10 January 2004 Ruediger Niehl
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check

PARS II. De vera, sed, magno cum Patriae, ac communis Libertatis detrimento, hucusque neglectâ, in Imperio nostro Romano-Germanico, STATUS RATIONE.

CAPUT I. De primâ STATUS RATIONE, quae consistit in studio concordiae.

FIrma ergò ac fixa nobis stat sententia, quod Imperium nostrum Romano-Germanicum, n eo statu, quo Maiorum nostrorum memoriâ fuit, et nostro etiam tempore, de iure, esse debebat, consideratum, reverà aristocraticum sit, et incidat in illam Aristocratiae speciem, quam Principatum Bodinus vocat. Quia Imperatorem, qui liberâ electione ad eam dignitatem evehebatur, tamquam dignitate praecipuum ac primum Principem, supremumque quodammodò Caput, Ordines Imperii agnoverunt, Comitiorum, in quibus tota imperandi summa consistit, directionem illi eidem tribuerunt: Vi tamen ipsâ iubendi, vetandi, aut quippiam ordinandi, sibi semper reservatâ.

[Note: Coneordiae studendum.] In hac verò Rei publ. formâ, ante omnia ratio habenda est concordiae, ut illa sarta, tecta inter Ordines conlervetur; neve harmonia ista, quâ singuli suaviter inter se conspirare debent, aut intensione, aut depressione, unius alteriusve nimiâ


page 2, image: s274

corrumpatur: Sed, exclusâ omnium suspicionum intemperie, aequabilis sit melodia ac omnium vocum velut consonantia.

[Note: Et factiones vitandae.] Factiones itaque imprimis praecavendae sunt: Quae fuere, eruntque, pluribus populis magis exitio, quam bella externa, quam fames, morbive, quaeque alia in Deum iras, velut ultima publicorum malorum vertunt. [Note: Lit. lib. 3. histor].

[Note: Maximè in plurium regimine] In omnis quidem Rerum publicarum genere, illae valdè noxiae reperiuntur: Ubi tamen penes plures vis ac summa Rei publ. est, discordia Ordinum maximè venenum est Rei publicae; [Note: Idem ibid.]. et bella civilia extremè pernitiosa sunt, nec, nisi cum convulsione ac mutatione ferè ipsius status, sedari possunt.

Nam, seditione semel irritati, ac mutuis iniuriis lacessiti Cives, vix ac ne vix quidem prius conquiescunt, quàm parte unâ ab alterâ prorsus exstinctâ. [Note: ex Thucyd. lib. 4 Danaeus aphor. Polit. 6]. Le guerre civili, se non s' accordano ne' principii, non hanno mai fine, se non coll' esterminio d' una delle parti, o con la rovina dello stato, Italus quidam scribit. [Note: Cinuzzo lib. 2. dell. disciplina militare antica et moderna pag. 245].

In monarchico quidem statu, ubi, uni alicui, reverentiam et oboedientiam, omnes ac singuli debent, hic ipse, suo consilio, auctoritate, et imperandi ac prohibendi maiestate, res turbidas componere, subditos coercere, aut bonorum ac fortium Civium, quò improbis obsistere valeant, partes tueri potest. In Democratiâ verò, et ristocratiâ, nemo futurus est, qui universis imperare possit; nisi maxima pars Civium (quod rarissimè accidit) â factione remota, simulque coacta, seditiosos ac rebellantes parere cogat. [Note: Bodin. lib. 5. de Republ. cap. ult].

[Note: Quia tyrannidis mater sunt] Hinc, ubi semel mutuo odio inter se flagrare caeperint Cives, effervescentibus irâ animis, ac, cum omnes aequales sint, nemine alteri vel latum unguem concedente, vix ullus remedio locus est, nisi re ad unum delatâ: Neque, ut Cicero ait, [Note: de ausp. tespons]. alius


page 3, image: s275

discordiarum exitus, inter claros ac potentes Viros, nisi aut universus interitus, aut victoris dominatus et Regnum.

Cum enim in bellis civilibus semper scindatur Populus, ac Duces partium armati inter se concurrant, nemini dubium est, quin is, cui victoria obtigerit, armis ac potentiâ fretus, Imperium, vel cupiditate laudis accensus, vel, ut suae securitati consulat, retinere velit. [Note: Bodin. lib. 4 de Republ. c. 1].

Hac de causâ, Scriptor quidam Gallicus, huiuscemodi bella civilia, ex Plutarcho, appellavit dolores, sive, ut Graeci vocant, o)di/nas2 Rei publ. parturientis magnum aliquod Regnum. [Note: refert Clapmar. lib. 2. c. 14].

Exemplum nobis praebet Res publ. Romanorum: In qua factio primùm Mariana et Syllana,d mox Pompeiana et Iuliana, Urbem, camposque cruore inundârunt. Successit brevi, ex his pullulans,d celebris iste Triumviratus Donec tandem Augustus eam discordiis civilibus fessam, nomine Principis, sub Imperium accepit. Nec discordantis Patriae aliud remedium fuit, quam si ab uno regeretur. [Note: Tacit. lib. 1. annal].

[Note: Nobis itaque maximè concordiae studendum fuit] Quantò itaque magis communis Libertas, sub factionibus, discordia, ac civilibus bellis periclitatur: tantò magis Ordinibus Imperii elaborandum fuisset, ne subortae inter eos discordiae, in publicas primùm factiones, ac particulares coitiones, deinde apertum quoque bellum prorumperent: Cum Constitutionibus Imperii, Paceque religiosâ, ac profanâ, sufficiens modus esset praescriptus, quo, si quid difficultatum, aut simultatum oriretur, id amicè, absque tumultu, aut seditiosâ, ac inordinatâ coitione componi posset.

[Note: Et ab utrâque parte alteri concedendum] Et quamvis hinc inde, â parte tam Protestantium, quam Pontificiorum peccatum fuerit, (quemadmodùm in corruptâ hominum naturâ, ultimâque praesertim hac mundi faece, omnia, strictim, et ad libellam examinari non debent) satius tamen erat tolerare defectus istos, qui non, nisi magno cum motu, corrigi possunt, Pacis et Rei publ. conservandae causâ; quam per


page 4, image: s276

vehementia, et aspera nimis consilia, eversionem et dissipationem totius Rei publ. procurare, cum communi omnium rerum dispendio. Melius enim est, aliquam, quamvis debilem, habere Rem publicam, quàm planè nullam.

Illos verò in totum abominamur, qui, ad scopum suum consequendum, civiles motus idoneos arbitrati sunt: Nec placet nobis, noxium istud, Viri cuiusdam, nostro saeculo, Politici, et Practici non postremi, axioma; [Note: Refertur in discursu quodam, scripto, de rebus Gallicis et Hispanicis pre Imperio]. ad obtinendam religionem, et intentionem nostram, opus est nobis seditiunculâ.

[Note: Secus tamen factum] Fata tamen, aut fatua potiùs Procerum nostrorum consilia, secùs censuerunt, armisque potiùs et vi, quam Pacis viâ inter se experiri voluerunt.

Et, hoc in passu, non Pontificiis modò culpam impingimus, qui famosum istud (ut ipsi probrosè vocârunt) compositionis negotium, praepostero ac intempestivo zelo reiecerunt: Sed Protestantibus quoque et nostrae Religionis Ordinibus, qui, omisso compositionis medio, belli aleam subire maluerunt.

Sic enim, si Anhaltinae Cancellariae credimus, [Note: apud Lundorp. tomo 1 actor. publ lib. 2 c. 28. p. 203]. Anspacensis et Anhaldinus, ad Electorem Palatinum scripserunt, Es sey dahin in Teutsehland kommen, daß alles libelliren, oder tractire. ihinfuro vergebens, vnd salus Patriae in weiterm Richts, als in den armis, und derselben guter anlegung und gebrauch zusuchen Et Comes Salmensis, magnus Aulae Palatinae Magister, [Note: a. Cancellariâ apud Lundorp. d. loco p. 241. et 242]. Es sey mit den gravaminibus ad extrema Kommen, dergestalt, daß man sich nichts guts, zu keiner composition, zuversehen: Dannenhero via facti, als der sicherste Weg, an die Hand zunehmen, ausserhalb dessen man aus dem garbuglio nimmermehr gelangen werde: Man solle sich ferner auff keine Vert östung mit Worten verlassen, sondern negst GOtt, alle Hoffnung dans les [Note: Idque Austriacis inltigantibus.] armes, das ist, auff das Faustrecht stellen.

Quicquid sit, Austriacâ de gente Caesares motus hos in privatum commodum verterunt, et quia

Est captu facilis turbatis piscis in undis.


page 5, image: s277

in turbidâ hac aquâ sollertissimè piscati sunt: Cumque, per bella civilia, viam sibi, ad Monarchiam suam Hispano-Austriacam, introducendam ac stabiliendam, sterni cernerent, suspiciones et diffidentiam, inter Ordines, non tantum non temoverunt, sed callidis suggestionibus suis foverunt, nec commune incendium exstinguere laborârunt, sed exserdescenti camino oleum strenuè suffuderunt.

Recte enim et verè Zacharias Geitzkoffler, Imperatoris quondam Consiliarius, alicubi scripsit, [Note: In discursu vom Retchswesen, de Anno 1614]. Es sey die Haupt discordia im Römtschen Reich, so die Catholischen wie die Evangelischen, wegen restitution der Geistlichen Güter erregen, gewißlich anders nichts, als von den Hispanico Iesuitern, ein vergiffter, vnd unte gesteckter Sahmen, dadurch die Fürsten vnd Stände des Reichs an jhrer Macht, Land, vnd Mannschafft, Geld vnd Gütern, einander schwächen, vnd ausmatten, vnd dem Spanier desto bessern vnd sichern Paß, zu seiner lang berathschlagten, vnd allbereit angespunnenen impressa machen vnd eröffnen sollen.

In quo quidem, Philippi hi, et Philippides, astutè imitati sunt, veterem istum Philippum Macedonem, omnium technnarum artificem summum.

Is enim, velut è speculâ quâdam, Libertati omnium insidiatus, dum contentiones Civitatum alit, auxilium inferioribus ferendo, victos pariter, victoresque subire regiam servitutem coëgit. Ita Graeciae Civitates, dum imperare singulae cupiunt, Imperium omnes perdiderunt: Quippe, in mutuum exitium sine modo ruentes, omnibus perire, quod singulae amitterent, non, nisi oppressae, senserunt. [Note: Iustinus l. 8 histor].

CAPUT II De secundâ STATUS RATIONE, quae in eo consistit, ne summus Magistratus, seu Principatus, in unâ Familiâ nimis diu continuetur.


page 6, image: s278

Sectio I.

[Note: Principatus in unâ familiâ non diu continuandus] SFcundò in principatu, sive aristocratico Imperio, in quo tamen unus aliquis, tamquam primus ordine ac praecipuus Princeps, directorium obtinet, maximè attendendum est, ne in unâ quadam familiâ, per aliquot vices, summus is Magistratus continuetur: Alioquin ea familia paulatim plus iuris, quam alii habent, sibi in Imperio arrogabit, et, liberâ electione delatum, principatum, in hereditarium vertet dominatum; nec semel adeptam, et longiùs continuatam Imperii quasi possessionem (tamquam iam non parendi ampliùs, sed imperandi assueta) facilè extorqueri sibi patietur.

Legimus Romae olim M. Rutilium Censorinum, iterum Censorem creatum, Populum ad contione vocasse, gravissimâque oratione corripuisse; quod eam potestatem bis sibi detulissent, cuius, quia nimis magna videretur, tempus Maiores arctandum iudicassent: Quare eodem, ut Plutarchus refert, censente, lata Lex est, ne cui bis eum Magistratum ambire liceret. [Note: Clapmar. l. 2. c. 10].

Si in censoriâ dignitate, (quae tamen temporalis est) periculosum antiquitùs visum, ut idem bis eandem dignitatem obtineret: Quanto maiore cum Libertatis discrimine, in Impetatoriâ dignitate, quae perpetua est, ac faciliùs in tyrannidem degenerare potest, id fiet, si, ex eâdem familiâ, plures personae, continuatâ, eam serie possideant?

