10 May 2005 Ruediger Niehl
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check

CONCLUSIO XXVI. Peccat Princeps, qui reum, inaudita caussâ, indefensum condemnat.

I.

REorum defensionem iuris naturae praeceptivi esse, adeòque omnem potestatem humanam impetivam transcendere, communissime ac rectissimè docetur. Natura quippe iubet, quemque sibi ita prospicere, ne iniustè poenas luat, ac prohibet, ne innocens condemnetur. D. Ziegl. dicastic. concl. 31. §. 2. Illud Audiatur et altera pars, Princeps ne quidem ex plenitudine potestatis tollere potest, quippe fundatum in naturae et Gentium iure, lege morali, ac positivâ.

II.

DEUS in lege sua sanxit, ut ante actum punitionis in delicti veritatem diligens inquisitio instituatur. Cum reperti fuerint apudte, (inquit,)


page 178, image: s202

qui faciunt malum in conspectu Domini DEI tui, et hoc tibi fuerit nuntiatum: audiensque inquisiveris diligenter, et verum esse repereris, educes eos, et lapidibus obruentur etc. (Deuteron. 17. v. 4. Add. Num. 12. Iosuae. 7. v. 18. et seqqu. Luc. 16. Actor. 25. v. 16. Iohan. 7. v. 51. Inn- oder ausserhalb Gerichte, soll man auff eines Theils blosse Anklage oder Anbringen, oder auff blosse Berüchtigung, keinen verurtheilen oder verdammen, es sey denn vorhin der andere Theil mit seiner Defension oder Nothdurfftgehöret, ait Reinking. Bibl. Policey. lib. 2. axiom. 51. Nec inullà causlâ detestanda magis et fugienda est festinatio, quàm in illis, quae sanguinem hominis attinet. D. Ziegl. d. tr. concl. 26. §. 6. Huc faciunt l. 9. C. de iudic. l. 21. §. fin. l. 3. ff. de testib. l. 22. C. ad L. Corn. de fals. l. 2. C. de sentent. ex libello recit. l. ult. C. comminat. Epistol. programm. Causam, quam nesciebam, (ait Hiobus cap. 29.)


page 179, image: s203

diligentissimè investigabam. Ad quae verba notat D. Osiander. Indè administrant Rem publ. qui vix alterâ aut utraque etiam parte, se leviter et negligenter auditâ, ius dicunt, praecipitanter veriùs, quàm sapienter. Elegans est Constitutio, quae inter Capitula Caroli M. lib. 7. tit. 186. his verbis concepta legitur: Omnia primò diligenter cunctos oportet inquirere, ut cum iustitiâ definiantur. Nullus quemquam ante iustum iudicium damnet, nullum suspicionis arbitrio iudicet: prius quidem probet, et siciudicet. Non enim qui accusatur, sed qui convincitur, reus est: pessimum namque et periculosum est, quemquam de suspicione iudicare. In ambiguis DEI iudicio semper reservetur sententia: quod, quoniam non potest humano condemnari examine, quem DEUS iudicio suo reservavit. Incerta namque non debemus iudicare, quousque veniat Dominus, qui latentia producat in lucem, et illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit


page 180, image: s204

consilia cordium. Quamvis enim vera sint, non tamen credenda sunt, nisi quae certis indiciis comprobantur, nisi quae manifesto iudicio convincuntur, nisi quae iudiciario ordine publicantur. Praecipitantium Iudicum in causis criminalibus maximè cavit optimus Princeps; ERNESTUS, Saxo Gothanus, inclutae recordationis; in cuius laudatissimae vitae curriculo haec leguntur verba: Alle Criminal-Acten und Urthel musten Ihre Durchl. selbst vorgetragen, und vor der Unterschrifft des Exsecution-Befehls, die Sie regulariter selbst thaten, noch einst erwogen werden.

III.

Quid verò si delictum sit atrox, notorium ac manifestum? ad hoc à piis ICtis rectè respondetur, aut nullum crimen verè notorium esse, aut si quod est, non aliud esse, nisi quod palàm et inspectante populo, vel in conspectu iudicis perpetratum est. Ant. Matthaei. de crimin. tit. de probat. cap. 1. num. 2. Clarus. q. 9. num 7.


page 181, image: s205

qui in delictis etiam notoriis reo defensionem non negari debere statuit. Carpzov. Pr. Crim. q. 115. n. 4. audiendum esse reum ait, este iudiciivideatur; iustam defensionis causiam nullam subesse. Add. Reinking. d. l. ubi ait: Groß, notori, Landkündig, und unverneinlich war die Sünde Sodom und Gomorra, so gar, daß ihr Geschrey in den Himmel reichete, daß also gantz keines Proresses von nöthen war, dennoch sprach GOtt zu Abraham, daß er wolte hinab fahren, und sehen, obste alles gethan hätten nach dem Geschrey, das vor ihn kommen war, oder obs nicht also wäre, daß ers müste. Gen. 18. v. 20. et seqq. Idem adducit verba EVaristi Papae, quae leguntur in can. DEUS omnipotens. II. quaest. 2. quae haec sunt: DEUS (inquit) omnipotens, ut nos à praecipitatae sententiae prolatione compesceret, cum omnia nuda et aperta sint oculis eius, mala tamen Sodomae noluit iudicare audita, priusquàm manifestè


page 182, image: s206

cognosceret, quae dicebantur. Non ob aliud per se inquirere dignatus est, nisi ut nobis exemplum daret, ne praecipites in discutiendis et iudicandis negotiis essemus, et ne mala quorumque, priùs quisquam praesumat credere, quàm probare. Si enim Dominus omnium Sodomorum mala, quorum clamor ad caelum usque pervenerat, omnia sciens, priùs nec credere, nec iudicare voluit, quam ipse ea cum fidelibus testibus diligenter investigans, quae audierat, opere veraciter cognosceret: multò magis nos humani et peccatores homines, quibus incognita sunt occulta iudicia DEI, et haec praecavere, et nullum ante veram iustamque probationem, iudicare aut damnare debemus.

IV.

Ob eandem rationem rectè docetur, Principem non poste in causis sanguinariis vel appellationem aut illud remedium, adversus sententiam, quae iniquitatis arguitur, reo denegare. Neque enim id. quod iuris


page 183, image: s207

naturalis est, Principi, licet summus sit, tollere licet. Clem. Pastor alis 2. de sent. et re iud. Vid. D. Ziegl. d. l.

CONCLUSIO XXVII. Peccat Princeps, qui sontes cum insontibus condedemnat ac punit.

I.

SOlent nonnumquam Reges atque Principes, fortè à subditis quibusdam aliquaâ ignominiâ aut iniuriâ adfecti, in furore irae, in omnes aequè saevire, nec in vindicatione iniuriae, innocenti sanguini parcere. Exemplum refert Theodoretus lib. 5. Histor. c. 13. in Theodosio I. aliàs optimo Imperatore, qui Thessaloniae seditione quadam ortâ, iussit promiscuè in vulgus saeviri, missis eò militum cohortibus, à quibus septem milia hominum


page 184, image: s208

trucidata fuêre obquam saevitiem Imperator à D. Ambrosio templum ingredi prohibitus est.

II.

Innocentem autem alieno delicto praegravare, aut perdere, tàm rationinaturalit, quàm divino ac humano iuri adversatur. Naturalis ac civilis ratio omninò postulat, ut poenae tantùm suos tenere debeant auctores. l. sancimus. 22. C. de poen. cap. Romana. in fin. de sent. excom. in 6. ubi nullum delictum, ibi nulla poena. Exalieno delicto, nemo praegravandus. l. 33. §. 1. C. de in off. testam. Firmum manetistud, in foroliumano ob delictum alienum, de quo nullâ ratione quis participavit, rectè aliquem puniri non posse, ait Puffendorf. de iur. Nat. et Gent. lib. 8. §. 30. ubi §. 33. rationem adfert, quòd aptitudo in poenam ex meritò oriatur, cuius fundamentum est sua cuiusque voluntas, quâ homini nihil magis proprium, quaeque nisi ex motu intrinseco vitium contrahere non potest.


page 185, image: s209

III.

Legi divinae consentaneum esse, ne sontes cum insontibus puniantur, probatur textu Exsechielis cap. 18. ubi dicitur: Anima, quae peccavit, ipsa morietur. Item EXod. c. 23. Innocentem et iustum non occides. Dan. cap. 13. Innocentem et iustum non interficies.

IV.

Nec terrestrium Dominorum facta excusant vindictae divinae exempla, quae docent, quòd DEUS quandoque sontes atque insontes, imò etiam posteros puniverit. Tum quia non est consequens. DEUM aliquando insigniter misericordem aut rigorosum erga sacinorosos quosdam se exhibere, E. Iudex quoque vel Princeps ita ad exemplum DEI se gerere debet. Conf. D. Osiander. annot. ad Grot. de I. B. et P. lib. 3. cap. 1.thes. 4. tum, quia de tribunalis divini processu ad forum humanum argumentum per omnia ducere non licet. Puffend. de iur. Nat. et Gent. lib. 8. c. 3. §. 29. tùm, quia DEUS numquam


page 186, image: s210

abutitur Dominio suo plenissimo, nec immerentem punit aut perdit hominem, sed hic sibi omnis calamitatis causa est. D. Ziegler. ad Grot. d. l. 3. c. 1. §. 4. add. Luc. Osiander. ad c. 18. Ezechiel. Huc faciunt verba Abrahami ad DEUM, Sodomam perdere volentis. Numquid, Domine, perdes iustum cum impio? ab sit àte, ut hanc rem facias, ut occidasiustum cum impio: non est hoc tuum, qui iudicas omnem terram, nequaquam facies iudicium hoc.

V.

Si igitur poenae graviores verberum, aut cruciatus aut capitis, exigendae sint, ab iis tantùm exigi oportet, qui sceleris participes et conscii fuerunt. l. aut facta. de poenis. et ibi Bartol. Panorm. in cap. gradum. de postul. Praelat. Add. Herm. Stamm de servit. person. l. 3. c. 11. num. 8. ubi ait: quòd bonus Princeps, innocentes puniendo, existimationi et famae suae contumeliam inurat, et cum Theodosio Imper. crudelis existat. Bodin. de


page 187, image: s211

Republic. lib. 3. cap. 7. Ehrenberg. de Subsid. et oner. Reg. cap. 2. num. 30. Clamar. de arcan. Rerum public. lib. 6. cap. 12. Si qui verò Legislatores occasione ex unius aut alterius delicto arreptâ in totum aliquod genus duri quid statuerunt, potestate suâ abusi sunt. Puffendorf. d. l. §. 33. Ergò.

Auctores proprios sua crimina iure tenebunt,
Nullus plectetur, nisi qui peccator habetur.

Glossa in l. 23. C. de poen.

CONCLUSIO XXIIX. Peccat Princeps, qui otiosos, validos mendicantes, Zingaros, grassatores, similisque farinae


page 188, image: s212

homines non coercet, et è civitate expellit.

I.

OPtimè ICtus Romanus in l. congruit. 13. pr. de Officio praesid. scribit: Congruit bono et gravi Praesidi curare, ut pacata et quieta Provincia sit, quam regit, quod non difficile obtinebit, si sollicitè agat, ut malis hominibus provincia careat, eosque conquirat. Inter malos autem homines, meritò etiam referuntur otiosi, validi mendicantes, Zingari, vagabundi errones, gesunde, starcke, müssige, faule Buben, und Betrler, Zigeuner, Vaganten, und dergleichen umblauffendes unnützes Zerren-loses Gesindlein, quibus clamitosissimo hoc tempore omnes Provinciae Germaniae plenae sunt.

II.

