Tu quoque quod fugias, quodque sequaris, habet.
Quisquis es, exiguum quamvis, ne sperne libellum.
Tu quoque quod fugias, quodque sequaris, habet.
CUM aureolum hunc Iohannis Casae de morum honestate et elegantia libellum, in usum iuventutis nostrae, ex Italico in Latinum convertissem, deque eo edendo mecum et cum amicis iam deliberarem: fateor equidem, me cum primis sollicitum fuisse de tali aliquo lucubr ationis huius meae patrono, cui non solum opera nostra grata esset; verum etiam qui ob virtutem, humanitatem et morum venustatem gratiosam, adolescentibus ingenuis tamquam vivum exemplum proponiposset, in quod veluti in illam Polycleti regulam intuentes, et praecepta quae hîc traduntur rectius intelligere, et ad exempli illius normam, mores, gestus, sermones, vitam denique universam recte et commode
possent conformare. In accurata autem illa, et quidem aliquot dierum disquisitione, tu, praemultis aliis, unus is mihi esse visus es, qui personam illam vere et quidem maxima cum laude tua, posses sustinere. Qui enim istinc veniunt, testes oculati, et propterea fide dignissimi, non solum generis tui splendorem, ingenii excellentiam, in dicendo gravitatem, in negotiis gerendis integritatem, moderationem et industriam, cum doctrina exquisita, multarumque rerum scientia coniunctam praedicant: verum etiam, quod huius loci proprium est, ita te in convictu facilem, in sermone comem et perurbanum, in omnibus gestibus et actionibus filo/kralon, amabilem atque adeo venustum et gratiosum esse asserunt, ut hoc in genere paucissimos tibi conferre, anteponere possint neminem. Huc accedit quod nomen quoque tibi et florentissimae familiae tuae gentilitium, cum auctoris huius nobilissimi, et magnis quoque dignitatibus in patria perfuncti nomine, paene congrueret. Cuius ipsius indicio, tamquam optimo omine, admoneri videbar, ut opusculum hoc tibi potissimum consecrarem. Accipe igitur, vir omni laude et honore dignissime, hunc libellum, inter omnes
qui hac de re scripti sunt hactenus, perfectissimum, atque adeo cum veteribus quoque doctissimorum hominum monimentis compar andum: et praeterea cum omni aetati, tum vero imprimis adolescentibus verae laudis et elegantiae cupidis cognitu utilem et iucundum. Teenim, ut iam antea dixi, non tam lectorem, quam Ideam et exemplum esse volui, non solum eorum quae priori hoc, verum etiam illorum, quaealtero, quod adiectum est, opusculo continerentur. Quae ipsa tamen, si per otium inspicere, et ordinis tui adolescentibus primariis commendare volueris; facies profecto rem et ipsorum studiis, et tua persona auctoritateque dignissimam. Sed cum tu ipse, me quoque tacente, quid facto hic opussit, rectissime intelligas; non ero hîc prolixior. Imofinem epistolio huic imponam, si unum, quod praeterire non debui, monuero. Mein libelli huius translatione, nostraepotissimum iuventuti inseruire voluisse. Ideoque nonnulla, quae disciplinae et institutis Italicis magis quam nostris convenire viderentur, aut omisisse, aut saltem paullo aliter exposuisse. Quod ideo indicavi, ne quis forte Latina cum Italicis conferens, et consilii nostri ignarus, mala
nos fide in hac interpretatione versatos esse clamaret. Ego vir nobilissime, omnia mea studia et obsequia, quantumvis exigua, ex animo tibi defero, meque magnificentiae et dignitatis tuaefidei et patrocinio submisse commendo. Vale. Rostochio Idib. Septemb. Anno M. D. LXXVII.
D. et Mag. T. observantiss.
Nathan Chytraeus poetices in Acad. Rostochiensi professor.
