24 May 2005 Ruediger Niehl
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check


image: s001

I. N. I. AHASVERI FRITSCHI SUBDITUS PECCANS, Sive TRACTATUS De PECCATIS SUBDITORUM. NORIMBERGAE, Apud WOLFGANGUM MAURITIUM ENDTERUM. Anno M DC LXXXV.


[Gap desc: toc]


page 13, image: s013

I. N. I. TRACTATUS De PECCATIS SUBDITORUM. CONCLUSIO I. Peccat Subditus, qui pro salute Magistratûs preces publicas, vel privatas negligit.

ADhortor, ait S. Apostolus 1. Tim 2. ut fiant supplicationes, petitiones, postulationes, gratiarum actiones pro Regibus, et omnibus qui in eminentiâ sunt, ut tranquillam et quietam vitam agamus, in omni pietate et


page 14, image: s014

honestate. Hoc pietatis erga Principes, etiam ethnicos ac persecutores, officium, in primitivâ Ecclesiâ semper sanctè observarunt. Ita enim vetustissimus Ecclesiae Pater Tertullianus, in Apologetico, scribit: precantes sumus omnes semper pro omnibus Imperatoribus, vitam illis prolixam, Imperium securum, domum tutam, exercitus fortes, Senatum fidelem, populum probum, orbem quietum, et quaecumque hominis et Caesaris vota sunt. Et oramus pro Imperatoribus, pro ministris eorum ac potestatibus, pro statu saeculi, pro rerum quiete, pro mora finis. Iustinus Martyr Apolog. 2. Deum, inquit, solùm adoramus, vobis autem in aliis rebus laeti servimus, Regesqueve vos, et Principes hominum esse, profitemur, rogamusqueve, ut vos Regali cum potestate sanam, bonamqueve mentem habere inveniamini. Et Dionysius Alexandrinus apud Euseb. lib. 7. c. 11. Nos unum


page 15, image: s015

illum Deum, omnium opificem, qui etiam pientissimis Augustis, Valeriano et Gallieno imperium hoc commendavit, colimus et adoramus illum, indesinenter pro imperio eorum, ut immortum permaneat, oramus. Sic Propheta Hieremias Iudaeis captivis iniungit, ut pro pace Regni Babylonici Deum orent. Ierem 29. et patienter servitutis iugum ferant. Idem officium Christianis in captivitate Turcicâ viventibus incumbit. Nam et pro impio et tyrannico Magistratu orandum, ut sub ipsius protectione tranquillè vivere queamus. Osiand. in h. l. et in Genes. c. 34. Subditi pro Magistratibus orare debent, ne Deus sinat eos flagitia designare; proptereà, quòd delinquentibus Magistatibus, ferè etiam subditi unà Dei iusto iudicio plectantur, iuxta illud Poëtae:

Quicquid delirant Reges, plectuntur Achivi.


page 16, image: s016

Quod hodiè in bellis, per omnes Europae provincias flagrantibus, cum fummo dolore ac damno experimur. Vid. Meng. Scrut. Consc. c. 8. q. 40. ubi illud Rabbinicum adducit: Ora pro pace Regni, nisi enim Magistratus esset, alter alterum vivum devoraret. Es stehet nicht (pergit laudatus Auctor) in der Unterthanen Willkühr und Gefallen, sondern es erfordert GOtt der HErr von allen Unterthanen ernstlich, daß sie für alle Obrigkeit bitten sollen. Hie fragen sich nun dieselbe, ob sie auch solchem Göttlichen Befehl und Erempel der Heiligen nachkommen? Denn fürwar, weil Obrigkeit so mächtige Teufel wider sich hat, die allen guten Rath, und gerechtes Regiment hindern, und verkehren, so haben sie ihrer Unterthanen Gebet für sich hoch von nöthen, seynd auch hierzu Unterthanen auf ihr Gewissen verbunden, und wo sie solch Gebet unterlassen haben, werden sie mit schuldig an allem Unheil, das über und von


page 17, image: s017

wegen verwahrloseten Unterthanen oder Andachtlosen Gebets, der Satan in Regimenten anrichten und stifften thut. Darum lassets euch gesagt seyn, ihr lieben Unterthanen, betet ja fleissig und hertzlich vor eure ordentliche Obrigkeit, wolt ihr ein rein und richtiges Gewissen erhalten. Betet, daß sie GOtt in seliger Erkäntnüß der Evangelischen Warheit erhalten, oder darzu bringen wolle. Betet, daß GOtt eurem Landes-Fürsten getreue gottsfürchtige, erfahrne Räthe verleihen wolle. Betet, daß GOtt eure Obern vor Todsünden und grossen Lastern behüten wolle. Summa, es heist nach den teutschen Reimen:

Wie die Unterthanen beten,
So pflegen die Regentem ihre Schuh zu treten.

Sanè, quòd hodiè Sathanas in multorum Principum ac Regum Aulis grassetur, bellorumqueve ac dissidiorum semina ubique spargat, subditiqueve miserrimè adfligantur ex


page 18, image: s018

praecipuis causis est, quòd Subditi pro principibus Magistratibus ardenter orare, ac pro tranquillitate publica preces serias facere negligant.

CONCLUSIO II. Peccat Subditus, qui homagium Magistratui praestitum temerè violat.

IN omnibus Rebus publicis ab antiquis temporibus usu receptum est, Subditos Regibus, Principibus ac Magistratibus iuramento se obstringere, quod fideles, oboedientes et subiecti esse velint, daß sie ihren Landes-Herrn wollen getreu, gehorsam und unterthänig seyn, quemadmodum ex suetâ homagii formulâ ad finem huius capitis adiectâ pluribus patescit. Latissimè autem fidelitas et oboedientia Subditorum, quae iuratò promitti solet, se extendit; omnia namque Subditorum vota, desideria, consilia,


page 19, image: s019

dicta, scripta et facta ex hisce duobus fontibus fidelitate scil. ac oboedientia, fluere debent. Quando verò Subditi temerè et en proaire/s1ews2, quid faciunt, aut dicunt, quod homagiali obligationi conforme non est, periuri fiunt eoque ad poenam obligantur, als Eyd-und Pflichtvergessene Unterthanen. Iuramentum enim, ait Melancht. part. Oper. Theol. p. 300. est asseveratio alicuius dicti, cum invocatione DEI, ut sit testis nostri cordis, quòd non velimus facere, et sit vindex ad nos puniendos, si fallimus: et est obligatio, quâ nos ipsos DEO ad poenam obligamus, si fallimus. Et non est irrita, quia Deus expressè ordinavit, poenam pro tali contumeliâ, quòd periuri volunt eum facere testem mendacii et contemnunt poenam.

Formula homagii, seu iuramenti subiectionis talis in Germaniâ ferè recepta est.


page 20, image: s020

Ich gelobe, und schwöre dem Durchläuchtigsten N N. getreu, hold, gewertig und gehorsam zu seyn, Ihrer Durchl. Frommen, Ehre und Nutzen, nach allem meinem Vermögen, nicht allein zu fördern und zu werben, sondern auch derselben Schaden zu verwehren, zu verwarnen und zu wenden, insonderheit da ich erführe, daß Ihrer Durchläucht, ichtwas an dero Leibe, Ehren, Würden und Stande zu entgegen, auch dero Herrschafft, Land und Leuten zu Nachtheil und Abbruch von jemanden ichtwas fürgenommen werden wolte, daß ich solches offenbahren, und höchstes Fleisses verhüten helffen, und sonsten allenthalben gegen Ihre Fürsiliche Durchl. mich dermassen verhalten und erzeigen will, wie einem getreuen, frommen und gehorsamen ehrliebenden Unterthanen, von Gewonheit und Rechtswegem gegen seinen Landes-Fürsten, und Erbherrn eignet, gebühret und zustehet.


page 21, image: s021

Ich gelobe und schwöre, daß ich alles was mir itzo vorgelesen worden, und ich wol verstanden, auch sonsten einem gehorsamen Unterthanen gebühret, treulich und unverbrüchlich thun, leisten und halten und darwider in keinerley Wege handeln will, so wahr mir GOtt helffe und sein heiliges Wort.

Vid. D. Theod. Reincking. Biblische Policey L. 2. axiom. 107. ubi ait: Die von den Unterthanen ihrem Könige, Landes-Fürsten und Herren geleistete Huldigungen, müssen nicht pro verbis complacentiae, blossen Ceremonien oder Complementen, wie theils Leute itzo reden, von sich zu schreiben, und in die Welt in offenen Druck zu geben sich nicht scheuen, aestimiret, sondern als sichere, bey dem allerheiligsten Namen, deß ewigen wahren Gottes geschworne Pflichte, sanctè, und unverbrüchlich, bey Vermeidung der schweren zeitlichen und ewigen Straffe deß Meineyds eigentlich und genau observiret und gehalten werden. Denn


page 22, image: s022

wer einen Eyd verachtet, einen Bund für nichts hält, einen Pact auflöstet, Glauben bricht, der verachtet den, durch welchen er geschworen hat, thut dem unrecht, dessen Namen, der Gegentheil geglaubet hat; iusiurandum venerare, sagt Pythagoras.

Halt den Eyd, und sein Gebot,
Wer den Eyd bricht, der lästert GOtt;
Und GOtt straffet es an Kindes Kind,
Daß sich in der Erfahrung find.
Insonderheit weil sein (deß Königs) Gebot
Nicht ist wider Natur und GOtt.

Froschmäusel. part. 4. c. 5.


page 23, image: s023

CONCLUSIO III. Peccat Subditus, qui Edicta, mandata et ordinationes Magistratûs negligit, eisque obsequium praestare renuit.

