30 May 2005 Ruediger Niehl
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check

CONCLUSIO XLI. PECCAT MINISTER, QUI IUSTAS VIDUARUM, ORPHANORUM, PAUPERUM ALIARUMQUE MISERABILIUM PERSONARUM QUERELAS AUDIRE DETRECTAT.

I.

VIduarum, Orphanorum ac miserabilium personarum cura non tantùm Principibus ac Magistratibus, sed omnibus cuiuscumque sortis ac conditionis hominibus ab


page 121, image: s135

omnipotente DEO maximè commendata, et sub gravissimae poenae comminatione iniuncta est. Vae igitur illis, qui iustas miserabilium querelas vel plane non, vel cum taedio audiunt, ac ut saepe fieri solet, supplicationes oppressorum reiciunt. Deus iustiss mus Vindex eorum uxores viduas, et filios pupillcs reddere velle comminatur. Viduae (ait) et pupillo non nocebitis; si laeseritis eos, vocifer abuntur, ad me, et ego audiam clamorem eorum et in dignabitur furor meus, percutiamque vos gladio, et erunt uxores vestrae viduae, et filii vestri pupilli. (Exod. 22.)

Wer armer Witben und Wäisen Bitte und Anliegen nicht hören noch ansehen will, sondern sie mit rauhen Worten abweiset, und sich ihrer nicht erbarmet, der muß ein verzweiffelter, harter, böser Mensch seyn, ait D. Mengering. in scrutin. Conscin. c. 9. quaest. 69. Daher nennet das buch der Weißheit solche Witben-Feinde, rohe Leute. Diß hat Gott der HErr zumahlen ernstlich in seinem Gesetz verboten. Denn Er, als ein Vater der Wäisen, und Richter der Witben (Ps. 68. v. 6.) will sie unbeleidiget wissen, (Exod. 22. v. 22.) und will ein schneller Zeuge seyn wieder die, so ihnen Gewalt und Unrecht thun.


page 122, image: s136

(Mal. 3. v. 5.) Nun geschicht solches gemeiniglich an Witben und Wäifen, wieder das 7. Gebot, hier wirds aber nothwendig erinnert, weil alle andere Ungerechtigkeit, Frevel, und Gewalt wieder solche elende Personen verübet, aus der Gehässigkeit und Unächtiglichkeit derselben herrühret, so wieder das 5. Gebot schnur gleich läufft, denn manche sehen lieber einen Wolff vor sich, als eine arme Witbe, die ihre Sache, Noth und Anliegen anbringen will: Darum müssen sie auch auff Rathhäusern, und bey Amt=Stuben biß auffs letzte warten, werden rauhe und unfreundlich angefahren, bekommen schlechten und kurtzen Bescheind, werden abgewiesen, sollen wieder kommen etc. Ist das nicht Sünde und Unrecht? Hactenus Mengering. Cui add. Scheffer. in den Regiments-Regeln. fol 60. ubi praeclarè scribit: Es soll die hohe Obrigkeit sich nimmermehr bereden, als ob ihrem Ampte, und des Heil. Geistes Befehl, ein überflüssiges Vergnügen beschehen wäre, wann sie das hochnötheige Hören der Unterthanen allerdings den Räthen, Dienern, Beysitzern, und andern


page 123, image: s137

Offieirern wollen anhängen, sie aber deroweilen den Wollüsten, oder des Müssiggangs pflegen. Nein, es ist der Obrigkeit selost gesagt: Höre den armen gern. Es finden sich immer etliche Jünger, welche dem Blinden und armen Timäostauen, wehren, und verhindern, daß er nicht für Christum komme. (Luc. 18.) Ja etliche berühmen sich wohl öffentlich, wie sie diesem und jenem die Barte haben worgeloffen etc. darumb es eine grosse Nothdurfft seyn will, soll der Arme zur Verhör kommen, daß man auff solche Leute, die ihnen den Weg verstellen, eunte qute Ausfacht habe. Vid. etiam quae diximus in principe peccante. Concl. 38. per tot.

Haut sane minima, (ait Comes Straffortus, Hiberniae Pro-Rex) verum potissima honoris pars existimatur, siquis cum functionis et muneris sui functione affabilitatem, comitatem, commiser ationem, ac misericordiam copulet. Hisenim virtutibus, tamquam dulci aliqua violentia maximae mortalium partis animos ad se alicit. Et certe, Il n ya rien qui fasse mieux remar quer en un homme le car actere de Chrestien, que le soin, qu' il pend pour secourir les affligez, et la compassion, qu il a pour les miser ables. Audin. dans les Maximes de la Politique, et de la morale Part.


page 124, image: s138

second. chap. 28. Quicumque igitur Minister vult esse Christianus, nec dici Atheus, miserabilium personarum querelas promptissimè audiat, earumque curam, quantum potest, semper habeat.

CONCLUSIO XLII. PECCAT MINISTER, QUI AD OBTINENDAM PRINCIPIS GRATIAM, AUT OB TEMPORALE ALIUD COMMODUM RELIGIONEM SUAM SIMULAT VEL DISSIMULA T.

I.

SAnguineis sanè lacrimis deplorandum, Religionem Christianam hodiè tot haeresium ac schismatum monstris adeò turbari, angustari, ad incitas ferè redigi, ac impio infidelium, Iudaeorum Turcarumque ludibrio exponi. Nullum, proh. dolor! saeculum tàm ferax novarum, ac impiarum in Religione opinionum, nullum tàm sterile virtutum, tam sterile sincerae fidei, veraeque pietatis. Ubique putida et in atheisimum degenerans confusio. Ex unâ parte horrenda anathematum et exsecrationum fulmina audiuntur, ex altera religionis omnis vel contemptus, vel simulata professio.

II. In hoc autem maximè confuso Religionis Christianae statu nonnulli ad Religionem, quam Politicam vocant, velut ad sacram anchoram consugiunt, Saepientiam esse putantes, ita tempori posse inservire. Ea


page 125, image: s139

nonnullis dicitur eine Nicode mische Hoff-Religion (ut scribit Auctor libelli, cui tit. Nicodemus pag. 12.) alldieweiln dieselbe gemeiniglich und meistens an den grossen Herren Höffen practiciret wird, da man die Sache nicht so genau suchet, sondern die meisten sich mit ihrem Mantel nach dem Winde richten, und eine Religion annehmen, die an dem Hoff, der eusserlibhen profession nach, gilt, ob sie gleich im Hertzen, entweder durchaus, oder doch eines theils, nichts davon halten, sondern gantz das Wiederspiel glauben, und solches geschiehet darum, weil man entweder eine andere Religion an dem Hoffe nicht duldet, oder doch den jenigen zu keinen sonderlichen Aemtern, und Ehrenstellen befördert, der nicht derselben Religion zugethan, oder daß man sonsten zu keiner Heyrath, Bürgerlichen Nahrung etc. gelangen kan etc. Ita Auctor ille in suo Compendio Politices novo, cap. 2. Hominem suum Politicum instruit: Non certe uni Te Religioni mancipare ita convenit, ut ei adhaereas tenaciter, sed ut in omnibus eam simulare, dissimulare, (sicut temporis et loci necessit as ex utilitate tuâ voluerit) citra levitatis notam discas.


page 126, image: s140

III. Verum enim vero, graviter in Deum peccare omnes, cuiuscumque sortis ac conditionis fuerint, qui gratiae aulicae, muneris publici obtinendi, aut cuiusblibet tempor alis commodi gratia, Religionem simulant, nemo, nisi impius nega verit. Religionem in hypocrisin transmutare, Deum offendere, et eodem se defendere, tantum abest, ut sit DEO inservire, ut potius dici debeat, à Deo nobis serviri, et cum is decipi non possit, nos per eum decipere velle, ut optimè scribit Malvezzi, in persecut. David. pag. 8. Etenim qui aliter credit, quam se credere simulat, fucum quidem facit mundo, et imperito vulgo obtrudit palpum, et de eo, quod ista simulatio tàm feliciter sibi succedat, cum internâ quadam animi laetitia gratulatur. At ô homo! quid est alios decipere; cùm interea te ipsum decipias, Deum verò quem esse negas, quemque exsistere non credis, cum tuo autem irreparabili damno in aeternum ut horribilem et iustum iudicem experieris, numquam possis fallere? vid. pluribus Clasenius. Tract. de Relig. Polit. Es hat ein ieder Gottseliger Christ (ut Auctor quidam in Tract. de inquisitione verae et fallae Religionis. pag. 171. scribit.) leichtlich zu ermessen, wie gar ein gefährlich Ding es sey, in Religion=Sachen heuchlen und laviren. Denn sintemal in Heiliger Schrifft lauter


page 127, image: s141

ausgedruckt, daß die, so weder kalt noch warm seyn, wie ein Wust von dem Leibe, sollen ausgeworffen werden: Was wollen sich denn endlich die jemgen, so sich unterstehen dürffen, die gantze Christenheit unter dem Schein des gutenzu betriegen, und also GOTT sein Erbe zu zerreissen, anders oder bessers zu ver sehen und zu vergewissern haben.