CUM hic iuvenis et in re sua, et videndi regni florentissimi gratia, istuc proficisceretur, iterum aliquid scribero ausus fui: etiansi ad tesuperioribus diebus litteras pene inanes dedissem: nisi pro tua sapientia sic statues, quae gratum et memorem animum aperiant, non penitus vacuas esse omnire, et ferre denique illud boni, quo carere maxima pars mortalium existimatur. Ego vero, post quam tume, Nicolae Casi, in tuis habere coepisti, et non suspicantem beneficio affecisti, iampridem cogitavi, quodnam illustrius argumentum meigrati animi et observantiae in te ederem: neque aliudvidi, quam ut aliquid vigiliarum mearum ad te mitterem, si quid possem te dignum elaborare, cumsciam teiis delectari, quae aliquid spirent verae politaeque doctrinae veterum: neque tamenid hactenus ipsemet mihi imperare possum. Valde enim vereor, nehancr ationem secutus, nontam pro vetere beneficio gratias agere, quam novum petere videripossim: quod minus tamen vererer, si me novisses familiarius, quod sine alicuius temporis consuetudine fieri non potest. Tamen loco illustri, (occasio enimse mihi certe
offeret, quam etiam studiose aucupabor) virtutem tuam praedicabo vere, sineque tua molestia. Hoc etsi non negligam: tamen et alii erunt praecones tuarum laudum, mehaud inferiores neque hodie desunt: quem honorem tibi gratulor. Est enim profecto honor, a bonis iisdemque acribus vitae humanae existimatoribus, non a quivis aut ab assentatoribus celebrari. De Nathane Chytraeo homine doctissimo et viro gravi affrmare non dubito, quas tibiillae laudes, quod verecunde facit tamen, cum quid se dignum sit, non nesciat, tribuit; idipsum tuae humanitatis, quae ceterarum virtutum familiam facile ducit, et sapientiae praedicatione impulsum facere, et facere omnino tum ex animo, tum sincero iudicio. Iudicium enim de te facit non solum ex iudicio aliorum, sed ex iis, quae ab omnibus a te divinitus consuligerique intelligit. Librum autem quod unâ mittit, non possum non probare. Neque autem te docebo, quam bonus, quam elegans sit, cum ipse tuo iudicio stare malim, quam meum tibi de hoc genere ostendere: hoc silentio praeterire nequeo, me libellum, ea qua scriptus est lingua, a multis iam annis legendo contrivisse. Quam autem feliciter Nathan operam suam collocarit in eo interpret ando, quantumque valeat in carmine pangendo, res nimirum ipsa loquitur. et quoniam coepi, ut vere, ita libere pro amico loqui; dignus est nobilissimorum hominum, principum, regum denique gratia: hoc est, quifoveatur ab optimis et potentissimis. Sed, proh dolor, it afit hodie, ut in tanta multitudine eruditorum, quando hoc perverso saeculo, qui Latinam
linguam vixdum balburtire inceperint, (linguae enim unius alteriusue haudsatis felix cognitio hodie est instar illius apud veteres pallii ad talos demissi, et barbaepromissae, quae venditabant vulgo philosophum) bonas autem litteras numquam viderint, nobis, si Diis placet, libros cudunt quam plurimos, audacissimi quique, quos necesse est esse pessimos, emergant, negligantur doctissimi: aut illorum importunitate, et sive ambitione, sive avaritia illi pretio, quo sane indigni sunt, hipraemio, quod debetur verae eruditioni, utrique gratia principum excidant. Sed apud vosfuturum auguror, utpraestantes viri perpetuo suum locum teneant. Vidienim ex tuis ad socerum meum literis, vos acres esse censores omnis generis scriptorum, et regi vestro commendare, quibus ornandis laudes et ipsius maiest. et vestrae amplificentur. Inde coniectur am hancfacio, aliam esse conditionem communis generis scriptorum, quo tamenneque eos nomine appellarem, si aliud occurreret. Haec venerunt in mentem, cum amicires mihi curae esset, de qua etiam magis auderem laborare, quam de mea, hominis praesertim omni laude digni. Censuram qutem tuam non iniuria, neque tibi adulans praedico, qua quia semper utêris, neque rex munificentissimus minus unquam erit erga dignos liberalis, et consuletur tum dignitatituae, tum utilitati publicae. Quodsi vero existimes, esse hanc veluti admonitionem, eamque supervacaneam, veniam mihi ut des rogo, daresque eam ultro, si cogitationum mearum rationem tibi exponerem pluribus. Verum ad sapientem longiore oratione minime opus est. Vale, vir nobilissime. Rostochio IV. non. Maias. Anno 1578.