Leone X. Pontifice, qui ex Medicaeorum familiâ oriundus erat, mortuo, cum Iulianus Medicaeus Pontificatum ambiret, multis cardinalibus, defuncto Pontifici alium, ex eâdem familiâ subrogari, ut quod, quasi hereditario iure in Pontificatu succedendi, exemplum foret, valdè perniciosum videbatur. [Note: Guicciard. lib. 14. bister]. Nec tamenf ex eo metuendum fuit, Pontificatum fieri posse hereditarium.

Quantò magis nobis praecavendum fuerat, ne in eâdem Domo pluries continuaretur Imperium? Quod olim


page 7, image: s279

hereditarium ac monarchicum fuit, facilèque ad pristinam naturam suam reverti posse, raesumitur.

Hinc certè prudentissima, nec floccifacienda est, Innocentii III. Pontificis, circa Philippi, Ducis Sueviae, electionem, consideratio. [Note: in c. p. Venerabilem § insuper 51. De election.]. Quod, si praedictus Dux Imperium obtineret, Libertas Principum in electione periret, et, Imperium obtinendo de cetero, ceteris fiducia tolleretur. Nam si, prout olim frater dicti Ducis Patri eorum, sic Dux ipse fratri suo succederet, videretur Imperium non ex electione, sed ex successione deberi: Et in praeiudicium Principum redundaret, si non, nisi de Domo Ducis praedicti, videretur aliquis ad Imperium assumendus.

Nec de nihilo est, quod Gvicciardinus, ex Francisci Galliarum Regis mente, hac dere scripsit. [Note: lib. 13. histor]. Id, quod iam uni, iam alteri, suffragiis tribuendum erat, in eâdem stirpe ferè hereditario iure permanere caepisse, eumque eligendi modum, quo à proximis, ex defunctorum stirpe recedere non auderent, successionem appellari poses. Sic ab Alberto Austrio Imperium ad Federicum, eius fratrem; à Federico in Maximilianum, eius filium, venisse; et nunc de eo, à Maximiliano in Carolum nepotem transferendo, agi.

Haec, eo tempore, Franciscus Galliae Rex, quae Gvicciardinus literis consignata reliquit. Quid verò, aut ille sentiret, aut hic scriberet, si Caroli ambitu Ferdinandum, fratrem, post electum, si eundem Carolum, mox facti paenitentem, audisset, omnem movere lapidem, quò Fratrem, praestitâ aliâ competenti satisfactione, amicè ab Imperio amoveret, idque in filium suum continuaret. [Note: Thuan. lib. 6. histor. et Laurentius Surius in continuat. Naucltri]. Si denique Ferdinandi posteros, ad hunc usque diem, sceptro imperiali potiri vidisset?

Quod periculum, Libertati suae, ab hac Austriacorum Principum continuatione imminens, cum eminùs praeviderent Protestantes Principes, in conditionibus, quas, de Rege Romanorum


page 8, image: s280

creando, proposuere, postularunt: Ne ex eâdem Principum familiâ tres Reges ordine crearentur, vitandae causâ praescriptionis, [Note: Sleidan. lib. 8. histor]. Daß aus keinem Fürstlichen Hause, drey Könige nach einander erwehlet, oder genommen solten werden, damit die Freyheit der wahl der Personen halben, nicht in eine verirung, oder Gerechtigkeit geführet möchte werden. [Note: Actum et productum Svveinfurti Anno 1031. regiam Electionem concernens apud Goldast. parte 2. Politischer Reichshändel, tit. 4].

[Note: Sed id ab Electoribus nostris negiectum] Sed Electorum nostrorum stupore et socordiâ, an malitiâ dicam, factum est, ut, nec nos meminerimus, nec Patres, aut Maiores nostri, ab aliis, quàm Austriacis, imperatum esse, meminerint.

Quasi Domus austriaca, sola, Imperialis se culminis dignam hucusque praestiterit, aliae verò Principum familiae, Imperatoriarum virtutum expertes, Imperiique minùs capaces sint: Cuiusmodi (si parva licet componere magni) Norimbergae, familiae quaedam, Patritiae quidem, sed ad Senatoriam dignitatem inhabiles, reperiuntur.

Mortuo Romulo, Sabini, sui corporis Regem creari, volebant: Ne, quia post Tatii mortem, ab suâ parte non erat regnatum, in societate aequâ, possessionem Imperii amitterent. [Note: Liv. lib. 1. histor].

Nonne, apud nos, et in nostro Imperio, alia Principum familias, à quarum parte tot annos regnatum non est, iamdudùm Imperii possessionem amisisse, dicendum est.

[Note: obiecto Electorum.] Scimus hic obtendi, Imperii redituum tenuitatem, quae non passa sit, aut patiatur, alium eligi Imperatorem, quàm, qui suis sumptibus Maiestatem Imperii tueri possit: Et tales solos esse Austriacos; qui, ditionum amplitudine, reliquos omnes Germaniae Principes antecellant.

[Note: Responsio ad eanden] Sed, si Imperator propriis sumptibus Maiestatem Imperii tueri debet, iam actum est de Libertate: Habet enim Imperator, quod Imperio imputet; ac ratione impensorum sumptuum, plus iuris sibi in Imperio arrogare potest, quam ex primâ electione ipsi competit.


page 9, image: s281

Prudentiùs Electores fecissent, si, Maiorum exemplo, insignem semper virtute Virum, licet mediocriter potentem, aut divitem, summae rerum praefecissent. Neve necesaria, ad dignitatem Imperii conservandam, illi deessent, ordinario aliquo tributo, Ordinum concessu, quotannis indicto, certam summam ad imperatorios sumptus deputassent: Reliquâ pecuniâ, in communes usus, asservatâ.

Aut si Electores hi, quod audiunt, Patriae Patres, ac velut Columnae proceres, sacrum Imperii aedificium, circumspectae prudentiae, sollerti pietate sustentantes (ut Carolus IV. [Note: Aureâ Bullâ c. 3]. eos vocat) reverà esse voluissent; istos Imperii reditus, quos idem Carolus IV. ut Wenceslaum suum, monstrum illud hominis, ad summam Imperii dignitatem eveheret, in ipsos turpiter abalienavit, [Note: Aeneas Sylvius c. 3. hist. Bohem]. et ipsi turpiter, malâque fide adhuc possident, restituere Imperio, ad sustinendos communes eiusdem sumptus, et Imperatoris personam, pro dignitate, competenti modo sustentandam, debuissent.

Sectio II.

NEc Austriaci in arripiendo, velut per modum hereditatis, Imperio, segniores, quàm Electores, in deferendo, proni ac faciles exstiterunt. Vivi enim adhuc plerique in Domo suâ successorem quaesiverunt: Ne, ipsis defunctis, alteri forsan familiae, ad imperatorium nomen ullus pateret aditus.

In monarchico quidem, ac hereditario Imperii seu Regiminis statu, sollenne et utilissimum esse, haud diffitemur, nesuccessor in incerto sit: [Note: Tac. l. 33. ann.]. Sic enim pravae aliorum spes cohibentur. [Note: Ibid. Scipio Ammir. l. 1. dissert. in Tac. disc. 2].

Quemadmodum Tiberius Drusum, vivus, summae rei admovit: Ne, si extra Domum Augusti Successor quaeteretur, memoria Augusti, nomenque Caesarum in ludibria verteret. [Note: Tac. l. 5. annal.].

Inaristocraticâ verò Rei publ. formâ, ubi unus aliquis


page 10, image: s282

praecipuus Princeps est, ac directorium gerit, periculosum id, et mali exempli, existimatur.

[Note: Vivo Principe suecessor non est eligendus.] Hinc, cum Dux Venetorum, Mauritius Galbius effecisset, ut filius sibi in principatu Collega daretur, dicitur, id fecisse pernitioso, ad posteros, exemplo: [Note: Leander Albertus in Urbis Venetae descriptione]. Et Dominicus deinde Flabonicus, Legem, Rei publ. utilissimam, regavit; ne posteris Ducibus, Collegam sumere in Imperio, quod superiores plerique fecerant, ius porro esset: [Note: Idem ibid. et Donatus Iannottus de Republ. Venetâ]. Quod imposterum, ut Rei publ. salutare, servatum est. [Note: Sigen. l. 8. de Regno Italiae].

In Poloniâ, cum à Sigismundo Rege id tentaretur, intercessit Senatus: Ac tametsi è Republ. esse videretur, ut seditionibus occurri posset; id tamen Poloni metuerunt, ne creatio Regum, Senatui, Populoque, perpetuâ huiusmodi successione, eriperetur. [Note: Bodin. lib. 2. de Republ. cap. 3].

In Bohemiâ quoque, et confoederatis eidem ditionibus, serò sapuerunt Phryges, quandò, ultimâ confoederatione, [Note: initâ Pragae 13. Iul. Anno 1619]. expressè, hac de re, sibi prospexerunt, Es solle ins künfftige bey lebzeiten eines regierenden Königs, kein ander designiret, viel weniger zum Könige erwehlet oder gekrönet werden, es sey dann daß die Unirten Lande, es selbst vor eine Notturfft erachten und begehren würden.

Quaestio ista quidem, de liberâ bohemorum electione, variè disceptate, et adhuc indecisa sub Iudice lis est: Austriacis successionem praetendentibus; illis è contrà electionem astruentibus.

Nec posteriores hi rationibus suis, et ipsorummet. Austriacorum testimonio, quo nullum fortius argumentum est, destituuntur.

Nam, ut Ferdinandi Imi recognitionem, [Note: de dato Viennâ 13. Decembris Anno 1926]. quâ is, se à Bohemis ex suâ liberâ, et bonâ voluntate, suxta Libertates Regni,


page 11, image: s283

non ex aliquo debito, in Regem electum, fassus est, omittamus: quia illam Ferdinando, in publicâ diaetâ, Anno 1545. redditam, aliasque literas, diversi tenoris, huic substitutas, adversarii asserunt: [Note: Lundorp. tomo 1. actor publ. 2. c. 17. et 18]. Non minùs apertè Rudolphus Imperator scripsit, [Note: In summariâ et ultimâ resolutione, Archi-Duci Matthiae, et Ordinibus Momviae datâ die Marta post Iohannis Babtistae Anno 1608]. Haben berührte Stände des Köntgreichs Böhmen, nach gehabter fleissiger, vnd vnterthäniger berathschlagung dieses, von vns jhnen gethanen fürtrages, gedachten vnserm geltebten Brudern, auff vnseres, des Königs zu Vöhmen, gnädigstes ersuchen und bewilligen, aus gutem freyen Willen, ordentlich für einen Exspectantem, oder anwarter der Cron Böhmen vnd künfftigen König angenommen.

Idemque electionem hanc vocavit, [Note: In obligatione Bohemiae Ordinibus datâ Praga Die Saturni post corporis Obristi Anno eod.] Eine freywillige Wahl.

Consimili verborum formulâ Matthias usus legitur, [Note: In obligatione Bobemiae Ordinsbus datâ in Castris die Martis post Iohannis Baptissae Anno eod. apud Lundorp. d. loco, c. 24]. Daß die Stände jhn, aus jhrem guten vnd freyen Willen, zum Exspectanten des Königreichs Böhmen erwehlet. Item, daß ihnen solche freye Wahl, an dero Rechten, Ordnungen, Privilegien, etc. zu keinem nachtheil, vnd Schaden gereichen solle.

Nec prius, quam cum defunctus Ferdinandus Regno obtruderetur, electionis nomen usurpari desitum, reperitur.

Sed quaestio isthaec huius loci non est, nec nos eam nostram facimus: Si quod tamen Bohemis, liberè eligendi ius fuit, quin, hoc procedendi modo, paulatim labefactarint, et penitùs tandem obliterari siverint, nullatenùs dubitamus.

Nam summus iste in Republ. Princeps, si, illo vivo, successor designetur, his, quibus eligendi ius est, sese admiscet; officium eorum, quò minùs liberè eligere possint impedit; vota seu suffraga, ambitu ac largitionibus, preece pretiove expugnat; et, ut


page 12, image: s284

in filios suos, aut propinquos, qualescumque isti sint, dignitas continuetur, manibus, pedibusque allaborat. Unde sensim erepta suffragia Populis, oblivione sepeliuntur: [Note: Bodin. lib. 2. de Republ. cap. 3]. Quemadmodùm in Imperio nostro septem Germaniae Procerum suffragationem penitùs obsolescere, iam olim Iovius scripsit. [Note: lib. 5. Elogiorum in Maximiliano Imo].