Tepidum esse, (ait D. Winckelm. comment? sup. Apoc. p. 120.) significat, nullum Zelum habere pro veritate Evangelii et pietate; quemadmodum qui rebus benè stantibus speciem prae se ferunt aliquam pietatis, sed tempore periculi metuentes suae cuticulae, utrique parti sese adcommodant, ut utriusque partis favorem aucupentur. Audiant illi, quod hîc dicat Dominus: Utinam frigidus esses, aut fervidus: Itaque quoniam tepidus es, nec frigidus, nec fervidus, incipiam te evomere ex ore meo. Add. D. Hunnius. Comment. cap. 19. Iohann. loc. com. 10. Exempla (ait) Nicodemi et Iosephi nihil patrocinantur eorum hypocrisi, qui cùm veritatem agnoverint, tamen vitandi periculi (vel commodi alicuius acquirendi) causâ cultus idoloatricos contra conscientiam suam adhuc frequentant, et istam hypocrisin nomine infirmae fidei venditant productis etiam exemplis Nicodemi et Iosephi. Contra quos tenendum,


page 128, image: s142

quòd eiusmodi homines neque firmam neque infirmam fidem habeant, nec se tueri commemoratis exemplis possint. Quamvis enim Nicodemus et Iosephus suam fidem aliquandiu publice confessi non sunt, non tamen consenserunt in errores Pharisae orum et Pontificum ampliûs, eo ipso tempore infirmitatis suae, cùm occulti essent discipuli Christi. Aliud namque est, csse discipulum Christi occultum, qui serio ad profectum fidei contendit, et in agnitos errores amplius non consentit: aliud verò est, contra conscientiam servare cultum idololatricum. Qui enim hoc faciunt, abnegant Christum ipso facto, quod neque Iosephus, neque Nicodemus fecit. Praeterea, non exemplis, sed legibus iudicandum: et duo cùm faciunt idem, non est idem, Vid. etiam D. Caelestin. in Histor. Aug. Conf. tom. 1. pag. 76. et seqq. D. Ioh. Müller. Atheismi devicti, Part. 2. cap. 6.

IV. Nonnulli Germaniae Principes Ministrorum suorum perniciosam in causa Religionis simulationem praecavere volentes, eos Religionis iuramento, (dem Religions - Eyde) obstringere solent, de qua mento, vid. Finckelth. de iure Patron. (adductus in Tract. nostr. de liter. reversal.) D. Mengering. in Horcolog. cap. 3. p. 45. et in scrutin. Conscient. cap. 12. q. 51. et 52. D. Muller, Atheism. devict. part. 2. cap. 5. Reincking. Polit. Biblic.


page 129, image: s143

lib. 2. axiom. 72. ubi inter alia scribit: Es kan leichtlich geschehen, und giebt es die Erfahrung, daß Diener, wenn sie ihres Herren statum erfahren, und in etwas penetrir et, hernacher resignir en, und zu des Herren Wiederwärtigen tretten, auch sonsten bey wärender Bedienung, das jenige, was sie erfahren, so ihren Religionsperwandten nachtheilig, denselben, wenn es schon des Herren intention und Vorhaben nachteilig, eröffnen. Etliche haben eine Hoff-Religion, wollen sich weder zu dieser noch zu jener bekennem, sagen, sie seyn gute Christen, auff Christum und keinen andern getaufft, welches zwar wahr; aber damit würde der Unterscheid in der Religion auffgehaben Diesem vorzubauen, unddamit ein Herr Gewißheit habe, ist an theils Höffen und Orten ein Religions-Eyd eingeführet, welchem die Diener, sonderlich Räthe, bey Antretung ihrer Dienste ablegen müssen, und kan von einem Regenten ein solcher Religions=Eyd von seinen Dienern aus erheblichen Ursachen, wol erfordert, wuch von diesen mit guten Gewissen, wen~ sie lauter in der Religion seyn, und es zu halten gedenckem, wol abgelegtwerden. etc.


page 130, image: s144

CONCLUSIO XLIII. PECCAT MINISTER, QUI CONSILIORUMET ACTIONUM SUARUM FELICEM EVENTUM NON DEO, SED SUAE PRUDENTIAE ET INDUSTRIAE. ADSCRIBIT.

I.

GRatia Dei est, quidquid sumus, quidquid boni agimus. Impius, qui negat; impius, qui suis viribus, suae prudentiae vel industriae minimum adscribit. Plurimi Principum Ministri. cumprimis ii, qui primi gradus, si prosperè et ex voto ipso rum consilia succedunt. vel in rebus gerendis felices sunt, tumidi fiunt, ac minimum gratiae divinae tribuentes in corde dicunt: Haec est Babylon magna, quam ego aedific avi in robore fortitudinis meae. Longe aliter Ministrissimorum Regiorum optimus ac sapientissimus Daniel, qui negotiis omnibus Regis sui fehciter expeditis, in humilitateperstitit, nihil sibi, sed potentiae ac gratiae Dei cuncta tribuens. Vid. Conzen. in suo Daniele

Lutherus in Psalmis Graduum, Psal. 127. notabiliter scribit. Si vir Politicus putat, se omnia ex se ipso habere, nec respicit sursum, nec glorificat Deum, largitorem donorum, sed dicit: Hoc ego feci: tunc ex hoc Feci, verè fiunt Faeces: Debebat enim dicere: Hoc accepi: Haec Dominus Deus meus dedit etc. Dominus est custos, qui si non adsit, infelix est, quidquid in rebus publicis agitur.


page 131, image: s145

Paucissimi sunt divinitus illuminati, qui hanc gratiam habent, ut se agnoscant esse instrumenta, Deum autem gubernatorem, Et qui donum existiment successum, non opus, suae sapientiae, et consilii. Haec Lutherus.

CONCLUSIO XLIV. PECCAT MINISTER, QUI VITA, MORIBUS ET ACTIONIBUS INDECENTIBIS APUD POPULUM SESE CONTEMTIBILEM REDDIT.

I.

AUctoritas Ministro tàm Politico, quàm Ecclesiastico maxime necessaria; haec si abfuerit, multae eius expeditiones ucelimpedientur, vel fructu et effectu carebunt. Ex contemptu Ministri nascitur subiectorum inobedientia, quam sequitur licentia vivendi, et ex eâ non rarò turbae, seditiones, aliaque incommoda non pauca. Ministro igitur incumbit, auctoritatem muneris ac personae suae recte tueri, eaque omnia cavere, quibus ea vel multum imminuitur, vel plane amittitur. Quod S. Apostolus, ad Timotheum scribit: nemo adolescentiam tuam contemnat. (1. Tim. 4. v. 12.) et ad Titum: Nemo ex auditoribus tuis te contemnat. (Tit 2. v. ult.) Id etiam alii Ministri observare debent.

II. Contemptibilem autem apud homines sese reddit Minister pravis moribus, et indecentibus actionibus; si, v. g. frequens fuerit in cauponis, si aleatorum ac


page 132, image: s146

potatorum socius; si sordidam negotiationem exerceat; si maximè somnolentus ac negligens in officio, si vaniloquens et mendax, si manifestam turpitudinem committat, ac scandalosè vivat. etc. Haec atque alia, quibus Minister officium suum commaculat, idque in multis inutile reddit, conscientiam eius onerant, adeoque summopere fugienda. Cogitet Minister. quod homines eò saciliùs in erroribus suis deprehendi possint, quò altiorem honoris, auctoritatis, et amplitudinis gradum conscenderunt, immò minimum crimen ab ipsis commissum capitale iudicatur, minima in tenuissimo et albissimo linteo macula grandis apparet, minimumque in pretiosissimo adamante vitium longe facilius animad vertitur. Straffortus, Hiberniae Pro-Rex, in Epistolâ ad Proceres Anglios. Quo pertinet vulgatum illud:

Omne animi vitium tanto conspectius in se
Crimen habet, quanto maior, qui peccat, habetar.