NON curiositate, sed amore vestri et vestrae utilitatis desiderio, libet mihi vos monere, et rogare, ut Galateum Ioannis casae, unius nostrae aetatis longe doctissimi viri, quod ipsius divina ingenii monumenta satis testantur, libellum optimae notae, planeque aureolum de elegantia morum, quem Nathan Chythraeus, homo mihi et animo et sapientiae studio co~iunctissimus, vestri iuvandi studio ardens, summa diligentia feliciter Latinum fecit, avide vobis paretis et studiose cognoscatis. Quantum prodit quottidie librorum ineptorum et inutilium, qui teruntur multorum manibus? Semper esse vobis auctor soleo, ut sapientissima scripta veterum cognoscatis, noque id facere desinam: neque tamen non ita sentio, quae illorum intelligendorum causa hodie a doctissimis hominibus scribuntur, legenda quoque esse: legenda etiam arbitror, quibus aliqua pars vitae nostrae haud vulgariter informatur, legenda inquam saepius et consider anda diligenter, et sequenda perpetuo. In postremo hoc genere cum veluti stella eluceat hic Casae libellus; quaeso eum legite, lecta animadvertite et moribus exprimite. Primum hoc est, et fundamentum omnium, ut probi et boni viri evadamus; quod requirit eiusmodi explicationem, quam hic locus
non admittit: secundum est, et cum hoc coniunctum ita, ut idem esse pluribus videatur, licet non sit idem perpetuo, et sit quodammodoidem, ut elegantibus moribus simus exornati. Hoc vero ordine prius est, alterum praestantia: est et opinione saepe neque sine causa, non minus illo: quod elegantia huiusmodi sit indicatio interioris virtutis, illaque perpetua esse haudfacile possit, nisi ex optima animi inductione emergat, unde et char acteres morum delineavit praest antissimus philosophus Theophrastus: neque tamen negarim, multa pingi vultu, gestu, oratione posse, quae in animo nusquam sint, sed diuturnum hoc esse difficile est, et proditur plerumque crebrius: quod et sapientissimus sententiarum apud Graecos Poeta Theognis scripsit his verbis:
*polloi/ toi ki/bd\hlon) e)pi/klopon h)=qos2 e)/xontes2,
*kru/ptous1), en sqe/menoi qumo\n e)fhme/rion.
*tou/twn d) ekfai/nei pan/twn xro/nos2 h)=qos2 e(ka/stou.
Neque tamen quivis hoc genus fraudum statim animadvertit, sed animadversum semel, longissime repellit benevolentiam et animos hominum. Ego vero nolo fucum improbitatis et vitii, similem aeri inaurato, sed elegantiam probi animi et non simulatae virtutis, cum auro signis expolito comparandam volo. Hanc si quis neque amat, neque curat, is neque pulchritudinem boni intelligere videtur, neque hilifacere societatem mortalium. Abhorrent enim homines non planê barbariab omnibus rusticis et inconcinnis modis, quales sunt in sulsitas, impuritas, querimonia muliebris, levitas puerilis,
morositas senilis ac velut morbo decumbentium, garrulitas, et quidquid est naevorum similium, (sunt enim sexcenti.) in quibus singulis fortasse capitale nihil est, et paullulum deformitatis, sed collectis vel omnibus, vel aliquibus, turpitudinis et vitii tantum est, quod alienet plurimorum animos. Itaque in iis maculis eluendis (nemo autem non habet vel pauculas.) laborandum est, cum omnibus adolescentibus honesto loco natis, tum imprimis litteras colentibus. Nobis namque propositum esse perpetuo debet, ut vitam omnesque eius partes expoliamus. Soleo, qui mefamiliariter utuntur, si quid tale occurrat, familiariter monere, neque tamensine aculeo: et evenniunt quottidie, de quibus commonefieri adolescentes nominatim, ipsis esset perquam utile, et apprime necessarium. Non possum facere, quin ex iis et hic exponam unum aut alterum. In via observantiam erga pares et saperiores ostendere rectum est: et hoc decet maxime adolescentiores. Sed videas multos per viam ingredi, qui praetereuntem et obvium factum videant neminem, tamquam stupidi, aut abrepti animo esocietate hominum in cogitationem rerum caelestium: quorum hoc si sit, quod esse reor minime, alieno fit prorsus loco. Quod non deceat, apparet; neque igitur latet, quid deceat: non quidem vagari oculis, et tamquam eorum iubare quemque obvium perstringere, sed cogitare, ubisis gentium, et videre, quem videas, neque negligere videre eos, qui te videant; in quo forte alius arrogantiae esse credat plurimum. Sed in hoc (alterum nunc referam) rusticam arrogantiam statim deprehenderis, quod
