POLITICORUM LIBER SEXTUS. DE MAGISTRATU ECCLESIASTICO.

CAPUT I. Magistratus sine adulatione instruendi sunt.

DE legibus actum est superiore libro, earumque necessitas, utilitas, et vigor explicatus; sed legum est infirmum sine insigni magistratu subsidium; leges instrumenta pacis, et felicitatis sunt inanimata; magistratus, organa viva; quae legum usu, et tractatione Rem publicam administrant, tuentur bonos, malos corrigunt; at qui corrigi nequeunt, in quibus nihil bonae spei capax est, tollunt e medio mortalium facturos peiora iis quae contingunt, ut quo uno modo possunt, desinant esse mali. Legum ergo sine magistratu nulla est efficientia, nullus metus, leges bonae a bono magistratu prudenter administratae selicissimam Rem publ. efficiunt. Quam ob rem magistratus dignitatem, auctoritatem, officiumque exponere aggredior, in quo scopulum video in quem multi politicorum impegerunt, videlicet adulandi studium; vel enim regi alicui placere, vel optimatibus se commendare voluerunt; eaque scripserunt, quae delectare reges principesque magis, quam docere, melioresque reddere consueverunt. In malitia sua laetificant regem, et in mendaciis suis principes. Multi potestatem magistratus supra verum, et supra modum extollunt, alii etiam vitia dilaudant; Calumniator bonum ait esse malum, amatorem vitia ipsa delectant, utrumque malum est in adulatore, cuius error ideo difficillime sanatur, quia veritati affinis est, cum enim adulatores sint pessimi inimicorum, videntur esse amicorum benevolentissimi, certe sunt suavissimi. Amicitiam adulatio non tantum imitatur, sed vincit et praeterit: apertisac propitiis auribus accipitur, et in ima praecordia descendit, eo ipso gratiosa, quo laedit.

§. 2. Principio itaque mihi constitutum est rectissima via incedere, nec regum, principumque auribus quicquam offerre nisi verum et salutare; quomodo quidque accipiatur, unice securus. Nam auribus potentum, quicquam dare, nec illis qui fallaci laude seducuntur, nec illi qui pro amico blandus inimicus, homines natura imbecillis iudicii magis infatuat, prodest.

§. 3. Pontificibus, Regibus, potentibus nihil est infestius adulatione. Nam ut aerugo ferri, teredo ligni, acor vini, mucor panis, ita adulatio aularum proprium est vitium; Inde et nomen sumptum est, ut adulatores, quasi adaulatores dicantur, quae regum opes assentatione magis, quam hostes gladio evertunt. Potens est hoc, et efficax venenum, quia avidissime in praecordia admittitur, atque intima depascit; Animos vero inssat, et ventoso tumore distendit, ut a se plerumque abeant. Hinc foedissimi hominum credi se Deos voluerunt, ut Alexander magnus, ut Romani imperatores. Alios efferavit adulatio, ut Constantium, quem crudelem assentatores fecerunt. Alios faciunt in magna fortuna ineptos, ut Valentem, cum eius verba rustica, Tullianos Flosculos appellitarent. Omnes denique inhumanos, morosos, iracundos, et vindictae avidos. Caligulae ferviliter Roma adulata est, blanditiis placere stolido, et crudeli principi voluerunt, sed exitus is fuit, ut adulationes contemnere disceret, et cum aliorsum interpretaretur, morte puniret. Dion refert in Calig. Conclamante autem aliquando populo; Adolescens Auguste, ratus sibi iniuriam illatam esse quam plurimos occidi iussit. Eosque partim abstrahi a spectaculis, partim abeuntes a theatro abripi, id enim saepe facere solebat. Iucundissimis ita assueverant aures principis, ut iucunda pro asperis acciperentur. Eadem peste Vitellium interemerunt. Arcuere eos (bene suasuros) inquit Tacitus, intimi amicorum Vitellii, ita formatis principis auribus, ut aspera quae utilia, nec quicquam nisi iucundum, et laesurum acciperet.

§. 4. Nec assentationis fructum diuturnum capiunt adulatores; quia cum nemo uno adulatore contentus sit, necesse est, ut eius gratia parvo tempore floreat. Novi enim exquisitiore blanditia ad se illiciunt animos, et quae valde delectarunt eorum est velox fastidium. Deinde natura simulationis est [Gap desc: Greek words] , diurna; adulatio vero simulationum est perniciosissima. Neque hactenus quisquam tanto fuit ingenio adulator, ut non facile apparuerit irrisorem esse potentum. Si enim non laudanda commendant, vel mediocria in maius efferunt, principem, nisi pecus sit, diu latere non possunt. Et quamquam facile ab his se fallere sinant homines, adulationis tamen compertum oderunt. Risum toti imperio movit Eagabulus cum parasitos rosis opprimeret, aut rotae aquariae illigaret, ut per voluptates occideret, qui per delicias principum vitam impeterent.

Quod si tamen adeo hebes, et sui amator princeps sit, ut, [Gap desc: Greek words] illos, et [Gap desc: Greek words] , qui ad omnia ventris causa annuunt, agnoscere nequeat; eos tamen collegae, et Symparasiti facile detegent. Neque n. magis cognoscitur, et ridetur adulatio, quam in aulis, in quibus et homines urbani queruntur contra undecimum decalogi praeceptum peccari, Non adulalaberis.

Quod vitium cum in omni hominum genere sit turpissimum, tum vero in sacerdotibus est portentosum, quibus multo melius esse docent sacri canones, pati pro veritate supplicium, quam pro adulatione beneficium recipere, 11. quaest. 3 nemo peritorum. Gravissime vero D. Greg. adulatores insequitur l. 18. mor. p. 4. c. 3. sunt nonnulli (dist 46) qui dum malefacta hominum laudibus efferunt, augent, quae increpare debuerunt. Hinc enim per Prophetam dicitur: Vae qui consuunt pulvillos sub omni cubito manus; et faciunt ceraicalia sub capite univerfae aetatis. Ad hoc quippe pulvillus ponitur, ut mollius quiescatur. Quisquis ergo male agentibus adulatur, pulvillum sub capite, vel cubito iacentis ponit, ut qui corripi ex culpa debuerat, in eo fultus laudibus molliter quiesoat. Hinc rursum scriptum est: ipse aedificabat parietem, illi autem liniebant eum. Parietis quippe nomine, peccati duritia designatur; aedificare ergo parietem, est contra se quempiam obstacula peccati construere. Sed parietein liniunt, qui peccata porpetrantibus adulantur, ut quod illi per verse agentes aedificant; ipsi adulantes quasi nitidum reddant. Sed sanctus vir sicut mala de bonis non aestimat, ita iudicare bona de malis recusat dicens, absit a me, ut iustos vos iudicem: donec deficiam; non recedam ab innocentia niea.

Concilium Carthag. 4. cap. 56. adulatores Clericos proditoribus coniungit. Clericus qui adulationibus, et proditionibus vacare deprehenditur, ab officio degradetur.

§. 5. Remedia magistratibus, et contra doctrinas adulatrices politicorum firmamenta in promptu semper adesse oportet. Nisi enim hoc discrimen animadvertant, etiam bonorum consilia avertent; Nam stulto principi, vel adulationibus inescato haud facile bona consilia dantur. Primum igitur est; Nolle laudari; Non omnino imprudenter Pescennius Niger; Vivum se placere, mortuum laudari velle. Alterum, si nondum hoc vitium animo excussum est, ita tamen proficere studeat, ut lubens vera audiat, et irrisoria encomia intellegere se, et detestari significet. Rideri autem se clare agnoscet. Si mala laudent; si vitia virtutum nomine pallient, si principis errorem admirentur. Si ebrius fuit; comitatem in caelum evehunt. Excanduit? magnanimitatem praedicant, et clementiam, quod non saevierit. Fefellit; prudentiam clamant. Tu crede magna cum scelera ausurum, qui tuorum delictorum est studiosus laudator. Quis non miretur Dionysii Siracusani hominis versutissimi stultitiam, a quo Dionysio [Gap desc: Greek words] dicti sunt; quem cum caecutientem cernerent adulatores, ipsi quoque caecos se finxerunt, nam in postes, et parietes impingebant, et ad sercula ab ipso manu se duci gestiebant. Miseri illi, quibus tam foedae adulationis necessitatem tyrannis imposuit; miserrimus ille ipse qui se ita derideri volebat.

Deinde cognoscet irrisionem laudationibus, si vera bona maiore encomio prosequantur. Si ex homine Deum faciant. Qualis ille adulator, qui dixit:

Nocte pluit tota, redeunt spectacula mane,
Divisum imperium cum Iove Caesar habet.

Tertio, si occasionem peccandi offerant. Alexander magnus ita vivebat, ut ab omnibus turpissimus haberetur, Eudaemonicus tamen assentator eius, ut illum [Gap desc: Greek words] , et omnino omni culpa immunem ostenderet, monere solebat; ut tandem mali quippiam committeret. Ecce quam immane studium adulandi. Eo pertinet Anaxarchi adulatio, cum ius fas esse diceret, quae cumque rex faceret. Laert. l. 9. c. 10. Proditor est qui haec suadet: nocere vult, qui confidentiam malorum principi instillat. Quarto, cum laudant, et petunt; nam finis ille solet esse canum aulicorum, qui cauda adulantur, dum frustum proicis, cum dederis, abeunt; si repetas; ringuntur. Numquam dabis cum adulatio antecedit; nam tuae superbiae de disse, non sibi arbitrabitur, cum ante dementandus illi fueris, quam dares; quod si humanius de te loquetur suo artificio, non tuae munificentiae gratias habebit.

§. 6. Aliud remedium est, ut palam ostendas tibi illos esse odio. itaque verbis exagitandi sunt, quemadmodum Alexander Severus abici, et cachinno excipi volebat: Generosius Ladislaus rex Poloniae, colaphis demulcebat, egregio Percutientes me repercutio. Insigne exemplumetiam Vitellius edidit, occiso enim Galba, plures quam centum viginti libellos praemia exposcentium, ob aliquam notabilem illa die operam, Vitellius postea invenit, Ecce tibi assentationem novo se principi venditantem. Quid vero Vitellius? omnes conquiri et interfici iussit, non honore Galbae, sed tradito principibus more, munimentum ad praesens, in posterum ultionem. Horum igitur tibi o [Orig: ô] princeps odium inculcatum, magnum, constansque opto, his purgari tamquam Soricibus palatium tuum desidero.

Numquam illos tibi fidos fore credes, qui vel tuum peccatum laudant, vel tui causa peccare sunt parati; qui philosophiam, politicen, iurisprudentiam, Theologiam voluntati tuae attemperant. Vera audire assuesce o [Orig: ô] princeps, et haec qualiacumque animo reconde. Magnam speni recte factorum praebet, qui vera lubens audit. Nam [Gap desc: Greek words] . Omne officiura ex veritate nascitur.

CAPUT II. Magistratum Rei publicae necessarium esse.

§. 1. REs publica sine iubendi et parendi ordine nulla esse potest, quemadmodum nec homo erit, nisi naturali odine membra sibi mutuo connexa sint, atque apta inter sese, et reciproco se adiutorio inssuxuque sustentent. Sine magistratu igitur lex, ut dixi, inanima est, sed vere ille dixit:

[Gap desc: Greek words] .

Fortis est lex, si principem habet. Nam tota legum congeries, sine hoc vinculo, et quasi caemento non nisi ruina est. Exempla domestica nobis hoc ostendunt, si abest a ludo frons severa magistri, si patrem familias domo discessisse norunt servuli, si nec vicariatum praestat censor, aut atriensis; omnia commutantur, insolentia unius reverentia compressa mox sese exserit; quid in regno ubi non modo multi, sed crebro plurimi, aliquando omnes sunt mali? Quapropter vere Arist. l. 6 poli. c. 8. [Gap desc: Greek words] . et Cicero l. 3. de legibus, opus esse magistratibus, quod sine illis civitas recte constitui non possit. Quod adeo verum est, ut qui magistratui re bellant; sine alio id magistratu facere nequaquam possint. Imperium consulum, et nobilitatis recusant plebei Quirites, in montem Auentinum fecedunt, sed agere nihil sine novo magistratu

contra veterem possunt, tribunos creant, et leges patribus imponunt. Tam est vero necessarius in Re publica magistratus, ut melius sit esse malum, quam nullum.

§. 2. Quod cum ita sit, non tamen desunt nostro saeculo, in quod exsecranda omnia confluxerunt, qui tam evidenti lumini naturae, et experientiae repugnare conati sint, omnemque rerum ordinem scelera opinione evertere. Olim quidem Donatistae, licet ante ab Ecclesia ad imperatores appellassent, postea tamen omnem magistratus auctoritatem respuerunt. Nunc Libertini, et Anabaptistae omnem Anarchiae perturbationem inducunt. Libertini quidem, quod omnem legem, omne peccatum negent, a Deo enim fieri asserunt. Anabaptistae magistratum Christianae libertati adversum esse fingunt.

Sed cos refutat sancta scriptura, quae iubet omnem animam potestatibus sublimioribus subesse; quod non vellet, nisi potestates vellet esse. Vocat eos [Gap desc: Greek words] ministros Dei, et [Gap desc: Greek words] . Rom. 13. 4. 6. immo Deos. Deinde Matth. 22. 21. Iubet Caesaris legibus, quamvis impii parere Christus Dominus, quod aulus ad Tit. 3. 1. Petrus Epist. 1. ca. 2. 13. ex ore dominico acceptum praedicarunt. Idcirco Magistratus, et reges nutritii Ecclesiae, et defensores vocantur, mittit eos Deus ut servos, et ministros suos, Mosen, Iosue, Iephthe, Sampsonem, Samuelem, Davidem, Salomonem, Afam, Iosaphat, Ezechiam, Maccabaeos; Haec enim testatur nobis Psal. 2. 11. isa. 60. 3. Prov. 8. 15. Isa. 10. 5. Ierem. 27. 6. Dan. 2. 34. Nobis etiam commendat, ut pro illis oremus, 1. Tim. 2. 2. Contra libertinos multi Theologi, et iurisperiti disputarunt, et totus eos mundus oppugnat. Quos tamen occulte defendunt, qui leges negant obligare conscientias subditorum, ut libro de legibus docui.

§. 3. Rationi etiam naturali id consentaneum est; nisi enim magistratus sit, nulli erit tota simul res publica curae, sed partes hinc inde tantum particulatim in utilitatem paucorum administrabuntur. Quia vero magistratuum, ac proinde omnis ordinis ac boni osores, pacis perturbatores, latrociniorum patroni, simplicibus obrepunt, et argutiis Rem pub. evertere conantur, fraudes eorum aperiendae sunt. Neque enim hodie desunt, qui agrestes aliqua commotione agitatos in Dominos arma vertere hortentur. Nec timidius, quam Muntzerusagerent, si modo spes successus appareret. Quid vero adferri pro tam insigni paradoxo potest?

§. 4. Principio reges hoc modo oppugnant: Christus solus est in testamento novo rex; Indignum igitur Deo hominem collegam adiungi. [Gap desc: Greek words] . Non est bonus multorum dominatus, unus Dominus esto. [Gap desc: Greek words] , unicus rex.

Quod si ea ratione regum eliminanda est potestas, nihil obstat, quo minus etiam parentum honorem filii, et dominorum obsequia servi defugiant. Unus enim Deus, dicitur pater, et Dominus. Christus rex est, sed rex [Gap desc: Greek words] , rex regum, et Dominus dominantium, cui omnes pii reges parent, a quo omnes impii reges damnabuntur. Sacerdos ille est, nec tamen aliorum sacerdotum sibi serpientium officia sustulit. Sumptum est hoc argumentum e putidis Calvinianorum lacunis, qui sic ratio cinantur: Christus est unus pontifex, solus mediator, non ergo alius pontifex aut mediator; nam ab his ad alia ex pariter rationis causa transfertur. Quod si inter eum distinguerent, qui natura rex est, officio et dignitate supremus pontifex, qui mediator perfecto nos reconciliavit, pretiumque persolvit, et inter eos qui infinitis modis inferiores, pontifices et mediatores vocantur, iam dudum lis nulla esset.

§. 5. Gen. 49. 10. aiunt regnum politicum duraturum usque ad Christum, ideo et eo veniente sublatum, Christus enim cum regnum offerretur fugit. Ioann. 6. et cum iudicare inter fratres rogaretur, iurisdictionem respuit. Luc. 12. 14. Quin expresse negavit regnum suum esse de hoc mundo, et discipulis ambitiose petentibus saecularem potestatem non sine iusta increpatione negavit.

Eodem ex luto haec etiam ficta sunt; contra Ecclesia sticorum enim potestatem, a primipilis sectariorum dicta, eorum discipuli in saecularem potestatem contorserunt. Utrique impie et seditiose. Non enim omnibus omnia Christi facta imitanda necessario proposita sunt. Caelibem vitam, pauperemque Christus egit; nec tamen legem paupertatis, aut caelibatus exemplo Christi sibi im positam existimarunt, vel Libertini, vel Anabaptistae.

§. 6. Negant etiam ullum pium rem publicam suscipere, aut regere posse, nam Iudicum 9. olea pinguedinem suam relinquere renuit, et vitis Ambrosiam, ut inter ligna promoveatur; at rhamnus regnum suscepit; Hinc satan est princeps mundi. Ioan. 12. 3. et 16. 11.

Magna haec est in reges pios iniuria; illa quae de populo rebelli, et impio, crudelissimoque tyranno, fratrum interfectore dicta sunt, omnibus magistratibus imponere. Nec satan est rex alicuius Regni; sed rex super omnes filios superbiae, rex mundi, hoc est, corporis impiorum. Non est ius in ullum, aut potestas data diabolo, sed mala suadendo, bona dissuadendo ius sibi usurpat. Hic etiam fructus de spurio stolone novae haereseos pullulavit. Multa in principes Lutherus dixit: Aretius Calvinianus imperio ornamenta a diabolo afficta pronuntiavit. Tam late quam Romanum patet imperium persecutionem esse.

§. 7. Denique libertatem praetendunt. Homo a Deo liber creatus est cur ergo servitute regis premitur? 1. Cor. 7. 23. Nolite fieri servi hominum. Lt Rom. 13. 8. nemini quicquam debeatis. Imperfectis Iudaeis est impositus magistratus; quia erant pueri, paedagogo indigentes, at Christianos unctio docet omnia. Non ergo oboediendum magistratui. Huc omnia illa tendunt, ut suo quisque vivat arbitrio, nec sit noxiorum coercitio, nec iniuriarum vindicta, quasi vero non summa sit libertas legitimo magistratui, hoc est divinae ordinationi parere. Atque haec initia fuere turbatae per bella civilia, et discordias, Europae. Vidimus enim homines litteris eruditos, et qui pietatis et iustitiae se advocatos iactabant, qui publicis scriptis; quod efferarum gentium est, manus posse magistratibus afferri docuerunt. Quanto prudentius, et paci, rationi, legibusque Dei convenien ius Aristoteles, censuit, eum, qui magistratui maledixerit, graviter multandum, quod non tam in magistratum deliquisse, quam in Rem publicam censeretur. Ius igitur audiendum, certoque statuendum est, magistratum esse sacrosanctum, eique obtemperandum. Omnem iniuriam illi irrogatam graviorem esse. Nam merito iniuriam omnem illatam magistratui atrocem leges vocant. [Gap desc: Greek words] . lib. 47. tit. 10. L. 7. atrocem aute iniuriam, aut persona, aut tempore, aut re ipsa, fieri, Labeo ait. persona atrocior iniuria sit, ut cum magistratui, cum parenti aut patrono fiat. Tempore, si ludis, et in conspectu, aut in solitudine

iniuria facta sit multum interesse ait, quia atrocior est quae in conspectu fiat. Re atrocem iniuriam haberi, Labeo ait, puta si vulnus illatum, vel os alicui percussum.

Causa ex naturali lege sumitur; quia honorem singularem magistratui omnes debent; deinde quia iustitiae minister est, ideoque multorum offensiones subire necesse habet; quam ob causam eum Res publica satellitio armavit. Denique eius auctoritate violata salus publica periclitatur.

Non igitur video, quomodo possit quisquam, nisi cui ex perturbatione salus quaeritur, contra magistratus insurgere, cum in veteri testamento sacerdotem sacerdoti, regem regi succedere videat; et nunc utrumque in aliud sacerdotium, regnumque translatum. Apud ceteras gentes iure communi, quod vocant gentium, ius magi stratuum constitit. Deo tamen interdum per se immediate praesidet constituente, interdum conventu, et comitiis principum, aut populorum. Vere Iren. l. 5. c. 24. Cuius iussu homines nascuntur: huius iussu et reges constituuntur apti his, qui in illo tempore ab illis regantur.

Atque haec contra magistratus, et divinae ordinationis contemptores. Non minus coercendi sunt magistratuum adulatores, qui quidem aliqua regibus debita, alia [Gap desc: Greek words] , et nimis sublimia concedunt. Debita est illis observantia vera, amoris, et honorificae opinionis testimonium. Fama enim regis et honor ad Rem publicam tutandam necessarius est. Non tamen impii regis malefacta probanda sunt. Nam Samuel non nisi magnis precibus Saulis adductus eum coram populo honoravit. Dignitas regis, et potestas hoc postulat, ideoque maiestas principis maledicto appetita, morte vindicatur. Deinde oboediendum est regibus, nisi scelera mandent. Debetur etiam regi subsidium: Non modo cum pecunia eget et milite, sed etiam cum est in periculo. Quin etiam vita pro principis persona, si illa publico malo periclitetur, ponenda est. Huc pertinet, ne damno eum afficiant, hostes ne adiuvent, non re, non consilio. Haec, et his connexa vere principi debentur. Alia adulatio adinvenit. Ut quidquid rex iusserit, ius, fas sit. Omnia regis esse. Unius regimen, nempe Monarchicum solum esse a natura, in ceteris vero a recto naturae tramite homines deviasse; nec minus errasse, qui in humanis optimatum, aut popularium induxerunt dominium, quam qui in divinis presbyterium. ita novellus parasitaster Guilelmus Barret, libr. 1. de iure regis, cap. 1. Qui error quamvis speculativus esse videatur, si tamen accipiatur, omnia regna turbabit, ubicumque enim; fuerit alia species regiminis, accusatur Res publica, quod a lege naturali recesserit.

§. 8. Verum omnium assentatorum ille ingenia superavit, cum regibus, quos solos iure naturali rectores concedit, tyrannidem liberam permittit. Nam ius regis quod 1. Reg. cap. 8. a Samuel exponitur, verum esse iudicat, ita lib. 1. c. 1. Ius autem regis expresse, et dedita opera a Samuele ponitur. 1. Reg. ca 8. ubi ipsum regnum instituitur et auspicatur. Neque tyrannum aut regem iniquum instruit vir Dei, ut temere Becanus cum Calvino, nam quae fuse et explicate in eodem capite, a rege exigenda et a populo habenda, subditis narrat, eadem posse regem iure principali sibi adrogare et appropiare ipsi Sauli in cap. sequenti subindicat, et cuius erunt optima quaeque Israel, nonne tibi, etc. quem tamen ad tyrannidem pellicere Prophetam voluisse aut sategisse dicere, vel autumare nefas est. Neque satis advertisse videtur Becanus Regis ius, aut dignitatem, dum a Propheta concessa, ille regi negat, praesertim cum haec omnia, fere communi consensutam Theologorum, quam iureconsultorum principi competere non sit ambiguum, et ex iis, ut propheta, optima, modo iustii et aequum servetur, neque tyrannidem sapere nisi gravamen sit immodicum. Quis enim negat Regi equites, tribunos, centuriones et diver si generis famulos, tam nobiles quam plebeios, et ut sumptibus subditorum saltem in novo principatu alantur? item ut possit tributa, et vectigalia nomine decimaru indicere, quibus eius dignitas sustentetur, et publica impendia ex oluantur; Quod autem ut ab ipsis liberentur, Iudaeos obnixe petituros praedicit Samuel, hic sensus est, cum senseritis regiam pompam vobis ob dicta onera fore (ut ordini convenit) gravem, me autem sine fastu (ut sacerdotem decet) et sine sumptu praefecturam gessisse, neque in re minima vobis incommodasse, tunc clamabitis ad Deum, sed non exaudiet vos, ratio est, quia petiistis vobis regem, qui pro dignitate est sustendandus. Sed expendamus paucis si placet, quae hic iuris dicuntur regii, et conferamus cum illis quae in imperiis et regnis Christiana side nobilitatis sine tyrannidis calumnia indicuntur, exiguntur. Primo ut habeat rex comitatum regalem, nihil est magis decorum, aut ipsis famulis magis honorificum: hinc emim saecularium dignitatum origo, subor dinatio et nominum distinctio.

Secundo quod calumniae maxime est obnoxium, agros vestros, etc. dabit servis suis, et servi regi alantur, sustentur, iustum est, aequum est; ubi autem nihil est adespotum, et regnum novo iure fundandum, necesse est, ut regio cederet, ius despoticum, nisi sponte quod iustum sit, contulerint ipsi subditi. Tertio segetes vestras addecimabit vice buius, pensiones praediales nomine tributi solvuntur; et in alia specie pro diver saregni ratione non decimam sed octavam decreisere principes non avari. Lex praestatione C. de vectigalibus. Et alicubi hisce nostris temporibus ipsa decima nempe ex rebus venditis et permutatis etiam annonis; alibi aliud, sed non minus imponitur vectigal pro varietate regnorum; item portoria, paedagia, et id genus alia, salluo interim iure fisci.

Quarto; servos et asinos vestros ponet in opere suo, etc. et vos eritis eius servi, Huius genera sunt onera quae vocamus munera, eaque proratione concessionis divinae sunt triplicia; realia, personalia, et mixta: Realia sunt obsequia quae principi praestantur rebus subditorum ut iumetis, plaustris, etc. Personalia quae per ipsas personas exhibentur, ut servire certis temporibus in aula, vel alibi: Mixta sunt, quae utrisque constant, ut cum quis suo sumptu famulatur aut comitatur in itinere aut ad militiam, etc.

Potest igitur in istis tyrannis vitari, et aequitas servari, (et servabitur sempser) si regiis indictionibus ista quatuor non desint, si sit iusta causa imponendi, si sit vectigali proportionata, si solutio sit cuiusque facultati adaequata, ut pauperes non cogantur plus conferre sortito, quam qui ditiores. Si ultra necessitatem non prorogetur: neque dissentiunt Theologi. Haec igitur omnia licet humana lege sint decreta, tame iure divino sunt debita, quia iure eode potestas ordinatur. Unde divini codices: Date censum Caesari, reddite tributum, cui tributum, et vectigalia cui vectigalia debentur.

Verum ius regis esse illud, non aequum, non concessum, sed usurpatum, multa docent, et multi, non solus Becanus, et Calvinus.

Nos canem illum regium, novum Aristippum aulis adrepentem paulisper retrahamus.

§. 9. Primo. Verba ipsa ostendunt, non esse legitimum ius, sed pravum; sunt enim talia, quae tyrannicam rapacitatem demonstrant. Quamvis enim noster optime verterit ius regis, et [Gap desc: Greek words] ,

non verum tamen ius et aequum propheta iudicavit, sed quo rex usurus esset. Est enim non modo ius, iudicium, potestas, norma; sed mos, status, conditio, modus, specimen, crimen, poena. Sed verba audiamus: v. 11. Et ait: . Hoc erit ius, status, conditio regis, qui imperaturus est vobis: Filios vestros tollet, et ponet in curribus suis, facietque sibi equites, et praecur sores quadrigarium suarum, et constituet sibi tribunos et centuriones, et aratores agrorum suorum, et messores fegetum, et fabros armorum et curruum suorum. Filias quoque vestras faciet sibi unguentarias et focarias, et paneficas. Agros quoque vestros, et vineas, et oliucta optima tollet, et dabit servis suis. Sed et segetes vestrat, et vinearum reditus addecimabit, ut det eunuc his et famulis suis: Servos etiam vestros, et ancillas, et iuvenes optimos, et asinos auferet, et ponet in opere suo. Greges quoque vestros addecimabit, vosque eritis ei servi. Et clamabitis in die illa a facie regis vestri quem elegistis vobis: et non exaudiet vos Dominus in die illa, quia petistis vobis Regem.

Non esse legitimum ius, clare nos Deus edocuit; nam aliud ipse Deut. 17. praescripsit: Cum ingressus fueris Terram quam Dominus Deus tuus dabit tibi, Et possederis eam, habitaverisque in illa, et dixeris, constituam super me regem, sicut habent omnes per circuitum nationes: eum constitues quem Dominus Deus tuus elegerit de numero fratrum tuorum. Non poteris alterius gentis hominem regem facere, qui non sit frater tuus. Cumque fuerit constitutus, non multiplicabit sibi equos, nec reducet populum in Aegyptum, equitatus numero sublevatus, praesertim cum Dominus praeceperit vobis, ut nequaquam amplius per eandem viam revertamini. Non habebit uxores plurimas quae alliciant animum eius, neque argenti et auri immensa pondera. Postquam autem sederit in solio regni sui, describet sibi Deuteronomium legis huius in volumine, accipiens exemplar a sacerdotibus Leviticae tribus, et habebit secum, legetque omnibus diebus vitae suae: ut discat timere Dominum Deum suum, et custodire verba et caerimonias eius, quae in lege praecepta sunt. Nec elevetur cor eius in superbiam super fratres suos, neque declinet inpartem dexteram vel sinistram, ut longo tempore regnet ipse, et filius eius super Israel.

Non multiplicabit sibi equos, necesse est enim ea pompa vehementer populum gravari, quemadmodum etiam cum aerario nimium indulgent; Deindene plures uxores multiplicet, reginarum enim multitudo, et luxus intolerabilis est subditis. Denique librum legis leget, et servabit, at illo praescribitur, parsimonia, fraterna caritas, inhibentur rapinae, quantumvis iusta et speciosa praedandi vocabula acceperint.

Quaedam apertam tyrannidem indicant, vers. 17. Et eritis ei servi. Et clamabitis in die illa a facie regis vestri, quem elegistis vobis; et non exaudiet vos Dominus in die illa. Clamor subditorum oppressorum, non bello, sed rapacitate regis, non iustum, et paternum principem, bono affectu subditis tamquam filiis consulentem, sed rigidum exactorem significat, qui de liberis servos efficiat, qui multis suorum cum lacrimis dominetur. Extremum malorum est servitus, at reges vestri vobis ut servis utentur; vos autem sponte, cum liberi sitis Dominum vobis inducitis. Pompeium cum necessitas in regis pueri potestatem, et semiviri manum coniceret, non immemor sui, ipsum congressum servitutis pactionem esse conquestus est. Qui tyranni palatium subintrat, eius est servus, etsi liber venerit. Hoc autem tyrannicum esse nemo dubitat. Nec loquitur more communi, quo orientalium alii, se servos appellabant, sed de dura illa, quam inviti sustinebant.

Excusat tamen ius illud adulator. Equites, Tribuni, centuriones, famuli habendi sunt. Non infitias imus ita esse. Sed in Aristocratia, in regimine populari, haec etiam necessaria erant; si bellum gerendum esset, et in pace, ut ad bella parati essent; hic vero de pompa loquitur, quae supervacua est, quaeque populis onerosa. Mediocris non damnatur, quae maiestati, et tutelae idonea: quae gravare non potest; nam fere ex multis, levibusque teloniis colligi potest quod moderationi sat est.

De filiabus non excusat: cum tamen liberas virgines pro regiarum deliciarum administris accipere, contra ius sit. Minifterio liberarum utatur, si quae velint, mercede, vel spe gratiae operam impendere. De iniuria igitur, loquitur; alioqui tyrannis non est, et ne durum quidem in ministerio aularum homines ultro se offerentes, et praemia petentes occupari; hodie quoque ad ea aspirare plurimos docet experientia. Hic vero ingenuae velut servae accipiuntur, pro unguentariis, et coquariis, et panificis, et illa acerbitate, ut ipsae parentesque ipsarum clament a facie regis.

AEquum ait, ut servi regis alantur, ubi autem nihil est adespotum, et regnum novo iure fundandum, necesse est, ut regio cederet ius despoticum.

Regiam familiam ali, recta ratio, atque adeo iustitia suadet. Sed familia sit moderata, non nimis ampla nec pretiose vestita, nec delicate enutriatur. Non dentur illi agri, oliveta, vincta optima, sed honorata merces; aut invicem sine mercede regem custodiant.

Quod si pro tutela regis, et dignitate conferre nolint subditi, non tamen privatorum agros, aut vineta rapere poterit. Deinde si summae potestati tanta ianua aperiatur, finis rapiendi erit nullus. Quis dubitet Achab esse ideo punitu, quod vineam Naboth invito Domino eripuit? Verum de sensu scripturae disputamus. Propheta Samuel nequaquam minatur, sore, ut rex si dare recusent, quod iustum est, ipse sibi paret. Neque enim Iudaei cum regem peterent more vicinarum gentium, iusta eius ornamenta negabant. Haec autem poena est, ut sciant regis adulatores, delatores, calumniatores, voluptatum inventores provincialium opibus lucupletandos.

Quarto. Decimas etiam licitas asserit, immo principes quosdam accepisse octavas, idque ius esse regni. Verum de iure decimarum alia est disputatio. Non est peccatum, sed omnino iustum, et secundum naturam, ut decimas et alia subsidia conferant, at vero hic decimae nequissimis hominum Eunuchis dantur, et regni tam fertilis decimas [(reading uncertain: print faded)] . Eunuchi malevoli, avari, et cum ad dignationem principum pervenerunt, certa pestis Rei publicae fuerunt; inter tot myriadas vix decem boni. In Iudaea vetiti erant castrati, itaque exteri erant, qui decimis saginabantur.

Neque ad rem est, quod quatuor in his ad tyrannidem fugiendam proponit. 1. Ut sit iusta causa imponendi. 2. Si sit vectigali proportionata. 3. Si solutio facultatibus adaequata. 4. Si ultra necessitatem non prorogetur. Verissima illa sunt, sed Spiritus S. de his loquitur, ob quae clamabunt ad Deum, et servi erunt. At nemo clamabit si iuste, proportionate, pro facultatibus, in causa necessaria sint tributa danda. Haec est enim bene constitutae Rei publicae salus. Nec gravari quisquam potuit, si mediocrem regi aulam sustentaret Iudaea,

quae antea plurimos reges alverat. Quae vero belli tempore facienda fuerunt, illa non minus a ducibus, et iudicibus exigi debuerunt. Quam vero sit in angustum redacta potestas regum, iustitia aequitasque demonstrat.

CAPUT III. Magistratus duplex, Ecclesiasticus, Civilis.

§. 1. QUemadmodum anima, et corpore natura hominis constat, ita quoque duo principia sunt; quibus secundum naturam dirigitur, et in suos fines deducitur. Potestas politica, quam ad corporum salutem, pacem, vitae honestatem naturalem Deus esse voluit; Deinde potestas spiritalis, quae ad divina et supernaturalia animum attollit.

§. 2. Antiqua est aemulatio inter sacerdotium, et regnum. Multi regiam maiestatem admirati, vel adulati anteponunt sceptrum insulae, sapientiores, potiores, et ab omni suspicione adulationis alieni sacerdotium praeferunt. Magna sunt iura regum; In rege fons est dignitatum, summae gloriae imago. Et Cyrillus de recta in Christum fide. Illis dicitur dii estis, et filii excelsi omnes. In solio Dei sedent, vindices sunt, et gladium portant, sunt Christi Domini, lumina Ecclesiae, sacrosancti, et quae plurima ad maiestatis humanae firmitudinem maiestas aeterna sanxit.

Maius est tamen sacerdotium regno; illi enim dictum est. Quaecumque, solveritis super terram, erunt soluta et in caelo, quae ligaveritis super terram erunt ligata et in caelo. Regem igitur solvet aut ligabit sacerdos, et ratum erit in caelo apud Deum, sacerdotis iudicium. Nec exemptosea iurisdictione reges testatur sacerdos sortis, et iudicio boni regis laudatus, Ambrosius Antistes Mediolanensis. Neque negantilli, qui veteris sacerdotii dignitatem ad curiam, et diadema regium transtulerunt; nam sibi et Ecclesiis suis, quas ita appellant, hanc potestatem arrogarunt, qua de re agam, cum de magistratu politico disseram, nunc duplicis potestatis differentiam, et spiritalis emin entiam proponam.

§. 3. Discrimen sacrae, et civilis potestatis primo in fine utriusque cernitur. Ecclesiastici enim magistratus finis est; subditos ad pietatem, religionemque et supernaturalem felicitatem deducere; idque ex officio, et singulari obligatione. Politicus pacem, et publicam tranquillitatem spectat, virtutemque moralem; quia tamen interdum ille Christianus est, omnia ista ad Dei gloriam, aeternamque salutem referre debet. Quapropter summo studio potestates illae coniungendae sunt; ut mutuo auxilio, cives bonos efficiant. Hinc publicae quieti per omnia consulet Ecclesiasticus; et quae regioni obstant, ut blasphemias, Circi furores, theatri obscenitates, e medio tollet princeps.

Deinde diversam etiam causam efficientem habent; Quamquam enim tam regnum, quam sacerdotium est a Deo, in ratione tamen collationis plerumque diversitas est. Nam civilem iurisdictionem populus, seu universa Res publica confert, quod ius cum in paucis residet, a tota tamen Re publica pauci illud acceperunt. Sacerdotiiius maius est, et divinus, quam ut a populo, vel principe conferatur; ius civilis potestatis ex natura oritur, et in unum, vel plures a Re publica determinatur; at in sacris antistitibus persona designatur ab hominibus, potestas a Deo confertur.

§. 4. Modo regendi, et mediis ad fines diversos tendentibus differunt. Pontifex docendo, hortando, aeterna praemia proponens a vitiis avocat, et ad virtutem adducit. Imperator haec quoque adhibet, sed magis imperio, quam monitione utitur. Ratio diseriminis est, quia civilis potestas per se externa opera tantummodo spectat; Ecclesiastica animos, et internam pietatem adurget. Hinc poenae civiles fere externae sunt, ut infamia, exilium, mors; Ecclesiasticae internae pleraeque, ut excommunicatio, irregularitas, quae ad animos pertinent. Quamquam externas quoque adhibeat.

§. 5. Si civilis et spiritalis potestas inter se conferantur, quibusdam in rebus praerogativam habet civilis: simpliciter praestantior est spiritalis. Utraque pars si contemio absit, facile inclarescit.

Civilis potestas quaedam habet, quae in sacram non conveniunt. Quorum primum est maiestatis insignia, apparatusque, et satellitum multitudo, neque enim probandus est Episcopus, nisi simul etiam princeps sit, si regio splendore procedat, aut principali.

Alterum est; Quod civile imperium in corpora, truncanda, trucidanda ius habet. Spiritale vero in poenis corporum paternam correctionem excedere non potest. Occidere, mutilare, torquere, flagellis concidere, exilio plectere, carcere gravi, et perpetuo mancipare ex se potestatem non habet. Haec enim sunt opera gladii corporalis. Ita Gregorius Ioanni Episcopo Constantinopolitano libr. 2. Ep. 52. Quid autem de Episcopis, qui verberibus timeri volunt, canones dicant, bene fraternitas vestra novit. Pastores enim facti sumus non percussores: et egregius praedicator dicit. Argue, obsecra, increpa in omni patientia, et doctrina. Nova vero, atque inaudita est istapraedicatio, quae verberibus exigit fidem.

Correctio tamen moderata permittitur, et recte ad canonem praescripta verberibus, carceribus, exiliis castigantur, cum sic merita exigunt, sed haec potestas cum graviores poenas exercet a saeculari accepta est, et saeculari manu utitur.

Tertium est, quod regum est etiam potestas in ipsos sacerdotes, nisi exempti sint, uti nunc re ipsa et iure sunt, de qua re, postea de exemptione dicam.

§. 6. Potestas spiritalis absolute dignior est, et praestantior civili. Est enim architectonica, cuisubordinata est civilis, cum finis sacrae potestatis sit multo praestantior, quocirca et Christus rex filiae Sion, rex mansuetus, eam semper, politicam vix umquam exercuit.

§. 7. Praerogativa autem sacrae potestatis multiplex est.

Prima certe dignitas omnium gentium iudiciis sacerdotio tribuitur, cuius causa est, quod inter Deum et populum medius constituitur. Hinc etiam magis numine, quam sua potentia tutus est sacerdos. Ita hac de re sentit scriptor alioqui atheus, et divinae providentiae negator; qui effectum intuitus causam nescivit, Mach. in principe suo. c. 11. Nunc de pontificio sacroque principatu nobis dunt axat reliquum est, ut disseramus, quem difficultates omnes, priusquam possideatur, circumsistunt. Aut enim virtutis, aut fortunae favore quaeritur: haruntamen neutrius opera conservatur Institutis enim, quae iam in religione ipsa vetustate censenuerunt, continetur, quorum omnium vis et natura tanta est, ut suos principes, quomodocumque se gerant, aut vitam instituant, in imperio tueantur. Hi uni omnium dominatum habent,

nec, illum defendunt. Habent et qui subiciuntur populos, quorum tamen regendi cura nulla tanguntur.

Eorum provincias, indefense cumsint qui ab eis auferat nemo est. Populi item sub eorum administratione cum se neglectos sentiant, nihil morantur. Ut autem ab eis sese subtrahant aut explicent, tantum abest ut cogitent; ut ne possint quidem. Hi uni omnium itaque dominatus securi sunt et felices.

Calumnias inter, et impietatem elucent tamen ea verba; quod caelesti numine regantur, et, quod eos Deus sublimes ferat.

Nec sane verum tantummodo Christianumque sacerdotium ea laude, et potestate pollet, sed Iudaeorum etiam, quod magno in honore fuit; quod typus fuit, et imago supercaelestis illius luminis, quod Christus verus sacerdos, secundum ordinem Melchisedec, et verus rex Ecclesiae per se, suosque legatos et vicarios pontifices intulit. Auctoritas typici sacerdotii munita est lege Deisanctissima, Deutero 17 Si difficile et ambiguum apud te iudicium esse prospexeris inter sanguinem et sanguinem; causam et causam, lepram et non lepram, et indicum intra portastuas videris verba variari: surge et ascende ad locum quem elegerit Dominus Deus tuus. Veniesque ad sacerdotes Levitici generis, et ad iudicem qui fuerit illo tempore: quaeresque ab eis, qui indicabunt tibi iudicii veritatem. Et facies quodcumque dixerint qui praesunt loco quem elegerit Dominus, et docuerint te iuxta legem eius, sequerisque sententiam eorum, nec declinabis ad dexteram, neque ad sinistram.

Hinc etiam ad gentium impios sacerdotes, et idololatras potestatem superstitio deriuavit; Antiquitus, inquit Strabo Geograph. lib. 17. Meroe, quae est Metropolis regni AEthiopici; penes sacerdotes fumma potestas fuit, tantaque auctoritas, ut nonnumquam misso nuntio, mortem regi imperarent, et alium ei subrogarent.

Eadem potestate in vicina AEgypto pollebant teste Aeliano variae historiae libr. 14. cap. 34. Iudices enim apud Aegyptios iidem erant, qui sacerdotes. Olim in Perside magi, qui et sapientes er ant, et sacrificuli regnabant. Nunc vero, inquit Agathias, magos huius temporis Persae honorant, et quam maxime venerantur, ut quorum consilio publica omnia, et praedictionibus administrentur, seorsumque quid quisque praemii, pro re bene gesta promereatur, quidve supplicii qui flagitium fecerit, praesidendo et cognoscendo decernant: nec sane Persis, vel legitimum aliquid fore, vel aequum videbitur, quod magorum non sit sententia firmatum. Ita libr. 2. histor. Causa tam honoratae superstitionis erat, quod numen ipsum venerabile, ideoque et cultores eius colendos arbitrarentur.

Itaque et Romani in ius sacerdotii multa contulerunt, nempe foederum, bellorum, pacisque rationem ab hisce petebant.

§. 8. Altera in exemptione a legibus, et oneribus civilibus est praerogativa, et maxima prae cunctis libertas. Quae partim divino, partim iure humano concessa est. Iure divino eam habent immunitatem, quae officio sacrificandi, docendi, ligandi, absolvendi necessaria est.

Cum enim Christus Apostolos suos in omnem terram misit, nulla eos potestas in toto mundo impedire, remorari, aut quocumque modo inhibere potuit. Itaque contra Iudaeorum, Praesidum Romanorum, regumque barbarorum edicta, persecutiones, carceres, tormenta, cruces, nomen Domini intrepide annuntiabant. Nec expressis decretis modo, sed nec per ambages, et callidam versutiam in suo munere impediri possunt. Officiis curialibus ita occupari non possunt, ut studiis, orationibus, exhortationi vacarenon possint; quae ratio in omnibus civilibus oneribus quae spiritalium exercitia prohibent, locum habet. Si enim Deus Apostolos, Doctores, Euangelistas, Episcoposque constituit, si eos fungi suo munere voluit, tyrannis est, et impia dominatio, quae divinae Hierarchiae se opponit. Nec iusta est liorum missio, si alia est in orbe Christiano potentia, quae legitime eam subvertere et impedire potest. V. G. Episcopi munus est pascere oves, servare integras, contritas alligare, debiles sovere, omnibus monitione, adhortatione, consilio, auxilio adesse, consolatione atque increpatione prodesse; Non igitur eum imperator, vel in aulicis negotiis, legationibus, militia, provinciarum administratione occupare potest, ut sunctione sua absistere cogatur, cui omnino prospectum esse per ipsos Episcopos, vel alios legitime substitutos, idoneos, et gnavos operarios necessarium est. Haec igitur immunitas est divini iuris, nec enim D. Paulus, aut Petrus Neroni ad nomen vocanti respondere cogebatur, aut contra barbaros ire militatum; nec Episcopi, et presbyteri, ut Timotheus, Titus, aliique relicto verbo Dei imperialibus praeceptis obligati fuerunt, aut obligari potuerunt.

Alia exemptio est iuris humani, principum piorum munificentia; et auctoritate concessa. Huiusmodi plena sunt omnia legum munimenta ut lex Gratian. Valentin. Theod. AAA. tit. 2. lib. 1. cod. Placet rationabilis consilii tenore perpenso: districta moderatione praescribere, a quibus specialiter necessitatibus singularum urbium Ecclesiae habeantur immunes, prima quippe illius usurpationis contumelia depellenda est: ne praedia usibus caelestium secretorum dedicata, sordidarum munerum faece vexentur: nil extraordinarium ab hinc super indictumve flagitetur, nulla translationum sollicitudo fignetur: postremo nihil praeter canonicam illationem, quam adventitiae necessitatis sarcina repentina poposcerit, eius functionibus adscribatur. Si quis contravenerit post debitae ultionis acrimoniam, quae erga sacrilegos iure promenda est, exilio deportationis perpetuo subdatur.

Et Frederici secundi imperatoris. Cassa et irrita esse denuntiari per totam Italiam praecipimus omnia statuta et consuetudines contra libertatem Ecclesiae, eiusque personas, inductas adversus canonicas et sia. imperiales sanctiones, et ea de capitularibus penitus aboleri mandat nova constitutio: et de cetero similia attentata ipso iure nulla esse decernit. Si qiud contra fiat, poenae, quae statutae sunt, imminebunt. Sed si per annum huius novellae constitutionis aliqui inventi fuerint contemptores, bona eorum per totum nostrum imperium impune ab omnibus occupentur.

Et Constantini; Omnis a Clericis indebitae conventionis iniuria, et iniquae exactionis repellatur improbitas, nullaque conventio sit contra eos munerum sordidorum, et cum negotiatores ad aliquam praestationem competentem vocantur, ab his universis istiusmodi strepitus conquiescat. Si quid enim vel parsimonia, vel provisione, vel mercatura (honestati tamen conscia) congesserint: id in usum pauperum atque egentium ministrari oportet ad id quod ad eorundem ergasteriis vel tabernis conquiri potuerit et colligi, collectum id religionis existiment lucrum. Verum etiam hominibus eorundem, qui operam in mercimoniis habent, divi principis genitoris mei statuta multimoda observatione caverunt, ut iidem clerici privilegiis pluribus redundarent. Itaque extraordinariorum munerum a praedictis necessitas atque omnis molestia

conquiescat. Ad parangariam quamque praestationem non vocentur, nec eorundem facultates atque, substantiae. Omnibus clericis huiusmodi praerogativa succurrat, ut coniugia clericorum ac liberi eorum quoque et ministeria, maiores pariter ac feminae, eorumque filii et filiae immunes semper ab istiusmodi muneribus perseverent.

Totus titulus tertius libri primi de Episcopis, clericis, et orphanotrophis haec persequitur.

Haec exemptio rerum, et personarum divino iuri consona est, sed humanis legibus concessa; quae vix negari potuit quod deceret, et paene necessarium fuerit, illa immunitate Dei ministros affici; ut vero illa omnia serventur ordini sacro pacta conventa, et eorum sanctitas fidesque, qui dederunt requirit.

§. 9. Tertia praerogativa est, quod in rebus Ecclesiasticis nullum ius est imperatoris, aut principis. sic et Ozius Rex, (inquit Cyprian. lib. de unit. Eccles.) cum thuribulum ferens, et contra legem Dei sacrificium sibi violenter assumens, resistente sibi Azaria sacerdote obtemperare nollet, et credere; divina indignatione confusus, et leprae varietate in fronte maculatus est; ea parte corporis notatus offenso Domino, ubi signantur qui Dominum promerentur. Et filii Aaron, qui imposuerunt altari, ignem alienum, quem non praeceperat Dominus, in conspectu statim Domini vindicantis exstincti sunt.

Itaque in Synodo Rom. 3. sub Symmacho decretum ne se reges rebus sacris mifcerent. distinct. 96. cap. 1. Bene. Ita et in Chalcedonensi Synodo Martianus, non iudex interesse; sed ad tuenda decreta, voluit, ad confirmandam fidem, non ostendendam potentiam, exemplo religiosissimi principis Constantini interesse voluimus, ait. Denique de rebus divinis se iudicare negat, cap. 5. Nec minus Theodosius cum ad Synodum Epheunam Candidianum comitem domesticorum mitteret, vetuit eum Ecclesiasticis misceri tractatibus. Hinc Constantinus magnus, cum ad eum Donatistae appellassent, eos ad Melchiadem reiecit. Valentinianus etiam cum Hypatianus Heracleae Episcopus eum de loco concilii consuleret, respondit, Non licere sibi negotiis Ecclesiasticis immiscere, ipsi ubi libitum sit, conveniant. Socrat. lib. 4. cap. 3. Idem Episcopum a Synodo ad saeculare tribunal appellantem pecunaria multa punivit, easque appellationes vetuit. Gratianus imperator causas Episcoporum ad Metropolitas a tribunali saeculari reiecit.

Merito itaque laudanda est Ambrosii constantia, qui coram Imperatore Valentiniano iuniore, et iudicibus saecularibus contra Auxentium Arianae partis Episcopum disputare recusavit, nec minis, aut Augustae potestatis reverentia, de libertate sua cessit. Incessit ea reverentia pontificum etiam impios imperatores, et reges. Theodoricus Gothorum rex Arianus Symmacho accusato, iudices Episcopos esse voluit, ad quos cognitionem remisit. Illum imitatus nepos eius Athalaricus noluit Clericos a saecularibus iudicari.

Verum de his alias pluribus; nunc ad differentiam Imperii, et sacerdotii dicenda ista fuerunt, quam differentiam tantam esse Amb. c. 2. de dignit. sacerdotii resert. quod aurum in met allis, id sacerdotium fore, si ad regnum compares. Gregorius Nazianz. Nos quoque imperium gerere et praestantius, nisi vero aequum est, spiritum carnis fascibus submittere. Eadem Chrysostomus in Isa. homil. 4. et. 5.

Vere itaque has duas potessates dispescuit Gelasius, cum scriberet Anastasio imperatori: Duo (distinct. 96. cap. 10.) sunt quippe, imperator Auguste: quibus principaliter hic mundus regitur: auctoritas sacra Pontificum, et regalis potestas. In quibus tanto gravius pondus est sacerdotum; quanto etiam pro ipsis regibus hominum, in divino sunt reddituri examine rationem.

Quae Gregorius septimus pro veritatis confirmatione adducit.

§. 10. Magistratus civilis est sacerdotum advocatus et defensor. Angeretur pluribus, princeps Christianissime, mater Ecclesia, (inquit Bonisfacius ad Honorium) nisi apud te suarum esset secura causarum, et nisi in oppressionibus idolorum, in haereticorum correctionibus, fide tua, divino cultupariter cum imperio semper florente, vicisset. Hinc etiam iureiurando obstringitur pontifici imperator. Iuramentum eius in constitutione Othonis illud est. Tibi Domino Ioanni Papae egorex Otho promittere, et iurare facio per patrem, et filium, et per lignum hoc vivificae crucis, et per has reliquias sanctorum: quod si permittente Domino Romam venero; sanctam Romanam Ecclesiam, et te rectore ipsius exaltabo secundum posse meum, et numquam vitam, aut membra, et ipsum honorem, quem habes, mea voluntate, aut meo consilio, aut meo consensu, aut mea exhortatione per des: et in Romana urbe nullum placitum, aut ordinationem faciam de omnibus, quae ad te, aut ad Romanos pertinent, sine tuo consilio: et quidquid de terra sancti Patri ad nustram potestatem pervenerit, tibi reddam: et cuicumque Italicum regnum commisero, iur are faciam illum, ut adiutor tui sit ad defendendum terram sansti Petri secundum suumposse. Sic me Deus adiuvet, et haec sanct a Dei Euangelia.

Itaque reges et principes Ecclesiae se filios appellare consueverunt, tyranni Dominos. Optitime Gregorius 7. Quis dubitet Sacerdotes Christi regum, et principum, omniumque fidelium patres et magistros censeri? Nonne miser abilis insaniae esse cognoscitur, si filii patrem, discipulus magistrum sibi conetur subiugare, et iniquis obligationibus illum suae potestati subicere; a quo credit non solum in terra, sed etiam in caelis se ligari posse et solvi. Iudex autem regum, eo saltem modo, quo reges iudicat, maior est regibus.

Regum tremendorum in proprios greges.
Reges in ipsos imperium est sacerdotis.

§. 11. Sacerdotium impense honorat civilis potestas: ita Marcellus Maxentio. Boni principis, est, ac religiosi, Ecclesias contrit as atque conscissas restaurare, novas aedificare, et Dei sacerdotes honorare, atque tueri. Unde sanctos Apostolos eorumque successores sub divina testatione constituisse legimus: non debere fieri per secutiones, nec inferri fluctuationes, nec invidere labor antibus in agro Dominico; neque expellere aeterni regis dispensatores.

Nec in eo honore facilis est excessus, cum in ministro suo Deus honoretur.

§. 12. In sacris regia volutas subdita est facerdoti, ita distinct. 10. cap. 3. Certum est hoc rebus vestris esse salutare, ut cum de causis Dei agitur, iuxta ipsius constitutionem: regiam voluntatem sacerdotibus Christi studeatis subdere, non praeferre, et sacrosanct a per corumprasules potius discere, quam docere, Ecclesiasticam formam sequi, non humanitus sequenda iur apraefigere; neque eius sanctionibus velle dominari, cuius clementiae Deus voluit tuae piae devotionis colla submittere: ne, dum mensura caelestis dispositionis exceditur, eatur in contumeliam disponentis.

Ratio exponitur a Clemente I. de officio sacerdotum. Ep. 3.

Vestrum enim, quia legatione Domini fungimini, est docere populos: eorum vero, est vobis obedire ut Deo. Si autem vobis Episcopis non oboedierint omnes presbyteri, diaconi, ac subdiaconi, et reliqui celerici, omnesque principes: tam maioris ordinis, quam inferioris, atque reliqui populi, tribus et linguae non obtemper averint, non solum infames, sed extorres aregno Dei et consortio fidelium, ac a liminibus sanctae Dei Ecclesiae alieni erunt. Nam vestrum est, eos instruere: eorum est, vobis obedire ut Deo, cuius legatione fungimini, dicente Domino. (Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit me spernit. Et qui vos recipit, me recipit, et qui me recipit eum, qui me misit.) Nihil enim iniustius vel inhonestius est, quam filios patribus rebelles, aut celericos vel laicos doctoribus seu discipulos magistris inobedientes vel protervos exsistere.

§. 13. Hinc multorum sacerdotum ad summos principes liberrimae leguntur increpationes. Gelasius Epist. 13. ad Anastasium imperatorem. Talibus (distinct. 96. c. 10.) igitur institutis, talibusque fulti auctoritatibus plerique Pontificum, alii Reges, alii Imperatores excommunicavervut. Nam si speciale aliquod de personis principum requiratur exemplum, beatus [(reading uncertain: print faded)] Innocentius Papa Arcadium Imperatorem (quia consensit, ut S. Ioannes Chrysostomus a sua sede pelleretur) excommunicavit. Beatus Ambrosius, licet sanctus, non tamen universalis Ecclesiae Episcopus pro culpa, quae aliis sacerdotibus non adeo gravis videbatur, Theodosium magnum Imperatorem excommunicans ab Ecclesia exclusit: qui etiam in suis scriptis ostendit, quod aurum non tam pretiosius sit plumbo, quam regia potestate sit altior dignitas sacerdotalis, hoc modo circa principium sui Pastoralis scribens: Honor, fratres, et sublimitas episcopalis nullis poterit comparationibus adaequari. Si regum fulgori compares, et principum diademati; longe erit inferius, quam si plumbi metallum ad auri fulgorem compares, quippe cum videas regum colla et principum submitti genibus sacerdotum, et osculata eorum dextera orationibus eorum credant se communiri.

§. 14. Reges ab Episcopis excommunicari possunt. Videatur distinct. 96. cap. 10. Duo sunt. Cum enim ita mereri possint principum delicta, sintque illi subditi sacerdotibus, consequitur esse in illis puniendi potestatem Poena autem Spiritalis primaria est excommunicatio. Fuit ea etiam potestas apud Iudaeos, primum in impios, deinde in fideles exercita. Nam absque Synagogis illos faciebant, qui erant impii, vel quos pro talibus habebant. Viguit ea apud Essenos censura omnium gravissima; nam ut Iosephus libr. 2. belli cap. 7. refert: Deprehensos vero inpeccatis a sua congregatione depellunt; et qui taliter fuerit condemnatus, miserabili plerumque morte consumitur. Illis quidem sacramentis et ritibits obligatus, neque capere ab aliis oblatum cibum potest; herbas vero pecudum more decerpens, et fame exesus per membra corrumpitur. Ob quod etiam plurimos plerumque miserati, extremum spiritum agentes receperunt; sufficientem pro peccatis eorum, quae usqtie ad mortem adduxerit, poenam luisse censentes.

Eodem plane modo apud Gentiles excommunicati errabant, sic Thyestes, aliique, quorum se consortio contaminari arbitrabantur. Tales illi qui Diti sacri poterant a quolibet impune occidi, ut Dionys. libr. 2. Et Caesar de bell. Gall. 6. Apud Gallos eos qui Druidis non paruissent sceleratorum loco fuisse, eorum aditum sermonemque omnes fugisse, nec iis ius redditum, nec honorem ullum habitum.

§. 15. Sacerdotium Christianum regale est. 1. Pet. 2. Christus enim rex et sacerdos fuit; Pilato enim respondit: Tu dicis; quia rex sum ego. Et vere Nathanael Ioan. 1. Tu es filius Dei, tu es rex israel. Totus etiam populus non ignorans Messiae dignitatem venienti acclamavit, Ioan. 12. Hosanna, benedictus qui venit in nomine Domini Rex Israel. Nam Propheta praedixerat, venturum, regem filiae Sion mansuetum. Cum igitur sacerdotium transtulit, etiam regnum addidit.

Non abstulit dominatum politicum Christus, sed tamen voluit esse spiritali potestati subiectum; qua quidem ratione haec plusquam regia dici potest. Vere Ignatius Ep. 10. Si enim iure censebitur poena dignus, qui adversus Regem insurgit, ut qui violet bonas legum constitutiones: quanto putatis graviori subiacebit supplicio, qui sine Episcopo quid volet agere, concordiam rumpens et decentem ordinem confundens? Sacerdotium enim est omnium bonorum, quae sunt in hominibus, apex.

Verum ut ista interdum politicorum moveant indignationem, res tamen ipsa, naturali, divina, Ecclesiastica, civili lege clara manet. Dignitas enim sacerdotii sine religionis concussu, loco moveri non potest.

§. 16. Ius vero sacrum Ecclesia tum multi alii, tum vero egregie defendit Gregor. Tolosanus lib. 15. de repub. cap. 1. cuius haec sunt. §. 11. [Note: Diod. Sicul. lib. 4. biblioth. c. 1.] Zacharias summus Pontifex Ecclesiae Dei regnum Gallicum a Ludovico in Pipinum transtulit. [Note: Canalius 16. quaest. 5.] Et Stephanus II. summus pontifex imperium a Graecis in Germanos, et Carolum magnum Pipini filium. [Note: c. venerabilem [(perhaps: Bedam venerabilem)] , de electione li. 1. decretal. tit. 6. ] Confirmavit et Germanis maiori privilegio eligendi potestatem Gregorius V. summus pontifex Saxo, circa annum 995. [Note: Blond. li. 3. Deca 2. Platin. in Gregor. 5. Krantzius lib. 4. cap. 25.] (Et iubet Divus Ignatius, presbyteri, inquit, atque omnis clerus, simul cum omni populo, cum militibus et principibus, sed et Caesares oboediant Episcopo, Episcopus Christo.) [Note: D. Ignatius epist. 9.] Divum Ambrosium in Theodosium I. Caesarem hanc potestatem exercuisse nemo ambigit, qui Imperatori sacris interdixit, et e cancellis Ecclesiae removit, donec paenituisset de crimine, quod in Thessalia ob seditionem motam, occisumque tribunum unum septem milia occidisset. [Note: Ambr. 5. lib. Episto. epist. 28. Rufin. li. 2 cap. 18. Eutro. lib. 12.] Id ipsum probavit Innocent. 1. in Arcadium Caesarem. [Note: c. nos si incompetenter §. 1. 2. q. 7.] Restitit et Liberius summus pontifex conventiculis a Caesare indictis contra Athanas. [Note: Amian. Marcel. lib. 15. et Athanasius.] Tertullianus Pontificem Max. vocat regem saeculi. [Note: Tertull. lib. ad uxo.] Duo gladii Petro fuerunt, iurisdictionis utriusque symbolum referentes, quos sufficere dixit Deus Dominus Iesus Christus: tamen exercitium ei materialis et corporalis prohibuit, et in vaginam retineri ab eo iussit. [Note: D. Matt. cap. 26.] Nec voluit Ecclesiam suam mortem temporalem inferre [Note: c. in Archiepiscopatu. de rapto. c. sententiam sanguinis, ne cler. vel mo. etc. occidit., et can. legitur, 2. q. fin. c. nos si incomptenter, §. iis ita, 2. q. 7.] passim. Quamvis in lege antiqua sacerdotes eo uterentur, qui adumbrabat Ecclesiam nostram: quemadmodum usus eo Samuel in Agag rege: [Note: 1. Reg. 14. et 15.] Elias in Prophetas Baal, [Note: 3. Reg. 18.] in quinquagenarios Ochosiae: [Note: 4. Reg. 1.] Eliseus in pueros irrisores: [Note: 4. Reg. 2.] Ioiadas in Athaliam: [Note: 4. Reg. 11. 2. Para. 22.] Eliachim in Holofernem: [Note: Iudith. 4.] et ipse D. Petrus in Ananiam et Saphiram [Note: Actuum 5.]

Itaque ius suum manet Ecclesiae, et quod a Deo accepit, et quod regum voluntate, et foedere tenuit, quodque diuturna possessione ratum et certum fecit.

CAPUT IV. Sacrificium Christianum eiusque ratio.

§. 1. OFficia Ecclesiasticorum vel ad Deum, vel proximum, vel ipsos referuntur. Primum ac sanctissimum est officium; Deo

sacrificare orare, psallere Domino, divinae lectioni vacare. Alterum docere, monere, iudicare, vel de Ecclesiasticis, vel saecularibus. Tertium in his omnibus vitae integriratem Deo, sibi, proximo praestare. De his ordine itaque agendum est. Primum de sacrificio.

§. 2. Divinae maiestati omni semper tempore sacrificium oblatum est. De Christianis etiam temporibus, Prophetae dixerunt, sacrificium esse in omni loco offerendum et quidem oblationem mundam. Malach. 1. 10. 11. Quod Iustinus in Dialog. cum Tryphon. Irenaeus lib. 4. cap. 31. Cyprianus lib. 1. contra Iudaeos, Hieronymus, Augustinus ceterique de vero Eucharistico sacrificio exponunt. Ipse Apostolorum discipulus Dionysius Areopagita. [Gap desc: Greek words] appellat divinissimum, et sanctum sacrificuim.

Eadem mente B. Andreas vocat, [Gap desc: Greek words] , inquit, [Gap desc: Greek words]

Dominus exsistens omnium et opifex Deus, pascha illis, qui te morti dediderant, te ipsum proposuisti clamans comedite hoc est corpus meum, et fide fundamini, ait Andreas. Consueto vero ab ipsis ministerio, cum benedixisset panem in Dei corpus mutatum et novum sanctificans calicem Dominici sanguinis, participes eos effecit impollutorum et immortalium Christi mysteriorum.

§. 3. Magno studio agendum est, ut sacrificium Deo rite, debitoque cultu exhibeatur.

Si enim divina maiestas in ministris, qui taurorum et ovium victimas mactabant, animi puritatem, corporumque integritatem requirebat, qua innocentia, et sanctimonia opus est illis, qui Sanctum sanctorum, Dei silium, splendorem aeternum, Virginis natum Deo offerunt. Sane sanguis filii Dei, puriores, quam sanguis animalium, manus postulat. Vere Ioannes Chrysostomus in Ioannem.

[Gap desc: Greek words]

Verba, reus erit corporis et sanguinis, hoc significant, que madmodum lud as eum tradidit, Indaei illuserunt ei, sic eos qui manibus impuris sanctissimum eius corpus accipiant in eum iniuriosos esse, quales fuere Iudaei, cum eumtenerent, tales sunt qui ori polluto admovent. Quod autempsaepe repetit voces corporis et sanguinis Domini, ostendit quod non est simplex homo qui sacrificatur, sed ipse Dominus universi huius opifex, per hoc nos terrens, reus er it corporis Domini, ut qui sanguinem effudit. Iudaei enim occiderunt, iste autem indigne manducans occidere videtur.

§. 4. Filios Heli cum parente occidit, castra Israel, et arcam Deus uno die tradidit in manus hostium, quia calce abiecerunt victimam Domini, 1. Reg. 2. 29. etc. Quare, inquit, calce abiecistis victimam meam, et munera mea, quae praecepi ut offerrentur, in templo? Hebraice cur calcitrastis in victimam meam! magnus enim contemptus est pedibus conculcare, maior postica pedum parte pulsare, septuaginta sensum reddiderunt, [Gap desc: Greek words] . Ut quid contemptim aspexisti incensum meum, et victimam meam inverecundo oculo? Quanto igitur gravius illi peccant, qui summum et divinissimum my sterium oculo muerecundo aspiciunt? Hanc impudentiam ego arbitror tot sacerdotum exilia et mortes, templorum vastationes, altarium demolitiones effecisse, dum in loco reconciliationis, in sacrario sancrimoniae, filius Dei iterum ab impiis. sacerdotibus crucifigitur, et ostentui habetur sanguis testamenti, Una arca capta est, duo sacerdotes ceciderunt, et Heli lapsus cervicem sregit, quia contempta fuere sacrificia typica, umbrae verorum, quia taurorum et vitulorum sangumis non ritu oblatus est. Tot templa Christianus orbis incensa, in officinas profanas commutata, in Turcarum Moschea, et haereseon. Gymnasia conversa luget, et de ceteris timet; quia mala vita sacerdotum iam ante illa dehonestavit. Haereseon multiplicium errores furoresque ita culpemus, ut tamen sciamus de vitio sacerdotum eos enatos. Populum Dei impia vita sacrificantis a Dei templo reppulit, hodieque repellit. Et tamen cum malis sacerdotibus punitur populus, et criminum dissimulator parens, qui filios male institutos Ecclesiae obtrusit.

§. 5. Quamobrem summus Pontifex, Metropolitani, Archiepiscopi, Episcopi, Praepositi, Decani, Vicarii officiales, ceteri, mortali se crimine obstringtum, cum sunt hoc in genere indiligentes; Nam Deum illi contumelia affici sinunt, populum a templo avertunt, inimicis maledicendi, insultandique occasionem praebent. Quid enim minus conveniebat, quam eos sanguinem agni offerre, eoque pasci, quorum oculi adulterii pleni sunt, et incessabilis delicti? Cur hominum impiorum ventres sceleraque de patrimonio Christi impinguari sinunt? Cur non obstant quo minus illi cottidie iudicium sibi manducent, et bibant? Olim si quis indignus mensam Domini accederet, morbo, et morte crebro puniebatur. Ideo, inquit Apostolus, inter vos infirmi, imbecilles, et dormunt multi. 1. Corint. 11. Quia contumeliam suo corpori factam celeri poena Deus persequitur. Testatur id suo tempore usitatum fuisse S. Cyprianus, de lapsis. Mortiferos adhuc idolorum cibos paene ruct antes, exhalantibus etiam nunc scelus suum faucibus, et contagiasunesta redolentibus. Domini corpus invadunt, quando, occurrat scriptura divina, et clamet, et dicat: Omnis mundus manducabit carnem, et anima quaecumque manducaverit ex carne sacrificii salutaris, quod est Domini, et immunditia ipsius super ipsum est; peribit anima illa de populo suo. Apostolusitem testatur et dicit: Non potestis calem Domini bibere et calicem daemoniorum: non potestis mensae Domini communicare, et mensae daemoniorum. Idem contumacibus et pervicacibus comminatur et denuntiat dicens: Quicumque ederit panem, aut biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini. Spret is his omnibus atque contemptis, vis infertur corpori eius et sanguini: et plus modo in Dominum manibus, atque ore delinquunt, quamcum Dominum negaverunt. Ante expiata delicta; atque exomologesin factancriminis, ante purgatam

conscientiam sacrificio et manu sacerdotis, ante offensam placatam indignantis Domini et minantis: pacem putant esse, quam quidam verbis fallacibus venditant. Non est pax illa, sed bellum: nec Ecclesiae iungitur, qui ab Euangelio separatur.

Si haec de Christianis omnibus dicuntur; cur non potius de sacerdotibus, qui et conficiunt corpus Domini, et sumunt, et aliis erogant? Inquinatis manibus ore polluto, corpus Domini invadunt, aliis qui eos detestantur cum offensione tradunt, qui indignis dare non debent, ipsi indignissime illud tractant.

Iam olim hoc monuit S. Cyprianus: Ecce eorum qui negaverunt quae supplicia conspicimus? quos eorum tristes exitus flemus? Nec hic esse sine poena possunt, quamvis necdum dies venerit poenae. Plectuntur interim quidam, quo ceteri corrigantur. Exempla sunt omnium, tormenta paucorum. Unus ex his qui sponte Capitolium negaturus ascendit, postquam Christum negavit, obmutuit. Poena inde coepit, unde coepit et crimen; ut nec rogare iam posset qui verba ad precandam misericordiam non haberet. Alia in balneis constituta (hoc enim crimini eius et malis deerat, ut et ad balneas statim pergerer, quae lavacri vitalis gratiam perdidisset) illic ab immundo spiritu immunda correpta cecidit, laniavit dentibus linguam, quae fuerat vel pasta impie vel locuta Postquam sceleratus cibus sumptus est, in perniciem suam rabies oris armata est. Ipsa sui carnifex exstitit, nec diu superesse postmodum potuit; doloribus ventris et viscerum cruciata defecit. Praesente ac teste me ipso, accipite quid evenerit. Parentes forte fugientes dum trepidi minus sibi consulunt sub nutricis alimento parvulam filiam reliquerunt, relictam nutrix detulit ad magistratus. Illi ei apud idolum quo populus confluebat, quod carnem nec dum posset edere per aetatem, panem mero mixtum, quod tamen et ipsum de immolatione pereuntium supererat, tradiderunt. Recepit filiam postmodum mater. Sed facinus puella commissum tam loqui et indicare non potuit, quam nec intellegere potuit, nec arcere. Ignoratione igitur obreptum est, ut sacrificantibus nobis eam secum mater inferret. Sed enim puella mixta cum sanctis precis nostrae et orationis impatiens, nunc ploratu concuti, nunc mentis aestu coepit fluctuabunda iactari, et velut tortore cogente, quibus poterat indiciis conscientiam facti in simplicibus adhuc annis rudis anima fatebatur. Ubi vero sollemnibus adimpletis calicem diaconis offerre praesentibus coepit: et accipientibus ceteris locus eius advenit; faciem suam parvula instinctu divinae maiestatis avertere; os labiis obturantibus premere, calicem recusare. Perst tit tamen diaconus, et reluctanti licet, de sacramento calicis infudit. Tunc sequitur singultus et vomitus. In corpore atque ore violato Eucharistia permanere non potuit. Sanctificatus in Domini sanguine potus, de pollutis viscerib. erupit; tanta est potestas Domini, tanta maiestas. Secreta tenebrarum sub eius luce detecta sunt; sacerdotem Dei nec occulta crimina fefellerunt. Hoc circa infantem, quae ad loquendmu alienum circa se crimen necdum habuit aetatem. At vero ea, quae aetate provecta, et in annis adultioribus constituta sacrificantibus nobis latenter obrepsit, non cibum, sed gladium sibi sumens, et velut quaedam venena letalia inter fauces et pectus sanguinem admittens, angi et anima exaestuanee concludi postmodum coepit. Et pressuram non iam persecutionis, sed delicti sui passa, palpitans et tremens concidit. Impunitum diu non fuit, nec occultum dissimulatae conscientiae crimen; quae fefellerat hominem. Deum sensit viterem. Et cum quaedam arcam suam in quae Domini sanctum fuit, manibus indignis tentasset aperire; igne inde insurgente deterrita est, ne auderet attingere. Et alius qui et ipse maculatus, sacrificio sacerdote celebrato, partem cum ceteris ausus est latenter accipere; sanctum Domini edere et contrectare non potuit, cinerem ferre se apertis manibus invenit. Documento unius ostensum est, Dominum recedere, cum negatur; nec immerentibus ad salutem prodesse quod sumitur, quando gratia salutaris in cinerem, sanctitate fulgente mutetur. Quam multi cottidie paenitentiam non agentes, nec delicti sui conscientiam confitentes, immundis spiritibus adimplentur? quam multi usque ad insaniam mentis excordes dementiae furore quatiuntur? Nec necesse est ire per exitus singulorum, cum per orbis multiformes ruinas tam delictorum poena sit varia, quam delinquentium multitudo numerosa. Unusquisque consideret non quid alius passus sit, sed quid pati et ipse mereatur. Nec evasisse se credat, si cum interim poenam distulerit; cum timere plus debeat, quem sibi Dei iudicis censura servavit.

§. 6. Ita Christus Dominus terrore paucorum, quos turris oppresserat, quorum sanguinem Pilatus sacrificiis miscuerat, omnium peccantium poenas demonstrat; Nisi paenitentiam egeritis, omnes similiter peribitis.

Nec hoc modo Cypriani temporibus, sed antiquissimis etiam factum esse testatur in Hierarchia S. Diony sius, multos scilicet ob sumptam indigne Eucharistiam a daemonibus vexatos. Et post Cyprianum Chrys. in 1. Tim. hom. 3. Plurima huiusmodi nunc quoque contingunt. Quia enim sacerdotes ignorant eos qui peccatis obnoxii indigne mysteria veneranda percipiunt; Deus saepius facit, eosdemque satanae tradit. Quoties denique morbi, quoties detrimenta, quoties luctus, calamitatesque contingunt, huius rei gratia fiunt: Id Paulus quoque signanter expressit: Ideo inter vos, inquit, multi infirmi, etc. Nunc quidem etiam frequenter improbi sacerdotes morbis, morte, aliis modis puniuntur; sed saepius spoliatione templorum, omniumque redituum amissione, ut paupertate emendentur; multi in haereses lapsi sunt, quia conscientiam abnegaverunt. Nec poenarum exspectandus est finis.

§. 7. Laudandi non modo sunt canones, sed in usum, vigoremque revocandi, qui sacerdotes impios, et concubinarios arcent altaribus. Si enim eo deveniatur, ut vitiis leges superentur, seditione, bello, fame, peste consumuntur.

Canones vero sunt varii, quorum aliquos apponam, ut habeant praelati normam ad quam clerum suum reforment, nisi enim illi faciant, vel haereticus, vel Turcus faciet, aut aliquis Turco taetrior barbarus.

Canon Apostolorum 24. [Gap desc: Greek words] .

Episcopus aut presbyter, aut diaconus, qui in fornicatione, aut periurio, aut furto captus est, deponatur: non tamen communione privetur. Dicit enim scriptura: Non vindicabit Dominus bis in id ipsum.

Quamquam autem sola depositio illo canone iubeatur, ob rationem tamen delicti, vel circumstantias, vel certe emendationis neglectum excommunicatio saepe additur, ut ostendit doctissimus Severinus Binius notis suis accuratissimis in Concilia.

Alii sunt canones, qui uxoris usum negant Clericis, quanto magis illi fornicationem detestantur? Ita dist. 32. cap. 1. 2. 3. 4. 7. 8. 10. 11. 17. et dist. 81. cap. 3. et seq.

Severius autem multo inhibent non modo scortationem, sed etiam cum feminis cohabitationem. Nicenum Conc. Can. 3. distinct. 22. cap. 16. Interdixitper omnia sancta Synodus non Episcopo non presbytero, non diacono, vel alicui omnino qui in clero est, licere subintroductam habere mulierem, nisi forte aut matrem, aut fororem, aut amitam; aut etiam eas idoneas personas, quae fugiant suspiciones.

Quo etiam refero distinct. 33. cap. 2. Ubi bigamo negantur ordines, quanto magis adulteris, si in ipsis ordinibus moechentur? et distinct. 34. cap. 7. Quo etiam ille qui ante Eplscopum dictus est habuisse concubinam, iubetur officio decedere, si vera fama fuerit; ita Greg. Andreae Tarentino.

Habuisse te concubinam manifestatae veritate comperimus; de qua etiam contraria est quibusdam nata suspicio. Sed quia in rebus ambiguis absolutum non debet esse iudicium; hoc tuae conscientiae eligimus committendum Qua de re, si in sacro ordine constitutus eius te permixtione esse recolis maculatum, sacerdotii honore deposito ad ministrandum nullo modo praesumas accedere; sciturus in animae tuae periculo te ministrare, et Deo nostro te sine dubio reddere rationem; si huius sceleris conscius in eo, quo es ordine celans veritatem permanere volueris.

Verum eos, qui sacrificium a bonis sacerdotibus, castisque offerri voluerunt, audiamus Canon est Synodi Romanae 113. Episcoporum, ita habet: Nullus Missam audiait presbyteri, quem sit concubinam indubitanter habere aut subintroductam mulierem. Unde etiam ipsa sancta Synodus hoc capitulum sub excommunicatione statuit dicens: Quicumque Sacerdotum aut diaconorum, etc. Quis nobis veteris disciplinae, si non usum, saltem timorem reducet?

Quod tamen non prohibetur, quasi vera sacrificia, veraque sacramenta non sint, sed ut corrigantur impii sacerdotes, ita Augustinus tract. 5. super Ioannem 1, q. 1. cap. 30. Si iustus fuerit minister computo eum cum Paulo, qui gloriam suam non quaerit, dicens: Ego plantavi, Apullo rigavit, Deus autem incrementum dedit. Qui vero fuerit superbus minister, cum diabolo computatur, sed non contaminatur donum Christi; quia per illum purus fluvius transit et venit ad fertilem terram. Scio quia lapis ex aqua fructum ferre non potest; et siper lapideos canales transit aqua ad areolas, in canali lapideo nihil generatur; sed tamen hortus plurimum fructum affert. Spiritalis enim virtus sacramenti ut luxpura ab illuminandis excipitur; sed per immundos transiens non coinquinatur.

Cum igitur causa legis etiamnum perseneret, non est dubium etiam legis obligationem manere. Cur enim cives, nobiles, agricolae, si parochum habeant concubinarium, non potius se conserant ad eos, a quibus sine scandalo sacrificia peraguntur? Cum in ipso sacrificio, audienti occurrat mortali crimine, multiplici crimine a sacrificante Deum offendi?

Quid igitur Clericis illis qui sacrificium calce abiciunt? Definivit id olim Synod. tertia Aurelian. cap. 7. ut est dist. 81. cap. 10. Si quis clericus adulterasse aut confessus, aut convictus fuerit, depositus ab officio, communione concessa, in monasterio toto vitae suae tempore detrudatur. Merito in latebrasretruditur, qui in candelabro positus, non luxit, sed offensionum tenebras Ecclesiae offudit.

Et eadem distinct. cap. 11. 13. 14. 16. 17. iubentur deponi. Immo Gregorius septimus Ecclesiam ingredi vetat. distinct. 81. cap. 15. Si qui sunt presbyteri, diaconi vel subdiaconi, qui crimine fornicationis iaceant, interdicimus eis ex parte Dei omnipotentis et sancti Petri auctoritate, ecclesiae introitum, usquedum paeniteant et emendent. Si qui vero in suo peccato perseverare maluerint, nullus vestrum officium eorum audire praesumat: quia benedictio eorum vertitur in maledictionem, et oratio in peccatum testante Domino per Prophetam: Maledicam inquit benedictionibus vestris. Qui verohuic saluberrimo praecepto obedire noluerit, idololatriae peccatum incurrit, Samuele testante. et B. Gregorio adstruente: Peccatum ariolandi est non obedire, et quasi scelus idololatriae non acquiescere. Peccatum igitur paganitatis incurrit, quisquis dum Christianum se asserit sedi Apostolicae obedire contemnit.

Colloquium etiam et suspicio vetatur dist. 81. cap. 26. et 27. Mansit eadem Ecclesiae sententia etiam anorum temporibus; nam in concilio Lateranensi sub Leone decimo ita statutum est. cap. 1. est in sept. l. 5. 1. 16.

Statuimus quod quicumque clericus, cuiuscumque conditionis, status, religionis, dignitatis, etiamsi pontificialis vel alterius praeeminentiae fuerit, qui post habitam praesentium notitiam, quam habere praesumatur post duos menses post earundem praesentium publicationem in ecclesiis cathedralibus factam, quam ipsi dioecesani onmino facere teneantur, postquam praesentes ad eorum notitiam pervenerint, publicus concubinarius a perceptione fructuum omnium beneficiorum suorum trium mensium spatio sit ipso facto suspensus, quos suus superior in fabricam vel aliam evidentent ecclesiarum utilitatem, ex quibus ii fructus percipiuntur, convertat: nec non huiusmodi publicum concubinarium, ut primum talem esse noverit, mox sunt superior monere teneatur, ut infra brevissimum terminum concubinam dumittat, et si illam non dimiserit, vel dimissam seu aliam publice resumpserit, iuhemus ut ipsum omnibus suis beneficiis omnino privet. Et nihilominus ii publici concubinarii usque quo cum eis per suos superiores post ipsarum concubinarum dimissionem manifestamque vita emendationem fuerit dispensatum, ad susceptionem quorumcumque honorum, dignitatum, beneficiorum, officiorumue sint inhabiles: qui si post dispensationem residuo vomitu ad huiusmodi publicum concubinatum redierint, sine spe alicuius dispensationis ad praedicta prorsus inhabiles exsistant: quodque si hi ad quos talium correctio pertinet, eos ut praedictum est, punire neglexerint, eorum superiores tamin ipsos de neglectu, quam illos pro concubinatu modis omnibus digna punitione animadvertant: in conciliis etiam provincialibus, et synodalibus adversus tales punire neglegentes, vel de hoc crimine diffamatos, etiam per suspensionem a collatione beneficiorum vel alia condigna poena fueriter procedatur: et si ii quorum destitutio ad nos et sedem praedictam spectat, per Concilia provincialia, aut superiores propter concubinatum publicum reperiantur privatione digni, statim cum processu inquisitionis ad nos deferantur, eadem diligentia et inquisitio in quibuscumque generalibus capitulis etiam provincialibus quoad eos servetur, poenis aliis contra praedictos et alios publicos concubinarios iure statutis, in suorobore permansuris. Publici autem intellegendi sunt non solum ii, quorum concubinatus per sententiam, aut confessionem in iure factam, seu per rei evidentiam, quae nulla possit tergiversatione celari, notorium est, sed etiam qui mulierem de incontinentia suspectam et diffamatam tenent, et per suum superiorem admoniti ipsam cum effectu non dimittunt. Quia vero in quibusdam regionibus nonnulli iurisdictionem ecclesiasticam habentes,

pecunarios quaestus a concubinariis percipere non erubescunt, patientes eos in tali foeditate sordescere, sub poena maledictionis aeternae praecipimus, ne deinceps sub pacto, compositione, aut spe alterius quaestus talia quovis modo tolerent, aut dissimulent, alioquin ultra praemissam neglegentiae poenam duplum eius quod propterea acceperint, restituere, et ad pios usus omnino convertere teneantur, et compellantur-Ipsas autem concubinas, aut suspectas Praelati omnibus modis curent a suis subditis per auxilium, et brachii saecularis invocationem, si opus fuerit, penitus arcere, qui etiam filios ex tali concubinatu procreatos apud patres suos cohabitare non permittant. Iubemus insuper quod in praedictis Synodis, et capitulis praemissa publicentur, et ut quilibet suos subditos ad ipsarum concubinarum dimissionem moneant, diligenter iniungimus. Praeterea omnibus saecularibus viris, etiam si regali praefulgeant dignitate, ne ullum qualecumque inferant impedimentum, quocumque quaesito colore Praelatis, qui ratione officii sui adversus subditos suos pro huiusmodi concubinatu, et aliis casibus sibi a iure permissis procedunt. Et cum omne fornicationis crimen lege divina prohibitum sit, et sub poena peccati mortalis necessario evitandum, monemus omnes laicos tam uxoratos quam solutos ut similiter a concubinatu abstineant: nimis enim reprehensibilis est qui uxorem habet, et aliam uxorem, seu mulierem accedit: qui vero solutus est, si continere nolit, iuxta Apostoli consilium uxorem ducat: pro huiusmodi autem divini observantia praecepti, hi ad quos pertinet tam salutaribus monitis, quam aliis canonicis remediis omni studio laborent. Romae 14. Calend. Ian. 1516.

§. 8. Item Concil. Trident. sess. 25. cap. 4. de reform. Quam turpe, ac clericorum nomine, qui se divino cultui addixerunt, sit indignum in impudicitiae sordibus immundoque concubinatu versari, satis res ipsa communi fidelium omnium offensione, summoque clericalis militiae dedecore, testatur. Ut igitur ad eam, quam decet continentiam ac vitae integritatem ministri ecclesiae revocentur, populusque hinc eos magis discat revereri, quo illos vita honestiores cognoverit: prohibet sancta Synodus quibuscumque clericis, ne concubinas, aut alias mulieres de quihus possit haberi suspicio, in domo vel extra detinere, aut cum iis ullam consuetudinem habere audeant, alioquin poenis a sacris canonibus, vel statutis Ecclesiarum impositis puniantur. Quod si a superioribus moniti, abiis se non abstinuerint: terta parte fructuum, obventionem ac proventum beneficiorum suorum quorumcumque, et pensionum ipso facto sint privati: quae fabricae ecclesiae, aut alteri pio loco, arbitrio Episcopi, applicetur. Sin vero in delicto eodem cum eadem vel alia femina perseverantes, secundae monitioni adhuc non paruerint, non tantum fructus omnes, ac proventus suorum beneficiorum et pensiones eo ipso amittant, qui praedictis locis applicentur; sed etiam a beneficiorum ipsorum administratione, quo ad Ordinarius, etiam uti sedis Apostolicae delegatus arbitrabitur, suspendantur: et si ita suspensi nihilominus eas non expellant, aut cum iis etiam versentur, tunc beneficiis, portionibus, ac officiis et pensionibus quibuscumque Ecclesiasticis perpetuo priventur, atque inhabiles ac indigni quibuscumque honoribus, dignitatibus, beneficiis ac officiis in posterum reddantur, donec post manifestam vitae emendationem, ab eorum superioribus cum iis ex causa visum fuerit dispensandum. Sed si postquam eas semel dimiserint, intermissum consortium repetere, aut alias huiusmodi scandalosas mulieres sibi adiungere ausi fuerint, praeter praedictas poenas, excommunicationis gladio plectantur. Nec quaevis appellatio aut exemptio praedictam excutionem impediat, aut suspendant: supra dictorumque omnium cognitio, non ad Archidiaconos, nec Decanos aut alios inferiores, sed ad Episcopos ipsos pertineat: qui sine strepitu et figura iudicii, et sola facti veritate inspecta, procedere possint. Clerici vero beneficia ecclesiastica aut pensiones non habentes iuxta delicti et contumaciae perseverant iam, qualitatem ab Episcopo carceris poena, suspensione ab ordine ac inhabilitate ad beneficia obtinenda, aliisue modis, iuxta sacros canones puniantur. Episcopi quoque quod absit, si ab huiusmodi crimine abstinuerint; et a synodo provinciali admoniti, se non emendaverint; ipso facto sint suspensi: et, si perseverent, etiam ad sanctissimum Romanum pontificem ab eadem Synodo deferantur, qui pro qualitate culpae etiam per privationem, si opus erit, in eos animadvertat.

Nec mirum nec novum subditorum culpas luere superiores; nam revera illis imputantur, dist. 86. cap. 1. Inferiorum culpae ordinum, ad nullos magis referendae sunt, quam ad desides, neglegentesque rectores: qui multam saepe nutriunt pestilentiam, dum austeriorem dissimulant adhibere medicinam. Si medicus praevaricatur, dum contagiosam luem crudeli misericordia in exitium languentis excrescere sinit, quantum peccatum est praelati, animarum excidia otiose spectantis?

Quae omnia eo pertinent, ut pure, caste, integre, a sanctis sacerdotibus sacrificia offerantur; neque propter eum contemptum Ecclesia et res publica in discrimen veniat.

§. 9. Neque etiam parum nobis curae esse oportet, ut externa caerimoniarum, templorum, sacrae supellectilis maiestas ea sit quae animos a terrenis cogitationibus avocatos, ad caelestium contemplationem quasi manuducat, ut divinum numen deceat. Haec igitur in Re publica bene constituta fieri consentaneum est.

Cottidiana sacrificia esse oportet, ne minus grata sit Christo Ecclesia Christiana, quam fuerat Hebraea. In ea namque praeter sacrificia matutina, et vespertina igne perpetuo calebant arae.

Deinde lege insuper cautum est, et quidem vetustissima, ut a ieiunis mysteria celebrentur, et sumantur, quamvis cenatis Christus ipse dederit. Ita enim ab Apostolicis temporibus sancitum, postquam nonnulli esurientes, alii ebrii ad mensam domini accedebant.

Mysteria celebrans coadiutorem, ministrumque habeat. Hoc canones ob varios casus, qui incidunt se statuere profitentur.

Calices, ceteraque instrumenta et vestes decentes sint, et mysteriorum indices, ornatusque ille, qui modestam magnificentiam prae se ferat. Neque enim sordidam decet esse templi supellectilem, cum in mensis splendere soleat.

Si autem coemiteria sepienda esse, ne animalium accursu loca in quibus Christiani requiescunt, inquietentur, (vide T. 4. conc. p. 2. f. 437. et conc. 4. med. §. De ornatu, decore, ac nitore sacrorum locorum, si inquam tantus nitor ac ornatus requiritur, quanto magis animorum puritas, sine qua parietum fulgor, Deo gratus esse non potest?

De externo ornatu ita statutum in concil. 4. Mediol. Ne animalia, pisces grandiores, eorumue membra Ecclesiis appendantur: nisi quae voti, aut piaesignificationis causa Episcopus permittenda censuerit.

Consecratae altarium mensae totae, licet aliqua ex parte lateritiae sint, tela cerata ita contegantur, ut facile a mensa tela non possit amoveri.

Cum Ecclesiae fores patent; tunc altaria singula, et mappis tribus mundis, una oblonga, quae ad imam eorum partem pertingat, duabusque reliquis brevioribus vestita sint: ita ut gradus etiam ille ligneus, super altari a tergo collocatus, ab indumento nudus non sit, sed mappa munda totus sternatur; et pallio item coloris, quoad eius fieri potest, profesti diei, feriaeve ratione decenter eadem ornata, ac tela viridi, ne mappae pulvere, aliave sorde inquinentur, constrata, et praeterea cruce in medio collocata, et candelabris duobus, uno scilicet ab dextera, altro absinistra parte posito instructa, atque ornata semper sint. Idque cottidie in Ecclesiis. quae frequentantur, in ceteris vero Ecclesiis, sestis saltem diebus.

Tabella secretorum in uno quoque altari sit item, ea tamen ramone, ut peracta Missa, non erecta sit, sed depressa sub tela, mappave recondatur.

Quibus in Ecclesiis, feria quinta Hebdomadae sanctae, sepulcrum ornatur, aut constituitur, ubi corpus Christi Domini asservatur, cum illud gloriosum sore, Isaias praedixerit, sicut pretioso ornatu decorari debet; ita in iis cavendum est, ne profanus, et parum decens sit ornamentorum apparatus. Ne igitur cubiculis stragula, cortine, conopia, seu tentoria, ad usum profanum adhibita, ad illud circumvestiendum, atque exornandum usui sint: nisi Ecclesiae oblata, eius iam propria facta, et sacro usui dicata sint.

Idem sancitur de vestibus, et ornamentis, quibus sacrae sanctorum, sanctarumque imagines induuntur.

Ne Ecclesiae, oratoriave, situ, pulvere, aut alio squalore obsordescant.

Ubi praeterea altare maius, et parietem, qui a posteriori eius parte est, locus non multi spatii datur, relinquiturue, quamvis exiguus, qui chorum non capiat, is etiam locus, ab omni situ, squalore, ac sorde purus, mundusque conservetur.

Ne in Eccclesia, ubi pro foribus eius, neve in oratoriis, aliove sacro loco colligendae eleemosynae causa, ne ipsius quidem Ecclesiae, aut eius fabricae, rectorisue nomine, capsula, vasculum, mensa, aliudue eius generis, etiam extraordinarie, collocetur: aut iam collatum in posterum permittatur, nisi Episcopi concessu, litteris exarato: tuncque ei capsulae, vel rei aliae ad id paratae, duae claves apponantur, diverso fabrili opere fabricatae: quarum altera teneatur ab eo, quem Episcopus nominarit: altera ab iis, quorum nomine eleemosyna colligetur. Si contra fiet, poena sit arbitratu Episcopi; tum eleemosyna collecta locis piis, addicatur item illius arbitrio.

Si quae capsae Episcopi concessu in Ecclesia constituentur, collocabuntur [(reading uncertain: print faded)] , in quas a fidelibus, ut plerisque in locis pietatis studio fit, vel frumetum, vel legumina, vel alia quaevis eleemosynae nomine coniciantur: eae ne intra capellae, altarisue, quo fidelium eiusmodi res of rentium, concursus fit, cancellos, aut clathra ferrea itae ponantur, ut ipsis fidelibus, eleemosynas collaturis, necesse sit cancellos ingredi.

Ut et Ecclesiarum nitori consulatur, et strepitibus, ac rixis, quae ex sedium muliebrium, quas bradellas vocant, in Ecclesiis collocatarum sit u, exsistere saepe soleat, occurratur; utque simul in iis Ecclesiis, quae praesertim angustae admodum sunt, populi frequentia spatium maius detur: eae sedes omnes, ubi constitutae sunt, amoveantur: nec vero imposterum ullae umquam collocentur: communes autem aliquas, easque humiles, simplici fabrili opere confectas, modo, et forma in nostrarum instructionum libro praescripta, collocari, constituique liceat concessu Episcopi. Eaeque sedes communes, aut confratriarum, quae in Ecclesiis constitutae sunt, sumptibus, aut pecunia a populo contributa, fieri poterunt, aut alia quavis ratione, quae Episcopo potior videbitur.

Altaria item saerae tabulae, et imagines, ac parietes ipsi perpetuo eniteant: tum fenestrae non subobscurae, sed perlucidae sint: pavimentum autem saltem quoque octavo die diligenter verratur. Haec omnia praestari cura sit rectoris cuiusvis Ecclesiae.

Adhibeatur item diligentia, et gravi poena multaque agatur, ut et Ecclesiae, et oratorii, et coemiterii [(transcriber); sic: coemiteterii] parietes ab urina, alii suecuiusuis generis sordibus mundi conserventur.

Arbores, stirpes, aliaque eiusmodi arbusta ab Ecclesiis, et oratoriis quibusvis remota sint, ut ne radices dilatatae parietibus officiant: aut rami diffusi tectae operiant, unde detrimentum ipsis tectis exsistat. Si qui vero rami eiusmodi tectis iam officiunt, amputentur omnino.

Vites praeterea, hederae, aliaeque id generis herbae quae crescentes exterioribus ecclesiarum, aut oratoriorum parietibus adhaereant, prorsus convellantur.

Arubis praeterea, et spinis, et aliis id generis, quae adnasci solent extrinsecus, iidem parietes mundi, et a coementorum item, lapidumque congestu remoti custodiantur.

Ex coemiteriis porro vites, arbores frugiferae, et aliae etiam infrugiferae cuiusvis generis, aut arbusta, stirpesue omnino convellantur, atque excidantur.

Neve in posterum in his sacris locis quicquam conseratur, nec vero seratur.

Nec fenum ex his succidatur, neve herba item virescens, quae bestiis pabulo sit, vel detur.

Neve in earum fines res ulla abiciatur, cuius gravis, teterue odor sit, aut aliud quicquam sacris iis locis inhoneste fiat.

Stabula etiam armentorum, et cuiusvis generis animalium inde procul sint.

In iisdem ne lignorum strues fiat: ne tigna congerantur, ne coementorum, lapidumue acervus sit: nec denique quicquam loci illius decori, nitorive, ac religioni, sanctitative repugnans.

De profano usu a sacris locis tollendo.

Ne aedium, agrorum, rerumque aliarum eiusmodi, quae vel locandae, vel vendendae, proponi aut proscribi publice solent, neve omnino rei cuiusquam profanae schedulae, scriptave ullis ecclesiarum, oratoriorumue, aut coemit eriorum foribus, valvis parietibusque aut in quovis sacro loto in posterum affigantur.

Ne item res venales in ecclesiarum et oratoriorum, coemiteriorumve parietibus appendantur, ne que intra loci spatium, quod aqua sacra aspergitur, cum Ecclesiae consecratio fit: aut intra stillicidii fines, aliudue loci maius intervallum, Episcopi iudicio praescribendum.

Neve item officinae, tabernaeve quovis materiae genere, etiam tabulis, asseribusue confectae, vel ipsis parietibus inhaerentes, velin coemiteris, sacrisue locis, aut omnino intra illius spatii, aut intervalli fines ullo modo constituantur, aut collocentur. Quae vero iam constructae, collocataeve sunt, inde quam primum penitus amoveantur.

Ne Ecclesiae, aut capellae, aut etiam oratorii, in quo Missae sacrificium aliquando peragitur, tecta palearum aceruis neve aliqua lignorum strue onerentur: ne item a parte superiori, vel cenaculum, vel cubiculum, vel omnino locum habeant, ubi aut dormiatur, aut habitetur, aut quicquam profani fiat. Quae vero loca iam eiusmodi sunt, omnino amoveantur.

Ne frumentum, milium, hordeum, ullumue tritici,

aut leguminum genus, ne poma item, ne instrumenta ad praediorum rusticorum usum comparata, ne cuiusvis generis suppellectilem profanam, ut ab innocentio tertio Pontifice in Concilio Lateranensi sancitum est, ne denique quicquam a domo Dei alienum in Ecclesia, etiam non consecrata, aut in oratorio, aut in coemiterio recondi, aut asservari ab ullo quovis homine liceat. Vetitumque praeterea sit, nisi cum interdum aliter Episcopus faciendum censuerit, clavem illius Ecclesiae, aut oratorii, etiam dioecesani, ruralisue, laicis hominibus, praesertim vero colonis, vel conductoribus eiusdem Ecclesiae aedium, vel praediorum, commatti, aut ab illis custodiri, servarive. Ne campanae in eis conflentur, neve aliquid ferruminetur: neve fabrile quicquam, aut aliud huius generis fiat, nisi quae ad eiusdem ecclesiae, aut oratorii usum, ornatumue, alibi fieri non possint.

Ne in coemiterio frumentum, quasi in area ventiletur; ne tritura fiat: ne palea, frumenta, fruges, expandantur: nec vero telae, pannive linei, lixivio, aquave madefacti, soli ibidem exponantur: neque in eo feminae, maresque colo quicquam neant, neve suant, aut aliud praeterea opus faciant, eorum sacrorum locorum rationi alienum. Ecclesiae ostia, coemiteria item, aut rectori aut etiam aliis usui ne sint, res profanas, onerave asportantibus, hacque et illac per Ecclesiam, sacraque loca, quasi per viam publicam transeuntibus, cui rei plane ut occurratur, cautionem omnem Episcopus adhibeat.

Ne grammaticae, huinanarumque litterarum rudimenta, quae saepe manibus gentilium fabellis traduntur, aut aliae omnino litterae, praeter sacras in ecclesia, tamquam in ludo litterario, pueris apertae, exponantur; sed rudimenta solum doctrinae Christianae, et cetera, quae in illis scholis pueris tradi consueverunt.

Si quo tamen in ex loco causis, hoc concilio probatis, parocho permissum erit alia docere, non vetamus; si domus parochialis angustia necessaria postulet, hoc officium ab eo praestari ferialibus diebus in Ecclesia permissu eiusdem Episcopi.

Quae permissionis facultas scripto detur; tum praeterea locus certus, ac, quam longe fieri poterit, ab omni, praesertim maiori, altari remotus, ad id muneris deligatur: Extra cuius loci fines pueri ne vagentur; nec vero ob eam causam in Ecclesia morentur, nisi cum parochus, qui eos in disciplinam suscepit, praesens adest.

Haec ad exemplum ob memoriam sanctissimi Episcopi Caroli Borromei ponere visum fuit, ut ceteri Episcopi quod imitentur, habeant.

CAPUT V. De primario sacerdotii Christiani officio, et veritate SS. Eucharistiae.

§. 1. NOn possum tacitus etiam hoc loco praeterire, quod Pseudopoliticorum subsannationibus, sectariorum exsecrationibus impetitur, quod profanis ludibrium est, scandalumque, nobis vero credentibus salutare mysterium SS. Eucharistiae sacramentum, de quo alias quoque actum a me, sed nunc reposcit, et sacerdotum dignitas, et errantium multitudo.

Infelicissimum hoc esse dissidium, quodque maxime populos in mutuos irrisus et odia concitat, nemo non fatetur, Anno 1603. hac de re libros quinque Pareus conscripsit, quo ostendit miserrimum Europae statum, si vel sola illa controversia spectetur. Quin ipse monitionem ad omnes in praefatione adscribit, quae quia statum, ingeniaque Sectariorum nobis graphice ab experientia depingit, magna utilitate legetur. Ita vero habet. Quo usque tandem, O fratres, vos humanus vexabit livor et contentio? Quam diu pergetis contempta Christi pace bellum religionis gerere minime religiosum? Quem ad finem Stentorum aliquorum sese iactabit audacia? qui sine conscientia et numinis metu, Ecclesias vestras perturbant? Inter vos auditur: Ego sum Lutheri: Tues Calvini: et dicere: Ego sum Christi: nihil apud vos est. O tempora, o [Orig: ô] mores! An Luthetus pro vobis mortuus est? An quis vestrum in Calvini nomen baptizatus est? An Christus pro omnibus vobis crucifixus nihil est? Et quis fuit Lutherus? quis Calvinus? nempe ministri per quos credidistis: idque ut cuique Dominus dedit. Nonne igitur carnales estis, et secundum hominem inceditis? Quid Deo pacis respondebitis, qui Ecclesiam eius contentionibus vastatis? Quid Christo Domino, cuius praeceptum de caritate contemnitis? Cuius ergo filii eritis, si Dei non estis? At quomodo Dei filii estis, si pacifici non estis? Quomodo Christum magistrum profitemini, si nemo discipulos eius vos recognoscit? Quis vero vos discipulos Christi recognoscet, si alii alios non diligitis: Nonne taudem vos miseret tot fratrum, pro quibus Christus mortuus est, quos vos altercationibus vestris, quanium in vobis est, perditis? Quin vestri tandem vos misereat, quorum in pace salus, in contentione pernicies certa parata est. Si enim uno corde et ore invocabitis Deum patrem in terris, utique filiorum hereditas una vobis proposita erit in caelis. Sin alii alios mordere pergetis et devorare: quid restat, nisi ut alii ab aliis consumamini? Nonne videtis, quid Satan iam pridem contra Christum machinetur? quid Antichristus Romanus moliatur? ut cum tyrannis conspiret? ut per Sinones suos conscientias hominum captivas abducat? ut vobis simul insidietur, et exitum paret? An unis putatis clementiorem fore quam alteris, si machinationes aliquando successerint? Quidni autem successerint tandem, numine vobis irato, et singulis non ad ea quae Det, et quae pacis sunt, sed tantum ad ea, quaesua sunt, quaeque dictat splendida bilis, attendentibus, et in studia contrarta hostiliter ruentibus? Quid perdidit orientem? nonne dissensiones intestinae? nonne dissidium Occidentis? Quin ergo his omissis et procul valere iussis ad vosmet tandem reditis? et per caritatem alii alios tolerantes, si pacem perfecto consensuper omnia firmare nondum potestis (quod Ecclesiae in hac infirmitate raro fuit concessum) tamen in quibusvere idem tenetis, tenetis autem per gratiam Dei in plerisque, exemplo fratrum Polonorum, pacem et fraternitatem sancitis, ut contra tot hostium communium cuneos coniunctis viribus et armis pugnetis? In primariis doctrinae capitibus secundum scripturas sacras tres fidei confessiones Augustana, Bohemica et Helvetica, quae etiam Palatina est, conveniunt: De S. scriptura, de Deo vero, de persona filii Dei [Gap desc: Greek words] , de providentia Dei, de Peccato, de Libero arbitrio, de Lege, de Euangelio, de lustificatione per CHRISTUM, de Fide, de regeneratione et bonis operibus, de Ecclesia CATHOLICA, eiusque unico et supremo capite CHRISTO, de Sacramentis eorumque nu mero, sine et usu, de statu animarum post mortem, de resurrectione et vita aeterna. In solo articulo de S. Cena unum sentire vobis nondum est datum: nec in toto tamen. Nam unum sentitis de praesentia et manducatione spirituali corporis Christi, quae est res signata et nucleus Sacrameti, quaeque ut solae ad salute est necessaria, sic sola sicfficit. De corpor ali et orali manducatione piis et impiis commuru, dissensio est: quam tamen ad salutem non necessariam, sine spirituali nihil prodesse, sed multis perniciofiam esse consentitis. Quin ergo informula

Sandomiriensi vel aliqua simili tandem etiam convenitis, et missis impiis aut infidelibus, tantum quid fideles percipiant in Eucharistia communiter amplectimini?

Non possumus, inquis: quia quid luci cum tenebris? Nihil sane. Nos vero tenebrae non sumus. Et vos utinam omnes lux sit is. Quae vero pars fideli cum infideli? Nulla. At nos infideles qui sumus, qui Christum Dominum diligimus, et fide sincerainuocamus? Progloria, inquis, et maiestate Christi pugnamus: utinam non pro vestra. Conscientia nostra vobiscum pacem non fert. Immo affectus vestri non ferunt. Ipsis Pontificiis horribilius erratis: Nae vos, qui haec vulgo inculcatis, quid Pontificii errent vel potius blasphement, parum scitis vel expenditis. Errantes vero cur cum omni mansuetudine et dostrina in viam non reducitis? Haereticum hominem post unam et alteram admonitionem Apostolus devitandum monet. Cedo vero admonitiones vestras! Quid nisi anathemata fulminatis! Cedo etiam haereses nostras! Errores, inquis, graves tuemini de universali gratia et redemptione, de praedestinatione, de promissionibus Euangelii, de Baptismo. Nos vero quos de his errores nobis obicitis, non agnoscimus: immo totidem calumnias quorundam Stentorum esse dicimus. Exstant Apologiae et declarationes nostrae, cur has non accipitis? immo cur nec legi, nec vendi permittitis? Et de redemptione quomodo quaeso inter vestros convenit? de praedestinationis causa quomodo? Nos vero omnes illas controversias nuper motas, fidei conditione definiendas esse ex Euangelio docemus. Nam omnes et soli credentes redemptionis Christi participes sunt: Reliqui eius inanes sunt, qui vitam sine fide transigunt. Omnes et solos credentes ad vitam praedestinatos agnoscimus, neque id propter praevisam fide aut opera, vel quia praesciti sunt, quod essent credituri et bene operaturi (haec enim Pelagianorum fuit haeresis) sed mera [Gap desc: Greek words] Dei volentis eorum potius, quam aliorum misereri, et gratia eos donare, ut crederent et salui fierent. Ad omnes et solos credentes Euangelii promissiones et salutem proprie pertinere: ad infideles, quoad tales manent, nullo pacto pertinere didicimus ex illo Christi: Qui credit in filium Dei, habet vitam aeternam: qui non credit, super eo manet ira Dei. Solos et omnes credentes in Baptismo Christum induere, et Spiritui sancto regenerari: incredulos et hypocritas non habere partem in verbo hoc, si vel millies foris tingantur, Apostolica voce edocti firmiter statuimus. En igitur nostras haereses.

Ecce dissensum, ecce odia, ecce inter illos mendacia de concordia. Non potest perseverare in his digladiationibus, et anathematismis unitas, ideo nec Ecclesia, nec res publica. Pacem igitur spectemus, et verum de sacrificio sensum teneamus.

§. 2. Expositionem litteralem nos tenemus, [Gap desc: Greek words] : quod Dominus Iesus dixit, esse suum corpus, et sanguinem, hoc eius corpus et sanguinem esse dicimus. Hac in re cum Lutheranis nobis convenit, et fatetur ille lib. 2. cap. 1. controversiae Euch.

Si Lutherum et Lutheranos spectes, eorum doctrina plurimum dictat. Immo audacter asserit lib. 2. cap. 1. et vere Pareus. Lutherum et Lutherianos tantum distare, ut apud Lutherianos praeter nomen et communem illam assertionem vix aliquid Lutherianum invenias. Errores vero Lutheranorum et aliorum sunt. 1. Hoc est corpus meum: hic panis est corpus meum. De capt. bab. anno 20.

Hoc alio modo intellegi non potest, quam ut transubstantiatio admittatur; nam, Est, apud Lutherum accipitur substantive, non pro significat, corpus meum pro naturali corpore Christi; Hic autem panis non potest vere dici corpus Christi, nisi transubstantiatio fiat, quamquam ne sic quidem recte dicatur. Non igitur culpari prisca Ecclesia, neque Catholici debent, quod transubstantiationem credant, quam negare Lutherus non potuit, quam primo approbavit, deinde adiaphoram sensit, et demum summa improbitate reiecit. 2. Panis est corpus meum, In pane est corpus meum. 3. Christi corpus concedit dentibus atteri, et comminui, in conf. maiore. p. 530. 4. Hoc significare panem et corpus Christi simul. 5. alii: Hoc est corpus meum, esse intellegendum adiective; Hun. pag. 393.

6. Hoc est corpus meum, i. Ecce corpus meum. Flacius in glossa.

7. Licere uti aliis signis praeter panem, et vinum, ita post alios hoc anno Scharpius colum. 1293. Et quidem addit: quibus pro cibo, et potu communiter utimur: olera igitur, fructus arboreos, radices, caseos, lac, carnes usurpabimus. Dicemusque convenire cum mente instituentis, id enim ipse profitetur.

8. Quidam fractionem panis ad essentiam pertinere aiunt, qui alios omnes negant veram cenam habere: alii mandatam volunt, non tamen essentialem Sacramento, alii omnino adiaphoram.

9. Damnant hostias nostras, et Lutheranorum Calviniani, et Beza quidem vol. 3. f. 220. Panem cibarium praecipit. Naum p. 18. vocat non panem, sed spumam panis. Verum id est omnino falsum, est enim panis ille noster e purissimo polline, et missa subacta, nec quicquam ad panis naturam illi deest. Porro Christus nec magnos, nec parvos panes, nedum formam certam praescripsit. At Christus, inquiunt maiore pane usus est, quem fregit. Ita sane etiam usus est pane azymo, nec tamen id faciunt Calviniani. Non quidquid ille fecit, necessario imitandum est, nam vesperi, et post cenam corpus suum dedit, nunc plerique matutinum tempus praeferunt.

Bucanus pag. 710. Ineptius etiam argutatur. Omnes de uno pane participare oportet, magno igitur pane opus est. Nam si id necessarium est, coquendus erit panis instar montis, ut omnibus sufficiat, aut uni numerosissimae Ecclesiae. Porro de hostiis illis nostris videri potest Epiphanius in Ancorato.

10. Manducationem fieri tantum a dignis; cum multi ad iudicium sibi et manducent, et bibant, non diiudicantes corpus Domini, ut veritas docet.

11. Comedite, interpretatur Zwinglius ad Matth. Albertum, Credite. Quod si verum est, cum diceret Dominus: accipite, et comedite, et bibite: non debebant admovere ori, sed credere dumtaxat, quod facere poterant, quamvis in sudario reponerent. Si, Bibite ex hoc omnes, est metaphoricum, et significat, credite. Igitur et illud: Et biberunt ex eo omnes, est, crediderunt omnes, atque ita nihil in scriptura certi habebimus, mutatis verborum significationibus. Ferri haec non possent, si sibi tantum delirarent; at nunc corruptelas illas propagare student, eosque, qui verba Christi intellegunt eo modo, quo Apostoli intellexerunt, haereseos accusant. Quid nunc de sensu disputamus? Dixit Dominus: Comedite, bibite; Apostoli comedendum, et bibendum esse iudicarunt. Et ne eos non intellexisse

mentem Domini suspicemur; eodem niodo nobis Paulus 1. Cor. 11. 20. exponit.

12. Synusiastae impanationem somniant: Lutherus enim panem vocat artocreas, et [Gap desc: Greek words] , conf. maiore p. 540. hinc illa: Caropanis, Fleischbrot/ sanguinivinum, Blutswein/ vasivinum, Weinfass/ vinilignum, Weinholtz.

13. Carolstadius verba Christi. Hoc est corpus meum; sic accipit: Hic sedet corpus meum, eum Zwinglius merito refutat. Beza item, et alii.

14. In ipsis suis erroribus dissentiunt. Zwinglius ad Matth. Alb. f. 156. Polanus pag. 257. Danaeus, Beza, Tropum ponunt in verbo, seu copupula est. Contra Keckermannus sic argumentatur. In Systemate Theologico p. 445. Alii volunt Tropum esse in copula, quod et ipsum non potest probari. Nam si sumant copulam pro voce et verbo copulatino, non potest in ea esse tropus, utpote qui locum habet in vocibus categorematicis, id est, talibus, quae certam rem per se significant, non autem in vocabulis consignificativis, quale est verbum illud, quod copulae loco pon tur. Quin immo si tropus est in copula, non potest esse praedicatio disparati de disparato

Non potest autem tropus esse in copula; si enim significat corpus Christi, non est ergo [Gap desc: Greek words] , seu participatio corporis Christi. Inrerim Zwinglius causam veritatis agit inscius, in brevi instit. fol. 575. cum ait. Si verbum, Est, substantive accipiatur, non posse fieri, quin panis substantia in ipsamcarnis substantiam convertatur. Quo uno verbo veritatem asserit Catholicam. Nempe si copula est proprie accipiatur, in Eucharistia esse veram transubstantiationem.

15. Alii corpus interpretantur corporis signum. Sed Apostolus repugnat, nam corpus eodem modo a Christo, et Christi Apostolo sumitur; at vero Apostolus cum ait panem esse communicationem corporis dominici, verum corpus non signum intellegit.

16. Verba illa: Quod pro vobis traditur. Hieronymus Zanchius in conf. p. 171. interpretatur, quatenus. itemque Piscator in 3. q. de Cena. Sed nova est interpretatio, et violenta; deinde textui repugnat: ita enim habet. [Gap desc: Greek words] . Hoc est corpus meum, quod pro vobis traditur, hic est sanguis meus, qui pro vobis effunditur. Vel hoc est corpus meum pro vobis traditum, etc. Non est enim articulus relativus [Gap desc: Greek words] , vel [Gap desc: Greek words] , sed [Gap desc: Greek words] . Deinde quis ille sensus: Hoc est corpus meum quatenus pro vobis traditur?

17. Lutheranorum multi in usu dumtaxat Eucharistiam esse docent, idque manifeste contra Lutherum, Pomeranum, et alios.

18. Musculus p. 863. Ant. Sadeel Tom. 3. p. 143. Usum privatum Eucharistiae damnant, nec deferri ad aegrotos volunt. Cum eam Christus nequaquam damnaverit, cum primaeva ecclesia ea semper usa fuerit. Beza tamen damnare non audet. Sed vel in eo impius est, quia dubitat; cur enim in aedibus aegrotorum non est Ecclesiola, cum 1. Corinth. 16. sit domestica Ecclesia? Si Christus est. ubi duo vel tres sunt in eius nomine congregati, cur non communio Christi? Quid loci, aut multitudinis circumstantia ad rem sacit, ut aegrotis solatia negentur, quae ex omni antiquitate adhibita legimus?

19. Negant Calviniani Sacramentum Eucharistiae adorandum, qui negant eius veritatem multo absurdius nonnulli Lutheranorum cum Christum Deum praesentem agnoscunt adorandum negant: Certe Lutherus adorandum censuit: et hoc illi improperat Calvinus, Ep. 72. ad Bucerum: Deliria quoque secum idolol atriam trahebant. Quorsum enim illud Lutheri adorabile Sacramentum, nisi ut idolum in templo Dei erigatur?

20. Docent necessario speciem utramque adhibendam omnibus et semper, quia id Christus fecit. Cum tamen illi tam multa, quae Christus fecit omittant. Immo Christum ipsum ex Eucharistia tollant, signumque pro veritate substituant. Calicem, et vinum urges? Sed matetiam integram tuo arbitrio commutas. Beza Ep. 25. Si disit vinum, ait, posse substitui aquam simplicem, vel aliud potionis genus in illo loco non inusitatum. Eam fuisse Calvini sententiam ipse docet, et superstitiosos censeri, qui a vino penderent, ut nolleni cogente necessitate [Gap desc: Greek words] , symbolum usurpare. Et Ep. 2. Ubi panis aut vini vel nullus est usus, vel nulla certo tempore copia, num Cena Domini nulla celebrabitur? Immo rite celebrabitur, si quod panis aut vini vicem, vel ex usu communi, vel pro temporis ratione supplet, panis aut vini loco adhibeatur. Haec enim mens fuit Christi, cum panem ac vinum ad haec mysteria deligeret, ut propositis carum rerum signis, quibus corpus nostrum alitur, veram alimoniam spiritualem velut ob oculos repraesentaret. Itaque a Christi sententia nihil aberrat, qui nullo prorsus novandi studio pro pan et vino substituat, quae etsi non parem, similem tamen alimoniae analogiam habeant.

Hanc mentem Christi esse asserit, sed nullo teste, nusi quod nefandas haereses in Eucharistiae materia imitetur, nempe Gnosticorum, Montanistarum, Artotyritarum, Aquariorum, Manichaeorum.

§. 3. Nos una in specie Christum totum esse dicimus, utramque speciem mandatam negamus, nec enim in abstemiis lex illa potest impleri, et multis in locis penuria vini communionem impediret. Nec finis communionis negatur, qui est, ut Christum sumamus, sive sub una, sive sub utraque specie. Qui Christum edit, pariter etiam bibit, cum in corpore viluo sanguis etiam insit Sunt aliae causae, ut periculum effusionis, quorundam horror ex eodem cum multis poculo bibere nolentium. Quin Christi tempore altera species dumtaxat crebro usurpata fuit. Et tamen hoc loco maxime insaniunt, calumnianturque sectarii.

21. Eo tandem procedunt, ut negent unum corpus esse posse in plurimis locis. Ita Scharp. de Euch. Cont. 3. quaest. 1. Quod omnibus Lutheranis, et prudentioribus Calvinianorum ridiculum visum, et impium. Cur enim Deus non potest unum corpus, idemque quod in Germania collocavit, etiam in India statuere? An corpus quod in Germania est potentiam Dei cohibere potest, ne sit in India?

Sed quae contradicentia ille colligit? Primo esset in India, et non in India, esset simul inferius et superius se ipso. Uno in loco frigebit, in alio aestuabit. Erit extra se ipsum, Angeli non possunt esse in diversis locis Erit in loco, et non in loco, non potest esse simul in tempore diverso, ergo nec in loco. Haec puerilia ille millies refutata inter iubila recoquit. Cur enim esset corpus illud in India, et non in India? Esset sane in India, falsum autem non esse in India; verum autem, esse etiam extra Indiam, seu habere aliam praesentiam praeter illam, quae

est in India. Res clara est; tota anima est in capite, tota est in pedibus, non tamen negamus esse in capite, quia eadem essentia est in pedibus, sed dicimus plures esse praesentias unius essentiae. Sic anima sine contradictione inferior est, et superior, quia non secundum eandem praesentiam ista dicuntur, in contradictione autem opus est, ut quae dicuntur, sint secundum idem. Itaque contraria experiri poterunt ea corpora, si Deo visum fuerit, sed in diversis locis.

Pergit tamen: Corpus in duobus locis erit extra se ipsum. Si intellegit a natura sua alienum; falsum est; si vero, erit in diversis locis, et quatenus est in uno, distabit a se, ut est in alio; facile admittitur, nam anima indivisibilis ut est in pedibus, a se distat, ut est in capite. Potest vero Deus omnipotentia sua servare caput vinum, et animatum, idemque pedes, medio corpore emoriente, quo sacto anima omnino a se ipsa ratione loci distabit. Eadem ratione Angelos quoque asserimus diversis in locis esse posse.

Quid porro Scharpius? Erit in loco, et non in loco. In loco, ex hypothesi; non in loco, quia quod est in loco ita circum scribitur, ut non sit in alio loco.

Dignum acumen hebeti Scharpio. Nam est non modo in loco, sed in locis pluribus. Itaque falsum est; non esse in loco. Quod vero addit, quod est in loco, ita loco continetur, ut non sit in alio loco, id, si naturae ordinem spectes, verum; si potentiam eius qui naturam creavit, supra naturam operantem, falsum; de ea enim quaeritur, an possit totam aliquam rem ponere in uno loco, ut tamen eadem sit etiam in alio loco.

Denique Chrysippea argutia pugnat acutissimus Scharpius Alpha iubilantium. Non potest eadem res simul esse in diverso tempore, praeterito et futuro, ergo nec in loco diverso. Rem vanno non acu tetigisti. Tu mihi duo tempora praeteritum, et futurum simul pone, ego simul tecum in praeterito, et futuro disputabo, et disputavi. Loca duo, Germania, et India simul sunt, duo tempora simul esse non possunt, quia praeteritum fuit, futurum nondum est.

§. 4. Si tam vere, quam furenter contra sacrificium incruentum insurgerent, iam dudum omnem populum tenerent. Nulla sacrificii pars est, nulla caerimonia, quam non scurrilibus omnino sannis, et propudiosis dicteriis excipiant. Matthias Hoe in Saxonia, contione 2. Iubiliaria ita loquitur. Obiciunt praeterea Papistae; novum esse, quod missam non celebramus, quae tamen per multa saecula sine interruptione celebrata sit. Respondet ille: Nec Christus Iesus ipse, nec sancti Apostoli celebrarunt, quodque amplius est; Spiritus sanctus olim, missam, seu idolum Maozim tamquam horrendam abominationem descripsit. Daniel. 12. Quapropter merito nos illam sugere, et vitare, tamquam turpissimam testamenti Domini nostri corruptionem debemus. Galat. 3. Quia Christus semel dumtaxat in cruce oblatus est, quae oblatio sufficiens fuit ad nostra delicta expianda, Hebr. 9. et 10.

Non mirum est contra sacrificium novae legis insurgere multos, idque furentissime, cum ipse Satan praesens has partes sibi sumpserit; et Luthero persuaserit, sacrificium illud idololatriam esse. Historiam scribit ipse Lutherus Tom. 7. Wittemb. 1558. fol. 228. quae saepe a multis Catholicis narrata est. Sed Matthiae Hoe imposturam videamus. Missa seu Latinum seu Hebraeum nomen est, a Graecis [Gap desc: Greek words] dici solet. Missa Deuteronom. 16. 10. oblatio vocatur. Inde vel Latini nomen mutuati sunt, vel suo usi sunt, ut missum Deo sacrificium, precesque significarent. Graeci scriptores, uti dixi, [Gap desc: Greek words] appellant. Interdum [Gap desc: Greek words] . Quae omnia rationem sacrificii in se continent.

Christum vero hoc sacrificium obtulisse docent nos Euangelistae, et Paulus. Hoc est corpus meum, quod pro vobis dacur. Luc. 22. 19. et deinde de calice dicit: [Gap desc: Greek words] , et Paulus 1. Corinth. 11. 24. vocat [Gap desc: Greek words] , corpus, quod pro vobis frangitur. In ipsa igitur cena Christi sanguis pro nobis fundebatur, corpus pro nobis frangebatur, hoc est, immolabatur, sacrificabatur; Nam corpus vere tradebat, et sanguinem, mutato pane, et vino; deinde ne hoc quidem Lutherani negare possunt, qui sub pane, et in pane corpus traditum esse aiunt. Quod vero pro aliis hoc modo funditur, frangitur, ea immutatione, seu transubstantiatione, novo et ineffabili modo exsistit, id sacrificari recte dicitur.

§. 5. Apostoli, inquit, non sacrificarunt. At reclamant Apostolorum Liturgiae. Prima est Petri, de qua veteres, imprimis S. Isidorus Hispalensis, lib. 2. officiorum. Paschasius Corbeiensis de corpore et sanguine Domini. Altera quae est Iacobi teste Clemente Romano. Tertia Iacobi Minoris, qui frater Domini dictus est. Quarta Matthaei Apostoli, qua A Ethiopes fere utuntur, vocantque sacrificium Corbon, in hac ita loquuntur, ex Apostoli instituto. Tu es panis vitae, de scendens de caelo, qui antequam venires, eras in figura agni immaculati pro redemptione mundi: nunc bonitatem tuam, o [Orig: ô] amator hominum, humiliter imploramus, ut faciem tuam super hunc panem et calicem in hoc altare portatile ostendas. Benedic, sanctifica, munda, et transfer panem hunc in carnem tuam immaculatam, et vinum hoc in sanguinem tuum pretiosum: Fiat sacrificium ardens, et acceptabile, medela, et salus animae, et corpori nostro etc.

Quinta S. Marci, qui omnes inter se quo ad substantiam conveniunt, caerimoniis, et ritibus differunt. Ipse sanctus Andreas tyranno, et omnibus Sectariis haec verba intonat. Ego omnipotenti Deo immaculatum agnum cottidie sacrifico, qui cum vere sit sacrificatus, et vere a populo carnes eius manducatae, integer perseverat, et unus. Ita presbyteri Achaiae. Quod si hanc ob causam novatores sono incondito veritatem obruant, communis est causa veteris Ecclesiae; Christum obtulisse ante passionem sacrificium incruentum dicimus, idem fecisse Apostolos, et eorum successores asserimus. Non possumus causa cadere quae tantos habet patronos. Dionys. Eccles. Hierarch. cap. 3. [Gap desc: Greek words] , O divinissimum, et sanctum sacrificium, sic Martialis Epist. ad Burdegal. cap. 3. Clemens Romanus consil. Apostol. [Gap desc: Greek words] . Dedisse, ait, nobis Christum, pro sacrificio cruento, rationabile, incruentum, et mysticum, quod est corporis eius, et sanguinis, et in mortem Domini quasi symbolum celebratur.

Eadem mente Alexander 1. Epist. ad omnes Orthodoxos, ait, In Sacramentorum oblationibus, quae ad missarum sollemnia offeruntur, passionem Domini miscendam etc.

Et Iustinus Martyr Dialog. cum Tryph. Omnes igitur qui in huius nomine sacrificia offerunt, quae Iesus Christus tradidit, hoc est in Eucharistia panis, et calicis, quae in omni terrae loco a Chrisi anis fiunt, praevertens Deus grata sibi esse testificatur. Sixtus I. Decretis suis inserint, ut sacer dote Missarum actionem incipiente populus hymnum decantaret. Eadem Telesphorus Epist. ad universos, et Hyginius, omnes Basilicae cum missa debent consecrari, videre licet Pii primi, Soteris, Irenaei, aliorumque testimonia Hinc ita argumentor.

Nos Christum, et Apostolos vere sacrificasse dicimus, idem omnes Patres quorum scripta Christiani sacrificii mentionem faciunt; constanter, nullo excepto profitentur; nullus retro Episcopus fuit, qui non sacrificia obtulerit. Nemo orthodoxus sacrificantes damnavit; non igitur damnare vetustos Martyres debent examina compugnantium sectarum, neque contra nos iubilare quod Diabolo suasore e finibus suis sacrificium exterminarint.

Quod vero missam aiunt esse Moghozim, seu Mahuzim, id plane ridiculum est, nam inter Missa, et Maghuzim, magna est diversitas, et in una dumtaxat littera mem conveniunt. Perinde ac si Cerdonem et Calvinum eosdem fingamus, quia eadem est utriusque haeresiarchae initio nominis littera.

At semel in cruce oblatus est Christus, et semel satisfecit. Hoc nos quoque docemus, et in scriptis omnium patrum invenitur. Et Apostolum audimus dicentem, nos una oblatione esse consummatos. Consitemur hoc, et gratias agimus benignitati Redemptoris, qui pretium infinitae aestimationis, pretium sufficientissimum pro nobis obtulit. Consensus tamen Ecclesiae Catholicae semper docuit, pretium illud per Sacramenta, per fidem, per sacrificium incruentum nobis applicari Alioqui nec absque scelere Abraham, aut Moses holocautomata et victimas obtulissent; nam et illi sacrificio crucis futuro servati sunt. Participes vero eius facti etiam per illa sacrificia, quae vel sponte, vel Dei iussu obtulerunt. Quin et oratio non modo supervacanea, sed blasphema quoque erit, nam Christus pro nobis oravit, et exauditus est pro sua reverentia; an igitur nunc non interpellat pro nobis? An nos orare non possumus, si sua oratione ille quae poscenda sunt, impetravit? Nonne oratio nostra orationem Christi facit irritam? immo sacrificium irritum? Si enim sacrificium incruentum facit irritum et perdit fructum, honoremque sacrificii cruenti, cur non oratio hominis peccatoris iterum postulantis quod Christus et sacrificio et oratione impetravit, non cedit in ignominiam sacrificii et orationis Iesu Christi, cui tamquam non sufficienti videtur adiungi? Atque haec est expositio sacrae Scripturae, quae de unico sacrificio loquitur, hanc omnis Ecclesia ab Apostolis usque non modo scriptis, et contionibus, sed oratoriis, calicibus, altaribus basilicis, ipsiusque sacrificii perpetuo usu tenuit, hanc nullae tot sectariorum ratiunculae destruxerunt. Qui igitur hac in causa secessionem secerunt; non a Monachis aut Iesuitis ut iactant, sed ab omni vetere Ecclesia desciverunt, et novo modo Scripturam interpretantur.

CAPUT VI. Psallendi in Ecclesia officium esse Clericis demandatum sancteque colendum.

§. 1. VEtustissimum fuisse morem laudes divinas cantu celebrare nemini dubium, esse potest, qui Exod. 15. legerit, filios Israel merso Pharaone post transitum maris rubri in cho ros divisos Deo gratias concinuisse; non voce modo, sed tympanis etiam atque instrumentis musicis.

