[Gap desc: blank space]
HUmanorum operum, Imperator Auguste, maximum est, maximeque necessarium Imperium: neque enim potest sine iubendi ac parendi ordine genus humanum consistere; dein DEI imago eminentissima est Princeps, qui immensam numinis maiestatem, media [Orig: mediâ] quadam, inter Deum et homines, maiestate repraesentat; quocirca Deus etiam dicitur, quia Dei vicariatu sublimis est, et sacrosanctus. Principatus autem vim dignitatemque non opum apparatu, non honorum splendore, non Imperii latitudine, non satellitio aestimare oportet; sed altissima [Orig: altissimâ] sapientiae Dei providentia [Orig: providentiâ] , immutabilique decreto, quo universum hoc gubernare instituit.
Cogitatione equidem et intellegentia [Orig: intellegentiâ] nemo complecti potest, unde sit, ut tot hominum centena milia, quos inter pauci boni, multi alieni, superbi, contumaces, ac praefracti, uni homini sint dicto audientes. Cur munitae urbe, bellicosae gentes, latissima regna, homini uni, et si aliquando sapienti, et iusto; saepe tamen vel aetate invalido, vel moribus depravato, naturae vero conditione erroribus obnoxio, non pareant modo, sed opes etiam, quarum avarissima est tenacitas,
vitamque ipsam, cuius retinendae omnes avidi sunt, ad nutum imperantis impendant. Iudicium de communi bono tam constans nequaquam ex congenito privatim cuiusque, insitoque affectu nascitur; hunc enim si consulamus, unumquemque sibi ita conciliatum inveniemus, ut propria commoda, et sui conservationem rebus omnibus anteponat. A summo igitur numine praeter appetitiones propriae saluti necessarias, indita est animo cuiusque boni communis, et societatis humanae conservandae voluntas, quae in optimis quibuscumque adeo firma est, ut oboedientiam vita potiorem arbitrentur. Huius etiam rei in mutis elementis energiam cernimus, et multo clariorem in membris unius corporis experientiam. Etenim ne soluto nexu, obstructoque mutuo influxu, rerum mundanarum consociatio, ac communicatio tollatur, ne artificiosissima machina uspiam hiatu, et inanitate fatiscat, omnia contra naturae suae indolem, pro pensionemque succurrunt, levia deorsum, gravia sursum tendunt, membra vero singula uri, et secari pro capitis incolumitate patiuntur. Cum autem in Regibus colendis, tuendisque, omnium gentium etiam barbararum omnium saeculorum consensum videamus; facile intelligimus, non ab opinione, institutione et doctrina, sed ex divina ordinatione tantam conspirationem esse.
Duo nobis praebet documenta illa Rei publicae consideratio, quae sunt pacis publicae et humanae societatis solida necessariaque fundamenta. Alteri Princeps, alteri subditus insistet. Intelligit Princeps esse se tot hominum rerumque vinculum, esse sibi in omnes eam potestatem, quae est capitis in membra. Incolumitatem suam ac decus omnium membrorum sanitate, vigore, robore contineri. Quemadmodum autem numquam fando auditum est, unum aliquod membrum a capite odio haberi, prae ceteris premi; ita numquam prudens et bonus Princeps committet, ut personarum acceptor, subditorum alios ab aliis opprimi vexarique permittat; sed quemque prostatu suo aurea [Orig: aureâ] iustitiae aequalitate indemnem et securum reddet.
Alterum privatis praecipitur: Meminerit quisque se non hominem esse dumtaxat, sed in magno Rei publicae, et societatis humanae corpore membrum, idque non rogatis, latisque ab homine legibus, sed ordinatione divina [Orig: divinâ] , quae omnium auribus inclamat: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita
sit: Non est enim potestas nisi a Deo; quae autem sunt, a Deo ordinata sunt. Itaque qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. Qui autem resistunt, ipsi sibi damnationem acquirunt. Monstrum est, si membrum capiti repugnet, et quemadmodum phreneticorum, et epilepticorum contra voluntatem motus omnibus horrorem incutiunt; ita in Re publica quidquid invito Principe tractatur, habet cum deformitate periculum, et partis aegrotantis opus est. Si quis igitur discordia, secessione, seditione, bello civili concitato ordinem nexumque civilem dissolvere machinatur, perinde facit, ac si caput inter et membra tumultum conciat, nec minus insanit, quam si situs, et stationes elementorum commutare, et inania quaedam seu intermundia efficere laboret, ne mutuo contactu et influxu operentur; tam enim aeterni legislatoris decreto roboratus in Re publica regentium et parentium est ordo, quam mundi elementaris semper sibi cohaerens, et nusquam interrupta compago. Potuit sane manus omnipotens creatoris ita mundum condere, ut singulae partes absque aliarum syzygia et consortio solitarie consisterent; atque in ea hominem unumquemque; sibi sufficientem; sed aliter visum est, nihil solitarium, nihil non aliorum indigum, alia ex aliis, omnia ex se pendere voluit.
Haec summi Numinis sanctissima, summeque authentica constitutio (Invictissime Imperator) me sacras litteras in Moguntina Academia docentem silentia rumpere coegit, et de Re publica universa scribere; etenim post primos fidei articulos, quorum ignorantiam nulla causatio excusat, maxime, frequentissimeque inculcandum est omnibus animabus, omnem animam potestatibus sublimioribus esse subditam. Ea etiam est nunc Europae constitutio, ut nullo saeculo, nullo loco magis, aut fuerit, aut sit magis necessaria huius doctrinae solida, atque assidua tractatio, quae nisi obtineat, turbae et confusiones rerum politicarum, etiam aliarum rerum ordinem paene inutilem reddant, cum Christianae pietati maxime pax et concordia conveniat.
Non ignoro omnium gentium Res publicas saepe querelis, secessionibus, seditionibus, rebellionibus, bellis civilibus agitatas; causae enim motuum semper fuere [Orig: fuêre] , avaritia, ambitio, libidines, et quaedam generis humani infelicissima
inquietudo; dum nec Magistratibus Imperii, nec civibus est libertatis modus; dum illinc nimia dominatio, hinc nimia licentia appetitur. Verum hoc malum est omnium temporum: ego de nostri saeculi infelicitate queror singulari, et quidem Europae nostrae; nego enim ullo aevo, ullo loco, tantam parendi contumaciam, tantam licentiae et anarchiae cupiditatem fuisse, quanta hodie turbat, colliditque Europae nationes. Plures olim, et immaniores seditiones fuere [Orig: fuêre] ; at causae, etsi non iustae et legitimae, graves tamen et magnae fecerunt illas excusatiores; erant enim Magistratuum dura, avara, contumeliosa, iniusta, crudelia plerumque imperia, quibus etiam modestus populus ad rebellionem irritabatur, atque exardescebat. Nostro aevo quae concitantur rebelliones, nec excusationem habent, nec praetextum. Regna enim Europae moderatissimis legibus administrantur, iureiurando omnium Principum non licentia modo restringitur, ne malum possit; verum etiam multorum libertas inhibetur, ne id possit, ad quod factus est Princeps. Hinc omnia Imperia lenia sunt, multa lenissima; et tamen in tanta mansuetudine, paritate, et servitute regnantium, a liberrimis populis, ab optimatibus suorum Regum paene dominis, nulla [Orig: nullâ] necessitate, vel utilitate; sed sola [Orig: solâ] libertatis, per nimiam felicitatem luxuriantis intemperantia [Orig: intemperantiâ] , cum exitio gentium, et barbarae servitutis exitio ante oculos positae periculo, gravissimae rebelliones concitantur. adiungunt se ad asperandas turbas, augendas vires, liberrimae urbes, magnatesque nulla [Orig: nullâ] re, ne verbo quidem laesi, cives suos exhauriunt, aeraria expilant, opibus, consilioque rebelles adiuvant, sola Imperii, et quietis impatientia [Orig: impatientiâ] . Multis exemplis id Europae miseria docet, ego contentus ero recentissimo, et quod tua Maiestas experitur. Toto orbe liberiores subditi non sunt, quam qui Augustam domum vestram, Potentissime Imperator, mite sceptrum, aquas Siloe [Orig: Siloë] fluentes cum silentio reiecerunt, oppugnarunt [Orig: oppugnârunt] . Edant causas tantorum malorum, quae prima in eos redundarunt [Orig: redundârunt] . Non tributorum acerba exactio, non libidines probrosae, non crudelitas, non aliud malum, sed fictae, et in vulgus sparsae suspiciones; hinc mox barbarae Magistratuum, inaudita [Orig: inauditâ] causa [Orig: causâ] , negata [Orig: negatâ] defensione, caedes. Religionem facinori nonnulli praetexebant; at nullius conscientiae illata vis est, nulla in Europa gens liberiorem
religionem habebat. Quin ipsi satis ostenderunt, nequaquam religionis causa [Orig: causâ] tantos se motus concivisse: cum enim in provinciis illis sint Catholici, Augustanae Confessionis assertores, Calviniani, Anabaptistae, Arriani, Athei, seu Epicurei; Antiregem tamen elegerunt Calvinianum, qui mox initio, Iconoclasmo sic omnes terruit, ut plerique, qui Calviniani non erant, de suae religionis libertate desperarent. Et iam sponte multi religionis mutatione, et transitu favores aliorum aucuparentur.