Quod otiosos attinet, de iis rectè iudicat Iohann. Bodinus, de Republ. lib. 5. c. 2. Quod in Republ. nihiltam pernitiosum sit, quam


page 189, image: s213

otiosorum, ac tenuium hominum huc illuc errantium multitudinem, quique privatorum bona diripiunt, et in eversione Reip. spem omnem fortunarum suarum posùêre. Grave est in Republ. vel unum alere otiosum, ait Keckerm. lib. 1. System. Polit. cap. 10. quorum multitudo facilè Reip. mutationem causari potest. Lips. lib. 4. Polit. c. 11. Omnino igitur Principis ac Magistratus officio incumbit, otiosos et ignavos homines, qui in fures, latrones ac proditores patriae degenerare solent, non sovere, sed potiùs ad operas cogere ergasteriis includere, aut è Republ. eicere. Eine Christliche Obrigkeit (ait Maximil. Faust. ab Aschafsenburg. de aerar. class. 19. cons. 35. Ord. 1526.) ist von Rechts wegen schuldig, nicht allein ihre Unterthanen zu schützen, und schirmen, das Ubel zu straffen, sondern auch für den Müßiggang Arbeit zu schaffen; Darzu dann Werck-Häuser, Zucht-


page 190, image: s214

und Spinn-Häuser anzurichten, damit das inüßig-gehende Gesindlein abgeschaffet, und die Unterthanen von deroselben Uberlauff befreyet werden, etc. Vid. plur. Tract. nostr. de valid. mendic. c. 6. et c. 15. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 101.

III.

Non minus grave malum Reip. est valida mendicitas, quae, hodiè cumprimis, corruptissimis hominum moribus, plerasque Germaniae provincias maximè premit, variisque damnis adficit. Saluberrima quidem Constitutio contra tales, in Comitiis Augustanis, superiore saeculo, annô 1548. promulgata, ac à Rudolpho II. Imper. in Ordinat. Politicâ de anno 1577. sub titulo, Von Bettlern und Müßiggängern, repetita, sed hactenus, ut multae aliae utilissimae Constitutiones, nola sine pistillo fuit. Vid. d. Tract. de valid. mendic. cap. 7. et seqqu.

IV.

Similis farinae sunt milites, qui praetextu militiae rusticos exsugunt,


page 191, image: s215

victum ab eis extorquentes, vulgò Herren-lose, gartende Knechte, contra quos exstat Constitutio Imperii, de anno 1555. §. Und damir. et Ordinatio Politica, de anno 1577. tit. von den Herrenlosen und gartenden Knechten. Ubi inter alia dicitur: Es sollen die Stände und Obrigkeiten ihren Unterthanen bey nahmhaffter Straffe gebieren, daß dieselbe denen umblauffenden und gartenden Knechten nichts geben, noch sie hausen und herbergen, sondern iederzeit ohne einige Gabe abweisen, etc.

V.

Inter otiosos autem et vali. dos mendicantes, familiam ducunt Zingari, quos vulgò Zigeuner, Tatern, appellant, (de quibus peculiari Dissert. de Orig. vitâ ac moribus Zygenorum. et Tract. de valid. mendic. c. 12. per tot. egimus.) Fictitii illi Tartari seu Aegyptii impostores, iam dudum Turcarum emissarii, proditores et exploratores patriae, Erfahrer,


page 192, image: s216

Verräther, und Ausspeher, die der Cheisten Lande dem Türcken und anderen der Christenheit Feinden verkundschaffen, habiti sunt. Vid. Rec. Imper. de anno 1530. Tit. von Ziegeunern. Rec. Imp. de anno 1554. Rec. Imper. de anno 1551. Ord. Pol. de anno 1548. et 1577. quibus cautum legitur, eiusmodi errones, tamquam carcinomata et purgamenta è civitate eici, et ad Garamantas et Indos relegari, nullasque literas salvi conductus transeuntibus concedi debere. Videas tamen adhuc hodiè furacissimum ac mendacissimum hominum, dicam, an diabolorum genus, multas Germaniae provincias peragrare, et quod mireris, non rarò literis securitatis contra Imperiales Constitutiones, Principum Sigillis munitis, rusticanae pleeculae graves esse, et sic Serpentes, praedones, latrones, fures, Harpyias, proditores, datâ operâ in sinu Reip. foveri. Sanè Principes istos, qui neglectis Imperii


page 193, image: s217

legibus, quibus omninò obstricti sunt, eiusmodi mala è Republ. non tollunt, quae tamen tollere possunt ac debent, graviter in DEUM peccare, quis dubitet? Licentiam et ignaviam Magistratus, Tyrannidi similem esse, ait Althusius. lib. 1. Dicaeol. cap. 113. num. 16. et seqq. qui bonos et pios contra aliorum iniurias non defendit, impios ac sceleratos (quales Zingarorum greges esse in propatulo est) non coërcet ac punit. vid. pluribus dict. Dissert. de origin. vit. ac moribus Zygerorum. membr. ult.

CONCLUSIO XXIX. Peccat Princeps, monomachiam seu duellum (Balgerey) subditis suis concedens, aut permittens.


page 194, image: s218

I.

INter Christianos deterrimus et exsecrabilis mos, nec Turcis nec Barbaris probatus, cum tot millium animarum perditione, et gravissimo Reip. malo, inolevit, quô non tantûm illustres ac Nobiles personae, sed etiam Milites, Scholares Academici, immo nonnumquam Cives et Rustici, sortè iniuriam realem aut verbalem passi, ad duella prorumpunt, et digladiando illatam iniuriam à se propulsare et vindicare solent. Vetustissimum autem hunc duellandi usum apud Romanos, Longobardos, Graecos, Gallos, Italos, Hispanos, Danos, Gothos, Anglos, Ruthenos, et Ungaros, usitatissimum fuisse, latè probat Aug. Vischer. de duell. provis. tract. prior. part. prior. sect. 1. membr. 2. P. Greg. Tholosan. Syntag. iur. univ. lib. 48. c 19. n. 8. Germanis etiam morem istum, velut optimum litium publicarum ac privatarum dirimendarum romedium, frequentem fuisse, tradit Ritterschus.


page 195, image: s219

partit. feudal. lib. 2. c. 10. qu. 30. Vid leg. Alemann. c. 14. Lehmann. Chron. Spir. L. 2. c. 30. et L. 5. cap. 4. Stumpf. Chron. Helvet. L. 3 cap. 92. D. Rachel. Disput. Inaugur. de Duellis.

II.

Rectè autem quaeritur: an Princeps aut Magistratus subditis suis duellandi licentiam salvâ conscientiâ concedere aut permittere possit? Id quidem de summo Principe aiunt post Baldum in l. 5. de J. et J. num. 19. et Iason. ibid. num. 31. et cons. 144. n. 11. Fernand. Vasque qu. illustr. lib. 1. cap. 49. num. 23. Andr. Tiraquell. de retract. in praefat. num. 75 Philipp. Decius. cons. 686. Cagnol. ad l. 125. de R. I. n. 17. Berlich. part. 4. concl. 16. num. 7. quos refert novissimè D. Michael Frider. Lederer. Tr. de iure belli privati. cap. 5. num. 2. Caietanus autem Moralista ad Thomam. 2. 2. qu. 95. art. 8. disting vit inter concessionem et permissionem duelli. Nen peccare, ait, Principes, duella permittendo ex urgenti caussâ, sicut nec peccant permittendo usur as et meretrices.


page 196, image: s220

III.

Verùm magis pia, et tàm rectae rationi, quàm iuri divino morali convenientior est sententia, quâ concedendi aut permittendi duella potestas Principi negatur. Id manifestissimis argumentis probatur. Primò, quòd duella omnia per se et intrin sicè mala, turpia, legique divinae repugnantia sint. Secundò quòd ex suo genere perniciosa. Tertiò, quòd iustitiae ac modo iudiciorum divinitus constitutorum penitùs contraria. Duellum (ait Caiet. anteà c. l.) non solùm est malum ex suo genere, ut mendacium sed etiam est perniciosum ex suo genere, quia contra rectam rationem eligit uterque percutere proximum et contra rectam rationem vita utriusque ex proposito exponitur mortis et vulnerum periculo, cum DEI tentatione, et divini fit usurpatio iudicii. Duel. la omnia (verba sunt D. Ziegleri. in not. ad Grot. L. 2. cap. 1. §. 1.) praeterquam quod Legi DEI repugnent, ipsa etiam damnat natura. Est


page 197, image: s221

eiusmodi provocatio et mutua ad monomachiam oblatio opus (1.) inexcusabilis audaciae, quo sine necessitate homo semetipsum indiscrimen vitae et aeternae salutis conicit. (2.) intoler abilis feritatis, quatenus non in suam tantùm, sed alterius etiam vitam aliquis cum rabie quâdam saevit. (3.) extremae iniustitiae, quatenus pro iniuriâ interdum levissimâ, et à viro cordato non aestimandâ mortis exhibetur retributio. (4.) immanis superbiae, quatenus victor ex ruinâ hostis, immò verò proximi sui gloriam sibi quaerit. Vid etiam Balduin. de casib. conscient. lib. 10. cap. 1. cas. 12. Reinking. Politic. Bibl. exiom. 198. ubi latè probat: Daß die blutige Duella und Balgereyen, in Gottes Wort, Geistlichen, natürlichen, und gemeinen beschriebenen Rechten nicht zugelassen, noch unserm Christenthum gemäß.

IV.

Cùm igitur duella intrinsecè mala sint, suâ sponte sequitur, Principem ea minimè subditis aut ministris


page 198, image: s222

suis, cuiuscumque conditionis fuerint, concedere aut permittere posse. Nec enim Princeps contra ius divinum et rationem rectam bonosque mores dispensare potest. Georg. Frantzke. l. 2. variar. resol. 23. n. 44. ubi rectè negat, provocationem aut acceptationem duelli permissu Principis roborari posse. Idem novissimè pluribus confirmat D. Lederer. d. tract. c. 5. §. 4. Quod omne duellum (ut contra Caie. tanum concludit) et singulare certamen à privatis ex privatâ caussâ citra defensionis necessitatem susceptum ex se non modò perniciosum, sed et illicitum, quippe quo contra ius divinum et rectae rationis dictamen uterque alterius inhiat vel vulnerationi, vel occisioni, n on potest sanè ulla potestas ullo edicto aut permissione rem illicitam sive directò, sive per indirectum licitam efficere. Subiectus certè Princeps DEO, cuius vices in hisce terris sustinet: non poterit itaque ea, quae iuri à DEO vel sancita, vel


page 199, image: s223

implantata contraria permittere, nisi absurdè quis asserere velit, inferiorem superioris voluntati contravenire aut repugnare posse. Gravissimis etiam rationibus et exemplis Reinking. Polit. Bibl. l. 3. exiom. 199. probat: Daß Christliche Potentaten, Käyser, Könige, Chur-Fürsten, und andere hohe Obrigkeiten, die Duella und Balgereyen an ihren Höfen, in ihren Landen und Gebieten, mit gutem Gewissen nicht zugeben und gestatten können, und wann das geschicht, vor GOTT schwerlich verantworten müssen. Et non desunt exempla in historiis, Principes ob huiusmodi permissiones graviter à DEO punitos fuisse, quod haut obscurè quoque patet exemplo Henrici II. Galliarum Regis, de quo, cum anno LIX. superioris saeculi à Comite Mongomerio in exercitio equestri confractis utrinque hastis, infelici casu, apertâ casside, in oculo ex trunci ictu graviter laesus esset, et post aliquot dies decesserit. Thuanus, sub


page 200, image: s224

finem lib. 22. historiar. gravissimè scribit, quòd à curiosis postea observatum sit, Regem illum,qui serium duellum, rem Christianâ religione vetitam infaustis Regni auspiciis approbavit, in ludicro duello vitam amisisse. Rectè igitur scribit Carol. Scribanius, in Politico Christiano. c. 41. Quis DEUS Principi hanc culpam condonabit? quam vereor, ne à manu illius suorum exigat sanguinem? sistere hunc Princeps debuit, et potuit, non stitit, fusi sanguinis reus stabit. Quis eripiet tanti sanguinis reum? aut quod flumen purgabit hoc crimen? Dicet non potuisse? quo illi ferrum et poenae? dicet noluisse? non opus alio iudice. Dicet parcere voluisse? parceret Regno, et in unius poenam multorum sanguinem sisteret etc.