Tentatum id iam olim, à Rudolpho Habsburgico; qui Conventum Principum sollennem celebrans in Francofordiâ, multis precibus, promissionibus, viis et modis, Principes conatus est inducere, ut filium suum, Albertum Ducem, in Regem eligerent: Quod facere Principes omninò recusabant, dicentes, seiam habere Regem, nec duos posse nutrire Regnum, cum uno satis admodùm Res publica videretur esse gravata. [Note: Abbas Trithemias in Chronico Hirsaug. et Spanbeim, sub Anno 1291].

[Note: In Imperio nostro id tamen factum] Tentatum id iterum, in nostro Imperio, à Friderico III. et Maximiliano I. filio ac Patre, deinde à Carolo V. et Ferdinando I. Fratribus, et quidem, ob Principum nostrorum inscitiam, fecliciùs.

Elector quidem Saxoniae posterioribus his, icto, cum aliis aliquot Principibus, pro Libertate, ac Aureâ Bullâ tuendâ, foedere, restitit; sed stulto reliquorum Electorum ac Principum consensui, ipse, cum consortibus, cedere tandem coactus fuit.

Quamquam autem, praetextu necessitatis, electio Ferdinandi I. palliaretur, ac ideo facta diceretur, ut Ferdinandus, in Fratris sui (qui, ob variorum Regnorum administrationem, praesens semper in Imperio esse non poterat) absentiâ provideret, ne quid Res publica caperet detrimenti: Absque tamen hoc Praetextu, Ferdinandus I. et Maximilianus II. idem, nec irrito conatu, moliti sunt. Licet enim in Imperio semper praesentes essent, vivi tamen, uterque, filios suos, indubitatos, dignitatis Imperatoriae successores viderunt.

Matthias Imperator quae animo consilia volutârit, ex fratris


page 13, image: s285

Maximiliani discursu patet, sive consilio, [Note: Casari tradito Pragae 19. Februarii anno 1616. quad exstat apud Lundorp. tomo 1. actor. publ. lib. 2. c. 1]. quod eo collimat; non modò, vivo Imperatore successorem eligi, sed et, designationem eiusdem Successoris, Imperatori relinqui debere, daß in allwege Ihr Keyserlichen Mayt. die designation, salvâ electione, heimbgestellet werde. Quod quid aliud est, quam verbis electionem liberam relinquere, re verò ipsâ, ad hunc vel illum eligendum, Electorum vota astringere?

Sed hoc consilium cum propalatum, non ab aliis modò Ordinibus, verùm ipso quoque Saxoniae Electore, in sinistram partem acciperetur, daß solches der güldnen Bulla, der Churfürsten Hoheit vnd praeminentz, vnd dem herkommen zu nahe gehe: [Note: Besponsum Electoris Saxoniae ad propositionem Domini de Westernach datum Dresdae 8. Octobris Anno 1616. apud Lundorp. tomo 2. actor. publ. lib. 3. tract. a. 3. pag. 639]. Maximilianus per Legatum se excusavit, suumque esse negavit.

Quâ in legatione versipellem Austriacae Domus genium notare lubet.

Legatus enim hic ad id, ut scrupulum istum Electori eximeret, specialiter missus, Discursum istum sive consilium, prout ab Electore ipsi erat exhibitum, pro Maximiliani non agnoscebat, seque authenticum exemplar communicaturum, ultrò offerebat. Mox cum, post audientiam, id ab eo peteretur, Secretarii sui incuriâ domi relictum, ridiculè satis conquestus est, pollicitusque, simul ac eò reverteretur, illud iri transmissum. Post longas tamen moras promissi fides nusquam apparuit: Et adhuc hodie, num illi satisfactum sit, incertum est. [Note: Responsio ad Cancellariam Anhaldinam paerte 2. cap. 5. apudlundorp. d. tomo 2. lib. 1. tractat. 1. part. 338].

Ita Maximilianus hic quoque, moderati aliàs, ut ferunt, ingenii Princeps, per ambitionem, Austriacae Domui insitam, ad


page 14, image: s286

electionem, iuraque Imperii, consiliis suis infringenda, cumque id animadverteretur, ad consilia sua illaudatis fallaciarum technis ac sutelis convelanda, dilapsus est. Sed haec obitet.

Tandem, quid defunctus nuper Ferdinandus, iam tum Anno 1630. in Collegiali Electorum Conventu molitus, quidve tandem ultimo, Anno 1636. Ratisbonae habito conciliabulo, cmolitus sit, nemini obscurum est.

[Note: Unde Imperium hodiè hereditarium videtur] Hinc evenit, ut facilè credamus, inquit Iovius, [Note: lib. 5. Elegiorum sub Maximiliaene I.] augustam hanc Romani Imperii dignitatem, ad Austriacos Principes fatali quodam iure pervenisse: Quandò iampridem abolita sit militaris acclamationis consuetudo, qua Imperatores olim in castris apud Exercitum fiebant; et ipsa etiam septem Germaniae Procerum suffragatio penitùs obsolescat. Toto scilicet, hoc honore, per manus praepotentium Caesarum, legitimè tradito, confirmatoque, qui tam altas iecit radices, ut in unâ familiâ, non dubiâ hereditatis intercisâ serie, decentiùs atque stabiliùs efflorescat.

Quod si, iam Iovii tempore, certum aliquod ius in Imperio habere, Austriaci visi sunt: Quantò magis nostro? Quo, per continuam successionem, novem quinque Imperatorum, aut sex, decem si hodiernum Ferdinandum III. his annumerare voles, id ipsum stabilitum est.

[Note: Obiectio] Dicat hic aliquis, continuationem istam Imperatoriae dignitatis in Domoi Austriacâ, per modum liberae electionis factam; salvo acintegro manente semper Imperii iure Nec in ultimâ istâ Ferdinandi III. electione Patrem ipsius id negare ausum. Sic enim scribit, [Note: In propositione baebitâ Ratisbonae Anno 1636. 15. Septembr.] Ihre Churfürstliche Gnaden vnd Durchl. sollen nicht dafür halten, daß Ihre Keyserliche Mayt. durch diese Handlung vnd beförderung (scil. des Sohns zur Römischen Cron) dem heiligen Reich, die freye Wahl, Libertet, Hoheit, vnd reputation, oder Ihr Churfürstlichen Gnaden vnd Durchl. an ihrer praeeminentz, Würden, und alten löblichem


page 15, image: s287

herkommen vnd Gerechtigkeit, nichts im wenigften zu schmählern, oder abzubrechen, besondern vielmehr bey solchem allen getrewlich zuerhalten vnd handzuhaben gedencken, dann sie sich ihrer Wahl Capitulation Gnädigst wohl erinnern, vnd seynd dißfals nichts anders vorzunehmen, und zu handlen bedacht, dann was andere ihrelöliche Vorfahren, in dergleichen fällen gerhan haben, vnd dem heiligen Reich an seinen Liberteten, Freyheiten, vnd alten guten gewohnheiten vnabbrüchig gewesen ist.

[Note: Respensie] Sed constat sanè ex his, antiquam illam eligendi libertatem, verbotenùs adhuc hodiè, Imperivo ac Electoribus esse salvam: Electionis enim nomen, imago, ac titulus ubivis praetenduntur, et sollennia sunt.

De re tamen ipsâ valdè est, quod ambgigamus: Cum Domus ista tam altas, perpetuae succesionis, in Imperio radices egisse videatur, ut non sine magno motu, et publicae rei in commodo, convelli possit. Quod tunc demùm apparebit, si Electores periculum faciant, quam liberum ipsis eligendi supersit arbitrium.

Nulli enim dubitamus, quin divina, humanaque mixturi sint Austriaci, ima summis permutaturi, ac extrema quaeque ausuri, priusquam admittant, ut alius, quam ex hac familiâ, Imperator eligatur: Norunt enim fastigium suum declinare, si eripi Domui suae Maiestatem Imperii patiantur. [Note: Daniel cremita in itineris Germanici descriptione Anno 1609.]

CAPUT III. De tertiâ STATUS RATIONE, quae consistit in eo, quod communi omnia consilio peragi debeant; ubi in specie, de Comitiis.


page 16, image: s288

Sectio I.

TErtiò in eiusmodi Rei publ. formà, de quainpraesentiarum agimus, apprimè eò laborandum est: Ut, si uni principales demandare partes placuerit, cuius offi ium sit, moderari ac dirigere cuiusque functionem, ad commune bonum, et ad Rei publ. unionem (quemadmodùm de Venetorum Duce Contarenus [Note: lib. 2. de Republ. Venet.] scribit) Proceres tamen ac Optimates, capulum ipsimet in manibus semper retineant, et ea, quae Rei publ. summam concernunt, non per illum unum solum, ssed communi omnium consilio, expediantur.

Nam, sicut in Monarchiâ ea conditio est imperandi, ut non aliter ratio conster, quam si uni reddatur: Ita, econtrariò, vis principatus planè resolvitur, si cuncta ad Senatum vocentur. [Note: Taec. lib. 1. aennal.]

[Note: Comitia olim ordinaria et annua.] Huic rei summè idonea sunt Comita, in Imperio nostro quotannis olim celebrari solita: Unde vocantur, [Note: Pax publica de Anno 1495. tit. von der überfahrer des Friedens enthaltung, Confirmatio Pacis publicae de ied. Anno tit. daß ein Reichstag solein Monat, wehren.] Die jähriiche versamlung der Churfürsten, Fürsten, Praelaten, Grafen, Herren, Stände und Bottschafften.

De quibus constitutum, quod, ad minimumm, mensem totum ädurare debeant, Sie sollen, auffs wenigste ein Monat beyeinander bleiben. [Note: d. Confirmatio Pacis Publicae d. tit.] Et, in quibuslibet Comitiis, certum tempus, ac locus, futurorum Comitiorum, praestituta sunt, die Stände haben sich betragen, Tag vnd Mahistadt, des nechst zutünfftigen jährlichen zusammenkommens [Note: d. Confirmatio tn fine princ.]

[Note: Quorum origo antiqua.]. Quod ipsum, exantiquissimis, Constantini, Pipini, et Caroli M. institutis, originem traxisse videtur: Licet, quoad potestatem, ista Comitia cum nostris icomparanda non sint.

Constantinus enim, iam tum Anno 411. Comitia annua, in Urbe Arelatensi celebranda esse, voluit. [Note: Goldast. tomo. 3. constit. Imper. p. 1.]


page 17, image: s289

Pipinus quoque, singulis penèannis, placitum suum habuisse legitur. [Note: Rhegino lib. 2 chronic.]

Et Carolus M. constituit, ut semelin anno placitum teneretur, in quo generalitas universorum Maiorum, tam Clericorum, quam Laicorum conveniret: Ac per hoc placitum ordinabatur status totius Regni, adanni vertentis spatium: Quod ordinatum nullus eventus rerum, nisi summa necessitas, quae similiter toti Regno incumbebat, mutabat. [Note: Hincmaerus, Rhemensis Archi-Episcopus epict. 3. c. 29. quem refert Goldast. d. tomo. 3. in prolegom.]

[Note: Sed non potsstas] Originem ergò, ut diximus, horum annuorum Comitiorum, ad Caroli M. tempora referre quidem licet; quâ de causâ Ludowicus Pius, eiusdem Caroli filius, administrationis partem, iam suo tempore, apud Proceres Imperii esse, confessus est: [Note: Caepit l. 2. c. 2. vide Lehman in Speyrischer Chronicâ lib. 2. c. 4.] Processu verò temporis, Procerum potestas, in Comitiis, sensim magis, magisque aucta, adeò in immensum excrevit; ut, qui antiquos istos Conventus, qui ab arbitrio ac nutu Imperatorum toti dependebant, hodiernis nostris Comitiis aequiparare velit, is muscam comparet elephanto.