Constat igitur hoc tempore, animos hominum, ad detrectandum iusta imperia pronos esse, maxime eos, qui cum se regia [Orig: regiâ] iurisdictione exemptos esse cupiant, subditis suis tamen pro mancipiis utuntur; et quam contumaciter superioribus resistunt, tam impotenter inferioribus dominantur ex quibus non pauci utriusque rei sceleris ab agricolis suis interfecti graves nimium poenas luerunt.
Tam magni et periculosi mali, in magna probra, ni [Orig: nî] compescatur, aliquando exituri, duas scaturigines, et quasi fontes invenio: Doctrinam seditiosam, et exempla: utrumque malum invaluit. Pseudotheologi falsa [Orig: falsâ] religionis specie, Pseudopolitici publici boni praetextu Rem publicam eversum, Reges oppugnatum eunt. utrosque iuvat exemplum eorum, quibus rebellio bene cessisse existimatur.
Doctrina Pseudotheologorum exitium est, pestisque Rei publicae et pacis. Multi enim cum Ecclesiasticam Monarchiam perturbarunt [Orig: perturbârunt] , cum Archiepiscopos, Episcoposque exegerunt, annuos aut menstruos Praesides instituerunt, eandem Democratiam, seu, ut ipsi appellant, paritatem, in Rem publicam inducere conantur; ut ipsi tamquam tribuni plebis in regno suo dominentur. Vocantur illi Puritani, genus hominum per omnes Europae angulos magna [Orig: magnâ] gentium pernicie sparsum: de illis luculentum exstat Serenissimi Regis Britanniae testimonium; libro enim secundo scribens filio testamentum, ita pronuntiat: Hic (in Scotia [Orig: Scotiâ] ) e ministerio homines nonnulli praecipites, ignei, audaces, in hac humanarum divinarumque rerum confusione, tam gratiosi ad plebem facti sunt, ut
degustata [Orig: degustatâ] dominationis dulcedine, coeperint democraticam Rei publicae sibi formam somniare: et primo aviae, deinde matris meae subversione elati, (et nimium sane blandiebatur iis successus) postremo pupillari mea [Orig: meâ] aetate ad Democratiae suae stabilimentum diu abusi, iam potestatem tribuniciam spe certa [Orig: certâ] devoraverant: ut in populari Re publica, cum plebem, quo vellent, facile circumducerent, omnium negotiorum momenta soli temperarent.
Itaque nulla in pupillari mea aetate, vel post seditio contigit, quin hos homines sui furoris, et amentiae patronos seditiosi facere conati sint. Crebrae adversus me in tribuniciis contionibus calumniae spargebantur, non quod crimen aliquod designassem, sed quia Rex eram, quod omni crimine peius habebatur. Ac quoniam hanc odii causam palam profiteri pudor erat, sollicite in vitam meam moresque inquirebant, minima quaeque errata augentes in immensum, rumoribus etiam falsis ad calumniam arreptis: et quamquam omnino videri volebant culpam ab officio, et vitium ab homine distinguere; larva tamen incautis nonnumquam decidebat; et consilia, quae tanto studio tegebant, suo prodebant indicio; nempe omnes Reges, et Principes Ecclesiae libertati esse inimicos, et iugum Christi non ferre aequanimiter. hac doctrinae salubritate suos illi greges pascebant. Quoniam vero e ministerio Viri eruditi et probi, quos temeritatis huiusce et audaciae pudebat, revocare nitebantur temerarios ad consilium, abnormes ad modestiam, nec minus exemplo, quam voce malesanos corrigere, tum vero homines factiosi unum furoris sui praesidium in paritate collocarunt; qua [Orig: quâ] freti homines improbi, audaces, imperiti, pios, sapientes et modestos redarguerent. Est haec paritas mater confusionis, inimica unitatis, quae est ordinis parens: quod genus si ut in Ecclesia, ita quoque in Re publica obtineret, omnia certo certius misceri necesse foret. Si utramque ames, ex utraque pestem hanc egere, Puritanos inquam, quos nec beneficiis devincias, nec iureiurando fidos facias, nec promissis constringas; sine modo ambitiosos, sine causa maledicos; nec quicquam spirantes nisi seditiones et calumnias; quibus una conscientiae regula est, non divini verbi auctoritas, sed commentorum suorum vanitas. Testor illum magnum
Deum (nec testamentum condenti fas est mentiri) numquam inter Montanos aut Limitaneos nostros latrones maiorem ingratitudinem, aut perfidiam reperiri posse, quam inter hos fanaticos nebulones. nec patere, si pacate vivere decreveris, ut hi eadem [Orig: eâdem] tecum patria [Orig: patriâ] fruantur, nisi forte patientiae experiendae ergo, ut Socrates vixit cum Xantippe.
Minus est, quidquid de Puritanis dicere, vel suspicari audet animus, quam quod Serenissimus ille Rex publice, eodem in regno, illis ipsis viventibus iudicavit. Hi ex Britannica, Gallica, Belgica, Germanica praxi sub umbra imaginarii Regis, veram omnium rerum confusionem machinati sunt, praecipites, audaces, ignei, ad plebem gratiosi, somniantes dominatum, populum circumducentes, in omni seditione patroni, apud quos omni crimine peius erat te Regem esse. Haec talia sunt, ut sola possint populo mutationum avido persuadere, melius esse populi regimen quam Monarchiam. Accedunt tamen illis Pseudopolitici, oleumque camino, hoc est, publici boni opinionem superstitioni adiungunt. Eorum haec est sententia: sub Regibus non florere civitates, non esse in pretio ingenia, virtutesque, omnia in libertate posita: quos contra in Opere ipso disputo, nunc fontes mali recludo. Hi per seditiosos Theologos adiuti, ubi ad magisterium tribus, curiam, syndicatum, aliudque munus adrepserint: Primum populi gratiam aucupantur, magistratum in odium contemptumque adducunt, et si fortuna coeptis se accommodet, e sublimi praecipitant; scelera utilia esse in curia, in coetu proclamant, quae sanguinarii Theologi religiosa esse in templis docuerant. Duobus igitur flabris, superstitione et privati spe commodi populum in facinus impellunt, deinde contagione sceleris imbutum quaestui habent, donec extremo exitio involvant. In hos enim uno semestri plus, quam toto decennio in Dominos legitimos impendit.
Altera mali origo est exemplum eorum, qui ex rebellione felices habentur. Maximum illud est allectamentum, cum conscientiam et religionem Iurisiurandi Theologi suppresserunt, lucellum Politici ostentarunt [Orig: ostentârunt] : si eos, qui a suo Principe defecerunt, florere, et potentes esse demonstrent: unius porro nationis bonus successus plus ad inflandos
animos stultorum facit, quam decem eorum, qui rebellione perierunt, ad deterrendos valeant. Atque haec de doctrina Rei publicae corruptrice; de qua libere confidenterque loqui, quandoquidem libri publice prostant, concessum est. De altero, quo Monarchiae petuntur; nempe iactatione felicitatis Aristocraticae, et Democraticae, brevius dicam, quia res ita clara est, ut quidquid verbis dicitur, eo quod in facto relucet, sit obscurius. De utroque queritur Serenissimus Angliae Rex libro de Iure liberae monarchiae: vulgi enim errorem ab iis, qui sapientiae magistri haberi voluerunt, profectum, florentissimis rebus publicis exitium, ceteris metum attulisse. Deinde exemplo rebelliones stabilitas ait: Blandiens fortunae impietas, quae non raro seditiones adversus Reges concitatas prospero donavit successu, permultos in hoc errore confirmavit. Auctor est Machiavellus (quem contra libro primo disputo) nullas res publicas nisi liberas florere, monarchias urbibus esse perniciosas. Eius vestigia sectati plurimi, ita eorum opes, felicitatemque extollunt, qui ex regio imperio in aliam Rei publicae formam migrarunt [Orig: migrârunt] , ut omnes ad imitationem invitent. Cum Oratoribus, Historicis, Scriptoribus eorum mihi res est, de Re publica ipsa mihi nec iudicium sumo, nec alienam litem meam facio. In medio sunt Belgici foederati provinciae, eas ita praedicant, ut regna gentesque in mutua foedera, societatemque quasi gentis fortissimae allectare conentur; exiguum Europae cum Oceano luctantis angulum aiunt libertatis usurpatione in eam potentiam excrevisse, ut Regibus vel invidenda sit eius potentia, vel formidanda. Illustrissimos et potentissimos Ordines appellant, omnia eorum in immensum extollunt, aliorum deprimunt. Exemplo sunt non libri modo, et orationes, sed negotiatorum quoque, et agentium in rebus ingentes spiritus, sua mirantium, aliena spernentium. Germaniam antiquam suam Ordinibus dedicat Philippus Cluverius: primam ac maximam causam ita recenset: Quod nominis Germanici, ait, iam antiquissimis temporibus ob libertatis avitae immensum studium, ac fortissimam defensionem Romanis iuxta [Orig: iuxtâ] ac Graecis monumentis celebratissimi claritudinem VOS NUNC UNI, cum vicinis et foederatis vestris iisdem rebus, quibus olim maiores vestri per universum terrae orbem apud omnes gentes, populos, atque Reges sedulo summa cum laude ac gloria tuemini. Ecce quam ille basilice? qui suos NUNC UNOS
ESSE Germanos putat, alios vel umbras, vel barbaros. Atque in eam sententiam omnes eorum scriptores, institoresque loquuntur; ut vulgo iam multis locis persuasissimum sit, eorum esse potentiam maximam, opes infinitas, societate illorum invictos omnes fore. Hinc novae spes, nova consilia, mutandae Rei publicae in quibusdam Europae partibus, quam dira, tam calamitosa cupiditas. Hinc bella civilia, sed odio barbaro grassantia, caedes, et belluinae crudelitatis multis locis exempla vidimus; dum per fas et nefas ad potentiam, quam in finitimis mirantur, sese accendunt. Hac in doctrina exemplisque falli plerosque, in tractatu meo ex praestantissimorum virorum sententia, atque omnium aetatum consuetudine, usuque docebo. Ad Ordines Batavos, quorum felicitas ceteros ad audendum irritare videtur, quod attinet, me dubium faciunt duorum virorum, Serenissimi Regis magnae Britannicae, et Barneveltii, aliter sentientium iudicia; duorum inquam, in quorum altero est auctoritas Regia, in altero summa illius Reip. notitia. Regis haec sententia est voce publica [Orig: publicâ] anno 1609. in regni Comitiis omnium animis, deinde typis commissa. Ita ille Scotos suos alloquitur; Quod ad confoederatas provincias attinet, ibi sane post nuperas indutias, nostramque cum Hispano pacem humanis omnibus divinisque permixtis ordo Rei pub. paene abiit in anarchiam: nec id sine caelestis Iustitiae nutu: Qui enim nostros recipiebant schismaticos, homines suis opinionibus addictos, et ab Ecclesiae nostrae unione aversos; quique omnibus religionum hydris quasi asylum aperiebant, hi ex tam multiplici contagione nunc eo redacti sunt, ut quam religionem ipsi tueantur, vix habeant dicere. Itaque partium nullarum iam facti sunt, sibique invicem hostes, quibus antea facile erat eadem [Orig: eâdem] sacrorum pacisque communione nobiscum contineri.