LEges et mandata Magistratuum Subditos in conscientiâ obligare, extra omne dubium est. Magistratus enim fert leges et publicat mandata vel edicta, ut Dei minister, per potestatem ab ipso acceptam, qui igitur Magistratui, eiusqueve legibus ac statutis non otemperat, Deo non obtemperat. Rom. 13. v. 1. 2. 3. 4. 5. Vox Magistratûs, vox Dei. Lex dicitur e(/urhma kai\ dw=ron qeou= inventum et donum Dei l. 2. ff. de Legib. et sit. Ipsum igitur dictamen rectae rationis practicum dictitat, leges, mandata et statuta boni publici causâ iustè et rectè lata, esse servanda: adeoqueve ea immediatè obligant Subditos in conscientiâ, ac iis non


page 24, image: s024

obtemperantes contra conscientiam peccant. Suarez. de legib L. 3. c. 21. Struv. ad 11. Exercit. 2. thes 13. Deum offendunt, et poenae, qua crimen inobedientiae divinitùs vindicetur, obnoxii fiunt. Vid. Menger. Scrut. Consc. cap. 8. q. 37. ubi ait: Unterthanen fragen sich, ob sie ihrer Obrigkeit Edict, Gebot und Regiments-Ordnung zu folgen und zu gehorsamen verachtet und unterlassen? Es gehöret hieher alle Ubertrettung, Schmählerung und Violirung, wolgemeinter, in Gotttes Wort und Recht gegründeter Landes-und Stadt-Ordnung, wenn zum Exempel, Landes-Fürsten, Kleider-oder Fleisch-Ordnungen, Brod-oder Korn-Tax, oder andere Sachen in ihrer Herrschafft und Gebiete publiciren und anrichten; Wenn Rath, und Regenten in Städten den Fleischern das Schlacht-Vieh würdern, den Beckern das Gewigte setzen, den Getreidig-Kauff benennen, und in andern Handel und Wandel


page 25, image: s025

Maaß und Ziel haben, und du Fleischer, du Becker, du Kornhändler etc. verfährest nichts destoweniger mit deiner Waare deines eigenen Sinnes und Gefallens, zu deinem Genieß und Nutzen über und wider der Obrigkeit Verbot und Ordnung, solte das nicht Ungehorsam und Sünde wider das 4. Gebot seyn? Also auch, wenn Adel oder Unadel auf Cantzeley und Amts-Befehliche, Landes Obrigkeitlichen Abschiede etc. nichts geben, und passen wollen etc. Tanta autem hoc pessimo, omniumqueve corruptissimo saeculo Subditorum est inobedientia, tantus optimarum legum ac Edictorum Magistratûs est contemptus, ut maior et gravior esse non possit. Nihil ergò mirum, quòd hodie tàm infelices, et calamitosae ferè omnes Civitates ac Res publicae Christianae. Ubi enim nec Magistratûs, nec legum auctoritas salva, ibi nec Salus publica salva esse potest.


page 26, image: s026

CONCLUSIO IV. Peccat Subditus, qui Magistratui suo, non ex amore, sed formidine poenae, coactus obtemperat.

SUbditorum est, Magistratui, non propter poenam, sed propter voluntatem et ordinationem Dei ac propter conscientiam obedire Rom. 13. v. 5. Est oboedientia, ait Gregorius, non servili metu, sed charitatis affectu servanda; non timore poenae, sed amore iustitiae. Si enim in corde murmures, inquit Bernhardus, etiam si exteriùs impleas, quod iubetur, non est virtus patientiae, sed velamen malitiae. Leges humanae, non solùm, ut quidam volunt, intendunt oboedientiam externam, sed et internam, intendunt Cives iustos et bonos efficere, l. 1. §. 1. de I. et I. licet forte hunc in finem non in


page 27, image: s027

quovis affequatur Cive. Struv. ad 11. exerc. 1. th. 42. Vid. D. Menger. Scrutin. Consc. cap. 8. q. 34. ubi ait: Es sollen die Unterthanen ihren Dienst und Gehorsam der Obrigkeit mit Lust und Willen, nicht mit murren, oder blossen Zwang leisten, in Ansehen Göttliches Gebots und Ordnung. Das solte dem Land-und Bavers-Volck von ihren Seelsorgern sonderlich wol eingebildet und vorgehalten werden, die so gerne ihre gesetzte, und schuldige Lehn-und Frohn-Dienste der Obrigkeit thun, als sie Fever fressen; Wie denn daher eine gemeine Rede ist: Was wir thun müssen, das thun wir gerne. Wenn die Lauren und unbändige Bauren nicht wüsten, daß der Voigt mit der Peitschen und Kercker-Schlüssel hinter ihnen her wäre, sie giengen der Obrigkeit nicht übern Weg zu Dienste und Gefallen: so greuliche Unart und Hartneckigkeit steckt den groben Rültzen in Fell und Fleisch, daher kömmts, daß sie untereinander ein


page 28, image: s028

solch Sprichwort führen: Wer sich an Herrendienste zu todte arbeitet etc. O prüfet euch hier wol, ihr lieben Unterthanen, und gehet in eurer Gewissen: Denn ihr habt auch Redeund Antwort zu geben für Gottes Thron, für alles und alles, das seinem allerheiligsten Gesetz ungemeß ist, und zu wider laufft.

CONCLUSIO V. Peccat Subditus, qui se Domini sui iuris dictioni subtrahit, et alterius patrocinio subicit.

IMperii legibus vetitum est, Subditos alterius in suum patrocinium et clientelam suscipere, et ab ordinarii Domini iurisidictione eos eximere. Aur. Bull. c. 4. tit. 16. R. I. de Anno 1529. §. Wie auch Churfürsten. R. I. de Anno 1555. §. es soll auch Wesenb. Cons. 48. n. 8. lib. 1. Peccant igitur Subditi contra homagium


page 29, image: s029

praestitum, si forte gravati protectioni alterius sese subiciant, et hac subiectione Dominum naturalem in possessione vel exercitio iurisdictionis turbent, Klock. vol. 2. cons. 24. n. 48. ubi adducit Alexandrum cons. 13. n. 17. vol. 6. qui scribit: non posse Subditos excusari à crimine rebellionis, si ordinario non obedirent, occasione eiusmodi protectionis, cùm ratione protectionis non debenat subtrahere oboedientiam, et iurisdictionis exercitium Magistratui suo ordinario. Everhard. cons. 2. n. 6. vol. 1. subtrahens, ait, Principi oboedientiam, circa ea, quae concernunt statum Principis, vel qui in his Principi suo infidelis est, dicitur rebellis, potestqueve condemnari poenâ L. Iul. Maiestatis. Subditi sanè, qui aliorum protectionem ex impatientiâ quaesivêre, ac Principes suos reiecêre, saepè à Deo puniti sunt, ut non protectores, sed Tyrannos, et libertatis oppressores invenerint.


page 30, image: s030

Exempla hoc et superiori saeculo Europa nostra non pauca vidit, quibus Subditi ab aliena protectione merito deterreri deberent.

CONCLUSIO VI. Peccat Subdius, qui à Magistratu iniustam vim patiens contra eum vel arma sumit, vel maledicta et convitia in eum conicit.

VIs et iniustitia perversissimo hoc saeculo ubique dominantur, Subditi à Principibus ac Magistratibus tributorum et operarum oneribus gravissimè premuntur, ac ferè opprimuntur, undè quaerelae et lamentationes, saepè etiam rebelliones, conspirationes nascuntur, diraeque et maledicta contra Magistratus evomuntur. Minimè tamen haec Subditorum impatientia, et violenta repugnatio probanda est. Ut imbres


page 31, image: s031

ac tempestates, sic mores Principum ferre oportet, sapiens Taciti gentilis scriptoris dictum est. Christianorum est, iniurias patienter ferre, non repugnare, non vindicare, non ob eas Magistratui maledicere, multò minus contra eum arma sumere. Exemplo praeivêre Christiani primae Ecclesiae, de quibus Tertullianus ad Scapulam ita scribit: Haec erat illius aevi Christianorum disciplina: Potestatibus subditi erant levissimis, iniquissimis edictis ad immania tormenta rapiebantur homines innocentissimi, adversus vim planè iniustam adhibebant preces, lacrimas, aliquandò sugam, saepissimè autem fortis patientiae gloriam, sed arma numquam. Et porrò: Utique ex disciplinâ patientiae divinae agere nos, satis manifestum vobis esse potest, cùm tanta hominum multitudo, pars penè maior Civitatis civusque in silentio et modestiß agimus. Absit enim à nobis, ut indignè seramus ea


page 32, image: s032

nos pati, quae optamus, aut ultionem aliquam machinemur, quam à Deo exspectamus. Audiant haec ex impatientiâ murmurantes Subditi, discantqueve iniuriam patienter ferre, inobedientiam omnem fugiendo, ne eâ malum malo addatur. Merentur notari verba Selnecceri, optimi Theologi, qui in Psalm 61. ita scribit: Mancher schilt hefftig auf die Obrigkeit, aber fürwar nicht aus einem gottsfürchtigen Hertzen. Ist eine Obrigkeit böse, nachlässig, versäumig, und beschwerlich, warum erkennest du nicht deine, und anderer Leute Sünde? Warum schreyest du nicht zu GOtt, daß Er deine Obrigkeit erleuchten, regieren und führen wolle? Warum stehest du auch nicht ab von deinen Sünden, Wucher, Ehebruch, Saufferey, Fresserey, Stoltz, Betrug, Ungedult, Gotteslästerung, Verachtung und Versäumnüß Gottes Worts? Wilt du ia wissen, woher beschwerliche Obrigkeit komme, so siehe an deine


page 33, image: s033

Sünde, und dein feines Leben, was gilts, du wirst das Maul halten? Denn auch Salomo sagt, daß um deß Landes Sünde willen, viel und mancherley Fürsten kommen, da, was einer gebauet hat, der ander dasselbe zubricht, und ändert, wie man sagt: novus Rex, nova lex. Fromme Unterthanen sind gedultig, und erkennen den Zorn Gottes, und bitten um Gnade, bessern sich, und stehen von ihren öffentlichen Sünden und Lastern ab. Bitten auch, GOtt wolle ihre Obrigkeit zu allen Guten leiten, und ihr Regiment mit seinem Segen handhaben, sie erleuch. ten, ihr Hertz bewegen, und von allen unnützen Dingen abwenden, ihnen ein friedlich Land erhalten, und ein vätterlich Hertz gegen die Unterthanen bescheren, daß ihre Regierung zu Gottes Ehre, zu Beförderung seiner Kirchen, oder Ausbreitung seines Worts, und zu Wolfarth der armen Unterthanen gereiche, und einen langen Bestand habe. Wo das Gebet nicht ist, da


page 34, image: s034

darff kein Unterthan klagen, wenn böse Obrigkeit ist: Ein Teufel wird mit dem andern gestrafft. Es geschiehet keinem unrecht.

CONCLUSIO VII. Peccat Subditus, qui ob persecutionem Religionis ad Turcam deficit.

NOn rarò Subditi, ob diversitatem Religionis maximè pressi, per impatientiam Turcicum iugum optant, eiqueve se subiciunt à Magistratu suo deficientes, Wollen ehe Türckisch, als Päpstisch feyn. Sed hoc minimè probandum ob rationes gravissimas, quas Lutherus Tom. 4. Ien. Germ. latè adducit. Inter alia ita Icribit: Ich höre sagen, daß man in Teutschland findet, so deß Türcken Zukunfft und seines Regiments begehren, als die lieber unter dem Türcken, dann unter dem Keyser oder Fürsten seyn wolle; denen soll man ansagen,


page 35, image: s035

Zum 1. Daß solche Leute treuloß und meineidig werden an ihrer Obrigkeit, der sie geschworen, und gehuldet haben, welches für GOtt eine schwere Sünde ist, die nicht ungestrafft bleibt.

Zum 2. daß solche treulose, abtrünnige, meineidige Leute über das alles noch greulicher Sünde thun, nemlich daß sie sich theilhafftig machen aller Greuel und Bosheit der Türcken, denn wer sich willig unter die Türcken gibt, der macht sich ihr Gesell und Mitgenoß all ihrer Thaten.