In his ergò annuis Comitiis, quicquid Pacem publicam, sententiarum latarum exsecutienem, communebonum, et Imperium ipsum concernebat, tractabatur, Was die Christenheit, das heilige Reich, gemeinen Nutz, vnd anders betreff nthut. [Note: d. Confirmatio Pacis publicae in princ. Ordinatio Regimenti de Anno 1500. tit. von den zwantzigen.] Adeoque Patrum memoriâ omnis ferè Imperii administrandi visacpotestas, penes Comitia fuit. [Note: Paurmeist. lib. 2. de iurisd, c. 2 v. III. edit. poster.]

[Note: Aliquandò etiam extraorinaria] Nec internedio tempore, Imperator, absque Ordinum consensu, de rebus publicis, ullo modo, statuere potuit. Si quae enim intereà emergebant, in quibus periculum erat in morâ, nec futurorum Comitiorum tempus exspectari poterat. Ordines Imperii, eâ de causâ, extra ordinem convocandifuerunt, So der Handel dermassen gestalt seyn würde, daß der iährlichen


page 18, image: s290

versamblung aus Nothturfft nicht zuerwarten were, geben wir hiemit Macht vnserm Kammer-Richter, von vnsert wegen, vns, vnd die Churfürsten, Fürsten, vnd Stände des Reichs, fürderlichen an gelegene Mahlstadt zubeschreiben, dahin wir vnd sie, oder vnser und ihre Anwälde, treffentlich kommen, oder mit Macht schicken wollen, vnd sollen, davon zu rathschlagen, vnd mit Macht zuhandlen. [Note: d. Pax publ. da Anno 1495. tit. ven der überfahrer des Friedens enthaltung etc.]

Quibus extraordinariis Conventibus haud fuisset opus, si Imperatori soli, absque Procerum consensu, in casibus novae emergentis necesitatis, publica negotis expedire licuisset.

Quia autem eiusmodi negotia, in quibus periculum erat in morâ, multa in cidebant quottidiè, et annui isti Ordinum conventus nimios sumptus exigebant; adeò ut Ordinibus valdè essent onerosi, nec, hac tamen viâ, communi bono satis prospectum: Ideò, annua ista Comitia, subrogato in eorum locum Regimento, abrogata, [Note: d. Ordinatio Regiment, d. tit. et Declaratio Paecu publ. de Anno eod. tit. von des Regiments Macht wied die Friedbrecher.] Regimento verò post exspirante, Anno 1512. de novo introducta sunt. [Note: Recessus Imperis de Anno 1518. item haben wir und die Stände.] Donec, restituto à Carolo V. Regimento, iterùm tollerentur. [Note: Constitutio Pacis publ. de Anno 1511 tit. von des Regiments Macht wied die Friedbrecher.]

[Note: Extraordinaria tantùm in usu mansere] Nihilominùs, ubi de rebus, magni momenti agendum erat, extra ordinem Comitia indici, in more mansit: Quae potestas Regimento olim competiit, post, ut diximus, in Imperatorem ac Electores translata est.

[Note: A Ferdinando, ut tyranno, plane intermissa sunt] Quod si illud Politicorum verum est: Comitiis sublatis, nullam esse Libertatem; [Note: Guicciard. lib. 11. histor.] sed, econtrà, Comitia frequentissima in Rebus publ. omnino liberis, vel saltem mixtis reperiri, parciora sub Monarchis, nulla sub Tyrannis. [Note: Heiderus in system, Pelit. c 2. p. 428.] Libertatem nobis nullam reliquam superesse, et Ferdinandum defunctum Tyrannum exstitisse, quisnegaverit?


page 19, image: s291

Comitia enim, ad Ferdinandi usque tempora, frequentissimè habita, ab eodem Ferdinando plane intermissa sunt.

Eodem modo idem ipse Ferdinandus, vivo adhuc Matthiâ, Rex Bohemorum designatus, eorunde privilegia labefactare aggressus est: Unde, inter alia, non postrema praesentium turbarum origo.

Cum namque sollicitus esset, quo pacto Domui sui Regnum Bohemiae mancipari posset, visum fuit optimum ac compendiosissimum factu, Conventibus publicis, sive Comitiis, annuatim celebrari solitis, quàm longissimè Ordines arcere: Gnarus enim erat, hoc pacto, privilegia propemodùm omnia à stirperecidi: Libertatis verò campum coangustari posse. [Note: Thomsonius de causis motae Bohemiae.]

[Note: Respondetur ad Ferdinandi excusationem] Nec iniuria nostrorum temporum, et bellicorum motuum, qui universalem Ordinum Conventum vix unquam permiserint, eum excusabunt, daß Ihre Keyserliche Mayt. mit grosser Mühe, bey der im Reich bißher geschwebten verderblichem Vnruh vnd Kriegen, nur einem oder zwen particular Convent, eines allgemeinen Reichstags zugeschweigen, erhalten können. [Note: Replica Caesaris in Comvenlu Raetisbonensi anno 1630. de dato 20. Iul.]

Si enim non priùs, certè, post Danicum bellum, Anno 1529. transactione Lubecensi, sopitum, publicae res satis in tranquillo constiterunt, nec quisquam refractarius ferè amplius aut rebellis, (ipsius opinione) qui aliquarum eset virium, in Imperio reperiebatur. Ac tum, per universalia Imperii Comitia, publica Libertas, publica salus, et vacillans adhuc, post tot bellorum tumultus, publica tranquillitas communi consilio, meliùs stabiliri potuisset: quàm per istud, quod Ratisbonae Anno 630. habitum est, solorum Electorum, et quorundam (qui Ferdinandi iurata erant mancipia) Principum conciliabulum.

Sectio II.

[Note: Causa principalis intermissorum Comitiorum Imperatores sunt] CAusa ergo Prima ac principalis eius, quod Comitia in desuetudinem venerunt, fuerunt ipsimet Impera tores. Nullorum enim magis, quam Imperatorum, Comitia


page 20, image: s292

intermitti, interfuit: Ut, sub colore boni publici, ac communis necessitatis, administrationem, Imperii paulatim, exclusis Ordinibus, ad setraherent.

Hinc iidem in id semper omen studium suum callidè intenderunt, ut Ordinibus odiosa redderentur Comitia, eoque nihili ab illis penderentur, nec eorum (in quibus tamen communis Libertatis summa consistit) magno tenerentur desiderio: Et ideò curârunt, ut et infructuosa ea, et onerosa Ordinibus semper essent.

[Note: Qui Comitia. infructuosa reddiderunt, per omissam gravaminum decisionem.] Infructuosa facta sunt, per novorum subinde gravaminum cumulationem: Ob quam Ordines Imperii in unam sententiam convenire numquam potuerunt.

Haec autem, tantum abest, ut Imperatores sustulerint, aut tollere laboraverint, ut studio ipsimet potiùs auxerint, et, in hunc usque diem, remedium illis adhibere, sub certarum excusationum praetextu, malitiosè distulerint: Aliquá tamen semper, quâ Ordinum animos lactarent, sed incertâ spe, eâ de re factâ.

[Note: Discussio gravaminum re verà Ordinum est] Discussio equidem ista gravaminum, et relevatio ab iisdem, re verà, et iure suo, ad Ordines ipsos pertinet, ac pertinere debet: Gravamina enim, non privatam tantùm rem, et particulare cuiusque: interesse, sed saepiùs, imò ut plurimùm, publicum Imperii statum, communemque Libertatem concernunt.

Adeòque difficultates hic inde emergentium gravaminum, ab Ordinibus ipsis expediendae sunt; ne, haec talia mero Imperatoris arbitrio subiacere, statuamus.

Unde rectam olim viam, Anno 1530. institerunt Ordines Imperii, quandò ipsi de gravaminibus inter se transegerunt: Caesare eam transactionem posteà in formâ Constitutionis promulgante, Haben Geistliche und Weltliche, siolche irrung, mängel und gebrechen zusammen getragen, sich deren hin und her unterredet, und derselben untereinanderm, freundlich und gürlich verghichen, vereiniget, und vertragen: Welche vergleichung wir, als ein Römischer Keyser, von ihnen angenommen, in Form


page 21, image: s293

einer Constitution stellen, vnd öffentlich haben ausgehen, vnd verkündigen lassen. [Note: Recessus Imperii de eod. Anno § weiter nach dem die Geistliche.]

[Note: Imperator tamen inter Ordines modiator esse potest] Imperatorem tamen inillis, quae personam illius concernunt, inter Ordines controvertentes mediatorem esse posse, non negamus: Quorsum, Anno 1613. collimârunt Protestantium Legati, [Note: In rispanso ad Caesaris resolutionem de dato Raetis bonae 10. Aug. Anno 1613.] Ihr Keyserliche Mayt. wolle, nach dem Erempel dero löblichen Vorfahren, Römischer Keyser vnd Könige, auff eine förderliche interposition, in den, wieder den andern Theil, habenden Beschwehrungen, mit zuziehung fried fertiger Stände, von beyderley Religionon, Aller Gnädigst bedacht seyn, darauff vnterhandlung, vnd endlich, mit allerseits wissenden dingen, eine Vergleichung treffen.

Idemque adhuc novissimè, Anno 1619. urserunt. [Note: in risponse ad Caesaris propositionem de dato Norimbergae 28. Novembr. Anno eod.] Ihr Keyserl. Mayt. möchte fviedfertige, vnd vn pasionirte Stände des Reichs zu interponenten verordnen, welche vnpartheyische Handlung pflegen, vnd wo möglich, billigmässige vergleichung treffen solten.

[Note: Hodiè Imperatores eam sibi arrogârunt] Sed, ut alia multa, itahoc etiam Imperatores ab Ordinibus, de religione dissidentibus, ac inter se aemulis, nec, quanti ea res esset momenti, advertentibus, extorsisse videntur. Et hic pernitiosus diversarum religionum fructus fuit.

Imperatores verò, postquam tanta potestas ab Ordinibus [Note: Saepiùsque promiserunt] ultrò illis delata est, facillimos semper se praebuerunt, celerem, expeditamque gravaminum discusionem, ac restitutionem benignis verbis promiserunt.

Ita in transactione Passaviensi [Note: § Damit der Churfürst.] Ferdinandus I. Damit der Churfürst von Sachsen, und seine Mitverwandten, sich nicht zubesorgen, daß diese Handlung ersitzen, und nicht zu gebührlichem fürderlichstem ende gelangen möchte, so sollen wir,


page 22, image: s294

auch obgedachter vnser geliebter Sohn, König Maximilian, auch Churfürsten, Fürsten vnd Stände des heiligen Reichs, die angebrachten Beschwehrungen für handen nehmen, Ihr. Keyserlichen Mayr. fürrragen, vnd darauff befürdern, dieselbe, so viel, der Billigkeir nach, gegründet befunden, auch angesehen (wie sich gebühret) die gülden Bulla, vnd andere, des heiligen Reichs, Ordnungen, vnd alte löbliche herkommen, der Teutschen Nation zu guter erledigung zubringen, etc. Vnd ist die Keyserliche Mayt. des gnädigen milten erbietens, was Ihre Mayt. selbst, insonderheit, berreffen mag, sich in dem selben, aus gnädigem guten Willen, dermassen zuerzeigen vnd zuhalten, daß gemeine Stände augenscheinlich spüren sollen, daß Ihre Mayt. zum höchsten begehre, alle Sachen nach der gebühr zurichten, auch den gemeinen Nutz, ihrem eignen bey weit vorzusetzen, vnd alle Sachen dergestalt fürzunehmen, daß alle Stände soch desselben, der Billigkeit nach, gantz voll sollen haben zuersättigen.

Similiter, Anno 1594. promisit Imperator, [Note: Recessus Imperis de cad. Anno § was dann wir sambt in sint.] Ihr Mayt. wolle, was zu abhelffung der Stände billigen gravaminum vnd Beschwerungen dienlich, an förderlichster erledtgung, nichts ermangeln lassen.