Barneveltii mentem ex Apologia ab illo edita quivis facile intelleget. Queritur ille anno 1586. invenisse se ordinem inversum, civitatum rectores erga Ordines male animatos, Praedicantes multos non agnovisse Status, plebem alienam fuisse, duodecim pro centum in fenus et duos nummos proxeneticis datos, Lycestrium maiorem quam Status auctoritatem habuisse, reditibus fuisse maiora gravamina, plebem et magistratus urbium pacem optasse, multam pecuniam a Franciae Britannicaeque Regibus condonatam, eo tamen deventum, ut
expensarum gravamina omne censuum ac contributionum genus quantumvis adauctarum, viginti sex millionibus excederent. Denique omnia ita aucta, ut Quaestores referrent, sumptus sustineri non posse, patriam ad desperationem redigendam, ideo indutiarum suasorem se fuisse. Haec si senex ille inter suos, et rerum gnaros, tam vere, quam fidenter dicit, valde mihi illius Rei pub. felicitatem suspectam facit; cui licet Reges finitimi plus ducenties et quinquagies centena milia librarum donarint [Orig: donârint] , ita tamen gravarit [Orig: gravârit] cives suos, ut Hollandia et Frisia occidentalis, quae initio vix decies octies centena milia florenorum conferebant, sub finem quadragies centena milia librarum et duos praeterea milliones solvere, et tamen aes alienum contrahere cogerentur. Haec enim ille omnia profitetur.
Contra haec tam multa incommoda tenere constanter Rem publicam, hominesque vel superstitione, vel commodorum spe aliorsum actos in viam reducere difficillimum est, quod mihi propositum fuit, cum politica aggrederer; id ante me multi fecerunt, quorum ut pleraque praeclarissima dicta veneror, ita tres quasi aberrationes et scopulos invenio, ad quos ita impingunt, ut aliqui malitia [Orig: malitiâ] , alii affectu, alii vero imprudentia [Orig: imprudentiâ] Rem publicam offendant. Malitia Principem evertunt, qui eum versutum, callidum, obscurum, suspiciosum, malevolum efficiunt dumque cavere et timere iubent, ita eum instruunt, ut quasi feras inclusas contineat subditos; quos libros dum subditi legunt, indignantur, et dum munire se e contrario nituntur, rebelliones concitantur. Alii nimio affectu pro sua forma, et idea, quam conceperunt, ita belligerantur, ut alias omnes contemnant. Natus est quispiam in Democratia, orbem ruiturum arbitratur, nisi de infima plebe sint consules. Si patria eius Aristocratice regitur, vix eos homines putat, qui stemmate carent. Vidi nuper scriptorem Britannum, qui probare conabatur, omnes gentes, quae regio imperio non gubernarentur, a lege naturali recedere. Horum scripta etsi unam Rei publicae formam commendent, in aliis tamen civitatibus perniciosa sunt. Plurimi imprudentia [Orig: imprudentiâ] labuntur: nam in Principum vitiis carpendis operosi sunt, in legibus praescribendis toti versantur, subditos ad parendum non instruunt: cum parum referat recte gubernare, nisi imperanti recta pareatur. Haec igitur omnia brevi complexus, Invictissime
Imperator, tuae Maiestati dico, dedicoque, non ut tibi prosint, sed ut Augustae Maiestatis titulo nobili iuventuti commendentur, quam optimis saluberrimisque politices praeceptis a teneris imbui oportet, ut aliquando Rem publicam in parte sibi commissa gubernare possit. Tuae vero Maiestati, quae in supremo orbis terrarum fastigio locata est, opus politicum deberi nemo ambigit, cum optimi Imperatoris in te exemplar expressum intueamur.
Duae virtutes sunt in Rege praecipuae, Pietas et Iustitia; Pietatem rerum gerendarum felicitas, Iustitiam caritas fidesque subditorum sequitur. Pietatem tuam non subditi modo, sed hostes etiam persaepe laudarunt [Orig: laudârunt] . Illa Reges Deo iungit, ut a Deo pendeant, ad Deum omnia referant, ad eius cultum dilatandum maiestatem suam famulam faciant. Duplicem cultum Deo debent; primum, quia Christiani; alterum, quia Reges. Bona sectantur, mala evitant, quia Christiani; bona iubent, mala vetant, quia Reges. Hac regia via [Orig: viâ] regnandi ingressum auxilio suo protectioneque te Deus prosecutus est; ita enim magna apud te benevolentiae pignora deposuit, ut nusquam paria; ita singularia, ut paucissima similia reperiantur. Archiducem te potentes, pecuniosi, grandi exercitu subito imparatum hostes aggressi sunt, pertinaciterque etiam alieno anni tempore institutum bellum continuarunt [Orig: continuârunt] . In re inopina animum nequaquam despondisti, causam tuam iustae et omnipotenti Numinis dextrae commendasti, auxilium postulasti. Dedit ille, nec in arcto posito distulit, nec modo bello explicuit, sed stante fato, circumsonantibus periculis, domi nondum securum in Bohemiae regnum extulit; quod eo admirabilius visum est, quo manifestior apparuit hostium tuorum, et divini consilii conflictus. Premere fortunam tuam nitebantur, ne in regna, provinciasque hereditarias tibi aliquando aditus esset. At habitator caeli, susceptor tuus exaltavit caput tuum, proceresque Bohemiae permovit, ut te gravi bello implicitum, medio in discrimine et belli et aemulorum, Regem coronarent. Nova plane res, nec facile ulla in historia memorata; ut alieni belli contagione, sumptu et periculo se implicare vellent illi, qui dilato negotio, spectatores esse poterant; sed periculoso tempore id Deus fieri voluit, cum ut te tam praesenti beneficio erigeret, tum ut hostibus tuis ostenderet, eos contra stimulum calcitrare. Sopito tandem bello, Regem Bohemiae
Ungari petebant, agitabantur magnis plane motibus illa Comitia, cum ecce in medio rerum tumore clades tristis ex Bohemia adfertur, proceres fidem exuisse, magistratum violasse, magnis animis arma parare; clam, palam, dolis, vi tentabant Ungaros in societatem taeterrimi facinoris impellere. Et sane nemo fore putabat, ut Ungari in proposito perseverarent, cum bellum cernerent contra vicinos suscipiendum, si Regem coronarent, quem viderent ius suum bello persecuturum. Verum illi nihil aliena [Orig: alienâ] defectione moti per ipsos te fluctus Deo clavum tenente extulerunt, solioque celso locarunt [Orig: locârunt] .