V.

His atque aliis rationibus multi pii Principes ac Magistratus Superioribus annis permoti propositis edictis duella omnia severissimè prohibuêre. In Galliae Regno (in quo per paucos


page 201, image: s225

annos aliquot milia hominum in monomachiis periisse dicitur) de Duellorum prohibitione exstat Edictum Regium Henrici IV. cuius tenorem refert Thuanus lib. 129. Histor. sub anno 1602. similia Edicta poenalia Reges successores publicavêre. edictum Imperatoris Matthiae pro terris hereditariis Pragae, anno 1617. editùm, vide apud Reinking. d. loc. Talia edicta poenalia contra Duellantes, Elector et Duces Saxoniae, aliique Principes ac Status Imperii proposuêre, quamvis ob conniventiam nonnullibi malè hactenùs servata fuerint, quapropter Imperatori ac Ordinibus Imperii in hisce Comitiis Ratisbonensibus visum fuit, proximè Universalem Constitutionem contra Duella promulgare, ut patet ex sequentis Imperialis rescripti tenore.

Käyserliche Resolution, Auf das Reichs-Bedencken in puncto Duellorum.


page 202, image: s226

DEr Römischen Käyserl. Majunserm aller gnädigsten Herrn, hat Deroselben zu gegenwärtigen Reichstag ad interim Gevollmächtigter Käyserl. Commissarius, der Hochwolgebohrne Graff und Herr, Herr David, des Heil. Röm, Reichs Graff und Herr von Weissenwolff, Allerhöchstgedachter Käyserl. Maj. würcklich geheimter Rath, Kämmerer, Obrister Erbland, Hoffmeister und Land-Hauptmann, des Ertz-Hertzogthumbs Oesterreich Ob der Ens, etc. gehorsamst referiret und eingeschickt, was des Heil. Röm. Reichs Chur-Fürsten und Stände, bey erstbesagten Reichstage versam~lete Räthe, Pothschaffter und Gesandte, Ihro sub dato den zten neulich verwichenen Monats Iulii, bey der für guth befundenen Verbesserung des Policey-Wesens, für ein


page 203, image: s227

Reichs-Bedencken zu eröfnen beliebig gewesen.

Wie nemlich vors Erste im Heil. R. Reich dem höchstschädlichen Duelliren, Balgen und Kugel-wechseln zubegegnen, und was ihres vernünftigen Darfürhaltens, zu nach drücklicher Abstellung, solchen allzuweit eingerissenen Un Christlichen Beginnens für eine durchgehend ernstliche Verordnung von nöthen seyn wolle, damit aller Vorwand Anlaß und Ursache zu dergleichen Excessen benommen, und das frevelmüthige Schmähen und iniuriren, als Ursprung solches Unheils verhütet werde, oder da darwider gehandelt würde, dem beleidigten schleinige billigmäßige Satisfaction wiederfahren möchte; Also daß wo einer entweder mit Worten oder mit der That geschmähet und


page 204, image: s228

beschimpffet worden, kein ordentlicher Process verstattet, sondern wenn der beleidigte solches bey gehöriger instantz angezeiget, darinnen gantz summarié ünd dergestalt verfahren werden solte, daß wenn sich befindete, daß der Iniuriantsich zu dem bbeleidigten obne Ursache genöthiget, der Iniuriant nebst refundirung der Unkosten zu gebührender Satisfaction vermittelst einer Chrn-Erklärung und öffentlicher Abbitte oder Wiederruffs (mit der dabey gefügten Erklärung, das ohne grosse erhebliche Ursachen einiger reservation honoris dadurch die infamiam zu evitiren, per indirectum gesucht würde, nicht statt zu geben, so gar, daß auch der Richter, da er die Ehre ohne gnungsame erhebliche Ursache vorbehalten solte, selbst darumb zu straffen wäre) ohne alle


page 205, image: s229

Weitläufftigkeit vermöcht, und darzu ohne respect der Person mit einer empfindlichen Geld- oder Gefängnüß-Straffe, oder, nach Beschaffenheit des Verbrechens und anderer Umbstände, wol gar mit der Landes-verweisung oder noch schärfferer Straffe angesehen, ja da einer den andern mit thätlichen Iniurien, bevorab mit Prügeln und dergleichen schimpfflichen tractament vor sich selbst, oder durch andere beschimpffet, oder zuschimpffen angestifftet worden, in solchen Fällen gegen dem Thäter, Anstiffter und Helffer, nach Gestalt des Delicti und qualität des Iniuriati wol gar mit Leib-und Lebens-Straff verfahren werden, daß auch die Obrigkeiten, da sie ohne vorhergehende Klage des Iniuriati von dergleichen Iniuri-Händeln etwas vernehmen


page 206, image: s230

würden, ex officio solche Iuiuri-Sachen durch gütliche Vergleichung oder rechtmäßige schleinige Entscheidung beylegen, und dadurch aller Anlaß zu weiterer Rachsuchung aufgehoben seyn, und dem Veleidigten nicht unbenommen seyn solle, sich mit dem Iniurianten absonderlichen in der Güte zu vertragen; Jedoch der Obrigkeit an verwürckter Straffe unabbrüchig.

Und was (2.) vorbesagte der Chur-Fürsten und Stände, Räthe, Potschaffter und Gesandte zu dessen mehrer Benehmung der nunmehr fast eingewurtzelten opinion des puncti honoris für gut, und nothwendig ermessen, daß in bevorstehender allgemeinen Reichs-Consti. tution und von Chur-Fürsten und Ständen in deren Landen ausgehenden Edicten und Mandaten, mit


page 207, image: s231

mehrern ausgeführet werden solte, wie das blutige Balgen und Kugel-Wechseln, wider G Ottes Wort, die natürliche, Geistl. und gemeine geschriebenen Rechten, alle Erbarkeit, gute Policey und den gemeinen Ruhe- und Frieden-Stand lauffen, nicht weniger der Obrigkeit in ihr Ampt gegriffen, und dadurch Aergerniß gegeben werde; welches alles, wie von allerhöchstgedacht. Ih. Röm. Käys. Maj. sehr vernünftig, und darbey Insonderheit diß wohl überlegt befunden, daß die angethane Iniurien keinen an seinen Ehren, oder erworbenen ehrlichen Nahmen etwas von Rechtswegen schaden, viel weniger dergleichen verdammliches Blut-Vergiessen entschuldigen, zumahl dem Iniuriato schon in andere Wege per viam Iuris gebührende Satisfaction geschehen könne,


page 208, image: s232

auch dem Provocato, da er gleich nicht erscheine, an seiner Hertzhafftigkeit und Ehrenstand nichts abgehen, und ein ieder, welcher der Christlichen Religion zugethan ist, von selbsten billich betrachten solte, daß eine solche un Christliche Ehren-Rettung ohne das sehr gefährlich und ungewiß sey, dergestalt, daß die Provocanten selber öffters unterliegen, und in Einbüßung des Lebens, welches sie zu Dienste des Vaterlandes hätten ersparen können, mit Leib und Seele jämmerlich zu Grunde gehen, bevorab aber, daß die Secundanten, ohne daß sie einander das wenigste Leid zugefüget, dennoch mit einander unmenschlicher und fast Teuffelischer Weise kämpffen thun; Also lassen Ihre Käyserl. Mai. diß reifflich-und wohl-erwogene Reichs-Gutachten Ihro nicht


page 209, image: s233

allein alles seines Inhalts allergnädigst gefallen, sondern haben sich auch nach Anleitung desselben dahin allergnädigst resolviret.

Erstlich, daß alle und iede fürfetzlich angestellte Duella und Balger reyen, zu Roß und Fuß im gantzen Röm. Reich, ohne Unterscheid der Personen, wes Standes, Würden oder Wesens die seyn, bey nachgesetzten Straffen sollen verboten seyn; Also daß (ausser der Rechtlichen Nothwehr, dazu einer in continenti euserst benöthiget wird,) männiglich sich nicht alleine aller gewaffneten Handanlegung, sondern auch aller Ausforderung zu Duellen und Balgen zu Fuß oder zu Pferdt; der Ausgeforderte aber, aller Erscheinung, und die gesuchte Beystände alles Raths-und That-Handlung, Veywohnung, Vorschutz und Beystandes enthalten sollen.


page 210, image: s234

Fürs Andere, gleich wie eine iede Obrigkeit umb alles Menschliche Blut, so durch conniventz unzeitig vergossen, Rechenschafft zu geben schuldig ist; Also sollen alle und iede Obrigkeiten und Beampten, wie die Nahmen haben mögen, so bald sie von einig angestellten Kampff Nachricht erhalten, den Balgern ünd ihren Secunden solchen bey Verlust Leib und Lebens nicht alleine zu verbieten, sondern auch solches sträfliche Vorhaben, durch arrestir-oder Verhafftung ihrer Personen, sie seyn ihrer des Orts Obrigkeit Iurisdiction unterworffen oder nicht, und sonsten durch alle mögliche Wege und Mittel zu verhindern schuldig und gehalten seyn.

Drittens soll nicht weniger denen Wirthen und Hauß-Uätern in derer Häusern, bey Mal- oder


page 211, image: s235

Hochzeiten, oder andern Zusammenkünfren, sich einige Zanckereyen erregen, bey unausbleiblicher Straffe aufgelegt werden, daß sie nicht allein die interessirte zu Friede bringen, sondern auch auf verspüren, daß es zu würcklichem Duell kommen dörffte, solches der Obrigkeit anzeigen, damit dem Provocanti und Provocato alsobald Einbalt geschehen möge, wie dann auch sonsten aller Orten, auch die Friedenstöhrer, Aufwigler, Haderer, und Tumultuirer gute Aufsicht zu haben, und wo sich dergleichen etwas zutragen möchte, denen Obrigkeiten ohnverlängt anzeigen, welche dann folgends die Thäter zur Haft bringen, und nach Beschaffenheit des Delicti, abstraffen sollen.

Solte sich aber Vierdtens, iemand solchen Verboths ungeachtet unterstehen, und vermessen einen


page 212, image: s236

andern, unter wasserley Schein es immer geschehen möchte, auszufordern, der solle bloß des Ausforderns halber, wenn gleich das würckliche Balgen oder Kugel-Wechseln darauf nicht erfolgte, noch vielmehr aber, wenn er den Kampff und Duell mit seinen Gegenpart, wiewol ehne Entleibung, ausübet, ipso facto seiner Ehren entsetzet, und nach befindenten Dingen mit würcklicher Landes-Verweisung, ig auch nach Gelegenheit der Umbstände, mit Leib-oder Lebens-Strafse unnachläßig beleget, mit solcher auch nicht weniger die Provocati, wenn sie erscheinen, die Secunden, gegen welche, da sie gleichfalls sich mit einander schlagen, die Vestraffung noch mehrers als gegen die Principalen selbst zu schärffen. Item: Die, welche sich zum Ausforden und


page 213, image: s237

Cartell-tragen, öffentlich brauchen lafi sen, oder mit Verhelffung der Waffen, oder sonsten mit Rath und That sich des Wercks theilhafftig gemachet, und endlichen auch die, so einen, der ausgefordert worden, aber nicht erschienen, wegen seines nicht erscheinens schelten und solches schimpfflich vorwerffen, angesehen werden.