Et, Anno 1603. [Note: Recessus Imperii de eod. Anno § gleicher gestalt.] Es solle Ihr Mayt. angelegen seyn, wegen der Reichs-Stände, hiebevor, ihr anbrachter vnd noch schwebender Beschwerfungen, über das, so bißhero, etc. geschehe, auch künfftig zuerledigung derselben, das ienige zubefördern was dem Keyserlichen Ambt gebühret, des Reichs Rechten und constitutionibus gemäß, vnd nach besindung der Sachen gestalt, verantwortlich, wenigers nicht, zu erhaltung innerlicher Ruhe, guter verrewligkeit vnter den Ständen, vnd alles Wohlstands, auch gleichmässiger Iustitien Im Reiche dienlich seyn wird.


page 23, image: s295

[Note: Non praestiterung]Quis verò neget, quin aurea isthaec verba sint; sed verba: Quin speciosae pollicitatione; sed inanes, et absque effectu, Qui in hunc usque diem nondum subsecutus fuit; et forsan, si in ipsorum arbitrio res fit, ante Calendas graecas non subsequetur.

nam et Frater Rudolphi, Matthias, Fratris vestigia pressè in ultimis Comitiis secutus est: Quamvis Zacharias Geitzkoffler, Virinsignis Prudentiae, eidem, sub Imperii sui incunabula, aurem velleret; ut officii sui meliùs, quam Frater, memor, gravaminibuus, ante omnia, mederetur, [Note: in Consilio sive bedencken wegen des künfftigen Reichstags Anno 1612.] Solle fürnemblich dahin sehen, daß, bey disem ersten Reichstagt, des Reichs beschwerden, so viel immer möglich, Haubrsächlichen abgeholffen, vnd nicht, wie vor diesem geschen, vnd der teutschen Nation von frembden, ohne das, zugemessen wird, von einem Conventu auff den andern, vnfruchtbarlich, zu den Reichs Ständen, vnd ihrer Vnterthanen eussersten Schaden, remittiret vnd verschoben werde.

Ferdinandus autem defunctus, quomodo gordium hunc gravaminum nodum, non solvere, sed, velut Magnus aliquis Alexander, gladio concipere aggressus sit, luculentè stis nostra docenttempora: Unde praesens fundi nostri calamitas.

[Note: Hinc irrita plerumque Comitia] Hac verò solâ et unicâ de causâ, quod, gravaminibus Ordinum non submotis, sed ab ipso quoque Caesare, de novo semper auctis, diffidentia et discordia mutua, de die in diem cresceret, irrita antehac plerumque fuere Comitia; et magno conatu, magnoque sumptu, magnae hucusque nugae actae sunt.

Unde, meritissimò, de illis hucusque dici potuit, quod Crantzius [Note: lib. II. VV andal, c. 7. et. 35.] iam olim dixit: Germani diaetam ex diaetâ creantes, magis distinent, quam finiunt res caeptas; interque eos coetus ex coetu oritur, quasi fetus ex matre. Diaeta enim non est, quin diaetam pariat, cum sit generis feminini; lepidè iterùm et argutè, pro more, scripsit Aeneas Sylvius. [Note: lib. 1, epist. 92.]


page 24, image: s296

Sectio III.

[Note: Imperatores Comitia onerosa reddiderunt, per continuas exactiones ad bellum Turcicum.] PRaetereà quoque summâ diligentiâ laborârunt Imperatores Austriaci, ut Comitia, non nisi onerosa, Ordinibus Imperii essent.

Primus enim ac summus ferè semper articulus ad deliberandum propositus desubsidiis fuit contra Turcam conferendis: Unde, non verè minùs, quàm mordaciter, pecumae collationem adversùs Turcam, omnium plerumque Germanorum Comitiotiorum summam esse, Iovius, dixisse, fertur. [Note: Clapmar. lib. 6. cap. 13.]

Et hunc quidem articulum magno semper fervore urserunt Imperatores, cum tamen Turca, vix semel, aut iterum Germaniae fines attigerit, et principaliter cum Austriacis, ratione privatarum ditionum, (Regni nempè Hungariae) res ipsi fuerit: Reliqua, quae ipsius Imperii statum principaliter ac essentialiter concernebant, obiter saltem, tractata, et saepiusculè (modò prius illud obtineretur) in aliud tempus reiecta sunt.

Ita Rudolphus, Anno 1594. Imperii Ordines impensè rogavit, [Note: Inpropositione, in Convantu Ratis benensi Anno eod. babitâ.] Sie wolten nicht allein, allen vnd jeden proponirten puncten den Türcken- articul vorsetzen, sondern, da sich vielleicht itzo nicht allerdings, in einer kürtze, die andern (scilicet, von Handhabung des gemeinen Friedens, vom Iustitien, vnd Müntzwesen, etc.) abhandeln liessen, dieselben, gar, oder zum theil, auff eine künffeige deputation, oder andere Versamlung bey seiten stellen, vnd verschieben.

Quas tamen procrastinationes, et, in alios Conventus, dilationes, haud è re Imperii esse, idem ipse Rudolphus noverat: Ita enim alio tempore parum sui memor, scripsit, [Note: In propositione, in Conventu Ratisbonensi Anno 1608. babitd.] Stände wollen insonderheit dahin trachten, daß die derathschlagung der Iustitz auff keinen newen Conventum remittiret oder verschoben werde, sintemahl die er fahrung zuerkennen gebe, daß der


page 25, image: s297

gleichen verschiebung auff Deputation, oder anderen Tagen, wenig nütze, sondern gemeiniglich neben verlust der Zeit vnd Geides, was vorhinböse gewest, hierunter noch mehr verwirret, vnd ärger werde.

Unde Rudolphum, quando reiectis, de Pace publicâ, Iustitiâ administrandâ, aliisque artioculis, sola subsidia Turcica tractanda esse, duxit, rem privatam praevertisse prae Republ. nonnemo forsan arguet.

Et, hac quoque de causâ, Comitia Anno 1608. celebrata, ad nihilum reciderunt, Solche Reichsversamlung hat sich Hauptsachlich an dem gestossen, vnd ist derowegen vnter andern, allerdings vnfruchtbarlich abgelauffen, daß der contributions punct, der allgemeinen innirlichen Vaterlands Noth, vnd andern viel wichtig: vnd hochnothwendigern vor gezogen, oder wie man nicht obscurè, aus mehrerhand indiciis, vnd advisationen, verspüren müssen, gar allein tractirt, del übrige aber, vnd das, insonderheit, fost übern hauffen liegende Iustitzwesen, an andere Ort vnd Zeit, wie vormahls, verwiesen werden wollen. [Note: Auctor Informationis in der viel Klöster Sachen in princ.]

[Note: Pecunia aliquando sub Turcici belli praetextu absque necessitate exacta] Quin imò non desunt, qui Imperatores Austriacos criminentur, quod, extorquandae causâ pecuniae, aut ipsimet Turam excitârint, aut vires eius nimio plus exaggerârint, aut falsos etiam, de eius invasione, sparserint rumores.

Quemadmodum de Cleselii consilio, quod, in futura Anno 1613. Comitia, cuderat, rythmicè nonnemo scripst. [Note: in satyrica descriptione Comitiorum Anno 1613. babitorum.]

Das ist der Rath, man muß den Reichstag treiben fort,
Vnd alle Fürsten gleich beschreiben an der Ort,
Daß jeder in Person sich dahin welt begeben:
Darnach muß man darauff fleissige achlung geben,
Daß man den Türcken mög ein wenig muntern auff,
Ob er sich regen wolt, das thut gar viel zum Kauff.
Dann vnter diesein Schein, kan man dest mehr begehren,
Vad niemand kan mit fug dessen sich dann erwehren.


page 26, image: s298

Will er nicht fort; so ist gar hoc daran gelegen,
Daß man ihn irritir, so muß er sich woll regen.
Noch ist es nicht genug, es muß dabey nicht bleiben,
Sondern man muß hieraus gar böse Zeitung schreiben:
Der Erbfeind komms sehr starck, mit achzigtausen Mast,
Die vor Mawer des Reichs die woll er greiffen an
Viel fester Ort haber sehr kläglich ausgebrandt,
Lippa vnd Genna auch in gschwinder enl berandt:
Vnd dergleichen Dingmehr kan man fügleich erdencken.
Was schadts? Ists gleich nicht war, wer will vns drums verdencken?
Hierzu kan man, mit fug, dreyhundert Mont begehren,
Keiner ist so behertzt, der sich des darff erwehren.

Deque eorundem Comitiorum continuatione, hic idem, in sequentibus, scribit.

Da der Wagen noch gar im Kothwolt stecken bleiben,
Da kam eben von Wien ein sehr gewünschtes Schreiben:
Der Türck sey nun recht böß, er ziehe nun starck an,
Siebenbürger sey weg. Wie wil man immer thun?
Morgen gewint er Caschow, übermorgen Wien,
Fliehn wir gleich in Pommern, so kömpt er auch dahin.
Ein kleines Vöglein kam gerad von Temeswar,
Das bracht contrar Zeirung, es sey alles nicht war.

Haec satyrica quidem et iocosa sunt, sed in seria ducere videntur: Nec ridentem verum dicere quippiam vetat.

Nam, praetextu hoc belli Turcici, ad enervandos et opprimendos Imperii Ordines, usos fuisse Austriacos, ex illis apparet, quae, iam tum de Carolo V. Legatum Gallicum retulisse, Elector Saxoniae et Landgravius Hassiae testati sunt. [Note: apud Sleidan. lib. 18. histor. et Hertled. tomo 2. de bello Germanice lib. 3. c. 30. n. 12.]

Cum enim hic in belli, quod Carolus contra Protestantes meditabatur, incidisset mentionem, et diceret, permagnum esse, quod moliretur; cogitaret secum ipse, quanta


page 27, image: s299

Germaniae esset potentia, et quanti res periculi: Quod si unus et alter forsan deliquissent, iniri posse rationem, quomodò sine bello res componeretur. Ad ea fertur Carolus respondisse. Nihil opus esse compostitione: Velle se domare Germaniam, aut de fortunis omnibus periclitari. Nam illius vires non posse iam eset tantas, ut sibi magnoperè sint extimescendae: Jam enim, ampliùs annos viginti, fundamenta se iecisse buic rei. Saepè illos auxilia sibi tulisse, multis bellis, nuper etiam contra Regem ipsum: Fecisse maximos sumptus in crebris Comitiis: Militum etiam manus, atque robur amisisse diversis bellis. Et haec quiden eò se fecisse, ut viribus Germania destitueretur: Hoc igitur esse peridoneum rei gerendae tempus.

Et Rudolpho quoque Imperatori, Unitorum Principum ac Ordinum Lcgatus, Princeps Anhaldinus in faciem ingessit; [Note: In propositione habitâ Pragae 8. Iul. Anno 1609.] quod Pacem cum Turcä inire recusasset, imò quod initam abrumpere volunisset, et, quò Ordines ulterioribus tributis exhauriret, falsis narrationibus propositiones suas farciisset, Als von etlichen wohlmeinenden Churfürsten, vnd Ständen, zu mehrmahlen gantz eyferig vnd treulich gerahten worden, mit dem Türcken einen Frieden zumachen, damit das teutsche Reich, vnd dessen Glleder, so auch vorhin ihre Last haben, vnd immittelst hin vnd wieder beschweret werden, der langgewehrten contributionen dermahleins entledigt werden möchten, sey die Keyserl. Mayt. jeder zeit hieran, mit gantz vngereimbten ausflüchten vnd vorwenden, als ob der Türcke keinen Frieden halte, verhindert worden, hetten auch Ihr. Keyserlichen Mayt. Rähte, noch bey wenig Jahren den allbereit zu Wien, Anno 1606. verglichenen Frieden, wieder zurkück ziehen, vnd nicht halten wollen, wie dann, zu fortsetzung des Kriegs, fernere Reichs. contributiones bey der Ständeletzter versamlung zu Regenspurg gesucht, vnd die, den Chur, Fürsten, vnd Ständen, damahls vorgetragene proposition, zu solchem intent, mit vielen narrationibus, vnd außführungen were formiret worden, da sich doch die Sachen,


page 28, image: s300

an ihm selbsien, vnd aus denen hernacher, ins Reich gethanen, Berichten, in der Geschicht weit anders befunden herten.

[Note: Turcicum in Hun gariâ bellum, per consequentiam, nan principaliter Imperium tetigit] Ut verò ad Hungaricas expeditiones revertamur, non sanè diffitemur, etiam Imperii nostri, per consequentiam, interfuisse, Turcarum progressus in Hungariâ sisti; ne, eâ subactâ, nostros etiam fines totis tandem viribus irrumperent: Sed per consequentiam. Nam, principaliter in eo Imperii nostri summam, cardinem, ac salutem versari, adeò ut reliqua omnia illi postponenda fuerint, id est, quod peniùs negamus.

