. Conuenitur Pontifex, [Note: 36 A Patruo auctoritate Pontificis experium di causa e tyroeinio domum reuocatur.] aufertur licentia constanriae adolescentis aliquot dies periclitandae. Minas, blanditias, preces, disputationes, diabolica etiam irritamenta, quibus vexatus est, parco referre. Certe, si vnquam diuipae gratiae vis in eo corroborando adolescentulo mirifice splenduit: non enim solum tanquam scopulo firmior ad vndarum ventorumque peistitit impetum semper immotus; sed ipsos aduersarios disputando elingues reddidit, et pudore suffudit. Cum assidue obtunderetur a patruo, vt diecret quis e Patrum numero Societatem persuasisset; tandem veluri defatigatus, ac victus indicaturum sese respondit: et patruus alacriter animum [Note: 37 Varie eum tentantes eludit.] facturus; Age, inquit, egorem fideli tegam silentio. Non ita er subijcit Innocentius; quin palam fieri volo quamplurimis, Eo laetior patruus, tanquam in propinquo iam esset victoria, domesticorum mults confestim aduocat. Tum pacate Innocentius: Quando, inquit, tantum cupitis audire, quis Patrum ineundae [Note: 38 Seria, veraqu e responsa.] mihi Societatismentem iniecerit; decreui palam effari. Ille mihi auctor huius consilij fuit Pater, ad quem omnes quotidie supplices conuertimur, cum dicimus: Pater noster, qui es in Caslis. Quod serium, verumque dictum, quam hominum expectationem clusit; tam animos pupugit, indignantes, se bene barbatos adolescentulo annorum septemdecim ludibrio esse. Alio die dum delicatum
ei indusium offerretur; a domesticis interrogatus (quod in omni occasione ad deterrendum faciebant) tale ne inter suos Iesuitas habiturus esset; extemplo respondit: certe quodcunque haberem delicatius indutus essem, quam Christus Dominus, qui nudus pependit e Cruce. Superuênit Mutina alius patruus, qui cum commemoraret quantum puerili eius consilio cognito hausisset dolorem, adderetque pericula grauia, quae adierat in itinere, praesertim praeceps collapsus, dum, currente festinat equo; excepit Innocentius: Quid hoc est, nisi Dei vocatio, [Note: 39 Literas ad se missas legere recusat, et ad Superiorem referri iubet.] ei similis, qua Diuum Paulum vocauit? Quod si vocem, Quid me persequeris? non percepisti; certe rem percepisti. Oblata sibi epistola, quam aiebant a parente missam, Ad Rectorem, inquit, Nouitiorum Sancti Andre deserte: nam mihi iam semel eam domum ingresso, nefas est, moderatore inscio, siue dare literas, siue accipere: ac patruo vbi religiosae vestes essent quaerente, [Note: 40 Acriter iterum tentatur.] tritum illud respondit: Monachus non existit ex habitu. Vir honestus, et grauis acre certamen in huncmodum intendit. Narrauit paulo ante se in Eremitam incidisse vestitum asperrime, interrogatumque quis esset; respondit aliquot [Note: 41 Nonnihil coommouetur.] annos vitam sibi in Societate Iesu actam: sed tandem nimia fessum duritie, coactum mutare consilium, ac secedere in Ereonum: rursusque interrogatum, quae [Note: 42 Perstat tamen in sententia.] fuisset ratio tanta loci, vestium, ac victus asperitate mutare vitam Societatis hac in re admodum temperatam; respondisse: quamuis prima specie Societatis [Note: 43 Victor tyroci nio restituitur] vita mediocris videretur; tamen inter asperrimas numerari debere. Eas obedientiae angustias esse, tot legum tricas, adeo perpetuos Jabores mentis. Huius rei commemoratio, seu vera, seu conficta ad tempus fuit, nonnihil primo deterruit [Note: 44 Moritur in Collegio Romano eo die, quo puer vouerat religionem.] Innocentium: sed sublata statim ad Deum mente, et fiducia corroboratus caele. sti, respondit: credere se, Deum voluisse in Eremita illo occulta sapientiae suae iudiciademonstrare: ac secum sperare ea vsurum misericordia, qua vteretur cum tam multis, qui adeo iucunde, pieque perseuerarent. Hac sapientia, constantiaque tyrunculus Christi omnes refellebat impetus veteranorum seculi: cum [Note: 45 Marius Fabritius conciona tor ardens, ac fructuosus.] iliis, ad suprema tentanda, de nocte in rhedam impositum proculabripere molientibus, Cardinalis Vastauillani ad quem rei Innocentius indicium misit, restitutus est iussu. Ergo victor ad sancta reuersus castra, militiaque tam illustribus exordijs adnexa compare, anno millesimo quingentesimo nonagesimo primo [Note: 46 Perusiae inimi citias tollit.] in Romano Collegio pridie Idus Aprilisdie Veneris sancto, quo religionem puer vouerat, ad Caeli triumphos excessit. Marius Fabritius in Romana prouincia per id tempus quocunque pergeret incensa oratione cuncta diuim spiritus [Note: 47 Poenitentium meretricum coenobium excitari curat.] igne inflammabat. Tota aestate, sacrique Aduentus tempore, Perusiae in Sancti Laurentij templo Vrbis principe, tanta approbatione, frequentiaque ac morum commutatione auditus est; quantam antea nunquam meminerant in ea Ciuitate contigisse. Vt bellicosa ingente, ad tollendas inimicias in primis valuit [Note: 48 Petrus Blanca in concionibus Pisauri gratissimus.] eius auctoritas. Idem cum ad pudicitiam quasdam famosarum reuocasset, auctor suit coenobij eius, quod dein perfectum est, condendi: quo tanquam ex naufragio in portum perditarum id genus, si quae emergerent, receptum haberent. [Note: 49 Euerardus indonatum illum abire iubet.] Multum quoque Pisauri Petrus Blanca quadragesimalibus profecit concionibus. Cui cum abeunti, quod recusabat stipendium, Dux affabre elaboratam cerei Agui thecam, eiusque Coniux Crucifixi effigiem offerret, atque Episcopus adegisset accipere; Euerardus omnino restitui iussit: quae Episcopus cum bona [Note: 50 Io. Terdinandus, et Heratius Chrysosto mus fructuose per agrum Firmanum, et Sam nites laborant] gratia recepta vni Sodalitati Pisauriensium addixit. Ex Lauretano Collegio salutares excursiones in agrum Firmanum, ac pleraque Samnitum loca susceptae: in quibus Ioannis Ferdinandi, eius, qui Romae theologiam docuerat, atquo Horatij Chrysostomi probata industria. Et sane ardebat quadam vehementi lucrandi Deo animas siti Ioannes Ferdinandus, parique, quod necesse est ad profectuov, ardore sese, et mundi fastum Dei causa proculcabat. Adeo vt nimio abripi [Note: 51 Io. Ferdinandi feruor, et humilitatis spiritus.] interdum aestu videretur minus euangelicae sapientiae intelligentibus. Nam cum aliquando leuit atem vnius fratrum reprehendisset in Lauretano Collegio: isque seueritatem, tanquam nimiam, et alienam ab Societatis spiritu incusaret; prosiliens repente Ferdinandus, nudo capite, multis spectantibus, volutari humi
coepit, seque contemptum, ac despicatum reddere: identidem ingeminans: hic est Spiritus Societatis Iesu. Idem, sub autumnum, cum Patre Antonio Salazario, in Petri Trigosi locum missus in Belgium; Austriaco Principi, atque exercitui [Note: 52 Missiones circa Neapolim, eiusque Dioecesim.] Catholicorum (vt infra referam) salutarem nauauit operam. Circa Neapolim, Archiepiscopi Cardinalis rogatu, terna dimissa sunt paria Sacerdotum instituendae plebi, et expiandae: quod ex voto perfectum, tota Dioecesi tres distributa in partes. Claudius Prouincialis, domesticis rebus Neapoli compositis, [Note: 53 Claudius Aquauiua Prouinciam inuisit.] Prouinciam visit: quae praeter Nolam, duo tum habebat domicilia, Aletij, et Catanzarij. Aletij Bernardino Realino Praeside pauci versabantur e Societate, sed mire Ciuibus accepti. Iam nouum templum prope fastigium venerat: in [Note: 54 Bernardinus Realinus Collegii Aletini Rector.] quo sexto Kalendas Nouewbris diuina fieri coepta. Nullos dum certos hîc reditus habebat Societas, quod initio domum Professorum Ciuitas postularat, tametsi iam Collegium mallet. Catanzarij Collegium erat gratum vulgo, et fructuosum, nisi quod attributum illi a Ciuitate olim vectigal, conflabat inuidiam [Note: 55 Catanzarii Collegii reditus inuidiam conflant.] (Mastridatiam vocant) quasi Magisterium actorum, tabellionum publicum munus: ex cuius venditi precio alebantur. Inde fiebat, vt dum scribae suas literas magno vendunt, palamque iactant se officium magno emisse, et pretium [Note: 56 Aquauiua in Ciuium Concilio pro Societate perorat.] persoluendum Iesuitis; auctoritas Sociorum ad vulgus vilesceret. Ergo Claudius, impetrato publico Ciuitatis Concilio, hunc in modum disseruit. Societatem quam ob rem Catanzarum venisset, vt re quacunque posset, vtilitatibus publicis inseruiret: id ad hanc vsque diem enixe semper egisse: tantoque enixius acturam in posterum; quanto diutius, et alacrius Ciuium erga se caritatem, ac beneuolentiam experiatur. Ipsos quoque Ciues potuisse tam longo tempore periculum facere, essetne Collegium e Republica. Quod si qua re non satisfieret; curaturum se apud Generalem, vt via iniretur, qua vel satisfieret, vel si mallent, onere illo liberarentur. Ceterum si Societatem vellent; nihil se petere, praeter necessaria natura. Victum, et vestitum habentibus, nihil vltra religiosis viris opus esse. In assignato reditu deprehensa grauia incommoda, quae non religiosam modo perturbarent quietem; verum et gratiam eleuarent, magno cum pietatis publicae detrimento. Viderent pro sua caritate, atque prudentia quid Ciuitati, gloriaeque diuinae maxime aptum censerent. His dictis abijt e Concilio. Illi communi consensu, eaque alacritate, vt dicerent, se vel filios, si opus foret, in alimenta Collegij vendituros; quatuor suo delectis corpore, remedij curam delegant. Ita omni cum pace, summotis offensionum causis, constabilita. Ex hoc Collegio ad Patriam caelestem migrauit Ioannes Petrus Pittarella [Note: 57 Io. Petri Pittarellae mors, et funus honorificum.] senior quinto Nonas Martias; qui cum iam Sacerdos, cognitaeque vulgo virtutis ad Societatem sub eius Collegij initia accessisset; deinceps ibidem perstiterat, plerorumque Ciuium animas regens. Itaque incredibilis fuit concursus ad exequias, quas peregit cum Clero Episcopus, qui aliquandiu item Patri ad sacrum tribunal conscientiam aperuerat: postque exequias absolutas, adeo venerandum corpus conferta multitudo obsedit; vt ne Episcopo quidem, quamuis contendenti, ad osculandas ei manus patuerit accessus: neque potuerit, nisi multa nocte, [Note: 58 Exiguas dotes bonitate, et caritate compensauit.] post eiectum prope vi populum, ac Templi fores occlusas, sepulchro condi. Alrerum et quinquagesimum agebat aeratis annum, quartumdecimum Societatis, paucarum literarum, nec admodum excellentis prudentiae: at bonitatis rarae, et caritatis: quibus rebus vniuersam Ciuitatem mirandum in modum iuuabat. [Note: 59 Angeli Sibellae Messanae mors] Adeo ad res magnas in pietatis tractatione gerendas valentiora diuina sunt, quam humana praesidia. Id Messanae quoque perspectum est in Angelo Sibilla item seniore (nam et Ioannes Petrus Pittareila, et Angelus Sibilla iuniores supererant) Is, de quo loquor, Angelus Sibilla oriundusex Oppido Monteforti in Sicilia, exiguae eruditionis homo, neque eloquentiae, neque oris dignitate, neque [Note: 60 Collegii fores Paradisi portam appellabat.] vlla dote humana ad captandos animos instructus, sed tantum bona simplicitate, cupidaque parendi, ac Deo seruiendi voluntate abundans. In Societatem anno redempti Orbis millesimo quingentesimo quinquagesimoseptimo, suo autem vigesimoquinto adscriptus est. Ferunt cum primum ad Collegij fores venisset,
validis pulsantem ictibus dixisse: Haec mihi Paradisi porta. Subinde excolendae Domini Vineae addictus totus in opere, quietis osor, mirum quanta [Note: 61 Laborum studiosus.] in animis, quos tractabat, virtutum alebat decora. Vltro se Ianitori, Acdituoque offerebat, quaerens laborum materiam: et, vt ipse loquebatur, num quae adesset ouicula, quae posset iuuari. Supremo autem anno, cum ex annuis; Romanae Professorum domus literis audisset, quosdam Romae Patres totos dies ad Poenitentiae sellam assiduos praestolari; vt non solum vltro accedentibus in promptu esset beneficium; sed et quempiam forte ex alia omnia cogitantibus opportunitas inuitaret; ex Patre Fatio impetrauerat, vt item fibi liceret totum diem agitare in templo. Quod dum quam studiose concupierat, tam constanter exequitur; ipsis Iunij Kalendis accessit ad eius sellam vetula mulier, deque [Note: 62 Corripitur peste audiendo confessionem infectae vetulae.] peccatis per ocium confessa, in digressu significat se pestilentia ictam: nondum enim id malum in Sicilia plane conciderat. Nihil Pater inde commotus est. Sed protinus sensit iam se laetifero afflatum halitu. Quare vltro se ab commercio fratrum abiungit, versa ad exitum praeparandum cura: biduoque post, cum dolore totius Ciuitatis, excessit. Cuius postea semper, tanquam viri sancti, memoria [Note: 63 Mariae Principis Parmensis mors, et laudes.] viguit. Aequum est Mariae Principis Parmensis extare in hac Historia mo numentum. Haec enim ingens virtute, et sanguine Heroina, Emmanuelis Lusitani Regis ex filio Odoardo neptis, non solum Ducem Raynucium, atque Odoardum Cardinalem tam insignes Societatis Patronos genuit, praecipuoque semper studio totum complexa est ipsa hunc Ordinem; sed ex eodem conscientiae suae magistros habuit: qui nonnihil contulere ad eam celebrem, quae adhuc viuit, et nulio aeuo abolebitur sanctitatis eius famam. Longo semestris morbi cruciatu exercita, septimo Idus Iulias ad beatum, aeternumque Principatum Caeli [Note: 64 Sebastianus Morales, eiusdem virtutes compilauit.] migrauit. Extat breuiarium excellentium eius virtutum a Patre Sebastiano Morale, quo vsa confessario erat, collectum. Eas licet aestimare ex vitae ratione, quam sibi ipsam praescripsisse, et in libellum sua manu retulisse refert. Cuius libelli prima capita erant haec. Ante omnia semper animo versa illa Christi Domini verba: [Note: 65 Vitae ratio, et salutaria monita ab eadem sua manu descripta.] Quid prodest homini si vniuersum mundum lucretur, animae vero suae detrimentum patiatur? Deinde et vocem Sapientis, Memorare nouissima tua, et in aeternum non peccabis. Ad haec, Persuadeas tibi, quod res est, honestissimum omnium, quae habeas decorum, ac titulorum esse, quod christiana sis. Multaque huius generis digna sane cognitu, et Principibus viris imitanda subiunxerat: eoque clauserat, Vt nequaquam se in negotia vnquam Religiosorum hominum [Note: 66 Speciepietatis Principes feminae religiosae obedientiae negotium saepe facessunt.] immisceret: ne aliqua ex parte eorum obedientiae impediret fructum: quod in omni vita praestitit diligenter, magno documento solidae suae virtutis. Nihil enim aeque pronum est, quam feminas nobiles cuiusdam delicatae pietatis studio, vel in deligendis sibi ad voluntatem Confessarijs, vel in alijs religiosis officijs id attentare vnde obedientiae perfectio, et bonum commune labefactetur. [Note: 67 Brixiae Septem e Societate peste sublati.] Brixiae, cum Ciuitatem immaniter inuasisset pestilentia, septem e Societate extinxit. In his Franciscum Stephanum multarum virtutum, qui se expiandismor bidorum animis vltro deuouerat anno millesimo quingentesimo quinquagesimo [Note: 68 P. Francisci Stephani obitus, et laudes.] secundo, aetatis decimo septimo, Valentiae in Societatem Benedicti Pereriae potissimum exemplo ingressus: cumque eo non multo post in Siciliam missus, humaniores literas in Mamertino Collegio, et Rheroricam professus, iam Brixiae quaestiones conscientiae explicabat magno nomine, et publico vsu, quo acerbior [Note: 69 P. Antonius Marta peste ereptus.] cunctis accidit eius occasus. Contactus est pestifero vlcere Pater quoque Antonius Marta in caritatis aduersus morbidos munere Patris Francisci collega: sed is nondum ad curriculi sui metas peruenerat. Suas et Breranum Collegium Mediolani [Note: 70 Mediolani in Brerano Collegio Philippus Contarenus virtutibus praestans moritur.] clades accepit. Inter ceteros Philippo Contareno orbatum. Hic clarissimo e genere, honoribusque in Republica Veneta omnium opinione destinatus amplissimis, et iam ex parte potitus; quarto ab hinc anno trigesimumprimum vitae percurrens, flore iuuente, ac saeculi blandimentorum Cruci Domini posthabito, ad Societatem transgressus, vitam inftituerat plane priori contrariam. Quo honoribus in seculo, et famulis magis abundarat; hoc se postea gaudebat
[Note: 71 Eius abiectio.] contemni magis, et subijci, et fratrum vel minimis inseruire. Scripsit ad sororem nunquam sibi ita iucunde fuisse pretiosa vlla in veste, vt gaudebat sordida tunica, qua Coquo inseruiens vtebatur. In alijs praestantibus eius viri virtutibus [Note: 72 De rebus diui nis frequentia colloquia.] ea quoque numerabatur, quod nulla de re vnquam in consuetis animi remissionibus, nisi de diuinis habebat sermones. Genuense Collegium Paulum Doriam patronum optime meritum, et virum multis nominibus clarissimum [Note: 73 P. Euerardus Legato Collegio Genuensi relicto remisit.] amisit Kalendis Maij: qui, cum multa Collegio testamento legasset; Euerardus, ne filios offenderet, legato remisit. Taurini die Sancto Gregorio Pontifici sacro, Emmanuele Duce auspicante, fundamenta posita noui Templi. Veronae nouum Collegium a quatuor Sacerdotibus, duobus Laicis inchoatum, maximo Ciuitatis fructu, gaudioque Augustini Valerij Episcopi, partim ipso, partim [Note: 74 Taurini nouum Templum fun datur.] Vberto Sacromoso vitae subsidia suppeditantibus. Ceterum pestilentiae flamma Mediolani, Venetijs, alibique per Italiam magna ex parte restincta; pristina et pietatis, et doctrinae munera sensim reuocabantur. Quo tempore in Poloniae [Note: 75 Veronenfis Col legij initia.] Regno Catholica religio, vnaque Societas, Stephano Bathorio Rege in primis adnitente, quanquam non sine aduerso impiorum reflatu prauehebatur; suum [Note: 76 Poloniae res.] Rex aduersus Societatem animum satis aliunde notum, datis quoque ad eam literis testatum voluit: quas ego gratae memoriae duxi hosce in annales ad literam illigare.
[Note: 77 Stephani Regis de Societate honorificae literae.] Stephanus Dei gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masouiae, Samogitiaeque, etc. necnon Princeps Transyluaniae.
Venerabiles, deuoti, nobis dilecti. Significatio praeclarae voluntatis vestrae erga nos, quam partim ex literis vestris, partim ex prolixa Ioannis Zamoisci Secretarij nostri relatione cognouimus, gratulatio item, et preces pro vniuerso successu rerum nostrarum fuere nobis, et sunt gratissimae. Talibus enim praesidijs potius, quae ex diuini auxilij fonte promanant, res nostras communiri, quam, vllis humanis viribus, quae fluxae, et caducae sunt, optamus: quae ad hoc vsque tempus, Dei beneuolentia; non mediocri rerum nostrarum profectu, magno nobis adiumento fuisse; est quod Dei clementiam laudemus, illique gratias agamus. Quod vero Ecclesiae Dei, atque vniuersae Reipublicae christianae causam nobis diligenter commendatis; id, quemadmodum a pio, laudabilique vestro affectu proficiscitur; ita nobis praecipuae curae sem per fuit, ac longe maiori in posterum futurum erit. Nam nobis quidem, et existimationi nostrae, vltra etiam merita nostra iam olim diuino munere satisfactum est. Nunc eo labor omnis conferendus erit, quo ornamenta haec, quae liberalissima manu in nos Maiestas diuina contulit, ad eum fontem, cui in primis debentur, relabantur, diuini scilicet nominis laudem, et propagationem, et Reipublicae christianae incrementa. Ad quam rem melius ex animi sententia conficiendam, cum vester Ordo vel in primis nobis apprime sit necessarius; merito nobis et est, et erit semper gratissimus: quod tum re potius, quam verbis declarabimus, vbi primum Regni huius nostri negotia composuerimus, ac ad optatam quietem omnia perduxerimus: quod vt quamprimum fiat pijs precibus vestris effici debet: quibus nos etiam atque etiam diligenter commendamus. Bene valere deuotiones vestras cupimus. Ex Castris ad Gedanum die vigesimaquarta Mensis Iunij, Anno Domini [Note: 78 Idem vouit se Collegium fundaturum si vi toriam contra Haereticos consequntur.] millesimo quingentesimo septuagesimoseptimo, Regni nostri Anno secundo.
Tendens contra Haereticos Gedanenses, ac perduelles, qui numeroso exercitu regnum infestabant; vouit Rex si Gedano potiretur, catholica ibi restituturum sacra, et Societatis Collegium positurum. paucisque post diebus praeclaram retulit exhoste victoriam decimosexto Kalendas Maias. Verum cum rebelles per Autumnum reparatis viribus, eo ferocius, quod Classe plus poterant, [Note: 79 Haetetici sesui taseijci instant et ad modicum tempus obti. nent.] hostiliter in regia oppida grassarentur, iamque vicino lacu traiecto, ignem, ferrumque Varmiae, et Branspergae minitarentur; non expertes calamitatis fuere Socij Branspergenses. Nam cum Ciues pecunia se, suaque redemissent; postularunt Haeretici, vt Iesuitas insuper eijcerent, aliter se cuncta promiscue euersuros.
Itaque Senatu, et Capitaneo rogantibus, filij pacis, ne Ciuitas, cui vel suis capitibus consultum optabant, ipsorum causa periclitaretur; vno et altero ad Collegij custodiam relicto Fratre, vicina in Oppida, et Pagos migrarunt. Nec longum exilium fuit. Quartodecimo post die, cum de pace ageretur, reuersi, Interim dum Rex coercendis Gedanensibus distinetur; trepidatum est in Lithuania, ingresso in Liuoniam finitimam ei Moschorum valido exercitu, et multis arcibus occupatis Timebantur et Tartari. Adeo Tyrannus in fernus per omnia suorum administrorum genera, per Haereticos, per Schismaticos, per prorsus a Christo alienos barbaros Regis optimi conatus ab erigenda religione conabatur euertere. Interim tamen spes blandissima affulgebat e Suecia. Ioanni [Note: 80 Sueciae res.] tertio eius gentis Regi veritate clarius in dies illucescente, Patris Laurentij Noruegij, post Deum, opera. Ante narraui Ioannem haud prorsus abhorruisse ab Catholicis, cum coniugeni haberet in primis catholicam Annae Reginae Poloniae sororem, et ipse vetustis Sanctis Patribus, quos studiose peruolutabat, multum [Note: 81 Ioannes tertius Sueciae Rex ad Catholicam religionem inclinat, sed non facile flectitur] tribueret: eoque facilius adeuntem ad se Laurentium priore anno susceperat. Verum metu rerum nouarum, non perinde ad profitendam veritatem fortis erat, atque ad intelligendam acutus. Frater, quem habuerat in vinculis, ille quidem nuper obierat: adhuc tamen ab superstite Fratre Carolo Sudermaniae Duce restabat metus, ac Rege Daniae quem foedere cum fratre coniunctum suspicabatur. Ergo sensim, ac pedetentim viam vetustis sacris straturus, auctor Laurentio fuit dissimulandae in praesens religiosae professionis, et literas ab Ministris [Note: 82 Laurentius Nor uegius commen datitias literas a Ministris hae reticis impetrare consulitur ab Rege.] StoKolmiensibus, et Germanis ibidem degentibus exorandi, quibus Regi ipsi commendaretur. Hoc enim pacto, et suspicionem opprimi posse, ne qua contra hospitem in vulgus iret: sique quid mouere vnquam aduersus Regem Ministri ea causa tentarent; suamet commendatione eos refutatum iri. Laurentius nullo negotio literas, quales optabat, a Germanis consequutus, Ministros solers aggreditur, sermonem familiariter miscet varijs de rebus: diu se in regionibus exteris dedisse operam studijs fapientiae: Fuisse Louanij, Duaci, Coloniae [Note: 83 facile obtinet.] quod audisset regiae Maiestati in animo esse nouum instituere Collegium, venisse, vt si cui vsui foret, labores suos Regi deferret: malle enim patriae, aut finitimis, quam alienis, et longinquis prodesse terris: ferant ipsi auxilium, et qua apud Regem auctoritate pollent, eam benigne sibi accommodent. Ministri, homines oppido indocti latini sermonis, promptam copiam, atque elegantiam admirati, operam omnem pollicentur, virumque Regi impense commendant. Rex gratum sibi officium eorum demonstrans, Laurentium Theologiae [Note: 84 Theologiae Schola ei com mittitur.] professorem cooptat, imperatque, vt scholis eius vniuersi stoKolmienses Ministri, erant autem serme triginta, et summae classis adiutores pene numero pares intersint. Non potuit praeclaris coeptis aduersarius diu deesse. Homines [Note: 85 Duo Primates se opponunt.] duo erant cuncta in Suecia celeberrimi, ac tanquam columina sacrae, profanaeque doctrinae StoKolmiae vterque, Olaus pastor Ciuitatis, et Abrahamus gymnasij [Note: 86 Rex vtrumque punit.] publici Rector. Hi se potissimum obiecere. Sed vtrumque Rex, quod natalem Beatissimae Dei Parentis celebrare neglexerant, primo suis spoliatum muneribus, deinde quia Ministros, populum, et Scholasticos in Laurentium, ac Regem ciere pergebant, vrbe expulit: non ausus in vincula dare metu tumultus. Gymnasio, Abrahami loco, primum vnus Ministrorum praetectus est: mox Ministro per aetatem, atque doctrinam minus oneri sufficiente, ipse Laurentius, cum Socio Florentio, scholas omnes suscepit: cui tamen illa erat summa curarum, [Note: 87 P. Laurentius a Regemalam de Ecclesiasticis opinionem ab Haereticis haustam remouet.] vt Regis aninum penitus sibi adiunctum ad caelestes noluret satus, Deterrime Rex de Ecclesiasticis Praesidibus et sentiebat, et loquebatur, opinione ex Haereticorum hausta sermonibus, qui nostratibus e terris profugi, Praesulum vitam impudentissime proscindentes, per alienam infamiam vitijs suis obtentum quaerunt. Hoc animaduerso Pater ad prauam cuellendam opinionem captare tempora, inferre opportune sermones, confutare calumnias, religionem multorum Antistitum catholicorum praedicare, Gregorij in primis Pontificis Maximi beneficentiam, ac virtutes ceteras celebrare. Quod adeo cessit e sententia, vt
iam Patrem sanctissimum Rex magnifaceret, amaretque. Ceterum siue restituendae religioni instans, vt aiebat, siue nouae de suo ingenio condendae, nouam Liturgiam edidit. Ea non ita multos, vt vulgaris Sueca, continebat errores. Quamobrem Abrahamus, et Olaus statim impugnare aggrediuntur. Propugnationem monitu Regis Noruegus suscepit, aliquid sperans posse valere ad veram, et catholicam sensim introducendam. Sic autem aduersarios Laurentius fregit; vt aperte reuicti hostes ad Concilium Episcoporum, ac populi prouocarint. [Note: 88 Rex duos Romam ad Poncificem legat.] Concilio in huius anni exordium indicto, Romam Rex interim duos legat, Petrum, quo maxime in religionis causa vtebatur, quemque tametsi vxore illigatum, creari Episcopum cupiebat, et Pontum a Guardia, vt certam pecuniam in Regno Neapolitano sibi vxoris nomine debitam, Pontifice opitulante, redimeret. Hinc quidam suspicati sunt, nunquam Regem Suecum bona egisse fide, sed [Note: 89 Suspicio de Regis fide.] callida simulatione, nonnisi ad pecuniam tetendisse. Quae, mea sententia, suspicio infirma est: cum tam multa in regno mutari necesse non suerit pecuniae non admodum magnae cupidine: et constet inter omnes non indoctum, neque hebetem fuisse Ioannem. Ad haec Sanctorum Patrum in primis studiosum, et magnum aestimatorem, vt facile ex ijs nouarum vanitatem sectarum potuerit intelligere, quamuis parem constantiam ad recte intellecta defendenda, ac profitenda non adhibuerit. Ex duobus legatis Petrus in mari Balthico tempestate perijt: Pontus Romam profectus, vt in arcanis habebat mandatis postulauit, vt quoniam [Note: 90 Regis per Lega tum mandata ad Pontificem.] haud dubie Danus, Moschus, Fraterque Regis Carolus, si religio mutaretur, arma erant Sueciae illaturi, ac Ministri ipsos ad desectionem Suecos solicitaturi, Sanctissimus Dominus, pro paterna omnium Ecclesiarum custodia, Caesaris, Regisque [Note: 91 Posseuinus a Pontifice ad Re gem Sueciae mit titur.] Poloni auxilia ipsi conciliaret. Insuper ab sancta Vrbe Sacerdotem mitteret, per quem de religione vera cognosceret. Haec fuit Posseuini, quem Pontifex per occasionem negotiorum Societatis norat, et probabat, causa mittendi: qui nonnisi insequentis anni exordio, vt eo loco dicetur, peruênit. Interim [Note: 92 Regis concio ad Populum.] Rex sedulo animis populi captandis instans, vbi dicta conuentui dies adfuit, sic fertur locutus. Audistis, populares, quid conseruandae paci, et tranquillitati publicae gestum a me sit: quid aduersus Moschi impetum sit statutum. Nunc [Note: 93 Ministrorum in res sacras negligentia.] pauca de ijs accipite, quae ad animarum salutem pertinent. Negligentia Ministrorum vestrorum in cultu religionis obscura vobis non est. Videtis, vt sinant collabi templa, vestes sacras sordescere, ac destrui: demum omnia diuina quam nequiter tractent: domi argenteis vti scyphis, in sancto altari calicibus e luto, et ligneo orbe sacrae patenae loco: ad haec fingere sibi quemque ritus nouos, et cerimonias ab alijs alias pro libidine vsurpari. Ad quae singula cum populus acclamaret, ita plane esse; Rex subijcit: Decretum igitur mihi est, non meo duntaxat, sed et Archiepiscopi, et Episcopi Arosiensis, aliorumque doctorum virorum iudicio Clerum reformare, religionem puram sequi, augere pietatem: et alia, quae ad Dei Optimi, Maximi cultum pertinent in hoc regnum inducere. Ministri vestri, quae eorum est impietas, spargunt in vulgus nos haeresim, falsamque doctrinam velle inuehere, nolle nisi latinas conciones ad populum haberi: Ministros ab vxoribus velle seiungere: atque adeo iam centum millia Monachorum aduenitare huc accerfita a nobis. Nolite, Viri boni, nolite, per Deum, hisce obtrectatoribus fidem habere: nolite aures vestras hisce mendacijs dare, quibus inuidi isti [Note: 94 Populus Mini stris assentiri abnuit.] nihil agunt aliud, quam vt vos ab Rege vestro abducant. Tum plebs contenta voce contestatur nullam se ijs habituram fidem. Ac Rex: Vultis ne, inquit, quotquot hîc adestis Liturgiam modo editam vna mecum, cumque alijs spectata probitate [Note: 95 Rex abstinentiam a carnibus in Quadragesi ma restituit.] Viris, vel inuitis Ministris, probare? Hac si estis sententia, manus substollite. Absque mora populus vniuersus magno plausu manus in Caelum extulit. Ijsdem in Comitijs statuit Rex, vtantiquo ritu Quadragesima carnium abstinentia celebraretur, quod et populus approbauit. Ita praemuniebat religioni [Note: 96 P. Varseuitius ad Reginam Sueciae mittitur.] catholicae viam. Eodem tempore et Catharina Iagellonia Regina Sacerdotem catholicum e Societate postulante ex Anna sorore sua Regina Poloniae, huius rogatu, Pater Varseuitius iam Suecae Reginae notus ei profectioni destinatus est: et
[Note: 97 P. Laurentius sex Suecos iuuenes in Collegio Germanico instituen dos mittit.] Pater Laurentius sex praeclarae indolis Suecos iuuenes Romam in Collegij Germanici disciplina docendos misit. Ex quibus idonei, catholicique suffici pastores tempore suo possent. Ita spes vndique bona sese monstrabat Regni amplissimi Ecclesiae sanctae restituendi. Neque minorem faciebant spem ditionis Caesareae penitus ab erroribus vindicandae insignia catholici Principis documenta, quae Rodulphus edebat. Olomucij, cum primum eam Vrbem iniret, exceptus [Note: 98 Germaniae res] est a Collegio extructo fornice musarum operibus, ingeniosisque emblematibus conuestito: comiterque Princeps dispositos in eo pueros liberalium artium speciem [Note: 99 Rodulphus Imp. in Collegio Olomucij literario appa ratu excipitur] referentes dum salutaretur audiuit. Pernestanno Cancellario, et Ioanne Haugbitio Morauiae subcamerario precatoribus Monasterium Sanctae Mariae in Virbe Bruna Domui Probationis addixit: Sanctim onialibus paucis, ad maiorem religiosae vitae custodiam, cum alijs item paucis, ex eodem Sancti Dominici Ordine, [Note: 100 Brunae Monasterium pro Nouitiatu attribuitur.] in Sanctae Annae coenobio coniunctis. Porro ita traditum est Societati Monasterium; vt literariae quoque Classes instituerentur. Quippe vrgebat necessitas sincerae, integraeque doctrinae: praesertim quod finitimi Dynastae nouorum mancipia dogmatum ad auertendam ad se iuuentutem, nec sustentandum modo, sed et proferendum regnum impietatis scholas duas in propinquo extruxerant. [Note: 101 Templum S. Aegidii Graeci ensi Collegio attributum.] Graeciensi quoque Collegio Templum Sancti Aegidij est traditum, in proximam Sanctae Catharinae aedem paraeciae iuribus translatis. Pontifex non modo libens auctor fuit; sed et ad Seminarium Pontificium Graecij quoque condendum annuum vectigal attribuit. Pragae initio annicompar Antuerpiensi rumor, [Note: 102 Ibidem Seminarium instituitur.] de quo supra memini, et periculum extitit. Sacerdos e popularibus pro concione dixit: Vssitas non tam rationibus edo mandos, quam armis. Is, quia nonnullum habebat cum Societate vsum, existit rumor Iesuitas in Vssitarum necem [Note: 103 Pragae contra Collegium ru mores excitam tur.] coniurationem molitos, armatorumque ingentem manum partim in Collegio habere, partim ad Villas. Mirum quantum plebis animos sua sponte mobiles, et inanibus credulos, ea vanitas concitauit. Nihil propius factum est, quam vt in Collegium impetu irruerent, ferroque et igni delerent. Senatus in tempore occurrit, qui plane fabulam ridiculam sciens, veritusque ne turbulenti causam tumultus arriperent; custodes apposuit, iussos nocte praesertim domum circumire, ne qua impetus fieret. Caesar ad extin guendam rei memoriam, sermones de ea edicto vetuit. Rumoris auctores iussos inquiri, ijs quoque, qui insimulabantur, in quaestione pernegantibus, nulli inuenti. Lucernae in Heluetia admittendum [Note: 104 Lucernae Collegium fundatur.] tandem Collegium fuit. Cuius gentis fortis, ac piae erga Societatem, et religionem catholicam insignia studia posteritatis memoria nefas est fraudare. [Note: 105 Lucernensium literae ad Eue rardunde Colle gio stabiliendo.] Schultetus (id genti Praetoris est nomen) maius item, minusque Concilium Lucernense, prolixa ad Euerardum epistola, praefati summum dolorem inde haustum, quod audissent Patres Lucerna reuocandos; subijciunt a se nequaquam eo consilio accersitos, vt vnquam dimitterent. Nam id, inquiunt, non modo ingens nobis detrimentum, verumetiam probrum afferret, tum apud Haereticos circumiectos, qui gauderent antesignanos verae fidei, et satores germanae doctrinae, quae ipsi maxime horrent, a nobis amissos: tum apud foederatos nostros, qui dolerent nos tanto praesidio spoliatos. Et sane cum haec veneranda Societas instituta sit ad sustinendam, ac propagandam religionem catholicam, pietatemque amplificandam: nosque hac re non minus, quam alij indigeamus, speramus non magis nobis, quam alijs denegatum iri auxilium: cum parati simus ijsdem, et forte amplioribus, quam alij, eam officijs prosequi. Nam quam vberem hic habeat materiam, id quod intendit consequendi; compertum est hoc breui missionis tempore, quo fructus tam singularis apud senes aeque, ac iuuenes partus est. Nos vero (quod sine iactantia dictum sit) ij semper fuimus; sumusque hodie, qui catholicam fidem defendimus, adducta in discrimen dignitate, re, vita, et sanguine: neque id solum in patria nostra, sed vbicunque nostra opera expetatur: parati id vel cumulatius in posterum, iuuante Deo, praestare. Aequum igitur est, vt qui religiosis laboribus summe contendunt, vt sustineant, et amplificent veram fidem, pietatemque christianam; adsint nobis, qui idem profitemur,
et efficimus armis, vitaeque periculo. Et quamuis, Deo gratia, vsque adhuc in fide nulla appareat imminutio apud nos; tamen (quod Deus ignoscat) excepto hoc, multa, et varia crimina, scandala, praui vsus, erroresque increbuere: vt nisi mature succurratur; verendum sit, ne, quod alijs in locis fieri videmus, medicina sera sit. Etenim ea sumus opinione, quemadmodum conciones, et cetera spiritualia officia non possunt magni esse momenti ad conseruationem, incrementum que publicae pietatis, nisi auxilium secularis potestatis accedat; ita diligentiam ciuilem, et secularem perseuerare diu non posse in conseruando religionjs cultu incorrupto, nisi doctos, sinceros, rectique exempli nanciscatur magistros. Super haec permagni nobis momenti est nostram iuuentutem in bonis artibus, ac praecipue in vita, ac deuotione christiana recte institui: idque siconsequi domi possent; ex vsu foret non priuato solum, sed etiam publico: quod ijs carerent vitijs, quae saepe ex regionibus exteris reportantur. Cuius specimen fructus iam nos summo cum gaudio nostro, exigua huius missionis vsura experti sumus. Obstabit fortasse perlatus ad Tuam Paternitatem rumor de nostri caeli insalubritate. Ceterum certus esto plane experimento compertum, qui aliquandiu patriae huius in genio, cibisque insueuerit; si non commodiore, certe nihilo minus commoda, quam vbiuis locorum valetudine vti. Itaque quicquid in nobis est prolixe, sincere, fideliter, sine omni fuco, et fallacia promittentes, Paternitatem Tuam etiam atque etiam precamur, vt primo quoque tempore aliquod nobis subsidium mittat. Nam, cognita operariorum paucirate vestrorum, nolumus incommodo esse plenam semel coloniam postulando. Hanc vero tam insignem beneuolentiam, dignationem, et officiosum obsequium, quod nobis Societas, vt indubie expectamus, exhibebit, vna cum ijs meritis, quae adhuc contulit, pro singulari beneficio in omnem aeternitatem colemus: paratissimi cunctis viribus nostris promouere, atque amplificare commoda eius, dignitatemque: nosque ipsos impendere in quemcunque vsum, vbi Paternitati Tuae, Societatiue communiter, aut priuatim honori, aut commodo esse possimus: non curae, non labori, non facultatibus, non corporibus nostris parcentes. De qua re nihil Paternitatem Tuam volumus dubitare. Has ob res, et quia singularem Tuam erga nos propensionem iam pridem nouimus; expectamus cum gaudio benignum, votisque nostris consentaneum responsum. Vale. Ex nostro pleno Concilio huius rei causa coacto, decimoseptimo Kalendas Februarij. [Note: 105 Responsio Eue rardi ad eoium voluntatem.] Tam pronis studijs, religiosisque voluntatibus pari caritate respondit Euerardus suscepto Collegio: praesertim cum Pontifex ipse vrgeret, qui Lucernensis Senatus rogatu ad instruendam Collegij bibliothecam bonam pecuniae summam donauit. Interim et Ingolstadianum Dux Albertus Collegium auxit, vbi pacate iam [Note: 106 Ingolstadij Io. Rastellus Rector a Deo im petrat mori vt Hoffaeus Prouincialis con ualescat.] cum Academicis degebatur. Hic Ioannes Rastellus Rector, natione Anglus, Anno millesimo quingentesimo sexagesimooctauo in Societatem adscitus, vir bonus, nec malus theologus occubuit: sic vt posset videri pro caritate mortem ab Hoffaeo Prouinciali ad se transtulisse. Nam cum Hoffaeus periculose decumberet; Ioannes, suscepta pro salute eius religiose peregrinatione, in itinere morbo correptus, paulo post decessit, et Prouinciali redijt valetudo. Treuirensis [Note: 107 Archiepiscopus Treuirensis reditus Col legio perpetuos assignat.] Antistes, veritus si quo ipse casu praeriperetur humanis; ne gymnasium, quod iam videbat mille auditoribus florens, subsidij penuria concideret, Collegij fundationem perpetuam decimo iam septimo anno Canonicorum cunctatione dilatam per sese transegit: industria vsus, vt ex bonis ab se quaesitis, ad quae alienanda non requirebatur Canonicorum voluntas, vectigal addicerer. [Note: 108 Moguntiae Collegium in commodiorem locum transfertur.] Moguntinus suum Collegium in dudum desertum Franciscanorum Patrum Coenobium in Vrbis vmbilico situm, de Patrum eius Ordinis voluntate transtulit. Eo Socij migrarunt pridie natalis Deiparae: atque in Templo proprio, cum [Note: 109 Collegii Hau domaropolita ni incrementa.] adhuc commodata Sancti Christophori aede vsi essent, nouo impetu, maiore Ciuium concursu diuma prosequuti. Haud segnior, minusque munificus fuit Praesul Haudomaropolitanus in Collegio suo firmando: qui paulo post generali confessione apud Patrem Ioannem Crochinum praeparatus, sextodecimo Kalendas
Aprilis promissum ijs, qui in pauperibus, eiusque samulis Christo Domino foenerantur, regnum percepit cadauere Collegij Templo relicto.
[Note: 110 Belgij res.] Belgium per id tempus assiduis bellorum fluctibus miscobatur. Quas inter conuersiones, atque procellas gratias Euerardus Generalis ingentes agebat Deo, tum quod famulos suos benignissime tueretur, tum quod ipsi religiosorum virorum nullam officij paritem omitterent. Nec desinebat vigil Pater filios incitare currentes: praecipue adhortans, vt simplicitatem, caritatem, patientiam, et constantiam obtinerent, neque vllam stationem desererent, nisi publica auctoritate [Note: 111 Petrus Trigosus ab Austria co in Hispaniam redire iubetur.] compulsi. Et quia Petrus Trigosus Austriaco perfamilia ris nonnullam praebebat sermonum causam, et reliquae Societati conclebat inuidiam; in Hispaniam redire iussus est. Eius loco, vt supra demonstraui, cum pax confirmata, nec restare inuidiae causa videretur, Ioannes Ferdinandus, et Antonius Salazarius ex Italia missi sunt. Hi cum Luxemburgum venissent, vbi tunc Austriacus [Note: 112 Ei succedunt lo. Ferdinandus, et Antonius Salazarius.] agebat, in Nosocomium protinus concedunt, vt aegrotis militibus officia pietatis impendant: multis etiam militum seminudis emendicant aliquid tegumenti. At multo impensius in subleuandis animis insudant, Principe talibus officijs plurimum laeto. Cui ausi etiam sunt, aditum humanitate eius aperiente, munusculum [Note: 113 Pium donum Austriaco offerunt.] dare. Flagellum nacti non inuenustum augustissimis IESV, et MARIAE nominibus decôre intextum, serico coopertum inuolucro donant: addentes telum se ei praebere, quo inimicorum suorum maximum edomare posset. Et gratum fuit id teli genus christiano bellatori. Ecce autem noua repente conuersio, et Belgij totius turbulenta concussio: vnde quanta ad Societatem cladis pars pertinuerit, proximus annus ostendet.
[Note: 114 Galliae res.] Nec quietae erant in Gallia res, nec Collegia nostra diuinum Numen solenni fauore protegere, inque salutem publicam promouere cessabat. Quanquam [Note: 115 Petri Annequi ni Collegio Parisiensi legatum ad Templum excitandum.] Parisiensi Collegio, Petro Hanne quino Praeside mortuo, magnum columen cecidit. Vehementer optabat patronus religiosissimus vndecunque Collegium in morem Societatis absolutum: eoque pecuniam obiens ad comparandum in Templi aedificationem solum legauit. Id scilicet deerat, florente gymnasio auditorum numero supra aedium amplitudinem. Quos omnes, cum id placere Senatui [Note: 116 Collegii Parisiensis Schola res ad aliorum morem togam, ac pileum ferre incipiunt.] Patres intellexissent; induxere vt togas, pileumque gestarent, non secus ac Collegia cetera: idque nullo negotio impetrarutit, praeter opinionem multorum, qui in vestium libertatem celebritatem gymnasij referebant. Hoc demum anno Camberij certa sedes inuenta, documento notabili, vnde intelligeretur cordi, curaeque esse Deo, vt Socij in ea Ciuitate consisterent. Nam cum inde a primo [Note: 117 Collegio Camberii firma sedes inuenta.] accessu per alienas aedes, vel precario, vel pretio errassent incom modissime; eo iam ventum erat, vt, repetente dudum hero domicilium, quod in praesentia incolebant, finis diuturno errori relinquenda penitus Vrbe quaereretur. Hoc rerum articulo aedes mire Collegij vsibus opportuna, quam Bressiacam a Domino vocant, venalis offertur: eo maiore omnium admiratione, quod Dominus vir potens, et opulentus ante de ea vendenda interpellatus, cum indignatione, [Note: 118 Lugduni, et Auenione cras sante peste vn decim ex Nostris occumbunt] ac stomacho mentionem rei respuerat. Lugdunum, et Auenionem pestilentia exercuit, sed modice Lugdunum; Auenionem grauissime. Certe hîc in Socios, ex eo, vt credidere multi, quod in aegrotorum militum passim per Vrbem morientium cura, sibi nullo modo pepercissent; ita atrox malum incubuit; vt cum vixtres, quatuorue contactum dirum effugerint, vndecim extinxerit. In his [Note: 119 Capuccinorum, et Sodalium B. V. in No stros peste infectos caritas.] Ioannem Beatricetum Nouitiorum Magistrum, virum simplicem, ac rectum, orationis, ac ceteris deuotionis studijs apprime deditum: Petrum Rostillum eiusdem Magistri Nouitiorum Socium: et Michaelem Nognium quaestionum conscientiae explanatorem: Matthaeum Thomam Prorectorem, egregiae viros caritatis, et Sacerdotes: reliquos non Sacerdotes, ac partim Nouitios, et ipsos [Note: 120 Pia Rutheni Collegii Disci pulorum supplicatio.] digna coelo virtute. Collegio ita afflicto, antequam Lugduno succerreretur, Capuccini Patres, virique e Sodalitate Beatae Virginis opem tulere; Ruthenis, cum hoc anno saecularis anni indulgentiam Ciuitas impetrasset, illustrissimam pietatis facem praetulere Collegij auditores. Ipso initio suas distributi in classes quindecim
diebus quatuor destinata Templa adiere. Incedebant bihi: suus cuique cereus lucens in manu, suus quaque in Classe chorus vel concinentium psalmos, vel caelites ordine inuocantium. Totum agmen Crucifixi effigies ardentes inter saces praecedebat: cuncto populo cum pietatem tum multitudinem admirante. Nam mille, et quadringenti sere numerabantur. Tribus vero supremis diebus triginta ex omni numero lecti sunt, qui saccis induti, nudis pedibus, interiecti per interualla agminis totius ordinibus, sacrae Domini passionis praeferebant mysteria. Quibus singulis denso luminum ministerio puerorum nobilium circumfundebatur cohors cum pietate, modestiaque mirabili. Eaque commotio erat in populo, vt plurimi plenis lacrymarum oculis perspectarent: alij prouoluti in terram non sancta modo adorarent mysteria; sed et nudos gestantium pedes [Note: 121 Ad eius aspectum Nobilis Vgonottus conuertitur.] oscularentur. Nobilis quin etiam Vgonottus ita emollitus eo spectaculo est; vt protinus ad Confessarij pedes, eiecto scelerum, et impietatis veneno, incorruptae se religioni reddiderit. His initio anni ab vniuerso discipulorum coetu gestis, [Note: 122 Aliae supplica tiones.] subinde peculiares quaedam institutae Supplicationes ab certo eorum numero. Vna fuit Sanctae hebdomadae quarta, quinta, et sexta feria, in qua longo ordine incessêtre multi sacco induti, et nudi pedes, et sacrorum cruciatuum argumenta postremo die gestarunt. Alter post paulo coetus eodem vestitu, itemque nudis pedibus iuit, vnoquoque mortui hominis caluariam manu gestante: isque terror quindecim deinceps diebus circum latus. Pari dierum numero, pari corporum, ac pedum habitu Supplicatio ducta nouissima: in qua singulis supplicantium crux atro tincta gestamen fuit: et quinquies Sanctae Passionis interiecta mysteria: quae eximij adolescentes sumptuose ornati Angelorum figura, et sane [Note: 123 Fopulus cum voluptate admiratur.] dignitate faciei, cultusque modestia simillimi Angelis serebant: ea populi voluptate; vt non contenti semel spectasse, per compendia properarent ad loca, vbi iterum, ac tertio pio spectaculo fruerentur. Haec a discipulis gesta Collegi, praeter nomen, et gratiam gymnasio partam, etiam pulchras aemulationis faces in animis Ciuium incenderunt. Ac Patres non solum auctores erant, cohortato resque earum rerum; sed etiam adiutores. Euntibus, ac redeuntibus, tum audiendis coofessionibus, sacro saciendo, opportunis adhortationibus praesto [Note: 124 Fructu sex sup plicationibus percepti.] erant caritate prom ptissima: tum demum ijs, qui excalceati incesserant, abluendis calida, souendisque vestigijs. Multae hisce sanctis inuitamentis morum factae conuersiones, multorum in fide confirmata constantia, librorum noxiorum numerus [Note: 125 Discipulorum numero praeceptores adduntur.] ingens exustus. Is ad Collegij sacellum, praesertim expiandorum animorum causa, excitu sconcursus; vt non minus, quam destinata Iobelaeo Templafrequentaretur. Et quia tantae discentium multitudini septem praeceptores aegre erant pares, duo per Autumnum sunt additi. Non est, quod immorer memorandis [Note: 126 Valentiae Io. Grangeanus E piscopum olim a sede, ob Hae resim amotum, ad castra Ecclesiae reuocat] late per Galliam peregre gestis, cum fuerint prioribus consimilia annis. Illud eximium, proprieque notandum est. Valentiae Patris Ioannis Grangeani opera Episcopum eius Vrbis, olim ob haeresim de sede deiectum, ad sapientiam reuocatum: sic vt die Iouis sancto in concionem progressus, quae Pater de sacrosancto Eucharistiae mysterio docuerat, palam comprobaret omnia: deinde post confessionem catholico ritu publice inter populum, magno cum populi gaudio, [Note: 127 Hispaniae res.] communicarit.
Duo noua Collegia hoc anno Hispaniae Prouincijs accessere: alterum Aragoniae [Note: 128 Comes Sedilli Busaquii Collegium fundat.] Prouinciae, cui Sardinia subiacebat, in Oppido Busaquio, quod Comes Sedilli praecipue sundauit, Vxore eius, Decanoque iuuantibus. Primus rexit Georgius Passius. Sed non diu ea colonia stetit, vt in loco scribetur. Alterum [Note: 129 P. Georgius Passiusp imus eius Rector.] Castellae in Vrbe Compostella ad Hispaniae fines Franciscus Blancus, qui alia multa Collegia iuuerat; et Malacense dum ei Ciuitati praeesset Episcopus, excitarat, ad Compostellanum translatus Archiepiscopatum instituit ad Galleciorum, [Note: 130 Franciscus Blam cus Episcopus Collegij Compo stellae auctor.] et peregrinorum opem, qui ex omni christiano Orbe Sancti Iacobi Apostoli sacra ossa salutatum accurrunt. Vuete nunc primum, et Numantiae latinae literae tradi coeptae. Conchae prima elementa. Sodalitates Beatae Virginis Vallisoletana, Madritana, Belmontensis cum Romana coniunctae, et Indulgentiarum participes
[Note: 131 Vuete, et Numantiae Scho larum initium.] sactae. Compluti pridie Idus Ianuarij decessit Petrus Manticius Antonij Manricij, et Aloysiae Padillae clarissimorum, et opulentorum parentum filius. Is ab adolescentia religiosae vitae incensus cupidine, diu salutare propositum traxit: [Note: 132 Item Conchae.] voti etiam, quo se obstrinxerat, commutatione impetrata. Anno deinde millesimo quingentesimo sexagesimoquinto iam Toletanae Ecclesiae Canonicus, [Note: 133 Sodalitia B. V. Vallisoleti Madriti, Belmon. tis Romanae aggregantur.] et Quaestor a Philippo Rege ad Carolum Regem Galliae ad deportandum Sancti Eugenij corpus primi Toletanae Ecclesiae Archiepiscopi Legatus, dum secum in itinere cogitat si forte dignus esset, qui quippiam pateretur pro Dei causa, et ad honorem Sancti Eugenij, qui tam multa pertulerat; corruit ex equo, et ossespinae perfracto, dolores hausit acerrimos: quibus tota exinde vita identidem [Note: 134 Compluti mo ritur P. Petrus Manricius.] tentatus est. Eo casu rursus animum obfirmauit ad religiosum secessum. Et quia multi propinqui, et Magnates Hispaniae deterrebant; longa ijs epistola satisfecit. In ea prolatis, solutisque rationibus, quae poterant suadere, vt maneret in [Note: 135 Eius vocatio mirabilis.] vita communi; multas congessit, et magnifice explicauit, quae suaderent vitam seueriorem. Quarum vt paucae delibentur: Quintodecimo ab hinc anno, inquit, voui me Societatem intraturum: ac tametsi votum commutatum est Romae; [Note: 136 Literae quibus rationem reddit quare Religio ni se addixerit.] tamen conscientia nunquam silet: ac praecipue tum me horrendis timoribus torquet; cum morbo aliquo tentor. Quod si alijs in rebus quam tutissima sequimur; quae prudentia id in aeternitatis negotio negligat? Porro via tutissima aeternae salutis est, collocare in tuto rationem, ac voluntatem. Rationem autem planum est in tutum recipi credendo, quod docet Catholica Ecclesia: at oluntas in tuto ponitur obediendo Moderatori, qui loco Dei suscipiatur. Fac aliud nihil lucrarer mutatione vitae, quam vt exonerarem conscientiam meam, ac remouerem quicquid scrupulum posset afferre, et tanquam mihi superstes testamentum ipse meum exequerer; vel id vnum quicquid abdicari in terris posset ampla mercede compensaret. Nam videmus quam pauca testamenta ex auctoris mente obseruentur. Fieri posset, vt hoc articulo moriendum mihi esset, vti tam multi iuniores, firmioresque moriuntur. Quanti ergo aestimarem, si ab ipso transitu Deus me reuocans spatio donaret, quo animae meae rationes constituerem? Atqui hoc factum arbitror. Nostra lex docet, ne eo quidem pretio quanti creata omnia aestimantur, venialem noxam admitti debere. At quantum numerum noxarum eiuscemodi singulis diebus euitarem Religionis complexu, quas nunc committo? Quot crimina letifera in sacris Claustris declinassem, quae in seculo perpetraui? Ergo si Deus in tantum horret peccatum, vt redempturus ab eo hominem homo factus ita vixerit, ita occubuerit; num magnum est, si ego, vt a tot me redimam vel susceptis, vel suscipiendis criminibus, ad religiosum statum migrem? Equidem si abdicatione seculi id modo proficiam, vt vnam tantum Ieuem noxam suffugiam; non requiro vberiorem mercedem. Illa abunde est, propterquam, quicquid in terra est, post haberi bene existimo, vt vnam, quamuis leuem iniuriam, Deo non inferam. Interrogentur singillatim quotquot Religiosi moriuntur suis in claustris. Malles ne vitam finire Sacerdos honoratus, et opulentus? Omnes negabunt. Interrogentur item viritim quotquot honorati Sacerdotes moriuntur in seculo: Malles, ne vixisse Religiosus, ac despicatus? Nemo erit, qui non affirmet. Igitur si ratum est in iudicijs sorensibus, quod quatuor comprobant testes, vel etiam duo; cur de eo dubitetur, quod aeque seculi Sacerdotes, Religiosique cuncti testantur? Prudentia inter homines ducitur, si quis intelligens se ab hero dimittendum, praeoccupet, et Dominum ipse prior dimittat. Ego ex annis, et infirmitate, ex ijs, quae in ceteris mortalibus video, intelligo prope esse, vt a Mundo dimittar: me igitur ipse praeripiam, saltem vt tester Domino me duro, intolerandoque seruisse. Si beneualentes ad Religionem concedunt, vt bene viuant; ego valetudinarius adibo, vt bene moriar. Nam id demum est vltimum quo cuncta referuntur. Erit quippiam tolerandum? Ea causa accedo. Valebit ad firmitatem praeuidisse, quae imminent dura. Forte non vsque adeo sentio voluntatis impulsum? Stabilius est consilium, quod intelligentiae luce, rationumque
vi suscipitur: quia tempore elanguescit commotio, rationes diutius manent. Voluntates adolescentium, quia hi carent experientia, nec admodum rationum momenta perpendunt; solet Deus vehementius pellere. Id mihi satis est, quod saepe numero sincere, nullaque perturbatione commotus perspexi, haud rectum me iter tenere: ac prorsus expedire, vt ad Religionis ductum me applicem. Haec, et multo plura in ea epistola persequutus, Idibus Ianuarij Anno millesimo quingentesimo [Note: 137 Sapiens, ac pium monitum] septuagesim otertio ingressus, qualem mente praeceperat, sanctitate plenissimam vitam instituit. Sub Crucifixi effigiem, quam habebat in cubiculo, scripsit: Quo immortuus es, sepelire: alioquin male olebis. Vt significaret Religiosum, qui per discessum a mundo mortuus est; nisi sepeliatur in intima sui, ac peccatorum suorum cognitione, ac perfecta humilitate; fore, vt male oleat, vitae exempla non religiosa praebens. Quod ipse ne committeret, illud ante oculos sibi monimentum statuerat, inque mortis cura viuebat assidue. Eam ob rem summo labore in libellum versiculos e psalmis retulit, et Sanctorum dicta [Note: 138 Sui obitus diem praedixit.] insignia, quibus nouissimo tempore siue legendis, siue audiendis ad agendum cum Deo, et curam omnium grauissimam excitaretur, vti fecit: eoque opportunius, [Note: 139 Dominico Fer dinando mor tem se impetraturum pro mittit.] quod diem excessus sui aliquot ante diebus praeuîdit, praedixitque. Petijt a moribundo Dominicus Ferdinandus, qui modo ei famulus, iam conseruus in Christo, vt cum ad Dei conspectum venisset precaretur, vt ipsum quoque ex hac vita placeret abducere: quod Pater recepit sese facturum. Paucis post mensibus Dominicus Madritum. translatus, Franciscum Porrium in Madritana curia causarum Societatis procuratorem comitabatur: a quo dum simul aliquando eunt, interrogatus, num satis valeret, quod moestior videbatur, respondit: quartum iam ire mensem, nec Patrem Manricium promissa complere, vt solutionem sibi quoque e vinculis corporis exoraret. Eoque die se in matutina precatione, et dum sacrificio adesset, miserias huius vitae reputantem, summisse precatum a Deo, vt vellet famuli sui fidem exoluere. Hos inter sermones ad Collegium reuertuntur. Continuo Frater decumbit, atque octauo Idus Maij diuinis mysterijs communitus, vti optauerat, Patronum, quem secutus erat ad [Note: 140 Ignatii Fonse cae mors, et virtutes.] laborem, secutus est ad mercedem. Insignem operarium amisit Prouincia Boetica. Ignatius Fonseca vir in primis religiosus, prudens, moderatus, caritate flagrans, post diuturnam Nouitiorum institutionem, alibique, et Villaregij, Cordubensisque Collegij rectionem, ad regendum Hispalense translatus, magno omnium dolore Kalendis Decembris decessit. Ex Oppido Guadix in Boeticahonestis ortus parentibus. Salmanticae cum studeret, iam tum vitam pro Christo, et vtilitate proximorum fundendi cupidus, Societatem, spe potissimum adeundi Indias, adamauit. Septimancas paulo post quam ingressus fuerat missus ad Tyrocinium, Anno millesimo quingentesimo quinquagesimooctauo, quo primum die peruênit, vbi cubitum sessus abijt, crepitum verberantis se in proximo cubiculo Fratris audiuit (fuisse Toletus fertur, qui dein fuit Cardinalis) atque idem praestandum sibi ratus, flagellum et ipse expedijt. Nec multo post iterum a Fratre tumultus verberum personat: iterum hospes respondet. Tertio demum ille praeit, hic. tertio sequitur. Felicia tecta vbi tam suauiter virtus ad aspera per exemplorum blandicias rapit: nec solum torporem segnibus excutit, et roburintegris excitat; sed et fessis vires instaurat, elaborans e cruciatu quietem. Id potuit, quam Fonseca ad Christi militiam generosum pectus afferret, ostendere: quod clarius deinde perspectum est, cum, familia prope vniuersa decumbente, Culinam exercens, totum mensem nunquam in lectulo fessa membra reposuit, quo prompta in omnes horas subsidia aegrorum haberet. Demum breui non excellens modo discipulus; sed et magister euasit. Eo maxime tempore, dum Nouitijs praeprat, indulgebat animo suo, caelestium commercio largius fruens, atque inter sacrificandum, quod in priuato faciebat sacello, duas horas fere quotidie [Note: 141 Calculo laborantem oratio ne liberat.] in sacrosanctis illis excessibus permanens. Fuisse gratam Numini eius consuetudinem, quae inde referebat adiumenta proximis, testimonio sunt. Villaregij homini periculose calculo laboranti, ac prope depefito valetudinem ita
impetrauit; vt eiecta flatim noxia materia, annos plurimos superfuerit, nunquam [Note: 142 P. Garziam Rodericium doloribusoppressum sacrificio per fecte sanat.] postea eius generis morbo tentatus. Ibidem Patrem Garziam Rodericium dolores inuasere acerbissimi: quem Fonseca dum inuisit commi; eratus: En, inquit, recta abeo ad sacrum Altare pro te rogaturus: et quanquam aeger respondit, vt non precaretur dolorum sibi leuamentum, sed ad perferendos patientiam; tamen quantum in sacrificio procedebat Fonseca, tantum dolorum saeuities mitigabatur: adeo manifesto sensu; vt aeger mitteret vnum e Fratribus spectatum, quem ad locum sacrificij Pater venisset: eoque renunciante iam ad eum venisse locum, vbi priuatim Sacerdos orans, quos libitum est Deo commendat; continuo quod reliquum erat dolorum abscesserit: nec postea, quamdiu Pater vixit, redierint. Alia de genere hoc narrantur. Nec minus mira fuit mediana, [Note: 143 Ferocem militem ob negatam sibi absolutionem ad confessionem disponit, et absoluit.] quam militis non conpori, sed animo fecit. Hispali homo ferox ab vno e Sacerdotibus nostris in confessione, quod nollet legitime satisfacere, non absolutus ad Fonsecam Rectorem pergit, aegre sui prae ira potens, mirari se infremens, quod rustico illi Confessario pugionem non centies adegerit in viscera. Fonseca supra insitam facilitatem eo blandior, quo miles magis furebat; cum quadam liberalis animi excelsitate: Ades dum, inquit, confessionem ipse excipiam. Vbi totum ille virus euomuit, sensim Pater exorsus; et ad seueram paulatim increpationem delapsus, diuina aspirante vi, glaciem duri pectoris in fluuium lacrimarum soluit: cognita suorum grauitate criminum totum se potestati Patris permisit, mitiorque agno recedens, qui accesserat leone ferocior, emendatiorem inde vitam ad finem vsque peregit. Sed quam hae lenitatis amabile [Note: 144 Inualidum matrimonium contrahere volenti, diuinam vltio nem denunciat.] exemplum est; tam illud iustae indignationis formidandum. Eadem in Vrbe homo praenobilis, mulierem ante fratri suo nuptam vt duceret, adultaerinas Roma literas abstulit. Cognouit id Hispalensis Prouisor, indignoque flagitio effi, cacius prohibendo, iussit eum hominem cum Rectore Collegij consultare rem. Vbi adfuit, et garrulitate magnifica ad suam libidinem distorquere Patrem tentabat; is solenni sua mansuetudine, ac religiosa modestia ostendere facultatem, quam proferret, haud dubie illegitimam esse, furtimque, et iniuste ereptam: neque per eam contrahi tales nuptias vllo modo licere. Contra ea argumentari, altercarique procus: tandem cum proficeret nihil, truculentus, et minitabundus vim corripit execrans, deieransque matrimonium illud, quibus quibus inuitis, perfectum iri. Tum Pater graui, ac seuero vultu: Atqui ego, inquit, Dei nomine denuncio impendêre atrox supplicium tibi, et qui id tibi negotij fouerint. Non abfuit comminationi fides. Haud multo post eo nobili ad fores amasiae stante, cursu iliuc defertur Aethiops lictorum manus euitans: quem statim recipi domum, et occuli nobilis iussit, quia erat amici sui mancipium. Clauso die Aethiopem proripere se volentem prohibuit amasia, ac male insuper verbis accepit. [Note: 145 Denunciata eueniunt.] Cuius ille rei dolore percitus, nocte intempesta feminam aggressus, repetito saepius pugione confecit. Tum ad eius consobrinam versus, quae matrimonium maxime tractabat; et ipsam laetiferis plagis confêdit: cui tamen ad confessionem vita superfuit. At ipsi proco subinde nuncius affertur Onerariam, in qua totam pene suam rem ad Indiam negotiationis causa transmittebat, perijsse: omnibus [Note: 146 Nicolai Orma netti Nuncii Apostol. mors et laudes.] diuina iudicia cognoscentibus, et salutari terrore concussis. Fidelem quoque amicum, et propugnatorem Societati mors Madriti rapuit, Nicolaum Ormanettum Pontificium ad Regem Internuncium. Vel ex hoc licet metiri, quam, sapienter religiosas tractaret causas. Non multo ante obitum a Prorege Barcinonensi rogatus, vt curaret Iosephum Ayalam traduci Madritum ad conciones; statim Alphonsum Sandoualium Madritano Collegio Praefectum super ea re allocutus, [Note: 147 De Religiosorum migrationi bus non a secularibus, sed a propriis Superioribus disponendum.] dixit sibi quidem nullo modo probari, vt Religiosi homines quaererent ex vno loco in alium migrationem: nam id contumaciae genus esse: seque super Proregis postulata ad Praepositum Generalem scripsisse adeo languide, vt latam t portam relinqueret liberae eius voluntati ad id decernendum, quod maxime consultum censeret. Ipsi vero Proregi respondisse, cogniturum se nunquid obstaret, cur Ayalam minus expediret Madritum acciri. De reliquo absurdum sibi
admodum videri, in transferendis Religiosis hominibus vias alienas, atque extraordinarias iniri. Quod ad religiosum bonum spectat nequaquam hunc, vel illum ambire, vel praferre locum, sed in eo libentissime degere, vbi Moderatores collocent. Hoc caput aiebat se Proregi scripsisse, vt cognosceret erratum suum, et ab eiusmodi curis abstineret in posterum. Deinde vehementer coepit Sandoualio necessitatem ostendere obedientiae in Societate ex parte omni perfectae, vt Apostolicis functionibus cum fructu, et recto exemplo se impendens, [Note: 148 Libelli contra Societatem ab Ormanetto suppressi.] nequaquam sineret alio quopiam auerti. Id docuisse Fundatorem Ignatium, et id curae potissimum habuisse, vt hunc in ea spiritum ingeneraret. Mortuo Ormanetto, inter eius scripta, libelli inuenti sunt quidam, quos homines turbulenti e Societate, et infideles filij suam contra parentem obtulerant. Qui quoniam nunc primum prodiere in lucem, multisque deinceps annis hanc Domini [Note: 149 Eorum libellorum causa.] Nauiculam insanis tempestatibus agitarunt; operae pretium est fontem mali aperire. Cum ipsa prope Societate succreuit cupiditas in quorundam animis Hispanorum habendi caput in Hispania, ex quo pendêrent. Causas afferebant rectae administrationis opportunitatem. Nam, quanquam viuo adhuc Ignatio Commissarius [Note: 150 Coommissarii in Hispania qui, et quantae auctoritatis.] fuit in Hispania Borgia, et post eum sub Lainio Araozius; tamen his nonnisi, quae Prouincialium, erat potestas: eo duntaxatamplior; quod ad plures Prouincias pertinebat. Itaque tantum ad dissidia inter ipsos Commissarios, et Prouinciales valebat: tamen quanquam suspicionem aliquam mouit Araozius, et rumor fuit libellos per eum Regi oblatos ante hanc diem; tamen id certum est, si quod vnquam fuit vlcus, non ante Euerardi tempora erupisse. Causa maturitatis fuit praecipue duplex: altera quod turbae in proxima Congregatione generali quorundam animos exacerbarant. Deinde quod per id tempus reformandis quibusdam Religiosorum ordinibus Rex, cum auctoritate Pontifics, insistebat, et Commissarios illis cogitabat imponere ex nullo capite externo pendentes. Hinc filij illi degeneres ingressi spem suis querimonijs locum fore, et praeclaro hoc conscisso corpore foedum posse monstrum creari; perlongum scriptum Nuncio Ormanetto, eiusque breuiarium Regi, ac Praesidi regij consilij oflerunt, addita epistola, inqua, suum scilicet boni publici studium contestati, grauitatem [Note: 151 Tria crimina Societati ab ipsis Socils obiecta.] causae commendabant. Tria accusabant in Societate. Primum inaequalitatem graduum: eam esse multarum iniquitatum originem, et amaritud num, tentationum, defectionum, dum alij alios vident sibi praeferri virtute, et literis inferiores. Coadiutores temporales, quantumuis virtute abundent, nunquam peruenire ad professionem: ac Generalem tantum ex relatione hunc in Coadiutoris, illum in Professi gradum collocare: plane incommodissime, cum fieri possit, vt Prouincialem, eiusque Consiliarios odium, seu qua alia perturbatio fallat. His incommodis obuiam iri posse, si post certum tempus, omnes, etiam temporales Coadiutores, ad Professionem recipiantur: neque eos eligat Generalis, qui paucos nouit, sed Prouincialis, et maior Professorum in quaque Prouincia pars. Deinde querebantur de ratione Superiores eligendi. Nam cum Generalis tantum ex accepta a Prouinciali notitia, paucisque alijs cunctos eligat; necessario saepe aberrare, cum ipsemet homines ignoret. Quin fieri posse, vt Prouincialis odio, vel studio Generalem minus sincere edoceat: atque adeo ijs, quos inferio res minime velint, administratio demandetur, sub quibus, quonam pacto possent proficere? Cumque Rectoribus definitum spatium nullum sit; multique longum dominentur; fore tempus, cum Praefecturae perpetuae sint, contra Concilium Tridentinum. Ergo Prouinciaies suffragijs Prouinciae, Rectores suffragijs cuiusque Collegij eligendos ab ijs, qui quartum annum in Societate peregerint: et Rectores, vti Prouinciaies, tertio quoque anno creandos nouos. Querebautur postremo in dimittendis e Societate grauissime peccari, cum leuissima causa multi dimitterentur. Quare non eijciendum quenquam, nisi cuiusque Collegij, domusue suffragijs. Haec erat scripti summa, et apparebat auctorem non indoctum, sed grauissime perturbatum, et Societatis legibus, atque institutis infensum esse. Auctor ignoratus est. Neque haec curam admodum grauem
Patribus iniecere: quippe quae non ad immutandam Societatem, sed funditus destruendam, ac nouam prorsus formandam religionem pertinebant: quod nullo modo vero simile erat quenquam attentaturum. Ex ea solum parte metum [Note: 152 Dionvsius Vas quius praecipua turbationum pars.] faciebant, quod capiti praeficiendo ab Generali seiuncto viam praemuniebant: quod praecipue Dionysius Vasquius moliebatur. Nam cum is pacis, et tranquillitatis causa ex Italia fuisset remittendus in Hispaniam; adeo dolorem impatienter tulit, cum alioqui vehementer ex naturali habitu atra bile perturbaretur, vt parum abfuerit ab insania. Ergo, tanquam de ac cepta iniuria, se contra Euerardum, et Palmium, quem suspicabantur homines pertuibati Nationi Hispanae aduersum, vlturus, libellum scripsit in hanc sententiam. Necesse est, vt Societati Hispaniensi suus ad sit proprie Generalis. Nam si vnius capitis membra sint [Note: 153 Conscripti ab eo libelli argumentum.] Italia, et Hispania, et reliquae Prouinciae; cuni tam exacta sit obedientia in Societate, et quosuis ad loca etiam infecta haeresibus, vel iuuenes mittat; fieri poterit, vt inde interdum redeant in Hispaniam, et haeresim importent. Quin etiam fieri potest, vt vel Generalis, vel aliquis Assistentium haeresi inficiatur: cumque obedientia in Societate coeca sit; irrepat in Hispaniam, sub obedientiae obtentu, haeresis. Deinde ex coniunctione cum Italia, communique Generali, id tantum lucratur Hispania; vt pecuniam cum dolore dominorum, et operarios cum detrimento suarum Prouinciarum, quae eos molestijs, et sumptibus magnis aluere, Generales transferant in alienas oras, atque ipsi Hispaniae, et Indijs desint subsidia. Inde etiam fit, vt cum quis periclitatur, ne veniat in sacrum Quaesito, rum fidei iudicium, quam uis suspectus in fide sit, et notatus haeresi, et flagitiosus; non luat poenas, sed traducatur ad aliena regna. Quod si quid prodest Romae esse Generalem, ad tractanda cum Pontifice, quae ex vsu in dies se offerunt; id poterit Societas Hispana per Procuratorem consequi. Nec vero Societas est vti ceterae Religiones, quae paucissimis rebus a Generalibus pendent. Nam hîc Rectores, Prouinciales, Visitatores, horumque Consiliarios Generalis constituit: idem ad Professiones deligit: idem ad sacros Ordines. Demum nihil est paulo grauius, quod ab illo non pendeat. Quae cum per literas tractanda sint; primum literae nunquam res satis exprimunt: deinde suscipiuntur impensae grandes: ad haec cognitio ex paucis capitur, qui quod libitum est efficiunt. Ita peccata committuntur ingentia, eo quod is, qui res decernit, rerum statum Hispaniensium ignorat: et rerum agendarum opportunitas excidit, quod in articulo rei conficiendae non adest potestas. Et quanquam Fundator Societatis genus hoc administrationis in stituit; eius tempore tolerandum erat, quod pauci tunc erant Socij, eique plane perspecti: nunc autem satis apparet intolerandum esse, cum tantum Sociorum numerus, et negotiorum creuerit; vt omnino nequeant ab vno cuncta administrari, idque per cognitionem ex literis. In alijs Religionibus, praeterquamquod pauca ab Generali pendent; ipsemet suos Religiosos coram inuisit, et consolatur, et vindicat innocentium iniurias, quas a Praesidibus acceperit: at in Societate semper desidet Romae Generalis, nunquam eius faciem intuentur Hispani, totum per scripta conficitur, magno cum periculo famae: neque vnquam vindicantur inferiorum iniuriae, et tyrannicae vexationes: nam quicquid Praepositi nunciant, id demum fit. Etiam cum Rex ad Indias, vel in alias oras mitti operas iubet; continuo occinunt non ad esse Roma potestatem: praeteritque tempestas, et Rex obsequio, regna subsidio fraudantur. Ad haec cum creandus est Generalis, adeunt Romam Hispani Patres: postque sumptus, aerumnas, pericula maxima; eam ob rem tantum eunt, vt audiant contumelias nationis Hispanae, vel certe vt testes modo sint rerum, quae geruntur. Nam cum Italiae, ceterarumque Prouinciarum Electores coniuncti superent numero, quodcunque placitum fuit, efficiunt. Quin et assentationes, et dona adhibent, vt votorum suorum compotes fiant: quod aperte in proxima generali conuentu perspectum est: idemque atque adeo deterius creditur fore imposterum: quia vnus Assistentium, is qui Italiam procurat, intimus Generalis, et per quem plerisque in rebus regitur, magnas iecit radices ad Generalatum
aucupandum: atque is manisestus est Hispaniae, et Hispanorum hostis, et multa eorum commoda impedit. Quac cum ita sint, supplicatur, vt a Pontifice potestas impetretur Hispanorum habendi conuentum in Hispania, vbi Generasem sibi creent e suo corpore: vel Pontifex concedat Regi, vt sine Congregatione ipsemet cum eligat, et nominet: vel certe id agatur, quod Fuudator, et Generalis, qui ei successit, instituêre, vt sit in Hispania Commissarius, qui ex Italia non pendeat, vt incommoda, quae dicta sunt, remoueantur. Haec Dionysius, seu quis alius (neque enim diserte nomen est proditum) cum scripsisset; [Note: 154 Petrus Ribade neira verbo, et scripto libel lum confutat.] ostendit per amicitiam, forte solicitandi studio, Petro Ribadeneirae: qui grauiter commotus, cum acerrime verbo contradixisset, quo plane suuum homini errorem aperiret; sententiam suam accurate scripto et ipse comprehendit. Societatis Institutum, inquit, sicut aliarum Religionum ab Sede Apostolica probatarum, non est hominis inuentum, sed Dei, qui solus nouit genus obsequij, quod ab quoque suorum famulorum coetu velit: proque temporum varietate varios ad suam vineam operarios, alios aliorum operum causa mittit. Itaque vti operariorum est sequi Domini voluntatem; sic Religiosi cuiusque ei inhaerere spiritui, quem singulis Ordinibus a principio Deus tribuit. Ille enim est veluti canalis, per quem, quasi e fonte, diuina dona ad Religiosos permanant: quo sublato, [Note: 155 Praecipua ex Instituto S. Ignatius diuinitus accepit.] etiam diuinus feruor tollitur. Societatis Instituta, saltem in rebus praecipuis, et quae pertinent ad ordinis naturam, non dubium quin Ignatius parens diuinitus hauserit. Nam, praeterquamquod nunquam prudentia, aut scientia humana potuisset, quae decreuit, consequi, constat ex eius libellis multas habuisse diuinas reuelationes inter Constitutiones condendas: et ipsemet Patri Lainio hoc idem affirmauit. Ergo germani tanti parentis filij magnifacere, quae i. le scripsit, debent, venerarique, tanquam dona Dei, ac se veros probare filios, leges ab; eo conditas, spiritumque, et modum regendi traditum fideliter conseruando. [Note: 156 Constitutiones tanquam cae lestes a Societate sem per habitae.] Post Beati Parentis finem, tres ad hanc diem habiti sunt generales Conuentus: atque in his omnibus Constitutiones, tanquam rem caelitus concessam amplexi sunt praecipui totius Societatis Patres: eo studio; vt cum in secundo Conuentu quaedam ab Hispano homine immodici zeli scripta coepta essent recitari, in quibus Instituti natura labefactiri videbatur, vniuersus consessus obstruxerit sibi aures, et exclamarit: Comburantur literae, comburantur. Quid vero tam [Note: 157 Societati sub vno esse capite maxime conuenit.] praecipuum in Societatis Institutis est, quam administrationis forma vno sub caipite, cum tanta potestate cunctis in rebus, vt cum Societatis corpus vna ex parte maxithe dispersum sit locis vniuersi terrarum orbis, ex altera maxime cohaerens, compactumque sit, propter vnitatem, et influxum eodem ex capite, et eundem vbique spiritum, animum, et agendi modum? Igitur si totum Societatis bonum in eo est, vt sequamur Dei ductum, lucemque primam Ignatio Parenti nostro impertitam, clarum est graue scelus esse noua moliri, venerationem, amoremque: quem tali parenti debemus, violare, auctoritatem tot, taliumque vniuersalium Congregationum damnare, et contumelia afficere. Quae peccata ed sunt grauiora; quo clarius contra diuinam prouidentiam sunt. Nam cum Deus hac regiminis forma propagarit Societatem totum per Orbem terrae, magna cum sui nominis gloria atque vtilitate Ecclesiae Sanctae; profecto significat eam, qua via creuit, et fructus fecit, eâdem conseruari debere. Ad haec, vt in Confirmationis diplomate dicitur, instituta Societas est potissimum ad defensionem fidei, atque propagationem. At si Societas vnum haberet per se caput in Hispania; neutrum efficeret: neque cum Haereticis ad defendendam fidem dimicaret, neque cum Indijs Orientis, et Iaponia, vbi praecipue propagatur ad Ethnicos fides commercia haberet: tantoque Sancta Ecelesia subsidio, tot animae salute fraudarentur. Haec autem Haereticorum, Ethnicorumque conuersio ea, est, quae maximum nomen Societati tota in Ecclesia Dei peperit, cum tam laboriosum, et salutare negotium enixius, quam Religiones aliae, susceperit. Neque aliae Societatis occupationes, tametsi sanctae, et fructuosae parem habent admirabilitarem. Atque adeo decus est ingens Hispaniae, eius filios non ad auri,
argentiue fodinas, neque ad quaerenda terrenis Dominis regna; sed ad fidem Christi, et signum Crucis tam remotis regionibus, ac barbaris gentibus inuehendum e patria egredi: neque solum conseruari integram in Hispania; sed alibi terrarum ad integritatem reuocari, alibi conseri catholicam, fidem eos per homines: qui si mansissent in Hispania; vni et numero essent, ignoti, atque obscuri, de quibus vti de alijs plurimis sileretur. Super haec cum Professi quartum votum ad eiusmodi praecipue missiones concipiant; si Hispani haberent suum in Regno Praepositum a Pontificis Romani vsu segregati; id votum inane foret, meritumque ex eo, et fructus periret. Quod tamen nunc maxime est necessarium; cum se tam multi a Christi Vicario seiungunt. Nec vero Chistus Dominus Sancto Iacobo, neque Ecclesiae Hispaniensi; sed Petro, eiusque successoribus dixit: [Note: 158 Societatrs caput Romae esse debet.] Rogaui, vt non deficiat fides tua: ac propterea neque tam securi esse possumus, si Praepositum haberemus in Hispania, quam cum apud Petri successorem habemus. Ipse quin etiam aeternus Pater, cum, vna cum Filio Crucem gestante, apparuit Ignatio ad sanctam Vrbem appropinquanti, dixit: Ego vobis Romae propitius ero: vt significaret, quanquam toti Societati propitius erat futurus in terris, atque Prouincijs omnibus; tamen futurum praecipue Romae, vbi resideret caput, ex quo Societas tota pendêret. Vt plane abscindere hoc caput velle; et aliud statuere nihil sit, nisi velle intercipere hunc caelestem influxum, reddereque tantam Societatis partem, quasi emortuam, ac proiectam, indignam patrocinio singulari, cuius in hac tam indulgenti; benignaque pollicitatione adeo fidum pignus est. Non enim aliunde ad hanc diem fluxit benignitas ilia tam insignis, ac peculiaris summorum Pontificum aduersus hunc Ordinem: quam profecto conseruare benignitatem, et alere nostra quamplurimum refert. Alendi [Note: 159 Quae Pontifices reddant erga Societatem beneuolos.] autem duae sunt viae. Altera est opera, quam Societas Summis Pontificibus in Connersione Haereticorum, atque Ethhicorum strenue nauat. Ex quo fit, vt quasi pro sua cohorte habeant, vt, audiente me Lusitano Oratori Pius Quarcus dixit: et Farnesius Cardinalis solet dicere, cum quis ingreditur in Societatem; [Note: 160 De Societate honorifice dicta Pii Quarti, Cardinalis Farnesij, et Iulij Tertij.] debere ei Pontificem, tanquam suo militi, stipendium pendere: et Iulius Tertius dixit sibi Societatis operam necessariam esse. At haec alendae Sanctissimi Domini benignitatis viat Societatis Hispanae, si se a cetero corpore auelleret, nulla, vt supra demonstraui, restaret. Altera via est praesentia nostri Praepositi sancta in Vrbe. Quodque multas graues causas Sedis Apostolicae Societas tractat [Note: 161 Societas semper indiget Apostolicae Sedis tutela.] in Concilijs, in bellis, vbicunque vsus postulet, quae item via obstrueretur. Neque dicas fuisse initio tutelam hanc necessariam: iam Societatem stare posse per sese: nam plane falsum est: indiget enim adhuc Pontificijs firmamentis, quae in dies Sanctissimi Patres subministrant. Hinc ipse Pontifex restituit nobis Instituti libertatem, exemit nos ab Episcoporum ditione in supplicationibus, ab visitationibus fratrum, alijsque beneficijs spiritualibus ornauit. Dedit nobis tambenigne Toletanam domum: et tria millia aureorum nummûm, quae ipsi debebantur, donauit: et Prioratum Collegio Barcinonensi, aliaque beneficia Salmanticensi, et Complutensi: idque totum, preter eos e Societate, qui degunt, eique inseruiunt Romae. Multos praeterea habemus aduersarios, qui nos numero; potentia, antiquitate, auctoritate, meritis opprimerent, nisi sub alis Christi Vicarij tegeremur. Quid vero illud quanti tandem faciendum est Conseruari in Societate decus illud summae consensionis quae eam ex tot Nationibus conflatam omnibus gentibus admirabilem reddidit. multisque siue alumnis, qui tantum ob eam rem illi se adiunxere, siue patronis, ac defensoribus auxit? Qui pro manifesto insigni, iliustrique diuini operis hota habuerant tantam conuenientiam: cum viderent vnum cor in filij et tot matrum, vnam animam, vnum, idemque nolle, ac velle inter homines tam diuersarum Nationum? Quae sane [Note: 162 Consensio, atque vnio Societatis maxime propria.] illustrissima est beatae vitae imago: et quandiu perseuerabit, etiam stabit Societas: eaque sublata, nitorem, ac decus suum amittet: nosque erimus sicut ceteri hominum. Quod damnum tantum est; vt nullis compensari queat commodis: quia haec consensio intima est, penitusque naturam contingit, et continet rerum
publicarum: cetera extrinseca sunt. Hac consensione restitimus aduersarijs, et, Deo iuuante, vicimus: iamque minus inquietamur, quod comperere, et praedicant, vno e Societate appetito, vniuersos insurgere. Hanc ob causam Constitutiones tantum commendant coniunctionem animorum, cor vnum, et animam vnam, iubentque, tanquam membrum putre, ac pestilens, recîdi quicunque causam inter Fratres schismatum serat. Quid ergo illi faciendum esset, qui non inter duos, paucosue fratres vnius domicilij, aut Prouinciae, aut Nationis, sed vniuerso in Orbe terrarum vellet membra inte se, contraque suum caput armarea, destruere, et laniare hoc corpus tam artificiose, aptique diuina manu constructum? Et monstrum biceps progignere, vnamque voluntatem, vnum cor, vnam animam in tam multa diuidere? Haec qui attentaret; quid esset, nisi tartarea fax incendens, absumens, voransque quicquid est boni? Nam quaero, si alterum [Note: 163 Societati vnum conuenit caput] caput in Hispania statuatur; eiusdem ne potestatis sit futurum, atque Romanum, an non? Si eius dem; forte deterius illo potestate vtetur: quia cum praesens sit, magis studio, priuatisque affectionibus commouebitur, quae non item ciere solent longinquos. Si potestatem ei mutilemus, auferimusque Prouincialium, Rectorum, ceterorumque Praesidum creationem; tum vero Societas deterior fieret ordine quouis dissoluto: tum ambitio, prensatio, subornatio, inuidia, detractiones, falsa testimonia, factiones, coniurationes, et cetera id genus mala magno agmine irrumperent: ipsique Praesides humana formidi, ne, studijsque priuatis, et inanibus respectibus occoecati, huc atque, huc traherentur: quae vna causa satis esse posset ad vnum caput retinendum: ne quae in alijs quibusdam coetibus videmus, ac deploramus incommoda, nobis accersamus Principijs obsta. Nam si oculos ad solutiorum quosdam Ordinum conuertamus; sensim, pedeteneimque videbimus tam longe a spiritu prolapsos primo; vt iam alij sint, et plane mutatus sit color optimus. Et tamen in eiusmodi Ordinibus, in quibus fieri non potuit, quin et longinquitas temporum, et multitudo Religiosorum multa, et grauia schismata, et scandala afferret; nunquam eo ventum videmus, vt duplicanda capita fuerint. Et nos ipsos initio, rebus, per Dei gratiam, recte procedentibus, quicquam istiusmodi attentabimus? Non ne facilius est vnum idoneum Generalem Praepositum, quam duos innenire? Et ex vniuersa Societate, quam e sola Hispania? Age vero, cur potius suum sibi caput velit Hispania, quam Italia? quam Germania? quam aliae Nationes? Iam non biceps monstrum, sed Cerberum, aut Hydram et si quid est magis prodigiosum efficiemus. Quid quod ne Regno quidem expedit hoc fieri dissidium. Nam cum in Italia, et Belgio Rex tantam habeat ditionem, ibique necessarij sint, non qui armis solum contineant in officio populos, sed etiam qui incorrupta doctrina, et rectis exemplis, non ne plane absurdum foret tantum campum nostris hominibus iuuandae Ecclesiae claudi? Clarum est quid in Belgio, quid Mediolani, quid in Sicilia, quid Neapoli Hispani fecerint. Adde quod bonorum virorum ex nostro genere inter eas nationes vsu, et consuetudine vehementer mitigatur illa communis nominis Hispani inuidia. Et planum fit, quamuis Hispania multos ferat asperioris ingenij; tamen etiam multos ferre tractabiles, faciles, pios. Quae omnia luce clarius ostendunt, nihil noui tentandum. Est etiam cur hoc tempore minus conueniat, post nouissimum generalem Conuentum. Nam si nunc Hispani sibi proprie Generalem postulent; nemo erit quin existimet, id agere eos ex perturbatione, ac dolore acceptae iniuriae, ad vindictam, et ambitionem pallio zeli tectam: atque esse inquietos, superbos: qui velint semper, instar olei, superstare, neque norint praeesse, quod sint supramodum imperiosi: neque subesse, quando nolint quenquam pari superiorem. Ac simul euerteremus exemplum humilitatis, et patientiae, quod nos, qui interfuimus in ea tempestate, praebuimus: periretque fructus, quem de corde bono, et optimo fert patientia. Nec vero Pontifex, cum in creatione huius Generalis auctoritatem suam interposuerit, eumque, tanquam suam rem, protegat, ac defendat; vllo vnquam modo pateretur tantam illi contumeliam irrogari, ab eoque rebellare Hispanas Prouincias.
Itaque cum Deus, quem habemus Generalem, haud dubie dederit, sitque rite, ac libere electus, receptus, et delata obedientia comprobatus; habeamus eum loco Dei, illique, ac Deo subditi simus. Non enim potest non esse contra Dominum, quod est contra eius Ministrum, et totam Societatem. Nec, si qui hoc tractarent, possent non ire contra conscientiam suam, cum ipsimet obsequium ei detulerint, et obedientiam voto professi sint. Apparet igitur neque hoc tempore, neque plane vllo hanc rem attentandam, nec posse huiusmodi motus ex recto zelo, sed solum ex perturbatione, dolore, et offensione suscepta [Note: 164 Satisfit contrarijs rationi bus de statuendo in Hispania Commissa rio.] nasci: nam ratio vera nulla potest subesse. Neque enim dici potest auctum Sociorum, et negotiorum numerum id postulare: cum Ignatius cuicunque multitudini, ac posteritati Instituta condiderit, et praeuiderit augendam Societatem, et viderit suo tempore fusam latissime: neque ignorarit posse in ea esse non bonos. Nam periculum, quod timetur, ne forte si Generalis alienigena sit, irrepant in Hispaniam haereses; inane, ac futile est. Neque recte instituta prudentiae est mouere, incerti periculi metu. Gregorius Tertiusdecimus, cum restitueret Societati Professionis differendae libertatem; hac est maxime ratione ductus, quod quamuis periculum foret, ne quando cum dedecore Sacerdotalis dignitatis quispiam e Societate dimissus mendicaret; nunquam tamen id adhuc euenerat. Neque aequum erat incerti incommodi metu rectum fructum intercipi, et cursum tranquillum Societatis abrumpi. Id ipsum valet in re praesenti. In Germania, et Francia multi adhuc Hispani, cum earum regionum bono, nullo Hispaniae detrimento, quin potius magno decôre elaborarunt. Quare nequaquam consentaneum diuino Spiritui esset trepidare timore, vbi nullus est timor. Metuere autem, ne pecunia, aut operarij extrahantur e Regno; plane absurdum est: cum regia decreta nunquam ita obseruata sint, quemadmodum post quam Generalem habuimus alienae nationis: iamque alienae Prouinciae sobole sua instructae externa ope minus indigeant. Quod si quam opem adhuc praebuimus; ea paruo nobis stetit: magnum verd fuit adiumentum proximis, decus Maieitati diuinae, nostrae Nationi, et Societati ornamentum. Et forte eam ob rem tam clementem erga nos habuimus caelestem fauorem; quod liberales fuimus in Sancta. Ecclesia adiuuanda: eoque pro paucis operis, quas ad defensionem, et propagationem fidei extra Hispaniam misimus, Deus nobis tam insignes, atque idoneos alumnos submisit. Illud postremo, quod tantum vrgetur, non posse [Note: 165 Ribadeneirae rationes ita Dionyfium con uincunt, vt ipsemet suum damnetlibellum] tam ex longinquo recte administrari res, notitiae defectu; nequaquam tantum incommodum est, vt vllum habeat momentum aduersus ea, quae disputata sunt: neque plane incommodum erit vllum, cui non facile sit adhibere remedium, si Constitutiones seruentur. Haec Ribadeneira cum Dionysio ostendisset; ita commotus est ille vir, nondum plane callo aduersus rectam rationem obducto; vt libellum, quem scripserat, tametsi iam exempla extarent, statim concerpserit, [Note: 166 Lusitaniae res hoc anno mam datae literis non sunt.] certo consilio nunquam imposterum eiusmodi quippiam moliendi: sed, vt suo refertur loco, ad ingenium redijt. Haud leuis est mihi coniectura hoc anno gesta in Lusitania memoratu digna. Sed quia literae omnes intercidêre: nec nos in hoc opere, nisi comperta sequimur; narrationem ad res Indicas traducamus.
