CAMENA Early Modern Latin Texts

CAELII AVGVSTINI CVRIONIS SARRACENICAE historiae libri tres, ab autore innumeris locis emendati atque expoliti. IN QVIBUS Sarracenorum, Turcarum, aliarumque gentium origines et res per annos septingentos gestae, continentur. His accessere VOLFGANGI DRECHSLERI earundem rerum Chronicon, sive breviarium Item, CAEL. AVGVST. CVRIONIS Marochensis regni in Mauretania nobilissimi a Sarracenis conditi, descriptio, nunquam antea edita. CAELII SECVNDI CVRIONIS, de bello Melitensi a Turcis gesto, historia nova. Cum Rerum et verborum in hisce praecipue memorabilium copioso INDICE. Cum Caes. Maiest. gratia et privilegio ad annos sex. BASILEAE, EX OFFICIna Oporiniana, 1568.

CAEL. AVGVSTINI CVRIONIS IN SARracenicam Historiam PROOEMIVM.

SAEPE et multum mecum ipse cogitans, scire cupiui, quid illud esset, quod maxima et potentissima quaequeregna euertisset, uicissim que multos tenuissimos et obscurissimos homines ad summos honores et potentiam euexisset. Nam cum et Romani Imperij Christianaeque Reip. detrimenta considero, et maximorum regnorum ueteres animo calamitates colligo, non minimam uideo per luxum, ambitionem et discordiam, inuectam esse partem incommodorum. Cum autem res ab nostra memoria propteruetustatem

remotas, ex Historiarum monumentis repetere instituo, multa Imperia constituta, plurimas gentes subactas, diuturna regna et tutissimam tranquillitatem intelligo populis cum temperantia, tum etiam facilius ciuili concordia partam. Ac me quidem diu cogitantem, ratio ipsa, et exempla in hanc potissimum sententiam ducunt, ut existimem, opes, diuitias, robur, rei militaris peritiam, sine concordia et po pulorum beneuolentia, obesse plerunque, prodesse fere nunquam: consensum uero et beneuolentiam, etiam sine diuitijs et opibus plurimum ua lere. Quare qui populorum suorum salute, tranquillitate et commodis, quibus beneuolentia et conciliatur et alitur, neglectis, prorsus ambitioni dediti, omne studium in potentia inter suos augenda consum pserunt, potiusque

ab illis quam ab hostibus timeri uoluerunt: illi tandem inutiles sibi, et perniciosi patriae fuêre. Qui uero ita sese suorum ciuium et populo rum charitate armarunt, ut suis chari, patriae autem hostibus formidolosi essent: illi et suis et publicis rationibus optime consuluerunt. Ac si uo lumus antiquissimam regnorum omnium originem quaerere, illorumque considerare principia, reperiemus ea omnia quae diu floruerunt, honestissimis artibus parta, atque optimis rationibus constituta fuisse. Nam satis constat, initio Regium nomen, quod semper sanctissimum fuit, ijs attribu tum fuisse, qui optime de hominum uita meriti uidebantur, populis sibi ob communem utilitatem reges crean tibus. Cum enim nondum diuinae religionis, aut humani officij ratio ulla coleretur, cum nemo legitimas uidisset

nuptias, certos ue inspexisset liberos, nec ius aequabile quid utilitatis haberet accepisset: ac propter errorem atque inscitiam, caeca atque temeraria animi domina cupiditas ad se explendam uiribus abuteretur: cuius potuit tan ta uis esse, ut dispersos homines in agris et in tectis syluestribus abditos congregaret, et ad ea quae ipse iussisset facienda induceret? profecto id nou ui, sed sapientia, aequitate, iusticia, beneficijsque in omne genus homi num collatis, quae populos in sui admirationem traherent, communi quodam beneuolentiae uinculo collipgarent: et primo propter insolentiam reclamantes, deinde propter beneficia accepta et aequitatem studiosius obsequentes, in unamquamque rem inducerent, utilem atque honestam, factum necesse est fateri. His artibus Saturnus, antiquissimus Romanae arcis

conditor, prius in Armenia regnauit, et Babyloniae regum potentissimorum insidias, uimque, nulla re magis que aequitate, et populorum suorum in se beneuolentia fretus, effugit: ijsdemque nouum sibi in Italia regnum, Iouis arma fugiens, comparauit. Hac uia Romulus, alter urbis conditor, ex pastorali et inopeuita, et Numa cum Tar quinio Prisco, ex peregrinis ac priua tis, ad regium fastigium ascendêre. Tali suorum in se beneuolentia, Alexan der ille Magnus totum domuit Orien tem. Concordia, Graecorum res creuêre: Concordia, Carthaginiensium respub potentissima est facta: eadem Romanos Concordia terrarum omnium dominos, et gentium domitores effecit. hoc uinculo iuncti Sarraceni, primo imbecilles et tenues, Romani Imperij prouincias innumeras occupârunt: hoc eodem Turcarum potentia

creuit: cum insolentia, ambitio et di scordia, regna omnia potentissimaque Imperia et amplissimas resp. euerterit. Vbi enim principes, artib ijs relictis, quibus regna initio sunt constituta, regnorum fundamentum ac neruum pecunias et opes esse arbitran tur: occultis inter illos et populos odijs gliscentibus, et illo charitatis uinculo dissoluto, facile cuiuis et se et populos suos praedae obijciunt. Nam sic natura comparauit, ut eâdem ratione qua alios in nos ipsos affectos sentimus, et nos erga illos affecti simus: notissimumque est Platonis illud, Quales in Republica principes essent, tales ciues et populos esse solere. Ex quo nemini mirum uideri debet, Principes, qui sua ipsorum commoda et rationes publicis anteferunt, a populis non amari: et omnes qui sub illis degunt, eodem exemplo

publicas rationes priuatis postponere: sic studijs hoininum in uaria distractis, rempublicam pessundari. His de causis Imperium primum a Chaldaeis ad Assyrios, ab Assyrijs ad Medos, a Medis ad Persas, ac tandem a Persis ad Macedonas translatum est. Discordia summum illud Alexandri Magni Imperium, successoribus eius inter se, dum nemo suis finib. conten tus est, de monarchia dimicantibus, euertit: discordia Graecorum res potentiamque fregit: discordia et ciuilib. bellis Romana Resp. concidit: iterumque Graecorum dissidia, Byzantinum Imperium barbaris praedae dederunt. Discordia Sarracenorum nomen extin xit, ut in hac nostra Historia patebit: eademque pestis hodie Christianam remp. ita exagitat, ut uerendum sit, ne tandem (sed nolim quidquam male ominari) ea quoque uel deleta, uel oppressa,

ni resipiscamus, nobis sit lugenda. Quid igitur facimus? cum tantorum malorum semper causa fuerit ambition, et ex ea nata discordia? Cur tam praecipites in ferrum, mutuamque perniciem ruimus? Cur ciuilib bellis, et nostrorum caede gaudemus? Quin potius, ô caecae hominum mentes, odijs depositis controuersrjsque sopitis, quae non ui et armis, sed aequitate, Dei que lege dijudicari debent, arma in communes Christiani nominis hostes, in omnis humanitatis, religionis, literarumque euersores conuertimus[?] arma inquam ista, quae in ua rias partes disiuncta atque distracta, et in se inuicem conuersa, omnem Christinam remp. in exitium tandem tra hent: quibus coniunctis, Byzantium Romano iterum Imperio restitui: Graecia ac tot Christianae gentes in perpetuo luctu uitam agentes, intoleranda

tyrannide liberari: impurissima Turcarum gens tota Europa pelli posset, et uera CHRISTI religio apo stolicis concionibus, uitaeque innocentia propagari. At forsan, ut olim, longe quaerendus est hostis, maria trananda, Europa uniuersa metienda, in Asiam Syriamque per loca ardua, regiones suspectas, et ferocissimas gentes transeundu? Atqui pro foribus et in ipso limine est, arrogantia tumidus, ultro nobis insultans, dissidijs nostris gaudens, fortunis inhians. Potuit olim Petrus eremita, tenuis fortunae uir, trecenta mortalium millia contra Sarracenos sola oratione armare, et innumeros nobiles ac proceres cum multis legionib. in eosdem concitare, in Asiam usque perducere: ubiregna multa Sarracenis ademerunt. nam tunc populi ipsi per se nullo stipendio adducti, sola pietate impellente, longissimas

peregrinationes suscipiebant: et regibus ipsis uel ocio ac luxui deditis, uel ciuilib. bellis occupatis, arma in remotissimas terras contra impios fe rebant. Nunc autem, cum potentissimus, idemque immanissimus hostis, ceruicib. nostris immineat, Christianas prouincias alias occupet, alias oppugnet et uastet: habeatque Christiana resp. D. MAXIMILIANVM Imperatorem sapientissimum, cui non frustra gladium tradidit Deus, sed ut eo aduersus latrones, pro sui populi pace tranquillitateque tuenda, uteretur: quorundam nihilo minus prauis consilijs nos mutuo conficimus. Quod cogitans, et mecum ipse Christianae Reip. statum lugens, ut cum unus et uiribus imbecillis, aegroque corpore, nil efficere possem rebus gerendis: saltem multis alijs, qui possent animos ad commune periculum propulsandum

excitarem: exemplisque, quae Historiarum lectio suppeditat, ad consulendum Reip. saluti accenderem: me ad Sarracenorum, Turcarumque res alta uetustatis caligine im mersas, ordine scribendas contuli: ut quibus artibus illi creuerint, et quib. uitijs nostrae uires imminutae sint, ui dentes ea uitare possimus. Hanc autem Historiam totam breuissime comprehensam, et cum ex multis Graecorum, Byzantinorumque et Latinorum uoluminibus, tum ex Arabum, Maurorumque annalibus collectam in tres libros partiti sumus: sic, ut Primus Muamedis et Sarracenorum originem, imperijque incrementa, ad summum usque sastigium, per ducentorum annorum spacium contineat: Secundus, a prima eius inclinatione, ad eiusdem excidij initium, totidem annorum spacio: Tertius, excidium ipsum ac Turcici

(quod Sarracenico successit) imperij originem ad Othomanum usque, trecentorum uidelicet annorum res gestas breuissime complectatur. Ita ut haec omnis Historia, ab anno post CHRISTVM Seruatorem natum DLX, quo natus est Muamedes, ad MCCC perueniat. Othomanorum autem Imperatorum res omisimus, quod a multis alijs seorsim scriptae fuêre: cum de his, quae nos his tribus Libris complexi sumus, nemo uel Latinorum, uel Graecorum, quod sciam, separatam Historiam fecerit. Quem meum laborem, si bonorum et doctorum iudicio comprobari sensero, ad maiora me deinceps accingere audebo.

CAELII AVGVSTINI CVRIONIS SARRACENICAE Historiae Liber primus: Quo Sarracenorum origo, et Imperij incrementa continentur.

SARRACENORVM origines resque, gestas scribere, operaeprecium existima ui: primum, quia magnae, et toto terrarum orbe peruagatae fuerunt, et diuina atque humana cuncta permiscuerunt: deinde, quia ex Christiano rum dissidijs coaluerunt: ut inde exemplum capientes discamus, quantum dissidia nostra uirium Christiani nominis hostibus et audaciae addant: ne ue amplius hac ratione ijs qui nihil magis quam sanguinem nostrum appetunt, iugulum praebeamus. Etenim primum omnium illud satis constat Imperium Romanum, quod concordia, temperantia et fortitudine in tantam magnitudinem creuerat, ut cunctis pene mortalibus leges daret, ubi ocio et ingentibus opibus partis luxus Imperiorumque cupiditas ciuium animos inuasit (quae res ipsum iam sua

mole labantem, dumplures pro Imperij fastigio dimicant, deiecerunt) a nullo tantam cladem, quantam ab Sarracenis, accepisse. Nam etsi Gotti, egregijs uirtutis atque amplitudinis Romanae monumentis immanirabie deuastatis, primi hominum de domitore gentium populo triumpharint: et Attila Hunnorum rex a Rhipheais montibus ad Pyrenaeos cuncta rapidissimi tor rentis more prostrauerit: et Langobardi maximam Italiae partem occupassent, ut et Franci ex Germania in Galliam irrumpentes fecerant: illorum tamen alienis in terris uelnon diuturna fuerunt imperia, uel tandem sub mitiori coelo degentes mores mutarunt, religionemque et Caesarum summum Imperium agnouerunt. Verum Sarraceni, ut Romani Imperij simul et Christianae religionis euersores uiderentur, ex Arabia erumpentes, nobilissimas Asiae partes, quae tantis immanissimarum gentium inundationibus intactae fuerant, uastaruut, omnibus bonarum literarum, ingenuarumque artium studijs, et (quod maximum est) religionis uerae cultu in ijs extinctis: et non solum Asiae prouincias, sed et Africam pene totam, ac Hispaniae maximam partem barbaris ritibus, ignorantiae tenebris, impiaque et nefanda religio ne foedarunt: indeque crebris incursionibus Italiam,

Graeciam, et Galliam maximis calamita tibus afflixerunt: et tale Imperium constituerunt, ut hodie (qui est annus a christi Seruato ris natali M. D. LXVII.) nongentesimo uidelicet postquam natum est anno, ceruicibus nostris imminere uideatur, totique Christianae Reip. sit formidabile. Nam Turcae qui hodie rerum potiuntur, quasi haeredes ab illis et religio nem et regna acceperunt: et adhuc in Africa Sarracenorum reliquiae quaedam uigent. Sed priusquam ad res gestas illorum explicandas ue nio, sunt mihi pauca de origine, et sectae autore dicenda. Arabia omnis in tres partes est distributa: quarum una Petreia, altera Deserta: tertia Foelix siue Sabaea. Petreiam ab Aegypto, cui ad Orientem est Casius mons, et inde uastae solitudines dirimunt: a Septentrione Iudaeam et palaestinam habet: qua solovitur, desertam Arabiam: et qua ad meridiem uergit, Arabici sinus interiorem partem. Deserta, in qua urbs Scene erat, alio nomine etiam Scenitis appellata: a meridie montibus Arabiae felicis cincta est, a septentrione Mesopotamiam habet, et Euphratem fluuium ab ortu. Arabia foelix, inter duos sinu Arabicum et Persicum, uelu ti peninsula excurrit: Petreiam et Desertam habet a septentrione, ab occasu Arabicum sinum:

ab ortu Persicum, et a meridie Rubrum mare. Has regiones a quatuor populis habitatas fuisse inuenio, nempe ab antiquissimis Arabibus, ab Arabo, Sabo et Petreio, Curetis filijs, et Chami ne potib. oriundis: a quib. et tres Arabiae cognomen acceperunt, nempe Arabia deserta ab Arabo, Sa baea, quae et Felix, a Sabo thurifero, Petreia a Petreio, Beroso Chaldaeo autore, quanquam alij a Petra oppido uetustissimo dictam uelint: deinde ab Ismaelitis, quorum generis conditor fuit Ismael, Abrahami et Agaris ancillae filius, a quo et Ara rena regio et Agranum oppidum, a Strabone corrupte, pro Agarena et Agareno nuncupata, originem habuerunt. ut Petreia regio a Nabeoth, Nabathaea, et Cedrei populi a Cedare eiusdem Ismaelis filijs dicti sunt. Tertij populi fuerunt ex Chaeturae, secundae Abrahami coniugis, filijs oriundi, qui magnam Arabiae felicis partem occuparunt, eam praesertim quae ad Rubrum mare pertinet: et in Libyam quoque colonias deduxerunt, unde posteae (Iosepho authore) ab Ophre Mandanes filio, et Abrahami ex Chaetura coniuge nepote. Africa dicta est. Quartum genus, ab Esau Isaaci filio originem traxit, qui Iudaeae proxi mas Petreiae Arabiae partes incoluit unde Sarraceni populi in Arabia Petreia a Plinio et Ptolemaeo nominantur. nam Isaacus Esau pater.

Abrahami ex Sara filius fuit. Dicti autem sunt Sarraceni, ut simul se a domina, non autem a serua, quemodum Ismaelitae, oriundos testarentur: et ab Iudaeis distinguerentur, qui et ipsi ijsdem parentibus orti erant. Inter hos omnes fortissimi et bellicosissimi erant Scenitae, Desertam Arabiam incolentes, [gap: Greek word(s)] dicti, quod Nomadum more uagi et sine aedificijs in tentorijs habitatent: qui sese antiquissi mos esse gloriabantur, et cum caeteris omnibus de nobilitate contendebant. horum opera saepe in bellis Romani Imperatores utebantur. Instituta multa Arabes, et ritus Hebraeorum institutis similes semper habuerunt, et hodie retinent: nam semper, ut etiam Herodotus atque Dio dorus testantur, circumcisione usi sunt: ac tribuum ut Iudaei, familiarumque ordinem seruarunt: et alterius tribus familiae ue foeminam uiro nubere, aut uirum uxorem ducere nefas ducunt, generis nobilitatem incorruptissimam seruantes, ita ut nobiliores semper apud eos regnarent: nec unus omnibus, sed quaelibet tribus regem su um haberet: eique non filius succederet, sed primus qui postquam rex esset salutatus, ex nobilissimo uiro ac muliere nasceretur, in spem regni alebatur: homines passim (ut qui sub torrenti sole degunt, plerunque solent) furtis ac rapinis dediti.

Religio apud eos uaria. alij enim Christum cole bant: quorum etiam eo tempore, a quo nos Historiam nostram ordimur, ut et in alijs locis om nibus, uariae errant sectae. alij Iudaeorum ritus seruabant: alij solem et lunam, alij arbores quasdam, alij serpents, alij turrim Alcaba dictam, quam ab Ismaele aedficatam putabant, et alij aliud uener abantur. In hac igitur tanta religionum uarietate, ac tam rudi populo, Muamedes paternum genus a Core Esai, uel (ut alij uolunt) ab Cedare Ismaelis filio trahens, cuius pater Abedela, et mater Enima uocabatur, gem te Iudaea, Itraripi Meccae urbis agri oppido, in Arabia deserta tenui fortuna natus est, Anno salutis Christianae (ut ipsi tradunt) DLX, men se Februario. unde a parentibus primis annis et Hebraeorum ritibus, et gentium cultu estimbu tus. Parentibus uero, cum adhuc tenera aetate esset, defunctis, Salutalebi patrui tutelae fuit commissus. deinde cum iam adultam aetatem attigisset, ab Scenitis, ferocissimis (ut diximus) populis, uitam per latrocinia ducentibus, captus, Abdimonepli Ismaelitici generis ditissimo mer catore uenditus fuit: qui eius ingenio cognito, eum saepissime ob mercaturae negocia ex Palaesti na, in qua habitabap, in Aegyptum mittebat. quae negocia, cum Muamedes per multos annos.

exercuisset, apud Hebraeos, Christianos et Gentiles magnam sibi gratiam conciliauit, Erat enim Muamedes, statura mediocri, capite magno, facie subfusca, colore uiuido, barba prolixa, nec tamen cana: quia caniciem, si quae forte incipiebat, unguentis celabat: aspectu graui, et maiestatem quandam cum comitate prae se ferenti: cruribus optima proportione factis, motu corporis suaui, lenique, ac (ut aiunt) fluminis suauiter delabentis cursum imitanti: in sermo ne be nignus magnaque animi et corporis ui: ingenio acri, sed (ut de Catilina tradit Salustius) malo, prauoque: audax, et periculorum contemptor. Cuius rei exemplum hoc adferunt, quod cum aliquando equo ferocissimo, ac prorsus in domito, amicis aliquot spectantibus, insideret, eum ita agitauit, ut omnes qui spectabant, de eius salute uehementer solliciti rogarint, ut ex equo descenderet. quibus ille placidissime respondit: equum illum mari similem esse, ut se ea agitatione, non secus ac si naui ueheretur, oblectari intelligerent. Itemque uarius erat, ut leges ab ipso innumerae inter se pugnantes, latae indicant: quae res in ipsius religione sectarum uarietatem induxit. nec non cuiuslibet rei simulator ac dissimulator, sed natura facundissi mus. Vastus eius animus, immoder ata incredibiliaque

cupiebat. Hunc tanta sectarum uarietate cognita, cupiditas maxima incesserat unius religionis constituendae, et imperij simulque diui ni honoris sibi uindicandi. Cuius rei spem illi faciebant Christianorum dissidia, mores corrupti, et militaris disciplina propemodum amissa. His accessit Sergij monachi consilium: qui ob Arianam sectam Byzantio pulsus, in Arabiam profugerat, et Abdimoneplis Muamedis heri domum frequentabat, Muamedemque ob inge nium ualde diligebat. Itaque hero sine liberis mortuo, Hadigia uxor uidua quinquagenaria, omnium mariti bonorum haeres, hunc sibi uirum capit. Is igitur, ut qui comitialem morbum pateretur, cum saepe corpore prostratus, in alienationem mentis ueniret, idque uxorualde aegre ferret: id sibi ex ipsius Dei spiritu, qui se corripe ret, et quaedam nunciaret, quae per ipsum circa Mosis Christique legem populis essent indicanda, accidere dixit. Corpora etenim corruptioni obnoxia, numinis intuitum ferre non posse: ideoque corpus tunc pene animo destitui. quibus uerbis uetula, ut quae formae eius atque atatis amo re capta erat, fidem adhibens, non iam ut maritum amare, sed ut diuinum hominem et uatem colere, ac uenerari coepit: eiusque sanctitatem inter aequales praedicare, adeo ut decedens non

modo fortunis diuitem reliquerit (haeredem enim eum ex asse instituit) uerum etiam sanctitatis apud rudem illum populum opinione clarum. quas ob res Bubacus, eius Arabiae partis facile princeps, et ex eadem tribu natus, ipsi iam trigesimum aetatis annum ingresso, Aissam filiam nuptui dedit. Qua affinitate et opibus si bi a priore uxore relictis fretus, ausus est se aperte Dei nuncium et uatem profiteri, et nouam quandam religionem docere, ex omnium secta rum erroribus conflatam. Praecipiebat enim circumcisionem simul et sacri fontis lauacrum porcinaeque carnis et uini abstinentiam. Ieiunium mensem continuum seruari uolebat, tantumque noctibus cibum capi. Tres modo uates fuisse, se, Mosem et Christum, Christumque minime De um esse: et huiusmodi impia dogmata innumera, quae in ipsius Alcorano siue Alfurcano, con tinentur. Quae dogmata initio quidem a multis deridebantur, et illorum causa pro mente capto habebatur. Verum cum iam affines omnes et Bubaci familiam, quae potens erat, multosque ex plebe in sectam suam pertraxisset, Meccae magistratus, id Reipub. ni cito huius hominis audacia reprimeretur, perniciosum fore animaduertentes (aperte enim in principes inue hebatur) manus illi inijcere, ut supplicio afficerent,

sunt conati. qua de re certior factus Muamedes, Mecca profugit: eumque multi propinqui, affines, amici et clientes, quibus iam talem esse, qualis haberi uolebat, persuasum erat, sunt sequuti: et ab hoc anno, qui fuit post Christum Seruatorem natum DXCIII. Arabes suos an nos numerant: huncque annum Legirae, id est fugae annum uocant. Hac igitur multitudine uisa, magis quam antea uiribus suis fidens, talem ad eos orationem fertur habuisse.

Quantopere semper cupiuerim legem, quae mihi per Dei opt. max. nuncium Gabrielem mortalibus ferenda tradita fuit, promulgare, et ipse Altissimus nouit, et uos amici mihi testes estis. nulli enim unquam labori peperci, nulla pericula, nullas aerumnas subterfugi, ubi me communi hominum saluti consulere, et munus mihi diuinitus iniunctum exequi placide posse sperarem: ut homines a flagitiosa uita ad sanctam reuocarem: atque ex orco, in quem praecipites ruunt, in coeleste regnum retraherem. In hoc uidelicet Dei ipsius, cuius legatione in terris fungimur, benignitatem imitantes. qui cum omnes Adami culpa mortales, in immanis inferni tyranni manus cecidissent: uoluit tamen populum suum, sicuti Abrahamo parenti nostro promiserat, seruare, lege nempe illi proposita,

per quam uitam sempiternam adipisceretur. ideoque primum Mosem misit, qui initia quaedam et fundamenta iaceret huius doctrinae, et homines sempiternarum poenarum metu ad sa niorem uitam reuocaret. Sed cum earatione parum Mosis lex profecisset, IESVM Christum misit, qui mitiore quadam uia mortales deliniret, ac Deo obsequentes redderet. Nunc autem humano genere ita rursum deprauato, ut nulla sit certa et constans religio, nulla disciplina, nulli probi mores: mihi, quem iam ab ipsa mundi origine ad hoc destinârat, id muneris iniunxit, ut extremis malis extrema remedia adhiberem: et ferro atque igne, quicquid praui esset, uelsese huic legi opponere auderet, rescinderem: ac regnum Dei, augustioremque in terris, quam ulla antehac fuerit, Rempub. constituerem. Nam quis non uidet, nisi nos. quibus a Deo id muneris est iniunctum, obuiam tantis malis eamus, omne mortalium genus breui periturum? Non enim potest humana natura sine lege (quae in tanta uarietate et uiuendi licentia, nulla constare potest) non grauissime labi et peccare: legem autem, quomodo salutarem inuitis et sper nentibus feremus? nam quantis nos, qui summi Tonantis iussa exequi satagimus, contumelijs assecerint, uos amici uidistis: non secus ac feras,

ad necem nos persequuntur. Sed uos felices ac beatos, quos Deus mihi ministros et adiutores ad tantas res gerendas delegit: et non solumae, ternae felicitatis mecum participes esse uoluit, uerum etiam in terris ingentibus diuitijs locupletare: quib. profecto, si fortes et in fide constantes fueritis, breui innumeris gentibus subactis, et ditiss mis regionibus populatis fruemini. Ea enim omnia Deus uestra esse uult, quae iniuste impij homines, qui huic legi aduersabuntur, pos sident. Haec autem omnia sic futura, cum aduer sariorum scelera, quae Deus diutius impunita esse non patietur, et uestra, uiri fortissimi, prae clara uirtus ac fides, tum Dei Opt. Max. certissima oracula, nobis spondent: quamobrem, si et coelestis regni, et tantarum opum atque gloriae participes esse uultis, decet uos mihi iusiurandum praestare.

Quibus auditis, multitudinis principes, ac inter primos Zaid filius Zuzarae, Aomar, et re liqui omnes ordine, strictis gladijs, iureiurando grauissimo promiserunt: se nullam aliam, praeter eam quam Muamedes ferret, legem probaturos: et pro ea tuenda propagandaque uitam et sanguinem, ubicunque opus foret, profusuros. His peractis, Muamedes rursus silentio multitudini imposito, ubi aliquandiu precanti

Nunc, uiri fortissimi, uos armis et animis ad pugnam accingite: certissimam uictoriam in manu habemus. en illa quae saepe optastis: diuitiae uidelicet decus, gloria, perpetua felicitas, in oculis sita sunt. Deus ea omnia uobis uictoribus praemia posuit: uirtus uestra, causa ipsa, et superiora omnia, uos magis, quam oratio mea, hortari debent.

His dictis decem duces ex nobilioribus poten tioribusque, et sibi affinitate iunctis multitudini praeficit, eamque in cohortes et centurias distri buit. Ducum haec erant nomina: Vbequar, Omar, Ozmen, Alifre, Talaus, Azubeirus, Zadinus, Zaedinus, et Abuobeid. et sic Meccam instructo agmine perrexit. Quo audito, Meccae magistratus exercitum contra eum misit: cum quo Muamedis copiae congressae, in feriores fuerunt. Quamobrem quatuor annorum spacio ab oppugnatione urbis abstinuit: populos tamen interea semper suis concionibus, quas in agris et uicis habebat, ad seditionem accendens: quibus etiam inter Scenitas, qui Romanis Imperatoribus parebant, motus quosdam excitauit. Deinde iterum uiribus auctus, Meccae oppugnationem frustra tentauit: et biennio post tertio eundem conatum irritum est expertus. Interea Heraclius

Imperator Scenitarum iuuentutem ad seditionem spectare animaduertens, ut eam placaret, per speciem militiae, magnam partem procul ablegauit. Regnabat tunc in Persia Cosdroes rex, qui Mauricij Caesaris filiam nomine Mariam uxorem duxerat, et in eius gratiam Jacri fontis lauacrum sumpserat: Christianorumque omnium, quamdiu socer uixit, amicissimus fuerat, atque in eosdem beneficus. Sed eo post a Phoca, qui ei in Imperio successit, proditione interempto, eorum qui tam nefarium hominem domini sui caede pollutum, sibi pricipem constituerant, quasi illius sceleris et occultae societatis reorum perfidiam detestatus, ut soceri necem uxore incitante ulcisceretur, Heraclij (nam Phocas breui fuit interemptus) qui, cum Italiam et Romanum Imperium undique barbari uastarent, in ocio desidebat, ignauia au dacior factus, in Imperij fines cum exercitu irruperat: et tota Asiae ora quae ad meridiem uergit, armis subacta, Aegyptum ingressus. Alexandriam occupauerat: et inde ulterius progressus, Carthaginem, et omnem Africam sube gerat, Deinde prouincia praesidijs firmata, per Alexandriam reuersus, Syriam et Iudaeam uastabat. Heraclius, a barbaro hoste tantis affectus cladibus, pacem petijt: qua non impetrata,

potius coactus quam sponte, exercitum com parat: et Arabas istos Scenitas (cum quibus sunt qui uelint Muamedem fuisse, et praelio, quo Cosdroae res conciderunt, a milite quodam nomine Turco uulneratum fuisse) sibi adiungit: et cum Cosdroa multis praelijs congressus, tandem eum uicit, adeo ut is ultra Tigranem fluuim fugiens, Medarsem filium (altero filio maiore natu, praeclarae indolis adolescente, qui Sirochis uocabatur, praeterito) regni consortem declarârit. Qua contumelia grauissime irritatus Sirochis, occulte cum Heraclio conuenit, ut patre simul et Medarse fratre, quem pater sibi praetulerat, cum omni regia gaza proditis, deductisque praesidijs ex omnibus Rom. Imperij pro uincijs, ipse Persarum regnum obtineret, paxque inter utrunque Imperium esset: nec magis pudu it Heraclium, Christianum uidelicet principem regnum, quod iam tot praelijs aduersis debilita tum, si uictoriae cursum sequi, et fortuna uti sciuisset, in manu sua, rege praesertim fugiente habebat, parentis simul ac fratris impio nefarioque proditori tradere, et ignauam ignominio samque pacem tanto scelere mercari: quam barbarum illum et impium iuuenem, regnum sibi, tam nefario facinore parare tantum in hoc ualuit regnandi dira cupido, et in illo ocij desi

derium Itaque Cosdroas cum Medarse et uxoribus ex fuga retracti, in uincula conijciuntur: nec multo post ambo Syrochij iussu interfecti, fortunae uarietatis exemplum crudele fuerunt: quo moneri debent reges, quid ipsis in successore declarando sit cogitandum, ne fortioribus praeteritis ignauiores eligant. Nulla enim acrior indignatio est, in feroci praesertim pectore, quam uirtutis a suismet contemptae. Rebus igitur Persicis hoc foedere pacatis, Syriaque et Hierosolyma reliquisque prouincijs Romano Imperio restitutis, ab hoc bello redeuntem Heraclium Muamedes regio comitatu et pompa stipatus conuenit, et regionem ad habitandum petijt, atque obtinuit. Cum autem militibus stipendium daretur, quererenturque Arabes se merito stipendio fraudari: quaestor imprudenter ni mis atque arroganter, uix esse respondit, quod Graeco et Romano militi daretur, nedum huic canum turbae. Quae uerba alte inpectus demissa, ac saepius inter sectae principes gregariosque commemorata, breui toti fere Christianae Reip. exitio fuere, et adhuc in capita nostra illius iniu riae uindictaredundat: tot saepe mala ex unius imprudentia oriuntur, cum praesertim uiri fortes et militares iniuria afficiuntur. Hac enim contumelia ad iram accensi, Arabes in Syriam

secessêre, seque Muamedis asseclis adiunxere. Quamobrem Muamedes his uiribus auctus, quarto Meccam summo conatu oppugnaturus petit. Perceperunt hunc conatum Meccae magistratus: et ideo maiore quam antea apparatu, et copijs, uniuersa pene ciuitas ad impetum hunc reprimendum ei occurrit: cum quibus ille ad Bredinum amnem praelio congressus, trecentis Meccae patricijs; praeter ingentem aliam multitudinem, caesis, superior euasit, adeo ut eo praelio pene omnis Meccae nobilitas fuerit extincta: sic Muamedes uictor Meccam est ingressus: praesidioque, imposito, Hunaimum cum exercitu petijt: eaque urbe expugnata, praedam, quae opima fuit, militibus diuisit. Inde Tharsum obsidione cinxit. qua urbe per mensem frustra oppugnata, in Arabiae interiora rediens, Itraripum siue Ietripum primo, deinde Medinam urbem diuitibus Iudaeis refertam occupauit: et praeda militibus concessa, diripuit: Iudaeos uero omnes qui tum ibi, tum in alijs Ara biae locis erant; ut qui maxime ob diuinae legis peritiam instituto suo aduersarentur, summo odio persequens, undecim praelijs penitus deleuit. Inde Itraripum reuersus, Azeibum Meccae praefectum constituit, qui cum magna Arabum

siue Sarracenorum manu urbem estingressus erat enim tunc Mecca, et adhuc est, totius Ara biae, tum ob uetustatis opinionem, ut quae ab Ismaele, uel Abrahamo ipso condita creditur, tum etiam ob magnitudinem urbis populique frequen tiam, nobilissima. Deinde rursus eodem anno Azei bo inde moto, Moadum, Gadelis filium, eidem urbipraefecit: cum huiusmodi mandato, ut se humanis exempto legem suam tueretur, et a populis seruari curaret: interea uero Meccensibus ius diceret. Rebus in hunc modum constitutis Tambicum castra mouit: ibi que templum condidit, quod adhuc uisitur. Inde Zalidum et Melidum legatos suos, cum copiarum parte contra Alozaidam, Almathaliphi filium, Aliendeli regem misit: quem illi armis uictum, uectigalem fecerunt: et sic Arabia tota subacta, Eu bocaram, dum ipse Itraripi ageret, cum exercitus parte Meccam ire iussit: et ut neminem in ea uiuum relinqueret, aut aliunde uenientes, nisi qui suae legi parerent, ac doctrinae acquiescerent, ingredi pateretur, iniunxit. uolebat enim Meccam, quem admodum effecit religionis atque imperij sui sedem esse. Itaque Mecca breui tempore ijs tantum qui Muamedem colerent, est repleta: nec sola Mecca, uerum etiam Arabia tota eius errores (ut sunt illi populi naturâ creduli,

et rerum nouarum admiratores) est amplexa. Deincepsque omnes qui se ei sectae dederent, tum quod ex Sarracenorum gente is error esset ortus: tum etiam Muamede, ut ipsis omnia a Deo promissa uiderentur, quae in Sacris literis Abrahami posteris promirtuntur, sic persuadente, Sarraceni sunt appellati. Quo rerum successis elatus, legationes ad uicinos reges misit: quibus monebat eos, ut et ipsi religionem hanc amplecterentur, cum literis argenteo signo, cui haec uerba erant impressa, MVAMEDESDEINVNCIVS, obsignatis: nempe ad Caesarem Constantinopolitanum, ad Persarum, Aegypti, aliosque reges. Postea creauit quatuor tribunos militum, uulgo Admirantes appellatos, quib. singulis multos duces et centuriones attribuit: eos que qua tuor acutos Dei gladios nuncupauit, et iussit diuersos in quatuor orbis terrarum partesire, ac omnes qui legem suam non amplecterentur trucidare. Quorum haec erant nomina: Ebubezer, Omar, Ozmenus, et Ali Salatalebi patrui ipsius filius: cui etiam Fatemam, suam ex prio re coniuge priuignam, uxorem dederat. Ex quibus Ebubezer, ab alijs Vbequar, alijs Bubacus uel Eubocara appellatus, Muamedis socer, Palaestinam petijt: ibi. que oppidum Muchea nomine oppugnauit, cui Theodorus Begarius

Caesaris nomine praeerat. is uiribus suis collectis, repente Sarracenos tanto impetu est adortus, ut multis ex illis caesis, reliqui fuga sibi consulu erint. Quo tempore, III. Idus Martij, obijt Mua medes: Anno salutis Christianae DCXXXVII. 11. cum decem annos regnasset, atque in domo Aissae coniugis Medinae, eo ipso in cubili in quo quiescere solebat, absque ullo regio ornatu, corpore solummodo triplici candido panno inuoluto, ferrea in arca conditus fuit: ubi post templum magnificum latericio opere extruxerunt propinqui eius, et fornicem in eo magnete lapide ita crustatum fecerunt, ut arcam in qua Muamedis corpus iacet, sublatam pendulamque sustineat ex quo locus is a toto Oriente magna religione colitur. Tradunt illum, dum exularet a patria, in Mauritaniam Tingitanam semel peregrinationis gratia profectum, in Hispaniam quoque traiecisse. Sed cum intellexisset, Isidorum episcopum sibi insidias parare, mox inde recessisse. Moriens autem Muamedes. Alim generum successorem suum declarauit: et Califam, id est, pontificem sectae suae esse uoluit, eique una cum filia corporis sui curam commisit. Sed Eubocara socer id uetuit, aequum esse inquiens, ut cum Muamedes apudse decessisset, suoque, fauore et opibus quaecunque adeptus erat, acquisiuisset,

ipse ei succederet prior. Cui Alis se opponere non potuit, quia potens erat, adhaerebantque illi Homar et Ozmenus propinqui ipsius, uiri fortes, et factione pollentes: qui cum ad se quoque, quod Muamedi rebus gerendis semper adfuissent, regni administrationem iure spectare arbitraren tur, malebant Eubocaram, qui senex erat, et ipsis sanguine iunctus, regnare, quam Alim iuuenem: qui tamdiu regnare poterat, ut ipsis nulla regni post illum obtinendi ex naturae ordine spes relinqueretur, et nulla ipsos sanguinis affnitate contingebat. Quamobrem Eubocara Muamedicae sectae pontifex creatus est: qui statim cum ingenti exercitu finibus suis egressus, Romanum praesidium fudit et uictor in Arabiam rediens, regni sui anno tertio non expleto nec sine ueneni suspicione, mortuus est, et prope Muamedem absque regio ornatu conditus. Huic successit Homarus, quem eius propinquum fuisse diximus. Hic Bosram, totius Arabiae caput, cum multis alijs expugnauit, et Gabatam usque cuncta subegit: quo Sarracenorum successu uehementer commotus Heraclius, Theodorum fratrem cum magno exercitu contra eos misit. Qui cum Homare praelio congressus et uictus Emessam confugit. Quo tristi nuncio accepto, Heraclius Baanem cum maioribus copijs ad eam

dem expeditionem misit. qui cum prope Emessam castra haberet, Sarracenos in se impetum facientes fudit, adeo ut illi in Damascenorum fines concesserint: et castris ad Bardanes fluuij ripam positis, tam ualidis excursionibus uicinos agros populabantur, ut nemo reprimere eos posset. Quamobrem Heraclius uiribus su is diffisus, et sibi, si diutius in ea prouincia mam sisset (erat enim tunc Hierosolymis, unde post Persicum foedus nunquam discesserat) timens, preciosis omnibus Hierosolymitani templi orna, mentis secum, ne barbaris praedae essent, acceptis, Byzantium redijt. Sequenti uero anno Sarraceni Damasco castra admouerunt. qua remotus Baanes, qui eam urbem Caesaris praesidio tenebat, Theodorum Sacellarium, iterum Caesaris in Assyria legatum, ut sibi cum co pijs auxilio ueniret, rogauit. quod cum ille facere properaret, a Sarracenis in itinere fractus fuit. milites uero, qui cum Baane erant, ducem summa cum potestate habere cupientes, eum Imperatorem salutârunt: sed qui cum Sacellario Sarra cenorum ex pugna manus euaserant, Heraclio fidem seruare uolentes, abiuerunt. Baanis milites numero quatuor millia erant, et Sacellarij fere totidem. Hoc igitur dissidio, quod inter Roma nos milites ortum erat, cognito, Sarraceni promotis

castris Romanos sunt adorti. cumque uentus aduer sus Romanorum aciem spiraret, qui in sicca et sabu losa regione puluerem attollebat, quo Romanis et oculorum usus, et respirandi facultas adimebatur. Sarraceni hac occasione usi, eos fuderunt. qui per praecipitem uiam fugientes, pene omnes in Ermeta amne submersi interierunt. Qua uicto ria elati Sarraceni, Damascum petierunt: eaque ur be expugnata, totam Phoeniciam subegerunt. Deinde cum expeditionem in Aegyptum molirentur, id audientes Romani qui eam prouinciam obtinebant, Cyrum episcopum Alexandrinum sibi ducem constituerunt: qui legatis ad Sar racenos missis, pacem ab illis ducentis aureorum nummûm millibus in singulos annos promissis impetrauit. Et sic trium annorum spacio nullam ab eis molestiam acceperunt. Sed Heraclius ea re cognita, hoc foedus sibi ignominiosum ratus, Cyro Byzantium reuocato, Emanuelem Ar menum Aegypto praefecit: qui aperte promissam a Cyro pecuniam Sarracenis denegauit. Quare illi uehementer indignati, in Aegyptum cum maximis copijs irruperunt: Emanuel uero cum paucis se Alexandriam recepit. At Heraclius, sero fidem etiam hostibus seruandam suo malo edostus, cum uires ad bellum contra tam ualidos hoses getendum non haberet, Cyrum ad Sarracenos misit:

quo, si fieri posset, eos ita mitigaret, ut deductis ex Aegypto copijs priori foederi stare uellent. Cui id eis persuadere satagenti, Sarraceni responderunt, Num marmoream columnam deuorare posset? quod cum ipse fieri posse negaret: non magis se Aegypto discedere posse dixerunt. sic praesidijs Romanis pulsis, eam prouinciam occuparunt. Deinde Homar Hierosolymam petens, eam ualida ob sidione cinxit: et duorum annorum spacio obsessam, tandem deditione cepit. qua occupata, facile Assyriam uniuersam suo subiecit imperio. Postea unum ex suis ducibus nomine Iaidum, cum magna copiarum parte in Mesopota miam misit: cui tum prouinciae Caesaris nomine praerat Iohannes cognomento Catea, qui Ozroenae sedem habebat. Hic Iaido, mille auri pondo in singulos annos, modo ne Mesopotamiam ingrederetur, promisit: ac Edessam profectus, ei, Caesare inscio, prioris anni uectigal misit. quo cognito Heraclius eo in exilium relegato, Ptolemaeum equitum magistrum Mesopotamiae praefecit. Iaidus uero, ubi id resciuit, Euphrate fluuio traiecto, Edessam urbem obsidione capit: deinde Constantiam et Baram di ripuit, Mesopotamiamque uniuersam subegit. Et Muauia Aegypto, ubi Cairum oppidulum prope Memphis ruinas aedificauit, et communiuit, ac

prouincijs omnibus inter Nilum et Euphratem amnes sitis, praeposito, in Arabiam redijt. Post duos annos Sarraceni Persas iam tot aduersis re bus debilitatos bello petierunt. In Perside, ut su pra diximus, Syrochis Cosdroae successerat: eique intra annum defuncto, Adhiseris filius: quo bre ui extincto, Persae Hormisdam sibi regem creauerant: qui in pugna contra Sarracenos perijt. et sic Persae acie uicti, non solum imperium, sed nomen etiam amisere, Sarraceni deinceps, pro Persis appellati. Perside occupata, Homar populos suum agnoscentes imperium recensuit: et Hierosolymis habitauit, ibique templum Muamedi aedificauit: post regni sui anno decimo, a Persa quodam seruo suo, nomine Almigira, submisso, dum precaretur, fuit interfectus. Fuit Homar uir bellicosus et ferox, ut innumera bella ab illo gesta, et prouinciae subactae testantur: nec minus prudens, quam fortis. Muamedis scripta colligi, et in unum uolumen componi curauit: et in eos qui eum laborem sumpserunt, liberalissimus fuit. Nam Muamedes, cum esset literarum prorsus ignaru, nullum uolumen confecerat: sed ut quaeque res in mentem ueniebat, eam per hunc aut illum ex suis familiarib. in schedu la excipi iubebat: ex quo factum est, ut eorum quae prius scribi iussisset, oblitus, saepe pugnantia diceret.

Hic etiam primus legem tulit, ut in omnibus templis (Mescitas ipsi uocant) per totum Septembrem mensem supplicationes fierent, his peractis, totum Muamediae legis uolumen publice legeretur. Erat Homar statura procerus, colore subfusco, capite caluo, barba minime densa, et albicante. sepultus et ipse fuit prope Mua medem. Sed priusquam moreretur, sibi ex uulnere moriendum sentiens, successorem eligi uoluit Ozmenum: qui et ipse Muamedem in rebus omnibus iuuerat, eiusque gener bis fuerat. du as enim eius filias uxores duxerat: quae tamen ambae Muamede uiuente. sine liberis decesserant. ad quod eum largitio iuuit. Nam Homaris pecu nia ab eius aerarij praefecto accepta, eam una cum paternis bonis in milites distribuit. Fuit igitur tertius post Muamedem pontifex creatus Ozmenus, qui sequenti anno maximum exercitum Hucba duce in Africam aduersus Gregorium patricium, qui imperium in ea prouincia occupauerat, misit: eoque acie uicto, et Carthagine deleta, totam illam prouinciam Sarracenico subiecit imperio. sed post repentinum aliquod bellum, ab Europa, si Carthagine moraretur, metuentes, Tunetem urbem in interiore Goletae sinu sitam, se transtulerunt: ibi que sedes aliquantisper ponentes, eam ualde auxerunt.

Verum post mandato ab Ozmeno, ne ulla mari tima loca incolerent, quia sic cum Imperatore conuenerat, accepto, XXXVI M. P. a mari et circiter centum ab Tunete recedentes, urbem sibi condiderunt, Cairoanum appellatam. Deinde tertio huius regni anno Muauias, quem Aegypto praepositum fuisse diximus, cum mille et se ptingentarum, uel (ut alij uolunt) cum septingentarum nauium classe Cyprum petijt: et urbe nobilissima Constantia capta, totam insulam populatus est. Sed Carcozirum, Constantis Caesaris ministrum, magna cum classe aduentare, certior factus: inde, ne quid incommodi pateretur, rece dens, urbem in eadem insula Aradum appella tam, frustra oppugnauit: mox Damascum in hyberna exercitum reduxit. Interea Ozmenus schedas Muamedis ab Homare colligi iussas, in meliorem ordinem redigi, in capita distribui, ex ijsque librum qui Alcoran siue Alfurcam uocatur, componi curauit, in quo omnia Muamedicae secetae dogmata et instituta continentur. Vere postmodum redeunte, Muauias maiore quam an tea classe, Aradum Cypri urbem petijt. quam post multas oppugnationes tandem cepit: et incolis, quocunque uellent, sine alia iniuria abire iussis, penitus deleuit, atque insulam uniuersam habita toribus spoliauit, uastauitque. Eode quoque tempore

alius Sarracenorum exercitus Busurro duce, in Isauriae regionis fines irrumpens, regionem totam ferro flammaque uastauit: et quinque mortalium millibus ex ea in seruitutem abductis, domum redierunt. His tot tantisque cladibus acceptis, Constans Caesar duorum annorum inducias a Muania petijt: quibus non impetratis, dum Muauias ingentem classem aduersus Romani imperij prouincias apud Tripolim Syriae urbem parat, duorum fratrum uirtute conatus ille aliquantisper irritus est factus: qui carceribus, in quibus ingens Christianorum numerus erat, effractis, omnes in libertatem uindicarunt: ade ut repente impetum in Sarracenos facientes, innumeros ex illis caeciderint. et reliquis fu gatis, uictores ad naues accurrerunt: ex quibus, ijs sumptis quae ipsis erant necessariae, reliquas incenderunt, et ipsi in Thraciam uenerunt. Sed Muauias nihil hac clade territus, aliam ma iorem classem comparauit et instruxit, cum qua Phoenicem Lyciae portum petijt, ubi Constans cum classe erat: eumque adortus, tantam Romanorum stragem edidit, ut mare, illorum sanguine rube ret. Constans uero uili ueste indutus, paruo nauigio cum paucis Byzantium fugit. qua uictoria elatus, Muauias Rhodum cepit: et Solis colossum, quem Plinio authore Chares XII annorum

spacio trecentis talentis fecerat, demolitus est: cuius statuae aes a Iudaeo quodam Emessano emptum, noningenti cameli extulerunt. Neque hanc solum statuam, quae septuaginta cubitorum erat, inde Sarraceni tunc asportarunt, uerum etiam innumeras alias: nam Plinius praeter hunc Solis colossum, septuaginta tria millia signorum et centum colossos ea in insula fuisse testatur. Rhodo autem populata, per Aegaeum delati, pari clade Cycladas afflixerunt. Hoc ipso etiam tem pore Iaidus, alterius Sarracenorum exercitus dux, Armeniae fines ingressus, ad Caucasum montem usque omnia depopulatus est. et Muauias Rhodo reuersus, classem in Siciliam misit: quae illam ferro et igni totam uastauit cum qua con gressus Olympius Italiae exarchus (sic enim tunc uocabantur, qui pro Constantinopolitano Caesa re Italiam prouinciam gubernabant) cruentissma uictoria adepta eos expulit: qua pugna de fatigatus, in morbum incidit, quo paulo post obijt. Ipse autem Muauias terrestri exercitu comparato, in Cappadociam ad Caesaream eius prouinciae caput oppugnandam duxit. Sed prius quam aliquid memoria dignum ibi gerere posset, Ozmeni Califae morte audita, quia illi succedere cupiebat, exercitum reduxit. Ozmenus duodecimo pontificatus sui anno, Sarracenorum, qui

Ali Califam uolebant, turba domum, ut ipsum interficeret, obsidente, sibi ipse mortem censciuerat, ne in illorum manus ueniret. Hic annulum Muamedis, quem omnes Califae ante ipsum gestauerant casu quodam amisit. aliumque item argenteum sibi comparauit, in quo haec uerba scribi iussit: O PERTINACES, O POENI TENTES. Colore erat albus, aspectu grauis et humanus, barba prolixa, statura mediocri: fuit que semper, et antequam sectam hanc amplectere tur, et post, multitudini charus. ex mercatura magnas sibi diuitias comparauerat: quamuis sem per liberalis, imo magnificus fuerit: quas (ut di ximus) post militibus, ut pontificatum adipisceretur, elargitus erat. Vixerat annos LXXXVII. noctu sine ulla pompa sepultus est, quia se ipse interfecerat. Itaque eo defuncto, magna inter Sar racenos de nouo pontifice eligendo est orta contentio. alij enim Alim uolebant, alij Muamadum Ozmeni filium, alij Muauiam. Sed Alis armis contra Muamadum obtinuit, adeo ut omnium praeterquam Muauiae consensu, pontifex crearetur. Muauias uero militibus Aegyptijs atque Assyrijs, quos secum tot bellis exercitatos habebat, fretus, arma contra eum, Ozmeni caedis ulciscendae causam praetexens, mouit: et cum uterque cum exercitu ad Euphratem fluuium uenisset,

Muauias rei militaris peritior, et qui militem ueteranum haberet, castra prope amnem et Babylonem urbem uallo ac fossa communiuit sic, ut neque ad pugnam cogi posset, neque aqua (cuius in ea regione magna est penuria) et commeatu destitue rentur, ac nullus impetus a tergo esset, metuendus: cum interea Alis exercitus magna aquarum penuria laboraret. eo modo per undecim menses militem intra castrorum munimenta continens, leuioribus tantum praelijs rem gerendo. hostem fatigauit: donec tandem sacerdotib. et alijs Muamedicae legis peritis intercedentibus effectum est, ut causa tota duorum senum iudicio permitteretur. hi autem fuerunt delecti, ab Ali Alascates, ab Muauia Alascius: qui cum Algendelum oppidum, in quo de tota causa cognoscere debebant, uenissent: alter ex illis Alim pontificatu deponendum, alter uero eo dignissimum esse censuit: quamobrem re per eos nec rite dijudicata, nec composita, Alis et Muauias in castra quisque sua redierunt: nec desierunt excursionib. crebris se mutuo utriusque partis milites interficere, et agros populari, donec tandem Alis in templo quodam prope Cufam Arabiae urbem Muauiaeinsidijs trucidatus fuit, ibique sepultus: et ob id nunc locus ille Massadale, id est, Alis domus uocatur. Is in annulo hanc habebat inscriptionem:

CORDE SINCERO DEVMDOMINVM VENERO. Corpore breuis erat, barbam habebat prolixam, brachiaque et crura uil losa, in incessu nunquam oculos attollebat. Ali mortuo, Cufae et Arathae ciues Alhacemum, eius ex Fatema coniuge, Muamedis filia, maximum natu filium, pontificem creârunt: qui auum maternum forma omnino referebat. Hic exercitu contra Muauiam ducto, quum acies ambae ad pugnam instructae, fronte opposita starent, siue praelij euentum metuens, siue (ut alij tradunt) naturae bonitate uictus, ne tanta humani sanguinis strages sua causa ederetur: Muauiam supplex adijt, eumque superiorem agnouit. sic pace inter eos facta, simul Cufam petierunt: et magna ibi accepta pecuniae ui, Ietribum iuerunt, ubi Muauias Alhacemum propria manu regio diademate ornauit, regeque appellauit, quia non diu uicturum sciebat. Nam sexto pontifica tus sui mense nondum expleto, ueneno quod illi Muauias dederat, obijt. Symbolum eius, quod in annulo gestabat, fuit: SOLVSDEVS POTENS EST. sic Muauias solus aemulis sublatis regnauit. Rebus in hunc modum constitutis, in Imperij Romani fines irrupit: sed post Constantio petenti pacem, dedit, ea lege, ut quotidie ab eo decem auri pondo, et seruum cum equo acciperet.

Damascus his temporibus Sarracenorum Imperij sedes et caput erat. Verum in tanta felicitate, orta sunt inter eos dissidia, ob religionem ex Muamedis rescriptorum uarietate et repugnantia. Persae namque iam (ut diximus) Sarraceni facti longe diuersa ab ijs qui in Syria erant, Homaris Alcoranum sequentibus dogmata habebant. quamobrem Muauias exercitu in Persidem ducto, sectam illam depressit, et suam quae in Syria uigebat extulit: consituitque, ut suae sectae militib. ducenti denarij in singulos dies nu merarentur, Persis uero solum triginta. Deinde Ciliciae fines ingressus, totam ferro flamma que uastauit. Cum que Damascum redijsset, Sapor locorum, quae adhuc Romanum imperium in Perside agnoscebant, Praetor, qui ab Imperato re defecerat, Sergium equitum magistrum ad eum misit, rogatum, ut se ad Constantinopolitanum Imperium occupandum iuuaret: quo haec cum eo tractante, uenit pariter ad Muauiam Andreas Caesaris minister, magna et am pla dona promittens, si Saporis rebus non fauis set quibus Muauias respondit: cum utrunque pro hoste haberet, se illi auxilio futurum, qui plus dedis set. atque sic Sergio maiora dante, foedus cum eo inijt. Andreas uero discedens, Sergium in Persi dem redeuntem insidijs structis cepit et in crucem

sustulit, eo cui fides data erat sublato, Muauiam retentis muneribus se promissis solutum ca uillaturum sperans: sed maior fuit in barbaro fides, quam Graecum ingenium capere posset. Mua uias enim fidem sine fuco seruare uolens, Arabicas copias Fadala duce Sapori auxilio misit: eoque equi casu mortuo, Fadalae supplementum Ia zido filio suo duce, quo coeptum bellum sustine re posset, dedit: quibus copijs Chalcedon ualde afflicta fuit, et Armaria Phrygiae ciuitas capta: ac quinque millium Sarracenorum praesidio imposito, quia hyems instabat, in Syriam cum exercitu redierunt. Interea Caesar, quamuis hyems iam adesset, omnia que niuibus tecta essent, Andream cum parua manu ad praesidium illud pellendum, et Armariam recuperandam misit. Itaque Graeci scalis repente ad moenia applicatis, absque ullo impedimento in ciuitatem irruperunt: et Sarracenos, qui nihil tale suspicantes, cum ingens esset frigus, domibus inclusi erant, ut tot clades ab illis acceptas ulciscerentur, omnes trucidarunt. Postea Constantio, qui in Italiam ex Graecia, et Romam profectus, ubi omnia diligenter circumspexit, ad praedam conuersus, quicquid antiqui operis fuit ex aere aut marmore, et quicquid oculos delectare potuit, sublatum, et

in naues delatum Neapolim primum, ac inde Syracusas in Siciliam secum transtulerat, adeo ut plus ornamentorum ipse septem dierum spacio, quam tot barbarae gentes CCLVIII annorum (tot enim a Romani imperij prima inclinatione intercesserant) urbi detraxerit. ibi dum tributum Italiae urbib. et insulis imperatum (quod tam auare et crudeliter exactum fuit, ut multi fortunis simul et coniu gib. ac liberis spoliarentur) molliter et libidinose uitam agens expectat, a suismet trucidatur: cui Constantinus filius in imperio successit: que imbellem uidentes Sarraceni, classem occulte comparant, Thraciam et Graeciam, si quid Byzantij tumul tuatum esset, inuasuri. Verum quia pacata ibi erant omnia, in Siciliam Romanorum tunc et tolius Italiae spolijs refertam impetus facto, Syracusas, quae nullo praesidio tenebantur, repentina ui ceperunt. Cumque ibi ob Italiae propinquitatem tu to esse non possent, Romanae urbis ornamentis omnique Syracusana gaza nauibus imposita, opima praeda onusti, Aegyptum repetunt. Non desunt tamen, qui tradant, Constantinum Constantij filium patris caede audita in Siciliam nauigasse, et spolia inde Byzantium asportasse. Post alius Sarracenorum ingens exercitus Africam ingressus, incredibili succesu omnem maritimam oram (nam mediterraneorum

iam magnam partem possideba[?]t) octingentis mortalium millibus in seruitutem abductis, populatus est: ab alia parte Muauias maximum exercitum Muamado et Caise ducibus emisit, qui Lydiam et Ciliciam Romanorum prouincias subegit. Ac paulo post, ut Byzantium oppugnare posset, huic alium Saeuo duce submisit: quo priori coniuncto, Byzantium ambo petunt, obsidioneque cingunt. His classem etiam ingentem addidit, quae ab Hebdomi occiduo promontorio ad Cyglobium omnia cingebat: ac saepius oppugnatione tentata irritus illorum conatus fuit. Durauit haec obsdio a mense Aprili ad Septem brem. Inde Cyzico urbe capta, eo in hyberna concesserunt. Vere deinde ineunte, rursum in aciem produnt: sicque multis illatis et acceptis cladibus bellum hoc circa Byzantium in septimum annum productum. Tandem uero Christianorum rebus prospere cedentibus, multis militibus atque etiam nauibus amissis, deiecti animo, inde cedebant, cum tanta eos tempestas in mari corripuit (erat enim hyems) ut nauibus ad Chium Aegaei maris insulam fractis, magna illorum pars submersa perierit. ac fortuna tunc mirum in modum Christianorum rebus fauente, paulo post Constantinus cum

Susia, Muauiae nepote, praelio in Asia feliciter commisso: et trecentis Sarracenorum millibus in eo caesis, eos sibi uectigales fecit: foedere cum eis per Iohannem Pizigaudam patricium, quem ad hoc in Arabiam ad Muauia Constantinus misit, in triginta annos his legibus icto, ut Romanorum Imperatori quotannis auri pondo ter mille, octonos seruos, totidemque praestantissimos equos tributi nomine darent: et praeterea ex ca ptiuis Christianis, qui apud eos erant, quinqua ginta, quos Caesar petiuisset, libertate donarent. Fuerunt autem et alia, quae Sarracencs ad hoc foedus impulerunt. Nam his cladibus Syria cognitis, quidam Sarracenicarum nauium praefectus, Calinicus nomine, animo ex illorum aduer sis rebus sumpto, naues omnes quae ibi erant incendit, et post Byzantium confugit. Et in Aegypto quoque eade fortuna res illorum afflixit. Pestilem tia enim tantopere ibi tunc saeuijt, ut Sarracenorum genus in ea prouincia pene extinctum fuerit: et Constantinus paulo ante, ut conatus illorum quauis ratione reprimeret, consilio non satis prudenti Caucasia claustra, ab alijs Caspia errore dicta (quae ab Alexandro magno occlusa ueteres semper, montanorum, simul ac Septentrionalium populorum ferocitatem metuentes, magis clausa et septa uoluerant, unde post Turcas egres

sos ferunt) aperuit: et populos quosdam intrae eos montes latentes, Mardaitas appellatos, euoca uerat, qui speculis omnibus montium a Tauro, qui hodie Maurus dicitur, ad Libanum occupatis, Sarracenis formidabiles facti erant. quib. enim graue erat Sarracenorum iugum, omnes se ad hos in montes transferebant: et inde crebris excursio nibus subiectos agros populantes, omnia illis in festa reddebaut. quibus tot tantisque cladibus Arabum uires ualde imminutae erant: unica tantum illis classi reliqua, quae tunc Fadala et Cadallo ducibus Cretam uastabat. His autem successib. uisa est nonnihil Rom. Imperij maiestas reuirescere. Sed Muauias pace, quae Christianis perniciosissima fuit facta (tunc enim poterant Sarrace norum iam ita fractae et conquassarae uires, si non magis praesens ocium, quam diuturna Reip. tranquilli tas quae nulla ratione diuturnior tutiorque cum barbaris, quam perfecta uictoria paratur, Caesari tunc cordi fuisset, penitus opprimi ac deleri) uires aduersus Mardaitas conuertit: ijsque de speculis illis et montibus quos insederant deiectis ac deturbatis, ad religionis suae, in qua iam multae sectae erant obortae, controuersias componendas animum applicuit. Ideoque concilium suae sectae indixit ad quam edicto promulgato doctos omnes, qui ue aliquod Muamedis aut superiorum pontificum rescriptum haberent, suum agnoscentes imperium, ue

nire, et scripta secum adferre iussit. Celebratus hic conuentus exitiabilis fuit Damasci. cumque ibi ob sen tentiarum pugnantium uarietatem nihil statui posset, sex omnium sapientissimos ex eo numero communi consensu seligi iussit: et sic delecti fuêre Mulcinus, Boarius, Buora, Anoecius, Atermindus et Da uid. his in unam domum, cum omnib. scriptis quae al lata fuerant inclusis, ut singuli ex illis scriptis omnia Muamedis facta et dicta, quae uerisimilia ui derentur, in unum uolumen colligerent, iniunxit. Cumque, illi sex uolumina fecissent, reliqua omnia scripta in flumen proijci curauit: quae tot fuerunt, ut illis ducenti cameli fuerint onerati. Deinde lege lata grauem eis poenam proposuit, qui secus crederent, facerent, dicerent ue, quam in ijs sex Alcoranis praescriptum esset. Ex quibus sex uoluminibus ortae sunt postea quatuor Sarracenorum sectae, quae Melici, Asafij, Alambeli et Buanifi uocantur. Afri enim, Melici: Arabes et Damasceni, Asafij: Armeni et Persae, Alambeli: Alexandrini et Assyrij, Buanifi. In Cairo uero, maxima Aegypti urbe, omnes sectae, nemine repugnante, uigent. His peractis Muauias Damasci, ubi sedem habuerat obijt: ibi demque sepultus fuit. Hic primus Sarracenorum ducum, una cum Ozmeno, Homare regnante, Roma nas puincias cum exercitu est ingressus: primusque

imperij Sarracenici fines ad Occidentem, in Ae gyptum scilicet atque Africam, ad Orientem in Mesopotamiam, et ad Septemtrionem in Asiam promouit, et primus sibi certam regiamque sedem constituit Damasci: cuius urbis ager omnem alium ubertate, coelique temperatione superat. et seruis regio more, atque eunuchis, qui coram se aperto capite starent usus est. fuit enim uir prorsus militaris, et in rebus gerendis prudens: colore albus erat, facie iucunda et graui, oculis uarij coloris, statura mediocri, barba simper nigra: quia ubi canescere coepit, tingebat. Vixit an: LXXVII. Regnauit XXIIII. Sigillum gestabat cum hoc symbolo: O DEVS IGNOSCE MIHI. Literas nullas, et ne scribere quidem norat: cum tamen magno esset alioqui ingenio. unde ferunt Muamedem aliquando in conuiuio (ut coram hominibus solebat) orantem dixisse: O Deus doce Muaniam scribere et numerare, eundemque a periculis libera. quibus uerbis uir callidus, qui Muauiae ingenium acre et ferox norat, duo uoluit indicare. Primum, illum si aliquid litera rum didicisset, potuisse sectam suam uehementer adiuuare. nam qui scribere norunt, ij etiam legere possunt, et inde prudentiores fieri. Deinde, quia ob ferocitatem multis sese periculis obiecturum uidebat, numerandi artem ei a Deo precabatur,

qua tempora metiri et obseruare posset, occasio nesque rerum gerendarum captare. eandemque ob causam a Deo, ut eum periculis eriperet, petebat: sed uiro per se et natura callido, nihil his opus fu it. Muauia defuncto, statim Iezidus eius filius, pontifex et rex fuit salutatus: qui nihil admodum memoratu dignum gessit. erat enim ocio et luxui deditus, nec corpore satis firmo: nisi quod multos ex Arabum nobilitate interfecit: sororem suam libinose adamauit, et literis atque poetice delectaba tur, multaque carmina faciebat, legis Muamedicae et cuiusuis religionis maximus contemptor. hoc regnante, Mutar, quem ipse Persidi prouinciae praefecerat, eius ignauia cognita, se uatem esse praedicans, tyrannidem in ea inuasit: ab eoque Per sarum reges, qui hodie Sophi uocantur, originem ducunt. Iezidi symbolum fuit: DEVSEST MEVS DOMINVS. regnauit annos tres: obijt au tem Arrani, aetatis suae anno XL. Cum paulo ante Cufae ciues Hocemum, Alis filium, pontificem creaturi uocassent: quem Abdalamus, Iezidi filius, in Carbalensibus campis prope Cufam insidijs oppressum interemit: ibique sepultus fuit. in cuius rei memoriam, ad eius sepulchrum urbs postea fuit condita Carbala, de campi in quo est nomine appellata. Hocemus duodecim filios mares re liquit, Zeinalum uidelicet Abadinum, Zeinalum

Muamedem, Baguerum Muamedem, Giafarum Cadenegum, Giafarum Musam, Cazinum Musam, Hali Muceratium, Alle, Muamedem Taguinum, Muamedem Halinaguinum, Alle Hacemum Asquerinum, Hacemum Muamedem Mahadinum. qui uarijs in locis sepulti sunt, nempe alij prope Muamedem abauum, alij Bagadati, alij Heri ni: solum Muamedem Mahadinum Persae nondum obijsse dicunt, quem equo insidentem ad legem cunctis gentib. declarandam uenturum, et omnes gentes conuesurum, id autem in Massa dale urbe, ubi Ale aui eius corpus iacet, incoatu rum aiunt. Ideoque semper ibi equum pro illo paratum habent: quem, cum sacra fiunt, facibus accensis ad templum deducunt: et quodam an ni die apud eos solenni hunc equum quantama xima possunt pompa ad templum, in quo Ale se pultus iacet, ferunt, rogantes eum, ut hunc suum nepotem, quem ipsi expectant, quam citissime mittat. is dies magno undique mortalium concur su celebratur. Itaque Hocemo interfecto, et Iazido mortuo, Maruanus quidam pontificatum est adeptus, qui non plus quam nouem menses regnauit: quoniam Abdalamus, Iazidi filius, eum regno expulit, eoque annum unum ipse potitius est. quo tempore Arabes concilio in Cufa interioris Arabiae urbe habito, Abdimelicum pontificem

creârunt etiam tum iuuenem: aduersus quem motus excitauit etiam quidam alius, nomine Dadacus. Sed Abdimelicus Ciafam consanguineum suum ad Abdalanum persequendum misit (erat Abdalanus ex Eubocarae stripe oriundus, quam stirpem Arabes Maraunionam uocant) et ut ex ijs quae narrata sunt patet, multos annos per uim pontificatum obtinuerat: ideoque Sarracenis qui Alis stirpem, quae a Muamede recta fere linea originem trahebat, magis amabant, erat inuisa. Abdimelicus uero ab Ali genus ducebat. quod illi Abazionem uocatnt: ipse uero Abdimelicus cum altero exercitu Dadacum est persequutus. Abdalanus tunc forte in Mesopotamia nouum Califam ibi exortum deleuerat, et cum exercitu uictor Damascum redibat: cum eum Ciafas ad Eu phratem fluuium offendit, et commisso praelio cru enta uictoria est potitus. Damascenus Califa Ab dalanus, Damascum confugit: unde ibi, quia tyranni ce imperium exercuerat, non admissus, Cairum tunc non magnam urbem ad Nilum, non procul ab Memphiticis amplissimae urbis ruinis sub Homare a Muauia, ut Nili transitum in sua potestate haberent, conditam et praesidio munitam, quae post ita creuit, ut nunc inter maximas orbis terrarum numeretur, petijt: unde quoque a praesidio quo tenebatur exclusus, atque a suis omnibus ob saeuitiem, qua

in secunda fortuna uicissitudinis humanae parum memor, usus fuerat, desertus in Graeciam nauigare cum unico seruo uoluit: sed uentis in insulam quandam, in qua notus erat, delatus, ibi trucida tus fuit: et sic Califorum, qui Damasci regnaue rant, genus interijt. Ciafas uero Damasco potitus, lazidum Califam iam ante multos annos sepul tum extrahi, eiusque ossa cremari, et cineres in flumen proijci iussit: et in omne genus Maraunium ferro ac flamma saeuijt, cadauera illorum feris dila ceranda proijciens, ut Hocemi et alioum ex Aba zia familia ab ipsis interfectorum iniurias ulcisceretur. erat tunc quidam ex Maraunia stirpe homo diues et potens, nomine Abedramon, cuius maiores Damasceni Califae fuerant: et sunt, qui cum tradant Muauiae filium fuisse. Hic Abdimele chi et Ciafae immanitatem, qua genus suum persequebantur, uidens, sibique talia metuens, magno ami corum, propinquorum et clientum numero col lecto, in extremas Mauritaniae Tingitanae partes penetrauit: ubi, tum quod ex Damascenorum pontificum familia esset, tum ob uirtutem forti tudinemque, magno honore ab ijs Sarracenis qui illicerant (nam multi iam Romanis, maritima quae ad Mediterraneum spectant loca tantum defendentibus, eo uenerant, ibique sedes posuerant) acceptus fuit: qua potentia et sectae opinione ela

tus, primus omnium se Miralmuminum, quae uox Arabica lingua credentium principem significat, ausus est appellare: quem post nosti historici corrupte Miramulinum uocauêre. iteque Maroci ur bem maximam et nobilissimam prope Athlantis ra dices, ad Agmeti portas condidit, et regni sui me tropolim constituit: quamuis multi a Iosippo, Tesfini filio, et alij ab alio conditam uelint. Contra hunc autem Abdimelicus tum quia illum reb. suis cum alio arma conuerteret, quo ipse Asiae reb. intertus spectare non poterat, nihilobesse uidit: tum quia multis alijs molestijs affligebatur, nihil tentauit. nam etsi Dadaco cum sua factio. ne deleto uictor Damascum et ipse uenisset, non tamen diu ea laeticia frui potuit: quia et saeua pestilem tia grassari coepit, quae Sarracenicam gentem pene ad internecionem deleuit: cui malo accessit dira etiam in omnibus suis regionibus fames: et Mardaitae monte Libano iterum occupato, fines suos Hierosolymam usque promouerant, et Per sidis a Mutare occupatae, res animum eius ange bant. Quibus aduersae fortunae fluctibus agitatus Abdimelicus, ne qua maiori tempestate obru eretur metuens, per legatos a Iustiniano, qui tunc annos natus XVI imperium erat adeptus, pacis, quam Muauias cum Constantino pepigerat, confirmationem rogans, ut Mardaitae Libano amouerentur

Petijt quod si fieret, se Romanis quotidie decem auri pondo, seruum et equum eximiae pulchritudinis tributi nomine daturum pollicebatur. qua impetrata, quo melius Caesar posset Mardait. is, qui iam non ultra XII millia erant, Libano monte amouere, mediam Cypri Armeniae et Iberiae annuorum tributorum partem ei concessit. His igitur rebus ex sententia confectis, et Mardaitarum ferocissimorum hominum metu liberatus, Ciafam aduersus Mutarem, qui sub religionis specie tyran nidem in Persia occupauerat, cum magnis copijs mi sit. quae expeditio infelicem et ipsa exitum est sortita: quoniam Mutarus cum exercitu occurrens fregit eum, ac fudit: unde maiorem sibi quam antea exi stimationem comparauit. Abdimelicus, ut expropin quiore loco Persicas res spectaret, in Mesopotamiam transit: ubi rursus multis simul calamitatib. iactatus fuit. nam Iustinianus Sclauis partim deditione acceptis, partim armis domitis, delectis ex ea gente iuuenum fortissimorum circiter XXX milib. legiones conscripserat. quob. fretus, prae textu ex eo sumpto, quod moneta annui tributi non Rom. signum sed nouum Arabicum haberet, foedus fregit: et Leontio patricio cum his nouis legionib. in Asiam misso, Iberiam, Albaniam, Ircaniam et Me diam, quae regiones Sarracenorum parebant imperio. subegit. Eodem tempore Saidus quidam seditionem contra

Abdimelicum excitauit: aduersus quem cum exercitu profectus Abdimelicus, ita eum terruit, ut sup plex ueniam peteret. cui Abdimelicus simulans con donauit: sed paulo post clam interfici iussit. Exci tatus etiam est hoc ipso tempore inter Sarracenos et alius tyrannus, nomine Abdala Zubir, per Musubum fratrem contra Mutarem in Persiam misit: ab eoque Mutarus et uictur et trucidatus fuit, sed ei us uictoriae fructu frui non potuit. Abdimelicus enim, totis uirib, aduersus eum collecti, praelio uictum cum exercitu delenit: ac inde in Persidem profectus, totam illam prouinciam subegit. quo successu ter ritus Abdala Zubir, Meccam confugit ad quemperse quendum Abdimelicus Cagianum cum magno exercita misit, qui Mecca capta Zubirum interfecit. et antiquissimum eius urbis idoum cum templo incendit: et sic Abdimelicus Perside recepta, et aemulis ex tinctis, solusque Sarracenicarum rerum potitus, cum saepius Romanum Imperatorem frustra obtestatus esset, ne foedus uiolaret, uires aduersus Graecos, bel lum contra iura omnia humana atque diuna in ferentes, Muamate duce conuertit: quibus apud Sebastopolim inuentis, foederis tabulas instar uexilli hastae appendit: ac Deum (cuius illae numine interposito confirmatae erant) uindicem implorans, acie instructa in eos impressio nem facit: Sclauis tamen prius pecunia corruptis: quorum statim, ubi praelium est initum, circiter XX

millia ad Sarracenos defecerunt. quae res adeo Graecos perculit, ut nullo labore fusi fuerint: quos illi percuti, fere omnes caeciderunt: et Imperator Iustinianus (nam et ipse huic praelio interfuit) turpi fuga cum paucis conseruatus, ubi ad Leucatem peruenit, reliquias Sclaui cae illius et nouae militiae omnes trucidari, et ca dauera in mare praecipitari iussit. Vnde Sarrace ni post impune non modo sua recuperârunt, uerum etiam reliquas Romanas prouincias inuaserunt: et Sabatius patricius, Armeniae praetor, Romanorum clade cognita ad eos se tontulit, eisque Armeniam tradidit: necque illi Orientem uniuersum uastare, et Christianos in seruitutem abducere desierunt. nam etiam illa Persidis pars, quae adhuc Romanum agnoscebat imperium, a Cagiano subacta fuit: et Muamates cum Sclauis qui ad eum transfugerant, Thraciam prouinciam ingressus, eam ferro et flamma uasta uit: Romano imperio interea ciuilib. discordijs atque intestinis odijs ita dilacerato, ut nemo illorum audaciam reprimere posset. Leontius enim patricius, Iustinlano in Chersonem insulam relegato, Imperium occupauerat: statimque Ioannem patricium cum classe ad Sarracenorum Africano rum, qui ex mediterraneis quae illis ex foedere ad inhabitandum erant concessa, denuo mariti

mam oram inuaserant, uim inhibendam miserat: qui Sarracenos acie uictos, Romanorum finibus expulerat. Sed cum opes illorum in Syria totoque Oriente formidolosae essent, et maiores co pias ijs qui in Africa degebant Sarracenis ab Abdimelico auxilio submitti crebris rumorib. nunciaretur: Ioannes se nimis paruum exercitum ad eam prouinciam tutandam habere ratus, Byzantium, ut nouas a Leontio in supplementum copias acciperet, exercitu in Africa relicto postulauit. Sed dum haec nimis lenie a Leontio comparantur, Abdimelicus suorum qui in Africa erant statu cognito, iacturamque iniquo ferens animo, classem ingentem mittit ad prouinciam recipiendam: cui cum Romana classis impar esset, inde recessit: cumque in Cretam peruenisset classis, principes partim turpe rati, Africa amissa, et hostibus concessa reuerti partim ira in Imperatorem, qui tam segniter bellicas res tractaret, commoti, classiarios ad defecntionem concitant, ac ut Absimarum Imperatorem salutent suadent, quem et Tyberium nominârunt. is cum copijs Byzantium confestim profectus, Leontium imparatum offendens, statim urbe est potitus, et Leontium truncis naribus in uincula coniecit: Sarraceni uero Africam to tam Romanis undique. praesidijs pulsis occuparunt:

erant autem qui tunc Africae maritima loca tenebant, magna ex parte Gottici generis. Hic Tyberi us statim ubi imperio potitus est, Heraclium fratrem suum cum maximis copijs in Asiam contra Sarrace nos misit. per in Syriam irrumpens, Samosata usque progressus est: finitimaque, loca omnia populatus, circi ter ducenta millia illorum cecidit: captiuisque plurimis, et ingenti praeda parta, magnum eis terrorem iniecit. eôdem tempore Armeniae principes, Sarrace nos omnes qui in Armenia erant, per seditionem trucidarunt: ac legatis ad Absimarum missis, Rom. denuo in prouinciam receperunt. quam Muamates magnis copijs adortus, iterum Sarracenico subiecit imperio, ac principes populi uiuos cremauit, de in Ciliciam quoque inuasit, totam eam uastans: non tamen sine magno suo malo. quoniam Heraclius cum eo congressus, magnam eius exercitus partem deleuit, caeteris captis: quos Constantinopolim ad Imperatorem uinctos misit. quo tempore obijt Abdimelicus, regni sui an. XXI. Diximus supra, Abedramonem quendam ex Maraunia stirpeinitio Abdimelici pontificatus in Mauritaniam secessisse, et tantam sibi exi stimationem apud suam gentem et sectam conciliasse, ut quasi alterum Califam, uel etiam Califa maiorem illum, quotquot Sarraceni in ea prouincia degebant, uenerarentur: sed pera bellicis reb. se non immiscebat, et remotior erat. Abdimelicus eum ut alios non est per

secutus. uerum tamen eius nomen etiam in Arabia magnum fuit. is moriens filium reliquit Vlitum nomine, qui Abdimelico in pontificatu successit, Miralmuminus et ipse appellatus, An. Salutis Christianae DCCVIII. quo imperante, Armenia Sarracenis pul sis iterum sub Rom. redijt imperium: et Arabes in Ro manas prouincia irruptione facta, Mistam urbem cum multis castellis ceperunt, atque opima praeda onusti domum redierunt. Deinde rursus Abatio duce in Galatiam irruperunt, eamque totam depraedati sunt: et Iustiniano Caesare a Trebellio Bulgarorum rege in imperium restituto, Sarraceni horum motuum occasio ne multo maiore quam unquam antea apparatu ex Aegypto profecti, Libyam uniuersam ad Oceanum usque occupârunt. Libyam nunc dico, quia prius Africam ab illis captam ostendi, quae Libyae pars est: ut intelli gatur, me non de parte tantum loqui quae iam capta erat, sed de tota. nam cum Libya siue Africa uniuer sa instar peninsulae a Septentrione nostro mari, ab Occasu et Meridie Oceano Athlantico, ab Ortu mari Eoo, Rubro et Arabico sinu clauditur, par uo ibi isthmo inter Arabici sinus exiremum et no strum mare Asiae coniuncta: Aegyptus tamen, quae prouin cia circa Nilum fluuiorum maximum ab eius cataractis ad ostia patet, una cum Aethiopia quae suprae illum est, aplerisque ueterum, atque etiam recentiorum scripto rum Africae non ad numeratur. et ut Nilus fluuius huius

peninsulae Orientalem partem, hoc est Aegyptum atque Aethiopiam, in qua Preteiannes latissime regnat: sic Niger amnis ijsdem (ut multi tradunt) fontibus ortus, ac ut ille a Meridie in Septentrionem, sic iste ab Ortu in Occasum atque in Athlanticum Oceanum defluens, Nigritarum ditissima regna ab illa diuellit: adeo ut Lybia (de qua nos intelligimus) Nilo et Nigro flumi nibus, Oceano Athlantico et nostro mari conti neatur: quam totam, quanta ab Occasu in Ortum patet, Athlas maximus mons mediam secat: hodie in tres partes distributa, Barbariam, Numidiam et Lybiam. Lybia, quae Arabice Sarra, id est deserta uocatur, Nigritarum regnis a Meridie, a Septentrione Athlante monte, ab Or tu Nilo flumine, et ab Occasu Oceano. Numidia apud Arabes Biledulgerid, hoc est, palmifera re gio nuncupata, ab Aegypti finibus ad Oceanum protensa, Athlantis australe latus occupat. Barbaria uero ab Ortu in Occasum ijsdem contenta finibus, quicquid Athlantem inter et nostrum mare iacet, comprehendit. Haec autem rursus in quatuor prouincias est distributa: Mauritaniam Tingitanam, quae Marrocci et Fessae regna conti net: Caesariensem, in qua Telensini regnum est: tertia pars Africa proprie et olim et hodie dicta, in qua olim Carthaginienses floruerunt, ho

die Africa urbs, et Tunes atque Tripolis, hanc sequitur Cyrenes, quae Bugia regno comprehen ditur. Prima igitur irruptione, quae Ozmeno imperante in hanc prouinciam facta est, Sarra ceni ex Aegypto progressi, Cyrenaicam et Afri cam occupârunt. sed cum post pace cum Impera tore initae, a maritima ora recedere iussi sunt, in Numidiam et Lybiam fines promouerunt: et Muauia regnante rursus in Carthaginiensium fines irrumpentes, maritimam Africae oram subegerunt. Nunc uero armis promotis utramque Mauritaniam inuadunt, et sic imperij fines Oceanum et Nigrim amnem consituunt. Cui prouincae Vlitus pontifex Mucam summa cum potestate, Admirantem dictum, praefecit. Veruntamen in ea adhuc partem illam Tingitanae, quae ad fretum Herculeum est, obtinebat Hi spaniae rex Rodericus Visigottus. Gotti enim tunc rerum tota Hispania, Romanis praesidijs pulsis, iam a trecentis ferme annis potiebantur, unicum Rodericum regem agnoscentes: qui non modo citeriori et ulteriori Hispaniae imperabat: uerum etiam omnia ad fretum posita in Mauri tania Tingitana possidebat. Habet autem fretum in Africa tria promontoria, duos sinus efficien tia: et in Hispania totidem promontoria, totidemque sinus. Vrbes ad fretum nobiles erant, in