§. 2. Hos imitati sunt Israelitae deinceps et praecipue postquam cantorum ordines, vicesque David et Salomon descripsit; Quorum devotione evanescente, Esseni successere, de quibus de vita contemplativa Philo narrat in haec verba. Ubi omnes consurrexere, duo chori fiunt in medio cenaculo, alier virorum, alter feminarum: cuique suus incentor praeficitur honore praestans, et canendi peritia. Deinde cantans hymnos in laudem compositos variis metrorum, carminumque generilus, nunc uno ore, nunc alternis, non sine decoris et religiosis gestibus et accentibus, modo stantes, modo prorsum retrorsumque gradum moventes, utcumque res possulat. Deinde postquam uterque chorus seorsum explevit, his se deliciis, velut amore divino ebrii unum chorum faciunt promiscuum, ad imitationem illius olim instituti, quando mare, Deo iubente, alteris salutem, alteris perniciem attulit, praecinent viris Moysi, Maria vero prophetide feminis.

§. 3. Consuetudo eadem canendi in Ecclesiam mox cum ipso fidei initio translata est. Ita enim Paulus Col. 3. Verbum Christi habitet abundanter in vobis, in omni sapientia; docentes, et commonentes vosmetipsos Psalmis, hymnis, et canticis spiritalibus, in gratia cantantes, in cordibus vestris Deo. Quae eadem etiam monet ad Ephes. cap. 5., Christianorum cantuum testem habemus apostatam Lucianum; in Philopatr. Noctes enim diesque in eo pietatis genere perseverabant. Et persecutorem Plinium l. 10. Et epist. 97. Qui nihil in Christianis delicti se reperire testatur ad Traianum, nisi quod antelucanos coetus concelebrent, et Christo laudes canant. Eiusdem consuetudinis testis est Iustinus Martyr oratione ad Anto nium, Clemens Alexandrinus ad gentes.

§. 4. Enimvero iam olim fuisse sacri cantus contemptores docet Basil. adv. haereticos Epist. 69. Ad id vero quod propter psalmodias accusamur: quare potissimum simpliciores perterrefaciunt, qui nos traducunt: hoc habeo quod dicam: quod videl. qui iam obtinuerunt ritus, omnibus Ecclesiis Dei concordes sunt et consoni. De nocte siquidem populus consurgens, antelucano tempore domum precationis petit: inibique labore et tribulatione ac lacrimis indeficientibus facta ad Deum confessione, tandem ad rationem surgentes ad psalmodiam instituuntur. Et nunc quidem in duas partes divisi, alternis succinentes psallunt: atque ex eo simul eloquiorum Dei exercitationem et meditationem corroborant et cordibus suis attentiorem, reiectis vanis cogitationibus mentis, soliditatem suppeditant. Deinde uni ex his hoc muneris dato, ut quod cavendum est, prior ordiatur, reliqui succinunt: atque ita in psalmodiae varietate, precibusque subinde interiectis, noctem superant. Illucescente iam die, pariter omnes velut uno ore, ac corde uno, confessionis psalmum Domino offerunt: ac suis quisque verbis resipiscentiam profitentur. Horum gratia si nos fugitis; fugietis simul et Aegyptios, fugietis Lybiam utramque, Thebaeos, Palaestinos,

Arabes, Phoenices, Syros, et qui ad Euphratem habitant, et (ut semel dicam) omnes apud quos vigiliae ac preces, communesque psalmodiae in pretio sunt. Hucusque Basilius. Innumera in hanc sententiam afferenda essent testimonia Sanctorum Patrum, sed brevitatis causa temperamus. Hinc quod in vita Damasi legitur; Hic constituit, ut Psalmi diu noctuque canerentur per omnes Ecclesias, qui hoc praecepit presbyteris, Episcopis, et monasteriis; intellegendum est, non de prima institutione, sed de generali praecepto, quo ecclesiae, quae id facere nondum coeperant, etiam instituerent. Nam Valentiniano et Valente Imperatoribus', post persecutionem Constantii, et deinde Iuliani, Ecclesiae ressoruerunt, ut publice cani posset.

§. 5. Psalmodia vetus, et hymnodia commodius erat populo et clero; sacerdoti sane populus respondebat; ut Ausonius ostendit,

Consona que celebrans modulati carmina David,
Et responsuris ferit aera vocibus, Amen.

Romae etiam ad similitudinem caelestis tonitrui Amen reboat, ut testis est Hieronymus in Epist. ad Galat. l. 2. Crescente multitudine fidelium, cum absonis vocib. inconditoque ululatu crebro Ecclesiae personarent, quae res devotionem impediebat, risus conciebat, infideles offendebat, magno labore Episcopi in id incubuerunt, ut cantus religiosa gravitate, numerisque ad pietatem accommodis perficeretur. Non modo in Ecclesia, verum etiam in Agapis, caritatis videl. epulis, ita Clemens Alexand. paedag. l. 2. c 4. Tert. apol. c. 39. Corrigendi igitur, et ad modestiam revocandi ratio fuit, ut certis peritisque ea provincia committeretur. In Concil sub Martino Papa habito statuitur, ne liceat in pulpito psallere, qui ab Episcopo non est ordinatus lector. Et dist. 92. c. 2. ordo canentium statuitur. In S. Romana Ecclesia dudum consuetudo est valde reprehensibilis exorta, ut quidam ad sacri altaris ministerium cantores eligantur, et in diaconatus ordine constituti, modulationi vocis inserviant, quos ad praedicationis officium, et eleemosynarum studium vacare congruebat. Unde fit plerumque, ut ad sacrum ministerium dum blanda vox quaeritur; quaeri congrua vita neglegatur, et cantor minister Deum moribus stimulet, cum populum vocibus delectat. Qua de re praesenti decreto constituto, ut in hac sede sacri altaris ministri cantare non debeant, solum quae evangelicae lectionis officium inter missarum sollemnia exoluant: psalmos vero, ac reliquas lectiones censeo per subdiaconos, vel si necessitas exigit, per minores ordines exhiberi. Si quis autem contra hoc decretum meum venire tentaverit, anathema fit.

§. 6. Cantus Ecclesiae tribus modis corrumpitur. Primo, cum voce non mente canitur, cum labiis celebratur Deus ab illis, quorum cor longe a Deo est. Necessaria v. estattentio, vel ad verba, vel sensum, vel ad Deum qui rogatur, si omnium autem sit optima est. Quae tamen ob imbecillitatem mentis humanae, et evagationem non facile semper est actualis, virtualem esse satis est, ut Theologi consensu docent. D. Th. cum suis interpp. 2. 2. q. 83. art. 13. Soarez tractat. 4. de relig. et l. 3. et 4. et 5. Lessius de iustitia et iure. l. 2. cap. 34. dub. 11. Valent. 22. disp. 6. q 2. puncto 10. Reginaldus l. 18. fori poen. c. 12. sect. 1. Itemque alii. Navar. in Ench. c. 25. nu. 105. Inanis enim vox est, si alio mens divisa est, et Deus solo labio honoratur.

Secundo, cum leviter modulatio, fluxeque, et indecenter infringitur. Hieron. in Ephesinam ca. 5. Audiant haec adolescentuli; audiant hi quibus psallendi in Ecclesia officium est: Deo non voce, sed corde cantandum; nec in tragoedorum more guttur et fauces dulci medicamine colliniendas, ut in Ecclesia theatrales moduli audiantur et cantica, sed in timore et opere in scientia Scripturarum. Quamvis sit aliquis (ut solent illi apparere) [Gap desc: Greek words] ; si bona opera habuerit, dulcis apud Deum cantator est. Sic cantet servus Christi, ut non vox canentis, sed verba placeant, quae leguntur: ut Spiritus malus, qui erat in Saule, eiciatur ab his qui similiter abeo possidentur, et non introducatur in eos qui de domo Dei scenam fecere populorum.

Tertio, cum ea canuntur, quorum recensio contra bonos mores est. Tales erant Donatistarum ab ipsis excogitatae cantiones, ita Aug. Epist. 119. De hac re tam utili ad movendum pie animum, et accendendum divinae dilectionis affectum, varia consuetudo est; et pleraque in Africa Ecclesiae membra pignora sunt: ita ut Donatistae non reprehendant, quod sobrie psallimus, in Ecclesia divina cantica Propherum; cum ipsi ebrietates suas ad canticum Psalmorum humano ingenio compositorum, quasitubas exhortationis inflamment. Qua quidem in re nostra quoque pigritia lacrimis ploranda est, quod cum Anabaptistae, Lutherani, Calviniani, Ariani, hymnos suos moribus et fidei adversos tanta contentione proclament, nos neglegenti, et languida cantillatione multis in Ecclesiis respondemus. Cum tamen cantio Ecclesiastica, ut docet Iustin. excitet voluptate quadam animum, et flagrans ad eius quod carmine celebratur desiderium: affectiones et concupiscentias carnis sedat, cogitationes malas inimicorum, quos cernere non est, suggest: one oborientes amoliatur; mentem ad fructificationem divinorum bonorum riget, pietatis decertatores generosos, et fortes, per constantiam in rebus adversis efficiat, omnium rerum, quae in vita tristes, et luctuosae accidunt, piis adfert medicinam. Huiuscemodi corruptiones cantionum fuere olim apud Arianos ad sotadicos modulos ab ipso Haeresiarcha compositae, de quibus S. Athan. orat. 2. contra Arianos. Hos imitati sunt Meletiani, qui profano manuum plausu, et saltatione quadam hymnos concinebant. Paulus etiam Samosatenus mulieres docuerat loco Psalmorum laudes sibi in Ecclesia canere. Ita Synod. Antiochena ad Dionys. Roman. Similia deinde conatus est impios psalmos componendo (ut Epiph. haer. 67.) Apollinaris Laodicen. ut Synod. Laodicena refert c. 59. Eos gnaviter nostri temporis sectae imitantur; nulla enim fere est, quae non orgia sua concinat, et vocum blanditie impietatem, quasi Enthusiasmo propaget. Hinc omnes canendi illecebras in coetus suos induxerunt, ut veteres Ecclesiae hymnos, psalmodiamque exterminent.

§. 7. Musica omnia instrumenta in cantu Ecclesiastico rite et legitime usurpantur. Nam hoc nos Psalmi frequenter admonent, psallere citharis, cymbalis benesonantibus, in chordis, et organo, in psalterio decachordo. Non tamen illis magnopere usa est Ecclesia initio Euangelii, tum quod in privatis aedibus fere parvus ille grex conveniret, tum quod omnia illa organorum, et fidium genera tam gentium obscenitates, quam idololatria contaminavit. Adeo ut cantio parum honesta videretur, si accederent instrumenta, quorum tum in lascivia tantum paene erat usus.

Concil. Senense provincial. Organorum sanctum usum esse iubet, Organorum usum Ecclesia

a Patribus ad cultum servitiumque divinum recepit. Nolumus it aque, quod organicis instrumentis in Ecclesia impudica, aut lasciva melodia: sed sonus omnino dulcis, qui nihil praeter hymnos divinos et cantica spiritalia repraesentet.

§. 8. Cantandi utilitas varia est; quam Chrus. ho. 41. in Psal. exposuit. Nihil animam aeque erigit, et elatam quod ammodo efficit, et a terra liberat, et exoluit a uniculis corporis et amore sapientae afficit, et utresomnes ad hanc vitam pertinentes irrideat, perficit, ut versus modulatus, divinum canticum numero compositum. Nostra certe natura ussque adeo delectatur canticis, et carminibus, et tantam cum eis habet necessitudinem, et convenientiam, ut vel infantes ab uberibus pendentes, si fleant et afflictientur, ea ratione sopiantur. Nutrices quidem certe, quae eos gestant in ulnis, saepe abeuntes et redeuntes, et quaedam puerilia eis carmina decantantes supercilia eorum ita sopiunt. Quocirca saepe quoque viatores meridie agentes iugalia animalia, hoc faciunt, canentes, itineris molestiam illis canticis consolantes. Nec solum viatores, sed etiam agricolae vuas intorculari calcantes, vindemiantes, et vites colentes, et quodcumque aliud opus facientes, saepe cantant. Nautae quoque remos impellentes hoc faciunt. Iam vero mulieres quoque texentes, et confusastamina radio discernentes, saepe quidem et per saepe singulae, saepe autem omnes concorditer unam quandam melodiam concinunt: hoc a. faciunt mulieres, et viatores, et agricolae, et nautae, qui ex opere fasiendo suscipitur, laborem caute consolari volentes: Ut pote quod anima, si carmina et canticum audierit molesta et difficilia sit sacilius toleratura. Quontam ergo hoc genus delectationis est animae nostrae valde cognatum et familiare: ne daemones lasciva meretricia cantica introducentes, omnia everterent; Psalmos Deos construxit, ut ex ea re simul caperetur voluptas et utilitas. Et post multa de utilitate psallendi, haec addit: Haec dico, non ut vos tantum laudetis, sed ut filios et uxores doceatis talia cantare cantica, non solum intexendo, aliove opere faciendo, sed maxmie in mensa. Quando enim Diabolus ut plurimum insidiatur conviciis, cum et ebrietatis et ingluviei risuspue profusi et remissi animi auxilio utitur: tunc maxime oportet et ante mensam et in mensa se munire psalmorum praesidio, et simul cum uxore ac liberis surgentes e convivio hymnos sacros Deos canere. Utinam sacrae can tiones in locum levium, vecordium, spurcarum cantilenarum apud omnes succederent. Utinam saltem die festo psallentium pietas audiretur.

§. 9. Non tamen sacros SS. Episcoporum, aut Doctorum humnos Ecclesia respuit. Fuere tempore Hononrii Papae I. qui eos reicerent. Concil. Tol. 4. c. 2. eos approbat et recipit. De hymnis etiam canendis et Salvatoris et Apostolorum habemus exemplum: nam et ipse Dominus hymnum dixisse perhibetur, Matthaeo Euangelistatestante: Et hymno dicto exierunt in montem Oliveti. Et Paulus Apostolus ad Eph. scripsit dicens: Implemini spiritu, loquen tes vobismet ipsis in Psalmis, et hymnis, et canticis spiritualibus. Et quia nonnulli hymni humano studio in laudem Dei atque Apostolorum et martyrum triumphos compositi esse noscuntur, sicut hi, quos beaussimi Doctores Hilarius atque Ambros. ediderunt, quos tamen quidam specialiter reprohant, pro eo quod de scripturis S. Canonum, vel Apostolica traditionem non exsistunt; respuant ergo et illum hymnum ab hominibus compositum, quem cottidie publico privatoque officio, in fine omnium Psalmorum dicimus: gloria et honor Patri, et Filio, et Spiritui S. in saecula saeculorum, Amen. Nam et ille hymnus, quem nato in carne Christo, Angeli cecinerunt, Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae volunt atis, reliqua quae ibi sequuntur Ecclesiastici Doctores composuerunt. Ergo nec ipsi in Ecclesiis canendi sunt, qui in S. Scripturarum libris non inveniuntur? Componuntur Missae, sive preces, vel orationes, sive commendationes, seu manus impositiones, ex quibus si nulla dec antentur in ecclesia, vacant officia omnia Ecclesiastica. Admonet haec fieri, atque hortatur Timotbeum Apostolus dicens: Obsecro ergo primo omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones pro ommb. hominibus, proregibus et pro omnibus qui in sublimitate sunt. Sicut ergo orationes, ita et hymnos in laudem Dei compositos, nullus nostrum ulterius improbet, sed pari modo in Gallicia, Hispaniaque celebrent, excommunicatione plectendi, qui hymnos reicere fuerint ausi.

§. 10. Rectissime itaque ab Ecclesia olim statutum est, ut certa psallendi forma in Ecclesia uteremur, ita Conc. Tol. 4. c. 2. unum orandi modum atque psallendi retineri iubet. Ita Conc. Bracarense c. 10. quod regnante Ariamiro celebrarum, et Venetum sub Leone I. c. 15. Gerundense sub Hormisda. c. 1. Epaunens sub Gelasio I. c. 4. Qmnia demum in optimum ordinem redigi iussit Conc. Trid. Egregic etiam Conc. Senense c. 17. Et cum in Ecclessis Dei Psalmodia cantanda praecipiatur, ut fidelium devotio excitetur: in hoc nocturnum diurnumque officium et Missarum celebritates assidue clero ac populo, sub maturo tenore distinctaque gradatione cantentur, ut eadem distinctione collibeant, et maturitate delectent. Propterea praecipimus, ut in ecclesiis sint musici cantus distincti, ac discreti, moventes cor ad devotionem compunctionemque. Porro in Ecclesiis praetextu musici cantus, non sunt audiendae publicae cantilenae, et lascivae. Neque enim (inquit Hieron.) in tragoediarum modum, guttur et fauces medicamme sunt leniendae: ne, dum blanda vox quaeritur, congrua vita neglegatur.

§. 11. Insignia sunt de cantu Ecclesiastico documenta Concilii Mcdiol. 5. quae a Sanctissima Caroli Borromaei anima manarunt. Monet, vero. Primo ut studio quodam intimae pietatis, cuius, splendor foris etiam eluceat, unusquisque vel Canonicus, vel alius minister, quicumque sit, qui chori officiis astrictus est ad chori disciplinam sese instruat.

Antea vero, quam eo conveniat, paululum attente secum cogitet et loci illius sanctitatem et conveniendi causam, et divinarum laudum, quarum munus Angelorum est, officia, quae castissime ab omnibus concelebrari oportet.

Hac ipsain cogitatione firmiter inhaerens, nec quicquam quidem mente, animoque concipiet, ab eius loci religione alienum, nedum aget, quod Dei oculos offendat.

Paret se propterea etiam, atque etiam diligenter sancta intimi animi meditatione, et religiosa oratiotione, ut exteriorem cultum divinorum officiorum salutariter exsequatur.

Dum superpelliceum, qui amictus ex tela linea candida constat, induit, cogitet, quam per sonam sustineat, nempe a sordibus, labeque puram, qualem vestitus ille indicat.

Cum almutiam pelliceam, quod insigne canonicorum est, bumeris, vel brachiis, prout inoris est, canonicus impunit, eam cogitationem suscipiat, in se restinctas, ac plane mortuas esse oportere rerum mundanarum affectiones, atque cupiditates, ut eius rei significans

est illa animalis intermortui pellis, quam de mure induit.

Si vero, ut plerisque in Ecclesiis instituti, consuetudinisve est, cappam induit atque [(reading uncertain: print blotted)] humeros contegit, et brachia quasi devincit, ex eo amictu intellegat, se expressas, quasi devinctas habere oportere appetitiones, ac se totum ad Dei voluntatem accommodare.

Cum igitur in chori vestibus indutus, alium vestitum, quo foris utitur contegat; sicque aliam personam habitu gerat; caveat, ne quicquam etiam in sacristia, agat, admittatve, quod cum actione non recte conveniat, ob quam illum habitum induit.

Non in colloquiis quidem ab ea actione alienis se occupet: nisi curae praesit, quae id necessario postules.

Abstineat autem semper, sed maxime dum chori vestibus indutus est, ubi sis, vel in sacristia, vel alio loco, a iocis, a ridicule dictis, facetisve, a cachinnationibus, a verhis futilibus, atque inanibus, quae temere, et imprudenter effunduntur.

In chorum ne properantem, quasi distributionum quaestu iucitatus accedat, sed grani incessu.

Diique ad chorum procedit, qnanquam alii comes adinnctus. at quasi solut accedat in ea meditatione sixus; ut secum cogiter, se ad chorum, nempe ad sancta sanctorum, ut canone antiquo cautum est, et ad publicae orationis sacrificium accedere.

Cum in choro est, animum, inentemque ab omnibus curis, perturbationibus, et cogitationbus arei, quae geritur, sanctitate alisnis, quoad eius fieri potest, abducat, seseque totum in Dei cu tu colligat.

Illud eriaem cogitet, quam ob causam eo se contulerit; tum sibi statuat, se in conspectu Dei omnipotentis, et in corona innumer abilium Angelorum et Sanctorum esse.

Qua in cogitatione videat, perpetuoque reputet, se eo loci consistere, ut Deo sanctissimum cultum; venerationeuque tribuat, atque ab eo, et sibi et aliis omne bonum deprecetur.

Consideret vero ipsum Deum, tamquam pa trem, et redemptorem amantissimum, optimum, sapientissimum, misericordissimum, quique omma intituens ubique et semper est.

Tum cordis castitatem beneque orandi donum, et gratiam, a Deo supplex petat, orationique sacrificium siml cum meritis Iesu Christi, et sanctorum, eius praesertim cuius memoriam ecclesia illo die celebrat, ad gloriam sanctae et individuo Trinitatis, et ad suam, proximorumque utilitatem dirigat.

Cum psallendum est, primum psalmi argumentum mente, atque concipiat.

Observet praeterea, quis in psalmo loquatur, an Deus, an Ecclecsia, an paenitens, an aspirans ad perfectionem.

Attendat item, ad quem praecipue salutarem affectumpsalmus reseratur.

Cum ita se religiose pararit, magna animi attentione se ad verba, sententiasque psalm accommodet, ita ut laudes, gemat, extimescat, sicut psalmorum voces indicant: et quod denique ore profert; animo primum concipiat.

Tum verba singula notet, interpretationem studio assequatur, unde mens, animusque ad aliquem salutatarem affectum incendatur.

Ad verba etiam adiungat animo cogitationem vel amoris, vel reverentiae vel humilitatis. Atque ita quidem affectum aliquem excitet, ut si de virtute verba psalmi profert, desiderio accendatur imitationis, si de peccatis, intime doleat, quod in eo statu ipse fuerit, aut certe proximi eius. Et sic de aiiis item, quae Psalmo significancur.

Eam porro attentionem initio uniuscuiusque psalmi orationis, et aliarum divini officii partium, tum singularum horarum canonicarum renovare, atque excitare studeat, praesertim dum illa verba, quae ad sanctae orationis spiritum inflammandum valent, pronuntiat, Deus in adiutorium meum intende, etc.

Itidem faciat, cum aliorsum se cogitationibus distrahi anim advertit.

In fine etiam uniuscuiusque psalmi sese excitet illis verbis, Gloria Patri, etc.

In conclusione item orationum, cum dicitur, Per Dominum nostrum Iesum Christum, spe sancta erga illum redemptionis nostrae auctorem sese confirmet.

Et quoniam attentio valde admodum excitatur, si quae quisque profert, recte intellegit: ideo in capotissimum expositione psalnorum assiduc versetur, quae non varia sit, sed quae tota in excitandis, exercendisque sanctis affectibus versetur.

Cum autem magnis psallendi fructus in psalmorum affectibus versetur, sive quis inchoro, sive privatim, sive submissa, sive alta voce oret: idcirco certos sibi locos Psalmorum finiat, quibus omnis haec ratio concludatur.

Loci praecipui praeter ceteros hi sint, unde salurares affecius exsistunt, laus Dei, memoria bonorum nostrorum, commemoratio nostrae miseriae, et reprehensio male agentium.

Psalmorum verbis cum Dei bonitas praedicatut, ad illius dilectionem, et ad gratiarum actionem de beneficiis, quae a divina benignitate proficiscuntur; se toto ainimo acendat. Cum illius infinita sapientia, potentia commemoratur; admiratione afficiatur: tum intime gratuletur, cum aliquid Dei auxilio bene gestum narratur.

Cum bonorum memoria recordatioque Psalmorum vocibus excitatur, desiderium quoddam concipiat illa sibi, et aliis consequendi, tum illa eadeni a Deo petat, tum in Deo spem animo capiat fore, ut divina eius ope non modo quae bona sunt quaeque salutaria, assiquatur, sed quae mala, ac quae perniciem afferunt, vitet.

Aliquando etiam intime in Domino gaudeat, se bona, Deo iuvante, adeptum esse, et malacavisse.

Ex miseriarum commemoratione timorem concipiat, dolorem, ac humilitatem, cum suas cognoscit infimitates.

Ex reprebensione mala agentium, agnoscat zelum divinae vindicta, et indignationem contra nequitiam. Atque ita quidem ex salutaribus his affectibus fructum, psallendi uberimum capiet.

Peroratis Psalmis, absolutoque canonicarum horarum officio, paululum tacitus consistat, genibusque flexis veniam deprecerur et neglegentiae et disiractionis aliusue culpa, quam in eoprecationis, officio admiserit: tumque hoc oret, ut pro Christi totusque ecclesiae meritis orationis suae obsequium, ac ministerium gratum sit, atque acceptum.

In eo psallendi officio, cumea mentis attentio, et salutaris affectus, tum corporis decens compositio requiretur.

Ideo, praeter ea, quae degenibus flectendis, de capite inclinando, de stando, de sedendo, ac de cateris partibus in primo Concilio constituta sunt, quaedam etiam in choro cavemus; quae, ut pote minus decentia, et a loci illus culiu aliena vitari oportet: cavero tabella descripta sunt, quae cura nostra edetur, ac singulis sacrificiis Ecclesiarum, tum cathedralium, tum collegiatarum, tum parochialium, affxia perpetuo sit.

Tum vero etiam haec ipsa monita, aliatabella descripta, itidem in singulis sacristiis habeantur.

Non in sacristiis, et tabulis dumtaxat, sed in tabulis cordis carnalibus; quorsum enim omnis templorum ornatus, caerimoninatum apparatus,

nisi ut animis integris Deo serviatur? Sitamen praelatis visum fuerit etiam in choro haec monita suspendere, piis incitamenta adferent; neglegentibus, et rerum sacrarum fastidiosis pudorem inicient. simul eos, qui beneficia libera, et sine onere fructus sagacissime vestigant, facile coercebunr.

§. 12. Quam ob causam cum qui Choro praesidet gravicer officii admonet Concilium primum: In cathedralibus, et collegiatis Ecclesiis, qui choro praesidet, vigilet diligenter, ne quid praetermittatur, in divini officii institutione, vel progressione, vel in reliquis, quae ad probatam Chori rationempertinent, et aliis, quae communibus, vel propriis constitutionibus, in divinis officiis obeundis praescribuntur. Neve absurde, indecore, vel praepostere quicquam fiat. Si qui suo officio non satisfaciant, eos graviter, et amanter obiurget; si non resipuerint, iubeat punctatorem in libro illos describere, et ad Episcopum deferre, cui dignas poenas pendant. Sin ipsein suo munere obeundo neglegens fuerit, ab Episcopo, vel ab alio; qui Ecclesiae praesit, puniatur.

Si quae autem Ecclesia non habet, qui huic muneri nominatim praepositus sit, vel si habet; is non adsit in choro, praesidentis officio sungatur, qui primo chori loco tunc sedet ex iis, qui dignitates, aut Canonicatus, in ea Ecclesia obtiment.

§. 13. Nec minus accurate Concilium Basiliense omnes instruxit sess. 21. Si quis principem saeculirogaturus, habitu honesto, gestu decenti, prolatione non prae piti, sed distincta, attenta quoque mente, seip sum verbo studet componere, quanto diligentius in sacro loco omnipotentem oraturus Deum, haec omnino facere curare debet? statuit igitur sancta Synodus, ut in cunctis cathedralibus ac collegiatis Ecclesiis, horis debitis, signis congrua pulsatione praemissis, laudes divinae maiestatiper singulas horas non cursim ac festinanter, sed adeatim et tractim, et cum pausa decenti, praesertim in medio cuius libet versiculi Psalmorum, debitam faciendo inter sollenne ac feriale officium differentiam, reverenter ab omnibus persolvantur. Horas canonicas dicturi, cum tunica talari, ac superpelliceis mundis ultra medias tibias longis vel cappis, iuxta temporum ac regionum diversitatem, Ecclesias ingrediantur, non capucia, sed almucias vel hyrret atenentes in capite. Qui cum in choro fuerint, gravitatem servent, quam et locus, et officium exigunt, non in simul ac cum aliis confabulantes seu colloquentes, aut litteras seu Scripturas alias legentes. Et cum psallendi gratia ibidem conveniant, iuncta ac clausalabia tenere non debent, sed omnes, praesertim qui maiori funguntur honore, Psalmis, hymnis et canticis, Deo alacriter modulentur Cum dicitur, Gloria Patri, et Filio, et Spiritui sancto, omnes consurgant. Cum nominatur gloriosum illud nomen Iesus, in quo omne genu flectitur, caelestium, terrestrium, et infernorum omnes caput inclinent. Nemo ibidem, dum horae publice cantantur, legat vel dicat privatim officium. Nam non solum obsequium, quod obnoxuis est choro, subirabit, sed alios psallentes perturbat. Super his debite observandis, aliisque ad divimi officii prosecutionemac chori disciplinam spectantibus, Decanus, vel cui onus incumbit, diligenter invigilet, hinc inde ne quid inordinate fiat, circumspiciens. Horum autem transgressores, illius horaein quacirca praedicta excesserint, vel alia maiori, prout transgressionis gravitas exigit, plectentur poena.

Haec si serio, prout debent, aeternae salutis discrimine, praelati curent, brevi aliam Ecclesiae formam intuebimur.

§. 14. Eadem etiam sessione de praesentia in choro ea docuit quae neglecta clerum perdiderunt, et haereses novas adsciverunt. Qui in mat utinis ante finem Psalmi, Venite exsultemus, in aliis Horis ante finem primi Psalmi, in Missa ante ultimum Kyrieeleison, usque in finem divino officio non interfuerit, nisi forte necessitate cogente, ac petita, et obtenta a Praeside chorilicentia, discedere oporteat, pro illa hora absens censeatur, salvis Ecclesiarum consuetudinibus, si quae forte circa hoc arctiores exsistant. Ide in his observetur, qui a principiousque in fine in processionibus non permanserint. Pro cuius exsecutione deputetur aliquis, onus habens notandi personas singulas statuto tempore non convenientes, iur amento adstrictus agere fideliter et nulli parcere. Iubet etiam haec S. Synodus, quod in Ecclesiis, in quibus singulis horis certae distributiones statutae non sunt, omnino etiam degrossis fructibus, (si opus sit) deputentur, ut iuxta mensuram laboris plus mimusue quisque capiat emolumenti, tollens prorsus abusum illum, quo in una dumtaxat hora praesens, totius diei distributiones usurpat: et illum, quo Praepositi, vel Decani, aut alii officiales ex hoc solum, quod officiales sunt, licet actualiter pro utilitate Ecclesiae non absint, cottidianas distributiones percipiunt.

Ex quo certo colligimus. Primo. Graviter eos delinquere, qui canendi partes laudesque Dei celebrandi in Ecclesia, cum vivant, et saepelaute vivant de Ecclesia, tamquam sua dignitate inferius arbitrati, pauperioribus Sacerdotibus, vicariis, studious, conductitiis cantoribus delegant. Non ita David noctes et dies Deo concinens, non ita Carolus Magnus qui canendi modos ipse tradidit, non maximi, sanctissimique Pontifices, qui cum regibus et imperatoribus munificentissime Ecclesias dotarunt, ut a viris doctissimis, illustrissimisque publice divinum numen coleretur. 2. Consuetudinem, opinionemque eorum damnibalem esse, qui cum beneficia Ecclesiastica possideant, vel raro adeundum templum sibi arbitrantur, vel solam praesentiam ad reditus accipiendos sufficere iactant. Cum enim beneficium detur propter officium, otio solo fructus suos facere non potest, multo minus negotio, quod otio peius est. Quis enim credat, vel mentem fundatorum fuisse, vel Deo curae esse parruissimum morem eorum, qui in peristilio, vel ipsa Ecclesia inanibus sunt fabulis intenti, dum alii officia divina decantant? Numquid domos habetis, et xystos, et hortos ad ambulandum, et fabulandum, et Ecclesiam Dei contemnitis? Ecclesiam Dei, unde vobis praestatur, ut otiose fabulari possitis? Quo autem vultualios cives vestros; qui decimis collationibusque Ecclesias conservant, in eo templo orare, psallereque cernitis, quod vestris fabulis personat? Sacerdos, Canonicus, Diacohus, ridedo, garriendo, in conspectu angelorum, inter Psalmos et tremenda musteria, in medio templi, in conspectu S. Eucharistiae, cum eorum officium sit modestiae, devotionis, reverentiae; erga Ecclesiam exempla cunctisdare; magno omnium scandalo praesens est, saecularia negotia forte nugatoria tractat, qui si aliquando de pietate loquitur; quia tamen loco fit non concesso, culpanon vacat, quia domum orationis, sacrarium Dominici corporis facit domum negotiationis, recreationis, discursationis, nugarum.

3. Hinc ortam esse tot malorum causam. Quia domus Dei a suisministris contemnitur. Aggaei c. 1. v. 2. Deus causam malorum esse ait, sacrorum neglectum. Populus iste dicit: Nondum

venit tempus donuus Domini aedificandae. Et factum est verbum Domini in manu Aggaei Prophetae dicens: Numquid tempus vobis est, ut habitetis in domibus laqueatis, et domus ista deserta? Et nunc haec dicit Dominus exercituum. Ponite corda vestra super vias vestras: seminastis multum, et intulistis parum: comedistis et non estis satiati: bibistis et non estis inebriati: operuistis vos, et non estis calefacti: et qui mercedes congreganit, misit eas in sacculum pertusum. Haec dicit Dominus exercituum: Ponite corda vestra super vias vestras: ascendite in montem, portate ligna, et aedificate domum, et acceptabilis mihi erit, et glorificabor dicit Dominus. Respexistis ad amplius, et ecce factum est minus: et intulistis in domum, et exsufflavi illud: quam ob causam dicit Dominus exercituum ? [(reading uncertain: print faded)] quia domus mea deserta est, et vos festinastis unusquisque in domum suam. Propter hoc super vos prohibiti sunt caeline darent rorem, et terra prohibita est ne daret germen suum, et vocavi siccitatem super terram, et super montes, et super triticum, et super vinum, et super oleum; et quaecumque profert humus, et super homines, et super inmenta, et super omnem laborem manuum.

Nunc vero non tantum domus Dei non aedificatur, sed quae est aedificata in usus profanos vertitur: ideoque ubi tantum invaluere mali mores, ut ordinaria potestate non possint emendari, clerus templi sui contemptor eradicabitur, quod iam multisin locis factum est. 4. Resormatio facilis, si velint illi, qui velle debent. Quis enim si superioribus displicere videat, in re, cuius emolumentum nullum est, inverecunde offendere audeat? Deinde ut absens distributionib. privatur, ita ambulones illi multa duplici puniantur, ut et careant distributionibus, et pro fabrica Ecclesiae sumptum pendant. Neque enim licentiae, sed devotioni tanta templa exstruxit maiorum nostrorum religiosa magnificentia. Verum de hoc errore iterum rediturus est fermo, quia saepe est reprehendendum, quod saepe peccatur.

CAPUT VII. Horas Canonicas, et Vigilias in Ecclesia usitatas fuisse, et esse.

§. 1. HOrae Canonicae in Ecclesia institutae sunt; ut a Dei ministris certo ordine. divinae laudes canantur, dicanturve. Postquam enim Sacerdotibus Christianis alimenta statuta sunt, etiam laudum divinarum, et precum certa pensa desinita sunt; Quae priscis temporibus, quamquam certo Psalmorum, et orationum, lectionumve numero non continerentur, maiora fuere, quam nostris.

Antiquissima igitur res est, horarum Canonicarum in Ecclesia, cantio, recitatioque, Immo vero initia sunt in Iudaeorum Ecclesia. Tertullianus contra Psychicos c. 10. Porrocum in eodem commentario Lucae, et tertia hora orationis demonstretur, sub qua Spiritu sancto initiati pro ebriis habebantur; et sexta qua Petrus ascendit in superiora, et nona qua templum sunt introgressi, cur non intellegamu salva plane indifferentia semper et ubique et omni tempore orandum: tamen tres istas horas, ut insigniores in rebus humanis quae diem distribuunt, quae negotia distinguunt, quae publice resonant, ita et sollemniores fuisse in orationib. divinis: quod etiam suadet Danielis quoque argumentum ter die orantis, utique per aliquarum horarum exceptionem, non aliarum autem quam insigniorum exinde Apostolicarum rertiae, sextae, nonae.

Tres igitur horas usitatas inter Christianos, et horas precum insigniores, sive sollemnium agnoscit Tertullianus. Easdem codem modo probat Cyprianus l. deorat. Dominica. Verba sanctissimi martyris, et praesulis adducere in anuno est, ut cognoscat Clerus Christianus, quo studio oporteat sacra officia peragere, nobis a tam veneranda antiquitate commendata intellegant, et irrisores precum nostrarum haeretici, se cum vetustate, et fanctis universis pugnare. Ita igitur Cyprianus l. citato. In orationibus vero celebrandis invenimus observasse cum Dameies trespueros in fide fortes et in captivitate victores, horam tertiaam, sextam, nonam, sacramento scilicet Trinitatis; quae in novissimis temporibus manifestari habebat. Nam et prima hora in tertiam veniens, consummatum numerum Trinitatis ostendit. Itenque ad Sextam quarta procedens, declarat alteram Trirititatem. Et quando a septima nona completur, pser ternas horas Trinitas perfecta numeratur: quae horarum spatia iam pridem spiritualiter determinantes adoratores Dei. statutis et legitimis ad precem temporib. serviebant; et manifestata posstmodum res est, sacramenta olim fuisse; quod ante sic iusti precabantur. Nam super discipulos hora tertia descendit Spiritus sanctus, qui gratiam Dominicae, repromissionis implevit. Item Petrus hora sexta in tectum superius ascendens; signo pariter et voce Dei monetis instructus est, ut omnes ad gratiam salutis admitteret, cum de emundandis gentilib. ante dubitaret. Et Dominus hora sexta crucifixus, ad nonam peccata nostra sanguine suo abluit, et ut redimere et vinificare nos posset, tunc victoriam suam passione perfecit. Sed nobis, fratres dilectissimi, praeter horas antiqitus observatas, orandinunc et spatia et sacrament acreverunt. Nam et mane orandum est, ut resurrectio Domini maturina oratione celebrebretur, quod olim Spiritus sanctus designabat in Psalmis dicens: Rex meus: Deus meus, quoniam ad te orabo Domine: mane exaudies vocem meam: mane assistam tibi, et contemplabor te. Et iterum per Prophetam loquitur Dominus: Diluculo vigilabunt ad me dicentes: Eamus et revertamur ad Dominum Deum nostrum. Recedente item sole ac die cessante vecessario rursus orandum est. Nam quia Christus Sol verus, et dies est verus, sole ac die saeculi recedete, quando oramus et petimus, ut super nos lux denuo veniat, Christi precamur adventum, lucis aeternae gratiam praebiturum. Christum autem diem dictum declarat in psalmis spiritus sanctus: lapis, inquit, quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli: a Domino factus est iste, et est admirabilis in oculis nostris. Iste est dies quem fecit Dominus, ambulemus et incundemur in eo. Item quod Sol appellatus sit, Malachias Propheta testatur dicens: Vobis autem qui timetis nomen Domini, orietur Sol iustitiae, et in caelis eius curatio est. Quod si in scripturis Sanctis Sol verus, et dies verus est Christus; hora nulla a Christianis excipitur, quo minus frequenter et semper Deus debeat adorari, ut qui in Christo, hoc est, in sole, et in die vero sumus, insistamus per totumdiem precibus et oremus: et quando mundi lege decurrens vicibus alternis nox revoluta succedit, rullum de nocturnis tenebris esse orantibus damnum potest, quia filiis lucis et in noctibus dies est: Quando enim sine lumine est, cuilumen in corde est? aut quando Sol et [(transcriber); sic: et et] dies non est, cui Sol et dies Christus est? qui autem in Christo, hoc est, in lumine semper sumus, nec noctibus ab oratione cessemus.

Horis igitur Tertullianeis Cyprianus adiungit

matutinam, vespertinam, nocturnam. Hieron. Epist. ad Demetriadem, et Laetam sui etiam temporis consuetudinem eam fuisse ostendit. Non est ergo hoc institutum Damasi, Hieronymi, Ambrosii, nisi quod magis horum consilio, iussuque in ordinem omnia sint redacta, atque ita Sigebertus in Chronicis, et Radulphus Tungrensis intellegendi sunt, cum hos patres institutores horarum nominant.

Antiquiorem horarum fuisse rationem docet Athanasius de virg. Oriens Sol vide at librum in manibus tuis. Post tertiam Synaxes conficies; quoniam ea hora a defixum est lignum crucis. Sexta hora absolves deprecationes cum Psalmis, ploratu, et supplicationibus; quoniam hac hora pependit filius Dei in cruce. Nona hora rursum in bymnis et glorificationibus eris, cumlacrymis et confessione peccatorum tuorum Deo supplicabis; quoniam hac hora Dominus in cruce pendens reddidit spiritum: et post Synaxin horae nonae comede panem tuum, et post nonnulla: Si, inquit, ingredieris in templum duodecima hora, maiorem et longiorem facies Synaxim cum virginibus tecum concordibus: quod si nullum habeas concordem, sola Synaxim absolves, Deo praesente, et audiente, Bonum autem est lacrimas effundere coram Domino, memoremque esse duodecimae horae, quod in illa Dominus ad inferos descendit.) inferius vero haec addit: Media nocte excitaberis, et hymnis celebrabis Dominum Deum tuum: ea enim hora surrexit a mortuis Dominus Deus tuus, et Patrem suum hymnis celebravit, atque ideo nobis iniunxit, ut eadem hora hymnos Deo diceremus. Cum primum surgis, hunc versumrecita: Media nocte surgebam ad confitendum tibi, super iudiciis iustitiaetuae, et precare, et incipe recitare Psalmum quinquagesimum, donec absolvas. Auctor. etiam de regulis brevioribus interrog. 37. Hieron. ad Eustochium. In Daniel. c. 7. Epist. 7. et 37. de his agunt.

§. 2. Porro quo animo etiam nostro saeculo fuerint SS. Concilia docent, id quod Treviris sub Reverend. atque illustrissimo Ioanne celebratum est, Anno 1549. Omnes qui horis Canonicis persolvendis deputati sunt, dent operam, ut collectis animis, quoad fieri potest, debitum pensum absolvant, necitas se habeant, ut voce dum psallunt, quiduis potius quam Deum animo cogitare videantur, semper caventes, ne Propheticum illud audiant: Labiis quidem me honorant, cor autem eorum longe est a me. Quid autem est, voce quidem psallere, mente autem domum aut forum circuire, nisi homines fallere, et Deum irridere? Grave admodum est, quod Scriptura dicit: Maledictus qui facit opus Dei neglegenter. Statuimus proinde ut laudes divinae persingulas horas non cursim, acfestinanter, sed tractim, servatis intervallis decentibus, ratione dierum festorum ac profestis interinediis secernendorum, habita, reverenter et alacriter absolvantur, nequaquam sublato in altum clamore, ne vel insanire, vel anim lascinia gestire videantur potius, quam fervore fpiritus exsultare semper versiculum decantatissimum animo voluentes.

§. 3. Ad horas obugantur Clerici maioribus ordinibus initiati, relogiosi professi, qui chorum habent, beneficiati. Ita Canon. Presbyter decelebr. Miss. et can. Si quis presbyter. dist. 92. Item doletes. de celebr. Miss.

§. 4. Magna divino nomini, Ecclesiaeque iniuria infertur horarum canonicarum omissione; Quod ita emendari poterit. 1. Si pleraque beneficia in distributiones cottidianas praesentium, canentiumque conferantur. 2. Si pueris non ita facile beneficia conferantur: aut sane dum litteris operam dant, legere doceantur, et legant accurate. Nunc enim experientia docet, vel optimos, vel nequissimos esse eos, qui adolescentes beneficiis gravantur. Si enim in dies cum attentione ac devotione pensum precum persolvant, magnos in pietate, et litteris progressus faciunt. Si vero sacerdotiorum censibus fruantur, et preces neglegant, quandoquidem gravise cottidie peccato obstringunt, nihil mirum est a gratia divina relictos, evadere pessimos; sunt enim quasi aerarii Ecclesiastici depeculatores, qui velut ex Ecclesiasticorum bonorum rapina vivunt; officium vero ob quod bona illa dantur, omnino subterfuginnt. Verum de horis plura Canonistae et in utilissimo suo libro, destatu Ecclesiastico Collega meus P. Gisbertus Sceuickhavius, quem Sanctorum Patrum ore loquenrem au dire merito debent, qui loca functionesque Sanctorum Patrum tenent.

CAPUT VIII. Ecclesiasticos posse rerum, et controversiarum civilium esse iudices.

§. 1. MAgnum hoc Ecclesiae privilegium est in medio Romani Imperii, aliorumque regnorum proprium tribunal erigendi potestas. Hoc tamen legitimum esse nos Doctor gentium Paulus docuit. 1. Cor. 6. 1. et seq. Audet aliquis vestrum habens negotium adversus alterum, iudicari apud iniquos, et non apud sanctos? an nescitis, quoniam sancti de hoc mundo iudicabunt? et si in vobis iudicabitur mundus, indigni estis, qui de minimis iudicetis? ne scitis quoniam Angelos iudicabimus? quanto magis saecularia, sacularia igitur iudiciasi habueritis: contemptibiles qui sunt in Ecclesia, illos constituite ad iudicandum. Ad verecundiam vestramdico. Sic non est inter vos sapiens quisquam, quipossit iudicare inter fratrem suum, sed frater cum fratre iudicio contendit: et hoc apud infideles. Iam quidem omnino delictum est in vobis, quod iudicia habetis inter vos. Quare non magis iniuriam accipitis? quare non magis fraudem patimini, sed vos iniuriam facitis, et fraudatis, et hoc fratribus.

Christianos quidem sic affectos esse Apostolus desiderat, ut pati iniuriam, quam inserre malint, quia tamen in magna multitudine non deerant; qui sua pertinaciter tueri, aliena avide appetere solebant, iudice opus erat. Ne vero inter Ethnicos lis agitaretur, in Ecclesia iudices legendos censuit. Hoc igitur est regale sacerdotium, cui cedere debuerunt gentilium Caelarum leges. Si igitur Apostoli in civitatibus tribunalia erigere, iudices constituere potuerunt, quis dubitet eos quoque iudicasse, multo magis iudicare potuisse? Dare enim potestatem iudicandi, plus est, quam iudicare; est enim Architectonicae potestatis.

§. 2. Iudices Ecclesiasticorum sunt Ecclesiastici tantum; ita caus. 11. qu. 1. c. 15. Experientiae tuae praesenti auctoritate mandamus, ut in causis, in quibus quaelibet Ecclesiastici officii persona loco petitoris exsistit, quemquam laicum pulsatura apud suae provinciae iudicem suas proponere actiones non deserat. Iniis vero negotiis, in quibus Ecclesiastici officii persona pulsatur, totius submoto pulsationis obstaculo, ad Episcopi, vel presbyterorum in loco, ubi quaestio vertitur, constitutorum occurrat indifferenter examen. Et can. 2. Nullus iudicum, neque presbyterum, neque

diaconum, aut clericum ullum, aut iuniores Ecclesiae sine licentia Pontificis per se distringat, aut condemnare praesumat. Quod si fecerit, ab Ecclesia, cui imuriam irrogare dignoscitur, tamdiu sequestrarus, quousque suum agnoscat et emendet.

Et can. 5. Continua lege sancimus, ut nullus Episcoporum, vel eorum qui Ecclesiae necessitatibus servunt ad iudicia, sive ordinariorum, sive extraordinariorum iudicum pertrahatur. Habent illi suos iudices; nec quidquam his, publicis est commune cum legibus. Item Constantinus imperator praesidens in sancta Synodo, quae apud Nicoeam congregata erat, cum querelam quorundam conspiceret coram se delatam, ait. Vos a nemine diiudicari potestis: quia ad Dei solius iudicium re feruamini. Sed haec res exceptionem pertiner, de qua suo loco.

§. 3. Iudices in Ecclesia con emptibiles collocari iubentur; Non ut quilibet iudex esse possit; Illa enim mens Pauli non est. Nam sapientem requirit, qui possit iudicare inter fratrem, et fratrem. Contem pribilem vero appellat, quia ad verecundiam eorum loquitur, cum sit confessus Sanctorum, minimus vero videatur sapientior gentilium sapientib. ad quos lites suas deferebant. Itaque iudices esse posse eos, qui sunt conditionis vilioris, ut si quis dicat ex vilioribus Academiae posse iudices constitui in oppidis, pagisque.

§. 4. Olim coram clericis Christiani iudicio experiebantur. Clem. l. 2 Const c. 49. Iudicia vestra fiant in secunda Sabbati, ut si qua controversia ex sententia vestra oriatur, usque ad Sabbatum libera sit vobis facultas, qua possitis controversiam illam componere, et pacem conciliare inter eos, qui litigant. Adsint autem iudicio Diaconi, et presbyteri integre iudicaturi, veluti Dei homines, cum iustitia. Cum utraque per sona venerit, prout lex iubet, qui ambo litigant, statuantur in medio tribunali: iisque auditis, sancte iudicium pronuntiate, studentes ante sententiam Episcopi eos conciliare, ne exeat supra terram iudicium in peccatorem. Hoc Chryfostomus egregie exponit, ut de Sacerdotibus interpretatur.

[Gap desc: Greek words]

Fortasse dicet quispiam nullum esse inter vos sapientem, neque qui ad discernendum et diiudicandum sit idoneus Et quid tum? Nam et si nullus, inquit, sit sapiens, vos minimis permittite. Ad verecundiam vestram dico. Est refellentis eorum obiectionem, ut quae sit exiusatio et praetexus supervacaneus. Et ideo subiunxit, Sic non est inter vos sapiens quisquam. Tanta est, inquit, inopia, tanta apud ves raritas virorum intellegentium? Quod autem subiunxit, maiorem infert plagam. Nam cum dixisset. Sic non est inter vos sapiens quisquam, subiunxit, Qui possit iudicare inter sratrem suum? Nam quando frater cunfratre iudicio contendit, intellegentia et sollertia non est opus litis arbitrio, cum effectio et cognatio magnamopem afferat ad solvendam huiusmodi contentionem.

Eadem est sententia Aug. ep. 47. ad Proculeian. et de opere monachorum c. 29. Testem invoco super aniniam meam, quoniam mallem per singulos dies certis horis quantum in bene moderatis monasteriis constitutumest, aliquid manibus operari, et certas horas habere ad legendum et orandum, quam tumultuosissimas perplexitates causarum alienarum patide negotiis saecularibus vel iudicando dirimen dis, vel interveniendo precidendis. Quibus nos molestiis idem afflixit Apostolus. non utique suo, sed eius qui in eo loquebatur, arbitrio: quas tamen ipsum perpessum suisse non legimus: aliter enim se habebat Aposto latus evis discursus. Nec dixit: Saecularia igitur iudicia si habueritis, ad nos deferte, aut nos constiture ad iudicandum: sed eos qui contemptibiles sunt in Ecclesia, hos, inquit, collocate. Ad reverentiam vobis dico. Sic non est inter vos quispiam sapiens, qui possit inter sratrem suum iudicare; sed frater cum fratre iudicatur, et hoc apud infideles. Sapientes ergo, qui in locis consistebant, fideles et sanctos, non qui hac atque illac propter Euangelium discurrebant, talium negotiorum examinatores esse voluit. Unde numquam de illo scriptum est, quod aliquando talibus vacaverit, a quibus nos excusare non possumus, etiamsi contemptibiles nos simus: quia et hos collocari voluit.

§. 5. Exempla sanctissiniorum ac laboriofissimorum episcoporum iudiciariam potestatem nobis ostendunt. Greg. Nyssen. orat. de virtut. Greg. Thaumaturgi Episcopi Neocaesariens. Ne saecularium quidem ac temporalium controver siarum aliud ullum iudicium sibi magis ratum ac firmum, maiorisque auctoritatis esse probabant: sed omnis quaestio disceptatioque, et omnis intricatus difficilisque negotiorum nexus illus consiliis et admonitombtu resolvebatur et dirimebatur. Unde cum communiter universis, tum singulis illius beneficio, tam aequit asrect aque iuris constitutio, quam pax erat.

Deus vero cordi sibi esse ornatum in sedandis discordiis miraculo dernonstravit. Nec ille tamen in oratione, lectione, operibus misericordiae, doctrina [Orig: doctrinâ] neglegens, 17. Christianos cum Episcopatum acciperet, invenit, 17. gentiles, cum moreretur reliquit.

Ambros. ita litibus diiudicandis occupatus fuit, ut neget eum Aug. respirare potuisse. l. 3. conf. c. 3. Non enim quaerere ab eo poteram quod volebam, sicut volebam, secludentibus me ab eius aure atque ore catervis negotiosorum hominum, quorum infirmitatibus serviebat. Cum quibus quando non erat, quod per exiguum temporis erat, aut corpus reficiebat necessariis sustentaculis, aut lectione animum. Et paulo post: Et coniectabamus eum parvo illo tempore, quod reparandae menti suae nanciscebatur, feriatum ab strepitu causarum alienarum, nolle in aliud avocari, et cavere fortasse ne auditore suspenso et intento, si qua obscurius posuisset ille quem legeret, etiam exponerenecesse esset, aut de aliquibus difficilioribus disceptare quaestionibus, atque huic operi temporibus impensis, minus quam vellet voluminum evolveret. Tam multa tamen fecit, dixit, scripsit Ambros. ut eius opera inspicienti in summo otio vixisse videri posset.

Nec sponte se tam laboriosae, tamqne odiosae provinciae mancipavit, sed indutum illa necessitate se Beati Pauli auctoritate scribit ad Marcell epistol 49. Ambrosii discipulus Augustinus loco supra citato. Maligni homines efflagitant, aut certe infirmos premunt, ut causas suas ad nos deferre compellant. Quibus dicere non audemus; Die homo quis me constituit iudicem aut divisorem inter vos? Constituit enim talibus causis Ecclesiasticos Apostolus

cognitores. Queritur ille frequenter de negotiorum multitudine; sed tamen fatetur, se non conteri ab fide libus litigando, sed eos potius obtemperando ipsum consolari.

Exstat querela Synesii, qui ad Episcopatum compulsus est epistola 57. Otio opus est ei, qui cum Philosophia sacerdotio fungitur. Non condemno Episcopos qui in rerum negotiis versantur, sed magis miror eos qui utrumque possunt: meafacultas non est duobus dominis servire. Si vero sunt alioqui, qui neque a condescensu laduntur, poterunt sane et sacerdotio fungi, et civitatum Praefecti esse. Radius enim Solis si cum stercore versabitur, purus manet, non inquinatur: ego verocum idem hoc fecero, fontibus et mari opus habeo.

Missio Synesio petenti negata est, et ille Andronicum, et postea Tonantem praesides excommunicavit, quod facere non potuit nisi prius cognonisset, iudicasset. Videatur epist. 58.

§. 6. Iniurius est igitur in viros sanctissimos Beza in notis ad c. 6. Corinth. primae. Istiusmodi audiendis disceptationibus minime adhibendos esse ministros, quorum longe diver sum sit munus, sed alios potius quosuis, ex iis quos postea Laicos vocarunt, in aliis utilioribus rebus minime omnium occupatos. Sic enim [Gap desc: Greek words] hyperbolice dictos interpretor, non qui maxime sint imperiti, vel qui sint vilissimi. Haec ila est igitur Apostolica doctrina ipsius CHRISTI et mandato et exemplo plurimis locis confirmata, nedum ut utrumque gladium seu Petro, seu aliis a Petro ullis pastoribus concesserit. quod si attente, ut oportuit, a veteribus illis Episcopis, ab ambitione, fateor, quae mox illos secuta est, procul remotis, sed tamen ab Apostolica regula deficientibus, fuisset consideratum, neque se ipsos tot laboribus fatigassent, de quibus alicubi conqueritur Augustinus, neque posteris invadendae Magistratuum potestati aditum certo cum humani generis exitio tandem secuturo pates ecissent.

At Episeopi illi sanctissimi laboriosum, odiosumque negotium, pietatis causa susceperunt, et ab Apostolo sibi impositum arbitrati sint.

Nihil tamen hic verius, quam ministros Calvinianos ad controversias diiudicandas non esse adhibendos; Apostolus tamen Epicopos sic obligavit, non contra Christi, aut Petri praeceptum. Non illi contra normam apostolicam iudicarunt, multo minus tyrannidem occuparunt, sed oppressis contra potentiorum violentias subvenerunt. Quod Siluanus vir sanctissimus Troados Episcopus clericis suis iudicandi potestatem eripuit, signum est fuisse eam penes illos potestatem, qua cum abuterentur, cum deessent idonei clerici, fidos laicos constituit. Nicephorus enim nundinationem instituisse, Socrates ait, eos quaestum ex litigantium controversis fecisse. Nec mirum, pars illa Asiae variis haeresibus agitabatur, et Cleri tam in fide, quam moribus sinceritas, ac constantia labefactata erat. Neque tamen idcirco ordini iurisdictio non debetur, si unus Ecclesiolae Episcopus, iudicia ad Laicos transtulit. Quia male iudicabant clerici. Quin omnino iudico in clericos iudices diligenter annuatimque inquirendum, et si a iustitia declinarint severifsime puniendos.

§. 7. Tandem vero Concil. Trident. (sess. 13. c. 1. de reform.) reos criminum varie constringit, qui episcopalia iudicia evadere satagebant. Itaque negat frivolae appellationi deferendum. Cum igitur rei criminum plerumque ad evit andas poenas, et Episcoporum subterfugienda iudicia, querelas et gravamina simulent, et appellationis diffugio iudicis processum impediant, ne remedio, ad innocentiae praesidium instituto, ad iniquitatis defensionem abutantur, atque ut huiusmodi eorum calliditati, et tergiver sationi occurratur, ita statuit, et decrevit: in causis visitationis, et correctionis, sive habilitatis, et inhabilitatis, nec non criminalibus, ab Episcopo, seu illius in spiritualibus Vicario generali, ante definitivam sententiam, ab inter locutoria, vel alio quocumque gravamine, non appelletur: nec Episcopus, seu Vicarius appellationi huiusmodi, tamquam frivolae, defeire teneatur.

§. 8. Causae cur id utile Rei publicae sit, multae fane fuerunt, hodieque manent.

1. Quod sincerius causae tractentur a Domini sacerdotibus, et ministris, quam a profanis iudicibus. Nam iustitiae, aequalitatisque regulam apertiorem arctius custodiunt. Quae etiam causa est, ut populus ipse, ad audientiam episcopalem appellarit. Quemadmodum enim leges civiles debent Ecclesiasticis attemperari, ita quoque iudices saeculares audire par est episcopos et sacerdotes. Constitutiones imperatorum vim legis obtinent, sed firmiorem canones Apostolorum. Hinc factum ut fere Innocent. dixerit Ecclesiam mundanis legibus non constringi. Et Hier. in Epitaph. Fabiolae. et ep. 30. ad Ocean. Aliae leges Caesarum, aliae Christi: aliva Papinianus, aliud Paulus praecipit. Quo factum est, ut Constantinus sanciret. Praesidum sententias posse ab Episcopis rescindi. quod a se factum, testis est ipse Ambrosius li. 2. off. c. 25.

2. Minore sumptu apud Episcopos litigabatur. Nam erant iudices illi tum pietate, et scientia, insignes, tum vero plerumque divites, et in pauperes liberales, ut nullo modo probabile videretur, eos hoc agere, ut possessiones eorum ex litibus crescerent. Nunc quoque ex Ecclesia vivunt, nec heredes habent, quorum causa iustitiam violent, sententiamque vendant.

3. Civilis Ecclesiae potestas in tanta hominum malitia, arrogantia, subtilitate, pertinacia ad errores compescendos necessaria videtur, ideoque merito concessa episcopis. Ante Constantinum plures emersere haereses, quia nulla vi comprimebantur, et sub blasphemis imperatoribus haeticarum blasphemiarum summa libertas erat, ut gravius domesticis dissidiis, quam persecutione Ecclesia scinderetur.

§. 9. Quod si dominium civile recte Ecclesiae pastoribus conceditur, ut est a me in Coronide Iubilorum probatum, illi inhaerens, et connexa iudiciaria potestas etiam concedenda est. At dominium hoc olim a multis datum, acceptumque fuit hodieque retinetur, nec ab illis tantum, quorum virtus in dubium vocari posset, sed omnibusomnino, qui eas ecclesias adepti sunt. De quibus eruditissime egit Ioann. de Polemar archidiaconus Barcinonens. in Concil. Basileensi: cuius haec verba sunt. sic vero ait, Incipiam ab Ecclesia Moguntina. Ecce S. Bonifac. quitantae fuit auctoritatis. quod tempore suo dicebatur Apostolorum tempora rediisse, hic sua praedicatione multas provincias illustra vit. In eadem Ecclesia S. Lullus Confessor. Item Rabanas magnus Doctor cottidie allegatur. Item in eadem Moguntina Ecclesia Bardo Archiepiscopus. in eadem Willigisus. In Ecclesia Treverensi, quam Helena mater Constautini, quae de Trevera fuit oriunda, pluribus dotavit reliquiis, et bonis temporalibus, adiciendo primae dotationi, fuerunt nonaginta novem Archiepiscopi usque ad Dominum Ottonem ultimo defunctum, ex quibus viginti quinque, sunt Sancti, ut habetur in Calem dario Archiepiscopi Baldwini, quod in ipsa Ecclesia servatur.

In Ecclesia Coloniesi B. Severinus, qui multis claruit, et claret miraculis. Item S. Remedius. item S. Cunibertus, item S. Haymo, Aglolfius martyr, item Euergissus martyr, item Heribertus, omnes isti fuerunt sancti Archiepiscopi Colonienses. In Ecclesia Leodiensi, quae opulentissima in temporalibus est, S. Maternus, S. Hubertus, S. Theodardus, S. Servatius, S. Lambertus martyr, S. Geregisilus, Episcopi omnes. Item in Ecclesia Laureacensi fuit S. Maximianus, a sancto Sixto consecratus Episcopus, circa annum Domini CC. XXIII. qui patrimonium dctae Ecclesiae contulit, quod nunc Anasum dicitur, cum omnibus vicinis oppidis et iudiciis saecularibus, quae manet usque ad praesens in Austria, et obtinet illa Pataviensis Ecclesia. Item Sanctus Adalbertus Ecclesiam Pragensem magnifice dotatam feliciter rexit pluribus annis. Item Sanctus Procopius opulentissimum Monasterium in Bohemia habuit, cuius possessiones inquietantes divinam interdum ultionem in se experti sunt. Item Sanctus Guolffgangus in Ratisbona. Item S. Corbinianus Frisingensis Episcopus praedia pro eadem Ecclesia hodie nota comparavit. Item Sanctus Udalricus Augustensis Ecclesiam opulentam praediis et civilibus dominiis rexit. Item Sanctus Conradus Constantiensis Episcopus. Item Sanctus Virgilius Ecclesiam Saltzburgensem dominiis dotavit Fuit quoque sanctus Virgilius Episcopus Tridentinae Ecclessae, civili dominio opulentae. Praetermittendum non est ae sancto Stanislao Cracoviensi Episcopo, qui passus controversiam super villa Ecclesiae, a sepulcro eum, qui ante per triennium mortuus fuerat, resuscitatum, ad iudicium duxit in testem. Possem sine falso, si bene quaesivissem, etiam multo plures reperisse sanctos Episcopos et Abbates, qui praefuerunt ecclesiis et monasteriis habentibus temporalia et civilia dominia. Exhorrent utique piae aures audire in dubitationem deduci, an licitum sit, quod a tanta sanctorum multitudine per tanta curricula temporum pro licito habitum fuit, practicatum et observatum.

Atque haec exempla recentiora, et transalpina, quae tamen factis vetustissimorum, et sanctissimorum virorum nituntur ita enim idem Archidiaconus. Incipiam a B Silvestro, de cuius sanctitate et doctrina victis iudaeorum satrapis, fidei Catholicae exaltatio testimonium praebet. Sub hoc Nicaenum primum sacrum et venerandum Concilium fuit, et post dotationem Ecclesiae, ex quo satis auctorizatur factum Constantini, quoniam si illicitum fuisset, reprobasset hoc tam celebre Concilium. Sed et habeo testimonium beati Ambrosii, de obitu Theodosit Imperatoris, dicentis: Constantinum magni meriti apud Deum, quia primus Imperatorum credidit, et post se hereditatem fidei et devotionis principibus dereliquit. Et et Isidorus noster Hispanus idem in suis Chronicis attestatur. Et Graeci qui tunc erant Catholici, ipsum Constantinum Catalogo Sanctorum annumerant, et festum de eo cum sollemnitate agunt 21. Maii. Postea dicam de sancto Marco, sub quo fuit celebrata sancta synodus Nicaena, et claruerunt eius tempore et post, sanctus Athanasius, Eusebius, Nicolaus et Hilarius, et Ioannes Chrysostomus. Item sanctus Leo Papa, qui fuit XLIII. post sanctum Petrum. Item Felix secundus, qui Martyrio coronatus est. Item Damasus primus, sub quo synodus Constantinopolitana 150. Patrum, cui Hieronymus illam scripsit epistolam: Quoniam vetus Oriens inter se furore collisus indecisam Domini tunicam de super textam minutatim per frusta decerpit. Etiam perens ab eo suae fidei confessionem approbari. et alias multas epistolas. Item Cyriacus qui cum undecim milibus virginibus in Colonia martyrio coronatus est. Item S. Symmachus Papa, de cuius vita et miraculis Vincentius in historiali libro 23. ca. 1. et 2. Item S. Ioannes Papa, de quo in eodem Vincentio eodem libro c. 33. Item S. Agapitus eodem lib c. 61. Item S. Gregorius unus de quatuor dectoribus Ecclesiae, cuius sanctitas et doctriva nota est. Item S. Martin. de quo Vincent. eod. l. 23. c. 84. Item S. Stephanus Papa, de quo idem Vincent. eod l. 167. Item Honor Papa mirae pietatis fuit, cuius tunica damcnicus quidam indutus fuit, et liberatus est. Item S. Severin. benignus amator cleri et pauperum, et prossessiones Ecclesiaru ampliavit. Item Ioan. IV. thesauris Ecclesiae distractis multa milia hominum per Histriam et Dalmatiam redemit. Item S Martin. Tudertinus, cuius festum celebratur crastino S. Martini Turonens Eugenius 1. hic omnibus benignus et amabilis, maximaeque sanctitatis. Agatho dum quendam leprosum oscularetur, mundatus est. Ioann. natione Graecus, hic martyrio coronatus est. Paulus mitissimus et misericors, nocte cu paucis familiarib. ibat ad visitandum panperes et infirmos, et eis numstrandum. Leo IV. multae patietiae, multaeque humitlitatis, fecit mirabilia in vita sua, cuius festu celebratur 17. Calendas Augusti. Nicolaus post hunc vir fuit fanctiss. cui post Mag. Greg. vix in sede Romana simlis. Omnes praedicti fuerunt in sede Roma post dotationem Ecclesiae viri sancti, approbatae sanctitatis, suerut et plures alii virtutib. et scientia clari, sicut Innocentius III. qui tam reverenter aliegatur in tractatu de Missa et aliis operibus. Petrus de Tarantasia dictus innocetius V. Doctor clarissimus, et multi alii, quos nominare longum esset. Volui solum pradictos exprimere, qui sancti intitulantur, aliis multis omissis. Sed hoc unum nolo omittere, quia ad propositum valde facit, quod narrat Vincentius in historiali libro vigesimo quinto, ca. 25. de Gregorio Sexto, qui magna studia et labores impendit ad recuperandum temporalia bona Ecclesiae a tyrannis occupata, et cum nec hortationibus, nec censuris posset hoc efficere, vi armorum hoc fecit, unde Cardinates eum, virum sanguinarium, dicentes: cum infirmitate decumberet; de qua decessit, dicebant eum non debere sepeliri in Ecclesia S. Petri cum aliis Pontificibus, quod cum ipse intellexit, vocavit Cardinales, et habito cum eis colloquio, tandem dixit: Quoniamnostrae et vestiae cogitationes falli possunt, committamus omnia divino examini, corpus meum antecessorum meorum more compositum ante ianuas Ecclesiae sistite, et firmentur ianuae seris et repagulis, si Deus voluerit, ut ingrediar, applaudatis miraculo; sin minus, de cadavere meo faciatis sicut vobis placuerit: sic factum est. Mox entim et corpus eius ante portas Ecclesiae seris occlusas positum est, turbo ingens divinitus emissus, repaguloru obstacula dirupit, et ipsas valvas vehementi impetu patefactas, ad parietem cum magno fragore impulit.

Hanc ob causam Bern. l. 4. ad Eug. discipulum de consid. In his successisti non Petro, sed Constantino et. l. 2. Esto, ut alia quacumque ratione haec tibi vindices, sed non iure Apostolico. Bono iure possideri illa tum haec docent, tum vero orbis Christiani consensus, quo ea desensa sunt. Romani cum pristinae libertatis, et maiestatis intempestiluo desiderio omnia quondam suae ditionis regna in suam potestatem redigere satagerent, etiam Pontificem in ordinem redigere, omniaque regalia adimere conati sunt; sed eos Franci et Germani Imperatores, ut etiam Longobardos puniverunt. Viderunt Pontifici ecclesiam recturo sceptri, et principatus dignitatem esse opportunam. Bono iure sua possidere Pontificem Barretus li. 2. ca. 1. docet, quamquam alioqui regum adulator. Immo addit, lura antiquiora, aequiora (quod semper spectandum) Deinde posteros Constantini potius accusat, quod detinuerint, quam Pontifici ius desogat. Constantinus opes, honoremque dedit. Carolus restituit; addita alia

sunt; Alpes, Cottiae Exarchatus, Beneventana ditio, Sicilta, Tuscia, Liguria, Apulia, Ferraria, aliaque dominia.

§. 10. Tandem concludo Rei publicae singulari emolumento fieri, ut Episcopis et Sacerdotibus magna iudicandi gubernandique potestas permittatur. Fructus esse debet, ut facilius verbum Dei audiant, audito obtemperent, mores corrigant illi qui emendabiles sunt, contumaces terreantur, si non ab invalido, et contemptibili Sacerdote, sed regio Pontifice my steria tractentur, doctrina explicetur. Illam Constantinus causam ipse donationis suae adducit, ut non vilescat Pontificalis. apex, sed magis, quam terreni imperii dignitas, gloria, et potentia decoretur.

Non tamen honor ille finis primarius est, sed Rei publicae salus. Unde enim iudices peritiores, aequiores, pecuniae minus egentes, minus appetetes munerum, haberi possunt, quam in Epilcoporum honoratissimo coetu, in Praelatorum Ecclesiae multitudine? Hoc nunc in Praecipuis Europae partibus, Germania, Gallia, Hispania obtinet; immo et in ipsa Britannia, quae Episcopis in rerum civilium administratione utitur.

CAPUT IX Contra sectarios, Praelatorum iuris dictio civilis defenditur.

§. 1. LEgitimarn, iustam, usitatam, utilem Rei publicae, ostendi Ecclesiasticorum gubernandi, et iuris dicundi potestatem esse. Nunc quia in eam vehementer haeretici insurgunt, illis quoque, ex lege divina, humana, proba consuetudine resporideamus.

Primum eorum axioma est, Papam, Episcopos omnes, praelatosque nullam civilem administrationem habere posse. Hoc plerique vehementer inclamant, longa disputatione id agit Srharpius qu. 6 de Antichristo. Cum enim sibi obiecisset, Ecclesiasticos habere iurisdictionem dono Principum, Respondet: Licet controver sum sit antecedens, ut supra dictum, tamen neque sequi, quia tum acceptatio Papae, tum donatio Principum fuit contra ius Divinum, ut et etiam contra ius Pontisicum: nam in Decretis Canone Dieenti 25. q. 11. Pelagius Papa ait, Rescripta quae surreptione, aut falsisprecibus impetrantur, nullum ius afferre, et in glossa, Clericos qui iis utuntur, officiis, et beneficiis expoliandos, Laicos vero excommunicandos esse, at Principum rescripta, quibus Papa iurisdictiones obtinuit, erant subreptitia, si non ratione scriptionis et expeditionis, saltem ratione causae in iis allegatae, quae fuit, quod pietas Christiana posceret, ut illis donis et privilegum ornarentur Episcopi, expresse contra Dei verbum.

Et paulo post ait non aliter quam per latrocinia Papam acquisivisse temposalem potestatem. Deinde pergit: Alexander III. Papa rescriptione in capite Vigilanti. Et Innoeentius III. Papa in capite, Si diligenti. Et Concilium Lateranense in capite, Quoniam, et in canone, Placuit 16. q. 3. Canonistae aiunt, sicut in male fidei possessore, tempus non tollit obligationem, neque ius aliquod ac quirit, ac bona fide Principatus illos Episcopi non obtinuerunt, qui contra Christi instiutum ut supra: recte ergo Bellarm. ius Papae cum regno per latrocinia acquisito comparat.

Denique Principes qui Ecclesiae bona donarunt, accusat: Principes, inquit, qui Ecclesiae donarunt, unde Pastores se alere possunt, laudandi sunt, at qui immensas illas opes tradiderunt, unde sumptuose et otiose vivunt, male fecerunt, quia ita Ecclesiam cortuperunt, ideo recte illud: Religio peperit divitias, sed filia devoravit matsem: habebant quidem Principes zelum, sed non secundum scientiam, qui vero iurisdictiones temporales contulerunt, impie fecerunt, quia Christi institutionem violarunt, nec Papae Christi exemplum secuti sunt, qui cum Iudai illum Regem constituere vellent, fugit: Ioan. 6. 15. Vide Bernard. in libris de consideratione.

§. 2. Hinc facile patet si fententia praedicantium res decidatur, omnem iurisdictionem temporalem Episcopis, et Praelatis auferendam; nam impie donatam, et acceptam arbitrantut, per latrocinia acquisitam, et nunc nullo iure praescriptionis, sed tamquam a malae fidei possessoribus, et latronibus iniuste teneri, ideo a Principibus faecularibus data occasione eripi omnino posse

Nec foedera ulla, aut pacta posse obsistere, vel leges imperii, quia ait esse contra legem divinam. Hinc clarum est, fieri non posse, ut quamdiu haeresis ista dominatur, pax constituatur, cum altera pars alreram licet donationis, emptionis, praescriptionis iura praetendentem inique possidere, et latrocinio tueri se arbitretur, hinc legum, et iudiciorum omnem vigorem necessaria consequentiae exstinctum eunt: quidquid enim pro Ecclesiastico quocumque ludices Camerae Imperialis decernunt, id illi impostores contra ius et aequum pro latrone decretum esse affirmant. Si Princeps saecularis Episcopi alicuius opes ditionemque invadat, atque occupet, vindicias a latronibus iure captas pronuntiant.

Haec opinio summam inter status dissidentiam, et bellum [Gap desc: Greek words] efficit, quod etfi non semper geratur, semper tamen timetur, et paratur. Nec securus ullus Episcopus esse potest, si suis ministris aliquando credant Priricipes saeculares, quos spe opum Ecclesiasticarum in caedes, et exitia patriae agere furor ministrorum assidue conatur. Subactis vero direptisque Episcopatibus, fugatis, aut caesis Episcopis, Pastoribus, Doctoribus libere haeresin suam exsultare posse, grassarique confidunt. Sed errant, et errorem illorum Deus mundo iam dudum ostendit.

§. 3. Certum est, iure naturali sacerdotium et regnum, seu iurisdictionem civilem non pugnare. Nam in lege naturae iidem et Reges et Sacerdotes erant. Gen. 14. Melchisedec, Moses Ex. 18. est iudex et Pontifex, et Heli. 1 Reg. 1. Maccabaei Prineipes fuere et Pontifices. Respondet Scharpius illa tum licuisse, nunc minime, deinde fuisse illa extraordinaria.

Hoc primum nobis omnino satis est, scil. primogenitos simul Principes et Sacerdotes fuisse, duoque illa offcia Patriarchas, Prophetas, aliosque usurpasse Alterum falsum est: Nam in lege naturae ordinarie fuere Principes iidem, et Sacerdotes. Deinde Maccabaei osdinarii Pontifices, et Principes fuere.

§. 4. Deinde. Non est in N. Test. cautum lege aliqtia, ne idem Princeps sit, et Episcopus, seu iurisdictionem habeatcivilem, et Ecclesiasticam. Nam leges quas in hanc sententiam allegant, nihil pro ea faciunt, et argumenta sunt frivola, quae perpendere operae pretium fuerit, tantum ut seditiosorum ruditas, et ingenii imbecillitas appareat

Arg. 1. Quae Deus separavit et distinxit, illa non sunt ab hominibus confundenda, Matt. 19. 6. at Deni munera civilia, et Ecclesiastica, tam sub V. quam sub

N. T. distinxit, personis administrantibus, causis, legibus, poenis, et c. (nisi extra ordinarie et certis temporibus) ut 2. Chron. c. 19. Matth. 18. 15. Ergo in per sona unius haec simul esse non possunt.

Respondeo: Matt. 19. 6. scriptum est, Quae Deus coniunxit, homo non separet: agit autem de matrimonio. Deinde 2. Par. 19. Iosaphat officia templi: et civilia distinxit. At vero non est rationi consentaneum, ut quamvis aliquando illa separatasint, ut numquam coniungi queant. Sunt enim talia, ut pro ratione temporum mutentur, in Mose, Heli, Samuele, Maccabaeis utraque potestas coniuncta fuit. Quin et Eleazar filius Aaronis Ios. 14. 1. partitur terram filiis Israel, et Iosue filius Nun, dare vero terram, ut ibi scribitur, ad saecularem pertinet iurisdictionem. Quae vero species est argumenti: Deus matrimonio coniunctos separari non voluit, non ergo Episcopus potest esse iudex in causa civili, aut administrare partem Rei publicae, ne pagum quidem?

Arg. 2. Quod Christus ipse ad se pertinere negat et recusat, id ad illius successores et ministros pertinere non potest, quia nullius potest esse maior auctoritas, quam Christi, Matt. 10. 24. at negat Christus, iurisdictionem civilem ad se pertinere, Luc. 12. 14. Iob. 6. 15. et c. 8. 11. ideorecte Chrys. hom. 42. in loh. hoc fecit, ut admoneret de humavarum dignitatum contemptu, et ostenderet se nullis saecularibus rebus indigere. Ergo.

Respondeo. Luc. 12. 14. Fugit Christus officium iudicandi, Homo, quis me costituit iudicem aut divisorem super vos? Iohan. 6. 15. Fugit cum vellent cum facere Regem. Ioh. 8. 11. quaerit ex adultera: nemote condemnavit, et respondentir nemo. Nec ego, inquit, te condemnabo.

Sed nihil haec conficiunt contra iurisdictionem Episcoporum temporalem. Christus enim divisionem illam reiecit, non quia iudicare non potuit, sed quia legitimam ob causam noluit; nam primo habebant illi suum magistratum: deinde ex illa divisione Pharisaeis calumniandi, magistratui saeviendi occasio dari potuit. Denique non venerat ad agellos dividundos. Quod si hoc factum ita accipitur, ut omnis iurisdictio, et civile officium ab Episcopo auferatur: non poterunt Ministri Euangelici, vel dividere agros, vel arbitri esse, aut testes rerum politicarum. Quis enim eos constituit divisores? Fugit Christus regnum, quia honores fugiendos exem plo docuit. Fugerunt regna, et Episcopatus viri multi, sancti, et prudentes: alii tamen eadem sine fraude, sine culpa acceperunt. Si datum exemplum obligat, omnes igitur regno arcet. Fugiendum est enim quod Christus fugit. Nam Donatistae, Libertini, Anabaptistae his verbis contra Magistratum utuntur. Munus enim imperandi in se malum esse aiunt. Atque utinam ministri exemplo Christi potius, quam suis moribus viverent. Christus enim non habuit ubi caput reclinaret, Christus uxorem non duxit, nec tamen hactenus e ministris imitatorem invenit. Fugiant igitur possessiones, et uxorem, qui Christus fugit.

Arg. 3. Si regnum Christi non est ex hoc mundo, nec circa res huius mundi, tum nec ossictum Ministrorum debet esse circares politicas et principatus civiles, at prius, 10. 19. 36. 1. Cor. 4. 1. 2 Cor. 10. 4. ideo recte Ambrosius, non convenit uni duplicem habere possessionem: et Lyra in c. 6 Ioh Christas non acceptavit honorem, dans exemplum fugiendi honores.

Res p. Regnum Christi non erat de hoc mundo, ut mundana potentia, et opibus fulciretur, venerat enim ut non modo regno non uteretur, sed ne possessiones quidem haberet. Non tamen vetuit Christianos habere regna, quamvis Epscopi sint, sicut nec habere possessiones, et possunt circa negotia civilia, immo interdum debent occupari, si ita salus Rei publ. et religionis causa postulet. Sane si nobilis, si baro, si comes, si Princeps aut Rex ministerio se Ecclesiastico mancipare vellet, si per impositionem manuum ordinaretur, iure non possent eum iurisdictione, et regno privare. Cur enim tanta eum poena dignum arbitrarentur, ut se, filiosque, suseipiendo munere predicantis exueret? Potest igitur Superintendens Calvinianus, aut Lutheranus utramque iurisdictionem tueri, cur igitur non poterit Catholicus?

Arg. 4. Quod Apostolis vetitum fuit, qui erant primarii post Christum Ecclesiae Ministri, id aliis non licet, at principatum exercere Apostolis simpliciter vetitum fuit, Matth. 20. 25. Marci 10. 43. Luc. 22. 25. ideo recte Tertull. de idololatria, c. 18. Christus gloriam saeculi sibi et suis alienam esse iudicavit, et Bern. l. 2. de consid. c. 4. Apostolis interdicitur dominatus, ergo tu usurpare aude, aut Dominus apostolatur, aut Apostolus dominatur, plane ab utroque prohiberis: et Cyrillus in Ioh. l. 3. c. 20. honor et gloria mundi fugienda sunt iis, qui volunt gloriam Dei consequi. Ergo.

Res p. Locum Matth. 20. 25 esse. fulerum, sed ruinosum haeresis cavillatricis, scitis (ait Dominus) quia Principes gentium dominantur eorum, et qui maiores sunt potestatem exercent in eos. Non ita erit inter vos, etc. Verum nihil ad rem praesentem: Illis enim verbisdurus, et imperiosus dominatus, qualis est hominum sua commoda quaerentium prohibetur, hoc est enim, [Gap desc: Greek words] , dominatu violento premere, hoc est, [Gap desc: Greek words] potestatem in subiectos cum fastu exercere. Itaque non imperium, sed imperii abusus, violentia et superbia verbis illis reprehenditur.

Obiciunt eundem locum contra magistratum Anabaptistae, quibus respondet Scharp. Christus enim distinguit ministerium a dominatu civili, etiam legitimo, quia non vult ministros dominari in Ecclesia, ut reges in regno. Addendum ut reges gentium in regno, ut illo tempore Herodes, Tiberius, alii.

Arg. 5. Christus non mittit Pastores ad aluid munus exercendum quam illud ad quod missus fuit a Patre. Ioh. 20. 21. at Christus non fuit missus ad politicum principatum exser cendum, ut Bell. concedit supra c. 4. ideo recte Chrysost. hom. 11. in Epistol. ad Ephes. sermonis doctrina nobis commendata est non potestatis auctoritas.

Res p. Pastores a Christo mitti ad munus spiritale exercendum, nec illa missione civile imperium dari: sunt enim distincta imperia, et munia. Non tamen prohiberi, quo minus ad salutem Ecclesiae, et Rei publ. etiam curam civilem suscipiant pastores. Sane magistri discipulis constituuntur, ut eorum ingenia explorent, moresque forment, non tamen vetantur etiam eorum causas agere, sanitati, victui, habitationi consulere. Immo id saepe necessarium est.

Quamvis igitur missio ad munia sollicitudinemque civilem non obliget, crebro tamen est utilis ea cura, interdum necessaria, non autem vera. Nisi quispiam forte Ambrosium reprehendat, dum periculosas legationes pacis causa obit, aut alios Episcopos suorum saluti invigilantes condemnet. Quid porro facient Episcopis Germaniae Lutheranis Lutherani, aut Calvinianis in Anglia Calviniani, qui non modo late imperant,

sed regia etiam officia in aula administrant?

Arg. 6. Si officia necessaria etiam naturalia sunt omittenda, ut officio Ecclesiastico ministri fungantur, tum multo magis debet minister abstinere ab officio et Principatu politico: at prius Luc. 9. 60. ideo recte Concil. Calcedon. ca. 7. vetat ne Episcopus, sub poena excommunicationis, recipiat saeculares honores: et can. 3. ne ullus Clericus suscipiat in se tutelam et curam Orphani.

Res p. Naturalia officia Christum non vetuisse: Vocabat discipulum, ille veniam petit sepeliendi patris, id illi negat Christus, sine, inquit, mortuos sepelire mortuos suos, Tu autem vade, annuntia regnum Dei Dilationem, et indutias ille postulabat, et quidem incerti temporis, ad mortem usque patris; quid si enim pater vitam non in longum modo tempus, sed etiam ultra filiiannos produceret? Haec tarda molimina Christus abscindit. Nec enim pater mortuus erat, sicut nec illi mortui, qui mortuos sepulcro mandaturi erant, sed mortui sortasse, quia vitam gratiae amiserant. Ita sane Beza interpretatur. Verae videlicet virae expertes, et doctrinae de vita aeterna contumaciter resisstentes. Quod si haec sententia Christi Domini iubet ministros Ecclesiae ab omni naturali officio abstinere, adeo ut nec parentum funeri interesse possint, quis excusare tentabit praedicantes, qui parentes funerant, hereditatem adeunt, cum aliis saepe litigio et iure dividunt? Immo matrimonia ineunt, aliisque procurant, filias nuptui dant, filiis uxorem deducunt domum. An non sunt ista saecularia?

Arg. 7. adducit exemplum de militibus, qui se non implicant negotiis saecularibus; An nescit haec eo usque noxia, dum impediunt spiritalia, alioqui utilia et divina esse? Civilia negotia a viro spiritali ad gloriam Dei possunt spiritaliter agi. Certe August. non modo causas iudicavit, sed id moris esse signisicat. Epi. 147. Et homines quidem causas suas saeculares apud nos finire cupientes, quando eis necessarii fuerimus, sic nos sanctos et Dei servos appellant, ut negotia terrae suae peragant: aliquando agamus et nos negotium salutis nostrae, et salutis ipsorum, non de auro, non de argento, non de sundis et pecoribus, pro quibus rebus cottidie subimsso capite salutamur, ut dissensiones hominum terminemus, sed de ipso capite nostrotam turpis inter nos, et pernitrosa dissensio est.

Verum haecita tractanda sunt, ut secundaria, atque ut spiritalia non impediant. Sanctum esse, atque utilissimum opus Rei publ. causas, controversiasque audire, et finire, nemo est, qui non intellegat, nisi adeo contentiosus sit, ut discordiis, litibusque delectetur.

Arg. 8 Qui totus debet esse in lectione et praedicatione, tempestive, intempestive, ut possit animarum rationem reddere, is non debet praeter officium Ecclesiasticum, etiam civile exercere; at, talis debet esse Minister Dei, Rom. 12. 17. 1. Tim. 4. 15. 2. Timoth. 4. 2. ideo recte Carthag. Consil. 4. c. inbet Episcopum attendere solum praedicationi, lectioni, precationi: et Canones Apostolorum iubent excommunicari Episcopum, qui setularibus rebus se implicat.

Res p. Apostolus inquit, haec meditare in his esto. Et, praedica verbum, etc. Episcopis omnibus haec dicta. Verum ita ut nec hospitalitatem, nec alia omittant. Possunt vero ista praestare, et haec non omittere. Nonne potuit David in lege Domini meditari die ac nocte, et tamen bella gerere, regnum administrare, vicinas gentes subigere? Nonne multis sancti Reges id egerunt, quamvis multis, maximisque regnis imperarent? Cur igitur Episcopus aliquis ditiunculam administrare nequeat, et simul animarum saluti invigilare? Tria regna magnae Britanniae Rex in unum corpus redacta administrat, et est tamen caput Ecclesiae, cur non Episcopus Cantabrigiensis aliquot oppida curare possit? Nec queri haec de re ministri possunt, qui domesticis publicisque rebus impliciti meditationi rerum divinarum minimam temporis partem assignant.

Arg. 9. Si Apostoli, qui multis Ecclesiae ministris, donis inferiores non fuerunt, non poterant duo Ecclesiastica munera exercere, inter quae maior est affinitas, quam inter Politicum et Ecclesiasticum, tum multo minus possunt alii ministri principatum civilem et Ecclesiasticum administrare; at prius, Act. 6. 2. et 4. ergo.

Res p. Apostolos inter magistratus Iudaeorum, et gentium versantes nullam iurisdictionem ab illis accepisse: Potuisse tamen eos iudicare. Immo Paulus Apostolus quod plus est, quam iudicare, novum tribunal erexit. 1. Cor. 6. 4. Saecularia igitur iudicia si habueritis: contemptibiles qui sunt in Ecclesia, illos constituite ad iudicandum. Ecce ipse inscio Caesare, in media Ecclesia iudices rerum saecularium constituit. Si sine iurisdictione, cur id secit? si cum iurisdictione, potestatem igitur habuit hoc imperandi. Duo igitur munia illa ab uno possunt exerceri: cur igitur unus Pastor minimi pagi, non posset eundem et civili et spiritali iurisdictione regere, cum unus Rex tot regna administret?

Ad argumentum 10. et 11. iam responsum, cura pastorum spiritalis tantum spiritalia, civilis etiam civilia officia exercet

Argumentum 12. Si nemo est idoneus ad solum munus spiritale exercendum, tu qui ad illud est vocatus, non debet aliud civile exercere: at prius, 2. Cor. 16. Ergo.

Respondeo. Nemo plane civile imperium nisi vocatus administrat, quicumque enim Episcopi saecularia suarum dioeceseon negotia tractant, ad hoc legitima electione vocantur.

Arg. 13. Si licet ministerio exercere Principatum politicum, tum licet politico Magistratui fungi officio Ecclesiastico, quia horum par est ratio: at consequens est absurdum, ut ex Scripturapatet: nam qui hoc sibi arrogarunt, graviter a Deo puniti fuerunt, ut in exemplo Oziae Regis, et aliorum videre est, ergo.

Res p. Longe diversam esse rationem: Quia multo eminentior est sacra, quam civilis potestas. Deinde legitimo sensu hoc concedi potest. Quem admodum Episcopus civitatem politice regere potest, si hoc ei regimen offeratur, ita Princeps si sacris initietur, potest saecularem iurisdictionem retinere. Non enim certis familiis Sacerdotium Christianum continetur, quemadmodum Leviticum, itaque ad hanc rem nihil facit Oziae Regis exemplum.

Ad arg. 14. responsum est. Episcopi enim ex vocatione, et officio non sunt iudices rerum saecularium, aut Rei publicae rectores, sed donatione et vocatu Principum, quamtus Ecclesia iussu Episcoporum suam habeat in iudicibus constituendis quandam libertatem, ut ex S. Paulo docui. In prima vero Ecclesia Principes non fautores, aut patroni, sed carnifices erant Episcoporum, nec dignitate illi eminebant, sed in speluncis et cavernis terrae delitescebant.

Haec ille non modo contra Catholicos, sed Lutheranos et Calvinianos, qui variis locis Episcopali titulo, et potestate tam saeculari, quam spiritali, sed magis saeculari utuntur. Obiciunt alii multos abuti opibus Ecclesiae. Verum est, sed abusus ad vitia hominum pertinet, non autem

ad ordinis consusionem. Multi divitum lasciviunt in luxuriis suis, non tamen ideo rerum suarum Domini esse desinunt. Sic ipse Scharpius de magistratu, qu. 1. obii. 7. argumentum Anabaptisticum proponit. Multi Principes abutuntur potentia, et pauci fuerunt boni. Respondet: Est captio ab Accidente, quia vitia personae non vitiant officium, simile est, iudas fuit malus, ergo Apostolicum officium reiciendum. Negatur sequi, Deinde plures fuerunt bonireges.

Idem plane sibi responsum putent qui res ipsas propter abusum sublatas cupiunt.

§. 5. Alterum Sectariorum axioma est. Leges civiles, seu leges magistratuum non obligare in conscientia, ita de Magistratu Scharpius quaest. 2.

Hinc consequitur primo. Ex sententia adversariorum omnem vim legum, auctoritatemque magistratus enervari, atque abici. Si enim conscientiam leges civiles non constringunt, ergo nec imperium magistratus. Nam legem ita definit Scharp. q. 1. Lex nihil aliud, quam regis iussio. Si igitur praecipua iussio, quae ferendis legibus constar, non obligat conscientias subditorum, multo minus aliae, quae minore studio, sollemnitate, curaque promulgantur. Secundo. Hinc originem videmus conturbatae pacis in Germania. Postquam enim sine crimine leges civiles migrare se posse audierunt homines, quos ante leges vix regebant, quidquid moliri contra leges potuerunt, id licitum duxerunt; hinc contemni edicta Caesarea, eludi iudicium Camerae, vexari leges omnes, sententiaeque iudiciorum, si enim conscientiam non obligat legislator, nec metus vindictae incumbit, cur pareant illi legib. quibus id damnosum est? Huic igitur sententiae discordias, et clades tribunalium debemus, hinc tot exortae lites, et causarum pendentium ac revidendarum rixosa immortalitas.

Quam vero illi perniciose, graviterque errent, multa nos docent. Nam legis communis est ratio, ut obliget, non modo ad poenam, sed etiam ad culpam, nisi speciatim id excipiatur. Nec rationem elevat Scharpius, cum ait, Ius in conscientiam habere neminem, nisi solum Deum. Quia ius hoc in conscientiam a lege Dei dimanat, si enim magistratus vicarius est Dei, ergo loco Dei imperat, oboediendum est igitur tamquam a Deo misso, ideoque peccant, qui illi repugnant. Deindc q. 2. licet, inquit Scharpius, patrifamilias liberos, et servos disciplina regere, castigare, praemiis afficere, ergo et magistratui, qui est pater Rei publicae. Conclude amplius, ergo et obtemperandum est subditis, sicut filiis Inter gravia enim peccata filiorum refertur parentibus non obedire. Hinc idem Scharp. q. 1. Magistratus dicuntur Dii, quia a Deo instituti Dei locum tenent Iosuae 10. V. 35. et qui magistratum reiciunt. 1. Sam. 6. 7. ergo. Officium cuius leges praescribit Deus, est a Deo: at magistratus leges praescribit Deut. 17. et alibi, ergo.

Qui dantur et mittuntur a Deo, ut servi Dei etiam propter bonum Ecclesia, illorum officium est bonum, et inter Christianos tolerandum. At Magistratus sunt tales, E. vide Prov. 8. 15. Is. 10. 5. et 45. 1. Ier. 27. 6. Ez. 29. 20. Dan. 2. 24. et alibi, ergo.

Et deinceps praecipitur in N. T. ut magistratui nos subiciamus, vel Ethnico Matth. 22. 21. Rom. 13. 1. et seq. Tit. 3. 1. Pet. 1. 13. Ergo multo magis licet subesse magistratui Christiano, et silicet subesse magis quam praeesse, ergo subesse magis contrariatur libertati Christiana quam praeesse, quod autem Deus praecipit, est bonum, et inter Christianos tolerandum, ergo.

Cum autem lex sit iussio magistratus omnino obligat, quamvis sit de re alioqui indifferente. Exemplo sit lex Anglicana, Ne die mercurii carne vescantur incolae. si non potest ad hoc obligare conscientias Rex, clam igitur omnibus liberum est, quemadmodum ante legem, vesci carnibus, nec quicquam iuris in animos Rex obtinet.

Non est dissimulanda Satanae in subvertendo ordine, et disciplina consilium. Initio turbarum, Proelatiorum Ecclesiae auctoritatem, potestatemque, et leges disputando convellebant, Magistratum politicum tueri se profitebantar, immo multum etiam iuris in Ecclesiam ultro largiebantur. At vero ubi Ecclesiasticas leges vi, arte, vitiisque oppresserunt, Politicas aggrediuntur, earumque nervos dissolvunt. Minus enim illis, quam Ecclesiasticis tribuunt. Sic enim Scharp. q. 2. Sileges Ecclesiasticae non obligant conscientiam extra casum scandali, et contemptum, tum multo minus civiles. Ecce tibi, leges civiles infra Ecclesiasticas ponunt, quid aliud superest, quam ut quemadmodum Canones Luther. in cinerem redegit, ita quoque Pandectas, Codicem, omnes Novellas, omnia Germaniae iura, totam Cameram, atque adeo iustitiam ipsam exurant?

Tertium axioma est; Licere magistratus ipsos occidere. De quo errore in libro de Syncretismo actum est a me, sed a quodam anonymo quaedam sparsa intellexi, de quibus alibi breviter lector instruendus est.

CAPUT X. Vita Ecclesiasticorum laudabilis commendata.

§. 1. MOres Sacerdotum ad Rei publ. salutem, vel eversionem valere, omnis aetas docuit. Exempla enim potentum in vulgus manant, exempla sacerdotum perrumpunt. Qualis sacerdos talis populus, quin immo vulgus Deum talem arbitratur, quales vidit illius administros. Deos adulteros, homicidas, fures, periuros antiquitas finxit, ut caelestium exemplo sua scelera excusaret, inde in theatro spurcitia, in circo furoribus, in amphitheatro crudelitate, ubique scelerib colebantur. Daemonum asseclae, et ministri ipsos Deos suos proxime moribus exprimebant. Orbi quidem universo sacra exempla debent Sacerdotes, Deo autem omnia, tanto impensius quanto arctius illi coniunguntur.

Hoc nos iura nostra docent caus. 2. q. 7. can 41 Nos si competenter aliquid egimus, et subditis iustae legis tramitem non conservavimus, vestro ac missorum vestrorum cuncta volumus emendare iudicio: quoniam si nos, qui aliena debemus corrigere peccata, peiora committimus; certe non veritatis discipuli, sed (quod dolentes dicimus) erimus prae ceteris erroris magistri; Inde magnitudinis vestrae magnopere clementiam imploramus, ut tales ad haec, quae diximus, per quirenda Missos in his partibus dirigatis, qui Deum per omnia timeant, et cuncta (quemadmodum si vestra praesens fuisset imperialis gloria) diligenter exquirant; et non tantum haec sola, quae superius diximus, quaerimus, ut examussim examinent: sed sive minora, sive etiam maiora illis sint de nobis indicata negotia, ita eorum cuncta legitimo terminentur examine: quatenus imposterum nihil sit, quod ex eis indiscussum, vel indefinitum maneat.

§. 2. Cum igitur omnes causae cur bene vivendum sit, in Clericos conveniant, illis tamen illa,

quae ad exempla pertinet, est peculiarissima. Nam cum in alto loco sint, cum arctiore disciplina vivant, cum primo motori immobili propinquius haereant; conspectiora sunt eorum errata, magis deflectunt, et efficacius omnia [(reading uncertain: print blotted)] conturbant. Nec tamen ita famam vereri debent, ut etiam convicia, et calumnias vitare se posse confident. Recte hac de re nos canones instruunt. caus. 11. q. 3. can. 55. Inter verba laudantium, sive vituperantium ad mentem semper recurrendum est, et si in ea non invenitur bonum, quod de nobis dicitur, magnam tristiam generare debet: et rursum si in ea non invenitur malum, quod de nobis homines loquuntur, in magnam debemus laetitiam prosilire: Quid enim si homines laudent, et conscientia nos accuset? aut quae debet esse tristitia, si omnes accusent, et sola conscientia liberos nos esse demonstret? Habemus Paulum dicentem (gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae) Iob quoque dicit. Ecce in caelo testis meus. Si ergo est nobis testis in caelo, testis in corde, dimittamus stlutos foris loqui quod volut. Quid aliud detrahentes faciunt nisi in pulverem sufflant, atque in oculos suos terram excitant? ut unde plus detractionis perflant, inde magis nihil veritatis videant, vocandi tamen etiam sunt ipli et tranquille admonendi, eisque satisfieri modis omnibus debet; scientes quid de iudaeis veritas dicit (ne forte scandalizemus eos) si autem satissieri sibi ex veritate voluerint, habes consolationem, quam in S. Euangelio conspicias. Cum enim Domino dictum fuisset, scis quia Pharisaei audito hoc verbo scandalizati sunt: responait, siniteillos; caeci sunt et duces caecorum. Paulus quoque Apostolus admonet dicens: Si fieri potest, quod ex vobis est, cum hominibus pacem habentes, dicturus quippe pacem habentes cum omnibus hominibus, quia hoc difficile esse prospexit; praemisit, si fieri potest. Sed tamen adiunxit, quod posset fieri, cum dixit, quod ex vobis est, Quia si nos in mente caritate erga odientes servare cupimus, et si illi nohiscum pacem non habent: nos tamen cum illis sine dubio habemus.

§. 3. Clerum nobis Christianum Apostolus Paulus describit, a cuius lege ne laturn quidem unguem recedat Ecclesia, necesse est. 1. Timot. c. 3. v. 1. Si quis episcosatum desiderat, bonum opus desiderat. Oportet ergo Episcopum irreprehensibilem esse, unius uxoris virum, sobrium, prudentem, ornatum, pudicum, hospitalem, doctorem, non vinolentum, non percussorem, sed modestum; non litigiosum, non cupidum, sed suae domui bene propositum, filios habentem subditos cum omni castitate. Et v. 12. Diaconi sint unius uxoris viri, qui filiis suis bene praesint, et suis domibus. Qui enim bene ministraverint gradum bonum sibi acquirent, et multam siduciam in side, quae est in Christo Iesu.

Et 2. Timoth. c. 2. v. 1. Idonei alios docere, Bonus miles Christi et v. 15. Sollicite cura teipsum probabilem exhibere Deo, operarium inconfusibilem; rectetractantem verbum veriatis. Et Tit. 1. v. 5. Huius rei gratia reliqui te Cretae, ut eaquae desunt corrigas, constituas per civitates presbyteros sicut et ego disposui tibi. Si quis sine crimine est, unius uxoris vir, filios habentes fideles, non in accusatione luxuriae, aut non subditos. Hic clerus sit Christianus, haec sors Domini: Nos in singula seorsum inspiciamus, et quamquam superius de virtutibus prosequendis vitiisque fugiendis a nobis abunde tractatum sit, non tamen locus praeteriri potest, quo minus brevi compendio vita clericorum delcribatur. Haec igitur scita Pauli sunt.

§. 4. Qui Episcopatum desiderat, bonum opus desidetat. [Gap desc: Greek words] . Si quis desiderat, non ambitione honoris, nam laboris hoc sanctum desiderium esse debet. Olim facilius purum esse potuit, cum daupere in grege dux primus adlanienam petebatur; cum populi gentilis clamoribus honorabantur, et peterent Episcopum ad Leonem. Nunc in tanto honore, opibasque facilius est dignitatum, quam aerumnarum appetitus.

§. 5. Oportet Episcopum irreprehensibilem esse. Quod hic in Episcopo requirit, idem in Titiana in presbytero postulat. Non enim in Episcopo sufficit malum non esse, sed non esse quam optimum, plurimum nocet, et illis qui illo meliores et qui deteriores sunt; In perone lutum non offendit, in purpura dilutior color contemnitur. Necesse est igitur ut sit [Gap desc: Greek words] ; quomodo corriget, qui suam censuram ipse redarguit? Tit. 1. v. 5. vocat [Gap desc: Greek words] . ut accusari legitime non possit.

§. 6. Unius uxoris virum. Non exigit ab Episcopis matrimonium, ut rem necessariam, ut contra quosdam suorum recte Calvinus docet. Iunius tamen Calvinianus teneri eum semper uxorem habere, ob significationem mysterii contendit, qua sententia Paulum Episcopatu deicit. Immo illi ad continentiam hortanti 1. Cor. 7. contradicit. Denique c. 20. nu. 7. Liberum coniugium Episcopis esse vult. At sensus est piscopum, nec simul, nec successive plures uxores habere posse, et, si quis plures habuerit, ordinari non debere. itaTertul. ad uxorem, Epiph. haeres. 59. Chrysost. Theoph. Oecum. in hunc locum. Amb. 10. ep. 8. et l. 1. de offic. c ult l. de dignitate sacerd. c. 4. Aug. de bono coniugii c. 18. et l. 22. contra Faustum c. 47. Hieron. epist. ad Oceanum. Cyriacus Papa ep. 1. c 11. Leo ep. 58. Gelas. ep. 1. c. 5. Innoc epist. 27. Ratio eorum est, quia semper illa legis in Ecclesia praxis versata est, consuetudo autem optima legis est interpres. Nec ullo tempore fuit inter Christianos polygamia, qua plures uxores simul haberentur usitata. Ad sanctitatem sane divinorum officiorum, quietemque, et studiascripturarum castitas sacerdotum utilis est. Atque etiam eum in finem, ne uxoris sumptuosae cura, filiorum educandorum, ditandorumque cupiditas, ac sollicitudo horas doctrinae ac precationi debitas sibi vindicet, hospitalis neglegatur, piorum eleemosynae in luxum domesticum vertantur. Eius rei magna esse pericula, temporum vitia demonstrant; multi enim de bonis Ecclesiae nepotes, cognatosque saginatos inferis destinant: quid illi facerent, fi filios, hoc est, intimos affectus haberent?

§. 7. Sobrium Episcopum et presbuterum esse vult, [Gap desc: Greek words] est enim magnae curae et vigilantiae necessaria sobrietas, quemadmodum fere luxus, et ebrietas Clericorum ex otio nascitur. So brietas et vigilantia individuae sunt comites. Vinum bibere vetabantur Aaronici sacerdotes cum sacra peragerent; et nostra quoque sacra [Gap desc: Greek words] sunt. Ebriosus sacerdos res monstrosa est. Quantum obsit ebrietas rei publicae suo loco docui. nunc de Clericis dicendum, in quibus illa in Germania non punitur, quae adeo exlex est, ut crebro laicis necessitatem potandi adferat. Firma tamen, et in nostris vitiis inconcussa manet lex Dei, ore apostolico promulgata; 1. Cor. 5. Si quis nominatus frater, fuerit fornicator, aut avarus, aut ebriosus, cum eiusmodi nec cibum sumere. [Gap desc: Greek words] (inquit Chysostomus) [Gap desc: Greek words] . Papa quanta accuratio.

Nos vero non solum non fugimus ebriosos, sed etiam accedimus, una sumpturi quae abipsis.

Minime decet eum crapula et cbrietate gravari, cui mens semper in oratione versari debet. Itaque nec ordinandus est quidem ebriosus, nedum sine poena relinquendus. Nam I. Canones Apostoloruin 42 et 43. deponunt. [Gap desc: Greek words] . Episcopus, vel presbyter, vel diaconus aleae, vel ebrietati serviens vel cesset, vel damnetur, seu deponatur. Et can 43. [Gap desc: Greek words] . Hypodiaconus, aut psaltes, aut lector similia, faciens, aut cesset, aut communione prinetur; similter et laici. Nunc mensae Clericorum, Laicorumque plenae sunt vomitus sordiumque, quas si disciplina non absterger, Turcorum [Gap desc: Greek words] et abstinentia evertet. Turpe adhaec est, et noxium, Hieronym. epist. 83. ad Oceanum. distinct. 35. cap. 4. Ecclesiae principes, qui deliciis affluunt, et inter epulas, atque lascivias pudicitiam servare se credunt, propheticus sermo describit, quod eiciendi sint de spatiosis domibus, lautisque conviviis, et multo labore epulis conquisitis, et eiciendi propter [(transcriber); sic: propser] malas cogitationes et opera sua. Et, si vis scire, quo eiciendi sunt; Euangelium lege: intenebras scilicet exteriores, ubi erit fletus et stridor dentium. An non confusio, et ignominia est, Iesum crucifixum, magistrum pauperum, atque esurientem fartis praedicare corporibus? ieiuniorumque doctrinam rubentes buccas, tumentiaque ora proserre? Si in Apostolorum loco sumus, non solum sermonem eorum imitemur, sed conversationem quoque, et abstinentiam amplectamur.

Si vero non modo vinolentum sacerdotem damnat Apostolus, sed etiam lex vetus Num. 6. Levit. 10. servientem altari prohibet siceram bibere, quia statum mentis evertit; quanto magis novi Testamenti Sacerdotes odiste convenitebrietatem? Nonne si crimen est inter nidores bubularum, et ovillaruin carnium, inter cruores hircorum, et vitulorum, inter ignes, et sartagines ebrium versari; crimen non erit, ebriosis ructibus sanguinem filii Dei, sanguinem Testamenti menti miscere? Deum ac Dominum inter vino rum postridiana incendia manducare? Egregie igitur Consillium Agathense capit. 4. Ante omnia Clericis vitetur ebrietas, quae omnium vitiorum fomes ac nutrix est. Itaque eum quem ebrium fuisse constiterir, ut ordo patitur, aut triginta dierum spatio a communione statuimus submovendum, aut cersporali subdendum suppluio.

Hos canones in usum recluci velim; nam si prisca disciplina non modo laxatur, sed etiam dissolultur, quid tandem sperandum est de moribus? Quantam olim in Christianis temperantiam fuisse credendum est, cum Eutychianus Papa ediceret. Magnum ebrietatis malum, unde omnia vitia pullutant Christianis, omnibus modis cavere praecipimus Qui autem hoc vitare noluerit, excommunicandum esse decernimus, usque ad congruam menndationem. Et sane conatus viris magnis non desuit. Otto Cardinalis Episcopus Auguitae Vindelicoram, Anno 1548. Synodum celebravit, in qua ita statuitur. Item qui ebrietati, et crapulae, et commessationibus perpetuo dediti sunt, et inhaerent, et maxime qui sestos dies; aut noctes in tabernis exigunt, illis post sactam consesuonem venerabilis buius Sacramenti sumptione per triginta dies est interdicendum, uti ab bis vitiis sese emendent. Quod si sacere nolint iuxta Canonum decreta etiam morte multandi sunt. Non est nimium severa illa censura. Nam Deuteronom. 21. 18. ita Deusiudicavit. Si genuerit homo filium contuniacem et protervum, qui non audiat patris aut natris imperium, et coercitus obedire contempserit: apprehendent eum, et ducent ad seniores civitatis illius, et ad portam iudicii. dicentque ad eos: Filius iste noster protervus et contumax est, monita nostra audire contemnit, coinmessationibus vacat, et luxuriae atque convivi is: lapidibus eum obruet populus civitatis: et morietur, ut auferatis malum de medio vestri, et universus Israel audiens pertimescat.

§. 8. Prudentem, [Gap desc: Greek words] vocat Graecus, quod temperanrem aliqui interpretantur. Temperantia pariterque prudentia exigitur, hic prudentiam intellego, nam de temperantiae partibus saepius mentio fit. Non sane sufficit ad Episecopatum recte gerendum sancta simplicitas, sed magna circumspectio inter tot malos necessaria est. Oportet ordinandum esse prudentem, quod contra eos notandum, qui sub nomine simplicitatis excusant stultitiam Sacerdotum. distinctione 39. Sacerdotum labia mea custodiant scientiam, et legem requiient ex ore; Verum hoc loco de prudentia gubernandi agi constat, quae interdum eximiis, et sanctis alioqui doctoribus deest. Ideoque et saecularium negotiorum peritus esse debet; nam illorum tractatio ad pietatem saepe utilis, interdum est necessaria. ita Gregorius, Clero et nobilibus Neapolitanis epistola 40 lib. 8. Petrus Diaconus: (distinctione 39. capite 1 [(reading uncertain: print faded)] .) quem a vobis electum asseritis, omnino (ut dicitur) simplex est: et nostis, quia taelis hoc tenipore in regiminis dehet arce constitui, qui non solum de salute animarum, verum etiam de extrinseca subiectorum utilitate, et cautela sciat esse sollicitus.

§. 9. Ornatum, [Gap desc: Greek words] , compositum alii vertunr, seu habitu composito. intellego eum, qui victu, habitatione, vestitu, decentem modestiam prae se fert, qui verbis moderate utitur. Plato lib. 1. Polit. vocat [Gap desc: Greek words] , qui faciles sunt, et [Gap desc: Greek words] affabiles, comes. Medicum enim multorum omnibus accommodare sese, omnibus prodesse oportet. De hac [Gap desc: Greek words] seu modestia ornarus, accipio tot canonum praeceptiones distinctione 41. capite 5. Parsimoniam, cum veste humili (Concilio Granatens. capite ultimo.) non reprobamus, sicut etram ornatum propter curam corporis non supervacuam ( [Gap desc: Greek words] ) laudamus: dissolut os autem, et fractos in vestibus incessus non recipimus. Et aurea est regula Concilio Catthagin, 4. Clericus professionem snum et habitu, et incessu probet; et ideo necvestibus, nec calceamentis decorem quaerat. Non enim venerat Concilio in mentem periscelidum posthumas vanitates praedamnare. Incompositio corporis inaequalitatem menris indicat. Mutabilis ille est, et conscientia affligitur, cuius modo est citus, modo tardus incessus.

§. 10. Hospitalem; Divitem igitur esse oportet; auta populo accipere, unde hospitalitatem seu [Gap desc: Greek words] perseveranter exercere possit. Hostalem vero (distinctione 42.) sacerdotem oportet esse, ne sit in numero eorum quibus in iudicio dicetur (Hospes eram, et non suscepistis me.) Qui enim Apostolum secutus, alios ad hospitalitatem debet invitare, quomodo hospitalitatis exhortator poterit esse, qui domum propriam hospiribus claudit? Si enim Sacerdos primum a se ipso, et a domestica Ecclesia suae debet exigere, quod postea populis imperet: si primum, Christum imitando, ipse debet facere, quae postea populum doceat, necesse est, ut pauperes hospitio recipiat,

quo ad hospitalitatem facilius suo exemplo subditos attrahat.

Zelandum esse pro hospitibus, quia hospitalitas etiam apud barbaros inviolabilis custoditur, nos monent canones, 32. quaest. 7. offerebat. Immo 16. quaest. 1. quoniam. Res Clericorum vult esse communes maxime ad susceptionem hospitum. Maxime tamen praelatis ea virtus convenit, quia cum cum habeant unde possunt esse liberales, debent et velle distinct. 89. volumus, et 12. q. 1. quia. Olim sane tanti ea res fuit, ut Gregor. Archidiacono Florentino neget consirmationem Episcopatus, si tenax sit, ut eius domum nullus amicus introeat. dist. 85. Archidiaconum. Hospitales igitur esse convenit, qui alios cohortari ad hospitalitatem ex officio debent. Utinam nunc in Clero sit ea [Gap desc: Greek words] , quae olim in laicis fuit. Carolus Rex Sueonum, eius, qui ter hospitium negasset, domum incendi iussit. Ioannes Magnus l. 4. c. 2. Neque dubito, quin multae praelatorum domus, multa monasteria in flammas abierint, qui adulatoribus, non hospitibus patuerunt.

§. 11. Doctorem, ut potens sit exhortari in doctrina sana, et eos, qui contradicunt, arguere. Ita sane explicatur quod in graeco legimus, [Gap desc: Greek words] , noster legit [Gap desc: Greek words] eodem sensu, qui enim vere doctorem agit, ad docendum aptus sit, necesse est. Olim in latino fuit, docilem, quod merito Hieronym. reprehendit. Maxima est, sanctissimaque functio Episeoporum, docere: id ipsi per se praestare debebant, si non ex ambone, idoneos suo loco collocare tenentur, ut quorum errata ipsi sint luituri.

§. 12. Non vinolentum. Graecum textum [Gap desc: Greek words] Chrysostomus interpretarur, qui vino ardens effertur, et bacchatur; Syrus vini sectatorem, Beza vinosum, quasi vino assidentem, Apostolus v. 8. Non multo vino deditum interpretatur. Est vero [Gap desc: Greek words] per vinum, et lasciviam, contumelias iniuriasque adferre. Hinc apparet [Gap desc: Greek words] ebriosis peiores esse, cum ebrietati contumelias in alios adiungant.

§. 13. Non percussorem. [Gap desc: Greek words] Chrysostomus: de maledico, et conviciatore, sed non de verberum iniuriis intellegendum est Pauli dictum. sed distinctione 86. ca. non licear, vetatur percutere suis manibus, etiam eos in quos corrigendi potestatem habet. Et distinctione 45. capite septimo. Deici iubetur Episcopus, aut presbyter, aut diaconus, percutiens fideles delinquentes, aut infideles inique agentes. sic enim vitia non corrigunt, sed odio se, et timore subditos oneranr. Deponendi igitur illi qui Clerici militiam sectantur, qui noctu urbium plateas infestant, obviosque caedunt. Quos potius domesticos, et urbicos latrones, quam Clericos dixeris. Si enim Clericus in sacris ordinibus, non potest esse tabellio in causa criminali, ut est libro tertio decret Ne clerici. etc. capite octavo sicut te. Si Clerici nec dictare, nec proserre sententiam sanguinis debent, nec quicquam exercere per quod ad sententiam sanguinis tendatur, ut hoc loco tradunt, si Clericus arma portans privilegio Clericali excidit post trinam monitionem. de sentent. excom munic. cap. In audientia. Quid illi merentur qui per iniuriam alios percutiunt?

§. 14. Sed modestum. [Gap desc: Greek words] , aequum, de suo iure facile remittentem; nihil enim gravius, quam rigidi iuris exactio, si in principe sit. Nam inde contentio, odiumque nasicitur. Ideo et Dominus fratri septuagies septies usque remitti imperat.

§. 15. Non litigiosum. [Gap desc: Greek words] , a contentionibus et pugnis alienum. contra cos distinctione 46. capite primo. Ecce, quare litigiosi prohibentur in episcopos ordinari. Est et alia causa huius prohibitionis. Litigiosi namque vel adulationibus animos principum sibi conciliant: vel sratribus suis detrahendo, infamiae notam ingerunt; vel inter fratres discordiam seminando, seditionem numquam facere cessant: quae omnia in praelatis damnabilia esse probantur.

Denique distinctione 90. Litigantes in concordiam vocare Sacerdos non ergo ipse litigare debet.

§. 16. Non cupidum. Non turpe lucrum sectantes, [Gap desc: Greek words] , non turpilucrum, ut loquitur Hieronymus ad Heliodorum. Cupido Clericos saecularium avidos negotiorum facit, in quibus nonnulli pro dolor ipsis saecularibus sunt versatiores. omnia ista complexa est Moguntina Synodus sub Carolo Magno capite decimo quarto. et sub Rabano Episcopo capite decimo tertio. recitacur libro tertio decretal. titulo quinquagesimo. Multa sunt negotia saecularia de quibus pauca perstringamus, ad quaepertinet omnis carnalis concupiscentia. Quidquid plus iusto appetit homo, turpe lucrum est: Munera iniusta accipere, vel etiam dare. Pro aliquo saeculari quaestu, precto aliquem conducere. Contentiones, vel lites, vel rixas amare: In placitis saecularibus disputare, excepta defensione orphanorum, aut viduarum: Conductores saecularium rerum aut procuratores esse: Turpis verbi vel facti esse ioculatorem, vel iocum saecularem diligere: Aleas amare: Ornamentum inconveniens proposito suo quaerere: In deliciis vivere velle: Gulam et ebrietatem sequi: Pondera iniusta, vel mensuras habere: Negotium iniustum exercere: Nec tamen iustum negotium est contradicendum propter necessitates diversas, quia legimus sanctos Apostolos negotiatos fuisse: et in regula Beati Benedicti praecipitur provideri, per quorum manus negotia monasterii procurentur: Canes et aves sequi ad venandum: et omnibus quibuslibet causis superfluis interesse. Ecce talia, et his similia, ministris altaris Domini, nec non monachis omnino contradicimus; dequibus ait Apostolus: Nemo militans Deo, implicat se negotiis saecularibus. Et in Concilio Lateranensi vetatur esse procurator generalis principis, vel iustitiarius. In Concilio Londinens. lucri causa negotiatio prohibetur.

§. 17. Suae domui bene praepositum. Ut bene praesit domui suae, opus est, ut neque res suas dissipet, nec malis artibus adaugeat, deinde ut domesticos in officio, disciplinaque contineat. Quomodo integram diaecesin administrabit, qui unius domus potens non est? quomodo tot viris prudentibus, nobilibus, addo callidis, malitiosis imperabit, si domi tutoris eget? Si domui suae praeesse non novit, id vel ab insigni neglegentia, vel imprudentia procedit, quorum utrumque Rei publicae noxium est.

§. 18. Filios habentem subditos cum omni castitate. Si quis filios habens fideles, non in accusatione luxuriae, aut non subditos.

Castitatem noster interpres intellexit per [Gap desc: Greek words] , quia accusationem luxuriae removet: Si vero filios, hoc est, suum sanguinem neglegit, quo modo Ecclesiae curam habebit?

§. 19. Non neophytum. Non vetat iuvenemeligi, sed neophyton, recens conversum, et religione imbutum: ne in superbiam elatus, incidat in iudicium, et damnationem, quia diabolus damnatus est, qui de caelo propter superbiam cecidit. Pulchre omnino Gratianus distinctione quadragesima

octava. Prohibentur etiam neophyti in episcopos ordinaeri, ut qui herierat catechumenus, hodie non fiat Episcopus; qui herierat in theatro, hodie non sedeat in Ecclesia: qui vespore erat in circo, hodie non ministret altario: qui dudum fuerat fautor histrionum, hodie non sit consecrator virginum Causa autem huius proihibitionis est secundum Apostolum, ne elatus in superbiam, tamquam religio Christiana plurimum eo egeret, incidat in ruinam diaboli. Moment aneus namque Sacer des nescit habere humilitatem, observare modos personarum, vel se contemnere non ieiunavit, non flevit, non se correxit; non pauperibus erogaun. In arrogantiam (quae est ruina diaboli) incidunt, qui puncto horae necdum discipuli, fiunt magistri.

Concilii Niceni canon ille est. Quoniam multa sive per necessitatem, sive ex quaecumque causa contra regulam sunt, ita ut hommes ex vita Gentili nuper adhuc catechtzati, vel instituti, statim ad spiritalem baptismum venissent, et continuo cum baptizati sunt, etiam ad episcopatum, vel ad presbyterium provecti sunt; recte igitur visum est, de cetero nihil tale debere fieri. Nam et tempore opus est, ut sit catechumenus, et post baptismum multa probatione indiget. Euidens namque est Apostolicum praeceptum, dicens: Non neophytum, ne forte elatus, in iudicium incurrat, et laqueum diaboli. Si vero procedente tempore aliquod peccatum admiserit, et convictus duobus vel tribus testibus fuerit; cesset a clero qui huiusmodiest. Si quis vero praeter haec facit, tamquam contraria statutis Sancti Concilii gerens, etiam ipse periclitabitur de statu sui cleri.

§. 20. Oportet autem illum et testimonium bonum habere abiis, qui foris sunt; ut non in opprobrium incidat, et laqueum diaboli. Optime Hieronymus ad Oceanum. Quale principium, talis est et clausula, qui irreprehensibilis est, non solum a suis domesticis, sed ab alienis consono ore laudatur. Tanta olim fuit aestimatio Epilcoporum, ut ipsi gentiles frequenter causas suas ad eos deferrent.

§. 21. Diaconus similiter pudicos. [Gap desc: Greek words] . Pudicos animo, deinde corpore, 32. quaestione quinta. itane. Nam pudicitia non est in corpore, nisi in spiritu, sit insita castitas. Neque casto spiritu, vellingua veloculus est impudicus. [Gap desc: Greek words] alioqui est virtus speciosa, castitatis comes, in verbis gestibusque decens verecundia gravitasque omnino talis qualem in filia, filioque ingenue, pudiceque educatis severus pateramat, et probat. Arist. Rhet. 2. [Gap desc: Greek words] , gravitas non aspera, aut superba, sed bene morata.

§. 22. Non bilingues. [Gap desc: Greek words] . Osbilingue Deus destasur. Proverb. 8. 13. Timor Domini odit malum: arrogantiam, et superbiam, et viam pravam, et os bilingue detestor Et 18. 8 Verba bilinguis, quasi simplicia: et ipsa perveniunt usque ad interiora ventris. Et Ecclesiast. 5. 17. Super furem enim est confusio et paenitentia, et denotatio pessima super bilinguem. Et 6. 1. Noli fieripro amico inimicus proximo: improperium enim et contumeliam malus hereditabit, et omnis peccator invidus et bilinguis. Et. 28. 15 Susurro et bilinguis maledictus: multos enim turbabit pacem habentes.

Non igitur mirum est, si Apostolus diaconos requirit non bilingues, cum homines quoscumque bilingues, divina sinceritas detestetur.

§. 23. Verum in diaconis causa peculiaris est. Minister est sacerdotum diaconus, dist. 99. Dominus; sed tamen honoratior plebe; non aliter plebi, aliter sacerdoti loquendum, ne schisma faciat; oculus est Episcopi oberrans, et circum lustrans, 93. distinctione, itaque magna opus cautione, ne vel incaute notet, vel indiligenter, aut prave referat, ex monitore delator. Assistit Episcopo praedicanti, ne ab aemulis infestetur, distinctione 93. diaconi qui. Praeest Ecclesiae bonis, ideo saepe supra sacerdotes et Episcopos sese ex tulerunt diaconi, captato populi favore, quod maxime bilingues facit, dum hinc ambitiose populo, inde fallaci adulatione Episcopo se insinuat. Iam olim se quidam presbyteris aequabant. Concilio Niceno capite decimoquarto. Et Toletano quarto capite trigesimo octavo. et Hieronymus ad Evagrium Epistola octuagesima quinta. sinceritas itaque in diacono requiritur, ut Deum, Episcopum, presbyterosex animo honoret, illis ministret, nullo modo obtrectando maioribus, ipse maior fieri conetur.

Quid igitur os bilingue? Hebraeus [(transcriber); sic: Hebreus] uocat quod apud 70. vertitur [Gap desc: Greek words] , perversas vias malorum. alii os perversitatum, os versutiarum, Theodotus [Gap desc: Greek words] , intortum os. Noster omnium accuratissime. Os bilingue; nam est rertere, convertere, in aliam formam mutare. itaque 70. vertere solent: [Gap desc: Greek words] . et quod hic ponitur Proverb. 23. 33. [Gap desc: Greek words] . et Proverb 17. 21 dicitur [Gap desc: Greek words] , vir mutabilis, versatilis, vir mutationum; proprie vir contrarietatum. nam , vel , est contrarium, vel contrarietas. Ezechielis decimo sexto. trigesimo quarto. Perversitates igitur significat, cum contraria in corde versat, et varie loquitur, quod est proprie [Gap desc: Greek words] esse, seu [Gap desc: Greek words] , lingua illa serpentum est bisulca, veneni instillatrix, lingua illa [Gap desc: Greek words] , dicitur Graecis, quae vel ita fallit, ut sermo prolatus discrepet ab interno, et qui apud alios atque alios, alius est, atque alius, Ecclesiastici 18. 16. vocatur [Gap desc: Greek words] . lingua tertia. quod inter duas quasi media utrimque discordias serat. Vide doctissimum Delrium in sacris adagialibus. Sunt vero linguae perversitatum, cum veritatem invertunt, vane promittunt, laudanda culpant, prava dilaudant, praesentibus adulantur, absentes rodunt, ad gratiam audientium contraria loquunutr.

§. 24. Habentes mysterium fidei in conscientia pura Non monet ne afferant, quae domi geruntur, hoc enim non est habere mysterium in conscientia pura, sed credi sacris mysteriis ab illis omninovult; cum diaconi potestate accepta docere possint, deinde quia conscientia relicta, vel suppressa fidei naufragium imminet. Neqtie enim hactenus res ulla apostatam fecit, nisi conscientia scelerum perpetratorum, vel sperata licentia faciendorum.

§. 25. Hi autem probentur primo, [Gap desc: Greek words] . Nunc hoc neglegitur, et quod dolendum est ubi viget etiam disciplina, non satis probantur ordinandi. Hinc omnium malorum origo, dum adordines sacros admittuntur indigni, si non pecunia, faltem favore, ignorantia, probationis omissione. In Ecclesiis nonnullis scrupulosissime nobilitas quaeritus, virtus neglegirur. Hoc quamdiu non corrigitur, non est speranda resormatio, quia turpius eicitur quam non admittitur clericus. Neque de hac neglectione ulla species excusationis adduci potest, cum sint tot canones, qui probationes et testimonia exigunt. Haec res matetiam obloquendi cunctis haeresibus dedit, immo haereses creavit, dum in sacrarium Domini

admitti vident eos, qui sinistra fama in mundo vixerunt. Quid haeretici obiciant omnium invectivae clamant. Specimen dabo ex Erasmo eorum prodromo. In caput tertiumTimothei. Quin illud magis mirum, cum tot egregias dotes requirat Paulus tn Episeopo, ceteris praetermissis, solius uxoris habetur ratio. Admittitur incestus, admittitur homicida, admittitur pirata, admittitur sodomita, sacrilegus, parricida, denique quis non? solus digamus excluditur ab hoc honore, qui solus nihil admisit. Mirum est autem ut quaedam urgeamus ac plusquam mordicus teneamus, ad quaedam prorsus conniventes. Si quis perpendat horum temporum statum, quotam portionem hominum monachorum greges occupent, quotam sacerdotum et clericorum collegia: deinde perpendat, quam pauci etanto numero vere servent vitae castimoniam, tum in quae libidinum genera quam innumeri devergant, quanto cum probro complures palam incesti sint et impudici, fortassis iudicabit magis expedire, ut iis qui prorsus non continent, ius fiat publici matrimonii, quod alsque mala fama, pure sancteque colant, potius quam infeliciter ac turpiter libidinentur. Nuuc caelibes habet mundus quam plurimos, castos perpaucos: quamquam nec is castus est, qui venerem non attingit, quia non licet. Sed etiam atque etiatn vereor ne census Ecclesiastici castrent hodie clericos veracius quam pietas, dum metuimus, ne quod tenemus intercipiatur, aut certe nihil accedat.

Hyperbolice vitia extollit, ipse apostata et desertor, qui bene loquide illis quos male deseruit, non potuit, ne fugam suam accusaret. Hoc tamen verum est, in sacerdotibus Domini fuisse Osnios, et Phineas, Iasonas, et Caiphas, nec magis mirum id saeculorum tractu aliquoties contigisse, quod tempore Domini accidit, ut Iudas proderet, discipuli negarent. Remedium tamen est, ante datos ordines instituta probatio, qua neglecta Episcopi, praelatique causa malorum sunt, et quamvis ipsi mysteriurn conservent inconseientia pura, si tamen cito manus imponant non probatis, communicant peccatis alienis, illis tamquam suis damnandi, quia neglegentia, et cooperatione sua fecerunt. Verum de illis alio tempore agam. Neque enim dissimulandum est, quod publicum et notorium est.

§. 26. Nullum crimen habentes. Si quis sine crimine est. [Gap desc: Greek words] vocat, quorum ea sit non modo integritas, sedetiam fama integritatis, ut crimen illis imponi, et in iudicium vocari non possint. Est enim [Gap desc: Greek words] atrox iniuria, propter quam praetor actionem dare solet. Si Clericus insamia laborat, nec convinci potest, iureiurando se purgat, 15. quaestione quinta. omnes. 4. quaestione prima. diffinimus; quomodo Clericus infamis esse potest? cum infamia Clericorum propter aliorum scandala maxime postulet purgationem? 2. quaestione secunda. presbyter.

§. 27. Dei dispensatorem. Est enim Dei [Gap desc: Greek words] , bonorum maximorum, hoc est caelestium dispensator. Secundaria igitur derationibus, com modisque sitcura, oportet. De officio Episcopi in dispensandis rebus externis constituit Conc Antiochenum, 12. quaest. 1. cap. 23. Episcopus Ecclesiasticarum rerum habeat potestatem ad disput andum erga omnes, qui indigent, cum summa reverentia, et timore Dei. Participet autem et ipse quibus indiget (si tamen indiget) tam in suis, quam in fratrum qui ab eo suscipiuntur, vece ssariis usibus profuturis, it a ut in nullo qualibet occasione fraudentur, iuxta sanctum Apostolum sic dicentem. (Habentes victum, et tegumentum bis contenti sumus.) Quod si contentus istis minime fuerit, convertar autemres Ecclesiae in suos usus domesticos, et eius commoda, vel agrorum fructus, non cum presbyterorum conscientia, diaconorumque pertractet, sed horum potestatem domesticis suis, aut propinquis, aut fratribus, filiisque committat, ut per huiusmodi personas occculte res laedantur Ecclesiae, synodo provinciae poenas iste persolvat. Si autem et aliter accusetur Episcopus, aut presbyteri, qui cum ipso sunt, quod ea quae pertinent ad Ecclesiam, vel ex agris, vel alia qualibet Ecclesiastica facultate sibimet usurpent ita, ut ex hoc affligantur quidem pauperes, criminationi vero, et blasphemiis tam sermo praedicationis, quam ii, qui dispensant, taliter exponantur, et hos oportet corrigi, sancta synodo id, quod condecet, approbante.