Initio Anni Salsettanae prope Goam Ecclesiae, Ethnicis rebellantibus, magnum [Note: 167 Indiae res.] subiere discrimen. Causa rebellionis ea fertur. Iam dudum Brachmanes, ac primores Ethnicorum instabant, sibi vt libertas restitueretur suos ritus impios [Note: 168 Salsettanae Ec clesiae turbines.] palam, ac publice obeundi. Id se impetraturum missus ab Idalcane in Lusitaniam Legatus, magna accepta vi pecuniae, dicitur spopondisse. Is nuper e Lusitania reuersus, ac re non impetrata, ac forte ne tractata quidem, vt nulla est Barbaris mentiendi verecundia, respondit Salsettanis, egregie ab se eorum causam gestam, ac Sebastianum omnia dedisse. Sed morte Proregis Roderici Laurentij, quem superiore anno sublatum in itinere demonstrauimus, qui ferebat mandata, venisse literas in Gubernatoris potestatem, ab eoque supprimi: facile tamen intentatis armis exprimi posse Probant consilium Barbari, arma repente corrinpiunt,
imparatos Christianos vexant, spoliant, mactant. Non dubium fuit, quin sedari initio tumultus, si mature occurreretur, non amplius ducentis militibus posset: sed ita cessatum est; vt non leuis manarit suspicio acrius Rebelles in Vrbe Goa bellum pecunia, quam in agro armis facere. Certe, vbi tumultus increbuit, non defuere, vel e sapientiam profitentium numero, qui contenderent tantum motum causam iustam esse non nihil Idololatris indulgendi. Adeo occoecat animum cupiditas, et semper prodendo Christo pecunia sequestra est. Hinc multiplex Patribus labor, variumque certamen fuit. Alij Christianos ex hostili [Note: 169 Prouincialis, ac Visitatoris in imminente calamitate praesidium.] vastatione elapsos, omni spoliatos re, ac spe, in Goanis Pagis excipere, ac sustentare Collegij impensa. Alij assidua inter capitis discrimina, et inter arma ad defendenda templa, coacto ex ipsis indigenis, vel Lusitanis praesidio, excubare; Prouincialis, ac Visitator conniti, ac mouere: omnia, ne delubra, et idola, impiaeque cerimoniae restituerentur. Ostendere quam facile sedari perduelles possint. Denique ijs, quorum intererat, cunctantibus, atque inter cetera exhaustum aerarium iactantibus, ipsimet tria aureorum nummûm millia ad conducendos ducentos milites mutua sumpta tradunt: quo praesidio, quanquam etiam militum quidam, cum grauius nemo potentum vrgeret, accepto stipendio in Vrbe subsistere, defensae Ecclesiae christianae, ac motus magna ex parte compressi. [Note: 170 Collegii Marganensis angu stiae.] Interim Marganense Collegium, quod in tutum erat; atque ex vastatione annona perierat, vacuum factum, Socijs Goam reuocaris: tantum. Antonius Acosta ibi, et suo in quaque Ecclesia Patre relicto. Rebus iam quietioribus, Valignanus [Note: 171 Valignanus Bo realem Indiam inuisit.] ad visendam Borealem Indiae partem egreditur, ducto secum Emmanuele Texeira, quem Rectorem Bazaini, subiectarumque ei Collegio sedium praeposuit. In Sede Sanctae Trinitatis Salsettae Insulae quinque addidit Socios, qui [Note: 172 Bazaini, ac Da mani templa excitat.] ediscendae linguae operam darent. Bazainensis Templi aedificationem iussit pro moueri, valde incensa Ciuitate ad opus iuuandum, et nonnullo subsidio a Praetore collato. Damani, cum pro templo adhuc fuisset Mesquita Mahometanis [Note: 173 Io. Diae mors, et laudes.] erepta, iamque ruinam minaretur; noui Templi, summa incolarum alacritate, fundamenta posuit. Tanaae Patrem Ioannem Diam praefecit, hominem septuagenarium, aeuoque, ac laboribus attrito corpore, sed virtute vegeta, integraque, quem paulo post ad sedes, aeternas Dominus euocauit. Venerat is olim cum Cosmo Turriano in Indiam ex noua Hispania: Xaueribque, ante susceptam Societatem, multo vsui fuerat, ac deinceps tot perseuerarat annis Indicam vineam laborum [Note: 174 Valignanus Goam reuertitur] assiduitace excolens, et exemplorum sanctitate foecundans. Visitator, Socijs vbique, et Christianis Indis admodum incitatis, Goam reuertit Vere [Note: 175 Dominicum Alnarium mittit ad Sinas cum Sociis nouem in Iaponiam profecturis.] ineunte, Dominicum Aluarium ducens, quem statim praefuturum in Sinarum Insula Machaensi Sedi misit, cum comitibus nouem in Iaponiam perrecturis. Et quia proxima Autumni nauigatione ipse pariter statuerat in oras vltra Gangem traijcere, festinans adire Iaponiam; statim ad recognoscenda iterum austrina Indiae domicilia contendit. Imperrauit abTrauancoriensi Regulo, vt duobus [Note: 176 A Trauancoriensi Regulo multa impetrat.] in Pagis, in quibus aliquot agitabant Christiani, sed moribus prope Ethnicis quippe qui aede sacra, custode, ac magistro carebant, liceret singula Templaextruere: vbi habere pios conuentus, preces facere, ac doceri possent. Ab Manaria arce, quia Praefectus asperrime Christianos vexans, spoliansque, eamque? obrem Patres, qui miserorum patrocinium suscipiebant, accipiebat pessime; duos Sacerdotes, quos ibi ante locarat, in Christianorum Pagos transtulit. In [Note: 177 Residentia in Montanis Coc cinensibus instituta.] Montanis Cocinensibus Vaipicotae, nouam sedem ad Christianos Thomaeos iuuandos instituit, magnarum rerum initia, Bernardino ibi Ferrario, et Petro Aloysio Malabare, Sacerdotibus locatis. Eorum Christianorum numerus millia ferme centum explebat. Archiepiscopus (vt adhuc semper fuerant) natione eratt Armaenus Abrahamus nomine. Iamque postea quam Armeniae Patriarcha Romano Pontifici obedientiam detulerat, hi quoque Christiani Romanam Ecclesiam cunctarum principem fatebahtur: quanquam Nestorianismo nonnihil infecti. Sacerdotum inter eos numerabantur facile centum, quos Catenares appeliant, Chaldaice preces, et sacrificia peragentes: quam linguam habebant
in pretio, quanquam non multum intelligerent, latine prorsus ignari. Iam dudum cupiebant Patres cum ea gente inire commercia: non solum quod cum inde vsque ab Sancto Thoma, quem suum Apostolum praedicant, cuius et Sepulchrum Meliapore ostendunt, christianam religionem tot inter barbara superstitiones obtinuissent, omni digni erant obsequio; sed etiam quia cum admodum nobilis natio sit, auctoritatem conciliare poterat ad ceteras nobiles Indorum nationes: quae ideo horrebant Patrum consuetudinem; quod eos promiscuo cum vilissimis populis vsu, tanquam contaminatos existimarent. Quos vero Thomaei reciperent, nemo erat posthac fastiditurus. Praeterea cum indolem hi admodum virtutis, doctrinaeque capacem praeferrent; educari inde poterat [Note: 178 Valignanus ab Angamalae Archie piscopo multa impetrat.] praeclara Sacerdotum copia ad Indiae totius grauissimam inopiam subleuandam. Itaque cum Romae Gregorius Pontifex anno superiore eam gentem Euerardo commendasset; is Visitatori: iamque Prouincialis, ac Rector Cocinensis benignitate, et obsequijs aliquam familiaritatem cum Archiepiscopo contraxissent; ad eum Angamalam Visitator, cum decôris donis profectus, literas elicuit, quibus liberaliter potestatem faciebat Societati inter eos Christianos manendi, et sua munia obeundi: populum simul adhortans, vt obtemperantem se cunctis in rebus praeberet. Porro locus optatissimus stationi ipsa erat Angamala. Sed quia ea Vrbs duorum Dynastarum Ethnicorum ditioni suberat, quorum alter parebat Zamorino hosti Christianorum acerbissimo; tutior visa in praesens, et ad mollem aptior ingressium, Vaipicota Oppidum recens, ac prope Cranganorem Lusitanorum [Note: 179 Rex Cocinenfis literis Gregorii XIII. motus sedes Societati in sua ditio ne concedit.] arcem Regi Cocinensi subiecta: qui tametsi non christianus; tamen nunquam se asperum praebuerat. Nunc etiam acceptis a Gregorio Pontifice super hac re incitatus literis, libenter concessit, vt vbicunque suarum terrarum Sedem Societas poneret. Ergo excitata Ecclesia extempore, cui ab vera Cruce nomen factum: inde ad alios quoque populos coeptum excurri. Obuijs animis, ac prompta humanitate excepere Thomaei Patrum labores, eoque auidius [Note: 180 Catechismus Malabarica lingua primum impressus.] ad Catechismum ediscendum intendêre curam; quod Patres Malabrica editum lingua, quae ibi vernacula est, euulgarunt. Hoc primum anno vidit India libros domi natos. Iampridem latinos typos Goanum Collegium ex Europa transuectos [Note: 181 Io. Consaluius primus Malabaricasformas ad libros imprimendos ex cudit.] acceperat: sed Impressorum inopia non exercuerat. Verum necessitate, quae semper quidem acris, et perspicax est, sed maxime ingeniosa, cum diuina caritas exacuit, vrgente; frater Hispanus natione, Ioannes Consaluius nomine, Malabricas formas excûdit, quibus hoc anno primum, non minore Indorum miraculo, quam vsu, catechismus editus est, alijs mox libris edendis. Malabricos fecit characteres: quod ea late per Indiam sparsa lingua sit. Canarinos moliens, [Note: 182 Valignanus Goam repetit mutato habitu inter infide les.] quia sermo ille angustis clauditur finibus, ac partim etiam difficultate operis, ob literarum barbaram formam, ac sonum, destitit. Opportuna igitur etiam fuit haec additio ad Thomaeorum animos nouitatis gratia demulcendos. Inter haec Iulius iam mensis irrepserat, et properare Goam Visitatorem ad res componendas, et profectionem Iaponicam adornandam necesse erat. Itaque ne longo in circuitu tempestiuitas periret, Meliapore terrestri perrexit itinere, cum Patre Georgio Castrio, et Oliuerio Toscanello suo comite, latitudinem totam Indici Cunei secans, dissimulato tantisper habitu, ne in Ethnicorum, ac Maurorum terris periclitarentur. Quin etiam, quod sua ipsum quocunque in habitu insignis [Note: 183 Malacam appulit.] proceritas satis prodebat; suspectioribus locis, tanquam aegrotus, gestabatur in feretro. Denique rebus Goae, perque Indiam constitutis, duodecimo Kalendas Octobris Malacam versus discessit: quo breui cursu, et prospero quartodecimo [Note: 184 Collegium malemateriatum renouandum curauit.] Kalendas Nouembris delatus, dum nauigationis repetendae idoneam tempestatem opperitur, Collegium ex materia non tam amplificandum, quam prope de nouo aedificandum curauit: adeo angustum, maleque compactum, et abnorme reperit. In Amboino Marcus Prancudus, dum reliquias Christianorum, [Note: 185 Marcus Prancu dus in Amboi no moritur.] vt inter cuncta bellis infesta summo cum vitae inuisit discrimine, vt Christo Domino paruulos sacro sonte dedicet; contracto morbo, eoque diu cruciatus, tandem communitus supremis Ecclesiae Sanctae subsidijs ad Caelum plenus laborum
ac recte factorum migrauit. Septem et viginti annis sub Crucis vexillo [Note: 186 Eius Iabores, ac laudes.] exactis in religiosa militia, strenuus Christi ducis cruce cum sua sectator. Sedecim annis in Molucensibus Insulis infracto laboribus animo, inter crebra vitae pericula, grauissimos morbos, in fame, ac vigilijs, ceterisque humanae vitae tormentis vixit. Coepit non nulla spes in eo tractu meliorum temporum affulgere. Nam cum Rex Tidoris, quae Insula est Ternati proxima, timeret sibi a Ternatino [Note: 187 Tidoris Rex in uitat Lusitanos ad arcem in sua dictione excitandam.] Rege Babu; vbi vidit ab eo Lusitanos Ternate eiectos; in Amboinum perrexit, inuitans, vt arcem in Tidore excitarent. Quo cum iuissent Lusitani, pariterque Petrus Mascarenia, Socijs, post Prancudum, praefectus, cum altero Sacerdote; coepere reliquias Christianorum per literas, et nuncios, partim etiam coram consolari, et confirmare. Sed ecce rursus extructum ab Lusitanis aggerem [Note: 188 Arx occupatur a Babu Re ge Ternatino.] Babu obsidet. Iamque Nostri in vltimum venerant angustiarum, non inopia, sed fame pressi, cum Iaorum hostium Iuncus, qui ad Ternatem cursum intenderat, vento reflante ad Tidorem compulsus, tanquam ab Caelo missum leuamentum attulit. Nec multo post ipsemet Babu inducias postulauit. Ita praeter omnem spem coeptum propugnaculum stetit. Quidam peritas vltro ab Ternatino inducias credidere, quod seditiones populorum metueret, ipsius imperio, ac potius tyrannidi aegerrime subiectorum: alij quod vellet planum facere, [Note: 189 Mox restituere nititur.] se non odio Lusitanorum bellum gerere; sed tantum, vt parentis caedem vlcisceretur. Quam ob causam Goam quoque Legatum misit, per quem facti sui rationem exponens, addidit, Arcem ab se eo captam, vt Regis interfector meritas daret poenas: continuoque, si ille dederetur, ea cessurum, nec Lusitani Regis imperata minus fideliter, quam ante facturum. Cuius exitum rei, Deo volente, suo loco reddemus.
[Note: 190 Ia poniae res.] In Iaponia Arimanam Ecclesiam huius anni initio violentus turbo tum maxime efflorescentem prope funditus perdidit. Andreas Rex superiore anno conuersus [Note: 191 Aimae Andreas Rex christianus moritur.] ad fidem, in eiusdem exitu anni, carcinomate in latere enato, exc esserat: qui quanquam ad aegrotum, exclusis Patribus, intromissi Bonzij fuerant; perstitisse in fide dicitur, et Crucem, quam illi Pater Capralis dederat, nunquam e [Note: 192 Eius filius Ecclesiam persequitur, ac turbat.] manibus amisisse. Eo sublato adolescens filius Bonziorum instinctu propinquorum, et affinium minis in Ecclesiam irruit, Oratoria disturbauit, comminuit Cruces, populi magnam partem ad impietatem retraxit. Cedere in praesens tempestati coactus Capralis, iter Bungum intendit, diuinitus vt apparuit, ex [Note: 193 Capralis Bun gum tendens insidias sibi pa ratas euitat.] via quam instituerat digressus: quod ni fecisset; in insidias, quas illi ad necem struxerant Barbari, incidisset. Funaium sub anni Iaponici initium attigit. Eodemque tempore Aloysius Froens Meaco reuocatus, vt tantisper labores temperans valetudinem afflictissimam recrearet, peruênit. Sed nullum est operarijs [Note: 194 Funaium venit.] Christi otium negotio gratius. Subinde ad visendos circa Neophytos, cum Roccho Fratre abijt. atque inter sex et sexaginta Ecclesiae ex eo tractu additos, [Note: 195 Et Aloy sius Froes Meaco.] fuit agricolae filia, quae septem iam annos ab Daemone torquebatur. Haec dum Aloysius audit confessiones, et Rocchus explicat catechismum, ad mentionem [Note: 196 Hic inuisit sexagintasex Ec clesias.] Christi pro gentis humanae salute in Crucem sublati, extulit clamorem terrificum: insilire in ignem malle iactans, quam ea audire. In tumultu, ac strepitu accurrit Aloysius, Eo solennes Ecclesiae adiurationes adhibente, sedatur. Audit deinceps placide reliquum catechismi: susceptoque baptismo, nunquam postea [Note: 197 Daemoniacam baptismo liberat.] vel ipsa, vel duo fratres eidem antea vexationi obnoxij, vlla sunt molestia lacessiti. Vsuquin deinde, vbi tum Regia erat, Capralis, et Froens concessere. Hîc Ecclesiam atrox procella corripuit, quae tum ceterorum eximiam, tum plane [Note: 198 Capralis, et Froes Vsuquin concedunt.] memorabilem adolescentis, atque adeo pueri constantiam palam fecit. Reginae Bungensis, quam Iezabelem vocamus, frater, nomine Cicatondonus, opibus, et ditione potens, orbitati solatium, adoptauerat puerum nomine Cicatoram, [Note: 199 Vsuquin perfecutio.] Meacensem origine, et nobilitate Cungium (Hi sunt intimi Dayris administri) ijs abundantem tum corporis, tum animi ornamentis; vt quod deerat caritatis ab naturae necessitudine, id pueri indoles egregia, suauitas morum, profectus in Iaponica humanitate satis superque compensaret. Itaque etiam
[Note: 200 Cicatondonus Iezabelis fra ter ducit ad catechismum audiendum ado ptiuum filium Cicatoram.] Rex, ac Regina vnam e filiabus destinarant ei vxorem. Ipsemet Cicatondonus, vbi Meaco Vsuquin puerum aduexit, ad audiendam christianam catechesim ad Ecclesiam duxit: quocunque id animo fecerit: nam nunquam admodum Christianis rebus fauit, dignus plane Iezabele germanus. At Cicatora cum statim catechesim admodum probasset; euênit, vt sermone hominum passim celebrante, quod supra narrauimus, eiectum a Ioanne Goro daemonem, hoc facilius ad Cicatorae aures perueniret, quod Ioannes ei Magister erat. Quam rem [Note: 201 Cicatora catechismum approbat.] cum aegre puer crederet, ipsum Iamabuxum accersijt, qui, vt iam catechumenus, dedit libenter gloriam Deo, remque totam sancte confirmauit: Tum Cicatora dixit omnino velle se ex ea religione esse, quam complexi homines tantum [Note: 202 Christianam re ligi onem se profiteri velle declarat.] supra daemonum vires pollerent. Id vbi Iezabeli pernotuit; en furor, en pugnae. Non minus Cicatondonus obsistere. Habebant puerum velut in custodia, et diligenter a congressu Patrum arcebant cum ille ingeminaret se cognitae veritati non posse obluctari: sinerent fieri Christianum, tum conijcerent quas vellent [Note: 203 Iezabel, et Cicatondonus se opponunt.] in tenebras, vel Meacum redire ad suos permitterent. Denique, vtab sancto deijciant consilio, procul ab vsu Christian orum summouent extra Regnum Bungense: quanquam non fuit Satanae ministian orum, quam seruorum Christi [Note: 204 Cicatora in sententia per manet.] maior industria: et illuc, licet omnia septa essent, Patrum literae, ad solandum rabidos inter lupos relictum Christi Agnum, penetracunt. Post aliquot menses, cum putaretur iam voluntas nouae religionis euanuisse; reuocatur Vsuquium, et [Note: 205 Amandatur a Regno Bungensi] recipitur honorificentissimo Principum occursu, quo minus priscis cogitationibus vacaret animus. Illi tamen prima curarum fuit, furtim Caprale adito, flagitare baptismum. Accessit ad incendendam cupiditatem nocturnus in eius cubiculo [Note: 206 Patres eius constantiam per literas fauent.] fragor. Audiebantur vehementes icus lap idum incussorum: nullo (quamuis diligenter inquireretur) auctore vnquam inuento. Quae terriculamenta post baptismum penitus euanuere, Vna cum tribus Nobilibus adolescentibus [Note: 207 Vsuquin iterum reuocatur.] suis familiaribus in peruigilio Sancti Marci Euangelistae caelesti vnda conspersus est, nomine sibi delecto Simonis, quod id nomen caracteribus expressum [Note: 208 Baptismum flagitat terriculamentis impulsus.] Sinarum, quos elegantissime figurabat, significaret eum, qui docetur a Magistro. Post baptismum multa locutus pietatem summam spirantia, addidit vnum modo restare sibi ad cumulum votorum, vt intra quadragesimum diem tolleretur e vita, priusquam caelitus indutum animo suo nitorem labes culpae [Note: 209 Baptizatus cum tribusaliis No bilibus Simo nis nomen ac cipit.] cuiuspiam foedaret. Paucos post dies rure, quo domestici animi causa abduxerant, densam inter pluuiam pedes reuertit in Vrbem, vt diuinis rebus interesset Dominico die: interfuitque supinis, ac iunctis assidue manibus, et flexis genibus, specie Christianis veteranis laetissima. Nondum sacrarum cerimoniarum rationem perceperat: tamen cuncta sibi videri sancta, et diuina profitebatur: [Note: 210 Cupit dissolui et esse cum Christo antequam Baptismi gratiam amit t t.] et inuidere se ijs, quibus pro suo arbitratu, et palam facultas esset Ecclesiam frequentandi: nam ipsi captanda erant tempora. Cuius demum et seruitutis, et damni impatiens, vltro sibi precatorium sertum e collo suspendit, vnde Cicatondonus intelligeret iam esse Christianum, et semel causa decideretur. Cicatondonus, re cognita, ira aestuans, cum per internuncium vetuisset Ecclesiam [Note: 211 Eius pietas in Templis; ac re bus diuinis.] adire; aretius cum Regina coniurat: atque vnum primo, mox et alterum ex ijs, qui cum Simone baptismum susceperant, quod per eos nonnulla haberet cum Patribus literarum commercia, eijcit: vitae se parcere affirmans, quod essent adolescentes. Summouit dein etiam tertium nomine Fabianum, vno tantum [Note: 212 Palam se Christianum profite tur precatorium sertum e collo suspem. dens.] puero relicto Meacensi, quem item eandem ob causam tandem exterminauit. Ita spoliatus fidorum comitum solatio, legenda Sancti Sebastiani vita, quam Iaponice versam Patres summiserant, crebrisque precibus sustentabat se Christi athleta, assiduas inter, et acerrimas administrorum Satanae impressiones. Primi quique et astutissimi Procerum etiam atque etiam monere, agnosceret [Note: 213 Cicatondoni, ac Reginae in illum furor.] suas opes, ac spes: ipsum ab Rege primum, aut alterum esse, delectum filiae Regis sponsum, Cicatondoni filium, et heredem: habere duodecim, aut quindecim hominum milha sub suis signis in bello, ad octoginta aureorum millium vectigal: praeterea ingenij dotes praestantissimas, quibus expectationem de se
[Note: 214 Familiarium coommerclo priuatur.] amplissimam Iaponiae vniuersae concitarit. Videret igitur, ne non ea solum tam ampla, sed etiam vitam in exitium offerret. Quibus ille respondebat, se generum esse Regis, filium Cicatondoni, immensum habere censum, et quemlibet magnum [Note: 215 Sacrorum librorum lectione se consola tur.] bellatorum numerum, prae Christiana fide nihili facere: maio res ibi thesauros, illustriora decora possidere. Sinerent Christianus esse: cuncta ea reciperent: quin velut mancipium suo arbitratu vexarent: iam se, cum baptismum suscepit, ad ista omnia salutis: suae, et Dei gloriae causa perpetienda animum confirmasse. [Note: 216 Proceres mala ei suggerunt consilia.] Ergo, cum aliae non procederent viae, Cicatondonus de christianis Sacerdotibus, ex Bonziana leuitate iudicans, Primum Capralem statuit attentare, Verbis non inhumanis nunciat tria. Patrem, Cicatoram suum filium qui ante susceptam. [Note: 217 Ad Proceres sapienter, con stanterque respondet.] christianam religionem in potestate patris obsequenter fuisset, postea multis in rebus contumacem sese praebere. Quare dolere se, quod Capralis eum initiasset. Deinde, cum suus filius tam illustris esset persona, indignum esse adeo frequentare Ecclesiam, et globulos pendenres ab collo ferre. Postremo cum in [Note: 218 Cicatondonus Capralem aggreditur ad ex pugnandam Simonis constam tiam.] Regno Bugeno, ceterisque terris suae ditionis multa essent Camium, et Fotoquium templa, et sacra; si Christianus foret Cicatora; ea euersum iri. Quare se etiam, atque etiam orare, et obsecrare Patrem, vt omnino illum a christiana religione reuocet: ac de cetero certus sit Cicatondonum christianis rebus non fauturum minus, quam fauturus esset Cicatora, si Christianus perseueraret. Respondit [Note: 219 Capralis responsio.] Capralis Cicatoram ab ipsomet Cicatodono ad Ecclesiam primum adductum, vt christianam disciplinam cognosceret. Quare de nemine queri posse, quod baptismus ei impertitus sit, ad quem ipsemet voluerat praeparari. Nec contumaciam in schola Christi doceri, sed obedientiam. Ad haec Meacensi in Regno Cungios, et Voiacatas esse Christianos, nihilo Cicatora dignitate inferiores, et ipsum filium Regis Bungensis Sebastianum, voluntate Patris summa, initiatum esse. At in Europa, cui comparata Iaponia pusilla erat Insula, potentissimos Reges Christianos esse, quorum summum decus esset frequentare Templa, ad venerandum vnicum mundi Procreatorem, ac Saluatorem, et opem ab eo suppliciter exposcendam. Globulos ab collo pendulos ferre, nulla christia nis lege praeceptum. Quare posse Cicatoram abstinere. Si ad Templum veniret; nunquam inde, nisi consilia optima reportaturum. Regni Bugeni Dijs non admodum ex proximo imminere cladem, quam timerent: nec vtcumque eueniret quicquam inde pertimescendum, cum ante oculos vniuersae Iaponiae versaretur Nobunanga, quamuis non Christianus, tam felix Imperator, tam acer Camium ac Fotoquium euersor. Demum Cicatondonum non satis intelligere quam simplex, ac pura sit Dei lex: qui putaret eius praedicarores adeo turpiter praeuaricari debere, vt suaderent deserendum, quod amplectandum, vel cum periculo vitae docent. Itaque quamuis non solum quotquot in Iaponia Socij sint, sed Ecclesiae per eos instituendae omnes periclitarentur; nunquam consilium tam [Note: 220 Cicatondonus promissa, ac minas intentat] perfidum, tam impium ex eorum ore proditurum. Ad haec Cicatondonus primum ingentia promissa ostentat: tum grauissimas intentat minas, easdemque Regina aggrauat, nunquam credentes fore, vt constantia christiana tanto interuallo Bonzianam transcenderet. Sed cognouerunt longe aliam esse virtutem, quam Sanctus Spiritus deuota sibi pectora ex alto induit, atque eam, quae de [Note: 221 Reluctat Capralis constanti animo.] terra, seu tartaro nascitur, adumbrata, fluxa, inanis. Responsum est aperte, et grauiter, nec spem vllam posse cum rebus, quae sperantur in caelo, comparari, nec Christi discipulos consuesse minas hominum pertimescere, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. Si armata manu in Ecclesiam irrumperent, vt pauculos peregrinos, qui rectam salutis viam errantibus populis monstraturi ex alio mundo aduenerant, enecarent; inuenturos cunctos non armis ad repugnandum instructos, sed precibus, et diuina fiducia communitos: paratiores ad excipienda vulnera, quam esset futurus miles ad inferenda. Rex interim aberat, cum Principe filio, ad nouem millia passuum venationi intentus, initioque turbarum noluerat suam imponere auctoritatem, sperans Cicatondoni impetum per sese casurum. Tantum iusserat nunciari sibi quem causa progressum
[Note: 222 Bungi Rex dehis certior a. Capralifactus sapienter respondet.] haberet. Itaque admonitus a Caprali quid comminatus Cicatondonus esset, vtque de ea re nihil caperet molestiae, quod summam selicitatem pro catholica fide mori Patres existimarent, respondit: Non esse cum Cicatondono rationibus agendum sublimibus, et magni ponderis: sat esse dicere baptismum non esse rem eiusmodi, quae semel suscepta posset reijci: nec debere Patres in se recipere Cicatoram ei obediturum. Nam quicquid is faceret, nunquam ita satisfacturum, quin plurimas inueniret Cicatondonus querelarum causas. Ceterum [Note: 223 Paruulus Simon, ac simplex vafre cir cuuenitur.] bono essent animo, vitas ipsorum, et Ecclesiam sibi curae esse. Christi inter haec simplex tyrunculus pene circumuenitur fraude hominis multae apud eum auctoritatis: qui spoliatum omni auxilio, consilioque adolescentem his verbis aggreditur. Cicatondono patri tuo haec certa stat sententia, hodie, vel cras irruere in Ecclesiam, et igni, ac ferro delere omnia. Hîc Patres magistri tui haud dubie mactabuntur. Itaque tua causa ipsi peribunt, Templum euertetur, Christiani de medio tollentur, perturbabitur regnum, tuus Pater in tumultu forte simul peribit, aliaeque calamitates imminent, quae te singulae emollire deberent. Alloquutus ego sum Patres: dixi id tibi consilij esse, ducta Regis filia, eam ad christianam legem pellicere, et in regno Bugeno multas excitare Ecclesias Quare renunciant Patres, fas esse tibi tantisper dissimulare, ac religione in conscientiae abdito retenta, tantum malum imagine obsequij auertere, tantaeque spei [Note: 224 Nutat puerulus consslii inops.] seruire. Hac machina optimus adolescens vehementissime conquassatus, neminem mortalium habens, quem posset consulere, alto plenus maerore abdidit se in conclaue, et totum diem perseuerauit lacrimans, misere curis distractus: nunc ambigens an vera narraret internuncius, quidque saluo officio liceret exequi, [Note: 225 Cicatondono se non aduersaturum respondet.] nunc impendentem Patribus, et Christianis calamitatem formidans. Demum respondit se parenti Cicatondono nequaquam aduersaturum. Hac euulgata voce internuncius, ne si fraus, quam adhibuerat, veniret in lucem, praesens soede redargueretur; vrbe statim exiuit. Interim celebrari pro victoria ab Ethnicis [Note: 226 Ethnici illum expugn atum canunt.] simplex adolescentis dictum. Regina, eiusque domus, et impiorum turba omni exultare laetitia, ac triumphare. Nec minor ex altera parte Capralem pupugit dolor, pertimescentem ne ea re Christianorum sacrorum existimatio [Note: 227 Capralem astus percellit.] euilesceret. At grauissime Simon indoluit, vbi se tam fraudulenter circumuentum cognouit, edoctusque est quam eo rerum articulo dissimulandum non esset: sique duo illi Sacerdotes christiani morerentur; opime cum ijs actum iri, ac [Note: 228 Simon decep tum se dolet.] loco eorum magno numero successuros ex India. Itaque consestim Cicatondono significat, quod promiserat ei se non aduersaturum; sic acciperet, salua christiana [Note: 229 suum responsum explicat ac temperat.] religione. Ceterum quamuis cuncta Iaponiae regna verterentur in tenebras, nunquam in suo corde legis diuinae lucem obscuratum iri. Eodemque tempore, sagacitate virili vsus, viam inuênit, qua filium Regis Sebastianum alloqueretur: [Note: 230 A Sebastiano Regis filio au xilium implo rat.] qui miseratus adolescentem, squallore, et macie ob aerumnas confectum, recepit se ita causae eius affuturum; vt si ille eijceretur, comitem se exilij adderet. Cum repente dira fama manat, actum de rebus christianis. Cicatondonum supremis irritatum Simonis vocibus magnam armatorum manum immittere ad [Note: 231 Cicatondonus in Patres, ac Christianos furit.] Patrum necem, ac Templi, domusque euersionem. Narrauitque postea Sebastianus datum duobus Nopilibus proprie negotium, vt Capralem necarent: duodecim militibus, vt Fratrem Ioannem in frusta conciderent: quod is, cum Iaponius esset, causa, et fomes constantiae Cicatorae haberetur: ad eum confirmandum vel occulte penetrans, vel literas furtim transmittens. Ceterae multitudini alij promiscue trucidandi domestici, Templumque, ac domus diruenda destinata erant Hac fama vulgata, Patres ad inuocationes Sanctorum confugere ad ieiunia, p: ces, sacrificia: et huc conferre omnia, vt Deus id ageret, quod gloriae [Note: 232 Martvrium expectantes Christiani ad Ecclesiam confugiunt.] suae conuenientissimum esset, ac robur Simoni inspiraret. Gestientibus laetitia Bonzijs, et passim Ethnicis, Christiani, ob excellentem martyrij opiuionem, ad Templum coneurrere: nusquam tristitiam, nusquam haesitationem, aut metum; sed in omnium ore, oculisque christianam fortitudmem, et gaudium caeleste vidisses. In magna multitudine, quae conuenerat, varij fiebant
[Note: 233 Nouis vestibus ornantur] circuli, nec nisi de contestanda fide, de triumpho Martyrum, de felicitate aeterna sermones. Quin, ad clarius sui gaudij documentum, venerant vestimentis nouis ornati. Iubente Caprali abscedere, ne quis suspicaretur arma comparari ad [Note: 234 Ab Ecclesia se retrahere recusant.] repellendam vim; responderunt Nobiles: Si Rex iuberet mori; absque mora oblaturos ferro ceruices. Sed cum hanc impiam vim per summam iniuriam moliretur Cicatondonus nihilo ipsis nobilitate superior; se intelligere ipsi Regi gratum facturos, si vim vi conarentur repellere. Itaque se adesse ad subeundam gloriosam [Note: 235 Christianus iuuenis martyrii occasionem amittere renuit.] mortem, verum certando paratos, et gladios proserunt, quos tectos attulerant. Patres vbi praemuniuere se precibus, et generali consessione; legunt e sacrario calices, reliquiarias thecas argenteas, et reliquam pretiosam Ecclesiae supellectilem, duabusque inclusa capsulis, christianum iuuenem rogant domi suae asseruet, vt post mortem Patrum Vsuquianorum Patri Ioanni Baptistae Funaij degenti traderet, Hic respondit sibi eam custodiam nefas excipere, quod [Note: 236 Eius vxor, aliaeque mulie res martyrium refugere nolunt.] statuisset pro defendenda Ecclesia mori: sed rogaturum vxorem, vt ipsa conseruaret, Haec, audita re, pene cum stomacho: Id enimuero nouum plane est, inquit, Patres hac nocte expectare martyrium, teque gaudere tam beati finis consortem esse, ac mihi suadere, vt martyrij expers ad argenti custodiam domi sedeam. Reuertere in Ecclesiam, iam ipsa quoque adero. Erant domi ferme mulieres decem christianae: has vir, et vxor singillatim rogant, vt velint capsulas asseruare: sed singulae respondere, cum sua Domina, ceterisque Christianis martyrium subituras. Itum ad alios, idem respondent: vt demum oportuerit ad hominem Ethnicum, cetera minime malum, transmittere. Ethnici domicilio Patrum viciui, nudatis suis domibus, translatis in tutiora rebus, ne eas quoque, tanquam contagio, vel praedator, vel igois inuaderet; ipsi secta fere Foquexi, hostes diuinae legis teterrimi, armis succincti auide opperiebantur primas [Note: 237 Noctu nobiles mulieres ad Ecclesiam accedunt spe martyrii.] motus scintillas veteri explendo furori. Nocte intempesta dum Christiani in Templo ad omnes au ras intenti excubant, Ecclesiae fores pulsantur: et ecce nobiles feminae aderant honesto cum comitatu, quoniam illic ipsarum viri martyrij causa vigilabant, se quoque venisse tam gloriosae palmae consortes futuras. Quarum vna, quo parentes Ethnicos lateret, in contiguam Christianae domum rupto pariete transierat: nec potuere persuaderi, vt remigrarent domum. Ipsius Cicatondoni propinquus Christianus vnicum filiolum ferme septennem, postquam blanditijs, et gremio fouens consopiuerat, collocauit in lectulo, et properauit in Templum. Nocte insomni exacta, vbi illuxit, Patres diuino sacrificio, et cohortatione solatos dimittunt. Sed illi, si forte dilata esset in lucem caedes, non in sua tecta, sed ad proximos quisque amicos, et cognatos digrediuntur protinus accursuri: ac nocte insequenti eodem feruore reuertuntur in Templum: quae nihilo minore martyrij spe traducta; praesertim quod Regina nunciari iusserat dilatam eo die cladem, si forte animum Patres inducerent Cicatoram ad officium adhortari. Sed placuit Deo sacrificia illa fidelis populi incruenta suscipere. [Note: 238 Rex Iezabeli repudium mina tur, nisi a Chri stianorum perse cutione desi stat.] Rex quo progressa Iezabelis importunitas esset edoctus, serio christianam causam capessiuit, palam denuncians mulierem prorsus intolerandam, nisi absterreretur maiorum metu malorum, se eodem momento repudiaturum. Et sane nihil hac tanta in tempestate admirabilius fuit, quam Regis animum calumniarum atrocitate, et multitudine in christiana causa nihil intepuisse. Qui [Note: 239 Capralis mor ti se, ac suos paratos offert pro publica quiete.] cum Pater Capralis, exposita vitae christianae forma, legisque diuinae praeceptis, quidque Patribus in Iaponia propositum esset, docuisset, non per ipsos excitatam turbam, ex qua totum regnum in discrimen veniret, quod inimici iactabant, sed per Cicatondonum: Neque aequum fuisse ab diuinae legis iniuria peti eius impotentiae medicinam. Quanquam si procella remissura esset Patrum nece, [Note: 240 Regis ad eum responsum.] paratas ipsi haberent ceruices, Rex in hunc modum excepit. Non solum septem ac viginti annis experimentum vitae vestrae feci, quamque pacem, et caritatem christiana lex doceat, sed initio nauigationis Lusitanum hominem nactus, qui per occasionem curandi Regis Amanguciani mei fratris e sclopeti vuluere, mecum tres annos fuit, ex eo dissimulanter Lusitanicas, et Indicas res volui cognoscere,
et super omnia Religiosorum mores. Deinde quo certius ex illo, alijsque Lusitanis audita explorarem, certum misi hominem in Indiam, qui redijt Christianus, ac retulit quae Lusitani narrarent, inferiora esse vero. Regnorum clades satis noui vnde oriantur. Potentium iniuriae, qui quae iniqua sunt, contra fas tueri obstinant animos, tumultus cient omnes, ac seditiones, eoque gratum est, quod me Cicatondoni factorum admonuisti. In Dei tuendis Templis mea dignitas agitur: quod si non impendio; at iussu extructa sunt meo. Cicatora quoque mei patrocinij est; quoque res facilius com ponatur, statim illi filiam despondebo. In summa bono este animo. Nam si quae in alienis Prouincijs [Note: 241 Noua exorta tempestas ex Sebastiani in Cicatondonum inuectiua.] contra vestros fiunt iniuriae; pro meis duco: vos, quos complexos sinu teneo, profecto nemo prius quam me laedet. Videbatur inclinata tempestas, cum rursus prope violentius incitatur. Sebastianus tenêri non potuit, quin grauiter apud Cicatondonum expostularet: quando iam ipse esset Christianus, ita pugnare eum ne Cicatora legem eandem profiteretur; quid esset aliud, quam suum, Regisque factum condemnare? Cum sibi ipse Patres tanquam magistros adsciuerit, et Templum tanquam scholam frequentet, ijs necem, huic excidium moliri, quid aliud esse, quam sibi ignominiam irrogare, bellum indicere? Postremo quod necem familiaribus ipsius interminatus erat Cicatondonus, si quis ad Simonem literas ferret, similiter se eius domesticos accepturum, His verbis non grauius Cicatondonus, quam Regina Iezabel soror eius exarsit. Iam Sebastianum [Note: 242 Iezabel, et Cicatondonus magis irritan. tur.] nequaquam pro filio sibi fore dictitans: et facto agmine, vna cum alijs primis e Regno, de integro Regem vtrumque, ac magis iuniorem aggrediuntur. Ne parui momenti ducerent rem: sibi cognitum coniurare clanculum Christianos, Sebastiano, et Cicatora ducibus. Si iam nunc tam pauci numero haec auderent; [Note: 243 Christianos de coniuratio ne contra Re gem insimulant] quid fore mox aucto numero, corroboratis viribus, audacia confirmata? Aspicerent Icoxorum facinora, qui deiectis e solio Regibus, quorum erant imperio subiecti, homine Bonzio sibi praeposito, iam tertium, aut quartum annum contra Nobunangam bellum gererent. Mature igitur execrandam sectam exciderent stirpitus, antequam in regni exitium. inualesceret. Quibus calumuijs feruentibus, et Matre apud filium, totque alijs necessitudine summa coniunctis, eas inuidiosissime exaggerantibus, Bonziorum vniuersa natione, etiam populo contra pugnante, quis non diuinae tutelae pauculos Agnos tot inter Lupos protegentis numen agnoscat? Deus igitur, qui olim dixerat; Ego pugnabo pro vobis, et vos tacebitis, Patribus iam nonnisi in diuina ope sacrificijs, maceratione [Note: 244 Rex coniurationem inuestigat.] corporis, et precibus exposcenda occupatis, Regis vtriusque corda contra adeo vasti, violentique torrentis impetum fixit: vt quamuis Ethnici aduersus homines tanta necessitudine coniunctos, pro Christiana Lege, et peregrinis. homunculis [Note: 245 Christianos contra vitia, non contra Principes con iurasse reperit] certamen susciperent. Iunior tantum Rex, ne tam atroci in crimine secors videretur, voluit quae de coniuratione dicebantur cognoscere, libensque cognouit Christianos in vinculo pacis, caritatisque coniunctos bello non contra Principes, sed contra vitia suscepto, conspirare ad recte facta, studiumque virtutum. Interque diuina praecepta, in primo ex ijs, quae pertinent ad coniungendos rite, [Note: 246 Quinque Bon zii Simonem alloqui petunt.] ac pie homines inter sese, obsequium, et obedientiam aduersus Reges, ceterosque Praesides contineri. Iam erat debellatum, cum tanquam vltima subsidia Bonzij quinque, quorum e nutu cuncta administratio regni pendebat, coniunctis [Note: 247 Non permittuntur accede re.] anim s, et consilijs ad Simonem circumueniendum tendunt. Sed cum ille per internuncium, qui significarat eos adesse, respondisset libenter se venturum, in colloquium, si posset, quod petitum veniebant concedere; ceterum cum iam esset Christianus, ne in sermone vlitro citroque aliquid minus iucundum [Note: 248 Christianorum perspecta con stantia.] auditu excideret; vtrique parti expedire abstinere congressu; Bonzij ante teli coniectum victi abscesserunt. Extitit ex vniuerso hoc certamine gloria Dei maxima, animus ingens Christianis accessit. Eorum constantia Ethnicos multos [Note: 249 Ethnici multi baptizantur.] baptismi amoresuccendit, quorum tres et viginti claro geuere Dominica Sanctissimae Trinitatis expiauit. Vnus item Nobilium iam ante Christianus, sed cuius deplorata habebatur salus, ad officium reuocatus, ac Sebastianus ipse vehementer
[Note: 250 Iezabel doloribus Deo vindice, aestuat.] incensus. Ad haec cum Reginam, quo tempore maxime laxis habenis Ecclesiam incursabat, dolores corripuissent acerrimi, et vt manifesta prodebant indicia, Diabolus inuasisset, quamuis domestici studerent arcanum habere; tamen res emanauit, diuinaeque vindictae tributa est. Vti etiam incendium, quo sororis [Note: 251 Sororis eius aedes igne cre mantur Sebastiani cubiculo intacto relicto.] eius aedes eodem tempore penitus conflagrarunt, tautum residuo cubiculo, quod Sebastianus post christianam fidem susceptam aedificarat. Senior Rex vbi omnia in tranquillo constituit; monuit sapienter Patres, vt Christianorum laetitiam temperarent: ne si insultare victis viderentur, male obductum vlcus rescinderent. Interim in ditione Bartholomaei penitus extirpata Idololatria est: vt [Note: 252 Regis consilium ad Christianos.] iam in ijs terris nulla argumenta impietatis, sed solum Templa christiana, et frequentes Cruces cernerentur, quas populo moris erat in transitu genu posito adorare. Atque, ad firmamentum pietatis, hoc simul tempore dirus ille Bartholomaei, [Note: 253 Felices succes sus Ecclesiaein ditione Bartholomaei.] et Christianorum hostis Isaphaens impurum spiritum tartareis potestatibus dedit: e conuiuio, quod celebrabat, coactus repentina necessitate exurgere, ac repente extinctus. Bartholomaeus grati animi ergo nouum Templum Omurae, sumptu haud modico, posuit. Haud paulo maius firmamentum fidei [Note: 254 Isaphaens. mise ra mors.] rebus, et gaudium Christianis accessit ex aduecto ex India Sociorum auxilio, vt ijs angustijs amplissimo. Nam Baltliasar Lopius ad postulanda missus auxilia, quod supra narraui, cum tredecim Socijs ab Valignano acceptis, in quibus octo [Note: 255 Balthasar Lopius tredecim Socios ad ducit.] erant Sacerdotes, quinto Nonas Iulias Cocinocum appulit, quod in terris Arimanis Oppidum constanter in fide perstabat. Gratulatione summa Christianorum excepti immittentium se in aquas, vt osculum manui admouerent: tum puerorum, puellarumque sacra cantica modulantium occursu. Capralis tempestate [Note: 256 Benigne exci piuntur.] Bungensi in tempore sedata, statim accurrit: aliosque alijs disponens sedibus, ipsum Balthasarem Lopium, cum Aloysio Almeida, in regnum Saxumanum [Note: 257 Balthasar, et Almeida Gan goximam mittuntur.] Cangeximam, quo primum olim Xauerius appulit, Regis accitu misit: quanquam, Rege a Bonzijs peruerso, nihil profctum est, nifi vt laboraretur. Petrum Ramonem tyronibus praefuturum Funaium duxit, cum socijs iunioribus, vt aliquod Collegio, ac tyrocinio exordium fieret. Adeo per aduersa proficit Dei lex, Deique famuli ex ipsa daemonum, eorumque satellitum vexatione animos, [Note: 258 Necessitas Col legij, ac Ty rocinij in Iaponia.] et robur ducunt. Porro iam pridem summe expetebatur Collegium, ac Tyrocinium in Iaponia. Nam cum experimento constaret nonnisi post multorum annorum vsum ad explicandum pro concione catechismum cum aliqua dignitate alienigenas Iaponicam linguam ediscere, et suos Iaponios praedicatores libentissime Iaponij audirent, gensque cuiusuis capax virtutis esset, ad prouehendum opus nihil erat consultius, quam Societati lectae indolis Iaponios adolescentes adiuugere. Hos autem tum disciplinae religiosae formare rudimentis, tum sacris imbuere literis oportebat: quae fieri sine Probationis domo, Collegioque non poterant. Praeterea esse domicilium oportebat, vbi recens ex Europa aduecti linguas, ritusque Iaponicos discerent, et quo fessi, sparsique varijs sedibus, ad animi vires, et corporis colligendas, receptum haberent. Denique vt ipsa Iaponiorum tenera aetas, quae nulla cultura, summa in licentia, et vitijs foedissimis educabatur; christianae sanctitatis lacte imbueretur, vna cum literarum, initijs. Quibus omnibus tam copiosi auxilij leuamento aliquod exordium factum. Omnium vero Iaponiae Orarum, in quibus tum Christiani versabantur, ob patrocinium, ac potentiam Regis Bungi, Funaium opportunissima sedes est [Note: 259 Domum Professam in Ia. ponia statui non expedit.] visa, quam sedem in eo Regno Societas primam habuerat. Iusserat Pater Generalis considerari, num domus quoque Professorum statui posset: sed nullo modo ei locum in praesentia esse existimatum est: maxime ob gentis paupertatem. Nam Principes, si paucos e potentissimis demas, ditione vniuersa distributa in populares, hisque operas Dominis quotidianas, militiamque praestantibus, vix e vectigalibus colligunt, quod ad sustinendam dignitatem, neque id admodum abunde satis sit. Itaque non solum suis impendijs necesse erat victitare Patres; sed fere etiam excitare Ecclesias, sacram supellectilem, et quaecunque forent vsui comparate, et insuper, qui ea curarent, mercede conducere: quod pecunia
[Note: 260 Almeyda per missusest mer caturam facere ad subleuandas Ecclesiae res.] Almeydae efficiebant, cuius parte certos reditus in eam rem coemerant in India, partem adhuc negotio exercebat. Quod quanquam cuperent Patres deseri; tamen quia nulla praeterea erat via eius Ecclesiae initia sustentandi, et negocium nullas habebat sordes: ac Mercatores, qui norant, quam sancto operi ea pecunia inseruiret, non modo nihil offendebantur, sed libenter iuuabant; aliquandiui [Note: 261 Quid sentiant Iapones de Europaeis ad illos accedentes.] retentum est. Nec solum Euangelici praecones inde alebantur, et diuino cultui necessaria parabantur; sed etiam multos ad fidem eleemosynae alliciebant: et ipsum Bartholomaeum inter difficultates beliicas sustentarant. Quae pietas sic perstringebat plerorumque oculos, vt alij non crederent e tam longinquis oris, tot per discrimina nauigare homines in Iaponiam, vt sua ibi impensa victitarent: sed vel fame pulsos, ac rebus ad vtam tuendam necessarijs in solo patrio destitutos: vel certe eam speciem abstinentiae non fore perpetuam, sed tanquam escam adhiberi, dumse penitus infinuarent, vt postea cum inua uissent, ipsos Iaponios spoliarent. Ita mendicitatis Euangelicae lucem nondum sustinere poterat Iaponum acies, praesertim in Ximo, vbi praecipuum Christianorum, [Note: 262 Christianae rei felices successus.] et Patrum corpus. Nam Meacensis Ecclesiae maior erat splendor. Sed cuncta illic adeo turbulenta bellis; vt nihil certum, ac stabile moliri posses. Felicissime tamen hoc anno progressa Religio. Iuuit celebritas Templi nuper in Vrbe ipsa Meaco extructi: iuuit fauor eximius Nobunangae. Itaque non sorum aliae sacrae aedes coeptae magnificentiores, altera in arce Sangae, altera in Vocaiamae, sed etiam multae statutae Cruces, et iuxta Meacum cireiter passuum millibus tribus aedes Sancto Michaeli Archangelo erecta: quem Organtinus, ad expunandos Iaponiae Diabolos, sibi ducem assumpserat. Baptismi vero nunquam ante ijs in oris habiti splendore, ac numero candidatorum celebriores. [Note: 263 Sangadoni, et Vocaimae om nes baptizati: alibi multi.] In ditione Sangadoni amplius duo millia capitum, nullo reliquo Ethnico, expiata. Item nulius rel quus Ethnicus factus est Vocaiamae, vbi centum supra mille abluti. Tacazouqui amplius quater mille, alij alibi. In singulis arcibus Christianorum celebrata insigni cerimonia diuina mysteria. Sangae die Ascensionis [Note: 264 Cruces publice eriguntur, Daemonesque fugantur.] Domini, Tacaccuqui die Pentecostes, Vocai die Corporis Christi, Vocaiamae die Assumptae Virginis concursu maximo, non Christianorum modo, sed etiam Ethnicorum, et in singulis hisce Ecclesijs noua erecta Crux: Praefectique arcium vniuersae multitudini epulum dedere. Mirum quantum gaudebat Organtinus Cruces erigere, dicens sentire se quodammodo fugam Daemonum ad earum conspectum, Idcirco etiam gaudebat vbi populos e conuentibus pijs dimitteret, sat grandi Cruce manu suscepta, ter, et quater eis benedicere, magna signa figurando.
[Note: 265 Andreae Ouie di mors, et lau des.] Hoc statu Iaponiae, inter Abassinos magnum illud Aethiopiae, et Societatis lumen Andreas Ouiedus extinctus est. Cum calculi dolore, vnde et consumptus, cruciaretur acerrime, vsque eo, vt quidam inuisentium miserati, ipsam praeoptandam mortem dicerent; Ne, inquit, ita loquimini filij: nam equidem, si [Note: 266 Eius in summis doloribus tolerantia.] hoc in Dei seruitium cederet, gauderem vel annos triginta sic viuere. Literae Sociorum de eius excessu, haud dubie cum magna rerum magnarum iactura [Note: 267 Populi de eo aestimatio.] periere. Fremonenses Christiani nimia quadam, sed condonanda simplicibus, et dolentibus comparatione, in literis ad Proregem Indiae publice datis, Sancto Paulo aequiparant: et adijciunt nunquam eum destirisse dictis, et factis perpetrare [Note: 268 Isaachi Barna gazij dictum adeius obitum.] miracula. Hinc potest intelligi quantus cunctos luctus oppresserit. Isaacus Barnagazius ad funestum nuncium percussisse frontem sibi manu dicitur, cum gemitu clamans: Occidit Patriarcha: omnes occidimus. Et sane non dubitabant [Note: 269 Ad eius sepul chrum etiam Schismatici confugiunt.] Abassini sanctitaie eius regiones illas sustineri. Certe anno post, Barnagazius contra Regem, a quo rebellarat, pugnans occisus est. Ad sepulchrum viri Dei non solum venerationis, sed etiam beneficiorum impetrandorum causa, continuo etiam Schismatici itare coeperunt, thusque, triticum et alia dona offerre. ablatum ex eo puluerem, vel epotum cum aqua, vel laborantibus membris impositum, mire salutarem sibi, atque adeo frugibus, et armentis fuis experientes. Abassinus, nomine Xaxa, idem medendi peritus, cum vlcere in ilibus
[Note: 270 Graue vlcus ex eius sepulchri puluere sanatur.] graui periclitaretur, quod fiebat curatione atrocius, auditam sibi vocem in somnis iuratus asseruit: Quid fatigaris medicamenta frustra conquirens? Adi Patriarchae tumulum: inde puluerem lege, aqua mollitum obline, persanaberis: cumque paruisset; terno oblitu vlcus obductum. Eodem modo puellae, cui apostema pedem putrefaciebat, reddita valetudo: et parturientibus, puluere in aqua epoto, feliciter expediti partus. Nec Haeretici pauci, quod magis mirandum [Note: 271 Ad eius sepul chrum iur amenti nuncu pata] est, ea miraculorum vi incitati, fidem catholicam dicuntur amplexi. Itaque tumulus Patriarchae non solum viri sancti monumentum, sed etiam diuinorum fons beneficrorum est: Quin etiam in controuersijs ara sanctissima: nam in grauibus disceptationibus, qui iusiurandum exigunt; ad tumulum Patriarchae iuraturos deducunt: idque grauissimum habent iusiurandum: et exempla [Note: Haeretici veram sidem spondent, vt pluuiam per eum obtineant.] in peierantium vindictam commemorant. In pluuiae quoque inopia, cum ad Patriarchae sepulchrum Haeretici orassent, polliciti se fidem, quam ille docebat, si votis annueret amplexuros; eo ipso die largus imber effusus est. Nec [Note: 272 Abstinere a vi no consuenit.] vero tanta sanctitatis opinio viri merita, si ex vero aestimeutur, transcendit. Inde vsque ab inita Societate aequabili tenore ad virtutem eximiam contendit. Vsu prorsus vini sibi interdixerat, sed repetere ab Ignatio est iussus. Ceterum optatum [Note: 273 Vili cibo vsus] illi Aethiopicus Patriarchatus aerumnarum prouentum tulit. Cibo vtebatur [Note: 274 A carnibus ab stinuit.] e seminibus quibusdam subamaris, nonnisi. infimae, ac tenuissimae plebi vsitato. Et est, qui quatuor annis apud eum versatus, nunquam carnibus eo tempore vidisse vescentem confirmat: vt facile sit intelligere omnino abstinuisse. [Note: 275 Ad res diuinas intentissimus.] Quod si quid vnquam apponeretur minime ingratum gustatui; ipsemet, quo illecebram omnem extingueret saporem de industria confundebat. Nec raro sacrarum literarum pabulo intentus, apposira iam mensa, escas patiebatur fugere, ac perdi. Quin ita memorant solitum in diuinorum librorum studio attentionem figere; vt interdiu ingressis domum pueris, ac lusitantibus, et, si quid inuenissent, auferentibus sub oculos eius; Pater nunquam sentiret. Itaque non imraerito ab Catholicis iuxta, et Schismaricis Eremi priscis cultoribus comparari solebat: cum tamen etiam, pastorales virtutes in ipso admirabiles elucerent. [Note: 276 Misericordia in ptuperes.] Erga pauperes misericordia fuit tanta; vt ad duorum her dierum pedes circumiret maxima inter pericula (nam fuit inter alia, vt ab ferocibus Elephantis prope conficeretur) emendicato, ab Haereticis quoque ipsis corrogans, quod suos in pauperes distribueret. Quicquid vero nanciscebatur, praeire amans precaritium [Note: 277 Sua mu la orphanam puellam dotat.] verceundiam, statim distribuebat: nihil sibi reponens. sed arete simul ac laeti victitans in diem. In puellae orphanae dotem mulam suam dedit: cumque grauius saeuiret fames, ac cetera tradidisset omnia; vnicum bouem, quo Pagos inuisens ad sacrum instrumentum deferendum vtebatur (namque boues per ea [Note: 278 Bouem, quo ipse vtebatur in pauperes distribuit.] loca pro iumentis adhibent) occidi iussit, et diuidi pauperibus. Et interrogantibus, cur occideret bouem, qui postridie erat vsui futurus; respondit: Hodiernae necessitati occurramus, cras Deus prouidebit. Et idem sub tempus Monachus Abassinus vltro adiens Barnagatium, commendansque Patriarcham, quem sanctum [Note: 279 Ne sacris quidem vestibus parcit.] appellabat, et cuius causa eas Deus terras protegeret; impulit, vt ad releuandam inopiam aliquantum ei vestium, et multos boues dono mitteret. At Patriarcha, more veteci vsus sanctissimorum hominum, ne sacris quidem parcebat vestimentis, si pauperum egestas premeret, diuinae parens voci, qua misericordiam [Note: 280 Male olentem saucium haere ticum sanat corpore, et ani mo.] se, quam sacrificium malle bonitas summa testatur. Ex qua cura corporum pronum est intelligere quo studio animas procuraret. Fertur homini Haeretico non indocto, plagis grauissime olentibus cooperto, complures dies inseruijsse, in ministerijs etiam infimis: sic, vt ab vtroque et corporis, et animi morbo admiratione caritatis hominem liberarit. Quam constanter catholicam Religionem professus, tutatusque sit apud Reges Abassinos, quam ob rem super alias iniu rias exilium tulit; suo dictum est loco. Nec dubium erat, ipsismet profitentibus Abassinis, tantum eius disputationibus, scriptisque. voluminibus, ac praecipue exemplo vitae profectum; vt nisi deterreret vel rerum, vel vitae amitendae metus; populi passim, quod tam sanctus vir docebat, sine mora complexuri
[Note: 281 Ad meliorem transire Eccle siam renuit.] essent. Denique quamuis per Pontificem liceret ad oras transire meliores; maluit inter tot aerumnas, periculaque, victum sibi interdum manu quaerens perseuerare, ne relinqueret paucas illas Christi ouiculas sine pastore. Et tamen [Note: 282 Patriarchae titu lum quaerit depo nere] Patriarchae titulum, vel tot ornatum miserijs, semper cupijt exuere, non otij amore, sed vt quemcunque Pontifex suffecisset, ei in sancta humilitate fidele ministerium exhiberet. In miraculis, quae Fremonenses, vt supra retuli, in literis ad Indiae Proregem testati sunt, quandiu vixit, nunquam cessasse et dictis patrare, ac [Note: 283 Miracula dictis, ac factis operatur.] factis: quaeque alij deinde distinctius enarrarunt, illud celeberrimum fuit. Cum tanta vis locustarum irruisset, vt arborum rami prae pondere incuruarentur, et cunctis desperatio incessisset, miserrima strage impendente satis; et quidam Abassinorum [Note: 284 Locustarum ma gnam vim sup plicatione exterminat.] suos vellent accire Monachos, qui execrationibus abigerent; Patriarcha conuocato in Templum populo, supplicationem instituit ad Crucem iuxta positam. Ecce autem postridie vniuersa illa multitudo reperta est ipsis in arboribus, in quibus consederant, arida, et exanimis, ne vna quidem superstite. Nec semel postea eandem pestem vel extinxit, vel ab finibus Catholicorum abegit. Quin ferunt Haereticos finitimos interdum conquestos, quod ipsorum in terras exitium immitteret: quos cum audisset Monachus, acriter increpitos, quod Viro sancto male dicerent; veniam petitum ab eo misit: et illi maioris mali metu protinus [Note: 285 Pueri ad Euangelij lectionem sanati.] paruere. Certum est multos pueros ab eo, recitato Euaugelio, valetudini restitutos. Homo Schismaticus filium grauiter laborautem captato tempore, dum. Patriarcha sacrum faceret, delatum in Templum, in solo iuxta altare deposuit, sperans Sancti Antistitis promeritis conualiturum: et pariter, cum fine missae, puero mala valetudo decessit. Xaxa (cuius ante memini) de se testatur, cum [Note: 286 Captum a Turcis libertati re. stituit.] ab Turcis captus ad Mahometismum adigeretur, se pileolum, quod gestabat in capite, ad Patriarcham misisse, monumentum vt pro se preces faceret, ac subinde noctu fugisse: et quanquam nandi imperitum, sinum maris tranasse feliciter, ac redijsse ad Patriarcham. Aser natione Abassinus sancte asseuerat, sibi [Note: 287 Viuus apparet absenti haereti co, qui propte rea conuertitur] adhuc haeretico quinque et triginta dierum viam absenti visos in quiete Patriarcham, et Patrem Emmanuelem Ferdinandum, cum videretur sibi e sacro calice bibere, quem Patriarcha porrigebati duobusque post annis, cum mercaturae causa in eum locum venisset, vbi Patres eran; statim ex figura, quae menti insederat, [Note: 288 Coeco, et male affecto puero im petrat id, quod ei secun. dum parentum petitionem expedit.] in somnij animaduersionem venisse, et ad fidem catholicam conuersum. Vini Lusitanorom filiolus erat coecus, ac cetero corpore pessime affectus: Staque et suam, et filij calamitatem miserati parentes, ad Patriarchae preces confugiunt, vt filio vel valetudinem ab Deo impetret, vel, si ita expediat, calamitatis finem. Deus clementissimus non quod optatius parentibus, sed quod puero opportunius, perêgit non breuem vitam, sed aeternam largitus. Vbi ad [Note: 289 Futuram cladem Lusitanis praedicit.] finem sacrificij venit, quod ob eam rem sanctus Praesul obtulit, infantulum vita reliquit: et conuersa ad lacrimas Matre, vt mos est feminarum, Maritus: Quid est, inquit, quod ploras? nonne id petiuimus a Patriarcha, vt alterum e duobus vel valetudinem, vel finem calamitatis impetraret? En voti comportes facti sumus. Multa etiam narrantur praedicta ab eo diuinitus. Inter cetera, cum Rex Claudius, qui Atnafsaqued nominatur contra Turcas expeditionem pararet, monitosi a Patriarcha Lusitanos, ne in eam expeditionem irent. [Note: 290 Alia praedictio] Nam neque Imperatorem, neque ipsos, si proficiscerentur, euasuros: quod plane euênit. Cum vero Adamante Saguedo victo venerunt Patres in Turcas, [Note: 291 Apparet post mortem in vinculis deten to, et liberandum praedicit.] rum potestatem; praedixit, vti item euênit, nihil passuros. Diximus alibi de Pagi Fremonae praenunciata incolumitate: sed singula persequi non vacat. Demum, etiam postquam terris excessit, suos Abassinos curare, tum de sepulchri puluere narrata, tum alia quae ad se confugientibus beneficia impertit, testantur. Ipsummet sibi apparuisse clausis custodiae foribus Abassinus, nomine Bailu Gorguis, affirmauit, cum captus a Turcis, et stipiti infigendus ei se commendasset, et manu apprehensa dixisse: Bailu Gorguis ne formida mortem, non enim morieris: eo dicto euanuisse ab oculis: seque postridie, praeter spem,
[Note: 292 Quando mortuus.] libertate donatum. Obijt Sanctus Patriarcha Mense Septembri: diem, ob interceptas, vti supra dixi, literas, non reperi. Annum circiter quintum et vigesimum agebat cum in Societatem Anno millesimo quingentesimo quadragesimoprimo adscriptus est, et octo post annos quatuor vota Gandiae professus. Eius obitu, Patriarchatus ad Melchiorem Carnerum Nicenum Episcopum labebatur, qui iussu Pij Quinti in Machao Sinarum insula Sinicae, et Iaponicae Ecclesiae praeerat. Sed iam Gregorius Tertiusdecimus prouiderat, vt in ijs, quae ad sacrum tribunal pertinent, in auxilium pusillae Ecclesiae residentis in Aethiopia, tota Patriarchae potestas ad eum transferretur, qui de Societate Socijs ibi praeesset: is erat Pater Emmanuel Ferdinandius: qui cum Dambeae esset, quo tempore mortuus est Fremonae Patriarcha, anno insequenti Regem, qui in Tigarim contra Turcas, et Bernagatium venit, comitatus, post victoriam Regis Fremonae substitit, Hîc ille, et Franciscus Lopius, et Antonius Ferdinandius, [Note: 293 P. Ioseph Ancie ta Brasisiae Pro uincialis renum ciatur.] qui soli restabant, mutuo sibi solatio, ac leuamento, nullos tulere vberiores, quam patientiae fructus, Quam vero sanctitatis famam reliquit Patriarcha Ouiedus in Aethiopia decedens; haec iam viuum in Brasilia Patrem Iosephum Ancietam celebrabat, Paulo ante, Patris Generalis iussu, Collegio Bayensi Rector praepositus, dum longa epistola onus, honoremque enixe deprecatus bonam immunitatem expectat; lireras accipit, quibus absque tergiuersatione iussus Prouincialatum suscipere, Itaque necessitati paruit. Ignatius Tolosa, cui successit, tyronibus instituendis, explanandisque conscientiae quaestionibus, in Collegio Bayensi prafectus est Tota Prouincia nihil maioris lucri per id tempus, quam [Note: 294 Episcopus Bayae Patrum to lerantiam publice praedicat.] constantia in tuenda libertate Brasiliorum, et sustinenda patienter eam ob rem inuidiae mole, et obtrectationibus hominum exterorum, est factum. Admiratus eam constantiam Episcopus, palam in Vrbe Bayae pro concione commendauit: conuersoque ad Patres sermone, et solatus, insuper confirmauit, ne vnquam [Note: 295 Nostrorum in miseris iuuandis labores.] ab suscepto patrocinio terrore vllo desisterent. Bini Sacerdotes, ac Laici ingenti multitudini barbarorum ad oram maritimam descendentium occurrerunt. Ad Illaeorum praefecturam iter intenderant. Qibus Patres per ardua, per aquosa, per omni cultu, et commeatu deserta loca aerumnas perpessi maximas, tanquam missum Caelo Numen, adfuere. Multis vel infantibus, vel grandibus natu passim pereuntibus (fame autem plerique cadebant) caelesti lauacro succurrêre. Multos etiam a certa morte cura, conquisitisque, et distributis cibarijs liberarunt Nec multo post iterum duo occurrêre cum aliquanto farinae mandiocanae, quod e piorum liberalitate corrogarant. Quae vbi coepta distribui, tum necessitas cognita miserorum. Auide arripiebant simul ac vorabant: ac si cui quid imprudenter exrideret; circa positi cum impetu deiecti terram [Note: 296 In mortis arti. culo baptizati multi.] cemtim scalpebant vnguibus, si quod possent granum praeripere. Itaque cum satis leuandae calamitati delata esca non esset; ad curandos morientium animos deriuanda fuit cura. Iufantes supra ducentos, graudiores centum et vigiuti, in vltimo vitae halitu, vitae pepererunt aeternaae. Nec deinde in progressu itineris grauissimos famis, ac sitis cruciatus ipsi effugerunt, sed magis tamen angor animi conficiebat: cum vbique spectarent hominum cadauera vel in striuminibus mersorum prae virium tenuitate, vel sub arboribus, ad quas syluestrium fructuum causa accesserant. Vnicum erant solatium apertissima subinde diuinae erga electos prouidentiae documenta, quae miro modo vitam hominibus prorogabat quoad baptismo abluerentur, et gressus Patrum nil tale cogitantium saepe per errores ad quempiam moribundum agebat: qui statim vt pro tempore institutus notam immortalitatis acceperat, nexu corporis soluebatur. [Note: 297 Collegium Flu minis Ianuarij solitos fructus per triennium non dedit.] Res Collegij Fluminis Ianuarij triennio prope proximo neutiquam consueto cum fructu, neque apud Lusitanos, neque apud indigenas processere. Nam cum is, qui praeerat ei Regioni, nihil magis curaret, quam quemadmodum bene nummatus Europam repeteret, qua iure, qua iniuria mancipare, vendere, expoliare Brasilos aggressus; Patres quoque, quia conatibus eius
obstabant, acerbe arripuit. Inde nec apparere in Templo ipse, neque Nobilium quisquam eius exemplo. Propagatio quoque fidei multo lentior, deterritis seruitutis metu Brasilijs. Ad haec constata Patribus infamia, tanquam Dei verbum, et sacramentum non rite tractarent: sed ê suggestu certas personas [Note: 298 Calumniae in Patres.] describerent, et arcanum confessionis vulgarent. Quarum rerum cum vellet Ptaeses conficere tabulas; ad calumniam confirmandam non solum interrogauit, quoslibuit, sed ipsemet, testibus repugnantibus, quae libuit Scribae dictauit. Respirauit tamen res noui Praetoris aduentu: ac praecipue administratoris eins Vrbis: qui, cognitis calumnijs falsorum libellorum, quoniam aliter non poterat, anathemate intentato, eos Praesidi abeunti eripuit. Ceterum ita feruebant aduersi rumores, praesertim in Vrbe Sancti Saluatoris contra Societatem, defendendae libertatis Brasiliorum causa; vt Patres consultare serio coeperint, vtrum expediret quatuor Pagorum curam in Episcopum, et Praetorem transferre, et Brasilios per excursionum modum iuuare: quod insequenti anno, cum missae Romam in vtramque partem sententiae sunt, fusius referetur.
Hoc anno primum Congregatio prouincialis in Collegio Mexicano habita est. Quatuor interfuere numero Petrus Sancius Prouincialis, et Petrus Dias [Note: 299 Prima Congre gatio Prouincialis in Colle gio Mexicano in qua quatuor tantum fue runt conuoca ti.] quatuor votorum professi, quot ea tempestate Prouincia numerabat: Alphonsus Camargus, et Petrus Morales Consiliarij Prouincialis. Nam nullum adhuc erat proprie Collegium vnde essent conuocandi Rectores. Sed qui degebant Pascuari Residentiae, qui Guaxacae Missionis nomine versabantur, nondum perlatis ab Generali literis, quibus ea in Collegia admittebat. De legendo Procuratore non consultarunt: rati, quia vnicus erat Petrus Dias quatuor votorum professus, ante eum neminem legi fas esse. Id modo deliberarunt, esset ne quod profectionem eius legitime impediret: quod vbi visum est nihil esse; tum ad cetera progressi, praecipue de Religione promouenda egêre, ac propter multiplices [Note: 300 Acta Congregationis.] fructus Collegiorum ad iuuentutis educationem, quae iam quatuor numero instituta erant, visum est postulandum a Patre Generali, vt sineret nonnullorum [Note: 301 Eiusdem postulata] ex ijs curam suscipi interiorem, ad Collegij Germanici, quod Romae est, modum. Nam cum adhuc nonnisi regerentur per externos; sperati fructus pars non modica intercidebat. Simul postulandum existimarunt ab eo, sique ille probaret, etiam ab Rege, vt sineret excitari Collegia ad institutionem puerorum indigenarum. Primum vt periculom fieret, num ex ea quoque gente possent formari, qui deinde administri Ecclesiae, ac ceterorum magistri essent: spes enim erat id posse fieri vt est diuina gratia nullis alligata nationibus, et vis ab tenera aetate educationis permagna: ac praeter Ecclesiae ministros possent educari Patres familias, qui humanitatis cultum, politioresque mores in barbarie illa inducerent. Postremo etiam nonnulli, qui medendi artem ediscerent, [Note: 302 Pestis crassa tio.] ad suorum gentilium leuamentum omni ope in morbo carentium. Itaque lues anno superiore exorta octingenta iam numero millia Mexicanorum toto in Regno absum pserat, magnis alicubi solitudinibus factis, ingenti etiam regiorum [Note: 303 Io. Zunigae Collegii Lima ni Rectoris et mors, et laudes.] vectigalium detrimento. Amisit Peruuiensis Prouincia Patrem Ioannem Zunigam Limani Collegij Rectorem, virum et domesticorum, et externorum consensu cumulatae virtutis, nec dubie illibato pudicitiae flore insignem. Praematura in puero et prudentia, ac religio effloruit, eoque receptus in Societatem Anno millesimo quingentesimo sexagesimoprimo, nondum aetatis quintumde cimum egressus. Integerrimum animum pulcherrimis exornare virtutum omnium coloribus inftitit, non magis ad annos, quam ad sanctimoniam addens. Mira sese tractabat duritia mitissimus alioqui erga alios, et suauissimus. Meditatione rerum caelestium, et studio orandi apprime deditus, vnde liquidissimis voluptatibus complebatur. Quadraginta, quibus aegrotauit, diebus Limae in omnibus Menasterijs sacrificia, preces, flagellationes, aliaque magni amoris argumenta ad impetrandam ei valetudinem sine intermissione vsurpata. Tantum ei cognita virtus publicae beneuolentiae conciliarat. Tantum in vna illius vita situm
communis boni omnes rebantur. Inuisit iacentem Prorex ipse. Die Purificationis Deiparae, vti habuerat in votis, hora antelucem, Deo spiritum reddidit Cunctae Religiosorum familiae Limae degentium, et insuper Clerus sponte [Note: 304 Ad eius funus accursus] sua funeri adfuere. Nono inde anno Pater Ioannes Sebastianus, vir siue cultu religionis siue prudentiae laude memorandus, quo primum die Limensis Collegij creatus est Rector, extractum e sepulchro Zunigae caput in suo cubiculo collocauit: et praesidium sibi, et incitamentum: vt qui eius virtutes a primis norat [Note: 305 Cama ciomorienti Christus Dominus gloriosus apparet] annis condiscipulus, et contubernalis, dum vna Compluti literis operam darent. Idem sub tempus, quo Zuniga obijt, cum Arequipam Prouincialis venisset, eius comes Camacius apoplexia correptus sexto post die decessit. Dimidia ante mortem hora Christus Dominus conspiciendum se ei corporis oculis praebuit magna fulgens gloria: quo e conspectu Frater mira voluptate recreatus, testificans se ingenti cum laetitia, et consolatione vitam relinquere, supremum spiritum efflauit.
[Note: 306 Lusitaniae res.] Ad res Lusitanas huius, et superioris anni quod attinet; quoniam suo loco nihil afferre potuimus, defectu literarum, vt diximus; hîc extra ordinem Prouinciarum, non tamen extra propositum vnmersalis historiae adijcere operae pretium duximus quiddam vnum, quod nefas sit posteritati subtrahere: et dum haec ipsa, quibus illud atteximus, excuderentur, serius, quam inopportunius allatum [Note: 307 Sebastianus Rex S. Pelagii Templum Societati concedit.] est. Id fuit donum memorabile Sebastiani Regis, qui Paroeciale Sancti Pelagij Templum Regij patronatus in Oppido Caria Dioeceseos Lamecensis situm, Societati concessit, et Gregorij Tertijdecimi auctoritate, vna cum prouentu, ac iure vniuerso, nominandique praesertim Vicarij potestate, antiquis Collegij Conimbricensis facultatibus, nouum et beneficientiae suae, et nostri subsidij additamentum adiungendum curauit. Cuius beneficentiae securitati, ne qua interuerti posset; abunde prouisum etiam postea est auctoritate, sapientia suffragio [Note: 308 Tum Eremitorium a Lapa.] inclytae Rotae Romanae, proponente Illustrissimo, et Reuerendissimo Domino Verospio. Eiusdem etiam muneris vi, nobilis accessit appendix eidem Templo implicitum Eremitorium, a Lapa vulgo appellant: in quo sacra Virgini Beatissimae colitur aedes, toto Regno venerabilis: quippe qua nulla celebrior et peregrinorum multitudine, et religione frequentior in Lusitania visitur, ob crebra inuitamenta insignium miraculorum, quae in eo Deiparae Magnae Sacranrio, eâdem apud Filium deprecante, ac sequestra patrantur. Quare plurimam anni partem Patres Societatis aliquot illic commorantur, non sine ingenti animarum fructu, confluente vndique, velut ad salutis suae perfugium, caelique in terris sanctuarium, magno numero conuenarum, vt in eo praeteritae vitae peccata confessione deponant, atque aeternitati se praeparent.
[Note: 1 Hic Annus to ti Ecclesiae funestus.] ANNVS hinc toti Ecclesiae funestus, et turbulentus excipit, non experte earum calamitatum Societate. Quanquam nec defuere ab rebus bene varias per oras gestis solatia. Euerardus ne quam Societatis partem relinqueret, [Note: 2 Sebastianus Morales Prouinciam Romanam visitare iubetur.] quam certi homines non recognoscerent, dum destinati ante Visitatores Hispaniarum Prouincias lustrant, Sebastianum Moralem iussit Prouinciam Romanam inspicere. Hinc Diabolo, abutenti ad nocendum saepe remedijs, ansa domesticae pertentandae pacis oblata. Inter Achillem Gagliardum Theologiae in Romano Collegio professorem, et quosdam Patrum extiterant offensiunculae ex re leui, quod alij Pererij libros philosophicos iudicarent vulgandos, alij nequaquam, Auerroisticum philosophiae genus eum sequi iactantes minus accommodatum verae, piaeque [Note: 3 Achilles Gagliardus, Io Pe trus Maffeius, et Benedictus Iustinianus cum Pontifice de Euerardo con queruntur.] sapientiae. Achilles erat in his, qui a Morale Collegium recognoscente paulo durius se tractatum ob eam rem existimans, inita cum Ioanne Petro Maffeio, et Benedicto Iustiniano conspiratione, querimoniam ad Pontificem detulit contra Euerardum, tanquam in Societatis administratione multa peccantem, alentemque dissidia, vt qui Visitatorem minus gratum, et partes fouentem legisset. Multo ante exierat Romae fama Gregorio Pontifici in animo esse Franciscum Toletum in Cardinalium Coliegium cooptare. Quam rem pro suo munere, Sancti Ignatij legibus, et exemplis, vt prohiberet, sedulo Euerardus adnisus erat. Ea re Toletum suboffensum rumor increbuit: non quia sibi honorem interuerti doleret, de quo omni ope declinando sacramentum Deo solenni ritu iam dixerat: neque enim vel ex eius diuturno, aulae vsu, et longa ab religiosis castris absentia, mihi quis facile persuaserit, tantum virum, piumque, et amantem in ceteris: rebus religiosae modestiae, ac seueritatis, hac vna peccasse, passum sibi perstringi oculos varijs honorum, purpuraeque fulgoribus. Sed potius crediderim, veritum ipsum (vt suspiciosa res est boni nominis cura, ac studium) ne per occasionem, ac modum amoliendae ab se dignitatis eius, sorte Praepositus sinistram aliquam de se, suisque promeritis vniuerse Pontificis animo infixam opinionem nolens reliquerit. Vtrumque fuerit, certe fama tenuit, Toletum siue bono publico sincere studentem, siue aliqua animi perturbatione commotum Achilli aditum ad Pontificem aperuisse. Fuit suspicio Benedicto Palmio duce gestam rem, dolente Euerardum ab ipso, cui plurimum initio tribuebat, ad [Note: 4 Inanis de Be nedicto Palmio suspicio.] Oliuerium totum conuersum. Sed falsam eam suspicionem comperi, vtique ex ea parte, quod Palmius, quanquam in Euerardi administratione quaedam minus probabat (vt fere nunquam omnes hominum sententiae congruunt) nec interdum satis temperabat sibi, quin eam discrepantiam, quo loco minime oporteret, expromeret; longissime tamen aberat, vt existimaret quicquam propterea Patris Generalis mentem optimam contristandam. Ceterum non extitisse prorsus de nihilo temereque susprcionem, inde liquido constat. Nam quaerenti mox Euerardo auctores querelae, vltro professus Achilles est ex ijs fuisse se: verum communis boni studio adactum, quod eas querimonias ex ipsis Assistentibus cognouisset: et inde sibi persuasisset, cum tales viri talia palam dolerent; satis remedij in.
Societate non esse: vnde communis Pastoris, ac Patris, quae patêre omnibus debet, implorandam opem existimarit. Hinc ergo suspicio aduersus Palmium haud satis honorifica extitit: atque ex eius maxime sermonibus vel re, vel in speciem sumpta turbarum materia. Quo prouidendum est cautius ijs, qui munera gerunt publica, et in illustri loco sunt constituti: quorum facta, dicta, nutus obseruantur, ac plerisque pro sentiendi, agendique sunt norma; vti sua cetera omnia, ac potissimum linguam intra cancellos rectae rationis, humilisque, et obsequiosae prudentiae teneant. Haud dubie magnam se plagam imposuisse aeternus bonorum hostis Societatis credebat obedientiae, caritati, rectorum famae, minime [Note: 5 Gregorius Pontifex res beni gne componit] abhorrentibus a spe exordijs, nisi in Gregorij Pontificis tempora eius incidissent conatus. Nam Beatissimus Pater, pro eo studio, ac patrocinio, quo cohortem hanc Domini tuebatur, nequaquam auribus deiatori praebitis, nisi vt aduocaret [Note: 6 Gagliardus Maffeius, et Iustinianus Roma dimittuntur.] ad se Euerardum, ac paterne commoneret: rerumque statu sincere ex eo cognito, quicquid imminebat cladis, sapienti benignitate, religiosissimaque prudentia auertir. Eius auctoritate turbatores Roma summoti. Ioannes Petrus Maffeius in Lusitaniam missus, vt Historiam promulgati in Indiam per Societatem Euangelij scriberet, opportunitate hominum, et literarum ad eam scriptionem spectantium, [Note: 7 Collegium Recinetense institutum.] quae abundabant in eo regno, vsurus: quanquam ille a capite apertarum Indiarum narrationem exorsus, in ea, quam scripsit Historia, alia quoque multa complexus est. Achilles Patauium: Iustinianus Panormum missi ad Theologiam docendam. Qui deinde tam perseuerarunt domi, forisque non pacate [Note: 8 Collegium Anglicanum Romae.] solum, sed etiam religiose, ac nauiter; vt multum et Societas, et res Christiana publica illis debeat: nequaquam Satanae fraudibus segniores, sed cautiores effecti. Romanae Prouinciae accessit Collegium Recineti, et Seminarium Anglorum ipsa in Vrbe, de quo anno insequenti, cum plane suscepta est eius procuratio, referetur. Tribus fere passuum millibus distat Laureto, ac Beatissimae Dei Parentis venerabili Cella Recinetum, loco edito in primis amoeno, ac salubri: quam ob rem aestiuo tempore, cum grauius est Lauretanum Caelum, iamdudum Patribus [Note: 9 Nicolaus Leo pardus Collegij Recineten. sis fundator.] Lauretanis illuc erat receptus, non sine emolumento Ciuitaris, cuius in culturam necessarium illud otium vertebant. Nam strenuorum hominum nunquam otium negotio vacat. Ergo cum perpetuam apud se coloniam exoptarent; Nicolaus Leopardus, vir inter suos honestus, ac locuples, vectigal ad [Note: 10 Curtius Amodaeus primus illud regit.] Collegium instituendum attribuit: simul Templum Sancti Viti antiquum, et amplum, adnitente Ciuitate, impetratum est. Primus familiam rexit Curtius Amodaeus. Hac primum aestate, iam numero operarum paulo laxiore, tertius [Note: 11 Tertius Proba tionis annus Romae instituitur.] Probationis annus reuocari ad vsum Romae coeptus. Is est annus (vt minus quoque periti Societatis institutorum intelligant) quem Sanctus Ignatius, post absoiuta literarum studia, iussit ab suae disciplinae alumnis in recolligendo ad Deum animo, et tanquam deintegro in affectus schola reformando, insumi: vt [Note: 12 Missiones Patrum tertij an ni ex Prouincia Romana.] iam et doctrina armari, et pietate corroborati integri, vegeti, ardentesque ad pugnanda Dei praelia procedant in aciem. Huiusmodi vi, ac robore tum alij alibi, tum praecipue in Campaniae Oppido Bauccho, et in Vrbe Aquila Franciscus Florius: in Abbatia Sancti Saluatoris Simon Bartolus: Assisij Carolus [Note: 13 Missiones ex Prouincia Neapolitana.] Mastrillus: Ferentini Bernardinus Confalonerius, et Hieronymus Rodaldus magna pro pietate aduersus Satanam, et scelera hominum gessere bella, vehementes amplificato regno virtutis, vique mortalium omnium Ordinum maxima e foeda [Note: 14 Prouincia Longobardiae diuisa in Venetam, et Mediolanensem.] tyrannide in filiorum Dei libertatem transcripta. Pari ardore in Neapolitana Prouincia, cum alibi alij, tum Hieronymus Surianus Cirinolae in Appulia versatus, vbi Collegium quoque receptum Carolo Caracciolo Comite, eiusque vxore, itemque cuncta Ciuitate annuis oblatis subsidijs summe certantibus. Prouincia Longobardia, cum vnius Praepositi superaret curam, iamque domos Professorum, [Note: 15 Io. Baptista Peruscus Mediolanensis Prouincialis.] et Probationis, et Scholasticorum Seminaria vniuersalia haberet gemina, diuisa est in duas. Altera Veneta, altera Mediolanensis dicta: atque huic Ioannes Bantista Peruscus, illi Marius Beringuccius attributus Prouincialis. Mediolanensis Domum Professorum, Collegium Breranum, Seminarium Archiepiscopi
ipsa in Vrbe Mediolani, domum Probationis Aronae, Genuense, Comense, [Note: 16 Marius Berin guccius Venetae Prouincialis.] et Taurinenfe Collegia complexa est. Veneta domum Professorum Venetijs, Tyrocinium Nouellariae, Collegia Patauij, Bononiae, Ferrariae, Mutinae, Foroliuij, Parmae, Brixiae, et institutum hoc anno Veronae, praeceptoribus tribus [Note: 17 Iosephi Martiniimors, et laudes.] inductis. Parmae Iosephus Martinius omni cumulatus laude adolescens, ad caelestes, quibus erat similior, quam terrae accolis emigrauit a Niciae illustri ortus genere, ac praeter cetera ornamenta in arithmetica disciplina a puero excellens [Note: 18 Patria, genus, et educatio.] in Emmanuelis Filiberti Allobrogum Ducis aula primum, tum quatriennium in Taurinenfi Nobilium Conuictu educatus, anno millesimo quingentesimo septuage simoquinto, aetatis suae duodeuigesimo Societatem inijt. Iam in Conuictu, tanquam singulare exemplar, in oculis omnium, et ore versabatur. Itaque Patres quo seruidiores adolescentes in officio continerent, nihil habebant [Note: 19 Vitairreprehem fibilis.] eius auctoritate potentius. Nec minori statim in Societate venerationi fuit. adeo vt iussi aliquando Tyrones Nouellariae publice effari, si quid emendandum in Iosepho notassent; nihil plane quisquam protulerit: cum tamen adeo sagax, ac delicatus in hoc genere Nouitiorum sensus sit. Quin etiam affirmabant priuatis sermonibus, ne per imprudentiam quidem ipsorum iudicio, excidisse vnquam Iosepho verbum, quod vel minus religiosum, vel otiosum vocari posset. Ab Tyrocinio traductus ad studia literarum Parmam, sensim intabescens, tertiodecimo tandem mense consumptus est nunquam languore ad virtutem operosam [Note: 20 Obedientia singularis.] languidior factus. Obedientiam, praesertim eam, quae prudentissima quadam coecitate mentem Deo sacrificat, adeo coluit, vt miraculo Deus eam comprobasse narretur. Antequam Parmam ab Tyrocinio discederet, ad Patrem Rectorem [Note: 21 Eius literae ad suum futurum Rectorem.] praemisit epistolam in hanc sententiam. Parmam mittor ex obedientia: rogo, Pater, sic excipias me, sic tractes, quasi mente imminutum: neque aliam mei curam suscipias, quam vt contra voluntatis meae appetitiones cunctis in rebus tendens, ad memet peruincendum assidue exerceas. Sub mortem roganti Socio, [Note: 22 Monita saluta ria petenti da ta.] vt aliquod monitum sibi relinqueret; duo commendauit: primum, nullum vt diem sine Christi Domini Passionis memoria labi fineret: deinde obedientiam vnice amaret: addens, experimento se didicisse hanc viam esse, qua homo diuinae [Note: 23 Passionis Christi memoriam commendat.] prouidentiae singulares effectus sentiret. Inter morbi initia interrogatus, num crederet sibi natale folum fore salubriua; nequaquam se tam valetudinem optare respandit, quam inter Fratres, Patresque amantissimos spiritum vltimum exhalare. Inde ab studiorum occupatione ad corporis labores translatus, Coenaculoque [Note: 24 Manult mori inter Socios, quam natale solum repetere.] apparando appositus, id non tanquam pro aberratione a grauiore opere suscepit, egitque molliter; sed plane tanquam opus Dei, cui in eius samulis seruiebat: non cetera modo diligentissime procurans; sed angulos omnes, et subter ipsa subsellia cuncta diligenter rimans, ne quicquam sordium, vel aranearum [Note: 25 Ab studijs ad manualia translatus accurate exercet.] e telis resideret. Quae mihi, et id genus saepe in hoc opere persequenti, subijt interdum vereri, ne ego, resque ipsae risui sint mortalium quibusdam grandia quaedam, quae stupet vulgus in profanis historijs, euersiones Regnorum excisa Oppida, oppleta classibus maria, constrata cadaueribus arua, cruoris flumina [Note: 26 In Christi discipliua minuta magna censenda.] legere assuetis. Sed veri aestimatores e Christi, non e Mundi disciplina, quam grandia in illis sublimibus narrationibus scelera, tanta in his minutis actionibus decora verae laudis agnoscunt. Eoque me minus piget, infinita praetereuntem haec interdum aspergere; quod ne profani quidem iudices minus in subtilismis [Note: 27 Aliorum labores subleuat.] operibus, quam in vastis molibus eximiorum artificum laudes magnificant. Ergo, vt coepta persequar, plenus Deo adolescens non tantum suum in ministerio pensum sedulus persoluebat; sed etiam Fratrum praeneniebat officia, quanquam prae imbecillitate vix sustineret se, quicquid erat laboriosum sibi praeripiens. Eadem constanti caritate in morbo grauiore, quoad aliquid virium superfuit, praeripuit Infirmario labores, ipse sibi furtim ministrans, cum vultus serenitate perpetua, indice animi in afflicto corpusculo vigorem integrum conseruantis. Vbi vero extenuatis viribus afflictus lecto est; ne tum quidem caritatem, aut genus vllum religiosae virtutis remisit. Adeuntes ad se consolandum Fratres; si quando
[Note: 28 Ad eum adeuntes ex caritate di mittit.] purus, ac serenus dies esset, rogabat, vt in hortum ad respirandum concederent: pusillum illud laxamenti ipsorum fore sibi solatio suo longe iu cundius. Paupertatis vero studium ita retinuit; vt tam diuturno in morbo nihil in cubiculo, [Note: 29 Paupertatis studium.] quo vtebatur, esse voluerit ex ijs, quae solent adhiberi ad leuandos, hilarandosque aegrotos: non mala punica, aut medica, non bellaria. Et quanquam rogatus a Rectore, vt indicaret si cuius rei appetentia rangeretur; nihil tamen vnquam petiuerit. Imo, cum iam per imbecillitatem non valens carnes mandere, iuberetur eas, vt fit, in succum tundendo solutas exsorbere; ne id fieret cum lacrimis institit deprecari, pane ac vino se affatim contentum dicens. Porro innocentia [Note: 30 Innocentiae candor.] quanta fuerit, inde aestimetur, quod etiam in scriptionibus, quas Rhetoricae studiosus condebat, verba quasi trutina examinabat, vt congruerent rebus, non studio artis, sed religione conscientiae: ne in speciem mendacij transirent, [Note: 31 Confessarii de eadem testimonium.] si supra, vel infra materiam essent. Qua trutina in rebus alijs attente vtens, raro ad Confessarium noxam, cui sacramentalis absolutio rite posset impendi, referebat. Quin Pater Marius Sardus, cui confitebatur, et ipse virtutis eximiae, dixit nunquam se, tredecim spatio menfium (tandiu enim audierat) existimasse ab eo oblatam idoneam absolutioni materiam. Alius item vir grauis amplius elogium [Note: 32 Virtutes cunctae in eo congestae.] protulit. Quamuis Diuus Gregorius diceret, non solere Deum cunctas virtutes in vnum conferre; videri tamen sibi hac liberalitate cum Iosepho vsum. Ergo his ornamentis cognitis moribundo Fratres magna se commendabant fiducia, vt cum in Caelum venisset, memor ipsorum esset: atque alij alia committebant. Vbi Consessarius, ne Satan ingerendae adolescenti suorum meritorum [Note: 33 Eius fiducia in solo Christi sangnine.] fiduciae rimam inueniret: Hi Fratres, inquit, pro sua haec bonitate disserunt: tu, mi Ioseph, conseruare humilitatem memento. Quam ad vocem statim ille, coniunctis ante pectus manibus, subiecit: Pater, praeter illum preciosissimum sanguinem, nihil mihi spei est. Idque eo gestu, ea vocis, ac totius oris figura dixit; vt lacrimas Confessario plurimas excusserit: nec postea fere posset sine lacrimis recordari. Cum mentio incidisset de Sacerdote, qui post diuturnos labores in Societate vitam finiuerat, quidam ad Iosephum conuersus: Multis ille, inquit, non paucorum annorum laboribus Caelo vim intulit, et expugnauit: sed tu, mi Ioseph, parum admodum hac aetate facere potuisti: cui ille statim solutus in lacrimas respondet: Et hi mei Fratres tam securum Caeli aditum mihi spondent. [Note: 34 De sui aestima tione in extre mis a Diabolo tentatur.] Non defuit tamen Diabolus, quid supremo tempore conaretur ad magnamde sua sanctitate opinionem im pellere: cui tanta vi humillimus Dei famulus restitit; vt in ingentem clamorem eruperit: quo exciti Fratres, cum prope omnes acourrissent; collecto; paulisper spiritu, insidias inimici calcaneo insi diantis aperit gem ebundus: et sumpta in manus Christi e Cruce pendentis essigie, defixis in Dominum oculis, admirandum cunctis cum eo colloquium instituit: [Note: 35 Valide resi stit] frequenter in geminans spem omnem suam Cruci affixam haerere: nihil in se, praeter eam, meritorum agnoscere. Summe cupiebat die Sancti Ioannis Baptistae natali terras relinquere: ac voti prope compos est sactus. Pridie eius peruigilij [Note: 36 Mori cupit S. Io. Baptistae die, et obtinet.] Sacramentis communitus, votisque clara voce instauratis, longa perfunctus morte, nouissimum spiritum inter dulcissima Iesu, et Mariae nomina im miscuit. Primus e Societate Parmae mortuus: quem ipsemet Petrus Angelus Consul in tumulo collocauit, peculiaris erga eum studio pietatis. Hos quasi flosculos e Societate magno numero, suauitate, specieque virtutum gratissimos legit caelestis Agricola: tametsi ad fruges iam maturas ferendas praecipue conseuit non sibi modo, sed ad communem etiam vtilitatem.