in multis, ex quo primum huc veni, reprehendi saepius cum stomacho, atque ita parum profeci, ut me paeniteat. Si quem honore dignum existimes, hic tibi fiat obviam; aperire caput consuevimus, ut olim honor atiori assurgebant, quod et observatur hodie. Hoc quemadmodum fiat, refert nonnihil, adeoque multum meo iudicio. Videas quiquasi deliberent, sibi quid faciendum sit, et sitne ipsis potius ab altero, quem superiorem esse vel saltem aequalem non dubitent, hic honos exspectandus. Itaque obviam eunt erecti, usque dum ad latus accedant, ibi demum manu sublata pileum contingunt: hoc enim perquam civile esse existimant, neque loco movent, aut vix etiam. Qui malum hic fastus? quaeve rusticitas est? Quem quis serevereri hoc genere quasi cerimoniae ostendere velit, hic de via deflectat leviter, uno alterove passis prius quam accedat caput aperiat, facie haud aversa; haec sunt modestiae signa, et summissionis. De nugis opinetur quis me nimium verborum facere, sed in hoc genere nugarum nimium etiam et turpiter peccatur: haec qui sibi non animadvertenda existimat, existimet sibi in solitudine, non in coetu hominum vivendum esse. Vos adolescentes nobiles et ingenui, quoniam vivere inter homines constituistis, haec minuta, quaeso ne negligite: hunc librum, me auctore, perlegite: affirmo vobis, neminem omnium, qui consilio hoc meo utentur, futurum, quin proficiat in moribiis plurimum, mihique agat gratias singulares, et ipsi scriptori, et interpreti. Valete. Rostochii Idibus sextilis Anno 1578.
DE iis ut dicam, locus requirere videtur, neque tamen ad dicendum loci hîc satis est. Igitur earum pleniorem explicationem reiciemus in aliud tempus: ipsae vero cuiusmodisint, adumbr are conabimur, principis philosophorum ingressi vestigiis. Neque nunc disputabo, veraene sint virtutes, an tantum harum imagines vel similitudines aliquae: hoc constat, mediocritates esse, valde item inter se similes, et in communicatione sermonis et actionum versari. haec habent communia. sic ver o differunt, ut una harum in veritate omnium, quae dicimus et facimus, posita sit; reliquae duae in incunditate eorundem: sed non tamen eodem modo: posteriorum enim una est in ludo iocoque, alter a in cunctis ceteris vitae partibus. Sed iam ipsas hasce virtutes sive mediocritates, neque non quae in illis rebus sint extrema, videamus. Magis enim hoc pacto illucescet, mediocritatem esse in omnibus rebus rectissim am et maxime laudabilem. Primum de veritate, quam cuiusmodi intelligamus, perspicuum erit, ubi ipsum veracem descripserimus. Non autem de eo verace dicimus in praesentia, qui est servans contractuum, et in iis datam fidem non fallit, quae spectant ad iniustitiam et
iustitiam: hic namque non solum verax, sed et iustus appellabitur: sed qui in ceteris omnibus, ubi non usque adeo referre videretur, et verbis et factis a)lhqeu/ei hoc est, se ver acem praestat, neque simulans ullo modo, quae non sint, neque dissimulans quae sint. Qui simulat, et maiora efficit vel vultu, vel verbis, vel actione, vel quocumque modo, quam vel ipse sit, velsint ipsae res, nominatur a)lacw\n, iactator scilicet et gloriosus, quales sunt apud Comicos Pyrgopolynices et Thraso. Neque unum est iactatorum genus. Sunt aliqui horum eiusmodi nullius reigratia, homines non tam mali, quam vani: alii gloriae et honoris causa, qui non probari sane possunt, sedtamen non nimium suntreprehendendi: tertii ob quaestum, quo genere