§. 28. Non superbum. [Gap desc: Greek words] , vocant, praefractos, et iudicio suo nimium innixos. Vitium enim hoc est [Gap desc: Greek words] , non [Gap desc: Greek words] , qui enim se ipsis contenti, in consortio aliorum non degunt, facilius praefracti evadunt. Itaque humilitas sacerdoti commendatur, ne novas opiniones ex scriptura consingat dist. 30. haec autem, ne austere, sedmansuete subditos corrigat. dist. 45. litcet nonnumquam.

§. 29. Non iracundum [Gap desc: Greek words] , iracundiae fons est superbia, est enim opinio contemptus. Magnum vitium, quia iratus putat omne iustum, quod facit. de hac vide 11. q. 3. ira. et 5. q. 1. velut. et 5. qu. 2. Irati enim dum aliena peccata corrigere student, graviora committunt.

§. 30. Benignum, [Gap desc: Greek words] . Ad res et personas referunt. Rectius ad personas: est enim Episcopi insigne ornamentum erga viros bonos biengnitas; ergaimprobos, leves, avaros, austeritas probatur. Nemo enim talibus viris deditum, esse probum arbitratur. Nam suspectus Clericus, aut laicus domum Episcopalem infamat, Iudaeus detestabilem facit. Praeclare statutum de Episcopi familia 2. q. 7. can. 58. Cum pastoris vita esse discipulis semper debeat inexemplo, plerumque clerici, qualis in secreto sit vita sui pontificis, nesciunt, quam, ut dictum est, saeculares pueri sciunt. De quare praesenti decreto constituo, ut quidam ex clericis, vel etiam monachis electi ministerio cubiculi pontificalis obsequantur; ut is, qui in loco regiminis est, tales habeat testes, qui vitam eius in secreta conver satione videant, qui ex visione sedula exemplum profectus sumant.

§. 31. Iustum. Iustitiam non in vita modo, sed in iudicio; cum enim tamquam Dei loco iudicet, cum a partibus crebro arbiter deligatur, omnes iustitiae numeros accurate cognoscere, et servare studeat.

§. 32. Sanctum, [Gap desc: Greek words] . Duplex est in sacerdote sanctitas, prima sacramentalis, altera vitae innocentia 1. q. 1. Dominus. Nobilis est sententia distinctionis cap. 3. Nos qui praesumus, non exlocorum, vel generis dignitate; sed morum nobillitate innotescere debemus: necurbium claritate, sed fidei puritate. Et 2. Non est facilestare loco Pauli, tenere gradum Petri, iam cum Christo regnantium: quia hinc dicitur; non sanctorum filii sunt, qui tenent locae sanctorum; sed qui exercent operaeorum. Et 12. Multi sacerdotes, et pauci sacerdotes; multi nomine, pauci opere. Videte ergo quomodo sedetis super cathedram; quia non cathedra facit sacerdotem, sed sacerdos cathedram; non locus sanctificat hominem, sed homo locum; non omnis sacerdos sanctus, sed omnis sanctus sacerdos. Qui bene sederit super cathedram, honorem accipit ab illa: qui male sederit, iniuriam facit cathedrae, ideoque malus sacerdos

de sacerdotio sue crimen acquirit, non dignitatem. In iudicio enim sedens, siquidem bene vixeris, et bene docueris, omnium iudex: si autem bene docueris, et male vixeris, tui solius condemnator eris. Nam bene vivendo et docendo, populum instruis quomodo debeat vivere: bene autem docendo, et male vivendo, Deum instruis, quomodo te debeat condemnare. Frustra de ordinibus sibi gratulantur, qui vitiis suis eos infamant. August. ad Valerium, epist. 148. dist. 40. ca. 7. Ante omnia peto, ut cogiter religiosa prudentia tua, nihil esse in hac vita, et maxme hoc tempore facilius, et laetius, et hominibus acceptabiluis Episcopi, aut presbyteri, aut diaeconi officio, si persunctiorie, atque adulatorie res agautr; sed nihil aqud Deum miserius, et tristius, et damnabilius.

§. 33. Continentem. [Gap desc: Greek words] , de Clericorum continentia multa statuta a patribus in conciliis, ut Niceno can. 3. 32. dist. interdicit. Nannetensi cap. 3. Triden. sess. 28. de reform. cap. 14. Nicolalaus 5. cap. 2. de vita et honestate Clericorum ita statuit. Sidiligenter attendimus vitia singula, quae in conspectu populi, decus vilescere faciunt clericale, quam odibilis sit incestus in clero, crimen incestus huiusmodi quod plerique propter illius impunitatem, sibi blandiuntur minime verecundum, immo quasi non foret peccatum non immerito cohibere compellimur, et praesertim eo propensius in curia nostra, quo illud ibidem videtur scandalosius, et ab aliis periculosius trahitur in exemplum. Hinc est, quod nos praesentis coustirutionis edicto, universis et singulis sedis Apostolicae officialibus, nec non quaevis Romanae curiae officia exercentibus, etiam ratione officiorum huiusmodi ipsius sedis officiales non censeatur, et aliis quibuscumque clericis eandem curiam sequentibus, districtius inhibemus, ne quisquam ex eis concubinam publice in domo suo, aut alibi, ut illius turpi commercio liberius utatur, teneat, si quicumque mulierem ad aliorumturpem usum huiusmodi, ut quamcumque mulierem in praesentiarum tenuerit, nisi post praesentium publicationem in valvis Basilicae principis Apostolorum de urbe, et in cancellaria nostra faciendam (quam etiam vim habere volumus monitonis peremptoriae) infra novem dies ab huiusmodi excessu realiter et cum effectu destiterit, ac concubinam seu mulierem ipsani penitus et omnino dimiserit, quodque quisquis in antea concubinam vel mulierem talem tevere praesumpserit, omnibus beneficiis suis ecclesiasticis, nec non quae in dicta curia obtinent vel exercent, officiis sint ipsofacto privati, illaque ex tunc possint per quascumque alios libere impetrari, iidemque privati, nec non quicumque alii concubinas et mulieres huiusmodi, contrapraesentem cohibitionem, tenere praesumentes, iuhabiles censeantur ad beneficia obtinenda, et in dicta curia offcia huiusmodi exercenda, nec illorum capaces efficiantur, nisi in habilitatem suam antea, per dictae sedis litteras, obtinuerint aboleri, et interim per eos in praedictis gesta habeantor pro infectis.

§. 34. Amplectentem eum qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem. Recte tractantem verbum veritatis. Quod posterius sumptum est a sacrificis, [Gap desc: Greek words] , recte secantem verbum veritatis, quemadmodum in victimis omnia recte secantur. Ut nimirum verbum Dei legat, recte interpretetur, non de suo sensum commentus, sed ex contentu, patribus, conciliis, Ecclesia. Proverb. 11. [Gap desc: Greek words] . iustitia inculpati recte vias secat. Magnum verum studium requiri, hoc ipsum ostendit, quodait, [Gap desc: Greek words] , contra conantes eripere, tueri, et defendere.

§. 35. Bonum Christi militem. Duplex militia est, spiritalis, et saecularis; spiritalem omnes militant, nisi qui victi, hostium captivi sunt, sed Clerici militiae illius duces sunt, et antesignani, qui si Leones se praestent, totum exercitum facile conservant. Quomodo militabunt? arma nostra sunt orationes, et lachrumae, 23. qu. 8. cap. 19. Reprehensibile valde constat esse, quod subintulisti dicendo, maiorem partem omnium Episcoporum die noctuque cum aliis fidelibustuis contra piratas maritimos invigilare, ob idque Episcopi impedtantur venire; cum militum Christi sit Christo servire: militum vero saeculi saeculo, secundum quod scriptum est. (Nemo militans Deoimplicat se negotiis saecularib. Quod si saeculi milites saeculari militiae student; quid ad Episcopos, et milites Christi nisi vacent orationibus?

§. 36. Sollicite curent se ipsos probabiles exhibere Deo. Nam revera sacerdotium peccandi proniutem non adimit, sed coercet. Cum honoris augmento cura quoque sollicitudinis debet accrescere dist. 100. ratiovis. Cura sit ut se Deo probent, et utalios Deo lucrentur.

§. 37. Operarium inconfusibilem. [Gap desc: Greek words] , qui non erubeseat. S. Ambrosius impudoratum vocat. Eo modo quo Paulus gloriatur, cum ait: non erubesco Euangelium. Quod non est magnum cum inter Christianos honorantur Christi antistites, sed cum vel inter gentiles, vel haereticos, vel impios Catholicos Christi improperium serendum est. Primo inconfusibilis set, qui vincens inanem pudorem nullam officii partem praetermittit. Deinde qui nullis contumeliis, sannis et irrisionibus ab opere impeditur. Olim magnum periculum verecundiae erat, et nunc inter haereses est de Euangelio; quia religio humilitatem requirit, quae contemnitur. Nec frustra Paulus Rom. 1. 16. Non erubesco Euangelium. Cur non potius gloriatur in Euangelio? Quia Iudaeis scandalum, gentibus erat ludibrium.

Haec neglecta ordinem sacrum infamant. Iam olim Nazianz. de laudibus S. Basilii queritur ob eorum qui ordinantur mores, Sanctissimum ordinem periclitari, fierique maxime ridiculum. unius diei sanctos, inquit, facimus, et sapientes esse iubemus, in quibus nulla est sapientia. Eadem est querela Ambrosii de dign sacerd. c. 5.

CAPUT XI. Reformationem Cleri, ad normam Apostolicam serio urgendam esse.

§. 1. Reformanda sunt, quaecumque neglegentia, improbitate, temporum lapsu, et ipsa vetustate facta sunt deformia Hoc velle, conari, efficere a primo Ecclesiae capite omnes, usque ad infimum Sacellanum, a Caesare Augugusto, usque ad minimum minimi pagi praetorem pro officio, viribusque debent. Impiis, rerum sacrarum fastidio sis, saginam ex crucifixi patrimonio quaerentibus invisum est nomen resormationis, resipsa abominabilis, quia venter aures non habet, nec quae sub ventre, intellegentiam. Sed urgenda tamen, et omnino perficienda reformatio.

§. 2. Causa primaria est, et esse debet summo Pontifici, Episcopis, Praelatis, obligatio, qua severissima tenetur. de qua alias dicam. Altera quia usu, et tota historia antiquitatis cognitum est, tum publice punitas Provincias, et regna

eversa, Vastatione, et caedibus deformata; cum ita vitia invaluerunt, ut legum potestas illis cederet, nec illis eliminandis magistratus insudaret. sic diluvio mundus primogenius periit, sic Sodoma in flammas subsedit, sic Chananaei ad summum ductis iniquitatibus exstirpati sunt. Haec est enim vicusitudo rerum, hic orbis calamitatum, non sortuito grassantium, sed divino iudicio meritas poenas exigentium. Babylonii Assyrios, hos Medi et Persae, illos Macedones, hos Romani, Romanos omnis barbaries evertit, idque eo tempore, quo quaeque gens vitiousissima fuit. Consulatur Augustin. de Africae contra Vandalos lucta, Prosper de Gallis et Hispaniis; Videantur praesentia, et his proxima nonne Ungariae pars magna frenum Turcicum recepit, finitimosque aut crudeli, aut infida pace in festat? Locum habet hoc praecipue in populo Dei, quem beneficio ingratum celeri poena clementer saeviens numinis providentia revocare consuevit. Legantur Iudicum, et Regum libri pro moribus semper fortuna fuit. Erit et in Christiano orbe; qui servabitur, quandiu vitia punientur, quandiu virtuti studebitur, si effrenatius erumpant, evertetur, vel mutua caede, vel potentiore hoste. Vitia autem reformatione praesidum exstirpabuntur.

§. 3. Damnabilis est, et aeternis ignibus vindicabitur quorundam praelatorum ambitiosa segnities; qui mollibus verbis enervant animos, vitiisque sua sponte crescentibus spatia concedunt. Aiunt illi; alia esse nunc tempora, dissimulanda, quae vix emendari queunt, canonum rigorem esse relaxandum. Reformationes adferre incommoda, haerese impedire disciplinam. Exitiosa sunt haec verba, atque impia. Non enim temporibus, sed animis leges statutae sunt; nec vitia temporum communia excusant singulorum dicta. Nulla tempora adeo vitiosa fuerunt, ut legibus non obstringerentur. Emendari autem possunt, qui mutari posssunt; In gratiam redemptoris sunt iniurii, qui de correctione desperant; Nonne Deus Ecclesiam suam usque in finem saeculorum custodiet, et mundabit sibi Ecclesiam acceptabilem? Quomodo igitur peccata membrorum eius si non omnino tolli, saltem minui non poterunt? Unus Esdras, unus Maccabaeus, quam multa correxit? cum tota gens, in gentium mores, vitiaque ruitura satisceret, ad pietatem reduxit partem maximam. Non est abbreviata manus Domini, ut salvare non possit, sed hominum est praecisa voluntas, ut salvari non laborent. Tot milia gentium barbararum cum ab uno saeculo Christum agnoverunt, usuris, caedibus, polygamia, anthropophagia abdicata, Christianis se moribus formandas utraeque Indiae, et perustae solib. Aethiopum plagae tradidere; cur nos igitur negemus, eo populum, clerumque Christianum posse redire, quo barbaries illa praecessit, veniens ab Oriente, et Occidente, et recumbens cum Abraham, et Isaac, et Iacob, et filios regni in tenebras exteriores profectos demirans? Ignorare non possunt, sanctissimos canones, ad quos reformationem exigo, non modo ab optimis, sed etiam mediocribus posse servari, quique eos secerunt, eorum observationem serio praecepisse. Multae fuerunt intra paucos annos provinciales synodi, omnium una vox est, Canones in usum esse revocandos; Quod si numerum inire sit animus, haud pauciores Conciliorum canones reperiemus, quibus priscos canones servare iubemur, quam sunt illi canones, de quibus servandis agitur.

Quod si etiam propius orbem nostrum inspicere lubet. Iam multa penitus emendata sunt, ut reliqua pronioravideantur. Ante annos centum magna orbem ignorantia tenuit, nunc artibus, ingeniis, disputatoribus fere laboratur nunc una aliqua civitas Academica plures eruditos habet, quam olim tota Germania. magnae ergo progressiones sunt factae. Itaque tum ut primum haeresis concrepuit digitis, dimidia paene Cleri, et religiosorum pars respexit retro, et latas dealbatasque saeculi vias ingressa est; nunc quamvis pretiosi sint in castris sectariorum, rari sunt tamen apostatae.

Minor, sed aliquis tamen in moribus progressus est; nam et veteres familiae religiosorum pristinam integritatem, rigoremque receperunt, et in dies magis magisque efflorescunt, magna spe meliorum temporum, cum tam sancta, fortia, Deo sacratissima pectora caliginoso mundo demonstrent contemnere saeculi pompas, et sese pro nobis apud Deum interponant: Et novorum turba selecta primitias spiritus praeferentes senescenti orbi auxiliari conantur. Urgenda igitur illa res est, curandumque ut ea quae desunt, addantur. Desunt vero quibusdam in locis plurima, in aliis paucissima, prout Episcoporum diligentia, aut incuria fuit.

CAPUT XII. Reformationis ratio facillima est, delectus ordinandorum.

§. 1. CUm in beneficiis Eccle siafticis ea, quae hereditariae successionis imaginem referunt, sacris constitutionibus sint odiosa. et patrum decretis contraria, ut est in Concil. Trid. ses. 25. c. 7. hinc fit, ut nullus Clericus malus nascatur; si igitur contra canones quispiam vivit. vel ex eo est, quod malus electus sit, vel postquam ordinatus est a virtute desciverit, quorum utrumque sagace cautela Episcopi impedient. Vix enim quispiam diu malus est, ut nemini constet, aliquo se indicio semper malitia prodit.

§. 2. Causa plerumque cur mali clerici evadant, sunt parentes, magistri, tutores, cognati, quia aut neglegenter, aut vane educantur. Quocirca improbae sunt saecularium de vitiis Clericorum querelae. miraris silium esse vanum, superbum, ebriosum? patrissat; vitia tua ex patria auctoritate hausit; aut dic sane, quid fecit, quod domi tuae non didicit, aut inter familiares, quibus eum addixisti? si tamen ex te non didicit esse malus, vide an non tua indulgentia, morositate, imprudentia factum sit, ne maneret bonus.

§. 3. Qui idonei non sunt, nullo modo sunt admittendi, ita ius, et concilia, aureus canon est Concilii Mediolanens. 4. Pro auctoritate, canonum iure, et a Conc. Trid. sibi tradita, Episcopus, si idoneos non compererit, a patronis etiam quibuscumque praesentatos, ne probet, admittatve, neve instituat, nec vero eis ullo quovis nomine provideat, sed plane illos repellat. Idoneos porro ne censeat, quos experimento examinis interrogationibus diligenter facto, et doctrina, et cantus peritia, et aliis qualitatibus, ad recte, riteque obeunda [(reading uncertain: print faded)] munera, eo beneficio, ad quod praesentatur incumbentia, coniunctave necessariis, praeditos esse non virderit.

Porro ordinator indigni iure canon. deponitur. di. 50 c. 55. ex paenitentib. et dist. 59. c. 1. Qui Ecclesiasticis disciplinis imbutus per ordinem non est, et temporum approbatione divinis stipendiis eruditus, nequaquam ad summum Ecclesiae sacerdotium aspirare praesumat: et non solum in eo ambitio efficax habeatur; verum etiam in ordinatore eius, ut careant eo ordine, quem sine ordine

contra praecepta Patrum crediderant praesumendum.

Hic revocandus canon est, si sacerdotalis pietas, sinceritasque restituenda est.

Modus etiam et ratio de idoneis statuendis, ex dist. 77. et aliis colligitur.

§. 4. Quo maior est dignitas ordinis, ad quem quispiam assumitur, eo maior est cura habenda facultatum, et virtutum eius, qui est ordinandus; Episcopis eligendis prima cura impendenda est. Non enim in membris sana Ecclesia esse potest, si laborat in capite. Quamobrem electores Episcopotum gravissime delinquunt, cum muneris sui rationem non ducunt.

§. 5. Annorum quidem ratio in ordinibus observatur, sed tamen non veteri more. Sexta synodus c. 15. Subdiaconus (dist. 77. c. 4.) non minor 20. annorum ordinetur. Si quis vero in aliquo ordine sacerdotali praeter constituta tempora ordinatus fuerit, deponatur.

Et Carthag. 3. c. 4. Placuit, ut ante 25. annos aetatis nec diaconi ordinentur, nec virgines consecrentur, et ut lectores populum non salutent. Idem statuit Agathens. c 16. et 17. Episcopus benedictionem diaconatus minoribus, quam 25. annorum penitus non committat. sane si coniugati iuvenes consenserint ordinari, etiam uxorum voluntas ita requirenda est, ut sequestratio mansionis cubiculo, religione promissa, poste aquam pariter conversi fuerint, ordinentur. Presbyterum vero vel Episcopum, ante 30. annos, id est, antequam ad viri perfecti aetatem perveniat, et diaconos ante 2. nullus metropolitanorum ordinare praesumat. nec per aetatem (quod aliquoties evenit) aliquo errore culpentur. In sacerdote requirunt annos 30. dist. 78. c. 4. Presbyter ante 30. annorum aetatem non ordinetur; quamvis sit probabilis vitae: sed observet usque ad praefinitum tempus. Dominus enim noster Iesus Christus 30. anno baptizatus est, et tunc praedicavit. Eadem sunt in novell. in authen. de sanctiss. episcopis. 9. Clericos. et apud Leon. cp. 83. cap. 1. ad episcopos Africanos. Zachar. tamen Papa in necessitate an. 25. permisit ordinationem presbyterii.

Ego arbitror in tot casibus iuniorum sacerdotum expedire, ut maior aetas constituatur, praesertim cum abest necessitas, cum diaconatus, aut subdiaconatus non ex necessitate, sed cupiditare ampliorum redituum petitur. Nam ea aetas, quae nunc est sacerdotalis ex dispensatione, et necessitate Ecclesiae permittentis, non ex libero iudicio talis est. Deinde in minorib. ordinib. non puto magnopere laborandum, quia non obligant ad castitatem perpetuam. Alia tamen ex causa noxia est properatio, cum lectores exorcistae, acoluthi constituuntur, qui nec legere, nec quid illi ordines sibi velint suspicari possunt. Non sic Petri fuit, veterumque norma. duodecim in his annos ieges requirunt, sed eos idonee instructos esse praesumunt. sic n. dist. 28. c. 5. De iis quos voluntas parentum a primis infantiae annis clericatas officio mancipavit, statuimus observandum, ut mox detonsi, vel ministerio lectorum traditi, in domo Ecclesiae sub episcopali praesentia a praeposito sibi debeant erudiri. At ubi octavum decimum aetatis suae compleverint annum, coram totius plebisque conspectu voluntas eorum de expetendo coniugio ab Episcopo perscrutetur: quibus si gratia castitatis, Deo inspirante, placuerit, et promissionem castimoniae suae absque coniugali necessitate spoponderint servaturos; hi tamquam appetitores arctissimae viae, lenissimo Domini iugo subdantur; ac primo subdiaconatus ministerium habita probatione professionis suae a 20. anno suscipiant. Quod si inculpabiliter, ac inoffense 24. annum aetatis suae peregerint, ad diaconatus officium (si scienter implere posse ab Episcopo comprobantur) promoveri debent. Cavendum tamen est his, ne quando suae sponsionis inmemores ad terrenas nuptias, aut ad furtivos concubitus ultra recurrant. Quod si forte fecerint, ut sacrilegii rei ab Ecclesia habeanur extranei. Quibus autem voluntas propria inter. rogat: onis tempore desiderium nubendi persuaserit, concessam ab Apostolo licentiam aufferre non possumus; ita ut cum provectae aetatis in coniugio positi renuntiaturos se pariconsensu operibus carnis spopondeint, ad sacros ordines adspirent. Omnino maturitatem, et constantiam requiro, praesertim cum in mundo victuri sint, et inter cottidiana castitatis pericula, et naufragia decertaturi.

§. 6. Nemo sine legitimo examine in clerum admittatur. dist. 24 c. 2. Nullus ordinetur clericus nisi probatus fuerit, vel episcoporum examine, vel testimonio populi. Quaero in quibusdam locis quis ita ordinetur? Ubi sit morum et doctrinae tanta ratio. dist. 24. c. 4. Episcopi iudicio metropolitanorum, et eorum episcoporum, qui circumcirca sunt, provehantur de ecclesiasticam dignitatem, ii videl. qui plurimo tempore probantur tam verbo fidei, quam rectae conversationis exemplo. Nam revera doctorem virtutis, etiam ductorem esse oportet. si sal infatuatu fuerit in quo salietur.

Modus examinis est ibid. c. 5. Quando Episcopus ordinationes facere disponit omnes, qui ad sacrum ministerium accedere volunt, feria quarta ante ipsam ordinationem evolandi sunt ad civitatem una cum archipresbyteris, qui eos repraesentare debent: et tunc Episcopus a latere suo eligere sacerdotes, et alios viros prudentes, gnaros divinae legis, et exercitatos in ecclesiasticis sanctionibus: qui ordinandorum vitam, genus, patriam, aetatem, institutionem, locum, ubi educati sunt, si sint bene litterati, si instructi in lege Domini, diligenter investigent ante omnia; si fidem Catholicam firmiter teneant, et verbis simplicibus asserere queant. Ipsi autem, quibus haec cura committitur, cavere debent ne aut favoris gratia, aut cuiuscumque muneris cupiditate illlecti a vero devient, ut indignum, et minus idoneum, ad sacros gradus accipiendos, episcopi manib. applicent. Quod si fecerint, et ille, qui indigne accessit, ab altari removebitur; et qui donum S. Spiritus vendere conati sunt, coram Deo iam condemnati ecclesiastica dignitate carebunt. Igitur per tres continuos dies diligenter examinentur: et sic sabbato, qui probati inventi sunt, episcopo repraesententur. Non examinmtur tamen, si Clerico testimonium Episcopus, monacho Abbas dederit. Nisi sorte Abbas ipse iudicetur imperitus, sic enim testimonium elidit seipdum 16. q. 1. si quis. Ratio veri examinis describitur in Conc. Mediolan. 5 Quae ad beneficiorum collationem attinet. Cum aliquis examinatur ad aliquod beneficium Ecclesiasticum, cui providendum sit, de eo experimentum fiat examine non solum in litterarum scientia, sed etiam in cantus peritia, ad illius beneficii sanctiones rite, et recte obeundas tum praeterea in usu, ac notitia, quam in recitandis divini officii horariis precibus habeat. Ubi praebenda, vel Theologalis, vel paenitentialis vacaverit, etiam si illius conferendae ius ad alium, quam ad Episcopum, praeter quam ad sedem Apostol. pertineat, adiectum de more proponatur, quo ad concursum evocentur, quicumque sint, qui illius muneris causa examen subire velint, aliosve nominare, qui subeant; confecto autem constituti temporis spatio, uniuscuiusque eorum, qui illo nomine convenerint, periculum experimentumve in litteris ac doctrinis omni vel diligentissima percunctationum, quaestionumve ratione, fiat; Episcopus, adhibitis sibi pro arbitrio suo aliis peritis, probisque viris, tum etiam de illorum vita, moribus, aetate, gradu, ordine, ceterisque conditionibus ad tale munus necessariis,

accurate perquirat. Tum demum Episcopus ipse solum rebus iis omnibus accurate perpensis, mature in Domino deliberet, et libere deligat, quempro conscientiae suae religione digniorem aptioremque existimet, cui tale munus, tantique ponderis recte committatur. Qua inre deliberationeque idem videat, ut quod praesertim ad paenitentiarium attinet, cumperitiam necessariam spectarit, tum maxime vitaeinnocentiam, morum gravitatem, spiritualium exercitationum studium, et usum diuturniorem in audiendis confessionibus exercitatiorem prudentiam, ceterasque religiosae pietatis virtutes perpendat. Tu Deus magne da nobis in Germania talem Carolum, non qui constituat tantummodo, sed qui exsequatur; nunc enim praebendas doctorum, et numerosas parochias pueri, nobiles, scribae, idiotae frequenter obtinent, ad certissimam sui damnationem, aliorum perniciem.

§. 7. Quia vero crebro quaestiones iactantur, quid quemque scire oporteat, multae que latent eo sub praetextu fraudes, et machinae quaeruntur eludendi examinis, visum est mihirationem examinis quam Concilium 5. Mediolani habitum prolixe conscripsit, exhibere: ita vero habet.

DE EXAMINANDI RATIONE.

In Ecclesiae admini stratione, ut necessarium, ita multiplex est examinis de liter arum peritia, et disciplina officium: modo namque ab Episcopo, cum ab eorum qui ordinis sacramentoinitiandi sunt, tum etiam ad contionatorum, consessariorumque approbationem ad hibetur; tum praeterea ad indagandam prospiciendamque cleri in litteraru studiis rationem progressionemue: ad aliaque item multa Episcopo idem adiumento, atque usui est: modo autem non solum de illis, qui ecclesiis parochialibus, aliisque cur am animarum habentibus, praeficiuntur, illud instituitur, et conficitur, sed de iis etiam, quibus beneficia ecclesiastica cuiuscumque generis, vel litterarum Apostolicarum, quae forma, DIGNUM, conscribi solent, auctoritate, vel alio iure conferuntur, quive ad eapraesentationis, nominationis, electionisue nomine instituuntur. Quamobrem, ut omnis, quacumque causa suscipitur, haec examinandiratioper examinatores, ut fieri potest, quam rectissime conficiatur praeter aliqua, quae praesertim Concilio provinciali quarto enucleatius decreta sunt, has etiam instructiones conficiendas censuimus, quae partim ad universum hunc examinandi modum pertinent, paertim vero certorum examinum propriae sunt.

Atque iis quidem omnibus pro sua quisque pietate Episcopus, et prudentia, alias etiam instructiones adiungat, aut de iis aliquid remittat licet, prout e suae diaecesis rationibus atque usu esse viderit.

Quae instructiones, ut in morem et usum inducantur, cur a sit eiusdem Episcopi, et Vicarii, qui examini praeest.

Porro in primis examinatores in synodo diaecesana constituti, cum eorum, qui Ecclesiis parochialibus praeficiendi sunt, examen ineunt, iurisiurandi, quo publice in synodo, quo primum tempore delecti sunt, sese obstrinxerint, memores, videant, ut omni humana affectione deposita, munus a se susceptum recte curent, atque administrent, ne quod sancte religioseque spoponderint, violent, ac propterea periuri fiant.

Examinis causa, occasioneve, nihil quicquam, ne minimum quidem, neque ante, neque post accipiant: alioqui sciant, qui dant, se simoniae crimen ex sanctione Tridentina subisse, nec veropraeterea se neque adeo illos, qui dant, absolvi licere, nisi dimissis beneficiis ecclesiasticis quaecumque obtinent, ac inhabiles item factos se esse, quibus in posterum ea vel alia conferantur.

De omni vero culpa, in suscepto murere commissa ii rationem etiam in Synodo provinciali reddant, in eaque graviter auctoritate Tridentini Concilii puniantur.

Nec vero item qui examinatores libere pro arbitratu Episcopi ad alios quocumque nomine, causave examinandos asciscuntur, examinis occasione umquam quicquam, ne esculenta quidem poculentave capiant. Qui contra fecerit, cum indignus deinceps censeatur, qui id muneris gerat, tum alia poena arbitrio Episcopi afficiatur.

Omnes vero examinatores, quicumque sint, noverint sibi munus usque adeograve committi, ut si neglegenter aut male se ullo modo gesserint, Deo inprimis culpae in eo munere admissae, exactam rationem reddituri sint.

Quare non spe, non metu, non praemio, non personarum ratione, non aliquo affectu ducti, muneris sibi commissi cur am gerant.

Proposito sibi in primis timore Dei, ne quemquam, quem indignum norint, probent: rur sus, quem experimento periculove facto, idoncum dignumque comperiunt, ne reiciant. Itaque graviter, mature, prudenter recteque tum de probando, tum de reiciendo deliberent.

Cum in locum convenerint, ubi moris est, clericorum experimentum fieri, prinsquam aggrediantur, a stataprece, orationeque congregationum usui praescripta, quam de libro pronuntiet, qui examini praesidet, initium faciant, hoc pie intime que precantes, ut Dei ope illud inprimis recte, prudenter, divinaeque voluntati congruenter conficiant.

Ne quempiam, de quo examen periculumue fiat; examinator, alii collegae, ulla ratione cominendet.

Ne ad alicuius examen accedat, nec vero suffragii ius habeat, nisi Episcopi, Vicariive iussu ad illud evocatus.

Si quis quempiam privatim docuerit, qui examen subiturus est, cum id subibit, ne praesens quidem ille ad sit, ne dum ad examen adhibeatur: sed alius in cius locum, Episcopi, Vicariive iussutunc vocetur.

Cautio diligens sit, ne alterius nomine quis examen experiatur, experimentumve subeat, quod aliquando factum esse compertum est.

Quaeratur item diligenter de iis, qui ad examen subeundum accesserint, an alias institutis de more examinandi quaestionibus, experimentum periculumve sui fecerint, anque si quid exstet, quod de illis compertum vel deliberatum sit.

Ne examinis initium fiat, nisi praesentes adsint tum Episcopus vel Vicarius, tum examinatores ex praescripto Concilii Tridentini, ad minimum tres, cum de beneficio curato quavis ratione conferendo examen instituitur, id quod locum etiam habeat deinceps, cum vel de aliquo maioribus ordinibus initiando, vel de contionatore, confessariove approbando examen conficitur.

Cum quis in examen venerit, eius vultus et habituscorporis, et vestitus, et incessus, et gestus et sermo inspiciatur diligenter.

Si quis vel clericali vestitu desormi ab ordinis ecclesiastici decore aut disciplina alieno indutus, vel sine congrua pro sui status et ordinis oratione tonsura accesserit, nec ad ullam examinis experimentiuc rationemet aditus fiat, nisi decenti veste amictus et tonsura praescripta ad illud redierit.

Ne de ullo quoque initiando, si modo non aliter Episcopus aliquando censuerit, examen, experimentumve antea fiat, quam aetatis, natalium aut dispensationis concessae, beneficii Ecclesiastici, vel pensionis patrimoniiue testificationes scriptas, easdemque a Vicario Episcopali recognitas, illiusque subscriptione signatas ac probatas attulerit, exhibueritve: nisi aliquando Episcopus eas post examen adhiberi recognoscive iusserit.

Neque item, nisi alias praescriptas decretis provincialibus, edictove Episcopali testificationes dederit.

Nec vero propterea, nisi de eo a Cancellario Episcopali examinatores audierint cognoverintue, quaecumque

Episcopi iussu inquisitiones de eo factae atque ex officio praescriptae, aliorum litteris significatae, vel denuntiatae, vel delatae sint.

Testificationes vero omnes, tum ab eo qui initiandus est, tum ab alio quovis occasione examinis exhibitae, Cancellario Episcopali restituantur tradanturve.

Cuius sit illas ipsas in codice certum, eo nomine confectum, summatim referre, eum denique in Archivio Episcopali asservare. Verum testificationes aetatis, naturalium, ac si de eo, qui maioribus ordinibus initiandus est, agitur, patrimonii, beneficiiue Ecclesiastici ide Cancellarius asservet: ac litteris publicis, quas de eo qui ordinem susceperit, consiciet, de illis pro ratione sibi praescripta testaium faciat.

Cum examen igitur illius, cui in curam certa Ecclesia parochialis tradenda est, instituitur, videant ante examinatores, qui, qualis et quam numerosus populus sit, cuius parochialem curationem is suscipiet.

Qua sane re diligenter explorata, in examine quod inibunt [(transcriber); sic: inibut] , sibi proponant accurate prospicere, an ad eam curam suscipiendam gerendamve idoneus omnino ille sit.

His omnibus ita praesicriptis, examinatores ordine ad interrogationes quaestionesue veniant. Atque in examine quidem ea ratio incatur, ut interrogationes quaestionesue is examinator proponat, quem provicissitudinis ratione et pro doctrinae disciplinaeve genere, modo hunc, modo illum in eo ipso examine Episcopus Vicariusue, examinis preces interrogari iusserit, ut neunus alteruvario multiplicique interrogationum modo certatim interpellet.

Interrogationum porro et quaestionum rationem exminatores ita teneant, ut illis inter se sic distributis, examinis instituti rationibus, prout oportet, cumulate satisfactum sit: atque eorum unusquisque quo de genere quaerere instituerit, ita de eo quaerat interrogetve, ut quemadmodum pars est, illius generis quaestiones interrogationesue satis explicatae sint.

Silentio dum examen habetur, utantur: nec inter se colloqua consabulatione sue habeant: nec mutuas itidem quastiones dubiorumque explicationes sibi proponant: sed ad illius, de cuius doctrina interrogationibus quaeritur, responsiones attenti, animum attentionis studio eidem addant, ad recte explicandas propositas sibi quaestiones. Nec veroexaminatore, loco suo interrogantem, alius interturbet: sed unusquisque exspectet, dum sibi ordine pro quaestionis genere rationeve interrogare contigerit.

In quaestionibus interrogationibusue proponendis, non verbis, non aspectu, non ullo modo severos vehemetesque sepraebeant: ut qui examen subeunt severitate deterriti, ammum ne despondeant, memoriaque languescant, ac vacillent non sine aliquo dedecore: at benigni gratique animi signisicatione illos vel disserentes vel respondentes audiant: nec vero quibusdam interrogatiunculis aliave ulla ratione interpellent.

Si quid autem vel in disserendo, vel inlegendo, vel in pronuntiando, vel in respondendo, eos offendere animad. verterint: ne tunc illos doceant obiurgentue, ac ne moneant quidem, nisi quid ad examenrecte instituendum perficiendumue pertineat: sed examine peracto eos brevi admoneant doceantue, si quid necessariotunc illos admonendos docendosue duxerint.

In omnibus porro et singulis examinis interrogationibus spectetur non solum uniuscuiusque eorum qui examinantur scientia: sed etiamusus, udicium, ingenii vis ac sollertia.

Examinis autem omniumea ratio instituta sit.

Utprimo de voto, vitaestatu, genere, patria, domiciliove eius quaeratur, qui examen subit.

An impedimentum aliquod habeat, quo irretius vel initiari vel beneficium Ecclesiasticum cuius nomine experimentum fit, vel praedicandi munus, vel confessiones audiendi, suscipereac exercere non possit. Quo impedimento, si quis etiam occulte illigatus tenetur; id plane Episcopo saltem patefaciat, ne quisquam illegitime vel initietur, vel beneficium consequatur, vel aliud munus suscipiat geratue.

An in orationis sanctae studio usuque versatus.

Qui bus meditationibus instructus, Deum tacitus oret.

Qui orationis modus.

Qui illius fructus, quaeve utilitates.

Quot, quibusue partibus illa constet.

Quot regulae praeparationis ad orationem, et cetera multa eiusdem generis, prout prudens piusque examinator pro ratione autpersonae, de qua quaeritur, aut causae, ob quam fit examen, opus esse viderit.

His perquisitis, examinatores ad scientiae, eruditionisue experimentum descendant. Ut autem ii certam sibi formulam proponant, qua illorum, qui examinantur, et litterarum doctrinam, et vitaeclericalis disciplinam, et rei Ecclesiasticae peritiam experiantur; in omni experimenti, examinisue ratione, sacris Bibliis, Catechismo Rom. inprimis Conc. Trid. sacrorum canonum decretis, et aliis Pontificiis constitutionibus, synodisave tum provincialibus, tum dioecesanis utantur, unde suas interrogationes hauriant, quibus, prout est illorum ingenii captus, exploreni eorundem et scientiam, et Ecclesiasticarum rerum notitiam atque usum.

Cautio autem sit, ut si, dum quis interrogatur, ita rudem atque ignaru se ostendat, qui rerum facilium, minimarumque nullanscientiam usumque teneat, ne aliarum rerum difficilium interrogationibus tempus conteratur.

Rursus cum quempiam, quantadoctrina, et usu litterate peritus sit, exploratum erit, non est cur pluribus interrogationibus secum diutius agatur.

Nunc igitur universe infrapraescribemus, quae ad rationem pertinent uniuscuiusque examinis eorum, qui vel Ordinis Sacramento initiantur, vel parochialium Ecclesiarum curam, vel alterius beneficii munus suscipiunt, vel sacrae confessionis audiendae officium sumunt, vel ad verbi Dei praedicationem mittuntur. At vero speciatim longe plura, atque adeo pauciora, prudentum examinatorum, ac praesertim Episcopi, eiusue qui examini praeest, iudicio relinquuntur, et pro eorum captu. qui ad examen accedunt, et pro ordine, quo quis initiandus est, et proratione locorum, qui mittuntur, et pro genere doctrinae, quam profitentur.

Qui vero earum rerum, quae certis interregationibus demonstratae, in hac instructione continentur, se minus eruditos esse ostederint; eos Episcopus admoneat, ut diligenter in posteru in doctrinis incubant, atque harum ipsarum rerum in primis peritiam, et scientiampercipere studeant: ita, utcu visitationis munus, aliave eorum studiis et progressus in litteris recognitio adhibebitur, recte periteque omni eo doctrinae genere instructi comperiantur.

Ac primo quidem eum, de quo examen faciendum est, legere examinatores iubeant, quoad experiundo videant, an ille recte, explicateque legat.

Post, si ordinis, aut beneficii, aut recognoscendae clerici cuiusquam in litterarum studio progressionis causa experimentum fit, grammaticorum more, verborum constructionem proponant: quo in genere, si quid is errat, labiturve, ita ut ne pro grammaticae quidem ratione, illorum usum, peritiamve teneat, ne propterea eum interturbent, interpellentue, aut impediant, quo minus ad propositum grammaticae in structionis modum redire possit.

Tum verborum, quae legerit, construxeritque, sensum ab eo quaerant: que ut recte eliciat atque exprimat, quia ei legendum proponunt, eiusmodi sit, quo totascientia, sensusque perfectus concludatur, nihilque in se habeat, quod sub historiae intellegentiam cadat, aut ex antecedenti, consequentive alio capite explicatio exsistat: deinde ad

alia graviora eius doctrinae disciplinaeve experimenta examinatores progrediantur.

Qui primam tonsuram, aut minores, maioresue ordines suscepturi, ad experimentum examenue accedent, ab unoquoque eorum universe ac sigillatim quaeratur praetera, an impedimentis, quae Concilii provincialis quarti decreto de initiandis, commemorata sunt, irretiti teneantur, utpote, an scil. sint,

Maiores natu.

Rudes, et ignari.

Criminosi.

Sollemniter paenitentes.

Neophyti.

Ebrietati, et gulae dediti.

Impadici.

Lapsi post ordinem susceptum.

Periuri.

Usurarii manifesti.

Infames.

Ratiociniis obligati.

Serui.

Corpore vitiati.

Insigniter desormes.

Illegitime nati.

Peregrini, et ignoti.

Bigami.

Irregulares quovis alio modo.

Quo in genere cautio sit, ut praeter alia, speciatim perquiratur ab eo.

An stipendium belli fecerit, unde caedes hominum exstiterit.

An iudicis criminalis in foro laicali officium gesserit.

An sententiam capitis tulerit.

An criminis, cuius nomine capitis quis damnatus sit; acta, sententiam, testeficationesque dictarit, aut conscripserit.

An in eo procuratoris, advocatique fiscalis munus administrarit, aliaque exercuerit, unde irregularitatis maculam contraxerit:

An suspensi.

An interdicti.

An excommunicati.

An amentes.

An morbo caduco laborantes.

An energumenti.

An vero non examinati, et probati.

Exploretur item, an furtim, per saltumve ordinem susceperit.

Investigetur praeterea, cum quis ordinem aliquem suscepturus, ad examen venit, quamdiu est, quo alium ordinem suscepit, ut nemini ad altiorem gradum pateat ascensus, nisi in singulis aliis inserioris ordinis gradibus congruo temporis spatio perstiterit ad praescriptum Tridentinae sanctionis.

An vim, et naturam, mysteriaque ordinis, quem suscepturus est, norit.

An item ritus, et caerimonias quae ex libro pontificali adhibentur, cum initiantur.

An eorumitem significationes sanctiores.

An sacrarum vestium, quibus induuntur; mysteria idem, et significata.

An functionum notitiam habeat ordinis, quo quisque initiandus est.

An earum usum, exercitationemque recte teneat, cum in litteris, tum etiam in cantu: in quo experimento adhibeantur cantus periti.

Haec generatim ab omnibus et singulis explorentur. Nunc praeterea sequuntur, quae sigillatim cuiusque ordinis propria, suo loco praescripta, perquirenda sunt: ita tamen, ut examinatores proprudentiae suaeratione, quae in ordinis inferioris examine explorationeve requirantur, aliquando etiam per quirant ab iis, qui superiore ordine initiantur.

De iis qui primatonsura initiandi sunt quaeratur et investigetur primum, quam ob causam se clericos fieri velint.

An saecularis iudicii vitandi causa initiari curent.

An contentiosis litibus implicati

An rixam, simultatemque exerceant.

Quod item artificium teneant, quave in arte, quove in vitae genere hactenus versati sint.

An tales sint, qui spem praebeant, Ecclesiae ministros utiles se fore.

A quo sacerdote, sanctloris vitae magistro, instituti sint ad clericalis vitae modum.

An legere, et pronuntiare, et scribere norint, tum in utroque genere de iis periculum fiat.

An doctrinae Christianae praecepta institutaque sciant.

An Epactae intellegentiam habeant.

Praeterea an sacramentum confirmationis susceperint.

De iis vero, qui in minoribus ordinibus adscribi volunt, quaeratur, experiendoque cognoscatur.

An saltem primordia grammaticae, et linguam latinam intellegant.

An scientiae spes tales eos ostendat, qui digni sint ut ad maiores ordines aliquando ascendant.

Qui vero sacris ordinibus, utpote subdiaconatu, diaconatu, sacerdotio initiandi sunt, cum ornati, excultique iis virtutibas esse deheant, quae in clericis inferiorum ordinum requiruntur, sicut ad altiorem ordinis gradum ascendunt; ita virtutum, et probitatis et doctrinae quodam quasi ascensupraeftare debent.

Quamobrem hoc in primis examinatores videant, an qui ordinis sacramento initiantur, per singulos illius gradus et in vitae spiritualis disciplina maiorem progressionem fecerint.

An Breviarium anque sacra Biblia, an item sanctorum Patrum volumina, Conc. Trident. et provincialia quoque, synodos Episcopi dioecesani, et Catechismum Roman. rationale divinorum officiorum, et libros aliquos, de vitae spiritualis rationibus conscriptos, sui muneris usui accommodatos habeant.

A subdiaconis potissimum de ordinum minorum quaeratur, et maiorum differentia.

An in minoribus ordinibus probatus sit.

De voto item continentiae, quod subdiaconatus ordini coniunctum est.

De sacramentorum etiam doctrina, saltem generatim. Tum eorundem periculum, experimentumve fiat in officii divini recitandi ratione.

Diaconorum examen experimentumve fiat, praeterea aliquanto diligentius de sacramentorum doctrina.

Experimentum item aliquod fiat in contion ibus habendis, exratione contionatosum examini infrapraescripta.

Ab iis, qui sacerdotio initiari volunt, haec sigillatim studio per quirantur.

An pie et fideliter in ministeriis ante actis se gesserint.

An spectata pietate anque castis moribus.

An praeclarum bonorum operum exemplum et vitae documenta ab eo exspectari possint.

Haec praeterea quaerantur.

Quid sit Missae sacrificium.

Qui illius sacrificii effectus.

Quae ciusdem partes.

Quae mysteria in eo insint.

Quae sacrarum vestium significationes.

Quae in eo officio offerendo requirantur.

Ubi et quando illud fieri non licet.

Quae dubia aliquando incidere possunt.

Quae explicatione opus habeant, ut illudrecte fiat.

Tum experimentum eorum ex praescriptis infraregulis fiat.

An sacrae confessionis aliquam peritiam habeant.

An ad alia item sacramenta recte riteque ministranda idorei sint.

An eorum cognitionem explicatiorem habeant, ex interrogationum praescripto, ut infrade Parocho.

An doctrinam item teneant, qua rerbum Deirecte tractare, contionemue habere possint.

Anque de re sacra, de Christianarum virtutum officiis, atque de omnire ad salutem necessaria aptepopulum instruere aut docere possint.

Cum vero aceteris omnibus, ut praescriptum paulo ante est, qui clericali militiae adscribuntur, de vitae spiritalis sanctiorisque institutis atque exercitationibus perquiratur, tum maxime ab iis, qui vel sacerdotio initiantur, vel parochialem cur am suscipiunt, vel sacrae confessionis audiendae munus sumunt, vel in tractatione verhi Dei sacrisque contionibus versarivolunt.

A quibus omnibus et singulis, cum ad examen veniunt, praeter cetera quae ad sanctae spiritalis vitae usum pertinent, ea maxime explorentur, quae de orandi modo, deque omni sanctarum meditationum caelectiumue contemplationum exercitatione ab aliis, qui in eo generereligiose se exercuerunt, tradita sunt.

De iis vero sacerdotibus, qui Ecclesiarum parochialium curationem suscepturi sunt, quaeratur praeterea, experiundoque cognoscatur in primis.

An apti ad sensus percipiendos, non solum qui ad grammaticae intellegentiam sumuntur, verum etiam interiores illos, sanctioresque tam ad Christi Ecclesiaeque mysteria, et ad spiritualis vitae modum pertinentes.

An sermones contexere habereve sciant.

An si quos habuerint, unde sumpserint, aut quam illis contexendis conscribendisue rationem adhibuerint; et vero si quos apud se conscriptostunc habeant, eos ostendant atque tradant.

An in eo genere aliquid ex tempore possint; tunc extemporaneo brevique sermone periculum fiat, quantum contionando valeant.

Atque si trastationis quidem verbi Dei usu peritiorem parochum, Ecclesiaeparochialis, quae committenda est, ratio deposcit; examen aliquaexparte, quae potior examinatorum iudicio videbitur, ineatur ad interrogationum normam, contionatorum examini infra constitutam.

Quaer atur praeterea, an alias umquam animarum curam gesserint; quod si affirment; tum interrogentur etiam, et ubi gesserint, et cur inde discesserint.

An intellegant quanti illud sit, animarum curansuscipere, rursusque gerere, quaeque partesac virtutes illae sint, quibus bonum et vigilantem animarum cur atorem praeditum esse oporteat.

An item norint impedimentaomnia, quorum causa inter dictum est, ne quis sacramentaministret et ne quis suscipiat.

An sacramentorum, praesertim vero quorum ille minister est, vim et naturam intellegant: atque haec sigillatim in primis interrogentur.

Quae uniuscuiusque sacramentorum materia, quae forma item.

Quae eorum efficiens causa est principalis.

Quae causa efficiens instrumentalis.

Quae causa sinalis.

Quae eorum differentia.

Qui effectus, quive fructus.

Qui eorum ritus, quaeve caerimoniae.

An maxime omnium peritiam teneant audiendae sacrae confessionis.

Quos huius generis libros, atque adeo summas habeant.

Tum periculum fiat, quam valde casuum conscientia usuperiti sint, quamque tum in illis, tum in aliis id generis perite versati, praesertimque in Ecclefiasticis constitutionibus, quae ad rectum vitae usum, populique Christiani mores et virtutes pertinent.

An noverint casus, sanctissimo Papae et Episcopo item a iure et ab homine reservatos.

Atque adeo diligentius, prout opus erit, desingulis interrogentur quae infra praescribentur rationi examinandi confessarios sacerdotes.

Videant praeterea examinatores, an aliquam sacrorum canonum notitiam habeant, et praecipue quod ad Tridentinum, et provincialia concilia, synodosque diaecesanas attinet, an illi haec norint quae sequuntur.

An scil. doctrinam de praecipuis Christianae Religionis articulis, quos oecumenica illa synodus Tridentina contra Haereticos desinivit.

An item quae de residentia praescripsit.

An quae etiam de parochis parochial busque Ecclesiae, et de divinorum officiorum cultu ceterisque eiusdem generis statuit.

An quae praeterea de clericorum honestate sancivit.

An cetera denique, quae ad cleri, vel ad populi disciplinam, vel ad aliarum rerum reformationem constituit, quae parochi scire beneque nosse inter sit.

Ex provincialibus conciliis sigillatim quaerant.

Quae de clericalis vitae honestate et de parochorum officiis constituta sunt.

Quae item de sacramentorum recta administratione, que Missae sacrificio, quae praetereade divinis officiis.

Quae etiam de sacramentalibus, et quae de festorum dierum veneratione, quae de Ecclesiarum cultu, quae de scholis doctrinae Christianae, quae de populi Christiana institutione morumque disciplina, deque aliis ad parochialis vitae munus potissimum pertinentibus, sancita sunt.

Ex synodis diacesanis, eansipsam certis capitibus distinctam, examinandi rationem ineant, prout genus decretorum est, quae in illis Episcopus confecit.

Qui causa beneficii, cuiusvis generis, quod tamen curatum non sit, ad examen accedit, de eo haec investigentur.

An canonicarum horarum officium ex Breviarii instituto, rubricisque recitare sciat.

An doctrina disciplinaque omni instructus quam ordo deposcit quo initiari debet, pro beneficii, officii, dignitatisueratione, cuius causa examen instituitur.

An peritiam item teneat functionum, quas illius beneficii, dignitatis munerisue ratio postulat.

An teneat quae scitunecessaria sunt ad functiones illas vel beneficii recte riteque praestandas, etiam quae ad recte canendi modum, rationemue pertineant.

Atque haec quidem sunt quae ad examinis instructionem pertinent, eorum, qui aut Ordinis sacramento initiandi sunt, aut ecclesiis parochialibus proficiendi, quibusue beneficia conferenda.

Nunc vero sequitur examinis ratio confessariorum, de quibus praeter cetera, quae cum sacerdotis et parochi officio munereve coniuncta ipsis sunt, haec etiam sigillatim atque exploratioriratione perquirantur.

De Sacramenti Paenitentiae necessitate.

Quare institutum sit hoc sacramentum, et a quo institutum.

Quae huius sacramenti materia.

Quae forma.

Quis illius effectus.

Qui minister.

Quae conditiones in eorequirantur.

Quae regulae ad dignoscendum et distinguendum peccatum mortale a veniali.

Quae paenitentiae partes.

Quae earum partium ratio.

Quid Contritio.

Quae ad veram contritionem sint necessaria.

Qui contritionis fructus et utilitas.

Qua quisquam ratione se ad contritionem exercere possit.

Quae signa sint verae contritionis.

Perquiratur item quae confessionis, quae secunda pars paenitentiae est, natura sit atque substantia.

An diligenter inquirere sciat peccatoris circumstantias, et peccati item.

Quae mutent speciem peccati, et quae in confessione explicanda sint.

Quae restitutionem expostulent, quae radices causaeve restitutionis.

An dubios suspectosue contractus norint, aut saltem de iis dubitationes et quaestiones instituere inireve sciant.

Quibus criminibus annexae sint censurae.

An item illarum peritiam et vim teneant.

An casus, in quibus irregularitatis macula contrahitur.

An saltem in iis omnibus, et aliis quae ad verumperfectumue huius sacramenti paenitentiae ministrum pertinent, sciant dubitare et noverint consulere peritos, quomodo agendum sit id, de quo in dubitationem adducunt.

Qui itemritus et sacrae caerimoniae confessionis.

Quae conditiones ad confessionem vere paenitentis necessariae.

Qui ordo confitendi, quando quis statim confiteri debeat; quando item confessionem iterare.

De satissactione, quaetertiaparsest paenitentiae, quaer atur.

Quae satisfactionis partes.

Quis satisfactionis finis.

Qui fructus, quaeve utilitates satisfactionis.

Quae in satisfactione requirantur.

Qualis et quanta paenitentia paenitenti imponi debeat.

An salutares et convenientes satisfactiones pro gravitate criminum et paenitentium facultate iniungere sciant.

An item ex Innocentii III. praescripto, more periti medici sciant infundere vinum et oleum vulneribus sauciati, ac quale debeant praebere remedium aut consilium.

An praeterea canones paenitentiales recteteneant.

Quae differentia sit satisfactionum, paenitentiarum etc.

De ab solutione indagetur.

Quae verborum formula requiratur.

Quae preces, oratione sue praeterea adhibeantur.

Quis ordo servandus in absolvendo tam a peccatis quam ab excommunicatione suspensioneve.

De sigillo item confessionis plura quaerantur, ac praesertim quae vis et quanta sigilli.

Quae sub illud cadunt.

Ex sanctionibus Ecclesiasticis, Trident. Concil synodis tum provincialibus, tum etiam diaecesanis indagetur, quae in illis constituta ad paenitetiae sacramentum pertinent, quaeque de cleri, et populi disciplina, et moribus constituta sunt, ut paulo ante in parochorum examine demonstratum est.

Sed hactenus de ratione interrogationum, quae examinandis confessariis sacerdotibus adhibentur.

Iam est locus examinis contionatorum, et sacrae scripturae interpretum, a quibus haec quaerantur.

Primo de doctrinae articulis, dogmatibusue Concilio Tridentino explicatis, utpote de canone scripiurae, de peccato originali, de iustificatione, de sacramentis, et generatim sacrificio Missae, depurgatorio, de inluo catione et veneratione Sanctorum, de sacris reliquiis, de imaginibus Sanctorum, de indulgentiis, potestate, et auctoritate Papae, de ieiuniis, et diebus festis, et reliquis multis.

An praeterea habeat reliquos Theologiae notos, et tractatos locos.

Quem in scholasticis praesertim auctorem familiarem habeat.

An saepius sacrorum bibliorum volumina cum glossa, aliove commentario studiose evolverit, anque in iis ipsis ita diligenter versatus, ut inde locos facile apteque promere possit ad omnesacrae tractationis genus.

An sanctarum interpretationum usu litterate versatus.

An ex antecedentibus et consequentibus verum scripuirae sensum elicere norit: anque item haec Euangelistis, in eodem narrationis genere versantibus.

An rursus temere, pro suoque libito sacram scripturam a vero sensu detorqueat.

An tropologicos, moralesue sensus, cum liberali sensu cohaerentes, commentetur.

An explicandis parabolis rectum, praecipuumque rerum sensum spectet, praetermissis explicationibus, quae nihil ad propositum faciunt.

An traditionum Apostolicarum, Ecclesiaesticarumque notitiam habeat.

An in sanctorum Patrum scriptis, atque sermonibus perite versatus sit.

Quem item e Patribus maxime in contionando sequatur, atque imitetur.

An sacrorum mysteria temporum norit, anue sacrorum rituum significationes habeat.

An rerum, in Ecclesia sancta gestarum, et Conciliorum praesertim universalium cognitionem teneat.

An Sanctorum vitas, historiamque veram norit.

An congruam canonum scientiam teneat.

An summorum Pontificum iura atque instituta sciat.

An conciliorum, provincialium praesertim, et dioecesanorum decreta in promptu habeat, ut in parochorum examine praescriptum est.

An casuum conscientiae doctrina [Orig: doctrinâ] instrus sit.

An Theologiae illius mysticae, quaetota inspiritualis vitae constitutis tradendis, quaeque purgandis, affectibus, in reformationeque interiori versatur, praecepta atque exercitationes bene norit.

An denique sanctarum meditationum, orationisque mentalis usum habeat.

An morum doctrinae, Christianaeque disciplinae locos, non solum ordine collectos, sed recte notos habeat.

Quos locos teneat, quibus auditorum animi excitantur, vel ad Dei amorem, vel ad caelestis patriae desiderium, vel ad virtutum studium, vel ad detestationem scelerum, vel ad misericordiam, vel ad certas praeterea affectiones, quae ad caelum excitatae, Christianas virtutes pariunt.

An apti denique sint, atque idonei ad concipiendam, et explicandam, non solum Theologiae locorum tractatione sed similitudinibus, quae ab agricultura, vinea, semente, aliisque rebus ducuntur, quae sub sensum cadunt, atque intellegentiam, praesertim eorum, etiam rudium, ad quos contio habetur.

An ad contionis ingressum, recta ratione utatur, et ab iis vitiis refugiat, quae plerique eo in genere admitiunt.

An totam contionem recte ordineque disponat.

An dilucide, distincteque enarret.

An bene pronuntiet.

An illius verbapondus habeant, anque vim item, ut non solum audientium aures attingant; sed animos intime paenetrent.

An in tota contione, pro cuiusque rei, dequa agit, ratione, recte, apte decore, et congruenter agat.

Quo in genere omni, et per quirendo, atque explorando, rum in aliis diligetius indagendis, examinatores, prout occasio tulerit, quam diligentissime instructiones adhibebunt, quae de contionatoribus ad protuinciae universae usum ex Concilii provincialis auctoritate, iussu nostro editae sunt.

Cum non certae curae, alteriusue beneficii, vel officii, munerisue, sed doctrinae rantum, aut in liter arum studiis progressionis recognoscendae causae exanien alicuius instituitur, diligenti et am illa praecipuaque disquisitione, et interrogationibus supra varie descriptis, pro uniuscuiusque conditione indagetur illius doctrina, et in ministeriis Ecclesiasticis peritia atque usus.

Horuin vero classes quator saltem, vel etiam plures constitui poterunt, quibus pro peritiaeratione, experimento illorum pacto adscribantur.

Primae classi adscribantur, qui et perfecte contionandi peritia, et conscientiae casuum explicationibus se tales ostendant, qui aliis multis prodesse, atque praeesse possinit, proindeque idonei sint, non modo ad parochi, sed etiam ad praepositi, Vicarii soranei, vel visit atoris munus, vel ad paenitentiae etiam, aut doctoralis, aut Theologalis praebendae obeundae officium, dignitatemve, in Ecclesia cathedrali assequendam, atque alia id generis.

Secundae classi erunt adscribendi, qui si mimus, ut illi concionari [(transcriber); sic: cocionari] perfecte, at mediocriter, tam etiam de suggesto possint; quique in casuum conscientiae summis studiose versati sint; et vero Catechismi Romani doctrinam diligenter teneant.

Tertiae erunt classis, qui intelliventia tantum assequuntur, ut si unius accurata, doctaque contione, at sermonem de altari saltem habere, ac Euangelium, prout usu venerit, enarrare, et explicare possunt; et administrationis Sacramentorum, et casuum conscientiae usu ita periti sint, ut qui frequentius incidere solent, eos ailquo studio adhibito enodare, atque ex pli care apte queant.

Quartae classis qui si non magno litterarum studio, aliquo tamen usu apti sunt ad aliquam Euangelii brevem explicationem; et notitiam quandam habent rerum ad docendum populum, quae saluti necessariae sunt, et ad Sacramentorum administrationem, casuumque conscientiae explicationem pertinent: ita ut iis ob sacerdotum paucitatem, necessariamque causam, aliquando curatio aliqua spiritualis pro loci ratione praesertim ad tempus committi possit.

In inferiori classe reliqui asscribantur, quorum nulla ratio omnino haberi debeat in curatione animarum committendae, sacramentique administrandi facultate, neque in sermonibus ad populum habendis.

In omni hac examinandi ratione Cancellarius pro sui officii munere haec praestet.

Certum librum habeat provisionum Ecclefiarum parochialium, aliorumque beneficiorum, quae examine adhibito, etiam ex litteris Apostolicis, conferenda sunt.

Quo in libro recte, atque ordine ab eo notentur haec.

Acta examinis, quae in singulos dies, prout examinandi occasio tulerit, sunt.

Dies vacationis certi beneficii, et modus item vacationis, aliaque id generis.

Dies etiam promulgationis, aut prorogationis edicti, quod de concursu proponi solet; cum beneficii vacationis ratio id postulet, et reliqua etiam, quae ad promulgationem pertinent.

Nomina quoque examinatorum quos Episcopus certi illius beneficii vacantis nomine ad examen conficiendum nominatim delegerit.

Nomina etiam eorum, qui eo nomine examinandi proponuntur.

Dies praeterea, quo quisque examen subiit.

Nomina etiam examinatorum, qui interfuerint.

Approbatio, aut reiectio, quam eorum iudicio singuli tulerint.

Nomen item, et cognomen eius, quem Episcopus tamquam aptiorem, magisque idoncum aelegerit, cui beneficium ab eo conferantur, ad quem spectat.

Cui libro aliapraeterea adscribat, quae Episcopus censuerit.

Librum alterum conficiat, in quo omnes, et singulos, quos vel contionandi, vel confessionis audiendae, vel sacrae lectionis interpret andae causa Episcopus adhibito examine vel probat, vel improbat.

In hoc ipsolibro notet etiam, et nomina examinatorum, et diem, quo examen confecerint, et causas item repulsae, si quam aliquis tulerit.

Idipsum de certo die, examine, probatione, aut reiectione eorum servet, quorum experimentum sacrae ordinationis causa sit.

Tertium librum habeat, in quem examina referat, qua generatim instituuntur, atque adeo conficiuntur ad deri progressionem in litterarum studiis investig andam, atque explorandam.

Videatur, et concilium Coloniens anno 1549. Estque ea mens Concilii Tridentini sess. 7. cap. 13. Praesentati, seu electi, vel nominati a quibusvis ecclesiasticis personis, etiam sedis Apostolicae Nuntiis, ad quaevis ecclesiastica beneficia non instituantur, nec confirmentur, neque admittantur, etiam praetextu cuiusvis privilegii, seu consnetudinis, etiam ab immemorabili tempore praescriptae, nisi fuerint prius a locorum ordinariis examinati, et idonei reperti. Et nullus appellationis remedio se tueri possit, quo minus examen subire teneatur. Praesentatis tamen, electis, seu nominatis ab univer satibus, seu generalium studiorum exceptis.

§. 8. Ordinandus non est Simoniacus, causa prima tota ea in re versatur, semperque contra hoc vitium pugnat Ecclesia, et pro eo arma gerit mundus. Mihi sententia S. Greg. Ep. 110. lib. 7. probatur. Quisquis per pecuniam ordinatur (1. q. 1. c. 5.) Ea quae a sanctis patribus de Simoniacis statutasunt, nos quoque et iudicio sancti spiritus et Apostolica auctoritate formamus. Quidquid ergo vel in sacris ordimbus, vel in ecclesiasticis rebus, vel data, vel promissa pecunia acquisitum est, nos irritum esse, et nullas umquam vires habere, censemus.

Et cap. 6. Quos constiterit indignos meritis sacram mercatos esse pretio dignitatem convictos oportet arceri, non sine periculo facinus tale perpetrantes, quia dantem pariter et accipientem damnatio Simonis, quam sacra lectio testatur, involvit.

§. 9. Nec invitus, nec ambiens ordinetur. 1. q. 6. Sicut. Invito enim ordines dari non possunt, ambitioso non debent.

§. 10. Ordinari non possunt homicidae, distinct. 50. c. 4. miror. Immo milites et alii, distinct. 5. cap. 1. Aliquantos ex his, qui post acceptam baptisini gratiam in forensi exercitatione versati sunt, et obtinendi pertinaciam susceperunt, accitos ad sacer dotium esse comperimus, e quorum numero, Rufinus, et Gregorius perhibentur: aliquantos ex militia, qui cum potestatibus oboedierunt, saeva necessario praecepta sunt exsecuti: aliquantos ex curialibus, qui dum parent potestatibus, quae sibi sunt imperata, fecerunt: aliquantos, qui voluptales, et editiones populo celebrarunt, ad honorem summi sace dotii pervenisse, quorum omnium neminem, ne ad societatem quidem ordinis clericorum oportuer at pervenisse. Quae si singula discutienda mandamus, non modicos motus, aut scanlada Hispaniensibus provinciis, quibus mederi cupimus,

de studio emendationis inducemus: idcirco remittenda potius haec putamus. Sed ne deinceps similia committantur, dilectionis vestrae maturitas providere debebit, ut tantae usurpationi saltem nunc finis necessarius imponatur: eo videlicet constituto, ut quicumque tales ordinati fuerint, cum ordinatoribus suis deponantur.

Et c. 2. Designata sunt genera laicorum, de quibus ad clericatum pervenire non possunt, id est, si quis fidelis militaverit, si quis fidelis causas egerit, hoc est postulaverit, si quis fidelis administraverit. De curialibus autem manifesta est, quoniam et si inveniantur huiusmodi viri, qui debeant fieri, tamen quoniam saepius a curia repetendum, cavendum ab his est propter tribulationem, quae saepe de his ecclesiae provenit.

§. 11. Nec ordinandus Clericus ex paenitentibus distinct. c. 15. Ex paenitentibus, quamvis sit bonus, clericus non ordinetur. Si per ignorantiam Episcopi factum fuerit: deponatur a clero: quia se ordinationis tempore non prodidit fuisse paenitentem. Si autem sciens Episcopus ordinaverit talem, etiam ipse ab Episcopatu suo ordinandi dumtaxat potestate privetur. Simili sententiae subiacebit Episcopus; si sciens ordinaverit clericum eum, qui viduam, aut repudiatam, uxorem habuit, aut secundam.

Et c. 57. et 58. idem Canones Niceni, qui ab infimis etiam clericorum officiis paenitentes excludunt. Haec autem de publice paenitentibus, quorum sceleribus tremefacta est ecclesia, intelleguntur; quam humilimam paenitentiam vocat Augustinus Epist 54. quam deseribit Agathense concilium. c 15. Mitigatum est hoc decretum in concilio Tolet. 1. distinct. 50. c. 68. Placuit ut paenitenres non admittantur ad clerum, nisi tantum sit necessitas, aut usus exegerit, et tunc inter ostiarios deputentur, vel inter lectores, ita ut Euangelium, aut Epistolam non legant. Si qui autem ante ordinati sunt diacones, inter subdiaconos habeantur, ita ut manum non imponant, nec sacra contingant. Eum vero paenitentem dicimus, qui post baptismum, aut pro homicidio, aut pro diversis criminibus, gravissimisque peccatis publicam paenitentiam gerens sub cilicio, divino fuerit reconciliatus altario.

Causa quae patres movit, ut paenitentes sollemniter excluderent, fuit, quod eos qui in Ecclesia docere, sacramenta administrare debent, nollent ex gravissimis peccatis, ob quae paenitentia imponitur publice notos, et quodammodo infames esse. Tanto magis nunc advigilandum, ne non modo paenitentes, sed etiam impaenitentes, post gravissima peccata in Ecclesia locum honoratum teneant.

§. 12. Non admittendi usurarii. distinct. 47. cap. 1. 2. 4. Nec modo non admittendi, sed nec retinendi, sed deiciendi de gradu merito iudicantur. Iniusta est illa cupiditas, et alieni subtilior, sed nequior invasio, quam furtum, aut rapina. Nunc quoque cum omnia pessum eunt, cum Iudaeorum usuras instruunt, animantque Christiani, ut multarum urbium sit illa negotiatio, acipse senatus multis Germaniae locis Societatem cum usurariis Iudaeis iniisse videatur, miserisque illis ut ministris utatur, hinc inquam ad aliquas etiam Clericorum aedes penetrant Iudaei, quamvis et sine Iudaeis nonnulli aurum ex auro generent. Hos si Clerici sint, deponendos censent canones, si laici non admittendos ad ordines. Leges civiles etiam infames habent, nec ullum licet in senatorem eligere, feneratorem, multo vero indignius est, ipsum senatum aerarium suum usuris, hoc est, subtilioribus, et nocentioribus furtis implere. Eiusmodi vero senatores causa cognita, dignitate, et officiis deici oportebat. Verum de usura mihi alius dicendi locus est. Nunc quisque consideret, quam turpe sit in serluo Dei, quod leges puniunt in proceribus mundi.

§. 13. Apostatae etiam ad clericatum non admittuntur. Si enim primam Dei fidem irritam fecerunt, quomodo cos Ecclesia, ut fidos Dei ministros honorare, atque iis se credere potest? Ita ex concilio Arelat. distinct. 50. c. 69. Hi, quipost sanctam religionis professionem apostatant, et ad saecularem redeunt conver sationem, et postmodum paenitentiae remedia non requirunt: sine paenitentia communionem penitus non acccipiant. Quos etiam iubemus ad clericatus officium non admitti. Et quicuuque ille sit, post paenitentiam saecularem habitum accipere non praesumat. Quod si prasumpserit, ab ecclesia alienus habeatur. Multo minus ad curam animarum adhibendi sunt, qui animam suam tam temere abiecerunt: aliorum exemplo perdiderunt.

Laudabile est itaque Moguntiacensi in Academia Theologicae facultatis statutum, ne ad gradus Theologicos, aut in senatum admittantur apostatae, quamvis post paenitentiam inaliquam Ecclesiam irrepserint.

§. 14. Serui et curiales excluduntur. Nam liber ordinatione efficitur, domino itaque nocetur. Ita Leo Epist. ad Episc. camp. prima distinct. 54. c. 1. 2. Servus si ad sacerdotium latenter irrepsit, peculii amissione multandus est, et manet servituti obnoxius. cap 9. et 10. Immo nec ad religionem potest admitti. Si domino praesente, nec contradicente ordinetur, manet illi ordinis dignitas, et consequenter libertas, non tamen vel praesentator, vel Episcopus ordinator impune ferent, in duplum enim restituere tenentur. Servus autem liber efficitur. distinct. 4. Si servus. Immo videtur consentire dominus, nisi iustam silentii causam attulerit.

Libertate igitur donandus est, libertus enim clericus fieri potest. Olim cum servorum esset multitudo, Ecclesia plurimos, et servos, et libertos habuit, ex quibus idoneos saepe in clerum allegit: De libertis faciendis, defendendis, etc. Vide Tomos Concil. Binianos. T. 2. p. 2. f. 372. et 535. c. 1. c. et 566. f. et 357. a. b. et 38. c. 2. f. et 32. e. f. et 499. c. 1. d. et. T. 2. p. l. f. 555. 1. c. 1. f. et 267. c. 2. c. et f. 356. f. et f. 280. d. et fol. 516. F. Tom. 1. p. 1. f. 197. f. Tom. 1. p. f. 767. c. 2. C. et Tom. 3. p. 2. f. 650. c. 2. d.

Haec de servis; de Bigamis iam supra dictum est.

§. 15. Illegitimi ab ordinibus excluduntur. distinct. 56. et multis deinde praeceptis; Concilio Pictaviensi sub Paschali, Presbyterorum filii, et ceteri in fornicatione nati ad ordines non promoveantur, nisi aut monachi siant, aut in congregatione canonica regulariter viventes, praelaturarum tamen omnino iubentur esse incapaces.

§. 16. Nec ordinatio sine titulo facta probatur. Ita Chalcedonens. c. 6. dist. 70. c. 1. Neminem absolute ordinari presbyterum, vel diaconum, vel quemlibet in Ecclesiastica ordinatione constitutum, nisi manifeste inecclesia civitatis, seu possessionis, aut in martyrio, aut in monasterio, qui ordinatur, mereatur ordinationis publicatae vocabulum. Eos autem qui absolute ordinantur, decrevit sancta synodus vacuam habere manus impositionem, et nullum tale factum valere ad iniuriam ipsius, qui eum ordinavit.

In latino obscurum est, et nullum tale factum valere, in graeco clarum, [Gap desc: Greek words] ,

non posse efficax esse, non enim licet uti ordine sic accepto. Titulus igitur necessarius est, ut vel in Ecclesia titulum habeat, et sustentationem, vel sane ab Episcopo, aut iis sit facultatibus, ut ex patrimonio suo sufficienter possit vivere. Ne vagabundus oberret, et paupertate pressus ad illi cita convertatur.

§. 17. Filii raptorum virginum non admittuntur ad Ecclesiam Concil. Meldense. c. 64. Nisi forteeos vel maxima Ecclesiae necessitas, vel utilitas postulet, vel evidens meritorum praerogativa commendet.

§. 18. Eunuchi ad ordines non admittuntur, nisi morbi causa sit, aut violentia aliena factum. Canon primus Concilii Niceni ita habet. [Gap desc: Greek words] . Si quis a medicis propter laenguorem desectus est, aut a bar baris abscissus; hic in clero permaneat. Si quis autem se ipsum sanus abscidit, hunc et in clero constitutum abstinere convenit; et deinceps nullum debere talium promoveri. Sicut autem hoc claret, quod de his qui hanc rem affectant, audentque semetipsos abscindere, dictum sit; Sic eos, quos aut barbari, aut domini castraverunt, si inveniuntur alias dignissimi, tales ad clerum suscipit regula.

Canonis causam Leontius dedit, qui iussus consortio suspectae iuvenculae desitere, Se ipsum castrandum dedit, ne ab ea seiungeretur, et tamen suspicionem fugeret, sed tamen ille depositusest, et indignatione victus quasi pro vindicta ad Arianorum castra defecit. Canon Apostolicus quem citat Concilium Nicenum est 22. Verum audire Apostolorum verba praestat.

Canon. 21. [Gap desc: Greek words] . Eunucbus si per insidias hominum factus est, vel si in per secutione eius sunt amputata virilia, vel si ita natus est, et dignus, efficiatur Episcopus.

Canon. 22. [Gap desc: Greek words] . Si quis abscidit semetipsum, id est, si quis amputavit virilia, non fiat Clericus, quia suus homicida est, et Dei conditionis inimicus.

Canon. 23. [Gap desc: Greek words] . Laicus semetipsum abscindens, annis tribus communione privetur, quiasuae vitae insidiator exstitit.

Canon. 24. [Gap desc: Greek words] . Laicus semetipsum abscindens, annistribus communione privetur, quia suae vitae insidiator exutit.

Nec differt ab hoc mandato Apostolico, quod Deut. 23. Non intrabit Eunuchus, attritis, vel amputatis testicu lis in Ecclesiam Domini. Illa in Ecclesia puto, etiam si naturae vitium, aut hominum iniuria factum fuerit, nihilominus fuisse in lege praescriptum, ne sacerdotio fungerentur; at in nova de voluntaria abscissione agitur, qualem experiri voluit Origenes, qui ab Alexandrino Episcopo Demetrio, ea de causa fuit depositus. Euseb l. 6. c. 7. et 17.

Cur tantopere rem illam canones detestentur, causae complures sunt-Brimo quia magno vitae periculo ea mutilatio peragitur, ideoque tales ut [Gap desc: Greek words] homicidae sui ipsius habentur. Deinde quia vigor etiam mentis interit, et malignitas quaedam, pusillitasque accedit, ipsa corpora deteriora fiunt. Id quod in belluis quoque cernimus. Tertio, ne sic quidem tentatio vitatur, neque voluptatum voluntas exscinditur. Quarto, erat etiam vetitum civilibus legibus; haeres. 64. Epiphanius. Iustinus oratione ad Antonium refert adolescentem ut omni motu carnis irrationabili careret, libellum Felici Augustali praefecto obtulisse, ut medico id facere liceret. Idem peccarunt duo monachi Aegyptii quos Theophilus Alexandrinus eiecit, Epiphanius vagantes, undique eiectos admonuit; et emendavit. Quinto. Contumeliosum erat tot virginibus, et continentibus, si castitas ferro quaerenda Christianis, non de gratiadomini crederetur. Sexto ministri Cybeles, aliique acuta sibi silice pondera demebant, ut ille loquitur, et crudeli, stolidaque superstitione daemoni serviebant, alii plumbi, et cicutae frigore continentiam brevem menticbantur; itaque noluit illis Ecclesia suos similes vel esse, vel videri, memor continentiam esse donum Dei, quod servata operis Dei integritate, nos auctori suo consecraret.

CAPUT XIII. Doctrina, aliaeque dotes ordinandorum.

§. 1. Delectum igitur in hac sacra militia accuratusimum, contra quam nunc multisi in locis fit, postulo. Ille vero secundum illa quae dixi instituetur, ut absint crimina, defectusque canonici, adsint virtutes illae, quas Apostolus requirit. Quod si pueri, aut adolescentes Eclesiastico ordini deputentur, sint ea indole, ingenio, moribus, ut virtutis, et eruditionis quam capacissimi iudicentur.

§. 2. Praeclara eruditione sint clerici; at vero Episcopi quique cius sunt in Ecclesia Cathedrali quasi assessores, et collegae, praelati, et canonici, quique in Ecclesiis illis contionantur, et in Academiis docent, tantum emineant in E celesia vera sapientia, ac scientia, quanta illis necessaria est, qui doctos clericos instituunt, ac regunt. Hos omnes doctorum nomine compellabo, nam horum praecipuum est munus docere. Nam Episcoporum proprium munus est docere; Canonicorum cathedralium pro Episcopo suo docere, monere; contionatorum, et Academicorum instituere saeculares et clericos, explicare scripturas, quae omnia sunt munia Episcoporum, et ostendunt hoc lucubrationes eorum, qui Episcopatum gessere. Plerique enim doctores Episcopi veteris Ecclesiae fuerunt, nec mutatum est, nisi postquam crevit regendi, et diiudicandi lites occupatio, docendi functio in alios velut subsidiarios transfusa est. Ita veterum [(reading uncertain: print faded)] leges. distinct. 36. c. 2. Qui Ecclesiasticis disciplinis per ordinem non est imbutus, et temporum approbatione divinis stipendiis eruditus, nequaquam ad summum ecclesia sacerdotium aspirare praesumat; et non solum in eo ambitio ineffic ax habeatur, verum etiam ordinatores careant eo ordine, quensine ordine contra praecepta patrum crediderant praesumendum Indigni itaque ad Clerum irrepunt, qui de beneficiis hinc inde in Academiis luxuriantur, donec biennalis otii testimonia ad Ecclesias suas peregrinis Vitiis insecti attulerint.

Sacerdotibus ignorantiam maxime vitandam docet nos concilium Tolet. 4. c. 24. distinct. 38. c. 1. Ignorantia mater cunctorum errorum maxime in sacerdotibus Dei vitanda est, qui docendi officium, in populis susceperunt. Sacerdotes enim legere sanctas scripturas frequenter admonet Paulus dicens ad Timotheum, attende lectioni, exhortationi, et doctrinae; et semper permane in his. Sciant igitur sacerdotes scriptur as sanctas, et canones, ut omne opus eorum in praedicatione et doctrina consistat: atque aedificent cunctos tam fidei scientia, quam operum disciplina. Nihil gravius in sacerdotibus increpant prophetae, quam ignorantiam.

Episcopos scire tota biblia iubet conc. 7. c. 2. dist. 38. c. 6. Omnes psallentes repromittimus Deo. In iustificationibus tuis meditabor, non obliviscar sermones tuos. Quod omnes quidem Christianos observare saluberrimum est: sed praecipue hos, qui hierarchicam consecuti sunt dignitatem. Unde definimus, omnem, qui ad episcopatus provehendus est gradum, modis omnibus psalterium nosse; ut ex hoc et omnis clerus, qui subipso fuerit, ita moneatur, et imbuatur. Inquiratur autem diligenter a metropolitano; si in promptu habeat legere scrutabilitter, et non transitorie tam sacros canones, et sanctum Euangelium, quam divini Apostoli librum, et omnem divinam scripturam; atque secundum mandata Dei conversari, et docere populum sibi commissum. Substantia enim summi sacerdotii nostrisunt eloquia divinitus tradita, id est vera divinarum scripturarum disciplinis, quemadmodum magnus perhibet Dionysius. Quod si sceptaverit, et ita libenter facere, et docere minime spoponderit; nullatenus consecretur. Ait enim prophetice Deus. Tu scitentiam reppulisti, et ego repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi.

§. 3. Non sufficit Ecclesiae cognitionis Theologicae aliqua mediocritas, sed hoc curandum est, ut quantum fieri potest, sint quam plurimi excellenter docti. Itaque in eam rem incumbere Episcopos neccesse est. Ratio manifesta est, quia quemadmodum mediocritas uni, aut parti sufficere potest, ita excellentia aliquorum toti corpori est necessaria: In regimine politico unius, aut paucorum summa potestas requiritur, in bello quorundam summa exercitatio atque industria. Nam si difficultates oboriantur, quae mediocres vires exsuperent, omnes stupent. Deinde si nemo mediocritatem supergrediatur, non erit spes ulla excellentiorum, rato enim erit discipulus supra magistrum. Hinc ingenia mediocria non excitantur, insignia torpescunt, aut nimium extolluntur; nam magna pars excellentium ingeniorum labores fugitant, et mobiles habent affectus. Denique non potestatis obsisti haeresibus, nisi sint multi ita docti, ut et Theologiam intellegant, et adversariorum argumenta solide refutare queant. Quemadmodum in novis, periculosisque aegritudinibus opus est sagacissimo, doctissimo, expertissimoque medico, ita multo magis in tot errorum venenatissima colluvie opus est insignibus Theologis, qui antidota, et soteria pharmaca perite erogent.

§. 4. Hinc Concilium Tridentinum hortatur ut insignium collegiorum Canonici sint graduati sess. 24. c. 2 de reformat. Hortatur etiam sancta synodus, ut in provinciis, ubi id commode fieri potest, dignitates omnes, et saltem dimidia pars canonicatuum, in cathedralibus ecclesiis, et collegiatis insignibus conferantur tantum magistris, vel doctoribus, aut etiam licentiatis in Theologia, vel iure canonico. Praeterea obtinentibus in eisdem cathedralibus, aut collegiatis dignitates, canonicatus, praebendas, aut portiones, non liceat vigore cuiuslibet statuti, aut consuetudinis, ultra tres menses, ab eisdem ecclesiis quolibet anno abesse: salvis nihilominus earum ecclesiarum constitutionibus, quae longius servitii tempus requirunt: alioquin primo anno privetur unusquisque dimidia parte fructuum, quos ratione etiam praebendae, ac residentiae [(reading uncertain: print faded)] fecit suos. Quod si iterum eadem usus fuerit neglegentia, privetur omnibus fructibus, quos eodem anno lucratus fuerit. Crescente vero contumacia, contra eos, iuxta sacrorum canonum constitutiones, procedatur.

Cui praecepto obstat Academiarum quarundam levitas, persidiaque, quae accepta pecunia quoslibet insignibus honorum exornat, quo factum est, ut facilius sit titulos doctoratus, aut magisterii in universatibus adipisci, quam in tribum sartorum, aut sutorum admitti. Hinc comites, barones, nobiles, etsi eruditionem habeant, titulos tamen, ut dubia testimonia eruditionis aspernantur.

§. 5. Ratio vero ut studia floreant illa est, ut praemia sint laborum, et diligentiae; non in nes tituli Academiarum, sed multo magis praebendarum collationes. Excitat honos et utilitas studium. Provisum huic rei a Concilio Basileensi sess. 31. anno domini 1438. de qualificationibus, et ordine conferendi beneficii. Primo cumper generalis Concilii statuta sancte ordinatum existat, quod quaelibet ecclesia metropolitana teneatur et debeat habere unum Theologum, qui sua doctrina et praedicationibus fructum salutis afferat, ordinat haec sancta synodus, quod extendatur etiam huiusmodi ordinatio ad ecclesias cathedrales, taliter videlicet, quod quilibet collator ipsarum praebendarum teneatur, et debeat canonicatum, et praebendam, quam primum facultas se obtulerit, et inveniri poterit, magistro, licentiato, velin Theologia baccalaureo formato conferre, qui per decennium in Universitate privilegiata studucrit, et onus residentiae ac lecturae et praedicationis subire voluerit, quique bis aut semel ad minus per singulas hebdomadas cessante legitimo impedimento, legere habeat: et quoties ipsum in huiusmodi lectura deficere contigerit, ad arbitrium capituli subtractione distributionum totius hebdomadae puniripossit. Et si residetiam deserverit, de alio provide atur. Verumtamen ut liberius studio vacare possit, nihil perdat, cum absens fuerit a divinis. Insuper quod in qualibet Ecclesia cathedrali vel collegiata, ultra praedictam praebendam Theologo (ut praemittitur) assignandam, tertia pars praebendarum conseratur graduatis alias idoneis modo et formainfra scriptis, sic quod prima vacatura huiusmodi graduato, et deinde post alias duas sequens eo modo conferatur, et sic deinceps, videlicet magistris aut licentiatis seu baccalaureis formatis in Theologia, qui per decennium in aliquauniversitate pri vilegiata doctribus seu licentiatis in altero iurium vel medicina, qui per septem annos in sua facultate studuerint in universitate, ut supra, magistris seu licentiatis in artibus, cum rigore examinis, qui per quinquennium in aliqua universitate a logicalibus inclusine et supra in artibus, vel in alia superiori facultate studuerint, nec non in Theologia, qui per sex annos vel in utroque aut in altero iurium, baccalaureis qui per triennium, si nobiles exutroque parente, et ex antiquo genere, alias autem per quinquennium consimiliter in aliqua universitate privilegiata ad minus suum studium fecerint, qui de praedictis gradibus, tempore et nobilitate supradictis fidem facere teneantur collatori per

legitima documenta. Exhortamurt amen ordinarios collatores, quod in conferendis beneficiis huiusmodi, praesertim quo ad dignitates, respectum habeant singulariter ad magistros, nec non licentiatos, et baccalaureos formatos in Theologia: In dignitatibus vero non electivis, personatibus, administrationibus et officiis dictarum Ecclesiarum, idem ordo, modus et forma in omnibus observentur. Quod si quis ex dictis qualificatis, tempore vacationis praebendae seu dignitatis huiusmodi, alias duas obtineat praebendas, seu dignitates et praebendas, vel aliud seu alia beneficium aut beneficia, quod vel quae residendo in altero ipsorum, et horis divinis interessendo, valeret seu valerent usque ad summam seu aestimationem ducentorum florenorum camerae, similiter quicumque duas praebendas cathedrales obtinuerit, nullatenus in ipsa tertia parte includi seu comprehendi censeatur. In ecclesiis autem parochialibus, quae in civitatibus aut villis muratis exsistunt, instituantur personaesic, ut supra, qualificatae, aut ad minus qui per tres annos in Theologia, vel in altero iurium, scu magistri in artibus, qui in aliqua universitate privilegiata studentes fuerint, et huiusmodi gradum adepti fuerint, si tales potuerint inveniri, qui voluerint buiusmodi beneficiis de servire. Et ut facilius irveniri possint, statuit haec sancta synodus, quod quolibet anno, durante tempore quadragesimae, omnes et singuli hoc modo qualificati, de ipsa dioecesi et alii qui voluerint, habeant per se vel per procuratorem sua nomina exhibere illis, ad quos beneficiorum curatorum collatio vel paesentatio spectat, seu eorum vicariis. Quod si non fecerint, collatio seu praesentatio vel dispositio aliter quam (ut praemittitur) facta, non propter hoc irrita censeatur. Et similiter in collatione tertiaepartis praebendarum superius memorata, intellegatur, si tot graduati seu qualificati modo praemisso potuerint inveniri, teneanturque (ut praemittitur) ipsi graduati et qualificati sua nomina tempore praedicto ipsis, ad quos beneficiorum dispositio spectat, seu eorum vicariis exhibere per fe vel per procuratorem. Quod si non secerint, collatio seu praesentatio vel dispositio aliter quam (ut praemittitur) facta, non propter hoc irrita censeatur. Si autemilli adquos beneficiorum quaevis dispositio spectat, contra supradictarum qualificationum designationem et ordinem aliquod beneficium contulerint, seu adipsumpraesentaverint, vel quomodo libet disposuerint, sit ipso facto irritum et inane velut superius praemissum est. Et nihilominus per concilia provincialia cum in his defecerint, aut etiam personis non idoneis quoquo modo providerint, iuxtatenorem constitutionis Concilii generalis, quae incipit, grave de praebendis, corrigantur et debite puniantur. illi vero ad quos beneficiorum regularium spectat collatio seu dispositio, praetermissis indignis, eadem reliosis idoneis conferant et assignent. Quod si aliter fecerint, per eorum superiores et capitula provincialia corrigantur, et debite puniantur.

Sic Concilium Aquileiense cum Tridentini decretum induxusset, ad monasteria idem extendit. In monasteriis quoque Monachorum, etiam Carthusia orum, ubi commode fieri queat, item lectio sacrae scripturae habeatur: quainre si Abbates neglegentes fuerint, Episcopi locorum in hoc, ut sedis Apostolicae delegati, eos ad id opportunis remediis compellant, quemadmodum decreto Concilii provide statuitur. In conventibus vero aliorum regular um, in quibus studia commode vigere possunt, sacrae scripturae lectio similiter haberi ex Tridentini Concilii praescripto debet: quae lectio a Capitulis generalibus, vel provinciatibus assignetur dignioribus ministris. In Gymnasiis etiam publicis, si hactenus sacrae scripturae lectio instituta twnsiiu, ad Catholicae sideiconservationem, propagationem, et defensionem quamprimum institui, et si instituta fieret, et neglegeretur, restitui ex Tridentini Concilii decreto omninodebet; ne, si artium et scientiarum principia, et document a studiose passim traduntur, ut nihil ad perfectam cognitionem desideretur, neglecta iaceant sacra scripturae studia, Euangelici verbi pabulum, divinorum eloquiorum maiestas, et promissorum caelestium amplitudo, quod est unicum praesentis vitae subsidium, et futuri saeculi argumentum.

§. 6. Altera ratio est, ut scholae, et seminaria Clericorum instituantur. Exstat hac de re in Synodo Treverensi anni 1549. sub Ioanne Archiepiscopo celebrata canon descholis. Ita caus. 12. q. 1. can. 3. Necessaria etenim res exigit, ut iuxta ecclesiam claustra constituantur, in quibus clerici disciplinis ecclesiasticis vacent. Itaque omnibus unum sit refectorium, ac dormitorium, seu ceterae officinae ad usus clericorum necessariae.

In Concilio Parisiensi supplicatum Ludovico a patribus c. 12. ut. scholae publicae ex cius auctoritate fierent, saltem tribus frequentissimis imperii Francici locis. Verum de Gymnasiis a me dictum est. l. 4.

§. 7. Quandoquidem multorum Clericorum studia remoratur penuria librorum, huic quoque rei prospiciendum est. De Bibliotheca etiam supra egi, verum ut Episcopi, et collegia canonicorum formam habeant constituendae Bibliothecae, modumque augendae, proponam hoc loco Concilii Mediolanensis 4. decretum de Bibliotheca: Sicut in libris sacris voluminibusque sanctorum, et aliis Ecclesiasticis cuiusvis generis codicibus, copiose, sumptuoseque comparandis diligens fuit, accurataque maiorum industria; ita et in ipsis asservandis, illorum, qui successerunt non neglegens studium, necvero cura minor esse debet: cum ex manuscriptis, recteque exaratis voluminibus in tantalibrorum corruptela, his praesertim temporibus, per haereticos introducta, plurimum adiumenti rebus ecclesiasticis publicis afferatur, et ad catholicae doctrinae veritatem tuendam, et ad coarguendam illorum, vitiose illa depravantium temeritatem.

Bibliothecae igitur ecclesiae, ubi ecclesiasticavolumina, aliique codices sunt, certus locus, ubi nullus constitutus, in Episcopalibus, aut canonicalibus, ecclesiae aedibus, curante Episcopoconstituatur.

Quo in loco armaria aliquot exstruantur, eaque sitibus distincta, in quibus codices, et volumina, quaecumque ibi exstant, non acervatim, sed ordine disponantur.

Index praeterea fiat, in quo pro disciplinarum genere, aut pro alphabeti ratione volumina singula notentur.

Iisque index certo loco in perpetuum asservetur, notatis etiam deinceps ordine aliis libris, quicumque in posterum eidem bibliothecae, quovis modo accesserint.

Cum igitur plerisque privatorum desintidonei ad instruendam bibliothecam sumptus, publici id muneris esse debet. Ut scilicet omnibus quibus animus est, et ingenium, copia discendi non desit.

§. 8. Primum est quo studia incitantur, honos, et utilitas; itaque in provinciis quibus praebendae, et sacerdotia probae eruditioni per concursum dantur, ingens est copia virorum doctissimorum: at vero ubi vel generi, vel favori tantum locus est, caret adiutorio sapientia, ideoque lento graduprocedit, aut alio migrat. Quo enim

argumento adolescenti honeste nato, ingenioso, studioso, persuadebimus, ut Theologicis studiis serio incumbat, nisi praeter caeleste praemium habiturus sit etiam dignum in Ecclesia locum? praesertim cum altioris philosophiae parum capaces sint adolescentes; crebro etiam minus id velint parentes. Nonne in oculos incurrit non facile solubilis obiectio. Inopimis Ecclesiis divitum stupida proles, magnatum scribae praelatorum assentatores, canonicorum cognatuli saginantur, si ipse Hieronymus, Augustinus, Gregorius, Aquinas, Soarez adesset cedendum esset favori. Quae enim beneficia conferuntur eruditis, quia cruditi sunt? Hoc igitur raformandum est, excutienda est ignavia, et praeclare coeptum a multis collegiis continuandum, quae non nisi aliquo gradu insignes admittunt. Sed quia Academiae multae fallunt, alio examine praeterea opus foret. Haec itaque ubi vel in usu non sunt, vel languide, et praevaricatorie tractantur, sub sidiis aliis sustentanda sunt. Quod in Germania fit seminariis clericorum institutis; experientia sane docuit, eo modo et litteras, et religionem refloruisse; imitantur etiam hoc sectarii, qui phrontisteria et mandras suas habent, in quibus ad infame mentiendi, Ecclesiamque oppugnandi ministerium seducta iuventus depravatur, et acuitur. De seminariis Concil. Trident sess. 23. cap. 18. sic statuit. Cum adolescentium aetas, nisi recte instituatur prona sit ad mundi voluptates sequendas et, nisi a teneris annis ad pietatem et religionem informetur, antequam vitiorum habitus totos homines possideat, numquam perfeste, ac sine maximo, ac singulari propemodum Dei omnipotentis auxilio in disciplina ecclesiastica perseveret: sancta synodus statuit, ut singulae cathedrales, Metropolitanae, atque his maiores Ecclesiae, pro modo facultatum, et dioecesis amplitudine certum puerorum. ipsius civitatis, et dioecesis, vel eius provinciae, si ibi non reperiantur, numerum in collegio ad hoc prope ipsas Ecclesias, vel alio in loco convenienti, ab Episcopo eligendo, alere, ac religiose educare, et eccle siasticis disciplinis instituere teneantur. In hoc vero collegio recipiantur, qui ad minimum duodecim annos, et ex legitimo matrimonio nati sint: ac legere, et scribere conipetenter noverint; et quorum indoles, et voluntas spem afferat, eos ecclesiasticis ministeriis perpetuo inservituros. Pauperum autem filios praecipue eligi vult; nec tamen ditiorum excludit: modo suo sumptu alantur, et studium prae se ferant Deo et Ecclesiae inserviendi. Hos pueros Episcopus in tot classes, quot ei videbitur, divisos iuxta eorum numerum, aetatem, ac in disciplina ecclesiastica progressum, partim cum ei opportunum videbitur, ecclesiarum ministerio addicet: partim in collegio erudiendos retinebit, aliosque in locum eductorum sufficiet: ita ut hoc collegium Dei ministrorum perpetuum seminarium sit. Ut vero in eadem disciplina ecclesiastica commodius instituantur, Tonsura statim, atque habitu clericali semper utentur: grammatices, cantus, computi ecclesiastici, aliarumque bonarum artium disciplinam discent: sacram scripturam, libros ecclesiasticos, homilias sanctorum, atque Sacramentorum tradendorum, maxime quae ad confessiones audiendas videbuntur opportuna, et rituum, ac caerimoniarum formas ediscent. Curet Episcopus, ut singulis diebus Missae sacrificio intersint, ac saltem singulis mensibus confiteantur peccata: et iuxta confessoris iudicium sumant corpus Domini nostri Iesu Christi; cathedrali, et aliis loci ecclesiis, diebus festis inserviant. Quae omnia, atque alia, ad hanc rem opportuna, et necessaria Episcopi singuli cum consilio duorum Canonicorum seniorum, et graviorum quos ipsi elegerint, prout spiritus sanctus suggesserit, constituent: eaque ut semper observentur, saepius visitando operam dabunt. Dyscolos, et incorrigibiles, ac malorum [(transcriber); sic: mailorum] morum seminatores acriter punient, eos etiam [(transcriber); sic: et am] si opus fuerit, expellendo; omniaque impeaeimenta auferentes, quaecumque ad conservandum, et augendum tam pium, et sanctum institutum pertinere videbuntur, diligenter curabunt. Et quia ad collegii fabricam instituendam, et ad mercedem praeceptoribus, et ministris solvendam, et ad alendam iuventutem, et ad alios sumptus certi reditus erunt necessarii, ultra ea, quae ad instituendos vel alendos pueros sunt in aliquibus ecclesiis, et locis destinata, quae eo ipso huic seminario sub eadem Episcopi cura applicata censeantur: iidem Episcopi cum consilio duorum de Capitulo, quorum alter ab Episcopo, alter ab ipso Capitulo eligatur: itemque duorum de Cleriro civitatis, quorum quidem alterius electio similiter ad Episcopum alterius vero ad Clerum pertineat: ex fructibus integris mensae Episcopalis, et Capituli, et quarumcumque dignitatum, personatuum, officiorum, praebendarum, portionum, Abbatiarum, et Prioratuum, cuiuscumque Ordinis, etiam Regularis, aut qualitatis, vel conditionis suerint, et hospitalium, quae dantur in titulum, vel administrationem, iuxta constitutionem Concilii Vienrensis, quae incipit, Quia contingit, et beneficiorum quorumcumque, etiam Regularium, etiam si iuris patronatus cuiuscumque fuerint, etiam si exempta, etiam si nullius dioecesis, vel aliis ecclesiis monasteriis, et hospitalibus, et aliis quihusuis locis piis, etiam exemptis, annexa, et ex fabricis ecclesiarum, et aliorum locorum, etiam ex quibuscumque, ecclesiasticis redditibus, seu proventibus, etiam alioruni collegiorum: in quibus tamen seminaria discentium, vel docentium ad commune Ecclesiae bonum promovendum actu non habentur: haec enim exempta esse voluit. praeter quam ratione redituum, qui superflui essent ultra convenieniem ipsorum seminariorum sustentationem, seu corporum, vel confraternitatum, quae in nonnullis locis scholae appellantur, et omnium monasteriorum, non tamen mendicantium, etiam ex decimis quacumque ratione ad laicos, ex quibus subsidia ecclesiastica solvi solent, et milites cuiuscumque militiae, aut ordinis, pertinentibus, fratribus sancti Ioannis Hierosolymitani dumtaxat exceptis, partem aliquam, vel portionem detrahent: et eam portionem sic detractam, nec non beneficia aliquot simplicia, cuiuscumque qualitatis, et dignitatis fuerint, vel etiam praestimonia, vel praestimoniales portiones, nuncupatas, etiam ante vacationem, sine cultus divini, et illa obtinentium praeiudicio, huic collegio applicabunt, et incorporabunt. Quod locum habeat, etiam si beneficia sint reservata, vel affecta: nec per resignationem ipsorum beneficiorum, uniones, et applicationes suspendi, vel ullo modo impediri possint, sed omnino quacumque vacatione, etiamsi in curia effectum suum sortiantur, et quacumque constitutione non obstante. Ad hanc autem portionem solvendam, beneficiorum, dignitatum, personatuum, et omnium, et singulorum supra commemoratorum possessores, non modo pro se, sed pro pensionibus, quas aliis forsanex dictis fructibus solverent, retinendo tamen pro rata, quidquid pro dictis pensionibus, illis erit solvendum, ab Episcopo lociper censuras ecclesiasticas, ac alia iuris remedia compellantur: etiam vocato ad hoc, si videbitur, auxilio bracchii saecularis: quibusvis, quoad omnia et singula supradicta, privilegiis, exemptionibus, etiamsi specialem dei ogationem requirerent, consuetudine, etiam immemorabili, quavis

appellatione, et allegatione, quae exsecutionem impediat, non obstantibus. Succedente vero casu, quo per uniones effectum suum sortientes, vel aliter seminarium ipsum in totum, vel in partem dotatum reperiatur: tunc portio ex singulis beneficiis, ut supra, detracta, et incorporata ab Episcopo prout res ipsa exegerat in totum vel pro parte remittatur. Quod si cathedralium, et aliarum maiorum ecclesiarum Praelati in hac seminarii erectione, eiusque conservatione neglegentes fuerint, ac suam portionem solvere detrectaverint: Episcopum Archiepiscopus, Archiepiscopum, et superiores Synodus provincialis acriter corripere, eosque ad omnia supradicta cogere debeat: et ut quamprimum hoc sanctum, et pium opus, ubicumque fieri poterit, promoveatur, studiose curabit. Rationes autem redituum huius seminarii Episcopus annis singulis accipiat, praesentibus duobus a Capitulo, et totidem a Clero civitatis deputatis. Deinde, ut cum minori impensa huiusmodi scholis instituendis provideatur; statuit sancta synodus; ut Episcopi, Archiepiscopi, Primates, et alii locorum Ordinarii, scholasterias obtinentes, et alios, quibus est lectionis, vel doctrina munus annexum, ad docendum in ipsis scholis instituendos, per se ipsos, si idonei fuerint, alioquin per idoneos substitutos, ab eisdem scholasticis eligendos, et ab ordinariis approbandos, etiam per subtractionem fructuum, cogant, et compellant. Quod si iudicio Episcopi digni non fuerint: alium, qui dignus sit, nominent, onmi appellatione remota. Quod si neglexerint: Episcopus ipse deputet: docebunt autem praedicti, quae videbuntur Episcopo expedire. De cetero vero officia, vel dignitates illae, quae scholasteriae dicuntur, non nisi Doctoribus, vel Magistris aut Licentiatis in sacrapagina, aut in iure canonico, et aliis personis, idoneis, et qui per se ipsos id munus explere possint conferantur: et aliter facta provisio nullasit, et invalida: non obstantibus quibusvis privilegiis, et consuetudinibus, etiam immemor abilibus. Si vero in aliqua provincia ecclesiae tanta paupertate laborent, ut collegium in aliquibus erigi non possit: Synodus provincialis, vel Metropolitanus cum duobus antiquioribus suffraganeis in ecclesia Metropolitana, vel alia provinciae ecclesiae commodiori unum, aut plura collegia, prout opportunum iudicabit, ex fructibus duarum, aut plurium ecclesiarum, in quibus singulis collegium commode institui non potest, erigenda curabit, ubi pueri illarum Ecclesiarum educentur. Inecclesiis autem, amplas dioeceses habentibus, possit Episcopusunum, vel plurain dioecesi, prout sibi opportunum videbitur, habere seminaria: quaetamen ab illo uno, quod in civitate erectum, et constitutum fuerit, in omnibus dependeant. Postremo, si vel pro unionibus, seu proportionum taxatione, vel assignatione, et incorporatione, aut qualibet alia ratione difficultatem aliquam oriri contigerit, ob quam huius seminarii institutio, vel conservatio impediretur, aut perturbaretur: Episcopus cum supra deputatis, vel Synodus provincialis pro regionis more, pro ecclesiarum, et beneficiorum qualitate, etiam supra scripta, si opus fuerit, moderando, aut augendo, omnia et singula, quae ad felicem huius seminarii profectum necessaria, et opportuna videbuntur, decernere, ac providere valeat.

§. 9. Maximas illa res Germaniae utilitates attulit, eaque re multas Germaniae Ecclesias Gregorius XIII. restituit. Nunc vero ita seminaria profecerunt, ut cum initio pueri duodennes admitterentur, ut licitum est ex concilio, tandem eo sit ventum, ut etiam philosophiae studiosi, et Theologiae recipiantur, in quibus tanto maior est utilitas, quanto celerius in messem domini ad- [(perhaps: admittuntur?)]

In ditione Mediolanensi omnium beneficiorum decimas, etiam mensarum Episcopalium eo retulerunt, sed in plerisque locis tot beneficia detinentur ab otiosis, ut facile confici sumptus possit.

In eadem ditione singulis mensibus Episcopus seminarium visitat. Concil. Med. 2. decreto 26. et 5. conc. iubetur duos canonicos eligere, quorum consilio in administratione utatur.

Concilium Aquileiense anno 1596. celebratum existimat, sine seminario clericorum hoc tempore consistere Ecclesiam vix posse. Seminariorum, inquit, institutionem, conservationem, et promotionem in Dei Ecclesia summefructuosani, quo clericalis militiae propagatur ordo, et progressio, tantopere necessariam, ut stare Ecclesiastica disciplina, sine ilorum subsidio, et adminiculo vix possit, in provinciae Aquileiensis civitatibus audivimus, et incredibili iucunditate vidimus; doluimus autem Metropolitanam Ecclesiam nostram propter maximas difficultates hactenus seminario caruisse, quo tamen modo laetamur, nunc ita carere, ut habere paene dici possit.

Atque haec de delectu, institutioneque clericorum, in quo omnia penesunt, poteritque inregritas servari, si modo conciliis canonibusque Episcopi obtemperent. Multae religiones, ut Carthusiensis institutum suum tot annos inviolatum retinent, de rigore nihil remittunt, orationes privatae manentibus publicis, cottidie crescunt, nec tamen deest illis multitudo insignium adolescentum, et virorum, cottidie angustas portas ad caelum in illa Eremo quaerentiu; Quid hoc prohibet fieri in Ecclesia Christi, quod sit in Carthusia, quae est nobilis quidem, sed parva tamen portio Ecclesiae Christi? Unde hoc illis tam diuturnum ac perseveransbonum? Primo ex accurata regulae suae observantia, et institutione Nam ubi facile, et felix iter ad aeterna gaudia Deus aspicit, eo vocat electos suos, itaque ibi gratia, ibi vitae honestas floret. Deinde quicumque salutis propriae desiderio tenentur, eo, ubi illius expeditior ratio cernitur, convolant. Hoc in Ecclesia fieri oportet, sit illa disciplinae custodia, sacrarum legum vigor, quae Episcopos, canonicos, omnesque in quocumque ordine constitutos facile ad virtutem inducat, caeloque traducat. Sit illa Collegiorum Canonicorum facies, modestia, institutio, cura, ut facilius sit canonico salvari, quam faeculari. Hoc quamdiu non agitur, numquam is fructus erit, quem Ecclesia spectavit. Nam ut nunc res habet. Quotus quisque canonicatum appetit, ut faciliorem salutis viam habeat, non autem ut quietius vivat? Si autem magno delectuin clerum admittantur, admissi summa cura ad pietatem erudiantur, incorrigibiles, aut perniciosi reiciantur, ut Ecclesiasticae caerimoniae, religiosa caritas, devotioque vigeat, ad Ecclesiam salutis causa, non opum cupidine venient, eritque Clerusfanctus, et pius, monasteriorum etiam optimorum sanctitatem exsuperans. Clericorum enim status dignior est, quam monachorum in Ecclesia, est et sanctior sacramento, utinam ad sua primordiarevocetur, ut sit etiam spiritalior. Nunc prodolor [Orig: prôdolor] in media Ecclesia, in ipso sacrario Christi, in medio sacerdotum domini mundus est; et quod dolenter dico, mundus maiore periculo regnans, quam in mundo: multienim ita Ecclesiae opibus fruuntur, ut non fugisse mundum, sed mundum quaesisse in domo patris caelestis, in crucifixi patrimonio, in

sanguine eius qui vicit mundum, videantur. Unde saeculares sacerdotes, et esse et dici gaudent; merito qui domum domini, in mundanum palatium cottidie vertunt. Verum haec mittamus, quae piis cottidie plangenda sunt, praelatis emendanda. Aduigilent, ne per quos iustitia docetur, per ipsos peccati morbus obrepat, et mors ad plebem pertranseat. Quod nunc pro [Orig: prô] dolor cottidie dolenter, videmus, et eo dolentius, quod remedia alibi inefficacia, alibi nulla, paucis locis victricia.

CAPUT XIV. Visitationes frequentes esse oportere.

§. 1. TAnta quidem est sacrorum Christianorum maiestas, ut facile homines Deo dicatos ad virtutem integritatemque adducant, nec arte opus esset, nec poena ad Christi sacerdotes regendos; quia tamen natura fragilis est, et magni interest, pietatis duces pios esse, nulla remedia spernenda sunt, quibus et religio inducatur, et foveatur, vitiaque arceantur. Quorum primum esse arbitror crebras Episcoporum, aut ab cis delectorum seriasque visitationes.

§. 2. Usitatas esse omnino Ecclesiarum usitationes, easque ad Episcopos pertinere omnia paene nos religionis Christianae monumenta docent. Actorum 9. 32. Petrus transit universos; Paulus ipse tantum curae habuit, ut conversos inviseret, et confirmaret, quantum, ut gentes converteret. Canon etiam S. Concilii Nicaeni visitationem Episcopis committit. Athanasius Aegypti monachos visitat, anno 382. Pari modo Ecclesias suas Chrysostomus; Augustinus iussu Zosimi interiora Africae; multaque corrigit, anno 418. Cyriacus Gallias, et Hispanias anno 599. Bonifacius Gregorio promisit, se Ecclesias visitaturum, et difficultates maiores, ad pontificem remissurum anno 740. Ludovicus Archiepiscopos cum comite ad visitandum misit anno 819. Carolus an. 853. Facile enim abusus irrepunt, quos inspectio, instructio, poenaeque emendant.

Ex antiquo usu est igitur lex illa 10. q. 1. ca. 4. Relata est coram sancta synodo querimoniaplebuim, quod sint quidam Episcopi nolentes ad praedicandum, vel ad confirmandum suas per annum parochias circumire: qui tamen exigunt, ut mansiones, quibus in profectione uti debuerant, aliquo pretio redimant, qui parare debebant. Quae duplex infamia, neglegentiae, et avaritiae sanctae synodo magno fuit horrori. Statuerunt itaque, ne quis vitra exerceat id cupiditatis ingenium, et ut solliciti sint episcopi de suis gregibus visitandis.

§. 3. Annua debet esse visitatio. 10. q. 1. c 10. Decrevimus, ut antiquae consuetudinis ordo servetur, et annuis vicibus ab Episcopo dioeceses visitentur, et si qua forte basilica fuerit repertadestitura, ordinatori eius reparari praecipiatur: quiatertiapars ex omnibus per antiquam traditionem ut accipiatur ab Episcopis novimus esse statutum.

Quod si ipse morbo detentus, aut alio modo occupatus non possit officium visitatoris praestare, alteri committendum est, 10 qu. 1 cap. 11. Episcopum per cunctas dioeceses, parochiasque suas per singulos annos ire oportet, ut exquirat, quo unaquaeque basilica in reparatione sui indigeat. Quod si ipse aut languore detentus, aut aliis occupationibus implicatus id explere nequiverit; presbyteros probabiles aut diaconos mittat, qui reditus basilicarum, et reparationes et ministrantium vitam inquirant.

Idem severe ursit Concilium Aquileiense.

§. 4. Tam necessaria iudicata est visitatio, ut neminem canones exceptum velint, omnes exemptiones, tergiversationes, appellationes praesciderint. Ita Tridentinum Sess. 24. cap. 8. et sequentibus. Ius illud ad omnia monasteria extenditur, si modo a suis praelatis non visitentur. Ita et vetus ius, 18. quaest. 2. cap. 28. Nec praescriptio admittitur utin Conc. Ravennate 2. sub Clemente 5. rub. 8. Item statuimus, et auctoritate eiusdem Concilii prohibemus: quod nulli religiosi, vel saculares praedictae provinciae Ravennat. praetextu, seu occasione lapsus temporis, desuetudinis, vel praescriptionis, suis ordinariis, et praelatis visitantibus, seu visitare volentibus repugnare, contradicere audeant, vel praesumant: alioquin praeter poenas a iure statutas in personas contradicentium, et eisdem scienter facientium, excommunicationis; in Ecclesias vero interdicti sententias, auctoritate praesentis Concilii proferimus.

Merito; omnis enim anima subdita debet esse potestatibus, nec quicquam magis infregit Ecclesae mores, quam exemptiones. Omnes vero Episcopi iure communi post Coneilium Tridentinum sunt legati pontificii quoad visitationem, ita omnia constituta, conventiones, ordinationes contra hoc visitandi, corrigendi, puniendi ius, quocumque modo illicitae sunt, nec admittere, nec exigere possunt, et si factae sunt utrimque remitti debent, quia sunt colligationes impietatis, quibus impunita licentia quaeritur. Consulatur et Concil. Triden. sess. 14. cap. 2. Immo Episcopum neglegentem Synodus excitare debet.

§. 5. Visitationis incommoda sunt, nimius rigor, et sumptus eorum qui visitantur. Ad utrumque quod attinet, Rigorem misericordia temperatum requirit Concilium Tridentinum, et sumptuum moderationem.

Sess. 24. c. 3. Visitationum autem omnium istarum praecipuus sit scopus, sanam, orthodoxamque doctrinam expulsis haeresibus inducere, bonos mores tueri, pravos corripere: populum cohortationibus, et admonitionibus ad religionem pacem, innocentiamque accendere: ceteraprout locus, tempus et occasio feret, ex visitantium prudentia ad fidelium fructum constituere. Quae ut facilius feliciusque succedant: monentur praedicti omnes et singuli, ad quos visitatio, ut paterna caritate Christianoque zelo omnes amplectantur: ideoque modesto conteti equitatu, famulatuque; studeant quam celerrime debitatamen cum diligentia, visitationem ipsam absolvere. Interinique caveant, ne inutilibus cuiquam graves, onerosive sint: neve ipsi, aut quisquam suorum, quidquam procurationis causa pro visitatione etiam testamentorum ad, pios usus praeter id quod ex relictis piis iure debetur, aut alio quovis nomine, nec pecuniam, nec munus, quodcumque sit, etiam qualitercumque offeratur, accipiant non obstante quacumque consuetudine etiam immemorabili: exceptis tantum victualibus, quae sibi as suis frugaliter moderateque protemporis tantum necessitate et non ultra erunt ministranda.

De sumptu etiam cautum est, multis canonibus. Valentinianum Concilium sub Leone 4. cap. 17. Ut ipsa visitatioplebium, et parochialium sacerdotum, tam moderate, et quantum fieri potest iuxta canonicam institutionem fiat, ut manifestum sit, sive per nos, sive per nostros, sola ibi animarum lucra perquiri, nec aliquem importunitate, et nimietate

gravari, et contristari, ne verbum Domini, et doctrina blasphemetur. Placet, firmatum. Particulatim autem expressum contra sumptus in Lateran. Concil. sub Alexandro 3. c. 4. Cum Apostolus se et suos propriis manibus decreverit exhibendos, ut locum praedicandi auferret Pseudoapostolis, et illis, quibus praedicabat, non exsisteret onerosus: grave nimis, et emendatione fore dignum dignoscitur, quod quidam fratrum, et coepiscoporum nostrorum ita graves in procurationibus sius subditis exsistunt, ut pro huiusmodi causa interdum ornamenta Ecclesiastica subditi compellantur exponere, et longi temporis victum brevis hora consumat. Quocirca staetuimus, quod Archiepiscopi parochias visitantes, pro diver sitate provinciarum, et facult atibus Ecclesiarum, quadraginta, vel quinquaginta evectionis numerum non excedant: Cardinales vero, viginti quinque non excedant: Episcopi, viginti, vel triginta nequaquam excedant, Archidiacons, quinque aut septem: Decani constituti sub ipsis duobus equis, exsistant contenti. Nec cum canibus venatoriis, et avibus proficiscantur: sed ita procedant, ut non quaesunt sua, sed quae Iesu Christi, quaerere videantur, nec sumptuosas epulas quaerant, sed cum gratiarum actionerecipiant quod honeste, et competenter fuerit illis ministratuni. Prohibemus etiam, ne subditos suos talliis, et exactionibus Episcopi gravare praesumant.

Quod de epulis dictum est, etiam monetur ea de re Episcopus Vigilensis ab Alexandro. Nihilominus (in appendice Lateran.) necessaria permittuntur. Cum sit Romana Eccles cuilicet immeriti praesidemus, mater Ecclesiarum omnium et magistra: cogimur ex debito suscepti honoris et regiminis, prout Dominus nobis dederit, respondere consultationibus singulorum, ut dubiae quaestiones, Apostolicae sedis providentia enodentur. Quaesivisti autem frater Episcope, tuaefraternitati rescribi, utrum pro Ecclesiarum consecratione quicquam praeter procurationem moderatam habere debeas, cum Apostolus dicat, nemo cogitur suis stipendiis militare, ab cadem Ecclesia exigere potes. Sumptuariae etiam leges factae sunt pro ipsis monasteriis in Conc. Salsburg sub Frederico Archiepiscopo, tempore Martini 4. ita ait. item ne monasteria, immoderatis visitatorum sumptibus graviter onerentur, statuimus, ut quilibet Abbas, quipro tempore visitator fuerit, vel etiam capitulum generale accesserit, octo evectionum numerum non excedat: inferiores vero Abbates paucioribus sint contenti.

Quomodo enim ieiunium, et paenitentiam praedicabunt, si splendore et deliciis aliena monasteria gravant? Non enim cogenda pietas, sed suadenda. Nec sperandum est, ut inter Abbatum luculenta convivia, fratribus maneat arctae paupertatis, et iciuniorum amor, domestico praelatorum exemplo concussus. Tota res a Tridentinis patribus est definita: Sess. 24. cap. 3. quo lectorem remitto.

De muneribus iam ante caverat Concil. Lugdunense sub Gregorio 10. c. 24. et censibus et procurationibus. Sed omnia magis restrinxerunt Concilium Mediolanense 5. et Aquileiense.

§. 6. Visitator ipse sit forma vitae Christianae, deinde familiam suam prius visitet, ordinesque. Aurea sunt monita Concil. Aquileiensis. Cum ad visitationem egredi Episcopus animum induxerit, parumper se ipsum colligat, ac meditetur profectionis suae causam: si enim cogitatione perspexerit, se aliorum vitam, mores, actiones examinandas suscipere, ut corrigat, emendet, restituat: certe ipse satis intelleget, a domo, et familia sua visitationem instituendam cuius exemplo vel tacitus praedicabit reliquis Christianas virtutes: ut, si domum, et familiam non bene compositam, otio, et levitate diffluentem pro neglegentia aliis praebuerit videndam; fructum univer sae visitationis perdiderit. quod licet videatur simplici quodam sermonis contextu propositum, ad duo tamen, quaemaxima sunt, in hoc genere pertinebunt.

Primum est, ut talem se formavitae, famulatus, et familiae modestia Episcopus praebeat, qualem habere populus exemplaris ad imitandum propositi locopossit.

Alterum pertinet ad ipsam visitationem: quid enimsi Episcopus castitatem, modestiam, pietatem, omnes Christianas virtutes indicat, praedicet, indulcet, in domo vitia vigeant, petulantia, lascivia, temeritas? quod si suos correxerit, ac bene composuerit, omnes in Dei opere adiutores habebit.

Detestanda est igitur quorundam visitatorum malitia, qui ipsi avari, ebriosi, in populo, et clero nihil emendant, satis arbitrati si nummos corrogent. Sed si sal infatuatum fuerit, in quo salietur.

CAPUT XV. Ratio visitationis in Concilio Mediolanensi 4. praescripta.

§. 1. LUcra aut comessationem in visitatione quaeri, turpe est, ac plane perversum, salus igitur animarum ad divinam gloriam scopus est visitationis. Mirum est haec in Ecclesiam vitia irrupisse, insigne specimen est, ex Concilio Tol. et 4 sive ex Triburiensi 10. q. 1. c. 9.

Verum parum est vitia visitantium abesse, nisi corrigantur mores cleri, et plebis; Medicus enim ut bonus censeatur, haud satis est, ut sit ipse sanus, sed opus est insuper, ut sanet aegrotum. Multis modis visitatio a Concilio Mediolanensi 4. describitur, habitum est illud a S. Carolo Archiepiscopo tempore Gregor. 13. anno 1573. Hanc reddere operae pretiumduxi, ut praesules ad eum modum, demptis, additis, mutatis pro temporum, locorum, negotiorum varietate quibusdam, suis dioecesibus accommodent. Ordo visitationis iste est.

§. 2. Necessarium illud ac plane debitum visitandi munus, quod ex sanctione Tridentinapraestari oportet, provinciae nostrae Episcopi, ita sollicite exsequantur, ut suae quique urbis ac dioecosis visitationem singulis ipsis annis, aut si per dioecesis amplitudinem non possunt, biennio ad summum ipsi per se conficiant. Si vero legitima occupatione, causave impediti, id muneris aliquando per se ipsos obire nequeunt; Vicarios generales, visitatoresve alios, huius rei usu peritos atque idoneos adhibeant, qui visitationis officium sedulo, ut par est, praescripto tempore exsequantur.

Cum vero visitationis munus ipsi per se obeunt, vel unum, vel duos canonicos, vel alios quoscumque homines Ecclesiasticos, quos usui et adiumento sibi fore viderint, prout maluerint, secum in ea visitandi cura adhibeant.

Ne deinceps plures quam homines decem, et iumenta septem ad summum secum in visitando dusant, supputata hoc numero Episcopi etiam persona, ac illius Ecclesiastici viri, quem ex huius Concilii decreto Episcopus quisque aliquando praemittet: suis tamen propriis sumptibus licebit eis plures conducere. At vero, qui Episcopis gradu inferiores sunt, in visitatione longe pauciores homines, et iumenta adhibeant.

Hocque decreto derogatum sit alteri, in Concilie primo provinciali edito.

Laicorum hospitia, eoque magis connivia, ut maxime

me possunt, omnes fugiant; sin autem ad illos divertere aliquando necesse erit, cum cetera servent, tum imprimis caveant, ut ne extra mensae Episcopalis et clericalis modum, regulasque in visitatione praescriptas, quicquam omnino ab hospitibus apparetur, apponaturue.

Notarius autem cancellariusue, ne quicquam pro visitatione ab iis qui visitantur, ullo quovis nomine exigat, neque ullam doni, etiam pusilli quocumque modo oblati, genus accipiat, acne item pro decretorum, ordinationumue in visitationem confectarum actione vel conscriptione, earumuc exemplo, etiam singulis vel Ecclesi is, vel clericis, vel aliis qui visitantur, iussu visitantis edito. At pro opera laboreve, quem alterius, cuius interest, illarum exempla alio deinceps tempore petentis, causa in iis exsoribendis posuerit, mercedem capiat, licet, protaxae in foro Episcopali praefixae aut praefigendae ratione.

Episcopi, qui ceteris omni bene sancteque agendi exemplo praeire debent, antequam cleri populique visitationem ineant, a se suaque familia visitandi initium utiliter facient; quo reliqui omnes domesticae illius visitationis actione exsecutioneque incitati, pastoralia iussa quae ipsi visitando praescripserint, promptius ac studiosius exsequantur.

Diligentiam vero omnem visitando adhibeant, non modo in Ecclesiarum cultu et ornamento tuendo, augendove, sed maxime in omni et cleri et populi pristina Christiana disciplina restituenda: in utriusque item moribus cognoscendis, iisdemque depravatis corrigendis. In eaque vel visitatione, vel morum correctione etiam tamquam sedis Apostolicae delegati, auctoritate Tridentini Concilii statuant, moderentur, puniant, et exsequantur ad sacrorum canonum praescriptum, quaecumque illis ex prudentia sua pro subditorum emendatione, et dioecesis suae utilitate necessaria videbuntur-Inii, neque ulla inbibitio, appellatio, aliudue quiquam impediat, aut retardet exsecutionem eorum, quae ipsi mandarint, aut iudicanerint, decreverintue.

CAPUT XVI. Clericorum delicta severius punienda, quam Laicorum.

§. 1. VIsitatio duo proposita habet; nempe corrigere peccata commissa, et praevertere secutura, nunc de correctione seu poena dicendum est, quam in peccatis Clericorum esse graviorem oportet.

Neque obstat canon 77. Concilii Nicaeni; in quo Episcopus deprehensus in adulterio deponitur in perpetuum, non tamen communione privatur, quod etiam can. 25. Apostolorum statuitur. Causa adscribitur, quia non est eadem ratio peccati sacerdotis, et laici. Non enim lenius peccatum sacerdotis dicitur. sed diversa spectatur ratio, si poenam spectes; Nam officio et dignitate in aeternum privari Episcopum, magna poena est, idcirco ea contenti canones fuere, ut docet S. Basilius, excommunicatio Laicorum paenitentiam requirit, qua peracta in ordinem suum societati Ecclesiae restituuntur. At Clerici si in adulterio deprehensi fuerint, reparari non possunt, distinct. 50. si quis. Nam clericus de adulterio convictus, toto vitae tempore in monasterio retruditur, distinct. 51. Si quis Clericus. Si igitur rem spectemus, gravior est poena clerici, quia perpetua, Laici temporaria; ita quoque in Concilio Romano I. in causa Lapsorum a Cornelio habito. Constitutum enim est, ut sacerdotes praenia paenitentia, et satisfactione, ad Ecclesiam recipiantur, sed omnino functionibus sacerdotalibus abstineant.

Cyprianus Epist. 67. et Epistola 52. Nam et de Trophimo, de quo tibi desiderasti, ron ita res est, ut ad te pertulit rumor, et mendacium malignorum. Nam sicut antecessores nostri saepe fecerunt, colligendis fratribus nostris, carissimusfrater noster Cornelius necessitati succubuit: et quoniam cum Trophimo pars maxima plebis abscesserat, redeunte nunc ad Ecclesiam Throphimo, et satisfaciente, et paenitentia ??precationis errorem pristirum confitente, et fraternitate, quam nuper abstraxerat, cum plena humilitate et satisfactione revocante, auditae sunt preces eius, et in Ecclesiam Domini non tam Trophimus, quam maximus fratrum numerus, qui cum Trophimo fuerat, admissus est: qui omnes regressuri ad Ecclesiam non essent, nisi cum Trophimo comitante venissent. Tractatu ergo illic cum Collegis plurimis habito; susceptus est Trophimus, pro quo satisfaciebat fratrum reditus, et restituta multorum salus: sic tamen admissus est Trophimus, ut Laicus commun. cet, non secundum quod ad te malignorum litterae pertulerunt, quasi locum sacerdotis usurpet.

Idem Epistola 68. Frustraetales episcopatum sibi usurpare conantur, cum manifestum sit eiusmodi homines nec Ecclesiae Christi posse praeesse, nec Deo sacrificia offerre debere. Maxime iam pridem nobiscum, et cum omnibus omnino Episcopis in toto mundo constitutis, etiam Cornelius collega noster sacerdos pacificus ac iustus, et martyrio quoque dignatione Domini honorasus, decrevit eiusimodi homines ad paenitentiam agendam quidem posse admitti, ab ordinatione autem cleri, atque sacerdotali honore prohiberi.

Et Stephanus apud Euseb. de Episcopis Novatiani ordinatoribus, unum ait se ad communionem laicam recepisse. Eodem modo Conc. Sardicens. c. 1. et Agath. 33. et Concil. Tol. 1. c. 4. Abstentus biennio (subdiaconus) postea inter laicos reconciliatus per paenitentiam communicet. Paenitentiam itaque agebant graviorem quam laici, deinde perpetuo ordinum carebant fructu et honore. Non excommunicabantur, ne triplogravior esset poena.

§. 2. Clericus peccans impune numquam ferre debet, nec dissimulatione utendum, quae in laicis saepe locum habet. Nam mali in Ecclesia tolerandi sunt: quia bonos exercent, et per malos ad meliora excitantur boni, sed Clericorum peccata bonos seducunt, et malos obdurant, ideo numquam tolerari debent. Non aspere, non dure, non imperiose peccata multitudinis aut pravae consuetudinis corripienda sunt: Quia, quidquid multis peccatur, multum est. At Clerici comparatione cetere multitudinis pauci sunt, ideo facillime puniri possunt, modo in vindicta mansuetudo, et Ecclesiae bonum, non ostentatio potestatis valeat.

Multa etiam peccata Laicorum dissimulant leges, quae in Clericis acriter puniunt. De malis laicis recte dicitur; tolerandos, et associandos, quamdiu de ipsorum correctione non desperatur, 23. q. 4. c 1. Tolerandi sunt quidem mali pro pace, nec corporaliter ab eis recedatur: sed spiritualiter exire, est facere quod pertinet ad correctionem malorum, quantum licet pro gradu cuiusque, salvapace displicere est non tangere. Non enim prophetae, qui haec dicebant, populum suum dimiseruns: sed inter eos habitabant, quos increpabant: unum templum cum eis intrabant, eadem sacramenta celebrabant. Hoc est exire, ore non parcere: hoc est immundum non tangere, voluntate non consentire.

At in Clerico id locum non habet; quia ille corrigere alios verbo et exemplo debet.

§. 3. Graviorem poenam merentur peccata sacerdotum quia plures offendunt. Gravius igitur punienda sunt. Nam revera superiores inserioribus exempla dare tenentur. 8. quaest. 1. qualis, 12. qu. 1. nolo. Severa comminatio est, sed vera tamen, 11. q. 3. c. 3. Praecipue Gualdradae pellicis tuae, et iam dudum a te repudiatae communionem declina: excommunicata est enim, et usque ad praesentiam nostram ab omni Christianorum contubernio sequestrata. Quamobrem cavendum est, ne cum ea pari mucrone percellaris sententiae, ac pro unius mulierculae passione vinctus, et obligatus ad perenne traharis exitium. Deterius quippe in Dei oculis praelati delinquunt: ac per hoc ipsi crudelius, quamceteri puniuntur, ut ait Beatus Gregorius; scire enim praelati debent, quia si perversa umquam perpetrant, tot mortibus digni sunt, quot ad subuitos suos perditionis exempla transmittunt. Unde necesse est, ut tanto se cautius a culpa custodiant, quanto per prava, quae faciunt, non soli moriuntur. Ceterum praecave, ne quando nobis secundum Domini praeceptum duos aut tres testes adhibeamus, immo vero, ne hoc sanctae Ecclesiae dicamus, et (quod non optamus) de cetero fias cunctis sicut Ethnicus et publicanus. Eadem 2 q. 7. Paulus, et distin. 93. leges inculcant.

§. 4. Quia meliorem vitam professi sunt, et tamquam magnates honorantur, ideoque violenter ad exemplum culpam extendunt, distinct. 83. Nemo quippe in Ecclesia nocet amplius, quam qui perverse agens nomen vel ordinem sanctitatis habet. Delinquentem namque hunc nemo redarguere praesumit; et in exemplum culpae vehementer extenditur; quando proreverentia ordinis, peccator honoratur. Episcopusitaque, qui talium crimina non corrigit, magis dicendus est canis impudicus, quam Episcopus.