Domus quidem Austriaca, ex eâque oriundi Imperatores, Ordinibus Imperii, multisaliquandò persuadere conati sunt, auxilia haec, contra Turcam praestita, directò ac principaliter pro defensione Patriae conferri, Daß vnsere Vorfahren den Türcken, vnd sein Vorhaben, für gar keine frembde, oder ausländische Feindsnothvnd Gefahr, sondern für des heiligen Reichs eignes androhendes letztes Vuheil, verderb, vnd vntergang, geachtet, vnd angesehen. [Note: Caesarea propositio in Conqentu Raetis bonensi Anno 1603.]

Sed novimus nos, quod Hungaria externum, perse, Regnum sit, Patriaeque nostrae accensenda minimè veniat: Neque magis res Hungariae nos urunt, quam Poloniae aut Venetiarum, aut alterius vicinae Rei publ. si Turca illas invadat, et opprimcre conetur.

Id quod rectè iam olim animadvertit Elector Palatinus: Cuius instructionem, seu mandatum, Legatis, ad Conventum aliquet Protestantium Principum, Francofurtum, mense Decembri Anno 1598. missis, datum, ac in odium, invidiamque ipsius propalatum, [Note: apud acta secereta, sue, der Unirten Preteflivenden archif inter documenta n. 2, apud Lundorp. tomo. 2. act. publ. lib. 2. tract. 5. p. 477.] nos in ipsorummet propalantium odium invidiamque vertimus, daß die Hülffe gemeint sey, pro defensione Patriae, dabey müsse man sich erinnern, daß da sKönigreich Ungarn ein abgesondert Königreich, und für der teutschen Vaterland gar nicht zurechnen sey, etc. Und ob wohl gesagt werde,


page 29, image: s301

daß der Vngarische Krieg, consequenter, das heilige Reich mit angehe, dieweil es der Gefahr nahe, vnd das gemeine Sprichwort lautet, Res tua agitur, paries cum proximus ardet: Sowolle doch ein unterscheid in deme gemacht seyn, was einen per consequentiam, oder principaliter berühren thu, vnd daß er nicht in einem wie im andern fall verbundensey. Ein Erempel habe man mit dem Krieg, so der Türck mit den Venedigern gehabt, welcher auch, so zu sagen, das Reich consequenter mit angangen, es sey aber darumbnicht schuldig gewesen, sich desselben anzunehmen.

Quin igitur Imperatores innumera potius Ordinum gravamina primò sustulissent, ac cum iis exortas inter Ordines fimultates, diffidentiamque: Deindè, mutuâ inter Ordines sancitâ concordiâ. et Republ. in sese tranquillatâ, extranea haec atque accessoria tractassent, si bonorum Imperatorum officio fungi voluissent.

Nunc verò his, quae ipsos, tamquam externorum Regnorum Dominos, principaliter concernebant, expeditis, ista, in quibus Imperii salus et summa consistebat, in super habuerunt.

[Note: Austriaei in bello Turcico, privatum, non Imperii commodum, quaesierunt] Quàm enim, in hoc bello Hungarico, contra Turcam gesto, privatam rem egerintsuam, et planè non publicum Imperii commodum seu incrementum intenderint, ex eo liquet: Quod immensâ quidem auri vi Imperii Ordines hac viâ emunxerint; illorum verò, quae ipsi Imperio eripiebantur, nullam aut perexiguam habuerint rationem.

Unde rectè de illis Elector Palatinus conquestus est, [Note: In dictâ instructione aepud acta secreta et Lundorp. d. loco. p. 483.] Es sey den Römischen Keysern, welche alle vom Haus Oesterreich gewesen, über hundert Jahr hinaus, eine starcke, übermässige, grosse summa Gelds, vnd solches, nur allein dem Königreich Vugarn zu gutem, gegeben worden: Dann, daß etwas davon dem Reiche zu nutze were angewendet, das finde man nicht, sondern sey demselben noch darzu, Lieffland, Preussen, Metz, vnd anders entzogen, daß man also geschehen lassen, vnd niebegehret worden, zu recuperirung derselben, ichtwas zu


page 30, image: s302

contribuiren. Also daß das Hauß Oesterreich nur auff sich gesehen hat, wie sie das Königreich Vngarn erhalten mögen.

Cum autem Ordines Imperii, in compensationen tot exantlatorum laborum ac sumptuum, Hungariam Imperio adiungi, et uniri, aequum esse censerent, dieweil die Stände, nun etliche mahl, ihre mitleidentliche Hülffe, zu rettung des Königreichs Hungarn, gutwillig erzeiget, vnd sich mit ansehnlichen contributionon beladen, an Geld und Leuten treulich zugesetzt, etc. Da doch solche Landschafft, dem heiligen Reich, teutscher Nation in nichts nicht verwandt, oder zugethan, sey es nicht unziemlich oder unbillig, daß zu emer Danckbarkeit, gemelt Land zu Hungarn, da es durch Göttliche milte Gnade von dem Feind errettet, in etwas auffnehmen, gedeyen, und zu Kräfften keme, es dem heiligen Reich zugewandt, verbunden, und zugethan werden solte. [Note: Recessus Imperii de Anno 1566. § über vorigs haben.] Imperatores Austriaci, loco realis eiusmodi gratitudinis, nil nisi bona, et generalis honoris verba reposuerunt, [Note: d. Recessu § sequ.] Sie hielten nicht für vnziemlich, da ihr Königreich Vngarn, zu seinem vorigen Stand, Würden vnd wesen, wiederumb gebracht werden solte, daß alsdann solche Königreich, vnd desselben angehörige Stände, sich herwiederumb gegen dem heiligen Reich, desseben Gliedern vnd Ständen, in vorfallenden Nothfällen auch mitleidentlich, vnd dermassen erzeige, daher derselhen nachbarlich danckbar Gemühte, im Werck erkennet werde.

De unione verò, seu incorporatione, ut vocant, Regni, aletum silentium: Quin imò. re penitiuùs introspectâ, negantibus propiores, sibique, ac externorum Regnorum suorum Maiestati, quae tamen, quantalacumque adhuc sunt, sanguini ac sumptibus Germanorum potissimùm ferunt accepta, quam Imperio magis fidif fuisse, vientur.

Dispares admodùm à Sigismundo Imperatore: Ovi, etsi suo tempore, ratione Hungariae, Imperio, ob auxilia, contra


page 31, image: s303

Turcam praestita, non ita, ut hodiè Austriaci, esset obstrictus, aut obnoxius; artamen magnoperè in eolaboravit, ut Ordines Hungariae cum Germanis reuniret. Itaque, in Recessibus Imperii, sub eo factis, Archi-Episcopi, et Episcopi Hungariae subscripsisse inter Ordines Imperii, leguntur. [Note: apud Goldast. in descriptione Ordinum Imperii ante tomum 1. Constit. Imper.]

Sectio IV.

[Note: Electores quoque intermissorum Comitiorum causa sunt.] ET hoc quidem modo Comitia Ordinibus taediose reddidere Imperatores. Quod si exactiùs rem contemplemur, non Caesaris modò, et Dominationis Austriacae, Comitia intermitti, interfuit, sed et Electorum; Qui non difficulter Caesari assensi, et Comitia in desuetudinem venire, pasis sunt: Quò hoc suam potestatem pacto magis magisque augerent, ac reliquos Ordines, à Republ. administrandâ, sensim excluderent.

Ii enim, ut suprà docuimus, non pauca paulatim sibi usurparunt, quae de iurc, et antiquis Imperii Legibus, Moribusve, totius Imperii propria sunt: Et cumprimis, in crebris nuperis Conventibus suis, controversiarum,in quibus totius Imperii tranquillitas ac salus vertitur, decidendarum potestatem, sibi solis arrogârunt; quas meritò ad totius Imperii cognitionem, et universalem omnium Ordinum Conventum, referre debuissent.

Nec sanè iniuriâ, Septem Viros nostroshodiernos, cum antiquis Romanorum Decem Viris comparaveris: Qui et ipsi, ut Senatum omni potestate denudarent, morem consulendi Senatum intermiserunt. [Note: Liv. lib. 3. histor.]

Tandem, à parte Ordinum remoram Comitiis imprimis iniecit, exitiale relgionis dissidium; quo in mutuam perniciem hucusque grassati sunt.

[Note: Causa Intermissorum Comitiorum, ex parte Oruinum] Protestantes enim, multiudine votorum à Pontificiis


page 32, image: s304

superati, cumrem suam nequiquam rationibus agerent, necaequi quippiam impetrare possent, de Comitiis haud admodum solliciti fuerunt: Quod si inter eos aliqui oculatiores exstitere, eorum nulla habita est ratio.

Pontificii, econtrà, à Protestantibus, utpotè praepotentibus, ne concludere in Comitiis cum effectu quicquam possent, impediti, Caesaris (qui rebus suis favebat) arbitrio ac voluntati stare, eiusque iussibus per omnia morem gerere, quam cum adversariis diu, sine fructu, altercari maluerunt.

Ita Germaniae Libertas Imperatoribus prodita, et Austriaous Dominatus paulatim introductus est.

CAPUT IV. De REGIMENTO, quod, post Comitia, alterum Germanicae Libertatis fulcrum fuit.

Sectio I.

[Note: Regimentum Comitiis substitutum, et quare] POst Comitia, in signe Libertatis stabilimentum fuit, si modò perpetuum fuisset, Regimentum Imperii: Sub Maximiliano I. Anno 1500. institutum, acin locum annuorum Conventuum, qui nimios sumptus exigebant, et, re aliquandò subitum remedium exigente, exspectari non poterant, substitutum, Weil die Stände des Reichs langsam vnd beschwerlich, auch mit mercklicher Mühe, Arbeit, Kostung, vnd darlegen, zusammen gefordert werden, vnd kommen mògen: Vnd dann zu Zeiten, merckliche Sachen, der Christenheit, vnd dem Reich zufallen, denen der verzug fast nachtheilig vnd schädlich ist, vnd die der eyl bedörffen, dadurch dann zu Zeiten den obberührten, vnd andern marcklichen obliegenden Sachen der Christenheit, vnd des Reichs, mehr versaumbnüs vnd hinderung, dann förderung vnd ausrichtung erwachsenmag. [Note: Ordinatia Regimenti de Anno 1500. tit. von den zwantzigen.]


page 33, image: s305

Cum enim, praetextu huiusmodi negotiorum, subitum aliquod remeidum exigentium, Maximilianus, iam tum, plus potestatis, quam per Leges licebat, ibi forsan usurparet; iam cnim, Anno 1495. insimulatus est, quod nihil cum consilio ageret Principum: [Note: Nauclerus vol. 3 chronogr. gener. 50.] Ordines Imperii hunc eius licentiae velut obicem posuerunt.

[Note: Regimenti personae] Regimentum hoc constabat viginti personis, ex singulis Ordinum Classibus certâ proportione delectis: Quibus vel ipsemet Imperator, vel Comes quidam, aut Baro, tamquam Imperatoris Vicarius, praesidebat, Haben zu vns, oder, wo wir, aus andern mercklichen Sachen vnd Geschäfften, Persöhnlich darbey nicht seyn würden, zu dem, so wir an vnser statt setzen werden, der zum wenigsten ein Graff oder Freyhen seyn soll, zwantzig Personen, aus demheiligen Reich, teutscher Nation, Zu vnserm vnd des heiligen Reichs Rath, fürgenommen vnd verordnet. [Note: d. Ordinatio Regimenti d. tit.]

Ne verò praesidatus solius Imperatoris esset, isque inde eximium quid, prae Imperio, sibi arrogaret; eidem, aut eius Vicario Electorem adiungere visum est, qui, unà cùm Imperatore, Regimento praesideret. Nam et is Consilio huic praeesse, dem genandten Rath fürgehen, dicitur: [Note: Ibid. tit. sequ.] Eiusque solius Imperatoris subscriptione, firmata sunt Regimenti decreta. [Note: Ibid. tit. wie alle Sachen bey dem König. etc.]