Zum 3. ist auch das solchen Leuten einzubilden durch die Prediger, wenn sie sich schon unter dem Türcken geben, so haben sie es damit auch für sich selbst nichts gebessert, und wird ihnen gar viel fehlen ihr Hoffnung und Anschläge. Triste exemplum superiori anno vidimus in Hungariâ ab Imperatore ad Turcam deficientibus, quam defectionem adhuc Hungaria deplorat, Germania nostra, totusqueve Christianus Obris dolet.


page 36, image: s036

CONCLUSIO VIII. Peccat Subditus, qui vel ob causam Religionis vel libertatis iacturam bonorum ac vitae rebellionem ac seditionem contra Principem vel Magistratum suum excitat.

NUllo casu sive ob Religionem, sive libertatem vel vitae discrimen, quidquid contrariae opinionis adsertores dixerint, contra legitimum Principem aut Magistratum rebellio excitanda, aut arma sumenda. Christus et exemplo, et doctrina suâ patientiam nobis praescribit, quam etiam Christiani veteres in gravissimis discriminibus semper sectati sunt. Testis est inter alios Ecclesiae Patres S. Cyprianus, qui ad Demetrianum ita scribit: Nemo nostrûm,


page 37, image: s037

quando apprehenditur, reluctatur: nec se adversus iniustam violentiam ulciscitur, quam vis nimius et copiosus sit noster populus. Patientes facit de secutura ultione securitas. Et Lactant. Lib. 5. Inst. Confidimus Maiestati eius, qui tàm contemptum sui possit ulcisci, quàm servorum suorum labores et iniurias. Et ideò, cum tàm nefanda perpetimur, ne verbo quidem reluctamur, sed Deo remittimus ultionem! August. de C. D. lib. 22. Neque, ait, tunc Civitas Christi, quamvis adhuc peregrinaretur in terris, et haberet tam magnorum agmina populorum adversus impios persecutores pro temporali salute pugnavit, sed potius, ut obtineret aeternam, non repugnavit. Ligabantur, includebantur, caedebantur, torquebantur, urebantur, laniabantur, tricidabantur et multiplicabantur. Non erit eis pro salute pugna, nisi salutem pro salute contemnere. Vid. Grot. de Iur. bell. et pac.


page 38, image: s038

L. 1. c. 4. §. 7. ubi ait: Ubi superiores ob Religionem mortem intentant Christianis Christus fugam concedit, his scil. quos officii necessitudo nulli loco alligat, ultra fugam nihil. Petrus verò, (1. Pet. 4.) Christum ait, cum pateretur, nobis reliquisse exemplum, quod sequamur, qui cum peccato vacaret, et doli omnis immunis esset, convitia convitiis non reposuit, neque inter patiendum minatus est, sed rem permisit iustè iudicanti. Idem gratias agendas Deo, ait, et gaudendum Christianis, si tamquam Christiani poenis subdantur. In periculis, ait Osiander, in Act. 6. 4. et persecutionibus, non ad illicita media confugiendum, neque seditiones movendae sunt, sed Deus invocandus, ut persecutiones sistat et è periculis nos eripiat. Valeat igitur illorum opinio, statuentium, Sanctorum martyrum patientiae exemplum in hâc re generalem Regulam Christianis Subditis non


page 39, image: s039

constituere. Non enim exemplum solùm, sed et doctrina et exemplum Christi ac Apostolorum adest, ac tantae auctoritatis, ut longè tutius ei adhaereamus, quàm hominum opiniones sectemur. Abeat etiam cum suis asseclis Miltonus ille Anglus, crimen Regicidii contra divinae legis auctoritatem defendere nitens. Melior ac tutior sententia alterius Angli Scriptoris, D. Ieremiae Tauloris, qui in Tract. Richtschnur eines heiligen Wandels, p. 375. §. 12. scribit: Hebe deine Hand nicht auf wider deinen Oberheren, es sey auch, aus einer Ursach es immer wolle, und gebrauche dich gegen sie keiner anderer Mittel, denn der Gedult, und Unschuld, daß du nemlich entweder willig leidest, und vor sie betest, oder auch dich ihrem Zorn zu entftiehen aus dem Staube machest. Id fecêre superioribus annis Reformati in Gallia ob Religionem à Rege persecutiones graves et iniurias passi. Add. Menger. Scrutin. Consc. cap. 8.


page 40, image: s040

q. 44. ubi ad ducit Syr. c. 7. et cap. 26. Proverb. 24. Rebelles sanè Subditos infelices ferè vitae exitus sortitos esse, Historia omnis testis est, et nostra tempora tristia produxete exempla. Utinam Deus non esset! aliquando rebellis Subditus, cùm ad supplicium traheretur, desperabundus de aeternâ salute, exclamavit.

CONCLUSIO IX. Peccat Subditus, qui Principis aut Magistratus sui secreta rimatur et ad deteriora flectit.

SUbditi Principibus et Magistratibus suis debent honorem Time Deum, in quit Apostolus, honora Regem. 1. Pet. 2. v. 17. Graviter igitur Subditi contra hoc pietatis officium peccant, qui Magistratum calumniis insectantur, aut singula illius facta rimantur, et ad deteriora flectunt.


page 41, image: s041

Quemadmodum enim persona Patris filiis semper sancta et honesta videri debet; ita et persona Principis, ac Superioris Civibus et subditis. Hi poenas dabunt suae curiositatis, et vaniloquentiae. Tantam reverentiam Principibus et Magnatibus exhibere instruimur Eccles. 10. v. 20. Etiam in absentiâ eorum, in domibus nostris, et in colloquiis privatis, ne si contrarium fecerimus, in ipsam divinam poenam incidamus. D. Franz. disp. in August. C. poster. 6. n. 8. 2. Pet. 2. unà cum impio Chamo Generosi patris degenere Filio. Gen. 9. Vid. D. Arnold. Menger. Scrut. Consc. c. 8. q. 43. ubi scribit: Unterthanen fragen sich, ob sie wider ihrer hohen Obrigkeit und Landes-Vätter Beginnen, Rath-und Anschläge, Actionen und Proceduren, so zu Kirchen und deß Vatterlandes Wolfarth gerichtet, und gemeinet gewesen, all zu schnell und schnöde, mit Spott-Schmäch- und Scheltworten sich vernehmen lassen, sie zum übelsten ausgemacht, zum schimpfflichsten ausscalirt,


page 42, image: s042

und geholhipelt, und also in einem und andern bey solchen praeiudizen, Censuren, und scommatisiren, schuldigen Eyd und Pflicht vergessen? Könige und Fürsten müssen sich manchesmal von manchen nachrichten, beernhäutern, rechtfertigen und hofmeistern lassen, da ist deß Klügelns und Splitterrichtens keine Maaß noch Weise, damit sie dann zweyerley Sünde begehen. 1. Handeln sie wider ihr Eyd und Pflicht. 2. Beschweren sie mit Affterreden die Unschuldigen. D. Mörlinus hat offt pflegen zu sagen, wenn es so gemein wäre für die Obrigkeit zu bitten, als es gemein ist zu reformiren, und ihr zu fluchen, so würde es wol stehen in einer Gemeinde: Die Obrigkeiten sind Menschen sowol, als die Unterthanen, können fehlen, und zu viel oder zu wenig thun. Meliùs est, aliquem habere Magistratum, quàm nullum. Hîc non vivimus cum perfectis. Vid. Reinking. Biblische Policey L. 2. axiom. 115. ubi ait: Rebellionum propugatoribus, velut


page 43, image: s043

legitimum nefas, Principum vitam, mores et flagitia carpere, Regnorum quandoque iacturâ. Adeoque quibus ob scelera, et poenae metum maxima peccandi necessitas est, aut quibus ambiguae domi res, et ob magnitudinem aeris alieni, afflicta in pace fides, domesticis malis excidium patriae opponere, et privata vulnera Rei publicae malis operire, suamque causam libertatis larvâ, et boni publici praetextu velare solent: Ita numquam pacem habebunt Regna, numquam securi Principes esse poterunt: semper simùltates, questus, indignatio tranquillitatem turbabit. Non est Subditorum inferioris conditionis et privatorum, penetrare in Principis gesta, sed à Deo hoc summum iudicium ei datum et Subditis obsequii gloria relicta, illisqueve illicitum est, Principis sensus exquirere, ut apertè dicebat Senatui et Tiberio Imperatori Marc. Terentius, Eques Romanus, et inquirere,


page 44, image: s044

quibus rationibus Superiores et Principes gubernent. Klock. vol. 1. cons. 20. n. 187.

CONCLUSIO X. Peccat Subditus, qui Magistratus sui mandata, edicta et ordinationes perstringere et taxare audet.

SUbditorum est, non de legibus, ordi9nationibus et mandatis Magistratuum disputate, aut ea perstringere, sed secundum ea, qualia fuerint, modo non contra Deum, et impia sint, honestè vivere, et iuxta legum normam ac regulam actiones suas instituere. Non leviter igitur peccant Subditi, si, ut non rarò fit, Magistratuum mandata et ordinationes reprehendunt, et taxant; id enim factum in contemptum Magistratus cedit et auctoritatem mandatorum penitus infringit. D. Menger.


page 45, image: s045

Scrut. Consc. c. 8. q. 38. quae haec est: Ob Unterthanen ihrer Obrigkeit ausgegangene Mandata und Ordnungen, Senatus-Consulta und Rathschlüsse, hönisch und schimpfflich gehalten, sie auszulegen, auszuecken, zu beklügeln und hofmeistern, und diß oder das an selben straffen, tadeln und reformiren wollen? So gehts offtermalen der lieben Obrigkeit, die meynets hertzlich gut, (und soll es auch meynen auf ihr Gewissen) und wolte gern mit ihrer löblicher, nützlicher Verfassung, in einem und dem andern gemeinem Bestem, rathen und helffen. Aber da findet sich unter ihren Bürgern und Unterthanen Meister Klügel und Juncker Uberwitz, die hören das Gras wachsen, und meynen, sie woltens viel besser treffen, wenn sie solten Ordnung machen, darum wissen sie von der Obrigkeit Ordinantien und Satzungen so verkleinerlich zu reden, diß und das zu tadeln und unbilligen. Aber lieber Freund, besinne dich recht, handelst du nicht hiermit wider


page 46, image: s046

deines eigenen Hertzens Zeugnüß und Gewissen? Kanst du vor recht erkennen, wenn dir als einem Hausvatter deine Kinder und Gesinde, dein Wort, Geheiß und Willen also disputiren, perstringiren und beklügeln wolten? Und die Obrigkeit muß dir auf der Zungen sitzen, und sich also von dir mustern, rechtfertigen und durchziehen lassen. Das wisse kühnlich, du handelst auf solche Maaß wider deine Pflicht und Gewissen, und wirst ein schändlicher Verächter und Ubertretter deß 4. Gebots wider deine ordentliche Obrigkeit. Cum primis autem Magistratuum ordinationes vestiariae ac sumptuariae apud profanum vulgus in reprehensionem incurrere solent, quemadmodum superioribus annis in quadam Civitate factum est, ubi Civibus ad tollendum ebriositatis malum, certa Cerevisiae mensura ad quottidianum potum permittebatur, quam ordinationem Civium non pauci per ebrietatem publicè


page 47, image: s047

ridere audebant, undè paucos post dies ea iterum, non sine ignominiâ Magistratûs abrogata fuit, impunita manente Civium malitiâ.