Hispania quidem Carteia, ad Calpe promontorium sita quae post Tarifa dicta fuit: in Africa Tingis, unde Mauritania Tingitana nomen habet, ad Abylae promontorium posita: et Cepta, Ptolemaeo Essilissa nuncupata. Hispaniam Rom. uniuersam in duas prouincias diuidebant, duosque proconsules aut propraetores in eam mittebant: quorum alter Citeriori, Vlteriori alter im perabat. Sed hae partes non semper eandem magnitudinem habuerunt. nam cum nondum tota Hispania potirentur, citerior Hispania flumine Ibero et Pyrenaeis montibus continebatur: quic quid uero ultra Iberum erat, ad Vlteriorem spectabat, quae Carthaginiensium erat. Sed postquam Punicis praesidijs undique pulsis, totam Hispaniam, quae nostro mari ab ortu et a Meridie, ab Occasu Oceano Athlantico, a Septentrione Cantabrico et Pyrenaeis montibus instar peninsulae clauditur, occuparunt, praeter Lusitaniam et Beticam, quicquid terrarum in Hispania est, Citeriorem uocarunt: illas uero quas Anas fluuius diuidit, et Oceanus ad Astures usque ambit, Vlteriorem hanc quidem quae ad fretum est, Beticam, quae nunc Vandalusiam et Granatae regnum continet: illam uero quae ab Ana flumine ad Duriam amnem pertingit, Lu sita niam et citeriorem totam Tarraconensem

nocantes. quam diuisionem tripartitam Geogra phi tradiderunt. His igitur tribus prouincijs, ac praeterea Asturibus et Cantabris, qui cis Pyrenaeos ad Oceanum Septentrionalem sunt, nec non prouinciae Narbonensi ad Rhodanum usque quae tunc Gottica Gallia uocabatur, imperabat (ut diximus) Rodericus Visigottus, cum Sarraceni imperij fines in Africa ad Oceanum promoue runt, Anno Salutis Christianae DCCXII. Is Iulianum Ceptae comitem, genere Visigottum, uirum fortissimum, quique magnas opes in Hispania habebat, et insulae cuidam quae nunc Vi ridis uocatur, in ipso freto sitae, multisque alijs tum in Hispania, tum in Tingitana locis imperabat, Beticae, et ijs quae in Tingitana possidebat, praefecerat: eique, Hispaniae ab illa parte a Sarracenis tutandae, ac freti custodiendi curam commiserat. Habebat hic filiam Cabam nomine, forma praestantem: adeo ut eius forma Hispaniae non minus perniciosa fuerit, quam Helenae Tro ianis. nam eius amore captus Roderius, siue ui, siue fraude (nam utrumque fertur) pudicitiam eius uiolauit: quod illa quamprimum potuit, pa renti indicauit. Qui iniuriam dissimulans, et ulci scendi cupiditatem celans, impetrauit a rege, ut sibi Ceptam migrare liceret, quod se inde melius Sarracenorum conatus reprimere posse diceret:

sicque omni supellectile sua collecta, cum uxore se Ceptam contulit. Deinde, ubi eo peruenit, coniugem suam grauiter egrotare fingens, regem rogauit, ut Cabam ad matrem, quae fortasse esset moritura, uisendam ire pateretur. Nam Caba cum alijs principum filiabus (ut moris erat) in aula degebat. Deinde hoc pignore recepto Mucam (quem ab Vlito toti Libyae praepositum fuisse diximus) adit, secessionis suae causam narrat: seque Hispaniae eum dominum facturum, si modo id aggredi auderet, pollicetur. Mucas rem totam Vlito proponit, cuius uoluntatem praeterire in re incerta non audebat. a quo responsum accepit, rem difficilem esse quae proponebatur: nec in tam graui negocio temere homini callido, et ab ipsorum religione alieno, credendum. Sed tamen ut Comitis fidem experiretur, paruo ei mi litum numero tradito: cui si res initio bene succederet, postea maiores copiae submitti possent: tentari posse. Mucas igitur, etsi Comitis oratione ita permotus fuisset, ut rem omnino bene cessuram crederet: non ausus est Vliti mandatum praeterire. quamobrem ducem quendam ex suis, no mine Tarifem Auenzarcam, cum centum equitibus et quadringentis peditibus Inliano tradidit. qui omnes, quatuor nauibus, in insulam paruam, in sinu illo quem Calpe mons facit,

sitam transuecti sunt, quae post ab hoc Tarife duce Gelzira Taref dicta fuit: quo Iulianus amicos suos et propinquos omnes aduocauit, et commodis quae ipse regi sua opera, laboribus ac periculis dederat enumeratis eiusque ingratitudine et filiae stupratae iniuria indicata, animum suum eis aperuit: addens etiam, eum iniuste illud regnum obtinere, quod ad Vitizae filios haereditario iure spectaret: idcirco rogare se illos. ut sibi in tam iusta causa adesse uellent, seque totis uiribus iuuarent, uenturum proximo anno cum exercitu ad rem perficiendam idoneo. Quibus rationibus permoti omnes illi, cum tempus foret, suam operam sunt polliciti: et hoc animo domum quisque suam redijt. Iulianus uero, ut bel li initium faceret, Gades insulam in exteriore Oceano prope fretum sitam inuadit, quae post Alzira Dalfrada est dicta: eamque totam ferro et flamma incolis in seruitutem abductis uastauit. inde Lusitaniae ac Beticae oram pari clade afflixit, et spolijs oneratus in Africam redijt. Quo uiso Mucas id satis bonum initium ratus, ei duodecim millia Sarracenorum eodem Tarife duce adiecit, cum quibus ille ad Calpes promontorij radices appulit olassem: qui mons postea ob id Gabel Tarif, id est mons Tarifius est appellatus, et nunc Gibel terra nuncupatur: et

copijs expositis Carteiam urbem, quae post ad no stram usque aetatem Tarifa dicta fuit, cepit. cuius rei rumore per Hispaniam diuulgato, Iuliani comitis propinqui quam maximis potuerunt ui rib. Collectis, se ad hos Sarracenos repellendos ire fingentes, eo contenderunt, seque illi adiunxerunt: et sic uiribus coniunctis, Baetis fluminis, qui hodie Guadalguibir uocatur, oram, Andalusia siue a Vandalis Vandalusia uocaetam, magna ex parte ferro et flamma sunt populati. Interea Rodericus maximo exercitu collecto, Ignicum, patruelem suum, contra hos misit: qui saepius infoeliciter cum illis congressus, tandem etiam cum suis omnib. deletus fuit. Sarraceni ue ro magna populatione facta, praeda onusti, ingentemque mortalium multitudinem in seruitutem abducentes, in Africam redierunt. Quo tempore Vlitus in Asia, dum se ad bellum Constantinopolitanum parat, obijt. Et post illum factus est pontifex Zulciminius, Abdimelici filius: quo regnante, Sarraceni Byzantium secundo obsederunt. Statim enim, ubi ponficatum est adeptus, Malsanam cum terrestribus copijs, et Aumarem cum nauali classe Byzantium uersis misit: ipse autem cum maiori exercitu subsecutus est. Sed hunc tam ualidum conatum aliquantisperre pressit Leo, Armeniae praetor: quam dum ipsi fallere

nituntur, ab eo decepti fuerunt: qui locis opportunis occupatis, transire eos non est passus. In terea Mucas ex Africa ad Zulciminium nouum pontificem salutandum ueniens, ei Hispaniae res nar rauit: quamobrem ille imperij in immensum propagandi cupiditate accensus, ut Tarifem rur sus cum maioribus copijs in eam prouinciam mitteret, illi iniunxit. Mucas igitur in Africam reuersus, sequenti anno cum ingenti exercitu, Richila, Tingis urbis comite, Iuliani propinquo, cui parum fidebat, obside retento, in Hispaniam traiecit. quibus copijs in proximam oram expo sitis, Rodericus quanta potuit celeritate proxima rum prouinciarum copias collegit, et Gottalaniae sic a Gottis et Alanis appellatae, quae nunc Catalonia uocatur, ubi Lacetani olim fuere: nec non Iberiae, in qua Tarracon, quae nunc Aragon uocatur: atque Cantabris, qui hodie in regno Na uarrae sunt: et ijs qui Gotticam Galliam incolebant, in qua sunt urbes Tolosa et Nemansum, hodie Nimes ad Rhodanum usque, non expectatis eis ad Baetim fluuium, prope Xerez, oppidum, occurrit. Sarraceni tunc in ea fluminis parte, in qua Andalusia est, castra habebant: et rex in alte ra parte, in qua Castellae regnum est, metatus erat. Baetis enim fluuisus ex Orthospeda monte, in

Tarrraconensium finib. ortus, in Oceanum freto proxi mum decurrens, Andalusiam et Granatae regnum a Castellae diuidit: mediamque Baeticam, in tersecat, quam Anas fluuius eodem monte lapsus terminat. Lusitania uero, Tarraconensis prouinciae Occidentale latus claudens, ab Anasi ostio recta linea ad Duriam ducta excurrit, et Castulonensium fines ab Asturibus Pisguer ra fluuius dirimit. In hoc igitur loco primum cum illis, quarto Nonas Septembris, qui dies Do mino erat consecratus, Anno DCCXIIII, praelium inijt. Pugnatum est ferocissime pro tram situ fluminis: dum hi transeunt, illi prohibere conantur, pari fere utrinque fortuna: quamuis Hispaniae iam duos annos annonae penuria et pestilentia afflictae, non eae uires adessent, quae antea solebant: et homines qui iam centum quin quaginta annorum spacio nulla bella uiderat. ocio eneruati, pene omnem disciplinam militarem, et armorum usum amisissent, et armis insuper carerent: quoniam Vitiza, qui Rodericum praecesserat, immanissimus tyrannus, arma omnia populo adempta frangi curauerat: nec eo solum die pugnatum est, sed per totam hebdomadem ad alterum Dominicum diem usque, quotidie acer rima praelia fuerunt: octauo autem die, qui fuit XI Septembris, duobus Vitizae regis filijs, qui

praecedenti nocte cum Tarife, regnum eis paternum promittente, conspirauerant, cum suis agminibus quos ducebant, se pug nae subtrahentibus, et Mucas copias omnes traduxisset, uicta fuit Gottica acies: et Rodericus, qui primo die, quo praelium est initium patrium, hoc est Gotticum morem seruans, aurea toga indutus, auream item coronam. et calceos aureos, omnia que gemmis et margaritis preciosissimis ornata habens, in eburnea lectica duobus praestantissimis equis ferentibus, in aciem prodierat. quod idcirco faciebant in praelijs Gotti, ut milites regem fuga euadere non posse scientes, sibi pariter aut eo in loco moriendum, aut omnino uincendum esse scirent. Turpe enim fuisset regem deserere. Quem morem secutae multae liberae Ita liae ciuitates, quae simul foedere iunctae erant, quandam quasi curulem sellam, cui infixa erant sociorum omnium uexilla, ad belli usum adornâ runt: quam in praelijs boues multi, ne qua exetcitui honestae fugae ob boum tarditatem spes foret, trahebant: easque sellas Carocios appellârunt. Hoc igitur modo Roderius rex in praelijs, quae per septem dies commissa sunt, lectica ferebatur summa cum pompa. Octauo igitur die rem ad extremum perductam uidens, ipsemet cum alijs pugnare statuit: ideoque equum conscendit

generosissimum, Oreliam appellatum, et militi bus suis uehementissima oratione cohortatis, pugnae signa canere iubet. Sed ubi aciem suam incli nare uidit, in proximum montem secedens, regias uestes insigniaque exuit: indeque suorum stragem uidens, poenitentia commotus, quod se tantorum malorum causam esse sciret: amictu mutato, in quendam Lusitaniae locum desertum confugit, ubi uirum sanctum solitariam uitam agentem inuenit, cum quo reliquum uitae suae tempus tram segit. Nam quod illum stellam, siue Dei nuncicium ducem secutum esse traditur, id quidem fieri potest, et alijs quoque accidit: uerum id etiam de occulta quadam stella, uoluntatem ipsam mouente atque ducente, intelligi potest. Quod uero dicunt, a sancto illo uiro cum serpente bicipiti in fouea inclusum fuisse, qui eum bidui spacio totum corroserit: id ut simpliciter intelligatur, minime est uerisimile. Nam quae sanctitas, quae religio, quae denique pietas, iubet poenitentem, et solatium afflicti animi, institutionem que meliorem quaerentem, diris cruciatibus et inaudito supplicij genere interimere? Quamobrem et illud mystice dictum crediderim: et bicipitem serpentem esse male si bi consciam mentem, quae non secus ac Furiae, eos qui aliquod magum sceliis perpetrârunt,

exagitat, ut poetae de Oreste atque alijs finxerunt. Eo igitur in loco obijt: et post aliquot annos Visei, in Lusitania, sepulchrum eius fuit inuentum cum hac inscriptione:

Hoc praelio Gotticus equitatus omnis extinctus fuit, et totius Hispaniae uires fractae: eorum uero qui ex Gottica acie ceciderunt, numerus fuit

infinitus, ex Sarracenis autem tantum uiginti mit lia: quia cum illis erat Iuliani factio, quae totius Hispaniae arma habebat: et ingens erat illorum multitudo: et qui pro rege pugnabant, pene om nes erant inermes. pauci quidam fuga, quo quen que sors ducebat, sibi consuluerant: et qui ex re motioribus prouincijs auxilio regi ueniebant, hac clade audita, illis qui Egiciam confugerant coniuncti, Sarracenis iam instructa acie uictoriae cursum persequentibus sese opposuerunt: et summa ferocitate non secus ac leones, quibus ca tuli sint erepti, pugnantes, primam aciem fude runt. Sed cum Iuliani legionem sustinere non pos sent, sese in urbem receperunt. Tarifes uero, ubi fons est hodie Tarifius appellatus, castris positis, et inde oppugnationem aggressus, statim urbe est potitus. Deinde Iuliani consilio exercitum in multas partes distribuit, quibus singulis duces erant adsignati: ut priusquam Christiani consilium aliquod capere possent, aut uires colligere, omnes simul ubicunque essent, opprimerentur, Vitizae, filijs et Opasio episcopo eos ducentibus. Itaque exercitus unus Malaccam, quae hodie Male ga dicitur, Beticae ad nostrum mare portum, quem cito capere magni intererat, contendit: alter Cor dubam, cui praerat quidam Christianus Sarra cenus factus, Mageitar nuncupatus: ipse Tarifes

cum tertio exercitu Mentesiam petijt urbem, ei Aquitaniae parti quae Pyrenaeis contigua, Guienna appellatur, proximam: et illa urbe, quae excindi quam Sarracenicum iugum accipere ma luit, deleta, Toletum: inde Guadalagiaram atque Medinam Almeidae expugnauit: quae urbs a mensa quadam satis magna, quae unica gemma uiridi instar smaragdi constabat, in eareperta, Arabum lingua nomen accepit. Inde Amaiam urbem munitam cepit, in qua aerarium erat in belli usum comparatum. Post regionem Gottici campi appellatam ingressus, Asturricam et Ge gionem, quae hodie Gigion urbes Mugnuza duce Gotto tradente cepit: et Mugnoce, qui Gottus et ipse erat, Cerdaniae regulo adiuuante, Gottalaniam subegit. quamobrem Sarraceni eum locis Cerdaniae finitimis praefecerunt: alter exer citus Granata occupata, Murtiam et Horihuelam pettjt, ubi cruentum praelium inter nostros et Sarracenos in campis qui hodie ob id Sangui narij uocantur, fuit commissum: in quo cum Sar raceni uicissent, ciuitas deditionem fecit. Post idem exercitus Valentiam inuadit: et Valenti nis qui ad pugnam egressi erant fusis, cum urbem uiderent muro ac fossa munitam, deditione acceperunt ea lege, ut Christiani in ea templum unum ad habitandum haberent, quod erat

sacrum D. Basilij collegium, hodie Bartholomaei templum appellatum. reliqua omnia Muamedi conse crarunt, praeter illud templum quod in Ficario foro erat, ubi Vincentius martyr interfectus fu it. quod post Christianorum diuersorium fuit. Ciuitatem Mauri repleuerunt, Iudaeis tamen in ea manentibus: et paucis quibusdam Christianis, qui Basilij collegium inhabitârunt. Quod audien tes qui Puigum Enesae oppidum, incolebant, ubi erat aliud Basilij collegium, campana magna cum marmo reo quodam simulacro in templo, in reditus spensepul ta inde omnes aufugerunt: quo post Sarraceni coloniam Cebola duce miserunt. unde oppidum illud post Puigum, Cebolae dictum fuit: a quo et aliud eiusdem nominis paruum oppidum fuit conditum: et hoc pacto Valentia, Sogorbes, Tortosa, Lerida, Barcinon et Sarragotia, cum tota Hispania, in Sarracenorum potestatem uenerunt. Tarraconem uero, quia diutius obstitit, penitus deleuerunt: quae post a Bernhardo Toleti metro politano, Vrbani II. Rom. pont. iussu, anno MXC, iterum fuit aedificata. Hoc modo quatuordecim mensium spacio subacta fuit Hispania tota: quod illis facile fuit factu, populo praesertim armis et ducibus spoliato, et Opasio Sibiliae metro politano populos ad deditionem cohortante, ac

ipsis et religionem et iura omnia quib. antea fruebantur, integra fore promittente. quod tamen nisi in paucis quibusdam locis seruabatur, ut Valentiae, Sibiliae ac Toleti, in quib templa quaedam reliquerunt Christianis inhabitanda: unde adhuc hodie Toleti in augustissimo urbis templo, in sacello quodam sacra Mozarabica, id est cum Arabico mixta, appellata celebrantur, quae ab eius temporis antistitibus ex D. Leandri instituto fuerunt comprobata. Post has uictorias quotidie Sarracenorum numerus in Hispania crescebat, adeo ut non solum religionem Hispani tunc mutarint, et mores, sed et linguam corruperint, et urbium, oppidorum, montium fluuioram aliorumque locorum omnium nomina sint mutata. Multi tamen in Galliam, Angliam, Italiam, Graeciamque, ad opem ab alijs Christianis principibus implorandam confugerunt: alij illam Pyrenaeorum partem, quae in Astures instar brachij tendit, et intra Oceanum Aquitanicum ex tenditur, insederunt: qui uero cum Sarracenis manserunt, ubique antistites atque pastores, sanctitate claros habuerunt. Sed in Asturibus primum Hispaniae salus nata est: quae regio non modo a barbaris intacta fuit uerum etiam prima cursum illorum est remorata: ibidemque et antiqua Hispaniae lingua est conseruata. quod, ut qua

ratione factum sit, melius intelligatur, est nobis totus Pyrenaeorum tractus breuiter describendus. Hispaniam Cherronesi siue peninsulae formam habere diximus, cuius Borealis pars isthmo Galliae coniungitur, et Pyrenaei montes ab Ortu hyberno ad Occasum aestiuum porrecti instar muri eam claudunt. Isthmi latitudo est circiter CCLXX. M. P. Sed Pyrenaei in maiorem longitudinem porriguntur. nam ubi ad Oceani Cantabrici angulum, et quasi sinum, qui Hispaniae Septentriona le latus claudit, peruenerunt, quasi brachium quem dam intra eum sinum recta in Occasum aequinoctialem immittunt: quod Cantabricum mare a Septentrionali Hispaniae parte arcens, in apertum Oceanum usque porrigitur, qui occiduum Hispaniae latus claudit. hi montes qua Galliam spectant prorsus steriles sunt: qua uero Hispani am, arboribus pleni, et oppidis ac uicis frequentes. Horum igitur descriptionem ab Oceano ordiemur, ubi in Hispania Guipuzquae regioni coniunguntur, in Gallia uero Vasconum finibus ad haerent. Ab Hispania Stephani uallis est, supra quam Besaca et Guciutha sunt, Vardulorum oppida, Nauarrae regioni quae Cantabriam et Asturiam continet finitima: hinc colles ex Pyrenaeis manantes, Bassam, et Squala, quae Rocida siue Ronus ualles appellatas efficiunt: ab Gallia uero,

prope Vasconum fines, Ioannis Pedeporti fanum, locus munitus. Prope Roscidam uallem, brachium illud quod diximus, ab his intra Oceanum immittitur, per Galiciam siue Gallecos et Astures, ad mare magnum usque porrectum. Sed post Roscidam uallem in Ortum progredientes, Sala zari uallem, in qua est Ociogauia oppidum, efficiunt: inde Roncalis uallem, in qua est Isaua, et Tarraconensis atque Nauarrae, quae olim Nagie ra uocabatur, regnorum fines ab Gallia Bearniae oppida sunt. Sequitur deinceps Camfranci iugum: cui in Gallia finitimus est Peiranerae ager, et Vrdos: in Hispania, Villa noua, antiqua urbs et nobilis, Iaca, Christinae fanum, et Ioannis Pigniae fanum: et in eodem tractu inferius, mons Aragon. Hosca, a qua Occetani, et Caesaraugusta, hodie Saragotia appellata. Ex monte qui Christinae fano imminet, oritur Aragon fluuius. et quia ex Roncaliae uallis montibus oritur alius paruus fluuius Aragon minor, siue Suborda nuncupatus, hic Aragon maior uocatur: et regio interiecta, ab ijs Aragonia dicta fuit. Sequitur in Pyrenaeis Gauas mons, ab Gallia Larunti Bigerronum, ab Hispania Teniae agro finitimus: quo in agro oppida sunt Salentum, Helenae fanum, et Biesca. Ex Gauasio iugo oritur Gallecus amnis, qui per Teniam uallem descendens,

prope Caesaraugustam in Iberum influit. Dehinc sequitur Horcae iugum omnium asperrimum, cui ab Gallia finitimus est Aruntis ager, et ab Hispania eadem Tenia uallis. tum Tarlae iugum, ex quo oritur Ara fluuius, qui post Cincae amni prope Inzam oppidum commiscetur, ab Hispania Broti, ab Gallia Voteiam Guiennae ualles habens. In Broti ualle sunt haec oppida: Torla, Brotum, Oto, Linares, Faulum, Bressa, Sarbise, Aierue, Laresitalla, Scartinum et Giasa. Sequitur Bielsae iugum, ex quo Cincae fluminis pars oritur, et Bioi uallis: infra uero in hoc ipso tractu, Sobarbria regio: tum in Pyrenae is, Gistau uallis: ex cuius montibus oritur alter Cincae fluminis ramus, qui Sobarbriam regionem irrigans, Segrem amnem prope Scarpum excipit, et in Iberum prope Meschinentiam labitur. In Gistaui ualle nobiliora oppida sunt haec: Gistainum, Senias, Serbetum, Ioannis Caraueli fanum, Plaunium, Poma, Gistaina, Cerquetum, Lamiana, Catalauigna, Badainum. Post haec in Pyrenaeis Bonasia uallis, et Ribagor giae tractus, in quo sunt Gabaleria, Grausium, Benauarrium, Peralta et Paniellum. Inde castri Leonis iuga, quibus subiacet Arani siue Fiscalia uallis, quae haec oppida habet: Biollam Fiscalem, Lardies, Vorastrium, Iusti fanum, Ligarrium,

Aretisa, Sciabierre, Olaliae fanum, Acortum, Tricasium, Abesum, Planielum, Felicis fanum, Sason, Silues, Spierlum, Ascasum. et infra est Solana uallis. Rursus in Pyrenaeis sequuntur Petrae Blaniae, Altalauaccae, ubi transitus est, Torri, et Pimorentis atque Pallasij comitatus oppidorum iuga. his subiacet Henui uallis, in qua sita est Valentia, Pallasia. tum An doria iuga, ubi transitus ex Hispania in Galliam est, cum eiusdem nominis ualle, cui eregione in Gallia est Azachsium in Aquitania. Hactenus Nauarrae loca. Dein per Cerdaniam mons Bellamir, uallis Bibesia, mons Liuia, et Persae iugum. Post Rocilionis agrum ingrediuntur, eregione Puigiualedij, Caudiesij, Arotonij, Galamij fani, Perapertusae, Eitori et Leocatae oppidorum, ubi ad mediterraneum mare desinunt. in quorum fine in Hispania est Salses arx munitissima, copiosissimum intus fontem habens: ubi olim Gerunda fuit, et eregione in Gallia Veneris templum. His eregione in Gottalania respondent alij montes, qui minores Pyrenaei, uel Antipyrenaei nuncupari possunt. hi ad locum Cobliure dictum, a mediterraneo incipientes, Pertusium, ubi Bellaguarda est oppidum Darnilsium, Campredum et Canigum excurrunt, montem praestigijs daemonum celebrem.

inde ad Nuriae uirginis fanum: ubi Segrius amnis, qui Leridam alluit, oritur. Iunonis collem, Pandisium, Cadium, Vansam, Organam: quam Segrius amnis iam magnus, qui in Gottalania Naualis aqua uocatur, alluit: atque ibi rursus alius mons incipit, qui ad Setcomelsium oppidum usque, et Callagatium porrigitur: ubi Nogera, Pallaresiae fluuius, montes hos terminat, quib. in montib. multa sunt oppida. ex hac igitur descriptione, quaenam horum montium pars tunc in Sarracenorum potestatem uenerit, facile patebit: et quae illis obstiterit. Nam cum diximus, Mugnocem Cerdaniae principem sese Sarracenis dedidisse: scien dum est, totam Cerdaniam regionem eis subiectam fuisse, quae Pyrenaeorum partem mediterraneo mari proximam, ubi Salses nunc est, ad Arani uallem usque, totumque Lampurdanum, Puigcerdanum, Rocilionensem et Pallasium agrum comprehendit. Sed tamen quia tractus hic ualde asper et incultus est, multi Christiani in his montib. et syluis manserunt, clam in oppida ad commeatum capiendum irrumpentes, et Sarra cenos semper ex opportunis locis infestantes. Contra quos exercitum duxit Mugnoces, uir immanissimus: qui quod regionis et locorum peritus esset, magnis eos cladibus afflixit. Nec non in ea Pyrenaeorum parte, in qua Benacum est,

Ribagorzam, Camfrancum, et totum eum tractum ad Gistaui et Bielsae ualles usque occuparunt. nec ulterius sunt progressi, castellis et munitis locis, tum quae prius ibi erant, tum quae tunc tem poris in hunc finem aedificata fuerunt, impedientibus: cuiusmodi erant in Sobarbria regione, Ar cussa, Castellacium, Castellum Monclusij, Scaniella, Clamosa, Abizanla, ubi Sobarbriae regis arx est: et in altera parte Builium, Buesa, Vicieni fanum, Castellones, et pleraque alia. quo in tracta conseruati sunt Christiani illi qui Garziam Scime nesium Tarraconensium regem creârunt: et apud eos mansit lingua illa qua Gotti tunc in Hispania utebantur incorrupta. In ea uero Pyrenaeorum parte quae Oceano propinquior est, hoc est in Roncalia, Salazaria, Squala, et Stephani fani uallibus, hisque finitimis locis, ut Alaba, Cam tabria, et alijs huius orae, Christiani tam ab Sar racenorum iniurijs tuti et remoti degebant, quam prius ab Romano imperio intacti permam serant: linguam etiam suam antiquissimam ad hodiernam diem conseruantes, quae ab Armenica corrupta est: nec non et montes illi recta ad Oceanum Occidentalem intra sinum porrecti, quos Astures incolunt, ab Sarracenorum tyrannide liberi manserunt. et ij quoque Gotticam linguam retinuerunt, nonnihil tamen immuta

tam. Qua in parte primum Hispaniae uires simul colligi coeperunt. Pelagius enim, cuius patrem Fafilam Vitiza rex, ut uxore eius ad libitum frue retur, interemerat, Vitizae insidias metuens, in Logroniam urbem, quam alij Cantabria, Nebrissam alij dictam olim putant, confugerat: ibique apud Petrum Cantabriae ducem simul cum sorore, quam habebat, formosissima degebat. Sed Roderici clade, et Sarracenorum in uictoria persequenda celeritate audita, una cum sorore se Gigionem contulit, eum locum tutiorem ratus: cum que Mugnuza, Gigionis dux, contra spem ipsius se Sarracenis coniunxisset, Pelagius nihilominus simulans apud eum ducem mansit, donec Magnuza sororis ipsius amore captus, ut ea libere potiretur, Pelagium Cordubam ad negocia quaedam cum Sarracenorum principibus tractanda misit: mox illo absente, sororem eius falsis matrimonij promissis deludens, stuprauit. Qua de re Pelagius statim, ubi redijt a sorore certior factus cum illa in ardua atque inaccessa loca secessit. quod aegre ferens Mugnuza, Tarifae dixit, Pelagium aliquid contra Sarracenici imperij maiestatem moliri. Quamobrem Tarifes ducem unum, cum cohorte militum, ad Pelagium si posset, comprehendendum misit. Iamque milites Bretum, quo in oppido Pelagius erat, per

uenerant: cum ipse a Christiano, quodam, qui cum illis erat, et consilia illorum nouerat, admonitus, equum conscendit: et ad Pioniam fluuium currens, eum (quia magnus erat) transnatauit. Quod cum, qui persequebantur, facere non auderent, manus illorum effugit, et in Canicam uallem moestus peruenit: ubi Dei prouidentia obuios habuit multarum Cantabriae et Asturum ciuitatum atque oppidorum magistratus ac optimates, qui ad sese cum suis ciuitatibus Sarracenis dedendos ibant. Ex quib. cum itineris caussam cognouisset, talem ad eos orationem habuisse traditur:

Equidem uiri, horum temporum calamitatem non summopere deplorare non possum: et nisi id impium foret, fata accusarem, quae ortum meum in ea tempora distulerunt, quibus tot meae gentis strages, et (quod maius est) tantam ignominiam, tantumque Dei contemptum uiderem. nam a quibus nunc magis Dei honor et gloria contemnatur, non facile possum dijudicare: a barbaris' ne, qui in tenebris, quas mentibus illorum daemon ille Muamedicus offudit, degentes, et uerum Deum, eius' que cultum ignorantes, templa, in quibus Deo immortali honores haberi solebant, eius' que cultui dicata profanant: infantes, quos Christus ad se duci

iussit, in prima aetate impijs ritibus et religione imbuunt, nefandisque sacris initiant: uirgines ac mulieres ueram religionem agnoscentes decipiunt, rapiunt, et concubitu suo non secus ac mali daemones foedant: mortalesque cunctos, quos semel in potestatem habuerint, dira seruitute premunt: nec solum fortunis, coniugibus ac liberis captiuos spoliant, corpora duro seruitio affligentes, uerum etiam omnem cultum adimunt, ac denique impia religione Dei gloriam obscurant, et animas in Tartara detrudunt. an uero a uobis, qui de benignitate ac potentia Dei, quem nouistis pro salutem uestra sanguinem profudisse, a quo salutem aeternam uobis datam esse scitis, ac cuius beneficio tot adiumenta habetis, certissimam uobis de hostib. uictoriam promit tentia, desperantes, ultro turpissimum iugum ceruicib. uestris imponere uultis? quasi nulla amplius spes salutis esset: quasi Deum nullum habere tis, a quo auxilium sperari posset: uel quasi nulla munimenta possideretis: ac denique quasi non longe satius esset, fortiter pugnando breuem hanc fragilemque uitam cum sempiterna, cui ingens quoque gloria adiuncta sit, commutare, quam ea quae supra enumeraui perpeti: tamen qui Romanis orbis terrarum domitoribus obstitistis, qui ab omnium mortalium fortissimis uiris, quibus Germania, Britannia, Gallia, Hispania, Graecia,

et omnium terrarum regina Italia, Europa uniuersa, totaque Africa et Asia parebant, debellari non potuistis: qui optime instituti imperij leges potestatemque detrectastis: qui denique aduersus Gottos, eiusdem imperij uastatores ferocissi mos soli inuicti mansistis: uos (inquam) nunc totius Europae uiribus integris, Hispaniae tantum apertis locis partim proditione, partim Roderici regis imprudentia occupatis, qui fato eum ad tot nefarijs facinoribus debitum excidium trahente, ijs utribus quibus paetriae proditorum acies frangi poterat non expectatis, temere cum hostibus congressus, et insidijs suorum circumuentus, temeritatis ac flagitiorum suorum poenas dedit: quae tamen a capite (ut necesse erat) in reliqua etiam membra redundârunt ultro, uilissimae, ignauissimae, quasi sanctissimae fidei desertores, gentis intolerandum iugum subire et accipere uultis. Si Deus ob nostra flagitia ita auersus a nobis esset, ut nullas nostras preces ad mitteret (quod tamen nunquam crediderim, cum poenitentes, et auxilium suum implorantes deserere non soleat) et reliquus terrarum orbis Sarracenis parêret, nullaque munita loca nobis superessent: praestaret tamen fortiter mortem oppetere, quam illa uidere et pati, quae ab his nobis erunt perferenda. Bruta animantia et sylue

stres ferae, si catuli ipsis rapiantur, summo furore raptores persequuntur: quos si inuenerint, strictorum gladiorum acies, mortemque pro suorum uindicta contemnentes, se in extrema pericula conijciunt: et uos qui uiri estis, quibus natura liberorum educationem dedit, non solum ut alijs animantibus procreationem, et nutrien di curam: quique eos in uero Dei cultu, ut uitam inde sempiternam consequantur, instituere debetis, eos sponte accersetis, qui post liberos uestros a uobis et simul a Dei cultu abstrahant. Vbi nunc est illa antiqua fides, pietas et religio, cum pueri nondum pubertatis annos ingressi, et sanctae uirgines dira omnia perpeti, quam deos illos colere, quos (quamuis falsos) fortissimae et sapien tissimae gentes passim colebant ac uenerabantur, maluerunt? Vbi illi qui pro libertate tot bella gesserunt? Fornaces, eculei, gladij, secures, omnia suppliciorum genera olim pueros ad simulacrorum cultum flectere non poterant: et nunc uiri adulti, et uiri omnium gentium fortissimi, et ciuitatum principes, quibus sacrosancti Euangelij lux affulsit, Sarracenorum nomen horrent supplices illos nullis armis uisis uel auditis, adeunt. At fortasse speratis, mitius uobiscum, si sponte uos dedideritis, actum iri: religionem iuraque omnia integra fore: coniuges ac liberos inuiolatos.

huiusmodi enim promissis decipere solent miseros populos nefarij illi, et scelesti patriae pro ditores: quasi fides ulla in ijs esse possit, qui dominos, qui patriam, qui amicos et propinquos, qui Deum ipsum prodiderunt. scilicet Valentiam urbem munitissimam, maritimam, et clarissimam, deditione acceperunt, eadem promitrentes: et tamen statim ubi ingressi sunt, omnes aut eiecerunt, aut trucidarunt, aut in suam sectam coegerunt. Toleti idem factum, idemque Sibiliae, et tot alijs claris urbibus, quae hac spe, et his ueneficis orationibus deceptae, sese illis de diderunt. Haec exempla uos docere possunt, longe satius esse fortiter mori: quod quanto magis facien dum est reb. nondum ita desperatis? Habetis montes arduos, et in ijs multa inaccessa loca, et munitissima oppida, quibus freti pauci ingentes saepe exercitus fuderunt: et uos uiri, quos coeli ac terrae natura fortes fecit, laboribus assuetos, et hactenus inuictos metu fatiscitis. multi etiam sub Sarracenis degunt, qui si modo uos caput extollere uiderint, accurrent undique. Est a tergo Gallia hodie armis et uiris florentissima, unde haud dubie auxilia praesto erunt. Neque enimferent Galli hanc ignauam gentem, quae iam ad mediterraneum ultra Pyrenaeos transgressa est, tam libere in regni sui fines debacchari: et Deus ipse (si modo ad eum

conuersi, uitam corrigamus) nobis aderit, quo adiuuante uel centum impiorum millia singulis non sunt timenda.

Hac oratione permoti (erat enim Pelagius ualde uehemens in dicendo, et magnae ob prudentiam et uitae sanctitatem apud illos populos existimationis) domum redierunt, populisque conuocatis reditus causas eis indicarunt. Pelagium uidelicet, cuius uirtus et sanctitas iam illis omnibus nota erat, cum (ut supra ostendimus) diu apud eos uersatus esset, miraculo ex impiorum manibus ereptum, ipsis quasi diuinum aliquem nuncium obuiam factum, quantum scelus committerent, quamque perniciosum consilium cepissent, ostendisse. Quamobrem cum et ipse tum concionibus, tum priuatis colloquijs populos ad constantiam et pietatem accendere non desisteret, communi populorum consensu rex est Cantabriae et Asturum creatus, anno Salutis DCCXVII. Deinde omnes Auseuam montem conscenderunt. cuius rei fama per Hispaniam diuulgata, omnes Gotti qui ex barbarorum manibus effugere potuerunt, spem magnam concipientes, armis arreptis ad eum uenerunt: qui id statim facere non poterant, omnem occasionem intenti obseruare. Tunc Tarifes Abra emum Adcamacem, cum magno exercitu, et

cum eo Opasium, Egicae regis filium, Sibiliae metropolitanum, quem Iuliani et proditorum patriae factionem sequutum supra indicauimus, ad uersus eum misit. Quod audiens Pelagius, cum se ad tantam multitudinem repellendam parem non esse uideret, paucis ex suis, sed fortissimis selectis, Auseuae montis specum quendam natura munitissimum cum ijs est ingressus, reliquos ad angustias uiarum tu tandas reliquit. Quo cum Sarraceni peruenerunt, Opasius his qui angustias obtinebant, ut sese Mauris dederent, multis rationibus persua dere est conatus: sed cum labor eius irritus appa rêret, atrox pugna coepta est: et Sarraceni tot saxa et sagittas in specus fauces iaculabantur, ut de coelo instar nimbi pluere uiderentur. Verum Deo iacula in eosmet qui iaculabantur prodigio retorquente, tot ex illis ceciderunt, aut uul nerati sunt, ut fracti retrocesserint. Tunc Christiani numinis praesentia et ope cognita, gratias Deo agentes, audacter egressi, penitus eos repulerunt. Ceciderunt in hac pugna Sarracenorum ad uiginti millia: Christianorum uero uel nulli uel admodum pauci. nam nihil de eo tradunt scriptores: et qui Sarracenorum ex pugna euasere, cum Abraemo duce in uerticem montis confugerunt: quo uertice terraemotu, diuino miraculo,

concusso, ac in Iuam fluuium, qui eius montis radices alluit, corruente, omnes interierunt. Opasius uero et Mugnuza proditores, fugientes (neque enim cum alijs in montem ascenderant) capti sunt: et Mugnuza quidem in loco qui Olaglias appellatur, ab Asturib. statim interfectus: ac Gigion urbs ad Mugnuzae principis perpetu amignominiam deleta. De Opasio autem quid factum sit, a nullo traditur. Mucas his auditis, Iulianum et caeteros coniuratos occulta cum Pelagio consilia agitare suspicatus, illico Iulianum, et simul Sisibertum atque Ebasium, Vitizae filios, obtruncari iussit. et sic proditionis praemium acceperunt. Quo exemplo multi ex ijs qui Iulianum sequuti erant, territi se ad Astures contulerunt: et ijs qui sub Sarracenorum tyrannide degebant, quotidie clam ad Pelagium confugiem tibus, breui uires eius ita creuerunt, ut qui paulo ante uix sua tuebantur, mox multa ex ijs quae Sarraceni occupauerant, recuperarint. Statim enim Legio urbs, quae hodie Leon uocatur, recepta est: nec non Rota, Mansilia, Canicas, quae uulgo Cangas dicitur, Tineum, et alia eius tractus oppida.

CAELII AVGVSTINI CVRIONIS SARRACENICAE HIstoriae Liber secundus: Eius imperij inclinationem ad Turcici initia usque continens.

IN Oriente Sarraceni apparatum, quem superioribus annis ad Constantinopolis oppugnationem fecerant, irritum fuisse aegre ferentes: et Leonem, cuius opera conatus ipsorum repulsus fuerat, imperium adeptum esse audientes, ingentibus copijs collectis denuo eandem expeditionem bipartito sunt aggressi. Malsamas quidem legatus Abydo cum magnis copijs in Thraciam transuectus, magnam eius prouinciae partem populatus est: impetuque in urbem regiam facto, ad Occidentalem urbis partem, ubi Isthmus est, prope moenia castra posuit, atque ab ea parte ipse urbem oppugna uit: Zulciminius autem pont. e mari cum trium millium (ut multi tradunt) nauium classe. Est enim Constantinopolis urbs cum maxima atque ornatissima, tum loci natura et arte munitissima, ad Bosphori Thracij, ubi exiguo tantum dirimente freto Europa Asiae pene coniungitur, fauces,

quibus in Propontidem exoneratur, sita: ubi modicus sinus ab Oriente in Occidentem sinuosis portuosus lateribus panditur, ob id etiam Cornu appellatus, quod septem urbis collibus in eum prominentibus multiplices quasi ramos, ut cerui cornua, habeat. inter hunc sinum et Propontidem mons quidam excurrit, peninsulae siue Cherronesi formam habens, qui ab Occasu in Ortum circiter XXX. stadia, non tamen admodum in altum assurgens, qua Propontis est perpetuo iugo eius faucibus obuerso excurrit: a Septentrione uero, qua in Cornu (quem sinum esse diximus) uergit septem habet annexos colles, ex quib. quatuor in sinum prominent: et qui Bosphoro alluitur, maximus est, et quasi trianguli basim efficit. nam triquetra est peninsulae et urbis forma. Habet hic duo promontoria: unum, quod Propontidem intuetur, Occidentale Hebdomi: alterum Septentrionibus obuersum, quod sinus fauces a uentorum iniuria tutas reddit, Chrysoceras nuncupatum. a quo si lineam ad septimum et intimum omnium collem, qui sinum itidem ab Occidentali uento tuetur, ducas, Galatae siue Perae planiciem intra arcus, quem perpetuum Cherronesi iugum facit, sinum incluseris. Sinus longitudo circiter sexaginta stadiorum est, in cuius intimo recessu Cydri et Barbysae

fluminum ostia sunt: latitudo autem uaria, ubi maxima sex stadiorum: ubi uero minima, trium. Fauces eius angustissimae sunt. nam et ab Septentrionali parte, in qua Pera est oppidum, promontorium in Meridiem obuersum prominet Metopicum atque Cyclobium: et item aliud ab Asia, medijs sinus faucibus obiectum, Damalicum appellatum. Cherronesus hic ab Occasu, qua in parte continentem Thraciam habet, isthmo sinum hunc a Propontide separat. Isthmi latitudo est, ubi septimum collem et interiorem urbis angulum contingit passuum quin quaginta: ulterius uero maior. In hac igitur peninsula sita est Constantinopolis, olim Byzantium appellata: cui in altero sinus littore oppositum est Pera oppidum, olim Galata, quatuor et ipsum promontoria in Cornutum sinum immittens: et in Asia ex opposito, Chalcedon. Sinus siue portus fauces, ubi angustissimae sunt, catena clauduntur, quae ab Pharea turri ad Chrysoceram promontorium aedificata, ad Galatae promontorium Metopicum, ubi aliud propugnaculum est, trahitur: urbs ipsa triplici muro, duplicique latissima et profundissima fossa, frequentibusque turribus ac propugnaculis munita est. nam circum circa planiciem habet: media uero urbis pars paulum collibus sublata consurgit. totus

urbis ambitus est circiter XIII. M. P. hanc talem et tantam Constantinus, ubi prius Byzantium erat, aedificauit: Imperijque sedem et omnia Romanae urbis ornamenta in eam, non satis sano consilio, transtulit. nam etsi locus ipse ad Imperij sedem aptissimus uideatur, coelum tamen et fatum hanc urbem Romani Imperij sedem esse non patiebantur. Vt enim singulae non modo regiones, uerum etiam urbes sua fata moresque suos proprios et ritus habent: sic illa in alium locum transferri non tuto possunt, etiam si homines ipsi et leges transferantur. Coeli namque temperies hominum mores mutat, cum quibus et fata ipsa commutantur. quod sic esse, exitus comprobauit. Imperio enim fere in Asiam translato, Imperatores ex ea pro uincia legionesque Romanae deinceps fuerunt: quae et Graeca leuitate et ambitione in factiones diuisae, atque Asiae mollicie eneruatae, barbarorum incursiones repellere non potuerunt: cum interea Italia et Roma, orbis tetrarum arx, capite carens, atque militaeri disciplina amissa omnibus gentib. praedae esset. Sic imperium illud, quod ut arbor bona, in proprio solo optimos fructus ferebat, in alienum coelum et solum translatum breui interijt. Sed ut ad institutam narrationem redeamus: Malsamas eam partem a terra oppugnandam fuscepit, quam in

Isthmo esse diximus inter Cornu et Propontidem, quae sola terrestribus copijs oppugnari poterat: et ut omnino commeatum obsessis adimeret, simulque moenib. instaret, ita metatus est, itaque praesidia undique disposuit, ut frons castrorum quasi cornu proxima moenibus esset. indeque ut sese campi ab Isthmo recedentes magis diffundunt, circa sinum ad fluuiorum, quos in sinum exonerari diximus, ostia inflexa pertingerent. nam ingens erat exercitus, adeo ut loci spacium amplissimum occuparet, unde excursionibus totam regionem uastabant: et oppugnationem cuniculis, turribus, omnique machinarum genere tentabant. Zulciminius uero maritima classe totam urbem, qua Propontidem et Bosphorum respicit, ab Isthmo ad Metopicum promontorium cingebat, adeo ut et Propontis et Bosphorus ex urbe in tuentib. ligno strata uiderentur. nec minus ipse quam Malsamas instabat operi: et pontibus naualibus in altum sublatis, tormentis item ijs quae illa tempestate in usu erant, oppugnationem urgebat. Sed tanta erat propugnatorum uigilantia et uirtus, ut omnes illorum conatus omni ex parte irriti redderentur. Itaque ad diuturnam obsidionem conuersi sunt. Verum interea Zulcimi nio hic defuncto, Sarraceni in nouo pontifice eligendo seditionibus iactati sunt, atque ob id oppugnatio

aliquandiu intermissa. tandem uero Aumar, Abdimazidi filius, in defuncti locum pontifex creatur, Anno DCCXXI: quo anno hyems tam saeua fuit, ut fluminibus glacie concretis, quamuis commeatus assidue ex Aegypto in castra ueheretur, tamen quia ingens erat hominum et iumentorum multitudo, et frigus immensum, magna illorum pars fame, frigore et morbo perijt: et ingens illorum manus quae praedae cupiditate e castris in Bulgariae fines irruperat, a Bulgaris, qui in eam populabundam impressione facta, magnam stragem ediderunt, oppressa fuit. ubi quidam triginta millia caesa tradunt. Et Leo imperator artificio quodam ignis per speculum (ut Archimedes Syracusanus faciebat: cuiusmodi speculum et Alexandriae Aegyptiacae in Pharea turri fuisse tradunt, quo incolae solis radijs obuerso, hostium naues, uel longe uenientes comburebant) in hostilem classem eiaculandi, quo uel mare ipsum circa naues arderet, ab architecto quodam inuento, classem illorum ita afflixit, ut paucae superfuerint naues, quae a Graecis captae fuerunt, ipsis praefectis illius ignis metu sese sponte dedentibus, et in Graecorum manus confugientibus. Interea uero cum Mucas et Tarifes, qui Hispaniam subegerant, Aumaro suspecti essent redditi, ambo ad nouum

pontificem salutandum, et suspicionis causas re mouendas uenerant: ubi Tarifes Mucam peculatus in Hispanicarum rerum administratione accusauit atque redarguit: cuius criminis damnatus, moerore confectus obijt. in cuius locum Aumar Gizidum Africae praeposuit: Tarifem uero toti Hispaniae. Itaque Gizidus trecentarum et sexaginta nauium classe instructa, cum supplemento legionum et commeatu Byzantium uersus iter direxit: sed ignis illius, quo Byzantini naues consumebant, nuncio in itinere accepto ad Bithyniae littora praedabundus substitit: ubi Romanae legiones quae in praesidijs erant, eos aggressae, multos occiderunt, ac territos repulerunt. Et nihilominus terrestris exercitus oppugnationem urbis non intermittebat: et si tanta fame premeretur, ut nullius animantis cadaueribus abstineret. quin et stercus exsiccatum comedebant, et humanis quoque carnibus manus admouisse perhibentur: tanta barbarorum animos regiae urbis cupiendae cupiditas tenebat. Nec tamen minus interea Byzantij laboratum fuerat, qua in urbe ad CCC hominum millia pestilentia absumpserat. Sed Aumar tot tantarumque cladium nuncijs territus, literis ad Malsamam datis, ut exercitum reduceret, iussit: quamobrem Malsamas exercitu nauibus imposito discessit.

Sed uehementi tempestate exorta, omnes, decem tantum nauibus exceptis, perierunt: quarum quinque a Romanis captae sunt, reliquae cladis nunciae domum redierunt. At in Hispania Abdeluzitus Mucae nepos, quem Mucas discedens sibi substituerat, Egilona regina Roderici coniuge sibi matrimonio iuncta, eius consilio Sibiliae quae Hispalis olim fuit, se regem appellari iussit. Quod Sarra ceni aegre ferentes, eum una cum coniuge trucidârunt: et in eius locum quendam alium Mucae propinquum, Aiubum nomine, tamdiu, donec summus ipsorum Pontifex alium mitteret, substituerunt. Hic Aiubus Bilbilis urbem, quae Martialem poetam Epigrammatis clarum dedit, eo bello euersam, et nonnullas alias urbes in Hispania instaurauit, ac de suo nomine Calataiub nuncu pauit, quae nunc Calataiud dicitur. Sed uarij in diuersis Hispaniae partib. regna occupantes, quo minus cogitata sua perficeret, obstiterunt. Nam cum Cordubae totius Hispaniae regni sedes et caput esset, reliquarum uero urbium ac prouinciarum praefecturae gentis principib. essent distributae, singuli Abdeluziti factum imitantes, praefecturarum suarum se reges appellârunt. Et sic in multa tunc regna Hispania fuit distributa, ut Sibiliae, Granatae, Giaenae, Murtiae, Deniae, Sciatiuae, quae olim Setaba fuit, Valentiae, Tertosae, Leridae, Fragae, Caesaraugustae,

et multorum praeterea locorum quae his minora sunt. Qui reges dum concordes inter se erant, magnis saepe cladibus Christianam Rempub. afflixerunt: ijdemque seditionib. diuisi, Christianis Hispaniae recuperandae occasionem praebuêre. Cui rei, quemadmodum supra narrauimus, initium dedit Pelagius, qui et fortitudine, et prudentia, et miraculis, et hostium dissidijs feliciter usus, multas urbes et oppida ab illorum tyrannide liberauit. Huic se adiunxit Alphonsus, Petri Cantabriae ducis filius, ab Richaredo Gottorum rege originem ducens, cui Pelagius Orismum dam filiam in matrimonium dedit: et hi duo simul multas ex Mauris uictorias retulerunt. Sed ut in Orientem redeamus, Aumaro Califa defuncto, successit anno Salutis DCCXXII, Gizidus Abdimelici filius. quo imperante excitatus estin Perside alius Califa Gizidus, et ipse Moalabs appellatus. contra quem missus fuit cum magno exercitu Masabnacus, qui eum praelio ui cit, Persidemque subegit: et sic Gizidus, Abdimelici filius, solus Sarracenorum omnium Califa mansit: qui cum tres annos regnasset, obijt: et post Euelitus eius filius, Califa est creatus, qui magnis uirib. Romanas prouincias in Asia atque Europa est adortus: sed nulla re memorabili gesta, ita se ad ocium et uoluptates conuertit. Verum tamen ite

rum secundo imperij sui anno Malsamam cum exercitu in Cappadociam misit, a quo Caesarea urbs capta fuit, et ab altera parte Euelitum in Thraciam, qui ea populata in Syriam redijt. Hoc tempore prope Asiae minoris littora, terra in fundo maris ita arsit, ut primo fumus ex eo incendio: deinde tanta pumicum accensorum copia extitit, ut monticuli in mari nati uiderentur, quibus pumicibus omnia Asiae minoris, Les bi, Abydi, et Macedoniae littora repleta sunt, ma reque ipsum ijs stratum esse uidebatur: quinetiam traditur tunc insula quaedam prope Sacram insulam nata esse. Deinde Euelitus Muauiam quem dam et Amerum duces cum X C Sarracenorum millibus ad Nicaeam Bithyniae urbem oppugnandam misit: qua summis uiribus, et omni arte oppugnata, Christianis fortissime propugnanti bus, et illos semper magna cum caede repellenti bus: tandem re infecta, nisi quod ab retroceden tibus Ateum oppidulum captum, domum redie runt. Postmodum Gazariae princeps, Cacani Bulgarorum regis filius, Sarracenis in Armeniae finibus bellum intulit: et Gradaco Armeniae ac Media praetore Sarraceno praelio deuicto, atque trucidato, duas illas prouincias rursus Romano subiecit imperio. Anno DCCXXX Malsamas cum ingentibus copijs Caucasia claustra ingres

sus cum Turcis, qui et Vnni Teutazitae, id est gentiles tunc uocabantur, intra eos montes degentibus ferocissimis populis, cruento utrinque praelio per integrum diem dimicauit, donec tan dem nox uictoria adhuc incerta eos diremit. Sed Malsamas in Armeniam (iam enim cum Caca ni filio pacem inierat) se recepit. Interea in Hispa nia Pelagio res feliciter aduersus Sarracenos ge rente, et Tarraconenses, qui in montib. degebant exemplo Asturum Garziam Scimenecium in Ioannis Pigniae specu, Panouio appellato, regem crearunt. et paulo post Pelagius cum regnasset annos XIIII, obijt, Anno Salutis DCCXXXII cui successit Fafila filius, qui regni sui anno secundo in sylua quadam ab ursis deuoratus, nullos liberos reliquit. hi reges sedem regni Legioni collocarunt, et leonem purpureum in argenteo clypeo depictum pro insigni sumpserunt, non quidem ob urbis in qua sedem habebant, nomen, quae non a leone sed a militum legione, quam Nerua Cocceius Imperator, ibi collocauit, nomen habet: sed quod non secus ac ferocissmi leones, pugnae pro patriae salute desiderio arderent. Hoc Fafila regnante, Sarraceni per eam Pyrenaeorum partem, quam ad mediterraneum mare obtinebant, in Galliam transierunt. Galliam tunc Franci, Germanica gens,

obtinebant: qui anno Salutis circiter quadringentesimo suis sedib. ad colonias alio transferendas moti, ab Aetio patricio Rom. quia tum Galliae prou in ciae praetor erat, eam Sequanorum agri partem, quae Germaniae proxima est, ut aliquod aduersus Hum nos, qui Attila duce finibus suis egressi Europam uastabant, si forte in Galliam uenissent, praesidium haberet, habitandam acceperant, ob id adhuc Franciam appellatam. Erant enim Franci, populi in Germania bellicosissimi, eam (ut opinor) regionem quae ad huc Franconia uocatur, incolentes: et post paulatim finibus promotis, totius Galliae imperium occupauerant, adeo ut Francorum nomen latissime patêret. Sed cum Franci reges uoluptatib. et ocio dediti, ab antiqua illa ferocitate degenerassent, nec quid quam per se aedministrarent, sed omnia per domus regiae magistros curarent: quem honorem primus Pipinus, Arnolphi Bauariae ducis filius, regiarum prouinciarum praefectis, qui regem imbellem uidentes, ad tyrannidem aspirabant, domitis adeptus erat. Tunc autem Theodorico secundo regnante, Caroli Martelli, huius Pipini filij secundi in eo magistratu uirtus inclyta erat in tota Gallia, adeo ut is populi princeps haberetur. Eodem tempore Aquitaniam, quae tunc Gottica Gallia uocabatur, obtinebat

Eudo, Gottus et ipse, qui ei prouinciae a Roderico rege praepositus, ubi regis sui cladem audiuit, regem se in ea fecerat. Hic Carolo Martello alijs bellis in Germania occupato, cum uicinorum locorum praefectis Francis, de finibus armis contendere coeperat, eosque iura sua defendere nitentes multis cladibus affecerat. Quamobrem Martel lus arma aduersus eum mouit. et eodem tempo re Sarraceni Pyrenaeos transgressi, Narbonem ceperant: in eaque, ut eo exemplo caeteris terrorem incuterent, crudelissime saeuierant. itaque Eudo sibi difficile fore, Francicum simul et Sarracenicum bellum sustinere animaduertens, quia Mugnocem generum habebat, qui multum apud Sarracenos gratia uolebat, cum Sarracenis maluit quam cum Christianis foedus inire. Quo Mugnocis opera impetrato, illorum auxilijs subnixus, multas Francis clades inferebat: sed cum Sarracenos omnia oppida et urbes, quas ingrediebantur, praesidijs suis munitas sibi retinere animaduerteret, sero errorem suum agnouit. illi enim iam Nemausium, Montem pessulum et Auenionem cum omnib. alijs, circumiectis locis occupa uerant. Veruntamen Eudo, ut eos repelleret, uirib. suis omnib. collectis, cum eis pugnauit, uictusque fuit: cumque Mugnoces, cuius opera foedus illud initum fuerat, fidem sibi non seruari quereretur, Abderama, Gottalaniae, rex exercitu in

eum docto, illum in Cerdaniae arce obsedit: ex qua, cum ob aquae penuriam Mugnoces in aspe rea et saltuosa loca profugisset, in aliam Sarracenorum manum incidit, qui eum captum obtruncarunt, et caput Abderamae miserunt, una cum eius coniuge, Eudonis filia: sicque omnes patriae proditores breui misere interiêre. Itaque hostibus, qui a tergo timeri poterant, omnibus sublatis, Abderama in Galliam reuersus, flumen Rhodanum traiecit, multaque Christianorum loca uastauit: et tantam stragem Arelate edidit, ut etiam hodie ossium ille aceruus, qui tunc factus est, ibi extet in loco Alies campi appellato. Inde in Eudonem iterum uires suas colligentem arma conuertit: Tolosam, Gotticae Galliae regiam sedem obsedit qua in oppugnatione, quia urbs fossa et moenibus; nec non machinis et omni ar morum genere, idoneoque praesidio ac rebus omni bus ad propugnationem necessarijs optime munita erat, magnas Sarraceni ex machinis, praesertim peritorum architectorum ingenio excogitatis, et uarijs strategematibus clades acceperunt. capta tamen tunc fuit a Sarracenis Burdegala: et omnes ad unum in ea, etiam mulieres cum paruis infantibus caesi nec non templa solo aequata. Dein, per Pytagorum fines ultra Garunnam fluuium in Sanctones excurrerunt; atque Angolismam,

Blaisiumque euerterunt. inde per Lemouices et Pictauos in Turones deflexerunt, ubi Martini templum donarijs opulentissimum direptum incenderunt. Quibus cladibus afflictus Eudo, cum Martello foedus inijt: et sic coniunctis uiribus Abderamam in Turonum finibus ante ipsam urbem, trecentis septuaginta quinque millibus Sarracenis caesis, praelio fuderunt. ex Francis mille tantum et quingenti desider ati. Et ne tunc tota illa Sarracenorum manus deleretur, in causa fuit nox praelio nondum confecto superueniens. Abderama enim noctu clade sua cognita, sequentis diei fortunam expectare noluit: sed impedimentis omnibus in castris hostibus praedae relictis, maximis itinerib. cumijs reliquijs quae illum sequi potuerunt, ad Pyrenaeos, inde in Hispaniam rediturus, fuga contendit. Sed Nauarri itinerum angustijs occupatis, omnes interfecerunt: sequenti die Martellus statim ubi sol illuxit, suis ad pugnam instructis, in aciem prodijt: qui hostes fugae se dedisse conspicati, ad praedam sunt conuersi, quae in hostium castris opima fuit. Eudone autem defuncto, regni eius partem Martellus suo adiecerat imperio: quamobrem filij eius Hunoldus et Vaifarus Narbonensem prouinciam solicitantes, bellum cum Martello redintegrârunt: et Rhodano trans

misso, summa immanitate in oppida, uicos, agros, animantia, et omne genus hominum, om nemque aetatem et sexum ferro et flamma saeuie runt: quam procellam, praecipue Allobrogum ea pars quae hodie Delphinatus appellatur, antequam Martellus iusto cum exercitu occurrere posset, sensit. Qui ubi uenit, Visigottus in uastam solitudinem, quam fecerat, recessit: et foedere cum Sarracenis cautius quam Eudo fecerat, obsidibus uidelicet datis atque acceptis, icto, eos rursus, in Galliam aduocauit: qui non iam, ut antea, sexu aetate ue imbelli armatis intermixta, sed flore iuuentutis, militumque robore delecto terra marique, et commeatu instructi, Atino duce in prouinciam transierunt: ubi Auenione Mauricij praefecti proditione capta, eam urbem cum Narbone belli arces dele gerunt. Quos libere uagantes, Childebrandus cum ua lidis copijs a Martello praemissus, primo statim aduentu intra Auenionis moenia compulit. Auenio urbs ad Rhodanum sita, tunc moenibus, crebrisque turribus ac propugnaculis munita satis erat: et Atinus, eam se defendente, nec segniter (ut certe uir fortis, et rei militaris peritus erat) rem administrante, expugnari non posse existimabat. Praesidia enim ubique locis opportunis disposuerat, moenia, turres et propugnacula, armis, telis, machinis ad saxa in hostes eiaculanda, et

ignis fomento, quo in irruentes faces accensae proijcerentur, propugnatoribusque compleuerat: portas stationibus fidissimis excubijsque firmarat: commeatus quoque magnam copiam introduxerat, et denique nihil quod ad propugnationem spectaret, praetermiserat: ducibus singulis ac centurionibus decurionibusque sua munera et loca adsignarat. Ipse custodias uigiliasque circumibat, la borum, uigiliarum, inediaeque patientissimus, exemplo potius quam poenarum metu milites in officio continebat, et ad praeclara fortiaque facinora excitabat. Childebrandus castris admotis oppugnatio nem tentauit: quem Atinus non modo repulit, uerumetiam castra procul ab urbe remonere coe git. Sed ubi Martellus cum suis aduenit, iunctaeque copiae sunt, situ et munitione urbis inspecta, propugnatorumque uiribus exploratis, omnia mature et forti confilio agens, non modo erumpentes, intra moesnia compulit, sed castra in pristinum locum promota muniuit. Cum enim Martellus rei militaris peritissimus esset, duces ac milites secum habebat tot bellis, quot et quanta gesserat, exercitatissimus, et castrensis disciplinae, quam sub illo didicerant, obseruantissimos: qui siue metandum, siue castra mouenda, siue acies instruenda esset, singuli signo tantum accepto sua munera locos que norant. Cum castra erant

munienda, statim alij locum ab Imperatore diligenter exploratum, ac indicatum metari, alij uallum et fossam ducere, alij tentoria figere, alij stationes et uigilias collocare, alij extra uallum hostium in laborantes impetum arcêre: si uero mouenda essent castra, singuli uicissim partes officiaque sua norant: si in pugnam prodeundum, ordines singuli, modo qua forma acies esset instruenda indicaretur, certos habebant: et quo loco pugnantes pedem fixerant, ab eo recedere morte peius ducebant, laudis et gloriae auidi. Si oppidum oppugnandum esset, alij scalas, fasci culos alij, et turres ac pontes, quibus moenium altitudo superaretur, admouebant: et certatim moenia conscendebant, nunquam ne in capta quidem urbe ad praedam extra ordines uagan tes, neque unquam praedae auiditate ferro saeuire desinebant, dum hostes supererant, qui arma non tradidissent. Cum huiusmodi igitur exerci tu Martellus ubi castra admouit, dum recens terror erat, et militum animi feruebant, quia gentis suae naturam norat, quae primo impetu, dum recens est iniuria, et animus audacia atque uictoriae spe feruet ferocissima: breui si bellum trahatur, ita mollescit, ut agni uideantur, nulla militi quiete data, nisi ut corpora curare

Nisi mihi uirtus uestra, milites, multis labori bus ac periculis mecum exantlatis nota, et si hostis ignotus esset, multis uos uerbis incitare conarer: nunc autem cum uos tot bellis inuictos expertus sim, et hunc ipsum hostem superioribus annis longe maioribus uiribus sibi Galliae imperium deposcentem, facillime pene ad inter necionem deleueritis: mihi non multum laboram dum esse uideo, ut spem uobis uictoriae, quam sciouos tot bellorum difficillimorum nostro ductu feliciter confectorum exemplis edoctos, certam in manu habere faciam: nisi quis forte existimet, difficilius nobis nunc fore hos paucos, qui ut lepores antris, sic ipsi illis moenibus inclusi la tent, superare: quam in Turonibus fuerit, totius pene Orientis uires delere: aut quasi moenia plus ualeant in bellis, quam quadringenta hominum millia, quorum gladij et arma simul in cumulum congesta, his moenibus quae uidetis altiore maioreque aggere hanc urbem possent cingere.

Ferro, mihi credite, non moenib. se tuentur uiri: et qui muris nituntur, ubi eos uirtute superatos uident, pauidi ut damae arma abijcientes diffugiunt, uel ut pecora sternuntur. Accingite igitur uos ad oppugnationem, opima in ea urbe

spolia inuenturi, et uilissimum istud genus hominum cauea inclusum opprimite: digna, praeter praedam, qui fortius se gesserint, a me praemia accepturi. Ego ipse non solum consilio, uerumetiam manu (ut soleo) ubi opus erit, uos iuuabo: et uirtutis uestrae ubique testis et iudex, periculorumque particeps adero. ite muro illo transcenso, Galliae bis liberatores conseruatoresque ab omnib. celebrandi.

