Caesaris, hoc, nostrum hoc, occidit Imperium:
FUnestam et cadaverosam hodiernae Germaniae nostrae faciem contemplanti mihi, causas, quid ita à semet degenerârit, et pristinae Libertati ac Dignitati penitùs decoxerit, indagare, haud semel in mentem venit, benevole et cordate Lectore.
Et quidem praeter immobilem Fatorum vim ac seriem, quâ, ut homines, sic et Imperia, nascuntur, adolescunt, crescunt, decrescunt, consenescunt, moriuntur, variae ac multiplices, eaeque gravissimae causae primo statim obtutu sese obtulere: Interque illas una haud è postremis; Legum, nempè, varietas, ac multitudo, Leguleiorumque seu Legistarum, eorum scilicet, qui Legibus et Iuri privato operam dant, nimia in Republ. auctoritas.
Quâ in re, si in quâquam aliâ, Germania nostra adeo sibi dissimilis facta est, ut, si praeteritarum historiarum speculum inspiciat, semet ipsam minimè gentium agnitura sit.
Nam olim quidem apud Germanos plus valebant boni mores, quam alibi bonae Leges, auctore Tacito: [Note: de moribus German.] Et, ne longiùs in antiquitatem abeamus, adhuc Imperatorum tempore, usque ad Lotharium, Institutionum, Digestorum, Codicis, Novellarum, Iuris quoque Doctorum, Advocatorum, Procuratorum, Notariorum, et similium, quos togatos vultures,
vilissima capita, forensia pecora Apuleius [Note: de aureo asino.] indigitat, ignota erant nomina.
Hinc, ut in incorruptâ Republ. paucae Leges; nulli Legistae. Rara inter privatos ligitia: In publicis Fides integra, ingens Libertatis apud omnes amor, et generosum eius tuendae studium.
Postquam verò Iustinianaeum Ius in Germaniam invectum, Iurisque Interpretibus ac Legistis aditus patefactus est, mox, non privati tantum fori et Iudiciorum subsellia, sed arcanos quoque, consiliorum publicorum recessus ingenti quasi diluvio illi ipsi inundaverunt, nec flagitiis, sed Legibus et Legistis laborare coepimus.
Hinc, ut in corruptissimâ Republ. plurimae Leges; [Note: Tacit. lib. 4. annal.] plurimi Legistae. Hinc inter privatos innumerata ligitia: In publicis sublesta Fides, et deiecti, dispositique ubivis ad servitutem Imperatorum subeundam animi.
Quod ad privatarum litium multitudinem attinet, res ipsa sese satis ostendit, nec in meridiano sole mutuaticio ullo lumine usus est.
Saeculum tantum nostrum paulisper intuere, quo noxae integritas, contumeliae pudor, ludibrio sides, litigio est omnis contractus et actus; ut Iustus Lipsius alicubi [Note: cent. V. epist. 8.] scribit.
Rei publ. administrationem si spectemus, pravum istum in Germaniâ morem invaluisse vidimus, ut, si quis evolvendis Iuris antiqui tricis et nugalibus Iustiniani quinquennium in Academiis vixdum impenderit, et Doctorellus, rubrâ tyarâ redimitus, redierit in patriam, illicò, contra L. Syllae monitum, [Note: apud Sabellic. rapsod. histor. enneade 6. lib. 3.] dignus hucusque habitus sit, Rei publ. admoveri gubernaculis, qui remum numquam tetigit, aut undabundum mare ne per somnium quidem vidit; et ingenti praefici corbitae, qui celocem numquam rexit.
Quod si antiquae rei Romanae, aut universalis historiae Scriptorem per transennam fortè inspexerit, et insuper Electorum numerum, officia, aliaque curialia, quibus Aurea Bulla ad nauseam usque referta est, enarrare sciverit; Iam idem Iuris publici peritissimus, ex asse, omnibusque numeris absolutus Iureconsultus, et vel toti Imperio gubernando par fuerit habitus.
Multi quoque, tamquam longo rerum usu et experientiâ instructi, consiliis publicis admoti sunt, qui, si rectè attenderes, aut causidicinam aliquamdiu exercuerant, et meras rabularias artes, fori strategemata [(editor); sic: stratagemata] , venalemque perfidiam spirabant, aut, ad summum, tribunalibus, et iuri inter litigantes dicundo seu affuerant, seu praefuerant.
Ita à foro in Aulam, et intimiora consiliorum publicorum penetralia, sub splendido Iuris publici privatique Sacerdotum ac Consultorum nomine, insinuavit et irrepsit Legistarum turba: Tantamque Ius Civile, et Leges Iustinianeae obtinuerunt auctoritatem, ut, nisi, qui illis apprimè instructus fuerit, ad Rem publ. gubernandam idoneus existimatus nemo.
Hi, scilicet, veri Atlantes fuerunt, qui caelum istud politicum iuridicâ suâ scientiâ vulgari omnium opinione, sustentare posse, hucusque crediti sunt.
Hinc evenit, ut actionum suarum formulas, instrumentorum clausulas, exceptionum, replicarum, duplicarum, triplicarum, quadruplicarum, et alia, è Iure privato deprompta, cavilla, Protestationes, Appellationes, cautelas, seu sutelas potiùs et imposturas suas è foro in Rem publ. inferrent.
Hinc factum, ut quandò de Statu Imperii, et verâ Status Ratione dubitatio exorta fuit, illi, Legum quidem antiquiorum, et Iuris Civilis scientiâ satis imbuti, Iuris verò publici, Historiarum, (imprimis patriarum) noviorum quoque Imperii Constitutionum novitiâ leviter modò tincti, non tam ex iisdem Imperii Constitutionibus, Germanorum
historiis, et notoriâ observantiâ, quàm veterum Legum placitis, et Legistarum, Bartoli, Baldi, similiumque, qui maximam partem peregrini, ac Status nostri imperitissimi fuerunt, commentariis litem deciderint, ad Imperatoris molendinum omnia traxerint; ea, quae de Imperio ac Imperatore Romano antiquo scripta inveniebant, ad modernum Imperii Statum promiscuè applicârint, atque ita, ex veterum Legum, quae sub Statu monarchico lata sunt, praescripto, secundùm Imperatorem vindicias in plerisque dixerint contra Patriae Libertatem.
Hinc iura omnia, de Principe loquentia, ad Imperatorem nostrum cum Durando Speculatore [Note: tit. de appellat. §. Videndum restat. in princ. lib. 2.] accommodârunt: Eiusdem potestatem cum Baldo, [Note: consil. 327. pridiè enim. Vers. 7. sed Imperator lib. 1.] iure antiquae Legis Regiae metientes. Quam Legem Regiam nec sublatam hodiè esse, imò nec tolli potuisse, suaviter somniârunt. [Note: ex Aretino et Iulio Claro Reinkingk. lib. 1. de regim. cl. 2. c. 2. n. 55.]
Hinc monarchicum Imperii Statum, Imperatorisque Maiestatem, Legibus solutam potestatem, et plura talia, quae ex veterum Legum monumentis hauserunt, tamquam aras focosque, in consiliis, dictis, ac scriptis suis, plerique hucusque propugnârunt, et propugnant.
Plerique, inquam: Nec omnibus promiscuè hanc maculam aspergere, animus est. Sunt enim inter Iureconsultos et Iuris Doctores quoque, sed oppidò pauci, quibus
de meliore luto finxit praecordia Titan;
quique, necessariâ iuris publici supellectile instructi, vulgarium Leguleiorum errorem nobiscum agnoscunt, et cordicitùs deplorant: Sed illis tamen, qui longè plures sunt, consilia publica plerorumque locorum moderantibus, Patria nostra, à sublimi Libertatis fastigio sensim defluens, tam
procul nunc abest à servitute, quam procul à Libertate Maierum nostrorum tempore abfuit.
Optandum itaque foret, Legem Imperii, quae, Friderici III. tempore, de excludendis, tam à privatis Iudiciis, quam publicis consiliis, Legistis, sub incude fuit, exsecutioni fuisse mandatam: Cuius verba memorabilia haec sunt. [Note: Imperatoris Friderici reformatio de Anno 1441. apud Goldast. in Reichs Satzungen p. 164. ut refert Limnaeus lib. 1. de iure publico c. 10.] Daß alle Doctores Der Rechten, im Heiligen Römischen Reich Teutscher Nation, am Cammer Gericht, bey keinen Rechten, vnd in keines Fürsten, oder andern Räthen mehr gelitten, sondern gantz abgethan werden sollen: Weil ihnen das Recht mehr, dann den Leyen, verschlossen ist, vnd kan ihrer keiner einen Schlüssel darzu finden, biß beyde theil arm werden, oder gar verdorben seynd. Sie seynd Stieff Väter, vnd nicht die rechten Erben der Rechten, dann sie nehmen ihnen den Grund der Warheit, vnd bringen durch ihren vnordentlichen Geitz das Recht zu einem solchen Vnglauben, daß kein from sein Vertrawen darin mehr setzen kan.
Nam sine Causidicis et Legistis eiusmodi, satis felices olim fuere, futuraeque sunt Urbes ac Res publicae, ut Columella olim scripsit. [Note: lib. 1. de re rusticâ.]
Nos verò, postquam verum ac genuinum Imperii nostri Statum, Statusque Rationem, accuratiori mentis indagine pervestigare, lubido incessit, cum videremus istos Politico-Legistas in eo maximum, Patriaeque perniciosisimum errare errorem, quod Iuri Civili, et Legibus antiquis, Legumve Doctoribus primas ubique, et nimium auctoritatis tribuunt; longè diversâ ab aliis viâ rem aggressi sumus.
Basin siquidem, et fundamentum operis nostri, non è Legibus antiquis ac Legistis, sed Recessibus imprimis, ut vocant, seu recentioribus Imperii Constitutionibus; Germanicae
historiae Scriptoribus, tum variis, superiori ac nostro saeculo, confectis polemicis, alteriusve generis, scriptis, literis item ab Imperatoribus Imperiique Statibus hinc inde missis; aliisve similibus documentis, exstruximus.
De quorum omnium fide, quo minùs dubites, ipsissima semper verba adduximus: Unde, quia pleraque Germanico idiomate scripta sunt, tot ubivis occurrunt Germanicae periodi; imò integrae saepè pagellae, integra folia.
Recessus quidem, ac Constitutiones Imperii, limpidissimi Iuris publici fontes sunt: Quorum dum copia nobis est, non curamus veterum Legum faeces, aut impuras Legistarum lacunas.
Inter Historicos, non proletarios, sed classicos assiduosque Scriptores reperies, qui, ipsi plerique origine Germani, rerum Germanarum memorias per Commentaria sua ad posteros propagârunt.
Polemica denique et alia scripta, documentave, literae quoque hinc inde missae, partim separatim variis in locis edita, partim ab Hortledero et Lundorpio (qui Hortlederum, sed parùm dextrè, aemulatus videtur) in certa volumina colecta conspiciuntur.
Multa quoque, nec in scholis decantata, nec in commentariis protrita, imò necdum adhuc ullo modo publici iuris facta, intra privatos nostros delitescunt parietes: In quibus tamen citandis, eâ nos fide versatos, DEUM et conscientiam facimus testes, ut, si opus sit, integra eorundem exemplaria, sive copias, ut vocant, exhibere non vereamur, et dubitandi Lectori omnem eximere scrupulum illicò possimus.
Inter haec reperies particularia non pauca, quae saeculo nostro acciderunt, et dicta, scripta, seu facta sunt, quaeque inducere, propositum nostrum efflagitavit.
Ubi hoc unicum te monemus, benevole et cordate Lector, quod nullius, sive Bohemus, sive Palatinus, sive
Austriacus, sive Unionista, sive Ligista, et quisquis tandem sit, acta ac attentata, seu dicta et scripta probemus, aut nostra faciamus, nisi quatenus proposito nostro inserviunt, et quatenùs ea applicamus.
Ius Civile, et Leges antiquas quod attinet, si quis presso illis pede insistere, et Statum Imperii exinde formare vellet, nos eas, stante veterum Imperatorum monarchiâ scriptas, tamquam carmina Romanae servitutis, Republ. potiùs pellendas, cum Stanislao Orickovio [Note: In funebri oratione Sigismundi Regis Poloniae, quem refert Warem. ab Erenberg parte 1. de foeder. cap. 1. n. 126.] censeremus.
Nec enim ulla Lex in Rem publ. perniciosior excogitari queat, quam quae tempora, iam olim elapsa, respicit: [Note: Machiav. lib. 3. bist. Flarent.] Ius autem istud civile, sub veteri Imperii Statu scriptum et compilatum est, à quo Status Imperii praesens toto caelo distat. [Note: Paurmeist. de iurisdict. in epist. dedicat.]
Unde emergit, istos, Iurisprudentiae deditos, non solùm incassùm laborare, dum principia iuris Romani, hoc est, antiquum Statum, ad eum, qui nunc est, redigere nituntur; verùm etiam oleum et operam perdere, qui ex Bartoli similiumve traditionibus hodiernum Statum metiuntur. [Note: Andreas Knichen de sublimi territorii iure in epistolâ dedic.]
Nec enim, ut rectè monuit, quisquis monuit, [Note: Auctor Donaverdicae informationis p. 121.] Imperii nostra forma ex Iure civili, eiusve Interpretibus, sed ex novioribus Imperii Constitutionibus, Capitulatione Caesareâ, mutuis compactatis, et antiquâ observantiâ diiudicanda est.
Istae quoque, è Iuris privatis regulis ac rivulis haustae, ratiunculae et argumentatiunculae, cum grano salis accipiendae sunt: Eò, quod immensos Iuris publici agros, Regnorumque latifundia, privatarum Legum decempedâ metiri non liceat. [Note: Limnaeus lib. 1. de iure publ. cap. 11.]
Nam, uti diversa est indoles causae publicae à privatâ,
ita longè alia requiritur procedendi forma: Neque illa, sicut haec, forensibus terminis, sed potiùs ex penetralibus Rei publ. desumptis rationibus, internâque eius formâ circumscribitur. [Note: Thomsonius de causis motae Bohemia.]
Non tamen Leges civiles, Legumve rationes, à laboribus nostris penitùs exclusimus, aut proscripsimus: Quin potiùs fatemur, multa in iis, iuri naturae consentanea, reperiri, quae formando, firmandoque Statui nostro, Statusque Rationi adminiculentur.
His ergò ita utimur, ut ne dominentur instituto nostro, sed ancillentur, ac serviant.
Nec enim formare ex Legibus antiquis hodiernum Statum et Rationem Status, sed illis, ex moderno Iure publico formatis, applicare Leges antiquas oportet.
Denique evanido Legistarum, et Iuris Interpretum fumo mentem nostram obnubilari, passi haud sumus. Quicquid enim Bartolus, Baldus, et huius farinae, dicant, scribant, somnient; quicquid ex Iure Romano, et antiquis Legibus, ad Imperii nostri Statum obtorto collo trahant, perinde nobis est: Distinguimus tempora, et conciliatur scriptura.
Quin imò, ut Diogenes, Populo theatro exeunte, ipse contrà nitebatur: Ita nos Legistarum vulgo, et communi opinioni in plerisque sumus contrarii.
Videbis itaque, contra aliorum Iuris publici Auctorum morem, non admodùm numerò, et potissimùm, ubi referenda eorum opinio fuit, aut illi in quibusdam articulis insignitè pro nobis faciunt, Legistas à nobis allegatos.
Nec ipsa quidem Auctorum volumina eapropter revolvere, aut scrutari, condignum operae pretium existimavimus; (nam Legistam ex professo agere instituti nostri non est) Sed pleraque ex aliis Iuris publici Scriptoribus, qui huiusmodi auctoritates confertim constipant, ut Paurmeistero, Reinkingio, et similibus (ipsorummet scilicet fide) deprompsimus.
Auguramur equidem, nos sententiae nostrae approbatores In Germaniâ aut paucos reperturum, aut nullos: Quin imò ingens contradicentium ac maledicentium agmen iam eminùs mente prospicimus.
Sed nequiquam nos terruerint ista convitiorum terricula; quae, velut generosi equi latratus canum, alto supercilio despicimus: Nec falsi quicquam scienter admiscuisse per calumniam, nec veri volenter omisisse per adulationem, satis nobis conscii.
Convitientur itaque, calumnientur, debacchentur pro lubitu: Nos bonae conscientiae scutum illorum intemperiei opponemus, donec viperae istae (ut antiquorum Germanorum in causidicos dicterium [Note: apud Florum lib. 4. histor. ca. ult.] huc applicemus) per semet tandem sibilare desinant.
Tuúm verò, benevole et cordate Lector, iudicium, non tantùm non subterfugimus, sed etiam expetimus, ac ultrò provocamus; nullo tamen sinistro praeiudicio occupatum.
Lege ergò, iudica, cense, et, si humanitùs forsan alicubi erratum fuerit, corrige: Nec enim pigebit unquam, sicubi haesitamus, quaerere; nec pudebit, sicubi erramus, discere.
DE Ratione Status multi multa quottidiè loquuntur et disserunt; nec ad Rei publ. gubernacula quisquam ferè sedet, nec in pulvere scholastico quisquam versatur, quin identidem Rationem Status allegare soleat: Sed, si rem ipsam inspicias, pauci sunt, qui acu rem tangunt.
Nam licet totos dies, hoc vel illud Iure Regnandi, ac per Rationem Status fieri dicatur: Non desunt tamen, qui, quid sit Status, quid Ratio Status, et Ius Regnandi, planissimè ignorent. Plerique verò, pro re sanctissimâ ac saluberrimâ, rem, divinis humanisque Legibus contrariam; pro castissimâ virgine, spurcissimum scortum amplectuntur: In quorum numero Machiavellus eminet; qui Prudentiam civilem, non virginem, sed imminutam iam in Aulâ, ac corruptam, Mango nobilissimus, Floralibus prostituit. [Note: Dan. Heinsius orat. 10. de civili sapientiâ.]
Nobis quoque paucis hac de materiâ, non quidem in genere, sed in specie, de Ratione Status in Imperio nostro moderno, quod Romanum vocant, seu Romano-Germanicum, commentari, et paulò studiosiùs inquirere lubet: Quisnam in illo reverà Status, et quaenam Ratio Status, si non observata hucusque fuit, observari tamen debuerit?
Ad hoc, non ingenii, aut vanae et scholasticae scientiae fiducia nos impellit: Non enim boni Leguleii, aut locutuleii ampliùs sumus; sed commune Patriae malum etiam nos involvit, et Mars, cui, relictis aliis curis, non paucos iam annos stipendia meruimus, quicquid scholastici acuminis ac subtilitatis in nobis erat, hebetavit, longâque oblivione tantùm non exstinxit.
Patriae potiùs ruina praesentanea, Libertatis, rei inaestimabilis, certò certiùs imminens iactura, et hinc subortus dolor nos incitat: Qui nostro tempore vidimus, quàm noxium et exitiosum Rei publ. cuivis ac Imperio sit, ubi ii, quibus habenae commissae sunt, verum Statum, et veram Rationem Status, aut non intelligunt, aut, certo aliquo praeiudicio occaecati, intelligere nolunt; adeoque diversum ab eo, qui reverà est, Statum, et diversam Rationem Status sibi fingunt.
Non itaque, Academicorum more, verborum apices sectamur, aut umbraticis disputationibus, et subtilibus, hinc inde accersitis, argumentis, cumulatisque variorum Doctorum auctoritatibus, quibus Politico-Legistae nostri veritatem, seu abstrusam eruunt, seu erutam potius abstrudunt, tempus perdemus aut chartam: Iamdudùm est, quod argutari et nugari dedidicimus.
Sed dicemus, quod res est; plusque apud nos valebit, quod est in rei veritate, quàm quod in opinione: Et, si quid de Imperio nostro ex ipsâ ratione, publicis Imperii Legibus, iunctisque rerum praeteritarum monumentis, aut propriâ etiam experientiâ, quantumvis illa perexigua sit, in praesentibus turbis edocti sumus, in medium proferemus.
Novimus enim, verè Politicorum esse, non disputare, sed vivere; nec verborum corticem, sed rerum sectari nucleum.
Paucis ergò quibusdam generalibus, de Ratione Status, praeambuli loco praemissis; ne andabatarum more pugnemus, primùm, qualis in Imperio nostro Status sit, aut esse debeat, inquiremus. Secundò, Rationes Status, quae observari debuerunt sed, magno cum Libertatis detrimento, neglectae sunt, indagabimus. Tertiò, media, quibus antiquus Status, et antiqua Libertas restitui possit, paucis ostendemus.
Tu, prime ac summe Status omnis Politici Fundator, ac rationis Dator, fave coeptis: Ut in hoc nostro discursu, de Ratione Status in Imperio moderno Romano-Germanico, ubique sequamur rectae Rationis normam.
[Note: Nomen Rationis Status.] RAtio Status musteum nomen est, antiquis, ni fallor, in hoc quidem sensu ignotum, ab Italis, ut opinor, ortum; qui, Ragione di Dominio, di Signoria, di Rêgno, di Imperio, vocant, et omnium elegantissimè, Ragione vel Ragionamento di Stato: [Note: Clapmar. lib. 4. de arcan. Rerump.] Gallis Raison d' estat eodem modo dicitur.
Regnativam Prudentiam latinâ vocat Scipio Ammiratus. [Note: dissert. Polit. in Tacit. lib. 12. c. 1.] Latiniùs tamen fortasse dici possit Ius Dominationis, et Arcana Imperii: Quae verba etiam antiquis Historiis usurpata sunt, [Note: Tacit. lib. 1. et 2. annal.] hoc est, profundae quaedam, intimae ac secretiores leges, vel privilegia, ad securitatem Imperii et Rei publ. constituta. [Note: Scip. Ammir. d. loco.]
[Note: Origo eiusdem.] Causa Rationis Status et origo eadem, quae ipsarummet Rerum publ., cum quibus illicò Ratio Status orta est. Nomen quidem, ut diximus recens, et res quoque ipsa antehac, a Politices Scriptoribus non satis explicata, in abstruso fere delituit, dones à novioribus Politicis, praecipuè Italis, in apertum, omnibus conspicienda, produceretur.
Nec tamen antiquiores Politicae Scriptores, Platonem et Aristotelem, arcanorum horum, artiumque penitùs ignaros dicere possumus: Nam et Plato leviter ea descripsit, et Aristoteles produxit, ita tamen, ut velaret. Itali verò nostri arcana haec Regni, contrà quàm aut Aristoteles, aut Plato, sine ambage ullâ, sine ullo velo divulgârunt: Neque soli ista sciverunt, sed eliminârunt primi. [Note: Dan. Heins. d. erat. 20. de civili Sapientiâ.]
Et quemadmodum novi Mathematici, per tubos suos, certas in firmamento stellas, certas in sole maculas, veteribus
incognitas, observârunt: Ita quoque Politicismus novus suos habet Opticos, qui scriptis suis, velut certis specularibus, has veteribus occultas Prudentiae artes clariùs observandas tradiderunt.
[Note: Causa impulsiva eius introducendae.] Impulsiva causa externa est, corrupta et imperfecta, imò malitiosa, et, suâ naturâ, seditiosa hominum post lapsum natura, quae omnia exactè, et ad unguem in Republ. ad ministrari non patitur, sed obliquo et artificioso quodam flexu gubernanda est. Nec enim cetera animalia domueris et rexeris, sine aliquâ tractatione et arte: Multò minùs hominem, quo nullum animal morosius est, aut maiori arte tractandum. [Note: Seneca lib. 1. de Clementiâ.]
Itaque sicut in mari, si, adversantibus ventis, portum rectà tenere gubernator nequeat, mutatâ saepiùs per artem velificatione, eundem assequi laborat; et equorum domitor, ubi praeferocem ac refractarium equum perdomare cupit, non verberibus tantum agit, sed blandis eundem saepiùs demulcet poppysmis, aliquid porrigit avenae, et pluribus artificiis in eo mansuefaciendo utitur: Sic Populus quoque ab eo, qui Rei publ. clavum tenet, prudenter ac artificiosè tractandus est; utpote, quovis Bucephalo ferocior, et quovis turbulento mari turbulentior.
Facessant verò ad Platonis Rem publ. seu Utopiam Mori, rigidi isti et severi Catones, qui Rem publ. pessumdare, quàm de stricto suo supercilio, vel digitum transversum, discedere malunt: Facessant ii superstitiosuli, qui hanc administrandae Rei publ. et Status Rationem, tamquam divinis Legibus et Honestati minùs consonam, detestantur ac damnant. Qui, quantùm nimiâ pietate (nolo enim dicere, superstitione) excellere cupiunt; tantò nos illis, Rei publ. communisque salutis amantiores videri volumus: Et, quantùm illi de iure Civili, atque aequitate dimicant. tentùm nobis de salute Populorum atque incolumitate decertare lubet. [Note: Clapmar. d. lib. 4. c. 4.]
Verè et rectè Nicephorus Gregoras. [Note: lib. 3. histor. eccles.] Ii, qui in unâ DEI cognitione omnes cogitationes ponunt, his montes et speluncae
conveniunt: At, qui cum virtute et pietate, civilem etiam vivendi rationem, edidicit, et notitiam sibi comparavit rerum variarum, ille, verò Populum ad optima ducere, idoneus est.
[Note: Variae definitiones Rationis Status.] RAtionem hanc Status, sive Ius Dominationis Clapmarius, [Note: d. l. 4. c. 2.] supremum quoddam, ait, ius, seu privilegium esse, bono publico introductum, contra ius commune seu ordinarium, sed tamen â Lege divinâ non alienum.
Idemque Iura Dominationis ab Arcanis Dominationis satis subtiliter distinguit. [Note: d. lib. 4. c. 3.] Iura enim Dominationis esse, ait, quae de Regni iure licent, quorum pleraque sint contra ius commune Arcana verò Dominationis neque contra ius commune fieri, et, si maxime fiant, non tamen huiuscemodi speciem iniustitiae habere putat. Deinde Arcana Dominationis propriè, et pleraque esse, ait, de facto aliorum: Iura verò Dominationis, de facto ipsius Principis.
Palazzus [Note: de gubernac. et vera Status natione, parte 4. c. 17.] Rationem Status definit, regulam et normam, omnes res moderantem, et ad debitum suum finem perducentem. Quae definitio licet â vero sensu aliena non sit, generalior tamen et obscurior videtur, quam ut Rationem Status Politicam satis dilucidè explicet ac describat.
Alii, Rationem Status, aiunt, esse, notitiam mediorum et rationum, quibus fundatur, firmatur, ac augetur Status; sive, Prudentiam gubernandi, augendi, et conservandi Rem publicam. [Note: Ferdin. ab Effern in manuali Polit. lib. 1. puncto ???] Quo quidem pacto Ratio Status aliud nil erit, quam ipsa Politica, seu, Rem publ. administrandi Prudentia.
Et sanè, si vim ipsam nominis attendas, haud adeò incongruum istud videtur: Status enim quid est, nisi Regnum, Imperium, Res publ. vel quocumque modo Dominatus
nuncupetur? Ideoque Ratio Status, consequenter, Imperii, Regnive, aut cuiuslibet Rei publ. administrandae ratio erit. [Note: Scip. Ammir. d. lib. 12. c. 1.]
Hodierno tamen usu, quandò de Ratione Status loquimur, speciale aliquod ius, et secretiorem quandam Politicae partem ferè denotamus.
Hanc itaque Scipio Ammiratus [Note: d. loco.] definit, iuris civilis, propter publicum beneficium, aut propter maiorem aliquem, et magis universalem finem, derogationem.
Nullum enim Ius dominandi inveniri statuit, quod non aliquam legem obumbret, neque dicendum esse, aliquem Iure Dominationis uti, si alio quopiam ordinario iure id egisse, dici possit: Cum, ex Tiberii sententiâ, [Note: apud Tacit. lib. 3. annal.] nemo Imperio agere debeat, ubi lege agere potest. Et ita Ius Dominationis numquam non erit ordinarii iuris contraventio, ob maioris et magis universalis rationis respectum.
Sed utut Rationem Status Legibus ac iuri communi potiorem esse, et derogare, certum sit, advertendum tamen est, hanc iuris communis, seu Legum derogationem et contraventionem, effectum potiùs esse Rationis Status, quam ipsam Status Rationem: Quotiescumque enim iuri communi in Politicis derogatur, id per, et propter Rationem Status fieri dicitur. Itaque, non illa ordinarii iuris contraventio seu derogatio, sed iste maioris et magis universalis Rationis respectus, propter quam fit ea contraventio, seu derogatio, Ratio Status dici meretur.
[Note: Nostra definitio.] Nos ergò Rationem Status populariter describimus, quod sit certus quidam Politicus respectus, ad quem, tamquam ad normam, seu cynosuram aliquam, omnia consilia, omnesque actiones in Republ. diriguntur, ut eò feliciùs ac expeditiùs summum finem, qui est salus et incrementum Rei publicae, consequantur.
RAtio Status habet suos, et carceres, et metam, quò
tendere, et intra quos decurrere, nec latiùs evagari debet: Quod si tentet, nihil minùs, quam tale nomen meretur; nec Iura tunc amplius, sed scelera, et, ut Tacitus vocat, [Note: lib. 14 annal.] flagitia Dominationis sunt.
[Note: Finis ultimus Rationis Status unicus.] Meta quidem et finis supremus est, Bonum publicum, sive Salus Rei publicae: Eò enim omnis Politica, et omnis Ratio Status collimat, ut Rei publ. Status, seu conservetur, et stabiliatur, seu augeatur; nec Ratio Status aliud est, quam boni publici procurandi, aut mali avertendi ratio. [Note: Scip. Ammir. d. loco.]
Et ut gubernatori cursus secundus, Medico salus, Imperatori victoria; Sic moderatori Rei publ. beata Civium vita proposita est: Ut ea opibus firma, copiis locuples, gloriâ ampla, virtute honesta sit. [Note: Cic. lib. 5 de Republ.]
[Note: Fines eiusdem inter medii pro Statu Rei publ. variant.] Sicut autem varia exsistunt Rerum publ. genera, quae non uno et eodem modo reguntur, nec eosdem fines intermedios habent, per quos ad ultimum suum scopum pertingant; nam in Monarchiâ unius, in Aristocratiâ plurium quidem, sed pauciorum tamen potestas, in Democratiâ communis Libertas maximè attenditur: Ita etiam Ratio Status secundùm subiectam materiam variat. Quarumque Civitatum contrarii sunt fines, eorum contrarios mores esse oportet: Leges enim, quibus Populi Libertas alitur, unius Dominatum, et Optimatum potentiam evertunt; [Note: Bodin. lib. 4. de Republ. c. 4.] econtrà, quae unius Dominatum, aut Optimatum potentiam stabiliunt, populari Libertati exitiosa sunt.
Idcircò Nabis, Lacedaemoniorum Tyrannus, ad T. Quinctium haud malè (hoc quidem in puncto) ait [Note: apud Liv. lib 34. histor.] Nolite ad vestras Leges atque instituta exigere ea, quae Lacedaemone fiunt. Vos paucos excellere opibus, plebem subiectam esse illis vultis: Noster Legumlator non in paucorum manu Rem publ. esse voluit, quem vos Senatum appellatis, nec excellere unum, aut alterum Ordinem in Civitate; sed per aequationem fortunae ac dignitatis fore credidit, ut multi essent, qui arma pro Patria ferrent.
[Note: Et, eo mutato, mutantur.] Et velut in navis administratione, alia in secunda, alia in adversà tempestate usui sunt! [Note: Valerius Tribunus Plebis apud Liv. d. lib. 34.] Sic haud aliter quoque in Rei publ. administratione accidere solet.
Similiter, quemadmodum in vadoso flumine, ubi instabilis arena, modo huc, modò illuc volvitur, et saepiùs vada mutat, cursus non uno semper modo instituendus, sed ratione vadorum dirigendus est, nisi certissimum incurrere naufragium velis: Ita si Status Rei publ. vel in totum, vel aliquâ saltem notabili parte sui mutetur, (quod in Republ Romanâ, et nostro etiam Imperio, accidit non semel) Rationem etiam Status mutari, necessum est; alioqui non stabiliet Rem publicam, sed evertet.
[Note: Carceres Rationis Status.] CArceres, quibus Ratio Status inclusa est, sunt; Ab alterâ parte, Ius divinum, Pietas, et Religio; ab alterâ, Fides, Iustitia, ac naturalis honestas.
[Note: Quos egredi nequit.] Impense enim improbi sunt, qui etiam divinis et Naturae Legibus Principem solvunt; ut contrà eas statuere possit, dummodò ratione probabili ad id faciendum adducatur. [Note: Decites, Antonius de Butrio, Innocentias et alii, quos citat Bodin. l. 1. de Republ. c 8.]
Nec sanè hîc assentiri possumus illis, qui Rationem Status, aiunt, esse, normam quandam, ingeniis Magnatum impressam, quâ illi plerasque actiones suas ad utilitatem et commodum proprium unicè dirigunt; quibuscumque etiam viis ac mediis hunc finem assequuntur: [Note: I. N D. in discursu super causâ Iuliacensi quoad possessorium.] Quomodò Traianus Boccalini quoque, [Note: im Politischen Probierstein parte 30 relat. 42.] è Parnasso Apollinem inducit, aliam planè, et alienam â nostro sensu, definitionem fabricantem; quod, nempè, Ratio Status sit ius quoddam, Principum utilitati inserviens, divinis, humanisque Legibus contrarium.
Quá enim fronte Rationem appellabimus, quod contra omnem rationem est; nec rectae rationis dictamen sequitur, sed
diametro illi repugnat? Quâ fronte, Rationem Status, quod Statum Rei publ. non conservat, sed perturbat, convellit, et ad ruinam protrahit?
Nam cum huiuscemodi Ratione Status Babylonii uterentur, graviter Iehova iis minatus est: [Note: Esai. c. 47. v. 10.] Confisus es, inquit, in malitiâ tuâ, et cogitasti, non est, qui videat me; Sapientia et Scientia tua decepit te. Veniet super te malum, et nescies ortum eius.
Quin potius monstrum hoc Rationis dici meretur. Sicut enim Natura, si, propter indispositam et ineptam materiam, enormiter aberret in formatione corporis, monstrum producit: Ita voluntas et cupiditas humana, deflectens â rectae rationis dictamine, sub eius tamen praetextu, hanc monstrosam, Status Rationem effingit; velut portentum quoddam sanae rationis. [Note: Reinkingk. lib. 2. de regim. Eccl. et Polit. classe l. c. 1. n. 50.]
Imò diaboli haec ratio dici potiùs debet, velut Pius V. Pontifex eam appellavit; quae ex tyrannide et atheismo originem ducit: Nec enim calliditas talis est Sapientia; nec impiorum fraudes prudentia appellandae sunt. [Note: Eccles. c. 19. v. 19.]
[Note: Nempe, Pietas et Religio,] Maneant ergò firmi ac fixi hi carceres, nec Ratio Status, sub obtentu utilitatis publicae, effrenis instar equi, pro lubitu evagetur, ac divina humanaque misceat; sed sit imprimis, divinis Legibus consona, nec Pietati et Religioni contraria.
Pietas enim fundamentum est omnium Virtutum, [Note: Cic. pro Cn. Planccio.] imò et omnium Rerum publicarum: Nam, Pietate adversus DEUM sublatâ, etiam societas generis humani, et unà, excellentissima Virtus, Iustitia, tollatur, necesse est. [Note: Maecenas apud Dion. lib. 52.]
Et Religionem Rerum omnium publicarum firmissimum fundamentum esse, ab eaque subditorum fidem in Principes, oboedientiam erga Magistratus, Pietatem in Parentes,
caritatem in singulos. Iustitiam in omnes pendere, Polybius, ipse alioqui atheos, profitetur.[Note: lib. 6. de milit. ad domest. discipl. quem refert Bodin. lib. 4. de Republ. e ult.]
[Note: Religioni enim cedit Ratio status] Quocirca sicut aliis omnibus iuribus praecellit Ratio Status; ita, unico iuri divino ut subiciatur, aequissimum est. Et quemadmodum, si particulare bonum et universale bonum inter se concurrant, par est, ut, propter publicum bonum, privatum damnum perferatur; quare iure Civili ius imperandi praecellit: Sic quoties Imperii respectus cum divino respectu comparatur, (hic autem Religio, ille Ratio Status dicitur) aequum est, ut Religioni potior locus, reverenter et ultrò concedatur.
Quodcumque igitur Iuri dominandi liceat, numquam, ut sacrum ius conculcet, licebit, DEIque cultu ac Iure dominandi in trutinâ collocatis, praeponderet ille, hoc minoris aestimetur: [Note: Scip. Ammir. d. loco.] Nec Rationi Status accommodare oportet Religionem; sed è converso Religioni Rationem Status.
[Note: Imò eidem subservit] Quin imò Dominandi haec Iura, tantum abest, ut Religionem depravent, vel Pietati adversentur, ut potiùs ei inserviant: Id enim efficiunt, ut Religio in Republ. sarta, tecta sit, et ritè colatur. [Note: Clapma. d. lib. 4. 1. 21.]
Quare rectissimè apud Romanos, Religioni summum Imperium cessit, omniaque post Religionem ponenda semper ea Civitas duxit, etiam in quibus summae Maiestatis conspici decus voluit; nec dubitârunt sacris Imperia servire, ita se humanarum rerum futura regimen existimantia, si divinae potestati benè et constanter fuissent famulata: [Note: Val. Max. lib. 1. c. 1.] Summa enim apud eos Ratio semper fuit, quae pro Religione facit. [Note: l. 43. de Relig. et iuvic. fun.]
[Note: Deinde, Fides, Iustitia, et naturalis Honestas] Ab alterâ parte, tamquam carceres, Rationem Status includunt ac coercent, Fides, Iustitia, et naturalis Honestas: Nec enim sentimus cum illis, qui, ut Lepidus, [Note: apud Sallust. in fragm.] omnia
retinendae dominationis honesta esse, censent, et nequitiae, perfidiae, ac periurio, per Rationem Status, latam aperiunt fenestram. Nam et Honestatis, et Fidei, imprimis, ratio haberi debet: Absque quibus erit, non Imperium amplius erit, sed flagitiosissima Tyrannis. [Note: Clapmar. lib. 5. c. 19.]
[Note: Multi secus sentiunt] Foederum quidem sanctitas, et iurisiurandi Religio, et pactorum conventorum fides, quae inter bonos firmissima sunt vincula; inter malos, oblatâ commoditate, ad fallendum retia sunt: [Note: Buchan. lib. 14. rerum Scotic.] Hodièque, ut Nicolaus Uzanus Florentinus conquestus est, [Note: apud Machiav. lib. 4. histor. Florent.] sic comparati sumus, ut iusti vel iniusti exigua habeatur ratio.
Nec apud nostros pseudo-Politicos, fides, aut verba, aut iuramenta ipsa aliquo in numero sunt: Iurisiurandi enim religionem obicientibus, cum perfidis Mediolanensibus illicò respondebunt; iuravimus quidem, sed iuramentum attendere non promisimus. [Note: Radewicus in continuat. Othonis Frising. de gestis Frider. 1. lib. 4. c. 29.]
Sic Lacedaemonii quondam iustitiam omnem utilitate publicâ metiebantur: [Note: Plutarch. in Alcibiade.] Huc leges omnes, huc denique consilia revocabant. [Note: Bodin. lib. 3. de Republ. c. 4.]
Philippus Macedonum Rex iureiurando, velut monetâ publicâ utendum censuit, pro Regum regnorumque commodo; amicitiasque utilitate colendas, non fide. [Note: Iustinus lib. 9. histor]
Lysander, veluti pueri astragalis [(editor); sic: astragulis] , ita fide datâ lusit, et iuramentis, [Note: Plutarch. in eius vitâ.]
Iulius Caesar, si ius violandum sit, regnandi causâ violandum esse putavit. [Note: Sueton. in eius vitâ.]
Alexander V. Pontifex numquam alicui fidem servavit, omnesque calliditate suâ fallere consuevit: [Note: Scip. Ammir. de Regni Regisque instit.] Non sinceritas in
eo, non pudor, non veritas, non fides, non religio; sed insatiabilis avaritia, ambitio immoderata, crudelitas plus quam barbara. [Note: Guicciard. lib. 1. histor.] Hinc de eodem, et filio eius Valentino in Romanâ Curiâ proverbium ortum est: Pontificem numquam, quod diceret, facere; Valentinum verò numquam, quod faceret, dicere; ac utrumque id unum pro summâ religione persuasum habuisse, fidem omnibus dari oportere, servandam nemini. [Note: Idem lib. 6. histor. Bodin. lib. 5. de Republ. c. ult.]
Iulius quoque II. Pontifex, se foedera, et societates, cum Gallis, Germanisque (quos barbaros appellavit) non aliâ, nisi fallendi causâ, contrahere, iactabat. [Note: Warem. ab Erenb. parte 1. de foedere c. 1. n. 140.]
Machiavello hoc dogma plerique hodierni Politici imputant, et in eundem eapropter quam acerbissimè invehuntur: Quod tamen illi iidem, si non verbis, certè facto et re ipsâ comprobant, talesque, qualem Machiavellus se palam professus est, esse malunt, quam videri.
Ad eorundem sensum Wenceslaus quidam Meroschwa (quisquis tandem fuit) scripsit. [Note: in discursu, de statu praesentis belli, et urbium Imperialium apud Lundorp tomo. 1. actor. publ. lib. 10. c. 15.] Totus mundus fuco utitur: Cum vulpibus vulpinandum est. Pueri nucibus, Viri iuramentis fallendi sunt. Nec infame est, violasse iurisiurandi religionem. Fecerunt hoc nostri Principes: Nos cariores habebunt, si non modò pro eis patiamur, et belligeremus, sed etiam peieremus. Dum crepundia vendunt institores, simulant, mentiuntur, pro asse peierant: Et nos id non faciemus pro Regnis et arcibus? Faciemus; et quidem libenter.
[Note: Malè quia Fides praeferenda Rationi Status] Utut autem vulpinam Lysandri pellem, et bonum, ut vocatur, [Note: l. 1. §. 3. de dolo male.] dolum, non in totum reiciamus, ita perfidiam tamen meritò abominamur: Et, cum Platone, [Note: lib. 5. de Legibus.] Fidem fundamentum societatis humanae, perfidiam verò certissimam eiusdem pestem esse putamus, nullamque rem continere
vehementius Rem publ., quam Fidem, [Note: ???] nec, remotâ Iustitiâ, Regna aliud esse, nisi magna latrocinia. [Note: Augustinus lib. 4. de Civitate Dei]
Turpe est, cum aliis omnibus, tum imprimis Principi Viro, mentiri, ac fidem fallere: Iusiurandum autem, et pacta, scripto sancita, violare, ne abiectissimo quidem homini decorum esse arbitror. [Note: Belisarius apud Procop.]
Non decet in labiis versari lubrica Regis:
Non decet ore sacro mendacia cudere Regem.
Sancta, et plena suo sunt regia pondere verba;
Dicta semel, nullum patiuntur iure recursum. [Note: Guntherus ligur in virâ Friderici Imper.]
Rectissimè itaque â Romanis, cum Campani ab iis, contra Samnites, quibus iidem antiquiore foedere coniuncti erant, auxilia peterent, illa denegata sunt: Etsi enim magnae parti Senatus, Urbs maxima, opulentissimaque Italiae uberrimus ager, marisque propinquus, ad varietates annonae, horreum Populi Romani videbatur, tantâ tamen utilitate fides antiquior fuit, et generosissimè Senatus auctoritate illis respondit Consul. [Note: apud Liv. lib. 7. histor.] Auxilio vos, Campani, dignos censet Senatus: Sed ita vobiscum amicitiam institui par est, ne qua vetustior amicitia ac societas violetur. Samnites nobiscum foedere iuncti sunt: Itaque arma, DEOS prius, quam homines violatura, adversus Samnites vobis negamus.
[Note: et manifesta aequitas] Similiter, ubi manifesta, certaque aequitate fieret iniuria, Regnativae Legi tantum auctoritatis haud largimur, ut imperantes, aequitate, et ceteris rebus posthabitis, suis possint, aut debeant, cupiditatibus obtemperare. [Note: Scip. Ammir. d. lib. 12. c. 1.]
Nec minùs, quam Romani, laudabiliter Athenienses fecere: Quibus cum Themistocles, de comburendis reliquorum Graecorum classibus (quâ viâ Athenienses maris dominatum haud difficulter arripere possent) consilium daret; dicente contrà Aristide, nihil quidem esse Themistoclis consilio
Rei publ. utilius, sed parum id cum honestate convenire: Populus, non placere id sibi, respondit. [Note: Plutarch. in Themist.]
[Note: Praeter haec Ratio Status supra omnes Leges est] HI duo carceres si observentur, nullis ulterius Legibus, quaecumque illae tandem sint, seu privatae, seu publicae, seu fundamentales, seu quoquo modo nomen habeant, Rationem Status alligatam agnoscimus; sed pro lubitu, salute Rei publ. id postulante, praeter, et contra Leges disponere posse putamus.
Nam ex his Legibus, quae non in tempus aliquod, sed perpetuae utilitatis causâ, in aeternum latae sunt, nullam abrogari debere, fatemur equidem, cum L. Valerio Tribuno plebis: [Note: apud Liv. lib. 34. histor.] Nisi tamen, ut ille idem rectè subiungit, quam aut usus coarguit, aut Status aliquis Rei publ. inutilem fecit. Quo casu, non iuxta Leges, sed Legibus ipsis imperandum; et Leges ad formam Rei publicae, non Res publ. ad Leges, accommodandae.
Legum enim opportunitates et medelae, pro temporum moribus, et pro Rerum publ. generibus, ac pro utilitatum praesentium rationibus, proque vitiorum, quibus medendum est, fervoribus, mutantur atque flectuntur, neque uno statu consistunt: Quin, ut facies caeli et maris, ita rerum atque fortunae tempestatibus varientur. [Note: Sextus Caecilius apud Gell. lib. 20. noct. attic. c. 1.]
[Note: opus mutat, exigente necessitate] Evenit autem aliquandò, ut Rei publ. necessitas hoc postulet: Et tunc necessitatis ea vis est, ea dignitas, ut saepè, rei non licitae ius et aequum tribuat. [Note: Clapmar. lib. 4. c. 7.] Necessitas enim, magnum imbecillitatis humanae patrocinium, omnem Legem frangit: [Note: Seneca de Clementiâ.] Ac abominandae necessitatis amarissimae leges, et truculentissima Imperia sunt. [Note: Val. Max. lib. 7. c. 6.]
[Note: vel Rei publ. utilitate] Evenit etiam aliquandò, ut, absque necessitate, evidens aliqua Rei publ. utilitas Leges susque deque habere suadeat: Et,
hoc etiam casu, merito salus Populi suprema lex est, ultimusque finis, ad quem Leges universae tendunt.
Quod si Lex quaepiam, tuendae et conservandae Rei publ. causâ lata, eidem praeiudicet, iam Lex esse desinit, et â scopo suo toto caelo aberrat: Nec eo casu tolerandum est, ut, quae in favorem ac utilitatem Rei publ. introducta, in odium ruinamque eius retorqueatur. [Note: arg. l. 6 C. de Legibus.]
Eleganter in simili casu Theramenes, cum Atheniensibus, â Lysandro subiugatis, suaderet, ut scytalam Lacedaemoniorum, quâ iubebantur muros diruere, acciperent; et Cleomenes ipsi obiceret: Ecquid ipsum puderet, muros deicere, quos Themistocles, invitis Spartanis, exstruxisset? Ego verò, respondit, nihil, Themistocli contrarium facio: Quos enim ille muros excitavit, pro salute publicâ; hos ego, ex eâdem causâ, demoliendos suadeo, [Note: Plutarch. in vitâ Lysandri.]
[Note: Ratio Status saepè contra ius commune, et speciem iniquitatis continet] ULtimò imprimis observandum est, Rationem Status haud rarò â communis iuris regulis recedere, et, Rei publ. causâ, saepiùs quaedam tentare, bono magis exemplo, quàm concesso iure,ut Tacitus [Note: lib. 10 annal.] loquitur.
Quemadmodum enim nulla ferè Lex satis commoda est; id modò quaeritur, si maiori parti, et in summà prodest, ex sententiâ Catonis: [Note: apud Liv. d. lib. 34. histor.] Ita persaepè fit, ut Ratio Status continere videatur aliquam speciem iniquitatis, quae tamen reverà iniquitas non est, si respectu totius Universitatis, et boni publici consideretur; licet absque hac consideratione, respectu unius, aut alterius privati, iniqua dici possit.
Nam Ratio Status tales iniquitates, quae particulatim, in unum, alterumve redundant, non attendit, si utilitate, quae in universos inde emanare potest, leviores sint. [Note: Seip. Ammir. d. loco.] Unde
Iason, [Note: apud Plutarch. in Polit.] â Iustitiâ, in parvis rebus, nonnumquam abire iubet, si salvam eam velimus in magnis: Cum semper habeat aliquid ex iniquo omne magnum exemplum, quod ergà singulos utilitate publicâ rependitur. [Note: Tacit. lib. 14. annal.]
Hinc bona privatorum, Pacis aut boni publici causa illis adimi â Republ. possunt, [Note: per l. 15. §. 2. de Rei vindic. 1. II. pr. de evict.] iniuriaeque ac damna iis illata remitti: [Note: Alber. Gentil. lib. 3. de iure belli. c. 3. Warem. ab Erenb. parte 2. de foeder. c. 1. n. 19.] Nam publica utilitas praeferenda est privatorum contractibus. [Note: l. 3. C. de primipilo lib. 12.]
Ex hac quoque Status Ratione Brutus, qui Urbes quasdam direptioni dederat, excusatur: Quod, quasi in naufragâ navi, sic fieri necessum fuerit. [Note: Plutarch. in eius vitâ.]
Luculentum quoque; eiusdem rei exemplum nobis praebet ius Westofalense; â Carolo M. adversus rebellantes in infinitum Saxones, inventum: Quo Iudicibus, quos Conscios vocabant, quique, certis ritibus initiati, se ipsos inter se cognoscebant, in Pacis et Fidei violatores, Religionisque desertores animadvertendi, etiam indictâ causâ, potestas data est. [Note: Aventin. lib. 4. histor. Boi.]
Hoc licet per se iniquum, et aliquando iniustitiae fomentum, cum facilè etiam innocentes hoc infortunio implicari possent, (quâ de causâ, et propter hunc abusum, ius hoc, posteriori tempore, quoque sublatum est) necessitate tamen temporum huiusmodi acre remedium exigente, diu toleratum est: Nam Saxones hac saeviendi libertate, animadvertendique libidine, in officio retentos, explosaque avita superstitione, sacra Christiana suscepisse, testatur eventus.
PAuca haec, de Ratione Status in genere, praeludii quasi loco, praelibare, non abs re visum: Nunc ad rem ipsam, DEO duce, accingimur.
Ne verò ipso limine graviter impingamus, disquirere primùm necesse est, de diversis Rerum publ. generibus, et quomodo haec essentialiter interse differant: Ita enim facilius deinde patebit, cuinam Rei publ. generi Imperii nostri Romano-Germanici Status connumerandus sit,
[Note: Status Rei publ. triplex] Triplicem Statum in Politicis dari, iam pueris paenè
--- et qui nondum aere lavantur.
notum est; eumque Tacitus [Note: lib. 2. annal.] pro more, brevi verborum compendio complectitur: Cunctas, inquit, Nationes et Urbes, aut Populus, aut Primores, aut Singuli regunt.
Copiosius paulò Seneca: [Note: opist. 14.] Interdum Populus est, quem timere debeamus, interdum, si ea Civitatis disciplina est, ut plurima per Senatum transigantur, gratiosi in eâ timentur Viri; Interdum Singuli, quibus potestas Populi, et in Populum data est.
[Note: Ex communi opinione aliquando mixtus] Status autem hos aliquandò inter se misceri, et remitti
aut intendi, ita tamen, ut propendeat ac praeponderet semper aliqua pars, â quâ iure ei nomen, [Note: Lips. lib. 2. Polit. c. 2.] imò haud facilè puram ac simplicem Rem publ. reperiri, communis Politicorum opinio est.
Quae tamen mixta Res publ. per omnia, ex regulis et formâ eius Status, cuius nomen gerit, iudicanda non sit: Nam, per mixtionem hanc effici quiddam commune, sed tamen diversum â singulis formis, quae ad mixtionem concurrunt; et singula haec vim suam exserere ac prodere plùs minùsve, pro ratione ipsius temperamenti, quod propius ad unum, quam ad aliud inclinare possit. [Note: Nicolaus Grassus de formâ Reip. Venetae.]
Quin imò optimum ac moderatissimum hoc, ex Monarchiâ et aliis Statibus certo temperamento mixtum, Rei publ. genus esse, utpote in quo Populus, nec dominicam servitutem per omnia serviat, nec licentiosa libertate exsultet, multi statuunt: Manii Valerii secuti speculationes; [Note: apud Dionys. Halicarn. lib. 7. antiqu. Roman.] qui Romanis suis persuadere conatus est. Vix aliud esse utilius ad salutem Rei publ. tuendamque Libertatem, et potentiam atque concordiam conservandam, quam assumi Plebem ad publica negotia: Et administrationem ita temperari, ut non penes paucos quosdam Optimates, nec penes solam Plebem sit Imperium, sed mistum ex his instituatur regimen.
[Note: quod nonnulli negant] Et haec quidem, de mixtione diversorum Statuum, vulgata ac inveterata omnium paenè Auctorum opinio est: Quam tamen nonnulli, et inter alios cumprimis Bodinus [Note: lib. 2. de Republ c. 1. et Petrus Gregor. lib. 5. de Republ. c. 1.] explodunt, nec eiusmodi mixtionem in Politicis, aut dari, aut dari commodè posse, prolixè contendunt.
[Note: Statum Rei publ. ab administratione distinguentes] Cum verò, in Rerum publ. regimine, et gubernandi ratione, magna, imò infinita occurrat varietas, huic rei emplastrum quaerunt, distinguendo ipsum Rei publ. Statum et formam, ab imperandi ratione, seu administratione. [Note: Bodin. d. lib. 2. c. 2. et ult. et lib. ult. c. ult. Petrus Gregor. d. loco.]
Nam, Rei publ. Status regalis esse potest, gubernatio tamen popularis futura est, si Rex imperia, sacerdotia, curationes etc. omnibus ex aequo distribuat: Si verò Princeps imperia, honores, Magistratus, Patritiis etc. tantum impertiat, regia potestas simplex quidem erit, ac pura, sed aristocraticâ ratione temperata.
Ita quoque Optimates Rem publ. populari modo regere possunt, si Cives omnes, omnium Magistratuum et honorum participes fecerint: Et Populus aristocraticè, si per pauciores ac Optimates eam administret; summâ tamen potestate sibi reservatâ.
Utrique denique, Rem publ. suam monarchicè gubernare, tunc dicentur, quandò unus è multis dignitate praeest, Maiestas verò penes est Populum, vel Optimates: Quae species Aristocratiae, vel Democratiae vocatur Principatus; [Note: Bodin. d. lib. 2. c. 1.] et is, qui dignitate aliis antecellit, Princeps, hoc est, in Republ. primus. [Note: Bodin. lib. 1. de Republ. c. 8.]
Prudentissimus autem hic Rei publ. administrandae modus censetur, ut, licet penes Optimates vel Populum rei summa consistat, unus nihilominùs aliquis sit princeps, et dignitate praecipuus, qui universos ac singulos, quasi membra corporis, apta et colligata inter se unire, ac consilium publicum, summâ velut potestate, regere possit. [Note: Idem lib. ult. c. 4.]
Cum Bodino, et eius sequacibus, conspirat hoc in passu Aristoteles, qui multis in locis contingere, scribit, [Note: lib. 4. Polit. c. 5.] ut quae Res publ. secundum Leges non sit popularis, nihilominus populariter gubernetur, propter morem ac institutionem: Similiter, apud alios contrà evenire, ut Res publ. secundum Leges magis sit popularis; institutione autem, et moribus, videatur magis ad paucorum regimen accedere.
[Note: quam distinctionem quidam impugnat] Distinctionem hanc, inter Rei publ. Statum ac
administrationem, sunt, qui impugnent, [Note: Nicolaus Grassus in notis ad Iannott. et Contar. n. 38. Fabio Albergate in discurs. Polit. Anti Bodinianis lib. 2. c. 10. quem refert Limnaeus lib. 1. de iure publ. c. 10. n. 23.] eâ ratione: Quod administratio Rei publ. actus sit administrantis, et effectus ipsius Status, ac quasi formatum huius formae. Postulat autem id ordo Naturae, ac ratio, ut formatum (nisi externum aliquod accidens id impediat) propriae formae, et propriae operationes operantis intentioni respondeant: Nec fieri ullo modo potest, si vis integra constat illi Naturae suae, ut formatum â formâ sua sit diversum et dissimile, ac operantes planè contrà, vel praeter intentionem suam, operentur ac agant.
Namque omne agens, et omnis forma tendit ad sui conservationem: Quod si diversum â formâ suâ producat formatum ac effectum, id contrà naturam est; quippe quod ad eius tendat destructionem.
Hinc gubernandi rationem, tamquam effectum seu formatum, â Statu Reipubl. ceu immediatâ causa et formâ, diversam esse non posse, subtiliter satis concludunt. Quod si illa diversa sit, eam differentiam consistere, aut in meris simulacris, quibus nulla administrationis vis inest; aut, infallibile, id esse signum, Rem publ. aegrotare, et, nisi maturis remediis occurratur, ad corruptionem inclinare, inque alteram formam mutatum iri: Quo ultimo casu mirum videri non debeat, si, attracto iam vitio, ac turbatâ Rei publ. dispositione, effectus causae, seu formae formatum non correspondeat, sed ea, quae prius planè inter se cohaerebant, dissidere incipiant.
[Note: Sed malè] Sed, quod pace horum dixerimus, videntur nobis intempestivè nimis in Bodinum censorium stringere calamum.
Si enim de administratione ipsi loquuntur, quam suo iure ac nomine exercet, certo quidem certiùs, ea essentialis, et individuò cohaerens sequela Maiestatis est: Sed de hac Bodinus non loquitur.
Quod si administrationem intelligunt, quam alieno
beneficio quis habet, et, ab alio sibi commissam, seu demandatam, agnoscit: Haec, licet â Rei publ. Statu diversa sit, attamen non ita illi contraria est,ut in eius destructionem tendat; quin eo ipso potiùs, quod ad eum, vel eos, in quorum manu Res publ. sita est, tamquam ad fontem sese refert, eidem subordinata est, ac suaviter cum illo conspirat.
[Note: Administratio nullam mixtionem inducit] Nec isthaec administratio tantum rebus affert momentum, ut Status, seu formae alterationem, et mixtionem in Republ. inducat: Quippe, quae essentiam Status non ingreditur, nec administratores in consortium, seu communionem Maiestatis ac summae Potestatis adsciscit; sed omnia illius, vel illorum, ad quos Reipubl. summa pertinet, nomine peragit.
Itaque, quandò Optimates, vel Populus participes sunt honorum, sub unius potestate supremâ, dici propterea non debet, tunc Monarchiam esse, mixtam cum Aristocratiâ, vel Democratiâ; quia ibi, nec Optimatum, nec Populi suprema consideratur potestas, sed Principis Monarchae, qui aliis suae potestatis partem, ut eam suo (Principis) nomine gerant, impertitur: Neque qui alieno nomine gerit, Dominus est, sed is, cuius mandato gerit.
Eâdem ratione, si ex Optimatibus unus eligatur, vel ad ducatum militiae, vel aliud negotium, per illum solum expediendum, ad tempus, vel in perpetuum, ideò is Monarcha non est: Quia, non solo suo nomine, sed etiam Collegarum, potestatem exercet.
In Democratiâ pari modo observandum; in quâ, nec Duces, nec Consules, nec Dictator, vel si quis alius sit, cui Res publ. suo (Rei publ.) nomine, potestate absolutâ, ad tempus, vel in perpetuum, quamdiu vixerit, uti concedat, dicuntur habere Monarchicam, vel Aristocraticam potestatem: Nimirùm, quia non suo, sed Populi nomine, et procuratorio, eam exercent. [Note: Petrus Gregorius d. lib. 5. de Republ. c. 1.]
[Note: nec Maiestatem summi Imperii minuit] Quapropter isthaec administratio Maiestatem eorum, penes quos rerum summa est, nil quicquam delibat, nec eius potestati detrahit.
Quemadmodùm enim non infirmior manus est, quod sit in digitos dissecta, sed ad peragendum agilior: Ita neque imminuitur summa potestas, â pluribus explicata; et negotia, multis in Republ. communicata, faciliùs conficiuntur. Nec amittitur summa Potestas, nec administratio hoc pacto â Rei publ. Statu planè seiungitur; ut non separantur digiti â manu, nec manus â brachio, nec brachium â corpore, nec corpus â capite.
Sed quemadmodum virtus animae, per totum corpus, et omnia membra diffusa, sua per instrumenta exsequitur mandata: Sic summa Potestas per ministeria Praepositorum suam exercet auctoritatem. [Note: Idem lib. 1. de Republ. c. 1.]
In hac ergò sententiâ, quod administratio Rei publ. â Statu eiusdem diversa esse possit, et accuratissimè distinguenda sit, Bodino indubitanter assentimur.
[Note: administratio namque propriè est rerum alienarum] Licet namque in Republ. is, vel illi, qui summae rerum praesunt, ipsimet administrare dici possint, non modò, quandò in personâ ipsi Rei publ. negotia gerunt, sed et, quandò aliorum ministerio, in obeundis Rei publ. functionibus, pro arbitrio suo, utuntur: Quia quod per alium quis facit, ipse fecisse, censendus est. [Note: l. 5. §. 3. de admin. tut. et aliis vulgatis iuribus.] Magis tamen propriè administratio vocatur rerum alienarum, quorum cura alteri demandata est; Ut, administratio Tutorum, Curatorum, Procuratorum, Actorum Universitatis, et similium: [Note: rubr. et toto tit. de admin. tutor. l. 1. pr. de Procurat.] Id quod, vel ex ipsâ voce patet, quae à ministerio et ministrando deducitur.
Ita in nostrâ quoque materià magis propriè administrare dicuntur, quibus â summo Rei publ. capite publica negotia expedienda commissa sunt, quique potestatem suam Superiori acceptam ferunt.
[Note: Mixtus Rei publ Status datur quidem] Quod verò ad mixtionem diversarum in Republ. formarum attinet, si Bodini sententiae nimis praefractè insistas, vereor, ut experientiâ ipsa, optimâ rerum Magistrâ, convincare. Et, ne longiùs abeamus, in nostro Imperio mixtionem aliquam reperiri, inferius, luculenter, et ad oculum demonstrabimus.
[Note: Sed haud diuturnus multisque motibus obnoxius est] Acutiùs verò rem intuenti, prudentissimus hic Gallus, ad eundem nobiscum scopum collimat. Id enim unicè agit, ut ostendat, quam parum durabilis diversorum Statuum, si commisceantur, seu coniungantur, sit concordia: Ideoque mixtas istas Res publicas, variis ac creberrimis motibus, mutationibus, corruptionibus obnoxias.
Id quod eâ ratione accidit, quia tres hae Rerum publ. species contrariae planè, naturae sunt, diversa ratione, et legibus, inter se contrariis ac discrepantibus, â summo capite gubernantur, contrariasque habent Rationes, quibus Statum suum firmant, et contrarios intermedios fines, quibus ad summum illum finem tendunt.
In Monarchiâ Ratio Status est, unius absoluta et summa in Republ. Potestas, in quâ tota Monarchiae vis consistit: Quare Imperatorem Tiberium Salustius Crispus monuit, [Note: apud Tacit. lib. 1. annal.] ne vim Principatus resolveret, cuncta ad Senatum vocando; eam conditionem esse imperandi, ut non aliter ratio constet, quam si uni reddatur. Et huc is, qui in eiusmodi (qualem praesupponimus) mixtâ Republ. Monarcham repraesentat, omnia consilia sua proculdubiò diriget, huc omnes vires suas intendet, ut solus rerum potiatur.
Contrà, Optimatum ac popularis Status unius imperantis, sui naturâ impatiens est: Ideoque hi eò semper collimabunt, ne unus, sed ut plures, vel omnes clavum Rei publ. teneant.
Ita contrariis intentionibus, ac contrariis motibus Status hi, summaque eorundem Capita inter se collidentur, in discordias dilabentur, deque summâ rerum vi tandem ac armis decernetur; quousque Rei publ. Status mixtus iterùm purificetur, et, aut
ad unum, aut paucos, aut universos Cives, summa deveniat potestas.
[Note: Obiectio.] Obiecerit nobis forsan aliquis,istam plurium inter se compositarum qualitatum contrarietatem, non id, quod nos intendimus, operari, nec in mutuam grassari perniciem; cum ex quatuor elementis, contrariarum qualitatum, ipsa rerum conster natura: Quae contrarietas, tentum abest, ut naturam destruet, ut potius admirabili temperamento, per infinitas rerum varietates illam exornet.
Imò sicut ex contrariis elementis, siderumque oppositis motibus, mirâ harmoniâ temperatus est mundus; Ita ex repugnantibus quoque, maximèque inter se contrariis humoribus ac partibus, hominis natura tota coagmentata est, in quâ calida frigidis, et humida siccis pugnant, flava, scilicet bilis, ac fel amarissimum, cum dulcissimâ pituitâ: Et isthac quidem partium discordiâ ac temperatione, tum de homine, tum etiam de mundo ipso sublatâ, uterque momento sit interiturus.
Res publica quoque non solâ aequalitate arithmeticâ constat, sed diversis hominum studiis, gradibus, ordinibus, qualitatibus, et conditionibus.
Et, sicut ex diversi toni fidibus, ad symmetriam intentis, sonus dulcissimus oritur, suavisque, melodia, gravibus, mediis, et acutis coniunctis: Ita concentus, ex societate, in Republ. parentium et imperantium, divitum, pauperum, artificum, sedentariorum, et id genus diversorum graduum personarum statu, quam suavissimus oritur. [Note: Petrus Gregorius lib. 6. de Republ. c. 6.]
[Note: Responsio] Sed observandum est, illam rerum discordantium in Naturâ concordiam certâ aliquâ symmetriâ subordinationis colligari, et certis legibus subiectionis ac regiminis temperari: Quod nisi fieret, confusione suâ, brevi tempore, praestantissimum et amplissimum Orbis opus consumptum iri, certum foret. Nec possent partes tam diversae in eo perseverare, si singulae vellent, per se, promiscuè et indifferenter, opera sua
perficere: Nam potestas potestati aequali occurrens, perpetuâ discordia et irreconciliabili, omnia pessum daret, alienaque, quae regere non novit, nec conveniunt, usurparet cum suâ pernicie. [Note: Petrus Gregorius d. lib. 6. de Republ. c. 6.]
Eodem modo Res publ. ex diversis quidem, imò planè contrariis conflata est: Conservatio tamen, et duratio rerum omnium consistit, in illa ordinationis ac subiectionis concordiâ, et in mutuo imperantium ac parentium respectu.
Suprema enim in Republ. potestas, velut anima in corpore humano, et Natura in Mundo, contrarias istas qualitates, congruo aliquo temperamento ita inter se devincit, ut in suavissimam harmoniam conspirent.
Verum enimverò, quandò, in proposito casu nostro, contrariè eiusmodi qualitates inter se miscentur, et ad constituendam summam potestatem concurrunt, nullum est vinculum, quod illas inter se concordare, ac in concordiâ continere possit: Quia supra summam potestastem, nulla datur alia superior potestas. Itaque unâ chordà, aut intensa nimis, aut depressâ, magna, durabilis, et exitialis oritur dissonantia: Non est enim, qui ad pristinam eam harmoniam reducere queat.
Illud quidem diffiteri non possumus, pulcherrimum et temperatissimum fore Rei publ. Statum, per eiusmodi mixtionem constitutum, si, secundum monitum L. Papyrii Mugillani, [Note: apud Liv. lib. 4. histor.] ex singulis Statibus remittendo de summâ quisque, iuris mediis copularent concordiam.
Verùm, cùm ita comparatum sit, ut mens humana numquam sibi satisfactum putet, sed potiùs, unâ re adeptâ, ad aliam mox desiderium applicare consueverit, [Note: Machiav. lib. 4. histor. Florent.] ac inexplebilis maioris potentiae cupido, suâ sorte haud contenta, moderationisque nescia, semper plus ultrà tendat; vereor, ut eiusmodi Rei publ. species in Utopiâ Mori, aut ideali Platonis Regno faciliùs fingi,
quam in hac Mundi Scenâ, incorruptè, ac sine turbis reperiri queat.
Illa ipsa vetus Romanorum Res publ. quam aliquandò mixtam fuisse, Bodinus negare non audet, si ex eventu iudicemus, mixtionem suam, (licet, ut paulò antè adductus L. Papyrius Mugillanus testis est, moderatiora, et moderationem sectantia, ingenia, non deforent) absque variis motibus ac turbis, ad breve tempus tueri non potuit.
Quae cum Livius facundo stilo ad longum descripsisset, alicubi elegantissimè subiungit. [Note: lib. 3. histor.] Alter semper Ordo gravis alterius modestiae fuit: Quiescenti Plebi ab iunioribus Patrum iniuriae fieri coeptae. Ubi Tribuni auxilio humilioribus essent, in primis parum proderat: Deinde, neque ipsi quidem inviolati erant. Seniores contrà Patrum, ut nimis feroces suos credere iuvenes; ita malle, si modus excedendus esset, suis, quam adversaris, superesse animos. Adeò moderatio Libertatis, cum aequari velle simulando, ita se quisque extollit, ut deprimat alium, in difficili est: Cavendo, ne metuant, homines, ultrò se metuendos efficiunt; et iniuriam, â nobis repulsam, tamquam aut facere, aut pati necesse sit, iniungimus aliis.
Etiamsi itaque mixta eiusmodi Rerum publ. genera inveniantur, non tamen Res publicas, benè constitutas, sed Rerum publ. corruptiones appellari oportere, ex Herodoto, Bodinus auctor est. [Note: lib. 2. de Republ. c. 1.]
Et quemadmodum corpora, rectè à naturâ constituta, si mutari contingat, incredibili foetore, ac sui contagione, proxima quaeque infestant, quoad novam formam adepta fuerint; ut cum ova incubantur, quae tamen, priusquam incubarentur, et posteaquam pulli exstiterint, suavissimi sunt odoris ac saporis: Ita quoque Res publicae, quae mutantur, distractis hinc inde Maiestatis Legibus, ac summâ potestate divisa, requiem, à bellis
civilibus, et perturbationibus, nullam habent, quod formam plenè consummatam adipiscantur.
IAm ad rhombum pergamus. De Imperio nostro Romano-Germanico, quale Patrum nostrorum memoriâ id fuit, et hodiè, aut est, aut esse debeat, quaerimus: Quisnam reverà eo Status sit?
[Note: Communis de Statu Imperii nostri opinio] Communiter et promiscuè Politici nostri ac Iuris publici Auctores pedibus in eam sententiam eunt; mixtum Imperii Statum esse, ex Monarchiâ et Aristocratiâ, in quo tamen Monarchia praeponderet: Ut ita rectè dicatur monarchicus, sed Aristocratiâ temperatus.
Theodorus Reinkingk Statum ipsum monarchicum esse, sed, quoad modum administrationis et regiminis, rationibus aristocraticis rectè et prudentissimè temperatum, ideoque speciem quandam referre Aristocratiae asserit. [Note: lib. 1. de regim. saecul. et eccles. cl. 2. c. 2. n 196. et 242.] Et imprimis contra Bodinum, qui Imperium nostrum Aristocratiam esse statuit, [Note: lib. 2. de Republ. c. 6.] totis viribus insurgit, variaque argumenta constipat: Quae, non ex huius vel illius coniectura, et opinione, sed ex sacris Literis, Iure Canonico et Civili, Aureâ Caroli IV. Bullâ, et novissimis Imperii Constitutionibus, se hausisse, gloriatur. [Note: d. c. 2. n. ult.]
Videre ergò lubet,
Quid dignum tanto ferat hic promissor hiatu.
[Note: Argumenta Reinkingii pro monarchico Statu] Et primùm quidem, praeludii loco, inde, Imperium nostrum Monarchicum esse, arguit; [Note: d. c. 1. n. 4.] quia id unum, et quidem
ultimum sit, ex quatuor summis Imperiis, quae Monarchias vulgò vocamus.
Deinde, adductis contrariae sententiae fundamentis, ad confirmationem suae opinionis progreditur, ac Monarchiam in Imperio nostro astruit. [Note: d. c. 2. n 5???. et seqq. usque ad n. 91.] I. quia, Iura Maiestatis, et summae Potestatis, sint, penes unum, et solum Imperatorem; Lege Regiâ in eum translata: Quae Lex, nec revocata sit, nec revocari potuerit. Et huic opinioni ac praesumptioni (quod Imperator talis adhuc hodiè sit, qualis tempore praeterito, et Legis Regiae fuit) esse standum, donec contrarium liquidissimè probetur.
II. Quia communis haec opinio sit: Et omnes Populi, tam fideles, quam infideles, Imperatorem nostrum Monarcham salutent.
III. Quia Imperator nullius Imperio teneatur, nec alium, nisi DEUM et ensem, superiorem recognoscat: Ad quod probandum, Septem Virorum decretum, adversus Pontificem Anno 1338. promulgatum, [Note: Quod exstat apud Avent. lib. 7. annal. Boi.] allegat. Unde et Caput Imperii, Ober-Houpt, Imperator appelletur; cui omnes post DEUM teneantur reddere rationem.
IV. Quia omnibus et singulis de Plenitudine potestatis imperet; idque sub poenâ amissionis Privilegiorum, Banni, et vitae: Eius autem mandatis, legitimè promulgatis, omnes et singuli parere debeant.
V. Quia omnium Ordinum Dominus clementissimus appelletur.
VI. Quia omnes Ordines Imperatori, tamquam Domino et summo Magistratui, oboedientiam ac subiectionem debeant; idque in subscriptione suarum literatum fateantur.
VII. Quia Imperatori praestetur homagium: Quod est fundamentum Superioritatis ex parte recipientis; ex parte verò praestantis, fundamentum subiectionis.
IIX. Quia Proceres Imperii, sine ullâ exceptione, fidelitatem ei praestent.
Et haec sunt illa munimenta ac propugnacula, quibus Monarchiam suam Reinkingk circumvallat, et, suâ quidem opinione, inexpugnabilem reddit: Haec sunt, illa, quae iactat, ex Sacris Literis, Iure Canonico, ac Civili, novissimisque Imperii Constitutionibus, deprompta, argumenta.
Nos utut Bodino in omnibus astipulari nequeamus; utpote [Note: Nostra sententia.] qui, rerum Germanicarum haud satis peritus, in multis manifestum errat errorem: Ita Reinkingio quoque assentiri nolumus.
Sed, ut breviter mentem nostram explicemus, statuimus: In Imperio nostro Statum esse Aristocraticum, Monarchicâ tamen administratione, ex parte, temperatum; inque illam incidere Aristocratiae speciem, quam Principatum suprà diximus.
Cùm in eâ unus, tamquam Princeps, ceteris dignitate praefulgeat; nempè is, qui antiquo nomine, seu Imperator, seu Caesar appellatur.
Quomodò verò ex diversis aristocraticis formis Status hic Imperii mixtus sit, infra breviter perstringemus.
Licet quoque, propter Imperatoris, tamquam Principis, personam ac splendore, Status Imperii in pluribus speciem Monarchiae prae se ferat, ad Monarchiae tamen genus referri non potest, sed sub Aristocratiae genere relinquitur: Quam confessionem, à Paurmeistero, Homine Imperatoris Maiestati in aliis omnibus deditissimo, ipsa rei extorsit veritas. [Note: lib. 2. de iurisd. c. 2. n. 11.]
[Note: Argumenta ab auctoritate Electorum praetereuntur] UT ergò ad sententiae nostrae confirmationem accedamus: Initio quidem alii, in duorum Electorum, Moguntini nempè, et Mauritii Saxonis, testimoniis, pro, aut contrà explicandis, oleum et operam insumunt.
Qvorum ille, in electione Caroli IV. contra Franciscum, Galliarum Regem, ita disserit. [Note: apud Sleidan. lib. 1. histor.] Animi magnitudinem illi tribuunt; sed ad Monarchiam illa spectat: Nobis autem imprimis est Aristocratia retinenda.
Alter Carolum V. incusat; quod ipse aliquot per annos in eo totus fuerit, quo Monarcha, subactis Imperii Principibus ac Statibus, evaderet, daß er damir vmbgteng, wie er seine, so lange gepracticirte Monarchey einmahl zu begertem ende führen etc. möchte. [Note: apud Sleidan. lib. 24. Thuan. lib. 9. histor. Hortled. vol. 2. Vom Teutschen Krieg. lib. 5. c. 4. n. 2. 3.]
Quorsum etiam ista, in Galliae Regis rescripto pertinent: [Note: apud Sleidan. lib. 25. hister. et Hortled. d. lib. 5. c. 3. n. 6.] Se intellexisse à Germaniae Principibus, Carolum Monarchiam sibi constituere velle.
Nos verò haec non admodum urgebimus: Non enim ullius, quisquis ille tandem sit, auctoritate, sed rationum acumine pugnare, noster scopus est.
[Note: Status Imperii ex Maiestate iudicandus] Si itaque rem ipsam aggrediamur, quocumque eam vertamus, totius controversiae cardinem in eo versari animadvertimus. Utrum Maiestas Imperii, seu Ius Imperii, et poli/teuma, Imperatoris, an verò Imperii, ac omnium Ordinum, quatenus illi coniunctim cum Imperatore, vel sine eodem, unum corpus repraesentant, propria sint?
Haec enim illa vera est Rei publ. forma, quae esse, et substantiam eius, constituit. [Note: l. 9. §. 3. ad exhib. l. 13. §. 1. de Verb. sign.] Hoc illud vinculum, per quod Res publ. cohaeret; hic ille Spiritus vitalis, quem tot milia trahunt: Nihil ipsa per se futura, nisi onus et praeda, si mens illa Imperii subtrahatur. [Note: Seneca lib. 10 de Clementia.]
[Note: Ea, ex communi opinione, Imperatoris est] Et sanè Scriptorum Germaniae plerique Imperatori Maiestatem assertum eunt; inter quos novissimè agmen ducit Reinkingk: [Note: d. c. 2. per tot.] Adeò, ut, qui Imperatori eam detrahit, contra Evangelii doctrinam, non dare Caesari, quae sunt Caesaris, contendat. [Note: l. 1. cl. 2. c. 9. n. 9.]
[Note: Non ex nostrâ sententiâ] Novimus quidem, crabrones nos irritaturos, si aliter sentiamus, et tantum non haereseos, sacrilegii, ac perduellionis reos fore. Hoc tamen non obstante, dicimus, quod res est: Nec Maiestatem Imperii nostri Imperatori assignare, ac propriam facere possumus, nisi omni rationi adversari, et Statum Imperii penitus invertere velimus.
[Note: sed totius Imperii] Nam Maiestas illa quidem, tamquam individua, [Note: Reink. d. lib. 1. cl. 2. c. 2 n. 231.] penes Imperium, seu omnes Ordines, quatenus illi, iunctim considerati, unum corpus constituunt, (à quo tamen corpore Imperatorem, quandò aliquis exsistit, non excludimus) residet. Et, si Imperatorem separatim ab Ordinibus consideres, Maiestas Ordinum propria est; qui illam etiam tunc, quandò nullum habent Imperatorem, integram, illibatamque conservant: Species verò extrema Maiestatis, per electionem, transfertur in Imperatorem.
[Note: Maiestas Imperatori tribuitur] Verbis quidem nemini, nisi Imperatori, in Germaniâ titulum Maiestatis competere, vel lippis et tonsoribus notum est. Adeò, ut in Imperii Conventibus, et ab Imperatore, nulli alii Regum, quorum tamen plerique longè meliore titulo Maiestatem sibi vindicare possunt, hoc nomen tribuatur: Vocantur enim, die Königliche Würde, et non, die Königliche Mayt.. [Note: Recessus Imperii de An. 1526. §. Und seind dis die Churfürsten, et pluribi, ut probat Reink. lib. 1. cl. 3. c. 11. n. 13.]
[Note: Et quâ ratione id intelligendum] Sed, aut respectu totius Imperii, quatenus eius Maiestatem exteriùs Imperator repraesentat, id intelligendum est. Quemadmodum Poloni per Regiam Maiestatem, non accipiunt Regem ab Ordinibus separatum; sed in Comitiis, quorum Caput est, residentem, et totius Regni, sive omnium Ordinum auctoritate consentiente, iudicantem. [Note: Arnis. lib. 2. de Republ. c. 7. n. 5.]
Aut pro antiqui Imperii, et antiquae potestatis relicto vestigio, et inani simulacro habendum: Dicendumque more Germanorum id fieri; qui, ubivis, ac semper, inanium titulorum largissimi sunt, voceque Maiestatis ad splendorem Imperatoris abutuntur.[Note: Bodin. lib. 1. de Republ. c. 10.]
Quorsum ea similiter referimus, in quibus Reinkingk non postrema assertionis suae fundamina ponit: Quod in Recessibus Imperii, Plenitudinis Potestatis, Imperatoriae praeeminentiae, et similium, Keyserlichen praeeminentz, Macht, vnd Hochheit, Gewalt vnd Vollkommenheit, creberrima fiat mentio; quod Imperatorem, Dominum suum clementissimum, Ordines Imperii salutent.
Nam haec curialia, si intra verborum terminos maneant (ut manere debent) nihil in effectu aut Imperio detrahunt potestatis, aut Imperatori largiuntur.
NObis, si veritatem investigare volumus, non circa verborum corticem laborandum, sed res ipsa, qualis in semet, introspicienda est.
Virtus namque non est posita in nomine, sed in plenitudine auctoritatis. [Note: Ex Fulvio Paciano Paurm. lib. 2. de iuris d. c. 4 n. 47.] Et utrum quis vocetur Rex, vel Dux, nihil ad rhombum facit: Nec facienda vis in nomine, sed in qualitate regiminis, et in magnitudine potestatis, [Note: Ex Baldo. Idem d. loco.]
Itaque Maiestatis definitio, et essentialis forma, seu proprietas, examinanda; numque Imperatori ea, an Imperio potiùs congruat, perpendendum venit.
Maiestas definitur, summa et absoluta, seu Legibus soluta potestas. [Note: Bodin. lib. 1. de Republ. c 8. Reink. lib. 1. cl. 3. c. 11. n. 2. et 4.]
[Note: Maiestatis definitio et essentialis proprietas] Haec enim absoluta superioritas, est ipsa forma ac
substantialis essentia Maiestatis; [Note: Ex Carolo Molinaeo et Covarruviâ Reink. d. c. 11. n. 5. et cl. 5. c. 2. n. 12.] et sublimioris Imperii, summique Dominatus symbolum. [Note: Ex Goddaeo. Idem d. c. 2. n. 14.]
Summa autem potestas ideò dicitur, quia actus eius alterius iuri non subsunt, ita, ut alterius voluntatis humanae arbitrio, irriti possint reddi: [Note: Hugo Grotius lib. 1. d. iure Belli. c. 3. n. 7.] Summum enim est, quo nihil maius est, sed cuius Imperio omnes continentur, ac coercentur. [Note: Nicolaus Grassus in notis ad Iannott. et Contar. n. 15.]
Adeoque Maiestas omnis subiectionis est nescia; [Note: Reink. lib. 1. cl. 2. c. 2. n. 138. et 128.] et ubicumque est Maiestas, ibi suprema quoque residet potestas ac superioritas: Nec superioritatis alia datur superioritas, supra quam nullus existimatur ascensus. [Note: ex Baldo et Andreâ Knichen. Idem lib. 1. cl. 5. c. 2. n. 16.]
[Note: Imperium Imperatore superius esse] Iam verò Imperium sive Ordines Imperii Imperatore superiores esse, contra Reinkingium, qui id praefractè negat, [Note: lib. 1. cl. 5. c. 9. per tot.] constanter asserimus.
[Note: Probatur non tam ab Imperatoris constitutione] Nec tamen, ut alii, â constitutione Imperatoris argumentabimur. Quod constituens maior sit constituto; quia ex causae prime influxu operetur secunda, et ius omne potentius sit in causa, quam in causato: [Note: Reink. d. c. 9. n. 3.] Quodque in omni concessione, superior potestas reservetur concedenti; illaque ita semper intelligenda veniat, ut maior, supremaque potestas, et quae ad eam tuendam pertinent, reservata censeantur. [Note: per c. dudum. vers. nos igitur de praebend. in 6. ex Baldo et Meischnero. Idem d. c. 9.]
Cum enim, quod in hoc passu Reinkingk rectè advertit, [Note: l. 6. n. 17.] constitutus aliquandò constituente superior sit; ut Populus quondam Romanus Principi omne Imperium suum et potestatem, etiam in semet ipsum, concessisse legitur: [Note: §. 6. De iure natur. gent. et Civ.] Argumentum hoc, non apodicticè, sed praesumptivè tantùm, concludit.
Id tamen ex eo falsum esse colligimus, quod scribitur: [Note: Paurmeist. l. 2. de iuris d. c. 4. n. 7. 16. et 20.] Eo ipso, quo creatur Rex Romanorum, Imperium omne
Politicum, iure gentium in eum conferri; exceptis his, quae, vel Legibus in creatione dictis, vel usu ac moribus, ostenduntur mutata et excepta: Et, ex iure electionis, praesumi pro Imperatore, seu, ut loquuntur Interpretes, niti cum intentione fundatâ, quoad omnem iurisdictionem et potestatem.
Nam, ex superiori fundamento, propter illam ipsam electionem, praesumitur pro Imperii, seu Ordinum Libertate, contra Imperatoris potestatem: Imperiumque, exceptis his, quae expressim in Imperatorem collata reperiuntur, in ceteris omnibus fundatâ nititur intentione contra Imperatorem.
Praecipuum autem assertionis nostrae fundamentum in eo consistit: Quod Imperator teneatur Imperio, seu Ordinibus Imperii, actionum suarum, rerumque gestarum reddere rationem; quodque, si dignitate Imperatoriâ indignus iudicetur, à gubernaculis removeri, ac dignitate exui queat.
[Note: quam â rationum redditione, ad quam Imperator Ordinibus obligatur] Ad rationes quidem, Imperio, seu Ordinibus reddendas, Imperatorem obligari, vel ex vetusto Heinrici IV. exemplo, palam est, de quo scribitur. [Note: Anonymus Monachus Herveldensis in Chron. histor. Germ. sub Anno 1073.] Quod eius Legati, ad tumultuantes Saxones missi, eosdem per DEUM rogârint, ut remisso armorum strepitu, pacatis animis, sopitis simultatibus, tempus, locumque constituerent, quo Rex totius Regni Principes evocaret: Ut, iuxta communem sententiam, et obiecta purgaret, et, quae correctionis egere viderentur, corrigeret.
Nec multò post, interventu Moguntini Archi-Episcopi, res eò deducta est, ut Saxones decernerent duodecim ex sua gente, qui, fide interpositâ, ipsi tutò ad colloquium venire possent, cum ceteris Principibus Regni: Ut causae, quas adversus Regem adferrent, eorum iudicio discuterentur, et terminarentur; ipso Rege, si ita expedire videretur, praesente, et crimina, quae obicerentur, si posset, refellente. [Note: Monachus Herveld. ibid.]
Tandem hic ipse Heinricus, ad extrema et incitas paenè à
filio redactus, Proceres Imperii appellavit: Rogamus vos, et enixè precamur, scribens, [Note: Abbas Urspergensis in Chron. sub Anno 1106.] ut pro timore DEI, et honore Regni, et honestate vestrâ dignemini studere, quomodò de iniuriâ, in manibus vestris nobis illatâ, per vos possimus recuperare iustitiam. Nos quoque consilio vestro, et aliorum, qui nos odio non habent, religiosorum Virorum, parati sumus, tam filio nostro, si in aliquo eum offendimus, quam alicui in Regno, libenter emendare.
Hinc instructioni Legatorum, à filio ad Patrem missorum, quam Urspergensis adducit, et magnoperè laudat, [Note: in à. Chron. d. loco.] inserta fuere haec verba. Placet tam Regi, quam universis Regni Principibus, imò cuncto Exercitui orthodoxo, quò senior idem (Heinricus nempe IV.) ne ulla sibi pateat adversum nos querela, quâcumque elegerit securitate, quâcumque maluerit statione, coram praesenti Senatu simul et Populo, causam suam agat, iustitiam suscipiat, iustitiam et reddat: Quatenus, ab ortu schismatis, omnibus seditionum causis undique discissis, tam filio, quam Patri sua iustitia respondeat.
Filius quoque Heinricus V. in easdem casses, quibus Patrem ceperat, lapsus, An. 1112. tumultuante Imperio, generalem Curiam Moguntiae instituit: Ubi liberam omnibus audientiam, de sibi obiectis satisfactionem, de suis iuveniliter malè gestis correctionem, ad Senatus consultum, repromisit; ut Naucleri verba sunt, [Note: vol. 3. Chronogr. gener. 38.] Abbas autem Urspergensis, [Note: d. loco.] ad annum 1115. id refert.
Iterum, Anno 1119. idem Heinricus, apud Triburium, sive Triburias, generalem Conventum haberi assensit; ubi de omnibus, quae sibi obicerentur, iuxta Senatus consultum, rationem se redditurum et satis facturum, spopondit. [Note: Abbas Ursperg. in Chron. sub Anno 1119. Sigon. lib. 10. de Regno Italiae.]
Simile exemplum habemus in Otthone IV. qui, ortis ob
Pontificiam excommunicationem in Imperio turbis, Norinbergam omnes Principes Germaniae convocavit; illic Principibus commemorans, Romanorum perfidiam, iniquas petitiones Pontificis et dolos etc. Addidit praeter reliqua, se paratum Imperio cedere, si principibus Electoribus videretur inutilis, et meritus, ut deponeretur. Principum ita iudicio suam causam subfecit, et Imperii Rem publ. commisit. [Note: Hier. Mutius lib. 19. Chron. Germ.]
Id ipsum quoque, in ultimis Comitiis, Ratisbonae An. 1613. habitis, Imperator Matthias adhuc agnoscere visus est, quandò, Protestantium Legatis intimari, fecit, [Note: Gründlicher Bericht des jehnigen, so bey dem zu Regenspurg vorgewesenen Reichstage verhandeit worden. p. 16] Es wolten Ihr. Keyserl. mayt. dero Keyserlichen schweren beruff, vnd auctorität, in administration der iustitien, also in acht nehmen, vnd erzeigen, daß Ihr. Mayt. es gegen Gott, den Ständen, vnd bey künfftigem Reichstage verantworren könten.
Imperator itaque Imperium, seu Ordines superiores agnoscit, tantùmque abest, ut arrogare Maiestatem sibi possit, ut vera potius Maiestas, hac ratione, ab eo exulet.
Quippè Princeps, Populusve, in quibus Maiestas inest, rationem rerum gestarum nemini, praeterquam immortali DEO, reddere coguntur. [Note: Bodin. lib. 1. de Republ. c. 8.]
[Note: Et ab Imperatoris exauctoratione] Porrò, Imperatores saepiùs exauctoratos, et ab officio remotos, cuivis, vel mediocriter in historiis versato, exemplo non uno obviam erit.
Quod enim Principum decreto impendere licet, eorundem auctoritate tollere non liceat? Quem meritum investivimus, quare immeritum non devestiamus? Inquit, Elector Moguntinus contra Heinricum IV. Imperatorem. [Note: Helmoldus in Chron. Slavor. c. 32.] Aut, ut paulò aliter Sigonius id effert; [Note: lib. 9. de Regno Ital.] cur, quem immeritum induimus, non meritò exuamus?
Ita quoque Ottho IV. Imperator; vestri, ait, [Note: Naucler. vol. 3. chronogr. gener. 41.] o Principes, iuris esse fatemur, Imperatorem creare simul, et destituere.
Id quod fieri non posset, nisi Principes et Ordines Imperatore essent superiores: Cum par in parem non habeat Imperium; [Note: l. 4. de Rec. arbitr. l. 13. § paenult. ad Sc. Trebell.] nedum inferior in superiorem.
[Note: Reinkingii responsio] Sed vim huius nostri argumenti Reinkingk eâ ratione infringere conatur, [Note: lib. 1. cl. 2. c. 2 n. 183. et seqq.] quod haec exauctoratio, seu depositio Imperatoris, irregulari, non regulari iure fiat; nec Proceres, pro lubitu, Imperatorem deponere possint.
Si tamen Imperator talis exsistat, qui fundamentales Imperii Leges violet, datam fidem negligat, ac ipsum societatis civilis et Rei publ. vinculum disrumpere conetur; quadrata rotundis, et candida nigris misceat: Illum tum demum removeri posse, non tamquam Imperatorem, sed tamquam fidei et iuris temeratorem.
[Note: Infringitur] Et sanè quam lubentissimè assentimur Reinkingio; quod, ad exauctorationem Imperatoris, semel constituti, tranquillitatis publicae conservandae, et turbarum evitandarum causa, difficulter, nec nisi ex urgentissimis causis, descendendum sit. Unde Innocentius dicit; [Note: in c. Apostolica de Decimis quem refert Panormit. in c. venerabilem. n. 7. de election.] quod Imperator, et alii Reges non debeant privari, nisi ex maximis causis et delictis: Quia, cum non possint deponi sine magnis periculis, detrahendum est rigori.
Sed iam non quaeritur; quid Imperio conducat, vel utile exsistat? Verum; quantum Ordinibus, hac in re liceat, et quanta iis competat potestas?
Quamvis autem Legibus aliàs, haud exemplis iudicandum sit, [Note: l. 13. C. de sentent. et interlos. Iud.] in hac tamen exauctorationis materia, de quâ nulla Lex fundamentalis scripta reperitur, ne deviemus, exemplorum cynosuram necessariò sequi oportet.
[Note: Imperator ob quoscumque excessus, pro Ordinum libitu, exauctorari potest.] Quod si exempla ista contemplemur, Imperatores, non solum ob gravissima, Rei publ Statum concernentia, aut invertentia, crimina, sed aliquandò ob alia quaedam delicta, imò ob inertiam et ineptitudinem, solio deturbatos esse, cognoscemus.
Unde glossam [Note: in c. si Papa. 40. dist. quam refert Panorm. d. loco.] haud malè iudicasse putamus; quod omne crimen sufficiat ad deponendum Imperatorem, si Imperator de eo est incorrigibilis.
Heinricus IV. et V. Ottho IV. et alii quidam, non aliâ de causa, dignitate suâ privati sunt, nisi quod Papae, per omnia obsequi noluerint, eâque de causa excommunicationis vinculo innodati sint.
Ita enim Heinrico IV. causam suae abdicationis quaerenti, à Romanistis, qui Imperii insignia ipsi ereptum ibant, responsum legitur. [Note: Sigon. lib. 9. de Regno Italiae.] Quia tu teterrimo dissidio, multos iam annos, Ecclesiam DEI lacerasti; quia Episcopatus, Abbatias, omnesque dignitates Ecclesiasticas venales habuisti: quia nihil legitimi, in legendis Episcopis observasti: Ob has res Pontifici, Principibusque Germaniae placuit, te non piorum communione solùm, sed Regni possessione etiam deturbare. Quid verò hoc crimen cum Imperii Statu habebat commune?
Ita, Heinricum etiam V. huius filium, cum is coetu piorum à Pontifice eiectus esset, Germaniae Principes, Wiraeburgum, ad dicendam causam vocârunt; haud obscure denuntiantes, se, nisi venisset, absentem Regno spoliaturos. [Note: Sigon. lib. 10. de Regne Italiae.] Nec aliâ de causa, nisi propter anathema, seu excommunicationem Pontificis, Regnum ab eo defecit. [Note: Ottho Frising. lib. 7. rer. ab orig. mundi gest. c. 16.]
Adolphus Imperator à Rege Angliae recepit pecuniam, ut eum iuvaret contra Regem Franciae: Id quod valdè indignè ferebant Imperii Principes. Ex quâ, et aliis causis, auctore Archi-Episcopo Moguntino, depositus fuit: Qui obiecit Regi
periurium, et quod stipendium contra Francum recepisset; quod cuderet falsam monetam; quod fecisset Sacerdotem decollari; quod mandaret Ecclesiasticos spoliari. [Note: Naucler. vol. 3. Chronogr. gener. 43.]
Nec Sigfridus, Presbyter Misnensis, [Note: in epit. hist. lib. 2.] licet ob subactam Thuringiam, Misniamque valdè ei infensus, alias causas commemorat, quam, quia Ecclesias vastasset; quia Virgines stuprasset; quia accepisset stipendia belli ab inferiore se, scilicet Rege Angliae, quod Augusto non licet, nec decet; quia denique Rem publ. non auxisset, sed magis dissipasset, et ob hoc Augustus de cetero vocari non deberet.
Similiter alius quidam, eundem ideò depositum, scribit, [Note: Auctor Paralipomenwn ad abbatem Ursperg.] quia facultates illi erant impares ad Imperatoriam Maiestatem, et insuper, fortunâ adversâ agebat, quod agebat. Cumque in Imperio multum esset in dies turbarum, et necesse esset, habere potentiorem Caesarem, Moguntiae convenisse Electores, et Adolphum destituisse Imperio.
His idem annectit causam illam acceptae â Rege Angliae, et interversae pecuniae.
Quod verò sequitur; Adolphum telluris inutile pondus, Imperii, et publicae utilitatis perniciem, etiam meruisse malefactis, Imperio privari: Malè admodum consonat, cum isto, quod sub finem idem Auctor, sui haud satis memor, illi tribuit, elogio. Adolphum, Virum quidem fuisse insignem, sed parum milite et pecuniis potentem.
Nam quoad crimina, quae ipsi obiecta sunt, rectè à nonnemine [Note: Naucler. d. loco.] additur: An causae allegatae omnes fuerint verae, DEUS, qui omnia novit, diiudicet.
Ex quo satis apparet, verissimam exauctorationis causam fuisse, facultatum et virium defectum, ob quem ipse Electoribus et Principibus coepit haberi contemptui; Principumque seu Procerum voluntate illi potiùs, quam proprio merito, Coronam Imperii ademptam.
Imò crimina illa obiecta, etiamsi per omnia vera, talia tamen haud fuissent, ut Statum Imperii, eiusque fundamentales Leges pessum darent, aut convellerent.
Nec verò superiora ista exempla, calculo nostro, per omnia approbamus; nec, an supradicti Imperatores, bono publico, remoti sint, examinare instituti nostri iam est. Sed id tantum ex istis exemplis, quia Legum auctoritas hic deficit, colligimus: Proceres Imperii, ad Imperatoris remotionem, etiam ex aliâ, quam violatarum Legum fundamentalium, seu Status Imperii causa, procedere consuetos, et ausos.
Tandem ultimò Wenceslaus ab Imperio deiectus est, quod nulla ipsius actio cerneretur principatu digna; cum neque in Italiam transire, nec cetera munera Imperii obire curaret: Duaeque tantum artes essent; una, voluptatibus se dedere, altera, cumulationi pecuniarum intendere. Cetera verò omnia negligere, segniter, atque dissolutò se gerere. Fertur etiam, quod venerabiles Praelatos, et honestos Presbyteros, nec non religiosos, occiderit, submerserit, et faculis cremaverit, sine causa saltem iustâ; multaque crudeliter peregerit. [Note: Idem d. sel. 3. gener. 47.]
Non ergò Legum fundamentalium, aut ipsius Rei publ. violatio et eversio, sed, ex parte, crudelitas, praecipuè verò inertia, quia, ut Historicus loquitur, [Note: Naucler. d. loco.] ipse ad administrationem inutilis erat, inque eo nomen ac auctoritas Imperii deperibat, è sublimi fastigio ipsum deiecit.
Unde, cum Wenceslaus contra Imperii Statum ac incolumitatem nihil molitus sit, Petrus Gregorius, vulgatâ isthac Auctorum traditione de Statu Imperii nostri monarchico imbutus, depositionem hanc cum summi Imperii Maiestate conciliare non potuit, sed Electores, qui deposuerunt Wenceslaum, meliùs fecisse iudicat, [Note: lib. 26. de Republ. c. 5.] si ei Coadiutorem dedissent.
Nam illa, inquit, depositio magis pertinet ad contumeliam quodammodò tantae potestatis Imperialis, quam ad
bonum Imperii: Et daretur occasio Electoribus, mutandi, ex arbitrio, electum. Hoc est nimirùm deprimere potestatem maiestate Imperatoris, constituere Electores illâ maiores: Perinde, ac si ex Aristocratiâ Dux per Optimates electus esset, qui revocari posset.
Rectè id quidem: Sed illud ipsum est, quod nos intendimus, et, ad quod stabiliendum, exauctorationem istam Imperatorum inducimus. Utpote, quae non modò, si Imperator Leges fundamentales Imperii violet, statumque subvertere conetur, et ita in ipsam Rem publ. peccet, sed et aliis de causis, atque ob alia quaedam delicta, pro arbitrio Imperii Ordinum, fieri consuevit, locumve habet.
[Note: Reinkingii distinctio] UT autem ad Reinkingium revertamur, is in hac quaestione; utrum Imperium Imperatore superius sit? pulchrâ (si Diis placet) distinctiunculâ litem componere nititur.
Imperium enim dupliciter sumi posse, ait. [Note: lib. 1. cl. 2. c. 9. n. 15. et 16.] Aut propriè, pro toto corpore, quod constat ex capite et membris, Imperatore, scilicet, ac Ordinibus Imperii; quo sensu, Imperium Imperatore superius esse, non negat: Aut abusivè, pro Imperii Proceribus et Ordinibus; et in hoc significatu negativam tuetur.
Quod si verò ista, quae de rationum redditione, itemque Imperatoris exauctoratione seu depositione, in medium attulimus, quis attendat; non Imperio propriè sic dicto (ut ille vocat) sed Ordinibus Imperii, seorsim ab Imperatore consideratis, ea convenire, facile apparebit.
Non enim Imperator sibimet ipsi rationem reddere aptè dicetur: Multò minùs in sui remotionem consentiet unquam.
Ordines ergò Imperii, etiam seorsim ab Imperatore consideratos, eidem superiores esse, exinde rectè concludimus.
[Note: Reinkingii obiectioni] Nec scrupulum nobis movet, quod idem, [Note: lib. 1. cl. 2. c. 2. n. 72. et sequ. et d. c. 9. n. 12. et 13.] non singulis modò Ordinum, ut singulis, sed etiam universis, collectivè sumptis, et velut unum corpus consideratis, Imperatorem ex Plenitudine Potestatis imperare, contendit.
Ad quem finem varios textus adducit, in quibus voces istae, Alle vnd jede, coniunguntur: Quarum istam collectivè, hanc distributivè intelligendam, autumat.
Ut ita non singuli modò, ut singuli, sed et, ut Collegium quoddam, seu Universitas, Imperatori ad oboedientiam obstringantur.
[Note: Respondetur] Nam responsio facilis est, si modò attendamus, vocem illam, Alle, etiam tunc, quandò vox, jede, illi subiungitur, hoc modo, Alle vnd jede, dupliciter explicari posse. Vel universaliter et collectivè simul, ut diversum aliquid â voce sequenti, jede, denotet; nempè singulos, tamquam Universitatem, seu unum corpus constituentes. Vel universaliter tantum; ut duo haec, Alle vnd jede, synonyma sint, et reduplicativè unum per alterum explicetur.
In textibus, â Reinkingio adductis, posteriori modo accipi, et explicari oportere, nisi absurditatem incurrere velis, ex accuratâ eorundem inspectione clarescit.
Nam continentur in quibusdam talia, quae ad totam Universitatem, seu Imperium, applicari nequeunt: Ut, quod dicitur, [Note: Recessus Imperii de Anno 1542. § würde sich aber jemandt.] daß Alle vnd jede, so Vngehorsam, in der Keyserl. Mayr. vnd des Heiligen Reichs Acht, gefallen seind etc. Cum absurdum sit, quod totum Imperium Bannum incurrere possit.
Deinde observandum est, quod alicubi scribitur, [Note: Ordinatio pacis profana de Anno 1521. in princ. d. Recess. imper. de Anno 1542. §. hierumb.] Allen vnd jeden Chur für sten, Fürsten etc. Vnsern vnd des Reichs Vnterthanen: Item, [Note: Recess. Imperii de Anno 1567. §. darauff. befehlen wir.] Allen vnd jeden Churfürsten, Fürsten, Ständen vnd Gliedern des Heiligen Reichs.
Nam omnes et singulos, suos ac Imperii subditos compellando, Imperium ipsum, seu Universitatem, non compellat Imperator. Omnes enim, ut singuli, Imperatori ac Imperio subditi sunt: Imperium autem Imperatori, ac sibimet ipsi, per rerum naturam subditum esse, nequit.
Quod si per vocem, Alle, Universitas denotaretur, vnsern Vnterthanen, dixisse oportebat; omissâ Imperii mentione: Cum etiam Imperium subditum Imperatori esset, ac inferius.
Idem de eo iudicium esto, quod membrorum expressa mentio sit. Omnia enim membra totum quidem constituunt: Ubi tamen de membris expressè scribitur, non coniunctim, sed divisim res accipienda est. Desinunt quippe vocari membra, quandò considerantur ut totum.
Ulteriùs notanda verba, bey den Eyden vnd Pflichten, die Ihr vns von des Reichs wegen insonderheit gethan, [Note: d. ordinatio Pacis profana tit. Handhabung des Friedens. §. darauff befehlen wir.] damit Ihr Vns, vnd dem Heiligen Reich zugerhan, vnd verwandt seit. [Note: Constitutio contra Anabaptistas de Anno 1529. §. deßgleichen.] Ex quibus colligitur, quod de illis tantum sermo sit, qui fidelitatem Imperatori, nomine Imperii, seu Imperatori ac Imperio praestiterunt.
Fidelitas autem, non à toto Imperio, ut Universitate, sed ab omnibus, ut singulis, praestatur: Ne idem sibi ipsi iuramento obligetur. Ergo etiam ad singulos, vox ista, Alle, restringenda est.
Ultimò scribitur in quibusdam locis [Note: d. ordinatio pacis profanae d. tit. et §. Recessus Imperii de anno 1542. §. wände sich aber.] bey verlust aller Gnade, Privilegien, vnd Rechten, so Ihr von vns, vnd dem Heiligen Reich, oder sonsten habt. Ergò neminem ea mandata concernunt, nisi qui iura et privilegia, ab Imperatore ac Imperio habent.
Iam verò tota Universitas, seu Imperium, â semet ipso quippiam habere, aut eo, quod suo iure habet, per proprium factum privari posse, haud dicendum est.
Textus ergò hi, de universis quidem, seu omnibus, non tamen collectivè sumptis, sed ut singulis loquuntur.
Et, ut singulos Imperii Ordines Imperatori, Imperii nomine legitimè quippiam mandanti, oboedientiam debere, lubenter concedimus: Ita universorum, iunctim consideratorum Ordinum, seu totius Universitatis imperium, ipsemet Imperator rectè agnoscit.
[Note: Maiestas, et Iura Maiestatis necessariò cohaerent] IAm, si ad Iura Maiestatis descendamus, firmissimum inde, contra Imperatoris Maiestatem, argumentum exstruere possumus.
Cuicumque enim Maiestas tribuitur, Iura quoque Maiestatis, quae illi necessariò connexa et consequentia sunt, in quibus vis ac effectus Maiestatis consistit, tribui oportet: Itaque, si Imperatori Maiestatem, tamquam propriam, assignamus; necesse est, ut et Iura maiestatis eidem soli ascribamus, ac quasi appropriemus.
Maiestas namque sine effectu esse, et constitui non debet: Cum causa ordinet causatum, ac effectus rerum ex causis colligantur. [Note: ex Socino et Geilio Reink. lib. 1. cl. 3. c. 12. n. 1. et 2.]
Econtrà, penes quem Iura Maiestatis sunt, penes eundem ipsa est Imperii Maiestas: Absurdum enim foret, in aliorum potestate Maiestatem Imperii, in aliorum potestate Iura Maiestatis esse sita.
[Note: Iura Maiestatis penes Imperium, non Imperatorem sunt] Quod si itaque Imperatoris ac Ordinum Iura, secundùm fundamentales Imperii Leges examinemus, facilè animadvertemus; Potissima Maiestatis Iura, et quae, velut essentiam eius Reique publicae universae fundamentum constituunt, penes
Imperium, seu universos Ordines, in Comitiis congregatos, residere: Nec pauca, nec postrema, Electores sibi cum tempore arrogasse, absque Ordinum interventu expedienda: minutula quaedam et leviuscula, quaeque principaliter Rem publ. ipsam, et eius tranquillitatem non concernunt, Imperatori relicta; ut saltem aliquam externam antiquae Maiestatis speciem, et velut umbram, reliquam haberet.
Licet autem in reliquis etiam Imperator, cum Ordinibus, et Electoribus concurrat, ac pleraque eius nomine expediantur: Non tamen ideò hoc fit, quod ipse principalis auctor sit, et principaliter ab eo dependeant; sed quod Imperii velut Caput, Comitiorum legitimus director, eorum, quae ab Ordinibus in Comitiis conclusa sunt, Exsecutor, et, quemadmodùm in sententiâ exauctorationis Wenceslai vocatur, [Note: apud Goldast. tomo. 1. Constit. Imper. p. 379.] Sacri Imperii minister, qui Imperii partibus fungitur.
Sed cum ad eludendam argumenti nostri vim, cuius unicum fundamentum Comitia sunt, Adversarii nostri, etiam ipsorum comitiorum vim ac potestatem, magnam vel maximam partem Imperatori assignent: Ideò nobis, antequam ad specialem Iurium Maiestatis enumerationem progrediamur, de Comitiis, quaeque in illis Ordinum auctoritas, quodnam Imperatoris officium sit, ex professo, et paulò accuratiùs tractare lubet.
[Note: Comitia quaedam ex Principis pendent arbitrio] ET hic quidem, initio statim, illud Comitiorum genus removemus, tamquam ab instituto nostro planè alienum, quod totum pendet ex Principis arbitrio, nullamque aliam praestat operam, praeter eam, quam princeps requirit.
Videtur enim aequitati consentaneum esse, ut, qui summum ius et imperium in Republ. habent, eandemque arbitrio suo planè regunt, atque administrant, iidem voluntates etiam Civium
studeant, aliquo genere obsequii sibi demereri, et ob eam rem Comitia quaedam indicant. [Note: Donat. Iannott. de Republ. Venet.]
Nec quicquam tanti ponderis est, aut momenti, ad res agendas in omni Rerum publ. genere, quam Senatus auctoritate, ac consilio decerni: eoque magis, si dubitetur, utile sit, nec ne, id quod Princeps fieri velit. Nam cum subditi vel sine consilio, vel contra Senatus decreta, res geri prospiciunt, tunc ea aspernantur ac pro nihilo ducunt, aut timidè ac molliter Imperatorum ac Magistratuum iussa exsequuntur. [Note: Bodin. lib. 3. de Republ. c. 1.]
Hinc nulla paenè Monarchia exsistit, in quâ non eiusmodi Comitiorum species quaedam reperiatur.
Sic Romulus, qui Romanis suis, pro lubitu, imperitasse, scribitur, [Note: Tacit. lib. 3. annal.] non omnia manu regiâ expedire voluit, sed Senatum constituit; ut essent, quorum consilio Rem publ. administraret. [Note: Dion. Halicarn. lib. 2. antiqu. Roman.] Idem Populum omnem in triginta partes divisit, quas partes Curias appellavit: Proptereà, quod Rei publ. curam, per sententias earum partium, expediebat. [Note: Pomponius in lib. 2. §. 2. de orig. iur.]
Sic Iulius Caesar, communicatâ re cum Primoribus, aut toto aliquando ordine Senatorum, decrevit. [Note: Dion. lib. 43.]
Augustus, in ferendis Legibus, multa publicè deliberanda proposuit. [Note: Idem lib. 53.]
Tiberius, vim principatus sibi firmans, imaginem antiquitatis Senatui praebebat; postulata Provinciarum ad disquisitionem Patrum mittendo. [Note: Tacit. lib. 3. annal.] Publica negotia, et privatorum maxima apud Patres tractabantur, dabaturque Primoribus disserere: [Note: Idem lib. 4. annal.] Imò, neque tam parvum quicquam, neque tam magnum, publici, privatique negotii, de quo non ad Patres conscriptos referretur.[Note: Sueton. in Tiberie.]
Idem à sequentibus Imperatoribus observatum: Unde tot,
dicis causâ, à Principibus orationes, in Senatu propositae, leguntur. [Note: Rittersh. ad §. SConsultum Inst. de iure natur. gent. et civ.] Nam etiam sub Imperatoribus, umbra haec, et insignia sine re (quae verba sunt Theodosii Imperatoris [Note: in l. 74. C. Theodos. de decurion.]) prioris splendoris et potestatis, Senatui relicta sunt.
Eiusmodi etiam Placita à Carolo M. statis vicibus, quotannis habita sunt; in quibus res singulae, ad effectum perductae, gloriosi Principis auditui in sacris eius obtutibus exponebantur, et quicquid data à DEO sapientia eius eligeret, omnes sequebantur.[Note: Hincmarus Rhemensis Archiepiscopus. epist. 3. c. 12. apud Goldast. tomo 3. constit. Imper. in prolegom.]
Nec minùs in Galliâ Ordinum publici Conventus olim usitati fuerunt: Quia verò monarchicae Regis potestati obstare aliquatenùs videbantur, aboliti sunt. Aliquod tamen eorum vestigium remansit, quandò posteà ad Senatum Parlamenti Parisiensis, à Regibus, ubi aliquid magni decernere voluerunt, ibatur: Quod ipsum quoque rarissimè posteà fieri consuevit, quandò solus Rex pro suo iudicio, quidvis decernere solitus est. [Note: Sleidanus in descript. Galliae Cominae annuâ.]
Quantula autem in Galliâ Parlamenti auctoritas, quanta Regis sit potestas, patet ex promulgatione Edicti Anno 1599. pro Libertate Religionis concepti.
Quod cum Parlamenti Patres improbare videbantur, Rex, 8. Ianuarii, eos accersitos, severâ oratione increpasse fertur.
Summa, inquiens, orationis meae haec est: Vos ut rogem, Edictum, quod Religionis confoederatis concessi, ratum esse, firmumque, velitis et iubeatis. Quicquid eius ò me factum est, Pacis constituendae causâ factum: Quam, foris iam ante constitutam, etiam domi, et intra Regni mei fines stabilire, decretum mihi. Oboedientiam mihi debetis, vel solo Ordinis mei, locique respectu: Multorum etiam, magnorumque in vos beneficiorum nomine etc.
Et paulò post. Si, ut coepistis, animum obfirmaveritis, Edictumque oppugnaveritis, necessitatem mihi imponetis, pro auctoritate ut agam: Sed molestiam mihi creabitis gravem, non sine notâ vestrae ingratitudinis et flagitii.
Et in sequentibus. Iam susurrari audio varia, quae haud moror. Rex vester ego sum: Pro auctoritate meâ iubeo, atque impero. Oboedientiam, facite, mihi, studiumque probetis. Legiones meas, parum ex fide militantes, exauctoro: Vos cogitate, quid sitis laturi commodi, si mihi non eritis dicto audientes? Vel, invitis vobis, Edictum publicabo.
Haec Magni Heinrici verba, à nonnemine tunc excepta, et Germaniae etiam nostrae communicata, quibus haud dissimilia apud Petrum Matthaeum, Historicum Regium [Note: lib. 2. de vitâ Heinrici. 4. narmi. 1. v. 7.] reperire licet, tamquam Regii Spiritus et Maiestatis plena, adducere lubitum est: Ex quibus, quid de Galliae Parlamentis iudicandum sit, meliùs, quam ex huius vel illius umbratici Scriptoris speculationibus, cognosci potest.
[Note: Huc autem alis sunt â nostris] Sed hi Ordinum Conventus, et exterarum Nationum Parlamenta, cum nostris Comitiis nil quicquam commune habent.
Illis enim tantùm deferendum non est, ut Principis Maiestas proptereà libera non sit, neque in iis Ordines tantum auctoritatis habent, ut imperare possint Principi: Cum tantum convocentur à Principe loco consilii, et, ut audiat ab eis, si quid Provincia quaelibet habeat, quod remedio indigeat. [Note: Petrus Gregorius lib. 13. de Republ. c. 12.] Nec aliud, quàm deliberandi tantùm facultas penes Populum seu Senatum; concludendi autem et statuendi vis ipsa, penes Principem est.
Itaque illi Conventus, Senatui, Populove, nil quicquam potestatis tribuunt; et Principum Maiestati in nihilo derogant.
Imò, in illis Principis potiùs Maiestas elucet, ad quem Populi tribus et Ordines, humili habitu rogationes ferunt, nec
ullam imperandi, prohibendive, nec suffragiorum potestatem habent: Sed Princeps, arbitrio suo ac voluntate, omnia moderatur, et, quaecumque decrevit ac iussit, ea Legum vim habent; nec horum Comitiorum suffragiis obligatur, quò minùs eis derogare suo iure, si velit, possit, eorumque ubique est arbiter ac censor, ut Populi rogationes, vel probare, vel repudiare possit. [Note: Bodin. lib. 1. de Republ. c. 8.]
Secus planè est in nostris Comitiis, quae non ex Imperatorum, sed Imperatores potiùs ex illorum pendent arbitrio: Quippe Ordinum non consilium modò, sed consensum, Imperatores necessariò adhibere tenentur, nec quicquam absque illo, aut diversum ab illo, statuere possunt.
Ipsimet verò audiuntur quidem; sed auctoritate magis suadendi, ut et apud veteres Germanos, [Note: Tacit, de moribus German.] quam iubendi potestate: Nec Proceres Imperii Consiliariorum tantum, sed Archontum ac Regentum loco sunt, [Note: Paurmeist. lib. 2. de iuris d. c. 2. n. 62. edit. poster.] qui unà cum Imperatore concludunt, statuunt, et in ipsâ summâ potestate inter se concurrunt.
Quapropter Petrus Gregorius, Germanorum diaetas, Conventus gentium liberarum appellat. [Note: d. lib. 13. c. 12.]
[Note: Vulgata de Comitiis nostris opinio] Nostro ergò tempore, secundùm Politico-Iuristas nostros, [Note: Paurmeist. d. lib. 2. c. 2. n. 20. et sequ. edit. poster. Ex Wehnero Reink. lib. 1. cl. 5. c. 8. n. 47. et sequ.] summa Imperii potestas in duos semisses dispescitur; quorum unum Caesar, seu Imperator, reliquum Ordines universi habent: Et ita, inter Imperatorem ac Ordines, ius omne Imperii, pro partibus indivisis, distributum est.
Ordinum semis, secundùm alios, in tres sextantes, secundùm alios, in duos trientes dividitur.
Qui tres sextantes faciunt, unam Electorum, alteram Principum, tertiam liberarum Imperii Civitatum Senatui tribuunt: [Note: Ex Wehnero Reink. a. loco.] Ut ita, computato votorum numero, Caesaris ad Ordines universos proportio hemipla, ad singulas Ordinum (si
semissem eorum in tres sextantes aequaliter divisum praesupponas) classes tripla sit.
Qui in duos trientes semissem hunc dispescunt, unum assignant Electoribus, alterum Principum Senatui; Civitates autem â iure ferendorum suffragiorum excludunt: Caesarisque ad classes singulas, non triplam, sed duplam faciunt proportionem. [Note: Paurmeist. d. cap. 2. n. 54. et 55.]
In eo vero utrique hi conveniunt, quod nihil actum iudicetur, si inter Caesarem et Ordines res coire non possit, sed res in liberâ ac spontaneâ conventione posita sit: Ita, ut nec Imperator ex plenitudine Potestatis, invitis Ordinibus, nec Ordines, invito Imperatore, quicquam statuere possint. [Note: Paurmeist. d. cap. 2. n. 50. Matth. Stephani l. 2. de iuris d. parte 1. c. 1. membro 2. n. 11.]
Huius opinionis praecipuum fundamentum est, quod ea, quae in Comitiis constituuntur et sanciuntur, fiant per modum contractus, et ultro, citroque obligationis: Id quod dilucide exprimit Decretorum Imperii litera. Quam in rem multa, e Recessibus Imperii congesta, videre licet apud Paurmeisterum. [Note: d. loca.]
[Note: Alia opinio] Sunt praeter hos adhuc alii (inter quos Reinkingk [Note: lib. 2. cl. 2. c. 5. n. 45.] quoque) qui, certis textibus [Note: Recess. Imperii de Anno 1544. § als wir aber in der handlung. Recessus Imperii de Anno 1555. §. vnd nach dem bey vergleichung.] moti, nec, semissem potestatis IMperatori tribuisse contenti, eundem, dissentientibus inter se Ordinibus, de Plenitudine Potestatis, decernere, et statuere posse, affirmant, daß, wan bey Reichsversamblungen, zwischen den Ständen vnterschiedliche vota, deren sie sich selbst, mit: und untereinander zuvergleichen nicht wissen, vorfallen, und doch dem gemeinen Vaterland, an fürderlicher, bestendiger erledigung, der sachen viel gelegen, auff solchen fall, die höheste, Weltliche Mayt. eines Keysers, einen verbündlichen Abschied darin geben, verordnen, und verabschieden könne, wie es biß auff weitere, der
Stände einhellige Vergleichung, immittelst solle gehalten, vnd observiret werden? [Note: Princeps quidam in literis ad Principem Anhaldinum apud Lundorp. tomo 2. Actor. publ. lib. 1. tract. 4. c. 15. p. 73.]
NOs, ut mentem nostram distincte explicemus, ultimam istam servilem opinionem, quae omnem Comitiorum vim in effectu subvertit, diruemus, et falsitatis convincemus; si tibicines, avibus sustinetur, subtrahamus.
[Note: Responsio generalis ad posterioris opinionis fundamenta.] Hi sunt allegati e Recessibus Imperii textus; qui, si de aliis rebus loquerentur, plus aliquantò negotii nobis facesserent: Ast nunc, cum in terminis Religionis ambo versentur, ubi Imperator ipsemet, â Pontificiorum latere, pars est, nec Iudicis non suspecti vices sustinere potest, minus difficultatis habent.
Si enim ex iis propositum suum firmare, Reinkingk cum sociis velit, etiam in puncto Religionis, eiusque exercitio, IMperatori, dissentientibus Ordinibus, decernendi facultatem adiudicet, necessum est: Adeoque, cum, inter Protestantes ac Pontificios, non convenerit hucusque in Religione, nec convenire possit; Imperator, qui hucusque Pontificius semper fuit, et ad huc Pontificius est, Pontificiis proculdubiò adhaerens, inque eorum favorem inclinans, Religionem nostram, eiusque exercitium, pro lubitu suo coarctare, Protestantibus praeiudicare, imo eos tandem, nisi ad ipsius nutum sese accommodent, publico Decreto eliminare potuit, et adhuc poterit.
Quod nisi concedere Reinkingk velit (ut certè, nisi apostatam agat, salvâ conscientiâ concedere nequit) alius praedictorum textuum sensus illi quaerendus est.
[Note: Responsio specialis ad primum] Quod ergo ad priorem locum [Note: d. Recess. Imper. de Anno 1544.] attinet, ille, si recte inspicias, et secundum literam iudices, variis absurditatibus scatet.
Nam Caesarem, ex Plenitudine Potestatis, Decretum hoc
fecisse, Pontificios quoque ab eo dissensisse, sed Imperatorem, quò minùs is Decretum faceret, impedire non potuisse, expressè sane, et verbotenus Recessu continetur, Wir haben, von Obrigkeit wegen, vnd auß Vnser Keyserlichen Macht vnd Vollkommenheit, Vns nachfolgender Meinung entschlossen, gesetzt, vnd geordnet: Entschliessen, meinen, setzen, vnd Ordnen auch darauff, als Römischer Keyser von obberürter Vnser Keyserlichen Macht vnd Vollkommenheit, hiemit ernstlich gebietend etc. [Note: d. Recess. Imp. d. §. als wir aber inder handlung. vers. so haben wir.]
Item, Die Stände haben sich in Vnterthänigkeit vernehmen lassen, da Wir, für Vns selbst, vnd aus Vnserer Keyserlichen Macht vnd Vollkommenheit, Ordnung darinnen fürnehmen, vnd geben würden, daß sie solches geschehen lassen vnd gedulden müsten, vnd in demselben Vns, als Römischen Keyser, keine Form, oder was zusetzen wüsten. [Note: d. §. vers. vnd gleichwol sich.]
Et in fine annectitur, [Note: §. sin.] Wir Churfürsten, Fürsten, etc. bekennen offentlich mit diesem Abschied, daß alle vnd jede obgeschriebene Puncten vnd Articul (ausserhalb obgemelter Articul, von Religion, Fried, vnd Recht lautend, so die Römische Keyserliche Mayt. Vnser Allergnädigster Herr/ auß Käyserlicher Macht vnd Vollkommenheit gesetzt etc. hat) mit Vnsem guten wissen, willen, vnd rath, fürgenommen vnd beschlossen seind.
[Note: Ratio, quare id Decretum non factum, invitis Ordinibus, Sed consensu Ordinum, etiam Pontificiorum] Sed, si istis Comitiis Imperator, dissentientibus ac invitis Ordinibus, quicquam decernere potuit, magis certe vero simile est, eum (cum Protestantes ac Pontificii inter se colluctarentur) tamquam Pontificiis addictum, auxilia potius, quae in Bellum Gallicum ipse postulabat, et Protestantes, nisi de Religione sibi caveretur, denegabant, contra Protestantium voluntatem decreturum fuisse; quam in praeiudicium Pontificiae Religionis, et Pontificiorum, qui Decretum hoc, tamquam iniquum impugnabant, quicquam statuturum.
Quâ ratione motus, Pontificios Imperatori consensum suum, hac in re, tandem praebuisse, nullatenus dubito: Idque, si Historiam eius temporis evolvamus, si non verbis, certe re ipsâ factum, animadvertemus.
Nam, cum in puncto Religionis, non (ut in aliis deliberationibus usitatum est) inter diversas classes, sed inter diversas Religiones, earumque asseclas disceptaretur, Pontificii inter se discordes exstiterunt. Caesar enim iis adversatus est et Decretum hoc, in Protestantium, ut auxilia ab iis impetraret, gratiam ursit: Coloniensis, et Monasteriensis steterunt â Protestantium partibus: Clivensis, et Badensis, Caesaris (qui viam hanc, veluti mediam, et utrisque tolerabilem, post multam disceptationem, ostenderat) arbitrio, rem permiserunt. Sic illi, bonâ sui parte diminuti, non se quidem assentiri, sed neque Caesari modum in eo praescribere, nec ipsius derogare potestati, sed tolerare velle, dixerunt. [Note: Sleidan. lib. 15. histor.]
[Note: Quem consensum, certis de causis, tolerantiam dixerunt] Quam tolerantiam, audacter dicam, verum fuisse consensum; sed nomine tolerantiae insignitum, et nomen Caesareae Potestatis huic Decreto ideo callide a Pontificiis praetensum, ut ad irretiendos incautos Protestantes illud, quaedam quasi esset decipula.
Nam et illi, se id, quod petebant, assecutos rati, auxilia haud difficulter Imperatori praebuerunt: Et Imperator, Decretum hoc, tamquam vere suum, quodque, non unanimi Ordinum consensu, sed ex Plenitudine Imperatoriae Potestatis factum esse scribitur, sub praetextu dissensus Pontificiorum, sequenti tempore, faciliùs tollere potuit.
Unde Granvellanus, tempori illud accommodatum fuisse, nec, adversantibus Pontificiis, Imperatorem id diutiùs observare posse, Landgravio postea dixit. [Note: Elector Saxoniae et Landgravius Hassiae in responso ad hanc declarationem Caesaream, apud Hortled. tomo 2, de Bello German. lib. 3. c. 30. n. 4. et Sleidan. lib. 18. histor.]
Et haec, opinor, causa est, quare Pontificii, nomine
tolerantiae, consensum suum velaverint, ac decretum potius sub Imperatoriae Potestatis, quam usitato conventionis titulo, in publicum prodire voluerint: Quo, nimirum, illi deinde improbandi, et Imperator, rescindendi huius Decreti, aliquem haberent colorem.
[Note: Plenitudo Potestatis Imperatoriae, et dissensus Ordinum serius mutuò se destruunt] Quod si, Pontificios re ipsâ et seriò et seriò dissensisse, ac in dissensu suo perstitisse, statuamus, Recessus hic Imperii magnam involvit absurditatem, imò contradictionem.
Asserendum enim est, et Caesarem, ex Plenitudine Potestatis, contrà Ordinum voluntatem, rectè fecisse Decretum; alioquin illud nullius esset valoris: Et Ordines iure dissensisse, ac dissentire potuisse, dissensumque hunc esse validum; cum eundem ipsi Decreto Imperator inseri passus sit, hocque ipso approbârit.
Et haec duo Reinkingk, aut alius eius farinae, mihi conciliet, velim, ut aptè inter se cohaereant, nec mutuò sese destruant.