Quid igitur mirumest, si gravius punitur, quando peccatum eius gravius? sic 17. q. 1. Qui bona agunt, si meliora agere deliberant, et post deliberata non faciunt, licet in bonis prioribus perseverent, in conspectutamen Dei ceciderunt ex deliberatione. (Item paulo superius) sunt qui cuncta relinquere, et Dei servitio se subdere, et freno castitatis se restringere deliberant, sed cum post castitatem alios cecidisse conspiciunt, se retrabendo, meritum perdunt.

§. 5. Quia maior in illis scientia, instructio, gratia. 6. q. 1. c. 21. Quaero ergo, quis peccet gravius, an qui nesciens in haeresim incurrerit, an qui sciens ab avaritia, id est ab idololatria non recesserit? Secundum quidem illam regulam, qua peccata scientium peccatis ignor aentium praeponuntur, avarus cum scientia vivat in scelere. Sed neforte hoc fiat, facit in haeresi sceleris ipsius magnitudo, quod facit in avaritia scientis admissio, ut haereticus nesciens avaro scienti coaequetur. Item c. 20. eiusdemlibri. Utrum autem Catholicum pessimis moribus alicui haeretico, in cuius vita, praeter id, quod haereticus est, non inveniunt homines, quod reprehendant praeponere debeamus, non audeo praecipit are sententiam, ita Augustinus.

Cui autem plus datum est, plus requiretur ab eo.

§. 6. Peccata sacerdotum canones ordinarie gravius puniunt. Nam in plerisque officio deponitur, distinct 50. c. 7. Si Episcopus presbyter, aut diaconus capitale crimen commiserit, aut chartam falsaverit, aut falsum tessimonium dixerit; ab ossicii honore depositus in monasterium retrudatur, et ibi, quamdiu vixerit, laicam tantummodo communioneni accipiat.

Auctoritate tamen plurium canonum dist. 50. in pristinum gradum vere paenitentes restituuntur, quos non satis conciliant, qui vere paenitentes restitui, ficte simulantes non posse restitui censent. Nam de vere paenitentibus canones loquuntur. Dicendum itaque est; I. lus hoc esse ut non debeant restitui, et quantumvis Ecclesia videat eorum diuturnam humilimamque paenitentiam, non tamen eos in pristinos honores restituere tenetur. Idque ea causa, ne spe restitutionis simulent paenitentiam. II. In publicis et detestabilibus peccatis, quae vehementer infamant, manente infamia, non restituendos. talia sunt haeresis, apostasia, homicidia, adulteria. Ita canon. 34. dist. 50. De his vero visum est nobis scribendum, qui sacres ordines habentes, ante vel post ordinationem contaminatos se esse in capitalibus criminibus consitentur. In quibus ut mihi videtur, haec distantia esse debet; ut hi qui deprehensi, vel capti fuerint publice in periurio, furto, atque fornicatione et ceteru huiusmedi criminibus secundum canonum sacrorum instituta, a proprio gradu decidant: quia scandalum est populo Dei tales personas supra se positas habere; quas ultra modum vitiosas esse constat. Nempe inde retrahuntur homines a sacrificio Dei (sicut quondam, Heli filiis peccantibus fecisse leguntur) et rebelles hinc atque contrarii exsistentes, eorum pravis exemplis cottidie peiores fiunt. Qui autem de praedictis abscondite a se admissis, per occultam confessionem coram oculis Dei praesente etiam sacerdote, qui eis indicturus est paenitentiam, confitentur, et semetipsos graviter deliquisse queruntur, si se per ieiunia, et eleemosynas, vigiliasque, et sacras erationes purgare certaverint, his etiam gradu servato, spes veniaede misericordia Dei promittenda est. Neque tamen dubito, quin illa crimina, quibus poena depositionis, cum annexa clausula de non restituendo imponitur, servari debeat, nec sine legitima causa tolli. Haereticus deponitur, aliam fidem docens deponitur. De his multi canones; et difficillime recipiuntur, non item alii, qui in errore educati, magna infelicitate veris doctoribus caruerunt. Iur ans deponitur, si per capillos Dei, ita decretis Pii 7. Si quis per capillos.

Periurus etiam deponitur: videatur appendix Concilii Lateranensis de iuramentis servandis

Homicida. distinct. 50. c. 5. Etiam si se desendens paganum occiderit, suadetur, ne sacerdotali munere fungatur. Episcopus 15. sacerdos 12. lex his tres annos in pane, et aqua, diaconus, 10. in pane et aqua paenitere iubetur distinct. 50. c. 41. Si quis homicidium fecerit, si Episcopus est, 15 annos paeniteat, et deponatur, cunctos quoque dies vitae suae peregrinando finiat, presbyter 12. annis paeniteat, tres ex his in pane, et aqua, et deponatur superioris sententia. Diaconus 10. annis paeniteat; tresin pane et aqua; et ad gradum cuiuslibet sacerdotis accedere non praesumat.

Falsarius beneficio privatur, ita his appendico Lateran Conc. 113 Qui litteras pontificis falsavit in monasterio districtae religionis debet intrudi, beneficio, et officio spoliatus ita distinct. 50. si Episcopus.

Et distinctione 19 c. 3. In memoriam. Si vere, (inquit) quod non decet, quilibet, sive sit presbyter, sive diaconus, aliquam pertur bationem machinando, et nostro ministerio insidiando, redarguatur falsam ab Apostolica sede detulisse epistolam, vel aliud quid, quod inde non venerit, salva fide, et integra circa Apostolicum humilitate, penes Episcopum sit potestas, utrum eum in carcerem, aut aliam detrudat custodiam, usquequo per Epistolam, aut per idoneos suae partis legatos apostolicam interpellet sublimitatem, ut potissimum

sua sancta legatione dignetur decernere, quid de talibus iusto ordine lex Romana statuat definire, ut et is corrigatur, et ceteris modus imponatur.

Concubinarius deponitur, eorum concubinae ex urbibus propelluntur, vide T. 2. p. f. 36. c. 2. c. Ipsi damnantur. T. 3. p. 2. f. 293. c. 1. c. et sed. Vide et t. 4. p. 2. f. 555. c. 1. d. e. et sed. et f. 234. c. 1. d. editionis Binianae.

Usurarius distinct. 47. degradatur, c. 5. et 1. sive suo, sive alieno nomine id faciat. In his et usimilibus non deest poena saecularibus, sed tamen nulla par poenae Clericorum, qui fere deponuntur, est vero gravis depositio, cum enim sit ignominiosa, etiam facultates vitae ausert.

§. 7. Leviores etiam culpae, quas leges in civibus non puniunt, in clericis tamen graviter puniri solent, quia non potest in eo ftatu esse aliquid leve, quod initium est malorum ingentium.

Nempe 1. advocato regulari nihil accipere licitum est, saeculari multa, 15. q. 3 observandum.

2. Episcopus rapere dicitur, cum nihil donat, 1. p. 2. Si quis propter.

3. Clericus aliena rapere convincitur, qui sibi ultra necessaria retinere probatur. At Laici patrimonia sine nota augent.

4. Sacerdos si fuerit de collegio, si in adversitate ab Ecclesiae se auxillo subtraxerit, magis schismaticus, quam sacerdos iudicatur, 3. q. 1. nulli. At timore sugere non datur Laicis vitio.

5. Qui comam nutriunt inviti ab Archidiacono, si deponere noluerint, detondeantur. Quis Laicorum comas censura dignatur?

6. Tabernas intrare non licet Clerico. distinct. 43. c. 3. Nulli clerico licet tabernam, aut ergastarium habere. Si enim huiusmodi tabernam ingredi probibetur; quanto magis aliis ministrare in ea? si quis vero tale quid fecerit, aut cesset, aut deponatur.

At saeculares hacin rene appellantur quidem.

7. Distinct. 4. c. [(reading uncertain: print faded)] 1. et seq. non Liceat; si commessationes Laicis damnabiles sunt, quanto magis Clericis.

8. Curiositas in lectione philosophorum et poetarum punitur, distinct. 37. sacerdotes.

9. Ignominiosum est Clericis affluere deliciis, et Christum pauperem praedicare, dist. 35. Ecclesiae.

10. Deponuntur et degradantur praelati et clerici post admonitionem frequentantes domos soeminarum, 81. distinct. Clericus; causam suspicionis tam gravites leges puniunt.

11. Aleatores, ebriosi, et inhonestis ludis deditideponuntur, 35 distinct. Episcopus.

12. Dilapidator rerum Ecclesiasticarum deponitur. 10. q. 2. et 12. q. 2. diaconi, nec depositus vivere debet saeculariter, sed agere debet paenitentiam. Hoc quidem grave est, sed si de eo agit lex, qui suos sructus dilapidat, de tali delicto decernit, quod lex civilis raro punit.

13. Irreverentia depositione punitur. 11. q. siquis.

14. Episcopus, presbyter, vel diaconus ludo deserviens, nisi de sinat est deponendus. 35. distinct. Episcopus, et distinct. 64. Clericum.

15. Negotiator Clericus, ut pestis sugiendus est. distinct. 83. Negotiaiorem. At alios negotiari facile partmur.

16. Venatio Clericis prohibetur, et poena imponitur. Decret. l. 5. t. 24. c. 1 Episcopum, presbyterum, aut diaconum, canes aut accipitres, aut huinsimodi ad venandum habere non licet. Quod si quis talium personarum in hac voluptate saepius detentus fuerit: si Episcopus est, tribus mensibus est communione: si presbyter, duobus: si diaconus, ab omni officio suspendatur.

Et cap. 2. Omnibus servis Dei venationes et silvaticas vagationes cum canibus, et accipitres aut falcones interdicimus.

Cum igitur Clesicorum vel parva, vel maximis minora delicta gravius puniantur, quam Laicorum; non est illa pars disciplinae neglegenda: Ubi vero contemnitur, non potest stare morum integritas Non est caritas, sed languor, ubi mali mores non corriguntur, 23. q. 5. non putes. Addam ego, saepe est ambitio, ideo enim multi praelati non corrigunt, quia offensionem timent, ne susfragia sibi ad maiorem dignitatem ob asperitatem disciplinae denegentur; immo multi ita se gerunt, quasi probatores sin: vitiorum, quae a subditis committuntur, ne timeantur ut censores, si ad Episcopatum evehantur. Qua in repraelatus incerta spedignitatis certam damnationem acquirit, et ordinarie Deus tam improbam praesumptionem plectit infamia et repulsa.

Deinde subditos perdit. Nam non corrigere malos, sed fovere, est eos occidere. 23. q. 5. qui vitiis, dist. 45. sed illud. Multi etiam propter obloquia officio desunt. Nam falsa et periculosa misericordia malis indulgent; cum propter asperitatem, vel blandimenta linguae, delinquentium correctio postponitur. distinct. 50. Si diaconus. At verus praelatus malorum laudes amare non debet; quia vituperia sunt, neque eorum vereri obloquia, quia laudationes sunt; audiat, inquos iuravit, canones; Episcopus, inquiunt illi, qui crimina non corrigit, non Episcopus, sed canis dicitur impudicus. dist. 73. nemo. Non est enim crudelitas crimina pro Deo punire, sed pietas.

CAPUT XVII. Ad bonos mores Ecclesiasticorum, facere plurimum vitam communem.

§. 1. IN Ecclesiae moribus et disciplina praecipue est spectanda antiquitas, omnia enim quo proprius a suo principio abfuerunt, sinceriora fuerunt. Initialis vero Christi Ecclesia recens de sanguine redemptoris sui purpurata, communem vitam in Apostolis, deinde in fidelibus post Domini ascensionem approbavit. Ita Clementis Epistola. Dilectissimis fratribus et condiscipulis, Hierosolymis cum carissimo fratre Iacobo coepiscopo habitantibus, Clemens Episcopus: Communis vita, Fratres, omnibus necessaria est, et maxime his, qui Deo irreprehensibiliter militare cupiunt, et vitam Apostolorum, eorumque discipulorum imitari volunt. Communis enim usus omnium, quae sunt in hos mundo, omnibus esse hominibus debuit: sed per iniquitatem alius hoc suum esse dixit, et alius illud, et sic inter mortales facta divisio est.

Denique Graecorum quidam sapientissimus haec ita sciens esse, ait: communia debere esse amicorum omnia. Et sic non potest (inquit) dividi aer, neque splendor solis, ita nec reliquaquae communiter in hoc mundo omnibus data sunt ad habendum, dividi debere, sed habenda esse communia. Unde et Dominus per Prophetam loquitur dicens: (Ecce quam bonum et quam iucundum habit are fratres in unum.) Istius etiam consuetudinis more retento, etiam Apostoli, eorumque discipuli: ut praedictum est, una nobiscum et vobiscum communem vitam duxere. Unde (ut bene

nostis) erat multitudinis eorum cor unum et anima una: nec quisquam eotum aut nostrorum de his quae possidebat, aliquid suum esse dicebat, sed omma illis et nobis erant communia, nec quisquam edens erat inter nos. Oinnes autem, qui domos vel agres possidebant, vendebant eos: et pretiaeorum, et reliquas res quas habebant, afferebant, ponentes ante pedes Apostolorum, sicut nobiscum quidam vestrum cognonerunt et viderunt: et dividebantur singulis prout cuique opus erat. Ananias autem vir austerus, et Sapbira uxor eius, qui mentiti sunt Apostolis de pretio agrorum suorum, quos vendiderant, nobis praesentibus, in conspectu omnium circumstantium, a conspectu Apostolorum, prapter peccatum eorum et mendacium quod fecerunt, mortui delati sunt ambo. Ceteraque quae de talibus cognovimus et vidimus, nec recordatione, nec demonstratione digna sunt. Quapropter haec vobis cavenda mandamus, et doctrinis, et exemplis Apostolorum oboedire praecipimus: quia hi, qui mandata eorum postponunt non solum [(reading uncertain: print faded)] rei, sed extorres fiunt. Quae non solum vobis cavenda, sed et omnibus praedicanda sunt.

Authenticam vero Epistolam esse docemur ex Euseb. lib. 3. histor. c. 32. Hieronym. in Catal. et in comment. 55. Isaiae cap. 10. Epiphan. haeres. 30. Fuitque ea consuetudo diu Ierosolurnis.

§. 2. Urbanus primus testatur postea facultates fidelium Ecclesiae delatas, ut ex ipsis possessionibus viverent. Ita Epist. Videntes ergo sacerdotes summi et alii, atque Lenitae et reliqui fideles plus utilitatis posse afferre, si hereditates et agros quos vendebaut, Ecclesiis, quibus praesidebant Episcopi traderent, eo quod ex sumptibus eorum tam praesentibus, quamfuturis temporibus, plurima et elegantiora possent ministrare fidelibus communem fidem ducenribus, quam ex pretio eorum: coeperunt praedia et agros quos vendere solebant, matricibus Ecclesiis tradere et ex sumpribus eorum vivere. Ipsae vero res in ditione singularum paro. hiarum, Episeoporum, qui locumtenent Apostolorum, erant, et sunt usque adhuc, et futuris semper debent esse temporibus Equibus Episcopt, et fideles dispensatores eorum, omnibus communem Vitam degere volentibus, ministrare cuncta necessaria debent, prout melius potuerunt, ut nemo in eisegens inveniatur. Ipsa enim res, fidelium oblationes appellantur, quia Domino offeruntur. Non ergo debent in aliis usibus, quam Ecclesiasticis et praedictorum Christianorum fratrum vel indigentium converti: quia vota sunt fidelium, et pretia peccatorum, ac patrimonia pauperum, atque ad praedictum opus explendum Domino traditae.

§. 3. Hinc monet Hieronymus ut Clerici nihil proprium possideanr, Epist. ad Nepotianum. Clericus (l. 12. q 1. c. 5) qui Christi servit Ecclesiae, interpretetur primo vocabulum suum: et nominis definitione prolata, nitatur esse, quod dicitur: Sienim [Gap desc: Greek words] Craece, sors latine appellatur, propterca vocantur clerici, vel quia sunt de sorte Domini, vel quia Dominus sors, id est, pars clericorum est. Qui autem vel ipse pars Domini est, vel Dominum partem habet: talem se exhibere debet, ut ipsepossideat Dominum, et possideatur a Domino.

Qui Dominum possidet, et cum propheta dicit, pars mea Dominus, nihil extra Dominum habere potest. Quod si quippiam aliud hahaerit praeter Dominum, pars eius non erit Dominus, verbigratia, si aurum, si argentum, si possessiones, si variam supellectilem, cum istis partibus Dominus fieri pars eius non dignatur. Si autem ego pars Domini sum, et funiculus hereditatis eius, nec accipio partem inter ceteras tribus: sed quasi levita; et sacerdos vino de decimis, et altari serviens, altaris oblatione sustentor. Habens victum et vestitum, his contentusero, et nudam crucem nudus sequor.

Et Gregorius, Augustino Episcopo Anglorum resp. 1. et 2. Quiatua fraternitas monasterii regulis erudita seorsum non debet fieri a clericis suis in Ecclesia Anglorum, quae auctore. Dee nuper ad fidem peducta est, hanc debet instituere conversatione, quae in initio nascentis Ecclesiae fuit patribus nostris: in quibus nullus eorum ex iis, quae possideat, aliquid suum esse dicebat; sed erant illic omnia communia.

§. 4. Communem vivendi rationem Clericorum S. Augustenus, et Ambrosius restaurare conati sunt, ut in eorum vita et libris clarum est, magnam eius rei utilitatem Augustinus libro de communi vita Clericorum ostendit Marcus Alexandriae omnes Christianos ita instituit, ut testatur Hieronymus de script. Eccles. in Marco. Idem tamen Augustinus suis Clericis de proprio viventibus, id permisit. Quia, inquit, malui eos caecos, et claudos habere quam mortuos. Qui enim Hypocrita est, mortuus est, magnum vero ab hypocrysi periculum illiserat, qui inviti socialem cum Augustino vitam viverent. Itaque necessitatem simulandi illis abstulit.

§. 5. Cum igitur Clericis liceat habere propria, habitare suis in aedibus privatim, et in communi plurium societate; hoc secundum Ecclesiae, moribusque utilius esse arbitror. Ideoque adlaborandum, ut quantum eius fieri poterit, simul habitent Ecclesiastici. Ideo quod semper in Ecclesia viri sanctissimi et desiderarunt, et secerunt, idnunc quoque saciendum est. Itaque contra ius commune, ideoque ipso iure irrita sunt statuta quae communem habitationem clericorum impediunt; nec cogi possunt ulli, ut domi suae soli habitent, focum habeant, sint familiae suae procuratores, sed apud quemlibet Ecclesiasticum virum honestum, prope suam Ecclesiam, apud collegas, aut praelatos habitare possunt nisi evidenter ostendatur separationis necessitas, de pueris, et adolecentibus statutum est in concilio Aquisgranensi c. 135. Sed causae in omniaetate valent, ita Concilium censuit. Sollerter rectores Ecclesiarum vigilare oportet, ut pueri et adolescentes qui in congregatione sibi commissa nutriuntur, vel erudiuntur, ita iugibus Ecclesiasticis disciplinis corrigantur, ut eorum lasciva aetas, et ad peccandum valde proclivis, nullum possit reperire locum, in quo peccati facinus proruat. Quapropter in huiuscemodi custodiendis et spiritualiter erudiendis, talis a praelatis constituendus est vitae probabilis frater, qui eorum curam summagerat industria, eosque ita arctissime costringat, qualiter Ecclesiasticis doctrinis imbuti, et armis spirit alibus induti, et Ecclesiae utilitatibus parere, et ad gradus Ecclesiasticos quandoque digne possint promoveri. Libuit praeterca ob aedisicationem congruam, et instructionem negotiide quo agitur, quandam sauctorum patrum sententiam huic operi inserere, quaeita se habet Prona est omnis aetas ab adulescentia in malum. Nihil incertius, quam vita adolescentium. Ob hoc constituendum oportuit, ut si quis in clero puer est, aut adolescentes exsistunt, omnes in uno conclavi atrii commorentur: ut lubricae aetatis annos non in luxuria, sed in disciplinis Ecclesiasticis agant, deputati probatissimo seniori, quem et Magistrum doctrinae et testem vitae habeant, etc. His ita praemissis oportet ut probatissimo seniori pueri adcustodiendum, licet ab alio erudiantur, deputentur. Frater vero cui haec cura committitur, si eorum curam parvipenderit, et aliud, quam oportet, docuerit, aut

eis in aliquo cuiuslibet laesionis maculam ingesserit, severissime correptus, ab officio amoveatur: et fratri alii id commitatur, qui eos et innocentis vitae exemplis informet, et ad opus bonum per agendum excitet.

§. 6. Atque ut propius rem attingam, de canonicis et eorum vicariis loquar, quamquam olim vicarii eo modo, quo nunc sunt, nulli fuerunt; et expediret, atque omnino ad Dei maiorem gloriam est; canonicos, quocumque natalium, vel dignitatum splendore fulgeant, omnia divina officia peragere, et Deum toto corde, atque intima humilicate colere, quos Deus tam splendide in Ecclesia sua conservare, atque alere dignatur. Hos tamen vel omnes vel plures simul habitare, una cibum capere, legere, conversari velim; Hoc enim fuit eorum primaevum institutum. Legatur cap. 117. Concilii Aquisgranensis sub Stephano 5. tempore Ludovicipii. Praepositorum officii est, ut subditorum mentes sanctarum scripturarum lectionibus assidue muniant, ne lupus invisibilis aditum invemat, quo ovile Domini ingredi, et aliquam ovium subripere valeat. Et quamquam ab his hoc instantissime spiritaliter fieri oporteat, necesse esttamen, ut claustra in quibus clero sibi commissocanonice vivendum est, firmis undique circumdent munitionibus, ut nulli omnino intrandi aut exeundi, nisiper portam, pateat aditus. Sint etiam interius dormitoria, refectoria, cellaria, et ceterae habitationes, usibus fratrum in una Societate viventium necessariae. Qui vero haec, quae permissa sunt, iuxta quod possibilitas suppetit; agere rennerit: impar mivusque idoneus ad cetera officia Ecclesiastica peragenda habendus est. Et quamquam divina ultione sit dignus, Synodali tamen est sententia seriendus.

Ecce canonicorum non modo coniunctionem, sed claustrorum munitionem firmat Concilium, et ne monachos esse suspiceris, cap. 115. et cap. 125 eos a monachis dispescit.

Nec enim monachi erant, qui vestem monachicam induere, diserte prohibentur, nisi et monachorum propositum velint assumere. Non itaque novum consilium seribo, sed ad vetera et probatiora digitum inrendo.

§. 7. Canonicorum mutua cohabitatio ad studia litterarum, rerumque divinarum est utilissima. Nam et in eodem loco habere Bibliothecam possunt; deinde alii alios consulere, inquirere, disputare, omniaque exercitamenta doctrinarum in societate iucundissima usurpare, incitant alios aliorum prosectus, provehit caritas, perficit eruditio. Neque enim hactenus vidimus ullos, quos solitaria studia in summam eruditionem adduxerint. Variam enim agitationem, multorumque iudicia, et disceptationem postulat eruditio, ideo res publica est, et quo magis in publico, eo magis viget, floretque.

Quod de studiis vel liberalioribus, vel philosophiae, et aliarum scientiarum dico, idem de sapientia, prudentiaque et agendi comitate assevero; huius enim in multorum consortio primarius est fructus. Quemadmodum enim metalla mutuo attritu splendescunt, ita animus humanus, dum solitarius est, aut cum uno alterove dumtaxat vivit, quodammodo torpet, et aeruginem trahit; dum in societate multorum agitatur, multa videt, plura audit, ad prudentiam, vinendique familiaritatem ac comitatem mirabiliter expolitur. Qua vero iuniores maturis, et senibus in convictum dari vellem, utilissima haecerit. Vere Seneca Epist. 11. Omnium societatum nulla praestantior est, nulla fimior est, quam cum viri boni, moribus similes, sunt familiaritate coniuncti.

§. 8. Vel unum hoc commodum, omnibus quae in societate fingi possunt incommodis praeponderat; quod suspiciones ex ancipiti cohabitatione, vera pericula, oecasionesque delinquendi, et ipsa peccata vitantur.

Plurimorum casus luget Ecclesia, plurimorum cognatorum pudet viros bonos, de scandalis plurimorum firmatur, et augetur haeresis, non alia de causa, quam quod convictus, hospitium, sodalitas, occalionem peccandi, cum spe latendi obtulit. Magnam habet occasio vim, quae subito animos benecompositos deturbat, et antequam periculum Videatur, involvit. Olim nonulli praepositi plures canonicos congregabant, vanam gloriam ab hominibus captantes, ut numerosam cleri congregationem viderentur habere, cui nec corporis, nec animae solatia curabant exhibere, ut queritur Concil. Aquisgr. Quid inde secutum? Explicatur eodem Concilio c. 118. Hi namque taliter aggregati, dum a praelatis stipendia necessaria non accipiunt, neque canonicum sernant ordivem, nec divinis officiis insistunt, claustra, societ aremque ceterorum relinquentes, efficiuntur vagi, et lascivi, gulae, et ebrietati, et ceteris suis voluptatibus dediti, quidquid sibi libitum est, licitum faciunt. Tantorum malorum causa erat, claustra et societatem reliquisse. Quid iam sperandum de clericis, qui canonicum ordinem non servant, non insistunt divinis officiis, extra consortia bonorum cum improbis, aut suspectis vivunt, et ingentes reditus ab Ecclesia percipiunt, quos aliqui unase deambulatiuncula promereri vanissime credunt. His solitudo, opes, ociu, quanta incitamenta ad flagitia praebeant multorum ruina testatur. Quas omnes occasiones tollerent; si victum, habitationemque apud aliquem e praelatis, aut maturioribus confratribus sibi compararent. Hoc enim ago, ut si in unam alteramue domum conveniri multi nondum consentiant, idtamen aliqui faciant, tres quatuorue canonici, totidem vicarii, illorum studium commendetur, et praelati approbent. Omnis clericus habeat vitae suae testem clericum.

§. 9. Periculum dixi in promiscua habitatione Clericorum et Laicorum, quia vitae testes non habent, nisi eo tempore, quo in Ecclesiam conveniunt, ita mecum sensit S. Carolus Borromaeus, et Concil. 1. Mediolanense, atque ex eo sensu leges bonas dedit, de aedibus Clericalibus. Quoniam non solum malum cavere, verum etiam omnem mali suspicionem fugere oportet, ne in cuiusquam offensionem incurramus; in aedibus ad canonicorum aliorumue clericorum domicilium, et usum aedificatis, aut aliis in quibus ipsi habitant, feminas quascumque, etiam quovis sanguinis cognationis, aut affinitatis vinculo coniunctas habitare prohibemus, nisi Episcopus in alicuius urgenti necessitate aliterfaciendum esse dixerit; cuius conscientiam in hoc valde oneramus.

Ne parochi, aut omnino clerici, quavis etiam dignitate praediti, Ecclesiae, etiam si commendata sit, aedes, aut earum partes in urbe, aut in oppidis positas, in quibus ipsi habitare soleant, aut debeant, ullo modo laico locent; nisi Ecclesia magna prematur inopia, et ea domus commode Episcopi iudicio dividi possit.

Si vero aedes extrae urbem, et oppida ruri sitae sint, locandi facultatem habeant; modo earum divisio eiusdem Episcopi iudicio recte et commodefieri possit.

Caveat etiam Episcopus, nein urbe, aut extra, huiusmodi aedes, vel aliae ab Ecclesia seiunctae, vel etiam si patrimoniisiut, ac propriae, locentur iis quorum fidem, vitam, moresue suspectos sesse iudicaverit.

§. 10. Quam vero honestum sit Canonico iuniori cum praelatis suis, virisque Ecclesiae suae spectatissimis vivere, adesse ei, quem vereatur, nemo est qui non intellegat, immo quosdam. quorum nobis virtus ignota est, magni facimns, idcirco quia cum bonis versantur. Immo si maculam aliquam contraxerint, ea convictu, et familiaritate gravium virorum deteritur, eluiturque; Nulla res magis animos inhonestos, et in pravum inclinabiles revocat ad rectum, quam bonorum virorum conversatio. Paulatim enim descendit in pectora, et vim praecepti obtinet, frequenter aspici, frequenter audiri. Cum enim sint inter eos colloquia pia, honesta, erudita, ingenuae recreationes, ipsi lusus, et relaxationes animorum liberalibus iocis, mature hilares, non dissolutae, animus haec ita combibit, ut totus ad honestatem transeat. Testimonium vitae suae habet, verecundiam retinet, ipse mox aliis verendus.

Decorum vero est, et praelatorum dignitati, et seniorum venerandae canitiei, turbam iuniorum aut etiam fratrum coaevorum trahere Publice vivere, et omnium actorum, verborum, immo processuum habere testes. Eam esse de se opinionem, ut honestissimus quisque conversationem eius familiaritatemque optet. Non est indignum praelato convictores habere Ecclesiae Clericos, quos confratres appellare consuevit. Non enim lucri cupiditate, sed amore disciplinae domum aperit, tamquam refugium alias periclitaturis, et palaestram studiorum, et virtutum, alias minus profecturis. Concilium Mediolanense 1. §. de familia Episcopi. Eum autem vehementer hortamur, ut in familia, quam plurimos possit, habeat Clericos, qui non nisi clericali vestitu utantur et in illis si commode fieri possit, nimirum duos sacris initiatos, et bona existimationis, qui vigilantem, orantem, in opera misericordiae incumbentem, ac divinarum litterarum mysteria scrutantem Episcopum studiosius attendant, ein sque actionum, et sanctae conersationis quasitestes sint, et imitatores. Habeat deinde Ecclesiasticam personam, spectatam et probatam, quae praefecta sit moribus familiae ac omnium salute sollicita: spiritualem vitam sustineat, eamque bonis et piis artibus, ac litteris praesertim sacris, pro cuiusque sensu, et intellegentia, erudtendam curet.

Si honor est Episcopi Clericorum multitudo, cur non in Germania praelatorum, aut insignium canonicorum.

§. 11. Favere autem huic rei omnes Collegas oportet, nam et bonum inde nomen Ecclesiae conciliatur, et frequentia maior in officiis divinis erit. Sienim decem cum aliquo canonico alii habitent, non facile cum praesentes aliorum diligentiam intuentur, ipsi aut domi remanebunt, aut alio se conferent; facit n. verecundia, ut raro delinquant, rara delinquentia inducit usum virtutis; quia rarum malum non est, nisi cum spisso bono. Numquam decem omnes simul emanebunt, tum quia bonos esse statuimus, tum quia in neglegentiam culpabilem numquam omnes conspirabunt. Quin ipse tam honoratae societatis paterfamilias non aequo animo feret eorum, quos domesticos habet, ignaviam. Aberunt etiam illa mala, et pericula, quae a divinis officiis omnino avocant.

§. 12. Quantum vero sumptibus detrahatur, id maxime sentient illi, qui communi se vitae dare voluetint. Prodecem focis lucebit unus, non supellectilis, non sartorum tectorum, non famulantium vel periculosa castitati, vel infidelia patrimoniis obsequia alenda, non conviviorum sumptus, non contractuum; nec tamen deseri hospitalitatem neccsse fuerit, erit enim illa communis, plusque conferre singuli hospitalibus poterunt, quam nunc faciant universi.

Ne vero haecres in dubium vocetur; Aio nunc furto, et malignitate familiae, canonicisditioribus plus perire, quam in annum victum impenderen, si plures simul habitare vellent. Quid vero, dices, opulentia illa sacerdotali facies? Respondeo restituendas opes Christo. Bonum factum; parce vivere, ut pauperes liberaliter pascas. Hoc qui negat suae dignitatis esse, ille aequum putat, esuriente Christo, se lautum esse.

§. 13. Hanc denique coniunctionem plurium suadet ipsa necessitas, ut aegri sibi mutuo, morientesque solatia praestent; nam dura est prosecto eorum conditio, qui aegri vix fida adiutoria habent, quorumque res inter ipsa sunera rapsuntur. Qnod non modo canonicis, sed Episcopis et Cardinalibus interdum contigisse constat.

Itaque consultum foret, sumptu privilegio, favoreque eos iuvare, qui vel in collegiatis Ecclesiis confratres suos aequo pretio ad mensam suam adhibere, vel aliorum convictores esse volunt.

Possentque eum in finem laxiores aedes, hortique concedi.

Ubi autem fieri potest, id agendum, ut plerique simul, aut sane nemo inter faeculares habitet.

Nec quicquam obstat, quo minus statuatur, ut omnes, qui capitulares non sunt, necin studiis versantur, non libere, et suo arbitrio sibi diversoria eligant, sed statuto capitulari apud virum aliquem gravem propriae, vel alterius Ecclesiae habitare iubeantur, et vitae suaetestimonium admittendi ad capitulum adferre.

Possent autem iudicio capituli, aut Episcopi designari viri prudentes, graves, bonique exempli. Nam absolutis, aut abruptis studiis, in summa libevate iuniores canon ci facile aberrant.

Nec modo id in iunioribus, sed adultioribus etiam sensim inducendum arbitror, quamvis ad senatum seu capitulum sint admissi. Salubrique decreto licentiae frena inicienda. Quid enim grave fuerit, si tale statutum siat? Quandoquidem multorum casus pro [Orig: prô] dolor nos docucrunt, in promiscua habitatione cum saecularibus magna pericula esse, multosque boni propositi iuvenes, et virosmala societate a pietate abductos; capitulum pro suo officio, volensomnium et singulorum saluti consulere, irrefragabiliter statuit observandum.

Primo, ut Iuniores canonici, qui studiis operam dant, sive in urbe suae residentiae, id faciant. sive dissitis Academiis, hospitium non nisi cum Scholastici consensu et approbatione accipiant, et si ei visum fuerit, mutent, certo scientes, fore ut pro toto tempore, qui non obtemperaverint, fructus illis tamquam suspensis negentur. Statuet vero Scholasticus, ut non nisi apud parentes, tutoresue sint, vel in seminariis, vel apud exemplaris vitae, modeftaeque familiae Ecclesiasticum diversentur, qui etiam de domestica conversatione capitulo rationem reddere tenebuntur. Quod si apud honestos, piosque cives habitare voluerint, id non sine capituli consensu permittetur. Idem statutum est de illis, qui studiis non vacant, nec in capitulo tamen sunt, quos omnino

prope templum, apud confratres habitare volumus. Denique idem censuimus de omnibus, qui intra annum vicesimum sunt, quos senum exemplo in pietate proficere, nec rerum domesticarum cura occupari convenit.

Haec aut similia, vel strictiora, vel laxiora, si sensim inducantur, absque labore reformatio sponte sequetur.

De parochis dicam peculiari loco.

CAPUT XVIII. Capitula disciplinae causa instituta esse, et eorum modus.

§. 1. CAPITULUM voco selectum Ecclesiae senatum iure et ordine congregatum; duplex vero est: Cathedrale, et Ecclesiarum privatarum, nam de religiosorum capitulis modo non agimus.

§. 2. Capituli nomen a religiosurum capitulis fluxit, cum enim plerisque in Ecclesiis ubi nunc Clerici, seu canonici degunt, fuerint religiosi, hinc factum est, ut nomina quaedam et caerimonias religiosorum retinuerint, postquam in canonicos mutati sunt. Res tamen antiquissima est; nam Episcopi olim cum fratribus suis, hoc est, consilio presbyterorum res arduas deliberabant, et eorum consilio exsequebantur, ita normam habemus Apostolicam. Nam Apostoli loco Episcoporum, presbyteri vero sacerdotum loco fuerunt. Erant vero tum presbyteri sive seniores, qui Actorum 5. in concilio cum Apostolis sedent; Convenerunt Apostoli, et seniores videre de verbo hoc. Item non modo Apostoli, sed et seniores scribunt Antiochenis. Hieronymus etiam tradit communi presbyterorum consilio Ecclesias gubernatas, postea tamen obortis schismatis presbyteri tantum assessores Episcoporum fuerunt. Episcopi tamen iudices presbyterorum fuerunt. Sic 1. Tim. 5. Adversus presbyterum accusationem noli recipere, nisi sub duobus, aut tribus testibus. Poterat igitur apud Episcopum accusari presbyter, iudex ergo presbyteri Episcopus. Hoc ergo presbyterorum consilium nobis capi tula referunt, quamvis sacerdotes omnes non sint, qua quidem in re usus obtinuit contra veteres canones, ut etiam subdiaconi, et diaconi sacerdotibus aequentur, quoad gubernationem, archidiaconi etiam saepe in sacerdotes potestatem exerceant.

§. 3. Magna nunc est in Ecclesia auctoritas Capitulorum praesertim cathedralium, eaque utilis, et Ecclesiarum conservatrix. Nam capitula disciplinae invigilant, cum Episcoporum absentia, neglegentia occupatio, valetudo eam curare nequit. Monet Concilium Coloniense 2. anno 1536. celebratum, cap. 14. part. 3. Capitula vero disciplinae (quae vocant) multo maiori diligentia observentut, atque hactenus. Id ita fiet, si non tam profanae quam res sacrae in his tractentur. Si de moribus inquiratur, si vita expendatur singulorum, et quod olim sancti patres fecisse dignoscuntur, ex temporali oratione interdum commonerentur fratres. Et in primis ad sacras litteras capescendas instigarentur, atque in his optimas horas collocarent, incitarentur, quod hic reperiatur fons vitae scaturiens, ex quo qui haurit, non sitit in aeternum. Hic thesaurus Euangelicus, propter quem oportet vendere universa, reconditus sit, ex quo prudens ille paterfamilias profert nova et vetera.

De monachorum capitulis pari modo Concilium Augustanum anno 1548. celebratum c. 12. Monasteria cuiuscumque ordinis, secundum regulas quas professi sunt, reformari, ipsosque monachos in oboedientia et religionesui ordinis contineri, Capitulum disciplinae frequeter servari, vitia illic cottidie subnascentia severiter corrigi, cultum divinum reverenter et debite servari, concubinarios, adulteros, ebrios, criminosos, infames, suspectos de haeresi, aliisue criminibus, poenis debitis castigari, habitum et tonsuram diligenter servari, aedificia et bibliothecas studiose curari, praedia, census, et iura conservari praecipimus, repugnantes aut reformationis impatientes severa coercitione debitis mediis castigaturi.

Quoniam vero promptum est, cum de iuribus, provenientibus, aliisque rebus agitur convenire, et quibusdam in locis disciplinae rari conventus habebantur, nonnullae Ecclesiae sapienter ac pie statuerunt, ut in capitulis maior ratio pietatis haberetur, ita Mediolanen. 2. decret. 13. In singulas hebdomadas canonici cuiusvis Ecclesiae Capitulum habeant, in quo cum quaeratur, an superioris Concilii decreta divinorum officiorum ratione serventur; an si qui item errores in sacrarum caerimoniarum ritu commissi sint; tum legatur pars aliqua earum rerum, quae de vita et honestate clericorum nostris constitutionibus praescriptae sunt, vel illarum, quae Catechismo Romano, aut aliis item libris expressae ad Christianae pietatis doctrinam, vitaeque Ecclesiasticae disciplinam et rationem pertinent: tum etiam in aliis spiritualis vitae exercitationibus ipsi versentur: idque omne prout Episcopo, Capitulive Praefecto visum erit. Quo in Capitulo ne quidquam aliud quoad rerum temporalium curam, ac procurationem pertinet, prius agatur, geraturue, quam in ea tractationis ratio habeatur, quae tota in rebus spiritualibus posita sit.

Imitamini hoc omnes Ecclesiae; nam Ecclesiae vastitas, ornamentorum multitudo, iura, opes, nobilitas eo omnia referuntur, ut pietas vigeat, ut divini officii cultus, cum devotione, et animorum puritate peragatur.

§. 4. Omnino expedit ut Episcopus in capitulum magnam potestatem habeat, et capitulum vicissim in Episcopum. Non est illa sibi contraria, sed bono publico salutaris, et disciplinae Ecclesiasticae necessaria potestas. Primo decapituli cathedralis potestate dicam.

Prima est: Posse ab eo sede vacante haereticos excommunicari. ita decret. l. 5. t. 7. c. 9. Universus, qui de sacramento corporis et sanguinis Domini nostri Iesu Christi, vel de baptismate, seu de peccatorum confessione, matrimonio, vel reliquis Ecclesiasticis sacramentis, aliter sentire, aut docere non metuunt, quam sacrosancta Romana Ecclesia praedicat et observat, et generaliter quoscumque eadem Romana Ecclesia, vel singuli Episcopi per dioeceses suas cum consilio (si oportuerit) vicinorum Episcoporum, haereticos iudicaverint: vinculo perpetui anathematis innodamus.

Secunda, ut collegarum singulos arceant a sacris, fructu privent, ita omnibus in locis. Et pulchra est constitutio Synodi Coloniens. anni 1549 Si quos decanus rebelles cernat, si divini cultus atque sui officii, neglegentiores, si rixosos, si litigiosos, si percussores, si aleatores, si scorta foventes, aut aliis publicis criminibus irretitos, atque hi fraternam correptionem audire recusaverint, agat in his capitulis quod iubet Paulus: Peccantes coram omnibus argue: Tum si repiscere nolint, arceat a sacris, prohibeat participare fructus, donec ad meliorem vitae frugem revertantur, sic tamen, ut hic servetur regula Apostolica: Corripite inquietos, consolamini pusillanimes, patientes

estote ad omnes, et neque ira, neque odium, neque rancor ullas sibi partes vendicet. Nam illa praepositorum sollicitudo est utilis, illa cautela est laudabilis, in qua totum ratio agit, et furor nihil sibi vendicat. Ira enim saepe etiam innocentes ad crimen inducit. Dum enim iusto amplius irascimur, et volumus aliena coercere peccata graviora committimus.

Per haec tamen nostris, ac Ecclesiarum provinciae nostrae privilegiis ac legitimis consuetudinibus, et praesertim mori ac consuetudini, quae in aliquibus Ecclesiis est, (nempe ut causae disciplinae per diaconos diiudicentur) nihil praeiudicamus: modo tamen diaconi, ad requisitionem Decani, suo officio graviter ac strenue incumbant ac satisfaciant. Quod si Decanus et Capitulum, neglegentes, aut eisdem criminibus irretiti fuerint ad iuris communis dispositionem redire necesse erit.

TERTIA, ad fideliter pronuntiandam sententiam, aliaque iuramenta capitulares, praesertim ad oboediendum Decano astringere. Id quoque in usu est; sed interdum nimium multa exiguntur iuramenta, quod Synodo Coloniensi merito displicuit; c. 20. Et cum Christus tanto serio iurandi facultatem prohibuerit, ut nisi necessitate veritatis, alioque perclitandae, cogamur, omnino iurare non debeamus: coercenda est illa immoderata in Capitulis iuramentorum exactio, per quam necesse est, ut multi in ancipitia periuria corruant, quorum non tantum illi qui peierant, sed et qui causam periurii temere exigendo praestant, rei sint. Nam Christi verbum est: sit verbum vestrum, Est, est: non, non: quod amplius est, a maio est. Et in Ecclesiastico legimus. Vir multum iurans, replebitur iniquitate, et non discedet a domo eius plaga. Si nosipsos diiudicaremus, non utique iudicaremur.

QUARTA, qua plurimum capitulorum cathedralium crevit auctoritas, est Episcopos, Archiepiscoposque eligendi potestas; cum enim frequenter pontifici obreperent callidi homines, cum populi electio tumultuosa esset, cum praelaturas venderent imperatores, devoluta est ea potestas ad capitula, quae electiones fidelius, sincerius, constantiusque tenuerunt. Et tamquam optimates Ecclesiae sacerdotem eligere solent. Non ignoro quorundam capitulorum pudenda fuisse errata dum sibi, vel suis vitiis commodum Episcopu, Ecclesiae vel inutilem, vel perniciosum elegerunt. Nec chorum dedecorum exempla nostris temporibus defuerunt; sed multo pauciora, et minus nocentiora fuerunt, quam vetera.

Neque enim in unum improbum facile capitulares omnes, cum inter eos multi boni, docti, prudentesque vivant, conspirabunt.

Porro electio Capitulis convenit has in leges. 1. Canonici eligant praelatum, nisi alteri id iuris conveniat. 2. Pueri quique subdiaconi non sunt, ne eligant. 3. Nec excommunicati, suspensi, haeretici, absentes, nisi legitima sit causa absentiae. 4. Si non eligant praescripto tempore, et modo ius eligendi ad superiorem proximum devolvitur. 5. Si scientes indignum eligunt, ut concubinarium, ius eligendi amittunt, idque ad pontificem transfertur. 6. Qui indignum eligunt triennio inhabiles sunt ad passivam vocem, non enim eligi debent, qui improbum aut indignum elegerunt. 7. Electus vero confirmationem a pontifice habeat, oportet. 8. Ante omnia iurati suffragium dant et sua consuetudine plerisque in locis sumpto Eucharistiae sacramento. 9. Electum, aut eligendum nulla promissione contra canones obstringant.

QUINTA possunt etiam praelaturas quasdam tollere, sed opus habent confirmatione facti. Ita Tullenses Canonici primiceriatum sustulerunt, reditibus inter canonicos distributis. Quasdam etiam praeposituras in Ecclesiis tenuibus diviserunt nostro tempore, quod negarent [(reading uncertain: print blotted)] , sibi opus esse praeposito.

SEXTA, possunt canonici certum numerum canonicorum in capitulo constituere, non tammen praebendas dividere, aut supprimere. Possunt facultatibus auctis plures canonicos admittere. Ut vero non possunt supprimere praebendas ita nec accidere, onera nova imponere, sive corporalia, sive pecuniaria, nisi ea, quae in communi sunt, ut omnium beneficia aequabili proportione graventur, alioqui iuniorum cottidie deterior conditio redderetur. Qua de re passim multa sunt iure constituta, contra quae nihil facit ius privatum, seu statuta capitularia. Irrita enim sunt ipso iure, quae in praeiudicium iuris communis a paucis constituuntur.

SEPTIMA, vocem, seu ius suffragii nemo, nisi subdiaconus habeat. Ita Trident. Sess 22. Quicumque in cathedrali, vel collegiata, saeculari, vel regulari Ecclesia divinis mancipatus officiis, in subdiaconatus ordine saltem constitutus non sis: vocem in huiusmodi Ecclesiis in Capitulo non habebit: etiam si hoc sibi ab aliis libere fuerit concessum. Ii vero, qui dignitates personatus, officia, praebendas portiones, ac quaelibet alia beneficia, in dictis Ecclesiis obtinent, aut inposterum obtinebunt, quibus onera varia sunt annexa, videlicet, ut alii missas, alii Euangelium, alii epistolas dicant, seu cantent: quocumque ii privilegio, exemptione, praerogativa, generis nobilitate in signiti: teneantur, iusto impedimento cessante, infra annum ordines suscipere requisitos: alioquin poenas incurrant, iuxta constitutionem Concilii Viennensis, quae incipit. Ut ii, qui: quam praesenti decreto innovat: cogantque Episcopi eos diebus statutis dictos ordines per se ipsos exercere, aut cetera omnia officia, quae debent in cultu divino praestare: sub eisdem et aliis, etiam gravioribus. poenis arbitrio eorum imponendis. Nec aliis, imposterum fiat provisio, nisi iis, qui iam aetatem, et ceteras habilitates integre habere dignoscentur. aliter irrita, sit provisio.

Ita per statuta Ecclesiarum omnium, quas quidem memini, et iura communia, consuetudoque corroborat.

OCTAVA pravos domicellares arcere a capitulo possunt, nec potest eos Episcopus cogere, ut recipiant. Moguntinum Concilium anno 1549. sub Sebastiano celebratum, ita statuit.

Hactenus in Ecclesiis cathedralibus et collegiatis (saltem in ea parte, quae Maiores nostri, non sine magna ratione, Iuniores Canonicos, quos Domicellares vocant, non statim ut beneficia acceperint, ad Capitula admitti, sed ad tempus sub iugo praelatorum detineri voluerunt) satis neglegenter advigilatum esse, non sine Ecclesiarum pernicie sentimus, dum hi quibus ea cura incumbit, ad studia et mores Domicellarium parum attendentes: si modo Domicellares certum tempus in beneficii possessione exegissent, aut pecuniam pro emancipatione constitutam numerassent: sine ampliori delectu quosuis ad Capitula admiserunt, etiam eos, quos nec vitae honestate, nec doctrina satis idoneos, aut Ecclesiis utiles futuros norint, Unde fit, ut interdum Ecclesiae, minus utili Canonicorum turba oneratae, nec in spiritualibus, nec in temporalibus debitis obsequiis administrentur.

Quarum indemnitati consulere volentes, Praelatorum, Capitulorum et aliorum, quorum interest, conscientias

duximus onerandas, hisque districte praecipiendo iniungimus, in posterum, non secundum praetensam consuetudinem (quae ut in hac parte, ut Ecclesiis perniciosa, irrationabilis, aut potius corruptela censenda est) quoslibet, sed secundum conscientiam idoneostantum et dignos, ad Capitula, praesertim Metropolitica et Cathedralia, admittant. Pravis vero moribus deditos et ignavos, tantisper a Capitulari dignitate et emolumento arceant, donec emendatione vitae locum hunc mereri videbuntur: aut si contra omnem emendationem praefracti, et incorrigibiles se exhibere perseueraverint, ad dimissionem beneficiorum remediis iuris, tamquam inhabiles et insufficientes ac minus idoneos, prorsus cogant. Qua constitucione nostra, et ipsis Praelatis et Capitulis, ut officio suo diligenter invigilent: et iuventuti Ecclesiasticae, ut vitae ingeniique cultum accuratiore studio capessant, occasionem, praestari arbitramur.

NONA, Alienatio Episcopi sine consensu capituli irrita est, ita Concilium ad Valentiam, et decret. l. 3. t. 10 c. 1. Irrita erit Episcoporum donatio, et venditio, vel commutatio rei Ecclesiasticae, absque collaudatione, et subscriptione clericorum.

Legitima ratio est, et ex aequitate; cum enim res Ecclesiasticae sint tales, quibus ministri, Ecclesiae, pauperes, iustitia defenditur, sarta tecta templorum restaurantur, non debent alienari absque scientia eorum, quorum interest, leges vero illas multorum praesulum vitia fecere, qui bona Ecclesiarum agnatis, ministris, assentatoribus dare, aut exiguo pretio divendere solebant; ad eas res comprobandas non facile capitulum adduci potest.

DECIMA. Immo eadem de causa nec publica Ecclesiae negotia sine consilio capituli tractare praelatus debet.

Statuit Alexand. 3. hanc legem. Decret. l. 3. t. 10. c. 4. Novit tuae discretionis prudentia, qualiter tu et fratres tui unum corpus sitis, ita quod tu caput, et illi membra esse probantur, unde non decet te omissis membris, aliorum consilio in Ecclesiae tuae negotiis uti: cum id non sit dubium, et honestati tuae; et sanctorum patrum institutionibus contraire. Innotuit si quidem auribus nostis, quod tu sine consilio fratrum tuorum, abbates et abbatissas, et alias Ecclesiasticas personas instituis, et destituis: et infra adeoque id auctoritate Apostolica prohibemus: et infra. Nos enim tales institutiones et destitutiones carere decernimus robore firmitatis.

Et c. 5. Fraternitati tuae mandamus, quatenus in concessionibus, et confirmationibus, et aliis Ecclesiae tuae negotiis, fratres tuos requiras, et cum eorum consilio, vel saenioris partis eadem peragas et pertractes: et quae statuenda sunt statuat, et errata corrigas, et evellenpa dissipes et evellas: Absentium quoque fratrum nomina inscribi non sinas: quia talia munimenta irrita sunt et falsa, et tu exinde quaestionem falsi poteris merito formidare.

UNDECIMA. Nec sine capituli consensu alias Ecclesias, aliis dare potest. Ibidem c. 8. Adiecisti etiam, utrum Episcopo vel Electo, cum solo Archidiacono praeter assensum maioris Ecclesiae, cum al ipsa eligatur Episcopus, et archiadiaconus assumatur de ipsa, coenobiis vel Ecclesiis conventualibus, ad quas ius pertinet patronatus, liceat conferre perpetuo vacantes Ecclesias baptismales: et infra: Alierius etiam quaestionis solutio ex Epistola Leonis Papae colligitur evidenter, in qua legitur: Ne quis Episcopus de rebus Ecclesiae quicquam donare, vel sermutare, vel vendere audeat: nisi forte aliquid horum faciat ut meiora prospiciat: et cum totius cleri tractatu atque consensu id eligat, quod non sit dubium Ecclesiae profuturum. Irrita enim Episcoporum donatio, venditio, et commutatio rei Ecclesiasticae, erit absque conniventia, et subscriptione clericorum, per hoc enim noveris solutam secundo loco propositam quaestionem: cum concessiones Ecclesiarum perpetuas, ad alienationes non sit dubium pertinere.

DVODECIMA. Valet tamen concessio Episcopi, si capitulum postea ratam habeat, ibidem cap. 3. Certum est, de rigore iuris concessionem illam non tenere, quam reclamante capitulo per praedecessorem tuum constat factam fuisse: Nisi eam ratam postmodum habuisset.

Olim taciturnitas capituli ratam faciebat; ibidem cap. 2. Nunc merito ex statutis apertum, et scripto consignatum consensum requirunt. Leges enim bonae ex malis moribus factae sunt.

DECIMA TERTIA. Capitulorum Cathedralium privilegium est, ut ad Synodos provinciales admittantur, ita decretal. l. 3. c. 10. Provinciae Senones. capitula Cathedralium Ecclesiarum ad nos querimoniam transmiserunt, quod Archiepiscopus Senon. et, eius suffraganei, procuratores eorum nuper ad provinciale concilium convocatos, ad tractatum eorum admittere noluerunt: et infra, visum fuit nobis et fratribus nostris, ut capitula ipsa ad huiusmodi concilia debeant invitari, et eorum nuntii ad tractatum admitti: maxime super illis, quae ipsa capitula contingere dignoscuntur.

Hinc itaque apparet optime ordinatam esse Ecclesiam, in qua plurimum potest ad aedificationem antistes, ut tota disciplina sit in eius manu; nec ab ea ullus appellare possit. Minimum vero ad destructionem, in iuribus, bonisque vendendis, donandis, aut quocumque titulo alienandis, in canonicis sine legitimo examine admittendis.

DECIMA QUARTA, In capitulo pars maior et sanior praevalet, nisi minor cum ratione contradicat. ita decret. l. 3 t. 11. cap. 1. Cum in cunctis Ecclesiis quod pluribus et sanioribus fratribus visum fuerit, incunctanter debeat observari: grave nimis est, et reprehensione dignissimum, quod per quasdam Ecclesias pauci quandoque nontam de ratione, quam de propria voluntate, ad ordinationem ecclesiasticam procedere non permittunt. Quocirca praesenti decreto statuimus, ut nisi a paucioribus et inferioribus aliquid rationabiliter obiectunfuerit et ostensum, appellatione remota praetualeat semper, et suum consequatur effectum quod a maiori et saniori parte capituli fuerit constitutum: Nec constitutionem nostram impediat, si forte aliquis ad conservandam ecclesiae suae consuetudinem, se iuramento dicat astrictum: Non enim iuramenta, sed potius periuria sunt dicenda, quae contra utilitatem, ecclesiae et sanctorum patrum veniunt instituta. Si quis autem huiusmodi consuetudines, quae nec ratione iuvantur, nec sacris congruunt institutis, iurare praesumpserit: donec dignam egerit paenitentiam, a perceptione sit Dominici corporis alienus.

Itaque si maior capituli pars Episcoporum indoctum, avarum, concubinarium, aliove vitio infamem eligeret, minor pars cum ratione, et canonum auctoritate contradicet, et faciet electionem irritam.

Quod vero de iuramentis, ait periuria esse. Ille sensus est: Iurare in id quod contra canones est, aut iustitiam tam est peccatum, quam periurium: nec magis servandum quam periurium. Consultum itaque foret, omnium capitulorum iuramenta in Synodo provinciali proponi et excuti, atque de iis confirmandis, vel abolendis

constitui, nec venientibus nova sine publica auctoritate imponi. Deinde multos abusus mutua conniventia induxit, ut de distributione proventuum, qui magni absentibus dantur quibusdam in Ecclesiis, ut queritur Concilium Moguntinum sub Sebastiano c. 70. Perniciosus abusus est, cum pudendo cleri dedecore, et animarum periculo, gravique ecclesiarum detrimento coniunctus, quod in ecclesiis quibusdam cathedralibus et collegiatis, potissima proventuum portio canonicis etiam apud ecclesias non residentibus, nec quicquam utilis aut necessarii ministerii exsequentibus distribuitur: vicariis, qui diurna et nocturna fatigatione omnes ecclesiae functiones sustinent, vixtenui censu, et qui ad vitam misere sustentandam aegre sufficiat, relicto. Hinc capitula et canonicos ecclesiarum in Domino exhortamur, ut aequitatis et rationis olim Deo reddendae memores, ad functiones ecclesiis suis necessarias, his qui eas gerunt, de fructibus ecclesiarum sufficientem et honestum victum deputent: ne causam praebeant, de ecclesiarum proventibus necessario aliter disponendi.

Et sane Tridentinum nuper, et Deus ab aeterno aliter disposuit. Cuius hoc est: Qui non laborat, non manducet. Hanc ob causam tam multa rapit fiscus, miles, praedo, quia pro eo quod reliquum est, nondum satis laboratur, et laboranti minima portio distribuitur, non canonum iure, sed praluo contra canones abusu.

§. 5. Magna quoque et ordinaria potestas est Episcopi in capitulum, et capitulares omnes, eaque Apostolica. Ita Concil. Trident. Sess. 6. cap. 3. Ecclesiarum praelati ad corrigendum subditorum excessus prudenter ad diligenter intendant: et nemo saecularis clericus, cuiusvis personalis, vel regularis, extra monasterium degens, etiam sui ordinis privile gii praetextu tutus censeatur, quo minus, si deliquerit, ab ordinario loci, tamquam super hoc a sede Apostolica delegato, secundum canonicas sanctiones visitari, puniri, et corrigi valeat.

Et c. 4. Capitula cathedralium, et aliarum maiorum ecclesiarum, illorumque personae, nullis exemptionibus, consuctudinibus sententiis, iuramentis, concordiis, quae tantum suos obligent auctores, non etiam successores, tueri se possint, quo minus a suis Episcopis, et aliis maioribus praelatis, per se ipsos solos, vel illis, quibus sibi videbitur, adiunctis, iuxta canonicas sanctiones, toties, quoties opus fuerit, visitari, corrigi, et emendari, etiam auctoritate Apostolica, possint, et valeant.

Nulla igitur exemptio ullum capitularem potest a correctione Episcopi tueri; omniaque in hunc finem statuta irrita sunt, quia contra ius; addo contra iustitiam. Nam Episcopus est etiam capitularium Episcopus, ut ceteri Cleri, et Laicorum; eidem igitur incumbit, uti sua in eos potestate; alioqui sine spiritali capite essent. Quod si forte praetendant se sub solo pontifice immediate esse, quemadmodum multi sunt; non tamen sic a iurisdictione Episcopi sunt exempti; nam ille legatus est pontificis, contra quem omnis exceptio, exemptioque invalida est. Itaque in capitulo etiam exempto morum censor est Episcopus; itaque rectissime statutum est in Concil. 3. Mediol. Quo facilius Episcopus in Ecclesia sibi commissa, et divinum cultum augere, et canonicorum concordiam, mutuamque caritatem conservare, et canonicalem disciplinam tueri possit; singulis mensibus, aut saltem saepe in anno, canonicali capitulo interesse studeat, vel eo loco, ubi haberi solet, vel alio, quo illud is ad se convocare maluerit: convocet autem cuiusvis rei causa, ob quam expedire iudicarit. Quo in capitulo aliquando videat, an quae de divinorum officiorum cultu praescripta sunt, recte, rite, ordine, atque cum dignitate gerantur.

Nec eximit exemptum; nam adiungit. Quod si capitulum exemptum sit, possit Episcopus ex decreto Concilii Tridentini, illud convocare arbitrio suo, eo solo casu, quando ipse vult aliquid Canonicis proponere in re, quae ad suum suorumue commodum non spectat, et tum in loco dumtaxat, in quo antea solitum fuit Capitulum convenire.

Itaque exempto capitulo interesse, mores componere, corrigere malos, ea quae ad divinum obsequium pertinent, statuere potest, hoc enim non est agere de suis suorumue commodis, sed communi, nam ab exemptis capitulis fere dependet Ecclesiastica disciplina.

§. 6. Neque ad capitulationes, et pacta recurri potest; nam Episcopus ordinarius est iudex, et superior sui Cleri. Deinde quocumque modo exemptus Clericus praecepto concilii generalis subicitur, quoad visitationem, correctionemque Episcopo, non ergo possunt ullis se pactis aut constitutionibus eximere.

Quod si ante electionem Episcopi omnes iuramentum praestent; si electus fuero, iuro me nullum capitularem moniturum, citaturum, iudicaturum, omnem illis libertatem permissurum: Iniquitatis est hoc iusiurandum; quia iurat se non functurum officio boni viri, nedum boni Episcopi. Possuntque omnes tale iuramentum exigentes, aut praestantes iure electionis privari. Verum et de his plura, cum de Episcopis agendum est. Nam ex hoc abusu sequitur quosdam canonicos vix ullum superiorem agnoscere. Pontifex procul abest, a nuntiis Apostolicis tuti sunt, Episcopum non curant, itaque nonnulli quos oboedientiae specimen praebere omnibus oportuit, suo penitus arbitrio vivunt, et quidquid libitum est, licitum putant. Hoc autem contra ius naturae est.

CAPUT XIX. Varii Ecclesiasticorum ordines.

§. 1. BIfariam Ecclesiastici dividi solent; Prima divisio est quasi essentialis, ratione ordinis, sumpta ex ipso sacramento, ut sacerdotum, diaconorum, subdiaconorum etc. Alii ratione officiorum, instituto vitae, fine proximo; sic est Pontifex, Patriarchae, Metropolitani, Archiepiscopi, Episcopi, Archipresbyteri, Archidiaconi, Canonici, Monachi, Sacellani, Vicarii, de singulis breviter, quantum ad Ecclesiae, et Rei publicae corpus attinet, dicendum; disputationes enim Theologicae alium locum postulant, uti et alium scopum habent.

§. 2. Septem ordines sacri in Ecclesia numerantur, sacerdotium, diaconatus, subdiaconatus, deinde minores ordines, Lectorum, Acoluthorum, exorcistarum, ostiariorum. Quos omnes esse unum sacramentum genere, sed specie diversum docent auctores; de minoribus nonnulli dubitarunt; Verum haec Theologis et illis qui controversias tractant consideranda relinquo. Mihi de hisce agendum practice, uti ad constituendam Rem publicam Ecclesiasticam conveniunt. Itaque de ordine Hierarchico, praecipue quo gubernatur Ecclesia in foro externo ut vocant, agamus. In eo primum locum tenet Episcopus, Episcoporum vero una est ordinis potestas, sed varia in gubernatione, aliique aliis praesunt, ut Episcopis Archiepiscopi, his Patriarchae, omnibus Pontifex

eo modo et ordine, ea Rei publicae utilitate, ut nihil mirabilius umquam mundus aspexerit, nihil ad mores, et quietem Rei publicae convenientius. De hoc igitur ordine dicamus.

CAPUT XX. De Pontifice Romano.

§. 1. DE Pontifice Romano sine stomacho haereticorum nemo Catholicus loqui potest; nec hoc novum est, in eo unitas Christiana nectitur, et fides fundatur, non ut in causa principe, sed ut vicario summi pastoris. Non tamen mirum esse debet, omni sectario nomen Pontificis esse odiosum, ipsamvero personam abominabilem, officium vero antichristianismum; nam iam olim nemo veritati contradixit, qui non pontifici quoque inimicus fuerit; Nobis sane permirum est inter tot haereseon centurias nullam fuisse, quae non Romano se Papae opposuerit. Ortum est hoc immane dissidium in mensa Domini, in qua Petrus ferventior Domini amator, de proditore servatoris inquisivit, et in horto satellitem hostium aure truncavit, denique Simonem ipse damnavit. Hereditarium odium omnium Christi inimicorum summo sacerdotio connexum est. Iam dudum sane unum ex tot haeresiarchis quaero, ex omnibus inquam a Capernaitis ipsis, usque ad Vorstianorum novissimos discipulos, qui non Pontifici, eiusque potestati fuerit inimicissimus. Quid mirum? Inter veritatis cathedram, et errorum subsellia, numquam potest esse concordia. Nemo reus contumax iudicem suum amavit: non est novum igitur Pontifices nostros omnium sectarum odium sustinere, cum omnes eorum antecessores, martyres et confessores sui temporis haereticorum calumniis, insidiis, armisque appetiti sint.

§. 2. Pontificiae potestatis finis est, ut sub uno capite aspectabili, vicario Christi tota Ecclesia regatur, et schismatis tollatur occasio. Eam ob causam schisma in pontificis electione est omnino abominabile. Nam caput in quod mens et sensus. Ecclesiae convenit sine pernicie magna non scinditur. Hinc tot legibus cautum est, ne duo capita eligi videantur, dubiumque sit, cui paren dum sit. Schismata omnia Deo invisa, mortalibus exitiosa sunt. Chore, Dathan, Abiron terra dehiscens absorbuit. Num. 19. Vestem scindere pontifici non licuit, Levit. 10. Tunicam domini inconsutilem ne miles quidem duscidit. Primum schisma fuit, cum Episcopitres Novatianum clandestine, in Pontificem Romanum elegerunt, et ordinarunt. Ita in Epist. 48. et 52. Cypriani, et Cornelii ad Fabium, aut Flavianum Antiochenum: secuta sunt deinde alia, atque alia. Ingens illud fuit, et diuturnum; cum factione gentium diversi eligerentur, cum Itali anno 1376. ut Blond. decret. 2. l. 10. Urbanum sextum Neapolitanum suae nationis Pontificem; Galli Clementem septimum elegerunt, quod schisma postannos 39. in Concil. Constantiensi sublatum est. Quod si nullum unum sit caput, nullus religionis magister omnia dissidiis misceantur, omnes enim haereses in cunis bella gesserunt, ut in libro de Synodo Euangelicorum, et pace Germaniae, atque adeo Iubilo Iubilorum docui.

§. 3. Electio summi Pontificis utpote aqua Ecclesiae dependet salus, magnae semper curae fuit antistitibus, immo et principibus. Populus eligendi Pontificum et Episcoporum iure divino potestatem non habet. Nam Christus ipse Apostolos elegit, ipse septuaginta discipulos constituit, Apostoli per diversa loca Episcopos et presbyteros constituerunt. Populi munus est audire, et pasci, non ordinare praesides, idem constituit Concilium Nicaenum, ne turbis permittatur facere electionem eorum, qui sunt ad sacerdotium promovendi. Ita can. 13. Nicaenum. Verum hac de re sunt propositiones Bellarminianae l. 1. c. 7. et sequentibus, de Clericis, ab Catholicis probatae, a priscis Conciliis sumptae Propositio Quinta. Ius eligendi sumum Pontificem, ceterosque Ecclesiae pastores, et ministros, non convenit populo iure divino: sed si quid aliquando in hac re populus potuit, id totum habuit ex conniventia, vel concessione Pontificum.

Propositio Sexta. Electio Episcoporum non pertinet iure divino ad Clerum, sed ad summum Pontificem, ut vel ipse eligat, vel praescribat eligendi modum.

Propositio Septima. Ratio eligendi summum Pontificem per solos Cardinales, est omnium optima, et merito conservanda, etsi absolute posset Pontifex eam, mutare si vellet.

Propositio Octava. Si nulla extaret Pontificia constitutio de elestione sum. Ponti. vel casu aliquo omnes electores a iure designati, id est, omnes Cardinales simul perirent, ius electionis ad Episcopos vicinos, et Clerum Romanum pertineret, cum dependentia tamen aliqua a Concilio generali Episcoporum.

Verum ea de re exstant multorum disputationes neque nunc mihi propositum est, de iure agere. Sed id quod paci Ecclesiae conducit, exponere.

§. 4. Hinc constat Electores constitui ab Ecclesia posse; et idcirco in electione saepe variatum est, qua de re eruditissime Greg. Tolosanus (Syntag. iuris l. 15. c. 3. a §. 19.) A quibus autem eligatur summus Pontifex, quaestio temporum habet distinctionem. Et sacrosancta Romana et Apostolica, non ab Apostolis primum, sed ab ipso Domino et Salvatore nostro primatum obtinuit, [Note: c. sacrosancta 32. dist. can. ita Dominus 19. dist. ] nam Beato Petro Apostolo dixit: (Tu es Petrus, et super hanc Petram aedificabo Ecclesiam meam, etc. [Note: D. Matth. c. 16. ]) subinde f [(perhaps: quamquam is immediate)] [Note: c. Si Petrus etc. unde ipse Clemens, 8. q. 1. Clemens Epist. ad Iacobum fratrem Domini Euseb. 3. c. 11. Tom. I. concil. in Clementi. ] D. Petro in sede non successerit, et ipso volente ante illum eandem tenuerint Linus, Cletus seu Anacletus I. Eo quod vivente adhuc D. Petro Linus et Cletus adiutores adsciti sunt in administratione bonorum externorum, qualem diacones habebant, et nunc camerarii Papae. [Note: Can. si [(reading uncertain: print faded)] Petrus iuncta gl pen. 8. q. 1. ] Fuitque Clemens secundum electionem secundus, sed in administratione quartus summus Pontifex. Deinceps quia exemplo perniciosum visum est, ut quis deligeret sibi Episcopum successorem, [Note: In concil. Antiocheno, in can. Episcopo non liceat pro se et concil. Martini Papae, C. Episcopo non liceat ante 8. q. 1. c. 1. de concess. praeb. ] et quae Dei sunt ab hominibus dari [Note: D. can. Episcopo non liceat ante 8. q. 1. C. convenior. 23. q. 8. ] alia formula eligendi summum Pontificem comprobata est, et a solis Ecclesiasticis delectus. Ecclesiae postea pacem adepta interfuit populus, et secuta Imperatorum comprobatio, seu auctoratio: [Note: Polydo-Virgil. l. 4. de invent. rer. c. 10. can. Episcopos, et can. principali 63. d. ] omissa Imperatoris comprobatio in electione Pelagii [Note: Platina in vita Pelagij. ] et Gregorii I. [Note: Platina in Greg. 1. ] Benedictus II. sum. Pontif. statuit in posterum deligi summos Pontifices per Clerum et populum Romanum sine consensu Imperatoris. [Note: Polydo Virg. l. 4. de invent. rer. c. 10. Platina in Benedict. 2. et Volater, ] prohibitum de hinc Laicis, ne se immiscerent Pontificum electioni, et ab Adriano S. P. et in 8. Synodo: [Note: C. nullus, C. Adrianus 63. dist. ] neve consensus Imperatoris adhiberetur, et ne electio ab imperatoribus facta rata esset, cautum est [Note: C. Valentiniano et can. sequentibus 63. dist. 1. ] quamvis placuerit aliquando et plebem electioni adesse. [Note: C. plebs 63. dist. inct. ] Sub Agathone sum. Pontifice Siculo Imperatori dabatur certa pecunia pro ordinatione Pontificis, et ideo eius requirebatur auctoritas, [Note: Can. Agatho 63. dist. 2. c. quia sancta Romana 63. distinct. ] sub annum Domini 680. Quia et Stephani Papae exstat decretum, ut praesentibus legatis Imperatoris ordinaretur summus Pontifex, videlicet ut coercerentur scandala, quae solent in electione intervenire.

Adrianus primus, qui adeptus est sedem Apostolicam anno Domini 772. cum eius rogatu Carolus magnus ad defendendas res Ecclesiae venisset, habita Synodo cum 153. Patribus, electionem summi Pontis. Archiepiscoporum et Episcoporum, cum omnibus investituris Carolo concessit cum dignitate patriciatus. [Note: C. Adrianus 63. dist. Sabell. Ennea. 8. l. 8. et Sigiber. ] Ludovicus primus, Caroli Magni filius, cessit hoc ius electionis in perpetuum Paschali primo, [Note: C. Ego Ludovicus 63. dist. ] sum. Pontifici qui sedit anno. 817. et ipse ante a populo Romano sine consensu Imperatoris electus, [Note: Platina Pascal. et Volater. ] Quare nec in electione Adriani II. adhibiti fuerunt Legati Caesaris Ludovici II. quamvis tunc in urbe essent, anno Domini 869 et si quaedam usurpata consuetudo ante obtinuisset, [Note: Can. in Synodo 63. distinct. ] Henricus V. Imperator, contendere de principatu et de investituris Episcoporum, cum Paschali II. ausus, excommunicatus, tandemque culpam deprecari coactus est, ut eius temporis auctor consignavit litteris Gothfridus Viterbiensis libr. 17. historiae quae Pantheon inscribitur, in Henrico V. Adrianus III. qui sedit in Pontificatu anno Domini 886 primus ad populum retulit, ne in creando Pontifice consensus Imperatoris [Note: Platina Adriano et Sabell. ] exspectaretur.

Verumtamen Leo 8. sum. Pontif. qui sedit circa annum Dom. 968 Otthoni 2. Imperatori, potestate eligendi Pontificem renovavit et confirmavit, certis ob id litteris datis, quo tutius se imperii hostibus opponere posset. [Note: Platina in Leone 8. Albertus Krantius l. 4. c. 10 et 11. et can. in Synodo 63. dist. ] Iuravit autem antea Otho Ioanni 12. antecessori fidelitatem, et nihil suo consilio consensuve, aut exhortatione perditurum, nullumque placitum de rebus, quae ad illum terramve sancti Petri sine consilio suo facturum. [Note: Can. tibi Domino 62. dist. ] Ex his tandem variis concessionibus et remissionibus, et decretis nihil praeter seditiones crebras et schismata Ecclesia accepit: donec Nicolaus 2. Sabaudus qui sedit circa annum 1065. Ex concilii decreto, quod Mantua habitum est, statuit Pontifuem summum a solis Cardinalibus eligendum esse, cum praecedente tractatu. [Note: Can. in nomine Domini 23. distinct. Lanfranc. de sacramentis. Volatera. Polydo Virg. l. 4. c. 10. Alex. 4. in c. licet de. vitanda c. 1 de electione apud Greg. ] Alexander 3. Senensis rursum circa annum 1165 [(reading uncertain: print faded)] . statuit addendo, ut dissentientibus inter se in electione Cardinalibus, valeat illius electio, quem ex tribus partibus Cardinalium duae elegerint: excepta causa necessitatis, in qua non exspectantur duae partes Cardinalium, immo et aliquando huic sollemnitati renuntiare possunt eligentes [Note: Gloss. in d. c. licet in verbis a duabus partibus et ibi Gotfred. et Ioan. Andr. Cardinales Episcopi, Pontificem eligunt. Facultates Pontificis, et Episcopi manens successoribus, non electoribus. ]

§. 5. Anno 1059 in Concilio Romano Episcoporum 113. sub Nicolao II. ita statutum est.

Primo namque inspectore Deo est statutum, ut electio Romani Pontificis in potestate Cardinalium Episcoporum sit, ita ut si quis Apostolicae sedis sine praemissa concordi, et canonica electione eorum, ac deinde sequentium ordinum religiosorum, clericorum, et laicorum consensu inthronizatur, is non Papa vel Apostolicus, sed Apostaticus habeatur.

Ut moriente Romano Pontifice vel cuiuscumque civitatis, nullus praesumat facultates eorum invadere, sed successoribus eorum reserventur integrae.

Hanc legem multorum rapinae exraserunt, qui morientium opes diripiebant, cum tamen Ecclesiae sint, et pauperum, itaque neque eas nunc in proprios usus vertere electores canonici possunt.

Totus autem ordo eligendi et conclavium descriptus est in Synodo Lugdunensi sub Gregorio decimo; nam additis illis ad constitutiones Concilii Lateranen. 1. et Alexandri tertii, perfecta est ratio. Quin et in Concilio Basileensi Sess. 23. multa ad electionem utilissima constituta sunt, requiriturque consensus, et professio Pontificis electi: plura etiam in eodem Concilio Sess. 37. Item Sess. 38. de clectoribus, et confirmatione PAPAE. Fatetur Concilium varios fuisse eligendi modos, prout necessitas, et utilitas Ecclesiae exegit, nunc vero ex Cardinalibus eligi solet.

§. 6. Mores Pontificis optimos esse oportet, ut ea omnia quae de Episcopis et Presbyteris dicta sunt, tanto in Pontifice praestantiora sint, quanto ille omnibus Episcopis maior est; itaque cum in ceteris verae solidaeque virtutes, in Pontifice omnium virtutum apex exigitur.

Grandi autem scelere se Cardinales obstringunt, cum in supremam dignitatem, hominem haud satis probatum evehunt; quod cum factum est, magno motu concussa est Ecclesia, versique in deterius Cleri mores.

Potestas eius est, quae aliorum Episcoporum; sed eo maior quod est in ipsos Episcopos; quod sine eo Synodus oecumenica cogi nulla possit. Cura eius universalis, obligatio pro cunctis animabus. Sed maxima pro domesticis et curia sua, quam omnes ita constituere tenentur, ut in ea sit modestia, pudor, iustitia sacerdotis domui conveniens; si enim suorum domesticorum, iudicum, et officialium curam non habeat, fidem factis negat, et pastor omnium fidelium, est infideli deterior. Cum enim summa sit eius iurisdictio in terris, a qua nulla datur appellatio, cum eius iudicium sit a nullo retractabile, cum ad eum omnes undecumque appellent, causae Episcoporum, principum et regum ad eum deferantur, de omnibus iudiciis ille iudicet, ille a nemine iudicetur: ut autem iuste iudicet, assessores, cognitores, subordinatos iudices iustos, diligentesque habere necesie est.

Cum vero pietatis causa, et religionis, pontificem Imperatores venerentur; ut est in Epist. Nicolai ad Constantinopolitanum Imperatorem; necesse est gravissimi sceleris reum esse pontificem, cum officio suo deesse, et orbem Christianum frustrare incipit. Immo nisi maiorem zelum pro Dei honore quam ceteri Christiani praestat, praevaricator est. 32. q. 1. officii.

Quanta vero eius esse debet innocentia, qui non necessitate, sed propria voluntate se purgat ab obiectis criminibus? 2. qu. 4. Mandastis. qu. 7. Nossi.

§. 7. Huic tantae potestati Christianam Ecclesiam detens, honor adiunctus est; Nam et diademate cingitur, et regum obsequiis colitur, demissione etiam ad oscula pedum procedente. Culpant hoc sectarii, et si fastu, non autem officio agatur, culpandum foret. S. Thomas 22. q. 20. ostendit honorem eum non esse inordinatum. Nam observantia, qua dignitate excellentes prosequimur, si publico funguntur munere, non ad eorum, sed Dei, et Rei publicae ho norem pertinet. Honor pontifici delatus non il li, sed Christo, cuius vicarius est, ex hibetur quocirca et crucem gerit, ut crucifixo, non sibi honorem dari contestetur; cum vero etiam sit totius Rei publicae Christianae caput, ipsi Ecclesiae honor in eius capite merito defertur, defendit olim in Concilio Basileensi Henricus Kalteisen, eam caerimoniam, neque nunc ullum, nisi haereticum offendit. Sanctissimus vocatur, quia sanctissimum est eius officium. Ipse interdum impius est, atque in aeternum damnatur.

Beatus, et beatissimus dicitur ex eadem excellentia potestatis, idem Henricus Kalteisen de libertate Euangelicae praedicationis, in t. 4. conc. p. 339. sic exponit. Venerabilis Thom. de Walden. lib. 2. c. 36. sic et Concilia generalia dicuntur sanctae

et sanctissima, non sanstitate personarum inibi exsistentium, sed ex plenitudine officii sanctificandi et infallibili assistentia spiritus sancti, sic et ecclesia Catholica dicitur sancta, non propter sanctitatem omnium exsistentium in ea, cum sint multi peccatores, sed propter sanctissima eius officia, propter sacramentorum sanctitatem exsistentium in ea non enim talia dicuntur sancta ex opere operante, sed ex opere operato. Ideo S. Cyrillus in epist. Synodica directa Nestorio, quae incipit: Religioso et Deo amabili; nominat Papam sanctissimum, et venerandissimum, similiter sacrum generale Concilium, similiter S. Hieronym. Papam vocat sanctissimum, gloriam sanctitatis suae magnificans in libro, qui intitulatur: de gestis Romanorum pontificum, in principio scribens ad Damasum Papam. Tertium quod Papa ratione officii saepe aptissime nominatur beatus seu beatissimus, non quasi extra statum viae aeternaliter constitutus beatus, sed propter admirandam suae potestatis excellentiam, quae prope Christum attingit, quidquid enim potestatis, quidquid gratiae sacramentalis, quidquid dispensationis caelestis a Christo capite Ecclesiae commissum est, ipsa Ecclesiad: spensat, et Papa in fide non errante, totum est eius dispensationi commissu. Hinc B. Hilarius etiam Imperatorem Constantinum propter auctoritatem imperialem beatissimum nuncupavit in epistola sua ad eudem de fide. Et B. Ambrosius quibusdam scribens Episcopis et sacerdotibus malis, quos de symonia et multis excessibus [(reading uncertain: print faded)] redarguit, beatissimos et sanctissimos patres nominat in libro suo pastorali, quem de ouservaentiis ipsorum intitulat. Quarto ergo dico, quod si Papa aliquid mandat faciendum, quod non est contra legem Dei expresse aut contra statuta aliqua sanctorum patrum, etiam si se litteraliter in lege Dei veraciter non fundat, ei oboediendum est.

§. 8. Cum omnium cura pontifici incumbat, unica tamen ratio est omnia curandi, si curiam suam vitiis liberet, si viros rerum, iustitiae, gubernandi peritos, vere pios, avaritiae munerumque osores circum se habeat, alioqui nec causa intelleget, nec recte iudicabit. Curiam itaque conservare, et si opus sit reformare studebit. Nec excusationem ullam praetendere potest, si enim episcopos, principes et reges admonet, corrigit, punit, non poterit ministros suos aut dimittere, aut ad honesta cogere? Actum ea de re in Concilio Lateranensi, et exstant Bullae Leonis decimi. Nec modo curiae ipsius, sed Legatorum quoque pontificiorum, quorum cum sit Episcopalis, et interdum Cardinalitia dignitas, decet non modo mores esse probos, sed familiam etiam esse modestam: alioqui probra in ipsos, et sedem Apostolicam recidunt.

§. 9. Beza in c. 18. Matth enim 17. Ecclesiae gubernationem vel aristocraticam, vel Democraticam esse iubet: eum Meisnerus sequitur, de regim. Eccles. et Parckerus de Politia Eccles. l. 3. c. 13. illi reges membra Ecclesiae, sed nobilia constituunt. Hugo Grotius politico magistratui iudicium de Ecclesia tribuit, In pietate ordinum Holland. Sic Pareus praefat. in Oseam ad Landgravium Hassiae: Verum Kemnitius in locis commun. c. 4. de Eccles. Sacrilegii reum ait magistratum, quando exclusis ministris, et reliqua Ecclesia sibi soli facultatem constituendi Ecclesiam vendicat. Eadem paene Leiserus disp. de concordia, et Herbrandus de Adiaphoris. Besoldus ait eum magistratum fore Politicum Antichristum. vide quae c. 3. de Ecclesiastico maiestatis iure contra Rittershusium, Ricardum Harus, Grotium, Iacobum regem Angliae disputat. Eius est gravis ratio §. 4. Si a iudicio et potestate regis penderet religio, esset mutabilis. Immo controver sias natas ex eo, quod salvam velint Rem publicam. negat Christum regum sub sidio regnum Spiritale voluisse firmari.

CAPUT XXI. Immerito multi odio Romani pontificis a vetere Ecclesia secessionem faciunt.

§. I. QUod ad omnes aetates pertinet, ut legitimum in Ecclesia magistratum agnoscant, id in coronide mea contra eos, qui, cum ista scriberem, iubila sua declamitabant, converti, ut a calumniis falsis, verum Christianorum omnium, etiam regum pastorem vindicarem. Hoc etiam munus ad politicum pertinet, quandoquidem in Ecclesia est nostra res publica, et in hac illa.

Generatim hoc propono, quia maxima pars contionum conviciis contra pontificem insumitur, adeo, ut si maledicta illa demantur, ex multis tomis futurus sit libellus unus Contionum plurimarum argumentum est, ex Danielis c. 11 31. et sequent. Apocal. 12. et 13. et 14 et 17. ut omnia quaecumque in Antiochum, et Antichristum scriptura umquam dixit, Pontifici imputent. Ita Matthias Hoe conc. iubiliana 3. Balduinus Fredericus, Wolffgangus Franzius, Erhartus Lauterbach; Michael Mulingius, Vincentius Schmuk, Paulus Laurentius, duabus contionibus, Ioannes Pandocheus, sunt et aliorum theses, et declamationes.

In hisce tria notavi omnes facere. Primo quaecumque umquam ab aliquo Pontifice male gesta sunt, toti ordini imputant, et exaggerant, ut si quis Achabi vel Manassis scelera cunstis regibus attribuat, ideoque sceptrorum vim tollat, quia suis affectibus multi reges saepius, quam legibus obsecuti sunt. Secundo, quaecumque contra Pontifices umquam ab eorum inimicis ficta sunt, tamquam oracula cum auctario proponunt, quae autem pro Pontifice dicuntur ferventius, illa in calumniam rapiunt. Ut cum dicitur Pontifici in terra datam potestatem solvendi peccata, sicut Deus in caelo solvit, et iudicium Pontificis etiam Dei esse, mox clamant, Pontificem aequari Deo, Deum de throno deici, et Pontificem extolli, Pontificem Deum a nobis statui, cum tamen particula [Gap desc: Greek words] , aut sicut similitudinis non minus, quam eaqualitatis sit nota, cum aliud non doceamus, quam ea, quae Pontifex solvit aut ligat in terra legitimae potestatis usu, ea in caelo solvi vel ligari, et Christum habere servi sui, et Vicariiratam sententiam. Tertio doctrinam Pontificis oppugnant, in quo certamine tria stratagemata notavi. Primum est, imputare pontifici, et Catholicis ea dogmata per calumniam, quae expressissime damnamus, et anathematizamus. Alterum, quae antiquissima Ecclesia docuit, verbi gratia de purgatorio, ea velut nova Pontificis, Monachorum, et Iesuitarum inventa traducunt v. g. Purgatorium figmentum Monachorum aiunt, at Zanchius l. 4. c. 4. qu. 5. de natura Dei ita loquitur: Verum enim vero primum, nondum potui certi aliquid reperire. Est tamen antiqua consuetudo, et doctrina. Nam Tertullianus de eis precibus pro defunctis mentionem fecit, in lib. de cor. mil. Christ pag. 449. sed aperte incer ea numerat, quae ex sola consuetudine fluxerunt: minime autem ex scripturis desumpta sunt. De eadem re scribit lib. de monogamia pag. 578. item oblationum pro defunctis mentionem facit, lib. de exhortatione ad castitatem, pag. 564. Numquam vero docet vel innuit, preces illas vel oblationes fuisse ex verbo Dei, aut etiam ex Apostolica traditione.

Dionysius, qui Areopagita dicitur, in lib. Eccles. Hierarch. cap. ult. et alibi. Cyprianus Epist. lib. 13. Epist. 6. item lib. 4. Epist. 5. alibi saepe. Ambrosius T. 3. in orat. fun. de obitu Theodosii: item altera de obitu Valentiniae ni: et in orat. de obitu fratris sui Satyri. Chrysost. in Liturgia, et alibi. August. T. 1. confess. lib. 9. cap. 12. 13. rogat Deum, ut peccata matris defunctae remittat. item lib. de cura pro mortuis agenda. cap. 4. ait, non esse omittendas supplicationes pro spiritibus defunctorum. item Tom. 4. in 8. quaest. ad Dulcitium q. 2. et alibi.

Exemplum exhibere volui artificiosae et rudis malitiae: Zanchius atque alii, qui aliquando veteres legerunt, fatentur iam Dionysii Areopagitae tempore et Tertulliani fuisse consuetudinem, citant Cyprianum, Augustinum, alios Patres. Itaque haec, cum parum ad odium Pontifici concitandum valerent, artificiose omittunt, et simul stolide et ruditer: Etsi enim suis imponant, et oratores videantur, conscientiam tamen Christiani orbis vereri debent. Tertium est odiosa facere Catholica dogmata, et sua horridiora mollibus verbis polire.

§. 2. Odiosam nostram doctrinam faciunt interpretatione perversa. Id cum olim coeperunt multi, praesertim scurra Anonymus contra Privilegia Calvinistarum a P. Martino Becano edita, quem secuti sunt Anonumus contra Ungersdorss, et nunc Iubilantes praesertim Zeaeman, et ceteri qui nihil nisi suorum famosos libellos legere consueverunt. Verba scurrae de Oppenhaim, qui se mendaciter Guilhelmum de Pratis indigitat in eius Epistola legerunt. Papa, inquit, ille potest dispensare contra ius naturale, et Apostolorum. Nam Glossator Gratiani expresse scribit, 15. quaestione 6. cap. auctoritatem, d. 32. cap. presbyter. distinct. 34. cap. lector. Sed grandis est calumnia, nam Pontifex dicit anathema cunctis docentibus. Posse pontificem contra ius naturale dispensare. Itaque glossatoris culpa, non est pontifieis, deinde glossa illa in lure canonico hodierno nulla est. Nec ullus horum glossam vidit, mendacium mutuo acceptum aliis tradunt. Sed tamen sunt quaedam, quae iuris naturalis esse Canonistae, et iurisperiti dicunt, quod iuri naturae sinc consentanea, mutari tamen possunt, quia non omni tempore nec loco obligant, v. 9. Iuris naturalis est alienum reddere, ius civile praescriptione transfert dominium, ius Apostolicum est, ne Episc. sit neophytus, sit unius uxoris vir, ut omnis vir oret, et prophetet aperto, et femina operto capite. In his tamen dispensare videmus omnes interdum Sectas, non modo Catholicos. Hac mente loqui aliquis glossator potuit, et in istis dispensari posse docet Pareus in 1. Cor. 1. 14. Deinde calumniam retundit titulus Canonis, qui est: Apostolica auctoritas penitus illicita in irritum deducit iuramenta. At illicita iuramenta facere irrita non est contra ius naturale. Deinde ipse Canon qui est non modo Nicolai Papae, sed veterum etiam. Auctoritatem venerabilium (15. qu 6.) praedecessorum nostrorum secuti, et nominatim beatissimi Papae, et martyris Alexandri quinti a Beato Petro, ab omnibus iuramentis, et cuiuscumque modi obligationibus, quibus illi sese coacti violentia impiorum obligaverant, absolvimus: et ne illa serventur, vetuimus tam praefatum Arcbiepiscopum Treverensem, quam eius praepositum, et omnes qui tunc temporis capti se illis quoquo modo obligaverunt: neque ullam eos proinde infamiam, vel calumniam, aut a suis boris sequestrationem umquam auctore Deo, et sanctis Apostolis, et nostris praedecessoribus sustinere permittimus: sicut per prophetam Dominus dicit. (dissolve colligationes impietatis.) Quin etiam praefato fratri nostro, filiisque Treverensis Ecclesiae, illiusque defensoribus haec in mandatis damus: ut spirituali simul, et materiali gladio tam diu malignos illos, eorumque fautores insequantur, quousque cum integritate possessiones, vel quacumque res Ecclesiasticae hoc facto vel quocumque pacto distracta, seu direptae sunt, revocentur.

§. 3. Nec tolerabilior calumnia est, cum dicunt, Panormitanum dicere c. fin. de divortiis. Papam contra novum Testamentum dispensare posse. Haec scurra: et speciem habet calumnia, quia verba Panormitani sunt. Secundo nota, quod Papa ex maxima causa posset dispensare contra novum Testamentum. Quomodo vero intellegenda sint verba dure sonantia, discendum est ex additionibus, quibus lector ibidem remittitur ad cap. 13. 14. qui filii sint legitimi. Ubi sic habet: Nec obstat, si dicetur Papam posse ex causa dispensare in gradibus divina lege prohibitis, ut notatur per aliquos in ca. litteras, de restitus spoliator. quia illud verum, secundum eum dispenendo, et legitimando matrimonium, ut ex nunc, non autem ex tunc, ita ut filii ante genti censeantur legitimati.

Haec dispensatio non est in eo, quod simpliciter in novo Testamento mandatum est, sed disponit circa aliquid, quod non est contra novum testamentum. Agitur enim de rebus non omnino necessariis: quale est illud, quod Ambrosius Neophytus contra novum testamentum venit ad Episcopatum. Deinde ex ipso canone res clara est. Panormitanus explicuit illud caput, in quo Innocentius tertius recens conversis ad fidem, qui matrimonium contraxerant, cum relicta fratris secundum legem Mosis, propter infirmitatem permittit, ut eo matrimonio post baptismum utantur. Non tamen liceat baptizatis ita contrahere, deinde subicit. Secundo nota, quod Papa ex maxima causa, posset dispensare contra novum testamentum. Quod non est dispensare de aliquo, quod in novo testamento scribitur, servandum, sed de aliqua lege Ecclesiae, quae in novo testamento, servatur: nam nullus apex est in novo testamento, quo vetetur aliquis viduam defuncti fratris domum ducere, in veteri testamento etiam lex erat, quae matrimonium illud imperabat. Non igitur contra novum testamentum scriptum, sed contra legem Ecclesiae novi testamenti dispensabat. Non obstat, quod Matth. 14. 3. Ioannes dicit Herodi, non licere habere uxorem sratris sui. De uxore enim viventis agitur. Ut Hieronymus, Beda, aliique testantur: Philippus enim anno Tiberii 20. mortuus est, Mens autem Panormitani eodem in loco, (nempe in c. finali de divortiis, lib. 4. decretal. t. 19.) clara est, docet enim, non posse Papam contra leges divinas dispensare.

Idem scurra, et ex eo Novatores nudis quoque mendaciis contra auctoritatem Pontificis pugnant, Idem dicit Bertachinus, inquit, in Repertorio dictionis Papae. Idem allegant Iubilantes. Sed in eo repertorio contrarium penitus reperitur. Papa non potest dispensare in prohibitis testamento veteri et novo. Anton. de But. et Ioan. Andr. in cap. super de usur. et Anton. de Prato in d. cons. 11. col. nec contra Euangelium, nec ius divinum 20. dist. 1. deinde 14. d. sicut et gloss. in cap. litteras de restitut. spoliat.

Bertachinus igitur eos mendacii arguit, et auctores pro ea re citat. Alia sunt innumera, ut nos Papam facere verum Deum, et similia, quae ab

uno semel sine fronte dicta, ab omnibus deinde iterantur. In his itaque coram Deo et hominibus protestamur iniuriam fieri nobis, illi enim [Gap desc: Greek words] , in avaritia fictis sermonibus animas negotiantur. Vita eorum doli meditatio, et tritura mendacii.

[Gap desc: Greek words] .

Mendaciorum reges, Machinarum structores, malorum volutabra.

Qui secum ita ratiocinantur:

[Gap desc: Greek words] ,
Lucrum dulce est, et si ex mendaciis sit.

§. 4. Cum igitur errore magno deficiant a prisca veritate, consideranda sunt quae proponunt. Nunc quia generatim ea de re agimus, hoc solum protestamur, nullam fore excusationem illis, qui ob has causas desciscunt, non magis quam decem tribubus, quia ab Hierosoly mitano templo desecerunt. Nam nullo umquam saeculo ab Romano Pontifice defecerunt, nisi qui haeretici fuerunt, quos nostri quoque damnant. Deinde qui a nobis exierunt, a se mutuo magis distant, quam a nobis plerique, alii in orientem, alii in occidentem traducti.

Sed nihil admirabilius in eorum erroribus, quam quod iam convicti, eo devenerunt, ut veteres martyres in numero Antichristianorum habeant, quod impudentissime fecit Fredericus Braubomus in floribus flaminiis, et refutavi in libro de incremento haereseon, sed prolixissime Wolffgangus Franzius disseruit thesi 300. et sequentibus.

301. Tenuia quidem erant principia in Lino, Cleto, Clemente, et tamen illa ex sacris ordinibus his in urbe habitis presbyteros decem et octo, Episcopos XI. creavit, quos sine dubio alibi praeficeret, iste redegit in ordinem ex mandato Petri, ut dixit, 25. presbyteros, hic scripsit ad alias Ecclesias Epistolam, quae non omnibus fuit probata, quemadmodum apud Platinam haec leguntur.

302. Secutus Anacletus constituit, ne Clerici barbam vel comam nutrirent, Euaristus ne plebis in Episcopum accusatio reciperetur, Episcopos in diversa loca creavit. Alexander, ut aqua sancta, sale admixta interpositis sacris orationibus, et in templis, et in cubiculis ad fugandos daemones retineretur, voluit quoque aquam admisceri vino in consecratione sanguinis Christi: Oblationem quoque ex azymo et non ex fermentato, ut antea, fieri mandavit.

303. Xystus 1. constituit, ne Episcopi ad sedem Apostolicam vocati (ECCE et NOTA LECTOR, Romani Episcopi cito ausi sunt imperare externis aliarum urbium doctoribus) redeuntes a suis reciperentur, nisi secum deferrent litteras plebem salutantes. (ECCE et NOTA iterum lector, ita Romani Episcopi etiam inter per secutiones aliorum procerum protectione confisi, tamen non tantum exteris Episcopis, sed Ecclesiis sese insinuarunt pro capitibus) et vide exemplum in vita Xysti.

304. Telesphorus constituit, ut septem hebdomadibus ante Pascha observaretur ieiunium: Higynus Papa ne templa dedicarentur, ne augerentur, ne diminuerentur sine arbitratu Metropolitani vel Episcopi: Pius 1. thermas Novati in vico patricii in honoratione sororis suae divae Pudentianae dedicavit. Anicetus constituit, ne Episcopus crimen Metropolitani sui ad aliam quam sedem Apostolicam deferret: item ne Episcopi omnes Patriarchae vocentur. Soter, ne Monacha ulla pallam attrectaret, neve tus in aceram poneret, dum sacrificia fierent.

305. Eleutherius initio pontificatus statim Epistolam accepit a Lucio rege Britanno, qua rogabatur, ut se et suos in Christianorum numerum reciperet, quare Fugatium et Damianum eo misit, qui regem ac populum baptizarent. Hunc secutus Victor 1. excommunicavit Episcopos Orientis, qui Pascha nolebant celebrare statis diebus Dominicis. Zephyrinus 1. ne Episcopus vel a Patriarcha, vel a Primate, vel a Metropolitano suo in iudicium vocatus sine auctoritate Apostolica damnaretur. Callistus 1. ut quatuor ieiunia quatuor anni temporibus haberentur: aedificasse dicitur in honorem B. Virginis Basilicam in Transtiberina regione. Sed nolumus ulterius progredi, quia, (quantum pontificiis est tribuendum historicis) ex his unguibus facile est aestimare leonem, et intellegere quid sit, quod dicitur, illis temporibus fuisse operatum iniquitatis mysterium.

§. 5. Ecce lector Linus, Cletus, Clemens, Anacletus, Euaristus, Alexander, Xystus, Telesphorus, Higynus, Pius 1. Anicetus, Soter, Eleutherius, Victor 1. Zephyrinus 1. Callistus 1. operabantur iam mysterium iniquitatis: quia illa fecerunt, quae narrat homo haereticus: et quamvis vitam pro gloria Christi fuderunt, huic tamen sunt Antichristi, quia operati sunt mysterium iniquitatis, nec innocentes sunt, quia ascendere altius non potuerunt: sed Antichristi, quia sedem eius appetiverunt, censendi sunt, si credimus haeretico. Absit vero ut primitivae Ecclesiae martyres Apostolicorum temporum coaevos, Antichristianismi damnemus, id potius gaudeamus, eos nobiscum in eadem side vixisse. ut habet de Lino vetustissimus canon missae. Iren. lib. 3. cap. 3. Hieronym. in catalogo. Euseb. lib. 3. hist. cap. 12. Epiph. haer. 27. De Clemente idem illi testantur auctores. ille epist. 3. Missas sine Episcoporum licentia celebrare vetat. Cum illo communicarunt tot milia martyrum primi saeculi, quos iam Antichristianos appellant novato res. Anacleti Epistolae, quae sunt in primo tomo Conciliorum, ostendent illum esse nostrae fidei. Hic pontifex omnium antichristianissimus esse debet: Nam Epist. 3. ex instituto Romanae Ecclesiae primatum asserit. Haec vera inquit, etc.

Euaristum Irenaeus lib. 3. cap. 3. Epiph. haer. 27. Optatus lib. 2. contra Parmenianum. Aug. Ep. 165. martyrem Christi non Antichristum agnoscunt.

Alexander Epist. ad Orthod. in T. 1. conc. et de consec. d. 2. can. In Sacramentorum, in Euchastia corpus et sanguinem confici docet.

Xystus inter alia statuit de Episcopis evocatis ad sedem Apostolicam, appellationes recipiendas docet, in T. 1. Conc.

Telesphorus Epist. ad universos T. 1. conc. et de consecratione, d. 1. can. Nocte sancta, missas celebrare iubet, corpus domini conficere. Idem ieiunium quadragesimae ait 7. septimanis ante Pascha observandum, carnibus abstinendum. Epist. ad universas d. 4. can. statuimus.

Higynus omnes Basilicae, inquit, debent cum missa celebrari. T. 1. conc. et de consec. d. 1. can. omnes Basilicae.

Pius in domo sororis Euprepiae missas agit, et sanguinem domini conficit, ut constat ex Epist. ad Iustum Viennensem Episcopum, de consec. d. 1. can. si per neglegentiam. Idem de cruce consecrata. T. 1. conc. et 22. quaestione 5. can. Romanam Ecclesiam ait esse omnium Ecclesiarum caput.

Anicetus, Epistolae eius, et decreta, quae in T. 1. conc. habentur, ostendunt, eum eiusdem nobiscum fuisse fidei.

Soter statuit, si unus sacerdos morbo impeditus missam non absolvat, ut alius perficiat, in Tom, 1. conc.

Eleutherius Romano Pontifici reservata ait definitiva de Episcopis iudicia, alia eius decreta Catholica sunt, ad eum a Martyribus Lugdunensibus legatus venit S. Irenaeus. Victor sibi de Episcopis ait iudicium reservatum, contra Quartadecimanos egit.

Zepherini Decretales Epistolae Tom. 1. conc. plures leguntur, quibus nostram fidem astruit. Martyr egregius fuit anno 203. Euseb. l. 5. c. 27. Optatus. l. 2. Callistus anno 226. Martyrio coronatus est. De ieiunio quatuor temporum scripsit, nam ante Apostolica traditione tenebatur. Sed ut videtur ter in anno prius agebatur, quod illud, quod in quadragesimam incurrebat, non numerarent pro ieiunio quatuor temporum.

Nunc omnium conscientiam appello, martyres illi, eadem docuerunt, propter quae nos ut Antichristiani damnamur, cur ergo illorum est melior conditio, quam nostra? nam illis nos potius credere par est, qui et Apostolicis temporibus vicini fuerunt, et fidem suam sanguine suo consecrarunt, et quia nemo vel in illa Ecclesia, vel sequente de erroribus eos appellavit. Cur ergo ab illis receditis? cur persecutores Nerones Domitianos, Traianos, Nervas, Adrianos, Antoninos canonizatis, quasi Antichristianorum Pontificum iudices, et legitimo iure vindices?

§. 6. Sufficit illa martyrum damnatio nostrae religioni, separari ab illis nolumus, cum illis in carcerem et mortem, immo in vestra odia et contumeliosa iubila ire lubet. Si haec in illis fuere venialia, nec caelesti eos aspectu privarunt, cur in nobis sunt tam mala, quam vos esse fingitis? Nolite o Christiani audire Martyrum Christianorum posthumos calumniatores.

§. 7. Sed parum est in Martyres esse asperos, non Apostolis, non Ioanni Baptistae parcunt. Horrendum auditu est, quod inter exsultantes Iubilorum insanias in Academia Wittenbergensi defendere ausus est Wolffgangus Frantzius. Ille, ut opera supererogationis negaret, et indulgentiarum thesaurum e medio tolleret, Ioannem Baptistam accusat.

Thesis 191. Porro opera supererogationis augere cupit Ioannis Baptistae. 1. asperrima vita, de qua inter alia dicitur, nos in scripturis ostendere non posse, ubi DEUS istam asperitatem imperaverit. 2. ex eiusdem resipiscentia et vitae novitate, qua ipse, qui numquam a Deo alienus fuit, numquam indiguerit.

192. Quod attinet ad historiam de asperitate vitae Ioannis Baptistae, ibi non est quaestio de facto, hoc enim concedimus, quia a sacris litteris commemoratur, sed de iure, utrum recte talem asperitatem aemulatus fuerit Ioannes.

193. Non recte fecisse Ioannem, inde patet 1. quia lex Mosis caerimonialis tum nondum erat abrogata. Et lex illa plures admittebat cibos, quam quos solos Ioannes comedebat. Unde Christus discipulos ad Iudaeos emittens dicit eis Lucae 10. 7. Quidquid vobis apponitur, edite, nimirum non prohibitum lege Mosis. 2. Quia illam rigiditatem Essaeam et Pharisaeam pariter Christus ipse carpit Matth. 9. 16. 17. Marc. 2. 21. 22. Luc. 5. 36. 37. 38. 39. Ubi doctrinam Pharisaicam, et Ioannis quoque de nimiis ieiuniis vocat vestimentum vetus, utres veteres. Legatur prae reliquis in hanc sententiam ista rectissime explicans Iacobus Faber Stapulensis in commentariis initiatoriis super 4. Euangelia.

194. Et istam pravam consuetudinem contrariam legi Dei et a Christo tum improbatam, contraxerat Ioannes Baptista inter Essaeos, siquidem tales fuisse mores Essaeorum ex historicis liquet, nimirum gaudebant esse remoti a frequentia, secessuum, et solitudinis cultores, habere victum herbarum, et fructus arborum, fugere cibos animales, sicut antea fecerunt Pythagorici.

Quid mirum est martyrum et pontificum esse hostes, qui percussorem domini, quo non est maior inter natos mulierum, a Christo toties laudatum, qui erat lucerna lucens, et ardens, tam petulanter insectantur?

Historiam veram esse concedit, contra aliorum Lutheranorum vanissimas expositiones, nam quidam [Gap desc: Greek words] , herbarum tenera, aut cancros; Eremum villam suburbanam, vestem e pilis camelorum, damascenam togam interprerati sunt, ut cum Ioanni similes esse non vellent, illum sibi similem efficerent; maluerunt enim Ioannem deliciis solutum proponere, quam illius asperitate delectamenta sua turbare.

Sed rationes videamus. Lex Mosis plures cibos admittebat, quam Ioannes edebat, male igitur Ioannes. Ut species argumenti sit, addatur maior. Quicumque non edit omnes cibos, quos lex permittit, ille contra legem agit. Ubi obsecro mentem reliquerunt, qui sicargumentantur? Qui inter legis imperium, et permissionem discrimen ignorant? Lex Christiana omnibus mullos; ostrea, Attagenas et quidquid est escarum permittit, nec tamen peccant, qui a plerisque abstinent. Nonne est virtus placitis abstinuisse bonis? Nonne in regio apparatu mensarum licet in uno genere sibi alterove contentum, paucis sedare famem? at Christus discipulis dixit Luc. 10. 7. Quidquid vobis apponitur, edite. Esto sane, illi hac potestate usi sunt, Ioannes arctiorem sibi abstinentiae legem indixit, non ideo peccavit Ioannes iuri suo renuntiando, quia discipuli bene fecerunt utendo. Licuit Apostolo Paulo de Euangelio vivere, quemadmodum et ceteris Apostolis, sed maluit sine sumptu ponere Euangelium. De altari vivere poterat, nec illi trituranti os obturandum erat magis, quam fratribus Domini, et Cephae, mori tamen mavult, quam evacuari gloriam suam.

Quod vero ait Ioannis ieiunium a Christo reprehensum, calumnia est. Matth. 9. 16. 17. Marc. 2. 21. 22. Luc. 5. 36. 37. 38. Non enim Ioannis nimia dicit ieiunia, nec vocat vetres veteres, aut vestimentum vetus. Sed discipulos suos tirones infirmos, nondum ad nova, et gravia toleranda duratos. Excusat igitur suos, non accusat Ioannem; Quod ex hoc loco constat: nam dicit, non esse conveniens, ut filii nuptiarum, aut thalami, quam diu est cum ipsis sponsus, ieiunent, fore, ut postea ieiunent, quod eos praestitisse eorum historiae, et Epistolae docent. Quod si utres veteres, et vestimentum vetus vocantur ieiunia Ioannis, quid ergo est uter novus, et vestimentum novum? Deinde si vitiosum fuit Ioannis ieiunium, fuit [Gap desc: Greek words] ab ipso male electum, non igitur verus Doctor Ioannes fuit, praesertim haereticis, qui [Gap desc: Greek words] idololatriae comparant. Tertio, ieiunium Ioannis Christus ipse laudavit, cum enim Matth. 11. a. v. 7. usque ad 18. Ioannem laudasset subiungit: Venit Ioannes neque bibens, neque manducans, et dicunt, daemonium habet: ideo similem ait generationem illam pueris dicentibus, cecinimus vobis et non saltatis, lamentavimus et non planxistis. Tanta igitur asperitate paenitentiae, qua

monstrabatur, non tantum docebatur vita aeterna, oportebat eos excitari ad virtutem: et quia nec severitate Ioannis, nec benignitate Domini conver si sunt, exprobrat illis contumaciam.

At si contra legem Mosis fuisset illa vestitus, victusque asperitas, merito dixissent Iudaei daemonium habet, ut qui legem Dei violaret. At tam Lutherani, quam Calviniani fatentur Iudaeos impudentissime et calumniosissime, tam Ioannem, quam Christum sugillasse, quibus nunc succedit Academicus Wittenbergensis, qui ut Papam evertat, Ioannem Baptistam Christo opponit.

Denique Ioannem Essaeum vocat, eorum moribus imbutum, eorum discipulum. Essenos admodum laudant historiae, liber hebraeorum quem Iuchasin vocant, Essenos Nazaraeos appellat, quos 70. nominare solent [Gap desc: Greek words] , origo eorum ab Rechabitis, quidam eorum erant [Gap desc: Greek words] , alii [Gap desc: Greek words] , ita Iosephus, aliique. Abraham Zachutz, moribus optimis ait fuisse, odio habuisse lucrum, cavisse scortationes, et Iosephus [Gap desc: Greek words] fuisse [Gap desc: Greek words] . et l. 18. c. 2. [Gap desc: Greek words] , optimis moribus praeditos, caelibes, agricolas, deliciarum, ut unctionis et ornatus exsortes, de fato, quod illud crediderunt, bonum sensum habere potest. Si Esseni viri boni, et sancti fuerunt, non docuerunt Ioannem consuetudines legi Dei contrarias; si haeretici, ut fere sentiunt novateres, Ioannem quoque eorum discipulum, et imitatorem haereticum faciant oportet, ut cuius vita tota fuerit divinae legi contraria, et a Christo improbata: cum tamen de eo dictum sit, et tu puer Propheta altissimi vocaberis, praeibis enim ante faciem Domini parare vias eius, ad dandam scientiam plebi in remissionem peccatorum eorum.

Haec generatim monere volui, ne quispiam tot calumniis, quas plenis mendaciorum plaustris devehunt, moveatur. cum videt, non modo pontifices, et Clerum, sed quod impium est, veteres martyres et eorum Ecclessias antichristianismi accersi, immo S. Ioannem Baptistam, impietatis, et erroris accusari. Id Deum rogamus, ne umquam illo ore laudemur, quo tam sancti tam imprudenter accusantur, nec ab illis, qui non magis a nobis quam a Baptista recesserunt.

Nec tamen omnes aeque acerbe de Pontifice sentiunt. Rex Britanniae anno 1605. 9. Novembris in oratione in publicis comitiis multos praestanti virtute homines inter Catholicos agnoscit. Georgius Cassander cent. 1. Ep. 21. Primatum et praerogativam inspectionem Papae concedit. Brocardus in papatu pios et impios, esse concedit.

CAPUT XXII. Aliae causae, cur a nobis recesserint, iniustae.

§. 1. OSTENDI causam cur tanto odio in pontificem, Catholicosque ferantur, non esse in nobis, sed in malitia apostatarum, nam pari modo in veteres martyres, et Ioannem Baptistam invadunt. Nunc causas speciales examinare placet. Causas tot allegant, quot articulos a nobis diversos tuentur, sed eos singulatim deinceps explicabo, nunc quae proprie in pontifice carpunt, videamus. Reserri illa adtria capita possunt 1. superbiam, quod se Deo aequet, Regibus imperet, duplicem potestatem usurpet, 2. libidinem, quod scortationem approbet, quod impure vivat. 3. avaritiam, quod fraudibus omnes circumvenieens opes colligat. Haec omnium argumenta sunt contionum. Legi potest vel unus Pandochaeus, non quod reliquis doctior, sed quod mendacia in contione velut in Pandocheio errabudus constiparit. Aut Vincentius Schmuck in thesibus. Vel sane si varietas placet. Simon Stenius poeta, qui ridicule mendax carmen miserum in Academia Heidelbergensi disperdidit, ille saltem legenti gratias aget, et quidem carmine, quo miserrimos versiculos conclusit.

Quod reliquum est, auditorum, mea musa, coronae,
Pro tanto sese gratam declarat honore,
Quod voluit praesens decorare senem capularem.

Quia vero ex Daniele et Apocalypsi omnes pontificem oppugnant, et scripturarum depravatione haereses stabilire conantur, ego quoque loca illa explicanda sumpsi, ut omnibus constet, quantum a vero aberrent. In quo iterum et merito, et serio protestor. Ex Apocalypsi non posse eos fidem firmare suam, cum illum librum primores Lutheranorum, et Calvinianorum repudiarint, et posteri certiores esse non possint, quam illi fuerint. Secundo Prophetias Danielis, et Apocalypseos esse obscurissimas, ab interpretibus varie intellectas in pontificem extorquent, et catholicos omnes, et ex coniecturis levissimis condemnant, et poena; atrocissimas decernunt. Fateor, inquit Pareus (qui anno 1618. in cumulum iubilorum omnium edidit commentarios in Apocalypsin,) complures saeculi nostri maioris notae Theologos, Lutherum, Melanchthonem, Bucerum Martyrem, Calvinum, Bezam, alios, ab interpretatione Apocalypseos abstinuisse. Id vero neque auctoritatem libri diminuere, neque interpretibus aliis praeiudicare potest. Quis scit enim obscuritate absterriti, an laborum mole, temporisve angustia praepediti abstinuerint, cum de libri auctoritate minime dubitarent. Tandem fatetur illos commenta parum cohaerentia, aut ad mente Spiritus sancti quadrantia protulisse. Factum inde, ut cumulati quidem in hunc librum. commentarii exstent, quorum nullus non novam luce polliceatur, obscuritas vero eius non modo non sit imminuta, sed densioribus alicubi tenebris involuta. Nihil umquam in his rebus dixit verius Pareus, et si ita pergat, aliquam tot mendaciorum veniam mereretur. Ex his ergo tam obscuris damnari nos aequum non est. Sed rem ipsam videamus, ut magistratum Ecclesiasticum, sine quo nec concordia, nec disciplina consistit, stabiliamus.

CAPUT XXIII. Angelus Apocalypsis 14. 6. Lutherus non est, nec is contra pontificem audiendus.

APocalypsis 14. 6. ita scribitur. Et vidi Angelum volantem per medium caeli habentem Euangelium aeternum, ut evangelizaret sedentibus super terram et super omnem gentem, et tribum, et linguam, et populum dicens magna voce: Timete Dominum et date illi honorem, quia venit hora iudicii eius: et adorate eum, qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in iis sunt, et fontes aquarum. Et alius angelus secutus est dicens, Cecidit, cecidit Babylon illa magna, quae a vino irae fornicationis suae potavit omnes gentes. Et tertius angelus secutus est illos dicens voce magna. Si quis adoraverit bestiam et imaginem eius, et acceperit characterem in fronte sua aut in manu sua hic bibet de vino irae Dei, quod mixtum

est mero in calice irae ipsius, et cruciabitur igve et sulpure in conspectu angelorum sanctorum, et ante conspectum Agni.

Hic angelus iubilantibus est Lutherus, non vetustioribus Lutheranis, non Calvinistis. Multi haec verba pro themate contionum usurparunt, imprimis Matthias Hoe Archicontionator Saxonicus Contionibus quiuque de Thaumasiandro et Triumphatore Luthero, cui video ceteros blandiri, utpote ex aulica potentia venerando. Mirum vero est, tot contionibus ne uno quidem eos argumento probare Lutherum esse angelum, sed tantum affirmare, et tamquam id certum sit, inde consectaria deducere, epiphonemata proclamare. Sed ille adeo stolidus est, ut confessionem Augustanam tenere se putet integram, aut ex opmionibus Lutheri se Euaugelium docere. Ideoque in contione prima in Calvinistas iracunde inuchitur. Plurimi alii in hoc argumento versati, hunc angelum de Luthero interpretati sunt. Quorum illa est ratiocinatio. Angelus qui volans per medium caeli, fert librum Euangelii aeterni, is audiendus est. Sed angelus ille est Lutherus, igitur audiendus est Lutherus Igitur Antichristus Pontisex.

Nemo non videt totam difficultatem in minore consittere, si enim ita est; omnibus nobis antiqua fide migrandum est, Calvinianis quoque retro ad Lutheranos, unde plerique recesserunt, vela dare oportet.

Primum itaque sedulo atque in timore Dei considerandum est, an in verbo Dei sit ille articulus: Lutherus est angelus habeus librum Euangelii aterui. Quod si in sacris scripturis non est, an ex illis evidenti consequentia deducatur? Iubilatores nostri ridicule faciunt, dum hyperbolice contra verum, et supra fidem laudantes Lutherum, rem confecisse se putant, si aliqua in utroque similia commenti sint, ut maiore probabilitate olim Epicurum in hortulis suis porcelli illi dilaudarint, quem caelo quasi lapsum arbitrabantur: quam haec oracula ad Lutherum transferant Luthericolae.

Causae cur ita sentiam sunt multae.

Prima. Quia nemo praeter paucos Lutheranos ita prophetiam interpretatus est. Deinde illi nullo modo conveniunt. Nam Hutterus lib. de sacrificio Lutherum iudicat; alii primum angelum esse Lutherum, sed determinate ut contra indulgentias praedicavit, alium vero angelum esse eundem Lutherum cum Antichristum revelat, et damnat. Tertium angelum esse Lutherum, et Lutheranos qui interim oppugnarunt, et omnes cum Papa collusiones. Tertio, Calviniani Ioannem Wicleffum angelicum doctorem, esse hunc angelum Bibliophorum arbitrati sunt, ita Pareus in hunc locum.

Hic Angelus est anglicus Doctor loh. Wicleff in Oxoniensi Academia Professor publicus, vir toto orbe nominatissimus. qui cum totus Occidens bestiam Romanam sequeretur admirans anno 1571. in Anglia adversus Antichristum contionibus ex scriptis detonare coepit, docens ex Euangelio: Non debere esse in Ecclesia Christi supremum aliquem Episcopum: Papam non esse vicarium Christi, sed Antichristum, eius privilegia, bullas, dispen sationes et indulgentias esse otiosas, inutiles, impias: spiritualibus non esse dandum dominium politicum etc.

Vix igitur dubium est, quin eodem Anabapristae suos, Sociniani Ostorodium, alii Swenckfeldium nominaturi sint, nemo certe aliorum Lutherum tanto honore dignabitur. Non igitur hoc fundamento ad firmandam fidem niti oportet. Cum res nondum probata sit.

Secunda ratio. Angeli natura nimium quantum a moribus Lutheri dissidet. Nolo illa referre quae notissima sunt, ex symposiacis, et turpiloquiis illius, quae totus mundus Germaniae illi obicit, quae posteri hincinde verecundia tam magnae [Gap desc: Greek words] deleverunt. Hoc tantummodo rogo, ut legatur Lutherus Angelicus. nulla alia oratione opus fuerit.

Tertia ratio. Non volat per medium caeli, [Gap desc: Greek words] , hoc est loco conspicuo per totum mundum, sed in unica parte, quae mox tamen in particulas dissecta est, et nunc sere exstinctum est etiam nomen Euangelii Lutherani, res enim dudum in nihilum abiit. Quantulus enim angelus est Germaniae, in quo manet integrum nomen Lutherismi? Et in illis ipsis angulit sub alienis haeresibus miserrime trepidat, immo ita contemnitur, ut nihil sit abiectius ministris Luthericolis, teitem cito senem Paulum Laurentium Misniensem contionatorem, conc. iubil. 2. pag. quadragesima septima. Iam non adeo diligenter, nec pie templa frequentantur, contiones audiuntur; passim haec se secum posse discere credunt homines; neque tantum novas audiendi cupidi contionale officium ita fastidiunt, ut multi filios suos in Contionatorum venire numerum prorsus abnuant; multos etiam praedicantium filios, postquam ad alios honorum et officiorum gradus sunt evecti, pudeat patre se praedicante genitos. Non igitur ne Lutherismi quidem suos praedicantes eiusmodi angelos arbitrantur, quos ut histriones, et mendaciorum sartores contemptui, et ludibrio habent.

Quarta ratio. Euangelium Lutheri non est aeternum; Nam ante Lutherum nemo illud norat, et illi fuit Lutherus superstes. Hoc si quis negarit, necesse est vel unum ante Lutherum, vel cum Luthero, vel post Lutherum nominare, Luthero consentientem. Immo ostendendum Lutherum sibi constitisse; quod nemo ne Lutheranorum quidem credit.

Quinta ratio. Angelus hoc modo per caelum volans, sine errore Euangelium docet. Lutherus cum incepit, et aliquamdiu docuit, se adhuc fuisse insanissimum Papistam fatetur. Pareus primis annis fuisse Augustinianum affirmat. verba eius, l. 4. c. 13. de Cena Domini.

Nec sumo mihi iudicium de tanto viro, et Dei adversus Papatum singulari organo. Saltem quantum ad hanc quaestonem dicam id, quod non semel interrogatus respondi, quodque scripta eius et historiae comprobant, Lutherum a Luthero distinguendum esse. Homo enim fuit, in contentione ferventior saepe (quod magnis ingeniis contingere solet) quam circumspectior, aut veri rectique servantior.

Augustinianum amplectere: ad annum 24.

Synecdochistam ne tene: ad ann. 29.

Concordiam eius suscipe: ad ann. 43.

At parva confessum fuge: ad ann. 44.

Rursus fatentem sustine: ad ann. 46.

Non est igitur Euangelium aeternum, quod nunc est Augustiniani, nunc Synecdochistae, nunc Zwingliano-concordistae, deinde parva et prava confessi, denique fatentis errorem, nec sine errore tamen alio errorem confitentis.

Obiciunt tamen nobis: Ideo Lutherum esse angelum, quia liber fuit eius volatus a iurisdictione Papae. Verum non est ullius momenti haec ratio, omnes enim quotquot olim, quotquot

nunc ex orco emerserunt haereses, libertatem eam, licentiamque alioqui mancipia peccati, usurparunt. Nec laudis est spreto Ecclesiae et antiquitatis iudicio, suis auspiciis, non usitata via ad gloriam tendere. Hanc vero ob causam Icarius volatus fuit, et decidit in Papatum Saxonicum, ut Clebitius Calvinista scribit, queriturque Melanchthon pro iugo ligneo fereum impositum. Quod si videre possent Ministri verum, certe animadverterent sole clarius maiorem fuisse, et esse inter nos docendi libertatem, quam inter eos, qui tot catenis astricti, Daedalos se Apocalypticos esse imaginantur. Nonne a regibus, a curiis docendi leges accipiunt? Videant obsecro acta Marpurgensia anni 1606. Antwort auff den Historischen Bericht der Marpurgischen Kirchhändel pag. 49. et 50. Illustrissimus Landgravius Hassiae Lutheranis cedere Ecclesiis, et ministerio recusantibus ius suum exponit: narrant rem ipsimet exsules hisce verbis: Dass wir aber vns beschweren/ vnsere Diensten selbsten Ihr. Furstl. Gn. auffzutragen/ vnd zu resignieren/ käme Ihr das wunderbarlich für/ da sie uns noch nie nicht angenommen/ sondern es weren solche Aempter allbereits loss gestorben mit dem Herrn/ dem wir zuuor gedienet/ vnd ipso facto vns resigniert. Quod gravemur ipsimet nostra ministeria suae Celsitudin. tradere, et resignare, id sibi admirabile videri, cum nos nondum acceptaverit, sed omnia illa officia cum domino priore defuncto, cui servivissemus, vacua esse facta, atque exspirasse, atque ipso facto suae Celsitudini resignata. Ecce libertatem Angelorum per medium caeli volantium. Non modo dimittere, recipere, praecipere de praedicatione possunt principes saeculares, sed ipsorum morte ut palatina officia scribarum, et equisonum, ita quoque praedicantium ministeria desinunt, nec nisi novi domini, voluntate, atque acceptatione rata sunt.

Sexta ratio est. Non convenit oratio huius Angeli et Lutheri; Verba angeli sunt. Timete dominum, et date illi honorem, quia venit hora iudicii eius, et adorate eum, quifecit caelum et terram, et mare, et omnia quae in eo sunt, et fontes aquarum.

Lutheri verbum est, timorem Dei perniciosum esse, magis peccatores facere. Vetat considerari Christum ut iudicem, et vindicem.

Deinde docet fiduciam, quae omnem timorem excludit. Angelus timeri Dominum iubet, quia venit hora iudicii eius: At timere Dei iudicium, ac poenas iudicio decretas et Lutherani et Calviniani iudicant esse fremitum contra Deum, et ad desperationem deducete, hic autem Angelus ad crimina, et blasphemias nequaquam adhortatur.

Nec Angelus ille est Wicleffus, ut Pareus putat. Nam Angelus hic non docet haereses, at Wicleffus multas haereses protraxit, quas etiam non potest infitiari Pareus esse haereses: In Concilio Constant. sess. 8. et 45. numerantur articuli 45. quos Concilium damnavit, et Pareus ex his quoque damnare debet nonnullos.

Quartum articulum, si Episcopus, aut Sacerdos exsistat in pe: catomortali, non ordinare, non consecrare, non conficere, non baptizare.

Sextum, Deum debere obedire Diabolo.

Decimum Contra Scripturam sacram esse, quod viri Ecclesiastici habeant possessiones.

Undecimum, Nullum Praelatum debere aliquem excommunicare, nisi prius sciat eum excommunicatum a Deo, et qui sic excommunicat, fieri ex hoc haereticum, et excommunicatum.

Decimum quintum, Nullum esse Dominum civilem, nullum esse Praelatum, nullum esse Episcopum, dun est in peccato mortali.

Decimum septimum, Populares posse ad suum arbitrium Dominos delinquentes corrigere.

Vigesimum septimum, Omnia de necessitate absoluta evenire.

Vicesimum nonum, universitates, studia, Collegia graduationes et Magisteria in eisdem, esse vana gentilitate introducta, et tantum prodesse Ecclesiae, sicut Diabolum.

Quadragesimum tertium, Iuramenta illicita esse, quae fiunt ad corroborandos humanos contractus et commercia civilia.

Quadragesimum quintum, Omnes religiones indifferenter introductas esse a Diabolo.

Alios collegerunt alii, ut Matrimonium lege divina licitum esse inter fratres, et sorores, nec nisi humana ordinatione interdictum, ita l. 4. trialogi c. 20. Et quod omnino blasphemum est. Creaturam quamlibet esse ac vocari posse Deum, quod illius perfectio sit in Deo, ut in sua causa, et quidem modo ideali et exemplari.

Quid vero illud? Quod usque ad Urbanum veros Pontifices agnoscit, cum Calvinus Gregorium ultimum putet? Cum alii a Lino et Cleto Antichristianos auspicentur? Verba eius sunt errore nono, Post Urbanum Sextum non esse alium Pontificem suscipiendum, cum Urbano vero communicationem habuit, si igitur verus Angelus est Wicleff, omnes Praedicantes damnantur, quia possessiones habent, non quantas vellent, sed quantas aula permittit.

Multa ille Catholica retinuit, quae Calviniani detestantur. l. 2. c. 4. meritum agnoscit. et l. 3. c. 2.

Fidem ponit in intellectu, et a spe distinguit. l. 3. c. 2. quod est contra Calvinianos.

Fidem habere meritum. ibidem

Fidem et spem tribus modis distinguit. libr. 3. c. 3. 1. Spes est solum de aeterno praemio, fides de omni alia veritate. 2. Spes quietatur in quodam actu medio inter dubietatem, et credulitatem. 3. Spes est tantum de bono possibili, fides de malo etiam, quae sunt contra Calvinum.

C. 3. l. 3. ait Deum approbare et necessitare ad peccatum, sic necessitare creaturam peccabilem ad pectum. Hoc Calviniani multi negant, et recte.

Cap. 5. ait, Peccato aliquo gratiam exstingui. Rigidus igitur hac in parte est.

Cap. 6. Multos praescitos, hoc est reprobos, ait, esse in praesenti gratia.

L. 4. c. 1. Agnoscit septem Sacramenta.

L. 4. c. 20. Matrimonium vocat venerabile Sacramentum.

L. 4. c. 22. Agnoscit purgatorium.

L. 4. c. 24. Contritionem vocat dolorem sufficientem ad peccati deletionem, et paenitere est peccata plangere, et plangendanon committere.

Haec aliaque docet aliena ab hodierno Calvinismo, ut mihi magis ridiculus sit visus Pareus, dum Wicleffum canonizat, et angelum facit, quam cum dixit, Calvinianos, et Lutheranos in uno tantum articulo, eoque non toto discrepare. Sed ex aterrimo daemone Angelus fieri sine ingentibus mendaciis non potest.

Excusat se tamen Pareus: Non displicet Brichmanni coniectura, significari hoc volatu inter utrumque imperfectionem doctrinae initio ab illis Doctoribus prolatae. Licet enim errores crassiores Papae viderent et reprehenderent: tamen aliquid adhuc de fecibus terrenis in multis adhaerescebat, ut non plenis alis sese in summum caelum efferre possent. Ut enim

qui diu in tenebris delituit; repente prodiens in lucem omnia oculis caligantibus adspicit: ita qui in tot saeculorum Papatus tenebris detenti fuerant, protinus haud poteran, nisi caligantibus oculis lucem Euangelii aspicere, sed primum hoc absurdum est: Angelum esse tam ignoranrem, tam blasphemum, et mitti tamquam Magistrum omnibus sedentibus in terra; super omnem tribum, et gentem, et linguam, et populum. Angelum inquam generalem mundi Doctorem tenentem Euangelium aeternum tam sollemniter a Deo missum, tot errores nomine Euangelii aeterni circumferre. Si igitur in tam multis Angeli aberrant, non est causa cur illis credamus. Nam pluribus in rebus nobiscum sensit, quam cum Calvinianis Wicleffus.

Cum vero Angelus ille venerit eo tempore, quo bestia secunda, fecit homines adorare imaginem primae bestiae, adversariis autem prima bestia sit Imperium, seu Imperator, altera Papa seu Papatus, et nondum Papa iusserit adorari imaginem Imperatoris, aut Imperii, aut gerere eius characterem, necdum etiam venit ille Angelus, non igitur Wicleffus fuit. Tres igitur illi Angeli tres erunt praecipui Doctores, Antichristi tempore, qui bestiae repugnabunt, qui veram doctrinam promulgabunt.

CAPUT XXIV. Verbis Danielis c. 7. 21. et 8. vers. 23. non describitur Romanus Pontifex.