Et illud:

Turpe est Doctori, cùm culpa redarguit ipsum.

CONCLUSIO XLV. PECCAT MINISTER. QUI ALIOS OFFICIALES DIGNITATE INFERIORES PER FASTUM CONTEMPTUI HABET.

I.

Solet ut plurimum ex suorum bonorum cum aliis collatione superbia nasci: quam non sine causâ morbum sacrum, ab


page 133, image: s147

Heraclio vocari solitam legimus, quòd praestantissimus quis que eâ peste implicetur, imprimis Regiae potentiae Ministri, quos delectat superbiae suae longum spectaculum. Hippol. à Collib. in Palatino. Vitium Aulae insitum naturâ, corroboratum usu est superbia. Ex aulicis moribus nomen illi indidêre maiores, cum Hoff. Art, quasi indolem geniumque aulae vocarunt. Conzen. in suo Daniele. c. 61. §. 1. Quantusquisque autem te honorantium globus circumdat, quidquid in te titulorum Principes ingerunt, si tumidum efficit vanitas, Numini es invisus. Arrog antiam (inquit) et superbiam detestor. (Prov. 8. v. 13.) Abominatio Domini est omnis arrogatntia, ait Salomon (Prov. 16. v. 5.) Odibilis coram DEO et hominibus est superbia, quae plerumque perditionem et ruinam praecedit. Hoffart gehet vor dem Fall. (Eccles. 10. v. 7. Destestabilior superbiae pars est (ait Conzen. in Daniele suo. cap. 42. §. 8.) quâ alios despiciunt in alto positi, qua eò deveniunt, ut adversus Deum erigantur. Tanto quisque Deo vilior est, quanto sibi pretiosior: caelum occupari videmus ab humilibus, superbiam ruere quottidie.

II. Danielem, quem recte Conzenius (d. tr. c. 4.) aulicorum Principem, curiae Doctorem et comnium viventium suo tempore sanctissimum appellat, imitentur Principum Ministri, in quo maxima humilitas et


page 134, image: s148

modestiaeffulgebat, qui neminem dignitate inferiorem despexit. Cogitent illud Siracidis, Je höher du bist, ie mehr dich demütige, so wird dir der H Err hold seyn. Sine humilitate virtutes omnes sunt sparsus in ventum pulvis. Haec (ait saepe laudatus Conzenius) Ministris Principum, aulicis cumprimis animo intimo recondenda sunt, de loci enim praestantia etiam aliquando in templo. inter sacra contendunt, et superbia irata à Deo veniam non petunt, sed vindictam contra proximum meditantur, nonnumquam malunt non adire Ecclesiam quam cedere, quasi de altiore loco facilius audiendi. Ecce Daniel affligit animam suam. Et posui (ait) faciem meam ad Dominum meum, rogare et deprecari in ieiuniis, sacco et cinere (cap. 9. v. 3.) Savia cosa e (scribit doctissimus Cauriana Discors. in Tacit. lib. 5. Annal.) et da huomo prudente, il promettere poco di se, et mostrare di tener conto d' ognuno, evenirsi sempre in attioni generose piu che sia possibile essercitando, Iasciateal volgo, et alli sciocchi millanterie et i vanti. Il sar questo molto più agl huomini grandi si convieneche a quelli, che son di bassa fortuna, percioche alle parole, et alle minacce dc' gtandi deb bono ragionevol mente sempre Segnire fatti.


page 135, image: s149

CONCLUSIO XLVI. PECCAT MINISTER, QUI PROPTER GRAVEM INIURIAM, QUAM APRINCIPE VEL REPUBLICA PASSUS, PRIVATAM VINDICTAM QUAERIT.

I.

NIhil verius est, quâm ut rarissimè ii, quos Principes benevolentiâ complectuntur, in finem usque codem statu perfruantur. Scipio Amirat. aed Tacit. L. 3. dissert. 4. Plerumque enim, qui Res publicas vel constituerunt, vel praeclare de iis meriti sunt, experientiâ teste, pessimam gratiam retulere. Nam aut exularunt ab iis Rebus publicis omni dignitate, aut prorsus ab ingratâ multitudine oppressi, nullique indignius tractati sunt. Georg. Richter: axiom. Polit. 46. Exempla sunt Themistocles, Alcibiades et alii Viri Athenienses de patriâ suâ optimè meriti, de quibus Cornel. Nepos. de Viror. excell. vitâ.

II. Minister autem iniuriam à Principe vel Rep. passus minimè malum pro malo reddere, et contra patriam proditoriis consiliis, aut auxiliis passae iniuriae vindictam exercere, quin potius laudabile Alcibiadis, Viri de Atheniensium Republicâ totaque Graecia meritissimi, exemplum sequi debet; is enim per invidiam Magistratus officiô depulsus à caritate patriae recedere noluit, sed adeam ab hostibus liberandam omni cogitatione


page 136, image: s150

constanterserebatur, Corn. Nepos. in Alcibiad. c. 8. et 10. Pictas erga patriam semper omni offensione ac iniuriâ potior esse debet.

Tam magna tamque arcta est obligatio, quâ quilibet civis ei obstringitur, ut eius vinculum nullae iniuriae privatae disrumpere possint aut debeant. Condonandum igitur bono publico, quod patimur innocentes. Cogitandum praeterea, nullam planè proportionem esse posse inter damunum, quod quis, ut privatus, per iniuriam patitur, et inter damnum aut periculum, quod ex vindictâ in communem rem nasci potest. Quod hominem Christianum attinet, ei Verbum DEI patientiam iniungit, ac vindictam prohibet. Meae est vindicta, dicit Dominus, ego retribuam. Qui Principum in obsequio versantur, plurimum praeter sententiam et voluntatem evenire illis, necesse est. Vasta est in numerosâ domo adversantium moles; non arte, non vi amoveri potest. Sola patientia illa reprimit. Tolerabilia fiunt, dùm tolerantur adversa. Mitigat aequus animus, querelae exasperant, iracundia miserias auget, quies lenit. Salomon impatientiam stulto tribuit. Prov. 24. v. 20. vid. D. Geier in comment. ad d. loc. Inter Moralia Beati Domini Parentis nostri etiam hoc erat: Adversa in secundis eogita: Secunda in adversis spera.

III. Ceterùm aulica verba sunt, (ait Conzenius, in suo Daniele.) opes, vitam,


page 137, image: s151

omnialubens volens Principi impendam. (Ich will Guth und Blut vor meinen gnädigsten Fürsten und Herren lassen) Prae me meisque illum diligo amanter, magnifice; Intimos tamen conscientiae recessus inspice, causas expende: Si postulata negavit; si alium praetulit; si reprehendit; si multam dixit; si movit officio; omnia querimoniis personant, abitum meditantur, et quia dicere in Principem, cui iniuriam facere non male intutum iudicant, iram in Consiliarios et maledicta convertunt.

IV. Non minus et ille Minister peccat, qui propter simultates et inimicitias privatas salati publicae consulere detrectat. Quippe semper Publica privatis anteferenda bonis. Sit Collega inimicus, sit obtrectator, sit persecutor, cum eo tamen, ob publicam rem, in medium consulere, minime detrecta ndum.

CONCLUSIO XLVII. PECCAT MINISTER, QUI HOMINES PROMISCUE VANIS ET NUNQUAM IMPLENDIS PROMISSIS LACTAT, ET LUDIFICAT.

I.

MUltis Principum Ministris sollemne est, summos atque infimos, divites ac pauperes, vana spe lactarevariisque pollicitationibusliberalem se omnibus exhibere, nihil quidquam autem praestare. In eos quadrat illud Germanicum: Grosse Wort, und nichts dahinden. Eis


page 138, image: s152

pro complere et implere promissa, sunt Compliments. Sie sagen nicht anders denn Ja, und Nein: Ja, in promittendo, Nein in non servando, ita promissio in vitium excidit. Steph. Nathan. de iustit. vulner. P. 1. tit. 6. c. 1. n. 11. cum tamen seriò serium illud Salvatoris, (quod repetit Apostolus Iac. 5. v. 12.) observare deberent: Sit sermo vester: Est, est, non, non, (Matth. 5. v. 37.) quae verba sic explicat D. Osiander: Si quid affirmatis, idrever â ita se habeat: Si quid negatis, verba vestra rebus conveniant, ne aliud loquentes, quàm sentitis, hypecritae fiatis, qui quidvis simulent vel dissim ulent. decet enim homines Christianoscander, ut verbar ebus consonent Et Apostolus Paulus. (Eph. 4. v. 25.) Deponentes mendacium loquimini veritatem, anusquisque cum preximo suo: quoniam sumus invicem membra. (Osiand.) Ne sitis in sermone leves, vani, vafri, subdoli, inconstantes: sed candide agatis. nemo alterum circumveniat. Qui aliud loquuntur, aliud corde fovent, Deo sunt abominabiles.