Necdum periculorum finis, quo et Tuae Maiestatis constantia et aeternae Maiestatis erga te benevolentia inclaresceret. Defecerat Bohemia, finitimaeque provinciae; Ungaria subito quasi torrente inundabatur, nutabat Austria, sollicitabantur hereditariae ditiones, tota in te barbaries concitabatur. His tamen omnibus gravior erat hostium insolentia, insultationesque. Deus autem protector Regum, iuris vindex, et aequi, tam turbida consilia, tam multiplicem potentiam ad nihilum redegit et tua tibi pericula gloriosa fecit. Cum enim in Ungaria Bohemiaque bello premereris, cum ex Batavia, Britanniaque minae iactarentur, tota Germania esset maximo metu eventorum suspensa: Principes Electores Dei nutum secuti, tua [Orig: tuâ] virtute confisi unanimi consensu, omnibus suffragiis Augustum te, Dominumque rerum constituerunt; et Imperii diademate insignibusque ornato fidem iureiurando astrinxerunt. Idque tanto animo, ac si omnia illa regna magnatesque Imperium tibi per legationes poposcissent. Nec modo illi, quorum de tua virtute verum erat iudicium, et constans benevolentia observantiaque, consensu elegerunt, sed ille quoque, qui Bohemorum electionem admisit, suffragium tibi negare a Deo permissus non est, singulare prorsus atque insigne divini favoris argumentum. Mihi nihil admirabilius videri solet, quam misera illa hostium tuorum in consiliis vacillatio. Tunc, cum vel parvo, vel nullo labore nocere plurimum potuissent, in camo et freno ora eorum sunt constricta, eoque ipsi adducti, ut id facerent, quod divina manus fieri decrevit, cum iam vires eorum fractae, tuae firmatiores essent, liberiores habenas permisit, ne lateret quid cogitassent. Quid enim Ungari facere potuerint, Te Bohemicis bellis implicato, ex eo constat, quod postea fecerunt, cum aemulos tibi opposuere [Orig: opposuêre] , et rebellarunt [Orig: rebellârunt]
tamquam alieno. Quam admirandum est Ungaros, aliosque ad famam Bohemicae defectionis nec fidem, nec suffragia mutasse? at sane ille transitus rebus secure novandis opportunus erat. Quin etiam est insigne divinae benignitatis argumentum; quod nec tergiversatione, nec tumultu Comitia Imperii vel differre, vel impedire potuerunt; sed omnium stratagematum obliti, summa [Orig: summâ] te Imperii auctoritate et potentia [Orig: potentiâ] armarunt, ut mundo constet universo, se non modo iniusta bella contra innocentem, sed etiam impia contra Dominum suum Imperatoremque gerere. Denique omnia illa insigni victoria, de qua tibi orbis terrarum gratulatur, ornavit auxiliator tuus, et dona sua sine paenitentia esse ostendit. Ecce tibi fructum pietatis, quae fructum habet vitae, quae nunc est, et futurae.
Altera virtus Imperatoria est Iustitia, cui servandae Princeps est constitutus, aliae virtutes singulares sunt, Iustitia aliorum est. Principis fidei est commissa Iustitia, eius contemptus pestis est civitatis. Atque haec fuit, quae omnium tibi animos conciliavit, de cura iuris et aequitatis, quam in privatorum causis praestitisti, quae tanta fuit, ut contra tribunal tuum nemo questus sit, ut etiam illi, qui Religionem tuam non amabant, te ut Iustitiae patronum sibi Principem poscerent; nunc sileo. Insigne est illud Iustitiae tropaeum, et universae Europae amabile, quod causam status et regnorum disceptationi permittere maluisti, quam bello agere, et sanguinem fundere. Quocirca videmus causam tuam non modo plerisque Principum Imperii, sed exteris etiam, Franco, Polono, Dano, Sueco, immo et inimici tui socero probatam, qui pernicioso exemplo, etiam sibi periculoso, generum in regnum alienum evehi noluit.
Amorem erga te suum fideles subditi satis, superque declararunt [Orig: declarârunt] , qui quamvis decepti, et praesidiis pressi, ut primum potuerunt, tuis se ducibus dediderunt, quin agricolae, quorum est de iusto et aequo Principe sincerius iudicium, et integerrimus amor, ubi tui exercitus auxilia sensere, mox sese iunxerunt, multos tibi infideles, sibi graves occiderunt, milites adversarios, quibus ira victoris pepercerat, innoxios discedere non permiserunt. Parta [Orig: Partâ] victoria [Orig: victoriâ] non minus Augustanae Confessionis consortes, quam Catholici triumpharunt [Orig: triumphârunt] , quod tyrannide Calviniana [Orig: Calvinianâ] se quoque liberatos adverterunt.
Magno igitur animo iustitiam tuere et restitue. Maxima hominum pars amica est iustitiae, illa amore tui, beneficioque devincta Imperium tuum secundum Deum muniet. In hac quoque turba ego fausta tibi apprecor, atque in dies oro: Domine salvum fac Regem. Tu vero accingere gladio tuo super femur tuum potentissime. Dilexisti iustitiam, et odisti iniquitatem, propterea unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis. Propter veritatem et mansuetudinem et iustitiam, et deducet te mirabiliter dextera tua. Procede igitur prospere et regna. Hoc votum meum est, et votum omnium verae pacis iustitiaeque amantium. Moguntiae Anno 1620. die 17. Decembris, quo publica laetitia pro recuperata Bohemia cum subditis suis DEO OPT. MAX. gratias agebat, et tuae Maiestati gratulabatur Reverend.mus et Illustr.mus Ioannes Swikardus sanctae Sedis Moguntinae Archiepiscopus, tuus per Germaniam Archicancellarius, Princeps Elector, et pro tua, totiusque Imperii incolumitate nova vota nuncupabat.
OBLATI sunt nobis decem libri Politicorum, a R. P. Adamo Contzen Societatis IESU sacerdote, et in alma nostra Academia Moguntina Doctore, et Professore ordinario compositi, atque ab eiusdem facultatis Theologis, aliisque censi et approbati: Quare ut ad communem utilitatem typis mandentur, permittimus. Cum vero in eisdem de universae Rei publicae institutione, causis, fine, legibus, Magistratibus, potentia, seditionibus etiam, et bellis auctor disputet: et tam ex divinis litteris, sacris Conciliis, Patrum scriptis, Theologiae, et Canonum decretis, quam naturali ratione, iure civili, Principum institutis, et factis, Regnorum consuetudinibus, et priscae, recentisque historiae exemplis, Rei publicae feliciter administrandae regulam modumque demonstret, eos privatis pariter, et in Magistratu positis utiles fore confidimus. Moguntiae Anno 1621. 6. Maii.
Stephanus Weberus Episcopus Mysiensis, Suffraganeus Moguntinus, qui supra, in fidem subscripsit.
HOs decem Politicorum libros a P. ADAMO CONTZEN Societatis nostrae Theologo conscriptos, atque a deputatis ad id Theologis lectos et approbatos, ego IOANNES COPPERUS, Societatis IESU apud Rhenum Provincialis, concessa [Orig: concessâ] mihi potestate ab Admodum R. P. N. MUTIO VITELLESCIO, Societatis nostrae Praeposito Generali, typis mandari permitto. Moguntiae die 22. Aprilis, Anno
Ioannes Copperus.
CUM Sacrae Caesareae Maiestatis decreto omnibus ac singulis Typographis, et Bibliopolis, ac aliis quamcumque librariam negotiationem exercentibus serio firmiterque inhibeatur, ne quisquam ullos libros a nostris Patribus hactenus editos, vel in posterum edendos, intra S. Rom. Imperii, Regnorum et Dominiorum suae Caesareae Maiestatis hereditatiorum fines, simili, vel alio characteris genere, aut forma, sive in toto, sive in parte recudere, vel alio recudendos mittere, aut alibi etiam impressos adducere, vendere et distrahere, clam, seu palam, citra iudicium ac testimonium supradictorum Patrum audeat, vel praesumat: Concedo ego Ioannes Copperus, Societatis IESU per Rheni provinciam Praepositus Provincialis (potestate mihi ad id facta ab Admodum R. P. N. Generali Mutio Vitellescio) Ioanni Kinckio Civi et Bibliopolae Coloniensi, facultatem excudendi hos decem Politicorum libros a Patre Adamo Contzen, Societatis nostrae Theologo conscriptos, atque a deputatis ad id Theologis lectos et approbatos. In quorum fidem hoc ei testimonium manu nostra [Orig: nostrâ] subscriptum, et sigillo munitum dare voluimus. Moguntiae die 22 Aprilis, Anno 1620.
Ioannes Copperus.
ABdias Babylonius.
Adradius [(reading uncertain: print faded)] .
Aegidius Roman.
Aelianus.
Aelius Lampridius.
Aemilius Probus.
Aeneas Silvius [Orig: Sylvius] .
Aeschines.
Aeschylus.
Agapetus.
Agathias.
Agellius.
Albertus Krantzius.
Alexander ab Alexandro
Alexander I. Papa.
Alexander III. Papa.
Alphonsus a Castro.
Alphonsus Salmeron.
Alvarus Pelagius.
Ambrosius.
Ammianus.
Anacletus Papa.
Andreas Fornerus.
Andreas Masius.
Andreas Vega.
Anicetus Papa.
Antigonus.
Antiochenus.
Antoninus.
Antonius Guevara,
Antonius Minander.
Antonius Senensis.
Apollonius.
Appianus.