Si enim Caesar iure suo usus est; Ordinum dissensus, tamquam nullius nomenti, in Recessum recipi non debuit: Si autem dissensus iste Ordinum validus est, ac suâ ratione nititur; Caesari, contra ipsorum voluntatem quicquam statuendi, ius nullum fuit.
Quomodocumque tandem rem consideres; Caesar, contra Ordinum voluntatem, ex Plenitudine Potestatis efficaciter statuendo, dissensum Ordinum è medio sustulit: Idem tamen, dissensum Ordinum in ipsum Decretum admittendo, et approbando, Plenitudinem istam Potestatis sibi rursus abrogavit.
Similis, aut maior etiam, absurditas occurrit in Recessu sequenti, [Note: de Anno 1545. §. sin.] quem textum, auctarii loco, adversariis nostris donare volumus: Ubi, contra colloquium ab Imperatore decretum, tam Pontificii, quam Protestantes Ordines protestati sunt, Bekennen öffentlich, daß (ausserhalb berürts articuls vom colloquio meldend, so die Römische Käyserliche Mayt. für sich
selbst geordnet, vnd wir, die Stände, der alten Religion verwandt, nicht willigen, vnd doch Ihrer Mayt. darinnen, nicht was, nach Ordnung geben können, wie dan wir, der Augspurgischen Confession verwandte, Stände, an dem jüngsten Speyrischen Reichsabshiede, hiemit auch nichts begeben, noch davon gewichen sein) dieser Abschied durch die Stände bewilliget etc.
Nam, siquidem protestatio haec valuit, Decretum illud, in effectu, per eam sublatum est; cum nemo Ordinum, ad oboedientiam illi praestandam obstringeretur: Quod si Imperatoris Decretum validum fuit, certè Ordines, tamquam Maiestatis Imperatoriae temerarii contemptores, coërcendi fuissent; nec patiundum, ut, protestatione suâ, ipsum Imperii Recessum macularent, ac sanctionis Imperatoris invalidam suam protestationem, non opponerent modò, sed et annecterent.
Et haec, quae adduximus, non equidem nugae sunt; non enim mortualia.
Ex quibus apparet, quàm parum accuratè Recessus Imperii loquuntur: Praesertim, quandò de Imperatoris auctoritate, Potestatis Plenitudine, et similibus agitur; ubi verbis magnificis, etiam contra rerum naturam, nimiùm sibi indulgent.
Et tamen his lubricis, ex uno, alterove verbo, petitis argumentis, immane quantum sibi placeant isti; qui vitri exteriora lambunt, pultem verò non attingunt.
[Note: Responsio ad alterum fundamentum] Eàdem etiam responsione alterum, â Reinkingio adductum, textum [Note: Recess. Imper. de Anno 1555.] absolvere possumus. Nam Evangelici Ordines contra illud decretum protestati sunt; nec contrà protestari hucusque desierunt: Quaestioque ista, de Pontificiorum reservato (vom Geistlichen Vorbehalt) ac istius Decreti validitate, non stilo magis, quàm armis hucusque disceptata fuit.
[Note: Quaestio ista in arbitrium Regis Romanorum collata videtur] Et sanè parum abest, quin persuaderi nobis patiamur, controversiam istam ab universis Ordinibus in arbitrium Regis Ferdinandi fuisse collatam.
Quorsum verba ista forsan pertinent, In Krafft
Hochgedachter Römischer Keyserlichen Mayt. Vns gegebener Vollmacht vnd Heimstellung: Vigore mandati Caesarei, et arbitrii, in nos, non â Caesare (illi enim, ut suprà quoque attigimus, et infrà pluribus monebimus, ipsimet, in causâ Religionis nullum arbitrandi ius fuit; nec ergò in alium id transferre potuit) sed ab universis Ordinibus collati.
Nam Ordinum omnium voluntate, hanc declarationem factam esse, subscriptio eorum, absque ullâ protestatione facta, arguere videtur, Daß alle, vnd jede obgeschriebene Puncten vnd Acticul, also wie obstchet, mit Bnserm guten wissen, willen, vnd rath, fürgenommen vnd beschlossen seind. [Note: d. Recessu §. vnd wir die verordnete.]
Et in literis Ferdinandi I. Anno 1557. Protestantibus insinuatis, expressè continetur, Es sey die Sache endlich dahin gelangt, daß Ihre Königliche Mayt. mit gutem Vorwillen vnd wissen beyder Theil Religion Stäude, vnd der abwesenden Räthe vnd Bottschafften, solches vorbehalts, oder freystellung halb, der Geistlichen, obberürten Articul etc. dem Religion Frieden einverleiben lassen. Siquidem Francisco Burchardo credimus. [Note: pars. 1. de autonom. p. 34.]
Unde non abs re alii scribunt, [Note: Zacharias Geitzkoffler in literis ad Cardinalem Cleselium de data Haunsheim 9. Ian. Anno 1615.] König Ferdinand habe sich, in dem Puncten des Geistlichen vorbehaltes, Anno 1555. vnd hernach allwege, in allen Schrifften vnd Bescheiden, principaliter auff der Protestirenden Stände beschehene heimbstellung gegründet.
Et, quicquid denique nostrae Religionis homines statuant, Pontificiorum certè constans haec opinio est: Quod utraque pars praedicti articuli declarationem REgi concrediderint; et hic articulus, qui limitatio Pacis Religionis dicitur, utrâque parte, tam Catholicorum, quam Protestantium, consentiente, dictae Paci Religionis insertus, et in tabulas Comitiorum relatus fuerit. [Note: Pontificius anonymus in Discursu, de sessione Archiepiscopi Magdeburg. in Comitiis.]
Aliud ergò est, ex Plenitudine Potestatis, dissentientibus Ordinibus, quid statuere: Alius, iisdem consentientibus, de re quâpiam controversâ arbitrium suum interponere.
Cum enim adhuc hodiè in causâ Religionis, si controversia quaepiam oriatur, Ordinibus liceat, ex utrâque parte, certos, ad rem componendam, eligere arbitros: Quare olim non licuerit iisdem, in puncto hoc, Religionem concernente, arbitrum eligere ipsum, seu Imperatorem, seu Regem Romanorum.
ATque haec, de locis istis, quibus aliqui seducti, vim omnem Comitiorum penitus enervant, et ad Imperatorem in effectu trahunt, dicta sunto.
Prior opinio plausibilior, Rationi et Statui nostro magis consentanea, ac communiter recepta est.
[Note: Communis opinionis de Comitiis vis ac effectus] Ex quâ tamen aliud nil sequitur, quam Maiestatis Iura, atque adeò ipsam Maiestatem, Imperatori et Ordinibus, pro indiviso aequaliter competere.
Et, si, quantum pote, eam exaggeres, ad summum illud evinces: Imperium nostrum stare in aequilibrio; monarchicè ac aristocraticè, aequabili temperamento, mixtum.
[Note: Nostra sententia] Sed quamquam opinionem hanc, omnium calculo approbatam, impugnare, temerarium forsan aliis videatur, attamen haud firmo eam niti fundamento, nec Imperatori in Comitiis potestatis semissem esse tribuendam, sed vim omnem Comitiorum in Ordinum manu sitam: Et, si dispar Ordinum Imperii qualitas ac auctoritas (quae illam in classes distributionem causata est) consuetum votandi, et per maiora (seu plura potius) suffragia, decidendi modum pateretur, Imperatori, suffragia colligendi tantum, ac si ea aequalia sint, voto suo in alterutram partem, controversiam decidendi, nec ullum ulteriùs ius esse, ex naturâ nostri Status, et ipsorum Comitiorum, haud difficulter ostendi potest.
[Note: Probatur I.] Nam I. novimus, aequalium ponderum eam esse naturam, ut, si vel tantillum uni demptum, alteri adicias, hoc statim praeponderet, et in suum latus lancem inclinet: Eam quoque naturam aequalium esse numerorum, ut vel unitas, uni subtracta, et alteri addita, plus minusve constituat. Similiter, in aequali potestate, quantulumcumque sit, quod uni demas, et alteri adicias, statim pristinam tollet aequalitatem.
Iam, si Imperatori cum omnibus Ordinibus par est potestas, illa, vel uno Ordinum (ne de integra classe dicam) in Imperatoris sententiam pedibus descendente, crescit, ac maior futura est; adeoque, non obstante reliquorum Ordinum, aut Classium dissensu, praevalebit, ac concludere poterit: Id quod, ex ipsorummet Doctorum opinione, falsum est.
Nam Classium dissentientium suffragiorum, nullius momenti ad Caesarem est relatio: [Note: Paurmeist. lib. 2. de iuris d. c. 2. n. 50. edit. poster. Reink. lib. 1. cl. 5. c. 8. n. 55.] Nec Caesar, etsi una Ordinum Curia, sive Classis illi sese adiungat, quicquam concludere potest. [Note: Paurmeist. d. cap. 2. n. 120. edit. poster.]
Quae certe relatio alicuius esset momenti, et Caesar, unius Classis sententiä approbatâ, concludere ac decernere posset, si is eâdem, quâ omnes Ordines, et ita dimidiâ potestatis parte, polleret.
[Note: II.] II. Regimentum in locum Comitiorum annuorum, der Jährlichen Versamblung, subrogatum est: [Note: Ordinatio Regimenti de Anno 1500. tit. von den Zwentzigen.] Cui perinde, ut universalibus Comitiis, tamquam Praeses praefuit, aut ipse Imperator, aut eius Vicarius, Haben zu Vns, oder, wo Wir, auß andern mercklichen sachen, vnd geschefften, persönlich dabey nicht sein würden, zu dem, so Wir, an Vuser Stath setzen werden, Zwantzig Personen geordnet. [Note: dicto loco.]
Surrogatum autem induit naturam eius, in cuius locum surrogatio facta est: Quaeque in Comitiis Imperatoris fuerat, eadem in Regimento esse debuerat potestas.
Iam vero in Regimento plura, seu maiora suffragia attenduntur, Es soll dem, so durch den mehrerntheil beschlossen wird, folge beschehen; Idque, tam praesente, quam absente Imperatore: [Note: d. Ordin. Regim. tit. das Regiment mag die sechs Chur Fürsten. vers. Und wir kommen. et tit. wie der Churfürst vor außgang seines Vierthel-Jahrs, in sine. et tit. wie das Regiment etlichen Räthen erlauben mag.] Et illi, si ipsemet praesens sit, vel eius Vicario, nuda consilii directio, ac unicum, idque, nî fallor, ultimum ac decisivum votum competit. Idem ergo in Comitiis dicendum est.
Imò absurdum esset, in Comitiis, ubi quamplurimi Principes in personâ, et reliquorum omnium Ordinum Legati, praesentes adsunt, maiorem Imperatori tribuere potestatem; quam in Regimento, seu Consilio quorundam Deputatorum: Quorum omnis auctoritas â Comitiis, ac Ordinum voluntate dependet.
[Note: III.] III. Idem in Imperii Iudicio supremo, seu Camerâ IMperiali apparet. Illi enim Imperator, si non ipsemet, certè per Vicarium suum, qui Iudex Camerae appellatur, praeest; Assessores verò Ordinum, a quibus constituti sunt, vice funguntur: Et ita hoc Iudicium, quoad causas iudiciales, Comitia, seu universum Imperium repraesentat.
Atqui in Camerâ similiter plurium suffragiis statur, nec Praeses Iudicii, nisi unicum, et postremum votum habet. [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1495. tit. wie das Cammer Gericht mit Richtern. vers. 5. Vnd was die Sechszehen,] Ergò idem in Comitiis obtinet.
Nec credendum est, Imperatorem, in particularibus his Deputatorum Collegiis, id sibi eripi passum; quod in universali omnium Ordinum Conventu, iure suo usurpabat.
[Note: IV.] IV. Fortiùs adhuc â Conventu Deputatorum, in specie sic dicto, Deputationstag, qui Comitiorum universalium vicem obtinet, et in quo eadem paenè forma ac modus, qui in Comitiis universalibus observatur, [Note: Paurmeist. d. c. 2. v. 120. edit poster.] argumentari licet.
Quamvis enim Paurmeister asserat, [Note: d. loto.] hodie introductum esse, et ita observari, ut universi Deputati in duas Classes, Electorum, scilicet, ac Principum concedant, et ita perinde, ac in Comitiis, procedatur: Principes tamen, Comites, ac Civitates, inter selectos paria esse ferendorum suffragiorum iura, ita, ut omnes ac singuli viritim sententias dicant, adeoque, quod maiori parti placuerit, spectari debere, iam olim contenderunt. [Note: Idem ibid.] Cuius sententiae fundamentum in ipsis Imperii Recessibus [Note: Recess. Imperii de Anno 1582. §. Da dan die sachen. Recess. Imper. de Anno 1594. §. eod.] reperimus.
Ex quibus textibus simul constat, quod Imperator non dimidiam concludendi facultatem habeat; sed, si paria sint dissentientium inter se Ordinum vota, auctoritate demum suâ rem componat, Soll alles in gesambten gemeinen Rath, auch in beysein Vnserer Keyserlichen Commissarien, verrichtet, decidiret, vnd beym mehrern gelassen werden. Solten aber paria vota, in einer oder mehr sachen, über versehens fürlauffen, deren man sich ja nicht vergleichen könte, da dan dasselbige an Vns, durch Vnsere Keyserliche Comissarien gelangt, seind Wir des Gnedigsten erbietens, Vnsere Keyserliche resolution darüber zueröffnen.
Idem ergò in Comitiis dicendum est: Alioqui paveri quidam Ordines in Conventu Deputatorum, maiore Libertate, quam universi simul, in Imperii Comitiis congregati, gaudebunt.
[Note: V.] V. Si ius omne Imperii pro dimidiâ parte penes Imperatorem est, nec eo absente, nec contradicente, quicquam decerni potest: Imperator enim, Ordinibus omnibus exaequatus, quicquid illis visum est, aut contradictione suâ annullat, aut absentiâ suspendit.
Atqui, ab Ordinibus procedi potest, etiam absente Imperatore, si is non compareat: Wir kommen in derselben Zeit, oder nicht, soll nicht desto minder, durch die Chur Fürsten, die
Zwölff obgedachte Fürsten, vnd des Reichs Rath fortgangen werden. [Note: Ordinatio Regimenti de Anno 1500. tit. das Regiment mag die sechs Churfürsten etc.]
Quod, in particulari Ordinum quorundam deputatorum Conventu constitutum, in universalibus Comitiis multò magis obtinebit.
Similiter etiam, dissentiente Imperatore, ab Ordinibus concludi potest. Ut Anno 1524. Noribergae accidit: Ubi contra Caesaris voluntatem, qui Wormatiense Decretum strictim observari, per Iohannem Haunartum, Legatum suum, postulabat, ab Ordinibus aliud, et diversum, à Wormatiensi, Decretum factum est. Quod quidem Carolus V. improbasse, graviterque eapropter Ordines incusasse legitur: [Note: apud Sleidan. lib. 4. histor.] Recusare tamen non potuit, quin consensu et sigillo suo illud firmaret. [Note: Recessus Imp. de Anno 1524. §. darauff so gereden.]
Plus ergò in Comitiis Ordines Imperii possunt, quam Imperator.
[Note: VI.] VI. Etiam in ipsis Comitiis, exsistente casu, quo, non secundum Classes, sed votorum numerum concluditur, et Imperator cum Ordinibus in concludendo concurrit, numquam illi plus, quam unum votum, conceditur.
Exempli gratiâ; quandò Decreta Imperii in Recessum rediguntur, ac Deputatis Imperii publicè in eum finem praeleguntur, ut emendent emendanda, et corrigenda corrigant. Tunc enim in Ordinum Deputatis, eadem fere proportio, quae in consultatione observatur: Ut Electorum quidem Senatus sex suffragiis polleat; Principum totidem; (hae enim duae Classes sibi invicem potentiâ aequales sunt) Civitatum, duobus tantum; (secundum quam proportionem haec Classis, etiam reliquis, potentiâ et auctoritate, cedere videtur) Imperator tandem, cuius eadem in corrigendo, quae in concludendo ac decernendo
potestas esse debebat, per Commissarios suos, votum conclusivum habet. [Note: Auctor des warhafftigen Berichts, wie es heutigs Tags, auff Reichsversamblungen gehalten wird, quem refert Limnaeus lib. 1. de iure publ. c. 1. n. 195.]
[Note: VII.] VII. Et ultimò, quod dimidia Comitiorum potestas perperam Imperatori ascribatur, ex eo firmamus: Quia licet absentibus quibusdam, legitime tamen vocatis, Ordinibus, praesentes nihilominus cum Imperatore concludere possint, Decretaque praesentium ligent absentes; [Note: Recessus Imperii de Anno 1542. §. wir quch Churfürsten. et §. sequ. Recessus Imperii de Anno 1542. §. vnd daß aber in diesem.] sive plane ad Comitia non venerint, sive ante finita Comitia recesserint: [Note: Reink. lib. 1. cl. 5. c. 8. n. 77.] Ne paucorum absentia, sive necessaria, sive fortuita, debilitet, quod a maiore parte salubriter fuerit constitutum; [Note: l. 46. C. de decurion. lib. 10.] Attamen regula ista, quod absentum nulla habeatur ratio, non simpliciter, verum ita accipienda; si maior, scilicet, Ordinum pars in Comitiis praesentes sint: Tunc enim minoris non habetur ratio.
Quod si magna, vel maxima pars Ordinum absit, Imperatori, cum paucioribus praesentibus, in absentium, sed plurium, praeiudicium statuere, nequiquam licet.
Ita Anno 1546. evenit Ratisbonae: Ubi Carolus V. expresse confessus est, daß er, auß mangel der abwesenden Chur Fürsten, Fürsten, vnd Stände, vnd daß auch etliche Fürsten, auß ihren Ehehafften, vnd Nodturfften, mit seinem Vorwissen, vnd gnädigen Bewilligung, vnd darneben auch der Protestierenden Chur Fürsten, Fürsten vnd Stände Bottschafften, gar nahe alle, ohne sein Vorwissen vnd Erlaubnus wiederumb anheimb gezogen, an seinen, vnd des Reichs obliegen, vnd sachen, mit den übrigen gegenwertigen Fürsten vnd Ständen, vnd der abwesenden Räthen vnd Bottschafften, mit Nutz vnd Frucht ferner nicht verfahren vnd handlen habe mögen. [Note: Recessus Imperii de Anno 1546, §. diewetl wir aber.]
Quam potestatem utique haberet Imperator, si totius
potestatis dimidia pars eius propria esset: Iunctis enim praesentium, licet pauciorum, Ordinum suffragiis, cum dimidiâ suâ parte, iam plus haberet, quam dimidiam potestatis partem; et absentes ordines, praesertim contumaciae reos, licet numero plures, pondere ac auctoritate superaret.
PRopositis sententiae nostrae fundamentis, ordo quoque postulat, ut rationes, quibus communis, et contraria Doctorum opinio nititur, examinemus.
[Note: Communis opinionis fundamento primo respondetur] Illa autem unica haec fere est: Quod Constitutiones Imperii, iure contractus fiant, seu per modum conventionis, inter Imperatorem et Imperii Ordines; ad quam conventionem utriusque consensus necessarius sit.
[Note: In Legumlatione conventio adhiberi consuevit] Sed meminerimus, in publicis rebus, praesertim Legibus rogandis, et nunc, et olim, formam contractus, dicis causâ, adhiberi solitam: Nec ex eo tamen statim praesumi, aut argui, divisam Legum ferendarum potestatem.
Sic, adhuc hodie in Poloniâ, Regni Constitutiones per conventionem fieri dicuntur: [Note: Statuta Regni Poloniae a Ioh. Herburte de Fulstin edita sub tit. Constitutio.] Nec tamen ideo, Regis potestatem, et Ordinum exaequatam esse, quisquam Polonorum dixerit, opinor.
In Republ. Romanâ, Leges olim et Plebiscita, per stipulationem, quae et ipsa conventio est, perficiebantur. Rogabat enim Magistratus Populum, aut Plebem; vellet, iuberetve, Legem, vel Plebiscitum ita fieri? Quae rogatio omnium Legum fons, caput, et origo dicitur. [Note: Gellius lib. 10. noct. attic. cap. 20. Cic. pro Caecinnâ. Alex. ab Alex. lib. 6. genial. dier. cap. 23.] Cui Populus, vel Plebs respondebat. Unde Lex Rei publ. sponsio appellatur, [Note: lib. 1. de Legibus.] hoc est, stipulanti, vel interroganti facta promissio. [Note: lib. 2. et 3. de Sponsal.]
Nec tamen ex hac causâ Magistratus, cum Populo, aut Plebe, in Legum ferendarum auctoritate, aequali temperamento concurrisse, dicendus est.
Pari ratione, quod per modum contractus, seu conventionis, inter Imperatorem et Ordines, Constitutiones Imperii fieri dicuntur, intelligendum est.
Imperator enim, si quid è re publicâ esse existimat, proponendo rogat Ordines: Hi verò, si Imperio utile id existimaverint, consentiunt et concludunt.
Si quis tamen hanc ultroque citroque obligationem nimis urgeat, illi respondemus: In conventione isthac Imperatorem Ordinibus omnibus opponi quidem, non verò, ut universis, seu, unum corpus constituentibus, sed ut singulis. Ut ita Imperator, si ex oppositione isthac aequalitatem colligas, non plus, quam singuli Ordinum, potestatis, habiturus sit.
Ordines autem omnes, ut singulos, in hac conventione potiùs, quam, ut corpus aliquod considerari, ex eo patet, quod in antiquioribus Imperii Recessibus, sub istâ conventione, seu synallagmate, ab uno latere ponatur, Imperator non vero eo tantum respectu, quo Imperator est, sed etiam, quo tamquam Dux Austriae consideratur: Imo Imperator ac Domus Austriaca. Ab altero latere, reliqui Imperii Ordines. Verbinden, verpflichten, versprechen, für Vns, vnd Vnsere Nachkommen am Reich, auch Vnser Erben vnd Erbliche Lande, solche Ordnung etc. fest zuhalten etc. dessen zu Brkund haben Wir, als Romischer Köniz, vnd Ertzhertzog zu Oesterreich, Vnser Königlich Insiegel an diesen Brieff thun hencken. Vnd Wir, von GO Ttes Gnaden Berchtold etc. [Note: Ordinatio Regim, de Anno 1500. §. sin. Recess. Imper. de Anno 1518. §. sin.] Item, Hierauff gereden vnd versprechen Wir, König Maximilian, für Vns, vnd Vnser Nachkommen, Römische Keyser vnd König, vnd auch Vnser Erben vnd Nachkommen, Ertzhertzoge zu Oesterreich, diese obgeschriebene Ordnung etc. getrewlich und
festiglich, so viel Vns, als Römischen König vnd Ertz-Hertzogen zu Oesterreich berürt, vnd berühren mag, zuhalten, vnd Wir Chur Fürsten, Fürsten. [Note: Recess. Imper. de Anno 1500. in sin.] Iterum versprechen Wir, so viel Vns, als Römischen Keyser, auch Vns vnd Vnsern lieben Sohn Carolen, König zu Hispanien etc. daß Wir Vns hierin mächtigen, als Ertz-Hertzogen zu Oesterreich, vnd Hertzogen zu Burgund, berührend, zuvollnziehen, ohn alle gefährde; Des zu Vrkund, haben Wir, als Erwehlter Römischer Keyser, vnd auch als Ertz-Hertzog zu Burgund, Vnser Keyserlich Insiegel an diesen Abschied gehangen. [Note: Recess. Imper. de Anno 1518. §. sin.]
Idem adhuc semel à Carolo V. factum est; [Note: Ordinatio Regim. de Anno 1521. §. sin.] posteà semper omissum: Licet eadem formula, sequenti tempore, in medio Imperii Recessu [Note: Recess. Imper. de Anno 1542. §. würde sich aber jemandt.] reperiatur, Haben Wir, sambt den obgemeldten Keyserlichen Commissarien im Nahmen der Römischen Keyserlichen Mayt. vnd für Vns selbst, für Ihrer Keyserlichen Mavt. vnd Vnser Erbland, Vns mit Chur Fürsten, Fürsten, vnd Ständen, verglichen, vnd vereinigt.
Iam, ut ad propositum nostrum haec applicemus, si in hac conventione Ordines IMperii ut corpus aliquod consideremus, Domum Austriacam, ut membrum, à corpore suo divelli, imò corpori suo opponi, necessum est: Quod ne fiat, melius est, ut Imperatorem, et Domum Austriacam, tamquam singulos, Imperii Ordinibus, ut singulis, opponi, dicamus.
Quin et, si conventio isthaec Legum ferendarum potestatem aequaliter dividet, inter eos, qui hinc inde se obligarunt, et synallagma, seu ultrò, citroque obligationem inter convenientes constituet; sequitur, quod dimidia illa potestatis pars, quam Imperatori vulgò tribuunt, non ad solum Imperatorem, quà Imperator est, sed et quà Dux Austriae, imo ad IMperatorem ac Domum Austriacam pertineat: Quodque Imperii Ordines universi,
non solùm Imperatori, verùm Domui quoque Austriacae, per hanc conventionem obstringantur.
Quae certè huius Domus insignis, prae aliis, etiam Electorum, Familiis, esset praeeminentia: Imo videretur, ex hoc fundamento, aliquid hereditarii iuris sibi vindicate posse, in Imperatoriam dignitatem.
Sed posterius falsum est: Nec Austriaca Domus plus, quam aliae Familiae, auctoritatis et potestatis, in Imperio, de iure, aut habet, aut hucusque unquam habuit.
Ergò nec prius necessariam inducit consequentiam: Adeoque illud, ex mutuâ conventione, et hinc, inde contractâ obligatione, imbecille ac verè stramineum argumentum est.
[Note: Responderunt secundo Fundamento] Quod verò Ordines, inter se concordes, Constitutiones, statim promulgandas, pro iure suo ac Imperio, Imperatori non iniungam, sed ubi, quod Ordinibus placuit, Imperatori per selectos expositum est, tamdiu, replicando, duplicando, triplicando, quadruplicando etc. procedatur, donec tandem, hoc modo, res, velut amicâ quâdam compositione, transigatur; etc. vel Imperator in Ordinum, vel hi in illius sententiam concedant, atque ita, quod in commune placuit, Decreti demùm Comitialis, ac Legis habeat vigorem: [Note: Paurmeist. d. lib. 2. de iurisd. c. 2. n. 504 edit, poster. Reink. d. lib. 10 cl. 5. c. 8. n. 55.] Id non ad antiquae tantum Maiestatis imaginem (quam ubivis Imperatori Ordines reliquerunt) conservandam, ne, nudo saltem ministerio Imperatorem fungi, manifestò cuivis appareat; sed etiam, ut, Imperatore in contrariâ, aut diversâ ab Ordinibus, opinione exsistente, proposita materia, per rationes, pro et contrà decidendi, hinc, inde ventiletur, sique forsan quid ab ordinibus nondum satis adhuc perpensum aut perspectum fuerit, meliùs declaretur, ac si opus sit, emendetur, fieri dicimus.
Quod si, unanimiter ac perseveranter, non obstante Imperatoris dissensu, Ordines inter se consentiant, Imperatorem
ipsorum voluntati repugnare non posse, sed, quae ipsi promulganda decreverunt, promulgare teneri, firmiter nobis persuasum habemus.
Si quid tamen ex hoc amico, inter Imperatorem ac Ordines, tractam, praeiudicii Imperio ortum hucusque sit, aut imposterum oriri possit; id ex hac ipsâ communi Legistarum, vim Comitiorum non satis capientium, opinione initium traxisse videtur. Quà etiam, ordines Imperii persuasi, foedâque Status sui ignorantiâ decepti, Austriacae Familiae, iam longè ultrà saeculum in Imperatoriâ dignitate pedem figente, plus, quam oportebat, indulserunt; et, ut alia multa, ita hanc etiam consuetudinem, suae Libertati, ac Comitiorum dignitati exitiosam, induci passi sunt.
Stat ergò nobis fixa sententia, contra communem omnium, sive opinionem, sive errorem: Ordinibus solis, in Comitiis competere, et consultandi, et decernendi potestatem; Imperatorem verò, quà Imperator est, aliud nil de iure habere, quam deliberationis, seu consultationis directorium, et ultimum decisivum votum. Id quod tanti momenti non est, ut, aut Ordinum potestati multum detrahat, aut Imperatoris Maiestati multum addat.
Nam aliis in Comitiis, et apud alios gentes, Regis Maiestas in eo potissimùm elucet; cum potest, quae cuiusque sententia in Senatu melior, non numero, sed pondere diiudicare. [Note: Bdin. lib. 3. de Republ. c. 1.] Quod in nostris Comitiis locum non habet.
Quare pessimè isti faciunt, qui consueta Germanorum Comitia, ex illorum, quae tempore Romuli, et antiquorum Regum Romanorum haberi solita sunt, Comitiorum iure metiuntur: Et cum antiquo Romano Senatu, ac Consilio Imperatorum Romanorum, hodiernos Imperii Ordines, comparare, praesumunt.
Quia, ut isti pars corporis sui, a Iustiniano dicitur; [Note: l. 5. pr. C. ad L. Iul. Maiest.] ita etiam Imperator hodie cum Imperii Proceribus corpus unum
constituat. [Note: Recessus Imperii de Anno 1512. in princ.] Itaque, ut quondam, per ista Comitia ac Senatum, Regum seu Imperatorum Maiestati nihil fuerit detractum; ita nec hodie quicquam derogari, autumant.
Et, quemadmodum in domesticâ vitâ Paterfamilias, licet ex Uxoris consilio familiae Leges praescribat, eamque participem gubernationis faciat, et cum filiis operetur in commune bonum, attamen se non spoliat suâ auctoritate: Sic Imperatorem, inquiunt, [Note: Bernh. Zieritzius in not. ad Caroli V. Constit. crimin. ad prooem. vers. cum Electoribus, Principibus et Statibus etc.] quamvis communicato consilio Procerum omnia agat, non propterea se exuere omni potestate, aut cum ipsis communicare potestatem.
Nam similia haec plane dissimilia esse, et toto caelo distare, ex iis, quae in medium hucusque protulimus, manifestum est.
IAm, excusso Comitiorum iure, ad ipsa Maiestatis Iura, quae universis Ordinibus Imperii, quatenùs illi in Comitiis unum corpus constituunt, competunt, specialius explicanda, facimus transitum: Inter quae, duo praecipua sunt, in quibus ipsa Maiestatis essentia potissimùm consistit; nempe, Legibus esse solutum, et Civibus, seu Subditis Leges ferte.
[Note: Legibus soluta potestas Maiestatis propria] Haec duo indubie eius propria sunt, qui principem in Republ. locum obtinet: Is enim Leges dat, non accipit, nisi a summo DEO. [Note: Clapmar. lib. 1. c. 11.]
Et sanè, Principem Legibus solutum esse, imò Legem animatam in terris, cui et ipsas DEUS Leges subiecerit, antiqua Iura apertè docent. [Note: l. 31. de Legibus Nov. 105. c. 20]
[Note: Communites hodie Imperatori tribuitur] Nec segniter ad Imperatorem nostrum ista applicant legicrepae nostri Politici; qui nefas esse putant, [Note: Reink. lib. 1. cl. 3. c. 12. n. 3.] asserere, quod Imperator noster Legibus solutus non sit. Imo, ex Plenitudine Potestatis, eum, supra Ius, extra Ius, et contra Ius, omnia facere; eique, cur ita facis, nec dici, nec opponi quicquam posse, contendunt: [Note: Ex Prukmanno Matth. Stephani lib 2. de iurisd. parte 1. cap. 1. membro 2. n. 11.] Atque eius potestatem ita esse anomalam, ut nullis Legibus frenetur. [Note: Baldus consil. 327. col. 5. lib. 1. Marcus Mantua loc. commun. lib. 1. cap. 2.]
[Note: Sed quomodo, variae opiniones sunt] Sed si accuratius in ista inquiras, tanta fere animorum et sententiarum, quanta cerebri varietas apparet.
Ius quidem divinum, naturale, ac Gentium, uno paene omnes ore excipiunt: Cum enim id ab hominibus, nec constitutum sit, nec mutari possit, [Note: §. paenult. Inst. de iure nat. gent. et Civ.] sed à superiore aliquo, nempè, DEO Opt. Max. originem trahat; nullus hominum, nec Princeps, nec alius quispiam, ab eius observantiâ iure se eximet.
Circa Ius positivum, alii, inter vim coactivam, et directivam distinguunt: Alii, quod cum eodem ferè coincidit, Leges, non de necessitate, sed de honestate tantum, Imperatorem ligare, statuunt.
Cum digna sit vox Maiestate Regnantis, Legibus alligatum se profiteri; et maius Imperio, submittere Legibus Principatum. [Note: l. 4. C. de Legibus.] Decet namque tantae Maiestati, eas servare Leges, quibus ipse solutus videtur. [Note: l. 23. de Legat. 3.] Unde Severus et Antoninus quoque, rescripserunt. [Note: §. ult. Inst. Quib. mod. testam. infirm.] Licet Legibus soluti simus; attamen Legibus (ex honestate scilicet) vivimus. Idque factum est, salvâ Maiestatis reverentiâ, quod Imperatores spontaneo motu, non dedignati sunt, sibi, cum privatis, ius esse commune. [Note: Impp. Theodos. et Valent. in l. fin. C. Theodos. de appell.]
Principem tamen, ut DEI ministrum (qui, ex aphorismo Theologorum, omnia posse dicitur, quae vult, et velle potest) ad DEI voluntatem optime se conformare, scribunt: Iustitiaeque
plenum, id demum velle, praesumi, quod iura volunt; nec censeri, illud sentire, quod permissum non est, aut iniustitiam importat.
Sed iam id in quaestione haud est; utrum Princeps velit servare Leges, aut in dubio praesumatur? Verum, si aperte contra Leges nitatur; num eius voluntas intra Legum repagula coerceri possit?
In quo casu superior cessat praesumptio: Nec in apertis ullus locus est ampliùs coniecturis. [Note: l. 137. §. 2. de Verb. oblig.]
Itaque alii iterum ab initio Leges fundamentales hic excipiunt: Et Legibus, merè privatis, circa privatorum ius, seu privata negotia, occupatis, Imperatorem demum solutum este, volunt.
Quam assertionem quidam rursus, in illis Legibus, quae ratione, vel aequitate naturali nituntur, sublimitant et restringunt; hisque eum solutum, negant.
Ut ita Plenitudo ista Potestatis Imperatoriae, quam hi Auctores, plerique omnes, indistinctim crepant, multimodis exhausta, vix semiplena, imò paenè vacua relinquatur.
[Note: Nostrâ sententiâ antiqui Imperatores Legibus soluti fuerunt.] NOs, nullâ inter Leges factâ differentiâ, priori sententiae, quae inter directivam, et coactivam vim, seu inter necessitatem et honestatem distinguit, ratione antiquorum Imperatorum, sane astipulamur: Qui id sibi usurpârunt, quod antè, Civium Romanorum datum est nemini, ut soluti Legibus esse dicerentur; hoc est, omni Legis necessitate liberati, nec iis, quae scripta sunt, subiecti. [Note: Dion. lib. 53.]
Nam, qui et ferendarum, et universaliter abrogandarum Legum potestatem habuerunt; quidni illi, in particularibus actibus, Legibus praeiudicare potuerint? Et, quomodò illos Legibus astringemus, qui suprà omnes Leges fuerunt?
Decorum quidem, boni exempli causâ, (cum ad Principis exemplum totus sese componat Orbis) Imperatoribus fuisse, non iniuriâ arbitramur, etiam mere civiles, et suasmet servare Leges: Sed si illis, extra Legum limites evagari, libuit, nemo fuit, qui eos coërceret; nec enim rationem actionum suarum ulli reddere tenebantur, nec ulli iudicio erant obnoxii.
Hactenus itaque admittimus, quod adhuc de Friderico Imperatore Poeta scripsit: [Note: Guntherus Ligurinus in eiusdem vitâ.]
-- Nihil, ut verum fatear, magis esse decorum,
Aut regale puto, quam, Legis iure solutum
Sponte tamen Legi sese submittere Regem.
[Note: Imperator hodiernus non est] In Imperatore autem nostro omnia secus sese habent. Is enim, non tantum honestate exigente, legibus obsequitur, sed ad Legum obsequium, praecisâ necessitate astrictus est.
Nec fundamentalibus tantum Imperii Legibus, inter quas eminet Caesarea Capitulatio, sed integris Imperii Recessibus (in quibus, praeter Leges fundamentales, multa etiam, quae privatorum negotia concernunt, continentur) iure contractus, ut inter omnes convenìt, perinde ac ipsi Ordines singuli, obligatur.
[Note: Imperatori certus modus in Capitulatione praescriptus] Et sanè, quod Leges fundamentales ac Capitulationem attinet, iis Imperator quam arctissimè sub iuramento astringitur, adeò, ut etiam coërcitioni Procerum Imperii subiectus sit; qui hos illi cancellos praescripserunt.
Quorsum notabilis ista Electorum, Saxonis et Brandenburgici, protestatio, de Anno 1623. quae omnem, Legibus solutam, potestatem ab Imperatore removet, spectat.
Cum enim ceteri Electores ac Principes adulatoriâ nimis loquendi formulâ in Conventu Ratisbonensi, dicto anno habito, uterentur, Man were zwar nicht gemeinet, Ihrer Keyserlichen Mayt. Gewalt zu disputiren, hielte sich ober darneben gentzlich verstchert,daß Sie, das jemge inobacht zunehmzn, geneigt, wz Sie in Ihrer, den Chur Fürsten über gebenen Capitulation Allergnädigst zugesaget, Welches alles man, ohne Masgeben, gegen
Ihrer Keyserlichen Mayt. wegen der Chur Fürsten praeeminentz und auctoritet, in Vnterthänigkeit zu referiren, zusagen, und zuerinnern, für nothwendig vnd gut geachtet: [Note: Chur: und Fürsten resolution auff Keyserliche proposition zu Regenspurg 20/30 Ian. d. Anno. apud Lundorp. tomo 1. actor. publ. lib. 6. cap. 152. p. 1068.] Hi duo Electores cordatè, eo tempore contrà senserunt, [Note: Chur: und Fürsten relation über etliche Puncten der Keyserlichen preposition ibid. 17. Febr. d. An. apud Lundorp. ibid. c. 154. p. 1077.] Weil da Wörtlein, ohne Masgebung, injüngster, also Vnterthänigster, relation, darzu gesetzet, fönnen Ihre Chur Fürstliche GGn. solches nicht nachgeben, sondern theten es wiedersprechen, in deme, das (ohne masgebung) und die Capitulation nicht beysammen stehen könten. Dann worzu Ihre Beyserliche Maytt, durch die capitulation verbunden, das were derselben ohne masgebung nicht heimbzustellen, würde auch dadurch die Churfürsiliche Hocheit, praeeminentz, und Würde nicht conserviret.
[Note: Capitulationis nostrae ab aliorum Regnorum Capitulationibus differentia] Notanda autem hic insuper est, Capitulationum in aliis Regnis, ab Imperii nostri Capitulatione, differentia.
Licet enim nullam ferè ita Bardam, ac stupidam gentem esse, fateamur, quae non Regem suum, ad fidem et tutelam Regni, sub certis conditionibus iurandam, sub initium regiminis adigat: [Note: Ex Hotomanno Reink. lib. 1. cl. 3. c. 9. n. 20.] Eiusmodi tamen Leges, ut Petrus Gregorius notat, [Note: lib. 7. de Republ. c. 19.] à Populo Regi dictae, non valdè tutae sunt, quandò post fundatum et stabilitum Regnum, innovari possunt; etiamsi in eas, ab initio, nuper in locum demortui subrogatum, Regem iurare cogat Populus.
Idque, tum quia Status Monarchiae repugnet quae non patitur sibi dari leges, alioqin summa ei non est potestas: Tum etiam, quod illud axioma sit Regnantium; penes eos esse potestatem, penes quos armorum ius est.
Exemplum Margareta, trium septentrionalium Regnorum Domina, nobis praebet. [Note: Iohannes Magni lib. 21. histor. Suetic.] Quae cum, in Sueciâ, contra
Capitulationem multa tentaret; Proceres, iusiurandum illi obicientes, haberentne diplomata conventionum, interrogavit: Illis autem, se habere, et quidem probè asservare, respondentibus, ait. Suadeo ego vobis, ut literas datas diligenti custodiâ observetis: Nos autem Castra, Civitates, et omnes Regnorum nostrorum partes, diligentiùs observari, faciemus.
Quod verò Capitulationes istae lubricae sunt, hoc eâ de causâ provenit, quia in solâ Principis religione, ac conscientiâ fundantur; nec, in vero Regno, harum Legum, et Capitulationis, ulli sunt custodes.
[Note: Imperium nostrum habet Capitulationis custodes] In Imperio nostro longè diversa huius rei ratio est, nec illi ipsi Legum fundamentalium, ac Capitulationis custodes desunt: Custodes enim hi sunt, cùm omnes Electores simul; tum imprimis, eorundem Electorum primicerius, Comes Palatinus Rheni.
Quapropter Imperator, sive Rex Romanorum, toti Electorum Collegio, nomine Imperii, ad rationes actorum reddendas, [Note: et Iudicem.] ut supra monuimus, astringitur: Et, in specie, Comitis Palatini Rheni, Sacri Imperii Archidapiferi, Electoris Principis, iudicio est obnoxius; coram quo, super causis, pro quibus impetitus fuerit, habet respondere. [Note: aurea Bulla c. 5. 5. fin.]
Ut ita hodiè Imperatori de se gloriari non liceat, quomodò Antonino olim Philosopho licuit: [Note: Xiphil. in eius vitâ] Nemo, nisi solus DEUS, Iudex Principis esse potest.
Quia autem alium, praeter DEUM, Iudicem pati cogitur. Imperator, certissimum indicium id est, non habere eum Legibus solutam potestatem: Quippe nullum alium Iudicem habent, sed in propriâ causâ Iudices esse possunt, quibus ab immortali DEO, rerum omnium arbitrium, Legibus solutum, conceditur. [Note: Bodin. lib. 3. de Repub. c. 6.]
[Note: Iudicium hoc Palatini firmatur] UT autem de Electoris Palatini hoc privilegio
paucis quoque agamus; sunt, qui Domus Austriacae, aut Imperatoriae potentiae nimiùm studiosi, controversiam de eo Palatino moveant. [Note: Auctor Iustitiae Caesareae propos. 18. Christian Gottlieb von Friedberg im newen Calvinischen Model des Heil, Romischen Reichs.] Quibus clarum Aureae Bullae textum nos opponimus.
Textum hunc antagonistae nostri [Note: dd. locis.] nequiquam in alium sensum detorquere conantur: Quod nempè Aurea Bulla haud ullum ius Palatino tribuat, sed consuetudinem istam, cuius mentio fit, in medio relinquat; et, si quod ius ex illâ Palatinus habet (id quod Lex neque affirmet, neque neget) extra Aulam Caesaream usum eius adimat.
Sed, utut verba textus, de istâ consuetudine, dubitanter ac relativè concepta sint, (sicut, de consuetudine introductum, dicitur) attamen, quicquid, eo tempore, dubitationis superese poterat, per Aureae Bullae sanctionem, et expressam hanc dubiae consuetudinis confirmationem, sublatum est.
Claris enim verbis sancitur: Quod Imperator, sive Rex Romanorum, super causis, pro quibus impetitus fuerit, habeat, id est, teneatur, sicut de consuetudine introductum dicitur, coram Comite Palatino Rheni, Sacri Imperii Archidapifero, Electore Principe respondere.
Cum Aureâ Bullâ. concordat Speculum Suevicum, [Note: lib. 2. c. 43. §. 6.] Wan die Fürsten den König wollen beklagen, das sollen sie thun vor dem Pfaltz graffen.
Nec ipsi, è Domo Austriacâ, Imperatores id infitiati sunt. Nam Fridericus Imperator, eius nominis III. privilegia Helvetiorum rata habere noluit, sed causam, aut arbitris decidendam, aut, si mallent, coram Praefecto Praetorii Rhenani, ubi omnes Imperatoris causae controversae decidi soleant, tractandam, dixit; ut Gerhardus de Roo, Austriacarum rerum Scriptor, auctor est. [Note: lib. 5. histor. Austr.]
[Note: Imperator coram Palatino convenitur, tamquam Imperator] Et quidem convenitur Imperator coram Palatino, ratione
officii, tamquam Imperator; si Status aliquis Imperii, iudicialiter, aut extraiudicialiter, ab ipso gravatus fuerit: Non, tamquam Archi-Dux Austriae, aut alius Imperii Princeps, ut adversarii nostri sentiunt. [Note: Auctor Iustitiae Caesareae Imperialis d. loco.] Hoc enim respectu etiam in Camerâ citari, ac conveniri potest; nec singulari hoc iudicio est opus. [Note: Reink. lib. 1. cl. 2. c. 2. n. 163. et cl. 4. c. 5. n. 3.]
[Note: Ab eodem Palatinus aliquandò appellatus] Itaque legimus, ab Imperatore ad Palatinum fuisse provocatum: Quemadmodum Fridericus, Burggravius Noribergensis, à sententiâ Caroli IV. Rupertum Palatinum appellavit; qui etiam appellationem suscepit, sententiamque, ab imperatore latam, reformavit. [Note: Bedencken, ob die Churfürstliche Pfaltz in causis gravatoriis des Keysers Richter sein könne.]
[Note: Palatinus eius Iudex est, etiam in causâ malè administrati Imperii et in puncto depositionis] Neque, in civilibus tantum, et pecuniariis causis, ut quidam autumant, [Note: Gilhausen in arbore iudic. c. 1. p. 1. §. 8. n. 9. Reink. d. c. 5. n. 5.] sed et, si de Statu, vel malè administrato Imperio ratio exigatur, et de Imperatore deponendo agatur, Palatinus, competens Imperatoris Iudex esse videtur.
Ita, in remotione Adolphi Imperatoris, Moguntinus Pontifex, Saxoniae atque Brandenburgii Praesides, Legati Regis Bohemiae, Regulum Saxonum, arbitrum honorarium (quippe Rudolphus, Praefectus Praetorio Rheni, Rectorque Boiariae, cuius munus est, veluti de querimoniis, adversùs Caesarem delatis, cognoscere, iusque dicere, sententiam pronuntiare, venire recusârat) ceperunt, tribunali imposuerunt, Adolphum accusârunt, deinde Senatus consulto in ordinem redegerunt, et à fastigio deturbârunt. [Note: Avent, lib. 6. Annal. Boi.]
Ita, cum tempore Alberti Austriaci, quidam Electores Imperii, praecipuè Ecclesiastici Principes, ob diversa discidia, in eundem Albertum Regem, varias coniurationes ac simultates attentarent, dicentes; Adolphum, Dominum suum in Bello peremisse, ideoque regiâ Albertum dignitate indignum
censerent: Eam ob rem, ceteri Principes primarii, in Regno germaniae, Rudolphum, Palatinum Rheni, Imperii Iudicem Statuerunt; ut deinceps, futuris temporibus, suâ industriâ, hoc officium peragere deberet. Ex quâ consuetudine Reges Romanorum, moverentur, ne aliquod malum, vituperatione dignum, in Regno molirentur, ac indigni Imperie, iudicarentur: Ut Hartmannus Schedel, Noribergensis, scribit. [Note: in historiâ 4. mundi aetatum, aetate 6. sub Alberto Rege.]
Eisdem paene, sed Germanicis verbis, Hartmanni Conterraneus, Georg Alt, referente Goldasto, [Note: in rationali Constit. Imper. p. 99.] Darumbsetzten die andern Fürnembsten Fürsten, Teutscher Nation, Hertzog Rudolphen, Pfaltz Graffen bey Reyn, zu einem Richter des Römischen Reichs, also daß Er hinfüro, zu künfftigen Zeiten, auß seiner Dapfferkeit, dasselbe Ambl vollführen solte: Auff daß die Römische Römge bewegt würden, nichts Vbels, oder Scheltung würdigs im Reich fürzunehmen, dadurch sie der Römischen Röniglichen Socheitz Vnwürdig geschögt werden möchten.
Ad eundem sensum quoque, Heinricus Monachus Rebsdorffensis, [Note: In Chron. quem refert Iustus Asterius in exam. Comit. Ratisbon. An. 1636.] albertum Austriacum, ad Rudolphum, Comitem Palatinum Rheni, delatum, Electores deponi petierunt; eligentes ipsum pro Iudice Regis, asserentesque, id muneris, ad Comitem Palatinum pertinere: Quod sit officium Palatinae dignitatis, ex quâdam consuetudine, de causis cognoscere, quae ipsi Regi moverentur.
[Note: Illud tamen solus, sed in Comitiis, et pleno Senatu] Illud tamen in hoc Iudicio observatum dignum est, quod Comes Palatinus, non alibi, quam in imperiali Curiâ, ubi Imperator, seu Rex Romanorum praesens exstiterit, id exercere possit. [Note: Aurea Bulla d. c. 5. § fin.] Hoc est, ut nos explicamus, in ipsis Imperii Comitiis, et pleno Ordinum Imperii consessu.
Nam imperialis Curia, aliquandò quidem, Aureae Bullae stilo, Aulam Imperatoris denotat: Unde ministri Imperatoris
(die Hoff Diener) vocantur, Imperialis, vel regalis Curiae quottidiani ministri; [Note: tit. 25. §. sicut autem.] et Officiales Imperialis seu regalis Curiae; [Note: tit. ult §. 1. et 2.] eiusque aulicus Cancellarius, dicitur Cancellarius imperialis Curiae; [Note: tit. 25. §. ingresso verò.] eius Aulae Magister et mareschallus, Imperialis sive regalis Curiae Magister et Mareschallus. [Note: tit. ult. §. praedictarum et duobus sequ.]
Frequentiùs tamen in totâ antiquitate Germanicâ, et ipsâ Aureâ Bullâ, Imperialis Curia designat Comitia, seu omnium Ordinum sollennem, cum Imperatore Conventum.
Hinc aliquandò simpliciter dicitur Curia; ut, Curia Metensis, der Hoff zu Metz, [Note: rubr. tit. 24.] celebrare ac habere Curiam, einen Hoff halten: Aliquandò, Imperialis, seu regalis Curia, Keyserlicher vnd Königlicher Hoff, des Heiligen Reichs Hoff: [Note: tit. 3. 4. 6, 21. 22. 25. §. regresso verò et §. sicut autem et §. quandocumque tit. ult. §. praetereà.] Aliquandò, sollennis Curia, Hochzierlicher, Hochzeitlicher Hoff; [Note: in prooem. et tit. 12. tit. 24 §. ult. tit. 25. rubr.] quandò, nemò, actus aliquis sollennis, adhibitis Imperii insignibus, expediendus venit.
Et, in hoc posteriore significatu, etiam hic accipi, putamus.
Ex quo iam infertur, quod non solus elector Palatinus, hanc cognitionem sibi vindicet, sed omnium Ordinum ea propria sit, et iudicium, in Imperiali Curiâ, hoc est, Imperii comitiis, ac pleno Ordinum Senatu peragi debeat: In quo tamen Palatinus, tamquam primarius Elector, vice Caesaris, (qui aliàs Comitiorum Praeses est, sed, in praesenti casu, tamquam in propriâ causa, Iudex esse nequit) Iudicis personam, ex antiquâ consuetudine, et Aureae Bullae privilegio, repraesentet.
Unde solvitur eorum argumentatio, qui, absurdum, putant, [Note: per c, sollicitae De maies. et elect. Auctor Iustitiae Caesareae Imperialis d, loco.] Imperatorem Palatini subire iudicium; qui ipse Imperatore inferior, eiusque Vasallus sit.
Non enim solus Palatinus, sed universum Imperium, seu
omnes Ordines, praesidente solùm et dirigente Palatino, iudicium exercent: Imperium autem Imperatore superius esse, iam suprà ostensum est.
[Note: Instantia adversariorum enervatur] Nec est, quod exemplis Regum Galliae, et aliorum Monarcharum, qui spontè, iudicio suorum officialium, sese submiserint, et, quod iudicatum fuit, efficaciter contra se exsecutioni mandari passi sint, Imperatoris Maiestatem tueatur Reinkingk. [Note: lib. 1 cl. 4. c. 5. n. 4. et cl. 2. c. 2. n. 221.]
Nam, in Imperatore nostro id merae voluntatis esse, haud ipsemet, opinor, Reinkingk dixerit: Et quicquid, aut ille, aut alii dicant, certè Aureae Bullae textus reclamat.
[Note: Palatinus non est arbiter, aut Iudex prorogatus.] Adeoque dici non potest, Palatinum ius dicere in Imperatorem per iurisdictionis prorogationem, aut tamquam electum Commissarium, et arbitrum.
Nam, etsi forsan Palatini hoc privilegium ex prorogatione ortum traxerit, Es mögen sich etwan Alte Teutsche Keyser erboten haben, wan jemandt von Ihnen beschwert zu sein, vermeinte, daß Sie ihnen nicht zu wieder sein lassen wolten, daß solcher seine Klag, bey seines Palatii Comite, oder Hoff Gerichts Praesidenten vorbrächte, vnd daß Sie, was derselbe vor recht vnd billig erkennen würde, gültig sein lassen, vnd vollnziehen wolten. Es lasse sich aber ansehen, daß zu folgenden Zeiten, nachdem die Reichs Aembter, vnd vnter denselben auch Comitis Palatini, oder Reyserlichen HoffRichters Ambt, denen, die Sie inne hatten, von den Keysern, für Sie vnd Ihre Nachkemmen, zu Lehen gegeben, vnd Erblich gemachet worden, die jennigen, se Palatini Comites Rheni waren, die alte Gewonheit, der Vaterthanen Klag, wieder den Keyser, anzuhören, als eine Gerechtigkeit praetendiret, vnd etwan auch, wan sie am Keyserlichen Hoff zugegen gewesen, durch der Keyser gutwilligkeit, erhalten vnd geübet. [Note: Christian gottlieb von Friedberg in d. tractatu.] Nam etsi hoc, inquam, largiamur,
post consuetudinem tamen hanc, Aureâ Bullâ confirmatam, prorogata amplius iurisdictio vocari non potest.
Multò minùs arbitrii seu compromissi leges et regulae hic locum reperiunt: Cum arbitrium, et prorogatio iurisdictionis partium consensu fiant, et in singulis tantum causis; unâque finitâ, ipsum quoque arbitrium, et prorogata iurisdictio exstinguantur. Elector vero Palatinus, ex antiquis moribus, Aureâ Bullâ confirmatis, adversus Imperatorem, quotiescumque is impetitus fuerit, fundatam habet iurisdictionem; et, nolens, volens, coram illo respondere habet, sive tenetur Imperator. Quae non exigua est Domus Electoralis Palatinae excellentia. [Note: Thomas Hubertus Leodius in vitâ Friderici II. Palatini lib. 1. circa fin.]
Concludimus tandem ex his omnibus: Imperatorem, cum non in leges Imperii tantum iuret, et ad observantiam Recessuum Imperii, iure contractus, obligetur, sed etiam rationem perperam gestorum reddere teneatur, adeò ut, non coerceri tantùm, sed et planè exauctorari possit, et denique Iudicio Imperii Palatino praesidente, sit obnoxius; tam quoad vim coactivam, quam directivam, tam de necessitate, quam honestate, Legibus esse subiectum, adeò, ut verè Legibus solutus dici, nullo modo possit.
[Note: Legum ferendarum potestas Maiestatis propria] ALterum, praecipuum et essentiale, Maiestatis proprium est, Subditis Leges ferre universales, et latas iterùm abrogare.
Non enim aequum modò est, sed etiam necessarium,
Leges in Principis arbitrio perinde esse, ut in potestate gubernatoris, navis gubernacula; quae essent inutilia, nisi, ad omnem caeli faciem, et opportunitatem, moveri ac converti possent, quomodò Sextus Caecilius rectissimè dicere solebat: Ne ipsa navis cum gubernatore prius naufragium patiatur, quam vectores consuli possint. [Note: Bodin. lib. 1. de Republ. c. 8.]
Hinc apud Gallos, in fine Legum omnium, ac edictorum, subiecta est clausula, Quia sic nobis placuit: Ut ab omnibus intelligatur, Leges, tametsi iustas, ab unius Regis voluntate pendere. [Note: Bodin. d. loco.]
[Note: Ea antiquorum Imperatorum fuit] Id ipsum Romanorum etiam Imperatorum Maiestas olim sibi vindicavit: Nam constituto Principe, datum est ei ius, ut, quod constituisset, ratum esset, [Note: l. 2. §. 11. de orig. iuris.] et quod Principi placuit, Legis habuit vigorem; [Note: l. 1. pr. de constit. Princ. §. 6. Inst. de iure natur. gent. et civ.] imò, soli Imperatori, Leges condere, eo tempore concessum fuit. [Note: l. ult. §. 1. C. de Legibus.]
Quam potestatem, condendi Legem generalem, ut et reliqua sua reservata, Imperatorem, ne quidem, si voluerit, transferre in alium potuisse, scribunt. [Note: Lancellot. in templo omn. Iud. lib. 2. c. 1. §. 4. vers. Legem generalem condit, quem refert ac sequitur Ionath. Cluten in sylloge rer. quotid. 21. lit. 1.]
[Note: Hodiè non Imperatoris, sed Imperii est] Haec verò omnia in hodiernum Imperatorem non magis quadrant, quam si exiguo pedi ingentes aptes cothurnos. Is enim, nec, fine Procerum consensu, ullas Leges ferre, nec ullas, nisi contrariâ eorum, quorum auctoritate latae sunt, mutare, aut abrogare potis est.
Quare Imperii, et non Imperatoris Recessus dicuntur, Reichs Abschiede, et gemeiner Reichs Veschlus, aut Recessus Imperatoris ac Imperii, Vnser vnd Gemeinder Stände Abschied, [Note: Recess. Imperii de An. 1564. §. haben sie in fine.] Vnser vnd des Heiligen Reichs Constitutionen vnd Ordnungen. [Note: Recess. Imper. de Anno 1567. §. aber doch da sie.]
Nec ipsemet defunctus Ferdinandus, quamquam de facto contrarium ausus, tam effrons fuit, ut verbis id negaret.
Ita enim Legatis Circuli Franconici An. 1629. 28 Aug. respondit, Es erinnern sich Ihre Keyserl. Mayt. daß in den jenigen sachen, da man newe Gesetz vnd Constitutiones auffrichten wolle, dem im Reich herkommen nach, solches auff gemeinen Reichs Versamblungen constituiret werden solle. [Note: Thomas Maulius in Epistolâ Iconismo Aquilae Romanae annexâ.]
Quare cum Elector Saxoniae, literis de dato 28 April. anno 1629. ad Caesarem datis, multis rationibus ostenderet; Religionis negotium, ab exorti dissidii primordio, in Comitiis Imperii publicis tractari solitum, ac proinde totam, ferventem eo tempore, Edicti causam, illuc esse reiciendam: Iussu Imperatoris responderunt Consiliarii aulici, Newe Gesatz könne Ihre Mayt. nicht machen, ohne consens der sämbtlichen Reichs=Stände, man versire aber dißmahl nichtin terminis Legis ferendae, sondern Iustitiae administrandae, [Note: Ibid.]
Hinc, si quod placitum sanctionis publicae vim et effectum habere debet, inter alia requiritur, ut 1. deliberatio non in Aulâ principis, sed in Consilio Imperii, instituatur, et, quae aguntur, ad Acta ac Protocolla Imperii referantur.
2. Decretum, non in Caesareâ vel Regiâ, sed Moguntinensi, tamquam Sacri Imperii Romani Archi-Cancellariâ concipiatur.
3. non solius Caesaris, sed iunctim, Caesaris et Ordinum nomine.
4. à Cancellariâ Moguntinâ in mundum redigatur, et à Statibus praesentibus, absentiumve Legatis subscribatur.
Porro 5. non à Caesare modò, sed certis Ordinibus, omnium Ordinum nomine signetur. [Note: Burchardus parte 2. auton. c. 37. et ex eo Paurmeist. lib. 2. de iurisd. c. 2. n. 52. edit. poster.]
Cum ergò Leges universales, non, nisi in Comitiis, condi, et rursus abrogari possint: Ex iis, quae de iure Comitiorum
paulò antè disseruimus, cuinam Legum ferendarum potestas ascribenda sit, in propatulo est.
[Note: Reinkingii obiectiones] SEd hic iterum inter ceteros Reinkingk [Note: lib. 1. cl. 2. c. 2. n. 109. et seq.] omnem movet lapidem, ut ostendat: Procerum consensum tanti non esse, qui Maiestatem Imperatoris absorbere possit.
Nam I. Consilium Procerum, et Plenitudo Potestatis Imperatoriae, ut compatibilia, ponuntur, [Note: Recess. Imperii de An. 1530. §. Vndmeinen.] Auß Vnser Keyserltchen Macht, Vollkommenheit, vnd mit gemelten Vnserer gehorsamen Chur Fürsten etc. gemeinen zeitigen Rath vnd willen.
II. Proceres suffragia sua, cum contestatione subiectissimae observantiae, interponunt: Stände haben Vns zu freundlichem Vnterthänigem gefallen dewilliget, [Note: Recess. Imperii de anno 1521. §. Vnd dieweil wir. Recess. Imper de Anno 1524. §. vnd erstlich.] Haben Vns, zu aller Vnterthänigstem gehorsam, verglichen, entschlossen etc. [Note: Recess. Imper de Anno 1567. §. haben sie.] Haben, in Vnterthänigster gehorsam, Vns gebeten, vnd höchstes fleisses ersucher, [Note: d. Recess. §. darauff auch von wegen.] Haben sich Vns, zu aller Vnterthänigstem gehorsam, eingelassen. [Note: Recess. Imper. de Anno 1566 §. wiewoll dan ferner.]
III. Imperator, in Legibus ferendis, potiores obtinet partes: Ideoque illi, Legum ferendarum potestas, meritò soli ascribitur.
Ipsius enim est, Comitia habere, ac convocare Ordines: Ipsius est, deliberationis capita proponere: ipse Procerum placita confirmat: Et denique, ipsius nomine Leges promulgantur; quae promulgatio praecipuum robur, et auctoritatem iis conciliat.
[Note: Nostrae ad illas responsiones.] Et haec eorum summa est, quae Reinkingk, pro Imperatore in medium profert: Nec, iuncta inter se, tanti tamen
sunt, ut à sententiâ nostrâ, quae firmo Comitiorum fundamento nititur, nos dimoveant.
[Note: Recessus Imperii saepè haud accuratè loquuntur] Id quidem lubentissimè fatemur: Recessus Imperii interdùm minùs accuratè; imprimis autem, ubi de Plenitudine Potestatis, Imperatoris Maiestate et dignitate agitur, quoad ipsum Imperatorem, longè magnificentiùs, et speciosius, ac res ipsa requirit, respectu verò Ordinum, magis serviliter et demissè loqui, quam auctoritas eorum patitur, aut admittit.
Sed hoc aut parasitastris istis Legistis, Recessuum concinnatoribus, imputandum est: Aut communi saeculi nostri vitio, et depravato Germanici idiomatis stilo; qui, huiuscemodi nugamentis, ac inanibus ceremoniis, titulorumque ampullis, ad nauseam usque scatet.
Nam, si verborum tenorem sequamur, infitiari non possumus, ab Imperatoris parte mera praecepta esse, et imperia; ab Ordinum verò, meram oboedientiam et preces: Cum tamen, rei veritate inspectâ, Imperator, absque Ordinum consensu, ne hilum quidem possit; et Ordinum, si non maior, certè, ex omnium sententiâ, par, cum Imperatore, in Comitiis, sit potestas.
[Note: Sed res ipsa potiùs, quam verba attendemus] Nobis Bartolum hic audire lubet, qui, si non quoad verba, quoad mentem tamen eleganter dixisse fertur: [Note: teste Ludow. Vivo lib. 1. de corruptâ discipl.] De verbibus non curat Iureconsultus.
Nec veritatem rerum indaganti, verba et curialia haec, sed ipsa rerum momenta ponderanda sunt: Alioqui, si verborum cortici mordicùs inhaereamus, nucleum ipsum, aut corrumpemus, aut planè amittemus.
[Note: Plenitudo Potestatis, et consilium, compatibilia quidem sunt] Plenitudini Potestatis et Procerum consilio, optimè inter se convenire credimus: Si tamen, in Imperio nostro, nudum tantum Proceribus consilium est, et non maior quaepiam auctoritas.
Quemadmodùm veterum Imperatorum Maiestati nihil decessit, eò, quod Leges omnes, Senatus consilio fieri iussae
sunt: Quippè humanum est, si quid emerserit, quod formam generalem, et antiquis Legibus non insertam, exposcat, id in Senatu tractari; [Note: l. 8. C. de Legibus.] hoc est, humanitatis, non necessitatis, ut Baldus interpretatur. [Note: ad d. l. 8. quem refert Bodin. lib. 1. de republ. c. 8.]
Sed aliud est ultrò ac spontè Senatum adhibere in consilium: Aliud, ad id faciendum teneri.
Quin imò licet, insuper quis, de re aliquà consilium habere, seu alios ad deliberationem vocare, iure obligatus sit; attamen, habito consilio vel tractatu, à consulentium mente recedere, ei licet: [Note: c. cum olim. de arbitr.] Consilium enim non obligat eum, cui datur; sed, an id expediat, necne, cuique apud se explorare, liberum est. [Note: l. 2. §. ult. Mandati. l. 77 §. 24. de Legat. 2.]
Hinc, qui Legis ferendae consilium dat, ipsemet eam tulisse, aut constituisse non videtur: [Note: l. 1. §. 3. quandò appell. sit.] Nec ista Legum et Edictorum probatio, et publicatio, quae in Curiâ, vel Senatu fieri solet, arguit, Imperii Maiestatem, in Senatu, vel Curiâ inesse, sed auctoritatis speciem; sine quâ, vel in rebus à Senatu iudicandis, vel mortuo Principe, Leges, ab eo latae, in dubium revocantur. [Note: Bodin. lib. l. de Republ. c. 8.]
[Note: Ordines verò Imperii plus, quam dandi consilii ius, habent] Longè ab his diversa Ordinum imperii ratio est: Illorum enim, non consilium modò, sed consensus insuper, et voluntas, imò permissio, et acceptatio, in Legum sanctione requiritur, der Stände ermessen vnd bewilligung, [Note: Recess. Imper. de Anno 1559. §. damit dan hinfüro.] Rath vnd zuthun, [Note: Recess. Imper. de Anno 1570. §. weiters nachdem.] einmütiger zeitiger Rath vnd wille, auch zugeben vnd annehmen. [Note: Ordinatio Regimenti de Anno 1500. in princ. Declaratio Pacis profanae d. Anno in princ. Ordinatio Regimenti de Anno 1521. in princ. Recess. Imper. de eod. Anno in princ. Declaratio Pacis profanae de Anno 1522. in princ.]
Ideoque Imperator diversum ab eo, quod illis visum est,
statuere nequit: Consilium enim quis non tenetur sequi, sed bene consensum. [Note: Petra de potest. Princ. c. 72. quaest. 3. n. 24.]
Nec Ordines Imperii Senatus tantum vice funguntur, seu nudi Consiliarii sunt; qui nullam potestatem et imperium in Republ. habent, quorumque sententiam, vel sequi, vel repudiare, liberum est iis, quibus Res pub. regenda commissa est: [Note: Paurmeist. lib. 1. de iurisd. c. 3. n. 10.] Sed Archontum loco sunt; qui ipsimet de potestate participant, et clavum Rei publ. unà cum Imperatore, tenent.
Quare nil, istis invitis, decernere Imperator potest: Imò, si quid è re communi visum sit, Ordines, invito Imperatore, decernendi facultatem habent.
Unde sequitur, quod, in Legibus ferendis, Plenitudo Potestatis Imperatori verbis potiùs et de facto tribuatur, quam ut re ipsâ, ac de iure competat.
[Note: Necessarius aliorum consensus Plenitudini Potestatis adversatur] Nam necessarius iste aliorum, in ferendâ Lege, consensus, Plenitudinem Potestatis, et Maiestatem planè infringit: Qui, si Superiorum sit, eum, qui legem fert, alterius esse subditum; si aequalium, Imperii socios habere; sin inferiorum, seu Senatus, seu Populi, summo Imperio vacare, arguit.
[Note: Bodin. lib. 1. de Republ. c. 10.]Quemadmodum ex eo, quod Sigismundus Poloniae Rex, Anno 1548. sibi imponi passus est Legem, se numquam commissurum, ut non, communicato cum Senatoribus consilio, ullâ de re quicquam statuat; [Note: Statuta Regni Poloniae à Ioh. Herburte de Fulstin edita tit. Senatorum ordo.] in hac ipsâ quaestione, contra Regem, secundùm Poloniae Regnum pronuntiamus.
[Note: In Legumlatione Imperator non obtinet potiores partes Convocatio nihil huc facit] Porrò, Imperatorem potiores in legum constitutione obtinere partes, id est, quod penitùs negamus.
Nec enim convocatio Ordinum hoc importat: Et si vel maximè; ea tamen, non in solius Imperatoris, sed omnium simul Electorum, potestate est.
[Note: Nec propositio] Nec propositio huc quicquam facit: Nisi eodem modo ???(i) Idem lib. 2. c. 2. n. 62. edit. poster.
dicere velis, in lege, aut Plebiscito, constituendis, insigniorem fuisse Consulis, Tribunive, quam ipsius Populi aut Plebis, olim auctoritatem; quia illis interrogantibus, ac, si quid è re publicâ futurum existimarent, proponentibus, Leges et Plebiscita, à Populo ac Plebe constituebantur. [Note: § 4. Inst. de iure natur. gent. et civ.]
Non enim ad propositionem, sed ad conclusionem spectandum est, Monarchiae si certum velimus metiri pondus. [Note: Limnaeus lib. 1. de iure publ. c. 10. n. 43]
[Note: quae tamen ipsa parùm quoque attenditur] Imò, propositio ista Imperatoris quàm parùm attendatur, ex eo constat: Quod Ordinibus Imperii à propositionis ordine recedere licet, si perspiciant, causam graviorem, et ad Imperii salutem magis spectantem, alteri in propositione fuisse postpositam.[Note: Recessus Imper. de Anno 1555. §. so ist durch die Stände. Limnaeus lib. 9. de iure publ. c. 1. n. 153.]
In quo puncto, Ferdinandus defunctus, nondum iMperator, sed Imperatoris Commissarius, iam tum, Anno 1608. novi aliquid iuris quaesiit, et praetendit, Es fey von Alters jederzeit herkommen, gebreuchlich, vnd billig, daß in berathschlagung der Reichs Tags propositionen, die Articul, in der Ordnung, wie sie von Ihrer Keyserlichen Mayl. bestimbt vnd gesetzt sein, tractirt vnd gehandelt werden. [Note: Neben proposition zu Regenspurg de Anno 1608. 21. Ian.]
Sed quorundam Electorum et Ordinum legati contradixerunt Weil sonderlich die Haubt resolution, von Ihrer Fürstlichen Durchleuchtigkeit in modo procedendi dahin gerichtet, daß den Ständen die Libertet benommen, bey vorfallenden Reichs Versamblungen, die proponirte Puncten, nach gestalten Dingen, vnd befundener Notturfft, nicht eben in der Ordnung, wie sie gesetzet, vorzunehmen: Dahero, ein Theil der Chur Fürsten Näthe, eine rotturfft befunden etc. Vnterthänigst zubitten, daß Ihre Gnädigste Herren, über herkommen, sonderlich in angeregtem modo procedendi, nicht so verbindlich möchten astringiret, noch gefähret werden. [Note: Protocollum Comitiorum de Anno 1608. die 5. Februar. qui fuit dies ???.]
Et, illà quidem vice, ordinem propositionis servatum iri, communiter conclusum fuit: Additâ tamen protestatione, et reservatâ Ordinibus, propositionis ordinem, alio tempore mutandi, facultate, Ist verglichen, die Ordnung der proposition zu halten, in Hoffnung, Keyserliche Mayt. werde dasselbe nicht so hoch erfündlich anziehen vnd auffnehmen, daß sie hernegst, zu andern vorfallenden gelegenheiten, sonderlichs bedencken tragen solten, wan es des Heiligen Reichs vnvermeidliche Nothwendigkeit, also erfordern thete, in der Stände gutachten so viel Allergnädigst zugehelen, daß, bey dergleichen allgemeinen Reichs Versamblung, etwa ein Punct dem andern vorgezogen würde. Wie dan sonderlich obbenandter ein Theil, im künsseigen Reichs Abschiede zugedencken vor nötig erachtet, daß dieser modus procedendi dismahl, als obgemeldet, vnd nicht ex necessitate fürgenommen, sondern den Ständen, zu andern begebenen gelegenheiten, sich des modi halben mit Ihrer Mayt. zuvergleichen, vorbehalten seinsolle. [Note: d. Protocoll.]
[Note: Confirmatio Ordinum, non Imperatoris, est] Confirmationem quod attinet, licet ea in recessibus Imperii Imperatori verbis tribui videatur, re tamen ipsâ Ordinum est: ut patet ex requisitis Constitutionis publicae, quae Franciscus Burchardus, Cancellarius coloniensis, Ferdinandi I. declarationem oppugnans, ordine enumerat. [Note: parte 3. auton. c. 37. et ex eo Paurmeist. lib. 2. de iurisd. c. 2. n. 52, edit. poster.]
Inter quae, confirmationes à parte Ordinum, expressa, à parte verò Imperatoris, nulla fit mentio: Requiritur enim, ut Decreta Imperii, antequam publicantur, Ordinibus praelegantur, et ab iisdem approbentur.
Sed posito, quod confirmatio haec Imperatoris sit, illa tamen id, quod Reinkingk intendit, haud operatur.
Nam, quod confirmans, eam auctoritatem circa confirmatum nanciscatur, ut confirmatum suum dicat, [Note: ut tradit Reink. lib. 1 cl. 2. c. 2. n. 194.] Etiam Iure civili, quicquid Interpretes quidam ac Glossae dicant, perspicuè falsum est.
[Note: Confirmans confirmatum suum non facit] Mandatam ab homine iurisdictionem Lex quidem
confirmat; sed tamen potior hominis mandantis, quam Legis confirmantis respectus habetur: Exspirat enim mandata iurisdictio, nondum exerceri coepta, morte hominis mandantis; non attento eo, quod Lex confirmans, in pristino vigore suo duret. [Note: l. 6. de iurisd.]
Praetorem, vel Consulem, tutorem testamento datum, Lex XII. Tabularum confirmat: [Note: l. 20. §. 1. de testam. tut.] et tamen testamentarius is, non dativus tutor est.
Similiter, testamento minùs legitimè tutor datus, et à Praetore confirmatus, perinde habetur, ac si ex testamento datus esset: Hoc est, ut satisdatio ei remittatur. [Note: l. 3. de confirm. tut.]
Hereditates testamentariae Lege XII. Tabularum confirmantur; quare, Lege obvenire hereditates, non impropriè quis dixerit, eas, quae ex testamentis deferuntur: [Note: l. 130. de Verb. sign.] Potior in illis nihilominùs est causa testatoris, quam Legis; unde successio, seu hereditas haec testamentaria, et altera ista legitima, ab invicem separantur. [Note: l. 70. de acquir. vel omitt. haered.]
Nam, qui confirmat, dat quidem; sed non principaliter. [Note: Goibofr. [(reading uncertain: print blurred)] ad d. l. 6. de iurisd.]
[Note: Praesertim si confirmatio ex necessitate fiat] Et multò magis locum id habet, quandò confirmatio, non ex merâ confirmantis voluntate, sed ex necessitate proficiscitur: [Note: Hillig. ad Donell. ub. 3. comment. c. 5. lit. D.] In quibus terminis etiam hic versamur.
Nam, quemadmodùm Imperator, si postulatis eius Ordines, certis de causis, assentiri nolint, non habet, quod eos inoboedientiae accuset: ita, si iidem Ordines, antiquas Leges, aut in totum abrogare, aut ex parte mutare, et alias novas ferre, è re Imperii esse, putent, in eoque unanimiter consentiant, ac constanter perseverent; Imperatorem illis reluctari non posse, sed consensum suum necessariò praebere oportere, aut Ordinibus, non obstante eius dissensu, concludendi ac decernendi esse facultatem, intrepidè asseveramus.
Ita namque Anno 1524. accidit, ut supra quoque attigimus; quo Decretum Wormatiense, invito, et per Legatum suum contrà protestante Caesare, alio Decreto sublatum est: [Note: Sleidan. lib. 4. histor.] Quod Decretum posterius in tantum valuit, ut etiam sigillo suo id approbare Caesar, invitus, teneretur. [Note: Recessus Imperii de Anno 1524. §. darauff so gereden.]
De Imperatore ergò Germaniae idem dicere licet, quod, de Rege Poloniae, Stanislaus Orichovius scripsit: [Note: in orat. ad Proteres de Legibus Poloniae, quem refert Vent. de Valent. in parth. litig. lib. 2. cap. 2. n. 17.] Rex Poloniae nihil aliud est, quam OS quoddam Regni vestri, vobiscum coniunctum, libero ac legitimo vestro suffragio; ut is prorsus nihil agat, nihil moliatur, ac ne loquatur quidem, nisi id, quod ex intimo sensu vestro publicè sit profectum.
[Note: Promulgatio aliquandò Ordinum quoque nomine fit] Quod, ultimò, solius Imperatoris nomine, Lege promulgentur, id certè perpetuum non est: Nam saepiùs etiam in promulgatione Ordines, cum eo, pari passu procedunt. Unde ista in Recessibus Imperii verba, Haben, mit sambt Vnsern, vnd des Heiligen Reichs Chur Fürsten, Fürsten vnd Ständen, vnd gemeiner Versamblung, gesetzt, vnd geordnet, [Note: Ordinatio et constitutio super vino de Anno 1497. in princ.] Haben, hie auff gegenwertigem Reichs Tag versamblet, für genommen, vnd beschlossen, [Note: Ordinatio Regimenti de Anno 1500 in princ.] Haben, sambt Chur Fürsten, Für sten, vnd Ständen, zu einer reformation etc. im Heiligen Reich folgende Ordnung auffgerichtet. [Note: Reformatio politiae de Anno 1530. in princ.] Idemque ex novissimâ Camerae ordinatione clarescit, welche, mit Rath, zuthun, vnd Vergleich, der Chur Fürsten, Fürsten vnd der Stände, durch eine sondere Constitution, in das Heilige Reich publiciret worden. [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1555. in prooem.]
Et notabile est, quod etiam nomina Electorum ac Principum, unà cum Imperatoris titulo, Recessui aliquandò praefixa legantur, [Note: Constitutio vom gemeinen Pfenning de Anno 1495. in princ.] Wir Maximilian, von GOTtes Gnaden, Römischer König etc. und Wir, von denselben Gnaden,
Berchtold zu Maintz, Herman zu Cölln, Johan zu Trier, Ertz-Bischoffe etc.
[Note: Nec ipsa tamen multum operatur] Sed, utut concedamus, Leges promulgari, solius Imperatoris nomine, ne id quidem adeo magni erit ponderis.
Nam, apud Venetos quoque totius Consilii Decreta, et Leges, tum etiam publicae literae, sub nomine et auctoritate Ducis, prodeunt: [Note: Contar. lib 1. de Repub. Veneta. Arnis, lib. 2. de Republ. c. 6. n. 91.] Nec ideo is, in condendis Legibus, aut administrandâ Republ. et decernendis his, quae publice utilia visa sunt, potiores obtinere partes, à quoquam, qui sanae mentis fuerit, dicetur.
Olim quoque in Galliâ, ante Legem Caroli V. Regis, Leges, Edicta, ac Rescripta, iussa denique omnia, nomine, manu, ac sigillo Regentum Regni sanciebantur: [Note: Bodin. lib. 1. de Republ. c. 8.] Nec tamen Regentum ideò, in ferendis Legibus, maior et magis eminens, quam ipsius Regis, fuit potestas.
[Note: Imperium vere Legibus solutu!, et supra Leges est] EX dictis nos concludimus, Imperatorem nostrum hodiernum, nec Legibus solutum, nec Legum auctorem rectè dici. Ad Ordines autem universos iunctim in comitiis, velut unum corpus, consideratos (à quo tamen corpore, Imperatorem, si aliquis exsistat, non excludimus) utrumque hoc Maiestatis requisitum optime applicari potest: Quapropter illis Maiestas Imperii potius, quam soli Imperatori tribuenda est.
Nulli enim dubitamus, quin Ordines universi, in Comitiis congregati, omnibus Legibus soluti, et supra omnes Leges, [Note: etiam fundamentales] etiam illas, quas fundamentales vocant, sint; easque, velut constituerunt, ita, si è re Imperii videatur, abrogare, aut mutare, aliasque novas introducere possint.
[Note: Ordines in Comitiis etiam Statum Imperii mutare possunt] Et, quemadmodùm apud Athenienses, post Codri Regis mortem, in Rem publ. mutatum fuit Regnum, administratioque
Rei publ. annuis Magistratibus permissa. [Note: Iustinus lib. 2. histor.] Qualia in Poloniâ quoque, mortuo Stephano Batorio, agitata consilia sunt: Repetendi, nimirùm, antiquis saeculis usitatum morem, ut regia auctoritas deferretur omnibus, vel nonnullis ipsorum Senatoribus, aut Palatinis; amoto Regis nomine, pletisque exoso. [Note: Horatius Spanochius de inter Regno Poloniae.]
Ita, in nostro quoque Imperio, si Ordines utilius existimaverint, Rem publ. non monarchicè amplius, sed aristocratice gubernari, per certum quoddam Regimentum, nullo iure tenebuntur, aut cogentur, imposterùm habere Imperatorem.
Nam licet Electores, mortuo IMperatore, ad eligendum, intra certum tempus, alium, fidei suae virtute, quâ sacrum prosequi tenentur Imperium, obstricti sint: [Note: Aureâ Bullâ tit. 1 §. cum autem ad hoc.] Id tamen (ut omne aliud iuramentum) intelligendum est, rebus in eodem Statu permanentibus; causâ verò de novo superveniente, à iureiurando, sine crimine periurii, recedere licet. [Note: l. ult. Qui sa. tud. cog. c. cum inter. de renuntiat. c. quemadmodum De iure iur.]
Si itaque Ordinibus Imperii, diversum ab eo, quod in Aureâ Bullâ cautum est, placuerit: Electores non ulteriùs, ad eligendum Imperatorem, obligabuntur: Quin nec eligere poterunt.
[Note: et Electores] Ex quo porrò deducimus; quod Imperium, siquidem communi consensu ita videatur, Electores, ob rem male gestam, vel reformare, et alios eis adiungere, vel eam, quam habent, eligendi Imperatoris potestatem, in totum adimere, et ad omnes [Note: non attentâ Aureâ Bullâ] Ordines revocare possit: Non attentâ illâ, quam, velut idolum quoddam ac vitulum Aaronis, plerique Scriptorum hucusque adorârunt, Aureâ Bullâ.
Haec enim, non secus ac, omnium Principum, et Ordinum, consensu ac approbatione, suo tempore, Noribergae facta est; commodo publico, tunc temporis id flagitante: Ita, contrariâ eorum voluntate, si, illam Imperio noxiam esse,
iudicent, tolli, et alia Lex fundamentalis in locum eius substitui potest. [Note: Protestatio Electoris Saxoniae 15 Confoederatorum contra electionem Ferdinandi I. apud Sleidan. lib. 7. histor. Hortled. tomo 1. de Bello German. lib. 4. c. 9. n. 176.]
Cum, secundùm Philosophos, eadem principia destructionis, quae constructionis sint: [Note: Limnaeus lib. 1. de iure publ. c. 11. n. 116.] Nihilque tam naturale, quam eodem modo quid dissolvi, quo colligatum est. [Note: l. 35. de Reg. iuris.]
PRaeter duo isthaec Maiestatis Iura, seu propria, quae velut generalia sunt, et reliqua ambitu suo comprehendunt, plura sunt, adhuc magis specialia: Inter quae primò occurrit, [Note: Receptio Homagii Maiestatis est] Receptio Homagii et Fidelitatis.
Nam Homagii praestatio, ex parte recipientis, est fundamentum superioritatis: Ex parte verò praestantis, fundamentum subiectionis. [Note: Ex Cravettâ, Rolando a Valle et aliis Reink. lib. 1. cl. 2. cap. 2. n. 86.] Nec Homagium praestare, aliud est, quam subiectionis et oboedientiae iuramentum subire: [Note: Ex Gailio et aliis Idem n. 88.] Huiusque exactio ac praestatio, de necessitate subiectionem arguit. [Note: ex Zasio, Sixtino, et Gilmanno Idem lib. 10 sl. 5. cap. 4. v. 4.]
[Note: Homagium praestatur Imperati et Imperio] Praestant autem Principes ac Ordines Imperii Homagium, non soli Imperatori, sed etiam Imperio, Schweren, dem Römischen Reyser, vnd dem Reich, trew, hold, vnd gewärtig zu seyn: Ut patet ex formula iuramenti, à Reinkingio adductâ. [Note: d. cl. 2. c. 2. n. 202.]
Si ergò Homagium ac iuramentum Fidelitatis illi tantum praestatur, quem, ut Magistratum ac Principem agnoscimus;
sequitur, Ordines Imperii, non solius Imperatoris, sed Imperatoris et Imperii simul, esse fiduciarios.
Id quod Recessus Imperii ultrò confitentur: In illis enim scribitur, dey den Eyden vnd Pflichten,damit jhr Vns,vnd dem Heiligen Reich zugethan, vnd verwandt seyt. [Note: Constitutio contum Anabaptistas de Anno 1529. §. deßgleichen. et passim.]
Et hinc, non solius Imperatoris, sed Imperii quoque Subditi dicuntur, Vnser, vnd des Heiligen Reichs Chur Fürsten, Fürsten etc. Unsere, und des Reichs Unterthanen und Getrewen [Note: Ordinatio Pacis profanae de Anno 1521. in princ. Recessus Imperii de Anno 1542. §. hierumb, et passim.]
Si quoque, ut oportet, Maiestatem ex hac metimur Superioritate; certe illa Maiestas, non solius Imperatoris, sed Imperatoris ac Imperii simul est.
[Note: Homagium praestatur a singulis Ordinibus, non universis simul] Et notandum primo hic, quod non (ut in Monarchiâ, tum singuli Cives, tum universi, iurant in fidem unius Principis, qui, post DEUM immortalem, obligatur nemini [Note: Bodin. lib. 1. de Republ. c. 8.]) universi Ordines, in Comitiis congregati, fidelitatem iurent: Verùm singuli tantùm, nimirùm, ut singuli; ratione Imperii, cuius primus Princeps, ac velut caput, Imperator est.
Nam universi Ordines, collegialiter, ut unum corpus, considerati, Imperatori fidelitatem non debent, sed Imperator illis: Quia ipsimet Imperatore superiores sunt.
[Note: Nec foli IMperatori, sed Imperio simul] Notandum ulteriùs, quod in aliis Regnis, ubi Maiestas, seu Superioritas, penes unum, sine controversiâ, residet, in iuramento fidelitatis, nulla Regnorum, seu ditionum fiat mentio: Quemadmodum etiam, tempore Caroli Magni, altum adhuc de eo fuit silentium.
Huic enim Principes iuramentum praestiterunt, sequenti formulâ; Promitto, me Domino meo Carolo, et filiis eius, fidelem futurum in totâ vitâ etc. [Note: apud Goldast. tomo 1. Constit. Imper. p. 16.]
Consimiliter in Germaniâ, quandò Superioritas simpliciter unius propria est, in omni Homagio, in der Huldigungspflicht, id
omittitur: Iurant enim subditi, omissâ ditionum, seu terrarum mentione; sibi curae fore, vitam, corpus, honorem, et commodum Domini, demselben Getrew, Hold,vnd Gehorsam zu sein, vnd zuleisten, was ein getrewer Landsasse, vnd Vuterthane, seinem Lands Fürsten zuthun, schuldig ist. [Note: Reink. lib. 1. cl. 5. c. 4. n. 27.]
Diversum, ut diximus, in Imperio nostro obtinet: Quare Imperator simpliciter, et solus, Maiestatem, seu Superioritatem, sibi vindicare nequit. Id quod ipsemet Reinkingk tandem infitiari non audet.
Sed in eo scrupulus superest, cui principaliter istud Homagium praestetur, Imperatorine, an Imperio? Ut potentius ad se trahat minus potens: [Note: l. 10. de Statu hom.] Et illi potissimum praestari dicatur homagium, quo potissimus, in eius praestatione, habetur respectus.
[Note: Imperio quidem principaliter, Imperatori, tantum ratione Imperii, quatenus Imperator est] Iam verò Imperio principaliter, et directò, Imperatori verò secundariò, ac in consequentiam, ratione ac intuitu Imperii, quatenus nempè Imperator est, fidelitas praestatur. [Note: Deductio nullitatum in proscriptione Friderici Palatini apud Lundorp. tomo 1. actor. publ. lib. 10. c. 33. p. 1463.]
Quia ergò, propter quod unumquodque tale est, illud magis tale est, semperque inspiciendum, cuius contemplatione ac intuitu quid fiat; [Note: Surdus de aliment. t. 9. qu. 30. n. 20. et sequ.] Imperio magis ad fidelitatem Ordines obstringuntur, quam Imperatori: Et Imperio quidem semper, ac ubique fidelitas servanda est; Imperatori vero illo demum respectu, quo illi fidelitas praestita est, quatenus, nempè, Imperator est, et pro Imperatore se gerit.
Considerari enim Imperator potest dupliciter: Vel absolutè, seu simpliciter; vel respectivè, quatenùs Imperator est, boni Imperatoris vice fungitur, ac Imperio ritè, secundum Leges, praescriptumque modum, praeest. [Note: Carpzov. de Capitul. Caesar. c. 6. n. 18.]
[Note: Non absolute] Absolutè Imperatori fidelitas nulla praestatur; alioquin
iuramentum fidelitatis aliquandò contradictionem involveret: Cum Imperator, Imperatorem exuens, contra Imperium quid moliri, et ita utrique fidelitas simul servari non possit; nisi quis, contra Salvatoris nostri praeceptum, [Note: Matth. c. 6. vers. 24.] duobus contrariis Dominis servire, in animum inducat.
Sed praestatur Imperatori fidelitas respectivè, habito ad Imperium respectu: Itaque Imperator, et Imperium, velut numquam sibi contraria, in Homagio coniunguntur.
Et ad hoc textus Recessuum Imperii ponderandi sunt: Qui ita loquuntur. [Note: Pax publica de Anno 1495. tit. welche vmd Friedbruchs willen. §. vnd darauff befehlen, quod repetitur in Pace publicâ de anno 1521. tit. eod.] Befchlen euch, bey den Eyden vnd Pflichten, die ihr Vns, von des Reichs wegen, insonderheit gthan, (ergo, ratione Imperii, et propter Imperium, Imperatori fidelitas praestatur) vnd bey der Gehorsam, die jhr Vns, als Kömischen König,oder Reyser, (ergo, ut Caesari, et non simpliciter, oboedientiam illi debent Ordines) schuldig seyt.
Idque hodierni etiam Caesareani apertè fassi sunt: [Note: Auctor Iustitiae Caesareae Imperialis propos. 15.] Fidelitatem, nempè, praestari Imperio et Caesari, ut Caesari; idque tantummodò, respectu Maiestatis, et officii Caesarei.
[Note: Imperii potior, quam Imperatoris ratio habetur] Hinc, quia IMperii potior ratio habetur, quam Imperatoris, Principes Feuda sua, non ab Imperatore, sed Imperio tenere, dicuntur; in Principum Imperii, de Anno 1200. diplomate: [Note: §. 2. apud Goldast. tomo 2. Const. Imper. p. 288.] Cuius verba sunt. Nos Principes, qui iam dictum Dominum in Regem elegimus, Feuda nostra, quae ab Imperio tenemus, à manu ipsius recipientes, dominium sibi fecimus, et fidelitatem iuravimus.
Nec Feuda haec aliter ad Imperatorem pertinent, quam ratione Imperii: Ut diserte loquitur Rupertus, in Constitutione, de Vicariatu Imperii Germanici. [Note: §. 4. apud Goldast. d. tomo 1. p. 382.]
Imò aliquandò, ubi iuramenti ab Ordinibus praestiti mentio fit, solum Imperium, omisso Imperatore, exprimitur. Ich erma ne euch bey des Reichs Hulden, inquit Imperator Sigismundus, in reformatione suâ, de An. 1436. [Note: c. 21. apud Goldast. der Reichs Constitution, Reformation, Ordnungen vnd außschreiben. p. 15.]
Et noviores Imperii Recessus alicubi, [Note: Reformatio morum de Anno 1530. tit. von Zigeunern. et Reformatio de Anno 1548. tit. eod.] bdy den Pflichten, damit sie dem Heiltgen Reich verwandt.
Id quod in Imperatore, omisso Imperio, factum esse haud memini: Quia nempe, Imperium in fidelitate principaliores sibi vindicat partes.
[Note: Fidelitas Imperatori praestita, aliquando annullatur Si is tyrannus evadat] Ex quibus omnibus infertur, quod iuramentum fidelitatis aliquando, respectu Imperatoris annullatum, respectu Imperii nihilominùs suas obtineat vices. [Note: Limnaeus lib. 2. de iure publ. c. 9. n. 68.] Id quod fit, si Imperator personam Imperatoris exuat, contra datam ac iuratam fidem Tyrannus exsistat, et contra Imperii Maiestatem, Libertatem, utilitatemve quid attentet.
Eo enim casu, iuramentum, illi praestitum, non stringit ampliùs: Sed, cum IMperio, Ordines singuli, semper¸et in omnem casum obligati sint, ac maneant; pro eius tuitione, adversùs Imperatorem, qui Tyrannum, non Imperatorem ampliùs agit, insurgere, non modò possunt, verùm, vi quoque praestiti iuramenti, obligantur.
Sic Iohannes Fridericus Saxoniae Elector, et Landgravius Hassiae, Carolo V. fidelitatem renunciârunt: Salvâ istâ, quâ Imperio obstricti erant, fide, Haben jhm jhr Eyd vnd Pflicht, damit sie jhm verwandt gewest, auffgeschrieben,vnd auffgekündiget, doch dem Heiligen Reich in allweg, nicht allein vnnachtheilig, sondern auch, zu erhaltung desselben wollhergebrachten Liberteten vnd Freyheiten. [Note: apud Hortled. tomo 2. de Belle German. lib. 3. c. 24. n. 12.]
Eodemque modo, erga defunctum Tyrannum se gessisse oportuit: Sed praepostera Electorum ac Principum nostrorum,
seu scientia, seu conscientia (qui cuminum serunt, ac camelos deglutiunt; in minimis scrupulosi sunt, maxima vero rerum momenta insuper habent) saniora consilia impedivit, et eam, quae ante oculos est, Germaniae nostrae intulit, cladem.
[Note: De denuntiatione Belli Ferdinando faciendâ obiter] Ut enim obiter illud hic moneamus, firmiter sanè credimus, et audacter dicimus: Non minimá hanc sinistrae nostrae fortunae causam fuisse; quod Principes nostri, cum, Ferdinandum II. esse Tyrannum, Leges Imperii fundamentales, Capitulationem, et iuramentum, super illis praestitum, multimodis violantem, liquidò cognoscerent, et ipsimet vividis Tyranni coloribus eum depingerent, seu metu, seu vanâ quadam Caesarei nominis reverentiâ absterriti, illi, tamquam Perduelli et Hosti, Bellum apertè indicere distulerunt.
Nec pueriles istorum ineptias mirari satis possumus, quibus, in hoc passu, religio esse videtur, Imperii Status tam audaciter agere, quàm quos Fata Imperii aliunde huc pertraxerunt. Quoniam illis Conscientiae teneritas dictet, se recognoscere tale Caput, quod adhucdum, saltem eorum opinione, pro hoc ita se gerat, ut ipso iure (quod nostri aiunt) absque ullâ declaratione, et sententiae dictione (quamquam unde Gentium haec initium capere, medium tangere, nedum finem assequi, sueto iure possit, vel debeat, distractis utrimque tam Electorum animis, equidem videre non liceat) illud ipsum suspendi, et deponi vix mereatur; cui etiam nihil unquam hostilitatis in frontem promptam, sollenni Romanorum more, obnuntiatum fuerit, licet facta diversum probaverint: Ut nugivendus quidam, nec eleganter, nec latine admodum, sed, mentetenus ac verbotenus, insulse satis ac insipide scripsit. [Note: Silvester zum Aretzthal in Iconisme Aquilae Romanae collat. 10. sect. 2.]
Si enim Ordines Imperii causae satis et affatim habuerunt, quare Imperatori, armatâ manu, sese opponerent, eumque
ferro, flammâ, ac reliquis Belli incommodis, ut Hostem, persequerentur: Quidni, eundem Hostem appellare, et pro Hoste declarare, aut potuerint, aut debuerint?
Namque, aut iusti Imperatoris Hostes; aut Rebelles dici, meruerunt: Tertium dari nequit.
Quod si iusti eius Hostes revera exstiterunt: Quidni Hostem illum vocare licuerit?
Cum nomine quidem Hostis abstinere, factis verò hostilibus non abstinere, perquam absurdum: Imò impossibile sit; alterâ manu gladium stringere, et necem intentare, pileum detrahere alterâ, ac, venerabundo gestu, Dominum salutare, Imperatorem. Sed haec obiter.
ALterum speciale Ius Maiestatis, est, Ius rerum Sacrarum, seu Religionis.
[Note: Ius Sacrorum olim Imperatorum fuit] Quod antiquorum quidem Imperatorum, sine controversiâ, fuit: Nec falsò de Tiberio dictum, aut scríptum; DEÛM munere, summum Pontificem, summum hominem esse. [Note: apud Tacit. lib. 3. annal.]
Neve in ethnicis exemplis tantum immoremur, Zosimi, Chomateni, Balsamonis, et aliorum auctoritate constat, Principes omnes Christianos, antequam Imperium invasisset Pappia tyrannis, Pontifices fuisse Maximos, et Pontificalem vestem à Pontificum accepisse Collegio. [Note: Vide Goldast, in epist, dedicat, tomi 3. Constit. Imper.]
Quemadmodùm etiam novissimè, Heinricus, Angliae Rex, Anno 1534. proiecto Papatu, se Pontificem Maximum, et, Ecclesiarum suarum Caput, à Christo proximum, pronuntiavit. [Note: Sleidan. lib. 9. histor.]
[Note: Hodie, propter Pacem Religionis, non est Imperatorie] In Imperio verò nostro, non Romano modò Praesuli, per Lutheri dogma, sed et Imperatori, per Pacem Religionis, Pontificatus hic abrogatus est, ac Imperatori omne ius praecisum, in Religionis negotio, causisque illi annexis, quicquam statuendi, ordinandi, aut innovandi, Keyserliche Mayt. sollen keinen Standt des Reichs, von wegen der Augspurgischen Confession, vnd derselben lehr, Religion, vnd Glaubens halten, mie der that, gewaltiger weise, überziehen, beschädigen, vergewaltigen, oder in ander weg, wieder seine conscientz, wissen, vnd willen, von dieser Augspurgischen Confessions Religion, Glauben, Kirchengebreuchen, Ordnungen vnd Ceremonien, so sie auffgericht, oder nochmahls auffrichten möchten, in ihren Fürstenthumben, Landen vnd Herrschafften tringen, oder durch Mandat, oder in einiger anderer gestalt,beschweren,oder verachten, sondern bey solcher Religion, Glauben, Kirchengebreuchen, Ordnungen, vnd Ceremonien etc. ruhiglich vnd friedlich bleiben lassen. [Note: Recessus Imperii de Anno 1555. §. vnd damit solcher Fried.]
Cui non contravenire, sub quocumque praetextu id fiat, sanctissime promisit Imperator, Sollen vnd wollen es, bey Keyserlichen, vnd Königliche Würden vnd worten, für sich, vnd ihre Nachkommen, stet, fest, vnverbrüchlich, vnd auffrichtig halten, vnd vollnziehen, dem strack vnd vnweigerlich nachkommen, vnd gelebes, vnd darüber jtzt, oder künfftiglich, weder aus vollkommenheit, oder vnter einig anderm schein, wie der nahmen haben möchte, nicht fürnehmen, handlen, oder außgehen lassen, noch jemandt anders zuthun, gestaten. [Note: l. Recess. §. solches vnd jedes.]
[Note: Imperator, in causâ Religionis, ipse pars est] Nam Imperator, in puncto Religionis, non, ut Caput Imperii, seu Director, verùm, ut pars consideratur: Quia, coniungendo se cum Catholicis, eorum causam suam fecit, So sollen die Keyserliche Mayt. Wir auch Chur Fürsten, Fürsten, und Stände des Heiligen Reichs,
keinen Standt des Reichs von wegen der Augspurgischen Confession etc. überziehen etc. dargegen sollen die Stände, so der Augspurgischen Confession verwandt, die Römische Reyseliche Mayt. vnd Chur Fürsten, Fürsten, vnd andere, des Heiligen Reichs Stände, der alten Religion anhengig etc. bey Ihrer Religion etc. vndeschwert bleiben lassen. [Note: d. Recess. d. §. vnd damit solcher Fried et §. sequ.]
[Note: Nec Ordinibus superior] Et Ordines Imperii, praesertim à parte Evangelicorum, in causâ Religionis, Superiorem, nec illum, nec alium ullum recognoscunt. [Note: Reink. lib. 3. cl. 1. c. 10. n. 51.]
[Note: Controversia ex causâ Religionis, per arbitros decidendae] Hinc, si controversia quaedam, Religionem, aut à Religione dependentia, concernens, inter Ordines oriatur, nullae Imperatoris partes sunt: Sed Assessores, utriusque Religionis, certo numero, in huiusmodi casibus, ad litem decidendam, constitui oportet, die Parteyen sollen sich etlicher Schiedspersonen (deren jeder Theil ein oder zwe zubenennen, vnd da sich dieselbige nicht vergleichen könten, einen Vnpartheyischen Obman zuerwehlen, die nachmals mit ihnen den zusetzen, die sache zuentscheiden) verzleichen. [Note: d. Recessus Imperii §. vnd ob solcher.]
[Note: Imperator Pacem Religionis declarare aut interpretari nequit] Quod si dubium quoddam circa sensum Legis incidat; Imperatori, eam declarandi, aut interpretandi, nulla competit facultas, Soll, dargegen, keine declaration, vnd etwas anders, so den Friedstand verhindern, oder verendern möchte, nicht gegeben, erlangt, noch angenommen, oder, ob es schon gegenben, erlangt, vnd angenommen würden, dennoch von Vnwürden vnd Vnkräfften sein, vnd darauff weder in, noch ausser rechtens nichts gehandelt, oder gesprochen werden. [Note: d. Recessus §. vnd soll alles das.]
[Note: Sed hoc est omnium Ordinum] Quare, dubio è Pace Religionis suborto, non ad Imperatorem, sed tota Comitia olim recursum fuit.
Ita Iohannes, Marchio Brandenburgensis, Imperatoris, in causâ Abbatis Fuldensis, contra Sachsen, Monasterium
Allendorff concernente, Commissarius, dubium illud, de bonis ecclesiasticis mediatis, von gemittelten Clöstern, Anno 1558. per interlocutoriam, ad Comitia reiecit. [Note: Anonymi cuiusdam Informatio in causâ der 4. Clöster sachen Petrus Denaysius in Consilio de Pace Religionis, in specie super d. causâ der 4. Clöster sachen.]
Iudex quoque Camerae, ortâ controversiâ, utrum Clerici isti, qui 1. nec ipsi immediati Imperii Ordines, nec 2. alicui Ordinum mediate subiecti, et 3. à iurisdictione Ordinariorum exempti sunt, sed 4. solum Pontificem superiorem recognoscunt (quales Ordinum Monachalium Provinciales sunt) sub §. als den Ständen, contineantur, et ita beneficio Pacis Religiosae frui, necne, debeant? Anno 1566. Conventum Imperii, non Imperatorem consultum ivit. [Note: d. Informatio et Petrus Denaysius ibid.]
Quo de eodem dubio Elector Moguntinus ad Caesarem scripsit, [Note: de dato Matntz 13. Aug. Anno 1604.] daß solches zu Keyser Ferdinandi Deputation Abschieds resolution gestellet worden, es befinde sich aber in ersehung der Deputations Handlung zu Speyer im Jahr 1557. gepflogen, daß zwar solches dubium movirt, vnd hernach darüber consultiret, schlieslich aber in gemein, als daß man sich per Deputatos nicht darüber resolviren könte, dergestalt ausgesetzt worden, daß es auff künfftigem Reichs Tag gemeinen Ständen fürgebracht werden solle.
Eandem ob causam Maximilianus II, cum, ex capite Religionis, quaedam inter Ordines controversiae suscitarentur, earum cognitionem sibi non arrogavit, sed ad universos eam Ordines pertinere, An. 1576. die 25 Aug. et 24 Sept. expresse confessus est, [Note: Propositio Legatorum Eiectaris Saxoniae ad Caesarem facta 13 Maii, Anno 1630.] daß diese Irrsalen, vor die gesambte Reichs-Stände gehörig: Sintemahl Ihre Keysecliche Mayt. woll gesehen,daß es doch auff eine declaration, so im Religion Fries den, cum clausulâ annullatoriâ verbotren, auslauffen wolte.
Nec itaque malè, cum Truchsessio, de Electoratu Coloniensi, Pontificii, quaestionem et bellum moverent, Electores
saeculares censuerunt: [Note: Instructio Legatorum trium saecularium Electorum de dato 6. Mart. Anno 1583. quae exstat in Rescripto Casimiri Palatini hac de re edito inter Documenta N. 1.] Eâ de re, non IMperatoris, sed omnium Imperii Ordinum esse notionem, die sache sey / für sich selbst, also beschaffen, daß, deren cognition vnd erörterung, neben Ihre Mayt. für alle Reichs Stände genörig.
Nec malè Evangelici Capitulares Episcopatus Argentoratensis, Senatu Aulico recusato, ad utriusque Religionis Arbitros provocârunt: Eò, quod cognitionem huiusmodi rerum, et declarationem Pacis Religiosae, Evangelici Ordines Imperatori numquam concesserint, Welt die Evangelische Chur Fürsten, Fürsten, vnd Stände, Reyserlicher Mayt. oder deroselben Reichs Hoffräthen die cognition dieser sachen, als welche ohn mittel den Religion Frieden concerniret, niemahls eingereumet, oder gestendig gewesen. [Note: in literis ad Caesaris Commissarios de dato Straßburg 13 Octobr. Anno 1602.]
[Note: Penes Ordines est Ius Sacrorum] Ex his patet, Imperatori, ne minimum quidem, in Religionem, et Sacra, ius esse: Ordinum autem omnium, sive totius Imperii arbitrio, etiam Pax ista Religionis subiacet.
Si enim Ordines, vel per viam generalis Concilii, vel aliâ quâdam amicâ compositione, inter se, de Religione, eiusve exercitio, convenerint, cessabit ista Pax Religionis: Quae usque ad hanc conditionem, et non, ut ulterius duret, sancita est, Wo die Vergleichung, durch die wege des General Concilii, National Versamblung, colloquien, oder Reichshandlungen nicht erfolgen würde, soll alsdan nichts desto weiniger dieser Fried-Standt, in allen oberzehlten Puncten vnd Articuln, bey Kräfften, biß zu endlicher vergleichung der Religion vnd Glaubenssachen, stehen vnd bleiben. [Note: d. Recessus Imp. de Anno 1555. §. vnd nachdem eine Vergleichung.]
[Note: Pacis Religiosae ab aliis Imperii Legibus differentia] In quo tamen puncto apprime observandum est: Pacem hanc Religionis ab aliis Imperii Legibus ac Constitutionibus, ut in modo constituendi, ita in modo quoque abrogandi seu mutandi, quam maxime esse differentem.
Aliae enim Leges, Rogatione sollenni ac publicâ, acclamantibus, vel universis Ordinibus, vel maiore eorundem parte, constituuntur ac publicantur: Pax vero Religionis, non per modum re: [(reading uncertain: unclear abbrev.: referendi?)] et correferendi, in Comitiis consuetum, confecta, ut erronee putârunt Saxoniae Electoris Legati; [Note: Relatio D. Ludovici Camerarii ad Elect. Palat. de dato Fuldâ 24. Iul. Anno 1608. quae exstat apud Lundorp. tomo 2. actor. publ. lib. 2. tract. 5 p. 541.] sed per viam transactionis ac amicabilis compositionis, nullâ habitâ ratione votorum, tam in primâ massâ, Noribergae, Swinfurti, Spirae, Ratisbonae, et ultimò Passavii, quàm post An. 1555. et sequentibus annis (ubicumque dubia inciderunt, et tractatus super illâ habiti sunt) sancita ac renovata est. [Note: d. Informatio in puncto der 4. Clöster sachen.]
Aliter ergò, quam per hanc amicabilis compositionis viam, tolli, aut reformari nequit.
Quâ de re, in ultimis Comitiis, Ratisbonae Anno 1613. habitis, Protestantium Legati, multis cum Caesare egerunt, (y)[Note: In supplicatione, quam gravaminibus suis adiunxerunt die 10 Aug. de Anno 1613. et in Responsione ad Caesaris resolutionem de dato 20 August. Anno eod.] Es können, wieder den Religion Frieden, vnd zu dessen extension oder einziehung, keine maiora gelten, vnd geben es nicht allein die Passawische verträge, auch die darauff im Jahr 1555. zu Augspurg gepflogene handlungen, daß man durch überstimmen einander nicht gefähren sollen, noch wollen: Wie auch hernacher in den Jahren 57. vnd 59. ein ebenmäßiges fleissig in acht genommen worden. Dan einmahl der Religion Friede, durch theidigung, tractation vnd vergleichung, vnd also nicht per maiora, auffgericht. Das exempel, Anno 1594. da der Magdeburgische sessionstreit auff der bahn gewesen, sey noch in frischer Gedächtnus: In deme damahls von den Römischen Catholischen Ständen eine starcke separation gemacht, vnd im fall, man ohne sie verfahren würde, zum zierlichsten dargegen protestiret worden; Wie die Reichs Protocolla mit sich bringen. Auch habe, im Anno 1603. vorgewesenen Reichs Tage, der
ander theil selbst, in denen damahl fürgefallenen, den Religion. Frieden betreffenden, sachen, im Fürsten Rath, in kein votiren einzulassen, sich vnterstanden, sondern der selben stim, meinung, sey ex uno ore, den Evangelischen Ständen vorgetragen, vnd eröffnet worden, Vnd da, bey der letzten Reichs Versamb ung, ein wiedriges eingeführet, vnd behaubret werden wollen sey solches, im Nahmen aller dreyer Churfürsten, vnd anderer Evangelischen Fürsten, vnd Stände, in gemein, zum stärcksten contradiciret vnd verworffen worden.
[Note: Ius Belli, Pacis et Foederum, Maiestatis est] TErtium speciale Ius Maiestatis est, Ius Belli indicendi, Pacis ineundae, et foederum faciendorum: Nam Belli suscipiendi auctoritas, ad effectum supremae iurisdictionis, et summae potestatis refertur. [Note: Reinkingk. lib. 2. cl. 3. cap. 1 n. 11.]
Ordo naturalis, et mortalium, Paci accommodatus, hoc poscit, ut suscipiendi Belli auctoritas, atque consilium, apud Principes sit, inquit Augustinus; [Note: c. quid culpatur 23. qu. 1.] Hoc est, apud illos, qui Principem in Republ. locum obtinent; sive unus, sive plures sint.
Idemque in foederibus obtinet: Ius enim Belli et foederum, pari passu ambulant; [Note: Reink. d. cl. 3. cap. 3. n. 25.] nec minùs, ius contrahendi foedera, quam Belli indicendi, ad supremam Maiestatem, et eos, qui eiusdem iura habent, non alios, pertinet. [Note: Warem. ab Erenb. parte 1. de foeder. c. 2. n. 28. et sequ.]
[Note: Olim quoque Imperatoris fuit] Et olim quidem, bellandi ac pacificandi potestas,
indubitatò Imperatoris fuit: [Note: Nos. 105. in princ.] Unde laesae Maiestatis reus dicitur, qui, iniussu Principis, Bellum gesserit, delectum habuerit, exercitumve comparaverit; [Note: l. 3. ad L. Iul. Mai.] nec ulli, IMperatore inscie ac inconsulto, quorumlibet armorum movendorum copia tributa est. [Note: l. un. C. ut armor. usus inscio Princ. inter d. sit. lib. 11.]
[Note: Hodiè non, sed Imperii est] Nostri verò Imperii moribus, Ius Belli indicendi, ac Foederum faciendorum, Imperatori, cum Ordinibus simul, meritò ascribimus; [Note: cum Warem. ab Erenb. d. cap. 2. n. 30.] pro eâ, scilicet, proportione, quâ, aut ad illum, aut hos, Comitiorum iura ac potestatem pertinere, suprà exposuimus: Ut, Imperatoris quidem nomine, Bellum proponatur, decernatur, indicatur, foedera item contrahantur; ipsa verò decernendi vis penes Ordines consistat.
Et iam olim, tempore Heinrici I. Ordinum consensum adhibitum legimus: Is enim in Quedlinburg Curiam suam celebravit; ibidem, Principibus convocatis, ipsisque singulis et universis id ipsum assentientibus, Poloniam et Bohemiam, ceterasque Slavorum adiacentes regiones, quia nondum CHRISTI fidem receperant, debellare disposuit. [Note: Sigfridus Presbyter Misnensis in epit. lib. 2.]
Itidem Heinricus III. Imperator, cum Aba, Rex Hungariae, Austriam et Bavariam hostiliter vastasset, Coloniae Conventum habens, hanc iniuriam Principibus exposuit: Quâ gratiâ conclusum est, ut contra Hungaros se vindicaret. [Note: Naucler. volum. 3. chronogr. gener. 35.]
Sic quoque Anno Domini 1108. Francofurdiae convenerunt Principes et Imperator, deliberâruntque, de Bello suscipiendo contra Polonos, qui tributum, Imperatori debitum, dare recusabant, Regemque sibi elegerant, ipsique Coronam imposuerant. [Note: Hieron. Mutius lib. 16. Chron. German.]
De Friderico I. cumprimis notatu dignum est, quod Ungaris Bellum indicere, ipsosque ad Monarchiae apicem reducere voluerit. Sed cum assensum super hoc Principum,
quibusdam de causis latentibus, habere non posset, ad effectum tunc perducere ea, quae volvebat mente, non valens, ad opportuniora tempora distulerit. [Note: Ottho Frising. lib. 2. de gestis Frider. I. c. 6.] Ex quo colligere licet, dissentientibus Proceribus, iam tum eo tempore, IMperatorem nemini Bellum indicere potuisse.
Superiori saeculo, frequentissimae in Hungariam, numquam non Ordinum consensu decretae, expeditiones, de eodem testantur: Quarum quaedam, adhuc eo tempore, fuerunt susceptae, quo illa nondum erat Austriacae ditionis. [Note: Recessus Imperii de Anno 1526. §. weiter als Königliche Würde.]
Nec Carolus V. nomine Imperii, Anno 1544. aliter, quam Procerum consensu, Galliae Regi Bellum inferre potuit, Haben sich Chur Fürsten, Fürsten, vnd Stände, vnd der abwesenden Räthe vnd Bottschafften entschlossen, sich gegen den König in Franckreich, nicht allein mit worten, sondern auch mit der that zuerklären. [Note: Recessus Imperii de Anno 1544. §. so achten wir vers. vnd demnach.]
[Note: Olim quoque Regimenti] Penes Ordines ergò maximè fuit Belli, Pacisque arbitrium; et penes illos quoque, qui universos Ordines repraesentârunt: Ut olim, cum in vigore suo esset, penes Regimentum.
Quare, absque eius mandato, Dux Imperii generalis nemini bellum movere potuit, Soll niemandt überziehen, vnd keinen Krieg fürnehmen, es sey dan zuvor durch Vns (nam Imperator ordinarius Regimenti Praeses fuit) oder den, so an Vnser stath sitzen wird, vnd Vnser, vnd des Reichs Regenten, zu thun befohlen [Note: Recessus Imperii de Anno 1500. tit. der Haubtman soll ohn befehl.]
Et in supplicum, seu deditiorum receptione, necessum fuit, ut Regimentum illi auctor fieret, Ob sich jemandt an das Reich ergeben, oder sich dem Reiche Zinsbar machen wolte, soll der Haubrman in demselben annehmen, sich des mas oder gedings solches annehmens, an des Reichs Regiment erlernen, vnd sich darin ihres Willens vnd Bescheids verhalten. [Note: Ibid. tit. Ob sich jemandt an das Reich ergeben wolte.]
[Note: Imperator hic singulis Ordinum aequalis est] Denique, si quoad Ius Belli, Pacis, ac Foederum, Imperatorem ipsum seorsim, et Ordines singulos, similiter seorsim confideres; non plus de eo Imperator sibi arrogare potest, quam singuli Ordinum.
[Note: tum impotentis] Quemadmodùm enim nullus Ordinum, privatâ auctoritate, bellum movere potest, aut debet: Ita Imperatoriaequè, ac singulis Ordinum, absque communi omnium Ordinum, aut certè hodiè Electorum, consensu, id facere prohibitum est, Es solten, vnd wolten Ihre Mayr. kein gezäncke, fähde, noch Krieg tun: oder ausserhalb des Reichs, von desselben wegen anfahen, oder vornehmen, ohn Vorwissen, Rath vnd Bewilligung der Reichs Stände, zum weinigsten der sechs Chur Fürsten. [Note: Capitulatio Caroli V. apud Sleidan. lib. 1. hist. Ferdinandi I. obligatio de Anno 1558, apud Goldast. parte 5. der Reichshändel. tit. 1. Capitulatio Ferdin. 11. §. es solten vnd wolten.]
In quo passu Imperator, cum singulis Ordinum parificatur, seu aequiparatur, Sollen Wir, vnd Vnser geliebter Sohn Litz Hertzog Philips, auch Vnser Chur Fürsten, Fürsten, vnd Stände des Reichs, ohn wissen vnd willen jährlicher Versamblung keinen Krieg, oder Fähde anfahen: [Note: Confirmatio Pacis publica de Anno 1495. §. auch sollen wir.] Nec Imperatori plus iuris, quam uni illorum relinquitur.
[Note: tum potestate.] Vice versâ, ut Imperatori, ita etiam Ordinibus Imperii, ad defensionem et tutelam suam, arma ac tormenta bellica fabricare, [Note: Recess. Imperii de Anno 1555. §. vnd demnach ein Kriegs Volck. Recess. Imper. de Anno 1570. §. sintemahl auß hochbewegenden.] armandias seu armamentaria, Zeug: vnd Rust Heuser, habere, [Note: Reink. lib. 1. cl. 5. c. 6. n. 18] munimenta ac fortalitia exstruere, [Note: Ib. n. 19.] et dilectum è subditis suis agere, eosque armis exercere, [Note: Recess. Imper. de Anno 1564. §. ferner dieweil.] licet.
Ut Imperatori, si ipse, vel Imperium Bello petatur, uti licet quibuscumque praesidiis, Wo Ihre Mayr von des Reichs wegen, oder das Heil. Römische Reich angegriffen, vnd bekrieget würden, alsdan mögen Ihre Mayr. sich dargegen aller hülffe gebrauchen: [Note: dd. Capitulationibus.]
Ita etiam cuilibet Germaniae Procerum, ex antiquissimo Libertatis praetenso, in propriam, et aliorum salutem, militem cogere, inconsulto Imperatore, servato tamen eo, quem Constitutiones Imperii praescripserunt, modo, concessum est. [Note: Recessus Imperii de Anno 1526. §. darauff, et passim]
Unde Bavarus Unitorum Legatis respondit, [Note: ad eorum Replicam Monachii 29 Decembr. Anno 1619.] Er wisse nicht, daß die absonderliche werbung, wieder des Reichs vnd Creys verfassung, oder Herkommen sey; Weil dieselbe keinem Stand in eusserster gefahr verboten, sondern, auff gewisse mas, zugelassen sey.
Nec ab iniuriâ adversùs offendentem, sese modò tueri, sed et, acceptâ iniuriâ, in continenti se vindicare licet, dem beschädigten, sambt seinen verwandten vnd helffern, soll jegen den thätern, vnd Friedbrechern etc. seine gegenwehr vnd verfolgung zu thun, zu frischer that, oder, wenn er seine Freunde vnd helffer haben mag etc. vnd enommen, nicht verboten, sondern gäntzlich fürbehalten sein. [Note: Ordinatio Pacis Publicae de Anno 1521. tit. die Paen aller Friedbrecher.]
Et, quod magis est, si subditi alicuius Principis, inoboedientes, contumaces, refractarii ac rebelles sint; non cogitur is, Imperatoris primò auxilium implorare, sed potest Bello, ac manu armatâ eos subigere: Adeò, ut hoc casu, Superioris, seu Imperatoris, avocatio locum non habeat. [Note: Reink. lib. 2. cl. 3. c. 1. n. 23. 24.]
[Note: Ordines foedera contrahere possunt] Ultimò, singulis Ordinum, Confoederationes ac Ligas, super generali Pace Provinciarum et terrarum, wegen gemeinen Land Friedens, formare licet. [Note: Aureâ Bullâ tit. 15.]
Imò, in genere, nullis iis foederibus interdictum est, nisi quae in Imperii damnum vergunt, Sollen einige Bündnus oder Einigung nicht machen, die dem Reiche zu schaden, nachthell, oder zu wieder sein möchten. [Note: Confirmatio Pacis Publicâ de Anno 1495. §. auch sollen wir.]
Nec illud, quod in Sigismundi Imperatoris Aureâ
Bullâ [Note: c. 7. von bindnussen apud Goldast. der Reichs Constitution, reformation, ordnungen, vnd außschreiben p. 169.] reperitur, daß hinfür niemand, wer der sey, einig bindnus oder einung machen, oder angehen solle, ohn des Reichs wissen, gunst, orlob vnd willen, à sententiâ nos dimovet; Aut, quod ex Friderici III. reformatione, de Anno 1441. [Note: tit. 12. apud Goldast. in Reichs Satzungen p. 167.] affertur, daß im gantzen Römischen Reich, nun fürdas kein bundnus vereinigung etc. sollen auffgerichtet, auch die alte alle abgethan werden.
Nam istos Imperii Recessus, seu Leges, et imprimis illam ipsam Reformationem, cum in hoc articulo, tum in aliis quamplurimis, numquam in usum, aut plenam observantiam venisse, ipsa Experientia, optima rerum Magistra, testis est: Nec ante hanc modò Reformationem, sed et post eam, quamplurima, in Germaniâ, foederum exempla occurrunt.
Sic, cum res Germaniae, sub multitudine Principum, Friderici II. Heinrici Caesaris filii Augusti, Conradi, Heinrici Catti, Wilhelmi Batavi, et factione Romanorum sacerdotum, distraherentur, sexaginta ferè, Rheno contiguae, Urbes foedus inierunt; Quibus etiam Ludowicus, Bavariae Dux, et Palatinus Rheni, coniunctus est, et vicinos Principes ad foedus coegit. [Note: Avent. lib. 6. annal. Boiar.]
Mortuo Imperatore Rudolpho, Conradus, Archimystes Salisburgensis, Ottho, Ludowicus, et Stephanus, Fratres, Boiariae secundae Procuratores, foedus inierunt: [Note: Avent. ibid.] eodemque tempore Ludowicus, Comes Palatinus Rheni, Alberto Austriaco, atque Maenardo Tirolensi, foedere iunctus, memoratur. [Note: ibid.]
Cum Adolphus quoque Imperator illi infestus esset, idem cum Alberto Austriaco, Episcopo Argentoratensi, et plerisque aliis societatem iniit, foedus icit: Hocque facto meliùs de se sentire, atque excusationem suam Adolphum recipere coêgit. [Note: Ibid.]
Tempore Ludowici Bavari, quia, ob eius, cum Friderico Austriaco, discordiam, latrocinia passim invalescebant, Argentina, Spira, Wormatia, Moguntia, foedere coierunt, et
communibus impensis conduxerunt equites ac pedites, qui vias tutas redderent et servarent. [Note: Hieron. Mutius lib. 23. Chron. German.]
Eodem namque tempore multis modis vexabatur Germania, nec erat, qui opem ferret: Quod cum intelligerent quidam cordati Principes et Civitates, inter se foedera fecerunt, ut coniuncti tranquillam agere possent vitam. [Note: Mutius ibid.]
Ita Iohannes Dux Bavariae, cum Ludowico Agnato suo, qui, ius suum consequi non posse, conquerebatur, adversus Ernestum et Heinricum, itidem Bavariae Duces, foedus iniit. [Note: cuius formula exstat apud Lundorp. tomo 2. actor. publ. lib. 1. tract. 2. p. 19]
Post Friderici verò Reformationem sese offert Foedus Suevicum, der Schwäbische Bund; quod vocatum quoque fuit Societas Clypei S. Georgiani, die Geselschafft S. Görgen Schilds: Nam omnes, qui eâ comprehendebantur, debebant gestare Clypeum S. Georgii, modò ex nobilitate essent. [Note: Crusius parte 3. annal. Suevic. lib. 9 c. 1.]
Huic foederi Principes nonnulli, et vicinae Civitates subscripsere: Idque per multos annos tenuit, mutuis auxiliis et consiliis adeò firmum, uti, et suis praesidio, et exteris terrori esset. [Note: Gerhard. de Roo lib. 10. histor. Austr.] Nec Imperator, nec ipsi Imperii Recessus id improbârunt. [Note: Recessus Imperii de Anno 1526. §. ob auch jenniger in fine Recess. Imper. de Anno 1529. §. vnd als im abschied. Recessus Imp. de An. 1533 1533. §. vnd als im abschied.]
Succedit deinde Foedus inter Electorem Saxoniae Iohannem, Bavaros fratres, et Landgravium Hassiae, Anno circiter 1531. initum. [Note: Sleidan. l., 8. histor.]
Mox Foedus Smalcaldicum: [Note: Idem l. 7. et 11. histor.] Foedus sanctum, à Pontificiis Noribergae initum, et Smalcaldico oppositum. [Note: Idem l. 12. histor.]
Foedus Noribergensium cum Wurtzburgensi, et Bambergensi, Episcopis, Anno 1553. adversus Albertum Marchionem, contractum. [Note: Idem l. 24. histor.]
Foedus Landspergicum, Anno 1556. ab Alberto Duce
Bavariae, institutum: In quo Civitates Imperiales, Ratisbona, Augusta, et Noriberga, comprehensae sunt. [Note: D. Hieronymus Schleich Advocatus Reipubl. Ulmensis. in discursu de foederibus Anno 1608. confecto.]
Nostro verò tempore, adhuc in recenti memoria sunt, Unio Protestantium, et Pontificiorum Liga, Foedus Lipsiense, et Heilbrunnense etc.
Nullum enim horum Foederum, ob inhabilitatem personarum contrahentum, improbari posse, statuimus: Etsi unum, alterumve, ob abusum et perperas intentiones, à quibusdam forsan impugnetur. Rectèque, Elector Saxoniae ad Moguntinum scripsit, [Note: de dato Dresden 23. Febr. an. 1623. apud Lundorp. tomo 1. actor. Publ. lib. 6. c. 161. p. 1085.] Wie die newe auffgerichtet Union der Catholischen Stände zur defension angesehen, also werde man die Evangelische Stände nicht verdencken, wan sie eben zu dem ende, das jennige vor die Handt nehmen, was ihnen die gebürliche billigkeit zulässet.
Quid multis? Res haec, non ex aliâ, quam antiquissimae observantiae, regulâ diiudicanda est. Saepè autem tales confoederationes, quas Ligas, vulgariter Bundt, appellabant, non solum inter Civitates, sed etiam inter Principes, iuratas confirmatasque legimus, et quottidiè similiter videmus: Quae verba Trithemii Abbatis Spanhemiensis sunt. [Note: in Chron. Hirsaug. sub Anno 1366.]
[Note: etiam absque Imperatoris consensu] Nec est, quod Caesaris consensum ac confirmationem, ad hoc, ut foedera Ordinum licita sint, necessaria existimemus: Ut quidam sentiunt, qui perniciosum genus monopolii esse; putant, quandò Civitates, comites, Principes, qui habent unum Superiorem, inter se foedera et Ligas faciunt, sine auctoritate Superioris. [Note: post Innocentium et Bartolum Sichard. in l. un. c. de monopol. n. 6.]
Quâ in sententiâ etiam Heinricus Iulius, dux Brunswicensis, fuisse apparet, [Note: in discursu super Unione ac turbis Iuleacensibus ad Electorem Saxoniae de dato Prag 15, 25, Decemb. Anno 1610.] daß die Kömische Keyserl. Mayt. darumb noch nicht ersuchet, viel weiniger Ihre Mayr. special consens
vnd ratificiation darzu geben, daß dergleichen Uniones oder Ligae gemacht werden sollen: Welches dan allerseits, als ein special, vnd das fürnemdste requisitum, hierzu erfordert würde.