II. Levisimi animi mos est, ait Cassiodorus. lib. 5. Epist. 34. polliceri facile, quod non disponit implere. Qui neminem offendere audet, omnibusque operam suam polliceri adsolet. is vel levis et vanus est, vel scrupulo conscientiae urgetur. Haut debet Minister, (ait Besold. de Consil. Polit. c. 16. §. 65.) omnibus liberaliter operam polliceri, et nil cuiquam denegare, reipsâ verò omnibus ex aequo,


page 139, image: s153

nil quicquam praestare, Idem §. 63. ait: Fidelis Minister nons solùm Principi non adulatur, sed nec etiam subditis, aliisque vanè promittit. quod praestare numquam intendit. Add. D. Mengering. scrutin. conscient. cap. 12. quaest. 38. ubi docet, daß stattliche promessen und Vertröstungen thun, da nichts dahinder ist, eine Falschheit, und merckliche Sünde wieder das 8. Gebot, und im Gewissen zu rügen sey. Es will die welsche und Griegische Unart (ait ille) Gott erbarm es! an manchen Höffen einreissen, wie Lutherus schon zu seiner Zeit darüber geflagt (tom. 6. oper. Iehn. fol. 164.) daß gute Wort, und nichts darhinder, und allerley artificia und stratagemata fallendi gebraucht werden, wordurch mancher guter Mann, durch solche Achitophelische Simulir Kunst seiner Hoffnung mercklich betrogen wird etc. Officiali (ait Scipio Amiratus. lib. 19. Discurs. in Tacit. 8.) cum inferiore homine, quid, rogo, officiosi verbi faciendum est? quo pacto quis verborum suorum obliviscens, aut malignitatis, aut levitatis, aut impotentiae saltim vanitatis notam effugiet? Igitur qui praestare non vult, non polliceatur.

III. Observent igitur Ministri illud Ecclesiastici, qui ait: Ne temere et praecipitanter multa premittas, quae postea re ipsâ praestare aut


page 140, image: s154

nolis aut non possis: Luther. in versione: Sey nicht wie die, so sich mit hohen Worten erbieten, und thun doch gar nichts darzu. Multi enim sunt liberales in promittendo, sed in praestando tardi sunt aut nulli. D. Osiand. in paer aphrasi. dict. loc.

CONCLUSIO XLVIII. PECCAT MINISTER, QUI AEMULUM SUUM PREMERE, PRINCIPI SUO SUSPECTUM REDDERE, ET QUOVIS MODO PERDERL LABORAT.

I.

IN Principum Aulis non infrequens est, ab aemulis bonos atque innocentes viros, saepè cum clade et ruina Principum ac subditorum, secretis criminationibus accusari, corum consilia et actiones Principi suspectas reddi, illosque everti. Trovansi (ait Cauriana, in Tacit. lib. 1. Annal. pag. 231. nelle Corte de Principi molti e molti Seiani, i quali non cessano mai, di fare appo loro sinistri uffici, hor contra uno, et hor contra un' altro, secondo che veng ano dal' odio, e dalla naturale perfidia loro stimulati.

II. Hoc autem vitium Diabolicum, publicè perniciosum, et sanctisimis Christianismi legibus maxime contrarium. Peccant tales Ministri gravissimè contra quintum, peccant contra septimum, quin et octa vum, Decalogi divini praeceptum, dum vel per


page 141, image: s155

detestabile odium vel per caninam invidiam, aliorum, quos vel ut aemulos, vel ut Principi aut populo caros, ferre nesciunt, vitam, famam ac fortunam in periculum conicere, misereque vel per se vel per alios, improbitatis administros, perdere, non verentur. Experientia longisimi temporis edocuit, DEUM iustum malorum vindicem ab eiusmodi impietate ac malitia hominum maxime abhorrere, et gravi talionis poena auctores vindicare. Vid. supra Concl, 36.

CONCLUSIO XLIX. PECCAT MINISTER, QUI INNOCENTES VIROS, PER CALUMNIAS IMPROBORUM INIUSTE OPPRESSOS A DISCRIMINE FAMAE AUT VITAE, QUANTUM POTEST, NON LIBERAT, AC PRO EIS APUD PRINCIPEM InTERCEDIT.

I.

NOn raro in magnorum Principum Aulis Viri innocentissimi, ac de Rep. optimè meriti, fraudibus, mendaciis, atque calumniis malevolorum oppressi pereunt, cum nemo sit, qui eorum innocentiam liberè aperiat, excuset, ac intrepido animo defendat. Quibus autem Ministris Pietas carior, quam Principis gratia; Veritas gratior, quam aulica adulatio; iustitia potior, quam potentiorum libido, iis pro innocentia oppressorum loqui, grave non est. Officium est pii Aulici, (ait


page 142, image: s156

D. Osiander ad Ierem. cap. 38.) intercedere pro iis, qui iniuriam patiuntur. Idem ad 1. Regum cap. 19. scribit. Si cui vim iniust am intentari videmus, ibi Christianus tenetur pro suae voc ationis ratione intercedere. Sic Ionathan commenda vit Davidem, ab ipsius virtutibus, irascenti Patri Saul, ne mali quidpiam ei faciat. Daß er sich an seinem treuen Diener David nicht vergreiffen solte. (1. Reg. 19.) Sic Abdemelechus Vir Eunuchus, apud Regem Sedeciam pro Ieremia, Aulicorum instinctu in lacum coniecto, intercedebat, ne in eius seqalore periret.

II. Qui igitur Ministri debitum hoc pietatis officium negligunt, ii omnino pccant, et ut idem aliquando patiantur, Deum iustum Iudicem provocant. Christianismi Regula est, ut idem faciamus aliis, quod velimus, ut nobis faciant alii. Et ut proximum sicut nosmetipsos dilig amus.

III, Adhuc gravius peccant illi, qui quidquid sinistri audierint de alio ministro, mox longe lateque spargunt, et hoc modo offendicula excitant, saepe etiam bonorum et innocentum hominum famam iniustè denigrantes. Quin et veritatem dicere impio animo, illegitime, odiose et virulenter, non minus peccatum est, quam mendacium dicere, et est contra legem naturae, et charitatem proximi, quae operit delicta. Vid. Mengering. Scrutin. Conse. c. 12. q. 11. et 12. Osiand. in Syrac. c. 19. v. 6.


page 143, image: s157

CONCLUSIO L. PECCAT MINISTER, QUI TEMERE ET SINE IUSTA CAUS OFFICIUM SUUMRESIGNAT.

I.

MInistro officum suum, vel ex pacto et conventione vel alia iustâ de causa, resignare licere, extra dubium est. Recte enim Charles Loyseau, dudroit desoffices. liur. 5. chap. 3. n. 7. quem in Tract. de Resignationibus cap. 4. n. 12. adduximus) scribit: Qui osteroit à l' officier le pouveir de resigner son office, il le tiendroit attache, et clone â iceluy, comme un forgat à son navire, et partant le rendroit serf, ou du moins ascriptice, ax lieu, qu' il a commandement sur les libres. i. e. Quicumque negat ei, qui officium gerit, potestatem illud resignandi, is eundem officio alligat, eo modo quo condemnatus ad triremes accedit, atque ita cum servituti subicit, vel saltim facit adscriptitium, cum tamen in liberos homines potestatem exerceat.

II. Sunt autem resignationis officii causae aliae iustae ac probabiles, aliae iniustae acminus probabiles, de quibus latè in dict. Tract. de Resignat. cap. 4. egimus. In hac autem re minister, ne quid temere et cum Rei publicae damno faciat, conscientiam suam consulere debet. Sanè ob levem offensam, umb ein gering disgusto willen, aut ob


page 144, image: s158

leve aliquod incommodum functionem suam deserere minimè probandum.