nihil est deformius. Dissimulatores sunt, qui extenuant se ipsos et sua: hi non incurrunt ingravem reprehensionem: imo videntur esse moribus politis, cum videantur ase omnem fastus suspicionem removere: quo nomine celebratus fuit maxime Socrates. Sed sunt in bis posterioribus, qui minuta, quaeque manifesta sunt, tegere velint et infitiari conentur, homines sane edio digni, haud vulgaris iactandi artis repertores. Secundum est, ut dicam, quo pacto omnes vitae partes suavitate aliqua condiantur, quam virtutem amicitiam, necessario magis quam proprio nomine, appellat Aristoteles, nos non male, opinor, humanitatem dixerimus. Est quoddam genus hominum, qui in consuetudine et convictu, et in sermonis negotiorumque communicatione omnia gratificantur omnibus, omnia collaudant, quae aliis
placere putent, neque cuiquam, ubi vel maxime opus sit, adversantur, sedita sibi persuadent, molestiae memini omnium quidquam esse creandum. Sunt autem hirecte vivendi rationis imperiti: sedtum etiam improbi, cum suam interea rem agunt, et aliis propterea plus tribuunt, quam conveniat, quamque illi inse habeant, suae utilitatis causa. Hic est ille Menandri Colax et Terentii Gnatho. Contra sunt alii, qui levissima veletiam nulla de causa adoriuntur quemlibet, et paene omne suum studium ponunt in carpendis et reprehendendis aliis: neque iis curae tantillum est, quo minus cuiquam dolorem quacu~que ratione inurant, nullo loco neque fugitantes litium, neque studiosi benevolentiae, avaeque ex hac oritur, suavis coniunctionis. Medius inter hos est humanitate praeditus, sive amicus, nonille, qui alterum animi affectione prosequitur, de quo longe alia esset instituenda disputatio sedhic, quipariter se erga hospites et notos, erga familiares et alienos, erga aliquem emedia plebe et principem Rei publ. geret, sed erga quemque horum, uti convenit, dabitque operam utconsuetudinem omnium velsuavitate afficiat, velnullare molestet: neque discedet tamen in hoc suo instituto ab honestate, sed semper, tum quidhonestum sit, tum quid confer at, dispiciet: immo, quod cui erit dedecori, aut damnum importabit in eose dabit nemini, sed malet alterum, ut vir bonus, neque tamen incautus, offendere: ut in pauca conferam, hum anus idem erit et gravis: humanitas suavitatem in convictu parit: gravitas tuetur honestatem, et utilitati una consulit. Improba autem indulgentia est, quae vitae
commoda evertit, et fenestram vitiis patefacit. Dicamus et de tertia. Utrecreando corpori somno, ita et animo opus est vacatione a curis et negotiis, ac requiete aliqua, quaecum sit in ludo et ioco, concinne quoque et non indecore fieri arbitramur, ut etiam ludentes et dicamus et audiamus, et eiusmodi, et quemadmodum tum dici tum audiri rectum est. Scurrae sunt, qui undecumque aucupantur ridicula, et potius hoc student, ut risum moveant, quam ut acute quid dicant, aut neminem lacessant: neque in hoc aut loco, aut tempore, aut dignitati cuiusquam parcunt, sibique hanc licentiam sumunt, neque in eo sepeccare arbitrantur, et quemlibet et quacumque in reludificandi. Hoc equidem est perquam impurum genus hominum, horum maxime, qui ex turpibus et obscenis risum excitant: alterum autem rusticum, eorum scilicet, qui neque eleganter qlios queunt tangere, neque morsiunculam, quantumvis nihil vulneret, accipere, partim praeter modum morosi, qui nihil perpetiantur, partim stipites, qui nihil agant. Reliqui sunt urbani, Graecis eu)ela/peloi dicti, qui ea iocantes dicunt in alios et ex aliis audiunt, quae dignasunt homine libero, et viro aequo bono, in quibus nihilinsit impuri, nihil etiam fellis, sed ingenii aliquid. et aliquid festivitatis: quae dexteritas in admodum etiam paucos cadit. Tantum de hisce tribus mediocritatibus, consuetudini mortalium valde accommodatis delibasse hoc loco sufficiat. qui pleniorem explicationem non capiebat.
Ioannes Caselius.