Id quod Monarchiam sapit, et ex vulgato errore originem traxit: Sed Libertas Germanorum olim ita se constringi passa non est. Utut enim Caesares in foedera, hoc iuris sibi aliquandò arrogare voluerint; illis tamen contradictum fuit.
Evidens huius rei exemplum prostat in bello, quod Tigurini cum Alberto contracto Austriaco, Anno 1354. gesserunt: In quo Carolus IV. foedera à, Tigurinis cum vicinis facta, improbavit, dicens: cum Imperio addicti essent, nec rectè, nec ordine ab ipsis factum, quod, se inconsulto, foedus cum quoquam fecissent. Foedera eiusmodi irrita esse debere, seque, pro suâ auctoritate, ab omni foedere, et iurisiurandi sacramento liberos eos pronuntiare. Tigurini tamen, non se Foedus contra Imperii iura, sed ad iustam et necessariam sui defensionem fecisse, affirmabant. Et obtinuerunt Tigurini: Pax enim posteà, Anno sequenti, salvis his foederibus, inita est. [Note: Gerhard. de Roo lib. 3. histor. Austr. et Hieron. Mutius lib. 25. Chron. German.]
Foedera itaque haec, etiam se inconsulto inita, tamquam licita, admittere, Carolus IV. Imperator compulsus fuit: Adeoque Germanis nostris, absque consensu Imperatoris, foederibus inter se iungi, permissum est.
[Note: etiam eum Exteris] Non verò tantum inter sese foedere coire Ordinibus licet, sed etiam cum extraneis Regibus ac Principibus: Modò id sine Imperii Germanici fraude fiat. [Note: Bodin. lib. 1, de Republ. c. 7.]
Quemadmodùm, iam suo tempore, Principes Germaniae, cum solis Galliae Regibus quadraginta septem foedera percussisse, testatur Bodinus. [Note: lib. 1. de Republ. c. 9.]
Quod si qui, Legibus Imperii, cum extraneo Principe foedera contrahere, prohibitum esse putent, falluntur sanè: Nec enim prohibitum id reperitur; nisi in Imperii detrimentum vergant ista foedera, die Stände sollen keine Bündnus, oder
Einigung, mit frembden Nationen, oder Gewäldten machen, die dem Reich zu schaden, nachtheil, oder zu wieder sein möchten. [Note: Confirmatio Patis Publicae Anno 1945. §. auch sollen wir.] Ergò, à contrario sensu, si Imperio noxia non sint, licita iudicantur.
Sic Saxo, Hessus, Wilhelmus et Ludowicus, Bavari Fratres, Libertatis Germanicae tuendae causâ, clam foedus icerunt, cum Francisco Galliarum Rege; qui centum aureorum milia in eam rem apud Bavaros deposuit: Ut in promptus essent, si quid inopinati accideret. [Note: Thuan. lib. 2. histor.]
Id quod iure factum esse, Protestantium Capita, Saxo et Hassus, exemplis Maiorum propugnant, [Note: apud Hortled. vol. 2 de Bello germ. lib. 3. c. 19. n. 3.]Sie seynd von den Schur Fürsten vnd Fürsten des Reichs die jennigen nicht gewest, die von ersten schutz vnd defensis Bundnus, mit auswertigen Christlichen Königen, vnd Potentaten gemacht, vnd auffgericht. Zweiffeln auch nicht, da ein jeder Chur Fürst vnd Fürst, in seinen Brieffoerwahrungen vmbsuchen lösset, so werde er dergleichen auffgerichte alte Verständnus, darin nitt weiniger, dan sie, befinden.
Smalcaldici foederis socii, et Galliae, et Angliae Regibus, societatem certis conditionibus obtulerunt. [Note: Sleidan. lib. 9. et 10. histor.]
Nec Elector Mauritius peccavit, quod cum Heinrico, Galliae Rege, [Note: Sleidan. lib. 24. histor.] nec hodiernus Elector Saxoniae, et alii Principes ac Ordines, in Leges Imperii impegerunt, quod cum Regibus, Sueciae primùm, deinde, ex parte, Galliae quoque, sese coniunxerint.
[Note: quibus principalior in foedere locus aliquandò relictus] Idque adeò non prohibitum esse, duxerunt Germani Principes, ut etiam Exteris directorium foederis, ac principaliores partes committere, non duxerint esse nefas.
Ita Protestantes, Smalcaldici foederis patrocinium ac defensionem, Angliae Regi obtulerunt. [Note: Sleidan. lib. 10. histor.]
Foedere Chambortico, Heinricum, Regem Galliae, Germani Principes superiorem agnoverunt, eiusque Maiestatem comiter observare, spoponderunt, ac Belli gerendi Ducem communibus suffragiis creaverunt; siquidem Bodino credimus. [Note: lib. 1. de Republ. c 7.]
Nupero quoque foedere Heilbrunnensi, Reginae ac Regno Sueciae directio foederis relicta fuit: Quod magnâ quidem petulantiâ insectatus est Saxoniae Elector; cum tamen ipse Regiae Suecorum Maiestati, gloriosae memoriae, belli reliquisset directorium. [Note: Electoris obligatio de dato Torga 1. Sept. anno 1631.]
[Note: Imò etiam contra Imperatorem] Imò, non tantùm contra tertium quemvis, sed et contra ipsummet Imperatorem, Capitulationi ac Constitutionibus Imperii contravenientem, foedera Principum seu Ordinum Imperii iusta sunt, et excusantur.
Si quis enim Romanorum Regum, vel Imperatorum, Statutioni et ordinationi Imperii contravenire voluerit, aut eam retractare, aut alio quovis modo violare praesumpserit, extunc, tam ipsi Electores, quam ceteri Principes, ecclesiastici et saeculares, Praelati, Comites, Barones, Nobiles, ac Communitates Sacri Imperii, universi et singuli, licitam habent, sine rebellionis aut infidelitatis crimine, resistendi et contradicendi iis in perpetuum Libertatem: ut ad verbum sonat Iodoci Moravi Imperatoris, de Anno 1410. sanctio. [Note: apud Goldast. tomo 3. constit. Imper. p. 424.]
[Note: non quidem regulariter] Imperator quidem in foederibus plerumque expressis verbis excipitur, et excipiendus est: [Note: § fin. 2. FF. 55.] Ut olim Protestantes, ad foedus à Galliae Rege sollicitati, eum excipiendum dixerunt, adversùs quem nihil sibi faciendum esset; [Note: Sleidan. lib. 9. histor. Thuan. lib. 2. histor.] et in tractatibus cum Rege Angliae, similiter, Imperium et Caesarem, cui fide atque iureiurando erant obstricti, claris verbis exceperunt. [Note: Sleidan. lib. 10. histor.]
Quare Everhardus Comes de Wirtenberg, cum An. 1360.
Ligam cum Ducibus Austriae, sine exceptione Imperatoris fecisset, eam posteà inter concordiae leges cassare, eique renuntiare, coactus est. [Note: Naucler. vol. 3. chronogr. gener. 46. Hieron. Mut. lib. 25. Chron. German.]
Imò Imperator, ipsâ iuris provisione exceptus censetur: [Note: c. Venientes De iureiur.] Adeò ut inferior, qui foedus adversùs supremum Principem percussit, crimen laesae Maiestatis incurrat. [Note: CL. Pastoralis in princ. de sent. et re iudic.]
Quorsum etiam pertinet insignis textus in Landrecht, [Note: lib. 2. art. 1.] Wo Fürsten, vnd Herrn zusammen schweren, sie scheiden dan den Keyser vnd das Reich daraus, so haben sie wieder das Reich gemishandelt.
[Note: sed si potestate suâ abutatur] Attamen non iudaicè, verùm civiliter hoc accipiendum est: Quatenus, nempè, ut suprà quoque diximus, Imperator est, Da ein Keyser seiner auctoritet ordentlich vnd nicht gewaltbar gebrauchet; Ut exceptionem istam in pacto confraternitatis positam, Protestantium Capita olim explicârunt. [Note: apud Hortled. vol. 2. de bello Germ. lib. 3. c. 17. n. 1.]
Quam explicationem licet, eo tempore, in dubium vocârint, Iohannes Albertus Marchiones Brandenburgenses, [Note: apud Hortled. d. cap. 17. n. 11.] Sie seind. solcher gesuchten vnd erklägelten meinung, verstand vnd deutung ihnen nicht gestendig: Quantoperè tamen iidem, nescio cui pravo affectui hac in re indulserint, ex eo liquet, quod praefatus Albertus, successu temporis, cornua adversùs Caesarem erigens, hunc ipsum causae suae velandae praetextum arripuerit, scribens, [Note: apud Hortled. d. vol. 2. lib. 5. c, 5, n. 1.] Daß in solchem werck er Ihre Mayt. Ihrer Person, Ambt, vnd dignitet halben, als römische Keyser vnd König, nicht gemeinet, noch wieder dieselben gethan, sondern allein das habhandeln vnd wiederfechten helffen, daß dem Heiligen Reich zuwieder, auch ihm sambt andern Chur Fürsten, Fürsten vnd Ständen des Reichs, billig zuendern, vnd wiederzubringen gebühret, nachdem er Ihrer Mayt. fürnemblich allein, zu des Reichs wollfart, aber darwieder gar nicht zugethan.
Et alibi, [Note: apud eundem lib. 6. c. 2. n. 3.] daß er in solcher Kriegsübung, die Römische Keyserliche Mayt. als Römischen Keyser ausgenommen.
Nam Imperium simpliciter et perpetuò excipitur: Hinc, Anno 1360. in compositione, cum Duce Austriae initâ, rectiùs et apertius, quam in transactione cum Everhardo Wirtembergensi factâ, cautum est; quod Dux omnem Ligam, in quâ non esset exceptum Sacrum Imperium, deberet abolere, [Note: Naucler. et Mutius d. loc.] Imperator verò hactenùs excipitur, quatenùs se gerit, uti Imperatorem decet.
Si nempè potestate suâ minimè abutatur: Si nihil contra Religionem, si nihil contra Capitulationem, quam iuramento confirmavit, si nihil contra LIbertatem et Leges Patriae fundamentales, aut ipsum Rei publ. Statum moliatur. [Note: Bernh. Zieritzius in discursu apolog. pro foedere Smalcaldico th. 100.]
Quod si eiusmodi quid attentet, ne quidem Imperatoris, seu Caesaris nomine dignus est: Imò Caesaris nomen ei, antequam Bello petatur, abrogari, multimodis expedit.
Rectè enim, quisquis fuit, Protestantibus adversùs Carolum V. consultum ivit, [Note: apud Hortled. vol. 2. de bello German. lib. 3. c, 26, n. 3.] Es sey von nöthen, daß sie ihm den Keyserlichen Titul abstricken, vnd er genandt werde, Ein König in Hispanien, vn daß sie lassen des Reichs Baner fliegen, vnd nennen ihren Kileg, des Reichs Krieg,vnd das zubeschutzen, für dem vnbilligen fürnehmen des Königs aus Hispanien. Wan sie ihm diesen Titul nehmen würden, alsdan würde er geschwecht vmb zehen Tausend Man, vnd er, vnd seine Räthe, vnd Volck darab ein erschrecken haben.
Unde Saxoniae Elector, sub initium Belli Smalcaldici contendit, eidem Carolo V. non esse tribuendum Caesaris cognomen; alioqui cum eo belligerari non licere: Et obtinuit, ne Caesar, sed qui se pro Caesare gerit, Carl der sich den fünfften Römischen Keysernennet, König, in Hispanien, in denuntiatione belli appellaretur. [Note: Sleidan. lib. 17. histor, Hortled. d. lib. 3. c. 28. n. 1.]
Tale foedus fuit inter Electorem Saxoniae, Bavaros fratres, Landgravium Hassiae, et Regem Galliarum, pro Patriae Libertate, et Aureae Bullae defensione initum, contra Carolum V. et Ferdinandum 1. eius fratrem: Cum Carolus, ut Imperium in Familiâ firmaret, Ferdinandum, Regem Romanorum, Coloniae renuntiari curasset. [Note: Sleidan. l. 8. hist l. 2. Thuan. histor. Bernh. Zieritz. d. discursu th. 99.]
Tale Foedus Smalcaldicum etiam, ex eventu fuit. Ex eventu, inquam: Nam ex primâ contrahentium intentione merè fuit defensivum. Quapropter tabulis foederis, Foedus hoc, non adversùs Caesaream Maiestatem, vel ullum Imperii Statum, sed tantum ad conservationem Christianae veritatis et Pacis, et propulsationem iniustae violentiae, in casu necessariae defensionis, sancitum esse, Confoederati expressè testati sunt. [Note: Chytraeus lib. 14. Chron. Saxon.]
Tale etiam Foedus à Mauritio ac Alberto, cum Heinrico II. Galliae Rege, adversùs CArolum V. ictum est, pro Libertate communi conservandâ. [Note: Sleidan. lib. 24. histor.]
Talia etiam moderna Foedera exstiterunt, quibus defunctum Tyrannum impugnavimus: Quae satis iustâ de causâ, et legitimo modo quidem inita, sed levitate, et inconstantiâ hodierni Saxonis Electoris, parum constanter servata sunt.
[Note: Imperatori in iure foederum minor potestas, quam singulis Ordinum esse videtur] Et tantum quidem de iure Foederum, singulis Ordinum competente: IN quo puncto arctioribus cancellis ipsius Imperatoris, quam cuiusvis, ex Ordinibus, potestas conclusa videtur.
Illud enim, quod Imperator paris in hoc passu conditionis cum Imperii Ordinibus sit, et Foedera, modò in Imperii praeiudicium non tendant, perinde ac singuli Ordinum, inire cum aliis possit, [Note: per. d. 5. auch sollen wir.] per Capitulationem Caesaream correctum, et haec quoque facultas illi adempta est.
Quippè illâ cavetur, quod imperator nullum, neque cum Exteris, neque cum indigenis, absque Electorum consensu, Foedus
inire possit, Ihr Mayr. Solten vnd wolten kein Bünhnus, oder Einigung, mit frembden Nationen, noch sonst im Reich machen, sie herren denn zuvor der sechs Chur Fürsten willen sämbrlich, oder des mehrerntheils aus jhnen erlangt. [Note: Capitulatio Ferdinandi 11. §. Ihr Mayt. solten vnd wolten.]
Quoad ordines verò Imperii, antiquum hoc privilegium nuspiam sublatum reperitur, adeoque salvum, et in suo vigore adhuc durare, praesumitur.
Quod enim non mutatur, quare stare prohibetur? [Note: l. 27. C. de testam.] Quodque specialiter Lege non expressum est, id veterum Legum, Constitutionumque regulis, relictum intelligitur. [Note: l. 32. §. ult. C. de appellat.]
[Note: Reinkingii obiectiones] COntra isthaec, quae diximus, Reinkingk astruere nititur: [Note: lib. 1. cl. 2. c. 2. n. 129. et sequ. et cl. 5. c. 6, n. 123.] Quod solus Imperator habeat ius guerrae, seu Belli publici, pro Imperii totius salute, indicendi, gerendive; sed tamen ex consilio et suffragio Procerum.
Imperatorem quidem, antequam. Bellum indicat, convocatis Imperii Ordinibus, de eo deliberare, et, cum eorum consensu, bellum indicere debere: Non tamen id eius Maiestatem imminuere.
Nam I. non imbecillitatis hoc, sed prudentiae esse argumentum, quod Bella, quae communi periculo, et communi sumptu geruntur, etiam communi consensu suscipiantur: Quò ad Hostem, tamquam commune incendium arcendum, alacriores Cives concurrant. Quod si Imperator, neglecto Procerum consensu, Belli facem accenderet, posteà, invitis canibus, difficile ipsi foret, ire venatum.
II. Ordines Imperatori consentire, non tamquam superiores, vel aequales Dominos, sed tamquam pia membra eiusdem Capitis, cum humillimâ quadam subiectionis contestatione.
Unde in Recessibus Imperii verba ista, Stände haben, zu einer eilenden Hülffe, vnterthäniglich bewilliget, [Note: Recessus Imperii de Anno 1541. §. darneben.] Haben Vns, vn Vnserm lieben Bruder, zu vnterthänigstem zefallen, eine eilende Hülff bewilliget, [Note: Ibid. §. Vnd wiewoll Chur Fürsten.] Haben bewilliget sich aller Vnterthänigen, Gerrewen, Christlichen Gehorsamb vnd Gebüyr zuerzeigen, vnd zuhal en, [Note: Recessus Imperii de Anno 1542. §. Vnd wiewell diese.] Haben der Keyserlichen Mayr. vnd Vns, zu Vnterthänigem gefallen, gurwillig vnd gehorsamblich sich in die hülffe eingelassen. [Note: Ibid. §. sequ. et Recessus Imperii de Anno 1566. §. über voriges haben Vns.]
III. Idem in Galliâ, Angliâ, Poloniâ, et aliis Regnis, quae tamen Monarchiae Maiestatem ob id non amittant, fieri, Reinkingk sibi persuasum habet.
[Note: Responsio nostra ad primam] Sed nos ad primum illud respondemus, distinguendo ea, quae Reinkingk confundit: Utile, nempe, et honestum à necessario.
Alia enim quaestio est; utrum Procerum consensus de honestate tantum, an verò de necessitate requiratur? utrum solummodò utilis sit, ut tamen, eo omisso, actus in suo robore, nihilominùs persistat; an verò ita necessarius, ut, eo omisso, actus vitietur?
In omni, etiam monarchico, Statu, ad Bellum indicendum Subditorum adhibere consensum, consultum ac utile est: Imò et honestum.
Nam cum ii, non modò facultates omnes, verùm etiam vitam et sanguinem in Bella profundant, aequissimum est profectò, ut, priusquam suscipiatur bellum, eius rei consilia cum ipsis communicentur. Deinde, quando Reges, de communi Populi consensu, rem gerunt, et sunt potentiores, et ab Hoste magis metuuntur: [Note: Cominaeus lib. 10. Comment.] Populique voluntate et assensu interveniente, crescit robur ac potentia Regum, et maior est ipsorum auctoritas, ac Feliciores progressus. [Note: Idem lib. 5. Comment.]
Sed eiusmodi cum Subditis deliberatio, Maiestatem Principis nil quicquam imminuit.
Aliud longè est, si dicamus, consensum Procerum ad Bellum esse necessarium, ita, ut Principi manus planè vinctae sint: Haec enim res vim Imperii et Maiestatem ipsam concernit. Nec prudentiae solum, sed et imbecillitatis argumentum est in Imperatore nostro, quod is Ordines Imperii, super indicendo Bello, necessariò consulere debeat; ac, sine eorum consensu, Bellum non tantum suscipere non possit, sed et, quicquid illi statuerint, nolens, volens sequi teneatur.
Illud namque negamus, et pernegamus, Ordines Imperii eiusmodi esse canes, quos IMperator, etiam invitos, venatum ducere possit; et talia membra, ac velut caudas, quae, etiam inconsulta, Imperatorem, tamquam Caput, quocunque is antecedat, sequi teneantur.
[Note: Ad secundam.] Ad secundum respondemus; totum concedendo argumentum: Siquidem verba ipsimet rei, et Germanici stili idioma Ordinum iuribus praeiudicare potis est.
Quin imò ex verborum tenore, absolutum Imperatori dominatum largimur: Cum in Recessibus Imperii, et communi scribendi stilo, Ordines, ultra modum, serviliter saepiùs sese dimittant, ac Imperatorem, quasi aliquem in terris DEUM, absolutâ potestate, venerentur.
Sed, quomodocumque verba sonent, consensus iste, ex naturâ Comitiorum iudicandus est: Quae precarium nil tolerat.
[Note: Ad tertiam] Nec, tertiò, aliorum Regnorum exempla nos movent.
Nam Parlamenta à Regibus quidem consuli; et causas Belli, utrumne satis praegnantes sint, an non, ab iis, discuti; quo, cognitâ iusta Belli causa, Populus, ad onera Belli suscipienda, eò promptior et alacrior sit, non diffitemur.
Ita Carolo V. Regi Francorum, illi, qui Sapientis nomen adeptus est, Optimatum ac Populi, quorum opibus utendum
erat, auctoritate et consilio, Bellum adversùs Anglos geri placuit: Itaque universos in Curiam Parisorum convocari iussit, testatus, se eorum consiliis et sapientiâ opus habere, ut, quae à se minùs sapienter gesta fuissent, eorum animadversione castigarentur; Bellumque, eo consilio decretum, felici exitu confectum est. [Note: Bodin. lib. 3. de Republ. c. 1.]
Sed consensum hunc Parlamentorum ita necessarium esse, ut Regum, in Bellum ruentium, impetus ab illis refrenari possit, his locis, quae ex Cominaeo Reinkingk citat, quaeque de honesto et utili tantum loqui, ipse contextus docet, haud unquam persuadebimur.
Et certè, quod ad Galliam attinet, tempore Caroli IX. Senatus consultum, in familiari, seu privato Regis consilio factum est, quo Curia Parisiorum prohibetur, Edicta, quae deinceps à Principe publicanda mitterentur, in dubium revocare. [Note: Bodin. d. loco.]
De Poloniâ tamen libenter concedimus: Nam in POloniâ Rex, Senatu inconsulto, neque Bellum cuiquam facit, neque foedus publicum cum quoquam icit: Imo Lege cautum est, quod non liceat REgi bellum facere sine Comitiis, et assensu amplissimi Consilii. [Note: Cromerus l. 2. in Polonia. Statuta Poloniae à Ioh. Herburto à Fulstin edita tit. Bellum.]
Sed eiusmodi potestatem, qualem in Poloniâ Rex habet, Imperatori Romanorum non invidemus: Illa enim angustis admodùm circumscripta est cancellis; et, re penitiùs inspectâ, Aristocraticum in Poloniâ regimen esse, sed, ratione administrationis, monarchico temperamento ex parte mixtum, verius est.
QUartum speciale Ius Maiestatis est suprema Iurisdictio,
et extrema Provocatio: De quâ utrâque maximè dubium; imperione, an Imperatori attribuenda sit?
[Note: Supreme Iurisdictio, ex Legistarum opinione, Caesaris propria est] Et in hac quidem controversiâ, si veterum Legum normam, si plus, quam decretoria Legistarum placita sequamur, indubiè illam Imperatori ibimus assertum.
A Principe enim appellare fas non est: Cum ille sit, qui provocatur. [Note: l. 1. §. 1 à quibus appell. non lic.] Imperator, ex illorum opinione, fons est omnis dignitatis et iurisdictionis, ex quo solo omnis potestas territorialis, superioritas et iurisdictio pullulat, profluit, et promanat, ad eundemque refluit. [Note: ex Baldo et aliis Reink. lib. 1. cl. 5. c. 2. n. 3. 4.]
Quam ad rem, cui oleum et operam perdere placuerit, innumera paenè ex Doctoribus cumulare liceat: Nam in hoc fundamento, quod suprema Iurisdictio Imperatoris propria sit, omnes convenire crediderimus.
Sed si paululum evagemur, et exactiùs in materiam hanc supremae Iurisdictionis inquiramus, atque ad specialia progrediamur; (prout materiae huius ubertas et difficultas, si rectè, et ex fundamento eam cognoscere velimus, non suadet modò, sed urget) uriè eos sentire, et valdè inter se dissentire, comperiemus.
[Note: quam et concurrentem habet cum Camerâ] Nam, communiter quidem Doctores, post Cameram (quae, sine controversiâ, supremum Imperii tribunal est) constitutam, concurrentem, cum eâdem, Imperatori iurisdictionem tribuunt; et asserunt: Quod causae ad Camerae iurisdictionem pertinentes, non hoc ad eam modo pertineant, ut necessariò ibi tractari debeant; sed quod etiam, coram Imperatore, et Senatu eius aulico, dem Reichs Hoffrath proponi ac ventilari possint, quodque per praeventionem, et Aula Cameram, et haec illam, excludat.
Potissimum eorum fundamentum est: Quod suprema Iurisdictio ipsius Imperatoris propria est, et, ante Cameram constitutam, indubitatò propria, neque unquam ab Ordinibus
in controversiam vocata, omnesque causae in Aulâ Imperatoris, beym Reichs Hoffrath, diiudicatae fuerint. Sed posteà ab Imperatore Maximiliano I. Anno 1495. cum consilio Electorum et Ordinum, Iudicium Camerae institutum, eique potissimam iurisdictionis Caesareae partem esse concessam. Id tamen non alio, quam mandati, iure factum.
De mandatâ autem iurisdictione ius vetus, quo nimirùm concedens iurisdictionem, non totam à se abdicasse, sed ita communicasse intelligitur, ut non tantum summâ potestate privatus esse, non censeatur, sed etiam cum iis, quibus mandata est iurisdictio, sive anticipando, sive concursu, sive avocatione concurrere possit, etiam hoc tempore obtinere.
Quin imò Magistratum, mandando iurisdictionem, etsi velit, iurisdictionem prorsus à se abdicare, et eam amittere non posse: In specie verò Imperatorem, potestatem, quam habet, à sese abdicare non posse, sed communicare saltem; assumendo alios in partem sollicitudinis. [Note: Paurmeist. lib. 2. de iurisd. c. 5. n. 72. et sequ.]
Nam et Cameram assumptam à Maximiliano in partem laboris et sollicitudinis, non constitutam in plenitudinem seu exstinctionem potestatis; nec ideò, ut Imperatoriae Maiestati derogaretur, sed ut molestiarum iudicialium sarcina illi minueretur, introductam. [Note: Auctor Relationis Donaverdicae p. 96.]
Nec sanè sentire aliter possunt, qui de Imperatore, ut vulgò, adeò magnificè sentiunt: Nec enim video, inquit Heigius, [Note: Illustr. quaest. parte 1. quaest. 9.] si constare Imperatoris auctoritatem volumus, quomodò, sine violatione eiusdem, aliud (quam quod Imperator ad huc supremam et concurrentem, cum Camerâ, iurisdictionem habeat,) dici queat?
Quo eodem modo Saxonici Legati Dn. Camerario responderunt, [Note: ut ab eodem relatum est ad Electorem Palatinum de dato Fuldâ 24. Iul. An. 1608. Lundorp. tomo 2. actor. publ. lib. 2. tract. 5. p. 541.] Wan Jhre Mayt. nur in zwey oder drey reservatis
casibus, zu iudiciren hetten, was es für ein Keyser sein würde? Dan es were ja ein Keyser, nicht Ehrenhalben allein, sondern das Haupt im Reich, vnd hette den Ständen zugehieten, vnd sie zuentscheiden.
Notoriam, praeter haec, observantiam imprimis allegant: Ex quâ quaestio haec meritò decidenda sit.
Hinc, cessante Camerâ, quemadmodùm Anno 1500. [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1500. in princ.] et pluries deinceps, factum, Iudicia in Aulâ Caesareâ exercita esse, tradunt: Id quod fieri haud potuisset, si Imperator iurisdictionem planè à se abdicasset.
Et, ad hanc observantiam probandam, praeter innumera alia Rescripta ac praeiudicia, maximè urgent Maximiliani 1. rescriptum quoddam, ad Ordines Imperii de Anno 1500. in causâ Capituli Trevirensis, contrà Comitem de Vieraburg; deinde textum è Recessibus Imperii de Anno 1512. et transactionem denique Passaviensem.
Communi huic, de concurrentiâ iurisdictionis, Doctorum opinioni, alii quidam, pauciores tamen, directò refragantur: Alii Caesaream indignationem veriti, quia haec, citra offensam Aulici Senatus, fundamentaliter examinari vix posse videtur, calculum suum suspendunt. Sed hi eo ipso, quod sententiam suam explicare non audent, negantibus propiores sunt: Quibus etiam nos, quamquam ex diverso ab his fundamento, inferiùs accedemus.
Praeter hanc verò quaestionem, in aliis adhuc articulis, circa iurisdictionem camerae, Doctoribus Iuris non satis convenit.
[Note: Camera an à solo Caesare, vel eo et Ordinibus simul, iurisdictionem habeat, dubium.] Sunt enim, qui asserant, quod Iurisdictio Camerae à solo Imperatore, et non coniunctim ac simul, ab ipso et Ordinibus tributa sit. [Note: Paurm. lib. 2. de Iurisd. c. 6. n. 18. et sequ. in poster. edito.]
Mox verò Cameram hanc, tam ab Ordinibus Imperii, quam à Caesare esse constitutam, et adhuc continuari, aiunt: [Note: Gail. lib. 1. obs. 42. n. 4.]
Neque à solo Caesare, iure Maiestatis vel Potestatis Regiae, sed à Caesare et Ordinibus coniunctim, usitatâ conventionis viâ, accepisse iurisdictionem. [Note: Paurm. l. 2. de iurisd. c. 5. n. 19 edit. priori.] Et ideò, non Principis tantùm Consistorium esse, sed totius Imperii: [Note: Ex Ioh. Tilem. de Benign. Paurm. lib. 2. de iurisd. c. 6. n. 252. edit. poster.] Nec solum Imperatorem repraesentare, sed omnes Imperii Ordines.[Note: Gilmann. decis. 46. n 94.]
Id quod verius esse, suo nos quoque loco ostendemus.
Ulteriùs plerique Camerae iurisdictionem ordinariam esse, scribunt; Alii mandatam, seu delegatam illi assignant.
[Note: Camerae iurisdictio mandata, non ordinaria est.] Et nobis quoque Iurisdictioni Camerali, mandatae meliùs, quam ordinariae iurisdictionis propria et requisita, convenire, videntur: Non tamen, ut ea à solo Imperatore, sed à toto iMperio, et omnibus Imperii Ordinibus, Camerae mandata intelligatur.
Nam, mandatâ iurisdictione, non ipsum ius et possessionem iurisdictionis à se abdicat mandans, sed tantum administrationem, et exercitium eius alteri confert. Et is, cui mandata est iurisdictio, dicitur quidem habere iurisdictionem; [Note: l. 4. §. fin. de off. Procons.] non suo tamen iure, sed alieno beneficio: [Note: l. 5. de iurisd.] Dicitur, iurisdictione uti; sed eius, qui mandavit: [Note: l. 1. §. 1. de off. eius, cui mand. est iurisd.] Iurisdictionem exsequi; sed alienam: [Note: l. 3. eod.] Fungitur vice eius, qui mandavit, non suâ; [Note: l. 16. De iuris d.] nec pro suo Imperio agit, sed pro eo, cuius mandatu ius dicit. [Note: l. 3. de off. eius, cui mand. est Iurisd.]
Sic quoque Camera ac Camerales, non suo iure, sed Imperii beneficio, iurisdictionem universalem habent; Imperii vice funguntur, ac Imperium totum repraesentant: Ut paulò post latiùs videbimus.
II. Qui suo iure, non alieno beneficio, iurisdictionem habet, mandare eam alii potest: [Note: l. 5. de iurisd.] Is verò, cui mandata est iurisdictio, id ipsum non potest. [Note: l. 1. pr. et l. ult. pr. de off. eius, cui mand. est iurisd.]
Atqui Camerae, nec universum ius, sibi tributum, alii mandare, nec vel unius, vel aliquot causarum integrum iudicium delegare, permissum est: Sed actus tantummodò quosdam iudicii particulares, ad probationem pertinentes; quales sunt, testium examinatio, instrumentorum ac privilegiorum transumptio, ocularis locorum inspectio etc. [Note: Paurm. l. 2. de iurisd. c. 6. n. 258.]
III. Iurisdictio ordinaria ad nutum concedentis revocari non potest: Mandata verò iurisdictio, pro lubitu mandantis, revocatur.
Quemadmodùm Camerae quoque iurisdictio, non quidem ad nutum solius Imperatoris, sed universi Imperii arbitrium, in totum, vel pro parte, est revocabilis. [Note: arg. l. 58. de iudic. Paurm. c. 6. n.] 157
IV. Quia ab eo, cui mandata est iurisdictio, non appellatur is, qui eam mandavit; [Note: l. 1. §. 1. Quis, et à quo appell.] ne ab eodem idem appelletur: [Note: c. non putamus. de Consuet. in 6. c. Romana in princ. De appellat. in] 6. Rectè quoque à Camerâ ad Imperium interdicta est appellatio.
Quod si Camerae ordinariam et propriam tribuamus iurisdictionem; aut ea inferior sit Imperii iurisdictioni, eique subiaceat, necessum est: Et tunc à Camerâ perinde, atque ab alio Iudice ordinario, sed inferiore, concedetur appellatio. Aut par et aequalis; et sic ab Imperio revocari non poterit: Quia par in parem non habet Imperium.[Note: l. 4. de rec. arbitr. l. 13. §. paenult. ad Sc. Trebell.]
ATque haec, quasi praeambuli loco, non eo modò fine adduximus, at apparat, quam variè Doctores in materià hac sentiant, quamque parum (cum sibimet ipsi non constent) illorum auctoritati, ac approbatae communiter opinioni, tribuendum sit: Verùm etiam ideò, quia non parum luminis,
ad obscuram hanc materiam, in subsequentibus subinde illustrandam, collatura nobis videntur.
Iam, ut sine ulteriori circuitu rem ipsam agrediamur, superiora, quae de supremâ in Imperio iurisdictione, et Imperatore, tamquam fonte omnis iurisdictionis, ex Legistis adducta sunt, si Legum antiquarum, seu Iuris Civilis tenorem, ac Imperii, sub latinis Graecisque Imperatoribus, Statum, qui verè monarchicus fuit, respiciamus, haud malè dici; sed ad nostrum Imperii Statum perperam applicari, remur.
Nam Imperatores isti à nostris, de quibus sermo iam est, et antiquum Imperium à nostro, toto caelo distant.
[Note: Suprema iurisdictio antiquorum Imperatorum fuit] Antiqui isti Augusti, sine dubio, fons omnis iurisdictionis appellari merentur: Adeoque, cuicumque iurisdictionem concesserunt, illis, non modò aequalem, sed et superiorem retinuerunt iurisdictionem; nec tantùm per praeventionem cum his concurrisse, dicendi sunt, verùm lites quoque semel coeptas ab iis avocare, imò universam illis rursùs adimere iurisdictionem potuerunt.
Quantumcumque enim sit imperium, quod alteri tribuitur, minus tamen eo est, quod, iure Maiestatis, Princeps sibi reservavit: Nec unquam spoliatus summâ potestate censetur; quin earum rerum, quas Magistratibus, Curatoribusve attribuit, cognitionem, ipse, sive anticipatione, sive concursu, sive evocatione suscipere, omnemque potestatem, Magistratibus concessam, eripere iis suo iure possit. [Note: ex Alexandro, Panormit. et Felino Bodin. lib. 1. de Republ. cap. 8.]
Id quod an nostros Imperatores applicare, mali exempli foret: Quam differentiam Uniti Principes Caesari Rudolpho rectè in memoriam revocârunt. [Note: In literis ad eundem in puncto gravaminum de dato Schwäbischen Hall. Anno 1609. et in Proposit. Christiani Principis anhaltini facta Pragae 8 Iul. Anno eod.] Es sey sich, dis orts, mit der iurisdiction vnd Rechten, wie sie die eateinischen Keyser gehabt (welche, dero gutachten, vnd gelegenheit nach, vnd pro suo
arbitrio, Leges et Constitutiones, Gericht, Iurisdictiones, Commissiones, avocationes, geordnet, geendert) allerdings nicht auffzuhalten, alldieweil Keyserliche Mayt. guts wissen habe, daß es mit dem Teutschen Reich, dessen Standt, Gliedern, vnd Vnterthanen, eine grosse Vngleicheit, gegen den alten Lateinischen habe, vnd haben solle.
[Note: Etiam in Germaniâ, durante successione introductâ verò electione, Caesarum potestas imminuta] Antiquorum tamen Augustorum vestigiis, etiam Germanos nostros Imperatores, quamdiu hereditarium Imperium, et per successionem delatum fuit, institisse, negandum non est.
Sed, postquam Maiestas Imperii, deficiente stirpe, quae successorio iure eam sibi vindicaret, ad Ordines Imperii, tamquam vacans, delata est, et illi, per electione, Caput, sive Imperatorem, imposterùm constituendum esse, decreverunt; accidit, id quod, in eiusmodi casu, plerumque accidere solet: ut, quae ante monarchica et paenè illimitata erat potestas, eam Proceres pro lubitu coarctarent; et, cum in ipsorum arbitrio esset, Imperatorem eligere, quemcunque vellent, eidem etiam Leges praescriberent, quascumque vellent.
[Note: Maiestatis iura] Hinc factum est, ut Maiestas illa antiqua paulatim imminueretur, et potissima Maiestatis Iura, tractu temporis, ab Imperatore ad Imperium ac Imperii Ordines, qui Imperatori, à se electo, quantum ipsis lubitum erat, tribuere, ac, quantum è re suâ visum, sibi reservare poterant, facerent transitum.
[Note: et, in specie, suprema Iurisdictio Caesari adempta] Inter quae, supremam etiam Iurisdictionem, Imperatori ademptam, Imperioque reservatam, audacter asseverarim.
[Note: Vulgaris tamen iurisdictio eidem ab Imperio iterùm mandata] Cum tamen de omnibus, etiam parvi momenti, cuasis cognoscere, fastidiosum Imperii Proceribus videretur, imò et molestum ac onerosum nimis esset, iudiciorum privatorum causâ, frequentiùs solito convenire, magnosque facere sumptus, Iudicum autem eiusmodi continuum (quale ante saeculum, et quod excurrit, sapientissimè constitutum est) nondum esset excogitatum, Iurisdictionem quidem generaliter Imperatori mandavit Imperium: Nobilior tamen eius pars, quae ipsam Maiestatis vim continet, et secreta Imperii tentat, nempè, Iudicium de
causis Illustres Personas, seu Principes, concernentibus, illibata apud Imperium et Imperii Principes permansit.
[Note: Hine duplex Iudicium.]Hinc duplex in Imperio ortum est Iudicium. Alterum de causis et rebus vulgarium personarum: Alterum de causis, Illustres Personas, seu Principes, concernentibus.
[Note: Prius vulgarium personarum, das Cammer Gericht] Prius illud iam olim quove vocitatum fuit, das Cammer=Gericht, [Note: Ut in literis Friderici Imperatoris ad Heinricum Ducem Bavaria de dato New Stadt an s. Bartholomaeus Abendt, Anno 1448. apud Lundorp. tomo 2. actor. publ. lib. 1. tract. 2. p. 17. in sententiâ, ab eodem Anno 1272. latâ, apud Auctorem Informat. Donaverd. parte 1. inter Documenta n. 12. In eiusdem constitutione et ordinatione Pacis publicae ad quadriennium de Anno 1471. §. 9. apud Goldast. der Reichs constitution, reformation, ordnungen vnd außschreiben. p. 221.] eiusque Praeses, ut nunc, ita olim quoque dictus, der Cammer Richter.
Nam Carolus IV. iam tum in Aureâ Bullâ [Note: tit. 1]. sanxit, quod partibus liceat, ad Imperialem duntaxat Curiam, et tribunal, seu Iudicis, immediatè, in Imperiali Curiâ, pro tempore praesidentis, audientiam appellare, daß sie am Keyserlichen Hoff Gericht, oder in des ammer Richters offner audientz vnd Verhör, sich zubeklagen haben.
Iudicium autem istud antiquitus non semper patuisse, nec continuum, sed certis et statis tantummodò temporibus, et plerumque in Comitiis fuisse celebratum, Paurmeisterus statuit. [Note: lib. 2. de iurisd. c. 6. n. 22. edit. poster.] Sed malè: Uti ex vetustâ friderici Imperatoris constitutione, Anno 1236. Factâ, [Note: c. 24. apud Goldast. der Reichsconstitution, reformation, ordnungen vnd außschreiben, p. 34. et Lundorp. à. l. p. 18.] apparet; quâ cautum est, daß der Reichs Hoff Richter, solle alle Tage zur Gericht sitzen, ohn den Sontag, vnd die Heiligen Tag.
[Note: quod Imperator exercuit] Et, in hoc quidem Iudicio, Imperatoris solidam fuisse cognitione, eumque, quos vellet, Assessores, etiam ignobiles, asciscere potuisse, nec hos alio, quam propriè dictorum Assessorum, munere functos, hoc est, consilio tantùm suo
instruxisse Imperatorem, forsan evincent isti, qui pro Caesaris auctoritate tantoperè moliuntur.
[Note: Iurisdictio tamen Imperii fuit] Sed quamquam Imperator, de omnibus istis causis (vi, nempè, mandatae sibi iurisdictionis) solus cognosceret, Iurisdictio tamen, eo quoque tempore, non solius Imperatoris propria dicta est, sed Imperatoris et Imperii.
Unde appellationes, non ad Imperatorem tantum, sed ad Imperatorem, et Sacrum Imperium interpositae leguntur ([Note: in Constit. Imper. Ruperti, de Vicariatu Imperii Germanici, §. 4. apud Goldast. tomo i. constit. Imper. p. 382.]) Ad Imperium quidem principaliter, absolutè, et suo ire; ad Imperatorem verò minùs principaliter ac respectivè, tamquam, scilicet, Imperatorem, respectu et beneficio Imperii: Nam ita haec duo, quotiescumque coniunguntur, semper explicanda veniunt.
[Note: Alterum, Iudicium Principum, das Fürsten-Recht] Alterum Iudicium circa causas, Illustres Personas, seu Principes, concernentes, occupatum fuit: Quod dicitur, das Fürsten Recht, ([Note: in sententiâ Imperatoris Sigismundi de Anno 1431. apud Auctorem Informat. Donaverd. d. l. inter documenta n. 21. et Lundorp. d. l. p. 16.]) ein Deutsch Recht, vnd mit Deutschen Fürsten besetzt. ([Note: In secunda eiusdem sententiâ Constantiae an. 1417. latâ apud Lundorp. d. l. p. 12.])
Idque; Iudicium diversum planè, à Iudicio Camerali, seu aulico, olim quoque fuit? Ut antiqua Friderici Imperatoris ordinatio ([Note: apud Goldast. d. l. et Lundorp. d. l. p. 18.]) apertè tradit; quâ cavetur, daß der Hoff Richter solle die Leute richten, die ihm klagen, von allen Leuten, ohne Fürsten, vnd andere hohe Leute, wo es gehet an ihr Leibe, oder anihr Recht, oder an ihr Erbe, oder an jhr Ehre, das wollen Wir selber richten.
Imò adeò nihil id commune cum Iudicio aulico antiquitùs habuit, ut etiam Praeses Iudicii aulici in eo egerit Procuratorem. Ita enim Constantiae, Anno 1417. coram Sigismundo Imperatore factum, stund im Gerichte, der Edel, Graff Günter von Schwartzenburg, Herr zu Rams, Königlicher
Hoff-Gerichts Hoff Richter, Hertzog Ludwigs, der auch gegenwertig daselbst stund, für sprach, vnd sprach von desselben Hertzog Ludwigs wegen. [Note: In primâ eiusdem Sigismundi sententiâ Anno 1417. latà apud Lundorp. p. 12.]
Ut verò Iudicum hoc locum habeat, duo iunctim necessaria sunt.
I. Ut ii, qui conveniuntur, sint Germani Principes, Imperio subiecti, daß es Teursche Für sten sein, vnd zum Reich gehören. [Note: Eius dem secunda sententia Constantiae Anno 1417. lata apud Lundorp. d. loco.)]
II. Ut causa concernat eorum vitam, famam, aut bona feudalia, daß es antreffe jhr Leib, Ehre, oder die Lehen des Fürstenthumbs: [Note: Constitutio Electorum ac Principum Basileae cum Imperatore Sigismundo facta apud Lundorp. d. l. p. 22] Bona enim non quaevis, sed feudalia tantum, in Germaniâ sita, huic privilegio locum faciunt, daß die sache vmb des Reichs Lehen sey, die in Teurschen Landen gelegen. [Note: Sigismundi Imperatoris secunda sententia Anno 1417. lata apud Lundorp. d. loco.]
Quod si ex pecuniario debito, vel alia causâ Principes conveniantur, cessat hoc eorum privilegium, Were, ob man einen Fürsten fürlüde, vmb spruch, es were vmb Geldschuld, oder vmb Güter, die nicht Lehen weren: Da mag man jhm das Fürbott schicken, bey einem Graffen, Ritter oder Knecht, vnd wan ein Fürst also für gefodert wird, vmb Spruch, Geldtschuld, oder vmb Güter, die nicht Lehen sind, so ist man jhm nicht schuldig mehr, dan ein Fürbott, zuschicken. Es mag auch vnser Herr Keyser darumb niedersetzen, seine Graffen, Herzen, Ritter oder Knecht, [Note: d. Constitutio Electorum ac Principum apud Lundorp. d. loco.]
[Note: Requisita Processus in hoc Iudicio] Ipse verò Processus ut validus sit, sequentia in illo servanda sunt.
I. Princeps, qui reus sit, ter citandus, primaque citatio per alium quendam Imperii Principem insinuanda est, Man soll ihm drey Stund verkunden, und das erste Fürbott schicken bey
einem Fürsten, er sey Geistlich oder Weltlich, oder bey einem Gefürsteten Abt: Die andern zwen Fürbott mögen ihm antworten, ein Graff, Herr, Ritter oder Knecht, der des Reichs Man ist, vnd auch sein Tag verkunden, als recht ist.[Note: Eadem Constitutio apud Lundorp. ibid.]
Ita, ad instantiam Heinrici Palatini, Ludowicus à Sigismundo Imperatore citatus est, per Marchionem Badensem, Haben jhn, von Klag wegen des Hochgebornen, Heinrich, Pfals Graffen bey Rhein etc. mit Vnserm Lad Brieff, mit Vnserer Königlichen Mayt. Instegel versiegelten, vnd jhm durch den Hochgebornen, Bernharden, Mar graffen zu Baden, geantworten , für Vns, in Vnserm Königlichen Hoff, negst geladen, vnd fürgehetschen [Note: Sigismundi Imperatoris sententia, in causâ, vertente inter Heinricum et Ludovicum Bavaria Duces, Anno 1417. lata apud Lundorp. d. l. p. 15.]
Et hoc est, quod dicitur, Die Fürsten des Heiligen Reichs fürfordern, vnd laden, als solcher Fürsten, Furstenthumb, Regalia, vnd des Reichs recht ist. [Note: Extractum ex Friderici Imperatoris literis de dato Grätz II, Decemb. Anno 1455, apud Lundorp. 16. p. 18.]
Unde citationis, non legitimae factae, exceptio: Quâ Heinricus, Dux Bavariae, usus, in iudicio respondere recusavit, Es sey eine gerechtigkeit, auch mit löblicher gewonheit in dem Reich herkommen, daß, wer mit Fürsten zuschicken habe, und sie vor Ihre Mayt. dem Keyser rechtfertigen wolle; Nemblich in sachen, die ihre Land, Leute, Fürstenthumb, und Königliche Lehenschafft, oder ihr Leib, oder Ehr antreffendt sein: Daß dieselben Fürsten durch keine andere Personen, dan durch ihre genossen, zu Rath gefordert, geladen, und ihnen Ihre Mayt. Königliche Ladung verkündigt werden solle. Daß aber der Hochgeborne Fürst, Hertzog Albrecht, nicht angesehen, sondern hab die zwo Ladung von Ihr Keyserlichen Mayt. wieder Hertzog Heinrich bewerben, nicht durch Ihr F: Gn. Genossen, sondern durch viel und mittels geringer Personen antworten lassen:
Dadurch Hertzog Heinrich vermeint, auff solche Ladung, zu diesem mahl antwort nicht pflichtig, noch schuldig zu sein. [Note: Extractum ex Heinrici Ducis instructione apud Eundem d l. p. 22.]
Et huc dubio procul referendum est, quod de lite, inter duo Heinricos, de Ducatu Norico ortâ, Ottho Frisingensis, [Note: lib. 2. de gestis Friderici l. c. 9.] scribit: Ambos quidem ad Curiam, Wormatiae celebratam, venisse; sed altero, quod legitimè vocatus non fuerit, praetendente, debitum finem negotium ibi habere non potuisse. Iterùmque Spirae, altero de legitimâ vocatione se excusante, rem protelatam.
II. Imperator ipsemet in personâ, tamquam Imperator, maioris auctoritatis et dignitatis gratiâ, praesit, necessum est, Soll selbst zu Recht sitzen, als ein Römischer König. [Note: Secunda Imper. Sigismundi sententia Anno 1417. Constantiae lata apud Lundorp. d. l. p. 13.]
Nisi aut impeditus sit, aut ipse partis vices sustineat: Quibus casibus Princeps quidam, ab ipso delegatus, Iudicis vice rectè fungetur.
Ita Sigismundus Imperator eâ de causâ Moguntinum aliquandò substituit, weil er mit ander der Christenheit geschäffte so ferr vnd so treffentlich beladen, daß er zu solcher entscheidung nicht füglich mögen zeit vnd weil haben, vnd auch des niet wol mögen auswarten, vnd, nemblich, auch darumb, daß ihm das nitt gebürt, nachdem vnd er auch meine, Recht zu demselben Niederland zuhaben, vnd in seiner eignen sache nitt Richter gesein möge. [Note: In rescripto ad Moguntinum de dato Plindenburg Anno 1426, apud Lundorp. d. l. p. 21.]
III. Assessores Iudicii non alii, quam Germani Principes ut sint, requiritur, es soll sein ein Recht, mit Teutschen Fürsten b setzt. [Note: in d. secundâ Sigismundi sententiâ apud Lundorp. ibid.]
Quamvis enim Assessorem regulariter nullus Iudex assumere cogatur; [Note: c. Statutum §. Assessorem ubi Dd. de rescript. in. 6.] et Dominus Feudi in Iudicio feudali Assessorem assumere, quem velit, possit, etiam non habentem
feudalem seu regalem qualitatem, aut dignitatem: [Note: Schrad. de feud. parte 10. sect. 13: qu. 1. etc.] Attamen hoc fallit, quandò per consuetudinem, vel expressam constitutionem aliud introductum est. [Note: Idem ib. sect. 3. qu 2.]
Et quidem Principes, Iudicii huius Assessores, debent esse non suspecti: Alioqui à parte recusari possunt.
Unde Imperator Sigismundus, cum aliquandò eiusmodi suspectae personae in Iudicium irrepere vellent, rescripsisse legitur, [Note: de dato Passaw Anno 1422. apud Lundorp. d. l. p. 21.] Als Hertzog Ludwig spricht, daß er daran beschwert sey, als die Chur Fürsten vnd andere Fürsten des Reichs, die leicht seine entsagte Feinde seyn, sollen an dem Rechten sitzen, vnd Vrtheilen, darumb sprechen Wir, daß Wir ihm recht thun wollen, vnd Wir sein darzu nicht pflichtig, dieselben Chur Fürsten vnd Fürsten, seine Feinde, dar zusetzen.
IV. Iudicium hoc in Germania habendum est, in Teutschen Landen, [Note: d. secunda Imper. Sigismundi sententia apud Lundorp. d. l.] intra fines Alemanniae, ubi de causis et quaestionibus Principum Alemanniae, ex stilo Imperii, convenit iudicare. [Note: Sigismundi Imper. protestatio contra Concilium Basiliense de Anno 1434. apud Lundorp. d. l. p. II.]
Nec itaque Princeps ad locum extra Germaniam, etiamsi is sub Imperio sit, citandus venit: Aut citatus comparere non tenetur. [Note: Unitorum Principum litera ad Electorem Saxoniae de dato Schwäbischen Hall. 31. Jan. An. 1610.]
V. Denique causa germanicè tractari, ac peragi debet, secundùm Germaniae consuetudines, beyde theil sollen mit Teutschen Fürsprechern fürgestanden, vnd jhre sachen nach Teutscher rechtens gewonheit, für gelegt werden: Auch was iglicher theil fürlegen will, es sein Beieffe, Worte, oder andere redliche Kundschafft, soll er das in Teuisch, vnd nach Teutscher rechts gewonheit, durch seinen Fürsprecher thun vnd für legen. [Note: d. secunda Imp. Sigismundi sententia apud Lundorp. d. loco.]
[Note: Probatur, in hoc Iudicio requiri, ut Imperator assumat Assessores, Principes Imperii] SEd, inter haec requisita, tertium, quod nempè Principes Imperii, tamquam Assessores, necessariò in hoc Iudicio adhiberi debuerint, nec alii, quam Principes, adhiberi potuerint, maximè ad propositum nostrum facit: Cum itaque non desint, qui, Caesari supparasitantes, id negent, [Note: ut Reink. lib. i. cl. 4. c. 19. n. 20. et sequ.] in eo probando paulò fusiores erimus.
Probamus autem id sequentibus rationibus.
I. A vetustissimâ observantiâ et exemplis: Ab his enim legitimum sumitur argumentum eius, quod fieri, iudicarive debeat, [Note: Bartol. ad l. nemo C. de sentent. et interl. omn. Iud.] maximè, si quid, in eodem genere, et ad eundem effectum, longo retrò tempore factum est; [Note: Felinus in c. causam quae I de testibus.] nec ea, quae longâ consuetudine comprobata sunt, ac per plurimos annos observata, velut tacita Civium conventio, minùs, quam quae scripta sunt iura, servantur. [Note: l. 35. de Legibus.]
Quod si antiquitatem excutias ac revolvas, eiusmodi controversias numquam non Principum auctoritate ac praesentiâ, sopitas fuisse, reperies.
Et iam, tempore Heinrici IV. hanc Iurisdictionem Principum, das Fürstenrecht, in pleno fuisse vigore, ex eo apparet, quod in Legibus Pacis, inter ipsum et Saxones sancitae, cautum fuit; ut Imperator Duci Otthoni, Ducatum Baioariae reposcenti, intra anni spatium, iuxta Principum iurisdictionem, satisfaceret. [Note: Anonymus Monachus Herveld. in Chron. histor, Germ. sub Anno 1073.]
Nec multò post, Saxones, se, iuxta Iurisdictionem omnium Regni Principum, de omni iniuriâ, quâ se laesum diceret, paratos, ei ad votum satisfacere, ostenderunt. Quibus Imperator respondit: De tanto, tamque atroci negotio, praecipitanter sententiam ferre, nec velle, nec debere, donec Principes Regni in unum convenirent etc. Se Principibus suis, in expeditionem,
coadunandi Exercitus diem XI. Cal. Novembr. constituisse in Gerstingur. Si eos patrati facinoris reverà paeniteret, eò venirent, accepturi, quamcumque Regni Principes aequam iudicassent, sententiam. [Note: d. Monachus Herveldensis ibid.]
Sic quoque, cum magna esset contentio inter Heinricum Ducem Saxoniae, et Guelfonem Fratrem ex unâ parte, ac Heinricum, Luipoldi Marchionis Austriae fratrem, ex alterà, pro Ducatu Norico; Fridericus Barbarossa, consilio Principum, litem hoc modo sedavit: Ut Heinricus de Saxoniâ Ducatum Bavariae reciperet, Heinricus verò de Austriâ, in Ducum numero referretur; inquit Nauclerus. [Note: volum. 3 chronogr. gener. 39.]
Copiosius verò, et luculentiùs Aventinus. [Note: lib. 6. annal. Boiar.] Cum Heinricus Leo vitricum suum, Heinricum Decimum, Bavariae Ducem in ius traheret, et sententiâ Imperatoris, amitini sui, decretoque Principum se staturum promitteret; Imperator Reginoburgii, in Conventu celebri, eos disceptantes audivit, causamque diligenter cognovit. Interfuere, cum aliis pluribus, Proceres, Dynastae, Tetrarchae, Episcopi, Boiorum, Nariscorum, Vindelicorum, Noricorum etc. lisque, consilio illorum, hoc pacto composita est. Vitricus Boiariae Ducatu, privignus Austriâ, uterque iuri suo perpetuò cessit. Deinde, sententia superiorum Principum, Regio supra Anassum, divulsa occidentali Boiariâ, orientali, sive Austriae coniuncta est. Austriacus ergò Ducatus, ex decreto Consilii, Heinrico Decimo, vitrico, occidentalis Boiaria, Heinrico II. privigno, amitino Imperatoris, in tutelam commissus est.
Ottho Frisingensis, in Curiâ, Goslariae celebratâ, id factum, et, iudicio Principum, Heinrico, Saxoniae Duci, Baioariae Ducatum adiudicatum, scribit: [Note: lib. 2. de gestis Friderici l. c. 10.] Et posteà Heinricum hunc, qui iam (ut dictum) Baioariae Ducatum, iudicio Principum, obtinuerat, Ratisbonae in possessionem missum.[Note: Ibid. cap. 28.] Et
ita Ratisbonae praenominatus Heinricus possessionem suam, Patrumque suorum recepit sedem. [Note: Ibid. c. 29.] Ratisbonae quoque, non multò post, amica ista transactio, inter utrumque Heinricum, et avulsio Austriae supra Anassum à Boioariâ facta est. [Note: Ottho Frising d. lib. 2. c. ult.)]
Unde supradicti auctores, Iudicium Principum, quod antecessit, cum amicâ hac transactione, quae subsecuta est, confudisse videntur: Ottho autem Frisingensis, Friderici Imperatoris et utriusque Heinrici coaetaneus, qui etiam, tamquam testis, posteriori transactioni affuisse legitur, [Note: In formulâ transactionis apud Lundorp. d. l. p. 14.] accuratiùs ista digessit.
Sub eodem Friderico, cum Heinricus Leo forum in Vergen, in villam München violenter transtulisset, super illâ causa, à Principibus Curiae, requisitâ sententia, iudicatum est: Quod praefati Heinrici factum temerarium in irritum ducere, Imperialis deberet auctoritas. [Note: sententia Ratisbonae Anno 1180. 3 Idus Iulii hac de re lata apud Lundorp. ibid.]
Ubi notandum, sententiam ipsam Principibus ascribi; exsecutionem verò Imperatori hac ipsâ sententiâ esse commissam: Id quod ineptum foret, si sententia Imperatoris potiùs, quam Principum fuisset; idem enim sibi ipsi exsecutionem mandasset.
De eâdem Austriâ, et vicinis ditionibus, cum inter Ottocarum Bohemiae Regem, et Rudolphum I. Imperatorem controversia esset orta, tandem, Anno 1277. Pax in has conditiones facta est. Ottocarus Rex, Austriâ, Stiriâ, Carinthiâ, aliisve locis vicinis, privatâ potestate occupatis, cederet: Cognitionem de illis Caesari, et Principum Senatus permitteret Quare Rudolphus, eo tempore, his Provinciis certos Mareschallos praefecit, qui rebus praeessent; deinde, Anno 1281. filium suum Albertum, Austriae et Stiriae Praefectum, Imperiique ibidem Vicarium creavit: Quoad, suo et Principum decreto, aliud de his statueretur. [Note: Gerhardus de Roo lib. L histor. Austr.]
Unde etiam, anni sequentis initio, Comitiis Augustae habitis, cum Heinricus ac Ludowicus, Fratres Germani Boiorum, Austriam, Stiriam, Charios, easque regiones sibi reddi postularent, quae quondam Maioribus suis ablata fuissent; atque illi, eadem loca primùm Romanis, deinde Hunnis pulsis atque excisis, postremùm Venedis atque Ugris perdomitis, suo marte et sanguine peperissent, in Germaniam transtulissent, colonias ibi Boiorum, atque popularium suorum deduxissent: Caesar, Senatu Imperii convocato, retulit, quid fieri placeret de hisce Provinciis, quas interim precariò filio commisisset. Tum Austriaci, Stiria, Alberto et Rudolpho, filiis Caesaris traditi, Chariones, Carni, Liburni, Histri Maenardo Tirolio commissi sunt: Idque ex Senatus consulto, Consiliique decreto. [Note: Avent. lib. 7. annal. Boior.]
De quo eodem superioris Austriae Ordines alicubi testantur, [Note: Im bericht, wie es von Vhralter hero, auff absterben vnd verenderung des Lands Fürsten etc. biß zu würcklicher antretung folgenden Erb Herrns, vnd geleisteter huldigung, mit administration des Landes gehalten worden, apud Lundorp. tomo I. actor. publ. lib. 4. cap. 17. p. 431.] daß zwar auff dem angestelten Reichstag zu Augspurg, die Hertzoge auß Beyern gesambt erschienen, vnd begehret, jhnen die Oesterzeichische Lande zu Lehen zuverleihen etc. Es sey aber jhnen solches der vrsachen abgeschlagen, daß aus Oesterreich eine Bottschafft, gleich damahln auch, auff dem Reichstag erschienen, mit gehorsamen anruffen vnd bitt, jhnen Albertum zu jhrem ordentlichen Heren zugeben, welche gute affection Chur: vnd Fürsten zu gemüth gefasset, vnd Alberto vor Beyern die Lande verliehen.
Nec illorum Antagonistae id diffitentur, [Note: Im gegenbericht, auff obigen der Stände bericht apud Lundorp. ib. c. 18. p. 436.] sed, Aventinum pressiùs secuti, adhuc clarius asserunt, Daß bey dieser Reichs Versamblung, die Hertzogen auß Beyern, Oesterreich, Steyer, Kärndten, welche ihren Voreltern abgenommen worden, starck wiederumb begehret haben, und sey erst damahls durch die Reichs Fürsten verabschiedet worden, daß
solche Lande Alberto, Keyser Rudolphi des ersten Sohn, vnd Mainhardo, Graffen zu Tirol zugehören, vnd zuverleihen seyn.
In eodem Concilio, sive iisdem Comitiis, Augustae celebratis, Pacis Leges, Rudolpho Archi-Mystae Salisburgensi, Heinricoque Boio dictae sunt. [Note: Avent. d. lib. 7.]
Adolphus quoque Imperator, Anno 1293. de insulis, in Rheno flumine natis, munitionibus in alterius territorio non exstruendis, et aliis capitulis, ad requisitionem Rainalgi, Comitis Gelrensis, decretum Noribergae fecit, per communem Principum sententiam. [Note: Goldast. tomo I. constit. Imper. p. 315.]
Eodem modo Carolus IV. Anno 1353. Spirae, assidentibus Electoribus, Moguntino, Coloniensi, et Palatino, Iudicium exercuit, et Iudicem egit. [Note: Eiusdem sententia Anno 1353. lata apud Auctorem Inform. Donavert. parte 1. inter documenta n. 13.]
Hicque ipse controversiam inter Palatinum ac Bavarum, de Electoratus dignitate, in Comitiis, ac pleno Electorum consessu, examinavit ac decidit, Ist mit allen Chur Für sten, Geistlichen vnd Weltlichen, vnd sie mit jhme, mit gemeinem Rath, einmütiglich zu Rath worden, vnd übereinkommen, daß Pfaltz Graff Ruprecht der Eleiste, vor Pfaltz-Graff Ruprecht dem jüngern, zu allen Chur Fürsilichen berathschlagungen, als ein Chur Fürst, zuzulassen sey. [Note: Eiusdem sententia de An. 1555. apud Freher. de legit. tut. curaque Palatini c. de occasione leg. seu sub lit. B et Goldast. in Retchssatzungen.]
Huius filius, Sigismundus Imperator Constantiae, unà cum Principibus, in causâ Heinrici, et Ludowici, Palatinorum Rheni, Ducumque Bavariae, iudicium exercuit, Ist zu Gericht gesessen, vnd bey jhm etwa viel seiner, vnd des Reichs, Geistlicher vnd Weltlichen Fürsten. [Note: Eiusdem dua [(reading uncertain: print blurred: domini?)] sententia Constaniae Anno 1417. lata apud Lundorp. d. l. p. 12. et 13.]
Idem, hoc ipso tempore ac loco, causam vertentem, inter Archi-Episcopum et Civitatem Coloniensem, ac Ducem
Montensem, super erectione novi telonii, et exstructione novarum munitionum ad Rhenum, assumptis in consilium multis Episcopis, Principibus, et aliis Optimatibus, decidit. [Note: Goldast. tomo 5. const. Imper. p. 394.]
In aliâ quoque controversiâ, inferiorem Bavariam concernente, hic Sigismundus ad Electorem Moguntinum rescripsit. [Note: de dato Plindenburg Anno 1426. apud Lundorp. d. l. p. 21.] Demnach Wir trefflich beladen, vnd der entscheidung nicht woll mögen außwarten, vnd nemblich auch darumb, daß Vns nicht gebühret, nachdem Wir auch vermeinen recht zu denselbigen Landen zuhaben, vnd in Vnserer eigenen sache nicht woll Richter gesein mögen, vnd die sache des Heiligen Reichs treffliche Lehen anrühret: Haben Wir Fürsten, Graffen, vnd Räthe darumb gehabt, vnd meinen, daß billig sey, daß die sache von des Heiligen Reichs Mannen ausgetragen werde. Darumb begehren Wir von deiner L. vnd gebieten dir etc daß du andere deine Mitt Chur Fürsten, zu einem Tag vnd Stadt, die deiner L. bedüncken wird, besenden etc. vnd alle, die recht zum Niederland meinen zuhaben, denselben Tag vnd Stadt zukünden, vnd darauff heischen wollest, daß jederman käme, oder seine mächtige Bottschafft sende mit seinen Rechten, daß er vor dir, vnd andern Chur Fürsten, vnd Fürsten, die des Reichs Man sind, meine zugeniessen.
Iterum Sigismundus sententiam de Electoratu Palatinatus à Patre latam, Anno 1433. et 1434. tam ecclesiasticorum, quam saecularium Principum Sacri Romani Imperii Electorum consilio et consensu accedente, aliorum etiam Principum plurimorum, ecclesiasticorum, et saecularium, Baronum, Nobilium et Procerum suorum, ac Imperii Sacri fidelium, maturè communicato consilio, confirmavit. [Note: Eiusdem Bulla de iure et successione Electorum Palatinorum § 3. apud Goldast. der] Reichsconstitution, reformation, ordnungen vnd außschreiben. p. 144.
Rursus sub eodem, Friderico, Marchione Misniae, et Erico Lawenburgensi, de Electoratus Saxonici dignitate
disceptantibus, Illustres Archi-Principes Electores, perpensis maturisque consiliis, causam biennio ferè digesserunt, tandemque Fridericum in Collegium et Senatum suum acceptârunt: Erico praelibato renitente, ac successionem et investituram similiter praetendente. [Note: Imperat. Sigismundi protestatio contra Concilium Basiliense apud Lundorp. d. l. p. 11.]
Sic etiam Fridericus Imperator, An. 1440. ad Ludowicum, Bavariae Ducem, cui cum proprio filio erat controversia, rescripsit, [Note: apud Lundorp. d. l. p. 20.] Wir wollen die sache mit sambt Vnsern vnd des Reichs Chur Fürsten, vnd andern Fürsten vor Vns nehmen, vnd euch zu beyderseits, mit der Freundschafft, oder mit dem Rechten enrscheiden.
Sub Maximiliano tandem, Anno 1504. cum Rupertus Palatinus, ac Albertus et Wolffgangus, Bavariae Reguli, de Georgii, Bavariae Principis, cognomento Divitis, hereditate contenderent, Rupertus quidem, tamquam contumax, unà cum Patre proscriptus est: Tandem tamen Maximilianus à Bello illis inferendo destitit, et reliquis Principibus, idem uti facerent, imperavit; quoad, proximis Imperii Comitiis, de totâ controversiâ statueretur [Note: Gerhard. de Roo lib. 10. histor. Austr.] Idque factum est: Nam in sequentibus Comitiis, Coloniae Agrippinae, Anno 1505. habitis, Pacis et concordiae Leges illis dictae, et, sub gravissimâ laesae Maiestatis poenâ, observari iussae sunt. [Note: Ibid.]
[Note: II.] II. Ne verò, non exemplis, sed Legibus iudicandum [Note: l. 13. C. de sent. et interloc. omn. Iud.] Adversarii dicant, et spontaneo Imperatorum motu, non de necessitate, in superioribus exemplis Principes adhibitos esse, asserant, ut vulgò asserunt; in confoederatione Iohannis et Ludowici, Bavariae Ducum, An. 1408. initâ, scribit dictus Iohannes: [Note: apud Lundorp. d. l. p. 19.] Quod cognitio ista, non ad solum Imperatorem, sed, ad Imperatorem et Principes Imperii simul pertineat, daß sein Vetter keines rechtens nitt bekommen mög, umb sein Uäterlich Erbe,
vnd auch vmb andere spruch etc. vor dem Römischen König, vnd vor den Fürsten, da solche solche sachen billig für gehören.
Quando autem plura coniunctim requiruntur ad esse alicuius rei (ut hic, Imperator, et Principes) alterum adesse non sufficit. [Note: l. 3. 5. 13. de init. actuque priv. l. 7. §. 2. Quib. ex caus. in poss. eatur. Everh. in topic. loco. ab effectu eorum, quae simul requiruntur ad esse.]
Superiori saeculo, cum Carolus V. non attento hoc privilegio Principum, deditione Cattorum, adversus Landgravium tulisset sententiam, Mauritius Saxoniae Elector, aliique Imperii Principes, Caesaris hunc processum adeò non approbàrunt, ut publico potiùs scripto impugnaverint, Haben es die löbliche Fürsten, Chur Fürst Moritz zu Sachsen, Marggraff Albrecht zu Brandenburg, vnd Landgraff Wilhelm zu Hessen, löblicher Gedechtnus, durch öffentliche gedruckte ausschreiben, für vnleidentlich gehalten. [Note: Uniti Principes in literis ad Electorem Saxoniae de dato Schwäbischen Hall. 31. Ian. Anno 1610.]
Imò, illa ipsa sententia per transactionem Passaviensem rescissa, et causa ad Principes, de integro tractanda, remissa est. [Note: Sleidan. lib. 24. histor. Passawischer Vertrag §. es soll auch die Keyserliche Mayt.] Id quod fieri haud debuerat, si sententia eo iure, et eo, quo oportebat, modo lata fuisset.
Et adhuc sub Rudolpho Imperatore, in lite Urbis Trevirensis, contra eundem Electorem, in quâ definitiva, Anno 1580. 18 Martii lata, et Urbs provincialis esse, declarata est, causa, ex conventione partium, non coram solo Caesare, sed omnibus Electoribus, acta ac peracta est, Haben die theil sich eines sonderlichen schleunigen rechtlichen austrags, auff Keyserliche Mayt. als, ohne das, jhren Obristen Richter, vnd rechten ordinarium, auch die drey Reinische vnd die andere zwey, des Heiligen Römischen Reichs Chur Fürsten, verglichen. [Note: in dictâ sententiâ.]
Novissimè, controversiâ de Ducatu Iuleacensi, et annexis
regionibus, subortâ, Brandenburgicus, et Neoburgicus, Principes, cum minacia, ab Imperatore, eiusve nomine, mandata ipsis insinuarentur, non solum Imperatorem, sed Electores etiam, ac Ordines Imperii implorârunt, [Note: in instrumento appellationis interposita Dusseldorpii 15 Iul. An. 1609.] Haben sich beruffen, vor die Römische Keyserliche Mayt. auch für alle friedliche, rechtliebende, vnd Vnpartheyische Chur: Fürsten vnd Stände, des Heiligen Römischen Reichs, Teutscher Nation, oder, wo sonsten die schen, jhrer art und eigenschafft nach, hin gehörig, in meinung solche appellation, wo sich von Rechts, vnd der Teutschen Chur: vnd Fürsten libertet, vnd Herkommen wegen, gebürt, zu prosequiren, und vor Aller Höchstgedacht Ihrer Keyserlichen Mayt. oder auch Vnpartheyischen Chur: Fürsten, vnd Ständen, des ordentlichen Rechtens zu sein.
Eidemque in publico Scripto, hac occasione edito, notanter scripserunt, [Note: Publicum corum rescriptum in causâ Iuleacensi.] Es werde sich in der üblichen Vhralten observantz vnd herkommen anders nicht befinden, dan, daß die regierende Römische Keyser vnd König, in dergleichen controversiis, nach der sachen, vnd Personen Würdigkeit, etliche Vnpartheyische Chur: vnd Fürsten, als Pares Curiae, zu sich gezogen, dasselbe auch, vermöge der Fürsten Recht vnd Herkommens, zu thun schüldig gewesen; Vnd haben die Teutschen Chur: vnd Fürsten, à multis retrò saeculis, diese praerogatif hergebracht, die auch folgends, durch Keyserliche, vnd Königliche Vrtheil approbiret worden, daß sie, in sachen, jhre Fürstenthumb Lehenschafft, Leib vnd Ehr betreffend, niemand, als den Römischen Keyser, oder König, neben einem Zusatz, von Chur: vnd Fürsten, vnd nicht von geringern Stands Personen, zum Richter gedulden dürffen.
Ad quam formam solus quoque Elector Brandenburgicus ??? (l) in liter is de dato Cölln an der Sprew 6. Nov. 1609.
ab Imperatore postulavit, [Note: v. pag. praecedent.] Da er einem oder andern zu antworten solte schuldig sein, das Gericht, durch Chur: Fürsten, vnd Stände des Reichs deren der Keyser eins theils, eins theils aber auch er zubenennen haben möge, wie das bey Zeiten seiner Vorfahren am Reich, in dergleichen fällen, vnd sachen, löblich vnd herkommens gewesen, zubesitzen.
Idemque Principum privilegium Uniti Principes, eo tempore, iunctim propugnarunt, [Note: d. literis ad Saxoniae Electorem de dato Schwäbischen Hall 31 Ian. Anno 1610.] Es ey der Teurschen Chur: vnd Fursten Recht vnd Hochheit, daß wan es vmb Fürstenthumb zuthun, als dan die sache für niemandt anders, als für einem Römischen Keyser vnd König gehandelt, vnd zu Beyfitzern, oder, wie es die alte Teutschen genandt, zu Vrteylern, keine andere, als gleiches Stands. oder Würden, vnd Genossen, nemblich, Chur: vnd Fürsten, gezogen werden sollen.
Et gravaminibus suis posteà in Comitiis inseruerunt, [Note: Gravamina Anno 1613. in Comitiis Casari tradita.] Sie zweiffein nicht, daß die Keyserliche Mayt. in hoch vnd wichtigen sachen, die etwa gantze Fürstenthumb, Graff: vnd Herzschafften betreffen, nach dem exempel dero Hochlöblichen Vorfahren am Reich, vnd wie vor diesem es gebreuchlich gewest, mit Rath vnd zuziehen Chur: vnd Fürsten, zuhandlen, Ihr nicht entgegen sein lassen werden.
[Note: III.] III. Quaestio haec, quoad Feuda regalia, à Sigismundo Imperatore expressè decisa est: Qui in causâ Erici, Ducis Lawenburgensis, contra Fridericum, Marchionem Misniae, Electoratum Saxoniae concernente, Anno 1434. rescripsit. [Note: in protestatione contra Concilium Basiliense apud Lundorp. d. l. p. 11.] Quod, cum principatus officum ac ius, ab Imperatore ac Imperio in feudum immediatè descendant, ac, secundum iuris communis dispositionem, nec non usum, morem, stilum, et consuetudinem Sacri Romani Imperii, feudalis contentio per Dominum Feudi, ac Pares Curiae terminanda sit; liqueat, hanc
quaestionem, ad suam, et illustrium Archi-Principum Sacri Romani Imperii pertinere notionem: Et, quod iustitia haec aliter expediri nequeat, nisi Parium Curiae arbitris, respectu Feudi memorati; quos utique Pares, legitimè requisitus, promptus sit, in ore Imperialis Maiestatis; intra fines Alemanniae, vocare, ubi de causis et quaestionibus Principum Alemanniae, ex stilo Imperii, convenit iudicare.
Idemque Sigismundus ulteriùs agnoscit, quod causa huiuscemodi; ad suum, et Parium Curiae, respectu ipsius Feudi, examen pertineant: Quapropter, Synodum se requisiturum, profitetur, quatenus causam ipsam à se penitùs abdicet, et ad forum suum remittat; more; stilo, et consuetudine, Imperii, et Parium Curiae, terminandum.
Eiusdem renoris est, quod hic ipse Sigismundus in eâdem causâ Concilio Basiliensi respondit.[Note: Anno eod. feriâ quartâ post Iacobi, apud Lundorp. d. l. p. 11.] Ericum Lawenburgensem, causas, ad examen Imperialis Maiestatis; et Procerum immediatè spectantes, ad alienum forum producere conari; seque, in Aulâ Caesareâ, super his habitâ diligenti, Episcoporum, Abbatum, Archi-Principum, Principum, Comitum, Baronum, et aliorum Procerum et Ducum Sacri Palatii, examinatione, esse protestatum: Quod, cum Archi-Principatus, Archi-Mareschallatus, et ius eligendi Romanum Principem, ab Imperatore, et Sacro Romano Imperio immediatè descendant, ac in feudum dependeant; cumque, iuxta formam iuris, et stilum ac observantiam Sacri Imperii, feudales quaestiones, coram Dominis Feudorum, et Paribus Curiarum suarum, respectu Feudi, de quo agitur, decernendae sint: Hoc etiam jus in Caesareâ Majestate, et Sacro Imperio, et Paribus Curiae, respectu Feudi talismodi meritò debeat illaesum conservari. Quin imò se, quandocumque; ipse, vel alius iustitiam poposcerit, esse paratum, Pares Curiae evocare, et causam, iuxta stilum Imperii, definire etc.
Et hoc quoque sensu (quod scilicet, Imperator in his causis Iudex sit, certo tamen et consueto modo, nec solus, sed unà
cum Paribus Curae) accipienda et interpretanda est Friderici II. de Anno 1236. Constitutio; [Note: ex mente Electoris Brandenburgici, et Neoburgici Principis in publico Rescripto super causâ Iuleacensi.] cuius verba sunt. Wo es an eines Fürsten Leib oder Ehre gehe, das wolle vnd solle der Keyser selber richten, auff die weise, wie es im Heiligen Reich, von Vhralten Zeiten herkommen: Nempè in consessu Principum et Electorum.
[Note: IV.] IV. Legimus, Iudicium hoc aliquandò in aliud tempus, ob Principum absentiam dilatum: Quo certè opus haud fuit, nec haec, tamquam iusta differendi causa, allegari potuit, si eorum praesentia non praecisè necessaria existimata est, sed Imperatori soli, absque iis, in Iudicio procedere licuit.
Ita accidit in lite Heinrici, et Alberti, Bavariae Ducum Anno 1448. Viennae, die Sabbathi, ante Dominicam Laetare: Ubi cognitio ideò suspensa est, quod Principum Imperii copia haberi non poterat, Ist geschoben vnd erstreckt, gebrechen halb Vnser vnd des Reichs Fürsten, deren Wir, zu diesen Zeiten, beqvemblich bey Vns nicht gehaben mögen. [Note: Exstat apud Lundorp. d. l. p. 20]
[Note: V.] V. Quod alii, quam Principes Imperii, Assessores huius Iudicii esse nequeant, nec Camera Imperialis (quae olim idem fuit cum Iudicio aulico) et hoc Iudicium confundenda sint; patet ex Rescripto Imperatoris Friderici, de Anno 1448. ad Heinricum Bavariae Ducem. [Note: apud Lundorp. d. l. p. 17.] Cum enim is ipse Dux scrupulum ex eo concepisset, quod ad diem, quo Iudicium Camerale celebrari debebat, citatus esset, auff den Gerichtstag des Königlichen Cammer Gerichts; quasi huic se subicere deberet: Imperator eundem illi exemit, scribens, Ist Vnser meinung nicht gewesen, vnd noch Vnser meinung nitt, das solch Recht (nempè causa ipsum, tamquam Principem, concernens) in Unserm Cammer Gericht, das Wir mit nidern Personen von Fürsten, umb sachen, die Unser, und des Reichs Fürsten, Ehr, Leib, oder Lehen nicht berühren, besetzen, zwischen euch soll oder solte ausgetragen werden, sondern allein vor Unser
Mayt. vnd Vnseren, vnd des Reichs Fürsten, die Wir zu Vns setzen werden.
Et hic ipse Heinricus Legatis suis in mandatis dedit, ne iudicio se subicerent, nisi quatenus Principum privilegia id, seu permitterent, seu postularent, In solch Gerichte nicht ferner zuverwilligen, denn als viel er, als ein Fürst des Reich, schüldig sey zuthun. [Note: Extractum ex Instructione Ducis Heinrici apud Lundorp. d. lib. 18.]
Si, nimirùm, Iudicium id constaret legitimis personis, qui de eiusmodi Regalibus iudicare possent, Wan das Recht besetzt werde mit denen, die über solche hohe Fürsten Regalia zu sprechen haben: Ut verba Ludowici habent, [Note: Extractum ex Ludovici Ducis propositione Regali Camera factâ apud Lundorp. d. l.] qui Heinrici superioris erat adversarius.
Personae autem hae dignitate pares sint illis, necessum est, inter quos causa vertitur, dan es mag niemand über des Fürsten würde erkennen, dan sein Genos: Ut, eo tempore, scripsit Albertus, Marchio Brandenburgensis. [Note: apud Lundorp. d. l. p. 19.]
Idemque in hac causâ, inter Heinricum et Ludowicum, Bavariae Duces, vertente, inferioris gradus personas à iudicandi munere excludi, expressè censuit, [Note: in literis de dato Nürnberg Anno 146, apud Lundorp. ibid.] Es wisse männiglich, daß Graffen, Herrn, Knecht vnd Städte, die mit den Chur Fürsten, vnd Fürsten, in seinem, Hertzog Ludwigs, Recht vermengt seyn, vmb, was sein Ehr vnd Regalia berürt, nicht zusyrechen haben.
Imò assessura in hoc Iudicio, videtur esse specialis quaedam Principum praeeminentia, et privilegium. Idque elucescit ex eo, quod, cum Carolus IV. Burggravios Norimbergenses crearet Principes Imperii, dedit iis, inter alia, potestatem, cum Imperii Sacri Principibus, adinvenire, definire, et dare iuris sententias, super omnibus causis et negotiis, sive corpus, sive res conspiciant, vel honores: Et hoc in Imperiali
Curiâ, vel alibi, ubicumque continget Principes praesidere iudiciis, vel loco Scabinorum. [Note: apud Goldast. tomo 1. Constit. Imper. p. 371.]
Unde colligere licet, fuisse quaedam in Imperio iudicia, in quibus non alii, quam Principes, Iudices, aut Scabini esse potuerunt: Nempè haec ipsa, ni fallor, Principum honorem, personam, ac feuda concernentia, das Fürstenrecht. Nam speciali isthac concessione, Burgraviis Norimbergensibus factâ, opus haud fuisset, si alii, quam Principes, Iudicum, aut Sabinorum munere, in Iudiciis istis, de quibus Imperator loquitur, fungi potuissent.
[Note: VI.] VI. Ius Principum hoc etiam, ut suprà probavimus, peculiare habuit, quod è trinâ citatione, prior, non, nisi per Principem aliquem Imperii insinuari debuit.
Si ergò Princeps Imperii in causis, corpus, honorem, ac feuda eius concernentibus, ab alio, quam Principe Imperii, ad Iudicium vocari non potuit: Quantò minùs ab aliis iudicari debuit?
[Note: Responsio ad aliorum fundamenta] Ex his omnibus evidenter colligimus, quo sensu textus isti, quibus cognitio de Feudis Principum, etiam in recentioribus Imperii Constitutionibus Imperatori reservata est, quosque pro unico fundamento contrariae sententiae assertores habent, intelligendi sint, Ob sachen vorfielen, Fürstenthumb, Hertzogthumb etc. belangend, so vom Reich zu Lehen rühren, so einem theil gäntzlich vnd endlich abgesprochen werden solten, derselben erkandt nus ist Ihr Keyserlichen Mayt. vorbehalten. [Note: Ordinatio Regimenti de Anno 1521. §. ob auch sachen. Ordinatio Camera de Anno 1555. parte 2. tit. 7.]
Cum enim posteriores Leges ad priores pertineant, nisi contrariae sint; [Note: l. 28. de Legibus.] nec antiqui iuris correctio, nisi nominatim et expressè fiat, praesumenda sit: [Note: l. 27. C. de testam. l. 32. §. fin. C. de appellat.] Etiam novissima ista Legum dispositio ita explicanda venit, ut, non Pares Curiae, seu Principes, qui à multis retrò saeculis, Iudicio adhiberi
consuêrunt, (non enim de iis quicquam nominatim cautum est) sed Regimenti, Camerae Imperialis, et Austregarum cognitionem, tantùm excludat. [Note: Elector Brandenburgicus, et Neoburgicus Princeps in publico rescripto super causâ Iuleacensi.]
Quod si, superiore textu ob id, quod in eo solius Imperatoris mentio fit, Principes Imperii à cognitione exclusos, dicere poteris, quia is scripsit. Causam, inter Fridericum et Ericum, de Electoratu Saxoniae, ad Forum suum pertinere: [Note: in epislolâ ad Concilium Basiliense apud Lundorp. d. l. p. II.] Suamque decere sollertiam imprimis, quaedam Imperii iura servare, quin imò, iuxtà possibilitatem suae facultatis adaugere, prout ex debito sacramenti sit astrictus; id quod rectè facere conspiciatur, si causas ad examen Culminis Imperialis pertinentes, sub suâ iuris dictione conservet.[Note: In protestatione contra Concilium Basiliense apud Lundorp. d. l. p. 11.]
Aut quia is iactitavit, Daß solche sachen rechtswegen für jhn (den Keyser) gehören, wan die des Reichs Lehen antreffen, [Note: In prima sententiâ Constantiae Anno 1417. latâ, apud Lundorp. d. l. p. 12.] Iterumque, Daß er gesprochen habe, mit seinnem Königlichen Spruch vnd Vrtheil, vnd dan Krafft des Brieffs zum recht, als recht ist.
[Note: Cognitio in hoc Iudicio Caesaris est, sed non solius] Cognitio enim et sententiae latio. ut textus isti asserunt, Caesaris quidem est; nec nos id inficias imus: Non verò absolutè solius Caesaris, sed certo modo; cum consensu, scilicet, Parium Curiae.
Nam haud vero simile est, Principes Imperii, Imperatorem in superiori Recessu Iudicem agnoscendo, privilegio suo, et singulari praeeminentiae renuntiare voluisse: Nec tanti iuris renuntiatio, per praesumptionem, aut subauditum intellectum induci debet. [Note: Uniti Principes in literis ad Electorem Saxoniae de dato Schwäbischen Hall. 31 Ian. Anno 1610.]
[Note: Responsio ad secundam obiectionem] Ulteriùs malè quis obiecerit, [Note: Reink. lib. 1. cl. 4. c. 19. n. 35.] neque in Aureâ Bullâ, neque ???(g) Eiusdem sententia Norimberga Anno 1431. lata apud Lundorp. d. l. p. 16.
ullâ aliâ Imperii lege, Iudicii huius, des Fürstenrechts, fieri mentionem; adeoque commenticium illud meritò argui: Quemadmodùm Saxoniae quoque Elector, ad Unitos Principes rescribens, [Note: de dato Dresden 10 Febr. Anno 1610.] fecit, Er wisse von solchem Fürstenrecht nichts, habe auch nicht erfahren können, an welchem ort dasselbe beschrieben, oder auff welcher Reichsversamblung ein solch Recht jemahls gefast, beschrieben, publiciret, vnd authentisiret.
Nam Ius hoc Principum primitùs quidem, non certâ aliquâ Lege, sed moribus et consuetudine, ut alia multa, in Imperio sensim ac cum tempore inductum, receptumve videtur.
Falsissimum tamen id esse, quod nullâ Imperii Lege eius mentio fiat, ex Constitutione Basileae factâ, der Chur Fürsten vnd Fürsten Gesetze zu Basel mit Keyser Sigmunden gemacht, cuius tenorem, quoad hunc articulum, Lundorpius [Note: Eod. l. p. 22.] refert, tum aliis quoque: antiquitatis monumentis, quae alii in lucem eruerunt, et nos in superioribus subinde allegavimus, liquidò apparet.
Quamvis autem Constitutio ista Basiliensis, hodiè, inter Recessus Imperii impressa non reperiatur: Maiorem tamen apud nos fidem merentur, indubitata haec, et veneranda antiquae Germanae dignitatis rudera, quam novellae omnium assentatorum aulico-Imperatoriorum opiniones. Quippe, qui nil magis in votis hucusque habuerunt, quam ut dignitas ac Libertas Germaniae unam haberet cervicem; quò, non carptim, sed uno ictu illam detruncare ac exstirpare possent.
[Note: Consiliarii Imperatoris ac Principum non penitùs ab hoc iudicio excluduntur] Coronidis loco circa Ius hoc Principum notare lubet, quod nec nostra, nec aliorum, ut opinamur, unquam mens fuerit, Consiliarios Imperatoris et Principum penissimè à Iudicio excludere. Quem crassum errorem errat Saxoniae Elector, et hinc, Ius illud Principum calumniandi seu traducendi, satis pueriliter ansam arripit. [Note: In responso ad Unitorum Principum literas de dato Dresden 10 Februar. Anno 1610.] Er könne nicht berichtet
werden, daß einiger Chur: oder Fürst im Heiligen Reich jemals einem andern citation, oder dergleichen proces insinuirer, vielweiniger, daß Chur: ode rFürsten jemahls in solchem Fürsten-Recht gesessen, vnd neben der Keyserlichen Mayt. (ohne zuziehung Ihrer allerseits Räthe, wie mans haben will) einigen proces formiret, protocolliret, vota colligiret, Vrtel concipiret, vnd alles andere verrichtet, was der ordo processus disfals erfordert. Idemque in antecedentibus de Caesare scribit, Er sehe nicht, wie Ihre Keyserliche Mayt. dero Räthe, vnd andere Officianten excludiren können, man wolte es dan davor halten, das Ihre Mayt. selbsten in propriâ personâ, alle labores Cancellariae allein auff sich nehmen, vnd Chur: vnd Fürstliche Personen, die proces insinuiren, vnd exsequiren solten. Welches warlich dem heiligen Römischen Reich, Chur: vnd Fürsten eine schlechte reputation, Würde, vnd Hocheit causiren möchte.
Nam, quod ad citationem attinet, illa primâ vice, propter insignem Principum Germanorum dignitatem, et ut ea, non Imperatoris tantum, sed etiam Imperii nomine fieri intelligatur, à Principe aliquo insinuanda est: Quod autem nullum eius produci possit exemplum, vel unico isto exemplo Marchionis Badensis, suprà adducto, notoriae falsitatis convincitur.
Consiliarios verò, tantum abest, ut ad [(perhaps: ab)] hoc Iudicio penitùs excludamus, ut Cancellariae labores eos potiùs sustinere, et Imperatori ac Principibus ??? [(reading uncertain: page damaged: suo?)] consilio operâve adesse velimus: Modò tamen ipsi Principes cum Imperatore praesentes sint, et in suffragia eant, ac sententiam definitivam, unanimiter, aut per maiora, forment ac ferant.
Imò (quoniam delicatuli hodiernorum Principum mores, Iudiciis in personâ interesse, nimis laboriosum, imò et probrosum, sibi ducunt) adhuc tolerandum esset, si per Consiliarios, seu Delegatos tantum suos cognitioni assisterent, aut, totâ Processus directione, usque ad sententiam definitivam Consiliariis Imperio-aulicis relictâ, ipsi vel in personâ, vel per
suos, in sententiâ saltem hac formandâ, partes suas obirent: Ne tota rei summa in solius Imperatoris manibus ac arbitrio consisteret.
Ita adhuc novè factum, in lite Electoris, contra Urbem Trevirensem: in quâ à Consiliariis Imperatoris, usque ad definitivam processum, sententia verò definitiva, non à solius Imperatoris, sed omnium unà Electorum Delegatis lata est, Haben die Chur Fürsten ihre hierzu gevollmechtigte ansehnliche Räthe auff die bestimbte zeit verordnet, vnd ist denselben vollnkommene vnd eigentliche, der gerichtlichen eingekommenen acten, communication beschehen. Darauff sie neben den keyserlichen, hierzu insonderheit deputirten Hoff Räthen vnd Commissarien, dieselbe acta alles fleisses verlesen, erwogen vnd berathschlaget, auch endlich, nach gelegenheit aller vmbstände, sich mit denselben einer einhelligen meinung, den acten, rechten, vnd billigkeit gemäs, verglichen. [Note: Sententia inter Electorem et Civitatem Trevirensem lata Pragae 18. Mart. Anno 1580.]
ATque haec, antiquis temporibus, ita observata sunt, ut causas, Principum corpus, famam, ac regalia concernentes, Imperator ac Principes quidam Imperii, reliquas vero Imperator solus, vel ab eo constitutus Iudex, adhibitis, quos vellet, Imperator, Assessoribus, vi mandatae sibi ab Imperio iurisdictionis, examinaret ac decideret: Idque ad Maximiliani usque I. tempora; quandò Maiores nostri arma magis, quam Leges tractabant, et magna litigantium raritas erat, Processusque iudiciarii, praesertim appellationum, ferè incogniti.
Crescente verò paulatim hominum malitiâ, et Legistarum increbescente multitudine, cum ipsae quoque lites crescerent ac multiplicarentur, imprimis autem beneficium Appellationis litigatoribus magis, magisque innotesceret, varia coeperunt orirî
incommoda: Cum ex eo, quod Aula Principis, quam litigantes sequi tenebantur, non eodem semper loco erat, et plerumque in extremis Austriae finibus; tum imprimis ex eo, quod Iudicium hoc certâ formâ, certisque, ad id destinatis, ac idoneis, personis carebat, et forsan ab Imperatoribus ad id Deputati (ut hodiè saepiùs facere arguuntur) ita olim quoque, corrupti muneribus, aut affectibus seducti, sequiores ferebant sententias.
[Note: Maximiliani tempore mandata Imperatori iurisdictio revocata] Hinc Ordines Imperii, de causis omnibus, communiter, ad notionem suam revocandis, certoque aliquo ac meliùs ordinato Iudicio instituendo, cogitationes susceperunt: Quibus urgentibus, tandem, in Comitiis Francofurtensibus, An. 1489. habitis, decretum est, [Note: quod refert Auctor informat. Donaverd. p. III.] Daß die Königliche Mayt vnverzogentlich, bey der Keyserlichen Mayt. gerrewen vnd nützlichen fleis ankehren solle, daß seine Keyserliche Gnade, auff die Ordnung vnd Articul, auff vorgehaltenen Tägen zu Franckfurt, vnd Nürnberg, auff das Keyserliche Cammer Gericht begriffen, vnd seiner Keyserlichen Gnade übergeben, das Cammer Gericht, mit Cammer Richter, Beysitzern, vnd auch dero Mahlstadt, vnd anderm, laut derselben Ordnung, zwischen hie vnd Weyhnachten negst auffrichten, vnd zum besten ordnen, vnd bestellen wollen.
Tergiversante tamen dubio procul Imperatore, et variis aliis impedimentis intervenientibus, res dilata, usque ad Annum 1495. Quo summum illud Imperii tribunal certo aliquo loco, et in commodâ Civitate, commorari iussum est. [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1495. tit. wo das Cammer Gericht gehalten werden soll. confirmatio Pacis publicae eod. Anno tit. Das Cammer Gericht an einem stäten ort zuhalten.]
Idque ideò, ut, sine magno incommodo quisque ius suum consequi posset: Hic enim institutae huius Camerae finis fuit, Das Reyserliche Cammer Gericht ist anfänglich, damit menniglich mit weinigster beschwerung zu seinem Rechten geholffen werden möchte, geordnet, vnd auffgerichter. [Note: Recessus Imperii de Anno 1566. §. nachdem dem der gemeine.]
Cum autem paulò post, ex variis defectibus, cursus huius Iudicii sisteretur, Anno 1500. restitutum illud est in pristinum vigorem. [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1500. in princ.]
Cumque mox iterùm cessaret, Maximilianus ad priorem consuetudinem redire, iurisdictionem rursùs exercere, ac in Aulâ supremum Iudicium celebrare voluit; quapropter quosdam, quibus inter se controversia erat, Anno 1502. et 1039. ad se evocavit, Hatt sich fürgenommen, ein Cammer Gericht zu Regenspurg, ausserhalb der gedachten Ordnung zuhalten: Sed Imperii Ordines, quia mandata suprema Iurisdictio iam Imperatori semel adempta, inque Cameram translata erat, contradixerunt. [Note: Deputatorum literae ad Caesarem de dato Maintz Anno 1503. apud Auctorem Informat. Donaverd. parte 1. inter Documenta. n. 24.]
Quâ ipsâ, et aliis secutis contradictionibus, id effectum est, ut Camera deinde iterum Anno 1507. in integrum restitueretur. [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1507.]
Ex quo tempore, licet circa ordinationem Camerae multa acciderint, eaque sensim in melius reformata fuerit; attamen pristinus eius vigor, auctoritas, ac iurisdictio incorrupta, et, non interruptâ serie, ad nostram usque aetatem continuata permanserunt.
Hucusque quicquid disseruimus, ex ipsis antiquitatis Germanicae ruderibus, ac fragmentis, erutum ivimus: Unde tamen cuivis, opinamur, pensiculatè rem examinanti, obviam fiet; Iurisdictionem, ne quidem ante Maximiliani I. tempora, Imperatoris, sed Imperii potiùs propriam fuisse.
Tantum abest, ut, post Cameram, sub Maximiliano, certâ ordinatione constitutam, eidem assignanda, aut attribuenda sit.
Ante Ordinationem quidem Camerae, Anno 1495. factam, res intricatior et difficilior videtur; eâ de causâ: Quod
Imperator in omnibus ferè causis, iurisdictionem solus exercuerit, exceptis tantummodò his causis, quae Principum, corpus, famam, ac regalia concernunt; adeoque proprio potiùs iure, quam alieno beneficio eam exercuisse, praesumi debeat.
Unde isti, qui Imperatori supremam iurisdictionem propriam faciunt, proculdubiò, directò contra nos asseverabunt: Principes Imperii, quicquid de iurisdictione, et olim participârunt, et nunc participant, id ipsos potiùs Imperatori, tamquam omnis Iurisdictionis fonti, quam hunc illis, quicquid habuit et habet, acceptum ferre debuisse, et debere: Imperatoremque, partem aliquam suae iurisdictionis, seu, eius exercitium ex parte, spontaneo motu communicasse Principibus.
[Note: Ex nobilioris Iurisdictionis exercitio de Iurisdictionis proprietate iudicandum] Attamen in hoc casu, quo è duabus, vel pluribus, quisque in Iurisdictionis possessione pro parte constitutus est, et dubitatur, cuiusnam Iurisdictio propria sit, ac uter alteri Iurisdictionis partem, seu speciem mandaverit? nobilior ac honoratior, minusque onerosa, sive pars, sive species Iurisdictionis, eiusque exercitium, maximoperè attendenda sunt: Ut penes cum, qui istud habet, Iurisdictio tota originaliter residere, isque alteri ignobilioris Iurisdictionis exercitium concessisse, intelligatur.
Nam absurdum est, ut is, qui iuris dicundi, et, quam velit, Iurisdictionis partem, sive speciem, alteri mandandi, potestatem ac liberam facultatem habet; nobilioris quidem ac minùs onerosae Iurisdictionis exercitium alteri mandet seu communicet, vilioris verò et magis onerosae, sibi soli reservet.
Unde, apud Venetos, licet antiquissimâ Lege Ducariâ sancitum fuerit, solum Ducem praeesse, eumque aequo moderamine Populum gubernare, et ius atque potestatem habere, Tribunos et Iudices constituendi, qui in privatis causis aequabiliter iura tribuerent; ita tamen, quod gravatis quandocumque liceret Ducis remedium implorare: Suprema nihilominus iuris dicundi potestas, non Ducis propria facta, sed exercitium tantum eius, à Populo illi, hac Lege Ducarià mandatum, exinde colligitur; quod nobilissima Iurisdictionis pars Rei publ. reservata est, et
in magis arduis causis (nimirùm, de fortunis, et capite Civium) Optimatium atque Populi, ceu liberi, iudicandi ius fuit. [Note: Nicol. Grassus in notis ad Iannett. et Contar. n. 15.]
Pari modo in Imperio nostro, cum ignobilioris Iurisdictionis exercitium antiquitùs solus habuerit Imperator, excellentioris verò, cum Principibus ipsi fuerit commune, adeoque totius Imperii; Imperium dici potiùs debet, aliatum causarum, Principes non concernentium, cognitione, suâ sponte se abdicasse, Imperatori illam demandasse, eique iudicandi, aut iuris dicundi onus imposuisse: Quam, ut Imperator, cum ipsius esset propria, et velut ossibus eius, ut loquuntur, inhaereret, suprema Iurisdictio, Imperio, eiusque membris, nobiliùs iuris dicundi officium, et quod ad Regiam Maiestatem quam proximè accedit, communicârit; viliori, contemptibili, ac magis taediosâ Iurisdictionis parte, seu specie, sibi reservatâ.
[Note: Obiectio] Rursus oggeret hic nobis aliquis; eo, quod Principes Iudicii huius Assessores fuerint, Imperatori non ademptam Maiestatem, nec eius, tamquam Iudicis, imminutam, aut cum Principibus communem illi factam esse iurisdictionem: Quippe Assessores Iurisdictionis participes non sunt.
Quorsum Elector quoque Saxoniae collimat, [Note: in d. responso ad Unitorum Principum literas.] In allen gemeldeten fällen haben die Römische Keyser Vrtheil geben, vnd also ihre iurisdictionem, vnd cognitionem, gebrauchet vud erhalten.
[Note: ad eamque responsio] Nam respondemus, distinguendos esse ab invicem Assessores: Qui in duplici noscuntur esse differentiâ.
Alii, secundum antiqui iuris tenorem, ipsi Iudices non sunt, sed Iudicem tantùm instruunt, seu consilio suo administratores iuvant: [Note: l. 7. C. de assessoribus.] Unde Consiliarii vocantur, [Note: l. 5. de officio Assess. l. 1. 10. 11. 12. C. eod. Nov. 60. c. 2. Nov. 80. c. 2.] et Consiliorum participes. [Note: l. 1. C. eod.] Et hi de iurisdictione haud quicquam participant, nec eorum consilium, licet, aut omnes, aut
maximam partem inter se consentiant, Iudex necessariò sequi tenetur, sed nihilominùs ex suâ mente sententiam ferre potest. [Note: arg. c. cum olim de arbitr.]
Alii verò Assessores sunt, ad quorum omnium, vel maioris partis suffragia, Iudex, in ferendâ sententiâ necessariò astrictus est: Et hi Iurisdictionis participes sunt, unà cum Iudice Iurisdictione funguntur, nec Iudici tantùm assident, sed iuris quoque dicundi, ac decernendi potestatem habent. [Note: Paurmeist. lib. 2. de iuris d. c. 6. n. 46. edit. poster.] Nam, iure municipali, vel consuetudine induci posse, ut Assessores habeant iurisdictionem, certum est. [Note: Schrad. de feudis sect. 13. qu. 3.]
Hi verò magis Iudices, quam Assessores dici merentur; Licet unus aliquis Iudicis nomen, ac titulum gerat; directionem processus ac Iudicii habeat, vota singulorum exquirat, colligat, numeret; et, si ea paria sint, controversiam calculo suo in alterutram partem decidat.
Nam nominetenùs quidem unus hic Iudex est: Vis tamen ipsa iuris dicundi, decidendi ac sententiam ferendi, non est penes unum, sed penes omnes; sententiaque, ac quicquid decernitur, à toto Collegio, et omnibus iunctim, proficiscitur.
[Note: Principes im Fürstenrecht iurisdictionis participes sunt] Eiusmodi Assessores hodiè Camerales quoque sunt, in causis vulgarium personarum: Et in causis, Principum corpus, famam, aut regalia concernentibus, ut olim, ita hodiè adhuc, de iure, isti, de quibus iam nobis sermo est, Imperii Principes.
Hinc, in antiquis Decretis, non Assessores, sed Iudices, Vrtheyler, appellantur; [Note: ut notant Uniti Principes in literis ad Electorem Saxoniae de dato Schwäbischen Hall 31 Ian. An. 1610.] ipsaque sententia illis valdè notanter ac emphaticè ascribitur.
Ita enim in primâ sententiâ Constantiae An. 1417. latâ legitur, [Note: apud Lundorp. d. l. p. 13.] Als Wir auff den Mittwochen zu Gericht sassen, und bey Uns aber, Unser und des Reichs Fürsten, und Wir die, umb Urtheil und Recht hierein zu sprechen, mahneten, da
sprach aus von Ihrer aller wegen, der Ehrwürdig Vlrich Bischoff zu Verden etc. zum Rechten also: Syntemahl etc. die sache zn aussprüchen kommen ist, bedüncket meine Zerren, als mich, vnd sprechen zu Rechten.
Et in alterâ sententiâ, primae confirmatoriâ, [Note: Ibid.] eodem anno latâ, quinquies ista formula repetitur, Daß die Fürsten zu Rechten gesprochen, daß von den Fürsten einheiliglich zu dem Rechten gesprochen.
Denique, in tertiâ sententiâ, eâdem occasione Anno 1431. latâ, [Note: apud Lundorp. d. l. p. 16.] Sprechen Wir alle, die hernach geschrieben sind, zum Rechten etc. et Paulo post, Dis vorgeschrieben Recht vnd Vrtheil haben gesprochen, der Ehrwürdige, Iohannes, Bischoff zu Rige etc. So haben sie auch vor Vns im Gerichte öffentlich bekandt, daß der Ehrwürdige, Iohannes, bischoff zu Chure, in dem vorgeschriebenen Vrtheil, vnd Rechte, eins mit ihnen sey, vnd de auch also gesprochen, vnd ihn die auszusprechen, seine Vollmacht gegeben hatt. Vnd dieselbe Vrtheil vnd Recht sind gesprochen, vnd Wir vorgenandter König Sigmund haben, das vorgeschrieben alles, zu Vrkund dieser Brieff, versiegelt, mit Vnser Königlichen Mayt. Insiegel.
Ex quibus omnibus apparet, quam parum, aut nihil, auctoritatis ac iuris, in sententiis huiusmodi concipiendis, Sigismundus sibi arrogârit: Quippe, qui directionem tantum Processus seu Iudicii sustinuit, sententias Principum exquisivit, definitivamque, per maiora conclusam, sigillo suo, ad maiorem fidem, roboravit.
Novissimè quoque eiusmodi sententia, per usitatam in Comitiis conventionis viam, decreta reperitur: In causâ, nempè, Electoris contra Urbem Trevirensem, Haben sich der Chur-Fürsten Gevollmechtigte ansehnliche Räthe, mit den insonderheit darzu deputirten Reichs Hoff Räthen vnd Commissarien einer einhelligen meinung verglichen. [Note: Sententia hac in causâ Pragae lata 18 Mart. Anno 1580.]
Si quis ergò ex iure et naturâ Comitiorum, hoc Iudicium aestimet ac iudicet, haud credo, planè erraverit.
ET hoc quidem modo, ante ordinationem Camerae, Iustitia in Imperio administrata fuit: Post Camerae autem ordinationem adhuc clarius est, et omni dubitatione caret, quod supremae Iurisdictionis exercitium, etiam quoad personas non illustres, Ordinibus et Imperatori commune sit.
Camera enim ista, quam sine controversiâ, ac unanimi [Note: Camera Imperii, non Imperatoris iudicium est] consensu, pro supremo tribunali hucusque agnovimus, non à solo Imperatore, sed ab Imperatore, et Ordinibus Imperii iunctim, accepit iurisdictionem: Nec Imperatorem tantum repraesentat, sed totum Imperium, et omnes etiam Ordines.
De quo in Ordinatione Camerae de Anno 1555. expressus textus est, [Note: parte 1. tit. 8.] Daß die Beysitzer, von der Keyserlichen Mayt. auch Chur: Fürsten, vnd Ständen des Heiligen Römischen Reichs, an solche hohe Iustitien geordnet, vnd an Ihrer stath sitzen.
Et in Memoriali de Anno 1570. [Note: Ex Cisnero refert Auctor der Kurtzen ausfühlung, daß Chur: vnd Fürsten nicht schuldig, in allen vnd jeden sachen, am Keyserlichen Hoffe zu Recht zustehen ratione secundâ.] Daß sie, die Beysitzer, neben dem Herrn Cammer Richter, die Keyserliche Mayr. Chur: vnd Fürsten, vnd alle Stände, des Heiligen Reichs repraesentiren.
Itemque in Replicâ trium saecularium electorum, ad Imperatoris resolutionem An. 1590. [Note: apud Lundorp. tomo 2. actor. publ. lib. 1. tract. 4. p. 59.] Daß Cammer Richter vnd Beysitzer ihre iurisdiction von Keyserlichen Mayr. auch Chur: Fürsten, vnd allgemeinen Ständen des Reichs, samentlich haben.
Hinc extrema provocatio, quandò fit ad Cameram, ad Imperium fit, et non ad solum Imperatorem: Quemadmodùm etiam in Poloniâ, non tam ad Regem, quam ad Conventus Regni terminatur. [Note: Statuta Regni Polonia tit. Appellatio.]
[Note: Quod probatur I. ab eius constitutione] Nam, ut in Poloniâ tota Res publ. ex suo corpore constituit sibi Iudices, qui causas ultimae instantiae iudicent, ac definitivâ sententiâ lites dirimant: [Note: Stanislaus Sarnitius l. 8. annal. Polon.] Sic quoque Camera, supremum Imperii nostri Iudicium, non ab Imperatore, sed toto Imperio constituitur.
Initio quidem Imperator, et Praesidem, et Assessores constituit; sed consentientibus tamen Imperii Ordinibus, mit rath, vnd wisllen der Chur Fürsten, Fürsten vnd der samblung: [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1495. tit. wie das Cammer Gericht mit Richter etc.] Atque ita sanctione publicâ, seu Imperii decreto.
Deinde, cum Iustitiae hoc modo non satis esset consultum, praesentatio Iudicum in certum ordinem redacta, et inter Imperatorem ac Ordines ita divisa est: Ut Imperator Iudicem quidem, seu Directorem Iudicii in locum proprium ordinaret, Assessores verò omnes ab Ordinibus praesentarentur. [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1507. in princ.]
Sed Carolus V. huic Iudici posteà, duos Comites, sive Barones, quorum alteruter, ubi opus esset, Iudicis vice fungeretur, adiecit, et insuper, duos Assessores Ordinibus ademit, sibique vindicavit: [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1521. tit. nennung Cammer-Richters vnd Beysitzer.] Ut ita, praeter Iudicem, ac duos istos Comites, sive Barones, octava pars Assessorum (sedecim enim eo tempore erant) ab ipso, tamquam Imperatore, dependeret.
His deinde alii sex Assessores adiecti sunt; quos tamen Ordines nominarent: [Note: Recessus Imperii de Anno 1530. §. Dieweil nun Vnser.] Id quod novissimâ Ordinatione Camerae confirmatum est. [Note: parte 1. tit. 1.] Ut ita duodecima tantùm Assessorum pars ab Imperatore constitueretur.
Utut autem numerus Assessorum posteà saepiùs auctus
fit, quemadmodùm imprimis An. 1570. factum, quo ad quadraginta unum excrevit: [Note: Recessus Imperii de Anno 1570. §. dieweil dan von wegen.] ita tamen semper id factum est, ut maxima pars Assessorum ab Ordinibus dependeret, et praesentaretur.
Quicquid reliquorum ministrorum, praeter Assessores, in Iudicio hoc supremo requiritur, corum constitutio pertinet ad Electorem Moguntinum: [Note: Ordinatio Camerae de An. 1555. part. 1. tit. 26. Recessus Imperii de An. 1557. §. vnd soll die Cantzley. Recessus Imperii de Anno 1570. §. in Vnser Cammer Gerichts Cantzley.] Ovi utique, non Imperatoris, sed Imperii Archi-Cancellarius est, per Germaniam. [Note: Aureà Bullà tit. 2.]
Et ne quidem, antequam hoc munus Electori Moguntino iniungeretur, Imperatoris, circa eiusmodi minutiora officia, libera omninò dispositio fuit: Protonotarium enim et scribam, qui ab Imperatore praesentatus erat, ab Ordinibus reiectum, inque eius locum alium substitutum, legimus. [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1507. in sine.]
Ex quo constat, in supremo hoc Camerae Iudicio, etiam quoad inferiores eius personas, Ordinibus fuisse potestatem supra ipsum Imperatorem.
Cum ergò surrogatum induat naturam eius, in cuius locum surrogatio facta est; [Note: l. 10. §. 2. si quis caution. l. 62. §. fin. et l. sequ. de usufr. et passim.] sed Camera maximam partem ab Ordinibus constituatur, inque eorum locum surrogata sit: Exindo concludimus, quod Ordines etiam potissimùm repraesentet.
Et, quia à potiori fieri debet denominatio; [Note: l. 12. de statu hom.] meritò absurdos eos putamus, qui Cameram, in cuius constitutione Imperatori minima competit portio, Imperatoris Iudicium nuncupant: Cum Imperii meliùs et convenientius dicerent.
[Note: II. à reformatione] Quin ulteriùs, si Iudicium hoc solummodò ab Imperatore dependet, inspectionem eiusdem, et reformationem in potestate quoque Imperatoris esse debere, naturalis suadet ratio.
Quomodò Iudicii Rottweilensis, quia id solius
Imperatoris proprium est, reformatio ac visitatio ad solum Imperatorem spectat. [Note: Maximiliani Reformatio Iudicii Rottveilensis parte 3. tit. 20. Recessus Imperii de Anno 1570. §. vnd nachdem Vns fürkommen.]
Iam verò notum est, quod omnes Ordines, eo nomine, certos Commissarios deputare soleant; eaque reformatio, non, si annuatim tantùm et ordinariè, [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1507. §. damit sich Vnser Königlich. Ordinatio Camerae de Anno 1521. tit. wie das Cammer Gericht visitiret etc. Item de Anno 1533. in princ. et de Anno 1555. parte 1. tit. 50.] sed, si extra ordinem [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1531. in princ. ibi als Wir von et §. demnach setzen, vnd ordnen, ibi im nahmen, et in sine, ibi thun Wir hiemit. Recess. imperii de Anno 1542. §. vnd als das Cammer Gericht vers. vnd feynd von gemeinen Ständen.] quoque fiat, Imperatoris et Ordinum nomine simul, suscipiatur.
Quemadmodum etiam inspectio in Cameram antiquitus Regimento competiit: [Note: Ordinatio Regimenti de Anno 1521. §. es soll Bnser.] Et coram Regimento, Camera conveniri potuit; quomodò id sententiam aliquandò ferre iussum est, in causâ Hertzog Wilhelm vnd Hertzog Ludwig von Beyern, contra Cammer Richter vnd Beysitzer. [Note: Recessus Imperii de Anno 1524. §. item als etwan.]
Regimentum autem Imperium totum, non Imperatorem solum repraesentavit.
Similiter, quandò pars, per sententiam Camerae se gravatam, existimat, causa, per Revisionis et Syndicatus remedium, ad eosdem Visitatores, et non ad Imperatorem devolvitur: [Note: Recessus Imperii de Anno 1532. tit. Cammer Gericht betreffend §. vnd damit Vnser Cammer Richter. Ordinatio Camerae de Anno 1555. parte 3 tit. 53. in princ.] Quod utique esset inconveniens, si Camera Imperatori soli, et non toti Imperio iurisdictionem suam ferret acceptam.
[Note: III. ab exsecutione] Ita in exsecutione quoque rei iudicatae, semper ad illum, à quo Iudicis, ac Iudicii auctoritas dependet, recurritur: [Note: l. 15. pr. de re iudic.] Et is sententiam exsequitur, qui eam tulit, aut ferre iussit.
In Camerae verò Iudicio, si vis maior adversùs
contumacem requiratur, res ad Ordines Imperii, non ad Imperatorem defertur.
Et olim quidem Regimenti erat exsecutio. [Note: Declaratio Pacis publicae de Anno. 1500. tit. von des Regiments Macht vnd Gewalt. Ordinatio Pacis publica de Anno 1521. tit. ult. vers. Vnd ob sich begebe. ordinatio Camerae eod. Anno. tit. Execution der Vrtheil belangend. §. vnd nachdem.] Hodiè, unius, duorum, aut plurium Circulorum Praefectis res permittitur; nec Imperator, nisi extremo casu, ac in subsidium imploratur: Non quidem, ut ipse exsecutionem, pro arbitrio suo, ad effectum perducat; sed ut, secundùm tenorem der Exsecutionsordnung, [Note: Ordinatio Camera de An. 1555. parte 3. tit. 48. §. Vnd ob die Obristen. et tit. 49. §. nemblich in diesem.] tamquam Imperii Caput, laborantibus membris, maioribus Imperii viribus, idque, si opus sit, indictis Comitiis succurrat. [Note: Recessus Imperii de An. 1555. § Vnd so abermahls.]
Cum ergò exsecutio rerum à Camerâ iudicatarum ad Ordines pertineat, Iudicium ipsum quoque Ordinum esse, exinde colligimus.
[Note: IV. à iurisdictionis revocatione.] Tandem ultimò, si à solo Imperatore camera accepit iurisdictionem, ab eodem solo iurisdictione quoque privari posset. Nam, ut Legistae tradunt, quilibet Monarcha, potest tollere omnes iurisdictiones, si velit, ac reducere ad iurisdictiones regales: [Note: ex Chassanaeo Petrus Gregor. lib. 9. de Republ. c. 1.] Inque concernentibus superioris iurisdictionem, etiam sine causâ, factum revocare, ac de novo facere. [Note: ex Feline Idem ibid.]
Posterius verò per se notorie falsum exsistit: Nec ergò prius admitti, aut potest, aut debet.
[Note: I. obiectio] Nec pro contrariâ opinione admodum stringit, quod Camera summi Principis consistorium vocetur, das Keyserliche Cammer Gericht, [Note: Recessus Imperii de Anno 1545. §. vnd wieoll. rubr. Ordinationis Camerae de Anno 1555. et passim.] der Römischen Königlichen Mayr. Cammer Gericht. [Note: Rubr. Ordinationis Camerae de Anno 1495.]
[Note: Responsio] Nam regulariter eiusmodi, à nudo nomine petita, argumenta, ad simulacra potiùs, quam vim ipsam Maiestatis, spectant, ac referenda sunt.
Eâdem formulâ, licet in Poloniâ reverà ad Conventus Regni appelletur, Sigismundus quoque Rex Petricoviae, An. 1523. usus, ad Regiam Maiestatem, tamquam iurium omnium Dominum superiorem, pro Iustitiâ consequendâ appellari iactavit. [Note: Statuta Poloniae tit. Appellatio.]
Fit autem illud, ut credimus, in Imperatoris, qui et Imperii, et huius Iudicii Caput est, honorem; Licet in effectu, ac re ipsâ, non Imperatoris tantùm, sed Imperii quoque Iudicium esse, reperiatur.
Unde aliquandò magis appositè indigitatur ab Imperatoribus, Vnser vnd des Heiligen Reichs Cammer Gericht, [Note: Ordinatio Camerae de An. 1495. In princ. Constitutio vom gemeinen Pfanning. Anno eod. tit. ult.] der keyserlichen mayt. vnd des heiligen Reichs höchste Iurisdiction vnd Gerichtszwang. [Note: In memoriali Visitat. Anno 1556. §. vnd nachdem.]
[Note: II. obiectio] Cetera quoque, quae alii obiciunt, scilicet, quod Processus omnes, ac Decreta Cameralia solius Imperatoris nomine ac sigillo expediantur, [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1555. parte 3. tit. 12. §. Vnd so solche.] et mandata omnia in eâ formâ emanent; [Note: Reink. lib. 1. cl. 2. c. 2. n. 160.] quodque Imperator solus Iudicii huius Caput, seu Iudicem, den Cammer Richter, constituat: [Note: Ibid. n. 155.] Eius momenti non sunt, ut potissimam huius Iudicii partem ad Imperatorem trahant.
[Note: Responsio] Nam nomine quidem Imperatoris, tamquam summi Praesidis, seu Directoris huius Iudicii, utuntur Camerales: Nec inde tamen plus iuris Imperatori, in summae iurisdictionis exercitio, assignare possumus, quam Duci Venetorum, sub cuius nomine et auctoritate totius Consilii decreta promulgantur. [Note: Arnis. lib. 2. relect. Polit. cap. 6. n. 97.]
Iudicem, sive Iudicii Directorem, licet Imperator
constituat, id tanti tamen non est, ut Imperatori, in supremo hoc Iudicio, eximium quid, prae Ordinibus Imperii, tribuat.
Fatemur sanè, Iudicis maximam habendam esse rationem, et omnem Iudicii vim, seu Iurisdictionem, ab ipso dependere, si insignis aliqua in controversiis decidendis, et decretis faciendis eius esset potestas: Et is, perceptis Assessorum suffragiis, liberè, pro suo arbitrio, sive secundùm, sive contra Asessorum mentem, sententiam ferre posset.
Tunc enim Imperatoris, qui Iudicem hunc constituit, sola, sine dubio, suprema foret Iurisdictio: Assessoribus, qui Ordines repraesentant, nudo Consilio relicto.
Sed Iudicis Cameralis non adeò insignis est auctoritas, nec per se, sine scitu et consensu Assessorum, ordinandi, decidendi, imò ne votandi quidem ius habet; sed aliorum tantum votis assistendi. [Note: Ventum de Valent. in parthen. litig. lib. 2. c. 14. n. 3.] Si tamen Assessores inter se discrepent, ac pares numero sint, suffragio suo in alterutram partem controversiam decidere potest. Ob die Beysitzer spännig, vnd auff iglichem theil, gleich weren, weichem dan der Richter einen Zufall thut, darbey soll es bleiben. [Note: Ordinatio Camerae de An. 1495. tit. wie das Cammer Gericht mit Richtern etc. §. ob sie.] Nec ergò plus, quam unicum votum habet, nec maiore, in decidendo, potestate pollet, quàm singuli Assessorum.
Hinc ipsi etiam Assessores, Iudices, Vrthaller, appellantur; [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1555. parte 3. tit. 53. §. ob sich aber.] quippe, qui ipsius iurisdictionis participes sunt, aequè ac Praeses Iudicii, der Cammer Richter: Nec videmus eâ de causâ, quae Imperatori inde, quod is Iudicem hunc constituit, praeeminentia tribui, prae omnibus Ordinibus, simul iunctis, possit.
Alia longè ratio aliorum est Regum, qui Procerum, aut Parlamenti consilio, ius dicunt; ut Regis Galliae.
Hic enim, Cancellarium quidem singulorum sententias exquirere, tumque ad se referre iubet: Non tamen, ut eas
numeret, quomodò fit in Iudicum decuriis; sed ut, arbitrio ac voluntate suâ, ponderare possit. Ac tametsi saepiùs eam sententiam probet, quae suffragiorum numero vincit, ut tamen intelligatur, non Magistratuum, aut Iudicum, sed Principis sollius decretum esse, nec ceteros Magistratus imperium ullum habere; Cancellarius non pronuntiat, Iudicibus ac Curiae, hoc aut illud videri, sed, clarâ voce, his verbis utitur; Rex vobis dicit. [Note: Bodin. lib. 2. de Republ. c. 1.]
Breviter, in Iudicio Camerali, si numerum votorum, seu suffragiorum, in quibus tota Iudicii huius energia ac vis consistit, colligamus; quinque tantum vota (nam duo ista, quae Domui Austriacae, ratione Austriae ac Burgundiae competunt, his connumeranda non sunt) Imperatori assignata, reliqua omnia Ordinibus Imperii relicta, comperiemus.
Es quibus liquidò constat, quanta pars Camerae Imperialis ab Ordinibus Imperii, quantula verò ab Imperatore dependeat: Et pro quâ parte Camera Imperatorem, pro qua verò parte Ordines Imperii repraesentare, dici debeat.
[Note: Iurisdictionem supremam non esse Imperatoris, ulteriùs probatus] POrrò praeter haec, quae ad duximus, sententiam nostram argumento, à Rottweilensi Dicasterio, desumpto, firmare possumus.
Illud enim solius Imperatoris est, qui solus, tamquam Imperator, ex antiquo iure ac privilegio, de ordine eius, formaque constituit.
Hinc dicitur, Das Keyserliche Hoff Gericht zu Rottweil, Keyserlicher freyer Stuhl zu Rottweil: [Note: Resessus Imperii de Anno 1570. §. und nachdem bißher.] Eiusque ordinatio vocatur, der Römischen Keyserlichen Mayr. Keyserliche Hoff-Gerichts ordnung.
Et tamen Iudicium hoc, nec universalem iurisdictionem
habet, sed in certo tantum et limitato districtu; [Note: Ordinatio Conrodi Imperatoris apud Goldast. tomo 1. der Reichs Sagungen p. 6. Privilegium Maximiliani 1. Anno 1496. concessum, quod refert Limnaeus lib. 9. de Iure publ. c. 3. n. 9.] eumque, ne consentiente quidem Imperatore, ipsi transgredi licet: Nec supremam; ab eo enim appellatur ad Cameram. [Note: d. Recessus Imperii de Anno 1570. §. vnd nachdem Vns fürkommen.]
Quod si in Imperio nostro, universalis et suprema Iurisdictio Imperatoris propria est; is eam perinde, ut Camerae Imperiali, quae Spirae est, communicavit, ita huic etiam Dicasterio communicare potuit, et adhuc poterit. Et, quemadmodùm, ex vulgatâ opinione, per Cameram, Senatumve aulicum hodiè illam exercet; ita etiam, per Iudicium hoc Rottweilense eam exercere, liberum ipsi relinquitur: Adeoque Rottweilensis Dicasterii iurisdictionem ultra praescriptos terminos extendere, et ex particulari universalem facere, ex inferiore supremam potest.
Id quod neminem, nisi qui cerebrum in calcaneo habet, et peponem loco cordis, asserturum credimus: Nec quisquam, qui à Iudicio Rottweilensi exemptus est, etiamsi vel maximè Imperator annuat, illi se subiugari patietur.
[Note: Summa nostra sententiae] Firmiter ergò ex his omnibus concludimus, quod universalis ac suprema in Imperio nostro Iurisdictio, postquam, introductâ electione, Maiestas Imperatorum valdè minui coepit, cum aliis Maiestatis Iuribus ab Imperatore ad Imperium transierit; et hodiè, non Imperatoris, sed totius Imperii, et omnium Ordinum, quatenùs illi, vel cum Imperatore, si aliquis exsistat, vel sine eo unum corpus constituunt, propria sit.
Antiquitùs tamen Imperatori ab Imperio, Iurisdictionis exercitium generaliter demandatum fuit: Exceptis Principum personis, causisque, Principum corpus, famam, ac Regalia concernentibus; quarum cognitionem, ut nobilissimam Iurisdictionis partem, Proceres sibi reservârunt.
Sed, cum Imperatores, crescente litium multitudine,
Iurisdictionis exercitio non sufficerent, nec mandatae sibi Iuris dictioni satis idoneè forsan praeessent; Imperium, Maximiliani I. temporibus, mandatam eam iurisdictionem revocavit, et illud, quod adhuc hodiè exstat, Spirae instituit Iustitiae dicasterium.
[Note: Concurrentia Iurisdictionis impugnatur [(reading uncertain: print blurred)] ] POsito iam hoc fundamento, communis illa Doctorum opinio, de concurrentiâ Iurisdictionis Cameralis et Imperatoriae, sine difficultate convelli ac destrui potest.
Nam ut aliorum, qui in ipso principio à nobis dissident, argumenta aliquammulta omittamus, nec ante Maximiliani I. tempora, nec post, Iurisdictio universalis ac suprema Imperatoris propria fuit: Quamquam, ante Annum 1495. Imperatores eam, ab Imperio sibi mandatam, in causis vulgarium personarum exercuerint. Ergò hodiè, cum Imperium mandatam hanc Iurisdictionem in Cameram Spirensem transtulerit, Imperator solus et seorsim ab Ordinibus, nec iure proprio, quo illam non habet, nec vi mandati, quod revocatum est, exercere poterit.
[Note: et contraria argumenta refucantur] Eâdemque facilitate ad contraria respondere licet.
Id enim argumentum, in quo contrariae opinionis principalis cardo vertitur, falso nititur principio; Imò petitio est principii. Nam quod suprema et universalis in Imperio Iurisdictio, ad Imperatorem pertineat, id ipsum maximè in quaestione est: Et nos constanter illud negamus, eiusque nostrae sententiae fundamenta, pluribus suprà exposuimus.
Si quis tamen vulgatâ istâ Doctorum theoricâ (quod Superior, Iurisdictionem concedens, cumulativè eam concessisse, et aequalem, vel maiorem penes se retinuisse censeatur, quodque omnis communicatio ita intelligenda sit, ut in ipso communicante maior remaneat potestas, illâ, quae communicata est) uti velit; cum statuere oportet, non solum Imperatorem, sed
omnes concedentes, Electores, Principes, ceterosque Ordines; atque ita totum Imperium, quod Camerae iurisdictionem concessit, concurrentem cum Camerâ, imò superiorem habere iurisdictionem. [Note: Auctor der Kurtzen ausführung, daß Chur: vnd Fürsten nicht schuldig sein, in allen vnd jeden sachen am Keyserlichen Hofe zu Recht zustehen in quartâ ratione.]
Nam Iudicia etiam in Comitiis exerceri posse, quamvis perrarò id fiat, et non servato sollenni iuris ordine, adeoque Imperium cum Camerâ in iurisdictione concurrere, ipse Paurmeisterus auctor est. [Note: lib. 2. de iuris d. c. 2. n. 30. edit. poster.]