Heroicus animus, ad publicam rem iuvandam et servandam natus. facile spernit eiusmosi levicula, quae ipsi in munere recte obeundo non nocent, nec obstaculo sunt Gravissime eum peccare puto (ait Besoldus. de Consil. Polit. c. 3. §. 8.) qui aliquo incommodo territus, publico commodo deest. Si Adulator privati lucelli causa patienter iniuriam perfert; si nihil in vita humana incommodo caret, cur Vir bonus Rem publicam propter aliquas molestias deserere velit? Et adhuc magis culpandus ille, hoc qui facit labborum taedio. Los trabaios hermanos de un parto de los hombres nascen y mueren con ellos. Perez. in Aphorism. n. 15. Nemo sapiens (ait Moltke Tract. de divers. homin. proposito, pag. 192,) recusabit molestias et labores, si iis saluti hominum prodesse potest, et à summo distributore ad hoc munus ductus videtur. Quia Te Deus ad hanc vitam vocavit, officii tui est, ei in illa inservire. Nullae honestiores occupationes cogitari possunt, quam illae, quae ad tuendam generis humani socieratem bonumque publicum procurandum diriguntur. Add. D. Schütz Reflex. Polit. c. ult. Conzen. in suo Daniele pag. 439. Tract. nestr. de gratia Princip. ergo Ministr. cap. ult.

FINIS.


page 145, image: s159

SUMMA TOTIUS TRACTATUS.

BOnus, cordatus, fidelis, ac Christianus Minister non alium, quam Dei gloriam, sui Principis ac Rei publicae salutem, officii sui scopum sibi propositum habet, minimè vero in actionibus suis proprium honorem aut gloriam sectatur. Officium publicum, non propriae, sed communis utilitatis gratiâ quaerit legitime, non per largitiones, matrimonium, aliumve modum illicitum, sed via legitima. Principi ctiam suo ob favorem, sanguinem aut adfinitatem, exclusis dignioribus inidoneum et inhabilem minimè commendat. Officio suo cum debita sollicitudine semper defungitur, nec negotiis suis privatis aut recreationibus, cum eius neglectu, vacat. Ubi speciali Principis mandato opus est, propria auctoritate quid peragendum non suscipit. polupragmos1u/nhn ceu pestem fugit, mec unquam officii sui limites exccdit. Plura officia non captat, quàm quibus recte administrandis par est. Novititum, quibus Reip. tranquillitas turbatur, eiusque salus in discrimen conicitur, numquam auctor est. Gratia et favor Principis sui non potior est ei, quam salus populi, Magis DEUM quam Principem timet, magisque DEO, quàm


page 146, image: s160

Principi placere studet. In gratiam Principis sui iniustam causam numquam defendit, nec ob metum illius irae et indignationis iniquitates tacendo approbat. In consiliis et actionibus suis Machia vellisticam Status rationem minime sequitur, nec id tantummodo, quod Principi utile, sed cumprimis quod pium, iustum et honestum, respicit. Impiae aut iniustae legis vel Edicti auctor, vel suasor non est, nec ad nutum et voluntatem Principis actiones et consilia sua unice dirigit. Et cum bellum horrendam summeque periculosam rem esse sciat, Principi illud potuis dissvadet, quàm svadet, nisi vera ac summa necessitas hoc urgeat. Principis sui potestatem ultra iustitiae, honestatis, et salutis publ. limites adulatorie non extendit. Numquam novarum exactionum, quas publica necessitas, ac populi utilitas non exigit, inventor, auctor et suasor est. Ubi consulendum Reip. de praecedentia cum alio intempestive non disputat. In administratione sua, pecuniis corradendis, magnisque opibus ac divitiis adquirendis non studet, à vitio dwro fagi/as2 maxime abhorrens. Principem suum in adversa fortuna, vel ob aetatem occidenti Soli similem, non deserit; nec unquam erga eum irreverenter se gerit, aut ex quacumque causa eum contemptui habet. Christianismum, quantum officii ratione


page 147, image: s161

potest, consulendo vel agendo semper promovet. Auctoriatate ac potestate sua numquam abutitur. Aliis per odium aut invidiam ad promotionem aditum non praecludit, nulliusque ruinam intendit. Contradictionis studio salutaria consilia minimè impedit, nec secreta status sui Principis temere divulgat ac prodit. Numquam plus suae prudentiae quàm Dei providentiae fidit, aut felicem consiliorum eventum viribus suis ac industriae adscribit. Viduarum, orphanorum, ac miserabilium personarum querelas audire non detrectat. Ad obtinendam Principis gratiam, aut ob temporale aliquod commodum Religionem suam non simulat. Moribus gravis est, cavetque, ne indecentibus actionibus apud populum sese contemptibilem reddat. Inferiores dignitate aut potestate non spernit. Iniuriam à Principe vel Republ. passus privaram vindictam non quaerit. Homines varus fictisque promissis lactare, ab eo alienum est. Aemulum suum premere aut perdere, nefas esse credit, ut et innocentes viros calumniis improborum oppressos, à discrimine vitae aut famae non liberare. Denique in officio, ad quod legitime vocatus, persistit, nec temere ac sine gravi causa illud resignat.


page 148, image: s162

APPENDIX.

I.

Der Christliche Rath.

DAs Wort des Herren ist die gewisseste Regel und Richtschnur aller seiner Rath und Anschläge. Demselben muß Ratio Status iederzeit weichen, und unterwürffig seyn. In denen Consiliis zielt er nicht auf eigenen Nutz, eigene Ehre und reputation, noch blößlich auf seines Herren privat-interesse, sondern zuförderst uf Gottes Ehre, seines Herren, und die allgemeine Landes-Wohlfart. Von der GOttesfurcht, Wahrheit und Gerechtigkeit weichet er nicht einen Nagel breit, solte er auch gleich mit dem frommen Daniel in die Löwen-Gruben geworffen werden, Leib, Leben, Ehr, Haab und Gut darüber verliehren, und vor der Welt zu Spott und Schanden werden. Er ist weder durch Droh-Worte, Geschencke, oder andere promessen zu bewegen, ichtwas nur denen Menschen zugefallen, zurathen, zu billigen, oder befördern zuhelffen, das wieder Gott und sein Wort,


page 149, image: s163

oder aber der lieben Wahrheit, und heilsamen Gerechtigkeit zu wieder laufft: sondern er sagt vielmehr mit jenem redlichen Hoffmanne: Behalte deine Gaben selbst, und gib dien Geschencke einem andern, ich will dennoch dem Könige rathen, was recht ist. Weiln vor Menschen sich scheuen zu Fall bringet, so fürchtet er vielmehr GOtt, denn die Menschen; achtet weit höher einen gnädigen GOtt im Himmel, als einen gnädigen Fürsten auff Erden zu haben, weiln dieser nur den Leib tödten, jener aber auch die Seele in der Hellen verderben kan. Keine maioritet der Stimmen vermag ihn zu einiger Unverantwortligkeit zubereden, sondern er hält fest und ohnbeweglich an der Warheit. Er betet ohnablässig zu Gott, daß er sein Hertz regieren, alle seine Gedancken, Rath und Anschläge zu schuldiger seines Nahmens Ehre und frölicher Vollbringung seines allerheiligsten Willens, lencken und leiten wolle. Den ersprießlichen. Fort- und Ausgang seiner Rath- und Anschläge schreibt er allein der gnädigen provi dentz und Allmacht Gott4es zu, keines wegs


page 150, image: s164

aber dem blinden Heyden Glück oder seinem hohen Verstande, Vigilantz, Klugheit, Erfahrung und Geschickligkeit. Und weiln seine Weißheit ein von Gott entlehntes talentum und fremb des Guth ist, davor er einsten schwere Rechenschafft geben muß, so gefället er ihme darinnen selber nicht, machet dieselbe auch nicht zum Abgott, daß sie von andern adorirt werden müste. Sein Symbolum ist: es hilfft keine Weißheit, kein Verstand, kein Rath wieder den HErrn. Denn GOtt machet zu nichte die Anschläge der Listigen, daß es ihre Hand nicht ausführen kan. Er fähet die Weisen in ihrer Weißheit, und stürtzet der verkehrten Rath, daß sie des Tags in Finsternüß lauffen, und tappen im Mittage wie in der Nacht. In Rath geben übereilet er sich nicht, sondern bedencket sich zuvor wohl, und prüfet mit Fleiß, ob das Werck so wohl auf Gottes, als seines Herrn Seite gut sey, oder nicht. Weil er weiß, daß der Menschen Anschläge mißlich und gefährlich, so travet er seinem Verstande und Weißheit alleine nicht, stehet nicht auf seinem