CONCLUSIO XI. Peccat Subditus, qui contrariam consuetudinem inducere, et legis auctoritatem tollere nititur.

LEges et statuta sunt regulae secundum quas Cives et Subditi actiones suas instituere et vivere debent. Accidit autem, malos mores, ut Plaut. in Trinum. ait, perducere leges in potestatem suam Qui verò Subditus contrariam consuetudinem inducere, et eâ legis vigorem infringere audet, is non tantûm contra officium boni Cives peccat, sed etiam contra conscientiam suam; Leges enim, quae mores et vitam Civium concernunt, Subditos in


page 48, image: s048

conscientia obligant. Vid. Ier. Taylor. Tr. Von heiligen Wandel, part. 1. c. 3. ubi ait: So lange als ein jedes Gesetze seine Krafft hat, und in schwange ist, sind wir schuldig es zu halten, (Rom. 13.) und sündiget derselbige, welcher zu wider fremde Gewonheiten ohne Ursach eingeführet. Wann aber die Gewonheit schon überhand genommen, und in allgemeinen Gebrauch kommen, ist derselbige, der das Gesetz nicht hält, entschuldiget, weil er vernünfftiglich muthmasset, daß das Gesetz in dem es anfänglich den Ungehorsam der Ubertretter nicht gestrafft hat, sondern zugelassen, daß eine Gewonheit draus erwachsen möchte, darein werde gleichsam gewilliget haben. Consuetudo enim omnis legis vigorem obtinere dicitur ob tacitum Legislatis consensum


page 49, image: s049

CONCLUSIO XII. Peccat Subditus, qui Magistratui suo tributum praestare recusat, aut illud cum murmure et indignatione solvit.

IPse Salvator noster à Iudaeorum Praesulibus de tributorum, vectigalium, aliorumqueve iurium Reip. ratione interrogatus, Reddite, inquit, quae Caesaris sunt, Caesari, et quae Dei sunt, Deo. Quem sequitur S. Apostolus Rom. 13. propter hoc, ait, tributa Magistratui solvitis, si quidem ministri Dei sunt, in hoc ipsum incumbentes. Reddite igitur omnibus, quod debetis, Cui tributum, tributum: Cui vectigal, vectigal: Cui timorem, timorem: Cui honorem, honorem. Debendi verbo Apostolus utitur, et tributa cum timore et honore coniungit, quae nos non ex


page 50, image: s050

dispensatione aliquâ, sed divino iure, Magistratibus reddituris, (quia red dunt inserviendo, dum pugnant pro patriâ, et agunt iudicia) debere nemo negaverit, nisi qui à communi sensu fuerit alienus. Luther. Tr. Wie weltliche Obrigkeit regieren soll, p. 3. Molina de I. et I. disp. de tribut. 674. n. 3. Gualter. in Lucam hom. 30. Theod. Reinking. Biblische Policey lib. 2. c. 109. Nemo igitur inficias ibit, Principi ac Magistratui, tùm propter necessitatem, ac aequitatem, tùm laboris, gubernationis, ac defensionis ratione, census et tributa, vel etiam ex voce divinâ. Rom. 13. Matth. 22. meritò deberi. Peccant igitur Subditi, quando à necessario tributorum onere sese eximunt, aut censum ac tributa no nisi coacti, cum murmure et indignatione persolvunt. D. Cramer. in c. 13. Rom. ubi ait: Schoß einhalten, nicht drein willigen, Unterschleiff in der Contribution gebrauchen, sind zwar gemeine,


page 51, image: s051

aber grosse Sünden. D. Menger. Scrut. Consc. c. 8. q. 41. Ob Unterthanen ihre Schatzung, Haus-und Handsteuer in Städten, ihren Ackerzinß, Lehngeld und Kornpächte auf dem Lande, mit guten Willen, ohne Saumnüß, Argelist, Betrug, Murren oder Ungedult, richtig und redlich abgeben, und entrichtet haben? Fatendum sanè est, hoc turbulentissimo tempore, quo ob continua bella Subditi tributorum ac collectarum oneribus ferè ad incitas et mendacitatem rediguntur, eos saepiùs ex impatientiâ ingemiscere, immò Magistratibus, pro quibus orare deberent, maledicere, quod tamen pietati Christianae minimè conveniens, nec adprobari potest.


page 52, image: s052

CONCLUSIO XIII. Peccant Subditi, qui sub generali confirmationis privilegiorum specie Superiorum iura iniustè invadunt.

CLamant et crepant saepè Subditi antiqua sua privilegia, eorumque confirmationes, eaqueve variis modis extendere, iisqueve abuti solent. Sed hac re peccant contra iuratam fidem quâ Magistratui obstricti sunt. Non solùm ambitiosum, sed et extremè iniustum id esse censet Cothmannus Cons 47. n. 345. vol. 3. per text. in l. ambitiosa ff de decret. ab Ord. fac. l. 2. C. de decret. Decur. L. 10. l. bona fides depos. Es ist leider dahin gerathten, inquit Klock. vol. 3. Cons. 148. n. 16. daß die Unterthanen so auf begebene Successions-Fälle Confirmation ihrer Privilegien, Herkommens und Gerechtigkeiten erhalten, (quae confirmatio tamen nihil novi


page 53, image: s053

iuris tribuit, c. 4. extr. de Confirm. util. et inut. et ibi Dd.) dieselbe gerne erweitern, und unter solchen praetext in ihrer gnädigen Herrschafften Ober-Herrlich-und Gerechtigkeiten vermessentlich die Hand schlagen, und instar alluvionis, sensim, et quasi sine sensu an sich ziehen wollen, und was sie dergestalt per clandestinos aliosve informes, novitios actus in praeiudicium Superiorum erzwacken, mit dero Herrschafften ertheilten generalibus Privilegiorum confirmationibus gern behaupten, und dieselbe zu extendiren und auszudehnen, sich starck bemühen.


page 54, image: s054

CONCLUSIO XIV. Peccat Subditi, qui Principi, et Magistratui sub praetextu gravaminum, oboedientiam, aut debitas praestationes negant.

INsitum à naturâ est hominibus, aversari dominos, atque aegrè pati imperium. Stratae de bello Belgic. l. 4. talequeve est ferè Subditorum ingenium, ut non magis lenia imperia, quàm aspera ferre queant: semper conqueruntur, etiamsi clementissimo Magistratu utuntur. Osiand. in 3. Reg. 12. Exemplum praebent Israelitae, qui contra Salomonis, optimi Regis felicissimum Regimen varia gravamina Filio ipsius Roboamo proponebant. Sic Tacito teste, vitio malignitatis humanae vetera semper in laude, praesentia in fastidio sunt apud Subditos. Quid


page 55, image: s055

Statuum Imperii gravamina, saepè quidem non inimusta, in Germaniâ nostrâ effecerint, tristis experientia docuit. Audiemus de hac re iustè conquerentem optimum ICtum, D. Theodorum Reinckingium, qui in tract. der Biblisch Policey L. 2. axiom. 113. ita scribit: Landesstände und Unterthanen praetendiren und machen zuweilen gravamina, ob sie schon dazu so hoch nicht befugt. Wenn man dabevor vor 30. und mehr Jahren im Römischen Reich, wider den grausamen Erbfeind Christlichen Namens den Türcken, die Reichs-und Türcken-Steuer, und zu solchen Behuff auf gewisse Zeit und Ziel, etliche Römer-Züge erlegt, da ist in summa rerum abundantia, ein solch Wehklagens und querulirens in den Städten, und auf dem Lande, auf gehaltenen Reichs und Landtägen, ia in allen Bier und Weinhäusern, da zwey oder mehr beysammen kommen, gewesen, und vorgegeben worden, daß solche Last


page 56, image: s056

gar zu hart, und das Joch zu schwer, ma müste wenn es mehr käme, darunter erliegen bleiblen, Haus und Hof verlassen, und so gar sich nicht drein schicken können, daß von dem reichen Friedens-Segen und Uberfluß, ein jeder das Seine, so doch nach proportion deß Vermögens nicht hoch gelauffen, hergegeben, sondern man hat hin und wieder credit gemacht, und Gelder aufgenommen, die jetzo bey verderbten Zustande und andern oneribus mit grössesten Beschwerungen verzinset und wol gar abgetragen werden müssen.- Hilff lieber GOtt, wo ist es bey dieser innerlichen Unruhe nicht hinkommen, da etliche wenige Lande also gepresset und geplaget worden, daß sie in weniger Zeit weit mehr als vorh in, das gantze Römische Reich hergeben müssen, welches denn wol eine gerechte Straffe GOttes ist. Bey weyland Keysers Rudolphi II. Zeitem, hatte man auf allen Reichs-Versammlungen so viel gravamina vorzubringen, daß man damit


page 57, image: s057

gantze Säcke anfüllen können, auch auf derer eilende Erledigung so sehr und hefftig gedrungen, daß auch öffters das publicum darüber periclitirt, dem Türcken und andern Feinden dadurch beneficium temporis zu grossen Vortheil in die Hände gewachsen, und viel herrliche rerum gerendarum momenta verabsaumet worden. Auf dem Reichstage zu Regenspurg Anno 1613. könte man von vielen Ständen keine subsidia und Zusteuer, wider den Türcken und sonsten erlangen, sondern waren nur gravamina, gravamina. Ich meyne ja die gravamina seynd dadurch und andere extrema Zusammensetzungen, Ligen und Uniones (quae dissolutiones totius Corporis) abgeschaffet, daß sie tausendmal grösser worden, und das edle teutsche Reich, welches so viel hundert Jahr andern zum Schrecken und Verwunderung floriret, und gewesen, zu einer jämmerlichen Einöde und fremden Nationen zum Raube und Spott ausgestellet. Hactenus


page 58, image: s058

Reincking. d. l. ubi pluribus videri potest. Quid Status Bohemiae superioribus annis per gravamina sua effecerint contra Regem suum, adhuc in recenti omnium est menoriâ. Quid hodiè Hungari ob gravamina patiantur, et iam passi sint, cum dolore videmus. Die Leute meynen allezeit die gegenwärtige Bürde sey die schwereste, die vorigen und alten Zeiten seyn die besten, denn es haben unsere Vor-Eltern geklagt, wir klagen es, und werden es unsere posteri und Nachkommen klagen, daß es je länger je ärger werde, und die Beschwerden von Tage zu Tage wachsen, ait laudatus Reinckingius cit. loc. Peccare autem Subditos, quando propter non iusta vel satis levia gravamina, oboedientiae Superioris sese subducere praesumunt, aut cerisum ac tributa Magistratui praestare recusant, cumprimis quando Reip. periculum imminet, dubio caret. S. Apostolus Rom. 13. alias doctrinas Subditis