Imò Imperium Camerâ superius, proque lubitu de ea, vel usque ad revocationem Iurisdictionis disponere posse, iam antè audivimus.
Lubentissimè quoque concedimus, Cameram ab Imperio assumptam in partem laboris, non constitutam in plenitudinem seu exstinctionem potestatis; nec, ut Imperii Maiestati derogaretur, sed ut molestiarum iudicialium sarcina illi minueretur, introductam.
Quod verò de Maiestate Imperatoris, quae per nostram sententiam valdè minuatur, scrupulum nobis iniciunt Antagonistae nostri; parum nos remoratur: Nam de hoc ipso nos conquerimur, quod Imperatores eam, quae toti Imperio de iure competit, in hoc, et aliis plerisque articulis, sibi paenè soli asserant, maiestatem.
Illud verò, ab observantiâ deductum, argumentum, firmissimum quidem est, et, si nostra, aut Patrum nostrorum tempora respicias, invictum: Nec nos hodiernam observantiam, aut diffitemur, aut diffiteri possumus.
Constat tamen, concurrentiam illam, à nonnullis, haud obesae naris, Principibus, tamquam quae Imperii Libertati ac Constitutionibus contraria esset, semper in dubium vocatam.
Ita, in causâ des Stiffts Brüchsel contra Odenheim et Rohrbach am Güszübel, Elector Palatinus expressè
asseruit, [Note: in literis ad Caesarem de dato Heydelberg 7 April. Anno 1610.] Daß die, von den Keyserlichen Hoff Räthen, über, vnd wider sein, vnd anderer, Chur:, Fürsten, vnd Stände, ausdrückliches vnd behartliches wied ersprechen vnd protestation, vnd ohn jhres eines besondere prorogation, angemassete proces, wieder das alte herkommen, Teutsche Freyheit, vnd des Reichs wolbedachte vnd hochbetewrte Ordnung vnd verfassung, als ex defectu iurisdictionis, vnbündig.
Quapropter ex hac observantiâ, non, IMperatoribus iure competiisse ac competere concurrentem hanc iurisdictionem (id quod, per superius adducta, falsum esse patet) sed, Imperatores de facto eam sibi usurpasse, astruimus.
Ac, si vel maxime concedamus, Principes, hac in re, Imperatori praebuisse consensum suum: Hos tamen ipsos Principes, per inscitiam, socordiam, ac negligentiam, instinctu pseudo-Politicorum suorum Consiliariorum, plura, quam par erat, concessisse Imperatoribus, et Libertatem suam, ac semet prodidisse, nemo non videt, qui in Iure publico Imperii nostri, planè hospes non est.
Incidimus enim, proh dolor! in ista tempora, quibus, ut prudentissimi Historici verbis utamur, [Note: Cominaeus lib. 3. comment.] Principes, quod ipsi usum literarum non habeant, suis familiaribus et necessariis omnem actionem committunt; ac deinde, nullâ probabili adductâ ratione, cur ita loquantur, totos sese dedunt voluptatibus. Habent autem sibi plerique familiares aliquot Iurisperitos, et quosdam, qui longiori veste discernuntur ab aliis. Et rectè quidem, cum sunt Viri boni; sed periculosè admodum, et magno cum detrimento, quandò sunt vitiosi. Cuiuscumque rei sermo inciderit, ilico Legem aliquam aut Historiam afferunt, plerumque et saepenumerò praeter rem, dum ad suum sensum et affectum omnia detorquent; idque eò crebrius faciunt, et audaciùs, quum Princeps ipse nullam habet rerum cognitionem; Qui, si vel ingenio valeret, vel, librorum lectione,
quaesitam haberet aliquam prudentiam, non temerè circumveniri posset, nec sic ludificationibus aliorum esset expositus.
Hactenus ille, de sui saeculi Principibus: Quae ad nostros, longè meliore iure, applicare liceat.
Sed nihilominùs, de antiquissimis istis Rescriptis, textubus, ac praeiudiciis, quae in contrarium adducuntur, si, exercitii causâ, velitari cum adversariis paulisper lubet, adhuc scutum reperiemus, quo aciem corum excipiamus.
Nam I. cessante Camerâ, licet a Maximiliano I. partes in Aulam evocatas, imò Iudicia ibidem exercita, largiamur; nulla tamen ibi fuit Imperatoris cum Camerâ in Iurisdictione concurrentia: Quippe, cum Camerae cessantis, et in rerum naturâ non exsistentis, nulla esset, aut esse posset Iurisdictio; nec itaque Iurisdictionis concurrentia.
Sed Maximiliani intentio fuit eo tempore, impeditâ et cessante Camerâ, Iurisdictionis supremae exercitium ad se iterum revocare: Quod tamen, contradicentibus Ordinibus, effectum dare non potuit. Adeoque exempla ista infringunt potiùs, quam confirmant, Imperatoris iurisdictionem, eiusque, cum Camerâ, concurrentiam.
In quod Uniti Principes quoque animadverterunt, ac Rudolpho Caesari obiecerunt, [Note: In literis, in puncto gravaminum de dato Schwäbischen Hall. Anno 1609. In propositione Christiani Principis Anhaltini Pragae Anno eod. 2. Iul. factâ.] Daß, als damals, vor hundert vnd weiniger Johren, am Keyserlichen Hofe, gerichtliche proces vnd rechtfertigungen eingeführet werden wollen, sich Chur: Fürsten, vnd Stände, dessen der Zeit beschweret, vnd die, damals regierende Kenser, auff der Keyserlichen Mayt. vnd des Heiligen Reichs Cammer Gericht, vnd dessen Ordnung, deren sich Ihre Mayt. vnd die Stände verglichen, vnd verpslichter, erinnerlich gewiesen.
II. Rescriptum eiusdem Maximiliani, de Anno 1505. in. causâ Capituli Trevirensis, contra Comitem de Viernburg, ad
verbum ita sonat [Note: quod refert ex Antonio Bonbellona de Godentiis Paurmeist. lib. 2. de. iurisd. c. 6, n. 122.] Wir geben euch zu vernehmen, daß Wir Probst, Dechant, vnd Capittel des Thumbstiffts zu Trier geberen haben, die rechtfertigung, damit sie den Edlen, Vnsern, vnd des Reichs lieben Getrewen, Philips, Grafen zu Viernburg zu Rom fürgenommen, abzuftellen, vnd sich gebürliches Rechtens, vor Vnserm oder Vnser, vnd des Seiligen Reichs Cammer Richtern, als seinem ordentlichem Gericht, begnügen zu lassen.
Ubi advertendum est, particulam istam disiunctivam, oder, non, ut communiter, alternative, seu disiunctivè poni, inter diversa eundem effectum habentia, sed corrective, subauditâ voculâ, potiùs, vielmehr, explicandam videri: Ut sensus sit. Causam istam coram nostro, aut potius, nostro et Imperii Iudice tractandam.
Idque sequentibus Rescripti verbis firmatur, ubi unius tantùm Iudicii, in singulari numero, mentio fit: Nam si duplex tribunal innuere, aut denotare his verbis Imperator voluisset, non dixisset, an seinem ordentlichen Gerichte, sed in plurali numero, an setnen ordentlichen Gerichten sich begnügen lassen.
Ad textum è Recessibus Imperii,[Note: de Anno 1512. §. zum dritten nachdem.] respondere possumus, quod de amicâ solùm transactione loquatur, et quod multae causae ad Imperatoris Curiam delatae sint à Partibus, non ut Imperator iudicialiter de illis cognosceret, sed ut ipsius auctoritate inter Partes (qui sumptus, in Processum iudiciarium faciendos, formidabant) facilius amicè transigeretur.
Ita enim habet textus, Nachdem täglich der Parteyen händel, vnd sachen, aus dem Reich, an Vnsern Keyserlichen Hoff wachsen, die man zur zeit mit freund schafften, vnd gutem willen, in der erst, woll ableinen vnd richten, auch ausser halb des Cammer Gerichts, so die Parteyen etwan selbst, des verzugs vnd kostens halben schewen, vertragen möchte etc. De iudiciali vero cognitione verbum nullum exstat.
Ex eo potiùs, quod amica de lite transactio in Aulâ Imperatoris, etiam extra Cameram, fieri posse, dicitur, àcontrario sensu colligimus: Si transactio illa non procedat, causam ad Cameram, tamquam ordinarium Iudicium, discutiendam, remitti debere.
Argumentum enim, à contrario sensu, fortissimum est; [Note: l. l. pr. de offic. eius, cui mand. est iurisd..] et, de quo à contrario sensu constat, de eo apertissimè constare videtur: [Note: l. 57. in fine de manum. testam.] Idque eo praesertim casu, quo dispositio in casu directo superflua, vel nullius efficaciae est; tunc enim à contrario sensu ratiocinari omninò licet, quamvis correctio iuris inde resultet, ut Legistae tradunt. [Note: Hieron. de Cavalles in comm. opin. 2. concl. 336. n. 5. Carolus Molin. in consuet. Paris. tit. 1. §. 2. gl. 2. n. 4.]
Ut hic quoque verba ista, auch ausserhalb des Cammer Gerichts, omninò superflua sint, nisi ita explicentur: Quod tantummodò amicâ transactione, non vero legitimâ iuris viâ, in Aulâ Caesaris, extra Cameram, privatorum lites decidi possint.
Id ipsum in fine quoque paragraphi innuitur istis verbis, daß keine Partey dadurch, wieder ihren willen in gefährliche handlung, von ihren Rechten gedrungen, oder daran verhindert, oder auffgehalten werden solle.
Quae clausula supervacanea videretur, si non modò transigendi, sed et litigandi gratiâ, causae à Partibus in Aulam Imperatoris essent delatae; et Commissarii Caesaris (ut hodiè assolent) deficiente amicae transactionis medio, illas ad Consilium aulicum, per sententiam iudiciariam decidendas, remittere potuissent.
Non tamen inficiamur, ut in alium quemvis, ita etiam in Imperatorem eiusve Consiliarios, partes litigantes [(editor); sic: ligitantes] , suâ sponte, compromittere, aut, per iurisdictionis prorogationem, eidem se subicere posse: eoque casu, ex voluntariâ et propriâ conventione, Imperatorem legitimum habere Iudicem.
In quos duos casus, amicae compositionis, aut spontaneae subiectionis et hic Recessus, et alia antiquiora exempla, si quae fortè occurrunt, in quibus, tempore isto, Imperator, solus per se, litem decidit, referenda sunt.
Ultimus textus, e transactione Passaviensi, [Note: §. demnach soll die.] primo intuitu, maius negotium nobis facessere videtur: Is enim expressè disponit, Daß der Keyserlichen Mayr. Soff Räthe, so des Seiligen Reichs vnd der Stände, gemeine, oder sonderbare sachen, berathschlagen, vnd erledigen, also stattlich mit Teutschen Rärhen besetzt, auch die teutsche sachen, durch die Teutsche gehandelt werden sollen, daß darob männiglich ein billiges genügen tragen, vnd haben werde.
Et hoc, è transactione Passaviensi, liquidum esse testimonium, quod Caesari eiusve iudicio aulico Iurisdictio cum Camerâ communis sit, scribit Hortlederus. [Note: tomo 2. de Bello German. lib. 5. e. 14. n 6.]
Sed probè notandum est, quod, in hoc textu, publica privatis coniungantur, gemeine oder sonderbare sachen, et pari passu ambulent; Quodque in uno illorum, id etiam in altero dispositum est.
Si itaque, ex his verbis, omnium privatarum causarum decisionem Senatui Aulico assignamus; necessum est, ut etiam omnimodam publicarum rerum dispositionem, eodem modo, illi tribuamus: Id quod absolutam inducit Monarchiam, et omnes Imperii Leges, Comitiorum imprimis iura, avitamque Libertatem, uno ictu subvertit.
Cum verò leges civiliter intelligendae, ac ita interpretandae sint, quo absurditas evitetur, [Note: l. 13 §. 2. de Excus. tut. l. sin. C. de autor. tutor.] et utcumque generaliter ac indefinitè loquantur, restrictionem nihilominus recipiant, ex habilitate subiectae materiae; [Note: l 1. §. 1. de muner. et honor..] nec generalis locutio, ob medium inhabile, operetur, nisi in quantum potest: [Note: Everhard. in topicâ legali loco à generalitate.]
Sensus istius textus è transactione Passaviensi, nostrà opinione, hic iest. Quod natione Germani esse debeant isti Aulici Imperatoris Consiliarii, qui Imperii ac Ordinum, publica sive privata negotia, expediant et tractent: Non quidem omnia (nam de eo, licet generaliter et indefinite loquatur textus, nihil expresse cavetur) sed ista, scilicet, quae ex aliorum Legum tenore, et antiquâ Imperii observantià, IMperatoris cognitioni ac arbitrio relicta sunt.
Atque haec de vetustioribus istis praeiudiciis ac textubus, quos pro contrariâ sententiâ alii inducunt, exercitii causâ, paucis dicta sunto. Quamvis, si acriter quis institerit, concurrentiam illam Iurisdictionis, ab Austriacis Imperatoribus, praesertim Regimento sublato, et Consilio aulico magis, magisque cristas erigente, sensim, contra Imperii iura introductam esse, inficias ire, nec velimus, nec possimus.
Hucusque, de universali ac supremâ, in Imperio nostro, iurisdictione, quantum res requirere videtur, egimus: Circa quam materiam, vulgus Legistarum, inani Imperatorii nominis splendore decepti, in alia omnia a nobis eunt. Nos vero; nequiquam eos morati, falsam Caesari Maiestatis larvam detrahere, ac Imperio, Ordinibusque suum sibi ius, iurisdictionem, auctoritatem, ac Maiestatem asserere, operae pretium esse duximus.
EX supremâ hac Iurisdictione Banni oritur irrogatio, sive Proscriptio: Quam ipsam quoque, ut et à Banno absolutionem, Imperatori ascribunt, qui eius Maiestati ac potentiae student. [Note: Reink. lib. 1. cl. 5. c. 6. n. 147. et sequ.]
[Note: In causis privatis, proscriptio solius Camerae est.] Sed, siquidem in privatis causis, ob contumaciam, altera Pars Banno plectenda veniat; eo casu, velut causarum cognitio, ut suprà docuimus, ad solam Cameram pertinet, ita etiam sententiae exsecutio, ad quam Banni haec irrogatio refertur, ad illam solam pertinere debet.
Sin ob fractam Pacem, aliudve delictum, delinquens, ipso iure, Bannum incidat, distinctione rem expedimus.
[Note: In delictis, si factum notorium est, non est opus citatione, aut sententià] Aut enim notorium, actu permanens, delictum est, quod ita publice committitur, ut celari, aut negari nequeat, quodque nullo colore palliari et excusari potest: Quale est, privatus militum, seu potiùs praedonum et erronum concursus; si quis privatus Statum Imperii, et Pacem publicam collecto milite sceleratè perturbet; [Note: Recessus Imperii de Anno 1559. §. vnd dieweil Wir.] aut si quis â iure cudendae monetae suspensus, eo non attento, monetam cudere pergat etc. [Note: Recessus Imperii de Anno 1566 §. auff den fall. Recessus Imperii de Anno 1576, §. da aber einiger Obrister.]
Et hoc casu, ne quidem sententiâ declaratoriâ opus est, sed ab exsecutione statim fieri initium potest, Ist deshalben weicer fürförderung, oder einiger weiter erklärung, oder Vrtheil nicht neth. [Note: Confirmatio Pacis publicae de An. 1495. tit. finali. Recessus Imperii de Anno 1559. §. damit dann hinfüro. d. Recessus de Anno 1566. d. §. Gail. lib. 1. observ. 3. n. 9. et lib. 2. de Pace publicâ c. 3. n. 16. et 18.]
[Note: Quodnam hic motorium dicatur crimen] Probè tamen hic cavendum est, ne notoria dicamus, quae non sunt, et, quae dubia, pro notoriis habeamus, ut Alexander III. Pontifex Archi-Episcopo Toletano rescripsit: [Note: c. consuluit 1. de appellat.] Vix enim quicquam ita notorium est, quin praesumatur adversus id competere aliqua defensio, vel excusatio.
Itaque si aliqua defensio concipi, vel fingi potest, quam reus ad sui tuitionem adducere queat, saltem levis et apparens, citari et audiri debet.
Et cum nullum maleficium tam notorium sit, quod non possit regulariter aliquas excusationes, seu circumstantias occultas excusantes habere; imò vix dici possit, quod constet,
nullam teo competere defensionem, nisi eo monito et audito: Ideo isti Imperii Recessus, qui in notorio crimine, citationem et declatatoriam sententiam minimè necessariam esse, aiunt, quam strictissimè accipiendi, nec ad alios casus, praeter eos, qui expressi, extendendi sunt.
Nam à dolo, etiam in crimine laesae Maiestatis, quaevis iniusta, levis, irrationalis, fatua, temeraria, imè planè bestialis, ac quoquo modo colorata causa excusat.
Quapropter praesumitur competere posse defensio, et factum esse excusabile; actusque, quandò dupliciter geri potest, ita gestus intelligi debet, ut dolus et delictum evitetur: In tantum, ut quamvis actus notoriè sit de genere prohibitorum, si tamen aliquo casu licitè fieri possit, pro excusabili haberi debeat; ad id, ne quis incognitâ causâ damnetur.
Quae omnia Duces Megapolenses in Apologiâ suâ [Note: c. 3. n. 40. et seqqu. multis.] ex Legibus, ac Legistis, prolixe et iuridice deduxerunt.
Hinc, istâ ratione, cum Mediolanenses Friderico I. Imperatori rebelles essent, sapientes et Legum periti eidem persuaserunt, illos, licet improbos, et vulgatâ rebellione infames, Iudicis tamen officio, per legitimas indutias citandos esse: Ne violentia iis illata, vel, contra ius, in absentes, prolata sententia videretur.[Note: Radevicus in continuatione Otthonis Frising. de gestis Friderici I. lib. 3. c. 27. Sigon. lib. 12. de Regno Italiae.]
Sic nuper quoque Bavarus, antequam ipsi, reiecto Palatino, Electoratus insignia pari praecipitantiâ conferrentur, Processum Bohemorum, Caesaris ministrost defenestrantium, ex hoc ipso fundamento impugnavit,[Note: In resolutione Bohemorum Legatis datâ 24. Iul. Anno 1618.] Doß doch so gar, den grossen Vbelthätern solche beneficia iuris naturalis vnbenommen, vnd keiner sententijret, oder exsequiret werden könne, er sey dan zyvor gehöret, vnd legitime condemniret, wen gleich eine sache an sich selbst offenbar ist.
Et regulariter, si quis taliter, qualiter factum suum
excusare possit, defensionemque alleget, id ad hunc effectum iam desinit esse notorium: Nec sufficit, si Imperator notorium esse, dicat.
Potest enim Imperatori id evenire, quod Alexandro VI. Pontifici accidisse, memoratur. Is, nimiâ indulgentiâ et amore ergà filium naturalem, Valentinum Caesarem Borgiam, Ducis Urbini et Confoederatorum defensionem, pro enormibus laesae Maiestatis criminibus, et quidem adeo atrocibus reputavit, quae planè essent inexcusabilia, et nullâ tergiversatione celari possent: Cum tamen, si oculo Iustitiae et Veritatis benè advertatur, ne delicta quidem, multò minùs atrocia, aut notoria fuerint; ut scribit Iason. [Note: consil. 86. in sine princ. Volum. 30]
Unde rectè et egregiè Decius [Note: consil. 606. n. 6. 7. et seqqu.] hoc in passu cum Andreâ de Iserniâ sentit. Quod Imperatori bannienti non credatur, dum in narratis asserit, quod talis fuerit proditor suus, et contra eum commiserit crimen laesae Maiestatis: Et, quod valdè absurdum esset, stare verbis, vel literis Imperatoris, in praeiudicium alterius, praesertim procedentis absque citatione, et causae cognitione; quia hac ratione posset aliquem privare iure suo, ex solâ assertione.
In hoc ergò notorio requiritur, non modò, ut factum ipsum notorium sit, sed ut omnes facti qualitates ac circumstantiae notoriae sint, nec ulla delinquenti competere possit defensio, vel excusatio.
Quod ipsum defuncto Ferdinando Albertus, Megapoleos Dux in memoriam revocavit, [Note: in literis de dato Lüdeck 20 Octobr. Anno 1629, d. Apolog. inter documenta. n. 43.] sed surde fabulam cecinit, Es sey nicht gnug, factum aliquod pro notorio, vnd ad condemnationem sufficiente, anzuziehen daferne es nich verè notorium, noch seine qualitates auch notoriae seynd, deswegen, cum facillimus in eo sit lapsus, sey billig jederman zu hören, vnd zu seiner defension zu gestaten, in betrachtung, daß, wie es sonsten
mit manchem Menschen, der, ad sui defensionem, der gegenwehr sich gebrauchet, vnd einen andern entleiber, sehr übel sieh en würde, daß er darumb, daß das factum, seu homicidium ipsum notorium, alsbald vngehöret, ob es dolose, oder cum moderamine inculpatae tutelae, oder auch excessu moderationis, geschehen sey, oder nicht, verortheiler, vnd zur straffe gezogen vnd geführet werden solte. Also auch, ob zwar notorium, daß er (Herßog von Mechelnburg) sich zu der Nieder Sächsischen Creys-Verfassung Verstanden, geschehe ihm dennoch gleichfals vngütlich, dar er, ehe vnd bevor er gehöret vnd überwiesen, ob dasselbe dolo malo, et destinatâ animi voluntate, propositoque laedendi Sacram Caesaream Maiestatem, bey ihm geschehen, oder nicht, sey veructheiler, vnd des seinigen entsetzet werden.
[Note: In non notorie facto sententiâ declaratoriâ opus est] Quod si itaque delictum non ita notorium sit, sed excusationem admittat, licet, eo quoque casu, violator Pacis publicae, ipso iure, Bannum incidat, sollen mit der that, vond Recht, zusambt andern Poenen in Vnser vnd des Heiligen Reichs Acht gefallen sein. [Note: Pax publica de Anno 1945. tit. die poen der Friedbrecher. Pax publica de Anno 1548 tit. eod.] Citatio tamen requiritur, et summaria causae cognitio, ac sententia declaratoria, mùs mit vorgehender citation, oder fürheischung, in die Acht gefallen zu sein, declariret vnd erkläret werden. [Note: Ordinatio Pacis publicae de An. 1521. tit. die poen aller Friedbrecher. d. Pax publica de Anno 1548. tit. eod. Recessus Imperii de Anno 1555. §. vnd nachdem zu erhaltung. Ordinatio Camerae de Anno 1555. parte 2. tit. 9. §. so jemands Vers. so bald. Capitulatio Ferdinandi II. §. Ihre Mayt, solten vnd wolten auch für kommen.]
[Note: Ubi Imperator cum Camerâ concurrie]In quâ Banni declaratione, ut in ipsâ iurisdictione, circa hunc articulum, Imperator cum Camerâ concurrit.[Note: Recessus Imperii de Anno 1512 §. vnd ob jemands. d. Ordinatio Pacis publica de Anno 1521. tit. vom auffgerichten Land Frieden. d. Pax publicae de An. 1548. d. tit. et tit. vom auffgerichten Land Frieden. §. fin. et tit. sequ. Ordinatio Camerae d. tit. 9. §. vnd daß jegen et §. wo aber der et tit. 12. in fine, tit. 13. in fine et tit. 14. in sine.]
[Note: In exsecutione tamen servanda Imperii Lex] Exsecutio verò Banni, neutro casu, pro Imperatoris libidine fieri potest, sed servanda est, etiam ab Imperatore, in
Recessibus Imperii praescripta, Exsecutionis ordinatio: [Note: d. Ordinat. Camerae parte 3. titi 48 et 49.] Ad quam Imperator iure contractus se obligavit, nec minùs, quam Ordines Imperii singuli, eam servare astrictus est.
Quod ipsum Protestantes Imperii Ordines Imperatorem aliquandò monuerunt, [Note: in literis de dato Regenspurg 8 Febr. Anno 1608. apud Lundorp. tomo 2. act. publ. lib. 1. tract. 3. n. 10. p. 45.] Es besteht solche Exsecutions Ordnung, so woll, als alle andere Reichs constitutiones eintzig darauff, vnd haben in dem ihre Kraffe vnd Würckung, daß sich jederzeit regierende Kenser, mit den Ständen des Reichs alse verglichen, vnd zu derselben observantz, sich festiglich miteinander verbunden.
Aliquandò sanè, certis de causis, Pacem publicam concernentibus (ut ad securitatem publicarum viarum) Imperator Ducem aliquem militarem creare potest, einen sondern Haudrman zu sondern sachen: [Note: Recessus Imperii de Anno 1512. §. Vnd als eben zu derselben.] Nihilominùs eius officium, et mandatum, seu commissio, eousque extendi non debet, ut perillum exsecutio, quae fit per Duces Circulorum adversùs Bannitos, impediatur, Soll solcher Haublman aller handlung, so durch die Creys Haublleute vnd Räthe, nach vermöge der Exsecutions-Ordnung, fürgenommen soll vnd magwerden, keine verhinderung thun, noch gebehren. [Note: Declaratio Pacis publicae de Anno 1522. tit. ob ein sonder haubtman.]
Id quod certè fieret, si Imperator per Ducem hunc suum, praeteritis Circulorum Ducibus, qui ad hoc, vi ac tenore derExecutions Ordnung, deputati sunt, Bannum exsequi liceret.
Id tamen non diffitemur, Banni illam exsecutionem Ordinum voluntate in Imperatoris arbitrium aliquandò fuisse collatam. [Note: Recessus Imperii de Anno 1566. §. demnach im 46. Jahr.]
Sed illud ipsum argumento est, eandem regulariter in eius arbitrio non esse positam, ipsumque IMperatorem, praescripto der Exsecutions Ordnung, praecisè esse alligatum.
LImitatur, id quod dictum est, notabiliter, in Personis illustribus: Quas, nec Camera, nec Imperator solus, propriâ auctoritate, in Bannum declarare potest.
Et in Camerâ quidem facilè nobiscum consentiunt Legistae: [Note: Petrus Heigius quaest. illust. lib. 1. quaest. 9. n. 4. Paurmeist. lib. 2. de iurisd. c. 6. n. 266. edit. poster. Matth. Steph. lib. 2. de iurisd. parte 1. c. 1. membro 1. n. 213. et 214.] Caesari verò degradandi Principes, Feudisque regalibus privandi potestatem largiuntur; cum consilio nihilominùs Ordinum id fieri, consultius putant. [Note: Matth. Steph. d. loco. n. 85.]
[Note: Imperator solus non potest Principem Imperii proscribere] Nos, quicquid Caesarum asseclae, sublimitati ac dignitati Principum invidentes, sentiant, ac contrà disserant, imò quicquid Caesar ipse scribat, quasi nulla inter Principes ac alios Imperii subditos sit differentia, Daß vnter Chur Fürsten, oder andern des Heiligen Reichs Glledern, vnd Vnterthanen kein Vnterschied gemacht werde; [Note: Declaratio Regis erga Regis Daniae Legatos Viennae 7 Iun. Anno 1621. apud Lundorp. tomo 1. act. publ. lib. 6. c. 36. p. 945.] id negamus, et pernegamus: Nec Imperatorem nostrum pro lubitu, inconsultis Proceribus, in Principem Imperii Bannum stringere posse, statuimus.
[Note: Quod probatur I.] Nam I. si antiquos Germaniae annales revolvamus, Imperatores iam olim, cum nondum ita arctis, quam nostro saeculo, cancellis, circumscripta esset corum potestas, non, nisi Principum suffragiis adhibitis, id ausos fuisse, reperiemus.
Sic Heinricus III. Merseburgi in Saxoniâ, Conradum, Baioariae Ducem, cui iam prius infensus orat, incusatum, quorundam Principum iudicio, Ducatu privavit.[Note: Hermannus contractus in Chronico sub Anno 1052.]
Sic Otthone, Boiorum Regulo, rebellionem moliente, Heinricus IV. eidem, Goslariam ad se vocato, spectante populo, in coronâ Principum, illud exprobravit; deinde Legem Salicam, quâ capitale est, in Principem coniurare, recitari iussit, et universos confestim iurisiurandi, quo cuncti pro salute
Rei publ. atque Principis astricti erant, admonuit, sententiamque rogarit. Omnes in sententiam Legis pedibus (ut aiunt) iverunt: Factum est Senatus consultum; Ottho hostis iudicatus, et proscriptus; bona eius confiscata; praedia publicata; Boiaria Caesari adiudicata. [Note: Avent. lib. 5. annal. Boi.]
Sive, ut breviùs Nauclerus, [Note: vel. 3. chronogr. gener. 34.] privatus est Ducatu per sententiam Saxonum.
Nec Lambertus Schaffnaburgensis, [Note: de rebus German.] eumque secutus anonymus Monachus Herveldensis, [Note: in Chron. hist. German. sub An. 1070.] quamvis aliàs in Otthonem affectu valdè proni sint, eumque, praecipitatâ sententiâ, absque discussione legitimâ, damnatum, scribant, in hac circumstantiâ variant. Tradunt enim, quod Rex Principes Saxoniae sententiam super eo rogaverit, qui eum, tamquam manifesti criminis deprehensum, reum Maiestatis iudicaverint, et, si caperetur, capitali in eum sententiâ, animadvertendum fore decreverint.
Idem accidit Heinrico, Duci Lottharingiae, tempore Heinrici V. in frequenti Principum Conventu, [Note: Hieron. Mutius lib. 16. Chron. Germ..] iudicio Optimatum, et ex Consilii decreto. [Note: Abbas Ursperg. in Chron. sub An. 1106. Naucler. d. vol. 3. gener. 37. Avent. lib. 6. annal. Boi.]
Pariter, sub Conrado III. Heinricus superbus, Dux Bavariae Herbipoli, iudicio quorundam Principum, proscriptus, et Ducatibus suis privatus est; secundum Nauclerum. [Note: d. vol. 3. gener. 38.]
Aut, secundum Aventinum, [Note: d. lib. 6. annal. Boi.] cum quo alii plures [Note: Abbas Ursperg. in d. Chron. sub Anno 1139. Ottho Frising. lib. 7. rerum ab orig. mundi gest. s. 23. Sigonius lib. 11. de Regno Ital.] conspirant, Wirtzeburgi is, in frequenti Senatu, reus quidem factus, et laesae Maiestatis condemnatus; sed, post haec demùm, in Saxoniâ, Goslariae, ab administratione utriusque Ducatus, sententiâ Principum submotus, edictoque proscriptus est.
Idem Heinrico Leoni sub Friderico I. accidit. Illi enim
Caesar Augustus, eum in Boiariam Reginoburgium se contulisset, diem dixit: Cum verò nec appareret, nec Legatos mitteret, Imperator omnes undique Optimates, Praefectos, Duces, Praesides, omnes Senatorii Ordinis, quibus ius dicendi sententiam in Senatu Caesareo esse solet, accersivit. Dumque illi frequentes convenissent, atque, uti mos est, concedissent, Imperator Heinrici facinora commemoravit, et sacramenti eos admonens, deinde sententiae rogavit. Tum uno ore omnes Heinricum laesae Maiestatis condemnârunt, utroque Ducatu summovendum decreverunt. [Note: Avent. lib. 6. annal. Boi.]
Cyriacus Spangenberg, [Note: in der Sächsischen Chronica. c. 230.] Goslariae id factum memorat; in modo tamen procedendi non variat: Ita enim habet, Es wurd im ganßen Reichs Rath einmütiglich erkandt, daß sich der hettzog gar zu gröblichen allenthalben verschen, crimen laesae Maiestatis begangen, an der Hocheit Keyserlicher Mayr. sich zu vielfalrig vergriffen, vnd also aller seiner Lande vnd Leute verlustig gemachr herte.
Sed plures Curias, sive plures Conventus, diversis in locis, hac de re, maximi momenti, habita, apparet ex iis, quae prolixè et accuratè prae aliis Arnoldus Lubecensis, in supplemento derelictorum ab Helmoldo, [Note: lib. 2. c. 29. quem per omnia sequitur Crantzius in Saxoniâ lib. 6. c. 38.] tradit: nam Helmoldus omnia haec quodam silentio praeteriit, et, pro clarissimâ veritatis luce, nescio quem fucum offundere maluit. [Note: Reinerus Reineccius in praefat. super d. Chron. Helmoldi et Arnoldi.]
Verba autem Arnoldi haec sunt. Imperator Curiam indixit apud Wormatiam, Ducemque Heinricum ad audientiam illuc citavit, responsurum querimoniis Principum: Quod intelligens Dux, eò venire dissimulavit. Imperator autem aliam ei Curiam indixit in Magdeburg; ubi Theodoricus, Marchio de Landsberg, duellum contra cum expetiit, imponens ei quasdam traditiones, contra Imperium factas: etc.
Dux autem, hoc animadvertens, venire noluit. In Haldesleßen tamen constitutus, per internuntios colloquium Domini Imperatoris expetiit. Imperator itaque exivit ad eum, ad locum placiti: Quem Dux verbis compositis lenire studuit. Imperator autem 5000. marcarum ab eo expetiit; hoc ei dans consilium, ut hunc honorem Imperatoriae Maiestati deferret, et, ipso mediante, gratiam Principum, quos offenderat, inveniret: Illi autem durum visum, tantam persolvere pecuniam; et, non acquiescens verbis Imperatoris, discessit. Exinde Imperator tertiam ei Curiam Goslariae praefixit: nec miùs ipsam supersedendo neglexit. Imperator itaque procedens in contionem, sententiam adversùs eum proposuit, quaerens, quid super hoc iustitia decernat; qui, tertiò legitimè vocatus, iudicium declinaverit, et, per contemptum, ad audientiam suam venire noluerit. Cui, ex sententiâ Principum, responsum est: Quod, iustitiâ dictante, omni sit honore destituendus; ita ut, proscriptione publicâ diiudicatus, et Ducatu, et omnibus beneficiis careat, et alter in eius locum consurgat. Confirmatâ itaque sententiâ, Imperator id adiudicavit fieri. Quartam tamen Curiam adhuc, rogatu Principum, ei indixit, ad quam, cum non venisset, fecit, ut superiùs ex sententiâ Principum instructus erat, et Bernhardum, Comitem de Anhalt pro eo Ducem constituit etc. et bona eius publicari praecepit. Unde, acceptâ occasione, quidam de suis abalienati sunt ab eo. Dux autem iniustè de se iudicatum esse, affirmabat, dicens, se de Sueviâ oriundum; et nullum proscriptione damnari posse, non convictum in terrâ nativitatis suae.
Cum autem idem Heinricus posteà Luneburgum ad Imperatorem, impetrato salvo conductu, veniens, eidem supplex fieret; Imperator Curiam apud Quindelingeburg ei praefixit: Ut ibi inter Principes, quid de ipso fieret, iustitiâ mediante, decerneretur. Aliam deinde Curiam hanc ob rem Erpisfordiam indixit: Sed utramque incassum. Nec enim absque consensu
Principum Imperator restituere illum poterat, quem omnium consensu ditionibus suis privarat. [Note: Arnoldus et Crantz. dd. locis.]
Proscriptus itaque, damnatusque hic Heinricus est decrete IMperii, unanimi Principum ac Pro erum Imperii assensu, ut ex Arnoldi verbis rectè colligit Iohannes Isaacius Pontanus. [Note: lib. 6. rerum Danic.]
De eodem quoque Antoninus Episcopus Florentinus testatur, [Note: 3 parte historiali tit. 19. c. 2. in princ.] quod Heinricus de crimine laesae Maiestatis ab Imperatore Friderico convictus, et universorum Principum Imperii iudicio condemnatus, à Ducatu ipso eiectus sit.
Ita Hieronymus Mutius quoque scribit. [Note: lib. 18. Chron. German.] Fridericus, ubi in Germaniam venit, conventu Principum convocato, causam suam contra desertorem suum Heinricum agit; accusat eum proditionis, et laesae Maiestatis crimine reum facit. Dux saepè citatus non venit ad Comitia, defendens se quâdam lege, quam ipse confinxerat: Dicebat enim, quod Imperator Ducem condemnare non posset, vel eum privare ditione suâ, nisi hoc decerneret, adhibitis etiam Iudicibus, ex condemnandi Principis ditione. Contrà respondebat Imperator: Posse ad tribunal Caesaris vocari Principem, conventu iusto Principum coacto ritè, in quemcumque locum, in finibus Imperii. Quâ ex lege, cum non venire vellet Heinricus, responsurus Imperatoris obiectis, condemnatus est unanimi sententiâ, omnium Principum, qui synodo praesentes aderant. Quare eius ditiones et facultates omnes aliis dedit Imperator.
Abbas Urspergensis, [Note: in Chron. sub Anno 1175.] eundem ab Imperatore frequenter evocatum ad Curiam, ait, ad obiecta responsurum: Curia autem trito antiquorum significatu, ut suprà monuimus, [Note: c. 5. sect. 3.] frequentius Conventum Procerum sollennem, quam Imperatoris Aulam denotat.
In eo tamen hic singularis est, quod exceptionem istam fori, non ipsi Heinrico assignat, sed aliis Principibus et
Baronibus, Ducis fautoribus: Qui, more Teutonicorum, sine lege et ratione voluntatem suam pro iure statuentes, contra Imperatorem hoc ius tenere volebant; ut Imperator Ducem condemnare non posset, vel terras suas abiudicare, nisi infra terras Ducis placitum statueret. Porrò, quendam Nobilem exsurrexisse, in medium, proposuisseque Lege duellionum, se hoc velle obtinere, contra quemlibet, secum pugnare volentem; quod Imperator quemlibet Principem posset evocare, pro iustitiâ ad locum, quemcumque vellet, intra terminos sui Imperii exsistentem. Cumque nullus isti se afferret ad pugnam, edicto Imperatoris praefatam sententiam pro iure perpetuo esse statutam.
Urspergensem in hac circumstantiâ sequuntur Sigonius, [Note: lib. 14. de regne Italiae.] ac Martinus Crusius. [Note: parte 2. Annal. Suevic. lib. 1. c. 8.]
Miramur verò non sine causâ, quod ita impudenter, aesine fronte, Auctor Iustitiae Caesareae Imperialis, [Note: propos. 19.] mentitus fit; dum, Fridericum Imperatorem, ex Italiâ in Burgundiam venientem, Heinricum hunc, in itinere, nullo Ordinum Concilio indicto, imò dissentientibus etiam Principibus quibusdam, qui praesentes erant, damnasse, ac ditionibus suis exuisse, tradit.
Sigonius certè, quem is citat, malè et malitiosè ad id, quod Auctor hic intendit, probandum citatus est. Nam Sigonius, non, quod Fridericus, ex Italiâ in Burgundiam veniens, in itinere Heinricum damnârit; sed, quod ex Italiâ in Burgundiam, multis afflictatus incommodis, transierit, inde verò transgressus in Germaniam, Heinricum, de Maiestate reum, coram iusserit adesse, scribit. Id verò, non in itinere, sed in Comitiis, sollenniter aliquoties indictis, factum, ex supra allegatis Auctoribus, apparet.
Pergit autem ex Urspergensi Sigonius. Quosdam Principes negasse, Heinricum Ducem, nisi in finibus suis, iudicari ab Rege posse: Et tunc surrexisse Nobilem quendam, qui, quocumque Imperii in loco iudicium de eo constitui licere,
asseruerit, idque singulari se certamine probaturum, denuntiârit. Nemine verò sese certamini offerente, Fridericum, sententiâ latâ damnasse Heinricum, ac Ducatum eius Noricum Otthoni, Saxoniae Alberto attribuisse.
Dissenserunt ergò, secundum sigonium et Urspergensem, quidam Principes, non tàm in ipsâ sententiâ seu poenâ, quàm in modo, seu formâ, et circumstantiis quibusdam sententiae ferendae: Ubi tamen, adversùs horum dissentientium Principum opinionem, Imperatoris sententia, isthoc, cuius Sigonius et Urspergensis meminerunt, Nobili, manu eam, vetusto Germanorum more, propugnare parato, praevaluit.
Et haec, de Heinrico Leone, ideò fusiùs explicavimus, ut appareret falsitas et impudentia illius Impostoris, qui iniustam illam Iustitiam Caesaream Imperialem consarcinavit: Pergamus ad alia exempla.
Ottho IV. Imperator, Augustae Vindelicorum, Conrentum Principum convocans, Otthonem Comitem Palatinum de Wittelspach, Philippi Imperatoris sicarium, et Heinricum Marchionem de Ander Seße, cum complicibus, iuxta Legem Boioariorum de Patriâ proscripsit, eosque omni beneficio, dignitate, et bonis cunctis, per imperiale decretum privavit. [Note: Naucler. d. vol. 3. gener. 41. Hier. Mutius lib. 19. Chron. German.] Arnoldus autem, [Note: in supplemento derelictorum ab Helmoldo lib. 7. c. 16.] Curiâ in Franckenevorde indictâ, id factum, et, ad voluntatem omnium, Dominum Regem proscriptione publicâ damnasse homicidam illum, scribit.
Fridericus II. filium suum, Heinricum, iam Caesarem designatum, parricidii accusatum, sententiâ septuaginta Principum condemnavit, et, in vincula coniectum, in Siciliam relegavit. [Note: Avem. lib. 7. annal. Boi. Crusius parte 3. annal. Suevic. lib. 1. c. 10.]
Sub eodem, et quidem in Italiâ absente, Principes Imperii, Otthonem, Boiariae Ducem, qui Pontifici contra Imperatorem
adhaeserat, contra Rem publ. fecisse, crimine perfidiae, proditae Maiestatis accersendum esse, statuerunt. [Note: Avent. ibid.]
Sub Rudolpho I. Anno 1275. in Comitiis Augustanis, rogati sententiam Principes, Ottocarum, Regem Bohemiae, et Heinricum Ducem Bavariae, cum aliquoties ad Conventum Imperii citati essent, contra Rem publ. facere, videri, Hostes Imperii esse, bellumque in eos decreverunt. [Note: Avent. d. loco. Gerhard. de Roo lib. 1. histor. austr.]
Ubi notandum est, quod Ludowicus, Praefectus Praetorio Rheni, Boiorum Regulis primò, deinde ceteri rogati, sententiam dixerint.
Anno 1296. Ludowicus, Ottho, Heinricus, Fratres, Maenardi, Athesinorum, Charionum, Noricorum Rectoris, filii, crimine laesae Maiestatis, in Concilie Principum condemnati, exauctorati, in ordinemque redacti sunt: Caesarque Adolphus ad eos literas dedit, quibus sententiam Principum renuntiavit, nobiles à Tyrolio appellavit, nec Ducis cognomen nominibus corum, uti mos est, ascripsit. [Note: Avent. d. lib. 7.]
Ubi notare operae pretium est, quod sententia Banni declaratoria, Principum, non Imperatoris dicatur.
Sigismundus quoque Imperator, Ludowicum Angilostadiensem, Bavariae Ducem, ut hostem Rei publ. Carolinâ Lege iudicatum, declaratumque, Senatus decreto, movere meditabatur: Sed Ludowicus veniam supplex petiit, et impetravit. [Note: Avent. ibid.]
Idem Sigismundus, cum, An. 1415. Fridericus, Austriae Dux, et Iohannes Papa è Concilio Constantiensi aufugerent, in frequenti Principum consessu, accusavit eâpropter Fridericum, Ducem Austriae. Citatur ergò, ad causam suam dicendam, Fridericus Dux, publicè edicto edito ab Imperatore: Sed non comparente Duce, publico Principum iudicio condemnatus, privatur omnibus feudis et possessionibus suis, et omnia eius occupanti conceduntur, subditique à debitâ ei oboedientiâ absolvuntur. [Note: Naucler. d. vol. 3. gener. 48. et Mutius lib. 27. Chron. Germ.]
Fridericus denique III. Imperator, An. 1463. in Comitiis Ratisbonae habitis, de Principum ac Statuum Imperii consilie et consensu, publico edicto, Fratri Alberto aquâ et igni interdixit, omniaque commoda, quae ab Imperio habebat, omnesque tam intrà, quam extra Austriam, ditiones, ademit: Unde Albertus hic, ab Imperio proscriptus, dicitur. [Note: Gerh. de Roo lib. 7. histor. Austr.]
Et hic idem Fridericus, Anno 1474. in Senatu Principum, Fridericum Palatinum, Ludowici Caeci filium, quod ab obitu Ludowici Pii, fratris, pro tutore filii ipsius, Philippi, se gerens, Regalia, quae vocant, à Caesare accipere neglexisset, proscripsit. [Note: Idem lib. 8.]
Patrum nostrorum aetate, Maximilianus II. Antecessoribus et Successoribus suis longè modestior, cum, in turbis Grumbacchianis, Bannitorum receptatorem, Principem Imperii esse intelligeret, declarationem Banni, communi Imperii, et Ordinum decreto, renovavit, Ist die vnterschiedlicht, erfrischte, vnd geschärpffte Achr, vnd Exsecutions mandat, zu gebürender Ihr. Keyserlichen Mayt. vnd gemeiner Reichs Stände, einträchtigen beschlus publiciret, vnd mit rath, zuthun, der Chur Fürsten, vnd Stände ernewert. [Note: Recessus Imperii de Anno 1567. §. wie auch darauff.]
In controversiâ Iuleacensi, licet Rudolphus Imperator atrocibus mandatis et comminatione Banni, in Electorem Brandenburgicum, et Neoburgicum Principem subinde fulminaret; ad declarationem nihilominùs procedere ausus non fuit: Rectèque Heinricus Iulius, Dux Brunswicensis, iudicavit, [Note: In literis ad Electorem Saxoniae de dato Prag 15. 25. Decembr. Anno 1610.] id fieri non posse, nisi consentientibus, ad minimum, Electoribus, daß, da die declaration Banni geschehen solte, solches auff einem Reichstage, consentientibus Electoribus, vollnbracht werden müste.
Non iniuriâ itaque, in Conventu, An. 1623. Ratisbonae habito, Elector Saxoniae, Ferdinando Antecessorum suorum exempla
obiecit, [Note: In voto suo ibid. die Sabbathi IX Febr. apud Lundorp. tomo 2. actor, publ. lib 6. tract. 24. p. 1161.] Die vorige Römische Keyser, seynd barinnen (in proscriptione scilicet Principum) so behutsam gegangen, daß sie nicht allein die Chur: vnd Fürsten, sondern auch das gantze Reich hierunter zu Rath gezogen, vnd darauff die Acht, vnd deroselben execution angeordnet; Wie solches ohnzählich viel exempel, sonderlich die Magdeburgische Acht (welche doch nur eine Stadt betroffen) vnd Gotische execution (deren eine Anno 1551. die ander Anno 64. vnd 66. auff denen zu Augsprug gehaltenen Reichstägen, bey lebzeiten Caroli V. Ferdinandi I. vnd Maximiliani II. beschlossen worden) ausweisen.
In quo articulo iterùm impensè improbus et mendax est, Auctor Iustitiae Caesareae Imperialis, et ab ipso Electore Saxone refellitur, dum scribit. [Note: d. propos. 19.] Quod ab eo tempore, quo constitutum est Iudicium Camerae, nimirùm ab Anno 1495. in nullis Conventibus Ordinum Imperii, ulla Banni fuerit facta declaratio.
Denique, ut exemplorum hanc farraginem, recenti aliquo et notabili, quod ipsimet vidimus, concludamus, contra immaturam ac praecocem, Palatini Electoris, in Bannum declarationem, ipse Elector Saxoniae seriò primùm protestatus est; [Note: in literis ad Moguntinum de dato 23. Febr. Anno 1623.] Quam tamen posteà, tum ipse, parùm sibi constans, Pactis Pragensibus absolutè, ac, sine ullâ conditione, approbavit: [Note: Pacta Pragensia §. in der Pfältzischen sache.] tum Brandenburgicum vicinum, ut approbaret, compulit.
Qualem verò opinionem, seu existimationem, apud omnes, inconstantiâ suâ meruerint, ac sibi comparaverint, ipsimet, conscientiâ suâ, et propriâ confessione convincuntur: Ita enim antehac ad Caesarem scripserunt, [Note: de dato Anneberg 12. Mart. Anno 1623. apud Lundorp. tomo 1. act. publ. lib. 6. 1. 164. p. 1089.] Solten Wir das jennige alles approbiren, vnd belieben, was vorgangen, (proscriptionem, scilicet, Palatini, et Electoratus translationem)
würden Wir dadurch alle Vnsere wollgegründete votae vnd angezogene motiven retractiren, vnd männtglich zuverstehen geben, Wir hetten vnsers vorbringens keinen beständigen grund gehabt, nur mehr verbitterung vnd weiterung gesucht, vnd Ewr Keyserlichen Mayt. vnd andern Chur: vnd Fürsten vnnötige mühe vnd vnkosten zugezogen, oder Vnsere dahin abgefertigte Gesandten das jennige nicht in mandatis gehabt, was sie vor vnd anbracht, welches Vns nicht allein verweislich vnd schimpflicht, sondern auch bey andern Zohen vnd grossen Potentaten in: vnd ausserhalb des Reichs, sonderlich denjenigen, so gleichmässiger meinung mit Vns gewesen, vnd noch, verkleinerlichen sein würde, Wir wüsten, auch nicht, wie Wir es gegen Vnserer posteritet, oder andern Fürsten vnd Ständen des Reichs verantworten könten.
Exempla, quae idem Auctor in contrarium affert, [Note: d. propos. 19.] nullius nostro iudicio ponderis sunt.
Nam, circa Heinrici Leonis proscriptionem, Sigonium Auctor Iustitiae Caesareae Imperialis, aut planè non inspexit, aut malitiosè allegavit, aut perperàm intellexit; ut suprà ostendimus.
Reliqua, è Sigonio adducta, exempla, non de proscriptione Germanorum Principum, quorum dignitatem et privilegia nos praecipuè hic propugnamus, sed quarundam Italiae Communitatum, loquuntur; quae, eo tempore, fuerunt quasi proprium Imperatoris patrimonium: Quare nihil ad propositum nostrum faciunt.
II. Imperator in Capitulatione suâ iuratò promisit; se nihil, quod magni momenti esset, absque Electorum consilio expediturum, Daß er in wichtigen sachen, so das Reich betreffen, bald anfangs der Chur Fürsten Raths vnd bedenckens, sich gebrauchen wolle. [Note: Capitulatio Ferdinandi II. §. Ihr Mayt. solten vnd wolten auch des Heiligen Reichs vers. in wichtigen sachen.]
Ad proscriptionem ergò Principum Imperii, si non omnium Ordinum, certe Electorum, consensus requiritur: Quin enim ea res magni momenti sit, totumque Imperium, ac eius tranquillitatem concernat, nemo, credo, dubitaverit.
Sed hunc Capitulationis textum, Caesar, et Caesareani, in alium sensum detorquere conantur: Quod, nempè, per, Wichtige sachen, intelligantur, non, quorum finis modò arduus est, sed et, quorum media dubia, nec expedita sunt, Welche nicht allein bis zu ihrem Zweck wichtig, sondern, welche auch einen wichtigen zweiffelhafftigen modum herten, auff welche weiß sie expediret, vnd verrichter werden müsten: Worin des Heiligen Reichs Satzungen vnd Abschied nicht selbsten verordnung thun, vnd mas geben. [Note: In resolutione Danicis Legatis datâ Viennae 7 Iun. Anno 1621. apud Lundorp. tomo 1. act. publ. lib. 6. c. 36. p. 946.]
Hoc verò non obstante, rectè nos eundem huc applicamus: Ita enim ab ipsis Electoribus, optimis verborum suorum, ac Capitulationis interpretibus, explicatur, et huc applicatur; tum seorsim à Saxone et Brandenburgico, tum iunctim à toto Electorum Collegio, qui hoc ariete Electoris Palatini proscriptionem impugnârunt.
Saxo quidem Elector ita eâ de re sentit, [Note: In voto suo Ratisbonae Anno 1623. die Sabbathi 11 Febr. apud Lundorp. tomo 2. act. publ. lib. 6. tract. 24. p. 1161.] In des Pfaltz-Grafens Achtsproces hette billig ein ander modus procedendi gehalten, vnd die chur Fürsten des Reichs, inhale der Capitulation, als in einer schweren, wichtigen, weitaussehenden sache, daraus die ruin des Heiligen Reichs, wie die erfahrung, vnd dir Augenschein bezeuget, erfolget, hierumb befraget werden sollen.
Aut ergò valdè lubricus et inconstans Saxo fuit, aut apertè falsus est Ferdinandus Imperator, quandò scripsit,[Note: ad Electorem Saxonia de dato Wien 29. Aug. An. 1620. apud Lundorp. d. tomo 2. l. 5. tract. 20. n. 7. p. 896.] Er habe, aus seines Gesandten, relation, so viel verstanden, daß Chur-Sachsen nunmehr, wegen der Achtserklärung, auff keinen
Chur Fürstlichen Conventum dringer, vnd selbsten bekennen, daß man hierzu jtzrmahls füglich nicht gelangen könne, auch hierzu viel zeit verlieren würde.
Consimile Brandenburgicus suffragium tulit, [Note: d. loco et tempore apud Lundorp. d. tract. 24. p. 1163.] Man könte nicht befinden, wie von dieser so wichtigen sache (darauff des gantzen Reichs wollstandt, oder aber enoliche ruin beruhete) die Chur Fürsten hetten können außgeschlossen werden, vnd da auch keine Capitulation da, were es dennoch eine solche sache, da der Chur Fürsten bedencken vnd gutachten zuvernehmen gewesen: Solches aber vmb so viel mehr, weiln die hochbete wrliche Capitulation, darinnen versprochen, daß in wichtigen sachen, bald anfangs, der Chur Fürsten bedencken vnd rath eingeholet werden solte, darzu komt.
Iidem duo Electores iunctim, [Note: Relatio Electorum et Principum super quibusdam articulis Caesareae propositionis Ratisbonae de dato 17. Febr. Anno 1623. apud Lundorp. tomo 1. act. publ. lib. 6. c. 154. p. 1077.] Die Capitulation were hierin klar, vnd es erfordere diß fundamental Gesetze, welches ein vnbeweglich grundfest, mehrers nicht, dan würckliche observantz, dahero also hierüber keine mehrere stimmen zumachen, noch dis Gesetz in weitere consultation zustellen.
Nec minùs, universi Electores ac Principes, Ratisbonae congregati, textum Capitulationis ad sensum hunc accommodârunt, [Note: Responsum electorum ac Principum ad Caesaris propositionem de dato 20. 30. Ian. Anno eod. apud Lundorp. d. lib. 6. c. 152. p. 1068.] Daß im dem Pfältzischen Achtproces, vmb der sachen wichtigkeit willen, als welche ein Chur fürstenthumb des Reichs, vnd also auch ein mittglied des Chur Fürstlichen Collegii betreffe, daraus entweder des Reichs ruhe vnd wollstand, oder woll gäntzliche zerrüttung vnd ruin entstehen, vnd erfolgen könte, billig mit vorbewust des Heiligen Reichs Chur-Fürsten, nach Inhalt Röniglicher Capitulation, welche pro Lege fundamentali Imperii zuhalten, verfahren werden sollen.
III. Eâdem Capitulatione expressè provisum est, quod
Caesar rixam, bellum, aut turbas, Imperii nomine movere non debeat, absque Ordinum, aut ad minimum, Electorum consensu, Solle kein gezänck, Fähde, noch Krieg, inn: oder ausserhalb des Reichs, von desselben wegen anfahen, oder vornehmen etc. ohn Vorwissen, Rath vnd Bewilltung der Reichs Stände, zum weinigsten der sechs ChurFürsten. [Note: Capitulatio Ferdinandi II. §. vnd wolten Ihre Mayt.]
Iam verò proscriptionis individuus Comes est, bellicus tumultus: Cum is, qui per sententiam Banni declaratoriam, bonis ac dignitate exuitur, mox armis ac viâ militari iisdem exuendus sit; nec enim sponte suâ quisquam iis cedet.
Prohibito ergò, seu destructo consequenti, in quo stat ratio antecedentis, prohibetur, et destruitur antecedens; si modò consequens illud necessariò sequitur ad antecedens. [Note: Everhard. in topicis, loco, à destructione consequentis ad destructionem antecedentis.]
Quâ ratione similiter Elector Saxoniae Ratisbonae usus est,[Note: in dicto voto apud Lundorp. d. loco.] Daß solche Exsecutiones ohne Kriegsmacht nicht vorgenommen, vnd dadurch dem Reich, vnd den gehorsamen Ständen leichtlich grosse gefahr zugezogen, auch zwiespalt oder mishelligkeiten, vnter den ständen causirt, vnd angerichtet werden könte, Inmossen die pfäitzische Execution dasselbe gnugsam zuerkennen gebe.
[Note: IV.] IV. Si Imperatori soli, ubi Principum Imperii, corpus, fama, aut regalia in controversiam veniunt, cognitio interdicta est, multò magis Banni declaratio erit interdicta, in quâ de omnibus his tribus simul, ac unâ eâdemque operâ agitur.
Atqui prius in superioribus abundè demonstravimus: Ex quo necessariò sequitur, Imperatori, cui soli in corpus, famam, ac regalia Principum, nil iuris est, nec Banno in eos grassari licere.
[Note: V.] V. Principes Imperii nostri, quos tamen dignitate, libertate, et privilegiis, aliarum Nationum Proceres anteire, vulgò iactitamus, illis longè deterioris evaderent conditionis, si
Imperatori, soli, in eorum capita ac fortunas, Banni fulmen vibrandi potestas esset.
Nam, in Galliâ, olim quidem parium Curiae praesentia ad hoc fuit necessaria. Veluti, cum Dux Alenzonius, Caroli VII. Regis propinquus, perduellionis reus esset, Senatus Regi consulenti respondit: Iudicium istud, nec constitui, nec terminari posse, nisi à Paribus Franciae, Rege ipso praesente. [Note: Bodin. lib. 4. de Republ. c. 6.]
In Poloniâ Rex de Nobilium capite ac famâ, non, nisi in Comitiis, cum Senatu iudicare potest. [Note: Cromerus lib. 2. in Poloniâ. Neugepaur. lib. 1. histor. Polon.] Quemadmodum, Anno 1585. sub Stephano Rege, Christophorum Sborovium, Regni Senatus laesae Maiestatis reum, ac infamem, per Regni Marescallum pronuntiavit. Iisdemque Comitiis, terrarum Nuntii, contra Samuelis Sborovii supplicium, extra Regni Comitia de illo sumptum, protestati, et privilegia Nobilitatis, ac Libertatem Rei publ. atrociter violatam, questi sunt: Quibus cum Rex respondere ex voto differet, interpositâ protestatione, ne legitimis Comitiis huius Conventus acta ascriberentur, ac ne quicquam, quod hic concluderetur, ratum esset, discesserunt. [Note: Chytraeus lib. 27. Chron. Saxon.]
Sigismundus quoque, non ita pridem defunctus Rex, Anno 1616. feriâ quartâ post festum inventionis S. Crucis proximâ, Warsaviae, in Conventu Regni generali, cum Senatoribus Regni, in Conventu congregatis, et lateri suo assidentibus, Wilhelmum, Ducem Curlandiae, titulo Ducali Curlandiae et Semigalliae, tum etiam beneficio eorundem Ducatuum privavit.
Et hoc Polonorum exemplum Elector Brandenburgicus, in Conventu Ratisbonensi, Anno 1623. contra Caesarem imprimis ursit, [Note: In d. voto suo apud Lundorp. d. loco.] Es würde, auff diese weise, ein Chur Fürst, vnd andere Stände des Reichs, weit deterioris conditionis, als ein Edelman in Polen sein, den derselbe nicht, als auff offenem Reichstage proscribiret werden könne.
[Note: VI.] His tamen omnibus non attentis, cum defunctus Ferdinandus pro lubitu, ac suo quasi iure, evulsisset ac plantasset, ligasset ac absolvisset, Electores Imperii nuperrimè, quasi piscatores icti, sapere coeperunt; et memores illius, quod, quae notabiliter fiunt, nisi specialiter notentur, videantur quasi neglecta [Note: l 15. §. 26. de iniur.] in Capitulatione hodierni Ferdinandi (ut vocant) III. articulum hunc de Banno, seu proscriptione, in sequentem formam variasse, mentemque suam apertissimè declarasse, scribuntur, [Note: In manifesto hodierni Electoris Palatini, controversiam de Palatinatu concernente sub finem.] Ihr Mayt. solten vnd wolten auch fürkommen, vnd keines wegs gestaten, daß nun hinfüro jemandt, hohes oder niedriges Stands, Chur Fürst, Fürst, oder anderer, ohne Vrsach, auch vnderhört, vnd ohn Vorwissen, Rath, vnd Verwilligung der Chur Fürsten, welche sich des wercks nicht theilhafftig gemacht, in die Acht vnd ober-Acht gethan, bracht, oder erkläret werde: Sondern in solchem ordentlicher proces, vnd des Heiligen Römischen Reichs voraufgfgesetzte Satzung, nach ausweise des Heiligen Reichs, im gemelten 55 Jahr, reformirten Cammer Gerichtsordnung, vnd darauff erfolgter Reichsabschiede, in dem gehalten vnd vollzogen werde, doch dem beschädigten seine gegenwehr, vermög des Land Friedens vnabbrüchig. Were es aber sache, daß die that an jhm selbsten gantz notori vnd offenbar, der friedbrecher auch in seinem verbrechen beharrlich vnd thätlich fortführe, ob woll es alsdan nicht eines sonderbahren processes von nöthen, so wollen Wir doch auch in diesem fall, mit zuziehung obgedachter des Heiligen Reichs obgemelter massen uninteressirten Chur-Fürsten, ehe vnd zuvor Wir, zu der würcklichen Achist, Erklärung schreiten, communiciren, vnd verfahren.
Ex dictis his luculenter patet, quod, licet in causis fractae Pacis, tam Imperatori, quam Camerae, Bannum in
delinquentes stringere liceat; id tamen cum grano salis, et hac moderatione intelligendum sit, ut illustrium Personarum, sive Principum proscriptio toti Imperio reservata maneat.
Ut ergò à potiori fiat denominatio, Bannum, cuius principalior et nobilior, sive pars, sive species, penes Ordines residet, meritò Ordinum, seu totius Imperii potiùs quam solius Imperatoris esse, dicimus.
COllectatio, sive collectae generalis impositio, Reichsstewr, Reichsanlage, Reichshülffe, est de Regalibus; et quidem potioribus, seu maioribus. [Note: Reink. lib. 1. cl. 5. c. 4. n. 171.]
[Note: Tributi indictio totius Imperii, non Imperatoris est] Ea verò in Imperio nostro, non ab Imperatore imponitur, et à reservatâ supremâ, ac semper, atque perpetuò apud Imperatorem residente potestate descendit, ordinibus nudo saltem exactionis et collectionis ministerio permisso et concesso; ut fabulantur isti, [Note: quos citat, et, pro more, sequitur Reink. d. c. n. 204 et sequ. et c. 6. n. 124.] quibus Caesaris favor magis, quam Patriae Libertas cordi est: Sed à toto Imperio, eo, quo Ordinibus placuerit, modo instituitur, nec ulla, nisi in Comitiis, eorum consensu indici potest. [Note: Paurmeist. lib. 1. de iurisd. c. 4. n. 40. edit. poster.]
Quare cum Matthias, Ungariae Rex, Anno 1609 ad tuendos eiusdem Regni fines, subsidia ab Electore Saxoniae peteret, res ab eodem ad Comitia reiecta est, [Note: in literis ad Regem Matthiam de dato Mersburg 10. 20. Febr. Anno 1609.] hac ratione, Es müsse nicht vor einen Standt des Reichs allein, sondern auff allgemeiner Reichs Versamblung, hierin gehandelt werdeu.
Ita quoque Rudolphus Imperator, à proprio fratre Regnis ac ditionibus exutus, cum in Electorali Conventu Anno 1611. Noribergae habito, sumptus, ad sustinendam Imperatoriam dignitatem, postularet, Electores rem ad universos Ordines reiecerunt, [Note: Responsum Electorum ad Imperatoris propositionem de dato 17 Sept. Anno 1611.] Ihre Mayt. werde selbst Aller Gnädigst ermessen können, daß solches hohe begehren, bey des Reichs Chur Fürsten allein nicht zuerheben, sondern, bey aller Stände resolution stehen werde.
Idem adhuc, Anno 1623. in Conventu Ratisbonensi, ab illis factum: Ubi, cum Imperator, ad tuendos Ungariae fines, contributionem postularet, [Note: Caesaris propositio de dato 7 Ian. Anno 1623. apud Lundorp. tomo I. act. publ. lib. 6. c. 151. p. 1066.] Sie möchten Ihrer Mayt. mit trewhertzigem rath vnd that zu handen gehen, wie Ihr Mayt. an der Türckischen Grentz vnterhaltung, mit einer erkläcklichen hülffe, für dißmahl, ohne eine Reichs Versamblung, vmb der anzug hangender gefahr willen, succurriret werden möge; ab Electoribus responsum est, [Note: Electorum et Principum relatio de quibusdam articulis Caesarea propositionis de dato 17 Februar. anno 1623. apud Lundorp. d. lib. 6. cap. 154. p. 1075.] Ihre Keyserliche Mayt. werde sie, daß sie deroselben, wie sie sondten gern wolten, in diesem ihrem suchen, dißmahl nicht entgegen gehen können, Aller Gnädigst vor entschüldiget halten, vnd ihr nicht zuwieder sein lassen, dieses an die sämbtliche, des heiligen Reichs Stände, durch herkommene beliebige wege, gelangen zu lassen.
Et gaudet quidem, hoc in articulo, Imperator pani, cum Rege Poloniae, privilegio: Nam apud Polonos quoque, non, nisi in comitiis, tributa sciscuntur, ac decernuntur; et quidem consentientibus Consiliariis pariter, ac Nuntiis terrestribus. [Note: Cromerus lib. 2. in Poloniâ.]
[Note: Picet Imperatoris nomine fiat] Nec movet nos, quod Imperator tributa, ab Ordinibus decreta, suo velut nomine indicat.
Hoc enim ideò fit, quia Imperator est; hoc est, summus Imperii Princeps, et Sacri Consilii, seu Senatum Imperialis, des Reichs Raths, Director.
nam indictio, per se, magni momenti non est: Cum indicens operam tantum suam adhibeat, quam format ac informat consensus Procerum Imperii. [Note: Limnaeus lib. I. de iure publ. c. 10. n. 31.] Idque in tantum, ut, ne digitum quidem transversum, ab eorum consensu Imperator recedere possit.
[Note: Imperator, no quidem terminum solutionis coarctare potest] Hinc si Ordines Imperii in Collectam, certis terminis solvendam, consenserint, Imperator, solus, et propriâ auctoritate, ne terminum quidem solutionis mutare et coarctare potest: Sed, ubi necessitas id exigere videtur, adhibendus est Ordinum consensus. Prout factum Anno 1567. Ist, der dreyjährigen, zu Augspurg verabschiedeten, beharrlichen hülffe wegen, sich dahin verglichen, entschlossen, vnd bewilliget, daß dieselbe ermeldte dreyjährige hülff in eine zweyjährige bracht werden solle. [Note: Recessus Imperii de Anno 1567. 5. vnd demnach zu schutz]
Contributionum ergò praecipuum requisitum est, voluntarius Ordinum consensus; haecque non minima pars Libertatis nostrae hucusque fuit: Quam, ut sartam, tectam sibi conservarent Ordines, saepè etiam, acceptis ab Imperatore reversalibus, sibi prospexerunt, Die contributiones seind jederzeit, von dem Höchsten Haubt für freywillig acceptiret, etwan auch, weil es für das eintzige Kleynoth der freyden Teutschen Nation geachtet, reversales darüber erhalten, vnd ausser einer gesambter Bewilligung, wieder einen eintzigen Standt nie durch gedrungen worden. [Note: Instructio Legatorum Rei publ. Noribergensis ad Ducem Bavaria de dato 10 Octobris, Anno 1621.]
[Note: Obiectio] Nec Reinkingii instantia negotii nobis quicquam facessit; quod consensus hic Procerum Maiestatem Imperatoris non evacuet: Cum nemo Principum ius habeat, vel teruncium unum
exigendi a suis, praeter constitutum annuum censum, nisi populus assentiatur. [Note: Comin. lib. 10. comment.] Quem ad finem aliorum Regum exempla ex Bodino ac aliis adducit. [Note: Reink. l. I. cl. 2. c. 2. n. 143. et cl. 5. c. 4. n. 202 et sequ.]
[Note: Responsio] Nam, ut alibi, ita et hic, in generalitate terminorum ludit: Distinguere enim primum debebat, inter honestatem, utilitatem, et necessitatem.
Cum hae quaestiones toto inter se caelo differant: Utrum Princeps rectè et iustè faciat, seu utrum è re Principis sit, si, in tributis indicendis, Populi, seu Subditorum, adhibeat consensum? Et; utrum princeps Subditorum consensum necessariò adhibere teneatur, ita, ut eo deficiente, Subditi impositum sibi onus recusare possint?
Si enim asserat, Principem, et rectè, et ordine facere, quod Populi adhibet consensum, imò in DEUM ac Iustitiam peccare, quandò Populum pro lubitu, absque iustâ iustâ causâ tributis exhaurit; pedibus in eius sententiam descendimus.
Si item asserat; è re et existimatione Principis esse, ut id faciat: Similiter eidem assentimur.
Quod si ulteriùs pergat; in omni Regno, etiam quod reverà monarchicum est, et, ut ad speciem descendamus, in Galliâ (de quâ Cominaeus disserit) consensum Subditorum necessariò requiri, ita ut illi, non requisiti, tributa, ex solius Principis placito imperata, renuere possint: Iam illi ampliùs assentiri non possumus.
Cominaeus, in sequentibus, satis se, mentemque suam explicat, quandò pergit. Sunt Principes, quibus hoc frequens est in sermone, ut dicant, habere se privilegia, ut, quantum velint, exigant à Populo. Certè Galliarum Rex omnium minimè causam habet, ut istud de se iactet: Nec enim vel ipsi, vel cuivis alii id licet. Qui verò comparandae gratiae causa, potestatem hanc illi tribuunt, ii certè parùm liberaliter agunt, et providè. Quid enim finitimorum voluntates alienare magis possit, quam
eiusmodi vox atque licentia? Verùm, si Rex ad hunc modum diceret, habere Populum fidelissimum, qui libenter imperata faciat, qui nullum onus recuset, qui patientissimè quidvis toleret, qui damnum acceptum moderatissimè ferat, maiorem sanè laudem ex eo sit habiturus, quam si priu8s illud dicat, suumque privilegium sibi diligenter servandum esse, contendat.
Hucusque Cominaei verba: Ex quibus, praesertim posterioribus, ad quem scopum is tendat, luculenter videre est.
Sed iam, non de boni ac prudentis Principis officio, verùm, si Princeps debiti sui ac Prudentiae fines transsilire velit, de Subditorum potestate, quaestio nobis est: In quâ alia Regna, cum Imperio nostro, Reinkingk nequiquam comparaverit.
Nam, quod ad Galliae Reges attinet, solent quidem Comitia, quandò de novo tributo indicendo agitur, in Galliâ haberi: Non ideò tamen, ut Populus arbitretur, ex eius nutu, Monarchicam ac Regiam potestatem pendere; nam, et sine consensu Populi, potest, iure suo, Princeps tributa imponere et exigere: Sed ut paternè Subditos moneat, causam necessariam esse, ex quâ cogatur, propter utilitatem publicam, ab illis subsidia petere. [Note: Petrus Gregor. lib. 24. de Republ. cap. 5.]
Hinc Carolus, Ludowici IX. Pater, morem hunc non servavit, sed primus omnium, sine consensu Populi, pecuniam, pro suo arbitratu, imperavit. [Note: Comin. lib. 9. comment.] Qui, etsi malè hoc ipso, ac imprudenter fecerit, Populus tamen ei repugnare, imperataque tributa recusare non potuit.
Carolus quoque IIX. in animo, sub finem vitae, habuisse fertur, remittere plurimùm de tributis, neque ampliùs, quam Proceres Regni decrevissent, extra ordinem imperare. [Note: Idem lib. 5. de Bello Neapol.] Quod ipsum nullius fuisset ponderis, neque notatu dignum, nisi Regi Galliarum, absque Procerum decreto, tributa imperare liceret.
Longè diversa Imperii nostri ratio est, in quo consensus Procerum praecisè necessarius, et de substantiâ indicendi
tributi, imò potissimum eius fundamentum est: Adeò ut Proceres, de eo non consulti, ad id persolvendum non teneantur.
Haec autem necessitas consensus in tributo indicendo, Maiestatem ingreditur, eiusque pars est, ac potestatem illius, qui tributum indicit, penitùs infringit, ac enervat.
[Note: Imperatoris non est pecuniae collectae dispositio] SEd, quemadmodùm in indictione tributorum Imperator nihil, aut parum iuris habet: Ita quoque in dispositione collectarum pecuniarum.
Non enim pecuniae collectae in fiscum Imperatoris coguntur, verùm ab ipsis Ordinibus custodiuntur, werden vntet den Ständen selbst verwahret. [Note: Recessus Imperii de Anno 1548. §. ferner haben Wir.]
Et initio quidem à singulis Ordinum in cuiusque territorio pecuniae colliguntur: Quorum unusquisque suos habet Quaestores, Vnter: vnd Obereinnehmer. [Note: Recessus Imperii de An. 1542. §. damit nun dieser christlicher et seqqu.]
[Note: Asservatur enim illa vel à singulis Ordinum] Deinde collectas pecunias, aliquandò à singulis Ordinum, eousque, donec ad destinatum usum impenderentur, asservatas legimus: Ut An. 1518. factum, ac decretum est, [Note: Recessus Imperii de Anno 1518. §. vnd nemblich lieser meinung.] Daß das jennige, was in jeder Obrigkeit gefallen wird, dasselbst bey derselben Obrigkeit, in guter gewisser verwahrung behalten werden solle, biß so lange der Zug für genommen, vnd anfang gewinnet.
Eodem modo in Recessu de Anno 1544. [Note: § vnd damit nun dieser vers. ferner soll vnd will.] cavetur, Daß die anlag des gemeinen pfennings, hinder eines jeden Chur-Fürsten, Fürsten, vnd Stands, verordneten Obereinnehmern, in jhren Truhen verwaret, vnd behalten werden soll, biß auff Ihr Keyserlichen mayt. vnd gemeiner Reichs Stände fernere vergleichung vnd bescheid.
[Note: Vel à singulis circulis] Aliquandò à singulis Circulis: ut factum Anno 1542.
quo Circulorum Quaestores pecuniam collectam penes se retinuerunt, ac militi persolverunt stipendia, Haben die geordnete Creyseinnehmer, von dem zusammen gebrachten Gelde, der Chur Fürsten, vnd Gemeiner Stände, davon sie geordnet sind, desselben jhres Creysses auffgenommen Kriegs Volck besolder vnd vnterhalten. [Note: d. Recessus Imperii de An. 1542. §. wir setzen, ordnen vnd wollen auch.]
[Note: Olim â Regimento] Regimento in vigore suo durante, illi ipsi commissa fuit custodia collectarum pecuniarum. Ita Anno 1500. ist das Geld des Reichs Rath, durch die Fürsten, Grafen, vnd Herrn geantwortet worden. [Note: Ordinatio Regimenti de An. 1500. tit. von Söldner, wie die auffgesetzt etc. et tit. wer die Stewr der Geistlichen etc. et tit. von der Stewr Frey: vnd Reichs Städte etc.] Et Anno 1526. ad earundem administrationem, quatuor è Regimento deputati sunt. [Note: Recessus Imp. de eod. Anno. §. weiter als Königliche Würde vers. vnd fürter diesen hernach genaudten.]
[Note: Saepiùs in publico aerario] Aliquandò, et quidem saepius, publicum aerarium erectum fuit: Idque, vel in unâ Imperii Civitate; ut An. 1495 Francofurti: [Note: Constitutio des Gemeinen pfeniugs de An. 1495. tit. von den sieben Schatzmeistern.] Vel in pluribus; ut deinceps semper factum est. [Note: Recessus Imperii de Anno 1512. §. item haben Wir vnd gemeldte. Recess. Imp. de An. 1522. §. es soll auch ein jeder et passim deinde.]
[Note: Sub certis Quaestoribus] Huic autem aerario unus, vel plures Quaestores, Zahl: oder Pfenningmeister, de iure praeficiendi sunt: Quales, Anno 1495. septem constituti; eorumque unus tantùm à Caesare, reliqui sex ab Ordinibus denominati sunt. [Note: d. Constitutio vom gemeinen pfenning tit. eod.]
[Note: Qui ab Imperio, non solo Imperatore dependent] Nec hi Quaestores ab Imperatore solùm, sed et ab Imperio ac Ordinibus, et quidem potissimùm dependent: Quapropter non Imperatori modò, sed Ordinibus quoque iuramento obstringuntur.
Sic eodem Anno 1495. Haben die Schatzmeister nicht allein König Maximilian, sondern auch den Chur fürsten, Fürsten, vnd Ständen, von des Heiligen Reichs wegen, pflicht vnd eyd thun sollen. [Note: Ibid.]
Imò, si quis eorum speciali iuramento, aut Imperatori, aut uni alicui Ordinum obstrictus erat, necesse fuit, ut illo solveretur: Quò ita absque ullo, seu Imperatoris, seu alterius cuiusdam particulari respectu, soli Imperio esset obnoxius, Dieselbe Schatzmeister, vnd Commissarien, seynd, in diesem handel, vnd befehl, allein, aller gelübd vnd eyd, damit sie dem König Maximilian, oder den Chur Fürsten, Fürsten, vnd Ständen, verbunden oder verstrickt, gewesen, gentzlich ledig gezehlet worden. [Note: Ibid. tit. wie die Schatzmeister aller anderer Pflicht ledig sein sollen.]
Similiter Anno 1541 Ordines, communi consensu Quaestorem eiusmodi constituerunt, Haben gemeine Stände einen Pfenningmeister vorgenommen vnd geordnet, der in seinem einnehmen vnd ausgeben, vnd allen andern sachen, gemeiner Stände nutzen fordern vnd suchen soll. [Note: Recess. Imp. de An. 1541. §. vnd damit gemeiner Stände.]
[Note: Imperio quoque rationes reddant] Et isti Quaestores rationes suas, non Imperatori, sed Imperio et Ordinibus reddere iubentur, Des Heiligen Reichs Versamblung, Chur Fürsten, Fürsten, vnd Ständen. [Note: Constitutio vom gemeinen pfenning de An. 1495. tit. von den sieben Schatzmeistern, Recessus Imperii de Anno 1524. §. dieweil auch solche hülffe. Recessus Imperii de Anno 1526. §. weiter als Köntgliche Würde. vers. die auff jhr gebürliche. Recessus Imperii de Anno 1529 §. vnd damit eine solche in fine. Recessus Imp. de Anno 1541. §. vnd damit gemein Stände in sine. Recessus Imperii de Anno 1541. §. vnd solch vorg???men. et § hierumb vnd damit.] Olim autem, exsistente Regimento, eidem Regimento, nomine Imperii, Sollen Stadthalter vnd Regiment ehrbare rechnung thun, welche rechenschafft fürter den reichs Ständen überantwortet werden soll. [Note: Recessus Imperii de Anno 1522. §. vnd soll demnach ein geschickter.]
[Note: Et secundùm Imperii decretum pecuniam administrant] Non enim ad nutum solius Imperatoris, sed ex Ordinum decreto, concreditam sibi pecuniam administrare debent, Sollen solch Geld zumahl, oder eines theils, niemandt, was Würden, Standts, oder Wesens der were (et sic ne quidem Imperatori) geben, oder folgen lassen, zusagen, oder verwilligen, daß
nichts davon nachgelassen, folge gegeben, oder zugesaget werde, daß allein denen, oder an die end, dahin sie, auff die jährliche Versamblung, klärlich beschieden werden. [Note: d. Constitutio vom Gemeinen pfenning. d. tit. Recessus Imperii de Anno 1512. §. vnd damit obangezetgter in sive Recessus Imperii de Anno 1504. §. vnd damit nun dieser vers. vnd ferner soll vnd will ich.]
[Note: Imperator pecuniâ collectà pro libitu uti nequit.] Hinc Imperator pecuniam, in certos usus collectam, in alios, ac quorsum destinata est, usus convertere nequit: Nisi id fiat, accedente ordinum consensu. [Note: d. Recessus Imperii de Anno 1522 in princ. d. Recessus Imperii de An. 1524. §. item. als auff gegenwertigen. Recessus Imperii de Anno 1570. §. erstlich dteweil noch.]
[Note: Si illâ opus non sit, Ordinibus ea restituenda] Quâ pecuniâ si, deficiente causâ, quae contributionem suadebat, haud opus sit, illa lucro Imperatoris minimè cedit; sed aut Ordinibus, qui eam contribuerunt, restituenda, So man der eylenden hülffe nicht netturfftig, oder gebrauchen wird, soll einem jeden Stande sein ausgelegte Geld, wiederumb gegeben [Note: aut ad similes necessitates asservanda est] werden; [Note: Recessus Imperii de Anno 1524 §. item so der Turck. Recessus Imperii de Anno 1526. §. es haben sich auch.] aut ad similes necessitates aservanda est, Da der Feind, von seinem höchlästigem gewaltigem Vorsatz abgetrieben, oder in was wege abgewendet wird, soll die Geldhülffe beysan men in den Leg Städten, bis zu andern, gegen den Türcken, nothwendigkeiten behalten, vnd zu andern sachen nicht gebraucht werden. [Note: Recessus Imperii de Anno 1566. §. vnd soll solche Geldhülff.]
Licet autem circa dispositionem collectarum pecuniarum varie, et non uno modo actum, ex dictis appareat, quocumque tamen rem vertas, Imperator paenè semper ab eâ exclusus fuit: Ut ita Venetorum Duci in hoc non absimilis videatur; qui circa pecuniam publicam dispensare non potest, ne quidem de obulo, absque assensu Civium suorum. [Note: Tiberius Decianus responso 19. 127. volo 3.]
[Note: Imperator solus non potest à collectis immunitatem concedere] Nec illud ultimò nobis praetereundum est, quod Imperator, velut tributo onerare Ordines in ipsius potestate non est, nec à tributo, communi Ordinum consensu Imperato,
immunitatem, uni, alterive concedere possit, in reliquorum praeiudicium. [Note: Gail. lib. 2. abs. 59. n. I. Matth. Steph. lib. 2. de iurisdict. parte I. c. un. membro I. n. 107. Schonbirn. lib. 5. Polit. c. 12] Sed si ordines quidam in Imperio exsistant, quibus, certis de causis, immunitas concedenda videtur, communi Ordinum placito id fieri debet: Prout, Anno 1542 Civitatibus, Goslat, Mulhausen, Northausen, Wangen, et Zell im Hammersbach tributum fuit remissum. [Note: Recessus Imperii de Anno 1542. §. vnd wiewoll die Städte.]
Nam, ut vectigalia ac tributa imponere, ita et immunitatem eorum nemo, nisi is, qui summam Rei publ. potestatem habet, largiri potest. [Note: Bodin. lib. I. de Republ. cap. 10.]
AD Maiestatis quoque Iura refertur Ius creandorum Magistratuum inferiorum. [Note: Reink. lib. I. cl. 2. c. 2. n. 20.] Nam ad curam Principis Magistratuum creatio pertinet, non ad favorem Populi, ut Modestinus ait: [Note: l. un. Ad L. Iuliam ambitus.] haecque ipsa creatio maxima pars est muneris Imperatorii. [Note: Zonaras.]
Quod si verum est, Imperator noster hodiernus maximâ muneris sui parte privabitur.
Et, ut ad speciem progrediamur, inter Magistratus primum, procul omni dubio, locum sibi vindicat, Vicarius Imperii, qui vivente, sed absente Imperatore, constituitur.
[Note: Palatinus rheni est ordinarius Imperii Vicarius, absente Imperatore] Is autem, etiam eo casu, est Elector Palatinus Rheni: Quod Rupertus Imperator apertè testatur; dum
scribit. [Note: In Constitutione de Vicariatu Imperii Germanici in absentiâ Imperatoris datâ Augustae Anno 1401 apud Goldast. tomo 1. const. Imper. p. 381.] A divis Romanis Imperatoribus, et Regibus, Praedecessoribus suis, hactenùs exstitisse observatum, ac etiam de iure Comitatus palatinatus Rheni fuisse, et esse, quod, cum Romanus Imperator, vel Rex, ultra montes Italiam ingressus fuerit, in ipsius absentiâ, Vicariatus Imperii in Germaniâ, Galliâ, et Regno Arelatensi, ad Comitem Palatinum Rheni pertinuerit, et pertineat.
Quod domesticum, è Palatinâ Domo nati Imperatoris, testimonium, si quis forte reiciat; certè clara privilegii antiqui, à Carolo V. Wormatiae confirmati, verba [Note: quae ex Frehero refert Limnaeus lib. 3. de iure publ. c. 12. n. 36.] non refellet, So ein Römischer Keyser, oder König über Berg zeucht, oder auß dem Reich ist, gebühret, vnd steht zu einem jeden Pfaltz Graffen, der Chur Fürst ist, die versehung vnd verwaltung desselben. Wie Wir dan desselbe, auch seine hergebrachte Freyheit, vnd privilegium, hiervon, confirmiret, vnd bejiätiget.
Unde Electore palatino invito, alius Vicarius ab Imperatore constitui nequit. [Note: Limnaeus d. c. 12. n. 35. et alii, quos citat.]
Ita Ludowicus bavarus, cum ad iter in Italiam se accingeret, Rudolpho, nepoti ex fratre, Praefecto praetorio Rheni, res Germanicas commisit. [Note: Aventin. lib. 7. annal. Boi.]
Et cum, Anno 1473. inter Fridericum III. ac Carolum Audacem, Burgundiae Ducem actum fuisset, ut hic Vicarius in Imperio constitueretur, nihil peractum fuit: Quod Imperator, sine Assensu principum Electorum, nihil super his rebus posset constituere. [Note: Crantz. lib. 12. Saxon. c. 11. Auctor Paralipom. ad Abbatem Urspergensem p. 450.] Petitiones Caroli improbae videbantur, scribit Austriacus Auctor, [Note: Gerhardus de Roo l. 8. histor. austr.] et ad quas, non, nisi de communi Principium Electorum, et omnium Ordinum consilio, responderi deberet.
Exempla, quae in contrarium adducuntur, aut tunc acciderunt, cum Palatinus privilegium hoc Vicariatus nondum obtinuit, aut cum eius consensu.
Potest enim, et solitus est Palatinus, de iure suo interdum aliquid remittere; integrum tamen sibi illud, acceptis reversalibus, reservans: Quarum exemplar exstat apud Goldastum. [Note: tomo I. der Reichs Satzungen. p. 243.]
[Note: Archi-Cancellarii certi et ordinarii sunt] Inter Magistratus Imperii secundum Iocum obtinent Archi-Cancellarii Imperii: Qui, ex antiquis Imperii moribus, tres sunt; principes Electores ecclesiastici.
Nec verò in horum creatione, Imperator quicquam iuris habet: Statim enim, ac ritè à Capitulo electi sunt, Imperator eos, nolens, volens, de Electoratu, cui Archi-Cancellariatus hoc munus connexum est, investire, et, quoscumque Capitulum elegerit, pro Imperii Archi-Cancellariis agnoscere, tenetur.
Idemque, de quatuor saecularium Electorum officiis, quae hereditaria sunt, iudicium esto.
[Note: Quaestores ab Imperio creantur] Huc etiam pertinent Quaestores, seu aerarii praefecti, Reicht-Schatzmeister, ReichsPfenningmeister: Quorum creatio, ut paulò antè ostendimus, ad Imperium de iure, non Imperatorem spectat.
[Note: Regimentum ab Imperio constitutum est] Regimentum, quod suo tempore (cum omnia publica ipsius dispositioni subiacerent.) summus in Imperio Magistratus appellari meritò potuit, ab Ordinibus Imperii constitutum fuit; nec Imperator initio plus, quam Praesidem, et tractu temporis, duos Assessores creandi, ius habuit: De quo latior infra erit disserendi campus.
[Note: Camera est Iudicium Imperii] Si quoque supremum Camerae Iudicum huc referre lubet, illud maximam partem ab Ordinibus dependere, adeoque Imperii magis, quam Imperatoris esse, suprà exposuimus.
[Note: Consilium aulicum et secretum Imperatoris, non sunt legitimus magistratus] Consilium vetò illud aulico-Imperatorium, der Reichs Hoff Rath, quod Leguleii Camerae vulgò aequiparant, et Consilium Imperatoris secretius, der Keyserliche Geheimbte Rath, quod Regimento, cum extremâ avitae Libertatis internecione,
substituitur, nova sunt, et illegitima, Austriacae Domus, contra Imperii Leges ac iura, in perniciem Ordinum, communisque Libertatis tendens, machinatio.
[Note: In senatum Imperii nemo, nisi ordinum consensu, recipi potest] Tandem integrum Imperii Senatum quod attinet, fatemur sanè, Imperatorem creare Principes ac Duces: Nec inde tamen infertur, eundem posse aliquem cooptare, inconsultis Principibus, in Principum Senatum.
Aliud enim est, votari titulotenus Principem seu Ducem: Aliud, in Comitiis inter Principes ius habere sedendi, ac suffragium ferendi. Nec, qui principes Imperii nominantur, et titulo ac honore Principum gaudent, illicò Ordines Imperii sunt, ac suffragio, sessioneque Principum in Comitiis potiuntur: Id quod ipsemet quoque Reinkingk [Note: lib. I. cl. 4. c. I. n. 34.] infitiari nequit.
Ut ergo quis, tamquam summi magistratus pars, administrationem Imperii unà cum aliis Ordinibus in Comitiis capessat, et ad hunc effectum Imperii princeps fiat, Imperatoris creatio non sufficit, sed requiritur aliorum Principum assensus: Nec enim Caesari in illis, quae sessionem, ac suffragia Principum concernunt, innovandi quippiam, aut mutandi, et imprimis suffragia multiplicandi ulla est potestas.
Unde, tempore tractatuum Passaviensium Mauritius inter gravamina Imperii recensuit, Daß in der Fürsten, vnd gemeiner Stände Räthen, in sachen die Erblande belangende, allerley practiquen sollen gemacht werden, vmb die meisten stimmen zuerlangen, dadurch, was man begehret, zuerhalten, auch daß von den Erblanden, vnd temporal Stänten, der angezogenen bisithumben, leichte vnd vnterschiedliche Personen vntergesetzt werden, der stimmen desto mehr nach gelegenheit zumgchen. [Note: Hortled. tomo 2. de Bello German. lib. 5. c. 13. n. 17.]
Quod si, pro lubitu, quoscumque in subsellia Principum asciscere, aut admittere, Imperatori largiremur, posset is omnes fiduciarios suos, Clientes, ac iurata mancipia Principes Imperii
facere, Senatui Principum obtrudere, ac, eum in Comitiis vota non ponderentur, sed numerentur, [Note: Reink. lib. 1. cl. 5. e. 8. n. 61.] multitudine eorum votorum, reliquos Principes veluti obruere, aut certe eorundem auctoritatem labefactare; adeoque concludendi potestatem, per hos, qui ab ipsius ore toti dependent, oblique ac per indirectum ad se trahere, cum directo id ipsi praecisum sit.
Hinc etiam antiquitus, cum novi homines in Senatum Principum reciperentur, factum id aliorum Principum assensu.
Sic Fridericus II. cum consilio, assensu, et assistentiâ Principum, civitatem Brunswicensem, ac Castrum Lunenburgense univit, ac creavit inde Ducatum. [Note: Historische Braunschweigische händel parte 1. p. 29.]
Et Carolus IV. cum Anno 1363. Burggravium Norimbergensem Principem Imperii crearet, fecit id, accedente Principum, Comitum, Baronum, et Procerum Sacri Imperii consilio. [Note: Goldast, tomo 1. const. Imp. p. 371.]
Illud tamen concedimus, si quis de novo in Ordinum numerum (legitimè, scilicet, et Ordinum consensu) cooptatus, nec adhucdum in Comitiis locum, seu sessionem consecutus sit, Caesari incumbere, ut eidem de loco opportuno prospiciat; citra Imperii, alteriusve praeiudicium. [Note: Recessus Imp. de An. 1570. §. nachdem auch noch etliche Reink. lib. 1. cl. 4. c. 1. n. 35.]
[Note: Dux Belli ab Imperio creatur] ET hi quidem omnes togâ Patriae praecipue inserviunt: Quod si Bellum geri oporteat, Imperatori facultas non est, declarandi aliquem generalem Belli Ducem; sed illud ipsum quoque fit, et fieri debet communi Ordinum suffragio.
Ita Albertus, Comes Palatinus Rheni, et utriusque Bavariae Dux Anno 1500. generalis ac summus Belli Dux creatus est, Ist von der versamblung zu einem Haubtman des Heitigen Reichs, erwehler. [Note: Recessus Imperii de Anno 1500. tit. des Reichs Haubtman betreffend.]
Similiter Anno 1530. Hat. sich N. auff Vnser, auch Chur-Fürsten, Fürsten, vnd Stände ersuchen, der Haubtmanschafft vnternemmen. [Note: Recessus Imperii de Anno 1530. §. vnd damit selche eylend hülff.]
[Note: Ab eoque dependet] Isque Dux ab Imperio, et Regimento (quod tunc temporis Imperium repraesentabat) dependet, eiusque iussu stare iubetur: [Note: Recess. Imperii de An. 1500. tit. der Haubtman sol ohne befehlich etc. et tit. wo der Haubtamn allzeit sein soll etc. ibi nach bescheid des Reichs Regenten.] Unde in iuramenti, quod praestat, formulâ continetur, Daß er ohn des Reichs Regenten bescheid nichts fürnehmen wolle. [Note: Ibid. tit. des haubtmans Eyd.]
[Note: Eidem resignat] Et, quemadmodùm communi Ordinum consensu constituitur; ita etiam, si resignare velit, non Imperatori, sed Regimento, et omnibus ad Regimentum deputatis Principibus, resignare debet, Der Haubtman hat macht sich der Haubtmanschafft zuentladen: Doch also, daß er solches, wo er innerhalb des Reichs Teutscher Nation, Vns, oder dem, so an Vnser stath sitzen wird, darzu den Chur Fürsten, Fürsten, vnd des Reichs verordneten Regiment, so dan, zumahl, auff des Reichs erforderung, beyeinander versamblet weren, auffschreibe. [Note: Ibid. tit. Wie der Haudtman Vrlaub nehmen soll.]
[Note: Et ab eodem removetur] Idemque est, si, certis de causis, dimittendus sit, Wan Wir, vnd die gemeldte Regenten, solch aufschreiben, oder abkünden, aus redlichen vnd beweglichen Vrsachen thun wollen, so sollen Wir, vnd die Regenten, die sechs Chur Fürsten, auch die Zwölff Geistliche vnd Weltliche Fürsten, des Reichs Regiments zu Vns erfordern, vnd alsdan mit Vnserm Rath, wissen vnd willen, solche abkündung vnd auffschreibung thun. [Note: Ibid. d. tit.]
Nihil enim tam naturale, quam eo unumquodque modo dissolvi, quo colligatum est. [Note: l. 35. de Reg. Iuris.]
Id sanè diffiteri non possumus, constitutionem summi Ducis militaris, ab Ordinibus liberâ voluntate, Caesari, sub
certis condicionibus, fuisse concessam; Ut Anno 1541. [Note: Recessus Imperii de eadem Anno, §. Vnd dieweil vns Chur Fürsten.] Anno 1542. [Note: Recessus Imperii de eadem Anno. §. als nun aber.] et pluries deinceps factum. Caesarem quoque ipsum, pro se, ac liberis suis, hoc officium, tamquam propriè Imperatorium, impetrasse ab Ordinibus. [Note: Recessus Imperii de Anno 1557. §. alsdann ferner eines.]
Sed id Ordinum iuri praeiudicare minime potest: Nam ex eo forsan, Austriacos primam occasionem, Ordinum iura, hac parte invadendi, sumpsisse, quis dixerit.
Ut autem de summo Exercitus Duce sileamus, etiam Consiliarii Bellici, certo numero ab Ordinibus et Imperatore simul, Von Keyser vnd der Versamblung, [Note: Recessus Imperii de Anno 1500. tit. Von sechs Räthen. Recessus Imperii de Anno 1530. §. denselbigen Hauptman. Recessus Imperii de Anno 1541. §. demselben Obristen.] Duci adiunguntur; quorum consilio omnia gerat.
Imò, Anno 1542. cum constitutio summi Ducis, Imperatoris arbitrio committeretur, econtra decem eidem Consiliarii, à decem Imperii Circulis, et solis Ordinibus designandi, illi adiuncti sunt, Seind dem Obristen Haubtman zehen Kriegs-Rarhe zugeordnet, welche auß den zehen Creyssen des Reiches erwehler, vnd geschickt werden sollen, also daß ein jeder Creys einen geschickten, vnd der Kriege erfahrnen Mann, nach sein, des Creysses, gefallen, erkiesen, vnd schicken soll, vnd mag. [Note: Recessus Imperii de eadem Anno, §. Vnd diesen Oberisten.]
[Note: et particulares Duces ab Imperio creantur] Particulares quoque Exercitus Duces, quorum ductu singulorum Circulorum auxilia contra Turcam militant, ab iisdem Circulis constituuntur. [Note: d. Recessus de Anno 1530. §. damit aber dennoch in fine.]
Et haec de illis, qui sago Patriae inserviunt, dicta sunto.
[Note: Duces quoque Circulorum ab Ordinibus eliguntur] Utroque, tam sago, quam toga militant, singulorum circulorum Directores; qui olim, Vater Hauptleute in den Zircken, postea, Creys Fürsten, et Creys Obristen appellati sunt.
Horum constitutio et ipsa Ordinibus cuiusque Circuli competit: [Note: Recessus Imperii de Anno 1512. §. Vnd als hiebevor. Declaratio Pacis publ. de An. 1522. tit. Welcher gestalt durch einen iglichen Creys. Recess. Imperii de An. 1555. §. Vnd damit obgesetzte.] Licet, ubi plures in electione sunt, nec Ordines de eo inter se convenire possunt, ad Regimentum, eoque non exsistente, ad Caesarem recursus sit. [Note: d. Recess. de An. 1512. d. §. d. Declaratio Pacis Publicae tit. Wie ein Creys mit erwehlung des Hauptmans.]
Ex his omnibus, quae in medium hactenus allata sunt, constat, Imperatorem in constitutione eorum Ministrorum, seu Officialium, qui res Imperii, domi, militiaeque administrant, aut nihil, aut parum certe posse: Quo in puncto Rex Poloniae, licet in aliis plerisque etiam exiguâ valdè potestate polleat, Imperatore nostro longe regalior est.
Etsi enim in Poloniâ Magistratus Regni non, nisi in Comitiis renuntiantur; Palatinos tamen et Castellanos, et reliquum omnem Senatum Regni, Princeps legit: [Note: Cromerus in Poloniâ libro 2. Guagnin. in descript. Poloniae.] Sique Rex in aliquo ceteris excellit, id potissimum consistit, in conferendis, suo arbitrio omnibus his dignitatibus, officiis, ac gubernationibus. [Note: Horatius Spanochius de Interregno Polonia.]
[Note: Ius cudendae Monetae Maiestatis est] INter Maiestatis Iura similiter censetur, Ius cudendae monetae nomine proprio, ac cura, seu inspectio rei monetariae.
Quare Perennium familiarem, à Commodo, poenâ capitis affectu legimus, quod nummos publicos suâ imagine signasset: [Note: Herodianus in Commodo.] Quod de Rege Persarum Herodotus quoque refert; qui hanc ob causam Ariandrum, Aegypti Praefectum, securi percuti iusserit.
Hoc idem ius, à Ludowico XII. Galliae Rege, tanti habitum est, ut, cum cetera Maiestatis Iura Genuensibus, à se devictis, concederet, unum hoc sibi reservârit, ac publicos nummos alterius, quam suâ imagine, cudi vetuerit; quo, absolutum in cos se Imperium habere, declararet. [Note: Guicciard. l. 7. histor. Bodin. lib 1. de Republ. c. 10.]
[Note: Apud nos omnium Ordinum est] Apud nos vero Ius istud cudendae monetae, omnes Imperii Ordines, et multi etiam, Imperio immediate non subiecti (ut, Urbes quaedam provinciales) vel antiquae concessionis, vel longissimae praescriptionis titulo sibi arrogant.
Nec dici potest, Caesaris nomine id fieri, a quo ius hoc, tamquam speciale quoddam privilegium, Ordines Imperii, et alii, qui in possessione sunt cudendae monetae, die Müntz Heren, recognoscant.
[Note: qui id nec ab Imperatore solo habent] Si enim primam huius iuris concessionem respiciamus, ea non à solo Imperatore fit, sed Electorum consensus, ut infrà monebimus, necessariò adhibendus est: Ut in Poloniâ quoque Rex illud subdito concedere nequit.
Cum enim Sigismundus id, beneficii specie, Prutenorum Duci permisisset, Senatus, Populusque, Ius illud Maiestatis, a Rege, subdito ac beneficiario tribui non potuisse, publico decreto sanxit. [Note: Bodin. ibid.]
[Note: nec Imperatoris nomine exercent] Quod si ipsum iuris exercitium spectemus, in illo, ex Salvatoris nostri praecepto, [Note: Matth. c. 22. vers. 20.] icones et inscriptiones praecipue considerandae veniunt: Ut eius, cuius nomen et imagine prae se fert, moneta, ac Regale hoc monetae cudendae, esse intelligatur.
Atqui olim, sub Imperatore Sigismundo, provisum est, [Note: In saeculari reformatione de Anno 1436. c. 29. apud Goldast. der Reichsconstitution, reformation, ordnungen, vnd außschreiben. p. 199.]
Daß die Müntz in allen Ständten, an einem theil, des Reichs zeichen haben soll, an dem andern, des Heren, oder der Stadt Zeichen. Regale ergo istud, ex praefata regulâ, non IMperatoris, sed Imperii, eo tempore, iudicatum fuit.
Hodiè quoque (exceptis Civitatibus Imperialibus, quae, cum immortales sint, ac numquam mutentur, ad circumstantiam, ut opinor, temporis denotandam, Caesaris nomen nummis suis praefigunt) reliqui Ordines principaliores, seu Principes Imperii, nullâ Imperatoris factâ mentione, suâ imagine monetam signare solent: Ut experientia probat, ad quam hic merito provocamus.
Hinc dicitur, Regale hoc Electorum ac Ordinum esse, der Chur Fürsten, vnd anderer Ständ Gerechtigkeit, vnd Regalien der Müntz. [Note: Recessus Imperii de Anno 1524. §. dergleichen hat.]
Quin imò, cum Carolus V. suâ, non Principum effigie, monetam signari à Principibus, vellet, pro insigni publicae Libertatis gravamine id habitum ab Ordinibus fuit. [Note: Alberti Marchionis rescriptum apud Horsled. tomo 2. de Bello German. lib. 5. cap. 5. n. 12.]
[Note: Cura quoque et ordinatio monetae, Maiestatis est quae olim Regimenti fuit] Porro, tametsi, contra Leges, nummi percutiendi potestatem Princeps cuiquam dederit, nummorum tamen, quos ipsi cuderint, vis ac potestas a Principe pendet. [Note: Bodin. d. lib. 1. c. 10.]
Sed nec haec Imperatori relicta est. Nam cura et inspectio rei monetariae, sine centroversiâ, olim Regimenti erat: De quo insignite cautum, [Note: Recessus Imperii de An. 1500. tit. von der Müntz wegen. vers. darauff dan Wir et sequ.] Das Reichs Regiment hat vollnkommene Macht, vnd Gewalt, Ordnung vnd Satzung einer bestendigen güldnen vnd silbern Müntz, von feinem Gold vnd Silber, ohn allen Zusatz, durch das gantze Römische Reich fürzunehmen, zumachen, vnd zuschliessen.
Eadem potestas pluries illi tributa est. [Note: Recessus Imperii de Anno 1524. §. dergleichen hat der Müntz et Recess. de Anno 1526. §. als auch hicbevor.]
[Note: hodie totius Imperii est] Post Regimentum sublatum, cura rei monetariae ad Ordines revoluta est; quod tot Imperii Recessus, in quibus de
emendatione monetae, irrito plerumque conatu actum, testantur: Ex quibus apparet, Imperatorem, vel circa minutissimam monetam, gantze vnd halbe Batzen, Pfenning vnd Heller, solâ Imperatoriâ auctoritate, statuendi, nullam habere potestatem. [Note: Recessus Imperii de Anno 1524. §. item nachdem die Vatzen. Recessus Imperii de Anno 1551. §. nemblich als sich bishero vers. das auch neben. Recessus Deputatarum de Anno 1571. §. vnd dieweil viel Lande. Recessus Imperii de Anno 1576. §. derhalden auch deschehen. Recessus Imperii de. Anno 1582. §. nachdem auch albereit.]
LEgatos mittere, ac missos audire, ultimo loco ad Iura Maiestatis pertinet: [Note: Clapmar. lib. 1. c. 18.] In quo ipso nullâ auctoritate, prae Ordinibus Imperii, pollet Imperator.
[Note: Ius Legatorum in particulari negotio habent Ordines perinde, ac Imperator] Nam in particulari negotio, non IMperatori modo, sed etiam cuilibet Ordinum Iura Legatorum competere, im propatulo est: Qui etiam in Comitiis, ubi de publicâ re agitur, Legatorum nomine indigitantur.
Hinc in Recessibus Imperii mentio saepius fit, der abwesenden Räthe, Bortschafften, vnd Gesandten. [Note: Recessus Imperii de Anno 1500. tit. wie man mit etlichen Ständen des Retchs etc. Recessus Imperii de An. 1555. §. damit aber et §. wiewost Wir nun. et §. in solcher. Reink. lib. 1. cl. 5. c. 6. n. 50..]
[Note: In publicâ re, non solus Imperator, sed Imperium id habet et olim Regimentum] In re vero communi, et totum Imperium concernente, Legati, non nisi omnium Ordinum, et totius IMperii auctoritate, mitti possunt, aut debent: Adeoque instructio, et fines mandati, intra quos continere se debent, a toto illis IMperio praescribendi sunt.
Olim, stante Regimento, eidem haec potestas communicata quoque legitur. Ita, Anno 1500. Legatis, ad Papam destinatis, iniunctum est, zu handlen alles, nach laut einer instruction, so Vnser verordnet Regiment, in vollkomlicher form, woll wird wissen nottürfftiglich zustellen. [Note: d. Recess. de An. 1500. tit. wie man mit dem Pabsthandlen soll.]
Sublato ergo Regimento, eadem ad Ordines omnes reversa, meritò censetur.
Licet autem Imperator solus sibi aliquandò arrogaverit hoc: Velut, Anno 1570. Legato, in Moscoviam destinato, mandatum fuit, Die Legation, laut einer sondern instruction, bey der Reichs Hoff Cantzley zuverfassen, zuverrichten. [Note: Recess. Imper. de eod. Anno, §. vnd dieweil in sine.] Attamen hoc, eo tempore, Ordinum forsan permissu, in re non adeo arduâ, factum fuerit.
Nam, sequentibus annis, cum Legatio, ad componendas in Belgio turbas, decerneretur, instructio, non a solo IMperatore, sed simul a Deputatis ad id, ex Ordinum numero, vi mandati, a toto Imperio suscepti, concipi debuit: Ita enim scribitur, [Note: Recess. Imp. de Anno 1594. §. dieweil dan vorangezeigt.] Wir seind Vrbietig, mit den zugezogenen Chur Fürsten, Fürsten vnd Ständen, Krafft gemeiner Reichs Versamblung aufgeeragenen Gewalts, fürderlich zur Verathschlagung zu greiffen, wie vnd worauff die instructiones der Pacification, vnd Friedenstractation zurichten.
Eademque instructio cum de novo corrigenda, et sub limam revocanda esset, non ex solius IMperatoris, sed Deputatorum quoque arbitrio, id faciundum fuit, Die verglichent instructionen, wie auch die credentialen, vnd andere hiebevor, dieser Legation halben, gemachte praeparatoria, stehen wiederumb zuersehen, vnd, mit gutachten der Deputirtten, gentzlich abzureden, vnd schlieslich zuvergleichen. [Note: Recess. Imp. de Anno. 1603. S. nichts desto weniger doch.]
[Note: Ius audiendi Legatos totius Imperii est] Velut autem nullos, de re communi, Legatos Imperator solus mittere potest: Ita nec missos privatim solus audire debet; sed in publicis Imperii Conventibus. Quâ in re Regimenti quoque insignis fuit auctoritas; de quo legitur, [Note: Recess. Imp. de Anno 1500. tit. wie man mit den Königen zu Hungern vnd Poignd. etc.] Daß die Könige von Hungern vnd Poland, durch das Regiment beschrieben, vnd erfordert werden sollen, ihre Bottschafft gegen Nürnberg zu gemeldtem Reichs Regiment zuschicken: Die alsdann ihre Bottschafft, Bericht, vnd Anschläge hören, vnd mit ihnen weiter handlen, rathschlagen, vnd beschliessen sollen.
[Note: Conclusio] Atque haec, quae hucusque; recensuimus, potissima Maiestatis Iura esse, nemo sanae mentis diffitebitur: Quae, omnia, ac singula, Imperium, seu Ordines Imperii, tamquam unum aliquod corpus considerati, sibi administranda reservârunt.
Utut autem in his omnibus IMperator cum Ordinibus concurrat, imo pleraque Imperatoris, tamquam Directoris, et praecipui Principis, nomine peragantur; non tamen idcirco illa Imperatori, sed Ordinibus potius assignanda sunt. Propter ius ac vim Comitiorum, quae superius late deduximus.
Imperator enim Princeps Comitiorum, ac velut Caput est Optimatum, quod eos in unum corpus, et Rem publ. colligit eandem: Non tamen in eo Imperii Maiestas, sed in Optimatum consensu inest. [Note: Bodin. lib. 2. de Republ. c. 6.]
Quin imo Ordinum potiores, in his omnibus, partes esse, eorumque potius consensum, quam Caesaris voluntatem attendi, ex eo manifesto constat: Quod ipsorum consensus semper ac praecisè necessarius sit; Caesaris non item.
Caesar enim, absentibus et dissentientibus Ordinibus, nihil effectum dare potest: Ordines vero, si evidens Rei publ. utilitas id suadeat, etiam absque Caesaris consensu, imò contra Caesaris voluntatem, decernere possunt.
SEquitur nunc, ut de iis agamus, quae aut Electoribus peculiaria sunt, aut Electoribus et Imperatori communia: Hoc est, quorum expeditio, aut solus Electoribus competit, aut in quibus Imperator, tamquam Director, et summus Princeps, cum solis Electoribus concurrit; excluso reliquorum Ordinum Senatu.
[Note: I. Electio Imperatoris, Septemvirorum est] Inter priora ista primum merito locum obtinet Imperatoris electio: Ea enim, cum omnium olim Principum esset, hodiè ad solos Septemviros sine dubio pertinet.
De origine autem Electorum variae variorum sententiae sunt: Quas hic iam percensere, nostri instituti non est. Credimus tamen firmiter, eorum initum nulli certae Legi, aut expressae Constitutioni, sed tacitae consuetudini ascribendum: Quae conniventibus aliis Imperii Principibus, sensim introducta, et deinde, boni publici causâ, sub Carolo IV. omnium Procorum consensu accedente, expressâ sanctione confirmata sit. [Note: Aurea Bulla per tot. Limneus libro 3. de Iuro Publico c. 1. n. 7.]
[Note: Sed Imperii totius, ratione et respectu] Electio ergò ista licet a solis Septemviris peragatur, a toto tamen Imperio, et omnibus Ordinibus, ut Elector Moguntinus oratione, in renuntiatione Caroli V. habitâ, testatur, [Note: cuius Verba ex Philippo Melanthone refert Paurmeisterus libro 2. de Iurisdictione cap. 2. n. 102. edit. poster.] qui illis tantae rei curam solis commiserunt, originem trahit; nomine Imperii fit; istique Electores, in hoc electionis actu totum Imperium repraesentant. Nec aliter habenda est, ac si à totâ universitate Principum, et Populi, à quibus in ipsos ea potestas translata est, facta esset: [Note: arg. l. 6. §. 1. Quod cuiusque univers. nem. Paurmeist. d. l. n. 103.] Adeoque, ut rectèque fiat, totius Imperii, omniumque Ordinum non parum interest.
Rectè namque Fridericus, Elector Palatinus, ad Electorem Saxoniae scripsit, [Note: de dato Heilbrun 10. Jul. Anno 1619. apud Lundorp. tomo 2. actor. publ. lib. 1. tract. 5. pag. 607.] Ob woll die election, an vnd vor sich selbst, bey den Chur Fürsten allein stehe, seynd dennoch die übrige Stände des Reichs darbey, wan die freye wahl gleichsam coarctiret, oder woll gar, zum höchsten praeiuditz des Reichs, vnd derselben Stände libertet, vernichtet werden solte, nicht weiniger interessiret.
Et ad Archi-Episcopatus Magdeburgensis administratorem, [Note: de dato Heilbrun Iul. Anno eod.] Die wahl stehe zwar allein des Reichs Chur Fürstenzu, es erfordere aber ihr Ambt, bey der wahl, auch des Reichs, vnd aller der selben Stände Libertet, Wollfart, vnd gedeyliches aufnehmen in gebührende obacht zunehmen.
[Note: II. Capitulationis praescribendae facultatem Electores sibi arrogarunt, contra Imperii iura] Pertinet huc II. Capitulationis Imperatori praescribendae facultas: Quam Electores sub Electionis praetextu, tractu temporis sibi arrogârunt.
Sed cum Capitulatio haec inter Leges Imperii fundamentales meritò recenseatur, imo ceteras Leges fundamentales omnes, et ipsum Imperii statum, ambitu suo complectatur; hoc ipso, Legis, et quidem fundamentalis, condendae potestatem, Electores sibi solis sumpsisse, ac Comitiorum, IMperiique Iura penitùs infringere, quis non videt? Et, eum hac Capitulatione, Imperatoris potestas, et arctiùs constringi, et laxius ampliari possit, ut vel amplissima, vel modica, vel nulla sit; totius Imperii summam, per consequens, ad Electores rediisse apparet.
Capitulationes ergo istae, in quibus totius Rei publ. salus, et omnium Legum integritas vertitur, non, nisi in Comitiis, concipi debuerunt: Nec Electoribus solis, formandi et reformandi illas facultas, ullo modo concedenda fuit.
Quod autem id factum est, reliquorum Ordinum inertiâ et negligentiâ factum, meritô conquerimur.
Non tamen latet nos, Principes quosdam prudentiores, post mortem Rudolphi hoc olfecisse:Quandò quaestio ista à quibusdam mota, scribitur, [Note: apud Lundorp. tomo 2. actor. publ. lib. 3. tract. 2. pag. 639.] Ob die Chur Fürsten bemächtiger, inconsultis reliquis Imperii Statibus, Caesari eine newe Capitulation vorzuschreihen, well die alte compactata, cum consilio Statuum, aufgerichtet? Vno hat man apud istos davor gehalten, daß Electores, in tractandis Imperii negetiis, etwas zu weitlauffen, vnd ihre facultet, die ???llein auff die election restringiret, viel zu weit extendiren wolten.
Et hic quidem cupidè istud amplectimur, quod Caesareani, contra Electorum, ipsas Imperii constitutiones, pro lubitu, per Capitulationem suam reformantium, conatus alicubi, sed alio longè sine, astruunt, ac inferunt. [Note: Auctor Iustitia Caesarea Imperialis propos. 11.] Constitutiones Imperii de Pace publicâ, et alia iura, in iis approbata, per talem Capitulationem mutari non posse. Pax enim publica, secundum
hodiernam Imperii Rem publ. constitui et mutari debet in Comitiis, seu Conventibus Imperii generalibus: De placito et consensu Imperatoris imprimis, et posteà omnium quoque Imperii Statuum. Et sic non sufficit, ex parte Statuum, Conventus Electorum: Sed reliquorum etiam aequè principaliter interest; et omnes, quoad hoc, aequale ius habent. Firerst igitur praeiudiiium aliorum absentium iuri, et tantspere deaantatae Libertati Germanicae, quae in hac Rei publ. formâ potissimum consistit: Atque illi meritò hac dere protestarentur.
[Note: III. Exauctoratio Imperatoris omnium Ordinum, non Electorum tantum est.] III. Nonnulli huc referre videntur Imperatoris exauctorationem: Ut eorundem, quorum est constituere seu eligere, etiam removere sit Imperatorem.
Sed verius est, eam ad totius IMperii, et reliquorum quoque Ordinum pertinere notionem: Nec adeò absur dè Baldus scripsit; [Note: in l. Barvarius De Offic. Praes.] Electoribus tantum eligendi, non deponendi potestatem esse datam.
Ius enim eligendi, a toto Imperio, ac omnibus Ordinibus, iuri suo renuntiantibus, seu cedentibus, ad tumultus evitandos, in Electores collatum, ideoque strictissime interpretandum; nec ad exauctorationem, ab uno cansu ad alium, extendendum est: Cum omnis renuntiatio odiosa sit, et strictam, non extensivam, recipiat interpretationem; secundum ea, quae vulgò Legistae tradunt.
Hinc Imperatoris Wenceslai exauctoratio, nomine quidem Electorum, non à solis tamen Electoribus, sed, post multes variosque tractatus, consultationesque, tum inter Electores, tum etiam cum aliis Principibus, et Optimatibus Sacri Imperii, seriò habitas, praesentibus multis Principibus ac Dominis, et ad suprascripta vocatis atque rogatis, facta esse legitur. [Note: In sententia exanict??? §. 7. apud Geidast. tomo 1. constit. Imper. p. 380.]
INter posteriora Iura, quae Electoribus cum Imperatore seorsim, exclusis reliquis Ordinibus, aut commissa [Note: Ius Foederum et Belli Electores sibi solis arrogarunt] sunt, aut illi sibimet ipsi, per Capitulationis medium arrogârunt I. recensemus, Foederum faciendorum, et Belli decernendiius.
Nam in Capitulatione Caesaris articulos, qui hoc Maiestatis Ius specialiter concernunt, adsuae potestatis incrementum, sequenti modo formârunt Electores, [Note: Ferdinandi II. Capitulatio §. Ihr. Maytt. solten vnd wolten auch für sich selbst. et §. es solten vnd wolten Ihre Maytt.] Ihre Keyserl. Mayt. solle vnd wolle, für sich selbst, als Erwehlter Römischer Rönig, in des Reichs händien, kein Bundnus, oder Einigung machen, sie hette dan zuvor die sechs Chur Fürsten, des halben, an gelegene Mahlstadt zu ziemblicher Zeit, erfordert, vnd Ihrer willen sämbtlich, oder der mehrerntheils aus jhnen erlanst. Solle vnd wolle auch kein gezänck, fähde, noch Krieg, inn: oder ausserhalb des Reichs, von desselben wegen anfahen, oder vnternehmen, noch einig frembdes Kriegs Volck ins Reich führen, ohne vorwissen, rath vnd bewissigung der Reichs Stände, zum weinigsten der sechs Chur Fürsten.
Et in hoc passu Electores, cum sibi usurparent potestatem. formandi ac reformandi Capitulationes Caesareas, reliquis Ordinibus, per inscitiam, seu socordiam, non advertentibus, Ius hoc Maiestatis, quod maximi momenti est, derogare, sibique; arrogare voluisse videntur. Id quod verba ista, ohne vorwissen, rath vnd bewilligung der Reichs Stände, zum weinigsten, der sechs Chur Fürsten, non obscurè innuunt: Quibus Electores confitenturquidem, ad Bellum indicendum, de iure antiquo omnium Ordinum consensum esse necessarium; et nihilominùs, dummodò soli Electores de eo consulti fuerint, satis esse, contendunt.
Ut ita ipsimet Electores, cum falcem suam in communem Imperii messem miserint, non iniuriâ, nec minùs, quàm Imperator, malè administratae rei, et suppressae publicae Libertatis, a reliquis Ordinibus in simulari ac incusari possint.
[Note: et tributorum, ut videtur, indictionem.] Idemque iuris, II. in magnum aliorum Ordinum, et totius Imperii praeiudicium, circa Collectarum, seu Tributorum indictionem, Imperio Electores praeceptum, sibique assertum, isse, videntur.
Cautum enim est eâdem Capitulatione, [Note: Desgleichen ße die Churfürsten.] Ihr Mayk. solle, und wolle auch in zugelassenen fällen, die Stewr,
Aufflage etc. ohne wissen vnd willen der sechs Chur Fürsten nicht ansetzen, noch außschreiben.
si ergò à contrario sensu argumentemur, cum eorundem Electorum consensu collectam rectè imponet Imperator: Et ista, quae, de universorum Ordinum decreto ad id requisito, superiùs disseruimus, ad Electorale Collegium, hac Capitulationis dispositione, restricta, videri alicui possent.
[Note: concessionem quoque monetae cudendae] III. Quod Electores cum Imperatore peculiariter sibi vindicant, est concessio monetae cudendae.
Quamvis enim Regale monetae cudendae aliis Ordinibus non minùs, ac Electoribus, cum Imperatore, commune sit, et dispositio circa rem monetariam, non nisi in Conventu totius Imperii, institui debeat; ex quo sequi videtur, cum omnium Ordinum intersit, etiam omnium consensum, in facultate cudendae monetae concedendâ, explorandum esse. Quamvis item, in veteribus Imperii constitutionibus, toti Imperio hoc Regale ascribatur; ut in Reformatione Friderici II. Imperatoris, de Anno 1236. [Note: c. 14. apud Goldast. der Reichsconstitution, reformation, lordnungen vnd ausschretben p. 82.] cuius verba sunt, Alle die Montze, die syt Vnsers Vaters todt, Keyser Hainrichs gemacht sind, die sollen gare abe sin, er bezüge dan von dem Riche, der sy da hatt, daß er sie zu recht haben solle: Attamen Electores hoc quoque ius sibi quasi appropriârunt, ac in Caesareâ Capitulatione, reliquis Ordinibus exclusis, caverunt, [Note: §. Ihr Maytt. solten vnd wolten auch hinfürd.] Keyserliche Maytt. solle, ohn vorwissen der sechs Chur Fürsten, niemands, wes Stands, oder Wesens er sey, mit Müntzfceyheiten begaben, oder begnadigen, sondern die sennige, welche dasselbe regal, nicht mit der Chur-Fürsien bewilligung erhalten, dessen gantz priviren, vnd, ohne vorwissen der Chur Fürsten, darzu nicht restituiren.
Urcumque autem ergà Imperium hic Electoressese gesserint, respectu Imperatoris, nihilominùs certò constat, quam falsò hic Regale istud sibi soli ascribat, et, tamquam de beneficio aliquo, quod à se solo proficiscitur, glorietur; quando ait, [Note: Recessus Imperii de Anno 1570. §. alsdan auch die Müntzgerechtigkeit.]
Vnser Keyserlich Regal, so die Muntz Stände, aus Vnserm sondern vertrawen etc. brauchen sollen. Nam Imperator, in benesicio hoc conferendo, nihil ampliùs ad summum potest, quàm singuli Electorum.
[Note: Vectigalium tandem inftitutionem] IV. huius ordinis, est vectigalium concessio, vel institutio, quae, licet non omnium Ordinum, certè Electorum consensum, et ipsa, hodiè necessariò postulat, Ihr Mayer. kan vnd mag keinen Zoll von newen auffrichten, oder erhöhen, ohn besondern rath, wissen, willen, vnd zulassen der sechs Chur Fürsten, [Note: d. Capitaul. §. Ihr Maytt. solten vnd wolten auch insonderheit.] auch können solche Zoll Regal, vnd privilegia, allein von Römischen Keysern, vnd Königen, mit bewilligung der Sechs Chur-Fürsten, im Reich ertheilet, vnd gegeben werden. [Note: §. Vnd were es sache, daß in solchen.]
Quare incassum ii laborant, qui solum Imperatorem nova vectigalia erigere, vel aliis per modum privilegii, erigendi vectigalia licentiam concedere, nostroque adhuc tempore; vectigalia ad iura Imperatoris pertinere, statuunt. [Note: inter alies Reink. lib. 1. cl. 5. c. 6. n. 125.]
Certè vetustiores Imperii Constitutiones Imperio hoc assignabant: Ita enim in dictâ Friderici II. reformatione scribitur, [Note: c. 10. apud Goldast. d. loco.] Wir setzen vnd gebieten, daß alle die Zolle, die sieder Vnsers Vaters tod, Keyser Hainrich vffgesetzt, vff Wasser, vnd vff Land, von Weme sie gesetzt find, daß sy gare absyn: Es sy dan, der yne beweren möge von dem Riche, als er von recht solle.
Et quicquid recentiores Imperii Recessus alicubi iactitent, [Note: Recessus Imperii de An. 1576. §. dardurch dan nicht.] concessio haec de Imperatoris reservatis, in rei veritate, non est: Quia Electores in illâ cum Imperatore concurrunt. Quare eodem ipso loco, [Note: d. §. et §. sequ.] non Caesaris tantum, sed Electorum quoque reputatio, in vectigalium erectione, versari dicitur.
Tantum autem abest, ut liberam, hac in re, dispositionem Imperator habeat, ut nuda potiùs propositio ipsi relicta sit, et, ne quidem unius, seu postremi voti ius competat: Per quod, scissâ in aequales partes Electorum voluntate, alteri parti, suâ
accessione, aliquod possit addere momentum, actem per maiora decidere.
[Note: Imperator im in hisce ne unum quidem Suffragium habet] Tenetur enim Imperator (id quod apprimè notandum est) haec, quae ipsi, et Electoribus communia sunt, cum plurium Electorum consensu peragere, mus der Churfürsten willen sämbtlich, oder des mehrernstheils auß jhnen erlangen. [Note: d. Capitul. §. Ihre Maytt. solten vnd wolten auch für sich selbst.] Non itaque sufficit, si trium Electorum suffragiis, ipse, tamquam quartus, astipuletur.
Idque, propter verbaista, wie vor vnd offt gemeldt, [Note: d. §. Ihr Maytt. solten vnd wolten auch insonderheit.] quae ad superiorem paragraphum se referunt, etiam in praesenti nostro casu, ubi de vectigalium concessione agitur, indubiè obtinet.
V. Quod hodiè huc pertinet, est Comitiorum indictio, außschreiben der Reichstage.
[Note: Comitia olina ordinaria et annua erant] Quam rem ut paulò altiùs repetamus, sciendum est: Comitia olim fuisse ordinaria et annua, semperque in antecedentibus, certum locum ac tempus, proximè celebrandis Comitiis, communi Ordinum consensu, praestitutum, Haben sich betragen, Tag vnd Mahlstadt, des negst zukünfftigen Jährlichen zusammen-kommens. [Note: Confirmatio pacis publicae de Anno 1495. in fine princ.]
[Note: Extraordinaria indicebantur etiam à Iudice Camercali] Quod si, extra Ordinem, Ordinum Conventu opus erat, non modò Imperatori, sed etiam Iudici Camerae Imperialis, facultas convocandi Ordines, data est, So der handel mit Vberzug, oder sonst der massen gestalt sein würde, daß der Jährlichen Versamblung, aus notturfft, nicht zuerwarten were, ist dem Cammer Richter macht gegeben gewesen, den Keyser, vnd die Chur Fürsten, Fürsten, vnd Stände des Reichs, fürderlichen, an gelegene Mahlstadt, zubeschreiben. [Note: Pax publica de Anno 1495, tit. Von der Vberfahrer des Friedens enthaltung.]
[Note: et post Regimento] Quae potestas ad Regimentum, illo paulò post instituto, transisse videtur. [Note: Crdinatio Regimenti de Anno 1500. tit. Was Reginent mag die Sechs Churfürsten. etc.]
[Note: Hodie ab Imperatore atque Electoribus] Ordinariis deinde istis Comitiis sublatis, et Regimento
quoque exspirante, ius indicendorum Comitiorum, ad Caesarem et Electores devolutum apparet: Et Caesar quidem, suo nomine ea indicit; sed ea indictio Electorum consensu fieri debet, mit zeitigem vorgehenden Rath, wissen, gutachten, bewilligung der Chur Fürsten, Geistlicher vnd Weltlicher. [Note: Recessus de Anno 1541. §. darzu haben wir. Recessus de Anno 1567. §. weil wir aber Churfürsten. Recessus de Anno 1576. §. als haben wir mit raht. Recessus de Anno 1582. §. derhalben zu nothwendiger. Recessus de Anno 1598. §. als aber darzwischen. Ferdinandi II. Capitulatio §. dergleichen sie die Cbur Fürsten.]