[Note: 37 Missiones ad Maronitas Montis Libani.] Harum specimen srugum hocranno inter Maronitas coeptum reserri, colonis ex Italia missis. Quatuor ferme dierum itinere, ab Hierosolyma versus Orientem Mons Libanus est, sacris iuxta, ac prosanis clarus literis, in ditione, vt cetera [Note: 38 Montis Libani situs, atque feracitas.] circumsita, Tyranni Turcarum. Ab Septentrione in meridiem, vel potius ab occasu Solis aestiuo in exortum hybernum longo tractu excurrit, inhospitali ferme cacumine, propter niuium perennitates. Molliora iuga, et sedes hominum patiuntur, et cultum. Est vbi ardua, et saxis aspera terga montis solers necessitas,
extructis subinde macerijs, depressisque tumulis, completis humilioribus spatijs, in multas gradatim prope exaequauit planities, cum visendae amoenitatis, tum feracitatis non poenitendae. Tritici, vini, olei, mellis, et cerae, item gossipij, et bombicis generosus prouentus est. Vineas aratro colunt, raris propterea ordinibus consitas. Adminicula vites nulla desiderant, libero errore proserpunt: nullaque iniuria in gentes telluris in gremio progignunt racemos praegrandibus acinis structos, aureoque colore, et suauitate, vbi maturuere, cum paucis comparandos. Ea solo vis, ea caelo inest clementia. Pecoris, praesertim caprini, magna copia, nec minor volucrum, et quadrupedum ferarum ad venationes, et aucupia. Perdicum vbique circumuolant greges, et amabiles vndique exiliunt, luduntque Sciuri. Sed gloria prima Libano Cedri sunt, diuinis quoque celebratae carminibus: proceritate primum, tum materia odorata, aeternaque memorabiles. Nec vbique proueniunt: sed syluae sparsim per longa interualla visuntur. Etiamnum superest nemus vetustate, atque adeo religione quadam venerandum (Cedros sanctas appellant) quas ab Salamonis vsque temporibus durare fama tenet. Parcitur ergo annosis truncis, nec semel violare aggressos Saracenos absterruere prodigia. Non vni Maronitae, sed aliae multae gentes incolunt Montem. Oppida maiora in eo fere nulla: pagatim, vicatimque degitur. Radicibus clarae, ac numerosae Ciuitates adiacent, quarum e primis, vel facile princeps, Damasus est. Nec obscura est Tripolis ad littus Phoenicij maris, vnde ab occasu Solis aestiui Libanus cooritur, ac sensim erigitur. Regioni quoque olim ab vrbibus tribus nomen Tripoli fuit: Vrbs est tamen hoc tempore, et emporium Turcis, Iudaeis, variarumque sectarum Haereticis, aliquot simul Catholicis frequens.
[Note: 39 Monasterium S. Mariae a Ca nubino Patriarchae sedes.] Passuum inde millia circiter duodecim Monasterium abest in Monte Libano situm, cui Sancta Maria a Canubino est nomen, Patriarchae Maronitarum sedes. Haud temere vsquam sub Turcarum dominatu Catholicum Monasterium nobilius est. Monachi paulo plures viginti habent, sed virtutis eximiae: et cum Patriarchae causa, tum religione Templi, quod Beatissimae Virgini sacrum est, [Note: 40 Hic Campanas Turcae per mittunt.] aduenarum ingenti concursu celebratur. Vni illi Monasterio longe per eos tractus Campanas Turcae permittunt. Nec tamen semel impia, et auara gens demoliri conata est, vexauitque, ac funditus spoliauit. Patrocinio Deiparae singulari haud immerito stare creditur. Circa id Monasterium frequentes Maronitarum Pagi sparguntur sinceri, integrique, nulla siue Haeretici, fiue Turcae colluuione admixta: quod quidem haud gratuita beuignitate impetratur a Turcis: [Note: 41 Inter Maronitas cur diuites non reperiantur.] nihil enim non vendunt, nihil non rapiunt. Qua multiplici, atque intoleran do tributo, qua per calumnias, affictasque delationes, postremo per quicquid negotij cum ijs incidit, exhauriunt, et exinaniunt omnia. Itaque non tam soli malignitate, quam inexplebilium Dominorum iniquitate fit, vt spectabiles nullae [Note: 42 Eorum Praeses Turca Emyr vocatur.] diuitiae inter Maronitas sint. Quin adeo, si cui pecunia luculentior est; obscuratur de industria. Nec aedificijs, nec corporis cultu, alioue splendore specimen editur, vnde Dominorum rabies, et rapacitas irritetur. Emyr nomen est Turcae Praesidi, a quo reguntur. E sua gente duos habent rerum humanarum [Note: 43 Duces e sua gente Diaconi dicuntur.] Principes, quos Diaconos vocant. Diuinorum potestas penes Patriarcham est, qui nonnisi e Religiosis adsciscitur, vel si forte aliunde, fit pariter Monachus, et nomen, praeter proprium, ad Principis Apostolorum venerationem, Petrus assumit. [Note: 44 Patriarcha non nisi ex Monachis, et omnes vocantur Petrus.] Cooptatur autem Religiosorum, Cleri, populique suffagijs liberis, claraque voce delatis. Mores vulgo apprime boni, ac pudici. Summa in negotijs, commercijsque, summa in matrimonijs fides: et ignorantur ibi meritoria scorta. Inuicta in religione constantia: erga Romanum Pontificem prorsus mira propensio, [Note: 45 Quomodo elis gitur.] eaque laude haud immerito gloriantur: cum plane sit miraculi instar inter vndique obsidentes sectarum plurimarum Haereticos ab Latinis catholicis obsti (nate alienos, inter assiduas, et acerbissimas vexationes, rapinasque Turcarum, [Note: 46 Gentis mores] populum haud magnum, velut inter luporum turmas gregem agnorum pusillum, perseuerare illaesum. Ex eadem gente Tripoli, Damasci, Aleppi, et in Insula
[Note: 47 Tripoli, Dama sci, Aleppi, et in Cipro suas habent colonias.] Cypro paruae degunt coloniae. Vniuersa gens capitum ad millia quadraginta censetur efficere: quamuis longe maiorem numerum quidam prodant. Sacralatina iam pridem sequuntur, tametsi suos habeant ritus quosdam, suamque Liturgiam Arabice. Sed vnde nomen acceperint, et aliquot ante seculis, quae coluerint sacra, iuuat paucis exquirere, quod nequaquam ipsis in ea fama cum externis Scriptoribus conuenit. Porro Maronaeas in veterum monumentis non vnas videre est. Iam tum Homeri temporibus Cyconum in Thracia florebat hoc [Note: 48 Maronitae no minis ethymologia, et origo.] cognomento Ciuitas, vnde nomen Maronaeo vino summae prisco aeuo nobilitatis, Alteram Ptholemaeus ponit in Syria in regione Chalcidica, quae fortasse ea est, quam Sanctus Hieronymus in vita Malchi triginta ferme millibus ab Syriae Antiochia in Orientem distare narrat, quanquam non modica est positionis in longitudinem discrepantia: nec Vrbem, sed viculum haud grandem Sanctus Hieronymus appellat. Leguntur, et quidam Maroniae Episcopi, siue viculus ille in celebritatem Episcopo dignam creuerit, siue Ptholemaei Maroniam, si forte diuersa est, aut cognominem aliam Vrbem rexerint. Vtcunque sit, simile vero mihi fit, non ex loco, sed ex homine, de quibus agimus, Maronitas traxisse nomen. Auctores habeo, qui ab Marone Haeretico Monothelita, cuius in dogma traducti per quingentos prope annos ab Catholica Ecclesia aberrarint, et ad quam primum anno Domini millesimo centesimo octogesimosecundo redierint, propagatam sectam tradant, nomine quoque, vt Haereticorum mos est, ab conditore sectae transmislo. Sed attentius reuoluenti Annales, interque se seculorum multorum curricula comparanti, nihil dubij restare opinor, quin haud quaquam ab impio, sed ab Sancto homine Maronitae et appellationem acceperint, [Note: 49 Maronitae non ab Marone Haeretico, sed a Sancto Maro ne Abbate denominati.] et in catholica religione conseruati sint. Percelebris fuit per eos terrarum tractus Beatus Maro Abbas, qui et Primas omnium venerabilium Monasteriorum in secunda Syria nominatur, et eius legatus Ioannes pro omnibus Archimandritis, et Monachis de ipsa secunda Syria verba sacit in quinta oecumenica Synodo. Deinde Alexander quoque Presbyter, et Archimandrita proditur Monasterij Beati Maronis, qui vna cum suis acriter decertabat contra Haereticos Monothelitas. Porro cum per Orientem late Nationes scinderentur in varias sectas, Beatusque Maro, et eius Monachi tantum pro orthodoxa fide certarent; quid propius fidem est, quam secutos eius disciplinam primum Monachos, tum populos etiam gloriosum inde nomen adamasse? Id eo certius suadetur; quod Maronitarum Patriarchae, nempe vt a Monacho Marone profecti, deinceps vniuersi ex Monachis cooptati sunt: nec aliunde mos, fasue est cooptari. Deinde, quia si nomen ab Haeresiarcha manasset; dubio procul, vbi ad Catholicos redisse primum dicuntur, foedum vocabulum execrari iussi essent, ac ponere: quod tamen factum ne Villelmus quidem Tyrius, qui primam eorum conuersionem narrat, adscribit. Quin adeo constat viguisse hanc semper inter Maronitas sententiam, a Beato se Marone Abbate profectos, cuius inter veneranda etiam Missarum solennia nomen religiose vsurpant: quem etiam ad Romanum Pontificem profectum Abbatem (sub annum Christi quadringentesimum vixit) inde redijsse Patriarcham commemorant. Quae per manus ad posteros lapsa fides obtinere pondus auctoritatis maximum debet. Ac meus quidem animus libens acclinat in eam partem, vt, quod ipsi Maronitae praeclarum suae nationis insigne ducunt, existimen, nunquam ab Orthodoxis per impiam pertinaciam dissensisse. At enim Scriptores Ecclesiasticarum rerum obstant. Primum quidem his nomen im posuit, quod ab Haeretico homine fluxisse suspicati sunt: quod cum contra participatum nos ab sancto Viro docuerimus; reliquum est, vt eiusdem tenuisse dogmata censeantur. Deinde renouationem quandam mutui vsus cum Romana Ecclesia pro reuersione ad fidem, et discessione ab haeresi descripserunt. Quippe cum nec admodum potens, nec numerosa natio esset, et in eo terrarum lateret angulo, et assidua cum Saracenis bella, cum Haereticis, et Schismaticis acerba dissidia, vltro citroque commeatus, et commercia, in tanta praesertim terrarum, ac maris longinquitate, interrumperent; necesse
erat multa tempora sine mutuo vsu cum Romanis Pontificibus intermitti. [Note: 50 Maronitae nun quam a fide desciuerunt.] Tum vero cum in simplici, ac bono populo, ac maximam partem agricola, nulla vigerent studia sapientiae, et circumsiderent, im mixtique agerent Haeretici, nec solum sermones, sed etiam libros impios spargerent, adhaerescebant videlicet sensim minime sentientibus haud pauca ipsis quoque Maronitis vel a ritibus, vel interdum a dogmatis simul aliena Catholicorum: quae tamen, vbi primum idoneus Magister, praesertim ab Sede Apostolica destinatus demonstraret; tum ea incredibili propensione animi deserebant, tum quae orthodoxa proponerentur, amplectebantur. Quod ipsum euidens testimonium est, pertinaciam superioribus temporibus abfuisse: nec nisi per im prudentiam fuisse peccatum. Ceterum quia Magistri ante satis explicatas, confirmatasque res discedebant, nec dogmata satis commode, cum per in terpretes agerentur, in telligebantur, manebant autem libri deprauati, et Haereticorum ineuitabili consortio, redibant paulatim inueteratae consuetudines, tenebantque quoad rursus catholicus doctor succurreret: quem nacti pristina illa facilitate, quocunque is duceret de integro sequebantur, et eierabant haereses, et execrabantur Haereticos, et ritus pollicebantur commutaturos, et Romano Pontifici, Ecclesiaeque catholicae obedientiam deserebant. Tum scilicet manabat sama conuersorum ad Catholicam religionem Maronitarum, et conditores Historiarum, quin ipsimet, qui gerebant res, priora ignorantes tempora, nec nisi quod sua aetate fiebat considerantes, mandabant literis reconciliatos cum Ecclesia Libaniotas: conuersionem vocantes, [Note: 51 Falluntur, qui Maronitas a S. Griphone conuersos asse runt.] quod verius in termissi per simplicitatem, per inscitiam, per temporum iniquitatem vsus repetitio dici debuit. Quae sine dubio causa fuit erroris Marco Olisipponensi Franciscani Cronici scriptori, cum per Fratrem doctrina, et sanctitate nobilem, Griphonem nomine, natione Belgam, quem postea Callistus Tertius Episcopum, et Patriarcham Hierosolymitanum crearit, narrat anno millesimo quadringentesimo quin quagesimo Maronitas ad fidem, et obedientiam Romanae Ecclesiae reuocatos: quod ita abest a vera; vt praeter Innocentij Tertij anno millesimo ducentesimo quintodecimo, et Alexandri Quarti millesimo ducentesimo quinqua gesimosexto data ad eorum temporum Patriarchas, vt plane Cathoiicos diplomata, extent etiam Eugenij Quarti literae ad Patriarcham Ioannem datae anno millesimo quadringentesimo quadragesimoprimo, cum insigni commendatione constantiae Maronitarum. Miserat ad eos Eugenius institutionem, ac monita circa res, in quibus eos errare, aut labi posse suspicaretur. Detulerat Minorum ex Ordine Petrus Ferrarius. Acceperant Maronitae singulari alacritate animi, atque constantia, et grates Pontifici maximas egerant. Ille mittit ad eos eodem Minorum ex Ordine virum doctum Antonium Troianum, qui vna cum Petro Ferrario coepta prosequatur, et literas pariter, quas modo nomin aui mittit, quarum clausula, post paternam exhortationem haec est. Nec hoc dicimus, quia de tua, et tuorum animi constantia dubitemus, quos scimus, acceptis nostris, de quibus supra est dictum, tanta laetitia, tantaque cum audacia ostendisse gaudium mentis vestrae; vt Saracenos in quorundam ex vestris capita furere effeceritis: adeo vt, praeter rerum iacturam, aliqui sint occisi. Quae quidem omnia tam magno animo pertulistis; vt illud Apostolicum de vobis dici possit: Rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis. Sed iuuat tecum loquendo ad ea exhortari laude, ac aeterno praemio digna: quae cum iam feceris, et facere dispositum te sentias; conscientiam animi tui ex tanto Dei dono faciant exultare. Datum Florentiae anno Incarnation is Domini millesimo quadrin gentesimo quadragesimoprimo, decimoseptimo Kalendas Ianuarij, Pontificatus anno vndecimo. Haec ita cum sint, quo quaeso pacto Beatus Griso conuertit ad Catholicam religionem eos, qui decennio ante pro ea tam multa pertulerant, tantum retulerant laudis ab summo sacrorum Antistite Eugenio? Sed fac temporibus errasse Scriptorem, et Grifonem ante Ferrarium cum Maronitis egisse; nihil tamen efficitur, nisi quod dixi, eos cum primum nacti sunt, catholicum Praeceptorem, ac ducem; summa voluntate ostensam
ab eo viam institisse: quod ante non perfidiae studio sed lapsu simplicitatis errabant. Quod quidem, et bonitatem gentis ostendit, et quantum animarum per culturae inopiam pessum eat, ac postremo quantum Pontifici Gregorio Tertiodecimo, et Antonio Cardinali Carasae debeant Maronitae, qui susceptam semel eorum culturam ita vrsere; vt non quieuerint, donec Collegium in Vrbe statuerent, vnde et commercia perpetim miscerentur, et suppeditaret in omne posterum tempus doctorum Magistrorum copia, qui et errorum fibras paulatim [Note: 52 Patriarcha ad Greg. XIII. Le gatos mittit.] euellerent, nec sinerent ex vicinorum afflatu Haereticorum repullu ascere. Ex hoc anno tam laeti successus coepta spargi semina per causam huiusmodi. Miserat in Vrbem electus Patriarcha Michael de Casarzaura Georgium de Besluchito Episcopum, et Clementem de Heeden Archipresbyterum e suis, obedientiam suo nomine Gregorio Pontifici delaturos, et im ploraturos opem aduersus quosdam Archiepiscopos, qui Patriarchae iniussu, honore sibi assumpto, periculosum schisma conslabant. Ad Pontificem illi admissi, expositis mandatis, in testimonium suae legationis, perqueuetustae aduersus Romanam sedem propensionis, autographum protulere ipsum Pontificis Innocentij Tertij anno millesimo ducentesimo quintodecimo ad Hieremiam ea tempestate Patriarcham, et Maronitas ceteros missum. Commota sunt (vt erant promptissima) Beatissimi Patris viscera super filijs tam longe dissitis, totque inter difficultates vitam, et pietatem [Note: 53 Antonius Car dinalis Carafa Maronitarum Protector.] tolerantibus: Patronoque gentis Cardinali Carafae impense commendauit, vias vt inuestigaret opis ferendae. Cardinalis cum domisuae recepisset Legatos, omnique honore, et benignitate haberet, nihil existimauit accommodatius fore, quam si legatio vicissim ad eos in stitueretur, ad rerum cognoscendum statum, [Note: 54 Cum Legatis ad Patriarcham remittuntur a Pontifice Tho mas Ragius, et Io Baptista Elianus e Societate.] vsumque, et caritatem confirmandam. Probato consilio Pontifex, delegataque Euerardo Generali administratione negotij; is in eam Prouinciam Sacerdotes duos, cum adiutore laico Mario Amato, Thomam Regium, et Baptistam Elianum, vt multarum peritos linguarum, et Orientalem iuuandi Ecclesiam studiosos in paucis, delêgit. Igitur hi redeuntibus Georgio, Clementique comites additi, traditis mandatis, vt Pontificis nomine salutarent Patriarcham, populumque Maronitarum, et summam in eos Patris Sanctissimi voluntatem [Note: 55 Ijs mandata.] testificaren tur: tum verae caritatis officijs eorum sibi conciliatis animis, rerum statum amice scrutarentur: et, si quos reperirent errores; non eos tanquam pro potestate, sed velut significando, explicandoque quid Romanae, et Catholicae Ecclesiae mos, ac fides haberet, conarentur depellere. Nihil Gregorius, nihil Carafa benignitatis, et indulgentiae praetermisere in Legatos: attributisque tum ipsis, tum ferendis ad Patriarcham muneribus, insuperque literis perhonorificis, per quas audienda libenter, quae Patres narrarent, ad extremum exhortabantur, laetissimos, Romanaque beneficentia, et caritate magnum in modum adftrictos [Note: 56 Tripolim perueniunt.] dimisere. Terra, marique secundissimo cursu progressi, primo post Idus Ianuarias die in Syriam ad Vrbem Phoeniciae Tripolim appulere. Vnde non procul (vti supra demonstratum est) Monasterium abest Canubinum, Sedes Patriarchae Maronitarum. Namque is, ac ceteri ferme eius gentis Antistites, vt e [Note: 57 Missi a Pontifice honestissi meexcipiuntur a Patriarcha.] Monachis leguntur; ita in Monasterijs degunt. Vbi praecognitum in Canubino est, adesse missos a Romano Pontifice Nuncios; egressi obuiam Patriarcha cum Clero, perhonorifice eos, perque humaniter excepere: eo maxime laetis omnibus; quod hominem nacti essent suae linguae peritum, cum quo communicare suas literas, et aquo doceri familiariter, quem probe intelligere, et a quo vicissim intelligi possent. Lingua vulgaris Arabica est: Chaldaea vtuntur in libris. Pater autem Baptista Arabice loquebatur, et scribebat optime, et nonnihil norat Chaldaice. Qui cum literas Pontificis interpretatus esset, exultanslae titia Patriarcha: Nunc tandem, inquit, ipsum mihi videor alloqui, et audire Sanctissimum Papam. Nam quas adhuc accepimus ab Sede Apostolica literas, interpretis inopia nihil nisi, quod fuit in nobis, summa veneratione capitibus nostris, et oculis im posuimus, et in scrinium reconditas magna cura seruamus. Nunc, quoniam quid a nobis requiratur, copia facta est intelligendi; docete, ac
ducite in semitas veritatis. En animos vobis nostros ad omne obsequium paratissimos dedimus. Haec alacritas vehementer Patres, praesertim Elianum [Note: 58 Errores, qui in Maronitarum ritibus irrepse runt.] exhilarauit, et ad omnem laborern, spe leuante onus, incendit. Igitur summo studio ad volumina eorum perscrutanda, cerimoniasque, ac ritus obseruandos, interrogandosque peritos conuertitur. Ac libros quidem nonnullos maculis Dioscori aspersos reperit. In ritibus autem animaduertit multa praeter Catholicos [Note: 59 In Baptismo.] mores per simplicitatem admixta. Infantes ante quadragesimum diem nesas ducebant baptizare, ne domum relati, vbi Mater etiamnum degebat, vt rebantur, [Note: 60 In Confirmatione.] immunda, immunditie eadem contaminarentur. Protinus autem secundum Baptismum inungebant totos, nullum postea Chrisma adhibentes. In Chrismatis [Note: 61 In Diuortio.] quoque ipsius confectura multa admiscebant, praeter oleum ex oliuo, et balsamum. Item baptizatis infantibus ritu Graecorum continuo diuinam Eucharistiam impertiebant. Diuortia aliter, et alias ob causas, quam ab Euangelio permissum [Note: 62 Patriarcha errores corrigi curat.] sit, increbuerant: nec rarae inde nouae nuptiae. Haec, atque huiusmodi alia cum discrepare ab Ecclesiae sanctae norma monuisset Baptista; recepit obedienter Patriarcha, cuncta sese paulatim, Deo iuuante, et ipsis Patribus, correcturum: extemploque manus operi admoueri coepta. Simul autem perspectae suntaliae grauissimae inopis populi difficultates. Tanta sacri instrumenti penuria erat; vt sacrorum quosdam Calicum, ad commouendam misericordiam, statuerint Patres Romam deferre. Paucissimos libros, nec nisi scriptos manu, eosque nec absolutos, et erroribus multis contaminatos habebant. Ceterum damnosissima [Note: 63 P. Elianus cum Sociis Romam ad Pontificem redeunt.] erat sapientium virorum inopia. Chaldaicae linguae intelligentia docti censebantur: ijque vix decem vniuersa in gente numerabantur. His perspectis Baptista, cum impense illuc incumberet, vt aliquot catholicos libros Arabice verteret, ac Synodum quoque vt cogeret Patriarchae suasisset; grassari pestilentia Alexandriae, et permanare ad Libanum, quo plerumque vtitur gradu, coepit. Tum Patres consilio iuter se habito, ne impeditis commercijs frustra in periculo desiderent; statum rerum relaturi Pontifici, et coram maiora apud eum praesidia curaturi, primo Vere insequentis anni in Italiam remigrarunt: Arabicis Biblijs secum aduectis, et duobus ductis adolescentibus, in primas educationis Romanae [Note: 64 Sueciae expeditionis successus.] stirpes, qui inter Neophytos in praesentia collocati. Ex hisce initijs, quo res anno millesimo quingentesimo octogesimo, ac deinceps promotae sint; suis locis scribetur. Sed eodem hoc tractu temporis longe maiorem spem Suecica [Note: 65 Posseuinus Sto Kolmiam peruenit.] expeditio excitauit. Antonius Posseuinus eius princeps expeditionis superiore Autumno Roma profectus, magnis in itinere perfunctus laboribus, et periculis, StoKolmiam tandem cum Socijs ineunte hoc anno sospes peruênit. Acceperat [Note: 66 Imperatricis Mariae literas ad Suecum Regem defert.] ab Imperatrice Maria literas, quibus ad Regem Suecum nomine eius Legatus accedens, ac super Maximiliani Caesaris obitu solenne officium soluens, id nomen religionis tractationi praetexeret. Grata fuit ea species Regi gaudenti suos respectus, ac metus inuenire fidem: cuius item voluntate religioso tantisper vestitu [Note: 67 Seculari habitu vtitur.] posito, honestorum secularium habitu Legatus incessit. Causam religionis iam Noruegus in eum locum adduxerat, vt facile redditurus se Ecclesiae videretur Rex, modo Pontifex, quo res non per abrupta cum tumultu, sed sensim per [Note: 68 Quae Regem ad catholicam fidem fatendam mo rantur.] modicas inclinationes fieret, quaedam initio permitteret, ad fallendum dolo bono populum, vti loquebatur, necessaria. Ea erant praecipua, vt Sacerdotibus matrimonia, vsum sacri calicis populo, Missam vulgari lingua indulgeret. In his haerentem Posseuinus reperit: qui quamuis sciebat nequaquam talia Pontificem [Note: 69 Posseuini ad Regem consilium.] concessurum; tamen multis cum Rege colloquijs, haeresibus labefactatis, Ecclesiaeque sanctae Hierarchia ostensa, demum perpulit, vt edita rite professione fidei, peccata, sacramentali confessione ritu catholico expiaret: sperans ipsa [Note: 70 Rex fidem, ex formula Pij IV profitetur, ac haereses ex ecratur.] Sanctorum communione, vsuque Sacramentorum lumen diuinitus, ac robur affuturum cordi perpurgato, ad catholicam fidem fortiter, et integre profitendam. Ergo spatio ad se praeparandum sumpto, rursus post biduum aduocato Posseuino Rex capita fidei ex Pij Quarti formula profitetur, haereses execratur, confessionem generalem instituit. Qua absoluta, iterum interrogatus num cunctis
[Note: 71 Confessionem generalem in stituit.] in rebus, ac nominatim in sumenda Eucharistia sub vna forma staturus esset Apostolicae Sedis iudicio; cum staturum promisisset, eum Posseuinus absoluit: ac statim exsurgens, prosiliensque ad medium conclaue humi prostratus, et [Note: 72 A Posseuino absoluitur.] grates Numini agens, precatur Dominum Iesum, in cuius manu sunt corda Regum, vt perficeret ipse, quod coeperat: et Spiritum suum Regi ad ipsum reuerso copiose infunderet, eiusque animam benedictionibos suis impleret. Quae cum Rex videret, audiretque, commotus ad Patrem accurrit, amiceque complectens: [Note: 73 Rex Posseuino sacrificanti genuflexus ad stat.] Et ego te amplector, inquit, et Ecclesiam Catholicam Romanam in aeternum. Postridie in regio cubiculo adornato altare, sacrosanctum Posseuinus sacrificium peregit, cui, cum Nicolao BrasKio, et Ioanne regijs Secretarijs, bonisque catholicis, Rex prouolutus in genua religiose interfuit. Tum vero confirmandae Regis constantiae, et spargendae per populum pietatis, attente Posseuinus animo vias versans, redeundum sibi ad Pontificem duxit, vt Catholicorum Principum, ac praecipue Summi Antistitis Rex confirmaretur literis: tum curaret aliquot Suecorum adolescentum, ad propagandos legitimos Sacerdotes, contubernia institui: et non nullos secum Romam adduceret. Ad haec, quae dispensari Rex petebat, tractaret quo via saltem mollissime negandi, inueniretur, [Note: 74 Posseuinus Ro mam redit cum literis Regis Reginae ac Sigismundi.] interimque dies ipsa, et alia adiumenta exitum rebus commodum expedirent. Hoc consilio acceptis a Rege ipso, Regina, et Sigismundo Principe (qui tertius eo nomine Polonorum Rex dum haec scribimus sceptrum obtinet) quas omnium primas sertur scripsisse, literis, in Italiam redijt. In ea naui qua Gedanum appulerat, traiecere in Sueciam e Polonia Socij quatuor, Pater Stanislaus Varseuitius, et Simon Visocius apud Reginam futuri (vti supra retuli Reginam postulasse) Laurentius RidzisKi, et Valentinus LusKi adiuturi Noruegum: is enim iam Collegium ordinauerat, multosque collegerat adolescentes satis bonae indolis, quos distributos in classes, varijs praeceptoribus e Belgio aduocatis, erudiebat: [Note: 75 A Gregorio be nigne excipitur.] publice quidem, ac palam a rebus fidei, quas Haeretici peruertunt, tractandis, Regis iussu abstinens. Sensim tamen catholicam pietatem eorum animis instillans, non leui cum lucro, multis, qui deinde egregij extitere operarij, conuersis. [Note: 76 Regis postulata Romae examinantur.] Excepit laeto animo redeuntem Posseuinum Gregorius Pontifex, et certorum hominum ex praecipuis Cardinalibus, ac theologis Conuentum iussit institui super Sueci Regis postulatis.
[Note: 77 Viennae Laurentii Magii labores.] Viennae interim in Austria magnum momentum rei catholicae Pater Laurentius Magius attulit. Aliquot iam annis in aedibus, quas vocant Prouincialium, publice tradebatur impietatis disciplina, Opitio Flacciario Magisto. Is in Sartoris Opificio enutritus, literarum rudis, at lingua promptus, ingenio praefidens, concionari inter gregales exorsus, in eam opinionem euaserat, vt vel septena hominum millia in auditorio numeraret. Manabatque in dies latius malum, Procerum haud paucorum tutela subnixum, cum dolore, gemituque Catholicorum. Sed Deus, qui suae Ecclesiae nunquam patrocinium intermittit, secit, vt Magius apud Rodulphum Caesarem summam inueniret auctoritatem, et [Note: 78 Impietatis satorem Rodulphi auctorita te comprimit] gratiam. Hoc Pater aditu inuento, non priuata commoda ex benignitate Caesarea, sed Dei gloriam, Religionis defensionem, Imperatorisque, et populi aeternam salutem sibi proponens, admissus in colloquium, quod vel duas horas impleuit, grauiter, ac libere ostendit quantum dedecus Caesari, quantam perniciem moribus, ac pietati, quantam Imperio labem afferret vilissimi homuli in oculis Principis, in Vrbe principali audax, et sacrilega impudentia. Deditque Summus ille Regum Rex famulo suo os bene sonans, vt plane placuerint verba eius in conspectu Principis. Itaque animum induxit draconum illud cubile funditus excidere. Cuius rei auram prouinciales Austriae Dynastae subodorati; trepidare, satagere, nihil intermittere rationum, terrorum, etiam minarum, vt constantiam Caesaris frangerent: rati, si ex Vrbe Austriae Metropoli haeretica concio exturbaretur; fore, vt in reliquis Ciuitatibus vel sua sponte corrueret. Sed prudens Imperatoris festinatio, edicto citius opinione vulgato, conatus omnes eorum peruertit, et sentinam Vrbis exhausit. Vndecimo Kalendas Iulias edictum
[Note: 78 Imperatoris edictum.] vulgatur, quo Opitius, cum commilitonibus, adiutoribusque nefariae sectae, eodem die ante Solis occasum decedere Vienua iubebatur; simul scholae, ac totum Lutheranismi exercitium in domo Prouincialium introductum protinus tollebatur. Pudet referre quam exeuntes sacrilegos, omnique execratione dignissimos prosequuta sit numerosa multitudo, quotque beneuolentiae documentis, vt vel inde mali grauitas aestimari posset. Dolentium plane miserrimus erat dolor, prae coecitate suarum animarum, carnifices a se aegre ferentium auelli. Quod, si saperent, mercari quouis pretio debuissent. Ceterum tumultus, quem in horas aduersarij Catholicis minitabantur, nullus interuênit. Conspicuo documento quam saepe plus nimio cauta prudentia, inanis obiectu formidinis, praeclara coepta opprimat: quae freta Deo animi excelsitas ad effectum perducit, exitu prono inuento, vbi arduus terrebat ingressus. Recreari cuncta Vienna, tanto leuata malo, visa est, et Catholicis nouus ardor obortus, frementibus scilicet [Note: 79 Rodulphus se cum Magium ducit.] Haereticis, et miris modis perditos Iesuitas optantibus. His Viennae gestis Rodulphus secum Magium, sicut paula ante Posseuinum in Vngariam duxerat, ita post duxit Lintium superioris Auatriae Metropolim, eo et confessionis, et diuinissimae Eucharistiae administro vtens, cum a concionibus Georgium Schererum haberet. Haec, quanquam adeo salubriter, summaque prudentia Magius administraret; [Note: 80 Maggius Viennensi Collegio praeficitur.] tamen ne sermonum causa praeberetur vulgo conquerenti in rerum publicarum tractationem admiscere se Iesuitas; Viennensi Collegio regendo praefectus est, vt stablis sedes remoueret eum ab Aulae commercio, et Prouinciae loco eius Henricus Blissenius administrandae successit. Distat ab Vienna sexaginta circiter milliaria, vt Germani metiuntur Hungariae Vrbs Agria, aduersus [Note: 81 Henricus Blis senius Prouin ciae.] finitimos Turcas ea tempestate firmo praesidio communita, iam nostra ob scelera, an socordiam? in potestate Turcarum. Huius Vrbis Episcopus, qui pro Rege Hungariam administrabat, summe institit, vt Sacerdotem e Societate suae [Note: 82 Io. Lelefius Agriam mittitur.] Agriensi plebi impetraret. Fuit Ioannes Lelesius natione Hungarus, qui tantum non ipsam barbariem Turcicam in populo reperit. Ita religio, pariterque innocentia, et mores ceciderant. Adorandum Missae sacrificium iam prope antiquatum. [Note: 83 Illius Ecclessae ob turcicam tyrannidem status.] Omnino tota in Vrbe altare vnum restabat. Diuinissimum Sacramentum lignea inclusum pixide in honoratum latebat. Aderat ad mali cumulum, ac fomentum proclamator haereticus per sese furentes ad insaniam porro vrgens. Lelesius, quo desperatae magis erant res, hoc enixius hinc diuinae opi exposcendae, illinc Euangelico operi insistens, tandem priuatis, publicisque sermonibus sacramentum [Note: 84 Lelesijlabores et fructus.] Poenitentiae, vnicam reuocandae sanctitatis viam, sic commendauit; vt inciperent Confessiones non paucorum menstruae audiri. Sacrosancti Corporis Domini Sacramento in argenteo ciborio decôre collato, venerationem conciliauit: alterum extruxit altare: rabutam illum, Satanaeque tibicinem, plenum minarum, et caedis, qui se verbo Dei, et gladio suo cuncta probaturum pro concione iactabat, ita deuicit; vt clam, cum tota domo, fugam ex Agria capessiuerit. [Note: 85 Ni Kelsburgi in Morauia Haereticorum colluuies.] Nihilominus deturpata, ac lacera erat Saluatoris tunica NiKelsburgi in Morauia. Hîc ad id temporis asylum fuerat omnium Haereticorum: tanta impietatis vi; vt vel baptismum permulti, tanquam Presbyterorum commentum, reijcerent. Rem miserandam, sed impietati vsitatam, cui insitum est proruere vsque in praeceps magis, ac magis, neque vnquam consistere, donec deuoluta in profundum contemnat, et dicat: Non est Deus. Sed bonitas Domini immensa, [Note: 86 Michaël Tolmainer in Mo rauiam mittitur] cui irato in populos acerrima vindicta est Principes eius pueros, et stultos imponere; clementer. NiKelsburgenses respiciens, fecit, vi in potestatem catholici Dynastae Adami ab Diectristain redirent. Is continuo coepit vrgere, vt Sacerdos illuc e Societate nomine eius mitteretur. Missus est Michael Tolmainer: [Note: 87 Mulier desperatae salutis sa cramentis catholico ritu susceptis sanatur.] quo consueta incassum prae mali grauitate remedia experiente, salutis via pandenda diuinitus fuit. Mulier parturiens, post acerrimos tridui dolores, quorum vis etiam miserae mentem emouerat, tandem exanimem soetum enixa, et ex phrenesi nonnihil compos sui facta, in ea primum verba os soluit: Patrem accersite. Audiuit Pater confitentem, sub vna specie viuifico sacramento impertijt:
et quia haud dubie decessuram cuncti existimabant; oleo sacro inunxit. Ecce autem ab sacro Chrismate, praeter omnium opinionem, statim redire vita, tum vigor, demum salus. Res pro miraculo celebratur: multum dignitatis catholicis sacris redditur. Nec mora, duae feminae vterum gestantes prope maturitatem [Note: 88 Sacramentorum medicamine alius etiam vir sanatur.] partus, quo se contra periculum praemunirent; confessione in templo rite peracta, primae ex Ciuibus publice sub vna forma communicarunt. Mox etiam vir difficultate spirandi in eas redactus angustias; vt iam ne commouere quidem domestici auderent, ne finem ei properarent; cognita puerpurae moribundae salute, eodem se beneficio postulat impertiri. Confitetur igitur vt vt potest, sacro munitur viatico, inungitur, breuique cuius funus expectabatur, ipse valens in publico apparet. Hac via benignissimus caelestis Pater suis caelestibus donis, quae stulte negligebantur, gratiam nouam quaesiuit: hominum illiberalitate exuperantia summae pietatis victa, salutem animi respuentibus attributa etiam corporis. [Note: 89 Multi conuer tuntur, ac baptizantur.] Continuo igitur confitendi, et sacram Eucharistiam in specie vnica percipiendi vsus reuocari coeptus. Ac Pater ex Arce in Pagos quoque excurrens, non cetera modo restituebat; sed etiam inquirens si qui baptismum non recepissent, multosque, et quidem grandi iam natu viros, ac feminas inueniens, salutari vnda tingebat, tanquam non iam purganda solum Domini vinea, sed de integro [Note: 90 Cornelij Brogelmani mors et decora.] conserenda esset. Ita eam aper de sylua tartarea demolitus erat. Haec a Viennensibus Socijs gesta: qui egregium pignus Caelo quoque dederunt. Cornelius Brogelmanus natione Belga, Louanij quarto Idus Septembris millesimo quingentesimo quadra gesimosexto Societati aggregatus, multis perfunctus varijs in Prouincijs laboribus, demum perdiu in excipiendis domesticorum confessionibus [Note: 91 Alexander Hellerus Brunae pium ritum in Eucharistiae supplicatione renouat.] versatus, Viennae quintum annum sexagenario maior cursum consummauit innocentissimae vitae morum candore, ac lenitate bona conspicuus. Brunae Alexander Hellerus, adiuuante in primis Augbitio iam supremo Morauiae Capitaneo, reuocauit veterem, ac piam consuetudinem, vt Senatores in supplicatione solenni accensis facibus Sanctissimum Sacramentum comitarentur. Itaque hoc anno, quo primum die repetita sancta consuetudo est; vigintiseptem interfuere, [Note: 92 Jum in adeum do Consulatu.] nullo prorsus desiderato ex ijs, qui degebant in Vrbe: valuitque ad multorum captas mentes illustrandas tantae fulgor auctoritatis. Vetus quoque fuerat Brunae consuetudo (quo damnet posterorum socordiam in custodiendis sacris maiorum attentio) vt quo die quis Consulatum iniret; cum Consule totus Senatus adiret Templum, et Missam de Spiritu Sancto audiens, vbi ad oblationem ventum foret, viritim ad aram accederet, ac sacra Reliquias, quae ad id [Note: 93 Senatus haere ticum Magi strum expellit.] porrigebantur, oscularetur. Is item mos quasi postliminio restitutus. Alia super haec Senatus pro Catholica fide optimegessit: etiam ludimagistrum expulit haereticum, Magistros e Societate sperans: quare concedendi omnino fuere. Nonis Augusti schola vna inchoata. Auditorium ita statim exuberauit; vt altera continuo fuerit adijcienda: tum aliae accesserunt tres, familia inde Brunensi et Domus probationis, et Collegij implente partes. Dudum expetebatur in Prouincia [Note: 94 Tyrocinium Lanspergae in choatur.] quoque superioris Germania vacuum alendis, instituendisque Tyronibus domicilium: idque hoc anno Lanspergae inchoatum, mira Dei pietate: vt quod Societas vix audebat optare, id accipiens magnum dare beneficium videretur. Sita est Lansperga optimo loco, ad Licum amnem, sex ab Augusta Vindelicorum, septem a Monachio germanica mensura passuum millibus procul. Comes [Note: 95 Comes Suueichardus ab Helfenstain et Geneusa coniux fundat.] Suueichardus ab Hesfenstain sobole carens, in Societatis, quam in se ipso verae fidei olim reddendo perutilem erat expertus, propaganda sobole leuamentum, ac precium suae orbitatis ponebat: nec discrepabat moribus, et sensu Geneusa coniux. Idoneos religioso famulatui adolescentes alebant domi, sensimque peilectos, vbi maturum erat, Deo tradebant. Vbi vero Lanspergensem praesecturam a Duce Bauaro Comes accepit; intelligens, vt profitebatur, domorum Probationis necessitatem, et sancta studia, nec facile inuentum iri, qui eas fundarent, plerisque Collegia, scholarum gratia, praeoptantibus; vt vnam ipse Lanspergae institueret, vel cum lacrimis ab Hoffaeo concendit, nulla prorsus conditione
[Note: 96 Bonauentura Paradinus Tyronum Magister.] adiecta. Ergo cum iam domicilium parassent, et abunde necessaria ad victum conferrent optimi coniuges, vndecimo Kalendas Maias, illuc Monachio cum Tyronibus Bonauentura Paradinus institutor migrauit. Tum plane ad Constitutionum formam Tyrocinium accommodatum, et peregrinationes institui coeptae (Deo iuuante) feliciter, quae vix antea tentabantur Haereticorum metu. Positi etiam cum fructu labores in Oppido in carcere, aegroti que visendis, admirante Ciuitate officiorum id genus: eo magis, quod Concionatoris publici [Note: 97 Carolus Peutingerus concionator stipem dium cum ad miratione renuit.] munus Carolo Peutingero obeunte, solitum Concionatori pendi stipendium remittebatur. Reuocatus extremae vnctionis vsus, fere ante incognitus. Ab haeresi quidam expediti: multi in fide confirmati. Ille etiam mos peruersus, qui a multis annis inualuerat, vt, absoluto Euangelio, sacris non minus diebus, quam communibus, magna pars populi, quasi praecepto perfuncta e Templo excederet; [Note: 98 Extremae vnctionis vsusre nouatus.] deletus omnino est. Sed operae pretium est cognoscere quam facile simplicium mentibus Satan illudat, et ipsum virtutum vsum peruertat, nisi periti Praesidis cura inuigilet. Vltimo supplicio afficiendos, ne cruciatum mortis sentirent, largo meri haustu temulentos faciebant. Itaque accurrebatur ad carcerem [Note: 99 Abusus integram missam non audiendi sublatus.] cum lagena, obsequium se Deo praestitisse maximum arbitrantibus, qui temeti plurimum afferrent, incitarentque miseros validius ad bibendum. Hanc quoque Patres peruersitatem aboleuere, melioribus longe poculis substitutis: vt [Note: 100 Tum inebriandi morte puniendos.] non mero obstupefacti non sentirent noxij; sed praestantibus monitis instructi, et diuinis praemuniti mysterijs bene perferrent vltimam necessitatem. Inter im et Nouitiorum mira eluxit constantia: quorum vnus ingenio, et pietate insignis, cum ad Tyrocinium iret, bis a suis interceptus, qui erant Haeretici, cum eorum [Note: 101 Nouitij insignis constantia.] et blandimenta, et minas, et flagra, et carcerem repulisset inuictus, ad haec lacrimas parentum, hortamenta, obsecrationes; tandem in Lipsiam Saxoniae Academiam Lutheranam per fidum hominem amandatus est, vt a veteranis illis, samosisque errorum antesignanis tentaretur. Sed nec Schmidelino, nec vlli ex eadem phalange, quamuis multas adhibuerint, machina vlla successit. Adnectamus constantiae ineuntis Societatem Nouitij, et alterius item Nouitij ad caelestem [Note: 102 Nicolai Luillerij Nouitil mors laudabi lis.] Societatem transeuntis patientiam. Coloniae Nicolaus Luillerius, cum singularia ederet bene valens humilitatis, et obedientiae documenta; a caelesti Magistro, qui seuere eum exercere aegrotum decreuerat, vires pariter ad perferendum robustas accepit: tum obiecta etiam secundum quietem specie confirmatus [Note: 103 Christus Dominns Cruce oneratus illi apparet.] est. Visus enim sibi est videre Christum Dominum praegrandi Cruce oneratum, cuius ille vestigia minori cum cruce, maiori tamen molestia sectaretur. Verum cum aliquando vidisset Dominum graui sub pondere labantem, et commiseratus vellet in oneris eius partem succedere; seuero ad eum vultu conuersus Iesus: Quî, inquit, magna, et aliena seras, qui tua, eaque leuiora non potes? [Note: 104 Reprehenditur a Christo qua si minus tolerans.] Hac voce miro amore succensus quamplurima tolerandi, relicto Socijs illustri excelsi pectoris exemplo, ad Idus Iulias breuem cruciatum cum aeterna iucunditate mutauit. Laetissime interim florebat Coloniense Collegium, auctoritate, ac fructu; cum Diaboli inuidia, qui Belgium totum insanis permiscebat tumultibus, huc quoque deriuare procellam tentauit. Coloniam multi e Belgio rerum [Note: 105 In Coloniense Collegium con. spirant Haeretici.] diuinarum, humanarumque perturbatores confluxerant: vt, quod alibi fecerant, item ibi molirentur, si quo modo possent pacem publicam, religionem, et scilicet Iesuitas exterminare. Hi paulatim progressi, auctaque sensim audacia, eo processere; palam vt in concionem suorum irent, exordiendoque vero tumultu ex ficto causam darent, repente rumore didito Coloniae quoque profanatis Templis Caluinistas dominari. Nec facile mox potuisset restingui incendium; si paululum ab Senatu cessatum foret: cuius vigilantia vbi ad euertenda omnia interclusos sibi conatus impij sensere; separatim contra Iesuitas grassantur. In [Note: 106 Calumnias, at que conuicia in Societatem spargunt.] conuiuijs primum, et circulis mendacia serere: mox ad Ciuium Tribus, quae duae et triginta Coloniae sunt, perfidum genus hominum Iesuitas esse, conspirare cum Hispanis, proditores modo fuisse Belgicarum Ciuitatum, nunc Coloniensium exitium coquere. Augent inuidiam perniciosi quidam Ciuium, vxores
a viris Iesuitarum imperio abductas, circumuentos callide adolescentes, expilatas per confessionum nomen Matronas diuites. Demum, quod erat crimen te terrimum, contra leges patrias aperuisse Templum, ita Sacellum appellabant, in eoque conciones habere, atque vtriusque sexus hominibus innumerabilibus sacramenta praebere. Ergo ex Tribubus duae flagitant publice, vt Iesuitas expellant: eo grauiore periculo; quod eodem tempore cuncta fluctuabat Ciuitas, nec pauci coniurauerant aduersus vectigalium pensionem, et collationes publicas, vt rebus, tan quam leuissimo momento suspensis, si quid commoueretur, nihil propius fieret, quam vt boni omnes, et bona pessum irent. Sed summus rerum Arbiter, qui, vti frementibus Oceani fluctibus certos fines imposuit, ita [Note: 107 Conradus Bethzdorpius, et Petrus Stemui Kius Societatis causam su scipiunt.] hominum nefariorum furorem non semper sinit pro libidine effundi; famulis suis, quos vexari iuste permiserat, propugnatores benigne excitauit. Conradus Bethzdorpius, et Petrus StemuiKius Senatus Consiliarij, quos vocant Sindicos, Societatis causam acerrime suscepere. Accessit Archiepiscopi Coloniensis tutela, et commendatio Moguntini: postremo Caesaris epistola, qua Senatum, populumque grauiter commonebat, ne quid in Religione temere mutarent, neu de Societate Iesu iniquius quicquam statuerent. Quae dum in frequenti Senatu recitaretur epistola; quos nominaui Conradus, et Petrus de instituto Societatis disserere, et obiectas criminationes depellere exorsi, exciuere permultis [Note: 108 Pacatis rebus fructus conse quitur.] lacrimas: maleuolorum audaciam, prolata mendaciorum peruersitate, penitus infregerunt. Itaque, detumescente paulatim tempestate, illustratis Societatis moribus, et multis per ignorationem rerum ante ancipitibus, dubitatione erepta, tantus consequutus est fructus; vt in ferijs solennibus nati Saluatoris plus mille ac ducenti sacram Eucharistiam in Collegij Sacello sumpserint, cum ante vix [Note: 109 Tumultus, et conspirationes in Belgio.] sexcenri numerarentur. Ceterum in Prouinciam Belgicam immanitas tempestatis latius, atrociusque incubuit. Anni superioris exitu Matthias Caesaris frater adolescens in Belgium venit. Eum Ordines continuo sibi Gubernatorem cooptant. Quanquam vere Auriaci arbitrio cuncta agebantur. Ita pleraeque Ciuitates aduersus Ioannem Austriacum coniurant: se quidem velle in fide Philipp Regis manere praetendentes; sed sub administ tatione Archiducis Matthiae: adolescentis nomine abutentibus Haereticis ad dominatum Auriaco confirmandum, et cuncta trahenda in suas partes. Quod quo facilius consequernetur, vt Religiosos viros, atque Ecclesiasticos vel peruerterent, vel cum causa aliqua ablegarent, [Note: 110 Iuramentum contra Io. Austria cum indicitur] populosque magistris Religionis, et ducibus spoliarent; singulos ad sacramentum adigunt. Iubent iurare ipsos, qua re possint auxilio Ciuitati futuros aduersus Ioannem Austriacum, et omnino Statuum sequuturos partes. [Note: 111 Balduinus ab Angelo Prouincialis illud nuncupare re. cusat.] Balduinus ab Angelo Prouincialis Audomaropoli versabatur initio anni, cum turbae exortae: qui ad dicendum sacramentum accitus; negauit id sibi licere: nam per inftituta, legesque Ordinis sui auctoritate Apostolica comprobatas, vetatur Socios in secularia negotia se immiscere. Cum tot annis nihil hostile vnquam in vllo suorum hominum deprehenderint; quid oportere fidem ab ijs, quam experti sint, sacramento extorquere? Se eadem omnino constantia, qua ad id locorum nec dicto, nec facto quicquam molientes aduersus quietem, et publica commoda; suis ministerijs in iuuentute literis imbuenda, Sacramentis ministrandis, [Note: 112 Idem, vt alij recusent Socii curat.] Euangelio praedicando Ciuitates adiuturos. Si tanquam bonis viris recusent fidem habere; liceat saluis abire cum publico commeatu. Haec Balduinus cum Audomaropoli respondisset, eandem formulam ad Collegia, quae in Ciuitatibus erant foederatis, misit, vt responsum darent vbique consentiens. [Note: 113 Traiectense Collegium va rie vexatur, et Patres illud deserunt.] Et Audomaropoli quidem, quanquam aegre, multasque inter aerumnas manere permissi sunt. Traiecti vero id dudum agebant rerum potientes, tum subsidia, quae pendebantur e publico, intercipiendo: tum supra communem modum recipiendi militesmolestia vexando: tum per proditionis suspicionem perscrutando saepe Collegium; tum alijs modis illudendo, vt ad voluntariam fugam Patres compellerent. Quae omnia cum religiosa constantia, et patientia pro Dei causa superaret; ac postremo ea sacramenti oblata formula idem redditum
[Note: 114 Patres aperte monentur abbire Traiecto.] esset responsum, quod Audomaropoli Balduinus ediderat; aliud quaesiere nomen, quo religioso praesidio Ciuitatem nudarent. Tertio Kalendas Maias Dominus de Heze Vrbis Praefectus, et Capitaneus princeps ad Collegium tendunt, monentque congregatos Socios imminere Vrbi obsidionem. Itaque cum Minoritis Fratribus, et alijs, quibus nec militia apta, nec annona prouifa esset, ne [Note: 115 Recusant Patres, easdem cum Ciuibus aerumnas subituri] tum ipsi opportuni iniurijs inter arma, tum Reipublicae graues forent; tantisper dum tranquillitas rediret, ex Vrbe egrederentur. Pater Ioannes Zantenus, qui praeerat loco Rectoris, respondit, Societatis professionem eam esse, vt vitam, ac labores ad vtilitatem publicam conferat: nuper autem, etiam peculiari praecepto, mandatum Belgicis Collegijs a Patre Generali, ne vllo modo in calamitate, rebusque aduersis desint Ciuitatibus, tumque destituant, cum caritas esset vberius expromenda: sed omnino, nisi Senatus iubeat, perseuerent solatio populis, cuiuscunque euentus consortes. Ad haec Praesectus se cum senatu acturum. [Note: 116 Cedunt tandem Collegii claues Senatui offerentes, qui illas respuit.] Senatus, et Magistratus in alia omnia abeunt. Minari ille magnum malum, nisi auctores fierent. Cessere itaque minis, ac tempori, suam, ac Sociorum dolentes vicem: vt cum Collegij claues in digressu Zantenus Senatui offerret, is repudiaret: iam sibi nihil relictum dicens auctoritatis. Traditis ergo Praefecto Vrbis, qui scripto fidem obligauit, cuncta fideliter asseruatum iri [Note: 117 Praefectus Vrhis claues Col legii accipit.] (quanquam fidem fefellit) pridie Kalendas Martij egressi, Leodium incolumes peruenere. Inde septem cum Treuiros mitterentur, in via spoliatos a grassatoribus, Leodiumque reuersos Cardinalis Leodiensis iterum, cum itineris ducibus, [Note: 118 Treuiros tendentes Patres a grassatoribus spoliantur.] et literis commendatitijs, dimisit. Ita demum saluos magna caritate, ac laetitia excepere Socij Treuirenses. Ioannes Astensis, qui iam concionum causa aberat, Dauentriam secessit, vbi columen ingens publicae pietatis fuit. Post Traiectense Collegium, tempestas Antuerpiense corripuit. Feruebant hîc quam cum [Note: 119 Antuerpiensis Collegiiturbae] maxime, plurimoque Ciuium vsu sancta opera, eo impensius cunctis bonis ad pietatem, Deumque propitiandum incumbentibus; quo grauiorem, tanquam exhorrifica nube impendêre calamitatem videbant. Sed haec populi studia furorem [Note: 120 Formula nun cupanda Eccle siasticis proponitur.] exacuebant Haereticorum. Principio igitur formulam concipiunt, qua Ecclesiastici profiteantur pacem Gandauensem se comprobare, eamque defensuros: ac si quem quid moliri contra eam, aut commune bonum Reipublicae [Note: 121 Subicribitur a Canonicis, et Religiosis, exceptis Minoribus.] Antuerpiensis senserint; delaturos ad Magistratum. Huic formulae cum Canonici, et Religiosi subscripsissent, praeter Franciscanos, qui id modo scripsere, se Religiosos esse, neque velle hanc, aut illam partem eligere, neque ciuilibus implicari negotijs; postremo itum est ad Collegium: blandaque vsi praefatione suae erga Patres beneuolentiae, ad statum Reipublicae delabuntur: cui se consultum [Note: 122 Nostris proponitur subscribenda.] cum vellent; singulorum occupare animos maturasse: petere, vt Societas quoque ad id operam conferat: quodque iam alij omnes secerant, non recuset: id ipsum aduersus multitudinis suspiciones temere suborientes fore pignus fidei. [Note: 123 Collegii Rector recusat.] Collegij Rector Pater Raynerus ex praemeditato respondit: Ciuitatis beneuolentiam Societati perspectam, vicissimque sperare cognitum nec laborem, neque obsequium ipsius in commune desiderari. Ceterum scirent huic familiae non communi tantum professione Religiosorum, qua tanquam mortui a saeculo abstrahunt [Note: 124 Senatusedicto Ecclesiastici, et Religio si adiguntur iurare in Magistratus verba.] se, sed proprijs etiam interdictum esse legibus tractare ciuiles res. Institere illi, et grauiter vrsere: sed nihil praeterea potuerunt aufenre. Post aliquot hebdomadas plerisque potentiorum, qui e Statuum partibus Catholicam religionem in ciuili dissidio saluam volebant; aut absentibus, aut plane inscijs. Edictum cudunt, ac vulgant, in quo molliter initio rogatis concionatoribus, vt ad populum modeste agant, quaeque Ciuitas faciat, in bonam partem interpretentur; tandem aculeo exerto denunciant, statuere se, vt omnes, non solum laici, sed etiam Ecclesiastici, et Religiosi Magistratus in verba iurent: [Note: 125 Patres ad Catholicorum Pro cerumauxilium confugiunt.] Ioannem Austriacum, et qui ab eo stent loco hostium suturos: ad eumque extra patriam summouendum opem cum facultatibus, tum corporibus collaturos. Haec in verba, qui non iurent perduellionis reos fore, publicatione bonorum, exilio, poenisque alijs plectendos. Hoc edicto Typis impresso, et promulgato; Patres,
quia praeuidebant primos aduersum se futuros impetus, quorum causa tota illa machina conftructa dicebatur; dant literas ad complures e statibus, expostulant de sacramenti iniecta necessitate, narrant quid metuant, rogant, vt auctoritatem suam in Concilio Statuum interponant, ne ipsis ea necessitas imponatur, Quippe iniquum, contraque Canones, et iura omnia esse Magistratum secularem, ac Duces militares a Religiosis viris iusiurandum exigere: se iam ante significasse quiduis potius pati, atque adeo egredi Vrbe paratos, quam promissione vlla inuoluere se rebus ab instituto suo alienis, ne dum vt sacramentum eiusmodi concipiant. Quod si, vt edicti verba praeseferunt, id eo sacramento spectarent, vt securiores essent; per ipsos licere omnino tutis, securisque esse, cum satis coercerentur Ordinis sui legibus neque quisquam posset vere ostendere quicquam contra pacem publicam ad hanc diem dicto, factoue molitos. Haec, et similia ad multos scripsere, qui, pro antiqua religione, posse adhuc [Note: 126 Canonicorum opem implorant.] aliquid, et velle videbantur. Eadem cum Canonicis tractant, rogatis, vt quoniam Episcopi locum iam tenerent, suas obeant partes, conuocent Clerum, omnes vno ore iusiurandum tam iniquum refutent. Rem omnem in celeritate positam: Religionem Catholicam fraudulenter peti, et nisi obuiam eatur, immanere [Note: 127 Haeretici aliqui, et ex Magistratu a Col legio iuramentum exigunt.] perniciem: se quidem, pro sua virili parte, non defuturos; sed priuatas opes parum valere; concordia, et consensione communi resistendum esse. Haeretici occasione captata, cum viderent bonorum, ac potentium in Vrbe solitudinem; centuriones nonnullos, et quosdam e Magistratu ad Collegium mittunt. Erant omnes acerrimi catholicae pietatis hostes: explicant iusiurandum, aiunt [Note: 128 Renuunt Patres.] sic decretum a Statibus, locum tergiuersandi non esse. Patribus negantibus fas sibi esse tali Sacramento ab hominibus laicis obstringi: Ergo, inquiunt, hostium numero nobis estis, Et Patres Ostendite, quid a nobis hostiliter vnquam perpetratum sit? Ne Reipublicae quidem expedit nos negligentes esse legum nostrarum. [Note: 129 Ab aliis ad id blandiciis alli ciuntur.] Igitur facessite, inquiunt, Antuerpia, et sedes quaerite, vbi arbitrio vestro viuatis, nam hîc non licet. Ita indignabundi discedunt. Postridie Abbas Maricolensis, Dominus de Villerual, et Dominus de Froimont ad Collegium profecti [Note: 130 Patres in sen tentia pcrsistunt.] aiunt, se vereri, ne Collegium exturbetur, nisi fidei pignus aliquod certius dent. Scitantur solicite quid praestare vltimum possint. Respondent Patres artes sibi fingendi non esse, vt quibus nec studia sint priuatae vtilitatis, causaeque fallendi. [Note: 131 Monitores suos reprehendunt.] Ab initio quid liceat, simpliciter protulisse. Populo iniqua petenti resistendum potius cum bona in Deum spe, quam cum offensa diuinae Maiestatis gratificandum. Stultam, et fallacem habendi imperij artem iniqua per obsequia. Quin ipsi capesserent Christi causam, et iniustis conatibus contrairent: quippe ipsorum [Note: 132 Excubiae mittuntur ad Col legium.] esse has partes. Quod nisi adiuuent Eeclesiasticos hoc tempore; venturum tempus, quo eadem ipsi a populo patiantur, quae alijs irrogari nunc cernant. Post multa vltro citroque disputata disceditur cum ea sententia, vt ipsimet in [Note: 133 PP. continent se domi clausisforibusscho larum, ac Templi.] proximo Statuum conuentu Societatis causam tueantur. Eodem die sub noctem quatuor milites in Collegium ad excubias nocte habendas veniunt, nulla admiratione seruorum Dei, quod olim eiusmodi molestijs insueuerant. Postridie, quod erat peruigilium Pentecostes, ne causam darent tumultui, clausis ostijs, [Note: 134 Pentecostes die Consul catho licos aperiri Templum, et solita munia peragi curat.] nec discipulos ad Scholas, nec Ciues ad Templum admittunt. Die mox Pentecostes fit grauis altercatio ante fores Templi, Catholicis iudigne ferentibus eo die sibi aditum ad sacra intercludi; cum alter Consulum superueniens, qui erat catholicus, iussit aperiri Templum, et diuina pro more tractari; conquerens, se inscio, et dolente, ea fieri. Illico datur signum campana, laeti conueniunt pij, sacrificia peraguntur, concio item habetur: succedit vltimum sacrum: quo vix [Note: 135 Peracto vltimo sacro Hae. retiei per Templum in Collegium irruunt, omnesque ex pellunt.] peracto; ecce tibi manus Haereticorum irruunt in Templum; quosdam, qui aderant Sociorum, acerbe vexant: tum facto in Collegium impetu, primum ostium, alterum, tertium vi persringunt, sclopis saepius aduersus obuios explosis, sed irrito ictu. Inter quae Christi milites conglobantur, et in genua prouoluti, ad inuocandum Deum, seque comparandos ad mortem applicant curam. Iam alijs, atque alijs ingressis tota domus plena erat armatis, clamantibus maturandam fugam,
[Note: 136 Andreas Boccatius Haereti cis circumstam tibus Euchari stiam inoffen sus asportat e Templo.] ni vellent ab fureate multitudine in frusta discerpi. Denique nec spatium concessum est pridianum soluendi ieiunium: quanquam non tam mensa terrena, quam diuina curae fuit fidelibus seruis. Pater Andreas Boccatius, recordatus venerabile Sacramentum in argentea pyxide in altari superesse; ne iniurijs porcorum diuinissima Margarita relinqueretur; fiducia haud paulo laudabiliore, quam Romanus olim iuuenis sua sacra impia inter hostes, in Quirinalem collem detulit; digressus in Templum per medios Haereticos ad aram accedit: flexoque genu adoratum Dominum cum pixide asportauit, inspectantibus Haereticis, [Note: 137 Nostri bini in ter milites de ducnntur ad portum.] nec quopiam auso quicquam commouere: cum tamen plus quam trecenti strictis gladijs circumstarent. Denique vbi Socij omnes numero quatuordecim collecti sunt, bini egrediuntur cum pallijs per vias, quas armati ante obsesserant, inspectante omni multitudine, moestis nonnullis, plerisque laetabundis. Ad portum deducti, dum fidem publicam opperiuntur, qua salui Mechliniam [Note: 138 Hic Ollandis, et Zelandis lu dIbrio diu fue runt.] quatuor inde leucis auehantur; Ollandis, et Zelandis Haereticis, qui varijs cymbis circumsteterant, diu suere ludibrio; alijs abducere, alijs proijcere in aquas, alijs spoliare, seu serio, seu procaci ioco molientibus, inter foedissima dicta, et probra. Vbi haud minore Dei prouidentia, quam fuerat ablata e Templo, [Note: 139 Sacra pixis scrutantes Hae reticos latuit.] perscrutantes nefarios latuit sacra pixis. Nec fuit modestior globus militum, a quibus Mechliniam deducti sunt. Sedmaius impendebat inde Louanium vsque discrimen, nisi Archidux Matthias ad dimidium vsque viae praesidio militum munijsset. Quippe iam sexaginta Haeretici, eoque amplius ex composito vias insederant, trucidaturi euntes. Accessit iam discessuris Mechlinia nobilis [Note: 140 Franciscanos dolose induce re Haereticicu rant.] Franciscanorum manipulus, gloriosi exilij consors: quorum aduersus fallacias solicitatorum durarat victrix constantia. Nam cum in suam quemque cellam seorsim inclusissent, aduocasse Custodem dicuntur, abnuentemque iurare, in secretum conclaue summouisse: tum ceteros singillatim pertentasse, turpissimo mendacio vrgentes: vt quoniam ante eos interrogati obedienter iussa fecerant; [Note: 141 Renuentes ex pelluntur.] ipsi quoque cederent. Qua fraude, cum simplicioribus imposuissent, cordatiorum constantiae gloriam geminarunt. Hi ergo eiecti Socijs Mechliniae adiunguntur. Vtrosque cum praesidio dimissos post medium iter duceni equites, peditesque ab Louanio excepere, et ad Vrbis portas. Praefectus ipse cum suis nobilibus. [Note: 142 Eandem ob causam Tornacensis Collegii So cii eiiciuntur.] Haud cunctatur Tornacensis Praefectus Antuerpiensi re cognita: Patrem Ioannem Mortagnam, vniuersumque Collegium eodem modo sacramentum detrectantes tertio Nonas Iunias eijcit, perinuito Magistratu: qui cum retinere eos nequisset; benigne iuuit viatici parte. Nec minus liberaliter Ciuium priuatim praesto fuit humanitas ad quinque redimendos, quos in itinere Scoti milites [Note: 143 Tum Brugensis Collegii, sed humaniori modo.] interceperant. Brugis quoque dimissi sunt, sed peramice, praetexente Senatu, communi se tum Reipublicae, tum Societatis cauere periculo. Quanquam Robertum Clayssonium Catholici prope tenuerunt inuitum, vt ipsis sacra clanculum administrando praeberet. Nec magnum, si maneret, periculum apparebat, [Note: 144 Duacenum Col legium plebis tumultum pati tur.] quod Ciuis erat Brugensis. Interim et Duacenum Collegium violentus turbo disiecit sextodecimo Kalendas Nouembris. Cum antegressa nocte nonnihil tumultuatum esset, orta luce forum armis completur: clamoribus, ac pertinacibus minis extorquetur a Senatu, vt Societas. Duaco, excedat: tum ad horam diei decimam cum vexillo, et timpano ad Collegium vadit tumultuaria cohors e populi ferme quisquilijs, eisque haereticis. Recitatur pro foribus edictum, vt tranquillitatis publicae causa homines Societatis Iesu, pariterque externi quotquot intra tres menses Duacum aduenissent, Vrbe egrederentur. Cum quaereret Ioannes Seruius Rector, cuius imperio res gereretur; respondent, Populi. Rursus, quid causae esset, cur Religiosos eiectos vellent; respondent, sic visum plebi. Atqui Magistratum adibimus, inquit, Rector, scitabimurque quid ex nobis desideret. Conuicio illi respondent, penes se in praesens auctoritatem Senatus esse. Ciim denique peteretur, vt chirographo publico testatum fieret nulla Societatis culpa eijci, subiecere id tantum curandum, vt maturarent fugam: ac protinus omnes, Collegij aditus obsident, cum ignominia eiecturi, nisi
ad dictam horam exierint. Plena erant auditoria discentibus. Continuo dimittuntur: cuncta lacrimis, tumultuque complentur, frustra quibusdam Senatoribus, ac Praetore ipso rem mitigare conatis. Dum raptim paratur discessus, noua [Note: 145 Duo Coadiutores remanent ad custodiendam domum.] cohors superuenit: obruitur domus armatis, clamatur inconditis vocibus, festinent abire, nisi experiri vim multitudinis velint. Obtinuit tamen Senatus, vt duo manerent Coadiutores ad custodiam domus, et misit apparitores, qui, quantum fieri posset, prohiberent insolentiam militarem: tum inter dispositos hinc atque hinc armatos, et illudentium scommata Religiosa cohors egreditur, [Note: 146 A Senatu, qui discesserant rogantur spe reditus longius ne abeant.] magno discipulorum, et Ciuium numero prosequente cum lacrimis. Aquicintum concessere. Eo statim Senatus, et Academici Thomam Stapletonium theologiae professorem, et Ioannem Ferrarium, qui idem philosophiam, ac latinas profitebatur literas, communi nomine legant, rogantes ne longius abeant. Sperare enim mox, vbi populi impetus resederit, fore vt in Vrbem reuocentur: nec [Note: 147 Senatus plebiscitum rescindit] secus euênit. Edidit primum Senatus decretum perhonorificum, quo simul quicquid aduersus Societatem plebis nomine turbulenti per vim, et iniuriam [Note: 148 Patres Duacum reuocantur.] fecerant, grauissimis verbis damnabat, antiquabat, abolebat: simul ipsam Societatem summis ornatam laudibus reuocabat: tum separatim, Senatus, et Academia postridie Nonarum Nouembrium ad Ioannem Seruium Stapletonio rursus, ac Ferrario legatis, dedêre literas, vt quando rescissum esset iniquissimum eorum eiectionis edictum, et contrarium promulgatum, cuius exemplum vna [Note: 149 Quintodecimo ab expulsione die redeunt.] mittebant, obliti, quemadmodum bonos Dei famulos decebat, quicquid temeritas popularis peccarat; ad suam stationem redire, et munera, quae adhuc summa cum vtilitate publica, et laude sua obierant, repetere ne grauarentur: idque primo quoque tempore, ne multis in rebus diuturnior eorum absentia incommodaret. Daturos se operam in posterum, ne talia flagitia euenirent. Iamque capite sanxisse, si quis redeuntes inquietaret. Ita quintodecimo exilij die regressi, non minus expulsorum iniuriae, quam restitutorum beneficio grati, labores pristinos nouo impetu instaurant. Hos inter Duaceni Collegij fluctus, Traiectino, Antuerpiano, Tornacensi, et Brugensi, vt relatum est, dissipatis, e quatuor, quae restabant, familijs, Leodiensis non habebat incommode, Cameracensis, [Note: 150 Louanium pe ste laborat.] et Audomaropolitana aegre tenebant se Senatus, bonorumque praesidio. Louaniensem sparsit pestifera lues arcano Dei consilio, tum maxime, cum grauitas tempestatis postulare videbatur artem gubernandi singularem, qui praecipue idonei videbantur, ereptis: ad fiduciam nostram in Caelum validius erigendam, [Note: 151 Vsmari Boisso nii mors, et laudes.] et diuinae dexterae vim promendam illustrius. Omnium primus Vsmarus Boyssonius raptus est, qui, post alios labores, multos Romae annos, interrogandis qui ad sacros Ordines, et Sacerdotia promouebantur, cum modestiae summae, et integritatis fama Domino famulatus, annoque superiore regressus in Belgium, super vires, aetatisque tolerantiam leuandis publicis malis insudabat, ac nominatim [Note: 152 Exercitiorum fructus.] Laetiensis Monasterij Religiosos ad eam samam disciplinae, quam deinde gloriose tenuere, per exercitationes spirituales Sancti Ignatij reformarat. Laetissimus [Note: 153 Vocationis ex istimatio.] dicitur obijsse, eo praesertim, quod vitam in Societate egisset: affirmans circumstantibus, nihil sibi in omni vita accidisse iucundius, quam crebram beneficij huius recordationem. Subinde Antonius Salazarius natione Hispanus, [Note: 154 Antonii Salazarii in iuuan dis militibus mors.] multae vir prudentiae, atque virtutis extinguitur, contracto morbo in castris regijs, dumsse in vtilitates militum, oblitus sui, totum effundit. Ostendit hominis in proximos caritatem, caritas egra ipsum proximorum: nam tum Ioannes Austriacus, tum cunctus exercitus dolorem ex eius desiderio acerrimum hausere. [Note: 155 Io. Harlemii mors, ac munera.] Maior tamen facta est iactura in Ioanne Harlemio, quem addita ad malorum cumulum, vt dixi, pestilentia Kalendis Octobribus abstulit. Idem Louaniense Collegium, et quia bella Prouincialis curam intercludebant, Prouinciae partem administrabat. Paulo erat quadragenario maior, annis haud plus duodecim [Note: 156 Linguarum peritus.] in Societate traductis: vir iudicio, atque adeo veneratione omnium, qui nouere, cunctis perfectae sapientiae partibus absolutus. Non latiue modo, graeceque, sed et hebraice in primis sciens: quam linguam, vt loco suo retuli, ne
Doctor haereticus irreperet, Louanij in Collegio trilingui aliquandiu docuit: deinde publice in Societatis Collegio, vna cum Roberto Beliarminio, magno [Note: 157 Moriens adstam tes sibi Angelos intuetur.] auditorio, et summa commendatione aliquot annis Theologiam exposuit. Excellenti ad haec prudentia: at morum suauitate, sinceraque modestia supramo dum amabilis. Certum est moribundo visos Angelos: cum inter recitandas litanias interrogaret praesentes, num et ipsi eos viderent. Aiebatque ab suo se custode Angela euocari. Addidit Pater Florentius Boncorstius, auctor sane grauis, dum animam bonus Pater efflaret, insolitum lumen circa eum ab sese conspectum. Nec mirum sane claritatem Dei circumfulsisse, et Angelos affuisse ei [Note: 258 Indicem biblicum scri psit.] sub limen extremum vitae, quitotam vt filius lucis egerat, beatisque illis Spiri tibus, quam Adae soboli propiorem. Doctrinae eius specimen nullum extat, nisi [Note: 159 Elisaei Heiuodi mors.] modicum, sed perutile. Index biblicus, qui sacris libris adiungi soler, eius est. Altero post Harlemium die Elisaeus Heiuodus Londini in Anglia natus, vndecimo [Note: 160 Io. Fernandii Vincentii Zelandri, et Io. Duacensis in morbidos labores.] religiosae palaestrae, duodequinquaegesimo vitae anno, strenuus, accuratus, fidelis Christi Athleta ad coronam abijt. Meretur viri virtus, et erga Societatem studium, vt Ioannis Austriaci ne omnino tacitus praetereatur excessus. Cum lues per Autumnum inuaderet, Princeps Patrem Ioannem Fernandium cum socio Vincentio Zelandro accersit. Fernandium apud se esse iussit, optans, vt dicebat, ad latus habere, si forte quid sibi praeter opinionem accideret. Vincentium praeposuit auehendis Namurcum morbidis, id diligenter curatum cupiens, tum ad aegrotos iuuandos, tum ad conseruandos valentes. In partem laboris alter frater aduocatus est Ioannes Duacensis nomine, vt eleemosynam distribueret, quam Pater Ferdinandius a Proceribus corrogabat egentibus sustentandis, [Note: 161 Io. Austriaci mors, atque virtutes.] qui inopia confecti laetiferos hauriebant morbos, vnde et pestis ingrauescebat. Singulis fere diebus ad vexilla militum Pater dicebat: fruges e diuina semente poenitentiae opimas legens, ac saepe etiam aperto in campo aures pestilentibus commodabat. Austriacus inter haec morientium vicem dolens, prouidi parentis, et Principis fungebatur officijs. Suppeditare quicquid posset, [Note: 162 In aegrotos ca ritas.] castra circumire, aegros eminus consolari, cum febri et ipse pestifera inuaditur. Vnicum prope solamen habebat in Patre Ferdinandio. Ei sine arbitris aliquando admisso extractum sinu libellum precum suarum porrexit, rogans, vt singulis diebus eas pro se preces, dum ipsum capitis dolor prohiberet, persolueret. [Note: 163 Quotidianas preces fundere solitus.] Has enim, inquit, ego diebus singulis, antequam quieti me darem, peragebam. Pater officium praestitit perlibenter, testatus deinde tam multas fuisse preces, vt horam totam implerent. Porro Princeps vere Christianus, illud frequenter [Note: 164 Pro fide emo ri cupit.] vsurpabat, auere se totum sanguinem pro Religione catholica fundere. Saepe etiam gaudio pene exultans ex oratione, quam quotidie valens perlegebat, hanc ingeminabat clausulam simplicem verbis, sed sententia perfectionis summam [Note: 165 Orationiseius clausula.] Euangelicae complectentem. Domine, verte me quo vis, gira, et regira, fac de me quod tibi placet. Mane eius diei, quo die expirauit, cum. sensibus, destitutus [Note: 166 In Eucharistiam. pietas.] omnibus videretur, admonitus tamen in sacro, quod coram eo celebrabatur, corpus Domini eleuari; illico, tanquam excitatus a somno, caput erexit, [Note: 167 Sacramentis munitus mori tur.] iunxit manus, easque sursum attollens venerabile Sacramentum adorauit, quod omnibus admirationi fuit. Hora post meridiem prima, cum supremos iam anhelitus traheret, videns Pater Ioannes circumstantes Proceres lacrimis coopertos, et quasi attonitos; progressus in medium symbolum Apostolicum hispanice [Note: 168 Alexander Farnesius. Io. Austriaci Vicarius generalis.] praeiuit; quod dum vniuersi prosequuntur, ingens illa anima diuinis mysterijs optime communita Deo caris, vt par est credere, Haeroibus admista est, cum summo bonorum omnium, praecipueque eius exercitus luctu. Quanquam diuina prouidentia fecerat, vt paulo ante Alexander Farnesius Princeps Parmensis [Note: 169 P. Ioannes in Galliam reuersus, in Belgium redit Farnesii Principisroga. tu.] Vicarius Austriaci generalis in expugnatione Lemburgensi, alijsque conflictibus claresceret, ad spes militum sustentandas. Pater Ioannes, quasi perfunctus munere, sublato Principe, qui acciuerat, simul ob discessum aliquot Hispanorum Dynastarum, desperans in castris dignum mora pretium, Parisios recessit. Verum Principis Parmensis flagitatu redire ab Enerardo iussus, plenus
[Note: 170 P. Euerardi dictum deIo. Fernam dii obedientia.] gaudio iter repetijt, ex obedientiae nutu, quem diuinum interpretabatur, et appellabat, quasuis subiturus aerumnas, ac saepe vel sanguinem profusurus. Quae simplex obediendi alacritas ita permouit Patrem Generalem; vt ea per literas Rectoris Parisiensis cognita rescripserit: Vtinam huiusmodi Abrahamos plures haberemus.
[Note: 171 Galliae res.] Hoc turbulentissimo Belgij statu sat quietae res erant in Gallia, nulla admodum memorabili re, nisi quod Claudius Matthaeius Aquitaniam, Maldonatus Franciam Prouinciam visit. Ac stylus properat Ioanni Austriaco Sebastianum adnectere Lusitaniae Regem, alterum Ecclesiae Christianae lumen in Aethiopia extinctum. Quod statim exequar, cum memorabilia ex Hispanijs funera domesticorum [Note: 172 Roderici Hur tadi mors, ac decora.] perstrinxero. Pater Rodericus Hurtadus Berlangae, quam supremam expeditionem obiuit, postquam optimum virtutis, et sanctitatis exemplum de se omnibus praebuerat, vitam insigni fine conclusit. Nam cum coepisset leuiter morbo tentari, properauit totius anteactae vitae noxas Hieronymo Turrio suo comiti confessione aperire, postridieque apoplexia repente extinctus est, [Note: 173 Mortui cadauer tractabile et bene olens remanet.] tertio Idus Maij. Membra ita mansere in gelido cadauere tractabilia, et mollia; ac si etiamnum spiritus regeret. Dixere quidam etiam suauissimum odorem se sensisse, qui afflaretur e corpore. Sane egregiam in Societate habuit virtutis famam, ac saepius fertur in oratione, vel inter sacrificandum conspectus sublimis a terra. Notabilis quoque fuit laetitia prope exultans, ac gestiens, qua postremam hanc oblatam ab obedientia Berlangensem itionem suscepit, tanquam persentisceret illum sibi vltimum laborum, et gradum ad quietem aeternam fore. [Note: 174 Eius vocatio ad religionem] Anno millesimo quingentesimo sexagesimoquarto, vigesimosecundo aetatis in transmigrandi ad nouum Obem cura, Exercitijs spiritualibus Salmanticae actis, [Note: 175 Fratris eius di spar exitus.] mundum haud mutare, sed relinquere in animum induxit. Haud par exitus Hieronymi eius fratris fuit, qui item Christi vexillum diu sequutus, dein matri, ac sororibus ad inopiam redactis consulturus, praeter Moderatorum voluntatem, qui viam illius leuandae inopiae aliunde aptam inierant, in seculum regressus, non multis post annis insuauem vitam, dum opperitur in Italiam nauigationem, omni humano prope ac diuino destitutus auxilio, in quodam portu moestissime [Note: 176 Didaci Mendozzae m. rs.] finiuit. Madriti quartodecimo Kalendas Iunias Frater Didacus Mendoza obijt, Antonij Araozij olim comes, omnibus obedientia, et humilitate, [Note: 177 B. Virgo illi adstat.] et studio orationis mirifice commendatus. Qua nocte expirauit, auditus est identidem cum diceret: Feliciter, ac bene veueris Domini mei Mater, et Domina mea: vnde mihi benignitas, et indulgentia tanta? Cumque infirmarius quaereret, cur se tantum ijs vocibus fatigaret; respondit: Non vides, Frater, Sanctissimam Dei parentem? Tum preces in commendationem eius animae Sacerdotes aduocati inchoarunt, et Didacus placide in Domino obdormiuit. Vt nouerat solidam viri virtutem Araozius, seuere exercuerat: quae fuit humili Dei famulo praeclara materia tum caelestis coronae, tum domesticis pariter, et externis [Note: 178 Gaspar Loartes Valentiae moritur.] suae explicandae virtutis. Octauo Idus Octobris Gaspar Loartes Valentiae praeclarum religiosi curriculi cursum consummauit: in Italiae multis locis, praecipue Genuae, saluberrime versatus. Extant pietatis eius documenta in aliquot libellis, [Note: 179 Io. Albototus Hispali.] quos reliquit admodum populo salutares. Obijt Hispali pridie Idus Maij Pater Ioannes Albototus, ortus Granatae, oriundus ex Mauricis: illustrissimum documentum [Note: 180 Miseris subue nire solitus.] gratiam Dei certo hominum generi alligatam non esse. Flagrantissimo ardebat studio gentiles suos ad sinceram traducendi pietatem: et plurimos Domino lucrifecit Miseris omnium generum hominibus, omnique humana ope destitutis, ijsque, qui in publicis custodijs detinebantur, benignum se parentem exhibebat, eos inuisens, consolans, deterrens a vitijs, de peccatis audiens, corrogata etiam recreans stipe: et quantum instituta Ordinis patiebantur, causam [Note: 181 Sebastiani Re gis Lusitaniae mors, et praestantia.] cuiusque procurans. Quibus rebus cum pietatem valde propagaret; etiam sibi gratiam apud omnes comparauerat, et opinionem praeclaram virtutis eminentissimae. Sed iam maius adest funus, et sane funestum Lusitaniae Sebastiani Regis. Neque enim ab hoc opere abhorret narratio. Iam inde ab infantia Sebastianus
[Note: 182 Quam ad bellum natus.] spiritus ingentes, et belligeros prae se tulit. Fere decennis commentarium nactus bellorum a Carolo Quinto gestorum Lusitanice scriptum, eius lectione non tenebatur modo, sed et incitabatur: sic vt totus ore incalesceret, et videretur ardere. Praecipue Caroli res gestas in Africa commendabat, se olim [Note: 183 Eius nimium ardorem Ludouicus Consaluius temperare studet.] Aui facta imitaturum ferens: nec temere libellum ab sinu ponebat. Haec videns institutor eius Ludouicus Consaluius, vt erat prudentia, et sagacitate singulari, coercere nimium illum ardorem, ac temperare sensim conabatur: sedulo quoad licebat prouidens, ne quicquam ad oculos, auresque feruidi adolescentis veniret, quod adderet fomenta igni. Itaque cum aliquando Eborense Collegium [Note: 184 Sebastianusex peditionem in Africam meditatur.] inuisentem Regem Socij de more vario carmine excepissent; Epigramma, in quo mentio fiebat Africae, tolli Consaluius iussit, ne ad Regis oculos perueniret. At vbi robustior Sebastianus cum eo suum de expeditione Africana consilium communicauit; Ludouicus serio, grauiterque respondit in haec verba: Tria, [Note: 185 Consaluius re trahere conatur.] Rex, conueniant simul necesse est, vt in Africam traijcere ipsemet cogites. Primum quatuor; aut quinque maribus liberis fundatum habeas Regnum. Deinde necessitas tanta vrgeat; vt ipsa periclitetur Lusitania, nisi expeditionem eam suscipias. Postremo apparatum militarem in omni genere, pecnuia, exercitu, commeatu, omnino abundantem habeas. Horum si quid desit; nullo modo de [Note: 186 Rex tandem in Africam trans mittit.] ea re cogitandum tibi est. Quae sic dixit, vt aestum illum generosae, exultantisque adolescentiae in praesens restinxerit. Sed paulo post acrius incaluit. Quare nec potuit contineri, quin eas inspecturus oras anno millesimo quingentesimo septuagesimo quinto in Africam transmitteret, moesto supra modum Ludouico, tametsi iam se ab Regis consuetudine abstraxerat, et grauiter ex morbo laborabat, maximam partem, vt in loco demonstraui inde contracto, quod animum Regis per seque, et paucorum adulationibus (vt fit studio placendi, plus nimio [Note: 187 Consaluius per literas eum re uocat in Lusitaniam.] incitatum videret. Ad quem etiam haerentem in Africa eas literas dedit, vt in Lusitaniam retraxerit. Ludouico demortuo, Mauritius Serpius, qui ei successit, nihilominus institit, vt ab temeraria voluntate Regem dimoueret: sed vt minus [Note: 188 Mauritius Ser pius Consaluio in Regis institutione succedit.] auctoritate, quam Ludouicus valebat, et Sebastianus sententiam obstinarat; nihil effecit. Quod mirum non est, cum neque Cardinalis Henricus, neque Procerum Regni sapientissimi quique, neque demum Philippus Rex quicquam aut rationibus, aut auctoritate valuerint. Certe Mauritius tanto depugnauit impetu, vt omnino se ab Rege statuisset auellere, nisi Moderatores vetuissent. Qui, [Note: 189 Mauritius Regem in Africam sequitur.] si quam posset rebus adeo perditis opem afferre, tentare eum omnia voluerunt. Ita quamuis plane intelligeret, omnes adinteritum ruere, obtulit suum caput pro Rege, ac Regno, fanctaque obedientia in sacrificium Deo: ac Sebastianum in Africam sequutus, cum eo pariter cecidit. Haec ita cum sint, non defuere Scriptores historiarum, qui tantae cladis partem Societatis hominibus imputarent: [Note: 190 Sebastrani in Africam expe ditio Societatis Patribus falso tribuitur] non solum falso; sed etiam contra omnem speciem tolerandi mendaeij. Nam, vt omittam Religiosorum hominum Regi familiarium sanctitatem, atque prudentiam; quis non videt, fi quid hîc Societas commisisset, eam Lusitanorum Nobilitati summo esse odio debuisse post Regis occasum? Quod tamen secus euêuit. Quippe gnara Nobilitate quid in re esset: quam nullo Regis gratiae violandae respectu, vtilia pro placentibus ei inculcare, et inconsultum illud belli consilium disturbare Patres conati essent. Quid porro fecisset Henricus Cardinalis, qui ita Regis profectionem acerbe tulit, ita afflictus occasu est? Et tamen postea Societatem impensius, quam ante, amauit, protexit, ornauit. Illud quidam vitio Ludouico vertunt, quod primos Regis annos bellicarum amore Iaudum immodice imbuerit: vt iam robustum cum ille, ac ceteri de Societate coercere voluerunt, seri fuerint. Qui sane hoc arripuisse videntur, ne nihil dicerent. Nam cum homines de Societate et prudentes, ac pios fateantur, et conatos reuocare ab Aethiopica expeditione Regem; consentaneum est nec puerum immodice incitasse: qui enim alioqui prudentes, quae pietas ad id incitare, vnde mox reuoces? Neque id aliunde ipsi possunt, quam ex euentu argumentari, quod longissime a sapiente abest. Quid igitur? Num Rex is, cuius
imperium ad vltimas terras protulissent arma, arma continerent, sine imperatoriae gustu virtutis fuit alendus; vt quod ipse studium contemneret, id in subiectis quoque langueret: cum tam insitum sit ad Principum mores popularibus fingi? Quid est autem illud, quod damnat immodicum? Num cuiuspiam in potestate [Note: 191 Societatis calumnia refelli tur.] Magistri est hoc in genere indolis modum ingenerare discentibus, praesertim Magistri nunquam in bello versati, in sinu pacis, et otij innutriti? Sed apparet calumniandi petulantia. Nam si forte Sebastianus languidus, segnisque bellorum ac periculorum fugitans euasisset, quamuis conatus esset Ludouicus ad spiritu martios excitare; tamen id ipsum in praeceptorem contulissent, tanquam virile Regis ingenium effeminasset: nec Regem belli, pacisque moderatorem, sed desidem ad vota facienda Monachum effinxisset. Quae profecto probabilior fuisset calumnia: quod saepe, vti parentibus filij similes sunt; ita discipuli Magistris. Sed quia hanc indoles Sebastiani eripuit; ad plane pugnantia [Note: 192 Quae in Rege spiritus bellicos fouerint.] vertuntur. At qui causas in Rege ardoris huiusce bellici curiosius inuestigant; an non potius, verique similius eundem aulicis tribuant, qui regiae beneuolentiae iam potiti, atque assentandi studio intenti, adolescentem Principem per suam ipsum indolem ambitiose pensarent: minus id prouidentes, seruare sibi se viam ad fauorem eius per ipsius ruinam? Quid quod disciplina domestica eo trahebat? Certe Ioanna Austriaca Sebastiani Parens ex Hispania filio vix dum adulto nulla fere alia mittitare crepundia, muneraque consueuit; praeter gladiolos, clypeosque, et ferreas fistulas, ceteraque huius generis irritamenta genij [Note: 193 Societati salsò ob iectas.] militaris, quo satis per se procliui ab natura ferox, ac praeceps erat. Illud vero intolerandum infamiae additamentum est, qua Societatem ijdem, auctores aspersere: vt si mendacia iam sata non comprehenderent; hoc certe vnum felicius proueniret, perditaeque tum Lusitaniae ream eandem faceret: quam opinionem in animis hominum vtcunque moliri velle videbantur. Nam affingere Patribus calamitatis eius publicae causam conati sunt, tanquam eorum consilijs Sebastianus, atque liberalius castimoniam amaret, eiusque percolendae gratia ab vxore ducenda pertinacius abstineret: quo factum, vt ante susceptum Regni heredem, periculosam illam expeditionem obierit. Sane calumnia, vel refellente nemine, se ipsa iugulat. Quis enim credat affinitates, et coniugia Principum, arcana illa Regnorum prima, et potissimae necessitudines, quibus iura dominandi, et latiores ipso dominatu spes plerumque nituntur, pendêre ab viris nullo imperandi fuco imbutis, atque e coenobio, quam ex aula politioribus: quibus religiosa modo simplicitas, et sincera sanctitas pro auctoramento dominae alicuius voluntatis, ac beneuolentiae sit? Ecquid sui compendij speraret Societas ab Rege caelibe, quod non multo impensius obtinere ab marito posset? An non beatius eidem fuisset regiae erga se caritatis, ac munificentiae sortiri successores, quasi fauore Patris continuato in filijs, facile alumnis disciplinae suae futuris? Qui vero neglectus prudentiae, attenraeque sagacitatis (qua certe nota vix ne ab aemulis [Note: 194 Sebastiani Re gis pudicitia.] quidem hic Ordo vapulat) amantissimum sui Regem, eundemque stirpis masculae supremum, et spem tantam populorum intempestiuis consilijs ab cura propagandae prolis arcere? Id sane explorato compertum, indolem Sebastiano ab natura insitam mire verecundam, incorruptaeque pudicitiae adeo amantem, vt eam a Deo quotidie precibus flagitaret. Sed sane eius virtutem vitio verti moderatoribus, quae demum confidentia sit? perinde quasi aut eorum culpa euenerit, quod is incestus non esset: aut illi castum simul et coniugem formare non possent. Neque Rex abhorrentem adeo animum gerebat a nuptijs, quas cum Regalibus feminis eo non insciente, simul etiam magno Pontifice Pio Quinto conciliante tentatas, Scriptores eius temporis tradidere. Quamuis, vt habent ea plerumque negotia inexplicabiles exitus, contigit, vt, quia caruit successu [Note: 195 Consaluius Regem ad matri monium indu cere conatur.] tractatio, difficultati rerum voluntatem Principis, et moderatorum eius auocamenta praetexerent improuidi correctores. Cum tamen re ipsa quantum Ludouicus Consaluius auctoritate contenderit, vt Rex coniugio maturus statim nuberet, in confesso tum apud omnes fuit. Cum enim ageretur de quadam
impari genere femina, quod pari nulla tunc esset, in matrimonium adscissenda; Ludouicus has ipsas Regi nuptias laudare non dubitauit: tolerabilius multo ratus ex maiestate Regia derogari quippiam, quam Regia sobolis successionem in discrimen adduci. Porro si Ludouicus, vt falsi Interpretes autumant, a coniugio Regio absterrebat; cum hîc e viuis abierit, fere tribus ante cladem Africanam annis, cur toto ilio tempore iuuenem consultore vacuum non occuparunt, adegeruntque vt nuberet, id qui tantum curabant, sublato iam moratore nuptiarum? Quanquam infelicis huiusce famae, quae Societatem in tantum inuidiae tunc adduxit, felix sane causa, et prosperum fundamentum fuit: ingens quippe beneuolentia, quam Sebastianus ab prima iam tum pueritia hereditariam a maioribus accepit, atque auxit aduersus moderatores animae, ac [Note: 196 Rex Consaluio sacrificanti ministrat.] studiorum suorum. Et Ludouicum in primis Consaluium non amabat modo, sed etiam obseruabat: nam praecepta eius obedienter excipere, neque segnius obire, saepe etiam facienti ad aram regius adolescens, imo Rex idem, haud aspernatus obsequium, vltroque ad pedes eius abiectus, ipse inseruire, sacra ipse ministrare voluit. Sed nihil aeque voluntatem Regis aduersus illum ostentauit (vnde maior Societari creuit, vt apud plerosque aestimatio, ita apud alios [Note: 197 Regis dolorde Consalui aegri tudine, acmor te.] inuidia, quae vmbra illius est fatalis, et pertinax) quam quo sensu, et quam exaggerato doloris aegritudinem eius, et mortem tulit. Agebat vna cum regio comitatu, atque aulae assectatoribus Eborae Sebastianus, dum Olissippone conflictabatur morbo Ludouicus. Ergo solicitus Rex, anxiusque mentis, frequentes vltro citroque commeare nuncios iussit, cum aegrotantem amici salutatum, tum vero quid spei de ipso commodae foret, sedulo relatum. Hac demum, et plane fraudatus, ingentem non modo hausit animo dolorem, moeroremque; sed prae se etiam vultu, atque habitu toto corporis tulit. Imo se tacite incusasse ipum ferunt, haud nescium, sui causa contabuisse hominem ex dolore animi nimio, ob priorem Africae expeditionem, eiusque belli posteriora meditamenta, quae ab eo constantius improbata, quam felicius impedita non ignorabat. Accepto dein mortis eius nuncio, specimen praebuit insueti, et in priuatis funeribus plusquam regij luctus. Nam procul ab arbitris inuoluens ipse se in solitudinem intimi Conclauis, tres ipsas horas inaccessus omnibus, in maesto, amaroque silentio perseuerauit. Mox aula deserta, velut pompam doloris Vrbi ostentans, per medium incessit, ita vt erat, atra, fluxaque veste pullatus, caputque coopertus lugubri cucullo, regiae chlamidi ad humeros superducto, suspensoque. Hinc recta in Coenobium Diuae Virginis, cui nomen ab Spineto, extra pomarium [Note: 198 Quid se de ea morte consolantibus responderit.] Vrbis abdidit se, totumque illum diem impransus, ac prope incoenatus, noctis vero plerumque insomnis, ac vigil, fenestris soli occlusis, atque in ministerium, vicemque lucis accensa face, in colloquium admisso nemine, solitarius in magna moeroris scena transegit. Cumque primarij e Societate Patres accessu impetrato Principem adijssent, enixe rogatum, ne se, Vrbemque totam luctu funestaret, hominis causa priuati, et qui coeli iam gaudio frueretur; inflexa non parum ad quandam indulgentiam maiestate, respondit: imaginem illam insuetae moestitiae mirari desinerent, insuetae quippe iacturae debitam: idque protinus meminissent, nullum sibi vnquam Patrem, praeter vnum Ludouicum Consaluium aut cognitum, aut dilectum. Neque horum fere precibus, monitisue quicquam deferre voluit, donec quinos ipsos dies, quos explendo luctui destinauerat, [Note: 199 Olisipponem ad Consalui sepulcrum accedit, ac veneratur.] in ea moeroris significatione consumpsit. His exactis, primo quoque tempore Olisipponem Ebora venit, Ludouici sepulcrum reuerenter inuisit, mortuale sacrum, funusque exequiale se coram celebrandum rite curauit: fuitque pro laudatione funebri Rex idem mutus, ac moestus: argumentum illustre opinionis eius, qua virtutem, ac meritum instructoris quondam sui complectebatur. Haec regij in Societatem fauoris documenta, omissis alijs multo pluribus, quae suis per historiam locis sparsa sunt, equidem aliquanto fortasse latius comme moraui; vt potissimam, ac veram fallacis eius, aduersaeque famae causam semel in consbectum lectoribus darem. Tantae siquidem, et tam vulgatae significationes
amoris, vt in admirationem rapuere animos omnium; ita apud subitarios quosdam, et minus aequos rerum aestimarores obtinuere, vt quicquid Rex aut olim fecisset, aut facturus in posterum esset, Societati, tanquam auctori, tribuerent: obliti, aut minus animo pensitantes, illum pupillari iam aetate deposita, stipatoribus non minus obsessum, quam obnoxium, licet nunquam amorem, ac beneficentiam erga praeceptores exuerit, excussisse tamen, vt plerumque contingit, obsequium, ac quod diu momorderat fraenum abiecisse, recepisse semet in principem, propriamque magis indolem, et consilia huic obsecundantia, quam magistrorum regimen respectare in futurum coepisse. Sed quicquid aliqui falso commenti sint; illud licet sine iactantia profiteri Sebastiano disciplinam plane [Note: 200 Consaluius quam ta fuerit aestimatione virtutis, atque prudentiae in Societate.] optimam ab Ludouico contigisse: sed exitus praestare quis, nisi Deus potest humanarum Dominus voluntatum? Consaluius ea erat opinione virtutis, et prudentiae, vt in Societate, quae viris sapientibus abundabat, Laynio Generali Assistens, hoc est vnus e quatuor post Praepositum primis, in generali Conuentu lectus esset. Ioannes Tertius Lusitaniae Rex multifariam inclytus, eum a Confessionibus sibi legit, et Ioanni Principi institutorem. Aiebatque Catharina Ioannis Regis Vxor, sibi ipsum Regem mandasse, nequem Sebastiano, praeter eum, praeceptorem opponeret: eoque tantum, vt eum Roma acciret, Regina contendit Tantus ergo vir priuatis omnino studijs vacuus, non spe terreni comamodi ab tramite recto, non incommodi metu abductus, ita formandum suscepit [Note: 201 Quanta praesti terit, vt bene Regem institueret.] Regem; vt in eam curam totus et mente, et animo insisteret. Cunctis in precibus, et sacrificijs eam rem Domino commendabat: permulta, vt tota in Societate fierent a Generalibus impetrauit: illud insuper precatus, vt permitteretur sibi cuncta sua sacrificia in eam duntaxat causam referre. Ex quo facile intellectu est, quam pie, sancteque educatus Rex ille sit. Atque, vt hoc etiam extet [Note: 202 Monita praeci pua a Consaluio Regi data.] specimen, Haec praecipue capita Ludouicus ei grandiusculo commendabat. Primum omnium, vt timorem Domini perpetuo conseruaret, eiusque custodiret praecepta. Tum daret operam, vt in omnibus oris acquisitae recens ditionis plurimum augeretur Christiana fides. Ad haec Reginam Catharinam Auiam veneraretur in primis, ac diligeret, eiusque obtemperaret voluntati: aptos ad id saepe locos e diuinis literis, vel ex grauibus Auctoribus sententias ei proponens. Praeterea curaret, vt vbique suorum Regnorum vigeret iustitia, bonisque honos, malis poena redderetur. Denique ijs publica demandaret munera, qui meriti essent, quique plus commendationis a virtute sua, quam ab necessarijs haberent. [Note: 203 Rex sibi libellum conscribit ex Consalui monitis.] Eiusmodi inter monita enutritus Rex, libellum sibi ipse confecerat, in quem vniuersam administrationis formam descripserat, quam habebat in animo sequi. Neque hanc doctrinam Ludouicus e suo duntaxat ingenio, vsuque cum Deo promebat; sed ex Auctoribus quoque grauissimis, qui de Principum institutione libros ediderunt, quos et conquirebat, et terebat perdiligenter. Ex quo labore [Note: 204 Bonae Regis in stitutionis fru ctus.] duo in primis est consequutus. Primum, vt quoad Rex in eius disciplina fuit, regnum optie administraret, et spes, postquam mors ipsum subduxerat, mortales fesellisset; nulla deberet in praeceptorem nota redire. Cum, quae calamitas, et mutabilitas est humanarum mentium, nimium sepe videamus discipulos, filiosque degeneres. Deinde coronam sibi apud Deum insignem peperit, et placidissimam in morte conscientiam, quod suo loco narraui: vt interrogatus eo art culo, numquid haberet, quod ad animi sui leuamen existimaret apud Regem curandum; Dei gratia, nihil plane esse responderit: alioque in sermone adiecerit sub eundem articulum apertum scilicet, ac veracem, grates se magnas Deo agere, ob multa in se collata beneficia: sed praecipue, quod cum duorum Regum Ioannis Tertij, ac Sebastiani confessiones audisset; multoque apud eos in honore fuisset, ac gratia; nunquam tamen hinc tentatus est, vt vel fuis commodis priuatim, vel consanguineorum studeret. Et mihi quidem hoc vnicum luce clarius argumentum est, studiosissimum regiae salutis, ac stirpis Ludouicum fuisse. Nam si vir innocens, ac religiosus fuit, plane hoc suadebat virtus; si non ita bonus, suadebat studium erga propinquos, quibus Regis gratiam,
[Note: 205 Arcana Dei iu dicia veneran da.] vitamque conseruare haud dubie voluisset. Feramus igitur arcana Dei iudicia aequo anima, et veneremur, qui permisit seu studio gloriae nimio, seu dilatandi Christiani nominis, seu arcendi ex propinqua prouincia Turcarum imminentium [Note: 206 Quae fortemo uerunt Regem ad expeditionem in Africam] vires, cum speraret Afrorum gentem magna ex parte viso Rege Seriphio, quem reducendum in regnum susceperat, cum exercitu redeunte ad eum transituram; audacius, quam consultius suum caput, et progeniem regiam indiscrimen vltro coniecit. Patres vbi viderunt plane ei deliberatum expeditionis consilium; [Note: 207 Sexdecim e Societate cum Rege in Africam missi.] non solum Patrem Mauritium, sed et alios e Societate quindecim ad consolandos, incitandosque milites periculorum socios addidere. Hi, quemadmodum copiae regiae, partim substiterunt in classe, partim descenderunt in terram. Eminuit inter eos qui descenderant Alexandri Villaregij caritas. Nam cum [Note: 208 Alexandri Vil laregii caritas erga milites.] vehementissimis torreretur ardoribus, quippe aestate summa, suopte ingenio torrida Africa, et milites, praesertim germani, prae insolentia caeli, et aestus non solum languore diffluerent, sed etiam grauibus corriperentur morbis; praesto erat cunctis, adiuuabat gradientes, tollebat in humeros, qui stare non poterant, ad Nosocomium deferebat, alloquio, opera, alacritate recreabat. Isque demum cum prima in acie, ad conserendae pugnae signum, Christi Domini crucifixi effigiem sustulisset, nec destitisset vnquam intrepidi Christi militis animum ostentare; in manus hostium cum ceteris Socijs, qui descenderant, venit, praeter vnum Mauritium, quem ferunt Sebastiani lateri summa fide, et constantia ad haerentem, [Note: 209 Suffragia a Societate pro de functo in bello Rege.] in aeie cecidisse. Pro Sebastiani anima tanquam pro sex Collegiorum fundatore, et aliorum promotore insigni, cuncta in Societate Sacerdotes singuli vicena quina sacra facere iussi sunt, itidemque toties ceteri orare. Vbi funestus nuncius in Lusitaniam venit, summis, et insimis moerore consternatis, Leo Henricius delectus a nobilitate est, qui Cardinali, ad quem Regnum pertinebat, in [Note: 210 Euerardi literae ad Cardina lem, et Regem Henricum.] Coenobio Alcobaza per id tempus commoranti, rem nunciaret. Ab eo Euerardus, vt qui norat animum Patroni beneuolentissimum, datis literis, ipso statim initio institit, vt sic attemperaret studia sua erga Societatem; nulla vt in re eius alumnos ab institutis suis aliena vellet occupari: id affirmans summum regiae benignitatis, [Note: 211 Catharinae Sebastiani auiae mors, et laudes.] atque magnificentiae pignus fore. Quod fecit Rex vetito Leone quicquam negotij ciuilis suscipere. Hoc eodem anuo etiam Catharina Sebastiani auia vitae cursum absoluit: quae perpetuae suae erga hunc Ordinem beneuolentiae [Note: 212 Eiusdem in Societatem brneuolentia.] nequaquam oblita, supremis quoque eum tabulis honorauit. Qui sane honor eo pluris aestimandus nobis, quod cum virtuti eximiae implicitus esset, hanc ipsam ex disciplina Societatis excultaminemo ignorabat. Nam ex ea cognitorem, moderatoremque conscientiae suae delegit egregium virum Michaelem Turrianum, [Note: 213 Michael Turrianus eidem a confessionibus.] quo cum assidue versabatur, arcanaque pectoris, et negotia aeternae salutis communicabat. Ad haec frequens in Templo Societatis erat: eidem in tantum addicta; vt princeps, rerumque dominatrix femina non modo praesentiam illi suam exhibere, sed operam quoque, ac regium ministerium veluti locare non [Note: 214 Reginae Elisabethae laudes, et in Societatem caritas.] erubesceret: suis quippe manibus gestiebat telarium ipsa fatigare, caelesti exornandae hostiae pretiosa ex auro, picturaque textili velamenta conficere, sacris consuendis linteolis, quae diuino corpori in ara substernuntur laborare, ijsdemque amyli cremorem per se ipsa illinire: quae iam obsoletiora, quam vt caeleste mysterium decerent, Elisabetha Infantis Duartis vxor, exemplum Catharinae sequuta, suis et ipsamet manibus vna et cum regali sobole eluebat, purgabatque, facta ijs ab summo Pontifice sacras hasce telas contrectandi potestate. Ita regnatrix familia diuinum obsequium ab Societatis beneuolentia, studioque nunquam separabat. Cuius illud quoque fuit locupletius documentum. Cum enim ab Ioanuis Regis obitu Catharina, Sebastiani nepotis adhuc imperio immaturi [Note: 215 Academiae Conimbricensis Scholae Socie tati proponun tur.] vicem gereret, regnumque administraret, publico bono consultum putauit, vt scholas Theologiae facultatis, quae in Academia Conimbricensi explicabantur, interpretandas omnes, curandasque Societati tribueret. Neque rem amantius exeogitauit, quam perficete conata est. Nam accito in complementum magis, quam arbitrium deliberationis huius Michaeli Turriano, cum consilij sui rationem
exposuisset; is qui Prouinciam vniuersam cum potestate moderabatur, exemplo adductus Sancti Ignatij, qui non multo ante oblatam sacrae Inquisitionis administrationem eodem in Regno defugerat, qua erat et modestia, et auctoritate, persolutis demisse gratijs, excusatoque munere grauiore, quam ferendo Societas esset; rogauit, vt pro summa sua in eam caritate, ne vellet ipsam tanti honoris inuidia fatigari: siquidem quae a pluribus aemulatoribus expetuntur, antelatum opprimunt, si praesertim in possessionem ab alijs iam occupatam immittitur: non deesse in toto Regno viros virtute, et doctrina praestantes, qui tueri Academiae dignitatem faclie possent: illis sua maiestas vti pergeret: Patribus satis fore honoris, et muneris, si laboriosas Grammaticae scholas, quibus initiati [Note: 216 Societas eas renuit.] nuper fuissent, et quas ambiunt oppido pauci, procul ab odijs explanarent; diuinaeque gloriae, ac Ciuium commodis inseruirent. Quo religiosae moderationis exemplo sagax, ac virtutum intelligens Regina non sine admiratione delectata, votis eius indulsit, ac Societatem oneri destinato, non minore beneuoleutia, quam qua subijcere voluerat, demum exemit. In Angolana missione iam paulatim [Note: 217 Angolae missio] inter Aethiopes diuinum semen propagabatur. Hoc primum anno baptismus [Note: 218 Solenni pompa Baptismus ministratur.] celeberrimus in Oppido Sancti Pauli Loandae Insulae altero die Paschae apparatu splendido peractus. Deduxere Patres Catechumenos ordine, cum ardenti candela in altera manu, et ramo palmae in altera, inter varium carminum, sonorumque concentum. Septuaginta erant numero candidati Aethiopes. Quae species ita commouit populum; vt alijs Pagis venirent vltro accersitum Patres, vt ad ipsos quoque baptizandos accederent. Adeo messis parata erat [Note: 219 Garziae Simonii mors, et laudes.] copiosa, nisi obstaret legentium paucitas. Nec multo post magnum factum est damnum obitu Patris Garziae Simonij. Publico quasi luctu mortem eius indigenae prosequuti: quibus non solum quasi Pater vnice carus, sed etiam miraculo erat, quod ipsorum lingua eos alloquebatur, erudiebat, audiebatque confitentes. Quarto Idus Maij rite Ecclesiae communitus praesidijs Aethiopicos aestus cum caelesti amoenitate mutauit. In eius locum Pater Balthasar Barrera summissus e Lusitania.