Quib. dictis, sublato undique clamore moenia summa ui oppugnari sunt coepta: scalae, turres, pontesque admota. exercitu in tres partes (quarum uni Childebrandus, alteri Carolomannus Martelli sili us, tertiae ipse Martellus, summi duces praeerant) diuiso, tripartito oppugnationem sunt aggressi. Sar raceni saxa ingentia, ad id praeparata, deuoluentes, scalas frangebant: sagittarum nimbum in oppugnan tes iaculabantur, et picis accensae ollas in propius ac cedentes conijciebant, nullum denique telorum genus cessabat. Atinus ipse circumcirca discurrens, et omnia prospiciens, periti Imperatoris simul et strenui mi litis officio fungebatur: multis qui primi murum ascendere uoluerant, audacia necem attulit. Sed Martellus cum scalae partim ab hostib. partim ascendentium multitudine grauatae frangerentur, ut ab aliqua muri parte hostes deturbaret, turrim ligneam ere xit, ex qua machinis quibusdam saxa ingentia in eos qui in muro stabant iaculabatur: in eademque

multi milites sagittarij erant, eosdem sagittis a propugnatione moenium deturbantes. Haec turris pontem habebat, qui machinis pariter attollebatur, et uicissim deprimebatur: quem qui in terra stabant, ascendere nullo labore poterant. machina tota corio bubulo tecta erat, ne ignis obesse illo posset. Itaque ea moenibus admota (rotis enim impellebatur) pons muri fastigio appositus, et sic statim murus Francis militibus in illa parte completus fuit. Tunc cum pene par dimicatio esset, uirtus uicit, clamorque undique sublatus alijs per scalas, qui cly peis se quasi testudine facta tegebant, dum in sum mum uenirent, ascendentibus et caesis uel deiectis propugnatoribus, reliquisque amissaspe dilabentibus, Atinus cum proceribus nauib. quae in structae in Rhodano stabant, secundo flumine au fugit: multi in fuga caesi, multi aliorum super alios ruentium multitudine obtriti: multi, dum nauib. iam discedentib. adnatant, uorticib. absorpti. Atinus in mare delatus, Narbonem urbem munitam, opulentam, et maris auxilijs intromittendis opportunam, quamque alia Sarracenorum manus insederat, petijt: ad quam Martellus quoque oppugnandam contendit. Iamque non minore utringque certamine oppugnaba tur defendebaturque Narbo, quam modo Auenio: cum Amorreus, alter Sarracenorum rex obsessis opem ferens, Martellum in se conuertit. Ad Illiberim

fluuium signis collatis, pugna atrox commista: sed tandem, cum Amorreus in prima acie fortissime pugnans cecidisset, Francus uicit, hostes fusi caesique sunt, adeo ut ne nuncius quidem cladis domum redierit. qua suorum clade comperta, Ati nus, et qui cum eo Narbonae erant, classe Gallia decesserunt. Hoc tempore Mauris tota Aquitania pulsis, nouem proceres ex Martelli exercitu uiri fortes, Sarracenis in Gottalania bellum in tulerunt: et Martellus obijt, eique successit Pipinus alter filius: in Oriente autem Malsamas Thraciae, quae nunc Romania uocatur, fines populatus, Cursianum munitissimum Cappadociae oppidum occupauit. Deinde iterum ad Caucasia claustra cum exercitu profectus, ea ab Vnnis siue Turcis ita munita reperit, ut cum eis congredi non ausus, retrocesserit. Biennio autem post altera Sarracenorum manus Euelito, Mauniae filio duce rursus in Thraciae fines irrupit, magna que populatione facta, in Syriam redijt: qua in prouincia multa Sarracenorum millia morbo interierent. Nec tamen ideo ab incursionibus in Romani imperij fines abstinuerunt. Zulciminius enim cum magno exercitu Armeniam et Thraciam tortio depraedatus ect, et Sideronium oppidum cepit: deinde in Cappadociam cum L X. miltransijt, eodemque tempore Melicus et Bata

lus cum millibus Sarracenorum quarto in Thraciam irruperunt. Leo uero imperator cum exercitu contra eos qui Thraciam uastabant, profectus, pene omnes deleuit. Quo tempore obijt Euelitus: in cuius locum Gizitus II potifex, Salutis anno DCCXLIIII, creatus est. qui, dum Romanum imperium in se diuisum erat, Constantino Copronymo, Leonis filio, cum Artabasdo de eo dimicante, ad imperij Sarrace nice res constituendas animum conuertit. et quoniam Cyprus insula tunc bene habitata motus aliquos faciebat, populo uniuerso in Syriam translato, insulam uacuam reliquit: et cum an num regnasset, decessit. Ices post illum, pontifica tum est adeptus: quo ante annum expletum defuncto, Maruanus pontifex creatus est. In Gallia uero Pipino II regnum administrante, Sarraceni denuo Pyrenaeos transgressi, ab eo summo ti sunt: et ita mulctati, ut id amplius eo uiuo tem tare non sint ausi. Quamobrem Childerico, ad quem Galliae regnum haereditario iure spectabat deposito, Franci Zacharia Rom. pont. adnitente Pipinum regem salutârunt: atque cum eo Carolum, qui post Magnus cognomento dictus est, eius filium, in regni spem unxerunt. quem, cum post multa, propria autoritate, quasi iam rex esset, contra patris uoluntatem gereret, Pipi

nus in exilium extra omnes regni sui fines abire iussit. quamobrem ille multis ex Francica nobili tate eum sequentibus, se ad Galasium, Toleti regem Sarracenum, contulit: eiusque opera usus est Galasius in bello, quod tunc contra Marsilium Saragotiae regem, itidem Sarracenum, gerebat. quo in bello Caro lus, qui regis Toletani copijs omnib. praeerat, fortissime se gessit, multaque damna Marsilio regi in tulit. Post Galianae regis sui filiae amore captus, multa praeclare facinora in eius gratiam patra uit: praesertim uero aduersus Bramantem, itidem Sarracenum regem: qui ut Galianam inuitis parentib. coniugem haberet, Toletum oppugnabat: quem Carolus, cum ipse Toletani regis milites tum Francos, tum Sarracenos funderet, ad pugnam instaurandam egressus, sua manu interemit. Tandem uero, ea in hortis siue balneis extra Toleti moenia ad Tagi stuminis ripam sitis, qui adhuc hodie Galianae palatia uocantur, rapta, cum illa Burdegalam confugit: ubi ei magnificas aedes ad Toletanae regiae similitudenem, quae adhuc extant, et Galianae palatium et ipse appellantur, aedificaeuit. In Syria uero Maruano imperante, multae seditiones inter Sarracenos sunt obortae, et plures tyranni facti: ut Tebidus, Dadacus et Zulciminius. quos armis persecutus Maruanus, Tebidum cepit, atque occidit: Zulciminius autem fractus in

Persidem fugit. At Dadacus meliore fortuna usus, Maruani filium praelio fudit. Sed non diu ea laeticia frui potuit. breui enim cum ipso Maruano atroci praelio congressus, uictus et trucidatus fuit. Horum inter Sarracenos ciuilum bellorum occasione Constantinus Copronymus Syriae bello illato, magnam eius prouinciae partem occupârat. Itaque Maruanus Dadaco extincto in Syriam uictricia arma conuertit, eamque magna Christianorum caede recuperauit: eo autem anno paulo ante quam haec clades Christianis inferretur, Syria, Palaetina, Asia pene uniuersa, Thracia, Graecia atque Italia cum multis alijs regionibus ingenti terraemotu concussae sunt. Post, maiores motus in Perside sunt exorti. Asinulinus enim eius sectae, quae a Mutare, cuius supra mentionem fecimus, Alim Muamede maiorem fuisse dicente, fuerat excitata, princeps apud Corasenos Persidis populos degens, Catabani cuiusdam consilio seruos ad dominos siue insidijs siue aperta ui interficiendos concitauit: quorum dein de diuitijs serui potentes facti, in duas factiones sunt diuisi, quorum haec Caismorum, altera Lamonitarum uocabatur. Asmulinus uero Lamonitarum dux factu, Caismos deleuit. Inde in Persidem cum Lamonitis et Catabano perre xit: cui prouinciae pro Maruano praeerat Iblinus

quidam, qui cum centum armatorum millibus se Asmulino opposuit. Sed Lamonitae quamuis inferiores longe numero essent, tamen Asmulini et Catabani, quos sanctos, et diuino numi ne plenos existimabant, promissis freti, fortissime dimicârunt, adeo ut Iblinum fuderint. Deinde tot uictorijs elati, ausi sunt etiam cum Mar uano, qui trecenta mortalium millia in aciem produxerat, prope Zabanum amnem confligere: eumque exercitum fuderunt. Maruanus ponte, ne se hostes persequi possent, rescisso, cum qua tuor tantum millibus in Aegyptum trans fugit. Quem persequutus Salinus, Asmulini filius, in Aegypto cruentissimo praelio deleuit: et sic omne Maruanium genus expulerunt. Cuius familiae, quae tot annos regnauerat, reliquiae, pars in Mauritaniam, ubi Fessae regnum conslituerunt, pars in Hispaniam transijt. Et ab Asmulino post orta est illa familia, quae hodie in Perside regnat, Sophiana nuncupata. Mortuo autem Asmulino et Catabano, Abubalanus cognomento Muamat, Syriae et Persidi, Salinus uero Aegypto imperauit: et sic coepit Aegypti Sultanorum, qui Cairi sedem habebant, imperium: sic enim Aegyptij Califae appellari uoluerunt, quae uox summum principem, et regum regem significat. Eodem tempore in Gallia Pipino defuncto,

regnum inijt Carolus eins filius: et in Asturibus Fafilae successit Alphonsus, Pelagij gener, cognomento Catholicus nuncupatus. is in Gallecis Lucum, Tui et Asturicam, in regione Campi appellata, quicquid Stola, Carrione. Pisquerra, et Duerro fluminibus includitur: in Castulonensibus, Simancas, Duengas, Amaiam, Caniciares, Alesanium, Transineram, Supuer tam, et Carraciam: in Lusitania, Bracham, Viseum et Portum, a quo et Gallecis eiusdem pro uinciae populis Lusitania tota hodie Portogallia appellatur, de Sarracenis recepit. Multa loca muniuit, ut Alabam, Ordugniam, in Cantabria, quae hodie Biscalia dicitur: in Nauarra, Ruconiam, Sarracecasium, et alia loca usque Pyrenaeos: quo, regni sui anno XVIII defuncto, Froila eius filitus rex salutatus fuit. Hic Sarracenos, qui Gallecos inuaserant, Omare illorum duce cum quinquaginta millibus caeso, Iosepo Cordubae rege in fugam compulso, fudit, et Gallecorum regionem totam, hodie Gallicia nuncupatam, suo subiecit imperio: quo post a suis interfecto, Aurelius eius patruelis regnum est adeptus: qui nihil memoria dignum contra Sarracenos gessit. et eo quoque breui defuncto, Silo eius frater rex creatus fuit: qui ut Gallecos rebellantes de bellaret, pacem cum Sarracenis inijt. Regnauit

octo annis: eique successit anno Salutis DCCLX XX, Alphonsus II. Froilae filius, cognomento Castus. Huic, Mauraegati eius patrui impulsu, belum intulerunt Sarraceni. Promiserat illis Mauraegatus, se, si illorum opera Legionis regnum, quod maiores ipsius obtinuerant, adipisceretur, quotannis eis quinquaginta nobiles, et totidem ob scuri generis uirgines tributi nomine traditurum, multaque alia nefanda. Quamobrem Sarra cenis eum summis uiribus adiuuantibus, Legio nem cum regno toto occupauit, et quinque annis obtinuit: eo autem uita functo, Vermudeces, Vimarani eius fratris filius, successit: qui post duos annos sponte regnum Alphonso restituit. quo audito, Sarraceni ingentem exercitum Muga duce contra eum miserunt: cum quibus ille prope oppidum Lutum siue Ledum, acie congressus, eos septuaginta millibus caesis, et multis captis, fudit. Dum haec in Hispania geruntur, Sarraceni in Oriente intestinis sedititonibus lacerabantur. Abubalano namque in Syriae imperante, multi motus in Arabia contra eum a Maruani defuncti factione, Maruanum nondum obijsse dicente, et ideo arma pro eo reducendo capiente, sunt excitati: quibus motibus multi mortales utrinque ceciderunt,

magnaeque populationes factae. Abubalano mortuo successit Abedela frater: quem alius quidam Abedela ad Pontisicatum aspirans, insidijs oppressum interemit, ipse que regnum occupauit: quo imperante, Turcica gens Caucasijs, portis egressa, anno uidelicet Christianae Salutis circiter octingentesimo, Armenia que populata, in patriam redijt. et sequenti anno iterum magno numero egressa, cum Sarracenis pugnauit, donec multis utrinque caesis praelium nox diremit. Abedelae secundo, anno imperij sui XVIIII defuncto, successit Madi filius: qui nulla memorabili re gestia, cum annis nouem regnasset, obijt, Mosem filium imperij haeredem relinquens, quo anno secundo defuncto, creatus fuit Califa in eius locum Aaron. Sed ut ad Occidentis res redeamus, Ibnabala Caesaraustae rex, ab caeteris Sarracenorum in Hispania principibus domo pulsus, ad Carolum in Galliam uenit, eius opem implorans: et Alphonsi cognomento Casti, Asturum regis, legati eodem tempore ad Carolum uenerunt, quo eum ad Hispanicas res capessendas incitarent. Itaque Carolus non modo regni sui uiribus collectis, uerumetiam externis auxilijs acceptis, inter quos fuerunt quidam Dani

cae iuuentutis proceres, quos studium armorum uirtutisque ostentandae perduxerat, cum non qui dem ingenti, sed iusto selectorum militum ac du cum exercitu Pyrenaeos per Roncisuallem, nemi ne impediente transmisit: et Nauarrae fines ingressus, ad Pompelonem, Cantabrorum regni caput, castra posuit. quam urbem Sarraceni ua lido praesidio communierant. Et iam antiquis Hispaniae artibus instucti, unius praelij fortuna secus ac ante solerent uitata, bellum trahere de creuerant. Carolus, qui interrogarent, num deditonem facere, an belli fortunam experiri mallent, misit. Illi primo tempus ad deliberandum petebant: et diei spacio accepto, id agebant ut ad reges socios amicosque mittete liceret, ut nisi intra quindecim dies auxilio sibi praesto adessent, sese cum urbe dederent. E re Francorum esse, urbe integra a clade belli potiri: potius quam a uictore per iram, et a uicto per despera tionem euersa: neque hac mora Francum ullius rei iacturam facere. Vrbem enim, ut omnes terrores ingruant, uim eo dierum numero laturam. Et Francos, si occurrentibus suis pugna superiores sint, portarum claustra solo uerborum imperio refracturos: idque ex eorum dignitate ac utro rumque commodo esse, ne insontes urbes ad quas

liberandas Franci se uenisse dicerent, exempla belli utrinque paterentur, quae oppugnationis necessitas insolentiaque afferat. Carolus ea a barbaris, ut bellum magno impetu coeptum, mora languesceret, consenesceretque, callide dici animaduertens, hostibus ad belli apparatum tempus dare noluit: quin statim bellum denunciat, iubetque militem, quae oppugnandis circumsedendisque urbibus usui sunt; parare. Oppugnatio per multos dies atrox fuit. hostis assiduus aderat: crebra eruptione, non Arabico, sed Hispanico more, ferro igneque armatus, uelox subitusque omne tempus, omnem locum conatumque uaria ludi ficatione intutum, infidum, infestumque faciens: prius circumfusus, quam uenturum quis suspicari posset: prius caede incendio ue facto ex oculis se proripiens, quam contra eundi spacium da retur. Ad portas castrorum primo tumultum trepidationemque iniecit: deinde oppositis adduer sus urbis portas stationibus, ne tunc quidem ar ceri poterat; quin pari audacia impetum faceret: nec prius quam perfectis operibus, circumuallatusque, claudi moenibus potuit. Tunc quoque praestanter non uirtutem muris, sed muros uirtute defendebant. Dumque obsidio diutius spe trahitur, cateri barbari reges, non quidem cum exercitu ad pugnandum iusto praelio aderant:

sed per occasiones notis tramitib. leuis armaturae equites submittebant, qui saepius noctu quam interdiu castra perturbarent. Quaedam etiam manus caesis custodibus, perruptisque munitionibus in urbem penetrans, spe obsessos repleuit. Carolus animo infracto suos adhortatur, admonet tolerantia uigilantiaque uincendum esse. Virtutembel licam non acie tantum clarescere, sed longe magis optima disciplina, quae insomnes maxima ex parie noctes, dies laborib. plenos, libidinum et luxus abstinentiam, perpetuumque cum mora temporis tae dioque certamen poscerent. Claustra illa quib. se im pij tutarentur, uel ui refringenda, uel illos pertina cia edomandos. Quamobrem signa inferrent, hostem inclusum respirare non sinerent. Ex in ancipitia munimenta facta. quib. castra a tergo, a fronte, a laterib. custodirentur Mox, qui ut ante excurrebant coerciti, et foede pulsi, et res ad iustam obsidionem redacta. post oppugnatio atrocior coepta: quae dies noctesque summa in alijs post alios in orbem succedentibus, omni operum, machinarum, tormentorum, scalarum pontium, artis uir tutisque genere continuabatur, adeo ut tandem hostis consternatus, per aequa, per iniqua scan dentium Francorum uirtute deiectus, caesus ue sit. In urbe quoque magna strages edita, donec praeconium a rege circummissum est, ut inermi parce

retur. Tum Sarraceni ad eam diem assueti poti us mori, quam dum arma suppeterent, se dedere, abiectis telis dextras inermes supplicesque, tende bant. Post moenia diruta. et urbs direpta. Inde Caesaraugustam, Tarraconensis prouinciae caput perrectum: quae hoc exemplo territa, statim in conditiones descendit, ut concionatores admitterent, Ibnabalam reciperent, regemque agno scerent. Postin Gottalaniam transijt, duosque eius prouinciae reges qui Ibnabalam domo eiecisse insimulabantur, Abutaurum et Deuis fezum, in castra uenire cum donis coegit, et uectigal paci sci: omnemque Hispaniam nominis sui terrore compleuit. Sed ubi in Galliam reuersus est, sunt qui addant, uenisse ex Africa Aigolandum quendam a summo Africanorum Sarracenorum satrape, qui Marroci sedem habebat, cum ingentib. copijs, ad ea quae Carolus in Hispanijs ceperat, recuperanda missum, cum quo fuerint multi reguli et uiri for tissimi: cum eoque Carolum ad Baionam, Vasconiae urbem, post aliquot singularia certamina ex prouocatione facta, cruento praelio dimicasse: in quo quadringenta Christiani nominis hominum millia ceciderint, et in his Milo Anglerius, Rolandi pater, uir fortissimus, qui uniuersum ductabat exercitum. restitutam tamen rem fuisse Caroli uirtute, peropportuno que

auxiliarium copiarum aduentu, quae tunc ex Italia Gallis adfuêre, adeo ut Aigolandus occulte fugam praeoccupauerit. Sed mox reparato exercitu rursus Carolum in Vasconiam exciuisse: Gennumque urbem, quae nunc Baiona dicitur, quam alij Aquas Augustas olim appellatam uolunt. septem mensium obsidione fatigatam: tandemque recedentem, in Sanctonum finibus Aigolandum ingenti praelio uictum, in Hispaniam refugisse. Carolum uero, ut aliquando Hispanicum bellum ad exitum perduceret, maiore quam unquam antea exercitu contracto, Hi spaniam ingressum, Aigolandum post multa le uiora certamina ingenti praelio uictum interemisse: indeque uniuersam pene Hispaniam perdomuisse: multaque his fabulosa inserunt, quae nos ideo praetermistimus. Sed si quis ea uidere cupit, Turpinum Remensem antistitem legat, penes quem et horum quae hic adiecimus, fidem esse uolumus. non enim in ijs quos sequimur, maiore fide dignis scriptoribus, Carolum plusquam se mel arma in Hispaniam promouisse, nec unquam eo regnante Sarracenos in Galliam transiuisse, inuenimus. Verum illud satis constat, cum bellum in Hispania contra Sarracenos gereret, Alphonsum Asturiae regem, rerum ab eo gestarum, uirtutisque fama motum, ut suis popularibus con

suleret, quia liberis carebat, et maioribus quam eius regionis uiribus ad perpetua cum Sarracenis bella sustinenda opus esse uidebat, clam ei per legatos, si modo sibi aduersus Cordubae regem, cum quo tunc bellum gerebat, opem ferret, Legionis regnum obtuisse. Ea conditione accepta, Carolum ei auxilia misisse. Quod ubi regni pro ceres audiuerunt, gentis sinitimae (ut plerunque solet) odio id aegre ferentes, regem coegerunt a foedere discedere: nec eo contenti, Carolum, ubi se derisum uideret, hanc iniuriam ulturum metuentes, de eo cum uniuerso exercitu delendo cogitârunt. Itaque omnibus Asturum Cantabrorumque populis ad arma coactis, et Sarracenorum quoque auxilijs accitis, angustias montium qua in Hispaniam per Roncisuallem itur, clam occupârunt (iam enim Carolus in Galliam reuersus erat, et iterum in Hispaniam, ut eam iniuriam ulcisceretur, contendebat) Erat tunc Caroli exercitus ad Pyrenaeorum radices, quae in Galliam uergunt, in ualle quae adhuc Hospita nuncupatur: cum nunciatum est, Hispanos per uallem Caroli hodie appellatam, quae planior est, contra aduentare. Itaque exercitu Galeronis, siue Gani (ut aiunt) quem hostes pecunia corru perant fraudulento consilio, in tres partes distracto, Rolandum (quem nostri poetae Orlandum uocant)

suum ex sorore nopotem, Britanniae citerioris ducem, uirum fortissimum, primo agmini prae fecit, in eoque omnes Galliae proceres et summos uiros: in secundo innumeros nobiles, equitesque collocauit: ipse cum tertio agmine, in quo erat Galero, in castris substitit: et Rolandum cum primo agmine praeire iussit: Hispanicus exercitus in Roncisualle uenientes expectabat. In quem ubi primum agmen incidit, sic ab eis acceptum fuit (locum enim illi superiorem, et angustias omnes occupârant) ut peius habuerint qui illorum manus effugerunt, quam qui pugnando cadebat (hi enim cito moriebantur) illi per saxa de summis scopulis ruentes, membris fractis in summis cruciatibus aliquandiu uersabantur. Et sic Rolandus et alij omnes, ut ex ascensu montis et armorum pondere fessi erant, facile sunt trucidat: eodemque modo actum est de secundo agmine, in quo erant Galliae XII uiri, quos Pares siue patres uocant, ut penes quos regis creandi, et omnium grauissimarum rerum potestas est: Carolo semper in ualle, quae nunc ob id Caroli uocatur, in quam ex Hospita castra mouerant, haerente. qui ubi tantam cladem cognouit, in Galliam summa celeritate se recepit: sed Alphonsus per legatos haec omnia se inuito et inscio facta excusauit, cum quo amicitia foedinque renouatum

est. Inde ad pacis cogitationem conuersus, quam toto terrarum orbi nitebatur parare legatos in Aegyptum Syriamque misit ad amicitiam cum impiorum satrapis contrahendam, quo illi melius Christianos sub imperio suo degentes haberent. quod impetratum est, adeo ut Aaron summus Persarum et Arabum Calyfa, qui cum CCC hominum millibus Asiae prouincias, quae adhuc Constantinopolitano parebant imperio paulo ante tumultuose adortus, Nicephorum ad pacem auro, quod singulis annis penderet, redimendam compulerat: deinceps non modo Christianos non infestauerit, uerum etiam egenis, qui sub eins erant imperio, magnam quotannis pecuniae uim largiretur: idemque legatos cum muneribus ad Carolum misit. Nam cum Aaron Tyana, ubi aedem Muamedi dicauit, alijsque innumeris oppidis captis, Rom. imperium multis cladibus afflixisset: Nicepho rus rebus suis iam desperatis, Arabem literas pacis impetrandae causa in hanc sententiam scripsit: Cur tam iniuste, nulla a me iniuria lacessitus, mihi bellum inferas, aut quo impulsore id facias, non video: nisi foriasse, quod caedibus et rapina gaudes. Nam te id religionis causa facere, causari non potes, cum Muamedes,

uates tuus, Christianos omnes fratrum loco habere uos iubeat. An existimas Deum opt. max. omnium rerum opificem, et mortalium curam gerentem, quos ipse ad imaginem sui creauit, sanguine iniuste fuso delectari? sed neque huius modi piacula illi exhibere uos iussit Muamedes uester. An fortasse argenti, auri, aliarumque, rerum inopia compulsus, alienas prouincias inua dis? atqui cum earum rerum nos egentes simus, preciosissima quaeque, et paratu difficilia apud uos in magna copia sunt. Quin si qua re nostra opus habes, amice petis: et nos eam tibi illico amanter exhibebimus. Si genus humanum, et mortalia contemnis arma: scito Deum esse memorem fandi atque nefandi. Cum enim mortales simus, non decet nos immortalia odia inter nos ipsos exercere: in eo que daemonem imitari, qui perpetuum gerit cum genere humano bellum.

His literis, quibus et dona quaedam erant adiecta, placatus Aaron, et ipse mulia munera Nicephoro misit: et pacem ea lege inijt, ut Imperator ipsi quotannis aureorum nummûm triginta millia, et terna pro suo, totidemque pro filij capite penderet, ne ue oppida a Sarracenis uastata instauraret. Sed leuior fuit apud Graecum quam apud barbarum, fides. Nicephorus enim Sarracenis digressis, statim ea instaurauit atque

munijt: quo cognito, Aaron exercitu rursus in Graeciam misso, Thebas cepit: missaque in Cyprum classe, templa euertit, et Cyprios expulit. Aarone autem cum annis XXIII regnasset defuncto, Muamates eius filius pontificatum est adeptus: qui cum Haldale fratre hostiliter congressus, ubi suarum partium fortunam inclinare uidit, conuênit ut ambo eodem titulo aequoque iure imperarent. inde quatuor tyranni sunt creati: quorum unus Hispaniam, alter Africam, tertius Aegyptum, quartus Syriam et Palaestinam obtineret. Vnde Sarracenorum potentia inclinare coepit, et aliquandiu Orientis res a Sarracenis pacatae fuerunt. Syria autem Calyfa Muamates non iam Damasci sedem habere uoluit: sed nouam urbem prope ueteris Babylonis ruinas, Bagadat nomine, condidit, in eaque pontificiam regiamque Syria et Orientis sedem collocauit. ei enim et Persae adhuc parebant. Aegyptius Cairi, quam urbem prope Memphis ruinas conditam, supra ostendimus: sed post regia sede in ea collocata, ita creuit, ut hodie inter maximas totius orbis terrarum urbes numeretur: et Africae sedes Cairoani, quae urbs in Africae circiter C. M. P. ab Tunete, et trigintasex a mari, Ottmeno imperante condita fuerat, ab Elaglebo fuit collocata. Hispania uero etsi plurib.

regibus parêret, omnes tamen Marroci pontificem agnoscebant: quae urbs in Mauritania Tin gitana est. Qui uero Assyriae imperabat, Calyfa uocabatur: quae uox successorem significant, quod is Muamedis successorem se esse gloriaretur. Aegyptius spontifex, Sultanu est appellatus. Caiorani uero, et ipse Calyfa se uocabat: et Marroci antiqua eius urbis conditoris appellatione Miralmuminum. Sub his et alia minora regna etiam in Africa sunt exorta: ut Tunetis, Tripolis, Algeriae, Orani, Fessae, et innumera alia his minora. ut enim quisque urbi aut prouinciae alicui praeerat, sic se eius regem appellabat, idque quasi haereditario iure possessum, posteris suis per ma nus tradebat. Sed tamen omnes hi reges aliquem ex his pontificibus agnoscebant: et ut quisque huic aut illi adhaerebat, sic bellum cum alterius factionis regib. gerebat: quae discordiae et seditionas, tyrannorumque multitudo ita Sarracenorum ui res attriuerunt, ut post hos quos enumerauimus pontifices, paulatim ita decreuerint, ut tandem Tur cis pene omne Sarracenorum nomen cesserit: et res illorum hoc tempore ita propter summae regiae perturbationem obscurae fuerunt, ut nulla certa imperij illorum successione apud ipsorum quoque scriptores haberi possit. Nos tamem temporum

ordine seruato, ea quae de rebus ab illis gestis a uarijs scriptorib. memoriae tradita sunt, quam breuissime complectemur. Hoc igitur Muamate Aaronis filio in Assyria, et Michaele Nicepho rigenero, qui Leonem Armenium expulerat, Byzantij imperante, Thomas quidam motus excitauit. de quo duplex fama erat. Aliqui enim eum obscuris atque pauperibus maioribus ortum serunt, ijsque barbaris, diuque in paupertate uixisse, uictum labore manuum suarum, nonnunquam etiam seruilibus ministerijs parantem. Deinde patria relicta Constam tinopolim uenisse, ibique apud quendam Senato rij ordinis seruientem, eo libidinis ac foeditatis progressum, ut heri quoque lectum polluere au sus sit. Qua re detecta, cum ignominiam non ferret, ac poenas talia facinora aggressis constitutas metueret, ad Sarracenos profugisse. Quibus cum se satis probasset, continuis que et diuturnis experimentis fidem confirmasset (annos enim uigintiquinque apud ipsos egerat) sancta Christianorum eiurata religione, et Muamedicam impietatem amplexum, ab ijs bellicae cuidam phalangi praefectum, contraque Christianos missum fuisse, pollicitum se Romanum imperium in illorum potestatem redactu rum. Ac ne Christiani fraudem struenti,

ut alienigenae fidem non haberent, Constantinum sese nominasse, Irenes filium quem ob ingenij morumque peruersitatem mater iampridem oculis imperioeque orbauerat, morsque iam tum uiuis exe merat. Alij hunc Thomam quondam affirmant in familia Bardanij, cognomento Turci, una cum Leone et Michaele fuisse: quum is Philomelij de gens, ac de imperio sibi uindicando cogitans, consilium suum monacho cuidam futurorum peri to, Leone Armeno conscio aperuit. Cui monachus praedixit, si imperium affectaret, et oculis suis et opibus spoliatum iri: sed ex ijs qui equum ipsi adduxissent, primum et secundum diademate potituros, tertium imperatorem declaratum iri: sed quod cupiuerat, minime consecutum, statim periturum. Primum autem fuisse Leonem, secundum Michaelem, tertium hunc Thomam, quem Leo Imperator foederatorum cohorti praeposuerit: eum ergo Thomam cum in terfectum a Michaele Leonem cognouisset, cum ut eius, cuius beneficentia usus erat, necem ulciceretur, tum ut suum animum expleret (nam inde ab adolescentia ei cum Michaele inimicitiae intercesserant) arma contra Michaelem sumpsisse: et primo Orientales copias, apud quas de gebat, concitasse. Sic igitur exercitum minime imbellem auf exiguum, sed grandem fortemque

collegit ex Sarracenis, Mauris, Indis, Medis, Persis, Assyrijs, Armenis, Chaldaeis, Iberis, Zigis, Cae biris atque alijs gentibus. Quorum alij coacti castra eius sequebantur: alij beneuolentia ducti, nonnulli spe praedae: quidam etiam odio in Michaelem, qui ob morum peruersitatem omni bus erat inuisus. Nam Thomas etsi alterum pedem mutilum haberet, ac genere barbarus esset: erat tamen ob caniciem uenerandus, et in con gressu comis et faciliis (quae gratissima sunt mi litari multitudini) nec cuiquam corporis robore posterior habebatur, Is ergo Sarracenorum. quibus Constantinopolitanum imperium promiserat, uiribus et magnis etiam Christianorum copijs sibi adiunctis, Orientem occupauit: et pu blicorum uectigalium exactoribus in suam redactis potestatem, animi magnitudine et secun da usus fortuna, ex paruo magnus, ex imbecillo potens factus est: a quo tota Asia uastationibus populationibusque misere afflicta fuit: urbib. alijs Thomae se ob metum adiungentibus, alijs quod fidem Imperatori seruarent direptis, atque incolis in seruitutem actis: adeo ut soli Opsiciani et Ameni, quibus Catacellas et Olbianus pro Imperatore praeerant, in tota Asia in fide manserint. Quib. ut gratiam referret Imperator, publicum uecti gal quod Fumarium dicebatur, remisit. Quo re

rum successu elatus Thomas, Imperatoris nomen sibi arrogauit: estque Antiochiae, ab eius tem poris Antiochenae ecclesiae pastore Iobo diademate ornatus: quem ipse uicissim in filium ado ptatum, imperij socium adiutoremque adsciuit, et nomine mutato se Constantinum Irenes filium appellauit. Quibus cognitis Imperator se quoque ad bellum parauit, et copias nequaquam certamini pares cum duce emisit: quas Thomas penitus fudit. Inde Romana classe in suam potestatem redacta, cum LXXX hominum millibus Abydum, omnia in itinere populatus, in que cinerem redactis non humilibus modo, sed et loco optimo sitis, ac expugnatu difficillimis oppidis, petijt: inde nocte tenebrosissima in Thraciam traiecit, ubi multi quotidie ad eum ex Caesaris militibus transibant. quin et Imperatoris copias, quibus Olbianus et Catacella duces praerant, nec non et instructissimam aliam classem aduersus se comparatam, instar torrentis alto monte decurrentis irruens, terra marique profligauit. Vrbem ipsam terrestribus simul ac naualibus copijs fer rea catena, qua portus claudebatur, perrupta oppugnauit. Sed cum nihil efficeret, ad obsidionem conuersus, castris optime communitis, exercitus partem ad Euxini oppida subigenda

misit. Deinde rursus oppugnationem urbis summis uiribus adortus, cum omnes eius conatus pro pugnatorum uirtus irritos redderet, et classem eius grauis in mari tempestas oborta dissipasset, exercitum in Asiam in hyberna reduxit. Post, ineunte uere ad eandem oppugnationem redijt: sed Michael iam et maritimis et terrestrib. copijs melius quam antea instructus, eius militum animis uarijs artibus prius ad defectionem frustra sollicitatis: tandem omnibus portis repente copias in eum nihil tale suspicantem effundens, exercitum eius fudit, classem quoque eodem tempore paruo la bore diffregit. Quibus rebus permotus Gregorius quidam, Leonis Imperatoris consobrinus, qui cum magna militum manu Thomae aderat, ut in gratiam Caesaris rediret, suos milites statim a reliquis separauit, Thomam a tergo adoriturus. Quod uidens Thomas, nihil animo de iectus, castris quae optime munita erant, ab urbe non dimotis, cum parte exercitus Gregorium est adortus, praelioque fusum, et in fuga comprehensum necauit. Inde celeriter in castra reuersus, literis in omnes partes missis, fasso se aduersus Michaelem acie superiorem fuisse iactauit: classemque quae Beryti erat, nauibus tumlongis, tum onerarijs CCCL constantem, statim ueluti rem mari continuo gesturis ad se uocat. Qua re cognita,

Romanae classis praefecti eam noctu in statione adorti classiarijs subito impetu perterritis multas ceperunt, quasdam artificioso igni combusserunt: paucis admodum, quae celeri fuga auectae, se cum terrestribus copijs coniunxerunt, pe riculo ereptis. Dum terrestres copiae leuioribus praelijs circa Byzantium uaria utrinque fortuna saepius dimicant, huius belli fama per totum ter rarum orbem diuulgata: Mortago Bulgarorum rex, etsi Imperator (ut erat natura sordidissimus) pecuniae parcens, opem ab ipso oblatam gratijs actis sibi minime necessariam esse dixisset, tum quod belli et praedae cupidus esset, tum uero ut foedus tricennale cum Leone Armeno pactum confirmaret: contra Thomam expeditionem suscepit, eumque in loco cui Cedocto nomen erat, haud procul Byzantio, sibi obuiam cum omnibus copijs progressum, praelio uicit, magnaque strage edita cum multis captiuis et spolijs amplissimis domum redijt. Qua clade audita, Thomae classis quam ad obsidionem reliquerat, tota ad Imperatorem defecit. Thomas exercitus sui reliquijs collectis, in campum quendam Diabasis appellatum, aliquot ab urbe stadijs re motum uerum excursionibus aptum et ob aquarum copiam commodum, copias traducit: ibique castra locat: atque inde crebris excursionibus

suburbana aedificia, regio luxu facta, om nia uastauit. Imperator autem copijs auctis tri partito eum adortus, exercitum ipsius (cui ipse, ut prius simulata fuga, post repente se in hostem conuerterent, mandauerat) in ueram fugam compulit, ex quo etiam multi ad Imperato rem transfugerunt. Thomas cum paucis Adria nopolim incolumis peruenit: et Anastasius eius adoptiuus filius, ex fuga Byziae castellum oc cupauit. Quos statim persequutus Imperator, primo Adrianopolim, ubi Thomas erat, petijt: et ne uicini Scythae machinarum, quibus urbes oppugnantur, noticiam consequerentur, ur bem annone penuria ad ded tionem compellere statuit: eamque uallo ac fossa cinctam acriter obsedit, adeo ut obsessi cibarijs omnibus consum ptis, occulte cum Michaele collocuti pactique deli ctorum ueniam, Thomam arreptum, ipsi tradi derint. Cui, more antiquo Imperatorum usure cepto, primo eius in pauimento prostrati ceruicem pedibus contudit: tum pedibus manibusque mutilatum, et asino impositum, nihilque aliud uocifer antem, quam (Miserere mei, qui uerus es rex) per castra circumduci iussit. Cumque is ab Imperatore interrogatus, aliquos ex ipsius fami liaribus quasi occulta secum consilia agitassent, accusare uellet, Imperator ab Exambulio patri

cio, inimicis amicos accusantibus fidem non ad hibendam, monitus, eum audire noluit: qui tandem lentis confectus supplicijs, animam emisit. Et qui Byziam confugerant, Adrianopolitanos imitati, Anastasium Imperatori uinctum tradiderunt: qui et ipse supplicio affectus est. Hic finis fuit Thomae, cuius res gestas nos idcirco minime praetereundas duximus, quamuis ipse non fuerit Sarracenus: quia ea omnia Sarracenorum opibus et potentia subnixus gessit, adeo ut Sarracenorum Imperator fuisse uideri possit. Dum haec in Oriente geruntur, Sarraceni qui in Hispania degebant, per legatos a Ramiro Asturum rege, qui Alphonso Casto suc cesserat, tributum ipsis a Mauregato rege pendi solitum arrogantissime petierunt: quibus Rami rus ex senatus sui decreto se mori centies, quam id facere, malle respondit, statimque cum exercitu ad fines illorum populandos Nagieram usque est progressus. sed cum Sarraceni cruento praelio ad Alueldam cum eo, quod nox diremerat, commisso superiores extitissent: Ramirus noctu cum suis in collem quendam prope Clauigium secessit, ibique sequentis diei fortunam ualde ti mens, cum exercitu uniuerso totam fere noctem illam preces ad Deum fundens insomnem egit. Tunc aiunt, D. Iacobum apostolum (si credere

fas est) se illi uidendum praebuisse, suamque ipsi opem pollicitum: et cum sequenti die Ramirus hac diuina ope fretus in aciem prodijsset, eundem D. Iacobum equo albo insidentem, et rubram crucem gestantem, in pugna uisum fuisse: eoque praelio septuaginta Sarracenorum millia caesa fuisse tradunt. Tunc Albaidae, Clauigium, Calagurra, multaque alia eius tractus oppida, Christianis cesserunt. in cuius uictoriae praesentis numinis auxilio partae memoriam, D. Iacobi eque stris ordo a rege fuit institutus. Et Sarraceni, qui occiduum Hispaniae sinum, ubi Valentia est, accolebant, multitudine hominum aucti, et ter ram quae ipsis obtigerat, parum fertilem et opulentam esse animaduertentes, a summo prin cipe suo qui Marroci in Mauritania Tingitana sedem habebat, Amerumen appellato, ut coloniam cos alio deducere pateretur, petierunt: quos prin ceps rerum nouarum cupidus, longarum nauium classe confestim instructa, simul ut eorum cupiditatem alienis opib. expleret, ac num aliqua ferax insula esset, in quam commode suorum posset deducere coloniam exploraret, ad insulas Orientis misit. ijque in Corsicam uenerunt: sed ab Abdema ro, quem Pipinus Caroli Magni filius, Italiae rex, tum Genuuensi classe contra eos misit, repulsi sunt. qua in pugna ipse Abdemaru; fortissime

dimicans obijt. Inde ad Graeciae insulas, quae tunc classe, quae ad eas custodiendas destinata erat, Thoman adiuuante praesidio, spoliatae erant, na uigantes, omnes pene diripuerunt. cumque inter caeteras Creta eis bonitate atque amoenitate praestare uideretur, nauibus omni praeda oneratis domum redierunt: et sequenti uere nauib. X L uiris militaribus oneratis, Cretam recta secundo uento repetierunt: copijsque ad promontorium cui Carax exinde nomen est inditum, expositis, ignem nauibus iniecerunt: et castra statim ibidem uallo ac fossa munierunt, eique loco Caudax nomen imposuerunt. Aduersus quos Imperator statim Photinum Orientis praefectum, et Damianum cum copijs misit: sed Damiano in pugna, quam cum eis commisit, mortuo, reliqui fuga sibi consuluerunt. Tum monachus quidam ex insulae montibus ad eos uenit, docuitque, locum quem delegerant minime aptum esse urbi condendae: et simul locum Candaces appellatum eis ostendit, omnibus rebus longe commodiorem. Vbi illi urbem, quae ueluti totius insulae arx esset, condiderunt, Candia nuncupatam: ex eaque in totam insulam incursiones faciebant, adeo ut breui omnes pene insuliae totius urbis incolis in seruitutem actis occupârint. Quo tempore Cyrillus Gortynus episcopus, Christum seruatorem

inter cruciatus moriens testatus est. Et alia eius dem gentis classis eodem fere tempore, iterum Sardiniam et Corsicam occupare est conata, quam Carolus Pipini frater, Bucharedi comitis ductu quinque Sarracenorum millibus caesis circa Sar diniam uicit: ac post etiam Corsica expu lit. Pipino cum Venetis bellum gerente, Sarraceni qui in Hispania erant, Christianorum dis sidia in suum commodum uertentes, Sardiniam, unde non multo prius fuerant repulsi, cum insi gni caede suorum, ex improuiso inuadunt: indeque subito auersi, Corsicam petunt: Aleriaque urbe direpta, praeter eius antistitem et senes admodum paucos, caeteram multitudinem inde auehunt. Michael uero imperator aliam classem Cratero, Cybiretarum praefecto duce, contra Sarracenos Cretam obtinentes, misit: qui cum LXX suis, et innumeris reliquarum insularum biremibus ferox admodum in Cretam appulit: ubi Sarracenos inuenit, nequaquam pugnam subter fugientes. quamobrem prima luce ad me ridiem usque acerrime utrinque, et dubio euentu pugnatum est. sed tandem die ad uesperam uergente, Sarraceni superati, fugae se mandarunt: quorum multi in pugna occisi sunt, plures abiectis armis capti: adeo ut etiam urbs illorum eadem die, nisi nox ingruens obstitisset, capi pos

se uideretur. Quae quidem nox et uictoria, Graecis exitium attulit. dum enim uictoria tumidi, ut qui superstites paucos se postridie nullo nego cio in suam potestatem redacturos sperarent perinde ac si non in hostico, sed domi suae agerent, potationibus et luxuriae se dedunt: neque excu biarum aut ullius salutaris rei curam habent, de solo somno ac quiete et socordia facile omnia euertente cogitantes, a Sarracenis, qui id animad uerterunt, somno uinoque sepulti media nocte opprimuntur, et sic omnes ne nuncio quidem superstite caesi sunt. Solus dux Craterus, mer catorio usus nauigio, saluti suae consulere est conatus. quem Sarracenorum dux diu multumque inter cadauera et captiuos quaesitum, cum non inueniret. ac fuga elap sum perciperet misit qui eum persequerentur: a quibus in Co insula com prehensus, in crucem actus fuit. Quibus auditis Michael Orypham, uirum prudentem, et rei militaris peritissimum, praetorianam legionem (quae tum, quod quadraginta aurei nummi singulis illius legionis militib penderentur, Quadragenaria uocabatur) colligere iussit. is Sarracenos passim per alias insulas praedatum excurrentes, partim insidijs locatis, partim aperto marte congressus interemit: et eorum qui Cretam obtinebant, immodicam audaciam repres

sit, atque inhibuit. Hoc ipso tempore Euphemius, turmae cuiusdam in Sicilia dux, uirginis, quae a te nera atate castitatem uouerat, seque sacris dicârat, impotenti amore captus, eam Imperatoris sui (qui et ipse huiusmodi facinus perpetrârat) exemplo, e sacris aedib. raptam, ad se inuitam traduxit. Cumque eius fratres eum apud Imperatorem accusassent, Im perator Siciliae praefecto mandauit, ut (siquidem hoc crimen uerum esset) Euphemio nasum praecideret. Quod sentiens Euphemius, coniuratione cum ijs quibus praerat, et aliarum tur marum ductoribus facta, ad Ambulacum Mau ritanae Sarracenorum pontificem transfugit: eique promittit, se, modo ab ipso Imperator Romanorum declaretur: omnem ipsi Siciliam subiecturum, magnumque tributum soluturum: qua conditione accepta Ambulacus, eum imperatoris Romani titulo insignitum, magno exercitu instruit, eiusque opera Sicilia potitur: sed Euphemius, dum Siciliam Imperatoris habitu obit, Syracusis fuit interfectus. Inde Sarraceni Calabriam quoque, et plerasque alias Italiae par tes incursionib. populationibusque infestare coepe runt: quorum una classis circa Sardiniam deleta fuit, altera (nam duae emissae erant) fugienti similis domum est reuersa. quod fecit, ut Ambulacus

cum Galliae rege pacem inierit. Sed pau lo post Bernardo, Pipini filio, in Italia regnante, Sarraceni Ambulaci pacem aspenati, Corsicam inuasere: quos praeda onustos alto mari adeptus Ermengarius, qui pro Italiae rege ex Balearib. insulis, maiorem praesidio tenebat, primo congressu fudit: atque aliquot nauibus ex ea classe inter ceptis, quingenti Christiani captiui seruati sunt. Nec tamen ob eam cladem Sarraceni quie uêre, quin classe circumacta Italiam petunt, Centumcellas in Hetruriae ora (quod oppidum nunc Ciuitas uetus appellatur) repentino impe tu adorti occupant: captum oppidum diripiunt, ferroque et igni uastant. Narbonensem inde oram populati Sardiniam inuadunt, praedaeque et popu lationis omnia complent. In quos licentius uagantes Ermengarius, iterum cum insulanorum manu repente impetum fecit, fusosque cum multa caede ad mare egit: ubi dum naues tumultuarie ascendunt, ad hostium satietatem caeduntur: atque grauiter affecti, magnaque parte clas sis amissa, in Africam traiecêre. Et qui in Sicilia erant, Venetos in Constantinopolitani imperatoris (cui insula illa tunc subiecta erat) gratiam classem contra se mittere audientes. praeda onusti abiuerunt. Posthaec Haido, quem Ludouicus Galliae rex et imperator, Aquitaniae praefecerat,

Ausonia urbe dolo capta atque direpta, Sarra cenorum Hispanorum auxilia accersiuerat: qui bus fretus, tum Aquitaniam, tum citeriorem Hisaniam late populabatur. quem conatum Ludouicus breui repressit: et Alphonsus cogno mento Magnus, Afluriae atque Legionis rex, duos Toletani regit Sarraceni exercitus ad Legionem urbem oppugnandam missos, prope Duerum amnem fudit: Coimbram praeterea, quam Sarrace ni oppugnabant, obsidione liberauit. Et cum Zamorram urbem conderet, eosdem Sarracenos Alchama uate, suo duce, contra se uenientes, multis ex ipsis, ac inter caeteros etiam Alchama caesis, uicit: et Aboalinum magni apud eos nominis ducem cepit, qui se ducentis aureorum nummûm millibus redemit. qua pecunia rex D. Iacobi templum, quod Ouiedi est, ex marmo re, cum antea latericium esset, aedificauit. At in Italia Sarraceni Panormum, clarissimam Siciliae urbem, ceperant: nec quisquam erat qui eorum conatibus obuiam iret, nisi Bonifacius Cor sicae comes, cum Beatrio fratre, et paucis Hetruriae comitibus classe in Africam delatus: ac inter Vticam et Carthaginem in terram egressus, quatuor praelijs tot hostes caecidisset, ut non se cus ac Poeni olim Annibalem ab Italia, sic Sar raceni tunc suos ex Sicilia reuocare fuerint coacti:

ita Sicilia pestifero bello liberata est. Bonifa cius uero ex Africa uictricem claessem reduxit, multa praeda onustam. Sed non diu Sarraceni quieuerunt: quin mox maiore quam unquam antea ui Italiam adorti, Centum cellas iterum ca piunt. inde citato agmine Romam petunt, Vatica num nullis adhuc munitionibus septum facile adepti: templumque D. Petri direptum, argenteisque quas habebat ingentis precij forib. sublatis, fer ro et igni prophanant: ibique plures dies commo rati, cum urbem oppugnare in animo haberent, audito auxiliarium ex Cisalpina Gallia copiarum aduentu, recedentes, inter Appiam et La tinam uias suburbana omnia uastant. Pauli basilicam Ostiensiuia spoliant, atque igni iniecto magna ex parte absumunt. Inde in Latinamui am flectentes, populabundi in Cassinensem usque saltum excurrunt. Cassinense fanum opulentissimum sacra ueste et donarijs spoliant, magnaque ex parte excindunt. Hinc dextra Liris ripa ad mare instar rapide procellae sese effundunt: ibique praeda nauib suis, quae illic praesto fuêre, imposita, in altum abiuêre: et in Hispania Abduramenus Cordubae rex, Cantabriae fines ingressus, cum Ordonij Legionis et Gartiae, Ignigenij Canta briae, regum copijs ferocissime per diem integrum pugnauit, et fortuna in neutram partem inclinante,

recessit. Ordonius uero fines eius ingressus, Cintiliam oppidum, quod nunc Santiliana uocatur, euer tit. At in Asia Impraelus Syriae Caelyfa, qui Mua mati successerat, cum maximis copijs in Imperij Romani fines irrupit. Aduersus quem profectus Theophilus Imperator, Theophobi et Manuelis praestantissimorum ducum uirtute fretus, acie dimicare statuit: quo aduentante Impraelus siue arrogantia ductus siue quod praelij fortunam time ret, Abuzachare quodam cum LXXX armatorum millib. ad pugnam relicto, cum parte exercitus disces sit. Commisso autem praelio, quum Sarraceni uincerent, Theophilus cum praetoria cohorte et duobus Persarum millibus et Theophobo in collem quendam euasit: quo ab Sarracenis cinsto, illis summo conatu Rom. Imperatorem capere nitentibus, his autem Imperatotem suum fortissime propugnantibus, in uesperam usque acriter est dimicatum. Sed ubi nox uenit, Theophobus Sarracenos arte delusit. Mandauit enim militibus, ut quantum possent, streperent ac conclamarent, sonitumque cithararum et chordarum tubarumque ederent, quasi subsi dium ipsis aliunde aduentaret. Quod suspicantes Sarraceni, ne ab hostibus circumda rentur, ad VI. M. P. recesserunt: et sic Imperator cum suis periculo erepti, ad exercitum, qui fu gam e praelio fecerat, contenderunt. Quamobrem

Imperator Theophobum uniuerso exercitui praeposuit. Et sequenti anno rursum contra Sarracenos expeditione suscepta, eos apud Charsianum praelio fudit, et XXV millia captiuorum secum domum rediens abduxit. Rursum tertio anno contra eosdem profectus, commissa pugna ab hostibus circumuentus, pene in manus eorum peruenit. quod sentiens Manuelus dux exercitus, animis suorum uehementi oration: collectis audacter eo perrupit: Imperatoremque iam fatigatum, ac de salute sua desperantem, causantem tamen fuga se suos prodere nolle, et inuitum periculo eripuit: mortem ei, ni se iter ape rientem sequeretur, minatus. Et quarto cum co pijs utrique exercitus in aciem progressi, nulla re gesta domum redierunt. Quinto anno Theophi lus longe in Syriam uastando ac populando progressus, Sozopetram Impraelis patriam expugnauit. Qua re uehementer irritatus Impraelus, copias undique ingentes comparat, Amorium Theophili patriam petiturus. Copiae eius Tharsum conuenerunt: ubi cum Impraelus uenisset, filium suum cum parte exercitus ad Romanum exercitum, qui ad Dorylaeum tridui ab Amorio itinere castra habebat, tentandum praemitit, eique decem Turcarum millia et omnes Armeniae copias adiungit: qui cum ad Drazymenum

num esset metatus, Theophilus contra eum pro gressus, ad locum uenit cui Anxino est nomen: atque inde statuit, priusquam manus cum hoste consereret, multitudinem hostium speculari. Ita que a Manuelo in altissimam ductus speculam, hostiles copias (etsi Manuel non multitudinem, sed hastarum segetem spectandam moneret) su is robustiores iudicauit. Sed tamen post multam deliberationem prima luce praelium acerrime est initum: quo in praelio Romanis legionibus fortissime pugnantibus, Sarraceni fugae se dede runt. Sed Turcis sagittarum nimbo Romanos ab illis persquendis arcentibus, mutata est pugnae fortuna. Romana enim legiones Turcicarum sagittarum uim non sustinentes, Imperatore de serto fugerunt, ducibus illarum et Persis pro eo summa ui dimicantibus. Verum coelum tunc Imperatorem iuuit pluuia namque exigua dela ta, neruos arcuum Turcicorum relaxauit: quo factum est, ut Romani sagittarum metu libera ti, salutis parandae occasionem habuerint. Hac suorum uistoria cognita, Impraelus filij copijs cum suis coniunctis, Amorium petijt: eumque profunda fossa cinctum, omni ui oppugnare coe pit: sed cum nihil efficeret, Amoriensis quidam Batidzes nomine, muneribus corruptus, quanam ex parte facilius in muros euadere possent,

Sarraecenis indicauit: et sic urbs Orientalium pulcherrima expugnata, deletaque fuit. Qua uictoria elatus Impraelus, Caesaris legatos ante oppugnationem cum ingentibus muneribus ad se, ut ab incoepto desisteret, rogandum missos: et hactenus in um uinculis detentos, omnia prius inspicere iussos, cladis nuncios ad dominum remittit. Quos cum Imperator rursus, ut de clarioribus captiuis, quorum magnus erat numerus, redimendis agerent, ac pro eis duo millia et quingenta auri pondo offerrent, misisset: barbarus iterum contumeliose remisit, stultum se fore inquiens, si captos ea pecunia redderet, cum ipse eo bello decies tantum impendisetset. Cuius cladis moerore confectus Theophilus, obijt. Huic successit Michael filius, qui et ipse expeditione in Sarracenos suscepta, Samosata urbem ad Euphratem fluuium sitam, opibus ac robore insignem, obsidione uallauit: sed dum (propterea quod Sarraceni metum simulantes, intra moenia se continerent) exercitus secure nimis et sine excubijs degit, tertio obsidionis die, cum milites omnes (erat enim is dies Domino consecratus) ad sacra conuenissent, Sarraceni armati sese patentib. portis effundunt, Romani undique opprimuntur adeo ut uix ipse Imperator impedimentis omnib. amissis,

euaserit. Rursus biennio post Sarracenis imperij Romani fines cum XXX millib. ingressis, Michael ut cladem prius acceptam uictoria sarciret, XLV millibus Thracum atque Macedonum collectis, eis obuiam it. Sed illi eo cognito, per difficilia loca compendioso tramite eum dissipatum in itinere repente adoriuntur, atque in fugam conijciunt: et tunc quoque Michaelem in hostium potestatem uenturum fuisse tradunt, nisi Manuel phalange perrupta eum eripuisset. Deinde bien nio post Mamumo, Impraelis filio, Calyfa Syriae imperante, Sarraceni XL millium exercitu coacto Armeniam et maritima populatiuastârunt. Quo quidem tempore imitatum tunc Calyfam Xerxis factum ferunt, qui mare flagris cae di iusserat, quod ulterius sibi ad libitum progrediem di facultatem ademisset. quod grauiter ferens Michael, Petronam auunculum suum, qui tunc Thraciae prouinciae praeerat, cum magnis copijs contra Mamumum misit: qui in loco quodam Lalacaeon nuncupato metatus, insidijs undique positis, Mamumum ad pugnam prouocat: qui instar ferae indagine cinctus, deque exitu anxius, de regionis loci que in quo castra posuerat, ac praterlabentis fluuij nomine, quendam e captiuis Romanis perconctatus, cum audiuisset regionis Lalacaeonis, loci Ptosontis, amnis Gyris

nomen esse (ut erat Graecarum Latinarumque literarum non ignarus, et philosophiae studijs deditus) statim nomina illa sibi copiarum cladem, easque in gyrum a Romanis inclusum iri de nunciare dixit. Suos tamen monet ne desperent, sed fortiter se ad pugnam parent. Itaque sequentis diei, prima luce se undique inclusum sentiens, per eam partem quam Petrona statione tenebat, exitum quaerere statuit, hostesque ingenti sublato clamore inuadit: sed conatum suum irritum cernens, paulum se recipit: rursumque inde impetum facit, idque saepius iterans: tandem desperata salute in aduersos hostes uehementi cum impetu irruit, ibique et ipse cadit, et exerci tus eius ad internecionem deletur. et filius eius cum parte copiarum populatum missus, cladis nuncio accepto, statim fuga Melitenam petit. Sed eum qui Charsianis angustijs praeerat insecutus, captum Petronae tradidit. Fuit Mamumus uir certe multis praeclaris uirtutibus ornatus. nam cum ipse doctus esset, uiros etiam doctos uehementer amabat, magnoque in honore habebat: cuius rei praeclarum exemplum hic narrare lubet. Erat Byzantij insignis quidam philosophus, Leo appellatus: qui cum Thessalonicensium esset episcopus, inde ob inidginum controuersiam, quae tunc Latinam et Graecam exa

gitabat ecclesiam, pulsus, Byzantium se contulerat: ibique uili quadam in domo degens, quib. quisque uellet artibus homines instituebat, unde multi ex eius priuata schola insignes in artium et philosophiae studijs prodierunt: ac inter caete ros iuuenis quidam summam ex eius disiplina Geometriae peritiam adeptus, a Sarracenis in bello captus fuit, et in seruitutem cuiusdam clari inter eos uiri uenit: quem cum Mamumus Mathematicis disciplinis instructum audiuisset, coram se sisti iubet: cumque certamine proposi to is Arabas geometras eatenus uicisset, quod quarum rerum illi solum usum habebant, ipse etiam causas et rationes adferebat: Mamumus uehementer admiratus (putabat enim artem illam apud solos Arabas uigere) a quo ea didicerit, et num praeceptor eius adhuc uiueret, quaerit. Respondet ille: Leonem sibi fuisse praeceptorem, inopem adhuc uitam agentem, et nulli alij rei quam studijs deditum. Statim ergo ad Leonem literas in hanc sententiam Mamumus scribit: Vt ex fructu arbor iudicatur, sic nos ex discipulo praceptorem cognouimus. Ergo tu, qui tanta rerum ornatus scientia, ignotus tuis ciui bus, nullum sapientiae fructum percipis, ne dedi gneris ad nos uenire, tuaeque nos doctrinae participes facere. Quod si feceris, omne Sarracencum

genus tibi colla submittet: ijsque diutijs et donis cumulaberis, quibus nemo unquam hominum. Has literas iuueni libertate et multis munerib. donato, Byzantium perferendas tradit. Quibliteris acceptis, Leo rem totam ad Imperatoris familiares refert: sicque Imperatori innotuit, qui eum ditatum publice docere iussit. Mamumus autem Leonis ad se aduentu desperato. Geometricas aliquot, Astronomicasque et aliarum scientia rum quaestiones ei discutiendas mittit: quibus a Leone optime solutis, et insuper signis quibusdam ad futura praedicenda adscriptis, cum eas Leonis literas legisset, summo eius desiderio ardens fertur exclamasse: O beatos illos, qui tua, diuine Leo, consuetudine fruuntur. Inde statim legatos cum donis ad Imperatorem misit, eique in hunc modum scripsit: Statueram (ut candidum amicum decet) ipse ad te uenire: sed cum a Deo cuius summa est potesta, mihi commissum imperium, populus que subditus ferocissimus, id non concedant: peto ut Leonem, uirum philosophia alijs que scientijs praectantem, quem halbes, ad me mittas, quo exiguum tempus mecum degens, suae me doctrinae, cuius amore flagro, participem faciat. Neque ob religionis et gentis diuersitatem hoc differas: sed mecum amice agas rogo. quod si praestiteris, tibi mille auri pon

do dabimus, pacem que et foedus perenne tecum inibimus. Cui petitioni Imperator, ne scientiae quarum causa Romani cunctis gentib. admirationi erant barbaris proderentur, non annuit, quin potius Graecus ipse, et Christianus a barbaro impioque homine uirtutem colere didicit. quod utinam et nostri principes hoc exemplo edocti facerent. Is enim Leonem deinceps magnis di uitijs locupletatum, summo in honore habuit, Thessalonicensique iterum ecclesiae pastorem dedit: ubi et summopere, propterea quod Thessalonicensem agrum in summam sterilitatem redactum, adeo ut incolis aut fame moriendum, aut alio migrandum esset, suo ingenio, et scientiarum quas callebat ope ad frugem conuertisset, fertilemque reddidisset, eum omnes uenerabantur. Sed tempus est, ut ad Occidentis res redeamus. Mauritani Sarraceni ex Sicilia, in qua iam diu multa oppida obtinebant, Saba duce in Italiam traijcientes, Tarentum oppugnabant: cum Graeca et Veneta classis simuliunctae in Calabriam delatae sunt, ad eam urbem obsidione liberandam. quo audito, Saba timorem, ut hostem in certamen traheret, fingens, soluta obsidione uitabundo similis, concessit in Crotoniatem sinum: ubi non multo post praelio commisso, et Graecorum agmine statim in fugam

uerso, omnis Sarracenorum uis in Venetos fortius dimicantes uersa est: paucique a tam ualida classe circumuenti partim caesi, partim fluctibus mersi, Veneti ad unum eo praelio periêre. Qua uictoria elatus Saba, Ionij maris ora celeriter enauigata, Illyricum petit: cuius prouinciaeoram dum populabundus legit, ad Venetarum nauium, quae Syriaca onustae merce aduen tabat, famam, in Tergestinum sinum classem celeri cursu contrahit: unde naues ex insidijs adeptus diripit, negociatores et socios nauales remigesque omnes incredibili Veneti nominis odio trucidat. Hinc transgressus, Anconem, nobi lem Picaeni urbem, et pulchro portu celebrem, ui capit: captam diripit, et incendio absumit, paucis oppidanorum captis. omnes enim fere repentina trepidatione dilapsi, in mediterranea se receperant. Paulo post alia eiusdem gentis classis, urbis Romae oppugnandae consilio ad Hetruriae oram appulsa est: cuius repentinus ad uentus cum totam urbem terrore repleuisset, Leo IIII pontifex populo ad concionem conuoca to, in hanc sententiam uerba fecit: Quid uos filij trepidare uideo? aut cur tantus timor animos uestros occupauit? nihil numine inuito, inscioue, aut nobis immerentibus accidit. Tum nos pauere et formidare decet, cum innumeris flagitijs

Dei opt. max. iram in nos prouocamus: cum ciuilibus discordijs odijsque accensi, arma in nostrosmet sumimus, cum frater in fratris necem consptirat. Omnes enim Christum seruatorem confitentes, fratres sunt. Tunc (inquam) haec, uel his deteriora nobis erant ab irato numine speranda. nam si existimatis, has barbarorum impio rumque hominum manus non diuinitus in nos immitti, longe fallimini. Id enim et diuina ora cula passim testantur, et docent exempla ipso Deo dicente, se impijs et nominis sui hostibus ad infidos perduellesque persequendos usurum. scimus enim, Graecorum dissidia atque flagitia huic pestiferae genti in Christianos saeuiendi occasionem dedisse. et in Hispaniam quoque non ne Gottorum et Roderici regis scelera eos traxerunt? quibus frastis atque mulctatis, ubi in bonos et sanctos uiros arma conuerterunt, a pau cis repulsi, fusi, caesique sunt. Ergo hanc ignauissimam gentem magis quam Deum ipsum opt. max. timemus? cum eius iram singulis horis et herarum momentis in nos prouocare, cum in eum conuicia iacere, eiusque maiestatem laedere non dubitemus: huius uero gentis solo nomine audito, trepidemus? quasi mortalia arma. Magissint timenda, quam sempiternae poenae, Vbi nunc sunt antiquae illae et Romanorum pro

priae uirtutes fortitudo, laborum toler antia, et animus in rebus aduersis inuictus? Maiores no stri priusquam orbi terrarum Christi nomen in notusset, cum adhuc sub falsa religione degerent, nullam hostium uim timuerunt, et parua saepe manu ingentes hostium copias fuderunt. Galli, gens ferocissima, et tunc ipso aspectu ob corporum magnit udinem formidabilis, imperij Romani adhuc angustis finibus, et urbe non ita magna, animis hominum potius repentino ferocissimae gentis, et maximi exercitus atque ho minum inusitata specie aduentus terrore perculsis, urbem hanc nulla tunc arte munitam ceperunt quidem, sed tamen Capitolium nunquam capere potuerunt, et mox, unius exulis Romani uirtute, insigni cum clade repulsi sunt: et tamen non tantae tunc erant Romani imperij uires, quantae nunc sunt. Neque enim imperium latius quam Romanus ager patebat: nunc autem cum maxima Italiae pars Romano sit subiecta imperio, et urbs ipsa frequentissima, et non iam unicam Capitolij arcem, sed praeterea etiam integrum oppidum nostra opera urbi adiectum, et omni arte munitum sit, cum tot principes uiros habeatis maximis bellis exercitatos, et sacrosanctae religionis sedem non Gallos, gentem nobilissimam, non Gottorum ingentes

copias, non denique Hunnos nobitissimarum urbium euersores: sed ignauissimam Asiae gentem, uel Mauritaniae praedonum foedam et contemnendam manum formidatis. Capitolinae arci humanum caput in ea inuentum, eiusmodi fatum dedit, ut a nulla gente capi potuerit. An existimatis Capitolium Saturni sede tutius sanctiusque olim fuisse, quam nunc, uera religionis arce adiecta? Nunquam, mihi credite, in hac ur be Sarraceni, uel ulla alla impia gens, quae christi nomen auersetur, sedem ponet. Eo sidere condita urbs Roma est, ut perpetuum habeat imperium: eoque fato hoc nouum oppidum adiectum est, ut religionis sedes sit, quod Apostolorum principis basilica augustissima promittit Sed fortasse putatis, deum peccatis nostris irritatum, cis in nos grassandi potestatem dedisse. fateor quidem nos haec et maiora commeruisse, nec sine diuino numine hanc procellam in nos immiti, ut his cladibus moniti, ad frugem redeamus: et tamdiu illos potestatem in nos habituros, quandiu nos in peccatis pertinaces erimus. Sed ubi ad Dei Christi que misericordiam conuersi, opem eius implorauerimus, statim impia gens nobis cedet: ingentem que eius stragem edemus, iniurias superioribus annis ab illa et

nobis et diuino numini, cuius templa prophanârunt, illatas ulcisientes. Nisi forte arbitramini, Astures, Cantabros et Francos, qui hanc gentem saepius ingenti strage profligârunt, uobis meliores fuisse. Non erant, mihi credite: neque enim Deus anteactam uitam nostram magis quam prasentem mentem animumque respicit. Sed Pelagio, et aliorum sanctorum uirorum sermonibus admoniti, ad Deum conuersi opem eius implorarunt, qui se ex animo rogantes num quam deserit. Resipiscite igitur, et cogitate nitendum uobis esse, ut pietate et fide nulli genti cedatis: et pristinae uirtutis nominisque Romani memores, arma audacter, uelme duce ac praeeunte, in hostem ferte, certissimam (si modo ut do xi, feceritis) de barbaro hoste uictoriam relaturi. quos uero in pugna cadere continget, ij praeter gloriam, uitam quoque semp iternam statim se consecuturos esse cerio sperent.

His dictis omnes qui ad militiam erant apti, arma ceperunt: eumque Ostiam sequuti sunt, hostem in litus egredientem praelio excepturi. quem ubi in conspectu habuerunt, poritifex mi litibus Deum precari iussis, huiusmodi uerbis diuinam opem implor auit: Deus omnipotens, qui Gedeoni cum parua manu de hostibus uictoriam dedisti, qui te colentes nunquam

tua ope destituisti, preces nostras propitius susci pe: et filij tui, qui sanguinem suum pro salute nostra profudit, meritis concede, ut haec piorum manus aduersus tuae fidei hostes dimicatura, tuae maiestatis dextra roboretur. Et tu CHRISTE IESV Seruato noster, quemadmodum Petrum in fluctibus am bulantem, ne mergeretur, erexisti: et alterum Apostolum tertio nau fragium passum, de profundo mari seruasti: sic nos nunc hac procella eripe, et ualidiores contra impios redde, ut parto de his triumpho, nomen tuum cunctis sanctum sit, et gloriosum. Deinde pugnae signum dedit, nec ullo unquam tempore populus Romanus alacrius pugnam inijt, ut non ad dubium pugnae euentum, sed ad certam uictoriam mitti uideretur. Pugnatum primo est aliquandiu aequo marte, fuitque cruenium praelium. Postremo fusi fugatique Sarraceni, et ad naues cum multa caede compulsi sunt. Ingens hostium numerus uarijs casibus pe rijt, et multi capti: quorum plerique sunt circa portum ad aliorum terrorem, inuito tamen pontifice, qui ut miti erat ingenio, a captiuorum caede abstinendum censebat, laqueo suspensi: reliqui Romam perducti, publicis operibus sunt attributi Aedi ficauerat enim Leo in Vaticano ciuitatem Leo ninam, quam hodie Borgum appellant: in eamque

Corsorum, quos Sarraceni insula eiecerant, colontam deduxerat, agro eis quem colerent, circa Vaticanum uiritim assignato: hanc autem as sidue, magis muniebat, ornabatque. Posthaec Sarra ceni, qui Cretam obtinebant, in Illyricum et Hi striam classe delati, Gtadum urbem, Venetorum imperio subiectam, circumsedêre. Sed hinc subito Veneti ducis accessu depulsi, nauibus que repente eductis in altum abiêre. Fuit hoc anno Salutis DCCCLXV. In Oriente Basilius Macedo, bello contra Cretenses Sarracenos suscepto uictus est: multisque caesis, parum ab fuit quin ipse caperetur. Quorum post audaciam fregit Chritophorus, contra eos in Cretam ab eodem cum exercitu missus: et ipse Imperator cum exercitu in Syriam profectus, castellis quibusdam captis, et magna populatione facta, Tephricam, nobilissimam Sarracenorum urbem oppugnauit. sed cum eam nisi longa obsidione capi non posse animaduerteret, castris inde motis, Euphratem stuuium nauali ponte traiecit: ac circumiecta loca populatus, multis castellis oppugnatis, alijs uero deditione acceptis, ad urbem redijt. Inde rursus expeditione in Syriam contra Sarracenos suscepta, Germaniciam inuadit: et suburbijs incensis,

urbem Adatam obsidet, quam ciuibus negligenter defendentibus, non tamen cepit. cuius negligentiae causam ab eis scitanti Basilio, respondit senex quidam: in fatis non esse, ut ipse eam caperet: sed Constantinus quidam, qui ab ipso genus esset ducturus: nes tamen eum esse Constantinum ipsius filium, quem secum in castris habebat. Quo responso irritatus Basilius, maiore conatu oppugnationem est aggressus. sed quum uideret se nihil efficere, inde discessit: captiuis, ne motum aliquem excitarent, ne ue custodia opus esset, interfici iussis. Deinde Tharsensibus Sarracenis prouincias Romanas infestantibus, Andream cognomine Scytham contra eos misit, quo audaciam illorum reprimente, Tharsensium rex minaces, et in Deum contumeliosas literas ad eum misit: quibus scribebat, si ipse illum inuasisset, nihil ei Mariae filium profuturum. quorum uerborum mox poenas dedit. Nam cum ipsemet ad exercitum uenisset, Andreas contra eum copias eduxit: commissaque pugna Sarraceni in fugam uersi, maxima ex parte cadunt, ipseque rex iugulatur, Sed cum Andrea ob inuidiam apud

Caesarem, quasi Tharsum capere, cum potuerit, noluisset, delato Stypiota quidam in eius locum exercitui praepositus fuisset Sarraceni nullas in castris eius excubias esse agnoscentes, noctu aggressi, multos caeciderunt, reliquos in fugam compulerunt. Ab alia parte Sarracenis Africanis Ragusium in Illyrici ora obsidentibus, et Ragusinis auxilium ab Imperatore petentibus, Basilius centum bellicas naues eis subsidio misit. quod ubi Sarraceni cognouerunt, soluta ob sidione Italiam petunt: captoque Bario, Calabros, Apulos, Lucanos et Salentinos incendio, caede, rapinis pene ad internecionem affligunt: et iam de Roma ac totius Italiae imperio inter se diuidendo agitabant, quum Iobannes pontifex publico periculo motus, ab Alberico, cuius opes late in Hetruria uigebant, auxilium implorat: qui cum ualidissimo exercitu etiam Romae delectu, habito, cum illi iam in Romanum irrupissent agrum, primum eos non procul ab urbe praelio uicit: inde ad Lirim fluuium circa Minturnas, sic eos fudit, ut de Italia deserenda coeperint cogitare. quamobrem omni maritima ora incensa, in. Apuliam concessêre: et arce in Gargano monte facta, ac sub iugo montis oppido ad belli sedem communito, per multos annos Italiam infestârunt, Inde Beneuentum adorti, ui capiunt,

diripiunt, et incendunt. quo exemplo territae finitimae urbes, eius gentis praesidia admisere. Verum subsidiarijs copijs a Romano pontifice missis, barbari praeda magis quam iusto bello rem gerentes, sine praelio Romanis finibus cessere. Et atia eiusdem gentis classis ex Africa profecta, Genuam graui obsidione pressam ui cepit: propugnatores primo ingressu trucidati, puellas, matronas et mares impuberes nauibus impositos, in Africam deportârunt. Sed Dandulus Venetus tradit, omnes uirilis sexus post in patriam redijsse: quo autem modo id factum sit, nemo scribit. Fuit Genua capta anno Salutis Christianae supra nongentesimum trigesimo quinto. Inde anno sexagesimo nono supra nongentesimum, ab Othone, Germanorum impera tore, a Gargani arce, prius a Dalmatis deiecti, et a Pannonibus multis cladibus attriti, prorsus Italia pulsi sunt Sarraceni. Graeci hic Italiam Constantinopolitani imperatoris ope, Francis in ipsius Imperatoris gratiam adiuuantibus, Sarracenorum metu liber atam gloriantur. Aiunt enim, Italiae populos ubi Ragusium a Graeca classe obsidione liberatum audiuaerunt, se ei imperio subijcientes, auxilia et ipsos petijsse. Quamobrem Basilium per liter as cum Franco tum rege, ui eis opem ferret egisse, ab eoque Sulta

num captum, et Capuam perductum fuisse: qui post populi Capuani, cum quo contra regem conspirauerat, beneficio, rege inde pulso, liberatus, ipsis Capuanis bellum intulerit, sed Graecis opem ferentibus recesserit: hunc Francum regem, cuius mentionem inijciunt, Carolum Crassum V Germanorum Imperatorem esse puto. eius autem rei fides penes Graecos esto, Quod si fuit, non tamen tunc prorsus Italia pulsi sunt: sed multo post Othone imperante. nam diu Sarraceni arcem in Gargano habuêre. Et in Oriente Esmam Calyfa cum magna classe Euripi urbem aggressus, nihil effecit: quin ipse in oppu gnatione lethali uulnere accepto obijt. Et Cretensium Sarracenorum classis, dum Aegei maris oram et insulas populatur, in Ramanam incidit: a qua multae naues igni in cineres redactae, multae, fractae, et plures demersae sunt. Quod pe riculum qui ex illis euaserunt, cum magis irritati Peloponnesum et uicinas insulas uexarent: et By zantinae classis praefectus, cum se ad portum Cenchrearum appicuisset, ac naues hostiles circa Methonem, Pylon et Patras crebro stationes habe re didicisset, triremibus per Isthmum Corinthiacum celeriter terra traductis, eos repente aggreditur: ijsque improuisa impressione perculsis,

hostinn naues partim cremat, partim cum ipsis uiris demergit, duce quoque illorum Photio interfecto. Verum ex Africa sexaginta ingentes naues Romanis prouincijs uastandis, Cephalenem et Zacynthum usque processerunt: contra quos Narsam, Byzantinae classis praefectus, missus est. sed trire mibus remigum fuga pene cuacuatis, cum hoste congredi non est ausus. Sed cum classiarios aliquot Sarracenorum captiuorum, quos classiariorum more indutos palis affigi iussit, supplicio terruisset: illi noctu hostem aggressi, alijs caesis, alijs captis prostigârunt. Deinde in Sici liam transuectis, urbes quae Sarracenis parebant, uastârunt. Interea uero Mesembriaci Sarraceni nauibus aduecti, Phoeniciae et Syriae oram infestârunt. Deinde Leone, qui Basilio Macedoni successerat, templis condendis occupato, Lemnum insulam multis mortalibus caesis occupârunt. Inde aliquandiu quieuerunt, ad Romani Pueri imperium usque is enim Nicephorum Phocam contra Cretenses Sarracenos misit: qui septem mensium spacio, illis multis praelijs profligatis, oppida omnia subegit: Candacem metropolim corum euertit. Leo autem eius frater, in Syriam contra Camadam, Chalepi dominum Sarracenum missus, barbaro acie superato,

magnam eius exercitus partem praelio caecîdit: reliquam cepit, ipso duce cum admodum paucis aegre elapso. Quamobrem Leo triumphans, in urbem redijt. Sed Camada uires reparante, Ni cephorus ex Creta rediens, Syriam petere iussus est: qui pugna commissa, hostes illustri uicto ria superait: et Berroea praeter arcem uastata, maximis diuitijs est potitus: captisque, pene innu meris, multos christianos uinctos liber auit. De inde hoc Nicephoro Phoca impetante, Manuel patricius, Leonis nothus, in Siciliam cum ualida classe contra Sarracenos missus, ob imperitiam cum omni exercitu ab illis caesus est. Eodemque tempore Ioannes Zimisca, qui post imperium est adeptus, in Ciliciam missus, apud Adanam urbem Sarracenos uicit. Deinde ipsemet Nicephorus cum magno exercitu in Ciliciam profectus, Anabarzam, Rosam et Adanam, eius prouinciae urbes, aliaque plura castella in suam potestatem redegit: post in Cappadociam in hyberna regressus, ueris initio rediens, fratre Leone cum copiarum parte Tharsum misso, ipse Mopsihestiam obsedit: quam cum mediam flumen Sarus diuidat, altera eius parte oppugnata, Sarraceni igni iniecto, in alter am se rece perunt: qua et ipsa capta omnes caesi sunt. Qua re audita, Tharsenses imperatori se dederunt:

ac triduo post classis Aegyptia Tharsensibus auxilio missa, ad terram appellendi facultatem non habuit. eademque in reditu et uentorum procellis, et Romanarum triremium incur sionibus maxima ex parte perijt. Imperator Constantinopolim reuersus, aeneas Tharsi et Mopsihestiae portas exquisiti artificij, nouis ornamentis addi tis, arci ad Orientalem et Occidentalem partem accommodauit: dein Syriam inuasit, et urbib. sd Libanum et mare sitis partim expugnatis, partim uastatis, ad Antiochiam, quam flumen Orontes alluit, uenit. Sed Antiochenis acrius resistentibus, accedente etiam commeatus penuria, et solo imbribus inundato, castellum in Tauro monte, quem hodie uulgo Maurum uocant, aedificauit: Michaele Burze, quem patrici um fecit, et Tauri montis ducem nominauit, ad infestandos Antiochenos ibi relicto. Petrum uero quendam ex eunuchis suis, fortem, constantem, et rei militaris peritum, castrorum praesidem desig nauit, ut locum exercitui daret ad hy bernandum in Cilicia: ipso autem Byzantium reuerso, Burzes crebris excursionibus Antiochenos Sarracenos infestabat, assidue de capiem. da urbe et gloria sibi comparanda cogitans: et turris eiusdem altitudinem clam mensus, paratis scalis illi paribus, nocte hyberna tenebrosissima

et niuosa tacite moenibus urbis succedit: affixisque scalis cum trecentis, quos clam adduxerat, ascendit: custodes turris, et obuios quosque caedit: ac statim castrorum magistro nunciat quid fiat, illum que ad opem ferendam accersit. Interea Antiocheni, ubi turrim occupatam esse cognouerunt, eo alacriter ad Romanos repellendos concurrunt. Magister autem castrorum, ut qui in mandatis ab Imperatore ne Antiochiam inuaderet (quod urbis eius captiuitatem interitum Imperatoris consecuturum uulgata fama erat) accepisset, ancipiti cura distractus: tamen ut tot uiri fortes perirent, nullo modo committendum ratus, cum omnibus copijs Antiochiam inuadit: quo facto, statim et manus et animi Sarracenorum conciderunt. Burzes uero cum suis iam desperata salute reuixit: et porta bipenni refracta, liberum ingressum castrorum magistro praebuit. et sic facile clarissima urbs in Romanorum potestatem uenit. quam paulo post Ioanne Zimisca imper ante, Sarraceni communibus omnium tum Orientis, tum Occidentis uirib. sed quia Syriae Calyfae iam tenues erant uires, Cairoani Africae Calyfae auspicijs recuperare nixi, obsederunt, quibus cum ciues constantius resisterent, Im perator hac gentium conspiratione cognita, Me opotamiae ducem obsessis opem ferre iubet: a quo

praelio commisso, Sarraceni etsi numero longe Romanis superiores, profligati sunt. sed quia uideo Sarracenorum imperium ad finem iam excidiumque properare, sunt nobis prius quam ulterius progrediamur, reliquiae illorum in Africa atque Hispaniae, quam breuissime fieri poterit, persequendae: et primum de Hispania dicemus, deinde in Africam transibimus. In Hispanta igitur Ramirus, Legionis rex, anno post Christum Seruatorem natum primo supra nongentesimum, Sarracenis bellum inferens, Madritum illorum oppidum euertit, eosque prope Osmam fudit, ac Caesaraugstae regem Benaiam sibi uecti galem fecit: cum que iterum Abdurameni Cordubae regi foedere iunctus rebellaret, eum praelio quo triginta Sarracenorum millia ceciderunt, prope Simancas fudit et cepit, multaque alia illis damna intulit. deinde cum Talaueram obsideret, Toletanos Sarracenos obsessis opem ferentes, septem millibus captis, et duodecim caesi, uicit. Post Abduramen, Cordubaerex, Sancium Legionis regem, regno a suis pulsum, qui ad ipsum, ut morbo quodam ab eius medicis toto terrarum orbe celeberrimis sanaretur, uenerat, curatum suis copijs in regnum restituit. Sed eo post defuncto, Sarraceni, Simancas, Duengas, Sepuluedam, Gormas, Legionensis

regni oppida ceperunt, ac Zamorram euerterunt: et paulo post etiam Portugalliam Lusitaniae caput, atque Compostellam deleuerunt. Abduramene defuncto, Alliagibus, qui ei successit, se, ut multitudinem alliceret, Almansorem, hoc est Mansoris regis sui propugnatorem appellans (tunc enim Marroci, quam urbem Occiden talis Sarracenorum imperij sedem fuisse ostendimus, Mansor regnabat, cui omnes Hispaniae Sarracenici generis reguli parebant) maximis copijs collectis, Castulonensium, Legionis et Cam tabrorum fines inuasit: et Legionis urbem pene deleuit, turres et propugnacula, quae omnia marmorea erant (una tantum, ut memoria pristini eius urbis splendoris extaret, relicta) diruit. Asturicam, Coiacam, quae nunc Valentia est (non quidem illa ad Mediterraneum mare, sed in Legionensi regno et Pyrenaeis) ac Sansagmum, aliaque oppida multa occupauit: et in Castulonem sibus Osmam, Alcobetlam, Berlangam, Atienzam deleuit: atque in Gallecis Iacobi fanum inuasit, campanasque Cordubam ferri iussit, ijsque pro lucernis in sua meschita usus est, bellumque in duo decimum annum circumtulit. Sed tandem Bermudes Legionis rex, suis et Castulonensium atque Cantabrorum uiribus collectis, in loco qui Calataiacor uocatur, cum eo congressus est: ibique

per integrum diem pugnatum, multaque Sarracenorum millia caesa, et Almansor cum suis fugiens prae moerore obijt. Hispani castris direptis, opima praeda sunt potiti. quam cladem sarcire uolens. Ab dimelicus eius filius, fractus et ipse fuit. Sed post Alphonso Bermudis filio regnante, Sarraceni rursus in Castullonensium fines irrumpentes, Auilam deleuerunt, Ormetum aliaque aliquot oppida ceperunt. Alphonsus uero Legionis urbem instaurauit. Posthaec orta sunt uaria inter ipsos Sarracenici generis regulos, qui Hispaniam obtinebant, ciuilia bella: unde Christianorum uires quotidie magis in ea prouincia inualuerunt, adeo ut Mahometo Enasir, Marroci pontistifice, prope Valentiam in Gottalania uicto, et sexaginta Sarracenorum millibus caesis, anno Salutis supra millesimum centesimo et quinquagesimo post triginta annorum spacio Christiani Valentiam, Deniam, Alicantem, Murciam, Carthaginem nouam, Cordubam Sibiliam, Iaem et Vbedam recuperârint: et Sar raceni solum Granatae regnum retinuerint, quo tandem a Ferdinando, postremo Tarraconensium rege, Caroli V. Caesaris auo materno, pulsi sunt. In Africa uero quidam qui se uatem et ex Muamedis stirpe oriundum praedicabat, nomine Elmahelis, homo in montibus et natus et

altus, anno a Christo nato circiter millesimo, seditione in religione excitata, Cairoani (quam urbem haud procul Carthagine, sed in mediterraneis Africae caput factam fuisse ostendimus) et item Abraemo Marroci regibus pulsis, utranque Mauritaniam, et Africam totam, Numidiam item et Libyam ad Nigritarum et Aegyptifines usque, regia pontificiaque sede Marroci collocata, subegit: et Marroci rex, Habdulmumenem, qui illum cum Elmahelis copiarum parte persequebatur, fugiens, Oranum urbem ad mediterraneum mare in Mauritania Caesariensi sitam, peruenit: unde cum a ciuibus receptus non fuisset, miser rex omni spe amissa, solus cum uxore, quae eidem equo insidebat, altissimum montem, qui mare imminebat, ascendit: atque ibi equo calcaribus impulso, se derupe cum uxore et equo praecipitem dedit: et sic tres illi mortui, toti que confracti in littore sunt inuenti: et Habdulmumenes Marrocum reuersus, Elmahelim mortuum inuenit, ac ipse in eius locum rex et pontifex creatus est: cuius posteri, hoc est Iosippus filius, Mansor nepos, et Machometus Enasir, cuius supra mentionem secimus, pronepos regnum illud obtinuerunt. Sed dum Mahometo defuncto, decem eius liberi inter se proregno dimicant, Marina gens

Fessae regnum occupauit, et Habduluadea familia. Telensini regnum inuasit: ac Tunetano magistratu moto, regem ibi creauit. alij Africae reguli omnes ab Marroci regum imperio defecerunt: et Sarracenorum potentia in Africa non secus atque alibi imminuta est, atque imperij illorum nomen extinctum.

C. AVGVSTINI CVRIONIS SARRACENICAE HIstoriae Liber tertius:

In quo Sarracenici imperij euersio, et Turcici origo atque incrementa ad Ottomanum usque unde Iouius et caeteri tum Latini tum Graeci Turcicarum rerum scriptores historias suas auspicantur: et item Tartarorum, Mamalucoxum, Asassinorum, Sophianorumque origines explicantur, trecentorum annorum ante Ottomanidas, Turcicas historias continens.