Quare cum, Anno 1555. Electorum quorundam Legati defectum mandati obtenderent, Wie etliche der Chur Fürsten verordnete Räthe, in einen künfftigen Reichstag, mit bestimmung gewisser zeit vnd mahlstadt, nicht abgefertiget, vnd derhalben, auß mangel ihres gewalts, darin nicht willigen können: Imperator, per Legatos, specialiter ad hoc missos, absentium Electorum voluntatem se explorasse, testatus est, Habe, von wegen haltung eines künfftigen Reichstags, zu dem Chur Fürsten seine eigne Gesandten abgefertiget, vnd, auff der selben besch ehene werbung, von den selbigen so viel vermerckt, vnd in antwort empfangen, daß er fich nicht versehen, daß ihrer einer jhme, die bestimmung vnd ansetzung gewisser zeit vnd mahlstadt, zu solchem Reichstage, zu wieder sein lassen werde. [Note: d. Reccess. de An. 155. §. vnd wiewoll etlicher.]
Et stilus Curiae hic est, ut antequam diem futurorum Comitiorum edicat Imperator, Electores singulos, per literas, de eo consulat, [Note: Faurmeist. lib. 2. de iurisd. c. 2. n. 19.] hique sub autographo suo, ac sigillo consensum suum praebeant.
Unde Epistolae Caesareae, quibus Ordines ad Comitia vocantur, in hunc tenorem conceptae leguntur, [Note: Indictis Comitiorum An. 1597. de dato Prag 23. Aug. Annoted.] Haben zu anstellung solches allgemeinen Reichstags, dem Herkommen nach, des Heiligen Reichs Chur Fürsten consens vnd einwilligung begehret, so Vns Ihre L. L. L. L. L. L. samentlich vnd einhelliglich überschicket.
Ita novissima Comitia, Anno 1613. adhuc, praevio
Electorum consensu, esse indicta, Imperator ipsemet testatur, [Note: in propositione 3. 13. Aug. Anno eod. babitâ.] Erhabe sich, wegen haltung einer allgemeinen Reichs Versamblung, noch zu Franckfurt, alsbald nach fürgegangener Wahl vnd Erönung, mit den daselbst angewesenen Chur Fürsten, wie auch dem Administratore der Chur Pfaltz, vnd dem Chur Furstlichen Brandenburgischen Abgesandten, verglichen, vnd dieselbe hernach, auff vorgangene absend: Vnd ersuchung, auch darüber allerseits erfolgte beliebung, in der Stadt Regenspurg etc. außschreiben lassen.
Electores ergò in hac indictione Comitiorum, cum Imperatore concurrunt: Imò Electores in illâ longè plus auctoritatis sibi vindicant, quam Imperator.
Huic enim aliud nihil relictum est, quam ut causas, quate Comitia indicenda putet, Electoribus intimet, eos consulat, eorum sententiam exquirat, ac placitum scquatur.
[Note: Imperator centra voluntatem Electorum Comitia indicere nequit] Itaque, si Electores, universalem ordinum Conventum haberi, è necessitate aut utilitate Imperiihaud esse putaverint, Caesar, contra eorum voluntatem, nihil attentare, nec Conventibus, non necessariis, Electores ac Ordines onerare potest, Soll die Chur Fürsen, vnd andere Reichs Stände, mit den Reichstägen vnnotürfftiglich, vnd ohne redliche rapffere Vrsachen nicht beladen noch beschweren. [Note: Ferdinandi Capitulatio §. desgleichen sie die Churfürsten.]
[Note: Sed, si Electores velint, ea indicere tenetur] Econtrariò, si Electores certis de causis, Comitia indici, è re Imperii esse, iudicent, etiamsi Imperatoris voluntas sit in contrarium, is tamen Electorum iudicium sequi, eaque indicere, ratione officii sui, tenebitur.
Ad quod induci potest textus è Recessibus Imperii de Anno 1555. [Note: §. vnd so abermals in sins.] ubi scribitur, Daß Keyserliche Maytt. da es auf anzeig vnd gutachten der Chur Fürsten, die notturfft erfordern solt, ohn allen Verzug, eine gemeine Reichs Versamblung habe fürzunehmen vnd auszuschreiben.
Ubi, primùm, postrema ista verba observanda, habe fürzunehmen vnd auszuschreiben, quae, vi Germanici idiomatis,
imperativa sunt, et liberum arbitrium faciendi, vel non faciendi, Imperatori adimunt.
Deinde notanda ista verba, ohn allen Verzug, quae id important, quod Imperator, ad Electorum beneplacitum, statim indicere Comitia debeat, ne moras nectere, aut tergiversari illi liceat.
[Note: Aut ipsi Electores, ex officio, convocare possunt] Imò, si Imperator refragetur Electoribus, aut officio suo desit, et negligens sit, ipsorum Electorum esse credimus, providere, ne quid Res publica detrimenti capiat, ac universalem indicere Ordinum Conventum.
Idque, exemplo Regimenti, quod olim potestatem habuit, in rebus maioris momenti, non omnes modò Electores, et duodecim ad Regimentum deputatos Principes, sed alios quoque Imperii Ordines, quotquot necessitas requireret, convocandi, nicht allein die sechs Churfürsten, auch die zwölff Geistliche vnd Weltliche Fürsten, sondern, ob es die grösse der sache erfordert, auch andere, des Reichs Fürsten vnd Stände, zu jhnen zuberuffen; [Note: GRdinatio Regimenti de Anno 1500. tit. das Regiment mag die sechs Churfürsten. etc. in sine.] et ita, per consequens, universalia Comitia indicendi.
Sive autem venisset Imperator vocatus, sive non venisset, Regimentum et convocati Principes, concludere ac decernere potuerunt, [Note: d. Ordinatio Regimenti d. tit. vers. vnd wir kommen.] Wir kommen, oder nicht, soll nicht desto minder fortgangen werden, vnd dem, so durch den mehrerntheil beschlossen wird, folge beschehen.
[Note: Alienationem redituum Imperii Electores sibi arregarunt] VI. Alienationem Redituum Imperii, modo cum consensu Electorum factae sint, et fiant, in Capitulatione approbari, non sine stupore, ac dolore animadvertimus, Nachdem das Heilige Römische Reich fast vnd höchlich in abnehmen vnd ringerung kommen, so solten vnd wolten Ihre Maytt. neben andern die Reichsstewt vnd gefäll, so in sonderer Personen Handen gewachsen, vnd verschrieben, wiederumb zum Reich ziehen etc. und nicht gestaten, daß solches dem Reich, und Gemeinen Nutz, wieder alle recht und billigkeit entzogen werde, Es
were dan, daß solches, mit rechemässiger bewilligung der sechs Chur Fürsten beschehen were[Note: Capitulatio Ferdinandi II. §. vnd nachdem das Heilige Römische Reich.]
Et, aut fallor, aut proprio suo commodo hic indulserunt Electores, ac, ne profusissimae istae, à Carolo IV. quo filio suo Wenceslao suffragia Electorum nundinatus est, factae largitiones, revocari possent, sibi, suisque Successoribus prospexerunt.
[Note: et omnia, quae alievius momenti sunt] Denique VII. et ultimò, generalis ista clausula, Keyferliche Maytt. solle, vnd wolle, in wichtigen sachen, so das Reich betreffen, bald anfangs, der Chur Fürsten raths vnd bedenckens sich gebrauchen, [Note: d. Capitulatio §. Ihr. Maytt. solten vnd wolten auch des Heiligen Reichs. Vers. in wichtigen.] quicquid alicuius momenti est, ad Electorum Collegium trahit. Quâ, nostro tempore, iidem Electores frequentissimè, et ad nauseam usque usi sunt: Cum de universorum Ordinum, seu totius Imperii iure ac Libertate, altum, semper et ubivis, apud illos fuerit silentium.
IAm, quod restat, contemplari lubido est, insignia illa (si Diis placet) Maiestatis Iura, in quibus tota Caesarea Maiestas, et Plenitudo Potestatis, quam Legistae nostri tantoperè crepant, consistat, necessum est.
Haec autem illa sunt, quae solus Imperator, per se, liberâ suâ voluntate, absque Ordinum et Electorum necessario consensu, expedire potest.
Plenitudo enim Potestatis est, liberrimum arbitrium, sive omnimoda potestas, nulli necessitati subiecta, nullisque regulis limitata. [Note: secundum Baldum in l. 2. C. de Servit. et aquâ. Thom. Smith. lib. 1. de Republ. Anglar. c. 8. Beseldus 1. Polit, 2. §. 36. n. 2.]
In his ergò, in quibus Imperator cum Ordinibus ac Electoribus concurrit, Plenitudini Potestatis nullus planè locus est Imperatoris enim potestas non omnimoda est, nec liberum, nedùm liberrimum eius arbitrium, sed consensui Ordinum ac Electorum praecisè alligatum: Quorum voluntati Imperator in tantum obnoxius est, eamque ita strictè servare tenetur, ut nec latum ab eâ unguem discedere possit. Adeoque nihil ferè habet, nisi quod inane nomen eius, et titulus, omnibus IMperii decretis praefigatur.
[Note: Reservata Imporatoris an, et quomodo dici possint] Haec ipsa, quae Imperatori soli competunt, et liberae eius dispositioni relicta sunt, Reservata vulgò Imperatoris vocant.
Malè, si ita explices, quod Imperator illa sibi reservaverit: Imperator enim, cum tantam, quanta pro lubitu Procerum in electione illi defertur, potestatem suscipiat, nihil, sibi reservare, dici potest.
Eo tamen respectu, vocem istam tolerare licet, si ab Ordinibus Imperatori ad maiorem splendorem conciliandum, reservari, et in eum conferri dixeris: Unde relinqui meliùs, quam reservari, et relicta potiùs, quam reservata, inde appelles.
[Note: Investitura de Feudis Regalibus, solius Imperatoris est] Inter haec verò, principem et praecipuum, sine controversiâ, locum obtinet, Investitura de Feudis maioris dignitatis, quae Fahnen Lehen vulgò appellantur: Haec enim investitura, die Belehnung der Lehen vnd Regalien der jennigen, die sie vnter den Fahnen öffentlich, mit sollenniteten, pflegen zuempfahen, zuverleihen, Imperatori, vel Regi Romanorum specialiter reservata est. Nec illa Feuda à Provisoribus Imperii, tempore interregni conferri possunt: [Note: Aurea Bulla tit. 5.] Nec à Regimento olim conferri potuernnt. [Note: Ordinatio Regimenti de Anno 1521. §. vnd behalten vns.]
Et sânè, res non exigui momenti haec esset investitura, si Plenitudo Potestatis, saltèm aliquatenùs, in illâ sese exsereret, ac Imperatori aliquantillum liberi arbitrii, aut voluntatis, in denegandâ, vel conferendâ investiturâ esset relictum.
[Note: Sed eam Imperator petentibus conferre cogitur] Sed, nec Imperator petentibus, legitimo tempore ac modo, Principibus, investituram denegare; imò nec, abiecto
pacto, illam quovis modo alterare, aut onerare potest, Ihr Mayt. sollen vnd wollen des Helligen Reichs Chur Fürsten, Fürsten, vnd Ständen, ihren Lehen Brieff, nach dem vorigen tenor, vnweigerlich wieder fahren lassen. [Note: Ferdinandi II. Capitulatio §. Ihr Mytt. solten vnd wolten auch des Heiligen Reichs vers. denselben.]
[Note: Aperto verò Feudo, alii concedere nequis] Nec, deficiente Successore feudali, Feudum Imperio apertum, pro arbittio suo, alteri conferre, Imperatori licet, sed, vigore Capitulationis Caesareae, [Note: §. wan auch Lehen im Reich.] ad publicum patrimonium id referre tenetur.
Textum hunc quidem Capitulationis Bocerus, [Note: c. 2. de Regalibus. n. 61.] non de apertis Imperii Feudis, sed de bonis vacantibus accipit: Sed, quod salvo ipsius honore dixerim, bonus iste hic dormitavit Homerus, et, Legistatum more. Capitulationes Caesareas perfunctoriè tantum pensiculavit.
Nam verba carundem de aperis Imperii Feudis regalibus, sine ullâ distinctione, expressisimè loquuntur, Wan Lehen dem Reich heimb fallen, so etwas mercklichs ertragen, als Fürstenthumb, Graffschafften etc. die sollen vnd wollen Ihre Maytt. ferner nimeandt lehen, auch niemandt einige exspectantz, oder anwartung darauff geben, sondern zu vnterhaltung des Reichs, Ihrer vnd Ihrer nach kommender Könige vnd Keyser behalten, einziehen, vnd incorporiren.
Ex eodem Capitulationis articulo, circa translationem Electoratus ac Palatinarum ditionum in Bavarum, contra Caesarem Elector Brandenburgicus rectè conclusit, [Note: In voto suo Ratis bonae Anno 1623. 11. Eebr. apud Lundorp. tomo 2. act. publ. lib. 6. tract. 24. p. 1164.] Ihr Keyserliche Maytt. vergebe kein Lehen, auch keine Stadt, so sich erledigt, ohne vorbewust der Chur Fürsten, vnd stände des Reichs: Vmb wie viel mehr, da eine Chur Fürstliche Würde, vnd so vornehme Reichs Lehen, solten conferiret werden, wolte von nöthen seyn, daß es mit vorbewust vnd consens zugienge.
Licet autem dubium sit, utrum Elector Brandenburgicus antiquam Friderici III. concessionem, Domui Saxonicae, de Ducatu Iuleacensi, Anno 1483. factam, iure impugnet ex hoc ???
capite, [Note: in literis ad Dutem Pomeraniae de dato 12. Mart. An. 1610.] Daß bey allen diesen concesionen/ kein Chur Fürstlicher consens, der aber in allwege hierzu erheischt, vnd er fordert wird, zubefintzen sey; nam quod articulus hic, ante Caroli V. tempora, Capitulationi iam insertus fuerit, nobis liquido non constat: Christianus tamen II. Elector Saxoniae, ex affectu, praetensionis suae firmandae causâ, non attento hoc Capitulationis textu, nimium Imperatori indulsit, et falsimè, si nostra respicias tempora, scripsit, [Note: In deductione Iurium, quae Domus Saxonica in Ducatum Iuleacensem etc. praetendit.] Daß ein Römischer Keyser oder König, iure creationis et electionis, summam et plenisimam in temporalibus potestatem überkomme, also daß er nicht allein die jennigen Lehen vnd Regalien/ so jhm vnd dem Reiche heimbgefallen, sondern auch den anfoll an Fürstenthumben, Graff: vnd Herrschafften, in casum mortis possessoris ultimi, absque heredibus masculis, seinen eignen, oder des letzt verstorbenen Bluts Freunden, oder andern Fürsten vnd Herrn etc. in Lehen zureichen, vnd zu Lehen zuverschreiben, gantz woll befüget, vnd berechtet sey.
Cum ergò nec in deneganda, nec in conferendâ hac investiturâ Imperator quicquam possit, sed nudâ tantum conferendi sollennitate fungatur, videtur hoc, simulacrum pitiùs, quam Ius esse Maiestatis: Quod externâ quidem specie magnificum, re tamen ipsâ parum potestatis in se continet.
[Note: Ius primariarum precum Imperatoris est] Alterum, quod Imperatori soli competit, est ius primariarum precum. Nam Imperator iure, et approbatâ consuetudine, ex coronationis suae sollennis ad Romanorum Regnum impletione, habet potestatem, in quolibet monasterio et Collegio, in Imperio constituto, unam tantum, virtute primariarum precum, ad beneficium ecclesiasticum promovendi personam. [Note: Caeroli IV. Rescriptum de primaryns precibus apud Goldast. tomo 1. Const. Imper. p. 343.]
[Note: Privilegiorum concessio Imperatoris est] Tertio sucedit privilegiorum universalium concessio: Quae antiquitus indubitato Imperatori competiit, [Note: l. 1. §. 2. de const. Princ.] et,
secundum communem opinionem, adhuc hodiè relicta est: Solusque Imperator dat ac confirmat privilegia. [Note: Reink. lib. 1. cl. 3. c. 12. n. 47.]
[Note: Non tamen ab. solute] Limitant tamen et constringunt alii hanc potestatis plenitudinem, ut non procedat, aut locum habeat, si privilegia ista tendant in magnum Rei publ. detrimentum, [Note: VVachmann. in disciusu de Privil. conclus. 13.] aut in tertii praeiudicium. [Note: Ludov. Carbo de Leg. lib. 9. disp. 6. et disp. 7. n. 5. Vultei. lib. 1. iuruprud. c. 12.]
[Note: Privilegia ma. gni momenti Imperator solus concedere nequit] Imò etiam tunc, quandò de magni momenti re quaestio est, Ordinum consensum adhibitum fuisse, legimus.
Sic Ottho I. in constitutione, de locatione et privilegio Cametae Imperialis Magdeburgensis, se ista privilegia, cum scitu et consilio Principum Imperii, dedisse, affirmat. [Note: apud Goldast. tomo 1. constit. Imper. p. 216.]
Fridericus 1. cum Marchiam Austriam in Ducatum commutaret, et eidem certa quaedam privilegia largiretur, fecit id de consilio et iudicio Principum, Wladislaw, illustri Duce Bohemiae, sententiam promulgante, omnibus Principibus approbantibus. [Note: apud Lundorp. tomo 2. actor. publ. lib. 1. tract. 2. p. 14.]
Rudolphus I. in confirmatione privilegiorum, quae Austriaco Ducatui anntiquittùs concessa erant, Electorum consensum adhibuit: Ita enim in illâ legitur, Seind für Vns kommen die Hochgeborne Fürsten, vnd Vnsere getrewe liebe Söhne, Albrecht vnd Rudolph, Hertzogen von Oesterreich etc. vnd mit ihnen die besten jhrer Lands Leute, die erschienen vor Vnser Königliche Höfe, als Licht vnd Wolcken, in lautern trewen, vnd baten Vns demütiglich, daß Wir zubestaten geruheten, die Briefe, die den vorgenandten Landen, günstiglich geben weren, vnd daß Wir jhnen auch darüber gewonnen, bestättung der Chur Fürsten. Et paulò post. Das haben Wir gethen, vnd haben besiätigt, vnd Vhesten auch alle die Brieff, vnd freyheiten, vnd Gnad in denselben Briefen, mit willen ???de dato Reinfeld durch Hand Meister Heinrtchs des Obristen Schreibers 11. Iun. Anno 1283.
vnd gunst der Chur Fürsten, deren nahmen seynd diese: Wentzeslaus König zu Bohaimb etc.
Carolus IV. cum Anno 1355. constitutionem fecisset, de incorporatione Ducatuum, Poloniae et Silesiae, quod Regno Bohemiae perpetuò et indivisibiliter deberent esse couniti, paulo post, in Conventu Norimbergensi, super eâ re Electorum obtinuit confirmationem: Quae à Gerlaco, Archi-Episcopo Moguntino, Germaniae Archi-Cancellario, concepta est. [Note: apud Goldast. d. tomo 1. p. 350.]
Idem, licet Regni Bohemiae privilegium (quod nulla persona eiusdem Regni extra Regnum citati debeat) auctoritate Imperiali, et de Imperialis Potestatis Plenitudine, ex certâ scientiâ se innovasse, et etiam confirmasse, pro more Imperatorum, ac stilo ipsis consueto, iactitet: [Note: Aureâ Bullâ tit. 8.] Attamen, Ordinum Imperii consensum accessisse, ex eiusdem Archi-Episcopi confirmatione apparet; cuius verba sunt. [Note: apud Goldast. ibid. p. 351.] Iudicata recognosicimus de nostro consilio, et pleno processisse consensu: Ratificantes, ac singula ea omnia rata habentes, et grata, benevolum eis adhibemus consensum, ex certe scientiâ, pariter, et assensum.
Quod si consensum hunc ex eo, quemin aliis, Rem publ. concernentibus negotiis, adhibere Imperator tenetur, metiri volueris: Imperator etiam privilegiorum concessione, et hoc reservato, magnam, et insigniorem quidem, partem excidet.
Nec tamen opus est, ut in antivitatem procul, hanc ob rem, inquitamus: Nam, tenore Capitulationis Caesareae, et textus, ex eâdem suprà adducti, in omnibus, magni momenti, negotiis, atque adeò etiam in privilegiis magni momenti concedendis, Electorum, ad minimum, requiri consensum, in propatulo est.
[Note: Reliqua Imperatoris iura] Et huc reliqua omnia pertinent, quae Imperatori passim tribuuntur, quaeque, ut in speciem maiestatica, ita re inania pleraque sunt; nec ad summam Imperii vim quicquam faciunt, aut Rei publ. statusque essentiam ingrediuntur.
Talis est, Academiarum fundatio, [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1555. parte 1. tit. 3. §. desgleichen sollen. vers. in Universiteten.] Nundinarum institutio, [Note: l. un. C. de nundin.] concessio veniae aetatis, [Note: toto tit. C. de bis qui ven, aetat.] Legitimatio, [Note: Nov. 74. c. 2. Nov. 89. c. 9.] Natalium restitutio, [Note: l. 1. 2. et ult. C. de natal. restit.] Nobilitatio. [Note: Reink. lib. 1. cl. 5. c. 10. n. 13.] concessio iuris stapularum, die staffel Serechtigkeit, [Note: Limnaeus lib. 9. de iure publ. c. 9. n. 129.] et cetera huius fatinae.
[Note: quorum quaedam etiam Ordinibus competunt] Horum quaedam, non postrema, Principibus hodiè ac Ordinibus Imperii, perinde ac Imperatori, licent.
Sic remissio poenae capitalis, olim solius summi Principis erat: [Note: l. 4. in sfine l. 9. §. 11. in fine l. 27. et l. 31 de poenis. l. 10. et toto tit. C. de sentent. passis et restit.] Hodie etiam Ordinibus Imperii competit. [Note: Recessus Imperii de Anno 1526. §. es soll sich auch. Reink. lib. 1. cl. 5. c. 6. n. 27.] Ius quoque restituendae famae, Ordinibus hodiè communicatum existimatur. [Note: Schonborn. l. 5. Polit. c. 24.]
[Note: quadam ab ipso Caesare aliis delegantur] Alia ab ipso Caesare tam exigui momenti iudicantur, ut ea passim aliis, nempè, Comitibus Palatinis, den Reichs Hoff-Grafen, ut vocant (inter quos aliquandò personae vilioris notae occurrunt) mandet ac indulgeat: Ut est, creatio Doctorum bullatorum, notariorum, legitimatio etc.
[Note: Postarum institutio an solius Caesaris sit?] Postarum quoque institutio inter haec numeratur. [Note: Schonborn. d. lib. 5. c. 17. Reink. lib. 5. cl. 5. c. 6. n. 134.] Postas tamen intellige generales, quae Reichs Posten dicuntur: Nam Ordinibus Imperii, in suis cuique ditionibus, Postas, quas land Posten vocant, habere permissum est. [Note: Reink. d. c. n. 138.]
Regale tamen hoc, quantulumcumque est, quidni Ordinum quoque Imperii esse asseramus? Ex eo, quod alicubi scribitur, [Note: Recess. Imperii de Anno 1542. §. vnd damit man auch.] Gemeine Stände wollen ordnung geben, daß eine Post an gelegene Mahlstadt gelegt, vnterhalten werde.
Referunt huc etiam, creationem Regum, Ducum, Principum, Marchionum, Comitum, et similium.
[Note: Imperator quomodò Principes ereare possit] Et sanè, quod ad Principes Imperii, totâ die videmus,
titulum hunc multis musteis suis creaturis ab Imperatore tribui. Ut pleno tamen iure Princeps Imperii quis fiat, et, in Principum Senatu, sessione ac voto potiatur, nudum Imperatoris diploma non sufficere, suprâ monuimus.
[Note: De Regum creatione quid statuen dum sit] Regum verò creationem quod attinet, vulgaris quidem traditio est, Imperatorem habere ius inaugurandi Reges omnes; [Note: gl. in c. venerabilem de elect.] plura quoque eius rei exempla, antiquos Annales scrutanti, obviam fieri non negamus.
Sed imprudenter eos fecisse, qui summam potestatem habentes, ab Imperatore, vel Pontifice Reges salutari voluerunt, nec iuris, sed facti haec esse, atque ex vanâ persvasione fluxisse, nonnemo respondet. [Note: apud Geldastum parte 3. Polit. Imper. disc. 3. p. 631.]
Nam, si de nudo Regis nomine quaestio sit, palam est, istud ab Imperatore etiam illis, qui summam Maiestatem non habent, aliquandò tributum: Ad exemplum veterum Romanorum; qui, vetere ac iampridem receptâ consuetudine, habuerunt instrumenta servitutis et Reges. [Note: Tacit. in vita Agrit.]
Ita regiis ornamentis Austriae Dux à Friderico II. Imperatore auctus est: Eâ lege tamen, ut in perpetuâ Germanici Imperii fiduciâ, in quâ tunc erat, ac semper fuerat; perstaret. [Note: Hieron. Mutius lib. 20. Chron. German. Crusius parte 3. annalium Suevic. lib. 2. c. 2.] Sed cum ab Imperio, violatâ fide, defecisset, duodecimo post anno, regiâ appellatione et dignitate spoliatus est. [Note: Bodin. lib 2. de Republ. c. 3.]
Genuenses quoque Fridericum Imperatorem rogarunt, ut, quatuor milibus marcarum acceptis, novum Regni Sardiniae titulum institueret, et Barisonem, Arboreae, quae pars erat Sardiniae, Iudicem, appellaret Regem. Qui Bariso Rex, in Sardiniam vectus, cum pecuniam solvere non posset, quam à Genuensibus, ad regium fastigium emendum, mutuo acceperat, ab iisdem Genuam est revectus, atque in custodiam, donec penderet, traditus. [Note: Sigon. lib. 13. de Regne Italiae.]
Miser verò Rex, qui, propter hunc titulum, ad carcerem redactus est Et is tamen Rex, nominetenùs fuit.
Quod si eiusmodi verborum ludibria attendimus, Impetator solus, de REgibus à se creatis, no glorietur, Galliae Rex obstat, qui et ipse Regem sub se habet; illum nempè, qui Roy d' Ivetot, dicis causa, appellatur: Quod Regnum Anno 536. a Rege Childeberto, ad satisfaciendum heredibus cuiusdam nobilis Viri, quem immeritò Rex occidetat, institutum est. [Note: Beuth. lib. 27. Chron.]
Sed, velut Quintilianum Rhetorem Ausonius [Note: in grat. act. ad Gratian.] scribit, consularia ornamenta sortitum, honesta menta nominis potiùs, quam insignia potestatis habuisse: Ita et de REgibus iudicandum, qui, cum potestati alterius subiecti sint, regium titulum usurpant. [Note: Arnisaeus in Polit. l. 1. c. 8.]
Quod si de re ipsâ quaestio est, is tantùm Rex dici metetur, qui summam potestatem habet, nullius Principis imperio inferiorem. [Note: Nauclerus vol. 3. chronogr. gen. 35.] Et, ut Martialis alicubi scribit,
Qui Rex est, Regem, Maxime, non habeat.
Nostroque sanè is stultus iudicio fuerit, qui regali potentiâ praeditus, sublimique Regum axiomate gaudens, nec Imperio ullatenus obnoxius, titulum REgis, cuius dignitatem iam ante, perse, possidet ab Imperatore, priùs emendicare velit.
Quasi verò illi soli, qui ab Imperatore id impetrarunt, et non omnes potiùs, qui regiâ potestate praediti sunt, hoc nomine insigniri, et possint, et debeant.
Quapropter Boleslaus, Dux Poloniae, rectam institit viam, qui, absque Cunradi Imperatoris requisitione, nomen sibi regium imposuit. [Note: Nauclerus vol. 3. chronogr. gen. 35.]
Idem de Praemislao Cromerus refert: [Note: l. 11. histor. Polon.] Eum scilicet, cum ad summam potestatem Regni Poloniae venisset, Pontificis, aut Imperatoris scriptum non exspectasse, sed suâ auctoritate diadema sumpsisse.
Nec malè Dux Litthvaniae, regiam potestatem, quam ipse sibi pepererat, ac titulum, Sigismundo Imperatore offerente, coronamque ac sceptrum mittente, repudiavit: Ne istâ ratione potestatem, ac imperium, Germanis acceptum ferre, videretur. [Note: Bodin. lib. 1. de Republ. c. 9.]
Econtrà, à Petro Daniae Principe, quem Fridericus Impetator eâ lege, ut fiduciarium se Imperii Germanici profiteretur, fidelitateque et hominio Imperatori obligaretur, regio nomine ornavit, [Note: Ottho Frising. lib. 2. de gestis Friderici l. c. 5.] enormiter peccatum est; quod et talium ornamentorum illecebris, quae ab Imperatore acceperat, suae Maiestati detraxit, et sempiternâ servitute, non modò se ipsum, sed etiam posteros constrinxit: Qui tamen, detectis fraudibus, ab Imperio defecerunt. [Note: Bodin. lib. 2. de Republ. c. 3.]
[Note: Ius Civitatis eoncedendae, non est Imperatoris, ad omnem effectum.] Denique Ius Civitatis concedendae catalogo Reservatorum (ut vocant) Imperatoris, communiter inserunt. [Note: arg. l. 1. C. de metrop. Beryt. sChonborn. lib. 5. Polit. c. 24.]
Circa quod, illum nos meritò nodum tangimus. Num Imperatori Ius Civitatis extraneo concedere liceat, ad omnem iuris effectum, ut in omnibus, ac per omnia, Germano, in Germaniâ nato, par habeatur: Et quia cautum est, ne ad certa officia alius, nisi Germanus, promoveatur, Ihr Maytt. solten vnd wolten, Ihre Königliche, vnd des Reichs Aembter, vnd sosnt am Reich, mit keiner andern Nation, dan gebornen Teutschen bestellen, [Note: Capitulatio Ferdinandi II. §. sie solten vnd wolten auch jhre Königliche.] num talis quispiam etiam horum officiorum capax sit?
Id quod admitti certè nequit: Caesar enim aliàs Legem hanc pro lubitu eludere, ac, salvis verbis Legis, sententiam circumvenire, et quoslibet extraneos, in Civitatem primùm receptos, muneribus his admovere, isto modo posset. Id quod in fraudem fieret Legis, ac contra eius voluntatem. [Note: l. 29. et 30. de Legibus.]
HActenùs Iura Maiestatis, quae toti Imperio competunt, deinde ea quoque, quae Electorum tantùm, aut Imperatoris ac Electorum dispositioni simul subiecta sunt, tum denique ista, quae Imperatori, in signum praeeminentiae, relicta, prolixè satis deduximus.
[Note: Prior, de Imperii nostri Statu, opinio] Ex quibus manifestum appatet, quam valdè, aut ipsi imponant aliis, aut sibi imponi patiantur multi, dum Imperatori nostro Maiestatem, ac Ius Imperii assignant, eumque merum Monarcham, statumque Imperii nostri merè monarchicum, qui tamen, quoad adminsitrationis formam ac modum, speciem [Note: Posterior opinio] quandam referat aristocraticam, faciunt. [Note: Reink. lib. 1. cl. 2. c. 2. n. 242.]
Modestiores sanè sunt, et propiùs ad scopum feriunt, qui mixtum ex Monarchiâ et Aristocratiâ Statum eius esse, scribunt; [Note: Syring. de Pace religionis conclufion. 14.] eâ ducti ratione: Quia Imperator solus Iura Maiestatis non habeat, sed illa ad Ordines Imperii, ut universos, non singulos, unà cum Imperatore, pertineant; iisque universi, quasi Collegium aliquod, seu Universitas, verè fruantur.
Ex horum ergò mente, Maiestas Imperii penes Imperatorem, Electores, et omnes Imperii Ordines simul, residet: Pro ratâ, scilicet, et secundùm proportionem, quâ Iura Maiestatis, aut ab Imperatore, aut Electoribus, aut universis Ordinibus exercentur.
Cumque pleraque, imò omnia Iura Maiestatis, universis Ordinibús communia sint, nudâ Comitiorum directione, et unico forsan voto (quale quilibet Ordinum habet) Imperatori relicto: Maiestatem Imperii etiam penes universos Ordines esse potissimùm, adeoque aristocratiam multimodis in Imperio nostro praecellere, secundùm hos Auctores, dicendum est.
[Note: Nostra sententia Administratio Rei publicae duplex est] Nos verò, ut paulò accuratiùs mentem nostram aperiamus, primùm, administrationem Rei publ. ut suprà quoque à nobis factum, duplicem facimus: Aliam essentialem; aliam accidentalem.
Essentialis administratio, quam proprio iure, ac nomine quis usurpat, inseparabiliter cum ipsâ Maiestate, ac Rei publ. Statu coharet: Accidentalis autem, quam alieno beneficio quis habet, et ab alio sibi commissam agnoscit, infinities, pro lubitu eius, penes quem rerum summa residet, variare potest.
[Note: Administratio Imperii nostri varia] Iam, si administratio in Imperio nostro attendatur, illa varia et diversa esse apparet: Et partim quidem monarchica, respectu scilicet Imperatoris; partim quoque aristocratica. Aristocratica autem duplici tatione. Primò, respectu Electorum, qui seorsim ab aliis Ordinibus in eâ sibi quid vindicant: Deinde, respectu universorum Ordinum, in Comitiis congregatorum, quibus reliquarum rerum omnium cura, praeter ea, quae Imperatori, et Electoribus, specialiter relicta sunt, incumbit.
[Note: Verus Status quaestionis] Illud autem hic in quaestione est. Utrumne administrationis pars, quae aut Imperatori, aut Electoribus, aut toti Imperio, seu universis Ordinibus competit, singulis his proprio iure competat: Ita, ut nec Imperator illam Imperio, Electoribusve, nec Imperium et Electores. Imperatori, eam acceptam ferant? Vel, utrum penes Imperatorem essentialis sit Imperii administratio; qui, Electores, et alios Imperii Ordines, spontaneo motu in partem curarum assumpserit? Vel denique, utrum penes Electores, omnesve Ordines ea sit; qui Imperatori administrationis partem commiserint?
Nam, priori casu, mixta erit Rei publ. forma: Cum administratio essentialis, adeoque ipsa Imperii Maiestas, in Imperatorem, ceu Monarcham, ac Electores, Ordinesve, ceu Optimates, dispersa sit.
Posterioribus casibus, siquidem Maiestas Imperii penes Imperatorem esse, ab eoque administratio accidentalis in
Proceres collata dicetur, Monarchia erit aristocratica: Hoc est, quoad modum administrationis, rationibus aristocraticis temperata.
Quod si, econversò, Maiestatem Imperii penes Proceres residere, statuamus, qui Imperatori administrationem Imperii ex parte concesserint, evadet Aristocratia monarchica, seu monarchicè administrata.
[Note: Administratio essentialis totius Imperii est] Nos totum Imperium (in quo tamen cum aliis Ordinibus, tam Electores, ut primaria eius membra, quam Imperator, ut Caput ac Director, includuntur) proprio iure ac nomine, Electores verò et Imperatorem, quicquid illis, ex Legibus ac moribus Imperii, separatim ab aliis Ordinibus comperit, Imperii beneficio [Note: ergò ipsa queque Maiestas] administrare; adeoque Maiestatem Imperii, non Imperatori, aut Electoribus, sed toti Imperio, et universis Ordinibus, quandò illi, in Comitiis, seu universali Conventu congregati, unum corpus constituunt, adiudicandum esse, confidenter asserimus.
[Note: Administrationem verò accidentalem habet Imperator] Imperator quidem, quicquid habet, ab Imperio habet; et imprimis ac evidentet, ab Llectorum (qui hoc in passu totum Imperium repraesentant) Collegio, iure liberrimae electionis: Habet autem administrationem tantum; ut ipsemet non semel confessus est.
Ita enim Fridericus Barbarossa, iam suo tempore, ad Proceres apertè inquit. [Note: apud Radevicum in continuat. Otthonis Frising. de geflis Friderici I. lib. 3. c. 27. et Sigon. lib. 12. de Regno Italiae.] Imperium, cuius apud nos administratio, apud vos verò, qui Optimates Regni estis, auctoritas residet.
Ita Ferdinandus quoque I. propriè, et ad nostrum sensum alicubi scripsit, [Note: Recessus Imperii de Anno 1559. in princ.] Haben Vns mit der bürde der administration, vnd Verwaltung des Heiligen Reichs anhangender dignitet/ Hocheit, Regierung, Titul, scepter vnd Cron, des Römischen Keyserthumbs beladen lassen.
Hinc Imperator dicitut Minister Imperii, qui Imperii
partibus fungitur: [Note: In sententiâ exauctorationis Wenceslai apud Goldast. tomo 1. constit. Imper. p. 379.] Qui autem alterius partibus fungitur, proprio iure ac nomine quid facere, haud dicendus est.
[Note: Es Electores] Electorum verò potestas ipsa quoque à toto Imperio dependet: Adeoque velut moribus primùm, et tacito aliorum Ordinum assensu invecta, deinde expressâ sanctione roborata est; ita contrariâ omnium Ordinum voluntate antiquari rursus, aut alterari potest.
Ad Imperium itaque totum, seu universos Ordines, in Comitiis congregatos, tota rerum summa redit: A quibus et ille, et hi dependent, omnemque suam potestatem ac auctoritatem mutuantur.
[Note: Imperium in possessione essentialium Iuvium Maiestatis est] Denique, quod Imperator et Electores Imperio potiùs, seu universis Ordinibus, quam hi, aut Imperatori, aut Electoribus, aut his et illi iunctim, potestatem ac administrationem suam acceptam ferant, ex eo astruimus: Quod nobiliorum ac essentialium Maiestatis iurium possessio, seu exercitium, penes totum Imperium sit; leviuscula verò quaedam, et quae ad speciem magis faciunt, quam rem ipsam concerriunt, Imperatori soli; denique pauca Electoribus solis, aut Electoribus cum Imperatore competant.
Nam (ut hoc argumento, in anterioribus, de supremâ iurisdictione, usi quoque sumus) quicumque certa quaedam iura in suâ manu ac potestate habet, quorum partem sibi retinere, partem alteri concedere, seu demandare vult; is non ea, quae nobiliora sunt, ac Statui suo magis utilia, sed ea, quae viliora, minùsque sibi noxia, proculdubiò alteri concedet ac committet. Dignus enim iudicaretur, qui Anticyram navigaret, ac helleboro cerebrum purgaret, si quis secùs faceret.
[Note: Ergo Maiestas propria Imperii est] Quia ergò nobilissima, imò omnia Maiestatis Iura, quae essentiam Maiestatis constituunt, eorumque possessio, ac exercitium, penes totum Imperium, hoc est, penes omnes Ordines in Comitiis, Imperatore (si aliquis exsistat) praesidente,
congregatos, hucusque fuerunt: Hinc à posteriori colligimus, quod Imperium, seu universi Ordines, Imperatori ac Electoribus, eorum, quae ipsis constitutionibus et usu Imperii relicta intelliguntur, administrationem potiùs concesserint; quam ut Imperator, seu Electores, universis Ordinibus, de potestate suâ quicquam communicaverint.
Cumque totum Imperium, sive universi Ordines, administrationem, quam habent, proprio iure habeant; Electores verò et Imperator, quicquid habent, toti Imperio debeant, et ab eodem meritò recognascant: Maiestas quoque totius Imperii propria erit; cuius tamen adminsitratio, ex parte Imperatori, et ex parte Electoribus, ab eodem demandata est.
Quod si iam ipsum Imperium, et Imperii Comitia, quae unica basis nostra sunt, exactè contemplemur, mixtionem aliquam in Republ. nostrâ inveniri, nemo sanè negaverit: Sed mixtionem, non tam ex Monarchiâ et Aristoratiâ, ut alii putant, quam ex diversis diversarum Aristocratiarum formis.
Ad Imperatorem quidem, dimidiam Comitiorum partem, et integrum potestatis semisem vulgò trahunt: Sed quam erroneum hoc sit, pluribus suprà docuimus. Ex quibus apparet, quod Imperatori perpusilla in Comitis potestas competat; adeo ut, etiamsi mixtionem aliquam ex Monarchiâ et Aristocratiâ admittamus, illa attendi vix debeat.
Ipsorum verò Ordinum non est aequalis in Imperio potestas: Unde mixtiones plutes, ex diversis, diversarum Aristocratiarum, formis, oriuntur.
[Note: Status Imperii aristocraticus est sed mixtus] Soli enim et pauci Electores, integram classem constituunt; quae classis toti Principum classi aequalis est: Ut ita singuli Electores singulos Principes potestate notabiliter excellant.
Rursus, in secundâ classe, Principes hi, Praelatos, Comites, ac Barones, auctoritate longè superant: Illi enim viritim, hi curiatim suffragia ferunt; inque magno numero tria tantum habent suffragia.
Denique Civitates Imperiales (quamyis istas à iure
ferendorum suffragiorum, priorum duarum classium conspiratione, hodiè exclusas, probare nitatur Paurmeisterus [Note: lib. 2. de Iurisd. c. 2. n. 46. et sequv. edit. poster.]) terriam classem, ab aliis distinctam, constituunt.: quae classis reliquis classibus inferior est: Et Civitates hae, Praelatos quidem, Comites, ac Barones potestate anteire, Principibus autem cedere videntur. Quam ob inaequalitatem in tertiam hanc classem coniectae sunt.
Hinc vulgò quoque, licet non per omnia exactè scribunt. [Note: ex VVebuere Reink. lib. 1. cl. 5. c. 8. n. 51.] Electorum ad singulos Principes ferè triplam; ad Praelatos, Comites, et Barones, non adeò magnam; ad Civitates, plus paulò, quam triplam esse proportionem.
Abstrusa quidem et intricata haec res est, in quo Delio natatore opus sit, nec, quod sciamus, ab ullo satis animadversa, aut explicata: Sed tamen, siv erum Imperii statum exuerevelimus, nullatenùs praetereunda.
Quadruplex enim inde mixtio colligitur: Nimirùm, ex Aristocratiâ Principum; Aristocratiâ Praelatorum, Comitum, ac Baronum; et denique Aristocratiâ Civitatum.
Utut autem, quoad Ordines, inter sese mutuo respectu consideratos, obscurissimi sint Imperii mores, quoad Imper atorem tamen res satis Iuculenta est: Quippè, qui non minùs, quam singuli Ordinum, pars huius corporis, et quidem, si ad totum eorpus respicias, perpusilla exsistit.
Unde rectè Thuanus scribit. [Note: lib. 2. histor.] Quamvis Imperator primùm, deinde reliqui Principes, ac postremò Civitates liberae, suas quaeque ditiones, iura, consuetudines, subditios, in quos ipsis ius vitae et necis est, habeant: Tamen, quia fimulemnes IMperio subditi, et ipse Caesar, Imperii Caput, Imperii Legibus est obnoxius, universi Rei publ. untus speciem exhibent.
Et, si ex Iure Comitiorum, ut illud suprà explicavimus, rem totam metiamur, Aristocratiam in Imperio nostro
eminere, ac validè praeponderare, Monarchiae autem tenuisima tanrum superesse vestigia, sole meridiano clarius apparet.
IAm ut Reinkingii argumentis, superiùs ab initio statim adductis, paucis occurramus; prius illud, de quatuor Monarchiis, seu summis Imperiis, ridiculum est, et tanto Viro, qualis hic sibi videtur, indignum.
[Note: Praeludium de quatuor Monarchiis] Nam, si vulgatam istam visionis propheticae interpretationem, quam mhilominùs in controversiam vocant alii, nos, hoc non obstante, tamquam authenticam, seu apodicticam admittamus; non ex illa tamen sequitur. Quatuor ista summa Imperia vulgò, omnium fere consensu, dicuntur quatuor Monarchiae: Ergo, non alius, quam monarchicus et regius, est in illis Status.
[Note: Monarchiae von tripliciter sumitur] Monarchiae quippe vocabulum, non uno modo sumi, notant acutiores huius rei Censores. [Note: Arnisaeus lib. 2. relect. Polit. c. 2. sect. 3. n. 2. Goldast. parte 13. per. ducursu 3. p. 631.] Aliquandò propriè ac Politicè, pro illâ Politiae, seu Rei publ. specie, in quâ unus aliquis absolute imperat. Aliquando theologicè et vulgariter, ut hic; pro isto Imperio, cuius non modò, inter reliqua mundi Regna, singulis temporibus, insignis est auctoritas, sed et, cui Populi DEI, Ecclesiaque Status magis, quam aliis, obnoxius est. Denique, aliquandò etiam abusivè à multis, pro universali totius Orbis Imperio.
Ut autem obiectionem hanc, de quatuor, seu Monarchiis, ut vocant, seu summis Imperiis, solidè et ex fundamento refutemus, duo praecipuè attendenda nobis veniunt. I. Notae, seu krhth/ria horum quatuor Imperiorum, ex quibus
dignoscuntur, ac diiudicari debent. II. Tempus, quo Graetorum monarchia seu Imperium finem, et Romanorum accepit initium.
[Note: Quatuer fummorum Imperiotum notae] Notae horum Imperiorum duae sunt. Quarum prior est, quod dignitate, et splendore, alia sui temporis Imperii praecellere debeat: Altera, quod vera DEI Ecclesia sub illo domicilium habeat, seu stationem suam.
Nam Spiritus Sanctus, in hoc Danielis varicinio, non absolutè mundana, et merè Politicum futuri mundi regimen respierit, sed ad Ecclesiam imprimis collimat: Idque unicè agit, ut ostendat, quis Status, et quae futura sint flagella, militantis, in his terris, Ecclesiae; cuius historiam ita persequitur, quatenùs illa historiae, et fatis, praecipuorum mundi Regnorum, implicatur. [Note: Goldast. d. loco.]
Et inde colligimus, quod unumquodque horum Imperiotum tum incipere et desinere dicendum sit, quandò Ecclesiae fata, aut illi coniuncta, aut ab illo separata fuerunt.
[Note: Initium Monarchiae Romanae, quodnam elii faciant] Quod ad finem Graecae Monarchiae, et initium Romanae attinet; illud quidam à Iulio Caesare faciunt, quandò is, civili Bello victor, perpetuam dictaturam sibi sumpsit. [Note: Bucholzerus in indiet Chronolog. pag. 98.]
Sed, hoc ipso, monarchicus iste status, in quartâ Monarchiâ destruitur. Post mortem enim Iulii, res ad plures rediit: Et tempore celebris istius triumvitatus, Oligarchia, non Monarchia fuit; donec Augustus solus rerum potiretur.
Alii Graecorum Monarchiam usque ad mortem Cleopatrae extendunt:: Quasi Romani exstinxisse, et ad se transtulisse summum Imperium, propriè dici non possint; antequam ultimam eius partem, Aegyptum subegerint. [Note: Helvicus de quatuor summis Imperiis th. 72. et 73. apud Goldast. parte 3. Polit. Imper. disc. 3.]
Sed huic opinioni repugnat, tum dignitas, requisita in his quatuor Imperiis. Iam enim, tempore Cleopatrae, sub potestate Romanorum erat Aegyptus: Sed Iulius Caesar, victor, Regnum illud Cleopatrae, fratrique eius minori permiserat;
veritus provinciam facere, ne quandoque, violentiorem Praesidem nacta, novarum rerum materia esset. [Note: Sueten. in Iulio Caesare.]
Indignum ergò videtur Maiestate tanti Imperii, si illud in unius meretriculae, et quidem Romanorum beneficiariae, ac precariò velut regnantis, sinu, conquievisse, dixerimus.
Deinde repugnat etiam Status Ecclesiae: Iudaeam enim, ubi tunc unica erant verae Ecclesiae cunabula, iam olim Cn. Pompeius domuerat, templumque iure Victoriae erat ingressus; [Note: Tacit. lib. 5. histor.] ut ita Aegypti Regno, aut Regibus, nihil ampliùs in illam esset iuris.
[Note: Nostra sententia] Nobis itaque Romanorum seu Monarchiam, ut vocant, seu Imperium tune exorditi lubet, quandò Romani manus, ac potestatem suam, ad veram DEI Ecclesiam extendere coeperunt.
Id quod factum primitùs, sub Iudâ Maccabaeo, quandò Iudaea, Successorum Alexandri M. saevitiem exosa, in Romanorum protectionem sese recepit: [Note: 1 Maccab. c. 8. vers. 10. et sequ.] Eo enim tempore, ad summum culmen, Romanorum potentia, ac gloria, iam tum erat evecta.
Licet autem Status Rei publ. tunc indubiè nondum fuerit monarchicus: Attamen, ut ante diximus, in quatuor his summis Imperiis, non Status Rei publ. sed Status Ecclesiae DEI, et eorundem Imperiorum dignitas ac praeeminentia, consideranda veniunt.
Ultimò, ne ista quidem instantia, quam ipsemet Reinkingk [Note: lib. 1. cl. 2. c. 1. n. 17.] nobis suggerit, de nihilo est, quod post Augustum, Imperio Romano plures, simul et semel aliquoties praefuerint: Nam ex eo necessariò concludimus, Monarchiam aliquandò cessasse, Duarchiâ in eius locum substitutâ.
[Note: Imperii Status etiam post Augestum, aliquando fuit non monarchicus] Nec illud, quod sub communi Imperio nomine publicarum rerum adminsitratio manserit, ita ut unum magnis Imperium, quam duo esse viderentur, [Note: Ibid. n. 18.] nodum hunc solvit; quin Monarchiam planissimè potiùs destruit.
In Monarchiâ enim penes unam personam, summam Rei publ. potestatem esse debere, ipso vocabulo satis significatur: Nec ad essentiam eius sufficit unitas regiminis, sed requiritur unitas personae impetantis. Alioquin quaevis Rei publ. species Monarchia dici posset, cum in quavis Republ. unum tantùm sit regimen seu Imperium, licet per plures, et plurium nomine res gerantur: Et ita confunderentur ea, quae, ex omnium sententia, distingvi debent.
Quod si duobus REgibus Civitatis eiusdem Imperium summum detur, neuter Rex est, neuter sine alterius consensione imperare potest; sed utriusque est summa potestas, quae Duumviratus, sive Duarchia, Aristocratiae quaedam forma, dici possit: Idque multo magis, si trium, vel plurium sit summa potostas. [Note: Bodin. lib. 2. de Republ. cap. 2.]
Cum ergò in Imperio Romano, non rarò plures personae aequaliter, et pro indiviso regimine potiti sint, sub istis Monarchiam, à naturâ suâ, in Aristocratiae speciem degenerasse, dicendum est: Ad quam amen paulò post, Duarchiâ iterùm sublatâ, reversa sit.
Et ita tela ista monarchica, quam in Imperio nostro Reinkingk texere laborat, etiam in medio cursu, abrupta, et interrupta, apparet.
[Note: Responsio ad alia Reinkingii argumenta] His ita, de quatuor summis Imperiis, ad Reinkingii exemplum, praeambuli loco praemissis, nunc ad alia eius argumenta ordine, sed breviter, et tribus verbis, respondebimus.
[Note: Ad I.] Iura I. Maiestatis, et summae Potestatis penes Imperatorem nostrum esse, falsissimum, superiùs ostendimus.
Quod autem Legem Regiam, ad fidem assertioni suae faciendam, adducit; siquidem de antiquâ illâ, quâ Populus in Imperatorem omnem potestatem contulisse, scribitur, [Note: §. 6. Instit. de iure nat. gent.] sentit, certè scholicum id pulverem magis, quam iuris publici palaestram sapit: Cum eâ enim nihil ampliùs nobis est commercii.
Nam quicumque in aede Iohannis Lateranensis, vel Capitolio antiquorum Romanorum, Legiae Regiae formulam sollicitè adhuc perquirunt, aut Caesaris nostri potestatem, ad tenorem obsoletae Legis Regiae, perpendunt, et aestimant: nae illi, non modò operam, oleumque suum inutiliter consumunt, sed etiam perinde faciunt, atque
Cervino capiti cervicem pictor equinam
Iungere si velit. [Note: Hortl. in excerptis ex Sleidano quaestion. pro foederatorum bello th. 6. apud Goldastum parte 31. polit. Imper. duc. 1.]
Planè si, ut alibi sentire videtur, [Note: lib. 2. cl. 3. c. 9. n. 3.] hodiernae Constitutiones seu Recessus Imperii, et Caesarea capitulatio, vice Legis Regiae ipsi sunt, facilè cumillo transigemus: Ex his enim, quantulum potestatis Imperatori relictum, quantum verò detractum sit, per se, absque ullo mutuaticio lumine apparet.
Illa verò communis opinio, quod Lex Regia, nec mutata sit, nec mutari potuerit, falsa et absurda planè est: quot enim mutationibus, post antiquorum Imperatorum tempora, Imperium nostrum, cuius Statum Lex ista REgia formasse dicitur, obnoxium fuerit, res ipsa ostendit.
Nec videmus, quare Populus liber dominio et regimini alicuius sese submittere possit; prout Populus Romanus, per Legem REgiam, fecisse arguitur; vacante verò, et ad se iterùm delato regimine, illud penes se retinere, vel, cui voluerit, conferte, atque ita Statum Rei publ. ac Leges eius fundamentales mutate non possit.
Praesumptio ista, de praeterito in praesens; quod talis quisque hodiè videatur, qualis fuit tempore praeterito, et quod rem, quam quis amte habuit, eam non amiserit, in dubio casu locum sanè reperiet: ubi verò de contrario certò constat, praesumptionibus eiusmodi ac coniecturis nullus locus est. [Note: l. 137. §. 2. de verb. oblig.]
Iam verò Imperii nostri Statum, post latam antiquam Legem Regiam, saepiùs, et in multis mutatum esse, nemo
ambigit: Ut ita ridicula sit, et vana, ab antiquâ Lege Regiâ ducta, argumentatio.
[Note: Ad II.] II. Communem opinionem contra nos stare, libenter quidem fatemur: Sed, non ex multitudine Auctorum, quod meliùs et aequiùs, iudicandum est; cum possit unius forsitan et deterioris sententia, et multas et maiores in aliquâ parte supetare. [Note: l. 1. §. 6. C. de vet. iure enucl.].
Itaque communis opinio attendenda non est, quandò est evidenter falsa, vel convinci potest evidentibus rationibus. [Note: Ex Ioh. Andreâ et aliis Everhard. in topic. loco ab Anteritats]. Nec multitudo errantium errori parit patrocinium; quia, communem errorem ius facere, communis error est. [Note: Hillig. ad Donell. enucl. l. 1. comment. c. 6. lit. A.]
Si quis autem futili, nudae communis opinionis, vinculo se alligari patiatur; non iniuriâ assimilabitur stultis illis, quos custos, aut Magister alligabat straminis, vel exigui fili nodo: Atque illi stabant, quasi ferro aut verâ compede devincti, immobiles. [Note: Lipsius lib. I. de constant. c. 9].
De eo verò, quod omnes Populi, tam fideles, quam infideles, Imperatorem Monarchem salutent, et pro Monarchâ, strictè, proprièque; loquendo, agnoscant, dubitare, non sine causà, licet. [Note: Limnaem lib. 1. de iure publ, c. 10. n. 46].
Illud quidem concedimus, Imperatorem nostrum, summum dignitate, etiam à Turcâ, aestimari, inter Christianos Principes: Sed hoc, et huic similia omnia, de dignitate solùm, seu primo gradu, quem in Christiano orbe Imperator, ratione Imperii, obtinere fertur, non verò de Imperii Statu accipienda esse, verba ipsa satis evincunt.
Nam sceptra quidem, regale solium, pretiosissimae vestes, Coronae, antecessio subsequentibus Christianis Regibus, imaginem Regiae Maiestatis habent; rem non habent. [Note: Bodin. lib. 2. de Republ. c. 6].
III. Quod Imperator nullius Imperio teneatur, nec alium,
nisi DEUM, et ensem superiores recognoscat, verbis magis asseritur, quam re ipsâ probari potest: Imperium enim Imperatore superius esse, ex eo, quod Imperium ab Imperatore rationes actorum exigat, eumque indignum, de solio deturbare possit, iam antè docuimus.
Decreti Septemviralis, Anno 1338. facti, verba, ne huic obstent, eo zespectu, et ad eum finem intelligenda sunt, ad quem proferuntur; ad eamque rem restringenda, super quâ proferuntur. [Note: Ex Cravettam et Surdo Reink. lib. 1. cl. 2. c. 2. n. 192]. Intentio autem Electorum alia non fuit, quam excludere iniustam Pontificis praetensionem; qui superioritatem in Immperium et Imperatorem simul, sibi arrogabat.
Cum ergò limitata, ex certâ causâ, confessio, non nisi limitatum producit effectum; [Note: l. 16. de acqu. rer. dom. Reink. d. loco n. 195]. etiam hoc Decretum, ultra causam et finen: suum, extendi non debet: Nec enim verba captare oportet, sed, quâ nente quid dicatur, animadvertere convenit. [Note: l. penuls, ad exbib].
Caput quoque Imperii rectè dicitur Imperator; non eiusmodi verò Caput, cuius cerebrum, pro arbitrio suo, reliqua corporis membra gubernare queat: Sed quia primus ac praecipuus in Imperio Princeps est.
Nec magis Imperatorem inde, quia Caput Imperii dicitur, Monarcham esse astrues, quam Ducem Venetorum; quia is consimiliter Caput eius Rei publ. à nonnullis vocatur.
Dux enim Venetus, ut Iosephus Mattheacius scribit, [Note: Regiomente Polit. 1]. numerari potest summos inter Reges, non solum, cum Caput exsistat eius Rei publ. quae Domina est Provinciarum et Regnorum, atque Sinus Adriatici, liberae originis, armis, prudentiâque sui conservatrix; verum etiam cum charactere sit insignitus, ornatus splendore et ornamentis regiis, positus in actu residentiae suae inter Consiliarios purpuratos, et cohonestatus, publicis in ceremoniis, assistentiâ Nuntii Apostolici, et Legatis
Imperatoris, Regiis, aliorumque Principum. Alia, inter Reges, et ipsum, differentia non est, quàm quod, non hereditariâ successione, sed propriâ virtute legatur: Nec sit tantùm subditis superior, verùm, et Caput et Princeps paertum; non voluntatem, sed Legem pro normâ habens.
Quod tandem omnes Imperatori teneantur reddere rationem, quamvis de omnibus, ut singulis, particulariter, scuseparatim consideratis, concedamus, Monarchiam inde tamen exstruere non licet: Nam omnes collectivè, ut Universitas, seu corpus quoddam sumpti, tantùm abest, ut tationem Imperatori reddant, ut rationem gestorum ab eodem potiùs exigant.
[Note: Ad IV.] Et hinc sequitur erroneum esse, quod IV. loco Reinkingk inferre vult: Imperatorem, de Plenitudine Potestatis, non singulis modò Ordinum, sed etiam universis, collectivè consideratis, sub poenà amissionis privilegiorum, Banni, et vitae, imperare; eiusque mandatis, non singulos modò, sed et universos parere debere.
Nam contrarium superiùs abundè probavimus, ac ad textus, quos Reinkingk huc inducit, respondimus.
[Note: Ad V. et VI.] V. et VI. Reinkingii argumentum, talia sunt, ut ex iis, quae longâ serie, in superioribus deduximus, per se refutari possint: Ea enim in solis verbis, ac seribendi formulis consistunt.
Ex titulorum verò splendore, de Màiestate iudicandum non est: [Note: Scipia Ammir. lib. 1. dissert. in Tac. disc. 1]. Nam, quo plus alieni servatur honoris, eo plus saepè adimitur potestatis. [Note: Arnis. lib. 2. relect. Pelit. c. 6. sect. ult. n. 9].
Imò ea est Aristocratiae benè constitutae ratio, ut, quò plus honoris, eò minus Imdperii tribuatur: Et, qui plus imperio possunt, minus honoris adipiscantur. [Note: Bodinus libro 2. de Republicâ c. 6]. Quo quidem arcano nullum ferè maius est, nec ad tuenda Optimatum, et popularia Imperia, utilius. [Note: Idem lib. 3. de Republ. c. 6].
Dominum Imperatorem vocari, non negamus
quidem: Quemadmodum quoque, apud Florentinos, Magistratus isti, qui ab initio Priorum nomine insigniebantur, non magno post intervallo, etiam Domini, Maiestatis causâ audire coeperunt. [Note: Machiavellus libro 2. histor. Florent].
Nominetenus igitur Imperator Dominus esto; sed reverà cundem esse Dominum, ne Reinkingk quidem asseverat: Quippè, qui vix ullum Dominatum, praeter Turcicum et Moscovitum, in Europâ reperiri, rectè putat. [Note: lib. 1. cl. 2. n. 94].
Augustus quondam, curn reverà, plurium regimine exploso, Monarchiam sibi vindicasset, Domini tamen appellationem, ut opprobrium et maledictum, semper exhorruit. Cumque, spectante eo ludos, pronuntiatum esset à Mimo, o Dominum aequum et bonum! ac universi, quasi de ipso dictum, exsultantes comprobassent: Statim manu, vultuque indecoras adulationes repressit, et, insequenti die, gravissimè corripuit edicto: Dominumque se posthac appellari, ne à liberis quidem aut nepotibus, vel seriò vel ioco passus est, atque huiusmodi blanditias etiam inter ipsos prohibuit. [Note: Suetonius in Augusto].
Tiberius quoque, à quodam Dominus indigitatus, rogavit, ne se, contumeliae causâ, ulteriùs ita appellaret. [Note: Idem in Tiberio].
Mansit autem Populo Romano hoc vestigium, et quasi umbra quaedam antiquae Libertatis.
Nostro tempore, vice planè in contrarium versâ, et Monarchiâ in Aristocratiam iterum mutatâ, Domini nomen adhuc Imperatori tribuitur; cum tamen re ipsâ, nihil minùs, quam Dominus sit; Mansitque Imperatori hoc vestigium, et quasi umbra quaedam antiquae potestatis.
Nam, ut recte Paschalius scribit, [Note: in opere cerenario lib. 9. c. 20. in sine]. ipsa Imperatoris ditio, auctoritas, ac potestas, hodiè est umbra, nomenque Imperii, non Imperium.
Nobis vero res ipsas magis, quod inter laudes Aloysii XI.
Caroli IIX. Patris, Guicciardinus ponit, [Note: lib. 1. bister]. quàm terum umbras sectari lubet: Et de re ipsâ, non quid simulatione fiat, exquirendum est. [Note: Boden. lib. 2. de Republ. c. 1].
Sunt enim haec mera Imperii simulacra, quorum, ut pulchrè Clapmarius scribit, [Note: lib. 6. c. 15]. magna quidem species; ceterùm, non adeò magna, ut Rei publ. Statum, vel constituant, vel immutent: Non enim ex simulacris Res publica definienda est; sed penes quos sunt summa illa Imperii capita, secundùm illos de formâ Rei publ. statuendum est. Rationem tamen gubernandi nonnihil vatiant; ut haec Res publica, propter vatia simulacra, magis videatur popularis, quam illa, et illa magis regia, quam haec: Ratio enim gubernandi nonnumquam in his simulacris consistit: at forma Rei publ. in ipsâ vi lmperii.
[Note: Ad VII. et IIX.] VII. et IIX. quae Reinkingk in medium affert, manifestò falsa sunt: Fidelitas enim non praestatur Imperatori solùm, sed Imperatoriac Imperio. Et quidem, ut suprà docuimus, Imperio principaliter ac absolute: Imperatori verò minùs princi paliter ac respectivè, quatenus Imperator est.
Quare Imperio praestita fidelitas, potentior est et praevalet. Huic enim semper et ubique fidelitas servanda est; Imperatori verò non aliter, quam si ita erga Imperium se gerat, uti beaum Imperatorem decet.
CUm itaque, concusis columnis, corruat aedisicium, [Note: c. qualiter et quando De accusat]. et Reinkingii argumenta, partim falsa, partim heterogenea, partim ambigua et imbecilla appareant, meritò contra eundem concludimus. Statum in Imperio nostro Romano-Germanico aristocraticum esse, ex diversis Aristocratiis mixtum: Administrationem verò aristocratico.
monarchicam; in quâ tamen ipsâ quoque administratione, Monarchiae vestigia valdè exigua sint, quaeque, cum Aristocratiâ collata, attendi vix debeant.
Quaedam enim, et pauca, illaque non iura, sed simulacra Maiestatis, Imperatori relicta sunt: Quaedam Electoribus solis, aut Electoribus et Imperatori simul competunt: Plurima autem, et potissima Maiestatis Iura, omnium Ordinum interventu ac auctoritate, expediuntur.
Hinc Imperii nostri administratio, duplici ratione, respectu scilicet omnium Ordinum, et respectu solorum Electorum, qui aliquantò plus, quam alii Ordines, sibi vindicant, Atistocratiea, respectu verò Imperatoris, monarchica dici, ac, exemplo Rei publ. Venetae, [Note: Donatus Iannottus de Republ. Venetâ]. cum pyramide componi potest; basi quidem latiori praeditâ, sed, ubi assurgit, in arctum semper coëunte, quoad, in punctum quoddam terminata, desinat.
Basis quidem huius Pyramidis Comitia sunt, seu Ordines Imperii omnes, qui sessionem et suffragium in Comitiis habent: In hoc enim fundamento et basi, tota Rei publ. moles, et reliquae omnes eius partes conquiescunt.
Mox Pyramis arctari incipit, et fastigiatur in Electoribus; qui, in quibusdam ceteros Imperii Ordines supereminent. Unde dicuntur, Die fördersten vnd fürnembsten Glieder des Heiligen Kömischen Reichs, [Note: Ferdinandi II. Capitulatio §. und in allweg solten und wolten et §. insonderheit auch demnach die Chur Fürsten]. Ihr Mantt, innerste Glieder, vnd Haubiseulen des Reichs, [Note: dicta Capitulatio §.] dreweil Ihr Maytt, auch sonderlich. palmites imperiales, et membra eius propinquiora. [Note: Aurea Billa in princ. et lit. 2].
Tandem fastigium Pyramidis absolvitur in Imperatore, cuiusdam turbinis instar acuminati: Is enim primus ac praecipuus in Imperio Princeps, per liberam electionem ad hanc dignitatem evectus, et in summo ac omnium conspectu positus.
Quia autem in hoc fundamento omnes hodierni Politico-Legistae, qui pro Monarchiâ Imperatoris, tamquam pro aris ac focis pugnant, toto caelo errârunt, et Principes suos, quibus consilio astitere, ut eandem errorum viam secum ingrederentur, induxerunt: Quid mirum, quod etiam in Ratione Status, formandà ac firmandâ, uttique enormiter à vero deflexerint; et, non attentâ Imperii ac Ordinum libertate, Patriam nostram, in istam, in quâ iam, nisi melior aliquis genius laboranti succurrat, sine spe liberationis haeret, praecipitaverint, servitutis ac malorum abyssum?
Error enim, et confusio Rerum publ. inter cetera, nascitur, ex ignorantiâ speciei Rei publ. quam curandam Principes, vel Rectores susceperunt: Nec una species, unave natura est omnium. Sunt morbi, sunt temperamenta convenientia, singulis speciebus Rerum publicarum: Imò origo, vita, finis, et pleraque alia, diversa saepè et contraria exsistunt; quaeque remdia proficiunt in unâ, in aliâ possunt afferre interitum. [Note: Petrus Greger, lib. 10. de Republ. c. 6].
FIrma ergò ac fixa nobis stat sententia, quod Imperium nostrum Romano-Germanicum, n eo statu, quo Maiorum nostrorum memoriâ fuit, et nostro etiam tempore, de iure, esse debebat, consideratum, reverà aristocraticum sit, et incidat in illam Aristocratiae speciem, quam Principatum Bodinus vocat. Quia Imperatorem, qui liberâ electione ad eam dignitatem evehebatur, tamquam dignitate praecipuum ac primum Principem, supremumque quodammodò Caput, Ordines Imperii agnoverunt, Comitiorum, in quibus tota imperandi summa consistit, directionem illi eidem tribuerunt: Vi tamen ipsâ iubendi, vetandi, aut quippiam ordinandi, sibi semper reservatâ.
[Note: Coneordiae studendum.] In hac verò Rei publ. formâ, ante omnia ratio habenda est concordiae, ut illa sarta, tecta inter Ordines conlervetur; neve harmonia ista, quâ singuli suaviter inter se conspirare debent, aut intensione, aut depressione, unius alteriusve nimiâ
corrumpatur: Sed, exclusâ omnium suspicionum intemperie, aequabilis sit melodia ac omnium vocum velut consonantia.
[Note: Et factiones vitandae.] Factiones itaque imprimis praecavendae sunt: Quae fuere, eruntque, pluribus populis magis exitio, quam bella externa, quam fames, morbive, quaeque alia in Deum iras, velut ultima publicorum malorum vertunt. [Note: Lit. lib. 3. histor].
[Note: Maximè in plurium regimine] In omnis quidem Rerum publicarum genere, illae valdè noxiae reperiuntur: Ubi tamen penes plures vis ac summa Rei publ. est, discordia Ordinum maximè venenum est Rei publicae; [Note: Idem ibid.]. et bella civilia extremè pernitiosa sunt, nec, nisi cum convulsione ac mutatione ferè ipsius status, sedari possunt.
Nam, seditione semel irritati, ac mutuis iniuriis lacessiti Cives, vix ac ne vix quidem prius conquiescunt, quàm parte unâ ab alterâ prorsus exstinctâ. [Note: ex Thucyd. lib. 4 Danaeus aphor. Polit. 6]. Le guerre civili, se non s' accordano ne' principii, non hanno mai fine, se non coll' esterminio d' una delle parti, o con la rovina dello stato, Italus quidam scribit. [Note: Cinuzzo lib. 2. dell. disciplina militare antica et moderna pag. 245].
In monarchico quidem statu, ubi, uni alicui, reverentiam et oboedientiam, omnes ac singuli debent, hic ipse, suo consilio, auctoritate, et imperandi ac prohibendi maiestate, res turbidas componere, subditos coercere, aut bonorum ac fortium Civium, quò improbis obsistere valeant, partes tueri potest. In Democratiâ verò, et ristocratiâ, nemo futurus est, qui universis imperare possit; nisi maxima pars Civium (quod rarissimè accidit) â factione remota, simulque coacta, seditiosos ac rebellantes parere cogat. [Note: Bodin. lib. 5. de Republ. cap. ult].
[Note: Quia tyrannidis mater sunt] Hinc, ubi semel mutuo odio inter se flagrare caeperint Cives, effervescentibus irâ animis, ac, cum omnes aequales sint, nemine alteri vel latum unguem concedente, vix ullus remedio locus est, nisi re ad unum delatâ: Neque, ut Cicero ait, [Note: de ausp. tespons]. alius
discordiarum exitus, inter claros ac potentes Viros, nisi aut universus interitus, aut victoris dominatus et Regnum.
Cum enim in bellis civilibus semper scindatur Populus, ac Duces partium armati inter se concurrant, nemini dubium est, quin is, cui victoria obtigerit, armis ac potentiâ fretus, Imperium, vel cupiditate laudis accensus, vel, ut suae securitati consulat, retinere velit. [Note: Bodin. lib. 4 de Republ. c. 1].
Hac de causâ, Scriptor quidam Gallicus, huiuscemodi bella civilia, ex Plutarcho, appellavit dolores, sive, ut Graeci vocant, o)di/nas2 Rei publ. parturientis magnum aliquod Regnum. [Note: refert Clapmar. lib. 2. c. 14].
Exemplum nobis praebet Res publ. Romanorum: In qua factio primùm Mariana et Syllana,d mox Pompeiana et Iuliana, Urbem, camposque cruore inundârunt. Successit brevi, ex his pullulans,d celebris iste Triumviratus Donec tandem Augustus eam discordiis civilibus fessam, nomine Principis, sub Imperium accepit. Nec discordantis Patriae aliud remedium fuit, quam si ab uno regeretur. [Note: Tacit. lib. 1. annal].
[Note: Nobis itaque maximè concordiae studendum fuit] Quantò itaque magis communis Libertas, sub factionibus, discordia, ac civilibus bellis periclitatur: tantò magis Ordinibus Imperii elaborandum fuisset, ne subortae inter eos discordiae, in publicas primùm factiones, ac particulares coitiones, deinde apertum quoque bellum prorumperent: Cum Constitutionibus Imperii, Paceque religiosâ, ac profanâ, sufficiens modus esset praescriptus, quo, si quid difficultatum, aut simultatum oriretur, id amicè, absque tumultu, aut seditiosâ, ac inordinatâ coitione componi posset.
[Note: Et ab utrâque parte alteri concedendum] Et quamvis hinc inde, â parte tam Protestantium, quam Pontificiorum peccatum fuerit, (quemadmodùm in corruptâ hominum naturâ, ultimâque praesertim hac mundi faece, omnia, strictim, et ad libellam examinari non debent) satius tamen erat tolerare defectus istos, qui non, nisi magno cum motu, corrigi possunt, Pacis et Rei publ. conservandae causâ; quam per
vehementia, et aspera nimis consilia, eversionem et dissipationem totius Rei publ. procurare, cum communi omnium rerum dispendio. Melius enim est, aliquam, quamvis debilem, habere Rem publicam, quàm planè nullam.
Illos verò in totum abominamur, qui, ad scopum suum consequendum, civiles motus idoneos arbitrati sunt: Nec placet nobis, noxium istud, Viri cuiusdam, nostro saeculo, Politici, et Practici non postremi, axioma; [Note: Refertur in discursu quodam, scripto, de rebus Gallicis et Hispanicis pre Imperio]. ad obtinendam religionem, et intentionem nostram, opus est nobis seditiunculâ.
[Note: Secus tamen factum] Fata tamen, aut fatua potiùs Procerum nostrorum consilia, secùs censuerunt, armisque potiùs et vi, quam Pacis viâ inter se experiri voluerunt.
Et, hoc in passu, non Pontificiis modò culpam impingimus, qui famosum istud (ut ipsi probrosè vocârunt) compositionis negotium, praepostero ac intempestivo zelo reiecerunt: Sed Protestantibus quoque et nostrae Religionis Ordinibus, qui, omisso compositionis medio, belli aleam subire maluerunt.
Sic enim, si Anhaltinae Cancellariae credimus, [Note: apud Lundorp. tomo 1 actor. publ lib. 2 c. 28. p. 203]. Anspacensis et Anhaldinus, ad Electorem Palatinum scripserunt, Es sey dahin in Teutsehland kommen, daß alles libelliren, oder tractire. ihinfuro vergebens, vnd salus Patriae in weiterm Richts, als in den armis, und derselben guter anlegung und gebrauch zusuchen Et Comes Salmensis, magnus Aulae Palatinae Magister, [Note: a. Cancellariâ apud Lundorp. d. loco p. 241. et 242]. Es sey mit den gravaminibus ad extrema Kommen, dergestalt, daß man sich nichts guts, zu keiner composition, zuversehen: Dannenhero via facti, als der sicherste Weg, an die Hand zunehmen, ausserhalb dessen man aus dem garbuglio nimmermehr gelangen werde: Man solle sich ferner auff keine Vert östung mit Worten verlassen, sondern negst GOtt, alle Hoffnung dans les [Note: Idque Austriacis inltigantibus.] armes, das ist, auff das Faustrecht stellen.
Quicquid sit, Austriacâ de gente Caesares motus hos in privatum commodum verterunt, et quia
Est captu facilis turbatis piscis in undis.
in turbidâ hac aquâ sollertissimè piscati sunt: Cumque, per bella civilia, viam sibi, ad Monarchiam suam Hispano-Austriacam, introducendam ac stabiliendam, sterni cernerent, suspiciones et diffidentiam, inter Ordines, non tantum non temoverunt, sed callidis suggestionibus suis foverunt, nec commune incendium exstinguere laborârunt, sed exserdescenti camino oleum strenuè suffuderunt.
Recte enim et verè Zacharias Geitzkoffler, Imperatoris quondam Consiliarius, alicubi scripsit, [Note: In discursu vom Retchswesen, de Anno 1614]. Es sey die Haupt discordia im Römtschen Reich, so die Catholischen wie die Evangelischen, wegen restitution der Geistlichen Güter erregen, gewißlich anders nichts, als von den Hispanico Iesuitern, ein vergiffter, vnd unte gesteckter Sahmen, dadurch die Fürsten vnd Stände des Reichs an jhrer Macht, Land, vnd Mannschafft, Geld vnd Gütern, einander schwächen, vnd ausmatten, vnd dem Spanier desto bessern vnd sichern Paß, zu seiner lang berathschlagten, vnd allbereit angespunnenen impressa machen vnd eröffnen sollen.
In quo quidem, Philippi hi, et Philippides, astutè imitati sunt, veterem istum Philippum Macedonem, omnium technnarum artificem summum.
Is enim, velut è speculâ quâdam, Libertati omnium insidiatus, dum contentiones Civitatum alit, auxilium inferioribus ferendo, victos pariter, victoresque subire regiam servitutem coëgit. Ita Graeciae Civitates, dum imperare singulae cupiunt, Imperium omnes perdiderunt: Quippe, in mutuum exitium sine modo ruentes, omnibus perire, quod singulae amitterent, non, nisi oppressae, senserunt. [Note: Iustinus l. 8 histor].
[Note: Principatus in unâ familiâ non diu continuandus] SFcundò in principatu, sive aristocratico Imperio, in quo tamen unus aliquis, tamquam primus ordine ac praecipuus Princeps, directorium obtinet, maximè attendendum est, ne in unâ quadam familiâ, per aliquot vices, summus is Magistratus continuetur: Alioquin ea familia paulatim plus iuris, quam alii habent, sibi in Imperio arrogabit, et, liberâ electione delatum, principatum, in hereditarium vertet dominatum; nec semel adeptam, et longiùs continuatam Imperii quasi possessionem (tamquam iam non parendi ampliùs, sed imperandi assueta) facilè extorqueri sibi patietur.
Legimus Romae olim M. Rutilium Censorinum, iterum Censorem creatum, Populum ad contione vocasse, gravissimâque oratione corripuisse; quod eam potestatem bis sibi detulissent, cuius, quia nimis magna videretur, tempus Maiores arctandum iudicassent: Quare eodem, ut Plutarchus refert, censente, lata Lex est, ne cui bis eum Magistratum ambire liceret. [Note: Clapmar. l. 2. c. 10].
Si in censoriâ dignitate, (quae tamen temporalis est) periculosum antiquitùs visum, ut idem bis eandem dignitatem obtineret: Quanto maiore cum Libertatis discrimine, in Impetatoriâ dignitate, quae perpetua est, ac faciliùs in tyrannidem degenerare potest, id fiet, si, ex eâdem familiâ, plures personae, continuatâ, eam serie possideant?
Leone X. Pontifice, qui ex Medicaeorum familiâ oriundus erat, mortuo, cum Iulianus Medicaeus Pontificatum ambiret, multis cardinalibus, defuncto Pontifici alium, ex eâdem familiâ subrogari, ut quod, quasi hereditario iure in Pontificatu succedendi, exemplum foret, valdè perniciosum videbatur. [Note: Guicciard. lib. 14. bister]. Nec tamenf ex eo metuendum fuit, Pontificatum fieri posse hereditarium.
Quantò magis nobis praecavendum fuerat, ne in eâdem Domo pluries continuaretur Imperium? Quod olim
hereditarium ac monarchicum fuit, facilèque ad pristinam naturam suam reverti posse, raesumitur.
Hinc certè prudentissima, nec floccifacienda est, Innocentii III. Pontificis, circa Philippi, Ducis Sueviae, electionem, consideratio. [Note: in c. p. Venerabilem § insuper 51. De election.]. Quod, si praedictus Dux Imperium obtineret, Libertas Principum in electione periret, et, Imperium obtinendo de cetero, ceteris fiducia tolleretur. Nam si, prout olim frater dicti Ducis Patri eorum, sic Dux ipse fratri suo succederet, videretur Imperium non ex electione, sed ex successione deberi: Et in praeiudicium Principum redundaret, si non, nisi de Domo Ducis praedicti, videretur aliquis ad Imperium assumendus.
Nec de nihilo est, quod Gvicciardinus, ex Francisci Galliarum Regis mente, hac dere scripsit. [Note: lib. 13. histor]. Id, quod iam uni, iam alteri, suffragiis tribuendum erat, in eâdem stirpe ferè hereditario iure permanere caepisse, eumque eligendi modum, quo à proximis, ex defunctorum stirpe recedere non auderent, successionem appellari poses. Sic ab Alberto Austrio Imperium ad Federicum, eius fratrem; à Federico in Maximilianum, eius filium, venisse; et nunc de eo, à Maximiliano in Carolum nepotem transferendo, agi.
Haec, eo tempore, Franciscus Galliae Rex, quae Gvicciardinus literis consignata reliquit. Quid verò, aut ille sentiret, aut hic scriberet, si Caroli ambitu Ferdinandum, fratrem, post electum, si eundem Carolum, mox facti paenitentem, audisset, omnem movere lapidem, quò Fratrem, praestitâ aliâ competenti satisfactione, amicè ab Imperio amoveret, idque in filium suum continuaret. [Note: Thuan. lib. 6. histor. et Laurentius Surius in continuat. Naucltri]. Si denique Ferdinandi posteros, ad hunc usque diem, sceptro imperiali potiri vidisset?
Quod periculum, Libertati suae, ab hac Austriacorum Principum continuatione imminens, cum eminùs praeviderent Protestantes Principes, in conditionibus, quas, de Rege Romanorum
creando, proposuere, postularunt: Ne ex eâdem Principum familiâ tres Reges ordine crearentur, vitandae causâ praescriptionis, [Note: Sleidan. lib. 8. histor]. Daß aus keinem Fürstlichen Hause, drey Könige nach einander erwehlet, oder genommen solten werden, damit die Freyheit der wahl der Personen halben, nicht in eine verirung, oder Gerechtigkeit geführet möchte werden. [Note: Actum et productum Svveinfurti Anno 1031. regiam Electionem concernens apud Goldast. parte 2. Politischer Reichshändel, tit. 4].
[Note: Sed id ab Electoribus nostris negiectum] Sed Electorum nostrorum stupore et socordiâ, an malitiâ dicam, factum est, ut, nec nos meminerimus, nec Patres, aut Maiores nostri, ab aliis, quàm Austriacis, imperatum esse, meminerint.
Quasi Domus austriaca, sola, Imperialis se culminis dignam hucusque praestiterit, aliae verò Principum familiae, Imperatoriarum virtutum expertes, Imperiique minùs capaces sint: Cuiusmodi (si parva licet componere magni) Norimbergae, familiae quaedam, Patritiae quidem, sed ad Senatoriam dignitatem inhabiles, reperiuntur.
Mortuo Romulo, Sabini, sui corporis Regem creari, volebant: Ne, quia post Tatii mortem, ab suâ parte non erat regnatum, in societate aequâ, possessionem Imperii amitterent. [Note: Liv. lib. 1. histor].
Nonne, apud nos, et in nostro Imperio, alia Principum familias, à quarum parte tot annos regnatum non est, iamdudùm Imperii possessionem amisisse, dicendum est.
[Note: obiecto Electorum.] Scimus hic obtendi, Imperii redituum tenuitatem, quae non passa sit, aut patiatur, alium eligi Imperatorem, quàm, qui suis sumptibus Maiestatem Imperii tueri possit: Et tales solos esse Austriacos; qui, ditionum amplitudine, reliquos omnes Germaniae Principes antecellant.
[Note: Responsio ad eanden] Sed, si Imperator propriis sumptibus Maiestatem Imperii tueri debet, iam actum est de Libertate: Habet enim Imperator, quod Imperio imputet; ac ratione impensorum sumptuum, plus iuris sibi in Imperio arrogare potest, quam ex primâ electione ipsi competit.
Prudentiùs Electores fecissent, si, Maiorum exemplo, insignem semper virtute Virum, licet mediocriter potentem, aut divitem, summae rerum praefecissent. Neve necesaria, ad dignitatem Imperii conservandam, illi deessent, ordinario aliquo tributo, Ordinum concessu, quotannis indicto, certam summam ad imperatorios sumptus deputassent: Reliquâ pecuniâ, in communes usus, asservatâ.
Aut si Electores hi, quod audiunt, Patriae Patres, ac velut Columnae proceres, sacrum Imperii aedificium, circumspectae prudentiae, sollerti pietate sustentantes (ut Carolus IV. [Note: Aureâ Bullâ c. 3]. eos vocat) reverà esse voluissent; istos Imperii reditus, quos idem Carolus IV. ut Wenceslaum suum, monstrum illud hominis, ad summam Imperii dignitatem eveheret, in ipsos turpiter abalienavit, [Note: Aeneas Sylvius c. 3. hist. Bohem]. et ipsi turpiter, malâque fide adhuc possident, restituere Imperio, ad sustinendos communes eiusdem sumptus, et Imperatoris personam, pro dignitate, competenti modo sustentandam, debuissent.
NEc Austriaci in arripiendo, velut per modum hereditatis, Imperio, segniores, quàm Electores, in deferendo, proni ac faciles exstiterunt. Vivi enim adhuc plerique in Domo suâ successorem quaesiverunt: Ne, ipsis defunctis, alteri forsan familiae, ad imperatorium nomen ullus pateret aditus.
In monarchico quidem, ac hereditario Imperii seu Regiminis statu, sollenne et utilissimum esse, haud diffitemur, nesuccessor in incerto sit: [Note: Tac. l. 33. ann.]. Sic enim pravae aliorum spes cohibentur. [Note: Ibid. Scipio Ammir. l. 1. dissert. in Tac. disc. 2].
Quemadmodum Tiberius Drusum, vivus, summae rei admovit: Ne, si extra Domum Augusti Successor quaeteretur, memoria Augusti, nomenque Caesarum in ludibria verteret. [Note: Tac. l. 5. annal.].
Inaristocraticâ verò Rei publ. formâ, ubi unus aliquis
praecipuus Princeps est, ac directorium gerit, periculosum id, et mali exempli, existimatur.
[Note: Vivo Principe suecessor non est eligendus.] Hinc, cum Dux Venetorum, Mauritius Galbius effecisset, ut filius sibi in principatu Collega daretur, dicitur, id fecisse pernitioso, ad posteros, exemplo: [Note: Leander Albertus in Urbis Venetae descriptione]. Et Dominicus deinde Flabonicus, Legem, Rei publ. utilissimam, regavit; ne posteris Ducibus, Collegam sumere in Imperio, quod superiores plerique fecerant, ius porro esset: [Note: Idem ibid. et Donatus Iannottus de Republ. Venetâ]. Quod imposterum, ut Rei publ. salutare, servatum est. [Note: Sigen. l. 8. de Regno Italiae].
In Poloniâ, cum à Sigismundo Rege id tentaretur, intercessit Senatus: Ac tametsi è Republ. esse videretur, ut seditionibus occurri posset; id tamen Poloni metuerunt, ne creatio Regum, Senatui, Populoque, perpetuâ huiusmodi successione, eriperetur. [Note: Bodin. lib. 2. de Republ. cap. 3].
In Bohemiâ quoque, et confoederatis eidem ditionibus, serò sapuerunt Phryges, quandò, ultimâ confoederatione, [Note: initâ Pragae 13. Iul. Anno 1619]. expressè, hac de re, sibi prospexerunt, Es solle ins künfftige bey lebzeiten eines regierenden Königs, kein ander designiret, viel weniger zum Könige erwehlet oder gekrönet werden, es sey dann daß die Unirten Lande, es selbst vor eine Notturfft erachten und begehren würden.
Quaestio ista quidem, de liberâ bohemorum electione, variè disceptate, et adhuc indecisa sub Iudice lis est: Austriacis successionem praetendentibus; illis è contrà electionem astruentibus.
Nec posteriores hi rationibus suis, et ipsorummet. Austriacorum testimonio, quo nullum fortius argumentum est, destituuntur.
Nam, ut Ferdinandi Imi recognitionem, [Note: de dato Viennâ 13. Decembris Anno 1926]. quâ is, se à Bohemis ex suâ liberâ, et bonâ voluntate, suxta Libertates Regni,
non ex aliquo debito, in Regem electum, fassus est, omittamus: quia illam Ferdinando, in publicâ diaetâ, Anno 1545. redditam, aliasque literas, diversi tenoris, huic substitutas, adversarii asserunt: [Note: Lundorp. tomo 1. actor publ. 2. c. 17. et 18]. Non minùs apertè Rudolphus Imperator scripsit, [Note: In summariâ et ultimâ resolutione, Archi-Duci Matthiae, et Ordinibus Momviae datâ die Marta post Iohannis Babtistae Anno 1608]. Haben berührte Stände des Köntgreichs Böhmen, nach gehabter fleissiger, vnd vnterthäniger berathschlagung dieses, von vns jhnen gethanen fürtrages, gedachten vnserm geltebten Brudern, auff vnseres, des Königs zu Vöhmen, gnädigstes ersuchen und bewilligen, aus gutem freyen Willen, ordentlich für einen Exspectantem, oder anwarter der Cron Böhmen vnd künfftigen König angenommen.
Idemque electionem hanc vocavit, [Note: In obligatione Bohemiae Ordinibus datâ Praga Die Saturni post corporis Obristi Anno eod.] Eine freywillige Wahl.
Consimili verborum formulâ Matthias usus legitur, [Note: In obligatione Bobemiae Ordinsbus datâ in Castris die Martis post Iohannis Baptissae Anno eod. apud Lundorp. d. loco, c. 24]. Daß die Stände jhn, aus jhrem guten vnd freyen Willen, zum Exspectanten des Königreichs Böhmen erwehlet. Item, daß ihnen solche freye Wahl, an dero Rechten, Ordnungen, Privilegien, etc. zu keinem nachtheil, vnd Schaden gereichen solle.
Nec prius, quam cum defunctus Ferdinandus Regno obtruderetur, electionis nomen usurpari desitum, reperitur.
Sed quaestio isthaec huius loci non est, nec nos eam nostram facimus: Si quod tamen Bohemis, liberè eligendi ius fuit, quin, hoc procedendi modo, paulatim labefactarint, et penitùs tandem obliterari siverint, nullatenùs dubitamus.
Nam summus iste in Republ. Princeps, si, illo vivo, successor designetur, his, quibus eligendi ius est, sese admiscet; officium eorum, quò minùs liberè eligere possint impedit; vota seu suffraga, ambitu ac largitionibus, preece pretiove expugnat; et, ut
in filios suos, aut propinquos, qualescumque isti sint, dignitas continuetur, manibus, pedibusque allaborat. Unde sensim erepta suffragia Populis, oblivione sepeliuntur: [Note: Bodin. lib. 2. de Republ. cap. 3]. Quemadmodùm in Imperio nostro septem Germaniae Procerum suffragationem penitùs obsolescere, iam olim Iovius scripsit. [Note: lib. 5. Elogiorum in Maximiliano Imo].
Tentatum id iam olim, à Rudolpho Habsburgico; qui Conventum Principum sollennem celebrans in Francofordiâ, multis precibus, promissionibus, viis et modis, Principes conatus est inducere, ut filium suum, Albertum Ducem, in Regem eligerent: Quod facere Principes omninò recusabant, dicentes, seiam habere Regem, nec duos posse nutrire Regnum, cum uno satis admodùm Res publica videretur esse gravata. [Note: Abbas Trithemias in Chronico Hirsaug. et Spanbeim, sub Anno 1291].
[Note: In Imperio nostro id tamen factum] Tentatum id iterum, in nostro Imperio, à Friderico III. et Maximiliano I. filio ac Patre, deinde à Carolo V. et Ferdinando I. Fratribus, et quidem, ob Principum nostrorum inscitiam, fecliciùs.
Elector quidem Saxoniae posterioribus his, icto, cum aliis aliquot Principibus, pro Libertate, ac Aureâ Bullâ tuendâ, foedere, restitit; sed stulto reliquorum Electorum ac Principum consensui, ipse, cum consortibus, cedere tandem coactus fuit.
Quamquam autem, praetextu necessitatis, electio Ferdinandi I. palliaretur, ac ideo facta diceretur, ut Ferdinandus, in Fratris sui (qui, ob variorum Regnorum administrationem, praesens semper in Imperio esse non poterat) absentiâ provideret, ne quid Res publica caperet detrimenti: Absque tamen hoc Praetextu, Ferdinandus I. et Maximilianus II. idem, nec irrito conatu, moliti sunt. Licet enim in Imperio semper praesentes essent, vivi tamen, uterque, filios suos, indubitatos, dignitatis Imperatoriae successores viderunt.
Matthias Imperator quae animo consilia volutârit, ex fratris
Maximiliani discursu patet, sive consilio, [Note: Casari tradito Pragae 19. Februarii anno 1616. quad exstat apud Lundorp. tomo 1. actor. publ. lib. 2. c. 1]. quod eo collimat; non modò, vivo Imperatore successorem eligi, sed et, designationem eiusdem Successoris, Imperatori relinqui debere, daß in allwege Ihr Keyserlichen Mayt. die designation, salvâ electione, heimbgestellet werde. Quod quid aliud est, quam verbis electionem liberam relinquere, re verò ipsâ, ad hunc vel illum eligendum, Electorum vota astringere?
Sed hoc consilium cum propalatum, non ab aliis modò Ordinibus, verùm ipso quoque Saxoniae Electore, in sinistram partem acciperetur, daß solches der güldnen Bulla, der Churfürsten Hoheit vnd praeminentz, vnd dem herkommen zu nahe gehe: [Note: Besponsum Electoris Saxoniae ad propositionem Domini de Westernach datum Dresdae 8. Octobris Anno 1616. apud Lundorp. tomo 2. actor. publ. lib. 3. tract. a. 3. pag. 639]. Maximilianus per Legatum se excusavit, suumque esse negavit.
Quâ in legatione versipellem Austriacae Domus genium notare lubet.
Legatus enim hic ad id, ut scrupulum istum Electori eximeret, specialiter missus, Discursum istum sive consilium, prout ab Electore ipsi erat exhibitum, pro Maximiliani non agnoscebat, seque authenticum exemplar communicaturum, ultrò offerebat. Mox cum, post audientiam, id ab eo peteretur, Secretarii sui incuriâ domi relictum, ridiculè satis conquestus est, pollicitusque, simul ac eò reverteretur, illud iri transmissum. Post longas tamen moras promissi fides nusquam apparuit: Et adhuc hodie, num illi satisfactum sit, incertum est. [Note: Responsio ad Cancellariam Anhaldinam paerte 2. cap. 5. apudlundorp. d. tomo 2. lib. 1. tractat. 1. part. 338].
Ita Maximilianus hic quoque, moderati aliàs, ut ferunt, ingenii Princeps, per ambitionem, Austriacae Domui insitam, ad
electionem, iuraque Imperii, consiliis suis infringenda, cumque id animadverteretur, ad consilia sua illaudatis fallaciarum technis ac sutelis convelanda, dilapsus est. Sed haec obitet.
Tandem, quid defunctus nuper Ferdinandus, iam tum Anno 1630. in Collegiali Electorum Conventu molitus, quidve tandem ultimo, Anno 1636. Ratisbonae habito conciliabulo, cmolitus sit, nemini obscurum est.
[Note: Unde Imperium hodiè hereditarium videtur] Hinc evenit, ut facilè credamus, inquit Iovius, [Note: lib. 5. Elegiorum sub Maximiliaene I.] augustam hanc Romani Imperii dignitatem, ad Austriacos Principes fatali quodam iure pervenisse: Quandò iampridem abolita sit militaris acclamationis consuetudo, qua Imperatores olim in castris apud Exercitum fiebant; et ipsa etiam septem Germaniae Procerum suffragatio penitùs obsolescat. Toto scilicet, hoc honore, per manus praepotentium Caesarum, legitimè tradito, confirmatoque, qui tam altas iecit radices, ut in unâ familiâ, non dubiâ hereditatis intercisâ serie, decentiùs atque stabiliùs efflorescat.
Quod si, iam Iovii tempore, certum aliquod ius in Imperio habere, Austriaci visi sunt: Quantò magis nostro? Quo, per continuam successionem, novem quinque Imperatorum, aut sex, decem si hodiernum Ferdinandum III. his annumerare voles, id ipsum stabilitum est.
[Note: Obiectio] Dicat hic aliquis, continuationem istam Imperatoriae dignitatis in Domoi Austriacâ, per modum liberae electionis factam; salvo acintegro manente semper Imperii iure Nec in ultimâ istâ Ferdinandi III. electione Patrem ipsius id negare ausum. Sic enim scribit, [Note: In propositione baebitâ Ratisbonae Anno 1636. 15. Septembr.] Ihre Churfürstliche Gnaden vnd Durchl. sollen nicht dafür halten, daß Ihre Keyserliche Mayt. durch diese Handlung vnd beförderung (scil. des Sohns zur Römischen Cron) dem heiligen Reich, die freye Wahl, Libertet, Hoheit, vnd reputation, oder Ihr Churfürstlichen Gnaden vnd Durchl. an ihrer praeeminentz, Würden, und alten löblichem
herkommen vnd Gerechtigkeit, nichts im wenigften zu schmählern, oder abzubrechen, besondern vielmehr bey solchem allen getrewlich zuerhalten vnd handzuhaben gedencken, dann sie sich ihrer Wahl Capitulation Gnädigst wohl erinnern, vnd seynd dißfals nichts anders vorzunehmen, und zu handlen bedacht, dann was andere ihrelöliche Vorfahren, in dergleichen fällen gerhan haben, vnd dem heiligen Reich an seinen Liberteten, Freyheiten, vnd alten guten gewohnheiten vnabbrüchig gewesen ist.
[Note: Respensie] Sed constat sanè ex his, antiquam illam eligendi libertatem, verbotenùs adhuc hodiè, Imperivo ac Electoribus esse salvam: Electionis enim nomen, imago, ac titulus ubivis praetenduntur, et sollennia sunt.
De re tamen ipsâ valdè est, quod ambgigamus: Cum Domus ista tam altas, perpetuae succesionis, in Imperio radices egisse videatur, ut non sine magno motu, et publicae rei in commodo, convelli possit. Quod tunc demùm apparebit, si Electores periculum faciant, quam liberum ipsis eligendi supersit arbitrium.
Nulli enim dubitamus, quin divina, humanaque mixturi sint Austriaci, ima summis permutaturi, ac extrema quaeque ausuri, priusquam admittant, ut alius, quam ex hac familiâ, Imperator eligatur: Norunt enim fastigium suum declinare, si eripi Domui suae Maiestatem Imperii patiantur. [Note: Daniel cremita in itineris Germanici descriptione Anno 1609.]
TErtiò in eiusmodi Rei publ. formà, de quainpraesentiarum agimus, apprimè eò laborandum est: Ut, si uni principales demandare partes placuerit, cuius offi ium sit, moderari ac dirigere cuiusque functionem, ad commune bonum, et ad Rei publ. unionem (quemadmodùm de Venetorum Duce Contarenus [Note: lib. 2. de Republ. Venet.] scribit) Proceres tamen ac Optimates, capulum ipsimet in manibus semper retineant, et ea, quae Rei publ. summam concernunt, non per illum unum solum, ssed communi omnium consilio, expediantur.
Nam, sicut in Monarchiâ ea conditio est imperandi, ut non aliter ratio conster, quam si uni reddatur: Ita, econtrariò, vis principatus planè resolvitur, si cuncta ad Senatum vocentur. [Note: Taec. lib. 1. aennal.]
[Note: Comitia olim ordinaria et annua.] Huic rei summè idonea sunt Comita, in Imperio nostro quotannis olim celebrari solita: Unde vocantur, [Note: Pax publica de Anno 1495. tit. von der überfahrer des Friedens enthaltung, Confirmatio Pacis publicae de ied. Anno tit. daß ein Reichstag solein Monat, wehren.] Die jähriiche versamlung der Churfürsten, Fürsten, Praelaten, Grafen, Herren, Stände und Bottschafften.
De quibus constitutum, quod, ad minimumm, mensem totum ädurare debeant, Sie sollen, auffs wenigste ein Monat beyeinander bleiben. [Note: d. Confirmatio Pacis Publicae d. tit.] Et, in quibuslibet Comitiis, certum tempus, ac locus, futurorum Comitiorum, praestituta sunt, die Stände haben sich betragen, Tag vnd Mahistadt, des nechst zutünfftigen jährlichen zusammenkommens [Note: d. Confirmatio tn fine princ.]
[Note: Quorum origo antiqua.]. Quod ipsum, exantiquissimis, Constantini, Pipini, et Caroli M. institutis, originem traxisse videtur: Licet, quoad potestatem, ista Comitia cum nostris icomparanda non sint.
Constantinus enim, iam tum Anno 411. Comitia annua, in Urbe Arelatensi celebranda esse, voluit. [Note: Goldast. tomo. 3. constit. Imper. p. 1.]
Pipinus quoque, singulis penèannis, placitum suum habuisse legitur. [Note: Rhegino lib. 2 chronic.]
Et Carolus M. constituit, ut semelin anno placitum teneretur, in quo generalitas universorum Maiorum, tam Clericorum, quam Laicorum conveniret: Ac per hoc placitum ordinabatur status totius Regni, adanni vertentis spatium: Quod ordinatum nullus eventus rerum, nisi summa necessitas, quae similiter toti Regno incumbebat, mutabat. [Note: Hincmaerus, Rhemensis Archi-Episcopus epict. 3. c. 29. quem refert Goldast. d. tomo. 3. in prolegom.]
[Note: Sed non potsstas] Originem ergò, ut diximus, horum annuorum Comitiorum, ad Caroli M. tempora referre quidem licet; quâ de causâ Ludowicus Pius, eiusdem Caroli filius, administrationis partem, iam suo tempore, apud Proceres Imperii esse, confessus est: [Note: Caepit l. 2. c. 2. vide Lehman in Speyrischer Chronicâ lib. 2. c. 4.] Processu verò temporis, Procerum potestas, in Comitiis, sensim magis, magisque aucta, adeò in immensum excrevit; ut, qui antiquos istos Conventus, qui ab arbitrio ac nutu Imperatorum toti dependebant, hodiernis nostris Comitiis aequiparare velit, is muscam comparet elephanto.
In his ergò annuis Comitiis, quicquid Pacem publicam, sententiarum latarum exsecutienem, communebonum, et Imperium ipsum concernebat, tractabatur, Was die Christenheit, das heilige Reich, gemeinen Nutz, vnd anders betreff nthut. [Note: d. Confirmatio Pacis publicae in princ. Ordinatio Regimenti de Anno 1500. tit. von den zwantzigen.] Adeoque Patrum memoriâ omnis ferè Imperii administrandi visacpotestas, penes Comitia fuit. [Note: Paurmeist. lib. 2. de iurisd, c. 2 v. III. edit. poster.]
[Note: Aliquandò etiam extraorinaria] Nec internedio tempore, Imperator, absque Ordinum consensu, de rebus publicis, ullo modo, statuere potuit. Si quae enim intereà emergebant, in quibus periculum erat in morâ, nec futurorum Comitiorum tempus exspectari poterat. Ordines Imperii, eâ de causâ, extra ordinem convocandifuerunt, So der Handel dermassen gestalt seyn würde, daß der iährlichen
versamblung aus Nothturfft nicht zuerwarten were, geben wir hiemit Macht vnserm Kammer-Richter, von vnsert wegen, vns, vnd die Churfürsten, Fürsten, vnd Stände des Reichs, fürderlichen an gelegene Mahlstadt zubeschreiben, dahin wir vnd sie, oder vnser und ihre Anwälde, treffentlich kommen, oder mit Macht schicken wollen, vnd sollen, davon zu rathschlagen, vnd mit Macht zuhandlen. [Note: d. Pax publ. da Anno 1495. tit. ven der überfahrer des Friedens enthaltung etc.]
Quibus extraordinariis Conventibus haud fuisset opus, si Imperatori soli, absque Procerum consensu, in casibus novae emergentis necesitatis, publica negotis expedire licuisset.
Quia autem eiusmodi negotia, in quibus periculum erat in morâ, multa in cidebant quottidiè, et annui isti Ordinum conventus nimios sumptus exigebant; adeò ut Ordinibus valdè essent onerosi, nec, hac tamen viâ, communi bono satis prospectum: Ideò, annua ista Comitia, subrogato in eorum locum Regimento, abrogata, [Note: d. Ordinatio Regiment, d. tit. et Declaratio Paecu publ. de Anno eod. tit. von des Regiments Macht wied die Friedbrecher.] Regimento verò post exspirante, Anno 1512. de novo introducta sunt. [Note: Recessus Imperis de Anno 1518. item haben wir und die Stände.] Donec, restituto à Carolo V. Regimento, iterùm tollerentur. [Note: Constitutio Pacis publ. de Anno 1511 tit. von des Regiments Macht wied die Friedbrecher.]
[Note: Extraordinaria tantùm in usu mansere] Nihilominùs, ubi de rebus, magni momenti agendum erat, extra ordinem Comitia indici, in more mansit: Quae potestas Regimento olim competiit, post, ut diximus, in Imperatorem ac Electores translata est.
[Note: A Ferdinando, ut tyranno, plane intermissa sunt] Quod si illud Politicorum verum est: Comitiis sublatis, nullam esse Libertatem; [Note: Guicciard. lib. 11. histor.] sed, econtrà, Comitia frequentissima in Rebus publ. omnino liberis, vel saltem mixtis reperiri, parciora sub Monarchis, nulla sub Tyrannis. [Note: Heiderus in system, Pelit. c 2. p. 428.] Libertatem nobis nullam reliquam superesse, et Ferdinandum defunctum Tyrannum exstitisse, quisnegaverit?
Comitia enim, ad Ferdinandi usque tempora, frequentissimè habita, ab eodem Ferdinando plane intermissa sunt.
Eodem modo idem ipse Ferdinandus, vivo adhuc Matthiâ, Rex Bohemorum designatus, eorunde privilegia labefactare aggressus est: Unde, inter alia, non postrema praesentium turbarum origo.
Cum namque sollicitus esset, quo pacto Domui sui Regnum Bohemiae mancipari posset, visum fuit optimum ac compendiosissimum factu, Conventibus publicis, sive Comitiis, annuatim celebrari solitis, quàm longissimè Ordines arcere: Gnarus enim erat, hoc pacto, privilegia propemodùm omnia à stirperecidi: Libertatis verò campum coangustari posse. [Note: Thomsonius de causis motae Bohemiae.]
[Note: Respondetur ad Ferdinandi excusationem] Nec iniuria nostrorum temporum, et bellicorum motuum, qui universalem Ordinum Conventum vix unquam permiserint, eum excusabunt, daß Ihre Keyserliche Mayt. mit grosser Mühe, bey der im Reich bißher geschwebten verderblichem Vnruh vnd Kriegen, nur einem oder zwen particular Convent, eines allgemeinen Reichstags zugeschweigen, erhalten können. [Note: Replica Caesaris in Comvenlu Raetisbonensi anno 1630. de dato 20. Iul.]
Si enim non priùs, certè, post Danicum bellum, Anno 1529. transactione Lubecensi, sopitum, publicae res satis in tranquillo constiterunt, nec quisquam refractarius ferè amplius aut rebellis, (ipsius opinione) qui aliquarum eset virium, in Imperio reperiebatur. Ac tum, per universalia Imperii Comitia, publica Libertas, publica salus, et vacillans adhuc, post tot bellorum tumultus, publica tranquillitas communi consilio, meliùs stabiliri potuisset: quàm per istud, quod Ratisbonae Anno 630. habitum est, solorum Electorum, et quorundam (qui Ferdinandi iurata erant mancipia) Principum conciliabulum.
[Note: Causa principalis intermissorum Comitiorum Imperatores sunt] CAusa ergo Prima ac principalis eius, quod Comitia in desuetudinem venerunt, fuerunt ipsimet Impera tores. Nullorum enim magis, quam Imperatorum, Comitia
intermitti, interfuit: Ut, sub colore boni publici, ac communis necessitatis, administrationem, Imperii paulatim, exclusis Ordinibus, ad setraherent.
Hinc iidem in id semper omen studium suum callidè intenderunt, ut Ordinibus odiosa redderentur Comitia, eoque nihili ab illis penderentur, nec eorum (in quibus tamen communis Libertatis summa consistit) magno tenerentur desiderio: Et ideò curârunt, ut et infructuosa ea, et onerosa Ordinibus semper essent.
[Note: Qui Comitia. infructuosa reddiderunt, per omissam gravaminum decisionem.] Infructuosa facta sunt, per novorum subinde gravaminum cumulationem: Ob quam Ordines Imperii in unam sententiam convenire numquam potuerunt.
Haec autem, tantum abest, ut Imperatores sustulerint, aut tollere laboraverint, ut studio ipsimet potiùs auxerint, et, in hunc usque diem, remedium illis adhibere, sub certarum excusationum praetextu, malitiosè distulerint: Aliquá tamen semper, quâ Ordinum animos lactarent, sed incertâ spe, eâ de re factâ.
[Note: Discussio gravaminum re verà Ordinum est] Discussio equidem ista gravaminum, et relevatio ab iisdem, re verà, et iure suo, ad Ordines ipsos pertinet, ac pertinere debet: Gravamina enim, non privatam tantùm rem, et particulare cuiusque: interesse, sed saepiùs, imò ut plurimùm, publicum Imperii statum, communemque Libertatem concernunt.
Adeòque difficultates hic inde emergentium gravaminum, ab Ordinibus ipsis expediendae sunt; ne, haec talia mero Imperatoris arbitrio subiacere, statuamus.
Unde rectam olim viam, Anno 1530. institerunt Ordines Imperii, quandò ipsi de gravaminibus inter se transegerunt: Caesare eam transactionem posteà in formâ Constitutionis promulgante, Haben Geistliche und Weltliche, siolche irrung, mängel und gebrechen zusammen getragen, sich deren hin und her unterredet, und derselben untereinanderm, freundlich und gürlich verghichen, vereiniget, und vertragen: Welche vergleichung wir, als ein Römischer Keyser, von ihnen angenommen, in Form
einer Constitution stellen, vnd öffentlich haben ausgehen, vnd verkündigen lassen. [Note: Recessus Imperii de eod. Anno § weiter nach dem die Geistliche.]
[Note: Imperator tamen inter Ordines modiator esse potest] Imperatorem tamen inillis, quae personam illius concernunt, inter Ordines controvertentes mediatorem esse posse, non negamus: Quorsum, Anno 1613. collimârunt Protestantium Legati, [Note: In rispanso ad Caesaris resolutionem de dato Raetis bonae 10. Aug. Anno 1613.] Ihr Keyserliche Mayt. wolle, nach dem Erempel dero löblichen Vorfahren, Römischer Keyser vnd Könige, auff eine förderliche interposition, in den, wieder den andern Theil, habenden Beschwehrungen, mit zuziehung fried fertiger Stände, von beyderley Religionon, Aller Gnädigst bedacht seyn, darauff vnterhandlung, vnd endlich, mit allerseits wissenden dingen, eine Vergleichung treffen.
Idemque adhuc novissimè, Anno 1619. urserunt. [Note: in risponse ad Caesaris propositionem de dato Norimbergae 28. Novembr. Anno eod.] Ihr Keyserl. Mayt. möchte fviedfertige, vnd vn pasionirte Stände des Reichs zu interponenten verordnen, welche vnpartheyische Handlung pflegen, vnd wo möglich, billigmässige vergleichung treffen solten.
[Note: Hodiè Imperatores eam sibi arrogârunt] Sed, ut alia multa, itahoc etiam Imperatores ab Ordinibus, de religione dissidentibus, ac inter se aemulis, nec, quanti ea res esset momenti, advertentibus, extorsisse videntur. Et hic pernitiosus diversarum religionum fructus fuit.
Imperatores verò, postquam tanta potestas ab Ordinibus [Note: Saepiùsque promiserunt] ultrò illis delata est, facillimos semper se praebuerunt, celerem, expeditamque gravaminum discusionem, ac restitutionem benignis verbis promiserunt.
Ita in transactione Passaviensi [Note: § Damit der Churfürst.] Ferdinandus I. Damit der Churfürst von Sachsen, und seine Mitverwandten, sich nicht zubesorgen, daß diese Handlung ersitzen, und nicht zu gebührlichem fürderlichstem ende gelangen möchte, so sollen wir,
auch obgedachter vnser geliebter Sohn, König Maximilian, auch Churfürsten, Fürsten vnd Stände des heiligen Reichs, die angebrachten Beschwehrungen für handen nehmen, Ihr. Keyserlichen Mayr. fürrragen, vnd darauff befürdern, dieselbe, so viel, der Billigkeir nach, gegründet befunden, auch angesehen (wie sich gebühret) die gülden Bulla, vnd andere, des heiligen Reichs, Ordnungen, vnd alte löbliche herkommen, der Teutschen Nation zu guter erledigung zubringen, etc. Vnd ist die Keyserliche Mayt. des gnädigen milten erbietens, was Ihre Mayt. selbst, insonderheit, berreffen mag, sich in dem selben, aus gnädigem guten Willen, dermassen zuerzeigen vnd zuhalten, daß gemeine Stände augenscheinlich spüren sollen, daß Ihre Mayt. zum höchsten begehre, alle Sachen nach der gebühr zurichten, auch den gemeinen Nutz, ihrem eignen bey weit vorzusetzen, vnd alle Sachen dergestalt fürzunehmen, daß alle Stände soch desselben, der Billigkeit nach, gantz voll sollen haben zuersättigen.
Similiter, Anno 1594. promisit Imperator, [Note: Recessus Imperis de cad. Anno § was dann wir sambt in sint.] Ihr Mayt. wolle, was zu abhelffung der Stände billigen gravaminum vnd Beschwerungen dienlich, an förderlichster erledtgung, nichts ermangeln lassen.
Et, Anno 1603. [Note: Recessus Imperii de eod. Anno § gleicher gestalt.] Es solle Ihr Mayt. angelegen seyn, wegen der Reichs-Stände, hiebevor, ihr anbrachter vnd noch schwebender Beschwerfungen, über das, so bißhero, etc. geschehe, auch künfftig zuerledigung derselben, das ienige zubefördern was dem Keyserlichen Ambt gebühret, des Reichs Rechten und constitutionibus gemäß, vnd nach besindung der Sachen gestalt, verantwortlich, wenigers nicht, zu erhaltung innerlicher Ruhe, guter verrewligkeit vnter den Ständen, vnd alles Wohlstands, auch gleichmässiger Iustitien Im Reiche dienlich seyn wird.
[Note: Non praestiterung]Quis verò neget, quin aurea isthaec verba sint; sed verba: Quin speciosae pollicitatione; sed inanes, et absque effectu, Qui in hunc usque diem nondum subsecutus fuit; et forsan, si in ipsorum arbitrio res fit, ante Calendas graecas non subsequetur.
nam et Frater Rudolphi, Matthias, Fratris vestigia pressè in ultimis Comitiis secutus est: Quamvis Zacharias Geitzkoffler, Virinsignis Prudentiae, eidem, sub Imperii sui incunabula, aurem velleret; ut officii sui meliùs, quam Frater, memor, gravaminibuus, ante omnia, mederetur, [Note: in Consilio sive bedencken wegen des künfftigen Reichstags Anno 1612.] Solle fürnemblich dahin sehen, daß, bey disem ersten Reichstagt, des Reichs beschwerden, so viel immer möglich, Haubrsächlichen abgeholffen, vnd nicht, wie vor diesem geschen, vnd der teutschen Nation von frembden, ohne das, zugemessen wird, von einem Conventu auff den andern, vnfruchtbarlich, zu den Reichs Ständen, vnd ihrer Vnterthanen eussersten Schaden, remittiret vnd verschoben werde.
Ferdinandus autem defunctus, quomodo gordium hunc gravaminum nodum, non solvere, sed, velut Magnus aliquis Alexander, gladio concipere aggressus sit, luculentè stis nostra docenttempora: Unde praesens fundi nostri calamitas.
[Note: Hinc irrita plerumque Comitia] Hac verò solâ et unicâ de causâ, quod, gravaminibus Ordinum non submotis, sed ab ipso quoque Caesare, de novo semper auctis, diffidentia et discordia mutua, de die in diem cresceret, irrita antehac plerumque fuere Comitia; et magno conatu, magnoque sumptu, magnae hucusque nugae actae sunt.
Unde, meritissimò, de illis hucusque dici potuit, quod Crantzius [Note: lib. II. VV andal, c. 7. et. 35.] iam olim dixit: Germani diaetam ex diaetâ creantes, magis distinent, quam finiunt res caeptas; interque eos coetus ex coetu oritur, quasi fetus ex matre. Diaeta enim non est, quin diaetam pariat, cum sit generis feminini; lepidè iterùm et argutè, pro more, scripsit Aeneas Sylvius. [Note: lib. 1, epist. 92.]
[Note: Imperatores Comitia onerosa reddiderunt, per continuas exactiones ad bellum Turcicum.] PRaetereà quoque summâ diligentiâ laborârunt Imperatores Austriaci, ut Comitia, non nisi onerosa, Ordinibus Imperii essent.
Primus enim ac summus ferè semper articulus ad deliberandum propositus desubsidiis fuit contra Turcam conferendis: Unde, non verè minùs, quàm mordaciter, pecumae collationem adversùs Turcam, omnium plerumque Germanorum Comitiotiorum summam esse, Iovius, dixisse, fertur. [Note: Clapmar. lib. 6. cap. 13.]
Et hunc quidem articulum magno semper fervore urserunt Imperatores, cum tamen Turca, vix semel, aut iterum Germaniae fines attigerit, et principaliter cum Austriacis, ratione privatarum ditionum, (Regni nempè Hungariae) res ipsi fuerit: Reliqua, quae ipsius Imperii statum principaliter ac essentialiter concernebant, obiter saltem, tractata, et saepiusculè (modò prius illud obtineretur) in aliud tempus reiecta sunt.
Ita Rudolphus, Anno 1594. Imperii Ordines impensè rogavit, [Note: Inpropositione, in Convantu Ratis benensi Anno eod. babitâ.] Sie wolten nicht allein, allen vnd jeden proponirten puncten den Türcken- articul vorsetzen, sondern, da sich vielleicht itzo nicht allerdings, in einer kürtze, die andern (scilicet, von Handhabung des gemeinen Friedens, vom Iustitien, vnd Müntzwesen, etc.) abhandeln liessen, dieselben, gar, oder zum theil, auff eine künffeige deputation, oder andere Versamlung bey seiten stellen, vnd verschieben.
Quas tamen procrastinationes, et, in alios Conventus, dilationes, haud è re Imperii esse, idem ipse Rudolphus noverat: Ita enim alio tempore parum sui memor, scripsit, [Note: In propositione, in Conventu Ratisbonensi Anno 1608. babitd.] Stände wollen insonderheit dahin trachten, daß die derathschlagung der Iustitz auff keinen newen Conventum remittiret oder verschoben werde, sintemahl die er fahrung zuerkennen gebe, daß der
gleichen verschiebung auff Deputation, oder anderen Tagen, wenig nütze, sondern gemeiniglich neben verlust der Zeit vnd Geides, was vorhinböse gewest, hierunter noch mehr verwirret, vnd ärger werde.
Unde Rudolphum, quando reiectis, de Pace publicâ, Iustitiâ administrandâ, aliisque artioculis, sola subsidia Turcica tractanda esse, duxit, rem privatam praevertisse prae Republ. nonnemo forsan arguet.
Et, hac quoque de causâ, Comitia Anno 1608. celebrata, ad nihilum reciderunt, Solche Reichsversamlung hat sich Hauptsachlich an dem gestossen, vnd ist derowegen vnter andern, allerdings vnfruchtbarlich abgelauffen, daß der contributions punct, der allgemeinen innirlichen Vaterlands Noth, vnd andern viel wichtig: vnd hochnothwendigern vor gezogen, oder wie man nicht obscurè, aus mehrerhand indiciis, vnd advisationen, verspüren müssen, gar allein tractirt, del übrige aber, vnd das, insonderheit, fost übern hauffen liegende Iustitzwesen, an andere Ort vnd Zeit, wie vormahls, verwiesen werden wollen. [Note: Auctor Informationis in der viel Klöster Sachen in princ.]
[Note: Pecunia aliquando sub Turcici belli praetextu absque necessitate exacta] Quin imò non desunt, qui Imperatores Austriacos criminentur, quod, extorquandae causâ pecuniae, aut ipsimet Turam excitârint, aut vires eius nimio plus exaggerârint, aut falsos etiam, de eius invasione, sparserint rumores.
Quemadmodum de Cleselii consilio, quod, in futura Anno 1613. Comitia, cuderat, rythmicè nonnemo scripst. [Note: in satyrica descriptione Comitiorum Anno 1613. babitorum.]
Das ist der Rath, man muß den Reichstag treiben fort,
Vnd alle Fürsten gleich beschreiben an der Ort,
Daß jeder in Person sich dahin welt begeben:
Darnach muß man darauff fleissige achlung geben,
Daß man den Türcken mög ein wenig muntern auff,
Ob er sich regen wolt, das thut gar viel zum Kauff.
Dann vnter diesein Schein, kan man dest mehr begehren,
Vad niemand kan mit fug dessen sich dann erwehren.
Will er nicht fort; so ist gar hoc daran gelegen,
Daß man ihn irritir, so muß er sich woll regen.
Noch ist es nicht genug, es muß dabey nicht bleiben,
Sondern man muß hieraus gar böse Zeitung schreiben:
Der Erbfeind komms sehr starck, mit achzigtausen Mast,
Die vor Mawer des Reichs die woll er greiffen an
Viel fester Ort haber sehr kläglich ausgebrandt,
Lippa vnd Genna auch in gschwinder enl berandt:
Vnd dergleichen Dingmehr kan man fügleich erdencken.
Was schadts? Ists gleich nicht war, wer will vns drums verdencken?
Hierzu kan man, mit fug, dreyhundert Mont begehren,
Keiner ist so behertzt, der sich des darff erwehren.
Deque eorundem Comitiorum continuatione, hic idem, in sequentibus, scribit.
Da der Wagen noch gar im Kothwolt stecken bleiben,
Da kam eben von Wien ein sehr gewünschtes Schreiben:
Der Türck sey nun recht böß, er ziehe nun starck an,
Siebenbürger sey weg. Wie wil man immer thun?
Morgen gewint er Caschow, übermorgen Wien,
Fliehn wir gleich in Pommern, so kömpt er auch dahin.
Ein kleines Vöglein kam gerad von Temeswar,
Das bracht contrar Zeirung, es sey alles nicht war.
Haec satyrica quidem et iocosa sunt, sed in seria ducere videntur: Nec ridentem verum dicere quippiam vetat.
Nam, praetextu hoc belli Turcici, ad enervandos et opprimendos Imperii Ordines, usos fuisse Austriacos, ex illis apparet, quae, iam tum de Carolo V. Legatum Gallicum retulisse, Elector Saxoniae et Landgravius Hassiae testati sunt. [Note: apud Sleidan. lib. 18. histor. et Hertled. tomo 2. de bello Germanice lib. 3. c. 30. n. 12.]
Cum enim hic in belli, quod Carolus contra Protestantes meditabatur, incidisset mentionem, et diceret, permagnum esse, quod moliretur; cogitaret secum ipse, quanta
Germaniae esset potentia, et quanti res periculi: Quod si unus et alter forsan deliquissent, iniri posse rationem, quomodò sine bello res componeretur. Ad ea fertur Carolus respondisse. Nihil opus esse compostitione: Velle se domare Germaniam, aut de fortunis omnibus periclitari. Nam illius vires non posse iam eset tantas, ut sibi magnoperè sint extimescendae: Jam enim, ampliùs annos viginti, fundamenta se iecisse buic rei. Saepè illos auxilia sibi tulisse, multis bellis, nuper etiam contra Regem ipsum: Fecisse maximos sumptus in crebris Comitiis: Militum etiam manus, atque robur amisisse diversis bellis. Et haec quiden eò se fecisse, ut viribus Germania destitueretur: Hoc igitur esse peridoneum rei gerendae tempus.
Et Rudolpho quoque Imperatori, Unitorum Principum ac Ordinum Lcgatus, Princeps Anhaldinus in faciem ingessit; [Note: In propositione habitâ Pragae 8. Iul. Anno 1609.] quod Pacem cum Turcä inire recusasset, imò quod initam abrumpere volunisset, et, quò Ordines ulterioribus tributis exhauriret, falsis narrationibus propositiones suas farciisset, Als von etlichen wohlmeinenden Churfürsten, vnd Ständen, zu mehrmahlen gantz eyferig vnd treulich gerahten worden, mit dem Türcken einen Frieden zumachen, damit das teutsche Reich, vnd dessen Glleder, so auch vorhin ihre Last haben, vnd immittelst hin vnd wieder beschweret werden, der langgewehrten contributionen dermahleins entledigt werden möchten, sey die Keyserl. Mayt. jeder zeit hieran, mit gantz vngereimbten ausflüchten vnd vorwenden, als ob der Türcke keinen Frieden halte, verhindert worden, hetten auch Ihr. Keyserlichen Mayt. Rähte, noch bey wenig Jahren den allbereit zu Wien, Anno 1606. verglichenen Frieden, wieder zurkück ziehen, vnd nicht halten wollen, wie dann, zu fortsetzung des Kriegs, fernere Reichs. contributiones bey der Ständeletzter versamlung zu Regenspurg gesucht, vnd die, den Chur, Fürsten, vnd Ständen, damahls vorgetragene proposition, zu solchem intent, mit vielen narrationibus, vnd außführungen were formiret worden, da sich doch die Sachen,
an ihm selbsien, vnd aus denen hernacher, ins Reich gethanen, Berichten, in der Geschicht weit anders befunden herten.
[Note: Turcicum in Hun gariâ bellum, per consequentiam, nan principaliter Imperium tetigit] Ut verò ad Hungaricas expeditiones revertamur, non sanè diffitemur, etiam Imperii nostri, per consequentiam, interfuisse, Turcarum progressus in Hungariâ sisti; ne, eâ subactâ, nostros etiam fines totis tandem viribus irrumperent: Sed per consequentiam. Nam, principaliter in eo Imperii nostri summam, cardinem, ac salutem versari, adeò ut reliqua omnia illi postponenda fuerint, id est, quod peniùs negamus.
Domus quidem Austriaca, ex eâque oriundi Imperatores, Ordinibus Imperii, multisaliquandò persuadere conati sunt, auxilia haec, contra Turcam praestita, directò ac principaliter pro defensione Patriae conferri, Daß vnsere Vorfahren den Türcken, vnd sein Vorhaben, für gar keine frembde, oder ausländische Feindsnothvnd Gefahr, sondern für des heiligen Reichs eignes androhendes letztes Vuheil, verderb, vnd vntergang, geachtet, vnd angesehen. [Note: Caesarea propositio in Conqentu Raetis bonensi Anno 1603.]
Sed novimus nos, quod Hungaria externum, perse, Regnum sit, Patriaeque nostrae accensenda minimè veniat: Neque magis res Hungariae nos urunt, quam Poloniae aut Venetiarum, aut alterius vicinae Rei publ. si Turca illas invadat, et opprimcre conetur.
Id quod rectè iam olim animadvertit Elector Palatinus: Cuius instructionem, seu mandatum, Legatis, ad Conventum aliquet Protestantium Principum, Francofurtum, mense Decembri Anno 1598. missis, datum, ac in odium, invidiamque ipsius propalatum, [Note: apud acta secereta, sue, der Unirten Preteflivenden archif inter documenta n. 2, apud Lundorp. tomo. 2. act. publ. lib. 2. tract. 5. p. 477.] nos in ipsorummet propalantium odium invidiamque vertimus, daß die Hülffe gemeint sey, pro defensione Patriae, dabey müsse man sich erinnern, daß da sKönigreich Ungarn ein abgesondert Königreich, und für der teutschen Vaterland gar nicht zurechnen sey, etc. Und ob wohl gesagt werde,
daß der Vngarische Krieg, consequenter, das heilige Reich mit angehe, dieweil es der Gefahr nahe, vnd das gemeine Sprichwort lautet, Res tua agitur, paries cum proximus ardet: Sowolle doch ein unterscheid in deme gemacht seyn, was einen per consequentiam, oder principaliter berühren thu, vnd daß er nicht in einem wie im andern fall verbundensey. Ein Erempel habe man mit dem Krieg, so der Türck mit den Venedigern gehabt, welcher auch, so zu sagen, das Reich consequenter mit angangen, es sey aber darumbnicht schuldig gewesen, sich desselben anzunehmen.
Quin igitur Imperatores innumera potius Ordinum gravamina primò sustulissent, ac cum iis exortas inter Ordines fimultates, diffidentiamque: Deindè, mutuâ inter Ordines sancitâ concordiâ. et Republ. in sese tranquillatâ, extranea haec atque accessoria tractassent, si bonorum Imperatorum officio fungi voluissent.
Nunc verò his, quae ipsos, tamquam externorum Regnorum Dominos, principaliter concernebant, expeditis, ista, in quibus Imperii salus et summa consistebat, in super habuerunt.
[Note: Austriaei in bello Turcico, privatum, non Imperii commodum, quaesierunt] Quàm enim, in hoc bello Hungarico, contra Turcam gesto, privatam rem egerintsuam, et planè non publicum Imperii commodum seu incrementum intenderint, ex eo liquet: Quod immensâ quidem auri vi Imperii Ordines hac viâ emunxerint; illorum verò, quae ipsi Imperio eripiebantur, nullam aut perexiguam habuerint rationem.
Unde rectè de illis Elector Palatinus conquestus est, [Note: In dictâ instructione aepud acta secreta et Lundorp. d. loco. p. 483.] Es sey den Römischen Keysern, welche alle vom Haus Oesterreich gewesen, über hundert Jahr hinaus, eine starcke, übermässige, grosse summa Gelds, vnd solches, nur allein dem Königreich Vugarn zu gutem, gegeben worden: Dann, daß etwas davon dem Reiche zu nutze were angewendet, das finde man nicht, sondern sey demselben noch darzu, Lieffland, Preussen, Metz, vnd anders entzogen, daß man also geschehen lassen, vnd niebegehret worden, zu recuperirung derselben, ichtwas zu
contribuiren. Also daß das Hauß Oesterreich nur auff sich gesehen hat, wie sie das Königreich Vngarn erhalten mögen.