Aquila.
Aristeides.
Aristophanes.
Aristoteles.
Arnobius.
Arrianus.
Athanasius.
Athenaeus.
Augustinus Aurelianensis Episc.
Augustinus Triumphus.
Avicenna.
Ausonius.
BAcchylides.
Boetius.
Barbatus.
Bartholus.
Basilius Magnus.
Beatus Rhenanus.
Bembus.
Bernardus Abbas Clar.
Bernardinus Mendoza.
Bias.
Bodinus.
Bonesius.
Bonfinius.
Bonifacius Archiepiscopus Mogunt.
Bozius.
Buccardus.
Budaeus.
CAelestinus.
Caesar Baronius.
Caietanus.
Callistus Papa.
Canus.
Cardanus.
Caroli Magni constitutiones.
Carolus Sigonius.
Casaubonus.
Cassianus.
Cassiodorus.
Cato.
Cedrenus.
Chalcondylas.
Chares Mityl.
Choniates.
Christianus Adrichomius.
Chrysostomus.
Cicarella.
Claudianus.
Clemens Alexandrinus.
Clemens I. Papa.
Codinus.
Caelius Rhodiginus.
Columella.
Conciliator.
Concilia Agathense.
Concilium Ancyranum.
Concilium Antiochenum.
Concilium Arelatense.
Concilium Aquileiense.
Concilium Aquisgranense sub Stephano V.
Concilium Augustanum sub Ottone.
Concilium Aurelianense II. et III.
Concilium Basileense.
Concilium Bracarense.
Concilium Carthaginense III. et IV.
Concilium Chalcedonense.
Concilium Claromontanum.
Concilium Coloniense I. et II.
Concilium Constantiense.
Concilium Constantinopolitanum.
Concilium Dilingense.
Concilium Emeritanum.
Concilium Epaunense sub Gelasio I.
Concilium Ephesinum.
Concilium Florentinum.
Concilium Gerundense.
Concilium Granatense.
Concilium Laodicenum.
Concilium Lateranense I.
Concilium Lateranense sub Leone X.
Concilium Lateranense sub Innocentio III.
Concilium Lateranense sub Alexandro III.
Concilium Londinense.
Concilium Lugdunense sub Gregorio X.
Concilium Matisconense.
Concilium Mediolanense. I. II. III. IV. et V.
Concilium Meldense.
Concilium Moguntinum sub Carolo Magno.
Concilium Moguntinum sub Rabano.
Concilium Moguntinum sub Richolpho.
Concilium Moguntinum sub Sebastiano.
Concilium Nannetense.
Concilium Nicenum I. II.
Concilium Oxoniense.
Concilium Parisiense.
Concilium Pictaviense sub Paschali.
Concilium Ravennatense sub Honorio IV.
Concilium Romanum sub Martino.
Concilium Romanum IV. sub Symmacho.
Concilium Romanum sub Nicolao II.
Concilium Romanum sub Gelasio.
Concilium Salisburgense sub Gegrorio X.
Concilium Senense Provinciale.
Concilium Sardicense.
Concilium Taraconense.
Concilium Toletanum I. III. IV.
Concilium Trevirense sub Ioanne.
Concilium Triburiense.
Concilium Tridentinum.
Concilium Trullanum.
Concilium Valentinianum.
Concilium Venetum sub Leone I.
Concilium Viennense sub Clemente V.
Constantius presbyter.
Cordubensis.
Cornelius a Lapide.
Cornelius Tacitus.
Covarruvias.
Crispus Sallust.
Cromerus.
Ctesias.
Cuiacius.
Curopalata.
Curtius.
Cyprianus.
Cyriacus Papa.
Cyrillus.
DAmasus Papa.
Delrio.
Democritus.
Demosthenes.
Diodorus Siculus.
Diogenes Laertius.
Dio Nicaeus.
Dion Prusiensis Graecus.
Dioscorides.
Dionysius Areopagita.
Dominicus Bannes.
Dominicus Iacobatius.
Dominicus Soto.
Donatus.
Driedo.
Dubravius.
EGnatius.
Emmanuel Sa.
Ennius.
Epictetus.
Epicurus.
Epiphanius.
Evagrius.
Eunapius.
Eurypides.
Eusebius.
Eustathius.
Eutropius.
FAber.
Festus.
Flavius Iosephus.
Flavius Vopiscus.
Florus.
Forcatulus.
Franciscus Soarez.
Franciscus Turrianus.
Frontinus.
Fulgentius.
Fulgosus.
GAbriel.
Gabriel Vasquez.
Galenus.
Gelasius Papa.
Gellius.
Gerson.
Gesnerus.
Godescalcus. Stewegius.
Gorionides.
Gregoras.
Gregorius de Valentia.
Gregorius Magnus.
Gregorius Nazianzenus.
Gregorius Nyssenus.
Gregorius VII.
Gregorius Tolosanus.
Gregorius Turonensis.
Guilhelmus Parisiensis.
Guilhelmus Tyrius.
HAimo.
Halicarnassaeus.
Hector Boethius.
Hegesippus.
Heliodorus,
Henricus Henriquez.
Henricus Kalteisen.
Hermogenes.
Herodianus.
Herodotus.
Hieronymus Abbas.
Hieronymus Ecclesiae Doctor.
Hieronymus Manfredus.
Higynus Papa.
Hilarius.
Hincmarus.
Hippocrates.
Hippolytus.
Hirtius.
Historia Armeniae.
Homerus.
Horatius.
Hormisda Papa.
Hostiensis.
Hugo Victorinus.
IAcobus Gaulterus.
Iacobus Gretserus.
Iacobus Pontanus.
Ignatius Martyr.
Innocentius Papa.
Ioannes Cochleus.
Ioannes de Salas Castellanus.
Ioanes Magnus.
Ioannes III. Papa.
Ioannes Polemar.
Ioannes Roberti.
Ioannes Socroboscus.
Ioannes Turricremata.
Iosephus Scaliger.
Irenaeus.
Isidorus.
Isocrates.
Iulianus Episcopus Coensis.
Iulianus Capitolinus.
Iulius Caesar.
Iulius Clarus.
Iulius Scaliger.
Iustinianus.
Iustinus Martyr.
Iustus Lipsius.
Iuvenalis.
LActantius.
Laertius.
Laelius Bisciola.
Laevinus Torrentius.
Laurentius Surius.
Leonardus Lessius.
Leonicerus.
Leo Papa.
Lindanus.
Lorippus.
Lucanus.
Lucianus.
Lucretius.
Ludovicus Granatensis.
Ludovicus Vives.
MAchiavellus.
Macrobius.
Mamertinus.
Marcellinus.
Marcellus Papa.
Marcianus Palladia.
Marcus Tullius Cicero.
Mariana.
Martialis Papa.
Martianus.
Martinus Becanus.
Martinus Laudensis.
Maximilianus Sandaeus.
Medina.
Menander.
Minutius.
Modestinus.
Maecenas.
Molina.
Moschus.
NAumachius.
Neubrigensis.
Nicephorus.
Nicetas.
Nicolaus Bellus.
Nicolaus I. Papa.
Nicolaus Serarius.
Nicolaus Trigautius.
Nonius.
OLaus Magnus.
Onuphrius.
Oppianus.
Optatus Milevitanus.
Origenes.
Orosius.
PAmmelius.
Panormitanus.
Papinianus.
Paulinus.
Paulus Castrensis.
Paulus Diaconus.
Paulus AEgineta.
Paulus AEmilianus.
Pausanias.
Persius.
Petrus Chrysologus.
Petrus Damiani.
Petrus Iarricus.
Petrus Rebuffus.
Philastrius.
Philemon Comicus.
Philippus Cominaeus.
Philo.
Philostratus.
Phocylides.
Pindarus.
Pius I. Papa.
Plato.
Plautus.
Plinius.
Plutarchus.
Polybius.
Pollux.
Polyaenus.
Polydorus.
Pomponius.
Possidius.
Prateolus.
Priscus.
Proclus.
Procopius.
Prosper.
Prudentius.
Publius Ovidius Naso.
Publius Valerius Martialis.
Publius Virgilius Maro.
QUinctilianus.
RAbanus Archiepiscopus Mogunt.
Radulphus Tuogrensis.
Ranzovius.
Regulae Societ. Iesu.
Robertus Bellarminus.
SAbellicus.
Salvianus.
Sanderus.
Seneca.
Severinus Binius.
Sibrandus Lubbertus.
Sigebertus.
Silius.
Simocatta.
Sixtus I. Papa.
Sixtus Senensis.
Socrates Philosophus.
Socrates Historicus.
Sozomenus.
Spartianus.
Statius.
Strabo.
Stobaeus.
Suetonius.
Suidas.
Silvester.
Silvester Papa.
Symmachus.
Synesius.
TElesphorus Papa.
Tertullianus.
Theocritus.
Theodoretus.
Theodorus.
Theodotion.
Theognis.
Theophilus.
Theophrastus.
Theophylactus.
Theopompus.
Thesaurus polit. de Turc. Imp.
Theulphus.
Thomas Aquinas.
Thomas Sanchez.
Thomas Waldensis.
Thrithemius.