NOVVS mihi nunc rerum nascitur ordo, et res maxime memoria dignae enarrandae occurrunt. In ea enim tempora nos traxit Sarracenicarum rerum explicatio, quib. uetere et uero Sarracenico imperio corruente,

quasi legitima Muamedis stirpe exclusa, nothi ac spurij filij haereditatem occupârunt: et non ut illi, religionis specie, sedui et armis, nouum durius que ac firmius imperium constituerunt: quod tantum a priore illo distat, quantum ferri duricies a plumbi mollicie differt. Nam etsi ingens fuerit, et grauissima illius moles, adeo ut falsae religionis feruore diffusa, totum pene terrarum orbem inundârit, obrueritque: saepius tamen uel ualidis militum armorumque aggeribus obiectis, non modo inhibita est eius uis, uerum etiam arctioribus quam antea finibus inclusa, uel intestinarum seditionum flamma con citata, in uarias partes dilapsa disiunctaque est, quae post longo terrarum spacio ab illius Arabicae Babylonicaeque officinae, unde eruperant, igne disiunctae, ita gelu concretae sunt, ut amplius mouere se non possent: sicque a tota mole distractae, leuioresque, redditae, aut amotae sepultaeque sunt, aut nouo igne accendente tandem propria flamma conflagrârunt. quod et ipsi officinae eadem rantione accidit, donec noui ualidioresque, fabri uenientes, durius metallum sub incudem posuerunt, quo plumbi molliciem munirent, eiusque officinae dignitatem tuerentur. Nam quum, ut ex ijs quae duob. proximis libris narrauimus patet, cum Sarracenis per quadringentos ferme annos

uaria semper fortuna maiores nostri bella gesse rint: adeo ut, quamuis ingentes fuerint statim ab initio illorum uires, et Christiana Resp. tunc semper et seditionibus intestinis agitaretur, et barbarorum crebras incursiones pateretur, et Byzantinae arci eneruati mollesque imperatores praessent, saepe tamen ingentibus illos cladibus afflixerint: et modo Syriam, modo Armeniam, modo Persidis partem, aliasque prouincias recuperârint: semper autem Europam uniuersam, aliqua Hispaniae parte excepta, Asiam minorem, Mediam, Parthorumque regna, Bithyniam et Cappadociam, cum multis alijs prouincijs obti nuerint. Turcarum uires iam a sexcentis fere annis in nos grassantes nunquam reprimere, aut imperij illorum incrementa sistere potuerunt, uel eos semel captis locis expellere: tantam uim habet militaris disciplina, tantumque distat Septentrionalium populorum ferocitas ab Au stralium mollicie. Qui, unde et qua occasione eruperint, iam explicabimus. Basilio Porphyrogenito Byzantij imperante circa annum Salutis nostrae millesimum, cum (ut superiore libro exposuimus) plures tyranni Sarracenicum imperium inter se diuisissent, et quatuor de summo pontisicatu semper contenderent, bella atrocia inter se gerentes: ortum est inter Muchume

tum Persidis, Corasmiorum, aliorumque populorum principem, et Syriae Calyfam, qui Bagade ti sedem habebat, graue bellum: in quo cum Muchumetum Babylonius Scleri et Romanorum captiuorum opera superaret, Muchumetus Turcarum auxilia accersiuit: quorum opera (ut ex ijs quae supra diximus, patet) iam ab aliquot annis Sarraceni in bellis, ut qui religionem ipsorum, ritus' que statim primis illis eruptionibus, quas in Sarracenorum fines fecerunt, amplexi essent, uti consueuerant. Hi regionem intra Caucasum montem, net non et ultra ad Septentrionem incolebant: sic etiam a Plinio nuncupati. nam illorum qui eos Tartaros fuisse putant, opinionem falsam esse, ex ipsa historia patebit: ijdem que et Hunni Tentazitae. uel Tussagetae appellati. nec tamen me latet, haec nomina a Plinio ita distingui, ut, Tussagetas, Turcas, Moscos et Vdinos, quos nos Hunnos esse arbitramur, tanquam diuersos populos numeret: eosdem' que a Graecis Byzantinarum rerum scriptoribus commisceri, adeo ut de ijsdem loquentes, omnibus his nominibus eos absque discrimine nuncupent: quod locorum fortaesse propinquitas effecit. Sed tamen cum Byzantinis scriptoribus, utpote finitimis illorum, fidem omnino adhibendam censeam, nec

interea Plinio, grauissimo scriptori, autoritatem derogare uelim, sic existimo. Scythiae populos, qui regionem Taurum montem inter et Bo realem Oceanum a Tanai flumine ad extrema usque Orientis littora, qui tractus mediam Asiae partem complectitur, latissime tenent, olim (ut hodie adhuc sunt) in multas tribus distributos fuisse: in quarum numero Hunni siue V dini Mosci, Turcae Tussagetaeque, qui regiones Moeotidi, et Tauro propinquiores incolebant, fuerint. Sed ut modo hi, modo illi bellicis artibus et potentia praestiterunt, ac caeteris imperârunt: sic reliquos omnes populos ab ea gente, quae regnum obtinebat, cognominatos fuisse: quo factum est, ut ab rerum gestarum scriptoribus omnes hi populi, modo Hunni, mos do Mosci, modo Turcae fuerint appellati. Sed Hunnorum qui loca magis ad Scythicum Oceanum, ut Plinius et alij multi scriptores. testantur, incolebant, res multo ante Turcarum potentiam storuerunt. Illis autem ad Europam populandam finib suis digressis, Turcae, Tussagetaeque et Mosci fines suos promouere coeperunt: et Mosci quidem Mosci montis accolae, regionibus circa Tanaim occupatis ibi consedêrunt, unde post regio illa Moscouia dicta est. Moscos autem Turcas esse, Cedrenus, Zanaras, alij Grae

ciscriptores testantur, eosdem passim etiam Hunnos appellantes: quapropter minime absurdum uideretur, si quis diceret hos omnes ab Hunnis oriundos fuisse, quorum generis conditor Hunnus Tuisconis filius (Beroso Chaldaeo autore) fu isse perhibetur, qui post in colonias diuisi uaria nomina a ducibus suis sortiti sunt: semper tamen, ut a caeteris Scythis distinguerentur, gentis sue conditoris cognomen retinuerint. ex his uero illos qui in regione a maioribus suis primo occupata permanserunt, patriasque artes, hoc est magicas et daemonum commercia retinuerunt, absque alio cognomine Hunnos appellatos. nam Hunnos ita magicis artibus deditos fuisse accepimus, ut multi eos a Faunis agrestibus genitos crediderint. Verum Turcae atque Tussagetae ab illis oriundi, et Caucasi montis Septentrionale latus: ut diximus, incolentes, haud multum uita, moribus et institutis ab ijs differebant, ita inter se similes et foedere iuncti, ut pro eodem populo haberentur: et fortasse etiam ijdem erant sed ab uicinis Armenis, e quibus ritus accipiebant, quique Sagae, id est sancti uocabantur, sic quasi profani, appellati sunt, Tentazitae enim, ut in Secundo libro indicauimus, gentiles uel profani eorum lingua dicuntur nam a mul tis scriptoribus haec nomina ita coniunguntur,

ut alterum nomen, cognomen alterum esse uideatur. Hos Procopius ait, reliquis Hunnis mint me uicinos fuisse, et nihil ad eos pertinuisse: sed Borealium Persidis partium, hoc est Armeniae finitimos nam Armenia semper fere sub Persarum regibus fuit. Nec, ut caeteri Hunni uel Scythae, Nomades erant: sed optimam inter montes et colles incolebant regionem, soli que Hunnorum albi erant. nec ut caeteri, foedi aspectu, uel ferarum more uictitantes: sed sub uno degentes principe, bene institutam rempublicam habebant: et non secus ac Graeci, Romani, aliae ue excultae gentes inter se, et cum uicinis ius fasque colebant: urbem Corga nomine regni sedem habentes. nobiliores ditioresque inter eos, perpetuo uiginti, uel plures, pro facultatum ratione amicos apud se conuiuas habehant, cum quibus et fortunae et auctoritas, potestasque communia illis erant, ut et idem Procopius scribit, et hodierna illorum institutio testatur. Nec desunt, qui Turcarum originem ad decem illas Is raelis tribus, quae in Mediam translatae fuisse, apud Iosephum leguntur, referant: cuius rei ar gumento morum similitudinem adducunt. alij uero ad Gogum et Magogum, quorum in Sacris literis mentio fit: a quibus nos Tartaros, et fortasse etiam Gottos ortos arbitramur, et alij

ad Troianos. quas opiniones uel refellere, uel confirmare, minime nostri instituti est, cum non probabilia indicia, sed ea quae ueterum tum Graecorum et Thracum, tum ipsorummet Turcarum, et aliarum illis finitimarum gentium certissimis historiarum monumentis memoriae tradita inueniuntur, persequamur: quae sic se habent, ut supra explicauimus. Ab horum igitur principe Muchumetus tum contra Babylonium Calyfam auxilia postulabat, ij sque Tangro lipice Mucaleto duce acceptis, cum Pisasirio Babyloniae Calyfa confligit: eumque nullo negocio Ara bibus Turcicarum sagittarum nimbum non ferentibus superat: et donum uictor reuersus, ij sdem Turcis uoluit etiam in pugna contra Indos, cum quibus pariter bellum gerebat, uti: et petentibus ut domum sibi redire liceret, aque ut praesidium ab Araxis fluminis ponte deducere tur, uim etiam minatus est. Turcis enim domum redeuntibus Araxes fluuius, qui Persarum regni finis est, traijciendus erat, isque unico tantum ponte transiri poterat: pons autem ille ab utroque la tere, turrib. excitatis, ac praesidijs impositis munitus erat. Turcae maiora pericula ueriti, ab eo defecerunt, et in Carbonitidem solitudinem (neque enim, quum non plus quam tria millia essent, cum tam multis praelio congredi audebant) se subtraxe

runt, indeque crebris excursionibus Sarracenorum agros populabantur quod iniquissime ferens Muchumetus, ad triginta hominum millia contra eos mittit, decem nobilissimos notaeque fortitudinis ac prudentiae tribunos exercitui praeficiens. Hi ad bellum profecti, intrare in desertum, ob aquae alimentorumque inopiam, noluerunt: sed proxime aditum solitudinis sunt metati. Turcaruns dux de aduentu Persarum certior factus, re cum suis communicata, Sarracenos et Persas repen te adoriri statuit: biduoque magnis confectis itineribus, tertia nocte eos secure in tentorijs agentes, nihilque suspicantes inuadit, atque illico profligat: ibi curribus, equis, pecuniaque plurima po titus, non iam ut fugitiuus latrocinia exercere, sed palam exinde in aperto castra habere: ad quem undique confluebant, qui ob maleficia supplicium metuebant serui, atque alij rapto uiue re gaudentes, adeo ut breui tempore eius copiae ad quinquaginta millia usque creuerint. At Muchumetus ob cladem acceptam iratus, decem illos duces luminibus orbat: et qui euaserant milites, oes se muliebri indutos uestitu, de uictis hostibus in triumpho ducturum minatur, ipse se ad bellum accingit, qui antea uicti a Turis fuerant, minis perceptis ad Tangrolipicen transeunt: is tanta accessione auctus, cum omnibus

suis copijs in Muchumetum it, ut collatis signis iusto praelio rem decernat. Et Muchumetus armatis Sarracenis, Persis, Arabibus et Ca biris, circiter quingentorum millium exercitu coacto, ac centum turrigeris elephantis, hosti apud locum cui Aspacham nomen est, occurrit. ibi atroci conserta pugna, multisque utrinque cadentibus, ipse etiam Muchumetus, dum hinc in de incautius obequitat, suosque uerbis ad pugnam accendit, equo collapso, ceruices frangit, ac mori tur: eoque mortuo exercitus cum Turcis conspirat, ac omnium uoluntate Tangrolipix Persarum rex declaratur qui statim suae genti aditum in Persidem aperit: quorum mox ingens multitudo se eo contulit, oppressisque Persis ac Sarracenis Persidem occupârunt. Tangrolipicen Sultanum id est summum Imperatorem, siue regum regem appellant: is omnes magistratus, omnesque dignitates a Persis in suos transtulit: et inter cos indigenis prorsus conculcatis, uniuersam diuisit Persidem. Aegypti autem princeps Daber, qui foedus cum Romanis habebat, eo uiolato Hierosoly mitanum templum, in quo Christi Seruatoris sepulchrum est, et sacra loca omnia diruit. nam sub illius imperio tunc erat Hierosolyma. Et paulo post classem contra Cycla das insulas misit quam Sami dux, duodecim na

uibus una cum uictoribus captis, reliquis dissipatis, deuicit. Deinde Romano Argyropylo imperante, Arabes, urbes quas Nicephorus et Io annes Zimisca in Syria ceperant, praesidijs caesis occupârunt. et Chalepi princeps perpetuis excursionibus, populationibusque, ipsam Antiochiam, aliasque finitimas Syriae gentes Romano subiectas imperio infestabat: a quo et dux Antiochenus, Constantino adhuc superstite turpiter uictus, plerisque suorum amissis uix effugerat. cui Romanus successore dato, ipse quoque ad bellum iuit. Cui cum Chalepitae legati dona feren tes, et ueniam petentes, seque eius imperio rursum subijcere uolentes, in itinere occurrissent: quamuis multi ex ducibus eum ad pacem hortarentur, tamen se facile Sarracenos debellatu rum, et magnam sibi gloriam paraturum sperans, in Syriam progredi uoluit. cumque prope Chalepum castra communisset Arabes, homines audaces atque expediti, in celeribus equis nu di, insidijs undique collocatis, si qui pabulatum aut aquatum exibant, eos impetu facto caedebant, aut capiebant. quo fiebat, ut et milites et equi siti deficerent. deinde incursionibus illis magis assuefacti, et Romanos ignauiae accusan tes, subito ex montibus decurrere, et clamore sublato speciem multitudinis ingerentes, omnem

exercitum territum in fugam uerterunt: atque ipse Imperator a praetorianis militibus prae metu desertus, ac timore pene exanimis, nisi quidam eum in equum sublatum ad fugam cohor tatus esset, captus fuisset. Sarraceni uero fictam fugam esse suspicati, fugientes non sunt persequuti: sed castra ingressi, paucis illustrib. uiris captis, direptoque Imperatoris tabernaculo, uariarum opum et regiae magnificentiae pleno, caeterisque impedimentis in equos impositis, recesserunt, Mesopo tamiam incursionib. infestantes. Interim Aegyptiae classis Illyrici oram populabatur: cum qua congressa Graeca, multas illorum naues incendit. et qui e pugna euaserunt, in mari Siculo tempesta te perierunt. Ex Africa quoque circiter mille naues egressae, multas insulas et loca maritima po pulabantur. Sed ab Romanis triremibus parte earum adepta, multisque interfectis, quingenti capti ui ad Imperatorem missi. Georgius Maniaces, ur bium quae ad Euphratem fluuium sunt, praetor, Samosatae degens, Edessa expugnata, epistolam Ser uatoris nostri IESVCHRISTI manu scriptam, ibi inuentam (si uera sunt quae quidam literis mandarunt) Imperatori misit. quam urbem post Michaele Paphlagone imperante Arabes obsedêre: et recuperassent, ni Antiochiae dux Co stantinus, Imperatoris frater, obsessis opem tulisset.

Verum Aegypti principe mortuo, uxor eius, quae Christiana erat, und cum filio triginta annorum inducias cum Romanis pepigit, et templum aliaque sacra loca Hierosolymis instaurari curauit. Cumque duo fratres Sarraceni Silicitae imperantes, inter se dissiderent, eorumque alter Imperatoris opem implorasset, Georgius Maniaces patricius auxilio illi missus est: qui antequam in Siliciam uenisset, illi inter se reconciliati, et Maniacem insulae aditu prohibere conati, auxilia Carthagine euocârunt. Sed pugna commissa Romanus exercitus uicit: magnaque caede Sarracenorum edi ta primo tredecim urbes uastauit: deinde paulatim progrediens, totam Siliciam Romano Im perio restituit. At in Oriente parum abfuit, quin Edessa ab Sarracenis dolo caperetur. Nam duodecim illorum principes, quingentos camelos Edessam adduxêre, binas cistellas gestantes, quae totidem armatos claudebant, simulantes se Imperatori munera ferre: qui si intromissi essent, in animo habebant, noctu eductis armatis urbem capere. Sed quum quidam Armenus mendicus, Arabicae linguae peritus, apud Arabes foris diuersitantes mendicaret, audiuit quen dame cista perconctantem ubi essent? Itaque urbem ingressus, insidias praetori aperuit. Is Arabum principes in urbe conuiuantes reliquit et cum

suis egressus, apertis cistis, armatos omnes inter fecit: mox in urbem regressus, duces quoque truci dauit, uno tantum dimisso, cui ambas manus, nasum et aures abscidit, ut cladem illam nunciaret. Ab alia parte Cairoani Africae Calyfa suarum copiarum interitu cognito, ipse cum maiore exercitu in Siciliam proficiscitur. Maniaces uero castris contra eum positis, classis praefecto mandat, ut oram maritimam diligenter tu eatur, ne Carthaginensis uictus effugere queat. deinde praelium committit: quo tot Sarraceni periêre, ut numerari nullo modo possent, Sed illorum princeps pugna elapsus, conscensa celoce domum redijt. Tangrolipix uero, iam, ut supra ostendimus, Persarum rex, regni sui reb. praeclare constitutis, factaque in Pisasirium Baby lonis ducem expeditione, pluribus eum praelijs uicit atque interfecit: et sic Babylonijs subactis, Cutlumum fratris filium cum exercitu contra Carbe su Arabiae regem misit: a quo superatus Cutlumus, per legatos a Stephano patricio Mediae, quae hodie Baas Pracham uocatur, praefecto per fines ipsi us itineris faciendi facultatem petijt: quod non modo non impetrauit, uerum etiam Stephanus armatus illi occurrit: qui multis suorum amissis, uictus et captus est. Cutlumus autem ad Tam grolipicen reuersus, Medicum bellum referens,

eius religionis fertilitatem celebrat, eam expugnatu facilem esse asserens; sed Tangrolipix illi ob cladem acceptam iratus, ipse contra Arabes proficiscitur. Cutlumus metu cum suis aufugit: et Pasare Chorasmiorum urbe occupata, a Sul tano deficit. Verum Sultanus eo ad tempus omisso, cum omnibus suis copijs contra Arabes proficiscitur: a quibus ipse quoque profligatus, domum rediens, maxima cum parte exercitus eum obsidet: cui Cutlumus loci munitione fretus, diu obstitit. Et tamen interea Tangrolipix Asanem, alterum nepotem, cognomine Surdum cum XX armatorum millibus in Mediam mittit. is impetu in prouinciam facto, et praelio cum Romanis commisso, cum toto exercitu pau cissimis exceptis cadit. Quo Sultanus cognito, ut iacturam illam sarciret, Alimum Abramium cum centum armatorum millibus in eam prouinciam mittit. Cuius praefectus auxilijs ab Imperatore petitis, Liparitam partis Iberiae dynastam expectabat: nec prius sibi cum Turcis dimicandum censebat, quam Iberum auxiliares copiae aduentassent. quamobrem Romanis intra munitiones se continentibus, Alimus ne gata pugnandi copia, Arzeni uicum nullo mu ro circundatum, quem innumeri ditissimi que mercatores incolebant, se primo impetu capturum

rum ratus, inuasit: sed cum incolae aditus trabib. obstruxissent, tela in hostes ex tectis conijcientes, multos sustulerunt. Alimus eo per sex dies oppugnato, cum Arzenos fortissime se defendere, nec obsideri facile posse cerneret, ignem tectis iniecit: quo undique saeuiente, et incolis, in fugam uersis, Turcae uico potiti multum auri et aliarum opum quas flamma non absum pserat, inuenerunt. Inde cum Liparites Iberiae copias iam adduxisset, contra Romanum exercitum properârunt: praelioque sub uesperam commisso, Turcae fusi fugati que sunt, Romanis eos in multam noctem persequentibus. Qua tamen in pugna Liparites, qui alterum exercitus cornu ducebat, captus fuit, et ad Sultanum perductus: cuius redimendi gratia Imperator magnam pecuniam et munera Sultano misit, foedus cum eo petens. Sed Sultanus, omni pecunia et muneribus remissis, Liparitem gratis restituit: bortatus, ne in posterum arma contra Turcas sumeret: quin ipse etiam legatum ad Imperatorem misit, summae dignitatis uirum, Seriphem appellatum: quae dignitas ea apud illos est, ut Calyfa mortuo, Seriphes succedat. Nam Turcae statim Muamedis sectam amplexi Calyfas (etsi regna illis, profanamque potesta tem in suo imperio ademissent) ut sacerdotes et

pontifices in summo honore habuerunt. Is igitur Byzantium ingressus, cum superbe ab Imperaetore, ut tributum Sultano penderet, petijsset, re infecta est dimissus: qua re indignatus Sultanus, ipse Romanos adortus est: cumque Comium Iberiae urbem, propterea quod incolae se et res necessarias castellis (qualia tunc in Iberia mul ta erant) et locis munitissimis mature incluserant, nulla re memorabili gesta progressus esset, Romanas copias Caesareae colligi audiens, in Mediam est regressus: ubi cum omnia non secus atque alibi muris defendi uideret, animum ad oppugnationem conuertit. ac primo omnium Mantzichierte urbem in planicie sitam, ac tripli ci muro cinctam, multisque intus fontibus irrigu am, in quam praeterea magnam commeatus copiam oppidani importârant, aggreditur: et uallo pro pe moenia posito, omnis generis machinis per tri ginta continuos dies oppugnat: tandemque re infecta, et multis ex suis amissis, abit: Abramium deinceps nepotem persequens, quem Cutlumo consobrino suo coniunctum, praelio apud Pasarim urbem uictum, necauit. Cutlumus uero, cum sex millib. et Melecho Abramij filio fugiens, per legatos ab Imperatore Constantino Duca se in fidem societatemque recipi postulauit, responsum in Persarmenia ad Charse urbem expectans:

quem insequutus Sultanus cum copijs in Iberiam contendit, Cauthlumus uero in Felicem Arabiam confugit. Sultanus in Iberia obuia quaeque populatur et uastat: sed Michaelem cum copijs contra se uenire sentiens, et turpe sibi cum Imperatoris ministro congredi existimans, in suos fines se recepit: quidam uero ex eius ducib, Samuchus nomine, obscuris parentibus ortus, uerum bello egregius, cum tribus millibus remanens, atque hinc inde per plana maioris Armeniae loca uagatus, repentinis ac crebris incur sionibus fines Romani Imperij infestabat. Inde Romano Diogene imperante, Sultanus rursus, cum maximis copijs Romani Imperij fines est in gressus. Verum ipso Imperatore cum exercitu contra illum expeditionem suscipiente, retrocessit: et exercitu in duas partes distributo, alteram in australem Asiam, alteram uero in Aquilona rem misit: qui obuia quaeque populati, et Neocaesarea subita incursione uastata, praeda onusti inde recedebant. Sed Imperator hoc audito, expeditioribus militibus assumptis, per loca inuia et montosa, ut hostes anteuerteret, iter faciens, eos repente adortus, ita terruit, ut statim arrepta fuga, et praedam et impedimenta reliquerint. nec tamen, quia Romani itinere fatigati, longius eos persequi non potuerunt, magna illo

rum strages est edita: sed multi captiui liberati. Inde Syriae iter ingressus phalange una Melitenam missa, Chalepo magnam et hominum et animantium praedam abduxit, ac Hierapolim Syriae deditione cepit. Dein, quum Turcae Romanarum copiarum partem superassent, Imperator, qui Hierapoli erat, illo nuncio accepto, ad opem uictis ferendam accurrit. Chalepi uero praefectus, Romanorum clade audita, cum suis ad Turcas desciuit. cumque hostes Romana castra co rona cinxissent, Imperator praelio eis non denunciato eduxit exercitum: et nullo tubarum soni tu alio ue manifesto signo dato, hostes fudit: Hie rapoli arcem condidit: et alijs multis oppidis captis, Alexandriam Cilicia urbem peruenit: exer cituquae in hyberna, ubi nulla commeatus inopia premeretur, ducto, Byzantium redijt. Sub ueris autem initium Imperator altera expeditione suscepta, quum Caesaream uenisset, et magnam Turcarum copiam eam prouinciam incursare cognouisset, illis aut caesis, aut captis, ad Eufratem contendit: ibique parte una exercitus Philareto duce relicta, ipse ad Septentrionem declinauit. Turcae autem Philareti militibus territis, omnibus eorum impedimentis potiuntur. et in Cappadociam progressi, omnibus uastatis Iconium petunt, urbem tunc felicissimam nobilissimaque:

qua re Imperator Sebastiae cognita, eô dem contendit: uerum ubi illa urbe euersa, hostes suo aduentu cognito discessisse audiuit, Cathagurio Antiochiae duci Romanarum legionum partem tradidit, eique mandauit, ut ad Mopsihestiam ueniret, et Turcas illac transituros aggrederetur. qui quum in Tharsi planiciem uenissent, ab Ar menis omni fere praeda spoliati sunt: auditisque Romanorum ad Mopsihestiam insidijs, noctu diffugerunt. Vere ineunte, Turcae iterum Romanas prouincias infestantes, a Michaele Comneno, Im peratoris legato, uicti sunt: et paulo post ipse ab Imperator, cum minoribus copijs, ob inuidiam in Syriam missus, a Turcis uictus et captus fuit. Quare ipsemet Imperator, in Orientales prouincias cum exercitu progressus, quum ad Criape gam castra haberet, praelio cum hostibus congres sus, et Scythis quos in castris habebat, ad Turcas deficientibus fortissime pugnans, captus fu it: et ad Sultanum, qui Axan uocabatur (iam enim Tangrolipix mortuus erat) perductus: quem Axan, ut erat iustissimus, et summa animi mo deratione praeditus, ubi Imperatorem esse certo cognouit (neque enim prius credidit, quam et legati quos ad eum miserat, eum esse testati sunt: et Graeci duces, quos in uinculis habebat,

coram illo ducti, ad pedes eius prostrati ceciderunt) prius tamen de more, ut uictum ante pedes suos prostratum, erexit: atque ut fratrem amplexus est, et mox huiusmodi uerbis solatus: Noli moerere Imperator: haec enim est rerum humanarum uicissitudo, ut belli fortuna modo hos, modo illos deprimat, alios, uero extollat: tu multa bella praeclare gessisti, semper uirtus et fortitudo tua celebrabitur, modo te in aduersis non minus fortem praebeas, quam in secundis prudentem. a me tamen non ut captiuus, sed ut Imperator tractaberis: statim que ei tabernaculum ornatissimum attribuit, et ministros ac reliqua omnia quae Imperatorem decent. et mensae adhibitum iuxtase collocat, captiuis quotquot peteret redditis: et sic per dies aliquot cum eo uersatus, et collo quutus pace perpetua sancita, promissaque affini taete inter liberos ipsorum contrahenda, Diogenem cum magno comitatu et honore dimisit, barbarica etiam ueste ornatum. Sed post eo Byzantij a suis trucidato, Axan Sultanus id au diens, magno dolore affectus, copias suas in Romanorum prouincias, non iam praedatum, sed ad eas subigendas misit. Contra quem Michael Ducas Imperator Isaacium Comnenum cum exer citu misit: qui a Turcis uictus et captus, magna

se pecunia redemit. Post Cutlumo, quem supra ostendimus Tangrolipicis nepotem fuisse, arma contra Axanem nouum Sultanum, ut ipse imperium occuparet, parante: Babylonius Calyfa, cuius etiam apud Turcas, ut qui a Muamede originem trahere putaretur, summa erat autoritas, nihil sectae suae perniciosius esse animaduertens, quam si eadem bella ciuilia, quae Sarracenicum, ipsorumque Calyfarum imperium exerterant, iam inter nouos Sarracenos, hoc est Turcas quoque orirentur: quamuis loco suo excedere, et in publico uersari non soleret, ad eos abit, qui de regno contendebant: eisque persuadet, ut omisso bello Axan, quem Cassianum quidam uocant princip atum suum integrum teneat: cognatoque omni ope praesto sit, ut Romanis prouin cijs subactis imperet. qui breui Media et totius Orientis locis subacti, insulas quoque inuasit, Zacham quendam obscuro genere natum mittens: qui Chio insula cum paucis nauibus repen te occupata, classeque ibi comparata, Lesbum, Sa mum, Rhodum, Cretam et Cyprum cepit, quae tamen paulo post rursus in Imperij Romani potestatem redierunt. Damascum uero, et reliqua Syriae loca ei propinqua, Axan Persarum Sulta nus cuidam nepoti suo Ducat appellato tradiderat: ut quemadmodum ille alter cum Romanis

bella gerebat, sic iste cum Aegyptijs faceret. nam Aegyptius Calyfa, Laodicaeam Syriae usque, omnia possidebat: et Alapiam siue Calepum Samucho illi, cuius supra mentienem fecimus, tradidit: sed ita, ut hibeneficiarij essent sui: Cut lumus uero, Sultanus et ipse. Sed Samuchi filius Sangninus, multis bellis, gestis, Damasci quoque regnum occupauit. eique successit filius Noram dinus, qui multa cum Ierosolymitanis regibus bella gessit. Sed cum Christiani qui Ierosolymis, et in alijs locis, sub Turcarum imperio degebant, durius a Turcis tractarentu, quam ante ab Sarracenis: concilio in Gallia apud Claromontem habito, Vrbanus pont. Christianis Orientis per Petrum quendam Gallum opem imploran tibus, omnes gentes ad pium bellum cohortatus, effecit ut expeditio in Syriam susciperetur Itaque profecti sunt, anno Salutis nostrae MXC diuersis itineribus Gottifredus, Eustatius, et Bal duinus Bolliones, Raimundus et Robertus, Flandriae comites, Vgo cognomento Magnus, Philippi Gallorum regis frater, Stephanus Valesius Carnutum comes, Podiensis antistes, et Petrus Eremita, huius expeditionis autor, cum circiter quingentis armatorum millibus, qui multis cruentis praelijs cum Turcis et Sarracenis atque Aegyptijs commissis, alij Nicaeam Bithyniae urbem,

alij Antiochiam ad Orontem fluuium, alij Ierosolymitanam urbem, alij alias magno labore, multoque sanguine receperunt, ibique regnum Christianum constituerunt: Constantinopolitano Imperatore interea foedus cum altero Turcarum Sultano, qui Byzantio proximis prouincijs im perabat, habente. nam supra ostendimus, prouincias illas Cutlumo attributas fuisse, quibus ipsius haeredes sunt potiti, cum Tangrolipicis po steri Persis et Babylonijs imperarent, in Aegypto aliquot Sarracenorum reliquijs superstitib. Sed Cutlumo atque eius filio, qui Occidentis Sultani erant, Cappadociamque obtinebant, defunctis, Tanismanius successerat. Ex his Christianis ducibus, ubi in Asiam traiecerunt, Turcae Raimundum, Nicenum agrum inexploratum ingressum, insidijs exceptum, multa strage fuderunt: et in Exorgum oppidum desertum compulerunt: ubi aliquandiu obsidione fatigatus, ad hostes cum paucis transijt. reliqui, qui se dedere noluerunt, post diuturnam obsidionem, partim bello in excursionibus, partim fame absumpti: et qui uiui in hostium potestatem uenerant, ad unum omnes caesi. Caeteri Nicomediam primum petierunt, inde ad Nicaeam Bithyniae urbem bellum transtulerunt: quam dum fortiter oppugnant, Tanismanius, siue, ut alij

uocant, Solymanus cum sexaginta Turcarum millibus, in eam partem castrorum, in qua Podiensis antistes suos milites habebat, impetum fecit: qui a Gallis facile repulsi sunt, tandemque Nicaea capta est: deinde cum Solymano quartis ab Nicaea castris ferocissime pugnatum. collegerat enim ille totius Orientis uires, auxilijs undique accersitis. Inde Iconium, ad Taurum montem situm, ipsius Solymani sedes, hodie Cogni dicta, et phrygiae, quae hodie Caramania uocatur, principum regia, atque Heraclia capta. Post bipartito exercitu Balduinus in Ciliciam flexit, Tharsumque, Edessam et Manussam cepit: maiores copiae Armeniam receptam, Palmuro Armeno tradidêre. Inde Cappadociam, Caesaream, Sororgia et Suram, in angustijs Tauri montis capiunt. Post Taurum transgressis, obtulerunt se in planicie Turcae: sed facile fusi a Latinis, fugatique sunt: inde Antiochiam Phoeniciae clarissimam munitissimamque urbem, quam Orontes fluuius interluit (nam alia est in Pamphilia Seleuciae uicina) recta perrectum: eaquede ditione potiti, Turcis prius acie uictis. quo in praelio centum Turcarum milliae ceciderunt, et quinde cim camelorum millia capta sunt Interea Veneti ducentarum nauium classe ad Latinos iuuandos missa,

Smyrnam in Ioniae ora occupârunt: et Latini Antiochia capta, Rugiam quoque et Albariam expugnârunt, ibique hyemârunt. Vere autem in eunte inde digressi, Tortosam primo et Tripolim oppugnant. Tripolitanus rex in fidem receptus, Tortosa a suis egregie defensa. Quare castris inde motis, Zebulo, Zabari, et Brai flumi ne traiecto per insidiosa loca iter facientes, Berytum maritimam urbem Perunêre, et Beryti Sagittam, unde decimo die Caesaream uentum est, post Ramam, ac tandem Ierosolymis castra admouerunt: eaque cruentissimo marte et summon labore capta fuit, circa annum Salutis nostrae MC, et Gottifredus rex salutatus. At Turcae cum Aegyptijs ingentibus collectis copijs mox bellum instaurant: quibus obuiam progressus Gottifredus, eos ad Ascalonem castra habentes, centum, uel (ut alij uolunt) quinquaginta millibus caesis, fudit. Sed antequam Ierosolyma caperetur, Veneta classis Lyciae, Pamphyliae, Ciliciae, et Syriae oram praeteruecta, Ioppensem por tum iam a Gallis captum, ut Christianos commeatu adiuuaret, tenuit: indeque Ascalonem, Por phyriam, urbem Ptolemaidi propinquam, et Tyberiadem, maritimas urbes capiunt. Et Iero solymis Gottifredo mortuo, Balduinus eius frater rex creatur, caeteris principibus domum reuersis.

hic Ptolemaidem, Venetis, Genuensibus et Boemundo Antiochiae rege adiuuantibus, et Sydonem atque Berytum Phoeniciae urbes cepit. Deinde Boemundo mortuo, et Tancredo eius fratre Antiochiae regnante, cum Turcae atque Aegyptij rursus Ierosolymitanos fines ingressi essent, Balduinus Tancredo in auxilium accersito, cum eis pugnauit: et uictus, magna suorum caede Ierosolymam se recepit, Tancredus uero Antiochiam: et Turcae montem Sinam occupârunt. Et Paulo post Balduino defuncto, Balduinus alter cognomento Burgensis, rex creatus fuit. Deinde Alexio Byzantij imperante, quia Balduinus secundus auxilia a Latinis petebat, altera expedition in Syriam facta est: profecti sunt Vuilhelmus Aquitaniae dux, Vgo Magnus, Philippi Francorum regis frate, Stephanus Carnutum comes, qui ex priore expeditione domum reuersus erat, et Stephanus Burgundiae comes, atque Tolosas, Veneti quoque classem maximam miserunt. Latini proceres cum suis copijs multis laboribus et cladibus afflicti, ac pene disspati, tandem Ierosolymam peruenêre. Sed Balduinus improuide sine illis cum Turcis congressus, exercitu suo fuso, ipse captus, et Carras per ductus, tandemque pecunia data, liberatus fuit. At Veneta classis, septingentarum Aegyptij Calyfae

nauium classe, quae Ioppem oppugnabaet fracta, Tyrum cepit: quam urbem cum oppugnaret, columba uisa est castra superuolare (nam copiarum partem in littus Veneti exposuerant) Damasceni regis literas ferens, quibus obsessis significabat, se breui cum ingentibus copijs illis auxilio fore. quae columba omnibus maximum clamorem ac strepitum edentibus cecidit: Veneti duces lectis literis, ad illarum exemplum alias finxerunt, quae obsessis omnem auxilijspem adimerent: unde post deditio secuta est. His tem poribus uiguit inter Sarracenos uel Turcas, genus quoddam hominum, et secta, Assassinorum appellata: qui latronum more quoscunque uellent interficientes, magnis Christianos in Sy ria cladibus afficiebant. ex quo post factum est, ut apud Italos latrones omnes Assassini uocarentur. Cuius sectae origo sic traditur: Aloadinus quidam secta Sarracenus, regnum in ea Per sidis parte quae Indo flumini proxima est, haud procul ab Arrianae prouincae finibus sub Caucaso obtinens (quae regio hodie Mulehet a barbaris uocatur, in qua olim fuerunt Asaceni, quorum mentionem facit Arrianus in Alexandri Magni re rum gestarum historia, eos inter Cophen et Indum flunios collocans: quem Cophen a Iosepho in Iudaicis antiquitatibus Cuthum appellari pu

to, et in hancregionem decem illas Israelis tribus translatas fuisse.) hic Aloadinus, ut suis persua deret, se uitae beatae illos participles facere posse, qui mandata sua seruassent: in amoenissima qua dam ualle, inter duos altissimos montes, hortos pulcherrimos, omni arborum suaues fructus fe rentium, et florum genere adornârat: quos un dique splendidissimis aedificijs incluserat quae auro alijsque coloribus depicta, et preciosissima supellectile instructa erant, et uarijs in partibus, lactis, mellis, uini, ac odoratarum aquarum fontes riuosque habebant: intus erant lepidissimae puellae, cantu, musicis instrumentis, choreis, omnibusque blanditijs, eos qui ibi essent oblectan tes: et insuper ministrae erant, quae semper intra tecta latentes, omnia tum ad uictum, tum ad uoluptatem necessaria hospitibus parabant: locus autem totus foris et natura et arte munitissimus erat. Hoc igitur uoluptatum omnium horto siue paradiso facto, Aloadinus montanis illis hominibus se Muamedis socium praedicabat: sibique paradisi ac beatae uitae impertiendae potestatem datam. et ex illis melioris ad ar ma indolis, adolescentes duodecimum et decimumquartum aetatis annum transgressos deligebat, et in aula sua educabat: eosque, quo libentius mandata sua exequerentur, aliqua

potione altissimo consopitos somno, in eum locum tranferebat, ubi eo somno excitati, omni bus uoluptatibus per duos uel tres dies frueban tur, et post iterum eadem potione somno obruti effer ebantur: sic fiebat, ut illi post nulla pericula, ut eius mandata perficerent, subterfugerent: ac quoscunque ille uellet, uel in remotissimis partibus degentes, insdijs trucidarent: horum au tem ad sexaginta millia habebat. Vnde potentia eius ac successorum, qui Sexmontij uocabantur, ita creuit, ut eundem ordinem etiam in Syria instituerit, et praefectum Damasci habuerit. erat enim quasi quidam equestris ordo, cuius summus magister Sexmontius uocabatur: qui praefectos alios uarijs in locis militiae suae habebat. Arx ue ro illa, in qua horti erant, Tigadum appellabatur. Hi milites caedibus et latrocinijs totam Asiam Christianis infestam reddebant. Sed hi post a Tar taris, arce septem annorum obsidione capta, penitus deleti sunt. Haec est illorum, quos aliqui Es senos, alij Arsacidas errore uocârunt, historia: ut nos apud fide dignos autores inuenimus. Tanis manio defuncto, imperium Turcicum Occiden tale diuidi coeptum est. nam Muchumetus quidam Tanismanio successit, cui cum Masuto Iconij prae side inimicitiae intercedebant. Sed cum Ioannes Comnenus Imperator foe dere cum Masuto

inito, Muchumetum coniunctis uiribus oppugnaret: tandem Masutus cum Muchumeto reconciliatus, ab Imperatore defecit. et nihilominus Imperator Castamonem et Gangrum, nobilissi mas Ponti urbes, a Turcis occupatas expugnauit: quas Muchumetus paulo post recuperauit, et Iberiam quoque ac nonnulla Mesopotamiae loca subegit: Masutus uero Iconio cum alijs Syriae locis est potitus. qui etiam in Thraciam impressione facta, ab Manuele Comneno fugatus fuit. Cum uero Imperator hac uictoria elatus Iconium oppugnaret, Turcae insidijs collocatis exercitum ei us fuderunt, adeo ut ipse aegre effugerit. Post Christianis qui Ierosolymam obtinebant, laborantib. facta est tertia expeditio, cuius dux fuit Conradus, dux Franconiae, qui illis cum magno Ger manorum atque Italorum et Gallorum exercitu opem tulit: et cum Turcis, cum quibus et Graeci conspirauerant, ad Maeandrum fluuium cruento praelio congressi, ingentem Turcarum stragem ediderunt. Masuto autem mortuo, regnum eius tres filij sortiti sunt, bella deinde inter se gerentes, Iagupasanes et Iconij Sultanus: tandemque Iagupasanes uicit, et Sultanus ad Imperatorem confugit, qui eum Byzantium in triumphum duxit. Neque hic praetereundus est Sarracenus Icarus: qui cum in Sultani comitatu esset,

praestigiator habitus, circensibus ludis sponte By zantini Hippodromi turri conscensa, sub qua carceres erant, unde equi emittebantur: supra uero quatuor illi equi aurati, qui nunc Venetijs supra Marciam aedem sunt, sibi inuicem obuersi, alacritatis ad cursum pleni stabant, se stadium transuolaturum iactabat. cumque diu, ampla et promissa ueste candida indutus, quae uinculis in orbem succincta, sinuosa efficiebatur, manus alarum instar ad uolatum, ut plus uenti colligeret, librans, tandem se uento committens, prostratus, ossibus omnibus confractis, expirauit. Manuel uero, ut a Sultano liberalis et potens haberetur, eum ingenti pecunia, et preciosissimis rebus donatum dimisit: ea tamen lege, ut ipse ei Sebastiam cum suburbano agro redderet. Sed ille cum pecunia Iconium re uersus Sebastia uastata, et uicinia eius subacta, summam rerum ad se transtulit: et Dadunae al tero fratre eiecto, Caesareaque occupata, Iagupasanem quoque euertere nitebatur. Dadunes uero Amasiam possessore uacuam occupauit: sed pau lo post a Clizastlane Sultano, qui Cappadociam obtinebat, pulsus est. Clizastlanes uero Imperatorem patrem appellans, interea semper fines eius populabatur. Quamobrem non multo post nouo inter eos accenso odio, quia et uicissim

Sultanus Imperatorem leuitatis in promissis non seruandis accusabat: Imperator bellum summis uiribus gesturus, et Turcicae gentis euersionem animo concipiens, ueteranos milites colligit, nouas legiones conscribit, externa auxilia undique accersit, cum Balduino Ierosolymarum rege foedus init, Scythas Istri accolas sibi adiungit. ingentique exercitu comparato, ac omnibus rite peractis, et diuina ope implorata, copias educit: ac per Phrygiam et Laodiceam, Chonas, Archan geli fanum, Lampim et Celaenas, ubi Maeandri amnis fontes sunt, in quem Marsyas influit, Choma iter faciens, Myriocephalum, castellum uetu stum et desertum, pessimo omine transit. cuius nomen res subsecuta est. nam haud procul inde multa Graecorum capitum millia perierunt. Sem per tamen caute instructaque acie incedens, castra ubi metabatur communiens sed tardius propter iumenta, quae machinas trahebant, incede recogebatur: et Turcae saepe se ostendentes, leuibus praelijs eos lacessebant: omniaque infesta reddebant, gramen demetentes, et commeatum intercipientes, aquasque inficientes. At Sultanus magnis auxilijs ex Perside et Mesopotamia, alijsque eiusdem gentis regibus accersitis, per legatos ab Imperatore pacem petijt: quam omnes prouectioris aetatis ac Turcicis

bellis exercitati duces amplectendam suadebant, propterea quod loca munita et opportuna omnia ab hostib. essent occupata. Verum ille neglectis seniorum consilijs, et iuniorib. (qui forma tantum, gemmisque et auro, non autem triumphis et rerum peritia conspicui erant) cupide au ditis, legatos uoti impotes dimisit. Cumque Sultanus iterum pacem petijsset, eique Imperator iacta bunde dixisset, Se Iconij responsurum: Sultanus in angustijs Tauri montis, quae Clisura Zybritzae appellantur, per quas Romano exercitui My riocephalo castra mouenti, iter erat, faciendum suas phalanges, ut impetum in eos praetereuntes facerent, abdit. Est ante Clisura oblonga con uallis, quam Latino nomine Clusium nominare possumus, uerticibus montium assurgens, quae ad Septentrionem paulo decliuior inter colles in patentiores ualles protenditur: ab altera uero parte abruptis arduis que rupibus includitur. quam uiam ingressurus Manuel, non secus ac si per patentes campositer esset fa ciendum, nihil prospexit eorum quae periti imperatores prouidere solent: utpote impedimenta et currus, quibus machinae trahuntur: et imbellem multitudinem, ne pugnantibus, si id sors ferat, impedimento sint, extra aciem remouere, expedita cohorte hostes ex

angustijs depellere, atque exercitui uiam aperire, et omnia ante per exploratores cognoscere. quorum ille, etsi ante barbaros iuga occupasse audiuisset, nihil fecit: sed acie sic instructa, angustias est ingressus. Primum agmen, in quo erant Angeli Constantini duo filij, Ioannes et Andronicus, nec non Macroduca Constantinus, atque Lapardas Andronicus, cum suis cohortibus, lunata acie incedebat: dextrum cornu Balduinus Ierosolymorum rex, sinistrum Maurozomes Theodorus ducebat: hos sequebantur lixae, calones, currus, et alia impedimenta. Inde Imperator ipse cum delecta manu: extremum agmen clausit Andronicus Contostephanus. Sed ubi ad angustias uentum est, cum acies explicari non posset, Angeli, Macroducae et Lapardae cohortes, quae in sinistro cornu erant, cuneo facto, barbaris e collibus, unde pugnabant, in montes repulsis incolumes transiêre. Sed reliquae legiones hos minime strenue consecutae sunt: nec, ut debebant, sagittarijs in lateribus positis, Turcarum impetum repressere, testudinemue egere: quapropter densissimae Turcarum turmae undique ab editis locis in humilia, et e tumulis in planiciem magna ui irruere: et audacius in Romanos inuectae, aciem perrumpere: ac Balduini cornu in fugam uerso, multos uulnerare,

trucidareque. quod uidens Balduinus, ut suis laborantibus opem ferret, cum delecta equitum manu in medios hostes inuehitur: a quibus circumuentus et ipse occiditur: eiusque milites omnes fortissime pugnantes cadunt. quo successu elati Turcae, omnes uias Romanis intercludunt. qui ut in angustijs inter se impliciti, et alij alios impedientes, tantum aberat ut hoctibus nocere possent, ut suos quoque impedirent, et hostibus mactandos obtruderent: nec ab extremo agmine aut ipso Imperatore iuuari aut recedere, uel in aliquod latus declinare poterant, curribus qui in medio trahebantur, tanquam uallo obiecto impedientibus Iumenta pariter et homines Turcicis telis sternebantur, cadauerbus plenae erant ualles, abscissis membris obtecti saltus, sanguinis riui pecudum simul et hominum cruore permixto manabant, adeo ut huius pugnae atrocitas nullis exprimi literis possit: ac praeter caetera mala, hostes caput Andronici Batazae, qui Imperatoris ex sorore nepos, cum exercitu ex Paphagonia et Heraclea Pontica collecto, contra Turcas Amasenos missus fuerat, hastae infixum ostentârunt: quibus spectaculis, et periculi magnitudine per turbatus Manuel, animo aeger, et dolorem ac metum silentio dissimulans, inopsque consilij, quo

se uerteret nesciebat. Verumtamen Romanae legiones, quas praecessisse diximus, periculosis illis anfractibus superatis, in colle quodam satis opportuno castra muniuerunt. Turcae uero omni contentione imperatoris agmen infringere nitebantur, quod maxima et potentissima exercitus parte prostigata, se facile caeteros superaturos, eoque uicto (ut in serpentibus capite contrito, una etiam reliquae corporis partes, quae abscissae, singulae per se mouebantur, moriuntur: et arce expugnata, urbs hostibus resistere non potest) reliquos paruo labore posse deleri putabant. At Imperator saepius Turcas ex angustijs illis depellere, ac suis uiam aperire conatus, Turcarum qui e superiore loco pugnabant, ui subinde crescente sibi cum alijs siue maneret siue progrederetur, aeque pereundum existimans, suos monet, ut spe omni in Deo primum, deinde in armis, ac dextra posita, ferro sibi salutem, aut honesta morte perpetuum decus quaerant se enim nullam aliam euadendi uiam uidere: nec Deum, si modo sancte eius auxilium implorarent, uiribusque quas ille suppe ditaret, fortiter uterentur eos qui pro sacrosanctae religionis defensione, ipsi usque nominis gloria, contra impios, omnis religionis, pietatis, honestatisque euersores pugnarent, deserturum prorsus

esse. quod si tamen eos mori contingeret, pro breui et fragili uita, ut qui iustissimam causam haberent, duplicem consecuturos: nempe sempiternam illam et beatam in coelesti regno, quae cum omnibus uere christum colentibus, tum maxime ijs qui pro eius gloria sanguinem uitamque profunderent, promissa et parata a Christo Ser uatore nostro est: et praeterea alteram, in perpe tua hominum in hac uita degentium memoria positam, qui semper fortitudinem, constantiamque ipsorum celebraturi essent. eos uero qui arma abiecissent, ut Imperatoris sui desertores ac proditores, et Christi beneficiorum immemores, ingratosque omnium ore et sermonibus condem nandos, ac sempiternas Deo poenas daturos Itaque suo exemplo uiam sibi quisque ferro aperiret. Deinde cum paucis quos secum habebat, recta in hostes fertur: atque ita post multa uulnera illata et accepta, Turcica phalange perrupta, sic toto corpore uulneratus, ut scuto circiter triginta sagittae inhaererent, et cassidem decussam attollere non posset, elapsus est. Cum interea cae terae legiones passim caederentur, seque inuicem conculcarent: et qui forte has fauces superârant, nihilominus in altera ualle ab hostibus trucida bantur. is enim transitus in septem profundas ualles, inter se uicinas, findebatur: et initio pau

lo latior, rursus in angustias complicabatur, quas omnes Turcae praesidijs insederant. Praeterea tan tus repente exortus est uentorum, arenas, quibus loca illa plena sunt, impellentium nimbus, ut ambo exercitus in densissimis tenebris uelut noctu summo impetu congressi pugnarent, et nullo discrimine obuios quosque, siue amici essent, siue inimici, trucidarent. eodemque loco Turcae, Ro mani, iumenta et homines promiscue caderent: et uallis illa nihil aliud uideretur, quam commune amplissimum que horum omnium sepulchrum. Sed tamen plures ex Romano exercitu, quam ex Turcico, cadebant: praesertim uero genere clari et Imperatoris cognati: et multi etiam uiui inter cadauerum aceruos ita sepulti iacebant, ut inde se explicare non possent: nec qui eis opem ferret, singulis pro salute sua laborantib. erat: adeo ut inter longos cruciatus tandem animam agere etipsi cogerentur. Imperator uero sine armi gero, sine satellite, et sine custode, solus sub pyri syluestris umbrauires exhaustas recipiebat: cum quidam gregarius eques, forte et ipse pugna elapsus, eius misertus, ei pro uirili ministrare studens, galeam, aliaque arma hincinde cadentia re posuit. Quod dum facit, Turca quidam accur rit: et nemine eum defendente, Imperatorem fre no arrepto capere uoluit, quem ille hastae parte,

quam reliquam habebat, in caput impacta humi prostrauit: cumque alij Turcae accurrissent, cum uiuum capere uolentes, ipse arrepta eius equitis, de quo diximus, hasta, et uno ex hostibus stransfixo, cum etiam eques ille stricto gladio al teri caput amputasset, illos repulit: donec alijs decem Romanis militibus accurrentibus, se legio nibus quae praecesserant, coniungere cupiens, inde abijt. sed iter eius tum cadauerum acerui, tum Turcae ubique occurrentes, ualde impediebant. De inde faucibus illis ac praeterfluente amne alicubi super cadauera suorum equitando aegre superatis, aliam Romanorum manum, quae eo uiso accurrit, cogit: ibique aliud praelium coeptum est, in quo Ioannem Cantacuzenum, neptis suae uirum solum cum multis fortissime pugnantem cadere et spoliari uidit: et Turcae, qui illum occiderunt, Imperatorem praeterire uidentes, eum congloba ti, ut opimam praedam, petunt. erant autem ij inter Turcas uiri principes, et armis insignes, equis Arabicis splendidissime ornatis insidentes. quem impetum Imperator animis suo rum exci tatis facile repulit: et nunc Turcas, qui undique ut eum caperent accurrebant, armis repellens, nunc celeritate praecurrens, tandem in suorum castra, ab illis expectatus, et multis periculis la boribusque exantlatis, a suis quoque iniurijs et con

uicijs affectus peruenit. ubi noctem illam metu pallentes insomnem egerunt: mane Turcae castra ipsa oppugnatum ibant. Sed Sultanus Manuelis calamitatem miseratus, missis ad eum muneribus pacem ei dedit, ea lege, ut Dorylaeum et Sublaeum oppida, quae a Turcis euersa instau rauerat, rursus euerterentur: quae pacta Impera tot non seruauit. nam Sublaeum quidem euertit, Dorylaeum uero non. quamobrem Sultanus Atapa cum ducem cum delectorum militum manu ire ad mare usque, omnes urbes ac prouincias uastare, neminique parcere: et sibi aquam marinam, remum, et arenam referre iubet. qui mandata exequens, Phrygiam et Maeandrias urbes populatus est. quem Imperator in Maeandri fluminis transitu insidijs exceptum, ipso duce cum multis alijs caeso, oppressit. Deinde Manuele mortuo, Sultanus, qui Iconij sedem habebat, multas Phrygiae urbes cepit. Huic Sultano defuncto successit filius, Chaichosroes nomine. quo imperante, Fridericus Barbarussa in Orientem arma conuertit, et Turcas ad Iconium praelio uicit: filium Copatinum, qui patrem regno expulerat, et Iconium cepit. Deinde Germanus quidam heros ingenti corpore, quum iter suum sequerentur, post exercitum equum fessum trahens, a quinquaginta Turcis circumuentus, non magis se commouit, aut gradum accelerauit,

quam si nemo persequeretur: sed gladio unum ex illis tam facile in duas partes secuit, a capite simulcum equi strato usque ad tergum, ut reli qui territi abstinuerint. Friderico autem in flumine submerso, Germani domum redierunt. Quo tempore grauis seditio inter Turcas est or ta. Clizastlanus enim, potentissimus Iconij Sultanus moriens, quatuor filios reliquit, Masutum, Coppatinum, Rucratinum, et Chaichosro em. Masuto Amasiam, Anciram, Dorilaeum, et alias Ponticas urbes assignauit: Melitenem, Caesaream, et coloniam quae nunc Taxara dici tur, Coppatino: Amisam, Doceam, et alias maritimas urbes, Rucratino. Chaichosroes Iconium tenebat, ipsius Sultani sedem, et cum ea Lycao niam atque Pamphyliam, et quae ad Cottianium usque pertinent. Coppatino mortuo, de eius prin cipatu Rucratinus et Masutus certant. sed Rucratinus ingenio et rei bellicae peritia uincit, et Masuto principatus partem adimit: atque hac uictoria elatus, Chaichosroi, qui ex altera matre Christiana natus erat, Iconij potiundi cu pidus, ni sibi regno cedat, bellum indicit. Chaichosroe sigitur ad Imperatorem Alexium Angelum patris exemplo confugit: sed secus ac pater, nullis auxilijs impetratis, domum redijt. uixdum autem Iconium peruenit, cum a Rucratino

pulsus, ad Lebunem in Armeniam fugit: ubi humaniter quidem acceptus fuit sed nulla ope impetrata Byzantium redijt, ibique obscurus uixit. Hoc Alexio Angelo imperante, Veneti Byzantium capiunt: et Angelo pulso, Graeci in Asia Theodorum Lascarim, eius generum, Imperatorem creant: qui non solum Bithyniae et ma ritimae orae imperauit, uerum etiam in mediter ranea longissime progressus, a Caria, et qua Me ridies est, Maeandro fluuio, Septentrionem uersus quidquid ad Galaticum pontum et ipsam Cap padociam pertinebat, occupato imperij sedem Nicaeae collocat. Quod aegre ferens Alexius, per mare Aegaeum Asiam ingressus, clam Iathatinem, Rucratini filium Sultanum supplex miserabili habitu adit, ut imperium sibi restituat orans: et ueterem amicitiam illi in memoriam reuocans, praetereaque aceruos pecuniarum pollicens: quibus rebus permotus Iathatines, statim Theodoro bellum exitiumque per legatos minatur, ni socero cedat: et copijs collectis, Antiochiam ad Maeandrum sitam obsidet. Theodorus uero et ipse exercitu, numero quidem turcico longe inferiori, sed uirtute pari, uel etiam superiore collecto, ei obuiam it: superatisque tertio die montis Olympi angustijs, quae in maximam por rectae longitudinem Bithyniam ad Septentrionem,

Phrygiam uero ad Austrum habent: dein de Caystro amne traiecto, undecimo die impro uisus Turcas nihil tale metuentes adoritur: eos quefacile in loco angusto, ut nec copias expli care, nec equis commode uti possent, ipso Sultano propria manu obtruncato, fudit, et Alexium captum liberaliter apud se habuit. Post Angelo Theodoro imperante, anno Salutis circiter MCCXL, Scythae Asiatici, qui mediam inter Rhyphaeos montes et Oceanum Septentrionalem planiciem incolebant (quos sis pra Tartaros appellatos diximus) Asiam instar locustarum effusi pene uniuersam uastantes, Turcis bellum intulerunt, de quibus pauca nobis dicenda sunt. Erat haec gens populosissima, omnium gentium ad Septentrionem ultima, quam Homerus mortalium iustissimam uocauit: caeterum homines inopem regionem incolentes, omnium deliciarum, et agrorum ac uitium cul turae ignari, quibus uictum praebebant sponte e terra natae herbae, et sanguis, et carnes iumentorum ferarum que et uolucrum uenatus: uestem nulla arte confectam, animalium pelles: argentum uero, aurum et margaritas, caeterasque gemmas nihili faciebant: nullos solennes ludos, nulla ambitiosa spectacula, nullas disceptationes haebentes: sed pacatam, et seditionum

expertem uitam agentes, ideoque sine lege, sine, elo quentiae usu, et argutijs, innata eos iusticia regente, aurea libertate fruebantur. quae regio instar amplissimi fontis innumeras uarijs temporibus gentes effudit: hoc autem tempore haec gens omnis in septem tribus (quarum haec erant nomina, Tatar, Tangur, Cunat, Talair, Sonich, Mongli, Tebeta) diuisa, uicinarum prouinciarum, nempe Georgorum regibus parebat, et an gustam pro hominum ac iumentorum multitudine regionem habebant: cum senex quidam ex tribu Tatar, Cangio appellatus, uir obscuri quidem generis, sed prudentia et sanctitatis opinione insignis, in somnis oraculo admonitus, multis que miraculis eius orationi fidem facientibus, eos ad libertatem capessendam, uberiorem que regionem et fines propagandos cohortatus, et Rex atque Imperator ab illis factus, extra inopem illam regionem, quae instar peninsulae Persidi et Caspio mari op posita, Scythico undique Oceano clauditur, unico tantum Isthmo, quem altissimi et inaccessi Rhyphaei montes quasi uallo quodam muniunt, Asiae coniuncta maris fluctibus (quemadmodum narrat Hayton Armenus) ut uia illis inter montes ac mare patêret recedentibus, eduxit. Quamobrem omnes illi Scythae post a tribu.

ex qua Imperator erat, Tatari dein Tartari sunt appellati, quorum antiquissimam originem multi (ut etiam de Turcis diximus) ad decem Israelis tribus referunt: quod unde habeant, non uideo mihi quidem illud constare uidetur, Scythas a Magogo lapeti filio, cuius in Sacris literis saepe mentio fit, originem ducere: et decem il las tribus a Persarum rege non in Scythiam, sed in Mediam Persidemque translatas fuisse. Sed ut ut se res habeat, Tartari eo quo diximus modo, Cam gio (quem Camum, honoris gratia, hoc est summum Imperatorem uocauêre) duce, ab Hyperboreis effusi, Ioanne Duca Byzantij imperante, ad Caspium mare descenderunt. interim uero Cangio Camo defuncto, successit Hoccota filius, uir prudens et fortis, duodecim fratrum natu maximus. is Gebesabada duce ad Occidentis regiones debellandas misso, ipse Caspijs angustijs superatis, Sogdiana, Bactrianis et Oxo, Sogdoque flumine qui plurimis ijsque magnis fontibus augetur, superatis, ad radices Tauri montis, ubertate illius regionis et praeda ante parta fruens, hybernauit. Est autem Taurus mons omni um toto terrarum orbe maximus, qui continen ti quodam iugo cohaerens, et ab Occasu proxime Aegaeum mare incipiens, atque ad orientalem Oceanum desinens, Asiam totam in duas partes

secat: idem et Caucasus appellatus. uere autem terra graminibus et herbis florescente, relictis ad Caucasi radices hybernis, maximorum gregum uel armentorum instar montium cacumi na superant, et subiectos populos inuadunt: eosque omnes praedati, in Indiam penetrant, quan ta in utramque ripam maximi fluuiornm Indi patet, imperij finem Oceanum constituunt: ibique regia Cambalu, urbe amplissima, et totius Asiae ad omnem humanam iucundi tatem optatissima, condita, Rex sedem suam posuit: regio Cathea olim nunc Cathai uocatur. in qua urbs altera, cuius ambitum P. C. M. patere M. Paulus Venetus affirmat: Quinsai appellatur, quae uox coelestem urbem significat. Hoccota deinceps per legatos bella gerens, ex fratribus et regia stirpe delectos exercitibus praeficiebat: ex his alij Septentrionem, Occasum alij, alij Austrum petierunt: et Arach osijs Caramanisque item alijs genti bus subactis, ac Perside occupata, Turcisque inde pulsis, ad Chaldaeos et Arabes peruenerunt. Deinde ad Babylonios et Assyrios transgressi, occupataque Mesopotamia, Persas, Parthos et Medos subigunt. Post per Armeniam maiorem ascem dentes, Septentrionem uersus ad Colchidem, et finitimam illi Iberiam summa celeritate excur runt, adeo ut res illorum et maxime et clarissimae

fuerint. Habebat autem in animo summus ille Tartarorum princeps, imperij sui limites un dique litoribus maris terminare: sed amoenissimae regionis Indiae delicijs eneruatus prouincijs, urbibus, aedibus, praedijs feracissimis delicatissimisque inter suos distributis conquieuerunt: et Assyriorum, Persarum, Chaldaeorumque ritus ac ceperunt. Vbi igitur primum Tartari isti Caspios montes transgressi, Alexandriam urbem ad claustra ipsa sitam quae nunc Portae fer reae nuncupatur, repentina ui occuparunt: Turcarum princeps Sultanus, hac nouorum ferocissimorumque populorum irruptione uehementer territus, timens ne Tartarico bello distractus, hostilem Romanorum exercitum a tergo habetet, legatos omni rei gerendae autoritate praeditos, ad Imperatorem firmandae pacis causa mittit: quod et Imperatori, utpote cui Europaeis bellis occupato, Turcae contra Tartarorum impetum pro uallo in Asia essent futuri, gratum fuit. Foedus igitur cum Turcis cupide amplexus est, graeco Imperio utilissimum. Nam cum diuturnorum bellorum aerumnis afflicti homines, iam neque agros colerent, nec armenta curarent, summa annonae penuria ubique laborahatur, et aeraria quoque diuturnis sum pribus erant exhausta. quamobrem ijs nunc libe

ratus, ad pacis artes animum conuertit: ac ut suo exemplo reliquos excitaret, ipse tantum incultae terrae, ut bonum patrem familiâs et popu liprincipem decet, sua cura colendum suscepit, arationi et plantandis uineis idoneae, quantum satis fore putabat ad suam mensam, et eos sustentandos, quos pro liberalitate ac perpetuae benignitate fouendos susceperat: pauperes uidelicet, et uarijs afflictos morbis: quibus domicilia assignauit, et curatores praefecit, qui et agros colere, et uineas plantare scirent, et quotannis uberem frugum copiam reposuit: atque etiam armenta equorum et boum, auium item et porcorum greges, ac uaria genera cicurum auium parauit, unde multiplicem quotannis prouentum percipiebat: et idem caeteris cognatis suis ac proceribus atque nobilibus faciendi autor fuit, ut cum quisque haberet unde uiueret, nemo plebeios et inopes per uim opprimeret, aut grauia tributa imperaret: sicque Romana Respublica omni maleficio et crimine uacaret, adeo ut paucorum annorum spacio omnium et horrea et cellae referta frugibus et uino conspicerentur: et uiae ac plateae, stabula et ouilia, pecorum multitudinem, gallinarumque et caeterarum auium greges uix domus et horti caperent. Huic felicitati accessit, ut Turcae

fame et maxima annonae penuria affligerentur: unde factum est, ut omnes illorum auri, argenti, caeterarum que deliciarum et precio sarum rerum opes, hoc diuino Imperatoris consilio in Romanorum manus peruenerint. Videre enim erat, ab illis maximi precij merces exiguo frumento commutari: et quaelibet auis, bos, hoedus, magno precio ueniebant: tum uiae omnes eius gentis hominum, mulierum, uirorum et puerorum, adeuntium et abeuntium a Romanis prouincijs plaenae erant: adeo ut, cum oua Imperatricis gallinarum quotidie uenderentur (neque enim omnia in familiae usum consumi poterant) ea que Turcae magno precio emerent, pecunia ex illis collecta, exiguo tempore ipsi Imperatrici corona gemmis et margaritis preciosissimis dictincta facta sit: quam ideo Imperator Ouatam nominauit: sic breui Imperator, et se, et suos omnes fortunis beatos reddidit. Interea Tartaris, Baydo duce, in Turcarum fines progredientibus, Ico njj Sultanus quam maximo potuit, ex omnibus gentibus exercitu collecto (habuit enim et Graecorum et Latinorum, hoc est, Italorum, Germanorum et Gallorum duas cohortes, ex quibus Graecae cohorti praefuit Ioannes Lyuitnada Cyprius, uel, ut alij uolunt, Palaeologus,

qui ab Imperatore defecerat: Latinae autem Bonifacius Molineus, patricius Venetus) suis quemque uestibus et armis ornatum, et sic Tartaris prope urbem Arscor in Armenia maiori, in loco qui Cosdrach dicitur, occurrit. Tartari peregrino exercitu conspecto, maiora illi auxilia missa fuisse opinantes, uehementer territi fuerunt: et nisi quidam Sultani cognatus, in ipsius pugnae initio cum magna manu, ueteris simultatis memor, ad hostes defecisset, terga daturi erant. quae res Turcarum fortunas euertit, et Tartaris regnum illorum pene totum adiecit. Tartari enim praelio uictores, Euphraete fluuio superato, Syriam usque ad Palaestinam et Arabiam subigunt. Deinde re liquijs Syrorum, Arabum, Phoenicum annuis tributis imperatis, multis manubijs onusti Orientem repetunt. Sed anno sequenti rursus intra Euphratem irrumpentes, Septentrionem uersus in Cappadociam et ad Thermodontem fluuium peruenerunt: Iconioque Turcarum regia capta: Azatines Sultanus cum fratre Meleco exul ad Imperatorem Michaelem Palaeologum confugit, quem ipse paulo ante liberaliter et munifi ce apud se profugum habuerat: eumque ueteri amicitia in memoriam reuocata, rogat ut uel opem ferat contra Tartaros, uel partem aliquam agri,

ac ueluti coloniam sibi assignet, in qua cum suis tutius considere queat. adducebat enim secum uxores et liberos, famulosque multos cum magnis diuitijs. Imperator autem tot undique bel lis urgentibus, copias suas minuere nolebat: ter rae autem partem tanto uiro, qui multis prouin cijs imperasset, et regio fastu ab incunte aetate educatus esset, assignare periculosum existimabat. subiectos enim satrapas, ducem suum quaesituros, et uarij in locis dispersos, ut planetae noctu aberrantes, ad eum qui facem praefert, et uiam monstrat, concurrunt: sic illos ad regem suum accursuros, ae tandem Romanos insigni clade affecturos. Quamobrem eum spe fouens, ancipitem detinebat: ubi cum Christianis parentibus Azatines natus esset, et sacro fonte ab ineunte aetate lauatus, sacras conciones assidue cum Imperatore adibat: et tamdiu apud Imperatorem mansit, donec Scythis Europaeis adiuuantibus, ex oppido Aeno cum filio suo Meleco profugit, Istrumque traiecit, et paulo post obijt. Melecus uero per Pontumin Asiam ad Tariaros transijt: ab eisque Turcicae gentis regnum, ut paternam haereditatem, impetrauit. Sed satrapes quidam nomine Amurius, illi infestis armis occurrit, adeo ut fractus Heracleam Ponti urbem confugerit: sed paulo post

ad suos reuersus, patrium regnum recuperauit, sed breui per insidias fuit interfectus. Sicque euersum est Turcicum Imperium, atque ex optima disciplina, splendidaque fortuna, ad maximam perturbationem prolapsum: quo niam non modo proceres et nobiliores regnum in plurimas partes diuiserunt, uerum etiam multi obscuti et ignobiles homines infima plebe ascita, latrocinari coeperunt, praeter arcum et pharetram nihil secum gestantes: qui angustijs montium insessis, finitimos agros, et Romani imperij urbes crebris incursionibus uexabant. Nam paulo ante acciderat, ut praesidia quae arces tuebantur, cum annua stipendia illis ab Imperatore non numerarentur, inde migrarent. quae res initio, ut parui momenti, neglecta, maximas tandem clades Romano Imperio attulit. Turcae enim, cum a Tartaris pel lebantur, Grecos pellebant: et quam infirmi contra illos, tam fortes contra hos erant, adeo ut tandem etiam ad aperta bella deuenerint. Multis enim Turcarum copijs in Paphagonia collectis, Imperator magno et firmo exercitu celerem illorum, quantum fieri posset, incursionem inhibendam censuit, ne impune longius euagarentur. Itaque collectis copijs, exercitum contra eos misit: qui Turcas praelio

uictos, dum fuse nimis ultra fluuium persequuntur, in insidias praecedenti nocte a Turcis paraetas incidentes: hinc recenti milite et instructo exercitu, illinc flumine interclusi, pene omnes caesi sunt. Vnde post Turcae Romanas prouincias populabundi, ad Sangarium amnem usque percurrentes, a mari Pontico atque Galatia, ad Lycium et Carium mare, et Eurymedontem fluuium omnia suae ditionis fecêre. Hoc etiam tem pore in Aegypto Mamaluchi, ide est serui regnum occupârunt, imperijque fines in Africam et Libyam Gades usque promouerunt: nec non Phoeniciam et Syriam, omnemque oram maritimam domuerunt. quod quomodo factum sit, explice mus. Calyfae et omnes Sarraceni, eius regionis delicijs eneruati, eo ignauiae uenerant, ut ditissimum regnum possidentes, facile a quouis debellari possent: et Calyfae ipsi toti luxui ac uoluptatibus dediti, nulla negocia curarent, sed omnia per regni Admirantem administrarent. Cum igitur Balduinus Ierosolymorum rex, Aegypti regnum sibi uectigale fecisset, idque uectigal Almericus eius frater et successor sibi pendi postularet, et Aegyptij ei denegarent: ipse cum exercitu Aegyptum petijt, et Darganum regni Admirantem, in solitudine cum copijs occurrentem praelio uicit, eumque in urbem Bilbin fugase

recipere coegi: ac Nilo, qui tunc annuum suum incrementum habebat, aggeribus ab At gyptijs ut eius uictoriae cursum sisterent, ruptis, restagnante, spolijs hostium onustus, ne cum toto exercitu aquis submergeretur, in regni sui finet redijt. Qua occasione arrepta, Sanar, quem Darganus paulo ante eadem Admirantis dignitate, ui deiecerat, quique ad Arabes tribules suos confugerat, ad Norandinum Sanguini filium, Damascenorum regem potentissimum se contu lit: et auxilium ab eo contra Darganum iam fractum, et populo inuisum petijt: idque multis muneribus promissis a Norandino se, si sui milites semel Aegyptum essent ingressi, facile eo regno potiturum sperante impetrauit dedit illi Noramdinus magnus auxiliares copias, quibus Syraconum militiae suae principem praefecit, uirum industrium, fortem, et supra fortunarum suarum uires liberalem, gloriae cupidum, et rei militaris peritissimum, quem munificen tia militibus carum efficiebat: sed obscuro gene re natum: quibus auxitijs fretus Sanar Aegyptum inuasit. Dargan uero territus, ab Ierosoly marum rege opem, foedus cum eo perpetuum paciscens, petijt: sed priusquam legati eius cum responso redijssent, a quodam ex suis sagitta interfectus fuit, cum iam Sanarem et Turcas uno

praelio uicisset. quamobrem Sanar quasi uictor uoti compos factus est, eiusque consanguineos ac familiares omnes interemit: Calyfa interea, quasi altissimo somno consopitus esset, in uoluptatibus luxu que immerso. nihil enim sua interesse arbitrabatur, quis regni negocia curaret, modo is se dominum nuncupatum agnosceret. At Syraconus Bilbin urbem, olim Pelusium, occupauit, sibi que retinuit. qua re motus Sanar, foedus a Dargano cum Almerico pactum instaurauit: sicque Almericus cum exercitu in Aegyptum profectus, et coniunctis cum Sanare uiribus, Bilbin obsidione cinxit, Syraconum que ad deditionem compulit: qui inde digressus Babyloniae Calyfam adijt (Norandinus enim, alijs bellis cum christianis in Syria gerendis occupatus, Aegypti rebus nacare tunc non poterat) et Aegypti opibus, ubertate, populique mollicie expositis, eum ad id bellum capessendum, iam ante aemuli sui odio id cupientem, impulit: ingentibus que Arabum, Persarum ac Turcarum, qui Babylonium pontificem uenerabantur, copijs collectis, et multorum dierum commeatu, propter solitudinem quae inter Syriam atque Aegyptum est, sumpto, rursus in Aegyptum contendit. Quod audiens

Almericus, et ipse exercitum quam potest maximum colligit. pugnatum est in solitudine ancipiti utrinque fortuna, et cruento praelio. Syraconus ex fuga se cum exercitus reliquijs Alexandriam recepit, quam Almericus diu obsessam deditione cepit: et Syraconus secum suis Damascum contulit, Almericus uero in regnum suum redijt. Sed paulo post Sanarem cum Norandino foedus contra se moliri aut suspicatus, aut ob eius regni occupandi desiderium fingens, Aegyptum inuadit, et Bilbin urbem ui capit: in omne genus hominum omnem que aetatem ac sexum ferro et flamma saeuiens. quamobrem Sanar a Norandino auxilium petit: et simul ingenti pecunia promissa, tamdiu Almericae uictoriae cursum remoratur, donec auxiliares copiae ueniant. de quarum aduentu certior factus Almericus, Aegypti finibus excedit. Itaque Syraconus, qui Norandini copias ducebat, Aegyptum externis auxilys spoliatam nactus, Cairum regni sedem petit, Sanarem ad colloquium egressum obtruncat: urbeque statim potitus, Calyfae honorem exhibet: ab eoque Admirans regni appellatur: eaque dignitate annum potitus obijt; Sa ladinum, suum ex fratre nepotem, acris ingenij, fortemque, et liberalissimum uirum, successorem re

linquens. qui statim calyfam cum tota eius pro genie trucidauit, ut solus utranque potestatem obtineret: et sic opulentissimum illud regnum Turcis cessit anno MCL. Deinde Saladinus, ut erat prudens, Aegypti molliciem uidens (quae homines ita eneruaret, ut semper eius reges, si qua maior uis ingrueret, externis auxilijs opus haberent) aliquod militiae genus instituere statuit, quod eius regni propugnaculum esset: et populos qui magis ad Septentriones uergunt, Australibus ad belli usum aptiores fortioresque esse uidens, cum populis quibusdam, qui circa Maetim et Pontum sedes habent, Circassis, a Plinio autem et ueteribus Zigis appellatis, foedus inijt, commerciumque instituit: ut pueros et adolescentes ab illis certo precio haberet, qui in Aegyptum perducti, atque ab ineunte aetate in militari disciplina instituti, armorumque usum edocti, soli arma tractarent, honoresque ac dignitates bellicae penes illos essent. Sunt enim Zigae na tura ferocissimi, laboribusque perpetuis et malis perferendis, iam ab incunabulis assueti: eam Ponti ac Maeotidis oram, quae circa Phasin fluuium, Colchidis terminum, atque Tanais ostium est, incolentes, qui tractus patet circiter D. M. P. qui non in urbibus, sed hinc inde sparsi et uicatim habitant: religione Christiani, uerum nonnullos

a nostris dissimiles ritus habent. infantes statim ubi nati sunt, uel media hyeme; ad flumen deferunt, ibique lauant: omnes fere formosi sunt. regio palustris est, arundinibusque plena, ex quibus et tuguria faciunt. cum Tartaris, et a lijs finitimis gentibus perpetua bella gerunt. no biles nunquam nisi armati, et lorica induti conspiciuntur: semperque equis insident, quos ad cursum habent aptissimos: sed plebeios nullum habere patiuntur. eos enim agros colere cogunt. Regem nullum, dominum ue habent, aut leges scriptas: nec literas ullas norunt, uerum lites omnes aut armis aut amicorum intercessu dirimunt: in peregrinos hospitales sunt, raptoque, aut ex uenatione uictitant. Ad hos igitur Saladinus quotannis negociatores suos mittebat, qui iuuenes ab illis bello captos, aut etiam pauperum inter illos filios emptos, in Aegyptum perducerent. ex ijsque ualidam militiam instruxit: qui post Mamaluchi, id est serui, sunt appellati, quorum opera Damasum; Norandino defuncto, uniuersamque Syriam, et Christianis pulsis Iudaeam quoque, nec non et maximam Africae partem occupauit: ita ut post tres essent maximi inter Turcas principes, quorum unus Persidi, alter Cappadociae cum uicinis prouincijs, ter tius Aegypto et Syriae imperaret. Regnauit autem

in Aegypto, huius Saladini genus, per centum et quinquaginta annos: solique Aegypti reges, eius posteri, aduersus Tartaros, huius militiae et foederis, quod cum Zigis habebant, benefi cio inuicti permansere. nam quotiescunque Tarta ri eis bellum inferebant, Zigae uicissimTartaro rum fines ab altera parte populabantur: et Mamaluchi Tartaros fortitudine, atque rei militaris peritia longe superabant. Saladini autem genere extincto, cum nullus superesset legitimus regni haeres, omnisque potestas penes Mamaluchos esset: qui Zigarum morem feruantes, quasi ipsi soli nobiles essent, et Aegyptij omnes plebeij, neminem in tota Aegypto, praeter se, equum aut arma habere patiebantur: ipsi ex suo numero quendam, cui Peperis nomen erat, regem creârunt: cum morem in posterum seruantes, ut non filius patri succederet, aliquaue regiae stirpis ratio haberetur: sed regis filij non secus atque caeteri serui qui quotannis aduehebantur, in armis instituerentur: nec quisquam paternam haereditatem, aut aliquid supra id quod ipsemet meruisset, commodi honorisue haberet, uerum singulis omnia ex propria uirtute essent petenda. Fuit Aegypti regnum a Saladini stir pe ad Mamaluchos translatum, anno a Christo na to circiter MCCC. hique ad annum MDXVII re

gnarunt: tunc enim a Selimo Tunarum imperato re deleti sunt. Regno igitur Aegypti in hunc mo dum a Saladino occupato, eiusque Calyfa extincto, unicus inter Sarracenos Calyfa mansit, qui Ba gadeti sedem habebat, et quasi Deus quidam a Sarracenis et Turcis colebatur. Sed eum Haloonus Tartarorum Imperatoris legatus, anno MCCLVIII in potestatem suam redactum, Mustace no Munibila, qui tunc eam dignitatem obtinebat, inter ingentes quas habuerat diuitias, fame necato sustulit. Deincepsque Sarraceni ducen torum fere annorum spacio summo pontifice ca ruerunt, donec in Perside iterum Muamedis genus, circa annum Salutis nostrae MCCCC LXXX regnare coepit: quod quomodo factum sit, est nobis indicandum. Erat quidam regulus inter Persas, Ardenelim oppidum obtinens, Sophi appellatus, qui se ex Alis, Mua medis generi, stirpe per Musam Cazinum eius nepotem, cuius in primo Libro mentionem fecimus, oriundum gloriabatur. hic Babylonio Ca lyfa extincto: et aduersa factione, quam Turcae tuebantur, a Tartaris depressa, coepit liberius suam de religione sententiam profiteri et quia Hocemus Alis filius, a quo ipse se genus ducere iacta hat, duodecim filios habuerat: uolens aliquod sectae suae, quo a caeteris dignoscerentur, signum

imponere, instituit, ut qui suam sectam amplecti uellent, tyaram, sub uelo, quo caput Turcae om nes inuoluunt (tulibantem appellant) purpure am gestarent, quae in medio extra tulibantem duodecim fastigia emittere. Eoque mortuo, successit filius Guines appellatus: qui tantam sibi in toto Oriente doctrinae sanctitatisque opinionem conciliauit, ut Tamerlanes ille clarissimus Parthorum Imperator, qui Baiazetem Turca rum regem cepit, per Persidem iter faciens, eum quasi sanctum aliquem uirum inuisere uoluerit: ab eo que Guines triginta captiuorum, quos secum abducebat, millia dono impetrârit, quos ipse post in secta sua instituit: eorumque ope ra Secaidar eius filius in bellis usus est. is enim Guine mortuo, Georgis Scythiae populis, suis finitimis, sed Christianis horum uiribus fretus, bellum intulit, multis que illos cladibus afflixit. Regnabat in Perside Turca quidam, Mirza Geunsa appellatus: isque cum Hacembeco (quem alij Assambeium uocant) Armeniae maioris, quae ab illis Diarbec uocatur, rege, itidem Turca, bellum gerebat. quo in bello Acembecus, Mir za in praelio occiso uicit: et Perside potitus, quia obscuro genere ortus erat, nec propinquos habe bat, ut regni statum affinitatibus muniret, filiam suam ex Trapezuntij Imperatoris filia, quae

Christiana erat, natam, Secaidaro nuptui dedit. Hacembeco autem mortuo, successit illi Iacobus Becus, quae uox dominum significat: is Secaidari soroij sui potentiam, quam tum ex noua secta, tum Georgicis bellis adeptus erat, metuens, eum insidijs in eo ipso bello quod cum Georgis gerebat, auxilijs clam eius hostibus datis interfici curauit: et duos eius filios Ismaelem et Solymanum, cuidam familiari suo ad Mansorem Depornam Siraciae urbis, quae longissime distabat, praefectum perducendos dedit: eique mandauit, ut eos in arce munitissima Zalgah, quae in ardua rupe est, sub custodia tam diu haberet, donec ipse aliud mandasset. Sed Mansor eorum, ob Alis, a quo originem antiquissimam ducebant, honorem, misertus, liberaliter apud se habuit, et cum suis liberis in literis institui curauit: cumque post aliquot annos in grauissimum morbum incidisset, quo sibi uitae finem imminere uidebat, metuens ne Cacemus filius adolescens se mortuo hosiuuenens Roceno, qui Iacobo patri mortuo successerat, traderet: eos pecunia, equis et comitib. itineris datis ad matrem et propinquos ipsorum misit: ubi de statu suo, quem hactenus ignorauerant, edocti, et pro pinquis atque clientibus paternis undique ad eos ac currentibus: Ismaelmaior natu, qui ingenio maiori

erat praeditus, fato eum suo et animo inuitantibus, se patris necem ulcisci uelle dixit: et post aliquot incursiones in Georgiorum fines factas, exercitu eius quotidie crescente, se Alis doctrinae uiriumque defensorem nuncupans, Roceno Persarum regi bellum intulit. et quoniam is duodecim fratres habebat, cum quibus de regni successione armis contendebat: ipse illum cum reliquis omnibus, Marabeco excepto, interemit. Marabecus autem ad Turcarum principem Selimum confugit, eiusque opem implorauit: unde post multa inter Ottomanidas et Sophianos bel la sunt orta. sed priusquam ille Turcarum auxi lia impetrasset, Ismael non solum Perside tota est potitus, uerum etiam multas de Tartaris praeclaras uictorias retulit: et sic rursus in Perside Sarraceni Turcis pulsis regnare coeperunt, an no post Christum Seruatorem natum circiter M D: et hodie regnant. Turcae autem coniunctis uiribus, cum omnes in Asia Romanorum prouincias ad mare usque occupassent, eas inter se sorte distribuerunt: qua in distributione Phrygiae mediterranea, Philadelphiam usque et prope Antiochiam ad Maeandrum fluuium sitam, Carmano Alisurio obuenerunt, unde regio post Car mania dicta est. Quicquid inde est Smyrnam usque, et ad interiorem Ioniae oram, Sarcano cuidam

obuenit. Magnesiam, Prienem et Ephesum, Sasan occupauit. A Lydia et Aetolia ad Mysiam, ad Hellespontum sitam, usque Calames, atque eius filius Cerasus obtinebant. A flumine Sangario ad Paphlagoniam usque, Armurij filij inter se partiti sunt. Quae citra Olympum sunt, et Bithyniam omnem, obtinuit Atman, siue Ot tomanus (a quo haec familia, quae hodie regnat. Originem habet) Anno Salutis nostrae supra millesimum trecente simo, Alberto primo Austrio Caesare, imperante. ab hoc Ottomano, Laonicus Chal cocondyla Atheniensis, Paulus Iouius, et caeteri Graeci pariter ac Latini Turcicarum rerum Scriptores, historias suas auspicantur: quocirca nos, ne Iliada post Homerum canere uideamur, hic finem facimus.