page 59, image: s059

Christianis proposuit, quae potiores esse debent Statistarum et Aulico-Politicorum disputationibus ac tricis. Reincking. Biblische Policey L. 2. axiom. 115. Die Obrigkeit ist Gottes Ordnung, und wer dieselbe schmähet, der schmähet GOtt den HEren selber in seiner Ordnung, derowegen er es selber nicht pflegt in verborgen und ungestrafft zu lassen. Fromme, getreue, gottsfürchtige, auch insgemein wohlhabende Leute und Unterthanen, reden nicht bald unzimliches von ihrer hohen Obrigkeit; aber Leute, die zur Neuerung und Enderung Lust, oder sonst einen faulen Schincken bey ihrer Obrigkeit in Saltze haben, sich übels bewust, das Recht scheuen, oder aber auch über ihr Vermögen sich angreiffen, herrlich und prächtig gelebt, mehr schuldig worden, als sie zu bezahlen, den angefangenen Pracht und Uppigkeit nicht quittiren, gleichwol aber bey gemeinem feindlichem Zustande, da die liebe Iustitz in schwange gehet, Ehre, Treu und


page 60, image: s060

Redlichkeit den Vorzug behält, dazu keine ehrliche Mittel wissen und absehen können, sondern in trüben Wassern zu fischen, ihre einige Hoffnung setzen, und also ihre üppige Dürfftigkeit mit nichts, als mit allgemeinen deß Vatterlandes Verderb-und Unglück, retten, oder sich groß zu machen wissen, die fangen insgemein errst an auf ihre Obrigkeit zu lästern, beschuldigen dieselben bald der Ungerechtigkeit, bald daß die Obrigkeit, oder Landes-Fürst mit einem jeden Landsassen seiner Einbildung nach nicht gnugsam Caresse mache, mit denselben keine gute Räusche trincke, und mit Durchlage beschuldigen, Item, daß man deß Landes Privilegien und Freyheit nicht halte, und daß man einen und den andern darwider beschwere, und die gravamina nicht abschaffe, etc.


page 61, image: s061

CONCLUSIO XV. Peccant Subditi, qui absque causa Principi et Magistratui suo diffidunt.

SUbditi de Magistratu suo semper honestè et optimè sentire debent, nullâ que suspicione sinistra eius personam vel Regimen gravare, ne minuatur fides et deserantur obsequia, quae semper solida et sincera esse debent, malum verò diffidentiae tam Principi quàm Subditis pestiferum est, quod maximè cavendum, Princeps loco patris est, et Subditi filiorum loco, ideoque optima quaeque de eo speranda. Vid. Menger. Scrut. Consc. c. 8. q. 47. ubi ait: Unterthanen fragen ihr Gewissen, ob sie in ihre ordentliche Obrigkeit einiges Mißtraven gesetzt, derfelben Versicherung, Zusage und Versprechung nicht Glauben geben, vertraven wollen, sondern eines und deß andern von ihnen ohne Fug


page 62, image: s062

und Ursach geargwohnet und gemuthmasset? Solches Mißtrauen, Argwohn und ungleiche Gedancken der Unterthanen von ihren Obern findet sich viel in der Welt, daß Fürsten ihrem Keyser, Landstände ihrem Fürsten nicht trauen, und sich dessen zu ihnen versehen, was sie mit Fürstlichen Worten anbieten; was solcherley Mißtrauen endlich erweckt, und würcket, das hat Teutschland (auch Böhmen und Ungarn) mit unwiederbringlichen Schaden bißher erfahren. Aber es sollen Unterthanen wissen, sie sollen ohne gewissen Beweiß von ihrer Obrigkeit nichts Böfes vermuthen und wehnen, sondern das Beste aus treuen Hertzen ohne Falsch und Argelist zudencken und zutrauen, daß sie hierunter betrogen, so seynd sie in ihrem Gewissen entschuldiget, und wirds GOtt der untreuen Obrigkeit nicht schencken. Vid. Luther. tom. 5. Iehn. p. 496.


page 63, image: s063

CONCLUSIO XVI. Peccat Subditus, qui consilia et machinationes contra Magistratum vel Rem publicam celat eaque non aperit.

REi publicae maximè interest, mala consilia et clandestinas machinationes, quae contra Rem publicam vel personam Principis aut Magistratus fiunt, ab omnibus detegi, ut tempestivè remedium quaeri et futuro periculo obviari possit. Maximè congruit bono Civi, talia minimè celare, sed cum discrimine etiam vitae aut bonorum, ob pietatem erga patriam fideliter aperire. Si verò Subditus aut Civis hoc pietatis officium neglexerit, graviter eum in Deum et Magistratum et civitatem peccare, gravemqueve poenam mereri dicimus. Reincking. Biblische Policey L. 2. axiom. 121. ubi scribit: Alle


page 64, image: s064

Unterthanen sind, vermöge ihrer Huldigungs-Pflichten, gehalten, ihrer Herrschafften, deß Landes und gemeinen Nutzes Frommen zu fördern, und Arges zu wenden, und dahero schuldig, alle, denselben widerstehende, und das gemeine Wesen betrübende Händel und Uberfahrunge, sonderlich, da etwas der hohen Obrigkeit und gemeinen Wolfarth zu wider obhanden, gebührlich, zu ferner Inquisition anzumelden, und können dessen von niemanden in Unguten verdacht werden. Dieses ist auch den Rechten gemeß, daß die Unterthanen, sonderlich Beamten, Diener und die Wirthe solche Dinge nicht verhelen, sondern der Obrigkeit anzeigen, und dasie es unterlassen, darum arbitraria iudicis poenâ zu bestraffen seyn. Pistor. illust. quaest. 61.


page 65, image: s065

CONCLUSIO XVII. Peccat Subditus, qui Principem ac Dominum suum pro defensione Patriae sequi detrectat.

NOtissimi iuris est, Principem, ac Magistratum superiorem posse eô casu, quando metuitur, ne provincia ab hostibus invadatur, Subditis praecipere, ut congregentur, et ad defensionem patriae ipsum sequantur, per text. in c. igitur XXIII. q. 8. Klock. vol. 1. consil. 20. n. 102. ubi plures allegat. Quod ius dicitur, sequela, Folge, und Reyß. Sixtin. de Regal. L. 2. c. 1. n. 28. quae inter praecipuas Superioritiatis species refertur. Add. Chussan. in consuet. Burg. rubr. 1. §. 4. n. 17. ubi ait: quòd omnes Subditi, apti ad pugnam, et custodiam, à Domino vocati, si is invaditur, et sit timor subitaneus, et


page 66, image: s066

improvisus, teneantur favore Rei publicae. Graviter igitur peccat Subditus, si tempore publicae necessitatis iussus militiam detrectat; Deo enim ac Magistratui resistit, et per inobedientiam indignum se reddidit societate civili, cuius membrum est, et cuius beneficio pace et securitate fruitur. Quid verò si Subditus dubitet, an Magistratus iustam belli causam habeat? Resp. in dubio oboediendum esse Superiori praecipienti, et in eius favorem praesumendum esse; satis est, si Subditi sciant, Principi bellum indicenti belli causam non esse iniustam. Dicastill. de I. et I. L. 2. tr. 1. D. 10. dub. 16. §. 6. ubi ait: Si Subditi pro utraque parte habent rationes probabiles, ac per consequens dubium habent positivum, possunt se conformare rationibus Superioris: et licet subditus miles non sciat rationes de iniustiâ belli solvere, satius tamen erit, Principi suo parere, et bonâ fide arma capessere.


page 67, image: s067

Add. D. Struv. Synt. iur. feud. c. 11. §. 7. qui plures laudat.

CONCLUSIO. XVIII. Peccant Subditi, qui Principem et Magistratum ab hostibus captum, cùm possint, è captivitate non redimunt.

QUod pater est filiis, id Princeps est Subditis. Filii naturali iure parentibus benefacere, eisqueve pietatis officia exhibere tenentur. Cives ac Subditi Principibus suis, velut Patriae patribus, ad eadem pietatis officia adstricti sunt. Filii parentes suos in captivitate detentos ex pietate et obligatione legis Romanae redimere tenentur, nisi in poenam ingratitudinis incurrere velint. Novell. Iustin. 115. c. 3. § 13. Subditi Principem, vel Magistratum ab hostibus captum, sub eadem obligatione redimere tenentur. Quin maior et


page 68, image: s068

fortior obligatio erga Principem, et Rem publ. quàm erga parentes. Illa publica, haec privata. Vid. Cicero lib. de officiis, ubi ait: quòd partem nostri sibi vindicet patria, partem parentes, partem amici. Add. Valer. Max. rerum Memorab. cap. de pietate erga patriam. Indè consequitur, si Subditi Principem captivum liberare nolint, cùm possint, eos contra pietatem, quam patriae et Principi vel Magistratui debent, peccare, et turpi ingratitudinis maculâ sese contaminare.

CONCLUSIO XIX. Peccat Civis, vel Subditus, qui in patefactione bonorum suorum censendorum fraudem committit.

SUbditi non solùm pro bonis immobilibus, sed et pro mobilibus collationem agnoscere tenentur,


page 69, image: s069

per text. in l. formâ 4. §. in servis, de censib. l. fin. (de immun. nem. conc.) In tantum, ut ad iussum Magistratûs etiam mediante iuramento bona sua mobilia, v. g. pecunias, reditus annuos, etc. patefacere, et in censum referre teneantur. l. 11. C. quando et quibus quarta pars. Florez Diaz. de Mena. quaest. 21. n. 58. quem morem in Hollandiâ, et quibusdam imperialibus Germaniae Civitatibus hodiè receptum, ut scil. in censendis bonis mobilibus cuiusvis Civis conscientia iureiurando obstringatur, probat Boterus lib. 7. de illust. Statu et Polit. c. 7. quem refert Klock. de Contrib. cap. 11. n. 61. Quamvis enim nonnullorum civium periuria sint metuenda, adeoqueve cavenda, nihilominus ob salutem publicam exactio iuramenti iniusta dici non potest. Peccant sanè gravissimè Subditi, si in patefactione facultatum suarum dolum committant, scienter partem aliquam bonorum celantes.


page 70, image: s070

Vid. Menger. in Horeologia cap. 5. et 10.

CONCLUSIO XX. Peccat Subditus, qui patriam suam hostibus prodit.