Cui quidem Regimento, Consilium selectorum apud Graecos, qui pro/bouloi et prosh/lhtoi dicebatur, comparari ex parte potest.

Hi enim ipsi quoque arcana Rei publ. ac, rebusurgentibus, perse ipsi, maxima quaeque, pro Republ. procurabant, quibusque de rebus in Senatu deliberari, quid item ad Populum ferri oporteret, prospiciebant. Alioqui, Senatum cogere, sententias rogare, disceptare, decernere, nec facilè est, nec, nisi temporis diuturnitate confici potest: Dum interium rerum, benè ac utiliter gerendarum, momenta fluunt ac labuntur. [Note: Bodin. lib. 3, de Republ. c, 1.]


page 034, image: s306

Sectio II.

REgimentum autem illud, ab Imperatore solo institutum, eidemque imperialem, seu imperatoriam potius ab Imperatore, potestatem tributam, statuunt Consiliarii Imperatoris Aulici: [Note: Auctor Relationis Donaverdicae parte 2. p. 163.] Ut, hoc medio, omnem Imperii administrationem, ad suum molendinum trahant.

Hinc enim colligunt; Quod ante Regimenti ordinationem, Imperator eandem potestatem habuerit, quam posteà habuit Regimentum; quodque, exstincto Regimento eadem illa potestas, ad Imperatorem, unde orta fuerat, eiusque Consiliarios, reversa sit.

[Note: Regimentum ab Imperio, non solo Imperatore institutum, Imperiumque repraesentare, pro batur] Sed opinionem hanc parasitorum aulicorum, quae Libertatis avitae iugulum manifeste petit, salsam et erroneam esse, facilè apparet, si modò consideremus I. Hanc ipsam unicam instituendi Regimenti causam fuisse, quod nullum in Imperio, pari potestate praeditum, reperiebatur Caput, seu Regimen continuum: Quia, si quando tale quid, quod moram usque ad futura [Note: I.] annua Comitia non ferret, occurrebat, ad extraordinaria Comitia habebatur recursus. [Note: Pax Publica de Anno 1495, tit. von der überfahrer des Friedens enthaltung].

Quod si Imperatori eadem, quae postea Regimento competiit, ante institutum Regimentum, competiisset potestas, certè, et convocatio ista Ordinum extraordinaria, ante institutum Regimentum, et post, Regimenti ipsius institutio fuisset supervacua: Quippè Imperator, non vices modo Comitiorum, sed et Regimenti, melius, ac minore impensâ, supplere potuisset.

[Note: II.] Deinde II. Regimentum, ordinario, seu annuo Ordinum Conventui (qui per hoc abolitus) surrogatum est: Et quicquid olim ad cognitionem huius Conventus referti, necessum erat, id postea ad Regimenti examen referri debuit, durch das ver ordnete Reichs Regiment ist die iährliche Versamblung abgestellet, und soll alles hinfüro andas verordnet Reichs


page 035, image: s307

Regiment bracht werden, vnd gelangen, in aller massen, wie vor an die Versamblung geschehen seyn solte. [Note: Declaratio Pacis publicae de Anno 1500. tit. von des Regiments Macht wieder die Friedbrecher, etc.]

Atqui Conventus iste annuus, non Consilium nudum Imperatoris, eo tempore fuit; sed eodem, quo nostra Comitia, iure usus est. Itaque etiam Regimentum, quod illi Conventui successit, universa Comitia, et totum Imperium, non solius Imperatoris personam, repraesentavit: Ne surrogatum diversae naturae, ab eo, cui surrogatur, esse statuamus.

[Note: III.] III. Si personas, ex quibus Regimentum constitit, contemplemur, ex iis solus Praeses ab Imperatore, Assessores verò omnes ab Ordinibus constituti sunt. [Note: d. Ordinatio Regimenti tit. wie zwantzig Personem].

Et hi, non ab Imperatore solùm, sed à toto Imperio dependere iussi: Ideoque, non soli Imperatori, sed Imperatoriac Imperio, iuramento obstricti fuisse, leguntur, haben geschworen, daß sie der Königlichen Mayt. vnd dem heiligen Römischen Reich getrew sein wollen, die Notturfft, Ehr, Würde, vnd Nutz der Königlichen Mayt. vnd des Reichs, betrachten, fürnehmen, rahten, helffen, vnd handeln. [Note: ibid. tit. des Regiments-Rähte Eyd.]

Eâdemque de causâ, non Imperatoris, sed, usitato Recessuum stilo, Imperatoris ac Imperii Consilium, seu Regimentum appellatum est, Vnser vnd des Heiligen Reichs Rath, [Note: Ibid. tit. von den zwantzigen, etc. et passim.] Vnser vnd des Heiligen Reichs Regiment. [Note: Recessus Impery de Anno 1500. tit. des Reichs Rähte sollen hinfüro Regenten, etc. geheissen werdem.] Et aliquando simpliciter, Imperii, des Reichs Rath des Reichs Regiment: [Note: d. Ordinatio Regimenti tit. wie die Churfürsten auff jede Fronfastem, etc. d. Recessus Imperii tit. von des Reichs Regim, Macht vum Gewalt, et passim.] Scilicet à potiori: Quia Imperio potestatem suam potissimum referebat acceptam, ab eoque maximam partem constituebatur.

[Note: IV.] IV. Quin etiam, tantùm abest, ut, principaliter ad Imperatorem, respectum aliquam habuerit Regimentum, ut personae


page 036, image: s308

potiùs, ad id deputatae, si forte ante speciali aliquo iuramento Imperatori obstrictae fuerant, eoipso solutae sint, sollen die Personen des vorgemeldten Raths, allein in diesem Rath vnd Befehl, aller Gelübd vnd Eyd, damit sie vns, oder ihnen verbunden, vnd verstrickt weren, gäntzlich ledig seyn. [Note: d. Ordinatio Regimenti tit. des Regiments Rähte sollem aller Pflicht ledig seyn. etc.]

Idque ideò proculdubiò, ne articulari hoc respectu, seu devotione, ergà Imperatorem, aut alium quemvis Ordinum publica consilia corrumperentur:

[Note: V.] V. Accedit, quod in ipso Imperii hoc Consilio, Imperator non habuit, nisi unicum suffragium, nec statuere quicquam potuit, nisi pluribus Consiliariis in suam sententiam deductis, mit verwilligung des mehrerntheils des Reichs Raths. [Note: d. Ordinatio Regimenti tit. wie d' Churfürst vor ausgang seines Vierteljahrs, etc. et tit. wie das Regiment etlichen Rähten erlaubem mag.]

Nam in Regimento, sive praesens Imperator, sive absens fuit, votorum numerus sempeor obtinuit, wir kommen, oder nicht, so soll nicht desto minder fortgangen werden, vnd dem, so durch den mehrentheil beschlossen, folge beschehen. [Note: ibid. tit. das Regiment mag die sechs Ehurfürstem. etc.]

Sectio III.

[Note: Regimentum, etiam praesente Imperatore, potestatem suam exercuisse probatur] EXquo iterum altera ista, non minùs servilis, quam prior, opinio, falsitatis convincitur: Quod Regimentum, in absentiâ demum Imperatoris, potestatem, sibi commissam, exercuerit; praesente verò Imperatore, fasces submiserit, ac, velut radiis maioris splendoris obscuratum, delituerit. [Note: Auctor relationis DenaGGerdicae d. parte 1. p. 164.]

[Note: I.] Successit enim I. Regimentum, ut diximus, in locum annuorum Conventuum: Qui ipsi Conventus, non minùs praesente, quam absente Caesare, vim suam exseruerunt.

[Note: II.] Nec II. soli Imperatoris Vicario, sed et ipsimet, Imperatori, viginti isti Consiliarii adiuncti sunt: Ita enim scribitur, [Note: d. Ordinat, Regimenti tit. von den zwantzigen, etc.] Haben wir zu vns, oder wo wir, etc. persöhnlich dabey nicht seyn


page 037, image: s309

würden, zu dem, so wir an vnser statt setzen werden, zwantzig Personen, aus dem heiligen Reich, teutscher Nation, zu vnserm, vnd des heiligen Reichs Rath, fürgenommen vnd geordnet: Die auch, mit sambt vns, oder, etc. mit dem, so wir an vnser statt setzen werden, vnser, vnd des heiligen Reichs Rath seyn, oder genand werden sollen.

Imperator ergò, si praesens sit, non minùs, quam in eius absentiâ, Vicatius Imperatoris, pars Regimenti est.

[Note: III.] Hinc III. querelae, non ad solum Imperatorem, sed ad eundem et Regimentum, coniunctim deferri dicuntur, ob jemands solcher handhabung, etc. Friedens vnd Rechtens, etc. schad begegnet, vnd solches von denselben an vns, vnd des hetligen Reichs Regiment bringen wird. [Note: Declaratio Pacis publicae de Anno 1500. tit. ob jemand durch handhabung des Friedens schaden empfinge. etc.]

[Note: IV.] Et IV. Imperator, non solus, verum unà cum Regimento, consulit, decernit, ac concludit, würden merckliche Sachen fürfallen, etc. so sollen wir, oder, so wir persöhnlich darhey nicht seyn würden, der, so wir an vnser statt setzen werden, mit sambt den obbestimbten zwantzig Personen, etc. solches an vnser sechs Churfürsten bringen, die dann bey vns, vnd gemeldten vnserm vnd des Reichs Rath persöhnlich erscheinen, vnd weiter handlen vnd beschliessen sollen. [Note: d. Ordinatinatio Regimenti tit. das Regiment mag die sechs Churfürsten. etc.]

Imperator autem cum Regimento non, sed solus Vicarius coniungi deberet;o si, eo praesente, suspenderetur Regimentum, ac solius Imperatoris esset decernendi potestas.

Quod verò textum attinet, qui ad hoc inducitur, [Note: Ibid. tit. wie alle Sachen bey dem König.] Auctor relationis Donawerdicae, modò veritati praevaricetur, ac Caesari supparasitetur, manifestum sese praebet falsarium. Verba enim non, ut ipse citat, sonant, daß die Händel vnd Sachen an keinem andern ende, dann beyvns (dem Keyser) vnd, in vnserm abwesen, bey dem Regiment, sed hoc modo, daß sie an


page 038, image: s310

keinem andern ende, dann bey vns, vnd in vnserm abwesen, bey dem, so wir darzu verordnen werden, vnd dem vorgemeldten vnserm, vnd des Reichs Rath, gehandelt werden sollen.

Et hic quidem textus, quoad Caesarem et Vicarium disiunctive, prout sonat, rectè intelligitur: Veritati enim ac rationi consentaneum est, ut, absente demùm Caesare, Viearius locum habeat, et praesens Caesar eundem excludat, ipseque, in Regimento, Praesidis officio fungatur. Perinde ac, quolibet praesenete Electore, Assessor, ab eo deputatus, voto seu suffragio, quamdiu Dominus ipsius affuerit, caret, wann der Churfürsten Rähte einer persöhnlich, oder durch einen andern Churfürsten vnd Fürsten bey dem Rath sein soll, alsdann soll desselben Churfürsten Rath, der in des Reichs Rath von jhm verordnet ist, so land derselbe Churfürst bey dem Reichs-Rath sein wird, keine Stimme im Reichs-Rath haben. [Note: Ibid. tit. wie die Churfürsten auff jede Fronfasten, etc.]

Sequens verò copula, quae Regimentum cum antecedentibus connectit, non ad proximam tantum personam, sive Vicarium restringenda; sed coniunctivè, ad utramque tam Imperatoris, quam Vicarii personam, in casu nempè praesentiae, vel absentiae Imperatoris, referenda est. Nam Regimentum quoque cum Imperatore coniungi, paulo antè probavimus.

Nec is huius textus sensus est, quod negotia Imperii tractari debeant, vel coram Imperatore (scilicet solo, excluso Regimento) vel coram eius Vicario, et Regimento. Sed hic verus ac genuinus sensus est: Quod, vel coram Imperatore et Regimento, in casu praesentiae, vel coram Vicario eius et Regimento, in casu absentiae Imperatoris: Quia in priori casu ipsemet Imperator; in posteriori, eius Vicarius Regimento praesidet.