page 151, image: s165

eigenen Sinn, sondern höret anderer, auch geringerer, Leute Rath gerne, folget iederzeit einem bessern, und erkennet darbey seine Unvollkommenheit, Fehler und Mängel in Demuth. Wird seine Treue und Auffrichtigkeit von der Welt mit Undanck belohnet, so wird er doch hierüber nicht zur Ungedult bewogen, sondern bleibt in seinem Amte beständig und getreu, weil er weiß, daß die Belohnung bey Gott desto grösser seyn werde. Er erhebt sich auch nicht, wegen seiner stattlichen meriten, und glücklichen Ausgangs seiner Anschläge, sondern eignet alles in Demuth blößlich der reichen Gnaden Gottes zu. Zu Erhaltung Kirchen und Schulen, Beförderung Gottes Ehre, und der wahren Religion, Beschirmung armer beträngten Witwen und Wäisen, zu Ernähre- und Erhaltung derer Nothleidenden Unterthanen, auch derer Rechte und privilegien manutenentz, und Handhabe, hifft er nicht allein treulich rathen; sondern ist auch besorget und bemüthet, daß heilsame Ordnungen und Rathschlüsse zu guten effect nachdrücklich gedeyen mögen. Zu


page 152, image: s166

neuen Beschwerungen und Aufflagen der Unterthanen, da es die ohnvermeidliche Noth, und gemeine Landes-Wohlfahrt nicht erfodert, hilfft er weder Rath noch That geben, fürchtende die Drohunge des Allgewaltigen Gottes. Bileams Rath, mit Ehr- und Geld-geitz angefüllet, ist ihme ein Greuel. Mercket er gefährliche, heimliche practicken, und ohngerechte, blutige Auschläge, so offenbahret er dieselbige nicht allein, sondern er eyfert auch darwieder, redet die Wahrheit ohngescheuet heraus, ist dem fimuliren feind, und achtet keine Gefahr, die ihme etwa hierunter entstehen könte, weiln er allenthalben in dem Hause seines Herrn getreu erfunden zu werden bemühet ist. Er dringet sich nicht in frembde Händel, die ihn nicht angehen, sondern bleibt in den Schrancken seines Beruffs, wohl wissende, daß ihme schon mehr befohlen, als er außrichten könne.

II.

Der Christliche Hofmann.

DAs Leben des frommen Daniels stellet er ihme stets zum Spiegel


page 153, image: s167

vor, und befleissiget sich, in seinem Hoff-Ambte dessen wahren Eyfer, Treve und Aufrichtigkeit in dem Dienste so wohl seines Gottes, als seines Herrn nachzuahmen. Bey der wahren und reinen Religion bleibt er standhaftig, und lässet sich weder durch Gnade, noch Bedrohungen davon abwendig machen, solte er auch gleich darüber in glüenden Ofen gestürtzet werden. In bösen sachen heuchelt er seinem Herrn nicht, sondern redet die Warheit frey herauß, schevet keine Gefahr und Ungnade. Kan er nicht einen gnädigen GOtt und Fürsten zugleich haben, so erwehlet er lieber ienen zum Freunde zu behalten, als des Menschen Hertz, so in Gottes Händen stehet, durch Liebe gleichsam gantz eigen zu besitzen. Die gefärbte Hof-Gunst hält er vor einen zergänglichen Rauch und Dampff, verlässet sich keines weges darauff, sondern weiß dieselbe klüglich zu verachten. Ist er bey seinen getreven Diensten nicht angenehm bey Hofe, so bekümmert er sich nicht darüber, neidet auch nicht andere ihres Glücks, Ansehens und Ehre halber, in Erwegen, daß


page 154, image: s168

alles Glück und Unglück von GOTT komme, welcher diesen angenehm, jenen unangenehm machen; diesen erhöhen und jenen erniedrigen könne. Wird er beleidiget, so suchet er nicht eigene Rache, sondern befiehlet die Sache GOtt und seiner Obrigkeit, deme das Schwerd anvertrauet ist; zumahl er weiß, daß eine Großmühtigkeit sey, Schmach und Unrecht ohne Abbruch Gottes und des-Nechsten Ehre und Wohlfahrt zu dulten; hingegen eine warhaffte Zaghafft- und Blödigkeit, privat-Nache zu begehren, und im Zorn außzuüben. Hat iemand eine Sache bey Hofe, so ist er willig und bereit, auch ohne einiger Vergeltung, dieselbe bestes zu befördern, wenn zumahln die Sache arme verlassene Witben und Wäisen betrifft: Des unschuldigen Iosephs im Gefängnüß vergisset er nicht, sondern redet bey dem Könige sein Wort, und ist bemühet denselben von dem Schnauben und Brüllen des Königs zu erretten, und dessen erzürnetes Gemüth zn stillen und zu besänftigen. Gegen die Diener Gottes, so um der Warheit willen Verfolgung leiden,


page 155, image: s169

hält er sich als ein treuer Obadias, und als jener Kämmerer an dem Hofe des Zedekias; er sorget und bemühet sich eyferig wieder die listigen Hoff-practicken, und alle unrechte Gewalt, ohner achtet seiner eigenen Gefahr, sie zu salviren, und bey ihrem Leben, Ambte, Freyheit und privilegien zu schützen. Auch intercediret und bittet bey seinem Herrn er vor from~e, treve und redliche Leuthe fleissig, damit dieselben nicht etwa zurücke gesetzt, sondern zu des Landes Diensten gebührend befördert werden mögen. Er verachtet niemand nebem sich, erhebt sich seines Standes und Herrligkeit nit, sondern iemehr ihn Gott durch seinen Herren erhöhet, ie mehr er sich demüthiget, sich allwege fürchtende, daß er nit etwa strauchelen und fallen möge. Er frevet sich eines andern Unglücks nicht, sondern ist vielmehr gegen die ienige, so in Ungnaden gefallen, mitleidig, eingedenck, daß ihme durch GOttes Verhängnüß ein ebenmässiges begegnen könne. Er dringet sich nicht in frembde Händel, sondern wartet des seinen. Mit denen Verleumbdern und


page 156, image: s170

Hof-schmeichlern hat er keine Gemeinschafft. Die politische Falschheit findet weder in seinem Hertzen noch Wercken, und Geberden Raum und Platz. Vielmehr liebet er eine Christliche prudentz und Fürsichtigkeit. Die Wercke der verleumbdischen, stoltzen und ungetreuen Hofmänner Doegs, Ziba und Hamans sind ihme ein Greuel, hasset dieselbe mit gantzem ERnst und Eyfer. Dem wilden und wüsten Hof-Leben, dem pancketiren, müssig gehen, Courtesiren, und allen dergleichen übel anständigen wollüstigen Dingen ist er von Hertzen feind, in Betracht, daß er dermaleinsten seinem Gott auch von einem einzigen Augenblick seines Lebens und Verhaltens werde genaue Rechenschafft geben müssen, solte er gleich darüber verlachet, verspottet, und der Welt gantz verdrießlich und unangenehm werden.

III.

Der Christliche Richter.

ER betet empsig zu GOtt, daß er in seinem befohlnen Richter-Amte ihn lehre gedencken, reden und


page 157, image: s171

thun, was recht, heilsam und gut, und dem heiligen Wort und Willen des Höchsten gemäß. Sein Symbolum ist, dessen er sich stets erinnert, was der König Iosaphat zu denen Richtern und Ambt-Leuten in Iuda sagte: Sehet zu was ihr thut, denn ihr haltet das Gerichte nicht den Menschen, sondern dem Herrn und er ist mit euch im Gerichte, drumb lasset die Furcht des Herrn bey euch seyn, und hütet euch und thuts, denn bey dem Herrn unserm GOTT ist kein Unrecht, noch Ansehen der Person, noch annehmen des Geschencks. Das Wehe und der Fluch, welcher denen angedrohet ist, die das Recht in Galle und Wermuth verkehren, schallet immer in seinen Ohren, darum führet er sein hohes und schweres Richter-Ambt allezeit mit Furcht und Zittern, weil er weiß, daß in dem Augenblick, darinnen er einen andern richtet, er auch also vor GOttes Richterstuhl gerichtet, und dermaleinst Rede und Antwort davon geben werde! Er höret den Armen gerne, und antwortet ihme sanfft. Er errettet den, dem Gewalt geschicht, von dem, der ihn Unrecht