DE SARRACENORVM ET TVRCORVM ORIgine et rebus gestis, Chronicum Vuolfgangi Drechsleri, ab Cael. Augustino Curione auctum. SARRACENORVM IMPERIVM.

567. NASCITVR Machometus patre Abdara, matre Em ma, ex gente Ismaelitarum, temporibus Mauricij Imperatioris, et Gregorij pontificis Romani.

623. Machometus suo pernicioso dogmate, instinctu et insidijs Ioannis Antiocheni, et Sergij Italici monachi, Alcoranum scripsit: et seducens Arabat, aliosque Asiaticos populos, eos Sarracenos nuncupauit.

637. Moritur Machometus, ipse aetatis agens annum quadragesimum. Sepultus in Mecha Persidis urbe.

655. Rhodus nobilissima insula a Sarracenis oppugnata est: quam capientes, plurimum ex ea auri auexerunt: et colossum Solis nobilem, al tum 110. ped. ex cuius aere Iudaeis uendito, noningentos camelos onerasse dicuntur.

656. Aegeum mare piratica infestârunt, et Cycladibus insulis multa intulerunt damna.

663. Sarraceni Olympium Italiae exarchum in Sicilia cum toto exercitu fuderunt.

668. Constantinus IIII, cum Muchamedore ge Sarracenorum hac conditione inijt pacem, ut Sarraceni magnam uim auri Romanis exolue rent, cum insigni equo, et cum nobili puero.

672. Irrupêre Sarraceni in Siciliam, et Syracusis captis, omnique terra deuastata, Alexandriam rediêre.

675. Obsessa est Constantinopolis a Sarracenis: qua frustra saepius oppugnata, cum nauibus conscensis domum redire statuissent, maior eorum pars naufragijs perijt.

nos ad triginta annos haclege facta est, ut Sarraceni Romanis tria millia librarum auri, et quinquaginta captiuos nobiles cum totidem equis annuatim soluerent.

686. Sarraceni regi Amiratho Africam et Libyam inuaserunt, multis spolijs ditati.

687. Mortuo Constantino, Iustinianus ciusmodi conditionibus cum Sarracenis pacem inijt, ut Africa et Libya imperio restituta, per de cem annos singulis diebus mille aureos, et equum cum nobili puero loco tributi penderent.

688. Hoc foedere rupto Iustinianus pugnam cum Sarracenis iniens, plurimum damni ab ijs retulit.

692. Fusis per Sarracenos Romanis, nomen Sarracenum creuit, dignitas Romanorum ualde imminuta est.

698. Abimelech Sarracenorum rex Africam inuadens, non diu uictoria gauisus est.

706. Contentione de imperio inter Iustinianum et Leontium orta, Sarraceni Africam rur sus occupauerunt.

710. Sarraceni ex Libya nauigantes, primum intulerunt pedem Hispaniae, uastantes Tarraco nensem, Bethicam et Lusitaniam.

tici Constantinopolim appulêre, et eam mari terraque acriter oppugnârunt. Eodem anno in Bulgaris duo et uiginti millia Sarracenorum caesa.

719. Zulemon Sarracenorum rex, in castris an te Constantinopolim moritur, sublato in eius locum Amiratho.

720. In obsidione Constantinopolitanae urbis multi ex Sarracenis, fame, peste, et frigore inte riêrunt. Superstites cum domum reuerti statuis sent, exorta tempestate maris, et igne de coelo cadente, partim igni, partim aquis consumpti sunt: adeo ut ex classe trium millium nauium, quinque tantum naues euaserint. Durauit haec ob sidio totum biennium. Eodem anno Sarraceni resarturi perpessa mala, cum ingenti exercitu in Hispaniam irruunt, omnem terram excepta Gallicia depopulantes.

721. Abidimarus Sarracenorum Africanorum dux, Burdegalam Galliae urbem ui captam diripuit: et in Pictauos mouens, a Carolo Martello repressus est. Ab idimaro autem principe occiso, Sarraceni aliquantulum ab armis quieuêre.

730. Sarraceni deductis secum uxorib. liberis, ac omni familia, Galliam incurrunt, quasi perpetuo ibi habitaturi. Cum ijs pugnam inijt Carolus magnus, Gallis in auxilium uocatis, et trecentis octuaginta, millibus Sarracenorum interfectis:

735. Carolus Francorum rex Auinionem, claram Galliae urbem, a Sarracenis dolo captam, sua uirtute liberauit.

737. Carolus multas alias ciuitates, expulsis Sarracenis, paci aclibertati restituit, Amorreo altero eorum duce occiso, Athino altero fugato.

738. Idem adiutus Luitprandi Lombardiae regis auxilijs, ex tota Gallia Sarracenos eiecit, atque expulit.

744. Constantinus Copronymus, imperator Constantinopolitanus, classem aduersus Sarracenos Aegyptios duxit.

759. Sarraceni in Oriente suo imperio semper aliquid, quod Romanorum erat, subiecerunt, Romanis intestinis odijs dissidentibus, et in solos Galliarum reges intentis.

778. Carolus Magnus contra Sarracenos pugnauit feliciter in Hispania. Rolandus Sarracenum Christianos saepe prouocantem, duello uicit: eoque strato, suis faciliorem uictoriam praebuit.

780. Leo quartus Imperator in Sarracenos Syriam inhabitantes incursionem fecit.

803. Aaron Sarracenorum princeps cum tre centis millibus expeditis equitibus, Nicephorum

regem Constantinopolitanum oppugnauit, eumque tributarium reddidit, impositis legibus iniquissimis.

826. Sarraceni Cretam insulam suae ditioni subijciunt, Graecis duplici praelio superatis.

830. Bonifacius Corsicae comes Christianorum auxilio destitutus, exceptis Hetruscorum populis, traiecit in Africam, et inter Carthaginem et Vticam quatuor praelijs uictor extitit: et ter rore nominis sui, ex Sicilia Sarracenos domum ire ad propria defendenda compulit.

836. Multis terris Sarraceni maxima intulêre damna, et metu ciuitates plurimae hinc inde ad eos defecerunt.

843. Saba rex Maurorum, Sarracenorum dux. Siciliam et sinum Crotoniensem uastat Tarentum capit: cui Theophilus Imperator, et Veneto rum classes frustra restiterunt.

845. Sarraceni inuadentes Hetruriam et La tium, Romam depraedati sunt: sed antequam domum redirent, plurimi naufragijs deperiêre.

847. Leo quartus pontifex, reliquias Sarracenorum ex portu Ostiensi eiecit, et Transtyberinam regionem contra eos muniuit.

867. Sarraceni praedae causa iterum irrupêre in Italiam, et Beneuentanum agrum in Samnitibus igne ferroque uastârunt: sed a Ludouico et Lothario regibus in fugam sunt conuersi.

870. Cum Persis Sarraceni iterârunt bella. Persae Turcico milite usi (montem Caucasum tum Turcae habitabant, et uocabantur Tartari) illo rum auxilijs uicerunt. Ab eo usque tempore Turcae nunquam postea reliquer unt Asiam, et in Sarracenicum tam regnum quam nomen tran siuerunt.

878. Ex Sicilia Sarraceni, quam septimum et quadragesimum annum tenebant, penitus expelluntur.

891. Nicetes dux Constantinopolitani Imperatoris, egregiam uictoriam de Sarracenis reportauit.

913. Ad Lyrim Campaniae fluuium, Sarraceni Romanorum ciuitates uastantes, uincuntur.

934. Sarraceni Fraxineto irrumpentes, ad Aquas usque peruenerunt, ubi Sagitus dux eorum cum toto exercitu deletus est.

935. Genuam Liguriae urbem Sarraceni depo pulati sunt: collectaque ingenti praeda, in Africam redierunt.

944. Radamirus rex Galliciae, maximum exercitum Sarracenorum fudit in Hispania.

951. Sarraceni Calabriam, Apuliam, Lucaniam caedib. et incendijs replentes, uirtute Alberici He trusci marchionis repressi sunt, et in agro Minturnensi in Campania ad Lyrim fluuium superati, cum accessionem ad urbem Romam instituissent.

952. Sarraceni ex Gargano monte, in quem se conitulerant, incursiones frequentes in finitimos faciunt. Beneuentum captum incendunt.

969. Otho primus, Germanorum Imperator Sarracenos Italia expulit, et Garganum montem recepit.

970. Sarraceni Consentiam recuperârunt, ex qua paulo ante ab Vngaris eiecti erant.

982. Otho secundus, cum Sarracenis, quibus cum socia arma ex foedere Graeci coniunxerant, in Calabria, magna sua clade conflixit, Idibus

1000. Alphonsus Hispaniae rex, Sarracenorum praesidium quoddam, nomine Viseum, obsi dens, sagitta percussus, uitam cum morte commutauit.

1007. Sarraceni duplici exercitu Italiam in gressi, Capuam ceperunt, Barum obsidione presserunt.

1013. Henricus secundus Germanorum Imperator, Sarracenos Capua expulit, et duces quosdam eorum partibus fauentes graui bello persecutus est.

1028. Calyphas Aegypti praeses, Sarracenico exercitu et Turcico (qui tum Persidem occupauerant) adiutus, templum Domini Hierosolymis diripuit, et spoliauit.

1048. Calypha mortuo, Imperator Constanti nopolitanus cum Dobire filio, et successore eius foedus inijt, et eius permissu Dominicum templum instauratum est.

1056. Robertus Nortmannus Capuam a Sar racenis obsessam liberat, et Graecos cum eis con foederatos Calabria eijcit sacerdotibus tantum relictis.

1095. Ad Cinitum oppidum, ultra Bosphorum Thracium, multi Christiani a Sarracenis occisi sunt.

1096. Hispania, Gallia, Anglia, Scotia, Dania, Lotaringia, Alemania, Burgundia, Lombardia, Italiamulti exercitus contra Sarracenos in unum confluxêre animo exturbandi illos ex Hierosolymis et tota terra sancta.

1097. Praedicti exercitus apud Nicaeam urbem duabus stragibus Sarracenos fuderunt. Receptae quoque sunt Heraclea et Tarsus.

1098. Christiani ex Antiochia expulêre Sarracenos, quam obsederunt mensibus undecim. Hostium centena millia occisa, quod praelium com missum est quarto Cal. Iulij.

1099. In agro Hierosoly mitano bellum a Christianis contra Sarracenos commissum est: et Dei beneuolentia Sarraceni uicti, Hierosolyma a Chri stianis recuperata, Idibus Iulij mensis.

Gotfridus Bolionius Remensis, Lotharingiae dux, qui primus muros ascenderat, rex Hierosolymorum a Christianis uictoribus creatur.

Eodem anno Sarraceni, duce Calypha Baby lonio, cum centenis millibus equitum, et quadringentis millibus peditum, contra Christianos parauerunt exercitum. Christiani autem

quinque millibus equitum et quindecim millibus uirorum occisis, Hierosolyma conseruant.

1100. Gotfridus Ascalonem cepit, magnoque auri pondere ibi potitus est. Eodem anno Gotfridus moritur: cui successit Balduinus frater.

1102. Balduinus magna strage uincitur, et uix fuga incolumis euadit. Romae moenia, in quam reliquiae exercitus eius confugerant, ab hostibus diruuntur.

1103. Boemundus Apuliae rex cum caeteris in expeditionem Hierosolymitanam profectus, a Sarracenis capitur, et postea a Tancredo nepote suo liberatur.

1104. Christiani Accaron cuitatem Palaesti nae, quam alij Ptolemaida appellant, post uigesi mum diem obsessionis capiunt.

Eodem anno Alexius Imperator Constanti nopolitanus, conditiones pacis a Balduino obla tas, accipere cogitur.

1106. Balduinus Berythum et Sidonem, urbes maritimas, subigit. Apud Carthas seditio inter Christianos principes orta, maximo illis damno fuit. irruentib. enim in illos ex improut so hostibus, quidam capti, quidam duces fugati sunt, exercitu misere destituto. Hanc notam paulo

1113. Sarraceni in regnum Hierosolymitanum ex Perside incurrentes, regis copias forte oblatas fugant et caedunt.

1115. Tancredus, qui patruum suum a Sarra cenis liberauerat, ad montem regalem ab hosti bus uincitur, et occiditur

1117. Pisani inter Hetruscos nobiles populi, Sarracenos ex Balearibus insulis armis eiecerunt.

1118. Balduino secundo Hierosolymorum rege mortuo, alter eiusdem nominis succedit qui regem Persarum deuicit, atque occidit. Damasci regem fugauit. Sed Parthorum rege sibi resistente, et illos ulcisci uolente, Balduinus capitur, et uinctus ultra Euphratem custodiae demandatur.

1119. Balduinus post octauum et decimum mensem insidijs e carcere liberatus, ad suos reuertitur.

1122. Venetorum classis in Syria Sarracenis molesta fuit, Dominico Michaele duce. Fuerunt Venetis propter multa merita et uirtutem con cessa magna priuilegia.

1125. Pugnatum contra Christianos est quadringentis millibus militum, quibus occurrerunt trib. millibus uirorum Christiani: et Dei benignitate,

septem millibus hostium gladio caesis, et quinque millibus aquis suffocatis, Christiani uictoriam consecuti sunt.

1127. In Syria Christiani duabus stragibus fudêre Sarracenos, ubi in prima pugna duo millia Sarracenorum, et quingenti desiderati sunt. In altera, quamuis uterque exercitus affli stus est, Christiani tamen uistores extitêre.

1129. Rex Ascalonitarum a Balduino repres sus, rex Damasci tribus praelijs uictus.

1130. Balduino tertio rege Hierosolymitano. e uiuis sublato, Fulco quartus rex constituitur.

1131. Tripolitanus comes proditus occiditur. Fulco rex ab hostibus fugatur, et iniquas condi tiones, ut ex obsidione liberaretur, accepit.

1142. Fulco quartus rex in Hierosolymis, insequens leporem, et ex equo decidens, efflauit animam: cui successit Balduinus filius, qui quintus rex fuit.

1143. Vrbs Edessa, et tota fere Mesopotamia a Sarracenis et Alapho duce Turcarum, qui iam in Oriente magni nominis erant, deuista est. multa et miserabili Christianorum strage edita, matronis in aede D. Ioannis Baptistae supra

1144. Balduinus III. quintus rex Hieresolymorum, Gaza et Ascalone Sarracenos eiecit: et apud Hierichunta Noradinum, Damascenae mi litiae principem, quinque millibus hostium interfestis, uicit et fugauit.

1145. Emanuel Constantinop olitanus Imperator, exercitus Christianorum contra Sarrace nos euntes, multis insidijs fatigauit, ne quid utile Christianae Reipublicae efficerent.

1146. Rogerius Siciliae et Nortmannorum rex, Sarracenos Africanos, rege ipsorum capto, ad triginta annos sibi tributarios reddidit.

Eo anno Conradus secundus Imperator ingentes copias pugnatorum contra Sarracenos parat: sed pugnat infeliciter.

1147. Ex Flandria, Anglia, Lotharingia in structis ducentis nauibus bellum contra Sarra cenos institutum est.

Hoc anno Conradus Imperator transmisso fe liciter Bosphoro, prope hostes accessit: uerum deficiente commeatu, et (ut nonnulli aiunt) frumento gypso corrupto, coastus est continere cursum, et copias reducere. Quo cognito, Sarraceni a tergo insequentes, aliquot hominum

Eodem anno confluit ad Imperatorem rex Franciae, adiuuandi illum studio: sed exercitu fame confesto, nihil praeclari actum est.

Eodem tempore Veneti instrusta classe profecti sunt in Asiam, opem laturi Imperatori, qui Sarracenis bellum faciebat.

1148. Hispani expulsis Sarracenis, Almariam et Tortosam turrigeras urbes recuperârunt.

Eodem anno Damascus a Syris, Gallis, Alemanis, Hierosolymitanis oppugnata est, ac extre mi muri diruti: cumque iam spes esset potiundae urbis. et expugnandi Sarracenos, exorta dissensione inter principes, quisque conuocato suo exercitu, ab oppugnatione destitêrunt.

1149. Rex Antiochiae Raimundus cum toto exercitu deletus a Sarracenis est: omnique terra cius deuastata, sola Antiochia a rege Hierosolymo rum aegre seruata est.

1159. Balduinus multas ciuitates eiectis Sarracenis in pacem et libertatem restituit.

1164. Moritur Balduinus Hierosolymitanus rex subrogatus que est frater eius Almericus,

1175. Almericus Hierusalem rex febri extinctus: Balduinus filius eius in regem ungitur, septimus rex.

1177. Balduinus Saladini Aegyptiorum regis copijs bis uictis et deletis multum auri Hie rosolymis intulit.

1180. Filia regis Sarracenorum, quae Pagano principi nupserat, a rege Siciliae in mari, cum spon so domum deduceretur, capitur.

Eo anno Christianae religionis professores, qui Hierosolyma inhabitabant, uincuntur.

1181. Maximis impensis ac sumptibus Cartha go a rege Sarracenorum Mausamuntho instau rata est.

1184. Balduinus septimus rex in Hierosolymis, quem lepra infecerat, absque haerede uita ex cedit. Nepos eius ex sorore Balduinus nomine, rex quidem declaratur, sed fatorum inuidia ex illo honorum gradu eripitur: cui successit octauus rex Guido Lusignanus.

Inter Guidonem Hierosolymitanum regem, et Raimundum Tripolitanum comitem ortae dissensio, causa extitit, ut Christiani in extremum discrimen inciderent.

1186. Congressi Christiani cum exercitu Sala dini regis, uiginti millibus ac quingentis suorum interfectis, misere occumbunt. Guido rex capitur, Tripolitanus comes subitanea morte extin guitur.

1187. Octoginta et octo annis cum Hierusalem a Christianis habitata esset, hoc anno regi Sarracenorum, expulsis Christianis, deditione tradita est, die secundo Octobris.

Eo anno uniuesam Iudaeae regionem hostis Sarracenus Christianis eripuit: Tyro, Tripoli, et Antiochia, uix conseruatis.

1188. Fridericus Romanorum Imperator cum Friderico filio, Philippus Galliae, Richardus Angliae reges, cum plurimis alijs principibus in comitijs decernunt, relictis in Iudaea Christianis subueniendum esse. Instruitur bellum. Fridericus Imperator deductis in Syriam copijs, Arme niaque minore recepta, aestatis tempore lauandi causa Selephium amnem ingressus perijt.

Eodem anno Danica et Flandrica classis Africana littora infestauit, Sylua urbe capta, et incensa.

1189. Guido collectis copijs Aconem grauiter obsidet, sed Saladini astutia semper uincitur, magna clades Christianis illata morbo, fame, ar mis Sibylla Guidonis uxor cum quatuor filijs, in castris moritur dysenteria.

1190. Franciae et Galliae rex coniunstis suis nauibus cum Guidonis exercitu, Aconem oppugnant.

1192. Inter Philippum et Richardum reges simultate orta, copiae disiunguntur, et rex Galliae domum redijt. Angliae autem rex diutius aliquantulum experiebatur belli fortunam, sed frustra.

Eodem anno Venetae quoque et Pisanae classis disiunctio, Christianae Reipub. perniciosa fuit. quia et ipsae discessum parantes, odiorum causas domum secum attulerunt.

1193. Sultanus Saladinus imperator Sarrace nae gentis, rebus gestis, moderatione et fortitudine insignis, efflauit animam, filijs eius regnum inter se dispertientibus.

1195. Sarraceni in Hispaniam irruentes, binis, ut nunc sunt, regnis potiuntur, Castellae et Granatae.

piscopo, et Othone Saxoniae electore belli praefectis, ac plerisque alijs magni nominis uiris, nouas instruxit copias contra Sarracenos: et receptis ad certum numerum ciuitatibus, constituunt Christani regem, Hamericum nominatum. Fuit in eadem expeditione Hermannus Landgrauius Turingiae.

1199. Henrico Imperatore mortuo, duces modo dicti uictoriam desperantes, in Germaniam reuertuntur.

1200. Sarraceni post captam crudeliter Ioppen, saeuierunt in omnes Christianos.

1202. Africani Sarraceni utramque Hispaniam igne et caede uastârunt, excursionibus in Galliam quoque factis.

1216. Friderico secundo Imperatore noua ex peditio in Syriam decreta, multis principibus conspirantibus, contra Sarracenos.

Eodem anno in suburbio Aconis ciuitatis, exercitus Christianorum confluunt, et ciuitatem Da miatam, Aegypti urbem, ab impijs munitam obsident.

1217. Quatuor Hispaniae reges, collecto in unum exercitu, Sarracenos represserunt, ex Betica tamen eijcere non ualuerunt.

1228. Fridericus Imperator in Syriam profectus, inducias cum Sarracenis pepigit. et Hiero

1237. Christianorum exercitus, cui Theobaldus Nauarrae rex praefuit, inter Gazam et Ptelemaida occubuit.

1247. Sarraceni Asiatici Christianos in Syria uexârunt, et sepulchrum Christi ignominiose defoedârunt.

1248. Ludouicus rex Galliae, exercitum traie cit in Syriam, animo expugnandi Sarracenos, et cupiditate liberandi Christianos.

1249. Congressus Ludouicus Galliae rex cum Sarracenis, Damiatam ciuitatem populosam ac turrigeram cepit.

1250. Cum inter procellas pugnae ad Faramiam a Sarracenis cemprehenderetur Ludouicus rex cum Carolo et Alphonso fratribus, reddidit Damiatam: quo facto suae suorumque saluti consuluit, et ex uinculis liberatus est. Captus rex est die quin to Aprilis.

1252. Sarraceni Baleares amiserunt insulas, quas occupauit dux Tarraconensium.

1261. Hispaniae reges interse discordes, alius Gallos socios ad se allexit, alter Sarracenum mili tem aduersus fratrem conduxit, suo suorumque maximo

1262. Factiones Veneta et Genuensis, Christianos Ptolemaidem et Tyrum incolentes, intestinis odijs exercuerunt.

1270. Iterum rex Galliae Ludouicus cum filijs tribus ingentes copias, contra Sarracenos, in Africam duxit: ubi cum contra illos feliciter pugnatum esset, Carthaginem obsedit. sed pestis exercitum inficiens, regem, simulque filium eius Ioannem uita priuauit: et sic soluta est obsidio.

1281. Armenij et Scythae ad Gamalam Iudaeae urbem cum ipsa pene urbe a Sarracenis de lentur.

1289. Sultanus Aegypti rex Tripolim incendit, Christianos in seruitutem abigit.

1290. Tyrus, Sidon, Tripolis, Berytus, ab eodem incensae et complanatae. Ptolemais fuga dispersis Christianis, sine ui capta atque diruta: fundamen tis quoque effossis, Christiani qui urbem reliquerant, in Cretam fugientes, periêrunt naufragio.

TVRCARVM REGNVM.

1301. OTHOMANVS rapini et praedationibus ditatus, intra decennale spacium bonam Bithyniae partem, et adiacentia Ponto Euxino loca, suo imperio adiecit, et primi regis Turcarum nomen meruit.

1310. Alphonsus rex Castellae cum Sarracenis signa feliciter contulit, duabus potentissimis urbibus captis.

1328. Othomannus Turcarum rex moritur: cui successit Orchanes filius, Turcarum rex secundus.

1350. Graecis de regno inter se disceptantibus, Prusiam amplissimam urbem Orchanes ui ademit.

1350. Orchanes contra Tartaros (ita Scythae appellantur) infauste pugnans, cum multis suo rum interficitur. Regni habenas accepit Amurathes Turcarum rex III.

1363. Amurathes auaricia et perfidia Genis ensium Hellesponti angustias ad Abydum superat, Philippopoti et Hadrianopoli urbib. in potestatem redactis.

1372. Seruia Bulgariaque Christianis adempta, Lazaro Seruiae Despota capto, in campis Cassouijs.

1373. Superiorem Mysiam ingressus Amurathes, a fideli seruo Lazari, qui mortem Domini ulcisci cupijt, pugione in inguine percussus, interijt. Amurathi interfecti regnum consecutus est silius eius Ba iazethes, fratre interfecto, Turcarum rex IIII.

1374. Marcus Cratenicus Bulgarorum rex, cum uniuersa sua nobilitate a Baiazethe in prae lio deletur.

1376. Bosna, Croacia, Illyria, Albania, Vualachia, uastatae, multis millibus Christianorum partim occisis, partim in seruitutem abstractis.

1389. Constantinopolis ab immanissimo Turcarum rege totos octo annos uexatur, et obsidetur.

1390. Franci et Angli socijs Genuensib. Sarracenos Africanos compulerunt, ut captiuos Christianos redderent, et decem millia aureorum penderent.

1396. Praelio inter Christianos et Turcas ad Nicopolin commisso, die profesto diui Michaelis uictoria penes Baiazethem fuit: in armis plus quam trecenta hominum millia habuit, in quib. sexaginta millia equitum fuerunt. Christianorum exercitus, qui ex Gallis et Vngaris constabat, non excessitnu

merum octoginta millium, inter quos circiter uiginti millia equitum fuêre. Gallorum duces maxima ex parte capti. Sigismundus Vngariae rex fuga si bi uix consuluit. Ex Christianis uiginti millia ex Turcis sexaginta sunt occisa. Haec quoque clades Christiani exercitus discordia contigit, modo Gallis, modo Vngaris primas praeliandi partes deposcentibus. Post praelium ad Constantinopolitanam obsidionem recursum fuit.

1397. Tamburlanus Scytharum rex, obscuro loco natus, tantopere creuit, ut mille ducentos equites in aula sua aleret. Hiv cum infinita armatorum mul titudine in Asiam destendens, prope Stellam montem in Galliciae Bithynaeque consinio, ad ducenta Turcarum millia caecîdit. Rege Baiacethem cepit, et caueae in clusit aureis cathenis ligauit. Conscensurus equum. eo pro scabello utebatur, et in ludibrium per totam Asiam secum circunducebat. Persas fugauit, Me dos uicit, Armenios strauit, totam Aegyptum deuastauit, Damascum euertit: Marchantum urbem condidit. quam omnis generis captiuis impleuit, et urbium captiuarum spolijs ornauit. In eius exercitu pene supra fidem duodecies centena millia hominum mili tasse traduntur. Triplici tentorio usus est, cum in conspectum hostium ueniret: albo, quo spem gratiae sese dedentibus significabat: tum rubro, quo sanguinem et flammam: postremo atro, quoextremam

Eodem anno Vualachia, Transyluania, Mol dauia, et omnis Transdanubiana regio, duce Stephano Vaiuoda tumultuatur contra Sigismundum: unde intellectum est, prioris cladis auctorem Vaiuodam fuisse, qui Turcas allexerit.

1398. Cyriscelebes, quem Calepinum alij appellant, post deletum a Scytharum rege exercitum, et captum patrem, fuga liberatus, ad regnum aspirauit: quod etiam obtinuit, V. Turcatum rex.

1399. Turcae rege suo capto, et caeso exercitu sub Cyriscelebe nihil memoria dignum egerunt.

1404. Cyriscelebes Turcarum rex moritur, relictis filijs Orcanne et Mahometho.

Orchanes Thraciae regulis fauentibus, admo dum adolescens imperio destinatur, sed in pugna ad Gazarum, non longe ab Hebro fluuio, Mosis patrui sui scelere opprimitur.

1408. Machometes Seruiam, Vualachiam, et non exiguam Sclauoniae partem subegit.

1411. Sigismundus Vngarorum rex in Salumbezinis campis, qui Philadelphiae olim appellati

1412. Vualachis grauia tributa Mahometes imposuit. Ex Bithynia in Thraciam, sedem regiam transtulit: et Prusiae urbi praetulit Adrianopolim. Primus Danubium traiecit, Macedoniam perdomuit, ad Ionium usque pelagus per uenit.

1419. Amurrathes VII. Turcarum rex, Mustapha Baiazethis filio hostiliter deuicto, regnum paternum arripuit.

1420. Turca in Georgium Despotam Seruiae, quam nonnulli Rasciam uocant, expeditionem facit. Nouementum, et Scopiam, quadriennium obsidet, Synderouiam infestat, Despotae filios duos captos, oculis et pudendis priuat. Filiam eius in uxorem ducit propter pulchritudinem.

1438. Thessalonica insignis urbs Venetae ditionis, in Turcarum potestatem uenit: qui nullum genus iniuriae aut contumeliae in Christianos omiserunt.

Amurrathes Belgradum obsidens, circa decem millibus hominum in fossis amissis, cum de decore septem mensium obsidionem soluit.

1439. Ioannes Huniades Turcis se opposuit, inter Sauum et Drauum regiones Vngariae uastantes, eosque in fugam uertit.

1440. Ladislaus Poloniae et Vngariae rex, eodem Huniade duce in Haemi campis illustri uictoria potitus, Turcam ad conditiones pacis compulit.

1444. Pax cum Turca inita, Eugenij pontificis hortatu uiolatur: quae res nomini Christiano perniciosa extitit. Primum enim septuaginta triremes Christianorum ad Hellesponti angu stias superatae: deinde commisso ad Varnam praelio, die profesto diui Martini, ultra triginta millia ceciderunt: plurimi in paludibus submersi sunt. Interierunt etiam Iulianus Caesarinus cardinalis, qui ad foederis uiolationem impulerat: et rex ipse Ludouicus, qui bellum cupide nimis susceperat. Huniades uix fuga euasit. Turca per Bosphorum Thracium traijcere classem non potuisset, nisi Genuenses in singula Turcarum capita aureo nummo accepto id permisissent.

1445. Isthmum Corinthiacum Amurrhates occupat, et Graecorum praesidia cum fratre Constantinopolitani Imperatoris fundit, et popula tionibus totam deuastat Peloponnesum.

1446. Rex Poloniae tum Turcis in Vngariam irruentes, conseruit manus, et uictor euasit. Tur cae ultionis capidi magna ui coacta, reparant ui res, ac bellum instaurant: in quo utraque pars tulit cladem circiter octingentorum millium. grauior

tamen Turcarum iactura fuit, quam Christianorum: quamuis occubuerat princeps belli, cuius caput ad Turcarum regem allatum est. Occubuit et Turcarum regis filius in eadem pugna.

1448. Vngari duce Huniade, deuastaturi Turcicas prouincias numero circiter sexingentorum millium, regiones eorum ingrediuntur: pugnantesque cum Turcis, prima quidem pugna retulêre uictoriam: altero uero praelio cecidêre pene omnes, exceptis circiter mille, qui fuga sibi consulebant.

1449. Turca Croiam urbem, in campis Aemathiae sitam, Scanderbeccho resistente frustra multis mensibus oppugnat: suorumque multis deltis, infecta re discedit

1450. Amurrathes Turcarum Imperator de uita discedit, relicto successore, filio Machomete VIII, Turcarum rege: qui fratrem suum, ne pater solus sepeliretur, statim interficit, et eodem sepulchro condi iussit.

1451. Machometi initium belli fuit contra Scanderbecchum. Turca Croiam octuaginta millibus hominum obsidens, cum dedecore discessit: et relicto in Croiae obsidione duce Balla bano, ab urbe fugit.

inuentrices, ab immanissimo tyranno solo aequatae sunt, etiam fundamentis quibusdam in locis effossis, et Munychia atque Piraeeo dirutis.

1453. Machometes Constantinopolim die nono et uicesimo Maij expugnauit, quam nono die Aprilis coeperat obsider, omnibus Christianis gladio dissectis, et Constantino interfecto: cuius caput ludibrij causa pilo affixum in castris circumferri iussit, uniuersa eius stirpe deleta, et nobilibus omnib. inter conuiuia per ludi brium trucidatis.

1456. Machometes Belgradum, quam Albam gaecam uocant, cum centum quinquaginta millibus hominum expugnatum adijt. Conuocatis autem Christianis, et Ioanne Capistrano adhortante, Huniades dux ultra quadraginta millia hostium occidit, alijs in fugam turpissimam uersis, et ipso Machomete sagitta percusso. Hoc praerlium commissum est in die Magdalenae.

1457. Cum Assimbaeo Persarum rege, quem Vsuncassanum, quasi heroa magnum appellant, praelio primum congressus ad Euphratem, decem millia militum amisit. secundo praelio Machome tes superior fuit.

1463. Veneti instructam classem, liberaturi Corinthum, in Graeciam miserunt: sed re infecta sunt reuersi.

Eodem anno rex Vngariae, Geisam Bosniae urbem recepit, quam Turca secundo obsidens, audito Christianorum aduentu, quatuor bombardis ingentibus in Drinam fluuium demersis, in fuga spe posita reliquit.

1464. Principem Mysiae simulata pace ad se Machometes euocans, captum excoriauit. Fratrem eius, et sororem in triumpho duxit.

1465. Turca in Epiro munitionem ualidam, urbis instar, mira celeritate triginta dierum spacio extruit, ex qua finitimas regiones excursionibus uexare, territasque et exhaustas facilius posset armis uincere.

1466. Rex Epiri Georgius Castriottus, cognomento Scanderbeccus, ingenti clade Turcas stra uit, atque repulit.

1468. Machometes Syros et Aegyptios cum eorum exercitibus fudit, Narrantana et Scandalora urbibus ui captis et incensis, et omni populo miserabiliter interfecto, et nobilibus de locis editis et turribus praecipitaetis

citiam inijt, cui nobilem puellam ex suo gynae ceo cum regali munificentia et donis Imperatorijs in uxorem misit.

Eodem anno Nicolaus Canalis, classis Venetae praefectus, magnum damnum nauali bello intulit Machometi, occisis duobus millibus Turcarum.

1470. Missis quadringentis nauibus ac centum uiginti millibus hominum in Euboeam in sulam, Omario duce, in oppugnando quadraginta pene hominum millia Machometes amisit: sed eam post trigesimum diem cepit, Italis militibus palis affixis, et omni genere crudelitatis et libidinis in incolas flagitiosissime edito.

Eodem anno Turcicus exercitus in Vngaria usque ad Zagabriam praedando grassatus, circiter decem hominum millia captiua abduxit.

Eodem anno Turcae in Dalmatiam, Forumiu lium, Stiriam excursiones fecerunt, multa ex hominibus et pecoribus praeda abacta.

multas ciuitates in Mauritaniae finibus a Turcis liberas fecit, suo que imperio adiecit.

1472. Vsuncassanus rex secundis praelijs factis, plures ciuitates Othomannis ademit. quod factum aeternum nomen in Orientis partibus illi peperit.

Nicolaus Thronus eodem anno classem Vene tam cum regis Parthorum exercitu contra Turcam coniunxit.

1473. Vsuncassanus leui praelio circiter tria millia ex Machometis exercitu fudit.

Eodem anno Turcae cum ingenti multitudine traijcientes in Vngariam, finitimas ciuitates ad fluenta positas depopulati sunt.

1474. Commisso cum Persarum rege ad Eufratem fluuium praelio, Turca uictor extitit, sex hostium millia et octingentos cepit. Ex quibus domum rediens, in singulis locis ubi statiua habuit, quingentos per diem gladio secari iubet, et insepultos dispergit, totam que Armeniorum regionem impleuit horrendo funerum spectaculo.

1475. Ad Istri fluminis partem, quam Muldauiam, Vualachiamque appellant, Turcae caesi sunt a Stephano Muldauiae Palatino. Quatuor duces

1476. Matthias Vngarorum rex, ad Sauum fluuium, castellum Turcarum magna cum laude sua expugnauit.

1477. Clausit supremum diem Vsuncassanus, qui Persis, Parthis, Medis, ac toti pene Orienti praefuit. Cui successit filius maior natu: hic, capite plectens fratres suos, solus regno potiebatur.

Eodem anno Nicosiam Turcae classe piratica infestârunt, non sine magno urbis eius incommodo.

Veneti cum Machomete foedus iciunt, Chalcide armis, Scodra deditione extorta. Polliciti eidem sunt quotannis octo aureorum millia, ut Pontica nauigatio patêret mercatoribus.

1479. Magnam classem Machometes in Apuliam misit: sed et ipse in Vngariam cum exerci tu profectus est, et ex utrisque locis plurimos greges captiuorum Christianorum abegit. Inde Leu cadiam, Neritum, Cephaleniam et Zacynthum insulas armis domuit.

1480. Machometes cum exercitu est in Aegyptum profectus ad occupandam Alexandriam:

1481. Machometes duce Mesicho Rhodum ob sedit, et eam quatuor classibus grauissime oppugnauit: sed trucidatis suorum nouem millibus et quindecim millibus uulneratis, ab oppagnatione, quae undenonaginta dies durauit, tur piter desistere coactus est, Petro Dabusonio pro Christianis propugnante.

Eodem anno cum classe ingenti irruens Turca in Apuliam, Hydruntum ciuitatem maritimam, amplam et populosam duce Acomato expugnauit, et incolas omnes gladio occidit.

Eo anno sex millia Turcarum ad ciuitatem Mantineam in regno Lacedaemoniorum occu buêre.

Eodem anno Machometes Turcarum Imperator primus est appellatus, qui duo Christianis imperia, Constantino politanum et Trapezuntinum subuertit, regna duodecim ademit, ducem tas urbes Christianam pietatem secutas cepit: magno et suorum et hostium laeticia, propter crudelitatem inauditam, et omnibus hominibus grauem, animam impiam et blasphemam euocauit.

1482. Baiazethes VIII, Turcarum Imperator, domestica dissensione sedata, et fratre suo ex tota Asia eiecto, regnum stabiliuit.

Eodem anno Ferdinandus Neapolitanus rex, misso filio Alphonso cum exercitu, Hydruntum ciuitatem a Machomete expugnatam, Turcis eripuit.

Eodem anno Ioannes Castriottus, Scanderbe gi filius, ditionem per Machometem patri suo ui ereptam, coactis agminibus recuperabat.

Eodem anno Stephanus Vaiuoda, et Matthias rex: superiorem Mysiam, quam nunc Bosnam nominant, Turcae ademerunt.

1483. Baiazethes contra Sultanum Aegypti um saepius suo incommode pugnans, foedus cum eo inijt.

1488. Gemes Baiazethis frater, apud Rhodios exul, Romam ad Innocentium VIII. Pont. mittitur: tandem cum pontificis filio Alexandro ueneno tollitur.

1490. Alphonsus, Lusitaniae rex, cum decem millibus equitum, et quinquaginta peditum, Sarracenis Granatae regnum eripuit, eorumque reliquias ultra mare compulit.

illum Epiroticum, liberarum semper gentium, seruituti suae Baiazethes subijcit.

Eodem anno Matthias Vngarorum rex, Sabatrum, quod Turcae munierant, firmissimum praesidium expugnans, fines suos tutiores reddidit, et regnum suum magno metu liberauit.

1493. Misso in Vngariam exercitu, cui praeerat Cadumus Bassa, septem millia Vngarorum deleta, et in testimonium stragis Christianis illatae, multa capita ac nasi illis abscissi, Constantinopolim missi sunt.

1498. Bellum Venetis Turca intulit, et Dalmatiam igne ferroque desolauit, ingenti praeda abducta. In Foroiulio item capita hominib. plus quater mille, quos abducere propter inundationem cuiusdam riui non poterat, amputari iussit. Venetiae in periculo et metu constitutae fuerunt.

1500. Metho urbs Venetis erepta, die diui Laurenty. Episcopum eius loci decollari iussit Baiazethes, in suo conspectu. oppidanos ad unum omnes necauit, aedificia maxima ex parte incendit.

1501. Quidam ex Christianis regibus, Venetis amici, una cum ipsorum classe, cui Benedictus Pisaurus praeerat, Aeginam et Zacynthum depopulati: et adorti Leucadem et Cephaleniam, insulam etiam Neritum, quae hodie diuae Maurae appellatur, ceperunt. Naupliam obsidio ne liberârunt.

1502. Turca sibi timens, propter rumorem de Elia propheta Persico acceptum, supra ducentas domos Constantinopoli imperauit una cum habitatoribus cremari. Fuit autem tantae aestimationis ille propheta, ut supra centum quinquaginta hominum millia eius sectam et castra, quae ornatissima fuerunt, sequerentur, et inter se omnia haberent communia.

Eodem anno cum Venetiarum duce, et rege Vngarorum pacem et foedus Turca inijt.

1504. Rex Hispaniae in Mauritania Caesariensi, contra Sarracenos Magnum portum obtinuit.

1505. Rex Persiae conserens uictrices manus in Asia cum Turcicis copijs, eas deleuit.

1509. Granum Africae ciuitas, plena populo et rebus, ab Hispanis occupata est.

1511. Selymus minimus natu, ex Baiazethis filijs, patri aetate confecto insidias, fratribus interitum struit. Fratres tandem cum ipsorum filijs strangulari iubet, patrem toxico per Iudaeum tollit.

1512. Selymus factione militari, et studijs popularibus Imperator salutatur, et eligitur, IX, Turcarum.

1513. Acomathes Selymi frater, Persicis auxilijs adiutus, bellum mouet sed fortuna illi inuidente capitur, et strangulatur.

1514. Pacem cum Venetis atque Vngaris Selymus renouans, contra Ismaelem Persarum regem proficiscitur, eumque ad Chalderanum oppidum uincit et fugat. Taurum regiam ciuitatem, olim Artaxata nominatam, sine sanguine et sudore capit.

1515. Nouum bellum contra Aladulum Cappadociae regem suscipit, ducem que eius in fuga captum decollauit, caputque in uictoriae signum Venetias misit.

1516. Selymus Campsorem Aegypti Sultanum, cum omni suo exercitu deuicit, Sultano etiam in fuga pereunte. Belli autem fortuna prospera usus, Alkairum, Alexandriam, ciuitates turrigeras ac populosas, totamque, Aegyptum suo imperio

1517. Pons a Selymo naualis supra Nilum constratus, ut Tomombeium Aegypti nouum Sultanum insequeretur: quem per proditionem captum, et omnibus tormentis ac contumelijs uexatum, suspendi iussit.

1518. Marranos, Sarracenae gentis reliquias, Carolus Hispaniarum rex e regno suo expellit, et barbarorum circiter quadraginta millia occidit.

1520. Selymus extinguitur ultricib. furij, seo in loco, quo patrem fuerat hostiliter persecutus. Huic successit Solymannus, XX. Turcarum Imperator.

1521. Solymannus Belgradum urbem munitissimam expugnauit, multasque arces et castella in Vngaria diruit.

1522. Rhodum insulam quadringentis nauib. adijt, et cum maxima hominam multitudine obsedit, sub Iunij mensis finem. Rhodij milites conserentes cum eo fortiter manus, post uarias et insignitas strages, uiribus exhausti, ciuitatem tradidêre, quam Turca ipsis Christi Natalibus ingressus est.

1526. Ludouicus Vngariae rex, contra Turcam Vngariam inuadentem pugnaturus, suis ipse copijs praefuit. In acie uictus, et sibi

fuga consulere cupiens, in palude interijt. Multi insignes uiri eo praelio desiderati, ex quibus Stephanus Slico maximum suis dolorem reliquit. Buda regia urbs direpta, et nobilis bibliotheca Matthiae regis incensa.

1529. Rhodij milites in Meliten insulam permittente Carolo Caesare se recipiunt.

Eodem anno Solymannus redit in Vngariam, Budam munitissimam arcem secundum obsidet: quam cum frustra laboraret euertere, ijs qui eam tenebant, certis conditionib. propositis, persuasit ut eam traderent. Inde ad Viennam Austriae perrexit, quam secundo et uicesimo die Sept. obsidet, tormentis oppugnat, murosque rumpit. sed cum multos suorum amitteret, desperatione adductus, fugae sese tradidit. Ipse obsidionis tempore ex finitimis locis innumeras praedas egit. et hominum multa millia abduxit: uirgines et matronas nudas proiecit, pueros palis affixit. In exercitu centum quadraginta millia uirorum habuit: ex quibus circiter octuaginta millia tum in oppugnatione Viennae tum in fuga frigore et inedia periêrunt.

1532. Gunsium Vngaricum oppidulum, defendente forti et claro uiro Nicolao Iurizio cum ducentis armatorum millibus Solymannus terdecies oppugnauit: non captum tamen ui, sed

deditione traditum. Audito autem Caroli Caesaris aduentu, qui octuaginta peditum millia habuit, et triginta fere galeatorum equitum ex Germanis, Italis, Hispanis collectorum, exceptis Vngaricis equitibus: Turca non expectandum sibi ratus, per Noricorum montana fugit, multa praeda onustus domum rediens.

1534. Solymannus Africanum simul et Vngaricum bellum molitus est. Corradinum enim Barbarossam classis suae praefectum in Africam, contra Tunatenum regem misit: quem etiam regno priuauit. Ludouicum uero Gritum, Andreae Venetiarum ducis filium, in Vngariam, ut Vaiuodam eijceret. Occupata autem Medeui scha ciuitate, quam Gritus tenebat, Meilanus Vaiuoda ipsum cum exercitu obtruncauit, eiusque filios ante oculos patris in frusta conscîdit.

1535. Carolus V. in Africam traijciens, Tunetanum regem restituit, et ad uiginti captiuorum millia e seruitute liberauit.

Eodem anno Taurus Persiae ciuitas a Turca ui capitur: in qua cum securius agerent milites, improuiso Tahamae Persarum regis aduentu uiginti Turcarum millia opprimuntur. Spolijs amplis et Imperatorijs concubinis Persae cum magno hostium dedecore potiti sunt.

1537. Solymannus ex Ponto et Propontide centum quinquaginta triremes, biremes octoginta, ducenta simul, et septuaginta uarij generis na uigia collegit: quibus Corcyram, Venetae ditionis insulam, aggressus, decem dies obsidet: incensisque suburbanis, et agris deuastatis, multisque incolarum aut occisis. aut captis, discedit. Zacynthum et Cythera populatur. Aeginam expugnat et complanat, Parum capit, Naxum tributariam facit. In Apuliam, maiorem et meliorem classis partem, in quam decem millia lectorum peditum, et duo millia equitum robustissimorum imposuerat, mittit, et totam Tyrrbeni maris oram ibi depraedatur. Classes Imperatoris, Pontificis; Venetorum coniunstae, ducum ambitione et discordia dissipatae sunt.

1538. In Stiriam incursions fecerunt Martilosinominati, genus hominum agreste, et latrocinijs deditum: sed incolarum uirtute repulsum est.

Eodem anno Calciani ducis perfidia a Christianis infeliciter contra Turcas in Sauia pugnatum est.

1539. Veneti cum Turca pacem renouârunt, traditis illi trecentis millibus coronatorum, et Neapoli ac Maluasia oppidis, in finibus

1540. Castellum nouum Dalmatiae oppidum, quod Hispani et Germani milites tenebant, conniuentibus Venetis, a Turcis direptum est, incolis et militibus de more gladio occisis.

1541. Turea relictus tutor Iohannis Vaiuodae, infantis filij in Vngariam a monacho Vainodae gentili uocatur. Qui Buda capta infantem una cum matre sequi castra iubet. ipse arcem ingreditur: et Pestum, eregione positam ciuitatem, omni apparatu bellico tum instructam, sui iuris facit: Stridonium capit, Quinquecclesias solo aequat.

1542. Eodem anno Carolus Imperator contra Barbarossam, ad capiendum Argierae portum, in Mauritaniam Caesariensem serius nauigans, et (ut aiunt) Pontificis colloquio Lucae detentus, naufragium fecit. Ipse in Baleares insulas uento reiectus est, multis nauibus ex pulcherrima illa classe ui et iniuria tempestatum amissis. Germanus miles, Italo fugiente, fortiter contra Mauritanos pro Caesare pugnauit.

1542. Expeditio in Vngariam facta, ad recuperandam Budam, duce Ioachimo Brandeburgensi electore. Plures milites morbo, quam armis periêrunt. Oppugnationem tentauerunt

1543. Pacis conditiones cum Turca initae ad certum tempus: quae utrique parti armis fessae, gratae fuerunt.

1546. Poloniae rex Sigismundus, castellum quoddam Turcae, prope regni sui fines aedificatum, duce Breteuitio diruit et euertit.

1547. Mustapha Solymanni filius, reliquis liberis a patre sublatis, solus imperio destinatus, cupidus paterni imperij sollicitauit populos Aegyptios, et commouit Persarum arma in patrem.

1548. Solymannus contra Tolcham regem Persarum maximo, exercitu profectus, signis infelicibus pugnauit, suis amissis in Persia: et Tartaris socia arma iungere uolentibus, caesis in minore Armenia.

Eodem anno Curculaius, Turcicus pirata, uiginti biremibus et triremibus contra induciarum pacta, Siciliae et Campaniae littora infestauit improuisosque accolas adoriens, ingenti praeda ditatus est.

Eodem anno Sarraceni Mauritani tumultuantes, ducum Caesarianorum Sestiani et Albani uirtute repressi sunt, Portugallia et Hispania ab incursione liberatis.

nouos exercitus conscripsit contra Persas: et primum milites suos stipendiorum amplificatione inuitauit, deinde sociorum animos per legatos confirmauit. Sed copias apparatissimas foris fame et peste amisit: et eode morbo Constantinopoli grassante, quam centum triremium praesidio absens munierat, ad septuaginta hominum millia sublata sunt.

1550. Ineunte hoc anno Solymanni mors falsis rumoribus nunciata est, qui triginta annos populum Dei afflixit.

Hic annus autem, cum Iubilaeus habeatur, et apud Hebraeos olim annus mitigationis et leuationis fuerit, te oramus Deus aeterne, mitiga propter filium tuum mala tot annos Ecclesiae tuae illata: conserua pro immensa misericordia tua doctrinam Euangelij ut sublatis Machomethanorum blasphemijs, gloriosum fiat nomen tuum in gentibus: excita ad necessarium bellum principum Christianorum animos, ut liberato grege tuo ab impijssimo tyrannidis iugo, tuam bonitatem et potentiam agnoscat atque praedicet orbis uniuersus.

CAEL. AVGVSTINI CVrionis Appendix.

1551. Turcae cum arcem Melitae frustra tentassent, Tripolim Africae portum occuparunt.

1553. Solymanus Mustapham filium interemit, et induciae fuerunt inter ipsum atque Ferdinandum regem Romanorum.

1556. Turcicus exercitus in Stiriam uenit: Coppam, Capenisuarum, et Babozam expugnauit. Sigetium uero nulla ui capere potuit. deinde discedens, Babozam, Sanmartinum, Gerosgalum, Seliam, Sanlaurentium et Caliangem incendit.

1560. Philippus Hispaniae rex classem misit, ad Tripolim, Gerbasque occupandas: quae cum ad Gerbas delata esset, cum Turcis congressa, magnam cladem accepit. uiginti septem triremes, biremis una, et quatuordecim naues onerariae in hostium potestatem uenêre.

Eodemque anno Turcae in Vngaria castrum munitissimum, Filech nomine, occupârunt: quo eius anni initio capto, induciae postea inter Caesarem Ferdinandum et Solymanum fuêre, quamdiu uixit Ferdinandus.

1564. Caesar Maximilianus per Lazarum Suendium legatum, Tochay locum munitissimum quem Ioannes Vayuoda obtinebat, Turcis eum defendentibus, expugnauit.

1565. Solymanus ingentem classem ad Melitam insulam oppugnandam misit: quae, Helmi arce munitissima expugnata atque euersa, post diuturnam ualidissimamque oppugnationem, Hierosolymitanis equitibus incredibili uirtute locum tuentibus, tandem re infecta et magna clade accepta recessit.

1566. Solymanus cum ingenti exercitu in Vngariam uenit, Sigetium et Iulam expugnauit: ibique obijt, filium Selymum regnorum haeredem relingquens. cuius Deus habenas moderetur, ne uiribus suis ad Christianae Reipublicae, quae ciuilibus discordijs se ipsam lacerat, perniciem utatur.

CAEL. AVGVSTINI CVRIONIS IN SVAM NOVAM totius orbis terrae descriptionem prooemium, seu potius Prooemij fragmentum.

TERRARVM ac marium, patrum nostraque memoria, a uarijs gentibus praestantissimisque uiris illustratarum, Historiam, latinis literis adhuc non satis explicatam, neque etiam alia quauis lingua ab uno aliquo absolute et ordine pertractatam, scripturi sumus: opus quidem arduum, summique laboris, sed tantae utilitatis, ut Lectoris animum, totius orbis, quem ueteres Cosmographi potius quibusdam rationibus rotundum esse docuerunt, quam re ipsa explicarint, aut ipsi cognouerint, plena cognitione ac pene oculari demonstra tione imbuere: ex qua Dei opt. max. mirum opificium atque prouidentiam admiremur: ipsumque non modo omnium creatorem, uerum etiam admirabili sapientia gubernantem ueneremur, sciamusque extrema tempora adesse, quibus omnes terrae mariaque cognoscantur, ut ad omnes sacrosancti

Euangelij lux perueniat, et uarijs rerum euentuumque exemplis praeceptisque ad quamuis humanae uitae partem rite ex colendam instituere, ac rerum mira uarietate delectare possit. His etenim libris omnes Oceani magni insulae, omnia Africae atque Asiae litora, uniuersa America, siue tota illa terra, quam Nouum orbem uocant, omnes eiusdem Oceani sinus uariaeque partes, pene tota Asia et Africa cum Moscouia Tartarorum regnis, ac multis Europae ad Boream uergentibus regionibus et insulis, totius denique orbis ambitus graphice describentur: adhaec singularum gentium, mores et instituta sacra atque profana, locorum et urbium situs, et res quae terra marique gignuntur: animalia uaria, sidera etiam huic nostro hemisphaerio incognita, antipodes, fortissimorum ac prudentissimorum uirorum, uereque heroum res terra marique praeclare gestae, multa maximorum principum bella, leges et iudicia illustria, tempestatum ac siderum mirae uires et uicissitudines, multarum rerum obscurae caussae insigniaque prodigia: quibus legendis, quantam humana auri cupido, et (ut Poeta ait) sacra fames, quae ignotas terras quaerere,

uasta maria tentare, tempestatum coelique iniurijs subijci, et feros ac barbaros homines adire, mortemque per mille pericula quaerere cogat, in mortalium pectoribus possit, quiuis animaduertet: simulque omnia quae magni uiri et principes faciunt et moliuntur, quamuis propria commoda propriosque fines intueantur: diuinae tamen maiestati ad ipsius gloriam augendam et propagandam, uel ipsis inuitis, inseruire uidebit. In hoc autem tam difficili opere conatum nostrum animumque probari cupimus: si uero nec dicendi genere neque ingenij acumine et eruditione rei dignitatem aequaucrimus, aetati id ingenijque tenuitati condonari postulamus: qui hunc laborem ideo suscepimus, ut Romani sermonis studiosi, et omnes qui harum rerum cognitionem ex ijs linguis, quibus scriptae sunt, petere non possunt, uel innumera uolumina uoluere nolunt, Latinam absolutam et compendiosam explicationem habeant. in quo Opere, etsi a quib. et quo tempore, qua ue uia et ratione singula loca illustrata fuerint, docebimus: non tamen temporum, sed locorum Geographicum ordinem (quantum fieri poterit) persequemur.

sed quia non bene partes intelligi possent, nisi uniuersi cognitio haberetur, neque locorum descriptiones mente comprehendi, nisi ea arte qua describuntur cognita (in quaque enim re tradenda principia quaedam sunt cognoscenda, ex quibus ad reliquarum cogitionem perueniatur) nos igitur prius de ipso uniuerso, tum quoniam pleraque loca, quae a nobis describentur, maritima sunt, uel nauigationibus ad ea peruentum, de ipsius nauigationis praeceptis et noua locorum ex nauigantium usu describendorum ratione, breuitati cum perspicuitate, quoad fieri poterit, studentes, pauca et necessaria non tam ex ueterum libris, quam ex recentium et eorum qui tanta itinera ac nauigationes confecerunt, certissimis usuque comprobatis praeceptis decerpentes, trademus.

Principio igitur uniuersum, quem nos a perfecta absolutaque elegantia mundum, Graeci [gap: Greek word(s)] , quod ornatum significat, uocarunt, est, quo coeli, stellae, elementa, omniaque creata continentur, et (ut Cicero ait) quasi communis quaedam hominum atque deorum urbs, ciuitas et domus, quae diuino numine regitur, cuius ciuitatis

nos ciues et membra sumus: ex quo illud natura consequimur, ut communem utilitatem nostrae anteponamus. Haec autem uniuersa mundi machina, quemadmodum siderum perpetuus ac circularis motus, multaque alia ab innumeris scriptoribus satis explicata argumenta, quae nos ideo praetermittimus, docent: non modo in ipsa uniuersi extima superficie, quam coelum dicimus, uerum etiam in partibus, quemadmodum ex hac ipsa nostra historia patebit, rotunda, sphaericaque est. nam quo reliqua omnia continentur, ea forma necesse est esse figuratum, creatorique maxime cognatam et decoram habere, cuius omnis extremitas paribus a medio radijs attingatur: medium autem punctus est, qui et centrum dicitur, et est infima uniuersi pars, ita ut quicquid undequaque in quamuis partem ab eo proficiscitur, sursum tendere: et contra, quicquid ad id tendit, inferiora petere dicatur. huius centri natura est, ut omne graue ad se trahat, omne autem leue circumferentiam petat magis uel minus pro grauitatis uel leuitatis portione. Est et linea quaedam transiens per centrum mundi, et extremitates

suas circumferentiae atque supremo coelo applicans, et mundum uniuersum in duas aequas partes diuidens, quae axis mundi dicitur: eius uero extrema poli appellantur. Id itaque totum torna tum est, ut nihil effici possit rotundius, nihil ut in motu uacuum extra relinqueret, nihil asperitatis haberet, nihil offensionis, nihil inclusum angulis, nihil anfractibus, nihil eminens, nihil lacunosum, omnesque partes simillimae essent. Hic autem mundus in duas regiones est distributus, in elementarem uidelicet, atque aetheream. haec superior atque purissima, quae coelos et sidera continet: illa inferior, perpetuae commixtioni corruptionique obnoxia, qua animantia, mortique subiecta continentur, superior illa siue aetherea undecim orbibus uel potius globis connexa est, quorum unus est uere coelestis ille extimus, qui reliquos omnes complectitur et mouet, nec mouetur, purissimus, lucidissimusque atque aeternus, arcens et continens caeteros, in quo angeli et beatorum animae tanquam in summo perpetuoque bono, quale nec oculus uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis penetrare potest, quiescunt: in

quo sunt infixi illi qui uoluuntur stellarum cursus sempiterni. Cui subiectum est decimum, quod primum motum appellamus, et circa mundi polos, spacio uiginti quatuor horarum, ab ortu in occasum, rursus in ortum rediens, cursum suum perficit, secumque omnes inferiores citatissimo motu suo rapit, ut uidemus in sole et stellis: ex quo nobis dierum ac noctium discrimina manant. Hunc orbem sequitur nonus, qui non circa mundi polos axemue: sed circa axem et polos Zodiaci, qui axis mundi axem ex obliquo intersecat, eiusque poli a mundi polis spacio uiginti trium graduum, et triginta quinque minutorum distant, superioris contrario motu ab occasu in ortum: rursus in occasum rediens uoluitur, et annis XLIX. M. cursum suum perficit. Infra hunc positus est octauus orbis, qui etiam proprium motum habet a Septentrione in Austrum, rursum in Septentrionem, et dicitur motus trepidationis, siue motus accessus et recessus. hic autem motus fit in duobus paruulis circulis, in noni orbis concauitate positis, quorum unus in principio arietis, alter in principio librae, annis VII. M. in hoc autem orbe

positae sunt stellae et sidera: quae fixa ideo uocantur, quod motus certos habeant, nec singula suos circulos, quemadmodum planetae, propriosque motus habere cernantur. Reliqui sunt septem planetarum, siue errantium siderum orbes, e quibus unum possidet octauo proximum illa stella, quam Saturniam nominamus. an. XXX. deinde est hominum generi prosperus et saluraris ille fulgor, qui dicitur Iouis, an. XII. tum rutilus horribilisque terris, quem Martem dicimus, an. II. Deinde subtermediam fere regionem Sol obtinet, dux et princeps et moderator luminum reliquorum, mens mundi et temperatio, tanta magnitudine, ut cuncta sua luce lustret et compleat, dieb. CCCLXV. hor. VI. Hunc ut comites consequuntur Veneris alter, alter Mercurij cursus eodem fere spacio. In infimoque orbe Luna radijs solis accensa, proxime supra ignem conuertitur dieb. XXVII hor. VIII. Horum orbium octo oculis comprehenduntur, reliqui tres nec uideri nec tangi possunt: ideo autem sunt excogitati, quod cum hos moueri sit animaduersum, necesse fuit in loco aliquo moueri. motus enim in loco fit, locus

autem continet, nec continetur. Itaque coelum undecimum, quod Empyreum uocant, supra omnes immotum: sed in quo omnes reliqui et mouentur et sunt, statuerunt. Deinde, quia corpus simplicissimum, quales sunt coeli, non plus quam unum proprium motum habere potest, et sunt tres illi motus in sideribus obseruati: oportuit tres etiam sphaeras, in quibus hi motus fiant, excogitare.

Hoc tantum in eius schedis repertum est, cum tamen plura scripsisset: cui si fata uitam longiorem dedissent, Opus dedisset, quale priora secula nunquam uidêre. Verum morte immatura sublatus, neque hoc neque alia lectu dignissima absoluere potuit.

CAELII PATRIS IN CAEL. Augustinum filium lacrymae.

AD CAELIVM PATREM, THEOdori Zuuinggeri medici et philosophi Basil.

CAEL. AVGVSTINI CVRIONIS, MAROCHENSIS regni in Mauritania nobilissimi, a Sarracenis conditi, descriptio ante nunquam edita.

NOSTRI Africae quatuor faciunt partes, quarum primam, Barbariam appellant: secundam, Numidiam: tertiam, Libyam: quartam, Nigritarum siue Aethiopum regionem. de singulis nos scitu digna afferemus: ac primum de prima. Ea Africae pars, quae hodie Barbaria uocatur, ab ortu solis Marmaricae; quae hodie Barca dicitur, deserta habet: a quibus eam Atlas, qua magis ad Ortum accedit, quae pars hodie Mons Meies appellatur, diuidit: quem a Strabone Aspim dictum existimo, qui ab Alexandria Aegypti, circiter trecenta millia passuum distat: a Septentrione Mediterraneo mari, ab hoc monte ad Herculeum fretum usque protensa. qua uero Occasum spectat, ab eodem freto Oceano Atlantico, ad eiusdem Atlantis finem, ubi in Oceanum insurgit usque, clauditur: idemque Atlas eam a Meridiano solis ardore tuetur. haec est totius Africae nobilissima pars, hodie in quatuor

regna siue prouincias diuisa, nempe Marochum, Fessam, Telesinem, et Tunetem. his accedit Bugiae ora, pro qua semper Telesinenses et Tunetani reges inter se bella gessêre, donec nobilissimam eius urbem Petrus Nauarrus Ferrando Hispaniae regi subiecit. ut autem institutum ordinem sequamur, a Marochi regno, quod omnium maxime ad occasum est, incipiemus. Hanc partem a ueteribus Tingitanam Mauritaniam: populos uero a Graecis Maurusios, a Latinis Mauros appellari, nemini dubium est. Primi Mauritaniam habuêre Libyes: sed cum Medi, qui in Hispania cum Hercule militauerant, eo mortuo in Africam transuecti, eam partem occupassent, nomen eorum paulatim Libyes corrupêre, barbara lingua Mauros pro Medis appellantes. Vtrum autem Tingitania alias regiones quam Marochensem complectatur, post uidendum erit, ubi de hac ex huius temporis usu dixerimus.

Marochi regnum, in Mauritania Tingitana situm, ab Occasu ac Septentrione Oceano clauditur, a Meridie uero ultra Atlantem montem ad arenosam solitudinem usque pertingit, ab Ortu Omirabi, qui a Ptolemaeo Cusa dictus fuit, fluuio terminatur. in eoque septem connumerantur regiones, Sus, Hea, Guzula, Marochi

SVS, PRIMA REGIO Marochi.

SVS regio ultra Atlantem meridiem uersus est, initium capit ab Oceano occidentali, qui Atlanticus uocatur: et ad Meridiem arenosae solitudine, ad Septentrionem Atlante monte, ad Orientem flumine quod Sus dicitur, a Ptolemaeo Subus, a quo tota regio nomen habet, circumscribitur. patet haec regio in longitudinem, quae duobus montibus, qui tamen Atlantis membra sunt, nempe Hanchisa et Ilalemo continetur, Sus fluuium usque septuaginta circiter millia passus: in latitudinem uero, hoc est, ab Atlante ad arenosam solitudinem sexaginta, Hanchisa mons ab extrema Atlantis parte, qua Occasum spectat, oritur, in Ortumque ad quadraginta millia passus extenditur. ad huius montis radices Susiana regio Meridiem uersus iacet. incolae fortissimi pedites sunt, adeo ut singuli duobus equitibus opponi posse ferantur. hastis quibusdam magna agilitate utuntur. Triticum in hoc monte non oritur: hordei uero, mellisque magna copia. quouis anni tempore apud eos ningit: uerum incolae quum tota hyeme leuibus pannis uestiantur, se frigus parui facere ostendunt. nemini parent: et quamuis

Seriphus harum regionum princeps eos saepe sub iugum mittere sit conatus, nunquam potuit. In huius montis ad Orientem fine Ilalemus incipit, ac Ortum uersus in Guzulam regionem usque circiter triginta millia passus nonnihil in Eurum deflectens protenditur: ad Austrum uero in Susiana planicie finem habet. Eius incolae homines sunt nobiles et strenui: equis abundant, ac perpetua inter se propter argenti fodinam, quae in eo monte est, bella gerunt, eaque uictores potiuntur. ex hoc monte Sus, siue Subus fluuius, qui hanc regionem ab ortu solis claudit, oritur: ac per huius regionis, quae ab ipso nomen est sortita, planiciem Austrum uersus non quidem recta, sed nonnihil in Libonotum deflectens, XL. millia passus labitur. Sed priusquam eo usque ueniat, ad dexteram Atlantem uersus circiter tria millia passuum procul ab fluuio Tedsi oppidum est amplum, aedium quatuor M. constans, a priscis (ut ferunt) Poenis conditum, cuius ager copiosus et fertilis est abundat enim frumento, saccaro, glasto: Nigritae apud eos negociatores uersantur. Populum habet pacatum, ciues elegantes et honestos. popularis est ciuitatis status, ita ut sorte sex uiri eligantur, quorum administratio mensibus sexdecim definita est. In ea Iudaei artifices

complures sunt, uelut artifices, fabri, et eiusdem generis alij. Templum habent multis sacerdotibus, alijsque ministris instructissimum: iudices item, ac legis interpretes publico stipendio conductos. Mercatus ibidem die Lunae celebratur, ad quem Arabes, agricolae et montani homines conueniunt. Hoc oppidum anno Domini M. D. XIII. ad Seriphi imperium accessit, in eaque tabularium suum princeps constituit. distat hoc oppidum ab Oceano LX. M. P. et ab Atlante XX. Ab altera fluminis parte, ubi is iam ad Occasum uergit, recta Notum uersus, decem millia passus procul a flumine, et LX, ab Oceano: ab Atlante uero L. Tagauostum maxima huius regionis ciuitas reperitur, a Tedsio XXX. M. P. distat: in ea aedium octo millia numerantur, et uiuo lapide extructa est, et ipsa Poenorum opus. In media urbe multa sunt fora, tabernae, officinae, artifices. Populus in tres est factiones diuisus: frequenterque inter se serunt pugnas, atque alij aduersus alios Arabum subsidia aduocant: qui prout quisque maiora pollicetur, modo huic, modo illi fauent. Agrum habet haec ciuitas fertilissimum, pecora multa: sed lana paruo admodum precio aestimatur. Panni multi, sed exigui ibidem fiunt: qui ab eiusdem urbis mercatoribus Tombutum, et Gualatum

Nigritarum regiones semel quotannis aduehuntur. mercatus bis fit septenis diebus. Vestitus horum honestus est: mulieres formosissimae et lepidissimae. Viri multi sunt fusci, ex candidis et nigris geniti. Magistratus non sunt definiti aut certi, sed potentioribus reliqui parêre coguntur. Rursus ad fluminis dexteram quatuor millia passus procul ab Atlante, triginta Occasum uersus, a Tedsio non quidem recta, sed ita ut nonnihil in Caurum iter flectatur, et circiter quadragintae, et a Tagauosto, et Oceano totidem. Tarodantum satis magnum oppidum est, et ipsum a ueteribus Poenis conditum. focorum ad tria millia continet. Hoc soli fertilitate, et moribus simile est superioribus: uerum minus, et moribus cultius, propierea quod quum Marini familia Fessae imperaret, Suse quoque regnauit: fuitque uicarij regij domicilium: cuius rei arcis ruinae a regibus istis extructae, quae etiamnum extant, indicio sunt: extincta uero eius regis familia, ciuitas se pristinam libertatem uindicauit. Incoloe lana linoque uestiuntur. Opificibus ciuitas abundat, Reip. administratio penes nobilitatem est, ex quibus ordine semper quatuor imperant: imperium semestre est. Gens pacata, nullaque afficiens uicinos iniuria. In horum finibus qua

Atlantem regio spectat, uillae multae casaeque sunt. Planicies, quae ad Meridiem uergunt, Arabum sunt et sedes et pascua. Ciuitas ipsa magna pendit tributa agri caussa, cum ex Susianae regionis consuetudine, tum uero ut tuta itinera praestentur. anno M. D. XIII. ab Arabis defecit, ac Seriphum principem asciuit. Ab hac XXXV. M. P. in Occasum progrediendo, Teijeutum oppidum in pulcherrima planicie a Poenis conditum, reperitur. quod in tres partes, quae simul triangulum efficiunt, est diuisum, et Subo flumine alluitur. Domicilia ad quatuor millia habet. solum frumenti, hordei, et aliarum frugum ac leguminum in primis ferax. Magna quoque uis saccari ibidem oritur, sed id neque coquere neque purgare norunt: idcirco horum saccarum subnigrum est. A Fessa et Marocco, Nigritarumque regione, multi mercatores eo confluunt ad saccarum comparandum. Dactylorum quoque satis magna copia. Hic nullum monetae genus in usu est, sed auro rudi et natiuo utuntur. Habent etiam sudariola quaedam unius auri drachmae precio, quibus pecuniae loco in mercando utuntur. Argenti parum habent: eo utuntur ad ornatum mulieres. pro quadran tib. minutisque pecunijs frusto ferri octo drachmarum pondere utuntur. Pauci sunt apud eos

fructus, ficubus, uuis, persicis et dactylis exceptis. Olea ibi non nascitur: sed oleum e quibusdam Marochi montibus adfertur: uenditurque Suse, ita ut centum quinquaginta librae, quindecim auri drachmis aestimentur. auri un ciam, quod aurum signatum non habent, nummis aureis Lusitanicis (quos ducatos uocant) septem et eius tertia parte commutant. Eorum uncia Italicae respondet: sed libra uncias decem et octo capit, Tethlam illi uocant: unde satis constat, centum apud eos pondo Italicas libras XII. unciarum CL. conficere. In hac urbe coria illa elegantia paratur, quae apud nostrates pelles Marochinae appellantur: quarum duodecim sex nummis aureis, Fessae uero octo uenduntur. In ea parte, quae Atlantem spectat, multa sunt mapalia et uillae: qua uero Meridiem, uasta omnia. planicies enim sunt, et uicinorum Arabum praedia. In huius urbis meditulio templum est amplum et magnificum, quod ab eis Templum maius uocatur, per quod fluminis riuum ducunt. Ciues ipsi natura feroces sunt, semper inter se bellum gerunt, raroque pace fruuntur: singulae ex tribus urbis partibus rectorem creant, ijque triumuiri paribus auspicijs Remp. gerunt: horum trimestre imperium est, nec ultra progreditur haec gens fere eodem utitur uestitu,

quo proxima regio Hea: quidam etiam panno et tunica lintea uestiuntur, atque in capite ex alba tela mitram gestant. Habent in urbe iudices et sacerdotes, quibus in ijs tantum quae ad sacra et religione pertinent obsequuntur: in alijs ut quisque plures habet propinquos, ita fauore superior est si quis alterum occidat, et a propinquis ipse occidi non possit, septem annorum exilium sumit, aut inuitis aduersarijs in urbe manet. si in exilium abit, eo finito in patriam reuertitur: omnesque nobiles conuiuio accipit, atque cum parte aduersa eo pacto redit in gratiam. In hac urbe multi sunt artifices Iudaei, qui nullo grauantur onere. a Teij euto secundo flumine, qui Caurum uersus cursum suum ad Atlantis radices flectit, paucorum milliarium itinere Messam ducit. sunt autem Messa tria, parua oppidula, inter se circiter M. P. distantia, quae uno nomine Messa dicuntur, ab antiquis Poenis (ut aiunt) prope Oceani litus sub ipso Atlantis promontorio, unde Atlas exoritur, condita: quae a nonnullis falso, ut opinor, Suriga Ptol. fuisse creduntur: cui tamen Surigam idem Ptol. in XXIX. gradu lat. collocet, et Subi fluminis ostium, a quo hae non procul absuni in XXV. Sunt autem haec oppida muris uiuo ex lapide septa. Inter ea Sus, siue Subus labitur stumen,

quod aestate uadosum est, hyeme uado neminem admittit: nauiculis quibusdam utuntur ad traijciendum minime aptis. Sunt tria haec oppidula in nemore non syluestri quidem, sed palmis consito, quae illorum est possessio, sita. fructus ipsi non usque adeo probantur, quod in annum minime durent. Incolae omnes agriculturam exercent: cum flumen crescit, quod Septembri atque Aprili solet accidere, terram colunt: Maio colligunt fruges Quod si mensibus memoratis, aut altero saltem decresceret, nihil colligerent: paucos habent greges. extra oppida fanum est ad mare, quod religiosissime colunt, ex hoc fano sanctum quendam Pontificem a Machumete decantatum proditurum opinantur: et praeterea Ionam uatem, quem piscis uorauerat, in Messatium solum eiectum esse fabulantur. Huius templi trabes minores, ossa sunt cetorum. nam saepe huiusmodi belluae marinae mortuae ad litus eijciuntur, quae et magnitudine et forma immani terrorem spectantibus incutiunt. Vulgi opinio est, omnes cetos iuxta templum praetereuntes, Dei numine et potestate in eo fano collocata interire. uerum eius rei caussa est, quod in mari ad duo M. P. magni acutique aliquot scopuli sunt: cum uero feruet estu pelagus, marinae belluae mouentur atque

agitantur: quod si qua forte in scopulum impingat, facile collisa extinguitur, et ad litus mortua impellitur. est in agro non procul ab urbe ceti costa instar arcus ad uiam collocata, sub qua qui transeunt, camelis insidentes, eius tamen summum arcum capite non attingunt, ea diututissime ibi fuit tanquam monstrum asseruata. In eius ore litoribus succinum probatissimum inuenitur, quod Lusitanis aut Fessanis mercatoribus paruo precio uenditur, ita ut uix aureo nummo uncia aestimetur. Plerique succinum a ceto gigni, quidam eius excrementum esse, alij semen genitale putant a masculo emissum, quo tempore foeminam appetit: quod post in aqua densatur. alij uero idem in fundo maris oriri putant, ac deinde pelagi aestu ab eo euelli, et ad litus proijci: quod tamen de succino odorato, quod Itali Ambracanem nominant, intelligendum est: non autem de flauo, quod ex Septentrionalibus Germaniae insulis adfertur. de quo suo loco dicemus. ab Messa uero Subus fluuis magis ad Caurum cursum dirigit, seque Atlanti in occidua eius parte coniungit, ac prope extremum eiusdem promontorium non procul ab Messa in Oceanum labitur. Ad cuius ostium extremo in Oceano in ipso promontorio, Gartguessemum arx est, uulgo Capohuer Heae

regioni sinitimum, cuius solum fertile admodum est, et pingue: sed quia supra Seriphi principis mentionem fecimus, et infra quoque multae de eo dicentur, eius origo est nobis explicanda. Cum igitur Lusitani anno circiter M. CCCC. XC. Gartguessemum arcem cum agro occupassent, Heensis et Susianus populus, uires ad cam recuperandam coniunxerunt, peditumque auxilia e remotissimis locis adsciuerunt, ducemque ac imperatorem quendam Seriphum, hoc est nobilem Arabem ex Machumetis familia delegerunt: qui exercitu adducto, arcem per dies complures obsedit. sed cum multi a Lusitanis arcem propugnantibus quotidie caederentur, populares arce relicta domum redierunt: quidam tamen cum Seripho, qui bellum se contra Christianos tueri uelle aiebat, manserunt. stipendia in equites quingentos Susianus populus pendebat, quibus stipendijs acceptis Seriphus cum iam peritus esset regionis, tyrannidem occupauit, ita ut paulo post equitum supra tria millia, peditum et pecuniae ingentem numerum haberet. et haec de Sus regione.