PRoditio occultum et insidiosum malum, quod tantum incommodi ac mali Reip. adfert, quantum salutis, bona fides. Val. Max. lib. 9 c. 6. uno nempè momento prodit diu magna industria servatam Rem publicam. In horrendum hoc scelus propendent homines leves, qui ex ancipiti temporum mutatione propendent, et avari, qui conscientiae, fidei, famae omnibusque rebus commodum suum anteferunt. Tales Catilinae, proh dolor! hodiè in nonnullis Principum ac Magnatum. Germaniae aulis reperiuntur, qui auro Gallico corrupti, et occaecati, pestilentissimis suis Consiliis, Patriam hostibus prodere, eamque perdere


page 71, image: s071

non verentur, quemadmodum tristia superioribusannis eempla non pauca vidimus. Hoc autem hominum genus meritò maximè exosum, in quod atrocissimae poenae legibus constitutae. Nulla, ait Cicero 4. in Catil. esse potest in tanti sceleris immanis poenâ crudelitas, idque non tàm ulciscendi causâ, quàm ut in praesens sceleratos Cives timore ab impugnandâ patriâ deterreas, et imposterum documentum statuas, ne quis talem amentiam velit imitari. Idem ad Brut. epist. 25. Hic exclamare licet:

Auri sacra fames, quid non mortalia pectora cogis?


page 72, image: s072

CONCLUSIO. XXI. Peccat Subditus, qui vitae Principis aut Magistratûs insidiatur.

MOliri quid contra Principem et Magistratum, est contra ipsam naturam, quia Princeps omnium pater est et Pastor. Nullus autem Grex, inquit Xenophon in Paediâ Cyri lib. 1. offendit pastorem, excepto homine, qui Principem suum saepè impetit. Decian. Tract. Crim. lib. 7. c. 37 n. 9. Cùmque in salute Principis et Magistratûs, Reip. tranquillitas requiescat, in morte autem et perturbatione Principis, Reip. status periclitetur, absque dubio, Subditus gravissimè delinquit, qui contra personam Magistratûs quid molitur, eiusque vitae insidias struit. Talis Subditus parricida est, et proditor patriae, Deum offendit, cuius vicem Magistratus tenet, et patriam laedit. Et tàm grave


page 73, image: s073

est hoc delictum, ut etiam in eo affectus et conatus puniatur, licet non sequatur effectus. Vid. l. quisquis C. ad L. Iul. Mai. ibique Dd. Extrema enim impietas est, saltim cogitare, et conari, quo modo quis in propriâ quasi viscera saevire, sequeve et patriam in discrimen et perditionem praecipitare posset. Quae singularia in hoc crimine propter publicam utilitatem recepta sint, videantur apud Criminalistas.

CONCLUSIO. XXII. Peccat Subditus, qui inferiores Magistratus contemnit, iisque parere detrectat.

SUbditorum nonnulli Principes quidem, ac Magistratus superiores reverenter habent, eosque timent, qui verò ab eis Magistratus inferiores in oppidis, villis, vel


page 74, image: s074

pagis constituti sunt, eos contemnere, vel quod tantâ auctoritate ac potestate, quâ maiores Magistratus pollent, careant, vel quòd eis simpliciores minusqueve officio digni videantur. Sic Senatores oppidani, die Bürgermeister und Räthe in kleinen Städten, ex plebe Civium electi, saepè contemptui habentur à Civibus suis. Sciant autem Subditi ac Cives hunc contemptum Magistratûs inferioris non leve peccatum esse S. Apostolus ait: Subiecti estote omni humanae creaturaepropter Deum, sive Regi, quasi praecellenti, sive Ducibus, seu Praefectis, tamquam ab eo missis 1. Pet. 2. Non enim verè oboediunt, qui supremo quidem Magistratui parere se velle dicunt, interim verò inferioribus obtemperare recusant. Osiand. in h. l. Non nemo Civium aliquando dixit, wenn meine Herren und Obere nur einen Strohwisch fürstelleten, solchen zu respectiren, so wolte ich solches zu thun,


page 75, image: s075

mich nicht weigern. Supremus Magistratus non potest carere administris in gubernatione Reip. ideoque ipsa necessitas publica exigit, inferiores Magistratus constitui, eisque reverentiam et obsequium à Subditis debitè praestari.

CONCLUSIO XXIII. Peccat Subditus, qui se ministris Magistratûs vel Iustitiae exsecutoribus verbis, vel facto opponit.

AUdent nonnumquam protervi homines ministris publicis, e.g. apparitoribus, custodibus, vigilibus, nuntiis iussa Magistratûs exsecutioni mandantibus, sese opponere, contum eliosis verbis eos lacessere, aut manus violentas eis in ferre. Quod scandalosum inobedientiae peccatum meritò gravi poenâ coercetur. Qui


page 76, image: s076

enim ministro publico resistit, Magistratui ipsi, à cuius potestate et nutu ille dependet, resistit. Vid. Menger. Scrut. Consc. c. 8. q. 39. Unterthanen fragen sich, ob sie der Obrigkeit Frohnboten, Uögte und Gerichts-Diener, in Ansag und Verkündigung der Herren Befehl und Verordnung angefahren, mit Worten oder Wercken aus Ungedult, und bösen Muth sie beleidiget, gehönet, und sich an ihnen vergriffen? Was können solche Amts-Diener, und Gerichts-Boten dazu? sie seyn darum da, daß sie der Herren und Obrigkeit Befehl und Meynung den Unterthanen in Städten und Dörffern ansagen, und auferlegen sollen. So du nun deßwegen auf sie unwillig und schellig wirst, schelmest und diebest sie, fluchest und wünsche est ihnen, entweder in ihrem Anhören oder Abwesen, so vergreiffest du dich damit auch an der Obrigkeit selbsten, und wirst deß Lasters deß Ungehorsams und Verachtung deiner Obern schuldig wider


page 77, image: s077

das 4. Gebot, denn was ihren Dienern darinnen wiederfähret, das gehet sie selbsten an, nach Göttlichen und menschlichen Rechten. Syrach sagt nicht allein von Hausknechten Cap. 33. hast du einen Knecht: sondern es ist auch von Land-und Stadtknechten, das ist, von der Obrigkeit Dienern zu verstehen.

CONCLUSIO XXIV. Peccant Subditi, qui conventicula, aut Collegia privata absque praescitu et auctoritate Magistratûs ineunt.

PUblicè interest, ne Subditi inconsulto Magistratu conventicula privata habeant, aut Collegia ac societates ineant. Verbotene Zusammen-Kunffte zu halten; ex hisce enim, teste experientiâ, facilè turbae, ac seditiones nasci possunt.


page 78, image: s078

Undè Romanis legibus cavetur, ne Collegia privata instituantur absque auctoritate Magistratûs l. 1. l. 3. §. 1. de colleg. et Corpor. l. Conventicula C. de Episc. et Cler. Et Magistratus prudenter fecerit, si non permiserit à Subditis aut Civibus ullum collegium institui, cui ipse non praesit auctoritate, per personam aliquam, à se ipso delegatam. Peccant igitur Subditi, qui ob quamcumque causam absque auctoritate Superioris coire, conventicula privata instituere, et turbarum occasionem, aut inobedientiae suspicionem praebere audent. De conventiculis Religionis causa prohibitis in l. 15. C. de Episc. et Cler. ita dispositum est: Conventicula illicita, etiam extra Ecclesiam in privatis aedibus celebrari prohibemus, proscriptionis domus periculo imminente, si Dominus in eâ Clericos nova ac tumultuosa conventicula extra Ecclesiam celebrantes susceperit.


page 79, image: s079

CONCLUSIO XXV. Peccat Subditus, qui ob vim et iniustitiam, quam à Magistratu, vel iudice patitur, in eum contumeliosa verba ex impatientiâ evomit.

CHristiani Christi, Magistri sui exemplo et doctrinâ ad patientiam invitantur, ac docentur, non malum pro malo, aut contumeliam pro contumeliâ reddere, sed vindictam Deo permittere. 1. Pet. 2. Peccat igitur Subditus, si ob vim et iniuriam, quam à iudice, vel Magistratu patitur, ei maledicit. Christiani enim debent esse imitatores Christi. Christi autem nomen induere, et non per Christi viam pergere, quid aliud, quàm praevaricatio est divini nominis, quàm desertio itineris Salvatoris, cùm et ipse


page 80, image: s080

doceat, et dicat, eum ad vitam venire, qui mandatum servaverit, et eum esse sapientem, qui verba eius audierit et fecerit. S. Cypriam. serm. de invid. et livor. Christiani, ait S. Bernhardus, in sententiis, à Christo nomen accepêre, et operae pretium est, ut sicut sunt heredes nominis, ita sint imitatores Sanctitatis. Vid. Anal. nostra sacra l. 3. c. 42. Menger. Scrutin. Consc. c. 8. 4. 36. ubi ait: Unterthanen fragen sich, ob sie wegen deß, daß sie bey ihrer gerechten Sache, oder kundbarer Unschuld gedruckt, gefähret, und an ihren Rechten gehindert, und gehemmet, oder in andere Wege für Gerichte nicht gehöret und geachtet worden, auf ihre Obrigkeit und Regenten ungedultig worden, dieselbe gescholten und geschmähet, gelästert und geschändet haben? Also gehts leider in der Welt, kömmt einer vor dem Rath, Schultzen, schösser, etc. und wird (wie es denn bey manchen Regiments-Personen oftmals fast


page 81, image: s081

ungleich und seltzam zugehet) daselbst mit gerechter Sache abgewiesen, gehindert und gefähret, so erhebt sich denn flugs fluchen und schmähen; Ey der etc. daß ihn dieser und jener etc. da muß der Regent und Oberherr sich wol leiden, und ausmachen lassen. Aber das ist auch eine Versündigung am 4 Gebot; Und wie in andern Sachen Christenleute auf ihr Gewissen allerley Leid und Unbilligkeit zu vertragen schuldig sind, also auch in specie Unterthanen, so sie von ihren Oberherin in folchen und andern Fällen, wider Recht und Gebühr laedirt werden, und solten vielmehr solche Leute als Christen sich dahin reserviren, wo und wenn sie ia nicht könten ben der Obrigkeit, und in dieser Welt gehöret werden, daß ihnen kein Recht auf Erden wiederfahren möchte, daß sie sich hingegen, und unterdeß, wie Christen gebühret, mit Gedult schmieren, und deß gerechten und besten Richters getrösten wollen, der alle


page 82, image: s082

Dinge wird für Gerichte bringen. Eccles. 12.

CONCLUSIO XXVI. Peccat Subditus, vel Civis, qui munera civilia, ad quae lege et statuto tenetur, subire detrectat.

NOn licet Subdito, quod patriae debetur, declinare. C. si quis decurio. sc. C. de Decur. cui primum et praecipuum naturali iure praestandum officium l. veluti 2. de I. et I. eamque vitans impius est. l. un. C. Si Curial. relict. civit. Peccat igitur Subditus, quando in fraudem Ciulium munerum, fugit; deteriorem enim causam Reip. cuius muneribus obnoxius est, Civis facere non potest. l. cura 4. §. fin. de mun. et honor. Peccat etiam Subditus, si sine Consensu Magistratûs alienae militiae nomen dat, cûm defensio necessaria


page 83, image: s083

Civitatis eius operam militarem exigat, pro eâ spiritum et sanguinem vilipendere oportet. Idem de munere excubiarum dicendum, quod Cives nonnumquam detrectare audent. Fugâ elapsi Cives iure Romano bonorum, quae in civitae reliquêre, privatione, iustè puniuntur. Vid. l. per C. de resc. vendit.