page 158, image: s172

thut. Er zerbricht die Backen-Zähne der Ungerechten, und reisset den Armen aus seinen Zähnen. Er errettet den Armen der da schreyet, und den Wäisen, der keinen Helffer hat, und erfrevet das Hertz der Witben, und also kömpt der Segen dessen, der verderben solte, über ihn. Sein Mund fehlet nicht im Gerichte. Er ist streng und gelinde, nachdem es die Sache erfordert. Er ist unerschrocken, wenn er urtheilen soll. Er bekennet das Recht frey, wenn man den Leuthen helffen soll. Er verachtet nicht das Recht seines Knechts, oder seiner Magd, wenn sie eine Sache wieder ihn haben. Er verdammet niemand, ehe er die Sache zuvor erkennet, und urtheilet nichk, ehe er die Sache höret. In allen Dingen, zumahlen in zweiffelhafften Fällen, gehet er behutsam und fürsichtig. Welche Sache er nicht weiß, die erforschet er, und erholet sich bey denen Weisen und Frommen Raths und Unterrichts. Er übereylet sich nicht in Urthelfällen, damit nicht von ihme gesagt werde, was der Prophet des Herrn von denen Israelitischen Richtern sagte: Daß


page 159, image: s173

sie ihre Urthel ausköcketen. In Rechtsprechen siehet er nicht so wohl auff die Formaliteten des Rechts-processes, und dessen rigor, als die vernünftige Billigkeit, und die Christliche Liebe; doch gilt bey ihme mehr das Recht, denn eine blosse eingebildete aequitet. Summa er bezeiget sich in allen Stücken der Gestalt auffrichtig, getreu, standhafft, und gewissenhafftig, daß er auch den geringsten Schein einiger ohnziemlichen Partheiligkeit oder affecten zu meiden, sich befleissiget, als wodurch sein hohes Richter-Ambt beflecket, und der Richterstuhl geschändet wird.

Menschen Gunst oder Ungunst, Liebe oder Haß, promessen oder Bedrohunge mögen ihn nicht bewegen, daß er auch einen Nagel breit vom Recht und Gerechtigkeit abweichen solte. Von Corruptelen, financien, und Geschencke nehmen enthält er sich gäntzlich, ist mit der ihme verordneten Besoldung, wie gering auch dieselbe, wohl vergnügt, ob er auch nebenst den seinigen dabey zuweilen Mangel und Dürfftigkeit leiden solte. Er lässet auch nicht zu, daß


page 160, image: s174

durch andere mit übermässigen sportulen oder Gerichts-Gebühren temand, zumahln arme Witben und Wäisen, beschweret werden. Dener Parteyen oder derer Advocaten und procuratoren gestattet er keine muthwillige Verzögerung der Sachen, noch einige, kostspildige Weitläuftigkeit, wordurch die Sache intricat und verwirret gemacht wird. Zuförderst ist er eyferig bemühet, mittelst beweglicher Vorstellung vieler verhasten Beschwerligkeiten, und inconvenientien derer Rechts-processen, die Streitigkeiten und Rechtfertigungen, uff billiche Wege güt- und Christlich zu componiren und beyzulegen, und zwischen denen Partheien allerseits Fried und Einigkeit, Liebe und Freundschafft zu stifften und zu unterhalten. Kürtzlich, er administriret die Iustiz solcher Gestalt, wie er in seiner eigenen sache wünschet, daß ihme geschehen solte.


page 161, image: s175

INDEX MATERIARUM ET LOCORUM COMMUNIUM, QUI IN HOC TRACTATV TRACTANTUR, ILLUSTRANTUR, ET AMPLIFICANTUR, PAGINAS CVIUSQUE INDIGITANS.

A.

ACcident alia nova excogitare aut exigere non licet 90. 91. sed Reip. melius consuleretur, si penitus omnia tollantur, sufficienti salario ministris constituto. 89. 90.

Accisarum novarum exactiones Principi non sunt suadendae. 74.

Adulandum non est Principi. 62. seqq.

Advocatus et Assessor de Romano iure nemo simul esse poterat. Cur? 24.

AEmuli nostri haut premendi, aut eorum consilia et actiones Principi suspectae reddendae. 140. 141.

Alcibiadis laus 135.

Ambitio quam detestabile vitium sit, 34. à ministro maxime fugienda. 107,

Antigoni responsum laudatur. 70.


page 162, image: s176

Atheismus fundamentum et basis est Machiavellisticae rationis status. 41.

Avaritta in Rep. dominans quid operetur! 81. seqq.

Auctoritas omni ministro necessaria. 131. hinc omni studiô eò innitendum, ut eam salvam retineat 131. quibus modis ea amittatur. 131. 132.

Aulici pii requisita quae? 54. plerique sunt dwrofagoi 86. et superbi.

B.

Bellum suscipiendum temere svadendum non est. 68. etiam iustum detestandum et maximopere fugiendum est ibid. qui eius fructus. ibid.

C.

Christianismum promoveat quilibet minister, quantopere pro officii sui ratione potest. 105.

Nemo plus quam unius cinguli nomen de Romano iure aftectare poterat. Cur? 24.

Literae Commendatitiae regulariter non obligant, nisi dolus et fraus accesserit 7. Commendantes aliquem ad officium, apud romanos sponsores erant, et obligati, si postea commendatus ineptus repertus fuerit. 8. In literis recommendatiis quo respiciendum et quae observanda. 8.

Consilia salubria aliorum ex mero contradicendi studio impedire nefas est. 115. iniqua consilia Principis tacendo minister


page 163, image: s177

approbare non debet. 48. in consiliis non id quod Principi utile, sed quod honestum et iustum est, respiciendum 53. seqq. nec ad Principis nutum ac voluntatem 62. eventus consiliorum exoptatus non sibi, sed Deo adscribendus. 130.

Contr adicendi studium homini maxime naturale est. 115.

D

Danielis laus. 130.

Dei honorem Minister omnis intendere debet. 32. Deus non raro bona et in speciem pia consilia turbat, et mala è contrario promovet, bonô tamen fine, 119. Deus dirigit consilia et actiones, et ipsi adscribendus est eventus. 118. 119.

*dwrfagi/as2 vitium hodie oppido vulgare quidem, sed maximè damnandum et vitandum 86. seqq. eius encomia et fructus quae? ibid.

E.

Eventus meditationum et consiliorum nostrorum non nobis ipsis, sed Deo acceptò ferendus. 130.

Exemptiones in praeiudicium tertii nemo ministrorum à Principe suo petere debet. 99.

Exspectativas feudorum acquirendi mos an licitus sit? 83.

F.

Fidelitas Ministri non laeditur per hoc, quod non omnes Principis sui causas defendere velit. 36.


page 164, image: s178

Friderici III. Imp. oratio laudatur 78.

Iohannis Friderici polopra/gmonos2 exemplum refertur. 22.

G.

Germani veteres omnia à se gloriosa facta Principibus suis adscripsere. 35.

Gratia Principis saluti publicae praeferenda non est 28. maxime fragilis est. 31. 32. praeprimis si Dei timore destituta est. 63. raro durat in eodem statu usque ad finem vitae ministri. 135.

H.

Heliotropii herbae proprietates. 63.

Hypocrisis maxime fugienda et noxia 124. seqq.

I.

Immunitates et exemptiones in praeiudicium aliorum subditorum minister iustus à Principe suo petere non potest. 98.

Innocentes per calumnias improborum hominium iniustè oppressos à discrimine vitae aut famae, quantum potest, liberet minister. 141. 142.

Invidia Aulicis familiare vitium III. eius effectus qui? 112.

Iosephi dissimulatio religionis an licita et pio imitanda? 128.

Iurisconsultus non est, qui potentiorum causas contra ius defendit et tuetur. 67.

Iustitia est optima rei publicae bonae ratio Status. 41.


page 165, image: s179

L.

Legis novae edictivè promulgatio Prinicpi non facile persuadenda. 56. 57.

Libertas Principis non in eo consistit, quod omne, quod velit, possit, sed quod omne iustum velit. 70.

Literae commendatitiae. vid. supra. Commendatitiae Literae.

Locupletari cum alterius damno natura iniquum est. 100.

M.

Machiavelli dogmata praecipua, quae notam merentur, quae sint? 39. 40.

Machiavellista nihil minus, quam verus Politicus nominari potest. 38. seqq.

Duobus Magistratibus eodem tempore Romae nemo assidere potuit. Cur? 24.

Mahometis prudentia laudatur. 19.

Sine Mandato speciali Principis minister prudens nihil ardui expedire debet 18. nec nisi improbus mandatum in negotiis gravibus sese habere mentietur. 19. Romani id quod ultra vel contra mandatum etsi utiliter gestum fuerit, tamen punivere. 19.

Nemo plus quam unius militiae nomen de iure Romano affectare poterat, qua de causa? 24.