HEA, MAROCHI REGIO II.

HEA altera Marochi regio, Susianae siue Subianae ad Septentrionem opposita, Atlante monte, qui Meridionalem Heae partem

claudit, ab ea separatur: ab Occasu et Septentrione Oceanum, ab ortu Esifnualem fluuium. et Gebelelhadichum, hoc est ferreum montem habet, quem Ptolemaeo Vassagium promontotium esse puto. Vt igitur ab occasu et a montib. Subianae finitimis incipiamus, prima Atlantis pars, Ideuacal mons est altissimus, qui ab Ocea no Orientem uersus Ighilinghighil protenditur, eiusdem cum Subianae regionis Hanchisa monte, cui coniunctus est longitudinis, hoc est XL. M. P. estque summum Atlantis iugum, a Ptolemaeo Atlas maior appellatum, Heaeque ora a Subiana separat. Latitudo eius ab Tephetna Heae, Messam Subianae regionis trium dierum itinere conficitur. habet enim Atlas Tephetnam in ipso promontorio ad mare Septentrionem uersus, et Messam in Meridiano promontorij latere, quae trium dierum itinere inter se distant. Hic mons frequens et cultus est: complures enim in eo uillae pagique sunt. Capris caprarumque fructu, hordeo item et melle uictitant. Lintea tunica non utuntur, nec quidquam acu consutum aut elaboratum quod apud eos qui acu suere norit, nemo reperitur. Itaque panno corpus ut possunt, inuoluunt. Mulieres annulos quosdam argenteos, eosque ualde magnos auribus appendunt: et sunt quae non contentae, quatuor

appendant. Quibusdam etiam fibulis argenteis uncialibus utuntur, quibus humeris uestem annectunt. Manuum quoque digitos et crura annulis argenteis nobiliores et ditiores mulieres exornant: plebeiae uero ac tenuiores, ferreis aut aeneis utuntur. Equos habet haec gens non multos, sed paruos, quorum pedes ferreis soleis non muniunt: qui equi adeo agiles sunt, ut felium more de sublimi loco exiliant. Magnus ibidem leporum, capreolorum et ceruorum numerus est: sed in nullo apud hanc gentem precio. fontibus scatet, et arboribus abundat, maxime nucibus. Hi populi maiore ex parte Arabum more uiuunt, e loco in locum subinde migrantes. Arma eorum sunt lati pugiones, et retorti siue incurui: item que eodem modo gladij, quibus dorsum, ut falcibus quibus in Italia prata tondentur, latum et crassum est. In pugnam tria quator ue hastilia pila ue gestant. Apud eos neque magistratus est, neque sacerdos, neque templum, neque doctus quisquam: sunt uero magna ex parte homines improbi et proditores. aiunt hunc montem militum uiginti millia emittere. Vbi uero hic mons desinit, Demensera mons, qui honam Heae partem a Susiana diuidit, initium habet: indeque ortum aestiuum, hoc est Caeciam

uersus L. M. P. patet: atque in monte Nifisam, qui Marochensis regionis est, desinit: et per eum iter est in Susianam. Frequens est, sed barbaris et immanibus incolis. Equis abundat haec gens, frequentia que cum finitimis et Arabis, ut eos suis finibus arceat, bella gerit. In hoc monte neque urbs est neque castellum neque domus: multae uillae multaque mapalia insunt. Nobiles multi inter eos inueniuntur, quibus tota multitudo paret. hordei milijque solum est in primis ferax. Fontes multi per illorum ualles fluunt, qui post in flumen Siffaiam ingrediuntur. Huius populi uestitus satis elegans est. Magna uis ferri inde eruitur, quod in uarijs distrahunt locis. Ingens Iudaeorum numerus per illos montes obequitat, qui armis instructi pro suis dominis, id est, pro eius montis populo decertant: uerum ij inter reliquos Africae Iudaeos in religione impij habentur, Carraumique appellantur. In hoc monte lentisci et buxi magnae sunt arbores, nuces uero maximae. Nuces cum arganis fructibus miscere solent, atque ex eis oleum quoddam subamarum, quo in cibis et lucernis utuntur, exprimunt. Est autem Argas arbor quaedam spinosa, quae fructus Hispanicarum oliuarum magnitudine fert,

ex quibus oleum tetri admodum odoris, quo in cibis et lucernis utuntur, exprimunt: horumque magna est in Hea copia. Ex hoc monte equitum et peditum XXV. M. emitti ferunt. ad huius montis radicem, qua Orientem solem spectat, Esifnual fluuius labitur, qui ex Secsiua Marochensis regionis monte oritur, et per horum montium ualles Boream uersus fluit, donec Tensist fluuium ingrediatur, et sic Orientalem Heae plagam eo usque claudit, et a Marochensi agro diuidit: ubi uero hic in Tensist labitur, mons Gebelelhadichus, hoc est ferreus incipit, et a Boreali parte in Septentrionem non procul a Tensisto flumine ad Oceanum usque extenditur: hunc puto a ueteribus et Ptolemaeo Herculis promontorium appellatum, idque latitudinis ratione adductus. id enim Ptolemaeus in XXX. lat. gradu collocat, quem hic non excedere uidetur: uel si non est, tum est Vassagium promontorium, quod ab eodem in II. et XV. mi. collocatur: idque potius crediderim. neque enim tam tum a Subo distat, ut plures gradus esse possint, nec etiam Subum Sus esse, uel ego uel quisquam Cosmographus ambigit, cum Subus a Ptolemaeo Libyae et Tigintanae Mauritâniae finis, ac in XXV. gradu eius ostia constituantur. hic mons Heam a Marocco et Bucala in ea parte separat.

Hunc montem populus incolit, Regrada appellatus. Nemorosus mons est, multis fontib. irriguus: melle arganoque abundans. Frumentum non habent, sed e Ducala aduehunt. Pauperes sunt, sed probi et religiosi. In montis uertice multi sunt uitam solitariam arborum fructibus et aqua ducentes. Fidem et ueritatem colunt: pacem amant: latrocinia aliaque scelera exilio ad certum tempus mulctant. Simplices ultra modum sunt, ita ut si quis ex ijs qui in solitudine degunt, aliquid operis efficiat, pro miraculo habeant: a uicinis Arabis saepe infestantur, quibus hic populus ut quietam uitam agat, certum tributum pendit. Anno M. D. XIIII, Machumetus Fessanorum rex arma in hanc Arabum partem mouit, quamobrem illi in montes aufugerunt. Montani homines regis copijs adiuti, in Arabes ad angusta loca impetu facto eos debellarunt: capta atque ad regem adducta equitum tria millia et octuaginta, ita montani a tributo liberati fuerunt. Huius montis incolae militum circiter duodecim millia emittunt. atque hi sunt Heae fines. Nunc oppida nobis enumeranda, quae duodecim sunt: quorum primum in occidua regionis parte ad Oceanum, et Ideuacalis montis radices Tephethne urbs munita est, in ipso Oceani litore ab Afris condita,

quod ad sexcentas domos habet; et portum ad naues paruas satis commodum: ad quem Lusitani mercatores, ut suas merces cera et caprinis pellibus commutent, uenire consueuerunt. Fluuius est iuxta urbem paruus quidem, sed in quem nauigia, cum mare reciprocatur et intumescit, sat commode ingredi possunt. hunc fluuium a Ptolemaeo Sanem appellatum minime leui coniectura ducti censemus, cum eius ostium ad Septentrionalem maioris Atlantis radicem, quae proculdubio hic est, ponat. nam hoc loco Ptolemaeus non Salam (ut quidam corrupte habent) sed Sanem dicit: Sala autem ubi sit, suo loco ostendemus. oppidum autem apud Ptolemaeum, uelalium quempiam ex ueteribus non inuenio: neque est Herculis portus, qui tribus gradibus ab Atlante distat. Solum omne circa urbem montosum est, in quo hordeum copiose prouenit. Muris est urbs fortissimis ex lapide quadrato et latere cincta. Ex ijs quae importantur et exportantur, uectigal capiunt: idque inter ciues diuidunt, qui ad urbis propugnationem idonei sunt. Sacerdotes et iudices habent: sed ij de caede et uulneribus ius dicere non possunt. Quod si quis tale quid committat, inuentus a mortui propinquis occiditur: sin euaserit, septem annorum exilio mulctatur. quo septennio finito, certa pecunia mortui cognatis.

data absoluitur. Huius urbis incolae colore candido sunt, comes et humanissimi: multo maiore honore peregrinum quam ciuem afficiunt. Et quanquam magna ex parte ad aedes ciuium diuertunt, est tamen in urbe publicum amplumque peregrinorum hospitium. pulices hic sunt innumeri, et ingens lotij et caprinarum fecium foetor. singuli namque ciues ingentem harum alunt copiam, quae interdiu in sua eunt pascua: noctu in uestibulis aedium, atque adeo ad cubiculorum fores stabulantur. Ab hac XL. M. P. Orientem uersus ad Orientale Ideuacal montis caput, est Inghilinghighil paruum oppidum in colle ab antiquis Poenis conditum. domos habet ad quadringentas. rerum in eo necessariarum opifices multi sunt. Solum hordei ferax, mellis arganique copia unica ad id per montis latus uia: eaque angustissima et difficilis, ita ut uix eques eo quis possit ascendere. ciues bellicosissmi sunt: cum Arabis assidue pugnant, a quibus semper uictores discedunt: facit id natura loci accessu ardui et difficilis liberalissimi sunt. In eo magna uasorum copia paratur, quae inde in diuersas regiones feruntur. Hinc IIII. M. P. ad Septentrionem est Eitdeuetum, antiquum oppidum in edito monte, in cuius tamen uertice

planicies amoenissima patet, situm: domos circiter septingentas habet. In medio oppido fontes multi aquas lympidissimas frigidissimasque fundunt. Rupibus nemoribusque horridis et formidabilibus urbs tota cingitur. Opifices multi Iudaei in eo sunt, fabri, sutores, infectores aurificesque. Fama est, ucteres huiusce oppidi populos, Iudaeos fuisse a Dauide genus trahentes. Sed ea regione a Machumetanis occupata, ad eorum sectam transiuisse. Multos ibidem eius legis peritos inuenias, ita ut plerique decreta ipsa legesque memoria teneant. ait Leo se eo in loco senem inuenisse, qui magnum quoddam Sarracenicae legis uolumen, Elmudeuuana appellatum, quod legum farraginem uocant, tribus libris distinctum: in quo difficiliores legis quaestiones, et in eas Melici responsa continentur, in promptu haberet: estque hoc oppidum quasi forum quoddam, in quo lites expediuntur: dicae, edicta siue proclamationes, tabulae, atque eiusdem generis alia fiunt, ita ut eo omnes uicini concurrant. Ab ijs iurisperitis omnia sacra et profana administrantur: uerum in capitalibus caussis parum habent populum obsequentem, in eoque parum admodum eis legum scientia prodest. huius gentis uita uictusque aspera in primis est, hordeo, argano oleo carneque caprina uictitant:

frumenti apud hos nulla mentio. Mulieres formosae et coloratae sunt: uiri corpore robusto, pectore uilloso, liberalissimi, sed sollicito coniugum amore pene insani. Ab hoc XV. M. P. in Septentrionem progrediendo Tagtessa, reperitur antiquum oppidum, in aeditissimo rotundoque monte positum. Ascensus ad id circa montem quasi per flexuosos quosdam gradus patet: infra oppidum circiter VI. M. P. ab eo labitur flumen, unde aqua ad usum potumque sumitur: ei tamen qui in fluminis ripa sit, uix sesquimiliare abesse oppidum uidetur: ad hoc flumen per angustam semitam scalpro scalarum modo factam, mulieres ad aquam hauriendam descendunt. incolae rapto uiuunt: cum uicinis omnibus inimicitias gerunt: greges et armenta sua in montibus habent, syluae circa hoc oppidum omnes apris plenae sunt: in eo ne unus quidem equus inuenitur. sine commeatu ac fide publica Arabes per illorum fines iter facere non audent. Est deinde Culeihatum Elmuridinum, quod discipulorum arcem significat, ita positum, ut Tagtessa Culeihatum a Septentrione in Aquilonem, et Eitdeueto a Lyba item in Aquilonem XVIII. M. P. iter sit. Haec arx patrum nostrorum memoria, ab Homare Seijepho noue in Sarracenica religione factionis autore extructa

est. Hic primum concionator fuit: cumque magnum di scipulorum numerum ad se traxisset, eosque obsequentes haberet, maximus effectus est tyrannus: et hanc arcem in altissimi montis cacumine, inter duos alios montes eidem cacumini pares aedificauit, circa quam rupes eminentissimae, nemoraque densissi ma sunt, ad eamque nisi per angustissimam in eius montis latere semitam accessus non datur. Is annos duodecim regnauit, eiusque caussa regio haec uniuersa fuit uastata, tandem ab uxore est propter priuignae pellicatum interfectus: ex quo quam fuisset scelestus et impius, palam factum est. Itaque eo mortuo tumultuari coepit populus, omnesque eius discipulos et quotquot eius sectae erant, ferro est persequutus. hanc tantam cladem nepos eius euasit, qui arce occupata annum integrum tumultuantium atque Heensium obsidionem sustinuit, quamobrem illi coepto destitêre. Odium tamen inter eum et Heensium populum, omnesque uicinos maximum mansit: uitam per latrocinia ducebat: equites quosdam habebat, quibus uiatori bus erat infestus: perpetuisque excursionib. iam pecora, iam homines agebat rapiebatque: tormentis quoque, quos sclopos hodie uocant, utebatur, quibus iter, a quo arx miliare distat, infeslum reddebat. Tanto tamen omnium odio flagrabat, ut neque agros colere, neque ullum aliud opus

facere, uel pedem extra suum montem ferre posset. Aui sui corpus magnifice admodum in ipsa arce reponi curauit, colique quasi diuum manda uit. Hinc ad Septentrionem circiter IIII. aut VI. M. P. Tesegdeltum est oppidum satis amplum, domos enim LXXX. continet, in alto monte positum, rupibus altissimis undique cinctum, adeo ut muris nihil opus habeat. Propter oppidum fluuius labitur. Horti omni genere arborum consiti ibidem sunt, ac praesertim nucum. ciues habet locupletes. equis abundat: quorum robore freti, Arabis tributa minime pendunt, sed cum eis bella continenter gerunt: ac saepenumero non paucos trucidant. Agrestes tamen homines fruges ne ab Arabis auferantur, in urbem important. Qui in urbe degunt, moribus sunt satis probatis, hospitales et humanani. nam custodibus portarum mandant, simul ac peregrinus quispiam appulerit, inquirant ab eo, habeat ne certum aliquem in ciuitate amicum: qui si habere se neget, ab ijs ad hospitium deducitur. ita nullus peregrinus pecuniam hospiti suo numerat, sed humaniter et gratis accipitur. sollicito coniugum amore uruntur, homines alioqui in fide constantes, Pulcherrimum habent in media urbe fanum, a multis sacerdotibus cultum. Praetorem unum satis in sua lege peritum foro praeficiunt, qui in omnibus

ciuilibus et priuatis caussis ius dicit: publicas non attingit. agri in quibus serunt, omnes in montibus sunt. Ab hoc oppido XII. M. P. ad Septentrionem est aliud nomine Teijeutum, in conualle situm, lapide cocto extructum. Domos habet ad trecentas: cuius incolae omnes agricolae sunt. praeter hordeum, fruges alias eorum solum non fert. Hortos habent complures, uite, ficu, persico consitos. Magnos caprarum greges habent. Leonum etiam magnus numerus in ea regione inuenitur: a quibus non pauca detrimenta eorum gregibus importantur. hoc oppidum anno M. D. XIII. a Lusitanis populo partim caeso, partim in captiuitatem abducto deletum fuit. Hinc X. M. P. Orientem uersus est Ileusugaghen, paruum oppidum, in arcis morem in altissimo montis iugo positum, in quo sunt ad quadringentae domus, et sub eo exiguus labitur fluuius. Nec intus nec extra oppidum sunt horti aut uites, aut arbores ullae fructiferae. cuius rei caussa est incolarum negligentia atque inertia, qui nullum cibum currant praeter hordeum, arganumque oleum. discalceati incedunt, quibusdam exceptis, qui calceis ex camelino bubuloque tergore utuntur. cum campestribus bella assidue gerunt: et canum more se mutuo conficiunt. Neque iudicem neque sacerdotem, alium ue peritum

hominem qui eis ius dicat, habent: propterea quod neque ius neque religionem nisi extremis labris colunt. In omnib. eorum montibus, nullus penitus ullius generis fructus praeter mellis copiam inuenitur: hoc et in cibum seruant, et finitimis uendunt: ceram autem una cum reliquis sordibus abijciunt. In oppido exiguum templum est, uix centum hominum capax. nam hoc genus hominum omni religione iureque contempto, quocunque eunt, semper pugionem hastileue aliquod habent ad caedem: homicidae enim sunt, proditores et conscelerati. Decem milliarium Septentrionem uersus itinere, ab hoc oppido progrediendo Hadechis inuenitur, in planicie positum, domibus septingentis frequens, crudoque totum extructum lapide: flumine alluitur modico, in cuius ripis uites plurimae sunt, pergulaeque elegantissimae. In eo artificum Iudaeorum magnus numerus: ciues honeste uestiuntur: equos habent elegantes, propterea quod negociationi dediti sunt, multumque peregrinanturmonetam haec ciuitas argenteam cudit. nundinas habent quotannis semel: ad quas montani homines ex uicinis confluunt locis. In eo mercatu magna animalium uariorum copia inuenitur. Lana item, butyrum, oleum arganum: ferramenta quoque et panni, qui apud eos fieri

solent. Dies quindecim hae nundinae celebrantur. Sunt in hac gente mulieres formosissimae, colore candido, mediocriter pingues, atque in primis elegantes et humanae: sed uiri feri, in re uxoria suspiciosi, ita ut ea de caussa occidant eos de quibus suspicantur. Nullus ibi iudex, nullus homo doctus, cuius consilio inter eos officia distribuantur, et negocia procurentur, uerum potentiores omnia pro sua libidine tractant: in ijs tamen quae ad religionem spectant, suos habent sacerdotes, aliosque ministros. nulla apud eos uectigalia, portoria nulla, alia ue onera, quemadmodum neque in alijs huius regionis ciuitatibus. uastatum fuit hoc oppidum a Lusita nis anno M. D. XIII. Hinc Septentrionem uersus VIII. M. P. in montis latere Teculethum est, quo in oppido mille domus habitantur. paruus amnis praeterlabitur: ad cuius ripas utrinque horti multi sunt, uarijs fructibus consiti. non desunt qui hunc amnem Diurum Ptolemaeo esse putent: sed ij mihi gradus iterum non bene numerasse uidentur, uel regionem inspexisse. ijdem enim Diurum magis ad Septentrionem Azafio, quod in Ducala regione est, ponunt: cum Teculet magis sit ad Meridiem. ego uero aut Vnam aut Agnam puto. In oppido complures putei lympidis ac dulcibus aquis

scatentes. Templum quoque non inuenustum. et. quatuor pauperibus accipiendis dicata hospitia: et praeterea unum uiris religiosis destinatum. Huius oppidi ciues et incolae satis opulenti sunt. quod oppidum ad Oceanum portui, qui Goz appellatur, uicinum sit, ibi magnam frumenti copiam distrahunt: quod in ampla et amoena planicie, quae prope oppidum est, colligunt: magnam quoque cerae uim Lusitanis mercatoribus uendunt. itaque satis ornate uestiuntur, equosque habent eleganter instructos. captum fuit hoc oppidum, et dirutum a Lusitanis anno M. D. XIIII. Huic ad Septentrionem paruo spacio positum est Goz, ad Oceanum portus, ad quem Lusitani mercatores naues appellunt: hunc puto a Ptolemaeo Suriga appellatum potius, quam Messam. Teculetho Occasum, seu potius Lybam uersus XVIII. M. P. est Tednestum, antiquum a Poenis in satis amoena et commoda planicie conditum. Muro quod latericio opere et creta, extructum est, totum cinctum: eodem opere et urbana aedificia constant, suprae mille et quingentas aedes capit. ex eo paruus egreditur amnis, qui praeter moenia labitur. aliquot in urbe tabernae sunt, in quib. panni quibus utuntur ipsi, et telae, quae e Lusitania eo aduehuntur, uenales sunt, Opifices nulli sunt, sutoribus,

fabris et sarctoribus exceptis, uno que aurifice. Diuersorijs caret, et balneis et tonstri na. Si qui peregrini eo commeant, ad amicum notum ue aliquem diuertunt. Sin hoc desit, tunc nobiles inter se sortito hospitem eligunt: ita nemini hospitium deesse potest. Si quem peregrinum honorifice accipiunt, magna delectatione afficiuntur. Illud tamen moris est, ut hospes discedens dominum aliquo munere ornet, quo se gratum esse testetur. Quod si quis eo ueniat, qui mercator non sit, ei hoc conceditur, ut sibi ipse ex nobilibus qui ei uideatur hospitem eligat, apud quem sine precio aut munere ullo sit. Quod si etiam egens aliquis incidat peregrinus, huic proprium est destinatum hospitium, in nullum praeterea usum erectum, quam pauperibus accipiendis et alendis. In media urbe fanum est amplissimum non sine arte, lapide et calce constructum: antiquum, utpote eo tempore aedificatum, quo Marochi rex huic genti imperabat. In huius fani meditulio ampla cisterna posita est. ibi multi sunt sacerdotes. alijque uiri ad templi ministerium et custodiam constituti. Sunt et alia templa, aliaque ad orandum loca, sed parua, ac nihilominus pulchre extructa, beneque custodita. In hoc oppido centum Iudaerum familiae sunt a tributis immunes: nisi

quod certos habent ex nobilitate patronos, quos certis muneribus afficere consueuerunt. Quin et incolarum maxima pars Iudaei sunt: et hi monetae, cudendae praesunt: quae moneta argentea est, centumque et sexaginta eius generis monetae ex uncia fiunt, aspri uocantur, et quadrati sunt. nullum hic uectigal aut publicani sunt: sed si qua impensa in Rep. sit facienda, conue niunt ciues, ac pro cuiusque facultatibus inter se impensam partiuntur. Dirutum fuit anno M. D. XI. ciuibus in montes, ac inde Marochum profugientibus. cuius rei caussa fuit, quod uicinos Arabes acceperant cum Lusitani regis duce, qui Azaphi sedet, de oppido Christianis tradendo conuenisse. huius regionis oppida fere omnia ab Hannone Carthaginiensium duce ad hanc oram lustrandam, et colonias in eam deducendas misso condita censentur, ideoque ab antiquis Poenis ipsi condita dicunt: de cuius nauigatione et rebus gestis alio loco dicemus. Totius huius regionis gens hordeaceo pane fere uiuere consueuit: quem tamen in placentarum potius quam panis formam conficiunt, eumque sine fermento. hunc in testaceis quibusdam patellis depressis et planis coquunt, paucique, sunt qui furnis utantur. Quodam alio cibi genere uescuntur uili et insipido, Elhasid appellatur:

cuius conficiendi ratio haec est. In aheno aquam ebuliunt, in ebulientem hordei farinam conijciunt, eamque bacillo tamdiu miscent, quoad coctam putent: coctam in catinum ponunt, ac in medio ducta quasi fossa, in eam oleum quod habent effundunt. quo facto tota familia circumfunditur, ac manibus pro cochleari usi, dum mica superset, uorant. Vere autem totaque aestate eandem farinam solent in lacte coquere, oleique loco butyrum immittunt. Hunc morem in coenis seruant. In prandio enim hyeme potissimum, panem cum melle: aestate cum lacte et butyro edunt. Carnibus quoque elixis, cepa et fabis conditis uescuntur: addunt et aliud quoddam edulium, Cuscusum ab eis appellatum. neque mensis, neque mappis utuntur, sed storias rotundas sternunt in solo, ac super eas sumunt impositos cibos. plerique eius gentis pro ueste, panno quodam e lana, lodicibus quib. lecti in Italia insternuntur, non dissimili (Elchise ab eis appellatur) sese inuoluunt, fasciaque lanea, non latera quidem ipsa, sed imos lumbos inguinaque constringunt ac tegunt. in capite pannum quendam, et ipsum e lana palmos longum decem, latum duos, gestare solent. Hunc cortice e nucum radicibus detracto tingunt, eoque caput inuoluunt, ita tamen ut capitis uertex apertus sit. pileolos soli

senes, ac si qui sint docti, gestare consueuerunt: hi autem pilei duplices sunt, et rotundi, eiusdemque altitudinis, cuius erant quos medici in Italia olim gestabant. lintea tunica nudum corpus paucissimi tegunt, partim quod apud eos tinum non seritur: partim quod telam qui norit texere, non habent. Sedilia ijs sunt storeae quaedam uillosae, iuncis intextae. lecti uillosae lodices, longitudine ulnarum decem, interdum etiam niginti: cuius pars culcitrae loco substernitur, pars pro linteo lodice que est: hyeme in uillosae parte cubant, aestate in aduersa, quae pilis caret. Puluini et ceruicalia, culei sunt quidam e lanae magni et horridi, oertis equorum stragulis, quae ex Epiro et Thracia adferuntur, similes. Mulieres fere omnes facie aperta, minimeque uelata incedunt. Vasa habent lignea quaedam non tornata, sed scalpro excauata. Ollae tamen et catini fictiles sunt. Qui uxorem nondum habent, barbam non nutriunt: sed uxore ducta deinceps eam sinunt excrescere. Paucos habent equos: sed quos habent, ij per illos montes (tota enim regio aspera admodum, altissimisque et saxosis montibus saltibusque et uallibus, paruisque fluminibus est referta) tanta agilitate currunt, ut feles aequare uideantur. ferreis soleis calceare eos non solent. Asinis equisque agros arant. Magna

uis ceruorum, capreolorum et leporum ibidem inuenitur: uerum nulla apud eos uenatio est. Paucae sunt molatrinae, quod quidem cum fluminibus regio abundet, mirum est. singulae tamen domus molas habent, quas foeminae tractant, molendique operam praestant. Literae apud hanc gentem domicilium non habent,, nec quisquam literatus est praeter leguleium aliquem, omni reliquo doctrinae cultu uacuum. Medicus ibi nullus, chirurgus nullus, pharmacopola nullus. plerique autem morbi apud eos candenti ferro, ut in bestijs solet, curantur. aliquis tamen chirurgus inuenitur, cui unica cura est infantes circumcidere. semper haec gens in armis est, sed bellum omne inter ipsos est. nam exteris nulla fit iniuria. Si cui popularium aliquo proficiscendum est, ut aut sacerdotem aut mulierem aduersae partis aliquam comitem, et tanquam obsidem habeat oportet. Iuris et fori apud eos nulla mentio, in illis praesertim montibus, ubi neque princeps, neque praetor est, qui ius dicat: uixque ipsi nobiles et primarij aliquam in urbibus speciem aut umbram magistratus tueri possunt. sunt in hac regione praeter ea quae enume rauimus, multa castella et pagi. Heae et Susianae principatum sibi Seriphus, de quo supra diximus, arrogat. et haec de Hea.

GVZVLA, MAROCHI REgio III.

GVZVLA regio frequentissima est, sed montosa fere, inter Heam et Susianam in Atlante posita: nonnihiltamen ad Meridiem ultra Atlantem iuxta Sus fluuium, et ad Occasum in Australem Nifisae Marochensis regionis montis partem extenditur: ab Occasu igitur Ilalemum Susianae montem, a Septentrione Marrocensis regionis montes, ab Ortu eundem Esifnualem fluuium cum Hea finitimum habet: a Meridie arenosam solitudinem. huius regionis incolae feri sunt, a pecunijs imparati: sed pecore diuites, et hordeo affluentes aeris et ferri fodinas habent: multaque aenea uasa parant, quae in uarias ferunt regiones, et pannis, aromatis equisque atque alijs rebus necessarijs permutant. In hac regione neque urbes sunt neque castella: uerum pagi et ampli et boni, quorum singuli plus minus mille continent casas. regem aut dominum non habent, sed promiscue sine ordine et lege rem communem administrant: ex quo fit, ut inter ipsos sit perpetua fere contentio et bellum: cui rei nullam aliam norunt adhibere medelam, nisi quod ex septem diebus tres perpetuo habent inducijs consecratos, quib. hostis cum hoste commercium habere tuto potest,

et ex pago in pagos libere commeare: alijs diebus se inuicem ferarum more conficiunt. Hanc induciarum legem religiosus quidam inter eos uir, diuinus habitus, sanxit. corpus certis e lana tunicis crassis, breuib. angustis, et sine manicis tegunt. pugiones quosdam retortos et latos, utrinque incidentes, et in tenuissimum acumen desinentes, gestant: enses uero Ideuacalem incolentibus similes: nundinas bimestres quotannis habent, quib. omnes externos qui ibi sunt, etiam si essent decem millia, alunt: ubi diesprima nundinarum uenit, inducias firmant, et singulae partes centurionem creant, cui centum milites attribuunt: idque faciunt ad securitatem nundinarum. Hi hac illac discurrunt, et sontes pro magnitudine criminis puniunt: fures uero statim hasta quadam eius gentis propria confodiunt, cadauer autem canibus laniandum relinquunt: fit hic mercatus in conualle quadam, merces sub tentorijs et tuguriolis, ex arborum frondibus confectis, mercatores habent: ipsaque genera mercium locis distincta sunt, ut alibi panni, alibi aliae merces uendantur. Qui bestias habent uenales, extra tentoria et tabernacula manent. Omnibus tabernaculis adiacet tugurium frondosum ad nobiles accipiendos, et in quibus peregrinis cibus exhibetur:

suntque huic rei aediles praefecti. et quanquam magnas in peregrinos impensas faciant, tamen in suis rebus uendendis duplum lucrantur. Nam ad hunc mercatum concursus fit ex tota illa regione, atque etiam ex Nigritarum gente, qui magna habent ibi negocia. Breuiter rudi quidem ingenio sunt Guzulani, uerum in illis nundinis quiete et pacate gubernandis admirabiles. Incipiunt hae nundinae XII. mensis Rabih, qui tertius est Arabici anni, eo ipso die quo Machumetis natiuitas apud eos celebratur, quod ad nostros menses redactum, est XXIII. Aprilis. eo enim die Machumetus anno Christi D. X CIII. natus est.

MAROCHVS, MAROCHENSIS prouinciae regio IIII.

MArochensis ager, ab Esifnuale et Nefisa monte initium capit, tenditque in ortum usque Hadimea iuga M. P. C. in Septentriones uero Tensifistum flumen sequitur, donec hoc flumen cum Asifnuale flumine, qua Hea ab Orientis latere incipit, coniungatur: regio ipsa trianguli fere formam efficit, tritico atque alijs frugibus copiosissima est, itemque pecore, aquis, fluminibus, fontibus, fructibus, ueluti danctylis, uuis, ficubus, pomis, pyris omnis generis abundat: plana fere est Galliae cisalpinae instar.

Montes quos habet, frigidissimi et steriles sunt. nam in eis praeter hordeum nihil prouenit: ut autem institutum ordinem sequamur, a montibus et ab Occasu incipiemus. Primus igitur huius regionis mons est Nifisa, qui hanc regionem ab Hea separat: hunc montem a Demensera Heae monte Asifnual fluuius diuidit. hic mons ad Septentrionem respicit. circiter VIII. M. P. ualde frequens est: atque in eius cacumine, quanquam in eo crebrae decidant niues, hordeum tamen seritur, feliciterque prouenit. Sunt huius montis incolae syluestres homines, et inculti: si quando honestum aliquem uident uirum, tam eum quam eius uestitum mirantur, quia nulli mercatores ad eos commeant, nec ipsi ad uias, qua solent homines iter facere se conferunt: quod ea loca fere homines nequam et latrones tenere soleant. Abundat capris, melle et argano. ibi enim arganum incipit inueniri: huius montis Orientalem partem a meridionali solis ardore tuetur Seusaua mons, a quo eiusdem nominis fluuius oritur: qui fluuius ad Nifisae Orientale caput decurrit, eumque a proximo monte separat, et in Asifnualem fluit. niues in hoc monte perpetuae sunt, gens barbara, nullam cum finitimis pacem colit: arma sunt sax, aquae fun dis contorquent: hordeo, melle et caprina carne

uictitant. multi inter eos Iudaei, qui in illis montibus fabrilem artem exercent, et ligones, falces, atque equorum soleas conficiunt. Iidem quoque domos extruunt, quanquam in eo haud multum sane habent negocij: quod parietes lapide et creta tecta paleis construantur. Hic enim neque calx, neque tegulae, neque lateres, neque aliud quidquam reperitur. Atque eiusmodi sunt aedes in eis montibus, de quibus diximus. Sunt apud hos multi legum studiosi, quos certis in rebus consulunt. In Orientali Nifisae parte initium habet alius mons, qui Semeda dicitur, quem a Nifisa Sessaua fluuius diuidit: hic XX. M. P. in solis exortum extenditur. huius montis incolae, uiles, horridi et pauperes sunt. Fontibus hic mons abundat: niues in eo toto anno non desunt. nullum ibidem forum aut ius, nisi si quando uiator aliquis incidat, qui eis prudens esse uideatur: huic de re quapiam controuersa ius dicenti acquiescunt, ideoque ubi quis peregrinus ad eos uenerit, eum donec ipsorum controuersias omnes audierit dijudicaritque, disedere non patiuntur: quod ubi fecit, tunc eum sub templi porti cu sedere iussum conceptis quibusdam uerbis precati, cum muneribus accedunt, caputque oscu lantur, atque alius gallum gallinaceum, alius nucis putamen: hic restem ceparum, ille allij adfert.

nobilissimus autem inter eos hircum donat. hordeacea farina cum feruente aqua permixta, carneque hircina durissima uescuntur, et in nuda humo cubant. Huic ad Meridiem Tenmele mons est, altissimus ac frigidissimus, totus tamen ualde frequens: in cuius cacumine urbs eiusdem nominis posita est: ea quoque admodum frequens, et pulcherrimo ornata templo. mediam alluit fluuius. in hac ciuitate sepulti sunt, Elmahdis concionator, eiusque discipulus Habdul Mumen. Nequissimi et pessimi sunt huius montis incolae, seque quod eius concionatoris (qui tamen in Sarracenica religione transfuga impiusque habetur) Theologiae ac doctrinae operam dederint, doctissimos ducunt. Itaque ut primum hominem uident externum, cum eo disputare uolunt. male uestiti incedunt, quia in eis locis nullus peregrinus uersatur: sine lege ferarum more uiuunt, nisi quod sacerdotem unum habent consilij principem. hordeo atque oliuo uescuntur, nucibusque et pineis affluunt. Secsiua mons hinc ad Orientem coniungitur, incultus, praealtus, atque admodum algidus, densissimis syluis et perpetuis niuibus horridus, fontib. scatet: indeque Asifnual fluuius oritur, qui tamdiu in Occasum decurrit, donec a Nifisae finem ueniat, ibique inter Nifisam et Demenseram cursum

suum ad ferreum montem, ubi Tensisto coniungitur, in Septentrionem dirigit. in hoc monte speluncae sunt multae, amplae et profundissimae, in quîs per tres anni menses, Nouembrem, Decembrem et Ianuarium pecora habent, quorum pabulum et foenum et frondes quaedam praegrandium arborum: uictum a uicinis montibus capiunt. in hoc enim nihil prouenit. Vere et aestate, lacte, caseo recenti, et butyro abundant. His uita longa est, plerumque annorum oetuaginta, saepe nonaginta, interdum centum: uiuida senectus, eisque incommodis uacua, quae anni illi adferre solent. Greges ad uitae exitum agunt: nullum unquam externum hominem uident. Albos in capite pileos gestare solent, calceis utuntur nullis, nisi quod pedibus aliquid subijciunt, ne saxis leadantur, et crura detritis quibusdam fascijs inuoluunt, et funiculis adnectunt, ut ea a niuium iniuria defendant. Ex Orientali Semedae montis parte initium capit Gedmeua mons, extenditurque Orientem uersus ad XXV. M. P. adeo ut cum Imizmizis coniungatur. Incolae rustici pauperes, et Arabis subiecti: propterea quod sedes ipsi suas prope planiciem, quae Septentrionalem teumelis montis partem spectat, habent. in montis lateribus oleae multae sunt, et ad hordeum serendum campi: nemora praeterea

non pauca, et in montis cacumine complures fontes. Hunc sequitur Hantera altissimus mons, qui Ortum uersus Adimeium montem usque XLV. M. P. extenditur. gentem habet belliosam diuitem et equis abundantem. In eo arx est, qua quidam Marochensis principis propinquus potitur, uerum continua inter eos de finibus bella sunt. In hoc monte multi sunt Iudaei opifices, qui tributa huic domino pendunt, Hi Carainorum in religione sectam sequuntur, suntque (ut dictum est) homines bellicosi. Montis cacumen perpetuis niuibus riget, adeo ut niuium ingens moles primo intuenti nubes uideatur. latera eius arboribus, herbisque nuda perpetuo sunt. In plerisque locis candidissimum et purissimum eruitur marmor. quod ta men ab ca gente contemnitur. neque enim quisquam est, qui aut eruere aut expolire id norit. Multis in locis columnae et capitula columnarum perfecta, uasaque capacissima et pulcherrima ad fontes excipiendos inueniuntur, eorum principum et regum potentissimorum opera adornata: de quibus infra dicemus, sed eorum coepta bellis interrupta fuerunt. Hunc Orientem ac Meridiem uersus attingit Adimeius, mons magnus et altus, qui in Ortum ad flumen Tensistum usque progreditur, multi hunc

montem populi incolunt. multa ibidem nucibus, oleis, et cotoneis malis referta nemora inueniuntur. Gens est satis bellicosa: omnis generis animalibus abundat, propter coeli temperiem, solique bonitatem. ab hoc monte complures fontes scaturiunt, et Tensistus fluuius, qui hinc cursum suum in Circium dirigit, ibique Oceanum prope Azafium in Duccala regione ingreditur: hic fluuius aqua abundat, et profundus est. aliquibus tamen in locis ab equite uado transiri potest: prope Marchum urbem pontem habet, a Mansore rege aedificatum, qui quindecim arcubus sustinetur, ex pulcherrimis Africae aedificijs. eius tamen tres arcus ab Abu Dubussio postremo Marochi rege ac pontifice, sine fructu, ut Iacobum primum ex Marina familia regem transitu prohiberet, fracti fuerunt. In hac regione decem sunt nobiliora oppida, nempe, Teneza, Tumeglastum. Tesrastum, Marochum regia, Agmetum, Hammineium, Imizmizi Delgumuha, Elgiumuha, Imegiagen. Teneza oppidum munitum in Nifisae montis latere Septentrionali, quod latus Ghedmina dicitur, ab Asifnuale Orientem uersus VIII. M. P. distans, a priscis Poenis conditum est. subiacent ei amplissimi campi, et fertilissimi: quos incolae Arabum metu colere prohibentur. In montis modo

lateribus, interque flumen et oppidum serunt: cuius etiam rei gratia tertias omnium fructuum Arabis pendunt. Hinc circiter triginta M. P. in aquilonem est, Tumeglastum, quod tria parva castella in plano loco sita continet, et distat ab Atlante Septentrionem uersus XIIII. M. P. circa: omnia sunt palmis, uitibus, atque alijs fructibus consita. Planiciem habent pulcherrimam, et frumentis optimam, sed coli propter Arabum excursiones non potest. Sunt haec castella prope deserta, nec in ijs plures sunt quam duodecim quindecim ue familiae: domos habent tam angustas, tamque incommodas, ut potius pecorum stabula, quam hominum domicilia esse uideantur: aquae ibidem salsae sunt. Post XVI. M. P. Ortum uersus est Tesrastum paruum oppidum, ad Asifelmelis fluminis ripam situm, procul ab Atlante circiter XX. M. P. hic autem fluuius ex Hantera monte prope Marocum oritur, et in Teusistum fluit. circa urbem hanc multi horti sunt palmiferi, agrique fertiles. Incolae omnes fere olitores sunt. Fluuius interdum ita redundat, ut hortos omnes corrumpat. et Arabes aestate in hortos irrumpunt, et quicquid boni est auferunt. Sequitur Marochum, olim Bocanum Hemerum, quod XIIII. M. P. ab hoc Ortum uersus distat, urbs inter orbis terrarum maximas, Africae uero nobilissi mas numerata. In patentissima planicie XIIII. M. P. procul ab Atlante, et VI. ab Tensisto fluuio,

ad Agmeti portas, quib. pro Atlantem montem in solitudinem, in qua Lontuni populi sedes habent, iter est, a Ioseppo Tesfini eius populi regis filio, quo tempore is cum sua gente in eam prouinciam uenit, excellentium architectorum, et magno ingenio praeditorum artificum consilio condita, amplum loci spacium occupat: et regnante Hali Ioseppi regis filio, plusquam centum millia domorum continebat. in eam per portas XXIIII. aditus patebat, murisque pulcherrimis et firmissimis ex uiua calce et arena cincta erat. Templis, collegijs, balneis, et diuersorijs Africo more instructa. Ex ijs autem templis quaedam a Lontunae regib. erecta sunt, alia ab Elmuachidinis, qui post Lontunam familiam ibidem dominati sunt. In me dia urbe unum est omnium pulcherrimum, quod ab Hali, de quo supra diximus, extructum fuit: atque templum Halibeni Ioseppi appellatur. hoc templum eius successor Abdul Mumen destruxit, et iterum construxit, nulla alia de caussa, quam ut nomine Halis obscurato suum illustraret: eius tamen labor irritus fuit populus enim antiquum retinuit nomen. Est et aliud prope arcem templum, ab eodem Abdule Mumene, quod secundus in regnum per tyrannidem inuasit, extructum: quia templum ab eius nepote Mansore undiquaque ulnas quinquaginta auctum fuit, et multis columnis ex Hispania aduectis ornatum: et sub eo cisterna fornicata, quae templum amplitudine

aequaret, substructa, in quam per certas fistulas aqua pluuia omnis ab omni temple parte decurreret. nam fani tectum ex plumbo totum Mansor esse uoluit Turrim quoque ex lapide quadrato et maximo, ad amphitheatri Romani formam extruxit: cuius turris ambitus centum ulnas continet, altitudo quanta est Bononiae Asinellorum, uel Argentorati summi temple turris. Gradus per quos ascenditur, plani sunt, et nouem palmos lati. Muri exterioris crasitudo palmos decem, Cochleae quinque patet. In turri sunt domicilia alia super alia septem commodissima, et elegantissima: scalarum gradus ab imo ad summum luminosissimi sunt, id quod efficiunt elegantissimae fenestrae, intus quam foris latiores, summoque artificio elabora tae. In huius turris summo est altera turricula, cuius fastigium instar obelisci est. ambitus ulnas capit XXV. qui fere est cochleae ambitus. hoc fastigium ad pedes uiginti attollitur, estque tribus fornicibus tanquam tabulatis distinctum. ex altero in alterum per ligneas scalas scandendum est. In fastigij huius summo ueru firmissime fixum est: in eo tres argentei globi infixi sunt: quorum secundus proportione minor est primo, et tertius secundo. Cum uentum est in supremum fornicem, caput uoluendum, ut ij

faciunt, qui in nauis cauea, corbita ue quae in mali cacumine est, uersantur: ex quo loco si quis in terram oculos demittat, homines quamuis proceri, uix infantes anniculi uidentur: indeque Azafius mons, qui Marocho CXXX. M. P. abest, optime cernitur: cernunturque planicies quae circa sunt, ad L. M. P. Tempil ipsius interiora non multum habent ornatus, Lacunaria omnia lignea sunt, sed tamen satis eleganter elaborata, cuiusinodi pleraque in Italiae templis sunt: est autem hoc templum unum ex maximis orbis terrarum templis: uerum nunc desertum propterea, quod populus in id non conuenit ad supplicationes faciendas, nisi Veneris die. Quin et ipsa ciuitas multum diminuta est, praesertim in regionibus templo uicinis, adeo ut difficulter ad ipsum templum aedium impedientibus ruinis, pateat accessus. Sub ipsis templi porticibus, ad centum librariorum siue bibliopolarum tabernae, totidemque in aduersa parte esse consueuerunt, nunc autem in tota urbe ne una quidem reperitur, uixque urbis tertia pars habitatur. Quae loca sunt in ea uacua, ea palmis, uitibus, alijsque, arboribus fructiferis consita sunt, nam extra urbem nihil prae Arabum metu ne palmum quidem possunt colere. In hac urbe arx est tanta amplitudine, ut urbs potius quam arx

esse uideatur. huius arcis muri latissimi et firmissimi sunt: portae pulcherrimae e marmore, Tiburtino simili, cum ferreis ualuis. In arcis meditulio templum est cum turri sane magnificum. In turris fastigio ferrea eminet hasta, in qua tres aurei sunt inserti globi CCXVI. auri talentis: hoc est, aureorum nummûm CXXX. M. aestimati: atque hi globi ita sunt collocati et facti, quemadmodum de argenteis diximus. Hos globos plerique principes inde auellere auferreque uoluerunt. ut ex eis conflata pecunia in suis opportunitatib, uterentur: uerum eis quoties id tentarunt, aliquid aduersi accidit: quamobrem eos relinquere coacti sunt, adeo ut inauspicatam rem ducerent eos inde reuellere, Vulgus eos globos, ea coeli affectione, eoque sidere ibi collocatos existimat, ut nulla humana ui auelli unquam possint: aiuntque cum qui eos ibi confixit, magicis artibus certos in eis inclusisse spiritus, a quibus perpetuo custodirentur. Patrum nostrorum memoria Marochensis rex, ut Lusitanorum bellum sustinere posset, uulgi superstitione contempta, inde omnino aureos illos globos auferre uoluit: sed id ei populus non permisit, in eis maximum urbis splen dorem et praesidium situm esse affirmans. Legitur in historijs, Mansoris coniugem, eo a uiro suo aedificato templo, ut et ipsa aliquam sui inter

templi ornamenta memoriam consecraret, aurum, argentum, gemmas, reliquumque, muliebrem mundum a marito, dum sponsa esset, sibi donatum uendidisse, et ex eo auro tribus conflatis globis, fastigio illud ornamentum imposuisse. Est praeterea in eadem arce nobilissimum collegium. literis, et literarum studiosis dicatum. In eo sunt triginta cubicula: et in imo locus amplus, ubi olim docentium uoces audiebantur qui in eo collegio manebant discipuli, eis uictus uestitusque ministrabatur, ita ut semel quotannis nouas uestes acciperent. Doctorum alij centum, alij ducentas auri drachmas prolectionum ratione in annum accipiebant. In hoc collegium nemo nisi qui principia scientiarum recte teneret, cooptabatur. Locus est opree tessellato, quod Musaicum uocant, pulchre ornatus: ubi hoc non est, intus parietes certis lapidib. coctis, et encau sto illitis, in quib. tessellarum loco tenues foliaturea aliaque opera incisa sunt, uestiuntur: in eo praesertim loco, ubi docetur, et in tectis clausisque porticibus: quae autem aperta coelo sunt, pauimentum habent ex ijsdem lapidib. uitreatis, quae Ezzuleia uocant Afri, cuiusmodi etiam in Hispania uisuntur. In aedificij meditulio fons est pulcherrimus, ex candidissimo marmore fabrefactus, sed Africo more depressus. Fama est, hic magnum fuisse discentium numerum, nunc autem paucissimi

sunt: et unus tantum legum interpres. Sunt etiam in eadem arce duodecim distinctae aedes plane regiae, omnia a Mansore fabricata. In primo praetoriani milites balistis utentes habitabant: hique quingenti esse consueuerant Christiani, qui principi anteibant, si quando ei locum mutare contingebat. In altero huic uicino totidem custodes arcus gestantes: post paulo ulterius scribarum locus, et eorum qui a consilijs principi sunt, quae ob id negociorum domos ab eis appellatur. Tertium uictoriae Atrium dicitur, in quo arma et reliqua ciuitatis bellica instrumenta conseruabantur. Hunc alius sequitur locus, in quo archijppocomus siue stabuli magister habitabat: cui adiuncta sunt tria equorum stabula fornicato opere, quorum singula equos ducentos commode capere possunt. Alia item bina stabula: quorum alterum centum mulis capiendis: alterum equabus et mulabus, quibus uti rex solebat, destinatum. stabulus coniuncta sunt horrea bina, et ipsa fornicata, duplici fornice: in imo stramen, in superiore hordeum ad equos pascendos. in altero horreo frumentum asseruabant: quod ita factum est, ut inferior fornix modiorum XXX. M. capiat, et totidem superior: in quorum tectis de industria quae dam sunt facta foramina, et gradus scalarum ex

lapide plani eo usque pertingunt, per quos in tectum scandunt onusta iumenta: indeque certo numero modiorum constituto, in horreum per ea foramina demittitur. Quum uero frumentum inde extrahere uolunt, alia quaedam subsunt foramina, quibus patefactis sua sponte fluit: atque in hunc modum sine negocio et hauriunt et immittunt. Posthaec aliud est domicilium in quo regis filiorum atque aliorum domesticorum fuit schola. In hoc cubiculum est quadratum cum peristilio et fenestris uitreis colorum uarietate distinctis. Insunt quoque circa parietes cubiculi, armaria quaedam ex tabulis opere insecto auroque et ceruleo colore preciosissimo, nempe eo qui ex lapide Lazuli fit, picta et ornata. Aliud item domicilium, in quo alia armatorum caterua considebat: itemque aliud admodum amplum, ubi rex se accedentes audiebat: aliud, ubi cum regis consiliarijs agebant legati: aliud regiae uxores, earumque ancillae et seruae occupabant: aliud in multas partes et loca diuisum, regis natu grandiores filij obtinebant. Vltra haec omnia ad arcis muros, qua planiciem spectat, horti amoenissimi fuêre, omni arborum ac florum genere consiti et ornati. In his hortis porticus est tota marmorea et quadrata, septem palmos in solum depressa: et in eius medio columna

leonem marmoreum sustinens, satis diligenter efformatum, e cuius ore limpidae et copiosae in porticum aquae effunduntur. In singulis quatuor huius porticus angulis pardus sedet ex candido, certis uiridantibus et rotundis maculis a natura factis distincto marmore, quod nusquam, nisi in quadam Atlantis parte C. L. M. P. a Marocho, reperitur. Prope hortos septum est, in quo uaria ferarum genera inclusa tenebantur, pardi, elephantes, leones, cerui, capreoli: quanquam leones separatum ab alijs feris locum habebant, qui etiamnum leonum cauea nominatur. In hac ciuitate mortuo Ioseppo conditore, regnauit filius eius Halis, cui successit filius Abrahamus: quo tempore seditionem in religione excitauit concionator quidam, Elmahelis uocatus, in montibus et natus et altus. Hic haud exiguo militum namero collecto, bellum intulit Abrahamo. Rex cum suis copijs ei obuiam processit, et commissae pugna fusus fugatusque est, itineribusque ab Elmaheli occupatis, in urbem redire non potuit. Itaque ea a tergo relicta, Orientem uersus fuga contendere compulsus fuit, et cum paucis qui e fuga superfuerant, iter per Atlantis latus tenuit. At Elmahelis ea uictoria non contentus, homini quem suis discipulis praefecerat,

Habdul Mumen dicto, mandauit ut regem cum dimidia copiarum parte persequeretur: ipse autem cum reliquis copijs Marochum obsidione cinxit. Rex nusquam consistere, nec se defendere potuit, donec Oramum peruenit: quae in urbe cum ijs quae aderant reliquijs, sese ut poterat, tueri cogitabat. Sed Habdul Mumene castra ad urbem admouente, populus regi se eius caussa periclitari nolle denunciauit. Quare infelix rex, omni amissa spe, nocte intempesta, equo conseenso, uxoreque quam secum habebat, in eundem equum accepta, incognitus e ciuitate sese per portam proripuit: atque in altissimam rupem, quae mari imminebat, contendit. Ibi extimulato atque impulso calcaribus equo, praeceps per praerupta ruit. Ita tres ipsi mortui totique confracti in scopulo inuenti sunt: et miserabiliter sepulti. His rebus in hunc modum gestis Habdul Mumen uictor Maroccum redijt: ubi felici suo fato, Elmahelim mortuum reperit: quamobrem rex in defuncti locum, et Pontifex a quadranginta discipulis, et decem Elmahelis scribis siue consiliarijs, nouo in lege Machumetica exemplo cooptatus fuit. Hic igitur in urbis obsidione constanter perseuerauit, donec anno uertente urbem ui cepit: capto que

Isaco, qui unus de Abrahami stirpe supererat filius, eum proprijs ipse manibus iugulauit: post maiorem militum, qui in urbe fuerant, et ciuium partem uita priuauit: hic omnes regiones a Messa ad barbaricam Tripolim usque, quae pars est Africae praetantior, suo subiecit imperio, ita ut eius imperij fines in Africa, nonaginta dierum itinere in longitudinem, quindecim in latitudinem patêrent. Obtinuit etiam in Europa omnem illam Hispaniae partem, quae olim Betica, nunc Granata dicitur, quae que a Tariffa Tarraconem usque patet, bonamque Castiliae Lusitaniaeque portionem: nec solus ipse tantum habuit imperium, uerum etiam filius ipsius Iosippus, et Iacobus Mansor nepos: omnes que posteri ad Machumetem Enasir usque, qui anno Domini M. CC. XII, in Valentiano regno ab Alphonso (ut opinor) nono Castiliae rege in eo loco qui Las Nauas di Tolosa, id est, naues Tolosanae nuncupatur, LX. M. Partim equitibus, partim peditibus in pugna amissis utctus et debellatus fuit: in cuius uictoriae de Mauro rege partae memoriam, hic Alphonsus clypeum suum aurea arce in purpureo campo depicta ornauit. quem morem et posteri adhuc hodie seruant, quod aureum regnum, tanquam munitam arcem eo die barbarorum sanguine

confirmatum, ac ex impiorum faucibus ereptum fuerit, indeque regno quod prius Bastitanorum appellabatur, Castellae nomen estinditum, eandemque ob caussam D. Iacobi equestrem ordinem instituit, qui purpureo gladio sanguinis argumento uestes suas insigniunt. Hunc Machumetem nostri historici Miramulinum appellant, cuius rei caussa haec est: quod Habdul Mumenus, de quo supra diximus, qui primus nouo exemplo Pontificatum simul et regnum est adeptus, potentia sua et religionis opinione fretus se Miralmuminum, quod credentium principem significat, appellari uoluit: quod et posteri eius sequuti sunt: nostri autem corrupto nomine Miramulinum, sicut et pro Habdul Mumene, Abed Ramon dixerunt. fuit hic Abdul Mumenus tempore Roderici postremi Visigottorum in Hispania regis anno D C C. uel circiter: ijsque quas diximus regionibus in Africa occupatis, a Iuliano comite Visigotto ob uim Cabae filiae illatam in regem accenso aduocatus et adiutus in Hispaniam traiecit, eamque totam praeter Astures et Cantabros imperio suo subiecit: sed paulo post Christianorum uiribus ad Mauros pellendos Pellagio Cantabriae principe duce in Hispania collectis, aliqua Christiani recuperarunt, Mauri tamen ijs quae supra

diximus, locis circiter trecentos annos potiti sunt, donec ea clade accepta, ex qua tamen rex fuga incolumis euasit, seque Marochum recepit, declinare horum regum familia uiresque coeperunt. At Christiani uictoria audaciores facti, bellum continuarunt, et spacio annorum triginta, Valentiam, Deniam, Alicantem. Murciam, et nouam Carthaginem, Cordubam, Siuiliam, Iaen, et Vbedam recuperarunt: Machumetes uero, moriens, reliquit decem filios iam natu grandes, inter quos de imperio ortum certamen in caussa fuit, ut se mutuo conficerent, et deinde Marina gens in Fessanum regnum ueniret. Atque etiam in uicinis locis Habduluadeus populus excitatus, regnum Telensinorum occupauit, et Tunetano magistratu moto, regem qui ipsi uideretur imponebat, uenit post regnum ad Iacobum Habdulachi filium ex gente Marina, quae annis CXX. Imperauit: neque in his mutationibus tantum ab ullo ciuitas accepit detrimenti, quantum a stirpe Marini, quae sedem suam Fessae collocauit, ibique regiam habuit: Marochi uero uicarium. atque in hunc modum Fessa Mauritaniae totiusque Occiduae orae caput fuit. Post et Marinum defecit genus, et Marochi quidam ex ueteri monte urbi proximo dominati sunt,

ac tandem Marochensis urbs contempta remansit, atque ab Arabis uexata, quoties populus non statim eorum cupiditati et uoluntati sine ulla tergiuersatione obsequitur. non desunt qui hanc urbem non a Ioseppo Tesfini filio, sed ab Habdul Mumene, uel Abed Ramonae (ut ipsi dicunt) conditam uelint: sed nos Leonem Africanum potius quam alios sequi uoluimus. Sunt etiam qui non absurde hoc in loco Bochi regiam, a Ptolemaeo Boccanum Hemerum appellatam fuisse credant, nec Geographica ratio repugnat. Agmetum oppidum a Marocho ortum uersus XXIIII. M. P. distat, ab antiquis Poenis in quodam Atlantis colle conditum, domorum adsex millia continet. Hoc regnante Muachidina gente admodum floruit, alterum que Marochum dictum est (fuerunt autem Muachidini Habdul Mumenis successores) hortis et uineis pulcherrimis partim in colle, partim in planicie abundat. Praeter id labitur amnis ex Atlante ortus, qui deinde cum flumine Tensisto commiscetur. inter haec flumina planicies est soli bonitate miranda. aiunt enim id solum interdum cum quinquagesimo fructum ferre: huius fluminis aquae semper albae sunt. hunc Marochum usque peruenire

existimant: qui per quosdam subterraneos canales decurrens, prope urbem erumpat. Regibus aliquot placuit explorare, unde hic fluuius ueniret. Itaque certos per aquae canales ire iusse runt: qui laternam praeferentes, cum aliquo usque per canalem peruenissent, uenti impetum senserunt, quo etiam lumen in laterna extinctum fuit: qui uentus tanto impetus flabat, ut maiorem numquam sensisse uiderentur. Saepe etiam ita periclitati sunt, utredeundi facultas omnis ablata uideretur. Nam praeter hoc ipsum flumen, quod per saxa immania rotatum fran gebatur, inter quae fluctus allidentes, modo in hanc, modo in illam partem flumen praecipitabatur. profundissimas quoque uoragines et cauernas inuenerunt, ita ut ab incoepto desistere compulsi fuerint: nec quisquam post inuentus est, qui idem tentare sit ausus. Qui res Marochensium scripserunt, aiunt Marochi conditorem astrorum scientia, qua ij reges praestabant, multa urbi suae bella imminere praeuidisse: ideoque haec fluminis cursui alueoque, quae illum ocultarent opposuisse, quo ignorato aquae fonte et uijs ab hoste priuari non possent. Sub Agmeto prope fluuium trames est, per Atlantem in Guzulam regionem ducens, haec urbs nunc habitatore uacua est. Sequitur Haminmei

paruum oppidum, in Atlantis colle planiciem uersus ab Agmeto, qua solem orientem respicit XVI. M. P. in tramite Fessano, per montis latus iter facientibus situm: inter flumen et oppidum campi sunt ubertate cum Agmetanis conferendi. Fessano regi nunc paret Elginmuha in planicie ad flumen Sessaua, et Orientalem Nifisae partem VII. M. P. procul ab ipso monte Septentrionem uersus situm, ab Afris conditum fuit: uerum post exactam regno Muachidinam gentem Arabes tenuerunt. ueteris urbis nunc rara tantum quaedam extant uestigia. Arabes tantum ibi soli colunt, quantum ad eorum uictum satis esse uidetur: reliquum incultum sinunt. Quum autem haec ciuitas esset frequens et plena colonis, quadragies sestertiûm pendebat, et domorum ad sex millia continebat. Imegiagen, arx est ab Elgiumuha XXV. M. P. Eurum uersus in uno ex Atlantis, iugis sita, non muris, sed situ et natura munita. Hanc nobiles quidam indigenae olim possidebant: uerum ab Homare Essuepho seditionis in religione autore: qui nullum immamtatis genus reliquum fecit. nam et infantes pueros trucidari, et praenantium foeminarum corpora aperiri, et foetum ex utero abstrahi, et in matrum gremio discerpi mandabat: ut ante

mortis acerbitatem sentirent, quam uitae dulcedinem essent experti, anno M. CCCC. CXIII. exacti fuerunt, ita locus habitatore uacuus mansit, sed post M. D. XIII. iterum aliqua ex parte incoli coepit: uerum quae ad uitam necessaria sunt, in montis tantum lateribus seri possunt. per planiciem enim, iam Arabum, iam Lusitanorum metu ne iter quidem fieri potest. Delgumuha urbs munitissima, in Secsiua monte supra Asifnualis fluminis fontes, a Marocho Lybam uersus L. M. P. alijs montibus septa est: sub ea (ut diximus) Asifnual fluuius oritur, quae uox Punica lingua rumoris fluuium significat. ex monte enim magno cum strepitu praeceps ruit, efficitque profundam uoraginem instar auerni. Hoc oppidum patrum nostrorum aetate conditum fuit: mille propemodum domicilia continet, equitatu ac peditatu satis ualet, ex mapalibus pagis que Atlantis ad quadringenta sestertia: hoc est, aureorum nummûm decem millia capit. frequen tissimum est, atque opificibus instructissimum. populus cum Arabis arctissima necessitudine coniunctus est, quos etiam saepe magnis et splendidis cum Marochensium principum indignatione afficit donis: inter ipsorum montes horti sunt elegantissimi, fructibus abundantes.

hordeum, linum, cannabem solent serere: capras habent multas. Sacerdotibus iudicibusque utuniur: caetera homines ingenio crasso sunt, atque in re uxoria admodum suspiciosi. Imizmizi ab hoc XIIII. M. P. Ortum uersus distat, oppidum uetustum, satis amplum, in quadam Atlantis rupe situm. sub eo uia transuersa per Atlantem est, quae Guzuiam ducit, Burris, id est plumosa appellata: quia ibi perpetuo niues cadunt, quae albis sunt similes plumis, quas interdum per aera ferri uidemus. Sub hoc quoque latissimi patent campi, qui Marochum usque pertinent: habent in longitudine XXX. M. P. ibi frumentum pulcherrimum oritur, quo uix ullum melius reperitur. Arabes autem, Maroccensis que princeps exactionibus eos adeo premunt, ut maior agri pars deserta et inculta sit. Quinetiam incolae id incipiunt deserere. Egentes quidem pecunijs sunt, sed agris et frumento abundantes.

DVCCALA, MAROCHI REGIO V.

DVCCAL Aregio tota fere plana est, Euro in Caurum Tensisto, a Cauro in Septentrionem Oceano, ab Euro in ortum flumine Habide, atque ab Ortu in Septentrionem reflexa Omirabide terminatur. Haec regio ab Tensisto ad Omirabim trium fere dierum itinere, ab Habide uero in Oceanum circiter duorum patet. habitatore frequens est, sed prauo et imperito. Paucae ibi sunt moenibus cinctae urbes, nos tamen praecipuas enumer abimus. Sunt autem hae: Azafium, Tita, Azamor, Meramer, Elmadina, Subeita, Temeracostum, Terga, Bulhauanum, Centum putei, Contis. Montes in ea duo sunt, nempe Mons uiridis, et Benimegher mons. Mons uiridis ab Omirabi iuxta seruorum, hoc est Habidis fluminis in eum ingressum initium ducit, tenditque Occasum uersus usque ad Hascoranos colles, Duccalamque ab aliqua Tedle parte diuidit: altus est, et nemorosus ualde, asperque: glande et pineis abundat, easque fert arbores, quae rubrum quendam fructum ferunt, qui Africanus appellatur. ibi complures habitant religiosi homines, qui nulla praetereare quam huius montis fructibus pascuntur distant enim ab hominum frequentia

passuum ad XXV. M. Non pauci quoque in hoc monte fontes inueniuntur, multaeque arae Machumetanorum more excitatae: atque alia quaedam ueterum Poenorum aedificia. Ad montis radices lacus est amoenissimus, piscibus affluit, cuiusmodi sunt anguillae, clupeae, quas hodie Laccias uocant, et Lucij de genere luporum, alijque, optimi circa hunc lacum ingens est arborum copia, quarum folia pinearum similia sunt. in quarum ramis semper nidi turturum plurimi sunt, anserum quoque, anatum item, aliarumque aquatilium uolucrum et coturnicum, perdicumque: nec non leporum, ceruorum, histricum, capreolorum, et luporum magna ibi est copia. Benimegher uero mons ad Oceanum et Tensistum fluuium est, ab Azafis Occasum uersus XII. M. P. distat, opificibus uarijs est frequens, qui omnes Azafis domicilia habuerunt. Fertilissimus est, maximeque frumenti atque olei abundans. quum Azafium a Lusitanis captum fuit; populus in hunc montem confugit: post tamen et hi a Lusitanis subacti sunt. Azafium in Oceani litore oppidum est, a ueteribus Poenis conditum, domorum ad quatuor millia continet: frequentissimum est, sed moribus incultum: solum habet optimum et fertile, uerum rudes et imperitos incolas, utpote qui neque

agrum colere, neque uineam putare norunt, hortulos tamen aliquot habent satis cultos. fuit in eo quondam magnus opificum numerus, Iudaeorum praeterea centum fere familiae. Quum regum Marochensium uires debilitari coeperunt, familia quaedam Farhonis appellata, in hac ciuitate imperauit: tandem ad quendam Hebdurrahmanum, qui regnandi caussa patruum interfecerat, imperium uenit: diu que ciuitate pacata est potitus. Erat huic eximia forma filia, amore capta cuiusdam hominis plebeij: qui tamen magna apud ciues suos gratia pollebat, et Hali Gousimenis filius uocabatur, cuius seruae cuiusdam matris que suae opera puella consuetudinem habuit. Quod cum pater a serua resciuisset, uxorem obiurgauit, ei que minatus est mortem. Post autem uisus est rem non magnifacere. sed uxor uiri sui ira cognita, filiae amatorem sibi diligenter caueret admonuit. Itaque Hali uitae suae timens, dominum suum interficere constituit. ac re cum iuuene quodam strenuo, qui et ipse caput erat multorum militum,

et de cuius fide nihil dubitabat, communicata, nihil iam nisi loci ac temporis opportunitatem expectabat. Rex autem die quodam ipsis solenni et festo, Hali per sernum significauit, se cum eo uelle animi caussa aliquousque post supplicationem equitare: ei que locum, ubi se expectare deberet, indicauit: quo in loco necem ei moliebatur. Hoc nuncio misso rex in templum uenit. Hali quid rex animo agitaret, minime ignarus, socium accersijt, ei que negocij peragendi tempus adesse significauit: deinde cum decem alijs quibus maxime confidebant armatis (prius tamen celeri nauigio in litore tanquam Azemurum mittere uellet, sed reuera ad fugam si opus foret, comparato) in ipsum templum multitudine refertum, magnanimi, atque ad omnia parati iuuenes ueniunt: cum paulo ante rex esset ingressus, et ad eum qui prope sacerdotem ad preces compositus erat, nihil a regio praesidio impediti, utpote qui nihil de talibus tantae que apud regem autoritatis uiris suspicarentur, facile accedunt. Hic alter ante, a tergo alter regem aggrediuntur, et simul qui a tergo erat, pugione:

qui a fronte, ense confodit et conficit. Exemplo clamor ingens fit, et primo praesidiarij milites in duos iuuenes impetum faciunt: sed superuenientibus decem cum districtis gladijs hanc populi conspirationem esse rati, sese in fugam coniecerunt: idem et reliqui qui in templo erant fecerunt, ita ut soli coniurati in templo remanserint: qui fuga conspecta in forum prodiere, et ibi multis uerbis iure a se regem, qui eis necem machinatus esset, interfectum populo persuaserunt. Populus facile quieuit: ipsosque duos paribus auspicijs regnare passus est: at non diu concordes in diuersa euntibus studijs regnarunt. Id animaduertentes Lusitani mercatores, quorum magnus semper est in ciuitate numerus, regem suum hortati sunt classem instrueret, facile urbem capi posse. Rex tamen non est motus, donec rursum ab ijsdem mercatoribus certior est factus, in ciuitate multas esse factio nis: ipsosque muneribus et donis sibi ad intimam alterius principis familiaritatem uiam patefecisse itaque sperare nullo negocio impensisque, non magnis, regem urbe potiri posse. In hunc autem modum incoepta res fuit. Mercatores ab eo principe, cui iam erant familiares, ut domum ad mare munitam, in qua res suas tuto conseruare possent, propterea quod in principis morte

bonis eorum direptis multum detrimenti accepissent, ipsis extruere liceret impetrarunt: eamque munitissimam excitarunt, clamque in eam sclopos aliaque arma in uasis olearijs alijsque mercium inuolucris inclusa importarunt. nemo enim, modo uectigal solueretur, curiosius quidquam inquirebat. Vt autem se satis ab armis firmos tam ad inferendam quam ad propulsandam uim senserunt, uarias discordiarum litiumque caussas comminisci coeperunt, ita ut cum mercatoris cuiusdam puer carnes emeret, adeo lanium in furorem concitauit, ut ei colaphum impingeret. Puer correpto quem gestabat pugione, lanij pectus confixit, ex quo uulnere illico expirauit. quo facto in mercatorum domum sese fuga proripuit. Hac re concitatus populus ad arma, atque ad eam domum, eam diripi, et qui in ea erant, omnes trucidari posse sperans, concurrit. Verum ubi propius accessissent, qui in ea erant, tormenta displodere, glan dibusque et alijs missilibus Poenos petere coeperunt, ex quibus hoc primo impetu circiter centum et quinquaginta ceciderunt. Poeni rei nouitatem admirati, non tamen per multos dies ab oppugnatione destiterunt Interea classis ab Vlyssipone, quam ad hoc ipsum rex omni genere telorum et commeatus, cum peditum quinque

millibus et equitibus ducentis instruxerat, appulsa est. Qua re conspecta barbari consternati, urbe deserta omnes praeter regulum, qui in domus extructionem consenserat, eiusque familiam et coniunctos, in Benimeghereum montem aufugerunt. Potitus igitur hac ciuitate classis imperator, eum regulum nomine Iehia ad se uenire iussit: eumque ad Lusitaniae regem misit: a quo humaniter acceptus, et amplis praemijs affectus cum uiginti uiris, qui ei parêrent, in Afri cam, ut extra urbem omnia administraret, et fines tueretur, est remissus. Is enim quem rex classi praefecerat, qua ratione rudis ille populus gubernandus esset ignorabat. urbs uacua habitatore, totaque regio uastata remansit. haec gesta sunt anno M. D. XIII. tantorum malorum saepe caussa sunt foeminae ac dissensiones. Contis ab Azafis Aquilonem uersus circiter XX. M. P. distat, in Oceani litore a Gottis. quum in eo litore regnarent, condita: nunc diruta et deserta est. solum Arabes Duccalani obtinct. Ab hac totidem millia paessus Aquilonem uersus, ad idem Oceani litus est Tita, ab Afris Tit nuncupatum oppidum, a priscis Poenis conditum: campos habet circum latissimos, in quib. bonum frumentum, et copiosum nascitur. Populus est rudis: neque hortos colere, neque ullam aliam amoenitatem nouit: uestit tamen honeste satis propter continua

et sardis lapidib. ornant sese. uiri bellicosi sunt, equis abundant, hic populus a Fessano rege ob quandam Lusitanorum suspicionem in coloniam abire anno M. D. XIIII. iussus est. Centum putei oppidum est in colle saxeo, in Mediterraneis Duccalae inter Elmedinam et Azafios situm, extra quod multae sunt fossae, in quibus incolae frumentum seruare consueuerunt: aiuntque eius loci homines, frumentum in eis fossis in centesimum annum ita incorruptum, ut ne odorem quidem mutaret, conseruari solitum: ex quarum fossarum multitudine, et quod eae puteis similes uideantur, oppido nomen est inditum. Hic populus nullius est ingenij, quamobrem nullus ibi opifex, praeter Iudaeos quosdam fabros, inuenitur. Meramerum quoque in Mediterraneis ab Azafis XIIII. M. P. Meridiem uersus a Gottis conditum fuit, quadringentas fere domos habet. ager frumenti oleique ferax, Azafiensium dominis quondam paruit: sed post Azafios a Lusitanis captos, oppidum ab incolis desertum annum fere sine habitatore fuit. Post re cum Lusitanis composita, ad id incolendum redierunt: hodieque regi tributum pendunt. Subeita paruum oppidum est, ad flumen Ommirabin Meridiem uersus situm: distat ab Elmedina circiter XL. M. P. paret Arabis Duccalanis

frumento melleque abundat: uerum hominum socordia neque hortus est neque uinea. post Bulhauani euersionem, de qua mox dicemus, hic populus a rege Fessano, in suum regnum, et in quoddam paruum oppidum antea desertum deductus constitutusque fuit, et Subeita uacua relicta est. Temeracostum etiam exiguum oppidum est, ad eundem Ommirabim fluuium a Subeita ad Eurum haud procul ab eo qui Maroccum condidit, conditum, indeque nomen habet: frequens tamen est. sunt in eo domus fere quadringentae. Azemureis quondam paruit: uerum quo anno Azemur captum a Lusitanis fuit, hoc quoque uastatum est, et eius incolae Elmedinam migrarunt. Ad eundem quoque Ommirabim fluuium non procul a superiore Eurum uersus est Terga, paruum et ipsa oppidum, frequens tamen: domos ad trecentas habet. quon dam Arabis Duccalanis paruit: sed post captos Azafos Halis, factionis eius quae Lusitanis aduersa fuit, dux, huc uenit, hicque aliquandiu cum multis fortibus uiris habitauit: post autem rex Fessanorum eum in suum regnum una cum uniuersa familia uenire iussit, ex quo oppidum desertum est. Bulhauanum item paruum oppidum ad eundem Ommirabim prope montem uiridem longo in ripa fluminis tractu, mediaque

nia per quam Fessa Maroccum itur, positum est, quingentis domibus frequens, in eoque multi nobiles et liberales uiri habitant: domus ibi est amplissima, et complurium hospitum capax, cum amplissimo item stabulo, in quam quotquot illac iter faciunt, humaniter inuitantur, et gratis accipiuntur. Impensam omnem populus facit: qui frumenti et pecoris diues admodum est. Singuli ciues boum iuga plus minus centena possident: sunt qui mille, sunt qui tria millia modiorum frumenti ex suis agris capiant. Arabes emptores sunt, atque in annum reponunt. Anno M. D. XII. Fessanus rex fratrem suum, ad Duccalanos tuendos et gubernandos misit. Qui ubi eo uenit, Azemureum praefectum ad hoc oppidum diripiendum, et ciues in seruitutem abducendos uenturum accepit. Itaque is duas equitum turmas, in quibus singulis mille erant equites, et octingentos sagittarios ad oppidi praesidium misit. Eodem momento quo hae copiae appulerunt, et miles appulit Lusitanus: qui a duobus millibus Arabum adiutus, Fessanum praesidium facile superauit. Fessani sagittarij in media planicie circumuenti, omnes trucidati fuerunt,

decem duodecim ue exceptis, qui una cum roliquis copijs in montes euaserant. Quanquam barbari resumptis animis reuersi, Lusitanosque aggressi, ad centum et quinquaginta eorum equites ceciderunt. Regis frater Duccalam uenit, exegitque tributum, perpetuam defensionem pollicitus. fuit post ab Arabis proditus, et Fessam reuerti coactus. Populus autem uidens aduentum regij fratris tributum quidem confecisse, nerum nullam opem attulisse: magno metu perculsus, oppidum deseruit, seque in Tedleos montes recepit. metuebant enim, ne si Lusitani uenirent, maiorem pecuniam imperarent, quam nisi repraesentarent, captiui omnes abducerentur.

HASCORA, SEXTA MAROCHI regio.