§. 1. VErba Danielis c. 7. v. 21. Aspiciebam, et ecce cornu illud faciebat bellum adversus sanctos, et praevalebat eis: donec venit antiquus dierum et iudicium dedit sanctis excelsis, et tempus advenit, et regnum obtinuerunt Sancti. Et sic ait: bestia quarta, regnum quartum erit in terra, quod maius erit omnibus regnis, et devorabit omnem terram, et conculcabit et comminuet eam. Porro cornua decem ipsius regni decem Reges erunt: et alius consurget post eos. et ipse potentior erit prioribus, et tres Reges humiliabit. Et sermones contra Excelsum loquetur, et Sanctos Altissimi conteret: et putabit quod possit mutare tempora et leges, tradentur in manu eius usque ad tempus et tempora, et dimidium temporis.

Verba Danielis Prophetae. c. 8. sunt. Et post regnum eorum cum creverint iniquitates, consurget Rex impudens facie, et intellegens propositiones, et roborabitur fortitudo eius, sed non in viribus suis, et supra quam credi potest, universa vastabit, et prosperabitur, et faciet. Et interficiet robustos, et populum sanctorum secundum voluntatem suam, et dirigetur dolus in manu eius, et cor suum magnificabit, et in copia rerum omnium occidet plurimos, et contra Principem Principum consurget, et sine manu conteretur. Et visio vespere, et mane quae dicta est vera est. Tu ergo visionem signa, quia post multos dies erit.

Et cap. 11. 36. Et faciet iuxta voluntatem suam Rex, et elevabitur, et magnificabitur adversus omnem Deum: et adversus Deum Deorum loquetur magnifica, et dirigatur, donec compleatur iracundia, perpetrata quippe est definitio. Et Deum patrum suorum non reputabit, et erit in concupiscentiis feminarum, nec quemquam Deorum curabit, quia adversus universa consurget. Deum autem Maozim in loco suo venerabitur, et Deum quem ignoraverunt Patres eius colet [(reading uncertain: print faded)] auro et argento, et lapide pretioso, rebusque pretiosis, et faciet ut muniat Maozim cum Deo alieno quem cognovit, et multipucabit gloriam, et dabit eis potestatem in multis, et terram dividet gratuito. Et in tempore praefinito proeliabitur adversus eum Rex Austri, et quasi tempestas veniet contra illum Rex Aquilonis in curribus, et in equitibus, et in classe magna, et ingredietur terras et conteret, et pertransiet, et introibit in terram gloriosam, et multi corruent. Haec omnia inquiunt, facit Pontifex. Ex Paulo Laurentii referam, nam multi eadem scribunt.

Primo ait conc. 1. Papae legatum Tezelium docuisse. Rubram crucem cum Papae insignibus habere eandem vim quam habeat crux Christi.

Secundo. Indulgentias esse gratiam iustificantem.

Tertio. Indulgentiis sine paenitentia peccata dimitti.

Quarto. Etiam futura peccata se remittere. Haec de doctrina.

Quinto. Papam vocari Regem illum certum, qui Antiocho respondeat malitia, et criminibus.

Sexto. Bonifacium VIII. Alberto negasse confirmationem, quod se regem et Pontificem diceret. Regio etiam ornatu incessisse, dixisseque,

Ecce duo gladii hic.

Septimo. Scripsit Philippo Regi Franciae, scire te volumus quod et in spiritualibus, et temporalibus nobis subes.

Octavo. Exlex est, et a nemine iudicari vult.

Nono. Faciet quod volet.

Decimo. Elevabit se contra Deum.

Undecimo. Dicit se omnia posse, quae Deus potest.

Duodecimo. Deum se facit, distinct. 96 c. 7. Satis. et conc. 2.

Tertiodecimo. Dicit se vicarium Christi.

Quartodecimo. Agnum Dei aequat sanguini Christi. Ita Urbanus V. ad quendam Graeciae Imperatorem misit, et scripsit, pecatum srangit, ut Christi sagnuis, et angit.

Quintodecimo. Matrimonium tollit, libidines ceteras permittit.

Sextodecimo. Mauzim colit, et idololatra efficitur.

Septimo decimo. Pius IV. octuaginta Euangelicos occidi iussit, alii multas persecutiones instituerunt.

Matthias Hoe in praef. de Thaumasiandro Luthero tempore Iulii II. ait, decies centena milia occisa esse.

§. 2. Verum haec partim falsissime, partim malignissime sunt narrata nos Scripturam interpretemur, sed incipere praestat a c. 7. v. 24.

Porro cornua decem ipsius regni decem reges erunt, et alius surget post eos, et ipse potentior erit prioribus, et tres Reges humiliabit.

In Chaldaeo est, minach, malcuta, ex regno enim consurgent. ille vero alius dicitur fore illis potentior, sive ut Chaldaeus habet (hoc enim caput a Daniele Chaldaice non Hebraice scriptum est) antecellens ceteros, seu differens prae ceteris, quod editio Romana Graeca non de potentia simpliciter, sed de impietate interpretatur, [Gap desc: Greek words] , aliae tamen editiones nomen [Gap desc: Greek words] omiserunt. Cornu parvulum Porphyrius olim dixit, esse Antiochum qui dictus est nobilis seu Epiphanes. Ita et Bruchthonus, Iunius, Tremellius, quae haec decem cornua sic enumerant.

1. Seleucus Nicanor.

2. Antiochus Soter.

3. Antiochus [Gap desc: Greek words] .

4. Seleucus Callinicus.

5. Prolomaeus Euergetes.

6. Seleucus Ceraunus.

7. Antiochus Magnus sive Hierax.

8. Ptolomaeus Philopater.

9. eleucus Philopater.

10. Antiochus Epiphanes.

Tres Reges humiliati ab Epiphane,

Ptolom. Philopater.

Seleucus srater Epiphanis.

Demetrius.

§. 3. Haec sententia facile refutatur omnibus illis argumentis, quibus probatur, ad quartam bestiam, quae est Romanum imperium pertinere parvulum cornu. Ille tamen error Calvinistarum pro nobis est, quia ex eo constat incertam esse de Pontifice coniecturam, cum illorum primores eorum Prophetiam ad Christiana tempora nequaquam producant. Sed quia veritate non alieno errore nitimur, hanc quoque opinionem confutemus.

Primo [Gap desc: Greek words] illa sententia continet; vel enim cum decimum eum faciunt, enumerant solos Reges Syriae Seleucidas, et eo modo octavus fuerit Epiphanes, si addunt duos Ptolomaeos, Euergeten, et Philopatora, pariratione Ptolomaeus Lagi iungendus erit, qui ut auctor est Ioseph. l. 13. antiq. Syriam, et urbem occupavit. Et Ptolomaei filius, qui dictus est Philadelphus, sub quo sacta est conversio 72. interpretibus.

Secundo in tribus regibus humiliatis non conveniunt Porphyrius Philometorem, Euergeten, Aegyptios, Artaxiam Armenum iudicat. Calviniani hunc Demetrium statuunt. At non magnopere Aegyptios humiliavit, nam infecta re discedere coactus est. Sed neque Epiphanes reliquis potentior fuit, sed exhausto aerario miser, et egens, ut testatur historia Maccabaeorum. Cer te Seleucus Nicanor victo Lysimacho latius imperavit, ipse etiam Antiochus Magnus, aliique.

Altera sententia est: cornu parvulum esse Turcam, ita Annius Pintus, Vatablus, ipse Lutherus et Strigelius. Sed tamen de tribus regibus quos Turca humiliarit res inter eos non convenit: alii n. regnum Arabicum, Aegyptiacum, Asiaticum. Lutherus pro Arabico posuit Graecum regnum. Additque non plura deiecturum ante diem extremum iudicii. Quod si verum est, nec Germamani, nec Itali metu istius tyranni teneri possunt, ipsa etiam Panonia eius vicinitatem non exhorrescet. Daniel hanc sententiam refutat, cum ait esse reges non regna; et reges deiciendos. Quod Luther. audacter pronuntiat Romanorum Monarchiam esse divisam in 10. regna, nempe, Syriam, Aegyptum, Asiam, Graeciam, Italiam, Galliam, Hispaniam, Africam, Germaniam, Angliam, more suo libere magis quam considerate loquitur. Quid enim de Illyrico, Istrique regionibus, atque adeo Mesopotamia dicemus? Deinde Turca plura regna tenet, Syriam, Aegyptum, Asiam, Graeciam, Africam. Ut taceam Hispanias per octingentos annos a Saracenis possessas, quinque igitur vel sex cornua deiecta sunt.

§. 4. Impia est et blasphema sententia Iudaeorum cornu parvulum esse Christum Dominum, qui a parvis initiis coepit, fabri filius, et latronum in cruce collega, et Apostoli piscatores. Secundo, locutus est ingentia, esse se filium Dei. Tertio mutavit tempora et leges. Quarto regnavit per tempus et tempora et dimidium temporis, nam ab eius baptismo ad crucem sunt 3½. anni. Quinto contritum est cornu hoc a populo Sanctorum, a Synagoga at eos Christiani et Turcae sibilis excipiunt, vel eo maxime quod post hoc cornu contritum regnum non datur populo Dei, id est, Iudaeis, sed excidium accidit, et tot saeculorum captivitas, deinde si cornu parvulum est Christianorum regnum, quomodo illud tria tantum regna in Imperio Romano obtinet? quae illa tria, et quae reliqua septem? deinde non sunt Christiani, qui Iudaeam exciderunt, sed Christianorum hostes Vespasianus, Adrianus, alii, reliqua non convenire in sequentium explicatione dicetur.

Hos imitantur nostri temporis Sectarii, et quod in Christum conferre non audent, in eius Vicarios evomunt.

§. 5. Vera est igitur sententia Patrum plurimorum cornu parvulum esse Antichristum, Ergo dicamus (inquit Hierony. hoc loco) quod omnes Scriptores Ecclesiastici tradiderunt, in consummatione mundi, quando regnum destruendum est Romanorum, decem futuros Reges, qui orbem Romanum inter se dividant, tum undecimum Regem surrecturum parvulum, qui tres Reges de illis septem separaturus sit, id est, Aegypti, Africae, Aethiopiae Reges, quibus interfectis etiam septem alii Reges colla victori submittent.

Unus igitur Rex Antichristus, qui tres Reges eodem tempore regnantes subiciet, ut recte ait Theodoretus. Quod si, inquit, non eode tempore imperarunt, verum singuli superioribus succedentes, aliis alii, quomodo istetres superiores eodem tempore humiliabit Graserus in plaga in c. 13 ait: Illud caput Ioannis ducere nos in acropolin Antichristi et convenire cum cap. 7. Dan. Verum nihil ad Pontificem illa pertinere disertis verbis probo.

§. 6. Primo Pontifex tres reges non humiliavit, vel enim loquimur, de eius imperio tempo rali, et hoc parte latii non magna continetur, vel de potestate spiritali, et illa in omnes Reges, et regna. Christiana semper fuit, non in tria dumtaxat. Eam, adhuc Germania, Gallia, Italia, Hispania, Polonia, aliaque regna agnoscunt. Itaque nihil hac in parte cohaeret; oriturque invictum argumentum pro Catholica fide. Pontifex Romanus post decem Reges, qui Romanum orbem tenuerunt divisum, non est exortus, nec tres ex illis Regibus humiliavit, non est ergo Pontifex hoc cornu parvulum.

Hinc ad alia gradum facio. Non est iudicio plurimorum Pontifex hoc cornu parvulum, nec esse potest, non est ergo etiam rex ille de quo c. 8. agitur, nec bestia Apocalyptica. Nam hoc cornu, et illum Regem, et bestiam Apocalypticam unum regnum, sen Monarchiam sectarii affirmant. Si itaque hoc cornu nihil ad Papae regnum facit, nec ergo illae bestiae. Quae enim non conveniunt cum aliquo, etiam non conveniunt cum illo, quod idem est cum aliquo.

Deinde n. 25. Et sermones contra Excelsum loquetur, etc.

Chaldaeus textus quo usus est Daniel, ait quod est proprie, loquetur sermones ad partem, vel ex parte Altissimi. LXX. vertunt, [Gap desc: Greek words] . Sermones ad Altissimum loquetur. Summachus teste Hierony. vertit. Sermones quasi Deus loquetur, ut qui Dei assumit potentiam, verba quoque divinae sibi vendicet maiestatis. 2. Thessal. 2. ostendet se tamquam fit Deus. Hoc Pontifex non facit; non est ergo cornu illud, de quo Propheta Daniel loquitur. Minor certa est apud omnes legitimos iudices. Pontifex enim se hominem, peccatorem, servum Dei, servorum Dei servum profitetur. Omni die

peccata sua Deo confitetur; saepe etiam Sacerdotibus, in faciem coram Deo prosternitur. Quae omnia hominis sunt, et hominis Deum cognoscentis, suam imbecillitatem gementis, non divinitatem affectantis.

§. 7. Hic insurgunt omnes. Primo, qui a nemine vult iudicari, ille se Deum facit, sed Papa a nemine vult iudicari, ergo divinitatem affectat. Nam si Papa innunieras anim. is secum ad inferos trahat, tanta est eius superbia, ut nolit sibi a quoquam dici cur ita facis? Integrum tibi locum ex Epistola sanctissimi Archiepiscopi Moguntini et Martyris Bonifacii ascribam, nam pars habetur d. 40. can. 6. S. Papa. Verba Bonifacii sic habent. Sancta Romana Ecclesia privilegio specialis auctoritatis divinitus, et bumanitus caput omnium Ecclesiarum post Christum Iesum effecta, secundum Antistitis, vel rectoris sui qualitatem, et valetudinem afficit totius Christianitatis membra, ut illius incolumitati sua respondeant incolumitate, et congaudeant: et nihilominus eius languoribus suo languore consentiant: et sicut eius gloria iuxta Apostolum conglorificantur, sic eius deiectione deiciuntur, ut illud Propheticum in eo praecipue compleri deprehendatur (Omne caput languidum, et omne cor maerens, a planta pedis usque ad verticem non est in eo sanitas) Et, revera tanta reverentia apicem praefatae Apostolicae sedis omnes suspiciunt, ut nonnullam Sanctorum canonum disciplinam, et antiquam Christianae religionis institutionem magis ab ore praecessoris eius, quam a sacris paginis, et paternis traditionibus expetant: illius velle illius nolle tantum explorant, ut ad eius arbitrium suam conver sationem et ipsi remittant aut intendant. Quod si, ut summopere sibi, et omnibus expedit, zelo domus Dei sine intermissione tabescens, fidelis dispensator et prudens exsistens, Deo et hominibus, opere et sermone irreprehensibilem sese conservare studuerit, ut fere fatear universum paene mundum, secum attonitum, et sollicitum post Deum currere facit; ex utroque sexu populos diversae professionis, conditionis et aetatis catervatim in Domino suo super omnia bona ipsius constituendus ducit. Si vero suae et fraternae salutis neglegens deprehenditur, inutilis, et remissus in operibus suis, et insuper a bono taciturnus (quod magis officit sibi et omnibus) nihilominus innumerabiles populos catervatim secum ducit, primo mancipio gehennae cum ipso plagis multis in aeternum vapulaturos: cuius culpas istic redarguere praesumit mortalium nullus: quia cunctos ipse iudicaturus a nemine est iudicandus, nisi forte deprehendatur a fide devius: pro cuius perpetuo statu universitas fidelium tanto instantius orat, quanto suam salutem post Deum ex illius incolumitate animadvertunt propensius pendere. Salvo enim divinae omnipotentiae mysterio, ut dignum est, loco ab ipso secundo illud B. Iob. non incongrue aptari sanctae Romanae Ecclesiae potest: (si destruxerit, nemo est, qui aedificet: et si incluserit hominem nullus est qui aperiat ei: si continuerit aquas, omnia siccabuntur: et si emiserit eas; subvertent terram) nec immerito: cum ipsa specialius in Petro caeli, terraeque retentet habenas. Haec cum omnium fidelium in Christo spiritalis fit mater, nemo debet renuere illius feriri disciplina, vel emendari censura, iuxta illa Proverbia Salomonis (Ne dimittas legem matris tuae, liga eam in corde tuo iugiter: qui enim abicit disciplinam, infelix est: et stultus homo despicit matrem suam) et rursus (Est maledictus a Deo qui exasperat matrem, et maledictio matris eradicat fundamenta) illae utique quae arrogant, divisa a sede illius, cui dictum est (Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam) et super arenam concupiscentiae carnalis, seu humanae praesumptionis probantur posita: cursus rivi minime prosperatur, si a suo fonte dividatur.

§. 8. Hoc est, quod omnium libros occupat, quasi tantum ius Papae tribuamus. Hic exclamationes, et pedum supplosiones sunt. Sed nos tamen audiri fas est. Primo, Verba sunt Bonifacii viri sancti. Secundo fensum verum verba habere possunt. Nam sensus est totius canonis, quem titulus praefert; Damnatur Apostolicus, qui suae et fraternae salutis est neglegens. Nam antitheta duo sunt, primum est: Papa fidelis dispensator mundum post Deum currere facit. Alterum est, si vero neglegens, nihilominus multos populos secum in gehenna vapulaturos ducit. Propter eius enim vel exempla, vel neglegentiam pereunt multi. Damnatio igitur illi incumbit, sineglegens sit.

Verum hoc offendit, quod eius culpas nemo redarguit. Huius quoque sensus non est. Nulli licere monere Pontificem; nam multi viri graves multos monuerunt, et exemplum Paulus dedit, qui Petro in faciem restitit. Sane confessarius redarguere, et reprehendere potest, nec minus Cardinales, Episcopi, et quorum interest. Quid igitur est, quod redargui eum posse negat Bonifacius? Hoc quod adiungit: Quia cunctos ipse iudicaturus a nemine iudicandus. Quia non est tribunal ad quod tamquam subditus citari possit. Neque enim a subditis quisquam ex auctoritate iudicari potest.

Atque hoc est quod causa 17. q. 4. c. 30. Nemini. et caus. 9. q. 3. c. 17. cuncta. aliisque locis dicitur. Iuridicialis enim redargutio tollitur. Nec hoc mirum videri debet nostris sectariis, qui ita omni iudicio reges eximunt, ut dicant eos esse Deo proximos, supra eos esse solum Deum omnipotentem, vide Guilelmum Barret libris de iure regio, in quibus veritatem et adulationes iuxta ponit, vincitur tamen adulandi desiderio, Si igitur reges non coguntur stare rei ad suorum subditorum tribunalia, cur cogatur Pontifex? cum ille quoque aliorum Episcoporum, et Regum subditus non sit?

§. 9. Obiciunt secundo, Antichristus sanctos Altissimi conterit, hoc facit Pontifex. Ille igitur est illud cornu, ille Antichristus.

Mihi vero facilius ad innocentiam Pontificis indicandam illa verba interpretari fas erit, et in adversarios retorquere. Verba ipsa magnam persecutionem indicant Lekodesche ghelionin ieballe sanctos Altissimi, sive altorum: ita enim Usurpat illud ghelionin, sicut Hebraei Elohim plurali numero. Itaque non recte vertunt nonnulli, sanctos altissimos sive supremos, qui cum ad regimen non attenderint non debuerunt se praeferre LXX. Interpretibus, qui verterunt [Gap desc: Greek words] . Conteret. Romana editio 70. habet [Gap desc: Greek words] , vetustos faciet, seu vetustate consumet: Genevens. vero [Gap desc: Greek words] . decipiet. Iustinus [Gap desc: Greek words] , evertet, alii [Gap desc: Greek words] humiliabit. Haec an fecerit Pontifex quaeritur, varia adferunt, sed exempla suorum, quid enim Lutherani de Calvinianis martyribus sentiant, et e contrario, quid hi de illis, dixi in Iubilo, et in instructione, de Chronologia.

§. 10. Prae omnibus hoc obicit Sigismundus Evenius in palma saeculari Lutherano- Euangelica p. 27. a regibus hisce ad subditos descensione facta (sicut initio statim reformationis Pontificii, et Ann. 24. Archiepiscopus Moguntinus in hac etiam nostra Hala in Euangelicos saeviit) persecutionem unam ex altera severunt, et martyria multiplicarunt sine fine, adeo ut ab Anno 1550.

ad 1580. triginta annorum spatio nongenta hominurn milla caefa, et ab Antichristo trucidata sint, iique haud plebei omnes sed 39. Principes 148 Comites, 235. Barones, 147511. Nobiles reliqui ex plebe. Quid nuptiae Parienses Anno 72. effuderint sanguinis Christiani ex historiis constat ultra. 30000. in illa laniena misere occubuisse. Dux de Alba valedicturus Belgio 18000. ob religionem se occidisse iactitat spatio sexennii. Et vivente adhuc Carolo V. ad quinquaginta milia Christianorum trucidata fuerunt eodem in Belgio: item ab An. 76 usque ad Gandaviensem transactionem 30. milia Hispanica tyrannide interierant. Nec in vivos modo saevitum, sed nec cadaveribus parsum est. Hinc Buceri et Fagii corpora effossa cremata sunt Ann. 1556. Cantabriae in Anglia, pio praetextu, quoniam non solum perniciosam ac erroneam doctrinam sparsissent, sed familiam inter sectarios ambo duxissent, non solstm ipsi ab Ecclesia Carholica aberrassent, sed et aliis exemplum ab ea deficiendo dedissent: Esse contra sacra decreta et disciplinam, ut vel eorum qui tales sunt corpora Ecclesiasticae sepulturae tradantur. Adiuncta sunt incendia et venena, quibus certi emissarii hisce laqueis liberatos perderent et trucidarent, Per Saxoniam varia exaudita fuerunt incendia, circa Ann. 41. deprehensi denique ex incendiariis atque complures capti, diversis locis: habita quaestione plerique testificabantur ad extremum usque spiritum, a praefectis et familiaribus Heinrici Brunswicensis (contra cuius calumnias quando scriptis invectivis Ducem Saxoniae haereticum, seditiosum, Cainum, monstrum, Aesopum, nulla nec corporis, nec animae virtute praeditum proclamaverat, eodem Anno scripserat Lutherus) accepta pecunia se fuisse conductos atque summissos, ut id facerent. Immo de Pontifice Romano Antichristo, organo Sathanae, Anno 46. quo bellum vigebat protestantium, cuius ipse Papa auctor primarius, a fide dignis spargitur, eum non modo superioribus aliquot annis per incendiarios conductos igni Saxoniam graviter afflixisse, sed tunc temporis etiam emisse veneficos, qui puteos et aquas stagnantes corrumperent, ut quod ferro superesset et armis, hoc isti veneno perderent. Itaque Protestantes monent in universum omnes praesertim suae ditionis homines, dent operam, ut Commissarii illi comprehendantur, et subiecti tormentis, cum de scelere constabit, poenam luant. Nuper enim, addit Ioannes Guilhelmus Eleaeoris filius, non procul a Vinaria oppido Thuringiae comprehensum esse quendam ex suspicione Italum, qui sibi et nonnullis aliis Romae datam esse pecuniam fatebatur nomine Pontificis, ut incendiis atque veneno quantum omnino possent, per Germaniam damni darent. Nec Satan sui similis esse cessat. Anno siquidem proximo millesimo sexcentesimo decimo, die undecima Iunii Monachus, qui duos pagos ad magistrum Equorum Caesaris pertinentesigni accensos de formaverat, captivus Pragam adductus et Archiepiscopo una cum aliorum praeterea Bohemiae Procerum, quorum praediis ignem subicere deberet, reperta apud eum designatione traditus est. Taceo exilia, in quibus tanta tyrannis occurrerit, ex eo solo patet, quod, sicut Mauritius Dux Saxoniae ad ordines scripsit Anno quinquagesimo secundo, Contionatores et Ecclesiae Ministros extra fines imperii passim eiciant, et non solum legitimi, sed ne Pontificii quidem Concilii decretum exspectent, et ab ipsa statim exsecutione rem ordinantur. Tacco carceres aliaque sub et ab Antichristo Romano intenta suppliciorum genera.

§. 11. haec ille, qui si consideret, Lutheranos, a Lutheranis, Calvinianis actos exilio, nihil omnino mirabitur, id aliquando egisse Catholicos. Sed hanc iniquam esse accusationem res ipsa do cet, neque enim eos omnes Papa occidi iussit, neque tam multi sunt. Sed non fuisse sanctos altissimi, cum plerique fuerint Calviniani, hos autem non fuisse martyres ipsa palma saecularis docet. pag. 55. ita habet: Martyria visa tum infirmiora [Gap desc: Greek words] , quae quippe haereticos et perditos nebulones haud raro involvant, tum Lutheranae professioni ac abnegationi Tyrannidis Papalis, non Zwinglianae novitati ac biasphemiis illata. Levissimas vero opinionum quas iactant stipulas seu festucas, trabes potius crassissimorum esse errorum, ac blasphemiarum in Dei omnipotentiam, sanctitatem, misericordiam, Christique meritum, impiissimarum. Fucum denique, in confessionibus et reformationibus manifestiorem esse quam qui diiudicatione egeat, quem quippe praxis haud raro hactenus dete xerit.

Deinde de numero Martyrum credit Calvinianis, quod facere non debuit. Cum in eadem palma pagina quinquagesima quinta dicat. Ex mendaciorum horum (quorum seges fertilis admodum apud gentem Sacramentariam invenienda, ut non immerito Beatus Lutherus non mendaces amplius Zwinglianos, sed mendacium ipsum vocandos arbitratus sit) censu primario fere illud, et caet.

Tertio idem ille noster accusatos fatetur eos, qui caesi sunt deliquisse. Secundo fuisse Sacramentarios. Tertio, ab ipsis sectariis punitos. Quarto, illos sibi illa pericula accersivisse. Quinto, impetuose egisse, et a plebe Lutherana punitos. Sexto, ipsos Calvinianos crudeliter agere, ubi rerum potiunrur. Folio 94. haec omnia describit. Notum est, quomodo anno vigesimo nono initium reformationis Basileae Sacramentarius Spiritus fecerit ab Iconomachia. Cum enim quidam hasta sua statuam alicuius Divi revelleret, sic ut in terram delapsa confringeretur: ea occasione in plures deinde manus sunt iniectae, et armati ter centum ad templum missi, qui idola seu statuas passim in templis demolirentur. Cumque e Senatu quidam accurrerent motus fedandi causa, respondent Iconomachi: quod vos totum iam triennium deliberatis, an fieri debeat, illud nos una perficiemus hora, ne propter idola sit ullum posthac inter nos dissidium. Tertio die novem componuntur strues ante primariam aedem et inflammatae cremantur. Quod exemplum secuti sunt Waldenses Anno 61. qui similiter imag ines ac altaria humi deiecerunt ac confregerunt. Simile quid in Delphinatu contigit Anno 62. ubi statuarum profligatores seditiosos minime dicendos esse statutum, qui cum veritatis patrocinium susceperint, sui officii esse dicant tam detestandum, et piis omnibus invisum spectaculum e conspectu hominum tolli. Cum primis Anno sexagesimo sexto in universo Belgio tanta Iconoclastarum vehementia invaluit, ut paucorum dierum spatio Antverpiam ac vicina loca plurima tumultu maximo et magna celeritate pervaserit. Huic statuae ensem in latus infigunt, illi securi caput amputant: pendentis e cruce Christi imaginem funibus e sublimi detrahunt, detractam in frusta comminuunt, altaria subvertunt, hierothecas, ornamenta

aliumque sacrorum apparatum deiciunt et expilant, ac denique patrant, quae nemo sanus aut prudens homo umquam probarit. Hagae Comitis adeo in statuas et idola populus exarserat, ut non quieturos se profiterentur, donec non tantum, quae in templis supererant, sed et quae in aedibus suis aliqui occultaras habeant, statuae omnes in forum publicum allatae et frustulatim comminutae finem furori facerent. Sed non caruit suo praemio haecce temeritas ac seditio. Confoederati enim nobiles, aliique Ecclesiarum Patroni odioso Iconomachorum nomine appellari nolentes, factum illud deiectarum hoc modo statuarum non modo graviter improbabant, sed collecto etiam ad has operas tumultuario milite complurimos ubique coeperunt, inque crucem variis in locis egerunt.

Id quod Princeps Auraicus Antverpiae etiam praestitit, primarios ex seditious comprehensos die 18. Octobris in foro publico, ut aliis terrori essent, in crucem agens. Quod si idem in Palatinatu, Anhaltinatu, Hassia et locis aliis fuisset factum, minus certe periculi et turbarum suo cum magno malo tumultuanres Sacramentarii coacti fuissent experti. Anno certe millesimo sexcentesimo quinto, cum in Reformatione Marpurgensi articulo ex tribus pro mutatione doctrinae et Caerimoniarum propositis, secundo, statuas imaginesque ex templis eiciendas esse statueretur, et die sexta Augusti pro Contione idem inculcaretur: secutae sunt ex unico hocce principio violento eiusmodi turbae ac tuinultus, ut Theologi Calviniani ad mortem fere ab insaniente plebe pugnis et verberibus fuerint multati, inquit Artus Tomo decimo continuationis Sleidani libro 4. pagina 50. Eiusmodi catastrophae scilicet rationes reformandi a verbo Dei alienas sequi necesse est.

Da man alles schnell Purdi/ Purdi anfengt/ mit Fäusten hinein treibet/ vnnd so unvorsichtig hinein plumpet/ vnnd noch den Ruhm dauon haben wil/ als sey man besser/ denn ein ander. Haec consequuntur cum subito armis agitur, atque improvide ruitur, et ex eo tamen, prae aliis excellentia quaeritur. Uti Lutherus de Reformatione simili Carolstadiana scripsit Anno vigesimo secundo, sapienti addita [Gap desc: Greek words] . Da hastu weit gefehlet/ du wilt Gott damit dienen/ vnd weist nit/ dass dit eben des Teuffels Vorlauffer bist/ der hat dich auff das Kleinen Narrenwerck geführet/ das Sacrament anzugreiffen/ vnd sihet mich gleich an/ als hetten die ienigen/ so dieses Spiel angefangen haben/ ihren Ruhm gesuchet/ so hat auch ihnen der Teuffel ihren Lohn gegeben. Longe aberrasti; Deo obsequium praestare voluisti, et ignoras daemonis te ante ambulationem esse, qui eo stultitiae te redegit, ut Sacramenta violares; Mihi plane constat, eos qui negotium inceptarunt, gloriam propriam quaesisse; Itaque Diabolus mercedem illis dedit. Haec Lutherus. Adde carceres, quibus saeviunt in contradicentes errori suo, uti Anno 91. Crellius fecit, qui Doctori Martino Miro contionatori aulico Saxon. carcerem in arce Hohensteinia paraverat: sed iusto Dei iudicio ipse, post mortem Christiani I. accusatus, quod Duci Christiano religionis in Saxonia mutandae et introducendi Calvinismi auctor fuisset, quodque omnes in hoc suo proposito contradicentes e medio tollere decrevisset, etc. Currum ascendere iussus, et spectante maxima hominum multitudine in hunc est compactus. Quae omnia et plura alia tanta sunt, tamque insidiosa et atrocia, ut praecaveri, vitamque fortunasque salvas, doctrinam vero ipsam illibatam ab iis conservari plane sit [Gap desc: Greek words] : Dei vero gratia est, quod non plane consumpti sumus, hic enim, licet aliquando oculis quasi clausis connixerit, et frena libidini Sacramentariae laxaverit: paterne at tandem causae suae patrocinium suscepit, solus hostes fudit, confudit, et liberationem populo suo et Ecclesiae exoptatissimam praestitit: ut rueret Ilium ingens, perierit Troia magna momento uno et fabula sacramentariorum in fabulam exiret, et desineret in laetam [Gap desc: Greek words] quam ipsi exitu [Gap desc: Greek words] claudere in animum induxerant suum.

§. 12. Denique cur nobis obicit Lutheranus Calvinianorum supplicia, quasi innocentum, cum sciat eos in Gallia et Belgio immania ausos: qualia describunt Historici, cum illis de sua innocentia iactantibus credere non possint.

Nam primo folio 55. Ex horum mendaciorum (quorum seges fertilis admodum apud gentem Sacramentariam invenienda, ut non immerito B. Lutherus non mendaces amplius Zwinglianos, sed mendacium ipsum vocandos arbitratus sit) censu primarium fere est illud, quo B. Lutherum certaminis sacramentarii auctorem primum proclamare integro fere hoc saeculo non sunt veriti.

Si sunt ipsum, ipsum inquam mendacium, cur credis ipsi mendacio contra Reges Franciae, Hispaniae aliosque Principes innocentiam suam asserenti? prius acta iudiciorum, et archiva examina, nec ita oderis Pontisicem, ut mendacio ipsi non modo mendacibus credere malis, quam eum, et Reges Christianissimos, Catholicosque non infamare.

Sed domi tuae teconvenio, inter tua praesidia pugnabis. Aiunt Calvinianisea Pontifice martyrio affectos, hoc est, innocentes, pro vera fide occisos. Hoc si credis, etiam testimonium contra tuos admitte, cur enim sint fide digni contra nos Martyres, et si verba contra tuos faciant, sunt intestabiles. Scultetum Calvinianum pag. 59. iubes resorbere calumniam cum reliquis quam efflavit: Deinde pergis: De quibus (calumniis) si particulatim disserere esset animus, dies citius me, quam oratio deficeret. Calumniarum compendium ostendemus. Ecclesiarum nostrarum Doctores appellarunt homines stolidissimos, Fanaticos, Philautos, Theologastros, Mataeologos, Sophistas nequissimos, Sycophantas, Theosophistas, Corporalistas, morosos, ambitiosos, proscriptores Pontificios, Homines Principum animos, suis calumniis in ignorantia detinentes, genitores Pandorae, percitos furore, oblitos omnis modestiae et pudoris, superbos, feroces, flagitiosissimos Dominatores fidei, Nestorianos, Eutychianos, Patronos Mahumetismi, contumaces, invectores paradoxorum et scandalorum, inhumanos, odio et ambitione fascinatos, pendentibus in cruce felle mixtum acetum porrigentes, Patres ubiquitatis, novos Dogmatistas, Dipnosophistas, Logodaedalos, homines praeter omnem modum contentiosos, et pertinaces, recentes Capernaitas, malignos veteratores, flagitiose, impie leves, Ubiquistas, coniuratos veritatis hostes, impudentissimos cavillatores, Acephalorum et Eutychianae haeresis renovatores, Phantasmaticos verae incarnationis Christi irrisores, conspirai am Schismaticorum factionem, Artolatrias instauratores, deliros Sacramentarios, sincerae doctrinae assertores de Cena Domini, instar piratarum per Ecclesiam navigantium super ambitione et opinionibus, veritatem cum pace depradantes

homines odio et invidia excaecatos, Sophistas nequissimos, novos fidei Magistros, praestigiatores, veritatis et pacis hostes, coniuratos in oppressionem veritatis, impudentissimos cavillatores, rerum stagitiose ignaros, manifestos hostes ac infitiatores omnipotentiae Dei, Pseudo- Lutheranos ac Flaccianam factionem [Gap desc: Greek words] , carnivoros: Doctrinam vero nostrarum Ecclesiaruni Symbolis Augustanae Confessionis ac Formula Concordiae comprehensam, flagitiosissimum errorem, fetum infelicem, Pandoram, Phantasma et spectrum, larvam scenicam, ab sur dissimam impietatem, putidissimam ac Sophisticam vanitatem haeresin mixtam ex Eutychiana, et Nestoriana, imaginationes phantasticas, insanissimam sententiam, exsecrandam blasphemiam, ludibriosum commentum, sacrilegam impanationem, corporalis praesentiae idolum et commentum, doctrinam impostoribus, non Theologis dignam, nugatorium commentum, exsecrandam Theologiam, Nestorianismum, Antichristianum cultum, idololatricum dogma, et quae sexcenta hniusmodi Epitheta alia, fraterni erga nos affectus horum hominum iudicia. Quae omnia si, uti par est, susque deque feramus: En tibi paratas insidias vitae et Doctoribus Orthodoxis! videas, inquit Doctor Mylius in Synopsi Comoediae Misnicae a morte Augusti Electores constitutos corycaeos, qui dicta, factaque sinceriorum Theologorum observent, conductos, qui lites iniustas intentent, et cum causis non possint, modo saltem agendi animas expugnent: preces et supplicationes, periculosas admonitiones, seditiosas excusationes atque accusationes omnes capitales haberi atque nominari coeptas, Compita viarum publicarum utrimque haud procul ab urbe aliquot mensium spatio obsita, tabellariorum omnium, qui vel ad urbem commearent, vel inde etiam remearent, sarcinulas apertas isti homines scrutati sunt, conquisitis omnibus, quae vel a Wittebergensibus Theologis ad alios vel ab aliis ad ipsos conscripta erant litteris, ut ex resignatis istis depromerent, unde capitibus ipsorum pericula creare possent Immo atrocius istud: Conscriptae sunt ad Theologos litterae ficlitiae, quibus magna significabatur [Gap desc: Greek words] erga miseram religionis faciem, solatium ad secuturum auxilium communicabatur, subsidia exsulaturis promittebantur, insuper missis una cum istis fictitiis litteris splendidis muneribus, ut, si quid penitissime reconditum in pectore haberent, quo prodito periculum ipsis creari posset, hoc artificio emungerent. Qua in re industrius fuit Ioannes ille Maior Poeta Wittebergensis, qui isthac arte optimum virum et Theologum insignem Doctorem Ioannem Matthaeum, et conditione Academica et vita hac mortali exuit atque spoliavit. Inservierunt huic schemati Mutata Augustanae Confessionis cothurnus utrique pedi aptus, persidia ac similes imposturae, quibus Peucerus olim eiusque socii summum suum Magistratum circumvenerunt, illuserunt, et deceperunt. Convenerunt scripta ambigua et libelli famosi, iure quasi suo quodam ab huiusmodi hominibus recepti, immo defensi publice nuperrime, quibus absque fronte, et fonte fama bonorum suggillatur atque traducitur, ut condemnationi iniustae et doctorum et doctrinaegradus sterneretur propior: inservierunt edicta et decreta de non nominandis vel condemnandis Sacramentariis, eorundemque blasphemiis in contionibus ad populum, adiunctis relegationum seu exiliorum aliarumque poenarum horribiliorum minis, ipso demum facto non quiescentibus flabellis illis sanguinariis complendis. Immo completis per tot exilia et poenas similes, quibus ipso Antichristo clementiores vix exstiterunt. Nota sunt Aulici istius verba tempore Christiani Primi Ducis Saxoniae: Si [Gap desc: Greek words] isti molesti tibi esse perrexerint, eice illos saltem ex hoc capite, quia Ubiquitatem canonizare conentur; et eiusdem alterum Apophtegma: Numquam recte successurae sunt res, nisi veterani, et quibus prierum temporum memoria constet, e medio prius rollantur. Ne dicam de Personalibus Contentionibus, Provocationibus ad Synodum.

His talibus quomodo potest inferri iniusta nex, aut tu qui tales eos iudicas quomodo severitatem Christianorum Principum in invidiam vocas, quod iusta ulrione vigorem legum in eos exercuerint: si eos vere Martyres arbitrare, illa tuorum facinora agnosce. Eos vix clementiores in tuos ipso Antichristo praed. cas, et martyrum elogio donas, et post Ubiquitatem Canonizas. Haec faceres si quicquam prudentiae reliquum tibi odia, atque invidia reliquisset? Tu illorum acta lege; Unus alterue annus plures Catholicos in sola Francia, Belgioque Calvinisticis furoribus mactatos vidit, quam totos sexcentos annos in universum reos Pontificia tribunalia sustulerint.

Quod si vere tempora consideremus sanctos Calvinianorum inveniemus Berengarianos, Wicleffitas, Hussitas, immo Copronymos, Leones Isauricos, Henricos, aliosque quos odio Pontificis canonizant. Itaque hinc ex Scriptura contra Lutheranos sic argumentor.

Cornu parvulum seu Antichristus sanctos Altissimi conteret, tantamque persecutionem concitabit, quanta non fuit a tempore, quo homines esse coeperunt; at pontifex in Lutheranos tantam persecutionem non instituit, multo enim plures morte, exiliis, carceribus Catholicos afflixerunt, quam a nobis illi passi sint. Quot enim Lutherani propter fidem perierunt? quis Ubiquitarius sanguinem dedit? Nam de pure Lutheranis, et Lutheranis unius gentis queri dumtaxat possunt; ceteris vero miscuisse se alios nebulones fatentur. Nos vero de toto Lutherismo negamus. Nonne enim tota Germania fere dominati sunt, et tantas fecere strages, ut adhuc squaleant Tristia ssmirutis altaria templis?

CAPUT XXV. Papa non putat quod possit mutare tempora et leges.

§. 1. CHaldaeus Danielis textus. Putabit mutare tempora. Graecus [Gap desc: Greek words] , existimabit, non enim poterit; ita Graecus Scholiastes; [Gap desc: Greek words] . Quid sit autem [Gap desc: Greek words] ex adiuncto intellegitur, quia dicit [Gap desc: Greek words] . et leges. S. Hieron. In tantam erigetur superbiam, ut leges Dei, et caerimonias mutare conetur, et elevetur supra omne quod dicitur Deus, religionem cunctam suae subiciens potestati: Theodorus; Opinabitur se pietatam, quae tunc vigebit, funditus posse evertere. Illi igitur tempora intellexerunt Ecclesiae immutationem. Qui de Antiocho sunt interpretati, nomine temporum intellegunt Iudaeorum sollemnitates, Sabbatha, Paschata, Pentecosten, festa tabernaculorum, dies expiationum, novilunia, septennia, annos Iubilaeos, et similia.

Quia autem de Antichristo loquimur, mutabit ille tempora, et leges, dies festos in suihonorem institui curabit, iam nonnulla indicia dedit Machometes, deinde Lutherani, sed efficacius Calvinistae, ut appareat iam mysterium in praecursoribus incipere. Atque hic sensus est scripturae.

Calumnias a Povello, aliisque mutuas acceperunt. Quia dicitur solutus legibus transferre imperia, etc.

§. 2. Respondeo non aliud per hasce res Pontifici concedi, quam quod suis Episcopis, et regibus proportione quadam ipsi permittunt. Primo quidem negamus leges divinas ullas Pontificem mutare posse; Anathema si quis Pontisicemlegibus divinis solutum asseverat. Canonistae qui id asserere dicuntur, partim mendaciter allegantur, ut supra probavi, partim alieno sensu. Mihi hoc certo constat, si quis dicat Papam posse unum iota de lege Dei tollere, fore ut is primum spiritali fulmine a Papa feriatur.

Ad leges Ecclesiasticas, et civiles, ubi Papa etiam temporale regimen tenet, ita obligatur, ut ad suas leges princeps, quem quidam omnino, alii ex parte legibus eximunt. Eas leges interdum mutari utile est, ideoque tolli, et in meliores commutari possunt. Qui principem negant legibus subiectum quoad potestatem coactivam, etiam negant eum ab alio iudicari posse, qui enim alium iudicem habet, is accipere, et subire sententiam iudicis debet. Hinc invictum argumentum pro Pontifice facio.

Pontifex Romanus negat se legem Dei mutare posse, millies mortem oppetendam potius docet, quam ut lege se Dei exemptum dicat, omnes, qui id affirmant, sua damnat sententia; non igitur Papa est Antichristus. Haec est omnium qui Papam Ecclesiae pastorem agnoscimus sententia. Papam divinis legibus subiectum, quas si violet, gravissime peccare, et nisi a peccato suo resipiscat, in aeternum periturum esse. Huic meae sententiae universitas Catholicorum, atque adeo ipsa curia Romana subscribit. Verum quid de Dei legibus sentiat Pontifex, exponitur distinct. 8. cap. 2.

Quae contra mores hominum sunt flagitia, pro morum diversitate vitanda sunt, ut pactum inter se civitatis, aut gentis consuetudine, vel lege firmatum, nulla civis, aut peregrini libidine violetur. Turpis enim omnis pars est suo universo non congruens. Cum autem DEUS aliquid contra morem, aut pactum quorumlibet iubet, etsi numquam ibi factum est, faciendum est; et si omissum, instaurandum est; et si institutum non erat, instituendum est: Si enim Regi licet in civitate, cui regnat, iubere aliquid, quod neque ante illum quisque, nec ipse umquam iusserat, et non contra societatem civitatis eius obtemperatur, immo contra societatem non obtemperatur (Generale quippe pactum societatis humanae obedire Regibus suis) quanto magis Deo regnatori universae creaturae suae, ad ea quae iusserit, sine dubitatione serviendum est? sicut enim in potestatibus societatis humanae maior potestas minori ad oboediendum praeponitur, ita Deus omnibus.

Et dist. 9. c. 2. Principes iubet obedire suis legibus: verba Canonis sunt. Iustum est principem legibus obtemperare suis. Tunc enim iura sua ab omnibus custodienda existimet, quando et ipse illis reverentiam praebet. Principes legibus teneri suis, nec in se convenit posse damnare iura, quae in subiectis constituunt. Iusta est enim vocis eorum auctoritas, si quod populis prohibent, sibi licere non patiantur.

§. 3. Pari ratione constitutiones Synodorum generalium praecipue servandas docet Ecclesia Romana, causa 25. q 1. cap. 1. Confidimus, quod nullus iam veraciter Christianus ignoret, unius cuiusque Synodi constitutum, quod universalis Ecclesiae probavit assensus, nullam magis exsequi sedem prae ceteris oportere, quam primam: quae unamquamque synodumsua auctoritate ronfirmat, et continuata moderatione custodit.

Ea mente Gregorius Felici Episcopo lib. 12. Epist. 31. est causa 25. cap. 4. si ea destruerem, quae antecessores nostri statuerunt: non constructor, sed eversor esse iuste comprobarer: testante veritatis voce, quae ait: (Omne regnum in se ipso divisum non stabit:) et omnis scientia, et lex adversum se divisa destruetur.

§. 4. Quomodo autem novas leges condere liceat Pontifici, est ab Urbano Pontifice expositum, causa 25. cap. 6. Sunt quidam dicentes Romano Pontifici semper licuisse novas condereleges. Quod et nos non solum non negamus, sed etiam valde affirmamus. Sciendum vero summopere est, quia inde novas leges condere potest, unde Euangelistae aliquid et Prophetae nequaquam dixerunt. Ubi vero aperte Dominus, vel eius Apostoli, et eius sequentes, Sancti Patres sententialiter aliquid definierunt; ibi non novam legem Romanus Pontisex dare, sed potius, quod praedicatum est, usque ad animam et sanguinem confirmare debet. Si enim, quod docuerunt Apostoli et Prophetae, destruere (quod absit) niteretur; non sententiam dare, sed magis errare convinceretur. Sed hoc procul sit ab eis, qui semper Domini Ecclesiam contra luporum insidias optime custodierunt.

Nihil vero contra leges divinas statui posse docetur causa 25. cap. 8. Omne quod irreprehensibile est, catholica defendit Ecclesia. Et infra. Iniustum iudicium et definitio iniusta regio metu, vel iussu a iudicibus ordinata non valet. Nec quicquam quod contra Euangelicae, vel propheticae, aut Apostolicae doctrinae constitutionem successorumue eorum, sive sanctorum patrum actum fuerit, stabit: et quod ab infidelibus, vel haereticis factum fuerit, omnino cassabitur.

Hinc igitur clarum est, non convenire in Pontificem, quod de mutatis temporibus et legibus dicitur. Non enim nisi necessitate, utilitateque exigente, aliqua mutantur in Ecclesia, optime enim dixit. Contra statuta patrum condere aliquid, vel mutare, nec huius quidem sedis potest auctoritas: apud nos enim inconvulsis radicibus vivit antiquitas, cui decretapatrum sanxere reverentiam.

Quod si veros divinarum legum abrogatores quaeras, qui mutent tempora et mores, haud difficulter eos in castris adversis reperies. Qui enim existimat, se non nisi lege gratitudinis ad legem servandam teneri, qui legem putat impossibilem observatu, quo ore, qua fronte Pontisicem quasi legis violatorem accusat? Quid durius illius Lutheri verbis, qui Christum ut legislatorem, et vindicem apprehendit, diabolum pro Christo apprehendit?

Unum quod hoc loco palmarium est, praeterirenon possum; est enim imperitiae, et impudentiae praedicanticae luculentussimum testimonium. Quadratissimi ministrorum Luthericorum de mutatione temporum accusarunt Pontificem, quod astronomicos calculos errantis anni ad veram normam reduxisset. Ita in Academia Oxoniensi thesibus impressis Baccalaureolus Povellus, quod magis miror, cum enim ex Anglia prophetae exierint molesti Scaligero, qui de correctione Calendarii libros scribere potuerunt, monstri simile est, ex Academia neminem prodiisse, qui Povellum de tam rustica ignorantia commoneret; Quis enim non admiretur ea de re in illa Academia eruditionis simulatrice fuisse disputatum, in qua se pagani praedicantes in Germania, non sine suorum irrisu impegisse doluerunt; verum admirabilius quod magna

pars Germaniae, Gallia, Hispania et Anglia, errorem calculi antecedentis agnoverunt, et novam correctionem admiserunt.

CAPUT XXVI. Tradi in manus per tempus, et tempora, et dimidium temporis ad Pontificem non pertinet.

CHALDAEUS textus habet; tradentur: Quia id divina providentia permittit: Regnum et potestas traditur, qua deinde contra Sanctos abutitur. Iunius, Tremellius sic vertunt: Per tempus, et tempora, particulamque temporis: eam vero particulam temporis, aiunt esse dies decem. Id est, inquiunt, per tres annos et decem dies probant, nam decimo quinto die mensis Cislevi, anno centesimo quadragesimo quinto regni Seleucidarum, hoc effectum est. 1. Machab 1. 57. deinde vero die quinto mensis Cislevi anno centesimo quadragesimo octavo, legitimus Dei cultus instauratus. 1. Mach. 4. 12. Quamobrem prima vox, tempus, annum significat corruptum, sive constantem ex diversorum duorum annorum partibus, Tempora biennium iustum, particula temporis dies decem.

Fundamentum huius interpretationis, quod putent de profanatione templi per Antiochum facta agi, et textus Chaldaeus non repugnat, nam divisio temporis, et pars: etsi enim frequentius medietatem significet, Ios. 10. Iud. 9. et in Syro in Euangeliorum titulis usitatum, hanc tamen significationem non respuit. Quin et Pagninus vertit partem temporis.

Hanc sententiam refutant omnes doctores silentio, neque ex novis quisquam eam sequitur; nam et Munstherus, Lutherus, Pelicanus, Castalio haeretici veterum Graecam versionem quae habet [Gap desc: Greek words] sequuntur. Immo Bruchthonus, alias sequi solitus Calvinianam communem, vertit hic, dimidiumque temporis. Et tempus, inquit, hic annum significat, sicut [Gap desc: Greek words] , Tempus et tempora et d. id est, dimidiam septimanam 42. menses, ut Iosepus testatur.

Huic denique obstat, quod cap. 12. 7. eodem modo accipiantur verba tempus, tempora, dimidium temporis, nec tamen in hebraeo divisio, sed, , dimidium, quemadmodum et in Apocalypsi est [Gap desc: Greek words] . Itaque de Antichristo illa rectissime dicuntur, dimidium temporis ubi tempus annum significat.

§. 2. Hoc ex loco Bellarmin. lib. 3. cap. 8. Pontifice sic argumentatur. Antichristus regnabit per tres annos cum dimidio, hoc est, tempus, tempora, dimidium temporis, at regnum Papae est multo diuturnius, non ergo Papa est Antichristns. Minorest extra controversiam: maior vero probatur. Quia tempus, tempora, dimidium temporis, sunt tres anni et medius. Nam ita veteres ab ipso Papia usque interpretati sunt, ut fatetur Iubilarius Parei commentarius in Apocalypsin in cap. 11. v. 2. Deinde ex Apocalypsi cap. 11. v. 2. ubi Antichristus calcat templum et civitatem mensibus quadringinta duobus. Menses autem quadraginta duo sunt tres anni cum dimidio. Agi vero de eodem tempore Pareus ipse fatetur. in 21. capite, v. 11. Quamdiu vero exsulabit in deserto mulier TEMPUS TEMPORA, ET DIMIDIUM TEMPORIS. Haec temporis tripartita notatio sumpta est ex Dan. 7. 25. et 12. 7. ubi Antiochus, typum Antichristi gerens, dicitur conculcaturus sanctos per tempus, tempora, et dimidium temporis. Quid hic sibi velit, ex ver sic 6. liquet. Pascent eam ibi diebus 1260. De his diebus dictu nest capite 11. 2. Erat ibi tempus prophetiae duorum testinm. Hic est tempus exilii mulieris in deserto. Idem tempus XLII. mensium ibi erat conculcationis urbis sanctae: et erit cap. 13. 5. grassationis bestiae in sanctos. Eodem igitur tempor, Ecclesia exsulabit in deserto, et urbs sancta conculcabitur a Gentibus, et duo testes prophetabunt: et bestia bello persequetur sanctos. Ibunt proinde haec paribus passibus, quae observatio multum illustrabit Prophetiam. Ex uno enim notiore patebunt alia ignotiora.

§. 3. Invictam fecit ille senex contra se, et omnes Papae calumniatores rationem Bellarmini: Nam Antiochus per tempus, et tempora, et dimidium temporis afflixit Ecclesiam, ut ipse docet, et idem tempus est saevientis Antichristi, non igitur diutius ille regnabit. Quomodo igitur Pareus multo longius facit regnum Antichristi? Respondeo quia quid dicat, nescit, quid dixerit non meminit, errores multi multorum, plurimi vero proprii ad insaniam eum reduxerunt. Verba eius in cap. 11. v. 2. sunt. (Mensibus quadraginta duobus.) Hic est sapientia. Tempus persecutionis Antichristianae designari, manifestum est omnium prope interpretum consensu. Quale vero et quantum sit tempus, ubi principium, ubi terminus figendus, obscurum est mihi et interpretibus aliis, et forte ab hominum indagine reconditum. Voluit enim Spiritus, ad tempora quod attinet, nos quaedam potius scrutari, quam nosse, quod et Dominus innuit dicendo discipulis, volentibus scire tempus occultum: Non est vestrum nosse tempora et opportunitates, quas Pater in sua ipsius aut horitate posuit. Act. 17.

Nihil igitur hac de re statuere potest, quia tempora, et momenta scire non potest. Veteres ut Hippolytus, Ireneus, Hieronymus, Augustinus, alii, quos refert Bellarminus nostra [Orig: nostrâ] sunt in sententia. Cum illis sentiunt Iunius, Tremellius, Bruchthonus Calviniani: et Munsterus homo sui iudicii, non obligatus Luthero.

§. 4. Deinde nemo ita respondet, ut non in plurima falsa et [Gap desc: Greek words] impingat. Chytraeus apud Bellarminum incertum tempus esse ait, et idem probat Pareus, et concludit: de 42. mensibus nihil determinare habeo. Sed cum tot modis Daniel et Ioannes determinent, non debemus incertum asserere, cum veteres omnes nobis certum exposuerint.

§. 5. Tertio. Quomodocumque haec interpretemur, non possunt non ostendere Papam innocentem. Nam Pareus annos vaticinatur esse 1260 et incepisse ab anno 606. Christi, cum Bonifacius tertius Ecclesiae praesideret, et hactenus calcatum annis 1003. calcandum adhuc annis 257. usque ad annum Christi 1866. incertum tamen sibi fatetur istum terminum, et a Deo propter electos decurtandum. Sed refutant eum tum alia, tum vero quod tempus illius persecutionis Christus dicat brevissimum, et non est brevissimum, si est 1260. annorum; quod longius est eo, quo Satan ligatur, nam mille annis eius malitia constringitur, postea grassatur, fciens, quia modicum tempus habet. Apocal. 12. Postquam autem mille annos fuerit ligatus, oportet eum solvi modico tempore. Certe modicum tempus solutionis non est, quod longius est eo, quo ligatur Satanas.

Etsi enim mille anni sunt ut dies unus apud Deum, apud homines tamen longum tempus est, nec ullo modo hic breve est, quia

dicitur tempus modicum comparatum ad mille annos.

§. 6. Quarto. Qui accuratissime tempus hoc describunt, foedissimum in modum aberrant. Conradus Graserus in 12. Apoc. pag. 73. Certas Periodos annorum significat, sempus a captivitate Babylonica [Orig: Babylonicâ] ad Christum, duo tempora ad saeculum decimum sextum, dimidium temporis ab initio saeculi decimi sexti cum ruere coepit Papatus. Haec monstra numquam Luthero in mentem venerunt, neque enim inter celerrima errorum contagia, paucis annis vulgata, putabat tam longam vitam, regnumque Papae duraturum. Et merito; nam omnibus interpretibus, Iudaeis, Graecis, Latinis, Sectariis ipsis repugnat. 2. Nusquam in sacris litteris, aut prosanis, in nullo calculo, tempus quingentos, tempora mille annos significat 3. Nihil haec ad captivitatem Babylonicam faciunt: Nam hoc cornu est in quarta bestia, ac tempore captivitatis regnabat Chaldaea, et captivitatem solvit Persica bestia, Cyrus videl. Pardus itaque tum rerum potiebatur. At cornu parvulum, non est in vertice Pardi sed quartae bestiae. Quod si quartam bestiam fingat esse regna Seleucidarum, et Lagidarum, nec sic quidem fabulam contexere poterit; ut non sua se prodat inconcinitate. Nam cornu illud a Romanis contritum, quomodo demum an. Christi 500. renascitur?

Pergit Graserus: Ioannes intellegit tres [Gap desc: Greek words] post Christum natum, per tempus et tempora, et ab an. 1500. numerat annos 250. Sed sibi repugnat, quia de re eadem loqui Danielem, et Ioannem asserverat; nunc diversam matetiam utrique tribuit, cum Danielis tempus a captivitate Babylonica, Ioannis a nato Christo auspicatur. Deinde menses et dies nullo modo possunt huic rei accommodari. Multo minus ad bestias Apocalypticas, de quibus postea agendum est.

§. 7. Ece in re gravissima, qua totus orbis Christianus iam a Christo nato exoriens (nam supra ostendi, a multis primos Pontifices Antichristianos vocari) condemnatur, inter omnes est dissensio, nullus aptare textui suam opinionem potest, ex re obscurissima cuditur articulus fidei, nempe iste. Papa est Antichristus.

Nec solos Pontifices calumnia ista petit, sed omnes martyres, confessores, doctores, ecclesias, quae pontificibus communicarunt. Verum nihil mirum si haec de pontifice iactentur ab illis, quibus est haereticus angelus ille magnus, Ioannes Baptista.

§. 8. Obiciunt tamen (numquam enim deest garrulae nequitiae praetextus.) De tribus annis cum dimidio est somnium Monachorum, inquit Chytraeus et Povellus; et ex his Iubilantes.

Respondeo 1. Esse vetustissimorum et doctissimorum Ecclesiae doctorum, ut fatetur Pareus. 2. Blasphemum est in sacram Scripturam, quod aiunt. Dicit Daniel et Ioannes, esse tempus, et tempora, et dimidium temporis, esse menses 42. esse dies 1260. quibus prophetent testes, et mulier pascatur in deserto. Haec tam signanter dicta, nos accipimus, eo modo quo dicta sunt, nam menses quadraginta duo sunt anni tres, et dimidius, dies 1260. sunt anni tres cum dimidio et dies aliquot, quibus Ecclesia, occiso Antichristo, florebit. Quis ergo tam tyrannice imperiosus est, ut me dicentem eadem, quae Prophetae dicunt, et Apostoli, somniare dicat, cum ipse immanissimo somnio, incerta sententia, Pontificem omnibus suppliciis addicat?

§. 9. Obicit Pareus Quae de Antichristo dicuntur, non possunt tam brevi spatio fieri, non ergo tam breve spatium est. Verba Parei audiamus, Secum non consistit, quoniam quae fingunt, Antichristum suum efficere debere, spatiotrium annorum cum dim dio eum conficere non magis est possibile, quam cochleam tridui spatio universum terrarum orbem perreptare. Debet a gente Iudaica per universum orbem dispersa, pro Messia agnosci: Debet sedere in templo Ierosolymitano, quod tot saecula iacet in cineribus: Debet tres reges Aegypti, Libiae, Aethiopiae trucidare: septem alios reges subiugare: Romam a decem illis regibus exustam instaurare, ibique Pontifice excusso Monarcha federe. Christianam religionem toto orbe persequi, delere Ecclesiam, denique totius orbis imperium suae potestatis facere, etc. Quis quaeso haec per febrim somniet quadriennio non integro futura? Quos igitur Antichristus mittet Mercurios? qui Iudaeis toto orbe dispersis adventum sui Messiae repente nuntient, per suadeant? Templum scilicet triduo reaedificabit, quod Salomon ex omni materia praeparata septennio absolvere, Zerobabel quadraginta sex annis instaurare vix potuit. Turcam Syria, Persam oriente, Chamum Septentrione, Praeto [(reading uncertain: print faded)] Ioannem Austro universo Antichristus iste quadrimulus momento nimirum expellet. Quid nugacius? Adeone vero Imperatores et Reges Christiani omnes altum stertent, ut simul universi ab uno repente opprimantur? Itane Papa Romanus cum suis Cardinalibus vigilabit, ut Roma ex Catholica gentilis fiat, Antichristo venienti omnes Christiani temere manus dent? O nugas theatricas? secum itaque hoc commentum neutiquam consistit.

Respondeo Contra larvas luctari Sectarios. Nemo omnia illa ab Antichristo triennii spatio, et sex mensium facienda nominavit. Nemo tam multa facta quadriennio non integro ascribit. Primo, n. erit cornu parvulum, cum tres reges subiecerit, Iudaeos asciverit, templum exstruxerit, imperium pessum dederit, tum vero tot victoriis exaltatum cor eius loquetur magnifica. Alexander non nisi multis victoriis inflatus Deus esse voluit. Tum saeviet illa persecutio, cum potestatem firmasse videbitur, nam initio et progressu, opus est opinione clementiae. Antiochus ipse primo sexennio egit minus tyrannice, nam etsi crudeliter Ierosolymam habuit anno sexto regni, nondum tamen fastigium malitiae conscendit; nam et ob necem Oniae flevit, recordatus desuncti sobrietatem et fidem, et mortem eius vindicavit, At anno octavo serio typum Antichristi egit, et omnia violavit: itaque desolatio illa ab octavo Antiochi anno inchoanda, non a regni exordio, pari modo Antichristi erescentis, et in culmine constituti tempora distinguenda sunt. Itaque, hac quidem in re puerum se Pareus ostendit, et tota illa Sectariorum [Gap desc: Greek words] . Nam sensim alios atque alios vincet, et victoria utetur, ut ab uno ad alios procedat, donec opprimat universos: Interim haec documento sunt certissimo, prophetiam de Pontifice non agere. Non enim a Iudaeis pro Messia accipitur, non sedet in templo Ierosolymitano, non trucidavit tres reges, non reliqua fecit, non est ergo Antichristus.

§. 10. Pergit Pareus: Scripturis etiam sacris varie repugnat. Docent hae, Antichristum non nisi per univer salem venturum apostasiam a fide 2. Thess. 2. 3. 1. Tim. 4. 1. servatis saltem electis in fronte signatis. Quis vero dixerit, universos Christianos etiam Episcopos, cum suo Pontifice intra quadriennium posse abduci a fide.

Respondeo: Non quadriennio abductos a fide, sed iam multos naufragium fidei fecisse, multae haereses praeiverunt, ut generalem apostasiam conficerent, eam ipse complebit Antichristus. Ita quoque abominatio, quae Antiochi tempore fuit, dispositiones et causas habuit. 1. Maccab. 1. 11. Exiit ex eis radix peccatrix Antiochus Illustris, filius Antiochi regis, qui fuerat Romae obses: et regnavit in anno centesimo tricesimo septimo regni Graecorum. In diebus illis exierunt ex Israel filii iniqui, et suaserunt multis, dicentes. Eamus et disponamus testamentum cum gentibus quae circa nos sunt: quia ex quo recessimus ab eis invenerunt nos mala multa. Et bonus visus est sermo in oculis eorum. Et destinaverunt aliqui de populo, et abierunt ad regem: et dedit illis potestatem, ut facerent iustitiam gentium. Et aedificaverunt gymnasium in Ierosolymis secundum leges nationum, et fecerunt sibi praeputia, et recesserunt a testamento sancto, et iuncti sunt Nationibus, et venundati sunt ut facerent malum.

§. 11. Ita nunc quoque si haereseon multitudinem, foeditatemque spectemus, facile omnia ad apostasiam parata esse inveniemus. Nam si Pare. um consulamus, quantula pars hominum rigidum Calvinismum, cui ipse initiatus est, agnoscit, et sequitur, et in illo ipso quantae sunt dissensiones, et qui sinceriores videntur Calvino iudice, ex illis vix decimus quisque est non hypocryta. Tandem ita concludit contra Danielem, et Ioannem. Testatur Scriptura diem, mensem et annuum extremi adventus Domini omnibus creaturis absconditum, soli DEO cognitum esse: venturum vero Dominum repente instar nocturni furis, cum mundus dicet: Pax et tuta omnia. At ex opinione posita dies, mesis, annus iudicii minime foret occultus. Ab ortu enim Antichristi ad eius mortem restarent tres anni cum dimidio, ab eius morte dies XLV. ad iudicium. Expresse enim scribit Bellarminus, post Antichristi mortem futuros non nisi XLV. dies usque ad mundi finem. Cum igitur falsum ex opinione data sequatur: ipsa falsa sit necesse est.

Respondeo. Constare Bellarminus ait, quia probabili interpretatione Danielis hoc modo quidam ratiocinantur, quia Dan. 12. 12. scribitur: Beatus qui exspectat, et pervevit usque ad dies mille trecentos triginta quinque. Quasi tum sit futura retributio bonis. At illa interpretatio non est certa, et a plerisque ignorabitur. Deinde si pro diebus annos ponant, erit tum quoque res certa, et praescietur illa dies. Nam et Pareus usque ad annum Domini 1866. calcandam Ecclesiam vaticinatur, et cum ita de tempore, et temporibus, et 42. mensibus disputet, dubium esse non potest, quin pari gradu certitudinis de temporibus dimidio coniectet. Braubomus sane nobis annos omnes in Floribus Flaminiis proposuit, et se cognovisse iactavit, quamvis anima Christi non cognoverit. Tertio Beatus dici potest, qui eo usque pervenerit: quia iam tum celerrime in praecipuas partes mundi nuntiata Antichristi morte, persecutio cessabit, et horrore contabescent administri, qui mortuum crediderint, quem credebant immortalem.

Hieronymum igitur potius audiamus hunc in modu loquentem. Tempus annuum sign: ficat, tempora iuxta hebraici sermonis proprietatem, qui et ipsi dualem numerum habent duos annos praefigurant, dimidium autem temporis sex menses, quibus Sancti, potestari Antichristi permittendi sunt, ut condemnentur Iudaei, qui non credentes veritati susceperunt mendacium. Notandum est inquam, illud de duali non esse, neque hic, neque in cap. 12. nam utrumque pluralis est numeri, et Iudaei fere duali non nisi in rebus natura geminis utuntur, nisi ea sit consuetudo, ut cum proferunt absens tempus, tempora, dimidium, dualiter accipiant. Non hoc ideo dicit Hieronymus, quod vel hic vel capit. 12. Danielis sit dualis, nam eo fere, non nisi in rebus natura geminis utuntur Hebraei: quia tamen punctis illa aetas caruit, ille tam legere potuit , Moghedaim, duali, quam , Moghedim, plurali, nullum est enim discrimen litterarum sed punctorum.

CAPUT XXVII. Capite 8. v. 23, de Pontifice non prophetat Daniel.

§. 1. VERBA Prophetae sunt. Et post regnum eorum, cum creverint iniquitates, consurget rex impudens facie, et intellegens propositiones, et roborabitur fortitudo eius, sed non in viribus suis: et supra quam credi potest universa vastabit, et in copia rerum omnium occidet plurimos, et contra principem principum consurget, et sine manu conteretur.

Primo ait post regnum eorum, Nempe regum Syriae, qui fuere numero novem et decem, inter eos non ultimis fuit, sed octavus Antiochus, qui dictus est Epiphanes, et ex moribus [Gap desc: Greek words] , furiosus. Post regnum ergo quorundam regum Syriae regnare coepit. Quia tamen generatim noster interpres vertit: Post regnum eorum: et Hebraeus textus , Beaharith, in extremo, et 70. [Gap desc: Greek words] , circa extrema regni eorum, accuratius Spiritus sancti phrasis consideranda est. Nam revera iam extrema regni Graecorum aderant. Cum enim regnare coepit Antiochus, iam Graecia atque adeo Macedonia erat in potestate Romanorum, magna etiam pars alienata erat, ante annos 16. tributum interdictum fuit Antiocho magno huius parenti, qui magna parte Asiae, insulisque exutus fuit, arma, Elephantos, classem tradere coactus, ipse rex modicis finibus cis Taurum regnare iussus est. Ipse Antiochus Epiphanes Romae obses, et pignus servitutis fuit, nec Aegypti melior conditio: nam Pupillum regem Romani tutati sunt: cum ergo tum regnum Graecorum in unica parte haeserit, nec liberum, sed obnoxium, merito dicit Spiritus S. post regnum illorum.

§. 2. Secundo dicitur causa tam magnae persecutionis, cum creverint iniquitates: alii cum consummabunt defectionem praevaricatores illi. Luther. Wann die Vbelthäter vberhandt nehmen alii consummati sunt iniqui: itaque duplex interpretatio. Prima, Cum Deus consumit praevaricatores, nam id factum sub Antiocho a Iuda, aliisque. Secunda est communis [Gap desc: Greek words] completis peccatis, cum iam maturi poenae fuerint, ita de Amorrhaeis Moses, et l. 2. Mac. c. 4. Heb. Behathem, Haphoschehim. Secundum consummandum praevaricatores, Noster legit mutatis punctis, Happeschaghim. hac explicatione clarius cap. 11. et cap. 1. l. 1. Machab. v. 11. et cap. 4. l. 2. Mach. v. 7. et seq. et hoc indicat v. 12. robur autem datum est ei.

§. 3. Tertio, haec omnia Antiocho, nonnulla conveniunt Antichristo. Nam primo Antiochus est cornu modicum. Cornu, qui rege patre natus, externis regnum invadentibus ipse obtinuit. Modicum

quia minor fratrum, Romae obses, omnes potentes adulatus servitutem tantum non servierat, sed veniens ad imperium ab exilio regnanit sanguine multo.

Factum est grande, occupata Palaestina, positis in Aegypto praesidiis, et victa variis bellis, non tamen veterum regum potentiam aequavit.

Quarto. Rex impudens facie, Ghazphanim, fortis facierum, [Gap desc: Greek words] . Duo sunt in illa impudentia, ob quae a Polybio, Athenaeo, Cedreno, Gorionide vocatur [Gap desc: Greek words] : nam summa erat ambitio divinitatem affectantis, et summa inverecundia, publice enim et inspectante populo libidines explebat.

Quinto. Intelligens propositiones, Hebraeus tetus vocat Chidoth, aenigmata, quidam vertunt [Gap desc: Greek words] , agitans consilia tene. brarum. ad fraudes enim, et dolos insigniter eruditus est.

Sexto. Roborabitur fortitudo eius, sed non in viribus suis, Hieronymus: quia propter populi peccata illa sunt permissa, cum alias non potuisset quicquam efficere, idque tam in capienda Aegypto, cuius rex omnino marcebat desidia, ut non modo regiae maiestatis officia intermitteret, sed etiam sensu hominis nimia sagina careret, et par erat aulae, procerum et civitatum corruptio. Deinde pauca viribus, pleraque fraude, et periurio transegit.

§. 4. Septimo. Supra quam credi potest universa vastabit, et prosperabitur, et faciet, et interficiet robustos et populum Sanctorum.

Hebraeus vastabit Niphleoth, admiranda, seu admirabilitates, 70. [Gap desc: Greek words] , mirabiliter corrumpet. Graserus, occultissime corrumpet. Sed nec boni nec mali interpretis habet auctoritatem.

Octavo. Successus etiam tam pravi hominis indicatur v. 5.

Secundum voluntatem suam dirigetur, dolus in manu eius, et cor suum magnificabit, et in copia rerum omnium occidet plurimos, et contra principem principum consurget, et sine manu conteretur.

Hebraeus ghal schichlo, super intellectum eius prosperabitur dolus eius. Hoc est, ut ille dicebat, dolos astute tractabit, et eventus felix erit. Interpretes 70. ita vertunt: [Gap desc: Greek words] , iugum numellae, seu supplicii dirigetur Legerunt illi pro . litteram illi affinem . nempe Ghal Schiblo, iugum vinculi eius. Nam Schabal, vel vinculum est, hinc Sibboleth Societas. Sablonoth, ornamenta, catenulae, annuli. Chaldaeis. Graecae itaque lectionis duplex est sensus Primus, ut ipse Antiochus sit iugum vinculi, seu iugum hominis vincti, et obsidis, quod prosperatum est, cum ex vincto factus est rex. Alter quod multos vinxerit, atque in captivitatem abduxerit, ut praedictio sit eius, quod 2. Macc. 5. 14. dicitur. Erant autem toto triduo octoginta milia interfecti, quadraginta milia vincti, non minus autem venundati. atque haec una clade contigerunt.

Nos tamen hebraea, et veterem interpretem secuti, de temporaria Antiochi felicitate interpretamur.

§. 5. Nono. Cor suum magnificabit, quidam hebraea verba Ubelibbo, et in corde suo, iungunt cum praecedentibus, dirigetur dolus eius in manu eius, et in corde eius. Noster vero: Et in corde suo magnificabit. Hoc est cor magnificabit: cum dominum magnificare oportuisset. Sic Septuaginta: [Gap desc: Greek words] . Et in corde suo magnificabitur. Idem in Maccab. lib. 2. cap 5. 1. narratur. Existimans se prae superbia terram ad navigandum, Pelagus vero ad iter agendum deducturum propter mentis elationem. et cap. 19. 7. Super hoc autem superbia repletus, ignem spirans animo in Iudaeos, et praecipiens accelerari negotium, contigit illum impetu euntem de curru cadere, et gravi corporis collisione membra vexari. Isque qui sibi videbatur etiam fluctibus maris imperare, supra humanum modum superbia repletus, et montium altitudines in statera appendere, nunc humiliatus ad terram in gestatorio portabatur, manifestam Dei virtutem in semet ipso contestans: ita ut de corpore impii vermes scaturirent, ac viventes in doloribus carnes eius effluerent: odore etiam illius et foetore exercitus gravaretur. et qui paulo ante sidera caeli contingere se arbitrabatur, eum nemo poterat propter intolerantiam foetoris portare. Hinc igitur coepit ex gravi superbia deductus ad agnitionem sui venire, divina admonitus plaga, per momenta singula doloribus suis augmenta capientibus, et cum nec ipse iam foetorem suum ferre posset. Ita ait, Iustum est subditum esse Deo, et mortalem non paria Deo sentire.

§. 6. Decimo, et in abundantia occidet plurimos, Beschalveh, quod alii interpretantur, in pace: 70. [Gap desc: Greek words] , et dolo multos occidet. Omnia vera sunt: nam revera ex Aegypto spoliata rediens cum rebus omnibus abundaret, caedes Ierosolymis, et alibi fecit: et in pace, non enim bellum erat, sed saeviendi, rapiendique occasionem quaesivit; denique omnia illa dolo sunt peracta. Nec repugna Hebraea dictio, nam Schala, est in pace agere, fortunatum esse. Ier. 12. 1. sic Psal. 15. 7. Psal. 72. 21.

Undecimo. Contra principem principum consurget, ita Hebraeus Editio Romana 70. non habet [Gap desc: Greek words] , sed [Gap desc: Greek words] , ad interitum multorum consurget. itaque pro Resch legit Daleth. ita aliae quoque editiones: Francofurtensis, et aliae utcumque ponunt, [Gap desc: Greek words] . at posterior ut legitima retinenda est, aliae vero omittendae.

§. 7. Duodecimo, [Gap desc: Greek words] , ut non manu conteretur: nam lectio quam exponit Theodoretus, libri Graeci habent, [Gap desc: Greek words] ut ova conteret. Hebraeum Ephes, quamvis variae sit significationis, pro ovo tamen hoc solum loco accipitur: sed magis credo ex [Gap desc: Greek words] factum [Gap desc: Greek words] Alioqui pro legerunt , et pro Iibbaschar passiluo, Iibschar activum. Ex quo apparet, quam necessario sit traditio cum scribiptura iungenda: nam si absque traditione punctorum sit, tam legam, conteret, quam conteretur. De interitu Antiochi lib. 1. et 2. Maccabaicorum non habere contraria, ostendit Serarius lib. [(perhaps: lib. 1.)] c. 6. et l. 2. c. 9.

Tertiodecimo. Haec omnia mala Pontificibus eo quo supradixi modo adversarii accommodare satagunt. Sed argumentum nullum est, aut si quod est, in eos retorquetur.

Nam primo, omnia in quemlibet impium regem dici possunt, in Mahometem, in ceteros. Secundo. Si acta Francica, Anglicana, et Belgica legamus, sine dubio inveniemus omnia quae Calviniani crudelitter, sacrilege, libidinose egerunt, Antiochenica haec superare. Tertio Queruntur Lutherani, ut ex verbis, quae ex palma saeculari citavi manifestum est, Calvinianos in se vix esse clementiores, quam sint Pontificii. Queritur Melanchthon [(transcriber); sic: Melancthon]

ut ostendi in iubilo, a rigidis Lutheranis iugum gravius imponi mollibus, quam fuerit a Pontifice impositum. Queruntur Arminiani in Belgio, Gommaristas in se maiorem tyrannidem exercere, quam fecerit inquisitio hispanacica. Queruntur Calvinistae Lutheranos in se atrociores esse, quam sint Papistae. Mutuae igitur cum sint querelae, non est causa cur in Pontificem conferant universa. Quarto Hic Antiochus rex unus, e modicis initiis progressus, impudens facie: et c. opponitur uni Antichristo. Unus homo, uni homini, malus pessimo typus statuitur, non unus integro regno, non unus multis. Quae est causa aut ratio similitudinis, ut Antiochus unus e novemdecim Syriae regibus eligatur, qui typus sit omnium Pontificum, non omnes reges, aut regnum Syriae, etsi enim Antiochus palmam nequitiae omnibus praeripuit, omnes tamen insignite improbi fuerunt, crudelesque et libidinosi, etiam Seleucus ille, qui utcumque hostiis Deum coluit. Huius historiae consideratio omnem vim tollit, quam adversarii in Iubilis suis mentiendo et nugando allinere invitae historiae conantur.

Quinto, Scriptura quoque a Pontifice totam culpam amolitur, ita enim cap. 8. v. 8. Hircus autem caprarum magnus factus est nimis: cumque crevisset, fractum est cornu magnum, et orta sunt quatuor cornuae subter illud per quatuor ventos caeli. De uno autem ex eis egressum est cornu unum modicum: et factum est grande contra meridiem, et contra Orientem, et contra fortitudinem. Et magnificatum est usque ad fortitudinem caeli: et deiecit de fortitudine, et de stellis, et conculcavit eas. Et usque ad principem fortitudinis magnificatum est: et ab eo tulit iuge sacrificium, et deiecit locum sanctificationis eius. Robur autem datum est contra iuge sacrificium, propter peccata: et prosternetur veritas in terra, et faciet, et prosperabitur. Et audivi unum de sanctis loquentem: et dixit unus sanctus alteri nescio cui loquenti, usquequo visio, et iuge sacrificium, et peccatum desolationis quae facta est, et sanctuarium, et fortitudo conculcabitur? Et dixit ei: Usque ad vesperam et mane, duo milia trecenti: et mundabitur sanctuarium.

Tempora desolationis, et tyrannidis describit Daniel dies 2300. veros autem dies accipit, non aenigmaticos. Cum vero adversarii fateantur, de eisdem rebus, loqui Danielem et Ioannem, oportet quoque Ioannem proprie dies, et menses accipere; deinde hoc loco proprie dies accipiuntur, ergo c. 12. v. 12. nec enim causa est, cur alibi aenigmata, hic vero proptiam locutionem accipiamus. Praesertim cum eisdem de rebus sermo sit. Cumque Antiochi tyrannis veris propriisque diebus explicetur, non debent res Antichristi, quae hisce significantur impropriis diebus indicari. Hinc est, quod fatetur Pareus nullos hactenus in interpretes connectere potuisse, illam quae est de Antichristo Prophetiam, quia vel Danielem vel Ioannem torquent. Porro dies illi non sunt inchoandi ab eo tempore quo Antiochus in templo posuit idolum abominationis, sed a tempore quo Iason caedib. grassari coepit. Quod si hos dies de Antichristo aenigmatice interpretentur, adhuc illi multos annos donent necesse est; nam dies duo milia trecenti totidem anni erunt.

Sexto, Antichristus sicut Antiochus sine manu conteretur, at iam omnes ministri suos reges hortantur, ut bello Papam persequantur, et carnes eius vorent. Frustra id suadent, si Papa manibus non est conterendus.

CAPUT XXVIII. Quae Danielis. cap. 11. vers. 31. et sequentibus dicuntur, ad Pontificem non pertinent.

§. 1. TEXTUS ita habet, Et brachia ex eo stabunt, et polluent sanctuarium fortitudinis, et auferent iuge sacrificium: et dabunt abominationem in desolationem. Et impii in testamentum simulabunt fraudulenter: populus autem sciens Deum suum, obtinebit et faciet. Et docti in populo docebunt plurimos et ruent in gladio, et in flamma, et in captivitate, et in rapina dierum. Cumque corruerint, sublevabuntur auxilio parvulo: et applicabuntur eis plurimi fraudulenter. Et de eruditis ruent ut conflentur, et eligantur, et dealbentur usque ad tempus praefinitum: quia adhuc aliud tempus erit. Et faciet iuxta voluntatem suam rex, et elevabitur, et magnificabitur adversus omnem Deum, et adversus Deum Deorum loquetur magnifica, et dirigetur, donec compleatur iracundia, perpetrata quippe est definitio. Et Deum patrum suorum non reputabit: et erit in concupiscentiis feminarum, nec quemquam Deorum curabit: quia adversum universa consurget. Deum autem Maozim in loco suo venerabitur: et Deum quem ignoraverunt patres eius, colet auro et argento, et lapide pretioso, rebusque pretiosis. Et faciet ut muniat Maozim cum Deo alieno quem cognovit, et multiplicabit gloriam, et dabit eis potestatem in multis, et terram dividet gratuito. Et in tempore praefinito proeliabitur adversus eum rex Austri, et quasi tempestas veniet contra illun rex Aquilonis in curribus, et in equitibus, et in classe magna: et ingredietur terras, et conteret, et pertransiet. Et introibit in terram gloriosam et multi corruent: hae autem solae salvabuntur de manu eius, Edom et Moab, et principium filiorum Ammon. Et mittet manum suam in terras: et Terra Aegypti non effugiet. Et dominabitur thesavorum auri et argenti, et in omnibus pretiosis Aegypti: per Lybiam quoque et Aethiopiam transibit. Et fama turbabit eum ab Oriente, et ab Aquilone: et veniet in multitudine magna ut conterat; et interficiat plurimos. Et figet tabernaculum suum Apadno inter maria, super montem inclitum et sanctum: et veniet usque ad summitatem eius, et nemo auxiliabitur ei.

De quo illa dicantur intellegi non potest, nisi accurate sensus intellegatur, qui idcirco apud multos dubius est: quia cui applicanda sint illa facta, nesciunt. Nam quidam etiam novatorum ita omnia Antiocho accommodant, ut in eo sistant, alii alio feruntur.

Sed dicendum est sermonem esse de Antiocho, quia eius progenies, et facta describuntur, idque a v. 24. certissime. Deinde in Antiocho, ut in figura describi Antichristum. Ita tamen ut nonnulla soli Antiocho, alia Antichristo soli conveniant; cum tamen Sectarii omnia facta Antichristo accommodent, nos eorum vestigia sequemur, et ostendemus ad Pontificem non pertinere. Non sunt illi solliciti ut Danielem exponant, sed ut verba illius proponant, et deinde collectis undique famosis libellis, et publicis calumniis ea Pontifici impingant.

§. 2. V. 31. Et brachia ex eo stabunt Septuaginta habent. [Gap desc: Greek words] , semina, quod interpretantur, de Eupatore Antiochi filio, qui Iudaeos etiam ipse oppressit. Legerunt illi Zarghim, semina, pro , Zerochim, brachia. Sed de Eupatore non puto accipienda esse, non

enim ille abstulit iuge sacrificium, immo nec potuit, restauratum iam erat, et se Macchabaei fortiter defendebant. Brachia igitur sunt quos Antiochus Iudaeis atrocissimos imposuit. Ita 1. Macc. 5. 22. Reliquit autem propositos ad affligendam gentem; lerosolymis quidem philippum genere Phrygem, moribus crudeliorem, eo ipso a quo conssitutus est. In Garizim autem Andronicum et Menelaum, qui gravius quam ceteri imminebant civibus. Cumque oppositus esset contra Iudaeos, misit odiosum principem Apollonium cum exercitu 22000 praecipiens ei omnes perfectae aetatis inter ficere, iuvenes ac mulieres vendere.

Horum facta sunt. Sanctuarium polluere, profanare: describitur res gesta 2. Macc. 6. et lib. 1. cap. 1. a v. 40. Deinde Schickutz, Meschomem, dabunt abominationem desolationis, seu desolantem, seu obstupefacientem 70. vocant. [Gap desc: Greek words] abominationem non apparentem, ita Romanus habet codex, mellus alia exemplaria [Gap desc: Greek words] dabunt abominationes eorum quae e medio sublata sunt, simulacrum Iovis quod nihil erat, quia idolum nihil est v. 37. Et impii in testamentum simul abunt fraudulenter, populus autem sciens Deum suum obtinebit, et faciet.

Hebr. verba sunt emphatica Umarschighe, Berith, lahaniph, Bechalakoth, quod in Graeco vertitur, [Gap desc: Greek words] Hebraea ad verbum ita verti possunt. Et peccatores testament faciet peccare, simulare, impie agere in blanditiis, Graeca, peccantes testamentum traducent in ruinis, seulubricit atibus, hoc est, lubrico casu. Noster legit, Iachaniphu, peccabunt, simulabunt, nam hoc verbum peccare fignificat, sed praecipue cum hypocrisi, et simulatione perniciosa, eodem modo etiam Graeci legerunt. Est vero Iob. 34. 30. et 36. 13. , Choneph, hypocrita. Sunt vero illi qui 1. Macca. cap. 1. vers. 12. Disponunt testamentum gentibus, omnes deinde qui fraudu lentes populum Dei deceperunt, aut decipere sunt conati. Hoc etiam fecerunt Antiochus Eupator, libro 1. Maccab. 6. 61. et cap. 7. 5. 10. et 28. Nicanor. et cap 9. 58.

§. 3. Haec profanatio, et abominatio non est in Pontisice, sed in ducentis sectis, quae a Pontifice defecerunt. Nos in prima religione permansimus, nihil a prima fide mutavimus, ut ex ipsismet adversariis probavi, qui a martyribus tribus, et triginta Pontisificibus auspicantur nostrum, ut vocant Antichristianismum. Si fraudulentos quaeris, vide testimonia Lurheranorum, et Calvinianorum contra se mutuo, vulla supererit dubitatio Sacrificia sustulerunt, Sacramenta profanarunt, adco ut non alio fere nomine a Lutheranis vocenrur, quam Sacramentschender, et Sacramentschwermer. Sacerdotes occiderunt, ipsa sanctorum corpora effoderunt, atque in cineres redegerunt. Ad Pontificem et Catholicos id pertinet quod sequitur: Populus autem sciens Deum suum obtinebit, et faciet.

§. 4. Ita populus fortis contra Antiochum victor in proelio, victor in tormenris, 1. Macc. 1. 56. et seq. lib. 2. cap. 5. cap. 9. cap. 7. Nec aliter nobilissimi martyrum tempore Antichristi, si enim patrum memoria, et diebus noltris, theatrum crudelitatis Calvinisticae in Gallia sustinuerunt, et nunc adhucvariis in locis sustinent, si patientia sua carnificum ingenia uperarunt, cur non iu summo illo grassantis Antichristi bestiae cruentissimae sese opponant? Maccabaei quidem lib. 2. cap. 2. 47. dicuntur persecuti filios superbiae, et prosperatum esse opus in manibus eorum, obtinuisse legem de manibus gentium, et de manibus regum, et non dedisse cornu peccatori. Agimus tibi gratias magne Deus, quod populus sciens Deum etiam nunc obtinuerit, et faciat, et inter tot milia errorum in fide antiqua permaneat. Horrescit animus cum video intra paucos annos innumerabiles haereses prodiisse, et ab una aliqua opportunum quemque abrepum esse. Eas ipsas inter se collisas esse, et infestissime concurrisse. Interea tamen video in prisca fide Martyrum, in canone Apostolorum, in Ecclesiis quae traducem doctrinae, et Episcoporum, a primaeva Eccle sia acceperunt manere tot milia, ex gentibus venire tot milia, ex errantibus redire tot inillia. Benedictus Deus, qui fecit, ut populus suus faceret, ut non daret cornu peccatori.

§. 5. Versic. trigesimo tertio. Et docti in populo docebunt plurimos, et ruent in gladio, et in flamma, et captivitate, et in ruina dierum.

Haec quoque de Maccabaeorum tempore, et Antichristiana persecutione accipienda sunt. Nam et tum in doctores populi praecipue rabies impiorum incubuit, et nostro quoque tempore sacerdotum, monachorumque multa milia tracidata, et quidem novo tormenti genere trucidata sunt.

Docti in populo, umaschile gham intellegentes populi, vel etiam intellegere facientes populum, miris enim modis eos persequuntur, gladio, igne, serro cum possunt, calumniis, cum non possunt. quis umquam a condito mundo atrociores calumnias quam illustrissimus, et doctissimus Bellarminus expertus est? Quis ordo hodie ita expositus est, quasi signum ad sagittas, quemadmodum societas Iesu, cuius hoc institutum est, ut omni generi hominum, docendo prosit, exqua etiam ceteri ordines refloruer unt quam Clemens octavus societatem ingeniorum appellare consuevit?

Hic iactantur, atque agitantur in rapina dierum in Hebraeis nonnullis additur, habbim multorum. Ut vero lector iudicet quae quam partem persequatur, Ministrorum pseudo-Euangelicorum in Catholicis urbibus libertatem, et aliquando proterviam perpende, at Societatis nostrae alumnis sine irrisu, conviciis, interdum iniquis detentionibus, lapidationibusque transire oppidulum vix licet, in quo regimen est praedicantium, nec iuvat pax religionis, nec magistratus vetantis auctoriras, ministerialis furor, omnes odio veritatis, et vera docentium imbuit.

§. 6. Versic. 35. Et de eruditis ruent, ut conflentur, et eligantur, et dealbentur usque ad tempus praefinitum, quia adhuc aliud tempus.

Finis tribulationum, est profectus fidelium, et sanctorum Ruent enim non a fide desciscendo, sed pro fide fortiter occumbendo, Laz eroph bahem, ad constandum in illis, quem admodum Malachiae 3. sedet Deus, quasi ignis conflans. Metalla enim igne mundantur, et fideles tribulatione. Stipula exuritur, aurum purgatius exit: Ut eligantur, Hebr. ulbachar, quod eligendi, et mundandi signifi cationem habet; Graecus textus [Gap desc: Greek words]

Dealbare in hebraeo est ulelabam, et ad deal bandum quaedam Greca pro [Gap desc: Greek words] habent [Gap desc: Greek words] . Nunc illa incipiunt, saeviente Antichristo,

pii et constantes eximie proficient: cuius nunc quoque videmus exempla, quot enim fideles principes, nobiles, quot canonicorum collegia, quot monasteriorum coetus sese reformarunt, et novis legibus omnia vitiorum irri amenta excluserunt.

§. 7. Versic. 36. Et faciet iuxta voluntatem suam rex, et elevabitur, et magnific abitur, adversus omnem Deum, et adversus Deum Deorum loquetur magnificae, et dirigetur, donec compleatur iracundia, perpetrata est quippe definitio.

Duplex est sententia, primum de solo Antiocho accipiendum, Bruchtonus, lunius, Tremellius, alii Calvinistae ita interpretantur, ut ostendant frustra eos laborare, qui haec Pontifici aptare studenr. Pelicanus primum Antiocho, deinde Turcis accom modat.

Altera sententia de Antichristo interpretatur, sed dupliciter: Primo de Antiocho et Antichristo fimul, aliide Antichristo solo: Catholici de vero Antichristo, Antiochi antitypo, Sectariorum aliide Turca, alii de Pontifice Romano, aliide utroque simul. Iub iliarii pro suo instituto omnia ingenti maledicentia ad Papatum, hoc est omnes principes Catholicos referunt. Erhartus Lauterbach compendio refert alienas calumnias prima conc. Quia nota generalis est, inquit, Antichristi, secundum suam voluntatem faciet. Sic volo, sic iubeo, sic pro ratione voluntas, itain iure Canonico: Papae in his quae vult, pro rationene est voluntas. Canones citat eo modo quo illi qui non viderunt, nempe distinct. 19. ca. si Romanorum, caus. 9. quaest. 3. cap. Cuncta, et causa 16. quaest. 3. cap. nemini. In his non conceditur Papae ut quidlibet, sive aequum sic, sive iniquum sit, possit agere pro arbitrio, sed tantum suprema indicandi potestas in spiritualibus, a qua non sit appel latio, quemadmodum in politicis regi eadem datur. Nec omnino aliud ex his verbis concludi potest. Itaque quod licite honesteque iubet, id sequendum: Papae, si mala iubeat, non eit parendum, et si iniuriam inferat, licita est contra eum inculpatoe tutelae defensio, quam contrat tyrannum Iurisperiti, et Theologi concedunt, non tamen est iudex superior ad cuius cognitionem Papa citetur.

§. 8. Hoc igitur loco probatur futurum, ut alius sit Antichristus. Nam qui non secundum suam voluntatem, sed leges divinas, canones, et statuta patrum Ecclesiam gubernat, non est Antichristus At Pontifex ita gubernat, et si quis ab ea lege recedit, a Deo reprobatur, et Ecclesiam turbat. Quod vero dicatur interdum pro ratione esse voluntatem: id non affirmant canones, sed quandoque dicunt inrisperiti, et eo sensu, quo in omnes iudices id convenit. Nam qui expensis controversiarum momentis litem decidit, rationem non reddit; sed ex auctoritate iudicat, ne perpetuo res agitetur, et controversiae numquam finiantur. Deinde in rebus adiaphoris quas fieri oportet, sed diverso modo, et recte quidem fieri oportet, sed opus est uniformi et consentiente agendi ratione: unam determinare potest Papa bonam, honestam, sed quae tamen ex natura non magis hoc quam illo modo fieri postulat. Sic in Re publica lex vocatur voluntas principis, qua multa constituuntur, quae alio quoque modo recte fieri possunt, sed tamen propter pacem, et quietem Rei publicae voluntas principistenenda est, nec debent eius iusto arbitrio rationes suas subditi opponere. Sic intellegendus est Carolus Magnus in viginti tribus capitulis, quae ad omnes provincias misit, quae sunt in Iuone, et Concilio Triburiensi. etc. distinct nonagesima cap. tertio. In memoriam beati Petri Apostoli honorenius sanctam Romanam, et Apostolicam sedem, ut quae nobis sacer dotalis mater est dignitatis esse debeat Ecclesiasticae magistra rationis. Quare servanda est cum mansuetudine humilitas: Ut licet vix ferendum ab illa sancta sede imponatur iugum, tamen feramus, et pia devotione toleremus. Si veio (quod non decet) quilibet, sive sit presbyter, sive diaconus, aliquam pertur bationem machinando, et nostro ministerio insidiando, redarguatur, fal sam ab Apostolica sede ditulisse epistolam, vel aliud quid, quod inde non venerit, salva fide, et integra circa Apostolicum humilitate, penes Episcopum sit potestas, utrum enum in carcerem, aut aliam detrudat custodiam usquequo per Epistolam, aut per idoneos suae partis legatos Apostolicam interpellet sublimitatem, ut potissimum sua sancta legatione diguetur decernere, quid de talibus iusto ordine lex Romana statuas definire, ut et is corrigatur, et ceteris modus imponatur.

Nam de illis quae iusto ordine lex Romana definit, quae saepe vix ferenda putantur illis, quorum est ante-occupata sententia vel voluntas, subditi non recte iudicant. Interim Pontificibus omnibus illa posita lex est: Causa vigesima quinta cap. nono. Prima salus est, fidei fegulam custodire, et a constitutis patrum nullatenus deviare: Non igitur secundum suam voluntatem Papa agit, sed ad praescripta legum suam voluntatem accommodat.

§. 9. Nec facit Pontifex quod de Antichristo Daniel vaticinatur. Et elevabitur, et magnificabitur adversus omnem Deum. In Hebraeo est Vaiithromen, sese elevabit, [Gap desc: Greek words] , quod praedicantes quidam valde exagitant quasi in Romem, ipsam Romam teneant. Deinde , et magnificabit se. Non videtur id convenire Antiocho, qui lovem Olympium, Liberum, aliosque Deos perversissima superstitione coluit. Itaque Antichristi illa est insania, qui nec veri, nec salsi Dei ullius reverentia a sceleribus retrahetur.

Papam ait Erhartus Lauterbach, nec Deum, nec daemonem, nec caelum, nec infernum curare. Et Lutherum Romae audisse haec verba. Jst ein Helle/so steher Rom drauff/ si est infernus, super enum Roma aedificata est. Probatvero: Quia mandat angelis ut animas Romipetarum caelo inferant, cibos, die prohiber, peccatum facit, quod non est peccatum. Deinde dicitur a canonistis Deus, Auguftinus Boetius scribit illum omnia posse, quae Deus potest. Item Philippus Decius.

Haec accurate consideremus. Ad Antiochum regem quo attinet, Deos ille coluit eximie, ita Polybius apud Athenaeum, [Gap desc: Greek words] . Neque vero huius contemptus causa videtur sufficiens, quod nullius Dei reverentia, a scelere abstinuerit, nam et hoc athei, Epicurei aliique fecere permulti, immo sceleribus numina sua coluere. Videatur et alia apud Atheneum pars de pompa, quam duxit. [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words] . deinde ait eum cum mimis saltitasse, [Gap desc: Greek words] . Tandem in fine addit [Gap desc: Greek words] . pleraque templa sacrilege spoliavit. Ecce idem superstitiosissimus esse videtur, et in Deos tamen maxime est impius.

§. 10. Verum Antichristus nullum Deum curabit, sed ut secundae Thessalonicensis secundo, quarto dicitur. Qui adversatur, et extollitur supra omne quod dicitur Deus, aut colitur, ita ut in templo Dei sedeat, ostendens se ipsum, tamquam sit Deus, et primae Ioannis secundo, Negabit Chriftum.

Pontificis igitur innocentia hoc loco valide comprobatur. Deum enim veneratur, fervum servorum Dei se profitetur; Angelis non mandat, sed eos orat. Est quaedam oratio amicitiae fidentissimae, et mandantis, ille omni die orat, Sancte Michael, sancte Gabriel, omnes sancti Angeli, et Archangel, orate prome. Deus non vocatur nisi eo modo quo Principes Scriptura vocat Deos, et vicarios, eo maiore gradu, quo Spiritalis potestas sublimior est temporali. De Augustino, et Decio mendacium est luculentum. Deinde quis hominum est adeo rerum humanarum rudis, ut credat, aliquem dixisse, Papam omnia posse, quae potest Deus? Hominem plerumque infirmum, senem. Foe da est calumnia a quibusdam ficta, ab aliis arrepta. Nos Anathema dicimus illi; si quis dicit Papam posse omnia, quae potest Deus.

§. 11. Deus bone, si verba captari fas est, ut vetera taceam, quae non hoc anno scripta sunt? Ecce tibi Scharpius rudis, et maledicus nebulo, vocatur Alcides, serenissimus Iacobus Rex magnae Britanniae Britannus Iuppiter, sic enim Stephanus Gilbertus legum doctor utrique adulatur hoc anno.

Quondam a supremo missus interras Iove
Infestateneris orbis incunabulis
Portenta forti stravit Alcides manu.
Extrema terris monstra quae languens dedit
Mundi senectus perdere BRITANNUS volens
IUPTER, benigno SCHARPIUM emittit sinu.
MACTE rediuive domitor, i tanto auspice:
Vaticana quidquid (certa Christicolum lues)
Spelunca divi prodidit, Cacos, Lycos,
Ipsamque septem capita pandentem Feram
Et ferro et igne perdoma. Quanto haec nova
Peiora priscis, quippe non solum truci
Dedentia neci corpus, ast animam quoque,
Tanto Hercle nobis, maior antiquo venis.

Sed his omissisrem accuratius spectemus. Antichristus non factis modo, sed professione, et palam negabit Christum esse redemptorem, quia vero Christum oppugnabit, idcirco Iudaeos sibi conciliabit, inimicos crucis Christi, hoc non fecit Pontifex, sed damnat, nonigitur est Antichristus. Deinde Christum fatetur esse Christum, esse salvatorem, omnem se ab eo habere potestatem, sine illo nihil posse, illius sanguine se redemptum; ad Christum omnes vocat.

Tertio, Dustinguunt ipsi Antichristum in eum, qui communiter, et qui proprie dicitur Antichristus, Povellus l. 1. c. 1. §. 3. Antichristum communiter vocant eum, qui quoquo modo Christo adversatur, ut sunt Iudaei, Gentiles, Haeretici. Proprie regnum aliquod Christi regno oppositum, aut eius regni caput. At illi quos improprie vocant Antichristos palam negant Christum, ergo et ille qui proprie dicitur Antichristus, cum sit illis et potentior, et deterior, et sedeat in templo, ostendens se tamquam sit Deus. Quarto. Ita S. Patres interpretantur: Hilar. lib. 6. de Trinit. Hippolutus ait, eius characterem fore, ut negent homines baptisimum. Hier. in Dan. hunc locum simulaturum se ducem esse foederis. Greg. lib. 11. Epist. 3. Coasturum Iudaizare. Quinto. Veniet in suo nomine, non igitur, Christum et Christi vicariatum praetendet suis blasphemiis. Beza itaque recte in 2. Thess. 2. monet, Antichristum ad se transsaturum non hominum modo honores omnes, sed etiam quic quid gloria cuicumque numini usquam fuit exhibitum. Quod in Pontificem non convenit, qui cottidie genua sua Deo flectit publice, et privatim, qui non modo Deum ut summum initium, et summum bonum adorat, sed minore etiam cultu Dei amicos prosequitur. Exem plum est in Gregorio 14. ita de eo Cicarella. Singulis feriis sextis ieiunabat: et feriis quartis a carnibus abstinebat: nisi forte adversa valetudine impediretur. Precum borariarum pensum, tam ordinariarum, quam de Domina (ut vocant) flexit semper genibus persolvebat. A somno mane surgens mex septem psalmos paenitentiales incipiebat, et dum sese vestiret, prosequebatur. Meditabatur mane hora integra, legens opera melliflui Bernardi, et si quos ex iis bonos erueret ment is conceptus, eos diligenter annotabat concinneque scribebat. Quandiu sacerdos fuit, nullo die sacrum dicere intermisit: nullo non die confessus est, nisi infirmitas impedi et, quo minus id focere posset. Cii autem infirmabatur, cottidie ab alterius manibus Eucharistiam suscipiebat. Quod si infirmitas ethalis fore videretur, cum multa quoque devotione extrema se unctione procurari mandavit.

Nihil tale Antichristus, videbunt eum [Gap desc: Greek words] . Oste dentem, quod sit Deus. Iren. l. 5. Amb. in c. 21. Lucae, ait, eum ex scripturis disput aturum se Christum esse. Theodor. 2. Thess. 2. Nominabit se Christum. Nullo igitur modo effert se supra omne [Gap desc: Greek words] , quod etiam perverse interpretantur Lutheranorum radiores, dum volunt significare cultum, quos bene refutant Calvinistae, dum numen vertunt.

§. 12. Nec adver sus Deum deorum consurget, aut magnifica loquetur, seu [Gap desc: Greek words] valde tumida, ut habet 70. quod in hebraeo niphleoth est, hoc est mirabilia. Dei enim opera mirabilia profitetur, et eius omnipotentia docet omnia constare. Testor omnes et Catholicos et haereticos, numquam de Dei maiestate, potentia, bonitate, personis accuratius esse doctum et scriptum, quam ab illis qui in Papatu vixerunt, et vivunt. Libri ipsi loquuntur. Cur igitur viri tam multi, tam docti, qui infinitissimam Dei naturam ita scrutantur, et tam multa cognoscunt, ferre Papam possent, si Deo Se quocumque modo anteponeret, aut aequaret? Aut quomodo Papa ex Theologis assumptus suae imbecillitatis memor eo se erigeret, unde eum non modo scripta Theologorum, sed regum etiam gladii detraherent? Quod si Papam genibus nixum, aut humi stratum orantem audirent, misere mei Deus, etc. Si confitentem peccata sua, et flentem viderent, an adhuc de [Gap desc: Greek words] negotium illi facessercnt? Confirmatur illa eadem ratio. Et Deum patrum suorum non reputabit, Hebraeus textus ghal elohe abutav leiabin super Deos patrum suorum non intelleget, [Gap desc: Greek words] . Nec hoc tantum, sed nec quempiam deorum curabit, quia aducrsum universa consurget.

Nullum sive verum sive fictum Deum curabit

Antichristus, sed adversus omnes Deos lithgaddel, se magnificabit. si hoc facit is, qui proprie est Antichristus, hoc est regnum Papae, aut regni caput, hoc est ipse Papa, id saltem agant, ne nos mulriplicis idololatriae accusent. Si enim nullum Deum curamus, non igitur sanctos facimus Deo.

CAPUT XXIX. Ex eo quod dicatur Antichristus fore in concupiscentiis feminarum non recte pontifex accusatur,

§. 1. IN Hebraeo textu anceps est locutio veghal chembda neschim, veghal lo eloche iabin, super concupiscentias feminarum, et super Deum non intelleget. Graecus textus aliud non habet, de hac nota Antichristi, quam [Gap desc: Greek words] , et concupiscentia mulierum. Ita hodierna lectio. Sed aliter habuisse 70. ostendit D. Hieronymus, cuius verba ponenda sunt. Proeo quod nos interpretati sumus, et erit in concupiscentiis feminarum 72. transtulerunt, et concupiscentiis feminarum non subiacebit etc. Quia vero in Hebraico pro eo quod nos diximus, et erit in concupi scentiis feminarum, ambigue positum est, dicente Aquila, qui verbum expressit e verbor [Gap desc: Greek words] . quibus verbis intellegitur eum habere concupiscentias feminarum et non habere. si intellexerimus [Gap desc: Greek words] , su per concupiscentiis soeminarum non intellegit. De Antichristo facilior interpretatio est, quod ideo simulat castitatem ut plurimos decipiat. Si autem legimus: et super concupiscentiam feminarum, ut subaudiatur, erit; Antiochi personae magis coaptabitur, qui luxuriosissimus fuisse dicitur, et in tantum dedecus per stupra et corruptelas venisseregiae dignit atis, ut mimis, quoque et scortis publice iungeretur, ut libidinem suam populo praesente expleret.

Si itaque de Antiocho intellegitur, satis intellegitur monstrum illud fuisse supra omnes alios [Gap desc: Greek words] , et muliero susimum, et non modo prostitutae pudicitiae, sed etiam pudoris; testantur historiae. Frustra igitur sunt, qui hoc de crudelitate interpretantur ex 2. Macc 5. 13. Nam ne mulieribus quidem pepereit: vertuntque, et ne ad teneritudinem feminarum quidem attendet; semper enim atrox visum est, esse crudelem in feminas,

Nullum est enim memorabile nomen
Feminea in poena, nec habet victoria laudem.

Sed ad rem quod attinet, chamad non est teneritudo, sed desiderium, pulchritudo, et non intellegere super desiderium, est non de siderare, sic et Iob. 3. 1. uma Ethbonen ghal Bethula? Ut quid me facere intellegere super virgine?

Mihi sententia Pererii et aliorum non displicet, utillud; super desiderium mulierum, separatim ponatur, et sit subaudiendum hu vel ihiihe, ipse, vel erit: quomodo etiam Graeci et Hieronymus exponunt. Nam primo, omnium etiam haereticorum est sententia, Antichristum libidinosum futurum, et quamvis initio castitatem simulabit, mox tamen Antiochum suum ad vivum exprimet, et equis praecurret albis. Secundo ex Apocalypsi ostenditur eius lascivia. Tertio, non obstat crudelitas, nam qui crudelis est, ille et in venerem putris est, et qui libidinosus etiam crudelis, nam sunt utriusque aflectus signa physiognomica non diversa. Denique diaboli instrumentum erit, quod non crediderim castum, et purum fore. Id praecipue cum Antichristi praecursores veteres et novi, venerei nepotes se vitro infamarint, Lutherum libidines transversum egerunt, Carolstadius primas nuptias iniit, Calvini stigmata, Bezae paradigmata nota sunt, Ochinus Polygamiam instituit.

§. 2. Obiciunt lubilantes ex Povello not 18. 27. Papam vetare nuptias, et adiciunt permittere eum scortationes. Exempla adserunt.

Respondeo. Matrimonium nulli prohiberi, nisi qui voto se castitati obstrinxit. Fidem castitatis Christo datam irritam non licet facere. Adulteria et scortationes graviter inhibet. Sententia Papae variis locis proponitur, mihi sufficit causa 17. quaest. 1. cap. 20. Nubendi licentia quibusdam tribuitur: illis videlicet, qui virginalem, vel vidualem castimoniam nequaquam prosessi sunt, quibusdam autem non tribuitur; illis videlicet, qui virgines, vel continentes esse decreverunt. Fornicatio autem nulli impune conceditur, et c. 21. Meliore proposito lapsas, si nupserint, feminas a castitate sanctiori, quae vovetur Deo, adulteris esse peiores manifestum est.

De toto genere videantur canones causae 32. q. 4. item q. 5. 6. 7.

His enim matrimonium laudatur, adulteria, scortationesque vetantur. At Pontificum nonnulli impure vixerunt. Negare non possum; nec ad Ecclesiae defensionem est necessarium. Non tamen ideo ministri excusandi. Qui ita argumentantur: Pontifex aliquis est scortator, Antichristus est scortator, ergo Pontifex est Antichristus. Quis enim non videt, haec talia in multos eorum magnates convenire? Quis miseram consequentiam non videt ferula castigandam? Si enim ubi regum aut principum aliquis deliquit; mox regnum est infamandum Antichristianismo, nihil toto orbe sincerum est. Edite enim regum aut principum innocentium seriem; etiam eorum qui a vobis docti non sunt, legem de adulteriis servari non posse. Si ad rationem res veniat, vincemus. Ad exempla respondeo. Quaedam esse perspicue falsa, ut de Gregorio 7. aliisque, alia ab inimicis ficta. Quorundam ante Pontificatum licentiorem vitam suisse, in summa dignitate correctam esse. Summum sex aut octo fuisse, quorum in tam sancta functione vita improba fuerit; de pontificibus loquor, nam pseudopapas nihil moror, non magis quam Iasonas, et Menelaos, qui veterem Ecclesiam turbarunt. Maxima gloria Ecclesiae est, iam ducentos et triginta septem numerari Pontifices, inter eos tres et triginta continuos martyres esse, ex sequentibus tot martyres, tot sanctitate, et doctrina illustres, ut ne inimici quidem pro triginta castis, unum impudicum ex eis nominare possint, et quidem omnibus omnium temporum calumniis adiuti. Regnum, principatum, comitatum mihi date, in quo tam multi boni, tam pauci mali. Scio non posse id a vobis fieri. Haec est tamen perversitas generationis adulterae geniminum viperinorum praedicantium, quorum mendacia damnationem habent, ut quae ipsi saciunt, aliis imputent. Quis vero miretur de priscis illos fingere, qui in praesentes, scientes, volentes omnia fingunt? omnes Alexandrum sextum improbum quidem, sed qui plura, quam fecit mala audire coactus est, in medium producunt.

Sed curalios omittunt, quos eximie laudant historiae, cur suorum scelera non meminerunt?

CAPUT XXX. Deus Mao Zim non est sacrificium Missae.

§. 1. VErs. 38. et 39. ita describitur ille Deus, Deum autem Moazim in loco suo venerabitur, et Deum quem ignor averunt patres eius colet auro, et argento, et lapide pretioso, rebusque pretiosis, et faciet ut muniat Moazim cum Deo alieno. Hebraeus textus habet, veeloha Maghutzim ghal canno Deum Maghozim in loco, vel throno suo 70. vertunt [Gap desc: Greek words] . Deum fortissimum, Aq. [Gap desc: Greek words] Deum fortitudinum, alii tamen legunt, [Gap desc: Greek words] Deum fortem.

Versum 39. sic vertunt Graeci, [Gap desc: Greek words] , et faciet munitionibus refugorum cum Deo alieno. alia lectio: [Gap desc: Greek words] . Theodotion ita vertit: [Gap desc: Greek words] . Et illa faciet ut firmet munitiones cum Deo alieno. Lutherus vertit: Aber an dess statt wird er seinen Gott Mausim ehren. et in v. 39 Vnd wird denen die ihm helffen stärcken Mausim/ mit frembden Gott. Ubi quidem in vers. 38. sine intellegentia linguae hebraeae ghal canno vertit, an dess statt/ loco eius, cum expresse sit, super loco eius, vel super loco suo. In ver. 39. si in verbo lemibkere, puncta mutavit, ostendit ea ad scripturae essentiam non pertinere. Sensus verborum est; Fore ut Antichristus Deum Mausim, munitionum colat, Deum novum quem veteres ignoraverunt, has autem munitiones firmabit cum Deo alieno; nam in munitionibus collocabit homines impios et superstitiosos, in illis colent ipsum diabolum. Nec mirum est eum nullum colere, et nunc tamen colere. Nam magnus futurus est, se pro Deo palam venditabit, utolim impiireges fecerunt, sed quia utetur ope daemonis, eum horrebit, et clam colet, etiam familiaribus eius in eadem Daemonolatria occupatis.

§. 2. Varie tamen interpretantur; Scholia Graeca. [Gap desc: Greek words] Deum fortem, quem Iudaei se colere simulant, in templo honorabit, quem quidem ipse ad decipiendos Iudaeos eriget. Ita et alii, nam Deus verus dicitur in scriptura Deus fortitudinis. Psalm. 26. 1. et Psalm. 30. 3. Ita Haeretici Bruchthonus, Iunius, Tremell. qui vocant Deum Israelis. Theodoretus ipsum Antichristum dicit Deum Mausim, futurum enim ut se ipse glorificet; nam [Gap desc: Greek words] est in graeco, et iecabed in Hebraeo. Neque hoc mirurn, olim tantae insaniae fuere exempla, Caligula se cum Deum fecisset, ipse sibi sacrificabat.

Lutherus in not. marginali vocat, Deum praesidiorum, sed in praefatione, Deum munitionum asserit, esse in templis, in monasteriis, quae sunt instar arcium et munitionum, collegia, inquit, Papae ser viunt. Speciatim aurem voluisse dicere Deum missae, sed indignatione fregisse vocabulum missae, et vocasse Mausim, munire autem Maozim esse curare omnia, quae ad missam pertinent. Strigelius Lutheranus Maozim esse omnem cultum idolatricum, adorationem Eucharistiae, prohibitionem coniugiorum.

§. 3. Dicendum est, primo. Non esse Deum verum Israelitarum: nam adversus illum Deum, adversus Deum Deorum consurget. Non igitur eum venerabitur.

Secundo. Non est ipse Antichristus, quia eum colet auro, argento quo modo se ipse nequaquam colet. Deinde scriptura loquitur de Antichristo, et Deo illius tamquam de diversis.

Tertio. Non est sacrificium Eucharistiae, seu Christus in Eucharistia, vel, in missa. Quia non colitur in munitionibus, sed in omnibus templis, in plateis, deinde Christum sic coluerunt patres nostri. Tertio. Antichristus publice ipse supra omnem Deum colitur, non igitur publice Christum sibi Deum esse dicit.

Quarto. Deus Maozim non sunt ieiunia, caelibatus, et similia. Primo, quia haec sunt cultus Dei, at Maozim est ipse Deus, quod si Deus Maozim dicitur Deus munitionum, seu fortitudinis, ineptissima est interpretatio, si Deus fortitudinum, dicatur, Deus delectus ciborum, caelibatus, et similium. Secundo. Quis caelibatum et ieiunia colit auro, et argento, et rebus preciosis? sic epulae. et thalami coluntur. Tertio Virginum (coetus, et vota castitatis iam olim in Ecclesia usitata sunt, et multa ieiunia, non sunt ergo novi dii quos non noverunt Patres nostri. Non ergo Deum Maozim Papa colit, vel munit.

Est igitur Deusille, Deus quem virium, et potentiae suae auctorem conservatoremque Antichristus arbitratus cum suis colet magna cura, et sumptu, idque in locis munitis, in locis thesaurorum. Sacrificium iuge, agnus immaculatus tantum abest a Maozim, quantum Christus a Belial.

CAPUT XXXI. Reges Austri contra Papam pugnaturi non sunt.

§. 1. VErs. 40. Et in tempore praefinito proeliabitur adversus eum rex Austri, et quasi tempestas veniet, adversus illum rex Aquilonis. veniet contra illum rex Aquilonis in curribus et equitibus: et in classe magna, et ingredietur terras, et conteret, et per transiet, et introibit in terram gloriosam, et multi corruent, hae autem solae salvabuntur de manu eius, Edom, et Moab, et principum filiorum Ammon.

Plerique ministrorum haec verba, et sequentia omittunt, quia nullo modo Pontifici accommodari posse vident. Qua in re conscientiam cauteriatam penitus produnt. Sienim huic regiattributa non conveniunt Papae, quo ore cetera illi attribuunt? Sed tamen nunc inventus est, qui se opponeret, et etiam haec ipsa in Pontificem dicta assereret, est vero Paulus Laurentii, qui in praefatione copiam sapientiae sibi, ex veritate non ex humilitate deesse fassus, alterius praedicantis, qui contiones eruditas appellarat, elogio stulte credidit, et evulgavit. Audire igitur delirum iuvat. pag. 38. Tertio dicit Angelus apud Prophetam de casu huius idololatriae, qualem finem habitura sit, nempe cum pompa et fastus illius in fastigio erit, cadere incipiet, et in nihil abire, de quo textus ita habet: Rex Austri adversus eum proeliabitur, et rex Aquilonis veniet contra eum.

Hic audimus impietatem hanc ad finem vergere, nam expresse in textu verbi (finis) mentio fit. In tali fine ita eveniet, ait Textus: Rex Austri adversus

regem Aquilonis proeliabitur, apud illud proelium mira videre licebit, quis finis futurus sit.

Hic ante omnia interrogabu, quinam duo illi reges, qui adversus se muicem praelaturi sunt, et si quis forsitan regem Austri, Ptolomeum regem Aegypti suspicaretur, et Regm Aquilonis Antiochum Epiphanem Syriae regem, quorum superiori capite mensio facta est, dicit tamen Angelus Prophetae consignatos esse sermones, idcirco intellegi non potuit, quinam hi reges. Postquam vero implerae fuerint prophetiae, et proelium peractum, tunc apparebit unde oriatur et qua de causa accidat.

Nunc vero Dominus Deus Christianos homines excitavit, qui subinde immoderato Papae fastui se opponerent, et hominibus aliqua ratione monstrarent, quid de ipso sentiendum, et ita illum oppresserunt. Exempli causa, cum Pontifex Bonifacius Octavus omnino superbiret, ut se Dominum totius mundi appellaret, tam in spiritualibus quam tempor alibus, et sic toti mundo imperare vellet, Christus Dominus exsuscitavit Philippum regem Franciae occidentalis, qui anno millesimo trecentesimo tertio, Papam Anconae ita obruebat, captivum ducebat, itaque ipsum deproeliabitur, ut parvo interiecto tempore emoreretur, de quo postea foribebatur dicebaturque: Intravit ut vulpes, regnavit ut leo, mortuus est ut canis. Fortefuste spiritum efflavit.

Viginti circiter annis post hunc Ioannes Papa huius nominis vigesimus secundus per litteras publicas ob nimiam avaritiam depositus est a pontisicatu; Ioannes nominis huius vigesimus tertius anno 1415. variarum nequitiarum ergo a sede sua deturbatus est. Postmodum etiam Papae in Concilio Constantiensi haud levis ictus inclictus est per Martyrem Ioannem Huss.

Omnium gravissimum subiit Papa per Doctorem Martinum Lutherum ante annos centum, qui contra ipsum contionatus est, et scripsit, ut integra iam regna et nationes ab ipso secesserint. Omnia ea, omnem doctrinam et scripta, quibus Papa manifestatus est, ictum letalem accepit, ut cadere coeperit, Christus Dominus effecit, homines ad id efficiendum ordinavit, exsuscitavit. Quocirca Christus Dominus est rex orientis, qui Papae Mausim muissae, ictum intulit. Nam Christus Dominus Sol est iustitiae oriens ex alto, et lux vera quae illuminat universum mundum. Ex adverso rex Aquilonis qui adversus eum proeliatur, ipse Papa esse debet, nam nemo splendori lucidaeque aurorae sese opponit, nisi solus Papa, quod experientia testatum fecit, quod ipse equitibus, curribus, et navibus terra marique irruperit omnes sibi adversarios perdere conatus, immo quam plurimos enecavit. Quod autem rex Aqui lonis dictus sit, ideo fit, quia versus Aquilonem tenebrae sunt, et ipse spiritualibus tenebris offuscatus est, a Deo tenebrarum diabolo agitatus. Et hic finis est Papae, incipiet cadere, sed vehementer rebellabit, et in tetra inclita multos enecabit.

§. 2. Nos verba exponamus, deinde prophetiam et tempora perquiramus.

Primo. In tempore praefinito Beghedketz, in tempore finis, [Gap desc: Greek words] . Circum finem temporis, cum iam prope futurum est ne sit tempus amplius. Vatablus etiam tempore praefinito, quod est perinde ac si dicat, in tempore a Deo statuto.

Proeliabitur adversus eum rex Austri Vaithgabbach ghimmo melech hannegeb, [Gap desc: Greek words] . Cornu petet eum rex Austri, neque enim regum quamvis exerctibus magnis proeliantium rixas pluris facit Deus, quam taurorum depugnantium.

Et quasi tempestas veniet contra eum rex Aquilonis, in curribus, et in equitibus; et in classe magna, et ingredietur interras, et conteret, et pertransiet. Hebraeus vaischthaghar, 70. [Gap desc: Greek words] , Hebraeum est horripilare, movere; stupere, turbinare, Schaghar pro positum putant, quod est deicere instar tempestatis, Graeci vertere solent [Gap desc: Greek words] Vide Ier. 23. ubi [Gap desc: Greek words] 19. Zach. 9. 14. [Gap desc: Greek words] , Iob. 38. 1. [Gap desc: Greek words] Isa. 29. 6 Psal 148. 8 [Gap desc: Greek words] . Psal. 54. 8. [Gap desc: Greek words] . Magna igitur violentia rex Aquilonis ingredietur, et omnia diruet. Nunc qui sint illi reges, quamque certa sit fides horum videamus, qui haec omnia de pontifice certo asserunt, et ludentes aenigmatibus, atque allegoriis mundum conturbant.

§. 3. D. Hieronymus circa consummationem ait, fore decem reges, qui orbem inter se dividant, eorum tres ab Antichristo occidendos, Aegypti, Africae, Aethiopiae, reliquo, deinde se illi permissuros. Ministri clamant Papam ista fecisse, nos negamus, et contra dicimus. Papa non est rex Aquilonis, non irruit in regem Austri, non fecit illa, quae hic scribuntur, non igitur Papa est Antichristus. Lutherus illa allegorice interpretatur. ut iam ex eo Laurentii. Sed qu a hoc ridiculum est, deinde textui contrarium, ceteros puduit. Denique ex tam inconcinnis allegoriis nihil in dogmatibus concluditur. Repugnare textui ostendo: Reges veros Persidis nominat vers secundo, et tertio et versu quinto, et sexto. Sunt quoque Reges Austri et Aquilonis, in omnibus paene versibus, nominatur et Aegyptus vers. octavo, et decimo septimo. Nec ulli venit in mentem ut aliter intellegat Regem Austri, quam Aegypti, et regem Aquilonis, quam regem Syriae. Hic igitur in eadem significatione manendum est, ut veri Reges sint, alter Aegypti, alter Syriae, qui inter se pugnant.

Itaque tam pteriles nugas pertaesi Iunius Tre mellius, Abbatus, Brugthonus, Sutlivius, Danaeus, omnino negant in Daniele quicquam agi de Antichristo, omnia haec ad Antiochi, Physconis, et Philometoris bella pertinere, cur igitur alii operiosissime de Antichristo haec et Papa producunt, atque ad suum institutum torquent?

§. 4. Obiciunt Lutherani, Edom, Ammon, Moab, effugient Antichristi tyrannidem, sed non sunt nunc illae gentes, ergo allegorice intellegendae sunt. Sed eodem antecedente Calvinistae diversum concludunt. Non sunt nunc illae gentes: non igitur nunc est ille que effugient: non igitur de Christianis temporibus, sed Antiochianis agitur. Hi posteriores nihil contra Pontificem ex Daniele proponunt. Prioros vero vehementer errant: nam ratione locorum ita vocantur, quamvis gentes magna ex parte de sierint. Nam inter tot migrationes, mixtiones, interneciones gentium, non potest facile statui de ullius nationis certis initiis, neque enim nunc ullo loco puto esse [Gap desc: Greek words] , nisi forte, in occidentali, reconditissimaque India. Neque vero iam tempore Antiochi gentium earum regna supererat, sed sparsae reliquiae, David Ammonitas excidit, secundo Reg. undecimo, duodecimo, vigesimo tertio. Ptolomaeus Philadelphus Rabba occupavit, et Philadelphiam dixit. Sophoniae quidem c. secundo vers. 8. Moab ut Sodema erit, et filii Ammon quasi Gomorrha, Supersuerunt tamen captivitati, secundo Esdrae cap. nono. Nam cum Israelitis miscebant connubia. Fuerunt et

filii Ammon 1. Macc. quinto, v. sexto. Et transivit ad filios Ammon. Supersunt et Moabitides 2. Esdrae ca. 13. 23. Quin et 2. Macc. 10. 16. nominantur munitiones Idumaeorum, et Herodes Magnus Idumaeus fuit. Gentes itaque illae numero sissimae non ita deletae sunt, ut non reliquiae in eisdem Iocis permanserint, hodieque supersint, quae Antichristi saevitiem evadent, montium credo, et latebrarum beneficio.

§. 5. Denique iam vanum est, quod mysterium in nomine fingatur, ut sint electi, qui semper typum gesserunt reproborum. Ipse Edom certe non ita dictus est, ob martyrium, sed ex profana coctionis rufae appetitione. Ammonitae quoque et Moabitae propter nominis incestam originem non ideo debent inter sanctos numerari. Quia semper hostes populi Dei fuerunt, et a Deo maledicti. Deut. 23. 3. Ammonites et Moabites etiam post decimam generationem non intrabunt in Ecclesiam Domini in aeternum. Iniuriosum itaque est, ex alicuius grammatica, seu Cabalistica interpretatione omnes Catholicos reges cum Pontifice et Episcopis Antichristianismi damnari, propter Enthusiasticam Edom, Moab, Ammon interpretationem.

Deniqne non cohaerent sibi, ne haec quidem tam insulsa figmenta. Quomodo enim martyres evadunt eam persecutionem, cuius hoc loco mentionem Daniel facit? Nam de curribus, equitibus, classibus loquitur, haec mala evadent illae gentes, at martyres exercitibus, et classibus Antichristi opprimentur. Multo minus hoc convenit. Et introibit in terram gloriosam, et multi corruent. In Hebraeo dicitur terra, . [Gap desc: Greek words] , vel [Gap desc: Greek words] vocant. Scholia Graeca interpretantur [Gap desc: Greek words] , ca. 8. 9. vocatur terra gloriosa, ubi 70. vertunt [Gap desc: Greek words] occidentem, accommodate, quia egressum est cornu contra meridiem, et orientem et fortitudinem, ut noster vertit. Romana editio 70. habet, [Gap desc: Greek words] . ad austrum et ad virtutem. Versu 16. huius capitis: Et stabit in terra inclita. Hieron. testis est septuaginta vertisse, terram voluntatis. Scholia Graeca ita in hunc locum habent. [Gap desc: Greek words] . Ita altera lectio, quae est apud Theodoretum [Gap desc: Greek words] , hinc corrigenda est.

Haec terra Iudaea est, non Roma, historiam ita scribit Iosephus. Postea vero expugnatis in Syria ab Antiocho urbibus, et Samaria, Iudaei se sponte illi dediderunt, et urbe excepta toti exercitui et elephantis abunde omnia suppeditarunt, et oppugnantem relictos a Scopa praesidiarios adiuverunt. Itaque cum Pontifex in Iudaea non steterit, non potest hoc illi tribui: nam quod quidam ad sacram expeditionem ista retulerunt, admodum impium est, et in optimos principes contumeliosum, qui e manibus saevissimi tyranni terram sanctam eripuerunt.

CAPUT XXXII. Pontifex non est collocaturus tabernaculum inter duo maria, et capturus Aegyptum.

§. 1. Prophetat in hunc modum Daniel: Et mittet manum suam in terras, et terra Aegypti non effugiet, et dominabitur thesaurorum auri, et argenti, et in omnibus pretiosis AEgypti; per Libyam quoque et AEthiopiam pertransiet.

Nihil horum convenit Pontifici, omnia autem Antichristo a Lutheranis et quibusdam Calvinianis tribuuntur, non est igitur Pontifex Antichristus. Semper est a nostris quaesitum, quando Pontifex Aegyptum, Libyam, Aethiopiam occuparit, quando inter duo maria tabernaculum fixerit?

Quod attinet ad dictionem Apadno, Graecus eam retinet [Gap desc: Greek words] , alia [Gap desc: Greek words] . Symmachus [Gap desc: Greek words] , et graeca Scholia [Gap desc: Greek words] interprerantur, [Gap desc: Greek words] , castra equestria, regum sane comitatus equester est, et praecipua est in equitatu potentia. Quia vero Babylone Antichristus orietur, hinc Daniel cum de illius aula, castris domesticis loquitur, uti dictione Babylonica voluit. Frequens est in Thalmudistis eadem vox. Bruchthonus id factum ab Antiocho vult, cum profecturus in Persidem Lysiae filium, et excidium Iudaeorum commendavit.

§. 2. Ubi autem figet? In monte fancto, inter duo maria. Quem montem sanctum Daniel diceret, nisi quem omnes Iudaei intellegerent, montem sanctum, montem Sion, inter mare Tiberiadis, et mare Phoenicium. Non venit eo Pontifex.

Qui dicunt significari Ecclesiam numquam explicabunt, cur inter duo maria ponatur, cum toto orbe sparsa sit. Verum de his vide Bellarm. lib. 3. ca. 13. et eius defensorem Iacobum Gretserum.

CAPUT XXXIII. Bestiae Apocalypticae c. 13. ad Pontificem non pertinent.

§. 1. MAgna pars Florum Flaminiorum insumitur in capite 13. et 17. et 18. Apocalypseos exponendo. Nam Papae ait datum os loquens ingentia. Papae tribuit characterem, numerum nominis, mulierem esse Romanam Ecclesiam, septem montes esse Romanos colles. Summa, omnia infanda esse Romana. Occurrendum est maledico conviciatori, et hoc loco etiam ostendenda est, supra omnem retro saeculorum malignitatem, calumnia.

§. 2. Duplex est Apoc. 13. Bestia, prima septiceps, decicornis, altera adiutrix primae, et assentatrix bicornis. Mihi probandum est nec Decicornem esse nostrum Imperatorem, nec Bicornem esse Pontificem.

§. 3. Primo. Imperator non est Bestia Decicornis, Nam Apoc. 13. v. 2. dicitur. Et dedit illi Draco virtutem et potestatem suam magnam, et ut quaedam graeca addunt. [Gap desc: Greek words] , et thronum suum. At non dedit Imperatori nostro Draco, hoc est Sathan virtutem [Gap desc: Greek words] , sed Res publica, sed Electorum Reverendissimum, et Serenissimum Collegium. Nam et adversae Religionis Principes Sacrosanctum Romanum imperium vocant. Graserus quidem necessario affligi ab eo Ecclesiam, et plenitudinem Diabolismi in eo habitare assuerat. Sed portentosa conviciandi malignitate, quem etiam Serenissimus Angliae Rex abunde resutat, cum suis Imperatorem titulis appellat. Et anno 1614. liber de unione et Synodo Euangelicorum Heidelbergae editus subscriptum habet. Cum gratia et privilegio S. R. Imperii Vicarii. Falsum ergo quod Aretius ait: Diabolus affinxit sua

ornamenta imperio. Rationem claudo, et principibus considerandum, quo illa tendant, relinquo.