Es sollen auch ferners die jenige, welche die vermerckte provocationes nicht also gleich der Obrigkeit angezeiget, oder die Duella zu verhindern, vermöcht, und nicht verhindert haben; Item, auch die jenige, welche durch ihre Beywohnung, und Concurrentz die Duellant en in ihren Vorhaben mehrer stärcken und animiren, als abwehren, gleichfalls der Gebühr nach unnachläßig gestrafft werden; Da es denn


page 214, image: s238

weiters nicht nur zum würcklichen Duelli ren und Valgen oder Kugelwechseln. sondern dadurch auch eine Entleibung erfolget, so soll alsdann die ordentliche Straffe des Todtschlages wider den Thäter oder Entleiber, ohne Unterschied; ob der selbe gefordert hat, oder ausgefordert worden, er sey Beleidiger oder Beleidigter, ???e respect der Personen, des Srands und Freund schafft er kennet, und ohne Mittel vollstrecket, und darwider einiger appellation, intercession oder Fürbitt nicht statt gethan, denen Balgern aber, welche in Duell todt bleiben, keine Begräbniß in Kirchen oder Freyhöfen zugelassen werden, Und demnach die Erfahrung nur allzuviel erzeigt, wie sich mancher den eitlen Ehrgeitz, eingebildete Ehren-Rettung, oder Privat-Neids und


page 215, image: s239

Rachgier, mit solchem Eyfer angelegen seyn lässet, daß er zu Erfüllung seines bösen Vorhabens, damit er nicht daran gehindert werde, oder auch denen aufgesetzten Straffen, desto mehr entgehen möge, in des dritten Territorio den Kampff veranlassen, und anstellen, oder sich nach vollbrachter That, dahin salviren thut, solte, wenn der Kampff in Teutschland vorgangen, und der Thäter intra fines Imperii zu betreten ist, die Obrigkeit desselben Orts, wo er anzutreffen, selbigen dem Iudici domicilii seu commissi delicti, auf Begehren, unwe~igerlich lieffern und abfolgen zu lassen, schuldig seyn; Auf den Fall aber, do er sich gar ausser des Röm. Reichs reterirt hätte, gegen ihme, nach Ausweisung der Rechten, in Contumaciam verfahren, auch


page 216, image: s240

die Exsecution in effectu vorgenommen, und nichts desto weniger, wenn derselbe nachgehends über kurtz oder langbetreten würde, die angesetzte Straffe an ihme realiter erfüllet und vollzogen werden; Damit auch denen Duellanten die Mittel zu Ergreifsung der Flucht, so viel möglich benommen werden, solle bey den Posten, und sonsten ein - vor alle mahl, die ernstliche Verordnung geschehen, daß bey Vermeidung unausbleiblicher straffe, keinem, der sich mit Duellen vergriffen, einiger Vorschub zu Entkommung mit Pferden noch in andere wege gegeben werde. Was im Übrigen mehr besagte der Chur-Fürsten und Stände, Räthe, Potschafften, und Gesandten von denen auf Universttäten, und Academien vorgehenden excessibus angeregt,


page 217, image: s241

daß die Studenten sich bald umb einer liederlichen Ursachen wegen mit einander schlagen und balgen, also, und dergestalt, daß mancher entweder in der besten blühenden Jugend unzeitig umb das Leben kömmet, oder mit der Eltern höchsten Betrübniß an Gliedern zu schanden gemachet, und übel zugerichtet wird, daß er seine Tage ein elender Mensch, und das ihme etwa von GOTT verliehene gute Talent deßwegen ohne Nutz seyn muß. Also lassen Ihro Käyserliche Majestät Ihro Allergnädigst gefallen, daß künfftiger Reichs- Ordnung specialiter auch einverleibt werde, daß Chur-Fürsten und Städne, welche über gemeldte Universitäten und Academien zu gebieten, nach Anleitung besagter Reichs-Ordnung


page 218, image: s242

gleichfalls solche Fürsehung thun wollen, daß auch daselbst unter den Studenten, in allen Ausfordern und Balgen, eine ernstliche und gute Disciplin erhalten, und der Unschuldige vor Gewalt, und Thätligkeit beschützet werde, welches aus allerhöchstgedachter Ihrer Käyserl. Majestät allergnädigsten Befehl Anfangs gedachten Herrn Käyserlichen Commissarii Excellentz ihnen der Chur-Fürsten und Stände Gevollmächtigten Näthen, Potschafften und Gesandten, zuverläßlichen Käyserlichen resolution hinwieder anzufügen nicht unterlassen wollen; Und verbleiben denenselben respect. Freundwillige, auch angenehme Dienste und Willfehrigkeiten zu erzeigen iederzeit willig und geflissen. Signatum Regenspurg,


page 219, image: s243

den 19 ten September. ANNO M DC LXIIX.

(L. S.)

David Graff von Weissenwolff.

Binens Hochlöblichen Chur-Maintzischen Directorio einzuhändigen.

VI.

Ex iam dictis patescit, quòd licet quis permissu Principis Duellum ingrediatur, tamen in conscientiâ tutus esse non possit. Ex re namque per se illicitâ nihil licitum elici potest. Peccat enim uterque tàm Princeps rem in se illicitam permittens, quàm subditus permissionem rei illicitae acceptans. Add. D. Ziegl. d. l. ubi ait: non satis tutum videri aulae


page 220, image: s244

in urgente monomachiâ erranti parere, quod erronea aulae opinio non possit praeiudicare Legi divinae. Certè eorum, qui in Duello pereunt, aeterna salus admodum dubia est.

CONCLUSIO XXX. Peccat Princeps, qui in Republicâ lupanaria tolerat.

I.

TErrenam Civitatem in usu scortorum turpitudinem licitam fecisse, ait Augustin. de Civ. Dei. lib. 14. c. 18. Ad quem locum commentatur Leonhard. Coqueus: Ecclesia, ac Principes Christiani meretrices permittunt, neque legibus puniunt, non quia illud peccatum probent, illud enim quod lege divinâ ac naturali illicitum est, et peccatum mortale, fieri potest, ut


page 221, image: s245

ullis legibus humanis fiat licitum; neque ulla dispensatio cadit in legem divinam ac naturalem, sed ut gra vioribus malis occurrant, et adulteria, incestus, atque alia luxuriae crimina compescant.

II.

Verùm enim verò Principes Christianos eiusmodi impura loca et latibula foeditatis, ut vocat Augustin. d. l. et. L. 18. c. 21. salvâ conscientiâ in civitate suâ permittere non posse magis pia ac sana, veritati verboque divino conformior est sententia. Inter Christianos scilicet tales turpitudines ne audiri quidem debent iuxta monitum Apostoli; Fornic atio et omnis immundities aut avaritia, nec nominetur inter vos, sicut decet sanctos. (Eph. 5. v. 3.) Neque fornic arii, neque adulteri Regnum Dei possidebunt (1. Còrinth. 6.) Quomodo ergò sine maximâ impietate concedi ac tolerari possunt domicilia publica, in quibus tales fornicationes ac turpitudines impunè perpetrantur? Rectè


page 222, image: s246

Lactantius. lib. 6. divin. Inst. cap. 23. (apud Coqueum d. l.) Iupanaria inventum doemonum esse contendit: Ne quis esset, ait, qui poenarum metu abstineret alieno, Iupanaria quoque constituit, et pudorem infelicium mulierum publicavit, ut Iudibrio haberet tàm eos, qui faciunt, quàm quas patinecesse est; his obscenitatibus animas as sanitatem genitas velut in ceni gurgite demersit, pudorem exstinxit, pudicitiam profligavit. Si igitur Lupanaria Sathanam ipsum auctorem et inventorem habent, quomodo Christiani principes ea tolerabunt? Rectè etiam Schönbornerus. Lib. 3. Polit. c. 13. ea corruptelam iuventutis, morum civitatis depra vationem, corpcris tormentum animae perditionem esie adserit.

III.

Quod verò Iupanariorum permissio à quibusdam sub specie quâdam necessitatis, ut honestis scilicet amtronis hoc modo parcatur, et luxuriae crimina compescantur,


page 223, image: s247

defendi velit, id nec rationi nec veritati congruum est. Non rationi; cùm mala numquam sint facienda, ut indè eveniant bona, iuxta monitum Apostoli. (Rom. 3. v. 8.) Non committamus minora (ait Augustinus. lib. 2. contra mendac. c. 9.) ne alii maiora committant lato limite, imò nullo limite, sed convulsis et remotis omnibus terminis infinito spatio cuncta intrabunt et regnabunt poccata. Neque vulgatum illud solido rationis fundamento nititur: Inter duo mala (cùlpae) minus eligendum esse, quemadmodum Theologi nostri id multis rationibus ostendêre. Non veritati: Negatur enim ac pernegatur medio isto, in se illicito, libi dinem hominum compesci. Experientia docet, eiusmodi lupanaria fomentum ac incentivum esse libidinum ac turpitudinum. Permulti ad vagam Venerem adliciuntur iis, qui de eâ alias ne quidem cogitassent. Verissimè Ambrosius in Psalmo. 119. Quis existimet. ait, meretrices foveri


page 224, image: s248

posse in civitate, ut iuvenes non scortentur? Augetur potius, quam minuitur Civitas delictis carnis, toleratis inibi publicis meretricibus ac fornicariis. Kizel. in Synopsi matrim. c. 9. theorem. 2. Quemadmodum contigit Urbi Parisiensi, in quâ olim prostibula et lupanaria in ultimis partibus civitatis erant certis locis finita; hodiè verò exinde contagio per omnia urbis viscera diffusa, usque adeò referta est eiusmodi mercibus, ut quovis omnium mercimoniorum genere abundet. Nic. à Salis. in Sicilim, iur. cap. 23. Klock. de aerar. lib. 2. c. 46. n. 7. Idem de multis Italiae ac inferioris Germaniae urbibus dici potest. Et morbus Gallicus (ut vocant) lupanariorum occasione integras ferè nationes, velut gangraena quaedam perrepsit. Pudeat sanè, pùdeat, de Christianis talia dici, et audiri, quae barbara etiam gentilitas horret.

IV.

Sunt certè alii honestiores modi, quibus spurcorum hominum


page 225, image: s249

violenta libido compesci ac coërceri potest. Tollantur otia, tollatur luxus, iubeantur ieiunia, puniantur, adulteria, commendetur frugalitas, tollantur, ac evitentur omnes, peccandi illecebrae et occasiones. Proponantur peccantibus comminationes divinae, aeternae damnationis poena, cumprimis puritas Christianismi, et sanctitas piorum hominum. His, certè atque aliis mediis longâ tutiùs, meliùs atque selicius libido carnis compescitur, quàm turpi ac scandalosâ lustrorum publicorum permissione, Malè audit Rex Rehabeam, quod meretrices in Iudâ toleravit. Es waren Surer im Lande (dicitur in textu 1. Reg. 14. v. 24.) und sie thäten alle die Grevel der Seyden, die der SRrr von den Kindern Israel vertrieben hatte. Contra laudatur Rex Assa, quod Regnum ab eiusmodi prostibulis purga verit. Assa that das dem HErrn wohl gefiel, und thät die Surer aus dem


page 226, image: s250

Lande. (1. Reg. 15. v. 12.) Egregia est Constitutio Imper. Iustiniani, contra Lenonum scelestam functionem edita, quae habetur Novell. 14. dignissima sanè, ut in quâvis Christianâ Republ. observetur. Constitutionis illius inter alis verba haec sunt: Sancimus, ait, Imperator, omnes quidem, secundum quod possunt, castitatem agere, quae etiam sola DEO cum fiduciâ potis est hominum animas praesentare; quia verò plurima sunt humana, cum arte et dolo necessitate quaslibet talium ad luxuriam deduci omnibus prohibemus modis, et nulli fiduciam esse pascere meretricem, et in domo habere mulieres, aut publicè prostituere ad luxuriam, et pro alio quodam negotio talia mercari etc. Sed etiam ipsos lenones iubemus extret hanc fieri felicissimam civitatem, tanpestiferos, et communes castitatis vastatores factos, et liberas ancillasque requirentes et deducentes ad buiusmodi necessitatem, et decipientes, et habentes educatas ad universam confusionem, etc.


page 227, image: s251

Mulieres itaque castè quidem vivere volumus et oramus, etc. Atque sic omnes pii Theologi ac Politici unanimiter sentiunt. Ex Theologis vid. Balduin. cas. cons. lib. 4. cap. 12. cas. 18. Arn Mengering. Scrutin. cons. cap. 10. quaest. 99. Ex Iure Consultis Menoch. AIC. cas. 328. Bertazzol. cons. crimin. 134. Tessaur. L. 1. quaest. forens. 33. Vinc. de Anna. singul. 338. Franchis. dec. 326. Peguera. decis. 6. et 8. Langlae. otii semestris. lib. 8. cap. 8. Zepper. explan. leg. Mosaic. lib. 4. cap. 18. Lather. de censu. L. 2. cap. 4. Ex Politicis. Boter. lib. 2. de illustr. Statu et Polit. cap. 4. Canonher. L. 2. discurs. in Tacit. Heresbach. de Rep. Christian. admin. cap. 11. Danae. L. 3. Pol. Christ. cap. 14. Schönborn. d. l. Qui omnes statuunt, meretrices, lenones, et similis farinae homines à consortio et viciniâ honestarum mulierum expelli debere. Illi verò, qui pub licam lustrorum turpitudinem excu sant, ac in civitate tolerari posse de fen dere


page 228, image: s252

nituntur, videant, quomodo coram DEO in magno illo iudiciii die rationem reddere possint. Vae homini, per quem venit scandalum!