Minister non suus est, sed Principis et negotiorum. 16 eius scopus sit salus Reip. et honor et gloria Dei. 9. 10. 11. 28. 58. ambitionem maximopere fugiat. 107. ardua negotia


page 166, image: s180

absque speciali mandato Principis sui ne suscipiat. 18. aut se id habere mentiatur. 19. Principi suo edicti legisve novae promulgationem non facile persuadeat 56. 57. Principi aliquid contra ius naturae et divinum sibi praecipienti ne obtemperet. 58. seqq. Principis adulator ne sit, sed consiliarius. 62. seqq. à Principe laesus privatam vindictam in rep. ne quaerat seve in sub. ditis eius ulsciscatur. 135. innocentes per calumnias malevolorum iniuste oppressos à discrimine famae aut vitae, qua ntum potest, liberet, et pro illis apud Principem intercedat. 141. auctoritate sua ne abutatur 107. Principem suum ne contemnat aut deserat, aut se illi praeferat. 103 clam Principe suo pecuniam ab alio accipiens fidem suam corruptionis periculo exponit. 93. seqq. 91. ideoque plerumque hoc etiam ipsorum iuramento inseritur. 95. inpromissis parcus sit. 137. in relationibus ne se assimilet sontibus. 68. Fidelium ministrorum ruina variis quaeri solet artibus. 113. suum proprium commodum ne quaerat in administrando officio. 32. immunitates et exemptiones in praeiudicium aliorum minister à Principe ne efflagitet. 98. seqq. iniqua consilia Principis tacendo ex metu indignationis ne approbet, sed veritatem secundum conscientiae suae dictamen propalet. 48.


page 167, image: s181

in consiliis non id, quod Principi aut sibi utile, sed quod honestum, respiciat. 53. tunc maxime si publica utilitas cum privata pugnet. 10. 11. iura, quae Principi suo non competunt, per varias artes illicitas ipsi acquirere ne tentet. 37. causas iniustas Principis sui defendere non tenetur. 35. plura simul officia obire affectare non debet. 23. 24. plus Deo quam gratiae sui Principis confidat. 30. vid. supr. tit. Gratia. Principi suo fidelis maneat, etsi fortuna eius sese inclinare incipiente. 101 102. eius prima et praecipua dos est fides. 101. eius effectus qui? 101. 102. via. plura in indice Conclusionum et Summa totius Tractatus. pag. 145

Ministrissimi Principum plerique sua potestate abusi sunt. 109. 110.

Miser abiles personae ab omnibus, maxime potentioribus patienter exaudiendae. 20. seqq.

Misericordiam ministrum summopere decet exercere. 123.

Munera minister capiat nulla 86. seqq. nec uxorem aut liberos capere permittat 89. etsi à Principe suo sufficiens salarium non percipiat. 86. vid. supr. tit. *dwrofagi/a.

Mutationes in Rep. omnes sunt periculosae 25. 26. Quae vero sint dicendae mutationes? 26. 27,

N.

Nicodemi dissimulatio religionis an sit imitanda? 128.


page 168, image: s182

Novitas plerumque reip. tranquillitatem turbat. 25. inde non suscipienda, nisi necessitas, vel utilitas eam imperent. 25. 26. Quae dicendae sint Novitates tales. 26. 27.

O.

Odium gloriosum quod sit? 49.

Officiales inferiores à superioribus non contemnendi. 132.

Officium tam politicum, quam ecclesiasticum largitionibus, matrimonio aut alio illegitimo modo captandum non est. 1. sed legitima vocatione 1. quae sint media ordinaria et licita officii consequendi. 2. publicae rei interest, ea idoneis conferri. 3. in his conferendis non ad affinitatem, consang vinitatem alia ve respiciendum, sed ad solam idoneitatem, et virtutes. 3. 4. 5. 6. 7. non privatae, sed publicae utilitatis gratia affectanda. 12. eorum finis genuinus et ad quatus quis sit? 12. 13. anxie et fideliter ei incumbendum est. 14. 15. et privata sudia et oblectamenta omnia seponenda. 16. 17. negligens in officio quomodo puniatur? 16. resignari quidem potest. 143 sed non nisi ex iustis causis. ib. quae illae sint, quae non? ibid.

Nemo plus, quam unius Ordinis nomen de iure Romano affectare potuit. Cur? 24.

Orphanorum querelae ab omnibus, maxime potentioribus patienter et clementer exaudiendae. 120. seqq.


page 169, image: s183

P.

Papiniani Iurisconsulti magnanimitas laudatur. 48.

Patriae caritas omnem privatam iniuriam absorbeat. 135. 136.

Paullini exemplum commendatur? 97.

Paupertas ministro non vitio, sed gloriae vertenda est. 90.

Pecunia omnia vincit. 93. 94. in administrandis muneribus sibi concreditis pecuniae aut divitiis acquirendis studendum non est. 81.

Pietas est optima Reip. ratio Status. 41.

Politicus verus Miachiavellisticas artes non adhibet. 38. scire tamen eas potest. imo debet. 39.

polupragmos1u/nhs2 vitium unde nascatur. 20. maximè vitandum est omni ministro. 20. 21. 22. quae alia gignat mala? 20, quae eius primae? 21. 22.

Praecedentiae litem eo tempore, quo de reip. salute tractandum, nemo prudens movere studeat. 79. 80.

Princeps omnia possidet non dominio, sed imperio 71. eius potestas adulatorie extendenda non est ad leges divinas aut ius naturae. ibid. nec omnibus is legibus solutus est. ibid. ministro patienti varia officia iniungere non debet. 24. reverenter habendus ab omnibus suis ministris, etiam summis, nec contumeliose de eo


page 170, image: s184

loquendum. 104. Principis gratia saluti publicae postponenda, quia maxime fragilis 28. seqq. vid. tit. Gratia. Libertas Principis in quo consistat? 70. Germani veteres omnia gloriose facta á se suis Principibus adscribebant. 35. nihil potest nisi honestum 70. potestate sua contra voluntatem Dei uti non debet. 56. id quod per viam iustitiae obtinere nequit, per vim armorum ad sese rapere ne tentet. 66. 67.

Privilegia in tertii praeiudicium non concedenda. 99.

Promissis vanis homines ludificandi non sunt. 137.

Promotio alterius per invidiam aut odium impedienda non est. III.

Prudentiae humanae non plus quam Dei providentiae fidendum. 118.

R.

Ratio Status optima est pietas et iustitia. 41. Machiavellisticae vero fundamentum est Atheismus. 41. falsae et impiae effecta et elogia quae? 42. seqq.

Reditus publici in privatam utilitatem impendendi non sunt, etsi animum eosdem restituendi habeas. 96. nec hi in optimâ monetâ accepti cum minutâ ac deteriore sua commutandi sunt à ministro. 93.

Relationes ministrorum fontibus sunt similes, qui eum colorem attrahunt, cuius


page 171, image: s185

terram alluunt. 68.

Religio Christiana hodie multis haeresibus infecta 124. ad obtinendam Principis gratiam, aut ob temporale aliquod commodum, simulanda aut dissimulanda non est. 117. seqq. De religionis iuramento à ministris praestando remissive. 128. dissimulatio Iosephi et Nicodemi an imitanda? 128. ab omnibus ministris pro ratione officii summè promovenda. 105. 106.

Rei publicae rectae ad salutem sui nihil exigunt, nisi quod pium et iustum est. 38.

Rei publicae saluti nihil detrahendum est propter simulates et inimicitias. 137.

Cardinalis de Richelieu dictum examinatur. 11.

S.

Substitutum in officio qui penes Romanos olim ordinabat, pro illo fideiussisse putabatur. 8.

Superbiae vitium ministris quidem oppido familiare, sed maximè noxium. 133. quae post se trahat mala. ibid.

T.

Tacendo peccari potest quot modis? 49.

Taciturnitas Ministro publico maxime adsuescenda. 116. 117.

Taxa consueta augenda non est 91. 92.

Timor Dei omnia alia mala vincit. 31.

tolerantiae studium ministrorum maximopere commendat. 135 seqq.


page 172, image: s186

Tributorum novorum exactionem minister Principi suo praeter necessitatem publicamne persvadet 73. seqq.

V.

Veritas ex metu potestatis reticenda non est. 50. 51. consiliario proprai virtus est. 51. veritatem dicere impio animo peccatum aeque est ac mendacium dicere. 142.

Vespasiani Imperatoris responsum laudatur 52.

Viduarum querelae ab omnibus, maximè potentioribus, patienter et clementer exaudiendae. 120. seqq.

Ulrici, Ducis Würtenbergici modestia laudatur. 80.

FINIS.