[Note: 220 Balthasar Bar rera illi suffectus.] Interrupit Euangelij progressum hoc quoque anno in Salsettis prope Goam strepitus belli. Nam cum ex anni superioris rebellione res ad pristinam quietem prope emersissent; grauius contra ipsam Vrbem, et Insulam Goam mouit [Note: 221 Salsettae ab Idalcano bello vexatae.] bellum Idalcan, cuius ditioni Salsettanae terrae continentes primae motum sensere. Inde coacti Patres Goam sese recipere, Christianis magnam partem sequutis, perque Pagos Insulae, et paraecias distributis, diuinis, humanisque subsidijs [Note: 222 Neophitorum tolerantia.] praesto fuere. Egregium constantiae specimen dedere Neophyri tanta in calamitate, non solum aequo animo patria sede, copiolisque relictis; sed aliquietiam legis diuinae causa seruitutem, cruciatus, ac necem perpessi. Accessit ad militarem vexationem morborum quoque acerbitas, qui fusi per Vrbem nullam neque [Note: 223 Salsettae et morbis tentatae.] interdiu, neque noctu Patribus requietem dabant: cum fere nemo satis conscientiae suae factum arbitraretur, qui supremo tempore non apud illos peccata deposuisset. Collegio vero grauiter occupato, Cocinum pars Sociorum translata est, misso pariter cum discipulis philosophiae Magistro: aliquot etiam, tanquam [Note: 224 Christophori Aloysii, et An tonii a Costa mors, et laus.] annuum tributum, meliori virae traditi. In his fuere Christophorus Aloysius, et Antonius Acosta: ille orae Piscariae, hic Salsettano Collegio praefectus. Vtrumque Indi Christiani, tanquam parentem luxere. Amabant quippe eos ipsi amore vere paterno, inque laboribus eorum causa obeundis, in Mapalibus, in periculis denique, et insectationibus sustinendis triumphabant. Acosta olim e Lusitania inter Patres ad Abassinos profecturos aduectus, etiamnum cupiebat primam obedientiae destinationem exequi, prouinciamque illam tam laboriosam, [Note: 225 Et Petri Alphonsi chirurgiae periti.] ac sterilem attentare. Praeter hos Petrus Alphonsus obijt chirurgiae apprime peritus: qui in Societatem admissus Scholasticus, Sacerdotijque cura maioris, diuinae laudis, ac suae humilitatis studio posthabita, duos et viginti annos primum Goae, dein in Salsettis, cum translatum eo Nosocomium est, indigenis aegrotis curandis pari caritate, scientia, ac felicitate operam impendit: quae
tanto salubrior praedicatio fuit ad lucrandos Christo Indorum animos; quanto pulchrior est forma pietatis rebus, quam verbis expressa, mouentque magis sperata bona, cum praesens quoque fructus commendat. Nam cum Ethnicos aequi exciperet benigne, diligenterque curaret, quam Christianos; capiebantur homines nouae exemplo caritatis, et religionem talium magistram operum hinc [Note: 226 Mauri Ecclesias vastantes Nosocomio parcunt.] quasi ex fideli nota aestimantes, vltro complectebantur. Et quidem tanta erat opinio inter infideles Salsettani Nosocomij; vt cum in superiore bello Mauri Ecclesias euertentes ad id venissent, reueriti sint, nec ausi contingere: quod dicerent illam domum Dei esse, et caritatis. Susceptae etiam frugiferae in primis [Note: 227 Missiones ad milites in prae sidiis arcium.] excursiones ad praesidiarios milites arcium Onoris, Barceloris, et Mangaloris, vbi penuria Pastorum, quibus annum iam quartum carebant, obruti peccatis iacebant milites. Tot inter aduersa tamen aliquid etiam profecit Euangelium. [Note: 228 Neptis Idalca nis solenni pompa baptizatur.] Neptis Mealis, ad quem Idalcanis regnum pertinet, ad fidem perducta, et baptizata est magna pompa sexto Kalendas Nouembris. Eodem die post meridiem Rodulphus Aquauiua priuatim viginti homines sacro fonte abluit, quam primum cupiens suae culturae primitias Deo offerre. In his fuit vir Maurus genere, [Note: 229 Rodulphus Aquauiua laborum suorum primos legit manipulos.] qui nullius mortalis suasu petitum venit baptismum ex Balegate, quam ocyssime expiari cupiens, quod, vt aiebat, nesciret quando esset moriturus. Ecce autem statim a baptismo, ita soluta est narium vena; vt cum immensa copia sanguinis supremo spiritu emisso, eodem tempore in militantem, triumphantemque [Note: 230 Mauri singula ris praedestina tio.] Christi Ecclesiam adscriptus sit. Sed locus postulat, et personarum claritas, vt aduectorum ex Europa Sociorum hoc anno distinctius fiat mentio. Primum Aloysij Ataidij secundum ad Indicam administrationem pro Rege tendentis flagitatu, [Note: 231 Ex Europa in Indiam veniunt P. Melchior, et Christophorus Castrius.] Pater Melchior nuper in Lusitaniam aduectus ex India, vt ibi Prouinciae eius negotia procuraret, reuertit, eique Christophorus Castrius socius additus. Deinde nono Kalendas Aprilis quatuordecim tres in Naues distributi, lecti omnes discessere. In Naui Sancti Georgij ibat Martinus Syluius, qui Romam venerat Prouinciae Indiae Procurator, Rodulphus Aquauiua Franciscus [Note: 232 Tum Martinus Siluius, Rodul phus Aquauiua, Franciscus Pasius, Georgius Caruaialius, Rogerius Beruuottus,] Pafius, et Georgius Caruaialus, nuper Sacerdotio in Lusitania initiati, et Rogerius Beruuottus Belga adhuc Nouitius. Omnes ad magna in Dei gloriam molienda animos ingentes ferebant. Sed praecipue Rodulphus, qui eam expeditionem, cum Romae iam tertium annum daret operam Theologiae in Collegio Germanico, magnus ad eius iuuentutis virtutem, ac doctrinam adiutor, summis precibus impetrarat, praecipue martyrij cupidine: ita ab mortalitate, ac sensu carnis abstractus, vt ne significaret quidem eam voluntatem Claudio patruo suo, quem nec Pater Generalis super ea re consuluit. Adeo perfecte summa ratio, et Dei gloria administrabat omnia, nullo respectu terrenarum necessitudinum. [Note: 233 Tum Euerardus de Sande, Michael Rogerius, Balthasar Siguera, Matthaeus Riccius Dominrcus Ferdinandus.] In altera naui, quae Sancti Aloysij nomen habebat, Eduardus de Sande, Michael Rogerius, et Balthasar Siguera Sacerdotes, Matthaeus Riccius nondum Sacerdos, et Dominicus Ferdinandus rei domesticae adiutor. In tertia, cui nomen a Bono Iesu, tres item Sacerdotes Nicolaus Spinula, Lupus Abreus, et Georgius Ferdinandius, cum Ioanne Gerardino adiutore vitae domesticae vehebantur. Quo ex numero praecipuam claritatem adepti, Rodulphus, qui martyrij lauream in Salsettis reperit, Michael Rogerius, et Matthaeus Riccius, [Note: 234 Tum Nicolaus Spinola, Lupus Abreus, Georgius Ferdinandius, Io. Gerardinus.] qui primi in Sinarum mediterranea penetrarunt. Omnes secunda nauigatione vsi et magno vectoribus toto cursu adiumento fuere: qui cum dispertita inter se haberent munia, sua quique in naui, Rodulphus praecipue curandis aegrotis occupabatur. Goam vbi peruenere; singulari missos Dei instinctu Prouinciahs professus est ad companenda nonnullorum leuitate laborantem domesticam disciplinam: nec dubie adfuisse Euerardo Deum tantae homines vir tutis vt legetet, mitteretque eo rerum articulo: quemadmodum adfuerat, cum miserat spoliatae suneribus Prouinciae cum Valignano tantum praeter opinionem omnium supplementum. Neque recens aduecti ad cetera solum, verum etiam ad studia literarum excitanda opportuni fuere: ac Rodulphus absoluendae philosophiae, reuocatis Cocino studiosis, praepositus est: Michael Rogerius in oram piscariam
missus, statim vti cupiebat labores in Dominica vinea exorsurus: Franciscus Pasius Collegij minister creatus. Ceteram per Indiam Borealem iuxta et Australem satis res bene gesta: sed maxime in Insula Salsetta ad Bazainum, vbi duo toti Pagi ad fidem conuersi. Bazaini Emmanuel Texeira Rector magnum sedauit inter Vrbis, et Classis praefectos dissidium: inde ortum, quod quaedam [Note: 235 Emmanuel Te xeira componit dissidium inter Vrbis, et Classis praefectos.] Praefecti Vrbis mandata Classiarij contempserant. Iam vtrimque ad bellum ciuile animi exarserant, nec erat facile viam inire compositionis. Sed Deus noluit tantam Diabolo, et hominibus christiani nominis hostibus creari laetitiam, vt Lusitanorum vires non parum attritae, se prorsus ipsae conficerent. In ora australi coepta apud Thomaeos christianos superiore anno statio iam suos ferebat fructus, [Note: 236 Pompa in dedicatione Ecclesiae Angamalensis.] praesertim in imbuendis catechismo pueris. Conciliauit gratiam vniuersi populi Angamalensis Ecclesiae, quae assumptae Deiparae dedicata est, celebratus magna pompa Cocinensium Patrum opera anniuersarius dies. Detulere Cocino ad Templi, et Sacerdotum ornatum quicquid in sacra supellectili habebant spectandum: adductis ad canendum, quibus vtebantur peritis siue voce, siue fistulis. Hi more latino cum vespertinas preces peregissent, quae tum primum magna populi voluptate auditae ibi sunt; suas suo ritu peregere Catenares. Tum denunciata est indulgentia, quam Pontifex concesserat. Postero die sacrum magna cerimonia Patres exequuti supplicationem instituunt. Effigies Lauretanae Virginis praeferebatur: duo chori, alter latine, alter chaldaice Dauidicos psalmos alternis canebant. Subinde Catenares suo ritu sacrificium peregere: habitaque concione ab vno e Patribus, cur Romana Ecclesia sub vnica tantum forma diuinam Eucharistiam praeberet laicis, eo modo plus mille communicarunt: [Note: 237 Goae Franciscus Dionysius Rector Coccini, Lazarus Lopius Concionator deficiunt a Societate.] canentibus interim eâdem alternatione hinc Latino choro, inde Chaldaico, iucunditate populi maxima. Inter haec Cocinensis Collegij, et Goani obscurare auctoritatem Diabolus conatus est Francisci Dionysiij et Lazari Lopij defectione. Dionysius Collegio praeerat Cocinensi. Lazarus plausu populi non mediocri Goae concionabatur. Vterque iam dudum in consuetudinem secularium se effusius dabat: inde paulatim in eorum, quos coercere debebant, transgressi [Note: 238 Dionysius Co cino profugit, Lazarus ad Do minicanos se transfert.] mores, licentiae, quam quaerebant, mutandi Ordinis voluntatem obtendunt. Tanquam ad Carthusianos transiturus Dionysius Cocino profugit. Lazarus ad Dominicanos Patres se confert. Hi virum doctrina, et facundia notum, rati tranquillandi animi, ac perfectionis studio agi, suo statim habitu ornant. Rodericus Vincentius Prouincialis ne impunitas vnius multorum labefactaret [Note: 239 Lazarus apud Augustinianos deponitur Inde fugam capessit in Lufitaniam.] constantiam, postquam alias frustra tentarat vias, ad hominem recuperandum, pontificio diplomate, et concessis eo adiumentis vtitur. Quibus factum vt Didaci Menesij, quem Rex Gubernatorem post Barrettum nominarat, indulgentia, deponeretur apud Augustinianos, dum causa amplius cognosceretur. Inde sibi timens Lazarus clanculum fuga elapsus tandem in Lusitaniam nauigauit: [Note: 240 Dionysius capitur, et inter Tyrones reponitur.] iam ne mutare posset Ordinem valetudinem obtendens. Dionysius in Prouincialis manus cum venisset, et quod poenitentiae edebat signa; inter Tyrones refingi coepit. Verum quia mores non mutabat, antequam rursus maiore cum Societatis nota quicquam committeret; iussus est suas res agere. Erat hominis [Note: 241 Domum dimittitur.] Castellani filius, sed ex matre Cafra, ex qua colorem, et oris figuram fere traxerat. Sat habebat literarum, et consilij: eam ob rem Valignanus cum inuenisset in Collegio Goano iacentem ad consultationes adhibuit suas, et mox Cocinensi Collegio, praesertim penuria hominum vrgente, praefecit. Sed euentus docuit, [Note: 242 Gregor. XIII. duas Societati Apostolicas literas concedit.] non semper communem rumorem spernendum. Horum fuga, et turbae fecere, vt Gregorius Pontifex Romae duas Societati apostolicas literas concederet. Alteras, quibus grauiter dolens diploma Pij Quinti contra Societatis Apostatas, non perinde acceptum, vt debuit, illudque confirmans, omnes in posterum [Note: 243 Nostri in India ad Carthu sianos transire non possunt.] tergiuersandi causas succidit. Alteras quibus degentibus in India transitum ad Carthusiam obstruit: cum iam longo doceret experimento vsus, praesertim in Brasilia, postquam laborum Indicorum taedio, specie recessus ad contemplationem in oras meliores remearant, plerosque omni religionis cura omissa, sese
licentiae mancipare: ac si qui ad Carthusianos transirent; eos vel non perseuerare, vel adeo turbulenter, et segniter, vt nulio suo profectu, ceterorum Monachorum [Note: 244 Dum tres Ecclesiae, expalea et arborum ra mis constantes Regis iussusuc cenderentur, Crux succendi non potuit.] pacem, disciplinamque perturbarent. In ora Trauancoriensi venerationem auxit rebus diuinis insigne miraculum. Cum Regulus iussisset tres Ecclesias incendi, metum obtendens, ne in arces Lusitanorum euaderent, quamuis ex palea, et arborum ramis constarent; Crucem queque iuxta constitutam Barbari conantur incendere: cumque aggesta circum palea, et arida materia vehementer ardente, ignem Crux non compraehenderet; deiecere ad terram, et in altari, quod Ecclesiae fuerat stratam, rursus magna vi pabuli flammae aptis simi aggesta conantur absumere, sed frustra. Itaque in admirationem versa gens absistit incoepto, reque cognita Christiani eundem inlocum venerandum [Note: 245 Praefectus, qui Ecclesias succenderat ambobus oculis orbatur.] signum restiture, multo etiam quam ante religiosius adorantes. Illud nihilo minus mirum, ac celebre fuit diuinae vindictae exemplum. Praefectus, qui sacras aedes incenderat, ambobus luminibus captus est. Quin illud quoque animaduersum est. Quandiu Christiani illi caruere sacrificio diuino, ob incensas Ecclesias, cumomnes piscatu victitent, nihil capere potuisse: at eo die, quo primum restituta [Note: 246 Dum Christia ni diuino sacrificio, etiam et piscatu carent.] Ecclesia sacrum factum est; immensam vim piscium captam, eamdemque quae olim fuerat, postea vbertatem perseuerasse. Haec quanquam ad annos superiores non dubito pertinere: cum certus locus non liqueat; in hunc conieci, in quem Cocinensis Collegij literae retulere.
[Note: 247 Macao octo discedunt in Iaponiam.] Tertio Nonas Iulias Machao quaterni Patres, Fratresque in Iaponiam discesserunt, nauigationis opportunitate vndecim mensibus expectata, vno Tyrone in eandem expeditionem misso, Machai pie vita perfuncto, Sacerdorum, tres Itali erant. Paulo serius discessum e portu est, nec sine metu tempestatis: cum iam ventus, quem Typhonem vocant, in eo tractu perniciabilis, dedisset [Note: 248 Tempestatibus iactintur.] argumenta sui exortus, nonnihil vudarum exciuit: eoque timeretur pestilentior, quod aliquot annos prope siluerat. Postridie Iduum Iuliarum quinquaginta leucis proeul Iapouia subsolanus exortus nonnihil vndarum exciuit. Sed timebatur [Note: 249 Absorbetur ab vndis scapha.] plenilunium, quod instabat, nec sine causa. Tertio post die ecce Typhon tanto strepitu, et furore; vt omnes statim animum desponderent. Erant tres Nautae in Scapha, ad quos cum quatuor summissi essent auxilio ad exhauriendam aquam, quam ingerebant fluctus, cum neque hi possent obsistere; dum vociferantur miserando clamore, frufstra auxilium implorantes, absorbetur Scapha, et illi sparsi. fluctuantesque per vndas cernuntur. Quorum duo, qui Christiani erant, probique aliquandiu spectati manibus sublatis in Caelum, se Deo supremo illo tempore commendantes. Clamor repente in Naui iubentium praecidi funem, ne pondere mersa Scapha Nauem vrgeret: ac pro se quisque [Note: 250 Imago Beatae Virginis malo affigitur.] ex paucorum casu suum praecipientes exitum; rationes animae suae raptim componere. Patres proposuere Deiparae effigiem ad Nauis malum. Ad eam singuli itare cum ploratu, ac gemitu percutientes pectora, publice sua crimina euulgantes, et ad se tempestatis trahentes causam: alijs attonitis, ne ad id quidem restabat animus. Quidam in Naucleri vultum intentis perstabant oculis. Is vti [Note: 251 Nautarum, omniumque trepidatio.] fluctus, et impressiones varie ingruebant, ita alternabat colores: adeo iutentus in claui moderatione declinando maris ineursu, expromendisque vltimis artis viribus; vt totus ad id collectus, nec hisceret, nec respiraret. Praedixerat nisi dolonem (id enim tantum velorum habebant) ventus infringeret; velle cursum dirigere in Coriam, quae Insula est procul Iaponia Barbarorum crudelitate [Note: 252 Velum, et gubernaculum frangitur.] insignium, vt saltem captiuitate naufragium redimerent. Sed dolo in quo vno spem habebant, paulo ante clausum diem frangitur, ac subinde gubernaculum. Ita Nauis plane ludibrium ventis, insanoque mari relicta. Patres, Fratresquo sese complexi vnum conueniunt in globum pariter morituri: itidem ceteri vectores sese inuicem, et Nostros amplectuntur. Vosque beatos, aiebant, quos non argenti in Iaponiam sitis vehit, non hunc in locum quicquam mortale, sed tantum religio adduxit. Vos quidem prope Martyres occumbitis. Haec cum dicerent, quidam militum, ac iuniorum applicabant se ad eos, vt pariter morerentur.
Nec omnes diuinae eius lucis radium sterilem reddidere, vt infra narrabo. Iam grauiter gemebat nauis, iam fragor conquaffatorum laterum stridor, sibilibusque procellae, conuulsi murmur Oceani, vndarum irruentium moles, ac fremitus grauius ipsa morte exanimabant. Plerique se abdiderant in penitus repoila, ac coeca loca, Stratosque viuos quodammodo sepeliuerant: alij circundatis colloarete Rosarijs, expiatisque confessione animis, fortius expectabant [Note: 253 Mortem expectantium pie tas.] supremum momentum. Socij se inuicem adhortati, oblatis ijs aerumnis pro Purgatorij poenis, rogantes Dominum, ne ex eo numero, quemquam vellet palmae expertem fieri, exercendis Theologicarum virtutum actionibus, imploranda Beatissimae Virginis, ac suorum quisque Caelestium patronorum oper occupabantur: identidem ad Deum orautes: Non mea voluntas, sed tua fiat. [Note: 254 Marinae aquae supremam mali partem quassant.] Ecce autem repenti altera parte immensae vndae dorso surrecta, altera in iatum delapsa, sic in latus Nauis inuertitur; vt carchesio aequor flagellaret. Tum omnes tanquam supremum, Deus miserere, inclamantes corruunt: haud dubie porro prouoluendi in Salum, ni transuersa tabulata ruentes tenuissent. Nec tamen alia defuere pericula. Vnus Lusitanorum forte ita in arctum inseruit collum, vt nec se expedire, nec vocem mittere, aut spiritum posset, mox suffocandus, [Note: 255 Bis nauis sub vndis fuit.] nisi Pater Antoninus Praenestinus memor Christi caritatis, vel cum suae vitae discrimine, opem ei tulisset, Bis praeterea nauis tota sub vndis fuit. Tandem cum iactura facta, et alijs artis nauticae leuamentis paulo melius iactationem [Note: 256 Tempestas sedatur.] ferret, quamuis nondum spes vitae redisset, dies illuxit, et forte erat Dominicus: cumque luce concidit ventus, conquieuit tempestas. Fit gratulatio Numini, et Caelestibus, exiliunt, qui se abdiderant, e latibulis, quasi rediuiui e sepulchris: mutuos ruunt in amplexus: se inuicem, quasi fratres eodem natali [Note: 257 Nouum periculum.] renatos, intuentur; suos quisque casus commemorant. Sed laetitiam noua cura interpellat. Die aliquantum adulta terra apparet: verum non Iaponia, sed Coria. Vbi cognitum diuini quidem beneficij fuisse dolonem factum: qui si perstitisset; paucis horis compulisset in siccum Nauim. At moeror recruduit, tanquam ex furore maris traderentur in hominum crudelitatem. Neque enim erat, quo Nauis regeretur spoliata gubernaculo, antennis, ac velis malo prorae fracto, [Note: 258 Varia, et contraria consilia] lateribus conquassatis. Ad haec deficiente iam aqua, et commeatu, impendebat fames. Nauarchus, et mijites accedendum ad Insulam putabant. Posse, cum trecenti fere idonei pugnae adessent, locum aliquem muniri, et interim aquam peti, ac nauigiolo ex materia nauis concinnato accersiri auxilium e Iaponia: praestare enim cum hominibus pugnare in terra, quam cum inexpugnabili fame, ac siti inter vndas. Quid enim fore, si ita exarmata, et lacera oneraria mare quicquam moueat? Contra Gubernator, et alij quidam, Deum non extraxisse tantum numerum hominum e saucibus marinorum monstrorum, vt essent praeda Barbaris: terram peraegre adiri posse: muites distributos ad nauis, et aggeris defensionem neutri pares fore, Quo vero irent aquatum, cum nemo [Note: 259 PP. sententiam suam non ape riunt, sed rem Deo commen dant,] esset locorum peritus? Quid si procul aqua petenda? Patres noluerunt sententiam dicere, quanquam miro terrae desiderio tenebantur: sed rem Domino precibus commendabant. Sub vesperam ortus ab terra ventus nauim coepit repellere; qua vsus opportunitate Gubernator; Inuigilate, inquit, commeatui, ac praesertim aquae dispensandae; istinc nostra pendet salus: non est nobis, nisi in Iaponiam descendendum. Ita vix diuidi coeptum panis, et aquae in octonos viros, quod vni sati alioqui foret. Cum ea inedia Naui modo praeeunte puppi, [Note: 260 Iaponiam tenent.] modo ex lateribus puisa modicis progressionibus tandem ad Insulam Iaponiae Iuquiximam peruenere. Hîc iactis anchoris, cum iam vacaret minora sentire mala; nouus Mercatores proiectis ex mereibus dolor incessit. Fuere quos in [Note: 261 Sebastianus Consaluius Firando accedit ad nouos Socios subleuan dos.] ea tempestate ita ludibria mortalium rerum exaturarunt; vt ad certiora conuerso cursu negotia, deuouerint se Societati: quorum recepti aliqui, alij in aduentum Patris Visitatoris dilati. Iquixima quinque leucis Firando distat, Quaer, cognito Patrum aduentu, Sebastianus Consaluius, qui Firandi sedem habebat, accurrit, aliquid ad miseros recreandos ferens. Inde tandem in Bungum
[Note: 262 In Bungum veniunt.] peruecti vt ediscendae linguae operam darent, reperere cuncta in gratulatione ob recentem Senioris Regis baptismum. Quippe mira in Ecclesia Bungensi rerum vicissitudo fuit hoc anno. Nunquam sic alternatim laeta tristibus conserta [Note: 263 Cicatondonus iam a se ado ptatus Simo nem domo ei pellit.] sunt: nunquam nec magis profectum, nec plaga maior accepta. Cicatondonus non potuit concoquere, vt Simon Cicatora, cuius baptismus superioris anni tempestatem exciuerat, perseueraret christianus. Quare diu, multisquo modis frustra coucussum, abdicauit, eiecit, Quem Patres domum recepere. Tum cum forore sua Regis senioris vxore (quam Iezabelem ob mores Iezabeli [Note: 264 Cum Iezabele conspirat con tra Christianos.] priscae similes, nominabant Christiani) cumque alijs paris superstitionis mancipijs coniuratione inita, delere funditus Christianum nomen decreuit. Occinit assidue feniori pariter, ac iuniori Regi, et multis confirmat falsis testibus, nouae religionis nomine proditionem strui: nouos istos caelestis Regni praedicatores [Note: 265 Falsas suspicio nes Regi insusurrat contrafidem Christianorum.] Iaponiae Regnis insidiari. Ea causa laborum tantum suscipere in faciendis Chtistianis; vt cum idoneum numerum ad sese traxerint, accersant Classem ex India quae Iaponiam inuadat, ipsique, Rege sublato, dominentur. Haec astuti, peritioresque calumniarum artifices iactabant: cetera Nobilitas irriau, et contemptu legis diuinae mandatis odium corflabat. Nam cum iam diu ex longa pace praeter Iaponiae morem Bungum deliciae, languor, intemperantia corrupissent, qui christian am seueritatem pati nequibant, in circulis, et conuiuijs ludum ex ea sibi faciebant, vt iam puderet esse Christianos, ne vel ludibrio essent, vel de proditione [Note: 266 Neophyti aliqui deficiunt a fide.] suspecti: ac Neophytorum alij fidem desererent, alij non auderent palam profiteri, et itarein Templum: Carechumenus nemo vnus numerantur: aduersus Patres proditiones, dolique feruerent. Hi contra precibus, sacrificijs, ieiunijs, flagellis, quae Capralis per alia quoque domicilia imperarat, exposcendo auxilio Numinis insistebant. In vno Rege Bungensi seniore columen erat rerum. Huic tum, cum omnia Princeps tenebrarum mortifera nocte tentabat [Note: 267 Rex ceteroquin prudens Sectam immor talitatem animae negantium sequitur.] offundere, Deo placuit radium diuinae luris immittere: et inde quodammodo, vnde grauissime religio sancta impugnabatur, conuersionis aditum aperire. Ienxuensium sectam immortalitatem animi negantium (vt fere ceteri proceres: Iaponiae, quo seturiore licentia dedant sese vitae huius fruendis bonis) ad hauc diem sequutus, quamuis tantum prudentia, iudicijque sagacitate polleret, politiamque christianam sacram, ac profanam pernosset, ac rebus christianis faueret; [Note: 268 Catechismum audire renuit.] adduci nunquam potuerat, vt serio animum ad catechisinum cognoscendum aduerteret. Quin sua in sectavolens excellere, ita vanitatem eius intime hauserat; vt Patres quoque, nempe quos plane sapientes existimabat, eiusdem [Note: 269 Iezabelem repudiat.] diceret sententiae secum esse: sed eos nequaquam id prodere, quod populis regendis aecommodatior christiana disciplina esset. Ceterum cum Iezabel in dies [Note: 270 Sebastiani So cium sibi matri monio iungit, et Christianam fieri curat.] intolerabilior fiei et, contraque diuinam legem atrocior, Rex dissimulaco consilio nouis sibi aedibus extra arcem extructis, in eas secessit: ductaque in vxorem matrona, cuius filiam Sebastiano iunxerat, Iezabelem suas sibi res habere iussit. Eodemque tempore Caprali significat, velle se nouam coniugem Chri stianam fieri: itaque Ioannem mittat, qui rite instituat. Laetus eo nuncio Capralis, Ioannem ire iubens, conuersus ad domesticos: Quis nouit, inquit, fratres consilium Altissimi, num forte velit per hanc occasionem Regem quoque ad sese pellicere? Date vos in preces, vt pro sui nominis gloria tangat eius mentem, [Note: 271 Adstat dum noua coniux catechesim docetur.] Regemque sibi in Iaponia secundum cor suum fingat. Haud mora, hi secedunt ad preces, Ioannes euangelizat, Rex interfuit cum attentione, ac voluptate mirabili. Item factum reliquis deinceps diebus, prosequentibus Dei famulis pias preces, itidem Rex catechesim prosequutus, statim scholae cuiusque capita [Note: 272 Inter Christia nae fidei mysteria Incarna tionem, et Passionem maxime probat.] retractans, superque ijs cum Ioanne disserens multam in noctem, sic aucta paulatim cognitionis suauitate, vt quamuis magni momenti negotia posthaberet, christianae doctrinae. Vbi ventum ad susceptam a Christo Domino humanitatem, eiusque sacram passionem; ad vxorem conuersus: Hoc, inquit, mea sententia optimum est omnium, quae Christiana lex docet, maximique momenti, ac fructus. Non hîc necesse est ingenium intendere, sed sponte oculos mentis claudere,
et credere. Vbi satis noua Regina, eiusque filia Sebastiani coniux eruditae sunt, praemonito Rege, tametsi priorem vxorem amiserat, quod per certas causas matrimonium constans non fuerat, nec poterat cum, ea si fieret christianus, sine maxima contumelia Saluatoris viuere; tum christianam legem, cum sit in omnes absoluta partes, vetare repudia, vtraque baptizatur, Matrique Iulia, [Note: 273 Noua vxor, et eius filia baptizantur.] filiae Quinta nomen imponitur. Tum scilicet Iezabeli sic ante dolenti, vt ne sibi vim afferret, dies, et noctes adhibenda esset custodia; cum audiuit Capralem antae Iuliae baptismum voluisse Regem spondere, permansurum cum ea [Note: 274 Iezabelisfuror] vsquead mortem, geminatus est furor: vt admoniti Parres sint, cauerent sibi a venenis, cauerent a nocturnis incendijs: quam illi custodiam Deo Domino, [Note: 275 Rex multiplices, et vanas Bonziorum commentationes intermittit.] cui viuebant, magna ex parte reliquerunt. Prosequente deinceps Ioanne Dominico quoque die catechismum, coepit extare etiam fructus in Rege. Mille, ac septingenta capita quarundam commentationum habentlenxuani Bonzij, quorum capitum singulis diebus singula commentabatur ante Rex, quidque agitasset Magistro Bonzio renunciabat. At vbi intrare eius animum coepit diuiua [Note: 276 Cur tam diu distulerit Christianam fidem amplecti.] lux, intelligens quam inania essent figmenta hominum, intermisit Bonziorum vsum, inaniumque commentationum. Ad extremum sic Ioannem alloquitur. Ego homo sum ingenio minime inconstanti: christianam fidem, statim vt illata in Iaponiam est, probaui: distuli tamen totannos eius professionem, quia [Note: 277 Nihil solidi in doctrina Bon ziorum esse fa tetur.] tempus opperiebar, quod nunc tandem oblatum est, posteaquam translato in filium Regno, nactus ostium sum vacandi mihi. Deinde quia penitus volebam perspicere, quo Iaponicarum sectarum mysteria, perfectioque perueniat. Atque de ceteris ex vna Ienxuensium experimentum capturus, idcirco tanto impendio [Note: 278 Capralem ad se baptizandum accedere curat.] extruxi coenobia, scientissimos Bonzios aduocaui, tantoque labore in decretis eorum scrutandis, volutandisque versatus sum. Et sane nihil vnquam, inueniebam, in quo animus meus vsquequaque conquiesceret: nihil quo mens [Note: 279 Nomen in ba ptismo non vulgare sibi imponi deside rat.] clara luce illustraretur. Sed quo in eorum arcana vlterius penetrabam; hoc minus tranquillitatis, et obscuriores tenebras inueniebam. Vna Dei lex pacat, completque meum cor. Itaque renuncia Patri Caprali esse mihi in animo moras abrumpere. Quoniam in Ximnm properat, studeat intra mensem hîc adesse; eius enim manu gaudeo sacro fonte lustrari. Interim quae restant e catechismo [Note: 280 Franciscus vult appellari.] ego commendabo memoriae: vosque mihi nomen non admodum vulgare deligeris, Ioanpe sic demisso, summisit hominem duospostdies, qui nunciet curam quaerendi nominis ponant: subijsse sibi, quem primum vidisset e Societate, [Note: 281 Catechismum memoriae mam dat.] et ex quo audisset diuina, ei Francisco nomen fuisse. Et quia sanctimoniam quoque eius notam haberet, eo se nomine, quamuis auribus Ia ponum subasperum sonaret. appellari velle. Quod multo magis amauit postea, cum pariter [Note: 282 Quotidie totum recitat Rosarium.] Sancti Francisci Assisinatis vitam sanctissimam admirandamque cognouit. Inde non solum tanquam metuens Magistri puer, summa cura commendare memoriae preces christianas, diuina praecepta, Symbolum Apostolorum, Confessionis [Note: 283 Familiares ser mones de Deo ac diuinis rebus habet.] generalis formulam; sed etiam quotidie totum Rosarium percurrere instituit, tria dispertitum in, tempora, matutinum, meridianum, et nocte sub media. Ferre assidue precatorium sertum e collo suspensum, vel in manu, in congressibus Procerum, tanquam concionabundus inferre de lege Dei sermones, praesertim [Note: 284 Feria sexta, et Sabbato ieiunat.] de creatione rerum, et immortalitate animorum. Sexta feria, et Sabbato ieiunare, abolere impij cultus monumenta, pretiosis quibusdam simuiacris (quod maxime omnes admirati sunt) in mare proiectis; vt indignatus inde Bonzius, [Note: 285 Idola etiam pretiosa demergit in mare.] qui Coenobio Vsuquiano praeerat, olim Meaco ad id accersitus, abiturum se comminaretur: id nimirum, quod iam Rex optabar, et ipse metuebat, ne stipendium lucusentum amitteret. Denique die Sancti Augustini veneratione solenni [Note: 286 Baptizatur vna cum septem Nobilibus, et apud Patres ci bum sumit.] Rex cum Septem nobilibus in Sacello paulo admodum splendidius exornato (quod extraordinarium apparatum ipse vetuisset) caejesti iauacro initiatur: tum diuino sacrificio interfuit: post etiam magna humanitate pariter cum Patribus cibum sumpsit. Narrauit deinde cum eo die doroum repeteret; visum sibi aliud quoddam cor reserre, alijs oculis intueri res. Nam cum in vijs frequentem
[Note: 287 Ad Ethnicorum aspectum lacrimatur eo. rum miserans ignorantiam.] spectaret populum, succurrisse sibi eos omnes Ethnicos esse, breui morituros, et supplica adituros aeterna, nisi Christiani fierent. Inde reflexa ad se cogitatione non potuisse lacrymas continere, cogitantem quanta secum benignitate Deus rei nullius egens, vsus esset. Is primus non indignus maiestate tanti nominis regium decus in Iaponia Christo subiecit. Nam Bartholomaeo longe [Note: 288 Regis Bungi potentia, et opes.] erant regio nomini inferiores opes, nec pares omnino erant eius fratri Andreae tum cum ablurus est. At Rex Bungensis in sex regna dominatum habuerat. Ita vero prudentiae fama celebrabatur; vt vulgato eius ad Christum accessu, alij dicerent tandem nimiamillam sapientiam in insaniam vertisse; alij non aliud [Note: 289 Ad aliorum exem plum abstinentiam non intermittit] praeconium posthaec, aut testimonium requirendum legis diuinae. Rogarunt Patres, vt propter valetudinis infirmitatem, sextae feriae, Sabbatique ieiunia relaxaret, cum lex nulla praeciperet, et labantem eius valetudinem premerent, Quibus ipse respondit: In suam vitam oculos omnium esse coniectos, ac propterea oportere sic viuere, vt posset ceteris ad Ecclesiam accedentibus formaesse. Vtque erat animi excelsi, ac plane regij, et gratia diuina vberrime complebatur, captusamore christianae sanctitatis, non solum eius formam in se; sed etiam in populo vniuerso optabat exprimere. Itaque cum Fiungae Regnum, vnde Rex Saxumanus propinquum eius expulerat, hoc ipso tempore iunior [Note: 290 Nouam Vrbem condere statuit in qua christiana sola fides colatur.] Rex magna ex parte recepisset; statuit Franciscus, cum Vxore Iulia, eo commigrare, praecones Euangelij ducerc, nouam Vrbem condere, quae tota legibus Christianorum temperaretur: populum denique nouum creare, ita perfectione christiana nobilem; vt fama cum Remam vsque celebraret. Die Sancti Francisci in magno nauigio, in quo vexillum candidum cum punicea Cruce auro interstincta fulgebat, cum vxore, cunctisque domesticis, Rosario singulis collo pendente, Simonem quoque Cicatoram quem adhuc domi Patres habuerant, secum ducens, discessit. Vna Pater Capralis, Ioannes Iaponius, et Almeida Regi admodum ob amicitiae vetustatem carus, iuere. Iunior Rex annorum ferme duorum et viginti, studio in christianam rem Patri non absimilis aduersus Bouzios, Cames, ac Fotoque aemulum se Nobunangae gloriabatur, ab Collegijs Bonziorum ad suos Nobiles vectigalia transferens, et hos cupiebat esse [Note: 291 Iunior Rex vxorem bapti. zari curat.] Christianos. Discessurus ad belli Fiungani reliquias, iam Caprali cum Francinsco profecto, Patrem Aloysium Froem accersit, rogat vt Reginam ipsius coniugem statim baptizet: cupere enim christianam relinquere. Cui Pater: [Note: 292 Aloysius Froes Reginam prius instruendam censet.] Hinc Rex, inquit, intellige, quam lex christiana distet a Bonziorum sectis. Nam quis Bonziorum, si tantus Rex ita in abdito Reginae postularet ipsorum initia, moram vllam interponeret? Sed Christiani aliud tenent iter: qui cuncta rationetemperantes, animorum bono, aeternitatique inseruiunt. Oportet igitur Reginam ante sacram aspersionem planius cognoscere mysteria, et praecepta Christi, exercerique in ijs: praesertim cum aequum sit, haec hominum capita, [Note: 293 Tum palam baptizandam] vt prima accedunt ad Christum, ita praeferre succedentibus facem, legis diuinae perfecta custodia. Postremo nec clanculum gerenda res. est. Nam vt nulloloco committenda sunt, quae perperam fiunt; ita lucem amant, qui recte faciunt. Ergo vti ad Ecclesiam baptismi causa Rex Pater tuus accessit; ita [Note: 294 Eius consilia approbat Rex.] boni exempli erit, si idem praestet tua coniux Regina. Haec oratio mirifice Regi placuit, qui addidit eam quoque commoditatem fore in. Templo, vt sacrosanctis Missae mysterijs post baptismum intersit. Vnde locum nactus Aloysius [Note: 295 Sacellum in Arce construi curat Crucem, ac B. V. imaginem adorat.] explicandi, quanti Reges christiani diuina sacrificia aestimarent, cum referret, Sacella eos extructa habere domi, quo inter occupationes facilius tempora ad rem diuinam decerpant; Rex sancta aemulatione succensus, protinus iussit Sacellum in arce construi. Tum adorata Beatissimae Virginis; effigie, et reliquijs e ligno sanctissimae Crucis, in bellum proficiscitur iam plane catechumenus. Regio [Note: 296 Catechismum memoriae mam dat.] est tribus ab Vsuqui lentis, Noccu vocabulo, multis, frequens Pagis. Huc vbi peruênit, Aloysium aduocat, et commendare mernoriae christianas precationes, et fidei elementa incipit. Continuo et Proceres, Regis exemplo, per atria, aulas, vias, secum seorsim, catechismum immurmurare. Sed Aloysio
[Note: 297 Illum Proceres imitantur] perpauci eorum baptismo visi maturi. Summa tamen voluntate principem ex accolis virum, cui Leo nomen imposuit, cum vxore, ducentisque domesticorum [Note: 298 Primarius vir cum vxore, ac ducentis domesticis bapti zatur.] consignauit. Et dabat Leo magni olim in sanctitate christiana profectus indicia. Is statim Idolorum fanis subdere faces aggressus, ijs, qui monebant posse illa conuerti in Dei Templa, vel certe materiam suppeditare ad noua condenda; respondebat, primum indecorum sibi videri, vt quae Daemoni tam nefarie inseruissent, ad veri Dei cultum adhiberentur: deinde ita se animatum [Note: 299 Hic Idola igni tradit.] esse; vt superstitionis in eo tractu vestigia restare nulla vellet. Quaedam simulacra Idolorum abscissis capitibus in riuum deiecit, quae transeuntibus vadum praeberent, interimque proculcarentur. Aedificauit suo impendio sacram [Note: 300 Profana in sacra conuerti indecorum pu tat.] aedem: multa in pauperes pie erogabat, diuinae legis non modo custos perdiligens, sed etiam strenuus promulgator. Aliquae ibi statuae Cruces; quarum vnam homo Ethnicus elephantiacus ab amico Christiano singulis diebus salutare, [Note: 301 Ex confractis Idolis vadum praebet riuum transeuntibus] et ab Christianorum Deo ex animo precari salutem iussus, dum magna fide obtemperat, tertio die repente anus apparuit, riteque eruditus per sacrum lauacrum mundus factus est totus. Iam Rex Franciscus in Prouincia Cocinoci, (id nomen loco Regni Fiungae quo venerat) totus erat in molienda christiana [Note: 302 Ecclesiam construit, Pauperes subleuat, Cruces erigit.] Ciuitate plane fideli, ac sancta. In Sacellum excitatum ex tempore, quamuis tempestate perfrigida, frequens itabat, frequens diuina vsurpabat mysteria. Cum Patribus sic agebat comitate, ac vitae genere; quasi vnus e religioso numero. Nemine eorum conscio, tribus se votis obstrinxit. Primum christianam [Note: 303 Ethnicus Elephantiacus Crucem adorans sanatur, et baptizatur.] religionem nunquam deserendi, quamuis mors subeunda foret, vel acerbissima. Deinde castimoniam coniugalem nunquam violandi. Postremo, non diuina modo praecepta, sed et consilia, quantum consequi posset, implendi. Hoc insigni feruore, et rerum caelestium gustu praeparabat eum diuina sapientia ad plagam bene ferendam, qua statim perculsus grauissima est, vt nouus populus [Note: 304 Franciscus Rex senior nouam Ciuitatë condere incipit.] a cura terrenorum abductus, spei assuefaceret bonorum caelestium. Cicatondonus cum Bungensi exercitu arcem totius Fiungani Regni clauem obsidens, ob successum ad id temporis rerum in socordiam lapsus, omnia summa negligentia administrabat. Contra Saxumanus sua omnia agi in ea arce persuasum [Note: 305 Tribus votis se astringit.] habens, aduersis, vt plerumque fit, casibus solertior, ac necessitatis telo acrior factus, coacta e tribus suis Regnis militari cuncta aetate, raptim in Fiungam duxit. [Note: 306 Aduersis rebus a Deo probatur.] Tum parte copiarum collocata in insidijs, cum reliquis ad hostem securum, eoque ignauum progressus, commisso praelio facile ab obsidione pellexit in insidias. Itaque hinc coorti insidiatores, inde conuersi, ac fixo gradu, qui [Note: 307 In fugam ab hostibus se dat, nec a Patre Caprali re tineri potest.] retrocesserant, inde eruptione facta ex arce praesidiarij milites fortes, ac pleni, ira Bungenses in medio caedunt. Ad viginti millia dicuntur caesa. Trepide ad Regem Franciscum cum atrociore etiam vero cladis fama peruolat nuncius, qui, accedente domesticorum pauore, sic impleuit bonum senem formidine; vt Pater Capralis suadens consistere, et reliquias exercitus colligere, et sustentare [Note: 308 Fugiens Crucem assumit commeatu re licto.] magnitudine consilij labantes suorum animos, quod vnicum sane erat calamitati leuamentum, retinere a fuga nequiuerit. Cum promisisset diem posterum expectaturum; ea nocte, ne commeatu quidem assumpto, cum multorum dierum fuga per vasta bellis loca esset tenenda, ex improuiso abijt, solum crucem, [Note: 309 Patres fugien tem Regem nudis sequuntur pedibus.] quam Pater in Ecclesia collocarat, obliuisci non potuit: eam abstulit secum. Luce orta Capralis omnia sola videns, sarcinulam supellectilis humeris Christiani Iaponij imponit, et Almeidam grauiter laborantem in iumentum: ipse, et Ioannes frater pedibus, et quidem nudis fugam capessunt. Erat summa [Note: 310 Plura in itinere susserunt in commoda.] hyems: iter per ardua montium fiebat, pedibusque asperitate saxorum laceratis, vt descendebatur in conualles, torrentes erant tranandi frigidissimi. Interdum exacta sub dio nox inter pluuias. Cumulus erat malorum fames, qua fluxi [Note: 311 Rex de immissa calamitate gratias Deo agit palam.] artus sustinere nec laborem, nec corpus valebant. Sed omnium acerbitatem aerumnarum superabat zelus Domus Domini, ac solicitudo Ecclesiarum, ne forte bellica offensio Regum concuteret animos, fidemque labefactaret. Quem angorem magna ex parte pietas diuina breui leuauit. Vbi primum ad Regem
ventum est, isque Patrem Capralem conspexit, positis in publico humi genibus, sublatis in caelum oculis, et manibus, excelso animo gratias Deo de immissa calamitate egit: tum ad Patrem conuersus: Pater, inquit, Dei gratia Christianus sum, eroque dum viuam: neque aduersitas vlla vnquam tanta erit, quae ab sanctissima me hac religione excutiat. Quin adeo testor augeri mihi plagis hisce constantiam, et perfecte Deo famulandi voluntatem. Haec cum ex animo faceret, [Note: 312 Arcana Dei consilia reueretur] ideo faciebat publice, quo mitigaret publicam Patrum inuidiam. Eos vero priuatim alloquens: Sat norat, inquit, diuina Maiestas meum cor, quanquam religiosum populum in Fiunga medirarer. Sed quoniam aliud ei placuit, ob arcana sui consilij, placet etiam mihi, eiusque sapientiae hebetem meum sensum volens summitto. Interdum etiam dicebat videri sibi eam cladem illatam [Note: 313 Iunior etiam Rex aequo ani mo tolerat ad uersa.] ab Deo ad expediendum religioni cursum, sublatis eorum plerisque, qui maxime retardabant. Non minorem initio iunior Rex animum prae se tulit. Quamuis passim summi, et infimi. Bonzijque petulantissime ex probrarent Socijs, hanc esse a Camibus, ac Fotoquibus immissam poenam quo eorum cultum abrogarent. Neque stetit calamitas hîc, sed annus exijt.
[Note: 314 Omurae Bartholomaeusop pugnatur a Ri osoge.] At non ita res gesta Omurae est. Extincto superiore anno Isaphae, Bartholomaeus, et Omurana Ecclesia respirabant: quanquam non diuturna pax fuit. Potentissimus in Ximo per id tempus erat Riosoges, cui et Bartholomaeus parebat. Sed cum penitus dominatu, et vita eum vellet exuere, Vndecimo Kalendas [Note: 315 Christiani Cruce fignati caedunt, et fugant hostes.] Februarij cum sex militum millibus prope Omuram constitit. Christiani (nam soli iam Christiani eas terras habebant) contra egressi magno animo, et armis Cruce insignibus, ad quadringentos hostium in primo conflictu interemptis, reliquos compellunt in fugam. Instat loco motis, magnam faciunt caedem, [Note: 316 Ab Ethnicisvi sa sunt castra Angelorum pro Christianispu gnantia.] multum vulgaris turbae, quatuordecim Primores tollunt, plurimos vulneribus male mulctant, ex quibus tamen multi postea cecidere: vt ferret hostis laetales adeo plagas fieri nequisse, nisi Omurani glandes venenatas in fistulas immisissent. Ita Deus arrogantiam infregit superborum, et nomen Christianis [Note: 317 In Regno Arimano Andreae filius mitior erga Christianos fit.] acquisiuit. Ferebant quoque Ethnicorum quidam, et fama inter eos late celebrauit, dum agger Cagi (id loci nomen prape Omuram) oppugnaretur, montes circa conspectos peditum, et equitum vi magna appletos pro Christianis pugnantium: et inde tantam sibi stragem illatam: cum mirarentur vnde eae copiae Omuranis. In Regno Arimano filius Andreae, qui nuper tam acerbe Ecclesiam [Note: 318 Fratrem minorem baptizari permittit] vexauerat, mitigatus, non solum potestatem fecit Patribus restituendi Cruces, populoque siue transeundi, siue redeundi ad Christum: sed etiam fratrem se aeuo minorem baptizari permisit, spe facta se quoque olim Christianum fore. [Note: 319 Meacensis Ec. clesiae status.] Sangandonum quoque vnum Meacensis Ecclesiae columinum Satan exercuit. Translata et is in Mantium filium arcis, ac rerum administratione, sede sibi prope Templum posita, in eius tantum ornatum, et custodiam intentus, suos populares iam Christianos vniuersos supra duo capitum millia, tanquam sedulus Pastor, curabat: cum a Tarondono vno e Praefectis arcis Vacai, quae duabus leucis Sanga distat, Nobunangae de proditione defertur, sperante eo sublato christianum nomen in Regno Cauacci occasurum. Sacumandonus Regni eius moderator pro insigni suo erga Christianos amore, et innocentiae Sangandoni notitia, quo eum insidiantium manibus eriperet, ad Castellum suum in Regno Vomis, Nangauarae nomine transtulit. Deo sic vertente inlucrum suae gloriae improbitatem hominum: vt quoniam cuncti Sangae incolae iam Christum susceperant, Nangauaram Sancius ad nouam congregandam Ecclesiam transferretur. Tum vertit calumnias Tarondonus in Mantium ex quibus, praeter omnium opinionem, et morem Nobunangae, cum eum bis iussisset occidi, et spoliatum omni re supremo afficiendum supplicio haberet in vinculis, eiusdem Sacumandoni patrocinio, et multo magis precibus ad Deum ab Ecclesia pro ea re fusis, liberatus est, et in idem Sacumandoni Castellum relegatus. Interim Christianorum per Meacensem oram numerus, vel inter bellorum strepitus, accessiones non poenitendas accepit.
[Note: 320 Brasiliae res.] In Brasiliam anno ineunte nouus Praetor Laurentius Vega, qui Prouinciae toti praeesset e Lusitania appulit. Ita ciuilis ad ministratio ad vnum iterum caput reuoluta est: sed sacra diuisa. Nam simul aduectus est Bartholomaeus Simonius [Note: 321 Ciuilis, et sacra administratio.] Pereria Sacerdos, qui Administratoris nomine in Sancti Sebastiani Vrbe australibus Ecclesijs praeesset, cum vniuersa, quae communicari potest Episcopi potestate, neque in eo iure Episcopo subiectus. Eodem tempore redijt ab Vrbe [Note: 322 P. Georgius Serranus cum sexdecim Sociis Roma venit.] Pater Gregorius Serranus Procurator cum Sexdecim Sociorum supplemento. Gliscebant contra Patres calumniae, et querimoniae exterorum, quarum saepe ante facta est mentio, tanquam eorum lucris obstarent, quia indigenarum libertati fauebant. Vbique nouo in Orbe siue ad ortum, siue ad occasum aperto, id est certamen permolestum cum Europaeis assidue certandum, sed in Brasilia [Note: 323 Contra Patres calumniae, ac querimoniae.] maxime. Quippe Brasilia neque auri, neque argenti, neque praeterea metalli cuiuspiam venas, quae quidem repertae sint, habet. Mercium summa eius orae in ligno Brasilio ad vestes rubro tingendas vtili, vnde vocitata Prouincia, [Note: 324 Brasiliae merces praecipuae] ac praecipue in saccaro est. Hoc quanquam non passim, tamen multis locis felicissime prouenit. In hoc negotiorum diuitiae continentur. Sed cum ad conficiendum [Note: 325 Magnitudo opum in quo fita.] magna vis operarum necessaria sit, in magnitudine familiarum opum magnitudo consistit. Ergo nouum in Orbem terrarum cum perpauci caelestium, plerique terrenorum bonorum causa transeant: neque in ijs syluosis sabuletis [Note: 326 Seruitutis impatientes sunt] aliunde sit quaestus, quam ex multitudine mancipiorum, quae vel vendantur, vel habeantur in opere saccararijs in officinis, ea iniuriarum origo multarum est. At Brasilij gens non modo libera, sed prope belluarum ritu assueta vagari, et vitam omni solutam labore, ac metu agere; nihil acerbius ferebant, quam ad opus adigi vi, minis, plagis: eo maritima fugientes, in syluas, ac solitudines sese eijciebant, quiduis seruituti praeoptantes. Homines autem, quorum peribant lucra, inopiam operarum, nunc armata manu pacatos mancipabant, nunc blanditijs, magnisque pollicitationibus ex latebris, syluisque ad mare peliectos, praecipue legis Dei, caelique, et vita; aeternae praeclara mentione, non secus atque empto iure mancipia, vinctos cogebant in Ergastulis opus facere. Lusitani Reges inde ab initio huic malo salutaribus legum decretis obuiam iere. Sed quid [Note: 327 Patres Europaeorum auari tiam coercent] cupiditatem satis infraenet, vbi diuina lex parum valet, praesertim ijs in solitudinibus, tamque communi morbo? Patres tamen, qui adhuc soli Religiosorum in Brasilia versabantur, non poterant dissimulare iniuriae grauitatem, atque perniciem: vt qui non solum pro debita Deo, Regibus Lusitanis, Romanoque Pontifici fidelitate, Christianorum arguere vitia, sed etiam remouere impedimenta, [Note: 328 Inde calumniis apud nouum Praetorem onerantur.] quae Euangelio obijcerentur, debebant. Hinc igitur Europaeorum aduersus eos offensio, et minui lucra, et argui sua crimina dolentium. Stati, vt nouus Praetor aduênit, occupare criminationibus maturant. Aiunt Patres, per speciem religionis, turbare omnium negotia, et concitare familias. In eorum Pagos, vt cuique libitum fuerit, tanquam in asylum perfugium esse. Nemini autem mortalium, tanquam sacrosancti forent, Neophytum eorum Pagorum fas quemquam attingere. Et tamen eos tum frustra laborare ob indolem [Note: 329 Praetor re bene cognita Patres tuetur.] gentis nequaquam virtutis, ac religionis capacem, tum etiam in sua, vel quorum libeat amicorum commoda sine scrupulo tanquam mancipia exercere. Haec audiens Praetor, quanquam plane falsa intelligebat; tamen rem exploraturus certius, ipsemet quatuor Neophytorum Pagos inuisit, tanta cum animi sui voluptate, vsurpata oculis non humanitate modo gentis; sed etiam insigni religione, cum et precantes, et ad diuinam mensam accumbentes, et in se flagellis desaeuientes vidisset; vt lacrimas dicatur tenêre non potuisse. Itaque et Prouinciali, qui comes ibat, et ipsismet Brasilijs comiter operam suam detulit ad libertatem [Note: 330 Lues in Brasiliorum Pagis labores Patrum cumulat.] obtinendam, vti strenue praestitit. Cuius praesidio octingenti hoc anno ad hos Pagos se aggregarunt Ethnici. Sed cum Christianorum, tum ipsorum plerosque in vitae fine baptizatos pestiferi rapuere morbi, magna Patribus exercendae caritatis interdiu, noctuque materies non solum diuinis, sed humanis quoque subsidijs opportune suppeditandis: cum ita teter ex affectis corporibus odor
afflaretur; vt multi ea grauitate in languorem soluti collaberentur. Et omnino [Note: 331 Patres a Neophytorum ca ritate subleuam tur.] Patres succubuissent oneri, nisi strenue ex ipsis Neophytis ij iuuissent, qui participes diuinae mensae fiebant. Hi circumibant Pagum, et si qui confessione, baptismate, vel sacro oleo indigerent, Patribus renunciabant. Hi stipem ad egenorum inopiam subleuandam vicatim emendicabant: ijdem praeparandis aderant [Note: 332 Piae supplicationes institu tae ad luem amo liendam.] cibis, ligna, aquam aegrotis aduehebant, et quicquid vsus ferebat obibant constanter. Cum vero in dies ingrauesceret malum, indictis supplicationibus, species erat, quae potuisset saxea mollire pectora, misellas videre turbas quam pie supplices in caelum manus tollerent, quanto clamore, vbi ad sanctas Cruces extra Pagum certis statutas locis venerant, Dei, caelitumque auxilium implorarent. Ceterum non breuem, neque caducam Deus praeparabat ijs salutem: tot enim hoc, alijsque superioribus annis absumpti sunt; vt singulari clementia vexationi, ac seruituti sublatos ad inhiantes cupidorum eludendas fauces, videretur [Note: 333 Patres calumniis fatigati Pagorum cura deserere cogitant.] festinato caelestis Pater in aeternam transferre felicitatem. Iam noui Praetoris patrocinio tutiores erant: tamen ita Patres sermones aduersi fatigarant; vt serio consultarint, Romamque sententias in vtramque partem de Pagorum cura deserenda miserint. Disputabatur ex vna parte congruentius mori ceterae Societatis esse, si cura animarum intermissa temporarijs missionibus Pagi excolerentur. [Note: 334 Rationes Romam mittunt.] Quod si nequiret fieri sine aliquo damno Brasiliorum; at communioris boni profectus compensatum iri: calumnias vel omnino, vel magna ex parte, traditis Episcopo Ecclesijs, occasuras, simulque inuidiam: eoque fore, vt cum Lusitanis vtilius opera poneretur, et facilius coercerentur intra iustitiae leges. In alteram partem afferebatur experimentum anni millesimi quingentesimi septuagesimiprimi, cum, reuocatis ab Pagis Patribus, sic breui cuncta pessum ierant; vt rursum onus fuerit subeundum. Societati tantum complexae Ethnicorum conuersionem, necessario assumenda quaedam munia nouis in Ecclesijs, quae in veteribus alijs satis idonei administri tractant. Nam promulgare Euangelium, et conscribere in Christi militiam populos, nec deinceps excolere, perinde esse, atque vineam conserere, quam deinde patiare syluescere. Quid? num idcirco tantum adiri periculorum terra, marique, vt paucis negotiatoribus, quibus, si velint capessere, et nota, et aperta via salutis est, oneri sint? Quod si praecipue Euangelij propagatio intendatur, vt vere intenditur; non esse ad id, nisi ea nitendum via, quam tot ab initio annorum experimenta monstrarint. Quid quod ne sermones quidem hominum ea ratione minuerentur? Nam vtrum nam crederent citius euenturum, vt deserti Brasilij posthac tutiores, an opportuniores iniurijs essent? Quandia, inquiebant, alienigenarum cupiditas immodice sese efferet (quod vtinam non semper sit) tandiu libertas gentis periclitabitur. Ergo si nunc nostra sub tutela, Regum munita iussis, tamen abducuntur; quid fiet cum deserti, tanquam praedae, iacebunt in medio Tum vero nos tacebimus, nec ne? En iterum. calumniae, sermones, inuidiae. Si obsistamus eo quoque turbulentius, quo minus ad nos videbitur ea custodia pertinere. Si taceamus quid agas canibus mutis? Cur in Brasilia simus? Cur vectigalibus regijs alamur? Qui Deo, nominique nostro, regiae conscientiae faciamus satis? Non est ergo id paci consulere, sed palam fugere, et labores, et maledicta, et odia, insectationesque hominum propter iustitiam, quibus nihil gloriosius, aut beatius Christi seruis, si quantum in se sit nullam iustam praebeant causam. Recte agere, maleque audire lucrum, et negotiatio nostra hisce in locis est. His, et alijs ex hoc genere in vtramque partem rationibus [Note: 335 Euerardus, maturius rem considerandam respondet.] disceptabatur. Quibus Pater Generalis respondit, rem magni momenti amplius deliberandam. Coepta interim modeste vrgerent, ac fortiter, cauentes sum mopere, ne studio nimio quempiam, praesertim Capitum, offenderent. Nec probauit Pater Generalis, quod et in Baya, et in Vrbe Fluminis Ianuarij cum Praetoribus [Note: 336 Cum Praetori bus non iure, sed modestia certandum:] interdum potius iure, quam modestia, ac submissione certassent. Ceterum vtrobique nouorum aduentu Praesidum alium tenêre cursum coepere res. Et in Vrbe Fluminis Ianuarij tum administratoris egregio erga Societatem, et indigenarum conuersionem studio, tum Praefecti Oppidi, deinde, etiam Prouincialis
comitate, ac sancta modestia, non solum recalescere coepit in Brasilijs amor baptismi, sed etiam Ciues reconciliati Collegio sunt.
[Note: 337 Mexici res.] Ab Mexico venit Romam hoc anno Petrus Diaz Procurator Prouinciae laeta nuncians. Ab Archiepiscopo Mexicano, non ad Regem modo, sed ad Pontificem [Note: 338 Petrus Diaz Procurator ex Mexico Romam venit cum literis Archiepiscopi honorificis, ad Pon tifiem pro Societate.] quoque Gregorium vltro datas in commendationem Societatis literas attulit, in quibus augeri Sociorum numerum postulabat. Id ipsum petijt Prorex, ac nominatim, qui ad Insulas Philippinas mitterentur. Hoc habuit insigne Mexicana Prouincia virtute, vt equidem reor, et gratia apud Deum Prouincialis. Inde ab ortu secundissimis vsa est incrementis, cum pace domestica, et approbatione, ac fructu populi. Sodalitas Beatae Virginis Mexicana Romanae adiuncta est: eique Romana pignus beneuolentiae, ac fraterniratis decem millia granorum piacularium [Note: 339 Congregatio B. V. Mexicana Primariae Romanae adiungitur.] dono misit. Ferdinandus Suarius, et Ioannes Ferrus duntaxat hoc anno ex Europa soluêre: insigni Dei beneficio peruecti incolumes, cum totam Classem tempestas grauissima iactasset, nauibus quatuor demersis. Quam pacatae res in Hispania noua, tam turbulentae in Peruuia erant: nec vsquam pax, aut quies, nisi in sede Iuliensi, Iam Cusquensis Collegij fundatio plane admissa erat, quam [Note: 340 In Peruuia turbantur res.] Didaco Sylua mortuo Teresa Orgonia vxor peregit. Iam et Arequipae, et Potosij coepta Collegia, cum contra omnia coorti turbidines. Cusquensi Episcopus, et Clerici, Cathedralis Ecclesiae negotium facessebant ob vicinitatem. Obtinuit tamen ius suum Societas, eoque loco mansit, qui ipso Clericorum Collegio auctore, Ciuitatis Senatus, ac Prorege anno millesimo quingentesimo septuagesimo primo fuerat ei attributus in platea maxima, mire opportuno tum ad exteros, [Note: 341 Prorex Societati aduersatur.] tum ad indigenas sacramentis, ac verbo diuino pascendos. Grauius Collegia cetera concussa. Prorex totum se Societatis ferens, nescio qua specie inductus, siue doleret, quod Pater Generalis Orepesanum Collegium ab ipso praecipue oblatum cunctaretur excipere, siue in Peruuia vellet, eo pacto ad suscipiendas passim Paraecias adigere; meliore mente, quam consilio, maxima autem Aulicorum quorundam Societati grauissime infestorum incitatus susuris, dudum in Ciuitate [Note: 342 Scholas, et Collegia clau dit.] Pacis receptum Collegium incolis frequentari prohibebat. At Arequipa, et Potosio, quod ipsius iniussu inchoata erant domicilia, per vim, ac potestatem Socios eiecit. Super haec cum Limae Vniuersitatem constituisset, ad eam frequentandam nonnulla etiam Magistrorum Collegia, nimia in pelliciendis auditoribus [Note: 343 Rex omnia in pristinum restituit.] sedulitare offensus, iussit prorsus scholas intermitti, quae aliquot annis dum ex Hispania regio iussu restituerentur, non sine iuuentutis incommodo tacuere. Rex non scholas modo Limae, sed Collegia cuncta protinus restituit: valuitque ad firmitatem posteri temporis concussa fuisse primordia. Interim Patres, ne in publicum cederet incommodum priuata vexatio; Socios Arequipae aliquos in Xenedachio collocarunt, qui coepta perurgerent euangelizantium munia. Potosium permisit Prorex reuerti multis conditionum nexibus implicatos Inter cetera, ne aere campano ad diuiua populum conuocarent, aut vllum praeterea signum darent. Panamae tamen statio inchoata hoc tempore ea occasione. In [Note: 344 Petrus Michaël nouam sedem fundat.] Oceanum illum occidentalem transgressi Piratae Galli, totam maritimam Peruuiae oram habebant infestam. Cum Classe, quam Prorex contra eos misit, Pater Petrus Michael Fontius cum comite profectus, praeter opem allatam Classiarijs, qui feliciter pugnarunt, cum Panamam venisset, Ciuitatis rogatu ad stationem ibi inchoandam substitit.
[Note: 1 Congregatio Procuratorum ad Nou mbrem statuta in posterum.] HOC Anno Procuratorum Conuentus Romae habitus est ineunte Nouembri, quod posterioribus annis, ob opportuniratem, obseruatum, ac sancitum est tempus. Vnus defuit Prouinciae Belgicae Procurator, qui Collegijs [Note: 2 Gregorius De cimustertius Congregationis impensas pecuniae summa subleuat.] partimob tumultus bellicos dissipatis, partim commercijs pestilentia interclusis, legi nequiuerat. Pax, consensio, communisque omnium laetitia in conuentu singularis extitit. Nec quicquam inesse causae visum est, quare Congregatio generalis cogeretur. Pontifex eo tempore eximiam suam benignitatem praestitit non modo admittendis humanissime Patribus; [Note: 3 In Collegio Romano numerum Sociorum augeri mandat.] sed etiam collata ad impensas idonea pecuniae summa: quam suam prope plusquam paternam pietatem aduersus Collegium Romanum prolixius explicauit. Arcta erat Remae annona, Collegium inopia summa premebat. Claudius Aquauiua, qui in Prouincialatu Romano accersitus Neapoli Ioanni Nicolao successerat, [Note: 4 Duo nummorum aureorum millia dono mittit.] omnem difficultatem Beatissimo Patri exposuit. Ille non modo opem tam extremis temporibus necessariam tulit; sed et verbis amplissimis Societatem laudans, adhortatur ad numerum augendum: admonens ne metu inopiae retardarentur ab quamplurimis aggregandis, quod talibus auxilijs Christi Ecclesia (ita enim loquebatur) [Note: 5 Benedictionem etiam absenti bus per Prouincias imper titur.] indigeret: nec sine causa Christua Dominus hanc Societatem tam calamitosis temporibus excitasset. Paulo post, quia increbescebat de pestilentia rumor Genuam depopulante; quo Collegium posset tempestiue sibi ad quemcunque casum necessaria comparare: cum adnumerari bis mille aureorum nummûn iussisset, ac negaret Datarius ea se in promptu habere; addidit vt alicunde, vel [Note: 6 Romanum Col. legium, Seminarium, Collegium Germanicum, et Anglicanum coram inuisit.] foenori accepta, statim repraesentaret. Nec alimenta tantum praebendo corporibus, sed et alacritatem addendo animis, hanc suam quasi cohortem promouere, foris quidem Pontificia benedictione ad omnes transmissa Prouincias: Romae autem ad commune bonum sua praesentia auctoritatem ei quaerens, studebat. Collegium Romanum, Seminarium, Collegia etiam Germanicum, et Anglicanum inuisit: summe omnia vbique probans. Praecipue laudauit in Germanico [Note: 7 Collegium Ger manicum summe laudat.] Alumnorum numerum theologorum, qui septuaginta censebantur, ac tota familia centum quinquaginta explebat: additis hoc anno aliquot Hungaris, quorum in fundum Sancti Stephani Templum, cui vulgo a figura Rotundo nomen [Note: 8 Hungari additi Collegio Germanico cum Ecclesia, et red ditibus S. Stephani Rotundi.] est, cum reditibus suis attribuit. Nec fallebant haec quasi plantaria spem, indulgentiamque Summi Patris. Ex ijs nobiles, ac frugiferae stirpes, iam non solum per Ecclesiae agrum in terra laetissimo prouentu transferebantur; sed etiam felicissime in caelestem paradisum. Nam Ioannes Villarius in Germanico eruditus Collegio, cum Neruiae, qui Dioecesis Leodiensis est Pagus, commissam sibi plebem pasceret doctrina, sacramentisque catholicis; dum redit ab aegro, ad quem [Note: 9 Io Villarius Collegii Germanici Alumnus ab Haereticis dum Parochi munus exercet occiditur.] diuinissimam Eucharistiam detulerat; in via Haereticis inuadentibus, primum contumelijs vexatus indignissimis, tum ad acriorem religionis iniuriam ad terram afflictus, sacris vestibus, et vasis impie conculcatis, postremo per summam immanitatem trucidatus est. Qui nuncius Romam perlatus iuuenum Germanicorum praestantes animos decoris eiusdem, ac palmae cupidine vehementer succendit. Sed Collegium Anglicanum superiore coeptum anno, hoc vero plane
[Note: 10 Anglicanum Collegium So cietati coommissum.] Societati commissum, Confessorum nobilium, et Martyrum foecunda schola, meretur, vt paulo altius eius origo repetatur. Postquam Elisabetha, Angliae occupato imperio, grassari in Catholicos coepit; permulti nihil ab pietate Anglorum prisca degeneres, iactura patrimonij, et patriae post religionem habita, [Note: 11 Eius sundatio nis origo.] exulatum in aliena Regna vltro abiere. In his praecipuae nobilitatis, sapientiae, ac virtutis fuit Guilielmus Alanus, qui adiuuapte Audoeno Ludouico Referendario [Note: 12 Guilielmus Alanus, adiuuan te Audoeno Ludouico, extorres Anglos congregat in Seminarium Duaci.] Apostolico, et Archidiacono Hannoniensi anno millesimo quingentesimo sexagesimooctauo Duaci adolescentes profugos, sparsosque per Academias catholicas colligens, ac stipem vndecunque corrogans, eorum contubernium instituit: in quo non solum ad vitam vbiuis honeste agendam; sed etiam ad auxilium laboranti patriae olim ferendum instruerentur: ne paucis, qui restabant, catholicis pastoribus in Anglia senio, vel iniurijs impiorum consumptis, paulatim religio sancta aboleretur. Inde vsque a principio hanc Nationem, et Societatem singulari caritate Deus coniunxit, vt vehementer piam adeo iuuentutem, tamque honesta causa suis extorrem sedibus adiutam Societas cuperet; et iuuenes Angli mira fiducia, et facilitate Societatis disciplinam sequerentur. Anno tandem millesimo quingentesimo septuagesimoquinto, commendatione in [Note: 13 Gregor. XIII. Euerardisuasu centenos aure os in fingulos menses ei Seminario attribuit.] primis Patris Euerardi, Gregorius Pontifex centenos in mensem aureos in alimenta Duaceno Seminario addixit. Quo subsidio admodum amplificatum, cum maxime floreret; anno superiore dum cuncta vbique turbantur in Belgio, atque Haeretici praepollent; Alanus transferre suos Alumnos alio coactus, Rhemos in Galliam commigrauit. Eodem tempore Romam profectus Audoenus, cum Summo Pontifice de altero instituendo Romae Seminario egit: quod et propter celebritatem [Note: 14 Bellis gliscentibus in Belgio Alanus Seminarium Rhemos transfert in Galliam.] sanctae Vrbis, vel ex Anglia adolescentes posset multos pellicere: ad haec propter quietem publicam tutum, propter summum religionis oraculum ad catholicam sobolem, in ipso veluti fonte imbuendam, vero pietatis colore apprime idoneum esset. Opportunitatem ferebat Xenodochium, quod excipiendis Anglorum peregrinis, iam diu in Vrbe stabat sub Diuinissimae Trinitatis, et Sancti [Note: 15 Audoenus sua det Pontifici Romae aliud Anglorum Seminarium excitare.] Thomae Cantuariensis nomine prope Campum Florae. Nam videbatur longe commodius ad iuuenes alendos verti posse. Pontisex consilium comprobauit, vt qui non solum nomine, et ceteris factis; sed etiam praecipua erga Anglicanam gentem propensione, Apostolica Magni Gregorij decora aemulabatur. Noui Collegij administratione Mauritio KolenoKio attributa, rogatu Moroni Cardinalis [Note: 16 Sanctiss. Trini tatis Anglorum Xenodochium in Collegium Anglicanum conuertitur.] patroni. Duo e Societate Sacerdotes, qui administrationis seriem, ac domesticae disciplinae formam describant, et collocent, conceduntur Ioannes Paulus Nauarola, et Ferdinandus Capecius: ille vt res ad pietatem, hic ad studia literarum spectantes ordinaret. Hi tum caritate, cura, industriaque sua, tum facilitate, ac virtute iuuenum, tum praecipue diuina aspirante gratia, ita rem gessere; vt cunctos ferme Alumnos perpetuae Societatis disciplinae ardens [Note: 17 Collegio paerfi citur Mauritius Koleno Kius.] cupido incesserit. Idque ipsum hac Epistola, quam, ad magni illius, et sancti viri gratam memoriam, iuuat hîc ad literam exscribere, a Patre Generali postulauit Alanus. Etsi, inquit, calamus meus apud te iam diu cessauit; tamen animus meus, et corda meorum apud communem Dominum, pro te, lectissimoque [Note: 18 Io. Paulum Na uarola, et Ferdinandus Capesius domesticae disciplinae formam instituunt.] grege tuo non silent vnquam. Cum enim in his diuturni exilij, et difficillimorum temporum continuis calamitatibus omnibus facti simus per Christum debitores; vestrae tamen Sanctae Societatis in nostros homines merita, ceterorum officijs vniuersis antiquiora, gratiora, ac sane salutariora semper extiterunt. Meministi etenim, Colendissime vir, nisi forsan (quod facile crediderim) alijs ate, tuisque praestiti beneficij christiane obliuisceris: alioquin in Belgio tum [Note: 19 Honoriticae A. lani literae ab Euerardo postulantes, vt Collegii Angli cani curam suscipiat:] degens, et exules Anglos summopere complectens, meminisse posses (et ego, lubens sane recordor) iam tum ab initio desolationis nostrae, plerosque ab illa perditione ereptos, vel in sacrum Ordinem vestrum receptos, vel Ecclesiae Matri vestrorum studio, ac opera restitutos: vel sequentibus deinde annis Louanij primum, tum Duaci, tandem etiam Romae consilio, caritate, consolatione, auctoritateque in primis vestra suisse seruatos. Vt de hoc quantulocumque agri
dominici relicto semine post Deum, ac Sanctissimum Patrem Gregorium, eiusque summos ministros, vobis patria nostra, si quam vnquam habituri sumus, primas gratias debere videatur. Inter cetera tamen recentissimum est istud, et plane singulare priora omnia beneficia vestra complectens, quod ad nostrorum istic studiosorum institutionem non ita pridem ex Societate, alioquin varijs caritatis muneribus occupatissima, homines commodissimos concesseritis. De quo cum multa mihi domum ad me nuper rediens Gregorius Martinus meus iucunde narrauerit, plurimaque laete, ac libenter ex Vrbe Reuerendus Dominus Archidiaconus Audoenus, et ij ipsi, ad quos haec felicitas maxime pertinet, saepe ad me scribant; ego, qui nihil in Orbe illorum iuuertum salute, et sancta educatione carius habeam, intimum de Reuerendissimae Paternitatis Tuae beneficio ipsis praestito, animi mei gaudium celare non potui. Equidem, mi Pater, quoad in hoc seculari, quo viuimus statu, fieri potuit, et licuit, dedi operam semper, vt nostri non alijs, quam vestris studijs, institutis, moribus, quibus nihil est hodie, vel ad doctrinam expeditius, vel ad pietatem sincerius, vel quod maxime nunc requirimus ad zelum lucrandarum animarum accommodatius, praecipue imbuerentur. Et illi ipsi, nescio qua animi inductione, sed diuinitus, vt interpretor, indita longe lubentissime vestra vbique et gymnasia consectati sunt, et mores imitati. Ad quam rem non quantum optauimus, sed quantum consequi tum potuimus, vicina nobis saepe Collegia vestra commoditatem praebuerunt. Sed nunc, cum id sit a Deo nobis per suam sanctitatem tributum, vt in illo Ecclesiae, ac Orbis principe loco, Collegium habeamus, et per tuam pietatem porro concessum, vt id hactenus vestrorum opera, atque prudentia guberneter, et instituatur; omnia sane mihi, meisque in Christo donata sunt. Neque aliud desideramus, quam vt eius istic, nostrique hîc Collegij, totiusque gentis nostrae causa, sua gratia, et auctoritate apud Sanctissimum Dominum Nostrum continuo fiat commendatior: atque vt hoc tuum etiam, Patrumque beneficium diuturnum esse velis: vt velis autem (mi Domine Colendissime) Alauns omnibus vitae suae officijs filius, et famulus tuus, tuorumque sincerus amator per Christum rogat, vel Respublica pocius, ac Patria nostra rogat: illiusque caritatis, et solicitudinis, quam in omnes gentes christianas, ac barbaras geris, partem aliquam supplex postulat. Nec repellas iustissima petentes, Pater: et qui per tuos apud extremos Indos, oues Christo colligis; perditam ouem Britannicam nobiscum quaerere ne dedigneris. Si onus est; Christi onus est: qui et augebit vires vt possitis, et caritatem vt velitis ferre. Et quicquid sit, omnium nostrorum, qui vbique gentium sunt, exulum precibus, operis, oblationibus tolerabilius fiet. Quo loco nunc Orbis christianus (Sapientissime vir) sit, et quantopere nitendum sit, ne impiorum hominum conspiratione, et scelerata diligentia fides, et religio prorsus pereant, nemo te melius videt, aut magis curat. Nec sunt multi, cum armis, et potentia iam pridem aduersarij propter peccata nostra superiores esse videantur; qui non iam labentibus, sed ruentibus rebus, itaut vos, succurrere velint, aut possint. Habetis nunc optimas, ac maximas rei bene gerendae occasiones: talem Pontificem, qualem fortassis sequentia tempora non dabunt, diuinitus certe his Ecclesiae calamitatibus concessum nobis: et ita rebus humanis, his maxime institutis Seminarijs consulentem; vt nesciam, an vlla alia aeque expedita ratione religioni succurri queat. Sub tali Patre, et Pastore vobis, mihi, omnibusque zelum Dei habentibus, niti, laborare, instare, vrgere, facere, pati, mori pro communi fide periucundum esse debet. Sed indignitas horum temporum, gentisque meae, longa, et coacta calamitas, ac meorum amor effecerunt, vt maximarum occupationum tuarum oblitus tam multa non necessaria Tuae Reuerendissimae Paternitati dixerim, cum sciam tuam pietatem haec omnia videre, et multo plura facere, quam ego desiderare, aut postulare ausim. Christus ergo Iesus Tuam Reuerendissimam Paternitatem diutissime Ecclesiae, suis nostrisque seruet incolumen, ac dignetur nostram paruitatem suorum sanctiffimis sacrificijs commendare, in primisque Reuerendum Patrem Dominum Oliuerium
a me multum salutare. Rhemis Septimo Kalendas Nouembris millesimo quingentesimo septuagesimooctauo, Addictissimus seruus Guilielmus Alanus.