CONCLUSIO XXXI. Peccat Princeps, in civitate suâ Bacchanaliorum abominandam turpitudinem, vulgò Fastnachts-Mommerey, Mommenschantz, permittens.

I.

INter alia, quae ex caeco Gentilismö ad Christianos transiêre, et quorum vestigia adhuc supersunt, est Festum, quod appellant Bacchanalia, à Baccho, quem vini inventorem dicunt,


page 229, image: s253

German. Fastnacht, Gallis Caresmeprenant; Hispanis Carnaval ò Carnesiolendas. Italis Carnevale, quod carni quodammodo valedicatur. Cùm enim pia antiquitas, certumanni tempus elegerit, (quod Quadragesimae dicitur, German. die Festen, Fast-Zeit,) intra quod cum vigiliis, precibus et ieiuniis devota meditatio ac praedicatio acerbissimae passionis ac mortis Salvatoris nostri, sanctissimique operis redemptionis nostrae inter Christianos instituitur, ecce Sathanas generis humani insidiator, ac hostis DEI, cùm die illo, qui tempus illud quadragesimale ieiunii praecedit, Fastnacht dicto, homines liberaliùs manducare, et corpusculo suo, ieiuniis postea macerando, praeter consuetum amplius indulgere soleant, hâc occasione utens, gentilium Bacchanaliorum usum introduxit, ita ut ex Fastnacht facta fuerit Fraßnacht; Multis namque in locis diebus illis Christiani homines sese


page 230, image: s254

ingurgitare, furentes et insanientes in, publicum prodire, velatos, larvatos, et personatos, squalidis, sordidis, et fanaticis lacernulis tectos per vicos et plateas discurrere, stultos ex professo agere, deridenda loqui et facere, aleae lusus fub larva exercere, et Diabolo devotos Satyros, fatuos, et momos repraesentare solent. Undè fit, quòd accurrat populus, et omnis sexus, aetatis, conditionis et status, adplaudens, turpitudines istas oculis pedibusque insequatur, und macht also ein Narr zehen Narren. Praeterea Furiae istae larvatae saepè sexum in sexum mutantes plerumque. inarticulatâ voce mugiunt, rugiunt, grunniunt, et rudunt, ut ita naturam humanam in bovinam, leoninam, suinam et asininam transformasse videantur; quandoque larvati statuam Bacchi cum dolio in curru trium phali circumducunt, gestusque Bacchi Sacerdotum fanaticos iocosè exercent, coeno lutoque homines


page 231, image: s255

obliniunt, nonnumquam etiam adulteria, homicidia, furta et alia scelera sub larva committunt, quemadmodum morem hunc bacchantium Christianorum pluribus offendit. Caspar. Manzius. decis. Palat. quaest. 50. Certè quibusdam in locis insanorum hominum gestus, voces, et actiones tàm turpes, impiae et abominandae sunt, ut nec turca nec Barbarus Indianus sine maximo scandalo eas adspicere possit, qui procul dubio in haec verba erumperet: Seind das die erbaren Christen, die uns zu ihrer Religion bekehren wollen: Die sich als unrernünfftige Bestien, lebendige Teuffel, und böse Geister in der Höllen bezeigen? Sanguineis igitur lacrimis haec et similia Christianorum scandala deploranda, et potiùs atrâ mente, et veste lugenda, quàm atramento describenda sunt, ut loquitur manz. d. q. num. 19. cumprimis, quòd in multis locis, cumprimis in aulis Principum


page 232, image: s256

quorundam, et in Italiâ (in quam nonnulli etiam ex Germanis nostris ad videndum ineptias et vanitates hasce magno sumptu proficiscuntur) magni et excessivi sumptus in faciendis vestibus fanaticis, aliisque rebus parandis, zu Comödien, Mascaraden, und Fastnachts-Kleindern, impendi soleant.

II.

Quod verò Bacchanalia ista iam descripta, omninò impia, peccaminosa, scandalosa, legi divinae et humanae, honestati et bonis moribus penitus contraria, adeòque DEO exosa et è Rep. Christianâ tollenda sint, recta ratio, scripturae divinae, fidei Christianae sanctitas, et piae antiquitatis auctoritas, manifestissimè docent, probant, et evincunt, adeò ut demirandum sit, multos Christianos Principes et Magistratus eiusmodi scandalosam et Christianismo nostro dedecorosam impietatem adhuc tolerare, et eô ipso gravissimi peccati sese obnoxios reddere. Es machen sich


page 233, image: s257

die Regenten schuldig, und seyn ursach an aller Uppigkeit und Frevels wider das schste Gebot hierunter verübet, die auf einigerley Weise solch Unwesen, die tolle unsinnige Fastnacht, dulden, vorstatten, ver gönstigen und nachlassen, und nicht mit allem Ernst dasselbe verbieten, verwehren, hintertreiben und abschaffen. D. Mengering. Scrut. Consc. c. 10. pag. 127. vid. Idem. c. 7. q. 58. D. Gualterus. tract. Von Anfechtungen. conc. 3. scribit: Daß die drey heydnische Feste, Bacchanalia, Lupercalia und Cerealia der Teuffel unter dem Nahmen der Fastnacht wunderlich zusammen gebracht, welches denn dieses Fests eigentlicher natürlicher Nahme ist, dieweil darinnen die Wein- und Bier-Fässer gestürmet und geleeret, darzu die Menschen selbst, die des Heiligen Geistes Tempel seyn solten, zu


page 234, image: s258

stinckenden Wein-Fässern und Wein-Schleuchen werden, etc. Equidem Philippus Cauriana, Italus, in doctiss. commentario ad priores Annalium libros Cornelii Taciti, respiciens fortè Italorum mores, Bacchanaloirum celebrationem populo permitti posse, probare ausus est. Verùm magis piè Manzius. cit. loc. sedecim argumentis in medivum prolatis docuit, Bacchanalia ex Calendario eradi, et in omnibus Rebus publicis probieri debere. In eâdem sententia ante eum fuit Besoldus. discurs. Polit. de stud. liter. Idem hodiè Theologi ac pii Politici omnes Augustanae Confessioni addicti sentiunt. Prohibitio etiam Bacchanaliorum fundata est argumento leg. ad profanos ritus. 4. ibi D. Brunnem. Cod. de pag anis.

III.

Cùm igitur Bacchanalia ista, nihil alius quàm Diabolicum inventum et ludibrium nominum sint, iam dudum à nonnuliis Principibus sublata, et sub gravissimis poenis


page 235, image: s259

prohibita sunt. Per legem Francisci Galliarum Regis personas induere, sich verkleiden, Mascaraden tragen, oder in die Mommerey gehen, capitale fuisse, ex Langlaeo. lib. 8. semestr. cap. 99. refert Speidel. in Specul. verb. Fastnacht. Apud Anglos itidem capitale fuisse, si quis personam induerit, Polid. Virgil. de rer. inventor. L. 5. cap. 2. tradit, Angliamque idcirco unam omnium regionum esse, quae eiusmodi personatas belluas non viderit, nec videre quidem voluerit. In Ducatu Würtembergico Bacchanalia sub poenâ carceris prohibita esse, ex Ordin. Provinciali. würtemberg. tit. 102. Von Fastnacht-Küchlein und Butzen-Kleidern, constat. Et §. 3. dict. Tit. ita cavetur: Dieweil das Mommen, und die Butzen-Kleinder, sonderlich die, da sich Fraven in Manns- und Männer in Fraven-Kleider verstellen, vor GOTT ein grosser Grevel ist, auch viel Schande


page 236, image: s260

und Laster darunter geschicht, so verbieten wir ernstlich, daß niemand zu einiger Zeit des Jahrs, mit verdeckten Angesichten, oder in Butzen-Kleidern gehen soll, bey Straff des Thruns oder Narren-Häußleins. Idem in Ducatu Saxo-Gothano prohibitum legitur in Ordin. Provinciali. Part. 2. tit. 16. von Bestraffung der Mommereyen und Fastnachts-Gelacke. Wir wollen auch (verba sunt Ordinationis) in unserm Fürstenthumb und Landen durchaus alle Mummerey, und alles Umblauffen in Fastnachts-Kleidern, als ein Heydnisches und Ehristen übel-anständiges Wesen, darbey viele Sünde begangen werden, gäntzlich verbothen haben, und sollen die Ubertreter dieses Verbots von denen Gerichts-Dienern unfehlbar angenommen, und zur Hafft gebracht, auch folgends von denen Obrigkeiten und Gerichts-Herren ernstlich gestrafft werden. Deßgleichen soll man alle


page 237, image: s261

Fasinachts-Gelacke und Zechen einstellen, in Erwegung, daß es ein schweres Aergerniß, daß etzliche zu der Zeit, da die Christenheit die öffentliche meiste Betrachtung des Leidens und Sterbens JESU CHRISTJ anfähet, der Wollüste pflegen wollen. So aber dergleichen Gelacke und Zechen gleichwohl fürgiengen, und dabey auf einigerley Weise ein wildes, un Christliches,m ärgerliches, unsinniges, oder volles Leben geführet würde, soll man wider der Ubertreter gleichfalls mit unnachläßiger Gefängniß- oder Geld-Straffe verfahren.


page 238, image: s262

CONCLUSIO XXXII. Peccat Princeps, qui litium ac processuum sumptuosis ambagibus subdintos vexari pattiur.

I.