CONCLUSIO XXVII. Peccat Subditus, qui ob commissum delictum iustam poenam pati detrectat.

NAtura ipsa dictat, iustum esse, ut, qui malè fecit, malum ferat. Plato dixit: enei=no ou)dei\s2 ou)/te qew=n, ou)/t/ a)naqrw/pion tolma=| le/gein, w(s2 ou) tw= ge\ a)dikou=nti dote/on di/kein: nec Deorum nec hominum quisquis hoc dixerit, iniustè agenti non luendam poenam. Hinc vulgò dicitur: poenam deberi


page 84, image: s084

ei, qui deliquit; scilicet qui delinquit, suâ voluntate se videtur obligâsse poenae, quia crimen grave non potest non esse punibile, ita, ut qui directè vult peccare, per consequentiam et poenam mereri voluerit. Quo sensu Impp. cuidam aiunt, ipse te huic poenae subdidisti l. Imperatores de iure fisci. Grot. de Iur. bell. et pac. l. 2. c. 20. §. 2. Et Germani dicunt: Er hat es nicht anders haben wollen. Peccat igitur Subditus, qui propter delictum meritae poenae sese subicere nolit. Iustitia Deum comitatur, ait Plutarch. lib. de exilio. Ultrix in eos, qui adversus legem divinam delinquunt: quâ omnes homines, natura utimur adversus omnes homines, ut Cives Menger. Scrut. Consc. c. 8. q. 31. ubi scribit: Unterthanen fragen sich, ob sie mit Unwillen und Verdruß sich ihrer Obrigkeit Urtheil und Straffe untergeben? Da wird selten iemand seyn unter Adel, und Unadel, der sich am freyen und


page 85, image: s085

willigen Gemüth solte seiner ordentlichen Obrigkeit rechtmässiger dictirter Straffe in Civil, oder Criminal-Sachen unterwerffen wollen. Es gehet die parition und subiectio debita in diesem passu sonderlich bey dem Lieben, jederman schwer ein. Solche Unart aber ist wider Gottes Gesetz, und daher auch sonderlich im Gewissen, zu rügen, und GOtt um Vergebung zu bitten. Et fons idem est contumaciae hominum, ideò gravatim obtemperant homines in poenis, quia non intuentur mandatum. Dei, quod pariter praecipit Magistratui et sonti. Philipp. Melanch. in loc. Theol. p. 183. Add. Taylor. Tr. vom heiligen Wandel, p. 1. c. 3. §. 6. ubi ait: Wenn du es verdienet hast, so untergib dich willig der Zucht und Straffe deß Gesetzes, suche aber nicht durch Halsstarrigkeit und andere unrechtmässige Mittel das Urthel zu haben, oder zu hintertreiben, sondern gehe ihm entgegen, etc.


page 86, image: s086

CONCLUSIO XXVIII. Peccat Subditus, qui tempore summae necessitatis publicae frumento, aut pecuniâ Reip. non succurrit.

EX voto singulorum, salute omnium, rationis rectae dictatis collecta gentium communis lex, quòd omnia cedant, et posthabeantur patriae commodis, nihilqueve non potius amitti debeat, quàm illa detrimentum pati, aut in discrimen adduci. Mev. disc. Lev. inop. deb. 6. 2. n. 28. Cicero L. 2. de LL. Res publica, inquit, nomen universae Civitatis est, pro qua mori, et cui nos totos dare, et in quâ omnia nostra ponere, et quasi consecrare debemus. Ex hac summa erga Remp. obligatione, summum ius illi accessit in ommnia nostra, ut nec vita, nec


page 87, image: s087

libertas mortalium pretiosissima excepta sint. Illud ius, quod supereminens dicitur, tribuit etiam potestatem in bona Civium, ut ubi Reip. causa necesse est, nihil in ea fiat iniustè. Ex quo principio rectè adstruitur. urgente fame, licere Magistratui annonam habentibus Subditis adimere, et segentibus distribuere. Mev. d. c. n. 39. Ob inopiam et miseriam Civitatis omnes privatorum pecunias in usum publicum vertendas esse, ait L. Valerius, Tribunus plebis apud Livium. lib. 34. Sic Subditi in casu urgentis necessitatis Reip. rectè compelluntur ad vendendum res suas. l. Venditor. §. si constat. si servit. vind. et quidem pro viliore pretio. l. si pendentes §. si quid. de usufr. Petr. Gerard. in singal. suo 100. Reyger. thesaur. Pract. v. Subditus. Non leviter igitur peccat Subditus, quando frumento vel pecuniis necessitati Reip. succurrere detrectat; pietati enim erga patriam,


page 88, image: s088

et officio boni Civis, prorsus adversum est, nolle negligere propria prae commodis patriae, cùm eius salus, velut lex summa, et communis, cetera Civium iura superet, et poft se relinquat. Nulla querela iusta est de damnis, quibus patriae necessitatibus proficitur. Cic. lib. 1. de orat. quoniam sunt omnia commoda à patriâ accepta, nullum incommodum pro patriâ grave putandum est. Hoc sapiens gentilis dixit, qui multos Christianos rubore suffundit, longè secus sentientes et agentes.

CONCLUSIO XXIX. Peccat Subditus dives, qui tempore inevitabilis necessitatis publicae pecuniam Reip. mutuum dare recusat.

SUbditi omnia sua Reip. quoties opus habet, debent. Gail. 2.


page 89, image: s089

obs. 56. n. 1. et 2. ubi Dd. communi calculo id comprobatum ait. Quando igitur necessitates Reip. pacis aut belli tempore v. g. ad exercitum, aut alendos praesidiarios, ad defensionem Civitatis, pecunias exigunt, nec aerarii vires sufficiunt, aliqueve pecuniae consequendae ratio suppetat, tunc subditi ac cives ditiores ad mutandum cogi possunt. Bald. in l. 1. C. de oper. libert. Vasquius. illust. controv. 6. n. 7. part. 1. Et si Subditus pecuniam mutuam dare recuset, contra pietatem Christianam, ac officium boni Civis peccat. Cari sunt liberi, inquit Cicero l. 1. de officiis, Cari propinqui, familiares, sed omnium Charitates patria una complexa est, pro quâ quis bonus dubitet mortem oppetere, si ei sit profuturus? Si vitam nostram Reip. debemus, quantò magis pecuniam? Id tamen tenendum, quòd Civis, vel Subditus, qui invitus pecuniam mutuare Reip. coactus est, usuras


page 90, image: s090

recipere debeat. Vasq. d. contrav. 6. n. 8. et quidem ex ordinariis compendiis, aut ex Reip. bonis, aut Civium contributione, iuxta l. 1. ad leg. Rhod. de iactu ibi: Omnium contributione sarciatur, quod pro omnibus datum est: et in l. 2. d. t. dicitur: aequissimum esse commune detrimentum fieri eorum, qui propter amissas aliorum res consecuti sunt, ut suas salvas habeant.

CONCLUSIO XXX. Peccat Subditus, qui contra Magistratûs mandatum venationem exercet.

QUamquam iure naturae, gentium ac Romano cuivis liberum sit, animalia fera venari, libertas tamen illa muribus ac statutis civilibus hodiè vel restricta, vel penitus sublata est. Quamquam enim lex


page 91, image: s091

Civilis nihil potest praecipere, quod ius naturae prohibet, aut prohibere, quod praecipit, potest tamen libertatem naturalem circum scribere et vetare, quod naturaliter in statu hominum primaevo licebat, atque etiam ipsum dominium naturaliter v. g. occupatione ferarum, adquirendum sua vi antevertere. Grot. de iure belli et pac. L. 2. c. 2. §. 5. Cùm igitur hodiè ex consuetudine Germaniae venationes Regalibus Principum accenseantur, ac privatis hominibus prohibitae sint, extra omne dubium est, peccare subditos in quartum et septimum Decalogi praeceptum, si feras clàm vel palàm venari audeant, eosqueve ut fures, puniri posse. Tàm enim, inquit Osiander in Hiob c. 24. coram Deo furtum est, si Subditus contra edictum sui Magistratus cervum configat,et in suos privatos usus convertat, quàm siproximi sui bovem clàm abductum mactaret, et cum familiâ sua domi


page 92, image: s092

absumeret aut venderet. Add. D. Mengering. Scrut. Consc. c. 11. q. 113. ubi ait: Unterthanen fragen, ob sie in ihrer Herren Gehege und Wildbahn, und andern Orten da sie es nicht befugt, oder berechtiget gewesen, Wild geschossen, Hirsche oder Schweine, Hasen oder anders gefället und an sich bracht? Solche Hasen-Diebe und Wild-Schützen findet man hin und wider in der Welt, und achtens manche für ein Kunststücke, und häuslicher Nahrung rühmliches mittel, wenn sie in ihrer Herren, oder auch begrentzender Edelleute Gebiete oder Büschen etwas erschnappen und ertappen können, aber die sollen wissen, daß solch es so wol ein Diebstal, Gewissen letzend Werck, und Unthat sey, als wenn sie sonst stehlen oder rauben thäten, und ist gleich so viel, du gehest einem benachbarten von Adel in sein Gehöltz, und Wildbahn, scheust und mausest daselbst Hasen oder andere Wildpret, als wenn du in seinen Meyerhof gehen, und das


page 93, image: s093

zahme Viehe abholen und stehlen wollest. Ob daß nun gleich viel Leute nicht bedencken, und diese speciem furti ihrem Gewissen fürhalten, so ists und bleibts doch Sünde, und unrecht für GOttes Augen.

CONCLUSIO XXXI. Peccat Subditus, qui Magistratum in vectigalium commodo defraudat.

VEctigal aliquod mercibus imponi posse, si modus causae non excedatur, extra dubium est, et quidem aut ad praestandam securitatem mercibus, aut ob onera alia, quae Magistratus sustinere cogitur. Grot. de Iur. Bell. et Pac. Lib 2. c. 2. §. 14. Reddite, inquit Apostolus, vectigal, cui vectigal debetur. Inde pendet iustitia, ut tributi, ita et vectigalis. Peccat igitut Subditus, qui


page 94, image: s094

Magistratum debito vectigali defraudat. D. Menger. Scrut. Consc. cap. 11. q. 141. Kauff-und Fuhrleute fragen sich; ob sie Zollund Glaid umfahren, oder Gut und Waaren, so zu verzollen gewesen, verhälet, geläugnet, falsch angesagt und unterschiagen? Das geschicht oftmals auch in der Welt, und haben nicht allein Reichs- und Land-Rechte auf solche Freveler und Ubertretter, Verlust und Verfällung, Haabe und Guts, billig gesetzt, sondern sie versündigen sich auch damit an ihrem Gewissen, und dem 7. Gebot, und seyn vor GOtt nmichts anders als Diebe, die der Obrigkeit ihre ordentliche Fälle, Zoll und intraden an der mercantz entziehen, verrücken und geringern helffen.


page 95, image: s095

CONCLUSIO XXXII. Peccat Subditus, qui Magistratui impia et iniusta praecipienti obtemperat.