Cum autem Ordines Imperii, in compensationen tot exantlatorum laborum ac sumptuum, Hungariam Imperio adiungi, et uniri, aequum esse censerent, dieweil die Stände, nun etliche mahl, ihre mitleidentliche Hülffe, zu rettung des Königreichs Hungarn, gutwillig erzeiget, vnd sich mit ansehnlichen contributionon beladen, an Geld und Leuten treulich zugesetzt, etc. Da doch solche Landschafft, dem heiligen Reich, teutscher Nation in nichts nicht verwandt, oder zugethan, sey es nicht unziemlich oder unbillig, daß zu emer Danckbarkeit, gemelt Land zu Hungarn, da es durch Göttliche milte Gnade von dem Feind errettet, in etwas auffnehmen, gedeyen, und zu Kräfften keme, es dem heiligen Reich zugewandt, verbunden, und zugethan werden solte. [Note: Recessus Imperii de Anno 1566. § über vorigs haben.] Imperatores Austriaci, loco realis eiusmodi gratitudinis, nil nisi bona, et generalis honoris verba reposuerunt, [Note: d. Recessu § sequ.] Sie hielten nicht für vnziemlich, da ihr Königreich Vngarn, zu seinem vorigen Stand, Würden vnd wesen, wiederumb gebracht werden solte, daß alsdann solche Königreich, vnd desselben angehörige Stände, sich herwiederumb gegen dem heiligen Reich, desseben Gliedern vnd Ständen, in vorfallenden Nothfällen auch mitleidentlich, vnd dermassen erzeige, daher derselhen nachbarlich danckbar Gemühte, im Werck erkennet werde.
De unione verò, seu incorporatione, ut vocant, Regni, aletum silentium: Quin imò. re penitiuùs introspectâ, negantibus propiores, sibique, ac externorum Regnorum suorum Maiestati, quae tamen, quantalacumque adhuc sunt, sanguini ac sumptibus Germanorum potissimùm ferunt accepta, quam Imperio magis fidif fuisse, vientur.
Dispares admodùm à Sigismundo Imperatore: Ovi, etsi suo tempore, ratione Hungariae, Imperio, ob auxilia, contra
Turcam praestita, non ita, ut hodiè Austriaci, esset obstrictus, aut obnoxius; artamen magnoperè in eolaboravit, ut Ordines Hungariae cum Germanis reuniret. Itaque, in Recessibus Imperii, sub eo factis, Archi-Episcopi, et Episcopi Hungariae subscripsisse inter Ordines Imperii, leguntur. [Note: apud Goldast. in descriptione Ordinum Imperii ante tomum 1. Constit. Imper.]
[Note: Electores quoque intermissorum Comitiorum causa sunt.] ET hoc quidem modo Comitia Ordinibus taediose reddidere Imperatores. Quod si exactiùs rem contemplemur, non Caesaris modò, et Dominationis Austriacae, Comitia intermitti, interfuit, sed et Electorum; Qui non difficulter Caesari assensi, et Comitia in desuetudinem venire, pasis sunt: Quò hoc suam potestatem pacto magis magisque augerent, ac reliquos Ordines, à Republ. administrandâ, sensim excluderent.
Ii enim, ut suprà docuimus, non pauca paulatim sibi usurparunt, quae de iurc, et antiquis Imperii Legibus, Moribusve, totius Imperii propria sunt: Et cumprimis, in crebris nuperis Conventibus suis, controversiarum,in quibus totius Imperii tranquillitas ac salus vertitur, decidendarum potestatem, sibi solis arrogârunt; quas meritò ad totius Imperii cognitionem, et universalem omnium Ordinum Conventum, referre debuissent.
Nec sanè iniuriâ, Septem Viros nostroshodiernos, cum antiquis Romanorum Decem Viris comparaveris: Qui et ipsi, ut Senatum omni potestate denudarent, morem consulendi Senatum intermiserunt. [Note: Liv. lib. 3. histor.]
Tandem, à parte Ordinum remoram Comitiis imprimis iniecit, exitiale relgionis dissidium; quo in mutuam perniciem hucusque grassati sunt.
[Note: Causa Intermissorum Comitiorum, ex parte Oruinum] Protestantes enim, multiudine votorum à Pontificiis
superati, cumrem suam nequiquam rationibus agerent, necaequi quippiam impetrare possent, de Comitiis haud admodum solliciti fuerunt: Quod si inter eos aliqui oculatiores exstitere, eorum nulla habita est ratio.
Pontificii, econtrà, à Protestantibus, utpotè praepotentibus, ne concludere in Comitiis cum effectu quicquam possent, impediti, Caesaris (qui rebus suis favebat) arbitrio ac voluntati stare, eiusque iussibus per omnia morem gerere, quam cum adversariis diu, sine fructu, altercari maluerunt.
Ita Germaniae Libertas Imperatoribus prodita, et Austriaous Dominatus paulatim introductus est.
[Note: Regimentum Comitiis substitutum, et quare] POst Comitia, in signe Libertatis stabilimentum fuit, si modò perpetuum fuisset, Regimentum Imperii: Sub Maximiliano I. Anno 1500. institutum, acin locum annuorum Conventuum, qui nimios sumptus exigebant, et, re aliquandò subitum remedium exigente, exspectari non poterant, substitutum, Weil die Stände des Reichs langsam vnd beschwerlich, auch mit mercklicher Mühe, Arbeit, Kostung, vnd darlegen, zusammen gefordert werden, vnd kommen mògen: Vnd dann zu Zeiten, merckliche Sachen, der Christenheit, vnd dem Reich zufallen, denen der verzug fast nachtheilig vnd schädlich ist, vnd die der eyl bedörffen, dadurch dann zu Zeiten den obberührten, vnd andern marcklichen obliegenden Sachen der Christenheit, vnd des Reichs, mehr versaumbnüs vnd hinderung, dann förderung vnd ausrichtung erwachsenmag. [Note: Ordinatia Regimenti de Anno 1500. tit. von den zwantzigen.]
Cum enim, praetextu huiusmodi negotiorum, subitum aliquod remeidum exigentium, Maximilianus, iam tum, plus potestatis, quam per Leges licebat, ibi forsan usurparet; iam cnim, Anno 1495. insimulatus est, quod nihil cum consilio ageret Principum: [Note: Nauclerus vol. 3 chronogr. gener. 50.] Ordines Imperii hunc eius licentiae velut obicem posuerunt.
[Note: Regimenti personae] Regimentum hoc constabat viginti personis, ex singulis Ordinum Classibus certâ proportione delectis: Quibus vel ipsemet Imperator, vel Comes quidam, aut Baro, tamquam Imperatoris Vicarius, praesidebat, Haben zu vns, oder, wo wir, aus andern mercklichen Sachen vnd Geschäfften, Persöhnlich darbey nicht seyn würden, zu dem, so wir an vnser statt setzen werden, der zum wenigsten ein Graff oder Freyhen seyn soll, zwantzig Personen, aus demheiligen Reich, teutscher Nation, Zu vnserm vnd des heiligen Reichs Rath, fürgenommen vnd verordnet. [Note: d. Ordinatio Regimenti d. tit.]
Ne verò praesidatus solius Imperatoris esset, isque inde eximium quid, prae Imperio, sibi arrogaret; eidem, aut eius Vicario Electorem adiungere visum est, qui, unà cùm Imperatore, Regimento praesideret. Nam et is Consilio huic praeesse, dem genandten Rath fürgehen, dicitur: [Note: Ibid. tit. sequ.] Eiusque solius Imperatoris subscriptione, firmata sunt Regimenti decreta. [Note: Ibid. tit. wie alle Sachen bey dem König. etc.]
Cui quidem Regimento, Consilium selectorum apud Graecos, qui pro/bouloi et prosh/lhtoi dicebatur, comparari ex parte potest.
Hi enim ipsi quoque arcana Rei publ. ac, rebusurgentibus, perse ipsi, maxima quaeque, pro Republ. procurabant, quibusque de rebus in Senatu deliberari, quid item ad Populum ferri oporteret, prospiciebant. Alioqui, Senatum cogere, sententias rogare, disceptare, decernere, nec facilè est, nec, nisi temporis diuturnitate confici potest: Dum interium rerum, benè ac utiliter gerendarum, momenta fluunt ac labuntur. [Note: Bodin. lib. 3, de Republ. c, 1.]
REgimentum autem illud, ab Imperatore solo institutum, eidemque imperialem, seu imperatoriam potius ab Imperatore, potestatem tributam, statuunt Consiliarii Imperatoris Aulici: [Note: Auctor Relationis Donaverdicae parte 2. p. 163.] Ut, hoc medio, omnem Imperii administrationem, ad suum molendinum trahant.
Hinc enim colligunt; Quod ante Regimenti ordinationem, Imperator eandem potestatem habuerit, quam posteà habuit Regimentum; quodque, exstincto Regimento eadem illa potestas, ad Imperatorem, unde orta fuerat, eiusque Consiliarios, reversa sit.
[Note: Regimentum ab Imperio, non solo Imperatore institutum, Imperiumque repraesentare, pro batur] Sed opinionem hanc parasitorum aulicorum, quae Libertatis avitae iugulum manifeste petit, salsam et erroneam esse, facilè apparet, si modò consideremus I. Hanc ipsam unicam instituendi Regimenti causam fuisse, quod nullum in Imperio, pari potestate praeditum, reperiebatur Caput, seu Regimen continuum: Quia, si quando tale quid, quod moram usque ad futura [Note: I.] annua Comitia non ferret, occurrebat, ad extraordinaria Comitia habebatur recursus. [Note: Pax Publica de Anno 1495, tit. von der überfahrer des Friedens enthaltung].
Quod si Imperatori eadem, quae postea Regimento competiit, ante institutum Regimentum, competiisset potestas, certè, et convocatio ista Ordinum extraordinaria, ante institutum Regimentum, et post, Regimenti ipsius institutio fuisset supervacua: Quippè Imperator, non vices modo Comitiorum, sed et Regimenti, melius, ac minore impensâ, supplere potuisset.
[Note: II.] Deinde II. Regimentum, ordinario, seu annuo Ordinum Conventui (qui per hoc abolitus) surrogatum est: Et quicquid olim ad cognitionem huius Conventus referti, necessum erat, id postea ad Regimenti examen referri debuit, durch das ver ordnete Reichs Regiment ist die iährliche Versamblung abgestellet, und soll alles hinfüro andas verordnet Reichs
Regiment bracht werden, vnd gelangen, in aller massen, wie vor an die Versamblung geschehen seyn solte. [Note: Declaratio Pacis publicae de Anno 1500. tit. von des Regiments Macht wieder die Friedbrecher, etc.]
Atqui Conventus iste annuus, non Consilium nudum Imperatoris, eo tempore fuit; sed eodem, quo nostra Comitia, iure usus est. Itaque etiam Regimentum, quod illi Conventui successit, universa Comitia, et totum Imperium, non solius Imperatoris personam, repraesentavit: Ne surrogatum diversae naturae, ab eo, cui surrogatur, esse statuamus.
[Note: III.] III. Si personas, ex quibus Regimentum constitit, contemplemur, ex iis solus Praeses ab Imperatore, Assessores verò omnes ab Ordinibus constituti sunt. [Note: d. Ordinatio Regimenti tit. wie zwantzig Personem].
Et hi, non ab Imperatore solùm, sed à toto Imperio dependere iussi: Ideoque, non soli Imperatori, sed Imperatoriac Imperio, iuramento obstricti fuisse, leguntur, haben geschworen, daß sie der Königlichen Mayt. vnd dem heiligen Römischen Reich getrew sein wollen, die Notturfft, Ehr, Würde, vnd Nutz der Königlichen Mayt. vnd des Reichs, betrachten, fürnehmen, rahten, helffen, vnd handeln. [Note: ibid. tit. des Regiments-Rähte Eyd.]
Eâdemque de causâ, non Imperatoris, sed, usitato Recessuum stilo, Imperatoris ac Imperii Consilium, seu Regimentum appellatum est, Vnser vnd des Heiligen Reichs Rath, [Note: Ibid. tit. von den zwantzigen, etc. et passim.] Vnser vnd des Heiligen Reichs Regiment. [Note: Recessus Impery de Anno 1500. tit. des Reichs Rähte sollen hinfüro Regenten, etc. geheissen werdem.] Et aliquando simpliciter, Imperii, des Reichs Rath des Reichs Regiment: [Note: d. Ordinatio Regimenti tit. wie die Churfürsten auff jede Fronfastem, etc. d. Recessus Imperii tit. von des Reichs Regim, Macht vum Gewalt, et passim.] Scilicet à potiori: Quia Imperio potestatem suam potissimum referebat acceptam, ab eoque maximam partem constituebatur.
[Note: IV.] IV. Quin etiam, tantùm abest, ut, principaliter ad Imperatorem, respectum aliquam habuerit Regimentum, ut personae
potiùs, ad id deputatae, si forte ante speciali aliquo iuramento Imperatori obstrictae fuerant, eoipso solutae sint, sollen die Personen des vorgemeldten Raths, allein in diesem Rath vnd Befehl, aller Gelübd vnd Eyd, damit sie vns, oder ihnen verbunden, vnd verstrickt weren, gäntzlich ledig seyn. [Note: d. Ordinatio Regimenti tit. des Regiments Rähte sollem aller Pflicht ledig seyn. etc.]
Idque ideò proculdubiò, ne articulari hoc respectu, seu devotione, ergà Imperatorem, aut alium quemvis Ordinum publica consilia corrumperentur:
[Note: V.] V. Accedit, quod in ipso Imperii hoc Consilio, Imperator non habuit, nisi unicum suffragium, nec statuere quicquam potuit, nisi pluribus Consiliariis in suam sententiam deductis, mit verwilligung des mehrerntheils des Reichs Raths. [Note: d. Ordinatio Regimenti tit. wie d' Churfürst vor ausgang seines Vierteljahrs, etc. et tit. wie das Regiment etlichen Rähten erlaubem mag.]
Nam in Regimento, sive praesens Imperator, sive absens fuit, votorum numerus sempeor obtinuit, wir kommen, oder nicht, so soll nicht desto minder fortgangen werden, vnd dem, so durch den mehrentheil beschlossen, folge beschehen. [Note: ibid. tit. das Regiment mag die sechs Ehurfürstem. etc.]
[Note: Regimentum, etiam praesente Imperatore, potestatem suam exercuisse probatur] EXquo iterum altera ista, non minùs servilis, quam prior, opinio, falsitatis convincitur: Quod Regimentum, in absentiâ demum Imperatoris, potestatem, sibi commissam, exercuerit; praesente verò Imperatore, fasces submiserit, ac, velut radiis maioris splendoris obscuratum, delituerit. [Note: Auctor relationis DenaGGerdicae d. parte 1. p. 164.]
[Note: I.] Successit enim I. Regimentum, ut diximus, in locum annuorum Conventuum: Qui ipsi Conventus, non minùs praesente, quam absente Caesare, vim suam exseruerunt.
[Note: II.] Nec II. soli Imperatoris Vicario, sed et ipsimet, Imperatori, viginti isti Consiliarii adiuncti sunt: Ita enim scribitur, [Note: d. Ordinat, Regimenti tit. von den zwantzigen, etc.] Haben wir zu vns, oder wo wir, etc. persöhnlich dabey nicht seyn
würden, zu dem, so wir an vnser statt setzen werden, zwantzig Personen, aus dem heiligen Reich, teutscher Nation, zu vnserm, vnd des heiligen Reichs Rath, fürgenommen vnd geordnet: Die auch, mit sambt vns, oder, etc. mit dem, so wir an vnser statt setzen werden, vnser, vnd des heiligen Reichs Rath seyn, oder genand werden sollen.
Imperator ergò, si praesens sit, non minùs, quam in eius absentiâ, Vicatius Imperatoris, pars Regimenti est.
[Note: III.] Hinc III. querelae, non ad solum Imperatorem, sed ad eundem et Regimentum, coniunctim deferri dicuntur, ob jemands solcher handhabung, etc. Friedens vnd Rechtens, etc. schad begegnet, vnd solches von denselben an vns, vnd des hetligen Reichs Regiment bringen wird. [Note: Declaratio Pacis publicae de Anno 1500. tit. ob jemand durch handhabung des Friedens schaden empfinge. etc.]
[Note: IV.] Et IV. Imperator, non solus, verum unà cum Regimento, consulit, decernit, ac concludit, würden merckliche Sachen fürfallen, etc. so sollen wir, oder, so wir persöhnlich darhey nicht seyn würden, der, so wir an vnser statt setzen werden, mit sambt den obbestimbten zwantzig Personen, etc. solches an vnser sechs Churfürsten bringen, die dann bey vns, vnd gemeldten vnserm vnd des Reichs Rath persöhnlich erscheinen, vnd weiter handlen vnd beschliessen sollen. [Note: d. Ordinatinatio Regimenti tit. das Regiment mag die sechs Churfürsten. etc.]
Imperator autem cum Regimento non, sed solus Vicarius coniungi deberet;o si, eo praesente, suspenderetur Regimentum, ac solius Imperatoris esset decernendi potestas.
Quod verò textum attinet, qui ad hoc inducitur, [Note: Ibid. tit. wie alle Sachen bey dem König.] Auctor relationis Donawerdicae, modò veritati praevaricetur, ac Caesari supparasitetur, manifestum sese praebet falsarium. Verba enim non, ut ipse citat, sonant, daß die Händel vnd Sachen an keinem andern ende, dann beyvns (dem Keyser) vnd, in vnserm abwesen, bey dem Regiment, sed hoc modo, daß sie an
keinem andern ende, dann bey vns, vnd in vnserm abwesen, bey dem, so wir darzu verordnen werden, vnd dem vorgemeldten vnserm, vnd des Reichs Rath, gehandelt werden sollen.
Et hic quidem textus, quoad Caesarem et Vicarium disiunctive, prout sonat, rectè intelligitur: Veritati enim ac rationi consentaneum est, ut, absente demùm Caesare, Viearius locum habeat, et praesens Caesar eundem excludat, ipseque, in Regimento, Praesidis officio fungatur. Perinde ac, quolibet praesenete Electore, Assessor, ab eo deputatus, voto seu suffragio, quamdiu Dominus ipsius affuerit, caret, wann der Churfürsten Rähte einer persöhnlich, oder durch einen andern Churfürsten vnd Fürsten bey dem Rath sein soll, alsdann soll desselben Churfürsten Rath, der in des Reichs Rath von jhm verordnet ist, so land derselbe Churfürst bey dem Reichs-Rath sein wird, keine Stimme im Reichs-Rath haben. [Note: Ibid. tit. wie die Churfürsten auff jede Fronfasten, etc.]
Sequens verò copula, quae Regimentum cum antecedentibus connectit, non ad proximam tantum personam, sive Vicarium restringenda; sed coniunctivè, ad utramque tam Imperatoris, quam Vicarii personam, in casu nempè praesentiae, vel absentiae Imperatoris, referenda est. Nam Regimentum quoque cum Imperatore coniungi, paulo antè probavimus.
Nec is huius textus sensus est, quod negotia Imperii tractari debeant, vel coram Imperatore (scilicet solo, excluso Regimento) vel coram eius Vicario, et Regimento. Sed hic verus ac genuinus sensus est: Quod, vel coram Imperatore et Regimento, in casu praesentiae, vel coram Vicario eius et Regimento, in casu absentiae Imperatoris: Quia in priori casu ipsemet Imperator; in posteriori, eius Vicarius Regimento praesidet.
Quo eodem modo alios quoque textus, sicubi forsan sint, qui simili loquendi sormulâ utantur, [Note: Ut in d. Declaratione Pacis publicae tit. von des Regiments Macht vnd Gewalt, etc. et tit. wie man den Kläger wieder des Aechters schluß, etc.] accipi oportet.
HIs ergò falsis ac absurdis Parasitastrorum Aulico Imperatoriorum opinionibus, quibus isti patriam Libertatem, quasi per cuniculos oppugnant, omnemque potestatem ad semet, seu Imperatorem suum rapiunt, et traducunt, explosis, restat, ut de potestate Regimenti agamus.
[Note: Regimenti potestas amplissima fuit] Amplissima autem, in omnium publicorum negotiorum administratione, tam domi, quàm militiae eius fuit potestas, hat gehabt Macht vnd Befehl, alle vnd jede, des Römischen Königs, vnd des Heiligen Reichs Sachen, Recht, Friede, vnd jhrer bey- der vollziehung vnd handhabung, auch wiederstand gegen den Vngläubigen, vnd andern anfechtern der Christenheit, des Reichs, vnd das an dem Frieden Rechten, jhrer handhabung, vnd dem Wiederstand, obgemelt hanget, oder darzu dienstlich, oder erschießlich seyn mag, antreffend, vnd wie die, von des Reichs Vnterthanen, oder andern an sie langen, oder entstehen werden, zuverhüten, vor sich zu fordern, zu handeln, mit fleiß zubetrachten, zur athschlagen, vnd endlich zubeschliessen. [Note: d. Ordinatio Regimenti tit. von den zwontzigen in fine.]
Nec in consulendo modò, ac concludendo, sed et in exsequendo ea, quae à toto Imperio erant decreta, dafern etliche Stände, den Reichsschlus zu vollenziehen, vngehersam vnd lässig erscheinen soll vnd mag des Reichs Regiment rathschlagen, hand, en, vnd fürnehmen, solche wiederwertige vnd vngehorsame Stände, zum gehorsamb vnd vollenziehung des Reichs auffgerichter Ordnung zubringen. [Note: Recessus Impery de Anno 1500. tit. wie man mit etlichen Ständen des Reichs].
Quin et generalis belli Dux eius mandatis parere coactus, adeoque belli penes Regimentum arbitrium fuit. [Note: d. Recessas tit. der Hauptman soll ohne befehlig, etc.] Et Legatos, de re publicâ, tam audiendi, quam mittendi ius habuit. [Note: Ibid. tit. wie man mit dem Pabst handlen soll, et tit. wie man mit den Königen zu Hungarn vnd Poland, etc.]
Breviter; tantundem Regimento licuit, quantum universis
Imperii Ordinibus, annuatim congregatis: Cautum enim est, [Note: Ibid. tit. von des Reichs Regiments Macht vnd Gewalt.] daß alle Ordnung vnd articul, so auff die jährliche Versamblung gesetzt gewesen, in allermassen auff dem Reichs Regiment stehen sollen: Also, daß das verordnete Reichs Regiment alles vnd jedes darin zuhandlen, zu thun, zu lassen haben selle, das die jährliche Versamblung, zuthun gehabt hat, oder halten solte.
Et hinc ob eximiam, quae ipsi competebat, potestatem, placuit, non Consilium illud ampliùs appellari, sed Regimentum: Personasque ad id ordinatas, non Consiliarios, sed Regentes, der titul Reichs-Rähte soll absein, vnd hinfüro vnser vnd des heiligen Reichs Regiment, auch die Personen desselben Regiments, vnser vnd des Reichs Regenten geheissen vnd genandt werden. [Note: Ibid. tit. des Reichs Rähte sollem hinfüro Regenten. etc.] Ut, vel ex ipso nomine, constaret, non nudum Imperatoris esse Consilium, sed totam regiminis summam in ipsorum manibus sitam.
Quare etiam, ut iam aliquoties monuimus, in Regimento per maiora, numerando vota, non ponderando, processum est: Nec Imperatoris, auteius Vicarii maior, quam alterius cuiuspiam Assessoris, habita ratio. [Note: d. Ordinatio Regimenti tit. das Regtment mag die sechs Churfürstem etc.]
Porrò, sires tanti momenti in deliberationem veniret, quam, per se expedire, Regimentum sibi diffideret, non ipsum modò Imperatorem, omnes sex Electores, et duodecim ad Regimentum deputatos Principes, sed et alios quantoslibet, prout, rei necessitas exigere, visum ipsi fuerit, convocare potuit: Quo casu, si Imperator, vocatus, non compareret, eo non attento, perinde procedere licuit, ac si aliorum convocatorum Principum quispiam abesset. [Note: d. Ordinatio Regimontid. tit.]
Camera autem quin Regimento subfuerit, dubium nullum est: Cum, eâ de causâ, quod Regimentum inspectionem in Cameram habuerit, cautum reperiatur, [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1500. in princ.] quod utrumque
eodem in loco eonsistere debeat, das Kammer-Gericht soll bey dem Regiment gehalten werden.
Et si Ordinum quispiam, in praesentatione Assessorum negligens esset, Regimentum debuit hunc supplere defectum, so ???emand seumig sein würde, sollen alsdann Wir, oder der, so Wir an Vnser statt setzen werden, vnd das verordnet Regiment, nicht dersto minder macht haben,einen andern Assessorn, aus derselben Landschafft zuwehlen, vnd zunehmen. [Note: Ibid. in fine d. princ.]
Unde et exsecutio sententiarum, in Camera latarum, eidem mandata est, das verordnete Reichs Regiment, hat vollk ommene Macht vnd Gewalt, wie, vnd welcher maß, mit execution, oder Straffe, wieder die, so sich der erkandten Vrtheil vnd Geboten, des Kammer-Gerichts, oder der willkürten austräge, freventlich wiedersetzen, zurathschlagen, handlen, vnd fürzunehmen sey, damit dieselbe zu gehorsam, vnd vollenziehung der gesprochenen Vrtheil, oder gewillkürten austräge bracht, vnd gebürlich, vmb jhr freventlich Vngehorsamb gestraffet werden [Note: Declaratio Pacis publica de Anno 1500. tit. von des Regiments Macht, etc.]
CUm autem Regimentum ad sexennium tantùm fuisset institutum, et insuper decretum, ut, ante sexennium finitum, Ordines cum Imperatore, quid imposterùm è re Imperii esset, deliberaturi, convenirent: Nihilominùs, utrum hocfactum, necne, et Regimentum, post sexennium istud, num exspiraverit, an verò ulterius prorogatum sit, vel quo tandem
modo Imperium, per aliquot annos, fuerit administratum, in Recessibus Imperii vestigium nullum apparet.
[Note: Comitia annua iterum intro. ducta] Anno autem 1512. annua Comitia in usum iterùm revocata sunt, haben Wir, vnd die Stände des Reichs Vns mit einander vereiniget, vnd vertragen, daß Wir alle Jahr zusammen kommen sollen, vnd wollen, vnd über ein Monat nicht beyeinander bleiben, vnd soll, auff dem ersten zusammenkommen, ferner, der künfftigen Reichstäg halben, gerathschlagt, vnd beschlossen werden, wo die hinfüro durch vns, vnd die Stände gehalten werden sollen. [Note: Recessus Imperii de Anno 1512. § item haben wir vnd die Stände.]
[Note: Et Confilium quoddam aulicum] Sed, praeter haec Comitia, aliud insuper Consilium, ad emergentes subitas, nî fallimur, necessitates, Imperatori ab Ordinibus adiunctum fuit; octo personis constans: Quarum, quatuor ab Electoribus, quatuor a reliquis Imperii Ordinibns denominabantur. [Note: d. Recessus § item haben vns Churfürsten].
Quod Consilium, si Consilium Imperii aulicum, den Reichs Hoff-Rath/ dixeris, haud sanè aberraveris: Multimodis tamen [Note: Sed ab hodierno diversum] ab hodierno Imperatoris Consilio, quale nunc monstrum horrendum, informe, ingens, sine Legibus, sine moribus nobis obtruditur, differens fuit.
In eo autem praecipua eorundem elucescit differentia, quod olim Electores, ac Ordines Maximiliano Consiliarios hos adiungebant, quos, non Imperatori deditos, sed sibi, Imperioque fideles esse, noverant: Hodiè autem Imperator, pro suo arbitrio, quoscumque vult, sibi asciscit ac legit.
Olim quoque, iidem illi Consiliarii, omni alio nexu soluti, non Imperatori solummodò, sed Imperio simul, iuramento obstringebantur, schwuren der Keyserlichen Mayt. vnd dem Heiligen Reich, getrew, hold, vnd gewertig zu seyn, [Note: Ibid. § ich R. schwere]. vnd muste der Rähte Feinen, einige andere Pflicht, oder Eyd, hineern noch irren in keine weise. [Note: Ibid. § seqq.] Hodierni autem isti Consiliarii aulici,
cùm eorundem constitutio penitùs ab Imperatore dependeat, num quippiam Imperio, aut debeant, aut debere velint, merito ambigimus.
Ordinatio autem ista iterum ad sexennium facta est: [Note: d. Recessus de Anno 1512. § vnd soll diese Ordnung.] Itaque, cum ipso Maximiliano, exspirasse videtur.
[Note: Carolus V. Regimentum restituit, sed longè angustiore potestate] CArolus V. postea, cum ea, per Regimentum et Comitia annua, gubernandi ratio ab Imperio regio aliena ipsi videretur, de eâ statim, initio Magistratus, cum prorsùs abolere non posset, modificandâ, ac re ad statum monarchicum reducendâ, cogitavit: Ut Paurmeisterus [Note: lib. 2. de iurisd. c. 6. n. 195. edit. poster.] notabiliter et aptè ad nostrum sensum scribit.
Itaque, Anno 1521. Regimentum Imperii restituit quidem; Sed, in quamplurimis articulis, seu reformavit, seu deformavit: Ratus, id quod res erat, tantum suae potestati accessurum, quantum Ordinibus Imperii, ac Regimento Ordines repraesentanti detraxisset. Et Ita Regimentum, hoc, oscitantibus ac conniventibus ad id Ordinibus, potentiâ et auctoritate huius Caroli, à primo instituto mutatum, ac labefactatum est. [Note: Paurmeist. d. c. 6. n. 15. edit. poster.]
[Note: Disferentiae inter vetus et hoc Regimentum] Nam primò quidem, non viginti, verùm viginti duos Assessores instituit; quorum duo ab ipso, tamquam Imperatore, crearentur: Ut ita, praeter votum Praesidis, quatuor Assessorum [Note: I.] suffragia (connumeratis his, quae ratione Austriae, et Burgundiae habebat) ab ipso immediatè dependerent. [Note: Ordinati??? Regimenti de Anno 1521. § nemblich wollen wit.]
Cuius rei alia reddi nequit ratio, quam amplificandae propriae potentiae studium: Idenim Carolus intendit, ut plus, in Regimento, et Imperii administratione, posset, quam Avus eius, Maximilianus, exantiquo Imperii instituto, potuit.
[Note: II.] Deinde, sub Maximiliano, in causis magni momenti, Caesar
à Regimento vocabatur, in eum locum, ubi commorabatur Regimentum, ward dem Keyser, wo Er nicht persöhnlich bey dem Reichs - Rath war, durch den, so Er, in seinem abwesen, an seine statt gesetzt, vnd den gemeldten Rath verkündet, vnd zeit gegeben, darinnen Er persöhnlich zu der Sachen kommen möchte. [Note: Ordinatio Regimenti de Anno 1500. tit. das Regiment mag die sechs Churfürsten, etc.]
Carolus V. econtrà, Regimentum ad se, in locum, qui sibi placeret, vocari à semet posse, decrevit, Wir mögen, alsbald wir in oberteutschland kommen seynd, dasselbige Regiment oder Rath zu Vns fordern, in eine Reichsstadt, so Vns gefällig: [Note: d. Ordinatio Regimenti de Anno 1521. § vnd soll obgemeldt v. 5. wir mögen aber.] Et ita ad nudi Consilii, sive Senatus regulas, illud ipsum Regimentum revocavit.
Quippè Senatus Principi semper adesse, eumque sequi debet; Non verò, econtrà, Principem domicilio Senatus affixum esse oportet: Quod à Principis maiestate valdè esset alienum. Propter quod veteres, Palladem Iovi decumbenti assidere, finxerunt, non Palladi Iovem. [Note: Bodin. lib. 3. de Republ. cap. 1.]
[Note: III.] Sub Maximiliano, si Imperator, à Regimento vocatus, non venisset, eo non attento, ut suprà vidimus, procedi, et concludi poterat.
Carolus V. verò prohibuit, ne quicquam, absque suo consensu ageret Regimentum, In künfftigen Sachem sollen sie nichts handlen, ohn Vnsern Rath vnd Willen. [Note: d. Ordinatio Regimenti d. §.]
Quae similiter nudi Consilii et Senatus natura est; quod, absente Principe, nil quicquam à Senatu geri possit, nisi id post à Principeratum habeatur. [Note: Bodin. d. loco.]
[Note: IV.] Etiam, in notabili hoc casu, Carolus Regimenti fines arctavit; quod cum extraneis quidem Principibus tractare, nulla tamen cum illis, absque suo consensu, etiam in absentiâ suâ, foedera contrahere, permisit, Sollen Macht haben
mit andern Christlichen Ständen vnd Gewäldten zuhandlen, doch soll durch Sie, keine Bündnüs gemacht werden, es beschehe dann mit Vnserm Rath vnd Willen. [Note: d. Ordinatio Regimenti § so auch der Stadthalter.]
[Note: V.] In primâ Regimenti institutione, Assessores iuramento, Imperatori ac Imperio, iunctim, sese obligârunt, der Königl. Mayt. vnd dem Heiligen Römischen Reich getrew zu seyn. [Note: Ordinatio Regimenti de Anno 1500. tit. des Regiments Rähte Eyd.]
Carolus vero V. Imperii mentionem omisit: Iuramenti enim sormulâ solùm continetur, [Note: Ordina. tie Regimenti de Anno 1521. § ich N. gelobe vnd schwere.] der Keyserlichen Mayt. getrew zu seyn.
Licet autem, in subsequentibus verbis, Imperium Imperatori coniungatur; attamen, in primo hoc articulo, in quo praecipuum fidelitatis fundamentum ponitur, Imperatoris solius mentio, sine causâ, fieri non videtur.
[Note: VI.] Et, ad eundem finem, illa, quae in subscriptione apparet, tendit differentia. Nam in priori Regimenti ordinatione vocatur Consilium Imperii; [Note: Ordinatio Regimenti Anno 1500. tit. wie alle Sachen gehandelt werden / etc.] in posteriori, Consilium imperiale: [Note: d. Ordinatio Regimenti de Anno 1521. § vnd dleweil wir.] Quâ voce postremâ non ipsius Rei publ. sed Caesaris solius consistorium, etiam hodiè, intelligitur. [Note: Paurmeist. lib. 2. de iurisd. cap 2. n. 196. edit. poster.]
[Note: VII.] Nec minor in isto tandem differentia est; quod, in primâ institutione, Regimenti decreta solus Elector, nomine Imperii, subscripsit: [Note: d. Ordinatio Regimenti de Anno 1500. d. tit. wie alle Sachen/etc.] Insecundâ, non modò Elector, nomine Imperii, sed Praeses quoque, nomine Imperatoris. [Note: d. Ordinatio de Anno 1521. d. § vnd dieweil wir.]
[Note: IIX.] Ultimò, vel nomen ipsum Regimenti, quod, vi suâ, aristocraticam Rei publ. formam quodammodò infert, et fulgore suo mentem Carolo praestringebat, nimis augustum illi visum est: Itaque noluit, in suâ praesentiâ, illud deinceps
vocari Regimentum; sed antiquum Consilii nomen, quasi postliminio, in usum reduxit, soll obgemelt Vnser gesetzt Regiment, in vnserm abwesen stehen, vnd, zu Vuser aukunfft ins Retch, in Germanien den Nahmen eines Raths haben. [Note: Ibid. § vnd soll obgemeldt.]
Ut ita superior adducta opinio, quod Regimentum, in absentiâ demum Imperatoris, potestatem suam exseruerit, et exercuerit, in posteriori hac eius inftitutione, fundata esse videatur.
Et acutius textus, qui Regimentum Imperatori, eiusque Vicario coniungunt, ac sub Carolo V. concepti sunt, intuenti, Imperatorem eò collimasse, facilè apparet.
Nam verba quidem paenè eadem, in istis, quae in vetnstioribus Recessibus, reperiuntur: Sed haec, initer utrosque, differentia est:
Quod in vetustioribus, Regimentum à Caesaris Vicario, commate interiecto distinguitur, hoc modo, Wir, oder den Wir an vnser statt setzen werden, vnd das verordnete Reichs Regiment: [Note: Declaratio Pacis publ. de Anno 1500. tit. von des Regiments Macht vnd Gewalt/etc.] Ut ita Regimentum non magis cum Vicario Caesaris, quam cum Caesare ipso cohaereat, et ad utrumque commodè referri possit.
In recentioribus verò Recessibus, distinctionis notâ omissâ, Regimentum cum Vicario Caesaris, immediatè et arctissimè connectitur; et contra, haec duo, inter se iuncta, per insertum comma à Caesare disiunguntur, hoc modo, Vns, oder, in Vnserm abwesen, Vnserm Stadthalter vnd Regiment; [Note: Constitutie Patis publ. de Anno 1521. tit. von d poen der Vberfahrer, etc. et tit. ob jemand des Friedbrechers § vnd als fürter et § ult. et tit. von der Vderfahrer des Friedens enthaltung, Ordinatio Camera de eod. Anno tit. Execution der Vrtheil belangend § vnd mag alsdann et tit. ult. § vnd wo ihm dasselbig.] Ut ita qualitatem hanc ad solum Vicarium restringi, vero simile sit.
[Note: Regimentum hoc quoque à Carolo V. sublatum] Licet autem Regimento multa hoc modo à Carolo V. detracta sint, attamen cum illud, quia continuum erat, omnibusque suis actionibus, sine intermissione, invigilabat, adhuc conatibus suis obstare cerneret; ut penitus obliteraretur, ac in desuetudinem veniret, procuravit.
Id quod accidit, circa Annum 1530. [Note: Reformatio Camerae de Anno 1531. § item dieweil das Regiment.] crescente Caroli auctoritate et potentiâ: [Note: Paurmeist. lib. 2. de iurisd. c. 2. n. 114. edit. poster.] Quandò, nempè, plerorumque, Electorum vota ambitu suo expugnavit, ac Ferdinandum Fratrem, Romanorum Regem eligi fecit: [Note: Sleidan. lib. 7. histor.] Quo ipso, Imperatoriae dignitatis, in Familiâ suâ, quasi hereditario iure, continuandae, firmissimum iecit fundamentum.
Et causa quidem sublati ac destructi Regimenti, à parte Caroli Imperatoris fuit, affectatum Imperium monarchicum, cui in aliis Regnis ac Provinciis hereditariis assueverat. [Note: Paurmeist. d. l. 2. c. 6. n. 194. edit. poster.]
[Note: Causa Regimenti sublati â parte Ordinum] A parte verò Ordinum, dissidium è Religione, circa ista tempora maximè invalescens, indeque nata diffidentia. Cui accessit, nescio, fatalis, an fatua quaedam, Ordinum socordia; ea, quae Libertati, rei inaestimabili, [Note: § 7. QGidus ox caus. man. non licet.] tuendae inventa sunt, vilipendentium; et labores, sumptusque, pro Patriâ subire, detrectantium.
Cum enim Magistratus hic inter omnes Principes ac Ordines non esset ambulatorius, sed certis quibusdam, ad eum deputatis, reliqui plerique, immunitate, ab hoc onere, gauderent: Hinc illos, qui ad Regimentum deputati erant, eò, quod soli hoc munus, Rei publ. causâ, sustinere, iniquum esse, ducerent, abolitioni Regimenti, non facilius modo consensisse, sed etiam, ut id fieret, svasisse, ac procurasse, haud inuriâ suspicamur.
REgimento hoc modo sublato, duravit tamen adhuc mos, convocandi universos Imperii Ordines, et in publicis Comitiis de rebus Imperii deliberandi, usque ad nostra fere tempora.
[Note: Conventus Deputatorum, post sublatum Regimentum, introductus] Cum autem Ordines universi, non, nisi magnis
difficultatibus, ac fumtibus, in unum coire possent (quae ipsa etiam Regimenti, primitùs introducti, causa fuit) nova iterùm Conventus species ini Imperio exorta est.
Idque, vel ini casu magnorum motuum, qui coniunctis quinque Circulorum viribus sedari neqvenut, So sich eine so grosse empörung ereugete, daß des beschwerten Creys, vnd der andern vier angräntzenden Creysse, bestimbte Hülffe, dargegen nicht fürträglich, oder starck gnug, vnd dieselbe, Kriegs Obristen ermessen würden, daß aller Creys Hülffe von nöhten seyn wolte: [Note: Recessus Impery de Anno 1555. sich dann abermahls. Recessus Im. pery de Anno 1559. §. nach dem sich darneben.] Vel si aliàs id efflagitet Rei publ. utilitas. Etiam tunc, quandò proposita negotia in Comitiis universalibus non omnia expediri potuerunt, Weil sie, wie die Notturfft wohl erfordert, bey dem Reichstag, aus eingewandten verhinderlichen Vrsachen, nicht erledigt werden können. [Note: Recessus Impery de An. no 1594. § was vnd so viel. et § als wir dann für den vierten.]
Et hic Conventus initio constitit è sex Electoribus, sex aliis Principibus, et duabus Civitatibus: [Note: d. Recessus de Anno 1555. d. §. et a. Recessus de Anno 1559. § auff daß nun dißfals.] Quibus postea quatuor adhuc Principes adiuncti sunt. [Note: Recessus Impery de Anno 1570. § vnd damit solche wichtige.]
Vocatur autem, ein deputationstag, gemeiner Reichs deputationstag: [Note: Recessus de Anno 1570. d. § et Recessus de Anno 1594. § was vnd so viel. G. 5. immittelst aber].
Et Comitiorum vicem sustinet. Quare etiam Recessus huius Conventus sunt ad instar Recessuum universalium Imperii: Unde isthaec formulae, Haben der Deputirten beschluß, in diesen, als Vnsern, vnd gemeiner Stände abschied stellen etc. lassen. [Note: Recessus Deputaterum de Anno 1564. § baben sie die berathschlagung. et de Anno 1600. § wann nun darauff.] Haben dasselbe, als einen gemeinen Reichsbeschluß, apprbiret. [Note: Recessus Deputatorum de Anno 1571. § dieweil wir dann. d. Recessus Impery de Anno 1594. d. §. et G. 5???.]
Sed et hoc Conventuum genus iam antiquatum est sub Austriacis: Cum ultimus Anno 1606. ante septem lustra, et quod excedit, sit habitus.
Nam Conventus isti, quos nostro tempore celebratos, vidimus, et audivimus, Conventus Deputatorum appellari non merentur. quippe ad quos non omnes Deputati vocati sunt; et quidam etiam, non Deputati, vocari meruerunt: Isti, nempe, quos Imperator Conventui interesse voluit, ut ipsemet Legato Anglico Baroni Dygbio, Anno 1621. confessus est, [Note: In secundâ resolutione apud Lundorp. tomo 2 act. publ. lib. 6. c. 97.] hoc est, quorum suffragia iam ante sibi, Domuique suae mancipata noverat.
Hinc Elector Brandenburgicus, quia fortè, id temporis, adhuc cum Palatino, ex parte sentire videbatur, ad Conventum Mulhusianum minime vocatus fuit: Quare, cum posteà literae quaedam, magni momenti, nomine totius Electoralis Collegii conceptae, à reliquis Electoribus subseriberentur, Brandenburgicus, quia in huius Conventus Recessu fundatae erant, manum retraxit, et subscribere renuit, weil sich dasselbe Schreiben fürnemlich gegründet, auff das, was zu Mülhausen, auff dem domaligen Convent, etlicher Chur-, vnd Fürsten, ausgefertigt, vnd abgangen, vnd also davon geredet, als hette auch er zu verfertigung, vnd aussendung solcher Schreiben alle mit Rath vnd That geholffen, welches aber nie gesch ehen, sondern er sey zu solchem convent niemahls erfordert. [Note: Ut testatus est literis ad Administratorem Magdeburg. de dato Cölln an der Sprew 18. Febr. Anno 1622.]
[Note: Conventus Electorum] ULtima Conventuum Imperialium species est, Conventus sex Electorum; quem Collegialtag vocant.
Electoribus enim, non modò vacante per mortem Imperatoris Imperio, ad Regem Romanorum eligendum, sed extra hunc casum quoque, peculiariter concessum est; ut absque specialisveniae
impetratione, pro salute et incolumitate Imperii, conventicula habere possint, [Note: Aurea Bulla tit. 12. Reink. l. 1. cl. 4. c. 6. n. ult.] mögen je zu Zeiten, nach vermög der Güldnen Bull, vnd gelegenheit des Heiligen Reichs, zu ihrer nothturfft, auch, so sie beschwerlichs obliegen haben, zusammen kommen, dasselbe zubedencken vnd zuberathschlagen. [Note: Capitulatio Ferdinandi II. § Ihr Mayt. liessen auch zu.]
[Note: Nostro aevo frequentissimi et quare?] Et hi Conventus, si unquam noti fuerunt, nostro certè aevo magis, quam ullo alio, innotuerunt.
Quo autem scopo, aliis Conventuum generibus oblivione sepultis, hoc solum frequentaverint Electores, facile olfacere potest, qui non obesae naris est. Universis enim Ordinibus summa Rei publ. gubernacula, quae iure ipsis debebantur, hac viâ sensim extorquere, sibique, ac Collegio suo Electorali vindicare voluerunt.
Hinc iactabundae istae, de Collegio Electorum formulae inoleverunt, Das Churfurstliche Collegium sey das Hauptfundament, darauff, so wohl das Haupt, als die Glieder, vnd also die gantze substantz des Reichs beruhe, vnd gegründet sey. [Note: Elector Meguntinus in liter is ad Eilect. Saxon. de dato 7. Oct. Anno 1623. ut refertur in Mazifesto Electeris Palatini hodierni. p. 40.] Auff der ergäntzung des Churfürstlichen Collegii, beruhe vornemblich, die löbliche verfassung des Reichs, [Note: Idem in literis ad Electorem Brandenburg. de dato 13. Fabruar. Anno 1624. ut refertur in ???edem Manifesto. p. 42.] des gantzen Reichs Wollstand beruhe auff der Einigkeit des Ober-Haupts, vnd der Hauptseulen, der Churfürsten der Reichs vntereinander. [Note: Electorum resolutio ad Caesaris propositionem Ratubona 20. 30. Ianuar. Anno 1623. data.]
Sed, ut multis, etiam ante haec tempora, Electores, permissae sibi potestatis limites excessisse, suprà ostendimus: Ita, nostro imprimis tempore, in praeteritis Conventibus, enormiter eos exorbitasse, meritò conquerimur.
[Note: Res, totum Imperium concernentes, non possunt in Electorum Conventibus expediri] Electoralium quidem Conventuum non est vilis auctoritas: Non verò adeò sui valitura momento, ut, quae commune
bonum, ac universum Imperii statum concermunt, quaeque antehac in Comitiis tractari solita sunt, ipsorum arbitrio subiacere debeant.
Nam, ut Imperator Matthias loquitur, [Note: In propositione in Comitys Anno 1613. habitâ.] Sachen, so das gantze Reich augehen, vnd von Ihr Keyserlichen Mayt. mit aller Chur-, Fürsten, vnd Stände, gutem Rath abgehandelt werden sollen, können füglich nicht, als bey einem allgemeinen Reichsrage erörtert werden.
Id ipsum, in Conventu, Fuldae, Anno 1606 habito, Saxonici Legati agnoverunt, quandò talia negotia ad universalia Comitia reiecerunt, wie Vngarischem wesen, Niederland, vnd Iustitz zuhelffen, gehöre nicht vor Churfürsten allein, sondern vor das gantze Reich, weil von selben, schon auff gemeinen Reichsversamblungen,consultirt worden, vnd abschied er folget, vnd betreffen nicht allein Churfürsten, sondern auch andere Stände. Ihr Herr hielte dafür, daß andern Ständen an allem so viel gelegen, gls den Churfürsten, daher er es deliberizen lassen, daß sie vor alle Stände gehörig : Erachte auch, daß die Churfürsten in diesen Puncten sich wohl verzusehen, weil es andere auch betreffe. [Note: Protocollum consultationis de die 19. Aug. ap. Lundorp. tomo 2. act. publ. l. 2. tract. 5. p. 536.]
Palatinus quoque Elector, cum, Anno 1615. de componenda Pontificiorum ac Protestantium dissidio, ageretur, et Moguntinus, Collegialem Electorum Conventum habendum esse, censeret, rectè, hac ratione motus, dissensit, [Note: Zacbarias Geitzkoffler in lit. ad Cleselium de dato Augspurg 24. April. Anno 1615.] Weil das Hauptwerck nicht allein die Churfürsten, sondern die sämbtlichem Stände des Reichs betreffe, welche auch ein solch exclusum hoch empfinden würden, vnd daß man zuvor, in diesen terminis, kein Erempel habe.
Nec minus rationis habet eiusdem, iam exulis, ac in Bataviâ commorantis, ad hunc ipsum Moguntinum, de
instanti, tunc temporis, Conventu Ratisbonensi, admonitio, [Note: in literis de dato Gravenhage 1. Maii Anno 1621. apud Lundorp. tomo 1. act. publ. lib. 6. c. 21. p. 927.] Er versehesich, es werde den abwesenden, vnd nicht beschriebenen Siäuden, kein anlaß gegeben werden, sich über dergleichen particular Conventus, vnd absonderliche conclusa, als ob dadurch gemeinen Ständen des Reichs vorgegriffen, vnd praeiudiciret, mit fug zubeschweren.
Cui suppar est illa censura, quâ Conventum illum Anonymus quidam (Everhardum à Weihe fuisse putant) in consultatione, de Ducis Brunswicensis itinere, ad eundem Cnonventum, perstrinxit, [Note: apud Lundorp. d. tomo 2 act. publ. l. 6. tract. 22. p. 1632.] So viel die amicitiam universalem betrifft, sey solches Werck nicht für etliche, sondern für alle gemeine Stände des Reichs gehörig, vnd wann es an die proposition kommen solte, würde es in der Warheit ein wunderlich ansehen gewinnen, daß man solcher händel sich, ohne zuthun aller gemeiner Stände, vnternehmen thete: Es seynd auch die allgemsinen gravamina Imperii also beschaffen, daß denen, auff einem solchen eingespannenen Convent, nicht werde abgeholffen werden können, etc.
Nec ita pridem, insignis quaedam Principum familia, cum de Electore Saxoniae conquereretur, quod, per transactionem Pragensem, sibi soli sumpsisset, belli, Pacisque arbitrium, hoc argumento egregiè usa est, scribens, [Note: Tota Domus BrunsGGicensis et Lüneburgensis in lit. ad Elect. Saxonia de dato Htldeshetmb 18. April. Anno 1637.] Ihr Churfürsil. Duchl. wuste sich zuerinnern, worauff die Verfassung des Reichs, vnd dessen gantzer Status gewiedmet, vnd beruhe, vnd das vnserelöbliche Vorfahren, jederzeit es festiglich dafür ermessen, daß der Fürsten-Gtand, ebenmässig, in partem sollicitudinis afcisciret sey, vnd gehöre: Dahero Fürsten vnd Stände, von solchen hochichtigen, des gantzem Heiligen Römischen Reichs, vnd dessen noch übrigen Wollstand, concernirenden Sachen, vnd tractaten nicht außzuschliessen, sondern mit ihren einrähtigen Gedancken zu hören.
EX his, quae in medium adduximus, animadvertere licet, quomodò Austriaca familia, à Caroli V. praecipuè tempore, paulatim plus iuris, in administratione Imperii sibi vindicaverit, et, progressu temporis, magis, magisque invaluerit: Donec, nostrâ aetate, ruptis pudoris repagulis, in apertam planè prorupit tyrannidem.
Initio enim, quicquid è re communi videbatur, in publicam omnium Ordinum deliberationem veniebat; ideoque Comitia ordinaria et annua erant: Si quid autem subiti emergeret, quod moram non ferret, Imperatori, statuendi haud quicquam licentiae concedebatur; sed ad Comitia, extra ordinem indicenda, habebatur recursus.
Quia autem creberrima haec Comitia nimiossumptus exigebant, nectamen communi bono hoc modo satis erat provisum, ideò annua ista Comitia abrogata, inque eorum locum, Senatus Imperii, seu Regimentum, cum amplissimâ potestate, ac in tali formâ, ut, sine dubio, totum Imperium repraesentaret, substitutum fuit, ad sexennium.
Cum deinde Regimentum exspirasset, Anno 1512. annua [Note: Primus Austriacae potentiae gradus, licet exiguus] Comitia restituta sùnt, et novum insuper quoddam Consilium ab Ordinibus Imperatori adiunctum est: Quod, in rebus subitis, Comitiorum, extra ordinem indicendorum, aut Regimenti vices quodammodò suppleret.
Et hic fuit primus Austriacae potentiae gradus; licèt admodum exiguus, et vix sensibilis: Nam Consilio isto, ex quo hodiernum Consilium aulicum ortum forsan traxit, minus, quam Regimento, Imperii Libertati prospectum erat. Manebant tamen in vigore suo annua Comitia, et Consilium quoque istud adhuc reverà Imperii erat connium, atque ad Imperium praecipuum habebat respectum; ita ut ab hodierno Consilio aulico, toto caelo distaret.
[Note: Secundus Austriacae p???tentiae gradus] Post obitum deinde Maximiliani Carolus V.
aristocraticum Imperii regimen planè destruere cupiens, [Note: Paurmeist. lib. 2. de iurisd. cap. 6. n. 196. edit. poster.] Regimentum quidem in usum reduxit, sed ita circumscriptâ potestate, ac in tali formâ, ut antiqfam eius Maiestatem, et augustam speciem, nullibi agnoscere.
Heu, Senatus hic Imperii quantum mutatus ab illo antiquo Imperii Senatu! Ex Regimento factus Consilium; ex Domino, Imperatoris mancipium.
Et hic secundus gradus fuit; priori aliquantò altior.
[Note: Tertius Austriacae potentiae gradus] Regimento tandem etiam hoc abolito, annua tamen Comitia in usum revocata non sunt; nec alius ullus Imperii Senatus, aut Consilium, quod rerum publicarum curam gereret, ut Anno 1512. Factum, institutum est.
Cumitaque, utin quâvis Republ. ita in Imperio quoque, multa quottidiè expedienda occurrerent, nec ordinarius aliquis esset Senatus, qui his rebus vacaret; multò minùs ad Comitia, quae, non annua ampliùs, sed extraordinaria et incerta erant, illa negotia remitti possent: Idcircò rem, aut ad anarchiam aliquam, et universalem confusionem, aut ad Monarchiam redire, Imperiumque ad unum tandem Caesarem devolvi oportuisse, ipsa dictat ratio.
Et hic tertius gradus est, quem simul ac assecuti sunt Imperatores, Libertatem Germaniae è suo fastigio deturbârunt.
[Note: Ex quo ortum Consilium Imperiale aulicum] Namhac occasionelmperatores potestatem omnem ad se traxerunt, cumque, oneri administrationis soli non sufficerent (magna enim negotia, magnisadiutoribus egent.) [Note: Velleius Paterc. l. 2. histor.] Consilium illud imperiale aulicum, quod hodiè summo in flore ac vigore est, der Reichs-Hoff-Rarh, caput extulit, et, rupto Libertatis aggere, totam Germaniam plenitudine suae tempestatis inundavit.
Hodiè ergò, in hoc Consilio, deliberantur, consultantur,
ac deciduntur simul, res sacri Romani Imperii, publicae et privatae, ex praescripto iuris et Imperii Constitutionum, et ex observantiâ impertitorum, confirmatorum, et extensorum privilegiorum, et immunitatum, Sacri Romani Imperii Electorum, Principum, et Ordinum: Ut unusquisque in iis stabilietur, et tueatur, nec ullo modo contra praefata iura gravetur. [Note: Auctor libelli, in quo Status particularis Regiminis Ferdinandi Il. describitur c. 9.]
Ut ita Consilium hoc, non modò Camerae Imperiali, sed etiam antiquo Imperii Regimento, potenti°a et auctoritate, aequiparari videatur.
[Note: Et ex hoc, Consilium secretius Imperatoris] Et ex hoc Consilio Imperiali-aulico, nova iterùm Monarchiae-Hispano-Austriacae, et proles, et nutrix, ortum traxit: Consilium nempèsanctius et secretius iMperatoris, der Keyserliche geheimbde Rath. [Note: Reink. lib. 1. cl. 4. t. 19. n. 51.] In quod assumpti Consiliarii, reliquos Consiliarios dignitate antecedunt.
Huic Consilio, quicquid ad alia Consilia priùs delatum, ab iisque deliberatum, conclusum, et cum votis ad Imperatoriam Maiestatem remissum est, subiacet. Quaeque cetera Consiliapriùs deciderunt, ea posteà, vel mutat, vel aliter quandoque disponit, Consilium hoc Imperiale intimum: Underatificatio Caesarea in omnibus exspectanda est.[Note: Auctor d. libelli d. e. 9.]
In hoc verò Consilio aulico introducendo iterum gradatim processerunt Imperatores.
Nam cum initio Consiliarii isti, Electori Moguntino, tamquam Imperii archi-Cancellario, iuramento obstringerentur; [Note: Thom. Mich. et Webnerus, quas refert Reink. d. c. 19. n. 46.] ut ita adhuc, magis Imperii, quan, nudi Imperatoris Consiliarii viderentur: Postea illud quoque intermissum est, Ist nicht, wie etwa hiebevor geschehen, dieser Rath den Reichs-Ständen verwand worden, ut Protestantes iam olim conquesti sunt; [Note: In gravaminibus de Anno 1594. nach dem Pfältztschen concept.] nec usu id ampliùs servari, ex quibusdam Consiliariis aulicis, ipsummet certiorem se factum, Reinkingk scribit. [Note: d. loco.]
Tandem, licet Austriaci hac viâ, ad absolutum dominatum, aditum sibi primò paraverint, ad eumque, quò longiùs eo apertiùs grassati sint, universalia tamen Ordinum Comitia, et Deputatorum Conventus, adhuc, ad nostram usque aetatem saepiùs celebrata; inque iis, de rebus, utplutimùm minimi momenti studio Imperatorum, ac vecordiâ Ordinum, nequiquam altercatum est: Donec Ferdinandus II. qui iam Anno 1608. antequam Caesar esset, et Caesarei Commissarii vice adhus fungeretur, fatalis quaedam Comitiorum pestis apparuit, habendorum Comitiorum morem, longo inusu, abrogavit.
Et ita dilucidè constare constare putamus, pvantoperè Imperii nostri intersit, ea, quae statum Imperii, et summam rei concernunt, omnium Ordinum interventu expediri: Quantoperè, et quàm sollicitè Maiores nostri, ut id fieret, tum habitis crebris Comitiis, tum instituto Regimento, laboraverint: Quomodò verò paulatim, ad nostra usque tempora, Ordinibus Imperii, per propriam negligentiam, ab Austriacâ Domo detractum sit.
Qui si debitam status sui Rationem in Consiliis observare voluissent, ne unguem quidem latum, Imperatoribus concedere debuissent.
Imperatores enim, ab exiguis initium capientes, et sensim grassantes, ipsa tandem Ordinum arcana invaserunt, et totam ferè Imperii Maiestatem, de facto, sibi vindicârunt.
De quo, iam ordo postulat, ut speeialiùs agamus.
QUartò, in Republ. seu Imperio nostro id
maximoperè attendendum fuit; Ut simulacra quidem Imeprii Imperatori relinquerentur; vis tamen ipsa, ut Tacitus vocat, [Note: l. 2 annal.] Imperii, sive Imperandi, ac Iura Maiestatis, in Ordinum potestate manerent.
[Note: Quae sint Maiestatis simulacra] Simulacra verò Maiestatis ea dicuntur, quae magnam quidem speciem prae se ferunt, ac inanis umbra, ut Plinius iunior loquitur, [Note: l. 1. epistol.] et sine potestate nomen sunt; parumque Imperii ac potestatis, in se, reverà continent. Unde, inania iubendi Iura, Iovius indigitat [Note: l. 1. histor.]
[Note: Ea in Principatu Principi relinquenda sunt] Nam in Principatu, sive eiusmodi Rei publ. formâ, in quâ vis ipsa Imperii penes plures residet, unus tamen, prae ceteris, colitur, ac velut primum dignitatis locum obtinet, isthaec, exteriori specie splendida, uni huic, Principem agenti, maioris auctoritatis conciliandae gratiâ, relinqui, familiare ac usitatum est.
Sic, Dux Venetorum regiam prae sefert potestatem, cum regiam speciem habeat, ac gravitatem, dignitatemque Regis servet: Reliqui verò Cives regiâ veneratione eum prosequantur. [Note: Contar. lib. 1. de Republ. Venitâ.] Nec ullus adeò rudis, tamque stupide ingenio est, quin ubi Principis nomen tantùm audit, ibi summam honoris amplitudinem collocatam intelligat: Adeoque in personâ Ducis, positum est supremum Imperium Rei publ. Venetae, in quâ solus apparetrerum ipse Dominus: [Note: Denatus Iannoitus de Republ. Venetâ.]
Sed, quamvis obtineat tantum amplitudinis, nulla tamen res est, in quâ liberam, atque integram potestatem habeat, [Note: Iannettus ibid.] Regis ubique speciem intueri possis, potestatem verò nusquam: [Note: Contar. d. loco.] Nam Maiestatem quidem Regis habet, auctoritatem verò Civis. [Note: Traiano Boccalini in Parnasso ecnt. 1. disc. 5.]
Hinc species ubique Regni ac Principatus, si quis altiùs rem non expendat, intuenti occurrit, et nihil apparet, nisi magnificum, imò verò summum: Imperii tamen summam vim ipsam numquam Dux habuit, sed imaginem tantum
quandam et umbram Imperii, plus, minusve, pro temporum varietate, [Note: Nicolaus Grassus in notis ad Iannot. et Contar. n. 15.] et repraesentat quodammodò, non re ipsâ obtinet, tegiam potestatem. [Note: Idem de formâ Rei publ. Ven.]
Pari modo, Rex Poloniae, nomine quidem, extra controversiam, talis appellatur,eique Maiestas attribuitur: Cum tamen res ipsa penitùs à Rege exulet, eiusque potestas, in Sacrum et equestrem Ordinem, acutique subiectos homines atque bona, angustissimis finibus circumscripta, ac penes equestrem Ordinem propemodùm sit summa Rei publicae; sine quorum, aut certè Senatorum consensu, is, nullam rem maiorem, ad Rem publ. pertinentem, statuit aut facit. Imò, tempore Heinrici Regis, constitutum, ut in Aulâ regiâ sex, ad minimum, Senatores Regni assisterent Regi; et is numquam, ipsisinconsultis, Regiam auctoritatem exercere posset. [Note: Hieron. Spanochius de interregno Poloniae,]
Hinc Regnum, ut vocant, seu potiùs Res publica Polonorum, à veteri Lacedaemoniorum, vel, huius temporis, vEnetorum Republ. Rei publ. ratione, non multùm differre, rerum Polonicarum periti scripserunt: [Note: Cromerus lib. 2. in descript. Yolon.] Et summum illud ius, ac auctoritas Monarchiae, ut christina, Vladislai II. Regis Uxor, inquit, [Note: Idem lib. 6. histor. Polon. Neugepaur lib. 3. histor. Polon.] in Poloniâ umbratilis est.
AD haec autem simulacra in Imperio nostro ea omnia referimus, in quibus Iuridico-Politici nostri, Caesarcae Maiestati communiter, ultra modum, addicti, opinionis suae fundamenta pleraque ponunt.
[Note: Ad simulacra pertinet titulus Maiestatis] Inter ista agmen ducit nomen Imperatoriae Maiestatis: Maiestas enim Imperatori quottidiè tribuitur, et totus eum hoc nomine mundus salutat.
Sed de re ipsâ, non de nomineiam quaestio est: Nec
quomodò vocetur Imperator, verùm cuius in manibus Maiestas consistat Imperii.
[Note: Nomen Regis aliquandò sine re, et econtra] Externarum harum retum, et inanium titulorum specie, nos decipi non oportere, rectè monet Hugo Grotius: [Note: l. 1. de iure belli c. 3. n. 10.] Nam insignia regiae Maiestatis, et nomen, in liberis quoque Civitatibus quibusdam, tribui Principibus, solita sunt.
ita Lacedaemoniorum Regibus Lycurgus nomen regium reliquit, praetereà nihil aliud, quam ut belli Duecs essent: Neque, praeter Regium nomen acspeciem, quicquam eis reliquum mansit; cetera Senatui ac Populo concessa. [Note: Bodin. l. 2. de Republ. c. 1.]
Ita veteres Germaniae Reges, Tacitus, praefuisse, ait, [Note: de moribus Girman.] auctoritate suadendi magis, quam iubendi potestate.
Econtrà, Romani Imperatores, licet palàm, et sine ullà controversiâ, Regnum liberrimè tenerent, Principes tamen, usitato sub Libertate vocabulo, vocabantur. [Note: Grotius d. loco.]
Et sanè, antiquum Romanum Imperium cum hodierno Romano Germanico comparantibus, diversae, imò directò contrariae, nobis occurrunt species, seu formae.
[Note: In antiquo Romano Imperio res sine nomine fuit] Nam regium nomen, alibi magnum, Romae intolerandum erat. [Note: Scipio ap. Liv. l. 27. hist.] Itaque, cum ante paucos, quam Augustus nasceretur, menses, prodigium publicè fieret, quo denuntiabatur, Regem Populo Romano, naturam parturire: Senatus exterritus censuit, ne quis, eo anno genitus, educaretur. Verum ii, qui gravidas uxores habebant, quod ad se spem quisque traheret, curârunt, ne Senatus consultum ad aerarium deferretur. [Note: Sueton. in Augusto.]
Quod cum exploratum haberet hic ipse Augustus, Romanos speciem hanc, titulumque servitutis, magis, quam rem ipsam exhorrescere, ne Civium animos concitaret, regium titulum omisit, ac Principis assumpsit: Quo speciosis simo nominis tegumento, perinde ac si melle illitum absynthium propinaret, omnem, quam omissae Libertatis memoria suscitasset, amaritudinem delinivit [Note: Scipio Ammir. dissert. in Tac. lib. 1. disc. 1.]
Principem enim, etiam, Senatus in antiqua Republ. sibi adsciscere solitus erat: [Note: Liv. lib. 27. histor.] Adeoque nomen hoc Romanis haud insolens videbatur.
Idem Augustus tribunitiam potestatem (quod populare maximè nomen erat) summi fastigii vocabulum reperit: Ne Regis, aut Dictatoris nomen assumeret, ac tamen, appellatione aliquâ, cetera Imperia praemineret. [Note: Tacit. lib. 3. annal.] Reliquorum Magistratuum eadem quidem vocabula: Verso tamen Civitatis statu, nihil usquam prisci, aut integti moris; omnes exutâ aequalitate, iussa Principis afpectare. [Note: Idem lib. 1. annal.]
Verbo enim Augustus Tribunus Plebis, re verò ipsâ Rex fuit. [Note: Bodin. lib. 4. de republ. cap. 1.] Sed haec vestigia morientis erant Libertatis.[Note: Tacit. d. lib. 1. annal.]
Similiter Tiberius acerbè increpuit eos, qui divinas eius occupationes, ipsumque Dominum dixerant: [Note: Tacit. lib. 2. annal.] Et adhuc Vitellius, mortuo Otthone, misit in Urbem Edictum, quo vocabulum Augusti differret, Caesaris non reciperet; cum tamen de potestate nihil detraheret. [Note: Idem lib. 2. histor.]
Ita antiqui hi Imperatores, cum potestatem omnimodam sibi usurparent, nomine tamen et inanibus titulorum abstinuerunt
[Note: In nostro nomen sine re] Contrarium in Imperio nostro accidit: Maiestas enim, et quicquid splendidorum titulorum fingi aut reperiri potest, Imperatori totâ die cumulatim tributum est; vim verò ipsam Imperii, et potestatem omnem Ordines sibi reservarunt. Et hi ipsi tituli vestigia fuerunt, morientis antiqui Dominatus.
Nam quamvis Imperatorem, et Regem, et Dominum vestrum esse fateamini, inquit Aeneas Sylvius ad Imperii Proceres, [Note: in German. cap. 43.] Precariò tamen ille imperare videtur; Nulla eius potentia est: Tantum ei paretis, quantum vultis; vultis autem minimum. Libertas omnibus in communi placet.
Et, de sui aevi statu, Erasmus ad Campegium Cardinalem seripsit: [Note: ap. Sleid. l. 7. bist.] Caesareae Maiestatis nomen sic agnoscunt Germani, ut imperent veriùs, quam pareant.
[Note: Ad simulacta quoque pertinet, Plenitudo Fotestatis Imperatoriae] ALterum, quod principcm inter haec simulacra locum obtinet, est, Plenitudo Potestatis imperatoriae, Römischer Keyserlicher Mayt. Macht vnd Vollnkommenheit, Vollnkommenheit Keyserlichen Gewalts: Quae infinitùs ferè in Recessibus Imperii, et vulgò, Imperatori ascribitur.
Hanc autem Imperator, in verbis sibi usurpet, licet: Dummodò ultra verba non procedat, et à re ipsâ abstineat. Nam Plenitudo haec Potestatis, quae Imperatori tribuitur, meritò ad ea refertur, quae ex pristinâ Rei publ. formâ remanere solent. [Note: Arnis. l. 2. de Republ. c. 7. n. 5.]
[Note: Plenitudo Potestatis tribuitur Imperatori et Regi Romanorum simul] Et hîc, ad meliorem huius simulacri cognitionem, utid, merum simulacrum esse, liquidò cognoscatur, notare operae pretium est: Plenitudinem istam Potestatis, non soli Imperatori, sed et Regi Romanorum, vivo Imperatore, adeoque ambobus, iunctim, tribui, Wir setzen, ordnen, gebieten, von Römischer, Keyserlicher, vnd Königlicher Machr vnd Vollnkommenheit. [Note: Recessus mpery de Anno 1541. § würde sich aber jemand et § hierumb vnd die weil. Recessus Imptrii Noriberg. de eod. Anno § wir setzen, ordnen, vnd wollen, etc.]
Hinc quoque Imperator et Rex Romanorum, uterque, Capita Imperii, die Haupter, appellantur: [Note: d. Retessus de Anno 1555. § vnd im fall Keyserl. Mayt. Recessus Deputatorum de Anno 1564. § so vnterstunden sich.] Nec Rex Romanorum, nomine tantum Imperatoris, sed et propriâ auctoritate, für sich selbst, als Römischer König, decernere, dicitur. [Note: d. Recessus de Anno 1542.§ so haben dem allem nach et § vnd damit solches alles et § hierumb vnd dieweil. d. Recessus de Anno 1555. § so sich dann.]
[Note: Quod, quoad Regem Komanorum perspicuè falsum] Et manifesti tamen iuris est, quod Rex Romanorum non sit, nisi perpetuus Imperatoris Vicarius. Quamdiu enim Caesar vitâ superest, et intra fines Imeprii reperitur, omnis penes ipsum est potestas: Absente autem illo, rei summa ad Regem quidem venit, sed tamquam nomine, et loco Caesaris. [Note: Recessus Imperii de Anno 1542. § vnd damit die Zeit. Ordinatio Camera de Anno 1555. parie 1. tit. 1. § nemblich wollen die. Recessus Imperii de Anno 1557 § 1. ibi haben wir im Rahmen. civitatum Legati qpud leidan. lib. 8. histor.]
Id ipsum, ex transactione Swinfurtensi, anno 1532. initâ, apparet, quâ Carolus V. cum Electoribus convenit: Ut, si quandò Rex Romanorum crearetur, vivo Imperatore, non suo, sed illius tantùm nomine, Rem publ. administraret; nec ullam sibi potestatem ac Imperium arrogaret; neque Principes, aut Ordines Imperii, ullâ fide, vel iureiurando astringeret, nisi post mortem Caesaris. [Note: Sleidan. d. lib. 8.]
Ad quod exemplum Rudolphus II. Anno 1575. vivo Parente, Rex Romanorum designatus, promisit, [Note: in Capitulatione § wir sollen vnd wollen vns.] Er solle, vnd wolle sich keiner Regierung, noch administration, im Heiligen Römischen Reich, weiter, oder anders vnterziehen, dann, so viel ihm von der Keyserl. Mayt. vergönnet, vnd zugelassen würde: Solle vnd wolle auch Ihrer Keyserlichen Mayt. die Zeit seines zebens, an ihrer Hoheit, vnd Würden, keine irzung oder eintrag thun.
Potestas ergò regis Romanorum, vivo Imperatore, aut nulla, aut certè precaria, et talis est, quae ex merâ Imperatoris voluntate dependet: eandem verò perfectam dicere velle, et Plenitudinem illi tribuere, sana ratio non admittit.
[Note: Et per se absurdum] Et sanè si consummatam, seu plenam, et absolutam eiusmodi potestatem, non titulo tenùs, (nam de eo, nec dubium ullum, nec quaestio iam est) sed reapse, utrique, tam Imperatori, quam Regi Romanorum assignemus; magna inde oritur absurditas.
Regi enim Romanorum si eiusmodi potestas competit, illa,
aut privativè ut Imperator eâ spolietur, aut communicativè, ut utrique fiat communis, et ambo eius participes sint, aut denique cumulativè, ut uterque eam habeat in solidum, in eundem confertur.
Non privativè, nec communicative: Quia, ex omnium opinione, creato Rege Romanorum, Imperator, hoic non obstante, prtestatem suam retinet illibatam, nec quicquam ei per hanc electionem decedit. decederet autem, si, vel in communionem tantum, cum ipso veniret, creatus Rex Romanorum.
Nec cumulativè: Quia id impossibile est.
Ut enim duo eandem rem in solidum, ac pleno iure possidere, aut in dominio habere non possunt: [Note: l. 5 §. 3. Commod. l. 3. §. 5. de acqu. vel amitt persess.] Ita nec, plenam, absolutam, et quidem solidam in Republ. habere potestatem; absurdissimumque in Politicis habetur, duas superioritates constituere in uno Imperio. [Note: ex Nattâ et Thomâ michaele keink. l. 1. cl. 5. c. 2. n. 16.]
Et quemadmodum in uno corpore physico, una anima, quae imperat, non duae; in Mundo, unus deus, qui illum ex arbitrio moderatur: Ita pro monstro foret, imò impossibile, in unâ eádemque Republ. duas esse supremas potestates aequales. [Note: Petrus Grigor. l. 1. de Republ. c. 1.]
Quin imò, ex mente Alexandri Magni, [Note: ap. drrian, in eius bisteriâ.] nec mundus duos patitur soles: Nec Imperium, duos eiusmodi plenâ potestatein solidum praeditos Principes, ac quasi bicipitem aquilam, et biceps regale monstrum.
Nec illud emplastrum cicatricem huic vulneri inducit, quod Reinkingk [Note: l. 4. cl. 3. c. 14. n. 55.] applicat: Exercitium nempè huius potestatis, actu secundo, Imperatore praesente, et non impedito, in Rege romanorum, suspensum quodam modò esse, et delitescere.
Si enim suspenditur et delitescit Regis Romanorum potestas, praesente Imperatore, certè minor est Imperatoris potestati, eique, tamquam superiori cedit.
Ita enim Senatus quoque auctoritas, ac omnium inferiorum Magistratuum Imperia, praesente Principe, conquiescunt. Velut fluviorum vis et impetus, unà cum nomine, absorbetur, cum ab ostiis in mare, confusi, labuntur: Et siderum omium, stellarum tum errantium, tum non errantium lux nulla percipitur, cum primùm Sol exoriri caepit, quasi lumen acceptum Soli restituere videantur. [Note: Bodin. lib. 3. de Republ. cap. 6.]
Summa ergò, absoluta, perfecta, et plena, seu consummata dici nequit, cum alia eâ superior et perfectior sit potestas: Perfectum enim et consummatum, seu plenum id demùm dici meretur, quod in summo gradu consistit; quod omnibus numeris absolutum est; et cui nihil ampliùs addi, quoque aliud perfectius, seu magis consummatum inveniri nequit.
Et haec quidem eo fine adduximus, ut ostenderemus, quàm horum splendidorum titulorum, seu largi, seu prodigi potiùs, exsistant Recessus Imperii: Quantoperè vocibus istis, Maiestatem Imperii aliàs denotantibus et inferentibus, abutantur; multaque verbotenus iactent, quae, rei veritate inspectâ, nec ita se habent, nec, per rerum naturam habere possunt.
Ex quo patet, quam parum fidei, lubricis his argumentis, ab exteriori verborum cortice desumptis, quae suâ se absurditate, velut proprio telo, saepiùs iugulant, tribuendum sit.
[Note: Plura Maiestatis simulacra, Imperatori relicta] HOrsum ulteriùs referendum est, quod omnia Decreta, Imperatoris nomine fiant, et mandata omnia sub eius nomine emanent: Id quod ex Imperii Recessibus passim liquet.
Quemadmodùm venetiis etiam cunctae epistolae Rei publ. sub nomine Ducis prodeunt, obsignanturque: Orator quivis, Praetor, Praefecuts, atu quilibet alius, qui ad Senatum seribere voluerit literas, ad Principem eas destinat:
Decretorum, Legum, ac senatusconsultorum promulgationes nomine Principis fiunt. [Note: Contar. lib. 2. de Republ. Vinet.]
Eodem pertinet, quod humillimè Ordines se demittunt, et, in Comitiis, vota sua, cum contestatione subiectissimae observantiae, interponunt: Ex quo Reinkingk insignem Imperatoris praeeminentiam nequiquam colligit. [Note: lib 1. cl. 2. cap. 2. n. 136.]
Ad simulacra porrò refertur, quod ea, quae revera Imeprii sunt, Imperatoris solius aliquandò esse dicuntur: Ut, Keyserliche Constitution, [Note: Recessus Imperii de Anno 1444. § nach dem auch die schädliche.] Keyserlichs Kammer-Gericht, [Note: Rubr. Ordinationis Camerae de Anno 1555. et passim.] Keyserliche iurisdiction; [Note: Ordin atio Camerae de eod. Anno parte 2. tit. 27.] Et plura talia.
Illud quoque imprimis hucspectat: Quod, ubicumque Imperatoris ac Imeprii simul mentio fit, Imperatorisnomen Imperio praeponitur.
Exempli gratiâ Vnser vnd des Heiligen Reichs Acht, [Note: pax publica de Anno 1495. tit. die poen der Friedbrecher.] Vnser vnd des Heiligen Reichs Rath, [Note: Ordinatio Regimenti de Anno 1500. tit. von den zwantzigen, etc.] oder Regiment, [Note: Retessus Imperii de eod. Anno tit. des Reichs Rähte sollen hinfüro Regenten, etc.] Vnser vnd des Heiligen Reichs Churfürsten, [Note: Pax publita de Anno 1521 in princ. Recessus Imperii de Anno 1524. in princ.] bey verlust aller Privilegien, so ihr von Vns vnd dem Heiligen Reiche habt, [Note: d. Pax publica de Anno 1521. lit. fin. § darauff befehlen, etc.] bey den Eyden vnd Pflichten, damit ihr Vns, vnd dem Heiligen Reich zugethan, vnd verwandt, [Note: Constitutio contra Anababtistas de Anno 1529. § desgleichen.] Vnser, vnd des Heiligen Reichs Vngnade [Note: Recessus Imeprii de Anno 1530. § vnd diewetl.] Vnser Fürst, vnd des Heiligem Reichs Glied, [Note: Recessus Imprii de Anno 1544. in princ.] Vnser, vnd des Heiligen Reichs Stände vnd Glieder, [Note: Recessus Imperii de Anno 1555. in princ.] Vnser, vnd des Heiligen Reichs auctorität, Reputation
vnd Hoheit. [Note: Recessus Imperii de Anno 1566. § demnach im 64. Jahr. Recessus Imperii de Anno 1567. § aber doch da sie sich. Recessus Imeprii de axno 1594. § dieweil dasi vor angezeigt.] Et multoties; Imò toties, quoties haec duo coniunguntur: Ut, ex quottidiano Germaniae stilo, notorium est.
Nec inde tamen magis praerogativam aliquam Imperatoris prae Imperio colliges, quam si Venetorum Ducem, ex hoc ipso fundamento, Rei publ. Venetae praeferre velis: Nam et ibi Signoria Duci postponitur.
Sic Donatus Iannottus scriptum quoddam adducit, [Note: in libro de Republ. Venetâ.] quod incipit: Dominicus Maurocenius Venetias pervenit, et exposuit coram Dute et Dominatione.
Sic in tabulis foederis, inter Pontificem, Regem Galliae, Venetos, ac Ducem Sfortiam, Anno 1526. adversus Carolum V. contracti, quas recenset Waremundus ab Erenberg, [Note: parte 2. de foeder. cap. 2.] Dux Andreas Gritti, inclito Venetorum Dominio, verbotenùs, semper nterior est.
Quod si ex loco Ordinis firmum aliquod argumentum, ad Imperatoris praeeminentiam stabiliendam, ex struere velis, necessum est, ut Imeprium Christianae fidei et Imepratorem, utrique, potiorem esse asseras:Imperator enim huic utrique, et Imperium Christianae fldei alicubi praeponitur, [Note: Recessus Imperii de Anno 1525. in princ.] Das, der Römischen Keyserlichen Majestät, dem Heiligen Reich, vnd vnserm Christlichen Glauben, zu Ehr, auffnehmen vnd Wollfart gedeyen möge.
[Note: Simulacra haec vulgò maximè attenduntur] Haec, ac eius farinae, quamplurima, Imperii, seu Maiestatis simulacra ex Imperii Recessibus, et vulgatâ stili Germanici observantiâ coacervari possunt: Quae vulgò, apud Politico Legistas nostros tanti momenti aestimantur, ut ipsam Imperii Maiestatem, ex illis metiri, non erubescant.
Magis enim ea, quae videntur, quam quae sunt, hominum multitudo considerat: [Note: Scip. Ammir. lib. 1. dusirt. Pelit. in Tacit. disc. 1.] Nec Populus solet res prosundiùs
intueri; sed, quae videntur, et foris ita esse apparent, eas perinde, ac sireverà ita sint, accipti. [Note: Machiavellus lib. 1. disputat. de Republ. c. 25.]
Eodem modo apud Romanos indulgentia Imperatorum fecit, ut nonnulli, ad externam tantum formam intenti, crederent, primorum Imperatorum Maiestatem non fuisse regiam, vei absolutam, cum Principes tantum vocarentur, non Reges. [Note: Dien in Auguste.] Unde de Caligulà Suetonius, vulgari hac opinione imbutus, scribit: [Note: in Caltgulâ] Parum abfuisse, quin diadema sumeret, et speciem Principatus in Regnum converteret. Quasi verò in diademate, et non potùs in imperandi potestate, Regnum consisteret.
Nos verò, hac in parte, illorum potiùs Romanorum vestigia meritò sequimut; apud quos, ut Tacitus auctor est, [Note: lib. 15. annal.] ius Imperii valebat, inania tansmittebantur: Et facilè inanem verborum pompam Imperatori remitteremus, modò Ordinibus Imperii sua sibi vis, ac auctoritas debita constaret.
[Note: Imperatores hodiè vim Maiestatis habent, simulacris Imperio relictis] Quod si calamitosissimum hodierni Imperii statum intueamur, cum dolore agnoscimus, iam, ordine et modo planè inverso, Imperatores Austriacos, intra proximè elapsum saeculum, omnia serè Ordinum iura (Illis, per inscitiam, seu inertiam, ad id conniventibus) praedonum more involasse, et Ordinibus vix inania quaedam, pristinae auctoritatis reliquisse simulacra.
Ut hodiè Germanispenè dicere liceat, quod de Macedonibus Curtius scribit: [Note: lib. 6. bister.] Assuetos quidem regio Imperio, sed maiore Liber tatis umbrâ, quam ceterae gentes.
Fuissent sanè Germanicae genti, Libertati antehac insuetae, si eam sartam, tectam servare voluisset, eò omnia Consilia et actiones dirigenda, ut, nomine administrationis penes Imperatorem relicto, vim Imperii ipsimet Ordines complecterentur, ac Iura Maiestatis, pro antiquo more, intacta sibi servarent.
Sed, austriacâ de gente, Imperatores, longissimo isto tempore, quo, non interruptâ specie, imperârunt, Augusti exemplo, [Note: Tacit. lib. 4. annal.] insurgere paulatim; munia Senatus, Magistratuum, Legum, ad se trahere coeperunt: Nec unum quidem, è Iuribus Maiestatis, illibatum reliquerunt, quod non, aut apertâ vi, aut subdolis molitionibus, et specioso aliquo praetextu, invadere ac occupare, conati sint.
De quibus, ordine, iamiam agemus.
PRiora illa duo Maiestatis Iura, in quibus maxima Maiestatis pars, eiusque velut summa consistit, Legibus nempè solutum esse, et Leges ferre, ac pro lubitu imperare Subditis, Austriaci sensim cum tempore, interque eos, defunctus cumprimis Ferdinandus, nefario ausu sibi asseruerunt.
[Note: Imperatores Legibus, et moribus Imperio, pro lubitu suo ufi sunt] Constitutionibus enim et Legibus, Moribusque Imperii, pro re natâ semper usi sunt. Et, siquidem commodum, utile, aut è re suâ id visum est, eas optimè allegare noverunt: Ubicumque verò voluntati ac cupiditatibus suis resisterent, nullisse Legibus teneri professi sunt. [Note: Ut test atur Auctor informationis Donavverdicae parte 2. p. 390.]
Exemplum luculentum habemus in causâ Donawerdicâ; in quâ exsecutionis Ordinatio neglecta est; Idque iure factum, nec eius Ordinatione caesarem constringi, magno conatu propugnat Relator Donawerdicus. Ettamen post, ubi de Urbehac, in Libertatem restituendâ, actum est, Imperatorem Bavaro
possessionem huius Urbis relinquere, ex praescripto huius Ordinationisteneri, donec de expensis ipsi satisfiat, responsum fuit, Daß die Stadt, Vermöge der Reichsabschtede vnd Exsecutions Ordnung, Bayern, biß ihm die Vnkosten erstatter, verhafft, vnd inhändig verbleiben müsse. [Note: Auctor Donavverdicae Relationis parte 1. p. 73.]
Noster quoque Ferdinandus, ubicumque conducibile rei suaevidebatur, nihil, nisi Auream Bullam, Pacem religiosam et profanam, Leges et Constitutiones Imperii, denique antiquam observantiam crepabat: Ubi verò proposito, et actionibus suis incommodare poterant, Imperii Ordinationibus, aut antiquâ observantiâ se teneri negavit, es habe ihm, weder des Reichs Ordnung, noch auch das herkommen einige maß zuschereiben. [Note: Replica Caesaris in Conventu Raetisbonensi Anno 1630. de dato 20. Iul.]
Ita, Anno 1621. Pacis tractatus, Bruxellis coeptos, eo colore abrupit; quod res tanti momenti, absque communi Ordinum consensu, expediri non posset, Die Anno 1621. Wegen der Pfältzischen Sache, zu Brüssel angefangene, vnd vom Keyser vorgeschlagene tractation, ist, re infectâ, abrumpiret worden, mit dem vorgeben: Daß solche wichtige Reichs-Sachen, nicht wohl ausser dem reich, vnd ohn der Churfürsten, vnd stände Zusammenkunfft könten tractiret und abgehandelt werden. [Note: Elector Palatinus in Manifesto sup p. 30.]
Tractatuum verò Pragensium, rei, non minùs certae, si non magis momentosae, telam, quia ère suâ esse videbat, absque Ordinum, Electorumve consensu, cum solo saxone, pertexere, non est veritus.
Eidem, nostro tempore, soli, inconsultis imperii Ordinibus, aut saltem Electoribus, palatinum Electorem proscribere, nulla; at proscriptum restituere, multa et magna religio fuit: ita enim, circa hanc materiam religiosulum se simulavit, quasi nihil unquam, absque Ordinum consensu, inchoare in animum induxisset.
Cum, inquit, [Note: In resolutione ad propositionem Baronis Dygbii Anno 1621. ap. Lundorp. tomo 1. act. publ. l. 6. c. 96. p. 1014.] hocnegotium tanti momenti et
ponderis sit, totumque quasi Imperium concernat, in quo Maiestas sua hactenùs assistentiâ et consilio diversorum Principum utisolita, non equidem conveniens esse iudicavit, resolutionem finalem capere, sine eorundem interventione et consilio: Quo maiore auctoritate et securitate, tractatio haec subsistat, nec totum onus sibi incumbat.
Ita, cum violentis Caesareanorum attentatis, privilegia sua, et Asschaffenburgensia Pacta Civitas Spirensis opponeret, illis responsum est, [Note: Ut test antur die drey ausschreibende Städte in literis ad Electorem Saxoniae de dato 2. Octebris Anno 1622.] die privilegia hetten ihren Ort, vnd geschehe denselben durch Keyserliche verordnungen kein abbruch, die Aschaffenburgische Vergleichung aber, sey nach den Zeiten, vnd leufften gerichtet, da dieselbigen in wandel vnd verenderung gerahten, habe es damit eine andere beschaffenheit; Item. Die Römischen Keyser hetten mit den Gnaden, Feryheiten, vnd privilegien ihnen selbst, in zutragenden fällen, die Hand nicht gebunden, die andere (nemblich die Aschaffenburgische handlung) so nach damahligen Zeiten angesehen, hetten auch nunmehr ihre verenderung, vnd liessen sich der Keyserlichen Mayt. Vorhaben nicht in weg stellen.
Quid verò hoc aliud est; quam Imperatori, non obstantibus Legibus, privilegiis, aut propriis promissis et sincerationibus, quidlibet audendi, Legesque ac Privilegia figendi pro lubitu, et refigendi, arrogare potestatem.
[Note: Ferdinandus imprimis Legum gontemptor fuit] Sed Ferdinandus hic, ut si quis alius, vetus illud, Principem Legibus solutum esse, velut ab inferisrduxit; Ac ita liberrimè evagatus est, ita in Imperii, ac omnium Ordinum iura invasit, irruit, irrupit: Quasi nullis Fundamentalium Legum, ac Capitulationis repagulis constringeretur.
Libertas enim Communis ab eo depressa, et pedibus conculcata: Constitutiones Imperii, et Capitulatio, ad quam observandam corporali iuramento se obstrinxerat, violatae: Pax religiosa, et profana, quae adamantina velut
fulcra sunt, quibus incolumitas et ranquillitas Imperii nititur, insuper habitae; et nihil non actum, nisi quod Tyrannum deceret.
[Note: Quod probatur multorum testimonio] Queritur de eo tota Germania, Questi nominatim sunt Evangelici praecipuè Principes: Questus elector Saxo, evangelicorum hucusque Coriphaeus: Questi omnes eLectores, tam Ecclesiastici, quam saeculares; tam Pontificii, quam Evangelici.
Evangelici quidem principes ac Ordines apertè et verè scripserunt, [Note: In literis ad Caesarem de dato Zeipzig 18. Maii Anno 1631.] daß, dit so tewr er worbene, vnd so tapffer erhaltene teutsche Libertet, darin doch die Ehr vnd Würdigkeit des Heiligen Römischen Reichs beruhet, betrübet, bedrücket, vnd gedngstiget werde, die starcken vnd vnbeweglichen fulcra des Religion-vnd profan-Friedens seynd mercklich gesuncken vnd geschwecht, so wohl die heilsame Reichs-constitutiones, creysverfassungen, vnd andere löbliche Ordnungen, vnd Abschiede dermassen verbunckelt, vnd von vielen zurück gesetzet, daß es das ansehen gewinnen wolle, als ob solche/ mit so grosser prudentz vnd füürsichtigkeit auffgerichtete sanctiones vnd Abschtede gar ihren abschied hetten bek ommen sollen.
Separatim quoque Elector Saxo, [Note: in literis ad Caesarem de dato Zabeln 24. Augusti Anno 1630.] daß alle wohl vnd heilsam gefaste vnd so hoch betewite fundamental Gesetze, Reichs-constitutionen, vnd Creys-Ordnungen also zerrüttet, vnd eine solche confusio rerum eingeführet, auch darbey solche exces verübet, die teutsche Liberter auch also gedruck et, daß der gleichen in Historien nicht zulesen.
Nec minùs acriter in Ferdinandi actiones universi Electores, iunctim, invecti sunt, [Note: In duplicâ, in Conventu Ratubonensi Anno 1630. de dato 29. Iul.] daß solche Sachen vor gangen, so den fundamental Gesetzen des Reichs zuwieder lauffen, auch ohne dessen endliche convulsion, und zerrüttung nicht lenger
geduldet werden könuen: Die Vhralte löbliche verfassung des Heiligen Römischen Reichs werde dadurch niedergerissen, vnd desselben kostbare, tewr-erworbene Freyheit, so gar vnter die Füsse getreten.
[Note: Idem Palatini privilegium, de iudicando Imperatore, per suos, in dubium vocavit] Utverò Legum potestatem minùs extimesceret Ferdinandus, removere etiam in animum induxit praecipuum Legum Custodem: Electorem, nempè, Palatinum, Imperatoris Iudicem, licentiae imperatoriae obicem.
Huius enim privilegium, non in antiquâ modò observantiâ, sed claris insuper Aureae Bullae verbis fundatum, in prorogatam aliquam iurisdictionem, imò, in arbitrium convertere, et, tamquam rem minimi momenti, quantum pote, elevare, per mancipia sua, connisus est.
Inter quos Auctor Iustitiae caesareae-Imperialis ita, contemptim, ac per ludibrium scribit. [Note: propol. 18.] Illam solere esse rusticorum simplicem et ridiculam superbiam: Qui, quandò cum Viro Principe, etiam tantùm locuti fuerint, multùm singulares se esse putent, super reliquos sui pagi. Hanc autem praesentem illam adhuc longè superare. Quia nullus rusticus esset tam simplex, qui si componeret lites, de finibus agrorum, inter Principem, et alios quosdam, tamquam Vir bonus, et rerum istiusmodi peritus; (uti satis fieri potest) Qui, inquam, proptereà in tantum superbiret, ut putaret, se esse Iudicem sui Principis, et ab eodem ad se, in quibuscumque causis provocari posse, et debere.
Quimò consuetudinem istam, cuius in Aureâ Bullâ mentio fit, iam finem accepisse, nec in vigore ampliùs esse, idem asserit: Cum ea iam longâ, et ultra centum annorum curriculum durante, desuetudine obsoleverit, nec ullum huius Iudicii exemplum nostro tempore dari possit.
[Note: Ferdinandus pro lubitu Leges tulit et abrogaut] ALterum quoque illud ac praecipuum Ius
Maieiestatis, Leges, nempè, ferre, et abrogare, proque lubitu imperare Subditis, quàm liberèper omnia Ferdinandus sibi usurpavit!
Pro arbitrio suo omnia in Imperio disposuit: Pro ratione stetit eius voluntas: Nec Principes ac Ordines Imperii, velut liberrimos Principes ac Ordines tractavit, sed propria velut mancipia.
Nulla Comitiorum, et publicorum, seu universalium Conventuum mentio: Omnia ipsius solius arbitrio acta et ransacta: Nec quâquam de re Electores, ne quid de aliis Ordinibus dicam, consulti sunt.
Tandem hic Fedinandus, unà cum solo Electore Saxone, [Note: Idque imprimis in transactione Pragensi] particularem transactionem pragensern, tamquam bellorum Civilium catastrophen, loco universalis alicuius Constitutionis, Imperio obtrusit, Wann dieser Friedenschluß, von den andern Chur-, Fürsten, vnd Ständen, oder doch dem mehrenthetl beliebet vnd bekräfftiget, (quae ratificatio, non voluntaria, sed necessaria, et coacta est) soll er, als eine gemeine Reichsbewilligung gelten, auch von Ihr Keyserlichen Mayt. dero Retchs-Hoff-Rath, so wohl dem Keyserlichen Kammer-Gericht, darauff jederzeit zu sprechen anbefohlen werden. [Note: Pragischer Friedenschluß § vnd wenn nun dieser.]
Et, quicquid in anterioribus Constitutionibus huic transactioni contrarium, nudâ sui solius auctoritate, et Electoris Saxoniae consensu sustulit, was diensem Friedenschlus zuwieder vnd entgegen, oder hinderlich vnd schädlichen sehn möchte, es habe auch Nahmen, wie es immer welle, das soll, zu keiner Zeit, von niemand angezogen oder vorgewendet werden, sondern alles vnd jedes, so fern vnd weit es diesem Friedenschlus, vnd dessen in sich haltenden puncten, artichln, vnd meynungen, nachtheilig, abbrüchig, vnd hinderlich seyn könte, etc. gäntzlichem vnd zu grund auffgehebt sehn. [Note: Ibid. § was aber diesen.]
[Note: Aquâ Passaviensis multùm distat] Nec ver`w Transactionem Passaviensem cum hac Pragensi, aut Ferdinandi I. et Mauritii ausa, cum huius Ferdinandi, et hodierni Electoris Saxonis intemperie, rectè comparaveris.
Mansit enim transactio Passaviensis intra terminos privatae alicuius compositionis, inter belligerantes utrimque partes: Quare ea, quae publicum Imperii statum concernebant, ad futura Comitia reiecta sunt. [Note: Transactio Passaviensis § was denn folgends die andere. Sleidan. lib. 25. histor.] Nec transactio haec nomen Constitutionis universalis sibi unquam arrogavit, aut Recessibus Imperii inserta est.
Falluntur ergo, quiin hac transactione Pacis religiosae fundamentum quaerunt: Cum illud potius in Recessu Comitiorum Augustanorum, Anno 1555. habitorum, investigandum sit.
IAm ut ad alia specialiora progrediamur, in superioribus probavimus: Ius, cirea Religionem, et ista, quae Religioni connexa sunt, Imperatori nullum esse, nec Evangelicos Ordines ipsum, in his causis, agnoscere superiorem, nec penes illum, Pacis religiosae declarandae et interpretandae esse facultatem.
[Note: Austriaci Pacis religiosae declarationem sibi arrogârunt] Hoc vero non attento, etiam in causis, religione connexis, iam Rudolphus, cum Consilio suo aulieo, liberum sibi sumpsit arbitrium: Quâ re protestantes non parum se gravatos senserunt, wusten, dero Mit-Glieder, vnd posteritet zum nochtheil, niemand einzureumen, wann zwischen den Ständen des Reichs über dem Religion-Frieden Streit fürfallen, daß alsdann Ihr Mayt. Hoff vnd Rähte, darüber zu cognosciren, denselben zu declariren, thres gefallens zu extendiren oder zu restringiren, etc. zustehen vnd gebühren solte. [Note: Anhaldinus in propositione nomine Untiorum Casari fact A Fraga 8. Iul. Anno 1609.]
Cuius rei exemplum exstat, Anno 1602. in turbis Argentoratensibus: Ubi Senatus aulicus absolutam sibi cognitionem arrogavit, et mandatis atrocibus, sub poenâ banni, Evangelicos Capitulares iure suo destituere, ausus est.
Quo vero audaciae defunctus Ferdinandus hoc in articulo non progressus est?
Edicto suo, 6. Martii Anno 1629. promulgato, contra expressa Pacis religiosae verba, eandem declaravit, et hanc declarationem, publicae instar sanctionis, Camerae observandam iniunxit, hat dem Kammer-Gericht befohlen, auff diese erklärung (ut verba Edicti [Note: apud Lundorp. tomo 2. Act. publ. lib. ult. c. ult.] sunt) ohn weiter disputiren, wann dergleichen Fälle vorfallen, so in dieser resolution begriffen, zu iudiciren vnd Vrtheil zu sprechen.
Quâ quidem declaratione eiusmodi intellectus Paci religionis affinxit, ut ea, quantum ad Protestantes attinet, in effectu funditus subverteretur.
Papicolae enim, et Dillingenses imprimis Legistae, per Iesuiticas aequivocationes acstrophas, in alienam omnino sententiam Pacem Religionis sub id tempus detorserant: Ut Evangelicis Ordinibus, de bonis ecclesiasticis, nihil plane relinqueretur, Et haec eorum scripta, Edicto illi restitutorio, Commentarii loco, succenturiata, [Note: Iustus Aflerius in deplor. Facis German.] pro decisione habuerunt Imperator, ac Imperatorii Edicti Exsecutores. dieseweit aussehende, vnd beschwerliche Schrifften, darin der so hoch, ewigwehrende, betewrete Religions-Friede, in gantz vngleiche, zuvor nie erhörte Verständnüs vnd meynung gezogen, fast alles disputirlich gemacht, ja gleich mit allen Kräfften dahin gezielet, daß man die Stände Augspurgischer Confession, wann es nur müglich, desselben gar vnfähig machen wolte, haben gleich pro decisione angezogen werden wollen. [Note: Propasitio Legatorum Electoris Saxoniae ad Caesarem Viennae babita 12. Maii Anno 1630.]
[Note: Et iudieandi, in his causis, munus] Iudicem vero competentem se esse in his causis, intrepide et imprudentissime Ferdinandus professus est, [Note: Resolutio Casaris iisdem Legatis data. 26. Maii Anno eod.] Er könte, als höchster Richter, auff der Parteyen langwieriges, inständiges anruffen, weniger nicht thun, noch vorüber, sondern müste Iustitiam dermahleins administriren, und denen beleidigten theilen,
zu dem jenigen, worzu sie, rechtswegen, vnd Krafft des Religiuns-Frieden, befugt, wieder verhelffen.
Ultimo, nuperâ Pacificatione Pragensi, cum Optione suo Saxone Electore, antiquam Pacem religionis reformavit Ferdinandus, et, subitâ quâdam metamorphosi, in aliam formam transfudit: Imprimis vero munus iudicandi, tamquam rem maximi momenti, expressis sibi verbis asseruit, [Note: Pragtscher Friedenschlus § und behalten, etc.] behalten Ihre Keyserliche Mayt. für sich, vnd dero Nachkommen am Reich, als Ober-Haupt, ihr, auff den fall der nicht Vergleichung, oder weitern Streitigkeiten, die Hoheit vnd iurisdiction, vnd die streitige Fälle, zwischen denen Parteyen, so wohlam Keyserlichen Hoff, als Kammer-Gericht zuerörtern, etc. zuvor.
BEllum indicere ac gerere, sive externum, sive internum, Pacem inire, acfoedera contrahere, sine omnium Ordinum, aut certe (ex Capitulationis tenore) sine Electorum consensu, Imperator nequit.
Ordinibus vero Imperii, non modo adversùs extraneum Hostem sese tueri, sed et ipsummet Imperatorem, si contra officium suum se gerat, armis impetere; foederaque, non inter se modo, sed et cum extraneis, iungere licere, iam ante demonstravimus.
[Note: Ius belli, Facis, et Foederum, Auftriaci sibi solis arrogârun] Austriaci contra Imperatores, prius quidem illud sibi arrogârunt: Posterius vero, Ordinibus Imperii, quantum in sefuit, ademerunt.
Carolus V. quin foedus cum Pontifice Romano, in Protestantium perniciem clandestino pepigerit, dubium vullum est: [Note: Hertled. vol. 2. de bello German. l. 3. c. 3. Sleidan. l. 17. hist.] Hoc tamen licitum esse, dicebatur.
Contra verò, Smalcaldicum foedus, quod Protestantium quidam, defensionis causâ, inierant, vocari mernit, [Note: In sententiâ Banni apud Hertl. d. vel. 2. lib. 3. cap. 16. n. 3. et. 10.] eine vnziembliche, vnd inrechten verbotene conspiration vnd meuterey: Adeoque infame et exosum eidem fuit; ut Urbem ipsam, propter foedus ibi factum, solo aequare voluerit. [Note: Warem. ab Erenb. pare, 1. de fuder. c. 2. n. 40.]
Bellum, quodipse, nullâ praeviâ publicâ deliberatione Evangelicis intulit, tamquam pro Maiestate Imperii tuendâ susceptum, iustum, imò necessarium: Protestantium vero defensio illicita, et, quasi rebellionis, aut seditionis species audiebat.
Hanc enim Carolus V. status sui maximam et regulam sibi finxit: Proceribus Imperii contra se, tamquam Imperatorem, insurgere, nullatenus, nec propter Religionem, nec aliâ quapiam de causâ, fas esse.
Quare in proscriptione Electoris Saxoniae, et Landgravii Hassiae, hoc argumento praecipue usus est. [Note: apud Sleidan. d. lib. 17.] Quod nullo scripturae loco docere possint, ipsis licere, ut summo Magistratui sese, quocumque modo, pertinaciter opponant; diversum vero doceri posse, tum sacris literis, tum probatis historiis: Nempè, priscos illos doctrinae Christianae Professores, quisuam fidem, non verbis tantum, sed factis etiam atque morte comprobârunt, profanis quoque Regibus obtemperasse.
Verba absolutae Monarchae propria haec esse non diffitemur: Quae si concedamus, de Libertate Germaniae actum est; ire licet.
Sed nos iis reponimus, quae Proceres et Praesules Saxoniae Heinrico IV. Imperatori, per Legatos suos, nuntiârunt. [Note: Lampertus Sehaffnaburgensis derebus German. et ex eo Monachus Herveldensis in Chron. hister. German. sub Anno 1073.] Se promptissimo animo ei, sicut hactenus, servituros; eo tamen modo, quo ingenuos homines, atque in libero Imperio natos, Regi servite oporteret: Sin aute; Christianos se esse, nec velle hominis, qui fide Christianam capitalibus flagitiis prodidisset, communione maculari. Quod si armis cogere instituisset, sibi quoque nec arma deesse, nec militaris rei peritiam. Se ei Sacramento fidem dixisse: Sed, si ad aedificationem, non ad destructionem Ecclesiae DEI Rex esse vellet; si iuste, fi legitime, si more Maiorum rebus moderaretur; si, suum cuique ordinem, suam dignitatem, suas Leges, tutas, inviolatasque manere, pateretur. Sin ista prior ipse temerasset, se iam Sacramenti huius religione non teneri:
Sed, quasi cum barbaro Hoste, Christiani nominis oppressore, iustum deinceps bellum gesturos, et, quoad ultima vitalis caloris scintilla superesset, pro Ecclesiâ DEI, pro fide Christianâ, pro Libertate etiam suâ dimicaturos.
[Note: Imprimis Ferdinandus bella suscitavit extra imperium] Defunctus Ferdinandus, quin, inconsultis Proceribus, bella susceperit, ac exteros irritaverit, lacessiveritque, ad invadendum Imperium, non dubitamus: Quippe Electores universi de eo non dubitant, sed hoc illi obiciunt, [Note: In dunlieâ, in conventu Ratisbonensi Anno 1630. de dato 29. Iul.] Daß, durch die, im Reich auffgebrachte, darinnen vnterhaltene, vnd mit aller bereitschafft versehene vnd instruirte, in Preussen, die Velaw, wie auch Italien geschickte Armaden vnd succursen, man ein mehrers nicht erworben, als daß vnterschiedliche Petentaten, ohue noth irritiret, lacessiret, vnd dem Reich schwere Feinde auff den Hals gezogen worden.
Et ante triennium, Ferdinandus Hispaniae Infans, Inferioris Germaniae, nondum liberae, Dominus, promulgato 5. Iulii Anno 1636. publicitus diplomate, Regi ac Regno Galliae, nomine, iussuve Imperatoris, sollenniter bellum indixit: Inconsultis Imperii Proceribus ac Electoribus, nullâque eorum in diplomate factâ mentione.
[Note: Et intra Imperium] Sed et, in praesentaneo civili bello, notius est, quam ut ulteriori probatione indigeat, quomodo Ferdinandus, sub Imperatorii nominis, et rebellionis, ac inoboedientiae colore, Minois semper larvam summae iniustitiae praetexens, Ordines Imperii pedetentim acsuccessive invaserit, subegerit, Libertateque ac fortunis [Note: Pacemque solus fecit] spoliarit: Et quomodo tandem solus, pro lubitu, cum Electore Saxone Solo, Pacempepigerit, omni bello nocentiorem.
Haud memor eius, quod Legato Regis Britanniae, Baroni Dygbio ante responderat. [Note: In resolutione secundâ apud Lundorp. tomo 1. act. publ. lib. 6. c. 97.] Cum ea, quae pro genero suo Rex contendit, huiusmodi sint, ut summam Imperii, quadantenus, Pacem nimirum, bellumque concernant; equidem suae Maiestati persvasissimum esse, Serenissimo Regi non posse
improbari id, quod absque dubio, in simili re ipse non omitteret: Nimirum, quod ad eorum potissimum consilium Maiestas sua negotium hoc distulerit, qui ex Imperii Legibus, partim naturâ suâ, partim ita communicatis cum Maiestate suâ periculis, meriti sunt, ut eorum consiliorum non debeant esse expertes.
Cum itaque Pax ista Pragensis, si non magis, certè non minus, quam hi, quos Dygbius sollicitabat tractatus, summam Imperii, bellum, nimirùm, Pacemque concerneret: Certè etiam hoc negotium Ferdinandus ac Saxo, ad eorum Consilium differre debuerant; qui, ex Imperii Legibus, partim naturâ suâ, partim, ita communicatis secum periculis, meritisunt, ut eorum consiliorum non debuissent esse expertes.
[Note: Ordinum verd defensionem illicitam censuit] Econtrà Ferdinandus hic, foedera, defensionis causâ, inita, militem conscriptum, et bellum, ab Ordinibus, eâdem de causa, gestum, iniusta ac illicita censuit.
Hinc arrogans ista Tillii opinio, quod miles ab Ordinibus, absque consensu Caesaris, conscribi non possit, es erfordern, negst den Reichs-eonstitutionen, vnd Exsecutions-Ordnung, dieityige leuffte vnd Vmbstände im Heiligen Römischen Reich, daß wes der der König, (zu Dennemarck, ) noch der Nieder-Sächsische Creyß, vnd einiger daselbst anwesender Stände, sich ohn Ihr Keyserlichen Mayt. ausdrückliches vorwissen vnd verwilligung, einigen Mann zu Roß vnd Fuß nicht mehr werben, noch in bestallung nehmen sollen. [Note: Propositio Legatorum Tilly in Conventu Brunsvvicensi Anno 1625. de dato 19. Aug. ap Lundorp. tomo i. act. publ. l. 8. c. 25 p. 1208. et apolog. Ducum Megapol. inter documenta n. 149.]
Cui tamen Ordines eiusdem Circuli rectè contradixerunt, [Note: Ordinum in dicto Conventu principalis resolutio Anno eod. de dato 30. Aug. da Apolog. inter dorumenta n. 152.] Gesambte Fürsten vnd Stände werden dem Herrn Heneral Lientenant Tilli schwerlich einreumen, die Exsecutions-Ordnung dahin zu interpretiren, als wann, wegen ityiger leuffte, vnd vmbstände im Reich, der Creys, keinen eintyigen Mann, zu Roß vnd Fuß, zu seiner defension, zuwerbenbefugt, da doch der
Reichsabschied de Anno 1555. im Buchstaben, das vnvernemliche wiederspiel ordner.
Sed, hoc non obstante, Caesareani in suâ opinione perseverarunt: Quare, deinceps, postulatis suis, uterque, tam Tillius, quam Fridlandius, articulum hunc inseruerunr, [Note: apud Lundorp. d. tomo 1. l. 2. c. 35. p. 1225. et 1226.] daß der Nieder-Sächsische Creys dergleichen vnzulässige, (ex ipsorum opinione) verdächtige Kriegswerbungen, ohne Ihrer Keyserlichen Mayt. ausdrückliche verwilligung, einstellen solten.
Foedus quoque Lipsiacum Ferdinandus improbavit, ac voeavit, [Note: Ut refert Elector. Saxoniae in resolutione Caesaris Legatis datâ Torga 20. Maii Anno 1631.] eine schwere, vnverantwortliche resolution, mit dieser andeutung, daß er darvor hielte, daß etwan kein Exempel im Reich, das wegem vnümbgänglicher Kriegsmolestien, die Stände des Reichs, gleichsam wieder ihren Römischen Keyser, vnd dessen exercitum, eine Verfassung, vnd Verbündnus gemachet.
[Note: Qui Iubdolae quoque Pragensis amnistim seopus est] Imprimis, in subdolâ istâ suâ, sive amnistiâ, sive a)mnhsikaki/a|, hoc egit callidissimus Iesuitarum discipulus; ut ius istud, Imperatorem exorbitantem armatâ manu in ordine redigendi, quod moribusiis antiquis competit, auferret Ordinibus Imperii.
Generalem enim amnistiam, sive, simplicem praeteritorum oblivionem, ideò sancire noluit: Ne Ordines Imperii, qui arma adversùs ipsum gesserunt, suo iure usi, ac per viam contractus, seu compositionis, in gratiam cum ipso venire viderentur.
Sed alios, quasi ex merâ gratiâ restituit: Ut eo ipso, deliquisse illos, appareret.
Exempli gratiâ, Duces Megapolenses: Quos, sub certis conditionibus, in gratiam recepturus, Pactis Pragensibus dicitur, [Note: Pragischer Friedenschlus § wegen der Hertzoge.] wolle sie wiederumb zu Keyserlichen Hulden vnd Gnaden auffnehmen, vnd bey Land vnd Leuten gantz ruhig verbleiben lassen, wofern sie den Friedenschlus danckbarlich, vnd Würcklich acceptiren, vnd sich solchem gemäß verhalten, auch deme, ihrenthalben sonderbar begriffene, memorial, gebürend nachkommen werden.
In quo memoriali, inter alios, articulus esse fertur, de mulctâ centum millium Imperialium persolvendâ: Quos Episcopus Viennensis, ad reaedificationem Aulae Episcopalis, ab Imperatore iamdudum impetraverit. [Note: Auctor libelli, de statu particulari Regiminis, Fer dinandi II. cap. 2.]
Aliis plerisque, ab amnistiâ exclusis, spem fecit; gratiam non defore, si supplices Caesari fierent, daß, wann ein, oder andere ausgenommene Person, sich bey Ihr. Keyserlichen Mayt. vnvorlengt anmelden, vnd Gnadbegehre würde, Sie, nach beschaffenheit der Sachen, thnen allen, den Weg, zu Ihrem Keyserlichen Gnadenthron zukommen, nicht gesperret haben wolten. [Note: d. Pragischer Friedenschlus § doch haben Ihre Keyserliche Mayt.]
Haec conditio insidiosa veniae, illecebra est Austriacae potentiae: [Note: Iustus Asterius in deplor. Pacis German.] Nam, qui, pro Libertate se pugnare, profitebantur, iam perduellionis crimen fateri, et eius veniam deprecari, coguntur. [Note: Iesuita cuiusdam interceptae literae de dato, Coloniae 20. Ian. 1635. avae Collationi Pirnensium et Pragensium Pactorum lit. D. Auctor adiunxit.]
Ex eoque posteri discent, bella, contra Imperatorem, et Domum Austriacam, (ab hac enim, nisi alius rerum status factus fuerit, Imperatorium nomen vix separabitur) quomodocumque se gerant, iniusta, et foedera illicita esse: Nec licere Ordinibus Imperatori sese opponere; sive privilegia ipsorum invadat, sive Leges fundamentales, ac iuramentum, Imperio praestitum, violet, sive quidvis tandem faciat, et, ut verbo dicam, absclutum sibi dominatum usurpet.
Cum Maiores ipsorum, qui Ferdinando, id molienti, restiterunt, malè et iniuste se fecisse, et, rebellionis crimen incurrisse, confessi; nec tamquam suo iure, et per aequalem, hinc inde, malorum oblivionem, sed ex merâ gratiâ, pro Imperatoris beneplacito, tamquam malefactores, dignitati ac bonis, in totum, vel ex parte restituti fuerint.
[Note: Iurisdictionem supremam Imperatores sibi arrogârunt] IUrisdictionem supremam iam aggredimur, circa quam luce meridiana clarius est, quode Familiâ Habspurgicâ oriundi Imperatores, illam in solidum, et in omnes promiscuè sibi vindicaverint hucusque, et adhuc impudentissimè vindicent.
Nam quod de Tiberio Tacitus refert, [Note: libro 1. annal.] cum ipse quoque privata iudicia sibi assereret; dum Veritati (seu Iustitiae) consulitur, libertatem corruptam: Hoc est, dum iuri dicundo operam dat Tiberius, Imperium Populi Romani occupasse, et omnem Senatus reliquam potestatem ad se traxisse, sub obtentu Iustitiae administrandae. [Note: Clapmar. libro 2. cap. 5.] Idem de his Imperatoribus dicere iure possumus.
Cum autem, ut supra exposuimus, Iurisdictio, ex antiquâ observantiâ, in duas species dispescatur; nempe, Iudicium Principum, das Fürstenrecht, et Iudicium Camerale, das Kammer-Gericht: Harpyiae istae utrique rapaces ungves suos iniecerunt.
[Note: Etiam in Imperii Principes] Nam Iudicium, Principum corpus, famam ac Regalia concernens, iam Carolus V. aperte sibi arrogavie, dum, Anno 1548. litem, inter Landgravium Hassiae, et Comitem Nassoviae, de ditione Cattorum, solus decidit: [Note: Sleidan. libro 21. histor.] Quamquam sententia illa post rescissa sit.
Itaque idem Legem istam, quâ Imperatori cognitio de Feudis Principum reservata est, studio, ac datâ operâ, obscurius, nullâque huius iuris facta mentione, concepisse videtur: Utsupprimendi huius privilegii ansam inde arriperet.
Successores deinde Caroli, potestatem hanc, de causis eiusmodi Principum cognoscendi ac iudicandi, quasi minime controversam, sibi usurpârunt.
Sic, cum inter Ducum Saxoniae, Vinariensis ac Altenburgensis Lineae, Consiliarios, de iure primogeniturae quaestio oriretur, Rudolphus, Anno 1607. eam sententiâ suâ decidit, weil Ihm,
als regierendem Römischen Keyser, vnd beyderseits, der Zeit verpflegten jungen Hertzogen zu Sachsen, Obersten Vormund, vnd Lehen-Herren, solches einig vnd allein zustehe. [Note: Imperiale decretum in eâdem eaus â de dato Prag 27. Sept. Anno eod.]
Id quod factum est, suffragante Christiano II. Electore Saxoniae, qui rem hanc ad Caesarem detulerat.
In causâ Iuleacensi, Imperatori, idem ius sibi arroganti, restiterunt quidem uniti Principes; dum scripserunt, [Note: In literis ad Electorem Saxoniae de dato Schwäbischen Hall 31. Ian. Anno 1610.] daß die Gülische Sache, so drey Fürstenthumb, vnd erliche Graffvnd Hertschafften belangt, für die Keyserliche Hoff-Rähte gezogen worden, sey der Teutschen Chur-vnd Fürsten Hoheit, Rechten, vnd alter gewonheit mit nichten gemäs, sondern zum höchsten wiedrig vnd abbrüchig: Sed, ut ex eventu colligitur, nequiquam.
Nam Christianus II. Elector Saxoniae, quia fortè propitium se, prae aliis, quorum intererat, Iudicem habiturum, augurabatur, proprio et reliquorum Saxoniae Ducum nomine, Caesari assensus est; Privatique commodi spem, publico Principum privilegio praetulit: Ita enim scripsit, [Note: In deductione Iurium, quae Domus Saxonisa in Ducatum Iuleacensem, etc. praetendis,] daß der Keyserlichen Mayt. vermöge der beschriebenen Rechte, des Heiligen Reichs constitutionen, der Kammer Gerichts Ordnung, vnd üblicher observantz im Reich, die cognitio, vnd decisio, als dem eintzigen ohnmittelbaren Richter allein yustünde, die könten vnd wolten sie Ihrer Mayt. als gehorsame, des Reichs Chur-vnd Fürsten nicht entziehen. Et iterum, es erinnern sich Ihr. Chur-vnd Fürstliche Gnaden bedächtlich, daß der Römischen Keyserlichen Mayt. wann über Fürstenthumb, vnd dergleichen Reichs-Lehen, streit vnd spaltungen vorfallen wollen, das erkendnus nicht allein, vermöge der beschriebenen Lehenrechte, ohnzweifflich gebühre, vnd zustehe, sondern auch derselben, mit einhelligen Schlus, aller Stände des Reichs, in der Kammer-Gerichts-Ordnung, vnd sonsten, reserviret, und vorbehalten
worden, so gar, daß ob sonsten die Keyserliche Mayt. cum Camerâ, vnd hinwiederumb Camerâ cum Caesare, in andern fällen, in iurisdictione concurriret, gleichwohl diesetz ein casus reservatus bleibe, darinnen Camerae, vielmehr aber Paribus Curiae, die cognitio glatt abgestricket, welche der Keyserlichen Mayt. zuentziehen, Ihre Chur-vnd Fürstliche Gnaden, Pflicht, Stands, vnd Gewissens halber, nicht wolle verantwortlich seyn.
Principum autem Imperii, tamquam Assessorum, praesentiam, quam praecise necessariam esse, ad huiusmodi iudicium constituendum, supra firmavimus, idem Christianus Elector, arbitrio ac discretioni Imperatoris commisit, die Römische Keyserliche Mayt. werde selbsten die wichtigkeit der Sachen Gnädtgst erwegen, den Vnglimpff allein auff sich nicht nehmen, sondern, auch ohn erinnern, etliche Cyur-vnd Fürsten des Reichs, wie sie in viel geringern Sachen bißhero zuthun gepflogen, consuliren, vnd an sich ziehen, vnd sich also erweisen, wie einem hochlöblichen Keyser , vnnd vnverdächtrgen Richter gebühret. [Note: In responso ad Unitorum Principum literas de dato Dreßden 10. Februarii Anno 1610.]
Eiusdem opinionis fuerunt alii nonnulli, Caesareae potestatis potiùs, quam propriae Libertatis studiosi, circa id tempus Pragae congregati, Principes, Ihre Keyserliche Majestät werde sich nicht entgegen sein lassen, vor öffnung der Vrtheil , zu concipirung derselben , vnd ad decisionem causae, etlicher vnpartheyischer Chur-vnd Fürsten Rähte, thren Reichs Hoff Rähten beyzuordnen: Wann allein des Reichs Hoff Raths iurisdiction, deren sich Ihrt Keyserliche Mayt. keines wegs begeben können oder möchten, nicht reeusiret, sondern deroselben rechtliche erkändnus, wie billig vnd recht, vndisputiret bleibe. [Note: Relatio quorundam Electorum at Principum, ad secundam Casavis propositionem de dato Prag 28. Maii Anno 1610.]
Hinc, posthabitis omnibus istis exceptionibus, et interpositis appellationibus, causa ista in Aulâ Caesaris recepta est: [Note: Reink. libro 1. cl. 4. cap. 19. n. 18.] Et Caesar, semel ac semper, mentem suam explicuit, [Note: In literis ad Electorem Brandenburg. de dato Prag 2. Martii Anno 1610.] daß er, von seiner, über angeregtem Gülischen succession Streit , gnugsam gegründter, vnd interponirter Keyserlichen iurisdiction, mit nichten auszusetzen, auch die durch ihn ergangene rechtmässige, citationes, mandata, interlocutorien, vnd andere verordnungen, gestracks zu prosequiren, ja so weit ad ulteriora zuverfahren, festiglich entschlossen, biß allerseits schuldige parition erhalten, vnd diese praetensiones, wie sichs eignet, vnd geziemet, ordentlich vnd vollnkommentlich, durch ihn, an seinem Keyserlichen Hofe erörtert, beygelegt, vnd entschieden werden.
Cum vero, transactione Iuterbocensi, [Note: quae inita 22. Martii Anno 1611.] Elector Saxoniae voluntati tandem Electoris Brandenburgici sese accommodaret, daß von Ihr. Keyserlichen Mayt. nebenst vnparteyischen Chur-vnd Fürsten des Reichs, ein ausspruch geschehen, vnd zu dem ende, die drey Chur-vnd Fürstliche theile, nemblich, ein jeder zweene annembliche Chur-vnd Fürsten, deren sie sich zuforderst selbsten vnter einonder, salvâ recusatione, zuvergleichen, benennet werden solten: Imperator iurisdictionis suae, quam praetendebat, longè, ac Principes suae Libertatis, tenacior, id hac quidem vice admisit; additâ tamen protestatione, daß sich sonsten auff diesen special fall, niemands zuberuffen, oder solches in consequentiam zuziehen habe. [Note: In consir maticnt huius transactionis de dato Prag 5 Decembris Anno 1611.]
Unde quaestione hanc, de Iudicio Principum, von Fürstenrecht, isthac transactionis Iuterbocensis confirmatione, esse decisam, sey hiedurch allerdings erleutert vnd decidiret, Lundorpius putat. [Note: tomo 2. actor. publ.libro 2. tmct. 2. p. 23.]
Et nos quidem illam, tamquam nodum aliquem gordium, vi
potiùs incisam, quam legitime decisam, agnoscimus: Quis vero, seu incidendi, seu decidendi potestatem soli Rudolpho contulerit, non immeritò dubitamus.
Similiter (ut ad alia exempla pergamus) in causâ Hessen contra Hessen, Marpurgensem successionem concernente, per aliquot annos, ex unâ parte, exceptio isthaec fuit opposita, sed, in Comitiis Ratisbonensibus, Anno 1613. habitis, per Decretum Caesareum 23. Octobris reiecta, litisque contestatio partibus iniuncta. [Note: Reink. libro 1. cl. 4. cap. 19. n. 28.] Quâ eâdem in causâ Darmbstadensis (qui eò, quod Caesarem sibi privatim summè affectum sciret, Principum hoc privilegium facilè contempserat) Anno 1623. 1. Aprilis, Ratisbonae, a defuncto Ferdinando, sententiam, in omnibus articulis summe secundam, extorsit. [Note: Reink. ib. n. 29.]
In causâ quoque Lünenburg contra Brgunschweig, de Ducatus Grubenhagensis successione, Imperator Matthias solus definitivè pronuntiavit. [Note: Idem d. n. 28.]
Ferdinandus defunctus etiam, in causâ heredum Edowardi fortunati, contra Georgium Fridericum, Marchionem Badensem, Anno 1622. 25. Augusti, sentententiam solus tulit, et publicavit: [Note: Ibid.] Reiectâ appellatione, quam is, à Caesare male informato, ad eundem melius informandum, et ad Ordines Imperii, interposuerat.
Idem Ferdinandus, cum hodierno Saxone colludens, ac in plurium Principum, Magnatumve perniciem conspirans, in specificatione sua exceptorum ab amnistiâ, de eorundem corpore, fama, ac bonis, unâ operâ, de plane, absque ullo iudicii strepitu, et causae cognitione, imò absque citatione ullâ, sententiam tulit.
Dolendum autem est, huc tandem, per socordiam nostrorum Principum, rem devenisse, ut, qui privilegiis ac Libertate, aliorum Regnorum Principes in tantum eminebant, quantum lenta viburna cupressi; nunc, hoc in passu, illis longe inferiores sint.
Nam in Franciâ Pares, non nisi coram Paribus Curiae olim conveniri potuerunt: [Note: Ex Choppino, Bodino, et Hotemanno refert Reink. ibid. n. 13.] Et, in Neapolitano Regno, Comites ac Barones in criminalibus, non, nisi per Pares Curiae iudicantur. [Note: Idem ibid. n. 14.]
In Daniâ quoque, si Regi, aut Praefectis eius controversia cum aliquo ex Nobilitate, sive is Senator Regni sit, sive non, incidat, eum coram universo Regni Senatu compellare debet; sive ea controversia sit de fundis, sive de aliis quibuscumque bonis, aut negotiis: Ut testantur Ordines Regni, in scripto publico, quo causas exponunt, cur renuntiatâ Christierno Regni oboedientiâ et fide, Fridericum Regem elegerint. [Note: Chytraeus in Chron. Saxoniae l. 10.]
[Note: Iurisdictioni Camerali paulatim magis Imperatores sese admiscuerunt] Altera iurisdictionis species, Iurisdictio nempe vulgaris, Principum corpus, famam, ac Regalia non concernens, olim quoque totis Imperii fuit, a quo illa Camerae Imperiali mandata est; ut superius probavimus.
In quâ Camerâ, initio, ne tantum quidem iuris Imperator habuit, ut Iudicem solus, pro arbitrio suo, constituere posset: Quod tandem tamen sibi arrogavit.
Deinde Carolus V. duos Comites, seu Barones, qui in absentiâ Iudicis, vice eius fungerentur, et duos alios Assessores iudicio huic intrusit: Nullâ aliâ de causâ, nisi ut sensim, magis magisque supremae iurisdictioni sese immisceret, Ordinumque potestatem labefactatum, suam verò auctum iret.
[Note: Tandem concurrentia iurisdictionis inventa] Praeponderante tamen semper adhuc Ordinum iure, tandem praecipuus Austriacae Domus fetus, et insigne stabilimentum in lucem prodiit, Consilium nempe aulicum Imperiale, der Reichs Hoff Rath: Qui iterum concurrentiam istam iurisdictionis, inter Cameram ac Imperatorem, enixa est.
Eaque concurrentia tantopere invaluit, ut si hodiernam observantiam respiciamus, Imperatoribus concurrentem cum Camerâ iurisdictionem competere, dubio plane careat. [Note: Arnis. lib. 2. de Republ. c. 6. n. 111.]