§. 4. Secundo. v. 3. Et vidi unum de capitibus eius quasi occisum in mortem: et plagamortis eius curata est: et admirata est universa terra post bestiam, et adoraverunt Draconem, qui dedit potestatem Bestiae, et adoraverunt bestiam, dicentes: Quis similis est bestiae? Haec in imperio non fiunt, no igitur est imperiu illa bestia. Aretius tamen occisum caput ait fuisse in Iulio Caesare, vel Nerone, vel aliis Imperatoribus, a Longobardis, Vela Turca victis, restitutu a Vespasiano, vel Antonino, vel Carolo Magno. Impia expositio, et sese evertens. Non enim adoratur diabolus in imperio, niec Imperator, ob mortuum aliquem Caesarem, et restitutum imperium. Theodosius Magnus, Carolus, Othones, alii eodem crimine tenerentur.

§. 5. Tertio. v. 8. Et adoraverunt eam omnes qui inhabitant terram. At non omnes adorant Imperatorem, non igitur est bestia. Quantae enim terrae, et reges sceptro Romano liberae et sunt, et semper fuerunt? quot arma a Persis, Gothis, Hunnis, Vandalis, Longobardis, Nortmannis, Saracenis, Turcis imperium afflixerunt, profecto quod tanto furore oppugnarunt, exparte obtinuerunt, non adorarunt?

§. 6. Quarto: In toto hoc genere conviciandi foede inter se dissident, Illyricus aliique cum Imperio Romano Turcicum coniungunt, alii adorationem illam ingenti principum contumelia exponunt. Aretius in Apoc. 23. 7. Admirari Bestiam est imperii successionem et felicitatem admirari, Augustum, sanctum, sacrosanctum, immortale illud praedicantes: Pergit Aretius: Secundo, adoraverunt Draconem, hoc est, Diabolum in eius persona colut, et adorant: Draco enim diabolus est, qui sua ornamenta affingit imperio. En quo vos odia inconsiderate professa propellunt? Papa vobis est Antichristus. bestia secunda; hoc ut miseris esse verum appareat, primam bestiam secunda nequiorem decuplo, Imperium Romanum esse statuitis, adeo effronres, adeo temerarii, ut cum secundam bestiam primae ancillantem occidendam, tormentis lacerandam; exurendam dictetis, primam maiore poena dignam non animadvertatis. Demde vestros quoque principes facitis bestiae adoratores, illi enim voce et diplomatis suis imperium sanctum, augustum, etc. nominant: Pergit ille: Vide quid sit colere diabolum, hoc est, admirari nimium, maiestatem, et felicitatem imperii Romani, de reformato etiam imperio agere profitetur v. 8. et ad v. 2. in margine notat. Diabolus Romani Imperii [Gap desc: Greek words] . Denique adiungit, eos qui haec faciunt, non esse scriptos in libro vitae agni. An igitur principes, comitesque vestri o [Orig: ô] Collegae Antibellarminiani, vestro iudicio, scripti non sunt in libro vitae agni? An omnes subditos imperii excluditis caelo? nam in eo titulo imperium honorant, quem idololatriam, hoc est, diaboli cultum Collega vester in Helvetia, vel urbe Helveticae confoederationis tanto studio, tanto odio denarrat? sentire vos ita ideo dubitare non debeo, quando quidem tantam inter vos dogmatum consenSIonem esse asseritis, deinde alia ratione nocere Papae non potestis; nisi perlatus imperii Romani eum configatis, neque mirum, aut novum est, si Papam pessundare liceat, paratos vos esse navem qua navigatis persorare, Scio quo vos Consistorialis violentia trahat. Haec alterius disputationis sunt, quaestionem unicam nunc propono. Disputatio aphoristica contra Bellarminum excusa est Heidelbergae typis Ioannis Lancellotti Academiae Typographi, cui subscriptum in haec verba: Cum privilegio S. Romani imperii Vicarii. An vestra est haec, an typographi idolomania? nam sanctum dicere imperium, est diabolum colere, adorare draconem, ut vestri docent. An forte imperium Romanum, cum habet Vicarium caput, est sanctum, cum vero primarium, proprium, et sui nominis, est profanum? in quo ut ait Graserus, sit plenitudo diabolismi.

§. 7. Ludibrium debetis non Turcis modo, et Persis, sed Francis, Italis, Hispanis, Polonis, cum vestrum imperium Satanae Auctori transcribitis, Multi vestrum in eo adlaborarunt, ut ostenderent, translationem imperii a Pontifice factam non esse, non confirmationem, non coronationem, nulla ornamenta accipere a Sacerdote Romano, et cur obsecro? Videte et doctrinae, et convicii portentosam Imperiique legibus vindicandam malitiam. Diabolus (inquit Benedictus Aretius collega vester) sua ornamenta affingit Imperio, Diabolus Romani imperii [Gap desc: Greek words] , cooperator, adiutor. Tanti erat negare communionem Papae, ut ornamenta tribuerentur Diabolo? Satis est, abunde est, odium sacerdotii Apostolici, amor est daemonis. Horresco referens. In hoc laborarunt tam multa scriptorum vestrorum ingenia, ut imperium omni iurisdictioni, quam vetustas dedit Pontifici subducerent, non ut libera esset, et omni modo exlex illa maiestas, sed sathanae auctoraretur. Ut excluderetur Vicarius Christi, Servus servorum Dei, [Gap desc: Greek words] esset, et ornator, ille fratrum accusator, Christi adversarius, Daemon. Tam odiosa Roma, ut diadema malitis e tartaro? Summum itaque et hoc loco fastigium tenet impietas. Tantum progressa odio veteris Ecclesiae, ut in eius locum Draconem tartareum cooptarit, regna illi tribuat. Quid superest aliud quam ut credant dicenti: mea sunt omnia regna mundi, et promittenti: Haec omnia dabo vobis, si cadentes adoraveritis me, et conditionem spe regni expleant, cadantque et adorent diabolum? nihil non illi facient, quibus imperium Romanum appellare sanctum, est colere diabolum. Et sanctum dicere Imperium est daemonilatria. estne peccatum libro suo subscribere, quod fecit vester pseudopropheta

Anno

MatVresCentIs sponsae DIVae?

Iterum quaero: si idolomania est Augustum dicere Imperium Romanum, ut vult Aretius Calvinista, anne eo se crimine obstrinxerit Beza, dum sub Augusto nomine Elisabethae Britannicae, novi testamenti versionem edere se scribit. An nomen Augusti in Augustali imperio est cultus daemonium, in ditione unius insulae [Gap desc: Greek words] , et fidelitatis insigne?

§. 8. Tertio quaero. Anne Casparius Waserus, qui plagam Regiam Graseri Serenissimo regi Britanniarum venditavit, sit idololatria, nam in illa praefatione, ait: Tertium fuit Maiestatis tuae auctoritas, quae et in ipso summa, ac plane divina residet, et talis iam olim residebat in immensae magnitudinis, et claritudinis prosatoribus tuis, etc. pergit:

Quorum consideratio omnium, auctorem huiusce operis iustissime movit, et permovit, ut ad sacratissimi patrocinii, et celsissimi praesidii Maiestatis tua aram istas lucubrationes quasi suspenderet. Nonne Maiestatis auctoritas plane divina, Immensa magnitudo, et claritudo, sacratissimum patrocinium, Celsissimum praesidium, maxime cum ara additut,

in qua flamines Waserus et Graserus adulationes sacrificant, nonne inquam defendunt ista verba tam ampla Germanos Principes, cum vecant Romanum imperium sanctum? Cum Pareus lib. de Unione, et Synodo Euangelicorum, Serenissimum magnae Britanniae Monarcham vocet D. Iacobum VI Si ille. Divus, cur non Imperator Augustus. Illud enim D. Divum, non Doctorem significat.

Quorsum ista tendant vel caecus viderit, utinam non interitu suo Germania nostra discat. Omnes reges sunt sacrosancti, coluntur a suis, in admiratione sunt, eorum laesa maie stas suppliciis rebellium sese ulciscitur, an solum Imperatorem sacrosanctum dicere, colere, mirari idololatria est? an solum hoc regnum est diabolicum? Quid aliud Prophetae isti agunt, quam ut miseram Germaniam sraterno collisam duello, servitio et libidini tyranni Mahometani contradant?

CAPUT XXXIV. De iisdem bestiis, ex cap. 13. Apocal. a versu 11.

§. 1. DE altera bestia agitur a v. 11. ad finem capitis, quam Pontisicem, seu Pontificatum esse vult noster propheta. Spiritus sanctus autem qui reseravit ora Ioannis Euangelistae, ea symbola adiunxit utrique bestiae, qubus certo constet nec illam esse Imperatorem, nec hanc Pontificem.

§. 2. Ratio prima. Secunda bestia omnem potestatem primae facit in conspectu e. us, v. 12. Eam potestatem non facit Papa coram Imperatore, non igitur est altera bestia, nec prior est Imperator.

§. 3. Ratio secunda. Et fecit terram et habitantes inea, adorare bestiam primam, cuius curata est plaga mortis. Pontifex hoc non fecit, non ergo est altera bestia. Res p. Graserus: Pontificem retinere homines in cultu prioris bestiae, et si illa iam non sit. Respondeo vicissim, tam clarum hoc esse mendacium, quam clarum est meridie liquere. Est enim adhuc Imperium Rom. omnesque principes eius se ita nominant, et nominantur ab omnib. Respondeo deinde Adorari bestiam, non quae non est, sed quae revera est, id enim Spirit. S. spiritui mendaci opponit, cuius, inquit, curata est plaga mortis. Respondeo tertio, multum debere principes imperii, etiam suorum iudicio, Pontifici, qui tam sedulo auctoritatem illis conciliare conatur. Nam facere ut bestia adoretur. Nihil aliud esse vult Aretius, quam velle imperium sacrosanctum, augustum, et venerabile esse, uti olim sub gentilibus fuit; hoc vult Pontifex, non tamen caecitatem gentilium, vel Imperatorum [Gap desc: Greek words] induci, si male nos, qui Imperium Sacrosanctum, augustum, venerabile esse volumus, si ideo antichristiani sumus, et morti daestinamur ab iis qui subeodem Imperio vivunt, quid merentur illi qui augustum, Sacrosanctum, venerabile esse nolunt? qui humile, prosanum, contemptibile esse volunt? tanto odio Germano-Romanae Maiestatis, ut extrema exempla meritos velint, si qui Imperio bene volunt? an alia vota Mahometanorum Moscheis concipi, nuncuparique putamus? at maiore scelere nostri Calvino-Turcae, quia cives, quia iuramenti sanctitate Imperio devincti.

Non possum hoc loco ridiculam Illyrici praeterire delirationem, facere porestatem coram bestia, ut ipsa adoretur; interprecatur. Exercere potestatem invitis Imperatoribus, subicere Imperatores.

§. 4. Ratio tertia. Et fecit signa magna [(transcriber); sic: magua] , ut etiam ignem faceret de caelo descendere in terram, in conspectu hominum. V. 13. Nemo Pontificum ignis e caelo devocatione Imperatoribus adorationem conciliavit, non igitur Papa est bestia secunda, vel Imperator prima. Quis enim Pontifex quemquam coegit titulum Imperii adorare? si adorare est dicere augustum, invictum, quem etiam Britanni regni titulum adorat Waserus, vocat enim Augustissima auspicia, ipsum regem inurctum.

§. 5. Ratio quarta. V. 14. Secunda bestia dixit, ut faciant imaginem bestiae, quae habet plagam gladii, et vixit. Quam imaginem Imperatoris fieri, et adorari iussit Pontifex, quam illi vitam dedit? Imaginem bestiae formam rei publicae Illyricus. Bullam auream Caroli quarti, enervem Imperii umbram, alii aliud interpretantur. Si ita res habet, non igitur iam vivum, et verum imperium habemus, sed umbraticos magistratus. Deinde imago est bestiae quae revixit, vivae ergo est imago. Itaque Aretius, imaginem bestiae, ait esse Imperatorem electum, vitam vero confirmationem esse. Sed blaspheme, et stulte, secunda enim bestia, et bestiam et imaginem simul adorari cogit, et imago bestiae, et posterior ipsa Bestia, deinde imago vivens et garrula, non est ipsa bestia, sed imago bestiae, novum enim erat loqui imaginem; nam bestia iam ante blasphemias elocuta fuerat, in Deum et Sanctos, V. 5.

§. 6. Ratio quinta. Bestia secunda faciet omnes habere characterem primae bestiae, aut non em, aut numerum nominis, haec Pontifex non praestitit Imperatori, non ille ergo secunda, nec hic est prima bestia. Quis enim vetitus est emere vel vendere sine charactere Imperatorio? Dum characterem quaerimus, Bullingero est Chrisma Chytraeo iuramentum fidelitatis, Aretio utrumque etiam doctorum et magistrorum dum inaugurantur. Illyricus extendit ad rasuram et characterem ordinis. Graserus characterem ordinis, exorcismum, sacramentum confirmationis. Sutlivius communem vivendi modum Papirefustarum, elidunt illa se mutuo; et a nostris saepe tata sunt, mihi satis insignem Sectariorum in conviciando ostendere instabilitatem; nil enim contra Pontificem omnia illa faciunt, quod in hunc modum irrefragabili [Gap desc: Greek words] demonstro.

Quinque sunt quae Euangelista, et Propheta Ioannes bestiae Symbola proponit, Imago bestiae, vita imaginis, character bestiae, nomen bestiae, numerus nominis bestiae. Tria posteriora omnes Pontifici attribuunt, maxime noster praestigiator. Ut probent eum esse Antichristum, mira nomina fingunt et refingunt quae apud Lutherum, Chytraeum, Graserum, et nostrum quem nunc refutamus prophetam inveniuntur, nam de charactere totum librum sextum implet. Characterem bestiae ait esse nomen eius hoc proprium, vel numeris signatum, vel aenigmaticum, taedet nugarum, ita ad explicandum argumentum procedo. Antichristus ille est, cuius imago, character, nomen, numerus nominis in Apocalypsi describitur, sed illa non sunt Pontificis, non igitur est Pontifex Antichristus. Propositio controversa non est, utraque enim pars illa Antichristo tribuit. Assum ptio probatur. Imago, character, nomen, numerus nominis sunt primae bestiae, seu primari, ae non secundae, quae primae ancillatur, sed iuxta convicia sectariorum, secunda est Pontifex, non prima, Imperium enim aiunt primam esse

bestiam, non ergo character, nomen, numerus nominis ad Pontificem, sed ad Imperatorem, et Principes imperii pertinent, si illorum vera est haeresis. Nunc itaque probandum est, haec primae esse, non secundae bestiae.

§. 7. Primo. Contextus ipse docet; eiusdem esse imaginem, cuius est character, nomen, numerus nominis: Imago est primae bestiae. Dicens habitantibus in terra, ut faciant imaginem bestiae, quae habet plagam gladii et vixit. v. 14. Pergit v. 15. Et datum est illi, ut daret spiritum imagini bestiae, et ut loquatur imago bestiae: et faciat, ut quicumque non adoraverint imaginem bestiae occidantur. Nulla igitur controversia est, de Imagine, illa enim est eius bestiae, quae habet plagam gladii, et vixit. Sed eiusdem bestiae est character, et nomen quod probo ex v. 16. Et faciet omnes pusillos, et magnos, et divites, et pauperes, et liberos, et servos habere characterem in dextera manu sua, aut in frontibus suis. Et. v. 17. Et ne quis possit emere, aut vendere, nisi qui habet characterem aut nomen bestiae, aut numerum nominis eius. Non dicitur se cunda bestia id agere ut imago, vel character suus habeatur, sed bestiae, primae scil. nec dicit, numerum nominis sui, sed numerum nominis eius.

Secundo. c 14. v. 9. 10. 11. Si quis adoraverit bestiam et imaginem eius, et acceperit characterem in fronte sua, aut in manu sua, et hic bibet de vino irae Dei, etc. Nec habent requiem die ac nocte, qui adoraverunt bestiam et imaginem eius, et si quis acceperit numerum nominis eius. Clarius Spiritus S. dicere non potuit, eiusdem bestiae imaginem esse, et characterem, imago prioris est, ergo et character, prior est imperium ex seditiosa sectariorum sententia. Character ergo est imperii, non pontificatus, omnis ergo calumniarurn et conviciorum mephitis in Augustos, et Electores Imperii, principesque exhalat, quam merito subditi omnes abominamur, liber autem est Pontifex.

Tertio. c. 15. 2. Et vidi tamquam mare vitreum mixtumigne, et eos qui vicerunt bestiam, et imaginem bestiae, et numerum nominis eius, stantes supra mare vitreum, etc. Non alius bestiae est imago, et alius numerus nominis; Imago non est bestiae pontificiae, ex consensu hostium Pontificis, nec igitur numerus nominis, itaque vanitas tot nominum in pontifices confictorum principes petit, ad eos enim primam bestiam pertinere ingrati et flagitiosi subditi Calvinistae calumniantur.

Quarto. c. 16. 2. Poena reos se cuta idem indicat. Et factum est vulnus saevum et pessimum in homines, qui habebant characterem bestiae, et in eos qui adoraverunt imaginem eius. Cuius imaginem adoraverunt? Eius, cuius erat, et character.

Quinto. c. 19. 20. Et apprehensa est bestia, et cum ea pseudopropheta: qui fecit signa coram ipso, quibus seduxit eos, qui acceperunt characterem, bestiae, et qui adoraverunt imaginem eius. Pseudopropheta est secunda bestia, minor ipsa, quae simpliciter bestia dicitur, ideo nec secunda dici potest Pontifex, ne quidem pervicaci malitia sectariorum, cum enim extollere illum dicant, sese supra omne [Gap desc: Greek words] , quomodo sui neglegens hoc agit, ut divinitatis opinionem primae bestiae conciliet?

Ne quicquam igitur tantis furoribus, tanto appararu, Character, nomen, numerus nominis iactatur in Romanam Ecclesiam, frustra bella et cruentas caedes machinantur, non est illa, quam insequuntur fera: fragili carni, hoc est, clero, ut Graserus interpretatur, quaerunt illidere dentem, solido autem infringunt, hoc est, eodem interprete, Laicis. Miseratione potius, quam insectatione, vel risu digna, multorum Germanorum, etiam Principum simplicitas, qui cum numerum nominis 666. in vocula aliqua, a suis inventum audirent, ut romii, ut [Gap desc: Greek words] , aliave, continuo, [Gap desc: Greek words] admirati, imperioso ostracismo a Christiana Re publica omnes pontificios exsulare iusserunt, ignari illa subtilitate Politicum Magistratum, Imperatorem, et nobilissimos imperii Dynastas, tamquam bestiam, in stagnum sulpuris, et ignis abici.

CAPUT XXXV. Pontifici ad Consilia, gubernationesque iungi Cardinales.

§. 1. CArdinalium nomen recens est, res antiquissima; sunt enim praecipuus summi Pontificis senatus, sunt gubernatores, consiliarii, assessores. Ita dicti quod in illis, velut cardinibus Ecclesiae negotia versentur; sintque antistites et duces religionis, ita Chalcondylas l. 6. ubi de Bessarione, et Isidoro in Conc. Florentino Cardinalibus electis agit. Qui tamen labitur cum triginta eligi tradit. Silvester in Romano Concilio, nominat presbyterum, et diaconum Cardinalem. 2. q. 7. c. 5. Praesul non damnabitur nisi cum testibus: nec praesul summus, a quoquam iudicabitur quoniam scriptum est, non est discipulus super magistrum, presbyter autem Cardinalis nisi cum 44. testibus non damnabitur: diaconus vero Cardinalis urbis Romae nisi cum 27. testibus non condemnabitur.

Qua ex re colligimus aliarum Ecclesiarum etiam Cardinales fuisse, et Cardinales urbis Romae longe infra Episcopos fuiffe, nam 27. testibus condemnantur, cum Episcopi non nisi 72. quod etiam cap. 3. repetitur. Volaterranus in Anthropologia. sub Benedicto nono eos ita nominari incepisse arbitratur an. 1031. verum iam anno 950. sub Lodovico 4. Othone magno hoc nomen usitatum fuit. Postea crescente negotiorum multitudine, firmatoque civili Romanae Ecclesiae imperio in Italia, Sicilia, aliisque locis eorum crevit auctoritas, dignitas, opes; itaque recte Chalcondylas ait Pontificem illis reditus sufficientes dare assignatis regionibus, unde alii maiores, alii minores percipiant.

§. 2. Cardinales iussu Conc. Basiliensis scrutinio eliguntur, verba Sess. 23. sunt ista. Non fiat Cardinalium electio solumper auricularia vota, sed illi solum assumi possint, in quos, facto vero scrutinio ac publicato, maiorem partem Cardinalium: per subscriptionem: manus propriae constiterit collegialiter consensisse. Desuper etiam Apostolicae litterae cum subscriptione Cardinalium conficiantur, decreto huius sacri Concilii in quarta sessione sollemniter publicato, quod incipit. Item cum multiplicatio Cardinalium, etc. in suo robore muiolabiliter permansuro: Cum recipient Cardinales suae dignitatis insignia, quorum significatio est, ut pro beno universalis Ecclesiae sanguinem proprium (si opus sit) non vereantur effundere, iurabuntin publico consistorio (si sint in curia: si vero absentes, in manibus alicuius Episcopi et publice, cui per litteras Apostolicas, in quibus forma iuramenti inserta sit, commissum fuerit) in hunc modum: Ego N. nuper assumptus in sanctae Romanae Ecdefiae Cardinalem,

ab hac hora in antea ero fidelis beato Petro, universalique, et R manae Ecclesiae ac sum. Pontifici, eiusque successoribus canonice intrantibus, laborabo fideliter pro defensione fidei Catholicae, exstirpationeque haeresum et errorum ac schismatum, reformatione morum, ac pace in populo Christiano. In alienationibus rerum et bonorum Ecclesiae Romanae, aut aliarum ecclesiarum, et beneficiorum quorumcumque non consentiam, nisi in casibus a iure permissis, et pro alienatis ab Ecclesia Romana recuperandis, proposse operam dabo. Non consulam quicquam summo Pontifici, nec subscribam me nisi secundum Deum et conscientiam meam Quae mihi per sedem Apostolicam comm ssasuerint, sileliter exsequar. Cultu divinum in Ecclesia tituli mei. et eius bona conservabo, sic me Deus adiuvet. Hodie quoque ita quandoque eliguntur, sed cum arbitrio Pontificis nominantur, consensus aliorum Cardinalium adiungitur, estque una e praecipuis Papae virtutibus; prudentia, sinceritasque bonos Cardinales constituendi. Non enim tantae dignitatis scopus est, ut in purpura resplendeant, sed ut sanguinem pro side et religione effundere sint parati. Itaque insignia sic honoris esse voluit Ecclesia, ut simul officii commonitionem habeant, toga purpurea, et pileus rubeus, color regius est. sed et color martyrum; nam sollemnitatibus martyrum eo colore Ecclesia utitur.

§. 3. Numerus Cardinalium nullus est certus, plurimos si idonei sint, esse optatissimum, atque optimum est. Quod tempore Pontiani, anno Domini 234 dicantur a glossatore 236. fuisse, non tam alienum a vero est, quam nonnulli arbitrantur, etsi enim nomen de fuerit, consilium tamen Romani clerimagnum fuit, et copiosum, Concil. Basileense moderatum numerum praescribit. Sess. 23. Cum summo Pontifici sanctae Remanae Ecclesia Cardinales, in dirigenda Christiana Re publica collaterales assistant, necesse est uttales instituantur, qui sicut nomine, itare ipsacardines sint, super quos ostia universalis versentur et sustententur Ecclesiae. Statuit igitur sancta Synodus, ut deinceps eorum numerus adeo sit moderatus, quod nec sit gravis ecclesiae, (quae nunc ob temporum malitiam plerisque gravibus affligitur incom modis) nec superstua numerositate vilescat. Qui de omnibus Christianitatis regionibus, quantum commode fieri poterit, assumantur, ut notitia rerum in Ecclesia emergentium facilius haberi, et super bis maturius deliberari possit, sic tamen quod numerum viginti quatuor inter hos qui nunc sunt et assumendos, non excedant, ita quod de una natiove ultra tertiam partem respectu Cardinalium pro tempore exsistentium, ac de una civitate et dioecesi ultra unum inde oriundum, et de ea natione quae nunc ultra tertiam partem habet, usque ad ipsius tertiaepartis reductionem esse nequeant. Sint viri in scientia moribusque ac rerum experientia excellentes, non minores triginta annis, magistri, doctores, seu licentiati, cum rigore examinis in iure divino vel humano. Si saltem tertia vel quarta parsde magistris aut Licentiatis in sacra scriptura. Inter hos autem viginti quatuor, esse aliqui poterunt admodum pauci, filii, fratres aut nepotes Regum seu magnorum Principum, in quibus cum circumspectione et maturitate morum competens liter atura sufficiat.

Quidam 72. constituendos censuerunt, quod is numerus fuerit seniorum apud Iudaeos et discipulorum Domini. Sixtus 5. decrevit ne plures septuaginta essent, atque inter illos ad minimum quatuor Theologiae doctores ex ordinibus mendicantium assumpti. Quid suadeam, si quaeras, aperte dicam; Si multi sint sumptuosi, et parumgnavi, magno oneri sunt, gravantque ecclesiam, et offendunt infirmos, si multi sint, et moderati, laboriosi prudentes; non potest esse tanta multitudo, ut non maior, sit melior. Salus enim Rei publicae est multitudo sapientium; Ecclesiae et iam salus est dignitas cum virtute, ubi enim duo illa iuncta sunt, summa est auctoritas, et illius usus optimus.

§. 4. Non est minus hoc agendum, ut sint Cardinales diversarum gentium, quam ut multi sint, et probati; Itaque prudenter Bessarion, et Isidorus in Florentino Concilio ad unionem Graecorum retinendam adlecti sunt; nam non modo multa huius rei sunt commoda, sed necessitas paene videtur. Primo, ne in consistorio, et iudicio Ecclesiae, quod est omnium sanctissimum studia nationum sentiantur, ne ullanatio secontemptam arbitretur, ne deesse sibi apud Apostolicum queratur patronum. Secundo, quia cum omnium gentium principibus, Rebus publicis, regibus agendum est, huic rei conducit, in consilio habere omnium gentium optimates; per quos negotia tractentur. Tertio, id quoque cognoscendis causis, statuque gentium omnium necessarium est, neque maiores in gubernatione committuntur errores, quam ignoratione Rei publicae, at fieri non facile solet, ut exteri omnia perspecta habeant, quae ad alias gentes instruendas, conciliandas, gubernandas pertinent. Quam multi Italorum Germaniae Episcopos suis pares in externa gubernatione arbitrancur, et myricis abietes conferunt? Quam non pauci Germaniam magnam urbem esse imaginantur? Quidam non ignobilis ex Germano quaerebat: An Caesar etiam multos haberet pagos?

Tam foedam historiae, gentiumque ignorantiam in tanta dignitate esse non posse est probabile; ignorantur tamen alia, quae non minoris momomenti sunt, ut leges particulares, aemulationes principum, ingenium, agendi modus, consuetudines, in quibus non tantum diversarum gentium optimates aberrant, sed etiam Legati Apostolici cum alterius nationis sunt, interdum impingunt, et quasi rerum pro quibus mittuntur ignari, perdunt anctoritatem; Cardinalesigitur pro nationum diversitate varios esse oportet, atque ex omni gente selectissimos viros, multos etiam nobilitate, ac statu insignes, non modo sanctitate et eruditione; nam per eos frequenter res maximae conficiuntur, foedera regum, pax, et tranquillitas Rei publicae acquiritur.

§. 5. Quales vero Cardinales esse oporteat Conc. Basileense docuit. Sess. dccret. 2. Sint [(reading uncertain: print faded)] viri in scientia moribusque ac rerum experientia excellentes, non minores trigint a annis, magistri, doctores, seu licentiati, cum rigore examinis in iure divino vel humano. Sit saltem tertia vel quartapars de magistris, aut licentiatis in sacra scriptura. Inter hos viginti quatuor, esse aliqui poterunt admodum pauci, filii fratres, aut nepotes Regum seu magnorum Principum, in quibus cum circumssectione et maturitate morum competens litteratur a sufficiat. Non fiant Cardinales nepotes ex fratre vel sorore Romani Pontificis, aut alicuius Cardinalis viventis, non lllegitime nati, non corpore vitiati, nec alicuius criminis, aut infamiae nota respersi. Praedicto autem numero viginti quatuor, pro magna Ecclesiae necessitate vel utilitate duo alii, in quibus vitae sanctitas vel eximiae virtutes refulgeant, quamquam memoratos gradus non habeant, ac de Graecis cum Romanae Ecclesiae uniti fuerint, insignes aliqui viri adici poterunt. Non fiat Cardinalium

electio solum per auricularia vota, sed illi soli assumi possint, in quos facto vero scrutinio ac publicato, matorempartem Cardinalium per subscriptionem manus propriae constiterit consensisse. Desuper etiam Cardinalium Apostolicae litterae cum collegialiter subscriprione conficiantur, decreto buius sacri Concilii in quarta sessione sollemniter publicato quod incipit: Item, cum multiplicatio Cardinalium in suo robore inviolabiliter permansuro.

Potest sine dubio in hisce Pontifex habita ratione temporis, loci, et necessitatis aliter disponere; sed an ita expediat, diligenter perpendendum est. Id sane tenendum: Numquam esse aliquem elipendum Cardinalem ut ipse electus ad honores, opes, potentiam evehatur, sed publici boni causa, ut utilitati, ac necessitati Ecclesiae prospiciatur.

Verum leges optimas Cardinalibus fixit Concilium Lateranenfe Sess. 9. (7. decretal. l. 1. t. 4.). Cum sanctae Romanae Ecclesiae Cardinales ceteros omnes in ipsa Ecclesia post summum Pontificem honore ac dignitate praecedant, conveniens ac debitume est, ut vitae munditia, ac virtutum splendore cunctis praefulgeant. Quapropter non modo hortamur eos ac monemus, verum etiamstatuimus, et ordinamus, ut de cetero quilibet Cardinalium pro tempore exsistens, iuxta doctrinam Apostoli, ita sobrice, caste, ac pie, vivat, ut non solum a malo, sed ab omni etiam specie mali abstinens, coram hominibus luceat, Deumque in primis, operibus honorificet. Sint omnes vigiles, ac divinis officiis, missarumque celebrationibus intenti, habeantque capellas suas in loco honesto, prout facere consueverunt. Sitque eorum domus, familia, mensa, suppellexque non fastu, aut pompa, neque superfluis rebus, neque aliquo modo reprehensibilis, ne peccandi, excedendique modis licentia inde nascatur, sed ut aequum est, modestiae et frugalitatis speculum dici mereantur. Illis, itaque sint contenti, quae sacerdotalem praese ferant mod est iam, acpraelatos et quoscumque alios insignes viros ad Romanam curiam venientes, benigne, honorificeque tam publice, quam privatim tractent, et apud nos et successores nostros gratiose, liberaliterque eorum negotia commendata suscipiant. Praeterea ministerium indecorum Episcoporum, Praelatorumque in domibus non habeant, neceteris praeeesse instituti, et sacro Charactere insigniti, in vilia descendant ministeria, passimque pastoralis officii contemptum inducant. Eos itaque quos vel nunc habent, vel imposterum sunt habituri, honorifice ut fratres, ac iuxta eorrumstatus condecentiam tractent. Cumque Rom. Pontifici communi omnium Christi fidelium patriassistant, personarum acceptatores, vel advocatos eos fieri, valde inconveniens est. Propterea statuimus, ne partialitatem suscipiant aliquam, neque principum, aut communitatum, vel quorumcumque aliorumcontra quempiam nisi quantum iustitia et aequitas postulat, eorumque dignitas, et conditio requirit, promotores aut desensores fiant, sed a privata omni passione seiuncti, sedandis et componendis inter quoscumque litibus, omni diligentia vacent, incumbantque principum, et quorumcumque aliorum, ac praesertim pauperum, et religiosorum iusta negotia pio promove ant affectu, oppressos et iniuste gravatos iuxta vires suas et officii debitum adiuvent. Tituli suiloca, si praesentes in curia fuerint per sonaliter; si vero absentes per Vicariumidoneum semel saltem singulis annis visitent, clericos et populos ecclesiarum titulo suo subiectarum, cum diligentia inquirant, vigilentque circa cultum divinum et bona dictarum Ecclesiarum, moresque in primis et vitam clericorum et parochianorum sollerter explorent, eosque omnes et singulos ad recte, honesteque vivendumpaterno moneant affectu. Pro augmento autem divini culuts, et salute animae suae, quilibet Cardinalis, vel in vita donet, vel in mortis articulo relinquat suotitulo, quantum sit satis ad presbyterum unum commode ibi sustentandum, vel si Ecclesia indigeat reparatione, vel alia subuentione, tantum illi relinquat, vel donet, quantum conscientiae suae videbitur. Et cum minime deceat, affines, et consanguineos praesertim bene meritos, et ope indigentes neglegere, sed illis providere iustum, et laudabilesit, non propterea tamen vel beneficiorum multitudine, vel Ecclesiasticis reditibus ita eos implere convenire arbitramur, ut ceteri damnumex buiusmodi largitionis intemper antiapatiantur, et inde scandalum nascatur. Statuimus itaque, ut Ecclesiarum bona temerenon effundant, sed in iis et sanctis operibus exponant, quorum causamagni, et optimi reditus per sanctos patres statuti, et ordinatifuerunt. Volumus etiam ut Ecclesiis eisdem Cardinalibus commendatis, etiam si Cathedrales, Abbatialesve aut Prioratus, vel quaecumque alia beneficia Ecclesiastica fuerint, absque omni prorsus excusatione procurent, ac omni conatu suo provideant debite inserviri Cathedralibus dignos et idoneos Vicarios, seu sussraganeos, prout consuctudofuerit, cum digna et competenti mercede apponentes, reliquis autem sibi commendatis Ecclesiis aut monasteriis de iuncto Clericorum, vel Capellanorum, seu religiosorum, aut monachorum Deo sufficienter et laudabiliter servientium, munere providentes aedificia quoque, possessiones, et iura quaecumque in statu convenienti conservent, et dirutainstaurent, sicut ad bonorum praelatorum et commendatoriorum officium spectat.

§. 6. Quemadmodum ex suocorpore Episcopum Canonici, ita Pontificem eligunt Cardinales, estque hoc eorum primum et excellentissimum officium; eligunt enim et eliguntur, idque crebro; cum non nisi provectae aetatis Cardinales in Ecclesiae pastores eligantur, ideoque diu praeesse non possint, raros enim in illa sede. iuvenes Ecclesia conspexit.

Deratione electionis, conclavium, et aliarum circumstantiarum leges dedit sub Greg. 10. Concilium Lugdunense. In nomine, item distinct. 70. per totum. et 79. c. 1.

Iuramentum illis exhibendum a Concilio Basileensi Sess. 23. tale proponitur. Sequenti die Cardinales omnes coram his qui in conclavi fuerint, audita Missa de sancto Spiritu, sacram sumant Eucharistiam. Et antequam scrutinium inchoent, antepositis sanctis Euangeliis, iurent super hacforma: Ego N. talis Cardinalis iuro et promitto omnipotenti Deo Patri, et Filio et Spiritui sarcto, ac beato Petro Apostolorum Principi, eum eligere in Pontisicem, quem credam Ecclesiae universali in spiritualibus et tempor alibus utilem, et tantaedignitati idoneum: nec illi vocem dare, quem veri similiter scivero, promissione aut datione alicuius rei temporalis, seu preceper se vel alium interposita, aut alias qualit ercumque directe, vel indirecte, pro se electionem procurare, electoque in Pontificem non prius oboedientiam facere, quam iuret iuxta formam decretisacri Basileensis Concilii, ita me Deus adiuvet, cui in die tremendi iudicii redditurus sum de hoc et cunctis operibus meis rationem.

Post haec quilibet eorum schedulamdabit, in quae ultratres non nominet, inter quos si ultra unum nominaverit aliquis, sit extra Cardinalium collegium. Neque una fiat nisi unum fiat scrutinium, et immediatepost Missam. Lectis schedulis, nisi duarum partium in unum vota concurrant, mox comburantur. Ante autem sex completa scrutinia accessus ad quemquam

fieri non possit. Recogitent eotempore Cardinales, et attenta mente considerent, quantum sibi ipsis miritum vel demeritum, quantumque populo Christiano fructum vel praeiudicium, bonum vel malumeligendo Pontificem facturi sunt. In nulla prosectore magis Domini nostri iesu Christi gratiam vel iram assequi non possunt, quam cum de Vicario eius, suis praeficiendo ovibus agitur, quas ita ditexit, ut pro ipsis et mori et crucis tormentumpati dignatus fuerit.

§. 7. Cum mortuo Pontifice interregnum est, omnia Cardinales administrant, eam penes Clerum Romanum fuisse potestatem ex Epistola sancti Cypriani facile colligimus. Nam Epist. 29. Et dilectio communis, et ratio exposcit, fratres carissimi, nihil vestra conscientiae subtrahere, de his quae apud nos geruntur. Et: quod si ultra eorum temeritas, nec meis, nec vestris litteris compressa fuerit, nec consiliis salutaribus obtemper arit, agenius, etc. Sed minor tamen est, quam Pontisicis potestas, cum sit primarius Ecclesiae Christianae Clerus, non ipse sit caput Ecclesiae, sed Ecclesiae caput elige re possit.

Constituto Pontifice, sunt eius consiliarii, Legatique, sunt autem Legati alii qui nati dicuntur; quia dignitati eorum annexum est ius legationis, ita olim Oxoniensis in Anglia, nunc Salisburgensis Archiepiscopus dicitur legatus natus. Alii dicuntur Legati de latere qui fere Cardinales sunt ad regendas provincias missi, qui vero ad reges et principes mittuntur, vel dicuntur Legati de Latere, vel cum potestate Legati de latere, vel Legati simpliciter dicuntur; in quibus omnibus summa prudentia, modestia, familiae decens frugalitas requiritur.

Distinctio Cardinalium qua dicuntur alii Diaconi, alii presbyteri, nonnulli Episcopi, ratione titulorum est instituta; nam etiam Episcopus si titulum habeat qui sit Diaconi Cardinalis, vocatur Cardinalis Diaconus.

§. 8. De Cardinalibus quae statuta sunt in septimo, l. 1. t. 4. Statum eorum satisexponunt. Immunitati illorum Leo decimus ibidem prospexit. c. 2. Nam consuetudinem, qua populus, Cardinalis, quem audierat fore Pontificem, aedes diripit, omnino sustulit. Pius 5. ex decreto Bonifacii Noni, eum qui per se, aliumue laeserit Cardinalem reum maiestatis pronunciat. ita c. 3. Infelicis saeculi pericula miserati, dolorem con. primere non valemus, quod nefarii homines, iustorum sanguinem sitientes, ad illorum quoque perniciem infestiore animo incumbant, quos spiritus sanctus membra constituit praecipua Ecclesiae Dei, quam suo sibi sanguine acquisivit. Magna igitur rationep st alios selicis recordationis Bonifacius Papa VIII. de fratrum suorum consilio perpetuaconstitutione sancivit, ut si quis sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalem fuerit hostiliter insecutus aut percusserit, aut ceperit, aut mandaverit id fieri sociusue fuerit facientis, factumue ratum habuerit, seu dederit consilium, vel favorem, aut recepraverit, aut defenderit scienter eundem, tamquam laesae Maiestatis reus perpetuo sit infamis; et praeterea diffidatus, bannitus et intestabilis. Omnia eius aedificia ruinae [(reading uncertain: print faded)] perpetuae subiaceant, nullus ei debita reddere, nullus ei in iudicio respondere teneatur, bonis omnibus fisco vel rei publicae applicatis. Idem etiam feudis, be nefi. iis, et officiis spiritualibus, et tempor alibus sit ipso iure privatur, sed et ipse insectans, excommunicationis sententiam incurrat, quam solus Romanus Pontifex excepto mortis articulo, valeat relaxare Sed ne haec quidem constitutio, propter abdit a consceleratorum consilia, omnino satis esse noscitur ad huiusmodi sacrilegia amplius prohibenda. Qui enim alicui vim inferre sibi proponunt, id secreto, in occulto, ut maxime machinantur, velut impium illud facinus indicat in per sonam dilecti filii nostri Caroli tituli sanctae Praxedis presbyteri Cardinalis Borrhomaei, Ecclesiam Mediolanensem sanctissimis iustitutis studiose informantis, proxime attentatum. Quae res non gravius commovet, vehementiusque excitat, omnia exquirere, ut nobilissimae corporis nostri partes undique protegantur. Quibus enim praesidio erimus, quibus suppetias afferemus, quos denique tutabimus, si templi Dei bases, si clarissima Ecclesiae lumina, si speciales filios, qui pro animabus populorum, pro fide, pro iustitia, pro unitate pervigilant, inultos deseramus [(transcriber); sic: de seramus] . Itaque sanctioni praedictae de simili fratrum nostrorum consilio adicientes, statuimus, ut quisquis, etiam a nudo consilio, aut simplici favore, aut omnino a ceteris praedictis, alienus, quempiam auctorum, administrorum, vel consciorum coniurationis: aut commissi, committendive criminis in personam Cardinalis, illorumue fautorum, receptorum, vel occult atorum, sive ex renuntiatione sibi protinus vel per interpositam personam aut litteras facta, cognoverit, sive ex scripturis, coetu, conatu, concursu, insidiis, aliisue signis, et iudiciis qualemcumque scientiam habuerit, vel etiam coniecerit, quive horum quicquam intellexerit, quantumcumque res alias occulta sit, quam primum id Rom. Pontifici si in Curiaferit, sin autem, ordinario loci, velsi Cardinalis ipse ordinarius exstiterit, propinquiori Episcopo, et si crimen nondum commissum fuerit, etiam ipsi Cardinali properet revelare. Quicumque vero etiam non subditus, et omnino extraneus defecerit, cuiuscumque dignitatis fuerit, praedicto sit excommunicationis laqueo innodatus, pariterque matestatis reus insamam, et omnes poenas praedictas eo ipsoincurrat. Eadem nihilominus constitutione quoad reliquas eius partes, ac ceteris omnibus sanctionibus canonicis, et civilibus, ad talium coercionem editis in suo robore dur aturis. Porro si quis ad sanitatem revertens, rem adhuc incognitam retexerit, omni noxa penuus liberetur, Ceterum loci ordinarii secreto casum ad se delatum, praedicto Pontifici primo quoque tempore nuntiare, et interim rem omnem ab istis perquirere, et si necessitas tunc postulet, saeculare quoquebrachium adhibere. Dai. Rom. 14. Calend. Ian. 1569.

Non immerito maiestatis crimen imponitur, cum sint principes Ecclesiae, iudices, consiliarii, in partibus sibi commissis rectores, quos necesse est si officiofungi velint; multos offendere. Cum autem parva praesidia habeant armorum, quibus se tueantur, omni ratione eorum securitati consulendum est. Interim et illis ita vivendum, ne occasionem periculis suis sponte arcessant. Quod maxime modestia et frugalitate consequentur, qui enim sumptu, et magnisicentia procedunt, multos invidos, multos inimicos, sibi conciliant, Deo temerariam sacrarum opum prodigalitatem vindicante, ut dum splendorem principalem ambiunt odiis, et periculis agitentur, raro Ecclesiae Cardinalis profuit, nisi modestus et frugalis, nimiae opes obfuerunt saepius. Ideo rectius honesti, et mediocres sumptus in plures, quam im. modici in unum conferuntur. De Cardinalibus si plura desideras, vide Barbat. in tract. de praestantia Cardinalium. Hieronymum Munfredum in tract. de Cardinalatu c. 1. Alvarum Pelagium de l. 2. de planctu Ecclesiaeart. 26. Waldensem l. 2. doctrinalis fidei art. 3. c. 54. Ioan. Turricrematam l. 1. de Eccl. c. 81. 82. 83. 84. Dominicum Soto 4. sent. 24 q. 2. art. 4. Martinum Laudensem de Cardinalibus. Dominicum Iacobatium l. 1. de

Conciliis a. 12. Hieronym. abbatem. lib. de. Cardinalibus. Onuphrium, Volaterranum, aliosque. Quorum moribus, vigilantia, moderatione, potest Ecclesia stabiliri, ordines Cleri reformari, si voce, et exemplo praeeant.

CAPUT XXXVI. Patriarcharum dignitas proxima est Pontificiae, deinde primatum, et Archiepiscoporum.

§. 1. MInor fuit in Ecclesia dignitas Cardinalium, atque etiamnum est, quam Patriarcharum, et primatum; numquam enim Clericos Romani Papae Collaterales Ecclesia Patriarchis praeposuit, sed proximum locum dedit Patriarchis ipsis, nunc cum secessionem fecerint, plerique sedium Patriarchalium praesules, ut in eorum officium, ita etiam dignitatis aestimationem venerunt Cardinales; olim ut dignitate, ita sessione, ceterisque insignibus proximi erant Patriarchae.

§. 2. Patriarchae quasi patres principum, seu Archiepiscoporum dicti sunt, dist. 21. c. 1. Patriarcha patrum princeps, [Gap desc: Greek words] enim princeps. Est etiam de his disputatio Henrici Kalteisen de punitione peccatorum publicorum, in Concil. Basileensi. Patriarchae autem dicti sunt illi qui Archiepiscopos, et Episcopos sibisubiectos habuerunt, ut Conssantinopolitanus, Alexandrinus, ceteri. Sed tamen aliquando latius nomen usurpatum est: nam in Concilio Matisconensi, quod anno Christi 588. est celebratum, sub Pelagio 2. Priscus Episcopus Patriarcha dicitur, sed ille Episcopus erat Lugdunensis, ut patet ex subscriptione, in qua primus ille est. Nomen igitur hoc Archiepiscopo interdum est tributum. Nam Gregorius Turonensis l. 5. c. 20. historiae S. Nicetium Archiepiscopum Lugdunensem appellat Patriarcham. Consuetudo saeculi eius hoc tulit, quae iam abolita est. Ariani ut se aequarent Orthodoxis, suos Episcopos primarios Patriarchas nominarunt, ut est apud Gregorium, et Victorem. Quin etiam Schismatici Venetiarum, Istriae, Liguriae Episcopi Paulinum Aquileiensem praesulem sibi in supremum Patriarcham elegerunt, ut Paulus Diaconus libr. 2. de rebus Longobardorum. Sed nos proprie de Patriarchis loquimur.

§. 3. Patriarcharum officium est, Archiepiscopos et Episcopos gubernare, ita ut ad ipsos graviorum negotiorum cause deferantur. Rationem distinctionis adfert Epist. 3. S. Anacletus. Provinciae autem multo ante Christi adventum tempore divisae sunt maxima ex parte, et postea ab Apostolis et beato Clemente praedecessore nostro ipsa divisio est remota. Et in capite provinciarum, ubi dudum primatessegis saeculi erant, ac prima iudicaria potestas, ad quos qui per reliquas civitates commorabantur, quando eis necesse erat, qui ad aulam Imperatoris, vel regum confugere non poterant, vel quibus permissum non er at, confugiebant pro oppressionibus vel in iustitiis suis: ipsosque appellabant, quoties opus erat, sicut in lege eurum praeceptum erat: ipsis quoque in civitatibus: vel locis nostris, Patriarchas, vel primates qui unam formam tenent, licet diversa sint nomina, leges divinae et Ecclesiasticae poni et esse iusserunt, ad quos Episcopi (si necesse fuerit) confugerent, eosque appellarent, et ipsi primatum nomine fruerentur, et non alii. Reliquae vero Metropolitanae civitates, quae minores iudices habebant (licet maiores comitibus essent) haberent Metropolitanos suos; quipraedictis iuste obedirent primatibus, sicut in legibus secali olim ordinatum erat, qui non primatis, sed aut Metropolitanorum, aut Archiepiscoporum nomine fruerentur. Et licet Metropoles civitates suas provincias habeant, et suos Metropolitanos iudices habere debeant Episcopos, sicut prius Metropolitanos iudices habebant saeculares, primates tamen (ut praefixu est) et tunc et nunc habere iussae sunt, ad quos post sedem Apostolicam summa negotia conveniant, ut ibidem, quibus necesse fuerit revelentur et iuste restituantur et hi qui iniuste opprimuntur, inste reformetur atqque fulciantur. Episcoporumque causae et summorum negotiorum iudicia (salva Apostolicae sedis auctoritate) iustissime terminentur. Haec ab antiquis, haec ab Apostolis, haec a sanctis patribus accepimus, nobisque (ut postulatis) rimanda, et futuris tenenda temporibus, mittimus, et reliquis fratribus praedicanda, ac cunctis fidelibus tradenda mandamus, ne pastorum imperitia, qui sequuntur, deteriores fiant, dicente Domino per prophetam (ipsi pastores ignor averunt intellegentiam) quosrursus Dominus detestatur, dicens: Et tenentes lege nescieriit me. Nesciri ergo veritas aliis conqueritur, et nescire se principatum nescientium potestatur, quia profecto hi, quiaea quae sunt Domini, nesciunt, a Domino nesciuntur Paulo attestante, qui ait: (si quis ignorat, ignorabitur.)

§. 4. Sine consensu Patriarchae non licebat Archiepiscopum eligere. Hine privilegio Cyprus donata est, ne opus sit ad Antiochenum referre, sed possint ipsi Archiepiscopum eligere. ita in can. Couc. Nicaeni c. 37. Si Episcopus Cypri diem suum obierit, et populi non potuerint propter tempestatem maris mittere Autiochiam, ut Patriarcha Antiochenus ordinet eis Archiepiscopum, in loc um mortui: debet scribere ad Patriarcham, et petere, ut unus aliquis fiat Archiepiscopus, quem ipsi desiderant, neque debet hoc prohibere patriarcha, cum ad eumscriptum fuerit. Quis enim scit an defuncto Archiepiscopo, propter tempestatem byemis sine capite remane ant; an aliquis fortassis ex tredecim Episcopis de vita decedat: atque ita fiat, ut toto illo anno Archiepiscopo careant? ob hanc causam Synodus hunc canonem constituit, cui qui contradixerit, hunc Synodus excommunicat.

Ephesina Synodus can. idem firmavit, ne integro anno sine Archiepiscopo dioecesis illa permaneret.

§. 5. Patriarchae ius habent Synodi convocandae, cogunturque illis parere Metropolitani; ita Synodus octava ca. 27. Sancta et universalis Nicaena prima Synodus antiquam consuetudinem iubet servari per Aegyptum, et provincias quae sub ipsa sunt, ita ut horum omnium Alexandrinus Episcopus habeat potestatem, dicens: Quia et in Romanorum civitate huiusmodi mos praevaluit: qua pro causa et haec magna et sancta Synodus, tam in seniori et nova Roma, quam in sede Antiochiae, ac Hierosolymorum priscam consuetudinem decernit in omnibus conservari, ita ut earumpraesules universorum Metropolitanorum qui ab ipsis promoventur, et sive per manus impositione, sive perpallii dationem Episcopalis dignitatis firmitatem accipiunt, habeant potestatem, videlicet ad convocandum eos, urgente necessitate, ad synodalem conventum, vel etiam ad coercendum illos et corrigendum, cum fama eos super quibusdam delictis forsitan accusaverit. Sed quoniam sunt quidam Metropolitanorum, qui ne secundum vocationem Apostolici praesulis occurrant, a mundi principe se detineri sine ratione causantur, placuit talem excusationem omnimodis esse invalidam. Cum enim princeps pro suis causis conventus frequentem agat, impium est, ut summos praesules ad Synodos pro Ecclesiasticis negotiis celebrandum impediant, vel quosdam a conciliis eorumprohibeant, licettale impedimentum

et sictam prohibitionem Metropolitanorum suggestione diversis modis fieri didicerimus.

Inobedientem eadem Synodus segregari iubet, deinde, si in contumacia perseveret, deponi.

§. 6. Pontifex Romanus ceteros Patriarchas confirmat, c. scriptum. cap. 40. de electione apud Gregorium. Hinc et pallium accipiunt a Romana Ecclesia, ita in Lateran. sub Innocent. 3. cap. 5. Antiqua patriarchalium sedium privilegia renovantes sacra universali Synodo approbante sancimus, ut post Romanam Ecclesiam, quae disponente Domino super omnes alias ordinariae potestatis obtinet principatum, utpote mater universorum Christi fidelium, et magistra, Constantinopolitana primum, alexandrina secundum, Antiochena tertium, Hierosolymitana quartumlocum obtineant, servata cuilibet propria dignitate, ita quod postquam eorum antistites a Romano Pontifice receperint pallium, quod est plenitudinis officii Pontificalis insigne, praestito sibi fidelitatis et oboedientiae iuramento, licenter et ipsi suis suffraganeis palliumlargiantur, recipientes pro se professione canonicam, et pro Romana Ecclesia sponsionem oboedientiae ab eiisdem.

Hic eorum insignia, et ius crucis anteferendae etiam confirmantur. Oboediendum esse illis, statutum est distinct. 99. Ex Epist. Anacleti.

Non audiunt causas nisi ex appellatione, ne proprii Archiepiscopi, et Episcopi contemnantur, et plus nimio Patriarchae graventur. Ita Greg. I. 1. decret. t. 31. c. 9. Consultationi.

§. 7. Sedes Patriarchales illae definiuntur quas Petrus fundavit, fueruntque initiotres; ita Anacletus Ep. 3. Prima ergo sedes est caelestibeneficio Romanae Ecclesiae, quam (ut memoratum est) beatissimi Petrus et Paulus suo martyrio consecrarunt. Sic Roma quaeprius erat Cacodaemonis artificio omnium errorum mater et altrix, excussis tenebris, et vanis superstitionum ritibus abiectis, filiorum Dei, exorto sole iustitiae, facta est copiosa propagatrix.

Secunda autem sedes apud Alexandritam, beati Petri nomine, a Marco eius discipulo atque Euangelista (consecrata est, quia ipse et in Aegypto primum verbum veritatis, directus a Petro, praedicavit, et gloriosum suscepit martyrium. Cui venerabilis successit Abilius.

Tertia autem sedes apud Antiochiam, eiusdem (id est beati Petri) Apostoli nomine habetur honorabilis: quia illic, priusquam Romam veniret, habitavit, et 1. nomen Christianorum novellae gentisexortum est. Reliquas vero (ut praediximus) in quodantomo, prolixitatem vitantes epistolae, vobis conscriptas direximus. Inde namque et beati Apostoli inter se statuerunt, ut Episcopi singularum scirent gentium, quis inter eos primusesset, quatenus ad eumpotior eorum sollicitudo pertineret. Nam et inter beatos Apostolos quaedam fuit discretio: Et licet omnes essent Apostoli, Petro tamen a Domino est concessum, et ipsi inter se id ipsum voluerunt, ut reliquis omnibuspraesset Apostolis, et Cephas, id est caput et principium teneret Apostolatus: Qui et eandemformam suis successoribus, et reliqui Apostoli Episcopis tenendam tradiderunt.

Tres illae a Petro Apostolo fundatae sunt, ideoque honorem antiquitus tenuerunt. De hisce Baronius anno 112. [(reading uncertain: print faded)] num. 2. et Doctissimus Severinus Binius in notis ad Anacleti Epistolam tertiam. Tres Ecclesiae: Romana, Alexandrina, et Antiochena, et quod a Petro Apostolorum principe fundatae sint, solae ac semper patriarchales habitaesunt, ut patet ex Concil. Nicaen. can 6. Chalced. Act. 16. Item ex epistola 53. Leonis ad Anatholium: ex epistola Gregorii ad Eulogium, quae est lib. 6. cap 37. Hierosolymitana per annos fere quingentos nonre, sed nomine, non potestate, sed honore dumtaxat, quarta patriarchalis habitaest, ut patet ex Nicaen. Conc. can. 7. Ubi decernitur ut Hierosolymitanus, quartum quidem patriarchalis sessionis locum ac honorem habeat; non tamen propterea a subiectione Caesariensis, quae Metropolitanaerat, eximeretur. Unde B. Hieronymus in epist. ad Pammachium, contra Ioannem Episcopum Hierosolymitanum, sic eum alloquitur: Tu, inquit, qui regulas quaeris Ecclesiasticas et Nicaeni Concilii canonibus uteris, responde mihi, ad AIexandrinum Episcopum Palaestina quid pertinet? ni fallor hoc tibi decernitur, ut Palaestinae Metropolis, Caesarea sit, et totius orientis Antiochia. Aut igitur ad Caesariensem Archiepiscopuni referre debueras, cui spreta communione tua, communicare nos noveras, aut si procul expetendum iudiciumerat, Antiochiam potius litteraedirigendae. Sed novi cur Caefaream; cur Antiochiam nolueris mittere. Maluisti occupatis auribus molestiam facere, quam debitum Metropolitano tuo honorem reddere. Patriarchatus Constantinopolitanus, (quia tempore Nicaeni Concilii Constantinopolis urbs nondum dedicata fuit) hisce postea tempore lustiniani; post annum Domini quingentesimum opera Imperatoris, et Roman. Pontificum permissione accessit. In concilio quidem Constantinopolitano primo, ac postea in Chalcedonensi, Constantinopolitanus non modo patriarchatum, verum etiam secundum locum obtinere conatus; sed (Pontifice reliquisque reclamantibus primatibus) frustra. Cur tres tantum praedictae sedes patriarchales isto ordine collocatae fuerint, solius Petri Apostolorum principis praerogativa, dignitas et primatus, velut propria et immediata causa honoris et potestatis effecit: quamquam Petrum in his sedibus eligendis, quod S. Leo in Epi. 84. ad Anastasiumdocet, quandam rationem magnitudinis et nobilitatis urbium habuisse, negari non possit. Romana sedes primam dignitatem Patriarchalem obtinet, quia Petrus Apostolus in hac, quam sundavit, utinquit S. Greg. l. 6. epist. 37. ad Eulogium Alexand. quiescere et vitam finire dignatus est. Alexandrinam sede Patriarchali decoravit (verba Gregorii sunt) in quam Euangelistam Marcum discipulum misit. Tertio sedem in qua ipse septem annis sedit, Antiochenam nimirum firmavit, et sedis patriarchalis honore condecoravit. Ita Greg. praedicta epistola, S. Leo. epist. 52. ad Anatholium. Sicut ergo maior est Petrus Apostolus Marco Euangelista, et Marcus Euangelista Euodio, qui neque Apostolus neque Euangelista fuit, ita quoque Romana Ecclesia Alexandrinam, et Alexandrina Antiochenam auctoritate et dignitate superat. Vide Bellarm. de Rom. Pont. lib. 1. cap. 24.

Iidem dicti sunt primates, ut constat ex Epistola Stephani Papae 2. Nulli enim metropolitani, aut alii Episcopi appellentur primates, nisi hi qui primas sedes tenent, et quorum civitates antiqui primates esse censuerunt. Reliqui vero, qui ceteras metropolitanas civitates adepti sunt, non primates, sed aut Archiepiscopi, aut Metropolitani vocentur. Urbes enim et loca, quibus primates praesidere debent, non a modernis, sed etiam multis ante adventum Christi sunt statutae temporibus, quorum primates etiam gentiles, pro maioribus etiam negotiis appellabant. Inipsis vero urbibus post Christi adventum Apostoli et successores eorum patriarchas vel primates posuerunt, ad quos Episcoporum negotia, salva in omnibus Apostolica aut horitate, et maiores causae, post Apostolicam sedem sunt referendae.

Nondissimilia habet Nicaen. c. 39. Consideret Patriarcha, quae Archiepiscopi, et Episcopi eius in provinciis suis faciunt, et si quidreperiat, secus quam oporteat factum, muter, et disponat, ut sibi videbitur. Siquidemipse

est Pater omnium, et illi filii eius, et quamvis sit Archiepiscopus inter Episcopos tamquam frater maior, qui curam habet fratrum suorum, et ei debet oboedientiam, quia praest; est tamen Patriarcha loco Patris, sub cuius dominatu ac potestate sunt filii eius. Sicque praest Patriarcha iis omnibus, qui sub potestate eius, sicut ille, qui tenet sedem Romae, caput est et princeps omnium Patriarcharum, quandoquidem ipse est primus, sicut Petrus, cuidata est potestas in omnes principes Christianos et omnes populos eorum, ut quisit vicarius Christi Domini nostri, super cunctos populos, et cunctam Ecclesiam Christianam. Et quicumque contradixerit, a Synodo excommunicatur. Hunc canonem citat Augustinus Steucbus libro secundo de donatione Constantini, et Franciscus Turrianus li. 2. de dogmaticis characteribus, et Alanus Copus in Dialogis, et extabat Arabice in Bibliotheca Marcelli secundi Romani Pontificis, numer. 44. in hunc modum. Veneramur secundum scripturas et canonum definitionem, sanctissimum Romanae antiquaeque Ecclesiae Episcoporum, primum esse, et maximum omnium Episcoporum. ut autem cunctis ditionis suae nationibus, imperat Patriarcha, et leges inducit: et, ut a principio Petrus Christi Vicarius, Religioni, Ecclesiis, ceterisque ad Christum reb. pertinentibus, praefectus, Principum Christianorum, Provinciarum et omnium gentium Dominus, et rector erat: ita ille, cuius Principatus Romae, Petro similis, et auctoritate par, Patriarcharum omnium dominatum, et principatum obtinet. Huic sanctioni si quis repugnaverit, et obsistere ausus fuerit, totius Synodi decreto anathemati subiciatur.

§. 8. Quamvis autem inter Patriarchales sedes tandem collocata sit Constantinopolitana, sero tamen id factum, postquam Constantinopoli Concilium habitum est. ita c. 5. Constantino politanae civitatis Episcopum, habere oportet primatus honorem. post Romanum Episcopum: propterea quod sit nova Roma. dist. 23. ca. 5. Eodem modo deinde decretum est in Synodo sub Iustinian. c. 36. dist. 23. ca. 6. et cap. 7. Quibus autem in urbibus oporteat Patriarchas creare distinct. 80. c. 1. ostenditur. Urbes, inquit canon, quibus primates praesidere debent, non a modernis, sed etiam multis ante adventum Christi sunt statuiae temporibus: quarum primates etiam gentiles, pro maioribus etiam negotiis appellabant. In ipsis vero urbibus post Christi adventum Apostoli, et successores eorum, patriarchas, vel primates posuerunt, ad quos Episcoporum negotia (salva in omnibus Apostolica auctoritate) et maiores causae, post. Apostolicam sedem sunt referendae.

§. 9. Multitudine Christianorum crescente plures sedes Patriarchales erectae fuere. Nam praeter tres primas, ait S. Anacletus etiam alias fuisse defignatas. Deinde postquam ille ordo placuit, ut post Romanam esset Constantinopolitana, deinde Alexandrina, tandem Antiochena, et ultimo nomine magis, et honore Hicrosoly mitana, nam Caesareensi Metropolitae obtemperabat; aliaeque institutae sunt.

Inter Canones Synodi Nicaenae cap. 33. 34. 36. adduntur aliqui Patriarchae. caput 33. Patriarcha si in civitate Regia, ut sit honori ipsi et Regi, et aliis simul presbyteris. Honoretur etiam Episcopus Heliae plusquam alii Episcopi, quia ipse residet in sancta civitate, unde crux Dei Domini nostri coepit, et ubi est locus iudicii. Honoretur quoque similiter sedes Seleuciae, quae est ex civitatibus Orientalibus, qui debeat etiam appellari nomine Catholici, et possit is ordinare Archiepiscopos, sicut faciunt Patriarchae, ut Orientales non patiantur damnum exspectando Patriarcham Antiochiae, aut eundo ad eum, et Gentiles reperiant viam ad necessitates suas. Quia in hoc non fit iniuria Patriarchae Antiocheno, siquidem ipse consensit, post quam hoc ab eo Synodus petivit, ne de sublata potestate ista conquereretur, quae nihil aliud desiderabat, quam ut illius provinciae fideles pace et quiete fruerentur, simul etiam ut is qui tenet sedem Seleuciae, nomine Catholici honoraretur.

Caput 34. Si acciderit, ut necesse sit convenire Episcopos Graeciae, et fuerit praesens Praelatus Seluciae, quem diximus, quae Seleucia est in Provincia Babyloniae in regno Zabur, et hodie est Civitatula, oportet honorare eum multum et magnifacere, atque extollere suprae omnes Episcopos Graeciae. Siquidem ipse tenet locum Patriarchae in Oriente; et sedes eius in Concilio debet esse sexta post Episcopum Hierosolymitanum, et quicumque hanc constitutionem violaverit, Synodus eum excommunicat.

Caput 35. Non permittit magna Synodus, ut congregentur in provincia Persidis ad disponendum aliquid ad ordinem Ecclesiae pertinens, sine consensu et auctoritate Patriarchae, Antiocheni, quia quamvis praelatus Persidis sit loco Patriarcha, et non quaerat aliud, praeterquam quietem et tranquillitatem ipsorum Persarum, tamen non licet immittere se ad constituendum ordinem Ecclesia, sed potius in omnibus sint Metropolitanis Patriarchae oboedientes, et qui contradixerit, Synodus eum excommunicat.

Caput 36. Ut non possint Aethiopes creare, nec eligere Patriarcham; quin potius eorum praelatus sub potestate eius sit, qui tenet sedem Alexandriae. Sit tamen apud eos loco Patriarchae et appelletur Catholicus; non tamen ius habeat, constituendi Archiepisiopos ut habet Patriarcha, si quidem non habet Patriarchae honorem et potestatem. Quod si acciderit ut concilium in Graecia habeatur, fueritque praesens hic praelatus Aethiopum, habeat septimum locum post praelatum Seleuciae: et quando facta fuerit ei potestas constituendi Archiepiscopos in provincia sua, non licebit illi constituere aliquem ex illis, et quicumque non paruerit, Synodus eum excommunicat.

Hic ergo Ecclesiarum ordo fuit. Romana, Constantinopolitana, Alexandrina, Antiochena, Hierosolymitana, Seleuciensis, Aethiopica. In hunc ordinem consenserunt etiam Graeci in Concilio Florentino, licet de Seleuciensi, et Aethiopico solliciti non fuerint. ita ipsi scribunt. [Gap desc: Greek words] . De primatu Papae, fatemur ipsum summum Pontificem, et procuratorem, locum gerentem, acVicarium Christi, pastorem et doctorem omnium Christianorum, regentem et gubernantem Dei Ecclesiam, salvis privilegiis et iuribus Patriarcharum Orientis. Et Constantinopolitanum quidem secundum esse post Papam; deinde Alexandrinum; post hunc esse Antiochenum; postremo Hierosolymitanum.

§. 10. Primates vocatos esse Patriarchas dixi, sed tamen praeter eos quos proprie Patriarchas nominare consuevimus, alii etiam primates dicuntur. Potest enim esse Primas etiam sub Patriarcha, et ad quem Archiepiscoporum causae deferantur. dist. 99. c. 1. dicuntur a Gratiano Primas et Patriarcha diversorum nominum, sed eiusdem officii, ab Archiepiscopis autem ait ad primates appellari.

Primates nec tamen Patriarchas appellant, qui sunt immediate sub summo Pontifice, Lugdunensis,

Toletanus, Bituricensis, Aquileiensis. Non enim sub ullo Patriarcha sunt, ita et Archiepiscopi Germaniae, nullum enim Patriarcham agnoscunt praeter Romanum Pontificem. Quod si tamen hoc ad primatem requiritur, ut ad eum appelletur ab Archiepiscopis, ex his fere nullus est primas. Aliter sane Constantinopolitanus dicitur Patriarcha cui 26. Archiepiscopatus subiecti fuerunt, tempore Pipini, et Caroli. In orientali iure l. 2. recensentur 80. Ecclesiae Metropolitanae, et 39. Archiepiscopi. Antiochenus habuit sub se Archiepiscopatus 12. deinde 13. Guilh. Tyrius l. 12. de bello facro c. 12. Nam Aegyptius, seu Alexandrinus propter adiunctam Lybiam multo latiorem ditionem habuit.

CAPUT XXXVII. De opinione Sectariorum ordinem Hierarchicum vel admittentium, vel repudiantium.

§. 1. NUllares magis obstat licentiae, novitati, seditioni, quam fundatus legibus, iudiciorum, ac magistratuum ordo; contra quem stare neceffe est eum, qui nova dogmata inducir. Ea causa supra dixi omnes sectarios contra magistratum Ecclesiasticum insurgere, qui omne quod eorum libidini contrarium est, tyrannicum clamant, et omnem potestatem velut superbam traducunt. Horum nonnulli ut Genevenses inter ministros aequalitatem urgent, non presbyterum imperare presbytero, non Episcopum, non Archiepiscopum. Atque ut omnem tyrannidis suspicionem amoliantur, ipsa ofticia e medio tollunt. Alii censuram morum ad politicos magistratus relegant. Ceteri retinent rem ipsam, nomen respuunt; vocant enim superintendentes, et superattendentes generales, non Archiepiscopos, aut Patriarchas. Denique prudentiores et rem, et nomina retinent, ut Britanni, ut quorum sunt Primates, Episcopi, et in summo fustigio, sive suprematu, ut vocare consueverunt, rex ipse collocatus est. Britanni igitur maximi hanc rem faciunt, et cardinem Euangelii sui in ea ponunt: ita Adrianus Saravia in praefat. ad Episcopos Anglicanos. In meo tractatu de diversis ministrorum Euangelii gradibus, quidquid homines cogitent, non tantum Vestras dignitates defendere in animo habebam, sed omnium Ecclesiarum Christitam Gallia quam Germaniae Episcopis, et aliis viris doctis, et priscaecclesiae gubernationis non ignaris, datas offensiones a nostris hominibus, pluribus in locis si non tollere, saltem minuere, et vulnus (quod numquam sanabunt qui inflixerunt) lenire, et quantum liceret remoras propagationis doctrinae evangelicae amoliri conatus sum.

Idem in prologo causam tanti erroris esse, quod odio tyrannidis, nomen primatus sustulerunt, ut olim Romani odio Tarquiniorum regnum ipsum everterunt, qui tamen postea plures tyranni dis formas passi sunt, quam si regium nomen auctoritatemque retinuissent. Non enim potestatis sunt ista vitia, sed hominum.

§. 2. Potestatem hanc retinendam Philippus Melanchton censuit, ad Lutherum sic scribit: Non credis, quanto in odio sim Noricis, et nescio quibus aliis; propter restitutam Episcopis iurisdictionem. Ita de suo regno, non de evangelio dimicant socii nostri. Amicus quidam scripsit; me si quanta voluissem maxima pecunia a Romano Pontifice conductus essem, non potuisse meliorem rationem suscipere restituendae dominationis pontificiae, quam hanc esse, iudicent homines, quam instituimus.

Et alio loco. Quidam legati mirifice mihi succensent, quod videor restituere Episcoporum regnum: Sacranus neutiquam amanter de ea re expostulavit mecum, nova quadam et invisitata usue verborum acerbitate: sic est ut scribit Thucydides [Orig: Thucidides] , [Gap desc: Greek words] . Utinam id mihi accidisset iam olim, ne nunc videre haec vitiapartium cogerer, etc.

Insigne testimonium illius, qui suam partem optime norat. Non enim Euangelii causa instituta fuit, sed licentiae tanta tragoedia, et anomiae, anarchiaeque feruitura.

Eandem esse aliorum mentem multis contra Bezam probat Saravia, pag. 236. et seq. Hinc ait idem alios retenta re mutasse nomina, pro Episcopis creasse superintendentes, et pro Archiepiscopis, Generales, aut provinciales superintendentes, quasi de nominibus, non dere sit controversia. pag. 5.

§. 3. Consensum itaque veteris Ecclesiae probant; Saravia in prol. p. 1. Contra unanimem, et conctantem ominium patrum veteris Ecclesiae consensum, nihil sine expresso Dei verbo est novandum. Hoc enim libere dico: Quisquis patribus omnem auctoritatem adimit, ipse sibi nullam relinquit.

Et: Mos populi Dei ab omnibus torius orbis Ecclesiis receptus, inviolabilis quaedam lex est. Verisimile non est universalem consensum omnium Ecclesiarum, et temporum, sine verbo Dei, aut Apostolica traditione accidere potuisse. Et tandem subdit. Olim Episcopos, et Archiepiscopos nemo bonus improbabat.

Hunc consensum quem tanti faciunt Angli. c. 20. sic probat Hadrianus Saravia, cuius verba idcirco ponam, quia in omnibus articulis fidei controversis esse usui possunt.

Quod inde ab Apostolorum temporibus, a patribus per universum terrarum orbem factumin omnibus ecclesiis legimus usque ad nostra tempora canonem Apostolorum immutabilem esse iudico. Non parvares est abrogare quod tanto, tam universali consensu receptum fuit: a quo recessisse praeterquam quod temerarium est, claedem maiorem Ecclesiae adfert, quam multi suspicentur, cui subveniri postea non poterit. Inter vetustos canones qui propter antiquitatem dicuntur Apostolorum legimus eum qui hic sequitur. [Gap desc: Greek words] . Episcopos singularum gentium scire oportet, quis inter eos primus sit, qui habeatur veluti caput, praeter cuius sententiam nihil quod maioris momenti sit agant, sed illa tantum quis agat, quae ad ipsius paroeciam, et ad villas quae ei subsunt pertinent. Sed nec ille praeter omnium conscientiam quicquamfaciat: sic enim unanimitas erit, et Deus glorific abitur per Dominum in Spiritu sancto.

§. 4. Eos graviter Puritani reprchendunt qui nomina illa Episcoporum, Archiepiscoporum, Metropolitanorum, Patriarcharum conviciis lacerant. ita Saravia ca. 25. Haec non esse superba, nec contra Concilii Carthaginensis canonem, qui est dist. 99. Primae sedis Episcopus non appelletur princeps sacerdotum, vel summus sacerdos, vel aliquid eiusmodi, sed tantum primae sedis Episcopus, nec dici aliquem [Gap desc: Greek words] , esse contra honorem Christi, nam non maior est in his quam similibus superbia,

cum architectus, archiatros quispiam nominatur, non enim Archiepiscopus simpliciter dominum Episcoporum sigmficat, sed certo modo. A Principis nomine se abhorrere negat et Patriarchae; immo malle modestiae causa Archiepiscopos, et Patriarchas, quam [Gap desc: Greek words] appellare. Non tamen principis nomine quemquam offendi oportere, cum Ambros. c. 4. ad Ephes. scribat: In Episcepo sunt omnes ordines, quia primus sacerdos, hoc est princeps sacerdoiu, et Propheta, et Euangelista. Nec obstare, quo minus tamen Christus sit [Gap desc: Greek words] . haec ille. Ad principis nomen quod attinet, erat eo tempore emphaticae fignificationis, atque ita Imperator fere vocabatur, ut videre licet, in historiis, idcirco a modestis aliquando reiectum; ita nominum ratio mutatur. Nunc Caesarem, aut regem Hilpaniae, Franciaeve, appellans in consuetudinem loquendi peccarem, si dicerem: o [Orig: ô] princeps, filios eorum, aut praefectos de more sic nominarem, at olim nomen principis haud facile summi principis comitibus tributum est. Invidiosum itaque tum erat, quia potentius, et absoluti dominii erat nomen principis.

§. 5. Docent magnum signum irae divinae esse, quod nomen Episcoporum in odium non modo apud aliquos e vulgo, sed etiam Theologos venit, in praef. Quia scilicet Episcopatus divinus est. pag. 4. Et primatus, apostolatus olim dicebatur. Non enim absque hisce teneri concordiam posse, in praes. ita pag. 278. et 405. Prophetat quidem Saravia a pag. 397. non fore firmum regimen, nec diuturnam pacem in omnium paritate, et verum id fuisse, Hollandorum Remonstrantiae, Contraremonstrantiaeque docuerunt, et docet ipsa male coactae Synodi hallucinatio. Quid enim facient pauculi, quamvis conspirare possent? Sed audire adversarios placet.

Sed age, inquit Saravia pag. 397. cogitemus nullos illis saculis fuisse Episcopos, nec Archiepiscopos, et circularem fuisse praesidentiam, et presbyter atum annuum, ut dominus Seza vult: num cuiquam rerum humanarum perito, et perversitatis humani ingenii gnaro persuasum esse potest meliori loco tunc res futuras fuisse? Sunt in hac urbe, et eius suburbiis, paulo plus minusque ducenti verbi Dei Ministri; non minor fuit Constantmopolitanae, nec Romanae, nec Alexandrinae, nec Antiochenae Ecclesiarum cleri numerus, sed ionge maior, age, pares illi fuerint omnes, et aequalis auctortatis sine Episcopo, qui hanc multitudinem auctoritate continecat, et in unum veluti corpus recolligat: quem statum buius Ecclesiae futurum, aut illarum fuisse verisimile est, diversis haeresibus in ipsis visceribus harum Ecclesiarum grassantibus? Absit ut cum domino Beza sentiam: credo enim Ecclesias illorum temporum stetisse, et ab interitu defensas fuisse secundum Dei gratiam solo vigore et virtute Episcopalis gradus et auctoritatis supra reliquam presbyterorum turbam.

Deinde, secundus a Calvino nunc Beza Genenensem regit Ecclesiani, in parva Re publica, cum collegis numero paucis, nempe ad summum octodecim, si cum pastoribus dectores numeres: [Gap desc: Greek words] illic hebdomadica est, et circularis; et presbyteri et diaconi novi et annui, quamdiu in tranquillo statu degitur; omnia quidem bene se habent. Sed si quando acciderit dissidium inter Ecclesiarum ministros, qui populo et magistratui gratiosi erunt, facile in paries dividetur civitas, quo malo nullum potest accidere gravius: eadem facilitate dividetur et presbyterium: et semel divisum vulgus tumultuabitur, et partes fovebit. In hoc casu qui certe non semper vitari potest, quid fiet? Magistratus interponet suam auctoritatem. Bene quidem: sed in quam partem inclinabit? Imperatores Rom. suam auctoritate interponere dissidiis Episc. coacti sunt: sed non semper eis datum fuit, favere melioribus: factiones et factiosos tutali sunt. At nihil huiusmodi sub hoc regimine adhuc experti sumus: experiextiam igitur magistram quaeritis: si citra periculum et irreparabile damnum, eius magisterium haberi posset.

Et: Cogitemus Galliam reiectis Romanis superstitionibus, puram recepisse filii Dei doctrinam; et eam (quod absit) gubernationis ecclesiae formam, quam dominus Beza opinatur esse divinam admisisse: num calamitatibus, quibus omnes omnium saeculorum ecclesiae fuerunt subiectae, quarum causas imputat Episcopis liberas fore credit? et si tunc, quando Episcopi reliquam ministrorum verbi Dei multitudinem in officio continebant, ut Synodos legitimas nullas convocare possent, cogebantur tamen Synodi contra Synodos, et quod sanxerat una, damnabat altera: si tunc concursabant huc illuc Episcopi, quid non fecissent, si pares omnes fuissent presbyteri Episcopis, et Episcopi patriarchis? Si pauci paris potestatis aegre pacem et doctrinae concordiam retinere potuerunt, potueruntne pro uno sexcenti, aut bis terue mille eiusdem auctoritatis ministri?

§. 6. Docent etiam nullo modo potuisse propagari Ecclesiam, si potestas Apostolica cum illis in caelum migrasset; si non Episcopi, Archiepiscopi, Patriarchae curam generalem Lcclesiae habentes, novas fundarent, plantarent; presbyteros, qui rigarent, constituissent. Nam constitutis, inquit Saravia, pag. 264. sine in oriente sive occidente Ecclesiis, circumcursare, et alienas parochias et provincias invadere, earumque negotiis se immiscere [Gap desc: Greek words] fuit, et ambitiosi hominis. Nemo qui se alicui particulari Ecclesiae devinxit, stationem propriam deserere potest, ut alio pro sua libidine se transferat: tamen quia propagandi Euangelii cura ad ecclesiam pertinet, deligat oportet viros ad eam rem, quandocumque, alicubi oportunitas erit praedicandi Euangelii oblata. Hos D. Beza doctores, et pastorestantum esse vult, ego cum tota antiquitate Episcopos, qualis fuit. Titus et Timotheus. Nam pastores particulares Ecclesiae non creantur, nisi iam constitutis et fundatis Ecclesiis. Qui fundaturus est Ecclesias, superiorem esse oportet iis presbyteris, et Episcopis, quos constituet: sic fecere Apostoli, et sic faciendum patres exemplo docuerunt.

Quin ultra quoque concedam id fieri non posse; quae etiam causa est ut inter gentes sidem suam hactenus haeretici non sparserint. Hoc insuper addo, hac argumentatione unius primatum probari. Nam generalis cura incumbit illi, qui in novas regiones fidem praedicaturus, et pastores constituturus proficiscitur, aut ab eo qui generalem curam habet, mitti debet; At Archiepiscopi eam non habent; nam quemadmodum Episcopi ad suos Episcopatus, et pastores ad parochias, ita Archiepiscopi ad Archiepiscopatus alligati sunt, neque unus alterius provinciam invadere potest.

Nam quod Beza ait, pag. 275. Neque vero nobis hic curiose inquirendum puto, num ad omnes gentes pervenerint Apostoli, nec etiam nunc magnopere nobis de legatione ad remotissimas aliquas gentes laborandum, cum nobis domi, et in propinquo sit satis superque, quod nos, et posteros nostros exerceat.

Hoc inquam impium recte iudicat Saravia, et ab omni Christiana caritate alienum. Et merito; nam Apostoli hoc fecerunt, quibus Dominus dixerat, ut docerent omnes gentes, et promisit fore ut Euangelium praedicetur in universo orbe, itaque ab Ecclesia laborandum est, ut hoc ad finem deducatur.

§. 7. Omnium Ecclesiae praesulum nusquam sancitam paritatem, pag. 213. et 254. demonstrat Saravia. Nam cum vetat more regum gentilium dominari; de imperio tyrannico agi, aut politico etiam moderato, quod in Episcopatu non datur. Quamvis pag. 211. adiungat. In altero quidem tractatu, defendo eundem hominem, (si intersit regni, vel Rei publicae) duplicem posse sustinere personam, et id a me factum esse, fierique meliori conscientia, et magis ad Ecclesiae aedificationem, quam ab aliis impugnetur, mihi testem aliquando Deum futurum credo.

§. 8. Neque ideo non esse constituendos Archiepiscopos, quod multorum Episcopatuum cura supra vires unius hominis sit, contra Bezam vere demonstrat Hadrianus, pag. 413. Nam Iudaeorum facerdos summus omnibus praeerat, deinde uni regi multa regna subiecta sunt. Duodecim Apostolis totus orbis subiectus fuit. Nam adiutores habent et cooperatores, Deinde ad eos generalis cura magnarum rerum pertinet.

§. 9. Qui vero negant illam Hierarchiam, hoc praecipue argumento moventur, quod aliter Pontificem Romanum excludere, ab illius primatu nequeant. Ita Beza apud Saraviam, pag. 408. Certe vero si ad conservandum in sacro ministerio consensum necessario fuit constituenda Episcopalis Dioecesana supra compresbyteros, et Chorepiscopos: Metropolitana supra provinciales Coepiscopos: Patriarchalis quadruplex supra Metropolitanos Coarchiepiscopos dominatio: eadem certe parique ratione Monarchicum supra Compatriarchas imperium, sive Catholicum supra Catholicam universam Ecclesiam dominium fuit erigendum. Quod enim hic obicis ad hoc eludendum argumentum, Saravia, nullius est momenti. Nam plurimum quidem interest, ut tu recte dicis, inter praefectur am unius gentis et regionis, ac totius universi orbis, nempe quod ad mensuram ditionum, non autem quod ad reni ipsam attinet, sive ordinem, sive gradum hic ponamus. Non igitur propterea quod istae praefecturae aequalis non sunt inter se mensurae, inde consequeretur nullam constituendam universalem, cui angustiores illae sunt subordinatae.

Conatur quidem Saravia hunc ictum exire, sed improviso se in ipsum gladium induit. Nam negat sequi Saravia, quemadmodum non sequitur, singulorum regnorum esse singulos reges, ergo unum posse constitui universis. Sed Beza ait, hoc esse eludere argumentum; nam ille hoc modo procedit. Si potest esse Ecclesiae Tetrarchia, ut totam regant aequali iure Romanus, Alexandrinus, Constantinopolitanus, Antiochenus, cur non etiam ex his quatuor unus potest ceteris imperare? aut esse inter eos praecipuae auctoritatis? Causa reddenda est, cur antecedente concesso, consequentia negetur. Si dicat unum hominem tantae curae imparem esse; id lam ante solvit, cum uni regi plurima regna tribuerit, cum cooperatores, cum consiliarios habere possit, cu generali cura contentus esse valeat, et summa rerum tantum iudicare. Deinde rationes Saraviae hoc cuincunt; nam inter Patriarchas Constantinopolitanum, et Alexandrinum, inter Antiochenum, et Alexandrinum necesse fuit lites componere, unitatem servare, cum singuli suos particulares Patriarchatus habuerint, quemadmodum inter alios Episcopos. Nonne quemadmodum inter 24. Anglicanos Episcopos potest esse contentio ab Archiepiscopis finienda, ita intrr duos Episcopos Cantuariensem, et Eboracensem, quos in rebus Ecclesiasticis, ad regium tribunal mitti non oportet; alium ergo iudicem sibi legant, oportet. Utergo concordia teneatur, unum esse sacerdotem necesse est, qui confratres omnes dirigat; Quin etiam eousque procedit Saravia, pag. 85. ut Petrum Collegio Apostolorum praesuisse scribat. Verba eius. Quod Apostolos attinet, qui simul aliquandiu Ierosolymis vixerunt, certum est a Domino non fuisse creatos ut simul eodem loci, sive regionis unius, sive urbis, manerent: quamobrem collegio aliquem praefici nihil necesse fuit. Tamen quamdiu simul vixerunt Ierosolymis, unum quempiamtunc praefuisse collegio duodecim Apostolorum, non est absurdum quod dum obstinatius negatur, nihil bona causa contra Romanum Episcopum, iuvatur. Quis umquam conventum vidit aut coetum convenisse, in quo non aliquis praesederit, qui quae agenda essent proponerer, et sententiasrogaret, atque suffragiacolligeret? Quod etiamsi Petro delatum fuisse a collegio Apostolico, cum priscis patribus dicamus, nil ea re causae Romani Episcopi datur, unde suam tyrannidem stabiliat: fuit etiam hoc in Petro temporarium, et dispersis Apostolis finitum.

Hic notandum. 1. Non absurdum unum praefuisse. 2. Immo absurdum, si nemo praeesset, quia nullus tam absurdus est coetus, in quo non aliquis praesideat. 3. Id Patres fateri Petro collatum. Haec vera sunt, et contra haereses multas; itaque huic homini necessitas verum extorsit. 4. Hanc Petri praefecturam facta dispersione finitam. Quod falsum est. Nam a Christo illi data est, deinde patres quos testes praesecturae Petreiae producit, eam temporariam negant, et ad successores derivatam concedunt. Tertio, Tam erat necessaria in dispersis quam coniunctis. Nam sicut opus est praeside in congregatis, ita opus est convocatore in dispersis, alioqui nemo fuisset, qui Apostolos omnes, vel aliquos convocare posset. Quod si omnino paritas servanda est, nemo ulli, non multi paucis, non pauci multis imperare possunt. Quandocumque enim par pari imperat, tyrannis est. Quam ob causam ridicula est, quae nunc tentatur Synodus Dordraci; nam etsi praesidem eligunt, non tamen auctoritatem habent, et ipsa Synodus nil tot fratrum suorum milibus, omni modo paribus imperare potest. Cur enim pauci in plures usurpent iubendi potestatem? Quod si dicant: Eam potestatem a magistratu politico factam, iam maior tyrannis oritur, quam in ulla umquam Ecclesia probata sit; nam ipsi Ordines, et eorum praeses Archiepiscopos, et Patriarchas faciet, tum praedicantes alios imperare, alios parere iubebit. Quod si unum omnibus praeficiat, eritis Patriarcha Hollandiae, si idem faceret Rex quispiam potens, aut imperator unum omnium regnorum Patriarcham constitueret. Atque ita dum Monarchiam fugiunt, singuli tyrannisci inveniuntur. Verum hac de re alias actum a me.

Nunc hoc moneo, ita Patriarchas, Archiepiscoposque instituendos, ut in mores, et disciplinam maxima cum potestate possint inquirere, et corrigere. Minimam autem in thesauris, opibusque potestatem habeant, minime etiam obesse possint.

CAPUT XXXVIII. Metropolitanorum Archiepiscoporum, Episcoporum, Chorepiscoporum officia moribus et Rei publicae necessaria, utilia.

§. 1. METROPOLITANI et Archiepiscopi pro iisdem in iure accipi solent. 9. q. 3. et in fin. §. de Monarchis et in §. non autem, de non alienandis rebus Ecclesiasticis, in authent. ita Rebuffus, in §. 1. Institut. Gregorius Tolosanus. Illis autem in urbibus collocabantur, quae [Gap desc: Greek words] , et primariae erant, in quibus provinciarum rectores residebant. Contrarium tamen sensit Henricus Kalteisen in oratione de punitione criminum publicorum in Conc. Basileens. idque ex Rabano 1. de instit. Cler. c. 5. Ordo Episcoporum quadripartitus est, id est, in Patriarchas, Archiepiscopos, Metropolitanos atque Episcopos, Patriarcha Graeca lingua interpretatur summus Patrum, qui primum, id est, Apostolicum retinet locum, et ideo quod summo honore fungitur, talinomine censetur, sicut Rom. Antioch. Alex. Archiepis. graeco vocabulo dicitur, quod sit summus Episcopus; tenet enim vicem Apostolicam et praesidet tam Metropolit anis, quam Episcopis ceteris. Metropolitani autem a mensura civitatum vocati sunt, singulis enim provinciis praeminet, quorum auctoritati, et doctrinae ceteri sacerdotes subiecti, sine quibus reliquis Episcopis nihil agere licet, sollicitudo enim totius provincia ipsis commissa est. Omnes autem superius designati ordines, uno eodemque vocabulo Episcopi nominantur, sed ideo privato nomine quidam utuntur, propter distinctionem potestatum quam singulariter acceperunt. Patriarcha pater principum, [Gap desc: Greek words] enim Princeps, Archep. Princeps Epise. sicut Metropolitanus a mensura civitatum.

Archiepiscopos Metropolitanis anteponit, quasi sint nonnulli Metropolitani, qui Archiepiscopi non nominantur; nominantur, inquam, vix enim credidero vocari Metropolitanum, cui officium Archiepiscopi non conveniat, nisi quod loco citato, ut et dist. 21. Cleros. Archiepiscopus dicaturetiam praesidere Metropolitanis. Quamvis in Germania appareat ratio distinctionis alia; nam Metropolitani dicuntur ab urbe principe unius provinciae, Archiepiscopi diveriarum sub se provinciarum Episcopos habent. V. G. Archiepiscopus Moguntinus, Spirensem, Curiensem, Halberstadensem, Wormatiensem, Argentoratensem, Paderbonensem, Wirtzburgensem, Werdensem, Constantiensem, Eistadiensem, Hildesieniem, Augustanum, Moguntia, non recte Metropolis more veteri respectu harum provinciarum dicebatur, cum aliae sint provinciae, aliaeque Metropoles.

Budaeus originationem, et vetera tempora respexit, cum Metropoles nominat eas urbes ex quibus deductaesunt Coloniae, nihil enim hoc ad Archiepiscopatus, et Metropolitanos nostros. Immo nec ad tempora imperii. Nam Coloniae pleraeque Metropoles superarunt, Tyrus [Gap desc: Greek words] Sidonis fuit, Tyri Carthago, et Carthaginensis tamen Archiepiscopus Tyrio nequaquam subiectus erat, sed hic Antiochenum agnoscebat Patriarcham. Metropoles igitur sunt, quae non origine, sed cura, sollicitudine, auctoritate, potestate materna alias regnant Ecclesias.

§. 2. Archiepiscopus olim eligebatur ab omnibus suae ditionis Episcopis, ita Anicetus Papa.

Sed crescente numero Episcoporum, nisi necessitas intervenerit, debent etiam plures augeri, id est, si Archiepiscopus diem obierit, et alter ordinandus Archiepiscopus electus fuerit, omnes eiusdem provinciae Episcopi ad sedem Metropoleos conveniant, ut ab omnibus ipse ordinetur. Oportet autem ut ipse, qui omnibus praesse debet, ab omnibus illis eligatur et ordinetur. Reliqui vero comprovinciales Episcopi, si necesse fuerit, ceteris consentientibus, a tribus, iussu Archiepiscopi, consecrari possunt Episcopis, sed melius est, si ipse cum omnibus, eum qui dignus est, elegerit, et cuncti pariter sacraverint Pontificem. Et licet istud, necessitate cogente, concessum sit: illud tamen, quod de Archiepiscopi consecratione praedictum est atque praeceptum, id est, ut omnes suffraganei eum ordinent, nullatenus immutari licet: quiaqui illis praest, ab omninibus Episcopis, quibus praest, debet constitui. Sin aliter praesumptum fuerit, viribus carere non dubium est, quia irrita erit eius secus acta ordinatio. Ipse autem Archiepiscopus nihil de eorum causis, aut de aliis communibus, iuxta statuta Apostolorum, absque cunctorum illorum agat consilio: nec illi, nisi, quantum ad proprias parochias pertinet, sine suo: quoniam tali gaudet concordia Altissimus, et gloriatur in membris suis.

Renovatum est hoc in Concilio Aurelianensi 2. anno 536. can. 7. In ordinandis.

§. 3. Sine consilio aliorum Episcoporum agere nihil debet. Idem Anicetus. Ipse autem Archiepiscopus nihil de eorum causis, aut de aliis com munibus, iuxta statuta Apostolorum absque cunctorum illorum agat consilio: nec illi nisi quantum ad proprias parochias pertinet: sine suo, quoniam tali gaudet concordia Altissimus, et gloriatur in membris suis.

Idem recte etiam statutum legibus Franciae l. 1. c. 8. tempore Caroli magni. Nam opus est Episcopo sua ad gubernandum auctoritate, et libertate, si aliquid prudenter novandum arbitratur, id Metropolitano indicet.

§. 4. Primates ne Vocentur, idem Anicetus: Nulli Archiepiscopi Primates vocentur, nisi illi, qui primas tenent civitates, quarum Episcopos Apostoli et successores Apostolorum regulariter Patriarchas, et Primates esse constituerunt, nisi aliqua gens ad fidem convertatur cui necesse sit, propter multitudinem eorum Primatum constitui. Reliqui vero qui alias Metropolitanas sedes adepti sunt non Primates, sed Metropolitani nominentur. Si autem aliquis Metropolitanorum inflatusfuerit, et sine omnium provincialiu praesentia vel consilio Episcoporum, aut eorum, aut alias causas, nisieas tantum, quae ad propriam suam parochiam pertinent, agere, aut eos gravare voluerit, ab omnibus districte corrigatur, ne talia deinceps praesumere audeat. Si vero incorrigibilis, eisque inobediens apparuerit, ad hanc Apostolicam sedem (cui omnia Episcopo: umiudiciaterminare praecepta sunt) eius contumacia referatur, ut vindicta de eo fiat, et ceteri timorem habeant. Si autem propter nimiam longinquitatem, aut temporis incommoditatem, vel itineris asperitatem, grave ad hanc sedem eius causam deferre fuerit, tunc ad eius Primatem causa deferatur, et penes ipsum huius sanctae sedis auctoritate iudicetur.

§. 5. Romanae Ecclesiae fidei professionem faciunt, palliumque petunt; ita Ioan. Wiliberto Agrippini Epis. diftinct. 100. c. 4. Optatum tibi pallium nunc conferre nequimus: quia fidei tuae paginam minus, quam oporteat, continere reperimus, cum

videlicet in ea nullam sanctarum univer salium Synodorum, in quibus fidei nostrae Symbolum continetur, nec decret alium Pontisicum Romanorum constitutorum secundum morem feceris mentionem: sed nec illam propria subscriptione munieris, nec aliquam, qui hanc iureiurando firmaret, miseris.

§. 6. In aliena ditione nihil tentet. ita Coelestinus ad Episcopos Galliae; Primum, ut iuxta Canonum decreta, unaquaeque provincia suo Metropolitano contenta sit, ut decessoris nosiri data ad Narbonensem Episcopum continent constituta, nec usurpationis locus alicui sacerdoti in alteritus concedatur iniuriam. Sic [(reading uncertain: print faded)] concessis sibi contentus unusiquisque limitibus: alterin alterius provincia nihil praesumat, nec emeritis in suis ecclesiis clericis peregrini, et extranet, et qui antea ignor ati sint ad exclusionem eorum, qui bene de suorum civium merentur testimonio, praeponantur: ne novum quoddam de quo Episcopi fiant institutum videatur esse collegium. Nullus invitis detur Episcopus. Cleri, plebis et ordinis consensus ac de siderium requiratur. Tunc alter de altera eligatur Ecclesia, si de civitatis ipsius clericis, cui est Episcopus, ordinandus, nullus dignus (quod evenire non credimus) poterit reperiri. Primum enim illi reprobandi sunt, ut aliqui de alienis ecclesiis merito praefer antur. Habet unusquisque clericorum suae sructum militiae in ecclesia, in quam suam per omnia officia transegit aetatem. In aliena stipendia minime alter obrepat: nec alii debitam, alter sibi audeat vendicare mercedem. Sit facultas clericis remptendi, si se viderint praegravari: et quos sibi ingredi extransverso agnoverint, non time ant refutare.

Et paulo post: Subsequitur et supplet Apostolus, eodem locutuss spiritu, nnius uxoris virum debere Episcopum consecrare. ad hanc ergo eligantur formulam sacerdotes: et si quae factae sunt ordinationes illiucitae, remove antur, quoniam stare non possunt, nec discussionem nostram subterfugere poterunt, quamvis latere se existimant, qui taliter pervenerunt, ut nulla religionis reverentia, obscuritate fuscetur. Non sit vana gloriatio palliatis. Episcopalem morem, qui Episcopi sunt, sequantur. Daniel, ut diximus, qui accusationem pontificali honore subterfugere posse se credidit, et ad fastigium tantum, accusatores suos latendo, perventr, a sanci itatis vestrae coetu interim se noverit segregatum, qui se nostro iudicio debet obicere, si conscientiae suae novit confidentiam se habere. Massiliensis vero Ecclesiae sacerdotem, qui dicitur (quod dictu nefas est) in necem fratris tui taliter gratulatus, ut huic qui eius sanguine cruentatus advenerat, portionem cum eodem habiturus occurreret, vestro eum audiendum collegio delegamus. Dat. 7. Kal. Aug. Felice Tauro viris clarissimi Coss.

§. 7. Singulis annis Synodum celebret, ad quam venire omnes comprovinciales tenentur, ita Aurei. Syn. 3. an 540. celebrata, capitulo 1. Primum ut unusquisque Metropolitanus in provincia sua comprovincialibus suis singulis annis Synodale debeat opportuno tempore habere Concilium. Quod si illum insirmitas aut necessitas certa tenuerit, ut ad alium constitutum locum adesse non possit, ad suam civitatem suos evocet fratres. Quod si intra biennnium divinit us temporum tranquillitate concessa, admonitis provinci alibus, a Metropolitano Synodus inducta non fuerit, Metropolitanus ipse proevocationis tarditate anno integro Missas fatere non praesumat. Quod si evocati, non corporali insirmitate detenti, adesse suae abusione despexerint, simili sententiae subiacebunt. Quit amen et hanc excusationem sibi noverint esse sublat am, si absentiam suam divisione sortis crediderint excusandam. Eadem et plura in Conc. Emeritano c. 4. 5. 6. statuuntur. Hoc eius munus esse ut moribtus invigilet, et per Synodos omnia corrigat, etiam aliis multis conciliis statutum est, Tarraconensi c. 6. et 13. Epistolae tales per fratres a Metropolitano sunt dirigendae, ut non solum cathedr alibus ecclesiae presbyteris, verum etiam de dioecesianis ad Concilium trahant, et aliquos de ecclesiae saecularibus secum adducere debeant.

§. 8. Episcopi tenentur agnoscere Metropolitanum, et nihil sine eo agere. id renovavit Bracaren. Conc. 2. Per singulas provincias oportet Episcopus cognoscere primatum Metropolitani Episcop, et ipsum primatuss curam suscipere: nihil autem agere reliquos Episcopos praeter eum, secundum quod antiquitus a patribus nostris constitutum continetur in canone. Propter quod et Metropolitanus Episcopus nihil sibi praesumptive assumat absque concilio ceterorum. Nihil novi in sua paraecia Episcopi constituere sine conscientia Metropolitani queunt; nam Metropolitanorum auctoritas praecipua est in Episcopos subiectos. Ideo Synod. Antiochena iubet Merropolitanos respicere.

§. 9. Abusus Metropolitanorum munia sua Episc. delegantium reprehenditur, et damnatur in Synod. 8. gener. actio. 10. ca. 24. Divina scriptura dicente maledictus omnis homo, qui sacit opus Domini neglegenter, quidam Metropolit anorum in extremam neglegentiam et desidiam delapsi, praeceptionibus suis subiectos ad se adducunt Episcopos, et committunt eis ecclesiae propriae divina officia, et litanias, et cuncta omnino sacra, quae ad se pertinent, ministeria, ita ut per illos celebreut omnia, quae per semet alacriter agere debuerint, ac per ideos, qui Episcopalem dignitatem meruerunt, quodammodo clericos sibi subiectos exhibeant. Vacant autem iidem praeter Ecclesrasticas leges saecularibus curis, atque dispositionibus, dimittentes per severare in orationibus et obsecrationibus pro suis delictis, ac populi ignorantiis, quod nusquam ad aliquos penitus invenitur, cum sit canonicis nimirum contrarium omnino praeceptis: et quod saevius est, quae suis stipendiis per distinctas mensium vices praecipi dicuntur praedicta perficere ministeria, quod ab Apostolico munimine modis omnibus ostenditur alienum. Haec antem omnia magnis et multis acuehementissimis damnationibus dignos huiusimodi statuunt; probantur enim tales per haec, quae faciunt etiam sai hanica iactantia et superbia languere. Quisquis ergo Metropolitanorum posthanc sanctae ac universalis Synodi desinitionem, eadem audacia, vel superbia, et contemptu abusus, non per secum timore, et alacritate, seu conscientia bona, debita ministeria in propria civitate, sed per suffraganeos Episcopos suos efficere tentaverit, poenas exsolvat coram proprio Patriarcha et aut corrigatur, aut deponatur.

§. 10. Praecipua cura est illi, de sua ordinaria dioecesi, quam gubernat; secudaria; sed necessaria tamen sollicitudo aliarum ditionum; Itaque cognoscit controversias, et Episcoporum suorum neglegentiam supplet, dum quod sponte facere Episcopus debuit, ipses facit 9. q. 3. Cum scimus debitores omnes sacras regulas custodire, et eam, quae dicit in unaquaque ecclesia oeconomos esse debere, modis omuibus inviolabilem custodire debemus. Et, si quidem unusquisque metropolitanus in sua ecclesia constituerit oeconomum, bene utique est, sin autemex austoritate propria Constantinopoleos episcopis licentia est praeponendi oeconomos in eius Ecclesia. Similiter et metropolitanis, si episcopi, qui subeis sunt, non sategerint oeconomos statuere in suis ecclesiis. Idipsum autem servandum est, etiam in monasteriis.

Hinc dioeceses suoriun obit, visitat, inquirit, emendat subditorum vitam, quam ob rem vicissim illi subsidia debentur, c. cum ex officii. de praescriptio. c. sopitae. 14. can. cum nuper. de censib. ap. Greg. Hac in visitatione omnibus pontisicum uti insignibus, benedicere populo, crucem praeferri iubere potest. Clement. Archiepiscopo, de privileg.

Haec ita a patribus constituta in usum omnino revocanda sunt, ad disciplinam ecclesiae restituendam, neque ullius potentia tanta esse debet, ut ordinem hunc immutet. Non potest unitas, et vitae integritas conservari, si sua in dioece si quilibet Episcopus velit esse Papa.

CAPUT XXXIX. Episcoporum officium summe necessarium, varium, eius dignitas, etc.

§. 1. EPISCOPI vocantur Papa, Patriarchae, Archiepiscopi, verum cum illi iurisdictione differant, alioqui par sit paene atque idem officium, vitae integritas ab omnibus requiratur, pauca nunc de Episcopis dicenda; pleraque enim in superioribus sunt exposita.

§. 2. Episcoporum nomine aliquando etiam Presbyteri, dicti sunt. Aenius quod Episcopatu arceretur, negavit illa diversa esse officia, ita Epiph. haeresi 75. de qua re Baronius in anno Christi 58 copiose disputat. et ex haereticis Saravia de diversis gradibus ministrorum, praesertim a pag. 334. Initio quidem Apostoli soli erant Episcopi, et presbyteri, tandem crescente multitudme sidelium secere etiam presbyteros, et Episcopos, quibus [Gap desc: Greek words] sive administrationes assignarunt.

§. 3. Hic constat Episcopos constituendos non ab populo vel regibus, sed Apostolorum successoribus, Pontifice, Archiepiscopis, Episcopis; quamvis enim aliquando populi, vel principes electioni fuerint adiuncti, primarium tamen ius penes clerum, et Episcopos est, non modo ut ab Episcopis consecrentur, sed etiam designentur. Populus saepe flagitabat Episcopum, etiam usque ad seditionem. Niceph. l. 1. c. 30. hist. eccl. Diu tamen ca res duravitin ecclesia. Videatur Athanas. depersecutione ad orthodoxos. Eadem paene fuit electio Ambrosii. Theod. l. 7. vide distinctionem 23. c. Illud. et 64. c. 1. de electione Episcoporum, vide T. 4. conciliorum, p. 1. p. 402. et 571. et 749. 729. 630. Maxime tamen semper curatum, ut electiones seditiosae vitarentur. T. 2. conc. p. 2. p. 405.

§. 4. Ad seditiones igitur cavendas aliquando bonis, et bene meritis imperatoribus concessum est proponere Pontisicem, et Episcopos, ut Carolo Magno circa annum Domini 780. in Concilio Romano distinct. 63. c. 22. Adrianus Papa Romam venire Carolum regem ad desendend as res ecclesiae postulanit. Carolus vero Romam veniens papiam obsedit, ibique relicto exercitu in sancta resurrectione ab Hadriano Papa Romae honorifice susceptus est. Post sanctam vero resurrectionem reversus Papiam, cepit Desiderium regem: deinde Romam reversus constituit ibi synodum cum Hadriano Papa in patriarchio Lateranensi in Ecclesia sancti Salvatoris: quae synodus celebrata est a CLIII. episcopis religiosis, et abbatibus. Hadrianus autem Papa cum univer sa synodo tradiderunt Carolo ius et potestatem eligendi pontificem, et ordinandi Apostolicam sedem. Dignitatem quoque patriciatus ei concesserunt. Insuper archiepiscopos, et episcopos per singulas provincias ab eoinuestitur am accipere definivit: et ut nisi a rege laudetur et investiatur, episcopus a nemine consecretur: et quicumque contra hoc decretum ageret, anathematis vinculo eum innodavit, et nisi resipisceret, bona eius publicari praecepit.

Multis canonibus hoc quoque constituitur, in quibus, vel designatio, vel investitura, vel consensus imperatoris requiritur, ut c. 15. 16. 17. 18. 21. 23. 24. 28. quae postca tamen sublata sunt. Cum tamen ea res imperatoribus, et principibus, suas utihtates, non ecclesiae commoda, populique falutem spectantibus, male administraretur, iterum se ecclesia in libertatem vindicavit, et more veteri electionem fecit. Nam postea de ea re longa fuit lis inter pontificatum, et imperium. Quod prospicientes Romani, tempore Ludovici primi Hadrianum secundum sine praesentia legatorum Caesareanorum elegerunt, cap. 29. Ludovicus id ipsum approbavit.

Postca Henricus quartus nundinator Episcopatuum nequissimus a Paschali 2. captiluo utcumque extorsit eam potestatem, sed restitit concilium Romanum, totumque imperium se in imperatorem flagitiosissimum commovit. Nec alia ratio fuit in oriente, ubi anno 965. Phocas legem tulit, ne sine imperatoris consensu Episcopi eligerentur; ita in lib. iuris orient. 4. tit. Causa tot pugnarum opes ecclesiae, ad quas avara aulicorum ambitio anhelabat, Phocas certe e suis ministris aliquos ecclesiis immittebat Episcopos, quibus demensum aliquod constituebat, reliqua in sua praemia convertebat, quam rapinam Basilius abrogavit, ecclesiae privilegiis restitutis, sed vergentibus semper in peius Graeciae rebus ea omnia Alerius Commenus concussit, synodo retragari non audente. In Gallia multa quoque regibus delata sunt, quae anno 1560. moderatione magna ne in unius potes tate esent omnia, temperata fuere.

§. 5. Episcopis honor magnus, paene regius, et interdum maior exhibitusest, praecipue cum dignitatem ornavit sanctitas, Martino sane imperator non modo asiurrexit, sed etiam ministravit. Omnino vero convenit, ut velut publicus, et a Deo constitutus censor morum, et doctor a cunctis audiatur.

§. 6. Officium et finis Episcopalis, ut ecclesiarum ministri, clerus, populusque dioeceseos recte, ordine, in rebusspiritualibus gubernetur. Quae igitur cura latior est in Archiepiscopo, et Patriarcha, latissime patens in Romano pontifice, eadem in Episcopo est ad dioeceseos propriae admistrationem restricta.

1. Omnium Ecclesiarum suae dioeceseos, omnium monasteriorum cura et sollicitudo ad Episcopum pertinet. 2. Clericorum institutio, gubernatio, correctio, reformatio, cenfura, iurisdictio in foro exteriore, et interiore. Convocatio Synodi, consecratio ornamentorum Ecclesiae, et Ecclesiarum ipsarum dedicatio. Chrismatis confectio, confirmatio, aliaque minora quorum multa aliis committuntur.

Sunt et alii, qui Episcopi dicuntur, nempe suffraganei, et Chorepiscopi. Sunt vero suffraganei improprie dicti, quos nuncita nominamus, nam suffraganeos vocavit antiquitas eos qui sub Archiepiscopo aliquo suas dioeceses administrabant. Nunc ita vocantur, qui proprie vereque sunt Episcopi, et Episcopatus sibi assignatos

habent, sed quia illi detinentur a Saracenis, Turcis vel Schismaticis, et haereticis, ipsi alio loco degunt, et Episcopos aliorum locorum adiuvant. Nam quilibet Episcopus potest in alio Lipscopatu, cum Episcopi consensu munera Episcopalia exercere.

Cum igitur vere sint Episcopi urbium in Graecia, Asiaque constiutarum, si spes aliqua effulgeret illis in locis Euangelii praedicandi, omnino eo proficisci, et requirere oves tenentur, nec eo casu mortem recusare, si modo pretium periculi sit. Sine causa enim et spe emolumenti spiritalis in discrimen se dare prudentis Antistitis non est.

Horum Episcoporum opera Archiepiscopis, et Episcopis in Germania praecipue concessa est, ob ditionum amplitudinem, in qua tamen hoc requiro, ut ipsi Episcopi principes crebro sacerdotes consecrent, aliaque faciant, quae ostendant, ipsos non taedio rerum spiritalium, sed occupatione coactos, sibi adiutores adscivisse. Fuerunt Chorepiscopi antiquitus, et nunc in Trevirensi Archiepiscopatu, et nescio, an aliis quibusdam locis, perseverant.

De his exstat Damasi Epistola ad Numidiae Episcopos. In qua primo, ait se reperisse a praedecessoribus decretum. Nehil eis ad veniam reservari, quam privationem sacri ministerii, quod illi cite assumpserunt, quia prohibiti tam ab hac sacta sede, quam a totius orbis fuerunt Episcopis. 2. Nihil eos de summo sacerdotii munere posse praesumere. 3. Presbyteros esse; non episcopos. 4. olim propter studium pauperum constitutos. 5. deiectos esse, quia illicita praesumebant, et quae solis pontificibus conveniebant, faciebant. 6. Eis a quibusdam Episcopis otio torpentibus gregem commissum fuisse. 6. Tales torpidos Episcopos esse meretricibus similes. 8. Nullo modo esse Episcopos. 9. Aliquos tamen postea in locis quibusdam vere creatos Episcopos; hoc enim ait Damasus in can. esse. estque in Antiochen. ca. 10. 10. dici Episcopos villanos, hoc est enim [Gap desc: Greek words] itaque sunt regionarii Episcopi, non enim a choro, sed [Gap desc: Greek words] , hoc est, regione dicuntur. 11. Si presbuteri esse despiciunt, cum Episcopi non sint, nihil esse. 12. Eos, qui manu propria confirmaverint se tantum presbuteros esse. posse manere in eorum catalogo; qui Episcopi esse volunt, omni honore privandos. 13. Non licere eis sacerdotes consecrare, nec diaconos, aut subdiaconos, nec virgines, nec alt are erigere, nec ungere aut sacrare, nec ecclesias dedicare, nec chrisma conficere, nec chrismate baptizatorum frontes signare, nec publice qui dem in Missa quemquam paenitentem reconciliare, nec formatas epistolas mittere, nec populum benedicere, nec ante Episcopum in baptisterio aut sacrario introire, nec praesente Episcopo insantem tingere aut signare, nec paenitentem sine praeceptione Episcopi sui reconciliare, nec eo praesente, nisi illo iubente, sacramentum corporis et sanguinis Christi conficere, nec eo coramposito populum docere aut salut are, nec plebem exhortari: quae omnia solis pontificibus deberi, tam ex superioribus, quam ex aliis patrum constitutis, aut sacris canonibus, edocti estis.

Hinc duo apparent in hisreprehendi, primum est. Praesumptio Chorepiscoporum, alterum neglegentia Episcoporum, suos labores illis demandantium.

§. 7. Quodnam eorum officium fuerit, coligi potest ex canone 54. Nicaeno. Eligat Episcopus ex bonis religiosis, qui habitant in deserto, aliquem, qui sit doctus, et optimis moribus, et maxime onmium, qui in univer sailla congregatione sunt, et intellegens, qui nihil de electone sua cognoverit. Et qui sunt illius congregationis, debent praesentare eum. Et unus Diaconus congregationis alta voce dicat: nos eligimus talem in Coepiscopum (forte Chorepiscopum) qui habeat totam potestatem in nos, ut sciant omnes electum esse eum in eo gradu. Et debet episcopus recitare super electum orationem cousuetam, et benedicere super eum, dareque ei nomina omnium ecclesiarum et monasteriorum, quae sub potestate eius sut, ut eligar ipse, ut melius ei vi sum fuerit, eos qui sunt idonei et in sermone suo constantes, quos ecclesiis et monasteriis praeficiat. Et eis qui curam habent ecclesiarum, ne imponat curam monasteriorum, et eis qui praefecti sunt monasteriis, ne iungat curam ecclesiarum: obligetque eos ad ea loca, quae eis data sunt, et eat postea ad visitandas ecclesias et monasteria. Qui in aliqua ecclesia, aut monasterio aliquid deesse, aut supra quam opus sit, abundare repererit; oportet quod uno in loco superfluit apponere ubi deest, id quod cum timore Dei et aedificatione iliorum locorum fieri debet. Et si suesint pauci sacer dotes, debet augere numerum ex illis, qui sunt illius loci. Et si inter eos non fuerit aliquis idoneus, illius castelli, ut ordinetur: debet sumere aliquem ex monasteriis vel ecclesiis, et curet, ut fiat sacerdos: ut oratio sit assudua, et non cesset ministerium altaris, destituanturque templa oratione et missa; et Christiani non habentes pastorem, nomine et opere sint sicut gentiles. Item curet, ut in omnicastello, et parva villa sit aliquis, qui colligat proventus Episcopo secundum vires cuiusque loci, et afferanur ad eum. Siquidem ad eum pertinet, ut faciat eleemosynas pauperibus, et peregrinis et recreet fascerdotes egentes, ut maneat inter eos charitas.

§. 8. Fuisse minorem dignitate Archidiacono constat ex can. 58. Quando Choreptscopus, et Archidiaconus sedent in ecclesia, nullus sacer dos, neque Diaconus ecclesiae, neque cuiusvis gradus alterius clericorum audeat sedere supra illos: praeterquam episcopus, quia hi sunt tamquam duae manus, et duae alae, quibus episiopus volat. Sed quando Episcopus ambulat sive in ecclesia, sive foris: oportet ut Archidiaconus sit ad dexteram, et Chorepiscopus ad sinistram, et Episcopus sit inter eos, tamquam pater in medio filiorum. Etquicumque non paruerit, synodus eum excommunicat.

§. 9. Non tamen continuo nomen sublatum; quamvis enim Episcopos non esse tradant, nisi paucos quosdam, presbyteros tamen Chorepiscopos fuisse certum est, etiam post Damasi decretum, immo iterum episcopalem gradum ambivisse. Nam Ioannes 3. circa annum domini 566. de his ita scripsit Episcopis Germaniae et Galliae. Perlatum est ad sedem Apostolicam, emersisse et denuo reuiviscere prohibitum, et funditus exstirpatum, tam a sancto Damaso, quam a S. Leone viris Apostolicis, atque ab universis synodali auctoritate episcopis, reprehensibilem, atque oppido inolitum usum, eo quod quidam chorepiscopi, (qui et a praedictorum antecessorum sanctorum Apostolicorum patribus et viris Apostolicis, et ab ipsis, sive a nobis sunt prohibiti, sicut eorum hactenus testantur decreta, ultra modum suum progredientes, donum sancti spiritus per impositionem manuum tradant, et alia, quae solum pontificibus debentur, contrafas peragant, praesertim cum nullus ex septuaginta discipulis, quorum speciem in ecclesia gerunt, legatur, donum spiritus sancti per manus impositionem, tradidisse. Quod autem solis Apostolicis, eorumque successoribus proprii sit officii tradere spiritum sanctum, liber Actuum Apostolorum docet.

Itaque cum haec tam clara sint de Epistola secunda Nicolai I. valde dubito, quae est Cordesii studio in lucem edita.

§. 10. Synodus dioecesana Dilingae habita, anno 1548. Chorepiscopis tribuit Archidiaconorum, et Decanorum ruralium officium; itac. 7. et Archipresbyteros iisdem consociat. Itaque nomen Chorepiscopi retinere, non est contra canones, modo episcopalia munia, ut ordinandi, et similia non exerceant, sed suo munere contenti intra terminos praescriptos se contineant. Quod si vero aliquis, quos nunc suffraganeos dicimus, in aliquo episcopatu etiam ad gubernationem adhibeatur, poterit ille dici Chorepiscopus, et esse verus Episcopus; Chorepiscopus in illa dioecesi cuius Episcopum adiuvat: Verus Episcopus suae ditionis, ad quam accessus illi negatur.

CAPUT XL. Praepositorum, Decanorum, Primiceriorum, aliorumque munia.

§. 1. MULTA in Ecclesia non dignitatum modo sed etiam officiorum nomina, quemadmodum in militia sub imperatore legati tribuni, primipili, centuriones, optiones, decadarchi, ita quoque in hac sacra militia Ecclesiae varii sunt ordines, et magistratus subordinati. Ideo et castrorum acies ordinata dicitur.

§. 2. Primum locum tenuere praepositi, qui tamen olim duplices fuere, vel ex corpore cleri, vel saeculares; De saecularibus intellego cap. 50. statutorum Concilii Moguntiaceni sub Richolpho Archiepiscope anno 813. Omnibus igitur Episcopis, Abbatibus, cunctoque clero omnino praecipimus, vicedominos, praepositos, advocatos, sive defensores bonos habere, non malos, non crudeles, non cupidos, non periuros, non falsitatem amantes, sed Deum timentes, et in omnibus iustitiam diligentes. De iudicibus autem vel centenariis atque tribunis seuvicariis, dignum esse censemus, ut si mali reperti fuerint, de ministerio suo abiciantur.

§. 3. Praepositi saeculares cum minus fideles essent, constituti sunt ex ipso clero viri zelosi, prudentes, in agendo dexteri, qui iura, possessiones, reditusque singulorum, atque omnium curarent. Atque in monasteriis ipsis ex religiosis: ita est in Concilio Aquisgran. sub Steph. 5. Luduico 1. c. 139. Quamvis omnes qui praesunt praepositi vite dicantur: usus tamen obtinuit, eos vocari praepositos, qui quandam prioratus curam sub aliis praelatis gerunt. Hi tamen, qui iuxta hunc morem praepositi vocantur, tales et tam strenui a praelatis sunt constituendi, qui et vitae probabilis sint, et ea quae sibi iniuncta sunt, fideliter humilitterque expleant. Et pro eo, quod aliis praelati sunt, nequaquam parvi pendant canonici instituta: sed quanto plus implicantur in fratrum curis, tanto magis studeant caelestibus obtemperare monitis. Debent igitur cunctae congregationi praepositi, esse utiles et de ministerio commisso sideliter prodesse. Ea vero, quae fratribus dare debent, cum caritate tempore opportuno incunctanter praebeant, quatenus a Domino de sideli administratione gradum bonum acquirant. Erga huiuscemodi vero delinquentes, et oboedientiam sibi commissam bene non administrantes, modus superius comprehensus, tenendus est.

Verum cum multi ex praepositis tam in clero, quam monasteriis rerum suarum satagentes, communium neglegentes, viderentur inutiles, quaerelae extortae sunt; et praepositi quidem monasteriorum in ordinem fereredacti. Nam qui solitaric habitabant, eos ad claustra revocari iubet Concilium Lateranense, monetque Episcopos ut Abbates ad hoc faciendum impellant.

Laudabilis est constitutio Concilii Coloniensis anno 15.6 [(reading uncertain: print faded)] . celebrati, part 10. c. 11. Habent quaedam monialium monasteria sumptuosos praepositos, sub quorum potestate cum omnis bonorum administratio sit, ipsi de reditibus monasticis luxuriantur. Et qui monasticae conver sationis exemplum esse debuerant, ad mundi delicias revolvuntur: fastidientes interdum similam et mella, interim monialibus ipsis vix milio et cibario pane rugientem ventrem satur antibus. Sunt quoque virginum monasteria, ubi non est victus et mensa communis, sed mos ille (quem ad Corinthios scribens Paulus, quamvis in longe sacratiori convivio damnavit) cottidianus nempe quod unaquaeque suum cibum praesumit ad manducandum: et alia quidem esurit, alia vero ebria est. Quos abusus tollere necessarium putamus, videlicet ut in illorum delicatulorum praepositorum locum probi oeconomi a nobis comprobandi (quorum victus sit monastico similis) surrogentur, qui etiam obligati erunt singulis annis rationem de receptis ac erogatis integram reddere.

Sequens deinde Synodus anno 1549. habita officii omnes praepositos admonet. Quaerela est collegiorum praepositos quosdam, ad quospraestito iuramento pertineat iura et statuta Ecclesiarum tueri, atque defendere, nihil agere minus: sed percipere tantum amplos fructus; ceterum ecclesias, quarum causa illos percipiunt, relinquere indefensas, immemores iurisiurandi, et eius quod beneficium propter officium datur. Hinc decernimus et statuimus, ut si istiusmodi praepositi a suis collegiis, ac bonorum, iurium et statutorum defensionem, expensis capitulorum, necessitatis tempore vel imminente discrimine, requisiti, muneri suo satisfacere neglexerint, et inde Collegium seu Ecclesia illa damnum accipiat: poenam incidant, pro damni accepti magnitudine et praepositi neglegentia, ab Episcopo seu superioribus taxandam et moderandam.

Hoc Coloniensis Synodi decretum ad omnes ecclesias pertinet, quia iuramentum omnium eodem tendit.

§. 4. In decanum eligi nemo potest, nisi aetate et moribus maturus, distinct 60. innovamus, Concilium Lateranens. sub Alex. 3. c. 3. decrevit, ut nemo decanatum suscipiat, nisi annum 25. attigerit, quique sit scientia et moribus commendandus, nisi sit presbyter, idem eadem distinctione; quod si diaconus electus sit, nisi presbyter ordinetur, honore privatur. Ibidem. Eodem modo Lateran. sub Callisto secundo: Nullus in Praepositum, nullus in Decanum, nullus in Archipresbyterum, nisi presbyter, nullus in Archidiaconum, nisi diaconus ordinetur. Eadem in Concil. Pictavien si anno 1100. sub Paschali 2.

§. 5. Decanum in Ecclesia sua residere necesse est. aureus canon Concilii Coloniens. anno 1549. Videmus Decanis absentibus, vel officio suo segniter perfungentibus levissimorum quorumque canonicorum et vicariorum insolentiam praevalere sere adversus meliores, pietatem et zelum bonorum haberiludibrio, officia neglegi divina, neque rite, neque ab omnibus persolvi, tantum praecipitari, vitae et morum honestatem periclitari, disciplinam prorsus nullam esse: breviter, licere pravis quibusque quidquid

libeat. Praecipimus idcirco et mandamus, ut Decam apud suas Ecclesias personaliter resideant, et officio suo per se ipsos strenue perfungantur, excessusque subditorum quoties opus erit, castigent, sub poena privationis sructuum decanalium, proratatemporis, quo absque causarationabili moniti non reside rint, fabricae, aut pauperibus applicandorum, ubi alias non est poenadigna contranor residentes decreta, nisi forte necessitatis causa contigerit eos abesse: Quo casu, capitulari alicui, qui suscepti officii rationem reddere possit, quemque inferiores revereantur, vices suas committant, nisi talem absentis vicarium pecuniaria collegiorum statuta designent.

Lodem anno Synodus Moguntina etiam sanctius constituit, et latius legem saluberrimam extendit Cap. 71. Cum constet, harum dignitatum officia maiores nostros ideo in ecclesiis instituisse, ut essent, qui disciplinam Ecclesiasticam, tamquam inspectores et moderatores, conservarent: iam vero videamus, ea ab iis occupari, qui dignitatum titulos tantum gerunt, et emolumentis gaudent, et tamen ab ecclesiis suis absunt, nihil minus quam appellationibus suis respondentes. Quare statuimus, ut posthac omnes, qui praepositorum, vel Decanorum, vel Scholasticorum, vel Custodum, vel Cantorum dignitatibus (quatenus hae ad nosiram aut comprovincialium nostrorum dispositionem pertinent) iam praesulgent, aut porro ordinandi erunt, praesentes suis ecclesiis, utilem et nomine dignam operam praestent: Non absentes, fructus tantum auferant: neque liceat cuiquam absenti, ullam harum dignitatum gerere: sed quisque tali titulo insignitus, suae ecclesiae non absens, neque conducta aliorum opera, sed residendo praesens ipse inserviat.

§. 6. Officia decanorum ista a conciliis praescribuntur. Concil. Colon anno 1536. [(reading uncertain: print faded)] c. 2 Porro cum collegiatae ecclesiae secundariae sunt post cathedrales, et instar illarum (quod ad ordines ministrantium, divinumque cultum attinet) constitutae, utrobique Decanis curae erit, ut clericos suos ad observationem piorum rituum provocent ac reducant, ut ad agendam vitam clericis dignam perpetuo cohortentur, ac impellant, ut a negotiis, a tumultibus mundanis revocent, ne magis saeculi, quam Christi milites rideantur, ut comessationibus, ebrietatibus, ac omni luxui interdicant, deniave ut suo officio satisfacere compellant.

Augustensis Synodus anno 1547. c. 9. Decanus Collegii sui clericos et familiam in officio quemque suo contineat, exemplo alios praecedat, vitae morumque honestatem in habitu et disciplina, debitumque in divinorum officiorum persolutione et caerimoniis exigat: Ebrios, aleatores, percussores, scortatores, et officii sui immemores corripiat, sacris abigat, et iure sibi competenti multet.

Iterum Colon. c. 9. Quo ergo haec quae diximus, repurgentur, ac debite simul cum omnibus aliis ad divini officii prosecutionem ac chori disciplinam spectantibus observentur, Decanus diligenter invigilabit, hinc et hinc circumspiciens, ne quid inordinate fiat.

Etc. 25. Eius officium cum potestate sic describit. Si quos Decanus rebelles cernat si divini cultus atque sui officii neglegentiores, si rixosos, si litigiosos, si percussores si aleatores, si scorta foventes, aut aliis publicis criminibus irretitos, atque hi fraternam correptionem audire recusaverint, agat in his capitulis quod iubet Paulus: Peccantes coram omnibus argue: Tum si resipiscere nolint, arceat a sacris, prohibeat [(reading uncertain: print faded)] participare fructus, donec ad meliorem vitae frugem revertantur sic tamen, ut hic servetur regula Apostolica: Corripite inquietos, consolamini pusillanimes patientes estote ad omnes, et neque ira, neque odium, neque rancor ullas sibi partes vendicet. Nam illa praepositorum sollicitudo est utilis, illa cautela est laudabilis, in qua totum ratio agit, et furor nihil sibi vendicat. Ira enim saepe etiam innocentes ad crimen inducit. Dum enim iusto amplius irascimur, et volumus aliena coercere peccata, graviora commitimus. Per haec tamen nostris ac ecclesiarum provinciae nostrae privilegiis ac legitimis consuetudinibus, et praesertim mori ac consuetudini quae in aliquibus ecclesiis est, (nempe ut causae disciplinae per Diaconos diiudicentur) nihil praeiudicamus: modo tamen diaconi, suo officio gnaviter ac strenue incumbant ac satisfaciant. Quod si Decanus, et capitulum, neglegentes, aut eisdem criminibus irretiti fuerint, ad iuris communis dispositionem redire necesse erit.

Gravissima est igitur provincia Decanorum, ut ad quos totius Collegii, disciplina, mores, cultus divini ratio pertinet; nisi enim pius, prudens, vigilans, fortis, ad monendum interritus est, si vitia, abususque dissimulat, omnium animarum sanguis de manu eius requiretur Ille in omnium ore psalmos praecipitat, omnium linguis fabulatur; Quod enim ex officio tenetur, ex auctoritate potest emendare, censetur facere, si neglegit.

§. 7. Habent et parochi in vicis, pagis, oppidisque suos decanos, seu praesides, quos rurales appellant. Horum officia Synodus Trevirens. anno 1548. exponit. Archipresbyteri vero, qui et decani rurales appellantur, cum ad synodi consessum admissi sint, etiam cum pastorum, et sui ipsorum officii rationem reddere Reverendiss. domino nostro iubentur: quandoquidem ad eos pertinet, publica subditorum delicta corripere, animarum curaeconsulere, omnes pura verbi Dei doctrina pascere, miseros atque calamitosos consolando sustentare, Ecclesiae in omnibus bene praesse, denique ipsos sana vivendi exempla, verbo, et opere exhibere: quod qui faciunt, eos duplici honore dignos Apost. iudicat. Nam turpissimum Ethnicus esse censet, committere, quod doces alios, non esse committendum. De iis igitur, tum etiam de aliis sacerdote dignis curis, respondere suae Reverendissimae gratiae debent, quo cognoscat illorum in administrandis officiis integritatem. Eo sane nomine bonis ac lubenter parituris gratiam et laudem referri: malos vero et reprobos, cuiuscumque conditionis fuerint, ignominia et poena posthac Ecclesiasticae censurae vigore, affici imperabit.

Qui nunc decani vocantur, olim videntur. Archipresbyteri fuisse, est enim uterque princeps sui collegii, primarii viri enim decani etiam dici solent, et honoratus est numerus denarius, adeo ut decumana dicantur, quae magna sunt. Nunc tamen archipresbyter et decanus diversas functiones habent; et archipresbyter quidem ordinario iure in gubernatione subicitur archidiacono, de canus nequaquam. Archipresbyter fere vices Episcopi absentis gerit. Vide Leon. const. ult. de officio archipresbyteri.

§. 8. Scholastici officium est, vel instituere, vel curare ut instituatur iuventus. Praeest ille domicellaribus quos vocant, qui nisi omni cura instituantur, ad officia divina exerceantur, spes bonorum Ecclesiasticorum in ipsa herba praeciditur. Metropolitano vero scholastico generalis scholarum inspectio, commissa censetur.