Thucydides.
Tibullus.
Titus Livius.
Trebellius Pollio.
Trebonius,
Turnebus.
VAlerius Maximus.
Valerius Reginaldus.
Varro.
Vegetius.
Vesalius.
Victor.
Vida.
Villalpandus.
Vincentius Beluacensis.
Vincentius Lyrinensis.
Virtuvius.
Ulpianus.
Volaterranus.
Volcatius.
Urbanus I. Papa.
XEnophon.
Xistus Papa.
ZOnaras.
Zosimus.
Zepherinus Papa.
CAput I. Scribendi de Re publica causae.
Cap. II. Doctrinae civilis necessitas, utilitas, dignitas.
Cap. III. Rei publicae definitio.
Cap. IV. Causa materialis Rei publicae.
Cap. V. Rem publicam non a fato, nec casu aut fortuna, sed a Deo esse.
Cap. VI. Rem publicam a Deo dependere, sacrae Scripturae sententiis probatur.
Cap. VII. Ex Danielis prophetia probatur Regna a Deo dependere.
Cap. VIII. Rem publicam a Deo dependere testimoniis Christianorum ostenditur.
Cap. IX. Rem publicam a Deo esse et dependere ex praedictionibus aliis cognoscitur.
Cap. X. Regna a Deo gubernari, ex dictis impiorum et infidelium ostenditur.
Cap. XI. Ratione docetur providentia [Orig: providentiâ] divina [Orig: divinâ] omnia gubernari.
Cap. XII. Rem publicam a Deo regi, exemplis ostenditur.
Cap. XIII. Obiectiones Atheorum dissolvuntur.
Cap. XIV. Forma Rei publicae, eaque varia.
Cap. XV. Prima Rei publicae species est Monarchia, eaque multiplex.
Cap. XVI. De vitiosa Monarchiae forma, quae Tyrannis dicitur, eius ortus, proprietates, delectatio.
Cap. XVII. Aristocratiae definitio et consideratio.
Cap. XVIII. De Oligarchia, quae est ex corrupta Aristocratia.
Cap. XIX. De politia presse sumpta, seu populari forma Rei publicae.
Cap. XX. De Democratia, quae est vitium politiae presse sumptae.
Cap. XXI. Optimam Rei publicae formam esse Monarchiam ex Aristocratia, et politia temperatam.
Cap. XXII. Rationes pro Optimatum, et populari regimine infirmas esse.
Cap. XXIII. Opinio Machiavelli de Monarchia, et eius rationes refutantur.
Cap. XXIV. Magistratum patriae obligatum esse.
Cap. XXV. Praestat principem esse hereditarium, quam eligi.
Cap. XXVI. Feminarum imperia, sed raro admittenda.
Cap. XXVII. Maiestatem in omnibus his formis relucere.
Cap. I. Connexio et ordo duorum sequentium librorum.
Cap. II. Finis Rei publicae est illius beatitudo.
Cap. III. In Rei publica virtutem necessario colendam esse.
Cap. IV. Impia Machiavelli doctrina refellitur.
Cap. V. Sine vera virtute et pietate non posse Rem publicam gubernari, docetur ex sacris litteris.
Cap. VI. Omnes viri sancti felicitatem Rei publica ex virtute aestimarunt.
Cap. VII. Sanctis Patribus consentire principes pios.
Cap. VIII. Iuris civilis testimoniis docetur in Re publica religionem serio colendam esse.
Cap. IX. Iudicio hominum impiorum omnem privatam et publicam felicitatem a virtute esse.
Cap. X. Ex natura virtutis docemur, eam esse Rei publicae necessariam.
Cap. XI. Amicitia et concordia sine virtute esse non potest.
Cap. XII. Exempla docent impiis infeliciter, bonis prospere res cessisse.
Cap. XIII. Simulationem virtutis et praecipue religionis esse noxiam Rei publicae.
Cap. XIV. Superstitionem ex Re publica tollendam.
Cap. XV. Machiavelli imprudentia et superstitio demonstrata.
Cap. XVI. Princeps in Religione nihil statuat.
Cap. XVII. Ratio verae religionis conservandae.
Cap. XVIII. Modus reducendae verae religionis.
Cap. XIX. Alia minora pro reducenda vera religione adiumenta.
Cap. I. Omnes virtutes morales in bene constituta Re publica requiri.
Cap. II. Prudentia Rei publicae necessaria, eiusque munus, ac functio.
Cap. III. Magno esse in errore, qui principes, magistratumque prudentes, cives imprudentes, stolidos, et ut aiunt, simplices malunt.
Cap. IV. Astutiam prudentiae imitatricem Rei publicae noxiam esse.
Cap. V. Prudentiae diligentiam iungendam esse.
Cap. VII. >Iustitia principi praecipue commendata est.
Cap. VII. Rem publicam debere fidem servare omnibus.
Cap. VIII. Rem publicam erga bene meritos debere esse gratam.
Cap. IX. Principem et Rem publicam oportere esse liberalem.
Cap. X. Rei publicae necessariam parsimoniam, perniciosam esse prodigalitatem.
Cap. XI. Affabilitatem insigne esse civium, et principum ornamentum.
Cap. XII. Pudicitiam magnae curae in Re publica esse oportere.
Cap. XIII. Moribus bonis, ac pudicis spectacula obesse, ideoque tollenda, aut sola, quae ad virtutem excitant, retinenda.
Cap. XIV. Sobrietatem Rei publicae esse firmamentum.
Cap. XV. Iram regnantibus ex aequo, et subditis noxiam esse.
Cap. XVI. Clementiam in omni Re publica colendam esse.
Cap. XVII. Omnes in Re publica ad fortitudinem esse instituendos.
Cap. XVIII. Fortitudinem cruentis spectaculis non acquiri.
Cap. XIX. Rem publicam quamvis potentem, et divitem, oportere modestiae esse tenacissimam.
Cap. XX. Magnanimitatem Rei publicae, et praecipue Magistratibus commendatam esse oportere.
Cap. XXI. Omnium virtutum Reginam in Re publica maximi faciendam, nempe caritatem.
Cap. I. Instituendae iuventutis summa necessitas.
Cap. II. Praecepta institutioni iuventutis necessaria omnibus data.
Cap. III. Curam infantium quoque convenire Rei publicae.
Cap. IV. Infantes institutione quoque indigere, et quae illa sit.
Cap. V. Institutio puerorum iam adultiorum, et quibus in rebus illa versetur, et de moribus.
Cap. VI. Iuventuti praeficiendos esse probos, et doctos Magistros.
Cap. VII. Magno delectu ad artium liberalium, et scientiarum studia admittendos esse discipulos.
Cap. VIII. Certae morum Regulae studiosis praescribendae.
Cap. IX. Professores scientiarum in honore habendos esse.
Cap. X. Poenis et plagis moderatis iuventutem in officio continendam esse.
Cap. XI. Eruditionem Rei publicae honorificam et necessariam esse.
Cap. XII. litterarum studium non obesse politicae prudentiae sive togatae sive militari.
Cap. XIII. Academias, et Gymnasia publica instituenda esse.
Cap. XIV. Professoribus et studiosis privilegia danda, et quae conveniant.
Cap. XV. Plurima alia privilegia studiosorum esse, et quaenam illa.
Cap. XVI. Gradus et honores legitime conferri eruditis, eosque magni faciendos esse.
Cap. XVII. Enumeratio eorum quae discenda sunt.
Cap. XVIII. Grammaticae institutiones quomodo docendae.
Cap. XIX. De Poesi.
Cap. XX. Eloquentia solutae orationis.
Cap. XXI. Ratio, et methodus discendae eloquentiae
Cap. XXII. Posse principem professores habere, qui haec omnia praestent.
Cap. XXIII. Philosophia utilis est Rei publicae, et quomodo docenda.
Cap. XXIV. De studio Logicae, Physicae, Metaphysicae, Matheseos.
Cap. XXV. Medicinae curam esse oportere maximam.
Cap. I. Ratio institutae de legibus disputationis.
Cap. II. Definitio legum, et divisio.
Cap. III. Legum necessitas atque utilitas.
Cap. IV. Materia legum varia est.
Cap. V. Legislator Magistratus est, aut tota Res publica.
Cap. VI. Finem legis esse facere viros et cives pariter bonos.
Cap. VII. Legem communitati impositam esse, et propter commune bonum.
Cap. VIII. Effecta legis exposita et officia.
Cap. IX. Non omnibus legibus etiam iustis conscientias obligari, quibusdam vero inaequaliter astringi.
Cap. X. Leges poenales necessarias esse, varieque obligare.
Cap. XI. Leges paucas esse optimum est.
Cap. XII. Leges iustas, aequabiles, moderatas esse oportere.
Cap. XIII. Leges haud facile mutandas esse.
Cap. XIV. Legem aeternam esse aliquam, et omnium legum fontem esse.
Cap. XV. De adiunctis legum humanarum, et inprimis de interpretatione.
Cap. XVI. Leges quandoque cessare, quamvis non abrogentur.
Cap. XVII. Legem iusta de causa abrogari posse.
Cap. XVIII. Privilegia concedenda, sed meritis et moderate.