[Note: Quae ex dissidio forsan religionis orra] Ut autem alia multa, in Imperii praeiudicium ab Austriacis
introducta, ita quoque haec concurrentia, ex religionis dissidio, ortum traxisse videtur.
Cum enim, sub initium Evangelicae Religionis ac Reformationis Camerales importune admedum erga Protestante se gererent, et multa contra ius, fasque, odio Religionis, in illos statuerent, Protestantes Carolum Imperatorem, quem mitiorem sibi fore sperarunt, contemptâ Imperiali Camerâ, implorare coeperunt: Idemque à Pontificiis factum, qui, recusatâ a Protestantibus Camera, iure suo, et Iudice se destitui, querulabantur. Et hoc forsan modo concurrentiae istius prima fundamenta iacta sunt.
Inde Heldus, Caroli V. Legatus, ad Protestantes, in Conventu Smalcaldiae, Anno 1537, habito, mulias, ait, [Note: apud Sleidan. lib. 11. histor.] incidisse causas, de quibus cum Camerae Iudices agerevellent, abipsis et recusati sint, et asperioribus etiam verbis compellati: Et eius rei querimonias ad Caesarem esse delatas a Litigatoribus, qui suum ius consequi non posse, dicerent.
[Note: Successu temporis formata ac firmata] Mansit tamen partus hic infirmus quasi, ac informis, donec, ursorum more, lambendo, eum Imperatores, in istam, quam nunc habet, redegerunt formam, ac sollenni sanctione consirmarunt.
Primus Ferdinandus Imperator, eius nominis I. certâ ordinatione, sub obtentu et colore iustitiae administrandae, eum inclusit. In quâ verba ista habentur, [Note: § so haben wir bißanhero,] Ihr Mayt. habe bißanhero, zu beförderung vnd verrichtung der Iustiti, den Keyserlichen Hoff Rath erhalten, vnd wolle denselben noch ferner erhalten vnd ersetzen, auch alle Iustiti vnd Parteyeyhändel dahin remittiren, vnd weisen.
Matthias quoque certam huic consilio ordinationem praescripsit; in quâ amplissima illi iurisdictio et potestas assignatur, in vnserm Reichs Hoff Rath, inquit, [Note: In Ordinatione Consilii aulici tit. 2. in princ.] vnd desselben iurisdiction, sollen alle und iede Sachen, unser Keyserthumb, das
Heilige Römische Reich, derselben Hoheit, Recht, Herzlig-vnd Gerechtigkeiten, Pfandschafft, Losung, Regalien, Hohe vnd Nieder-Lehen, Privilegien, indult, confirmation, vnd anders, wie solches Nahmen haben mag, so viel solche die Iustiti belangen, insonderheit alle vnd jede Partey sachen, die rechts gewonheit, connexitet, vnd consequentz halber, für vnser Keyserlich Gericht gehöcen, oder von den ersten instantien, durch mittel der appellation, supplication, dictionem nullitatis, invocationes officii, oder in alle andere wege sich dahin wenden, fundirt vnd gehörig seynd, sollen allda angenommen, gerechtfertige, darüber erkandt, vnd die notturfft expediret werden.
[Note: Hodiè indubis] Imo Electores Imperii; iurisdictionem hanc Aulae Caesareae, dudum, sollenniter agnoverunt` Imperatori in Capitulatione legem praescribentet, [Note: Capitulatio Ferdinandi II. § Ihre Mayt. solten vnd welten auch des Heiligen Reichs,] daß Ihre Mayt. sollen vnd wollen, ihren Geheimen, vnd des Reichs Hoff Rath, also bestellen, damit männiglich schleunige vnparteyische Iustitia administriret werden möge. Quae clausula in Rudolphi II. nondum exstat, sed in Matthiae primum Capitulatione reperitur.
Saxo imprimis, inter hos, Imperatoris potestatem valde sublimatum, Imperii vero Libertatem suppressum ivit, et Palatino, processus aulicos impugnanti, acriter restitit: Ut ex Legatorum Saxonicorum verbis colligere licet; quibus Domino Camerario illi rotunde confessi sunt, [Note: ut is testatur in relatione ad Electore Palatinum de dato 24. Iul. Anno 1608. ap. Lundorp. tomo 2. act. publ. l. 2. tract. 5. p. 541.] Ihr Herr könte vnd wolte Keyserlicher Majestät, ihre habende, vnd hergebrachte iurisdiction nicht disputiren lassen, were einmahl an dem, daß dieselbe fons iurisdictionis, vnd daß alle exemptiones, privilegia, vnd austräg von dero herkommen: Weren auch im bestendigen herbringen, vnd würden sich davon nicht treiben lassen. Er könte die Hoff-proces per se nicht fechten, oder darbey Pfältzischer, vnd anderer Stände meynung seyn.
Quin ergo Iurisdictio suprema Imperatoris propria, ab eoque cumulative, non privative, in Cameram ex parte collata, dici debeat (si ex praesenti rerum statu iudicemus) ex tra controversiae aleam positum est.
Unde Caesar Electorum Legatis aliquando respondisse legitur, [Note: Pmga 27. Iul. Anno 1590. ap. Lundorp. d. tomo 2. l. 1. tract. 4 n. 3. p. 55.] Ihre Keyserliche Mayt. hette dem Kammer-Gericht ihre iurisdiction in etlichen Fällen communiciret, aber sich der oselben darumb nicht abdiciret noch begeben.
Et in Ordinatione Consilii sui aulici Matthias scribit, [Note: tit. 2 § so wollen wir auch.] Wir haben vnserm Kammer-Gerichte concurrentem iurisdictionem zu mehrer beförderung der Parteyen, vnd vnser übertragung, mitgetheilet.
Itemque Pactis Pragensibus expresse cautum est, [Note: § den Keyserlichen Reichs-Hoff Rath in sine.] Ihre Keyserliche Mayt. habe sich reserviret, daß sie ihr selbst, vnd ihrem Keyserlichen Reichs Hoff Rath, in einigem stücke, zumahl auch, an handhabung vnd execution des Friedenschlusses, gantz nichts wolle gesperret vnd entzogen haben.
[Note: Iurisdictio aulae magis privilegiata, quam Camerae] Nec, parem, cum Camerâ, iurisdictionem sibi arrogasse, Imperatoribus satis fuit, sed et longe ampliorem, ac magis privilegiatam sibi vindicârunt.
[Note: Tum in processu] Camera enim, non nisi formâ, in ordinatione eius praescriptâ, procedit, aut iudicat: Eâque desiciente, sollennitatibus, a iure communi requisitis, necessario astringitur, Es soll, in allen vnd jeden föllen, die insonderheit, vnd ausdrücklich in der Ordnung, des gerichtlichen proces halben, übersehen, das gemeine Recht statt haben, vnd Vermög desselben gehandelt, vnd procediret werden. [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1555 parte 3. tit. ult.]
Consistorium vero summi Principis, sine ambagibus, sive formulis ordinariis, solâ veritate inspectâ, sine strepitu et figurâ iudicii, levato velo, sententiam fert: [Note: Auctor Relationis Donawerdicae parte 1. p. 33. Paurmeist. libro 2. de iurisd. cap. 6. n. 259.] Nec ordinem
iudiciarium, de iure positivo introductum, servare tenetur. [Note: Reink. lib. 1. cl. 3. c. 12. n. 35. et sequ.] Nulla enim Lexpotest Principis Curiam coarctare, cum illa sit Lex animata in terris; inquit Iustinianus: [Note: Nov. 105 cap. paenult. in sine.] Quod ad hodiernam Imperatoris Aulam Legistae haud segniter applicant. [Note: Reink. d. loco n. 41.]
Imperator quidem Matthias, processum iudiciarium Consiliariis suis observandum, iniunxit: Sed tot additis limitationibus, et restrictionibus, ut, in effectu, res ad nihilum recidat, sollen, so viel möglich, (haec prima limitatio) vnd die praeeminentz dieses vnsers Höchsten Gerichts, vnsers Reichs Hoff-Rachts, von rechtswegen erleiden mag (haec secunda) desselben vnsers Cammer-Gerichts, bevorab in grossen Sachen, (haec tertia) gewönlichen proces, termin, vnd sollenniteten gebrauchen, vnd dieselben observiren, etc. vnd in allweg, so viel die substantz eines gerichtlichen proces anlangt, sonderlich, da ein vnwiederbringlich praeiuditz zubefahren, (haec quarta) von der Ordnung, wie sie im Keyserlichen Cammer-Gericht eingeführet, ohne wollgegründete Vrsachen(haec quinta) nicht abweichen: Hingegen wolle Wir sie (haec sexta et summa limitatio) an andere accidentalische Gerichts sollennia, dadurch dem Hauptwerck, vnd gnugsamer erkündigung der Warheit, nichts zu, oder abgehet, keines weges verbunden, sondern vielmehr auff den gemeinen Nutz vnd förderung der heilsamen Iustiti, gewiesen vnd verpflichtet haben. [Note: In erdinatione Consilii aulici tit. 2. § so wollen wir auch.]
Rectè autem Deputati calamum censorium hic strinxerunt, et subdolas istas limitationes, per quas iniustitiae lata panditur fenestra, induxerunt.
[Note: Tum in causis ad ea pert. nentibus] Deinde quoque, Camerae iurisdictio in primâ instantiâ, ubi personae, quae conveniuntur, immediate Imperio subiectae non sunt, nisi in puncto denegatae iustitiae, fundata non est, es soll das Keyserliche Cammer-Gertche in erster instantz, oder rechtfertigung, keineladung erkennen, oder geben, gegen den ienigen, die der Keyserlichen Mayt. und dem Reich, nicht ohn mittel
vnterwerffen sind, etc. [Note: Ordinat. Camerae de Anno 1555. parte 2. tit. 1.] Aut ubi illae immediate quidem Imperio subiectae sunt, sed privilegia Austregarum habent. [Note: Ibid. tit. 2. 3. et 4.]
[Note: Iurisdictio aulica privilegia primae instantiae non attendit] Imperatores vero Austriaci, haec etiam primae instantiae, iudicia pedibus conculcârunt.
Nam proximis annis, ut Auctor Informationis Dona werdicae [Note: parte 2. p. 121.] testatur, Ordinum et Imperialium imprimis Civitatum, subditos, per commissiones, citationes, ac mandata sua, ad Aulam Caesaream, ac quidem saepiùs, sine ulla expressione causae, evocârunt: Et debitam ordinario Magistratui cognitionem, et subditis primae instantiae privilegia, ac remedia Appellationis, Revisionisque adimere tentantes.
Eodem modo, in personis, Imperio immediate subiectis, privilegia Austregarum, quae Camerae iurisdictionem in primâ inftantiâ impediunt, Aulae Caesareae iurisdictio dudum perrupit.
Protestantes, iam Anno 1594. ea de re conquesti sunt, [Note: In gravaminibus nach dem Psältzischen vnd Braudenburgischen conceps.] es wollen allerhand Sachen, erstlich per modum verordnerer Commissarien, vnd darnach zur decision, an den Hoff Rath, wieder der Stände privilegia vnd herkommen, gezogen werden, dadurch dann den Ständen das beneficium primae instantiae vnd revisionis entzogen wird.
Idemque Anno 1613. clarius repetierunt, [Note: In gravaminibus de eod. Anno.] die Reichs-Hoff Rähte haben sich vnterstanden, gantz beschwerliche commissiones ausgehen zu lassen, dahin gerichter, daß in solche commissionibus, die Commissarii, usque ad conclusionem causae, procediren, vnd hernacher die Sachen an den Keyserl Hoff, zum endlichen ausschlag verschicken solten, welches aber nicht allein den Austrägen zu abbruch, sondern auch den Parteyen seibst, zu nicht geringer beschwerung gereichen thut, vnd dann ihnen, durch solche Wege, die, sonsten habenden, beneficia Appellationis, deter doch ihre, der Stände unmittelbare Unterthanen, geniessen,
vnd also melioris conditionis, als sie, die Stände selbsien, seyn mussen, denommen werden.
Imperator quidem Matthias privilegia primae instantiae, si personae, immediate Imperio non subiectae, conveniantur, Consiliariis suis observanda esse, tradit, [Note: d. Ordinatione Consilii aulici tit. 2. § da aber Vnsern.] da Vnsern Reichs Hoff-Rähten sachen vnd beschwerungen fürkommen, darinnen, je zu Zeiten, die Parteyen ihre nechsi ordentliche Obrigkeit, auch Vnsere vorgesetzte Landfürsiliche Regierungen überschritten vnd vmbgangen, sollen Vnsere Reichs Hoff Rähte dieselben Parteyen, erstlich, für bemeldte ihre ordentliche Obrigkeite, Gericht, oder Regierungen, wohin sie dann gehören, weisen.
Sed mox subiungit, es were dann, daß solche Sachen vnd Beschwerungen, die ordentliche Obrigkeiten, Gericht, vnd Regierungen selbsten berürten, oder sonsten bewegliche Vrsachen verhanden weren, die Sachen in Vnserm Reichs Hoff Rath anzunehmen: Darauff sollen vnd mögen Vnsere Reichs Hoff Rähre, etc. nach gelegenhett der Parteyen vnd Sachen, wie es sich gebühret, handlen, vnd erledigung thun-Quibus verbis tota haec res ad arbitrium Consiliariorum revocatur: et ita, quod unâ manu dedit, alterâ mox dolose aufert Imperator.
Quâ de causâ, totam hanc limitationem, seu declarationem, omnia antecedentia enervantem, Deputati cancellârunt.
Idem Matthias privilegia quoque Austregarum ad Iudicium aulicu noviter extendisse, primo intuitu videtur, [Note: d. Ordinationi Consdy aulici tit. 1. § wir befehlen.] der Reichs-Hoff Rath solle nicht bloß allein, die Keyserliche Hoheit sondern auch der Churfürsten, Fürsten, Grafen, Herrn, Stände, gefreycer Ritterschafft, vnd anderer, mittel-vnd vumittelbarer Vnterthanen privilegia, aller gebühr nach, sorgsamblich in acht nehmen, niemands dawieder beschweren, etc.
Sed, si pergas, mox, quod construxerat, diruit, et, per viam commissionum, omnia haec, Austregis è medio sublatis, ad se, in subsequentibus, trahit, weil der Billigkeit nicht zuwieder,
sondern vielmehr an ihm selbst nützlich, vnd den Parkeyen, zu ersparung vieler Zeit, vnd ver gebenen Vnk ostens fürträglich, auch bey allen wollgeordneten Gerichten löblich herkommen, die streitigen Sachen zu gütlicher Handlung vnd Vertrag zuweisen, so sollen vnsere Reichs Hoff Rähte sich dessen, nach gelegenheit, sonderlich aber auff der Parteyen anruffen, zugebrauchen, nicht aus acht lassen: Vnd weil darbey auch sehr gut, vnd dem herkommen gemäs, vmb besserer besorderung der Iustitz, vnd abhelffung der beschwerden willen, (es weren dann sonderbare Vrsachen dawieder verhanden) daß die clausul, in verbleibung der güte, was recht ist, zuerkennen, vnd auszusprechen, annectiret, vnd einverleibt wird, demnach sollen sich vielbenmeldte vnsere Reichs Hoff Rähte, ins künfftige dieses vnterscheids verhalten, wann nemblich, vermöge der ansträge, vnd mit diesen ausdrucklichen Worten, eine commission bey vns gesucht wird, daß solches keiner Parteyen, wann anders die iurisdiction fundiret, abgeschlagen werde: Vnt stehet in diesem fall, vermög vnserer Cammer-Gerichts Ordnung, den Parteyen die appellation, von Vrtheilen der Commissarien, an Vns, oder Vnser Keyserlich Cammer-Gericht bevor. [Note: d. Ordinatione Consilii aulici d, tit. 2. § diemeil aber auch. ] Et ita, si actori hac viâ experiri libitum fuerit, Commissarii Caesaris in locum Austregarum succedunt, à quibus rectà ad Aulam, aut Cameram, exclusis penitùs Austregis, itur.
Hanc itaque integram clausulam, à verbis, vnd weil darbey auch, Deputati eliminârunt, aliamque eidem, in sequenti formâ, substituerunt, dieweil diese clausul sehr beschwerlich, vnd dadurch alle befreyete Austräge zu grunde giengen, als were dafür zusetzen: Daß, in verbleibung der Güte, Parteyen an den jenigen Richter, dahin sie eigentlich gehöret, gewiesen, auch alsdann die appellation an gebürende Orte gebracht werden solle.
Tandem generalis quaedam clausula à Matthiâ annectitur, per quam privilegia primae instantiae facilè eludi possunt: Quippè, quae ex certis fiunt ordinaria ac lubidini Aulicorum
Consiliariorum substernuntur, weil auch ferner bey vnd, von alters her, woll hergebracht, daß wir zu mehrer, beförderung der Iustitz, vnd rettung der dedrengten, sonderlich in Sachen, so ohne das in primâ instantiâ bey vnd angebracht vnd erörtert werden können, oder, anderer vmbstände halben, solches für rathsam angesehen, oder da wir, als vnmittelbarer Obervnd Lehen-Herr angeruffen werden, oder sonsten Vns, oppresserum et misserabilium anzunehmen, commissiones, zu verhörung der Sachen, allein ausgehen lassen, so fürters zu vnserm Keyserlichen ausspruch, an vnsern Hoff remittiret, vnd über sendet werden, thun wir vnserm Reichs Hoff Rath, in obspecificirten fällen, der gleichen commissiones hinfüro zuerkennen, vorbehalten. [Note: Ibid.] Et ita, quandocumque id, ex circumstantiis, Consilio aulico visum fuerit, causae, exclusis primis instantiis, per viam Commissionum, ad Aulam Caesaream derivari possunt.
Quod ut praecaverent Deputati, verba ista, oder anderer Vmbstände, etc. ut nimis indefinita, et generalia, dadurch allerhand vnleidliche beschwerden eingeführet werden möchten, similiter [Note: Imperator litis pendentiam interrupit] omittenda censuerunt.
Litispendentiam quoque interrumpere, et causas, in Camerâ iam motas, ac ex parte ventilatas avocare, Senatus hic Imperatorum aulicus conatus est.
Ita enim, iam tum, Anno 1590. conquesti sunt tres saeculares Electores, [Note: In gravaminibus suis ap. Lundorp, tomo 2. act. publ. l. 1. tract. 4. n. 2. p. 51.] daß, auff der Parteyen vngleich fübringen dem Cammer-Gericht je bißweilen inhibiret, demselben allbereir anbrachte Sachen entzogen, vnd am Keyserlichen Hoff solche erörtert werden wollen.
Praesensque ab iisdem refertur exemplum in Civitate Erfurt, welcher, auff anhalten Chur Maintz, mit poenal mandaten vom keyserlichen Hoff Rath zugesetzt worden, vngeachtet der litispendentz am Keyserlichen Cammer-Gericht.
Et mox iterùm, Anno 1594. daß auch avocationes à
Camerâ, per rescripta geschehen seyn sollem, [Note: In gravaminibus nach dem Sächsischen concept.] daß vom Hofe an das Cammer-Gericht inhibitiones erfolgen, vnd die Sachen, dahin gehörig, nach Hofe gezogen werden. [Note: in gravaminibus, nach dem Brandenburgischen concept.]
Denique clariùs et expressiùs in ultimis Comitiis Ratisbonensibus, idem Protestantes Imperii Ordines repetierunt, [Note: In gravaminibus.] Man habe sich vnterstanden, etwan in denen Sachen, so allbereit am Cammer-Gerichte, auch Fürstl. Hoff-Gerichten anhängig gemachet worden, zu inhibiren, vnd, solcher litispendentz vngeachtet, dieselbe an den Keyserl. Hoff zuziehen, ja auch woll die jenigen Sachen, darinnen bereit die Vrtheil gefasset, vnd nur auff der publication gestanden, dahin abzufordern.
Quod ipsum, quid aliùd est, quam iurisdictione, pro lubitu ac lubidine suâ, seu uti, seu abuti? Notissimos enim concurrentiae terminos (qui intra solam praeventionem definiuntur) ista audacia quam longissimè excedit.
Nec defuêre tamen, praefrictae frontis, Leguleii; [Note: Berlichius decis. 158 per tot.] qui istiusmodi enormibus ausis applauderent, eaque, velut optimo iure facta, comprobarent: Imperatorem cum Rege Franciae, quoad potestatem et iurisdictionem, quam uterque in Regno suo et Imperio habet, falsissimè aequiparantes. [Note: Berlich. d. docis. n. 34.]
[Note: Iurisdictio aulica Revisioni et Syndicatui non est obnoxia] In hoc quoque Iurisdictio aulica magis privilegiata est Iurisdictioni Camerae, quod si quis, latâ per Camerales sententiâ, gravatum se existimet, supersit ei remedium Revisionis et Syndicatus: [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1555. parte 3. t. paenult.] Quorum neutrum Aula Caesaris admittit. [Note: Auctor Informat. Donavverd. parte. 1. p. 135.]
Tandem, quemadmodùm in cognitione et iudicio suo nullis Legum repagulis Imperatores coerceri voluerunt: Ita etiam rei iudicatae exsecutionem, pro arbitrio suo instituendam, sibi arrogarunt.
[Note: Imperator exsecutionem, pro lubitu suo instituendam, sibi arrogavit] Nam Rudolphus Imperator, Anno 1617. die 2. Augusti in hunc modum rescribere ausus est, [Note: ut refert. Auctor d. informat. parte 2. p. 361.] daß Ihre Mayt. weder in
des Reichs Exsecutions-Ordnung, oder Creysverfassung, noch sonsten dahin gebunden seyn, daß zu exsequirung der Keyserlichem Vrtheil, sonsten kein mittel vor genommen werden möge, dann allein bloß des jenigen Creys-Obristen zuthuung, darunt er der condemnirte gesessen, sondern sie hetten, zu erhaltung rechtens, auch wohl auff andere mas, in allwege zuschliessen.
[Note: Imperator exsecutionem, pro lubitu suo instituendam, sibi arrogavit] Coronidis loco, circa iurisdictionem supremam, notare lubet; quod, in criminalibus quoque, Rudolphus Imperator, Ordinibus Imperii magnum praeiudicium inferre conatus sit: Quandò ex Aureâ Bullâ, et aliis Imperii Constitutionibus, malè intellectis, inquisitionem ac cognitionem, de crimine Maiestatis seu Perduellionis, praeterito et excluso ordinario inferiore, cui aliàs merum Imperium plenissimè competit, Magistratu, sibi vindicavit.
In quo, ut in aliis multis, Saxoniae Elector, Imperatoris patarium, ac stratorem, haud impigrum, iterùm se praebuit.
Cum enim is Elector, ex confessione quorundam assasinorum, Heinricum de Thunaw, et Laurentium Biederman, Iohannis Georgii, Princopis Anhaldini, et subditos, et non infimae notae ministros, vitae suae insidiatos esse, conquereretur; primùm, ut à foro ac Principe suo traducti, subi sisterentur, minabundus intendit: Quod cum haud procedere videretur, rem totam, non attento eo, quod praefatus Dux iustitiam tantùm non denegaret, sed et ambabus manibus offerret (ut ex fundamentali relatione, seu deductione, hac de causâ editâ, elucescit) rem ad Imperatorem detulit. Qui lictores suos (seinen Hoff-Profossen, mit etlichen Schützen, vnd seinem Ambt-Knecht) non segniter eò misit, ut eosdem reos ad Aulam Caesaream deducerent, et cognitioni sisterent; sub hoc colore, daß ihme (dem Keyser) Ambt vnd Pflicht halber, solche schreckliche vnd hochsträffliche conspiration, utpote in necem Electoris Imperii facta, nach befindung gebürlich zubesiraffen oblige, auch Krafft der Güldnen Bullen, vnd anderer Reichs-constitutionen und
Satzungen, die perscrutatio, cognitio, et punitio huius atrocissimi criminis, einig vnd allein zustehe. [Note: ???Literae Electeris Palatini et Brandenburgict ad Caesarem de dato 8. Iul. Anno eod.]
Exitum quoque forsan habuissent, ac vi perrupissent, Imperatoris haec et Saxonis attentata, nisi alii Electores ac Principes, qui mali hanc rem exempli, et periculosae esse consequentiae, eminùs prospiciebant, auctoritate suá intercessissent.
Hi enim, quemlibet coram suo ordinario Magistratu conveniendum, Proceribusque et Ordinibus Imperii, in specie quoque Principibus Anhaldinis, inter alia Regalia, Ius meri Imperii, etiam in atrocissimis delictis, non excepto Maiestatis, aut Perduellionis crimine, competere; Aureae verò Bullae, non illum, quem Imperator cidem affingebat, (quod, nempè, de crimine Perduellionis, solus Imperator cognoscere possit, et debeat) sensum, nec à quoquam in eum sensum unquam intellectum esse, evidenter demonstrârunt.
[Note: Impèratores banno, etiam in Imperii Principes, grassati sunt] DE Banno, non opus est, ut prolixè disseramus, cum vel praesens nostri temporis historia satis ostendat, quantum sibi, hoc in passu, ex Domo Austriacâ oriundi Imperatores, etiam in ipsos Imperii Principes, iuris sumpserint.
Carolus V. iam olim, Electorem Saxoniae, et Landgravium Hassiae, non auditos, imò non citatos, hoc fulmine percussit. [Note: Sleidan. lib. 17. histor.] Et captum tandem, ad Mulbergam Electorem, tamquam rebellem, reumque laesae Maiestatis, capitis damnavit, wir haben erkandt, erkläret, vnd gesprochen, (quae formalia sententiae condemnatoriae [Note: apud Hortled. come 2. de bello Germani, lib. 3. c. 70. n. 2.] verba sunt) erkennen, erklären, und sprechen auch, aus Römischer Keyserlicher Macht und Vollnkommenheit hiermit wissentlich, daß Hans Friedericht der Richter, ihm zu bestraffung, und andern zu einem Exempel, durch das Schwert
vom Leben, zum natürlichen Gerichte gebracht werden solle: Darzu wir ihn dann, mit dieser Vrtheil, vnd erklärung, condemniren vnd vervrtheilen.
Rudolphus Imperator, ergâ Principes Imperii, nec comminatione, nec declaratione Banni parcus fuit: Ut, in turbis Argentoratensibus Anno 1602. ubi Vicario Decanatur, Christiano, Holsatiae Duci, et consortibus, Bannum comminatus est. Quin imò, in eventum, eosdem in Bannum declaravit, hat, bey Straff der Acht, die abtretung derer Stiffsgüter ihnen befohlen, vnd im fall nicht erfolgender parition, an den keyserlichen Hoff, welcher enden der die Zeit sein wird, zuerscheinen, sie geladen, zu sehen, vnd zu hören, sich in vorbestimbte poen der acht, gefallen zu seyn, mit Vrtheil vnd Recht zu erklären, zu sprechen, vnd darauff, mit der execution, ohn iemandts respect, fröderlichst zuverfahren. [Note: Mandatum Caesareum an die Brüderhöfischen Capitularen in Strasburg de dato Prag 5. Aug. Anno 1602.]
Quomodò idem quoque Rudolphus, in causâ Iuleacensi, contra insignes Imperii Principes, Banni comminatione fulminaverit, Edicta Caesarea satis, superque testantur.
Defunctus Ferdinandus nonne in personâ Palatini, Principis Anhaldini, et aliorum, qui Palatino adhaeserant, idem ausus est: Hinc illae in Imperio nostro lacrimae: Hinc illa, non misericordia, sed miseria.
[Note: Proscriptio Palatini non est Mulhusii decreta] Nam id, quod Ferdinandus nobis persuadere conatur, quasi proscriptio illa Palatini, Mulhusii in deliberationem venerit, ibidemque decreta, non à se solo profecta sit, daß er deroselben, vermöge der zu Mulhausen beysammen gewesenen Chur-vnd Fursten, ihm gegebenen gutachten, beschehenen zusag vnd erkändnus, wohl befugt sey: [Note: Caesar in literis ad Moguntinum de dato Wien 1. Iun. Anno 1620. et ad Comitem Zollerensem, itemque Bavarum de dato 1. Iul. Anno eod. apud Lundorp. tomo 2. actor. publ. libro 5. tsact, 20. n. 1. 2. 3. p. 891. 892. 893.] Falsum esse, Elector Saxoniae asseverat, eâque de causâ ad acta Conventus provocat,
Es sey wegen der angedeuteten Achts-proces halber zuy Mulhaussen nichts geschlossen vnd verabschiedet worden, wir solches die, bey solcher Mulhausischen Zusammen kunfft, gehaltene acta, mit mehrerm bezeugen. [Note: In literis ad Iobannem Bipontinum de dato Torgano 9. Aug. Anno 1620. Lundorp. ibid. n. 12. p. 899.] Vnd sey anders nichts geschlossen, als Chur-Pfaltz, durch allerhand dienliche vnd wollgegründete motiven, zu bewegen, von dem occupirten Königreich Böhmen, vnd den incorporirten Ländern abzutreten, vnd dem rechtmässigem besitzer, etc. solche einzureumen, die Länder aber vonihrer wiedersetzligkeit vnd vngehorsam abzumahnen, mit dem anhang, da solches nicht erfolgete, die friedfertigen Chur-vnd Fürsten nicht lenger solchem Vnwesen zusehen, vnd ihr erwehltes vnd gekröntes Haupt despectiren, vielweniger den siebenden Churfürsten, dafür Chur-Pfaltz denselben selber erkennet, verlassen könten, sondern müsten auff mittel bedacht seyn, dadurch die auctoriter des Haupts vnd Churfürsten, so wohl das Königreich Böhmen, als ein vornehm Leben, beym Reich könte erhalten, vnd defendiret werden. [Note: In literis ad Casimirum Ducem Saxoniae de dato Bautzen 13. Oct. Anno eod.]
Dehortatio ergò cum comminatione hoc Conventu decreta fuit, non verò Ferdinando indultum, ut ad Banni declarationem solus illicò procederet, es ist zu Mulhausen nur auff die hortation cum comminatione geschlossen, auch ein grosser vnterscheid zumachen, vnter der Straff des delinquenten selbsten, vnd inter modum, wie vnd auff was maß zu solcher straff zugelangen. Chur-Sachsen hat vor sich nie verneiner, daß der Pfaltzgraff gesündiget, vnd dahero zustraffen, sondern allein dieses urgiret, daß die Straffe mit vorbewust des heiligen Reichs Churfürsten angeordnet, vnd vorgenommen werden solte, inhalt der Capitulation. [Note: Legatorum Electoris Saxoniae votum in Conventu Ratis bonensi Anno 1623. II. Febr. ap. Lundorp. tomo 2. act. publ. lib. 6. tract. 24. p. 1161.]
Sed et rescissionem Banni, velut irrogationem, Ferdinandus sibi arrogavit.
Sic Christianus, Princeps Anhaldinus, Senior, 10. 20. Iun. Anno 1624. per Consilium Imperatoris aulicum, cassato sollenniter Banno, in Imperatoris, ac Imperii protectionem et securitatem rursùs receptus est. [Note: Reink. lib. 1. cl. 5. e. 6. n. 1949.]
Idem Comiti de Hohenloe, et aliis accidit. [Note: Reink. ibid.]
Ulterius, quod de Banni declaratione diximus, Imperatorem scilicet universum hoc ius ad se traxisse, id ad exsecutionem Banni meritò etiam extendimus: Consiliarii enim aulici etiam exccutionem Banni sub Imperatoris traxerunt arbitrium; eumque, aut secundùm ordinationem Exsecutionis, hanc Cireulorum Ducibus mandare, aut alium certum Ducem ad exsequendum ordinare, et, pro lubitu suo, exsequi posse, contendunt.
Cum credendum non sit, quod Caesar, per ordinationem Exsecutionis semet ipsum exsequendi facultate privârit: Et causa ista, propter quam Circulorum Ducibus exsecutio Banni, à Camerâ irrogati, demandata est, (quae est, quod Camera ipsa ad exsecutionem sufficientes vires nullas habeat) in Caesare cesset. [Note: Auctor Relationis Donavverdicae parte 2. p. 170.]
Quo colore, exsecutio contra Urbem Donawerdam, quam, praeterito Suevici Circuli Duce, Bavaro Caesar commiserat, suo tempore excusata et palliata fuit.
IAm ad contributiones et collectas, sevius collectandi accedimus: In quo Austriacos, actis per obliquum cuniculis, plus, quàm ipsis competebat, paulatim sibi vindicasse, haud obscurum est.
[Note: Novus, citra Comitia, colligendi pecunias modus] In colligen dis quidem pecuniis, et contributionibus indicendis Imperatores, ante Ferdinandum II. Ordinum iura apertè violare et subvertere nondum ausi sunt: Quaedam tamen ab iis inita est ratio, per quam, citra universalem Conventum, ab Ordinibus pecuniaria impetrarent subsidia.
Coeperunt enim, praetextu magnae necessitatis, quae repentino opus haberet subsidio, in particularibus singulorum Circulorum Conventibus, partes suas agere, et flagitare pecuniam.
Idi psum, pst expugnatum à Turcâ Iaurinum, Anno 1594. et deinceps saepiùs, à Rudolpho, in omnibus, et imprimis, in superioris, ac inferioris Saxoniae Circulis, tentatum est: Hoc, nimirùm, colore, weil die ansetzung vnd bestimmung, eines allgemeinen Reichstags, viel zu weitleufftig, sintemahl nicht allein die mithewilligung der Churfürsten eine geraume erhandlung bedörffe, sondern auch der Tag, damit denselben die weitgesessene Stände erreichen mögen, gemeiniglich drey Monat hinweg nehme, vnd was hernach der praeparationen mehr seynd, so könne sich leichtlich auff die Haupt tractation, ehe dieselbe zu einhelligem abschiede befördrt, etwa so viel weil vnd Zeit verschliessen, das darüber wohl der gantze Sommer versireichen würde, zugeschweigen, der tewren, mercklichen, grossen zehrung, die den Ständen gemeiniglich bey den Reichstagen so viel auffgeheit, daß man hernach desto übler contribuir en kan. [Note: Literae Caesaris ad Administratorem Electoratus Saxonici de dato Prag 21. Decembr. Anno 1595.]
Cum autem quidam Circuli (quia universalia Comitia exspectari non posse, videbantur) saltem universalem certorum, ex omnibus Circulis deputatorum, Conventum urgenrent, Rudolphus eodem praetextu, iisdemque rationibus, id incommodum esse, duxit, es were in effectu auch, des gantzen Reichs zusammenerforderung, vnd würde besor glich darauff nicht weniger, wo nicht mehr Zeit, als einen Reichstag gehören: Dann ehe man zur general Versamblung schreiten könte, müsten zuvor in einem jeden Creys, particular vnc absonderliche Creystage angestellet, vnd daselbst die Keyserliche proposition deliberiret, auch die Gewalt vnd Vollmacht bedacht, vnd verfasset, vnd alsdann erst der ausschus general convocation für genommen werden. Welche
vorbereitliche Ereysversamblungen etliche Monat, ehe man zum Hauptwerck gelangete, verzehrten. [Note: d. Caesaris literae ad Electonatus Saxonici Administmtorem.]
[Note: Eius modi ratio] Vera autem huius rei causa fuit, quod Imperator nulla etut in Comitiis fieri assolet) in particularibus Circulorum Conventibus, desiderio suo oppositum iri gravamina, noverat.
Deinde, quia meliùs cum singulis Circulis, quam cum omnibus iunctim, sese transacturum confidebat. Id quod Rudolphus adeò non dissimulavit, ut apertè potiùs fassus sit, [Note: In d. literis.] se hoc exigendi modo, eâ de causâ, uti, weil er nicht gewis wisse, ob im fall einer general Versamblung, alle Ereysse zu seinem vorgeschlagenen modo, verstehen vnd einstimmen würden.
Tandem, quia uno modò Circulo in suam sententiam traducto, à reliquis, ad eius exemplum, tantundem faciliore operâ, sese extorsurum rebatur.
[Note: Et perniciosum fundamentum] Quàm verò communi Libertati noxium, et exitiosum fundamentum sit, super quo nova et insolita ista collectandi ratio exstructa est, Rudolphus ipsemet testatur, dum scribit, [Note: In d. literis.] dieweil vns bey dieser eyl, vnd summo periculo morae, fürnemblich obliegt, die kürtzesten, vnd allerförderlichsten mittel vorzunehmen, so der gemeinen Noth, vnd dem Heiligen Reich am aller fürträglichsten, vnd ersprießlichsien seyn, so haben wir nochmachls keinen schicklichern weg hier zu gefunden, dann daß in jedem Creys, absonderlich, die notturfft, durch etliche Vnsere keyserliche Commissarien proponiret, vnd erhaudelt werde.
Nam si, compendiosissima, et communi necessitati maximè accommoda, media eligere, in Imperatoris facultate esse, agnoscamus; ad eundem consequenter absolutum redibit collectandi arbitrium.
Itaque Ordine, semel iterumque Rudolpho obsecuti, tandem oderati, quod res erat, extraordinariâ hac collectandi ratione recusatâ, totum negotium ad Comitia reiecerunt.
Ita, Anno 1596. cum reliqui inferioris Saxoniae Ordines Rudolpho Imperatori mille Equitum subsidium decrevissent, Ducum Brunswicensium, et Civitatis Northusii Legati perseveranter dissenserunt, haben sich gar in contrarium er kläret, daß in Krafft ausdrücklicher instruction, vnd befehls sie in nichts einwilligen solten, es were dann Sache, daß solche Hülffe, auff gemeiner Reichsversamblung, bey allen Ständen, nach altem Herkommen, gesucht würde: Was alsdann in gesambt deliberiret vnd beschlossen, auff den fall theren ihre Herren vnd Obern sich dahin erbieten, von gemeinen beschluß sich nicht abzusondern. [Note: Recessus Circuli inferioris Saxoniae de dato Braunschweig 2. April. Anno 1596.]
Quod ipsum proculdubiò Ordines permovit, ut Recesui huic clausulam, modum hunc collectandi deinceps non admissum iri, annecterent, ist in gemein, aus sonderbarem habenden befelch beschlossen vnd wiederholet, daß forthin, dergleichen keine extraordinari vnd particular verwilligung, vondesselben Creysses Ständen beschehen solle. [Note: d. Recessu.]
Quam mentem suam, sequenti anno Imperatori apertè significârunt, subsidium, quod flagitabat, hac de causâ recusantes, weil solche gesuchte defensif hülffen nicht vor eintzele, oder sonderbare Creysse, sondern für eine allgemeine Reichsversamblung, beydes ihrer eygenschafft, so wohl auch dem Herkommen nach, ordinariè vnd praecisè gehörten, auch viel vornehme, sonderlich, der Ober-Reinische vnd Chur fürstlicher Creys, sich bißhero davon gäntzlich entzogen, vnd noch: Vngezweiffelt darumb, deiweil es wieder den alten brauch, vnd Herkommen im Reich lauffen, vnd eine newe, gegen der posteritet vnverantwortliche einführung auff sich tragen thete. [Note: In literis ad Caesarem de dato Braunschweig 7. Mart. Anno 1597.]
Eandem hanc viam exigendorum tributorum, Matthias, Fratris Successor, orto iam Bohemico tumultu, iniit: Ab
inferioris Saxoniae Ordinibus postulans, [Note: In literis ad Ducem Brunsvvicensem, et Capitulum Magdeburgense, de dato Wien 25. Septembr. Anno. 1618.] einen allgemein em Creystag auszuschreiben, dahin er sein Commissarien abfertigen, gemeine Noth in einem vnd andern proponiren, vnd den Creys-Ständen bedencken lassen wolle, wie, vnd durch was mittel, die Christliche, abgekommene, vnd enthlössete Vestungen, vnd Grentz-Heuser, damit dieselbigen, zu des Heiligen Reichs sicherheit, länger vnd beständig erhalten werden möchten, in einen bessern vnd sicherern stand gebracht, darneben auch ihm, als einem der fürnembsten des heiligen Reichs mitglied, regierendem Könige vnd Churfürsten zu Böhaimb, wieder seine vngehorsame vnd rebellen, mit nothwendigem wiederstand begegnet werden möchte.
Et Ferdinandus, paulò post, similiter ab eiusdem Circuli Ordinibus flagitavit, [Note: In literis ad Ordines inferioris Saxoniae de dato Wien 3. Novembr. Anno 1620.] damit er desto balder das jenige, welches ihm vnrechtmessiger weise abgenommen worden, wiederumb völlig recuperiren, vnd des Heiligen Reichs teutscher Nation vormawr, in Hungarn, bey so schwerem vnd vntrewen Zustande, noch lenger erhalten könne, mit einer er giebigen contribution, ihm die hülffliche Hand zubieten.
Hodiernus quoque, quem Ferdinandum III. vocant, quid, non ita pridem, in Conventibus singulorum Circulorum proponi fecerit, satis nontum est.
Hoc ergò artificio, citra universalem Ordinum Conventum, Imperatores tributa, et non contemnendas pecuniae summas, carptim, ab hoc aut illo Circulo, pluries impetrârunt: Dispositioni verò collectarum pecuniarum manifestiùs manus iniecerunt.
[Note: Imperatores administrationem aerarii sensim sibi arrogarunt] Nam cum olim aerario certi Quaestores praeficerentur, postea illi aliquoties creari desierunt; et pecunia in certas quasdam Urbes, die Lege-Städte, congregata quidem est, sed Imperatores per proprios homines, illam administrarunt.
Velut, Anno 1544. decretum legitur, [Note: Recessus Imperii de eod. Anno § vnd damit nun solche in fine.] daß die Ley Städte die bewilligte Hülffe, des Keysers oder Kömtschen Königs derordneten Sinnehmern, vnd befehlshabern, gegen gebür ender qvitung zustellen, vnd folgen lassen sollen.
Licet autem adhuc posteà, ut Anno 1566. Quaestores constituti ab Imperio recperiantur; illi tamen, cum antiquitùs à toto Imperio dependerent, eique rationes redderent, ad solum Imperatorem respectum habere iussi sunt, sollen die Pfennigmeister auff Vns (den Keyser) bescheiden, Vns gehorsam vnd gewertig seyn, vnd soll ihnen den Pfennigmeistern, ohne Vnsere bewilligung in ihren raitungen nichts passiret werden [Note: Recessus Imperii de Anno eod. §. gleicher Gestalt sollen auch.]
Ex quo tempore, ius creandi Quaestores, et liberum, de collatis pecuniis disponendi arbitrium, Imperatores sensim sibi arrogasse videntur.
Hinc illae Protesta ntium querclae, quod collata, contra Turcam, pecunia Hispano in manus tradita sit, daß viel Reichs contributiones, in Anno 1605. wie solches durch den Relchspfennigmeister, Geitzkoffler entdeck et worden, in seinem discurs an den Grafen von Für stenberg, in das Niederland verschickt, vnd dem Könige dargeliehen worden: So sey auch in der Franckfurter Messe, dem Ambrosio Spinola, durch erlicher vornehmer kauffleute wechsel, von des Reichs gelieferten contributionen, eine ansehnliche summa übermacht, vnd von ihm in Holland im Hag ausgeben worden. [Note: ut refertur in Discursu Pontifi ii, ut videtur, Putoris, evius titulus, vertrewliche communicationes allerley gefährlichem Anschläge im Reich, so wohl wieder die Reyserlich Mayt, als auch andere gehorsame Stände des Reichs.]
[Note: Ferdinandus tributa pro lubitum imperavit] Verum islhae comnia, quae hucusque in medium adduximus, ludus et iocus merus sunt, si cum ultimis Ferdinandi nostri conatibus comparentur.
Is enim per praedatorium, et, sine Ordinum consensu conscriptum militem suum, solos Evangelicos Ordines, belli huius
ctrricu'o, immensâ auri vi emusnxit, quanta, praeteritis aliquct secuius, etiam extrema necessitate ingruente, à toto Imperio exacta et contributa non est, die qualitet, was in etlichen Jahren, von den Ständen extorquviret, vnd erpresset worden, erstreck et sich auff viel Millionen, vnd eine überaus grosse vngleubliche summa, daß das gantze Reich, in etliche hundert Jahren, auch in den eussersten nothfällen, so viel nicht contribuicet, als nur in diesen letzen Jahren, die Evangelischen vnd protestirenden Stände haben herschiessen müssen. [Note: Ordines Evangelici inliteris ad Caesarem de dato Leipzig 18. Martii Anno 1631.]
Adeò ut, in solo Electoratu Brandenburgensi, quemadmodum Ratisbonae Imperatori publicè ex probatum est, brevi temporis spatio, ad viginti milliones auri à Sudbitis extorta sint. [Note: Electorum resolutic ad Caesaris propositionem in Conventu Ratisbonensi Anno 1630. de dato 16. Iul.]
In unicâ quoque ulteriori Pomeraniâ, sumptus hi ad decem milliones excrevisse, dicuntur. [Note: Triennales Pomer aniae afflictiones inter Documenta n. 10.]
Civitates imperiales quomodò importunis et immodicis, imò immensis postulatis inauditum in modum, gravati ac exhausti sint, manifestum est, ex querulis earundem, ad Electorem Saxoniae, literis: [Note: de dato 2. Maii Anno 1622.] Ad quem, velut sacram aliquam anchoram, illae, in his tribulationibus nequiquam confugerunt, ist mit solchen hohen postulatis, newerlicher, vnd, im H. Reich teutscher Nation, ohnherkommener weise, praeceptivè also in sie gesetzt, daß dergleichen in den höhesten, eylfertigsten Reichs expeditionen, vnd Türckenzügen, ja auch durch gantze Reichs conclusa, gegen keinen der mächtigsten Chur-vnd Fürsten des Reichs, vnd vmb so viel desto weniger, bey einer eingem Stadt des Reichsbeschehem.
[Note: Contra Leges Imperii] Has verò exactiones Legibus, Iuribus, et Libertati Imperii ac Ordinum directò contrariari in propatulo est, dann aus den Reichs constitutionen vnd sundamental Gensetzen offenbar, was vor ein modus im Reich, da mangleich mit auswertigen Potentaten Krieg zuführen, genötigt würde, herbracht und
vorgeschrieben, im gleichn männiglich wissende, daß, da der gerewen Chur-, Fürsten, vnd Stände des Reichs, mitleidende Hülffe, auch in den Christlichen, gerechtigsten Kriegen, wieder den Erbfeind, den Türcken, nötig gewesen, wie solche gesucht vnd erhandelt werden müssen, vnd were gewislich niemahls erhöret, würde auch in historien nicht zulesen seyn, daß solche praeceptsweise, wie itzo, gleich als ob man darzu verbunden, vnd die Lande eigen weren, gefordert, vnd erzwungen würden, sondern es weiseten die Reichs constitutiones, vnd acta, auch fundamental Gesetze viel ein anders. [Note: Propositlo Legaterum Electerum saxoniae ad Caesarem facta Viennae 13. Maii Anno 1630.]
Ita autem cum Ordinibus actum, quasi illi, pro Imperatorislubitu, assiduis contributionibus onerari possent, ist also procediret, als wann der Chur-Fürsten, vnd Stände, Land vnd Lente preiß gegeben, vnd steter contribution vnterwürffig seyn müsten: [Note: d. Propositio.] Imò, quasi, non liberi Ordines, sed proprii homines, et glebae ascripti essent, es hat fast wollen dahin kommen, als ob Fürsten vnd Stände des Reichs nicht besser geachtet würden, als der geringste Vnterthan. [Note: Literae eiusdem Electoris ad Comitem Colaldo de dato Augustusburg Anno 1628. apud Lundorp. toino 2. actor. publ. lib. 8. tract. 56. p. 1406.]
Cum tamen ab iis non, nisi per ordinaria, in Recessibus Imperii praescripta, media, pecuniam, comeatum, et similia, ad bellum necessaria, postulae, nec ditiones eorum militaribus stationibus onerare liceat, die hoch-vnd eydlich betewrete Königliche Capitulation, auch die kundbare Reichs-constitutiones (nach welcher form der Keyser, das Regiment führem zulassen, zugesagt, vnd bewilliget) geben gar nicht zu, von den Chur-, Fürsten, vnd Ständen des Reichs, Geld, proviant, vnd munition zum Krieg zufordern, oder dero Lande mit einqvartierung zubeschweren. [Note: Literae eiusdem Electoris de dato Zabeln 24. Aug. Anno 1630.]
Et haec Ferdinandi insolentia in tantum excrevit, ut Pontificii etiam Electores illi connivere ampliús non potuerint, sed de
eâ iunctim omnes, in Conventu Ratisbonensi, Anno 1630. graviter conquesti sint, [Note: In duplicâ suâ Ratisbonae eod. Anno de dato 29. Iul.] daß man die Patente, ohne anritt-lauffo- oder liefer geld ausgeben, vnd an dessen sitatt die Obristen mit den sammel- vnd Musterplätzen, in das Heilige Reich, auff gewisse Lande, vnd daß sie darinnen, was sie deswegen ausgelegt, von den Vnterthanen selbst, wieder erheben vnd ausbringen solten, simpliciter angewiesen: Welches auch zumahl nicht durch die, im Reich herkommende, wege geführet, sondern von den Ständen meistentheils, fort, durch schlechte commission, pro imperio geschehen. Sey auch solches Geld, theils, auff den köstlichen Stand der Generalen vnd Officirer, theils aber, zu schencklung, assignationen, vnd in privat Vortheil verwendet, ja grosse summen, von viel Tonen Goldes, in frembde Lande verschaffet, gantz ohne, daß darüber einige rechnung geleistet.
[Note: Idque etiam Pactis Pragensibus factum] Ultimò tandem, in pactis Pragensibus, priores Ordinum contributiones non sublatae, sed edicto publico stabilitae, et (si Diis placet) ex stipendiis extra ordinem, factae sunt ordinariae. [Note: Iustus Asterius in deplorat. Patis Pragensis in prooem.] Nam Ferdinandus, cum Saxone suo, privatâ auctoritate, ingens tributum, von hundert vnd zwantzig Monat, nach dem einfachen Römerzug, Ordinibus omnibus imposuit. [Note: Pragischer Friedenschlus § vnd weil ohnmüglich.]
Licet verò verbis valdè familiaribus utantur, ac, ut Plautus loquitur, precariò, leniter, dictis bonis, quasi petnat, man versehe sich, es werde kein Chur-Fürst, oder Stand des Reichs, noch auch die freye Reichs-Ritterschafften, oder An See Städte bedenckens haben, siracks, mit vnd neben ihrer acceptation des Friedenschlusses, hundert vnd zwantzig Monat, nach dem einfachen Römerzug, zubewilligen, vnd in sechs gleichen Zielen zuerlegen: Attamen, cum absque huius contributionis onere, Paci sese accommodare,
et securitatem nancisci nullatenùs possint, rogareistud, reverà, imperare, est; nec censendi sunt Ordines id voluntarie facere, ad quod compelluntur.
Paria enim (ut à Legistis hoc mutuari licet) sunt, facere aliquid coactè, vel metu coactionis. [Note: l. 7. §. 1. Quod falso tutore aut. Decius consil. 690. n. 8. 9. 10. Et Grammat. consil. 31. n. 43.] Et is, qui scit, se posse compelli, dicitur coactus facere, licet dicat, quod spontè faciat, [Note: Decius d. consil. n. 10.] aut animo laeto, ac iucundo videatur facere: Cum multi finganti ridere, qui timent.[Note: Hyppol. de Marsil. in practicâ crimin. §. expedita n. 20.]
Quia itaque Ordines, si Pacis capa ces esse velint, placita Imperatori et Saxoni tributa, necessariò exsolvere tenentur, quibuscumque tandem verbis id postulent hi, perinde nobis est: Et veritas, ac res ipsa cordi curaeve potiùs sunt, quam inania huiusmodi verborum ludibria.
Quin imò haud ingratum Imperatori forsam fuerit, si Ordines contributionem hanc detrectaverint, et postulatis suis deferre noluerint; ut rescissis etiam Pragensibus, qualibus qualibus, Pactis, illegem potestatem in eos exercere possit: nam, ex veteri dicto, quod Imperiales Civitates, Saxoniae Electori, inter alia, in memoriam revocârunt, [Note: in literu de dato 2. Maii Anno 1622.] armatae preces denegari sibi petita gaudent, ut, in ultionem, duplum (vel totum) capiant.
AD Magistratus, quorum creatio iuribus Maiestatis annumeratur, suprà retulimus, et adhuc meritò referimus, Senatores, seu Ordines Imperii, qui locum et suffragium in Senatu Imperii, sed Comitiis habent.
In quo puncto, Imperatores quoque potestatis suae septa validè extenderunt.
[Note: Imperatores, quosdam è Senatu Imperii exturbârunt] Nam, primùm quosdam è Senatu exturbârunt: Nempè,
ecclesiasticos Principes, protestantium religioni deditos, Cui acriter quidem sese opposuerunt Evangelici Ordines; sedirrito conatu: Quia Pontificii, favore sivae relgionis, per colusionem, Caesari, seu conniverunt, seu suffragati sunt.
Nuperus tandem Ferdinandus, in coniuratione, cum Saxoniae Electore Pragae initâ, [Note: § anlangend die sessiones.] huic rei plenissimam adhibuit medelam, apertisque verbis controversiam decidit, daß die sessiones vnd vota, bey den Reichs vnd Deputation, auch Cammergerichtlichen visitation vnd revision tägen, deren sich sonst die Augspurgischen Confessionsverwandte Stände, wegen der, in ihrer inhabung begriffenen, oder, kraffe dieses Friedenschlusses, wieder dahin gelangenden immediat Stiffie, hetten gebrauchen wollen, die vierzig Jahr über beyseits gestellet, vnd dieselbe Conventus, vnd Verrichtungen, nichts desto weniger, von der Keysenlichen Mayt. vnd andern darzu gehörigen. Reichs Ständen, respectivè, aus geschrieben, fortgestellet, vnd verrichtet werden sollen.
Econversò, Imperatores alios quoque in Senatum Imperii receperunt; qualis, in Principum Classe, Arnsbergius est, Gefürsteter Graff zu Arnberg: Qui cum, Anno 1582. ut Legatus Domus Burgundicae, Comitiis adesset, sequentibus Comitiis, proprio nomine, Principum classi et Ordini insertus, legitur.
Idem de Duce Transylvaniae, et Weiwodâ Walachiae ac Moldaviae, quod, nempè, ab Austriacis, non modò Principes Imperii facti, sed et votum ac sessionem in Comitiis consecuti fuerint, testatur Goldastus. [Note: in descriptione Ordinum Imperii ante tomum 1. Constit. Imper.]
In Comitum quoque, et Baronum serie, non paucos forsan, huius farinae, reperias: Inter quos, sien dubio, Fuggeri sunt: Familia è Geggingâ pago, semimilliario ab Urbe Augustâ distante, à Iohanne, qui, Anno 1370. Civis Augustae factus, exercere textoriam artem coepit, orta: [Note: Martinm Crusius parte 3. annal. Suevic. libro 5. cap. 9.] Mox verò illustris, et magnifica, ingentium opum Domina; in tantum evecta, ut
tandem, insignibus in Austriacam Domum meritis, Comitum ticulum, et in Comitiis locum, noviter ab iisdem Austriacis promeruerit. Noviter, inquam: Eorum enim nomen, in Recessibus Imperii, Anno 1582. primitùs apparet.
Quod ad Praelatos attinet, Petrus Denaisius, Assessor Camerae Imperialis haud postremae notae, intra quadraginta annorum spatium, circiter sedecim, in illorum numerum de novo receptos, satis probatae fidei testis nobis est [Note: in Consilio cuff den Religion-Frieden, in specie, die Clöster vnd anders betreffend.]
Ad idem Regale, seu Ius Maiestatis spectat constitutio generalis Ducis exercitus, des Obersten Feld-Hauptmaus, et distributio eorum ministeriorum, quae ad bellicam administrationem pertinent; Quam ipsam quoque toti Imperio, de iure antiquo, competiisse, probavimus.
[Note: Imperatores ius constituendi generalem Exercitus Ducem sibi vindicârunt.] Et quamquam Carolus V. initio sui regiminis, Ordinum iura, in hoc passu, iam tum invasisse, ac labefactasse videatur: Cum enim Ordines auxilia illi decrevissent, Recesui simul insertum est, ut illa Caesari, et quos Caesar ad id ordinasset, parerent, dem Volck sollen teut sche Hauptleute, vnd Kriegs-Rähte zugeordnet werden, die fürter auff Vns (den Keyser) vnd Vnsere hauptleute, so auch teutsche, vnd Wir, zu solchem vnsern vornehmen verordnen werden, auffsehen, vnd gewertig seyn sollen. [Note: Reces sus Imperii de Anno 1521, § demselben Bolck.] Posterioribus tamen temporibus, ius Ordinum, quibusdam praeiudiciis adhuc stabilitum est.
Et adhuc, Anno 1595. acriter, hac de re, Ordines inter se disceptârunt. Saxo enim Elector, Domus Austriaca, Bavarus, ac Pontificii communiter, pro Caesare, more solito steterunt, das directorium müste man Keyserlicher Mayt. nicht nehmen, sondern es solten die Creys deroselben zehen Rächte zuordnen: Protestantes verò contrà senserunt, daß über das teutsche Volck ein sonderbarer general Obrister constituiret werden solte. [Note: ut testatur Albecht Wakenitz in uteris ad Principem Pameraniae, de dato Regenspurg 3. Ian. Anno 1598.]
[Note: Er imprimis Ferdinandus] Ferdinandus verò noster, ut in aliis omnibus, ita etiam in hoc passu, fidei, à se datae, fines, uno impetu perrupit, ac primùm, pro lubitu suo, generalem Exercituum Ducem in Imperio, Wallensteinium, sopitis iam ferè publicis turbis, et discrimine omni submoto creavit, hat, nach dem kein Feind fast mehr ver handen gewesen, allererst einen Feld-Hauptman, ohne vorwissen vnd einwilligung der Stände, oder auffs wenigste der Churfürsten, ins Reich verordnet. [Note: Electorum duplica Ratisbonae de dato 29. Iul. Anno 1630.]
Deinde nuper, per proditoriam istam Pacem Pragensem, palàm, et sine ullâ dissimulatione, hoc ius iterùm sibi asseruit, universaleque Exercituum Imperium filio suo contulit: Qui tamen, ne initio resinvidiosa nimis appareret, in quartam curarum partem Electorem Saxonem assumpsit. [Note: Pragischer Friedenschlus § zu dessen allen Nebenreces wegen der coniunction zwischen Keyser vnd Churfürsten.]
QUid autem pluribus in hisce commorariopus est? Est dictis satis liquidò apparet, quam hodiè parum absit, quin Austriaca Domus omnem Imperii Maiestatem, omniaque Maiestatis Iura, socordiâ nostrorum Principum et Ordinum, ad se traxerit.
[Note: Imperatores potestarem sensim, per occultas artes, ad se traxerunt] Nec id tamen directò, et violento modo, seu uno impetu accidit; quod absque insigni Imperii commotione ac convulsione, forsanque propriâ Domus austriacae ruinâ, fieri non potuisset: Sed lentè, paulatim, tractu temporis, et per cuniculos, seu obliquas quasdam artes; ita ut à securis, et vino, veneri,
venationique deditis Proceribus nostris, isthaec mutatio animadverti haud facilè potuerit. Quibus accesserunt blanda, ac byssina saepè honoris verba, quibus eosdem Proceres ad inertiam per se proclives, Austriaci Caesares in soporem collocârunt.
Et hic imprimis notare, operae pretium est, quasdam artes, quibus illi potestatem suam paulatim auctum, Ordinum verò auctoritatem diminutum iverunt.
[Note: I. Mutando precarium in debitum.] Quaedam enim, ad Maiestatem totius Imperii pertinentia, ab Ordinibus, persvasis, et consentientibus, semel, iterumque, velut precariò impetrârunt, quae posteà, suo quasi iure, usurpârunt.
Cuius rei exemplum habemus in constitutione Ducis bellici; quam, ex liberâ suâ volunte, Imperatoris arbitrio, aliquoties, Ordines Imperii permiserunt: [Note: Recessus Imperii de Anno 1541. § vnd dieweil vns. Recessus Imperii de Anno 1542. § als nun aber. Recessus Imperg de Anno 1556. § nach dem ferner. Recessus Imperii de Anno 1567. § in gleicher gestalt auch. Recessus Imperii de Anno 1594. § vnd wiewohl wir gern, Recessus imperii de Anno 1598. § vnd demnach vns et § so haben sie jedoch. Recessus Imperii de Anno 1603. § vnd demnach vns. Recessus Imperii de Anno 1613. § vnd demnach vns.] Sed hinc Ferdinandus noster, postmodùm, potestatem illam, quasi ius Imperatori debitum, impudenter sibi asserendi, occasionem arripuit.
Et quia Caesar ipse, eiusque liberi, hoc officium, ab Ordinibus impetrasse, leguntur: [Note: Recessus Imperii de Anno 1557. § alsdann ferner eines.] fetdinandus, quasi iure suo usus, filium suum, Ordinibus nullatenùs consultis, generalem Exercituum Ducem, per totam Germaniam declaravit.
[Note: Quod facile fit, et saepè fieri asselet] Adeò vel leviculis eiusmodi concessionibus, cohaerent aliquandò maxima rerum pondera: Facileque à gratuito petvenitur ad debitum, à precario ad necessarium.
Et hoc quidem medio tributa quoque, à gratuiti legibus in necessitatem, persaepè degenerârunt: Quaeque initio Principibus dono data, ut honestiùs beatiusque familiam tuerentur, necessaria, temporum decursu, evaserunt.
Ita aurum coronatium veteres Romanimoderatè, nec, nisi partâ de hostibus victoriâ, gratificandi animo accipiebant:
Posteri, tametsi oblationes appellarent, quasi ordinarium tributum exegerunt. [Note: Bodin. libve ult. de Republ. cap. 2.]
Ita id, quod Hispani servitium appellant, olim ipsorummet Populorum voluntate, ut Regum suorum inopiam sublevarent, coeptum, in debitum subsidium posteà est redactum. [Note: Guicciard. lib. 16. histor.]
Similia dona, antiquitùs Regi Francorum spontè oblata, hodiè, quasi tributa necessaria extorquentur. [Note: Bodin. d. loco.]
Prudenter itaque Polonici Episcopi egerunt, quandò, cum suscepturus bellum contra Lithvanos Ludovicus, subsidia ad tam pium bellum contra barbaros peteret, nihil à se impetrari, passi sunt. Verebantur enim, ne munifica ac voluntaria ipsorum contributio in morem, et mox inde in legem abiret. [Note: Stanislaus Sarnicius lib. 7. annal. Polon.]
Austriaci quoque subsidia, in bellum Hungaricum, et exstructionem fortalitiorum, finiumque custodiam, merè gratuita, sed semel, iterumque, praestita, posteà, tanquàm rem debitam, in omnibus Comitiis flagitare non destiterunt.
[Note: Austriacis quoque in privatis ditionibus usitatum est] Et, ut, etiam in privatis corum ditionibus, hoc artificio uti, haud insolens iis esse videatur, notare lubet, Civium Viennensium hac de re querelas, [Note: in supplicatione ad Leopoldum Archi-Ducem apud Lundorp. tomo 1. actor. publ. lib. 4. c. 27. p. 462.] wir haben, inquiunt, leider mit schaden erfahren, dass alles das jenige, was von vnsern Vorfahrens oder Vns, auch in der höchsten noth vnd mangel, aus pur lauterer gutthätigkeit, dem Lands-Fürsten vnd Vaterlande zu gutem, erzeigt worden, hernach in consequentiam habe wollen gezogen, vnd ein recht daraus gemacht werden, etc.
[Note: II. Ratihabitionem Ordinum, post negotium demùm consummatum, impetrando] II. UBi, in Imperii, et Ordinum praeiudicium, quid moliti sunt Imperatores, illis inconsultis, et non rcquisitis, quicquid in animo habebant, statim, sine morâ, exsecutioni dederung; postmodùm verò, re perfectá, retihabitionem
demum Ordinum impetrare laborârunt: Rati, id quod res est, citiùs se, re iam ad exitum perductâ, quàm, re adhuc integrâ, consensum eorum impetraturos.
Difficiliùs enim est, actum consummatum rescindere, quam nondum coeptum impedire: Multaque negotium contrahendum impediunt, quae contractum non dirimunt. [Note: c. quemadmodum de iureiur.] Ut, econtrà, meliùs est, intacta iura servari, quam post vulneratam causam remedium quaerere: [Note: l. ult. in quibus caus. in integr. restit. necess. non est.] Et meliùs, in tempore occurrere, quam post exitum vindicare. [Note: l. 1. C. quando lic. unic. sine Iud. se vind.]
Ita Ferdinandus noster, cum, inconsulto Principum, et imprimis Electorum Senatu, Fridericum Palatinum proscripsisset, Bavarumque de hoc Electoratu investivisct, Electorum tandem, Saxonis ac Brandenburgici, ratihabitionem, seu consensum, ex postfacto, intercedente Moguntino, et aliis, emendicavit, certâque sub conditione impetravit.
Ita idem Pacta sua Pragensia, per ratihabitionem Ordinum legitimare, iisque vim Constitutionis publicae, hoc medio attribuere voluit, wann der Friedenschlus, von den andern, Geistlichem, vnd Weltlichen, Chur-, Fürsten, vnd Ständen, oder doch dem mehrentheil beliebet, vnd bekráffriget, soll er vmb des boni publici willen, als eine gemeine Reichsbewilligung, gelten. [Note: Pragischer Friedenschlus § vnd wenn nun dieser.]
[Note: Ratihabitio in iure publico mandato non aequivalet] Licet autem eiusmodi ratihabitio, secundùm iuris privati regulas, retrotrahatur, et mandato aequiparetur: [Note: per vulgata.] In publicis tamen negotiis, quae magis ardus sunt, et secundum iuris privati brocardica amussitari renuunt, per requisitionem et consensum, re demùm perfectâ accedentem, summae rerum, et Rei publ. securitati, non satis videtur consuli.
Nam, ut taceamus, quod antè monuimus, consensum eiusmodi, non simpliciter liberum, sed ad negotium, iam consummatum, magnâ ex parte, esse astrictum; cum, ad vitanda magna incommoda, quae multa intercedunt, negotium,
iam ad exitum perductum, quam rarissimè rescindatur, aut retractetur: Insuper illi, qui potentiam aliquam in Republ. affectant, ratihabitionis, quam initiò adhibere consuêrunt, tandem consultò oblivisci, eamque, velut minimè necessariam, negligere solent; et tractu temporis, accedente actuum frequentiâ, ius aliquod, seu titulum iuris, in Rei publ. praeiudicium, sibi fingunt, ac formant.
[Note: Eius rei exemplum] Quod ipsum ut alio exemplo illustremus, Imperatores antiquos, ius suum, quos in creatione Romanorum Pontificum olim, sine controversiâ habuerunt, non aliâ de causâ dubium reddidisse, et mox totaliter amisisse, dicere ausimus, quàm, quod patientiâ suâ, Populo, Cleroque Romano, vel semel tantùm, licentiae fenestram aperuerunt, ac requisitione, ex postfacto secutae, acquiescentes, electum Romae, sine auctoritate suâ, Pontificem, ex intervallo confirmarunt.
Nam, Anno 817. mortuo Stephano, Paschalis electus est: Qui, quod, nullâ Imperatoris auctoritate, Pontifex creatus esset, statim Legatos ad Ludowicum misit, ut eius rei culpam in Clerum, et Populum reicerent, et quod ab his coactus esset, Pontificatum suscipere. Acceptâ hac satisfactione, Ludowicus ratam electionem istam habuit; dissensum tamen suum testatus, respondit Populo et Clero: Maiorum instituta et pacta servanda esse; caverent, ne deinceps Maiestatem laederent. [Note: Nauclerus volum. 3. chronogr. gener. 28. Hieron. Mutius libro 10. German. Chron.]
Videbatur sibi pulchrê hoc modo prospexisse Ludowicus: Sed fructus eius reihaud multò post sese exseruit. Ex eo enim Populus et Clerus, Romanus, potestatem eligendi Pontificis, excluso Imperatore, denuò sibi arrogarunt: Et plusculum, quam initio ausi, Imperatoris auctoritatem, non de essentiâ esse electionis, sed confirmationem istam, dicis tantum causâ adhiberi, sique Populus ac Clerus quem elegerit, ad eius confirmationem Imperatorem praecisè obligari, contra Imperii iura, induxerunt.
Nam Adri anus II. iterùm, non habitâ Imperatoris ratione, Pontifex creatus est; Quam obrem Legati Imperatoris indignati sunt, quod nusquam, ut par erat, interesse potuissent. Quibus hac ratione satisfactum est, quod dicerent: Multitudinis voluntatem in tanto tumultu, moderari non potuisse; Eos tamen rectè facturos, si Virum optimum, à Clero et Populo electum, Pontificem salutarent, ut Naucleri verba sunt. [Note: d. volum. 3. gener. 19.] Vel, ut Sigonius auctor est: [Note: lib. 5. de Regno Italiae.] Idfactum, non regiae auctoritatis contemptu, sed ne exspectatio regiorum in legendo Pontifice Legatorum, novum ius, velut probato exemplo, Regi Imposterùm compararet.
Hinc tandem factum est, quod auctoritas Imperatoris planè in contemptum, et confirmatio ista, tamquam supervacua, minimeque necessaria, in desuetudinem venerit. Donec Adrianus III. ad Senatum, Populumque Romanum retulit: Ne in creando Pontifice Imperatoris auctoritas exspectaretur; utque libera essent, et Cleri, et Populi suffragia, secundùm Nauclerum. [Note: d. volum. 3. gener. 30.] Sive, ut Sigonius scribit, [Note: lib. 6. de Regno lmliae.] ut Pontifex designatus consecrari, sine praesentiâ Regis, aut Legatorum eius posset.
Ita Imperatores isto iure suo, hac quidem vice, planissimè exciderunt.
Quod si praedictus Ludowicus, requisitione, ex postfacto secutâ, non contentus, Populi Clerique Romani temeritatem et praesumptionem in primis incunabulis suffocasset, ac istâ, quae, praeterito Imperatore, nec debito modo, facta erat, rescissâ, aliam, legitimo modo, suâque auctoritate interpositâ, celebrari iussisset Pontificis electionem, Clero, Populove Romano, aut [Note: Principiis huiusmodi obstam. dum] similia, aut maiora audendi, non fuisset patefactus aditus; Imperatoribusque ipsum secutis, ius suum sibi sartum, tectumque conservatum foret.
Ex quo discant, non Germani modò nostri, sed omnes, quorum in quâque Republ. interest, quod numquam, ubi coepit,
desinat improbitas: Est enim, quod Pythagoras dicebat, insinita; Ideoque in nullâ eius parte connivendum: Quia gliscit semper, et neglecta serpit. [Note: Daniel Heinsius orat. 20. de eivili sapientia.]
Quapropter insignis quidem Gallicus Scriptor, [Note: Petrus Matthaeus in historiâ Heinrici IV. lib. 2. narrat. 3. n. 5.] cum crocodilo exigua eiusmodi initia comparat; qui ex ovo, anserini ovi magnitudine, prognatus, in septendecim, vel octodecim cubitorum magnitudinem excrescit, imò, ex multum opinione, eousque, dùm vivit, crescere non desinit.
Nascenti itaque malo occurrant, si qui occurrere velint, et rerum novandarum materiam in primâ herbâ succidant; rerumque novatores validò, in ipso principio, non verbis tantum, sed re ipsâ, ac factis retundant, inque ordinem redigant.
Alioqui, si vel transversum digitum illis semel concesserint, palmae latitudinem isti sibi sument, et moxgradatim plus, plusque, imo totum tandem vindicabunt: Quantoque magis adolescere malum sinent, tanto maiore cum incommodo medicinam adhibebunt.
Obstemus potiùs principiis: ne fortè scintilla tenuis in flammam transeat destructivam, et morbus quidam, fistulare in cipiens, non abscissus perveniat in medullas. Saepè enim vix ferus ignis exstingvitur, et morbo Chronico salubris serò parabitur medicina; Scripsit Fridericus II. Imperator suprà depositione suâ, contra Papam et Cardinales. [Note: apud Goldast. tomo 3. constit. Imper. p. 372.]
[Note: III. Protestationem facto contrariam, vel admittendo, vel addendo] III. IMperatores, cum licentiùs, quam par erat, in Ordinum iura grassarentur, non solùm protestationem, facto suo contrariam, ab Ordinibus interpositam, admiserunt, ac tolerârunt, sed et ipsimet clausulam hanc, nihil per ea, quae gesserant, Ordinum iuri derogatum iri, actis inseruerunt, aut inseri passi sunt.
Sic Anno 1548. in gratiam Caroli V. cuius, tunc temporis, quod in armis esset, maxima erat auctoritas, à iure Ordinum antiquo quodam modò recessum, quae Paurmeisteri [Note: lib. 2. de iurisd. cap. 5. n. 20. edit. priori.] hac de re verba sunt, et ab Ordinibus admissum est, ut Carolussolus, sub praetextu maturandae iustitiae, Assessores Camerae constituere posset. Subnectitur tamen magnifica in speciem protestatio, [Note: Recessus Imperii de Anno 1548 § doch meinen vnd wollen.] dass diese heimbstellung ihnen, Churfürsten, Fürsten, vnd gemeinen Ständen, auch ihren nach kommen vnd Erben, an ihrem herkommen, Frey heiten, vnd Gerechtigkeiten kein nachtheil, verhinderung, oder abbruch gebehren solle.
Licet autem Caroli hoc factum, et adiuncta protestatio, eâ ratione excusari possint, quod omne, quicquid factum est, Ordinibus consultis, eorumque consensu praevio, factum esse dicatur: Quo casu (si nempè, re adhucintegrâ, quis consultus, de iure suo spontè semel aliquantulum concedat) protestationes aliquid operari videntur; ut, nempè, aliâ vice, in simili casu, ius suum salvum sibi reservasse, is, qui protestatus est, censeatur. Defuncti tamen Ferdmandi longè maior adhuc fuit impudentia, qui, consensu Ordinum non exspectato, solâ hac protestatione, violentas suas, et iniustas actiones, inconsultis Ordinibus susceptas, palliare voluit.
Ita spolium istud, quo Fridericum Palatinum, absque Electorum consensu, Electoratu deturbavit, illique Bavarum substituit, Ferdinandus hic excusare annisus est, es sey ihm niemahls in Sinn kommen, daß er hiemit dem Hochlöblichen Ehurfürstlichen Collegio, oder der Keyserlichen Capitulation, einiges praeiudicium zufügen wolte, sey auch des gnädigen vnd freundlichen erbietens, es dahin zurichten, damit der angezogenen Churfürsten praeeminentz, dißfals, in einem vnd andern nichts verfänglichs entstehe, oder zugezogen werde. [Note: In replicâ, in Conventu Raeticbenensi Anno 1623. de dato 6. Febr.] Et mox iterùm,
[Note: In ultimâ declar atione ad Electorum et Principum ulteriorem deliberationem in d. Conventu de dato 23. Febr. apud Lundorp. tomo 1. act. Publ. libro 6. c. 157. p. 1081.] gleich wie seine intention, wille, vnd meynung niemahls gewesen, hiemit, weder der Chur fürstlichen praeemi nentz, noch seiner Königlichen Capitulation, der Güldnen Bullen, oder andern Reichs constitutionibus, im geringsten etwas zu derogi ren, oder dawieder zu handler, als sey er nicht gemeynet, jemands hiedurch sein recht zubenehmen, vnd abzuschneiden.
Quâ declaratione Ecclesiastici Electores, iuri Imperii, ac dignitati Electorali satisfactum rati, acquieverunt. Ita enim Moguntinus in suffragio suo [Note: in d. Conventu die 11. Februarii apud Lundorp. tomo 2. actor. publ. lib. 6. iract. 34. p. 1165.] iudicavit, weil Keyserliche Majestät sich erkläret, daß sie nicht gemeinet gewesen, dem hochlöblichen Collegio, oder der Keyserlichen Capitulation (in dem sie mit den Churfürsten, berürter Achtserklärung halber, nicht communici ret, noch deren raths gepflogen hette) einiges praeiudicium zuzuziehen, werde sich dahero nicht thun lassen, dieselbe hierunter förters zusatagiren, vnd zubehelligen.
Pariter Coloniensis quoque sensit, [Note: in voto suo. d. Conventu die 13. Februarii apud Lundorp. d. loco. p. 1168.] wann gleich der modus procedendi so punctualiter nicht gehalten werden können: Weiln dennoch Ihre Majestät sich erbieten, daß des Churfürst lichen Collegii praeemi nentz conservi ret, so würde solches so hoch nicht zu ochten seyn, daß wegen des modi anitzo zu retracti ren, was sonsten in iustitiâ wohl fundi ret, vnd den Reichs-constitutionen wohl gemäs ist.
Unde posteà ille idem Moguntinus, quo, in corrumpendo Saxone, mediatore Ferdinandus usus est, hoc eundem argumento, ad approbandam Palatini proscriptionem, et Electoratus translationem, inducere laboravit, [Note: In literic de dato 7. Octobris Anno 1623. cuius verbae reseruntur, in Manifeste Electoris Palatini p. 41.] damit allen besorgenden praeiudiciis (da je hierunter einiges versi ren thete) vorgedamet
werde, wolte er verhoffen, es solte Ihr Keyserlichen Mayt. wie auch, da nötig, Chur-Beyern nicht zu wieder sein, eine recognition von sich zugeben, daß diese vorgegangene translation, andern Chur-vnd Fürstlichen Häusern, an ihren habenden rechten, wie auch der disposition der güldenen Bulla vnschädlich seyn etc. solte; Dadurch würden eines iglichen iura, insonderheit auch die Churfürstliche praeemi nentz salviret.
Et Saxo tandem Bevarum, sub hac ipsâ conditione, pro Electore agnovit, wann von Ihr Keyserlichen Mayt. vnd Hertzog in Beyern, ein schein ausgeantwortet würde, daß, was, wegen des Pfaltz Grafen Acht, vnd translation der Chur vorgangen, dem Churfürstlichen Collegio, dessen praeemi nentz, vnd Hoheit, disposition der güldnen Bulla, Keyserlichen Capitulation, vnd andern Chur-vnd Fürstlichen Heusern, an ihren habenden rechten, etlangten belehnungen, vnd gesambter Hand vn nachtheilig, vnthätlich, vnd gegen dieselbe, zu einigem praeiuditz nicht angezogen werden solle. [Note: In literic ad Moguntinum de dato Dresden 1. Martii Anno 1624.]
Eandemque protestationem, sed adhuc in ampliori formâ, consensui suo adiunxit Elector Brandenburgicus, [Note: In Resolutione Legato Caesareo, Carole Hannibalica Donâ, datâ in monte Regio 12. 22. Maii Anno 1627. cuius verba veferuntur in manifesto Electoris Palatini p. 70.] hat sich darbey dessen nochmahl bedungen, daß er von dem jenigen, so er hiebevor bey gehaltenen Chur- vnd Fürstlichen Convent zu Regenspurg, vnd sonsten, wegen geschehener Achtserklärung, wieder den Pfaltz-Grafen, vnd darauff erfolgten translation der Chur, seinem gewissen nach, votir en, vnd anbringen, vnd offtmahls erinnern vnd bezeugen lassen, nicht zu weichen vermöge. Wollen auch, durch diese erklär ung, am allerwenigsten, des Churfürstlichen Collegii praeeminentz, vnd der disposition der güldnen Bullae, Keyserlichen Capitulation, und andern herkommen des Reichs, hiedurch etwas begeben, oder andern Chur-und Fürstlichen Heusern, an ihren habenden rechten, erlangten
belehnungen, vnd gesambter Hand, einig praeiuditz, oder gefährliche nachfolg, vnd consequentz zugezogen, oder eingewilliget haben.
Ex quibus omnibus constat, quantam vim ac efficaciam, verbalibus eiusmodi protestationibus tribuant, Germaniae nostrae Principes.
Idem Ferdinandus Imperator, Pragensia quoque sua Pacta, contra Imperii Libertatem, Ordinumque iura, inter ipsum, et solum Saxonem inita, hoc mantello convelavit, weil ausser eines gemeinen Reichs, oder zum wenigsten Deputation tags, dergleichen, das gantze Reich betreffende hohe schlüsse nicht zumachen, ist sich demnach verwart worden, vnd klärlich bedingt, daß der, dißmahl, aus onumbgänglicher notturfft gebrauchte, modus, dem Heiligen Römischen Reiche, vnd dessen sämbt-oder sonderlichen Gliedern, sonsten zu ewtgen Tagen, keine praeiudicirliche consequ entz, oder beschwerlichen eingang bringen, oder von jemand, vor ein Erempel, angezogen werden solle, [Note: Pragischer Friedenschlus § sin.]
Sed si protestatio ista, et huic similes, insidiosam Ferdinandi, cum solo Saxone contractam, Pacem, aliasque, Ordinum iuribus ac privilegiis contrarias, Austriacorum molitiones, excusare susficientes sunt: Quis non videt, iterùm, iterùmque, ac quoties collibitum fuerit, iura Imperii et Ordinum eos involare, ac subvertere posse? Modò semper verbalem, et inanem eiusmodi protestationem, iura Imperii salva fore, subnectant.
Elusoria certè, hoc modo, Ordinum evadet auctoritas: Quam, verbis quidem, et per protestationem, salvam illis relinquet; re verò ipsâ, quoties voluerit, infringet Imperator.
[Note: Protestationes, in iure publico, nullius momenti sunt] Quamquam igitur in foro, seu ptivatis litigiis, protestationes non parùm operentur: In publicis tamen, et Rationem Status concernentibus negotiis, Legistarum hae cautelae, seu cavilla, nihili, et nullius momentisunt; praesertim, si, re iam consummatâ, ac ad exitum perductâ, ex intervallo interponantur. Et quicquid nos dicamus, aut protestemur, illi, qui
rerum potentes sunt, cum Cosmo, magno Hetruriae Duce, sussicecere sibi credent, ut possint facere. [Note: Scip. Ammir. lib. 1. disert. in Tac. disc. 1.]
Ut autem exorbitans illud, quod superiùs adduximus, Ferdinandi factum, in prascribendo Palatino, et Electoratu transferendo, huc applicemus: Quid obstiterit, quò minùs Imperator, hodiè, vel cras, Saxonem aut Brandenburgicum, aut ipsum Bavarum, si Maiores eum suosaemulari contigerit, Electoratu deturbare possit? Modò verbis asserat ac protestetur, se nihil facere, aut facturum esse in Imperii praeiudicium.
Et, utcumque reliqui Electores contradicant, verbisque contra protestentur, is, quem Imperator voluerit, excluso altero, nihilominùs, re ipsâ, erit ac manebit Elector: Quippe Bavarus eodem modo Elector factus est, et, non obstante hac protestatione, Elector mansit.
Nec hodiè, aut Saxo, aut alius quispiam plus in Electoratu suo iuris habet, quam Palatinus praeterito tempore habuit.
Tolerando itaque huiusmodi iniurias, provocabimus novas: Et Palatini proscriptio seu exclusio, utut hodiè recens sit, inveterascet aliquandò; quodque hodiè exemplis tuemur, inter exempla erit. [Note: Tiberius apud Tac. lib. 11, annal.]
Sed hae sunt perversae Legistarum nostrorum, in Aulis Principum dominantium, subtilitates; quibu, inter alia, Libertatem Patriae isti malè feriati pessumdederunt, et Austriacis tantùm non prodiderunt.
Similes stultae isti hyenae, quae, modò is venator, qui, eius vinciendae causâ, in cavernam introrepit, illam non adesse, subinde clamitet, selatere, nescirique, ex eius sermone, putans, manet immota, donec sibi crus funt vinciatur: [Note: Busbequius spict. 1. Legat, Turcicae.] Nam et hi, etiamsi, re ipsâ, duro servitutis vinculo se innodari, ab Imperatore, sentiant, modò bona illis verba affatim det, sed mera verba, facto contraria, acquiescunt, et rebus suis, communique Libertati pulchrè consulisse, videntur.
[Note: Vel ipse Electore Saxonix teste] Certè ipsemet Elector Saxoniae, cum aliquantò sanioris adhuc mentis esset, eiusmodi protestationes inutiles iudicavit: Ut, cum de illâ protestatione, quae ob coniunctionem Electorum, et Principum, protocollo inserta est, scripsit, [Note: In literis ad Moguntinum de dato 23. Febr. Anno 1623. apud Lundorp. tomo 1. act. publ. lib 6. c. 101. p. 1085.] die coniunction Chur-vnd Fursten sey wieder seine erinnerung vorgangen, dergleichen Exempel nicht verhanden, wann des Churfürsiliche Collegium, wie bey diesem Convent, ergäntzt gewesen, und lasse sich nicht woll, durch die allbereit gethane, vnd ad protocollum genommene, protestation, in deme es doch eine einführung machet, salvi ren.
Idemque Saxo de clausulâ istâ, quâ Imperator Palatini proscriptionem ac Electoratus transactionem coloraverat, daß es dem Churfürstl. Collegio ohne praeiudicat sein soll, iudicavit, [Note: in d. literis ad Moguncinum de dato 23. Febr. Anno 1623. apud Lundorp. d. loco.] daß die protestationes, vnd deschehene erklärungen geringen effects seyn, wann das factum contrarium.
[Note: IV. Necessitatem, vel bonum publicum praetexendo Cui occasionem Ordines ipsi dederunt] IV. Et ultimò tandem necessitas ac bonum publicum ubivis obtentui et velum illud sunt, quo crimina sua, in Imperium ac in Ordines commissa, occultare Imperatores hucusque consueverung.
Et certè, ut ingenuè fatcamur, quod res est, ipsimet Ordines, non satis cauti, aut providi, malo huic ansam dederunt.
Stante enim adhuc in vigore suo Regimento (quod totum Imperium repraesentabat) cum, Anno 1524. in translatione eiusdem Noribergâ Eslingam, exercitum eius, ad festum usque Pentecostes suspensum, ac Assessores eousque essent demissi, Ordines Imperii permiserunt, ut, emergente interim necessitate, soli Praesidi, seu Imperatoris Vicario, res Imperii expedire liceret, daß wann die sachen gros eyl erfordern würdem/ oder doch also geringschätzig und nottürfftig sein, daß sie erforderung und ankunfftd Fürstem nicht erwarten möchten, solle und möge der Stadthalter alsdann für
sich selbst, als ob die Regiments-Personen gar beyeinander weren, zum geschicklichsten vnd besten, vermög der Regiments-Ordnung, vnd des Abschieds darin handlen. [Note: Recessus Imperii de Anno 1524. § doch ob sich zwischen.]
Idque primo intuitu, forsan exigui momenti visum, nec ab Ordinibus Imperii animadversum est: Quin imò, ère Imperii id esse, potiùs iudicârunt.
Sed non exiguum pro Imperatore praeiudicium fuit, confessionem hanc extorsisse ab Ordinibus: Posse Imperatoris Vicarium, in casu necessitatis, absque Ordinum, seu eorum, qui Ordines repraesentant, consensu, in rebus, Imperium concernentibus, disponere ac decernere, perinde ac si ipsimet, more consueto, praesentes adessent.
Si enim Vicario hoc permissum: Quantò magis ipsi imperatori licebit? Et, si stante adhuc, sed suspenso, ad breve tempus, Regimento (quod tamen facilè convocari potuit) hoc licitum visum est: Quantò magis hodiè, sublato penitùs Regimento, cum Ordines quàm difficillimè congregari, ac Comitia haberi queant, idem licitum habebitur?
Per quam periculosam consequentiam, quàm ingens, potestatem omnem ad se trahendi, Libertatemque Patriae, ac Ordinum auctoritatem invadendi, opprimendive, fenestra, inexplebili Austriacorum dominandi libidini aperta sit, nemo non videt.
Sttenuè autem, prae aliis, hoc praetextu defunctus Ferdinandus usus est.
Cum enim illi obiceretur, quod solus ad Friderici Palatini proscriptionem processisset, mox reposuit, [Note: In replicâ, in Conventu Ratisbonensi Anno 1622, de dato 6. Febr.] daß zu einem Churfürstlichen Convent, deliberation, vnd ausschlag, wegen aller Oerter entstandener, oder doch besorgter Gefahr, entweders gar nicht, oder doch beschwerlich, oder erst nach langer Zeit, welche der proscribirte Pfaltzgraff, zu
sterckung seiner rebellion, zu Ihrer Keyserlichen Majestät höchster Gefahr vnd nachtheil gewunnen hette, zugelangen gewesen, vnd es, in hoc exorbitanti casu, wegen anstellung einer Persönlichen Zusammenkunfft, an Ihrer Keyserlichen Majestät guten Willen nicht gemangelt.
Quam excusationem Elector Coloniensis, [Note: In vote suo d. Conventu de dato 11. et 13. Februarii apud Lundorp. tomo 2. actor. publ. lib. 6. tract. 24. p. 1160. et 1168.] odio Palatini, seu amore potius fraterni commodi, eumque secuti alii Pontificii, non admiserunt modo, sed approbârunt, daß darüber, als in einer wichtigen Sache, mit dem Churfürstlichen Collegio keine vorgehende communication gepflogen, da sey gnugsam kündig, daß Ihre Majestät der Churfürsten Conventum gern vorlengst gesehen, auch darzu Zeit vnd Mahlplatz zum andern mahl bestimmet, vnd ausgeschrieben, derselbe aber, aus ihres gegenthetls verursachen, und von denselben angestellten allgemeiner empörung verhindert.
Cum Ferdinando iterùm vitio verteretur, quod, Electoribus inconsultis, arma hinc inde, in Imperio, et extra Imperium, circumferret, illicò respondit, [Note: In replicâ, in Conventu Ratisbonensi Anno 1630 de dato 20. Iul.] Ihr Keyserliche Majestät wolte nicht vnterlassen haben, mit den Hochlöblichen Herrn Churfürsten nothwendige communication zupflegen, vnd sich deroselben hochvernünfftigen Raths, in gnädigem vnd freundlichen vertrawen, jedesmahl zubedienen, da deroselben, vnd des Heiligen Reichs Feinde, vnd dero wiederwertige, listige Anschläge, an einem, oder andern Ort, nicht allemahl, also geschwind vnd vnversehens herfürbrechen, vnd deren Macht vnd Stärcke, auch durch vnterschiedliche geheimbde, vnd öffentliche, Bündnussen, vnd adhaeren tien, fast täglich zugenommen, daß sie sich, in solcher eyl vnd gefahr, dero gutachtens, in tempore, nicht erholen können, zumahl Ihr Keyserlichen Maiestät nicht unbekand gewest, daß sich die Hochlöbliche Herrn Churfürsten, in derogleichen Sachen, nicht
pflegen absonderlich einzulassen, noch ihre meynung vnd gutachten, ohne der andern vor wissen, ad partem zueröffnen, etc.
Cumque iidem Electores, Ferdinando, militarium exactionum acerbitatem exprobrarent, sine morâ regessit, [Note: dictâ Replicâ.] daß bey diesen leidigen innerlichen Kriegen, vnd hochgefährlichen zerrüttungen, die Reichs-constitutiones in allem, dero behuff nach, nicht so genaw allerseits gehalten werden können, die einige Wurtzel dessen sey, die vnvermeidliche nothwendigkeit, sich den Feinden zuwieder setzen.
Haec enim necessitas vera Panacea est à parte Imperatoris, quae omnibus vulneribus, morbis ac incommodis remedium affert, die Kriegsbeschwerungen seynd der Zeit vnd leufften, auch inevitabili necessitati, bey so eylends vorbrechenden, des Heiligen Reichs, Feinde, friedbrüchigen einfällen, da man zu solchen ordentlichen mitteln nicht gelangen können oder mögen, vornemblich zuzuschreiben. [Note: Resolutie Caesaris, Legatis Electoris Saxonia datae Ktennae Anno 1630 26. Maii.]
Nec alium, nisi hunc necessitatis, der vnumbgänglichen notturfft, [Note: Pragischer Friedenschlus § finali] colorem habet, quem Placitis suis Pragensibus Ferdinandus, cum socio Saxone obtendat.
Sed necessitas haec perpetuum, potentiae enormioris, est patrocinium; nec alio, quam indigentiae communis, titulo, populationes militares exercentur: Violentia, quicquid coegit, defendit; et, praetextu necessitatis, ex illicitis et turpibus, licita facit, ac honesta. [Note: Iustus Asterium in deplorat, Pacis Germap.]
A Mutiano, tempore belli civilis, locupletissimus quisque in praedam correpti: Quae, gravia atque intoleranda, sed necessitate armorum excusata, etiam in pace mansere. [Note: Tacit. lib. 2. histor.]
Eandem aleam Patria nostra subit: Periculum enim est, negravia et intoleranda ista onera, quibus sub Ferdinandi tyrannide pressa, ingemuit, necessitate armorum hucusque excusata, etiam, armis cessantibus, in pace maneant.
Tributa enim, quae subditis difficillimo belli tempore imperantur, confecto bello saepiùs continuari solent: Estique illud, inter arcana veterum Tyrannorum, nimis, contritum, belli occasiones conquirere, ut tributis subditos, etiam confecto bello, semper urgeant. [Note: Bodin. lib. Republ. c. 2.]
Magna quidem necessitatis privilegia sunt, utpotè, cui omnia privilegia cedunt; nec necessitas ullam habet legem, sed ipsa sibi facit legem. [Note: c. remissionem v. sed notandum 1. qu. 1.] Ubi tamen aliquid permittitur ob causam necessitatis, requiritur, ut disponenti sit, in eum modum, permissa potestas: Hoc est, ut eius arbitrio subiaceat, iudicare, utrum talis necessitas incumbat, necne, quae ab ordinariis Legibus recedere iubeat.
[Note: Imperator, recessitatis praetextu, Leges, praesertim fumdamentales, tolere nequit] Id verò in Imperatoris arbitrium conferri non debet; nec ulla ab condem necessitas, quantacumque sit, obtendi potest, ut sub hoc praetextu Leges Imperii, praesertim fundamentales, subvertere illi liberum sit.
Unde Elector Brandenburgicus Ratisbonae rectè sensit, [Note: In voto suo, in Conventu Ratubonensi Anno 1623. 11. Febr. apud Lundorp. tomo 2. Act. publ. l. 6. tract. 24. p. 1163.] in was grosser gefahr das Heilige Reich gestanden, vnd noch, were für Augen, aber doch hette man, vmb derselben willen, von dem Lege fundamentali Imperii der Capitulation nicht abweichen sollen.
Et Saxoniae Elector, sub idem tempus, ad Moguntinurn scripsit, [Note: de dato Dresden 23. Febr. Anno 1623. apud Lundorp. tomo 1, act. publ. lib. 6. c. 161. p. 1085.] es wolle sich mit der necessitet nicht entschuldigen lassen, in deme die Capitulationes stricti iuris, keine exceptiones admitti ren, die limitationes aber, vnd interpretationes derselben, bey dem sämbtlichen Churfürstlichen Collegio beruhen.
Cumque Comes de Arnholt, contra Leges Imperii, imò contra speciales Caesaris assecurationes, sub necessitatis obtentu, in Saxoniae inferioris Circulo nidulari vellet, Ordines eiusdem ??? [Note: Peim de potestate Principu c. 32. quaest. 4. n. 30.]
Circuli illi responderunt, [Note: de dato Braunschweig 4. Mart. Anno 1624. exstat in Apelogiâ Ducum Megapol inter documenta n. 90.] sie können sich nicht überieden lassen, daß die vorgewandte necessitet, auff der benachbarten Fürsten und Stände Land vnd Leute, vnd so weit zu extendi ren, daß dieselben darumb schuldig sein solten, durch einlagerung oder verpflegung, von Haab vnd Gütern sich vertreiben zu lassen. Fürsten vnd Stände haben des Heiligen Reichs Landfeieden, vnd Exsecuti ons-Ordnung der sich, insonderheit aber der Keyserlichen Mayt. Keyserliche starcke special zusage, vnd versicherung in handen, vnd halten dafür, es bestehe der Keyserliche respect auch in deme, daß solchem vnverbrüchlich gelebet, vnd sie durch keine herfürgesuchte distinction, vmbgestossen vnd genichtiget werde: Sonsten dürffte es endlich dahin ausschlagen, daß vnter dergleichen fürwandt, zu erst habenden occasionen, Fürsten vnd Herrn ihrer Land vnd Leute entsetzt zu werden, täglich gewarten müsten.
Idemque adhuc expressiùs, et directò in faciem ac barbam, Ferdinando ab Electoribus, praecipuè Bavaro, Anno 1630. ingestum est, es ist zu Regenspurg von den sämbtlichen Churfürsten ansehnlich ausgeführet, vnd von Chur-Beyern, in dessen fonderbaren voto gesetzt worden, daß die Reichs-constitutiones, durch keine noth vnd gefahr, siesey auch so gros, als sie immer wolle, nicht zu rück gestellt, vnd überschritten werden sollen: Sie seynd planè immotae, vnd die norm vnd richtschnur, darnach Chur-, Fürsten, vnd Stände des Reichs regi ret werden sollen. [Note: Evangelici Ordines in litsrie de dato Leipzig 18. Mart. Anno 1631.]
Has enim Imperii constitutiones praecise et unguem ad servari ratio suadet, si ipsum Imperii statum, ac communem Libertatem sartam, tectam manere velimus.
Alioqui, sub necessitatis praetextu (qualis subinde novus fingi, et obtendi potest) poterit ab unico Imperatore pro lubitu id expediri, quod toti Imperio expediendum incumbit: Poterit
ab unico Imperatore, hoc praetextu, Res publica, pro lubitu administrari; Libertas, iura Imperii, ac Ordinum privilegia negligi; potestas omnis ad Imperatorem solum trahi; denique, ut summatim dicam, electitium Imperium in hereditarium Regnum, aristocratica Rei publ. forma, in monarchicum verti dominatum.
Quomodò Augustus quoque eodem respectu, tituloque, Romae rerum potitus, à Tacito [Note: lib. 1. annal.] scribitur, quod, omnem potestatem ad unum conferri, pacis interfuerit; nec discordantis Patriae aliud repertum sit remedium, quàm si ab uno regeretur.
Unde circa eiusdem tempora Pomponius notat, [Note: l. 2. § 11. de erig. iuris.] per partes, seu succedaneas mutationes evenisse, ut necesse esset, Rei publ. per unum consuli.
EX his, quae in medium adduximus, perspicuè, ut opinamur, intelligi potest, quantoperè è Familiâ austriacâ prognati Imperatores, Ordinum auctoritati, proximo elapso saeculo, derogaverint, sibique solis pleraque omnia, quae totius Imperii erant, variis coloribus conquisitis, arrogaverint.
In quo Ordines, maximè verò Electores, si Patres Patriae, quod audiunt, agere, et communi Libertati, debito modo, patrocinari voluissent, ne in minimis quidem rebus Imperatori, vel latum unguem, sub quocumque tandem praetextu, credere, sed iura ac privilegia sua praecisè et praefractè tueri debuissent.
[Note: Mutationes Rerump. à minimis initium capiunt] Nam in publicâ hac Status materiâ, ex levibus causis magnarum saepè rerum motus oriuntur: [Note: Tacit, lib. 4. annal.] Si non corrigantur ea, quae quidem poenâ digna nondum sunt, neglecta tamen et insuper habita, multorum magnorum malorum causam praebent. [Note: Dion. lib. 25.] Eaque mutationis istius, quae in Republ. non violento modo, sed longo tractu, et sensim fit, natura est; ut à minimis incipiat,
et tandem, ubi per ea aditum sibi fecit, maiora audeat, ac ad maxima progrediatur.
Hinc, ut in vitâ privatâ, sic et Republicâ, desidia et socordia quottidiana, non in singulis statim, ut quicquam est neglectum, sed in summâ rerum demùm apparet: [Note: Demcsib. 4. Philipp.] Vixque, praesertim initio, animadvertimus, mutari Rem publicam; donec, mutatam esse, serò plerumque, ac magno nostro cum malo deprehendamus.
Et quemadmodùm hectica febris, ubi primùm aliquem init, facilis est curatu, sed cognitu difficilis; progressu verò temporis, non percepta, nec curata, facilis est, ut cognoscatur, at, ut quis eam sanet, perdifficilis: Sic in rebus Imperii, si in posterum, quam longissimè, prospiciantur (quod non, nisi prudenti Viro, conceditur) quae in eo suboriuntur, incommoda, illis expedita patebit curatio; verùm ea, non deprehensa, si crescere permittantur, quo omnibus perspecta pateant, nullus amplùs est illis medendi locus. [Note: Machiavellus c. 3. de Principe.]
Fuerat itaque Ordinibus quam frequentissimè, in Comitiis, conveniendum, ac semper ad principia sua redigenda Res publica: Actiones omnes ac singulae Imperatorum ad calculum revocandae, atque, etiam in minutisimis quibusque, ad normam Legum fundamentalium Imperii, et observantiae antiquae, amussitandae.
Qui, si ultra limites sibi praescriptos, et contra Imperii iura, Ordinumque privilegia, quid molitus, aut tentasse, deprehensus fuisset, Ordinum fuerat officium, eundem in ordinem redigere, et providere, ne quid Res publ. aut communis Libertas detimenti caperet.
Ea enim est natura Rerum publicarum, ut, nisi aliquandò emendentur, sensim in peius ruant, donecplanè enerventur.
[Note: Res publ. semper ad priocipia sua revocanda] Emendandarum autem Rerum publ. optima est ratio, si ad principia sua revocentur: Ita nimirùm, ut primi illi mores, et antiquae Leges ac consuetudines rursus introducantur, atque revocentur in usum.
Alioquin perinde, accidit, ut de corpore humano loquuntur Medici, in quo singulis diebus aggregatur aliquid, quod curatione indiget, et nisi tollatur, tandem morbos letales parit. [Note: Macbiavellus lib. 3. disput. de Republ. cap. 1.]
Eodem namque modo Res publicae facilè ultrò aliquid attrahunt, sive ex progressu temporis, sive incuriâ atque negligentiâ eorum, qui Rem publ. administrant: Quod si serpat ulteriùs, neque abscindatur, statum Rerum publ. pessumdat, et in aliam formam mutat. [Note: Clapmar. lib. 2. cap. 10.]
Et hoc quidem eò magis procedit, si mutatio illa eam inducat Rei publ. faciem, quae olim fuit: Unaquaeque enim res facilè redit ad naturam suam, et statum primaevum, facilisque datur ad pristinam rei naturam regressus.
[Note: Imperii nostri starus mutarus sub Austriacis] Quemadmodum nostrum etiam Imperium, quod, potentiâ Procerum, et beneficio electionis, ex Monarchiâ in Aristocratiam versum, cuiusque status, ante Caroli V. tempora, sine dubio talis erat, ut Imperatori vix tenuissima Libertatis umbra competeret; postquam ille administrationi admotus est, successu temporis, sub eodem, et eius succesoribus, e Domo Austriacâ oriundis, potentiae suae semper studiosis, adeò degeneravit, ut hodiè Imperio, eiusque membris vix tenuissima Libertatis umbra relicta sit, et, in moderno Imperio vix vestigia aliqua illius reperire liceat Imperii.
Nam
- Postquam unius facta est pro lege voluntas
Caesaris, hoc, nostrum hoc, occidit Imperium:
Ut nonnemo, iam Maximiliani I. tempore, non inconcinnè versificatus est. [Note: apud Naucler. vel. 3. chronogr. gener. 50.]
[Note: Idque, Electorum ac Principum negligentiâ] Id verò omne, Ordinum Imperii, cumprimis Electorum, qui columnae proceres, sacrum aedificium, circumspecta prudentiae, sollerti pietate sustentantes, [Note: Aurea Bulla tit. 3.] audite volunt, et aliorum quoque Principum, quorum maior, quam reliquorum Ordinum in Imperio
auctoritas est, fatali, aut fatuâ potiùs, et supinâ negligentiâ factum esse, meritò conquerimur; quibus sanguinis adhuc Germani gutta, et antiquae Libertatis, dignitatisve quaedam superat memoria.
Sed quid ab iis aliud exspectaveris? Quorum plerique Vitellio haud dispares, utignava animalia, si cibum suggeras, iacent, torpentque; et, praeterita, instantia, futura, pari oblivione dimittunt: [Note: Tac. l. 3. hist.] Qui, dediti ventri atque somno, indocti, incultique, vitam, sicut peregrinantes, transcunt; quibus corpus voluptati, anima oneri est: [Note: Salust. in bello Catalin.] Qui, ut nostri saeculi non incelebris Auctor eos inculpat, [Note: Warem. ab Erenb, parte 1. de foeder. c. 1. n. 70.] vino, venationibus, et aliis voluptatibus obruti, et impediti, bonam mentem, in extremo constituti periculo, ab aliis mendicare coguntur.
Talem nobis Principem, elegantissimis pariter, et salsissimis verbis, describit Daniel Eremita. [Note: in descript. Itineris German. Anno 1609.] Nihil in illo, inquiens, quo Principem agnoscas: Immanis bellua, voce, auribus, omni corporis gestu destituta, nutu tantùm, et corcrepitis digitorum articulis loquitur. Nc inter familiares quidem, nisi obscaena quaedam, et per convitium, iactat. In vultu eius nihil placidum: Rubor, et maculae, è vino contractae, oris lineamenta confugerant. Vasta corporis forma: Proceri et immensi artus, sed inconditi. Vestis nullo cultu, sed detrita, et sordibus obsita. Atque, ut in breve omnia contraham, nominetenùs Princeps est. Obriguisse illi membra videbantur, postquam assedit: Adeò, ut nec vo illius ulla, nec actio excepta. Nec tunc quidem, cum nos honore mensae dignaretur, aliud, quam subinde surgebat in pedes; eo ipso, hausurum vini poculum, pro salute Principis alicuius, significans: Nec praeter proximè assidentem, quempiam, vel tralatitiâ propinatione, dignum iudicabat. Saepè circumfusos mensae ministros extremâ parte potionis aspergebat. Ludionibus insulsis, surrisque mimariis, quos ferè epulis adhibebat, excussâ aliquandò palmâ,
osverberabat: Et consumptâ frigidissimâ urbanitate, redibat ad pocula sua: Ad quorum haustus, omnium tubarum sistrotumque acuta murmura personabant. Ipse silens, aequum dari sibi, per interpretem postulabat: Nec traditas pateras ullo sermone, aut vultus composito decore comitabatur. Uno verbo absolvam; Saxo ille verè saxeus.
Et iterum. Noli magnitudinem eius Ducis aliâ, quam epulandi, bibendique virtute metiri: Alibi parum erit, quod in illo mereris. In hoc supra omnes est; amphoras binas vini in diem siccare, velut ex legesolitus. Renatus mihi in illo Maximianus Imperator videbatur; quem Capitolinam amphoram siccasse, Historiae loquuntur. Ipse, non secus, ac Romanus ille Patritius, Syriae Rector, vino se et epulis sepelit, et, quasi toties sibi parentârit, in cubiculum à coenâ, ad symphoniam, et barbaros tubarum concentus, effertur.
[Note: In Principatu Principi soli in singulos Optimates nulla debet esse potestas] QUintò, in omni Aristocratiâ, in quâ unus summus Princeps est, Ratio et incolumitas Status id maximè postulat, ut Optimatum, qui participes regiminis unà cum Principe sunt, non dignitas modò, et respectus, sarta, tecta conserventur, sed vita quoque, fama, ac fortunae, in salvo, et plenâ securitate sint, nec solius Principis subiaceant arbitrio: Neve in singulos illorum liceat, quod universos non licet.
Alioqui Princeps, si tyrannidem meditetur, nobiliora, et conatibus suis magis obstantia, membra, carptim, et successivè detruncabit: Dumque singuli eius lubidini expositi sunt, universi tandem peribunt; aut certè, potioribus sublatis, reliqui subiugabuntur.
Sic etiam in Democratiâ, quae monarchicè, vel atistocraticè administratur, maximum Status firmamentum est, quod Magistratui, iniussu Populi, in quemvis de plebe animadvertere non licet.
Quomodò, apud Romanos, P. Valerius, Publicola ob id dictus, [Note: Liv. lib. 2. histor.] Legem primus tulit, ut ab Consulibus provocatio, esset, neve possent in caput Civis Romani animadvertere, iniussu Populi: Solumque relictum est illis, ut coërcere possent, et in vincula publica duci iuberent. [Note: l. 2. § 16. de orig. iuris.] Quod summum erat, ac praecipuum ius, Romanis Civibus tributum, ne à Magistratibus capite, aut exilio extra provocationem, punirentur. [Note: Bodin. lib. 1. de Republ. c. 6.]
Eandemque Legem, quasi admodùm salutarem, atque, ald Libertatem conservandam, necessariam, Hieronymus Savonarola, Florentiae, in populari Statu, rogavit: [Note: Guicciard, lib. 3. histor.] Nec immeritò, huiusmodi criminum iudicia praecipuum appellantur, conservandis Imperiis, instrumentum. [Note: Ab eodem lib. 4. hist.]
In Poloniâ, ubi vis Regimenti totius penes Nobilitatem exsistit, rectè, ut suprà monuimus, provisum est, ne Regi, de Nobilium Capite, ac famâ, nisi in Comitiis, cum Senatu Regni, iudicare liceat.
Danorum quoque Optimates ac Patritii, ineunte Friderico Rege principatum, id quod factum Anno 1559. non priûs illum initiari, aut à Pontificibus inaugurari, permiserunt, quàm iurasset, se nullum ex Nobilitate capitis damnaturum, aut proscripturum, sed iudicium Senatui relicturum. [Note: Bodin. lib. 1. de Republ. c. 8.]
[Note: Idque olim in Imperio nostro observatum.] In nostro itidem Imperio, quò eminentiorum eius membrorum, qui sunt Principes, auctoritas illibata maneret, et illi plenâ gauderent securitate, quam prudentissimè introductum est, ne hi Principes, in ullo paenè, Imperatori soli
essent obnoxii; sed ubicumque de Feudo aliquo regali, aut famâ, ac vitâ Principis ageretur, ad Principes, unà cum Imperatore, eius rei pertineret notio.
Maximè verò cautio fuit, ne Imperator solus ad proscriptionem Principis procedere, et ita forsan, unum alterumve, qui intentioni ipsius erant impedimento, pro arbitrio suo, è medio tollere posset.
Nam haec duo praecipua fuerunt aristocratici status stabilimenta, quae Principum potentiam Imperatori formidabilem, minimeque obnoxiam reddiderunt.
[Note: In Monarchiâ Monarcha summam habet in omnes potestatem, nec patitur potentes Cives] Vide versâ Monarchiae contraria planè est natura, quae non tantùm potestatem vitae, necisque, in omnes sibi vindicat, sed et eminentiora ista papaverum capita, si quae sint, libenter, aut vi demetit, aut per occultos cuniculos subruit: Nihilque Principi, ac potissimùm Tyranno tam metuitur, quam familiarum illustrium opes ac potentia; quae ipsius potentiae maximè obstaculo est. [Note: Bodin. libro 5. de Republ. cap. 2.]
Ita Agathocles, figulo Patre natus, et per militarem disciplinam ad eum gradum evectus, ut Syracusarum Praetor crearetur, tyrannidem meditans, ac id, quod omnium consensu ipsi fuerat concessum, retinere, ut nemini devinctus, statuens, Populum, Senatumque Syracusanum die quâdam coëgit; tamquam aliqua, quae è Republ. essent, deliberaturus. Deinde, ad nutum constitutum, iussit à suis militibus omnes Senatores, omnes è Populo ditiores, ad unum interfici: Quibus trucidatis, Principatum illius Civitatis occupavit, ac, sine ullâ civili controversiâ, illum retinuit. [Note: Machiavellus cap. 8. de Principe.]
Ita Sextus Tarquinius, ex consilio Patris, facto, non verbis loquentis, Gabiorum quoque potitus est: Nam Primores Civitatis, criminando alios apud Populum, alios suâ ipsius invidiâ oportunos, interemit. Multi ab eo palàm,
quidam, in quibus minùs speciosa criminatio erat futura, clam interfecti sunt. [Note: Liv. lib. 1. histor.]
Ita Heinricus IV. Imperator, cum omnes Saxones servituti subicere cogitaret, et hoc tam facilè, ut speraverat, perficere non posset; accepto consilio, prius Principes, proposuit, honoribus et dignitatibus suis despoliare, et sic reliquos Provinciae Populos suo dominio subiugare. [Note: Marianus Scotus in ebronogr. lib. 3. aetate 6.]
Sed ut antiqua, et tyrannica haec omittamus, recentius est Regum Galliarum exemplum: Hi enim Principes, qui olim et plures et satis potentes in Galliâ erant, in angustos terminos redegerunt.
Ita Ludowicus XI. cum illi, Regni fui initio, Galliae Proceres, qui boni publici specie, privatis de causis, atque odiis in eum coniurârant, infesti fuissent, semper potentiorum depressione, securitatem, magnitudinemque suam confirmari, duxit. [Note: Guicciard. libro 4. histor.] Existimavit enim hic Rex, rem Gallicam ad monarchiam esse revocandam; tot Regulos perniciem afferre Regno: Solitusque fuit dicere; neminem regnare posse in Galliis, quamdiu tot Reguli in illis imperitarent. [Note: Meior. lib. 17. annal. Flandr.]
Simile iudicium, de Francisco I. Rege, Moguntinus Elector, in electione Caroli V. tulit. [Note: apud Sleidan. lib. 1. histor.] Animi, nempè, magnitudinem eapropter illi tribui; sed ad Monarchiam illam spectare: Nobis verò Aristocratiam esse retinendam.
[Note: Austriaci Imperatores Monarchiae vestigia secuti sunt] Horum verò institutum, per conniventiam, et ignaviam nostrorum Principum, Austriaca Domus, examussim, imitari incepit; et non Principum tantùm auctoritatem pedibus conculcavit, sed et vitam, famam, ac Regalia eorundem, lubidini suae, liberaeque dispositioni subiecit.
Nam Ius illud Principum, das Fürstenrecht, tanquàm figmentum aliquod, exploserunt, et omnes Principum causas, etiamsi integros Ducatus concernerent, ut suprà ostensum est, ad aulicum suum iudicium pertraxerunt.
Banno quoque, quoties ipsis libitum, et è re suâ visum fuit, inconsultis, et Electoribus, et aliis Ordinibus, in Principes usi sunt: Cuius exempla suprâ adduximus, et in recenti adhuc sunt memoriâ.
Feuda verò Regalia, et veteribus Dominis adimere, et suis Clientibus, creaturisve conferre, nulla ipsis religio fuit.
Nec opus est, ut in praeteritum saeculum, et anterioris belli civilis architectonem, Carolum V. retrospiciamus; cui, non abs re, à Mauritio, Saxoniae Electore, obiectum fuit, [Note: apud Hortled. vol. 2. de bello German. lib. 5. c. 4. n. 2.] daß er damit vmbgienge, wie er aus Vrsachen, die er liederlich fünde, vollends einen Fürsten nach dem andern hinziehen, vnd seine so lang gepracticirte Monarchy (die dann nichts ansehnlichs neben sich leiden kan) einmatzl zu begehrtem ende führen möchte: Ferdinandus defunctus, in Domus Palatinae, Ducum Megapolensium, et aliarum aliquammultarum nobilissimarum Familiarum suppressione, recens, sed memorabile praebet exemplum.
Translatio enim Electoratus, ac Palatinarum ditionum, quasi in absolutâ Caesaris potestate esset sita, Ratisbonae, per modum nudae intimationis, non consultationis, Electoribus fuit proposita.
Quâ re, Saxo et Brandenburgicus, Electores, non parùm se gravatos senserunt, daß bey dem Convent, der Herrn Churfür sten rath nicht erfordert, sondern denselben bloß intimiret, vnd significiret werden wolle, was vorgangen, welches vor diesem nicht beschehen. [Note: In Votit suis, in Conventu Ratisbonensi Anno 16723. 11. Febr. apud Lundorp. tomo 2. act. publ. lib. 6. tmct. 24. p. 1162. et 1164.]
Et Saltzburgensis quoque Archi-Episcopus idem rectè animadvertit, sed, consueto Ecclesiasticorum Principum modo, ad servitutem dispositus, Caesaris violento conatui malè cessit, weil die Keyserliche Majestät solche translation, nur per modum intimationis, vel significationis, nicht consilii eingeführet, vnd weiln dabey, re consummatâ, vnd zwar de plenitudine potestatis, gehandelt wird, also sehen Ihre Hochfürstliche Gnaden nicht, warumb sie sich in ein vnndtig disputat einzulassen. [Note: in Voto suo, d. conventu 13. Febr. apud Lundorp d. loco p. 1174.]
Alterum recentius exemplum exstat in Ducatu Megapolensi, quem Ferdinandus, antiquis possessoribus ereptum, Duci Fridlandiae, eiusque heredibus, masculis, ac agnatis, in Feudum contulit, für sich, seinen ehelichen Mannlichen Leibs-Erben, vnd dero Manliche Leibs-Erben, als auch alle dero Vettern, vnd Agnaten, des gantzen Geschlechts, deren von Wallenstein, nebenst vollkommener Macht, vnter ersibesagten seinen Lehens Erben, vnd Agnaten, wie dieselbe ihm succediren sollen, eine disposition vnd ordnung auffzurichten. [Note: ex tenore investiturae de dato Wien 16. Iun. Anno 1629. exstat in. apolog. Ducum Megapol. inter documenta n. 4.]
In quo processu eò maior iniustitia elucet, quod Duces antiqui, nec citati, nec auditi sunt: Imò, quod post multas supplicationes, et variorum Principum intercessiones, salvus illis, ad comparendum et purgandum sese, conductus, denegatus fuit.
Id quod, ex Electoralis Collegii intercessione, [Note: de dato 13. Iun. Anno eod. exstat in d. apolog. inter documentan. 39.] imprimis notum est, das die Hertzoge sich, so woll auff das Herkommen im Heiligen Reich, vnd die heilsamen Reichs-constitutiones, als auch die, von Ihr Keyserlichen Majestät ihnen ertheilte assecurationes beruffen, und anders nicht gesucht und gebeten, als daß bey Keyserlicher Maiestät, ihnen ein zutritt,
ihre defension vnd notturfft einzubringen, verstattet, vnd sie angehört, nicht dergestalt mit exsecutif processen, an Land vnd Leuten über eilet, vnd vernacht heiliget werden mögen, darumb sie (die Churfürsten) keinen vmbgang nehmen können, Ihre Keyserl. Mayr zubitten, mehr gedachte supplicirende Hertzogen, in solchem ihrem anliegen, nicht allein begerter massen zuhören, vnd ihre defension auff vnd anzunehmen, sondern sich auch darauff also zuerklären, wie es, disfals, obangezogenes, des Heiligen Reichs Herkommen, vnd die Reichsverfassungen mit sich bringen.
Denique, transactione Pragensi, quanta in Procerum ordine ruptura facta sit, ex specificatione exceptorum ab amnistiâ, in propatulo est.
Si verò in aliâ quapiam, hac certè in re, magna Principibus Germaniae cautio fuisset adhibenda, ne ad poenam, de Principibus, etiam apertè noxiis, pro arbitrio suo summendam Imperatoribus fenestram aperirent, et periculosum facerent aditum.
Nam, utùt hic bonum publicum, seu Imperii obtendant Austriaci, attamen, ut Iulius Caesar prudenter, et quidem ferè in terminis, infert, [Note: apud Salust, in bello Catilin.] omnia mala exempla ex bonis initiis orta sunt: Sed, ubi Imperium ad ignavos aut minùs bonos pervenit, novum illud exemplum, ab dignis ad indignos transfertur. Lacedae monii, devictis Atheniensibus, triginta Viros imposuere, qui Rem publ. tractarent. Hi primùm coepere pessimum quemque, et omnibus invisum, indemnatum necare: Ea Populus laetari, et meritò, dicere, fieri. Post, ubi paulatim licentia crevit, iuxtà, bonos et malos lubidinosè interficere, ceteros metu terrere. Ita Civitas, servitute oppressa, stultae laetitiae graves poenas dedit. Apud Romanos, victor Sulla, cum Damasippum, et alios huiusmodi, qui malo Rei publ. creverant, iugulari iussit; quis non factum eius laudabat? Homines scelestos, et factiosos, quiseditionibus Rem publ. exagitaverant, meritò necatos, aiebant; sed ea res magnae initium cladis fuit. Namque, uti quisque domum, aut villam, postremò, aut vas, aut vestimentum aliquod
concupiverat, dabat operam, ut is in proscriptorum numero esset. Ita illi, quibus Damasippi mors laetitiae fuerat, paulò post ipsi trahebantur; neque priùs finis iugulandi fuit, quam Sulla omnes suos divitiis implevit.
Haec suo tempore Caesar: Quae ad nostra tempora optimè applicari possunt. Posito enim, non concesso, quod poena hucusque intra noxam steterit: Attamen, si merae Imperatorum voluntati rem committamus, facilè à noxiis illi ad innoxios facient transitum.
Decem Viri Romanorum, posituri Imperium, monebant ac orabant Patres, ut ipsis ab invidiâ caveretur; nec, suo sanguine, ad supplicia Patrum, Plebem assvefacerent. [Note: Liv. lib. 3. hist.]
Arcanum hoc erat Optimatum contra Plebem, cui (utut extrema illi essent meriti) aures praebuisse, ac morem gessisse oportuerat.
Sed et potest esse arcanum Optimatum contra Tyrannum: Ne is, per unius, alteriusve Principis supplicium, aut poenam, absque Ordinum consensu inflictam, ad Principes, pro suo arbitratu plectendos, assvefiat.
Si enim in uno id concesserimus, in pluribus idem tentabit: Ac cuivis Principum accidere poterit, quod cuiquam accidit.
Imprimis ista iniuria, Palatino facta, reliquis Proceribus paria mmatur: Et exclusio primi Principum, Ordinum inferiorum ruinam secum trahit. Si enim victores Austriaci tam propudiosè caput Electorum tractare non erubescunt; quid de ceteris membris Imperii futurum speramus, quae, nec potentiâ, nec dignatione, nec amicitiâ Externorum illi sunt conferenda? [Note: Iustus Asterius in deplorat. Pacis. German.]
Proinde videant ipsi, memores rerum humanarum, ne fortè postilentis huius exempli contagium, sumpto à Palatino exordio, ceteros etiam quandoque Regni Principes inficiat: Et ita nunc infelicibus eventis Palatini moderentur, ita calicem hunc fellis et absynthii misceant et propinent Palatino, ut sibi quoque paulò post eundem meminerint esse bibendum. Quae Saxonum,
cum Heinricus IV. Imperator in eorum excidium rueret, verba, [Note: apud Lampertum Schaffnaburg. de rebus German.] leviter inflexa, examussim huc congruunt.
Et hoc quoque Electori Saxoni, ac Brandenburgico, rectè in memoriam revocavit Palatinus, [Note: in literis ad eosdem de dato Gravenhage 12. Ian. Anno 1623 apud Lundorp. tomo 1. act. publ. l. 6. c. 165 p. 1091.] er habe zu ihnen, vnd andern Evangelischen Chur-, Fürsten, vnd Ständen, das hohe vnfehlbare vertrawen, sie werden ein solch vnaussprechlich praeiudicium, dessen immerwehrender nachtheil nicht mehr zu repariten, woll behertzigen, sich selbsten, vnd ihren Nachkommen, dergleichen Joch, vnvermerckt, vnd vngeandet, nicht über den Hals ziehen lassen, vielmehr sich treweyferig bemühen, damit die Reichsverfassung, vnd geschworne Capitulation, in dergleichen, vnd andern fällen observirt, ernewert, vnd vmb der künfftigen occurrentien willen, mit mehrerm nachdruck bestercket werden mögen. Dann sie ja hochvernünfftig zuerachtem, da dieser eingang an itzm, gleichwoll, ohne Ruhm zumelden, an einem vornehmen Weltlichen Chur Fürsten, vnd dessen löbliche Vorfahren, dem Reich teutscher Nation, von so viel hundert jahren hero, treffliche nützliche dienste geleistet habem, dergestalt vnerhört gemacht, vnd mit gewalt oder in andere, nit herkommende wege, durchgedrungen werden solte, daß kein Evangelischer Chur-vnd Fürst seyn würde, der seines Stands, seiner Hoheit, vnd privilegien mehr gesichert, vnd deme nicht ebenmässig, mit dergleichen processen, vnterm schein der Iustitien, vnversehens der garaus gemacht werden könte.
Initio quoque apud eosdem Electores haec res in considerationem venit; [Note: In literis ad Caesarem de dato Annenberg 12. Mart. Anno 1623. apud Lundorp. tomo 1. act. publ. l. 6. c. 164. p. 1089.] modò in proposito suo constanter ac firmiter perseverassent, Ihnen liege desto mehr ob, hierinnen ein sorgfeltiges Aug vnd obacht zuhaben, dieweil sie, als die Weltlichen Churfürsten, deren dignitet, iure hereditario, ad posteros transferirt wird, am meisten interessiret: Und würden sie allen Chur-
vnd Fürstlichen Heusern ein solches praeiudicium zuziehen, welches vnwiederbringlich, vnd gegen den Chur- vnd Fürstlichen Heusern vnverantwortlich.
Et quis tandem, pro Libertate ac salute Patriae, si Imperator eam oppugnet, si Leges fundamentales subverrat, si iuratae suae Capitulationi contraveniat, vel hiscere ausit? Quandò Imperatori, absque consensu Ordinum Imperii, sub hoc solo praetextu, quod ipse laesam Maiestatem, aut Pacem publicam violatam, asserit, vibrare Bannum in quemvis Imperii Principem, licet: Cuius Maiores, iam tum, magni nominis, et eximiae auctoritatis Principes, in Imperio fortè fuerunt; cum Austriaci isti, qui hodiè Archi-Ducatus, eines hohen Ertz-Hauses, titulo, tantoperè sese inflant, ac iactitant, tanquàm non multùm nobilis stirps, ut Antoninus Episcopus Florentinus eam vocant, [Note: parte 3. historiali tit. 20. c. 2. §. 6.] in obscuro adhuc nigrae silvae angulo delitescerent.
SExtò Proceribus Imperii nostri magnâ curâ providendum fuit, ne solius Imperatoris arbitrio, rei bellicae cura, et administratio, militiaeque robur committeretur, neve Exercitus Imperii ad illum principaliter haberent respectum.
Nam in Republ. illa pars potentissima est, in quâ robur belli consistit, et quae est in possessione armorum: [Note: Aristot. lib. 2. Polit. c. 5.] Adeoque, qui arma non habent, facilè fiunt servi eorum, qui habent. [Note: Idem lib. 2. Polit. c. 8.]
Unde, sub antiquis Imperatoribus, tantiid olim Romae, nec iniuriâ aestimabatur, ut caveretur; ne ad Exercitum vel scriberet alius, praeter unum Principem. [Note: Clapmar. lib. 3. c. 5.]
Porrò, cum in Imperio nostro, quod in varia territoria scinditur, quilibet ferè Procerum et Ordinum, in suâ ditione, munita quaedam loca, et castra possideat; nil magis vitandum fuit, quam ne Imperatores in his nidularentur, ac ita velut frenum ipsis inicerent.
Quis enim neget, actum, hoc modo, et conclamatum esse, de potentiâ ac auctoritate Procerum, Imperiique Libertate, cuius frenum arces à Crantzio dicuntur; [Note: lib. 12. Vandal. c. 10.] cum isti, huiusmodi pedicis impediti, contra Imperatorem, quidvis tentantem, ne mutire quidem ausint?
Equus certè, qui frenum patitur, necessum est, ut et ephippium, et iugum, et calcaria, et quidlibet patiatur.
Iulius Caesar, cum potissimum Romanarum legionum florem, per integrum decennium obtinuisset, post subactas Gallias, cum iisdem copiis, quas longo usu iam quasi ceperat, ac suas fecerat, quorumque Imperium Senatus ipsi extorquere, nequiquam nitebatur, Patriam ipsammet suam, otio ac voluptatibus diffluentem, felici exitu aggressus est.
Manlius, Capitolii, quod, velut arx quaedam munita, Urbi imminebat, inhabitator, occasionem ex eo arripuit, ut Patriam, et communem Libertatem, quam in Capitolio anteà fortiter conservârat, deinde per Capitolium proditoriè paenè pessum daret.
Dyonisius, Achradinâ Syracusarum arce per fraudem occupatâ, Urbem eam Populumque in servitutem redegit.
Pisistratus, cum satellitium ei à Civibus constitutum esset, arce occupatâ, Athenarum tyrannidem similiter sibi vindicavit.
Id enim omnibus constare oportet, eum, qui Rei publ. arces et Exercitus habet, Rei publ. dominatum habere. [Note: Bodin. lib. 4. de Republ. c. 1.]
Maxime itaque opere provisum est à Maioribus nostris, ne armorum vis, ac militiae robur, à solo Imperatore dependeret: Neve Caesarum potentia, hac ratione, tanta evaderet, ut reliqui eis parere cogerentur. [Note: Guicciard, lib. 7. histor.]