Aliud etiam ei dignitati adiunctum est officium, nempe, ordinandos examinandi, praesidet enim examini scholasticus cathedralis ecclesiae.

De omnibus hisce uno verbo paene Coloniensis Synodus c. 3. Sunt in hisce Ecclesiis diversi ministrandum gradus: nempe Praepositi, Decani, Archidiaconi, Scholastici, Cantores, qui et Cbori Episcopi, Thesaurarii, qui et Sacristae seu Custedes, Canonici et Vicarii, atque id genus alii. Interpretetur quisque vocabulum suum, et curet esse, quod dicitur, secundum veterem patrum institutionem ac regulam. Atque eo solo fecerint, ut cum nostrae, tum omnium piorum exspectationi magua ex parte respondisse videantur.

§. 9. Primicerius est quicumque est [Gap desc: Greek words] , primus in ordine, sive dignior ceteris [Gap desc: Greek words] . In cera autem scribere moris erat. Plin. l. 2. Epist. Erat in proximo non venabulum, aut lancea, sed stilus aut pugillaris: meditabar aliqua annotabamque, ut si manus vacuas, plenas tamen ceras reportarem. Primicenius autem qui in prima cera, hoc est, primus in choro inter cantores scriptus erat, in ima cera apud Suetonium qui in extremis. Eius officium describitur lib. 1. decret. t. 25. cap. 1. Ut primicerius sciat se esse sub archidiacono sicut archipresbyter: et ad eius curam specialiter pertinere, ut praesit in docendo diaconis, vel reliquis gradibus ecclesiasticis in ordine positis: ut ipse disciplinae et custodiae insistar, sicut pro animabus eorum coram Deo rationem est redditurus: et ut ipse diaconibus donet lectiones, quae ad nocturna officia clericorum pertinent: et de singulis studium habeat, ut in quacumque re capacem sensum habuerit, absque ulla vacet neglegentia, aut a quo ipse iusserit instruantur.

Et dist. 25. cap. 1. [(reading uncertain: print faded)] Ad primicerium pertinent acoluthi, exorcistae, psalmistae, atque lectores, signum quoque pro officio clericorum, pro vitae honestate et officii meditandi, et peragendi sollicite lectiones, benedictiones, psalmum, laudes, offertorium, et responsoria, quis clericorum dicere debeat. Ordo quoque et modus psallendi in choro pro sollemnitate temporum: ordinatio quoque pro luminaribus deportandis. Si quid etiam necessarium est pro reparatione basilicarum, quae sunt in urbe, ipse denuntiat sacerdoti: epistolas episcopi pro diebus ieiuniorum pro parochianis per ostiarios ipse dirigat: clericos, quos delinquere cognoscit, ipse distringat; quos vero emendare non valet, eorum excessus ad agnitionem episcopi deferat: basilicanos ipse constituat, et matriculam ipse disponat. Quando autem primicerius absens est, ea quae praedicta sunt ipse exquirat, qui ei aut lege proximus est, aut eruditione. Ad thesaurarium pertinet basilicarum, et ostiarii ordinatio, incensi praeparatio, cura chrismatis conficiendi, cura baptisterii ordinandi, praeparatio luminariorum in sacrario et in sacrificiis.

Beneficium et dignitas fuit primiceriatus, cum itaque officio non fungeretur primicerius, Tullenses canonici, ut est in rescripto Innocentii tertii, hoc officium sustulerunt.

§. 10. Sunt et alia officiorum, et dignitatum genera. Tolosae et alibi summa dignitas est post praepositum Cancellarii Academici, qui et ipse canonicus est, Coloniae ipse praepositus Metropolitanus est Cancellarius, Moguntiae custos Cancellarium constituit. Vide de his l. 5. decret. de magistris, c. quamvis.

Officiales et Vicarii Episcoporum iurisdictionem vice Episcopi exercent. In nova. 16. q 7.

Thesaurarius est [Gap desc: Greek words] , qui pretiosa custodit, qui et custos alibi nominatur.

Sacrista supellectilis sacrae, luminariumque curam habet; l. 2 decret. 26.

Custos Sacristae minister est. ibidem c. 1.

Oeconomus qui res Ecclesiae dispensat, pauperum dispensator.

Vicedominus ille in Episcopatu dicitur; qui in Ecclesiis particularibus Oeconomus.

Syndicus qui lites persequitur, et iura Ecclesiae controversa defendit.

Cellarius cui vini dispensatio, et crebro srumenti, aliarumque rerum est commissa.

Sunt et Parochi, Vicarii, Capellani, Pensionarii, Orphanotrophi, qui omnes ex necessitate, et utilitate Ecclesiae constitui debent. Sed de his speciatim agendum est, quemadmodum de Canonicis.

CAPUT XLI. Canonicorum instituta in ecclesia laudabilia, et leges de illis salutares.

§. 1. CAnonicorum officium est canonice vivere. de consecrat. dist. 5. cap. 34. In omnibus igitur (quantum humana permittit fragilit as) decrevimus, ut Canonici clerici Canonice vivant, observantes divinae scripture doctrinam et documenta sanctorum patrum: et nihil sine licentia episcopi sui, vel magistri eorum incomposite agere praesumant, in unoquoque episcopatu ut simul manducent et dormiant, ubi his facultas faciendi id suppetit: vel quo de rebus ecclesiasticis stipendio accipiunt, in suo claustro maneant: et singulis diebus mane primo ad lectionem veniant, et audiant quid eis imperetur. Ad mensam vero similiter lectionem audiant, et oboedientiam secundum canones sius ministris exhibeant.

Canonici clercorum honoratiores sunt; dicti sunt, vel quod secundum cunones Apostolicos, et conciliorum vivant, vel quia relati sunt in canonem, graeci [Gap desc: Greek words] , hoc est, in album Ecclesiae relati, ut statam annonam consequantur, vocemque et ius dicendae sententiae in capitulo habeant; [Gap desc: Greek words] harmonici, qui primas partes rationi tribucbant, a pythagoricis dicebantur.

Dicuntur iidem praebendati, quamvis praebenda latius pateat, quam canonicatus. Praebenda olim dicebantur, quae Parochi legatis publice missis praebere tenebantur, Horat. ser. Satyr. 5.

Proxima Campano ponti, quae villula tectum
Praebuit, et parochi quae debent ligua, salemque.

Praebenda igitur dicitur in Ecclesia ius Ecclesiasticum, (nam de laicalibus praebendis nonagimus) recipiendi certos proventus annuos in Ecclesia, propter ministerium divinorum officiorum, quod obit, is qui sructibus praebendae vivit. Huic iuri cum est adiunctum ius suffragii in capitulo, si reliqua adsint, vocatur praebenda canonicalis; quamvis enim canonici aliqui non sint in capitulo, habent tamen praebendas canonicales, sed aliqua causa obstat, quo minus admittantur.

Ad praebendae fructus igitur legitime suscipiendos opus est habere titulum, et legitimam possessionem, deinde ut divinis in ossiciis, quibus deputatus est, versetur. Beneficium enim datur propter ossicium. Ita omnes fundationes, omnesque canones.

§. 2. Canonicis solent triplicia stipendia dari: Nam velannua sunt, et corpus vocant; vel diurna, quas praesentias appellant; quae solis praesentiabus distribuuntur. Denique sunt quaedam collectae a capitulis, praeter corpus, et praesentias, quas fructus mensae nominant, haec distribuuntur pro arbitrio canonicorum. Quia vero

quorundam avaritia tanta est, et cum aviditate iunctus torpor, ut omnibus in locis venentur praebendas, uno quidem in loco resideant, ad alia collegia colligendorum fructuum causa prosiciscantur, consultum foret, quandocumque, et ubicumque fieri potest, corpora in praesentias commutare, aut saltem minuere corpora, augere praesentias. Verum de hisce deinceps agam.

§. 3. Canonicatus, et praebendae in universum duplices sunt. Aliae sunt Cathedrales, aliae secundariarum ecclesiarum, unde invaluit illa distinctio, ut dicatur Clerus primarius, qui in aede cathedrali Deo servit, secundarius qui in aliis collegiatis Ecclesiis. Solent etiam praebendae et canonicatus vocari beneficia; quia benevole dantur ab Ecclesia, et gratis, cum gaudio recipientis, et dantis, duo autem continent, ius fructuum recipiendorum, et obsequii Deo exhibendi obligationem. Datur autem beneficium propter officium. Ideo cum cessat officium, subtrahitur beneficium; et cum retinetur abdicato officio, iniuria Deo, et Ecclesiae insertur. Ego in paucas leges totam rationem conferri posse puto.

Lex 1. In beneficii collatione nihil collator sibi retineat, nihil speret, non obsequium, non pecuniam. Quia Deo ministrum constituit, non debet in re sacra fenerator esse, et sibi partem ex patrimonio Ecclesiae vindicare, multo minus servi Dei officia cum Deo dividere.

Lex 2. Resideant in suis ecclesiis. Ideo enim et fundatae sunt, et privilegia acceperunt ab Imperatoribus, tit. de clericis non residentibus. Hoc loco horresco referens, quando fraudes, qua Deum miseri homines circumvenire satagunt, recordor. Iam olim hoc malum coepit, ut magnos proventus parum, aut nihil agendo conquireret cupiditas. Quotus quisque debito more praesens est? Sed audiamus patres nostros, anno 1286. in concil. Ravennati sub Honorio quarto ita definitum est. Rub. 5. Dignum est, ut quos ad vitae decora, domesticae laudis exempla non revocant, saltem correctionis medicina compescat. Sane relatu comperimus plurimorum, in nonnullis ecclesiis nostrae provinciae, consuetudine observari, et in aliquibus aliis constitutione firmatum, ut praeter reditus beneficiorum, et praebendarum; de quibus nihil ad praesens volumus immutari; prout cottidie resident, reditus aliquos alios, tantum in ecclesiae residentes, pro rata residentiae, quam in ecclesia faciunt, percipiant: et quod ad huiusmodi consuetudinem et statutum, quidam prava interpretatione obaudientcs, ac minus, quae Dei sunt, cogitantes, in animarum suarum periculo; dum tamen in camera sua resideaut, dato quod intrent in ecclesiam ad divinum officium celebrandum, tantum semel in mense, ipsos reditus specialiter ob favorem residentiae deputatos, ut Deo, et ecclesia serviatur, et divinae laudis organa, in ipsa, horis singulis decantentur, sibi usurpant: propter quae generatur grande scandalum proximorum, qui ecclesiae militant, prout debent, acrefrigescit in eis laudabile propositum, quod habebant. Ne igitur culparum illorum efficiamur participes, ipsa prava interpretatione summota, aec tali consuetudine observata, statuimus declarando, et statuendo declaramus, ut illi tantum dicantur in ecclesiae residentes, quoad praemissos reditus, qui distribuuntur, prout cottidie resident, seu sit bladum, seu vinum, sive sint pecuniae, vel alia bona; qui in ecclesia suae confratribus aliis horis debitis pensum servitutis nostrae, videlicet matutinum, laudes, primam, tertiam, sextam, nonam, vesperas, completoriumque per solverint: alioquin percipiant ex ipsis reditibus, nisi prout servierint ecclesiae, iuxta ordonationem nostram, infra pro xime annotatam. Et ut haec constitutio inviolabiliter servetur, volumus, et sub excommunicationis poena mandamus, ut infra duos menses a die publicationis prae sentis concilii comput andos, omnes et singuli clerici ecclesiarum nostrae provinciae, ubi sunt plures clerici ordinati, et tales sunt reditus, de quibus supra praemisimus, hanc teneantur constitutionem sacramento firmare, et omnes etiam qui in posterum assumentur, antequam ad reditus admittantur. Ubi vero in ecclesia reditus tales non sunt, dioecesani locorum in synodis suis, quas eos contigerit celebrare, provideant, prout secundum Deum melius poterunt, ne in ipsis ecclesiis, horis canomcis, officium neglegatur. Quod si maior de Capitulo, vel ubi omnes sunt pares, qui proximo ipsis clericis praeest, non fecerit hoc sacramentum praestari, sub beneficii periculo subiacebit, multandus per provinciale concilium, seu superiorem ipsius, vel per alium qui hoc possit.

Proximum suprascriptum Concilium, in quantum rite possumus, ordinare et declarare volentes, statuimus, ut infra duorum mensium spatium, a die publicationis huius Concilii ordinetur, quot, et quantum habere debeat, qui matutino interfuerit, et aliis horis Cano nicis, ex reditibus. De quibus supra proximo Concilio est praemissum, ubi tales sunt reditus. Et qui a in specie dare in hoc doctrinam non possumus, cum aliquae Ecclesiae plus abundent, aliae vero minus, prout possumus, providemus hoc modo, videlicet, ut qui matutino interfuerit, duplum eius habeat, quod habebit, qui erit in Missa. Qui autem Tertiae, et Sextae, medietatem eius habeat quod ei fuerit datum in Missa: Et idem in Nona servetur, quod est in Tertia et Sexta praemissum. Qui autem in Vesperis, et Completorio, tantum habeat, quantum qui Missae interfuerit, secundum praemissa. Ut clare intellegas, suppone quod decem sint denarii, distribuem di in dies pro quolibet Canonico: de ipsis decem denariis dabis ei, qui interfuerit matutino, denarios quatuor: qui Missae, duos: qui Tertiae, et Sextae; unum: Et unum, qui Nonae: et qui Vesperis interfuerit, et Completorio, dabis duos denarios, ut dedisti in Missa. Verum quia necsicest, secundum quod praemissum est, ad plenum contra dolosos provisum, qui venirepossent ad horas Canonicas, non tamen hora debita, et si in hora debita, non tamen starent, quousque officium compleretur, contra eos statuimus, ut is dicatur matutino interesse, qui ad Ecclesiam venerit, antequam, Venite, cum hymno cantetur, cum hymnus dicitur: alias cum dicetur, Venite, cum primo psalmo; ex quo hymnus tunc non cantatur; et steterit, quousque Prima completa fuerit. Qui Missae, antequam cantetur Kyrieeleyson, et steterit, quousque fuerit finita Missa. qui Tertiae, Sextae, Nonae, Vesperis, et Completorio, antequam psalmi incipiantur, et steterint, quousque diclae horae fuerint perfectae, aliter nihil percipiant. Quicumque autem contra fecerit, praeter reatum periurii, teneatur ad duplum illius, quod perceperit, restituendum Ecclesiae cui servitium debitum est subtractum, convertendum in ornamenta ipsius Ecclesiae.

Eadem deinde anno 1317. multo vehementius in Ravennate Concilio tractata, et definita sunt.

Non posium quin Concilii Basilcens. sess. 21. verba adscribam: Qui in matutinis ante finem psalmi, Venite exsultemus, in aliis horis ante finem primi psalmi, in Missa ante ultimum Kyrieeleison, usque in finem divino officio non interfuerit, nisi forte necessitate cogente, ac petita et obtenta a praeside chori licentia, discedere oporteat, pro illa hora absens censeatur, salvis ecclesiarum consuetudinibus, si quae forte circa hoc arctiores exsistant. Idem in his observetur qui a principio usque in finem in processionibus non permanserint. Pro cuius exsecutione deputetur aliquis, onus habens notandi personas singulas statuto tempore non convenientes,

iuramento adstrictus agere fidelitter, et nulli parcere. Iubet etiam haec sancta synodus, quod in illis ecclesiis, in quibus singulis horis certae distributiones statutae non sunt, omnino etiam de grossis fructibus, si opus sit, deputentur, ut iuxta mensuram laboris plus minusue quisque capiat emolunenti, tollens prorsus abusum illum, quo in una Dunt axat hora praesens, totius diei distributiones usurpat: et illumquo Praepositi, vel Decani, aut alii officiales, ex hoc solum, quod officiales sunt, licet actualiter pro utilitate ecclesiae non absint, cottidian is distributiones percipiunt.

Iam supra mentionem feci concil. Moguntini sub Sebastiano anno 1549. in quo c. 72. his verbis res imperatur. Cum Apostolus victu, adeoque ipsa vita, indignos iudicet homines otiosos, qui panem non labore suo partum, cum gravamine aliorum edunt: quanto graviori indignationi divinae eos subiacere putandum est, qui census Ecclesiae, sanctoruin Martyrum patrimonia et donariapiae plebis, ad divini Ministerii sustentationem collata, otiose absumunt, pro uns debita ipsis ecclesiis obsequia rependere non curantes? Nos igitur periculo animarum obviare, et necessitati ecclesiarum consulere volentes, praesenti statuto decernimus et ordinamus, ne posthac in Metropolitana, Cathedralibus, Collegiatis, aut quibuscumque aliis nostris, et nobis subiectis ecclesiis, per universam provin iam constitutis, cottidianae distributiones ad brevissima quaedam momenta, puta ad lectionem Epistolae, seu unius Psalmi, aut Responsorii sed integris ac totis officiis, et horis assignentur, et iis modotribuantur, qui officiis divinis, de quibus emolumenta dantur, ab initio ad finem interfuerint. Hi vero qui excursus et recursus suos ita partiri consueverunt, ut de laboribus minimum, de emolumentis autem plurimum percipetentun posterum nisi integris officiis et horis interesse studeant, illius officii aut horae fructu in torum multentur, quibuscumque irrationabilibus aut pravis consuetudinibus (quae potius corruptelae censendae sunt) non obstantibus. Si qui tamen infirmitate aut legitima causa impediantur, apud Praelatum aut alium, tui de Ecclesiae consuetudine competit, se excusent, et veniam absentiae suae impetrent: Canonicos vero, per actus Capitulares ab ingressu chori, quamdiu Capitulis intersunt, et non diutius, excusari volumus. In qua re Decanos ecclesiarum, aut quibus ea cura protepore incumbit, monemus, eisdem praecipientes, ne, extra ne cessitatem, Capitula indicant in eam horam, qua divina officia per aguntur: cum possint aut maturius, aut serius Capitula haberi, ut ipsi etiam Praelati et Canonici divinis officiis commodius interesse queant. Quos utique, supra chori officia, quae ipsis incumbunt cum vicariis communia, actuum Capitularium labor gravare non debet: cum supra communes distributiones, de praebendis suis amphore etiam emolumento potiantur.

Simili modo distributiones, quae de processionibus percipiuntur, his modo dari volumus, qui eisdem ab initio ad finem praesentes interesse persever averint.

Et ne beneficia per ecclesias debitis obsequiis fraudentur, omnibus beneficiorum possessoribus, sub amissione beneficiorum, iniungimus, ut ordines, quos eorum benificia requirunt, si nondum habent, proximis temporibus a iuris statutis recipiant: Ad quod etiam Cano nicos Ecclesiarum, pro suo quemque ordine teneri volumus, ut obsequium, quod quisque pro officii sui exigentia ecclesiae debet, cum res postulat, per se praestare queat.

Eodem modo Mediolanen. 5. c. de residentia multa gravissime sanctissimeque sancit. et Mediol. 1. de residentia. Videatur de hisce sessio 6. Trident. synodi.

Lex 3. A Laico beneficium nemo accipiat.

Cum secundum Apostolum, nemo sibi debeat honorem assumere, nisi tamquam Aaron a Deo fuerit vocatus, hoc minus considerant, et Attendunt, suae salutis obliti, qui se intrudunt ad dignitates Ecclesiasticas, vel beneficia, et eligi et intrudi procurant per potentiam laicaleum: U olentes igitur talibus et similibus remediis quibus possumus obviare, statuimus et districtius prohibemus, ne quis talia de cetero praesumat attentare, vel attentari sustineat, vel procuret. Et si quis contra fecerit, non solum non confirmetur, nec instituatur, sed omni spe promotionis, in tota Ravenate provincia, per dioece sanum similiter exuatur: et nihilominus ipso facto sit excommunicatus, et omni privilegio ecclesiasticae protectionis, ac defensionis exutus sit.

Lex 4. Non modo pro beneficio nihil petatur, sed nec sponte oblatum recipiatur; nec ea conditione ut is qui accepit, ad nutum vel dantis, vel alterius cedat. Mediol. 1.

Lex 5. Qui sic dederit, iure dandi, nominandi, praesentandi privatur, immo et eligendi; qui acceperit fructus suos non facit, Mediol. 1. §. Quae pertinent ad beneficiorum collationem.

Lex 6. Accepturi beneficium iureiurando Simoniace se non egisse, affirment. Sic est in Mediol. 1. §. Neminem autem vel praesentatum, vel nominatum, vel electum, vel ab inferioribus provisum prius admittant, aut instituant Episcopi, quam infra scriprum iusiurandum ab eo exegerit. Ego N. praesentatus, vel electus etc. ad beneficium N. iuroper sacrosancia Dei Euangelia, quae meis manibus tango, neque me beneficii obtinendi causa, aut ut ad id praesentarer, vel nominarer etc. neque quemquam alium, meo nomme aut consentiente, vel sciente me, quidquam collatori, patrono, seu alii cuipiam ea de causa promisisse, aut dedisse, aut compensasse, aut prius datum confirmasse, vel apud quemquam deposuisse.

Neque mutuo dedisse, vel locasse, vel prius mutuo datum, commodatum, locatum, aut quocumque modo debitum remisisse, aut relaxasse. Nec de domibus, terris, praediis, editibus eius ecclesiae, fructibusue, decimis, aut oblatio ibus eiusdem praeteritis, praesentibus aut futuris donationem, remissionem, locatione mue fecisse, promisisse aut inivisse, aut alium, mandante, vel consentiente me promisisse, fecisse, aut inivisse. Ita me Deus adiuvet, et haec sancta Dei Euangelia.

Lex 7. Internuntii Simoniacorum plectantur, notarii advocati, procuratores, et interpositores, fideiussores. ibidem.

Lex 8. Ambitiose petens biennio careat, itemque qui nondum vacantia postularint.

Lex 9. Uni plura ne dentur. Antiqua et saepe repetita lex, sed quae saepe violatur; multi posfident plura, pauci sunt, qui non cupiant plura.

Ego primum statuta legesque Ecclesiae, deinde meam sententiam proponam. Nam de praebendis, et dignitat. c. iam dudum statuium: ut primum beneficium ipso iure amittatur, si aliud recipitur. Et de elect. c. dudum. vetatur ne sine dispensatione obtineatur. Itaque duo statuenda sunt: Primum pluralitatem gravissime prohibitam esse, praesertim in curatis. Secundum dispensari in ca lege posse. De primo igitur sic statuunt Patres, Concilia, Pontifices. Concil. Claromontanum anno 1095. sub Urbano 2. c. 22. U nulli clericorum liceat deinceps in duabus civitatibus duas praebendas obtinere, cum duos titulos non possit habere. Iam vero titulorum multitudo honori ducitur. Et appendix Eater. ubi Alexander 3 Burdegalensi scribit. Ut alterum eius Archidiaconus resignet. Et Lateran. sub Innocentio 3. [(reading uncertain: print faded)] cap. 29. De multa

providentia fuit in Lateranensi Concilio prohibitum, ut nullus diversas dignitates ecclesiasticas et plures parochiales ecclesias reciperet contra sacrorum canonum instituta. Alioquin et recipiens, sicreceptum amitteret, et largiendi potestate conserens privaretur. Quia veropropter praesumptiones, et cupiditates quorundam, nullus hactenus fructus, aut verus de praedicto statuto provenit, nos evidentus, et expressius occurrere cupientes praesenti decreto statuimus, ut quicumque receperit aliquod beneficium, habens curam animarum annexam, si priustale beneficium obtinebat, eo sit iure ipso privatus, et si forte illud retinere contenderit, alio etiam spolietur.

Ubi de duobus curatis tantum agitur, non simplicibus. At Concil. Salisburg. sub Greg. 10. de omnibus agit. Cum in provincia Salzburg. diversi clerici saeculares non ponentes terminum avaritiae, nec salutem propriam praetendentes, onerare se pluribus beneficiis ecclesiasticis non formident; nos, qui aliorum indigentiis, et saluti occurrere cupimus, et ecclesiarum necessitatibus providere, auctoritate praesentis Concilii firmiter et districte praecipimus, ut singuli plura beneficia possidentes, aut recepto ultimo sint contenti, aut in ipso proximo provinciali concilio, seu Episcopali Synodo, quem terminum ipsis peremptorium assignamus, legitimis documentis edoceant, secum esse per eum, qui de iure hoc facere potuerit, dispensatum, alioquin nos tam formam Canonum, circa hoc traditam, quam statutum bonae memoriae Domini Guidonis Cardinalis quondam in provincia nostra A. S. L. providere curabimus beneficiis et personis.

Eadem mente Augustana anno 1548. c. 11. Quicumque vel cupiditate, vel quovis etiam honesto colore impellente, plura beneficia ecclesiastica obtinent, hoc nostro mandato iubentur, sicuti districte praecipiendo mandamus, ut retento quod ex illis maluerint unico beneficio, cetera intra annum resignent, aut nobis vel deputatis ad hoc nostris, dispensationum suarum privilegia huiusmodi ostendant. Quod nisi debita oboedientia praestiterint sciant se ex nostra diligentia in recta et vera ecclesiasticorum beneficiorum dispensatione adhibenda, inobedientia aut cupiditatis suae poenas legitimas suscepturos.

Et Moguntinum sub Sebastiano c. 64. de curatis potissimum agit. Res ipsa loquitur, plura beneficia, potissimum quibus animarum cura submissa est, non sine gravi ecclesiarum damno ab uno obtineri, cum unus in pluribus ecclesiis rite officia persolvere, aut rebus earum necessariam curam impendere nequeat. Nos igitur, iuxta reformationis commonitionem, contra hanc ecclesiarum calamitatem velut salubre remedium, illud Lugdunensis Concilii decretum opponentes, singulos eiusmodi curatorum beneficiorum detentores monemus, et districte eis praecipiedo iniungimus, ut intra trimestre tempus, post buius Synodi provincialis exitum, nobis aut comprovincialibus nostris, locorum ordinariis dispensationes, quarum praetextu eiusmodi beneficia obtinent, exhibeant. Quod ni fecerint, talia beneficia quasi eo ipso illicite obtineri convincantur, post trimestre tempus elapsum, per eos, ad quos collatio eorum pertimet, aliis personis idoneis conferri debent. Quod si dispensatio alicuius legitima et sufficiens videbitur, is beneficia sine molestia retinebit. Nihilominus tamen providebit, per idoneorum vicariorum deputationem, et congruae portionis fructuum assignationem, ne cura animarum in bis ecclesiis neglegatur, nec ipsabeneficia debitis officiis fraudentur: Alioqui neglegentiaeius, per ordinarium de fructibus beneficii suppleri, et ipse insuper subtractione certae portionis reliquorum fructuum, pro arbitrio ordinarii, puniri debet. Sin dispensationes invalidae, aut non satis legitimae visae fuerint, si is qui earum praetextu plura beneficia cur ata obtinuit, uno retento, ceter a libere resignare recusaverit: causa illius ad sedem Apostolicam referatur, eiusdemque iudicium exspectetur, quem sui beneficii modum esse velit. Quod si quis in diversis dioecesibus eiusmodi beneficia curata obtineat, a quolibet ordinario ad talem exhibitionem compelli debet. Et si legitima dispensatione munitus non fuerit, ultimo quod accepit beneficio retento, cateraresignet: cum iuxta iuris communis dispensationem, per subsequentis beneficii cur ati acceptationem, quod prius obtinebat, ipso iure vacare dignoscatur.

Eodem modo Concilium Tridentinum sess. 7. c. 2. 3. 4. Nemo, quacumque etiam dignitate, gradu, aut praeminentia praefulgens, plures Metropolitanas seu Cathedrales ecclesias, in titulum, sive commendam aut alio quovis nomine, contra sacrorum canonum instituta, recipere et simul retinere praesumat. Cum valde felix sit ille censendus, cui unam ecclesiam bene ac fructuose, et cum animarum sibi commissarum salute regere contigerit. Qui autem plures ecclesias contra praesentis decreti tenorem nunc detinent, una, quam maluerint, retenta, reliquas infra sex menses. si adliberam sedis Apostolicae dispositionem pertineant, alias infra annum dimittere teneantur [(reading uncertain: print faded)] : alioquin ecclesiae ipsae, ultimo obtenta dumtaxat excepta eo ipso vacare censeantur.

Inferiora beneficia ecclesiastica, praesertim curam animarum habentia, personis dignis, et habilibus, et quae in loco residere, ac per se ipsos curam exercere valeant, iuxta constitutionem Alexandri tertii in Lateranensi, quae incipit, Quia nonnulli; et aliam Gregorii decimi in generali Lugdunensi Concilio, quae incipit: licet canon, editam conferantur Aliter autem facta collatio, sive provisio, omnino irritetur: et ordinarius collator poenas constitutionis concilii generalis, quae incipit, grave nimis, se noverit incursurum.

Quicumque de cetero plura curata, aut alias incompatibilia beneficia ecclesiastica, sive per viam unionis ad vitam, seu commendae perpetuae, aut alio quocumque nomine, et titulo, contraformam sacrorum canonum, et praesertim constitutionis Innocentii tertii, quae incipit, Qui multa, recipere ac simul retinere praesump serit, beneficiis ipsis, iuxta ipsius constitutionis dispositionem, ipso iure, etiam praesentis canonis vigore privatus exsistat.

Idem Concilium tamen sess. 24. de omnibus sic statuit c. 17. Cum ecclesiasticus ordo pervertatur, quando unus plurium officia occupat Clericorum; sacris canonibus cautum fuit, neminem oportere in duabus ecclesiis conscribi. Verum quoniam multi improbae cupiditatis affectu se ipsos, non Deum decipientes, ea, quae bene constituta sunt, variis artibus eludere, et plura simul beneficia obtinere non erubescunt: sancta Synodus debitam regendis ecclesiis disciplinam restituere cupiens, praesenti decreto, quod in quibuscumque personis, quocumque titulo, etiamsi Cardinalatus honore fulgeant: mandat observari; statuit ut in posterum unum tantum beneficium ecclesiasticum singulis conferatur. Quod quidem si ad vitam eius, cui confertur, honeste sustentandum non sufficiat: liceat nihilominus aliud simplex sufficiens, dummodo utrumque per sonalem residentiam non requirat, eidem conferri. Haecque non modo ad cathedrales ecclesias, sed etiam ad alia omnia beneficia, tam saecularia, quam regularia quacumque etiam commendata pertineant, cuiuscumque tituli, ac qualitatis exsistant. Illi vero, qui in praesenti plures parochiales ecclesias, aut unam cathedralem, et aliam parochialem obtinent, cogantur omnino, quibuscumque dispensationibus, ac unionibus ad vitam, non obstantibus, una tantum parochiali, vel sola cathedrali retenta, alias parochiales infra spatium sex mensium dimittere: alioquin tam parochiales, quam beneficia omnia, quae obtinent,

ipso iure vacare censeantur; ac tamquam vacantia libere aliis idoneis confer antur: nec ipsi ante illa obtinentes, tuta conscientia, fructus post dictum tempus retineant. Opiat autem sancta Synodus, ut resignantium necessitatibus commoda aliqua ratione, prout summo pontifici videbitur, provideatur.

Cum igitur lex illa a multis conciliis sit constituta, firmata, acceptata, cum iura secundum eam decernant; cum etiam finis eius gravis sit, sequitur eam vehementer obligare, inviolatequc servandam esse. Quia tamen lex positiva est, et Ecclesiastica. potest summus Ecclesiae pastor in ea dispensare, quod leges ipsae satis indicant, cum vetant habere sine dispensatione plura beneficia. De hac dispensatione igitur dicendum; ne minem enim esse puto, qui plura habeat sine pontificia [(reading uncertain: print blotted)] dispensatione. Verum dispensatio an legitima sit maxime animadvertendum est, sunt enim saepe dispensationes verbo, reipsa dissipationes. Interdum in foro exteriore sunt validae, quia refutari non possunt, in conscientia criminosae, quia iustam causam non habent. Qui tamen plura possident, tenentur Vigore consilii Tridentini suas dispensationes ostendere. Sane fortiter, et religiose eam rem ursit in Concilio Augustano Cardinalis, et Augustanus Episcopus Otho. Qui requirit dispensationum diplomata, Et addit, Si qui vero post hac sedis Apostolicae dispensatione plura beneficia obtinuerint, compertumque a nobis fuerit, eidem sedi (quae in litteris, concessionibus, privilegiisque suis rationes causasque honestas et necessarias, prout suggestum ei fuerit, sequi consuevit) illusum ab impetrantibus fuisse, hi sciant nos sanctiss. domino nostro melius informato dispensationum huiusmodi revocationem procuraturos. Unde statuimus et ordinamus, ut in posterum nullus, cuiuscumque gradus, aut dignitatis fuerit, ad alterius aut plurium beneficiorum possessionem admittatur, nisi nobis tamquam ordmario loci, dispensationis eiusmodi litteras, pro sedis Apostolicae dignitate conservanda inspiciendas, prius exhibeat, Bonifacii IX. et Leonis X. maximorum pontificum constitutionibus semper salvis. Et si dispensatione dignus videbitur, nihilominus statuimus, ut tales, aut alii quicumque ecclesiarum rectores et beneficiati, vicariis suis tantam ex fructibus portionem relinquant, quanta ad hospitalitatem servandam, ad iura Episcopalia et Archidiaconalia persolvenda, aliaque onera ferenda sufficiat. Alioquin a suis beneficiis, reservato tamen unicuique patrono aut collatori iure suo, decernimus amovendos.

Merito sane; Dispensationum enim importuni efflagitatores faciunt, ut nulla sit quam accipiunt, dispensatio. Vidi diplomata dispensatoria, quorum initia, indicabant, ob magnam eruditionem, multosque labores pro Ecclesia toleratos, meritaque et vitam exemplarem, de benignitate Apostolica, cuius in tales viros praecipua debet esse affectio, cum venerabili domino N. dispensari. At venerabilis ille dominus puer erat indoctus, pravae indolis, nec recte instituebatur a suis, hic nulla fuit dispensatio, sed artificiosum sacrilegium, quo se parentes obstrinxerunt, non puer; ille enim inscius, per procuratores tamquam minorennis beneficio onerabatur.

Quamobrem prudentissime de hac re statuit Concilium Coloniense anno 1536. part. 1. c. 31. Odiosa semper apud veteres fuit plurium sacerdotiorum ambitiosa cupiditas, neque semel generalibus Conciliis damnata. In Chalcedonen. enim inter alia cautum est, clericum in duabus ecclesiis consiribi non oportere, quod difficile videatur, ut unus vicem duorum sustineat: et absurdum, si promiscuis artibus reruni turbentur officia. Id vero in primis noxium est, ubi plures parochiae, seu dignitates uni presbytero committuntur, quod solus per omnes Ecclesias, nec officium persolvere, nec rebus earum necessariam cur am impendere valeat. Quare tam eos qui de sacerdotiis eiuscemodi disponendi putestatem habent, quam qui ea caeca cupiditate ducti ambiunt, commonitos volumus, ut suos affectus canonicis institutis submittant. Qui vero dispensatione Apostolica adversus hac se tueri velint, hi viderint, ut cansam dispensationis obtentae, Deo comprobent. Neque enim sublimes, atque admodum litteratas personas suo privilegio nudamus, modo illo [(reading uncertain: print faded)] recte et secundum Deum utantur.

Dispensationes vero excutiendas docet c. 35. Quam impudenter plerique diplomatis ac dispensationibus apud sedem Apostolic am extortis, prater summi pontificis mentem (qui et vult et debet potestate sibi concessa, non ad destructionem, sed ad adificationem uti) abutantur, nullus est qui ignoret. Non prohibeo (inquit, quidam vir pius) dispensare, sed dissipare. Dispensatio quidem credita est, sed hic iam quaeritur inter dispensatores, ut fidelis quis inveniatur. Quamquam apud illos maxima culpae pars resideat, qui vel nulla, vel minus legitima, vel etiam ficta causa, supplicatoriis precibus inserta, dispensationis lectorium tandem eliciunt, quos apud Deum, qui renes et corda scrutatur, omnemque hypocrisim ac fraudem exsecratur, securos quis dixerit? Nemo tibi (ait idem ille quem iam citavimus) de dispensatione Apostolica blandiatur, cuius conscientiam divina sententia tenet alligatam. Sed quia pauci sunt, in quorum conspectu est Deus, plerique vero, qui sacra auctoritate pro sua libidine passim abutuntur: fit, ut Lugdunensis Concilii, sub Gregorio decimo celebrati, non insalubre decretum adver sus insolentiam eiuscemodi hominum in usum revocare cogamur: quo subnixi, cunctis qui talibus diplomatis sibi blandiuntur, necessitatem imponemus litteras suas nobis exhibendi, visuris, num rite impetraverint, ac recte impetratis utantur. Et ut quam maxime robustae sint dispensationes istae, curabimus tamen, ut menti canonis ac summi pontificis satisfiat: Videlicet, ne animarum cura in his ecclesiis, personatibus seu dignitatibus, quas sub hoc praetextu occupant, neglegatur, nec beneficia ipsa debitis obsequiis defraudentur.

Statuto itaque, dispensationum, ut ratae sint, legitimam debere esse causam, idque in lege, quae tot canonibus, tot conciliis firmata est, quae consensu orbis, et convicio flagitatur, cuius servandae causa manet, manebitque semper, concludemus raro, vera, et quae in caelis acceptata sit, dispensatione plura beneficia permitti.

Quod si quispiam ex me quaerat, quae vera et legitima sit causa dispensandi, respondeo, hafce esse.

Primo. Necessitatem Ecclesiae: Nam Ecclesia obaerata, in periculis constituta, potest sibi potentem Episcopum vicinum, aliumue postulare, ut defendatur, sumptu levetur, in integrum restituatur, inobedientes convertat. Idem dicendum in magna Ecclesiae utilitate, et evidenti.

Nam quamvis illi praelato commoda accedant omnia tamen ad Ecclesiae utilitatem redundant. Hac tamen in re duobus modis peccatur: 1. Cum evidens aut probabile periculum non est, et ab alio caveri, et propulsari potest. 2. cum ille potentior qui electus est, non praestat id pro. pter quod clectus est, nec ideo acceptat, ut hoc praestat.

Ad hanc necessitatis, et utilitatis causam refero; cum electione unius, alter non idoneus, vel minus idoneus repellitur. Multi enim suscipiunt magistratus politicos, et praelaturas, non quia desiderant, sed ne eo indigni provehantur. Poterit itaque dispensatio legitime peti, et dari, qua Titius beneficium accipiat, ne Caius haereticus, concubinarius, indoctus, ebriosus, dilapidator, iracundus illud invadat. Verum haec sincere coram Deo, non amore sui, autodio aliorum facienda sunt.

Secundo. Necessitatem eius, qui plura accipit, legitimam dispensationem esse affirmo. Si enim unum ad honestam sustentationem non est sufficiens, duo, aut tria etiam habere concessum est. Nam iustum est, ut qui altario servit, de altario vivat. Hoc ad eos igitur restringo, qui in Ecclesia vigilanter deserviunt. 1. q. 2. clerici, et dist. 86. Non satis. His igitur victus et vestitus debetur, et ille honestus, ut servis Dei, utpote presbyteris, ut hospitalibus, utpote qui eleemosynam dare debeant. Olim illis quorum opulenta erant patrimonia, Ecclesiae beneficia non dabantur. 1. qu. 2. Clericos autem illos convenit ecclesiae stipendiis substentari, quibus parentum, et propinquoru nulla suffragam tur bona. Qui autem bonis parentum, et opibus suis substentari possunt, si, quod pauperum est, accipiunt, sacrilegium prosecto committunt, et per abusionem talium, iudicium sibi manducant et bibunt.

Haec canon ille et sequentes inculcant, at constituto ecclesiae ordine, visum est, etiam divites, si labores pro ecclesia subeant, si divinis officiis vigilanter insistant, ab ecclesia accipere remunerationem.

In hac necessitate est expendenda conditio personae, loci, aliaque quae ad rem pertinent. Beneficium enim quod civi sufficit, nobili viro non sufficit; et quo nobilis honeste, et decenter vivere posse censetur, comiti, vel duci parum fuerit. Possunt enim, immo debent eiusmodi plures sumptus facere; quia vero et talium opera indiget ecclesia, ita eorum obsequia compensat, ne statu abdicare se, aut agnatis pudori esse cogantur: cum enim Episcopi, atque adeo Res publicae in nobiliores exsules liberaliores esse debeant, cur non etiam in sacerdotes generis claritudine fulgentes, quibus cum una praebenda non sufficiat, plures concedi possunt, ut convenienter generi, statuique domum et familiam instituere valeant.

Verum hic iam late via panditur, ad beneficiorum acervum, cum nobilitas extollitur, et dignitati nihil satis esse videtur. De quo ita iudico. Ad vivum haec, et teruncium recidi non posse, nec debere, nec enim ecclesia rationum severa exactrix est, nec pontifex [Gap desc: Greek words] , ut minima quaeque rescindat; quandoquidem enim Episcopi consiliarios, et fatrapas splendidius alunt, non debet nobiliora sua membra velut mercenarios alere Christi ecclesia.

Generatim igitur nobili canonico satis fuerit, quo alii nobiles canonici sese honeste alunt, hospitalitatemque exercent, eo quoque ille contentus esse debebit. Ubi igitur ecclesiae cathedrales, vel collegiatae sunt, in quibus nobiles uno solo beneficio contenti decenter vivunt, non possunt alii nobiles eiusdem status plura obtinere, et dispensatio ratione sustentationis causa carebit, ideoque erit apud Dei tribunal invalida. Eadem ratio est baronum, comitum, ducum, quamvis vix sit ecclesia quarum una praebenda illorum statui suficiat. Non igitur tuti sua dispensatione esse possunt, qui quina aut sena beneficia opulenta tenent, quorum quodlibet viro nobili decenter sustentando sat est. Sex enim nobiles servire pro uno possunt ecclesiae. Multo vero gravius delinquit, qui neglegenter ecclesiae deseruit, aut opes illas in res superfluas, ut splendorem domus, ditandam familiam, aedificationes impendit.

Tertio. Legitima etiam causa est dispensandi, eius, cui dispensatio conceditur, meritum, immo et parentum. Quo in genere multa sunt. Si ille vel parens in defensione ecclesiae damnum fecit, si lucra commodaque deseruit, si legationes obivit; si alia praestitit, quae vel ad spiritalem, vel temporalem utilitatem ecclesiae momentum attulerunt [(reading uncertain: print blotted)] . Nam Ecclesiam benemeritis gratiam reddere honestum est; cum vero suis patronis, militibus, ducibus integras regiones in feudum concedat. Cur non etiam ecclesiasticis plura beneficia permittat, si id illi meriti sint? Addo sic plurimis ad bene merendum animos accendi.

Quarto Potest etiam insignis alicuius eruditio id mereri, ut pluribus instruatur ecclesiae e molumentis; nam dantur illa in diligentiae, et laboris praemium, et ad alios incitandos; cum evi dens sit; ecclesiam sine accuratissima studiorum diligentia non posse consistere. Laborem autem, et studia compensari oportet. Itaque canonico nobili si Theologus, si iurisperitus sit, si eloquentia polleat, si in variis linguis sit versatus, quamvis ex una cathedrali praebenda vivere sufficienter possit, modo vir prudens, et vitae inculpatae sit, aliud etiam cathedrale beneficium ultro offerri cum dispensatione poterit; non modo ob praemium tam honeste collocatae iuventutis, et incitamentum aliorum, verum etiam, quia eiusmodi consilio, operaque plurimum prodesse possunt, ornamento sunt ecclesiis, earumque dignitatem tuentur. Idem etiam iudico, de aliis aliarum ecclesiarum canonicis eruditis: De eruditis, inquam, non qui doctoratuum bullas imperitiae suae praepandunt.

Extra hos casus nego vel centum pelles diplomatum quietam reddere conscientiam posse. Immo in hisce ipsis probo auream mediocritatem. Neque enim fieri potest, ut legitime in aliquem canonicum quamvis nobilem aut doctum, aut bene meritum decades opimarum praebendarum conferantur; cum eruditio avaritiae conciliatrix esse non debeat, et nobilitatis in erogando, non acquirendo decus elucescat, merita autem, quae ecclesiam gravant, omittantur. Qui igitur per hebdomadas beneficia disponunt, qui soli reditus capiunt integrae ecclesiae collegiatae, eos non modo ratio bonorum ecclesiasticorum, sed fraus extortae dispensationis illaqueabit. Quo enim iure ab ecclesia unus homo tantum capit, quanto viginti illi pares possent honeste sustentari? Scio offensum ire quosdam, et magnos quidem; sed veritas apud magnos et parvos eadem est. Ideo Concilium Tridentinum expresse omnes quacumque dignitate fulgeant, etiam nominatim S. R. E. Cardinales complectitur; quo ostendit ne illos quidem per ullam dispensationem posse grandes opes possidere. Nam mediocres quosdam reditus sufficere cardinalitiae dignitati, probant multorum Episcoporum, et Archiepiscoporum moderatae possessiones, et sumptus, immo multorum cardinalium. Ut vero unus cardinalium tantum possideat, quantum

decem alii, idque ex bonis ecclesiae, nec aequitas admittit, nec dispensatio efficere potest.

Haec itaque res perniciosa est, de qua sine detestatione canones numquam, loquuntur. Nam ecclesiae ministri subtrahuntur; pauperum alimenta vertuntur in luxum, animae accipientium pereunt.

Remedium est, ut latae a patribus leges serventur omnes; sed praecipue, ut cum quispiam dispensationem postulat, aetatem, genus, beneficium, reditus eius quod habet, et quod petit, minutatim describat. Deinde causam adiungat, cur in lege tam severa petat dispensationem, eamque probet: Qua examinata, si dispensatio detur, tum demum Episcopali iudicio res permittatur, ut videant in loco, ubi beneficium, aut dispensationis sollicitator est, an vera causa sit pontifici proposita; Quod si Episcopo aut commissariis nolit pontifex rem committere, possessio tamen ne detur, donec ecclesia plene Pontificem informarit. Quod si causa Pontifici reddita, non probetur, non modo, a beneficio repellatur, sed insuper etiam multetur, ut qui iniquae dispensationis sollicitator fuerit.

Mihi cum hanc sententiam dicerem, non nemo obiecit multis in locis consuetudinem diversam esse, et haec per ipsa duriter accipienda; sed cum dicerem etiam posse mandari, ut reddant, qui plura obtinent, negavit id fieri posse, sed cum extravag. de praebendis et dignitatibus ostenderem tit. 3. sententiam approbavit. Quam ob causam eam huic loco adscribam. Exsecrabilis quorundam tam religiosorum quam saecularium ambitio quae semper plus ambiens eo magis fit insatiabilis, quo sibi amplius indulgetur, et improbitas importuna petentium a nobis et praedecessoribus nostris Romanis Pontificibus non tam obtinuisse, quam extorsisse plerumque noscuntur, quod unus interdum etiam ad unum beneficium ecclesiasticum minus idoneus in diver sis ecclesiis nedum vicinis, sed etiam ab invicem longe distantibus, immo nonnumquam in diver sorum regnorum partibus situatis, duas aut tres, aut plures dignitates, personatus, officia seu Prioratus: aut diversa ecclesiastica beneficia curam animarum habentia possit dispensatione (cum alias non liceret de iure communi) recipere, et simul licite retinere: Unde inter cetera inconvenientia subscripta sequuntur: quod videlicet inter dum unius, qui unicum quamvis modicum vix officium implere sufficeret, plurimorum sibi vendicet stipendia, quae multis litteratis viris vitae puritate ac testimonio bonae famae pollentibus, qui mendicant, possent abunde sufficere, aequa distributione collata, habentibus ipsa paratur vagandi materia, divinus cultus minuitur, hospitalitas in ipsis beneficiis debita non servatur. Et dum non sunt sui in unaquaque regione rectores ecclesiarum, detrahitur commodis et honori, quae carentes defensorum auxilio in urbibus suis et libertatibus multipliciter collabuntur, et ruinis patent aedificia nobilia quae magnificentia exstruxerat decessorum et (quod amarius est dolendum) animarum cura neglegitur, et vitiorum sentibus fomentum periculose praebetur. Nos itaque tot tantisque discriminibus occurrere cupientes, onmes et singulas dispensationes super receptione aut retentione plurium dignitatum, personatuum, officiorum, Prioratuum, aut beneficiorum quibus cura animarum sit annexa, sub quacumque forma vel expressione verborum a nobis vel praedictis praedecessoribus, cuicumque personae concessas (cardinalibus tamen sanctae Romanae Ecclesiae qui circanos universali Ecclesiae serviendo singularum ecclesiarum commoditatibus se impendunt, ac regum filiis, qui propter sublimitatem eorum ac generis claritatem sunt potioris praerogativa gratiae attollendi, dumtaxat exceptis) deliberatione super hoc cum fratribus nostris habita diligenti, de ipsorum consilio et excerta scientia nostra in forma subscripta duximus taliter moderandas, quod per moderamen nostrum effrenatam circa easdem personas talium beneficiorum multitudinem refrenemus, ipsisque impetrantes fructu dispensationum huiusmodi totaliter non frustrentur. ¶ Statuimus itaque et de fratrum ipsorum consilio ordinamus, quod obtinentes nunc ex dispensatione legitima pluralitatem huiusmodi dignitatum, personatuum, officiorum aut prioratuum seu beneficiorum, quae alias absque dispensatione obtinere nequibant, unum tantum ex dignitatibus, personatibus, officiis, prioratibus, ecclesiis vel beneficiis huiusmodi, quibus cura imminet animarum, cum dignitate, personatu, vel officio, prioratu, ecclesia vel beneficio sine cura, quae habere maluerit, praetextu dispensationis sufficientis circa id eisdem indultae, possint licite retinere: Quae tamen teneantur eligere intra mensem numerandum a tempore notitiae constitutionis istius: ceteris beneficiis cum cura, vel sine cura, quae ipsius dispensationis praetextu tenebant, et quae aliter non poterant de iure absque dispensatione licite retinere, quae nos ex tunc vacare decernimus, coram ordinario sub testimonio publico intra idem tempus verbaliter et realiter cum effectu dimissis, absque eo quod ad illa numquam sine nova collatione ab eo qui facere poterit facienda, redire aut eorum administrationi se immiscere praesumant: Alioqui in tam his quam omnibus aliis beneficiis, quae virtute huiufmodi nostri moderaminis retinere poterant (ut praefertur) sint ipso iure privati, et prorsus inhabiles ad similia beneficia obtinenda. Per hoc autem iis qui dignitates, personatus, officia vel alia beneficia curam animarum habentia ex dispensatione, quae ius tribuat iuxta nostram moderationem praescriptam obtinent, et alia similia beneficia nostrorum, vel alias eorundem praedecessorum auctoritate litterarum exspectant: Cum quibus est, ut illa cum vacaverint, recipere, et una cum obtentis retinere licite valeant, dispensatum, nolumus derogari, quin ea cum vacabunt infra dicti temporis spatium possint eligere, et dimissis aliis recipere in forma praescripta, aclicite retinere: poenas similes incursuri, si huic nostrae contraire praesumpserint sanctioni. ¶ Porro quia quorundam oculos sic avarae cupiditatis vitium excaecavit, quod plurima talia beneficia simul absque dispensatione canonica retinere praesumunt: Nos de illis praesenti decreto statuimus, ut omnia et singula beneficia sint detenta, illo tamen retento, quod ultimo receperunt, dummodo in eo ex collatione canonica competat ius eisdem, intra tempus (ut praescribitur) limatum verbo et facto, ac sine fraude coram ordinario subtestimonio similiter publico dimittere teneantur. Quod si non fecerint, etiam illo sint ipso iure privati, in quo ius eis alias competebat, et inhabiles penitus ad quaecumque obtinenda beneficia ecclesiastica censeantur. ¶ Qui vero deinceps receperint dignitatem seu personatum vel officium, aut aliud beneficium animarum curam habens annexam, si antea simile beneficium obtinebant, illud (quo ipso iure postquam secundi [(reading uncertain: print faded)] possessionem habuerint, vel per eos omni dolo et fraude cessantibus quo minus habeant steterit, privati noscuntur absque more dispendio) in ordinariorum manibus dimittere debeant pari modo: Alioquin ex tunc sint ipso iure secundo privati, et nedum ad sacros susciptendos ordines, quin etiam ad habendum quodcumque beneficium ecclesiasticum inhabiles reputentur. Quae omnia et singula beneficia vacatura (ut praemittitur) vel demissa nostrae et sedis

Apostolicae dispositioni de ipsorum fratrum consilio reservamus Inhibentes ne quis praeter Romanum pontificem quacumque sit super hoc auctoritate munitus, de huiusmodi beneficiis disponere, vel circa illa per viam permutationis [(reading uncertain: print blotted)] , vel alias immutare quoquo modo praesumat. Non enim si secus actum seu tentatum fuerit, irritum decernimus et inane. ¶ Ceterum ordinarios intellegimus in casibus supradictis episcopos, in quorum civititibus vel dioecesibus consistunt beneficia seu aliquod eorum, quae debent secundum praemissa dimitti, aut ipsi qui ea debent dimittere commorantur, vel ecclesiis cathedralibus vacantibus capitula eorundem: et hi de beneficiis tam dimissis quam (ut praemittitur) perditis, nos vel Apostolicam sedem certificare stude ant quamprimum commode poterunt indilate, ut de illis salubriter disponere valeamus. ¶ Quantum autem ad modificationem attinet ante factam: illa dumtaxat et non alia beneficia ecclesiastica quocumque nomine nuncupentur, curam animarum habere censemus, quae parochias habent, in quibus est animarum cura, non per vicarios perpetuos, sed per rectores aut ministros beneficiorum ipsorum vel illorum temporales vicarios exercenda: nec non et illa quorum ministris ratione beneficiorum huiusmodi competit visitare, inquirere procurationes, recipere, suspendere, excommunicare, seu ab excommunicationis et suspensionis sententiis absolvere, de consuetudine vel de iure iuribus aliis de animarum cura loquentibus in suo robore quo ad cetera permansuris. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrorum moderationis statutorum, constitutionum, reservationis, inhibitionis, et voluntatum infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei ac beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Avinioni 13. Calend. Decembris anno secundo.

Lex 10. Nullus prima tonsura initiatus, aut etiam in ordinibus constitutus ante decimum quartum annum beneficium possit obtinere. Sancta lex; at non servatur, episcopantur in cunis, et vagitu suo parentes condemnant. Vide Trid sess. 23. c. 6. Regula Cancellariae est, ne cathedralium provisiones ante 14. annum valeant.

Lex 11. Omnes fidem profiteantur iuxta Trid. et liber ea de re scriptus in cathedrali ecclesia asservetur. ut in conc. Aquileiens de fide profitenda. Hoc enim Germaniam corrupit, quod sine morum et religionis examine ad beneficia admissi sint canonici.

Lex 12. Omnes qualescumque, officia, et ordines quos debent, per se ipsos exercere teneantur. Concil. Trid. sess. 22. c. 4. Si enim indignas preces, cantus, caerimoniarumque humilitatem sua maiestate censent, cur aliis ista facturis indigne fructus praeripiunt? De Christi patrimonio splendidi esse volunt, et ob hunc splendorem, indignum suae dominationi, nobilitati, spectabilitati arbi trantur, si Christo, a quo pascuntur, serviant.

Lex 13. Concilii Basilcensis sess. 13. decreta serventur, quae salutaria, et multa in eo legantur.

Lex 14. Omnes praebendae cathedrales habeant annexum ordinem maiorem. Quod iam fere in omnibus obtentum est, cum ad consilium, sive capitulum admittuntur.

Lex 15. Cathedrales Episcopo subiaceant quoad censuram morum, alioqui eorum iurisdictio, bonorum administratio intacta illis relinquatur. Qua de re supra dictum est.

Lex 16. Quicumque (Concil. Basileens. sess. 21. de his qui tempore divinorum vagantur per ecclesiam) in Eccesia beneficiatus, praesertim de maioribus, divinorum tempore per ecclesiam vel foris circa ipsam deambulando, aut cum aliis colloquendo, vagari vifus fuerit, non solum illius horae, sed totius diei praesentiam ipso facto amittat. Qui si semel correctus, non destiterit, per mensem distributionibus careat, vel graviori (si pertinacia exegerit) poenae subiaceat, ita ut tandem desistere cogatur. Prohibeatur etiam, ne divina officia tumultuosi quorumcumque per ecclesiam discursus impediant, aut perturbent. Regulares qui in conventualibus ecclesiis circa praedicta excesserint, gravi superioris arbitrio castigentur.

Lex 17. Non sunt elocanda beneficia.

Quoniam enormis quaedam consuetudo in quibusdam locis contra sanctorum Patrum constitutiones invaluit, ut sub annuo pretio sacerdotes ad ecclesiarum regimen constituantur: id ne fiat modis omnibus prohibemus. Quia dum sacerdotium sub huiusmodi mercede venale disponitur; ad aeternae retributionis praemium consideratio non habetur.

Lex 18. Annatis non gravanda, multo minus pensionibus, reservationibusque. Extenuant enim fructus beneficiorum, ut cum maxime egent clerici, frui illis non possint.

Lex 19. Non dividendae, nisi ubi ingentes reditus pro uno, tenues pro reliquis. Multis quoque monet Alexander 3 uni plura beneficia non committenda, nec unum inter plures dividendum. in app. Lateran. 3. parte 30.

Lex 20. Turnorum licentia omnino corrigatur, ut est in sess. 24. Trid. c. 14. Immo omnes Turnarii iurent, se legem (quae est. 8. q. 1. Moses ) servaturos, et in beneficio potius vitae meritum, quam consanguinitatis gradum spectaturos; nunc crebro viri boni, quantum Ecclesiae vita sua aedificant, tantum agnatorum vitiis destruunt.

Denique ad Dei gloriam haec dirigenda sunt, neque beneficia habenda, ut dona principum, aut patrimonialia, aut quasi tantum sint ad iuventutis, aut nobilitatis alimenta a maioribus fundata; Non omnes patresconcilia, canones, omnium fundationum diplomata, iuramenta canonicorum, statuta capitulorum, conscientiae proborum diversum omnino clamant. Testanturque beneficium dari propter officium: et tum demum iure fructus retineri, si in divino obsequio seduli sint, et frequentes.

CAPUT XLII. Opes Ecclesiarum magnas Religioni, et Politiae utiles esse.

§. 1. SACERDOTIUM Deusin veteri lege honoratum esse voluit, quod decimae concessae ditissimum fecerunt, alia quoque tam multa adiuncta fuerunt, ut si legem Dei servassent Iudaei, nulla fuisset tribus felicior Levitica. Rem sacili methodo ob oculos ponam. Numerorum 3. Levitae recensentur viginti duo milia trecenti, quamquam enim v. 39. tantum dicuntur viginti duo milia, singulares tamen summae 7500. et 8600. et 6200. efficiunt 22300. At trecenti omittuntur quia primogeniti erant, nec redimere alios poterant. Numerus autem filiorum Israel erat sexenta tria milia quingenti quinquagenta Erant igitur Levitae respectu totius Israelis, pars quasi vicesima sexta Verum quia c. 3. num. Levitae numerantur ab uno mense et supra, reliquarum vero tribuum c. 2. tantum viri pugnatores ab

anno militari, hinc consequitur, filios Israel, si ab uno mense numerati essent; maiore proportione superatos fuisse, maximus enim puerorum numerus erat in gente quam Deus cum Pharaone pugnans multiplicabat. Itaque nemo negabit Levitas partem Israelis trigesimam non fuisse. At huic parti Deus maximas opes contulit, ut ceteros prae his pauperes quasi reliquerit.

Huic tricesimae parti Deus dedit non tricesimas, sed decimas. Cum autem abunde victus ceteris suppeclitaret, certe decimae abundantis populi decimae parti sufficere potuerunt, at iam Levitarum quisque tres pro una partes tenebat. Ita Levit. 17. 30. Omnes decimae terrae, sive de frugibus, sive de pomis arborum domini sunt, et illi sanctificantur. Si quis autem voluerit redimere decimas suas asdet quintam partem earum. Nec decimae frugum dumtaxat, sed boum quoque et ovium, ut ibidem habetur. Sic Num. 18. 21. Filiis Leve dicit se dedisse omnes decimas.

Verum in decimis hoc quoque considerandum. Primo, Levitas nec agros colere solitos, nec vineas, itaque de labore populi vivebant. Hinc multo melior fuit eorum conditio, quam si decimam agrorum partem accepissent, labore enim et impendio opus fuisset. Secundo. Pecora educanda erant Israelitis, Levitae iam ablactata recipiebant. Tertio. Nec simplices erant decimae sed triplices, ut doctissime interpretatur noster Cornelius a Lapide in c. 14. Deut. v. 22. Ex hoc loco et ex Iosepho colligit Theod. hic quaest. 13. Abul. Oleast. et Caiet. duplices decimas Iudaeis quotannis fuisse praescriptas. Primae erant omnium frugum terrae, gregum et armeniorum, quae totae dabantur Levitis; neque ferebantur in Ierusalem, sed Levitae ad quos eae pertinebant, colligebant eas per civitates sibi vicinas ex hisce decimis, Levitae rursum decimam pendebant Pontifici et sacerdotibus, ut patet Num. 18. 26. et 28. ibi enim agitur de primis hisce decimis. Secundae decimae erant illae quas quotannis Hebraei separabant, post primam illam dictam decimationem, ex novem residuis sibi partibus accipiendo decimam, ut ex ea, euntes ad tabernaculum (quod ter in anno faciendum erat, ut patet Exod. 23. 17. et cap. 34. 23) partim in itinere viverent, partim offerrent hostias pacificas, de quibus comederent coram Domino, una cum Levitis quos ad epulandum secum invitabant. quod dixi de decimis hisce idem dico de primitiis: quia post primitias quae totae cedebant Domino, separabat sibi quisque aliquid, tamquam primitias secundas, quibus uteretur ascensurus ad Dominum. Idem dico de primogenitis cuium et boum, videlicet post primogenitum Deo datum, Hebraeos separasse aliud animal in hostiam pacificam. idem dico de votis et donariis. De hisce ergo secundis decimis loquitur hic lex, usque ad v. 28. de hisce etiam egit c. 12. 17. Tertiae decimae erant decimae, quae singulis trienniis separabantur, et dabantur pauperibus, viduis, pupillis, et Levitis in modum eleemosynae, ne ipsi ob paupertatem cogerentur servire gentilibus a quibus facile induci potuissent ad idololatriam. De tertiis hisce decimis agitur v. 28. ubi dicitur: anno tertio separabis aliam decimam. Unde patet, hanc non eandem fuisse decimam cum prima, quasi decimae quae duobus annis Levitarum erant propriae, tertio anno iubeantur esse communes pauperibus aeque ac Levitis, ut aliqui volunt; sed fuisse aliam scilicet tertiam. ita enim vertit noster interpres. ita de Tobia dicitur cap. 1. v. 7. quod in anno tertio proselytis et advenis ministraret omnem decimationem. Si Iudaei triplices, quidni Christiani unas et simplices Deo dent decimas? Si Iudaei decimis suos alebant pauperes, quidni idem faciant Christiani? novi viros in Re publica magnos qui opum suarum immo omnis lucri sui decimas dant pauperibus, et ad id lege caritatis et religionis putant se quasi obstringi.

Primae igitur decimae integrae cedebant Levitis, quas in urbibus colligebant. Ex novem residuis partibus iterum decimas separabant, easque vel pretium conferebant Ierosolymam, ut ibi epularentur, invitatis tamen Levitis, ita enim c. 14. 27. et 28. Et epulaberis tu, et domus tua: Et Levites qui intra portas tuas est; cave ne derelinquas eum, et: Erant igitur ea tempora conviviorum Levitis, sed nec grave Israelitis hoc erat, cum decem viri, et forte triginta vix unum haberent. Tertio anno ex bis decimatis aliam decimam domi separabant, quam cum Levitis et pauperibus consumebant, ibantque tertio anno Levitae epulatum, instructumque populos, ut hoc modo domino iungerentur. Effectus apparet 2. par. 31. 8. vident aceruos, et dixit Azarias sacerdos v. 10. Ex quo coeperunt offerri primitiae in domo domini, comedimus, et saturati sumus, et remanserunt plurima, eo quod benedixerit dominus populo suo, reliquiarum autem copia est ista, quam cernis. Itaque tum facta sunt horrea. Atque haec de decimis.

§. 2. Oblationes quoque eos reddebant divites. Nam ex sacrificiis sacerdotibus dedit pectusculum, et armum qui separabatur iure perpetuo. Lev. 10. 14. non potest reditus ille parvus videri inter tot milia sacrificiorum, quae ter in anno statis temporibus offerebantur, quaeque in singulos dies ob varias causas immolabantur. Deut. 18. 3. armum [(reading uncertain: print blotted)] et ventriculum tribuit. Sed totum hoc genus videamus. Tria erant sacrificiorum genera, holocausta, pro peccato, pacifica. In holocausto omnia exurebantur, et sola pellis erat sacerdotum, qui tamen in tot milibus holocautomatum non erat parvus reditus. In pacifica victima armus et pectusculum, in Heb. Chald. 70. armus, genae, ventriculus; quod quidam interpretantur partes carneas quae sunt circa armum, id est quarta pars animalis, sed expresse est [Gap desc: Greek words] ventriculus, et [Gap desc: Greek words] maxilla. utcumque sit, magnus reditus: sed maior, cum facerent pro peccato, illius enim victimae tota caro erat sacerdotum, ut in tanto populo ex solis victimis viderentur posse vivere, sed erant haec addimenta quasi decimarum. Porro in victimis pacificorum non fuisse Israelitas in sacerdotes parcos, historia filiorum Heli demonstrat, 1. Reg. 2. 16. Dicebatque illi immolans. Incendatur primum iuxta morem hodie adeps, et tolle tibi quantumcumque desiderat anima tua, quod de holocausto non potest intellegi, quia nihil inde cedebat sacerdoti, nec de hostia pro peccato, quia tota erat sacerdotis sed de pacificis.

Huc omnium rerum primitiae, et primogenita pecorum, ac hominum referuntur. De primitiis Ex. 23. 19. et 34. 26. Lev. 23. 10. Num. 18. 13. Deut. 18. 4. et 26. 2. 10. de primog. Exod. 13. et 22. 29. et 34. 20. Num. 3. 13.

Magna erant ex omnium rerum primitiis in fertilissima regione compendia, cum frugibus omnis generis, vino, oleo, pomis, melle omnia abundarent. Primogenitorum ingens erat numerus, nam solus Ezechias 2. Par. 31. 29. habebat ovium et boum greges innumerabiles. Nabal habebat oves tria milia, et mille capras. Salomon mactavit boum 22000. et ovium 120000. nec tamen id magnum aut difficile fuit tanto regi, nam habebat 3. Reg. 5. 26. quadraginta milia equorum currilium, et

duodecim milia praesepiorum, si ad unum praesepe deni equi; ingens numerus. Immo et si quatuor.

Maximi itaque pecorum greges erant in Israel, ita ut dominus Ezech. 36. 11. promittat quasi antiquae felicitatis reditum; Replebo vos hominibus, et iumentis. nam erant et in cultis urbibus greges iumentorum, aut in suburbanis: constituamus itaque in numerosissimo populo quotannis nasci centum milia primogenitorum, conferebant quingenta siclorum milia sacerdotibus, num. 3. Pecorum tanta erat multitudo, ut in singulos annos facile decies centena milia primogenitorum fuisse putem. His adde tot sacrificia provariis delictis, Levit 3. deinde si tetigissent aliquid immundum, offert agnam, seu capram etc. Lev. 5. at quoties hoc contigisse verisimile est? et Lev. 5. 17. Si ignorans legem violasset, arietem offerre iubetur, quid si singulis annis semel singuli rei fuissent? quot centena milia Arietum sacerdotibus cederent? Qui depositum negavit, arietem offert Lev. 6. 6 mulier pro purificatione agnum anniculum in holocaustum. Lev. 12. Pro peccato scortationis cum ancilla, postquam vapularunt ambo, aries. Lev. 19. offerendus erat.

Accedit et illud quod nullum holocaustum sine victima pro delicto offerebatur, deinde quod lagana, similaeque conspersae oleo offerendae simul essent cum aliis sacrificiis et panes, ita de pacificis, Lev. 7. 12. Haec magna erant praesidia vivendi sacerdotibus concessa, ut legi vacare, et sanctuario possent 2. Par 31. 4.

§. 3. Praeter illa tamen alia quoque assignata erant; nam hereditates suis in urbibus retinebant Lev. Deut. 6. Deinde domus Levitarum alienari non poterant. Lev. 25. 31. Tertio, iudices constituuntur 2. Par. 29 13.

Immo summi sacerdotis praecipua erat dignitas in iudicando. Cum enim sacerdotes et Levitae immunes a ceteris laboribus essent, tempus in studium legis, et sapientiae conferre poterant, ideo ab ore eorum legem requirebant.

§. 4. Tantis opibus postquam eos dominus instruxit, quia ipse erat hereditas eorum, etiam de habitatione providit Iosue enim locum illis assignavit, quemadmodum Deus iusserat Num 35. 1. Haec quoque locutus est Dominus ad Moysen in campestribus Moab supra Iordanem contra Iericho: Praecipe filiis Israel, ut dent Levitis de possessionibus suis urbes ad habitandum et suburbana earum per circuitum: ut ipsi in oppidis maneant, et suburbana sint pecoribus ac iumentis: quae a muris civitatum forinsecus, per circuitum mille passuum spatio tendentur. contra Orientem duo milia erunt cubiti, et contra Meridiem similiter erunt duo milia: ad mare quoque, quod respicit ad Occidentem, eadem mensura erit, et Septentrionalis plaga aequali termino finietur, eruntque urbes in medio, et foris suburbana.

Statuamus itaque urbes 48. pro 24000. Levitarum, ut in singulis sint quingenti, et circuitu mille passus pro iumentis in tam fertili solo, non debet videri parva pars sustentationis; Eratque hoc magno illis commodo, quod feni quoque decimas ex vicinis locis reciperent, omnium enim quae tellus ferebat decimas capiebant. Quamquam autem non soli Levitae habitarent eas civitates, tamen ipsis datae erant, et in ditione eorum id quod toties Iosue 21. scriptura inculcat. Nam v. 10. Filiis Aaron per familias Caath Levitici generis (prima enim sors illis egressa est) Cariatharbe patris Enac, quae vocatur Hebron, in monte Iuda, et suburbana eius per circuitum. Agros vero et villas eius, dederat Caleb filio Iephone ad possidendum. Dedit ergo filiis Aaron sacerdotis Hebron consugii civitatem, ac suburbana eius: et Lobnan cum suburbanis suis: et Iether, et Estemo, et Holon, et Dabir, et Ain, et Ieta, et Bethsames, cum suburbanis suis: civitates novem de tribubis, ut dictum est, duabus.

Deinde in suburbanis non tantum erant prata, intra mille passus, sed vineta, oliveta, aliaque, et horti. Tertio civitates illae nobiles erant, fecundoque loco.

Hebron, Cibsaim,

Lobna, Bethoron,

Iether, Eltheco,

Esthemon, Gabaton,

Holon, Aralon,

Dabir, Gelrhemmon,

Ain, Thanach,

Ietha, Ghethremmon,

Bethsames, Gaulon,

Gabaon, Bosran,

Gabae, Cesion,

Anathot, Dabereth,

Almon, Iaramoth.

Sichem in monte Ephraim, Engannim,

Gazare, Masal,

Abdon, Naalol,

Helcath, Rhamm. in Ghalad [(reading uncertain: print blotted)] ,

Rohob, Manaim,

Cedes, Hesebon,

Hammothdor, Iazer,

Carthan, Bosor,

Zabulon, Misor,

Iecnan, Iazer,

Cartha, Iethson,

Darma, Mephaat.

Quae pleraque locis opportunissimis, fertilissimis, saluberrimis sitae fuere, ut videri possint solae alendae multitudini sufficientes. Si igitur aeterna sapientia instituens Rem publicam, optimis legibus eam fundavit, omniaque quae ad virtutem, felicitatemque temporalem civium, et magistratuum prudentissime, et sanctissime sanxit, et tamen tantas opes sacerdotibus suis contulit, ut fere uni plus quam ceteris quinis aut senis contulerit; non decet humanam politiam aliter sentire, et religionis antistites, sacerdotesque vagos [(reading uncertain: print faded)] , et mendicabula fingere. Non est arctior inter magistratum et subditos nexus, quam timor Dei, et religio, illa autem florere non potest, nisi cum eius ministri et praesules in honore sunt. Cum enim salus et religio subditorum pendeat ab Episcoporum, et pastorum dignitate noluit Dominus illos despici. Dictum est in veteri testamento non alligabis os bovi trituranti, dictum est de Aaronicis sacerdotibus, dictum est teste Paulo de Christianis, quibus et ius est de Euangelio vivendi. Nam si nostram Rem publicam cum Iudaeorum populo comparemus, quantum terminos eorum breviores cernimus, tanto maiores cleri esse opes intellegemus.

Non ignoro deinceps numerum Levitarum auctum esse. nam 1. par. 23. 3. numerati sunt 38000. a triginta annis et supra, sed maiore proportione creverant filli Israel. David enim per menses duodecim statuit duodecim principes, quorum quisque 24000. habuit sub signis, et ministrabat regi. Et l. 3. Reg. 24. 6. de Israel fuere octoginta milia virorum fortium, qui educerent gladium, et de Iuda quingenta milia, inter quos non

est numeratus Beniamin, sed nec illa numeratio fuit perfecta, 1. par. 27. 24. Ioab enim invitus imperium regis exsequebatur. Hic ingentem multitudinem considerare libet. Nam prope trecenta milia in armis erant, et ad servitium regis, et illa decies et ter centena milia fortium virorum, et gladios educentium erant, et pugnatorum, quantam igitur multitudo adolescentum puerorum, senum, aliorumque, qui bello idonci non erant? Ego vero sic statuo Davidem ex hisce suis militibus 280000. additis illis qui agris, olivetis, vinetis, pascuis regiis servibant tantum numerum confecisse, ut ex decimis, et oblationibus Levitas facile alerent. Sed conditionem Levitarum tempore Davidis consideremus. Erant et ter decies centena milia Israelitarum neglegenter numeratorum, adde tribum Beniamin, erunt forte 140000. adde emeritorum 100000. ut conficias 150000. Illi si dent decimas triginta hominum milibus, habebit quisque recipientium decimas, quinque partes, quibus superabit eos, qui decimas contribuunt. Magnae igitur semper fuere divitiae Levitarum.

Pro divitiis, erat labor exiguus; David ordines eorum instituit, per vices 24. ut exiguo tempore in templo occuparentur. Interca variis se negotiis occupabant. Immo eorum opera visus est David, 1. par. 26. 28. Isaaritis vero praerat, Chonenias, et filiis eius, ad opera forinsecus, supra Israel ad docendum, et iudicandum eos. Et v. 30. Hebronitae mille septingenti praeerant Israeli trans Iordanem ad occidentem, in cunctis operibus Domini, et in ministerium regis. Et v. 32. Fratresque eius robustioris aetatis, duo milia septingenti principes faasiliarum. Praeposuit autem eos David rex Rubenitis, et Gadditis, et dimidiaetribui Manasse, in omne ministerium, Dei et regis.

Ecce tribus illas Transiordanianas regunt Levitae tempore Davidis; Iissraelitae etiam ad occidentem a Levitis reguntur in omni negotio divino, et humano. Certe Banaias sacerdos unus est e duodecim principibus. Cur vero Davidregnandi peritissimis, et regnans inter fratres suos Levitarum opera praecipue usus est? Causas invenio complures. Prima, quia legum divinarum et humanarum periti erant. 1. par. 25. doctores sunt ex iis 288. qui docebant Canticum Domini. Altera quia sanctiores, et legum tenaciores erant. Tertia, quia illis maxime proderat Israelitas esse iustos, et religioni deditos. Si enim avaritia tencrentur, primum omnium decimis primitiisque fraudarent Levitas; sacrificolis peregrinis adhaererent, si Idololatrae fierent. Hinc mox positis vaccis in Dan; et Bethaven, Levitae in Iudaeam confugere. Quarta, quia cum nec agros colerent, nec vineta, aliisque oneribus immunes essent, semel in anno in templo ministrarent, utilissime occupari in honoratis regni negotiis potuerunt. Davidis igitur sapientissimi illa sententia fuit, rem publicam populi Dei per sacerdotes et ministros Dei optime administrari.

Quam vero tribui illi honorificae fuerint, quamque utiles tot praefecturae, praesertim, cum sui generis regem non haberent, nemo nisi politices ignarus ignorare potest. Usus est vero David eorum fidelissima opera; Banaias etiam erat fortissimus inter triginta, et super triginta erat, 1. par. 27. 6. Et illa 24. milia, quibus imperabat sine dubio de Levitis erant. Banaiam sacerdotem fideliorem David expertus est, quam Ioab agnatum, ideo et illi Banaias interfecto successit.

Nam revera regni, et sacerdotiires ita coniunctae sunt, ut una sine altera servari non possit. Improba itaque et insipiens est eorum sapientia, qui Christianum sacerdotium ita supprimendum censent, ut omnibus obnoxii sint, qui omnes docent, ut sint contemptibiles qui cultum Dei, sacrificium sanctum, caerimoniarum dignitatem tueri debent. Sacerdotum divitias divina auctoritate probavi, atque ex sacris litteris, virorum etiam sanctorum in novo testamento sententiamadseram, et ipsa ratione convincam.

§. 5. Divitias primogenia Ecclesia sat amplas habuit, nam et eos qui Euangelium annuntiabant, de Euangelio vivere iuris divini, et naturalis esse sciebant Christiani, nec magnum esse iudicabant ab illis carnalia sua meti, a quibus spiritalia acciperent. Neque sane viros sanctissimos, qui ad pedes Apostolorum omnia deiciebant, qui flentes super collum Pauli abeuntis incumbebant, qui etiam oculos suos eruere, et dare Paulo volebant, quibus gentium doctor acclamat. Habeo autem omnia, et abundo, repletus sum, acceptis ab Epaphrodito, quae misistis in odorem suavitatis, hostiam acceptam, placentem Deo, hos inquam avare maligneque Apostolis et successsoribus victum suppeditasse nemo prudens credet. Nam Christianorum in Ecclesia dona liberalissima fuerunt, atque amplissima, ut non modo eius ministri et pauperes alerentur, sed ipsa insuper suppellex pretiosa inter persecutiones, et rapinas splenderet: ex vita S. Laurentiiaureis seyphis sacrum sanguinem exceptum docemur, Augustinus Epist. 265. ostendit argenteas lucernas fuisse, vasa Ecclesiae magni pretii fuisse discimus ex Optato contra Parmenianum l. 1.

Possessiones Ecclesiarum fuisse iam ab antiquissimis temporibus certum est. Puis 1. Ep. 2. qui decimus, vel undecimus post Petrum fuit, sub Antonino, cum iraque senex fuerit, Ioannem Apostolum novisse poterat, monet nepraedia Ecclesiae humanis usibus applicentur.

Ad sedem autem Apostolicamperlatum est, quod sint inter vos contentiones et aemulationes: Et praedia, divinis usibus tradita, quidam humanis applicant usibus, et Domino Deo (cui tradita sunt) ea subtrahunt, ut suis usibus inserviant. Quapropter ab omnibus illius usurpationis contumelia depellenda est, ne praedia usibus secretorum caelestiumdicata, a quibus irruentibus vexentur. Quod si quisquam praesumpserit, sacrilegus habeatur, et sicut sacrilegus iudicetur. Ipsos autem qui hoc agunt, clericos, et Domini sacerdotes per sequi, eosque infamare audivimus, ut malum super malum addant, et deteriores fiant, non intellegentes quod Ecclesia Domini in sacerdotibus consistit, et crescit in templum Dei: et sicut qui Ecclesiam Dei vastat, et eius praedia et donaria expoliat, et c. Itaque nihil contra legem Dei agunt, qui bona Ecclesiae tradiderunt; quod et in veteri testamento usu venit, ut constat ex Levit 27. 14. Homo si voverit domum suam, et sanctificaverit Domino, considerabit eam sacerdos utrum bona an mala sit, et iuxta pretium quod ab eo fuerit constitutum, venundabitur: sin autem ille qui voverat, voluerit redimere eam, dabit quintam partem aestimationis supra, et habebit domum. Quod si agrum possessionis suae voverit, et consecraverit Domino: iuxta mensuram sementis aestimabitur pretium: si triginta modiis hordet seritur terra, quinquaginta siclis venundetur argenti. Si statim ab anno incipientis iubilei voverit agrum, quanto valere potest, tanto aestimabitur: sin autem post aliquantum temporis: supputabit sacerdos

pecuniam iuxta annorum qui reliqui sunt numerum usque ad tubileum et detrahetur ex pretio. Quod si voluerit redimere agrum ille qui voverat, addet quintam parte, et c. Itaque et nos videmus Christianos divitiarum et vitae contemprores in bonis Ecclesiae conservandis fuisse vehementes, et paene contentosos, quia bona Christi sunt, bona pauperum sunt.

Hinc Constantinus, aliique restitui iusserunt. Verba legis sunt: At quoniam Christiani non solum ea loca, in quae convenire solent, sed etiam alia habuisse cognoscuntur, quae non privatim ad singulos sed ad ius totius ipsorum communitatis: id est, Christianorum spectabant, singulis, qui ea possident, mandes velim, ut omnia per legem, quam supra posuimus, absque ulla controversia Christianis, id est, societati ipsoru, et conventus reddant Et ad Anullinum. Quare volumusut simul ac hasce litteras a nobis acceperis, si quae ex bis possessionibus, quae ad Catholicam Christianorum Ecclesiam, in quibusque civitatibus, aut aliis locis pertinent, et c.

Quemadmodum vero Episcoporum est perpetua successio, ita bonorum, quorum, Episcopi fuerunt dispensatores. Nec opus est plura de hisce adducere, cum omnia plena sint, non modo in iure canonico, red civili, quae de ecclesiis, Episcopali audientia, c. 1. t. 7. de Episcopis et Clericis, et orphanotrophis, ex Xenodochiis, et ptochotrophis, et asceteriis, et monachis, et de privilegiis eorum, et c. Cod. 1. t. 6. item novel. 37 et 46. et 131.

De expendendis videatur 12. q. 2. c. 27. Quatuor autem tam de reditis, quam de oblatione fidelium, prout cuiuslibet ecclesiae facultas admittit (sicut dudum rationabiliter est decretum) convenit fieri portiones: quarum sit una pontificis, altera clericorum, tertia pauperum, quarta fabricis applicanda. De quibus sicut sacerdotis intererit integram ministris ecclesiae memoratam dependere qnantitatem, sic clerus ultra regulatam sibi summam nihil insolenter noverit expetendum. Ea veroquae Ecclesiasticis aedificiis attributa sunt, huic operi veraciter praeogata locorum doceat instauratio manifesta sanctorum; quia nefas est, si sacris aedibus destitutis, in lucrum suum praesul impendia sui deputata convertat. Ipsam nihilominus adscriptam pauperibus portionem, quamquam divinis rationibus dispensasse monstraturus esse videatur, tamen iuxtaquod scriptum est (ut videant opera vestrabona, et glorificent patrem vestrum, qui caelis est,) oportet etiam praesenti testisicatione praedicari, et bonae famae praeconii non taceri.

§. 6. Consulatur et August. tom. 10. 521. l. c. 2. et 748. c. 2. et 173. c. 2. ditionis Antverpianae.

Narrat in vita eius Possidius tempore illo fuisse magnas Ecclesiae possessiones. Pauperum vero semper memor erat, eisque inde erogabat unde et sibi suisque omnibus secum habit antibus erogabatur, hoc est, vel ex reditibus possessionum ecclesiae, vel etiam ex oblationibus fideliu. Et dum forti (ut adsolet) de possessionibus, ipsis invidia clericis fieret, alloquebaturplebem Dei, malle se ex collationibus plebis Dei vivere, quam illarum possessionum curam vel gubernationem pati, et paratum se esse illis cedere, ut eo modo omnes Dei servi et ministri viverent, quo in veteri testamentoleguntur altari deservientes de eodem comparticipari. Sed numquam id laici suscipere voluerunt. Domus ecclesiae curam omnemque substantiam ad vices valentioribus clericis delegebat [(reading uncertain: print faded)] et credebat. Numquam clavem, numquam annulum in manu habens, sed ab eisdem domus praepositis cuncta et accepta et erogata notabantur. Quae anno completo eidem recitabantur, quo sciretur quantum acceptum, quantumcumque dispensatum fuisset, vel quidquid indispensatum, vel dispensandii remansisset, et in multis titulis magis illius praepositi domus fidem seques, quam probatu manifestuque cognoscens. Domum vero vel agrum seu villam numquam emere voluit. Verum si forte ecclesiae a quoquam sponte tale aliquid vel donaretur, vel titulo legati dimitteretur, non respuebat, sed suscipi iubebat. Nam et aliquas eum hereditates recusasse novimus, non quia pauperibus inutiles esse possent, sed quoniam iustum et aequum esse videbat, ut a mortuorum vel filiis vel parentibus vel affinibus magis possiderentur, quibus ab eis deficientes dimittere voluerunt. Quidam etiam ex honoratis Hipponensium apud Carthaginem vivens ecclesiae Hipponensi possessionem donare voluit, et confectas tabulas sibi usufructu retento, ultro eidem sanctae memoriae Augustino misit: cuius ille oblationem libenter accepit, congratulans ei quod aeternae suae memor esset salutis. Verum post aliquot annos nobis forte cum eodem cominus constitutis, ecce ille donator litteras per filium suum mittens, rogavit ut illae donationum tabulae suo filio redderentur, pauperibus vero erogandos direxit solidos centum: quo ille sanctus cognito, ingemuit hominem vel finxisse [(reading uncertain: print faded)] donationem, vel eum de bono opere poenituisse, et quanta potuit Deo suggerente cordi eius condolenti animo ex eadem refragatione dixit, in illius scilicet increpationem et correctionem. Et tabulas quas ille sponte miserat, nec desideratas, nec exactas confestim reddidit, pecuniamque illam respuit [(reading uncertain: print faded)] , atque rescriptis eundem sicut oportuit et arguit et corripuit, admonens ut de sua simulatione vel iniquitate cum paenitentiae humilitate Deo satisfaceret, ne cum tam gravi delicto de saeculo exiret. Frequentius vero dicebat, magis securius ac tutius ecclesiam legata a defunctis dimissa debere suscipere, quam hereditates forte sollicitas et damnosas, ipsaque legata magis offerenda esse quam exigenda. Commendata vero quaeque ipse non suscipiebat, sed volentes suscipere clericos non prohibi bat. Iniis quoque quae ecclesia habebat et possidebat intenius amore, vel implicatus cupiditate non erat, sed maioribus magis et spiritalibus suspensus et inhaerens rebus, vix aliquando se ipsum ad ista temporalia ab aeternorum cogitatione relaxabat et deponebat. Quibus ille depositis et ordinatis, tamquam a rebus mordacibus et iam molestis, animi recursum ad interioramentis et superiora faciebat, quo vel de inveniendis rebus cogitaret, vel de iam muentis aliquid dictaret, aut certe ex iam dictatis atque transcriptis aliquid emendaret. Et id agebat in die laborans, et in nocte lucubrans. Erant itaque Africanae Ecclesiae possesiones ad invidiam magnae, sed Augustinus, ut eam iniquam ostenderet, cederet paratus erat, et vivere oblatione plebis cum Clero, quod tamen illi non iudicarunt expedire Rei publicae vel Ecclesiae.

§. 7. Rationes vero in conspectu sunt. Nullo modo convenit moribus, aut religioni, ut praecipua pars Rei publicae abiectissima sit, id vero futurum est, si nulla ratio status illius habeatur. Si antistites fidci, si doctores, quorum officium est consolari, docere, increpare, punire, supplices esse oportet contumelioso populo, et divitum fastidiis? Deinde quotus quisque cuius vita dependet ab aliena misericordia, eum a quo pascitur offendere audebit? Quis tam fortiter esse liber didicit, ut accipiendo beneficio, non sentiat venditam libertatem? Qui igitur inopes religionis praecones et antistites laudant, illi mancipia suarum cupiditatum, non strenuos morum censores quaerunt. Tertio. Iubentur esse hospitales Episcopi et praelati; at vero qui poterunt, benignitate

alios allicere, si velut errones, et parasit alienum rodere panem neesse habebunt? Quarto; Publicum dedecus est religionis, eorum qui illam docent, contemptus sequitur. Quidquid dicit pauper mendacium est, dicebat non nemo. Quia eadem verba, non ex eodem ore, non idem valent. Quinto. Paupertas Ecclesiae ad varias artes, et illicitas aliquando impellit; animos, cum necessitate, non voluntate toleratur, deicit. Studia, zelumque animarum excludit. Sexto Parentum, etiam piorum, hoc fere est desiderium, atque unica saepe, nimiaque cura filiorum dignitati, et splendori ut consulant; Quis ex milibus sumptus in studia filiorum faciet, ut pauper totam vitam Euangelium praedicet? Quis divitum se eo demittet, ut ad paupertatem filios educet?

Speciosum itaque hoc Euangelicae paupertatis studium, omnem Christianae religionis disciplinam evertit. Quod enim paucorum est, hoc in universum clerum inducere velle insanum est; immo divinis legibus repugnat, non esse in Ecclesia unde ministri alantur. Septimo. Hanc ob causam venditiones bonorum Ecclesiasticorum vetitae sunt. Concil. Epaun, c. 12. et donationes c. 17.

Nunc viri prudentissimi Gregorii Tolosani l. 2. Syntagmatis, ca. 28. sententia haec consignare placet. Et proinde, inquit, translata Ecclesia, Christiani didicerunt, per secutionibus agitati saepe infidelium, cultum Dei vix restitui posse sine temporalium auxilio, et proinde in posterum non omnia oblata vendenda esse, sed in Ecclesia conservari voluerunt: ut sedatis per secutionibus, praedia Ecclesiastica oblata et Deo consecrata, auxilio essent cultui divino. Neque etiam omnes basilicae vel templa, ubi exhibetur cultus divinus, detimas habent, sed tantum parochiales Ecclesiae: quare oportuit et alia bona Deo consecrari, quibus qui ibi Deo continue inservirent, alerentur, permissumque est ideo publice a Constantino Magno Ecclesiae hereditates relinquere, et fana exstruere. Neque enim propter novas Ecclesias priori Ecclesiae decimae sunt subducendae. Et ita probe statutum, ne post hac sacrae aedes aedisicarentur sine conveniente dote, qua suos Levitas posset nutrire. Statuit tribus, constitutionibus Emmanuel Comnenus Caesar orientis, ut Ecclesiarum et monasteriorum bona immobilia, intacta sint a manu fisci, sine cum titulo, sive sine titulo possideantur, quodque bulla aurea confirmavit. Id ipsum sancivit Alexius Comnenus secundus alius orientis Caesar. Iubet Theodoricus Gotthorum rex, scribens Ibae viro spectabili duci, possessiones Narbonensis Ecclesiae, secundum Alarici praeceptum a quibuslibet pervasoribus occupatas, etiam manu militari restitui. Idemque Adilae scribens, specialiter, inquit, Ecclesias ab omni iniuria reddi cupimus alienas, quibus dumaequabilia praestabantur, misericordia divina acquiritur. Et anno Domini 1099. bellum in eos susceptum est, qui sacerdotum ecclesiarumque fundos invaserant: apud Parisios. Bocchardus a monte Morentii: apud Bellovacos, Diocus Montiacus: Rhemis, Elbo Rossiacus: apud Aurelios, Leonetus Magdunensis aliisque in locis a filio Francorum regis Ludovico, et Roberto Flandrensi comite victi subactive sunt, et ecclesiis suae res quae in sua potestate erant, et ad ecclesias sub manu Pipiniregis constitutas, pertinentes, reddere rectoribus ipsorum venerabilium locorum monitus per legatos recusaret, bellum movit: et contractis undique copiis Aquitaniam ingressus, bello se res et iustitias ecclesiarum exacturum pronunciavit, et ita coegit imperata facere

CAPUT XLIII. Contra Ecclesiarum divitias quae obici soleant.

§. 1. SCio multos, inquit Gregorius Tolosanus l. 2. Syntag. ca. 28. rebus Ecclesiae invidisse, et sibi magis quam Deo, piorumque usibus malle, ideo et profana quaedam exempla in suae improbitatis auctoritatem contorsisse, et pietatem quandam pro fuco obiecisse.

Quid igitur illi quineminem praeter se divitem esse patiuntur? Primo Christum Iesum Dominum nostrum pauperem fuisse Paulum manibus laboraste, victitasse. Eo exemplo omnes Ecclesiasticos vivere oportere. Secundo. Ex divitiis luxum ortum et superbiam. Tertio. Opes curam et sollicitudmem requirere, Clericos expeditos ad Dei servitium constituendos.

§. 2. Optandum sane eos esse plurimorum in virtute progressus, rerum humanarum contemptum, ut non modo Dei praecepta, sed consilia etiam amplecterentur, sed quia tanta virtus paucorum est, non praecepit, sed suasit Dominus. Exemplo praeivit, invitavit, non coegit. Castitatem laudamus, nec tamen optamus in orbe Christiano nulla esse matrimonia, alioqui qui caste viverent, nasci non possent. Itaque assero fidenter, Christum Dominum quamvis ubi caput reclinaret, non habuerit, non tamen Ecclesiae suae, aut, ministris eandem legem praescripsisse. Sed fastigium perfectionis ostendisse, quod aliqui ascendere contendunt, ceteris usum rerum suarum reliquisse. Cum enim sciret non omnium esse viam illam paupertatis asperam, sed divitiarum praesidia multos retinere, noluit Ecclesiam suam aliter instituere, quam ut inter homines, conveniebat. Itaque Episcopos, aliosque nisi illis auxiliis, et uti ad populorum gubernationem voluit, satisque habuit, si mente supra divitias essent, quemadmodum Abrahae, Isaaco, Davidi nonobfuerunt opes, sed incitamenta et instrumenta ad bene agendum, et liberalitatem. Alioqui Christi Domini paupertas, ceteraque, quae fecit, omnibus Christianis ad imitandum proposita sunt, non solis Clericis; cur igitur hosce solos pauperes volunt esse? an solos quoque castos, sobrios, iustos, veraces? Christus vitam pauperem egit? immo etiam Apostoli: sed tamen qui sibi pauperem victum, cultumque elegit Deus, ministris suis veteribus dixit: Omnem medullam olei, et vini, ac frumenti, quidquid offerunt primitiarum Domino, dedi tibi. Num. 18. 12. Idem quoque novi testamenti sacerdotibus promisit; sore ut reges sint nutritii eorum; Apostolorum etiam, si iniquitatem temporum spectes, fuit ea paupertas, quae tamen ex Euangelio vivere permitteret. Non prohibuit Dominus uti divitiis quas ipse non habuit. Quamquam haeretici qui maxime offenduntur nostrorum Episcoporum famulitio et comitatu, id in suis probant. Adrianus de Saravia, de honore Episcopis, et presbyteris debito. cap 29. Praeterea, comitatus Episcoporum, et strepitus famulorum, non parum offendit quorundam oculos, quod similiter in ea re, duces et comites regni videantur imitari. Res p. hanc orationem esse popularem et vana specie simplicium animis illudere. Nam hoc audeo asserere, comitatum Domini et Apostolorum tam honoratum fuisse, quam esse potuit, pro ratione temporis, et rei, ob quam in hunc mundum venerat: honoratior futurus, si Deus servandi genus hominum aliud consilium

probasset. Nam in suam familiam ultro 80. viros ad sumpserat, qui eum comitabantur quocunqne ibat, aut praecedebant, quo erat venturaes.

Et in Epist. dedicat. pro diversis ministr. gradibus. Civilem societatem Euangelica doctrina non perturbat, nec eorum quicquam, quod ad eam conservandam pertinet. In qua cum vivant ecclesiarum pastores, ab eis rebus alienos esse, quibus res pub. aut ornatur aut defenditur, nusquam Dom. praecepit. Honoris autem gradus diversi, sunt necessario ubique constituti, conservandae societatis gratia: inter quos qui visi sunt posse dari Episcopis, cum utilitate Ecclesiae et rei publicae, eos maiores nostri dederunt: et ut inter proceres rei pub. censerentur decere iudicarunt. Qui certe honor etiam et togatis iurisconsultis, qui iuridicundo praesunt in curiis cum tribuatur: sacrorum et religionis Antistites habere semper omnes gentes aequum esse censuerunt. Unde etiam fit consequens, ut eum comitatum habeant et famulitium, qui ex usu et consuetudine a sobriis et modestis proceribus haberi solet. Quid hic sit quod naso suspendant adunco homines aut rerum humanarum ignari, aut certe nimium morosi, non video.

§. 3. Luxum pariunt divitiae, fateor, et ambitionem; Honorum cupiditas duplici illecebra titillatur cum in unum coniunctam animadvertit sacram, et profanam potestatem, sed non ideo ordo Hierarchicus, non ideo opum praesidia tollenda sunt, sed legibus bonis honestas et moderatus usus est praescribendus. Bona Ecclesiae in pauperes, in ministros Ecclesiae, in doctores sunt expendenda. Episcopi qui principes non sunt, moderata utuntur comitatu, qui principatum Episcopatui connexum habent, non est illis denegandus ornatus ille, quo in Re publica alii principes utuntur. Nullius prodigalitatem probo, omnium luxum condemno, decentem statum, magnificentiamque suadeo. Inter haec censores Ecclesiasticarum opum miror; nam cum tot regum principumque saecularium, tot divitum, tot nobilium insanos sumptus, lasciviam; et delicias intueantur, non tamen detrahendas per vim opes censent, solis praelatis invident, quorum tamen est insignis moderatio, si cum aliis conferantur; gravius sine dubio peccant, qui de patrimonio Christi Iuxuriantur, cum tot canones rectum usum illius, et ipsa ratio imperet, sed vitia sunt hominum illa, non opum. Mihi sane videtur ambitio honore quidem accendi, sed tamen ea gubernatione, quae est in sectariis Ecclesiis non tolli. Nam et in parva praesidentia est aemulatio, eoque facilior, quo communior est. Nonne in oppidis etiam parvis cum ambitione Consul eligitur? et in vicis praetorum filii magnifice se circumspiciunt? Agnoscunt fastum, ambitionem, aemulationem suorum ministrorum multi haereticorum, et in his Episcoporum defensor Saravia, pag 588. Miror si credat. D. Bezan: inus ambitionis hodie minusue avaritiae, inter Ecclesiae ministros, qui hebdomodatim tantum praesident, et quorum tenuia atque accisa sunt stipendia: quam olim, aut inter priscos Episcopos, aut inter eos, qui hodie Christum profitentur, et amplos habent reditus.

Non intellegunt illi se divinam ordinationem reprehendere, quae veteris testamenti sacerdotes, tot opibus instruxit, tot magistratibus ornavit, ac tandem gentis praefecturam et regnum dedit; quin et ipse rex Agrippa apud Caium profitetur, maius esse regno sacerdotium. De moribus dicere si vera oportet, non est negandum malis male agendi facultatem ab opibus praeberi. Verum ita statuo, postquam legibus definita sunt omnia in Ecclesia, in ipsis divitiis coli virtutem a multis; nam paupertas etsi non iisdem, magnis tamen vitiis occasionem praebet. Splendor divitiarum fastum auget, sed ego Fabricium Romanae virtutis exemplar, omnium stilo laudatum, tanto sastu coxisse rapa opinor, quanto Pirrhus solium conscendit: Malo divitibus imperare, inquit, quam possidere divitias; An tibi imperator ille ab aratro parum ambitiosus esse videtur, qui reges et magnates servos habere optabat? Delitiae libidinum fomites sunt; et tamen in sordibus prostibulorum, in schytarum barbarie, in occidentalium Indorum nuditate ista vitia invaluerunt. Si de Ecclesia agendum est, priscis temporibus graviora scandala fuerunt, Simonianorum, Nicolaitarum, Gnosticorum, Carpocratianorum horrendae obscenitates, immo omnino pluribus haeresibus tempora illa turbata, cum vel ambitio, et opum cupiditas secessionis ansam tribuit. At subsequentibus saeculis pauciores sectae fuerunt, minusque sparsae, et quae hodierno tempore sinceritas priscae religionis est, Episcoporum potentiae debetur.

§. 4. Non abs re dictum est:

Crescentem sequitur cura pecuniam.

Maior tamen illa est cura, cum et pecunia deest, et quaeritur; nam opes quaesitae occupant, dum quaeruntur autem, enecant. Hoc igitur agendum est, ut cupidinum dirae radices evellantur, quae cum perseverant, et per inopiam agitantur mirabiliter crescunt, totamque animi mentem obtinent. Nam inops avaritia nihil turpe arbitratur, quod lucrosum est. Denique iam adeo contempta est praedicantium avara pauperies, ut nemo honestus provinciam illam ambiar, qua de re Bezae, et Adriano Saraviae communis est querela. p. 8. de diversis ministrorum gradibus. Sollicitudini tamen, et inutili occupationi subuentri potest per omnium Episcoporum Occonomos, de quibus multa ius canonicum; per administratores, de quibus veteres, et recentes; per elocationes, per alia curarum compendia.

CAPUT XLIV. Multitudinem Cleri probandam esse.

§. 1. ALia est, eaque invidiosissima querela de multitudine Ecclesiasticorum; postquam enim animo conceperunt, Ecclesiasticos turbam esse inutilem, otiosam, ad paucitatem eam redigendam esse iudicant; nec esse ex Rei publicae utilitate, tantas opes in eos, qui in commune non laborant, absumi. Neque alia magis ratione Ecclesiasticos traduxerunt novatores apud rude vulgus, quam otii accusatione.

§. 2. Nulla tamen Ecclesia suorum sacerdotum otium probat, sed quidquid a rebus necessariis otii superest, totum divino honori, psalmis, hymnis, lectioni, orationi, meditationi, docendis populis, hortando, consolando, iudicando, discordiis sedandis, operibus misericordiae corporalibus, et spiritalibus impendendum est. Qua de re cum allis locis a me copiose actum sit, non est necessaria repetitio. Carolus etiam Borrhomaeus in suis Synodis statuit, ut visitatores inquirerent, quo modo tempus Clerici transigerent: Ad labores enim vocantur, quicumque in sortem Domini vocantur, qui in laboribus fuit a iuventute sua. Incongruum est enim otiosum esse, et de alieno labore victum quaerere, sed habenda sedula ratio officii est, 13. qu. 1. Ecclesias, et dist. 5. de consec.

§. 3. Clerus novi testamenti officiis suis ita occupatur, ut Levitae in veteri testamento penitus otiosi videri possent, si cum his conferantur. Qui igitur otium Ecclesiasticorum culpant, aut nimium esse queruntur, quod secundum canones nullum est, Domini institutionem reprehendunt Levitarum erant officia portare tabernaculum, et in eodem servire, haec in exodo. Levitico, Num. Deut. clare et singulatim exponuntur. Prior occupatio non magna erat, nam tabernaculum distributum in plures facile portabatur; praesertim cum princepes tribuum sex plaustra, et duodecim boves obtulerint, quorum praesidio uterentur; postquam in terram promissionis ingressi sunt, longo tempore mansit arca in uno loco, ut in Silo, rarus itaque fuit transferendi labor. Postea aedificato templo penitus desiit; Dixit enim David: Requiem dedit Dominus Deus Israel populo suo, et habitationem Ierusalem usque in aeternum, nec et it officium Levitarum ut amplius portent tabernaculum, et omnia vasa eius ad ministrandum, 1. par. 23. 25. et v. 27. Iuxta praecepta quoque David novissima, supputabitur numerus filiorum Levi a viginti annis et supra. Et erunt sub manu filiorum Aaron in cultum domus Domini, in vestibulis, et in exedris, et in loco purificationis, et in sanctuario, et in universis operibus ministerii templi Domini, Sacerdotes autem super panes propositionis, et ad similae sacrificium, et ad lagana azyma, et sartaginem, et ad torrendum, et super omne pondus atque mensuram. Levitae vero ut stent mane ad confitendum et canendum Domino, similitterque ad vesperam tam in oblatione holocaustorum Domini, quam in sabbatis et Calendis et sollemnitatibus uniuscuiusque rei, iugiter coram Domino. Et custodiant observationes tabernaculi foederis, et ritum sanctuarii, et observationem filiorum Aaron fratrum suorum ut ministrent in domo Domini.

Hoc autem officium per vices exsequebantur, ut supra dixi, erant vices rarae; nam erant 24. nunc vero singulis diebus praeter omnem alium laborem ad canendum, orandumque stare in conspectu Domini oportet; itaque si vetus res publica prudenter a Deo est instituta, habuitque leges, et iudicia sanctissima, multo magis id de nova dicendum, in qua pietatis multo etiam devotior cura habita est.

§. 4. Non est maligni, atque invidi vulgiaudiendum de otio et labore iudicium; nam laborem non aestimant, nisi quo corpus atteritur; curas, studia, orationes, psalmodias, scriptiones in censu laborum non habet, cum tamen labor ille sit acerrimus quique sine dolore sensim vitam erogat. Otia non agunt tot centena milia variis artibus, scientiisque studentium, artes alias exercentium; ut pictorum, sculptorum, aliorumque quorum labor ingeniipotius vim, attentionemque animi, quam lacertos postulat.

§. 3. Non tamen vel invidia conquiescit; Quantum Rei publicae prodessent, si agrum colerent, ligna cederent, cetera opera mechanica ederent, quos nunc cantantes, orantes, otiosos regna multa sustentant? Immo quantum detrimenti Res publica caperet, si Dei cultus minueretur, ministris eius ad operas illiberales addictis? Venit mihi frequenter in mentem, hominum ingratitudinem admirati, et deflere; quibus omne quod Deo impenditurnimium videtur, cum a Deo tamen habeant omnia.

Gravari Ecclesiasticorum multitudine rem publicam queruntur, nos videamus quisnam eam gravet.

Una in regione numerum cleri videamus, et sumptus. Legi in observatione itineraria cuiusdam amici, qui in Hispania novem Archiepiscopos numeravit.

Tota summa Archiepiscoporum, et Episcoporum est 1350000. ducatorum, cleri et monasteriorum duplam ponamus, erunt igitur milliones quatuor, et 50000. quae summa exigua est, si regnorum magnitudo et opes spectentur; et magna tamen pars bono regni servit. Exiguam esse summam alia me observatio amici docer, nam in Duces, Marchiones, Comites annuos reditus insumi 3862000. ducatorum demonstrat. Alia summa ex aliis mihi tradita est in coronide Iubilorum, quo lectorem remitto.

Nunc opus est docere, Clerum Hispaniae regno non esse gravem, quamvis nulla politica officia patriae praestaret. Nam pars exigua tanti regni est clerus. Una civitas nobilis plus hominum, reique habet, quam Clerus universus. Constituamus sane Clericorum esse centum milia in regnis Hispaniae, non tamen centesimam hominum partem conficient: Toletum aut Hispalis multis partibus superabit; quid vero magnum esset, si ex tot magnis civitatibus una ex clero collecto confici posset?

Regna Hispaniae sunt, Murcia, Valentia, Catalunia, Aragonia, utraque Castilia, Navarra, Biscaia, Leon, Galitia, Asturia. Undecim regna sunt, et inaequalia, ex his unum si assignavero Clericis, minus dabo; quam olim Levitis; sit v. g. Regnum veteris Castiliae, quod habet cum Metropoli, quam vocant Burgos, centum octoginta civitates. Harum decimam partem totius Europae Clero non implevero. Non igitur est Cleri magna multitudo, si cum aliorum innumera frequentia comparetur. Cum igitur in populo Catholico, et pacato, ubi numerosissimus Clerus est, vix centesimam habeant, non est quad quisquam queratur, nimium multos esse qui Deo serviant.

Quod si Belgium spectemus quale ante Bella fuit, ducentas octo urbes muratas, centum quinquaginta pagos instar oppidorum, praeter ingentem pagorum numerum habuit. Clerus illius si in unum conveniret, integram urbem ex decem maximis non conficeret. Nego enim universum Belgii clerum numero parem uni urbi tali esse. Gandavi, Insulis, Antverpiae, Ultraiecti, Amstelodami, Dordraci, Harlemi, Leowardiae, Atrebati, Valencenis, Lovaniiplures sunt incolae, quam toto ex clero confici possint; itaque partem ducentesimam Clerus non constituit.

At vero si ducenti, vel etiam centum alant unum sacerdotem, non debet grave videri, cum in Dei Re publica decem, aut quinque potius, si reditum spectes, unum alverint. Impietatis ergos est tam iniqua querela, cum tam multa Rem publicam infestent, tantum inDei servos, et doctores virtutis, iuris et aequi conferre culpam, qui ideo non gravant, quia pauci sunt, quia plurimum prosunt.

§. 6. Si igitur quaeris, qui hominum noxii sint rei publicaesdicam libere. Primum, Iudaei; Eorum numerus multo maior est universo Clero, unam, alteramve urbem nominare possum, quae multo plures fovet, quam sint Ecclesiastici in toto Archiepiscopatu Moguntino; sed nonalimus, modo eos, sed ex fenore, fraudibus, flagitiis alimus, et quod premit Rem publicam, ditamus. Secundo. Artifices supervacui. Si dubites, circumspice

nundinarum merces, invenies magnam partem, quorum non indiget usus. Pudet dicere; tantum hominum urbicorum ad luxum occupatur, quantum ad necessitatem, plures superbia, curiositasque occupat, quam vita. Illi si utilia tractarent, si agricultura, piscatione, ceteris occuparentur, duplo esset maior vivendi copia. Exemplum desideras? ante annos aliquot invasit insania sericorum segmentorum, ut nulla vestis decora censeatur, nisi eam circa funiculi byssini discurrant, ita ut crebro matetiam ipsa parerga superent, et iam luxus aurum argentumque in fila deduxit: sumptum esse supervacuum nemo dubitat. At tu, qui pro Rei publicae bono Cleri numerum minui iustum censes, caede abacum, rationes subduce: convincam in Europa plus sumptuum in hoc dumtaxat nugarum genus, quam in totum clerum impendi, totum, inquam, qui in Europa est clerum: nec hoc modo; sed plures esse, qui contexendis non pannis sericis, sed filamentis illis destinentur, quam sint in toto clero. Tertio. Abusu omnium artificiorum mechanicorum affirmo Rem publicam pessundari. Nam quae minore labore fieri poterant, operoso sumptu cives exhauriunt. Ambitio, luxus, novarum rerum studium eo usque excrevit, ut civitas, quam ante annos centum sartores decem vestierant, iam quinquaginta desideret: tot modis vestium simplex usus adulteratur. Quam multos videas, quibus nihil in veste integrum, ne in calceamentis quidem placet, adeo ipsa damna luxuriae placuerunt. Quid igitur si dicam in supervacuum sartorum, sutorumque sumptum impendi tantas opes, quantis clerus, qui nunc est in Europa, possit ali? Mirum videbitur ignaro, verum si ad calculum veniatur, ostendam in Zonarios, Limbolarios, acupictores, calanticarios, tinctores, fibularios: et si pro fibulis nodos usurpemus, nodarios, impendi. Si enim ad fibulas, et uncinos redire placeret, aliquot millionibus in Europa parceretur; quantum enim serici, temporisque in nodos vestium quibus colligantur, ornanturque insumant magna pars hominum, neminem latet. Quarto. Omnes qui artes infames, leves, omnino inutiles profitentur, ut sunt coniectores, arioli, feneratores, petauristae, histriones, saltatores, tibicines, totum hoc genus, quod alienis de vitiis vivit, si ad utiles res vocetur, annonam levabit. Quinto. De coquis, dulciariis, et toto illo genere artificum voluptariorum dicere supersedeo. Hac finio sententia. In civitate dumtaxat necessariae artes locum obtineant, et dimidio eius, quod nunc insumitur, rectius, quietius, iucundius, felicius viuctur. Huius dimidii centesima parte ali clerus poterit.

§. 7. Clerum igitur et divitem et copiosum esse saluberrimum est rei publicae; reges et principes eos semper experti sunt fidissimos; arces, et urbes illis tutissime commiserunt, exemplo Davidis. Quod si tamen multi sint inutiles noxiique, opportunis rationibus illi corrigendi, quod non difficulter consequetur princeps, si vel unum bonum Episcopum, aut Archiepiscopum nanciscatur. De hisce placet Clementis constitutio, quae est distinct. 23. c. 3. Tales ad ministerium eligantur Clerici, qui digne possint dominica sacramenta tractare: melius est enim Domini sacerdoti paucos habere ministros, qui possint Dei digne exercere, quam multos inutiles, qui onus grave ordinatori adducant. Grave plane onus est, quia aliqui inutiles, aut pravi totum ordinem infamant. Sed propter vitiosos non est ordo abiciendus, sed reformandus, substitutis in eorum locum melioribus. Neque enim magistratum e medio tollunt, quia nonnulli vitiosi, sed idoneos in decedentium loca subrogant.

CAPUT XLV. Parochiae augendae, ornandae.

§. 1. PArochos quidam Paroecos [Gap desc: Greek words] nominant; est enim [Gap desc: Greek words] vicinia, habitatio, hominumque conventus, sed malo usum sequi, quam Budaeum, qui in conimentario linguae Graecae ita dicendum affirmat. Malo itaque dictos a praebendo [Gap desc: Greek words] , quod sacra praebeant populis, quemadmodum Parochi apud Romanos Graeca voce nominamus, qui legatis, et magistratibus praebebant

Ligna salemque;

Iidem Curiones, sed rarius dicuntur, quod e curiis Romanis olim qui sacris praeessent eligerentur. Hi praecipue in Christiana Re publica cura animarum, dicuntur, Curiones, Curatores, Curata beneficia possidentes. Rectores et Plebanos etiam iura appellant. Rectores quidam perpetui, seu vicarii perpetui dicti sunt, qui in locum rectoris ab Episcopo instituti sunt, ne ad assiduam residentiam teneretur rector primarius, quae res levi initio introducta, nunc in divites ius parochiarum multarum transtulit, et vicarios substituit parum idoneos, derivatis alio proventibus.

§. 2. In Ecclesiis Germanicis, parochiis praesertim oppidorum, et pagorum minus commode prospectum est. Defectus est in sustentatione Parochi: cum enim necesse sit Parochum esse doctum, laboriosum, vitae bonae, cum magni sint eius in canendo, contionando, hortando aegros, etiam contagio infectos visitando labores, periculaque, minor est tamen quam canonicorum proventus, minor etiam dignitas aestimatur. Grave itaque hoc est Ecclesiae vulnus, et ab animoso, fortique visitatore sanandum. Hoc erratum est. Moritur canonicus, mox viginti ad collatorem convolant, aliquando pretio redimunt. Ad parochos idoneos habendos necesse est seminaria instituere, spe canonicatuum omnia aguntur, parochorum onera plerique refugiunt.

§. 3. Parochorum bene constituendorum una est et facilis ratio, si parochiae constituantur recte. Hoc est eiusmodi sint parochiae, ut tanto desiderio experantur, quanto Canonicatus. Sint labori non omnino fructus impares. Hoc potentius est remedium, quam omnia alia, quae usurpari possunt. Sunt parochi quasi parvi Episcopi, qui vere officium in suis populis presbyterorum exercent, itaque liberaliter illis subveniendum est. Praesunt enim verbo, et opere.

§. 4. Cura illa ita est Episcopo demandata, ut nullo modo salutem ipse consequi possit, nisi diligentes, bonos, doctos, industrios parochos constituat; nam parochi sunt, qui plebem instituunt, exemplo praeeunt. In eadem causa sunt, omnia capitula, et pro suo munere singuli capitulares, abbates, monasteria, quibus ius est parochias conferendi; nam parochias olim illi administrarunt, nunc alios substituunt, et cura tamen ad illos pertinet, reddereque rationem tenentur. Itaque cum sit peccatum mortale, indignum parochum instituere, aut non punire, non amovere,

consequitur, non modo Episcopos, sed capitulares, qui suo suffragio talem constituunt, aut tuentur, aut non agunt cum possunt, ut amoveatur, peccare mortaliter. Nam cum fere illis in locis decimas accipiant, sub mortali peccato tenentur illis providere, de idoneo parocho, vel ex suo corpore aliquem delegando, vel tantum parocho redituum concedendo, ut idoneum habere possint; Timendumque est ne hac neglegentia multi capitularium pereant. Quod si etiam pereant neglegentia parochi, eorum culpa pereunt, quorum est vigilare, ut parochi officio fungantur. Nam revera ut imperator fortes, ordinumque servantes milites, et duces industrios, ita quoque excitaros, et zelosos parochos conquirere debet Episcopus, et capitula, eos excitare, visitare, hortari. Sancte in Mediolan. 1. decretum est: Summam vim ac necessitatem habet illa Domini sententia: Speculatorem dedi te domui Israel; et alio item loco, diligenter agnosce vultum pecoris tui, et confidera super greges tuos, ut Episcopi quanta maxima possunt, diligentia observent sibi commendatum gregem, neque ab eo umquam oculos deiciant, quid ei opus sit animadvertentes, ut ex prophetae sententia confractas partes alligare, infirmas consolidare, aegrotas sanare, abiectas eius reducere, perditas requirere et recuperare possint.

Deinde perpetuos eius oculos ponit Vicarios foraneos, Ut Episcopus in urbe etiam externum gregem facilius quasi praesens intueri et curare possit: deligat aliquot probatos sacerdotes, quibus singulis, imposito Vicarii foranei nomine tribuat certas regiones dioecesis suae. Id autem munus ad Archipresbyteros, Archidiaconos, qui in dioecesi sunt, et Praepositos, aliosue Ecclesiastica dignitate praeditos, quos idoneos iudicaverit, potissimnm deferet, sin minus, ad alios Auctores, qui apti sint ad huiusmodi officium.

§. 5. Quomodo igitur parochiae instruentur, ut idoneos habeant pastores? Quae quidem bonos reditus habent, facile acceptantur, quin ultro ambiuntur. Tenues in urbibus facile iuvantur, si opimus canonicatus, vicaria, aliudue simplex beneficium illis incorporetur. Nusquam sanctius de beneficiis disponitur, ita Coloniae, atque alibi factitatum, hinc selectissimi pastores illis in urbibus versantur. Id maxime praelati, et Pontifex orbisque suspirat, cum in Cathedralibus, collegiatisque sint viri multi excellentes, ne parochiae destituantur; praesentias enim solas parocho negant, cetera concedunt. Concil. Mediolan. 4. Parochus vero, qui canonicatum dignitatemue, ac simul Ecclesiam parochialem legitime obtinens, residentiae parochialis munus obit, ut litteris Pii V. Pontif. Max. sancitum est, illius vel dignitatis, vel canonicalis praebendae fructus reditusue capiat: at tertiae eius partis ne particeps sit, quae eiusdem Tridentinae sanctionis auctoritate, in distributiones conversa, sibi absenti obvenire non potest, nec debet sed aliis praesentibus, chorisque officia obeuntibus, accrescat, aut Episcopi arbitratu, fabricae Ecclesiae, piisue locis attribuatur, ad eiusdem Concilii Tridentini praescriptum.

Concilium Coloniense anno 1536. ita de his statuit parte 8. Cum lex divina praecipiat non alligandum os bovi trituranti, quod utique non boum causa, sed propter nos dictum Christus in Euangelio explicat. Dignus, inquiens, est operarius mercede sua. Ac Paulus toto cap. 9. primae ad Corin. confirmat. Quis enim militat suis stipendiis umquam? Quis plantat vineam, et de fructu eius non edit? Quis pascit gregem, et de la cte gregis non manducat? Neque enim magnum est, si qui spiritualia seminant, carnalia etiam metant. Quamobrem dispiciendum est, ut parochis Euangelii praedicatoribus, certa ac competens subministratio victus et vestitus fiat, idque ad eum modum, ne in administrandis sacramentis quippiam exigendo oneri sint parochianis, aut cibum vicatim discurrendo emendicare cogantur, quo nihil turpius aut sordidius.

Inprimis igitur, qui per vicarios seu vicecuratos Ecclesias parochiales regendi potestatem a nobis acceperunt, iisdem vicariis tantam ex proventibus Ecclesiae partem assignabunt, qua vitam congrue sustentare possint. Quod nos inter visitandum pro ratione locorum ac parochiarum ut fiat, ordinabimus.

Ecclesiae cathedrales ac collegiatae, itidem monachi seu religiosi, qui ecclesias parochiales aut suis ecclesiis, vel monasteriis finitas habent, aut regendas aliis committunt, aut praesentando committi procurant: adeo interdum omnem proventum emungunt, ut residui reditus, qui rectoribus ecclesiarum permittuntur, nimis tenues sint et exiles. Quamobrem nostrae curae erit, ut tanta portio rectoribus istis assignetur, unde iura Episcopalia solvere, et congruam sustentationem habere possint.

Ubi vero reditus ecclesiarum non suffecerint, iuris consilium sequendum putamus, nempe ut duae uniantur: aut si id grave videbitur, saltem una, aut plures etiam vicariae quae ad altaria in eiusmodi ecclesiis fundatae sunt, ipsi ecclesiae parochiali (ut vocant) incorporentur: sic tamen, ut quoad fieri potest, parochum officium, ob quod Vicariae illae fundatae sunt, minime neglegatur. Porro decimas potissimum parochis ac ecclesiae ministris deberi, non dubium est. Nunc cum illae passim a laicis magna ex parte usurpentur, neque facile ex eorum manibus divelli possint: videndum num diligenti cohortatione aut alia viaiuri consentanea, parocho, cui ecclesiae reditus ad victum non sufficiunt, hinc aliquid emendicari possit.

Nec iniquum est, integras praebendas, etiam remotis in dioecesi parochiis incorporari, tum ratione decimarum; quia iuris naturalis est, ut qui decimas dant; in spiritalibus sentiant subsidia, tum quia ministri Ecclesiae ita debent habere constituta officia, ut quam maxime plebi consulatur; itaque ad ditandas parochias animum convertet, quisquis vere gregis curam suscipit; et ingentem abusum, quo fit ut divites parochiae, vel a nobilibus, vel opimis clericis beneficiorum vorticibus teneantur, et vicecuratus tenui portiuncula aspergatur, in universum tollet. Nam ideo divites factae sunt parochiae, ut viros eruditione vitaque eximios alant. Quod si beneficia desint, quae parochiis tenuibus incorporentur, ex multis, aliisque reditibus paupertati parochorum succurratur.

§. 6. Parochiae non sunt conferendae pueris, nec ulli nisi 25. annum attigerit, ut decretales, et concilia statuunt.

Immo doctis tantum, et graduatis, ita Lateran. Concil. Sess. 11. Statuimus quoque, quod parochiales ecclesiae in civitatibus aut villis muratis existentes, non nisi personis modo praemisso qualificatis, aut saltem qui tres annos in Theologia, vel altero iurium studuerint, seu magistris in artibus, qui in aliqua universitate privilegiata studentes, magisterii gradum adepti fuerint, conferantur. Monemus autem praefati regni universitates, sub poena privationis omnium et singulorum privilegiorum a nobis et sede Apostolica obtentorum, ne collatoribus seu patronis Ecclesiasticis habeant aliquos nominare, nisi eos, qui secundum praefata tempora studuerint, et secundum dictarum universitatum statuta ad gradus et non per saltum provecti fuerint. Quod si secus fecerint, ultra nullitatis poenam, quam in praefatarum nominationum litteris declaramus, universitates

ipsas nominandi privilegio ad tempus, secundum culpae qualitatem, suspendimus. Si quis autem graduatorum, aut nominatorum in mensibus deputatis, a collatoribus ordinariis, aut personis Ecclesiasticis, beneficium vacans in vim gradus, aut nominationis petierit, et collatorem ordinarium in vim praefati gradus, aut nominationis in processu posuerit, et aliter molestaverit, illum ultra expensarum, damnorum et interesse condemnationem, a fructibus sui gradus et nominationis privandum esse decernimus: eodemque vinculo collatores ordinarios et patronos Ecclesiasticos, quibus graduati et nominati, debite (ut supra) qualificati suos gradus et nominationis litteras insinuaverint, adstringimus, ut beneficia ad eorum collationem vel praesentationem spectantia, in mensibus graduatorum simplicium et nominatorum vacantia, stantibus praefatis graduatis aut nominatis debite qualificatis, illa prosequentibus, aliis, quam graduatis aut nominatis conferant, sub poena suspensionis potestatis conferendi beneficia in octo mensibus, illo anno ad collationem eorum, ac praesentationem liberam spectantibus. Statuimus quoque et ordinamus, quod quilibet Rom. Pont. semel dumtaxat tempore sui pontificatus, litteras in forma mandati iuxta formam inferius annotatam, et non ultra dari possit hoc modo, videlicet unum collatorem habentem collationem decem beneficiorum in uno: habentem autem collationem quinquaginta beneficiorum et ultra, in duobus beneficiis dumtaxat gravare possit, ita tamen, quod in eadem Ecclesia Cathedrali vel collegiata, collatorem unum pro tempore in duabus praebendis non gravet. Et ut obvietur litibus, quae occasione litterarum mandatorum huiusmodi oriri possent, mandata huiusmodi sub forma, quae est inferius annotata, dari volumus, quam ad perpetuam rei memoriamin Cancellaria Apostolica publicari, et in illius quinterno registrari mandamus, declarantes, prosequentes huiusmodi mandata, quod ad beneficia sub illis comprehensa, ordinariis collatoribus, et graduatis simplicibus et nominatis praeferendos esse, nosque et successores nostros iure praeventionis, dignitatis, personatus, administrationes et officia ceteraque beneficia Ecclesiastica, saecularia et quorumuis ordinum regularia, quaecumque et quomodocumque qualificata, tam in mensibus et nominatis, quam ordinariis collatoribus praefatis assignatis, vacantia, ac etiam sub dictis mandatis comprehensa, libere conferre.

At nunc pleraeque parochiae adeo tenues sunt, ut Grammatici, et Rhetorculi eas neglegant. Sint moecenates, non deerunt marones.

Si igitur servetur Conc. Trident. constitutio Sess. 25. c. 15. nulla querela futura est. Statuit sancta Synodus, ut Ecclesiastica beneficia sacularia, quocumque nomine appellentur, quae curam animarum ex primaeva eorum institutione, aut aliter quomodocumque retinent, illa deinceps in simplex beneficium, etiam assignata Vicario perpetuo congrua portione non convertuntur, etc.

E contrario simplicia in curata mutentur, illisque addantur; nec illa modo, sed tot personatus, tot altaria, quae tenentur ab otiosis, et saecularibus; immo monasteriorum derelictorum, bona, et in varios usus, variasque mensas conversorum ad parochias augendas conferantur: quo fiet ut non modo multi adolescentes se studiis accingant; sed canonici, et vicarii resignatis praebendis ad parochias transeant. Hoc est e re Christiana, parochos esse eo loco, auctoritate, eruditione, copiis, quibus nunc sunt Ecclesiarum collegiararum praelati, sic enim utiliter munere suo fungentur, nunc crebro a suis praelatis, parochianisque contemnuntur.

Suggerunt hic parochorum adversarii: opes pastorum, eos lascivos efficient, paupertas occasio virtutis est. Ego primum quidem sentio falsum hoc esse; plures inopia, et difficultatibus domesticis lapsos. Nam plures pauperes, quam divites in sordibus illis sunt. Deinde indigna est Ecclesiastico homine obiectio. Si e parochis virtus paupertate extundenda est, si in liberaliori stipendio, in studiosa, et laboriosa vita, periculum est ruinae, cur id non primum fugiunt illi, qui parochis tam scrupulose consulunt? cur illi aliquot canonicatus possident, pluribus inhiant, parochis pro integritate pauperiem delegant? Sed hic sisto. Ex parocho malo odium nascitur universi cleri, hinc haeresis, decimationum fraudatio, bonorum Ecclesiasticorum rapina, canonicorum eversio.

Constituite parochos idoneos, qui duplici honore digni sint, qui laborent verbo et opere, date illis stipendia liberalia, qualia sunt vestra, et maiora vestris, si plus vobis laborant, et videbitis omnia melius cessura. Haec pro parochis, nunc de officio parochorum dicendum est.

§. 7. De vita parochorum aliud non habeo, quam quae in communi de vita Clericorum dixi. Nisi quod his magis cavendum est scandalum, ne eos a se homines alienent, quorum animas capere oportebat; nam et inter agricolas, qui imperiti, et imbecilles, offenduntur citius, reconciliantur laboriosius, vitam agunt, consortio aliorum destituuntur.

§. 8. Eorum haec munera sunt. 1. Residere. Concilium Senense, c. 11. Rectores Ecclesiarum (quorum singularis est electa industria) compellantur per suffraganeos nostros quoad fieri poterit, ad personalem residentiam: neque cum illis de non residendo, nisi causa probabili intercedente, dispensetur. Et in Ecclesiis parochialibus per singulos dies dominicos, presbyteri parochiales curati per se, aut vicarios eorum clara voce et intellegibili ac verbis maternis annuntient decem praecepta decalogi et articulos fidei. Et si qui fuerint presbyteri, quibus non suppetat doctrina aut praedicandi gratia, legant et declarent praedicta die Dominica unum capitulum Ioannis de Gerson, in opere suo tripartito.

2. Admonere omnes officii. Concil. Senens. c. 12. Admoneant frequenter curati suos parochianos, ut intersint missae parochiali diebus Dominicis, et festis per hebdomadam occurrentibus. Et ut ad omnia illa, quae per singulos dies Dominicos in pronis praecipiuntur, diligenter attendant. Quod si legitimo cessante impedimento, absque licentia sui curati, per tres Dominicos neglexerint interesse Missae parochiali, denuntient statim promotoribus, ut pro mensura contemptus vel offensae puniantur.

3. Docere, arcere communione in corrigibiles. Synodus Augustana anno 1548. c. 8. Parochi de fide et religione nostra populum sibi commissum doceant, atque instruant, sacramenta administrent, eorum mysticam gratiam exponant, publicis peccatis irretitos canonice, occultis vero delictis occulte arguant, et ad paenitentiam adducant. Incorrigibiles, nobis aut nostro in spiritualibus vicario indicent, ut vel publica satisfactione curentur, vel communione Catholica arceantur: parvulos quoque et rudes quosque parochiae suae doceant certis temporibus Symbolum fidei, Dominicam precationem, etc. aut ea diebus Dominicis e suggestu diserte pronuntient, ut revera duplici honore digni habeantur.

4 Vita docere. Pelargus in Concil. Trever. an. 1548. Presbyteros vos ipse quoque presbyter, obsecro: pascite qui in nobis est, gregem Christi, curam illius

habentes non coacti, sed volentes; non turpis lucri gratia, sed propenso animo: neque ceu dominium exercentes adversus Clerum, sed sic ut sitis exemplaria gregis: et cum apparuerit princeps pastorum percipietis immarcessibilem aeternae gloriae coronam. Certe vel hinc colliquescit, non satis esse commodo pastori ad populum e suggestu agere, nisi et vita seu conver satione studeat aliorum animis certam morum formam imprimere: idque non necessitate, aut religione officii, neque quaestus gratia, sed paterno sinceroque affectu.

Sed malo haec atque alia Archiepiscopi, et Synodi Mediol. 4. verbis proponere. Ita vero inter monitiones habet.

Quicumque vero estis, qui inter canonicos, praepositi, aut Archipresbyteri, aut alterius dignitatis nomen, gradumue obtinetis, sicut honore, et dignitate praestatis, ita virtutum exemplis, vigilantique in vestri muneris, curaeve partibus obeundis sollicitudine praelucete.

Parochi praeterea, et ceteri quicumque estis, etiam praepositi Archipresbyteri, aliiue, qui animarum curam geritis, praeter ea, quae vos cum reliquo clero communia universae monuimus, illa etiam, quae praecipue de vobis decreta sunt, praestate omni sollicitudine.

In primis oves, vobis concreditae, cognoscendae sunt, et appellandae nominatim, pascendae et custodiendae item.

Animarum igitur numerum in catalogum redigite ad scriptam normam.

Eorum, qui baptizantur, qui item confirmantur; et compatrum etiam qui adhibentur, nomina describite.

Matrimonia in codicem referte.

Parochiae vestrae incolarum vitam, et mores investigate.