HASCORA Duccalam cum monte uiridi a Septentrione, ab Occasu Tensitum et Adimeum montem habet, et Quadelabidum flumen inter Occasum et Septentrionem: a Meridie Atlantem, ab Ortu Tenueuem montes. Cultiores Hascorani, quam Duccalani sunt olei ferax est haec regio, et caprarum gregibus referta. hinc bona pars corijs Marochinis conficiendis operam dat: pannum quoque e lana nobilissimum, ut illic moris est, texunt, alij ephippia

et phaleras eleganter exornant. A Fessa plerique apud hos ampla negocia tractant, telas cum pellibus et ephippijs permutando. Eadem moneta cum Duccalanis utuntur. Arabes quoque oleum, atque alia quibus ipsi carent, ab eis accipiunt, Hascorae oppositus est Tenueues mons: estque Atlantis facies, qua Meridiem spectat, a Zephyro in Aquilones tendit. Hascoram ab Duccala separat. ex hoc monte Quadelabidus oritur, qui Hascoram, Tedlam et Duccalam inter se, dein Hascoram ab Oceano seiungit: populis frequem fortissimis et bellicosissimis, siue peditatu, siue equitatu pugnandum sit. Equos habent multos, sed paruos. In hoc monte glastum quidem atque, hordeum copiose prouenit: frumenti uero uix granum uideas. Itaque hordeo uescuntur. Niues per totum annum in hoc monte uidentur. multi sunt inter incolas nobiles, multi equites: atque inter hos unus est princeps caeteris imperans. Hic omnem publicam pecuniam exigit, quae satis magna et ampla est: eamque in bella impendit, quae inter eos et populum Tensitanum sunt. Is ad mille equites habet, nobiles uero equitesque totidem pene conficiunt: habet praeterea ipse centum partim balistarios, partim quos nunc uocant sclopetarios, stipatores. Tensita mons Hascorae ad Meridiem est:

ad Occasum Adimeo proximus, ex quo Tensit fluuius ortum habet, qui Adimei radices alluit. Tensita uero ad Orientem Dedese monte, ad Meridiem Darae solitudine terminatur. Sunt in hoc monte castella quinquaginta, muro lapideo cincta. in eo monte rarae sunt pluuiae, sed flumine Dara utuntur, ad quod magna incolentium pars est sita. Principem habent, qui in bellum ad mille et quingentos equites ducit, pedites plures. Ac quanquam mons non admodum fertilis sit, ad uicena tamen millia aureorum nummûm annua (tertia tamen parte minores sunt, quam nostrates) capit. nam et tritici et pecoris inopes sunt: hordeo tamen et palmarum fructibus satis copiosi. mercibus permutandis pars eorum uitam tuetur. Gogidemus sequitur, Tenueuen inter et Tensitam surgens, quorum ille a Septentrione, hic a Meridie eius claudit latera. quae pars in Septentrionem uergit, ea habitatur, aduersa tota deserta, ab eo tempore, quo Abraemus Marochensium rex, memorabili illa pugna, cuius mentionem in Sarracenica historia fecimus, ab Elmahele uictus se in hunc montem recepit. quem quod eius montis in colae iuuare uellent, in eos arma conuertit:

pagos incendit, populum partim trucidauit, partim finibus exterminauit: quo factum est, ut a uilissimis hominibus altera tantum pars colatur: nihil autem ibi nascitur, praeter oleum et hordeum. Capras tamen multas habent, et mulos: sed eos humiles admodum, utpote a paruis equis procreatos. Loci natura et situ, libertatem facilius tuentur. A Gogidemi parte occidua incipit Teseuon mons biceps et geminus, in'que Tagodastum montem terminatur. nihil ibi praeter hordeum milium'que gignitur. Ab hoc gemino monte flumen oritur, inde lapsus per amoenissi mam planiciem decurrit: quae ab Arabis tenetur. In Tagodasto monte Tagodastum oppidum est, quatuor alijs praealtis montipus cinctum. circa oppidum sunt pomaria omnis generis fructiferarum arborum consita. Vineta quoque pulcherrimis pergulis instructa. Vuae sunt rubrae, quarum acini a magnitudine, oua gallinacea dicuntur. Magna est in hoc monte olei mellis'que optimi copia. Mel candidum est aliud, et lasti simillimum: aliud auri modo flauum. et clarum. oleum quoque non insuauc. In oppido sunt fontes ampli, et ex bis

riui tanto impetu decurrentes, ut molas agant. Incolae satis culti. foeminae uenustissimae, uarijsque argenteis monilibus ac spiris ornatae. Iudices habent et sacerdotes, nobiles quoque familias non paucas, ex quibus unus principatum obtinet, sua tamen iura populo concedit: et quia greges animalium multos habent, lana et pellibus abundant, quae Fessam atque in alias regiones mittunt. Planiciem quoque colunt ad sex M. P. patentem, et tritici feracem: quam ut pacatam, habeant, Arabis certam pensionem quotannis soluunt. In Atlantis latere altera est Elmadina ab Hascorano populo condita. Domo rum ad duo millia in ea numerantur. Distat a Marocho Orientem uersus, nonaginta fere mil liaria: ab Elmadina Duccalana ad Septentrionem, sexaginta. Est haec ciuitas alutarijs, ephippiorum magistris alijs que artificibus referta. Multi ibidem Iudaei sunt partim mercatores, partim opifices. circa urbem sunt oliueta, uineta, pergulae elegantes, altissimae nuces. Sunt ciues homines factiosi. Alunt inter se inimicitias in ciuitate: foris quoque cum ciuitate uicina ad quatuor millia passuum, adeo ut nemo ex eis in campos ad sua praedia egredi, praeter seruos et foeminas tuto possit. Quod si quis mercator peregrinus ex urbe in urbem uelit commeare, armatis

bene comitatus sit oportet. Quamobrem quisque sclopetarium, quem uocant, militem, aut balistarium, alere solet, cum stipendio decem aut duodecim aureorum nummûm singulis mensibus qui aurei sexdecim Italos conficiunt. Sunt in urbe quidam legis suae peritt, ex ijs iudices et scribas creant. Vectigalia externorum hominum publicani aliquot exigunt, eaque in communem utilitatem impendunt. Arabis propter agros qui sunt in planicie, certam pensionem pendunt. Caprarum gregibus abundant, plurisque in cibis fit hircus aut capra, quam hoedus: foeminae colore candido, formaque egregia sunt: hoc uitio laborant, ut cum peregrinis atque exteris libentius quam cum suis, quoquo modo possunt, con grediantur. Ab hac ad Occidentem quatuor M. P. abest Alemdina in conualle posita, quatuor montibus septa, idcirco frigidissima. ab opi ficibus, mercatoribus et nobilibus habitatur, mille circiter domos continet. Cum Elmadineis continua bella gerunt. nostra memoria, ambas hasce urbes, cuiusdam mercatoris opera, rex Fessanorum suo adiecit imperio, quod ita factum est: Erat in ciuitate Fessanus quidam mer cator, is uenustam quandam puellam amabat, quam etiam ei pater desponderat. Quum uero dies nuptiarum uenisset, ab ciuitatis principe

rapta ei sponsa fuit. Qua re is indignatus, aliud tamen prae se ferens, ab eodem principe abeundi potestatem accepit, Fessamque reuersus est: ubi regi rara quaedam munera inde allata, donauit: ab eo obnixe flagitans, sagittarios centum, equites trecentos, pedites quadringentos permitteret, quos omnes suis sumptibus alere uolebat. Ipse uero uicissim regi policebatur, se intra paucos dies urbem capturum, daturum'que singulis annis aureûm septem millia, siquidem eius nomine urbem liceret cum finibus retinere. Annuit rex, atque ut suam liberalitatem ostenderet, omnem ipse sumptum suscepit, praeter balistarios, quos mercatori sustendandos reliquit. Adiecit literas, quibus Tedletensi praefecto mandabat, tot equites tot'que pedites cum duobus ducibus expediret: eos'que traderet mercatori. His acceptis mercator ad urbem castra posuit: uix'que illam sex dies obsederat, quum ciues ciuitatis principi, se cum Fessano rege inimicitias suscipere, ulla'ue damna pati nolle, renunciarunt. Qua re audita, is mutata neste ex urbe proficiscitur: uerum agnitus, et ad mercatorem adductus fuit: a quo catenis uin ciri iussus est. Interea populus urbem patefecit: eam'que regis nomine mercatori tradidit.

Puellae cognati se apud mercatorem excusarunt, sibi per uim ab illo raptam fuisse: eam ipsius esse legitimam uxorem, cui primum desponsa esset. Ea tum uterum gestabat: quare dum pareret, expectauit mercator: post illam denuo sibi desponsam duxit. Is autem qui illam rapuerat, tanquam adulter iudicum sententijs morti adictus est: eodemque die lapidib. est obrutus. Mercator administrationem Reip suscepit: duas inter se contendentes ciuitates, pace coniunxit: et regi quod promiserat, praestitit. Proxima Tegodasto ad V. M. P. Elgiumuha urbs est, haud pridem in alto monte inter alios altissimos montes a populo Tegodastensi condita. Ad quingentas domos habet, totidem'que pagi, qui inter eos montes sunt, numerant domicilia. Fontibus exuberat, et hortis omni genere fructuum copiosis, pracipue nucibus maximis, altissimis'que. In collibus uero qui circa montes sunt, multi patent agri, in quibus bordeum feliciter prouenit, oliuae'que multae. Frequens est ciuitas artificibus, maxime uero coriarijs, ephippiorum magistris, fabris: quoniam uero ferri uena ibidem est satis ampla, calceos equinos magna in copia cudunt. omnia opera omnes'que suas

merces ad ea portant loca, in quibus hae res non inueniuntur. hae autem seruis, glasto et certorum animalium, quae in solitudine degunt, corijs permutant: ex quibus corijs scuta durissima faciunt, quas res ipsi post Fessam conuehunt, et pannis, telis alijsque quibus utuntur rebus commutant. Longe haec urbs a publica abest uia: quo fit, ut si quis externus eo ueniat, omnes paruuli et magni ad hominem spectandum accurrant, praesertim si is uestem habeat ipsis inusitatam. Totus populus ab huius urbis ciuium consilio et nutu pendet. Nam cum inter nobiles ortum dissidium esset, plebsque neutri parti uellet adhaerere, urbe cessit: Tegodasto nobilib. relicto, Elgiumuha condidit. Itaque nunc altera nobilium, ignobilium altera plena est. Antiqua urbs est Bzoum in altissimo montis iugo, a superiore Occasum uersus ad XX. M. P. sita. Sub hanc ad tria milliaria decurrit Quade labidus amnis. Incolae omnes mercatores sunt, homines boni et uestitu elegantes: oleum, pannum, coria ad solitudinis regiones mittunt. mons ipse oleum, frumentum, atque omnia fructuum praecipua genera suppeditat. Vuam quandam siccant, colore et sapore mirabili. Ficu abundant alto et magno. Nucum arbores ingentes sunt, adeo ut milui in eis tanquam in loco tutissimo

nidificent. nemo enim in eorum cacumen auderet ascendere. Tota illa montis pars, per quam ad flumen descendunt, consita elegantissimis hortis est, qui usque ad fluminis ripam pertinent.

TEDLA, MAROCHI REGIO VII.

HAEC parua regio triquetram propemodum formam refert, a Septentrione angulum facit Quadelabis amnis in Ommirabim influens: ab Occidente Tenueues mons, ab Oriente, Ommirabis: quae flumina ab Atlante late orta, in Septentrionem ita fluunt, ut tandem coniungantur, triangulumque constituant. Tedlae montes sunt tres, Dedes, Seggemus, et Magran: omnes, ut et reliqui quos supra in in alijs regionibus memorauimus, Atlantis partes. Dedes ab Occasu initium a Magrane habet, atque in Adesanis fines terminatur: a Meridie cum Todgae planicie, ab Ortu cum Seggemo coniungitur. Algidus et ipse est, fontibus scatens, et nemorosus, patet in longum passuum ad LXXX. M. in huius montis iugo oppidi uetusti uestigia apparent, quod Dedesim appellatum, quidam Punici scriptores tradunt huius montis incolae antra quaedam humidae pro domibus plerique habent: hordeo uescuntur,

et caprino lacte, et asinino, quibus solis abundant. in cauernis in quibus animalia stabulantur, nitri est ingens copia: sed inutilis, illis quid sit, prorsus ignaris. Qui casas habent, eas lapidibus aggestis maceriae modo construunt, lapide tegunt. seminudi tam uiri quam foemi nae incedunt: quod permirum est in tam frigida regione. Apud eos neque sacerdos, neque magistratus, neque mercator, neque artifex: sed summa inertia, nisi quod per latrocinia, et fraudes uitam agunt: quod cum faciunt, aiunt se uectigale a praetereuntibus capere. in summa, locus nullus in tota Africa est sordidior et nequior. Seggemus autem ab Occasu a Teseuonis finibus ortus, ad Orientem Magranem uersus extenditur, unde Omirabis fluuius erumpit: ad Meridiem uero cum Dedese monte connecti tur. Huius montis incolae e Zanagae oris olim huc migrasse feruntur: homines bellicosi, quorum arma sunt pila, gladij Turcicorum more recurui, et pugiones. cum Tedleis, quasi ipsi eorum populares non sint, bella continenter gerunt: locique natura tuti, nemini parent. ouium, caprarum, mulorum, et asinorum magni greges passim in monte pascuntur, quibus tamen subinde leones infesti sunt, Plures fere in eo

monte fontes aquas limpidissimas effundentes cernas, quam domos: quae usque adeo sparsae sunt, ut uix tres quatuor'ue uno in loco coniunctae inueniantur. Saggemo aliquanto altior est Magran mons, idcirco perpetuis niuibus candicans. ad Meridiem Farcalam regionem, qua solitudini coniungitur, spectat: ab Occasu, ab eadem prope solitudine incipit, in'que Dedesis radices ad Orientem terminatur. Pecore abundant, sic ut uno in loco pabulo deficiente moram trahere nequeant. Itaque suas casas e corticibus arborum facium: eas'que scenis quibusdam tegunt, et mulis impositas circumferunt: nacti uero pascua, ibi casas figunt: tam'que diu morantur, dum sufficiunt pabula, hyeme tamen locum non mutant. Tunc enim egreges in stabulis admodum depressis, arborum fronde contectis noctu continent: ignes'que circa, ne frigore rigeant pecora, accendunt: quibus saepe flante uento, stabula incenduntur, pecore ex celeri fuga, incolumi: nisi in leones lupos'que incidant, qui et in hoc monte gregibus subinde insidiantur. Sub Magrane monte, inter Dernam fluuium, et Omirabim in Atlantis latere planiciem uersus,

sita est Tefza, ab Afris condita: sic appellata, quod ex Tiburte lapide muros habet. nam id marmoris genus eorum lingua Tefza uocatur. Frequens admodum est oppidum, diuitijsque refertum. In eo praeter alios, sunt ducentae fere Iudaeorum domus: qui omnes partim mercatores, partim opifices praediuites sunt. ibi pal lia siue penulae fiunt, qui ab hyberno tempore, quo utiles sunt, hybernutij appellantur. Tefzanorum uestitus satis elegans est, moresque consentanei: praesertim mulierum, quae ut uenustate praestant, sic etiam ab ornatu commendari cupiunt. Ac quod maxime ciuitatem commendat, ibi sacerdotes, templa, iudices: fuitque aliquando Reip. forma melior, post autem partibus et seditionibus dissoluta est. quo autem, quantum malorum afferat Rebuspublicis discordia, etiam hoc loco intelligatur, libet rem gestam paucis describere. Gliscentibus in partibus odijs, accidit ut quae pars a potentiore urbe eiecta erat, a Fessae rege, quo in patriam restitueretur, auxilia peteret: quod si faceret, se ei ciuitatis dominatum tradituros. Annuit rex eorum postulatis: eisque mille equites leuis armaturae, item sagittarios centum, et sclopetarios (ut hodie uocant) ducentos, equites omnes tradidit. Scripsit praeterea rex. Arabis quibusdam

suis, Zuairis appellatis, qui ad quatuor millia equitum educere possunt, eius factionis ducibus si opus esset, suppetias ferrent. His copijs ducem, fortissimum quendam equitem, cui nomen Ezzerango praefecit: qui ut primum copias ad urbem adduxit, eam oppugnare coepit. nam ab aduersae factionis ducibus urbem praesidio munitam reperit: a quibus etiam Arabes uicini, qui Benigheiri appellantur, equitum ad quinque, millia euocati fuerant. Hoc ubi uidit regis dux, omissa obsidione, cum Arabis confligere statuit: quos omnes tridui spacio fudit, atque ita extra urbem omnia occupauit. Quod cum, qui in urbe erant, animaduerterent, nec ulla spes reliqua esset, illico legatos pacem petitum his conditionibus miserunt: Se primum sumptus omnes in ea expeditione factos, regi reposituros: item tributi nomine aureorum nummûm decem millia quotannis persoluturos: aduersam factionem in ciuitatem accepturos, ea tamen lege, ut a Reip. administratione excluderetur. quod cum Fessanus dux exulibus, qui secum erant, renunciasset, in hunc illi modum responderunt: Nos, imperator, nostram fortunam atque opportunitatem agnoscimus. Restitue modo nos in urbem, et tibi aureorum nummûm C. M. ac forsitan etiam plura sine

illius iniuria, sine'que ulla direptione, tibi nos daturos esse promittimus. Ab aduersarijs enim praediorum nostrorum fructus, quos per integrum triennium acceperunt, repetemus: quorum summa non minor erit, tribus millibus aureorum nummûm. Adhaec ciuitatis omnem prouentum aureorum ad XX. M. tibi trademus. A Iudaeis praeterea decem millia uno aut altero anno tributi nomine exigemus. Haec ubi audiuit Ezzeranghis, ijs qui in urbe erant, respondit, regem exulibus auxilia pro sua uirili promisisse: idcirco uelle ciuitatis administrationem penes hos potius, quam eos qui domi erant, multis de caussis, esse. Itaque si urbem regi dedere uellent, ipsos incolumes futuros: sin in sua perfidia perstarent, se Die ope, Regis'que felicitate fretum, rationem, qua meritas poenas darent, initurum. Haec ubi populus andiuit, in uaria est studia diuisus: alijs regem, alijs bellum cupientibus: ita factum est, ut inter sese armis decertarent. quod cum per exploratores Ezzeranghis cognouisset, illico inssit medium exercitum de equis de equis descendere, atque ad moenia sagittarios, sclopetarios'que accedere: quo facto trium horarum spacio, sine uulnere, urbe potitus est. nam pars ea quae

regem uolebat, globo facto ad urbis portam unam muro clausam accessit, ac murum diruere intus coepit: idem foris milites regij faciebant, cum nemo in muris esset, qui impediret: qui autem in urbe erant, pugnam, donec porta patefieret, sustinebant. Vrbe capta regis uexilla in moenibus et foro fixa sunt: equites circa urbem, ne quis effugeret, discurrere: ac per praeconem indictum regis, ne quis siue miles, sine ciuis quicunque is esset, quicquam diriperet, aut caederet quenquam: qui secus faceret, ei capitale esset. Ita statim ciuitas pacata fuit: ac contraria partis duces, ad imperatorem captiui adducti fuerunt: quibus significauit, tamdiu eos fore captious, donec regi belli sumptum unius men sis (quae summa ad aureorum nummûm XII. M. erat) repraesentassent. Quamobrem uxores et propinqui ipsorum, ea summa numerata, cos liberarant, quum exules qui cum rege faciebant accedentes, fructus praediorum suorum trium annorum postularunt. Sed Ezzeranghis eorum controuersiam ad iudices reiecit, affirmans, se neutri parti ius denegaturum: captiuos tamen per eam noctem in custodia habendos censuit Captiui autem ducis sidem implorabant, qui regijs impensis repraesentatis, eos liberos fore promisisset.

Adquae Ezzeranghis, se nihil alienum a side sua facere respondit, quod eos regis nomine in custodia non retineret: sed eorum caussa, qui sua bona repetunt. qua de re ex iudicum doctorumque sententia esset statuendum, quod quidem forsitam illis commodum foret. Postridie igitur mane congregatis iudicibus coram regio praefecto, primi captiuorum aduocati, se nequaquam inficiari dicere, suos aduersariorum bona possedisse, quorum maiores uiginti et amplius annos captiuorum, fortunas tenuissent. His aduersae partis aduocati, respondere, eam rem ante centum et quinquaginta annos, aut eo plus extitisse, cuius confirmandae caussa neque testes, neque ullum monumentum extaret. Huic contra aduersarij publicam famam opponere, alij negare, primum quod quamdiu eas maiores possedissent, sciri nullo modo posset: deinde iure possedisse, quum fama sit, captiuorum maiores regis Fessanorum perduelles extitisse, idcirco eorum bona ad regium fiscum redacta. Tunc Ezzeranghis, fictis ad misericordiam uerbis, procuratorem monuit, ne tantopere miseros captiuos urgeret. cui procurator: Tibi, inquit, imperator himiseri atque inopes uidentur? quorum nemo est, qui aureorum nummûm quinquaginia millia reperire non possit: qui si catenis

quibus uincti sunt, soluantur, cito te hinc propulsauerint: quod et antea fecissent, nide improuiso, et nihil tale suspicantes, eos aggressus esses. Hac oratione audita Ezzeranghis, illico timuit, et dimisso consilio se ad prandium ire uelle simulauit: mox ad se captiuis adduci iussis, eis ut aduersarijs suis satisfacerent, imperauit. Quod si non facerent, se eos Fessam ducturum affirmauit, ubi duplum restituere cogerentur. Tunc captiui suas uxores et matres accersere, eas orare ei rei prospicerent: quod tanquam magnarum diuitiarum domini essent ab aduersarijs insimulati, cum ne octauam quidem partem eorum possiderent, quae praefecto regio erant proposita. Sic intra octauum diem, aduersarijs ipso praesente imperatore, allata fuit summa aureorum nummûm XXVIII. M. non quidem in pecunia numerata, sed in annulis, armillis, inauribus, alijsque muliebribus ornamentis. nam uolebant mulieres uideri, se nullam praeterea pecuniam habere. Ea summa repraesentata, tunc praefectus se Regi ea de re scrip sisse, captiuis significauit: sibique dolere, quod eos dimittere, nisi prius accepto responso, non posset: bono tamen animo esse iubet, futurum ut, quando iam omnibus satisfecissent, omnino dimitterentur. Edem nocte praefectus suo quodam

consiliario uocato, eum interrogauit, quonam pacto ab illis proditoribus alia pecunia emungi, sine perfidiae nota apud eum populum, posset? cui ille: Finge te ab rege literas accepisse, quibus tibi, ut capitis supplicio afficias, mandatum sit. Sed eadem opera finge te eorum casum miserari, idcirco nolle de eis supplicium sumere: sed malle te eos Fessam mittere. Ita literis regijs compositis, mane statim praefectus omnes captiuos (erant autem duo et quadraginta) ad se adduci iubet, quibus composito ad miserationem uultu: Viri nobiles, inquit, literas ab rege tristi sane de re accepi: quibus significat, se multa de uobis mala audiuisse, nimirum uos in suam maiestatem deliquisse. quamobrem mandat, uos omnes capitali supplio afficiam: quod quidem non sine magno animi dolore accepi. nam uideri possim fidem datam non seruare. Verum alterius potestati sum subiectus, cuius imperium detrectare non licet. Lachrymari miseri ad haec uerba coeperunt, suam'que uitam Imperatori commendare: qui et ipsum fletum simulans, dicebat se nullam meliorem rationem inuenire, ut se quo que omni eximeret suspicione, quam ut eos Fessam mitteret: ubi forsitan rex eis ignosceret, aut quod sibi iuderetur,

faceret. iamiam uos cum centum equi tibus dimittam. Hic illi flere, seque Deo et imperatori commendare. Tunc accedens qui dam, praefectum est in hunc modum allocutus: Te, Imperator, huc rex misit cum imperio, ut eius uicem obires: quare quod tibi uisum aequius fuerit, statuere potes. Meum consilium est, ut quantae sint eorum facultates, inquiras. qui si in bonis habent, quantum ad eorum uitam redimendam satis esse uideatur, ad regem scribas, te eis promisisse nihil acerbius in eorum uitam acturum: rogare eius clementiam, eorum uitam tibi uelit condonare, eisque ignoscere: simul uero de summa, quantam ipsi pendere ualeant, eum certiorem facias. forte enim flectetur ad misericordiam. Miscri homines Imperatorem orare, id tentaret, se quantum regi uideretur, persoluturos, praefectumque magnis munerib. affecturos. Hic praefectus difficultatem rei praetexere: et simultamen, quantum regi persoluere possent, sciscitari. Fuêre qui mille aureos nummos, qui quingentos, et qui octingentos pollicerentur: sed praefectus ob tam exiguam summam se ad regem scripturum negauit, praestare eos ad regem mitti, a quo fortassis quia uellent, impetrarent. Illi de nuo orare, se Imperatoris fidei commendare, donec eis praefectus diceret: Vos estis quadriginta duo uiri nobiles et ditissimi: si mihi aureorum nummûm

singuli duo millia promittere uultis, ad regem scribam, et spero me uobis salutem impetraturum: sin hoc renuitis, uos Fessam mittam. Acceperunt illi conditionem ea lege, ut quisque pro facultatibus mulctam persolueret: quibus praefectus annuit. Illi igitur dies quindecim ad eam summam comparandam acceperunt, in quibus praefectus quoque se ad regem scripturum simulauit. Ac diebus duodecim peractis, regem in eius gratiam eis ignoscere renunciauit: atque ad hoc confictas literas ostendit. Qua re audita tridui spacio captiuorum cognati totam summam attulerunt: fuerunt autem auri facti, aureorum nummûm quatuor et octuaginta millia. Hac summa appensa, miratus est praefectus, in tam parua ciuitate tantam auri uim a duobus et quadraginta uiris inueniri posse. Itaque eos e custodia dimisit, ac tum regem reuera de tota re certiorem fecit: simulque quid porro faciundum, a rege postulauit. Rex illico duos e suis intimis cum centum equitibus misit, ad aurum accipiendum: qui eo accepto Fessam redierunt. Iidem captiui post, equos, seruos muscum, aliosque odores, quorum omnium precium ad duo millia aureorum nummûm accedebat, praefecto donarunt, tenuitatem suam excusantes, utpote quibus nulla esset reliqua

pecunia, et que ob uitam conseruatam gratias egerunt. Sic regio illa in regis Fessanorum ius ditionemque concessit: eamque Ezzeranghis gubernauit, donec proditione ab Arabis interfectus est. Capit rex ab ea singulis annis aureorum nummûm uiginti millia His in hunc modum gestis, cum de cuiusdam in eodem oppido Iudaei opulentia certior factus esset rex, eum comprehendi iussit: eoque omnibus euerso donis, reliquis Iudaeis multam aureorum nummûm L. M. quasi aduersae parti studuissent, imposuit: ut intelligas inuento homine, regibus extorquendae pecuniae caussas nunquam deesse. Vltra Dernam amnem Septentrionem uersus, ad radices Atlantis Magranis, inter et Segemum Efza urbs ab Tefza passuum ad duo millia est posita: quae domibus constat fere sexcentis, a Mauris et Iudaeis habitata, estque Tefzanis magistratibus subiecta. Ciues omnes opifices sunt: foeminae tamen operibus e lana factis excellunt, quaestumque ipsae ex lanificio quam uiri, uberiorem faciunt. Liberale hominum genus, atque erga peregrinos humanissimum. Inter colles et amnem, hortos habent amoenissimos, omni genere arborum fructiferarum consitos. Ab Efza Occasum uersus P. X. M. ab Afris in praealto monte condita fuit Cithiteba, nobilibus

uiris, equitibusque admodum frequens. Et quoniam ibi magnus fit penularum numerus, quos hyberantios appellari diximus, magna quoque semper mercatorum eo confluit multitudo. et quanquam in montis uertice perpetuae rigeant niues, omnes tamen circa oppidum ualles, uitibus arboribusque fructiferis, refertae sunt: atque hortorum amoenitate iucundae. Mulieres ibi niueo candore formaque praestant: nisi quod pinguiores sunt, et ut oculos, sic etiam crines habent nigros. Multo argento alijsque monilib. comptae ornataeque incedunt. Placidae sunt, et comes. contra, uiri elati, atque ad iracundiam proni. nam qua tempestate rex Fessanorum Tedla potitus est, nunquam hi sese ei subdere, eiusque imperata fa cere uoluerunt: sed belli ducem sibi e nobilitate elegere, qui mille leuis armaturae equitibus edu ctis, sese regio praefecto opponere ausus est: eumque ita afflixit, ut quae occupauerat, se posse retinere dubitaret: quamobrem fratrem suum cum maioribus copijs misit rex, sed frustra. nam bellum in tertium usque annum protractum fuit, donec eius populi dux, ab Iudaeo quodam regis confilio, ueneno est necatus: tunc enim ciuitas deditionem fecit. Extremum Tedlae oppidum, Occasum uersus, Eithiadum uocaetur: trecentis fere domibus constat, in Atlantis cliuo ab Afris

ueteribus conditum. a parte superiore muro septum est: qua planiciem spectat, pro muro rupes habet asperas ac praecipites: ab Cithitebae passus distat XII. M. in eo templum est paruum, sed pulcherrimum. circa templum riuus limpidissimus fluit: totoque plures scaturiunt fontes, e quibus amnis modicus sub ipsum oppidum fluit: ad cuius ripam horti sunt, suauissimis ua rijsque fructib. referti, praecipue uero ficus, nux, olea. Plana loca omne frugum genus ferunt. montana hordeum optimum. pascua lata, in quibus caprarum greges plurimi pascuntur. Viri et foeminae eodem pene modo, ut de proximis diximus. De Marochensi regno, eiusque regionibus hactenus.

AD DIVAM ELISABETAM ANGLIAE REGINAM C. S. CVRIONIS Epigramma.

AD CAELIVM SECVNDVM Curionem, GVLIELMI CANTERI Hexastichon.

CAELII SECVNDI CVRIONIS DE BELLO MELITENSI HISTORIA.

QVI de rerum humanarum inconstantia atque imbecillitate queruntur, haud falso id faciunt: quippe qui omnia cum coelo mutari ac fluere cernant. At non ut eadem coeli facies, siderum situs, motus, interualla, suis temporibus redeunt: sic ijdem homines, actiones, artes, imperia, leges: quorum, cum pleraque aut mutata sint, aut prorsus interierint, nulla tamen cum coeli conuersione rediêre. Exemplo sunt Assyrij, Medi, Persae, Aegyptij, Poeni, Graeci, Romani. OMNIA TEMPVS MVTAT, ET ABSVMIT: iamque altissimis obliuionis tenebris obruisset, ni SOL ALTER iam inde a primis hominibus in terris esset exortus, qui contra rerum humanarum inconstantiam niteretur: et caducis fluxisque rebus quandam immortalitatem conciliaret: quamque cuncti mortales expetunt, felicitatis uiam commonstraret. Ea est, Memoria rerum humanarum, quam HISTORIAM solemus appellare. Nam cum generi hominum omni, sit quidam a natura BONI

insitus appetitus, quae Felicitas dicitur: quicquid agunt, ad id bonum atque ad eam felicitatem referunt. Verum autem bonum, ueraque felicitas in eo sita est, uti cum DEO OPT. MAX. coniungamur, eique quam simillimi simus: quod quidem ij se assecutos esse dicere poterunt, qui sedatis et pacatis animi cupidinibus, ex uirtute atque ex hominis dignitate uitam suam omnem instituerint. Ceterum, nemo se id ipsum uere et absolute assequi posse existimet, nisi in ea hominum societate uixerit, quae iure congregata, Ciuitas, Res ue publica uocatur. quae quidem tunc beata dicetur, si tria, e quibus apta felicitas est, ei suppeditauerint: uidelicet, ut et sit, et bene, et semper. Quoniam uero duo sunt, in quibus necesse est omnem ciuitatem uersari, Pax et bellum: pace magis quam bello uitae beatae compotes fieri possu mus. quippe, bellum omne suscipitur, ut in pace uiuatur: tantaque est in hominibus pacis cupido, ut nullos labores, sumptus, pericula defugiant, ut illa potiantur: et per illam omnia ad uitam necessaria suppetant, beneque et beate aetatem agant. Ceterum, Pacem ego eam intelligo, non qua armis positis a bello gerendo cessatur, interim tamen odijs in pectore efferuescentibus: sed quae in ciuium animis inter se

atque erga ceteros est caritate ac beneuolentia constituta. Sed dux ac regina uitae mortalium Sapientia est: quae ubi ad felicitatem graditur, abunde potens per se, et clara habetur, Fortunaeque moderatur: quippe quae probitatem, industriam, ceterasque arteis bonas, et dare, et tueri potest. Ad hanc duplex est omnibus proposita uia: quarum alteram Philosophi ac latores legum, alteram Historici nobis muniuêre. illa communibus praeceptis, et rationum inductione: haec factis, euentis, exemplorum uarietate, et rebus ipsis nos ad Sapientiam ducit. quae quidem tanto alteri praestat, quanto pluris facta quam dicta sunt: quoque facilius abs quouis percipi potest, atque ad animos impellendos aptior est. Hanc igitur reges, hanc belli duces, et uiri in Rep. principes in primis: hanc ciues, iuuenesque senesque, diuites, pauperes, miseri, felices amplecti deberent: haec delectari, hanc adamare, sibique comitem, sociam, familiarem adiungere: quippe quae omni aetati, generi, fortunae sit aptissima: omni genere exemplorum, tam priuatae quam publicae fortunae refertissima. Nam cum quotidie Fortunam, infima, summa, media, homines, familias, urbes, Resp. gentes, imperia, regna uersare mutare, abolere cernaemus: si quid in rebus

humanis est quod ei aliquo modo obuiam ire queat, siue de ipsius potestate detrahere: siue mutata uelificatione, quo illa impellit, cursum sine offensione tenere: aut haec, una Historia potest: aut nulla praeterea inuenietur ars, quae bonorum et malorum propisitis finibus, et exemplis, ad finem optatum possit deducere. In hac enim tanquam in nitidissimo speculo, siue potius amplissimo theatro, rerum humanarum cursum, uices felicium atque infelicium euentorum, prudentiae ac temeritatis caussas, et impulsiones licet cernere: quibus omnibus, nisi prorsus stupidi ac socordes simus, ad sapientiae, pacis et felicitatis sedem manu ducimur: in qua summa tranquillitas, omnium rerum expeten darum affluentia, gloria, immortalitas inuenitur. Itaque, cum tanta res sit rerum gestarum memoria, tantasque afferat rebus humanis utilitates: dedi et ipse pro mea uirili operam, non modo ut in eius lectione uersarer, uerum etiam ut et ab alijs alia lingua conscriptam, in latinam transferrem, et ipse quoque historiam scriberem. Ceterum in magna rerum gestarum copia, aliud alij placet. mihi uero, tametsi rebus gestis parem orationem afferre arduum in primis uidetur: hoc quod memoriae mandandum bellum suscepi, maxime memorabile uisum est:

BELLVM, QVOD SOLYMANUS Turcarum imperator cum Equitibus Hierosolymitanis in Melita insula gessit, scribere aggredior: non solum quia atrox ancepsque fuit, uerum etiam quod in eo propugnatorum uirtus insignis enituit: tum etiam, ut quantum arma Christianorum coniuncta possint, intelligatur, quae tantum dissoluta paruaque ualuerunt. Sed prius quam rei initium facio, pauca de horum Equitum origine, et quo modo in eam insulam uenerint, expediam, quo facilius clariusque omnia cognoscantur. Qua tempestate Christiani nominis Latini pro Hierosolymis, ceterisque Syriae ciuitatibus, aduersus Sarracenos et Turcas, alias item barbaras gentes, bella gerebant: fuêre qui se fortunasque suas omneis, pro sacrosancta Christi religione deuouerent. In his fuerunt qui Hierosolymis domos hospitales, peregrinis recipiendis condiderunt: quique tuta itinera a barbarorum incursionibus sua uirtute praestare uoluerunt, quorum alij Ioannitae, alij Templarij, alij Teutoni appellati sunt. Verum Templarijs ante ducentos fere annos, Philippo Pulchro Galliae rege adnitente, et Clemente

Quinto pontifice Romano damnante, prorsus deletis: Ioannitae, Teutonique mansere. Sed de Ioannitarum appellatione, quanquam ab ea fama quae plerosque obtinet, diuersum est, qui a Baptista Ioanne eos sic se appellasse putant: Tyrius tamen antistes, qui res eo tempore in Oriente gestas grauissime scripsit, autor est: Hospitalem domum, cuius se cultores Ioannitae profitentur, ab Amalphitanis, Italis hominibus, qui in Oriente negociabantur Aronis, Aegypti pontificis, quem illi Calypham nominant, tum Hierosolymam obtinentis, permissu institutam fundatamque esse: atque ab ijsdem Ioanni cuidam Cyprio, patriarchae Alexandrino, cui a misericordia in egenos cognomentum Eleemoni fuerit, consecratam. Nam qui ad Ioannem Hircanum Machabaeum referunt, ij a uetustate autoritatem ordini conciliare uolunt. Ceterum fides penes autores erit. Illud autem inter omnes fere constat, eam quam nunc gestant candidam in ueste nigra crucem, a Gerardo quodam domus hospitalis magistro Hierosolymis acce pisse: reliqua uero iustituta, quib. eorum ordo gubernatur, Raimundus Poggius Florentinus, Magister Equitum ad Romanae militiae exemplum magna cum potestate dictus, sanxit. Nam opibus, principum ac populorum liberalitate uehementer

auctis, regnum quoddam uirtute et legi bus munitum sibi constiuêre, nomen et gloriam addidêre. Cum autem per ducentos circiter annos in Syria magnis editis facinoribus sacram mili tiam exercuissent, tandem capta a barbaris Hierosolyma, Ptolemaidem Phoeniciae urbem se recepêre: inde quoque a Sultano deiecti, magnam de suis ac Templariorum fortunis, simul belli Sacri nomine ingenti auri pondere undique collecto, armarunt, ornaruntque classem: ac Rhodum, a Tur cis occupatam, recepêre: eamque tenuêre, donec ab hoc eodem Solymano ingenti classe diu obsessi, atrociterque oppugnati, cum proprijs uirib resistere iam nequirent, et Christianorum auxilijs destituerentur, deditionem facere sunt com pulsi. Ea Orientis arce amissa, cum in Siciliam se contulissent, a Carolo Quinto imperatore Melitam insulam, anno Christianae salutis M. D. XXIX. obtinuerunt, in eaque sedem suam collocarunt: de qua opportune tum dicam, cum de Solymani in ea oppugnanda consilio et apparatu, quae necessaria erunt dixero. Sedibus igitur in Melita collo catis, uiribusque reparatis, non destitêre sacri mi lites Turcarum rationibus qua possent incommo dare, maria percurrendo: in omnib. bellis quae uaria aduersus Turcas noster imperator suscepit, suas uires coniungendo: quib. reb. et solita Imperij

proferendi cupidine, antiquo in Christianos odio suscitato, Solymanus animo angi, fremere, sacros milites intentus obseruare: moliri, qua ratione eos toto mari pellere, atque exterminare penitus posset. Itaque quantam posset maximam classem comparare, exornareque coepit: suisque maritimorum locorum praefectis ac regulis, idem ipsi facerent, utque ineunte uere praesto forent, imperauit. Cumque aliquanto post imperata magno ardore properari partim ipsemet inspexisset, partim nuncijs accepisset, procerum suo rum ducumque frequenti concilio conuocaco, huiuscemodi uerba fertur habuisse:

Quod per hosce quadraginta annos semper optaui, ut mihi a ceteris bellis tantum daretur ocij, quo piratas istos Cruciatos, qui se Christianorum propugnacula esse gloriantur, e suis nidulis eijcerem atque extinguerem: id mihi uideor hoc tempore, Dei et Muamedis erga nos fauore, consecutus. Nam et Persarum conatus sic repressimus, ut nos impedire nequeant: et in Pannonia, unde aliqui motus metuendi ferebantur, ea nos ipsi breui agitabimus, quae hostem nostrum in intimam Germaniam sese abdere, pacemque a nobis petere sint compulsura. Vos ipsi nostrorum hominum ac negociatorum querelas quotidie auditis, quos Melitenses

isti non milites, sed praedones, si quando maria illa attingunt, rapiunt et spoliant: quorum iniurias atque alias innumeras nobis illatas, aliquando ulcisci, nos iura omnia diuina et humana compellunt: neque mihi aliquid gratius, iucundius, atque ad nominis nostri gloriam aptius potest contingere, quam si haec duo, prius quam naturae concedam, perfecero, ut et Melitam capiam, et res in Pannonia Sarmatiaque constituam. Nisi forte quis existimet, nobis difficilius esse, Cruciferos hosce ex Melitensi scopulo deturbare, quam uel maioribus nostris Hierosolyma totaeque Syria, uel nobis ipsis ex insula Rhodo depellere ac propulsare. At haec propior est Italiae, unde auxilia submitti, classeque defendi possit. Mihi credite, nunquam nobiscum mari confligere, qui toties se uictos fuisse meminerint, audebunt. Praesidia uero, locus tam angustus magna nec capere: nec si capiat, alere diutus queat. Ad hanc igitur expeditionem nos classem potentissimam proximo ineunte uere mittere statuimus: et iam uniuersis nauarchis excursoribusque, quicunque nostrum agnoscunt imperium, uti cum suis nauibus instructi adsint, imperauimus. Aderit Algerij rex: Alexandrina sunt in promptu praesidia: Dorgutae quoque instructa nauigia: nostra,

uel me procurante, exornantur. Huic classi cunctas Occidentis uires cessuras non dubitamus: id quod, Dei opt. max. et Muamedis magni ope, uestraque duces nota explorataque uirtute freti, dicimus. Iam illud modo reliquum est, ut de belli gerendi ratione singuli cogitetis, uestraque consilia ad me referatis. Quod ut melius facere possitis, en uobis totius insulae situm, munitionumque designationem exhibeo, quam a certissimis et peritissimis accepimus. Audita Solymani oratione, reque diligenter agitata, cum ij quibus Melitae loca rationesque cognitae erant, quid sibi expedire uideretur, exposuissent, decretum est, uti primo quoque tempore nauigarent. Commeatibus igitur, alijsque quae militibus usui forent, mature comparatis, uentos morabantur. Hisce de rebus Ioannes Valetta natione Gallus, Melitensis militiae princeps, Equitumque magister, et literis et nuncijs factus certior (habuit enim Byzantij homines idoneos, qui consilia actionesque. Solymani specularentur) nequaquam territus est: sed cogitans a Deo pendêre uictoriam, ab hominibus esse uigilandum, agendum, consulendum: Equitum concilium aduocat, paucisque cum eis in hunc modum loquitur: Quid Solymanus paret, nobilissimi ac fortissimi Equites,

quantum in nos bellum moliatur, uos ipsi mecum iamdudum intelligitis. Itaque ea de re me longam uobiscum orationem habere, nihil est opus. Notus hostis, nota imperandi libido, notae uires, notum eius in nos Christianumque nomen odium sempiternum. In illud potius mihi quisque intendat animum, ut ante omnia Deum nobis conciliemus: deinde, quae ad bellum opportuna uideantur, omnia comparemus. Porro, ut Deum nobis conciliemus, placatumque reddamus, duo a nobis praestanda sunt, Equites: quorum alterum, in uitae correctione et sanctimonia: alterum, in eius religioso cultu, firmaque praesidij spe et uotis est situm, quae Pietas dicitur. His maiores nostri innumeris aduersus barbaros in Oriente uictorijs potiti sunt: nec dubium, quin si nos pariter erimus comparati, huius Ty ranni uires, conatumque simus illusuri. Verum quoniam uigilantibus et agentibus Deus adesse solet, non stertentibus et ignauis: ijs ea praesidia adiungere necesse erit, quae et nostra professio, et belli postulat ratio. ea uero partim in nobis, par tim in Christianis principib. sunt posita. Nam commeatus, stipendia, arma, ceteraque quae belli usus poscit, sic parabimus, ut nemo nos aut sumptib. aut labori pepercisse merito queri possit, Omnia, profundam, nec uitae cupiditate ullum periculu

defugiam. Quod ad principes attinet, mihi persuadere nequeo, illos in tanta rei gerendae occasione, tanto que non modo nostrarum, sed multo magis suarum rerum periculo cessaturos. Equidem singulos hortabor literis, nuncijs (quod et iam ex parte fecimus) excitabo. In Pontifice quidem maximo, in Caesare, atque in Hispaniae rege, qua sunt pietate, abunde praesidij nos habituros esse, minime ambigo: hi ceteros commouebunt. Vos autem, huius nostrae sacrae militiae lumina, et principes, reliquosque fratres nostros, Equites fortissimos, certum habeo, sic prosacrosancta Christi religione, pro salute, fortunisque omnibus, pro nominis Latini gloria, contra immanissimum tyrannum, omnis uerae religionis, omnis boni moris, artis, disciplinae euer sorem, orbis terrarum pestem, Deo et mortalibus inuisum, dimicaturos, ut nostrae gloriosae Crucis, quam tantopere contemnit, acumina sit uel in ipsa Byzantij urbe, in suis illis lustris, sen surus. Neque enim iam res in insula Rhodo, procul ab nostrorum auxilijs, ab Asia, ab Europa, ab Aegypto, terra marique hostibus septi, rem geremus: sed in Italae atque Hispaniae oculis, in locis munitissimis, unde hostis circumuenni fa cile poterit. Quod ut fiat, Deum illum optimum max. precari atque implorare debemus.

Haec ubi dixisset magnus Equitum Magister: qui aderant omnes, se potius uitam, quam ut caussae communi ulla in parte desint, aut in Solymani potestatem ueniant, amissuros, uno ore promiserunt. Post preces, uotaque ad omnia insulae templa ac delubra decreta: tresque delecti ex Equitum ordine Tribuni: unus Italus, cognomento Imperator: et Bornaeus, natione Gallus: et Quatrius Tarraconensis: uiri cauti, et belli in primis gnari, qui quae bello opportuna censerent, cuncta sedulo pararent. Ab his igitur aedificia suburbana, et arbores quae locis munitis impedimento esse possent, deiecta: mu nitiones inspectae, confirmata praesidia, commeatuum omnis generis quanta maxima potuit copia distributa, a Magno Magistro literae ad Pontificem et ceteros principes datae: nuncij in uaria loca dimissi, qui cum alios, tum Equites Melitenses de toto negocio certiores facerent. Ex his literis unas ad Pium Quartum Pontificem Max. perscribam, ut ex ijs de alijs aestimetur. harum hoc est exemplum.

Dum totis huius nostrae militiae uiribus con tra Turcicam classem me parare, ac munire satago tot res necessarias mihi deesse uideo, quas nullo queam modo comparare, ut ni (quae tua est beatissime Pater, pietas) tuis literis subsidij

spem fecisses, et iam auri P. C. unaque militum cohorte tuis stipendijs conducta, subleuasses, quid mihi agendum foret plane ignorarem. Nam propter complurium annorum Turcicas minas, ad tam immanes sumptus adacti sumus, ut ingenti aere alieno contracto, ac magis et ma gis indies foenore aucto, unde nos explicare possemus, rationem nullam uideremus. Illud autem meum animum potissimum angit, quod, siue hanc expeditionem suscipiat hostis, siue omittat, cum uideamus illum classi instruendae, et ceteris belli apparatibus continenter operam uauare, nobisque minari, hosce intolerabiles sumptus facere cogimur. existimat enim, quantum importunitatis habet, Christianos uix satis uirium, quibus se tueantur, habituros: tantum abest, ut detrimentum aliquod a nobis sibi esse metuendum putet. Quos spiritus ex eo concepit, quod suae superbiae neminem obuiam ire cernit. Ad hoc, certum habet, uel solos Occidui maris praedones, siquidem conspirare libeat, classem multo maiorem, ualidioremque habituros ea, quae superiore anno ab omnibus Christianis tanta cum difficultate coacta est. Optandum tamen, ut ei parem hoc anno uideamus. Ceterum quis nescit quantumuis paruis, nedum uniuersis Orientis uiribus adiunctis, eos

multo magis nobis nocere potuisse. atque etiamnum posse, ni Deus eorum imperatorem tantisper contineret, quo sese colligendi, atque in eos impetum faciendi, Christiani principes tempus haberent? Quoniam autem Dei fauorem parui facere uidentur, sic ut nullis detrimentis, nullaque infamia a tam profundo somno excitentur: uerendum est, ne isti crudelissimo Tyranno, ad rabiem suam explendam habenas, nisi iam remisit, remittat ac laxet, sic ut nullae uires satis ad eam coercendam sint futurae. Haec tibi, beatissime Pater, ante prouisa esse, tuumque inuictum animum huius sanctae ac piae uindictae desiderio ardere, minime dubito: itaque, arrogans uideri possim, qui ijsce de reb. disserere apud te ausim. quae tuae dtuinae prudentiae multo sunt notiora quam mihi. VERVM enim, cum quae oculis cer nuntur, multo magis moueant, quam quae auribus accipiuntur: ego, cuius ob oculos haec quotidie uersantur, sic afficior, ut tacere nequeam: nec me continere, quin suppliciter ac demisse rogem, non tam huiusce nostrae sacrae militiae, quae sese pro Christiana religione deuouere, ac mactari parata semper est (nullum enim mortis genus nostro instituto conuenientius esse potest) quam totius Reipub. Christianae nomine: quae cum in sacro Concilio cogendo omnibus incommodis

pro sua tranquillitate spretis, tam pium et paternum in se amorem cognouerit, nunc alium conuentum haud minus necessarium, ad tantas superiorum temporum ruinas instaurandas, et deteriores praecauendas cogat: quae, nisi arma in hunc pestiferum serpentem uertantur, ut saltem intra suos fines (quando pro suis eum possidere permittimus) compulsus, tantam Christianorum multitudinem, quantam magna cum Christiani nominis igno minia quotidie rapit, uorare tandem desinat. Nam eo iam suum uenenum dilatasse cernimus, ut orbis Christiani terminos, angustos illos quidem complexus, totum fere inclusum teneat. Nunc igitur domesticis atque intestinis bellis Dei beneficio restinctis, paceque inter Christianos principes constituta, expergisci nos decet. Nam si quo aduerso fato inter eos noua excitarentur bella, haec importuna belua nequaquam obdormisceret, sed in nostram omnium perniciem euigilaret. Equidem, Pater beatissime, tua ista pietate atque prudentia fretus singulari, spero te hanc tantam laudis et gloriae occasionem, qua Deum et homines pro mereri potes, successoribus tuis minime relicturum, Hac spe me ipse consolor, quod sperem fore, ut hanc necessariam expeditionem, priusquam

ex hac uita migrem, uideam: qua re nihil mihi gratius uel ad gloriam, uel ad felicitatem potest accedere. Quod si forte longior quam par est; et liberior in scribendo fui, tuae pietatis erit, mihi in summo dolore constituto, ueniam dare. Ego uero tuae Sanctitati, pro ista tua in nostrum ordinem perpetua benignitate, seu pietate potius, gratias ago immortales, agamque dum uiuam: Deumque precor, uti te diu felicissime conseruet. Per eos dies Garzias Toletaniis; qui pro Hispaniae rege Philippo Siciliam administrabat; regiaeque classi praerat, ueritus ne Solymani classis per speciem Melitensis expeditionis, Gulettam arcem in Tunetani stagni faucibus sitam peteret, ad eam praesidio atque alijs rebus necessarys confirmandam traiecit: atque ex itinere Melitam accessit, ut cum Melitensis militiae Magistro de ratione belli ageret. Sed cum accepissent, iam Solymani classem Byzantio soluisse: temporis exiguitate impediti, non tam diu simul, quam rei grauitas postulasset, esse potuere. Itaque Garzias ad Gulettam profectus, ea cofirmata, mature se in Siciliam recepit: ubi classi et ipse exornandae operam dabat. At Solymani classis XXII. die Martij, Anno Christi M. D. LXV. Constantinopoli profectione indicta, postero die e

portu profecta, Peloponnesum uersus cursum direxit, Metonemque peruenit. Ibi Mustapha, homo quinque et septuaginta annos natus, terrestrium copiarum ductor, exercitum recensuit. Censa autem ex Asia minore equitum, ex ijs qui Spachi dicuntur, millia VII. quibus praeerat eiusdem prouinciae praefectus, cum legatis duobus: ex Cilicia, quingenti: ex Lesbo insula, quae hodie, ab urbe quae ibi est, Mitylene dicitur, quadringenti: quibus suae prouinciae praetores singuli imperabant. Habuit praetorianorum, quos Ianizeros appellant, millia IIII et D. quos bini ab ipso Solymano delecti Tribuni ductabant: quod horum praefectus, qui eorum lingua Aga uocatur, ab urbe nunquam discedit. Ad hoc, est genus quoddam hominum apud Turcas, qui e templorum fructibus uitam agunt: horum millia XIII. in exercitu fuêre, qui se Byzantij pro lege patria, pro que suo imperatore deuouerant. Conuenerant ex Thracia et Peloponneso praefecti duo: unusque legatus, cum MCC. equitibus: cum que tribus millibus et quingentis ex uarijs locis, uoluntarijs. Ibidem quoque Pial rei maritimae praefectus censum nauium habuit, reperitque triremes centum et triginta, naues onerarias minores undecim, totidem maiores: praeter

eam quae prope Methonem fracta est, in quae fuêre pulueris sulphurei cadorum sex millia, pilarum tredecim millia, et spachi sexcenti, e quibus uix ducenti euasere. Decem praeterea e Rhodo triremes, sub Haliporti, hominis septuagenarij, imperio: binae Mityleneae, Salacho Algerij regis recens mortui fratre praefecto: itemque biremes, aliaeque piratica nauigia circiter septemdecim. Hac ualida classe Turcae die XIII. Maij Methone profecti, XVIII. ad Melitam appulsi, portum cepêre in ea insulae parte situm, quae Vulturnum siue Orientem hybernum spectat, incolae Marzasiroccum appellant. Sed cum se ibi non satis tutos cernerent, in alium locum qui Maiarus appellatur, se recepêre. Nondum Dorguta tum uenerat: quem, quia nunciatum Magistro Equitum fuerat, ad Meningem insulam, quas Gerbas hodie uocant, cum suis nauib. praesto esse, Tunetanoque regi aenea tormenta quatuor, atque alia quaedam dono misisse: ac ne se bello cum Christianis gerendo immisceret, sed certo commeatu Turcas iuuaret, pactum fuisse: ob hanc atque alias caussas, aut Gulettam petere Turcae credebantur: aut hunc rumorem spargere, quo Melitenses improuiso adorirentur. At Magister Equitum, uir acri ingenio, belli haud ignarus, firmissimus contra proicula et insidias, haec atque, alia

antecapere, consilia hostium atque itinera explorare, in omnem partem intentus uigilare. In militibus autem summa constantia et alacritas erat. Locus postulare uidetur, Melitae situm paucis describere: et ea loca, in quib. res tam magnae gestae sunt, attingere. Melita insula inter Africam Siciliamque sita, Africae ne an Europae attribuenda, dubium esset, ni ueteres eam, et Punica lingua, qua semper usi sunt. Africae uendicarent. Haec a Vulturno in Corum XX. P. M. protensa, lata XII. ubi latior, in angustum paulatim tendens, a meridie Africam qua Syrtis minor, paruaque Leptis: a septentrione Siciliam, in Pachinum quam in Lilybaeum pronior, spectat: ambitu P. M. L X. Hanc initio Poenos habuisse: in ea Battum Cyrenes conditorem, Iarbae Didonisque temporibus regnasse accepimus: quae postea in Carthaginensium potestate fuit, donec bello Punico secundo uictis nauali praelio Carthaginiensibus, in Romanorum ditionem uenit. qua tempestate fortunati Melitenses existimabantur, propter multarum gentium commercia, et uarias artes, et linum xylinon tenuitate, mollitie, candoreque nobile: ex quo uestes Melitenses celebratae. adhoc, melle optimo diues: unde nomen traxisse uideri possit: et rosa admodum laudata. biferae arbores,

binae saepe messes, hordei praesertim, et lini xylini. Ceterum terra passim lapidosa, salebrosaque, arboribus in foecunda: fert tamen ficum, pomum, amygdalum, uitem, atque alias fructiferas arbores humana diligentia cultas: palmas quoque, sed steriles: carduis grandioribus abundat, quibus incolae pro lignis utuntur. Coelo terraque dulcium aquarum penuria: quos habet fontes, crediderim hybernis imbrib. repleri: nam et aquae semisalsae sunt, et aestiuo siccantur sidere: quo etiam incolae tinguntur, ut non multum ab Aethiopis colore distent: itaque brumae tempore ibi gignentia omnia laetiora. Genus hominum salubri corpore, uictu tenui, industrium, patiens laborum magis quam bellicosum: plerosque senectus, non morbus dissoluit. Aedificia, urbe excepta, quae in insulae fere medio (nisi quod ad meridiem magis accedit) sita, et ipsa Melita dicitur, atque, aliquot suburbanis, Numidarum, mapalibus similia, oblonga, humilia ruderibus aut arundine tecta. Meliteos canes, quos ab hac insula quidam putant appellatos, Plinius alteri Melitae, quae in Adriano sinu inter Corcyram et Illyricum est, attribuit. Quinetiam, quod huc Paulum apostolum naui fracta eiectum ferunt, uidendum est, ne illam Adrianam potius Lucas

intellexerit: cum in Adria tum iactarentur, nec constet extra eiectos. Illud insuper quod aiunt, uidelicet in ea insula malefici generis animal nullum gigni, neque allatum nocere ab eo tempore quo uiperam excussit Paulus, huic insulae a natura datum uideri possit, ut et Gau lo, et Galatae, et Clupeae, et Balearibus alijsque in eodem mari, et alibi. nam nec Creta ullum noxium animal alit, nec Albion lupum, Hybernia ue serpentem, coeli nimirum terraeque abhorrente natura. Sed hac de re, ut quisque uolet: equidem quae contra receptam opinionem afferri probabiliter posse uidebantur, mihi praetereunda non fuêre. nunc ad rem redeo. Melita, qua Siciliam spectat, multos curuatur in sinus, stationesque nauibus accipiendis accommodatas. portus autem, praeter Orientalem, quem Marzasiroccum dixmus appellari, praeterque Tomae stationem, et quae ab hac non longe distat, nomine Scala, geminos habet, una peneinsula tanquam dorso a Meridie in Septentrionem procurrente, tantum interiecta: quorum alter, qui ab Oriente litus in Occasum legenti prior occurrit, Maior: alter, Marzamusetus ab incolis dicitur. In peneinsulae fronte arx natura et arte munita, Diuo Helmo sacra, quem nos Hermetem deinceps nominabimus. Maiorem

portum ingredienti, ad laeuam quatuor occurrunt siue peneinsulae paruae, siue promontoria, toridemque sinus. In primo sunt furcae, a quibus etiam nomen habet, damnatorum supplicio destinatae. In secundi extremo arx est, in praecipiti atque undique praerupto saxo, munitissima, sancti Angeli nomine appellata. Huic oppidum, fossatantum et muro disiunctum, cohaeret, et ipsum rupe excisa atque excauata situm, mari operibusque bene munitum: quod Burgum et interdum Nouam urbem appellant. In arce, militiae princeps habitat: in oppido, milites. In tertio castellum est, quod etiam Burgum uocant, Michaeli sacrum. Quartum incultum, ultra sinuosa terra, usque ad aquam Marsiam, et mediam peneinsulam, quam diximus. Rursum a portu Museto in Occasum tendenti occurrit alia statio potius quam portus, Diuo Georgio sacra: dein, quae Benorrat appellatur. Hinc Pauli portus, Orientali haud minor: post, Salinarum sinus: et in aduersa litoris parte, quae in Africam uergit, statio Miliaria dicta. Melitae adiacent aliquot paruae insulae: in his praecipua Gaulos, quam quidam Cosyram esse uolunt: hodie Gozo uocatur, ambitu P. M. XXX. patet: a Melita Occasum uersus quinque intercurrente freto, abest. Haec anno Salutis M. D. LI. a

Turcis capta uastataque fuit, sex millibus inde mortalium in seruitutem abductis: quo etiam tempore Tripolis in Africa, olim Leptis magna, ijsdem militibus est adempta. Inter hanc et Melitae latus Occidentale, binae angusto freto inter se disiunctae iacent, Cuminiae appellatae. Est et ad Euronotum insula parua, Piper modo dicta: quae omnes Melitensis militiae principi parent, reliqua pleraque mari saeuo et rupibus altissimis septa. De Melita, et eius incolis, ad rem praesentem cognoscendam satis dictum est. Iam, quibus copijs fretus Valeta Equitum Magister, Turcicam classem expectaret, dicendum. Primum omnium, in insula erant mille trecenti milites stipendia facientes: e quibus mille, pars Histani, pars Galli et Hetrusci: reliqui Neapolitani. mille item socij nauales ex Equitum classe, et quingenti in Angeli oppido: incolarum uero ad quinque millia, qui se ex agris eo receperant, rei bellicae haud imperiti. Quingenti praeterea sacrae militiae Equites, praeter sacerdotes et armigeros. nam tria haec genera sunt eorum, qui Fratres in hoc Ordine di cuntur. Hic numerus est eorum qui arces et oppida Hermetis, Angeli, Michaelis tuebantur, in quamque pro rata portione distributi. In urbe autem ipsa, quae Melita (ut dixi) uocatur,

ducenti erant impositi milites, ac totidem ciues, et quadringenti ex tota in sula delecti: equis merentes trecenti. Huic omni praesidio, Io. Vagno a Moncalerio, nobili in Taurinis oppido, imperabat. Ad hoc, commeatus affatim, arma, tela, et cetera quae diuturnae obsidioni, belloque multarum rerum egenti usui esse solent: et quod in his omnibus maximum est, aduersus omnem fortunam INVICTVS animus, qui ex uictis saepenumero uictores facit. Itaque his rebus omnibus paratis, compositisque. cum accepissent, Barbarorum triremes uiginti septem portum Marzasiroccum occupasse, et milites exposuisse: Gyon Ioannitarum classis praefectus, uir impiger et fortis, cum sclopetarijs quinquaginta, hosti obuiam it, quo eum in aperta loca eliceret: uerum illi eis conspectis, sese ad naues illico recepêre. Ab altera autem parte, ubi classis maior erat pars, ducenti e nauibus emissi, obuiam habuerunt Riueriam Gallum, cum octo alijs equitibus: qui, interfecto equo, et uno ex socijs amisso, in manus hostium uenit. Dum haec geruntur, nauta quidam Christianus e portu Vulturni in urbem Melitam profugit: qui hostium consilia patefecit. aiebat enim, eos de Mustaphae sententia plures in terram copias cum aeneis tormentis exponere decreuisse,

locaque munita obsidione cingere: uerum ei rei Pialem classis praefectum reclamare, querique se in apertum exitium missum: cum uix octo Ianiz erorum millia, et decem Spachorum haberet: reliquos, praeter socios nauales, imbellem turbam esse. se quidem nihil incoepturum, donec Dorguta, qui in horas expectabatur, ue nisset: tunc Hermetis arcem oppugnandam. Iusserat enim Solymanus, ne quid Dorguta in consulto agitarent: tanta erat in barbaro rege de Dorgutae, in rebus bellicis peritia et uirtute opinio. Siue igitur haec uera, siue ficta erant: barbari tamen uniuersa classe ad eum quem dixi, Vulturni portum conuersa, uiginti milliae militum exposuêre: quinque campestriae tormen ta e nauibus extraxêre: castra aggere et fossa muniêre: locus Azorbar Melitensium lingua uocatur. Hoc facto, Pial ipse cum septem millibus, Michaelis castellum speculatum procedit, qua parte Catarinae fanum est situm: quanquam propius accedere non est ausus, propte rea quod tormentis ex oppido peterentur. Certatum nihilominus satis acriter a Melitensibus, qua in pugna Curfelinius, cognomento Prada, uno comitatus Hispano, tanta se uirtute in hostem immisit, ut signum unum auferret, et Sangiacum quendam cum aliquot

Alijs occideret: itaque Turcae in castra rediêre. ubi inter principes deliberatum, Hermetis ne arcem, an oppidum Michaelis oppugnare praestaret: decretumque, Hermetis arcem totis uiri bus oppugnandam esse. Sed cum prius in mon tem, unde arcem speculari possent, conscendissent, leue praelium commissum, in quo utrinque pauci desiderati. Rebus sic paulatim incalescen tibus, cogitauit Metitensium princeps, de ijs quae gererentur, Toletanum Siciliae praetorem, quo ma turius classem exornaret, esse certiorem faciendum. Itaque triremem unam noctu e portu soluere iubet, atque in Siciliam contendere, quae Saluagum equitem cum mandatis ueheret. Interea Turcae uallum ad Hermeti arcem tormentis uerberandam extruunt: utque naues affligerent, quae in portu maiore stabant, sicque suis in portum prorumpendi aditum patefacerent. At non diu ea munitione uti ualuêre. nam uix opus perfecerant, cum cre bris ab arce fulminibus corrupta ac deiecta fu it: quae res barbarorum audaciam non nihil repressit. Interea Ochial cums sex nauibus e praesidio Alexandrino deductis, in quib. nongenti milites, ad has Turcarum copias accessit. Itaque Turcae ual lum alterum loco eminentiore construere, eo tria ma gna tormenta comportare, quibus non modo portum, in quo Melitensium naues erant, sed et ipsam

Angeli arcem, Principis sedem, infestam reddebant: atque in hunc modum propius arcem Hermetis fossa et aggere acto accedere. quanquam primo id frustra conati, quod ab ijs qui in arce erant, impedirentur: tamen post summis laboribus et industria perfecêre. nam Turcae in eo genere mortalibus ceteris praestant. Quamobrem breui in eum locum tormenta, unde arcem et Micaelis castellum percutere instituerant, collocauêre. Erat Hispanus quidam nobili genere, in Turcarum castris seruus. is cum, ut fit, consilia hostium quaedam cognouisset, de ijs per quendam Christianum perfugam, Valetam principem certiorem fecit. Eo audito, Valeta ex inopia binas cohortes Hispanorum in Hermetis arcem ire illico iubet: quas Cerda atque Miranda duxêre. Hi magno arci post praesidio, et hosti detrimento fuêre. Venit et Dorguta Leptitanorum praefectus, cum nauibus tredecim, et militibus mille sexcentis. Hunc sequutae biremes decem: Hippone, quae nunc Bona dicitur, atque Meninge, militum cohortes binas deportarunt. Interea Saluagus Genuensis, militiae sacrae Eques, uir impiger, quem supra ad Toletanum in Siciliam missum diximus, Messanam peruenit: is ubi de rebus Melitensium Toletanum certiorem fecit, celoce

Melitam redire iussus est: quem praesidij gratia binae triremes, una qua uectus fuerat Cornissone praefecto, alteta Santalo, ambae sacrae militiae principis, haud procul a Melita comitatae. mox in Siciliam rediêre. is autem, non tamen sine praesenti periculo, per medios hostes, uno e suis amisso, in oppidum sese tertia noctis uigilia immisit. Iam Turcae mutato consilio, quo tum Hermetis arcem, tum Michaelis castellum oppugnare decreuerant, ad aquam Marsae (fontis nomen est) castra fecerant: quae res difficiliorem ingressum Saluago fecit. Expositis igitur quae a Toletano haberet mandatis, eadem nocte in Siciliam a Magistro equitum est remissus, ut ei nunciaret maioribus esse opus copijs: proinde unam aut alteram cohortem delectorum militum quamprimum mitteret, quo se aduersus tanti hostis uim tueri posset. Saluagus nullis laboribus aut periculis territus, propere se mare committit: ac breui in Syracusanum portum delatus, binas illas triremes, quarum paulo ante mentionem feci, nactus, Melitam, uti praeceptum erat, cum quadringentis militibus, in quibus non pauci sacri Equites, mittit: addit et maiorum tormentorum peritos aliquot: ac ne quid sui muneris praetermitteret, occiduam Melitae partem, ubi ab hoste conspici possent, uitarent:

orientalem longiore quidem circa insulam ambitu, sed tutiorem tenerent, docuit: inde in Austrum flectentes, ad litus quod Miliare dicitur, naues appellerent: inde militem per depressos insulae locos, noctu Melitam urbem, quae ab eo loco quater mille passus abest, ducere properarent: unde in Michaelis castellum facile transire possent. His dictis, ipse Messanam contendit: ibi Toletano belli grauitatem, et defensorum paucitatem exponit: mille saltem pedites petit: quibus una cum ijs quos iam misisset, existimaret obsidionem tantisper posse sustineri, donec is tota classe laborantibus subueniret. Dum autem haec comparantur, quae difficulter et tarde, nostris principibus tanto periculo indormientibus perfici poterant: die tertia Iunij mensis, qui dies sacer Hermeti erat, Turcae repente arcem Hermetis expugnare sunt aggressi, rati se eam partem quae aggeri arcis uicina erat, breuioribus scalis posse superare. At nostri, in fossa munimento antea destituta; per quod hostem a latere propellerent lignorum fascibus, ac terra uallum satis firmum et amplum construxerunt, e quo, arce quoque iuuante, acriter resistere: fossam hostium cadaueribus replere: barbari multitudine, qua magis quam virtute uictores esse solent, urgere: donec ui uallum,

etsi sero, obtinuêre. quo facto, tota illa parte fossae potiti sunt, quae portum Musetum spectat: quo in loco mira celeritate sese, ne a nostris laedi possent, aggere muniuêre: qua in re plurimum, tormentis in altera Marzamuseti fronte collocatis, iuuabantur. eis enim tota illa pars defensoribus nudabatur: angulus propugnaculi deprimebatur: ipsiusque aggeris frons concutiebatur: cuius altitudo magnitudoque hosti molesta, nostris quoque parum commoda erat, quod latera caua, quibus defenderetur, non haberet. Quoniam uero nox imminebat, barbari numero ad quinque millia (nam qui impetum fecerant, fuêre circiter nouem millia) ibidem mansere. quamobrem Christiani in arcem sese recipere, locumque eum hostibus relinquere coacti sunt: qui noctis tenebris tuti, saccis tomento et terra fartis, eam fossam implere, quae aggeri suberat, ut minus latam, minusque profundam tentarunt. In ea oppugnatione, ex barbaris supra octingentos caesi, partim Ianizeri, partim Spachi: praeter saucios non paucos, quorum bona pars in fossis semianimis remansit. nam ea pars quae ab eis repleta fuerat, ipsisque et nostris descensum in fossam, phibebat: quod nullus ad eam aditus, praeter eum qui in aggeris erat fronte, patêret quamobrem

uulneratos eo in loco perire, quod eis nullo modo subueniri posset, necesse fuit. E nostris in primo congressu circiter quinque et quadraginta sunt desiderati: inter quos sacri equites Guardampes Aruernus, Masius Narbonensis tribunus, eiusque frater, Contilia Hispanus, Somaia Florentinus, Neinecusque Germanus. uulnerati aliquot, in quibus Motta centurio, qui post in arce ex eo uulnere mortuus est. Eadem nocte Magister equitum nouo subsidio opus esse, uti par erat, ratus, ducentos milites, et una equites e suis ducentos in arcem submisit: qui si plures fuissent, una cum quadringentis qui ibi erant, forsitam barbaros a muro et uallo propellere, locumque diutius tueri potuissent: sed quia militum inopia laborabat Militiae princeps, idcirco Saluagum in Siciliam emiserat, ut ante dictum est, quo ad se quingentos saltem milites mittere omnino conaretur. Interea ipse intrepidus expectare: nullum laborem aut periculum defugere: interdum principum Christianorum infelicitatem secum deplorare, quorum socordia barbari hostis debellandi occasio tam ostentata, negligeretur. Vehementer autem mirabatur, sibi auxilia nulla submitti: binas praesertim suas triremes, quas a Saluago propere missas ante diximus, uerum illae nauicularij

culpa cursum, uti erant iussae, non tenuerant. Primum enim cum uitare occasum, atque in ortum inflectere deberent, in occasum Gaulonque deflexere: nauiculario affirmante se aliquot biremes ad Miliaris custodiam haerentes uidisse: quae uti post cognitum est, nullae fuere. Sed is METV, QVO egregia saepenumero consilia corrumpuntur, progredi non est ausus: quo factum, ut Melitensis princeps tam necessario subsidio caruerit. Quae quidem res cum Toletano et alijs, tum uero maxime Saluago ipsi, molestissima accidit. uidebat enim fore, si barbari Hermetis arcem, id est Melitae propugnaculum occuparent, uti reliqua loca in magnum discrimen adducerentur, omnisque ad subueniendum aditus intercluderetur. Posse autem capi, ex eo liquere: quod iam et propugnaculum unum occupassent, et locum sane angustum undique fere obsessum a fronte atque a latere acriter oppugnarent. Haec atque alia peritis uiris cogitatibus, animum angebant: praesertim cum uiderent, tam negligenter auxilia comparari. Interea tamen Romae milites scribebantur Pij Quarti Pontificis iussu, qui Melitam mitterentur: qui ut sui quoque exemplo reliquos principes ad ferendam Sacrae militiae opem excitaret, Cambiano eius ordinis legato,

auri libras centum appendi: puluerem sulphureum, atque alia in belli usum necessaria, ab Angelica arce depromi iussit: ne quid quod quidem a se praestari posset, desiderari posse uideretur. Militibus, qui sexcenti erant, Pompeium Columnam praeficit, et cum eo Camillum Medicem legatum proficisci iubet. Hanc cohortem multi uoluntarij, ut sese tam pio bello deuouerent, nomenque celebrarent suum, secuti sunt, tanto animi ardore, ut quaeuis parua mora annus uideretur. Neapolim igitur profecti, ibi Ioannem Andream Auriam cum nauibus longis undecim: Populoniae regulum cum nouem: Lainicium Prouanam Taurinensium et Sebusianorum ducis cum tribus, totidemque alijs priuatorum quorundam sumptib. exornatis, nacti sunt. In has naueis, qui Roma uenerant, pedites omnes recepti, Messanam, ubi regia classis exornabatur, transuecti fuêre. Dum haec Christiani haud satis pro magnitudine periculi nauiter moliuntur, Turcae eius rei non ignari, ante omnia experiri, quam Christianorum uires augerentur, constituunt. nam Hermetis arce capta, reliqua sibi faciliora promittere. Primum, portum Musetum in suam potestatem fore: ubi classem tuto habere, quandiu uideretur, possent. Locum uero inter duos portus tum ad Michaelis oppidum oppugnandum, um ad prohibendum ne quis in portum maiorem

intraret, ne ue ex eo emitteretur opportunum. Haec igitur atque alia secum reputantes, arcem Hermetis fulminibus crebris uerberare incipiunt: quod per quatuor continuos dies facere non destitêre. Nocte insequente repente magna ui murum aggrediuntur, et iam scalis aggressi, prope summa ceperant: cum nostri, quasi nil cuperent quam praelium manibus facere, tanta uirtute eos deijciunt, ut nunquam post nisi extremo congressu, scalas admouere sint ausi. Dum haec in hac parte geruntur, Dorgutini milites ad Marsiam scalam (id parui sinus inter furcas et Tomae stationem nomen est) superbia quadam elati, quasi ceteris praestantiores, se contulerunt. Quod nostri uidentes, quo barbaram audaciam reprimerent, ex Angeli oppido egressi, ita eos excepêre, ut eorum non paucis caesis, reliquos, unde uenerant, extemplo redire coegerint. Ex nostris Bonnemius Gallus Sacrae militiae Eques, cum septem alijs, desiderati. Eodem tempore Monserratus in arcem Hermetis est missus, qui ei arci Broliae loco praeesset: quod is ex uigilijs et labore in defendenda arce susceptis, in lethalem morbum inciderat. Antea Magistro equitum saepenumero scripserat idem Brolia, eam arcem omni ratione munitam atque instructam esse, sic ut nullo modo fieri

posse censeret, ut in hostium potestatem ueniret: Equitibusque atque alijs qui in ea erant, tantum suis uerbis ac uirtute animi addiderat, ut supra humanas uires et fidem dimicarent. Nec Turcae, quanquam tanta cum clade reiecti, animos demittere: ceterum maiore quam antea conatu, arcem tormentis dies aliquot quatere: mox omni genere telorum et machinarum muros aggredi. nam et pontem e nauium antennis, ea latitudine ut decem uiros pariter incedentes caperet, supra fossam iecerant: quaterque mille sclopetarios circa fossam disposuerant: et classem omnem ad Georgij littus, haud procul ab arce, appulerant: cumque eam dies octodecim aeneis tormentis, tredecim millibus contortis globis lacerassent, ac iamiam sese arce potituros sperarent: ecce tibi Baragamus Cantaber, eques Melitensis ambimanu correpto gladio, Medranusque centurio Hispanus, cum aliquot alijs fortissimis uiris, ad pontem accurrunt, ac summa cum omnium admiratione Turcis sese opponunt. Res cominus magna ui utrinque geritur. Et iam unus signum Turcicum in propugnaculum extulerat: quem dum Medranus comprehensum tenet, isque sese explicare nititur, uterque glande a barbaris emissa concidit. Quo tempore magno adiumento fuêre trecenti illi

quos paulo ante ab equitum magistro missos diximus: quippe, simul ac uidere rem in tantum esse adductam discrimen, pars cadis puluere incendiario plenis ponti subijcere, alij picem sulphure ac taeda mistam ardenti in pontem mittere: alij in proximos saxa uoluere, omnis generis tela ingerere, pars eminus sclopetis hostem propellere. ita pons exustus, cuius ruina adoctingentos Turcas oppressit: ceteri quoquo modo potuêre, pauci integri, magna pars uulnerib. confecti, recedunt: nostri duo uexilla iam in ipsis murorum pinnis infixa, quorum alterum Mustaphinorum, Dogurtinorum alterum erat, refixêre. At in altera parte, quae ad Libonotum uergit, iam Turcarum manipulus aggeris editioris summa occuparat: quos qui in Angelica erant arce uidentes, illico tormento se eos deiecturos rati, septem e nostris arcis propugnatoribus in eodem aggere (errore ut fit, cum ultro citroque homines mouentur) interficiunt. Sed errorem maiore contorta pila corrigere uolentes, quatuor Turcarum praefectos, cum duodecim audacissimis militibus discerpunt. Dum hic summis uiribus pugnatur, iam barbari fossas ad eam Hermetis partem, quae Angeli arcem spectat, egerant: sed nostri testis sulphure et pice accensis, eos cito discedere coegerunt. In hunc modum barbari ab omni

parte fortiter repulsi, in castra rediêre. Ex bar baris in hac pugna cecidêre circiter duo millia: ex nostris fere centum ac totidem uulnerati. Eodem die Valeta magister Equitum, cum portum Musetum a barbaris non tam arcte custodiri cerneret, propere celocem ex portu ad Marsiam scalam transferri per terram iubet, quo illinc in Siciliam traijciat. nam quanto in periculo Hermetis arx esset utipar erat, secum reputans, de eo, ac de ijs quae gesta erant, Toletanum Pontificemque perliteras certiores facit, eoque ad auxilia maturanda hortatur. Quas ad Toletanum dedit, earum exemplum infra scriptum est: nam quas ad Pontificem quod eodem modo fere habeant, omittendas censui.

GARZIAE TOLETANO SIciliae Proregi, classisque praefecto, Salutem.

Ab eo tempore quo Saluagum misi, binas ad te literas dedi perque Melita urbem in Gaulon perferendas curaui: quae utinam in tuas peruenerint manus. Post, cum nulli neque nuncij neque literae a uobis apparerent, hominem cum mandatis Messanam properare iusseram: qui cum noctes aliquot exire tentasset, ac tandem exiuisset, uixque duûm millium spacium confecisset, barbaros ad se uersum cursu tendentes uidet:

quos ut effugerent, extemplo ad terram nauim appellere coacti sunt: literisque in mare abiectis, relictoque nauigio, ipsi incolumes euasere. Iam cum Turcae classem e Vulturni portu deduxerint, quantum referat te de ijs quae geruntur certiorem fieri, mecum ipse cogitans, iussi celocem ad Mar siam scalam defirri. nam cum classis Turcica in alteram insulae partem transierit, sine impedimento epistolam ad te breui peruenturam spero. Quae autem te scire uelim, haec sunt. Decimaquinta huius mensis, hostium classis uniuersa hunc portum sub noctem praeteruecta est. nox obstitit, quo minus eius debilitatem, dum remulco triremes pene inermes et claudae uix traherentur prospiceremus. Aquae inopia potissimum, eos e Vulturni portu discedere coegit, ac forte metus etiam istius uestrae classis: quippe qui, sicut accepi, intellexerint, in Messanae portu centum quinquaginta naues in ancoris esse. qua etiam de caussa se in Pauli portum non receperunt: sed naues quidem supra portum Musetum, triremium uero bonam partem ad Georgij, quo terrestribus copijs propiores sint, collocarunt. quanquam non est ea uicinitas tanta, quin si uestra classis improuisa adsit, eadem tre pidatione sese ad naues sint recepturi, ac si abessent longius. Ad Vulturnum, nemo iam apparet:

prima enim castra ad Catarinae et Ioannis, uillis omnibus incensis, reliquerunt. nunc classem, ubi dixi habent, exercitum ad Herme tis arcem: quam Deus adhuc seruauit, atque (ut spero) seruabit. quod quidem uel ex eo sperandum est, quod hesterno die factum est: quo quatuor horarum acerrimam oppugnationem, Dei ope freti nostri fortissimi milites etiam ponte a barbaris in ea parte quae Corum spectat, ad Museti portum iacto, fortissime sustinuerunt: hostemque quater aggressum, magno ipsius detrimento repulerunt: non sine tamen aliqua nostrorum iactura: inter quos Medranus cen turio, magno meo cum dolore occubuit. Hac ui ctoria nostri usque adeo sunt confirmati, ut sperem arcem in aduentum tuum posse defendi: praesertim cum hostes multum de pristino illo eiaculandi ardore remiserint. Quod si aliquot militum manipulis, aut saltem nostris istis geminis triremibus adiutus essem, nunquam existimarem hanc arcem nobis eripi posse: procuius defensione, dum auxilia in horas expecto, quidquid militum aliarumque bellicarum rerum habui, consumpsi. Constitutum est, uel si moriendum nobis omnibus sit, eo nos tuo fretos auxitio conferre, quem confidimus nostram omnium salutem, quae pietas uirtusque tua est,

minime neglecturum: sed periculo, in quo nos fore necesse est, si opem distuleris, cognito, te aliquot militum manipulos nulla interposita mora omnino missurum, praesertim in tanta mittendi facilitate. nam cum Turcae ab orientali insulae parte discesserint, milites nostri ad Saxa nigra exponi possunt. In tua manu, nostra est sita salus: in eadem, post Deum, spes omnis reposita. Te igitur, ne nos deseras, uehementer oro, tuaeque fidei ac pietati omnia committo. Va le, ex Melita, die XVII Iunij.