[Note: 20 Euerardus o. nus Collegii Anglicani suscipere renuit] Haec cum scripsisset Alanus, tamen Euerardus Societati tam multis Romae oneribus pressae, ne nouum adderet, quanquam Anglis omnibus perinuitis, Patres reuocauit: ac Nauarolam Senas Rectorem misit. Sed rem Deus, vt sunt viae eius admirandae, inopinato modo confecit. Mauritius Collegio praepositus, [Note: 21 Patre ex Anglia reuocat.] etsi vir erat bonus, nec alienus a literis, idemque prudens, vt Regionae Mariae temporibus in Anglia Episcopali curae par iudicatus fuisset, vnus tamen cum esset, et multum iam aetate prouectus, neque vnquam in eiusmodi procuratione [Note: 22 Mauritius An glis Alumnis non satisfacit.] versatus; nequiuit satis, aut voluntati facere, aut necessitati Alumnorum. Accedebat eius origo ex ea Britanniae parte, quae antiquos Britannos ab Anglis victos olim exceperat, quaeque ex ijs hodie Cambrobritannia, seu VV allia dicitur. Nam cum inter hosce VV allos, verosque Anglos, vt diuersorum populorum posteros, ex antiquae praesertim aemulationis memoria, vt fit, nascantur dissidia, muliae coeperunt querelae, ac suspiciones existere de non recta, aequabilique administratione, tanquam VV alli melius, quam Angli tractarentur. Eoque processit offensio; vt Angli vniuersi numero tres et triginta, com pauci reliqui essent VV alli, flagitare institerint, regimen vt Collegij ad Societatem deferretur. [Note: 23 Angli Alumni administratio nem Collegii demandari So cietati postulant.] Eam et numero, et facultate Magistrorum, ac ceterorum, qui gubernarent, item peritia iuuentutis regendae, et notitia propositi Seminario finis, aptissimam esse. Gratia super haec, atque auctoritate tum apud Pontificem, tum apud alios posse Collegio plurimum commodare. Hoc certamen tanto ardore animorum coeptant; vt curam non solum Audoeno, qui pro Mauritio laborabat, sed etiam Patri Euerardo nouum onus reformidanti, inijcerent. Itaque varijs modis nunc suasionibus, nunc obiurgationibus, ac minis, modo cum vniuersis, [Note: 24 Cardinalis Mo ronus iubet Pontificis nomine Alumnos vel subesse Mauritio, vel Collegio discedere] modo cum singulis certatum est, vt quiescerent. Vbi nil procedit, Cardinalis Moronus, simul vt Patri Euerardo indulgeret, simul vt Mauritium iam diu sibi cognitum tueretur, simul denique ne videretur iuuenili factione victus; Pontifici persuadet, vt reiectis tandem libellis, quos per Blanchettum Pontificium Cubicularium ipsis fauentem Angli frequenter offerebant, iuberet vel Mauritio subesse, vel Collegio excedere. Quod cum iussisset denunciari Pontifex; eodem die sub initium Quadragesimae Collegio abeunt vniuersi. Iamque [Note: 25 Alumni denum ciatione audi ta e Collegio discedunt.] se comparabant ad iter magno populi sensu: qui, Concionatoribus vbique fere e suggestis eorum inopiam commendantibus, stipem haud grauate conferebat. Et sane erant inter eos expectationis magnae adolescentes nonnulli etiam Sacerdotes, eo vitae proposito, vt in Angliam reuersi Haereticorum furori vitas [Note: 26 Pontifex reuo. cat, honorifice ad Collegium remittit, et ad ministrationem Societati tradit.] suas obiectarent. Rebus in hasce redactis angustias, rem Pontifex cognoscit. Commouentur visccra Sanctissimi Patris. Aduocat ad sese eiectos, consolatur, iubet ad Collegium honorifice reduci, administrationem sine mora a Societate suscipi. Tum Commissarij Pontificij in Collegium veniunt, vt omnes, qui deinceps in eam familiam admitterentur, iurarent sese sacros ordines suscepturos, ac decursis literarum studijs ad Catholicam fidem proseminandam in Angliam reuersuros. [Note: 27 Adiguntur iurare se reditu ros in Angliam absolutis studiis.] Atque ecce tibi mira vicissitudo: iurare soli illi abnuerunt, qui in Collegio remanserant, ac Pontificis iussu eiectiomnes. Primus e Societate Alphonsus Agazarius Collegij administratione suscepta, non tantum in formam perfectam rectae institutae familiae perduxit, sed aedifieijs etiam, ac vectigalibus satis [Note: 28 Renuunt iura re quiin Colle gio remanserant, et Pontificis iussu eiectisunt] fundatum reliquit, Gregorij Pontificjs liberalitate, qui, praeter trecentos aureos in mensem, quos ex aerario Apostolico dum vixit persoluit, etiam Abbatiam Sancti Sabini in Placentina Ciuitate trium ferme millium aureorum censum ferentem attribuit. Primis autem illis initijs cum valitura plurjmum putaretur Alani praesentia ad Seminaria inter se Romanum, ac Rhemense certa ratione [Note: 29 Alphonsus Aga zarius primus Anglicani Col legii Rector.] copulanda, ordinandasque missiones, curarunt Patres apud Pontificem, vt illum Romam accerseret. Quod Pontifex fecit libenter, vt qui plurimum ei viro tribuebat. Porro quanquam peraegre nouum onus Societas subierat, tamen ita respondit adolescentium bonitas excolentium votis; vt abunde laborum
[Note: 30 Pontificis liberalitas in Collegium An glicanum.] molestiam compensaret. Namque vt omittam cetera pietatis studia, Sacramentorum frequentem vsum, vitam innocentissimam, quae alibi erant Sodalitatum Beatae Virginis inter lectos adolescentes exercitationes, eas cuncti obibant pariter Angli alumni: plerique exercitijs spiritualibus interiorem pietatis hauriebant [Note: 31 Alanus a Pon tifice Romam vocatur.] notitiam, ac sensum: vniuersi ardebant iuuandae patriae incredibili studio. Quare eo cogitationes, eo sermones eorum ferebantur, vt vel de literis, vel de ratione subleuandi religionem oppressam, vel de martyrio fortiter subeundo loquerentur: [Note: 32 Collegii Angli cani progressus.] affirmantes Sancti Gregorij de ea gente Elogium potius Angelos vocari debere, quam Anglos. Aduênit deinde Alanus, qui omnes, tametsi ardentes, hortatu, auctoritate, exemplo suo acrius inflammauit. Atque inter cetera, quae dum ille fuit Romae, in emolumentum religionis curata sunt; illud fuit maximum, [Note: 33 Alanus Romam venit, et Colle gium promouet] vt in Angliam aliqui e Societate mitterentur, quod fuse anno proximo referetur. Interim ad Vrbis ipsius augendam sanctitatem duo praeclara opera Pater Ioannes Tellerius magno labore suo perduxit ad exitum: quorum altero [Note: 34 Io. Tellerius si gnum ad orandum pro defunctis in Vrbe instituit.] carcere detentos viuos, altero mortuos iuuaret. Fidelium animas Purgatorio inclusas carcere quo iuuaret; dedit operam, vt vesperi, post Salutationis Angelicae signum, certo tinnitu homines ad faciendas pro ijs preces inuitarentur. Singulos conuênit Parochos, remque tam salutarem, ac piam studiose commendans, vt nomen in eam rem darent, perpulit. Tum vbi in libello omnium collegit [Note: 35 Idem Societatem Caritatis in stituit quae carcere detentorum cau sas susciperet] nomina, ad Pontificem pertulit, qui opere delectatus, certis etiam Indulgentijs vltro promouit. Sudandum amplius in viuorum commoda fuit: non tamen requieuit, donec nouam Sodalitatem admodum frequentem honest issimis Viris instituit, qui leuandam vinctorum inopiam, causas expediendas, curandos morbos, et alias necessitates tollendas susciperent. Hoc quoque opere laetatus Pontifex, tum Indulgentijs, tum Archiconfraternitatis titulo Sodalitatem ornauit, potestate facta, vt ijs in quamuis custodiam pateret aditus. Haec est Sodalitas, quae nomen a Caritate gerens, sane vtilitates miseris hominibus attulit, affertque immensas, et plurimas. Hique fuere postremi laborum Patris Tellerij, qui iamdudum viribus in proximorum, maximeque calamitosorum leuamentum [Note: 36 Tellerii mors, et laudes.] exhaustis, quintodecimo Kalendas Octobris domi Professorum occubuit. Erat natione Gallus, et Nobilis, vir vere sitiens animarum, et nunquam satur laborum, vias omnes tentans, experiensque, quo plurimos Christo lucrifaceret. In eaque re non vigilantiae modo, ac sedulitatis; sed etiam dexteritatis, ac felicitatis rarae. Admirationem augebat robur spiritus, intabescente sensim corpusculo, vt omnes admirarentur, quemadmodum posset se ipse, ne dum tot labores sustinere. Denique ingentem cunctis domesticis pariter, atque externis relinquens moerorem, vita non tam morte erepta, quam caritate consumpta, eo migrauit, quo non solum praeclara merita, sed modo quodam [Note: 37 Senis modestus adolescens in scena perso nam non modestam sustinere recusat.] sese paulatim praemiserat. Illustre exemplum dedit Senis adolescens Collegij auditor: qui cum diu reluctatus nequisset tandem effugere, quo minus Comaediae partes quasdam agendas susciperet; tum ceterae actionis languore, et affectato frigore satis ostendit, inuitum se eam personam sustinere. Tum vero vbi ad locum ventum est paulo a verecundia christiana alieniorem; plane obmutuit: cumque primo suggerendo, si forte memoria defecisset, deinde obiurgationibus incitaretur ad prosequendum; respondit sibi quidem adesse memoriam, sed credere gratius facturum spectatoribus, si ipse christianus adolescens in tanto Christianorum numero virorum, ac feminarum nobilium, quae non deceret audiri, non promeret. Varius inde rumor, et animorum sensus: fabulam qui dabant, indignari, ac fremere: auditorum plerique nouo spectaculo plausum dare: neque eadem erga Patres animprum commotio, qui habebantur eius rei, perturbatique spectaculi auctores. Parens in primis adolescentis dolere, frustra conatus eum rursus, cum fabula reponeretur, ad agendum compellere: nam fuga sese subduxit. Sed mox, vbi dies perturbationem sedauit, filij sapientiam, ac virtutem maiorem sua cognoscens, vt iterum reciperetur in disciplinam ad Collegium supplex accessit. Neapoli domus Professorum, quae iam diu erat in optatis,
[Note: 38 Neapoli Domus Professa fundatur.] tum ad copiosam messen tam frequentis Vrbis maiore operarum numero et conatu legendam, tum ad Collegij leuamentum coepta hoc anno. Claudius Aquauiua, antequam Romam accerseretur, pro nota Neapolitanorum liberalitate in pijs, vbi inchoata sunt, prouehendis, audendum ratus, et admoueudam operi manum; aedes, quae in praesentia non malae ad manum erant, prope [Note: 39 Io. Nicolausde Notariis eius Praepofitus.] Sedem Nidi, interim dum meliorum facultas offerretur, emendas censuit. Eo traductis professis, Ioannes Nicolaus de Notarijs praepositus, qui Romanam Prouinciam rexerat, Prouinciae autem Neapolitanae Pater Alfonsus Scariglia praefectus est. Dum Patres noua in domo Professorum opera expeditius tractant; [Note: 40 Alfonsus Scariglia Prouinciae Neapolitanae praeficitur] additrus Collegis est feruor, vt festis diebus per fora, et compita dispersi ad confessionem, et odium peccatorum turbam popularem adhortarentur. Quae munera annis deinceps consequentibus incredibili successu retenta. Domus autem [Note: 41 Nostri per fora concionantur] Aletij coepta in Collegium versa est, Raphaele Staiuano census annuos tribuente: quos cum initio cunctaretur recipere Euerardus, ne forte Aletinos offenderet; cuncti fere Nobiles priuatim, ac publice datis literis, vehementer vt reciperet [Note: 42 Raphael Staiuanus fundat Collegium Aletinum.] flagitarunt. Anno insequenti tres literarum apertae Scholae, plausu, fructuque votis omnium pari. Neapolitanam Prouinciam sub anni finem Carolus Regius ex Procuratorum conueotu in Siciliam rediens inspectare iussus est. Ad visendam Mediolanensem, absoluta Romanae recognitione, Sebastianus Morales [Note: 43 Carolus Regius Neapolitanam Prouinciam visitat.] est missus. Et erant res eius Prouinciae nonnihil afflictae. Genuense Collegium inter pestilentiam, ac famem, quae Ciuitatem vniuersam miserrimis modis exercuere, conflictabatur. Qua in calamitate suam Respublica, et viri locupletiores exercuere pietatem. Socij et consilio, et opera praesto fuere. Magistratu [Note: 44 Sebastianus Morales Mediolanensem.] postulante ad Nosocomium morbidorum missus Pater Ioannes Augustinus Andora: qui tanto ardore, gaudioque perrexit; vt admirationem omnibus commoueret: tamque effuse in miserorum se impendit obsequia; vt tertio die [Note: 45 Genua peste, ac fame laborat.] hausta ex contactu morte, sui grauissimo relicto desiderio, extinctus sit. Inualescente malo certae per Vrbem destinatae aedes, in quibus diuersarentur Religiosi ad audiendas pestilentium confessiones expositi. Et Patres ad faciendum alijs [Note: 46 Io Augustinus Andora ad iu uandos morbi dos missus mo ritur.] exemplo animum, vnam sibi delegere in Vrbis parte grauissima. Quare duo Sacerdotes Iulius Palmerius, et Ioannes Martinius, qui ibi summis precibus, vt collocarentur impetrauerant, citius mense ambo perculsi cecidere. Nec modo Ciuibus, sed etiam exteris opera fideliter nauata est: magnoque in primis militum Hispanorum numero, quos ab maritima vexatione in tempestate saeuissima [Note: 47 Iulius Palmerius, et Io. Mar tinius in audiendis peste infectorum confessionibus oc cumbunt.] morbi laetiferi corripuerant. Inuasit postremo et Collegium lues, duosque Fratres extinxit. Ceterorum parti ad perfugium singulari humanitate Siluester Cataneus suburbanum suum concessit, sacello ibi propterea extructo, nec sine magno impendio ad Religiosorum commoda domicilio exornato. Mediolani Societatem haud paulo magis metuenda peste Satan ambibat. Suborta inter Gubernatorem, et sanctum Archiepiscopum Borromaeum de iure administrationis [Note: 48 Pestis Collegium inuadit.] controuersia, vti Ciuitas, ita Patrum quidam diuisi in partes sunt. Ea est populi conditio, vt quae seueriora sunt, admiretur facta, dum fiunt oderit: quia virtus [Note: 49 Siluester Cata neus suburbanum suum Pa tribus concedit] experimento insuauior est, sed fructu dulcissima, tum cum operis difficultate, quae ingrata est, praeterlapsa, pura manet honesti facies. Ita plerique integerrimum Cardinalis zelum ferre non poterant. Et quia plurimum cum aliorum Patrum, tum maxime Patris Francisci Adorni opera vtebatur; serpebat rumor, [Note: 50 Mediolani Sanctus Carolus, et Gubernator in contentionem veniunt.] pleraque eius consilia, et facta ab Societatis hominibus proficisci. Inde fiebat, vt quo liberior est in imbecilliores inuidia, eo grauior in Societatem ingrueret. Eam ob rem Prouincialis Peruscus parcius existimabat vtendum Cardinalis benignitate. Adornus vero vel nutus Sanctissimi Antistitis praeuertendos. Eaque diuersitas sententiarum manabat ad membra. Accessit incomsideratus cuiusdam [Note: 51 Inde etiam in ter Nostros or ta dissensio.] Concionatoris e Nostris ardor, quem quod e suggestu Gubernatori fauere, et Cardinalis acta visus est perstringere; is concione interdictum, imminuti iuris Ecclesiastici reum fecit. Quae res apud populum quidem, ac Nobilitatem Societati gratiam quaesiuit, sed Euerardus Generalis acerbissime tulit. Romam
[Note: 52 Noster Concio nator inconsi derate loquens placet populo non Euerardo qui eum Romam vocat.] causa transfertur, et Concionator accitur: cui ne qua in Ordinem vniuersum labes manaret; Praepositi quaestionibus fidei domesticam custodiam permiêre. Anceps erat negotium, nec audebant Patres vrgere Cardinalis optimi, deque Societate optime meriti verecundia: tamen pro culpae leuitate, cum in doctrina nihil, sed tantum in prudentia quiddam peccatum esset; breui confectum: iussuque Euerardi Claudius Prouincialis ad Sanctum Antistitem (cum per eos [Note: 53 Concionator a S. Carolo sup plex veniam petit.] dies Romam venisset) ipsummet Concionatorem perduxit, quem Cardinalis erroris suppliciter petentem veniam christiana excepit indulgentia. Ita odiosis simae causae feliciter finis impositus, detersa omni animorum amaritudine. Hoc enim dissidiorum inter bonos Ingenium est, vt exerceant, non minuant caritatem. [Note: 54 S. Carolus non solum reconciliatur, verum etiam beneuo lentiae signa in Societatem pro fert.] Quin optimus Cardinalis cum eandem beneuolentiae significationem erga Societatem prae se semper tulisset, et hoc proprie anno primum Mediolani, quo die Sancti Fidelis Templum apertum est, post sacrum in eo magnifice factum, conuiua se Patribus, cum suorum honestissimis, commodato, deinde Romae post adita perbenigne cetera Societatis domicilia, Collegij cohonestata mensa, illud addidit beneficium, quod iamdudum petebatur, vt Seminarij Mediolanensis [Note: 55 Petrus Regius et Io Leonius ex Taurinensi Collegio in Valle Perosae mit untur.] procuratione Societatem exoneraret. Hoc igitur rerum Mediolanensium statu peropportunus, ad fibras omnes elidendas domesticae dissensionis, aduentus Sebastiani Moralis Visitatoris fuit. E Taurinensi Collegio in Vallem Perosae Petrus Regius, et Ioannes Leonius Sacerdotes, Ducis Sabaudi postulatu, missi egregios peperere fructus. Iuuit populi studia liberatus sub primum aduentum ab vexatione Daemonis Energumenus. Quo facto cum vehementer commota [Note: 56 Energumenum liberant.] gens oculos ad veritatem intenderet, erroris ministros acris cura incessit. Itaque ad consuetas fraudes conuersi, illustrem de Patrum sanctimonia sparsam [Note: 57 Haereticorum Ministri calumniam Patribus imponunt.] opinionem vt infuscarent; duas inducunt feminas, quae violatas se ab ijs, voluntariam publice ad Templi fores subeundo poenam, vt ibi mos est, profiterentur. Sed vt in Sancti Athanasij calumniatores, ita hîc in ipsos fraudis architectos fraus vertit. Quippe interrogatae diligenter a Praetore feminae, nec multum [Note: 58 Patrum innocentia a perte probatur.] versatae, plane confessae sunt sese a Ministris subornatas: neque eos Patres, quos criminabantur, vllo modo sibi notos, aut vnquam conspectos. Quo factum est, vt nihil offecerit messis vbertati calumnia.
Interim in Sueciae expeditionis successu animi erant plerorumque intenti. [Note: 59 Posseumus in Sueciamreuer titur multos catholicos libros eo inuehens.] Nam Posseuinus Romam superiore anno, vti tum demonstraui, reuersus, rebus diligenter peractis, rursus in Sueciam Pontificis iussu iter intendit, magnam vim catholicorum librorum, quos vbique sereret, secum vehens: acceptisque a Pontifice literis, cum ad alios ex itinere Principes tum ad Regem Suecum, per quas hortabatur, vt fidenter, et aperte religionis causam susciperet, prudentia carnis posthabita, quae saepe inimica est Deo: Diuinam haud dubie opem [Note: 60 Literas Ponti ficis ad Princi pes ex itinere et ad Regem Sue ciae defert.] in promptu fore, et piurimum catholicos Principes gauisuros. Quare, quos sibi Deus commendasset populos, eos ad verum cultum traduceret: ac trium Regnorum coronis, quartam hanc pretiosissimam adderet. Dedit et ad Reginam literas Pontifex consolans, hortansque, vt filios in religione sancta enutriens, [Note: 61 Tum ad Reginam.] ab eorum diligentissime arceret vsu, quorum pestifer sermo serpit, vt cancer. Principi quoque Sigismundo benignissime respondens, de pietare gratulabatur: quem tanquam filium carissimum complectens, commendabat plurimum, bonaque [Note: 62 Tum ad Sigismundum Prin cipem.] caelestis auxilij spe complebat. Supererat adhuc in ea vastitate, horridaque haeresum sylua, quasi floridus, et conciusus hortulus, Coenobium Virginum Vastenis in Vestrogothia; et ad has Sanctissimus Pater literas, et mandata Posseuino [Note: 63 Tum ad Moni ales Vastenen fis Monasterii.] dedit. Addidit plenam indulgentiam ijs, qui redirent ad sanctae Ecclesiae complexum, in diem, quo arbitratu suo electo, de peccatis rite confessi communicarent. Alijs nem fidelibus ad annos viginti proximos eandem concessit quater in anno in praecipuis festis. Inter cetera retulerat Posseuinus Pontisici Cracouiae in Vrbe regia Poloniae pietatem catholicam summum adire discrimen: quam ob rem iussu Pontificis in eam expeditionem par Sacerdotum eximium destinauit Aloysium Odescalcum nobilem Nouocomensem, qui bis
[Note: 64 Aloysius Odescalcus, et Basilius Cirinus Pontificis iussu mittuntur in Craconiam] philosophiam vniuersam Romae exposuerat, et Basilium Cerinum, qui biennium Theologiam Louanij tradiderat: cum his, et duobus praeterea Collegij Germanici Sacerdotibus alumnis Ioanne Ardolfo, et Nicolao Milonio, quorum opera in Suecia vteretur, discessit, itinere ita instituto vt christianae virtutis vestigia, et doctrinae caelestis semina vbique relinqueret. Ineunte Februario [Note: 65 Io. Ardolfus, et Nicolaus Milonius Collegii Germanici alumni Posseuinum in Sueciam co mitantur.] in Bauariam Monachium venit, redditisque Alberto Duci a Pontifice literis, duo institit suadere, alterum vt ex vltimis ditionis suae finibus adolescentes euocaret, quos deinde recte institutos, tanquam viuas, et animatas arces in ijs finibus collocaret, non modo ad intercludendum impietati aditum, sed etiam ad pietatem in loca finitima propagandam. Idque quo pronius effici posset; iuberet tertio saltem quoque anno descripta sibi afferri nomina adolescentium, ex quibus idonei legerentur: magnam vel inde gratiam collecturus apud populares, [Note: 66 Posseuinus Mo nachium venit, et cum Ba uariae Duce multa in religionis bonum tractat.] quod, tanquam sedulus Pater familiam recognoscens, paternam illorum curam praeseferret. Deinde suasit, vt cum in Germaniae plagis, quas haeresis arripuit, Lutheri, aliorumque similis corruptelae libri in hospitiorum hypocaustis passim prostent, ad externos quoque sensim eâdem lue inficiendos; ipse contra per Bauariam sacra volumina, pias in Euangelia homilias, vitas Sanctorum in publicis diuersorijs proponi iuberet, quae Germanis vltro citroque commeantibus esca salubris essent. Coepit agere et de Augusto Saxonum Duce ad Ecclesiae gremium inuitando: sed ad ea respondit Albertus rem frustra tentari. Se paulo ante in Ratisbonensi conuentu solum cum solo serio egisse super ea re: at Saxonem fatentem prope palam erratum, dixisse vlterius iam fuisse processum, quam vt esset receptui locus. Adeo miseri mortales videntes, volentesque [Note: 67 Rheni Comes insidias Posse uino parat.] se ipsi priuant sempiternis bonis, ne inania, et caduca in periculum dent. Monachio Pragam Posseuinum tendentem magno periculo Deus exemit. Georgius Rheni Comes, ac Sueciae Regis affinis, cum ad Caesarem peracerbas literas scripsisset, conquestus nescio quos ire, et redire in Sueciam, vt Regem illum [Note: 68 Episcopus Ros sensis non Pos seuinus in eas insidias incidit.] ab Euangelio deducerent; exploratores constituerat, qui Posseuinum, et Socios interciperent. Ecce autem sub id tempus, quo Posseuinus iter habebat, Episcorpus Rossensis Scotus, dum Caesar in Galliam redit, intercipitur, quasi is esset, qui Suecam rem tractaret, eoque pacto Posseuinus elapsus Pilsnam venit claram Boemiae Ciuitatem, quae nunquam Vssitico errori, nec Ducis Ferdinandi tempore [Note: 69 Pilsnensis Ciuitas incorruptam fidem seruauit.] rebellium quorundam coniurationi subscripsit. Hâc superiore anno cum Posseuinus transiret, acceperat a Senatu Pilsnensi literas ad Pontificem, ab eoque referebat responsa, aliasque praeterea literas tum proprias Senatui separatim, ac Ciuibus, tum communes, quibus Summus Pontifex Ciuitatem sub perpetuum [Note: 70 Literae Pontificis Pislnenses magna religio ne suscipiunt.] Diui Petri patrocinium accipiebat. His literis Boemiae versis, et publice recitatis, admoniti Ciues a Patre de sanctae Sedis beneficio, et ad constantiam in religione catholica, quam adhuc praestiterant, incitati; communi gratulatione decernunt, vt is dies, quo literas a Summo Domino accepissent, anniuersaria [Note: 71 Posseuinus cum commendatitiis Caesaris literis Olomucium venit.] celebritate festus esset: tum vt publica supplicatione gratijs actis Deo in aede principe monumentum suscepti patrocinij, ac Pontificiae benignitatis aureis literis poneretur. His Pilsnae gestis inter magna pericula ex aquis late stagnantibus ipsa sub cineralia Pragam ventum est, inde Olomucium commendatitijs literis a Caesare impetratis. Suaserat Pontifici Maximo Posseuinus, ad restituendam religionem in Sueciae Regnis, duo instituenda Seminaria, alterum Olomucjj, alterum Bransbergae. Haec quia statim e Suecia nauigantibus occurrit, vicinitate ipsa commoditatem habebat. Olomucium vero secessu, vt eo mitterentur, si quos [Note: 72 Olomucense Seminarium instituitur.] longius a patria abesse oporteret. Gauisi sunt Olomucienses eam praecipue a Romano Pontifice lectam suae benignitatis sedem. Conductae illico aedes, et formari coepta familia, in quam Alumnis e Suecia, Gothia, Vandalia, Noruegia, [Note: 73 Ad quid tene rentur in illud ingressuri.] Dania, Prussia, Liuonia, Moscouia, et Hungaria liceret admitti, nulla vitae certa ratione, sed tantum restitutione impensarum iniuncta, si quando a recta fide deficerent. Domestica disciplina ad Collegij in Vrbe Germanici formam temperata. Inchoato Olomucij Seminario Cracouiam ad ponendam ibi Societatis
[Note: 74 P. Posseuinus Cracouiam venit ad sedem stabiliendam.] stationem quinque dierum itinere perrexere. Regia Vrbs est Cracouia in minori Polonia ad caput Vistulae sita, frequens, et opulenta praecipue salis fodinis. Ceterum eo statu rerum, sicut modo significaui, vt Religio valde periclitaretur, nec locus in ea fore Societati magnis sine turbis videbatur. Sed vbi mature consultum est, proque Deo sincere geritur res; ipse audentes protegit, prouehitque. Aloysius, et Basilius apud Thomam Plazam Diui Thomae parochum [Note: 75 Aloyfius, et Ba silius Cracouiae laboraturi a Pontisice aluntur.] relicti, statim coeperunt conciones habere latine, suffragante ipso Quadragesimae tempore, Gregorij Pontificis liberalitate nullis comprehensa terminis suppeditante in victum. Magnae fuere initio difficultates: reque lentius procedente, vt mox referam, Odescalcus ad laetiorem translatus est messem in Transyluaniam, Cirino cum Sacerdote Polono stationem eam tuente. Posseuinus [Note: 76 Odescalcus in Transiluaniam transit Cirinus Cracouiae per manet.] paucis diebus ordinandae stationi Cracouiae exactis, ad eamque Cracouiensis Antistitis auctoritate confirmandam, ad quem habebat a Pontifice literas, Ilzam profectus, tum Varsauiae cum Regina, et Nuncio Pontificio mandata exequutus per Vistulam secundo cursu Gedanum, inde Bransbergam venit. Hîc [Note: 77 Posseuinus Var sauiae cum Regi na, ac Nuncio mandata Pon tificis exequitur.] ordinando Seminario viris idoneis praepositis ad Stephanum Regem Vilnam excurrit, magno sane operae pretio tum ob alia bene gesta, tum ob pestilentem Volani librum in tempore oppressum. Is Caluinismum per Poloniam spargens aduersus Franciscum Turrianum, et Petrum Scargam, a quibus ante fuerat refutatus, volumen nouum ediderat, eo pestilentius, quod tum emissum, cum [Note: 78 Bransbergae Seminarium instituit.] Poloni Dynastae Vilnam belli causa, quod contra Moscum Rex apparabat, confluerent, curiosis rerum nouarum ingenijs dira pestis insinuabatur. Et Volanus quorundam patrocinio potentum nixus ipsum Regem, cui librum inscripserat, omni ratione captabat. Ergo cum properato opus esset, Posseuinus prolixam [Note: 79 Vilnae Stephanum Regem adit et contra Volanum se opponit.] ad Stephanum epistolam scripsit, quae varias in linguas tum versa, tandem latine edita est cum eius Moscouia. Ea epistola Rex perlecta, iussit in Volanum inquiri, librum supprimi, pollicitus si ad suas veniret manus, confestim in ignem iacturum. At vnus e primarijs Secretarijs, quem iam prope pestifer afflatus corruperat, [Note: 80 Antistes Colle gij fundator Posseuinum discessurum in Sue ciam benedictionibus, et gratijs cumulat.] plane ex epistola ea salutem hausit. Insignem erga Posseuinum tum ceteri prae se tulere benignitatem, tum maxime venerandus Antistes Collegij fundator Valerianus. Is plenus dierum bonorum, et podagra decumbens, a discessuro Patre salutatus, iussit hominem genua ante lectum ponere, tum productam paginam, quam singularibus benedictionibus impleuerat, super eius verticem recitat: quibus precationibus adiutum se Posseuinus in viae periculia, ac difficultatibus, quae in Suecia excepere multum existimauit. Bonus autem Antistes [Note: 81 Antistitis eius dem mors.] supremo huius anni die obdormiuit in Domino, Collegium satis constabilitum, et priuilegijs Academiae a Rege, et Pontifice hoc eodem anno ornatum relinquens. In Cathedrali Templo conditus est, magnifico sunere ab Gymnasij auditoribus [Note: 82 Posseuinus Bransbergae Alumnos in Seminario col locat.] cohonestatus. At Posseuinus Bransbergam reuersus iam paratum instrumen tum inueniens, Seminario initium fecit: in quo prae ceteris etiam quidam e Sancti Francisci Ordine (quos Bernardinos ibi nominant) recepti sunt, Prouincialis eorum rogatu, magno sane commodo pietatis. Subinde Nauis, quam Rex e Suecia [Note: 83 Regiomonte in Sueciam missa sibi a Rege naui soluit.] ad id cum regio Secretario, ac plenis humanitate literis miserat, Regiomonti conscensa, varia per pericula exeunte Iulio StoKolmiam venit habitu, cultuque communi Societatis. Iam enim maturum videbatur aperte agere, quo adderetur Catholicis siue notis, siue occultis animus. Neque mox quasi deceptos [Note: 84 Sto Kolmiam venit ocietatis veste indutus.] se querentibus turbandi causa offerretur Haereticis. Ceterum magnae erant coortae difficultates. Rex quosdam Catholicos in vincula coniecerat: missum a Catholico Rege Legatum suo conspectu arcebat: quam cum maxime finitimorum Lutheranorum vim, popularium perfidiam, Caroli fratris potentiam formidabat. [Note: 85 Multas offendit dissicultates.] Laurentius Noruegius Collegium StoKolmiae administrans assidue Ministrorum petebatur insidijs: quanquam cum lingua Sueca simul concionaretur, praecipuum ipse rerum munimentum erat. Rex Vpsaliae agebat Haereticis cinctus, et Lutheranorum Principum literis, minisque conterritus, magno etiam confessionis Augustanae volumine a Dauide Chithraeo ipsi nouissime dicato, et ad
omnes Regni Proceres misso, a catholica religione reuocatus. Super omnia difficultatem augebant negata a Pontifice, quae maxime vrgebat Rex, capita, de vsu Calicis populo concedendo, Sacerdotum coniugio, Missa populari idiomate celebranda. Tot inter angustias deprehensus Pater, commendandae Deo causae, [Note: 86 Vpsaliae Regem conuenit.] et quantum posset humana industria expediendae aliquot dies StoKolmiae substitut: tum venit Vpsaliam, vbi ad Regem admissus, post breuem salutationem publicam, solus, ac sine arbitris in conclaue interius seuocatur. Cupiebat Pater [Note: 87 Rex Posseuinum benigne excipit.] responsa Pontificis non primo congressu referre: sed postquam Rex lectis catholicorum Principum gratulationibus, interpositoque nonnullo spatio primos impetus infregisset; et factus est voti compos. Nam inter colloquendum febri correptus, perque benigne ab Rege dimissus, aliquot dies decubuit: sic tamen, vt nihil intermitteret, quae ad praeparandas res pertinebant, curare: praesertim ad legendos intentus adolescentes, qui in destinata Seminaria mittereutur. Meliuscule [Note: 88 Posseuinus a Rege inanem timore amouet.] cum haberet reuocatus a Rege duarum horarum difficillimo colloquio in exponendis causis, cur ea postulatorum capita Pontifex negasset, laborauit. Sedenim occupauerat ita animum Regis amittendi Regni metus, vt ad veritatis speciem, ac voces, neque oculos posset, neque aures aduertere. Erigere hominem Posseuinus, et ad fidendum Deo excitare, reuocare in mentem quae quam manifesta recepisset pignora diuinae tutelae, cum a fratre saepe neci expositus, dein quatriennium in custodia habitus, postremo iam Rex varijs coniurationibus patefactis, sine humano pene vllo praesidio, e summis periculis euasisset: A Domino, inquit, factum est istud, Rex, cuius dextera non elanguit: quin ita potest, polletque; vt quod hominum mens non assequitur, id si certam Deo, ex Vicarij eius interpretatione, habeas fidem, tam sancta, et gloriosa coepta perductura ad exitum sit. His non nihil commoto Rege finitus est sermo, nouae [Note: 89 Nicolaus Milonius germanice concionatur.] tractationi loco relicto. Interea dami quotidie sacra faciebant Patres, ac diebus festis concio habebatur germanice a Nicolao Milonio, ad quam Nobiles Aulici, et filius etiam Regis spurius ventitabant: cum, ad solatium in tanta sterilitate soli, adfuit clanculum senex rusticus ex intimis syluis, antiquam se fidem tenuisse [Note: 90 Senexrusticus inter Haereticos catholicam fidem custodit] asseuerans: auditoque Patrum aduentu, peccata expiaturum prodijsse, quod ab anno pene quadragesimo Sacerdotem nancisci non potuisset. Promit Rosarij partem, quod saepe auulsum sibi e manibus, atque odio religionis a Ministris dispersum semper collegerat, ac seruarat in auitae pietatis monumentum. Expiatus, diuinoque pabulo primus Vpsaliae e gente Sueca refectus, ad suas syluas plenus gaudio remeauit. Ita sibi Deus miris modis ex omni gente segregat, quos infinitae eius sapientiae, bonitatique visum est. Illud Patribus apud Reginam [Note: 91 S. Erici reliquiae honorifi ce translatae.] versantibus Varseuitio, ac Visocio priuatim solatio accidit. In Templo, quod olim Archiepiscopale fuit, Sancti Erici Regis, ac martyris ossa ex vrna lignea in argenteam inauratam transtulere inter Litanias, et pia carmina, Haereticis [Note: 92 Legati Tartarorum ad Regem Sueciae missi.] min stris, quos excluserant, audientibus ad fenestras, atque ringentibus. Sed electionis diuinae in eo quoque illustre documentum conspectum est. Reuersis StoKolmiam Patribus, ac mox Rege sequuto, Tartari legati duo, quorum alteri Zaccariae, alteri Antonio nomen erat, ex taurica Chersoneso, qui Praecopenses [Note: 93 In carcere custodiuntur.] dicuntur, cum sex famulis, et nobili Polono appellunt operam, militemque Sueciae Regi sui Principis nomine oblaturi. Hos Posseuino Vilnae Rex Stephanus commendarat. Rex vero Sueciae nec dum bene cognitos in custodiam [Note: 94 Hac occasione a Posseuino Ecclesiae re conciliantur.] dat: quae fuit causa eorum salutis. Nam cum se Posseuino, qui apud Regem fauit, penitus, totosque permisissent; arrepta inde occasione interioris commercij, demum cum Ecclesia reconciliati, bisque diuino refecti pabulo, donis, [Note: 95 Libertate honorificedonantur.] regijsque ornati literis, ad haec pijs libellis, rosarijs, iconibus, numismatibus donati a Posseuino, Societatis in se beneficientiam praedicantes abiere, multa polliciti. Interim res Sueciae grauius turbantur. Carolus Regis frater, Germanique Proceres, quidam, et Legati a Lubeca superueniunt, qui vna cum aliquot [Note: 96 In Posseuinum conspiratio.] e regio Consilio, totum cierent Regem. Is inde Posseuinum saepe perstringere, conquerique quod nihil a Pontifice retulisset: vrgere Laurentium, vt si Collengium
[Note: 97 Tum in Laurentium.] obtinere velit, obstringat se sacramento in verba Regis, et sacrum lingua Sueca facere, ac sub vtraque specie Eucharistiam porrigere animum inducat. Demum aperte causas quaerere religionis negotium abrumpendi. Itaque cum Laurentius libertate Sacerdote religiosa digna respondisset, se alieno arbitrio [Note: 98 Laurentij liberum responsum] viuere, nil praeter sui Praesidis nutum facturum: neque ignorare Regem a quo venisset, et quam ob rem. Se, si Rex permittat, concionaturum sic, vt nullam praeberet turbae causam: nisi id velit, nunquam tamen orationes ad Deum pro eius Maiestate intermissurum. Consilio inter se habito Patres, diuque re Spiritui Sancto commendata, ad vltima prope tentanda, intimo Regis Secretario, ipsisque peramico sat longum scriptum per opportunitatem Regi recitandum tradunt, [Note: 99 Libellus supplex a Patribus Regi traditus.] cuius haec erat summa. A Pontifice Maximo Regis Sueciae Legatus Pontus a Guardia, cum Sacerdotem petisset catholicum, missum Antonium, et nuper, ne quid officij praetermitteretur, remissum. Nullis eum pepercisse incommodis, nec periculis, nec vitae ipsi. Perhonorificum christianis Principibus de pietate Sueci Regis testimonium edidisse. Restare religionis negotium, cum quo et Matrimonium, quod Rex inter Principem filium, et sororem Caesaris optabat fieri, et amicitia cum Rege catholico coniuncta essent. Quod religionis negotium si minus conficeretur; praeterquamquod Summus Pontifex, alijque Principes data sibi verba merito crederent; videret Rex ne ingrati animi crimine apud Deum reus, Christianis Dynastis, cunctis Europae populis, denique posteritati, cui illustrissimum exemplum, et immortale decus posset afferre, ludibrio esset. Proinde recordaretur sextumdecimum Maij diem anni superioris, cum Patri catholicem confessus, absolutione percepta, ita post multas lacrimas in eius complexum irruit, vt in ea vere Christiano, vere Rege digna verba erumperet: Ego te amplector, et catholicam Ecclesiam in aeternum spondens, nec sub vtraque specie communicaturum nec super ea moliturum quicquam, nisi qua ratione Sanctus Spiritus per os supremi Antistitis, ad quem Patrem idcirco remittebat, sibi faciendum esse significaret. Haec omnia Pontifici, Caesari, alijsque nonnullis Principibus, quanquam secreto, tamen plane nunciata, quod ad veram dignitatem et ad negotia promouenda Regis momentum ingens haberent. Neque aliunde tanta Pontificis, Caesaris, ac ceterorum Principum catholicorum studia amicitiam eius expetentium profecta, quam quod illum tanta cum laude audierint catholicae religionis restitutionem meditari. Neque Deum, neque Christianos Dynastas aliud perere ex Suecia; nisi quod ad Regis, et Regni commodum, ac decus spectat. Interim, quod et Tartari ipsi, ac Turcae permittunt, saltem concedat, vt Catholici suum habeant Templum, et liceat, si quis velit, ad Catholicos sese adiungere. Si Rex, vt est perspicaci ingenio, interius inspiciat, quo tendant terriculamenta a maleuolis obiectari solita; intellecturum eo spectare, vt cum aliorum Principum bona existimatione, et amicitia nudatus esset, ipsi in rerum administrationem insinuent se, ac fidelissimo quoque familiarium Regis ablegato, eum quasi constrictum vinculis teneant, suo cuncta nutu ferant, agantque. Sane suis oculis statum religionis. Posseuinum vidisse in Gothia, et Suecia, intelligereque multis ex rebus, colloquijsque multorum, eos populos nihil ardentius expetere, quam vt Rex aperiret sese catholicum: sanguinem pro ea re deinde, si opus sit, libentissime profusuros: nec aliam causam afferre cur se ipsi non prodant; nisi quod minis, et metu deterreantur. De Laurentio vero Noruego Regem ipsum testificatum sine illo multa, quae ad pietatem attinent nunquam potuisse promoueri: susceptos ab illo labores sine vllo stipendio, in summis victus angustijs, potuisse mundo testari quorsum eius studia spectent. Si non concedit Regi Apostolica Sedes aliquarum rerum dispensationem; sapientem eum esse, qui possit intelligere nullo id odio, aut errore effici, cum Concilia legitima, et generalia plures annos habita sint ea de re: cumque filiorum sit non praescribere matri, sed obedire, eique matri, quae est columna, et firmamentum veritatis. Si Ministri rationes Sanctae Ecclesiae, quas impune e suggestis vexant, velint audire; facile eos doceri posse. Si
Rex propagandae catholicae pietati serio insistat; per Sanctorum Patrum scripta, legitimosque Doctores, et eos, qui non ex se currunt, sed rite mittuntur, fote vt breui suos populos e tenebris Lutheranismi euoluat, sempiternamque sibi coronam paret in Caelo. Id autem facillimum factu esse, quicquid veritatis hostes, trepidantes vbi non est timor, Regnorum euersionem vaticinentur Satis enim vel hoc seculo perspectum haeresibus, non catholica fide regna euerti. Diuinae, qua sibi ad hanc diem perpetuo adfuisset, dexterae vim; ac praesentiam reputans, [Note: 100 Regiscommo tio supplici li bello periecto] sine dubio crederet quanto diuinam causam fortius gereret, tanto eam validius affuturam: cum quod infirmum est Dei, potentius sit omnibus hominibus. Hoc scripto Rex distrahebatur animo, et misere torquebatur, hinc conscientia, excitataque de se tot apud Principes expectatione, hinc iniectis maleuolorum astu terroribus misere lacerantibus. Hoc enim merito supplicium luunt in causa diuina segnes, atque degeneres, vt luctentur secum, ac ne caducorum quidem bonorum, quorum causa vera contemnunt, frui suauitate possint. Tamen placatus non nihil est Patribus, et Collegio alimenta, quae modo negauerat, suppeditauit paulo benignius, cum rebus vsque eo incommodis pestilentia incubuit. Dei famuli nequaquam animum desponderunt: sed quanto maioribus vrgebantur angustijs; tanto impensius ad coniungendos se cum summa bonitate, expiandos, ornandosque virtutibus insistebant: exhortationibus domesticis, sacrificijs, [Note: 101 Gabriel Paulonius peste eripitur.] spiritualibus etiam repetitis exercitijs sane peropportune. Nam ipso quoque Patrum Diuersorio lues occupato, Gabrielem Paulonium de Societate adolescentem obedientia praesertim insignem, sacrosanctis mysterijs praeparatum eripuit: tum duos adolescentes Suecos, qui domesticis in muneribus Patres iuuabant: quos omnes Pater Laurentius ritu catholico sepeliuit. Appetebat dies [Note: 102 Patres in syluestrem Insulam se recipiunt, ne peste consumantur] Sanctis omnibus sacer, in quem Iobelaeum pauculos inter Catholicos, et nonnullos recens conuersos edictum fuerat. Ijs dicta die expiatis, increbescente periculo, ad paruam Insulam saxeam, et syluestrem, vt fere sunt omnes in eo tractu, Collegio attributam, cum parte familis, Posseuinus migrauit. Tugurium concinnant ligneum horrido loco; perangustum, nullis discretum conclauibus: [Note: 103 Ibi incoommode sed pie viuunt.] tantum in angulo paulo cultius excitata Ara, vbi quotidie sacrosancta hostia litabatur: ac Socij, vt in plurima mortis imagine vndique obuersante, vitali pane muniebantur. Vita omnis, cum plerique domesticorum spiritualibus exercitationibus excolerentur, antiquis Anachoretis erat simillima. Nulla erat facultas proximos adiutandi: tantum rustici quidam, qui plana Insulae siliginis vtcumque feracia excolebant, aduocabantur ad Litanias: quibus cum precationem satis longam Posseuinus adijceret latine, qua Sueciam Deo commendabat; eadem ab interprete per singulas periodos Sueco idiomate clara voce pronunciabatur. Ita cultus sincerus, et Sanctorum inuocatio rudibus illis sensim instillabatur. Quippe (quod miserationem plurimum mouet) gens simplex, ac bona quoscunque [Note: 104 Catechismus Canisij Suece imprimitur.] nanciscatur duces, ac magistros vel ad vitam, vel ad mortem sectatur. Eodem tempore Sto Kolmiae, dum abest aula, magistratus silet, minorque obseruantium turba est, catechismus Canisij paruus Suece versus typis est datus, late per ea loca serendus. Germanice item mille quingenti impressi. Extremum anni tempus in Reginae praedio sub Sto Kolmiam Toruesundio nomine Posseuinus egit cum suis: Praefecto Insulae, et Finlando adolescente, alijsque pauculis [Note: 105 Haeretici in peste nihil resipiunt.] Deo restitutis. Laurentius in Vrbe praesenti animo operam suam morientibus exhibens, non tamen multos potuit pellicere, vt vel supremo spiritu cogitationem susciperent aeternae salutis. Quin potius inter pestilentiam ebrietas, et spurcitia [Note: 106 Auaritiam exer cent.] omnis grassabatur. Tantum haeresis humanae gentis occaecat animos, moresque corrumpit. Illud curae erat Ministris, quemadmodum ex morientibus quaestum quam vberrimum facerent. Itaque persuaserant plebi summo honori [Note: 107 Varseuitius, et Visocius apud Reginam bene rem gerunt.] fore, si ad demortui corpus concio funebris haberetur, pro singulis talerum exigentes. Hac arte bene saginati nullas de cetero supplicationes, nulla placamenta Deo offerebant. Varseuitius, et Visocius apud Reginam, quae cum Rege Araosiam secesserat, praeclare operam posuere, praesertim promulgato Iobelaeo,
cuius causa Regina, ceterique Catholici pene omnes generales totius vitae confessiones habuere. Sed et ipsos procella corripuit. Nam cum Rex Sigismundum [Note: 108 Varseuitius Sigismundum Regis filium ab Haereticorum concionibus reuocare curat.] Principem filium soleret saepe ad conciones haereticas, et sacra execranda Lutheranorum accire; Varseuitius Reginam monendam censuit, vt caueret, ne adolescens ad id aetatis in fide catholica enutritus, iamque designatus Rex, opiniones prauas hauriret. Ea protinus accersitum Principem de periculo salutis admonuit. Is captato tempore Regi modeste signisicat, malle se regno, vitaque priuari, quam sacris Haereticorum interesse. Exarsit furore Rex, et innocentem [Note: 109 Rex iratus filium in faciem cedit, et Patribus multa mi natur.] adolescentulum saepius in facie verberauit. Tum furorem vertit in Patres, verbera ijs, carcerem, exilium, comminari. Hi nulla re de statu vocationis suae eam ob rem, Deo miserante, dimoti, Secretarijs regijs haec tandem, praeter alia multa, responderunt: Ipsos quidem nullas discordias serere: at laetari vehementer Regis, Reginaeque concordia, precarique Deum, vt perpetuam velit, et augeat. [Note: 110 Patrum ad Regem responsio.] Principi non contumaciae, sed obsequij, et reuerentiae, quae regiae Maiestati debetur, auctores esse. Verum vbi diuina violetur Maiestas; dissimulare non possie: tum enim Deo potius, quam hominibus obediendum. Videre autem ipsos Principem, dum sacris Suecis cogitur interesse; piaculum ingens concipere. [Note: 111 Rex nonnihil mitescit.] Quamobrem rogare etiam, atque etiam Regem, vt nolit animam filij innocentis ab gratia Dei alienatam pertrahere in interitum sempiternum. Hac libera, modestaque oratione, res factae quietiores. Sed mira sunt sempiternae mentis consilia. Dum pietati aditus in Suecia intercluditur; in Transyluania aperitur pene fortuito.
[Note: 112 Io. Lelesij in Transyluaniam Missio.] Agebat Agriae, vt anno superiore narratum est, Ioannes Lelesius. Eum Ioannes Callai vir nobilis, fama viri commotus, ab Agrienfibus Canonicis impetratum suos in pagos accersit. Non multum apud eum profecit, sed in tres [Note: 113 Missionis occa sio.] incidens Transyluanos, qui sacrorum ordinum causa ad Episcopum Canauiensem venerant, audiensque ex ijs de parata in Transyluania messe, oblatam sibi [Note: 114 Varadinum primum venit, vbi honorifice excipitur.] diuinitus occasionem ratus; expeditus, ac leuis, nullo vitae subsidio munitus, omnium rerum egenus, stipem tantum largiente Nobili Hungaro, dat sese in viam. Varadini, quam primam Vrbem Transyluaniae inijt, publica gratulatione excepto hospitium adornant, oeconomum destinant, publico aere suppeditant victum. Sed Pater ad Christophorum Bathorum Vainodam Stephani Regis fratrem [Note: 115 Tum Claudiopolim.] festinans, postridie se, quanquam, aegre, ex eorum manibus explicauit: qui faustis precationibus, et pecunia in eleemosynam prosequuti sunt abeuntem. Tertio die Claudiopolim, quod Colosuar Hungarice est, Francisci Dauidis Trinitariorum Antesignani sedem peruênit. Hîc vbi inauditum adesse lesuitam; lumen caelitus affulsisse bonis diceres. Turmatim accurrunt, ad genua accidunt, [Note: 116 Aliquos bapti zat.] manus, vestes, quod prenendere quisque poterat, osculantur, lacrimis, et singultibus includentibus verba. Commorant et Patri viscera: atque vt statum regionis [Note: 117 Albam Iuliam ad Principem venit.] intelligens, inter prandendum tres sat graudi natu baptismo perfudit: totum diem in eo ministerio positurus, si consilium fuisset subsistere. Aliquot praeterea in itinere baptizatis, Albam Iuliam ad Principem venit. Exultare ille [Note: 118 Claudiopoli Collegium a Principe destinatur.] laetitia, omni benignitatis officio prosequi hospitem, vetare abscedere: quin se quamplurimos primo quoque tempore ei Socios acciturum. Protinus sedem Claudiopoli Collegio destinat, datque ad Summum Pontificem, et Patrem Generalem literas, ad Patres Prouinciae Austriae, ad suum fratrem Poloniae Regem: contestans exiguo tempore innumeros prope mortales partim infirmos in fide, ac nutantes statutos, partim falsis opinionibus irretitos ad veram pietatem Lelesij concionibus, innocentique vita traductos: addito in literis ad Regem Stephanum, quo die eas literas ipse dederat, eo die quadraginta Arrianos suscepisse baptismum. Illum opportunissimum esse Societatis inducendae articulum, [Note: 119 Inuectis decem Socijs Collegium extra Vrbem inchoatur.] cum Haeresiarcha Dauid, nouis opinionum monstris progeneratis, ex odio populi datus esset in carcerem. Haec fecere, vt Romae Pontisex, Stephanus in Polonia sedulo vrgerent rem. Itaque lectos decem Socios Prouincialis Poloniae Sunyerus ipsis Kalendis Octobribus Claudiopolim induxit. In his Iacobum Vangrouitium,
qui ceteris praeesset, ab Viluensi Collegio, quod regebat, et Aloysium Odescalcum latine concionaturum ab Cracouiensi sede translatos. Nullum prope tota in Transyluania reliquum erat Templum ea tempestate, quod non occupassent Haeretici. Ac ne ipse quidem Princeps, nisi domi priuatim diuinis mysterijs, et praedicationibus audebat interesse. Societati attributa sedes est in Abbatia Colosmonostra nomine, extra Vrbem, verum adiuncta suburbijs. Sed [Note: 120 Caluiniani Ministri obluctantur.] illud admiratione non caruit, fuisse in conuentu Prouinciae Societatem libere admissam vt cuncta, quae soleret, tractaret munera. Et Caluiniani quidem praedicantes strenue obluctabantur, vt Nobilitas, quamuis et ipsa haeretica superauit, Magistrorum cupidine, qui lapsam omnino institutionem tenerae aetatis, vnde barbaries, et cuncta vitia succreuerant, reuocarent. Momentum tamen [Note: 121 Stephanus Poloniae Rex in religiosorum di spositione se ingerere recusat.] maximum erat in Principe: qui cum rebus ceteris, tum studio veri cultus, germanitate Stephani Regis se dignum praestabat. Sed Stephani supra ceteras laudes digna quoque relatu est modestia, et sapientia singularis. Nam cum Societatis opera plurimum vteretur; in operarum delectu, aut distributione nil sibi penitus assumebat, cuncta integrae Societatis relinquens Praesidibus. Itaque quamuis Patris Vianae labores admodum probaret; tamen reuocante eum Euerardo, ne aulae vsu nimio religiosae disciplinae vis relaxaretur, moram nullam iniecit. Quo de beneficio Regi rescribens Pater Generalis: Simul, inquit, Maiestatis vestrae sapientiam admirati sumus, quae id plane perspexerit, quod res est: Nullam posse religiosae disciplinae maiorem plagam afferri, quam si eius libera administratio extrinsecus impediatur. Hac igitur vtens sapientia, cum item Societati Nepotem suum erudiendum permitteret; id voluit citra tamen disciplinae [Note: 122 Et Rodulphus Imperator ea dem facit.] domesticae incommodum fieri. Pari moderatione Rodulphus Caesar cum Patrem Ioannem Mesquitum vellet perpetuum detineri aulae suae Praedicatorem: postquam id Societati reque, et exemplo perniciosum cognouit fore; incoepto destitit: [Note: 123 Quantum Religionibus obsit libera administratio ex trinsecus impedita.] contentus opera eius vti, quandiu Moderatoribus videretur. Nec dubium est, quin hanc sa pientem modestiam, si cuncti Principes possent perdiscere, haud paulo magis fideles, et opportunos haberent ab religiosis familijs administros. Norunt enim Praesides, quae cuique facultas, quid spiritualium virium sit: ac nisi extrinsecus retardentur; in tempore adhibent remedia: quibus tum religiosae familiae disciplina, et fama, tum Principibus administrorum vtilitas conseruetur.
[Note: 124 Pragae Nostri Boemicam linguam ad Boëmorum salutem addiscunt.] Hoc anno Pragae, quo vberius consuli Boemis posset, certa attributa domi est hora Boemicae linguae discendae, coeptique pueri christiana rudimenta doceri Boemice. Drascouitij Iautiensis Episcopi, regnique Hungarici Cancellarij postulatu ad Ciuitatem eius Sabariam missus est Pater Marcus Pithodius. Synodum celebrauit: Antistes octoginta Praesulum conuentu. Pater in ea pro concione [Note: 125 Marcus Pitho dius Sabariam Episcopum adiuturus mit titur.] de Sacerdotibus veris, eorumque celibatu disseruit optato successu, Haereticis non audentibus contra mutire, multisque Ecclesiae restitutis. Socium vero eius Antistes pueris edocendis praeposuit, dum catholicus ludimagister inueniretur. Per id tempus Gregorij Valentiae nomen terrori maxime erat Haereticis. [Note: 126 Gregorius Valentia Ingolstadij Haereticis insensus.] Hic Ingolstadij Theologiam profitens, Sapientis praecepto, qui iubet stulto responderi iuxta eius stultitiam, ne sibi sapiens videatur, acriter impios flagellabat, et fortiter veritatis laqueis irretiebat. Nominatim autem Herbranui, quem si Moderatores permisissent, prouocare ad publicum certamen statuerat, [Note: 127 Albertus Banariae Dux moritur] loquacitatem, et maledicentiam retudit, qua Tubingae in Societatem latrabat. Amisit optime de se meritum Societas hoc anno Bauariae Ducem Albertum Ingolstadiani, et Monachiensis Collegij Fundatorem, ac perpetuum inde a primordio [Note: 128 Io: Berchensis Coloniae mor tui laudes.] Ordinis nostri patronum: amisit et magnum columen Catholica religio. Sed damnum resarsit Guilielmus, qui non magis dignitatis, et coronae, quam pietatis paternae hereditatem accepit. Duos memorandae virtutis Fratres Caelo dedit Colonia Ioannem Berchensem, et Guilielmum Peschium. Ioannes in Ianitoris munere primum ita versatus, suo vt exemplo, piaque consuetudine non domesticis modo satisfaceret; sed multum quoque prodesset externis. Deinde
aedituus factus, dum similis perseuerat sibi, inque Sacelli cura, ornatu altarium, [Note: 129 Tum Guiliel. mi Peschii.] loci splendore industriam, ac diligentiam adhibet singularem; inter vestiendos parietes fallente vestigio lapsus e scalis, et crure confracto, acerbissimo dolore ex distorsione neruorum extinctus est. Guilielmus Collegij erat obsonator simplicitatis candidissimae, a qua non abesset necessaria eius procurationi [Note: 130 P. Costerus egregiusanima rum piscator.] solertia: idemque ita potens sui, ac Deo assuetus; vt in procuratione adeo mentis et curarum rapaci, nunquam serenum tranquillitatis suae vultum mutaret, nunquam segregari ab conspectu, vsuque Dei iucundissimo videretur. Horum [Note: 131 P. Macherenti nus Aquisgrani Canisii Catechismum introducit in scholis.] loco copiosam iuxta, atque egregiam sobolem, ad aliarum quoque Prouinciarum subsidia, Prouincialis Costeri in primis eximia ad id piscationis genus facultas suffecit. Peregre interim multa praeclare gesta, Aquisgrani praecipue, vbi Pater Macherentinus, id quod saepius frustra tentatum fuerat, tandem expressit, vt in Ducis Iuliae schola praecipua Catechismus Canisij iuuentuti praelegeretur, explosis [Note: 132 Belgii res.] Monhemij de rebus fidei tumultuosis quaestionibus.
Interim Prouinciam Belgicam bella, et pestilentia deuastabant. Belli vis, Traiecto ab Alexandro Farnesio Parmensi Principe expugnato, et pace cum [Note: 133 Louanii, et Le odii pestis recrudescit.] duabus Prouincijs Annonia, et Arthesia facta, nonnihil remisit. At pestilentia Louanij, Leodij, et alibi recrudescens multos mortales absumpsit, atque e Societate Viros insignes. Leodij domicilij eius praeses Nicolaus Minutius, Aegidius [Note: 134 Ludouici domestici empto ris mors, et virtus.] Gibbarius, et Ludouicus Frater Coadiutor cecidere. Huic, quem ob columbinam simplicitatem, vitaeque integritatem amantissime cuncti venerabantur, solennes exequias vltro Ciues in Paraecijs omnibus, Religiosorumque Coenobijs celebrandas curarunt: in emptoris ministerio, quod obibat, virtute populo [Note: 135 Tum Nicolai Minutii Collegii Rectoris.] euulgata. Eâdem celebritate Minutij cohonestarunt excessum. Vixerat in Societate ab anno millesimo quingentesimo quinqua gesimoprimo quiete, modeste, obedienter. Patria erat Dionantinus. Neapoli ab Collegij eius initio supra octo annos egit: inde in Galliam: postremo in Belgium [Note: 136 P. Balduinus Hanguart Dua ci mortuus.] missus grammaticam latinam, et graecam ad duodecim annos, aliquandiu etiam haebraicam docuit. Duaci Pater Balduinus Hanguart integerrimae vitae pridie Natalis Sancti Ioannis Baptistae obijt, quem Iulio insequenti quinque secuti sunt Fratres. Sed Louanij flos virorum amissus, Pater Rainerus Rainerij, [Note: 137 Io. Iacobi Astem sis Louanii mortui laudes] Andreas Boccatius, Arnoldus Haesius, Ioannes Iacobi Astensis. Postremus, quem nominaui, vtili multis populis peregrinatione perfunctus, cum Louanium fractus laboribus redijsset, beato fine requieuit. Societatem anno millesimo quingentesimo sexagesimotertio, cum pastor fuisset Antuerpiae ad Sanctum Iacobum, iamque Neomagi in summo Templo Decanus ageret, Coloniae ingressus. Plurimum concionibus valuit. Bransbergensem Ciuitatem sub ipsa Collegij primordia excoluit. Multa passus Elbingae, quae suo loco narrata. Denium reuersus in Belgium in suprema excursione, dum Geldriam, Cliuiam, et Frisiam concionibus, et catechismo peragrat, Dauentiae substitit. Qua ab Hollandis obsessa aliquot mensibus perseuerauit modo ad Canouicos, modo ad Ciues reliquos, et milites Germanos ibi praesidiarios quotidie verba faciens: tam singulari Dei praesentia; vt non raro hostiles globi praeteruolarent concionem, vel proxime inciderent plane innoxij. Per Vrbem Neomagensem, quam adiutum [Note: 138 Arnoldi Haesii mors.] ibat, tanquam vrsae latro deductus, ac derisus est, aliaque multa vir Apostolicus Dei causa fecit, ac pertulit. Arnoldus anno millesimo quingentesimo [Note: 139 Tum Andreae, ac Boccatii.] quadragesimonono Romae Societati adiunctus, exinde fidele ministerium in salutem animarum praebuit. Anno post receptus est Coloniae Boccatius, ac Romain subinde missus, inde in Siciliam, postremo Belgio restitutus, summo labore ad Parisiorum culturam, ex quibus erat oriundus aliquot annos non magno prouentu incubuit. Nouissime exul Antuerpia Louanium cum venisset, [Note: 140 Tum Raineri Rainerii Collegii Loua niensis Rectoris] asportato magna cum constantia diuinissimo Sacramento, hinc ad patriam permanentem, ac beatam translatus est. Rainerius praeerat in praesens Louaniensi Collegio prudentia pollens, facultateque fingendi hominum mores priuatis colloquijs, anuum iam quintumdecimum suaue Religionis iugum cum laude ferens.
[Note: 141 Parmensis Princeps Patres Traiectum mittit ad Vrbem haerefi purgandam.] Interim, quamuis mors vndique fremeret, nequaquam intermissa solandi afflictam plebem solennis cura: postulatuque Ciuitatis, et Parmensis Principis, aliquot remissi Traiectum, qui inductam ab Haereticis rubiginem conarentur abster gere. In his fuit Pater Ioannes Ferdinandus Principi, exercitui, Ciuitati percarus: [Note: 142 P. Io. Ferdinan di bene gesta] cuius laboriosa, et potens caritas vsque eo profecerat; vt etiam earum gentium linguis posset pro suggestu populos alloqui. Nihil est enim, quod gloriae diuinae studium non euincat, praesertim si cum sui contemptu, et demissione coniungitur.
[Note: 143 Galliae res.] Per idem tempus in Prouincia Franciae gymnasium Mussipontanum claritate Auditorum florebat et numero: inter quos ipsi Lotharingi Principes, Ducis filius, [Note: 144 Mussiponti Lotharingii Ducis filii, et duo Reginae Galliae Fratres Collegii scholas adeunt.] et duo Reginae Galliae Fratres spectabantur. Et quidem ita vt Cardinalis Vadimontanus neque disputare, neque excipere, quae Praeceptor Theologiae dictabat, sua existimaret maiestate inferius: auctoritatem literis ea re, sibi gratiam comparans. Nec minori erant lumina illa iuuentuti ad pietatem incitamento, cum quotidie interessent sacro, ac festis diebus sacro magno, concioni, precibus vespertinis: ad haec statas confessiones sedulo obirent. Hîc Pater Nicolaus [Note: 145 Card. Vadimontanus in iisde scholis disputat, et theologram describit.] Clerus nobilem virum cognomento Harocourtium a Caluino abduxit. Maldonatus coepta superiore anno spectando perficiens, seriem studiorum dispen sauit, leges Academiae condidit duas Sodalitates, vnam e Ciuibus sub nomine Venerabilis Sacramenti, alteram e discentibus in tutela Caeli Reginae conflauit. [Note: 146 P. Nicolaus Clerus nobilem virum a Caluino abducit.] Tum ex itinere Casae Dei Monachos adhortationibus amore perfectionis incensos ad communem vitam reuocauit. In Collegio Parisiensi, ad Collegij Romani formam, duos, qui Theologiam subtiliter pertractarent, vnum qui sacras explicanaret literas, alium qui conscientiae quaestiones, apposuit. Burdegalae explicationem [Note: 147 Maldonatus Academiae leges condit.] catechismi puerili aetati tribus in Paraecijs induxit, cum ante non apposite ad rudes annos, sed e superiore loco more concionatorio, ac theologice catechismus explicaretur. Quosdam in Xantones misit Apostolico ritu Euangelio [Note: 148 Sodalitatesdu as instituit.] promulgando. Indigebat grauissime tractus ille cultura. Antistiti non animus deerat, sed coloni. Itaque Socios auide excepit, totâque sua Dioecesi dispersit. Illi etiam Rupellae, totâque illa vicinitate diuinum fecere praeconium, [Note: 149 Monachos ad vitam coommunem reuocat] obuijs animis, supra quam potuisset sperari, vbique excepti: innumeris tum confirmatis in fide, tum ab haeresi explicatis. Haud minus feliciter in Prouincia Aquitaniae ab Turnonensibus Patribus in circumiectis Pagis aduersus opinionum [Note: 150 Collegio Parisiensi Lectores ad Romani Collegii nor mam assignat] monstra pugnatum, vt alicubi nulla reliqua facta sint, alibi perpauca, eaque valde fracta. In vno quiddam similiter euênit, atque olim Neocaesareae Sancti Gregorij Thaumaturgi tempore. Cum tres numero Catholici inuenti suissent, plane tres modo reliqui Haeretici facti sint. Edmundus Augerius cum quascunque attingeret oras diuinum semen spargens, messem vberrimam legeret; [Note: 151 Burdegalae Catechismum in Paraeciis indu cit.] Dolae hoc anno ex sententia laborauit. Ea Vrbs Sequanorum est Catholico Regi paren tium praecipua, vbi et literaria Vniuersitas est, et supremum consilium Prouinciae. Hîc Edmundus Sodalitatem, cui a Misericordia nomen fecit, condidit, [Note: 152 Ad euangelizandum Xantonibus mittit.] tum ad alia pietatis, tum ad hominum extremo supplicio afficiendorum curam. Ad Prouinciae comitia ex ceteris quoque Ciuitatibus Nobilitas coacta, sic sancta eius eloquentia capta est, vt vbi domum reuertit, famam disseminans, multos ex remotis locis ad hominem audiendum incitarit. Atque ipse simul [Note: 153 Missio ex Tur nonensi Collegio.] operam confitentibus nauans, anteme ridianas in subsellio horas, ac pomeridianas ponebat omnes summa patientia: tum ad alias atque alias regiorum Praefectorum accitu digressus Vrbes, pari vbique pronentu caeleste semen effudit. [Note: 154 Vbi tres erant Catholici tres tantum Haeretici relicti sunt.] Miro inde Collegij desiderio Dolani succensi, idonea Vrbis regione, et ampla, domum, areamque ad extruendum Templum magno statim pretio coemunt. Literas ad Pontificem dant, quibus rogant in reditus annuos Prioratum transferri: alias ad Regem catholicum, vt boni consulat Dolae sedem figere Societatem. [Note: 155 Augerius Dolae Societatem Misericordiae instituit.] Ita demum certarunt, vt initium Collegio nonnullum factum sit. Ruthenis Ioannes Rogerius religioso triginta annorum famulatui finem sancte imposuit. Lutetiam Parisiorum habuit natalem. In Collegijs Bononiensi, Panormitano, Romano, Apamiensi versatus, et variarum disciplinarum publice
[Note: 157 Eiusdem elequentiae vis.] doctor. Euênit sub anmum seculi huius septimum et quinquagesimum, vt nescio quo inconsulto zelo Societatem deserere. ac patriam repetere statueret. [Note: 158 In audiendis confessionibus patientia.] Eam ob rem ab Romano Collegio discessit magno omnium moerore: quibus alioqui bonitate, atque adeo doctrina in oculis erat. Itaque Socij ad preces, quae publice indictae, pariter confugêre omnes. Atque interim Rogerius cum ad Ciuitatem veterem enisset, mari iturus, mutato repente consilio, Viterbium [Note: 159 Dolani de Collegio fundando serio agunt.] petijt, sacturus per Hetru am iter. Sed neque hoc consilium stetit, existimans satius fore Lauretanam aedem de via salutare. Narnium itaque iter vertit. Ibi obuium habuit hominem de Societate, cuius sermone ad Collegium reuocatus [Note: 160 Io. Rogerius apud Ruthenos sancte mo ritur.] est. Ita dum pro eo preces non intermittunt Fratres, quasi earum nexu teneretur, animaduersum est circuisse, nec longius milliario quadragesimo potuisse secedere. Confirmatus Dei gratia, solutoque Apamiensi Collegio Ruthenas translatus, magno illic cum domesticorum, tum Ciuium emolumento Rector annos [Note: 161 A Societate aliquandodefecit.] permultos egit, comparique eorum luctu vitae cursum absoluit. Celebriorem tamen famam sanctitatis reliquit Caesaraugustae sexto Kalendas Martias Ioannes Ximenius Frater adiutor quartodecimo fidelis ministerij anno. Is in Regni Valentini [Note: 162 Ad eandem Sociorum precibus rediit.] Montanis ortus in Pago nomine Biar, Medici, qui amissa vxore ad vitam solitariam secesserat, hortatu ad Societatem pellectus: acceptaque ab eo schedula in commendationem ad Patrem Cordesium, tum Aragoniae Prouincialem, [Note: 163 Io. Ximenii vocatio mirabilis.] dedit se Valentiam versus in viam. In itinere grauis molestia hominem, et inde languor inuasit, viriumque defectus. Itaque bis, terue residere coactus, totusque anhelans, secum ingeminabat: En, Ximeni, quo pergis cum patua [Note: 164 In via debilitatusdiuinitus roboratur.] ista in manu pagella? nempe ad homines, quos tu ignoras, et qui te ignorant. Haec dictitanti, ac pleno moeroris e caelo robur repente insolitum, et lumen affuit: vt conuersus ad Deum crebro iteraret: Spondeo, Domine, me omnino iturum, vt amoris tui gratia illis Patribus seruiam Spondeo nil me acturum, nisi [Note: 165 Vt ineptus ad Religionem reii citur, vt aptus ad sanctitatem recipitur.] tui amoris gratia. Quia re vera ignoro equidem quo pergam, et quibus seruitum eam, nisi tibi, Domine Deus meus. Inde vigore etiam corpori restituto, alacer Valentiam venit. Ter recipiendus nec ne esset Prouincialis consultationem cum suis instaurauit: illisque repellentibus, quod non appareret, quem in [Note: 166 Vilissimum sibi eligit ministerium.] vsum posset recipi, tandem fertur dixisse omnino recipiendum, et quidem in eum vsum, vt fieret sanctus: nam ad id plane factum videri. Nec fefellit Xime nius expectationem, sed longe superauit, et ad sanctitatem profecit eximiam, et magno vsui sedulo ministerio fuit. Statim domum admissus, dum varia illimin steria [Note: 167 Caesaraugustam missus villicum agit.] enumerantur, et interrogatur quid commodissime posset exequi; quod infimum, ac sordidissimum reperit, ad illud se idoneum respondit. Inde Casaraugustam translatus, praecipue in Villae cura, rebusque Collegio necessarijs plaustro [Note: 168 Sui corporis cura neglecta totam superio ribus relinque bat.] vehendis agens iumentum, vitam exegit: quam cum semper miri exempli duxisset; triennio tamen ante excessum, quasi de integrose Deo tradidit, ac longe plenius ipso vicissim vberiora vsque in eum caeli dona superfundente. Vestitu semper, attrito, ac lacero, et calceis aut ruptis, aut nullis vtebatur, aegre ferens si [Note: 169 Breuis in som no in oratione prolixus.] quis Rectorem ea de re admoneret, dicens se animum suum plane permisisse Moderatori, multo magis permittere corpus debere: atque illum per sese, quid expedire indicaret, prouisurum. Totum diem strenue laborans, noctu tres, vel cum plurimum quatuor horas quieti, ac fere vestitus dabat, reliquum tempus [Note: 170 Orationis materia Passio Christi.] orationi. Haec tota in meditatione sanctae Christi passionis versabatur: quam versiculis vernaculo rithmo ipsemet explicarat. Eos versiculos lente pronuncians, ac mente reuoluens, primum in fletum abibat totus: deinde penitus abripiebatur [Note: 171 Abuadat lacri mis.] spiritu, sic vt potens sui non esset: quod ex ipsomet coguitum est, cum Moderatori conscientiam aperiret. Ac dicebat se meditari sanctam Passionem, [Note: 172 In Passione omnia se inue nire dicit, extra nihil.] quod sibi in ea esse omnia viderentur, extra eam nihil. Ex hoc cum Maiestate summa commercio hauriebat simplex illud, ac purum pectus, inaestimabiles lucis ladios, et fiduciam de summa bonitate singularem. Et quia intelligebat se ad labores, non ad quietem vocatum; huc suas meditationes dirigebat, se ad asperrima parans. Et inter opus cum Deo, tanquam praesente, familiariter colloquens quae vel aptissima diuinae vsu consuetudinis assidue fruendi,
[Note: 173 Meditationem ad labores dirigit.] dulcemque conseruandi deuotionis sensum est via. Saepe dicebat: Domine, vtere opera mea: cumque sibi ipse, quasi voce Domini responderet: Quo pacto opera tua vis vtar? subjjciebat: Vt vis, Domine. Alias: Sic me, Domine, vtere, [Note: 174 Manus ad laborem, mentem ad Deum intendit.] vti quispiam homo pauper suo vtitur iumento. Post torius diei laborem, cum vesperi onustus herbis, ac frugibus a Villa domum rediret; se ipse, tanquam Domini voce, compeliabat: Quid egisti Ximeni? ac respondebat; Laboraui pro te, Domine. Tum subijciebat: Si vbi domum veneris, iubeant te totam noctem [Note: 175 Cum Deo familiariter in laborando col loquitur.] terram fodere; quid agas?. Non iubebunt, Domine, sat enim norunt totum diem me non cessasse. At si iubeant, quid demum agas? Terram, Domine, tui amoris causa, fodiam: atque vtinam iubeant. Vbi ad exiguam illam quietem recedebat, sic precabatur. Domine, si cui hac nocte interrumpenda [Note: 176 Laborandi, ac patiendi desiderio flagrat.] quies est, atque exeundum ad caritatis officia; is ego sim. Vtere hac nocte, Domine, opera serui tui. Non aliter ad alia, et quidem ad durissima quaeque praeparatum assidue gerebat animum: affirmans, cum quis minutis in [Note: 177 Quomodo res dissiciles faciles fibi semper redderet.] rebus obedientiae difficultatem sentit; oportere eum animo ardua praecipere, ac singulis diebus offerre Deo maiora, quo procliuius minora praestentur: Nam statuo, aiebat, obedire vsque ad sanguinem, vitamque pro obedientia fundere: cumque arduum quidpiam mandatur; tum me ipse ita appello: Ximeni, nihil est, quod queraris: nam quod iuberis non est vt sanguinem, vel vitam des, quod tu tamen proposuisti Ita dilatans ad magna animum, saltem assequor parua. Aiebat antequam se totum, ac penitus sanctae obedientiae permisisset, subtristem interdum, et inquietum fuisse: postea vero iugem tranquillitatem, et iucunditatem adeptum. Inde quoque suis laboribus condimentum addebat suaue, ac sanctum, quod Patres, Fratresque scholasticos intuebatur tanquam [Note: 178 Socios, quibus inseruit, Auge los et Dei prae cones aestimat] Angelos Dei, et diuinos Euangelij praecones; eumque spiritum in alijs Coadiutoribus Fratribus conabatur inserere: quo non solum alacriter, sed etiam religiose sua obirent ministeria: non Christum modo venerantes in famulis suis; sed eiusmodi in famulis qui professione Christo quam simillimi essent, et suas vitas [Note: 179 Laboriosa ma gis ab Sociis sibi assumit.] in eius gloriam, et animarum salutem deuouissent. Hisce cogitationibus fiebat, vt nunquam defatigaretur; quin et molestissima quaeque, ac laboriosissima ad sese ab Socijs auerteret. Sique eueniret, vt super labores sermo aliorum, vel [Note: 180 Prose contem nentibus rogat.] contemptus accederet; tanquam de geminato gaudebat lucro: quod tum praecipue ostendit, cum lignatum aliquando cum Fratre Nouitio pergens, ab manu agrestium contemptim, ac rusticano ioco Ignatianorum mancipia appellantium, exceptus, ad socium conuersus: Commendemus, inquit, Domino eos [Note: 181 Piis sermonibus proximos iuuare studet.] homines: texunt enim nobis coronam. Non tamen opportunitates iuuandi proximos, si quae dabantur, praetermittebat: imo et captabat studiose, praemeditatas habens rationes, ac vias, quibus pro modulo suo, posset proficere. Cumque initio non ita libere cum omnibus auderet pios inferre sermones; vbi diuinitatem vberius hausit, animum induxit, quod et praestabat, de Deo, rebusque sanctis apud quosuis loqui. Inter haec studia vbi fidelis operarius ad vesperam sui laboris peruênit, magnis correptus febribus, denunciauit octauose post [Note: 182 Obitus sui diem praedicit.] die abiturum. Sexto autem ita morbus increuit; vt post praebita sacramenta, tanquam mox excessuro, coeperit sacra Domini Passio recitari: at ille cum paulum audiuit: Sat est, inquit, in praesentia: vbi maturum fuerit, prosequemur: ac repente ita leuatus est; vt videretur omni plane defunctus periculo. Die tamen octauo aduocato Patre, qui ante legebat, monitoque iam tempus adesse sacrae historiae recitandae; vix hora interiecta, ad mercedem capiendam migrauit. [Note: 183 Extrema morientis verba.] Interrogatus iam moribundus, veller ne in Caelum tendere; Nihil, inquit, volo, nisi quod Domino pridem spopondi, vt sanctissima eius voluntas perfecte fiat. Ac subijciente Patre: Pari ergo voluntate carcerem infernum subires? Non istuc nunc agitur, inquit: nam quod erat futurum iam completur. Ex qua voce, ac cetera vita non dubitarunt Patres, quin ad aeterna euolarit gaudia, eiusque rei praenotionem ante diuinitus accepisset. Pater Balthasar Aluarius et ipse vir inclytae sanctitatis; dum Caesaraugustanum Collegium visit, Viri virtutibus cognitis, eas egregio testimonio in epistola ad Collegij eiusdem Fratres scripta explicauit.
[Note: 184 Ferdinandi Garziae mors, et dotes.] Carauacae Ferdinandus Garzia, domo Calaguritanus anno millesimo quingentesimo quinquagesimonono in Societatem adscitus pridie Nonas Martias mortales miserias cum aeterna beatitate commutauit. Nam quo virtutem suam Deus in infirmitate clarius ostenderet; hunc famulum suum ingenio maximo, et praestantibus donis a natura ornatum, maluit patientia, quam rebus [Note: 185 Eius ad Socie tatemvocatio] cum vulgi plausu gerendis insignem facere. Adolescens cum occasiones innumerabiles peccandi consideraret; institit a Deo precari, vt ad eum se statum vitae deduceret, in quo maxime Maiestati eius inseruiret. In qua precatione amplius biennio perseuerans; semper magis, ac magis ad Societatem trahi se sensit: praesertim quod in ea orationis, meditationisque florere studium intelligeret, optimum [Note: 186 Humilitatis Audium.] aduersus peccata munimen. Porro ingressus, tanquam se hominem oblitus, omnia vilitatis, et austeritatis auide animo complexus genera, optabat vitam in humillimis ministerijs totam conterere, ab omnibus despici, et proculcari. [Note: 187 Patieudi defiderium.] Ieiunia, flagella, et id genus asperitates sine modo: etiam ad Indos eam ob causam pergere: vt quo ceteros mortales auri, et gemmarum cupido trahit; illic ipse paupertatis, aerumnarum, periculorum thesauros quaereret. Sed fecit Deus, vt inueniret in Europa. Nam cum valetudine, quam forte sub initium intentiore cura concusserat, semper vsus esset aduersa; postremo vitae quadriennio cum dolore acerbissimo capitis, cordisque, affixus assidue lecto, ethica febri consumptus est. Videbatur, vt vsu venit auaris, quorum auiditas lucris extimulatur, fieri asperrima tolerando, appetentior duriorum. Adeo non modo patienter, sed alacriter, et cum gaudio, cumque summa in Dei fiducia, illam [Note: 188 Suae voluntatis omnino expers.] opinione vulgi intolerabilem molem ferebat. Cum eo etiam obedientiae, ac seueritatis studio, vt cum iam Medicus, tanquam deposito, iussissiet dari quicquid optasset; interrogatus vt peteret, si quid futurum sibi iucundum [Note: 189 Mori cupit] putaret; commotior responderit: Ego ne, Deus bone, id petam, quod futurum iucundum sit? Id erit optatissimum quod dederitis. Vna res habebat solicitum, ne cum cuperet vehementer dissolui, et esse cum Christo; eam cupiditatem ad finiendos dolores sui amor exciret. Itaque quod alij laborant in temperando vitae [Note: 190 Praedicto die moritur.] amore; hoc ille laborabat temperando amore mortis. Sancti Thomae Aquinatis die, vti quatriduo ante praedixerat, praeparatus Mysterijs sacrosanctis, e vita dimissus [Note: 191 Mariae Diazap paret lumine coronatus.] est. Maria Diaz sanctimoniae celebris semina octauo post die visum eum sibi affirmauit cum corona in capite Solis instar micante. Vnde intelligebat iam beatum diuina gloria collustrari, pretiosis patientiae suae gemmis insignem. Nemo fuit, qui talem Virum non gauderet a corpore mortis liberatum. At Granatae [Note: 192 Io. Emmanue lis Leonii Granatae Rectoris mors, decora, et funus.] octauo Idus Ianuarij Collegij Rector Ioannes Emmanuel Leonius Hispalensis genere, eoque nobili, domesticos pariter et externos obitu acerbo afflixit. Supra fidem prope est quam carus, ac venerandus esset domi, forisque suarum merito virtutum, modestiae in primis, prudentiae, et caritatis. Anno quinquagesimoquinto seculi, suae aetatis duodeuigesimo in Christi militiam dederat nomen. Saucti Dominici, Augustini, et Francisci non inuitati Ordines exequijs eius intersuere, cumque multis honoratis e Clero Archiepiscopus. Minor iactura sed Iuctuosior, ob casus indignitatem, et additos calamitatis consortes, Patris [Note: 193 Alphonsus Lopius a grassato ribus Mauricis interimitur.] Alphonsi Lopij mors fuit. Sexrodecimo ab Granata milliario, dum rediret Accio consecratus Sacerdos, Idibus Martij, postridie eius diei, quo fuerat initiatus, ipsum, ac tres Augstinianos, et aliquot seculares abductos in interiora montis grassatores ex Maurico genere crudelissime interemere. Cadauer vix viginti post dies repertum est: sed mire deformatum, vt nisi schedula Sancti tutelaris, qui eo mense ei obtigerat in sacculo inuenta, et quaedam vestium notae fecissent indicium, de facie agnosci non posset. Relatum ad Collegium, christianaque cerimonia humo datum. Alios multos ad se euocauit vitae Auctor dignos quidem aeterna memoria. Sed hîc recensenda sunt capita: quanquam et forte, quae humanae sunt mentis tenebrae, silentio quosdam inuoluimus memoria digniores. Quibus nihil equidem detractum velim: sed ne opus in infinitum excrescat; adhibendus est modus. Sua stat illis illibata in Caelo gloria, et celebritas
[Note: 194 Ouetense Collegium fundatur a Magdalena Vlloa.] abunde par meritis, olim in suprema quoque vniuersitatis gentium panegyri reponenda. Ouetensis Collegij, liberalitate Magdalenae Vlloae multa sibi in caelo tabernacula aeterna praeparantis, hoc anno fundamenta sunt posita, Alphonso Ruitio, Prouinciali olim Romano, primo Rectore. Rem frustra ante [Note: 195 Alphonsus Ruitius primus Rector.] tentarat Andreas de Prada Abbas Tunnonis. Deinde Ferdinandus de Valdes Archiepiscopus Hispalensis inftitutam ab se Academiam Societati destinarat, et ipso morte praerepto, testementi eius Procuratores tradiderant: sed subortis litibus maluit Societas suo iure cedere, quam cuipiam dolorem afferre. Neque in praesentia defuere (Satana obstare praeclaris initijs consueto) graues difficultates. Verum breui, vbi religiosorum laborum specimen editum est, ac coepere diuino verbo personare Templa, Paraeciae, et compita catechesi, omnibus animarum necessitatibus prompta opera tempore omni esse, admirabilis consequuta est cuncto in populo conuersio voluntatum: ipseque Antistes, antea lentior [Note: 196 Nostrorum in animarum commodum labores] in recipienda colonia, perfusus gaudio omnem repraesentare coepit Patris amantissimi caritatem. Quini Patres, Fratresque incolae primi fuere: qui cum pro se certatim singuli nouam vineam colerent; Rectoris tamen, quanquam inter aduersam valetudinem, in suggestu, in subsellio confessionali, in catechistica sella, vbicunque opus esset, ardor, infractusque animus eminebat. Atque inter cetera, vt vbique fiebat, statim inductus diuinorum vsus mysteriorum, et sancta aemulatione excitati veterum cultorum conatus. Multo magis deinde profectum excursibus in agros ad rudem agrestium turbam, vbi occupatorum in excolenda, terra incultas, et spinis obsitas animas purgantes, et conserentes diuino semine, fruges aluere in caeli horreum inuehendas. Initio vna tantum puerorum instituta [Note: 197 Pampilonae Collegium fundat Io. Pinerius.] est Classis primas discentium literas, cui aliae deinde additae, consueto et doctrinae, ac pietatis prouentu. Pampilonae quoque receptum Collegium est. Quippe cum Vrbs ea sit prascipua regni Nauarrae, tum per sese laborum Societatis idoneus campus erat, tum sedes opportuna ad late excurrendum, etiam ad excubandum aduersus Haereticos finitimae Galliae. Hasce ob causas Ioannes Pinerius indidem ciuis, quae dudum agitarat, vrsit validius, patrocinium nactus [Note: 198 Tranciscus Hur tadus Prorex promouet.] Proregis. Is erat Franciscus Hurtadus Marchio Almazani, qui reuersus ab Austriaca Legatione, Regnoque Nauarrae Praefectus, vt impense Societatem, ac salutem animarum amabat suscepit rem ad exitum perducendam auctoritate, et opibus suis, Pinerio ipsi, quanquam per sese curreret, stimulis additis. Hoc libentius eam sedem capiebant Patres, quod non solum sub Episcopatu Pampilonensi sunt felicia in unabula Sanctorum Ignatij, atque Xauerij; sed etiam Pampilonae arx stabat, in cuius propugnatione accepto vulnere Ignatius, perque illud salute animi, excelsos illos spiritus ad digniora se bella transtulerat. Ipse Prorex indignum solebat dicere, vt quando ex Ignatio, et Xauerio, tanquam duobus stirpibus, totum in Orbem terrarum propagati erant rami, et fructus; parens, et altrix earum terra extra partem adeo publici boni relinqueretur. [Note: 199 PP. Baptista Martinius, et Lugus primi nostra ibi munia exercent.] Empta est, quanquam non sine nonnullorum strepitu, percelebri Vrbis loco domus, missique ad s...alem [reading uncertain: page damaged] sementem inchoandam Patres Baptista Martinius, et Lugus. Venit et [reading uncertain: page damaged] ad locum spectandum Auellaneda. Quo ex itinere Loyolam cum diuertisset; domum Ignatij alumnam pietate summa ingressus, nouo se quodam spiritu instinctum, nouoque pietatisaestu, ex quo praeter morem [Note: 200 Domus Professae Valentiae, et Hispali fundantur.] incalesceret, profitetur succensum. His duobus Collegijs in Castella Prouincia additis; in Aragonia Valentiae, in Boetica Hispali domus accessere Professorum. Valentinae domui Hieronymus Domenechus praepositus, Templum possessione pridie inita die Pentecostes, Archiepiscopo Hidruntino sacrum faciente, [Note: 201 Hieronymus Domenechus primus Valen tiae Praepositus] dedicatum est. Ad concionem Patriarcha dixit, interque cetera monuit populum, grates vt ageret Deo, quod Societatem loco tam Ciuitati opportuno conftitueret. Nihil enim Patribus, nisi populi emolumentum praepositum esse: proinde vterentur occasione. Se quidem beneficium agnoscere in primis, quod ad sui leuamentum oneris, gregisque sibi commissi commodum ea res pertineret, Eodem die noua in domo conuiuium Patribus, seque conuiuam dedit,
vna cum compluribus praestantibus viris. Auxit gratulationem; populique admirationem [Note: 202 Franciscus Scri ba Societatem ingreditur.] ingressus in Societatem eodem die Francisci Scribae magna nobilitate ac re, maioreque mortalium bonorum spe Sancti Spiritus igne in holocaustum Deo incensis. Erat quadragenarius, doctus, ac ceteris ad absoluendam Euangelici ministri personam donis instructus. Iuuit etiam sua bibliotheca sat locuplete nascentis domus penuriam. Initium fecere meadicandi pendentibus [Note: 203 PP. Domenechus, et Barzius bis in hebdomada per Ciuitatem emen dicant.] ex humero manticis ipse Pater Domenechus, et Pater Barzius, binaque in hebdomada emendicatione affatim panis corrogabatur, ita distributa Vrbe, vt ad eandem domum non nisi quintodecimo die rediretur. Recens Patrum impetus, rei nouitas, aedis ad haec sacrae opportunitas breui diuina mysteria octauo quoque die obeuntium numerum geminarunt. Susceptae superiore anno ad circumpositos Neophytos catecheses vtilitate summa retentae. Homines miserrimi numero [Note: 204 PP. Gaspar Lo artes, et Simon Dominicus Neophytosea techismo iuuant.] maximo, vt erant ab omnibus destituti, ac suapte sponte christianae pietati minus addicti, prorsus iacebant in tenebris, et vmbra mortis. Post Gasparem Loartem, in ea re plurimum sudauit, profecitque Pater Simon Dominicus. Initio permagnae difficultates occurrêre ex odio, quod ea natio aduersus veteres Christianos ex impotentium contemptu, ac vexatione conceptum habet. Tamen experimento est cognitum minus opinione deploratum negotium esse. Caritate Patrum, comitateque pellecti, non pueri modo ad christianae doctrinae scholas, sed grandiores quoque non grauate itabant, discebantque facile [Note: 205 Domus Profes sa Hispalensis in Collegii aedibus colloca ta.] christianos ritus, et induebant mores. Hispalensis domus collocata ess in veteribus Collegij aedibus, nouoque Templo, quod per id tempus diuinis addictum est. Collegium in aedes migrauit, quas aedificandas, et censu annuo muniendas Ciuitas benigne suscepit. Non nihil in populo offensionis, ac sermonis exciuit damnatio ad triremes presbyterorum Lorenensium, quos Hîspalim ductos vul [Note: 206 Archiepiscopus Hispalenfis bonum Societatis nomen curat.] gus Theatinos vocabat. Sed mature obuiam iuit Archiepiscopus, innocentiam Societatis iubens in omnibus Ecclesijs vulgari, ne qua ei ex falso rumore labes, cum auctoritatis imminutione, adhaeresceret. Nec modo (vt erant Primores sat rerum gnari, et in vniuersum Ciuitas optime affecta) calumniae omnes facile discussae: sed per occasionem vulgatae Societatis laudes, ac celebratae, Deo gloria, cuius est opus famulos suos, et a culpa defendere, et laudandos efficere. Quanquam in hac Prouincia hostis humani generis, et osor pacis aeternus graues iam diu ad distrahendos Sociorum animos intentabat pugnas: scilicet, qua arte bonos [Note: 207 Sociorum querelae domesticae.] aggreditur, specie honestatis maioris obiecta, quaque via alibi saepe schisma tentauerat. Querebantur inferiores nimio se imperio, duriusque tractari: culpas leues non modo puniri grauissi me, sed aeternam earum memoriam conseruari, et exsuscitari cum putabatur extincta. Moderatoribus hanc esse curam maximam obseruare, ac vexare subiectos. Inde manare malum, ac fundi per inferiores, [Note: 208 P. Garzias Alarconius Prouinciam visitat.] vt ipsis quoque summum esset negotium notare alienas noxas, explorare vitas, et crimina. Inde neque inter subiectos inuicem fratrum, neque erga Moderatores filiorum vigere fiduciam, sed potius degeneres quasi in regno mores indui. Ita erat vniuersa Prouincia duas distracta in partes, ac malum iamdiu natum, [Note: 209 PP. Io. Cagnas et Petrus Bernardus Prouin cialis querela. rum causa.] nunc tandem erupisse dicebatur, aditu per Garziam Alarconium Visitatorem patefacto, quem plurimi tanquam caelitus missum excepere. Habebantur seuetitatis principes in praesentia Pater Ioannes Cagnas, quem quasi fontem eius mali nominabant, Petrus Bernardus Prouincialis: qui cum ante suauitatis [Note: 210 Tum Franciscus Vasquius, Gregorius a Mata Ignatius Castellus.] laude carus vulgo esset; paulatim ferebant, siue Magistratus diuturnitate, siue feueriorum familiaritate, ad eorum sectam abstractum. Praeterea Franciscus Vasquius, Gregorius a Mata, Ignatius Castellus, alijque nonnulli non eiusdem modo sensus, sed etiam inter se quasi quodam foedere colligati. Qui in Congregatione prouinciali, vt longe superabant numero, e suis partibus Procuratorem Ignatium Castellum delegere: qui Romam profectus, tum eorum facta apud Patrem Generalem defenderet, tum contra partes aduersas praemuniret, ne ea administrationis ratio mutaretur. Sane plerique eorum eximiae erant, praestantisque virtutis, nec nisi nimio zelo peccabant, si quid peccabant, ad conseruandam
[Note: 211 Recta discipli na a moderamine non discedat.] religiosae disciplinae integritatem, rectamque apud proximos famam intenti. Ceterum dum supra imbecillitatem humanam custodiam intendunt, nec modum adhibent; caritatem, quae debet esse in omni recta administratione membrorum cum capite nexus, et vinculum, non leuiter conuellebant: cumque in omni multitudine, quantumuis eximia, ac lecta, nunquam possint earundem cuncti esse virium, nec eâdem via duci: et vero semper aliqui tanquam fex, ac scoria sint, querimonijs, artibus non bonis, Satanae fallacijs pandebatur aditus, [Note: 212 Seueritas cum lenitate conium genda.] obstructa ea via, per quam fuisset occurrendum, nempe perfugio ad Praesides intercluso, Et sane cum vbique arduum est rerum modum inuenire; tum religiosa in praefectura diuinae cuiusdam est artis ita attemperare cum seueritate [Note: 213 Euerardus discordias componit.] lenitatem; vt neque per hanc soluantur mores, neque per illam caritas infirmetur. Itaque Euerardus aegre ferens tum cetera austeritatis immodicae, tum praecipue illam veluti factionem; sedulo ad eam soluendam incubuit: quod non difficile factum est, quibusdam in alias prouincias opportune amandatis, ipsaque Prouincia, postquam lustrauerat totam, Garziae Alarconio demandata.