Indagate omni studio, si qui haeresi contaminati sint, aut suspecti, aut si qui sint, qui haereticorum libros habeant, vendant, emant, importent, vel legant, eosque statim denuntiate.

Monete etiam populum, ut id ipsum etiam praestet, ad nostri edicti praescriptum: quod statis temporibus de more promulgate.

Perquirite de dictis, et factis eorum qui ex haereticorum finibus veniunt.

Dispicite, si qui e parochiae vestrae finibus ad loca proficiscantur, ubi impune praedicatur, quod a Catholica fide alienum est; tum etiam anii profectionis facultate impetrata agant ad praescriptum decreti in Concilio provinciali tertio promulgati. Investigate praeterea de iis, qui in vestra parochia docent, eorundemque mores, vitam, et fidem observate, reliqua de iis ipsis praestate, quae Conciliis provincialibus praescripta, iussave sunt.

Videte, et cavete, ne superstitiones, magicae cantiones, et eiusmodi diabolicae superstitiones in populo vestro sint.

Cognoscite publicos peccatores, corruptores aliorum, concubinarios, adulteros, usurarios, blasphemos, et denuntiate.

Cognoscite etiam alios populorum corruptores, qui festis diebus non Deo, sed aleis, ludis, choreis, diabolo serviunt, quique festorum dierum cultum quovis modo violant, quales sint, neque observant pontificias, neque provinciales de diebus festis colendis constitutiones, aut edicta Episcopalia.

Istos ab ea male agendi corruptela revocare, ac deterrere, omni pietatis officio studete, tum Episcopo etiam, sicut opus erit significate; ut pro curae Episcopalis officio salutare remedium afferatur.

Rursus agnoscite etiam pauperes, viduas, pupillos, ceterosque aliena ope egentes, quibus et salutari consilio, et consolatione, et re subvenite, aut si minus repotestis, cohortatione alios accendite ad eos sublevandos.

Sique illorum gravior inopia deposcit, festis etiam diebus a pia fidelium libertate aliquid in Ecclesia colligendum curate, ut ab Episcopo praescribetur, quod ipsis in eleemosynam conferatur.

Seorsum etiam locupletes parochiae incolas convenite, quibus pauperum egestates proponite, et ostendite eis divitias a Deo propterea etiam esse tributas, ut inopibus succurrant.

Si qui autem potentiorum opibus in causa aliqua oppressi sunt, illos unice atque intime eorum patrocinio commendate, qui vel ex suscepto officio id praestare debent, vel quibus Episcopus hanc curani dederit.

Pascite in primis populum vobis commissum praedicatione verbi Dei, salutaribus monitis, administratione item sacramentorum, exemplo, et oratione.

In verbo Dei exponendo plane observate, quae constitutione provinciali, et aliis contionatoribus, et vobis praescripta sunt.

Pueros festis, dominicisque diebus in doctrinae Christianae rudimentis instruite.

Provectiores aetatis homines ad eadem intellegenda invitate.

Patres, Matresque familias monete, ut filios, filias, ceterosque quos in familia habent, ad statas doctrinae Christianae scholas ipsi conducant.

Confratrum, qui iis scholis adscripti sunt, operam ad hoc institutum adhibete, curateque ut mutua inter eos charitas, morumque disciplina conservetur.

Alios etiam ad tam pium opus amplectendum alacriores reddite atque excitate tum assiduis vestris cohortationibus, tum promulgatione thesauri spiritualis indulgentiarum, iis concessi, qui iis scholis adscribuncur, in illisque operam navant.

Ne omittite diebus festis inter missarum sollemnia aliquid exiis, quae in Missa leguntur, fidelibus exponere, et sanctissimi illius sacrisicii mysterium aliquod explanare, et aliquando sanctiores illius sacrarum caerimoniarum, rituumque rationes, et significationes explicare, quo diligentius instructi in dies sacrosancto illi sacrificio religiosius intersint.

Docere item, quomodo fideles signo Missae celelebrandae dato, se corde contrito ad eam sancte audiendam parent.

Curate, atque efficite perpetuis vestris monitionum officiis, ut in illa viri aperto capite, mulieres velato, et in omni eius parte utroque genuflexo, praeterquam in Euangelio adsint.

Instruite etiam eos, quam religiose non solum in Missae sacro, verum etiam in divinis aliis officiis versandum.

Quando standum, quando genua flectenda, quando assurgendum.

Quam valde, dum illa fiunt, celebranturue, fugiendae confabulationes, colloquia, deambulationes, strepitus, clamores, immo vero inanes cogitationes, quibus a pia meditatione, et mysteriorum, quae aguntur, contemplatione, religiosaque oratione animus distrahitur: quam denique studiose vitanda reliqua omnia ab eorum officiorum sanctitate, et cultu aliena.

Rursus quam sancte item, quam religiose, et quam demisso, humilique habitu in supplicationibus, litaniis, et stationibus versandum.

Qua reverentia, quove pietatis studio in ecclesiis locisue sacris manendum sit, quaeve ab aliis procul abesse debeant, idque ex sanctionibus pontificiis, constitutionibus, conciliaribus, Episcopalibus praeterea edictis.

Qua etiam, non solum intima religiosi animi praeparatione, sed externa etiam cultus, vestitusque modestia, humili genuflexione, et armis depositis, ad sanctissimam communionem, tumetiam ad certa sacramenta accederdum sit.

Tum, docete, ac monete, quomodo dies festi colendi et sanctificandi sint.

Ostendite indignissimum esse sacris illis diebus, non modo a nefariis operibus illicitisque negotiis non abstinere, verum etiam religionis, ac pietatis opera non praestare omni diligentia.

Ac praeterea nefas esse, sacros dies ad maxima Dei beneficia colenda, summasque ei laudes persolvendas, ac debitum sanctis honorem tribuendum institutos, ad illa traduci, quae ab eo cultu abhorrent: qualia sunt tripudia, ludi, choreae, spectacula, quibus ad turpes illecebras incitantibus, salutis humanae hostis, diabolus oblectatur.

Denuntiate item stata sacrorum temporum ieiunia, docete quomodo ieiunandum, quae peccati gravitas in violandis sacris ieiuniis.

Quae praeterea Christianae pietatis officia in sanctorum vigiliis.

Quam sancte observandum quadragesimale ieiunium.

Statis autem sollemnibus, vel aduentus, vel septuagesimae, vel aliorum temporum celebritatibus praemonete fideles, atque diligenter ex pastoralium etiam litterarum praescripta recitatione, ac ratione instruite ad sacra illorum temporum mysteria, sanctis pie tatis officiis religiose colenda.

Utque iis omnibus pro temporum sollemnitatumque ratione illi instrui possint, saepe monete, ut dominicis, aliisque festis diebus, quemadmodum sacra Tridentina Synodus optat, ad parochialem Ecclesiam conveniant.

Qua in re saepius monitionem pastoralem de genere frequenti populo legite.

Saepe autem, ac diligenter eosdem docete, quam assidue orandum sit.

Quomodo et tacita supplicis mentis meditatione, et piis statis orationibus precandum.

Quam studiose, ac religiose suscipiendum vespertinae commuvis orationis institutum, quam diligenter illud semel susceptum, pie retinendum.

Ideoque cum alias saepe in anno eam orandi rationem indulgentiis concessis per summa capita explicate; tum praecipue diebus, Concilio provinciali tertio constitutis, in maxima populi frequentia descripto pronuntiate, atque evulgate.

Dominicis diebus instruite populum, et monete, pro quibus oret, ut est in eodem provinciali Concilio decretum.

Tu praeterea, quas singulis hebdomadae feriis, praecipuas precationes, Christianasque meditationes, atque in orando exercitationes sibi propositas in promptu habere possit.

Quam saepissime vero in sermonibus vestris populo proponite locos perpetuae Christianae meditationis, demorte, de iudicio, de inferno, de gloria, et de praemio Paradisi.

Monete praeterea sedulo, ac frequentissime patres, matresque familias, ut liberos, familiamque suam ad pietatis, Christianarumque virtutum disciplinam religiose instituant.

Ad hoc praeterea patres familias inducite, ut de vitae spiritualis ratione, et piis exercitationibus libros probatos domi suae habeaut, in quorum lectione versentur, seseque ac familiam instituant ad sancte agendum.

De patrum familias officio, familiaeque institutione, editam in Concilio tertio Provinciali constitutionem in parochiali conventu legite, singulasque eius partes explicate.

Tum alia praeterea docete, quae opportuna existimaveritis, quibus illi se suamque familiam in Christianae vitae institutis, atque exercitationibus conforment.

In officinis etiam, et tabernis disciplinae, vitaeque Christianae rationem observate; si quid autem vel ab artificibus, vel ab institutoribus, operariisue committi animaverteritis, quod dissolutae disciplinae sit, id officinarum; tabernarumue dominos graviter monete, ostenditeque ea in re officii sui partes.

Estis pauperes, et socii laborum, curaeque Episcopalis, et in messe Episcopo commissa, operarii estis, elaborate una cum eo, et contendite, ut populus, cuius cura geritur, tamquam purum triticum, auxiliante divina misericordia congregetur in horrea caelestia.

Depositum custodi, inquit B. Apostol. Paulus, id quod vobis singulis dictum esse putate, ut in grege, tamquam deposito, fidei curaeque vestrae commisso diligenter custodiendo, ab omnique peccati labe conservando cogitationem, sollicitudinem, curam studiumque omne collocetis.

Parochiae igitur, unicuique vestrum concreditae viciniam, cum a ceteris vitiis omnibus singuli sollicite custodite; tum curate etiam, ne odia, simultates, inimicitiae, factiones, nec non temere iurandi, maledicendi, imprecandi pravae consuetudines, ac ne detractiones quidem in ea sint.

At vitia in primis, et peccata, ad quae populum procliviorem esse animadverteritis, reprehendite, atque exagitate.

Nec vero dissimulate peccata: sed annuntiate populo scelera eius, publice peccantes coram omnibus arguite, ut alii timorem habeant.

Idque agite spiritu fortitudinis Domini, et ut strenui eius milites, bonam militiam militate, nihil plane trepidantes.

Si ab increpatione, vos monet S. Gregorius, reticueritis, quae contra vos odia insurgere reformidatis, non iam Dei lucra, sed vestra quaeritis.

Non maledictis, non vexationibus, non calumniis, non alicuius generis contumeliis illud, vel increpandi, vel palam arguendi officium deserite, modo Christi gloriae, et animarum saluti serviatis.

Rursus non aucupandae hominum gratiae studio id agere desistite; servus Dei non essem, si hominibus placerem, inquit Apostolus.

Vae vobis tacentibus, aut dissimulantibus, si grex curae vestrae commissus perieris: sanguinem eius de manibus vestris requiret iustus et omnipotens Deus.

Si igitur peccatur, ne in increpationibus verba vestra blandientia sint, sed, ut a Spiritu sancto scriptum est, stimuli sint, et quasi clavi, in altum defixi.

Instate opportune, importune, privatis etiam admonitionibus, consiliis, correptionibus, obiurgationibus, ut peccantes, adiutrice divina gratia, in viam salutis revocetis.

In usum etiam sancte ita revocate fraternam correctionem, ut non modo mutua Christiana caritate vos ipsos corripiatis sed reliquos item, praesertim parochiae incolas id caritatis, et correctionis officium recte doceatis.

Ad sermonum vero, admonitionum, correctionum partes explendas, locos vobis comparate, praecipue ex doctrina catechismi Romani, in quo magna cum populorum vestrorum salutari utilitate versari diligenter potestis.

Neque ad hoc multiplicis vestrae Ecclesiasticae tractationis

genus neglegite adiumenta, quae aliunde utiliter capere potestis.

Cetera autem officia, quae in sacramentorum administratione, in assidua ad frequentem eorum usum cohortatione, in agrorum cura, in aliis parochialis muneris functionibus, vobis provincialibus, Dioecesanisque Conciliis praescripta, praestate, atque exsequimini accurate, ad earumque conciliarium constitutionum, decretorumve normam, omni observantiae atque oboedientiae studio vos plane conformate.

Quae vero decretorum Provincialium, vel Dioecesanorum partes ad laicos eorumque Christianam disciplinam attinent, quo saepius evulgatae, atque inculcatae serventur diligentius: illas, summatim vulgari sermone expressas, crebro, prout usu venerit, populis vestris proponite, denuntiate, explicate, atque in consuetudinem inducite.

Quaecumque denique vel ad vos, vel ad laicos, curae vestrae commissos pertinent, ea decreta, quo maxime potestis, studio, in omnem exsecutionem, disciplinaeque usum introducite. Videteque inprimis, ac perpendite, quae sint, et quam religiosae muneris vestri partes: caveteque ut in officiis, et curae vestrae functionibus non modo quicquam vos non committatis, sed ne omittatis quidem: cum in sacerdotali vita, pro muneris, quod sustinetis, ratione, tum graviores, tum longe plures, quam in ceteris hominibus esse possint, omissionis culpae.

CAPUT XLVI. Monachorum varia instituta Rei publicae utilia esse, eorum modus ac ratio.

§. 1. SI omnium Christianorum ea esset vita, quae in urbe sancta ab initio viguit, non opus esset ea, quam nunc videmus religionum varietate; tum enim sanctorum erat congregatio, nunc plurimi Christiani ita vivunt, ut de mundo sint, et mundani videantur; immo eo vitia profecerunt, ut etiam Ecclesiae, et praebendae saeculares appellentur; de profanitate vocabulorum non queror, modo religio morum teneatur. omnes Christiani mundo, diabolo, et pompis eius renuntiavimus, quod ad salutem est necessarium, multi arctioribus se legibus, castitatis, paupertatis, oboedientiae perpetuae obstrinxerunt. Eorum aliqui vitam contemplativam, alii activam profitentur, plerique ex utraque mixtam; quia nec Maria sine Marta vitae necessitatibus uti potest, nec Marta sine Maria ad pedes Domini sedere.

Mihi nec laus religiosae vitae, nec defensio, nec ordinum diversitates exponendae sunt. Haec enim integros tractatus postulant, et a multis egregie praestita sunt. sed tantum Res publica in struenda est, quomodo tot sanctorum exemplis recte utatur.

§. 2. Inique faciunt, qui de religiosorum multitudine, ac varietate queruntur. Cum omnes paene temperate, plerique pauperrime vivant. offendunt te sacra agmina Deo canentium, castorum, pauperum, ieiunantium, quibus dignus non est mundus; et non offendunt tot agyrtarum decoctorum, tabernariorum, ebriorum? de Xerophagia et ieiunio monachorum, non de Apicianis cenis asotorum flagellari credis annonam? A page eas diaboli technas, quae Dei servos reddunt odiosos. Tantum vini, cerevisiaeque cum naturae tormente, in ebrietate ad corporis animaeque perniciem insumitur anno uno in Europa, quantum omnium monachorum qui toto mundo sunt, sobrietati decennio sufficeret: Vide conviviorum frequentiam, intemperantiamque, invenies me parum dixisse. Hoc est; quod non modo exinaniendo apothecas pauperiem facit, sed iram divinam irritat, ut grandine, gelu, uredine, siccitate spem frugis in herba demetat. De har re supra dixi, nunc de illis quae generalia sunt, omnibusque in Re publica consideranda tractemus.

§. 3. Ordines illi qui labore manuum victitant, utiles sunt Rei publicae, neque eos vel rude vulgus culpare potest; nam plures simul post psalmodias labori insistunt, inter pensa lectio sacra habetur, hymni spiritales canuntur, de piis rebus collocutio instituitur. Nulli isti graves sunt, de labore suo vivunt, unde et aliis benefaciunt. olim ita magna pars eremitarum vixit, agit de his Angustinus l. de opire monai horum. Hoc esse sine intermissione orare docebat Abbas Lucius in Vitis P. cum enim quidam fratres ad eum advenissent, requisivit eos senex, dicens. Quid soletis manibus vestris operari? At illi dixerunt: Nos nihil manibus nostris operamur, sed secundum quod dicit Apostolus, sine cessatione oramus. Quibus senex dixit: Non manducatis? At illi professi sunt. Etiam. dixitque eis: Quando ergo comeditis, quis pro vobis orat? At illi conticuerunt. Et iterum requisivit eos, dicens: Numquid dormitis? cumque illi se dormire dixissent, dixit eis: Quando ergo dormitis, quis orat pro vobis? et non invenerunt, quid responderent ei? Tunc dixit eis Indulgete ergo mihi, quoniam non facitis, sicut dicitis. Ego autem oro. Sedeo enim de mane usque ad horam constitutam, et pauca palmarum folia infundo, et facio exinde funiculos, et interim oro dicens. Miserere mei Deus secundum magnam misericordiam tuam, et secundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam. Cumque per complevero opera manuum mearum, et fecero aliqua vasa, aut paucos funiculos, et emero ex eis nummos decem, ex ipsis nummis duos do pauperibus, et reliquos comedo. Quando ergo comedo aut dormio, tunc illi pro peccatis meis sine cessatione implent orationem meam. Ita in vitis Patrum libr. 3. pag. 53. num. 212.

Huiuscemodi ordines et Pontifex facile approbabit, et Res publicae suscipient. Nam orationnm et psalmodiae tempus praescribet; nempe illud quod saeculares, conviviis, lusibus, ambulationique tribuunt; et magnam utilitatem adferent; victus enim, vestitus, habitatio exiguos sumptus requiret, opera sua minore, quam alii pretio divendent, quia minore sumptu vivunt. Operavero non unius modi facienda; olim sportulas contexebant, quod visitatissimum erat in Aegypti iuncetis, et carectis, cumque paucissimis oleribus, et pane vescerentur, non multo labore sumptus tolerabant. Hortorum etiam cultura conveniens est, ideoque eiusmodi monasteria in villis suburbicariis mallem, quam in civitatibus, ut hortum excolerent, qui altera est succidia, et res tamen suas in urbibus distrahere possent. Ad eos quoque pertinet scriptio, compactio, ornatusque librorum, addo et impressio. Nec minus pingendi, scribendi, texendi sacras imagines, et ornamenta templorum, quidquid demum operetornatili, aut arcularii fieri consuevit.

§. 4. Qui manuum operibus non vivunt; illi vel reditus suos in communi possident, atque ex iis vivunt; vel ex eleemosynis sese sustentant. Proventibus dotata sunt monasteria ordinis sancti

Benedicti; aliorumque qui hospitalitatem exercent; illa quamvis invidiam apud cupidos patiantur, pauperibus tamen grata sunt; nam plus eleemosynarum saepe unius monasterii praelatus, quam integrae civitates, largitur. Horum in stitutum est sanctissimum, cottidie plures horas divinas landes canendi, orandi, silentii, ieiunii, aliorumque cultuum disciplina severa. Contionantur interdum, atque alia munia sacerdotum exsequuntur, noctis praecipuam partem in precibus, sacroque cantu transigunt. Hos inutiles esse Rei publicae, nemo umquam suspicatus est; nam praeter sacras occupationes, aliis quoque officiis operam impendunt, totus septentrio, per eum maxime ordinem Christianam fidem accepit. Abbatum plurimorum fidelissima, utilissimaque opera sunt usi imperatores; fecitque eorum religiosa virtus et modestia, et spectata prudentia, ut complures etiam ignobili loco in Romano imperio principum ius dignitatemque sint assecuti, neque indignum suo statu arbitrantur, duces, et comites, religiosorum antistitum auctoritatem suae parem esse. Norunt enim non ambitione, aut pretio, in prudentium, fideliumque consiliariorum paucitate, et inopia, religiosos viros de latebris monasteriorum ad Christianae Rei publicae, populique Dei salutem evocatos, ut cum auctoritate, et suffragandi potestate sententiam dicerent. Neque enim ulla ratio suadet, virorum fide, pietate, doctrina, prudentia, quique se rerum humanarum affectibus exuerunt opera consiliisque ad communem salutem non uti. Taceo tot insignes antistites hoc ex ordine processisse, ut ideirco institutus a Deo videri possit, ne Ecclesiae gubernatio, Rei publicae subsidium deesset. De his igitur taceo. Imperatores, Reges, Principes, ipsaeque Res publicae Christianae eos, nullo generis, aut favoris, sed hoc solo virtutis, et publici boni respectu multis in locis principibus, dueibus, comitibus exaequarunt, immo comites, nobilesque, in clientelam illis dederunt.

§. 5. Venio ad pauperes religiosos, quorum ingens labor docendi, officia divina celebrandi, vestium, habitationum, victus austeritas, ac penuria omnes ad misericordiam merito provocat. P. Dominicani, et Franciscani olim Ecclesiam, et Rem publicam conservarunt, et nunc quoque religioni, bonoque publico indefessam navant operam. Si de utilitate quaeritur; unus Dominicus, unus Vincentius, tot animas convertit, quot Moyses Aegypto eduxit. Qui eos otii causa ordinem aiunt ingredi, calumniantur; nemo enim id fieri, potest sibi persuadere; itaque calumnia est, et agnitae veritatis oppugnatio; Tot divites, et nobiles, deserto honorato, opulento, delicioso otio ad illam humilimam sui abiectionem, omnium rerum inopiam victus, ciliciorum, flagellorumque asperitatem laetis animis properant, laetique sustinent crucem, aspicientes in remuneratorem DOMINUM IESUM CHRISTUM, qui reformabit corpus humilitatis eorum, configuratum corpori claritatis suae. Hos igitur Rex, Princeps, Episcopus, Res publica magno affectu fovebit. Neque enim futurum est, ut de sint Doctores virtutum, et fidei, quam factis suis tam devota DEO pectora profitentur. quin omnia sibi prospera spondere potest, cum pro regno suo tot orationes Sanctorum, tamquam odor aromatum ad thronum agni conscendant.

§. 6. Institutum religiosorum ex natura sua non est Clericorum, quamvis qui in iis sunt Clerici, etiam privilegio gaudeant Clericorum. ita 16. q 1. can. 6. Alia causa monachorum, alia clericorum, Clerici pascunt oves, ego pascor: illi de altario vivunt, mihi quasi insructuosae arbori securis ponitur adradicem, si munus ad altare desero. Mihi ante presbyterum sedere non licet: Illi, si peccavero, licet me tradere satanae in interitum carnis: ut spiritus salvus sit in die Domini lesu.

Et can. 4. Monachus non docentis, sed plangentis habet officium: qui vel se, vel mundum lugeat, et Domini pavidus praestoletur adventum.

Altera pars est 16. quaest. 1. canon. 21. Doctos, ac probos monachos presbyterii honore dedicatos baptizare, praedicare, paenitentiam dare, debita miseris laxare, et decimarum, primitiarum, oblationum vivorum et mortuorum portione iusta perfrui debere moderata dipensatione commendamus; ut iuxta Apostolum de altario, cui serviunt, viventes per obsequium Dominicae plebis panem et vinum immaculata benedictiove transforment in corpus et sanguinem Domini nostri Iesu Christi.

Et can. 23. Moderamine Apostolicae auctoritatis decernimus, ut monachi, si presbyterii honore dedicati sunt, cum ligandi solvendique potestate decimarum, primitiarum, oblationum, donationum, quae siunt pro vivis, et pro defunctis portionem iuxta canonem ad suam proximorumque utilitatem merito perfectioris iustitiae non minus, quam ceteri sacerdotes laudabiliter sibi vendicent.

§. 7. Quae de visitandis frequenter monasteriis iniuncta est Episcopis cura, eo praecipue spectet, ut primaeva ordinum institutio fervetur: neque facile permittent, absque necessitate minui rigorem, ne augeri quidem; nam si nimia est vivendi austeritas, multos alioqui idoneos excludit, multas exceptiones gignit, et privilegia, dispensationesque, quas aliorum necessitas exigit, aliorum languor et tepor extorquet.

§. 8. Cum religiosus status sit ordo humilitatis, et paenitentiae, neque tamen sine magistratu esse possit; optima illa censenda est, in qua superioribus sua manet integra potestas, et minima tamen causa est ambiendae praefecturae: quod tum futurum est, cum ita instiuitur, ut officium sit potius, quam dignitas. Nam si illi qui praesunt, commodis corporis, honor busque fruantur prae ceteris continuo, ut est humana infirmitas, quae in mundo fugitur, in religione quaeritur praesidentia. Omnes itaque monasteriorum superiores ita mensam ceteraque instituant, ut forma sint et exemplar subiectorum. Nihil peculiare habeant, nisi quod officii necessitas exigit. Eo ita utantur, ut ceteri videant, non amore deliciarum fieri, sed benevolentia et hospitalitate, ideoque aliis paenitentiis, et austeritate, quod caritati indulsit, sedulo compenset. Non enim potest verum esse desiderium abnegationis, mortificationis, humilitatis, si praelati, et seniores in eadem domo quietem et delitias sectantur. Certe recte constitutum est; non posse fieri Abbatem ecum, qui monachus factus est, ut fieret Abbas. Nec fieri potest Abbas, qui monachus egit, ut fieret Abbas.

§. 9. In monasteriis opulentis prima cura sit tollendi luxus, adsint necessaria laborantibus, sed regulae severitas observetur; non modo in subditis, sed multo magis in illis, qui exemplo esse debent. Opes autem in pauperes, in augendum

operariorum numerum, in studia, fabricam, ornamenta templi insumantur.

§. 10. In pauperum monasteriis Principes, Episcopi, Praelati, Ditiores, Clerici, ac cives id agant, ut quam minimo opus sit discursu, et per ostia aliena mendicatione. Quamquam enim eam verecundiam subire ipsi religiosi soleant, humanius tamen est, atque omnino ad eorum quietem, atque in divino servitio progressum utilior rarus egressus in publicum; religiosus extra monasterium est velut piscis extra aquam. Monachus sine cella caret vita, 16. quaest. 1. placuit. Neque minima causa fuit, cur fervor et pietas refrixerit patrum memoria in religiosis, quam in opulentis quidem monasteriis divitiarum abusus, in pauperibus evagationes pro victu ad terminos, ut vocant. Cum enim magna multitudo excrevisset, sed a vetere zelo, ac pietatis ardore paululum recessisset, precibus, et interdum urbanitate quaerendae fuerunt eleemosynae, inde licentior egressus, et conversatio, quodque hominem externa commoda sectantem sequitur, cellae odium, ac tandem disciplinae eversio.

Hinc etiam in contemptum facile veniunt, dum saeculares eos ventris causa proficisci arbitrantur; Addo nec omnes, utpote domi pauperem vitam agentes, nosse civilitatis odiosas caerimonias; fessos, famelicos, sitibundos, moras in mensa trahere inassuetos videri crebro potus aut cibi appetentiores; iniuria omnino: nam homines delicati ad mensam consident, ut nauseantem stomachum artificio conditurae excitent, illi dum rugientem sedant ventrem, voraces indicantur,

Optandum igitur, ut sit ea liberalitas, vel in liberalitate benignitas divitum, qua laboriosae, distrahentes animum, et disciplinam concutientes discursationes per pagos, et oppida tollantur, quae ut plurimum iuniorum sunt, et laicorum. Nam dum viri ex illis docti et graves ad consilia danda, iuvandos parochos, et parochianos accersuntur ad hanc victus sollicitudinem non pertinet. Nec infructuosa erit eorum opera, ut qui olim soli paene fidem sustentarunt.

§. 11. Ea causa, monasteria eorum vel in magnis, vel prope magnas civitates collocanda sunt. Et si rem inspiciamus, apparebit praeterito saeculo monasteria magnarum urbium disciplinam tenuisse, in oppidis valde laxatam fuisse. Nam longius erat petendus commeatus, pauci ali poterant, et inter paucos, crebro peregrinantes non potest diu rigor servari, quo autem magis a primaeluo instituto receditur, eo divina benedictio sese magis retrahit, crescitque et aggravatur cura vivendi: efficiturque ut quos maxime domi collectos sedere expedit, eos dura necessitas exigat, et in pericula primo quidem acediae, et fastidii rerum sacrarum, deinde in gravia peccata impellat.

§. 12. Praecipua cura in recipiendis novitiis adhiberi debet; In ordine rigido, ne cito admittantur, et subito fervore; nam ubi magis impetus, quam matura deliberatio movet animum, propositi perseverantia deficit. Violentissime procedunt quos impetus fert, ubi naturali gressu viam carpimus, lentius, sed certius metam attingimus. In monasteriis opulentis, in quibus vita commodior, promotio ad honorifica officia libertasque sperari potest, magna inquisitione opus, ne forte candidatos non Dei dilectio, sed amor mundi faciat religiosos: ne desperatio faciat monachum. Illi enim inquieti sunt, et quia id quod sibi proposuerant non consequuntur, aut tarde, et mixtum multa humiliatione assequuntur, facile cum offensione, et suo exitio institutum deserunt.

Neque quisquam plus obest, quam Superior, qui incrementum ex facili: et temeraria admissione quaerit. Narrat Antonius Senensis in Chronico P. Dominicanorum illa imprudentia ordinum dissolutionem habuisse initium, cum enim Anno 1348. et sequenti ingens pestilentiae lues mundum pervasisset, illa, quam Robertus Auinionensis Anno 30. ante praedixerat, monasteria pleraque exhausta sunt, nam dimidia pars hominum absumpta fuisse censetur; in religiosos vero malum acrius incubuit, quod morientibus adesse, instruere, ad exitum animare, sacramentis munire consuessent. Qui igitur tum supererant, cum paene vacua domicilia viderent, specioso magis consilio, quam prudenti, sine magno discrimine multos admiserunt, quos etiam licet licentius viventes tolerandos putarunt, sperantes fore, ut cum aetate mores quoque maturescerent. Sed contrarium evenit; nam adulti iam, et plures, morientibus senioribns, cum vitia iuvenum retinuissent, auctoritatem senum assumpsissent, dissolutionem induxerunt, contra quae deinceps et viri zelosi in ipsis ordinibus, Pontifices, Reges, Episcopi pugnarunt, quae tamen expugnari penitus non potuerunt, donec stragem haeresis fecit, nunc vero omnes ordines ferventius et constantius, quam a trecentis annis factum sit, sese reformant, alii aliorum exemplo incitati. Itaque magna cautione admitti debent, nam facilius mali seducunt bonos, quam convertuntur ipsi.

§. 13. In ordinibus religiosis non modo agendum est, ut vitia severe corrigantur, scandala tollantur, sed animorum incitatus fervor, zelus animarum, amor tuendae disciplinae fovendus est. Vita religiosi si languida est, si in virtute non procedit, si invitus et tristis exercitamenta suae professionis subit, si ad libertatem adspirat, ruinae proxima est. Si plures eiusmodi sint, aliorum alacritatem retardant, si etiam suis affectibus consentientem Superiorem elegerint, actum est, nisi eum continuo Episcopus deponat; quod potest, ut est in iure 18. qu. 2. Si quis. Neque tantum criminosus est noxius, sed etiam neglegens, vitiis iudulgens; nam quemadmodum, ut secundo flumine navis delabatur, non opus est labore; sed non remigare, non vela pandere in contrarium, satis est, ita quoque nisi cottidiana cura ad bona trahamur, sponte in mala delabimur, id quod quisque in se ipso, Superior in omnibus elaborare debet.

Denique omnes qui religiosam vitam ingrediuntur, se rebus humanis in universum exuant, atque ita vivant, ne sint causa, ut vel minima regula instituti violetur, officium suum esse norint, quod Iordanus respondit, esse Dominicanorum: nempe Honeste vivere, discere, docere. Nam revera non modo honeste vivendum est, sed insuper discendum, et cum est opportunitas, docendum; ita Antonius et Aphraates e solitudine in publicum prodierunt, et verbum Dei exposuerunt. Vide insigne Aphraatae responsum ad Valentem Imperatorem l. 8. Hist. Tripart. cap. 4. Divus Basilius vitam monachorum lectione, et oratione perfici censuit ad Gregor. [Gap desc: Greek words]

Orationes iterum cum lectiones excipiunt, recentiorem, et vegetiorem, animam ad DEUM desi derio motam accipiunt. Hanc ob causam videmus hodie in omnibus universatibus religiosos studiis operam navantes, alios domi privato magistro utentes, cuius opera cum in philosophia, et Theologia aeque commode uti non possint, nam haec studia publicas exercitationes exigunt, sere, et quidem utilissime ad Academias ablegantur. Concilium Viennense prudenter constituit, ut in omnibus monasteriis, in quibus eius rei gratia sufficientia bona sunt, ludi litterarii magister, seu doctor habeatur: Scripturae etiam expositionem urget Concilium Tridentinum, et Concilium Aquileiense Anno 1596. celebratum, §. de fide tuenda. In monasteriis quoque Monachorum, etiam Carthusianorum, ubi commode fieri queat, item lectio sacrae Scripturae habeatur: qua in re si Abbates neglegentes fuerint, Episcopi locorum in hoc, ut Sedis Apostolicae delegati, eos ad id oportunis remediis compellant, quemadmodum Decreto Concilii provide statuitur. In conventibus vero aliorum Regularium, in quibus studia commode vigere possunt, sacrae scripturae lectio sumiliter haberi ex Tridentini Concilii praescripto debet: Quae lectio a Capitulis generalibus, vel provincialibus assignetur dignioribus ministris. In Gymnastis etiam publicis, si hactenus sacrae Scripturae lectio instituta non fuit, ad Catholicae fidei conservationem propugnationem, et defensionem, quam primum institui, et si instituta foret, et neglegeretur, restitui ex Tridentini Concilii decreto omnino debet; ne si artium et scientiarum principia, et documenta studiose passim traduntur, ut nihil ad persectam cognitionem desideretur, neglecta iaceant sacrae Scripturae studia, Euangelici Verbipabulum, divinorum eloquiorum maiestas, et promissorum caele stium amplitudo, quod est unicum praesentis vitae subsidium, et futuri saeculi argumentum. Verum quae de studiis Rei publicae, Clericorumque alias dixi, ad religiosos praecipue pertinet, quos oportet, vel studuisse, vel studere, aut ut rectius dicam, et studuisse et studere.

Hoc praesertim tempore, quo communi sectariorum convicio exagitantur, cum dicunt, Monacho nihil esse indoctius, quod falsissimum esse plurimi, doctissimique in monasteriis viri ostendunt; ne ramen sine occasione dicatur, nonnullorum facit ignavia, et a studiis aliena voluntas, qui magno subditorum malo, et ordinis dedecore, immo et Ecclesiae Catholicae contumelia, et eruditionem ipsi neglegunt, et ne alii proficiant, sunt impedimento. Nec timenda est inssans scientia doctorum, cum nemo magis religiosae oboedientiae, et disciplinae rationem perpendat, quam is qui solide doctus est. Concludam haec elogio S. Chrysostom in cap. 5. Epistol. 1. ad Timoth. homil 14 in qua officium, omnesque actiones Monachorum vir sanctus calamo erudito descrbit. Quasi enim de terra in Caelum, ita ad sancti cuiuslibet viri monasterium de propriis domibus itur. Non ibi conspicis ea quae domi, mundus est locus ille, alta ibi quies, atque silentium est. Meum et tuum inde prorsus eliminatum est. Illic vel si diem unum, aut duos manseris, tunc vero voluptatis maiore sensu perfunderis. Lucescit, immo ante lucem gallus emittit vocem, non ubi velut in saecularium domibus stertit familia, clausae sunt ianuae, omnes alto sopore prostrati, mortuis similes sunt, mulio tintinnabula qualit, nihil illic eiusmodi est: verum omnes cum reverentia, discusso sopre consurgunt, a praesule excitati suo, adstantque sacro instituto choro, protinusque expansis manibus sanctos concinunt hymnos. Neque enim illi ut nos, ut excutiant somnum, horis plurimis indigent. Nos quippe simul atque surreximus diutius occupamur, imus ad requisita natirae: deinde manus lavamus et saciem, postea calceamenta sumimus, ac vestes, multumque in his temporis terimus: ibi nihil huiusmodi videas. Nullus illic famulum vocat, quisque enim sufficit sibi, non eget vestibus plurimis, nihil opus habet excutere somnum: simul enim atque oculos aperit diutius vigilasse videtur: quod illi sobrietatis ratione contingit. Nisi enim cor praegrave cibis infra mergatur levi salubrique somno expergiscitur facile: moxque precum repetit vices, manus purae tenduntur, quia somnus praecessit honestus atque moderatus. Nemo stertentes audit hic, aut hiantes somno, nullus iactari qvenipiam per soporem videt, neque nudari, sed dormiunt honestius vigilantibus compositi. Hoc autem totum ex animi disciplina et honestate proficiscitur. Isti profecto sunt sancti atque inter homines Angeli. Summus namque Dei timor non sinit hoc profundo sopore demergi. animumque a suo vigorelaxari, sed ferme in superficie est, ipsosque reficit solum. Huiusmodi illorum quoque sunt somnia, non phantasias aut portentosas imagines referuntised, ut dixi, galli cantu continuo (praepositus) assistit pulsatque modice pede iacentem, sicque omnes una protinus excitat, neque vero nudos ibi dormire fas est. Inde ubi surrexere [Orig: surrexêre] divinis laudibus instant, bymnosque propheticos canunt magno suavique concentu et canticis numerosis. Non fistula, non cithara, non ullum aliud instrumentum musicum tam dulces efficit modos, quam sancti illi summa in solitudine, et quiete psallentes. Ipsa quoque illorum cantica convenientissima sunt, et amorem Dei divinarumque rerum studium spirant. In noctibus, inquit, extollite manus vestras ad Deum. Et rursus: De rocte mane vigilat spiritus meus ad te, Deus, quialux praecepta tua sunt in terra. Cantica item Davidica fontes moventia lacrimarum. Cum enim psallit dicens: Laeboravi in gemitu meo, lavabo per singulas noctes lectum meum, lacrimis meisstratum meum rigabo. Et iterum: Quia cinerem tamquam panem manducabam. Item: Quid est homo quod memor es eius? et homo vanitati similis factus est et illud: Dies nostri sicut umbra transeunt. et: Ne timueris cum dives factus fuerit homo, et cum multiplicata fuerit gloria domus eius.

Et iterum: Qui habitare facit unius moris in domo. et: Septies in die laudem dixitibi super iudicia iustitiae tuae. Ac rursus: Media nocte surgebam ad consitendum tibi super iudicia iustitiae tuae. et: Deus libera animam meam de manu inferi. et: Si ambulavero in medio umbrae mortis non timebo mala, quoniam tu mecum es. Itemque: Non timebo a timore nocturno, a sagitta volante in die, a negotio perambulante in tenebris, ab incursu et daemonio meridiano, Et: Aestimati sumus ut oves occisionis. Quando cum Angelis canunt, nam et Angeli tunc etiam psallunt. Laudate Dominum de Caelis: nobis oscitantibus, prurientibus, atque stertentibus, sive etiam supinis iacentibus, et fraudes innumeras cogitantibus: quale est illos noctis totius spatium in Dei laude consumere. Ubi vero lux diei iam vicina est, pausant illi pusillum, et cum opera nos aggredimur, illi quietis sibi vendicant tempus. Iam vero ubi illuxit, quisque nostrum alium vocat, sermonemque de impedimentis texit. Inde irrumpit in forum, magistratui adstat, tremit, ac supplicia metuit. Alius in scaenam abit, alius ad opus suum proficiscitur: illi contra matutinis precibus hymnisque peractis ad sanctarum scripturarum studia se convertunt. Sunt et qui libros scribere didicerunt. Unusquisque vero

praestitum habens domicilium silentio perpetuo studet, sicque nemine texente nugas, aut aliud aliquid loquente, tertiam, sextam, nonam, vespertinamque consummant synaxin: quippe quatuor in partes diem scindentes impletis partibus singulis psalmodiis atque laudibus honorant Deum: ceterisque his prandentibus, ridentibus, ludentibus ciboque distentis immodico, hi laudibus vacant. Minima his instituendae mensae cura et ommuni quae sensui subiacent: post cenam rursus divinis inserviunt laudibus, sicque sobrie somnum capiunt. At saeculares quidem et die dormiunt: hi noctu quoque pervigiles durant ut revera lucis filii. Et illi, ubi somno plus indulsere, gravati prodeunt: Contra, hi semper sobrii sunt sine cibo persistentes et hymnis intendentes. Ad vesperam rursus inclinante die illi ad lavacra et requiem properant: hi vero a se ipsis laborem spiritualis exercitii laxantes cibum sumunt non famulorum excitantes gregem, non domum discurrentes, turbasque et tumultus commoventes, neque pretiosas dapes et coquorum arte laboratas apponentes: sed alii panem tantum et sal, alii et oleum sumunt, plerique infirmiores olera atque legumina in cibum accipiunt. Inde ubi paululum sederint, tempus omne hymnis concludentes singuli toris requiescunt ad quietem solum, non ad delicias factis. Nullus ibi principum terror, nulla arrogantia dominorum, non servorum timor, non turba mulierum, non parvulorum inquietus clamor, non siriniorum multitudo, non vestis superstua, non aurum, non argentum, nullae custodiae, non fiscus, non aliud huiusmodi quicquam: sed omnia orationibus fervent, hymnis omnia resonant, omnia spirituali fragrantia redolent. Nihil ibi carnale est, non latronum illic timetur incursus: neque enim habent quod eis possit auserri, pecuniis carent, corpus tantum et animam possident. Ea qui tulerint non modo laeserunt nihil, verum et plurimum profuerunt. mihi enim, inquit, vivere Christus est, et mori lucrum. Absolverunt nexibus corporis: profecto enim Vox exsultationis, et salutis in tabernaculis iustorum. Non illic auditur ululatus et gemitus, vacant his omnibus tecta illa felicia, his tristitiis, his clamoribus libera. Moriuntur quidem et in ipsis, neque enim corpore sunt immortales: ceterum mortem illi nec ducunt, nec existimant mortem, cum hymnis prosequuntur abeuntes, eamque rem non elationem funeris, sed pompam et praemissionem vocant. Denique ubi quisquam nuntiatus fuerit mortuus, magna oritur exsultatio, ingensque voluptas omnium. Immo ne mortuum quidem aliquis appellare praesumit, sed consummatum. Inde gratiarum actio sequitur, et gloria ingenque laetitia singulis orantibus se hoc fine donari, sic exire certamine et a laboribus sudoribisque quiescere, Christumque videre. Quod si quis infirmatus fuerit, non lamenta, non lacrimae, sed perpetuae funduntur preces: non ibi medicorum operatur manus, sed fides spe sola sanavit in firmum. Nempe et si opus fuerit medicis, magna et hic ostenditur philosophia, ingensque ostenditur tolerantia. Non adstat solutis crimbus uxor, non parvi pupillaris incommodi, quae nec dum contigere, mala deflentes, non familia exspirantem importunis precibus pulsans, ut se cuiquam tuto commendet: sed his impedimentis omnibus exutus animus, unum inspicit solum, quo pacto maiore cum gratia extremum Deo spiritum fundat. Sed et si contigerit morbus, non ex gulae prodiit vitio, non ex vinolentia, sed ipsae quoque morborum occasiones plenae sunt laudibus, non criminibus ullis obnoxiae. Aut enim ex vigiliis iugibus, aut ex continuato ieiunio, aut ex aliquibus huiusmodi infirmitas nascitur: quocirca etiam facile liberantur. Satis enim illis est ad evadenda languoris incommoda, si vel modice de priscino rigore relaxent.

CAPUT XLVII. Sacrarum virginum coetus, leges, gubernatio.

§. 1. VIrginum semper magna fuit in Re publica maiestas, atque inter Ethnicos quoque locus honoratus. Nam et Romae Vestalium erat paene senatoria dignitas, et apud Graecos quoque in pretio virginitas fuit, rara tamen, ideoque cara Virginitas. Sed flores illi, quos vix singulos integra regna Gentilium conspexere, totos Ecclesix campos, praesertim de sanguine Dominico recens irrigua novalia occuparunt; postquam enim Paulus quasi sementem faciens, haec verba sparsit. 1. Corint hior. 6. Dico autem non nuptis, et viduis: bonum est illis si sic permaneant, sicut et ego. Quod si non se continet, nubant. Melius est enim nubere, quam uri. Iis autem qui matrimonio iuncti sunt, praecipionon ego, sed Dominus, uxorem a vero non discedere: quod si discesserit, manere innuptam; aut viro suo reconciliari

Quid effecerit, Corinthus impudicitiae famosa cultrix ostendit; nam mox virgines velare coeperunt, et Tert de Virg. vel. cap. 2. Et Corinthii, inquit, hodie virgines suas velant. Eodem tempore collegium virginum erat Philippis, quod Ignarius salutat. Igna. epist. 8. Et epist. ro. ad Smyrnenses: Saluto et eas, quae in perpetua degunt virginitate, et viduas, Et Epist. 12. monet Heronem, ut virgines scruet, tamquam pretiosa Christi monilia. De his Clemens, Hieronymus, Ambrosius, Augustinus. Iustinus martyr de his magnifice apud Antoninum gloriatur. Permulti profecto sexus utriusque et sexaginta, et septuaginta nati annos, qui a pueris disciplinam Christi sunt sectati, incorrupti et caelibes perdurant; et glorior me per omne genus hominum nostrorum tales monstrare posse. Sanctus Cyprianus de habitu Virginum, testatur earum ingentem fuisse numerum, in Ecclesia sub persecutorum gladiis vivente. Iam refertus est orbis, impletus est mundus eorum, qui capere continentiam possunt, more spadonum viventes, castrati ad regnum Dei. Cecinit et Virginitatis praeconia Naumachius poeta.

[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words] .
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words] .

Praeclarum sane est castum habere corpus, et manere inviolatam, virgineam, puris vero semper hymnis gaudere, nec grave circa renes onus ferentem. Neque Lucinae laborem gemitumque tremere; Verum sedere reginam imbecillium mulierum, animae lucidum oculum in vita fundentem. Ibi splendidae nuptiae, et verae, ibi mixta divinis eloquiis, lucidas intellegentias generat.

Sed virtutem laudare, facile est, cam inserere, sepire, augere, desendere, difficile, praesertim virtutem mulierum, quae fragiles sunt, et mutabiles, virtutem praecipue castitatis, quae internum habet inimicum, et fortem, blanditiis pollentem; de virginum itaque monasteriis, vitaque agendum.

§. 2. Quaedam monasteria virginum sunt, quae castitatem voverunt, alia vero libera sunt, quae nescio, an extra Germaniam inveniri possint,

in liberis tamen Abbatissa est astricta votis. 'Non ignoro illos virginum coetus a multis improbari, sed mores aliquarum illi, non institutum reprehendunt. Nam mihi utile plane videtur locum esse, in quo honeste, tutoque virgines educentur ad pietatem, laboresque sexui necessarios, et convenientes, quae deinde cognitis vitae religiosae exercitiis, vel eam amplectantur, vel nuptui tradantur. Ut sit quasi seminarium virginum et matronarum; modo adsint ea, quae vitae communis honestas requirit, vitentur corruptelae, et quidquid bonae famae obstare potest.

§. 3. De monasteriis vero virginum professarum, seu voto obligatarum nos agemus. Ea vero duplicia sunt, quaedam enim virgines manuum solo labore vivunt; quaedam reditus suos habent. Omnium maxime illa probo, quorum mediocris est proventus annuus, ut temporis pro sacris precibus, et lectionibus sit satis, et pars sustentationis ex proventu, labore vero manuum cetera acquirantur.

Labores varii esse possunt, omnia quae ad rem vestiariam, qua utuntur, pertinent, deinde texere, acu pingere, nere, hortum colere. Cum enim studia, multiplicesque lectiones mulieribus haudquaquam conveniant, nec perpetua oratio, aut psalmodia usurpari queat, interpolanda sunt illa non otio, sed labore, qui talis sit, ut spiritum excitet, corpus salubriter exerceat, non opprimat, qua de re Episcopus dum visitat sollicite inquirat. Verum quidquid de integritate, disciplina, conservatione monasteriorum, in quibus virgines degunt, statui potest, id agente sanctissimo, et prudentissimo Archiepiscopo Mediolanensi, Carolo Borromaeo, per Concilium primum, et Concilium quartum Mediolanens. constitutum est. Quae capita inde sumere placuit, tum ut apud Episcopos, Praelatos, ipsosque virginum coetus, tanti praesulis, et synodorum auctoritatem habeant, tum vero ut adversarii videant, quae vita sit sacrarum virginum, et quae cura salutis, desinantque vitam sanctissimam, quam imitari nolunt, insamare. Hoc simul affirmo, in his constitutionibus, Apostolicae doctrinae, sacrorum canonum, eorumque, quae de cura virginum patres tradiderunt, compendium contineri.

In prima igitur synodo haec statuuntur, ut in monasteriis regularium mulierum, quae in religionem DEO se dicarunt [Orig: dicârunt] , et integra conservetur vetus disciplina, et si fortasse usquam depravata est, restituatur; ad eamque sese ipsae conformantes, in rerum divinarum contemplatione liberius conquiescant: nos has pie recteque vivendi formulas, partim Concilii Tridentini decretis traditas, partim pro ratione horum temporum ad provinciae nostrae utilitatem constitutas, ab omnibus in hac provincia monialibus, etiam quae Regularium curae commissae, vel alia quavis ratione Episcoporum iurisdictioni subiectae non sunt, ex facultate a summo Pontifice Pio IV. nobis data, servari omnino iubemus.

DE MONIALIUM NUMERO.

EX Tridentini Concilii iusso, unicuique monasterio eum Superior monialium numerum constituat, qui pro modo, et facultate loci, et consuetis eleemosynis sustentari commode possit, idque intra annum facere studeat; neque eum numerum, nisi facta monasterio, annua, quae satis sit, fructuum accessione, augeri ullo modo liceat. Monasteria in quibus duedecim non sunt quae professae velo utantur, quaeque eum numerum propriis fructibus, aut consuetis eleemosynis alere non possunt, transferre, et cum aliis monasteriis eiusdem, aut alterius ordinis unire studeat Episcopus diligenter; vocatis ad id Superioribus regularibus, si modo res agatur eius monasterii, cuius cura ad illos per. tineat.

Si vero eiusmodi unio minime expedire videatur, eum numerum monialium tempore interire, et ad nihilum redigi sinat, adempta omnino illis monialibus facultate recipiendi novitias.

Earum autem monialium monasteria, et monasteriorum fructus iam nunc aliis monasteriis, aut locis, quibus ex legibus eius ordinis deberi videbuntur, attribuantur.

DE PRAEFECTIS ET ALIIS MINISTRIS monialium.

EPiscopi ad duos menses, posteaquam hae constitutiones in lucem editae erunt, Abbatissas ad quascumque praefectas, quae suum praefecturae officium perpetuum esse profitentur, edicto etiam, si ita iudicarint [Orig: iudicârint] , moneant, proposita privationis poena, quam ipso facto subeant, ut illa iura sibi a sede Apostolica concessa, ad alterum mensem ipsis, aut earum vicariis, ac simul illarum Superioribus, si Regularium curae commissae sunt, exhibeant; ut an recte se habeant, cognosci, et de iis, si opus erit, ad summum Pontificem referri possit. Quod si eo praescripto tempore non exhibuerint; eo dignitatis gradu illas privatas Episcopus declaret; detque earum Superior, ut aliae in earum locum rite sufficiantur.

Nulla monialis ambiat, aut ullo quovis modo, sive directe, sive indirecte per se, aut per aliam, honores officiave aut cuiusvis generis sui monasterii quaerat, hac constituta poena, ut et ipsa, et quae sibi in ea re faverint, in Capitulo per tres sextas ferias ad pedes singularum monialium terram deosculantes, suam accusent ambitionem, ipsaque praeterea, si id officium consecuta erit, eo, ceterisque muneribus privetur, Superioris arbitratu.

Singulae, propria voluntate deposita, et ad obtemperandum paratae, ibique Dei gloriam, et communem monasterii utilitatem tantummodo proponentes, ad honores et officia eas eligent, quas omni remoto humanitatis affectu, Spiritus sancti impuisu, ad id munus magis idoneas esse iudicaverint.

Praefecta, quocumque nomine appelletur, ex Trident. Concil. decreto ne minor quadraginta annis eligatur; quaeve in vitae honestate vixerit octo annis, postquam professa est. Quod, si in eodem monasterio non eiusmodi reperiatur, es alio eiusdem ordinis deligi possit. Sin autem Superiori, quielectioni praeest, hoc etiam incommodum esse videatur, Episcopo, vel alio Superiore consentiete, eligatur ex iis, quae in eodem monasterio triginta annis maiores natu sint, quaeve annis salte quinque post professionem recte vixerit. In reliquis constitutiones singulorum ordinum monasteriorum serventur.

Huiusmodi praefecta, et eius vicaria, Discretae etiam, quae alio nomine matres consilii vocantur, ubi ea a Capitulo eligi consueverunt, tacitis suffragiis coram Superiore, aut eius ministro eligantur: qui extra monasterium ad cancellos, sive clatros stet. ex decreto Tridentini Concilii.

Nequaquam autem ad haec officia deligi possint, nisi praefecta duas ex tribus partibus calculorum tulerit, vel suffragiis, vel successu. Vicaria vero, et Discretae pluribus dimidia parte creentur suffragiis.

In quibus monasteriis plures germanae sorores sunt, si earum una monasterio praeficitur, reliquae sorores, neque Vicariae, neque Discretae, neque ianitrices fieri: neque scribae, aut cellariae officio fungi possunt.

Quartae Synodi haec decreta sunt.

Aliis decretis, quae superioribus Conciliis de monialibus constituimus, haec, quae infra praescripta sunt, adiungenda statuimus.

Monasterium ianuas, per quas ad illius saepta aditus pateat, duas habeat, et alias praeterea nullas. Quarum duarum ianuarum, una iumentis, curribus, vehiculisque agendis, altera aliis usibus, et commodis necessariis inserviat. Quo autem in monasterio una tantum ad omnem tum actum, tum usum satis esse videbitur, in eo illa dumtaxat una sit.

Ianua utraque e duplici assere, eoque firmo constet, ac sine ulla item sit, ne minima quidem, rimula. Limen e marmore solidove lapide habeat, quod strictim ipsi portae cohaerescat.

Ianuae curruum, iumentorumue, altera ex asseribus firmis, ad cancelli speciem confecta, in monasterio ipso adiungatur, quae a prima ianua paululum distet, formaque sit in fabricae. Ecclesiasticae instructionibus demonstrata.

Ad ianuam alteram, aliis usibus accommodatam, cui rota, quem turnum vocant, adiungetur, moniales duae semper assistant, quae ianitrices constituentur.

Singulae haetres ianuae clavibus duabus, fabrili opere inter se diversis, claudantur, quarum unam, etiam die, monasterii praefecta, alteram monialis, quae professione anterior est, apud se perpetuo habeat.

Rotae omnes amoveantur, atque obstruantur, ac in posterum vetitae perpetuo sint, praeter illam, ianuae communi adiunctam, et alteram in loco, quem parlatorium vocant, exstructam, et tertiam, quae est in cellula confessionum, et quartam in Ecclesia ad sacras vestes, et ornamenta Missae sacro necessaria e monasterio exponenda accommodatam.

Cibus vero in omni monasterii hospitio, etiam confessarii, e rota communi exponatur.

Singulis rotis a parte anteriori monasterii uncus firmiter impactus sit, ne pro libito verti extrinsecus queant.

Si vero loca, ut dicunt, parlatoria complura erunt, in uno tantum, aut in altero ad summum, Superiorum iudicio rota sit.

Rotae, quae in Ecclesiam spectat, valvae ligneae binae apponantur, alterae interiores, quarum clavis a praefecta teneatur, alterae exteriores, quarum clavis apud capellanum sit, aliumve qui superiori videbitur.

Rotarum altitudo ne maior sit cubito, et unciis octo; latitudo autem cubitalis.

Rota confessionum minor ab omni parte sit dimidia praescripta quantitate.

Nulla fenestra, praeter illas, primo Concilio Provinciali nominatim praescriptas e monasterio in Ecclesiam, sacristiamve exteriorem spectet, ac ne rima quidem, ne dum foramen ullum in ea exstet, unde aspectus, aut collocutio fieri possit.

Fenestra, qua sanctissimae Eucharistiae elevatio prospicitur, altius ne pateat cubitis duobus, et unciis duodecim, late vero, ut altaris latitudo est.

Quae fenestra clathra ferrea duo palmi spatio inter se distantia, firmiter confingantur.

Virgae autem ferreae, quibus clathra compacta sunt, singulae inter se distent non amplius unciis tribus.

Sint autem inter se insertae, ita ut loco suo demoveri non queant.

Claudantur autem fenestrae ab interiori parte firmis valvis, sera et clavi quae apud praefectam asservetur.

Ubi autem illa e latere altaris, ecclesiaeve, aut alio loco, etiam superiori est, unde moniales eos, qui in Ecclesia exteriore sunt, spectare possunt, efficiat Episcopus quamprimum, ut super altare unde Missae sacrificium moniales intuentur, ad instructionem praescriptam exstruatur, laterali illa, aliave, quaecumque sit, penitus obstructa.

Fenestella, ad Ecclesiam versus spectans, per quam moniales sacram Eucharistiam sumunt, ita alte, apteque struatur, ut sacerdos illam ministrando commode stet, non genua flectat. Cui fenestellae extrinsecus valnulae ligneae praeter illas, quae modo sunt, apponantur, quae parietem aequent, earumque clavis, apud confessarium sit perpetuo.

Sanctissimum sacramentum ne alibi quam in altari maiori asservetur, cui lampas in Ecclesia interiori, semper praeluceat, et in exteriori, cum illius fores patebunt.

Reliquiae sacrae in fenestella recondantur, quae ad instructionum nostrarum praescriptum, in pariete ecclefiae interioris exaedificita, ab ea tantum parte, quae ad exteriorem Ecclesiam spectat, aperiri possit. Claudatur autem haec fenestella tribus clavibus, diverso opere confectis, quarum una apud Episcopum, altera apud confessarium, tertia apud monasterii praefectam sit.

Fenestella confessionum alte uncias sexdecim, late duodecim, nec vero amplius pateat; saepta autem sit firmis clatris ferreis ad formae praescriptae rationem, et lamina item ferrea bene solida pariete firmissime agglutinata, et foraminum, instar ciceris tenuium pleno, panno lineo nigro obducta: qui pannus ligneis tabellis sic affigatur, ut non facile amoveatur.

Loca collocutionum interna, parlatoria vulgo vocata, quae in posterum sient, una, eademque spatii circumscriptione, nullo interiecto pariete contineantur, et ad formae, qua iam pleraque exaedificata sunt, modum accommodentur, ubi id non maguo incommodo fieri poterit, ut ab eisdem auscultatricibus omnes possint collocutiones exaudiri.

Ne fenestra laminae ferreae, ut primo Concilio provinciali cautum est, umquam aperiatur, nisi perraro, et ob causam, quam urgentem Episcopus iudicarit.

Ne in locis ad hospitii usum exstructis, quae foresteriae nominantur, ubi interdum ob urgentem necessitatem, aut cibus capitur, aut dormitur, fenestrae ullae, ne exiguae quidem, insint, quae in monasterium spectent.

Tecta hospitii, et aliarum cuiusvis generis domorum a monasterii tectis, ut separata penitus, ac valde disiuncta sint, curetur omnino.

Quibus monasteriis de vicinorum praesertim religiosorum prospectu tollendo ita caveri non potest, sicut Concilio provinciali primo iussum est; eorum fenestrae, si lumen excipi aliunde licet, obstruantur; sin minus, ab illa servitute defendatur operis structura, in instructionibus nostris demonstrata, quae in porticibus item, quas logias dicunt, ab eadem servitute tuendis, adhibeatur.

Horti, qui in monasteriis monialium ample nimis patent, cottidianaque hominum opera, atque cultura opus habent, ubi fieri potest, in angustiores fines concludantur.

Ne fenestra, in ullo cuiusvis ordinis monialium monasterio etiam regularium iuri, curaeve subiecto, neve ostium ullum, aliudue id generis foramen, unde aliquis extra monasterii claustra prospectus sit, patefiat, aperiaturue sine Episcopi, cui monasteriorum omnium clausura commendata est, concessu. Nec vero id ille permittat, concedatue, nisi ubi locum diligenter inspexerit, et ita fieri necessarium censuerit. Tuncque ad impediendum, arcendumue eum prospectum

illa ipsa cautio, supra mox praescripta, adhibeatur.

Ministris, quibus ob necessariam causam monialium saepta ingrediendi facultas aliquando datur, illae solum moniales, quas praefecta delegerit, imperent; aliae vero praeterea nullae quicquam illis vel iubeant, vel alloquantur.

Moniales cum eo in loco, ubi ab aliis, qui foris sunt, etiam a contionatore, aut a superiore videri possunt, sermoni, contionive intersunt, omnes sint facie operta, et contecta velo, usque ad os deducto.

Idem praestent, quae cuivis, etiam medico, aut superiori monasterii saepta ingredienti, obviam prodeunt, vel illum excipiunt, deducuntue.

Probentur ab Episcopo medici aliquot, quos concessu etiam monasterii superiorum, intra illius saepta adhiberi liceat, si quando praeter medicum ordinarium alios etiam morbi gravitas requirit.

In unoquoque monasterio Episcopi, furnorum, in quibus panis coquatur, usum introducant, ut pistoribus eorumque ministris ingressus in monasterium prohibeatur omnino.

Nec vero vir quisquam ad furnum purgandum, inflammandumue, aut ad aliud quicquam faciendum, quod a monialibus fieri, agive potest, introducatur.

Quod in Concilio provinciali primo, de facultate scripta ad monialium monasteria accedendi sanci tum est; id tum mares, tum feminas, quocumque etiam gradu, dignitate, genereve illustres, inviolate servare decernimus, etiamsi pater, mater, fratres, sorores sint monialis, quam visitatum veniunt. Idque omnino ubique praestari curae Episcopi sit.

Causae necessariae, ob quas intra saepta monasterii ingredi licet, in hac provinciali synodo, ex primi Concilii decreto, vel explicatae, vel tamquam nullo modo necessariae reiectae, in extrema huius Concilii parte editae, atque impressae in singulis monialium monasteriis, etiam regularium curae subiectis, edicantur et enuntientur; nec vero ab iis ullo modo, ullave ratione, ac praetextu discedi liceat.

Fructuum, florumue vasa in monasteriis ne ullo modo teneantur, eos vel fructus, ver flores vendendi causa.

Offulas, et alia huius generis non modo donandi, ut primo Concilio vetitum est, sed etiam vendendi causa, a moniali, aut monasterio confici ne liceat.

Abstineat monialis a muneribus dandis.

Eleemosynam vero per rotam, portamue monasterii dari vetitum fit omnino, quoniam inde non levia pericula, vel damna potius extare compertissimum est: sed quibus monasteriis pro ratione facultatum eleemosynam dare permissum erit ab Episcopo aliove su periore, ab illis detur pecunia, frumentumue, aut aliud eiusmodi piis aliquibus viris, praesertim vero locorum piorum curatoribus, qui pauperibus distribuant alio loco, quam apud monasteria.

Medicamenta, si quae Episcopus, aut alius superior vendi, aut foras dari permiserit, ab aromataria seniori solum dentur, et ab alia praeterea nulla, nec vero privato, sed monasterii nomine, vendantur, denturue.

Moniali ne liceat iis, qui extra claustra sunt, vel medicamenta parare, praebereve, vel manum medendi causa admovere, vel remedia exponere, vel aliud quicquam ad rem medicam pertinens exercere.

Caminus si quis in privatis cellis exstructus est, perpetuo ita obstruatur, ut in eo ignis accendi nullo modo queat.

Cum vel fenestra, vel ostium, vel caminus obstruitur, illius cardines sic evellantur, ut non ad tempus, sed ad perpetuitatem id actum sit.

Idem in fenestris, ostiis et caminis iam obstructis, servetur.

Communis ille curationis aegrotantium locus, quem infirmariam vocant, ubi adhuc exaedificatus exstructu sue non est, quam citissime potest, constituatur, exstruatur, aedificeturue. Extra cuius loci fines monialis aegrotans ne cubet; at valetudine recuperata illic ne diutius moretur deliciarum causa.

Antiquus, et probatus communium dormitionis locorum usus, ubi fieri commode potest, restituatur, et ad pristinam consuetudinem revocetur.

Intra monasterii saepta nemini alii, nisi monialibus sepulturae locus detur, situe.

Nec vero monialium cadavera extra saepta efferantur ad sepeliendum.

Neminem cuiusvis status, vel conditionis hominem, neque laicum, neque Ecclesiasticum in ullo quovis monasterio monialium hospitiis illis, quas foresterias dicant, excipi, aut ad ea sive in urbe, sive in dioecesi diversari liceat, excepto confessario sacerdote, cui aliquando ob urgentem necessitatem id conceditur.

In dioecesi vero, monasterii etiam visitatori, et curatoribus, procuratoribusue, ubi interdum hoc ipsum concedendum necessario, Episcopus censuerit.

Quod de cantu figurato, et musico quovis instrumento, et musicis item die festo Ecclesiae monialium, in exteriori Ecclesia non adhibendis, Concilio provinciali primo sancitum per nos est, id etiam omni alio die, et tempore illis vetitum esse decernimus.

Nec vero quicquam aliud praeter Missam in exteriori illarum ecclesia ab aliis canatur; cum vesperarum, et reliquarum canonicarum horarum officia ab ipsis monialibus cani possint.

In unoquoque monasterio, ubi neque locus communis vestium, neque alter est item, in quo operibus elaborandis moniales exercentur, uterque, quamprimum fieri potest, constituatur, construaturue.

Ne monialis, ianitricibus exceptis, alibi, quam loco operibus elaborandis constituto, acu pingat, aliudue quicquam manibus elaboret.

Laborum, operumue magistra librum certum haebeat, in quo quidquid ex iis laboribus lucri, emolumentive capitur, enucleate ita praescribat, ut cerni facile queat, si quid in eare desideretur.

In operibus vel accipiendis, vel restituendis nulla alia monialis se ingerat, nisi laborum magistra: cui secum aliquando, cum necesse erit, aliquam monialem, oporis alicuius conficiendi usu peritiorem, adhibere liceat.

Illud porro, quo ad eius fieri potest, cavendum erit, ut in monasterio ne sint multiplicia, diversaque genera opera manuum, seu laboraria.

Hoc loco laborum communi, non solum ad Concilii primi praescriptum, lectio de vita spiritali adhibeatur, verum etiam ab omni otioso verbo abstineatur.

In loco vestiario indumenta cuiusvis generis, vestesque omnes asserventur. Nec in cellulis, aliove loco privatim, reponatur quicquam, custodiaturue quod eo ipso tempore necessarium non sit.

Monialis nummos, ne modicos quidem, apud se quovis nomine ne habeat, neque de praefectae etiam consensu, nisi officii, quod gerit, ratio aliter postulat.

Alioquin ut proprietatis rea puniatur. Quam poenam, et praefecta, quae id ullo modo, ullove praetextu permiserit, et monialis item subeat, quae resciverit, nec praefectae bidui spatio, aut, si haec in culpa sit, superiori quam primum potuerit, non denuntiarit.

Curetur omnino, ut exquisita illa, ac religiosa communis vitaeratio, atque usus in monasterio studiose introducatur, utque spiritualis vitae sanctaeque institutionis disciplivam, ac studia moniales sectentur diligenter.

Singulis annis, ut primo Concilio iussum est, impensarum, quae in victum, aliumque monasterii usum erogatae sunt, rationes per eos, quorum interest, a praefecta repetantur. Quantum vero, et tritici, et vini, et obsonii, et aliarum rerum ad anniver sarii victus sustentationem unicuique monasterio satis esse Episcopus existimarit id ipse accurate praescribat. In ea autem prascripta dispensatione, administrationeve, si praefecta neglegentem se praestiterit ab officii sui munere suspendatur.

Aes alienum, quod quinquaginta nummorum aureorum summam excedat, ne in ullo monasterio contrabatur, sine suorum curatorum permissu, concessuve, qui in magni momenti rebus Episcopum consulant.

Ne saecularibus negotiis moniales se implicent: utque simul multis fraudibus ac detrimentis occurratur, hoc sedulo Episcopus curet, ut illorum praedia locentur, idque sub hasta auctione facta: nisi aliter quandoque expedire censuerit.

Ad tuendam etiam clausuram ea cautio adhibeatur, ut neque triticum, neque aliae fruges, neque annona in ullis monasteriis, praeterquam monasterii usum, et necessitatem asservetur.

Monasterii uniuscuiusque curatoribus, procuratoribus, patronis, defensoribus ab Episcopo certae regulae praescribantur: ex quibus cognoscant singulas muneris sui partes. Is vero curatores et id generis ministri ab Episcopo singulis monasteriis, curae suae subiectis, illos non habentibus, constituantur: itatamen, ut eiusdem Episcopi arbitratu a muneris illius cura omnes, et singuli semper amoveri queant.

Bonorum, et iurium omnium, ad monasterium quodcumque etiam regularibus subiectum, pertinentium, inventarium, probabili forma conscriptum, sex mensium spatio, ad archiutum episcopale ab iis, quorum interest, deferatur, ne fraus ullo modo fiat, numero monialium ab Episcopo praefinito.

Quamobrem si quas etiam alienationes eorum bonorum, iuriumque fieri deinceps contigerit, de iis Episcopus certior fiat.

Cum puella monasterium ingredi postulabit, ut locum, ubi profiteri cogitet, illa inspiciat: primo studiose, diligenterque cognoscatur, an vere id illus propositum sit, anque illud curiositate tentet: nec propterea per monasteria plura vagari permittatur.

Puellae cum ad cetera, tum ad professionem recipiantur monialium suffragiis occulte latis. Idque ipsum ex Concilii provincialis primi decreto, quod auctoritate litterarum Pii V. Pont. in monasteriis etiam eorundem regularium iuri subiectis, locum habet in monasteriis etiam regularium inri, curaeque subiectis, plane servetur.

Ubi religiosus iste, et vetus moniales sollemniter velandae mos his temporibus antiquatus est, ad pristinum usum, ex veteri instituto, et ritu revocetur, dummodo intra monasterium id fiat.

Ne moniali cuiusvis ordinis albas, et vestes, aliave indumenta, missae sacrificii usui dicata, induere liceat.

Confessarii, et capellani, item sacerdotes monialium, et ministri praeterea, quos illarum curae Episcopus praefecerit, quicumque sint, ne munus ullum, ne minimum quidem, nec vero esculenta, poculentave ab illu ullo nomine, neque publico, neque privato capiant, accipiantue, poena proposita eiusdem Episcopi arbitratu irroganda.

Neque praeterea quicquam capiant dono, ea specie, praetextuve datum, quod res eiusmodi sint, quae Ecclesiastico usui inserviant, qualia sunt corporalia, purificatoria, indumenta clericalia, sacrae imagines, et alia id generis.

Nec vero item aliud manuum opere elaboratum; artificioseve confectum, ab illis accipiant, ac ne laborem quidem, opusue, quod in vestibus vel purgandis, vel sarciendis, vel reficiendis ponitur.

Caveant item capellam sacerdotes, ne ab ulla moniali privatim, sed a monasterii praefecta, aut ab illa, quae sacristiae praeposita est, munus missas celebrandi suscipiant. Cum qua praefecta, praepositave solum, nec vero cum aliis monialibus colloquantur, tum de rebus scilicet, quae ad suum munus solummodo pertinent.

Idemque hoc de genere toto a monialibus servetur, poena tum illis, tum capellanis proposita, Episcopi arbitrio.

Quibus vero confessariis, capellani sue sacerdotibus aliquid annui stipendii ad vitae sustentandae usum Episcopi permissu dandum videbitur: id omnino certa pecuniae summa detur, nisi aliquando Episcopus aliter concesserit, nempe loco pecuniae, vel triticum, vel vinum, vel aliquid eiusmodi dari.

Viri aliquot pii, idemque sollertes ab Episcopo deligantur, qui festis praesertim diebus, monialium monasteria, etiam regularium iuri, curaeve subiecta adeant, forisque undique perspiciant, si quid contra, quam de illis praescriptum est, fiat, agaturue, anque quisquam sit, qui facultate non impetrata, cum illis colloquatur.

Si quando novum monialium monasterium construetur, hoc inprimis curabitur, ut nulla fenestra, nullave specula alio, quam intus monasterii septum spectet.

Quod septum non simplici pariete, sed ipsis claustris, porticibnsque claudatur.

In eius autem septo medio viridarium magna ex parte constitut poterit.

Ad huius formae modum monasteria, quae iam aedificata sunt, quoad eius fieri poterit, accommodari, reconcinnarive, id Episcopo curae sit.

Minora vero officia, veluti ianuae, rotae, sermonibus praepositarum earumue, quae novitias docent, sacristae praefectarum, et quae iis praesunt, quae manuum industria sese exercent, illarum praeterea, quae scribae, aut ratiocinatoris munere funguntur, et quae aegrotis ministrant, ab eo, qui electioni praest, una cum confessore, praefecta, vicaria, et discretis pro earum mentis conscientia, quibus opportunum videbitur, tribuantur. Quo decreto nihil derogatum sit iis monasteriis, in quibus ad huiusmodi officia Capituli suffragiis moniales deligi solent.

Earum officia, quae electae fuerint, sint duorum annorum, aut, in quibus ea esset consuetudo, ad summum trium. Illis cum perfunctae fuerint, tantundem saltem temporis vacent ab officiis: nec in eisdem confirmari possint, a monialibus: nisi gravis causa exstiterit, iudicio superioris probata: qui etiam eas ante tempus, officio praefinitum, inde movere possit, si id male administrant.

Quae delectae fuerint, quemadmodum earum oboedientia postulat, officia suscipiant, et eorum munera sine recusatione humiliter exsequantur: quae aliter fecerint sine iusta causa, quae superiori probata sit, iure suffragii priventur, ut neque ipsae alias eligere, neque ab aliis eligi possint, arbitrio superioris.

Praefecta monasterii, tamquam communis omnium monialium mater, ipsarum et corporis, et animae saluti diligentissime consulat: easque studiose admoneat, ut puro corde sint, vitaeque integritatem servent, et ad perfectionem virtutum omnium contendant: siquidem quae religionem sissceperunt, nisi ad summum illum gradum pro viribus pervenire conentur, minus sane efficiunt, quam debent, pro vitae et ordinis instituto,

quod profitentur. Meminerit autem sibi reddendam esse rationem iustissimo iudici erratorum, quaecumque moniales eius neglegentia, aut culpa admiserint.

Inprimis vero curet, ut pax, et concordia sororum conservetur, sublatis, quantum ab eafieri poterit, omnibus dissidii ac discordiae causis, ut quemadmodum debent, unum corpus, et unus spiritus in earum sponso Iesu Christo, perfecto caritatis vinculo colligetur.

Studeat etiam, ut singulae suo munere recte fungantur; neque ulla alterius officium occupet, nisi auxilii causa; idque ipsius iussu, et, ut omnia ordine perficiantur, inprimisqne ut silentium horis ac locis praescriptis servetur. Si vero alicuius importunitas, aut re, aut verbo, sororum pace perturbata, caritatem violarit; acerrime ab ipsa praefecta, et, si opus erit, a superiore etiam monialium puniatur, et eius animi elatio edometur.

Huic autem praefectae, eiusue vicariae, quae, illa absente, illius vim, et locum obtinet, moniales omnes omnino oboedientiam et observantiam praestent, quemadmodum earum votum postulat.

Quae vero eius iussa neglexerit, neque paenitentiam sibi impositam adhibere voluerit, aut superbe et iniuriose responderit, non habita eius dignitatis ratione, aut contumaciter defendendo, vel excusando eam impedierit, quominus illas reprehendat, aut castiget, quae aliquid commiserint; ut suae contumaciae, et insolentiae graves poenas pendat, apud superiorem accusetur ab iis, quas discretas appellavimus; quae nisi id fecerint, flagella, disciplanae nomine sibi semel adhibere, et humi cibum capere cogantur.

Singulis etiam hebdomadis praefecta monialium conventum, sive Capitulum habeat, corrigendi causa momales pro erratis, quae ipsae publice, vel in suorum officiorum munere admiserint, quorum veniam ipsae sponte atque humiliter coram omnibus petant, etsque paenitentiam imponendi, aliaque adhibendi, quae earum institutis tradita sunt ad pias in humilitate, et sui contemptione continendas, atque ad virtutes omnes studiose sectandas.

Caveant autem moniales ne paenitentiam sibi a praefecta impositam, pertinaciter recusent; neve superioris temporis delicta sibi invicem iniquo animo obiciant.

Quae hoc commiserit, ei haec sit poena, ut statim ad singularum monialium pedes terram exosculetur; sibique flagella nomine disciplinae adhibeat.

In negotiis paulo gravioribus praefectae nihil decernant, nisi scientibus et consentientibus maiori ex parte discretis, seu matribus consilii.

In iis vero, quae maioris sunt deliberationis praefectae univer sum monialium Capitulum convocent; idque ipsis ratum sit, quod maiori monialium parti placuerit.

In omnibus autem tacitis suffragiis caveant moniales, ne suffragii pilas, vel calculos inter se tradant in manus. Iis, quae id commiserint, ea poena sit, ut privatae Capitulo, neque eligere, neque eligi suffragio possint, arbitrio superioris.

Ad suffragia autem de quacumque referenda non admittantur, nisi quae triennium, post emissam professionem in monasterio fuerint commoratae.

Discretae probitate, et prudentia ceteris monialibus antecellant.

Neque sint pauciores quatuor, ubi moniales plures non sint quadraginta, quod si plures sint, saltem sex creentur.

Moniales reliquarum sermonibus audiendis eiusmodi praeponantur, quae aetate matura et spectata probitate sint. Hae diligenter, fidelitterque suo officio fungantur: et ita loquentibus reliquis adsistant, ut, quidquid tum intus, tum foris dictum, factumue fuerit, ipsi audiant, ac studiose animadvertant. Nec enim quidquam, aut ita secreto proferri, ut eas lateat; aut, quod indignum sit Dei ancillis, dici aut fieri patientur: in quo si quidquam secus commissum fuerit earum culpa, vel neglegentia, gravissima poena sui superioris arbitrio puniantur.

Novitiarum curam sola magistra electa, loco a ceteris monialibus separato, habeat: alia praeterea nulla.

Hace novitias in timore et cultu Dei, et in obsernatione religionis erudiat: coneturque et vitae exemplo, nullam habeat ansam reprehensionis, assiduisque admonitionibus ita eas instituere in spiritualis, et sanctae vitae ratione; ut progredientes Deo adiutore, perfectae eius ancillae possint evadere.

Quae autem sibi id temere assumpserit, ut aliquam ex novitiis erudiat, ius ei suffragii adimatur; ut neque eligere, neque eligipossit, quamdiu superiori placuerit.

Ianuae septorum monasterii die clausae sint una saltem clave; quae ab antiquiore ianitrice custodiatur, ut, cum opus fuerit, aperiri possint. Nequaquam autem aperiantur, nisi duabus ianitricibus praesentibus. At noctu duabus clavibus diversis claudantur, quarum altera asservetur a praefecta, altera vero ab eadem ianitrice antiquiore.

Cum autem ianuae aliqua necessaria causu aperiuntur, moniales non audeant eo accedere, ut externum quidquam aspiciant, vel cum ullo omnino aut mare, aut femina colloquantur. Quae id ausa fuerit, includatur in cellam, ubi tamdiusit, quamdiu superiori videbitur, qua poena etiam plectatur ea, quae ianuae proposita est, si aut id permiserit, aut eiusmodi petulantiam statim ad superiorem non detulerit.

Quo tempore mutantur officia; una aut duae moniales maturae, ac prudentes praeficiantur monialium laboribus.

Hae ad rotam recipiant, quae elaboranda sunt; iisque distribuant, quae ad id opus faciendum sunt idonea: quibus perfectis, ea ex eadem rota restituant iis, quorum sunt, accepta mercede, semper ea praesente, quae rotae est praeposita.

Nulla praeterea quicquam quod elaborandum sit, ne cognatorum quidem, aut affinium, accipiat, quae contrafecerit, singulis vicibus sibi flagella disciplinae nomine adhibeat eo loco, quo moniales operibus elaborandis exercentur.

Si quae vel morbo, vel iusta alia causa non impedita, pigritia, vel desidia, aut pertinacia quadam ab huiusmodi laboribus abstinuerit: obsonio privetur totum id tempus, quo labori non incubuerit.

In loco item, ubi moniales exercentur in laboribus, lectio cottidie adhibeatur, qua absoluta, inter se conferant, quae audierint, certatimque eiectis vitiis, ad virtutes consequendas se ipsas cohortentur.

Curet laborum magistra, ne sermones, aut cantus profani, aut a monialium conditione, et instituto abhorrentes, inferantur.

Praefectae, etiam si earum officium sit perpetuum, scribae ac reliquae, quae monasterii bona quocumque modo administrant, fidelitter, et accurate eorum rationem praescriptam habeant.

Singulisque tribus mensibus ad Capitulum summatim referant rationes accepti, et expensi; ut omnes, quomodo se res monasterii habeant, intellegere possint. Verum quotannis rationem rerum omnium, quas administrarint, separatim superiori reddant, aut eius vicario, ac si fuerint, monasterii curatoribus deputatis. Quae autem aut sibi vindicarint aut perperam perdiderint monasterii bona, superioris arbitratu acerrime puniantur.

Ut autem nulla fraudis occasio relinquatur; in singulis monasteriis singulae capsae constituantur ad hunc usum, ut in illis communis pecunia collocetur: quae duabus clavibus, iis inter se diversis, clausae sint, quarum altera a praefecta monasterii, altera a maiori Discreta asservetur. Nec vero capsae aperiri, aut in ea poni pecunia, aut inde auserri possit; nisi et praefecta, et maior discreta, et scriba monialis, quae eius rationem ineat, interfuerint.

Duabus item clavibus, iisque diversis, horrei, et eius loci, ubi farina asservetur, ostia concludantur: quae singulae a singulis matribus, ei officio praepositis, custodiantur. Ea autem semper adsit, cum triticum, vel farina importatur, vel exportatur.

Praefecta et moniales bona monasterii alienare, permutare, locare aut contrahere nullo modo possint: nisi sciente, consentiente, ac praesente rerum superiore, aut eius Vicario: servatis item ceteris, quae iure servari debent. Aliter contractus irritus, ac nullus sit.

Neque item aedificare, nisi consentientibus Superiore, ac civibus monasterii curatoribus. Qui operam dabunt, ut id quam minimo sumptu, commode ac decenter fiat.

Quae propositae sunt curae aegrotantium, pias et misericordes se illis praebeant, quanta maxima possunt et patientia, et diligentia: ac tales se illis praestent, quales ceteras vellent, si ipsae aegrotarent.

Aegrotis cibus, et mendicamenta opportuna a praefecta, et ab electis ad id ministris ita adhibeantur, ut monasterii facultates tulerint.

Praefecta autem caritatis causa eas cottidie visitet, ut, et solatio sit; et melius ab eis cognoscat, ac curet, quae ipsis sint necessaria.

Si vero aliqua moritur, confessor cum comite, quem Superior approbarit [Orig: approbârit] , ingrediatur saepta monasterii tunc, cum eius corpus ad sepulturam dandum fuerit: pieque ac celeriter, quod eo tempore per solvendum sit, officio fungatur.

DE PUELLIS AD RELIGIONEM admittendis.

CUm primum puellae ad sufcipiendum sacrum habitum offeruntur, monialium praefecta parentes, vel eos, quorum curae commissae sunt, admoneat excommunicationis, quae proposita est a sacro Tridentino Concilio iis, qui suas puellas, vel alienas invitas cogunt suscipere, aut profiteri religionem. Idem ab earum Superiore fiat cum eius consensus requiretur.

In iis monasteriis, in quibus moniales pauciores sint quinquaginta, duae tantum germanae sorores, aut tres, quae sint unius generis, ac familiae recipi possint.

Ubi vero plures sunt quinquaginta monialibus, ibi tres tantummodo sorores, aut quatuor eiusdem familiae recipi liceat: si ita monialium Capitulo videatur.

Praefecta, et moniales de puella, earum suffragiis ad suscipiendam religionem admittenda, quidquam polliceri, aut Capitulum cogere non audeant; priusquam libero loco ab Episcopo, aut ab eo, cui ipse id munus delegarit [Orig: delegârit] , puella secreto examinata, ac probata, ac facultatem suscipiendi in eo monasterio relogionem scripto consecuta fuerit, consentiente etiam illius monasterii Superiore.

Ab iis autem omnibus prius diligenter inquiratur de moribus, vita, aetate, quae maior sit duodecim annis, ac de libera et pia voluntate puellae.

Quae anno saltem antequam examinetur, et monialium Capitulo admittenda proponatur; propositum religionis suscipiendae in eo movasterio, et Episcopo, et monialibus, earumque Superiori patefecerit, ut interim huiusmodi inquisitio mature fieri possit.

Quo etiam tempore ipso confessori illius monasterii, aut cui Episcopus eiusmodi munus puellas has audiendi commiserit, semel singulis mensibus peccata sua confiteatur, sacrosanctamque sumat Eucharistiam, ac persaepe moniales in locis collocutionum alloquatur, ut ab eis tum explorari accuratius, tum admoneri melius possit de omnibus, quaecumque illi agenda, et ferenda erunt religionis causa intra saepta monasteriorum, ne ullo umquam tempore conqueri, et inscitiam excusare possit.

De puella admittenda ad suscipiendam religionem, ac mox etiam novitia ad professionem, ferantur tacita suffragia, ut singulae moniales, nullo affectu impeditae libere suae conscientiae possint satisfacere.

Nec vero huiusmodi puella ad religionem, neve novitia ad professionem recipiatur: nisi duas ex tribus partibus suffragiorum tulerit.

Puellae ad religionem admissio aliter facta, quam praescriptum sit, irrita sit, et nulla.

Praefecta vero, cuius culpa, vel neglegentia id factum fuerit ab officii administratione submota, velo etiam ad sex menses eo ipso privata esse intellegatur.

Praefecta autem statim de suffragiorum exitu Superiorem admoneat: ut in librum, ad huiusmodi usum institutum, eius nomen quae recepta sit ab eo referatur.

Cum primum suffragiis Capituli aliqua recepta est, statim omnes vestium delitias, et inanem ornatum deponat: et nigro vel susco vestitu, aut albo, at non serico induatur ea modestia, et submissione: ut omnes intellegant, eam mundo renuntiasse: ut Deo religiose inserviat, quo vestitu semper utatur, donec in monasterium introeat, et interea a choreis, et spectaculis inanibus abstineat.

Quae vero eo modo, quo diximus, receptafuerit, monialium vestibus in monasterio indui non possit, nisi sex mensibus, postquam receptafuerit, idque con. cessu Episcopi, et monialium Superioris; quibus liberum sit, vel producere, vel contrahere illud semestre tempus, quemadmodum eis expedire videbitur.

Tumultus autem evitandi causa, deducatur mane ad monasterium ab intimis propinquis mulieribus, nulla pompa, nulloque invitatu aliorum, et sola introducatur in Ecclesiam interiorem monasterii. Missaque audita, et sumpta communione, ceterisque sollemnibus caere moniis adhibitis, coram veliquis monialibus, a Superiore, aut monasterii consessore vestiatur, qui illam adeo gravem, sacramque actionem aliquo ipso sermone prosequatur. Quod etiam in professione servetur.

Superior, sive confessor hanc cautionem adhibeat; ne puellae novitiae nomen gentilium feminarum imponat, sed sanctarum, quae ab Ecclesia celebrantur.

Quae puella post quam monialium vestem suscepit, amplius e monasterii saeptis exire non possit: nisi fortasse nondum professam paeniteret in monasterium introisse. Si vero semel exierit, nulla illi imposterum facultas redeundi concedatur.

Novitiae causa ante professionem ex decreto Trident. Concilii nihil monasterio detur, praeter id quod necessarium sit ad victum et vestitum eius temporis, quo fuerit in novitiatu, quod totum repraesentari volumus, antequam puella in monasterium ingrediatur.

DE NOVITIIS AD PROFESSIONEM recipiendis.

QUoniam ex Tridentini Concilii decreto professio ante decimum sextum annum expletum, et ante probationis post susceptum habitum facta, nulla est, nullamque parit obligationem; curent Episcopi, ne novitia ulla ante illam aetatem, et tempus ad professionem admittatur.

Praefecta autem monasterio triginta ante diebus Episcopo signisicet, quo tempore novitia professura sit; ut vel ipse, vel si is abest, impediturue, alius, cui ille id negotii dederit, novitiae voluntatem cognoscat: perspiciatque an eiusmodi conditionis sit, quas monasterii illius, et ordinis regula postulat: an item monasterium idoneum. Et denique demonstret, quam gravis ea res sit, quamve multas res tria religionis vota requirant: ut ea, antequam ad professionem recipiatur, vinculi vim intellegat, quo se obstringi vult.

Si praefecta id facere neglexerit, eiusdem Tridentini Concilii decreto ab eius officio tam diu amoveatur; quoad Episcopo videbitur.

Novitia ne examinetur intra saepta monasterii, sed extra in publica eius monasterii Ecclesia, ut libere et fidenter suam voluntatem exponere possit.

Quod professione facta, eleemesynae gratia ad professam sustentandam monasterio datur, id quo tempore puella religionis habitum suscipiet, apud virum, monialib. et earum Superiori probatum, deponatur: ut nullo impedimento tum momalibus praesto esse possit.

Nulla autem renuntiatio bonis a novitia fiat; nisi quemadmodum a Conc. Trid. iussum est, sacultate ab Episcopo, vel eius vicario permissa, ad duos proximos menses ante professionem fiat.

Et quoniam, quae moniales, professione facta velum susceperunt, cottidie suae religionis divinun: officium dicere debent, nulla ad professionem admittatur, quae congrue legere, et officium discere nesciat. Id autem experiri debebit is, cui officium est eas examinandi: qui, se praesente, eam legere iubebit.

Profess onis autem, et diei, et anni: quo facta est, in libro ad eum usum confesto, memoria conservetur, manu eius monialis, quae scribae officio fungitur: adhibita subscriptione eius, quae professa sit, si modo scribere sciverit; et Superioris qui eam admiserit.

Quo die puella profitetur, vel monialem habitum induit, in foresteriis, aedibusque monialium ab eius propinquis, et amicis convivia ne siant, neve bellaria deniur.

DE DIVINIS OFFICIIS, PRECATIONIBUS, Et lectione Monialium.

CUm ad sanctimoniales valde pertineat laudare assidue Deum creatorem, conservatorem, et redemptorem mundi, eidem gratias agere et supplicare, ut suam nisericordiam omnibus hominibus ad salutem impertiat; idcirco moniales omnes diu noctuque chorum frequentent: sacrisque officiis distincte, attenteque ab ipsis, et voce, et pio animi affeciu celebrandis, intersint: illis solum exceptis, quarum praefecta iusti impedimenti excusationem acceperit.

Adsint autem singulae initio divinorum officiorum, congruenti sui ordinis vestitu indutae, in suis ac propriis locis, et usque ad finem persistant: non prius inde discedentes, quam praefecta, aut vice eius alia, discessus significationem fecerit; nisi necessitate aliud postulante, id eadem permiferit.

Soni, cantus, qui honesti, et spirituales non sint, colloquia etiam, risus, quidquid praeterea indignum est domo Dei; et eius divina maiestate, cum qua colloquimur in oratione, omnino amoveantur.

Quaecumque autem contra haec quae iussa sunt aliquid fecerit, praefectae arbitrio pro modo culpae acriter puniatur.

Et quia mentis oratio tanto praestantiorea, quae solum ore exprimitur, quanto anima est excellentior corpore; piis incredibile solatium affert, et fructum; eosque cottidie novis cumulat muneribus in Deum quodammodo convertens: ideo moniales. et relatae, et conversae praeter horas canonicas, aliasque orationes, quas ex officio habere debent, cottidie in chorum universae convenientes, nisi necessario impediantur, saltem per horam, mentalem orationem ad hibeant: semihora videl. post matutinum, itemque post nonam, aut completorium, sublatis ad Deum mentibus piis, et salutaribus rebus contemplandis, praesertim vero vitam, doctrinamque Domini nostri Iesu Christi, atque eius sancta mysteria studiose medit abuntur, passionem videl. mortem, resurrectionem, ascensum in caelum, extremum adventum ad iudicium, beatorum gloriam, et damnatorum supplicia, aliaque eiusmodiquae ad Dei gloriam, et propriam proximorumque salutem pertineant.

Quoniam vero a Tridentina sancta synodo prohibetur, ne in Choro vel monasterii septis, sed in Ecclesia publica sanctissimum Christi corpus conservetur; efficiant Superiores, ut eiusmodi decreto ubique obtemperetur.

Diebus festis ut otium, a quo mala omnia oriuntur, evitetur; moniaies tempus, quod sibi a divinis officiis, et consuetis orationibus supersuerit, in sacra aliaque lectione consumant, quae ad Dei et sui ipsius cognitionem eas ducat, viamque monstret perfectionis, et aeternae, vitae, idque vel separatim, vel coniunctim faciant; cum huiusmodi lectio suavis, et fructuosae sit animarum oblectatio; vitia coerceat; ad virtutes inflammet. contra autem inanium librorum lectio mentes corrumpat.

Quod ne accidat, Superior aut consessor omnes monasterii libros perspiciat, et recognoscat; singulas momales in virtute oboedientiae suos proferre cogens.

DE COMMUNI VITAE USU, AC PROprietate tollendo.

IN omnibus monasteriis, quod ad cibum, potum, somnum, ceterasque res attinet, omnes communiter vivant; ut a sacro Trident. Concil. decretum est, neque quidquam inter eas differat, aut alia alii praeferatur, aut posthabeatur, quemadmodum votum paupertatis postulat: ut tuum et meum, atque omnis privata rerum possessio, et re, et verbo omnino tollatur, omnis etiam supervacaneus, et inanis rerum usus.

Neque ulla sit, quae quidquam possideat, aut adhibeat, ut proprium; etiam si ad necessitatem concessum est.

Omnes itaque monasterii proventus, cuiuscumque generis sint, eleemosyitae etiam, et quaestus ex laboribus, libelli praeterea, legata et bona n. obilia, et immobilia, quae testamento relicta, et quae donationis, vel alia quavis causa obtinuerint, a singulis monialibus ad communem monasterii utilitatem conferantur. Praefecta vero pro sua prudentia, et humanitate ex

illi ipsi eius necessitati potissimum consulat, ad quam pertinerent, nisi obstaret paupertatis votum. Utque omnis proprietatis occasio tollatur de monasteriis, confessores, ac praefectae, voti paupertatis accuratius servandi gratia, monialibus suadere studebunt, ut curent omnes vestes lineas, laneas, vel pelliceas, aut cuiusvis generis in communi loco asservandas: duasque ex monialibus, quo tempore mutuantur officia iis excutiendis, purgandis, et sarciendis praeficiendas: quae, etiam sororibus in singulas hebdomadas pro tempore, et, ut usus feret, eas distribuant, nullaque vestes apud se habeat, praeter eas, quae ad cottidianum usum sunt necessariae. Aegrotarum vero vestes, contagionis nomine suspectae, separatim custodiantur, aut apud illas ipsas relinquantur.

Dona, quae singulis mittuntur, ad praefectam adferantur: nec ullapossit illa accipere, aut ad usum adhibere, nisi sciente et consentiente praefecta. Quae in id omnino incumbere debet, ut ex monasterio vitium proprietatis, tamquam multorum malorum causam evellat. Neque cuique permittat ut pecuniam apud se habeat.

Ter autem in singulos annos, Praefecta una cum discretis, cellas, et suppellectilem singularum monialium diligenter inquirat; et scrutetur, ne ulla quidquam habeat proprii, aut plus quam quantum ei ad suum usum concessum fuerit.

Quod, si quae proprii aliquid tenere deprehensa, aut convicta fuerit, ea biennio activa, et passiva sit, ex Trident. Concil. decreto; atque etiam iuxta suae regulae, et ordinis constitutiones puniatur. multoque magis, quae ex communi, aut ex eo, quod alicuius usui tributum sit, furtim sibi aliquid vindicaverit.

Si praeterea, speculum, catellus, ungvenia, aut suffimenta, et huiusmodi inanium rerum quidquam apud aliquam repertum fuerit; Superior statim id e monasterio auferendum, et eam apud quam inven. rum fuerit, acriter puniendam curabit.

Monialis, sive velata, sive conversa sit, eleemosynam dare, largiri, aut vendere, esculentas res, vestes, aut bona cuiusvis generis sint; etiam si ad usum ei attributa sint, aut etiam legare omnino non possit. Qua secus fecerit, velum ei per mensem adimatur; ac ter se verberibus ad disciplinam affligere cogatur.

In quo tamen integrum sit praefectae concedere facultatem, cui concedi debere iudicarit, aliquid denotionis, ac religionis causa, vel aliud exiguum elargiendi propinquis, ac bene merentibus.

Ad sonitum minoris campanae omnes conveniant ad benedictionem mensae, quam praefecta, vel vicaria, vel ipsis absentibus, antiquior Discreta faciat.

Deinde loco, et ordine discumbentes non prius discedant, quam Deo gratiae actae fuerint. quae non oboedierit, uno die obsonio privetur: ac postremo loco in mensa sedere cogatur.

Mane, et vesperi, ad primam, ad secundam mensam aliquis spiritualis liber, qui ad religionem incendat, cottidie legatur, omnibus discumbentibus, cumsilentio et attentione audientibus: ut una cum corpore etiam recreetur.

Universae moniales, si fieri possit, uno loco dormiant, a praefecta, aut a vicaria optime concluso; cuius claves ab ipsa praefecta asserventur.

Singulae autem in singulis lectis omnino dormiant, et in singulis etiam cellis, si tanta ibi sit copia cellarum, ut omnes capere possint. Cellae vero diu, noctuque apertae sint, ut praefecta in singulas horas inspicere eas possit. Dato autem signo eundi cubitum, locoque ubi dormitur, clauso, praefecta, aut eius vicaria, aut aliqua ex Discretis, omnes cellas visitet; ut, an omnes suis dormiant locis, animadvertat.

DE CLAUSURA, ET QUAE AD EAM TVENdam aliqua ratione pertinent.

MOnialibus nulla quidem nimia diligentia videri debet ad eius thesauri custodiam, cuius causa propinquis, rei familiari, ac terrenis omnibus terris, curisque renuntiantes, in saepta monasterii se incluserunt.

Ut igitur sanctum earum propositum, ea ex parie, quae, diaboli insidiis maxime patet, communiatur, curent Episcopi, ut ad omnes fenestellas, ubi colloquendum sit, duo ferrei clatri, seu cancelli constituantur; qui saltem palmo distent, alter ab altero.

Inter virgas ferreas, quibus singuli cancelli compacti sunt, non plus omnino quam unciainter sit. Sint autem virgae ita solidae, ut neque facile frangi, neque flecti possint.

Intimo vero cancello, quo moniales ad colloquendum accedunt, ferrea lamina appingatur, quae moveri nequeat: sitque exiguis foraminibus, ad audiendi tantum commoditatem perforata, cui lineus pannus nigri coloris, ligneis tabellis affixus, instar fenestrae, quae aperiri possit, cum erit colloquendum, apponatur.

In ea lamina quadrata fenestellula novem tantummodo unciarum fieri possit, cuius clavis a praefecta custodiatur: neque eam funestellulam aperireliceat, nisi quo tempore colloquendum sit cum Esiscopo, vel ordinis Superionbus, aut cum parentibus, et fratribus monialium, et aliis arcta propinquitate generis coniunctis, aut cum instrumentum aliquod confici, vel sacrum sermonem audiri oporteat.

Quod vero ad huius fenestellulae concessionem attinet, excepta sint monasteria, quorum moniales vel lege, vel consuetudine ab externis hominibus conspici numquam solent.

Ostia locorum, quae collocutioni solum, et intus et foris sunt attributa, semper clausa sint: quorum claves sint apud antiquissimam earum monialium, quae audiendis sermonibus sint propositae, nec nisi cum opus sit longiori collocutione, aperiantur. Caterum ianitrix ex clatrata ianuae fenestellula, ianua tamen clausa, rotariae ex rota respondebunt pulsantibus.

Loca autem intus, et foris collocutioni attributa, cum ibi sint, qui loquantur, semper pateant, ut quinam sint videri possint.

Ostia, per quae a saeptis monasterii in exteriorem Ecclesiam patet aditus, ad mensem muro obstruantur. Si quid in hoc praefectae culpa, vel neglegentia commissum fuerit, ea, et officio, et velo Superioris arbitrio privetur.

Omnes fenestrae et cancelli, et quicumque locus, per quem monialis externam Ecclesiam introspicere possint, aedificentur, praeter fenestram, in qua collocata est rota, et fenestellulam ad solum sacro sanctae Eucharistiae sumendae usum constitutam, ac illam fenestram per quam corpus, et sanguinem Domini nostri Iesu Christi a sacerdote celebrante elatum aspicere possint.

Ea fenestra perpetuo lineo panno contecta sit, qui tantummodo, cum sustollitur sacrosancta Eucharistia, amoveatur. Fenestrae autem ratio sit eiusmodi, ut sacerdos ex altari moniales intueri nequeat.

Curent Episcopi, et alii superiores, ne e vicinorum aedibus, quicumque illi sint, monasteria inspiciantur: maxime vero si fratrum cuiusvis ordinis aut presbyterorum aedes illis immineant: quo casu parietes altius tolli, et novas aedificari iubeant eorum sumptibus, quorum Episcopi,

et ii qui monasteriorum curatores sint, interesse iudicaverint, quacumque appellatione remota.

Quamobrem etiam saecularium Principum auxilium implorent, ut monialibus ab externorum hominum aspectu, et auditu liberis secure per monasterium anibulare liceat.

Regulares viri in posterum, ne in ea loca migrent; neve areas monasteriis monialium proximas, aedificandi causa emant: unde monialium aspectus fieri possit. Moniales in monasteriorum aedificatione, vicina regularium virorum aedibus, aut iis locis, unde ipsae ab illis inspici possint in posterum prohibemus.

Aedes proximae monasteriis sanctimonialium, famosis mulieribus ne locentur.

Neve ibidem spectacula, cantus, saltus, ludi, et huiusmodi profanae res, et inanes exerceantur: quae eas a sacro officio anocare, aut ipsis offensionis causam praebere possint.

Quemadmodum a sacro Trident. Concil. sancitum est, moniali profesae nulla ratione e monasterii saeptis egredi liceat; nisi ea causa legitima quae ab Episcopo probata sit.

Huiusmodi vero licentia egrediendi nullo pacto permittatur, nisi id gravissima res et summa necessitas postularit [Orig: postulârit] ; neque iis monialibus, quibus, nisi ex summi Pontificis concessu egredi fas est Apostatae, fugitivae, et delicti causa eiectae e monasteriis, quae cum sacro vestitu, aut sine eo vagantur, non sine scandalo religionis, ab Episcopis ceterisque earum Superioribus, petito etiam saecularium principum auxilio ad sua monasteria redire cogantur: ut ibi dignas poenas pendant suorum scelerum. Quod si Superioribus in monasteria restitui debere minime videantur, in earum mulierum numerum, quas convertitas vocant, cum bonis, quae attuterunt ad monasterium adscribantur. Ea autem bona illis mortuis, priori monasterio restituantur. Si quae monialis in monasterii saepta marem aut feminam cuiusvis aetatis, conditionisve etiam matrem, aut sorores introduxerit, tribus mensibus in carcerem concludatur; eique singulis sextis feriis ieiunanti nihil praeter panem et aqua ad cibum et potum adhibeatur, atque ad annum velum adimatur. Eandem poenam subeant, quae rotae, et ianuae praepositae fuerint; praefectae etiam, et quaevis aliae, quarum consensu id commissum sit.

Quicumque vero clericus, sive saecularis, sive regularis cuiusque ordinis, aut laicus cuiuscumque status, dignitatis, gradus conditionis ipsarum monialium saepta interdiu, vel noctu introire ausus fuerit, praeter excommunicationis poenam, quam ex Concilii Trident. decreto ipso iure subit; aliis etiam gravissimis poenis, habita personae criminisque ratione, puniatur. Et si Ecclesiasticus sit, aut beneficia obtineat, suorum etiam ordinum munere ex ordinarii voluntate prohibeatur; suisque omnibus beneficiis privetur. Quo decreto excipimus eos, quibus ob necessariam monasterio eorum operam, et industriam Superior saepta ingrediendi facultatem, quotannis renovandam, scripto permiserit. Is autem meminerit sibi a Trident. Concil. ius ademptum esse eiusmodi facultates concedendi, nisi in casibus necessariis, ideoque caveat, ne quae intus officia moniales obire possunt, ad ea praestanda externi in saepta monasteria introducantur. Atque ut in hac necessitate dignoscenda una eademque ratio ubique servetur, et ille facile concedendi usus coerceatur; Episcopus adhibitis in consilium omnibus monasteriorum Superioribus, etiam regularibus, statuat, ac praescribat quae opera monasteriis necessarium externorum ingressum requirant. Quam vero rationem in haec re praescripserit, ea ab omnibus etiam Regularibus, inviolate scruetur.

Intra saepta monasterii mares et feminae cuiusvis generis, etiamsi ipsis monialibus inserviant, vel sint aetate confecti [(reading uncertain: print faded)] , nulla de causa pernoctare possint, proposita poena excommunicationis latae sententiae, quam, et is, qui pernoctarit, et praefecta, quae id permiserit, subeat. quibus addantur aliae poenae Superioris arbitratu. Neve intus in eisdem saeptis boves, equos, et iumenta cuiusvis generis alant.

Si contra fiet, praefecta tres menses ab officii sui munere amoveatur.

Moniales cum nemine externo omnino colloquantur, nisi is licentiam scriptam, et obsignatam a Superiore monasterii, aut ab eo quem is suo nomine substitusrit, atque in cancellaria Episcopali gratis descriptam attulerit. Quae contra id fecerit, privetur trium mensium facultate loquendi cum externis omnibus cuiusvis sexus, etiam propinquis, cogaturque singulis sextis feriis eius temporis disciplinae nomine flagella sibi publice adhibere, et orare eo Psalmo, Miserere mei Deus.

Licentiae autem, scripto permissae, ac cipiantur ab iis, quae rotae sint propositae, priusque ad praesectam deferantur, quam illae ac cersantur, quae scripto nominatae sint. Praefecta ubi scriptum legerit, manumque et signum eius agnoverit, cuius officium sit facultatem colloquendi concedere, benedictione adhibita, permittit iis, quae scripto nominentur: ut cum illis tantummodo loquantur, qui nominatim descripti sint: idque ad communem collocutionis fenestellam; non ad ianuam, neque in Ecclesia aut alibi, praesentibus semper monialibus arbitris, ei muneri praefectis. Quae vero ad colloquendum accesserint, brevi finem loquendi saciant: cave antque ne tempus, quo nihil est pretiosius, inani, aut inutili sermone consumant.

Non est ferendum, ut moniales, praesertim sacris diebus aberrantes ab oratione, ceterisque piis exercitationibus, sermonibus minime necessariis tempus consunant.

Idcirco, quibus diebus sumitur sacrosancta Eucharistia, et quoties dies festi ex praecepto Ecclesia celebrantur, tempore etiam adventus, et Quadragesimae, in Vigiliis praeterea de praecepto, omni denique tempore, cum divina fiunt officia, moniales cum externo nemine omnino colloqui possint: nisi necessitas ita postulet.

Moniales vero tam quae audiendis sermonibus praepositae sunt, quam illae, quae loquentur: ne monasteriorum absurdis, et inanibus rumoribus compleatur, cum nemine omnino communicent, quae ab externis acceperint: nisi cum praefecta, si eis expedire videbitur, ut aliqua ad eam referantur.

Vigilent praefecta et quae sermonibus audiendis praepositae sunt, ne quisquam colloquendum cum monialibus accedat simulato eius nomine, quae scripta licentia nominatur. Quod si id a quoquam commissum fuerit, is ab Episcopo: quae vero cum collocuta fuerit, et quae scientes permiserint, a suo Superiore, harum constitutionum praescripto, gravi poena eorum arbitratu afficiantur.

Quicumque vero clericus sive faecularis, sive regularis, cuiuscumque ordinis, autlaicus cuiuscumque status, dignitatis, gradus et conditionis ad monialium monasteria accesserit, et cum earum aliqua non impetrata, ut praescriptum est, colloquendi facultate sermonem habuerit, graviter puniatur.

Hoc autem edicto, neque patres, ne que fratres te nere volumus, quibus non impetrata illa colloquendi facultate, sed servatis ceteris regulis, hac ipsa de relatis, cum filiabus et sororibus tantum colloqui, non tamen saepta umquam ingredi licebit.

Nemini omnino, neque sacro, neque profano, neque

mari, neque feminae liceat adire monasteria monialium docendi causa cantum, quem figuratum vocant.

In iis tamen monasteriis, in quibus non in exteriori Ecclesia a saecularibus, sed intus a monialibus organo sonatur, pemittere poterit Superior alicui viro, moribus et aetate ab Episcopo probato, ut foris ad fenestellam collocutionis monialem organistriam tantum sonandi artem edoceat, si in eo studii genere plus proficere necesse haeat.

Haec autem intus, ad ipsam fenestellam discens, commorabitur: cui semper assistent duae ex iis quae audiendis sermonibus praepositae sunt.

Quae contra fecerit, sive praefecta, sive alia, velo privetur, aliisque praeterea poenis afficiatur arbitratu superioris.

Organum aut in posterum ne constituatur, nisi locus in quo apte locetur, Superioris iudicio ante probetur.

Prohibentur etiam moniales ipsae intus, aut per alios foris sonare musicis instrumentis, praeter organae et harpithordium, quo ars organo sonandi discitur.

Ne liceat monialibus depositi, aut custodiae cansa, in monasterio habere pecumam, gemmas, vestes, aut eius generis res ullas cuiusvis personae, nec vasa quidem florum aut fruticum.

Quod si quae in praesenti habeant, ut omnis incommodi causa tollatur, ad tres menses, quibus debent, ea restituant.

Contumacibus, aut neglegentibus poena sit: praefectis, officii: ceteris veli spolatio.

Moniales, ne animi quidem relaxandi causa saecularium virili aut muliebri vestitu utantur, cum dedeceat Dei famulas, vestes ab earum professione alienas, induere. Verum, decoro semper servato, omnium et temporum, et actionum, permittente praefecta, honestate, et quemadmodum sacras Deo virgines decet, animum remittere licebit.

Moniales etiam ne offulas, aut cetera huiusmodi conficiant donandi gratia prohi bemus: propter temporis iacturam et sumptum, qui in eas impenditur. Quae contra decretum aliquid commiserit, vel permiserit, Superioris arbitratu puniatur: maxime vero in praefectam animadvertatur.

Nulli moniali fas sit ad quemquam secreto litteras scribere, praeter Superiorem et Episcopum, si de aliqua gravi re esset admonendus.

Neque ad se missas litteras aperire, et legere, nisi praefecta prius eas coram vicarialegerit: aut se praesente legi iusserit.

Quae contra hanc legem aut scripserit aut acceperit litteras, per duos menses e sua cella pedem non efferat singulis se xtis feriis ita ieiunare cogatur, ut tantum pane et aqua vescatur. Ac, si eae litterae suspicionem aliquam criminis haberent, ea ad quam scriptae fuerunt, praeter praedictam poenam, sex menses, et facultate loquendi ad fenestellam monialium collocutionis, et velo privetur.

Verum ne praefecta falli possit fictis ei litteris ostensis, quae aliae sint ab acceptis, et ab illis, per quas responsum estiquae rotae propositae fuerint omnes accipient litteras, quae ad monasterium pervenerint, easque statim ad praefectam afferent, a qua etiam litteras a monialibus scriptas accipient clausas, et obsignatas coram eadem ipsa. Quas deinceps nuntiis externis tradent.

DE CONVERSIS.

COnversis, minimum quadraginta annos natis, et Superiori probatis, facultas sit exeundi sepris monasterii, propter negotia monasterio necessaria, permittente tamen praefecta, quotiescumque exeundum fuerit.

Cui etiam liberum sit, eas si ita videbitur, intra saepta semper retinere, quod ut faciat, si modo possit, eam vehementer cohortamur.

Ad funera autem neprodeant, nisi quae ordinis sunt mendicantium.

Exeuntes vero binae prodeant; neque longins discedant, altera ab altera, quam ut se invicem aspicere et audire possint.

Quibus si ex urbe egredi contigerit, semper in eodem lecto somnum capiant. Caveantque ne in cuiusquam famoae personae domam introeant, etiamsi illa de monasterio bene merita fuerit.

Neve in domiciliis, ubi aliae honestae niulieres non habitent, pernoctent. Neve litteras, aut mandata clam perferant.

Aut quidquam inane monialibus renuntient, quod foris viderint, aut audierint.

Delinquentibus poena sit carcer, aut etiam gravior, arbitratu Superioris.

DE PUELLIS SAECULARIBUS, QUAE IN monasteriis educantur.

Vellae saeculares cuiusvis generis, conditionis et aetatis, quae nunc in clausura monasterii, educationis, aliave causa commorantur, post annum e monasterio exire cogantur, nisi omnibus iis praeditae, quae ad suscipiendam religionem, monasterii institutis, Trident. Concil. et harum constitutionum decretis requiruntur, monachalem vestem sumere voluerint. Episcopis tamen facultas permittitur probabili de causa prorogandi tempus suo arbitratu, consentiente Superiore regulari in iis monasteriis, quae ei subiecta fuerint.

In posterum puella, educationis causa, in monasteria ne recipiantur sine licentia scripto permissa, ab Episcopo, ac Superiore regulari, si ei subiectum fuerit monasterium, cui etiam prius [(reading uncertain: print faded)] accesserit scriptus Metropolitani consensus.

Haec autem licentia non concedatur puellis, quae habeant, a quibus regi, et educari commode possint: aut iis quae decimum annum non compleverint, aut maioribus quindecim annis.

Quae semel exeunt e monasterio, amplius aut in illud, aut in ullum praeterea aliud admitti non possint: nisi cum moniales fieri voluerint. Huiusmodi autem puellae nigri tantummodo, aut fusci, vel alibi coloris vestes, non sericas, adhibeant. Nullo praeterea acquisito ornamenti genere utantur: ne sint concinnatae: neve habeant inaures, nec monilia: aut eius generis delicias.

Cum propinquis, aliisque externis ne colloquantur: nisi eisdem servatis, quae suprae de monialibus eo in genere decreta sunt.

Dormiant, cibum capiant, versenturque loco separato a moni alibus, iis exceptis, quae ipsis regendis, et instituendis praepositae sunt: cum nullaque moniali consuetudinem haebeant, praeterquam in Ecclesia, cum Missa, aut divina officia celebrantur.

Puellarum alimenti, et educationis causa quotannis monasterio non minus solvatur triginta aureis: cuius pecuniae dimidium in singulos sex menses repraesentetur. Quod si ea pecunia per ipsos sex menses non numerata fuerit: puella ad suos remittantur, quos magistratus monasterio omnino satisfacere cogant.

Quaecumque ex iis puellis monialis fieri voluerit, ad propinquos suos mittatur, aut ad eos, qui ipsius

curam habent, apud quos saltem per mensem manent: priusquam ab Episcopo: aut ab eius ministris examinetur, idque, ut facilius, ac melius eius libera voluntas exquiri, et explorari possis.

Puellas vero domi suae foris viventes neque litteras, neque ullam omnino artem monialibus docere liceat: ne ad fenestellas quidem, aliave collo utioris [(perhaps: collocutionis)] loca, quod, si id monialium praefecta, quovis modo permiserit, semestri administrandi officio privetur.

DE CONTIONATORIBUS, CONFESSOribus, visitatoribus et cappellanis

QUi monastertiis, praesunt, doctos, ac prudentes, ac pios contionatores adhibeant: qui bis saltem in singulos menses ad cancellos collocutionis monialium, vel ad fenestellas Ecclesiae, Dei verbum praedicent, easque erudiant in omnibus, quae ad Dei cultum, et sempiternam salutem cosequendam pertinent.

Contionatoribus autem ne liceat cum monialibus separatim colloqui, nisi eis a Superiore monasterii licentia permittatur.

Praeficiantur etiam mon alibus confessores, et aetate provecti, et prudentes, et Deum timentes, qui semel saltemin singulos menses audiant peccata monialium: eisque sacro sanctam Eucharistiam administrent: quemadmodum sacrum Tridentin. Concil. debere censuit.

Nemo Regularis peccata monialium possit audire; nisi prius a generali Capitulo, aut sui ordinis Generali, aut, eo absente, ab ipsius Vicario generali probatus fuerit: cuius rei fidem fecerit Episcopo eius loci, ubifuerit monasterium, aut eius Vicario omnes monialium, et saeculares et regulares confessores, confecto biennio, aut ad summum triennio mutentur: nisi iusta aliqua, aut necessaria causa Episcopo, aut eius ordinis generali, si Regularibus subiectumsit monasterium, postulare videatur, ut illis tempus prorogetur.

Idem monasterii saepta ingredi non possint; nisi id eis a superiore aliqua de causa concessum fuerit: excepta causae administrandi sacramenta aegrotis monialibus; cum gravi et periculo so morbo Laborant.

Quo tempore dum intra saepta commorantur, eos duae aut tres momales, quiae aetate ceteris praestent, comitentur. Eaedemque omnes prosequantur, quicumque saepta monasterii intrroierint, etiam Superiores, ac visitatores, facta prius significatione sonitu minoris campanae monialibus serecipiendi. Quam consuetudinem nisipraefecta scruarit, officio moveatur Superioris arbitrio.

Confessores in monasteriorum locis, quos foresterias vocant, cibi capiendi causa ne morentur, nisi confessionis tempore.

Neque tum etiam ibi noctu cubent, nisi cum alicui ex monialium numero mors instaret, ut praesio esse possint administrandis sacramentis, et reliquis pietatis officiis; aut cum propinquum monasterio domicilium non habent: ut in multis monasteriis quae sunt in dioecesi.

Nemini autem confessori saeculari aut regulari assidue habitare liceat in foresteriis, et adibus monialium; aut earum sumptibus ibi vivere; nec si in iis lo cis dormitur, quae monasterium attingunt, senestrae, aut rota sint. Et si sunt, statim muro obruantur; Ut nihil a monialibus, quod in eo loco agatur, aut dicatur, aspici aut audiri possit.

Clatri lamina, et linea telafenestellulae eius loci, ubi momales confitentur, ata compacta cohaereant, ut removeri non possint: et inde tantum andiri, aspici autem nullo modo possint.

Qui vero confessores in iis deliquerint, statim et officio priventur; et facultas tum adeundi illud monasterium, tum divina administrandi eis arbitrio superioris adimatur.

Eandem poenam sube ant omnes Regulares, et alii cuiusvis generis clerici, qui cibum aut somnum capient in locis collocutionum, ac soresteriis monialium: aut munera alicui moniali, quae secundo, arctiorive cognationis gradu comuncta non sit, dederint, aut ab eo acceperint.

Superiores tamen, suo arbitratu, cum illis colloqui, et in foresteriis vesci et cubare possint, quo tempore visitant monasteria: si tamen ibi fratrum sui ordinis monasteria non habeant. Quae si sunt, apud eos diversari debent, neque graves esse monialibus.

Iidem pecuniam, munera aut praemia a monialibus ne accipiant; quo iliae aperte intellegant in eiusmodi visitatione tantummodo ab eis consuli Deigloriae, et monialium saluti.

Liceat vero iis Superioribus, qui premuntur inopia, sumptu monialium vivere, cum eas visitant, aut adeunt alia de causa, quae ad ipsarum utilitatem spectet.

Regularibus, qui frates sint monialium, permissu Superiorum, quemadmodum supradictum est, semel in singulos annos cum sororibus monialibus tantum colloqui liceat, idque praesent ibus iis quae collocutioni praepositae sunt, quod, si illi aliquos secum adduxerint, ii cum monialibus omnino ne colloquantur, proposita ea poena, quae superius colloquentibus sine licentia est constituta.

Socii confessorum Regularium sint aetate provecti, et superiori suo probati, neque cum ulla moniali colloqui possint, nisi cum praesecta, et rotae, ac foresteriae praeposita, si quid opus sit confessoribus tum, cum paccata audiunt, eiusdem poena periculo.

Praeterea Superiores ex decretosacri Trident. Concil. quotannis idoneum confessorem exiraordinarium monialibus sibi subiectis exhibeant. cui, curent, ut universae confiteantur; ut, quae huiusmodi indigent medicinapropter aliquem occultum animi morbum, neque ipsae eam postulare, aut recipere ab usitato confessore umquam auderent, liberius mederi suis malis possint: ac diabolilaqueos evadere, una cum reliquis confessori novo sua peccata confitendo

Sacerdotes, qui in monialium ecclesiis publicis rem duinam facturi sunt, bene audiant, et bonis moribus sint: et ab eo etiam approbati qui monasterio praesidet.

Ex quibus qui a monialibus mercede conducuntur, non ab illis, sed a Superiore, aut eius iussu a confessore monialium deligantur.

Qui, nisi eisfacultas scripto concessa sit, cum monialibus ne colloquantur: nisi cum iis, qui sacristiae praesunt; quibus cum ad rotam Ecclesiae, quam brevissime loquantur de his tantummodo rebus, quae ad Missae sacrisicium sint necessariae.

Ne magnifici et sumptuosi apparatus siant, cum dies festus Ecclesiae monialium celebratur: sed pii ac modesti; et qui religionem, non inanem aliquam speciem praese ferant.

Quo non admittantur musici, figuratum cantum, aut quoduis musicum instrumentum adhibentes.

Praefect a monialium neminem ad monasterii famulatum et procurationem admittat, cuius aetas et mores earum superiori probati non sint.

Eiusdem etiam Superioris sit approbatio eorum, qui nunc monialibus inserviunt. Quo in numero medici,

tonsores, furno aut pistrino praepositi, ceterique omnes intellegantur, quibus in monialium saepta introeundum sit. Qui monasterii res procurant, quotannis suae administrationis rationem reddant iis, quos diximus; et ad duos menses bonis praedibus caveant cancellariis episcoporum, se fideliter rationem reddituros suae administrationis. Quod si facere neglexerint officio privati censeantur.

In parochialibus ecclesiis, quae monialium monasteriis annexae sunt, perpetui Vicarii, ex formula Trident. Concil. praescripta, ab episcopis constituantur.

DE PROPRIA REGULA, ET CONSTITUtionibus his assidue legendis.

QUia moniales, quae professae sunt, non solum Dei, et S. Ecclesiae praescripta; sedetiam suae regulae, et ordinis leges, et instituta servare debent; opera pretium erit, illis suae vocationis et professionis debitum officium in memoriam quam saepissime renovare.

Ideo in [(reading uncertain: print faded)] virtute sanctae oboedientiae praecipimus, ut in singulis monasteriis ab aliqua moniali, ceteris professis audientibus, cottidie legatur saltem caput unum constitutionum regulae, aut ordinis, cui adstrictae sunt.

Cuius lectionis initium fiat a primo, et ita procedatur ad extremum; ac deinceps ad primum caput redeatur: ut eodem ordine, ac progressione servata; numquam sacrae exercitationis huius usus intermittatur. Praeterea has etiam constitutiones frequentes legi iubemus, ut ex crebra salutarium praceptorum commemoratione moniales in obeundo suo munere diligentiores evadant: Qua in re praefectam monemus, ut ceteras ad summam legum observationem non minus exemplo suo invitet, quam auctoritate compellat

Denique praecipitur omnibus monialium confessoribus, ut illis universis semel legant, et explicent omnia haec decreta: quae in vulgarem sermonem conversa, ad commumem provinciae utilitatem primo quoque, tempore curabimus edenda, eaque ut omnino, quemadmodum debent, servent, vehementer cohortentur.

Quae moniales arctioribus constitutionum regulaeque vinculis adstrictae vivunt: non is est animi nostri sensus, ut ab illis susceptae vitae institutis discedant, sed una cum iis haec quoque decreta ab illis servari iubemus.

Haec ex sanctissimi, prudentissimique praesulis instituto adducere volui, ut formam habeant Praelati, ad quam monasteria reforment: cum tamen non eadem omnibus locis, temporibusque conveniant, omitti nonnulla, addi alia, prout ad divinae Maiestatis aeternam gloriam, animarumque salutem, et populi pietatem conveniens esse prudente, matuorque zelo iudicaverint.

CAPUT XLVIII. Epilogus, et cohortatio ad clerum ut perfectae Euangelicorum praeceptorum observationi studeat.

NUnc supervacuam quidem esse exhortationem meam temporum calamitates ostendunt, quae adeo graves sunt, frequentesque, ut si quis ad earum pulsum obduruit, omnem quoque orationem exclusurus videatur; quem enim commoveant verba, immotum ad verbera? si quis vero mala illa quae patimur, merito accidere, et clades peccatorum comites esse intellegit, non opus est verbis, ut effugere conetur, sat virium habent ipsa exitia ad metum sui incutiendum Nec magnitudo et dignitas episcoporum ea est, ut moneri eos a privato indecorum censeatur. Rogandi, monendi, docendi, obiurgandi sunt omnes, qui officio desunt, ne securi malis suis indormiant, monendi, qui officio funguntur, ut pergant. Nullius altitudo est extra lapsum, nemo extra periculum, ideo cunctis circumspectio est inculcanda. A prima [Orig: primâ] sede quae a nemine iudicatur, usque ad ultimam capellaniam, quae neminem iudicat, non est sanitatis securitas, et in omnibus cottidie se vitiorum, quasi febrium tentamenta exserunt. Quin frequenter summa fastigia dignitatum, summa vitia obsederunt, hinc ex celso graviores ruinae, totius corporis contritu factae, et potentium potentia tormenta. Quid igitur faciam? maiores rogabo ut patres, ut dominos, pares ut fratres. Quamquam omnes dum de animae periculo agitur sumus pares; dum omnes ignoramus, quid de se mali, quid de aliis boni aeterna sapientia, altitudine iudiciorum suorum decreverit. Immo qui cenfentur, minore sunt, qui censent, maiore in periculo, quia plures habent causas pereundi, tot videl. quot animae eorum neglegentia perire possunt. Stent igitur omnes, et officia sua, marturumque et confessorum vitam intueantur. Pugnarunt illi, et ne peccarent, contra tormentorum vim, acerbitatemque steterunt; quomodo vero nos eorum filii successoresque dicemur, si nos monitiones, poenaeque a peccato non deterrent, cum eos ad peccandum nec promissa allicere, nec supplicia impellere potuerint? Venient Episcopi, Sacerdotes, et Diaconi, aliique ad aeternum Dei tribunal, veniemus et nos; illorum cicatrices, et vulnera nostram malitiam potentissime accusabunt. Illis Dominus dicet. Confessio vestra quanto in passione fortior, tanto clarior, et maior in honore est. Crevit pugna, crevit pugnantium gloria, Nec retardati estis ab acie tormentorum metu, sed ipsis tormentis magis estis ad aciem provocati; fortes et stabiles ad maximi certaminis proelium prompta devotione prodistis. Ex quibus quosdam iam comperi coronatos, quosdam vero ad coronam victoriae proximos, universos autem, quos agmine glorioso carcer inclusit, pari ac simili calore virtutis ad gerendum certamen animatos, sicut esse oportet in divinis castris milites Christi; ut incorruptam fidei firmitatem non blanditiae decipiant, non minae terreant, non cruciatus ac tormenta devincant, quia maior est qui in nobis est, quam qui est in hoc mundo. Nec plus ad deiciendum potest terrena poena, quam ad erigendumtutela divina. Probatares est certamine fratrum glorioso, qui ad tormenta vincenda ceteris duces facti, exemplum virtutis ac fidei praebuerunt, congressi in acie, donec acies succumberet victa Quibus ergo vos laudibus praedicem sortissimi fratres? robur pectoris vestri, et perseverantiam fidei quopraeconio vocis exornem? Tolerastis usque ad consummationem gloriae, durissimam quaestionem, nec cessistis suppliciis, sed vobis potius supplicia cesserunt. Finem dolorum quem tormenta non dabant, coronae dederunt. Laniena gravior ad hoc diuperseueravit, non ut stantem fidem deiceret, sed ut homines Dei ad Dominum velocius mitteret. Vidit admirans praesentium multitudo caeleste certamen Dei, spiritale certamen proelium Christi: stetisse servos eius voce libera, mente incorrupta, virtute divina, telis quidem saecularibus nudos, sed armis fidei credentes armatos, steterunt torti torquentibus fortiores et pulsantes ac laniantes ungulas, pulsata ac laniata membra vicerunt. Inexpugnabilem fidem superare non potuit saeviens diuplaga repetita, quamvis rupta compage viscerum, torquerentur in servis Dei iam non membra sed vulnera. Fluebat sanguis qui incendium persecutionis exstingueret, qui flammas et ignes gehennae glorioso cruore sopiret.

Quae nobis excusatio reliqua fuerit, si victos nos, et cupiditatibus fractos, vitiis contaminatos dies illa conspiciat, quae retributionem omnium actionum spectabit? Mirabuntur nos tam degeneres nostri maiores, quia sine volentia et hoste prostratos fuisse intellegent. Leges a se latas, leges divinas, leges Ecclesiae suo sanguine sancitas, nobis graves fuisse obstupescent. Gravem sacerdotibus esse castitatem, sobrietatemquepro monstro habebunt, tot milia virginum, quae exquisitissima tormenta pertulerunt, ne pudicitiam violarent.

Caput est salutis in Ecclesia ad veteres canones omnia referre, veteres imitari. Monet suos episcopos hac de re S. Carolus Borrhomaeus oratione ad primam Synodum Mediolan. Morum autem disciplinam facile restituemus, si qua ratione, quibusue sactis primum constituta, diuque conservata est, eandem nos in restituenda adhibebimus, illorum vestigia persequentes, qui hanc bonorum amplitudinem nobis, Deo auctore, sua virtute pepererunt. Proponamus nobis quaeso, Patres, illorum vitae sanctitatem, et in admiratione sui officii sapientiam. Erant integri, casti, simplices, modesti, humiles, bene morati, in oratione et lectione assidui, su despicientes, in alienae salutis cura et cogitatione defixi. Consilio et opera benigni, hospitales, in domestico cultu et victu parci, in alios benefici et liberales, erant vigilantes spuer gregibus suis, Vineam Domini summa diligentia, et labore colentes et custodientes. Pascebant assidue oves sibi commissas, triplici salutis cibo, verbo, exemplo et sacramentis, moris quoque, ut imitatores summi Pastoris Christi, qui pro universogrege suo sanguinem, et vitamprofudit ipsi pro suarum ovium incolumitate quemuis excipere labore, subire omnes casus, omnem vim atque iniuriam perferre, denique ut bonus ille pastor Euangelicus animam suam pro ovibus ponere non dubitabant, nullum inde huius vitae fructum exspectantes, ut maximos caelestis retributionis fructus consequerentur. Haec si, ut debemus, Patres, ante oculos habebimus, facile intellegemus, quidin restitutione Ecclesiasticae disciplinae nobis sit hoc tempore agendum. In quo illud etiam animadvertendum erit, ut, quemadmodum in conformanda, et constituenda Ecclesiastica ratione Christus Dominus, ab ipsis Apostolis quos Christianae vitae magistros esse voluerat, initium fecit; sic nos a nobis ipsis pastoribus, quos vivendi exempla et praecepta aliis tradere oportet, in conformanda restituendaque morum disciplina exordiamur. Haec officia, si quo debemus, studio, praestiterimus, parvi profecto negotiierit, sedare controversias, id quod nobis Tridentina Synodus faciendum proposuit. Nam sublata cupiditate quae est omnium radix, et semen dissensionum, facile praesentis temporis discordias componemus: nullumque in posterum dissidendi locum cuiquam in provincia nostra relinquemus. Quare ad piam hanc, necessariamque muneris nostri curam ac diligentiam, Patres, toto pectore incumbainus: hoc acceptablli tempore, hac die salutis, quam fecit Dominus, enitamur, ut quantum consilio, opera, actionibusque Spiritu S. duce, et moderatore possumus, tantum ad consticuendam communis provinciae incolumitatem afferamus.

Hoc exigit a sacerdotibus universus orbis, qui non modo animas illis commisit, sed honoratos insuper opulentosque esse voluit. Hoc Deus Ecclesiae plantator, et animarum redemptor, ne vestra incuria pereant, pro quibus Christus mortuus est. Hoc haeretici, qui clericorum vitiis offensi a religione et veritate divortium fecerunt, atque etiamnum eandem perfidiae causam praetexunt.