COnqueruntur hodiè omnes, nec immeritò, de litium diuturnitate, quae sanè hodiè tanta est ubique fere gentium, ut saepissimè usu veniat, eos ipsos, qui victoriam cum sumptuum quoque adiudicatione reportarunt, tàm longis ansractibus vexatos, ac tot sumptibus miseré fatigatos sic affici, ut lugendum sibi potius esse putent, quod bonae alioquin litis, aut in. stituendae aut suscipiendae consilium, ab initio abiecerint, quàm gratulandum, quòd tanto pretio nudam victoriae gloriam compararint. Nec dici sanè potest, quàm aliena sit ea res,


page 239, image: s263

non modò ab ipsorum litigantium, sed à totiùs etiam Reip. utlitate, cùm per lites fiat, ut vinculum illud publicae concordiae, quod praecipuè Salus populi et societas humana continetur, vel disolvatur penitus, vel saltim relaxetur maximè, ac debilitetur. Quantò magis mirandum, lacrimisque sanguineis deflendum est, Christianam Rem publicam à veritate ipsâ sanctoque Spiritu edoctam, totius legis perfectionem in charitate et DEI proximique dilectione consistere, eâ tamen laborare insaniâ, ut si cum paganorum 8vel Turcarum) infelicitate nostram quis conferre hâc parte velit, non facile possit discernere, utrum debeat anteponere, nisi fortè tanto miseriores nos esse fatendum est, quanto ingenisiores et videri volumus et sumus. Was für lamentationes nnd Klagen beydes in diesem und vorigen saeculo von armen nothleidenden, und Hülffloß gelassenen Gerichts-Partheyen über den


page 240, image: s264

Verzug Rechtens gefühet, davon zeugen so mancher tausend Wirben und Waysen Thränen; Es haben auch über den Verdruß der langwierigen Rechts-Proceß, so wohlinn-als ausserhalb Teutschlandes viel fromme Hertzen Geist-Weltlichen Standes ihre Mißfälligkeit dargethan, und über die Unsterblickeit der Processe gantz beweglich geklagt. Vid. Anton. Faber. in Cod. lib. 9. tit. 22. Vigelius in Methode Iurispr. in Parthenio Litigioso. Valent. de Ventura Stephan. Nathan. de iustit. vulner. lib. 1. tit. 1. et 2. Wehner. Observat. Pract. verb. Iustitz-Wesen. Auctor des klagenden Teutschlandes. Hoffmann. in Lycurgo Ital. Comitiolog. Ratisbon. Auctor des unvergreiflichen Proiects, wie die Langwierigkeit der Rechtfertigung abzukürtzen. Tract. nostr. de Peccatis Advoc. et Procur.

II.

Cùm verò Principi cura abbreviandarum ac diminuendarum litium maximè incumbat, peccat is


page 241, image: s265

omnino, si remedia salutaria negligit, subditosque tortuo sis litium ambagibus cum summa rei familiaris iactura exagitari, diuxari et desatigari sinit. Tardè enim iustitiam administrare, et planè non administrare, paria Veteres iudicarunt. Hippo. de Marsil. de Fideicommiss. num. 385. et seqq. Princeps (ait Auctor des unvorgreiflichen Proiects ein er durchgehenden Proceß-Ordnung, wordurch die Langwierigkeit der kostbaren Rechtfertigung abzukürtzen, etc. in not. ad cap. ult. in fin.) et quilibet alius Magistratus sapiens lites omnibus modis abbreviabit, illosque coërcebit, qui causas iniquas propter Iucra tuentur et extrahunt. Ratio, quia DEUS summè odit, quidquid lites et dissidia parit. pacis enim DEUS est, at Princeps est DEI Vicarius, qui tamquam corporalis mundi DEUS et tamquam terrestre Numen, et stella matutina in medio nebulae. Sixtin. de Regal. lib. 1. c. 4. num. 3. et seqq. Ergò et Princeps quidquid lites


page 242, image: s266

et dissidia parit, odisse debet. Pacis enim Princeps est. Vid. Recess. Imper. Ratisbon. de Anno 1654. In Principis etiam potestate est, malo huic publicè tàm pernicioso, efficacissmum remedium quaerere, litiumque prolationes contrahere ac tollere et sic ommuni subditorum utilitati consulere, quemadmodum de litibus abbreviandis Carolum V. et Philippum II. Hispaniae Reges, Petrum Lusitaniae Regem, Iacobum I. Arragoniae et Ludovicum XI. Galliae Regem deliberationes publicas instituisse, meminit Saavedra. Symb. Pol. 21. De ERNESTO pio, Duce Saxon. dicitur, daß Er denen Verzögerungen und Verlaurungen des Processes über die massen feind gewesen, und wo Sie dergleichen bey Parteyen, oder Advocaten gemercket, scharfse remonstrationes gethan. Magis sanè litiganti expedit cita condemnatio, quám sententia etiam propitia, post longam multorum annorum contentionem.


page 243, image: s267

Tolerabiliorum Nissenus, Theol. Hispanus, reputat patibuli poenam, quàm Iaxioruem processus iudicarii tractum intuitu lenti, diuturni, et intolerabilis cruciatus, quem durante lite litigans perferre cogitur. Non fuerint concordes unquam, aut interamantes cives, ubi mutuae multae lites iudiciales sunt, sed ubi eae brevissimae et paucissimae. Ex Platone vid. Saavedra, d. loc. ubi addit, quòd è re boni publici non sit, ut cum iacturâ tranquillitatis communis, et fortunarum civium, nimiâ cum diligentia iura cuiusque vocentur in examen, mediocrem sufficere ac moralem.

III.

Praeterea peccat Princeps, si Iudicum et Officialium suorum iniquitates, avaritiam, ac dwrofagi/an non coërcet ac punit. Saepé enim iudices pravi, (inquit Isidorus. de summo bono lib. 3. quem refert Steph. Nathan. de Iustit. vulner atâ. lib. 2 tit. 4. cap. 2. num. 2.) cupiditatis causa, aut differunt, aut pervertunt


page 244, image: s268

iudicium; non finiunt coepta partium negotia, quousque marsupia eorum, qui causantur exhauriant; quando enim iudicant, non causam sed dicta considerant, et sicut negligentes in discussione causarum, sic in eorum damno solliciti sunt. Proh dolor! Iudicum et Officialium dwrofagi/a hodiè ubique tàm magna est, ut totus ferè mundus de eâ conqueratur. Pauca sunt iudicia, quae hâc peste non sint infecta. Hanc Iudicum et Officialium nequitiam et avaritiam iustô poenarum rigore ut coërceretur, Principis exigit officium, quo si is negligat, culpam committit, ac Officialium suorum peccatis communicat. Ut enim Theologia nostra docet, alienis peccatis, non tantùm communicamus ea mandando, suadendo, adiuvando, consentiendo, adprobando, defendendo, excusando, sed etiam reticendo, dissimulando, connivendo, eaque negligenter omittendo, quae ad impediendum, ne fierent, maximè pertinent. Vid. Nath. d. l.


page 245, image: s269

CONCLUSIO XXXIII. Peccat Princeps, qui subditos suos collectarum, accisiarum, oper arum, aliarumque impositionum oneribus, quae vera Reip. necessitas aut evidens utilitas non exigit, eorumque loculos exhaurit.

I.

DE tributorum iustitiâ nulla heic quaestio: est ea in aperto. Salvatoris nostri dictum: Date Caesari, quae sunt Caesaris: et Apostoli monitum: (Rom. 13. v. 7.) Date cuivis, quae debetis, magnum robur addunt. Praeterea, ut naturaliter quisque ad societatem suique in eâ conservationem


page 246, image: s270

fertur, ita naturali amore, et summâ civitatis, cui se suaque subdit, lege, ad ea devovetur, quae societati expediunt, cùm omnium, tùm et sui causa, cui inanis spes salutis superest, illâ turbatâ, depravatâ aut eversâ. Indè ea ex voto singulorum, salute omnium, rationis rectae dictatis collecta genitum communis lex, quòd omnia cedant et posthabeantur patriae commodis, nihilque non potiùs amitti debeat, quàm illa detrimentum pati, aut in discrimen adduci. Mev. discuss. lev. inop. deb. cap. 1. 2. num. 27. ubi inter alia locum Ciceronis, lib. 2. de legib. allegat. ubi dicitur: Respu. blica nomen universae civitatis est, pro quâ mori, et cui nos totos dare, et in quâ omnia nostra ponere et quasi consecrare debemus. Inter alia autem media et adminicula, quibus publica res con. servatur, sunt tributa. Verissimè enim Tacitus lib. 4. Annal. ait: neque quies gentium sine armis, neque arma sine stipendiis, neque stipendia sine tributis


page 247, image: s271

haberi possunt. Tributorum enim primarius finis est, Reip. utilitas, ut tà, üacis, quà, belli tempore res et personae civium in tuto esse possint. Heig. lib. 1. quaest. illustr. 17. num. 9. vid. Neumeur. Tract. von Schatzungen und Steuern. cap. 2. Reinking. Bibl. Policey. lib. 2. axiom. 109. Saavedr. Symbol. Pol. 67.

II.

Id autem heic adsertum imus, graviter peccare Principem, qui non ex necessitate verâ et inevitabili, cum imminenti Reip. periculo et dannio coniunctâ sed imaginatiâ. et ex praetensionibus, quales Aula sumptuosa, contexere solet, confictâ, subditos suos collectarum aut operarum insolitarum oneribus gravat; Qui tributa nova (ait D. Osiander. in 3. Reg. c. 9.) à subditis suis, praesertim antea exhaustis exigunt, eaque profundunt sumptibus faciendis, neque adnecese sitatem, neque ad magnificentiam convenientem requisitis, ii coram DEO gravissimè peccant, tamquam direptores


page 248, image: s272

facultatum alienarum. Add. D. Mengering. Scrutin. conscient. cap. 11. q. 79. ubi adducit Lutherum in Genes. c. 47. qui ait: Hoc nullus Regum aut Principum nostrorum. Iam enim ad vicesimationem multae aliae exactiones accedunt. ita ut nesciam, an dimidiemur, aut tertiemur, an verò, ut ita dicam, totiemur. Klock. de aerario. lib. 2. cap. 51. num. 1. et 3. Magna certè est (verba sunt optimi auctoris, Philippi Cominaei, lib. 10. de rebus gestis Ludovixi XI.) ???torum Principum iniquitas, qui pecuniam pro suâ libidine suis imperant, et amplum alunt satellitium, ut miseram multitudinem in metu contineant, eamque deinde pecuniam temerè voluptuariè profundunt, nullo cum Reip. bono, et de quottidianis sumptibus nihil remittunt, et suos exhauriunt, et assentatorum stipati suntturbâ; sed est DEUS, qui flagitium nullum sinit impunitum, et crudelitatem imprimis detestatur, qui tametsi non Ioquitur hominibus hodierno


page 249, image: s273

die, sicut priscis illis temporibus, tamen quae sit sua perpetua sententia, et quid à nobis fieri velit, clarè perscriptum reliquit, ita quidem, ut nemo planè, qui modò sanae mentis, et qui ad iustam aliquam pervenerit aetatem, excusandi sit habiturus locum.

III.