Hinc licet Imperatori nomen istud, quod Caput Imperii, das Ober-Haupt, tam in militaribus, quàm civilibus sit, tribuatur; ius tamen creandi supremum belli Ducem, Imperium sibi reservavit: Nc Imperator illum constitueret, qui, secundùm ipsius solius nutum, omnia ageret, adeoque facilè, contra communem Libertatem, eius iussu aliquid moliretur.
Et, plerumque, supremus hinc belli Dux, insignis Imperii Princeps fuit, nec ab Imperatore, sed ab Imperio, ac Regimento (cum id in suo adhuc vigore esset) dependere solitus, eiusque mandatis obtemperare iussus est: Quod, ut eò impensiùs observaret, certr Consiliarii bellici, quorum consilio omnia, etiam repentina, ageret, illi adiuncti sunt; ut superiùs explicavimus.
[Note: Ferdinandus absolutum militiae arbitrium sibi arrogavit.] Defunctus verò Ferdinandus, in praesentibus turbis, absolutum, belli, armorumque arbitrium sibi soli vindicavit: Et se, Exercituum omnium Caput esse, reliquos verò Duces à se crearia, ac dependere, asseveravit, Er selbst sey der Keyserliochen Armada höchstes Ober-Haubt vnd capo, vnd werde ausser zweiffel, von jedwedern darvor gehalten, vnd erkennet, sey auch der andern höchsten Kriegs Officirer woll wächtig, folche anordnung zu thun, daß sich mit fug niemands möge zubeschweren haben. [Note: In replicâ, in Conventu Ratubenensi Anno 1630. de dato 20. Iul.]
Adeoque, non Wallensteinium modò, supremum Exercitus Ducem, in Imperio, cum summâ, quidlibet pro lubitu suo audendi, et quadrata rotundis mutandi, potestate constituit, mit einem solchen vngemessenen absoluten gewalt, daß er alles, nach eignem willen vnd gefallen, darinnen anstellen, dirigiren, vnd handlen mögen: [Note: Electorum duplica, in d. Conventu Ratisbonensi Anno 1030. de dato 20. Iul.] Sed, et, in transactione Pragensi, pro arbitrio suo, summi Exercituum Ducis constituendi potestatem, indubitanter sibi asseruit. Hac quippè expressè cautem est, [Note: Pragischer Friedenschlus § zu dessen allen.] daß alles Volck vnter des Königs in Hungarn vnd Böhmen general commendo, vnd wem es der Keyser, negst demselben, gantz, vnd zum theil, zu dirigiren, allber eit verer awet hette, oder noch vertrawen würde, sein vnd bleiben solle.
Licet verò quarta Exercitus pars, Saxonis fidei commissa sit, attamen is etiam Imperatoris mandato, sine tergiversatione, stare iubetur, wann einem corpori, von der Keyserlichen Mayl. als dem Ober-Haupt, wegen des Reichs, eine execution auffgetragen, soll dasselbe vnweigerlich pariren, vnd von dem andern ihme, darinnen, kein einhalt, oder eingriff geschehen: [Note: Nebenretes wegen der coniunction zwischen Keyser vnd Chur-Sachsen. § wann einem corpori.]
[Note: Nomine tamen Ordinibus relicto] Exercitus itaque hic, quem communibus Imperii impensis, Imperator et Saxo alere, in Pragensibus suis Pactis decreverunt, re ipsâ à solo Imperatore dependet: Vocari tamen meruit, der Römischen Keyserlichen Mayt. vnd des Heiligen Römischen Reichs Kriegs-Heer; [Note: Pragischer Friedenschlusd § zu dessen allen würcklichen.] dicis, scilicet, causâ, et nomine magis, quam re.
Ubi Auctor Collationis Pirnensium et Pragensium Pactorum argutè notat; [Note: n. 339.] utrasque tabulas, non iisdem verbis, sed diversimodè esse conceptas.
In Pirnensibus enim scribitur, daß es soll genandt vnd gehalten werden, der Römischen Keyserlichen Majestät vnd des Heiligen Römischen Reichs Kriegs Heer: [Note: § vnd nachdem zu dessen.] Quod verbum, gehalten werden, aliquatenùs adhuc rem ipsam inferre videtur.
Sed hoc posteà deletum, eidemque in Pragensibus substitutum fuit, daß es soll heissen vnd genennet werden: Quae duo synonyma, nil, nisi merum et nudum nomen denotant.
Notamus autem hic meritò inane Libertatis simulacrum, quod, loco rei ipsius, ad veterum Imperatorum exemplum, Ordinibus et Imperio reliquit Ferdinandus Imperator: Nam, et veterum Imperatorum tempore, quamvis illi Populo Romano monarchicè et absolutè dominarentur, militiaque ipsorum nutu administraretur, Exercitus Populi, non Principis appellati sunt. [Note: Clapmar. lib. 7. c. 9.] Quasi verborum diversitas rerum naturam immutare posset. [Note: Guicciard. lib. 8 histor.]
Quorsùm iam Exercitus hic in Imperio tendat, exactè iudicavit, extraneus quidam, magni nominis, Princeps: Qui, cum tabulas Pactorum Pragensium, usque ad hunc articulum, pervolvisset, quicquid, praeter hunc articulum, in istis Pactis continebatur, supervacuum esse dixit. Solo enim hoc tam ingenti Exercitu, reliqua omnia, secundùm placitum et voluntatem Imperatoris, facilè actum iri, et transactum. [Note: Auctor d. collationis Pirnensium et Pragensium Pactorum n. 234.]
Qui etenim rerum potiuntur, imbecillioribus interpretanturius, ac definiunt: [Note: Demosth. in orat. de Rhodior. libert.] Frustraque iura, et immunitates suas allegabunt Imperii Ordines, coram Imperatore, per Exercitum suum, rerum potente. Namque audient insolentissimum istud Pompeii [Note: apud Plutarch.] ad Mamertinos, simili excusatione usos: Non cessabitis nobis, gladio accinctis, Leges et Privilegia praedicare?
[Note: Ferdinandus quoque loca munita potestati suae subiecit, aut subicere voluit] Ne verò ulla resistendi, aut imperata abnuendi facultas, ullave, ad id idonea, media relinquerentur Ordinibus Imperii: Austgriaci ad eum semper scopum consilia sua direxerunt, ut loca Imperii munitiora, et oportuniores Urbes, aut castellis quibusdam, tamquam compedibus, vincirent, aut, validis praesidiis occupata, tenerent.
Quâ in re, ut taceamus, quod iam olim Carolo V. crimini datum est; [Note: à Mauritio apud Sleidan. lib. 24. histor. et Hortled. tomo 2. de bello German. l. 5. c. 13. n. 15.] cum, nempè, gloriatum dixisse, fore, ut subacta Germania patrimonio Caesaris coniungatur, et in primariis Urbibus exaedificentur arces atque propugnacula: Ferdinandi nostri propositum ex ipsius rebus gestis, tamquam suo se indicio sorex, dudùm prodidit.
Ita enim Civitati Argentoratensi, Aschaffenburgi, à Caesaris Commissariis sanctè fuit promissum, [Note: In transactione ibid. Anno 1621. 14, 24. Mart. initâ.] daß sie (die Stadt Strasburg) mit einiger gvarnison, oder auch umb verstattun, durchzugs durch die Stadt, wieder der selben willen nicht belangt, oder beladen werden, sondern vielmehr, auff ihr begehren, und da sie
sich, zu ihrer selbst handhabung vnd defension, (welche ihr, wieder allen vmziemblichen gewalt, in allweg vnbenommen sey) nicht gnugsam befinden würde, sich all.es Keyserlichen, würcklichen, möglichen, vnd vnausbleiblichen gebürlichen schutz, schirm, trosi, rath, hülffe, vnd rettung, zuerfrewen haben solle.
Quae transactio, à solis Argentoratensibus inita, omnibus Imperialibus Civitatibus prospexit, Ihr Keyserliche Mayt. hat in ihrer, wegen der Stadt Strasburg beschehener Keyserlichen erklärung, nicht auff dieselbige Stadt allein, sondern, zugleich auch, auff alle andere, der Union zugethane, Ehrbare frey-vnd Reichs Städte gesehen, vnd ist itztberürten Reichs Städten frey vnd bevor gestanden, inner sechs Wochen in diese handlung mit einzutreten [Note: d. Tmnsactione Aschaffenburgi initâ.]
Idque proprio sigillo ac manu Imperator confirmârat, hat am 23. Ian. eiusdem anni, dero Keyserliche versicherungs Schreiben, bey eignem curier, proprio motu, an- vnd ausgehen, vnd darinnen, mit geehrten hohen Keyserlichen Wortem, vnter dero Keyserlichem handzeichen, vnd auffgedrucktem Siegel, assecuriren lassen, daß sie, sambt allen ihren, etwa in Unione gewesenen, mit Städten, mit einiger gvarnison, oder auch nur vmb verstattung durchzugs durch die Stadt, nicht solten bedrängt, noch beladen werden. [Note: Responsum Civitatis Argentoratensis ad Caesarem de dato 9. Ian. Anno 1622.]
Hoc verò non attento, quomodò cum minorum gentium, et illis, quae facilè occupari poterant, Civitatibus, actum sit, ex gravaminibus, quae tres principaliores Civitates (die drey ausschreibende Reichs Städte) ad Imperatorem ac Electorale Collegium, Anno 1623. detulerunt, liquet.
Colorem tamen, et praetextum aliquem habuit, haec quarundam Civitatum occupatio, es hette die einlägerung, an theils örtern, für nemlblich darumb nicht woll vmbgangen werden können, weil solches der offnen Feinde, erklärten Aechter vnd Rebellen, sters fürgegangene vnd beharrende anschläge, vnd practicken,
damit zuforderst, Ihre Keyserliche Mayt. vnd alle obgenandte getrewe Chur-, Fürsten, vnd Stände, wie auch sie, die Städte selbsten, vnd allerseits Lands Leutle vnd Vnterthanen, in eusserstes verderben, vnd vntergang gesetzet werden können, wie Land-Welt-kündig, verursachet, etc. [Note: Commissie Casarea Electori Moguntine, et Ludovvico Landgmvio Hasfia data, gravamina Imperialium Civitatum concernens, de dato Regenspurg 9. Mart. Anno 1623.]
In eo verò absurdus planè et ridiculus fuit Ferdinandus noster, quod ab Argentoratensibus, contra Pacta Aschaffenburgi inita, et proprias sincerationes, unis iisdemque literis flagitavit: Ut et Caesareanum militem, in Urbem, tuendae eius gratiâ, reciperent; et ipsi, adversùs Mansfeldium, in Alsatiâ id temporis grassantem, egressi, foris pugnarent, daß sie sich in beste bereitschafft stellen, mit Ihrer Keyserlichen Mayt. Kriegs armaden vergleichen, vnd also den von Mansfeld, mit zusammen gesetzten kräfften, aller mögligkeit nach, entgegen ziehen, so dann, vnd fürs ander, in die Stadt nothwendigebesatzung, gegen diesem Keyserlichen anerbieten, annehmen solten, daß dieselbe von dannen alsobald nach geendertem bessern Stande wieder abgeführt, vnd weggethan werden wolte. [Note: Ut ipsi testantur in d. responso ad Caesarem de dato 9. Ian. Anno 1622.]
Si enim à milite et armis imparati fuerunt Argentoratenses, Imperator quidem, ut militem suum reciperent, sub hoc praetextu postulare potuit; Ast illi, qui domi suae tutari non poterant, multò minùs foràs exire, et pugnare cum hoste potuerunt: Quod si eos satis à milite et armis instructos existimavit Imperator, milite cer`te eius, ad tuendam Urbem, opus haud fuit.
Illud verô insolens, inauditum, ac impudens foret, Dominum iubere exire domo suâ, ut alius ingrediatur; et
Cives, extra Urbem, ducere in hostes, Extraneis verò committere nudatae Urbis moenia.
Quapropter Argentoratenses Imperatori, ractè rescripserunt, [Note: in d. Responso.] Es sey viel leichter vnd practicirlicher, daß sie die Stadt selbst, in ihrer patriotischen getreween verwahrung halten, vnd die Mansfeldische Armeer vnangegriffen lassen, dann daß sie, sambt ihren Bürgern, geworbenen, vnd noch werbenden Knechten, derselben kriegs Macht hinaus entgegen ziehen, hingegen aber eine besatzung frembdes Volcks eingenommen werden, vnd in der Stadt liegen bleiben solte.
Ferdinandus autem, hac spe occupandae Urbis lapsus, aliâ viâ, nempè, facti, rem aggressus est; ad eumque modum, circumpositis praesidiis, illos conclusit, ut vix illius Urbe egredi, aut eò intrare posset, ist ein paß nach dem andern, in der Stadt Strasburg nachbarschafft, dermassen eingenommen, daß sie von allen enden inclaviret, blocquiret, vmbringet, vnd gleichsam belägert seyn, so gar, da ´fast kein einiger Weg, zu Wasser oder Lande mehr offen gewesen, durch welche einer der ihrigen sicher reisen können, etc. [Note: Literae der drey ausschreibenden Reichs-Stände ad Electorem Saxoniae de dato 2. Maii Anno 1612.]
Quod, quo fine, et eo tempore, et novè adhuc, antequam Illustrissimus, nunc beatissimae memoriae, Dux Saxoniae, Bernhardus, avitarum iniuriarum vindex acerrimus, invicta antehac Rheni claustra perrumperet, ac occuparet, factum sit, altiori haud opus est indagine.
Nos autem Argentoratensium hoc exemplum eò lubentiùs et prolixiùs induximus, ut, quandò nupera eorum consilia cum paulò antiquioribus conferre lubet, Argentoratenses, ne quidem, quod simplices piscatores solent,
ictos sapere, sed eandem erroris viam semper repedare, fraudulentisque Austriacorum sincerationibus nimis fidenter insistere, ex eo patenfiat.
Tandem, in transactione Pragensi, omnia, in quinque superioribus Circulis, munita loca, suis praesidiis firmandi potestatem, sibi expressè reservavit Ferdinandus: [Note: § wann auch im Chur Reinischen et § sequ.] Donec Pax ista Pragensis ad plenarium finem deducatur.
Pax, nempè, cui comes adhaeret ruina lamentabilis, aut servitus morte tristior, et quovis supplicio magis detestanda, Populis ac Principibus, ad decus et Libertatem natis: Quo encomio propudiosam hanc Pacis transactionem cohonestavit Magnae Britanniae Rex. [Note: per Legatum suum in propositione ad Magnum Regni Sueciae Cancellarium Stralsundae ???. Ian. Anno 1616. habitâ.]
Et hoc encomio, tam insigni, scilicet! parti secundae nostri Discursus colophonem imponimus.
AN ergò desperata iam planè Imperii nostri salus est, et aequo animo subeundum istud, quod evitare planè non possumus, iugum?
Fatemur equidem, actum quàm penssimè esse, et, iamiam ire licere à communi Libertatis nostrae sacrificio; quam Austriacae Domui immolarunt ipsimet Ordines, et cumprimis septem Principes Electores: Cui tandem sacrificio, tanquàm Praeco, colophonem imposuit, istudque, ire licet, per transactionem suam Pragensem, publicè proclamavit Saxoniae Elector.
Nisi tamen generosus aliquis genius, Germanorum nostrorum, et praecipuè Principum, mentem ac ingenia, quae iam, nescio quo fato torpent, ad servitutem inclinant, ita invertat, temperetve, ut gloriosam Libertatem foedae servituti, insidiosae Paci et turpi quieti ingenuum bellum anteponant.
---- Facilis descensus Averni,
Sed revocare gradum, superasque evadere ad auras
Hoc opus, hic labor est, ----
Maximum nobis incumbit periculum: Maximum ergô debet adhiberi remedium. [Note: Aurea Bulla tit. 24. § si cateros Principes.] Inveteratus, extremus, ac
acsummè acutus hic, quo laboramus, morbus est: Extrema itaque et acerrima remedia postulat.
Quae si adhibuerimus, non, nisi quod officii nostri fuerit, faciemus.
[Note: Concordia inter Ordinet resarcitor] Omnes primùm, tam Pontificii, quam Protestantes Ordines, privatorum gravaminum, quo in mutua odia praecipuè concitati sunt, praetextu omisso, concorditer inter se coeunto, et, ad commune incendium restingvendum, concurrunto.
[Note: Dilato gravaminum et Religionis praetexsu] Nam, ut simile hoc, ab incendio desumptum, Anonymus quidam (quem Lundorpius [Note: tomo 2, act. publ. lib. 1. tract. II. p. 261.] D. Vincentium Mullerum, syndicum quondam hamburgensem esse, ex quorundam opinione refert) in Germanico Discursu, warumb, vnd wie die Römischen Catholtschen in Teutschland sich billig, von Spaniern vnd Jesuitern absondern sollen, graviter et cordatè huc applicat, man sol thun, wie die noth in auffgehenden schädlichen Fewrsbrunsten lehret, da ein jeder für sich selbsten, vnerwartet des andern erinnerung, mit Wasser tragen, vnd zugiessen, mit niederreissen auch eigener Heuser, mit hinlehnung aller, zur brandleschung dienenden, mobilien, ja mit darstreckung, vnd in gefahr setzung seines eignen Leibs vnd Lebens, allein dahin siehet vnd trachtet, daß dem Fewr zuforderst gewehret, nicht aber alsdann erst gestritten, vnd erörtert werde, ob, vnd wer, an diesem, oder jenem Ort interessiret, vnd siehet man alsdann nicht an, ob diesen oder jeuen noch zur Zeit der brandschaden berühre, oder nicht, ob vnsers Nachbarn baw, mit dem wirin freund: oder feindschafft leben, brenne, dann wo man solche, vnd dergleichen obstacula, in solchen nothfällen erst examiniren, vnd immittels das Fewr fortbrennen lassen wolte, so müste einer mit dem andern verderben. Also auch in dieser gemeinen vor Augen stehenden Fewrsbrunst, über das gantze Teutschland, müssen alle Stände des Reichs zusammentreten, ein jedweder das seinige, vnd was ihm immer möglich, vnerfordert, trewlich dar bey thun, die privat streiten, so lange, biß die gemeine gefahr gedämpfft,
bey seit setzen, vnd das liebe getrewe Vaterland retten helffen.
Coeunto itaque inter se Pontificii, et Protestantes Ordines: nec Pontificii sese difficiles nimis hic praebento.
Utut enim Austriaci Imperatores ipsorum voluntati adhucdum pulchrè per omnia velificentur, nec proprium, sed Pontificiorum commodum, in actionibus suis spectare videantur; attamen, devoratis penitùs Evangeliscis, ambitiosa ista et insatiabilis Domus nihilo magis Pontificiis parcet, quam Polyphemus ille Homerico suo Udi.
[Note: Religionis dissidium causa omnium malorum] Religionum inter se dissidentes factiones, quin Libertatem ac Statum Imperii maximè pessumdederint, et Imperactoribus, è Familiâ Austriacâ oriundis, amplificandae suae potentiae praecipuam ansam praebuerint, nullatenùs dubitamus.
Nam Pontificii (qui suae Religioni Caesarem addictum, sibique in omnibus morigeraturum, noverant) ut saltem Protestantibus aegrè facerent, multa, contra iùs, fasque, de Maiestate Imperii, Imperatori largiti sunt.
Quare de illis nonemo rectè scripsit; [Note: Auctor Discursus, daß das Römische Reich nunmehr, nicht ein wahlsondern Erb Reich zuachten sey.] wie man auff der Protestiren den seite, nach den Stifftern vnd Geistlichen gütern gegriffen, haben die Geistlichen Churfürsten angefangen sich an das Haus Oesterreich zuhalten, vnd mit demselben, in sachen, des Reichs, vnd der Stände interesse, Freyheit vnd Hoheit betreffend, etlicher massen durch die Finger zusehen, vnd hat die affection, devotion, vnd das vertrawen nicht wenig zugenommen, wie sie vor dreissia vnd vierzig Jahren, in der that gespüret, daß sie beynahe, vinb beyde herrliche Stiffte, Cölln vnd Strasburg, auchkommenweren, wann Oesterreich vnd Burgund, nicht das Beste beyder Sache gethan herte.
Et, si consilia, suffragia, actionesque Pontificiorum exactè
consideres, ex illis omnibus, nimiùm eos Imperatoribus indulsisse, aut tribuisse, facilènotare licet.
Unde Albertus, Marchio Brandenburgensis, auctores eos oppresionis vocat, daß die Höchsten vnd fürnehmbsten Bischöff, vnd Praelanten im Reich, des herligen Reichs beschwerliche vnterdrückung, vnd allerley practiken vrsach gewest, vnd noch seynd. [Note: apud Hertled. ugol. 2. de bello German. lib. 5. c. 5. n. 21.]
Mitiùs verò, et non sine ullâ penitus causâ, homines, ad fervitutem natos, Ludowicus Cameerarius illos indigitavit. [Note: in literis ad Principem Anhaldinum de dato 12. Aug. Anno 1619. apud Lundorp. tomo 1. act. publ. lib. 4. c. 79.]
Protestantes quoque, sese ab invicem disiungi, pasis sunt, multique nostratium, seu odio Calvinianorum, seu Caesareae Maiestatis, qulem falsò sibi imaginabantur, reverentiâ impulsi, seu aliâ quâpiam causâ adducti, in Caesaris castra, haud inviti transierunt: Inter quos Elector Saxoniae Augustus, nescio quo aurigante genio, à reliquis Protestantibus, Anno 1576. Pontificiis impensè gloriantibus, divortium fecit. [Note: Burchardus parte 1. von der Freystellung c. 6. p. 109. et 119.]
Ita dum utrimque pari pertinaciâ, et internecino odio de Religione certatur, Imperatores, potentiae suae augendae ad singula momenta intenti, rem samluculenter egerunt, ac multa, communi Libertati exitiosa, Imperio obtruserunt.
Tantum Relligio potuit suadere malorum!
[Note: Bellum hodie, religionis causâ, principaliter non geritur] Sileat autem, ac cesset tandem vanus ille Religionis praetextus: Non enim credimus, de religioneiam ampliùs principaliter, sed de regione potiùs agi; ut aut liberi vivamus, aut iugo Domus Austriacae, Hispanico sanguini mixtae, colla turpiter subdamus.
Utrimque Pontificii militant; utrimque nostrae Religionis: Hinc Galliae Rex; isthinc, cum consortibus suis, Saxo Elector: Quorum neuter, si Religionis res esset, sine facrilegii crimine, arma movere posset.
Sive itaque Pontificiae, sive Protestantium religionis es Germanus certè es: Cuius Maiores mortem potiùs subire optârunt, quam servitutem.
Utroumque arma, utrique estis experti. Paria paenè damna sustinuistis; totaque Patria, communi omnium dispendio, ferro, flammâque vastata est.
[Note: Amnestia itaque generalis, remotoreligionis praetextu, sancitor] Damna ergò ista compensantor: Inimicitiae indè ortae tolluntor: Odia sepeliuntor: Res in eum statum, in quo ante hoc bellum fuit, restitutior: Amnestia, seu praeteritorum malorum oblivio, omnium consensu sancitor.
Amnestia, inquam, non tamen dolosa, subdola, particularis, ac multimodis occultè restricta; qualem defunctus Ferdinandus, et Saxo privatim inter se fabricârunt: Sed universalis, fida, et omnimoda; Quae reverà omnium iniuriaturm tumulus sit, quae sit omnium oblivio, sit foedus constantis amicitiae, fidesque benevolentiae, acmoderationis sempiterna, [Note: Herod. in orat. Maximi.] quae denique omnibus ac singulis, antiquam, plennamque praestet securitatem.
[Note: Domus Austriaca exstirpator] SEcundò, iuncta omnium arma, in defuncti Tyranni liberos, ac totam istam familiam, Imperio nostro, avitaeque Libertati exitiosam, nullique, quàm sibi, fidam, Domum, inquam, Austriacam convertuntor: Illa, prout de Republ. nostrâ merita est, Germaniâ in totum pellitor: Ditiones eius, quas amplissimas Imperii beneficio consecuta est, et sub Imperio possidet, in fiscum rediguntor.
Si enim verum est, quod Machivellus [Note: libro 3. histors Flerent.] scripsit; ese in singulis Rebus publ. familias fatales, quae earum exitio nascantur: Haec certé Familia Germaniae nostrae fatalis est; quae, ab exiguis orta initiis, eò progressa est potentiae, uto toti Imperio formidulosa, imò exitiosa exsistat.
Novimus, hos passu, plerorumque hodiernorum Politicorum indignationem nos incursuros: Qui, tempori et aurae se accommodantes, in laudibus huius Familiae toti sunt, et merita eius plenis depraedicarebuccis, numquàm desipunt.
Sed ostendant illi, quaeso, ubi et quandò Austriaci (praesertim recentiores) mumere, sibi concredito, benè functi fuerint, ac, prout ex capitulationis suae tenore, obligati erant, Imperii res administraverint: Ubi, et quandò Imperium auxerint, et Augusti nomen, si tamen ab augendo id derivatur, reapse meruerint.
Et nos, ut iam antè, in secundâ Discursus nostri parte demonstravimus, Austriacos multoties in Leges Imperii peccasse, Capitulationi ac iuramento suo contravenisse, iura ac privilegia Ordinum intervertisse, imò ipsum Imperii statum penitùs invertisse: Ita, facili operâ, demonistrare possumus; publicis Imperii opibus ac viribus, ad privatam potentiam suam stabiliendam, eos abusos, quantumque illi viribus et potentiâ aucti sunt, tantum decrevisse Imperii Maiestatem, Ordinum auctoritatem, communemque Libertatem. Ut de liene referunt; eo crescente, reliquum corpus imminui.
[Note: Austriaci Imperii beneficio creverunt.] Imperio quidem Austriaci ipsam debent Austriam; quam Rudolphus Habspurgensis, primarius eorum stipes, Ottocaro, Bohmeiae Regi, ereptam, Domui, et liberis suis mancipavit: Idque omnium primum Austriacae potentiae incrementum fuit.
Fuere tamen Ducis adhuc titulo, cum aliis Familiis communi, contenti, donec Maximilianus I. Maioribus suis altiora iam spirans, et pro fortunâ animos gerens, Archi-Ducis titulum sibi primus, ut opinor, adscivit.
Nam, quod alii, in primâ investiturâ, Rudolphum Imperatorem Alberto, filio suo, Austriam, sub titulo Archi-Ducatus, contulisse, scribunt, [Note: quos citat, et sequitur Reink. lib. 1. cl. 4. c. 10. n. 5.] alii, Rudolphum, Imperatoris Alberti filium, Anno 1298. Austriae Archi-Ducem creatum tradunt; [Note: Gerhard de Roo lib. 2. hist. Austr.] eò non credimus, quod Fridericus III. Maximiliami Pater, solo adhuc Ducis titulo contientus fuisse, legatur. [Note: In reformatione de Anno 1442.]
Hunc verò Archi-Ducis titulum ob meram arrogantiam Austriaci adsciverunt, ut alias Principum Familias, longè antiquiores et eminentiores, aliquà praecellerent.
Sicut enim Archi-Episcopi praeferuntur Episcopis; sunt enim quasi Principes Episcoporum: [Note: c. cleros. Distinct. 21.] Ita etiam Archi-Dux omnes Duces praecedere debet. [Note: Bartol. Chassanaeus in catalogo gloria mundi 5. consid. 44.]
Unde Bruno, Ottonis I. Caesaris, frater, nomen sibi assumpsit Archi-Ducis Lottharingiae, ut, prurientibus auribus, summâ cum voluptate auciret, se Ducem Ducum appellari: Non quod omnibus Ducibus se praesse, aut diceret, aut cogitaret; sed quod sibi excellentissimi Ducis arrogaret aestimationem. [Note: Robertus Cenalis Episcopus Arboricensis in lib. de re Gallica.]
Porrò, quod hic Maximilianus, eiusque liberi, tot; tantisque Provinciis ac Regnis, sub utroque sole, potiti sunt, id certè Imperio, et Imperatorio nomini potissimùm acceptum ferre debent: Absque cuius fulgore, ad sublimes ac opimas eiusmodi nuptias, quas consecuti sunt, haudquaquàm felici exitu aspirare potuissent.
Ut ita Domus haec Austriaca, si à rudolpho usque Habspurgensi consideres, Imperii beneficro, ex obscuro loco, ac tenuibus initiis, ad maximam pervenerit dignationem et potentiam.
[Note: Imperium verò sub ipsis decravit] Iam si, vice versâ, Imperii nostri statum hodiernum respicias, illud, quod ad Virtutem et Fidem, quâ neminem mortalium Germanis esse superiorem, Frisiroum quondam Legati
iactârunt; [Note: apud Tac. l. 13. Annal.] sub Austriacorum regimine, pristinae integritati penitùs decoxit; Quod ad tranquillitatem regiminis; ab ipsis saepè Austriacis turbis non necessariis involutum fuit; Quod ad Libertatem; ab iisdem, ut prolexè in parte secundâ nostri operis explicavimus, in servitutem penissime depressum reperitur: Quod ad honorem et gloriam; omnibus vicinis nationibus factum est ludibrio; Quod ad fines et terminos; undique coarctatum, et in maximas angustias redactum apparet.
[Note: Imò ab ipfismet expilatum est] Neque ab exteris modò, (id quod, propriâ Ordinum culpâ factu, illi forsan dixerint) sed ab ipsismet Austriacis, Aquila Imperii, hinc inde, veriè deplumata est.
Unde hi ipsi, non augusti, ab augendo, sed, verbis Engelberti, abbatis Admontensis, angusti, ab angustando, fines Romani Imperii possent appellari.
Sub Rudolpho quidem I. imò eiusdem Rudolphi facto et culpâ, Romani Imperii potentia ingens detrimentum passa est.
Hinc enim Rudolphus rem Principi turpem commisit, universam paenè Italiam sui iuris faciens, comparandaeque pecuniae studiosus, Cancellarium suum eò mittens, qui Populos in Etruriâ omnes liberos faceet, et eos potissimùm, qui se pecuniâ redimere curarent. persolvêre, ob eam rem, Lucenses duodecim milia nummum auri; Florentini, sex milia. [Note: Nauclerus vol. 3. chronog. gener. 43.] In hunc modum et reliquae Civitates pleraeque sese, pecuniâ interveniente, in Libertatem contulerunt. [Note: Abbas Trithem. in Chron. Hirsaug. sub An. 1176.] Ita graves aere mulos egit fecum ex Italia Rudolphi Legatus: Quod Rudolpho admodùm fuit gratum; nam pecuniae ferunt studiosiorem fuisse. [Note: Hieren. Mutius lib. 21. Chron. German.]
Idem Rudolphus Pontifici, Exarchatum Ravennatem, item Bononiam, praefectursque, Ducatus, urbes, Regiones Italiae, hactenùs Imperatoribus parentes, (Romaniolam vocant) quae quotannis milia drachmarum quri septingenties pensitarent, ???[Note: (n) de ortu et fine Romani imper. c. 10. quem refert Goldast. in rationali Constit. Imper. p. 65.]
concessit: Quemadmodum, ex ipsius posteris, maximilianus Imperator Principibus aperiut, Edictoque, dato ex Oenobrigâ, 13. Cal. Augusti, Anno 1511. conquestus est. [Note: Avent. lib. 7. annal. Boiar. Mutius d. l. 21. Paulus Langius Cycneus Monachus Bozavviensis in Chron. Citizensi.]
Nec itaque falsò de eo scribit Antonius: [Note: quem refert Nauclerus, d. Vol. 3. chronogr. gener 44.] Quod semper conatus fuerit, dominium suum, et potentiam suam augerein Alemanniâ, nec visus sit curare de Italiâ; unde non ingressus sit eam. Sed quod studii sui fuerit, procurare fliis tenas et divittas: Unde et acquisiverit sibi Ducatum Austriae, et partem magnam Sueviae.
Filius huius Rudolphi, albertus, contra Adolphum Imperatorem se erexit, dicens: Imperium ad se pertinere iure paterno, neque alium eligendum, quamdiu, de regali profapiâ, idoneus aliquis ad Regnum potuerit inveniri. [Note: Tritbem. in Chron. Hirsaug. sub anno 1292.] Eoipso patriae Libertatis hostem se declarans; impotentique ambitu eò tandem evectus, ut eundem adolphum, nefeario ausu trudidaret.
Hic verò Adolphus valdé fidelis Imperio fuit, in nullo sues liberos de rebus Imperii ditavit, sed Imerrium ampiare disposuit. Totum enim Principtatum Misnensem coemit, et Imperio incorporavit, quem, usque ad mortempsuam, quietè tenuit. Sed Successor suus, Rex Albertus, totum perdidit: Is unoculus, acaectu trux erat, et avarus; cur abat enim ditare liberos. [Note: Naucler. d. vol. 3. gener. 43. et ex eo Hartmannus Schedel in historiâ sex aetatum mundi aetate 6.]
Nec absimiliter de utroque hoc Hieronymus Mutius, [Note: lib. 22. Chron. Germ.] scribit. Adolphus regnavit magnâ cum laude, et ita administravit omnia, ut nusquam notari potuerit sua quaerere, aut favore suos evehere. Praefecit rebus administrandis, quos dignos putavit, qui idoneis virtutis dotibus utiles videbantur. Magnis laboribus, et vitae discrimine saepè dilatare Imperium studuit. Pecuniâ suâ coëmisse, scribitur, ad Imperium quasdam urbes. Econtrá Albertus fuit prorsùs ad rem attentus, liberis volens amplum patrimonium relinquere: Habuit
autem numerosam prolem. Studium igitur illi fuit, insanum paenè dixerim, quamplurimum relinquere liberis.
Hinc plerique (ut mos est hominum) quem vivi persecuti fuerant, adolphum, illum mortuum post desiderârunt. [Note: Aventinus lib. 7. annal. Boi.]
Alberti filius Fridericus quomodò perpero suo ambitu totum Imperium turbis involverit, ex historis obvium est.
Si qui verò electionem eius, tanquàm legitimam, propugnent, illis meritò obicere possumus, quod Lutharius Comes Ekkihardo Marchioni, Imperium, mortuo Otthone III. ambienti, obiecti: [Note: apud Ditmarum Episcopum Mersburgensem lib. 4. Chronie.] Num currui tuo quartam deesse non sentis rotam?
Quatuor enim Electores suffragia sua Ludowico Bavaro indubitatò dederant; tribus, ad semmum, à Friderici latere stantibus.
Albertum II. cuius seu virtutes seu vitia fata nobis tantùm ostenderunt, ut praetereamus, Fridericus III. cunctator fuit (ut diu habebatur) salutaris, quod maturitati dabatur: Sed illa numquam pervenit, ut vim ostenderet. Quoties enim apud illum fieret rerum compluratio, quod haec, et illa fierent, haec, et illa timerentur, ferunt respondisse: Necdum esse tempus illa emendandi. Nec tamen, illo vivente, hoc tempus impletum est; nescitur quandò impletum, ut suo tempore scribit Crantzius. [Note: lib. 11. Saxon. c. 33. 35 ex eo Auctor Paralipom. ad Abbatem Ursperg.]
Hinc solebant per contem tum ex Germanis Itali requirere; viveretne, an mortuus esset Imperator? Quem nullis suis iniuriis, nullis Reiphbl. Christianae detrimentis commoventem se, audissent. Vivere namque difficulter crediderunt, qui, nullâ insigni editâ operâ, se vivere declararet. [Note: d. Auctor. Paralipomen.]
Hoc quoque de eo constat, illum aequis oculis videre potuisse, quod priores Imperatores non poterant; de visceribus Imperii alios incrassatos; Nimiùm enim quietus, toleravit haec omnia. [Note: d. Auctor Paral. pom.]
De eodem Andreas Bonfinius notat. [Note: decade 4. rerum Ungaric. lib. 4.] Quod non modò parcus et frugi sed avarus, et plus pecuniarum, quam honoris appetens fuerit; ad magna Rei publ. Christianae pericula animum numquam extulerit: Otii, et quietis amator, quin et plus aequo negligens, desidiosus et tardus: In Pace bellum, in bello pacem optare, et nullam in utroque constantiam retinere solitus.
Nec ab hoc abludit, quod Antonius, Episcopus Florentinus scribit. [Note: parte 3. historiali tit. 22. §. 3. in sine.] Nil imperialis Maiestatis visum est in eo; nec Libertas, nec sapientia; quasi semper peralium loquebatur: Sed multa cupiditas; cum munera honestè quaereret, et libenter acciperet. Demum Româ reversus est domum suam, cum modicâ opinione virtutis suae.
Quem Antonium citat Paulus Langius Cycneus, Monachus Bozawiensis [Note: in Chronico Citizenfi.] acversùs nostrates, qui hunc Caesarem Fridericum, adhuc in humanis degentem, supra modum (ut ipse loquitur beatificavertunt, et, velut omnigenâ virtute suffultum, ad astra usque, encomiis (ut dicam, adulactoriissuit naeniis) tulerunt.
Ut verò etiam insigne quippiam è rebus gestis ipsius excerpamus, Concordata ista Nationis Germanicae, tum Libertati, tum existimationi, tum utilitati Imperii penitissimè contraria cum Pontifice, Friderius hic, annuentibus Moguntino, et uno alterove è rasâ cohorte, toti Imperio, seu obtrusit, seu obtrudere voluit.
Quâ de re prolixè carolus Molinaeus scribit. [Note: quem refert Goldaestus in mtienali Constitut. Imperii p. 116.] Germani, miseram sortem suam deflentes, persuadere nixi sunt Imperatori, ne Pontificibus romanis ampliùs obtemperaret, nisi saltem quaedam, ad pragmaticam tenmdentia, priùs ab eis impetrasset. Ostendebant enim, suam longè deteriortem esse conditionem Gallis, vel Italis, quorum servi (Italorum imprimis) nisi
res immutarentur, meritò dicebantur. Rogabant, urgebant, Proceres, Populique Germaniae, gravissimis, tum rationibus, tum exemplis, tum utilitatem, tum necessitatem Imperii: Imperatotisque fidem inplorabant, obtestabantur (quà ipsis vel Sacramento obstrictus erat) nec non dedecus et verecundiam, quod decretorum, in suâ natione digestorum, solifructu carerent. Quod Gallica Natio adversùs exactiones Pontificum non frustrà recursum habuerit ad Regem suum, à quo protecta sit: Quodque non diu, ex dictis decretis pragmaticam sanctionem, pro Libertate suae Nationis feliciter confecisset, et utiliter servari faceret. Quod Imperator nec minùs possit in suo Imperio, nec imnus debeat, Populo et Statibus Imperii, quam alius Rex in Regno suo. Quidam ad supremum suturum, si exteri, ad Regem suum recurrentes, raesidium inveniant, et abeo, contra dictas exactiones protegantur; Germani verò et Status Imperii, ad suum Imperatorem recurrentes, ab eo deserantur, xive potiùs prodantur, decretisque, in suâ Nationec factis, priventur? Imperator verò ab Aeneâ Sylvio dementatus, spretâ tot Populorum suorum, tam aequâ, iustâ, et necesariâ postulatione, enndem Oratorem delegit, quem ad Papam mitteret, suo nomine iuramentum in eius verba praestare, et absolutam totius Germaniae oboedientiam; utpotè meram, (quam vocant) oboedientiae patriam, Conciliaribus patriisque decretis calcatis, effectam: Prout idem Orator, eodem Friderico mittente, et eius nomine, Eugenio IV. publicè renuntiaverat; se, scilicet, Fridericum, ac Germanos omnes, in humanis, divinisque, ei obtemperaturos. Itaque Friderieus Austrafius bis Germanos sprevit, et elusit, nativisque et conciliaribus decretis spoliatos, servituti Paepae subicit: Quae partim causa fuit, quod septem annis, priusquàm moreretur, curavit, filium suum Maximilianum non solum eligi et coronari Regem Romanorum, sed etiam in Imperii administrationem associavit, ne post obitum suum transferretur Imperium in aliam familiam; suspectos habens Cermanos, quos bis, contra Conciliaria decreta, postulatis eorum spretis, servituti papalium exactionum
subiecerat. Hucsque Molinaeus; cui ne, ut extero, fides derogetur, idem Goldastus optionem adiungit Casarum Hedionem, Ecclesiasticae historiae Scriptorem.
Magis succinctè, et, seu Papatus amore, seu Imperatoris metu, subobscurè quidem Crantzius; [Note: lib. 11. Saxoniae c. 30.] haud tamen sine aculeo. Laus egregia Friderici, Pacem Ecclesiae reddidisse: Sed, aliquantò moior, si hoc adiecisset operi suo, ut auro Provinciae non emungantur, vel ut ipse Pater Patrum ex auto, quod ex annatis corrodit, Christianismus tutaretur, non suos nepotes glorificaret. Haec qualiacumque oculo tum Rex, ut per omnem aetatem reliqua Imperii detrimenta, dussimulabat.
Talis ergo Imperio fuit Fridericus: Sibi verò, suisque optimè prospexit, nec destitit, donec filio suo Maria, totius Belgii herres copularetur. Hic enim exitus et fructus belli cum Carolo Audaci ad Nussiam gesti fuit: Cravissimasque expensas Imperii Status sustinuerunt frustrà, ut maximilianus, Imperatoris Friderci filius, Mariam illam, sponsam, inde coniugem haberet.[Note: ex Crantzo Auctor Paralipom. ad Abbatem urspergensem.]
Fridericum Imperatorem maximilianus excipit, quem ingenii vigore et fortitudine Patri anteferendum, negarehaud possumus: Nam Maximilianus varia quidem et ingentia, in Italiae confiniis, bella gessit; sed non tam ad publicum Imperii, quam privatum Domus suae emolumentum. Nec enim bellum, quamvis ipsius administratione atque consiliis, prorsùs Imperii nomine geri, atque Duces Imperii iussu eligi, eiusdemque nomine milites conscribi, et parta loca, et Comitiorum praescripto, distribui voluit: Sed ullum sociorum, aliuduc, quam suum nomen admittere, victoriaeve praemia aliorum, quàm suorum, avamvis Imperii nomine, esse noluit. [Note: Gviceiard, libro 7. histor.] Unde parciùs ab Imperii Statibus subsidia illi subministrata, aut, si Mutio credimus, [Note: libro 30. Chron. German.] omninò denegatasunt.
Fuerit itaque fortis, fuerit bellator Maximilianus: Sibi tamen, suisque, non Imperio fuit.
Carolum V. Heroem, prudentiâ et fortitudine insignem fuisse, iactitant, nec nos adeo id diffitemur: Non is tamen his suis virtutibus Imperium auctum, sed, modò proprio commodo velificaretur, diminutum potiùs ivit.
Nam, ut in Italiam transeamus, Mediolanum, à Gallis recuperatum, Hispani, secundum Electoris Moguntini vaticinium, [Note: apud Sleidan. lib. 1. histor.] sibiretinuerunt: Et adeò hunc Mediolanensem Principatum suum esse, putavit Carolus V. ut Anno 1544. Pace apud Svesiones factâ, Filio Regis Galliae, Aureliano Duci, Ferdinandi Fratris filiâ in matrimonium promissâ, illum in dotem constitueret. [Note: Sleidan. lib. 15. histor.]
florentinus, quos subegerat, et ex officii sui ac Capitulationis praescripto, Imperio unire debuerat, idem Alexandrum Medices, cui filiam suam notham, Margaritam, in matrimonium promiserat, principem constituit: [Note: Sleidan. lib. 7. histor.] Eoque trucidato, rei summam commisit Cosmo. Qui, de voluntate Caesatis, in matrimonium duxit, Petri Toletani, Pro Regis Neapolitani faliam, Eleonorum: [Note: Idem lib. 10. histor.] Sed Alioquin, Imperio in nullo se obnoxium, agnovit.
Senarum urbs, quam iam olim à Maximiliano Pontifex, usitato inter Austriacos mercimonio, triginta aureorum nummum milibus, ut ei Dominum imponeret, urbinarium Ducem, clàm emerat, [Note: Gvieciard. lib. 11. histor.] Carolo V. Anno 1555. his conditionibus dedita est; ut Caesar Civitatem et Rem publ. in fidem suam et Imperii acciperet, salvâ Libertate, et Magistratuum antiquâ auctoritate, etc. [Note: Thuan. lib. 15. histor.] Sed post Franciscus toletanus, ab eodem Caesare eò misus, contra pacta ac fidem datam, non solum novam Rei publ formam instituit, sed omnem Libertatis speciem prorsùs sustulit. nec alium dixit, se tantarum calamitatum videre exitum, quam
si se, et omnia sua, optimorum Principum arbitrio ac voluntati, sine conditione et exceptione, permitterent. Et quamvis Caesar pacta, à Cosmo antea facta, rata habuisset, novum denuò instrumentum eâ de reconfici mandavit, quo ditionem Senensem, iure Imperii ad se devolutam, Philippo filio concessit, et rescissis pactis, á Cosmo conventis, supremum ac merum in eam Rem publ. Imperium eidem attribuit, etc. [Note: Idem. lib. 16. histor.] Qui Philippus, cum operâ et amicitiâ Cosmi, non multò post, indigeret, Senensis ditionis possessionem Cosmo concessit. [Note: Idem lib. 18. histor.]
Ita Senae, contra Capitulationem Caesaream, ac specialia deditionis pacta, à Carolo V. in filium, et ab hoc mox in Magnum Hetruriae Ducem translatae sunt: Cuius posteris, Imperio ademptae, adhuc hodiè serviunt servitutem.
De Urbibus, Parmâ et Placentiâ, Carolus V. ipsement, ad Cardinales, Anno 1526. fassus est. [Note: apud Sleidan. lib. 6. histor. et Hertled. tomo 3. constit. Imper. p. 493.] Nullum esse Regem, qui maiore studio, quam ipse, romanam Ecclesiam complectatur. Dcoumento esse Parmam atque Placentiam: Quas Urbes, licet Imperii sint ditiones, et ab eo nuper avulsae, restituerit Ecclesiae, cum tamen iure non teneretur.
In Germaniâ nostrâ Ducatus Wirtembergicus, ex primae investiturae tenore, Feudum Imperii fuit, et, deficientibus legitimis Successoribus, publio Imperii domanio uniri debuit, ob es were, daß der mänliche Stamb vnd lini, der Hertzogen, vnd Herrn von Wirtenberg gantz absterben, vnd keiner mehr seyn würde, soll oder mag alsdann solch hertzogthumb, nicht ferner jemans, aus einiger Visach, oder weise, wie die gesenn möchte, zu Lehen verliehen, oder durch einen andern titul, form ode mas, gantz oder ichzit, von Städten, Schlösern, nützung, oder ihrer zugehörung, davon geben, verkaufft, vereussert, oder in verwaltung, in ambr-oder pflegersweise eingegeben, oder in beseß zugestellet werden, sondern solch Hertzogthumb mit aller Oberkeit, Herrligkeit, Mannschafften, nutzen, Leuten, und
Gütern, nichtes ausgenommen, soll bleiben, bey Römischen Keysern vnd Königen, vnd bey dem Heiligen Römischen Reich ewiglich, vnd also in mehrung des Reichs Widdumbgut, der Cammer incorporiret, vnd verleibe seyn. [Note: Erectio Ducatus VVirtembergici de dato Wormbs 21. Iul. Anno 1495 ap. Hortl. tomo 1. de bello Germ. l. 3. c. 1. n. 10.]
Hunc verò, simul ac Domus Austriaca nacta est, mordicùs tenuit, et quamvis à Landgravio vi iterùm illi extorqueretur, Cadanitamen posteà proprio suo commodo prospexit, cavitque: Ut Ulriecus Princeps, et ipsius heredes masculi, Ferdinandi Regis, tamquam Austriae Principis, beneficiarii essent, et agri Wirtem bergici possessionem ei ferrent acceptam: exstinctâ fortè familiâ Wirtembergicâ, nec exstantibus masculis, Austriaci Principes eam regionem obtinerent, Imperii beneficio et auctoritate. [Note: Sleidan. lib. 9. histor. Hertled. d. tomo 1. lib. 3. c. 13. n. 4.]
Et ita nobilissimum Imperii Feudum, spesque, eo aliquandò potiundi, Imperio decessit, Austriaca verò Domui accessit.
Constantienses, Civitas Imperialis, proscripti, Austriacae Domui se dediderunt in perpetuum, et à Ferdinando his conditionibus in tulelam recepti sunt. Ferdinandum, eiusque liberos, et heredes, pro Dominis suis imposterùm agnoscerent, iisque fidem omnem et oboedientiam praestarent, nec ab iis ullo tempore deficerent, neque foedus ullum inirent: Decretis, quae Ferdinandus, eiusque Praefecti facturi essent, omninò parerent: In bellicis, aliisque negotiis, Ferdinando, eius liberis, et heredibus praesto essent, et imperata facerent, sicut reliqui Provincialies.[Note: Sleidan. lib. 21. histor.]
Ad eum modum iterùm, Urbs Imperialis provincialis facta est, Imperioque adempta, privatum Austriacorum auxit patrimonium.
Memorabile quoque Cameracensium exemplum est: Quos Ludowicus, Galliae Rex, Anno 1478. suis Legibus vivere iussit, et discessurus, vocatos ad se Primores Urbis, in haec verba
allocutus est. ???(b) Defensor ego vestrae Civitatis et Vice Comes, vestris Legibus vos vivere, et á Maximimiliani consortio immunce esse, iubeo. Imperatoria arma, quo leco movimus, quandò ita lubebit, reponite; et avu illa, quae animi gratiâ aliquamdiu eragata est, postlimiò in pristinum hospitium revertatur: id quod hirundines, ineunte vere, solent.
Ita externus Rex, sive Cameraco Aquilam, sive Aquilae Cameracum spontè suâ restituit.
Carlus verò V. qui, non Civis modò et Germanus, sed Imperator quoque et Augustus audire volebat, eandem Aquilam rursùs expulit Cameraco, et Cameracum Aquilae eripuit, Domiuque suae in servitutem addixit. Eràt autem decimus dies Novembris, quo Urbs haec Libertatis suae iacturam pssa est. [Note: Hubertus Thomas Leodius lib. 12. de vitâ Friderici Palatini in fine?]
Traiectum ad Mosam, Urbem Imperialem, sed sub patrocinio, seu protectione, Ducis Brabantiae, et Episcopi Leodiensis exsistentem, idem Carolus V. Imperio ereptam, ad instantiam Brabantinorum, sibi asseruit, suisque privatis ditionibus inseruit.[Note: Hubert. Thomas leodius d. tractatu l. 13.]
Caroli V. Successores ut cursim transiliamus, qui, nec Pace, nec bello insignes fuerunt, defunctus certé Ferdinandus, perfractis omnibus Legum ac Capitulationis repagulis, nullâque divini, vel humani iuris ratione habitâ, quicquid nobis, à praecedentium Imperatorium machinationibus, adhuc reliquum fuit Libertatis, uno impetu pessumdatum ivit, diuturnoque bello omnes Germaniae vites penitùs afflixit, nec in unam, alteramve Urbem, sed in universos ordines indiscriminatim solidam sibi usurpavit tyrannidem.
Quare, cum Imperii res ita malè, et ad proprium solum commodum, Austriaci gesserint, optandum foret, Electores stetisse pacto, quod, tempore Ludow ici Bavari, interse fecisse nonnulli scribunt; [Note: Auctor des Apocalyptischen, doch Politischen bedenckens, von dem zu Franckfurt am meyn angestellten compositionstag, sub nomine Irenai Heylands Anno 1631. editum.] quo cautum perhibetur, daß zu ewigen Zeiten
keiner vom Haus Oesterreich zum Römischen Keyser erwehlet werden solte. Quale etiam Poloni, Austriacorum ambitionem experti, in Comitiis suis aliquandò sanxere: ne quis scilicet, in electione novi Regis Poloniae deinceps aliquem ex Domo Austriacâ nominare, aut suffragio suo commendare auderet; alioquin, ipso facto, infamem fore.[Note: Chytraeus in Chron. Sax. lib. 29.]
Quia autem huius pacti, si tamen eiusmodi quid inter eos conventum est, haud satis memores Electores exstiterunt, incendium, ab Austriacis in Imperio ortum, nisi totali Austracorum ruinâ, exstingui vix poterit.
[Note: Removetur rei iniquitas] NEc Virtutes, aut animi dotes, quibus, familia ista clarescere, vulgò iactitatur, quisquam obiciat, et Clementiae imprimis famam, quam paud multos habet: Quorum in ore pervulgatum est; nullum, in hac familiâ, unquam exstitisse Tyrannum.
Nam Virtutum quaedam species, etis primo intuitu sese offerant; attamen istae quoque, non minùs noxiae, quam vitia, sunt, quoties parando Regno finguntur: [Note: Tac. lib. 4. annal.] Cumque novum Imperium inchoantibus utilis sit Clementiae fama; [Note: Idem lib. 4. histor.] ista quoque Clementiae in hac Domo affectatio, tamquam novi Imperii illecebra, eò magis suspecta esse debet.
Et, quicquid Clementiam ac mansuetudinem suam iactitent Austriaci, nobis, in libertate natis et educatis, placet generosa illa Demosthenis vox: Qui, plerisque aliis Antipatri humanitatem ac facilitatem laudantibus; Dominum, inquit, quantumcumque facilem repudiamus. [Note: Bodin. lib. 5. de Republ. c. 6.]
Scipionem Africanum, licet nullius criminis suspectum, nedum convictum, Roma, adhuc libera, ferre non potuit: Nam, ut testatur Livius, [Note: lib. 38. histor.] periculocum erat, unum hominem
esse caput, columenque Imperii; sub umbrâ Scipionis Civitatem terrarum, Orbis Dominam, latere; nutus eius, pro decretis Patrum, pro Populi iussis esse.
Quem ad modum, Florentinos quoque suos Nicolaus Uzanus, ut Iohannis Biccii, Medicaei, potentiae ab initio obsisterent, monuit, [Note: apud Machiavell. lib. 4. bist. Flerent.] demonstrans; quàm periculosè istius modi hominem foveri, in quem omnium animi concurretent: Facilè quidem principiis obsisti, verùm, dilata in morax, invalescere, tandemque difficulter reprimi posse.
Ista quoque Domus Austriaca, quae etsi criminis omnis expers esset, Libertati tamen nostrae iamdudùm nimia est, quae nutus suos pro Decretis Ordinum haberi vult, quae absolutum dominatum re ipsâ in Imperio usurpat, et tantùm verbis non prosfitetur, finibus nostris expellatur.
Et, quod Alexander Magnus ait, [Note: apud Curit. lib. 6. histor.] sicuit in corporibus aegris, nihil, quod nociturum est, Medici relinquunt: Sic nos, quicquid obstat Imperio nostro (cuius fundamentum Libertas, non unius arbitrium est) recîdamus.
Atheniensium, seu Ephesiorum ostracismus, et Syracusanorum petalismus, ne quidem virtutem eminentem in Republ. tolerare poterat: Unde apud illos cautum reperiebatur, ne quis unus de illis excelleret; sed, si quis talis exstitisset, alio loco, et apud alios esset. Verebantur enim, ne Virtutis splendor clarissimus, in uno Cive aliorum oculos ac mentes ita perstringeret, ut Libertatis obliti, excellenti virtnte Viro servire, quam imperare mallent: Eòque magis metuendum id videbatur, si cum virtute, generis nobilitatem, aut potentiam, aut rerum gerendarum usum coniunxisset, atque ita, aut volentibus, aut invitis Civibus, Libertatem de manibus, adhihitâ vi, extorquereposset. [Note: Bodin. lib. 2. de Republ. c. ult.]
Itaque peccatum huius poenae fuerunt, eminens Virtus, divitiae, multitudo amicorum, aliave civilis potentia: Et exilium hoc illis indicebatur, qui ceteros gloriâ, divitiis, existimatione
superarent, adeò ut, sine suspicione, in Civitate retineri non possent. [Note: Plutarchus in Niciâ.] Nec ostracismus erat improbitatis castigatio, sed clationis ad perpetrandum facinus, ac gravioris potestatis moderatio.[Note: Petrus Gregorius lib. 22. de Republ. c. 10.]
Quâ ratione etiam hodiè Veneti, neminem temerè ex Optimatibus, qui, vel insigni Virtute, vel Spiritu, in gerendis rebus, ceteris antecellat, nimiò plùs clarescere, vel, collectâ gratiâ, potentem et clarum fieri patiuntur.[Note: Iovius lib. 1. histor.]
Leo enim, exmonitu Periclis, [Note: apud Aristophan. in ranis, quod etiam refert Val. Max. lib. 7. c. 2.] in Urbe nutriendus non est, nisi nutrito obsequium praestare velis.
Quod si eiusmodi ambitiosa ingenia honoribus nimiis cumules; intumescent: Et primùm corrumpent multitudinem; hinc rapient imperium; deinceps oppriment Civitatem; postremò, non aliter, quam truculenti Tyranni, devastabunt omnia. [Note: Boterus lib. 1. Polit. illstur. c. 7.]
Nec ergò, ex Polybii sententiâ, [Note: lib. 2. histor.] unquam permittendum est, ut cuiusquam principatus in tantum crescat, ut, neque de manifestâ iniustitiâ, liceat apud eum dubitare.
Nos sanè, perinde ut superiùs allegati Populi, Virtuti bellum indicere nolumus, nec Virtutem e medio tollendam, censemus: Sed, sub Virtutum larvâ ac specie, grassantia vitia; Ambitionem, praeposteram dominandi libidinem, perfidiam, periuria, tyrannidem.
His enim vitiis Domus Austriaca abundat: Virtutis autem, aut boni quippiam, si forsan sese prodat, id aut simulatum, aut certé modicum, imò perpauxillum, nec deeo valdè curandum est.
Nam, velut sanguinis emissinoe, ac purgatione, plurimum, etiam boni sanguinis elicitur; fieri tamen hoc expedit, nisi vitae velis periculum facere: [Note: Glapmar. lib. c. 11.] Ita Imperium nostrum, eiusmodi
potenti, et omnibus formidulosâ familiâ evacuari oportet; etiamsi ea in totum mala non esset.
[Note: Removetur quoque rei difficultas] DIcet aliquis, Austriacos tam altas in Imperio egisse radices, ut convelli, sine convellentium exitio, non possint. Cui nos respondemus, quod satius quidem fuisset, providere, ne aliquis, aut aliqua familia, in Republ. nimiùm creserret: Ubi verò res in eum statum pervenit, non statim desperandum, aut manus demittendas, iugumve subeundum, sed medicinâ utendum esse, Aristoteles [Note: l. 5. Palit. c. 3.] praecipit.
Et optandum equidem foret, in eo rem consistere statu, ut mollior Medicina adhiberi, lenioribus fomentis exortus hic tumor discuit, et paulatim, ac per ambages, seu circum ductione aliquâ vires huius familiae frangi possent! Ne, dum uno ictu praecipitatur, causam arriperet, extrema, eaque praecipitia, ac Rei publ. periculosissima experiundi.
Imò, modò res adhuc esset intergra, satiùs iudicaremus, non moveri in Austriacos bellum, quam motum omitti.
Ut enim Medici plus interdum quiete, quam movendo atque agendo proficiunt: Sic potius foret, omittere praevalida ac adulta vitia, quam hoc assequi, ut palam fiat, quibus flagitiis impares simus. [Note: Tiberius ap. Tac. l. 3. annal.]
Homines enim magnos, aut non fodiendos, aut, si ceperis, exstingvendos esse, aiebat Raninaldus Albizius. [Note: ap. Machiavell. l. 4. hist. Florent.] Quod si tyrannis eorum concusa tantum fuerit, nec tamen eversa, crudelisimas bonorum asforitum Civium strages consequi, tyrannidem verò, firmissimis praesidiis ac munimentis, stabiliorem, quàm anteà, fieri, necesse est. [Note: Bodin. l. 6. de. Republ. c. 4.]
Austriaci itaque, nobis iugum excutere nequiquam annisis, velut comoprobatâ dominatione, firmiores futuri sunt; [Note: Liv. l. 34. hist.] exutâque simulatione, Monarchas palam induent: Nos autem, qui
hucusque, si non in Libertate, certe in Libertatis opinione viximus, servitutem nostram apertè confitebimur.
Sed iam, nî fallimur, Austriaca Domus extrema tentavit, ac ausa est: Cadere de fastigio potest; descendere non potest. Iam tumor hic totum Imperii corpus inflammavit: Iam in virulentum erupit cacoêthes, ac ad maturitatem pervenit. Imò iam, sectione et ustione uti, exorsi sumus, stetimusque armati, contra armatum Austriacum Imperatorem.
Pergendum itaque est, aut recidiva longè periculosior ipso morobo evadet.
Et, ut ne corporis quidem morbos, dicente Tiberio, [Note: apud Tac. d. lib. 3. annal.] veteres et diu auctos, nisi per dura et aspera coerceas: Ita non, nisi acerrimis remediis, et excisâ ipsâ morbi radice, hunc Imperii nostri morbum.
Obfirmentur ergò, et conspirent, contra vipereum hoc genus, omnium, quicumque servire delignantur, animi: Magna enim adversùs Tyrannum victoriae pars est, nolle ampliùs tyrannidem pati. [Note: Liv. lib. 6. histor.]
[Note: Austriaci superari posunt, sublatâ Ordinum discordiâ] Conspirent, inquam, et removeatur, ante omnia, quae omnium malorum causa ac fomes est, Ordinum discordia: Depositis inimicitiis, et omni privato respectu, coëant inter sese omnes, cuiuscumque tandem religionis sint, Imperii Ordines, ac in commune consulant; statimque potisimum, Austriacorum armorum, robur concidisse, apparebit.
Nostris enim viribus isti nos conficiunt; nostris discordiis vincunt; nostrâ stultitiâ florent; vitia nostra in gloriam, nostrum damnum in commodum suum vertunt: Nec vastisima ista Regna, quae sub utroque sole possident, Germaniae, si concors illa, et absque intestinis dissidiis sit, subiugandae satis sunt.
[Note: Cum exterorum auxilio] Praeter internas vires, adsunt nobis auxilio Exteri; potentisima illa Sueciae ac Galliae Regna: Quorum hoc sempiterno et antiquo, illudrecenti quidem, sed memorabili, in Austriacos odio inclaruit.
Norunt hae Nationes, initiis potentiae vicinae, nimiùm ac manifestè crescentis, à vicinis, ex praecepto Thucydidis, [Note: lib. 1. histor.] mature occurrendum, facileque sibi augurari possunt, damna, quae Austriaci ab iis hucusque passi sunt, altâ illis manere mente repôsta: Nec itaque arma unquam deponent, nisi his, aut deletis, aut ita in ordinem redactis, ut nocere ampliùs non possint.
Non enim salutis modò nostrae, sed et propriaesecuritatis causâ, arma sumpserunt, et adhuc manibus tenent: Ne, Germaniâ penitùs subiugatâ, Hispanus, à multis victoriis potens et efferatus, bellum in illos transferat, acferrum in ipsorum viscera, toto conatu, idque eo validius, stringat.
Itaque nos, vel inscios, vel invitos et reluctantes, imò vel ingratos, servabunt, et ab Hispanorum seu Austriacorum iugo tutos reddent: Ut Parentes aegrotis liberis suis, etiam reluctantibus, medicamenta ingerunt; non ad ipsorum voluntatem, sed salutem, et proprium suum solatium.
Legati Campanorum ad Senatum Romanum inquiunt. [Note: apud Lib. lib. 7. histor.] Pugnavimus verbo pro Sidicinis; re pro nobis: Cum videremus, finitimum Populum nefario latrocinio Samnitium peti; et, ubi conflagrassent Sidicini, ad nos traiectum iri incendium.
Idem de Sueciae et Galliae Regnis iudicium esto.
Pugnant ista verbis pro nobis; re vero pro semet ipsis, in nostro territorio, nec unquam Hispanos, Austriacosve, plenos Germaniae victores, aut maris Balthici Dominos, aequo animo patientur. Res enim ipsorum quoque agitur, cum proximus paries ardet: Maluntque in alieno restingvere, quam in proprio experiri incendium.
Utut ergò in summo potentiae suae culmine hucusque steterit Domus Austriaca, stetit tamen, ut experientia testis est, lubrico admodùm vestigio; valdeque iam vacillat, imò ad casum inclinat.
Quod si, unà cum exteris his, communi eam nisu propellamus, facilè per abrupta in praeceps ruet.
[Note: Novus Imperator eligitor] Oppresâ et è medio sublatâ hac Familiâ, quâ vigente et florente Patriae Libertas in tuto numquam erit, Status Rei publ. et forma eadem, quae Patrum nostrorum memoriâ fuit, maneto: Ita, ut ipsa vis imperandi ac Imperii Maiestas penes Ordines universos resideat; administratio verò, sed limitata et restricta, seu administrationis potiùs directorium, uni alicui, Imperatoris nomine, committatur.
[Note: à virtute, non nobilitate, aut divitiis] Novus itaque Imperator eligitot: Inque eâ electione, non tam Familiae, aut divitiarum, et potentiae, quam Virtutum, ac Prudentiae, tam civilis, quam militaris ratio habetor.
Militaris verò praecipuè, quae, turbulentis nostris temporibus, in inclinantis hac mundi faece, omnium maximè necessaria est: Nam ea, quae ad statum Rei publ. spectant, per Imperii Senatum (de quo inferius) expediri possunt, imo et debent.
[Note: Nec dignitas haec ultra tres personas in eâdem Familiâ continuetur] Ut autem libera electio semper in recenti memoriâ maneat, nec unquam obliteretur, Lex sollenniter fertor, ac aliis Legibus fundamentalibus inseritor: Ne, ex eâdem Principum familiâ, tres Reges ordine creentur.
Ita enim Imperatorum ambitioni modus ponetur, nec illi potentiae suae augendae nimium studebunt; si Imperium, ne quidem per electionem, ad tertium suum heredem derivatum iri, praevideant.
[Note: Obiectio] Si quis autem nobis, qui Virtutum, non opum, rationem haberi volumus, cum Moguntino [Note: apud Sleidan. lib. 1. histor.] opponat; non ea iam esse tempora, ut nostrae gentis aliquis Caesar infirmior creari
[Note: Ad eamque responsio] possit: Illi cum Trevirensi [Note: Ibid.] reponimus. Si deligamus idoneum, satis Germaniam habere nervorum, atque potentiae, quibus sustineat hoc onus. Si quem igitur summae rerum praeficiemus, et nostris copiis adiuvabimus, non est, quod Exteros metuamus: Modò idem sentiamus et velimus omnes, in tuto res erit. Facile enim ratio ineniri poterit, quemademodum, nostrae Gentis, Caesar, designatus, et domi retineat, et foris auctoritatem.
[Note: Media sustentandi Imperatoris ab hereditariis Austriacorum bonis sumenda.] CUm autem reditus Imperii, qui adhue, tempore Friderici Barbarossae, sexaginta tonnas auri confecerunt, [Note: ???neidssix. ad tit. Instit. de hered. quae ab intestato. tit. de successione fisci n. 5.] hodiè adeò exigui sint, ut Imperator vitam inde sustentare nequeat; [Note: Granvollae. ap. Sletd. l. 17. hist.] quâ de causâ, in Austriacâ Domo, quod ea, ob ditionum amplitudine, suis sumptibus imperatoriam dignitatem tueri posset, immemoriali paenè tempore, continuatum est Imperium: Bona patrimonialia eiusdem Domus Austriacae, quae satis opima et lauta sub Imperio possidet, in fiscum redacta, ad Imperatoris sustentationem applicantor.
Nec id absque exemplo, nec iniquum, quin ubivis potius gentium usitatum est: Ut, qui in Patriam deliquerint, ac Perduellionis rei sint, illi non Patriâ modò, sed et vitâ careant, corumve bona publicentur, ac in Patriae, cuius perniciem moliti sunt, commodum vertantur.
Tarquinii, ob malefacta Româ expulsi, mobilia corum direpta, ager publicatus, ac Marti consecratus: [Note: Liv. l. 2. hist.] Hi tamen, utut crudeles et iniqui in Cives, Imperium validissime auxerant, Exterisque ac hostibus fuerant formidandi.
Nostri vero Austriaci, tam, adversus Cives, Tarquiniis tarquiniores exstiterunt; quam adversus Exteros ita male rem gesserunt: Ut, quae formidini olim fuit, Aquila Imperii, durante corum administratione, omnibus facta sit ludibrio.
[Note: Et ab Electoribus] Ulteriùs, cuncta scrutantibus, iustisimum vietur, inde repeti, unde inopiae causa est. [Note: Tacit. libro 1. histor.]
Inopiae autem causa, non exigua, ab Electoribus est: Quos Carolus IV. ut filium suum Wenceslaum, monstrum illud hominis, ad Imperium promoveret, pretio nundinavit, cumque illud repraesentare non posset, publica illis Romanae Rei publ. vectigalia obligavit; perpetuum Imperii malum. [Note: Hartmannus Schedel in historiâ sex axtum mundi, aetate 6.]
Hinc enim Romana potestas ad nihilum redacta, nec posthac extollere caput Imperium potuit: Cum Principes Electores omnia sibi retinerent, Imperatoremque iureiurando adigerent, ne pignora revocaret. [Note: Aeneas Sylvius hister. Bohem. c. 33. Cumntz. lib. 11. Saxon. c. 25.]
Ita evisceratum est Imperium: Rheni vectigalia, quae pro patrimonio erant Regao, inter Electores departita sunt. Deplumata est Aquila, ut, in reliquum, sit ceteris animalibus contemptui: Quid enim potest sine pennis? [Note: Crantz. lib. 10. Saxon. lib. 30.]
Vnser Herr der Neyser, oder Küntg mögen ihren stat nitt mer behalten. Der hochwirtig stat ist abgezogen dem Reich von den Kurfürsten, vnd das vnser Reich ist kranck/blöd/vnd schwach. Scribitur in reformatione Sigismundi Imperatoris, de Anno 1436. [Note: in proae. apud Gold ast. in Reichsconstitution, reformation, ordnungen vnd ausschreiben p. 176.]
Has ergò furtivas, et malâ fide possessas, pennas, si cornices istae, aut reddant, aut reddere compellantur, iam Aquila nostra iterùm in sublime se extollere poterit, nec alio opus habebit subsidio.
Quantocumque enim tempore possederint, malâ semper fide, et vitioso titulo ea possederunt, et adhuc possident, nec ullâ se praescriptione tueri possunt. Cum nec mortales contra DEUM immortalem, nec privati contra Rem publ. praescribant: Ut Temistocles, et Cato Maior dixerunt; cum fundos Rei publ. saecularibus curriculis possesos, à praescriptione privatorum vindicarent. [Note: Plutarchus in vitâ corundem.]
UNoquoque autem Imperatore mortuo, Ordines Imperii universi semper conveniunto: Gravamina, quibus à defuncto Impratore se oneratos opinantur, conferunto: Et, si is potestatis suae septa transiliisse visus fuerit, acta eius retractantor: Futuroque Imperatori, iisdem derebus, severa Lex, communi seitu praescribitor; quam transgredi non liceat. Ita status Rei publ. ac communis Libertas in eodem semper tenore conservabuntur, initiisque novatorum occurretur.
Nam omne malum nascens facilè opprimitur; inveteratum fit plerumque robustius: [Note: Cic. 5. Philipp.] Perinde ut
Quae praebet latas arbor spatiantibus umbras,
Quo posita est primùm tempore, virga fuit.
Tunc poterat manibus summâ tellure revelli:
Nunc stat in immensum viribus aucta suis. [Note: Ovid. lib. 1. de remedia Amoris.]
Et hac Status Ratione, Poloni Libertatem suam hucusque propugnasse videntur: Licet enim Reges corum saepissimè solidae potentiae fundamenta, non exigua, iecerint, post mortem tamen illorum ea à Nobilitate, illicò, cum pulvisculo sublata sunt.
Apud Venetos quoque, defuncto Duce, haud dispari modo proceditur: Apud quos, hoc in casu, quinque creantur Correctores, tres Inquisitores. Et horum quidem munus est, perquam diligenter inquirere, in vitam superioris Ducis, actaque universa, et observare, an discesserit aliquatenùs à praescripto Legum, et eum, si quid offendisse fortasse comperiant, ilico differre. Poena, quâ mulctandus ille foret, in heredes transfertur: sed mulcta pecuniaria tantum irrogatur.
Partes verò Correctorum sunt, videre et animadvertere, an novâ Lege quapiam, quâ is, qui futurus est Princeps, obstringendus veniat, opus sit, et an aliquid vitii sit emendandum, quod exstiterit in administratione demortui Ducis.
Horum gratiâ, statim ubi creati fuerint, sese conferunt in sedes attributas ipsis, et, quoties opus est, iterant conventum: Donec ea, quae, vel immutanda, vel prorsus innovanda videantur, habeant constituta.
Rebus omnibus diligenter expensis, atque animadversis, significant id Consiliariis, et Praesidibus quadraginta Virum, à quibus indicuntur Comitia, more et loco, usitatis.
Congregato Concilio, accedunt eò quinque Correctores, à quibus refertur de iis, quae visa fuerint, vel emendanda, vel in mores etiam inducenda: Et singula, vel approbantur, vel reiciuntur, sussragiis adhibitis.
Quâ sanè ratione, quicquid opus habet emendatione, statim corrigitur: Et, si quid erutum fuerit, quod expediat Rei publ. promulgatione Legis alterius, id facile adsciscitur. [Note: Donatus Ianncitus de Republ. Venetâ.]
Imitemur ergò hunc Venetorum morem, Libertati conservandae apprimè accommodum. Et Electores quidem Correctorum vices sustinento: Non ipsi tamen Capitulationes Caesareas, pro lubitu, formanto ac reformanto; sed, si quid corrigere visum fuerit, ad universale Ordinum Concilium deferunto.
[Note: Concordiae studendum.] NE verò recidivam patiamur, et posterior paroxismus vehementior ac nocentior priori exsistat, ante omnia, causa et origo omnis mali in Imperio. Diffidentia inter Ordines ac simultates, è medio tolluntor, pristinaque Concordia et Confidentia sancitor:
Ovomedò namque discordiâ et diffidentiâ res nostrae attritae, dilapsae, et ad unam istam Domum, quae omnium
cervicibus iam imminet, devolutae sunt: Ita non, nisi concordiâ et confidentiâ restituentur, ac rursùs firmabuntur.
Adeoque nostros hic monitos volumus, quod T. Quintius Graecos olim monuit: [Note: apud Lib. lib. 34. histor.] Ut concordiae in Civitatibus, Pricipes, et Ordines inter se, et, in commune, omnes Civitates constilerent. Adversus consentientes, nec Regem quemquam satis validum, nec Tyrannum fore: Discordiam et seditionem omnia oportuna insidiantibus facere.
Sed quibus mediis Concordia, non obtineri, verùm stabiliri potiùs et conservari possit, ardua, satisque impedita quaestio est, et dignus vindice nodus.
[Note: Gravamina tollenda] Sanè, nisi gravam inibus Ordinum, quae in dies magis, magisque coacervata sunt, è fundamento sublatis, nullam inter eos sinceram amicitiam coire posse, certum est.
Ordines itaque Imperii, tam Pontificii, quam Protestantes, in certum locum congregantor: Amicèque, ac fraternè inter se tractanto, ac transigunto: Quod quò faciliùs fiat, quisque de praeconcepto suo iure, ac praefracto sensu paululum concedito.
[Note: At utrâque parte hic peccatum est] Nam Iliacos intra muros, et extra peccatum est; et nos ingenuè fatemut: Quod nostrae quoque Religionis Principes ac Proceres aliquandò, non soli Pontificii, in culpâ hic sint, litesque eiusmodi, seu intempestivo pietatis zelo, seu ecclesiasticorum bonorum aviditate, seu praeposterâ ambitione, excitârint, quas tranquillitati publicae meritò condonare debuissent.
Idque iam olim intellexit, magnae Vir prudentiae, Zacharias Geißk ofler, quandò ad Cardinalem Cleselium scripsit, [Note: de dato Vim 8. 18. Febr, Anno 1621. apud Lundorp. tomo 1. act. publ. 10. c. 31. p. 1453.] peccari intra muros, et extra, vnd gehe beyderseits viel intempestive vor, so, zu verhütung mistrawen vnd verbitterung, woll vnterlassen werden könte.
Idemque Philippus, Pomeraniae Dux, profundae doctrinae,
et magni iudicii Princeps, verum esse, agnovit, [Note: in liter. ad Electorem Saxoniae de dato Alten Stetin 31. Mart. Anno 1615.] Man habe, etlicher Oerter, Evangelischen theils, den bogen auch zu hoch gespannen, vnd allzuhißige consilia, vnd viel privat respecte mit vnterlauffen lassen
Quare, ut dictum, quisque alteri concedito, ipsique Ordines codem modo, ut Augustae, Anno 1530. factum est, interse, de controversiis ac difficultatibus hinc inde motis, amice transigunto ac conveniunto: Quod vero convenerit, Imperatori promulgandum iniungunto.
[Note: Diffidentia praecipue ex religionum disidio orta] PRaecipua autem gravamina dissidium, è religione ortum concernunt, ex quo omnia in Rempul. mala prodierunt: Quod ipsi quoque Recessus Imperii fatentur, [Note: de Anno 1548. § vnd nach dem wir vns.] daß solcher zwiespalt der religion eine gewisse Wurtzel vnd Haubt-Vrsachs sey alles übels, Vnglücks, vnd vnfals teutscher Nation, daraus nicht allein viel vnrichtige , sondern auch alles mistrawen, vnfreundschafft, vnd vnwille, zwischen geminen Ständen erfolget ist.
Haec ergò causa submovenda, et hic, velut fons, obturandus est, ex quo mala omnia indesinenter profluunt.
Unam sanè religionem in uno Regno, unâve Republ. teneri, non divinis modò praeceptis conforme, sed et politicâ ratione consultius est: Cum vix in civilibus coalescant subditorum animi, nisi in ipsâ actionum summâ, religione scilicet, priùs conveniant.
Quapropter Melchior de Ossâ Augustu, Saxoniae Electorem, prudentissimè monuit; [Note: im bedencken, wie eine Obrigkeit in ihrem Regiment eine rechtmässige Iustitz erhalten könne. parte 1. c. 1,] ut non unam modò religionem in ditionibus suis tueretur, sed et discordiis Theologorum, in primâ herbâ, occurreret, dann, wo spaltung vnter den
Theologen vnd Predigern eines Reichs, oder Landes einwurtzelt, erfolgen bold hernach vnter den Einwohnern/rotten, zwietracht,vnd viel übels: Vnd ist warer einigkeit nichts so hoch entgegen, als spaltung in der Religion, vnd Christlichen lhar.
Sed in nostro Imperio optare istud potiùs, quam sperare licet. Firmiores enim in eo radices egerunt diversae religiones, quam ut armis, sine totali Imperii exitio, exstirpari possint. Et hinc, et illinc argumenta; et hinc, et illinc arma sunt: Quisque suae fidei, lingvâ, manuque patrocinatur.
Moderatores itaque Imperii necessum est, ut, in eo genere prudentem navis gubernatorem imitentur; qui cum eò, quò cupit, pergere non possit, eo, quo potest, cursum dirigit, ac, saepè velificatione mutatâ, procellis tempestatibusve obtemperat: Ne, si adversantbus ventis, recto cursu portum tenere velit, semet subvertat, ac naufragium patiatur. [Note: Bodin. lib. 3. de Republ. c. 7.]
[Note: Cui olim à Pace Religionis remedium fuit] Saluberrimum huic morbo remedium fuit Pax Religionis, Anno 1555. instituta, in eum finem, ut antiqua confidentia et concordia inter Ordines stabiliretur, alle nachdenckliche vnsicherheit auffzuheben,der Stände vnd Vuterthanen Gemüter, wiederumb in ruh vnd vertrawen gegeneinander zustellen, die keutsche Nation, vor endlicher zertrennung vnd vntergang zuverhüten. [Note: Recessus Imprey de Anno 1555. § in solcher fürgezogener.]
Atque utinam Pax ista, variis cuniculis debilitata, ac tandem subversa non fuisset! forsan magis adhuc serena Imperii nostri esset facies. Cum iam, exacerbatis utrimque odio animis, Austriaci interim in turbulenta hac aquâ piscati sint, ac religionum factiones in commodum suum verterint.
[Note: Illa itaque reducenda] Pax itaque ista Religionis postliminiò reducitor: Scrupulosae magis, quàm fructuosae disputationes, contentionum unicae matres, submoventor: Omniaque Germanâ antiquâ (nam de novâ istâ Germaniae, seu facie, seu larvâ, multis perfidiae maculis deturpatâ, qualem Austriaci et Saxo Elector induxerunt,
nihil nobis rei est) Germanâ, inquam, antiquâ, hoc est, sincerâ fide aguntor.
Certae quoque Austregae quaedam, cum renuntiatione omnium subterfugiorum, constituuntor: Per quas, si quid, post Pacem Religionis de novo sancitam, controversiae inter Ordines emerserit, decidatur.
[Note: Prohibitis privatis disputationibus et glossis] Declaratio eiusdem Pacis Religiosae publico Ordinum Conventui reservator: Privatae verò interpretationes ac glossae, quae proximis abhinc annis, ab utrâque parte emanarunt, tamquam concordiae pestis, dissidiorumque fomes, exulanto, et imposterùm severè prohibentor. Adeoque antiquissima ista Lycurgi Lex, quam Florentini, disputatores omnium subtilissimi, in populari statu iusserunt, ne, scilicet, de rebus, semel receptis ac probatis, disserere liceret, [Note: Bodin. lib. 4. de Republ. cap. ult.] hic imprimis observator.
Si enim Iustinianus iuri suo privato Commentarios, praeter ea, quae Paratitla vocant, annecti, prudenter et rectè interdixit; [Note: § 20. de confirmat. Digest.] cui prohibitioni si proximis saeculis stetissemus, minus mitricarum ius, et iustitiam magis expeditam, indubiè habuissemùs: Quantò magis idem in fundamentali hac Imperii Lege, à quâ salus et tranquillitas Rei publ. sine controversiâ dependet, faciendum est?
Deque eo iam olim, Anno 1608. in Comitiis Ordines imperii prudenter solliciti fuerunt, Ist bey der berathschlagung fürkommen, [Note: Id factum die
[Gap desc: planetary symbol]
6. Febr. Ante meridiem.] daß sich hin vnd wieder, scribenten befinden, so sich fast bemühet, in privat schrifften, vnd gedruckten Büchern, den Religion Frieden, nach ihrem privat Verstande, zudeuten, auszulegen, vnd zu disputiren, dusselbe aber, neben dem es, der im Jahr 1577. auffgerichteten , Policey Ordnung, sonderlich im 35. titul vom Buchdrucken § wann wir nan etc. mit dem folgenden § und setzen, ordnen, etc. gantz ungemäs, und zugegen ist, auch leichtlich den Ständen, zu ungleichem Verstande, und mistrewlichen nachdenken, anlas geben konte: Ist derhalben
ins gemein nicht für vnrathsam oder überflüssig ermessen, bey der Römischen Keyserlichen Mayr. oder deren Hochansehnlichen Herrn Commissario, Aller-vnd Vnterthänigste erinnerung zu thun, damit der Passawische vertrag, auch der darauff gefolgte, vnd Anno 1555. beschlossene Religions-Friede, an seinen Kräfften bestendig bieiben, vnd das Bücher schreiben, so dem zu Augspurg auffgerichteten Religious-Frieden vngemäs vnd wiederwertig, oder zur vnruh vnd weiterung vrsach geben könte, wie in obgemeldten versen der Policey-Ordnung, ohne das, woll versehen, bey denen, drin angedraweten, straffen, eingestellet werde.
Quam declarationem Electores Ferdinando, tunc temporis Caesaris Rudolphi Commissario, dederunt. [Note: Zacharius Geißkoffler im bendecken an Keyser Matthias wegen des Reichstags Anno 1612. de dato 15. 25. Octobr.]
Imprimis verò odim istud Vatinianum, quo alter alterum, diversam Religionem secutum, persequitur, ex animis hominum, quantum pote, eradicator; et quisque suâ fide vivito, statoque, caditoque.
Cum enim divinitas patiatur multas religiones esse; quare nos unam audeamus imponere? Inquit Theodatus, inter Constitutiones regias Gothorum. [Note: apud Goldast. tomo ult. Constit. Imper. p. 113.]
Nec tamen, sine freno, quarumvis sectarum evagetur licentia, Religionum tolerandaeum numerus certus definitor: Reliquis sectariis Imperio severe interdicitor.
[Note: Aequalitas ubique servanda] Prae aliis autem omnibus Ordinum intentio insanctione Pacis Religiosae ad eum scopum collimato, ut inter Religiones aequalitas servetur, nec una alteri, vel in leviculis rebus praeferatur.
Aequalitas enim bellum non parit: Contra verô inaequalitas inter eos, qui pari iure se censeri, aequum esse autumant, omnis diffidentiae, odii, ac discordiarum mater est.
Nec ulla regula naturali aequitati magis congruit, quam ut, quod in altero quis aequum esse crediderit, eodem ipsemet iure utatur: Vixque in alterum, alteriusve Religionis factionem id quis statuet, quod in se, aut suae Religionis complices statui non volet.
Quod si quis, cuiuscumque ist tandem religionis aut dignitatis sit, Pacem Religionis, semel iterùm firmatam, in controversiam vocare, labefactare, aut cuniculis subruere tentaverit, in illum, posthabito omni Religionis, ac dignitatis respectu, severissimè, poenâ Bauni, et privationis bonorum, famae, vitaeque animadvertitor; omnesque ambages in procedendo, ac exsequendo abscinduntor.
[Note: Primus Pontificiorum scrupulus] FOrsan difficiles sese hic praebituri Pontificii sunt, qui bona Ecclesiastica, in quorum pacificâ possessione Protestantes Principes ac Ordines ad hoc usque bellum fuerunt, nullo iure ab iis occupata, et antiquis possessoribus erepta esse, adeoque se, tanquàm spoliatos, ante omnia restituendos esse, clamitabunt. Imò cum semel DEO dicata sint, ea per transactionem alienare, aut per mittere, ut ad alios, quam ad quos primâ fundatione destinata sunt, usus applicentur, in suâ potestate, aut esse, aut fuisse negabunt, Haben nicht macht, Ertz-, Stiffter, Clöster, vnd Kirchengüter GOTT abzusprechen, vnd den Weltlichen einzureumen, oder, der fundatorn löblichen intent wissentlich zuwieder zu thun. [Note: Beweis, warumb die Päbstische den Evangelischen nicht weichen können, contra des Geitzkosslers rationes, aus der Meintzischen Cantzeley.]
[Note: Cui respondetur, Divitiae Religioni noxiae esse videntur]Circa quem articulum non adeò sollicitè anquiremus: Utrumne, profusa ista, in Ecclesiam, largitio, Religioni salutaris, an noxia; et, num collata in Ecclesiam bona, aut non dedisse, aut data iterùm abstulisse, ere potius Eccelsiae fuerit?
Maiorum quidem nostrorum superstitio, maximâ liberalitate erga cultum Domus DEI, et omnem Clerum usa, amplissimat Regni divitias, ad decorum et gloriam Ecclesiae intorsit; in tantum, ut Episcopos, qui, propter animarum regimen, Principes erant caeli, eosdem Principes efficeret Regni: Quomodo de Ludowico Pio Helmoldus [Note: lib. 1. Chron. Slav. c. 4.] scribit.
Eadem tot, tantaque, in hos, et alios quoque inferiores Clericos ac Monachos, pietatis intuitu congessit, ut illi fisci magis, quam Christi fierent officiales, velut Petrus de Aliaco de iis conquestus est. [Note: Ex Stumphio Ventura de Valent. in parthen. litig. lib. 1. c. 6. n. 12.]
Nec ullis paenè locus amoenitate, aut fertilitate conspicuus fuit, quem isti religiosuli idolis suis non occuparent; Recteque dici de illis potuit, quod de Iudaeis Oseas [Note: c. 10. vers. 1.] dixit: Iuxta ubertatem terrae suae exuberavit simulacris. Quod Lutherus reddidit, wo das Land am besten war, dastissten sie die schönesten Kirchen.
Sed, ut Augustinus, iam suo saeculo, conquestus est: Cum lignei essent calices, aurei erant sacerdotes; postquàm verò calices aurei redditi, sacerdotes econtrà lignei effecti sunt: Et Religio peperit quidem Ecclesiae divitias; filia vero devoravit matrem.
[Note: Ideoque Ecle siis auterendae] Nec forsan iniuriâ ergo Fridericus II. Imperator, Anno 1227. ad pristinam humilitatem Clericos reducere conatus est. Habemus, inquiens, [Note: apud Goldast. tomo 3, constit. Imper. p. 375.] conscientiae puritatem, ac, per consequens, DEUM nobiscum, cuius testimonium invocamus; quia semper fuit nostrae voluntatis intentio, Clricos, cuiuscumque religionis, ad hoc inducere, et praecipuè maximos ad illum statum reducere, ut tales perseverent in fide, quales fuerant in Ecclesiâ primitivâ, Apostolicam vitam ducentes, et humilitatem dominicam imitantes. Tales namque Clerici solebant angelos intueri, miraculis coruscare, aegros curare,
mortuos suscitare, et sanctitate, non armis Principes sibi subiugare. At isti, saeculo dediti, et inebriati delitiis, DEUM praeterponunt, quorum ex affluentiâ divitiarum, Religio suffocatur. Talibus ergò subtrahere nocentes divitias, quibus damnabiliter onerantur, opus est charitatis potiùs, quam erroris. Ad hoc vos omnes Principes unà nobiscum, ut euncta superflua deponentes, modicis rebus contenti DEO serviant, omnem, quam potestis, debetis diligentiam adhibere.
Cum verò huius Friderici, tamquam schismatici, auctoritas levicula sit forsan Pontificiis, Sigismundum certè Catholicum fuisse, non diffitentur: Cuius tamen eandem fuisse mentem, ex eiusdem reformatione, de Anno 1646. [Note: cap. 37. apud Goldast. d. tomo. p. 187.] apparet, man soll wissen, daß notturfstig ist, als vor geschrieben stehet, von den Bischoffen, vnd Abten, vnd den Geistlichen Haubtern, daß sy kein Schlos, Veste, noch Stett, Zwing, noch Peen haben sullen, noch recht ist. Sy sullen alle stehen vnd fallen, an einen Römischen Künig, zu dem Reich, der soll sy zu Lehen machen den Herm, Rittern, vnd Knechten, vnd Reichs Stetten, daß sy dem Reich beistendig seyen.
Quodque idem Sigismundus Imperator de Monachis dixit, [Note: d. Reformat. c. 23. apud Goldast. d. loco. p. 183.] de omnibus, generatim, Clericis iure dicere licet, ein Hoffertiger Münch, oder ein reicher Münch, oder ein gewaltiger Münch, der ist nichts wert.
Intentio autem Sigismundi erat, summo Pontifici, Cardinalibus, Episcopis, Abbatibus, Monachis, et Clericis, legem, necessaria huius vitae possidendi, restrictam constituere, et unicuique, pro conditione sui status, certam pecuniarum summam, in annuos sumptus, assignate: Quicquid autem superesset Ecclesiae redituum, fisco importaretur communi, et in usus servarretur bellicos, contra Turcas, Christi adversarios, pugnandi. [Note: Ex Trithemie Goldast. in mation. Constit. Imper. p. 107.] Sed clero refragante, et, variis artificiis, industriam eius eludente, ad optatum finem pervenire non potuit.
Sed mittamus isthaec, et ea, quae semel DEO dicata sunt, à sacris usibus distrahi, absque crimine sacrilegii, non posse, unà cum Pontificiis, statuamus.
[Note: Bona Ecclesiastica Dei, non Clericorum aut Monach orum sunt] Meminerint tamen illi, Clericos suos et Monachos, precarios tantùm, seu possessores, seu detentatores, non Dominos, bonorum Ecclesiasticorum, aut esse, aut olim fuisse.
Quem enim latet, universa Ecclesiarum et Monasteriorum bona, sive Episcopali mensae, sive Collegio alicui assignentur, in absolutum illius dominium minime transire? Quippe quod penes eum, cui dicata sunt, Deum, nimirùm, primariò permanent, quibushi, ceu precarii possessores, commodatis abeo possessionibus, ad vitae tempus, utuntur, fruntur. Quemadmodum etiam, inter alia, ex toties inclamatâ voce, Patrimonium Christi, patet. [Note: Ex Renato Choppine Auctor Informationis in der vier Clöstersichen.]
Modò igitur Christo relinquatur suum sibi patrimonium, et usibus sacris destinentur haec bona, utrum Ordini, primitùs in illis instituto relinquantur, necne, parum interest.
Idque iure etiam Pontificio; quo Monachis, quo saeculariter vivunt, et alios exemplo corrumpunt, si incorrigibiles sint, eiectis, fratres alterius Ordinis inducere licet. [Note: c. velatum Ne cler. vel monachi.]
[Note: Magistratui saeculari competit in ea inspectio, et Clericorum reformatio] Nec aliud remedium videtur, quand. personae Ecclesiasticae abutuntur bonis suis, nec in debitos usus eos convertunt, quam ut cura, et sollicitudo Principis, et superioris, ad ipsum illos cogat. [Note: Petrus Gregor. l. 13. de Republ. c. 17.]
Ita, cum Sacerdotes reditus templi in destinatos usus convertere negligerent, Rex Ioas eos deinceps prohibuit accipere pecunias, et constituit, ut a summo Pontifice, ac scribâ Regis, in templi necessitatem illae erogarentur. [Note: 2. Keg. 12. vers. 6, et sequ.]
Iure quoque Pontificio statutum est, [Note: c. filiis 16, qu. 17.] filiis, nepotibus, ac honestioribus propinquis eius, qui construxit, vel ditavit Ecclesiam, licitum esse, hanc bonae intentionis habere sollertiam, ut
si sacerdotem, seu ministrum, aliquid, ex collatis rebus, praeviderint defraudare, aut commonitionis honestae conventione compescant, aut Episcopo, vel Iudici, corrigenda, denuntient. Quod si talia Episcopus agere tentet, metropolitano eius haec insinuare procurent. Si autem Metropolitanus talia gerat, Regis haec auribus intimare non differeant.
Ex quo constat, Magistratui saeculari supremam competere inspectionem bonorum ecclesiasticorum; ut ea rectè administrentur, et in debitos usus erogentur.
Nec praetereundum hic est Heinrici II. quem Sanctum vocant, exemplum: Qui, cum Monachi Fuldensis Coenobii, propter deformatissimam vitam, in derisum omni Populo venissent, saepiùsque, à Sancto Imperatore moniti, pravos mores emendare contemnerent, cum sciret, eos nimiâ divitiarum abundantiâ factos contumaces, multa bona et possesiones auferri ab iis praecepit, et aliis monasteriis distribuit. [Note: Abbas Trithemius in Chron. Hirsaug. sub Anno 1012.]
Carolus etiam IV. Moguntiae, praesente Pontificis Legato, in luxuriam Clericorum acriter invectus, palam minatus est; mutaturum personas, operamque daturum, ut pii Viri et digni fruerentur beneficiis ecclesiasticis: Nam in pios usus contributa esse illa bona: [Note: Nauclerus vol. 3. Chronogr. gener. 46. Hier. Mutius lib. 25. Chron. Germ. Auctor Paralipom. ad Abb. Ursperg.]
Filium Caroli Sigismundum, reformationis licentiam, in bonis et personis ecclesiasticis, sibi arro gasse, patet, ex reformatione, tempore Basiliensis Concilii, Anno 1436. conceptâ: Quâ Episcopis et Clericis refragantibus, poenam depositionis; monasteriis verò, et claustris poenam destructionis comminatus est, ob die Geistliche Haubter vngehorsam were, so soll man sie berauben aller ihrer pfründe, vnd sollen vmd die empter kummen seyn, es seyen Bischoff, Doctores, oder Priester. Seynd es Clöster, so soll man sie zersiören gantz vnd gar. [Note: In reformatione Clericorum c. 3. § 14. ap. Gold. der Reichsconstitution, reformation, ordnungem und ausschreibem p. 172.] Et non ita
multò post [Note: cap. 4. Ibid.] sequitur, Wollen die grossen Praelaten sich nicht lassen ordnen, so mus man diese ordnung halten, vnd das Schwert brauchen: Man mus Vnkraut aus dem Garten jetten vnd ersuchen. Et rursus, [Note: Ibid. c. 24. n. 3. Goldast. ibid. p. 183.] Mancher reit in den todt, von seines Herren willen : Vielmehr ein Abt, vnd seine Münche haben Gott gelobt den Orden zuhalten. Oder man rhu sy gar ab / das ist nicht wieder GOtt.
Protestantes quoque Principes, cum vitam Clericorum, et Monachorum considerarent, qui sine defectu pauperes et sine despectu humiles sunt, nihil habentes, et universa exigentes, voto (inquam) et nomine pauperes, victu et conservatione Reges, ut in illorum buccis rubentibus, et obesis crassisque patet corporibus; (quibus verbis in Mendicantium oculis festucam notat Paulus Langius, Cignaeus, Monachus Bozawiensis, [Note: in Chronico Citizensi.] Ordinis S. Benedicti, ipse trabem in sui Ordinis haud advertens) Rectè fecerunt, et quod ipsis, ratione officii, incubuit, quandò lascivientia ista otio pecora, et fruges tantum corrumperenatos ventres eiecerunt, eorum in locum substitutis pauperibus, pupillis, scholis et similibus: Nec vero Domino ea bona ereptum iverunt; sed, à perperis istis detentatoribus erepta, eidem potiùs iterùm vindicârunt, remotoque abusu in verè pios usus, secundùm antiquissimorum Fundatorum intentionem, reduxerunt.
[Note: Primorum fundatotum intentio] Secundùm antiquissimorum, inquam, Fundatorum intentionem: Negamus enim, quicumque non Pontificiae sectae sumus, antiquissimarum fundationum tenore, bona ista ecclesiastica Pontificiae superstitioni esse mancipata, die Stände Augspurgischen Confession können dem andern theil nicht nachgeben, noch gestendig seyn, daß die Stiffte vnd Clöster alle zugleich, auff diegendandte Catholische vnd Pächstliche Religion, wie die itzo im schwang gehet, fundiret und gestiffet, dieweil derselben eletiste fundationen rnd Stifftungen ein anders mitbringen,
nemblich, den rechten waren Gottesdienst darin zu üben, item die jugendt, beyder geschlechter, zu Christlicher übung, zu guten Künsten, zu nützlicher arbeit auffzuziehen. [Note: Replica protestantium Ordinum ad Catholicorum responsum seu refutatorium scriptum, quod eorum gravaminibus opposuerant in Conventu Ratisbonensi Anno 1597.]
Hoc proposito Carolus Magnus tot fundavit monasteria: Ut nimirum, iuventus, bene in illis instituta, utilis esset exemplo, et doctrinâ hominibus, et, qui in illis consenescere, mundi stulitiâ et pompâ contemptâ, contemplationi et orationi se tradentes, statuerent, docerent morum probitatem, veramque religionem populum. [Note: Hieron. Mut. lib. 9. Chron. Germ.]
Ob hanc quoque causam Ottho Magnus statuit: Ne quis in monasteria accipiatur, aut improbae mentis, aut abiectae indolis, sed qui apti essent, ad bene instituendam iuventutem, morum sanctimoniâ, ingeniique cultu. [Note: idem l. 13.]
Unde notabiliter a Trithemio Abbate scribitur: [Note: in Chron. Hirsaug. sub Anno 890.] Quod in monasteriis haec consuetudo olim celeberrima fuerit, ut scholae Monachorum in singulis paenè Caenobiis haberentur; quibus, non saeculares homines, sed Monachi, moribus et eruditione praeficiebantur nominatisismi: Qui, non solùm in divinis scripturis docti essent, verùm et in Mathematicâ, Astronomiâ, Arithmeticâ, Geometricâ, Musicâ, Rhetoricâ, Poesi, et in ceteris omnibus saecularis literaturae scientiis eruditisimi haberentur.
Utinam verò, inquit idem[Note: Ibid. sub Anno 952.], de sui temporis moribus, tale studium hodie in nostris haberetur monasteriis! Quam multa bona fierent, infinita mala prohiberentur. Sed non omnibus inest amor scientiae Scripturarum: Proptereà noster Ordo sacratisimus, quasi sine honore, iacet sepultus. Duo quondam ipsum Ordinem nostrum gloriosum reddiderunt; vitae meritum, et eruditio Scripturarum: Quorum dum alterum intermittitur, ad alterum rarò pervenitur.
Quod si, è Protestantibus Ordinibus aliqui, in reformatione privatam rem suam, haud divinam egerunt, male quidem cos fecisse, negandum forsan haud erit: Pontificiorum tamen non magis eâ dere notio est, quam Protestantium, quod ipsimet Pontificii aliquammulta monasteria et ecclesiastica bona, ab austerâ primorum Fundatorum regulâ deflectentes, et licentiosiorem vitam secuti, in alios, quam ad quos primitus deputata erant, usus converterunt.
[Note: Ipsi Pontificii à primâ bonerum ecclesiasticorum fundatione recesserunt] Ita Bruschius in suâ, ab Imperatore Ferdinando I. privilegiatâ, et Ingolstadii excusa Germaniae Monateriorum chronologiâ, [Note: Ut refert Auctor Informationis in den vier Clöster sachen.] octo insignia Monasteria recenset, quae sublatâ primâ fundationis regulâ, partim in alium modulum liberioris vitae mirâ quadam metamorphosi transfusa, et ex Monachis regularibus Canonici saeculares (quos, monstra sine exemplo, regulares sine regulâ, Canonecos sine Caenone, Crantzus, [Note: libro 2. metrop. c. 15. et lib. 3. c. 15. et l. 7. c. 50.] Sigismundus autem Imperator [Note: in Reformatione Clericorum de Anno 1436. c. 19. § 10. ap. Gold. der Reichsconstitution, reformation, ordnungen vnd ausschreiben p. 180.] à libertate vitae GOttes Jundckern vocat) facti; partim expulsis Monachis et monialibus, ad episcopalis mensae usus, sisco addicta sint.
Et notabiliter de Abbate Weissenburgensi hic Bruschius scribit. Quod Rudigerus, cognomento piscator, illius Coenobii amplissimi ultimus abbas, Anno Domini 1526. odio monasticae vitae incensus, et liberioris desiderio flagrans, auro effecerit, ut monasterium, contra primorum fundatorum voluntatem ac sententiam, in praeposituram commutaretur.: Quae tandem, Anno 1546. Episcopatui Spirensi, consentiente Carolo V. ac Romano Pontifice, Paulo III. incorporata est.
Eâdem de re supra allegatus Langius conqueritur. [Note: in Chronice Citizensi.] Vidi equidem, inquit, complura Coenobia, ubi in primis fuerant moniales, nunc ibi positos esse monachos; et ubi
quondam habitavêre regulares Canenici, nunc ibi esse Cruciferos. Et ita de aliis Ordinibus dici potest, et aestimari.
Et paulo post, opulentissima sui Ordinis Coenobia, ait, prorsus ab Ordine esse dimembrata, et in Canonicorum saecularium translata statum: E quibus mihi cognita sunt, inquit, S. Albani propè Moguntiam, à Carolo M. fundatum, monaterium, et Divi Burghardi, iuxta Herbipolim situm: Quae, cum aliis, irrecuperabiliter ab Ordine scissa, modò pro Abbate Praepositum, pro Priore Decanum, Canonicos pro Monachis nutriunt. In quibus denique, in praesens usque tempus, Abbatum epitaphia, aliaque monastici Ordinis reperiuntur indicia: Licet ab istis nebulonibus, effeminatisque successoribus, ac ingratis, solum nomine, Canonicis, quantum absque notamine fieri potest, et scandalo, auferantur, deleantur.
Plurima quoque huius rei exempla Trithemius Abbas, stomachabundus, subinde adducit: Quae notare non abs re videtur.
Canonici enim Trevirenses, maioris Ecclesiae, abiectâ regulari vitâ, quam hucusque in eâdem Ecclesiâ maiores eorum continuârant, desierunt esse regulares, et facti sunt nomine et conversatione saeculares. [Note: Tritbemius in Chron. Hirsaug. sub Anno 977.]
Quorum exemplo malo, Canonici quoque S. Paulini Trevirenses, S. Castoris in Confluentiâ, Moguntinenses, Wormatienses, Spirenses, et complurium aliarum Ecclesiarum, diversis quidem temporibus, sed uno impietatis Spiritu, regularis vitae communitatem abiecerant. [Note: Ibid.]
Sic, Anno 1489. Monasterium S. Nicolai in Camberg, Herbipolensis Dioecesis, ab Ordine Benedicti, ad instantiam apostatantium Menachorum, translatum est, et in Collegium Canonicorum saecularium commutatum. Monachi apostatae, pleni scelere, ex malis claustralibus saeculares peiores facti sunt; Principem suum, perditionis auctorem, cum
Abbate sequentes. O patientia DEI! O tempera! Quanta humanae temeritatis licentia cunctis! Exclamat idem Trithemius. [Note: in Chron. Spanbeim. sub eod. Auno.]
Eodemque modo Monasterium in Ellwangen, Augustensis Dioecesis opulentissimum, paucis, ante haec tempora, annis, ab Ordine Benedicti, ad instantiam perversorum, Abbatis et Monachorum, erat translatum. [Note: Tritbem. in in d. Chron. Spanheim, sub eod. Anno.]
Anno 1491. idem accidit in Monasterio Klingen Monster, Spirensis Dioecesis: Cuius alia causa nonfuit, quam timor observantiae regularis. [Note: Ibid.] Et, Anno 1495. in Monasterio Vdenheim, eiusdem Dioecesis. [Note: Ibid.]
Horum quoque vestigia secuti sunt Abbas et Monachi in Nüwiler, Argentinensis Dioecesis, Anno eodem; facti ex Monachis malis Canonici peiores: [Note: Ibid.] Et illi in Suntheim, non longe ab Heydelberg, in Dioecesi Spirensi; facti, Anno 1497. ex Monachis perversis, Canonici saeculares criminosi. [Note: Ibid.] Itemque in Blidenstadt, Moguntinae Dioecesis, Anno 1498. Nullam causam habentes aliam, nisi perversam voluntatem, et odium disciplinae regularis; facti, ex Monachis dissolutis, Clerici turpiores. [Note: Ibid.]
Et ita, ut verbis Leonis, Pontificis, ad Adelbertum Conitem de Calwe [Note: apud Trithem. in Chron. Hirsaug. sub Anno 1050.] utamur, ipsimet Pontificii, Monachis expulsis, officinam sanctarum Virtutum, introductis dissolutissimae vitae saecularibus Clericis, in omnium speluncam vitiorum saepius commutârunt.
[Note: Et fisco ea incor porârunt.] In tantum autem primam illam fundationis regulam neglexerunt Pontificii, ut etiam integra saepè Monasteria fisco suo addicere, non duxerint esse nefas. Nec à scopo Bruschius aberravit, quandò in praedicto libro scripsit: Usque ad Annum Domini 856. Abbates et Episcopatus vocatos; post haec verò
tempora, Episcopos opimiores Abbatias cepisse adse rapere, et simul Abbates ac Episcopos agere ob ventrem.
Imò adeo Episcopi ab hoc crimine (siquidem id crimen est) immunes non sunt, ut vix ullus Episcoporum immunem se iactare possit. Unde nonnemo, hac de re, scripsit, [Note: Auctor Informationis in der vier Clöster sachen,] wann alle die jenigen, Augspurgischer confession, so dergleithen güter eingezogen, vmb des willen gesteinigt werden solten, könten sich vnter den Geistlichen, Ertz- vnd Bischoffen, woll keiner, oder sehr wenig, den ersten stein ausfzuheben, mit gutem gewissen, vnd ohne gefahr gleicher condemnation, vnternehmen.
In Franconico certè Circulo, non pauca, nec poslrema Monasteria, sed circiter viginti, à praecipuo eius Circuli Episcopo, remotis Monachis, mensae Episcopalis reditibus addicta, et partim in cauponas, idve genus, mutata sunt. [Note: Auctor d. Informationis et Petrus Den aysius in Consilie vom Religion Frieden, et in specie, von der vier Clöster sachen.]
Quo de Episcopo salse, ut cetera, is, qui Comitiorum Anno 1613. Ratisbonae habitorum, acta rythmicè describit.
Sein gantzes geschlecht hab er auch sehr reich gemacht,
Seiner vorfahrn stifftung aber nicht woll betracht,
Dann da er wolt, daß man sein ordnung steiff solt halten,
Da bracher selbsten ein die stifftungen der alten:
Dann er gar viel Mönche, aus den Clöstern gejagt,
Vnd achtet nicht, ob gleich der Pabst darüber klagt:
Das ein zum vorwerck macht, das ein zur stutrerey,
Eius braucht er ad mensam, vnd eins zur hurerey.
Das thut der Heilig Bischoff: Soltens die Ketzer lassem?
Ich halte, sie werdens ihm nachthun aller massen.
Quin imo Bavarus quoque, tempore Coloniensium turbarum, partem eiusdem Electoratus, a corpore suo revulsam, Domui suae, hereditario iure mancipare laboravit, man ist in werendem Cöllnischen Krieg wieder Churfürst Trucksessen,
mit dieser practik starck vmbgangen, wie etliche vornehme stück, vnd alte pertinentien des Ertz-Stiffts Cölin, dem Hause Beyern zugeeignet, vnd in perpetuum möchten incorproi ret werden: Welches man curch Fürstliche Beyerische originalia, Siegel vnnd Handschrifften beweisen kan. [Note: Respensio ad Cancell ariam Bavare Anhaeldinam pa???te I. c. 7.]
Videant ergò Pontificii, manticae quod in tergo est: Et quam licentiam ecclesiastca bona occupandi, possidendi, inque merè profanos usus convertendi, ipsi sibi usurpant, Protestantibus, quibus minor eius rei religio, adeò praefractè ne denegent.
[Note: Alius Pontifi eiorum scrupulus] REperiuntur oporro inter Pontificios rigidi quidam et Zelotae, qui haereticos tolerare, aut cumiis habere communionem, bonâ conscientiâ se posse, negant.
Ad illotum, nimirùm, sensum, qui Pacem religionis conscientiae adversari, asserunt, der Religion Friede sey, wieder GOTT, vnd das gewissen, vnd von keinem eyferigen Christen jemahls gelobet worden, [Note: Beweis warumb die Päbstische den Pretestir enden nicht weichen können contra des Geitzkofflers raeliones der Meyntzische Cantzeley.] Sei, Theologice davon zureden, als dadurch Ketzereyen zugelassen, in substantiâ vnverantwortlich: [Note: in dutursu quodam von prosecution des Reichstags Anno 1613.] Quique transactionem Passaviensem, distractionem, non compositionem, eine zerzüttung vom vertrag vocant. [Note: In discursu von zerrütten vnd periur birten zustand des Reichs apud Lundorp. tomo I. act. publ. lib. 1. c. 25. p. 72.]
[Note: Cui respondetur] Sed his Hispano-Pontificiis sive Esavita-Pontificiis (ita enim meritò eos appellamus) diversam aliorum Pontificiorùm sententiam opponimus.
[Note: Pontificii duplices sunt] In duplici enim Pontificii sunt differentiâ; Etpraeter priores
istos rigidos ac Esavita-Pontisicios, reperiuntur quidam moderatiores; quos illi Politico-Pontificios, per contumeliam appellant.
Unde Christianus II. Elector Saxoniae, in ore subinde habere solitus est, Er wolte vnd müste wissen, ob ers mit alten Catholischen, oder mit Jesuitisch-Catholischen zu thun hette. [Note: Ut refertur in response ad Cancellariam Bav are-Anhaldinam parie 1. c. ult.]
[Note: Alii rigidi] Priores isti, extrema potius subeunda, quamin Religione quippiam concedendum, clamitant, wollen mit dem Kopff durch die Mawre lauffen, vnd den Herzn das gewissen so eng machen, daß sie auch ehender Land vnd Leute in stich setzen sollen; Setzen alles auff einen vnzeitigen eyfer, vnd persvadiren die Herzen, daß viel rathsamer sey, von Land vnd Lauten verjagt zu werden, vnd solches vnschüldiges blutvergiessen zu gestaten, als etwas nachzugeben: Quibus verbis eos, Vir insignis Prudentiae, Zacharias Geitzkoffler describit, et insectatur. [Note: in literis ad Cardin. Cleselium de dato Vlm 8. 18. Februarii Anno 1621. apud Lundorp. d. tomo 1. act. publ. l. 10. c. 31. p. 1453. et sequ.]
Unde Italicum illud proverbium apud illos locum obtinet: Più testo paese rovinato, che paese damnato.
[Note: Alii moderatiores] Posteriores, moderatiora consilia secuti, amicam compositionem internecino bello praeferunt: In quorum numerum etiam se a fervidis istis relatum, Cardinalis Cleselius scribit. [Note: ad Zachariam Geitzkoffler de dato Wien 24. Dscembr. Anno 1614.]
[Note: Qui Rei publ. magis utiles] Contemplentur autem priores isti Zelotae ootentissimum Galliae Regnum, quod à bellis civilibus numquam quievit, antequàm Pax ista religionis stabiliretur: Verissimumque est, quod Zacharias Gestzkoffler memorat, [Note: in d. literis ad Cardin, Cleselium de dato Vim 8. 18. Febr. Anno 1621.] Franckreich habe, solcher Zwietracht vnd obstination halber, über vierzig Iahr, einen höchstverderblichen Krieg ausgestanden, und sey dennoch
jedesmatzl zu solchem accord gerahten, den der König vnd die Geistlichen anfangs, mit viel leidlichern conditionen, Hetten haben können.
Hodiè, utut Rex ipse, ac Primores Regni, non minùs, quam illi Zelotae, Pontificiae Religioni addicti, nec minùs in Religione suâ devoti ac ferventes sint; attamen res Gallorum quoad religionem, inter ipsos in tranquillo sunt: Nec unquam Regnum id magis floruit, quam cum, intempestivo isto Religionis Zelo omisso, Hugonotae cum Pontificiis, pari iure censeri, coeperunt.
Ex quo omnium animi ita iam coaluerunt, ut, non discordiis ampliùs, sed utri utros, obcdientiâ ac fideli obsequio in Regem suum, vincant, laudabili aemulatione inter sese cartent.
Contemplentur iterùm isti Zelotae potentissimam Polonorum Rem publ. in quâ, Anno 1572. confoederatio, hoc est, lex, inter Catholicos et Evangelicos sancita; quâ prohibetur: Ne alter alterum, nomine religionis, iniuriis afficiat, aut in Rei publ. muniis, sive palam, sive occultè posthabeat: Sed utrique in mutuâ pace vivant, et politicâ concordiâ; exspectantes, donec tempus, id quod iustius erit, detegat.
Haec autem sapientissimè excogitata, nompè, ut vitari possent motus, et bella parricidalia, sanctè, et sine dolo, sibi invicem spoponderunt, et, ut Reges quoque futuri, cum inaugurarentur, idem iureiurando comprobarent, constituerunt. Unde verba illa in formulâ iurisiurandi: Inter dissidentes de religione pacem manu tenebo. [Note: Stanislaus Sarnicius lib. 8. annal. Polon.]
Econtrà, quis nescit, primam acsummam causam, quare confoederatae Belgii Provinciae ab Austriacis defecerint, fuisse, conscientiarum tyrannidem, et inquisitionem Hispanicam?
Quapropter Elector Saxoniae Christianus, cum, apud Matthiam Austriacum, proditionibus utriusque Austriae, libertatis religiosae conservandae causâ, intercederet, graviter,
ac verè hac de re disseruit, [Note: In literis ad eundem Matthiam de dato Dresden 6. Octebr, Anno 1608. das Haus Oesterrelch habe, ein zeit hero, keine drgere und schädlichere Feinde gehabt, als den Stuhl zu Rom, der Iesuitischen secten, und ihres anhangs, allzuhitzige] consilia, vnd habe die stadlicheProvincien in Niederland, von ihrem uatürlichen herzen, niemand anders gebracht, als dergleichen allzugeschwinde consilia, welche auch ein solch verhittert mistrawen, zwischen Herzn vnd Vnterthnen angerichtet, daß, vngcachtet vielfaitig angestellter Pacifications handlungen, einiges vertrawen nicht gestifftet, vielweniger biß hero in den vorigen standt wieder gebracht werden können.
[Note: Comitia in. usum rcducenda.] DIffidentiâ isthoc modo inter Ordines è fundamento sublatâ, et concordiâ ac confidentiâ restitutâ, Comitiorum quidem potissima ratio esto: Comitia enim sunt, in quibus Ordinum auctoritas ac potestas maximoperè elucere solet.
Sed quia ingentes in his sumptus fieri oportet (quâ de causâ, annui et ordinarii Conventus, Anno 1500. sublati sunt) ideò tantum in causis maximi momenti, et quae non, nisi omnium Ordinum suffragiis decidi posse videntur, Comitia indicuntor: Inque eum casum, Principes omnes personaliter, sipossibile sit, comparento; nec, nisi iustâ aliquvâ et sonticâ causâ eos impediente, sese excusanto.
[Note: Et Regimentum.] Cum verò necesse sit, intereà, qui bono publico invigilcnt, ac res Imperii incidentes, nec moram ferentes, expediant; ne consilia post res afferantur, dumque Romae deliberatur, Saguntum pereat: Senatus Imperii, et Regimentum, ex
Electoribus, Principibus, liberisque Imperii Civitatibus, certo numero constans, iterùm de novo, nec id ad certum tempus, sed in perpetuum constituitor, cum veteri istâ et amplissimâ, quam superiùs explicavimus, potestate; ut nihil, quod Rei publ. statum concernit, ab Imperatore sine eius decreto, peragatur.
[Note: Cum Camers] Camera quoque, adprivatorum controversias decidendas, in suo statu maneto.
Utriusque tandem penes Imperatorem, tamquam Praesidem, eiusve Vicarium, seu substitutum, ut olim, sic et nunc, esto directorium.
[Note: Sublato Consilio aulicae] Consilium verò istud Imperatoris aulicum, tanquàm lerna malorum, ex quo, velut ex equo Troiano, omnes isti conatus, Libertatis oppressores, prodierunt, à Republ. nostrâ planè exulato.
Id quod eo tamen fine non dicimus, quasi Imperatori, (quod cuivis Principi licet) Consiliarios aulicos, quos et quot voluerit, habere non liceat: Sed quia rerum summa illis committi non debeat.
Regimento tandem, uti antiquitùs, ita nunc quoque, si è re Imperii id visum fuerit, vicinos Principes, aut Ordines, vel pauciores, vel plures, vel omnes, prout necessitas requiret, ad deliberandum de rerum summâ, convocare conceditor.
[Note: Omnes Ordines ad Regimentum alternatim vecandi] Coniectati superiùs sumus, Principes ac Ordines, qui à Maioribus nostris ad Regimentum deputati fuerunt, ex eo forsan se gravatos sensisse, quod soli rebus publicis implicarentur, ac Imperio servire cogerentur, cum reliqui essent immunes; indeque causam dedisse abrogandi Regimenti.
Forsan etiam isti, qui praeteriti erant, Ordinibus, ad Regimentum depuratis, hoc honoris, quod soli Rei publ. gubernaculis admoverentur, inviderunt.
Itaque, ut utrique huic inconvenienti ocurramus, Principes ac Ordines in certas classes distribuuntor; et cavetor, ut alter
alteri per vices sucedat: Cumque omnes sub publicâ tutelâ vivant, honorumque in Imperio capaces sint, omnes etiam huius muneris, et, cum onere coniuncti, honoris, participes sunto.
ULteriùs, cum hocnostro tempore, quo ius plerumque in armis est, nec imperia, ex Cosmi Medicaei sententia, [Note: apud Macbiavell. libro histor. Florent.] Paternostris conservari possunt, inermium nulla habeatur ratio, Imperium nostrum perpetuo Exercitu munitum esto.
[Note: Exercitûs requisita] Ad firmitatem verô Exercitus quatuor requisitis opus est: Ut, nimirùm, vires sint propriae; ut sint numerosae; ut valiâae; ut veloces.
Prooriae; quia aegrè illi credi potest, quod alterius est.
Numerosae; ut in rebus adversis, et incommodis, semper aliquae supersint.
Validae; quia numerus, absque fortitudine parùm iuvat, imò mille incommoda affert.
Et finaliter veloces sint vires; ut facilè colligi possint, impellique, quo exigit necessitas.
Et de numero quidem sufficienti ipsimet Ordines porspicient.
Validae ut sint vires, continuum efficiet armorum exercitium.
Veloces satis erunt. quia in parato semper habebuntur.
Propriae autem utsint, maximè praecavendum: Ne, quod
stabiliendo Statui invenimus, Statum evertat, et, ex Iuliani Apostatae symbolo, aquila iisipsis configatur sagittis, quibus suae pennae aptantur. [Note: Bodin. libro 4. de Republ. c. 1.]
[Note: Exsereitus ab Imperio dspendeat] Non itaque Exercitus hic dicitor modô Sacri Romani Imperii Exercitus; quemadmodùm, hoc colore, in Pactis Pragensibus, Ordinibus Imperii glaucoma obiecit Ferdinandus: Sed et revera esto, ac ab Imperio, Ordinibusque re ipsâ, et in totum dependeto
Imperator verò, si rei militaris peritus sit, tamquam generalis Exercitus Dux, aut alius quispiam Princeps, cui has vices mandaverit Imperium, Exercitui huic praeesto: Sedin neminem, nisiex Ordinum, aut Regimenti praescripto, arma moveto. Et, ne quid in ipsâ expeditione contra Imperium ipse moliatur, certi Consiliarii bellici, de quorum consilio omnia agat, illi adiunguntor.
Collapsa quoque disciplina militaris, in cuius sinu serenus, tranquillusque status acquiescit, et ex quâ optatissimi triumphi promanant, [Note: Val. Max. lib. 2. c. 7. histor.] in pristinum suum vigorem ante omnia rcducitor.
QUod ut eò meliûs fiat, meritò deaerario solliciti esse debemus: Ad exemplum Augusti; qui militare aerarium instituit, ut perpetuô, et sine difficultate, sumptus, ad tuendos milites, prosequendosque suppeteret. [Note: Sueton, in Augusto.]
[Note: Tributa perpetua indicenda] Tributa itaque Ordinum consensu, eaque perpetua, in Imperio indicuntor: Et quidem tanta, quanta, ad sustentandum eiusmodi Exercitum, qualem alere necessarium Ordinibus visum fuerit, sufficere possint.
Nec enim quies gentium sine armis, nec arma sine stipendiis, nec stipendia sine tributis haberi possunt. [Note: Tacit. lib. 4.]
Modus tributi indicendi non erit difficilis, si vel antiquam istam collectandi rationem, des gemeinen pfennings, in usum revocemus, vel secundùm consuetum Imperii nostri censum, de cuius moderatione in nullis non Comitiis actum est, den Römerzug, calculum nostrum instituamus.
Iamdudùm in hac bellorum intemperie Germani nostri contribuere didicerunt. Imo, qui per crudeles tribulationes, inter media arma, nullâ ipsis securitate praestitâ, immensam auri vim conferre hucusque coacti sunt, moderata tributa, sine difficultate, in perpetuum continuabunt: Modò pace simul potiri, et frui posfint; modò disciplina militaris reducatur, et petulantia militum coërceatur.
Ante hoc tempus, si vel modica collecta erat instituenda, quilibet publicè, privatimque, ad mendicitatem se redigi, querulabatur, et impossibilitatem praetendebat.
At bello hoc, paenè vicennali, effectum est, ut vires, opesque suas, quas florente Imperio non noverat, iam nôrit Germania: Et continuis, maximisque tributis patem se esse videat, quae ad interruptas olim, et minimas, humeros contrahere solebat.
Hoc unicum tamen, in collectione tribut orum, attendendum, ut iustitia competens, et debita proportio observetur; neve ab potentioribus in tenuiores inclinentur onera: Quod quidem in societate plurium saepe fieri solet.
Quemadmodum in foedere Smalcaldico Civitates potissimm pecuniâ emunctas ferunt: Unde antiqui isti Knüppelhardi. [Note: quos refert Vitus Breitschwert in Consilte, ob die freye Reichs Ritterschafft in Schwaben, mit andern höhern Potrncaeten, Chur-vnd Fürsten, in verbündnus eintreten solle, quodconfectum est Anno 1610.]
Heitz ein Landgravi, Geus an Sachs, Schertele schier woll: Carle bader reib aus: Solvite Reichs Siälides.
Similique infamiâ, aut infamiae rumore, unitos Principes laborasse, nimis quam notum est.
Cum autem, praeter ordinaria militum stipendia,
ordinarios alios sumptus, multa extraordinaria, eaque varii generis, velut ea, quae in exploratores impenduntur, ac similia, requitantur; ideò extraordinarii etiam reditus necessarii sunt.
[Note: Annatae. ad extraordinarios belli sumptus deputanoae] Ad has autem expensas, praeter alia media, quaetempus suppeditaverit, Annatas bonorum ecclesiasticorum deputare, haud abs re fuerit.
Cum enim Annatae à Germanis ad bellicos usus, et in eum finem, ut thesauri loco, contra Turcas, et alios Christianae Rei pubi. hostes, conservarentur, introductae sint; [Note: Sleidam. libro 4 histor.] quas Romani Pontifices in Suos deinde usus converterunt: Quare ad pristinos usus cas non revocemus, et belli necessitatibus iterùm applicemus?
Nam Pontifici eas in manus tradere, ut, pro lubitu suo, uti illis, et abuti possit, etiam Pontificii quidam, iam sapientio res, dedidicerunt.
Velut Poloniae Rex Sigismundus, Anno 1543. ad instantiam Ordinum Regni de Annatis decrevisse legitur, hoc modo. [Note: Statuta Poloniae â Ioh. Herburte â Fulstin edita sub tit. Annatae,] Satisfaciendo postulationibus Dominorum Consiliariorum, nostrorum saecularium, et Nuntirum terrestrium, mittemus ad Sanctum Patrem Papam, petitum Annatas; ut ne eas de Regno efferri permittamus, sed ut remaneant, pro defensione Rei publ. in Regno. Quod si easdem impetrare non possumus; tum iam extunc renuntiare illi debemus, easdem nos, neque daturos esse, neque efferri ullâ ratione permissuros.
In quo surdis nos fabulam narrare, et paucos sententiae nostrae suffragatores habituros, iaminantè auguramur.
Maxima enim scribentium et consulentium pars, tamquam falsi agrimensores, Imperii nostri Statum, privati iuris, et Legistarum decempedâ metiuntur: Alii externo Imperatoriae Maiestatis splendore praestricti, fucum sibi faciunt, et aliis: Multi quoque, divitiarum ac honorum exorabulis deliniti, tamquam perditissimi lenones, Austriacis Procis patriam prostituunt libertatem.
Quid verò à Principibus et Proceribus Germaniae nostrae exspectaveris? Qui horum auribus audiunt, horum oculis vident, horum sensu regnant: Ab his ducuntur, velut.
--- nervis alienis mobile lignum:
Ac velut ludicra et ridenda quaedam neuro/bata, nihil arbitratu suo faciunt, sed omnia ducentibus his et aurigantibus.
Licet ergô illorum assensum non venemur, multô minùs emendationem sperare possimus; id tamen assequemur, quod periti Medici: Qui, ex diebus criticis seu decretoriis, et ex ipsius morbi causa, de interitu aegroti, qualis is futurus sit, certiùs meliusque augurantur; ac Cives nostros, quibus sanguinis adhuc Germani gutta superest, admonebimus, ne Libertatis cadentis ruinâ penitùs opprimantur.
Non pauci etiam, quibus nullum circa pectus robur est, mirabuntur, Accio et Titio idem apud nos ius esse: Qui non in dupondios, et de plebe homines, sed in Imperatorem ipsum calamum stringimus; scribimusque apertè, sine fuco, sine circuitione, contra Asinii Pollionis monitum, [Note: apud Macrob. libro 2. Saturual.] in illos, qui possunt proscribere.
Sed meminerint isti, nec Asinios, nec asinos nos esse; ut iugum lubenter toleremus aut clitellas: Et plus mentis robore pollere, quam degenerem istum Pollionem.
Iamdudùm est, quod in Domum istam Austriacam, Domum, Patriae nostrae et avitae Libertati exitiosam, dum vita suppetet,
---- dum Spiritus hos reget artus,
seu stilo, seu pilo pugnare parati fuimus.
Utcumque res cadat, perinde nobis est: Iacta est alea: Rubiconem iam transivimus.
Adimant illi, licet Spiritum; Caelum non adiment: Et sie tamen liberi ab eorum iugo moriemur.
Pellant nos Patriâ; Mundo non pellent: Et forsan, si degeneres Populares nostri aequâ iugum cervice subierint, alia nos recipiet ac fovebit, non inhospita, tellus.
Nec furibundi magis isti nos expellent; quàm lubentes, volentesque nos ab iis recedemus.
Melius, secundum Augustinum, [Note: ad Casulanum c. nemo peritorum II. qu. 3.] est, pro veritate pati supplicium, quam pro adulatione recipere beneficium.
Quapropter nos quoque malumus in exilio audire Cicerones; quam in patrio solo, opibus et honoribus, florentes, vigentesque, Colodii, Catalinae, Antonii, patriae Libertatis proditores, oppressores, ac Hostes.
FINIS.