[Note: 214 Castellanos in ter ac Lusitanos Socios serit Satan discordias.] Alia quoque tentabat via Castellanos inter, ac Lusitanos Socios discordiarum sator caritatem deterere. Nam cum Rex Lusitaniae Henricus prae senio non multum abesset a fine, successore incerto; ferebat fama in Castella per Lusitanos Patres stare, quominus cum pace controuersia praecideretur, in Philippi verba ab Henrico ante suprema populis sacramento ad strictis. Itaque Castellanorum Patrum quidam, quorum aures externorum querimonijs verberabantur, et auctoritas, gratia, res discrimen adibat; laborabant, vt Lusitanos a culpa defenderent. Hi e contrario plurimum cauebant, ne quomodo eam disceptationem attingerent, neu Lusitano populo ad omnes suspicionum auras erecto darent vllam in partem propensionis indicium: adeout cum Dux Ossunae Regis Catholici Legatus in Lusitania institisset, vt Pater Aloysius Gusmanus ad se confessarius mitteretur; eum Patres Lusitani perbenigne acceptum, omnino perpulerint [Note: 215 Religiosi caritate non natio num studia fo ueant.] suam vt rediret in Prouinciam. Haec notarim, vt animaduertant Religiosi viri, quam vigilanter custodiendae paci, Nationumque studijs penitus ex animo eradendis debeant insistere, quamque procul ab omni seculari procuratione abesse: cum suspicio ipsa vires habeat maximas ad nomen foris maculandum, [Note: 216 De Leone Hen ricio Regiscon fessario Lusita ni conqueruntur.] pacem domi concutiendam. Quod ipsum eo etiam clarius perspectum in Lusitania est. Leo Henricius Regis erat Confessarius: sed, quemadmodum supra narraut, ita cum Rege conuenerat, vt is sineret eum religiosae humilitati, simplicitatique seruire, nec pateretur Regni immisceri curis. Hoc dum Leo fideliter exequitur, qui voluissent Regem primo quoque tempore successorem sibi sufficere, praecauentem ne ad alienos regnum perueniret; querebantur de Leone, [Note: 217 Henricus Rex cum defendit.] quod non Henricum ad id pro munere, auctoritateque apud eum sua adigeret. Quam tamen inuidiam ipse Rex Proceres allocutus, vt erat vir optimus, suique consilij rationibus expositis, ac professus suo iussu Leonem nihil attentare, magna ex parte molliuit. Porro dum Philippus Rex lectum militem per Italiae praesidia distribuendum mittit, Classe tempestate dispersa, vt ij, qui Genuam appulere Genuensibus Patribus, ita pars Carthaginem nouam reiecti Murcianis exercendae pietatis materiam attulere: vtrosque enim pessime vexatos graues corripuere [Note: 218 Murciani Collegij Patres ca ritatem in aegro tos milites ex ercent,] morbi. Hos cum Nosocomium Carthaginense non caperet, Murciam primum, inde Valentiam transferebant, sed fere omnes extinguebantur in via: eo visum est Murciae curandos. At ne ibi quidem hospitium capax erat, neque vlla facultas leuandae calamitatis. Itaque Patres cum ab Ciuitate, Senatu, Episcopo, Canonicis, alijsque ad tria millia aureorum nummûm, vimque ingentem vestium, tum ad induendum, tum ad lectos, et ceterum instrumentum [Note: 219 Nosodochia instituunt.] corrogassent; sex ampla conclauia adornarunt Nosodochij in modum, vbi milites prope quingenti curabantur. Vnus Canonicorum, itemque Praesidum Vrbis toti negotio quasi aeconomi praeerant. Sex Medici vocabantur. E Collegio per vices quaterni Fratres adibant inseruituri aegrotis, et quidem Sacerdores ad solandos, expiandosque. Multum exhaustum incommodorum, et graues suscepti
[Note: 220 Olysippone Ferdinandusa Prato, et Petrus Mascarenia inseruiunt peste infectis, eaque absumum tur:] morbi, sed citra funus. Enituit Ciuium quoque Murcianorum in ea calamitate pietas, non solum stipe, sed etiam opera conferenda. Olysippone, vbi pestilentia, quae se anno insequenti dirius effudit, leuiter coepit existere. Ciuitas extra Vrbem receptaculo morbidorum condito, cui domus salutis nomen fecit, duos e Societate ad animarum curam Sacerdotes expetijt. Missi Ferdinandus a Prato, et Petrus Mascarenia, ambo animi fortis, spectatae virtutis, ardentissimae caritatis. Nec longo tempore laborum suorum interclui sunt fructu. Ferdinandus [Note: 221 Petri Mascareniae genus, et laudes.] duodecimo Kalendas Septembris, paulo post Mascarenia operi sancto immoritur. Postremus hic parentibus illustrissimis Vasco Mascarenia, et Maria Mendozia genitus, incertum maiorem ne sanguinis, an virtutis prosapiam traxerit. [Note: 222 Tres habuit in Societate Fratres.] Ea quippe feracissima stirps, non tamen foecundior, quam felicior, selectissima germina non tam generi, quam religioni dedit. Nam Petro quatuor, ex ceteris, fuere Fratres sacris addicti Ferdinandus Martinus, Franciscus, Nonius, [Note: 223 Franciscum immaturamorte sublatum.] et Antonius Mascarenia. Primus fuit Farensis Episcopus, et sacrosanctae fidei in Lusitania generalis Quaesitor, vir moribus, et virtute praeclarus, et cum disciplinarum omnium, tum Theologiae praesertim excellenti scientia toto Regno [Note: 224 Antonium Clau dij, et Nonium Mutii Genera lium Assistentes.] laudatissimus. Reliqui tres in Societatem adlecti. Ex his Franciscus quidem, non sine fama maturae virtutis, aetate licet immatura, diem extremum obijt. Nonius vero, et Antonius grauissimis in Prouincia perfuncti muneribus, Romae insuper apud Praepositos generales hic Claudium, ille Mutium, magna vbique [Note: 225 Petrus in Indram mitti, vel in Africam petit sed non impetrat.] opinione prudentiae, et religionis Assistentes diu fuere. His quartus accessit Petrus non genere magis, quam disciplina germanus, quem ab ijsdem haud sane degenerantem vidit Lusitania. Praeferuidus quippe vir, licet egregijs animi, maturaeque laudibus in paucis excelleret, quas in Europae luce, velut in theatro, explicare cum pompa, plausuque posset; nihil tamen optatius habuit potiusque, quam vt in Africam, aut Indiam terrarum vltimas, ignotasque plagas mitteretur: quam expeditionem non constantius, quam ardentius flagitauit, vt sanguine, [Note: 226 Ad peste infectos mitti petit, et obtinet.] ac vita recentem illam Christ messem irrigaret, et coleret. Id vero cum saepe repulsus, et veluti reiectaneus impetrabile non videret esse precibus, fortunam aliam eêdem spe complexus, in hanc se dedit aleam, quae vltro ipsa se obtulit, grassantis per Prouinciam pestilentiae, primusque Sociorum Praesides obtestando fatigauit, liceret sibi laborem, operamque inter ea obsequia caritatis consecrare. Quo demum obtento, in publicum sese coniecit contactorum hospitium: vbi nulla mali atrocitate retardatus, nulloue sui respectu, aut mortis passim in oculos occurrentis metu, indiscriminatim omnibus ingenti alacritate impertiens ipse se, post alterum infatigabilis seruitij mensem, contagione luem [Note: 227 Moribundus Mauro baptismumimpertit] contraxit, ex qua mox animam immortalium meritorum plenam Deo restituit. Ferunt supernis proximum, cum Maurus quidam Ethnicus, pestilenti morbo iam ictus ad eum strato iacentem obrepsisset, lustrarique se sacro fonte postulasset; velut mortis, cui tunc acrius obluctabatur, oblitum, aut negligentem, collegisse quantum potuit in seminece corpusculo spiritum, extensaque dextera [Note: 228 Eius mortem plerique condolent.] sacrosanctam ei lympham affudisse: sicque vitam alijs caelestem tribuendo, ipsum humanam gratabundum, dissoluique cupientem exhalasse. Ad eius excessum sequutus est publicus dolor, tanquam ob iacturam hominis bono publico, [Note: 229 Pretiosa medi c mina non si bi, sed pauperi bus tribui curabat.] ac praecipue miserorum nati. Neque luctu abstinuit Henricus ipse Rex. Nam et morbo laborantem seruare omni ope conatus est, missis ad eum magnae efficacitatis, ac pretij medicamentis (quae tamen Petrus pauperum, quam sui studiosior, in eorum salutem, neglecto se, distribuenda curauit) et fato praereptum vehementer indoluit, interque multa animi complorantis documenta, [Note: 230 Henrici Regis de eo elogium] in illud elogium exclamauit: Eo demum die Olysipponensis Vrbis remedium, salutemque concidisse. Neque promerita commemoratione fraudandi sunt fortissimi [Note: 231 Alii ex Societate in infecto rum obsequium demortui.] Sacerdotes, inuictissimique Fratres: illi quidem Petrus Correa, Laureutius Fonseca, Balthassar Esteuius: hi vero Antonius Abreus, Alexander Coëlius, Andreas Annesius, ac Rodericus Gomesius: qui nimirum omnes Socij non laborum minus, quam palmarum, inter haec eadem huiusce temporis discrimina
malorum, pro humana aeternaque Ciuium incolumitate vitam posuere. Eorum in locum alij statim suffecti optimo exemplo Ciuitatis. Certus quin etiam Sacerdotum [Note: 232 Rodericus de Gois pestilentium seruitio se mancipat.] numerus, ac Fratrum, sepositum in diuersorium secreti, qui saucios peste per Vrbis domos inuiserent. In his, vti cupide flagitauit, Rodericus de Gois Nouitiorum Magister fuit. Idibus Iulij ante ortam pestilentiam Simon Rodericius, vnus e decem primis, in senectute bona decessit: aduersus fallacias [Note: 233 Simonis Rode ricii mors, et decora.] Diaboli quam nemo sit tutus, quantopere vigilandum sit, non leue exemplum. Bonus alioqui vir, religiosae mentis, et virtutibus multis ornatus mortem tandem obiuit eo homine dignam, quem inter primos huius Ordinis auctores [Note: 234 Patria, et genus.] diuina voluntas legisset. Ortum duxit Simon Rodericius Azeuedus Vouxellae, quod Lusitaniae oppidum in Lamecensi ditione, Vicensique Dioecesi situm est, parentibus honestissimis, Aegidio Gonzalio, et Catharina Azeuedia. Illum recenter [Note: 235 Morientis parentis de eo tum nato vaticinium, seu praesagium.] ad vitam editum, morti ipse proximus, cum ad brachia excepisset Pater bene ei precaturus, defixosque in eius vultum oculos continuisset; improuiso quodam aestu mentis ad vxorem conuersus: Tu ne vero vides haec, inquit, ingenui lineamenta pueri? magna quaedam, et praeclara diuinae gloriae facinora minantem vides. Fac tibi commendatus impense sit, vt tanquam sacri quippiam in spem egregij successus, eximia cum cura, ceterisque prae liberis liberalius educetur, et crescat. Siue haec fuerit naturae praesensio, qualis haud raro morientibus incidit, siue caelestis oraculi vaticinator impetus, non equidem curiose disquiram, Certe neque imperio mulier, neque praedicto euentus fefellere fidem. Nam vbi primum domestica ex disciplina solidiorem in frugem adoleuit Simonis [Note: 236 Parisiis literis vacans cum S. Ignatio necessitundinem contrahit.] aetas, missus Parisios, vt Ioannis Tertij Lusitaniae Regis impensa bonis artibus imbueretur, cum haud impares indoli successus in literis, ac moribus faceret, in Ignatium incidit eadem studia, non êadem spe, ac mente versantem: quippe non vanis honoribus, sed diuinae gloriae prorsus intentum. Huius primum fama sanctitatis, mox et consuetudine paulatim illectus Rodericius, sese illi totum, ac plane subiecit, donec in vota Societatis instituendae, vna cum ceteris eiusdem [Note: 237 Cum eo, ac Sociis de Societate instituenda conspirat Ignatius.] vitae consortibus, conspirauit. Nec minore constantia sanctum illud animi propositum deinde prouexit, quam fortitudine suscepit. Licet enim haud semel amore solitudinis, supernisque rebus sine interpellatoribus, aut arbitris vacandi studio solicitatus, in suscepto consilio nonnihil vacillarit, vt suis praenarratum est locis; semper tamen diuina veluti manu, ac caelestibus ostentis in fide confirmatus, [Note: 238 Prouincia Lusitaniae eum auctorem, et fundatorem aestimat.] hanc ipsam praeclaro operaepretio, et magnis in Societatem praesertim Lusitanam meritis acerrime tenuit. Ea certe Prouincia illi se, coeptaque, et stabilimenta, atque incrementa sua debet. Erectionis Collegiorum, beneuolentiae Ciuium, gratiae Principum, patrocinij Regum, ille quondam fundamenta iecit: quae in tantam deinde molem excreuere; vnde ingentem apud omnes hominum ordines opinionem Societatis, ac sui excitauit. Et vero, vt peculiaria eius opera, et per totam retro historiam sparsa facinora, declinando, et meo, et lectorum fastidio, repetere hîc supersedeam; sed aliqua tantum his adhuc annalibus [Note: 239 Elus in Deum caritas.] intacta delibem; vir fuit egregio concursu laudum famae suae par, et qui videri possit, vel sola rerum suarum appendice, magnus, Principium a caritate faciam, quae virtus chorum ceterarum non ducit modo, sed etiam trahit. Haec in Rodericio [Note: 240 Vt cum Deo arctius agat, abdicat se magistratu.] tanta erga Deum fuit; vt cum eodem arctissimam coniunctionem per crebra commercia affectaret. Quam vt ardentius excoleret, atque inflammatis in caelum affectibus indulgeret; post duodecim iam exactos Praefecturae Prouincialis annos, non quidem laboris, atque molestiae, quibus pro diuina gloria potius [Note: 241 In solitudinem se abdit.] inhiabat, sed distractionis a Deo, quam ipsa negotia necessario faciunt, abunde pertaesus; abdicauit se omni plane magistratu, deprecatusque curam geren. darum rerum, regendorumque Sociorum, in secessu vltimo Sancti Felicis caro [Note: 242 In Christi passionem praecipue fertur.] se totum inuoluit otio contemplationis: caelestisque amoris perfruendi facta copia, in eum vim omnem, et vires animi aestuantis effudit. Sed praecipuo quodam volatu cordis in Christum Iesum ferebatur, eiusque pro generis humani salute patrata opera, et praesertim consecuta supplicia, illicia faciebat repensandae.
vicis. Quare? sub rudimenta primae conuersionis ad Deum, potiri concepto profectionis Hierosolymitanae voto, cum per temporum difficultatem minime licuerit [Note: 243 A S. Ignatio profectionem in Palestinam impetrat.] (quanquam eius se voto liberatum non ignorabat (persoluendi tamen prona voluntate magis, quam solicita religione ductus, per haec ipsa vitae spatia negotijs vacua, facultatem ab Ignatio impetrauit in Palestinam commigrandi, ibique aliquandiu commorandi: vt ea caelestis in homines cariratis expressa vestigia conspectu recoleret, imitatione calcaret, suamque ab Christo Domino longiorem [Note: 244 Exequi illam non potuit.] absentiam, ipsa locorum, quibus ille praesens aliquando fuerat, imagine falleret, ac solaretur. Sed eum Venetias idcirco aduectum, cum soluturus iamiam esset in Cyprum, importuni praepcdimenta morbi, seu potius diuini prouidentia Numinis, conceptae dudum spei prorsus exortem fecere. Neque tamen propositum ille mentis abiecit, sed permutauit: et quae Domini patientis insignia in suis quaeque domicilijs osculari, complectique non potuit; eadem prprio ipse in corpore, in quo mortificationem Christi circumserebat, descripta, impressaque venerabatur: sane qui Christum diligit, et crucem eius aut non portat, aut [Note: 245 Carnem asperitatibusvarijs domabat.] odit; hunc esse peramantem apparet quidem, minus tamen Christi quam sui. Ergo Rodericius, quod ab primis spiritus incunabulis in consuetudinem, vsu deinde assiduo roboratam induxit, acrius perrexit duriter, hostiliterque carnem accipere, rudi ac praeparco cibatu, neque cubatu commodiore, quotidiana, et immisericordi verberatione, setis ad nudum adpressis gestatisque, ceterisque huiusce generis documentis, quibus ipse se poenarum Domini sui crebro commoneret, ad eiusque amorem velut stimulis incitaret. Verum illi nihil aeque aut memoriam peruellebat, aut sitim alebat Dominicae tolerantiae, quam argutum [Note: 246 Crucem cultro sibi fixit in pectore.] sane ac nouum inuentum, a nemine, quod legerim ante vsurpatum. Nam sub vitae sanctioris initia, vt ardori suo tenerius, vel ipsa duritate, indulgeret; summa sibi cute supra pectus signate discissa, notabilem dodrantali maguitudine, ac latitudine digitali Crucem, acuto in vulnus stilo, descripsit extrinsecus: viuax argumentum interioris eius, quam telo praeferuidae caritatis inciderat e regione in medulla cordis. Huius porro luculenti stigmatis cicatricem veluti memorialem, nunquam deiude obductam, deletamque ad sepulcrum secum vna portauit. [Note: 247 Semper dum vixit occuluit.] Sed quia sacrosanctae Cruci propria, ac dotalis humilitas est, ne forte vt illam conseruaret hanc perderet; diligenter dum vixit, rem alijs inobseruabilem, [Note: 248 Moriturusduo bus ostendit ne post mortem in uenta diuinitus facta crederetur.] occultamque, et velut arcani mysterij quippiam in sinu suo clam omnibus habuit. Morti vero proximus, metu ne, dum ipsa se proderet, curatoribus cadaueris rerum inscientibus opinionem faceret ostenti humano maioris; binos ad se Patres seorsim a ceteris accitos, praeparata silentij fide praemonuit, si forte Fratribus defuncta membra componentibus insculptum pectori suo signum Crucis appareret; ne id tamen insuetum quid, et prodigiale mirarentur: sed quicquid esset, inconsulti quondam, atque immaturi feruoris sui vestigium scirent, et [Note: 249 Demissionis studium singu lare.] monumentum esse. Hoc enim imprudentiae velum ille humilitatis excelsae vir studio diuexandi sui, et Crucis imitandae praetendit. Nam demissionis sanctae cultor apprime, fautorque fuit: cuius haud moriens modo, sed tota passim vita [Note: 250 Episcopatum Conimbricen sem recusat.] non vnum illustre documentum, acspecimen dedit, declinatione praesertim honoris, despectione sui, et appetitione contemptus. Cum obijsset Georgius Almeida Conimbricensis Episcopus, eaque iam vacaret occupaturo sedes; Ioannes Lusitaniae Rex Tertius in eam ipse cogitationem alte descendit, optimum factu fore, li Rodericium expertae iam, probataeque virtutis Virum, muneri tanto praeficiendum curaret. Neque id cupidius suscepit, quam ardentius perducere ad effectum institit, neminem habiturus aduersarium, praeter vnum ipsum, cui acerrime studebat. Cum enim Simoni rem insinuasset; perculsus non improuisa magis, quam odiosa denunciatione Pater, repugnando, obtestandoque, ac miscendo precibus lacrimas, vsque adeo conatus est, donec sapientissimum Regem ad deditionem perpulit. Qui ne homini, quem vnice diligebat, ac pro meritis aestimabat, molestiam crearet, ab incoepto destitit, viri modestia recreatus: qui cum ab honoribus sponte sequacibus ambiretur; tanto eos studio
fugiepat, quanto plerique fugitiuos ambiunt, et assectantur. Quae sacratioris Insulae, atque hoporificae Praefecturae geperosa propulsatio laudabilior fuit; quod nondum promulgatis Societatis legibus, necdum voto dignitatis declinandae suscepto, Rodericius sponte magis, atque impetu humilis animi, quam vllo externo auocamento, pexuque rem seipsa pellacem, despectuque arduam, eandemque vltro oblatam, imperatamque, primus Sociorum, qui talia refugerint, ceterisque exemplo futurus, glorioso, ac sancto fastidio ablegauit ab se. Sed [Note: 251 Munus instruem di literis principem recusare non potuit] hunc primariae Vrbis sacrum magistratum felicius deuitare potuit, quam literarium magisterium adolescentis Principis. Exercebat tunc illud vir clarissimus ex Augustiniapa familia Ioannes Suarius Concionator aulae: quem cum Rex Conimbricensem Episcopum, loco Rodericij, renunciandum curasset; in hunc, [Note: 252 Io. Suarius Au gustinianus in Rodericii locum Episcopus renunciatur.] muneribus permutatis, vices illius transferri iussit. Neque is subtrahere se imperio, atque oneri potuit, ne, vno iam excusso, alterum subterfugiens, videretur deserre nihil regiae voluntati velle: cum praesertim vtrumque Ignatio parenti fore gratum intelligeret: nempe vt illud respueret, hoc subiret: sic enim se molli velut aditu gratiae Societatem vix dum adolescentem in Lusitania, totoque vastissimi Orientis tractu, facilius beneuolente Principe prouecturum. Verum adeo Simonis oculos, quod secus plerumque solet, non perstrinxit aulae fulgor, non animum labefactauit; vt huius mores ipse potius afflarit, ac recrearit exemplo, [Note: 253 Rodericius hu mili habituau lam adit.] quippe quam habuit quasi theatrum religiosae humilitatis, et exquisitae officinam virtutis. Quotidie illuc vna cum socio itabat pedes, vestem fului plurimum coloris, eamque longo iam vsu detritam indutus, quam ad iugulum rudis e corio ligula subnectebat. Exprobrantibus indignum regio Praeceptore ornatum, eoque docentis incultum dedecorari auctoritatem nobilis Praetextati dicentis; respondebat, nunquam et audisse se ex Magistri vestitu institutionem pendere [Note: 254 Equos bene paratos recusat, vilibus con tentus.] discipuli: id certo exploratum, ex lacero, vilique palliolo saepe robusta, atque aurea praecepta explicari. Ad iter consectando Principi ex necessitate susceptum, remissis generosioribus equis, ac decenter instratis, qui eius vectioni e stabulo regio destinabantur; clitellario iumento, eoque fortuito, et conductitio vtebatur. Accidit aliquando, vt ip magnum quendam, et magna aestimatione virtutis, ac prudentiae Praesulem ita vectus incideret. Is ad improuisum Simonis aspectum, in admirationem cultus adeo demissi, ac plane seruilis erectus, equo, ceteris idem factitantibus, repente desilijt, et non sine benigna quadam indignatione dequestus, quodnam illud esset regij dehonestamenti genus in regio tanti nominis administro; ita ne vero talem virum, Principisque continuum, tam abiecte iumentario agasoni damnatum, ac traditum ferri? Mulam exim e procuratam, phaleratamque inscendendam obtulit, nec precibus tantum, sed amico quoque conuicio institit, vt is si non sui, certe Regis ratione habita reliquum iter paulo decentius, honestiusque conficeret. At Rodericius hominem comiter intuitus: Te vero, vir optime, ignorare, inquit, non arbitror, quantum honoris in ipso honoris neglectu posuerit Deus, quantoque celsitudins autorameuto humilitatem animi sanctam ornauerit. Aequum igitur est, vt maiestatem regiam, quando praeterea in me nihil est, tanto lastu, atque fastigio dignum, hac vna certe, qua possum demissionis sublimitate cohonestem. Neque adduci vnquam potuit, vt vilem illum vectorem suum honorario permutaret: honesto illo virorum comitatu demirante, sed magis approbante religiosae [Note: 255 Purgatorium, ac carcerem Aulam vocabat.] abiectionis exemplum. Porro hanc ipsam in luce regalis aulae necessitatem commorandi, purgatorium ille suum, merumque carcerem vocitabat: illudque adijcere solitus est, malle se domesticum Collegij carrucarium quam aulicum Principis instructorem esse: et duo sibi molestissima omnium accidisse quondam in vita: alterum cum excidit expeditionis Indicae spe: proximum, cum [Note: 256 Suis humeris ollam cum pulmento ad car ceres deferebat.] inter fauorem potentum, mundique splendorem versari coactus est. Quam ille pompam, popularemque inde auram inuito sibi renuentique vltro influentem crebro suicontemptu ludificari conabatur: adeo vt saepe per loca regijs assectatoribus insessa sordidatus incederet veste lutea, sublatoque in humeros vili pultario,
[Note: 257 Vt absit ab au la munus con fessarii Regis Sebastiani recusat.] vir quo nemo notior, aestimatiorque, ad eos, qui carcere attinebantur; pulmenta deferret. Vt vero primum laxato tantisper imperio ex aureis illis aulae catenis expedire se licuit; non auide modo ansam carae libertatis arripuit; sed ijs semel excussis, impediri se nunquam deinde passus est. Sane multo post Sebastianus Rex, Aui sui vestigia sequutus, cum Rodericium ex Hispanico secessu reuertentem, misso Archiepiscopo Vlisipponensi, accerseret, vt confessionibus Regijs aurem praeberet; id ille muneris sedulo deprecatus plane reiecit, excusata in speciem aetate, ac valetudine: re tamen vera aulae taedio, aut etiam metu, cuius incantamenta semper animos illigant, raro absoluunt, saepe subuertunt. At in Rodericio non ambitionem modo non exciuit honor; sed ne cupiditatem quidem illexit aurum, sequax illa, ac lenta materies, tamque de facili adhaerescens, [Note: 258 Principum gratia nunquam in sui, aut suorum commodum vsus est.] cuius blanditia viscus merus est. Nunquam tanto Regum, ac Principum fauore et gratia, sibi, aut consanguineis, quos habuit multos, et quidem priuatae rei per eius occasionem augendae haud incuriosos, non raro minus quam praeclaro exemplo, quicquam a quoquam, aut vltro petijt, aut oblatum accepit. Imo affines (vt id quoque, licet alienum huic loco, non tamen, quando incidit mentio, importunum interseram) affines, inquam, locupletandi adeo [Note: 259 Patriae, ac parentum affectus onmino expers.] curam omnem abiecit; vt pio potius odio tum eos, tum vero quicquid saperet, oleretque naturam prosequeretur: cuius illud illustre documentum, Cum forte iter haberet Viseum, adraderetque necessario Bouxelam natale solum, vnde longissimum tempus abfuerat; nullis Sociorum peruinci precibus potuit, vt illuc breui diuerticulo deflecteret, dum sororem, agnatosque alios ex nobilioribus Oppidi, quos viderat nunquam, ex quo primum in de discesserat, salute, ac pio solatio impertiret. Facinus memorabile, neque degenerans ab exigua illa, et primigenia Societatis familia, ac potissimum Ignatio, Xauerioque, quibus insita, et pene sueta cum ipso spiritus lacte ad carnem, et sanguinem aspernatio quaedam animi sancta, virtutisque rigor, ac toruitas erat. Verum vt ad generosum pecuniae neglectum redeam; cum aliquando Conimbricense Collegium [Note: 260 Ex oblatis a Rege centum millibus aureis ad leuandas Collegii Conimbricensis angustias octo ginta millia respuit.] alumnis pressum, alendi vero commoditate pene omni defectum esset, Rodericius, quoniam Dei cogebat obsequium, persuasit ipse demum sibi, vt illud subsidij alicuius causa commendaret Regi. Hic, qua erat et animi magnitudine, et in Societatem beneuolentia, centum nummorum millia in eam rem statim attribuit, persoluique iussit. Aestimauit, qua par erat actione gratiarum munus Rege dignum Rodericius: sed ex ea summa, reiectis ceteris duodeuiginti tantum millia regiae liberalitati accepta habuit, satis id praesenti leuandae difficultati fore testatus. Non tamen post multo percrebuit passim terror inundantium Turcarum, magnoque exercitu imminentium Abylae, Ceutam vulgo dicunt, quod propugnaculum e regione Calpes in faucibus situm Gaditani freti (Herculeas fabulae columnas hîc statuunt) claustrum est ex Africa irrumpentibus in Hispaniam. Cum igitur ab Rege, eiusque Consilio decretum de munienda aduersus [Note: 261 Ipsa viginti millia pro Republica Regi restituit.] inuasionem, atque impetum arce factum esset, quod sine magnis, enormibusque impensis ad effectum perduci non poterat; Rodericius eam ipsam pecuniam nuper a Principe acceptam, eidem vltro restituit, ac repraesentauit, causatus publica incommoda, quibus priuata posthaberi deceret: quare vteretur Rex beneficio suo in commune bonum: sic enim honestius collocari se vero, si quid iuuare possent, suorum non modo viuendi angustias, sed vitas etiam ipsas [Note: 262 Rex ea recipit sed mox Collegium cum foe nore fundat.] oblaturum. Neque aurum tam liberaliter proiectum descendit in sterilem humum: imo nec perdi poterat, de quo fides cum munificentia decertabat. Et Rex quidem, miratus illam proprij compendij prae alieno negligentiam; vsus est in rem praesentem pecunia tam amanter oblata: mox tamen amplificatam [Note: 263 Rodericius virginitatisflo rem seruauit.] rependit, iactis Coliegij Conimbricensis in ingentem amplitudinem fundamentis, collatoque magnifice reditu annuo in perpetuum Religiosorum alimentum. Verum Rodericio non purior animus, magisque intactus humani honoris, rerumque fluxarum cupidine, quam turpium voluptatum fuit. Tenuit fama, certis auctoribus, illibatum homini viguisse, ad occasum vsque vitae, virginitatis
Angelicae florem, caeleste illud in terris paucorum decus. Quod sane [Note: 264 Ab impudicis seminis bis aggressus victor cuasit.] diuinum munus, nisi gratuito accepisset; mereri haud dubie poterat praeclare factis. Neque enim vno tantum experimento intaminatum, castumque pectus, et ad frequentia illiciorum faede titillantium inuitamenta semper impenetrabile comprobauit. parisijs dum in primo aetatis flore literis operam daret, ancillam, domesticum malum non verbis modo procacibus, ac sceleri palam lenocinantibus, sed factis etiam impudicis, ac vi nefarie lacessentem, caelesti virtute protectus, ita reiecit; vt sese veneno intactum ex impuris amplexibus expedierit. Alia vice, dum per Gallias iter haberet inverecundaeque frontis puellam pellicientem impotenter ad facinus, magna voce latrones inclamans, in iecto per pudicam ludificationem [Note: 265 Rauennae tres impudicasseminas ad meliorem frugem conuertit.] metu fugauit. Sed illud inter cetera memorabile, quod homini contigit per Italiam peregrinabundo. Cum enim Rauenna transiret, stipemque vicatim, more pauperum, corrogaret, incidit emendicando in ostium ignotae domus, iussusque conscendere, occurrentes ex insperato vidit mulierculas tres, meliori forma, quam (vt apparebat) pudicitia, adeo licentiam verbis, ac vultu, quem libido protriuerat praeferepant. Enimuero Simon ad conspectum tanquam viperarum oculis, ac lingua vibrantium, retro resiliens, praecipitem sese de gradibus ad imum vsque vestibulum dedit, ibique subsistens, ita vt erat caelesti flamma succensus, coepit tanta diuini spiritus copia de rebus ad salutem spectantibus dicere; vt petulantes feminae, quae pellicere conabantur, allectae ipsae concionabundi hospitis gratia, ad audiendum primo accesserint, deinde suismet retibus, et captura captae, atque ad seriam praeteritorum criminum poenitentiam redactae sint. Ex his vna praecipue tacta diuinitus, cum lacrimarum vim ingentem profunderet, seseque miris modis detestatione facinorum discruciaret; statuit, non ipsa modo turpitudine, sed turpitudinis etiam sede relicta, Romam cum Rodericio proficisci, vt nouo sub caelo nouum, ac sanctius in stitueret vitae genus. ipsomet frustra vagabundum, atque imprudens improbante consilium femellae adeo perculsae, eumque sequi obstinantis animo; vt a nauticis arcenda vi fuerit, ne se, quod furtim tentauerat, in nauim conijceret, et occultaret. Hîc vero quiddam euênit dignum relatu, quod ipsi Rodericio rem deinde [Note: 266 Satan Rodericium disturba re conatur.] narranti suspicionem maioris humano, fortuitoque successus haud immerito fecit. Dum enim Simon acriore dicendi spiritu in atriolo praedictae domus aduersum feminas raperetur; ex improuiso illuc ingreditur ignotus nescio quis defecta aetate senex atro, oblongoque corporis indumento, quale Monachi solet esse colore fusco, deformi vultu, totoque frontis habitu tristi, atque insignite moesto: sed sanguinei praesertim, et interlucentes oculi, luridique dentes, et partim semesi, aut semitriti, partim enormes, et scabri monstrum hominis magis, quam hominem arguebant. Is quasi vicem suam mire solicitus, atque ad perorantem non sine stomaco, et indignatione conuersus: Quid tu, inquit, vocem, ac latera incassum fatigas? si forte speras abs te feminas istas ad Deum posse conuerti; proiecta plane fiducia est, irritus labor. Age vero, et iter, quo coepisti perge, aut mecum potius hinc secede, meliori successui operam daturus. Sed cum nihil verbis proficeret, Simone in rem suam intento; cuncta seorsim tacite obseruabat vultuosus, ac tumidus, nec sine anxio supercilio maerens. Absoluta concione, Rodericio comiter salutanti, et vnde, et quo ita solitarius, interroganti: cum profectum se Roma Venetias petere, respondisset; abrupto sermone, ad oram fluminis proripuit se. Quo non multo post cum et Rodericius, vna cum socijs, soluturus accessisset; inuênit hominem, tanquam inquietus animus vertigine sua corpus traheret, in partes sese varias indiscreto pene cursu versantem, eodemque momento diuersis longe in locis apparentem, vt speciem praeberet negotiatoris in magno cogitationum aestu perquam studiose cauentis, ne quid sibi quaestus immodici, cariue mercimonij deperiret. Interea, dum rem plane insuetam silentio notat, ac suspicit Simon; repente interuenit semina plorabunda, factorumque poenitens, vt vna se in nauigium intruderet, ac Patres, quo salutis suae auctores vocabat, sequeretur. Sed hi cum
eam metu exempli, ac suspicionum humanarum ab ingressu repulissent, reiectam que consilijs opportunis, ac recte viuendi praeceptis in futuros forte conflictus armassent; ipsi ad iter destinatum vela fecere. Ceterum importunus ille dicentis ad feminas Rodericij interpellator, illo Monachi habitu, sed factis, ac dictis habitum aspernantibus, incomitatus, ac solus, truci illa figura vultus, illo gestu totius corporis insedati, turbulenti, motuque inobseruabili tanquam spiritus videri simul coeptantis, simul desinentis, speciem haud improbabilem praebuit satagentis Satanae, seque solicite discruciantis, ne sibi de manibus tot annorumlucra vno temporis puncto in ea puellarum poenitentia raperentur. Et vero ingens ille ardor alienae salutis, quem Rodericius in primo caelestis per Ignatium spiritus conceptu, vna cum Socijs, haustum retinuit deinde semper atque auxit, merito euram [Note: 267 Rodericius Sociis pro Christo trucidatis inuidebat.] inijcere vel hosti Tartareo poterat. Tantus enim is fuit; vt priuata non solum cuncta vitae commoda posthaberet; sed nihil expeteret vehementius, quam vt inter subducendos ab Daemonis seruitute populos, vitam ipsam, sanguinemque profunderet. Quoties afferebantur nuncij de Socijs pro religione disseminanda trucidatis; sanctae cuiusdam inuidentiae facibus exardescebat in voces amantium querelarum, at sibi residem esse operam iacenti in otio regalis vrbis, infringique [Note: 268 Quos per se iuuare non po terat, per alios iuuaricurabat] quotidie in manibus palmam, quam illi caelo feliciter inferebant. Terrarum totum Orbem votis complectebatur: et quantum se ad aulam, velut ad carceres infroenari obedientia dolebat; tantum illuc animo anhelabat: et quo proficisci non poterat; Socios saltem vicarios suae in homines caritatis in varias Asiae, Africaeque, atque Americae plagas Euangelij spargendi causa subinde mittebat. Ipse auxiliarem illam pectoris flammam barbaris accensam, popularibus totam suis in Lusitania insumebat. Nam aula non contentus, quam verbo, atque exemplo ad exactam Christianae legis obseruantiam conabatut adducere; consuetudinem [Note: 269 In plateis ad pauperes concionatur.] quoque suam sub primi spiritus rudimena susceptam retinuit adhuc aetate, famaque prouectior concionandi sub dio, atque in plateis ad plebem, excurrendiad rudes animos Euangelio imbuendos, pauperum, ac miserorum Nosocomia non excolendi solum identidem alleuamento vocis, operaeque, et documentis aeternae salutis; sed, vt per otium id faceret, etiam incolendi. Hoc enim postremum illi praecipuum semper, adeoque proprium ab initio fuerat; vt ob heroica plane facinora in hoc genere perfecta non semel, quod horrori naturae solet esse, naturam ipse fecerit. Vnum referam, quod illi Venetijs desperata profectione Hierosolimitana, Romam cum Socijs properanti re, successuque magnum, atque admirabile Contigit: ex quo liceat arguere, qui cursim talia, et [Note: 270 Venetiis cum morbidum in suo lecto collocasset, et cum eo dormiuisset, mira acciderunt:] in transitu gessit; quid sensim, studioque, et in mora patrauerit. Nam in Xenodochio, cui nomen a Sanctis Ioanne, et Paulo, dum curandis, solandisque de more aegrotis operam daret, essetque illi cum Sodalibus, de suimet victoria generosum, piumque certamen; nocte iam adulta leprosus quidam ad fores, eiulatu misero deprecabundus, vt admitteretur in hospitium, flagitare coepit. Pernegabat loci praesectus vacuum esse lectum, quo recipi posset. Sed, vt sunt immisericordia ipsa pertinaciores miseriae; instabar, vrgebatque mendicus multo constantius, quam arcebatur. Inter hanc vtriusque contentionem Rodencius, pauperis illius ex animo misertus, extorsit abvaletudinario precibus, vt rogantem modo intromitteret: sibi curae futurum, vt illi de strato prouideret. Igitur homini soeda illa scabie laboranti proprio cubili tacite commodat, seque illi ad latus vna componit, ac somnum sui securus, atque hospitis capit. Mirum dictu, dilucescente die, cum euigilasset, adeo videri leprosus desierat; vt neque in lecto, neque in reliqua domo appareret, vllumque sui vestigium praeberet vsquam, affirmantibus cunctis sibi eum neque cognitum, nec conspectum. At Rodericius reperit vicissim ipse se lepra tactum, turpique velut squamularum tabe toto corpore coopertum. Laetabatur ille quidem oblata occasione tolerandi aliquid obsequio caritatis: sed respectu Sociorum, quos sua causa moestos videbat; contagione potius alieni doloris, quam suamet ipse iactabatur. Cum Deus, prompta fidelis serui voluntate contentus, poenam remisit. Nam euanescentibus
repente pestiferis sponte sua maculis, metuque omni sublato putrescentium pustularum, postero die Socijs non mirantibus magis, quam gaudio gestientibus, incolumis, ac valens lecto surrexit. Haec equidem vti gesta sunt, et ab ipso, cui contigere, commemorata, tradere posteritati simpliciter, et cum fide volui: coniecturam eorum in medio lectoribus relinquo. Certe, tametsi miser ille veri hominis personam sustinuerit, et non eius potius Dei, qui se quondam leprosum dixit, et percussum a Deo (quod et plerique non ex vano interpretantur, et non raro alijs vsu venit) vt cunque tamen fuerit, facinus ipsum per [Note: 271 Rodericius refectione indignum aestimabat qui eo die vel vnum ad meliorem frugem non reduxisset] se magnum, et eximiae caritatis illustre miraculum fuit. Hoc porro ardore in aliena cum animae, tum corporis salute curanda, non ipse modo flagrabat, sed vt eodem alij quoque inflammarentur; spiritu eum suo ventilabat. Legem suis inuioilabilem sanxit, vt si quis domum rediret, nemine externorum pijs alloquijs per diem excitato ad meliorem vitae frugem; is ad mensam accedere ne prius auderet, quam culpa Superiori nudata veniam impetraret cibi sumendi, quo se per [Note: 272 Quo apparatu ipse iret, et alios mitteret ad euangelicasex peditiones.] eum studij defectum fraudasset, indignumque fecisset. Expeditiones Euangelicas in Oppida, atque Vrbes, et crebro suscipiebat ipse, et suis frequenter imperabat: easque non alia exerceri ratione itus, reditus, status volebat, quam qua idem vtebatur, et quae diuini verbi praecones, sequacesque Christi deceret. Ea fuit, vt pedibus ingrederentur, viatorio ad manum Scipione gestato, reiecta in humeros expedita scriptorum sarcinula, sacrarum precum breuiario sub axillam supposito, receptuque non nisi apud hospitalia pauperum tecta quaesito. Vt vni potissimum debeatur honorifica consuetudo iam tum per Lusitaniam sparsa, ac diutissime retenta, vt Societatis homines nullo passim alio nomine, quam Apostoli vulgo dicerentur. Cum hac igitur virtutum indole, collectaque ex virtutibus apud regnum, regnique Proceres opinione, famaque, nec minore reuerentia, ad ipsas vitae metas non grauior aetate, quam meritis, tandem accessit. Iam per assiduos pro Dei gloria, et animarum salute susceptos labores fractis plane viribus erat: iam macerandae carnis, ac spiritus perdomandi cura, per afflictiones immodicas, modicissimi, incommodissimique fomni, atrocium flagellorum, setosae vestis, et exigui ac duri cibatus, ad nihilum prope senilia membra redegerat; cum insuper in febrim incidit lentam illam quidem alimento, sed diuturnitate robustam, quae debilitatos iam per se satis artus adeo [Note: 273 Longa febri torquetur.] extenuauit, vt mera neruorum, ossiumque compages tenui inducta cute viderentur. Nunquam tamen toto illo valetudinis tempore, qui annum excessit, persuaderi passus est sibi, vt voluntariae vexationis tenorem, vsumque poenarum aliqua suimet indulgentia temperaret, ac ne inspoliato quidem corpore cubandi consuetudinem diuturnam tanto concursu dolorum intermitteret. Sic intestinis ille malis, quae propter dissolutam hiantemque membrorum commissuram, intoleranda propemodum erant, adscitis vltro externis, remedium, aut solatium afferebat. Sed maior cruciatibus patientia exemplo omnibus erat. Medicos morbi conscios in admirationem etiam rapuisset, nisi palam, atque in oculis esset, sensum pene omnem mortalis aegritudinis caelesti dulcedine hebetari. [Note: 274 Inter corporis dolores animus spirituali exultat dulcedine.] Arduum dictu est, quam abundanti pietatis liquidae copia, inter ea tormenta. difflueret. Suauissima cum Deo alloquia crebro miscebat, vibra batque in caelum ac superos, mentis, ac vocis ardentissima iacula: neque parcebat lacrimis, gemitibusque, quibus lacessebat beatam aeternitatem, diuinique conspectus desideria irritabat: idque identidem cum Regio Propheta, nec sine suspirijs repetebat: Hei mihi, quia incolatus meus prolongatus est. Saepe [Note: 275 Mori cupit.] Ignatium, optatissimum vitae socium, ac parentem amicis vocibus compellabat, eiusque, et vna cum eo communis videndi, fruendique Domini studio aestuabat. [Note: 276 Propinquae mortis nuncium reuiuiscere videtur] Ad primam vicini obitus mentionem, velut reuiuiscere gaudio visus est, eaque frontis fiducia, qua caeteri recuperatam sibi salutem gratulantur, ipse nuncium desperatae accepit, anxia quadam ostentatione laetitiae interpellans, num in promptu mors esset: compertoque superfuturam adhuc vitam, ad recrescentem vsque Lunam, quae proxime aberat, inexplicabile verbis est, quanto
[Note: 277 Dulces cum Deo querelae.] cum animi sensu dictum audierit; cum in caelum sublatis oculis amara quadam mentis dulcedine: Itane vero, inquit, o Domine mecum agitur? tandiu ne quaesitissimo conspectu tuo carendum mihi est? Veni age, Domine, veni Deus animae meas, ades dum bone Iesu, neue cunctare diutius, sed me quam citissime hinc ad te ipsum abripias. Illis ipsis diebus Patres frequentissime adeuntes enixe rogauit, vt officiosis salutationibus deinceps abstinerent, seque solo [Note: 278 Cum aliis age re recusat, vt solus cum Deo agat.] cum Deo solum agere paterentur, erum pentem pectoris vota, animaeque negotia sine arbitris transigentem. Quo toto tempore vix vllum diu, noctuque momentum elabi permisit immune suauissimis alloquijs, semper sibi praesens et Deo: mirumque erat, quam nihil animi voluptatibus intentior, acutiorque corporis dolor obstreperet: plane vt vno simul momento Rodericius et poenis delicta redimeret, et beatitudinis aeternae praemia praelibaret, idemque homini lectus et purgatorium esset, et caelum: nisi quod et poenas ipsas ab se Christi causa toleratas, [Note: 279 Omnibus expoliatus cum nudo Christo mori cupit.] suam ille felicitatem ducebat. Ceterum amore, quo semper in explebili flagrauit sanctae paupertatis, cum sese rebus humanis omnibus iam pridem exuisset; tum vero ardentissime expetijt, im petrauitque, vt illa ipsa modicissima supellex, qua sine traduci vita non poterat, auserretur: cum diceret nihil sibi gratius fore, quam vt nudo e cubiculo, nudus ipse cum Christo nudo in caelum [Note: 280 Sacramentis munitus sanctissime mori tur.] migraret. Atque inter haec fauoris diuini blandimenta, et exempla virtutum, praesumpto caelesti viatico, sacroque inunctus oleo, animam exhalauit Idibus Iulij hoc ipso anno sesquimillesimo septuagesimonono. Iusta illi celebrata, tanquam publico parenti, publico luctu, magnaque hominum, ac praecipue Procerum [Note: 281 Honorificum illi funus cele bratur.] vtriusque ordinis cum sacri, tum profani frequentia. Ferunt eo ipso noctis intempestae puncto, quo spiritum Rodericius Deo reddidit, virum quendam insignite grauem, ac pium forte, inscienterque quid ageret, im portuna, insuetaque surgendi hora, nescio quo ductum im pulsu desiluisse lecto, reserataque tractim fenestra, vigilantibus oculis conspexisse manffestam laetissimae indolis lucem [Note: 282 Morientis cubiculum caele ste lumen illu strat.] domui Professorum Societatis recta imminentem, ex qua illi in animum sensus liquidissimae voluptatis influeret. Cum admiratio eum cepisset ingens, neque tamen quid illud immensi, gratique splendoris esset, coniectare posset; mane statim primo ad ipsam Sancti Rocchi aedem aduolasse scitatum ex Patribus interpretamentum inexploratae rei, tum notato visi momento, locoque proprie designato: et vtroque cum decessione, cellaque Rodericij comparato; comperta esse omnia ita conuenire, vt dubitari vix posset, quin illustre prodigium argumento esset gloriae, quam praeclarus ille animus in caelo sortiretur. Certe id aliaque huiusce generis supra naturae legem euenta non abhorrent a cetera eius vita quem Deus, naturae moderator, ob mutuam caritatis eximiae vicem praecipue dilexit. Optimum quippe miraculorum auctoramentum virtus est, quae saepe vel incredibilibus ostentis, credulitatem ex similitudine veri, vel sola conciliat. Huiusmodi plura de Rodericio peruulgata sunt: quorum aliqua, quae boni auctores fidei mortalium vindicant, si tacitus praeterirem; equidem iniuriam a me illatam non tam illi, quam historiae putarem. Et primo quidem [Note: 283 Rodericius multa praedixit, quae euentus probauit.] haud pauca Simon longe ante praeuidit, praedixitque, quae mox vt praedicta sunt euenere. In ea Lusitaniae plaga, quae Durium, Miniumque celebrata incolis flumina interiacet, opidum est, cui nomen a Comite. In eo vir quidam grauis habitabat Dionysius Pintus, qui causis orphanorum cum arbitrio, et potestate praeerat. Is persancte, ingentique cum asseueratione narrabat, tria sibi ab Rodericio quondam diserte pronunciata, quae cum nullam sui tunc spem, speciemue praeberent; mox non sine admiratione contigerint. Primum sibi Conimbricae literis operam nauanti aperte illum praecinuisse, ne se falso deluderet: nam licet Theologiae tunc studijs sacerdotij causa diligenter incumberet; non tamen Ecclesia stico sese ordini vnquam dicaturum. Alterum, fore vt non multo post tempore in Oppido Comitis, quod supra commemini, et cuius ipse soli neque natiuus erat, neque futurum se aliquando incolam praecogitabat, domum sibi a fundamentis extrueret, in qua vitam, vna cum suis, honeste transigeret. Tertium
eâdem in domo sese inuicem ipsos opportune visuros, sumtnaque cum vtriusque animi voluptate mutuo salutaturos. Addebat, duo quidem: priora successum tempestiue, vti praemonstrata fuerant, habuisse. Postremi, cum ex quo praedictum fuit in multum iam aeui nullo exitu excessisset; non modo spem sibiomnem, sed etiam memoriam, praesertim in exteris longe terris agente Rodericio ita excidisse; vt huius vnius euenti siue mora, siue, quam potius suspicabatur, fallacia duobus iam alijs apud se fidem, tanquam fortuitis abrogaret. Cum triginta omnino post eiusmodi praesentionem annis ex nec opinato, insperatoque appareutem illum ea ipsa praesignificata in domo repente sibi in conspectu stetisse, vix vt oculis suis, quod viderent, crederet satis: obstupescente non magis animo ob vaticinationem exitu comprobatam, quam gestiente ob complexum, et adeptionem amici. Sed illud late, nec sine plausu infamatum si digna, cui plaudatur, calamitas [Note: 284 Praedicit puerum Societatem ingressurum acturbas inea excitaturum.] est. Cum inambulanti per Vrbem Rodericio quidam e primaria nobilitate puerulus forte occurrisset; conuersus ad Socios Pater, ac praegredientem digito monstrans. Videtis ne, inquit, pusillum istum? is Societati nomen aliquando dabit: vos vero eundem grauia illi turbamenta publicae quietis conciturum scitote. Neque aetas, neque indoles, neque praeiudicium naturae aliud talia tunc in puero ostentabant: sed quamuis ex duabus hisce rebus prioris maturus euentus, posterioris vero serus; neutrius tamen irritum, falsumue praesagium fuit. Ingressus est Societatem adolescens, in ea diutius vixit, haud mala apud contubernales, fama, sed summa expectatione, metuque eorum, qui Rodericium ipsi praediuinantem audierant. Vtque diuturno successuum experimento praemonita eius obtinuerant, vt instar oraculiaest marentur; ita in omnium pectora hoc ipsum alte discenderat. Quadragesimo igitur post praedictionem anno foeda illa, quae tandiu intra vaticinij nubem compressa tumuerat, erupit tandem in Societatem ab eo viro tem pestas, et verbis, et scriptis insamibus conflata. Quae nonnisi [Note: 285 Alios breni morituros.] turbatoris ipsius expu sione, delatione nominis, publicaeque ab Iudice pronunciatione sententiae difflari, redimique potuit. Aliud huic geminum, neque obscurius adijciam. Vitae supremis haud longe Simonem admotum adierant salutatum inuenes e Societatis Tyrocinio tres, rogatumque sibi feliciter precaretur peregre profecturis, vt consuetum patientiae liba mentum superioribus ex sese darent. Accepit eos Rodericius benigno complexu: dimissosque id praecise, et cum sensu animi inculcantis monuit: irent, redirent propitio numine, se breui praegressurum ipsosque in caelo praestolaturum. Agite, subiecit rursum, arrigite mentes, meque haec dicentem diligenter attendite: in caelo, inquam, morabor ego vos, fratres. Iamque abscedentibus, et ab conspectu auulsis, quasi non satis fideret, ad terga solicitus institit, assequutusque anxia quadam [Note: 286 Visio Rodericio inter meditandum oblata.] non sine cura dictum iterauit, aduerterent sedulo animos, opperiturum se illos in caelo. Vos itaque, subdit, diligenter cauete, vt vestrum nemo deficiat: nemo plane fidem fallat: praestate, inquam, ne quis fallat omnino fidem. Haec sensa perturbati Patris, toties, tantoque cum pondere, et pene ad fastidium aurium repetita, suspicionem tunc fecere audientibus, sinistri alicuius ominis, quod iji tribus portenderetur. Et vero non ita multo post, quod timebatur, euênit. Nam ex tribus, gradum vnus perpetuo religionis tenuit, reliqui deseruere. Saepe etiam per rerum aspectabilium imagines oranti Rodericio species arcanas, abstractasque a sensibus formas obiecit Deus. Quo tempore orientem Romae Societatem primi eius alumni strenue promouebant; Simoni in preces effuso, diuinumque tanti operis patrocinium imploranti, repraesentata visum ante oculos est vinea incultu horrida, subnascentibus passim herbis infelicibus, quae vim omnem vitium saede luxuriantium imputatis praesertim, laxatisque palmitibus enecabant. At in alia senescentis iam vineae parte visendam se dabat erecta sublimius pampinosae vitis, et laeta viriditas, sarmentis late pertinentibus, surgentibusque in racemos, foecundissimos illos quidem, ac faetos, sed adhuc vindemiae immaturos. Porro vitis huiusce propagines vuis, ac frondibus conuestitae per herbas noxie syluescentes erratico, multiplicique
lapsu serpebant ad languidos, ac semesos vitium ceterarum surculos, quos malleolis [Note: 287 Eiusdem interpretatio.] suis, clauiculisque velut brachijs complectebantur. Haec igitur Rodericio inter caelestia meditamenta manifeste contuenti, certa incidit mentis illuminatae diuinitus persuasio, per eiusmodi simulacra rerum praeberi spectandam sibi speciem hinc quidem Ecclesiae tum sorte in mores, opinionesque hominum perniciosas [Note: 288 Alia visio, eius que fignificatio.] herbescentis, hinc vero Societatis sua inter rudimenta surgentis, seseque per Orbem terrarum vniuersum iugandae eius vineae, nouosque in sructus recreandae causa propagantis. Alia rursum vice inter contemplandum vidit arborem satu pulcherrimo, proceritate mediocri, tereti trunco, et velut in cylindrum apte tornato: cuius in vertice fruticantes pariter rami, et tanquam mensura castigati, ne alterum alter excederet, in orbem, et quasi coronam circumtorta caesarie explicabantur. Quae sane spectacula dum secum ipse reputat mirabundus, persentitque animo, per arborem illam haud dubitanter Ecclesiam designari; repente conspexit erum pentem ad radices eius viticulam sane nouellam, et gracilem, sed quae proceritatis indolem vigore suo iam tum ostentaret, cum sensim deinceps in longitudinem iustam adolescere, arborumque proclique ad fastigium videretur. Quo viso admonitus, caelestique insuper imbutus lumine intellexit notari Societatem Ecclesiae innascentem, eiusque vtilitatibus [Note: 289 Quo animi sem su Rodericius diuinum reci taret officium] obsequenter implicitam, ideoque ne vnquam in se ipsa deficeret, nexu quodam pene indiscreto, et in explicabili eidem adhaerescentem. Neque minora caeli munera percipiebat inter diurnum Sacerdotalis officij pensum voce persoluendum. Saepe ad certa quaedam inuitamenta verborum, abundantibus sponte lacrimis, [Note: 290 In eo recitando subleuatur a terra B. Virginis pulchritudinem suspiciens.] per altum mentis excessum abalienatus a sensibus intersistere diu cogebatur, dum ea caelestium deliciarum velut alluuio deflueret. Cum se Praefectura Prouinciae abdicasset, relictaque Vrbis, atque Aulae frequentia vacaturus vnice Deo in recessum, sedemque Sancti Felicis, velut in sinum montanae solitudinis recepisset; contigit aliquando, vt diuinae psalmodiae intentus ad fontem irriguum, cui ab Magdalena nomen, inter pronunciandum ea nuptialis cantici verba: Adstitit Regina a dextris tuis in vestitu deaurato: repente per quendam mentis a corpore secessum, in Reginam ipsam Virginum contemplatione delatus, eiusque in pulchritudinem plane mortalibus in aestimabilem raptus, molem ipsam membrorum animo subleuaute, pectorisque încendio inflammante vultum, erectis in caelum oculis, tolleretur in sublime subductus a terra, tursumque deprimeretur, impetu spiritus tanto, vt artuum tota compages dissolui propemodum concussu, collisuque videretur. Iam vero qui multis hominum millibus aeternam animae salutem, indulgente precibus eius Deo, et laboribus adspirante, procurauit; pronum est coniectari, valetudinem quoque corporis, annuente similiter numine, licet indignante natura, non paucis ab eodem prodigiose restitutam. Aliqua ex his ab viuente Rodericio patrata, suis quaeque locis enarrauit, qui hanc historiam scribere aggressus est primus. Ea non equidem hîc repetere in animo est. Vnum ab obitu eius gestum attexere decreui, vt fastidio simul legentium anteuerterem, simul ne posteritatem nostram rerum [Note: 291 Baculus, quo Rodericius vsus, moribundo valetudinem restituit.] a maioribus cum laude gestarum memoria fraudarem. Vitus Linerus Societatis Sacerdos erat e Prouincia superioris Germaniae, ipse Germanus. Is quatuor post Rodericij decessum annis peregrinatum ibat pietatis ergo Flauium Brigantium, Hispaniae Vrbem in Callaicis, Apostoli Iacobi reliquijs venerabilem, vulgo Compostellam vocant. Cum Olysipponem venisset, atque a Patribus viatorium sustentando pedestri itineri baculum precario petijsset, oblatum forte vnum cum gratiarum actione suscepit. Eo Simon Rodericius ad expeditiones Euangelicas obeundas vti copsueuerat. Ventum est Lauarem, Oppidum ad Vaccae fluminis ostia (Auerum indigenae compellant) conductumque in eo diuersorium. In hoc puer iacebat aegritudine lethali correptus, ac Medicorum, parentumque spe plane depositus, et deploratus. Hic vbi Vitum aspexit, maiore, quam pro semiuiuo puerulo, alacritate, oculis, nutu, voce, totiusque iactatu, ac gestu corporis,
porrect sque extra cubile brachijs plorabundus, dari actutum sibi ad manus, quem Pater gerebat, baculum, sine intermissione, ac requiete flagitabat: vt aspectantibus, praeproperamque in aegro festinationem mirantibus, opinionem faceret haustae aduersus hospitem in suetae e caelo fiduciae. Vt primum votis potitus est, Vito scipionem tradente, atque ad spem iacentis irritandam, affirmante, vsui quondam illum ipsum fuisse viro insigniter sancto; puer auidissime correptum, nouo quodam animi ardore complecti, ideoque nullum eiusdem osculandi, atque ad pectus, ad vultum apprimendi finem facere, vt Vito denique discessuro vi, atque arte opus suerit ad sacrum illud pignus e manibus eius extorquendum. Res non visu magis, quam auditu mirabilis. Ad baculi attactum, tractatumque is, qui tum cum accepit, prope animam agebat, momento velut reuixit, atque in integrum valetudinis restitutus cunctis cernentibus, ac prae rei nouitate in stuporem gaudio mixtum auersis, praecipitem lecto se dedit, coepitque per conclaue subsultim ingredi pedibus, atque exilire, perinde quasi [Note: 292 Multa alia mi ra operatur.] nulla vi morbi tentatus, nedum ad suprema perductus modo fuisset. Igitur baculum, tanti in strumentum prodigij, noluit in futurum Vitus vsui cuiquam, sed omnibus velut emeritum, religioni esse. Nam suspensum reuerenter ab humeris in Germaniam eum auexit, multaque alia in tam longo, periculosoque itinere diuinitus sibi collata beneficia tam fido comiti accepta deinde retulit: quem cultui semper tum ipse, tum ceteri omnes habuere, ad quos miraculi per eum, eiusque venerabilem gestatorem Rodericium patrati fama peruenit. Huiusce facti legitimum documentum idoneis testibus, solemnique cetero iuris apparatu, ac publici tabellionis auctoritate confectum, hodieque seruatur in Collegij Conimbricensis tabulario, fidemque rei diuinitus prodigiosae facit.
[Note: 293 Melchior Oliueria peste in fectis seruiens moritur.] E Patribus captiuis in Africa Pater Melchior Oliueira reuersus est, nec multo post, vti optabat, in Salutis domo collocatus morbidorum adiutor, hoc illi beneficij, largiente Deo, vt in fortibus exercere operibus virtutem posset, ex bello in captiuitatem, ex captiuitate ad pestilent ium obsequia translatus. Ad ceterorum [Note: 294 Antonius Brittus, et Franciscus Gomius missi ad captiuosredimedos] curandam redemptionem, consolandosque, et expiandos captiuos milites missi Pater Antonius Brittus, et Franciscus Gomius: qui dum impigre, ac fortiter gerunt rem, Patremque Alexandrum Vallaregium, et Petrum Martinium eodem in officio laborantes iuuant; Brittus mortem aerumnis accitam Septae oppetiuit.
In India, perstrepente adhuc bello, religionis propagatio, quanquam prope [Note: 295 Indiae res.] interquieuit; tamen in confirmandis Neophytis praecipue e Salsetrana ora prosugis, ac multis subinde baptizandis non modico fructu exactus est annus. Neptis [Note: 296 Bulla fidei pro pagationem impediunt.] illa Mealis, quae anno superiore baptismum susceperat, cum Henrico Ternatini Regis consobrino viro forti, et militaribus factis claro coniuncta matrimonio est. Quod beneficium tanti fecit sponsae frater; vt inde statuerit catechismum audire, admirans Patrum caritatem, qui adeo ex vero patrocinium Christianorum susciperent: aperteque profitens nunquam sorori suae tam honestam [Note: 297 Regi Sebastia no exequias Nostri persoluunt.] conditionem ad futuram fuisse, si in superstitione patria perstitisset. Regi Sebastiano, vt cui plurimum Societas Indica debet, exequiae quam celeberrimae peractae. In ijs nouus Archiepiscopus Henricus de Tauora, qui Episcopus Cocini fuerat, sacrum fecit: Pater Rodericus Vincentius Prouincialis dixit ad populum. Regij Nosocomij procurationem, quam fuperiore anno Prorex, quod administrorum incuria plerique aegrotorum occumberent, in religiosas familias diuiserat [Note: 298 Aegrotorum cu ra Societati demandatur.] assignato cuique suo orbem mense, tandem totam in Societatem conuertit, publica quidem Ciuitatis gratulatione, sed Prouinciali, cui ad curandas animas non suppetebant operae, perinuito. Paulo post adfuere ex Lusitania naues, cum lecto manipulo Sociorum duodecim, et maximo numero vectorum [Note: 299 Duodecim So cii ex Lusitania in Indiam veniunt.] aegrotantium. Ad hos statim deducendos tanta alacritate, tamque veris officijs profecti Patres; vt primo illo excensu recreari sibi miseri viderentur: tanquam in India quoque parentes, fratresque reperirent. Illud mouit admirationem Nosocomij praefecto, et oeconomo, quod cum Patres asgrotorum suscepere administrationem, ferme triginta iacerent depositi, chrismateque supremo inuncti,
[Note: 300 Ferdinandus Aluarius natu rali remedio plerosque sanat.] duobus, aut tribus exceptis, conualuere omnes: quod euênit Patris Ferdinandi Aluarij in primis cura, atque solertia. Nam Deus, qui admirabili consilio cuncta administrat, in Goana Insula, in qua plurimos dissenteria aufert, contra id malum in herba ibi proueniente remedium efficacissimum recondidit: cuius apto vsu, tem peramentoque Pater inuento, multos ab ipsis saucibus mortis extraxit. Quandiu bellum fuit duo Sacerdotes ad Sancti Laurentij perstitere, [Note: 301 Missiones Castrenses.] erum pentes cum propugnatoribus, magnaque fiducia se inter globos maiorum, minorumque tormentorum ad expiandos, iuuandosque saucios inserentes. Nonnullarum quoque Ecclesiarum Archiepiscopo rogante, tantisper dum Parochi nuenirentur, cura suscepta, et rursus ad arces ad meridiem positas, Onorem, Bacelorem, Mangalorem iamdudum sacerdote carentes, vti anno superiore [Note: 302 Petrus Alcace ua S. Xauerii olim socius moritur.] excursum profectu vberrimo, sublatis inimicitijs, eiectis scortis, vel legitimo matrimonio copulatis, supra consueta opera confessionum, catechismi, adhortationum. Duo Fratres praecipuum sui desiderium vita suncti superstitibus reliquere, Petrus Alcaceua supra annos triginta in laboribus religiosis olim cum [Note: 303 Tum Io. Consaluius horolo giorum, et caracterum faber.] Xauerio aliquandiu in Iaponia, tum annos plurimos in Goani Seminarij procuratione strenue versatus: et Ioannes Consaluius quinque et viginti annos Christo Domino famulatus in Societate. Is in machinis ferreis egregia subtilitate fabri candis excellens, Horologiorum praecipue molitione, ac Malabaricorum caracterum formis excudendis vsum maximum Indiae vniuersae praebuit. Quo in opere ad exactam vsque aeratem vegeto, integroque conatu perseuerans humilitate, [Note: 304 Petri Almeidae mors, et laus.] et caritate, dum diuinarum rerum studio, sui afflictandi seueritate, non solum viuus venerationi fuit, sed moriens opinionem sanctitatis reliquit. Bazaini Patrem Petrum Almeidam opportuna mors rapuit, ne abominationis desolationem videret. Permissa enim per eas oras Idololatria miseram stragem animorum fecit. Quod malum dum ipse prohibere conatur; excessit e vita luctu [Note: 305 Damani scho la elementario rum inchoata.] publico Neophytorum, quorum commoda ardentissime semper, et constantissime procurarat: vt qui Euangelium summe cupiebat, vel suo sanguine irrigare. Damani elementariorum schola in choata, in quam ad ducentos pueri con. fluxere bono priuatim, ac publice incom parabili: cum iam in humanitate iuxta, [Note: 306 B. Virgo monet Indum, vt baptismum su scipiat.] ac pietatis cognitione, et vsu educarentur, qui antea in licentia, ac petulantia nullo cultu a dolescebant. Hîc inter ceteros recens conuersos vir fuit domi honestus, qui vltro se obtulit baptizandum, duabus sibi noctibus apparuisse veneranda specie Matronam memorans, in caeruleo vestitu puerum sinu tenentem, [Note: 307 In Salsettis in nouo Templo quingenti baptizantur.] admonentemque vt fieret christianus. Quare, cum sua tota domo, vitali aquae caput subiecit. In Insula Salsettana Pagi Conduti, vbi Iaponici Patres suum habent fundum, absolutum est nouum Templum, natalique die Sancti Ioannis, cui dedicatum est, quingenti apparatu ornatissimo baptisino lustrati, quamuis [Note: 308 Bernardinus Ferrarius in Malucum Visi tator venit, et multa praeclare gerit.] Satan contra frenderet, inuidiaque disrum peretur. In Malucum ad visendos, consolandosque Patres Tidoretanae, et Amboiniae sedis, et iuuandos afflictos Neophytos, cum Patre Georgio Ferdinandio, et Gome Amaralio missus est Bernardinus Ferrarius, Malacense quoque Collegium ex innere Prouincialis loco inuisurus. Hic vere fidelis Dei seruns, et Crucis Christi amator praeclarum vir tutis specimen nuper ediderat inter Christianos Thomaeos, apud quos posuit fundamenta Vaipicotanae Stationis, summeque elaborarat in linguis Malabarica, et Chaldaea ediscendis: ea mansuetudine, ac modestia gerens se; vt non Archiepiscopo solum, Archidiacono, et ceteris Christianis; sed Ethnicis quoque [Note: 309 Praefectus Ethnicussupplica tioni Christia norum interest.] esset in amoribus. Itaque in celebri supplicatione, quae peracta Vaipicotae est, ipse Ethnicorum Praefectus natione Naires, religione idolorum cultor, interesse voluit, et procedentium agmen regere, non minore cura, quam si foret christianus. Tantas habet vires ad animos, quamuis contumaces, et barbaros mitigandos sincerae fulgor modestiae. Nec Bernardinus in vna Vaipicota consederat; sed cum Patre Petro Aloysio ad amplius viginti Pagos nuper excurrerat, catechesim vbique exponens, sacrum faciens, elidens si quae inueniret errorum semina, et cetera talium peregrinationum consueta obiens. Nominatim illum
in Machaum accersebat Valignanus, vt Sinicam linguam ad eius regni aditum [Note: 310 Michaëlis Rogerii in Ora Piscaria labores.] rursus omni ope tentandum, addisceret. Sed decus hoc Michaeli Rogerio seruabatur. In Ora Piscaria Rogerius versabatur, paucisque mensibus tantum linguae Tamulicae perceperat, quantum iam sacro confessionum tribunali sat esset. Itaque cum ceteris quoque abundaret animi, corporisque praesidijs; visus Prouinciali est aptior, ob eam praesertim linguarum ediscendarum facilitatem, aetatisque vegetioris praerogatiuam, cum Sinica lingua, si vlla, immensi laboris, ac temporis ea tempestate haud immerito crederetur. Non poterat Rogerio quicquam optatins euenire: nam et in itinere ex Europa in Indiam, siue ab cupidilate, siue ab diuiniore causa visus erat sibi per quietem Sinas adire. Propiore [Note: 311 Ad Mogores Nostrorumex peditio.] cum spe momenti haud multo minoris in exitu anni suscepta expeditio ad Mogores est, ipsius inuitatu Regis, ab quo Goam ad deducendos duos e Societate Sacerdotes Legatus Ebadola nomine, cum duabus mulis, literisque ad Proregem, ad Archiepiscopum, ad Patrem Prouincialem venit. Harum verba haec erant. [Note: 312 Regis literae, quibus expeditionë petit.] Ad Patrem praecipuum in nomine Domini, literae Zaladini Mahemetis Echebarisxa Regis manu Dei constituti. Patres Collegij Sancti Pauli primores, scitote me vobis valde amicum esse. Mitto istuc Ebadolam Legatum meum, et Dominicum Perium (hic erat christianus interpres) petitum, vt ad me duos Patres doctos mittatis, librosque legis, et nominatim Euangelium, et legem, eiusque perfectionem cognoscam: auet enim mihi cor eam nosse. Oro igitur omnino veniant cum ijsdem Legatis, et libros legis adserant. Sciantque Patres, qui venerint, me eos excepturum quam honestissime, et gratissimos habiturum. Postea vero quam ego satis legem, eiusque perfectionem cognouero; licebit ijs suo arbitratu abire, a meque commeatu, et premijs peramplis honorabuntur. Veniant securi: ego eorum defensionem in me recipio. Hactenus literae. Porro [Note: 313 Regis Mogoris genus, Regnique ampli tudo.] erat hic Rex Orientalium maximus, septimus gradu posteritatis a magno Tamberlane eius imperij fundatore. Regnum eius inter inclyta flumina Indum, et Gangem late explicatum, ab Oriente, India vlteriore, quae demum ad Sinas pertinet, terminabatur, ab Occidente, Regno Persarum: ab Septenttione, imperio Tartarorum: a Meridie, Oceano Indico. Tum in eo cuneo terrarum, in quo Goa est, quique longe ad promontorium vsque Comorinum excurrit, Regno Calecutano, postea freto Bengalae. Itaque si terrarum situs diligen ter inspiciatur, Mogorici imperij regio vera est India, seculis priscis inclyta. Echebar, de quo sermo est, vir bello potens, ac felix, et valens ingenio, quanquam [Note: 314 Eorundem religio.] literarum expers, nihil non assequebatur solertia: nullum vt prope esset operum, quae manu fiunt, quod non scite elaboraret, summe cupidus sciendi, imperiorum, ac religionum per terrarum Orbem praestantium apprime peritus. Gens Mogorum impiam Mahometis superstitionem colit. Rex externa specie dissimulans, ad alias quasuis vergebat magis: et mores Christianorum ex nonnullo cum Lusitanis vsu, et narratione probabat maxime. Ergo siue curiositate instinctus, seu potius diuino spiritu, ad caeleste lumen, et regnum vocante e suo Castello Satagano, Aegidium Eanem Pereriam accersit Sacerdotem praedicatione Lusitanorum, atque etiam Ethnicorum rarae virtutis. Qui vbi peruenit, exceptusque comiter, et quid sentiret de Mahometana, deque Christiana lege iussus profari; libere denunciauit christianam legem vnicam esse veram. Rex inde alia, atque alia requirere. Bonus presbyter quam sciebat optime respondere: [Note: 315 Missionis Mogoricae origo] sed vt sanctitate magis, quam literis abundabat; addebat ingenue se comparatione Patrum christianorum indoctum esse. Inde Regem cupido incessit Patres Sancti Pauli Goani, quorum celebre nomen tota est India, accersendi. Atque haec fuit missionis huiusce origo. Cum primum Goam legatus a Rege, ac literae peruenerunt, erecta ingenti expectatione, ac spe Ciuitas est omnis. Exarsit in Collegio inter Socios generosa cupiditas, et aemulatio gloriosum sibi laborem, ac discrimen deposcentium. Denique re Domino plurimum commendata, et Sancto Bartholomaeo Apostolo, qui primum in ijs terris praedicasse Euangelium creditur; tres lecti sunt Sacerdotes. Moderator totius expeditionis
[Note: 316 Rodulphus Aquauiua, Anto nius Monserra tus, et Franciscus Henricius ad Mogores missi.] Rodulphus Aquauiua, tum Antonius Monserratus eximiae religionis, et doctrinae vir, et Franciscus Henricius natione Persa, ac persice doctus, qua Nobiles Mogores lingua vtuntur. Hos Pater Prouincialis Damanum vsque dum borealia Societatis domicilia recognoscit, prosequutus, Dei gratiae commendatos dimisit. Illi Damano Idibus Decembris profecti, Surratum primum venêre, quae Regis Mogoris est arx in Regno Cambaiae. Inde iter prosequuti in mediterranea pridie Kalendas Martij anni octogesimi Vrbem Fatepur, vbi Rex plurimum agitabat, amplius menstruo perfuncti itinere contigerunt: adeo Regi expectati; vt praecognito eorum ab Goa discessu, dies itineris numeraret, disponens ipse sua opinione mansiones.
[Note: 317 Valignanus in Iaponiam venit] Inter haec Valignanus Visitator ab Macao prospera sexdecim dierum nauigatione nono Kalendas Sextiles cum Patre Laurentio Mexia, et Fratre [Note: 318 In quo statu rem christianam, ac politi cam reperit.] Oliuerio Toscanella peruênit, tanquam gubernator diuina submissus prouidentia, qui in tempestate, quae Bungensem Ecclesiam graussime iactabat, clanum teneret. Iam cum eo, et aliquot indigenis mox receptis, Socij in Iaponia quinque et sexaginta censebantur, Christiani ad centum millia.
[Note: 319 Nobunanga vigintisexregno rum Rex.] Rerum status fecularium hic erat. Nobunanga maximus Regum Iaponiorum sex et viginti regnis imperitabat: proximae opes Regi erant ex Yamanguciano Moridono regnorum tredecim dominatori. Hic Ocazensi adiunctus [Note: 320 Moridonus regnorum trede cim.] Bonzio graue bellum aduersus Nobunangam iam diu gerebat. Qui si victoriam ferret spes augendae diuinae rei non magna offerebatur: sed plane magna si superaret Nobunanga, ad quem non obscure victoria inclinabat. In [Note: 321 Regis Bungensis cum Saxumano dissidia.] Ximo Rex Bungensis male gesta re cum Saxumano inter magnas versabatur angustias. Ex tertia parte Iaponiae, quae Xicoquus nominatur, quatuor continente regna, Rex Tosae baptismo Funaij suscepto, cum auxilium petitum venisset a Rege Bungensi, vt demonstratum suo loco est, sed rursus eiectus a [Note: 322 Rex Tosae a suis eiectus.] suis; desiderium regni terreni, caelestis spe mitigabat. Praecipuns Christianorum numerus erat in Ximi oris, vt vicinioribus ijs portubus, ad quos Lusitani e Sinis appellunt, ac praecipue in regno Figeno, cuius maximam partem [Note: 323 In Ximo maior Christiano rum numerus] obtinebat Riosoges capitalis Christianorum hostis, sed cupidine Lusitani commercij contra eos vim temperbat. In hoc regno Omura, et Arima, et Firandus sunt. Ditio Omurana Bartholomaeo subiecta ad capitum quinqua ginta [Note: 324 Riosoges Chri stianorum hostis] millia numerabat, nullo iam reliquo Idolorum cultu. Ad eos Christianos excolendos habebat Societas sedes tres, vnde ad minores Pagos excurrebatur. [Note: 325 In Omurae ditione Christia ni omnes.] In portu Nangasacchi vnam, quo fere Lusitana nauis appellebat. Hîc Christianorum ob fidem extorrium conuentu e dumetis Oppidum supra quadringentarum domorum Patres conflarant, pulcherrima origine, longeque [Note: 326 Societatis Residentiae Nanga sachi, Omurae, et Cori.] dissimili Romae natalibus. Duo Sacerdotes, cum Fratre eum tractum curabant. Altera erat sedes Omurae. Tertia Cori, et vtrobique Sacerdos cum socio. Bartholomaeus Riosogi parebat, nec tamen aberat metus belli ob insatiabilem cupiditatem dominandi Riosogis, vt omnia ad se traheret. Arimanus Dynasta totum prope olim regnum Figenum obtinebat, neque Riosogi in praesens parebat, sed populares ob multorum defectionem, haud plures Bartholomaeo numerabar, ex quibus duodecim mille Christianos constantissimos, plutimosque in Cocinoci portu, vbi sedes erat Sacerdotis, ac socij. Praeterea Firandi Sacerdotes duo cum Fratre agebant, excurrentes ad Christianos in Ioannis, et Antonij Insulis: quorum Procerum metus faciebat, ne Firandensis Fixus fere par Arimano potentia, quicquam contra Ecclesiam auderet. In eo Tractu supra tria millia Christianorum numerabantur. Finitimum Figeno regno est regnum Fingi in potestate Regis Bungi, vbi Insula Amacusa tres leucas a Cocinoci [Note: 327 Residentiae Amacusae Arcis Fondi, et Facatae.] portu. Ex quinque eius insulae Tonis Princeps cum vniuerso suo populo ad decem millia capitum Michael nomine christianus erat. In Oppido Amacusa duo Sacerdotes cum socio. In Arce Fondi Sacerdos, et Laicus versabatur, qui excurrebant in Xiquim ad excolendos circiter mille Christianos reliquos in ditione
Ioannis Apostotae. Ex altera parte Regni Figeni Cicugenum est, in eo Facata amplius iam septem millibus accolis frequens, item Regno Bungensi parens. Facatae pauci Christiani, paulo plures in aliquot circa Pagis habitabant, ad quos excolendos habebant duo Sacerdotes cum adiutore Facatae sedem. Regnum Cicungi item Bungo subiectum nonnullos habebat Christianos, sed ob bellicos [Note: 328 Residentiae Funaii, et Vsuqui] tumultus inde in regnum Figenum Patres receperant se. Iam in regno Bungi fideles numerabatur non plus quinque millibus: tamen Funaij, et Vsuqui domicilia habebant Socij in Collegij, ac Tyrocinij modum. Rexque ipse, vt supra narratum est, Francisci cooptato nomine, se Christo subegerat. Nec procul aberat a regno Dei iunior Rex, nisi ob arcana Dei consilia, Satanae inuidiam, et grauia populi scelera, bellum cum Saxumano Rege susceptum luctuosum exitum [Note: 329 Contra Patres conspiratio qua si causa reima le gestae in bello.] habuisset. Ex eo bello, vbi Cicatondonus, qui putabatur in acie cecidisse, Vsuquin redijt, renouata est contra Patres adeo grauis inuidia; vt apparere in publico nequirent: cum amissos alij filios, alij parentes, alij fratres ab ijs requirerent: eorum culpa tantum exitium illatum exprobrantes. Inter Iaponicae vitia [Note: 330 Iaponiorum vitium perfidia.] late patet perfidia. Nam vt spes suas, praesertim Magnates, vltra hanc vitam non porrigunt, ius, fasque nihil pensi habent. Suis quocunque modo opibus augendis intenti, vt vix vitio, aut pudori sit ad hos, illosque deficere, pro opportunitate, vel si facultas datur, dominatum inuadere. Ita vbi Bungensis clades vulgata est, in quatuor eius regnis Bugeno, Cicugeno, Cicungi, ac Fingi, [Note: 331 Multi Bungi rebellant a Rege.] Dynastae multi rebellant: afflictum pro se quisque Regem premere, ac spoliare. Ineant inter se foedus, et cum Riosoge, et quatuor in dictis regnis circa Bungum crudele incoeptant bellum. Ergo in deterius labi res Bungi. Contra [Note: 332 Bonzii facesin Christianos su scitant.] Christianos, auctoresque nouae religionis sermones, et odium inualescere. Instare occasioni Bonzij, iunior Rex labare: mox fidem quibusdam promittentibus, si iusiurandum in certa capita per Cames, et Fotoques daret, miser corruit. Hac [Note: 333 Rex iunior in fide labat, et contra Christianos inuehi tur.] tanquam rima ingressi Tartarei satellites, late ruinam faciunt. Quippe peraegre fufflaminatur scelus: cum impetum coepit, ruit. Capita ei proponunt deteriora, vectigalia fanis, solennes Idolis honores, cerimoniasque restituat, patrocinium Christianorum eijciat, et voluntatem baptismi. Quae omnia superstitione patria penitus se Ethnicum professus iurauit. Quanquam interdum dictitaret amittendi regni metu, et ad retinendos in fide Tonos ea se committere. Quasi vero labentibus diuinis stare humana possint, et vinculum fidei inter homines sit Deo [Note: 334 In Christianos turbae.] perfidum esse. Iam quod necesse erat, Christi famuli non vbique solum contumelijs opplebantur; sed destinabantur ad necem, et ab amicis subinde alijs, atque alijs nuncijs, iam iam irrupturos hostes admonebantur: quo fiebat, vt nec vesperi se posteram lucem visuros, nec mane peruenturos ad vesperam putarent. [Note: 335 Ad preces con fugiunt.] Magno sane lucro, multorum adepti martyriorum pretia, et compulsi vitam agere optimam. Nam ea demum vitae hora est optima, quam quisque quasi supremam viuit. Amplius duobus mensibus, ac dimidio perpetua habita est oratio, succedentibus per vices sibi fratribus, ieiunia frequentia, et flagella [Note: 336 Rex Franciscus imperterritus fidemcustodit] repetita, ac cetera diuinae irae placamenta. Vnicum erat solatium Rex Franciscus, qui tanquam arx firmissima alte fundata in petra, nihil nec ventorum impetu, neque imbrium tempestate commouebatur. Par constantia, par animi excelsitas Leonis a Noccu. Franciscus Rex tametsi regni gubernacula dudum posuerat, grauissimas tamen literas ad regni Proceres dedit, vetans quicquam [Note: 337 PP. suis literis per Regnum commendat.] moliri aduersus Patres. Se enim esse christianum, et in ea religione moriturum: nec prius quippiam aduersus eos, quam contra se tentaturos. Quibus literis praestans de sapientia viri opinio pondus dedit. Illud diuini consilij visum est, [Note: 338 Cicafixuslicet infidelis Christianos tuetur vt Cicatondono aduersetur] quod in consultatione Bungensium Dynastarum, cum Cicatondonus vellet inseri capitibus Regi proponendis, vt eijcerentur e Bungo Patres, et destrueretur Vsuquiana Ecclesia; Cicafixus, inter Dynastas princeps, quamuis rebus christianis nunquam ante fauisset, aduersatus est, vt Cicatondono, cuius erat inimicus, quod eum sciebat pessime Christianos odisse, dolorem inureret. Ita per
occasionem saepe an nunciatur, ac protegitur Christus: nam et postea patronum se profiteri coepit Christianorum, solum vt inde oculi Cicatondono dolerent. Sed ne is quidem diu fidem Regi praestitit: statim enim rebellans, tametsi breui ex morbo decessit, filio tamen beilum reliquit, vnde in vltimum periculi res Bungi redactae. Neque pax Christianis Insularum Goti fuit. Quin iunior Tonus [Note: 339 Residentia Mea censis aucta.] acriter in eos coortus, plerosque ad veterem pietatis cultum retraxit, paulo plus ducentis in side perstantibus. Meacensis domus, quam ad id temporis nunquam plures e Societate, quam bini Patres Fratresque incoluerant, hoc anno geminatus [Note: 340 Christianorum status in Conocuni Regno] est numerus. Christiani in vrbe perpauci: plurimi in Cunocuni regno. Quippe plus octo millibus in Tacaccuqui arce, et Pagis. Sed Araques eius regni moderator ab Nobunanga ad Ozacanum, Amangucianum que transgressus, in magna pericula omnes coniecit, simulque Patres. Nam statim ingressus regnum Nobunanga magnam eius partem subegit. Verum arcem diu frustra obsessam [Note: 341 In Patres, ac Christianos periculum.] in expugnabilem videns, ob ingemum loci, et circumiectas aquas, animum Iusti, quem norat summe christianum, ita aggreditur. Meacensibus Patribus partim in custodiam datis, partim in sua castra accitis, nunciari Iusto iubet, vt quoniam obsides dederat Ocazano filium suum, ac sororem; videat vtrum eorum vitam, an omnium Christianorum, et Patrum duceret potiorem. Nam si cunctaretur arcem tradere, ante oculos eius statin crucibus suffixurum quotquot Christiani nominis suis in regnis forent. Ploratus ad hanc famam excitur in Christianis, non suam, vt aiebat, sed Patrum calamitatem lamentantium. Patres iam se ad mortem [Note: 342 Iusti Christiani Ducis magnus, et constans animus.] compofuerant, eo facilius, quod longo vsu iam obcalluerant mortis ad nomen. Sed Iustus alloquitur milites, quorum plerique Christiani: et posthabere se non filij modo, et sororis; sed et suam vitam tot in nocentium saluti, et praecipue legis diuinae Magistris contestatus, de eorum voluntate tradidit Nobunangae arcem, liberatis periculo ceteris Christianis, bonus Darius discrimen extremum adijt. Ne Araques filium ipsius, ac neptem interimeret, ad eum transfugit, Nobunanga supra modum ea re offenso. Itaque cum arcem quoque Araquis mox occupasset; nemo erat quin capite animaduersurum statim in Darium arbitraretur. [Note: 343 Bonziorum clades.] Contra tamen euênit, Deo, vt omnes existimarunt, id rependente viri optimi meritis, auctis Iusto opibust, Darium quoque incolumen reddidit. Insignem Foquexiani Bonzij, et asseclae hoc anno acceperunt cladem. Nam in disputatione, quam apud Nobunangam Iodoxis poena capitis proposita victis obtulerant, victi ipsi, nonnulli capite plexi, alij insamia notati, caesi virgis, relegatique sunt, cunctis in vniuersum, si vellent ad pristinum locum redire pretio immani imposito. Profuit haec calamitas ad insignem Foquexiorum superbiam comprimendam, et aperiendum aditum legi diuinae: nam latissime illa patebat secta, [Note: 344 Duo latrones in Cruce baptizantur.] maxime inter potentes, vt quae sensui maxime blandiretur, et grauissime, vt omnino contraria, Christianae religioni obstabat. In ijs, qui suscepere baptismum duo fuere latrones ipsis in Crucibus baptizati. Adeo latronibus fauet crux, eique confine est caelum, per quam et partum est. Hoc statu Iaponiae inuento Valignanus, quanquam omnia videret tanquam tenui filio suspensa; praestantissimum tamen id operum Societatis existimauit, summoque gaudio perfusus est ex vita Sociorum: cum inter tot aerumnas, tot discrimina animi, et corporis,[Note: 345 Valignanum Sociorum feruor exilarat.] tam duro asperoque, et insolenti victu, non modo eximiam sanctimoniam conseruarent, vel Collegijs Europae, in quibus cuncta temperata legibus, disciplinaeque custodia seuerioris septa sunt, praeferendam; sed etiam nemo vnus e tanto numero esset, qui non libenter in ea Cruce degeret, cupiens [reading uncertain: print blotted] vltimum ibidem spiritum exhalare, oblitus cuncta ceterarum terrarum commoda. Id [Note: 346 Petrus Dia cum quindecim Sociis venit in nouam Hispaniam.] enimuero praestans sibi videri gratiae diuinae miraculum Valignanus ad Patrem Generalem scripsit.
Tertio Kalendas Iunias cum Petro Dia, qui venerat procurator, discessere in nouam Hispaniam egregij operarij quindecim, quo subsidio propagari Societas coepta, et Collegia Mechoacanum, et Guaxacanum formari. Angelo
poli quoque posita sedes, ad quam transtulit, Patris Euerardi consensu, Sebastiapus Lassus Vega, quod ante Mexicano Collegio donarat, Digna est memoria huius viri erga Societatem propensio. Nam quemadmodum ipsemet ad Patrem Generalem scribit, cum esset ex Vegarum gente, memor quantum Ioannes Vega in Sicilia, eiusque liberi Societatem ornassent; cum filios sibi omnes mors rapuit, heredem Societatem scripsit: quod ipsum pari studio coniux Maria Leonia fecit. Ad hanc Prouinciam visendam extremum sub annum Plaza [Note: 347 Plaza nouae Hispaniae Visi tator.] venit, quem et manere, vti ipse Petrus Sancius postularat, Euerardus Prouincialem iussit, magna eius Prouinciae felicitate duos virtute praestantissimos fundatores sortitae Sancium, et Plazam. Vnde licet palam intelligere quanto plus in rebus gerendis, praesertim in religiosa administranda republica, polieat solida virtus, et familiaris consuetudo cum Deo, quam admirabiles populo siue eloquent ae siue scientiae dotes, et vsus, et gratia mortalium Procerum.
Dum haec Prouincia secundo prouehitur cursu, nouae in Peruuia turbae [Note: 348 Peruuiae res.] concitae, Aloysio Lopio ad Sancti officij Quaesitores delato. Is multis ante annis Rector Collegij Cusquensis in Collationibus de conscientiae quaestionibus [Note: 349 Aloysius Lopez ad Inquisitores delatus] super sacrorum Quaesitorum decreto, per quod iubebant certa crimina deferri, nulli alij re indicara, respopderat, si crimen incideret, de quo ambigeres an deferri necesse esset; licere super ea re consilium sapientis exquirere, nec iuste id posse prohiberi. Id responsum in vnius Limanorum Patrum schedulis Prouincialis, qui iussu Quaesitorum scripta Collegij omnia recognouit, inuentum concerpsit. Ille inter cuius scripta schedula fuerat, siue falsa religione incitatus, siue aliunde inductus a Daemone, nomen Aloysij detulit, qui primo aliquot menses, tanquam custodia, septis Collegij circumscriptus, [Note: 350 Variae inde vulgi opiniones.] deinde etiam in carcerem abductus non sine strepitu, vt fit, linguarum, praesertim crimine non palam certo vulgato, sed quoque ex ingenio confingente, eoque in populo, cui miseranda nonnullorum naufragia suspicionem deterius exacuerant. At Societatem grauius torquebat delatoris exemplum, cui conscissum a Prouinciali, qui consiliarius sacrorum Quaesitorum [Note: 351 Prouincialis de delatione in Visitatorem conscius puta tur.] erat, scriptum, non omnem scrupulum exemisset, vt non nemo suspicaretur, delationem nequaquam ipso Prouinciali inscio factam, aegre ferente Visitatoris moram: nam quartum iam annum in Peruuia sederat Plaza, longa, sed necessaria mora: non solum vt longa die, et vsu regionis vastitate perlustranda, gentisque moribus cognoscendis, quoniam ea prima erat inspectio, quid ferret nouus ille Orbis, quomodo Societatis res componendae absque errore deprehenderet; sed etiam quia res inciderant in offensione Proregis, vt nullo modo abeundum putaret. Ad haec Prouincialis neutiquam omnino vitae, administrationisque [Note: 352 Prouincialis, et Visitator in quo inter se discreparent in Prouinciae regimine.] genus probabat. Multa sibi, multa alijs Acosta indulgebat; frequenter vsurpans in Peruuia, non alia expetenda miracula in virtutis testimonium, quam conseruatam integre castitatem. Quod cum absurde dictum non sit pro locorum ingenio; tamen nec quaeuis virtus satis religioso viro debet esse: nec verum erat, vbi pudicitia tot, tamque validos haberet hostes, diligentia, tum in cetera eius custodia, tum in vitae asperitate remittere. Itaque Plaza, quem ardor virtutis potius in contrariam nimiae seueritatis partem, rapiebat, metuebat ne familiaris rerum diuinarum tractatio, studium orationis, legum domesticarum custodia, et vniuersa religiosa disciplina ab se constituta, se absente corrueret, nisi plane confirmatam relinqueret. Acosta interim eius et potestatem supra suam, et oculos grauissime ferre: nec vero dissimulare; sed conqueri palam, et inde offensum dictitare Proregem, et reprehendere, quod se Plaza Aloysio Lopio nimium tradidisset. Lopij consilio trahere eum moram in Prouincia, quoad literae Roma perferrentur, per quas iuberetur in Prouincialatu succedere. Haec eius offensio, praesertim aduersus Lopium, aperiebat suspicioni viam; sed vehementer eiusdem mos affirmabat, quod non semel alias Proregis, et Quaesitorum sacrorum auctoritatem interposuerat, ad
res Societatis suo arbitrio administrandas, quae vnica est religiosarum familiarum pernicies, cum aliunde petuntur, quam ex Institutis ipsis, gerendarum rerum principia. Cum primum in Peruuiam venit Portillo suadens, vt tantisper Lima concederet, id sacris Quaesitoribus videri dixit: cum a Portillo missus Cusquum Aloysium Lopium Rectoratu summouit, eandem causam attulit, quod ita videretur sacri officij magistris. Plazae autem Visitatori et Prorex initio, etc Quaesitores commendarunt, vt quae statueret, cum Acosta consultaret. Quae omnia faciebat, vt delationis Lopij Acosta non inscius crederetur. Ceterum profecto Plaza in Mexicum, tametsi querimoniae domesticae quieuerunt, externis tamen turbis nouae additae, vt insequens annus docebit.