Quam exitiosae et exsecrabiles humano generi et ipsi DEO semper fuerint iniustae et pro libitu institutae exactiones, Historiarum monumenta passim ostendunt ac testantur ipsa DEI iudicia in sanguisugas et Harpyias exercia. Exemplum è Frpssardo, lib. 3. Histor. adducit Klock. de contribut. cap. 1. num. 388. Vae Pastoribus, quis disperdunt et dilacerant gregem pascuae meae, dicit Dominus; ideò haec dicit Dominus DEUS Isr aël ad Pastores, qui pascunt populum meum. (Ierem. 23. v. 1.) Utinam Principes illi, qui subditos suos deglubunt, quosque Theologus quidam Contributs-Egeln vocat, attentè legerent verba


page 250, image: s274

illa, quae DEUS per Prophetam Micham Principibus populi Israëlitici nuntiari iubet. Höret doch, (verba DEI sunt) ihr Häupter im Hause Jacob, und ihr Fürsten im Hause israel. Ihr schindet ihnem (den Unterthanen) die Haut ab, und das Fleisch von ihren Beinen, und fresset das Fleisch meines Volcks. Und wenn ihr ihnen die Haut abgezogen habt, zerbrechet ihr ihnen auch die Beine, und zerlegets wie in ein Töpffen, und wie Fleisch in einen Kessel. Darumb wenn ihr nun zum HErrn schreyen werdet, wird Er euch nicht erhören, sondern wird sein Angesicht für euch verbergen zur selbigen Zeit. Ad quae verba D. Hunnius, Theologus ita commentatur. Das ist so viel gesagt: Ihr gehet mit dem armen Volck so tyrannisch umb, als wie ein Metzger mit einem nnvernünfftigen Viehe umbgehet, wenn er es schlachten wil, dasselbe schinder er, zeucht ihme die Haut ab, schneid und


page 251, image: s275

lediget das Fleisch von Beinen hinweg, zerhavet und zubricht die Beine, macht Stücke daraus, zerlegt auch das Fleisch in einen Töpffen, oder in einen Kessel, daß es nachmals gessen werde. Eben also handelt ihr, nicht mit Viehe, sondern mit Menschen, die zu GOttes Ebenbild erschaffen sind. Denn ihr treibet öffentliche Schinderey an dem armen Volck, ihr sauget dieselbe aus mit Schatzungen und Beschwerungen, mit euren Dringen und Treiben, mit Pfänden und Frohn-Dienste im Baven und anderen, und stehet nach ihrem Schweiß und Blut, was sie mit saurer bittrer Arbeit errungen, und kümmerlich erarbeitet haben, das müssen sie euch geben, darmit ihr euren Pracht desto stattlicher führen könnet. Dergestalt das arme Volck solchen Hunger und Kummer leidet mit ihren Weibern und kleinen Kindern, daß man ihnen den bitteru Hunger aus den Augen siehet, und also ihr


page 252, image: s276

Fleisch und Bein durch euren Geiß und Unbarmhertzigkeit verzehret und aufgefressen wird, euer Frevel und Muthwill ist so groß, daß GOTT demselben dermaleinst mit eurem zeitlichen und ewigen Schaden wird eingedenck seyn. Denn es wird eine Zeit kommen, da euch wird schreyens und ruffens von nöthen seyn: Alsdann soll das der Lohn seyn, daß ihr nicht allein die Vergeltung einer Boßheit wohl fühlen sollet, sondern wenn ihr gern woltet der Straffe wieder loß werden, und deßhalben zum HERRN ruffen werdet, so wird Er euch nicht hören, gleich wie ihr zuvor eure Ohren vor dem Seufzen und Schreyen der Beträngten habt zugestopfft, und wie ihr ohne alle Barmhertzigkeit sie habt unterdrückt, also sollt auch ihr ohne Barmhertzigkeit umbkommen, Ich wil weder hören noch helffen, sondern euch in euren Nöthen stecken lassen. Vid. etiam Neumeur. Tract. von Steuren und


page 253, image: s277

Anlagen. in Praefat. ubi inter alia scribit: Wo Unterthanen über ihre Fürsten und Regenten wegen der unnachläßigen Schatzungen und Geld- Pressuren zu GOtt seufzen, winseln, klagen, und auf sie schelten, da kan GOTT mit seiner angedroheten Rach und Straffe nicht lang verziehen und aussenbleiben, nach dem Sprichwort: Soll Beten helffen, so muß Fluchen schaden. Mas temo las maldiciones de mi pueblo, que las armis de mis enemigos, notabiliter olim dixit Henricus III. Castiliae Rex. Ribadeneyra. de las virtudes del Principe Christiano lib. 2. cap. 10.

IV.

Dura sanè et dira satis nulla adinveniri lingua potest, quae exactrones, concussiones, extorsiones et immensa tributa, quae hodiè à nonnullis Principibus eorumve Ministris, quottidiè coguntur, exprimere valeat, adeò ut veluti sanguisugae ipsam etiam medullam et cruorem exsugere non desistant:


page 254, image: s278

Non missura autem, nisi plena cruoris hirudo.

Klock. de aerar. d. lib. 2. cap. 51. num. 4. Hodiè Principes nonnulli proh dolor! pellem populorum excoriant, et vix precarium dimittunt spiritum, ut Baldus in l. ex hoc iure de I. et I. loquitur. Ut olim moderotiora et leviora fuerunt omnia, nisi extrema necessitas Reip. incumberet; ita iam ubique locorum per Aularum boulimi/an tantopere creverunt, et quottidiè augentur, et deinceps quoque aggravescent onera, ut duplicati lateres magnas daturi quondam turbas, videantur. Heider. de Republ. cap. 3. pag. 570. Ludovicum XI. Galliae Regem saepè solitum dicere fertur, cùm immensas Regni opes ostentaret, se pratum longè optimum, et graminosum habere, quot quoties foenisecio opus esset, secaretur. Et Maximil. I. Imp. dicere consuevit, Regi Franciae chrysomallas esse oves. Wenn mann den Unterthanen eine unbeliebt- und


page 255, image: s279

verdächtige Sache vorzutragen hat, umb sie zu überreden, schwartz sey weiß; da muß man denn nothwendig, durch die rationem status, dem Dinge ein Mäntelgen umbgeben, ein Färblein anstreichen, und ein angenehmes Brühlein darüber kochen, umb sie dadurch also zur Contribution, Schatzungen, und anderen Auflagen willig zu machen. Diese Staats-Mäntel heissen: Salus populi: bonum publicum: conservatio religionis: Zelus fidei: Libertas patriae: assertatio privilegiorum: bona intentio, etc.

V.

Praeterea Principes, collectis ad alium finem, quàm ad quem destinatae fuerunt, abutentes, graviter adversus DEUM peccare, respondit Mattheus Colerus. consil. 1. num. 241. Nec hoc peccatum ipsis remittetur, si dicent in articulo mortis: Miserere mei, DEUS. Non remittitur peccatum, nisi restituatur ablatum. Caspar. Klock. de contribut. cap. 7. n. 88. Cogitandum autem Principi, qui


page 256, image: s280

subditos suos nimiis tributorum aut operarum oneribus gravat, eos tandem ad desperationem cum salutis aeternae iacturâ, ac totius Reip. summo periculo ac damno, redigi posse. Quid aedificabit Princeps in Ecclesiis, Scholis et Politiâ, si quoti diè subditi sub iugo operarum ac tributorum genere coguntur? Als Moses den Kindern Israel, da sie vom Pharao so hart gepresset und geängstiget wurden, die Erlösung ankündigte, höreten sie ihn nicht für Seufftzen und Angst, und für harter Arbeit. (Exod. 6. v. 9.) Sic nec hodiè populus angariis et parangariis, omnisque generis contributionibus et oneribus pressus Principis sui vocem, quâ in Christianismo hoc vel illud ordinare vult, exaudit. Concludimus verbis Saavedrae. Symbol. Polit. 67. Fruatur licet Pastor (cuius obligatio et cura talis ferè est, qualis est Principum) lacte et lanâ gregis sui, eâ tamen moderatione, ut neque sanguinem omnem extrahat, neque pellem


page 257, image: s281

sic deglubat, ut à frigore et calore sese tueri nequeat. Ita prorsus debet Princeps (quemadmodum dixit Alphonsus Rex) guardar mas la por comunal, que la suya misma, proque et bien, ila riqueza dellos es como suya. Princeps legitimus aequitatem causae expendit, quantitatem et tempus, quod necessitas postulat, proportionem item fortunarum et personarum in tributis dispertiendis, et Regnum suum tractat, non tamquam corpus, cui unà cum ipso emoriendum erit, sed quod permanebit in successoribus: quippe, qui probè novit, Principes mortales, Rem publicam aeternam esse. Cumque indè in annos singulos novos speret fructus, eam omni studio conservat, velut securissimum divitiarum suarum depositum, quo in maioribus necessitatibus uti possit. Nam ut Alphonsus Rex dixit: El meior tesoro, que el Rey Sa, è el, que mas tarde se pierde, es el pueblo, quando bien es guardado, e con esto acuerda lo


page 258, image: s282

que diio el Emperador Iustiniano, quo entonzes son el Reyno, e la Camera del Emperador, ò del Rey ricos, è abundados, quando sus Vasollos son ricos, è su tierra abundada. Utinam hoc nonnullis Germaniae Principibus persvaderi posset! Maximâ laude dignissimus ERNESTUS III. De quo in ipsius Vitae Curriculo haec leguntur verba: Ihrer Durchl. waren die Landes- Beschwerungen mit Steuren und Anlagen wohl selbst die grösseste Last, und hat man sie offt wünschen hören, die Zeit zu erleben, daß aller solcher Last und Ungemachs das Land überhoben bleiben möchte.


page 259, image: s283

CONCLUSIO XXXIV. Peccat Princeps, qui ex monetâ commercium facit, eamque privatae utilitatis gratiâ in detrimentum Reip. depravat et corrumpit.

I.

MOneta in societate humanâ ad id inventa est, non ut commercium lucri causa cum eâ instituatur, sed ut eâ velut mensurâ publicâ, res omnes aestimentur, et comparentur. Die Müntze ist, vermöge Göttlicher, der vernünfftigen Völcker, auch beschriebener Käyserlicher Rechte, eine Scheidung der Leute, alle Warren nach proportion ihrer Güte zu aestimiren, zu schätzen, und zu verhandeln. Theod. Reihking. Bibl. Polic. Lib. 2.


page 260, image: s284

axiom. 44. Apertè Maximilianus II. Imper. in Rec. Imper. de Anno 1570. §. Alsdann auch, die Müntz-Gerechtigkeit ist keine Mercantz, sondern unser Käyserlich Regal, so die Müntz-Stände, aus unsern sonderen Vertrauen, nicht zu ihrer selbst gesuchten Vortheil, sondern wie wir selbst, dem Reich zu Ehren und Wohlfahrt brauchen sollen.

II.

Publicè autem interest, mensuram istam non corrumpi. Quae enim et quanta incommoda ex depravatione monetae sequantur, superiora tempora in Germaniâ nostrâ, docuêre, et notius est, quàm ut dici scribive queat. Adhuc hodiè Res publica Germanica malo hoc miserrimè adfligitur, et anxiè quidem, sed hactenus frustrà remedia exspectavit. Ducis Bohemiae Boleslai dictum, ex libro 1. Chron. Cosmae Pragensis, hoc refertur: Certè nulla clades, nulla pestilentia, nec mortalitas, nec non hostes totam terram rapinis, incendiisque


page 261, image: s285

devastantes magis populo DEI nocent, quàm frequens mutatio, et fr??? dulenta peieratio nummi. Quae pestis aut quae infernalis Erinnys inclementiùs spoliat perdit attenuat Christicolas, quam fraus in nummo herilis? Ulterius ibi additur; posthaec senescente iustitiâ, et invalescente nequitiâ surgent, non Duces, sed fures, non Rectores populi DEI, sed nequam exactores, avarissimi sine misericordiâ homines, DEUM omnia cernentem non metuentes, qui ter vel quater in anno monetam mutando eunt in laqucum Diaboli, et perditionem populi. Monetae diminutionem Rerum publicarum morbum quendam ac tabem esse dixit Imperator Leo. in Nov. 52. Vid. Besold. Part. 2. Consil. 61. Speidel. in Specul. verb. Müntz.

III.