CUm Principes Sacerdotum Iudaeorum minacibus verbis Apostolis interdicerent, ne nomen Iesu in populo praedicarent; respondebat S. Petrus: Obedire oportet, Deo magis, quàm hominibus. Act. 5. quando enim Magistratûs aut superiorum quorumcumque mandata pugnant cum praecepto Dei, satius est, ut homines potius quàm Deum offendamus, quia ius Superioris (Dei) semper excipitur. Osiand. in paraphr. h. l. sic obstetrices Aegypti crudelitati Pharaonis Tyranni in occidendis puerulis Hdebraeis, parere nolebant. Exod. 1. Nec Danielis socii in adoranda Nabuchodonosoris Regis aureâ statuâ. Dan. 3. magis enim


page 96, image: s096

metuendus ille, qui corpus et animam Gehennae incendio perdere potest, quàm homines, qui corpus tantùm occidunt. Matth. 10. Tuis, aiunt Christiani milites ad Maximianum Imperatorem, obtemperaremus praeceptis, nisi instituti legibus Christianis, Daemonum cultus et aras semper pollutas sanguine vitaremus: habebis potestati tuae subdita omnium corpora, auctorem verò suum recipientes Christum animas non tenebis. Cyrillus in locum Iohannis, de gladio Petri.


page 97, image: s097

Appendix.

Der Christliche Unterthan.

ER ist mit Furcht und Zittern unterthan denen, die Oberhand über ihn haben, und bedenckt wol, wer die Weltliche Gewalt geordnet habe. Er hält sich gegen die Obrigkeit in Liebe und Gehorsam wie ein Sohn gegen seinen Vatter. Er hütet sich auch in seinen Gedancken dem König zu fluchen, oder den Obristen und Amtleuten seines Volcks, wenn sie gleich durch Gewalt, Pressu ren und Unrecht Ursach dazu geben zu schelten. Er unterwirfft sich nicht nur von wegen der Straffe, sondern auch um Gewissen halber, einer ieden Obrigkeit, die von GOtt geordnet ist, ia einer ieden menschlichen Ordnung von GOttes wegen. Vor die liebe Obrigkeit und


page 98, image: s098

dessen Regiment betet er hertzlich und fleissig, daß sie GOtt mit Krafft aus der Höhe seiner Kirchen zu Trost und Hülffe ausrichten möge. Die Negiments Fehler und andere Excesse der Obrigkeit und deren Diener verträgt er mit sanfftmütigen Geist, schmähet und schändet die selbe nicht, und gedencket, daß um deß Landes Sünde willen, viel und mancherley Fürsten kommen, darum erkennet er hierunter EOttes Zorn und Straffe, und bittet in Demuth, daß GOtt ihnen ein vätterlich Hertz gegen ihre Unterthanen verleyhen und zu allen Guten lencken und führen wolle. Allen aufrührischen Rath und Anschläge wider die Obrigkeit, hindert er wo und wie er weiß und kan. Lässet sich keiner Gewalt, Drohworte oder Verheissunge von seiner rechtmässigen Obrigkeit trennen oder abwendig machen; sondern gedencket ie und allezeit an die schwere Eydes-Pflicht und gehuldigte Treu, die er vor GOttes Angesicht der Obrigkeit gelobet und


page 99, image: s099

geschworen hat. Bey derselben beharret er standhafft und fest, solte er gleich Leib und Leben, Haab, Ehr und Gut darüber verlieren. Er ist ein treuer Zahler seiner Schuldigkeit, gibt williglich und ohne Murmeln Zoll, dem Zoll gebühret, Schoß, dem Schoß gebühret, Ehre, dem Ehre gebühret, und weiß seine Dienst und Aufwartunge nach aller Billigkeit mit GOtt und dem Kaiser zu theilen.


page 100, image: s100

Precatio Subditi.

DOmine, qui mortale genus certis legibus devinxisti, ut non minùs in pila terrae, quàm in tegmine caelesti reluceat sapientia tua, constringe corpus huius imperii nexibus firmis. Illud solida veris fundamentis, ne interiùs laxetur, ne qua labascat, ne qua pateat vi externae. Eius capiti adde dignitatem et maiestatem: Imprimis animum et facult atem regnandi è praescripto voluntatis tuae: Nobis qui regnamur, praestandi ei studia, obsequium, fidem. Ut parvitas cuiusque nostrûm eius magnitudine protegatur; et sub optimo Principe optimus sit huius Rei publicae status. Ei tàm excellens potentia constet, per unitatem


page 101, image: s101

animorum nostrorum. Hanc pro se quisque, quantum niti potest promoveat consilio, re, opera, votis. Cuius unius Spiritu univer si vivimus, affla ei tuum. Nobis item adspira auram tuae bonitatis, ut de eius salute, fama, dignit ate usque solliciti simus, Ad has propugnandas nihilrei, laborinihil, nihil vitae parcamus. Hanc nostrae conditioni, tàm convenientem virtutem nullo neque tempore, neque loco, nulla occasione à nobis desider ari patiamur. Ipsi de eius virtute et magnitudine semper honestè sentiamus. Haec sit nobis mens cast, nulla suspicione imminuta, nulla curiosit ate violata, non alio animo inquirens in mores eius, quem tu fecisti summumtot hominum quam ut optimos imitemur, eique hac similitudine probatiores


page 102, image: s102

simus et cariores. Nihil aliud nostri iudicii, nihil ultra nostrae censurae faciamus; ne hinc minuatur fides, hin deterantur obsequia. Quin quod Tu ei summum nostri iudicium dedisti, nos ei quieti permittamus ac taciti. In hoc Tibi et ipsi simus adprimè obsequentes, atque ostendamus, ut Tuilli dedisti scientiam imperandi, sic nobis abs Te inditam volentiam parendi unicèque; vener andi eum, qui abs Te nobis est impostus. Proinde quos vocavit, ad regimen rerum, quibusque magistratus dedit, his quoque libenter obtemperemus. Numquam ascendamus supra curas eius. Has numquam oneremus; potius quare maximè possumus, levemus. Ad eius conspectum non nisi reverenter adeamus, atque adeò gressu pavit ante et indice singularis


page 103, image: s103

venerationis et modestiae; quoniam magna est gloria eius in salutari Tuo. Numquam ei simus molesti multitudine verborum. Ne item ei blandiloqui suppalpemus, sed eum oratione submissa et placidae colamus. Nihil nisi licitum praesumamus aut petamus. Tributa, vectigalia, exactiones operum et pecuniarum, cetera publicorum onerum alacres feramus. Nihil quicquam necessarium culpâ nostrâ detr ahatur moder atorinostro. Nulla cogit atio contumax, nulla ferox oratio, sciat abnuere quicquid tali Principi visum fuerit. Ut cum is, nimirum nihil nostrum aspiciet, quod non idem sit suum, nostris bonis parcat ut suis, neque nos dominio regat, sed iudicio, neque tàm imperio quàm auctoritate. Adeò, ut liberos protegere dicatur


page 104, image: s104

veriùs, quàm domitare servos. Vicissim nos non dominum cogitemus, sed parentem. Da ergò Domine, ut nostra obsequia sint solida et sincera, non inania et bracteata. Ceterùm tàm prompta, tamque sedula, ut his imperia etiam duriora mitig ari possint. Nostra ingenia provocent charitatem eius. Utrinque certetur acriter, hinc pietate et observantiâ, illinc amore et iustitiâ. Domine, rege coreius, dum eum tenet tanta rerum moles. Praesta eum nobis placidum: Da ei animum lenem, et si non meremur. Inspira ei mentem bonam et benignam, quae eum faciat perpetuum tutorem publici statûs. Sub tali patrocinio liceat nobis quietè vivere. Suggere ei consilium. Deus, iudicium Tuum da Regi et iustitiam Tuam filio Regis.


page 105, image: s105

Ut iudicet pauperes populi et salvos faciat filios pauperum; et humiliet calumniatorem. Da ei vim animi et fortitudinem dignam viro principe. Hac fretus, nulla vi, nullisque improbis artibus patietur se summo fastigio labefieri; ne posteà nullo negotio praeceps deturad ima, ac secum haec ruina trahat universos. Potius concordiam nostram auctorit ate stabiliat, hostes si ingruent fortiter et animosè repellat, feliciter urgeat successus suos. Tribue ei secundum cor eius et omne consilium eius confirma. Numquam periculosè militet: Nulli discrimini misceatur, nisi quod capit magnitudinem eius. Talium quoque fac eum exsortem. Domine, da ut iis de fungatur. Rebus dubiis ne ei defice. Circumda eum caelesti satellitio, ne


page 106, image: s106

pateat ictibus percussorum, ac ne hoc imperium sit obnoxium crebris mutationibus. Fac eum osorem bellicae feritatis et acrem amatorem pacis. Imprimis, Domine, praestane magnis et frequentibus vitiis obnubilet gloriam virtute partam. Constet, non illum abs Tenobis irato datum ut scuticam, sed à propitio, ut solamen et praesidium. Sitamen is se nobis Te volente, immut abit, si eum facies ministrum irae Tuae, et exactorem earumque poenarum, quas quottidiè meremur, Domine, concede, ut supplicia nostra eadem animi aequitate feramus, qua prospera tulimus. Imprimis, ut ad Te convertamur, et emendemur. Nihil interim nos dimoveat fide. Hanc Principi nostro, vel in servitute, vel in tormentis vel in morte praestemus.


page 107, image: s107

Nihil seditio sum cogitemus. Nulla res disiung at nos ab illo. Quicquid est malarum artiumm, promptè aspernemur; Ne vetera peccata novis et levia supplicia gravioribus cumulemus. Potius huic iugo concordibus animis colla submittamus, Haec sint piacula. Hac obsequii serie, quicquid durum videri posset aut rigidum flectatur, et molliatur. Tu Domine, dum is gubernaculum tenet, rege manum eius ne vacillet. Miserere servi tui, miserere nostri. Domine, salvum fac Regem et exaudi nos in die, qua invocaverimus Te. Da eum in benedictionem in saeculum saeculi. Laetifica eum in gaudio, cum vultu tuo. Quoniam Rex sper at in Domino, et in misericordia altissimi non commovebitur. Domine, qui das salutem Regibus, qui


page 108, image: s108

redemisti David servum Tuum de gladio maligno, eripe eum et erue de manu filiorum alienorum, quorum os loquutum est vanitatem, et dextera eorum dextera impietatis Per Dominum nostrum Iesum Christum.

FINIS.