His literis acceptis, cognitoque obsessae arcis pe riculo, Toletanus uehementer est (quemadmo dum debuit) commotus: seque classem uniuersam in barbaros educendi cupidine teneri ostendebat. uerum, quod ab Liguria Hispaniaque nondum supplementa nauium uenissent, nec sine illis praelij fortunam periclitari consilium esset, placuit, Ioannem Cardonam cum quatuor nauibus longis, in quibus duae Melitensium equitum, propere mittere. Cardonae Roblesem, castrorum magistrum, cum delecta Hispanorum militum cohorte, adiunxit. Vna quoque equites Melitenses ad octoginta, qui Messanae traijcien di occasionem operiebantur, profecti sunt: in his ex Ioannitarum procerib. erant, Parisotus Magni Magistri nepos: Vincentius Caraffa: Boninsegna

et Maldonatus, ambo Hispani: Centius Aqui t[?]nus, atque aliquot alij: qui etsi tempestate alijsque rebus impediti, sero (ut post dicam) in Melitam peruenerunt, magno tamen adiumen to fuêre: qui si ante Hermetem captum affuissent, forsitan potuisset conseruari. Messana, die XII Iunij, quatuor hae naues soluerant. At barbari haud pluris tot suorum stragem fa cientes, quam pecudum, obstinatis animis pugnam redintegrare, extremaque omnia experiri constituunt. Ac primum aeneis machinis horrenda in arcem fulmina noctes atque dies iaculari: post undique qua muri deiecti fuerant impetum facere, tanta multitudine oppugnantium et ui, ut ni omnem iam terrorem uera propugnatorum uirtus, spesque immortalitatis, e pectorib. eorum excussisset, res ipsa fugam aut deditionem extorsisset. Grauis fuit illa utrinque pugna: et ni utrique obfirmati essent, illi ad expugnandam arcem, hi ad propugnandam, ea dies finem pugnandi fecisset. Quinque horas pugnatum acerrime, ac tandem Turcae uirtute nostrorum repulsi, pedem referun: sed tamen secutam no ctem quietam agunt: sed tormentis ita arcem defensoribus nudari satagunt, ut nostri uix impedire possent, quo minus scalis ascensum tentarent: quod ne facere tunc auderent, a nostris

summo conatu prospectum est. Ex nostris ducem ti eo conflictu desiderati fuêre, ex barbaris innumerabiles: ipseque Dorguta, dum et ducis et militis fortissimi obit munera, saxo caput percussus, biduo post uitam amisit. corpus eius Leptim honorifice delatum. Hac nostrorum uirtu te, ac facinoribus suorumque clade Turcarum duces magis efferati, classe uniuersa in unum collecta, Hermetis arcem corona circumuenire iubent, ibique consistere eo consilio, ut eam terra marique totis copijs extremum oppugnarent: nec nouos subinde milites, alios alijs submittere desisterent, donec arce potirentur. Itaque pontes, scalae machinae, arma, tela, alia quae expugnationi usui essent, magno studio comparantur. Haec cum Valeta ex arce Angelica cerneret, ueritus, ut par erat, ne arx diutius ferre tantum furorem posset, biduo quam barbari extremum impetum facerent, concilium cogit. Quanto in periculo sint, qui Hermetis arcem defendant, omnes secum uide re dicit: nec se dubitare, quin pro sua pietate sin guli, commilitonum suorum, aliorumque militum clade et periculis perinde commoueantur, ac suis: consilium dent hortatur, quid ad illorum salutem faciendum putent: ita tamen, ut nihil a solita sacrosanctae militiae uirtute, existimationeque

alienum statuatur. His auditis, breues sunt dictae sententiae: decretumque, quoniam arx teneri ultra non posset, uti eorum qui in ea erant satuti consulatur. ad quod quidem efficiendum, duodecim nauiculae mitterentur, quibus, qui in arce erant, exportari possent. Itaque tres Equites sunt delecti, qui eo nocte insequente maturarent: quid consilio uideretur nunciarent: arcem quo in statu esset, diligenter inspincerent. Quod si existimarent propugnatores, arcem esse deserendam: aquam ueneno corrumperent: et tormenta, ne quis post eorum esset usus, clauis configerent. Eo igitur profecti delecti uiri, Medina Hispanus, Rocca Gallus, et Constantinus Castriotus Italus, nec sine uitae praesenti periculo (quippe sclopetorum glandibus a barbaris appetiti) militibus praesidiarijs Magistri et reliquorum sententiam exposuerunt. Illi primum omnium gratias agunt Magistro et reliquis, pro eo quod de sua omnium salute tam solicite agant. Deinde, quod ad arcem attinet, eam quidem, si eius angustiam, defensorum paucitatem, et hostium multitudinem spectare uelint, in magno periculo uersari: siquidem barbari tanta pertinacia, saepius pugnam iterare statuant. Sed quoniam adhuc Dei opem tam praesentem senserant, qui ipsos aduersus

tantam rabiem tutatus esset, tum quod nullius rei quae ad defension[?]m pertineret, indigerent: ac denique quod hanc prouinciam sibi a Magistro depoposcissent: etsi citra uitae suae discrimen scirent se eam tueri non posse, se nolle tantam ac talem rei bene gerendae occasionem, quae forte nunquam post futura sit, negligere. Itaque statuisse, hunc spiritum pro Dei gloria, proque sua religione profundere. VITAE huius breuem esse cursum, gloriae sempiternum: cumque esset omnibus definita mors, optandum, ut uita, quae necessitati deberetur, Deo Reique publicae potius donata, quam reseruata naturae uideretur. Quod si contingat, se effecturos, ne barbarus hostis ulla uoluptate laeticia ue afficiatur, quae non plurimo ei suorum sanguine steterit. Haec Magistro renunciarent: hortarenturque securo animo esset, sibique de ipsis ea promitteret, quae fortium essent, eorum praesertim qui sacrae Equitum militiae nomen dedissent. Hoc accepto fortiore quam feliciore responso, tres Equites, arce diligenter inspecta, ad Magistrum rediêre. Is concilio aduocato, auditoque militum obsessorum responso, quid legati ipsi censerent, audire uoluit. Castroti igitur sententia fuit, locum, quod fossas nostri adhuc tenerent, posse defendi: seque, si iuberetur, id suscepturum. ibique

potius uitam amissurum, quam ut susceptum deserat. At Gallus cognomento Rocca, sibi uideri, nullo modo locum defendi posse: se existimare, si Iulius Caesar ipse uiueret, et ad quas angustias is locus redactus sit cerneret, propugnaculis praesirtim omnibus corruptis ac deiectis, tantis hostium pertinacissimorum copijs circumiectis, nunquam eum passurum ut tot fortissimorum militum iactura fieret: sed locum relicturum, ut suos alijs maioris momenti locis tutandis conseruaret. VIRORVM fortium esse, ea praestare quae ab homine praestari possunt. ultra ten dere, hominis non esse. id sibi uideri esse faciendum, quod in deploratis corporis membris solet: VT VITA cum reliquo corpore conseruetur, membrum amittere non dubittamus. Hispanus cum Castrioto sentiens, haud facile locum deserendum esse sibi uideri dixit. primum, quod fossae aggeresque integri essent: dein, quiae tantum uideret in defensoribus consensum, tantamque cum hoste confligendi alacritatem: quod unum pene uictoriam praesagire uideretur. Horum sententijs in consilio diligenter disputatis, uisum pluribus, uti qui in arce erant, per dies aliquot sustinerent, praesertim cum ei militiae mos non sit locos facile relinquere, quin potius eos ad mortem usque tueri: ut uel hoc modo barbarus

hostis sentiat, qui cum sibi res sit, eiusque superbia retundatur. nam silocum desererent, metu id factum uideri posse: ex quo et hostis insolentia augeri, et ordini dedecus inuri uideretur. At barbari in id quod statuerant intenti, die XXIII. Iunij cunctis circa arcem terrestribus maritimisque copijs coactis, media nocte scalas ab omni parte admouere: pontes, uineasque agere: duobus et triginta aeneis catapultis ingentes pilas contorquere: quod reliquum erat munimentorum demoliri. Nostri contra, alios deturbare, alios repellere, caedere, auidius uulnerare quam semet tegere: ubi maior ab hoste uis fieret, ibi maxime uirtutem ostendere; clamor utrinque permistus hortatione, laeticia, gemitu: totius praelij facies uaria, incerta, foerda, et miserabilis. Etiam uentum erat ad horam diei tertiam, cum anceps esset uictoria: ac ni tanta fuisset aeneorum fulminum uis, qua iam muros omnes ad saxum usque in quo arx ipsa stabat, deiecerant, potuissent nostri bar barorum impetum aliquot dies sustinere. Verum nudato muris ac defensoribus saxo, et plus quadringentis interfectis, uixiam se aliquis, quin statim discerperetur, ostendere poterat: et iam arcis praefectus Monserratus, Euboeaeque praetor Garas, uno catapultae ictu conciderant: pariuirtute,

pietate, dignitate uiri: pro breui uita pariter immortalitatem consecuti. Reliqui tamen qui pro arce stabant, tanta iactura cladeque nequaquam territi, quin potius quasi noua uirtute coelitus aucti, maiore ui niti, barba rorum signa iam in arce fixa reuellere, discerpere: signiferos, centuriones, praefectos, aliosque confodere: nihil iam spectare, quam ut uitam pro religione ponerent, gloriam immortalem obtinerent. Iam sol ad medium coelum ascenderat: aestus ingens, lassitudo, crebri tormentorum ictus: hostium multitudo tanta, ut subinde recentes fessis submitterentur: nostrorum contra paucitas, eaque labore, uigilijs, siti et uulneribus debilitata, fecerunt, ut barbari tandem ui arce potirentur: sed tanta cum suorum clade, ut permirum sit, tam multos a tam paucis occidi potuisse. Nostri omnes ad unum fortiter pugnando caesi. Hic mihi Turcica in Equites crudelitas praetereunda non est: quo intelligatur, IMMANITATI nunquam deesse, unde ultra mortem saeuiat. Capta arce, cum aliquot Equites semiuiuos inuenissent, corde prius e pectore eorum exempto, capiteque amputato, rubris sagis cum alba cruce indutos (solent enim uetere instituto hi Equites in bello, rubro colore: in pace, nigro uestiri) pedibus

in Angeli Michaelisque castellorum conspectu ad triginta suspenderunt. Ceterum cum hoc non satis Mustaphae uideretur, eos simul uinctos in mare abijci iussit. Commoto autem mari sequente die, uentus eos in Maiorem portum eiecit: quos a nostris cognitos, Valeta humari pie atque honeste, non sine intimo dolore mandauit. Qua hostis barbarie adeo exacerbatus fuit, ut ediceret, Ne quis deinceps Turcam ullum capere, sed omnes ferro trucidarentur. Itaque quotquot capti antea fuerant, omnes illico obtruncati: eorumque capita, qua parte hostis erat, extra muros proiecta. Ab initio obsidionis, ad captam arcem M. CCC. in queis sacri Equites, C. XXX. Ibidem occubuêre. Valeta amissa Hermetis arce, etsi (uti par fuerat) sum mo dolore eius animus premeretur, prae se tamen aliud ferebat, ne suorum militum animos turbaret. Dicebat enim, sibi nihil improuisum accidisse: hanc esse belli fortunam, Deique uoluntatem, VT modo hi, modo illi uincantur.

IGNAVIAM, non talem militum uirtutem moerorem suis relinquere. neque esse ob eam rem hostem formidandum; qui tantam stragem acceperit, ut uictus magis quam uictor dici posse uideatur. NOSTRORVM iacturam gloria atque immortalitate compensari:

quae res omnium animos ad fortiter agendum inflammare debeat. Se quidem nondum spem uictoriae de hostium reliquijs, haud quidem suis uiribus, sed Dei omnipotentis ope, ut semper fretum, abiecisse. existimare se, omnes eodem animo esse: et ut sint, hortari. His dictis, uir in omnem fortunam paratus, e conspectu abijt. Deinde multa cum animo suo uersans, statuit, ad praesidij Melitae urbis praefectum Petrum Mesquitam literas dare, quibus eum, atque eos qui Messanae erant, sacros milites, unaque Toletanum, de Hermetis iactura certiores faceret. Harum exemplum, quod in eis Sacrae militiae principis Valetae animus elucet, hic desciribere libuit.

Dum Equites illi profectionem adornant, Hermetinae arcis miserabilis casus interuenit. qui etsi cum nobis, quem existimare potes, attu lit dolorem: eum tamen, quasi arcano quodam Dei consilio acciderit, in eam partem accepimus, ut clementissimus pater nos monere, perdere penitus uelit. NEQVE enim fas esse puto, de ipsius clementia potentiaque dubitare. Illud tamen nihilominus queri possum, nos ab ijs fuisse desertos, a quibus minime decebat: ut septem et triginta dierum spacio. quo fortissimi nostri milites hostis impetum sustinuerunt (quod quidem diuinitus potius quam

humanitus factum est) a nostrismet, qui tantum nobis debent, ne minimo quidem subsidio, quod non semel potuerunt, adiuti fuerimus. Sed libet Deo, quicquid illud est, acceptum ferre: a quo solo, ut tot bona adhuc accepimus, sic in posterum nos accepturos spermus. Nam quantum uideo, humanis praesidijs iam nobis fidendum non est: quandoquidem nullis nostris literis, nulla diligentia, nullis precibus, monitis, nullis denique imperijs eos qui maxime parêre debuissent, commouere potuimus. Temporis exiguitas, ut Toletano scribere de hac re possimus, non patitur: tuum erit, cum ipsum, tum amicos nostros certiores facere. Qui si nostris mandatis paruissent, uel quantulocunque militum praesidio iuuissent, Hermetis arcem forsitan non amisissemus: ob cuius defensionem, optima militum parte priuati sumus. Quamobrem, nisi Toletanus hac obsidione nos liberare maturauerit, uereor ut post in tempore adesse queat: praesertim uero, si ante hic obsideamur, quam nostrae istae copiolae adsint, quas tanquam somniantes nobis pollicebamur, quas que uix tempore affuturas speramus. Non diffidimus tamen de Dei erga nos amore ac prouidentia: cuius instinctu paucis horis post, Toletani uirtus diuina excitata, ad nos liberandos conuolabit.

quippe nostra omnis salus in celeritate posita est. Hostes cuncta classe in portum Musetum contracta, arci repurgandae, locisque quos tormenta corruperunt reficiendis, ut eis contra nos uti possint, operam nauant. Itaque his li teris lectis, illico ad nos Catharinensem, Belcacarensem, Belmestium, et Zoricium, centuriones, cum suis militibus mittes, ut eorum fide li fortique opera uti ualeamus. Deum precor, no bis alicunde opem ferat, nosque seruet. Vale, ex arce Angelica die XXIIII Iunij.

Lectis Magistri literis, Mesquita propere uauigiolum in mare iaci iubet: in idque Masium equitem, cognomento Collonellum ingredi. cui et Magistriliteras ad se, et suas eiusdem fere sententiae ad Equites qui Messanae agebant, tradit: oratque, ut in Siciliam uelis remisque traijciat. Interea Mustapha hominem ad Valetam mittit, et cum eo senem quendam Hispa num captinum, cui libertatem, modo ad oppidum usque cum suo nuncio eat, promittit: eisque mandat, uti cum Valeta de deditione agant: ui deantque ecqua ratione pacisi uelit. Qui ad op pidum profecti, Turca foris expectante, Christianus intro ad Principem admittitur: eique Mustaphae mandata exponit. At Valeta ubi pactionic ac deditionis uocem audiuit, sic exarsit,

sit, ut, ni fuisset Christianus, euestigio eum su spendi imperasset. Itaque ei optionem facit, ut aut cum ipsis maneat, si uideatur: sin minus, illico discedat: dicatque comiti suo, ni confestim abeat, sese tormentis eum ab arce repulsurum. Hoc accepto nuncio, Turca repente in castra re dijt: quo Mustapha in tantam est rabiem con iectus, ut palam diceret, se nullum crudelitatis genus in Christianos deinceps praetermissurum. Erat tum apud Mustapham Philippus e Lascarorum nobilissima Graeciae familia: qui a Christianis, Patras in Achaia occupantibus, puer in ea urbe captus est: et quamdiu captiuus fuit, honeste atque humaniter habitus: eam ob rem post semper bene in Christianos affectus. Is cum Mustaphae consiliorum multorum particeps esset, diuino quodam instinctu, cogitauit se non parum Christianis commo dare posse, si ad eos transiret. itaque ad Michaelis castellum transire constituit: quod cum saepius tentasset, tandem Cal. Iulij sese coniecit in mare (nam terra nullo modo effugere potuisset) atque ad castellum non sine uitae discrimine, quod a Turcis conspectus, plumbeis glandibus et sagittis peteretur, enatauit. Hic ad Magistrum deductus, ei non solum multa hostium consilia patefecit, uerum etiam quid ad Michaelis angulum faciendum esset.

ut quaedam hostium consilia de eo loco inuaden do irrita forent, edocuit: multaque alia, quae nostris haud exiguo adiumento fuêre. Post etiam, quoties opus fuit, strenue contra Turcas depugnauit. Obsidione uero soluta, Melitaque liberata, cum Magistri commendatione Romam ad Pontificem uenit: a quo benigne acceptus, et ob uirtutem beneficiaque non in Melitenses modo, uerum etiam in Christianam Rempublicam collata muneribus donatus, ubi Turcicam sectam, cui fuerat initiatus, detestatus esset, in Hispaniam ad regem Philippum se contulit, quo ei pariter nonnulla Solymani consilia indicaret. Dum ea quae supra dixi, aguntur, Collonellus, quem in Siciliam missum antea dicebamus, Messanam incolumis peruenit: ubi classem Christianam nondum exornatam esse comperit sic, ut Melitensium reb. afflictis statim posset succurrere. nam, necdum ex Hispania naues ueneratur: et Ioannes Andreas Auria iam cum uigintiocto nauib. longis reditum parabat, ut quatuor millia peditum, qui in Etruria Capino Vitellio duce scribebantur, acciperet. Quam tarditatem secum reputantes sacri milites, quantumque in mora periculum esset, re inter se deliberata, opem suis ferre, diuina potentia freti, quocunque modo decernunt. Huic expeditioni

duos maxime idoneos e suo coetu praeficiunt, Messanensis et Barolitanae domus praefectos. Hi propere Garziam Toletanum conueniunt: quae sacri milites non modo pro Hispaniae rege, uerum etiam pro tota Rep. Christiana gesserint, commemorant: quantos sumptus etiam superiore anno, in Pinioniam expeditionem fecerint: ubi nec commeatui, nec machinis, nec nauib. nec uitae propriae pepercissen, quo regi ipsi et Reip. prodessent, Ad hoc, ut secum diligentius reputaret, Melitae iacturam non ad Sacros Equites tan tum, sed ad Italiam omnem, praesertim uero ad Siciliam, ob tam importuni ac potentis hostis ui cinitatem pertinere. His atque alijs de causis, quae temporis exiguitas recensere uetaret, se ab eo quatuor millia peditum flagitare: cum quibus sacri milites omnes, qui illic essent, itemque alij clari uiri et uoluntarij complures, quod ante frustra tentarant, Melitensibus opem laturi, properarent. His copijs sperare se, si minus hostem pellere, aut amissa recipere, at eius progressum remorari et sistere posse: donec ipse uniuersa classe exornata ac producta, Turcicam inuadat, atque (ut sperandum est) frangat, ac dissipet. His auditis, dum secum, quid agendum, Toletanus deliberat, nuncius ab Hispania adest: qui, quae mandata a rege attulerit, etiamsi

uaria fuerunt hominum iudicia, nunquam sciri potuit. illud tamen eius aduentu factum est, ut Toletanus breue responsum Sacris militibus daret. Respondit enim, se, quod peterent, facere non posse, quod ea ratione se suis nauibus priuaret: fieretque, ut minus eis post operam, sicuti optabat, dare posset. Quod si omnes equites cum Pontificiorum militum parte in insulam portari placeat, posse eos id duabus illis quas haberent longis nauibus facere: se quoque unam e suis additurum. Hoc responso accepto, cum aliud extorquere non possent, quod deferebatur, acceperunt. Dum igitur hae naues instruuntur, quatuor illae quarum supra mentio nem fecimus, quae sexcentos milites et octuaginta sacros. Equites uehebant, uarijs difficultatibus per dies XX. conflictatae, nondum Melitam attingere potuerant. Quoniam autem Toletanus praeceperat, ne descensionem facerent, ni prius, an Hermetis arx a nostris teneretur, scirent: nauiculam speculatoriam in terram emiserunt: seque illum, et sequentem diem opperituros in mari, receperunt. Interea graui exorta tempestate, factum est ut ea ad diem dictam redire nequiuerit. Quamobrem, qui expectauerant, ueriti ne aut tempestate amissa, aut ab hostibus intercepta esset, Pozalum,

Siculae orae locum, Melitae proximum, se recipiunt, ut aliquid cognoscerent: quo simul ac peruenêre, Hermetis arcem etiam tum defendi cognouere: simulque ut descensionem faciant, reuertuntur. uerum ubi ad sex M. P. loco appropinquant, quo loco facienda descensio erat, ibi ignem conspiciunt: quae res fecit, ut et Catascopium ab hostibus captum, et hostem ibidem in insidijs esse suspicarentur. Quamobrem Pozalum redeunt: ubi ab equite Gallo, qui e Melita uenerat, accipiunt, eam facem suo iussu accensam, ut eo signo admoniti sine metu procederent. Qua re cognita, magna celeritate ad eum locum contendunt: ac tandem ad Saxa nigra (qui locus in ea Insulae parte est, quae, Libyam spectat) die XXIX. Iunij nocte intempesta descensionem faciunt: propereque ad urbem, a nemine uisi, se conferunt. a qua magna cum laeticia accepti, Magistri imperium opperiebantur. Interim nebula (quod rarissime ibi fit) exorta est, adeo spissa, ut prospectum pene omnem tolleret. Erat tum in arce puer fere duodecim annorm: is de arcis fenestra prospiciens, repente territus, se Turcam Michaelis castellum uersus euntem uidere clamat. Quo audito, aliquot equites in eam partem excurrentes, inuenerunt Graeculum e Melita urbe hominem

qui retractus, et quaestione subiectus (nam sine praefecti commeatu, nemini eo ire li cebat) confessus est, se hostem de nostrorum militum aduentu certiorem facere uoluisse, ut ex insidijs ad Magistrum euntes interciperentur. Equites, quod uiderent illum ex occasione plurimum nocere posse, in partes quatuor dissecari praeceperunt. Triduo post, qui e Sicilia uenerant praesidiarij milites, noctis initio ad Magistrum incolumes peruenêre, duobus tribusue pue ris exceptis: qui quod armis alijsque sarcinis impediti essent, tam cito ingredi nequiuerant. Horum aduentu incredibile est quamtum animi obsessis accesserit: et in primis Valetae Magistro, qui equitum suorum, aliorumque militum florem diuino numine sibi accessisse perspiceret. Et, Grates ago tibi (inquit lachrymans) summe Rex, qui meas preces audis: qui hunc tuum gregem a lupis rapacissimis circumsessum, non deseris. Haec sunt perpetuae bonitatis, uirtutis, sapientiae tuae opera. Qui recentes uenerant a Magistro, id unum ceu honorarium poscere, uti Michaelis praesidio imponerentur. id Valeta eorum proposito collaudato, eis permi sit: nec tamen ob id uetus praesidium remouit. Hi ergo, queis cupido ingens esset manus cum barbaris conserere, sequenti die ualidam eruptionem

fecêre: hostemque ad Margaritae nacti. supra ducentos caecidêre: totque sauciauêre, ut nullus incruento gladio in castellum, suorum nemine amisso, redierit. Id cum Turcarum praefectus cerneret, cognouit eos esse qui recentes in castellum uenerant. Idcirco cum suis expostulauit, quasi per eorum socordiam illi essent ingressi. Illi autem maxime in suspicionem uenire, quorum custodiae extima insulae loca erant demandata. Eam suspicionem augere, quod tres Algerianae biremes sese subduxerat: quare factum est, ut nec illis nec Christianis Turcae sectam professis, qui quandocunque possent aufugerent, fideret. Itaque edixit, ne horum quisquam extra naues cubaret: qui facerent, palo confixi, atque exusti poenas darent. et custodijs mutatis, Salachi biremes, quas fidas magis existimaret, ad insulae custodiam apposuit. Ne quid autem uel ipsorum aliqui, uel Christiani tenta re possent, naues complures in Museti portu catenis simul uinctae: ceteraeque, quam antea, interse minus disiunctae haberi coeptae. Quoniam ue ro ea tempestate in exercitu barbarorum, dysenteria atque alijs morborum generibus innumeri mortales laborabant, tria ualetudinaria constituta sunt: uulneratorum unum, ad aquam Marsiam, ad cuius custodiam duo Turcarum millia:

alterum in puppibus nauium, ubi Turcae uoluntarij: tertium inter ipsa nauium transtra, ubi Christiani coacti curabantur. Eodem tempore praefectus, quem Bassam uocant, Leptitanis in Dorgutae demortui locum, Ochialem praefecit: qui cum nauibus longis quinque eo profectus, rebus ibi compositis, in castra reuersus est: binasque frumento onustas naues Bassa Leptim ire iusserat, ut ibi panis, quo maxime ege bant, pararetur. Ad Solymanum quoque Zalochum militum praefectum miserat, qui de Hermetis expugnatione illum doceret: ferretque Melitae insulae, qualem inuenerant, designationem: addebatque, se Melitenses paratiores ac firmiores, quam ab initio credidissent, inuenisse. Quod si ultra bellum trahere placeat, uiris, commeatu, alijs que ad belli usum necessarijs opus esse: quod si haberet, se loca quidem munita reliqua, sed non tam cito, occupaturum. Interim tamen dum responsum praestolatur, nullum tempus ab oppugnatione uacuum esse passurum. Ac ne falsum scripsisse uideretur, septuaginta muralibus machinis, in queis tres maximi Basilisci, quatuordecim e locis oppugnatio capta. nam a furcarum promontorio, ad aquam Marsiam, inde que ad Hermetis arcem, in qua trecentos Ianizeros collocarant,

totum illum ambitum multiplici aggere uallo que et castellis sepiuerant: unde diesque noctesque Angeli et Michaelis oppida tormentorum fulminibus quassare, muros demoliri, pro pugnacula deijcere, domos frangere: sic ut in eis uix quisquam tutus esse posset. qua ex re mulieres puerique primum magnis detrimentis affecti. Ipsi uero barbari intra suas munitiones inclusi, tutiores esse: nec saepe extra excurrere, nisi multitudine freti: nec si tamen citra detrimen tum: quod ab equis praesidij Melitensis, a tergo instantibus, eorum non pauci caederentur. Vbi Romae de Hermetis arce amissa compertum est, moerore et metu ciuitas repleta. pars enim dolere pro gloria Latini nominis: pars timere, ne ad se quoque Melitensium calamitas redundaret. Fuit etiam quoddam hominum geniis inuidum, maledicum, belli insolens et ignarum, quod culpam amissae arcis in Valetam ipsum Magistrum equitum transferre auderet: quem cum sua ipsius uirtus, tum quotquot cum eo fuerunt uiri clarissimi ac fortissimi, nec non haec Historia ex uera rerum gestarum luce expressa, et hoc tempore et apud posteros a calumnia satis uindicabunt. FACILE enim alterius famam laedit, qui non parcit suae: NEC imperitia censere de peritorum consilijs, nec

ignauia de fortiter factis uere potest. Ad rem autem ut redeam, dicebam tres longas naueis Messanae comparari: quibus in comparandis tantaij queis hoc mandatum erat, usi diligentia sunt, ut septima Iulij die e portu discederent. Erat in eis, praeter Equites sacros, Hispani sexcenti, et pontificij trecenti, Pompeio Columna praefecto: remiges partim uoluntarij, partim coacti. his libertas promissa, si modo suo munere nauiter fungerentur, ut in portum sese immitterent: fore, ut eodem quo reliqui milites haberentur loco. ac ut non uiris modo, uerum etiam commeatu, obsessis subuenirent, nauibus eisdem ducentos quinquaginta medimnos frumenti, ad hoc puluerem sulphureum, nitrum et plumbum ad tormentorum usum imposuerunt. Et quanquam factu difficilimum censebatur, uti per portum ipsum, Turcis et ipsum et circum omnia custodientibus, in insulam intrarent: nihilominus tamen tantus erat in equitibus suis subueniendi ardor, ut omnia tum sibi tum alijs facilia tutaque promitterent. Cum autem Insulae appropinquare coepissent, specutatoriam nauiculam praemiserunt, ut signis ex Angeli arce perspectis, procedendum ne, an re [?]rocedendum esset, agnoscerent. Quae cum eo

processisset, unde signa posset speculari: tum deprehensum est, esse recedendum. Quod ubi Turcae deprehenderunt, illico, ut signa illa obscurarent, aeneis tormentis, alijs que ad signa displosis, coelum fumo tanquam nebula replere: uerum quod iam a nostris uisa essent, id frustra fuit. Sic tres illae naues in Siciliam rediêre. neque enim Valetae optimo principi consilium fuit, tot Equites sacros, tot claros uiros, milites que, apertum in discrimen uocare. Nam uidebat in Museti portus faucibus aliquot barbarorum naues, ad locum qui Arenulae uocatur, noctu subsidere; ut portus maioris ingressum exitum que prohiberent. Per eosdem dies, qui in urbe erant, cognita nostrorum, qui nuper accesserant, ualida eruptione, et ipsi audaciores facti: cum barbari praedabundi aliquot pecora abigerent, equites nostri eos insecuti, atque aliquot ex barbaris interfectis praedam abstulerunt: nec eo contenti, ad naues usque persecuti sunt. At Turcae uidentes fugam ad se uorsum fieri, arma conclamare: ad imperatoris tabernaculum accurrere, atque a muris uerberandis cessare. Haecres fecit, ut Magister equitum existimaret, eos ad Michaelis castellum

inuadendum se comparare. idcirco ratus, sua praesentia praesidio uires atque animum accessurum, in eam partem, per pontem qui ratibus constratus utramque peneinsulam coniungebat, transire constituit: Sed re propere cognita, in arcem reuersus est. Sunt qui hoc factum audax quidem existiment, uerum plenum periculi: atque ideo uituperandum: QVOD non corporis, sed animi uiribus consilio atque recto imperio res magnae gerantur, quibus princeps etiam absens suis adesse queat. Principe autem amisso (quod quidem, si se in discrimen conijciat, euenire facile possit) una cum eo omnia concidere: non secus atque in corpore fieri, amissa anima, uidemus. Alij uero laude dignum, et necessariam principis praesentiam in periculis maxime censent: propterea quod ne anima quidem ipsa corpori, nisi adsit, imo insit, aut consulere, aut imperare possit. Deinde, in eo Valetam ueterum regum atque Imperatorum exemplum secutum: Alexandri, Themistoclis, Caesaris, Marij, et aliorum, quorum illa erant ad suos milites uerba: EGO met in agmine, in praelio, consultor idem et socius periculi uobiscum adero: me, uosque, in omnibus rebus iuxta geram. quis nescit, ut in alijs rebus, sic et in bello, ac multo etiam magis, Domini praesentia

omnia rectius ac facilius administrari? neque aliud uoluit prudens poeta ostendere, cum in Latinorume et Rutulorum bello dixit, VRGET PRAESENTIA TVRNI. Quibus rationibus adducti, statuunt Ioannitarum principem Valetam fortiter simul et prudenter, atque ex suo munere statuisse. Eodem quoque tempore, Algerij Rex cum triremibus septem, biremibus decem, in quibus duo millia et ducenti milites fuêre, Turcis auxilio uenit. Cui cum ab initio non affuisse molestum esset, cuperetque aliquod illustre facinus patrare, simul militum suorum uirtutem experiri: ab imperatore postulauit, uti sibi principem locum in Michaelis oppugnatione permitteret. id quod non modo permisit, uerum etiam duo millia lectissimorum militum e suis, ei adiunxit. quo impetrato, e Museti portu ad aquam Marsiam circiter nonaginta nauigia minora machinis celeriter transferri iubet: quod ex ea parte Regi castellum mari oppugnare consilium esset. At valeta, cum is conspectis, tum a perfuga eius rei antea admonitus, hostis consilium cognouit. idcirco duos Melitenses naucleros industrios et fideles illico accersit: reque cum eis communicata, sciscitatur, quid illi faciendum censerent, quo barbaris ad muri pedem descensionem facere parantibus,

obuiam iretur. Hi re percepta, respondent: Se existimare, si ex nauium antemnis, tignisue ferreis annulis simul connexis catena fiat: eaque ab angulo Angelicae arcis, ad eum locum, quem ad locum nauigia appellere hostis cogitabat, ducta, eorum cogitata impediri posse. Placuit Magistro consilium sic, ut nocte insequente et perfecta catena fuerit, et suo loco posita. Barbari, ubi diluxit, hoc impedimento conspecto, suspensi haerere, ignari quo nam modo suos mi lites exponerent. Dum sic cogitabundi haerent, ad Regem accedit perfuga Christianus, homo audacissimus (CVI generi temeritas pro uirtute, pro constantia desperatio est) polliceturque se catenam illam fracturum: simulque sumpta securi, sese abiecit in mare: quem duo tres ue, quo illum iuuarent, sunt secuti. ad quam, simul ac nando peruenerunt, perfuga in eam insilijt, securimque coepit impingere. Quod nostri uidentes, repente Melitenses quinque sex ue cum nudis gladijs eo enatant: ac duobus interfectis, ceteros fugant. Post nemo tam audax inuentus est, qui idem tentare uellet. Nec ob id tamen Rex destitit ab incoepto: sed mira diligentia se ad oppugnationem parat. Itaque die XV. Iulij inalbescente coelo, terra marique oppugnationem aggreditur. Verum, cum obsessi omnia tormenta

in eam partem direxissent, unde naues ueniebant, tanta fuit eorum uis, ut trium horarum spacio, quo perseuerauit oppugnatio, Turcarum duo millia discerpta submersaque fuerint, et naues duodecim depressae. Maior nauigiorum pars ad catenam appulsa, cum descensum in terram facere nequirent, ad castelli angulum proras obuerterunt: ceterum re infecta, retrocedere sunt compulsi. Praeliatum est in terra horis quinque: Turcae complures, e nostris ducenti desiderati: in queis Federicus Garziae Toletani praefecti Siciliae filius, pila ferrea discerptus: itemque Gordius natione Gallus: Franciscus Sanoghera, eiusque nepos Ioannes, Hispani: omnes sacri Equites: Medinaque uulneratus, qui post ex eo uulnere est mortuus. At Valeta, qui uideret quanto in discrimine res Melitensis futura esset, si huiusmodi praelijs saepius esset decertandum, ubi fessi diesque et noctes sine requie cum recentibus et nouis committerentur, nec de nouo subsidio ac supplemento quicquam acciperet: die XVII. Iulij hominem in Siciliam misit: qui a castello ad extremum sinum, qui ad aquam Marsiam pertinet, enatauit: et illinc ad urbem per medios hostes ignoratus euasit: unde nauigiolo Messanam peruolauit. Huic literas ad Toletanum dat, quibus postulat, ad se binas suas triremes,

cum ijs equitib qui tum Messanae essent, cumque ea militum manu quae nauibus transportari posset, mitti. monetque ubi ad insulam accessissent, ante portum consisterent, paratae signo dato sese in portum inferre. Eodem tempore quo is Messanam peruenit, classis ab Hispania, quae multos uariarum gentium equites sacros uehebat, uenerat. Cum autem Toletanus duas illas naues longas uellet ad Valetam mittere, prius ad eum literas occultis notis exaratas binis nauiculis misit: his se triremes missurum significabat. Ceterum, signa ab eo petebat, queis illae, intrandumne, an recedendum esset, cognoscerent quae cum diuersae proficiscerentur, alteram medicamentis onustam, ab hoslib. interceptam esse, post intellectum est: et quanquam altera incolumis ad Me litenses peruenit, tamen quoniam aliquot dies ante inter Michaelis castellum Melitamque urbem omnia itinera interclusa, treisque ultro citroque commeare consueti, capti ab hostibus fuerant, atque acerbissime necati, ad hoc, portus uigilantissime custodiretur: equites qui Messanae erant, de binis triremibus mittendis consilij ino pes erant. Nihilominus tamen, quod eas Magister postularet, cogitarentque (quod et ille aiebat) VBI rerum agitur summa, unius particulae periculumminus esse metuendum: uisum,

eas esse fortunae committendas: hac tamen cautione, uti ne omnes illi equites periculo exponerentur, sed ex omnib. quadraginta modo cum satis magno militum auxiliariorum numero mit terentur. Cum his Salazar Hispanus centurio, a Toletano missus in scapha remulco a triremi bus in Gaulon usque trahenda, profectus est: qui post, illinc in Melitam insulam, urbemque, hostium copias speculatum iret. Interim Turcae cladis in oppugnatione Michaelis acceptae memores, uindictae cupiditate ardere: idcirco tanto impetu castellum aeneis machinis uerberare, ut quantum noctu reficiebant, tantum mane ipsi deijcerent ac comminuerent. Dumque tormentis res ageretur, pontem ipsi construxerant: quem die XX Iulij, ante solis exortum in fossa posuerunt, quo exaequatis locis praelium cum nostris manu facerent. Qui ab eis uisus, cognitoque quantum detrimentum posset importare, illico Parisotus Valetae nepos, et Agleria, equties, cum militum mercenariorum satis magna manu, ut pontem igni corrumperent, extra munitiones excur runt: qui a barbaris excepti, re infecta omnes fere, una cum Parisoto et Agleria, obtruncati. Barbari tormentis muros quatere usque ad XX VIII Iulij diem nunquam intermiserunt: quo post meridiem castellum a multis partib. inuadunt: ter

fessis aut deiectis recentes submittunt: tantaque ui agunt, ut nihil dubitent se eo die castello potituros. At nostri haud minore ui resistere: telis, tormentis, igni, manu, hostem propellere: ac tandem uti a muris discedat, suorum cum non parua iactura, cogere. Hac uictoria obsessis animus creuit, sic ut iam hostem parui facerent. Quoniam ue ro a nostris extra praelium tormenta silerent, neque iam eruptiones fierent, existimabant barbari, et paucos esse in praesidio milites, et tormento rum materia fomentoque destitui. At, id Valetae consilio potius, quam inopia fieri: qui cum nihil de auxilijs acciperet, uideretque barbaros ad inuadendum indies ferociores, NOLEBAT in ocio negociij praesidia consumi. At Turcae cum uiderent, frequentib. praelijs rem parum procedere, omnem industriam ac laborem cuniculis agendis impendere statuunt. Et iam pene unum ante per ecerant, quam id nostri perciperent. Quo autem minus id animaduerterent, binas triremes accedere ad muros iubent, eoque ex loco tormentorum globis domos pulsare: rati nostros, dum quid hostis facturus sit spectant, muros remissius custodituros: se uero facilius, occultiusque per cuniculum in castellum irrepturos. At obsessi, ubi eorum artes senserunt, contrario cuniculo eas irritas facere: cum aliorum, tum maxime

unius signiferi uirtute, hostem propellere. nam is cum prius in cuniculum testas pice accensas coniecisset, ipse secutus, phalaricam praeferens, Turcas omneis e cuniculo eiecit: hanc ob rem torque aureo quinque librarum a Magistro equitum donatus. ET QVIA uirtus uirtutem parit, eaque in arduo sita est: postera die, quae prima Augusti fuit, eruptione ab aliquot facta, pons ille, quem diximus ab hoste fossae impositum, facibus et puluere sulphureo iniecto, exustus est. Quod quidem opportune factum est. nam postridie bar bari sole iam in occasum inclinante, denuo castellum, ubi Carolus Ruffus curabat, aggressi, a nostris fortiter repulsi sunt. praeliatum tribus horis: Turcae trecenti caesi: ex Equitibus, ipse Ruffus, atque Baresus, cum aliquot mercenarijs militibus. Hoc tempore nostri multitudine tormentorum adeo inclusi ab hoste tenebantur, ut ne in fossam quidem despicere, aut sese ullo modo ostendere, nedum eruptionem facere, quin illico peterentur, possent. nec tamen ob id ubi sese occasio praeclari facinoris dabat, uitae suae parcere. Quemadmodum Calderonius Hispanus: qui cum animad uerteret, eam muri partem, quam hostis ad Castellae munimentum percusserat et fregerat, speculandam et cognoscendam esse, exire non dubitauit: sed momento glande percussus concidit.

Qui casus cum reliquos terrere debuisse uideretur, incendit. Nam cum cernerent hostes in fossa replenda summo conatu operam dare: certi potius mortem oppetere, quam in crudelissimorum hostium manus uenire, noctu exire constituunt, eorum que conatui obuiam ire. Itaque centum, pars Equites sacri, pars stipendia facientes, impetu in hostes facto, eos fossam deserere, fugam que capessere compellunt. Ex eis circiter octuaginta caesi, e nostris decem: in queis duo Equites, Ioannes Cantaber, atque Macrinus. quorum capita, hastis praefixa, in uallo Seruatoris, quo a nostris uideri possent, extulerunt. Eodem die uesperi, qui erant in urbe Melita, simul plures ignes excitarunt, et sclopetorum plausum ediderunt. id tam obsessi, quam Turcae, fieri existimarunt, quod classis nostra appropinquaret: uel auxiliares in insula copiae, profligandis hostibus pares, adessent. Sed neutrum fuit: id que eo tantum factum, ut et alacritatem ostenderent: et barbaros suspensos rei nouitate tenerent. At Turcae fossam ad Castellae propugnaculum terra repleuerunt: quae res effecit, ut neque ab depressis illis casis, neque ab Aruerniae angulo, quae ad hostes, si qui in fossam descendunt, tormentis

petendos porrigi solent, laedi barbari, quippe altiores, quirent: et ad murum tormentis deiectum et apertum, transire sine impedimento possent. A uallo igitur editiore, quod ad Seruatoris dextimum latus extruxerant, duobus aeneis tormentis grandioribus iaculari coeperunt. primoque ictu fenestram, qua pilae emitti in hostem solent, cui Franciscus Castilia praeerat, attigerunt: ea est huius gentis in iaculando peritia. Ioannes Bernardus Godinetius, eques Hispanus, uir strenuus, parui tormenti glande plumbea traiectus occubuit. Eodem die Franciscus Aquilates Hispanus, qui praesidiarius miles fuerat, et Gauli uxorem cum liberis habebat, ex oppido Michaelis, METV ac spe consultoribus pessimis, ad hostes perfugit: est que praefectos ad impetum rursus faciendum hortatus, oppido sine dubio potituros: quod uix quadringenti uiri in eo essent, laboribus et uulneribus pene confecti: reliquos perijsse. Itaque Barbari, ubi uident tormentis per et Nouae urbis, et Michaelis muros, uel plaustris aditum patefactum, utrunque totis uiribus inuadere constituunt: et experiri, tantum ne esset obsesis uirium, ut ab eis toties repelli ab oppugnatione queant. Itaque septima die Angusti, eadem hora et Nouam

urbem ad Castellae propugnaculum, et Michaelis castellum adoriuntur, tanta cum multitudine et ui, ut terra circum omnis tegeretur. Tormentorum tonitrua, sclopetorum cum crepitu grando, armorum fragor, tubarum et tympanorum clangor, uirorum utrinque clamores, tot tantaque erant, ut coelum cum terra permisceri uideretur. Haec cum Equites qui in urbis praesidio erant, audirent, coelumque fumo obduci cernerent, ueriti ne Barbari, ut ad Hermetem, nunquam ab oppugnatione desisterent, donec oppido potirentur: illico uniuersus se equi tatus ex urbe effundit: atque ut ab oppugnatione barbaros auerterent, in eos Turcas qui aquae. Marsiae praesidio impositi erant, impressionem faciunt: qui omnes trepidi improuiso metu fugere. nostri insequi, caedere, fundere: illi horendum stridere: quo qui apud Michaelem certabant exciti, praelium relinquere sunt coacti, ut suis opem laborantibus ferre maturarent. sic a nostris utrinque magna cum strage repulsi, ultra mille et quingentos desiderarunt: praeter eos qui a Melitensi equitatu, priusquam sui adessent, interfecti fuerant. E nostris utriusque oppidi plus centum sunt desiderati, totidem fere uulnerati: praelium ultra horas quinque. productum. Hic Valeta, illoque alijsque proximis diebus e tanto

periculo liberatus, Deo immortali supplicationem indixit: atque ad templum cum ciuium multitudine incessit. Dum haec geruntur. Garzias Toletanus indicio e Calabria allato accepit, naues quasdam militibus commeatu, alijsque ad belli usum necessarijs onustas, Constantinopoli Melitam contendere: quamobrem extemplo Altamiram Gildandradamque regulos, cum nauibus longis quinque, eis obuiam mittit: cumque hi Melitae ad triginta milliaria appropinquassent, eas quidem naues non repererunt: sed myoparonem unum, unamque liburnicam biremem. Myoparonem capiunt, liburnica Melitam ad hostes profugit. At Mustapha ratus, NE MINEM esse adeo ualentem qui continua. laboris et uigiliae contentione non tandem frangatur: nullam obsessis requietem dandam esse censuit. Itaque suos, qua parte aditus patefactus tormentis erat, Michaelis castellum inuadere iubet. Sed uirtute nostrorum cito, haud exigua cum clade reiecti sunt. Neque enim tam crebras oppugnationes Bassa inslituebat, quod eis locis potiri speraret: sed ut et strenui ducis munere fungeretur, et Solymani satisfaceret uoluntati: qui, aut ibi cuncti uitam amitterent, aut ea loca caperent, imperarat. Quin etiam, ad eundem Solymanum liburnicam cum literis peruolare

iussit, queis eum de classis conditione docebat: quibus difficultatibus conflictaretur exercitus: quam exigua esset spes ea loca capiundi: quantus Christianorum apparatus, et eiusdem generis alia. Interim binae illae Melitensium triremes, Messana profectae, Syracusas uenerant: ubi diem unum mansere, ut Salazari celocem ad cursus celeritatem inungerent: utque Pachynum promontorium luce praeterueherentur. Itaque postridie e portu exeuntibus obuius fit Melitensis quidam e Pozalo nauicula uectus, et grauiter saucius. is rogatus, quid tam male mulctatus esset? respondit: Se cum noctu iuxta portum uno cum comite nauiculam appulisset, a duobus Siculis, qui ibi domum habebant, ut secum eam noctem maneret, inuitatum: id quod ipsi cum fecissent, ecce tibi nocte intempesta Turcae quinque, a quibus duo Siculi capti, comes occisus, ipse uulneratus noctis beneficio euaserit. Ad hoc, Siculos Turcis indicasse: in eum portum binas triremes sacris militibus, alijsque oneratas uenisse, quae in Melitam proficiscantur. Hac re audita. Equites satis intellexêre, suam profectionem hosti notam esse: quodque cogitauerant, in portum Melitensem sese immittere,

id periculosissimum fore, aut potius fieri nullo modo posse nihilominus, ut Salazaris nauigiolum remulco traherent, a suscepto itinere non sunt deterriti. Dum igitur procedunt, binas triremes et liburnicam unam haud longe praeire cognoscunt: quae uisis nostris, longius Melitam uersus abiêre. nec fuit dubium, quin illae ipsae essent, a quibus quinque illi Turcae emissi, ea patrassent, quae saucius Melitensis retulisset. Suum tamen iter Pozalum usque tenuêre: unde literis ad Toletanum datis, de ijs quae acciderant omnibus eum certiorem fecêre: cumque se mari committere Vulturno Austroque reflantibus non auderent, Syracusas rediêre, ut ex Toletani sententia ceterum cursum instituerent. Eam ob rem illico ad eum Messanam, e suis equitibus unum ire iubent. Visum igitur ei, ne ultra procederent, sed classem uniuersam opperirentur: quae, breui in Melitam esset traiectura. At Salazar Pozalum deductus, sua nauicula cursum suum tenere statuit. Et quanquam eo die quo Pozalo soluit, nimbis, uentis et fulgetris coelum turbatum esset, reliqui dies tranquilliores fuêre: sic ut breui in urbem Melitam incolumis peruenerit, ibi Turcico ornatu,

et comite qui et ipse Turcicam linguam norat, assumpto, noctu in hostium castra speculandi gratia se contulerunt. Ibi omnia speculati, cognouâre, in uniuersum militum uix qua tuordecim millia, et eorum plerosque saucios, et morbis affectos: reliquos, inutilem atque imbellem turbam esse: quod fortissimum quemque Mars (ut solet) absumpsisset. ubi autem castrorum modum formamque inspexissent, in urbem se recepêre. Hinc proxima nocte cum audaci et impigro Petro Paccio Hispano, ad locum quendam Malecae speculae proximum se conferunt: eoque accurate obseruato, Petrus ibi relinquitur: ut obseruatis Gauli Melitaeque, urbis signis, Toletanum de omnibus, sicuti erat ab Salazare edoctus, certiorem faceret. Ceterum Salazar ipse sua nauicula, quam ueniens ibidem reliquerat, feliciter Messanam est reuectus: ubi, quae uidisset, omnia Toletano exposuit. atque inter cetera, illud multis modis confirmabat, classem Turcicam debilem, mancam armis, uiris nudam longe imparem esse, quae cum Christianorum X. M. congrederetur. Redierat et per eos dies una ex illis duabus nauiculis, quas supra missas speculatum diximus, altero cum homine Hispano, unoque perfuga: ad hoc, guatuor illae triremes, Messana ante. profectae.

Turcas quatuor decim circa Melitam captos fe rentes: quae omnes idem quod Salazar, confirmabant. nimirum Barbarorum copias, frequentibus praelijs numero et uiribus uehementer immi nutas: sic ut ne uerberibus quidem ad subeundos muros impelli possent: eam ob caussam a Bassa ipso aliquot caesos. Terrorem eorum augebat, quod uiderent neminem e suis saucium redire, quin uitam amitteret. Ad hoc, uidebant nostros inaudita uirtute locos defendere, neque ullius bellici tormenti iactum frustra esse: itaque eos ad eam expeditionem uenisse pigere, poenitereque: tale bellum detestari, qua possent praelio abstinere, fugam capessere: quod et non pauci fecêre, ex ijs praesertim qui fidem Christianam eiurarant. Hanc ob caussam a Bassa appositae custodiae: imperatumque, uti aut oppidum caperent, aut omnes mortem occumberent: sic Imperatorem Solyma num, cui refragari nefas sit, praecepisse. Haec atque talia effecere, ut Toletanus aliquanto citius de educenda classe cogitaret. Interea obsessi, omni industria et uiribus sese tueri satagunt. Erat autem ibi Franciscus Giuara primi pili centurio, uir nobilis, impiger, maximique ingenij: hic ab oppidi muro, quem tormentorum ictibus hostes deiecerant, decem pedum interuallo, munimentum eduxit longum passus quinquaginta, pedes latum

quinque, cum suis utrinque angulis: quod binis noctibus est perfectum, postque magno obsessis adiumento fuit. Hostis subter angulum fossae, ubi Boninsegna Hispanus, eques fortissimus, curabat, cuniculum agere coepit. Sed obsessi id sentientes, contrario cuniculo irritum fecêre. Interim accidit, ut dum perfuga ab hoste ad oppidum nataret, caperetur: quod quidem obsessis molestissimum accidit, qui aliquid de hostili exercitu, eorumque consilijs cognoscere cuperent. Vbi hoc parum procedit, pars turrim Michaelis occupare nituntur: pars ad castrorum Magistri et Castellae propugnaculum aliquot pulueris incendiarij sacculos inijcere: sed nostrorum uigilantia effectum, ut omnis eorum conatus frustra esset. nam multis in ipso cuniculo caesis, etiam pulueris cados aliquot abstulêre. His atque alijs offensionibus ac difficultatibus spe sua Turcarum duces Mustaphaque Pialque frustrati, cum primoribus, manendum ne diutius, an abeundum, deliberant. Plerique domum redeundum censent. Verum Mustapha manendum esse, dum, quam Byzantium miserat, biremis cum Solymani mandatis rediret. INTEREA aut ui, aut dolo, casum uicto riae quaerendum. Atque equidem multo id factitabant crebrius, quam obsessorum res postularent. nam neque

quiescere ipsi, neque alios pati poterant, modo enim tormentis pulsare, modo pontes parare, modo aut cuniculos aut aggeres agere, aut fossas implere: iam praelium aliquod, aut aliud facere. Tanta erat in omni parte solertia, ut quicquid instituissent, exiguo tempore perficeretur. Itaque cum noctu castrorum Praefectus Robles ad muri ruinam inspiciendam accessisset, capite parui tormenti glande percusso, est mortuus, magno sui desiderio cunctis relicto: quippe uir amari dignus ob multas bonas artes, quibus obsessis multum saepe proderat. Eam ob rem Magister equitum, Tribunum militum, quem secum habebat, uirum belli scientem, qui suo nomine Michaelis arci praesset, misit. is autem sic eam prouinciam administrauit, uigilando, consulendo, prouidendo, ut quoties locum barbari sunt aggressi, toties et cum detrimento repulsi. Interea binae illae triremes, una cum biremi, quas supra diximus a binis Melitensium equitum conspectas, Christianorum classem in promptu esse Piali maris praefecto nunciant. qui improuisum eius aduentum ueritus, naues longas circiter septuaginta instrui iubet: praeter quas in portu Museti quadraginta inermes atque inutiles remanebant, quod neque uiros haberent, neque armamenta. nam haec in pontibus

uineis, alijsque ad oppugnationes necessarijs absumpserant: uiri, pars morbis, multi in praelijs conciderant. Igitur Pial per dies aliquot luce in Maiaro propter litus se continebat: noctu uero in altum progressus, nostros opperiebatur. Vbi neminem apparere uidet, in terram socios nauales rursum exponit. Quoniam uero tormentis materia deficere incipiebat, ex tricenis singularum nauium pulueris cadis, uicenos, aut quinos uicenos pro rata portione capiunt: dein maiore quam unquam antea impetu, utriusque oppidi muros quassant, eis praesertim tor mentis qui Basilisci appellantur: quorum pilae ducenûm pondo, septem palmorum orbe constabant. His arcis Michaelinae muri plane deiecti. Eodem tempore Bassa ad Angeli urbem, Castellae propugnaculum, sic crebris tormentorum ictibus percussit, ut totum pene prostrauerit. His hunc in modum gestis, cum barbari cernerent utrumque oppidum muris omnique munimento nudatum et apertum, sic ut nihiliam mutuum conspectum impediret: nihil morati, die XVIII. Augusti, sole iam medium tenente coelum, totis copijs utrumque oppidum aggressi, ter reiecti, terque, regressi, tandem ingenti cum strage et pudore ab omni parte deturbati, receptui canere coacti sunt. Pugnatum ad horas

quinque. Hoc in ferocissimo praelio, Valetae principis inuicta uirtus illustris extitit: qui armatus, contoque formidabilis, ante alios fortissime pugnans conspiciebatur: cuius praesentia non modo militibus stimulos addidit, uerum pueros quoque et mulieres ad fortiter faciendum excitauit. Sic enim est: MAGIS homines mouentur exemplis, quam uerbis. Ex ingenti autem Turcarum numero, pars in urbis fossa substiterat: ac ne ab Castellae uallo tormentis laederetur, munimentum e terra, fasciculis, aliaque materia summa celeritate perfecerant. Id autem eo pertinebat, ut ibi manentes, muros suffodere, ac subire possent. eam ob rem ulnarum quindecim spacium occuparant. Id obsessi cum animaduertissent, directis in cam partem tormentis, et plures interfecerunt, et flammis iniectis corruperunt. postero die, ab hoste praelium redintegratum ad eadem est loca. nam ex copia militum pro fessis recentes inducere facile poterant. At primum ab eis suum morem secutis, tormentis usque ad noctem utrumque oppidum pulsatum: dein media nocte luna terras illustrante, praelium atrox horrendo cum stridore atque Impetu incoeptum. Ea res nostros nonnihil initio terruit: attame uirtutis memores, omni genere telorum et piceis ignib. Tantum effecerunt, ut

hostes male mulctati, post trium horarum certamen in sua castra redierint. Eomet die a nostris cuniculus ad castellae munitionem deprehen sus, in quo Turcae circiter centum sunt reperti, ac fere omnes trucidati: ipseque cuniculus corruptus. nec tamen hostes sequenti die quiescere: sed septies recentibus atque integris submissis eadem loca inuadere: non modo armis, uerum etiam sacculis puluere igneo refertis pugnare: quibus Boninsegna ambusta facie, oculum amisit. Eodem partier tempore, barbari, in ea parte quae a calcare nomen habet (quam idcirco Speronem uocant, nos rostrum possumus appel lare: est enim loci angulus porrectior) in ea inquam parte uehementer adnitebantur, ut in arcem irrumperent: ubi Centius Aquitanus inuicto animo eques in uallum ascendit, contoque audacissime pugnans, qui eo ascendere nitebantur, deijcere: unoque confosso, ceteros terrere: ipse uero ibidem glande in brachio uulneratus, ubi se paulisper retraxisset dum uulnus obligatur, in uallum redire, nec a pugna discedere, donec uictor nallum conseruasset. Itaque barbaris undique ingenti cum strage pulsis, uictoria penes nostros fuit. e quibus desiderati fere centum: hique plerique, ut semper, tormentorum pilis. In his fortissimi Equites, ad Castellae ruinam

Fragus, ad castellum Michaelis, Scipio cognomento Pratus Ioannes Baptista Soderinus, Paulus Boniportus Marius Fagianus, Ruffinus, et aliquot alij longiore uita digni. Subtereane um quoque aditum ad Michaelis castellum egerant Turcae: qui simul et deprehensus est, et impeditus. His tot tantisque praelijs quidam inter Equites, minime infimi, ueriti NE quod saepius tentatur, tandem procedat, Valetae dixerunt: Sibi uideri, omnia literarum monumenta, omnes tabulas et reliquias Diuorum, aliaque religiosa ex oppido in Angelicam arcem esse transferenda et asseruanda, utpote locum et munitiorem, et tutiorem. Valeta, etsi intelligebat, qui haec dicerent, bono animo dicere: nihilominus ea oratione noninhil est commotus. Eis igitur respondit: Hoc aliud esse nihil, quam non solum Melitensium, qui strenue se gererent, plusque praestarent quam quisquam sperare potuisset, animos debilitare, atque infringere: uerum etiam militum mercenariorum si hoc illi persentiscerent. Itaque se omnia aut conseruare, aut amittere statuisse. atque ne quis deinceps spem in Angeli arce reponeret, uelle omne arcis praesidium in oppidum deduce re, ut una cum alijs cum hoste pugnarent: solos tormentorum magistros in arce relinquere, qui si opus foret, pilas in hostes contorquerent.

quam Ioannem Cardonam, Panhormum cum nauibus longis duodecim profectum, ut inde naueis quatuor commeatibus onustas traheret. Ceterum cum diutius moram trahere uideretur, cursorem ad eum peruolare iussit: ut si naueis illas remulcando trahere qua opus esset celeritate nequiret, ne tempus morando tereret, sed commeatum et alia in suas triremes impo neret, reditumque maturaret. Itaque Toletanus cum classe septuaginta duarum triremium uicesima die mensis Augusti Messana Syracusas profectus est. Portabat autem delectorum militum decem millia. in quibus fuêre ducenti et amplius sacrae Ioannitarum militiae equites, et circiter quadraginta Stephanitae. Hic est equitum ordo, ab Cosmo Medice Florentinorum duce ad Melitensis militiae exemplum instittuus, anno salutis Christianae M. D. LXI Differt ab Ioannitis in eo, quod quam illi candidam, hi rubram crucem gestant auro circumscriptam: dein, quod milites ipsi semelesse mariti possunt, quae res Ioannitis permissa non est. Ilua, Ligutici siue Tusci maris insula, eorum propria sedes est. uerum dum in ea Cosmopolis urbs noua a Cosmo conditur, equites Pisis habitant. Ordinis Magnus Magister idem est, qui et autor, eiusque posteri. Quod autem Stephanitae appellantur,

id non a Stephano illo protomartyre habent: sed a Stephano pontifice quodam, Florentinae ciuitatis patrono, in diuorum numerum relato. Prater Equites sacros, in ea classe fuêre uiri illustres et Reguli, Ascanius Cornia, Piscarij fratres, Annibal Esiensis, Hercules Varanus, Acneas Pius, Capinus Vincentiusque Vitellij, aljj praeterea genere et militia clari. Classe igitur in portum Syracusanum appulsa, Toletanus Auriam, cum una triremi et scapha in Melitam praemisit. qui hominem in terram exponeret: ut is a Petro Paccio, quem antea ad Malecam speculatorem in insula relictum diximus, quid uidisset cognosceret. A quo intellectum est, in mari nauigium uisum nullum esse praeter liburnicam unam, quae XXI. Augusti die mane Gaulon uersus tenderet. eodemque die uesperi, ut ex Malecae custodia acce perat, sexdecim uela aquatum ad Salinas uenisse: quo autem post abierint, id minus per noctem obseruari potuisse Nostri interea ad Castella ruinam egregie se munierant: tormentaque bellica pluribus in locis collocauerant: queis hostis latera pussabant, et aggeres quos ad Boninsegnae propugnaculum agebant, quo inde Castellae aream omnem paruorum tormentorum ictib. infestam haberent. At Turcae cum utrunque oppidum, ut antea, totis uirib, aggredi staruissent, pluteum tignis

asseribusque contextum triginta militum capacem, sub Michaelis prostratum murum agunt: eo fiebat, uti nemo iam in ea parte sese nostrorum auderet ostendere. Quod cum nostri ferre nequirent, eruptione facta, ijsque qui erant sub pluteo fugatis, pluteum igni iniecto corrupêre. Eodem modo qui nouam urbem oppugnabant, alte ro pluteo pariter ad Castellae ruinam combusto, reiecti sunt. Insequente nocte, Castela custodes crupêre: et corruptis Turcarum ad eum locum oppugnandum munimentis, et praesidiarijs qui ibi erant obtruncatis, cuncti incolumes in urbem se recepêre. At cum illoque alijsque, diebus hostis non quiesceret, sed uineis, pluteis, aggeribusque reparatis nostros subinde a muris utrinque submouere contenderent: omnis illorum labor, uirtute ac uigilantia nostrorum frustra fuit. Egerant obsessi ad Castella ruinam cuniculum, in eoque octo pulueris sulphurei cados incluserant: ut si hostes denuo inuaderent, iniecto igni dissiparentur. Dum autem barbari circa eandem fossam et ipsi fodiunt, ut in obsessos aliquid pro more moliantur, in eum cuniculum incurrunt, ipsumque abtatis cadis corrumpunt: et quod coeperant munimertum absoluunt. His in hunc modum ultro citroque agitatis, Mustapha terrestrium copiarum praefectus, belloque praeclarus,

iam pracipiti aestate non esse cunctandum, ratus, PERTINACIAM in bello casum uictoriae saepenumero inuenire, statuit Michaelis arcem totis uirib. oppugnare. Itaque producto Imperatoris sui augustiore uexillo, cuius in cuspide aureus globus eminebat, per ruinas perrumpere in oppidum iubet. Subeunt hi: resistunt nostri: ingens atque anceps praelium geritur cumque bis iam reiecti essent, ipse Mustapha ad suorum munitiones progressus, quod ui deret eos segnius agere, orare et hortari milites ne deficerent: illum diem superiores labores et uictorias confirmaturum: ne hostes uictos, uincere paterentur. nullum iam hosti munimentum esse, quo se tegat: omnia deiecta, superesse modo aliquot defessa et mutilata corpora, quae aciem suorum gladiorum ferre non possint. tali pertinacia ipsos Hermaeam arcem obtinuisse. Postremo, pro cuiusque ingenio pecuniam, honores pollicendo, minitando, obtestando, alium alio modo excitare. Hi siue ob ducis paesentiam, siue eius promissis illecti, siue minis impulsi, redintegrant praelium. Pugnatur utrinque magna ui: sed barbari nostris breui cedere coacti sunt. Nostri enim fossam quandam egerant, in ea duo mediocria tormenta collocârant, quibus pluteum ceteris firmiorem, corio etiam contra ignes

munitum, per latus peterent. Is primo tormentoum iactu comminutus: qui sub eo erant milites quadraginta lacerati. Quin et nocte eadem, qui in altero oppido ad Castellae propugnaculum stabant, ualida eruptione facta, omnes hostis munitiones corrumpunt: barbarosque ex aggere quodam supra nostrorum munitiones facto, deiectos fundunt et fugant. Tunc nostri cognuêre, hostes deinceps aegre pugnaturos. nam ad eum aggerem fuêre milites fere trecenti, nostri autem modo uiginti quinque: cum quibus tamen illi congredi noluerunt. Alterum cuniculum nostri ad castellae uallum egerant, eadem de caussa. ceterum cum uiderent prope esse, ut ab ijs qui foris suas munitiones reficiebant, inueniretur, ignem ipsi apposuere: cuius impetu repente sexaginta Tur cae, qui in eo loco erant, in auras sunt dissipati. Dum haec fierent, iam Garzias Toletanus cum classe Syracusis profectus, Pachinum uersus secundis uentis iter tenebat: cum nauis oneraria in mari conspicitur, tempestate, ut post cognitum est, in eum locum delata. Ea ex Meninge insula commeatum, pulueris sulphurei et globorum magnum numerum in Turcarum castra uehebat. Haec facile, nostra classe conspecta, deditionem fecit: quam Toletanus, socijs naualibus

permutatis, Syracusas misit. cumque secundo cursu Melitam uersus classis procederet, tantae repente exortae uis uentorum est, ut ad Aegusam insulam ducentis et uiginti a Melita P. M. occa sum uersus, reijcerentur. Iamque dies primus Septembris aderat, cum literae a Toletano ad Valetam afferuntur, quibus se breui ad insulam cum classe futurum significabat. Eodemque die Christianus e Turcarum nauibus, ubi captiuus detinebatur, in Angelti oppidum fuga se recepit. is affirmabat, in Turcarum castris paucos esse ad pugnam idoneos: plerumque exercitum uulneribus, fame, morbis, alijsque malis debilitatum: ad hoc, innumerabies quotidie mori. Illud tamen addebat, eos de Melita urbe obsidenda cogitare: iamque murales machinas quinque ad id in promptu esse. nam et superiorib. diebus circiter duodecim equos, et proxime quatuordecim ex praesidio Melitensi captos. Interea classis, quam ad Aegusam reiectam diximus, iam tranquilliore mari, Drepanum se receperat: unde, Gaulon uersus, quo intenderat, nauigauit. In itinere autem binae illae Ioannitarum triremes, liburnicas duas Turcarum conspicatae, in eas impetu facto ceperunt, et una cum classe abduxerutur. nam quinta Septembris die ad eam insulam accesserant. Cetetum tum e Melita signa non uideret Toletanus,

quibus fretus in eam descensionem faceret, Pozallum illico reuersus est: quo Auria eum secutus, ei se et signa uidisse, et descensionem in insulam Melitam tutissimam esse, affirmauit. His uerbis Garzias confirmatus, postero die prima noctis uigilia Gaulon redijt. Eodem die quidam perfuga Christianus a Turcis ad nostros transierat. is Valetae dixit, idcirco effugisse quo ei laetum nuncium afferret. scilicet Turcas postremo fortunam in Michaelis castello oppugnando tentare statuisse, id quod in sequenti die essent facturi. Quod si ex sintentia ipsorum procederet. mansuros: sin minus, prorsus abituros. Quo autem animo id facerent maiore, Mustapham signiferis, qui primi signa in moenib. fixissent, auri talenta quinque, praemium proposuisse, eosque ad superiores militiae ordines promoturum. reliquos pro ut quisque meritus foret, pecunia aut honore remuneraturum. Valeta ratus haec sibi Dei nutu cuncta, ut et antea semper, per huiusmodi homines nunciari atque portendi, Deo in primis opt. max. grates agree: dein, quae usui esse ad hostis conatum irritum faciendum existimaret, diligenter apparare. Turcae uero totum eum diem nouae urbis domos, nauesque in portu stantes, tormentis percutere: quibus etiam nauis magna depressa est. At Garzias Toletanus mane ad Melitam

perfretum classe appulsa, copias in insulam propere dilucido et silentio exponit. Dumque naues eius in Gaulo aquantur, is cum exercitu ad quatuor stadia progressus, praefectos militum ac tribunos quid facto sit opus docet: moneque, ut omnia edicta ac praecepta Hispaniarum regis nomine fiant, tantisper dum ad Magnum militiae sacrae Magistrum ueniant: tum ei, sicuti Regi, omnes pareant. Ad hoc, Ascanio Corniae praecipit, uti in rebus gerendis, quod maior pars in consilio statuat, id sequatur. Ita paucis cohortatus, eos Melitam proficiscentes relinquit. ipse circa meridiem ad naues se recepit: ac uniuersa cum classe Orientemuersus nauigans, in Melitae urbis conspectum, quae III. P. M. abest a meridiano litore, uenit: qua conspecta, Melitenses illico laeticiae signum omni genere tormentorum dedêre: quibus et ipse per tormentorum magistros responderi, bis omnibus tormentis displosis, iussit. Dein quo in tenderat, in Siciliam redijt, ut Vrbinatis reguli cohortes, quae Messanae erant, et Hispanorum aliquot, Syracusis acciperet: mox Melitam uersus rediret quo abeuntem Turcarum classem inermem ac semifractam, a tergo insequeretur. At Turcae, qui (ut dictum est) an Michaelis oppido potiri possent, postremo experiri in animo habebant, iam aliquot dies ante classis aduentum, uasa

colligere coeperant. Ceterum ubi de classis aduentu, et copijs expositis cognouerunt, repente alij ad arma, alij ad uasa conclamant, et simul trepidi sibi quisque pro moribus consulunt: alij fugere, alij arma capere: magna pars ad munitiones atque ad tormenta accurrere: et munimentis exustis, impedimenta ad naues tormen taque, quanta maxima possunt celeritate trahere. Id cum qui erant in Angeli oppido cernerent, non expectato Magistri imperio, eruptione facta ad Burmolam, ubi Turcarum cohortes aliquot tormentum ingens custodiebant, magno impetu procurrunt. Ceterum barbari pugnam detrectantes, relicto tormento, se in fugam concitarunt: nostri, tormentum in oppidum traxerunt. Quod si eo die recentes nostrae copiae, hostium tergo, dum ad naues impediti concurrunt, institissent, aut casum uictoriae forsitan inuenissent, aut saltem pleraque machinarum bellicarum parte potiti essent. Sed arbitror illos uetus rei militaris dictum secutos, quo monemur, HOSTI abeunti uiam sternendam esse, pontemque uelargenteum faciendum. Quanquam nostri a commeatu, alijsque usui obsessis futuris, quae difficulter propter uiarum asperitatem, et iumentorum inopiam, importabantur, discedendum non esse rati, tumultuario praelio hostem lacessere noluerunt.

Quo factum est, ut barbari omnia impedimenta, machinas bellicas, et plerunque exercitum nauibus sine impedimento imponerent. Die undecima Septembris, dum Turcica classis e portu Museto educitur, perfuga natione Ligur ad Valetam properato itinere uenit: eique dixit, Turcarum ad decem milia Melitam uersus tendere, ut nostris copijs uenientibus occurrerent. Qua re audita, Magister militum satis magnam manum ad Hermetis arcem ire iussit, qui in ea sacrae militiae uexillum figerent. Profecti, uiginti quatuor tormenta, partim muralia magna, partim mediocriae. et campestria ibi inuenêre: quae Turcae inde tam cito extrahere nequiuerant. Turcarum classis e Muse to ad Pauli portum transiuit. ibique septem milia Tur carum in terram, una cum Mustapha, terrestrium copia rum praefecto exposuit. Audierant enim, nostros trium milium numerum non excedere. Inde urbem uersus, ex nostrorum (ut existimabant.) paucitate audaciores facti, procedunt. At nostri iam ad pugnam parati, infensi intentique barbaris obuiam uadunt. Vbi in collem quendam utrique uenissent, clamor ingens exoritur: praelium inter primos incipit: pauci utrinque cadunt. Ceterum nostris numero et robore inualescentib. Turcae terga uertere: nostri insequi, cedere, fundere: donec illi in naues compellerentur. in quas dum certatim sese

immittunt, circiter quadringenti in mari periêre: caesi autem mille et octingenti. Quod si nostri locorum et regionis periti fuissent, deleri cuncti ad unum poterant. In naueis igitur compulsi, insequentem diem totum et plerunque noctis in eo portu constitêre. mox ante lucem ad tormenti bombum, quod erat abeundi signum, Graeciam uersus uela, Melita insula uastata atque inope relicta, fece runt. Pulsis igitur e tota insula ingenti cum clade Turcis, Valeta princeps magna gloria uictor, supplicia Deo opt. max. decernit: fortibus uiris praemia distribuit: uniuersos laudat, atque agit gratias: saucios ac morbis affectos cum cura reficit: insulae uastitatem deplorat: ac de ruinis impigre instaurandis consilium capit. atque in his tamen omnib. itinera consiliaque, hostium explorat: nihilapud se, ut plerique in uictoria, remissum pa titur. Itaque Valetam omnes magnum et sapientem ui rum dicere, et quasi Numen quoddam suspicere: quo uiuo, cuncta prospere cessura sperant. Eadem fere tempestate Solymanus in Pannoniam ingentes copias praemittebat: quas ipse ineunte uere secutus est. quo metu Germania omnis commota erat. nam Germani inde a priscis temporibus, cum ce teris gentib. pro gloria, non pro salute certare: cum Tunis autem, pro salute magis quam pro gloria certamen habent. Aduersus hunc Maximilianus

Imperator cum satis firmo exercitu progressus, Vesperinum expugnauit. Ceterum Solymanus in alia parte Segestum, Iulamque, magni momen ti loca, ui obtinuit. Sed in ipso uictoriae cursu, quinta die Septembris, in urbe clarissima, quae a quinque templis nomen habet, mortuus est, Anno Salutis M. D. LXVI. cui Selymus filius successit: qui, si patri aut auo similis erit, et Germania intestinis odijs ac dissensionibus flagrare perrexerit, uerendum est, ne quod Thraciae, Daciae, Maesiae, et uicinae Pannoniae accidit, idem et ipsi eueniat. NVLLA enim tam magna tamque firma potentia est, quam discordia non comminuat et perdat.

AD LECTOREM.

Huic Historiae sequentem Epistolam addere libuit: quod summatim et breuissime ea contineat, quae fusius in Historiae sunt explicata. eritque eius siue Epitome, siue argumentum, siue Epilogus. Huius nobis copiam fecit Xistus Margrauius, eius ad quem scripta est a Secretis, uir humanitate singulari. quod praefari libuit, ne de epistolae fide forte dubites: ne ue, cui hoc bonum debeas, ignores. Vale.

FR. IOANNES VALETA, MAGISTER HOSPItalis Hierosolymitani: Venerando, religioso in Christo, nobis charissimo fratri Georgio de Hohenheim, dicto Bombast, Prioratus nostri Alemaniae Priori, S. D

ETSI non dubitamus, quin ex multorum literis atque relatu, iam intellexeris aduentum classis Tur cicae ad has insulas, adque, Ordinem nostrum inuadendum, et penitus de lendum felicemque et diuinitus de ea a nobis ha bitam uictoriam: tamen illa ipsa si nostris etiam literis ad te perferrentur, multo tibi iucundiora fore putauimus. Nam cum certo nobis persuasum sit, te in hoc tam felici quam salutari successu, Deo opt. max. gratias esse acturum: fructumque huius beneficij ad te, propter dignitatem, quam in nostro ordine geris, maxime peruenturum, libenter tecum commune hoc gaudium pariter gaudere constituimus: planeque ac palam testificari, hanc tam insignem tamque admirabilem. uictoriam nos Domino IESV Christo, summo regum Regi, ac bonorum omnium auctori referre acceptam. Quod ut merito et libentius

facere possis, rem omnem, non longis uerbis (id enim esset historiam scribere) sed summatim et paucis explicabimus. Sultanus Solymanus, Christiani nominis, et praesertim Ordinis nostri acerrimus hostis, non contentus, nos clarissi ma insula Rhodo, arceque Tripolitana, fortunisque pene omnibus iam expoliasse: non aliud cogitans, nisi qua ratione nos ante alios penitus delere aetque extinguere posset, classem instructis simam et numerosissimam aduersus nos parari iussit: quae Bizantio, undecimo Calendas Aprilis soluens, decimoquinto Calendas Iunij Me litam appulsa est. Constabat ea classis ex triremibus, biremibus, alijsque, nauigijs ferme ducen tis quinquaginta. Hostium numerus pugnatorum, ueritati propior, fuit plus minus'ue quadraginta millium. Praefectus exercitus terrestris, Mustapha Bassa: classisuero, Pyali Bassa. qui paucis diebus transactis, in exonerandis in litus commeatibus, et specilandis lo cis, figendis tentorijs, alijsque (ut fieri solet) ordinandis, arcem sancti Elmi, quae in faucibus portus sita est, magno impetu, maximaque tormentorum ui in primis oppugnare coeperunt. Idque cum plures dies labore non intermisso fecissent, ac magnam murorum partem aperuissent, om nique missilium telorum genere impugnassent:

uirtute tamen et industria nostrorum equitum, aliorumque militum, triginta quinque dies propugnata ac protecta est, magna cum clade et caede hostium: licet arx ipsa, iudicio multorum, ad paucos dies contra tantam uim defen di posse uideretur. Tandem octauo Calendas Iulij, cum nostri multitudinem et impetum ini micorum sustinere non possent, terra marique cir cumdata ac interclusa, omnique auxilio destituta, paucis nostris qui supererant trucidatis, a Turcis arx ipsa capta est. Qua uictoria elati, arcem et oppidum sancti Michaelis, et hanc nouam ciuitatem, praesertim ad propugnaculum Castellae et Lusitaniae, oppugnare incoeperunt: pluribusque locis magna diligentia, maiori'que machinarum et tormentorum bellicorum impetu et numero, more suo moenia quatere atque deijcere aggressi sunt. Quam oppugnationem horrendam et stupendam effecerunt in primis, Turcarum exercitus terra marique apprime tremendus: mox ingentia, nul libique locorum tam horrendae molis furibundique impetus tormenta, globos ferreos saxeosque quinque septemque palmorum rotunditatis interdiu noctuque iacientia: quibus non crassissima moenia dirui, sed etiam montes subuerti possent. quorum ui moenia ipsa plurimis in locis adeo corruerunt,

ut facile plano pede ascendi posset: qua cum barbari ipsi saepius magno impetu et clamore ingredi tentassent, toties magna, cum stra ge et ignominia permultis eorum occisis ac uulneratis, repulsi et reiecti sunt. Prarfecti autem tam maris quam terrae, postquam tot locis, omnibus copijs obsidione oppugnationeque ferme quadrimestri, summa ui frustra oppugnassent, et maiorem partem suorum ueter anorum militum amisissent, hyeme praesertim iam instante, quo omnia bella iure gentium conquiescere de bent: nihil aliud praeter recessum, seu potius fu gam meditati sunt. quam maturare coegit aduentus Garziae a Toledo, Siciliae proregis, ac prae fecti classis regis Hispaniarum, cum subsidio et auxilio decem millium militum et silectorum uirorum, inter quos erant ad minus ducenti et quatuor decim equites nostri, ac plures alij nobiles ac generosi uiri: qui sola Christiana pietate commoti, uoluntarie ex diuersis mundi partibus concurrerunt, opem et auxilium nobis allaturi. Habes summatim et paucis, progressum ac fugam classis Turcicae, uictoriamque, de ea diuinitus a nobis obtentam. Tuum erit con siderare et conijcere, quo in statu Ordo ac Insula haec in praesentiarum sit, ac reperiatur: in quam paupertatem redacti simus, quantis

rebus, indigeamus. quibus nisi ope et auxilio, fratrum nostrorum, praesertim tuorum similium, ut speramus et credimus, adiuuemur, actum erit de rebus nostris. Bene uale: Melitae, VII. Idus Octobris: millesimo, quingentesimo, sexagesimo quinto.

ERRATA SIC Corriges. Prior numerus pagimam, alter uersum indicat.

Pag. 301. 11 circiter, sine et 303. 1 uelut aurifices 310. 12 totidem, 21 se in pri. 313. 15 quod Caurum 17 Messam itur, Sunt 315. ultimo uersu, Capo Guer. 317. 4 Vsagium promontorium 320. 19 Vsagium. et uers. 20 in XXIX lat. gr. et 320. 25 Tingitanae. et 27 Duccala 325. 17 et 18 capris 355. 5 Oranum 368. 1 extemplo 386. 12 uectigal 389. post ult. uersum, et initio sequentis, ullius 391. 10 regis nomine, et 13 contrariae 394. 23 qui et ipse 397. 9 euerso bonis 398. 3 hybernutios 399. 6 totoque oppido. et 9 ficu, nuce 412. 21 iam in insula, sine illa uoce, res. 416. 6 quae iam iam impendent.