Graviter autem Principem peccare, qui propriae utilitatis causa, cum Reip. ac subditorum damno, monetam lege taxatam, pro libritu diminuit, corrumpit, ac depravat, extra dubium est. Testatur id verbum


page 262, image: s286

DEI, apud Prophetam Amos. cap. 8. v. 4. et seqq. ubi DEUS super deterioratione ac corruptione sicli, et mensurae gravissimè conqueritur, poenasque atroces populo Israëlitico minatur. Vid. similem locum apud Micham. cap. 6. v. 11. D. Cramerus. in comment. ad d. c. 8. ait: Dieser Prophetische Spruch ist eine Auslegung des Siebenden Gebotes: Du solt nicht stehlen. Dadurch unter andern die Steigerung des Seckels, das ist, die Fälschung der Müntz-Sorten, das schlagen der falschen Sorten mit den guten etc. verboten wird. Add D. Menger. Scrutin. Conscient. cap. 11. quaest. 88. ubi Principes hortatur, daß ein jeder sein Gewissen hierinnen prüfen solle, was GOttes Worte und den Reichs-Satzungen gemäß ist. Theod. Reinking. B bl. Policey. lib. 2. axiom. 44. ubi ait: Es ist gungsam (aus dem Text des Propheten Amos, cap. 8.) zu sehen, was für ein groß Mißfallen der gerechte GOTT habe am änder-


page 263, image: s287

und Verfälschung der Maaße, und Gewichts, auch Gteiger- und Verfälschung der Müntze, und wie schwer es Herren und Regenten zu verantworten, wenn sie suchen durch die Müntze sich zu bereichern, desselben einen unziemlichen Zusatz geben, an statt feines Silbers, Kupffer unter die Leute bringen, dadurch die grobe gute Müntze, und damit alle Victualien, Waaren und Commercien, welche nach dem richtigen Gehalt zu aestimiren, steigern, die armen drücken, und umb das ihrige bringen. Wobey wol zu mercken, daß in diesem Text die jenige, so die Müntze ändern, und steigern, denen gleich geachtet werden, welche Maaß und Gewicht verfälschen, und also das abscheuliche Laster des criminis falsi, und zugleich furti begehen. Haec Reink. d. l. Bodin. de Rep. l. 6. c. 3. inter alia ita scribit: Principi non magis licet improba numismata cudere, quàm occidere, grassari: nec à iure Gentium, quo quidem auri et argenti pretium


page 264, image: s288

constitutum est, discedere, nisi Princeps nomen ac splendorem amittere, ac falsae monetae fabricator quàm Princeps appellari malit. Quin etiam aestimandi nummos, citra respectum materiae, vel bonitatis vel quantitatis aut ponderis admislâ ratione, iniustis et avaris Principibus latissima fraudandi, subditosque suos emungendi fenestra aperitur: qui potestate suâ abusi nummos ferreos suâ imagine insignitos cudere, subditosque suos illos pro aureis vel argenteis (aut probae materiae in nimiâ aestimatione) ut accipiant, cogere possent, quò ipsis ius exercendorum commerciorum cum vicinis, etiam eorum imperio non parentibus, istosque nummos adulterinos (aut iniusti valoris) repudiantibus omninò adimeretur, ut tradit Kizel. Tr. de reb. cred. cap. 5. num. 6.

IV.

Quòd si tamen Summa Necessitas Reip. immineat, et Salus Publica in periculum veniat, Primceps metalla miscere, et partem de pondere


page 265, image: s289

decerpere poterit. Afflict. in c. quanto monetam. de iureiur. ubi tamen addit, mutatis in pristina temporibus dispendia subditorum à Principe et Rep. sarciri debere, et Gehennae periculum et damnationis poenam in eo constitutam Principibus esse exclamat, nisi fiat. Sixtin. de Regal. lib. 2. cap. 7. num. 76. Georg. de Cabedo Part. 2. decis. 45. num. 4. ubi ait: Principes, qui cogunt cudere reprobatam monetam, mortaliter peccare, et quasi aufferentes alienum, teneri ad restitutionem. Add. Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 84.

V.

Cogitent igitur Principes illud Theodorici Gotheorum Regis elogium, qui dixisse fertur: Monetae debet integritas quaeri, ubi et vultus noster imprimetur. Quidnam erit tutum, si nostra peccetur effigie? sit mundum, quod ad nostrae Serenitatis formam adducitur. Claritas Regia nihil admittit imperfectum. Nam si vultus cuiuslibet sincero colore depingitur, multo iustius


page 266, image: s290

metallorum puritate principalis gratia custoditur. Ut ex Cassiodoro refert Cuiacius. lib. 19. Observ. 25. Bey annehmung der Müntze (ait Reink. cit. loc.) folget mann ja des Gürsten Credit, und Glauben, und stehet sein Name, Wapen, und gleichsam Signet darauff, gleich wie auf einem Brieffe, dadurch mann guten Gehaltes und Werths, publicâ et Regali fide, weil die Müntzens-Gerechtigkeit ein Regale ist, versichert seyn soll. Cogitent illud laudatissimi Hassorum Principis Philippi Senioris laudatissimum dictum: Daß ein Fürst an seiner Müntze, Reinhaltung seiner Straffe, und Haltung seiner Zusage erkandt werde. Sequantur Exemplum pientissimi Ducis Saxo Gothani, ERNESTI gloriosae memoriae; welcher die Beschickung der Muntze iederzeit gehasset, sich auch selbsten dergleichen unziemenden Vorthels, wiewohl anderer Orten geschehen, niemahls gebraucht, vielmehr aber mit Beruffung


page 267, image: s291

auff die Exempel, und das hiebevorige enstandene leidige Kupffer-Wesen, zu welches Stürtzung Sie so wohl die erste und grösseste Anlaß gethan, alle dergleichen Vorthel vor eine lautere Ursach des Unsegens gehalten.

CONCLUSIO XXXV. Peccat Princeps, qui per Monopolia, quae vel ipse exercet, vel paucis civibus concedit, de rebus ad vitae necessit atem pertinentibus, cum Reip. incommodo, et gravi onere subditorum opes corradere studet.


page 268, image: s292

I.

MOnopolia indistinctè minimè damnanda. Sunt quaedam ex iis tàm iusta, quàm publicè utilia, immò quandoque ferè necessaria. Alia verò tàm publicè quàm privatim perniciosa, quae scilicet, communem Reip. utilitatem minimè spectant, sed vel privato Principis lucro, cum gravissimo subditorum damno, vel paucorum hominum lucripetarum marsupio inserviunt. Vid. latè Tract. nostr. de Monopol. Marquard. de iur. Commerc. lib. 4. cap. 7. Carpzov. P. 1. dec. 4. Mevius. P. 3. dec. 70. Grot. de I. Bell. et Pac. lib. 2. cap. 12. §. 16. ibique commentatores.

II.

Cùm verò huius generis Monopolia Rei publicae, quae per commercia velut ubera quaedam alitur, et tàm publicas, quàm privatas fortunas sustinet, valdè noxia, ac Iuri Gentium adversa sint. Mev. d. dec. Petra. de potest. Princip. cap. 10. num. 29. consequens est, principem, qui eiusmodi


page 269, image: s293

monopolia exercet, vel aliis exercenda permittit, contra officium boni Principis et Rectoris publicae rei peccare. Verissimè namque dici solet: Omnes Principatus et Regales dignitates ad subditorum utilitatem inventas et ordinatas esse: Non enim Populus Regis causa constitutus est, sed Rex in gratiam populi, ut omnia sua consilia, dicta et facta dirigat ad salutarem metam publici boni, oblitus comodorum suorum, utque salutem propriam salute communi posteriorem ducat. Ferd. Vasq. Lib. 1. illustr. controv. in Praef. num. 102. et 104. et quaest. 1. num. 20. Molinae. in consvet. Paris. lit. 1. §. 3. gl. 3. Alph. de Azerede, cons. 8. num. 5. Cels. Mancin. lib. 4. de iure Princip. Klock cum allegatis de Aerario. lib. 2. cap. 26. Marius Salomonius. l. 3. de Principatu, ubi ait: Nolite existimare à DEO creatum Mundum, et in eo homines, ut in eo servirent Principum emolomentis: absurdum enim est, suprà quam dici potest,


page 270, image: s294

propter Principes factos homines, opinari etc. D. Chrysostomi dictum est: Nomen Principis non est esse Principem, sed subditis prodesse et benefacere: aliter esset Princeps sui ipsius Princeps. Plato. de Rep. lib. 1. Nemo (ait) in aliquo Principatu imperans, quatenus Princeps est, quod sibi conferat, cogitat aut praecipit, sed quod subiecto conducat et quae dicit, quaeque facit, cuncta ad illius utilitatem decoremque dicit et facit. Credere igitur Principes debent, nihil sibi privatim expedire, quod non idem expedit civitati. Pufendorff. de iure nat. et Gent. lib. 7. cap. 9. §. 3.

III.

Videant igitur Principes, qui Monopolicâ pravitate miseros subditos premunt et emungunt, quomodo in supremo Iudicii die rationem DEO Iudici reddituri sint. Sanè gemitus eorum et lacrimae clamant ad caelum, nec possunt inanes redire. Vid. D. Meng. Informat. Consc. pag. 607. Domin. 10. Trinit. Ubi quaerit: Ob bey


page 271, image: s295

einem wolbestallten Stadt-Regiment der Vorkauff, Monopolium genannt, mit gutem Gewissen angerichtet, mit Privilegien bedacht, oder geduldet und practici ret werden möge? Negat qutem quaestionem cum Luthero, qui in commentar. ad Genesin. cap. 42. ita scribit: Daß etzliche in einem Lande oder in einer Stadt gentz und gar aufkauffen, auf daß sie allein solch Guth gantz und gar in ihrer Gewalt haben, und darnach setzen, steigern, und geben mögen, wie theuer sie wollen, oder können, das verbieten auch die Käyserliche und Weltliche Rechte, und heissens: Monopolia, das sind eigennützige Kauffe, die in Lande und Städten nicht zu leiden sind, und Fürsten und Herren solten solches wehren, und straffen, wenn sie ihr Ampt wolten vollführen, denn solche Kauffleute thun gerade, als wenn die Creaturen und Güter GOttes allein für sie geschaffen, und gegeben, und als möchten sie dieselben den andern


page 272, image: s296

nehmen, und setzen nach ihrem Muthwillen. Es ist aber das Exempel des treuen Josephs, so ferne von der That der Monopolien, und der untreuen, eigennützigen Kauffleuten, als Himmel und Erden von einander sind. Vid. Idem tract. von Kauff-Handl. und Wucher.

CONCLUSIO XXVI. Peccat Princeps, qui vectigalium commoda percipit, viat autem publicas sui territorii munire ac re parare prorsus negligit.

I.

ONus reparationis viae publicae, per vetustatem, imbres, fluminum excursiones, terrae motus, aut alios


page 273, image: s297

casus deterioratae, Principi aut Magistratui, qui vectigalia, pedagia aliaque viarum publicarum cmolumenta sibi vindicat, nisi ubi consuetudo vel Statutum exstet in contrarium, incum bere, post alios adseruimus, in Tr. de Regali viarum publ. iure cap. 14. num. 21. et seqq. Quò facit Constitutio Imper. Friderici II. de anno 1236. c. 10. n. 3. (apud Goldastum. Constitut. Imper. tom. 1.) ubi dicitur: Alle, die Zölle nehmen auf Wasser, oder Land, die solien den Wegen und Brücken ihr Recht halten, mit machen und Besserung.

II.

Quòd si verò (ut saepissmè hodiè fieri solet) Princeps vectigalium commoda à viatoribus ac negotiatoribus quidem exigat, nihil verò ad necessariam viarum, pontium ac traiectuum reparationem impendat, sed eam penitùs negligat, quis debitet, negligentiam hanc Principis cum culpâ ac peccato coniunctam esse? Non tantùm enim negligentiâ hâc


page 274, image: s298

transitus hominum difficilior, incom. modior ac periculosior redditur, sed illis etiam delinquendi occasio datur, dum, experientiâ teste, cumprimis aurigae, ob damnum, quod in equis, curribus, et vehiculis indè patiuntur, ex dolore impatientiae, saepè horrendas blasphemias ac mille maledicta evomere, Dominorumque ac Officialium incuriam exsecrari ac detestari solent. Obtinet igitur hîc illud Poëtae:

In se derivat certo discrimine culpam,
Qui mala non prohibet, cùm prohibere potest.

Et qui scit damnum dari, nec prohibet, cum possit, ipse fecisse censetur, Gödd. cons. Marp. 24. n. 195. vol. 1.


page 275, image: s299