DEVENIMVS ad annum seculi octogesimum, Euerardo supremum, ac toti fere Europae funestum vel pestilentia, vel malo nihilo minus tetro, praeter nomen. Hoc anno cum Gregorio Summo Pontifici ex institutis Collegijs tanquam fidei propugnaculis animus augeretur; [Note: 1 Collegii Illyri ci institutio.] Moroni Cardinalis Illyricae Nationis patroni admonitu, Illyricum additum est. Merebatur id praesidium Gentis in fide constantia, et discrimina multa, grauiaque, quibus obsidebantur. Quippe cum vel in potestate Turcarum mediterraneus ille tractus sit, vel in proximo hostem habeat, itemque Schismaticos, et Haereticos: ad haec commercia cum Hebraeis Orientalibus; periculum erat, ne commixti inter Gentes Catholici discerent opera eorum. Iamque inua escebat ignoratio diuinarum rerum: obsolescebat diuinorum mysteriorum vsurpatio: quodque inde necesse est consequi, labebantur mores, et vitia exuberabant: eo propiore exitio; quo minor [Note: 2 Aquauiua Prouincialis pro Euerardo Pon tificem rogat, ne id Collegium Societati tradat.] praesto aderat Sacerdotum obstantium copia. Et huius disciplinam Collegij Pontifex Societati imposuit. Qui dum Prouincialis Claudius Aquauiua ab Euerardo ad onus deprecandum missus, enumerat quam multos de Societate tam alioqui pusilla, paucorum institutio adolescentium angustis inclusos parietibus distineret non sine publici boni damno; excepit: Nonne professionis vestrae est quascunque terrarum oras, ac gentes adire, vt eas conuertatis ad Deum? En [Note: 3 Pontificis responsum.] quos dispersos cum labore eratis quaesituri, nos vobis tradimus congregatos. Credite, non est vbi labores vestros foenerari possitis maiore cum lucro. In exiguo [Note: 4 Quare id Collegium Laure ti positum.] numero Nationes vniuersas excolitis: eque semente non magna messem longe maximam praeparatis. Sedes Collegij Laureti optata: itemque impensa ex aedis sanctae vectigalibus attributa: tanquam ei Nationi, apud quam suam Cellam aliquandiu voluisset hospitem esse benignissima Dei Mater, hospitij vicem [Note: 5 Thomas Radi us primus Illy rici Collegii Rector.] rependeret. Primus Rector Thomas Radius missus ab Vrbe est. Ferme triginta capitum instituta familia: quae quo pacto decem fere post annis translata Romam, postremo ab Societatis disciplina abducta sit; referetur in tempore. Ipsam [Note: 6 Epidauricae Missionis initia.] in Dalmatiam Pater Bartholomaeus Sfondratus missus est cum Episcopo Stagni Visitatore Apostolico: cui cum ad salutem eius gentis sedulo nauasset operam; Epidaurum secessit expeditioni inchoandae, de qua anno proximo dicetur.
[Note: 7 Ad Maronitias missi Io. Bapt. Elianus, et Io. Brunus.] Ad Maronitas Ioannes Baptista Elianus, cum Ioanne Bruno, coeptis biennio ante prosequendis remissus. Vbi primum in Vrbem Ioannes Baptista reuenerat, statum rerum diligenter Cardinali Carasae, summoque Pontifici renuntiarat. Ante omnia populi bonitatem, et paratissimos ad omnem disciplinam, et obsequium animos demonstrarat: tum difficultates, quibus maxime ab salutarium librorum, ab supellectilis sacrae, ab doctorum hominum inopia conflictarentur exposuerat: quaeque tot leuandis incommodis ex vsu viderentur, addiderat. Nominatim de fingendis aere typis vnde Chaldaicae, Arabicaeque linguae libri excuderentur: de accersendis Romam adolescentibus, qui religionem, ac literas in sancta Vrbe sub ora Christi Vicarij (velut nationibus alijs Gregorij pietas
suppeditarat) condiscerent: de mittenda in Syriam sacri apparatus bona copia. Quae, et id genus alia cum libentissime Pontifex audisset, probassetque, iamque auctoritate eius, et benignitate, tum industria, et studio Eliani ipsius, qui et libellos Arabice verterat, et praefuerat imprimendis, comparata essent; maturum [Note: 8 Pontificis liberalitas.] visum est repeti legationem. Ad ceteram liberalitatem adiecit Gregorius non mediocrem, ad solatia quoque tenuiorum, pecuniam. Diploma item confirmati Patriarchae, et ad eundem plenae potestatis insigne Pallium misit. Fidei quoque profitendae formula perlata est Arabice concepta, atque edita typis, in quam cuncti animarum quouis modo custodes iurarent. Multa etiam Patribus ijsdem Iulius Antonius Cardinalis Sanctae Seuerinae, quae cum Iacobitarum, Cophtorum, et Armenorum Patriarchis tentarent, agerentque mandauit. [Note: 9 Euerardi monita ad Maronitas proficiscentibus.] Euerardus haec maxime profecturos admonuit, vt a quo, quem in locum, et quam ob rem mitterentur crebro reputantes, darent operam, ne Christi Domini Vicarij sanctae menti, ac liberalitati deessent: neque operi praestantissimo, totque misere pereuntibus animis, ijs praesertim circa locis, quae, cum Dominus Iesus Christus ipsarum causa tot olim cum laboribus peragrarit; documentum sud, quam ei sint carae, quidque conandum sit hominibus, qui sacra eius vestigia sequi se profiteantur. Eniterentur autem, vt idoneos se diuinae gratiae administros redderent: primum quidem innocentis, et irreprehensae vitae exemptis, tum sincerae caritatis signisicatione, erga omnes pietatis christianae praeseserentes praecordia, ac purum studium eorum salutis: ad haec pro captu populi exponendo veritarem, et quicquid vel moris, vel consuetudinis alienum inuenirent, reuocando ad catholicam normam, ad eademque retinenda edoctis, comiterque pellectis Pastoribus: memores tamen vbique prudentiae, ac modi essent: quia, vt languor, ac mollitia nunquam coepta percoquunt, ita calor, ac zelus praeseruidus saepe opprimunt. Igitur ad alendam caelesti fomite in sese erga animas caritatem, lumenque a Patre luminum hauriendum, suae conscientiae examina, stata meditationum tempora, ceterasque Ordinis religiosas actiones, ac frequens cum sempiterna Maiestate commercium sedulo conseruarent: mutuo se auxilio, consilioque cum perfecta consensione adiuuantes. Res vero ciuiles nullo pacto attingerent, ne literis quidem, quas Romam, aut quopiam darent: tantum contenti sancta modestia ciuilium Praefectorum gratiam, et patrocinium religionis negotio demereri. Hisce cum mandatis prosecti, diuino [Note: 10 patres summa gratulatione excepti.] ductu, tertio Kalendas Iulias Phaeniciae Tripolim sospites aduehuntur mira opportunitate, cum vigesimo iam fere die pestilentia constitisset. Hîc obuiam habuere Episcopum Georgium a Patriarcha missum. Ad Monasterium inde Canubinum progressi gratulatione maxima cum sesto omnium campanarum sonitu excipiuntur. Patriarcham lecto morbus affixerat: qui ad eorum aspectum tollens in caelum manus, et oculos, plenus lacrimarum, nullum faciebat finem [Note: 11 Patriarchae in gens laetitia ad pontificiorum do norum aspectum.] Gregorio Summo Pontifici, Cardinali Carasae, Deo denique grates agendi. Tum vero gaudio exilire, cum partem sacri instrumenti, quod Sanctissimus Pater mittebat, aspexit, Diplomata Apostolica, balsamum ad sacri Chrismatis consectionem, sacrum Pallium, librorum Arabice impressorum vim ingentem, pulcherrimis ad eam rem formis a Sanctissimo Domino comparatis, magnum sacrorum Calicum numerum, multa ad sacrum oleum habendum decôra vascula, Altarium srontalia octoginta, formas quoque ad fingendas hostias complures, Rosaria, pias imagioes, et alia id genus copiosissime. Nec minor ceterorum, quam Patriarchae gratulatio extitit. Addidit alacriras tanta Patribus spem, et animos. Ergo vtendum tempore rati, ne in cassa modo officia communis laetitia defloresceret; sed in solidum, perpetuumque religionis exuberaret prouentum; continuo dant operam, vt Synodum Patriarcha edicat. Instabant Assumptae in Caelum Deiparae solennia, cui ad Monasterium Canubinum sacra aedes, [Note: 12 Synodus indicitur.] ad quam veteri religione populus confluere ex circumiectis solebat Pagis. Tum vero multo plures sama missorum a Pontisice Nuntiorum exciente ad benedictionem Apostolicam concurrere. Quibus omnibus e sua tenuitate Monasterium
alimenta subministrauit: nam perantiqua est ei Coenobio aduersus omnes hospitalitas. Magnus in ea celebritate rerum sacrarum, libellorum, Rosariorum, vestium sacerdotalium, et calicum diuisus est numerus, cum ptausu populi laetissimo, omnibus extollentibus Sanctae Romanae Ecclesiae pietatem: in ea se, proque ea millies obituros mortem profitentibus, ac sectas quascunque detestantibus. Proximis inde diebus Synodus habetur in Templo, vbi perspecta gentis bonitas: nam nisi Patrum modestia obstitisset, cum duas sellas jjs posuissent, sedere humi Patriarcha, ac reliqui volebant, et alioqui nullus apud [Note: 13 Eliani oratio Arabica ad Sy nodum.] eos sedium vsus est. In eo conuentu postquam Ioannes Baptista Arabice Legationis causas exposuit, et quam ob rem conuentus haberetur, pronis auribus, et animis ad obsequium paratissimis auditus: subiecit de confirmato a Pontifice Patriarcha, et misso ad eum Pallio: Nostis, inquit, inde ab anno millesimo ducentesimo quintodecimo, cum Hieremias vester Patriarcha confirmatus est ab Innocentio Tertio Romano Antistite, ceteros deinceps eandem Sedis Apostolicae auctoritatem adhibuisse. Quem sanctum, ac necessarium morem cum Reuerendissimus Michael Petrus conseruandum putasset, Sanctissimus Dominus Gregorius magna voluntate auctor est factus, hoc misso Diplomate, ac Pallio: quae dicens vtrumque spectandum obtulit, vsumque, et honorem Pallij breuiter explicauir. Dein prosequens: Sed vt rite, inquit, cuncta fiant; Sanctae. Romanae Catholicae Fidei formulam ad vos Sanctissimus Dominus misit, qua vera complexi, internoscere errores, fugere, atque execrari possitis. Ex huius professione cuncta, quae sumus acturi aequum est auspicari, nisi si cuipiam vestrum aliter videtur. [Note: 14 Iuxta formulam Pii Quarti fidem omnes pro fitentur.] Cum valde omnes assentirentur, prosternuntur in genua, ac Patre clara voce in verba praeeunte, vniuersi sormulam enuntiant; in eamque, sacris Euangelijs tactis, viritim iurant. Formula erat, quam Pius Quartus edidit, multis adiectis, quae propria eius Ecclesiae conditio postularet. Posthaec Patriarcha concepto iureiurando, quod ad confirmationem, et susceptionem Pallij exigitur, ab Archiepiscopo Sarchis (erat germanus frater ipsius Patriarchae) ad id a Pontifice [Note: 15 Patriarcha Pallium accipit.] nominato, confirmatur, et Pallium accipit, ac sibi statim circundat. Quae cum fierent, et ante oculos curas Apostolicas haberent, immensa repleti laetitia, et [Note: 16 Letae in Synodo acclama tiones:] insolito instincti motu vniuersi pariter in clamorem erumpunt ingentem, Laus Deo, et Kyrie eleison ingeminantes, simul Gregorij Pontificis, et Carafae Cardinalis, et Patrum interserentes nomina, nec vllum inueniebant finem clamandi, cum interim quicquid erat aeris campani valide personaret: et Patres, et pauci Latini, qui intererant, illis clamantibus vbertim flerent: quod in populo tam remoto ab Italia, inter steriles saltus, quodque caput est, inter Infidelium, Haereticorum, et Schismaticorum pestifera senticeta tantam aduersus Romanam [Note: 17 Catechismus Io. Bruni examinatur, et ap probatur a Sy nodo.] Sedem propensionem caelestis Pater ingenerasset. At illi non antequam a Patribus, vt sibi temperarent, admoniti sunt, quieuere. Alijs subinde conuentibus, quae ad consensionem sacrorum dogmatum pertinebant, proposita. Catechismum confecerat Pater Ioannes Brunus, quo, praeter sinceram doctrinam fidei, Orientalium Haereticorum errores complexus, eos accommodatis genti rationibus confutarat. Eum libellum et a Patribus doctis probatum, et Arabico sermone a Ioanne Baptista versum, atque editum typis detulerant: eundem cognoscendum Synodo, et excutiendum proposuere, vt si cui quid difficultatis oboriretur, in medium proferret, perque eius explicationem cetera magis confirmarentur. Non defuere, qui magna libertate, quae videbantur, opponerent: cumque per accuratam collationem illustrata essent omnia, omnesque planius edocti, atque in omnes partes factum sibi satis profiterentur, summa voluntate receptus est Catechismus. Hoc posito religionis fundamento, aliud Patres addendum putarunt, vt Canones aliquot Synodus conciperet, quibus Orthodoxas, et contrarias Haereticorum accolarum erroribus sanciret sententias. Intelligebant enim, quo pluribus opportunum est lupis ouile; hoc pluribus esse muniendum sepimentis. Illud praeterea fore, vt et immorando eorundem tractationi dogmatum, interius ea quisque cognosceret, et, quae ipsimet decressent,
sanxissentque, eadem haberent cum ipsi, tum posteri cariora. Conditi igitur a [Note: 18 Canones a Io. Bruno conditi.] Ioanne Bruno sunt Canones de Sacrosancta Trinitate, de Processione Spiritus Sancti a Patre, Filioque, velut ab vno principio: de duabus in Christo naturis, itemque voluntate duplici, et operatione: de Trisagio catholice vsurpando, praetermisso Petri Gnaphaei additamento: de Purgatorio carcere, et Oratione pro mortuis, deque proprio cuiusque statim a vitae fine iudicio: tum de Sacramentorum numero, materia, forma, ritibus, vsu, administro, vbique explicatis, nominatim quae locus requireret. Addita ad extremum de Reformatione apprime salubria decreta. Quae omnia prudenter, ac docte a Ioanne Bruno latine comprehensa, et Arabice ab Eliano reddita; cum ad extremum publice essent [Note: 19 A Synodo approbantur.] miro consensu recepta, Chirographo firmata sunt Patriarchae, ac ceterorum. Postque laetissimas acclamationes (formula est eis acclamandi Kyrieeleison) Gregorio Pontifici, et Cardinali Carasae, et Apostolicis Nuncijs, Augusti die sextadecima dimissa est Synodus. Canones, et Decreta Synodi Romam postea perlata, magnopere qui videre sapientes, et ante omnes Cardinalis Carafa, laudarunt. Sub finem Synodi non incommode accidit, vt Episcopus Dioscorianus ad Canubinum veniret, qui inuitatus a Maronitis, vt quid sentirent Nuntij Romanae Ecclesiae de duplici natura, voluntate, et actione in Christo Domino, non dedignaretur audire, haud grauate adfuit. Illico posita quaestione Ioannes [Note: 20 Io. Brunus cum Dioscoriano Episcopo de du plici Christi natura disputat.] Brunus ita disseruit. In Christo Domino si fuit vnica tantum natura, vt Dioscoro placet, haec vel est diuina tantum, vel humana tantum, vel ex vtraque mixta. Non vtique fuit diuina tantum, quia non potuisset crucifigi. Continuoque Episcopus: Humana tantum fuit, inquit. Et Brunus extemplo: Quomodo igitur Christus Deus est, si humana tantum in eo natura est? Quomodo miracula edidit sua virtute? Et Elianus adiecit: Quid porro factum est de natura diuina? Obmutuit Episcopus. Ingens consecuta approbatio doctrinae, quam Nuntij Apostolici tradebant. Magnus plausus in tam celebri consessu Episcoporum, Sacerdotumque ceterorum, ac Nobilium Maroniticae gentis. Magnum pariter ad veritatis Apostolicae venerationem factum incrementum, quam suis pene oculis viderant, ita redarguere tenebras Haereticorum. Iam digredientibus absoluta Synodo Presbyteris, et Episcopis, quod reliquum erat instrumenti sacri distributum est, parte eius pecuniae, quam suos in vsus Patres acceperant, ne quem indonatum dimitterent, et subtristem, ad cumulandam benignitatem Sanctissimi [Note: 21 Tres Episcopi cum Patriarcha concilian tur.] Patris, conuersa. Supererat graue negotium, vt tres Episcopos, qui, vt supra memini, dignitatem sibi arrogauerant Patriarchae iniussu, in eius gratiam et obsequium restituerent. Fuit opus laboriosum, ac molestum. Tuebantur se veteri more, quo volebant licere inconsulto Patriarcha consecrari Episcopos: graues Romam vsque in eum calumnias perscripserant: denique animos contumacia obstinarant: sed, Deo tandem adiuuante, et Maronitarum praecipuis, huic quoque malo facta est medicina. Sed Patres cum res in communi satis viderent compositas, vt ad priuatas etiam Ecclesias pertineret vtilitas, Dioecesim quoque lustrandam sibi putarunt. Ergo Patriarcha, vel quopiam Episcoporum comite, dant sese in viam. Magna gratulatione quacunque iter haberent excipiebantur, oburam populis cum Episcopo effusis: turba mulierum ante domos, [Note: 22 Cum Patriarcha, et Episco pis Patres Dioe cesim vi sitant] et in tectis patrium carmen, vt in festis celebrioribus genti solenne est, concinente. Conuocatis in vnum Sacerdotibus, primisque paganorum adhibebant opportunas cohortationes, decreta eadem, quae Catechismo, Synodoque pro posuerant, explicantes pro captu auditorum. Superat prope fidem ad depellendam inscitiam quantum viua vox, et commercium linguae profuerit, cum suo idiomate, sine internuncio, et interprete edocerentur. Nec equidem magis aliunde factum crediderim, vt in tanta obseruantia, tantoque obsequio aduersus Romanam Ecclesiam, multa tamen tam diu resederint in moribus, ritibusque nominatim damnata Pontificum literis, quam doctoris inopia. Addidere Patres ad euulgandam etiam num magis eorundem Decretorum notitiam, et ad posteros propagandam, illud quoque subsidium. Praecipua eorum capita
Arabice multis exemplis descripsere, tum singulis in aedibus sacris vnum aliquod exemplum tabellis affixum prope Altaria relinquebant. Hoc igitur ritu pagatim Ecclesias peragrantes edocebant Praesides, populos solabantur, et incitabant, Rosaria diribebant, explicata qua vterentur ratione, quam et vernaculo libello vulgabant. Catechismos item spargebant, scrutabantur libros ipsorum ad tollendos errores, peruersas consuetudines abolebant, pijs inductis. Religiosis viris, ac feminis, alijsque egentioribus de pecunia Pontificia stipem largiebantur. gaudente populo, et animos ad cultum, et constantiam religionis acrius vsque firmante, vt nunc demum refloresceret Libanus, sponsoque caelesti digna specie, et gloria vestiretur.
[Note: 23 Missi ad Salutios Pontificiis impenfis Petrus Regius, Io. Antonius Grassus, Caesar Casullus, et Io. Baptista Righius.] Eodem vere, quo Maronitica, instituta est. Anglicana Missio: de qua mox, cum stilum ab Italia ad Septentrionem transferam, fuse narrabitur. Ad Salutios in Alpinis Italiae finibus item iussu, impensaque Pontificis Petrus Regius, et Ioannes Antonius Grassus, Caesar Casullus, et Ioannes Baptista Righius profecti. Periclitabatur in ea plaga summe Religio, septem iam Hugonottis Ministris tartareas spargentibus faces, cum discrimine totius Italiae, nisi mature occurreretur. Euentus inter pericula assidua capitis, et bellicos tumultus egregie respondit optatis, vt insequenti anno, ad obsecundandum prono operis cursui, pene duplicandus fuerit numerus operarum.
[Note: 24 P. Hieronymus Natalis moritur.] Vere eodem Hieronymus Natalis suarum peregrinationum supremam, ac beatissimam obiuit in patriam. Superiore anno reuersus e Germania absoluto opere Annotationum in Euangelia, plenus bonorum dierum, annum agens septuagesimumtertium decessit in Probationis Domo ad Sancti Andreae tertio Nonas Aprilis summo mane, vt videretur, cum idem esset dies Domino resurgenti sacer, in occursum triumphantis properare, et vocari ad gloriae partem, [Note: 25 Corporis, animique eius ratio.] qui tolerantiae particeps fuerat. Staturae fuit modicae potius quam pusillae, vultus in modestia, ac religione admodum viuidi. Porro animo indefessus, industrius, acer: ingenio non solum ad rerum humanarum, diuinarumque scientiam promptissimo, sed etiam ad res gerendas, viasque negotiorum ineundas sagacitatis, et efficacitatis eximiae. Societatis Institutorum post Generales, ac Polancum haud dubie peritissimus: quippe quem ipse Ignatius ad multas circummisit Prouincias ad promulgandas Constitutiones, et explicandas. Cumque iussisset Sanctus Pater, quem is gessisset se eo in munere, primores Patrum perscribere, trium virorum testimonia, quae non auctoritatem modo, sed etiam religionem ob personarum sanctitatem habeant, Antonij Quadrij, eius, cui tam [Note: 26 Antonii Quadrii de eo iudicium.] multum debet India: duorumque inclytorum virorum Consalui Sylueriae, et Ignatij Azebedij libet afferre. Inter ceteras laudes Quadrius scripsit, illud mirum accidisse omnibus, quod Natalis, quae voluisset, effecisset in Lusitania: et saepe contra sententiam, voluntatemque multorum: et tamen nullus esset in Lusitania, cui [Note: 27 Tum Consalui Sylueriae, et Ignatii Azebe dii.] non abunde satisfecisset, eiusque acta summe probaret. Sylueria admirabatur, quod semper idem, et quodammodo immutabilis in sancta grauitate, caritate, prudentia, humili libertate, prouida constantia persisteret, et alias his quoque maiores laudes accumulat. Azebedius Olysipponensis tum Collegij Rector affirmauit tam intime eius animo Societatis Institutum impressum, inque negotijs conficiendis, ac rebus ordinandis tam se expedite, tanta cum alacritate, prudentia, simplicitate, ac reliquis virtutibus gessisse; vt videretur ad id officium, [Note: 28 Tum Prouincialis, qui lepi da ironia eum Jaudat.] propter quod Ignatius miserat, conformatus a Deo, et eiusdem singulari consilio lectus. Non immoror post haec in aliorum praeconijs. Solum ironiam non iniucundam adscribam, qua Prouincialis, tanquam notaret vitia, praestantissimas virtutes expressit. Quoniam notate, inquit, Natalem iubemur, quo omni obedientiae genere Domino seruiatur, parebo. Primum vir duplex videtur. Nam cum sit natura iracundus, victoria sui, et prudentia se quasi phlegmaticum gerit: hactenus duplicem voco. Deinde cum videatur in literis, ac rebus agendis non sane nihil intelligens; in obedientia intelligere videtur nihil. Praeterea potest videri maledicus: sibi enim obtrectat, et opinor iniuria, et forte est debitor samae. Ad vltimum, Pater, is homo eiusmodi est, qui nobis honorem,
pecuniam, et alumnorum optimos, si quid horum habebamus abstulit: nuncque idem, si rediret, efficeret, nec esset, qui quereretur. Nam cum Rhetor non sit, habet tamen quandam vim, quae cuiusmodi sit nescio, illud scio, quicquid [Note: 29 S. Ignatii de Natali opinio.] velit efficere, nec nisi optime velle. Sane non aliorum modo Patrum de Societate, atque etiam externorum virorum Principum, qui hominem nossent, sed etiam Ignatij, quod potest instar omnium esse iudicium, ea fuit opinio, vbi implicatum negotium, atque arduum esset; aptiorem ad omnia explicanda, ac transigenda ex voluntate, Natali non facile inueniri. Itaque Beato Patri postremis annis pessime valenti substitutus Vicarius est: ab eodem iterum in Hispaniam missus: tum a Lainio, ac Borgia ad Societatem prope vniuersam recognoscendam: postremo Vicarius Romae Generalis relictus a Borgia. Ac primis illis temporibus, cum haud dum certae erant editae singulorum ministeriorum regulae, monitis Patris Natalis fere cuncta Societas vtebatur. Nec adeo mirum est tam solita ei cuncta succedere. Nam ad cetera diuina, humanaque dona adhibebat curam insignem. Praemeditabatur rerum agendarum vias, conficiebatque ephem erides: in quibus non solum praecipua, quae gessisset, sed vitae suae seriem totam explicabat: vnde erat necesse augeri in dies magis, roborarique prudentiam. Collegium Romanum summe amabat. Nec secus quam prouidus [Note: 30 Natalis Colle gium Romanum summe amabat.] Parens, si quid inter peregrinandum ex piorum liberalitate colligeret; ad eius leuationem penuriae seponebat. Germaniae quoque fuit perstudiosus: quod optime poni in ijs Oris ad tuendam religionem contra Haereticos existimaret labores. Solebat dicere a Societate non solum ceteros mortales, sed etiam religiosas [Note: 31 Tuni Germaniam.] familias adiutum iri. Cumque singulari quopiam beneficio vellet eam Deus afficere, ad id praeparare insectationibus, ac vexationibus exercendo: quod et alias memini. Haud dubie siue mentis sagacitate, siue diuinitus Claudim Aquauiuam, quem vnice amabat, praecognouit futurum Generalem: quem et [Note: 32 Aquauiuam Generalem tuturum praecognoscit] aliquando Iuuenem, cum Euerardus creatus est Generalis, ad Patres Congrega tionis in Romano Collegio erudite concionatum, tanquam iocans monuit, vt a tam multorum Sanctorum Patrum, quos citauerat, lectione, studia ad Constitutiones Societatis transserret: in his curas eius versaturas. Tam vero tenax fuit [Note: 33 A sanguine coniunctis alienus.] exempli; vt adolescentem propinquum suum Romam ad studia literarum missum domum redire iusserit: ne quo pacto amori aduersus carnem, et sanguinem in Societatem aditum aperiret. In eadem Probationis Domo sub noctem mediam, [Note: 34 Euerardi Generalis mors.] quae Augusti Kalendas consequuta est, Euerardus Praepositus Generalis ex populari morbo difficilis pituitae, quae cum febri, capitisque dolore latissime Italiam, atque exteras peruagata Prouincias, mortalium vim immensam confecit, magna pietate decessit, octauo inito Generalatus anno, sexto et sexagesimo aetatis. Vir bonus, et innocens, ac sine querela: apprime prudens, sciensque [Note: 35 Eius munia ante Generala tum.] vitae spiritualis, ac regendi religiosos coetus. In Collegio primum Perusino cognitus, quod primus rexit: tum in Belgio Commissarius, ac Prouincialis: deinde Assistens: postremo Generalis Praepositus. Quo tempore totus incubuit in eam curam, vt germanum Societatis spiritum conseruaret, aleretque, Summario Constitutionum excerpto ad communem omnium vsum; ac legibus singulorum [Note: 36 In quo bona Societatis gubernationem po nebat.] ministeriorum ordinatis: tametsi praedixit fore in Societate, quod euenerat in Sancti Dominici familia, vt quintus Generalis sormando legibus, et institutis Ordini summam manum imponeret. Suae igitur administrationis illum cardinem, illum vert cem statuebat, vt conseruaretur Ordo, ac peculiaris forma, [Note: 37 Aliena a Socie tatis Instituto non arripienda] quam summa Sapientia per Patrem Ignatium descripserat. Itaque nihil monebat, inculcabatque grauius, ac frequentius, quam vt abstinerent homines de hoc Coetu a negotijs, quae aliena essent ab Instituto. In ijs enim nequaquam adfore Dei auxilium, quod ea nollet a nobis. Quare nil mirum fore, si aduersos exitus sortirentur: nam neque coronam propositam nisi legitime certentibus. Ex altera parte intra Instituti sese cancellos continentibus, haud dubie affuturam caelitus opem, vt is rerum esset successus, qui diuinae gloriae maxime congrueret. Praeterea Prouincialibus, ac Rectoribus studiose curandum, vt Admonitorum,
[Note: 38 Monitaad Pro uinciales, ac Rectores.] et consiliariorum vterentur opera. Nam quando haec adiumenta Societatis ijs dedisset, hanc esse viam, qua diuina prouidentia eos docere vellet, ac regere. Idcirco Admonitori semper aditum apertissimum esse debere, obuiaque benignitate [Note: 39 Admonitoribus, et Consul toribus vtendum] occurrendum. Itemque Consiliarijs tribuendum permultum: et hanc esse viam coniungendae suauitatis, ac fortitudinis; si res prius cum Domino in in oratione tractetur, deinde cum Consiliarijs, tum demum prodeatur ad opus secundum praescriptas a Societate leges. Monebat praeterea praesertim, qui recens [Note: 40 Monita ad no uos Superiores.] ad gubernaculum admouerentur, ne se abripi sinerent vigore virium recenti, et nimio secundae aurae afflatu, vt qui nondum flatus aduersos erant experti: sed continerent se, ac pedetentim progrederentur, noua non attentantes [Note: 41 Visitationes cum mora a Prouincialibus agendas.] initio, nec nimium multa complectentes. Cupiebat visitationes quoque Prouincialium esse cum mora: vt ipsi coram, quasi experimento, et vsu statum rerum pernoscerent, et quae decernerent confirmata vsu relinquerent. Nolebat in retinendis, quos existimarent sibi vtiles operarios, esse Praesides supramodum [Note: 42 Subditorum dispositionem patienter ferendam Superioribuslocalibus] tenaces: vt si rerum commodius agendarum spes in alienis Prouincijs appareret, priuatum quasi commodum communi praeferrent. Itaque Prouincialem Austriae Laurentium Magium, qui leuiter conquestus erat, hominem sibi ereptum, alioque misso male compensatum; increpauit quod ijs de foro vocabulis vsus esset. Nam nec eripi, inquit, quicquam potest, quibus nihil est proprij, nihil iure debitum: nec qui mittuntur in aliorum vicem, eo consilio [Note: 43 Principes Societatis Institutis officere cauebat.] mittimus, vt compensationem faciamus: sed vt pro viribus pro causa Dei, et communis Societatis vtilitate laborent. Hoc modo Moderatores Societatis formans, eo quoque vires intendit, vt externi Principes prophani, aut sacri nihil Societatis Institutis officerent. Certauit quamplurimum ne quispiam e Societate [Note: 44 Suos arcebat ab aulis.] versaretur in Aulis: quin etiam certum hominem Hispano Dynastae in confessarium sibi petenti, plane negauit, ne morem induceret, vt certi postularentur: cum saepe fieri possit, vtij maxime postulentur, quos tamen ipsis Principibus, [Note: 45 Principes sibi Confessarios nominare non amabat.] tum Religiosis priuatim, tum demum vniuerso Ordini minime expediat concedi. Tractaturus cum Principibus negotia, res apud sese multa meditatione praeparabat: eaque qua digesserat serie, atque adeo ijsdem sententijs, ac verbis exponebat Atque ita paratus accedens ad omnia, ac praemunitis aduersus [Note: 46 Qua prudëtia negotia cum Principibus tractabat.] ea, quae possent ab religiosa modestia, prudentiaue, in ipso quasi conflictu auertere, non solum transigebat e sententia id, quod habebat in manibus; sed etiam quorumcunque veniret in congressum, eos gratissimo Christi odore perfusos, et Societati conciliatos relinquebat. Neque ignorabat religiosam seueritatem in loco vrbanitate graui condire: vt cum in Procerum Belgicorum corona, dum varijs sermonibus Haereticorum, qui se de reformata religione appellabant, mores reserrentur, nec sine commendatione, interrogatus a Ioanne Marchione Bergensi, quid illis de hominibus ipse sentiret; Respondit sibi videri [Note: 47 Euerardi humilitatis studium.] homini, cui praua crura sint, necessariam esse talarem vestem: quae dicti opportunitas plausum consequuta, stultam illam commendationem excussit, gratia ab ijs quoque inita, quos refutabat. Ceterum ita erat modestiae, sanctaeque obscuritatis amans, vt cum latine, graece, hebraice, item humanas, ac diuinas [Note: 48 In itineribus incommoda.] disciplinas probe nosset; nunquam nisi locus postularet verbum emitteret, vnde homine idiota eruditior videretur. In itineribus, quae ferme conficiebat pedes, [Note: 49 Paupertatis af fectus.] e publicis diuersorijs legebat obscuriora, et cibos maxime vulgares, religiosae studio paupertatis. Eodem studio asperrimam aliquando hiemem Tornaci egit, pedes in sporta foeno referta ob frigus continens, quo posset orationi, studijsque animum intendere. Rebus ad vsum vitae concessis, sic dicebat vtendum Religioso, ac si nouo perpetim munere eas diuina bonitas daret. Nam eorum ius [Note: 50 Quid de Religiosa paupertate sentiret.] voto sic abdicatum; vt si loqui res possent dicerent: Nihil nobis iam tecum est, quibus renunciasti. Qua ex consideratione volebat intelligi, quam parce, ac modeste, quam pio, et grato animo vtendum rebus foret, intuendo eas duntaxat tanquam Domini annonam ad famulos suos pascendos: simul pietatem eiusdem admirando, atque adnitendo fidele ministerium rependere. Cum creatus
est Generalis, acceptis ab germano fratre tenuis admodum fortunae literis, quibus paupertatem ei suam commendabat; respondit: Posteaquam esset Generalis creatus, nihil sibi accessisse amplius, quam vt maiori cum onere vniuersorum Societatis Iesu Religiosorum famulus esset: neque vel postremo eorum vlla re ditiorem esse, eaque libertate non solum paupertatis studium conseruauit; sed etiam primo quasi germine spei inanis propinquis extincto, multarum tricarum [Note: 51 Quid de obedientia.] semina oppressit. Obedientiae necessitatem in religiosis conuentibus, et praesertim in Societate obsequij nautici similitudine explicabat: nam quemadmodum si vnusquisque Nautarum pro arbitrio velit Nauim propellere: neque ad vnum exequendum Naucleri imperium vniuersi consentiant, non certus tenêri cursus, non vitari naufragia possunt; ita Religiosos, nisi vnius obseruent Gubernatoris nutum; neque singulos, neque coetum vniuersum ab discrimine procul esse. Et quoniam id praecipue Societati conueniret; idcirco summo eius Gubernatori Deo curae esse, vt nonnisi vel admitteret, vel retineret in hac sua Nauicula tractabiles homines, et ad parendum intentos. Ita ijs, qui cooptantur [Note: 52 Quales volebat Societatis homines.] in Societatem quatuor praecipue gradus scandendos. Primum vt cuncta externa ab sese abdicent. Deinde etiam affectiones exuant. Tum exerceantur in rebus sensui, iudicioque suo aduersis. Postremo totos se Praesidum potestati permittant. Qui vni ministerio idonei non sunt, quod alij cuipiam voluntatem addixerint; nulli fore idoneos, quod vbique eandem voluntatis propriae pestem retenturi sint. Ad perfectam vero aequitatem animi erga omnia eo maxime alumnos Societatis impelli debere, quod Deus id omnino velit. Nam qui condidit. Institutum, in quo perfecta indifferentia necessaria est, in ijs qui ad Institutum [Note: 53 Quales Nouitios.] illud accedunt, sine dubio vult illam inesse. Nouitios, dum primi calor spiritus viget, mollesque, ac dociles, et quamuis in formam tractabiles reddit, fingendos: eque mortificationibus deligendas, quae non tam noceant corpori, quam spiritui [Note: 54 Quales ad eos exhortationes habendae.] prosint, sensumque subiugent: vt sunt improuisa iussa, et mortificationes nec opinatae, et his consimilia. Magistro Nouitiorum exhortationes non tam ex libris, quam ex vsu, experimentoque ducendas. Non enim hanc esse scholam literarum, sed virtutum. Itaque eo intendendam curam, vt instituto Societatis intime cognito, et regulis discernendorum spirituum, singulos item Tyrones optime norint, et ad Instituti Societatis modum, et ad eam virtutum quasi figuram, quam proprie illud exigit, non eadem omnes, sed aptissima cuique ratione, [Note: 55 Gratiam vocati onisquid operari diceret.] singulos forment. Per gratiam vocationis dicebat excitari homines ad propriam religiosae disciplinae normam complectendam, et consectandam: tanquam viam, qua Dei voluntatem exequi, et salutem inuenire aeternam possent, idque persuasum habentes viuo quodam sensu, et efficaci: similiter, atque excitaretur is, qui audiret in suo agro thesaurum inuentum: nam si audiret repertum in alieno; non magis afficeretur, quam historica quapiam narratione. At audiens repertum in suo; statim laetitia gestiens concitaretur ad opus, ad comparanda ferramenta, et quicquid foret vsui thesauro effodiendo: inde diuitias, [Note: 56 Quae iuuent gratiam voca tionis.] inde dignitatem, vitam quietam, cuncta bona sibi, ac suis promittens. Ad gratiam vero vocationis alendam, augendamque tres praecipue e Societatis legibus valere. Primum vt cuique gratum sit quicquid animaduersum in ipso suerit, referri Praesidibus: nam desiderium eiusmodi argumentum est hominis suam imbecillitatem cognoscentis, qui iudicet per sese nec adipisci virtutes, neque cognoscere satis, vel corrigere vitia sua posse: quae humilitas, proficiendique voluntas acceptissima Deo est. Deinde vt e rebus vitae necessarijs sibi datum iri deterrimas ad maiorem profectum in spiritum suum existimans; simul sit aequissimo animo talia paratus excipere. Postremo vt ab omnibus, quae mundus amat, et amplectitur abhorrens, contraria ijs amplectatur, amet, exoptet, quo Christi Domini vestibus indui, et decorari insignibus possit. Hos pacis, hos diuinae [Note: 57 Euerardi corporis, et animi ratio.] gratiae conseruandae quasi fontes esse. Quippe animis ita praeparatis, nil posse molesti contingere, nihil aduersi: at perpetuum Dei patrocinium, qui superbis restitit, et humilibus dat gratiam, praesto esse. Fuit Euerardus corpore procero,
latis humeris, ceruice prominente, capite grandiore, fronte exportecta, sacie candida, ac liberali, oculis placidis, ac plerumque demissis, ore venerando, barba modica, nec densa: moribus grauis, et compositus, praesenti animo ad [Note: 58 Sacramentis munitus tranquille moritur] quaecunque ageret, diceretue, in loquendo parcior, at in quouis audiendo in primis benignus. Notabile fuit in supremo morbo, cum vis mali tota caput subisset, tamen vsum mentis ad extremum vsque spiritum retinuisse. Diuinis [Note: 59 Oliuerius Manaraeus Vicarius Generalis creatur.] Sacramentis, benedictione insuper Pontificia praemunitus, toti Societati bene precatus, magna animi, et corporis tranquillitate acceptum Deo spiritum reddidit. Eo ad Domum Professorum iustis funebribus rite humi dato, congregati ex formula iam concepta Professi sex et viginti, Vicarium Oliuerium Manaraeum [Note: 60 Generalis Congregatio indicitur.] subrogant. Is Congregationem ad nouum creandum Praepositum in diem octauum Idus Februarias anni insequentis Romam edixit. Pontisex cognita a Patre Iulio Fatio Euerardi migratione, Bonum Praelarum amissum dixit: tum [Note: 61 Pontifex in su turam electio nem Instituti leges seruar. iubet.] percuntatus, quae in interregno esset administrationis forma, quae deinde creandi Praepositi ratio; vbi cuncta cognouit: Renuncia, inquit, Patribus istis, velle nos omnino, vt in istis electionibus integre, atque exacte Institutum suum, ac leges seruent: quod satis intelligimus quanti id reserat ad Societatis commodum, Deique, et huius Sanctae Sedis obsequium. Natali, atque Euerardo duobus emeritis, et quasi triumphalibus viris adijciatur iuuenis stipendia meritus non [Note: 62 Ianuarii Duchi Patria, et educatio.] multa, sed gloriosissime, lanuarius Duchus, in Gallia Cisalpina, Brixiae natus, Parentibus opulentis, et claris. Is Patre puer orbatus, Romamque missus in Collegij Germanici disciplinam, vitae innocentissimae opinione contubernalium ad se omnium amorem, ac venerationem conuertit: illa opinione seliciter vtens [Note: 63 Copiose lacri matur dum ad Eucharistiam accedit.] ad contumaciorum leniendos spiritus, et pietatem in familiari vsu disseminandam. Quanta vero diuinitus ipse dulcedine repleretur, ostendebant, praeter cetera, lacrimae, quibus ad diuinam accumbens mensam ita madefaciebat solum; vt ex eo vestigio monstraretur locus, in quo Ianuarius orasset. Ad Societatem anhelans, per alia ex alijs impedimenta, quatuor ipsos retardatus est annos: quo tempore, cum Patriam conatus reuisere, cuncta reperisset inimicitijs inter suos turbulenta, ac plena periculis; multa incommoda pertulit, saepe in armis peruigili nocte traducta. Tandem Patrimonio luculento, et octoginta [Note: 64 Societatem in greditur.] aureorum millibus, quae Patruus donarat, paupertatem euangelicam pretiosiorem existimans; anno millesimo quingentesimo septuagesimoquarto, quartodecimo Kalendas Nouembris, die suo natali, nudus Christi Domini nuditatem sequutus [Note: 65 Societati mul ta donat, sed haec recusat.] est. Quinque dein et viginti aureorum millia testamento Societati legauit, cuncta secum Deo dicandi studio: tametsi ea liberalirate Societas, ne nimium alioqui feruentes hominum sermones incitaret, tanquam recipiendis locupletum [Note: 66 Infirmitate probatur in tyrocinio.] filijs, captet haereditates, vti noluit. Fismissima erat valetudine, sed siue ex intentiore ad corpus macerandum studio, siue ex incommodis paulo ante perlatis in Patria, siue quod vellet Deus virtutem eius in infirmitate perficere; [Note: 67 Medicis obsequentissimus.] in medio Tyrocinij cursu tentari coepit morbo, quo paulatim contabescens, sex pene annos circumtulit mortem: ita Medicorum dicto obsequens; vt ne acinum quidem vuae eorum iniussu gustauerit: quin etiam miraretur quempiam [Note: 68 Absoluta Philosophia Grammaticam docet.] esse tanta cupiditate, vt ad infringenda Praefectorum mandata, pertrahi ea se sineret. Ad haec nihil vnquam aut praecipuum postulauit, aut recusauit commune. Philosophiae curriculum confecit. Perusiae annum vnum Grammaticam [Note: 69 Vilia munera obit.] docuit. Domi ex quotidianis muneribus quamplurima, et vilissima occupans, etiam beneualentibus anteibat. In Tusculauum si quando mitteretur, iucundissimum [Note: 70 Cubat super asseres, vt alii lectum cedat.] illi diuerticulum erat coquo inseruire: et id genus ministeria tanta dexteritate aucupabatur; vt vix quispiam intelligeret ea ipsum appetere humilitatis causa. Ipsi Domui Tusculanae aliquot menses praefuit: euenitque, vt repentino Fratris Coadiutoris aduentu, cum alia non suppeteret culcitra; eam, in qua [Note: 71 Colloquia cum sociis nonnisi de Deo.] cubabat ipse, clanculum illi tribueret, super asseres fractum suum corpusculum sternens. Intelligebat spatium sibi vitae non longum fore: eoque studiosius dabat operam, vt sarciret temporis breuitatem multitudine, praestantiaque recte
factorum. Consuetudo eius cum Socijs, vel in colloquijs de Deo, vel in piorum lectione librorum versabatur. Inter legendum locis, qui vehementius afficerent, [Note: 72 Lectione spirituali recreatur.] intersistens, eosque collecta parumper mente versans, quasi dulce pabulum gustandum animo per otium porrigebat. Idem faciebat cum extraordinario quopiam motu diuinitus tangebatur: in eam vnam rem viribus animi conuocatis, [Note: 73 Peccatorum dolore afficitur.] Deo suo vacabat, identidem ingeminans: Loquere, Domine, quia audit seruus tuus. In perpetua vixit cura dolendi peccata, quae puer admiserat. Ea curacum supremis diebus ad anxium vsque pauorem aggrauesceret, Natali Sanctissimae [Note: 74 Peccatorum condonationem au. dit.] Dei Matris, vbi Sacrosanctum Christi corpus suscepit, vocem interiorem audiuit iubentem bene sperare, quicquid admisisset esse iam condonatum. Ita mirum in modum recreatus, Confessario confirmauit, nihil se de venia dubitare. [Note: 75 Ad confessionem, et communionem morbi dolores illi parcunt.] Haud leuius indulgentiae diuinae pignus fuit, quod cum doloris morsu ex interclusa respiratione acerbissimo, ab diuinarum rerum consideratione retardaretur, precatus Deum, vt tantisper dum confessioni, communionique operam daret, illa immanis acerbitas leniretur; sic voti compos est factus, vt ijs temporibus, quasi factis cum dolore inducijs, summa corporis, animique tranquillitate frueretur: mox vero vbi ab Valetudinarij Procuratoribus de finienda oratione [Note: 76 Insignis tolerantia.] admonebatur, continno in pristina tormenta recideret. Quae tamen constantia in omnes partes admiranda tolerabat. Nunquam ingemuit. Nihil vnquam ad solatium petijt. Nihil quod offerretur ad curationem reiecit. Imo cum Medici ad leuandum anhelitum, et doloris punctionem, quam ex interclusa alicubi anima suspicabantur cooriri, pertentatis nequicquam consuetis remedijs, ad longe asperrimum descendissent, vt latere dextro inter costas conscisso, aditum ad praecordia aperirent; hanc Ianuarius carnificinam ita volens, ac laetus excepit; vt non constringi, non causticum ad carnem macerandam adhiberi voluerit: cumque Chirurgus loco primum scalpello patefacto, ac pertentata intromisso digito profunditate vulneris, quod non satis amplum reperisset, iterum scalpellum exercuisset amplificandae plagae; non ingemuit, non oculos, non vultum mutauit: cum tamen, vt Ludouico Massellio suo Confessario interroganti aperuit, cruciatum sentiret acerrimum. Ab sectione releuari nonnihil visus, paulo post subito deficere coepit: quod ille sentiens, iam ceteris [Note: 77 Ad Crucifixum mire conuerius moritur.] praesidijs diuinis instructus, vsitatas pro morientibus precationes recitari iussit. Tum lacuit diu sine sensu immobilis: cum repente oculis apercis sese in alterum latus conuertit, vbi Crucifixi effigies stabat, et continuo animam in eius quasi manus efflauit sextodecimo Kalendas Octobris, feria sexta, paulo ante lucem. Eam conuersionem periti nequaquam iudicarunt fieri ab homine sic exinanito, [Note: 78 Consaluii Melendii obitus.] et moriente potuisse. Neapoli sancto item sine excessit octauo Kalendas Maias Consaluius Melendius, vir ad Societatem adiunctus in Boctica anno ante duodecimo, cum Christophori de Royas Cordubensis Episcopi Prouisor laudatissime fuisset: dein Madritano Collegio praefectus. Ob insignem prudentiam, atque virtutem, a Rege, et Nuncio Apostolico ad cognoscendos Sacerdotum, ac Religiosorum mores in Boeticam missus est: quod ita nonnullos, quorum res agebatur, offendit; vt confictis criminibus ad sacrum Quaesiturum Tribunal eum vocarint: quibus vt explicaretur molestijs, ac rerum ab se gestarum rationem redderet, vocatus Romam, dum Neapoli magno cum domesticorum exemplo, [Note: 79 Visio ei ante mortem oblata Christi patientis.] externorumque versatur, in grauissimos incidit, diuturnosque morbos. Paucis vero antequam moreretur diebus, cum vno, eodemque tempore multis, acerrimisque doloribus torqueretur; inter suscipiendam diuinissimam Eucharistiam, incertum an corporis oculis, an tantum illustrata mente, vidit Christum Dominum, qui ostendens ei multitudinem, acerbitatemque cruciatuum, quos olim in terris causa nostra susceperat; addebat: Hinc intellige quanto sint minora, quae tu pateris: qua ex visione quoad spiritus superfuit, solatium coepit [Note: 80 Collegii Drepanitani insti tutio.] maximum. Prouinciae Siculae Drepanitanum Collegium accessit, accersitu Ciuitatis. Nicolaus Barlotta vnus ex Magistratu Iuratorum rem vrsit in primis: ex priuata vero nobilitate Marianus Mongiardinus, qui dein se, suaque Societati,
[Note: 81 Marianus Mongiordanus se, ac sua Societa ti dedit.] atque aedes dedit, in quibus hodie Collegium est. Marci Antonij Columnae Proregis studio Ecclesia Sancti Michaelis attributa: partimque publice, partim priuatim Ciuibus conferentibus; census annuus operis viginti alendis desponsus. Pater Emmanuel Ximenius natione Lusitanus, e primis Collegij auctoribus, primusque eius Rector fuit. Scholae anno insequenti apertae.
[Note: 82 Anglicana Missio.] Iam magnae iuxta molis, ac laudis expeditionem Anglicanam, vt tanti operis postulat dignitas, exequamur a capite. Maria rerum Anglicarum potiente, inque [Note: 83 S. Ignatius illam in votis habuit, sed morte praeuentus non instituit.] sanctae fidei restitutionem intenta, vti ceteras Terrarum oras, ita nobilissimum illud Regnum caritate complexus Sanctus Pater Ignatius, Ribadeneyrae, quem mittebat in Belgium anno millesimo quingentesimo quinquagesimoquinto addidit in mandatis, vt exploraret, si qua via posset Societati ad sancti operis partem aperiri. Verum exitum res non habuit, tum ipso Sancto Patre, tum paulo post etiam Regina erepta mortalibus. Vbi vero Regnum inuasit Elisabetha, paulatimque pestiferas opiniones alere, prisca sacra amoliri, Ecclesiae Sacrosanctae hierarchiam conuellere, seque non modo humanarum, sed etiam diuinarum rerum per im pudentissimum sacrilegium Gubernatricem ferre, multo maior Praepositos Societatis, hominesque priuatos cupido coepit tantae indolis Nationi, tam quondam catholica fide, ac sanctitate florenti, vel cum certo capitis periculo, opis serendae. Tentataque res est non semel. At deerat hominum copia, praesertim gnarorum linguae, ad gloriosum conatum, per vincula, per [Note: 84 Qua occasione postea instituta est.] mortes sustinendum porro, ac prouehendum. Interim accessere ad Societatem Angli alij, atque alij ingenio, ac virtute praestanti: annoque millesimo quingentesimo septuagesimoquinto tam multi recepti Romae; vt diceret Euerardus: Iam haud dubie Deum aduersus Angliam comparare bellum, nequaquam irrito [Note: 85 Robertus Personius Missionis antesignanus cum Henrico Garnetto] omine. Nam in ijs fuere Robertus Personius princeps hoc anno expeditionis, et rerum deinde gestarum pars maxima: atque Henricus Garnettus post multorum certamen annorum iam cruentus Caelo miles ascriptus. Iamque e Seminarijs Anglicanis redierant in Patriam Sacerdotes egregij, et Catholicis mirae commoditatis: qui cum ab disciplina fere Societatis prodijssent; aliquem de ea videndi [Note: 86 Ex Londinensi carcere Thomas Poundus literis ab Euerardo Nostrorum missionem postulat.] cupidinem populo excitarant. Ad haec, ipsa per sese faustissimis natalibus iam in Londinensibus custodijs Societas orta erat. Nam Methamus, et Thomas Poundus vitae sanctimonia eruditione, ac stirpe conspicui, datis e custodia ad Patrem Generalem literis, Societatem fama duntaxat cognitam, vt eius et consilijs, et precum, recteque factorum communicatione munirentur, enixe precati, facile impetrarant. Hi, cum alijs e nobilitate Catholicis, flagitiosorum Receptaculum in Scholam disciplinae caelestis, ac Templum Dei conuerterant: ita se inuicem extimulantes studia pietatis ardenter, assidueque tractabant: et quoscunque nansciscerentur, [Note: 87 Alanus cum Pontifice de eadem agit.] ad bonam mentem conabantur adducere. Haec ita cum essent, Guilielmus Alanus anno superiore dum Romae suit, Pontifici Catholicorum Anglorum vota exposuit, quam auide cuncti aliquos e Societate Sacerdotes expeterent. Ipsos esse, qui suorum Anglorum Duaci, ac Romae magistri, atque institutores fuissent. Ergo si tantum afferrent solatij, atque emolumenti jj, quos instituerant; liceret ipsos iutueri Magistros, et audire: quorum etiam regendis, consilioque iuuandis ipsis Seminariorum Sacerdotibus valitura esset auctoritas. Adire Indiam Patres, ac profiteri suae Vocationis esse inserre Christi cultum in omnes terras, ac restituere inter Haereticos: cur ergo praetermitterent Angliam, vbi amplissima esset parata messis? Eam orationem cum probasset vehementer [Note: 88 Pontifex consilium probat et Alanum ad Euerardum mittit.] Gregorius, agi cum Euerardo iussit. Is quanquam, vt dixi, summe Angliam adiutam cupiebat; tamen difficultatibus considerabat opus maximis interseptum: imminere certa in horas vitae pericula: incerta fore etiam alimenta corpori sustentando: nec discrimina impendêre minora animis. Nullam ibi posse religiosae disciplinae teneri formam: agendum assidue inter vitae communis mortales. Non [Note: 89 Euerardo multae occurrunt difficultates.] oculos Sociorum, non consilia, et vigilantiam Praesidum habituros. Ipsum quin etiam, quod per literarum commercia serri posset, auxilium incertum, secum prope nullum fore. In Indijs pacatiora omnia, et fere vbique stationes collocatas:
ad quas subinde instaurandis animi viribus ab aliena cura Patres receptum habeant. Haec, et id genus multa incommoda cum prospiceret Euerardus; tamen [Note: 90 Oliuerio, et Aquauiua suadentibus de missione in Angliam decernit.] voluntate Summi Patris, operis praestantia, pretij magnitudine, demum diuino patrocinio fretus, Oliuerio in primis, et Claudio Aquauiua Prouinciali, qui nomen suum in eam profectionem dabat, incitantibus, suscepit rem. Delecti sunt inclyti facti duces Robertus Personius, eo commodum tempore fine theologicis studijs imposito, prudentia, et rerum agendarum solertia pollens, qui totam missionem regeret: atque Ed mundus Campianus virtute, eloquentia, [Note: 91 Mittit Robertum Personium et Edmundum Campianum.] et diuinarum, humanarumque rerum scientia eximius: qui Pragae ad Dei gloriam sextum iam annum varijs ministerijs cum fructu vberrimo desudabat Itaque Socij Pragenses peraegre dimiserunt. Sed coniectabant, tum ex Campiani sanctissima vita, tum ex rerum Anglicarum statu, ad praeclarum quid ab summo lectum Numine. Ille vero, quo videbatur magis in propinquo palma; hoc ex periculorum magnitudine audentior factus; ad iter se laetus accinxit. Quam alacritatem Pater Generalis commendans, optima de successu ipse quoque auguratur, his verbis. Ex epistola Reuerentiae Vestrae iam eam et in procinctu esse cognoui, et eius in obediendo alacritatem, ac studium perspexi: quod quidem gratissimum mihi fuit, tum per se, tum etiam quod spem mihi fecit non [Note: 92 Personius Praga Romam venit in Angliam discessurus.] dubium fore, vt Dominus tali obedientia, et feruore vtatur ad multas res pro sui nominis gloria gerendas. Iter ingressus, ac pene toto pedibus confecto, Romam Sabbato sancto admodum labore fractus attigit. Octo dies substitit, non ad quietem, sed exposcendo diuino praesidio, obeundisque eam ob rem Vrbis Sanctae Basilicis. Interim fama susceptae a Societate expeditionis Anglis [Note: 93 Iacobi Sancii vocatio mirabilis.] non modo Seminarij alumnis, sat alioqui ardentibus; sed etiam alijs in Vrbe degentibus acres faces admouit. Imo alienigenas quoque succendit, memorabili per eam occasionem Iacobi Sancij ad Societatem accessu. Is ex Pago Hispalensis agri oriundus, Gregorij Pontificis erga viros doctos liberalitate Romam excitus, aliquid opperiens beneficij, vitam ducebat innocenter, ac pie: cum audito Anglicanae expeditionis apparatu, ita rem suspexit, vt statueret huc suas cogitationes conuertere: neque aliud a Pontifice postulare beneficium, quam vt se euntibus in Angliam Patribus aggregaret. Adit Sanctissimum Dominum, ac votum exponit. Gregorius nouum postulati genus admirans, benigneque collaudans: Dares ne, inquit, istius profectionis causa in Societatem nomen? Cumque Doctor, si ab eius Sanctitate iuberetur, nihil sacturum morae respondisset; subiecit Pontisex: Neutiquam id ego praeceperim: Religiosa consilia plane libera esse debent: tute rem Deo commenda. Nec mora: Protinus in Sancti Petri Basilicam descendit: et ante diuinissimum Christi corpus effundens cor suum, inter alia dicebat: Tuus, Domine, Vicarius eo videtur vrgere, vt Societatem capessam: atque ego haud sentio me a te ad eam vocari: si in tuam cessura laudem res est; en, Domine, paratus est famulus tuus: tantum, quid placitum tuae Maiestati sit, norim. Mirum dictu: Eodem momento temporis, [Note: 94 Ab Eucharistia diuinamaudit vocem ad Societatem vocantem.] vox ingens e sacro Tabernaculo erumpens clare insonuit: Esto de Societate Nominis mei. Eam ad vocem corruens in terram Iacobus, duo plane admirabilia in se per eam effecta sensit: nam ita immutata voluntas est; omnino vt arderet amore Societatis: deinde scientiam de Sanctissimo Iesu nomine, et Christo Domino, adeo singularem accepit; vt quoties postea de ijs Ioqueretur, admirationem [Note: 95 Cum vocatione scientiam hau rit de diuinis rebus.] quantumuis sapientibus afferret. Aegidins certe Consaluus, tum Assistens, qui haec ex ipsomet Sancio cognita vulgauit, neminem a se tam granditer, tamque magnifice disputantem de mysterio Redemptionis auditum asserebat. Atque ille quidem incunctanter Societatem petijt, admissusque est quarto Nonas Iunij, cum iam Roma Patres in Angliam discessissent. Et quanquam aditum illuc deinde non habuit, ne ob nationem suspiciones Haereticorum inanes augeret; tamen in Belgium translatus, multas aerumnas in regij exercitus vtilitates exantlauit, quoad graui correptus morbo reuocatus in Galliam, inde postremo Hispalim in Hispaniam remissus est. De cuius beato fine anno millesimo
quingentesimo octogesimooctauo dicetur. Ceterum Patres cum Rodulpho [Note: 96 Tredecim Roma in Angliam discedunt.] Emersono Fratre Coadiutore, et adiuncta aliorum Sacerdotum manu ex Anglicano Collegio, omnes tredecim numero, bona precatione Pontificis communiti, ingentibus animis, diuinaque fiducia pleni, ab Vrbe discessere quartodecimo Kalendas Maias, plerique pedibus, Campianus in primis, qui totum iter in Galliam vsque, praeter exiguum spatium, quo mala valetudo non siuit, eo pacto [Note: 97 Bononiae a Cardinali Paleotto Mediolani a S. Carolo benigne ex cipiuntur.] confecit. Bononiae Gabriel Paleottus, Mediolani Borromaeus sanctissimi Cardinales magno studio complexi, mensaque saepe dignati inclytum mani pulum Taurinum cum attigissent, quod miles Hispanus ex Belgio rediens rectam viam complerat, inque Lugdunensi agro ciuilis inter nobiles, ac rusticos gliscebat seditio; flexerunt iter Geneuam, comperto nihil in ea fore periculi. Habitu [Note: 98 Geneuae quomodo se gesse re, et excepti sunt.] tamen, vultuque commutato: ne si agnoscerentur, in Angliam praemitteretur indicium. Vrbem ingressi Magistratui sistuntur medio foro sedenti: multis, vt apparebat, assidentibus Caluiniani verbi Ministris. Interrogatian religionis nouae essent; respondent se esse Catholicos. Nullo inde offensionis argumento ad magnificum deduci hospitium iussi, laute tractantur. Confluxere multi, praesertim inquilini Angli, cum quibus statim coortae concertationes de religione acres, eminente Campiani feruore: qui, vt libenter gaudebat vniuerso comitatui inseruire; samuli habitu, cultuque assumpto, Patritium se Hibernum nominabat. Cum Beza diabolicae eius Sinagogae sacrilego Patriarcha de Ecclesiae [Note: 99 Campianus di sputat cum Beza, et in arctum adducit.] Anglicanae administratione, ac potestate Reginae in causis Ecclesiasticis actum est. Sciebant enim Nostri vulgo etiam Geneuensibus illam Reginae impudentiam execrandam videri: Beza vero ne Anglorum Haereticorum gratiam perderet, improbare palam non audere: itaque ancipiti quaestione inuolutum Vxor explicauit, submisso in tempore literarum fasciculo, tanqam ex Gallia perlato, per cuius occasionem, astutus elabitur. Sed in digressu ab Vrbe alium e Ministris forte obuium Campianus aggressus, interrogat, quae administratio Geneuensis Ecclesiae sit: cumque ille respondisset a nouem regi ministris per suffragia cooptatis: iterum quaerit, quod caput sit: nullum ille respondit. Tum Campianus: Cur ergo Reginae Angliae, quae istam sectam sequitur, quae nullum habet caput, se ipsa Anglicanae Ecclesiae caput secit? Negare id Minister primo ita esse. Sed plane [Note: 100 Disputat cum alio Ministro, et pene de mente deturbat.] reuinctus, ne nihil diceret: Vocauit se caput, inquit, quia est christiana Regina. Tum Campianus: Rex igitur Galliae maxime caput est, quia est Rex Christianissimus: Nequaquam, inquit, Minister: nam Elisabetha non quouis modo, sed catholice christiana Regina est. Instat Campianus, et in effugio comprehendit. Igitur Rex Hispaniarum verius caput est, quia est Rex catholicus. Demum ita misellum Ministrum versauit; vt non modo de sententia, sed de mente propemodum deturbarit. Puderet me, pigeretque has ineptias prodere, nisi foret operae pretium cognoscere, qui semel ab recta aberrarunt semita, quae abrupta, et praecipitia ne errorem confiteantur, tuto, planoque regressui praeoptent: quantoque semagis vsque, ac magis pudendis plagis inuoluant, ne semel [Note: 101 Rodulphi Sher uini feruor.] capti videantur. Rodulphi Sheruini, qui ex Anglicano Seminario vna ibat, eo feruor processit; vt sponderet se postera die cum Beza, vel quouis Ministrorum in certamen venturum medio foro: ea conditione, vt accenso ibidem igne, in eum, qui reuinctus esset, inijceretur. Neque nihil effectum est. Multis dubitationes iniectae: vnus recepit se Catholicorum libros lecturum: dein etiam Romam iturum acceptis in commendationem literis a Personio ad Alphonsum [Note: 102 Geneua discesfi Rhemos veniunt.] Agazarium. Geneua Christi praeclara cohors digressa, primum cum altissimis montium iugis, deinde cum vehementissimo aestu in Gallicana planitie conflictata; pridie Kalendas Iunij Rhemos tenuit. Laetitia, gratulatio, officia, quibus ab Alano, ab Antistite Assaphensi, qui praecesserat, ab vniuersa Collegij Iuuentute excepti sunt, non est facile explicare. Campianus rogatus, vt ad alumnos verba faceret; de praestantia Martyrij disputauit: dumque de igne, quem Dominus se dicebat venisse in terram missurum, loqueretur; in tantum exarsit, totiesque ac tantis clamoribus, ignis ingeminauit, ignis; vt audientes famuli, et
quidam vicinorum, tanquam excitato alicubi incendio accurrerent: sed nimirum [Note: 103 In Anglia portuscustodiuntur, et effigies Personii, et Campiani prostant] caelesti illo igni coreius ardebat, quo demum in Anglia deflagrauit. Eodem tempore superuenere ex Anglia duo, qui iam cognitam Haereticis Iesuitarum profectionem, ac iussu Reginae Portus diligentissime asseruari nunciarunt: ipsam quin etiam Personij, Campianique effigiem vulgo propositam, quo facilius, simul ac aduentarent, cogniti caperentur. Quae audita exacuêre Patrum properandi voluntatem. Tamen ne nimium ardore animi fui Campianus videretur abripi; Alanum consuluit, censeret ne laborum, atque di criminum expeditionis [Note: 104 Alanus Campia num ad Angli cam missionem hortatur.] eius causa tum susceptorum, tum imminentium constaturum pretium, praesertim cum Pragae agrum tam fertilem reliquisset. Cui Alanus in haec verba respondit. Id, Pater, quod Pragae perte fiebat, vnus vel alter de Societate vestra praestabit. Dein plus tu Angliae, quam Boemiae: Londino, quam Pragae debes. Quanquam laetor aliquid orae illi per te repensum, ob eam plagam, quam a Ioanne V Vicleffo de gente nostra olim accepit. Ad haec optime nosti vnius lucrum animae laboribus, aerumnisque omnibus abunde praeponderare: ac spero te plurimas quaesiturum, vt est copiosior, ac maturior apud nos messis, quam vnde venis. Quid ergo de operae pretio maiore dubitas, cum demum in Anglia Martyrijcorona tanto promptior, quam in Boemia sit? Hic sermo ex venerandi eius viri ore ita in Campiani pectus descendit; vt solatium, atque incitamentum ingens postea ex eo se inter aerumnas profiteretur accipere. Sed Audomaropoli, cum domesticis pariter, atque exteris amicîs, meliora expectanda tempora suadentibus, colluctandum acerrime fuit. Namque afferebatur saeuire quam maxime in Catholicos tempestatem, Sledum Doctoris Sandersoni Angli famulum, cum simulate catholicae religioni se Romae reconciliasset, antegressum in Angliam, nomina omnium, qui mittebantur euulgasse, et oris figuram: vnde [Note: 105 Personius, et Campianus in Angliam diuersa via contendere statuunt.] expressos vultus portis affixerant. Itaque arctissima Portus tenêri custodia. Tamen Personio, atque Edmundo, quando eo vsque processerant, visum est porro pergendum, ne ipsorum cunctatio timorem catholicis Sacerdotibus, audaciam Haereticis adderet. Sed visum, non omnes vna contendere, quo facilius explorarorum manus effugerent: sique quid eueniret; nequaquam vniuersam spem in casum darent. Ergo Personius, vt magis ad res agendas solers, ac experrectus, idemque totius expeditionis moderator praecedit, moniturus inde Campianum, vt mercatoris habitu, si daretur ingressus, Dorobernium sequeretur. [Note: 106 Personius Caleto Dorobernium venit ha bitu militari non agnitus.] Se enim, si faciles inueniret aditus, et ipsum praemoniturum: si quid secus contingeret; aliunde tentaret accessum. Deo duce, Caleti naue conscensa, Dorobernium tenuit, Ducis militaris ornatu, comitateque ac prudentia conciliatis sibi exploratoribus, non solum euasi incolumis; sed etiam certum mercatorem, Campianum significans, si adueniret, commendauit, vt esse molesti nollent: simul per literas aduolare Campianum iubet. Tum ad Portum Grauesendiensem [Note: 107 Londinum ve nit.] progressus, Londinum inde subuehitur. Ea Vrbs regia est secundum flumen Tamesim in ripa boreali porrecta sexagesimo ab mari milliario, opportunitate mira commercij. Nam statis interuallis reciprocante aestu, mare in flumen ita effunditur, vt non lintres modo, sed et naues etiam maximaein aduersum nihilo operosius subeant, quam si secundo amne laberentur. Ergo Personius nocte [Note: 108 Thomam Poun dum custodia detentum adit.] subuectus ad Thomam Poundum in custodia religionis causa degentem, iamque, vt supra demonstraui, Societate donatum, contendit. Ab eo statim Georgius Gilbertus accersitur. Is iuuenis erat nobilitate generis, naturaeque donis praestantibus ornatus: qui cum in Puritanorum secta adoleuisset, Parisijs a Patre Thoma Darbischiro valde commotus, tandem Romae Personij opera penitus errores eiecerat. Inde reuersus in Angliam de matrimonio agitabat, honestissima conditione oblata: cum ad Personij aduentum, cura omni mortali secreta, ad religionis restitutionem, seque totum, ac res suas addixit. Itaque cum totius esset expeditionis columen, resque ad Regni Consiliarios, ac Reginam permanasset; non minus quam Iesuitae conquirebatur: eoque non longo post tempore, vt ab Haereticorum manibus vitae eius, ac bonis insidiantium summoueretur,
Romam venit: vbi sancte vitam conclusit. Hanc in his literis memoriam hominis virtus, et humanitas incredibilis, cum summo rerum, ac vitae discrimine [Note: 109 Deinde in interiora Insulae penetrauit, ac citus ab Henrico Nortono, et multos No biles reconciliat cum Ecclem sia.] Patribus exhibita, merebatur. Apud eum non diu Personius initio constitit: nam statim ab Henrico Nortono accitus, in Insulae interiora perrexit. Qua in peregrinatione felices vberesque obtulit Deo primitias, multis reconciliatis Ecclesiae sanctae Nobilibus. Primus omnium fuit Thomas Tressamus Eques auratus: ex alijs insignes Guilielmus Catisbeus item auratus Eques, et Baro Comptonus, magnae in Aula claritudinis, et Franciscus Dimmocus vir illustris, et Catisbeus alter Equitis modo nominati patruus, qui multos in Aula annos solure admodum vixerat, siue suorum consilio, siue ex curiositate cum Personio de religione congressus; primum omnium dixit, necesse esse, vt Pater sibi ostenderet Deum esse: quod cum Personius, vt licuit, fecisset ex tempore; inde intelligens, quo redacta res esset, anno insequenti de ea re disputationem luculentam euulgauit. Extem poraria autem illa dictio sic apud Haereticum perfecit; vt mox plane a Campiano conuersus, non multis post mensibus Londiui sanctissime obierit. Soror autem Dimmoci Maria nomine magni ingenij, animique femina, quae diu in Reginae versata aula, frequentandis Haereticorum concionibus eo insaniae venerat, vt crederet Infernum nullum esse; propter quemdam conscientiae morsum, pellecta a Fratre, vt Personium audiret; non solum blasphemiam illam eiecit; sed etiam paulo post abiectis rebus mortalibus transgressa in Galliam, in vita monastica, quamdiu vixit cum magno omnium exemplo annos plurimos egit. His faustis exordijs Personio rem diuinam [Note: 110 Campianus Angliam ingreditur.] aggresso; interim Campianus Caleto, cum Rodulpho fratre, in Portum inuehitur Dorobernij, laetus ac spe bona plenus quod is dies erat Sancto Ioanni Baptistae Natalis, quem sibi Patronum asciuerat, eo quod Titularis erat Collegij Oxoniensis, in quo aliquandiu vixerat Campianus, et magistratum duplicum totius Vniuersitatis in eo gestarat, Statim vt naui descendit, dubia luce fauente, posuit humi genua, Deoque se plane deuouit, ac dedit ad omnem paratum successum, quem summa illa bonitas tribuisset: tamen mox cum periclitaretur, sublata in Caelum mente orauit vt saltem annum vellet sibi laborum, aerumnarumque concedere, antequam morte donaret: quod votum abunde Deus compleuit: nam quatuordecim et eo amplius menses liberos ad laborem tribuit Hunc ingressum ipsemet ad Patrem Generalem scribit his verbis. Dei consilio factum interpretor, vt cum dies ipsos quatuor, ventos secundos expectassem, quinto demum, qui festus Ioanni Baptistae fuit, Diuo Tutelari meo, cui causam iterque saepe commendaueram, vesperi nauigarem. Postridie summo mane Dorobernium appulimus homulus meus, et ego. Ibi minimum absuit, quin caperemur. Coram Praetore Ciuiratis iussi comparuimus. Ille multa coniectat nos esse, qui eramus hostes haereticarum partium, amantes [Note: 111 Campianus Ala nus reputatur] auitae fidei, dissimulasse nomina religionis causa domo abfuisse, eius propagandae studio redijsse. Vnum vrgebat Alanum esse me: quod quidem ego iureiurando, si opus esset, interposito, me negaturum profitebar. Tandem decernit. idque crebro repetit cum certa custodia ad Regni Proceres transmitti oportere. Neque scio quis ilii nouam mentem iniecerit, praeter Deum: cui tacitus interea supplicabam, Diuo Ioanne adhibito precatore, cuius auspicijs eo [Note: 112 Personium in Angliam pene trasse dissemi natur.] perueneram. Repente prodit senex, cui Deus bene faxit. Placet, inquit, vos dimitti. Valete. Auolauimus. Haec, et his similia, quae hîc experior, cum apud me reputo; confirmor in sententia, comprehensum iri, cum ea res ad maiorem Dei gloriam spectabit, non prius. Morosius autem inquisitum in ipsum est, quod intentiotes habebantur custodiae, suspicione increbescente iam Personium fefellisse oculos exploratorum, acque in Insulam penetrasse. Illud vero iucundum est, quod cum placuisset initio Praetori Campianum, ac socium equis imponere [Note: 113 Campianus Londinum venit.] deportandos ad Proceres, iamque parati starent equi; eos ipsos Campianus, vbi potestas abeundi facta est, conduxit. Pari felicitate Londinum subuectus sub lucem, in Thomam Iamium incidit, ex ijs, qui praemoniti a Personio
ad Ripam Tamesis subinde apparebant, si forte appelleret, excepturi. Ab eo ex coniectura agnitus ad Georgium Gilbertum deducitur: quae ipse sic narrat. Londinum attigi, duxit me bonus Angelus nescientem in eandem domum, quae Patrem antea Robertum exceperat. Accurrunt nobilissimi iuuenes: salutant, [Note: 114 Personium re peritcum quo controuersias inter Catolicos expedit.] vestiunt, ornant, armant, emittunt ex Vrbe. Vbi Personius, et Campianus congressi sunt: duas ante omnia expediendas censuere controuersias, quibus in ter se Catholici distrahebantur: vt coniunctis viribus, animisque validius impiorum impetus propulsarent. Altera erat controuersia de ieiunio: altera de adeundis Ecclesijs Protestantium. Vetus erat consuetudo in pleraque Anglia. Sexta feria, et peruigilijs Beatae Virginis ieiunandi: eamque consuetudinem seniores catholici Sacerdotes constanter tuebantur: non modo quia a pueris insueuerant; sed etiam quia inde vsque ab Anglicanae Ecclesiae exortu ab Sancto Augustino putabant inductam, Gregorij Magni auctoritate: qui cum illum in Angliam mitteret, admonuit, vt non Romanae Ecclesiae tantum consuetudines; sed et si quas laudabiles in alijs obseruaret Ecclesiis, prout videretur, induceret. [Note: 115 Conuentus Sacerdotum ad controuersias dirimendas.] Sacerdotes vero in Seminarijs extra Angliam educati, vt aliam hauserant viuendi viam, tantum volebant Romana ieiunia. Ergo ad tollendum schisma Pattes conuentum censent habendum. Vile domicilium vltra Tamesim, quö minimo cumpericulo conueniretur eligitur. Hîc quam maximo potuit veterum, ac recentium Sacerdotum coacto numero, reque diligenter expensa, constituitur, nihile consuetudine veteri mutandum: sed quibus in Prouinciis vigeret mos ieiuniotum; eum Sacerdotes quoque conseruarent. Grauior erat quaestio altera. Nam cum grauibus poenis Haeretici Praefecti vrgerent Catholicos, vt adirent eorum Ecclesias; quidam id metu praestabant: alii opinantes fas esse in tanto periculo, saltem praemissa contestatione se id non facere, quod religionem nouam probarent; quod e dectiorum quoque numero non nemo docebat: sed facile conuentum nequaquam licere: quod ea itio sic, vti imperabatur, non modo periculum rectae fidei, ac censurarum Ecclesiasticarum nexus afferret; sed plane ab tacita professione haereticae disciplinae seiungi non posset. Auxit haec conspirans tam hominum Societatis, quam secularium sententia constantiam Catholicis: et acriter [Note: 116 Thomas Cottamus in Angliam venit.] pupugit Protestantes, aucto inde numero Recusantium (sic enim appellant adire ipsorum Ecclesias abnuentes) fuit et illud consultandum. Thomas Cottamus, nomine in Societatem Romae dato, cum ethica febri consumeretur, Lugdunum tentandi Caeli cause: inde cum deterius potius haberet Rhemos missus; meliore iam valetudine, et Sacerdos creatus perrexit in Angliam. Medio [Note: 117 Ex indiciis praemissis ab proditore Sled do agnitus traditur catholico occulto ducendus in custodiam.] Iunio Dorobernium appulit, cum Ioanne Harto, atque Fduardo Ristono Sacerdotibus, atque Elisaeo Iurisconsulto: qui cultu, ornatuque militari Hauardum se nominabat. Cottamus ex indiciis, quae pessimus proditor Sleddus praemiserat, tenetur: bonaque fide ab Solleno Doroberniensi Praetore traditur Iurisconsulto, qui (vt dixi) Hauardi nomen assumpserat, vt quando Londinum tendebat, hominem ad Cobbamum Baronem Portuum Praefectum duceret. Iurisconsultus nihil in praesentia reluctatus, vbi tutum fuit: Auertat Deus, inquit, vt ego [Note: 118 Londini Dimit titur a ductore.] eo demum veniam, Carnificis vt fiam minister: faedumque ministerium ab Sacerdote catholico ducendo, Catholicus auspicer. Vbi Londinum venerimus ego mihi consulam: item tu tibi Pater consule. Ecce autem, dum Cottamus non sistitur, [Note: 119 Repetitur Cot tamus a Caupone.] vis in Cauponem, apud quem captus Dorobernii fuerat, conuertitur: qui mox, cum Londinum venisset, ad inquirendum versus, forte in Hauardum incidit: tenet hominem, iubet quem spoponderat sistere, vel ipsum sequi. Cum [Note: 120 Hic illum repetit ab eo, cui ducendum tradiderat.] is datis vadibus spopondisset omnino vel se, vel Cottamum certa hora affuturum, Patres quid agendum sit consulit. Hi censuere, quamuis ambo soluti viderentur ab omni praestandae fidei officio, cum inique, ac per tyrannidem exerceretur ea, inquisitio; tamen ne ea res fraudi cuipiam innoxio esset, tum ad contestandam [Note: 121 Cottamus vltro se traditur [reading uncertain: print blotted] custodiam.] veritatem, bonitatemque Catholicorum, expedire, vt Cottamus sisteret sese. Is iam se paratum ante obtulerat: quare multa cum voluntate, et gratiarum diuinae Maiestati actione ad Vicarium Cobbami, nomine Andream, pergens, vltro
se in eustodiam dedit, nobili inde morte, vt infra dicetur, transmissus in Caelum. [Note: 122 Comprehendi tur Robertus Ionsonus et pene omnes aliicomprehem si essent, niss casu euasissent] Ceterum parum absuit, quin inter eas consultationes vna vniuersi Patres, Sacerdotesque comprehenderentur. Adeuntem ad ceteros congregatos Robertum, Ionsonum conspicatur Sleddus. Indicat Vicepraesecto, suspicari se eum hominem catholicum esse: sequeretur euntem: in ea domo, in quam se immitterer, haud dubie alios inuenturum. Praefectus rogat Sleddum, vt simul eat. Is cum nondum se manifestum Catholicorum tortorem ferret, ne pro proditore agnosceretur, abnuebat. Praefectus nec se iturum ait: nam forte erat Catholicus, quanquam dissimulabat. Proditor instat, ac minatur. Iamque ad Tamesim Robertus peruene rat, et lintre conscenso properabat trans flumen. Dum certat Proditor, reluctatur Praefectus, audit circumfusa multitudo, de qua re sit altercatio: fit signum vt linter consistat: Robertus demum capitur, et ducitur in vincula: vnde et ipse ad gloriosam deinde productus est palmam. Verum diuino haud dubie consilio factum est, ne, vti contendebat Proditor, sinerent destinatum ad locum progredi: et cunctis simul comprenhensis, prima tantarum rerum semina, quod Satan agebat, extinguerent. Inter haec tamen increbuerat Iesuitarum, ac Seminarianorum fama: intentius custodiae habebantur ad Portus; plures per Vrbes exploratores: [Note: 123 Diligentiuscu stodiunturaditus in Angliam.] Haeretici ministri, ac rerum potientes iactare in vulgus nefariae coniurationis nomen, ac proditionis contra Patriam, et Reginam initae: eo pronius ad fidem, quod hoc eodem tempore Nicolaus Sanderus Gregorij Pontificis auxilio, [Note: 124 Patres Patriae proditores im putantur.] coniunctis cum quibusdam Catholicorum Comitum in Hibernia viribus, aduersus Haereticos ciebat bellum. Quare Angli sibi timebant tum a Pontifice, tum a Rege catholico: cui Lusitania nouissime addita, tantum acecsserat virium. [Note: 125 Noua edicta contra Iesuitas et Collegiorum Alumnos.] Hac praeparatione populi, Regina Idibus Iujij noua Edicta vulgat, quibus Iesuitas, duorumque Collegiorum extramarinorum Presbyteros, atque Alumnos omnes denunciat reos laesae Maiestaais, et variarum in ipsammet, ac Rempublicam conspirationum auctores: ac proinde Progenitoribus, ac Tutoribus mandat, vt suos primo quoque tempore in Regnum reuocent: Mercatoribus, ceterisque omnibus grauissima proposita poena, ne Collegijs illij, aut vllis ipsorum Alumnis pecunias transmittant: omnibus demum vniuerse in Anglia, ne quis eos domum, aut ad colloquia admittat, aut quouis modo iuuet: sed Praesecto viciniori, seu proximo Magistratui tum illos, tum qui eos vel hospitio recipere, vel fouere nouerint, statim prodant. Haec talia cum essent, Patres, vt inuidiosissimam opinionem adeo rebus gerendis aduersam sedarent, et aduersus quemcunque casum veritatem praemunirent; quae habebant a Praesidibus suis mandata, ne se vllo pacto rerum ciuilium administrationi insererent, multis viris grauibus [Note: 126 Campianus scripto causas ad uentus Patres comprehendit.] ostendere. Et Campianus veras aduentus causas scripto comprehendit, fallacias Haereticorum, quibus plebi misere imponunt aperiens. Aiebat veram, cur Iesuitae venissent, causam non esse, vt seditiones concitarent, quod aduersarij falso iactabant; sed vt pacate homines ab errore ad veritatem, a prauis moribus ad virtutem traducerent: idque vel iureiurando probaturos: prolatoque Praesidum suorum praecepto, quo vetabantur res politicas attrectare. Ceterum Sanctissimi Domini eam esse mentem; vt nunquam ab sancto illo coepto desistat, modisque omnibus Anglicanam haeresim tentet euertere: ipsis pariter Societatis Moderatoribus certum, ac fixum esse, opus in nomine Domini coeptum tueri constanter, ac prosequi: neque vllis periculis cedere, dum habeant quos mittaut: sed prius defuturam aduersarijs ad mactandos homines vim, quam alijs ad succedendum caritatem. Proinde intelligerent Anglicani Haeretici, eos, qui venissent, ad omnem euentum paratos esse: nec quicquam magis cupere, quam pro Dei gloria vitam effundere. Prius. tamen quo veritas illustretur; rogare, vt sibi potestas disputationis publicae fiat. Huius scripti autographum Campianus apud se retinens, vt fecum, si forte ipse in manus Haereticorum veniret caperetur, exemplum apud Thomam Poundum suo subscriptum nomine deposuit, quo posset, cum vsus ferret, Proceribus fieri causa testatior. His ita Londini gestis, simul vt periculorum ingrueutem tempestatem declinarent tantisper; simul vt latius
[Note: 127 Personius, et Campianus in diuersas partes discedunt.] diuinas faces spargerent; partita inter se Insula, Campianus ad Prouincias Oxoniensem, Barcheriensem, Northantonam, et alias versus Occasum: Personius versus Septentrionem ad Glossestrenses, Vigornienses, Erefrordienses excurrit. Deducebantur a iuuenibus nobilibus qui, et ad vitam suppeditabant necessaria. [Note: 128 Campiani litterae.] Modum peregrinationis Campianus ita describit. Partem aliquam regionis obequito pene quotidie: ingens omnino messis est: sedens in equo meditor conciunculam, quam ingressus in domum perpolio. Deinde si qui me adeunt, colloquor, aut confitentes audio: mane peracto sacro verba facio, aures afferunt sitientes: sacramenta percipiunt frequentissimi. In ijs administrandis passim iuuamur a Sacerdotibus, quos vbique reperîmus. Ita fit vt et populo satisfiat: et haec Prouincia minus laboriosa nobis reddatur. Presbyteri nostrates, ipsi doctrina, et sanctimonia praestantes, tantam opinionem nostri Ordinis excitarunt; vt venerationem, quam nobis exhibent Catholici, nonnisi timide commemorandam existimem. Quo magis videndum est, vt subsidiarij, quibus nunc maxime ind gemus, eiusmodi sint, qui haec omnia probe sustentent. Ante omnia concionibus habendis exerceantur. Diu euadere mauus Haereticorum non possumus: tot oculi, tot ora, tot hostium insidiae. Habitu dementissimo sum, quem saepe commuto, itemque nomina. Lego ipse literas, in quarum prima pagella scribitur: Campianus captus est. Hoc iam ita decantatum circumsonat aures meas quocunque venio vt mihi timor ipse timorem excusserit. Anima mea in manibus meis semper. Hoc afferant meditatum, qui supplementi gratia mittuntur. Verum quae solatia in hoc negotio miscentur, ea non solum formidine poenae, sed etiam poenas quaslibet infinita dulcedine compensant. Conscientia pura, robur inuictum, ardor incredibilis, opera insignis, numerus mnumerabilis, summi, medij, infirni, omni aetate, et sexu. Hîc inter pios Haereticos, si qui sunt paulo aequiores, prouerbium inoleuit: Catholicos esse, qui argentum resoluant, quod debent: adeoque, si qui Catholici iniuriosius quempiam tractant; expostulatur eo nomine, quod a talibus minime istud fieri conueniat. [Note: 129 Quam caute in Missionibus se gererent Patres] Hactenus Campianus. Cum igitur primum domum cuiuspiam diuertebant, salutabant eos domestici, quasi externos, et ignotos: dein cum fieri tuto poterat, ad conclaue interius adducebant, in quo Oratorium adornarant. Ibi omnes e familia prouoluti in genua, Sacerdotis benedictionem postulabant humillime: tum interrogabant, quamdiu apud eos mansuri essent, quod esse tempus quam longissimum voluissent. Si die postero discessuros se dicerent, quod fere solebant, ne longiori mora periculum crearetur; omnes eo ipso vesperi ad peccatorum se confessionem parabant: postridieque diluculo, audito sacro, sanctissimum Ecclesiae Sacramentum sumebant: tum habebatur concio: rursus impertita benedictione, Patres cum faustissimis precationibus, ac desiderio summo dimittebantur. Nulli erant, qui de longioribus sacris quererentur: imo si Missa quaeuis horam fere non expleret; aegre satisfactum sibi putahant. Si Sacerdotis copia esset, octauo quoque die conscientiam expabant. Lites inter Catholicos vix vllae. Denique ea fere omnium vita, vt appareret fieri diuinitus cum tentatione prouentum; atque insectationem eo tantum valere; vt quasi pietatis facem ventilans, non extingueret, sed vehementius inflaret. Extremum [Note: 130 Londinum conueniunt.] sub Autumnum recepere sese Londinum versus. Campiannm satius visum est non redire in Vrbem. Itaque facta sibi optione, quascunque liberet Prouincias peragrandi; Lancasstriam, et Eboracensem tractum delêgit. Personius [Note: 131 Iacobus Bosgrauius e Societate Protestantium Ecclesias inscius adire promittit.] Londini nouas turbas inuenit. Venerat e Polonia valetudinis causa Iacobus Bosgrauius Sacerdos e Societate ex Anglicana quidem familia nobili ortus; sed puer extra Insulam enutritus, vt neque linguam, neque rerum Anglicarum, prope quicquam nosset. Ignorabant aduentum eius Patres: neque ille audiuerat de ijs: cum statim interrogatus, vellet ne Ecclesias adire Protestantium; aditurum sese respondit. Bonus homo fraudem non intellexerat: tantumque agi putabat de adeundis spectatum, vt fit, atque etiam concertatum. At Haeretici ea professione laeti, potestate facta vti liber ageret, rem late spargunt:
[Note: 132 A fratre acriter reprehenditur.] Inuentum Iesuitam, qui doceret, suoque confirmaret exemplo, Ecclesias adiri fas esse: quem sermonem Bosgrauij germanus, moribus alioqui non admodum seueris, cum accepisset; hominem adortus, docet quid forte per imprudentiam commiserit, quantum periculum crearit pusillis, quantam Catholicis, et Societati, et familiae Bosgrauiae notam inusserit. Cohorruit ille, execratusque fraudes Haereticorum, quicquid a se peccatum sit facile emendaturum [Note: 133 Errorem suum purgat, et in vinculis detinetur.] spondet. Adit protinus Pseudo-Episcopum: qua se aditurum Ecclesias dixerit ratione exponit, in eaque perstans sententia, datur in vincula, quorum exitum infra reddemus, Praeter hunc sermonem de Bosgrauio Charci Caluiniani Ministri, et Hammeri libri cuncta turbabant. Poundus, Campiani scriptum si veniret in manus hominum e re catholica fore existimans, euulgarat non [Note: 134 Libri contra Societatem Impressi.] sine profectu, vt dolor ostendit Ministrorum. Illud igitur, et vniuersum Iesuitarum Ordinem, Sancti item Ignatij vitam miris modis exagitabat, addito libro, quem nuper in Germania a Paulo Floreno, et Christiano Franco in Societatis vituperationem, a qua ob haeresim exterminati fuerant, compositum; Anglice [Note: 135 Personius Apo logiam parat.] conuerterat. Hanc ergo flammam restincturus quam ocyssime Personius secedit in Catholici nobilis domum, in libros Charci, et Hammeri censuram aggreditur: quodque plane tantis in angustijs, tot inter assidue inrentas aures, tot vigiles interdiu, noctuque oculos mirum videatur, viam tentat, qua librum typis excudat Guilielmus BrinKIeas excellentium partium vir vltro operam defert, omnia comparantur, conducuntur Impressores, vel Catholici, vel qui vellent reconciliari Ecclesiae: Typographia inftituitur in Villa prope Londinum miro silentio, pari festinatione Conatus est Diabolus interturbare praeclara [Note: 136 Imprimi curat.] coepta, capto, et in quaestionem adducto BrinKlei famulo: sed eo nihil enunciante, in publicum repente apparuit Charci censura. Tot ibi mendacia auctoris, ceterorumque eodem e grege patefacta tam aperte, ad haec ita explicata Societatis Instituta; vt Charci elucubratio ad illustrandum, non ad obscurandum nomen Iesuitarum valuerit. Nam iubebat Personius praesertim considerari, quae nam Florenus, et Francus, quorum auctoritatem Charcus tantum celebrarat, in Societate criminarentur: apparebat enim esse dignissima laude, atque odio duntaxat virtutis irrideri Criminabantur nimiam religiosae disciplinae custodiam: iuniores absumi: Castitatem cum scrupulosa contentione aduersus vel minimas commotiunculas conseruari: in administratione omnia ad formam quandam supra humanam exigi: meditationibus cerebrum srangi, et alia id genus: quae luce clarius demonstrabant, non vitia eorum, qui accusabantur; [Note: 137 Alia Apologia pro recusantibus Haereticorum adire Ecclesias excusa.] sed accusantitum mores. Haud minore felicitate scriptus, impressus, vulgatus est liber ad Recusantes purgandos. Iam enim publica edicta erant Comitia, quibus grauis multa decerneretur, si quis ab Ecclesia Protestantium abstineret: iamque praecipui Catholici perducti erant in custodiam, et multi capiebantur in dies: nec rursus deerant, qui in supremo illo periculo dissimulare fas ducerent, docerentque. Ergo Personius ostendens non per contumaciam, neque plane vllam ob aliam causam Catholicos abstinere ab Ecclesijs Procestantium, nisi quia conscientia impediebat; id tot, tamque apertis, atque euidentibus rationibus coufirmauit; vt aduersarij ipsi refragari non possent: nisi [Note: 138 Personii libri in vulgus spar guntur.] Atheorum more vn tuersam conscientiae rationem penitus negligendam censerent. Hi libri statim vt impressi erant, Londinum a Villa furtim inuehebantur, ibique in Sacerdorum manus centeni, aut quinquageni distributi, eodem tempore in vniuersas Regni oras diuulgabantur. Cumque lictores Catholicorum domos erant de more ad eos tollendos scrutaturi; non deerant copioso numero iuuenes nobile, qui proxima nocte eos ipsos libros in Haereticorum aedes, et officinas insererent, perque plateas, et ipsam per Aulam disseminarent: vt alicui interim lectione prodessent, atque Catholici non possent accusari tanquam soli eos habuissent. Non tamen haec sine solicitudine perpeti, maximisque periculis administrabantur. Quin eo res demum angustiarum deuenerant; vt primores Catholicorum contra eundo nil nisi exasperatum iri malum, nec posse diutius
vitas Patrum conseruari existimantes, cedendum parumper tempori plane statuerent. Itaque Vilsonum, eum, qui Seminariorum rem procurarat in Anglia, [Note: 139 Catholici lega tum ad Personium mittunt.] aetate iuxta, ac praestanti virtute venerandum Sacerdotem, allegant ad Personium: ipsos quidem maxime gaudere, proficereque Patrum aduentu, atque praesentia: multum commoueri, excitarique constantia: tamen quoniam videant in eos, et causa eorum in ceteros Catholicos tempestatem adeo insanam exciri; rogare, vt tantisper extra Regnum secedant, ac se tempori meliori reseruent. Viacicum, tutamque abnauigationem ipsis curae fore. Ad quae Personius, [Note: 140 Personn ad eum responsum.] gratijs actis de solicitudine, consilioque Nobilium, qua; non dubitaret ab optima mente profecta, respondet: Homines Societaris, vti non sua sponte in Angliam venerant ita excedere non posse iniussos. Tempestatem satis iam dudum visam, cum planum sit Daemonem vbique talibus inceptis talia obiectare impedimenta. Ad omnia se cum diuina gratia paratos adesse. Catholici agerent sane securi: nihil ab Societatis hominibus, nisi commodum habituros, neque domos eorum adituros, nisi accersantur. Ad extremum benignitate, qua viaticum deferebatur vsuros se, vbi per Superiores euocarentur. Non ingratum accidit id responsi, magnique animi specimen Optimatibus. Atque adeo ipsi ad se primi Patres accibant: neque permisit Deus gloriosa incepta segni formidine interrumpi, [Note: 141 Personius in foeno laten sa telliteseffugit.] nec paterna eius in tantis periculis custodia deerat. Euênit aliquando, vt domo, in qua Personius diuersabatur, ad eum capiendum obsessa, in contiguum foenile transgressus, interque foenum delitescens, satellitum manus effugerit. Sed illud multiplicem Numinis tutelam clarius ostendit. Eduardi Ristoni germanus frater Londinum e Lancastria venerat, maxime, vt Personium videret. Admonitus Pater, ad hominem adit in publico hospitio, cui signum erat Rosa rubea, diuersantem in aedium parte, ad quas post vestibulum ad dexteram per portulam intrabatur. Sed cum inuenisset in magno conuiuarum numero; aliud tempus condicunt. Forte inter conuiuas vnus erat e grege delatorum. Is ad Franciscum Valsingamum supremum Regni Secretarium defert indicium, visum a se hominem vestitu cineraceo, procera statura, ore, ac demum [Note: 142 Insidiae tendum tur ad capien dum Personium] totius figura corporis, Personium esse, Dominico die vesperi in ea hospitij parte, vti spoponderat, affuturum. Laetus indicio Secretarius; milites post hospitij portulam furtim collocat, qui aduenientem teneant. Vbi clauso die tutum spondebant iter tenebrae, et minutus iuuabat imber; Personius cum seruo ad hospitium redit, ac vestibulum ingressus, quia illam dextrorsum portulam clausam reperit; coepit de loco ambigere, perturbataque memoria, interrogat ex turba, quae in atrio versabatur, multa: num hospitium illud, sit Rosae candidae. Negat turba: ille circumspiciens, memoriamque excutiens, atque adeo noscitans locum, iterum instat: Nonne id Rosae candidae hospitium est? Illis iterum negantibus, pergit quaerere, vbi eo signo hospitium esset. Ostendunt quoddam admodum inde procul: quod cum Pater nequaquam id esse, quod quaereret, intelligeret; rursus quaerit, num aliud sit propinquius. Demonstrarunt in eadem vicinia Cauponlam: quo cum abijsset, nullis vestigijs repertis eius diuersonj, quod volebat; notat diligenter loca, et noscitando progrediens statuit omnino, quod prius adierat, id esse, vbi expectaretur, hospitium. Redit eo, insistitque de integro quaerere: Num Rosae candidae ea Domus esset: quod toties fecit, vt iam homines quidpiam suspicantes intendere in eum oculos inciperent, admurmurantesque capita inter se conferre: ac statim insolitus [Note: 143 Parum abest quin capiatur] Patrem terror inuadit, vt quo se verteret ignoraret. Eduardus abierat Catholicos conquisitum, qui concionem de more eo vesperi audirent. Eius frater consulto se tenebat iucubiculo, ne alienis interuentoribus locum aperiret. Ita factum est, vt in nullum e notis Personius incideret: eaque portula hospitij nunquam aperiretur, neque eam pulsare ipsi in mentem venerit. Denique confusus, cum tenebrae essent graues, et imber densior, seruo in aliam domum misso, ipse moestus in domum eiusdem viciniae, vix ab eo hospitio quatuor interiectis domibus dissitam, infert sese. Erat Domus Thomae Gerardi Equitis
[Note: 144 Diuertit fortu ito ad Thomam Gherardum.] aurati, cuius filius Ioannes Gerardus virtutis eximiae Societatem postea sequutus est. Nihil poterat ei domui contingere magis praeter, ac supra vota. Fit concursus ad hospitem, et gratulatio, et plausus. Vnus dolebat Personius, quod sciebat se expectari, et hospiti die postero abeundi necessitatem esse. Incipit ergo narrare quid eueneri, illi interpellant, iubent curam ponere, sibi a Deo missum. Post solennia Catholicorum officia, cubitum omnes eunt. Vix quietem vllam admisit Personius, cum in silentio noctis fores vicinorum pulsari, fierique insolitum strepitum audit: atque se Deo commendans in omnes casus vigilabat intentus: neque frustra ea erat cura. Collocati in insidijs satellites, vbi post longam expectationem, qui in primis petebatur, non apparuerat [Note: 145 Alii capiuntur per eo.] Ristono Sacerdote, septemque alijs captis, in vicinis etiam domibus Personium conquisierant: ac, Deo ita volente, cum contiguas explorassent, non attigere illam, in qua degebat. Secretarius Valsingamus ad eam vsque noctis partem vigiliam protraxerat, auideque cum appropinquasset, sensit cum praeda satellites: sciscitatus, num cineraceus ille adesset, vbi negatum est, noctem perditam ait. Vbi primum illuxit, Personius, ad hospitium Rosae rubeae accedens, planeque locum agnoscens, auebat interrogare de amicis hospitibus: sed ob nocturnum strepitum, veritus ne quam suspicionem moueret, paulum procedit, [Note: 146 Ad alios Catholicos diuertit.] inque nobilium adolescentium catholicorum vna simul in contubernio studentium coronam infert se, vni eorum duntaxat de facie notus. Coeptis sermonibus superuenit Nuncius Personium captum esse in hospitio Rosae rubeae. Commouetur Pater ore nonnihil. Quare is, cui notus erat eum seducit, et quid esset interrogat. Pater rem ordine, quaque via ipsum diuina bonitas seruauit, exponit. Adolescens admirabundus, ac plenus gaudio: Vis ne, inquit, hosce omnes laetitia impertiamus? Vt libet, inquit, Pater, si fides certa est. Introducuntur [Note: 147 Mutat vestes, ne agnoscatur] omnes: res singillatim narratur: fit gratulatio maxima. Et quoniam ' non amplius tutus erat ille color cineraceus, cum pro indicio haberetur; totum alijs vestibus induunt, et emittunt. Ita Deus hominem seruauit, qui expeditionem illam tot deinde spatio annorum, summis laboribus, curis, periculisque sustineret. Quod si memoria constitisset m hospitij nomine; vel si tam multum, ac saepe circa id versatus in aliquem e notis incidisset, quod erat facillimum factu, cum sic expectaretur; vel portulam inuenisset patentem, vel clausam pulsasset, vel vnus aliquis e turba non semper negasset tantum id hospitium esse Rosae candidae; sed adiecisset aliquando esse Rosae rubeae; vnde sui erroris potuisset admoneri: vel deniquesi, vti cetera viciniae, ita contiguam ijs Thomae [Note: 148 A Deo in Angliae salutem ad multos annos seruatur.] Gerardi domum satellites explorassent; nihil propius erat, quam vt Haereticorum vota succederent. Sed Deus, qui volebat semen relinqui, ne vniuersa Insula, iacturam multorum in vno faceret; nec deesse, per quos ex ea Gente aeternae gloriae destinatos, ad propositi sui exitum adduceret; ex hoc, alijsque periculis fidelem suum administrum eripuit. Iam exitus instabat anni: quosque nominaui Thomas Cottamus, Iacobus Bosgrauius, Robertus Iansonus, Eduardus Ristonus, praeterea Rodulphus Sheruinus, et alij permulti dati erant in carcerem; cum violentius Haereticorum furor exarsit, et variasa Proditoribus, atque Apostatis, etiam Diabolus exciuit procellas: quae vna cum Campiani, aliorumque nobili morte, ad ornanda insequentis voluminis exordia, si Deo cordi fuerit, referentur. Hoc progressu coepta expeditione Anglicana; Missio Suetica [Note: 149 Sueticae Missionis inanis exitus.] euentum inferiorem expectatione sortitur. Nihil omissum a Posseuino est industriae, ac laborum. Verbo, scriptisque Regem, ac Secretarios, qua maxima in Dominum poterat constantia, prudentiaque tractauit. Irriti euentus non vna fuit sententia. Hi credidere non ausum Regem, quae recte mtelligebat fortiter exequi. Alij nunquam sincere toto hoc in negotio versatum; sed ad suacommoda ludificatum Catholicos. Quippe cura ad recuperandum aurum Neapolitanum [Note: 150 Variae huius rei existimatae causae.] adiecta; eam ob rem Pontificis, Regisque Catholici gratiam adamasse: sed intra gratiam item Haereticorum. Vt Dano, Saxoni, fratrique suo, facti sui rationem reddens, ostenderet ex vna parte pecuniae magnitudinem,
pro qua pretium extaret simulationis; ex altera nihil missis vltro citroque Legatis in religione immutatum, cuncta perseuerare, vt eraut ante Lutheranica. Pontifici vero supplicasse, vt dispensaret certisin capitibus ad simulationis integumentum: at ea delecta capita, quae sciret nunquam impetratum iri. Alij crediderunt, Regem, qui prae se omnes sapientes contemnebat, ex ingenio suo nouam quandam religionis formam architectatum, minus ab catholica abhorrentem: idcirco et Liturgiam affinem catholicae edidisse, nec penitus Poritificiam auctoritatem negligendam putasse. Illud quidem certum est multa ab eo homine vere cognita. Lutherum, Zuuiglium, aliosque profanos nouitatum auctores nullo in pretio apud eum fuisse, sed in magno Patres antiquos. Quo grauiores miser Domino Deo tanta secum clementia vso dabit apud Inferos poenas. Illud quoque prope est certum, si serio, et audenter complexus rem foret; ita populum, et plerosque Proceres animatos fuisse; vt multo minore motu, quam sibi fingebat, restitui religio sancta potuerit. Quod si etiam tam sancto in coepto Regnum, ac vitam dedisset, quid illo beatius? Et vero quid sceptra terrae ad Regnum Caeli [Note: 151 Posseuinus cum Sociis a Rege recedunt.] sempiternum? Sed non omnes intelligunt verbum istud. Ergo Posseuinus cum videret nullam superesse spem operae cum precio in Suecia ponendae; modeste, atque ita vt relinqueret commercio patentem viam, et infixos in animo Regis acres aculeos, relictis etiam scripto responsionibus ad multas eius quaestiones, quas in Bibliotheca selecta dein vulgauit, commeatum petijt, discessitque vna cum Patre Guilielmo Good, ac Laurentio Noruego die Sancti Laurentij sacro. Porro Noruegus prospero, vti memoratum est supra, opus ingressu exorsus, eo gratiae, atque auctoritatis apud Regem processerat; vt eum ad Collegium instituendum, sibique in disciplinam dandum compulisset, in quo Sueci adolescentes bonis literis informarentur. Nec male res procedebat, catholicis e Belgio iuuenibus ad docendum accitis. Verum post. Posseuini reditum infracti eius conatus sunt. Bonus Pater vbi cognouit tam obstinate Regem dispensationes petere, ne si non impetrarentur, obtentu illo Rex vteretur ad haeresim conseruandam; in omni sermone ab eo consilio conabatur auertere: interdum acrius, ac fortius, quam Regis, et quidem suo iudicio sapientis, ferre stomachus posset. Neque solum id aegre Rex tulit, sed suspicari quoque coepit, aut certe simulauit Noruegum apud Pontificem obstitisse, ne postulata concederet. Ergo siue offensione hinc orta, vti Rex volebat videri, qui cum Noruegum dimitteret, ad annum duntaxat dixit velle eum abesse, si forte interim Pontifex flecteretur: seu potius quod felices eius conatus vellet abrumpere, ne nimium procederent, cum adolescentes non pauci catholicam religionem cum literis haurirent: alijque praeterea frequentes conuerterentur, ac Pater lingua Gentis, et dicendi facultate, et dexteritate animos hominum pelliciendi multum valeret; Collegium soluit, scholam Haereticis reddidit, conciones Laurentio interdixit, postremo e Suecia iussit excedere. Substitere apud Reginam Stanislaus Varseuitius, et Gaspar Visocius, cum Vberto, et Ardulpho Sacerdotibus nouitijs, quorum Vbertus ex Belgio aduenerat in ijs magistris, quos Laurentius aduocarat: Ardulphus ab Collegio Germanico secutus erat Posteuinum vterque bonus Sacerdos, et iam Suetice aliquid loquens. Hic fuit Suecae missionis exitus impar voitis, sed nec poenitendo, neque cum simplici fructu. Per eam occasionem Olomucij, et Branspergae Seminaria instituta: permulti adolescentes ad Catholicam fidem, alijque perducti: cuncto in populo excitata pristinae pietatis memoria: illatus Catechismus Romanus lingua Suecis vernacula, alijque vtiles [Note: 152 Vastenense Coenobium adiutum.] sparsi libri. At Vastenensibus Virginibus auxilium, ac solatium, quasi de caelo allatum. Vastenae Gothiae Orientalis Oppidum est, situ, et venerandis ossibus Sanctae Brigittae, et Beatae Catharinae eius filiae in primis nobile. Hîc Coenobium Virginum olim florentissimum a Sancta Brigitta ortum habens, adhuc stabat; quasi in horrida sylua amoenus hortulus, numero Virginum ad duodeuiginti redacto. Omnibus praeerat Abbatissa Catharina Benedicti nomine, veneranda non aetate magis, quam, sanctitate: quae religionem catholicam non in suo
tantum, sed etiam in ceterarum Virginum pectore castissime conseruarat. Verum tredecim iam annis praeerat, nunquam nacta legitimum Antistitem, per [Note: 153 Posseuinus moniales ad professionem admirtit, et Abbatissam con firmat.] quem confirmaretur. Septem item Virgines aliquot iam annos expectabant hominem, cui rite profiterentur. Has igitur primum Stanislaus Varseuitius eo Feginam comitatus, deinde etiam Posseuinus mirifice iuuerunt. Posseuinus pro tradira sibi a Pontifice potesta te septem illas, prius fidem consueta profeffas sormula, ad votorum solennem Professionem admisit Abbatissae, et quam Priorissam vocant, confirmauit praefecturam: omnibus sacrosanctam Eucharistiam impertijt, orationibus habitis ad sormam quadraginta horarum, ante sacratissimum Christi corpus palam propositum. Quae gesta omnia tanto Virginum, ac Patrum sensu; vt hi cunctas aerumnas abunde vna illa caelesti voluprate compensatas ducerent. Ipsae autem Virgines multa commemorabant admirandae ad ipsas tutandas diuinae prouidentiae argumenta. Erat praeterea Vastenis schola centum fere discentium, cui praeerat Ludimagister Hericus nomine, a Patre Laurentio Noruego tum literis eruditus, tum conuersus ad catholicam fidem. Ei quoque Patrum aduentus perutilis fuit: nec plane frustra sensim ipse studebat aliquid promouere sinceram pietatem. Adeo apparebat salutare fuisse Noruegi consilium per literarum professionem insinuandi catholicam fidem; vt re ipsa nulla videatur fuisse causa, cur Rex eum amandauerit, nisi quod nimios verebatur successus: eandem enim ob causam quaedam eius scripta vetuit legi. [Note: 154 Poloniae res.] Quam vero in re catholica lentus, et varius Rex erat Suecus; tam se constantem, ac strenuum ferebat Rex Poloniae Stephanus. Is Polociensi Ducatu ex Basilio Magno Moscouiae Duce, quem anaum iam decimum septimum obtinebat, vi recepto; Arceque Polociensi, quam hostis firmissime communiuerat, prope miraculo potitus; nihil habuit antiquius, quam vt Societatem in eum tractum [Note: 155 Collegii Polo ciensis initia.] induceret: eo consilio, quemadmodum ipsemet scribit ad Franciscum Sunierum Prouincialem, vt ad Deum rertum gestarum gratiam, fructumque referret; eorum locorum homines, quibus aut nulla religionis cognitio, aut schismate omnis contaminata esset, ad pietatem, atque Ecclesiae catholicae obedientiam adduceret: eosdemque arctius adiungeret sibi, vt qui perspicerent, Regem studia, et bene gestas res ad religionis venerationem, atque ad animarum salutem potius, quam ad vtilitatem suam referre: tum literarum cultura ad humanitatem perpoliret. Eadem de re literas eo ipso die, quo in Arcem hostis ereptam ingressurus erat, ex Castris ad Patrem Scargam Vilneniis Collegij Rectorem dedit. Ergo ad Collegij exordia duo Sacerdotes Stanislaus Leciciensis, et Stanislaus Alandus, cum Georgio Nanceo adiutore lecti, exeunte Iunio peruenerunt, Scarga duce, quem Rex misit, suborientes vt quosdam motus auctoritate, qua apud Proceres multum valebat, sedaret. Fuit haec statio Societati [Note: 156 Palatinus Collegio inchoam do se opponit] multos in annos patientiae, constantiaeque palaestra nobilis. Nam Polociensis Palatinus obfirmatissimus Caluinista nihil praetermisit, quo catholicum praesidim exercere, vexareque posset, vt ad fugam tandem capessendam vexationis acerbitate compelleret. Iusserat Rex domum ijs, et Templum aliquod ex ligneis, quae fuerant Ruthenorum, et vacua tum erant, attribui: sed, causante [Note: 157 Arcis Praesectus Collegium promouet.] Palatino, nil esse vacui, ipso die Sactis Apostolis Petro, et Paulo sacro, Pater Scarga, cum vidisset patentem aediculam ipsis Apostolorum Principibus dedicatam, et domunculam proximam item desertam; Francisco Zulgo Arcis Praefecto, [Note: 158 Gymnasium aperiturquinque auditoribus.] apud quem adhuc diuersati erant, fauente, in eam Socios induxit: locoque perpurgato coepit Societatis munia exequi die sacro Visitationis Deiparae: frustra Palatino, et Vladica Ruthenorum lites aggressis: nam Regis praeualuit auctoritas. Ludo literario aperto, quinque numero discipuli conuenere initio: sed caritas nil despicit. Mox amplificatus est numerus: quin et Palatinus ipse [Note: 159 Martinus Laterna cum Rege ad bellum proficiscitur.] ac Ruthenorum Episcopus, alijque e primis suos liberos addidere. Interim alij alibi per Poloniam Patres, ac Nicolaus Sedcouius in Samogitia hoc Regis patrocinio, et fauore praeclare rem gessit. Martinus Laterna Regem contra Moscum tendentem comitabatur, sua aduersus Daemones, prauasque opiniones
bella et ipse gerens. Audiebatur libenter a milite, et audiebat ipse non paucos [Note: 160 Laurentius Magius Poloniam visitat.] de criminibus confitentes: multosque etiam ex nobilibus Deo, Ecclesiaeque reconciliauit. Poloniae Prouinciam Laurentius Magius ex Austria missus coeperat recognoscere, domesticorum pariter, atque exterorum gratuladone quam maxima, praesertim Francisci Sunyeri Prouincialis: cum interrupit opus nunciata [Note: 161 Francisci Sunyerii Poloniae Prouincialis mors, et laudes.] mors Euerardi, qua extraordinariae potestates finiebantur: et subinde Sunyerus ipse geminato Prouinciae luctu decessit. Is patria Barcinonensis dum Perusiae Ciuili, Pontificioque iuri dat operam, ad Societatem receptus, Romae in tradenda christiana doctrina, in concionibus ad vinctos in custodijs, et circa Romam in Oppidis exercitus: tum in Austriam missiis, Philosophiaque Viennae explicata; in Poloniam Societatem primus inuexit: primusque eam Prouinciam, inde vsque ab ortu, Prouincialis administrauit. Vir perhumanus, ac mitis, rari exempli, carus et ijs, quos regebat, et alienis. Septentrionalium nationum amantissimus, eoque ad mores sese gentis candidissime totum fingens: et quicquid aliter assuetis difficile toleratu est, caritate Christi sic condiens, vt etiam suaue sentiret.