Cap. XIX. Legislatori summam rationem consuetudinis habendam.
Cap. XX. Princeps legibus astringitur.
Cap. XXI. Veterem legem moribus, et politiae utilem fuisse.
Cap. XXII. Antinomos Re publica [Orig: Re publicâ] pellendos esse.
Cap. XXIII. Legem divinam scriptam Rei publicae necessariam a Catholicis solis recte intellegi atque observari.
Cap. XXIV. Iniuria nos de prava versione, et interpretatione divinae legis accusari.
Cap. XXV. Sectarios habere veram Dei legem non posse.
Cap. XXVI. Legem divinam scriptam vere difficilem esse.
Cap. XXVII. Lectionem divinae legis a nobis non prohiberi.
Cap. XXVIII. Legi scriptae traditam legem coniungi.
Cap. XXIX. Iuris studium principibus et privatis commendatum.
Cap. I. Magistratus sine adulatione instruendi sunt.
Cap. II. Magistratum Rei publicae necessarium esse.
Cap. III. Magistratus duplex, Ecclesiasticus, civilis.
Cap. IV. Sacrificium Christianum, eiusque ratio.
Cap. V. De primario Sacerdotii Christiani officio, et veritate SS. Eucharistiae.
Cap. VI. Psallendi in Ecclesia officium esse Clericis demandatum sancteque colendum.
Cap. VII. Horas canonicas, et vigilias in Ecclesia usitatas fuisse et esse.
Cap. VIII. Ecclesiasticos posse rerum et controversiarum civilium esse iudices.
Cap. IX. Contra sectarios Praelatorum iurisdictio civilis defenditur.
Cap. X. Vita Ecclesiasticorum laudabilis commendata.
Cap. XI. Reformationem Cleri ad normam Apostolicam serio urgendam esse.
Cap. XII. Reformationis ratio facillima est delectus ordinandorum.
Cap. XIII. Doctrina, aliaeque dotes ordinandorum.
Cap. XIV. Visitationes frequentes esse oportere.
Cap. XV. Ratio visitationis in concilio Mediolanensi 4. praescripta.
Cap. XVI. Clericorum delicta severius punienda, quam Laicorum.
Cap. XVII. Ad bonos mores Ecclesiasticorum facere plurimum vitam communem.
Cap. XVIII. Capitula disciplinae causa [Orig: causâ] instituta esse, et eorum modus.
Cap. XIX. Varii Ecclesiasticorum ordines.
Cap. XX. De Pontifice Romano.
Cap. XXI. Immerito multi odio Romani Pontificis a vetere Ecclesia secessionem faciunt.
Cap. XXII. Aliae causae, cur a nobis recesserint, iniustae.
Cap. XXIII. Angelus Apocalypsis 14. 6. Lutherus non est, nec is contra Pontificem audiendus.
Cap. XXIV. Verbis Danielis c. 7. 21. et 8. vers. 23. non describitur Romanus Pontifex.
Cap. XXV. Papa non putat, quod possit mutare tempora et leges.
Cap. XXVI. Tradi in manus per tempus, et tempora, et dimidium temporis, ad Pontificem non pertinet.
Cap. XXVII. Capite 8. vers. 23. de Pontifice non prophetat Daniel.
Cap. XXVIII. Quae Danielis Cap. 11. vers. 31. et sequentibus dicuntur, ad Pontificem non pertinent.
Cap. XXIX. Ex eo, quod dicatur Antichristus fore in concupiscentiis feminarum, non recte Pontifex accusatur.
Cap. XXX. Deus Maozim non est sacrificium Missae.
Cap. XXXI. Reges Austri contra Papam pugnaturi non sunt.
Cap. XXXII. Pontifex non est collocaturus tabernaculum inter duo maria, et capturus AEgyptum.
Cap. XXXIII. Bestiae Apocalypticae cap. 13. ad Pontificem non pertinent.
Cap. XXXIV. De iisdem Bestiis, ex cap. 13. Apocalyp. a versu 11.
Cap. XXXV. Pontifici ad consilia gubernationesque iungi Cardinales.
Cap. XXXVI. Patriarcharum dignitas proxima est Pontificiae; deinde Primatum et Archiepiscoporum.
Cap. XXXVII. De opinione sectariorum ordinem Hierarchicum vel admittentium vel repudiantium.
Cap. XXXVIII. Metropolitanorum Archiepiscoporum, Episcoporum, Chorepiscoporum officia moribus et Rei publicae necessaria, utilia.
Cap. XXXIX. Episcoporum officium summe necessarium, varium, eius dignitas, etc.
Cap. XL. Praepositorum, Decanorum, Primiceriorum, aliorumque munia.
Cap. XLI. Canonicorum instituta in Ecclesia laudabilia, et leges de illis salutares.
Cap. XLII. Opes Ecclesiarum magnas religioni et politiae utiles esse.
Cap. XLIII. Contra Ecclesiarum divitias quae obici soleant.
Cap. XLIV. Multitudinem cleri probandam esse.
Cap. XLV. Parochiae augendae, ornandae.
Cap. XLVI. Monachorum varia instituta Rei publicae utilia esse et eorum modus ac ratio.
Cap. XLVII. Sacrarum virginum coetus, leges, gubernatio.
Cap. XLVIII. Epilogus, et cohortatio ad clerum, ut perfectae Euangelicorum praeceptorum observationi studeat.
Cap. I. Varia Magistratuum ratio.
Cap. II. Monarchae creandi ratio.
Cap. III. Monarcharum unctio, et coronatio recte usurpatur.
Cap. IV. Regibus magnos honores exhibendos.
Cap. V. Alii honores regibus exhiberi soliti.
Cap. VI. Potestas principum magna, sed varia.
Cap. VII. Rei publicae praecipuam curam esse, ut idoneis mandet dignitates et magistratus.
Cap. VIII. Ratio viros bonos ad gubernationem erudiendi.
Cap. IX. Visitandos esse magistratus.
Cap. X. Magistratus haud facile mutandos.
Cap. XI. Tales creandos magistratus minores, qui possint promoveri ad dignitates maiores, et non contemnendos honores inferiores ab iis, qui gesserunt maiores.
Cap. XII. Generalis magistratuum divisio ex modo practico Rei publicae.
Cap. XIII. Senatum idoneum legendum esse, eiusque leges, itemque de consiliariis.
Cap. XIV. In monarchia magistratus qui esse soleant post regem.
Cap. XV. Caesares aliique magistratus proximi Monarchis.
Cap. XVI. Aulae Regiae constitutio.
Cap. XVII. Comitum consideratio.
Cap. XVIII. Romani consulatus consideratio.
Cap. XIX. Magistratus consulatui similes.
Cap. XX. Dictaturae et censurae consideratio.
Cap. XXI. Magistratuum provincialium ordo, et officia.
Cap. XXII. Iudicum in Re publica ratio constituta.
Cap. XXIII. Aliarum Rerum publicarum iudicia Tribunalia.
Cap. XXIV. Iudicum administri.
Cap. XXV. Cancellariatus consideratio.
Cap. XXVI. AEdilium magistratus et officia.
Cap. XXVII. Annonae praefectos magna cura constituendos.
Cap. XXVIII. Tribunorum plebis consideratio.
Cap. XXIX. Quaestorum et administratorum ingens cura.
Cap. XXX. Ministri magistratuum.
Cap. XXXI. De Regno Sinensi.
Cap. XXXII. Cathalogus magistratuum, et officiorum Imperii Romani, aliarumque Rerum publicarum quarundam.
Cap. XXXIII. Legatos ex viris probatissimis esse deligendos. etc.
Cap. I. Potentiae humanae definitio, eius imbecillitas.
Cap. II. Potentiae acquirendae et augendae princeps studere debet.
Cap. III. Potentia duplex: domestica, externa.
Cap. IV. Potentia in quibus consistat, et de eius capite, quod est auctoritas.
Cap. V. Divitias principi quaerendas esse.
Cap. VI. Varii modi divitiarum acquirendarum.
Cap. VII. Tributa legitime pendi, eorumque modus.
Cap. VIII. Munera personalia non minus utilia tributo.
Cap. IX. Honesta ad opes via, nec cuiquam molesta, bona Oeconomia.
Cap. X. Mercaturam augendam.
Cap. XI. Agriculturam ante omnia curandam, et ornandam.
Cap. XII. Principi fossilium rerum pretia conquirenda esse.
Cap. XIII. Parsimoniam summum vectigal esse.
Cap. XIV. Potentiam legibus sumptuariis mirabiliter augeri.
Cap. XV. Aliae honestae, et subditis utiles rationes, quibus opes Rei publicae firmantur.
Cap. XVI. Modi pecuniae colligendae ab Aristotele lib. 2. Oeconom. recensiti, aliique similes.
Cap. XVII. Modi inique congerendi pecunias.
Cap. XVIII. Alio modo eos qui mutuo egent, adiuvandos.
Cap. XIX. Aliae quoque rationes cogendae pecuniae, usitatae et damnatae.
Cap. XX. Nobilitatis defensio principem potentem facit.
Cap. XXI. Potentiam commeatibus in usum comportatis stabilem esse.
Cap. XXII. Potentia praecipua in civitatibus firmis, et populosis.
Cap. XXIII. Arces ad potentiam conservandam utiles et necessarias esse.
Cap. XXIV. Foedera ad potentiam facere plurimum.
Cap. I. Damna Rerum publicarum multa, et gravia esse, et quae ad politicum praecipue pertineant.
Cap. II. Seditionem gravissimum malum esse.
Cap. III. Seditiones esse frequentissimas.
Cap. IV. Seditiones, et coniurationes tempore Monarchiae.
Cap. V. Constantinopolitanum imperium seditione, rebellioneque agitatum esse.
Cap. VI. Aliarum Rerum publicarum seditiones.
Cap. VII. Osmanidarum seditiones.
Cap. VIII. Seditionum, et tumultuum causa ex parte Rectorum.
Cap. IX. Seditionum causae ex subditis.
Cap. X. De seditionibus ex Religione uberius disputatum, et Rei publicae ac religionis status anno 1617.
Cap. XI. Status Religionum Europaearum, si doctrinam et doctores spectes.
Cap. XII. Seditionum improvisa et ex paruis rebus origo.
Cap. XIII. Fortuita interdum seditionis causam praebere.
Cap. XIV. Ordo, et via seditionum concitandarum.
Cap. XV. Remedia contra seditiones, et bella civilia.
Cap. XVI. Variae rationes coercendarum seditionum a diversis usurpatae.
Cap. XVII. Pax publica non a Catholicis, sed a sectariis seditionibus turbata est.
Cap. XVIII. Pacem civilem in Romano Imperio obtineri vix posse, quam diu Praedicantes pacem Ecclesiasticam turbant.
Cap. XIX. Experientia docet, religionum dissidia pacem Rei publicae turbare.
Cap. XX. Concordia religionum principi commendata.
Cap. XXI. Discordiarum suarum incommoda ipsos Sectarios sentire.
Cap. XXII. Posse pacem Religionis constitui in Germania.
Cap. XXIII. Non posse esse pacem in mixtione Religionis, et politica quadam moderatione.
Cap. XXIV. Non posse seditiones ex religionibus ortas Syncretismo tolli, ex natura fineque eius docetur.
Cap. XXV. Scopum Syncretismi primarium esse, ut violata religionis pace Catholici mactentur.
Cap. XXVI. Secundarium Syncretismi scopum esse duplicem, eversionem Lutheranorum, et servitutem principum Calvinianorum.
Cap. XXVII. Exemplis Patrum, Catholicorum, Lutheranorum non probari Syncretismum.
Cap. XXVIII. Lutheranos improbare Syncretismum, Catholicos ad toleranda mala paratos esse oportere.
Cap. XXIX. Civilem unionem quorundam principum non esse pro Synretismo in Religionem adducendam.
Cap. XXX. Ad pacem esse necessarium, petulantiam ingeniorum coerceri.
Cap. XXXI. Arbitros affectibus liberos in pacis tractatione eligendos esse.
Cap. XXXII. Interim, dum de pace tractatur, mendacia, et calumnias Praedicantium esse coercendas.
Cap. XXXIII. Colloquia recte instituta ad pacem conducere.
Cap. XXXIV. Scriptiones de controversiis institutas, etsi eristicae sint, ad pacem tamen utiles esse.
Cap. XXXV. Certissimam et compendiosam ad pacem viam esse generale Concilium, ostenditur ex scripturis.
Cap. XXXVI. Morem Ecclesiae esse, ut contra haereses concilia colligat, atque ita sentire SS. Patres.
Cap. XXXVII. Commodissimam ad pacem viam concilium, ipsos sectarios sentire.
Cap. XXXVIII. Sectarios nostri temporis concilium habere non posse.
Cap. XXXIX. Amplius ostenditur, novatores nec synodum nec pacem habere posse.
Cap. XL. Formam concilii ad pacem faciendam collecti oportere sumi ex veteri Ecclesiae consuetudine.
Cap. XLI. Rationes esse graves, cur Catholici, non adversarii concilium probent.
Cap. XLII. Concilium Tridentinum suscipiendum esse, ut pax Germaniae reddatur.
Cap. XLIII. Exceptiones contra concilii auctoritatem inanes esse.
Cap. XLIV. Pacis ineundae ratio.
Cap. XLV. Poenae seditiosorum et rebellionum graves constitutae sunt.
Cap. XLVI. Bonum civem interdum alteri, interdum neutrae parti se iungere.
Cap. I. Togatum et Sacerdotem de bello disputare convenienter posse.
Cap. II. Belli definitio et detestatio.
Cap. III. Bellum esse licitum.
Cap. IV. Iustum bellum esse oportet, et ab eo, qui ius bellandi habet, indici.
Cap. V. Causae iustae, ob quas bellum suscipi potest.
Cap. VI. Causae iustae, ob quas bella moveri possunt.
Cap. VII. Causae belli quaedam specialius expositae.
Cap. VIII. Causae bellorum iniquae.
Cap. IX. Si hostis satisfactionem offerat, mitius agendum est.
Cap. X. Maturo et lento consilio ad bella procedendum.
Cap. XI. Bellum etiam iuste gerendum esse.
Cap. XII. Finem belli legitimum et honestum esse oportere.
Cap. XIII. Bellum auxilio Dei, summaque pietate gerendum esse.
Cap. XIV. Bellum parandum mature et in pace.
Cap. XV. Arma quae curanda.
Cap. XVI. Arma quibus hostem laedimus comminus.
Cap. XVII. Arma quibus hostem laedimus eminus.
Cap. XVIII. Arma viva.
Cap. XIX. Machinarum bellicarum consideratio.
Cap. XX. Delectum magna cura habendum.
Cap. XXI. Delecti militis virtutes.
Cap. XXII. Ducis boni officium et artes.
Cap. XXIII. Princeps aut Rex magno bello ipse intersit.
Cap. XXIV. Disciplina belli commendata.
Cap. XXV. Parato opus esse celeritate.
Cap. XXVI. Militares Magistratus.
Cap. XXVII. Alii in militia Magistratus.
Cap. XXVIII. Militem internum praestare externo: nec tamen neglegendum externum.
Cap. XXIX. Ordinarios milites quosdam alendos esse.
Cap. XXX. Romanorum militum divisio.
Cap. XXXI. Ad victoriam equitem plus facere quam peditem.
Cap. XXXII. Castra composita more veterum [(transcriber); sic: veternm] .
Cap. XXXIII. Castrorum munitiones necessariae.
Cap. XXXIV. Castrorum veterum leges et consuetudines.
Cap. XXXV. Iter militare.
Cap. XXXVI. Fluminum transitus.
Cap. XXXVII. Acies instituenda.
Cap. XXXVIII. Stratagemata pugnantium.
Cap. XXXIX. Aliae formae acierum.
Cap. XL. Exempla acierum varia.
Cap. XLI. Hortatio militaris et responsa exercitus.
Cap. XLII. Antiquam aciem nostro tempore servari non posse.
Cap. XLIII. Praecepta generalia aciei instruendae, et proelii.
Cap. XLIV. Hostem domi non exspectandum, sed in suo infestandum esse.
Cap. XLV. Non esse boni Imperatoris pugnandi necessitatem imponere.
Cap. XLVI. Stratagemata obsidentium.
Cap. XLVII. Stratagemata obsessorum.
Cap. XLVIII. Fugere interdum licitum est, et quae in fuga observanda.
Cap. XLIX. Fugam hosti non facile intercludendam.
Cap. L. Navalis belli ratio.
Cap. LI. Exploratoribus utendum esse.
Cap. LII. Proditores quomodo tolerandi.
Cap. LIII. Stipendia moderata et certa constituenda.
Cap. LIV. Commeatus et stipendiorum ratio.
Cap. LV. Missiones militum Romanorum non probandae Principi.
Cap. LVI. Indutias interponi et servari oportere.
Cap. LVII. Praemia viris fortibus distribuenda.
Cap. LVIII. Poenae militares.
Cap. LIX. Vetus militia cum nostra comparata, quo ad arma.
Cap. LX. Comparata disciplina militum nostrorum cum Romanis.
Cap. LXI. Victoria [Orig: Victoriâ] serio, iuste, moderate utendum.
Cap. LXII. Victo quid agendum.
A. Equites sociorum utriusque cornu viginti Turmae.
B. Hastati sociorum Alae sinistrae
C. Hastati legionis secundae.
D. Hastati legionis primae.
E. Hastati sociorum Alae dextrae.
F. Equites Romani Turmae viginti utriusque legionis.
G. Equites Extraordinarii utriusque cornu Turmae octo.
H. Principes sociorum sinistri.
I. Principes legionis secundae.
K. Principes legionis primae.
L. Principes sociorum dextrae.
M. Triarii sociorum.
N. Extraordinarii pedites cohortes duae.
O. Triarii legionis secundae
P. Imperator circa eum Tribb. et custodia equitum peditumque. Stat ante aquilas.
Q. Triarii legionis primae.
R. Extraordinarii pedites, ut ante alterius Alae.
S. Triarii sociorum
T. Velites sparsi ante et per intervalla.
V. Legatus qui praeest cornui.