[Note: 162 Transi luaniae res.] Regis Stephani conatus egregie aemulabatur eius frater Transiluaniae Princeps Claudiopolitanum Collegium vrgens. Nondum tamen nisi in Kolosmonostra scholae habebantur. Interim concionibus ibi, et Albae Iuliae nonnihil promouebatur. Pagi vero tres iam ad Collegij vectigalia assignati, ad fidem prope conuersi. Sed mentis illius sempiternae consilia inenarrabilia iuuat in Augustano [Note: 163 Collegii Augustani insignis fundatio] fundando Collegio recognoscere. Alias perstrinxi suscepta certamina, vt e statione, quam ibi iamdudum habebat Societas, Collegium ad instituendam quoque iuuentutem efficeretur. Duces Bauari, Augustani Antistites, Maximilianus Caesar, Cardinales multi, Romani Pontifices Pius Quintus, et Gregorius Tertiusdecimus ad id efficiendum literas, atque adeo internuncios misêre, nullo euentu. Adeo Haeretici, quorum pars praepollebat, obstinauerant animos. Sed voluit Deus intelligi suum id opus: nec difficile ipsi ventorum quoque reflatu nauim propellere. Quatuor fuere Fratres Fuggeri Christophorus, Vldaricus, Ioannes Iacobus, et Georgius. His duobus mortuis, multiplici relicta prole, moritur Cristophorus celebs, et intestatus: ita hereditas ad demortuorum fratrum filios, et ad Vldaricum deuênit. Is Haydelbergae degebat, secta Caluinianus: scripsit tamen ad coheredes, quoniam hereditas pecuniae erat pergrandis, aequum sibi videri, vt e communi summaebona portio diuidenda pauperibus seponeretur. Consensere heredes: sed curarunt in conuentis scribendum, diuidendam pios ins vsus secreta summa: liteque coorta de distribuendi modo, ac loco, alijs alio transferre suam partem volentibus; Senatus Augustanus pronunciat eo standum in quo pars heredum maior consenserit. Tum filij Ioannis Iacobi, qui tredecim cum filijs Georgiij, qui quinque erant catholici omnes, et apud Societatem educati, consensu totam illam pecuniam erigendo Augustae Collegio destinant. Reclamare, indignari, fremere Vldarici Procuratores: sed frustra fuere. Vicit Dei ais admirabilis, qui fecit, vt haereticus homo primum mentionem induceret partis ex hereditate in eleemosynam segregandae, et vel inuitus decem florenorum millia in Societatis Collegium conferret. Addidere Philippus, et Octauianus de suo aedes, cum peramplis hortis. Nec vero minor apparuit Dei sapientia, in Ciutatis, ac Senatus ad eam rem eliciendo consensu. Septem circiter hebdomadis disceptatum est: et tandem, quod nunquam Ecclesiasticis agentibus, et infinitis commendationibus potuit, per Seculares, et nonnullos [Note: 164 Christophorus Antonius Bellingerus Vrbis Praefectus ad Socie tatem tuendam per visum mo uetur.] Haereticos impetratum est, vt aedes haberet suas, scholasque Augustae Societas. Christophorus Antonius Bellingerus Vrbis Praefectus optime Societatis studens, sed futurarum turbarum metu, in hac causa lention, narrauit deinde se ad eam suscipiendam prope diuinitus fuisse commotum. Nam visam sibi secundum quietem super caput lucernam, eamque, quod fulgore offenderet, extinctam voluisse, quo promptius obdormisceret. Itaque mandasse famulis, vt extinguerent et ipsum se, ad eam rem, ore spiritum collegisse. Verum priusquam efflaret;
vocem, incertum vnde, peruenisse ad aures: lucernam ne extinxeris: volo enim nostris lumen praebeat sempiternum: stude potius fomenta adhibere. Luce orta, cum tractari causam Societatis ignoraret, ad Templum eunti Octauianus Fuggerus occurrit: rogat, vt per eum liceat sibi, et fratribus Collegium Societatis Augustae ponere. Constitit Praefectus ad nec opinatam, et plenam inuidia petitionem prope stupens: nec ausus abrupte negare; consultaturum super ea re ait. Paucis post horis Vrbis ad se Cancellario accito exponit, qua posset illis occurri. Cancellarius vir pius, ac sincere catholicus, et vix duabus ante horis a Patre Gregorio Rosephio domicilij tum Societatis Praeside tota de re [Note: 165 Visionis inter petratio.] edoctus, ac praeparatus, continuo coepit copiose disserere, quam foret vtile Ciuitati consilium, quod Fuggeri meditarentur. Quin etiam posse ipsum ex ea re nomen sibi parere sempiternum: quae postrema vox, reuocata somnij memoria, ita visa congruere cum illa est, quam audiuerat in quiete; vt statim lucernam Societati accommodans, ac monitorem vetantem extinguere Cancellarium interpretans; ad promouendum negotium cum eo conspirarit: quorum maxime patrocinio res ad exitum felicem venit. Interim dum vetera quoque domicilia confirmantur, et Lanspergae noui Templi extructio inchoatur, et Graecij perducto iam ad fastigium gymnasio, ad latinas literas de Philosophia, deque [Note: 166 Canisius in Conuentu Norimbergensi adesse iubetur a Pontifice.] Haereticorum in religione controuersijs disputatio additur; et res praeclare administratur tum ab alijs alibi, tum Norimbergae a Canisio, quem Pontifex, Delphino Episcopo Brixiensi misso, ad conuentum adesse iussit, et a Prouinciali Austriae Henrico Blissemio, qui item aduocatus est. Suauis Dei sapientia in Collegio Friburgi Nuithonum quoque fundando apparuit. Fanciscus Bonhomius Vercellensis Episcopus, dum Heluetios Apostolica auctoritate visit, Collegio [Note: 167 Collegii Friburgensi initia] Friburgi excitando sedem percommodam existimauit, pro uentum late in omnem regionem vberem sperans: praterquam quod praesens vrgebat necessitas. Nam vel Beonam, vel Lesanam, et Geneuam Friburgenses Catholici filios imbuendos mittebant literis magna cum religionis iactura. Opifices quoque passim locabant Haereticis operas: eoque res familiaritatis venerat; vt Geneuensis Senatus ausus esset a Friburgensi petere, vt vellet coniungere dextras, et communibus vitam, ac Rempublicam legibus temperare. Et quanquam qua debuere constantia Catholiti repudiarunt; tamen apparebat constare periculum, non mediocre. Igitur re Bonhomius [reading uncertain: print damaged] significata Pontifici, ab eo protinus iubetur conficere cum Hoffaeo. Hic gnarus plerosque Collegiorum vtilitate inuitatos, posteaquam ea impetrauere impendijs, quae non prouiderant, deinde fessos, opea imperfecta relinquere; ipso initio quaecunque ad firmamentum, instrumentumque erant Collegij necessaria exposuit, atque ita, vt rerum copia deterritus Nuncius coeptum omiserit non inuita Societate, cui Soboles ad noua examina minus exuberabat, Interim Sacerdotium Friburgi vacat: remque Collegij, oblitis alijs, non oblitus est sanctissimus Pater Gregorius: et in eam rem, inscijs omnibus e Societate, vltro addicit. Hisce natalibus merito et Societati, et Ciuitati gloriandis ortum est Friburgense Collegium in Heluetia. Adiacet Heluetiae [Note: 168 Moltzemiense Collegium.] ad Septentrionem Alsatia, magnam partem Argentoractensium Episcopo subiecta. In media fere Dioecesi Moltzemium est itinere horarum trium procul Argentoracto, Oppidum admodum frequens, multisque circa minoribus cinctum. Hîc Argentoractensis Antistes optimus vir, et religionis Cathocae percupidus iam dui expetitum tandem Collegium posuit in ampla domo, quod fuisse Xenodochium aiebant. Templo item amplo adiuncto, quod ante annos ducentos sexaginta Ioannes Episcopus, quem populus inter Sanctos colit, consecrarat. Omnia erant neglectu, aeuoque ruinosa, et squallida: quae Fundator diligenter instaurauit, in Collegij tota institutione non liberalitate solum, sed etiam pietate, atque indulgentia Patris vsus. Ita libera cuncta ad Societatis modum reliquit, amaoterque, ac prouide suppeditauit. Iacobus Ernfelderus, qui praeesset, alijque nouem, Moguntia plerique missi, felicia posuerunt initia. Ex vsu reuocando Sacramentorum resarcire pietatem aggressi. Ad concioues,
et ad expiandas quoque conscientias Ciuium multi et Canonicorum Argentoracto ventitabant. Inductae inCollegio puerorum, et puellarum seorsim scholae catechisticae magno vsu, et plausu parentum. Idem in vicinis effectum Pagis agrestium postulatu. Literariae scholae laetior erat progressus, cum a pietate, primisque elementis inchoanda esset doctrina. Magnum anno insequenti Praesul exorsus aedificium, quo gymnasium Societatis, ac Seminarium, quod [Note: 169 Confluentini Collegii initia] moliebatur ambitu vno complecteretur. Ad Rheni, Mosellaeque confluentes Vrbs est inde nomen sortita Confluentia. Iacobus Archiepiscopus Treuirensis iampridem hîc Collegium meditabatur: quare decennali prope lite, qua de Archiepiscopatu cum Treuirensibus disceptauit, prospere perfunctus, eam inter primas curarum suscepit; vt meditata perficeret, Coenobio, quod Monialium Cisterciensium fuerat, alio translatis Virginibus, de Pontificia auctoritate, ignaris [Note: 170 Paderbonensis missio.] hominibus nostris, in eam rem addicto: cui vt res gereret, praeparandis exordijs Guilielmus Limburgius, cum socio concionatore, constitutus est Confluentiae a Prouinciali Costero. Paderbona occidentalis Saxoniae, quam Vestphaliam vocant Ciuitas est Episcopalis: cuncta fere errores occuparant, quippe cum Episcopus quoque defecisset: Canonici tamen summi Templi egregie catholici, ac pij perseuerabant. Qui iuuenum in Fuldensi Seminario educatorum oratione in primis commoti, ad Societatis auxilium oculis adiectis, eo sperabant non populum modo, sed et Antistitem in rectum tramitem reducturos. Illis ergo rogantibus Christianus Aluerius, cum Socio, Paderbonam profectus egregie coepit operam ponere concionando ad populum, ad Coenobia, ad Nosocomia: [Note: 171 Aquisgranenfis missio.] calumnijs, quas initio excitauit de more Satan, recte factorum constantia breui dilutis. Haud minus fructuose Aquisgrani Ioannes Macherentinus item cum socio desudauit, aedis primariae Decani accitu, qui praeter excitatam sacramentorum frequentiam illud summi momenti perfecere, ne Lutheranis, Caluinianisque, [Note: 172 Cameracense Collegium dissipatur.] quae ab Senatu petebant Templa concederentur. Fluctuabant interim res in Belgio, vt Cameracense quoque Collegium, quod adhuc tot inter turbines steterat, dissipatum hoc anno sit. Plerisque Sociorum Duacum receptus fuit in [Note: 173 Traiectense Collegium re stitutum.] aedibus Collegio seiunctis. Iam Traiectenses de sua recuperanda Colonia concertabant: et quia ad vitae subsidia, vt in rebus bello perditis nequibant censum addicere; Canonici optabant in eam rem duos Canonicatus conferri: tanti existimabant scholas reuocari Societatis. Amabant tantam caritatem Patres: sed commodiorem, ac minus odiosam optassent vectigalium viam. Sed cum nulla [Note: 174 P. Io. Zantenus hic cum Sociis allaborat.] praeterea offerretur; Romani Pontificis auctoritate prima vsi sunt. Interim cum aliquot Socijs Ioannes Zantenus concionibus, alijsque ex Instituto operibus Ciuium animos sustentauit. Louanii Adrianus Adriani non minus recte factorum, quam bonorum dierum plenus ab mortalibus emigrauit, Anno millesimo [Note: 175 P. Adriani Adriani Louanii mortui laudes.] quingentesimo quadragesimoquarto, in Societatem allectus millesimo quingentesimo quinquagesimoprimo quatuor vota professus, Antuerpiensis origine. Multos annos in summa egestate Louaniensi Collegio praefuit: sed praecipue claruit in Poenitentium animis regendis laude prudemiae, ac pietatis: multosque ad perfectionis studia egregiarum laudum adelescentes, ac viros siue in Societatem, siue in alios Ordines duxit. Multos item libros reliquit pios, ac doctos Teutonica a se lingua editos, partim iam latine conuersos, qui cum fructu lectitantur. Refert Oliuerius Manaraeus Hernia laborantem, cum cingulum, quo ad sustinenda intestina vtebatur, quia audiendis confessionibus impedimento erant, abiecisset, dicens sibi otium non esse aegrotandi; statim eo morbo expeditum. [Note: 176 Franciscus Toletus Louanium a Pontifice mittitur.] Louanium missu Gregorii Pontificis venit Franciscus Toletus ad Academiam, curaturus, ne damnatae e Pio Quinto Pontifice opiniones Michaelis Baii inualescerent. Diligenter ante Patres, ad eas sine strepitu recidendas, cum re pullulascerent, ac praesertim Bellarminius curam intenderant: verum vbi armis cuncta turbata, ac propagari cum agendi audacia coepit, etiam opinandi licentia; discipuli Michaelis noua eius commenta audentius euulgabant.
Rerum statu perturbatissimo Toletus inuento, quicquid raptim confici potuit, sedulo exequutus in Vrbem reuertit.
[Note: 177 Galliae res.] Multa hactenus diuinae argumenta clementiae prosperas inter, aduersasque res tanquam lumina emicantia retulimus hoc anno varijs in Prouincijs: eadem [Note: 178 Lutetiae Domus professa instituitur.] alibi, ac praesertim Lutetiae Parisiorum perspecta. Hîc Cardinalis Borbonius anni initio idoneas aedes loco saluberrimo, ac perepportuno in Sancti Antonij Vico comparatas, ad Professorum instituendam familiam addixit. Rex Societatem nouis literis, vt quae sui Instituti sunt exercere posset, admisit. Fouebant Nuncius Apostolicus, praeterque Cardinalem Borbonium, ac Reginam Matrem, ipse Episcopus, vt putaretur facile Senatus quoque auctoritas decreto regio [Note: 179 Parochi litem illi intendunt.] accessura, cum Parochorum plerique litem grauem intentant. Ipsorum iniussu nulla administrare Sacramenta Societati contendunt licere: neque Pontifici fas fuisse hanc potestatem, quae, vt ipsi interpretabantur, non ad aedificationem, sed ad euersionem pertineret, cuipiam impertiri. Causa erat eo incommodior, quod schisma ipsos inter Catholicos Haeretici gaudebant existere, [Note: 180 Academia Collegio aduersatur.] ac praesertim Pontificiam conuelli auctoritatem. Dum hae opponuntur Professorum Domui morae; aduersus Collegium Academia se vertit, omnibus tentans modis suo illud iuri summittere. Non erat haec tam difficilis controuersia, quam molesta, cum facile esset proferre, quae proximis annis Patres gesserant, quo Collegium in corpus Academiae cooptaretur: quod ne fieret, cum per Academicos [Note: 181 Pestis Parisios inuadit.] stetisset; nihil erat cur in praesentia quererentur, ipsum suo iure priuatim vti. Scholarum interim quam florentissima iuuentute refertarum nomen in dies magis inclarescebat, cum pestilentia interuenit, tanquam ad pietatem Collegij, non minus quam scientiam illustrandam. Nam vt in dubijs, periculosisque temporibus amicorum fides cernitur; ita eorum, qui se pro diuino obsequio, et publicis vtilitatibus deuouere, solidam, constantemque virtutem grauissimi quique casus maxime probant. Vt igitur publicum ingrauescere malum, nec [Note: 182 Rector Collegii ad curandos peste infectos Socios offert Ciuitati.] solum corripere, sed etiam exhaurire domos coepit; Odo Pigenatius Collelegij Rector, Viris, Ciuitati praepositis Societatis opem, ad tantae calamitatis leuamen, vltro defert. Quam inusitatam caritatem admirati illi, cum laude, suoque vicissim patrocinio prolixe delato, exceperunt. Tum in Collegium Pater reuersus, si quem diuinus spiritus ad sanctum hoc opus praecipuo incitaret impulsu, [Note: 183 Cum laude Ciuitas eos ac cipit.] edere nomen iubet. Vixque siue e senioribus, siue iunioribus Patribus, Fratribusue reliquus fuit vllus, qui pestilentem illam prouin ciam non auidius, quam solent mortales quaestuosas, et inuidendas ambiret. Tum Odo, ex omni numero duodecim delectis, quorum sex in domicilio Domus Professae opus [Note: 184 Duodecim de liguntur, sanctumque opus aggrediuntur.] aggrediantur: sex in Collegio, cum aliquot alijs, tanquam in subsidijs maneant in eorum locum successuri, queis placeat Domino in sancto labore vltimum diem afferre; ijs, quos tanquam in aciem primos eduxit, ducem se, ac socium addidit. Nam, plerisque Sociorum per Collegia circa Lutetiam distributis, in Collegio iam prope vacuo Rectoris vsum non existimabat relictum: quin potius lectum illum manipulum, qui tam fortiter certum se pro Christo in periculum dabat, nequaquam tam difficili tempore deserendum; sed consilio, opera, laborum, periculorumque Societate iuuandum. Addebat, cum tam robustae, perfectaeque caritatis prouinciam, vel maxime ad Professos Patres pertinere existimaret, circumspectis omnibus, neminem a se inuentum, quem non maiore cum [Note: 185 Pestis strages miseranda.] incommodo, iacturaque Societas, et Ecclesia Dei, quam se ipsum amitteret. Furere iam, ac debacchari mortis impotentia, sterni totas familias, deesse solandis, expiandisque miseris adiutores: inhumata iacere cadauera extra Vrbem: quae et canes lacerarent: vbique tetra funera, et stragis funestissimae imago. Igitur sex, quos dixi, vbi se confessione generali, votorum instauratione, fusis precibus, susceptisque Sacramentis praemuniuerant, atque incenderant, vt erat maior, quam numerus contranitentium, mali vis; ita ipsi supra vires conari. His alloquio solandis: illorum audiendis confessionibus: curanda alijs sepultura: visendis,
qui passim letiferis saucij vlceribus iacebant, insistere: sibi nec diem, [Note: 186 Populoru acclamationes in Nostrorum labores.] nec noctem parcere: tanto populi plausu; vt vbi apparerent, salus cooriri videretur, illis certatim benedicerent, illis ad reficiendas vires domum, cibos, omnia libentissime oflerrent: ijs liberos Parentes mitterent, quibus bene precarentur: eorum vestes alij ex pietate contingerent: omnes diuturnam vitam sanctis opera rijs exposcerent a Deo, ac vires ad sanctos labores continuandos. Demum prudentes dicebant: Nunc primum perspectum Parisijs quid Societas foret: [Note: 187 Rector a Prouinciali reuo catur, quod iniussus se obiecerit pestilentium seruitio.] fortique hac caritate cum aduersariis omnibus debellatum. Sed in pulchri huius stadii medio cursu, seuerum obedientiae a Prouinciali praeceptum, non sine increpatione, quod iniussu in eum locum vitam coniecisset, Odonem reuocauit: qui alioqui ad iussa gestiens, hac in re ita obtemperauit, tanquam grauius in discrimen coniiecretur, quam vnde reuocabatur. Est enim id Crucis amantium: quam velociter ad molesta festinant, et lente gradiuntur ad prospera; tum ad his libenter, aegre ab illis eximi. Quia, Magni Gregorii sententia, nec perfecte obedit, qui ad laeta aliquid affert de suo: nec qui non affert ad tristia. Sed illud Patrem Odonem consolabatur, quod apud ignaros non obediens, sed timidus sua nulla culpa videri posset: eoque promprtius, quando non poterat caritatis victima [Note: 188 P. Anatolii Reginaldi pestilem tibus seruientis mors, et laudes] cadere, obedientiae se gladio immolauit. Ceterorum e numero tres Sacerdotes in hostias sibi Deus delegit. Omnium primus ineunte Augusto cecidit Pater Anatolius Reginaldus, vir, vt Prouincialis Claudius Matthaeus appellat, sanctissimus, qui in Societate ita tredecim annos vixit; vt eximiarum virtutum domi, forisque exemplum haberetur insigne: modestiae, lenitatis, obedientiae singularis. Tres annos in Collegio Parisiensi perfunctus Ministri munere, nunquam aut commotiore perspectus estanimo, aut molestia quempiam affecit. Videbatur plane a Deo factus ad eximiam sanctitatem: corde molli, ac tenero: ad diuina tanquam suopte nutu tendente: vt inter orandum amore Dei totus ignesceret. Voluit Deus insignem famuli sui virtutem extraordinariis quoque argumentis ostendi: nam e demortui corpore nulla hominum cura adeo suauis afflatus est odor; vt plane apparuerit, vitam eius omnem, tamque sancto in ministerio obitam mortem, quasi holocaustum perfectum, accepta in odorem suauitatis fuisse. Porro suauis ille afflatus eo visus admirabilior est, quo celerius, ac [Note: 189 Tum PP. Emondi Morangii, et Francisci Bilques.] foedius pestilentium corpora computrescunt. Altera subinde succedit victima Emondus Morangius, vir fortis, et industrius, et ad cuncta Societatis obeunda munera peridoneus. Tertia mox tertio Idus Septembris Franciscus Bilques, eo gratior Caelo, quod generosae caritatis impetu stimulatus, dum alii Parisiis fugiunt; summis ipse precibus impetrauit, vt eo ad iuuandos morientes e Collegio Mussipontano accurreret. Horum in locum aliorumque, quos poene om. nes vis dira percusit, statim alii, atque alii continenter submissi. Has Professorum Domus laborum primitias tulit. Tanta fortitudine, et caritate ea primum [Note: 190 P. Bernardinus Castorius iussu Regis in custodiandatur] tecta imbuta sunt. In iis, qui secreti ad idem opus, accurrendi nutum expectabant intenti, erat Bernardinus Castorius. Sed illi aliud virtutis experimentum Diuina Maiestas parauerat. Cum Apostolici Nuncii rogatu, quaedam exemplaria Bullae Coenae Domini, quae Nuncius deinde Episcopis Galliae diuisit, imprimenda curasset; iussu Regis ineunte Octobri datur in carcerem, vna cum Bibliopola, Bonus Pater non callide, non per fraudem, neque omnino offensionem metuens cuiuspiam, petenti Nuncio operam amice nauarat: quin et Bibliopola, euidens bonae fidei argumentum, nomen suum exemplaribus apposuerat. Senatus eam ob rem vtrosque iudicauit insontes. Quid enim quisquam [Note: 191 A Senatu inno cens pronunciatur.] aduersi suspicaretar, cum eius Bullae exempla extarent anno millesimo quingentesimo trigesimoseptimo cum Priuilegio Regis item Parisiis impressa, et commentariis a Rebuffo explicata: itemque alia anno millesimo quingentesimo septuagesimotertio in eadem Vrbe edita: et Nauarri Manuale, in quo eandem auctor illigauit, tum Lugduni, tum Parisiis excussum esset, et passim venderetur in Gallia? Hinc factum est, vt breui honorifice liberaretur, non modo probantibus, sed et adnitentibus summo studio omnium ordinum hominibus. Ceterum
dum Parisijs lectus ille manipulus aduersus pestilentiae impetus tendit suae prodigus vitae, quo aeternam proximo pariat; haud fere minora per pericula inter importunitatem Hugonottorum; alter manipulus aduersus errores dimicauit [Note: 192 Missi ad Xantones Socios vocant in capturam.] in Xantonum Vrbe, tractuque, et Insulis proximis. Missos aliquot in eam plagam superiore anno a Maldonato memoraui: illis adeo prima conatuum successere; vt tanquam ad prosequendam late victoriam auxiliares aduocandi Socij fuerint. Igitur septem versati in ijs oris, ingentem vim mortalium, et quidem alicubi, nec magnis oppidis, millenos ad pristina religionis castra reuocauerunt: inter quos etiam insignem Piratam, qui in Soriae Naui, cum triginta nouem [Note: 193 Latronum Insula per Bernardum Roilettum et Quintinum purgatur.] de Societate in Brasiliae cursu in odium fidei interempti sunt, militabat. Oliuerius Hamelius Dux expeditionis huiusce fuit. Insula, quam latronum appellant, quod Piratarum soleret receptaculum esse, duo nondum Sacerdotes Bernardus Roilettus, et Quintinus repurgarunt. Quinque ibi magna Oppida sunt. Pagi fere triginta, vix vspiam vllis vestigijs castae pietatis extantibus. Duo tantum Sacerdotes, alter muneri iam per effaetam aetatem impar: alter homo [Note: 194 Missionis fructus.] nequam, et perditus, et multarum transfuga sectarum Populus, quod neglecta religione necesse est, in barbariem, ferinosque mores corruptus: qui tamen sensim, paulatimque molliter pelliciendo cicuratus, incredibili auiditate aures, [Note: 195 Nostriincidunt in latronessed liberantur.] animosque ad veritatis voces vertit. Itaque depulsa inscitia, scelera ablegata, correcti mores, facies noua rerum inducta est: conseruandoque demum, ac promouendo operi, curatum, vt par Sacerdotum probatae vitae, doctrinae non [Note: 196 Mussiponti Col legii Rector etiam Academiam regere iubetur.] indigum mitteretur. In reditu autem Quintinum, atque Bernardum cum intercepissent Haeretici praedones; alij item Haeretici vindicarunt in libertatem, veriti ne Catholici in possessiones ipsorum per liberandi eos occasionem irrumperent. Mussiponti decretum a Duce, vt Collegij Rector idem, atque Academiae esset: ne religiosae quieti externi homines Iuris ciuilis, et Medicinae Doctores [Note: 197 Io Niquettus Collegii Biturigensis funda tor repente, sed sancte moritur.] obturbarent. Biturigibus Ioannes Niquettus fundator diem obiuit extremum repentino potius, quam ex improuiso. Interfuerat mane sacro, et pridie communicarat: a prandio multa pie (vt solebat) de morte cum Patre Reginaldo Prorectore Collegij disseruerat, cum scabello insidens, ac preces matutinas detecto capite recitans, ceruice paululum inflexa, expirauit hora ante vesperam, [Note: 198 Mortis praesagium praeuiderat.] octauo Kalendas Martij. Paucis ante diebus Maldonato narrauerat visum sibi secundum quietem apertum Caelum: seque ad gaudia euocari aeterna. Quod Pater mente sua recondens, tantumque tum respondens, horam mortis incertam, ac proinde paratos semper esse oportere, deinde in laudatione eius funebri omnibus euulgauit. Vniuersa hominem Ciuitas luxit. In Societatem non receperant Patres, quia per aetatem, et valetudinem religiosis muneribus iam nequibat sufficere: de reliquo agebat tanquam vnus e Societate, quam amabat, colebat, admirabatur ex animo: atque adeo librum conscripserat ad Galliae Regem, in quo quanta ex eius laboribus in Regnum priuatim, ac publice manarent commoda persequens, hortabatur Regem, vt in singulis Oppidis stationem eius aliquam collocaret: sed reddi librum Regi, nequis forte auctorem alium interpretaretur, Patres noluerunt.
[Note: 199 Hispaniae res.] Nunquam est egregiorum virorum Hîspania non parens Caelo foecunda. Altero ineuntis anni die Balthasarem Loartem dedit e Placentino Collegio. Hîc [Note: 200 Balthasaris Loartis mors, et laus.] Gasparis Loartis frater, diuque sub Magistro Auila condiscipulus, cum eodem ad Societatem pariter anno millesimo quingentesimo quinquagesimoquarto Granatae aggregatus, eius Vrbis Collegio instituendo, rerum, quas possederat pleraque dedicauit. Vir fuit, animo, vt ad sentiendas proximorum calamitates admodum misericordi; sic ad leuandas industrio, ac forti, apprime deditus orationi, atque obedientiae. In consilijs, quae ad vitam suam pertinerent legendis; sibi non magis, quam si nihil saperet, tribuebat. Praesidum autem sententiam, quam quasi certorum diuinae voluntatis interpretum, praeire volebat in omnibus, auide complexus tenebat securus, ac fidissime sequebatur. Non multis post diebus sexto Kalendas Februarij addidit Naualcarnerum candidissimam animam
[Note: 201 Tum Ioannis Bronn.] Ioannem Brionium sexdecim in Societate, cum qua pastoritiam vitam commutarat, annis exactis in ministerio coquendarum escarum, eiusmodi alacritate, humilitate, ceterarumque virtutum exemplo, vt ob id maxime in Probationis Domibus Villaregij, aut Naualcarneri habitus sit: magno vsui Tyronum Magistris ea quoque re, quod Nouitiorum perturbatos, ac nutantes ad eius colloquium [Note: 202 Tyrones iucum de solatur.] missos non solum liberabat molestia, sed etiam implebat caelesti dulcedine: quamuis nihil fere diceret, nisi quasdam sententias e libello de mundi contemptu. [Note: 203 In B. Virgine maxime propensus.] In ministerii sui loco decenti ad parietem Deiparae imaginem affixerat, quam olim pastor, quod praeteriens videbatur sibi ab ea vocari, comparauerat. Eam ingrediens, et egrediens salutabat: ante eam de genibus Rosarium percurrebat. Sabbatis autem, et peruigilijs, festisque diebus Sanctissimae Matris maxime insigni celebritate venerabatur. Patres quoque, ac Fratres, qui ad se [Note: 204 Mortificationis studiosus.] iuuandum venirent, vt venerarentur monebat. Acerrimus erat corporis sui vexator, flagellis quotidie caedens: saepe cilicijs, alijsque asperitatibus macerans, vel publice, vel in secreto. Quotidianam Meditationem ante diuinissimum Sacramentum [Note: 205 Ante Euchari. stiam orare folitus.] peragebat, reliquo tempore, diuinam ante oculos habens praesentiam, neque nisi de Deo loquens: et quicquid ministerij sui causa ageret studens inde pietatem excerpere, et ad Deum transcendere, poterat haud [Note: 206 Diabolus cum persequitur:] temere cum Apostlo dicere: Conuersatio nostra in Caelis est. Harum odio rerum Diabolus non desistebat negotium famulo Dei facessere, tum maxime cum ad sese verberandum media nocte surgebat. Perstrepens horrendum in tecto, tanquam tegulas, imbricesque omnes commisceret, ac frangeret. Quae terriculamenta, cassosque fragores ille haud paulo magis infernae belluae horribili sonitu abigebat, validis ictibus non ma orem corpori suo dolorem, quam obturbatoris superbiae per contemptum inurens. Alia quoque de eo miraculi instar narrantur: sed virtutes, superque dictas, patientia singularis, et idem vultus inter dolores grauissimos, quibus demum conflictatus est admirabditatis multo [Note: 207 Quotidiesacro vescitur pane.] plus habent. Facti potestate singulis diebus diuinum pabulum vsurpandi, eum morem ad extremum vsque conseruauit. Pridie autem, quam moreretur, simulac Pater Rector sacrosanctam Hostiam e Pixide protulit: Ecce Agnns Dei pronuncians, in ecstasim Ioannes raptus, tandiu perstitit sensuum impos; vt Rectori redeundum in Templum fuerit: cum diceret iam spiritu eum communicasse. At vbi ad sese redijt frater, non spirituali tantum communione contentus, veneranda mysteria rursus afferri precatus, ijsque magna pietate susceptis; non multo post ad eum, quem sub inuolucris complexus erat, palam fruendum excessit. Sed insigne Cacodaemonis odium quidam aduersus Patrem Rodericum [Note: 208 Roderici Con saluii mors, et laus.] Consaluium notarunt. Nam cum is quaedam de veneficijs scripta, ad maiorem Diaboli talium dirarum architecti ignominiam, in latrinas potius, quam in ignem coniecisset; earum postea ruina sic obrutus est, vt vix ad diuina mysteriarecipienda superans, quarto Nonas Iunij obierit, in Collegio Madritano: vbi literas humaniores magno bono iuuentutis, et Procerum quoque plausu quintum iam annum docebat: libenter interim feriatis diebus, magnoque spiritu in animarum auxilium auribus, et lingua desudans. Multo fuit Soeietati acerbior Patris Balthasaris Aluari Toletani Prouincialis migratio, paucis ab inito Prouincialatu [Note: 209 Balthasaris Al uari mors, et decora.] mensibus. Belmonte ereptus est die Sancti Iacobi. Quo temporis momento pia Virgo Burgis inter orandum ad videndum gloriosum valde Deo accepti viri obitum inuitata in spiritu; vidit inter Angelorum chorum pulcherri [Note: 210 Pia quaedam Virgo ei sani mam in Caelum ducs videt.] mum, et virorum Ecclesiastico ornatu clarissima luce conspicuos viros quinque Caelo lapsus, ad moribundi lectulum accedere: cumque qui medius erat vberiori luce emicans, quem Sanctum Ignatium post fuisse didicit, aegri manum apprehendisset, accepta sinu beata anima, cum vniuerso Angelorum, et Virorum [Note: 211 S. Theresae eadem anima in Caelo collocari ostenditur.] illo spectabili choro auexisse ad sydera: duobus tantum residuis Angelis, qui odoribus primum cadauer suauissimis condiuere: deinde per exequiarum modum thure saepius afflarunt. Beatae quoque Theresae Iesu Iesu diuinitus significatum est sublimi in Caelo sede donatum. Et sane vir ea virtute fuit, quae pronum
[Note: 212 Patria, et genus.] creditu faciat quicquid singulare concessum ei narretur. Ortus in Oppido Ceruaria Dioeceseos Calahorrae, loco pernonesto: cum annorum circiter quindecim castitatem vouisset; sexto post anno Societatem Compluti ante commissa, [Note: 213 Castitate vouet, et Societate ingreditur.] vt aiebat, expiandi studio, ingressus: ac Septimancae illa eius temporis admirabili vitae austeritate imbutus, totum se Deo, studijsque cum sumna illa maiestate intimae coniungentibus dedit. Inde Burgos, et mox Abulam ad theologica [Note: 214 Scientia diuinitus illi infum ditur.] studia absoluenda missus est. Hîc propter alienas occupationes moestiori, quod non quantum putabat necesse, cognoscendis fidei, et christiani officij doctrinis liceret insistere; adfuit lux insolita, per quam, et theologica apprehendit dogmata, et in ambiguis officij quaestionibus sine errore, et angore animi statuebat sententiam. Eodem lumine sanctarum quoque literarum intelligentiam accepit. His experimentis Deo fidere, et sanctae obedientiae ductum sequi assuescens: hinc enim factum est, vt proficeretur experimentis se in dies edoctum, quantae in obsequio diuitiae sitae sint: ac frequenter haberet in ore, Deum qui onus infirmo imponit, eius infirmitatem non obliuisci. Sacerdos, et Collegij Minister factus, cum incommodorum affatim, vt ea ferebant tempora, domi essent, [Note: 215 Cum Deo vni onem obtinet] ad sese trahebat grauissima: quanquam in instituendis interim ad perfectam virtutem proximis eius, vel maxime elucebat diuina vis. Nam primum omnium studens arctissime cum Deo sese coniungere, quod securis, vt aiebat, cuius exacuta acies sit, plus exiguo spatio facit operis, quam longo retusa. Hoc sibi pariter [Note: 216 Quanta solici tudine proximos iuuandos diceret.] persuaserat pertinere ad Institutum Societatis, non ad quemuis virtutum gradum; sed ad quam liceret excelsissimum homines perducere: neque esse quenquam vllo in Ordine, qui non posset suo in statu magis ac magis perfici: proinde non curandum, quam multos quis numeret poenitentes; sed vel paucos [Note: 217 Quomodo su os poenitentes iuuabat.] conandum perpetuis incrementis reddere meliores: quippe et grauiter vindicaturum Derm in spiritua is vitae magistris, non culpas modo, a quibus non auerterint, quos in stituebant; sed et am praetermissam perfectionem, ad quam non euexerint. In hac sententia quasi in fundamento firmiter animo constituto admouebat manum operi summo labore, curaque, et industria. Ante omnia suos Deo precibus commendabat: cum diceret, cum poenitentibus non ita multum agendum, sed plane multum cum Deo. Fuitque opinio eum inter sacrum ab Angelis custodibus poenitentium (nam ad hos praecipue, tanquam ad communis operis consortes confugiebat) quae ad regendas eorum animas pertinerent, cognoscere. Deinde securim quodammodo ad radicem applicans, operam dabat, vt a rebus creatis paulatim abstraheret, praesertim ab ociosis, ac superuacuis familiaritatibus, quas in Societate quoque plurimum detestabatur: vix intelligi affirmans, quantum animorum cursum ad Deum, et illapsum Dei in eos impediant: ac ne erga seipsum quidem volebat humanitus affici, munuscula, et omnes amoris priuati illecebras respuens: profitensque gratum etiam sibi fore, si interdum alios confessarios pro voluntate adirent. Hac libertate vtens, inque sui victoria non molliter exercens, ad orationis studium pertrahebat. Super omnia [Note: 218 Cum poeniten tibus non nisi de rebus diuinisloquebatur] legem sibi praefixerat, ne cum poenitentibus, nisi de rebus diuinis, loqueretur: vnde fiebat, vt ne ipsi quidem Dynastae, cum quibus ageret alios auderent sermones inijcere. Ille autem, vt ex pleno, et ardenti pectore verba fundebat, tanta vi, tanta sublimitate disserebat; vt vel vnico sermone sapientiae coelestis amore audientem succenderet: quam vim in cunctis Societatis alumnis requirebat, vt ex eorum colloquijs reuerterentur homines, non secus atque olim ab Caluario, percutientes pectora sua, ac dicentes: Vere filij Dei sunt isti. Ceterum intima vis, et subtilitas diuini magisterij, per quod Sanctus Spiritus eius opera ad excellentem perfectionem eos, qui cum illo agerent, erudiebat, explicari nequit; [Note: 219 S. Theresa, et Maria Diaz ab Aluaro institutae.] sed aestimari potest ex alumnorum praestantia. Nam vt alios taceam, Abulae Maria Diaz, et Teresa Iesu sanctitatis opinione inclytae, alijque per totam Castellam virtutis eximiae Viri, ac feminae ex disciplina eius profecti sunt. Vnde pariter, com fere, vt quisque est, ita discipulos formet; potest eius intelligi sanctitas, sed praecipue ex illustrium personarum profectu. Cum ipsemet diceret:
Qui velit recte agere cum Megnatibus, ei magno spiritu opus esse. Nouem annos Abulae ita versatus; hac virtute, scientiaque, et felicitate mystici magisterij [Note: 220 Tyronum ma gister etiam veteranos reformat.] spectata; instituendis Nouitijs Methymnae Campi praeficitur. Neutiquam expectationem fefellit: quin potius non Tyrones modo fingens; sed multos quoque veteranorum reformans, magnam Prouinciae partem renouauit. Hîc quoque cum Deo pleraque transigebat. Habebat in cubiculo Christi crucifixi effigiem, in quam intentis oculis, cum a Tyronibus consulebatur, tacite rogabat Dominum, vt famulos ipse suos solaretur, doceret, regeret. Monebat Tyrones, vt inciperent curriculum perfectionis ex abnegatione perfecta suae voluntatis, et iudicij. Hunc indicasse. Dominum primum moueri gradum debere, [Note: 221 Quid de obedientia sentiret] cum dixit: Qui vult venire post me abneget semetipsum. Nec quicquam putarent se profecisse, quoad vnusquisque suo in corde Crucifixum non haberet. Obedientiam inde commendabat; quod non per interualla, vt ceterarum actiones virtutum, sed semper, et vbique in manibus ea sit. Quare magnum, ac perpetuum lucrum, vel detrimentum agi, recte ne, an secus tractetur. Neque minutum id sit, an grande, quod iubetur, spectandum. Nam concionari quam amplitudinem habet (inquiebat) si Deus hoc non vult? Quam e contrario vilitatem habet domum euerrere, si hoc Deus vultil Ad haec, in medijs occasionibus adfore cogitationes sanctissimas ei, quem obedientia muniat: cui munimentum [Note: 222 Quid de paupertate.] id desit; vel in secessu cubiculi aestuaturum. Quippe nec posse cum Deo male vspiam esse, nec bene vspiam sine Deo. Pauupertatis incommoda monitorem vocabat, qui excitaret ad subleuandam curam in Caelum, eo psalmi versiculo: [Note: 223 Quid de rebus aduersis.] Renuit consolari anima mea, memor fui Dei: itaque suis intentos commodis monitore se ille priuare. Item, cum quid aduersi contingit, fungi res creatas officio suo: quod est ad Deum nos compellere. Cuius vero animus amore Christi saucius sit, eius corpus carere plaga non posse, ob ingenitam natura inter vtrumque concordiam. Inde sieri, vt, si Dominus non immittat dolores; [Note: 224 Qualis eius in Christum affectus.] per se is, qui amat, assumat. Erga Christum Dominum studebat omnes vehementer afficere, deplorans coecitatem hominum: qui cum talem habeant fratrem, tam opulentum, liberalem, ac nobilem; suam ipsorum conditionem [Note: 225 Qualis orandi modus.] ignorent, vt olim Fratres Iosephi, illo in Aegipto regnante. Verba autem, quae sanctissimo suo ore Dominus protulit, praecipuo gustu meditabatur, hac vtens praeparatione: Domine (inquiebat) tibi, mihique a tuo patrocinio duo iniuncta munera sunt simul obeunda: tibi Magistri, mihi discipuli. Nam dixit: Hic est filius meus, etc. ipsum audite. Ergo quod tuae gloriae sit, exequamur iussa. Et quia Magistri est loqui, discipuli tacere; ego silebo, tu loquere, Domine, quia audit seruus tuus: et, vt attentius audiam, oculos claudam: et quia tu non magister modo, sed et Dominus meus es; genua flectam: et quia non homo solum, sed etiam Deus es, iungam manus, atque sustollam audiens te, pariter adorans, precans: nec vllo modo commouebor, ne e tam salutari doctrina verbum me vllum praetereat: quicquid inciderit molesti offerens tibi in specimen [Note: 226 Quomodo Sanctorum auxilia impetrandumdocebat.] profectus, et pignus rerum maximarum, ad quas tua causa me tolerandas paratum saepe in his orationibus obtuli. Commendabat etiam permultum clientelas cum Sanctis: quos dicebat dupliciter rogari posse: vel precibus ad ipsos prolatis, vel orationem Dominicam, vel salutationem Augelicam, tanquam libellos [Note: 227 Quotidie se flagellis caedit] supplices offerendo reddendos Domino, vt accedat ex ipsorum manibus gratia. Nec vero magis proficiebat monitis, quam exemplis. Quotidie sese, [Note: 228 In ecstasim ra pitur post sacrum.] ad horrorem vsque audientium, flagello cedebat. Post sacrum srequens rapiebatur in ecstasim: nec vnquam minus semihora in gratijs agendis ponebat: illud tempus, dum apud nos Christus esset, particulam boni diei appellans: de [Note: 229 Noctes orando traducit:] qua monuît Sapiens cauendum, ne nos praeteriret. Totas interdum noctes traducebat in contemplatione rerum diuinarum. Vestes nunquam, quod tota vita seruauit, induebat nouas. In cubiculo nullam sedem, sed tantum scabellum [Note: 230 Paupertatis amantissimus.] habebat, nullo vel ad applicandum tergum, vel ad reponenda brachia adminiculo. Nil singulare in victu sibi patiens apponi: et ex appositis, quod maxime
[Note: 231 Abstinentia singularis.] arrideret non attingens: cum diceret buccellas optimas dandas Deo. Ad hanc formam Tyrones inflituebat, vt communia vnice amarent: vel breuiorem vitam [Note: 232 Communss vitae sectator.] sic actam, aliter actae longiori praestare. Communia esse, quibus Deus benedixisset. Quare studendum potius, vt communia recte, quam vt multa praeter ordinem fierent. In hac Tyronum disciplina magno nomine, et animi sui gaudio [Note: 233 Prouinciaepro cuiator eligitur.] versans, anno millesimo quingentesimo septuagesimoprimo Prouinciae Procurator eligitur, non sine aliquo sensu, quod ab sancto otio abstraheretur. Ceterum vim obedientiae reputans, et Sanctorum exempla, qui ad vocem Domini [Note: 234 Iter habendi modus.] in publicum prodierant, conuersa ad exposcendum a Deo proprium Societatis spiritum cura, dedit se in viam. Solitudinem non tam relinquens, quam secum deserens: cum stata nunquam suarum orationum, et contemplationum tempora, [Note: 235 Romae nonnisi sancta inuisit.] nunquam quotidianum Sacrificium, si fieri posset, intermitteret: nec vspiam, vel ipsa in Vrbe, nisi sancta loca Inuiseret. Ad Lauretanam aedem ex itinere [Note: 236 Laureti a B V admofletur, vt colat S. sosesephum.] profectus, illic a Beatissima Virgine, vt Sanctum losephum eiui Sponsum praecipua obseruantia coleret, quantum potuit ex eius dictis conijci, admonitus est: nam summa cura obtegebat singularia sibidona diuinitus collata. Reuersus cum Patre Borgia in Hispaniam; eius iussu Castellam Prouinciam visit. Nec multo [Note: 237 Cum B. Borgia redit in Hispa niam, et Castcllam visitat] post Collegio Salmanticensi ab Euerardo praefectus, florentem literis iuuentutem, qua solebat priuatim, ac publice orationis efficacitate, disciplinaeque peritia tractans, quasi nouam Collegio formam dedit: haud interim parce operam ad externos quoque deriuans, Post triennium Villagarziensi Tyrocinio praepositus, [Note: 238 Euerardo de suo orandi mo do rationem reddit.] cum non nemo de orandi eius modo dubitaret; totum vitae suae cursum, et quos per gradus diuina se duxisset Sapientia, simplicitate, et humilitate magna Patri Generali exposuit. Quae cum Pater probasset Alagoniae Visitatorem secit, magno Prouinciarum gaudio, ac bono. Aliquot dies, antequam inspectionem [Note: 239 Aragoniam visitare iubetur] auspicaretur, in singulis Collegijs postulando a Deo lumini in secessu insistebat: vtiliter etiam ad incitamentum, vt idem Socij factitarent. Eo perfunctus [Note: 240 Peruniae Prouincialis eligi tur omnibus se excepto re rlamantibus.] munere, Peruuiae Prouincialis eligitur. Reclamare illico Hispani prope omnes domestici, atque externi: solus ipse in aequitate animum conseruans, tacere: nam de se cum ageretur, hoc habebat perpetuum, vt paratus ad omnia non Prasides vllam in partem alloqueretur; sed preces ad Deum intenderet: vt Praesidum ipse consilia ad maiorem sui nominis gloriam regeret. Itaque ad Patrem Generalem scribens, rogat, ne vllo modo sententiam mutet gratia vllius hominis. Magdalena Vlloa grauissime obstabat, vt quae profectum in pietate suum illi totum debebat. Hanc placare ipse aggressus, quia commemorans, quanto posset vtil us, latiusque nouo illo in Orbe suam operam collocare, non audiebatur; sincere addidit, nequaquam secredere, velle tam piam feminam, vt ipse, quod superesset vitae, in moestitia, atque amaritudine degeret: Nunquam enim, inquit, poterit mihi angor, et scrupulus eximi, intelligenti, vbi Deus velit me esse, et alibi quam vti velit, degenti. Verum cum Pater Generalis [Note: 241 Toletanae Pro uinciae mox praefleitur.] simul dolorem grauium personarum, simul quam Patris valetudini alioqui sat perditae, nauigatio aduersaretur cognouisset; mutatoconsilio, Prouinciae Toletanae praeposuit. Exhilarauit ea res omnes. Sed multo magis ipsum paucis [Note: 242 Eius corporis sorina.] post mensibus impositus mortali peregrinationi sinis. Staturae fuit mediae, oris figura ampliore, fronte magna, naso modice incuruo, oculis mediocribus, fere semiclausis, vt etiam labris pressioribus ob animi in sese recessum: faciem irrugarat, et malas depresserat macies, tum ex habitudine corporis sicciore, tum austerirate voluntaria. Barba erat ex fusco rufescens: totius oris, et corporis [Note: 243 Lumina e Cae lo accepta scripto excipiebat.] habitus cum religiosa grauitate hilaris, et sanctimoniam spirans. Diligenter tota vita obseruauit, scripto excipiens, sensus, ac lumina, quae illi Deus immittebat: idem faciendum cunctis negotia virtutum exercentibus dicens: esse einm caelestis ignis semina, quae subinde relegendo quasi excussa, torporem arcerent. Porro quam cuncta apte ad pietatem reserret, illud exemplo sit. Cum ex puero audisset in Villa admodum tenui Dynastam habitare, quod ibi sua habebat bona; statim tacitus ad Christum: Quid mirum, inquit, Domine, si tu,
cum in Caelo plenus gloria regnes, etiam in terra habitare velis? Hîc habes hereditatem tuam animas nostras: et quia sancta Ecclesia debet custodire vis in vitam aeternam. Corpus anno millesimo quingentesimo nonagesimosexto Villagarziam, [Note: 244 Eius corporis translatio.] Magdalenae Vlloae postulatu, magna cerimonia, et publica supplicatime, discipulis, Religiosis, clero obuiam prosectis, translatum est: Capite iam Villaregium ante deportato: et multa narrantur edita viuo, ac mortuo supra [Note: 245 Franciscus Sal sedus eius vita descripsit.] naturae modum, quae vna cum vita proprio volumine Franciscus Salsedus de Societate vir grauis perscripsit. Prouinciali sublato, Patres Toletani professi Ioannem Emmanuelem Praepositum Toletanae domus legêre Vicarium: sed quia iam ante Euerardus Aloysium Gusmanum Domui Toletanae praefecerat: et quanquam nondum adierat munus, tamen Pater Generalis perstiterat in sententia, vt adiret, eundem Pater Oliuerius iam Vicarius voluit Prouincialis loco esse, praesertim quod ei labori propter tenuissimam valetudinem Ioanni Emmanueli [Note: 246 Iosephi Ayalae mors, et laudes.] ferendo non erat. Obijt Barcinonae sextodecimo Kalendas Nouembris losephus Ayala Madritanus ortu, domo opulenta, vir christiana pollens eloquentia, viris principibus valde carus: sed eorum gratia nonnisi in eorum aeterna commoda intra religiosae obedientiae limites, ac citra professionis laxamentum vsus. Multum ei Barcinonense Collegium, multum Valentina domus debet: huius enim auctor, illius perfector fuit.
[Note: 247 Lusitania fame, peste, ac bello premitur.] Inter haec Lusitania miseris modis, fame, pestilentia, bello conflictata, multiplici Religiosorum virtuti campum aperuit: praesertim, cum Regis Henrici occasu, successoris iure in incertum relicto, res ad disceptationem, vimque deuênit. Tum acutissime quisque obseruare, quo sermo, quo nutus, aut vultus hominum Societatis inclinaret, et pro libidine spargere in vulgus ad concertantes deferre. Quippe insita plerisque altissime opinio est Societatem in multa ciuilium se negotiorum intrudere, et quam in partem accedat, momentum facere. Quam opinionem, ad nouae huius contra se phalangis, quasi hebetanda arma, seuit Sathan, aluit quorundam ex aulicis iniquus dolor, suspicans in deterius arripuit vulgus, et confirmauit. Cum tamen seuere proprijs legibus sancitum sit, ne tale quicquam instituti huius sectatores attrectent: et illud praeterea additum, vt si qua dissidia christianos inter Principes, ac Dominos excitant, sese in medio sustentantes, partes, quamuis inter se contrarias vniuerfali quodam [Note: 248 In Aulacatholici Regis Patres Lusitani aduersarii Regis habentur.] amore in Domino complectantur. Quod cum hoc, si vnquam, tempore, tanta in causa Praepositis excubantibus, accuratissime seruaretur; tamen Philippi Aulam, totamque Castellam vehemens rumor peruasit, rationibus Catholici Regis Lusitanos Patres aduersari. Eodemque tempore ita Conimbricae contraria temere enata suspicio increbuit; vt cum armis populus ad Collegium tetenderit, [Note: 249 Conimbricae a Lusitanis pu tantur stare pro Rege.] cunctaque curiose latibula explorarit, num arma, armatique pro Philippo delitescerent in insidijs. Ita populis, quod singulis hominibus, euenit, vt pro diuersitate studiorum in suspiciones rapiantur diuersas: adeoque arduum negotium est inter sese aduersis satisfacere: cum praesertim, quod facere vulgus nequit, vt studio factionum suos animos prorsus liberet; idem nec posse alios [Note: 250 Sebastianus Morales Socie ratem apud Regem purgat.] credat. Ceterum Euerardus cum rei grauitas intentiorem postularet curam; Patrem Sebastianum Moralem coram mandatis instructum Roma transmittit in Hispaniam, qui ex itinere, purgata apud Regem Catholicum Societate, in Lusitaniam pergeret, Prouinciaeque administrationem recens, vegetusque susciperet, Emmanueli Rodericio post sexennium quiete concessa. Ita Deo bene iuuante factum est, vt apud Principes, rerumque peritos Societatis fama aequabilis, et illibata constiterit. Profuit Conimbricae ipsa Collegij inspectio. Nam cum [Note: 251 A scrutatoribus Collegii Conimbricen sis spiritualia arma protem poralibus inueata.] passim vel cilicinas, vel comparatas ad publicam verberationem vestes, vel flagella pendentia cernerent; et vno in Sacello cunctos Tyrones genu flexo, qui ad matutinum examen forte secesserant: in altero inter multas ardentes faces, eleganti ornatu sacrosanctum Christi Corpus propositum, et multos orantes inuenissent (cum per eos dies fere vbique Societas ad propitiandum Numen, praeter corporis acres afflictationes, perpetuam, succedentibus sibi alijs atque
alijs per vices haberet precationem dies, aonoctes) His, et id genus inuentis armis, non sine pudore abscessere: cognito quod intra ea tecta genus militiae tractaretur. Accessit non ad abstergendas modo suspiciones aduersas; sed ad [Note: 252 PP. inseruiunt peste infectis.] plane redintegrandam Lusitaniae gentis erga Societatem beneuolentiam, perspecta in leuando pestilentiae malo constantia. In Viculo prope Conimbricam, (Cellas vocant) quem saeua lues primum corripuit, Sacerdos cum socio ita trimestri spatio miseris opem tulere: humana quoque praesidia e Ciuium pietate Conimbricensium, sed maxime ab Collegio suppeditantes; vt ea vox Oppidanorum esset, officia quam multa, quae illi praestabant, nonnisi sanctos homines, aut Angelos praestare posse. Re igitur bene gesta, cum in Sancti Sebastiani nomine etiam aedem sacram incolae extruxissent; domum incolumes reuerterunt. Sed noua subinde violentius coorta flamma Conimbricam ipsam inuasit. Continuo duo Sacerdotes in excitatam ad id extra moenia domum salutis mittuntur: quorum [Note: 253 Antonii Mendes mors.] vterque calamitatis particeps factus. Sed Pater Antonius Mendes Caelo maturus diuino iudicio habitus, cum iam annum vndeuigesimum in virtutis schola vixisset. Inita dein ratio est, vt mutatis subinde operarijs, par auxilium aegrotis, minore in seruientium periculo praeberetur: secreto extra Vrbem loco, [Note: 254 Eborae peste eontacti.] in quem fessi sese reciperent. Saeuius Eborae in gloriosos operarios, ac vitae pro salute Ciuium prodigos pestilens flamma exarsit. Martinum Aluari primum magnae expectationis, magni in virtute profectus adolescentem, septimo religiosi famulatus anno extinxit: tum Sacerdotes duos Franciscum, et Gasparem Rodericios insignes operarios: illum octodecim, hunc anno amplius in Vinea Domini excolenda exercitum. His extra Vrbem sublatis, e selectis ad Vrbanorum au xilium vnus desideratus Laurentius Freitas, qui egregijs ingenij dotibus, multarumque rerum scientia clarus, virtute vero plane absoluta annorum viginti trium, quos Christo Domino militauit, annos septem latinas literas, octo Philosophiam docuerat. Iamque Ecclesiastis munere, simul et conscientiae quaestionum interpretis magna cum laude, et fructu fungebatur. Is salute sua pro communi neglecta, omnes fere Reipublicae partes a suis desertas Moderatoribus vnus obibat: idem corrogabat distribuenda in pauperes: idem diuidebat: idem infantibus, puerisque orbis sedulo prospiciebat: idem opera, alloquio praesto omnibus erat: vnde factum est, vt eius funus luctu prope publico Ciuitas decorarit. [Note: 255 Michaëlis Vasaei mors.] Olyssippone dum coepti superiore anno labores continuantur; Michael Vasaeus vn deuignsimo religiosae vitae anno obedientiae vir, contemptusque sui laude spectandus, reddita auctori in eo sancto opere vita breui, aeternam recepit: [Note: 256 Item Melchio ris Oliueriae.] cui non multo post, qui in laboribus fuerat socius, mercedis quoque consors accessit Melchior Oliueria aetate iam grandi, cuius partem maximam sub leui Christi iugo traduxerat, haud ille quidem leuiter, cum animum ad ineunda ob Dei gloriam grauissima quaeque pericula promptum in primis, et magnum sortitus esset: quod praeter annuam operam in hac morbidorum curatione intrepi de posiram; quae superiore anno de eius expeditione Africana, et captiuitate narrata sunt, testantur. Et tamen quem non tot aerumnae consumpserant, dum ad Sancti Felicis sedem respirandi causa mittitur, populare grauedinis malum [Note: 257 Item Ludouici Henricii.] extinxit. Memorandus quoque est Patris Ludouici Henricij in Olyssipponensi Collegio excessus. Hic ob indolem virtutis praestantem, miramque suauitatem acceptus omnibus, nec modo virtutum, sed etiam natalium splendore illustris, laudatissime annis fere viginti in perfectionis stadio decursis, in morbidorum animis, corpribusque curandis semestri nauata opera, non alio vtens antidoto, quam aspersione lustralis aquae, quam secum quoquo pergeret in ampulla gestabat; tandem contagione infectus, cum vesperi, quod nullum in proximo instare videretur periculum, sine custode relictus esset; postridie mane mortuus inuentus est, Crucifixum, quem e vicino acceperat, complexum tenens. Adnumerandus est multis nominibus ijs, qui animam suam amicorum, idest hominum [Note: 258 Item Alexandri Villaregii.] causa, quos Christiani omnes, Christo Domino interprete, proximos habent, posuere, Alexander Villaregius, qui in Asricam, vnde redemptus ipse remearat;
alios Regis iussu redempturus. Cum pecunia magna reuersus, fideliter suo persunctus muuere, dum Septae pestilentia laborantibus animose operam nauat; eâdem contagione perculsus ita decessit e vita; vt sui magnum desiderium cunctis reliquerit: ijs praesertim, qui eum in Sebastiani Regis exercitu viderant, praelata Christi Domini in Cruce fixi effigie, militum animos erigentem, plumbeis interdum glandibus, vt ipsi confirmabant, nullo damno ictum: quique praeclara eius erga captiuos omnes merita recorda bantur: vt praedicarent Dei ipsis beneuolentis consilio factum, vt ad leuandas captiuorum calamitates ille pariter caperetur. Is est, qui primus e Iaponia Romam venit, ad maxima omnino [Note: 259 Henrici Cardinalis ac Regis in Societatem beneficia.] gerenda idoneus, si modum feruori interdum adhibuisset: tameo dignus a Deo existimatus, qui in Europa, Asia, Africa ob diuinae gloriae laudem multa pateretar, et faceret. Claudatur funesta narratio Cardinalis, ac Regis optimi officiosa memoria, qui cum Societatem vnice adamasset semper studium erga eam suum testatum posteris voluit: non modo Eborensi Collegio, et Academia condita olim, fuodatisque nuper Olysipponensi, ac Bracharensi Collegijs; sed etiam hac testamenti commendatione perhonorifica. Praeterea, inquit, obnixe contendo, atque efflagito, quod mihi tum ab eo in primis praestari cu pio, quemcunque mihi tandem successorem iura decreuer int: tum ab ijs omnibus, qui vllo vnquam tempore legitime succedent, vt et ceteris semper Religiosorum hominum Ordinibus praesidio sint, et Hieronymianae, Franciscanaeque, ac Dominicanae familijs praesertim faueant. Religionem vero Societatis Iesu, eiusque Collegia, atque Academias tueantur, et foueant: quippe in quibus tam multa fiunt, quae ad honorem Dei redundant: tamque multi instituuntur, et educantur, quorum vbique officia vsui sint futura: quique tanto cum fructu operam suam collocare possunt in ijs gentibus ad fidem Christi perducendis, quarum ad hoc maxime Regnum spectat, saluti consulere. Quibus verbis illud quoque, quod saepe commemorabat, demonstrat: quanti existimaret momenti idoneum numerum Sacerdotum institui, qui non e Lusitaniae solum incultioribus [Note: 260 Pia eius mors] Terris; sed etiam ex Infidelium Regnis ignorationem pietatis expellerent: quae illi causa vnica erat Societatis Collegia instituendi. Extremum vitae diem, [Note: 261 Funus a Socie tate ei splendi de peractum.] cui voluit assidue Patrem Leonem Henricium interesse, pie, vt omnem vitam traduxerat, obiuit Almerini pridie Kalendas Februarij: quo die annum aetatis sexa gesimumoctauum complebat. Iusta illi funebria Societas tum alibi, tum [Note: 262 Eius corpus post trien nium incorruptum re pertum.] praesertim Eborae sic peregit; vt hominum expectationi suspicantium nullam tantae viri benignitati parem gratae memoriae significationem inueniri posse, abunde sit satisfactum. Hîc sibi marmoreum ipse tumulum extruxerat: sed quoniam regnarat; vetusto more in Regum Bethlemici Templi, quod Olysippone erat, inserendus fuit sepulchrum: quo vbi tertio post anno translatus est, non sine admiratione incorruptum corpus, et nil graue olens inuentum [Note: 263 Salsettanarum Ecclesiarum quies.] narratur.
Hoc anno, pace cum Idalcane redintegrata, coeperunt Salsettanae Ecclesiae respirare: et Patres ad earum procurationem regressi. In Vrbe Goa emptis edibus [Note: 264 Goae Professa Domus inita:] in vsum valetudinariorum Collegij, constitutisque aliquot ibi Patribus, qui in aede Sanctae Mariae Rosarij propinqua dabant operam proximis, initium quoddam Professorum Domus est factum. In his aedibus sub cura Sociorum ipse [Note: 265 Ciauli etiam altera, et pue rorum Classis.] quoque grauiter aegrotans Prorex voluit curari: facile non ad corpus modo recreandum; sed et ad animi augendas vires idonea adiumenta excipiens. Inchoata Ciauli quoque est domus: cum Ferdinandus Castrius eius Vrbis Praesectus in Eborensi Academia a puero educatus Sacerdotum par secum duxisset, ac duos Fratres, quos Ciaulani excepere propensissima voluntate: voluitque Praefectus Templi aedificationem inchoari, cui ab Sanctorum Apostolorum Principibus Petro, et Paulo nomen attributum. Puerorum quoque coepta [Note: 266 Expeditio ad Mogores.] Classis ad trecentorum frequentia.
In magna erat omnium expectatione suscepta anni superioris exitu ad Mogores expeditio. Echebar Rex aduentu Patrum valde laetatus, cum statim ad se
[Note: 267 Missam a Rege pecuniam remittunt Patres.] voluisset deduci, et multis allocutus esset insigni benignitate, iussit hospitaliter accipi, missa ingenti pecuniae vi, qua vterentur: sed illi vniuersam remisere, explicata religiosae paupertatis professione, paruo, ac solum necessarijs vitae contenta: quam Rex abstinentiam plurimum commendauit, haud talem vsitatam dicens Sacerdotibus suis: deditque negotium eos alendi Dominico Patrio, qui [Note: 268 Regis Mogoris qualitates.] Regius erat interpres, et Goam cum Legato Ebadola, vti dictum est, venerat. Inuenere Regem aetate serme quadragenarium, oris colore non absimili Europaeo, ingenij sagacis, ac magni: Christianis ita fauentem, vt etiam quosdam desertores im pios ad regressum pecunia, et beneficijs incitarit. Sacellum, quod [Note: 269 PP. Sacellum ingreditur, De nmque multi mode adorat.] Patres statim exornarunt, inuisens, primum Mahometanorum more stans, ceruice, humerisque profunde inclinatus: deinde more Christianorum flexo genu: tum ritu Ethnico totus humi prostratus adorauit, dicens: Dignum esse Deum, qui omnium gentium ritibus ad oraretur: sententia non improbabili, si ex vera prodiret sapientia. Deinde cum rursus tribus filijs, et aliquot intimis comitantibus [Note: 270 Cum filiis, aliis que nudis pedibus ad B. V. accedit imaginem.] Sacellum reuiseret, spectaturus effigiem Beatae Virginis, quam in Indiam Roma a Patre Martino Syluio delatam, Goa Pater Prouincialis in hanc ezpeditionem ob picturae maiestatem miserat; calceis positis, nudo pede intrauit, et idem facere comites iussit. Attulerant praeterea Patres, quod ipsemet sacros [Note: 271 Corona deposita sacra scripta capiti suo imponit.] libros postulauerat, regia quatuor linguarum Biblia septem tomis compacta, opere eleganti, et magnifico Regi donanda. Quae vbi primum obtulere, Rex singulas assumens partes, detracto cidari, capiti reuerenter imposuit, et osculatus est, nominatim quod esset Euangelium percunctatus: tum suum in conclaue [Note: 272 PP. Manome tanis cum Sacerdotibus disputant.] magna omnes cura recondidit. Instituit subinde disputationem, praecipuis Mahometanorum Sacerdotibus conuocatis, quos Mulassos appellant: qui tertio congressu ita reuicti sunt, vt non alij modo intelligerent; sed ipsi quoque prositerentur, nihil restare, quod contra afferrent, interque se maxime dissentirent. [Note: 273 Mahometem non potu fle esse prophe tam conum. cunt.] Duobus eos capitibus Rodulphus premebat graulssime. Nam si Mahometes propheta verus est, inquit, vestrum est id confirmare idoneis testimonijs. Non enim cuiuscunque quiduis de se affirmanti credendum est. Idonea porro testimonia Prophetae sunt, quibus nos quicquid de Christo docemus ostendimus. Imo ipse vester Alcoranus multa loquitur de Christo pethonorifice. At vos quae habetis diuina oracula Mahometem canentia? Quin ipsemer, quamuis fraudulentus, minime potuit negare se peccatorem, atque Ethnicum fuisse, cum [Note: 274 Euangelium veteri correspondere testamento, Alcoranum dissentire ostendunt.] caruisse peccato Christum, et natum ex Virgine fateretur: vnde intoleranda eius manifesta sit arrogantia, talia cum profiteatur, tamen se maiorem Christo Prophetam affirmare non dubitantis. Ad haec nostrum Euangelium reliquis sacrarum literarum libris vsquequaque congruit: Alcoranus repugnat, planeque aduersatur vniuersae diuinae scripturae. At veritas vna est: vti Deus est vnus. Disputata quoque multa de mortuorum anastasi, de supremo iudicio, quamque [Note: 275 Fidei dogmata explanant.] ob causam Deus patiatur fieri peccata, quae in eius redundant iniuriam. Planeque de omnibus satisfactum. Patrum responsa eo Mulassos acerblus vulnerabant; quod cum Psalterium, et Pentateuchum reciperent; reliquos veteris Testamenti libros prohibebantur legere. Quare et Rex, vt qui Alcorani ineptias fastidiebat, id saepe Mulassis ad inurendum dolorem obiectabat: vt demum [Note: 276 Rex in Alco rano nutare incipit] nodum, quem nequibant soluere, incidere animum induxerint, abrogando libris diuinis auctoritatem. Sed adhuc ab suomet Alcorano laqueis inexplicabilibus inuoluebantur: nam cum lex ab eo christiana laudetur, necesse [Note: 277 Mulassi mira cula exposcunt] est veram esse. At si vera est; vere ergo edocet vnam esse Ecclesiam: neque extra eam vllibi salutem: atque adeo neque in Alcorano. Tum Mu assi ad poscenda versi miracula. Fuitque eorum vnus de grege, qui ignem se cum Alcarano ingressurum, idem si vnus Patrum cum Euangelio factiraret, [Note: 278 PP. Deum non tentandum respondent.] profiteretur. Quod Rex vehementer probabat, tum propter curiositatem, tum quia dicebat Mulassum illum hominem esse sceleratum, et plane supremo dignum supplicio, cupereque, vt eo pacto merito daret poenas: sed Patres ab eo consilio deterruere: non tentandum Deum, nec quaerenda miracula,
vbi aliae essent ordinariae viae veritatis noscendae. Se quidem minime ignes formidare: idque vt cognosceret, iuberet protinus rogum incendi, et in eum [Note: 279 Dubio, quod Regi occurrit satis fit.] pro Christi lege conij ceret. Quibus verbis, quanquam non facile, tamen ad vltimum acquieuit: qui illud ex Euangelij lectione fatebatur inte ligere se Christi miracula maiora esse, quam vt humana possent virtute perpetrari. Verum non posse in telligere, quemadmodum filium Deus haberet. Id si explicaretur, se, quamuis vniuersum Regnum amittendum esset, si aliter nequiret, Goam iturum, vtibi Christianus viueret. Vtque nulla homini superesset excusatio, id quaerenti [Note: 280 Nontamen conuertitur Rex.] aliquando Regi, vnus Mulassorum, quem Patres antea edocuerant rem omnom, itemque alter causam sacrae Domini Passiouis exposuit. Itaque Rex liberalior erat verborum, quam rerum. Ac primum cum metiri suo res vellet ingenio, eoque diligentius oporteret eum doceri; nunquam inducebat animum serio aures praebere Christianae doctrinae: raro audiens, et breuiter, et aliud agens: quod quidam dissimulandi studio factitare eum interpretabantur. Ab infinitis voluptatibus, et amplius centum concubinarum consuetudine tenebatur implicitus: totus in ludicra opera, et spectacula, quibus Elephantos, Tauros feroces, aliasque belluas committebat, intentus: vnde fiebat, vt statim atque Sanctus [Note: 281 Alios fidem amplecti consentit.] Spiritus bonam cogitat onem eius menti inijceret, diuinum semen vel insernae volucres raperent, vel exortae spinae obruerent. Fecit tamen potestatem, qui vellent fieri Christiani, vt impune liceret: cum diceret, cum in suo Regno pateretur versari Ethnicos, iniuria exclusum iri Christianos: quanquam rogatus, vt [Note: 282 Filium Lufita niceedocendum tradit.] eam voluntatem literis testaretur; pertinaciter abnuit, suam satis esse vocem affirmans. Dedit vnum e liberis Lusitanice edocendum, quem volebat etiam cura institui. Patres precibus, et sacrificijs propitiando Deo in primis occupati: ac Pater Monserratus diutumo morbo exercitus: Rodulphus in linguam Persicam addiscendam sic incubuit; vt paucis post mensibus Regem sine interprete alloqueretur. [Note: 283 PP. Nosocomium instituunt] Vt simul aliquod daret christianae pietatis documentum, et materia ipsi exercendae caritatis haberent et consuetudinis ineuadae cum indigenis; statuerunt Nosocomium instituere: et Rex consilio probato ad im pensam suppeditaturum [Note: 284 Immanis consuetudo seminarum coniiciendi se in rogos virorum.] sese recepit. Inter prauas Ethnicorum memorata antiquius etiam num vigebat consuetudo, vt in mariti rogum vxores sese conijcerent. Inuitauir ad id spectaculum Rex aliquando Patres, multum commendans constantiam, fidemque feminarum: at Rodulphus, quanquam modeste, tamen libere monuit, videri [Note: 285 Rodulphus ad monet Regem id non licere.] non esse illam virtutem: quin vltro sibi mortem consciscere naturae vetitum sem piterna lege: quin et ipsum peccare Regem, si talia probaret. Libera haec vox totum emanauit in populum, arque alios quidem admiratio coepit fiduciae Sacerdotis Christiani, qui ausus esset Regem ita affari. Ethnici autem conqueri [Note: 286 Rodulphilite rae ad Euerardum.] coepere, quod ipsorum leges, et pulcherrimos mores euersum iret. Quas res ad Patrem Euerardum scribens clausulam hanc addit. In hac extrema epistola communicabo cum Vestra Paternitate laetitiam, qua perfruor in his oris: maxima ea est quod proximus obeundae in odium fidei gloriosae morti sum: quia confessi sumus, et non negauimus Christum Dei filium esse: quorum posterius audire haec Natio nequit, et aures statim obstruit. Prius quicunque dixerit; iam sine vllo iudicio reus est mortis. Nosque coram Rege, et vniuersa eius Aula diximus Mahometem Antichristum esse. Itaque ad supplicium sumendum nulla mora est, nisi vita Regis. Accedit, quod Ethnici quoque odere nos, quia publice reprehendimus consuetudinem, quae nîc inoleuit, vt vxores superstites in rogum mariti se comburendas coniiciant: ac Regem monuimus peccare eum si talia velit.
[Note: 287 In Molucis Georgius Ferdinandus, et Gomes Amaralius sangumem pro Christo fum dunt.] Ita incertis rebus Mogoriae Missionis, quod tantum optabat Rodulphus, vt sanguinem pro Christo sunderet, videntur assequuti Patres Georgius Ferdinandus, et Gones Amaralius. Hos, vt superiore annali retuli, Pater Bernardinus Ferrarius ad Moluchas ducebat in supplementum: sed cum negotiationis Molucensis Mioparo, in quo ibant, data ab Iais fide, in eorum portum commeatum paraturus intrasset; Barbari, apud quos fides, ac perfidia tantidem sunt, impetu facto multos occidêre, atque in iis Patres, quos dixi, dum audiendis vectorum confessionibus occupantur.
LEctor aduerte in elogijs Virorum Illustrium, quos his Historijs complexus sum, nonnulla me obiter attingere, quae sanctitatem ipsis videantur adscribere: perstringo nonnunquam aliqua ab ijs gesta, quae cum vires humanas superent, miracula videri possunt, praesagia futurorum, arcanorum manifestationes, reuelationes, illustrationes, et si quae sunt alia huiusmodi: beneficia item in miseros mortales eorum intercessione diuinitus: demum nonnullis sanctimoniae, vel martyrij videor appellationem tribuere. Verum haec omnia, ita meis lectoribus propono, vt nolim ab illis accipi tanquam ab Apostolica Sede examinata, atque approbata, sed tanquam quae a sola suorum auctorum fide pondus obtineant, atque adeo non aliter quam humanam historiam. Proinde Apostolicum Sacr. Congregationis S. R. et vniuersalis Inquisitionis Decretum anno 1625. editum, et anno 1634. confirmatum integre, atque inuiolate iuxta declarationem eiusdem Decreti a Sanctiss. D. N. D. Vrbano Papa VIII. anno 1631. factam, seruari a me omnes intelligant, nec velle me, vel cultum, aut venerationem aliquam per has meas narrationes vlli arrogare vel famam, et opinionem sanctitatis, aut martyrij inducere, seu augere, nec quicquam eius existimationi adiungere, nullimque gradum facere ad futuram aliquando vllius beatificationem, vel canonizationem, aut miraculi comprobationem; sed omnia in eo statu a me relinqui, quem, seclusa hac mea lucubratione, obtinerent, non obstante quocunque longissimi temporis cursu. Hoc tam sancte profiteor, quam decet eum, qui Sanctae Sedis Apostolicae obedientissimus haberi filius cupit, et ab ea in omni sua inscriptione, et actione dirigi.
N. N.
[Gap desc: Index] [Gap desc: postscriptum concerning errata]