Quo eodem modo alios quoque textus, sicubi forsan sint, qui simili loquendi sormulâ utantur, [Note: Ut in d. Declaratione Pacis publicae tit. von des Regiments Macht vnd Gewalt, etc. et tit. wie man den Kläger wieder des Aechters schluß, etc.] accipi oportet.


page 039, image: s311

Sectio IV.

HIs ergò falsis ac absurdis Parasitastrorum Aulico Imperatoriorum opinionibus, quibus isti patriam Libertatem, quasi per cuniculos oppugnant, omnemque potestatem ad semet, seu Imperatorem suum rapiunt, et traducunt, explosis, restat, ut de potestate Regimenti agamus.

[Note: Regimenti potestas amplissima fuit] Amplissima autem, in omnium publicorum negotiorum administratione, tam domi, quàm militiae eius fuit potestas, hat gehabt Macht vnd Befehl, alle vnd jede, des Römischen Königs, vnd des Heiligen Reichs Sachen, Recht, Friede, vnd jhrer bey- der vollziehung vnd handhabung, auch wiederstand gegen den Vngläubigen, vnd andern anfechtern der Christenheit, des Reichs, vnd das an dem Frieden Rechten, jhrer handhabung, vnd dem Wiederstand, obgemelt hanget, oder darzu dienstlich, oder erschießlich seyn mag, antreffend, vnd wie die, von des Reichs Vnterthanen, oder andern an sie langen, oder entstehen werden, zuverhüten, vor sich zu fordern, zu handeln, mit fleiß zubetrachten, zur athschlagen, vnd endlich zubeschliessen. [Note: d. Ordinatio Regimenti tit. von den zwontzigen in fine.]

Nec in consulendo modò, ac concludendo, sed et in exsequendo ea, quae à toto Imperio erant decreta, dafern etliche Stände, den Reichsschlus zu vollenziehen, vngehersam vnd lässig erscheinen soll vnd mag des Reichs Regiment rathschlagen, hand, en, vnd fürnehmen, solche wiederwertige vnd vngehorsame Stände, zum gehorsamb vnd vollenziehung des Reichs auffgerichter Ordnung zubringen. [Note: Recessus Impery de Anno 1500. tit. wie man mit etlichen Ständen des Reichs].

Quin et generalis belli Dux eius mandatis parere coactus, adeoque belli penes Regimentum arbitrium fuit. [Note: d. Recessas tit. der Hauptman soll ohne befehlig, etc.] Et Legatos, de re publicâ, tam audiendi, quam mittendi ius habuit. [Note: Ibid. tit. wie man mit dem Pabst handlen soll, et tit. wie man mit den Königen zu Hungarn vnd Poland, etc.]

Breviter; tantundem Regimento licuit, quantum universis


page 040, image: s312

Imperii Ordinibus, annuatim congregatis: Cautum enim est, [Note: Ibid. tit. von des Reichs Regiments Macht vnd Gewalt.] daß alle Ordnung vnd articul, so auff die jährliche Versamblung gesetzt gewesen, in allermassen auff dem Reichs Regiment stehen sollen: Also, daß das verordnete Reichs Regiment alles vnd jedes darin zuhandlen, zu thun, zu lassen haben selle, das die jährliche Versamblung, zuthun gehabt hat, oder halten solte.

Et hinc ob eximiam, quae ipsi competebat, potestatem, placuit, non Consilium illud ampliùs appellari, sed Regimentum: Personasque ad id ordinatas, non Consiliarios, sed Regentes, der titul Reichs-Rähte soll absein, vnd hinfüro vnser vnd des heiligen Reichs Regiment, auch die Personen desselben Regiments, vnser vnd des Reichs Regenten geheissen vnd genandt werden. [Note: Ibid. tit. des Reichs Rähte sollem hinfüro Regenten. etc.] Ut, vel ex ipso nomine, constaret, non nudum Imperatoris esse Consilium, sed totam regiminis summam in ipsorum manibus sitam.

Quare etiam, ut iam aliquoties monuimus, in Regimento per maiora, numerando vota, non ponderando, processum est: Nec Imperatoris, auteius Vicarii maior, quam alterius cuiuspiam Assessoris, habita ratio. [Note: d. Ordinatio Regimenti tit. das Regtment mag die sechs Churfürstem etc.]

Porrò, sires tanti momenti in deliberationem veniret, quam, per se expedire, Regimentum sibi diffideret, non ipsum modò Imperatorem, omnes sex Electores, et duodecim ad Regimentum deputatos Principes, sed et alios quantoslibet, prout, rei necessitas exigere, visum ipsi fuerit, convocare potuit: Quo casu, si Imperator, vocatus, non compareret, eo non attento, perinde procedere licuit, ac si aliorum convocatorum Principum quispiam abesset. [Note: d. Ordinatio Regimontid. tit.]

Camera autem quin Regimento subfuerit, dubium nullum est: Cum, eâ de causâ, quod Regimentum inspectionem in Cameram habuerit, cautum reperiatur, [Note: Ordinatio Camerae de Anno 1500. in princ.] quod utrumque


page 041, image: s313

eodem in loco eonsistere debeat, das Kammer-Gericht soll bey dem Regiment gehalten werden.

Et si Ordinum quispiam, in praesentatione Assessorum negligens esset, Regimentum debuit hunc supplere defectum, so ???emand seumig sein würde, sollen alsdann Wir, oder der, so Wir an Vnser statt setzen werden, vnd das verordnet Regiment, nicht dersto minder macht haben,einen andern Assessorn, aus derselben Landschafft zuwehlen, vnd zunehmen. [Note: Ibid. in fine d. princ.]

Unde et exsecutio sententiarum, in Camera latarum, eidem mandata est, das verordnete Reichs Regiment, hat vollk ommene Macht vnd Gewalt, wie, vnd welcher maß, mit execution, oder Straffe, wieder die, so sich der erkandten Vrtheil vnd Geboten, des Kammer-Gerichts, oder der willkürten austräge, freventlich wiedersetzen, zurathschlagen, handlen, vnd fürzunehmen sey, damit dieselbe zu gehorsam, vnd vollenziehung der gesprochenen Vrtheil, oder gewillkürten austräge bracht, vnd gebürlich, vmb jhr freventlich Vngehorsamb gestraffet werden [Note: Declaratio Pacis publica de Anno 1500. tit. von des Regiments Macht, etc.]

CAPUT V. De modo, quo, post primum Regimentum sublatum, Imperium ad nostra usque tempora, administratum fuit; et, quâ viâ Austriaci omnem potestatem sensim ad se traxerint.

Sectio I.

CUm autem Regimentum ad sexennium tantùm fuisset institutum, et insuper decretum, ut, ante sexennium finitum, Ordines cum Imperatore, quid imposterùm è re Imperii esset, deliberaturi, convenirent: Nihilominùs, utrum hocfactum, necne, et Regimentum, post sexennium istud, num exspiraverit, an verò ulterius prorogatum sit, vel quo tandem


page 042, image: s314

modo Imperium, per aliquot annos, fuerit administratum, in Recessibus Imperii vestigium nullum apparet.

[Note: Comitia annua iterum intro. ducta] Anno autem 1512. annua Comitia in usum iterùm revocata sunt, haben Wir, vnd die Stände des Reichs Vns mit einander vereiniget, vnd vertragen, daß Wir alle Jahr zusammen kommen sollen, vnd wollen, vnd über ein Monat nicht beyeinander bleiben, vnd soll, auff dem ersten zusammenkommen, ferner, der künfftigen Reichstäg halben, gerathschlagt, vnd beschlossen werden, wo die hinfüro durch vns, vnd die Stände gehalten werden sollen. [Note: Recessus Imperii de Anno 1512. § item haben wir vnd die Stände.]

[Note: Et Confilium quoddam aulicum] Sed, praeter haec Comitia, aliud insuper Consilium, ad emergentes subitas, nî fallimur, necessitates, Imperatori ab Ordinibus adiunctum fuit; octo personis constans: Quarum, quatuor ab Electoribus, quatuor a reliquis Imperii Ordinibns denominabantur. [Note: d. Recessus § item haben vns Churfürsten].

Quod Consilium, si Consilium Imperii aulicum, den Reichs Hoff-Rath/ dixeris, haud sanè aberraveris: Multimodis tamen [Note: Sed ab hodierno diversum] ab hodierno Imperatoris Consilio, quale nunc monstrum horrendum, informe, ingens, sine Legibus, sine moribus nobis obtruditur, differens fuit.

In eo autem praecipua eorundem elucescit differentia, quod olim Electores, ac Ordines Maximiliano Consiliarios hos adiungebant, quos, non Imperatori deditos, sed sibi, Imperioque fideles esse, noverant: Hodiè autem Imperator, pro suo arbitrio, quoscumque vult, sibi asciscit ac legit.

Olim quoque, iidem illi Consiliarii, omni alio nexu soluti, non Imperatori solummodò, sed Imperio simul, iuramento obstringebantur, schwuren der Keyserlichen Mayt. vnd dem Heiligen Reich, getrew, hold, vnd gewertig zu seyn, [Note: Ibid. § ich R. schwere]. vnd muste der Rähte Feinen, einige andere Pflicht, oder Eyd, hineern noch irren in keine weise. [Note: Ibid. § seqq.] Hodierni autem isti Consiliarii aulici,


page 043, image: s315

cùm eorundem constitutio penitùs ab Imperatore dependeat, num quippiam Imperio, aut debeant, aut debere velint, merito ambigimus.

Ordinatio autem ista iterum ad sexennium facta est: [Note: d. Recessus de Anno 1512. § vnd soll diese Ordnung.] Itaque, cum ipso Maximiliano, exspirasse videtur.

Sectio II.

[Note: Carolus V. Regimentum restituit, sed longè angustiore potestate] CArolus V. postea, cum ea, per Regimentum et Comitia annua, gubernandi ratio ab Imperio regio aliena ipsi videretur, de eâ statim, initio Magistratus, cum prorsùs abolere non posset, modificandâ, ac re ad statum monarchicum reducendâ, cogitavit: Ut Paurmeisterus [Note: lib. 2. de iurisd. c. 6. n. 195. edit. poster.] notabiliter et aptè ad nostrum sensum scribit.

Itaque, Anno 1521. Regimentum Imperii restituit quidem; Sed, in quamplurimis articulis, seu reformavit, seu deformavit: Ratus, id quod res erat, tantum suae potestati accessurum, quantum Ordinibus Imperii, ac Regimento Ordines repraesentanti detraxisset. Et Ita Regimentum, hoc, oscitantibus ac conniventibus ad id Ordinibus, potentiâ et auctoritate huius Caroli, à primo instituto mutatum, ac labefactatum est. [Note: Paurmeist. d. c. 6. n. 15. edit. poster.]

[Note: Disferentiae inter vetus et hoc Regimentum] Nam primò quidem, non viginti, verùm viginti duos Assessores instituit; quorum duo ab ipso, tamquam Imperatore, crearentur: Ut ita, praeter votum Praesidis, quatuor Assessorum [Note: I.] suffragia (connumeratis his, quae ratione Austriae, et Burgundiae habebat) ab ipso immediatè dependerent. [Note: Ordinati??? Regimenti de Anno 1521. § nemblich wollen wit.]

Cuius rei alia reddi nequit ratio, quam amplificandae propriae potentiae studium: Idenim Carolus intendit, ut plus, in Regimento, et Imperii administratione, posset, quam Avus eius, Maximilianus, exantiquo Imperii instituto, potuit.

[Note: II.] Deinde, sub Maximiliano, in causis magni momenti, Caesar


page 044, image: s316

à Regimento vocabatur, in eum locum, ubi commorabatur Regimentum, ward dem Keyser, wo Er nicht persöhnlich bey dem Reichs - Rath war, durch den, so Er, in seinem abwesen, an seine statt gesetzt, vnd den gemeldten Rath verkündet, vnd zeit gegeben, darinnen Er persöhnlich zu der Sachen kommen möchte. [Note: Ordinatio Regimenti de Anno 1500. tit. das Regiment mag die sechs Churfürsten, etc.]

Carolus V. econtrà, Regimentum ad se, in locum, qui sibi placeret, vocari à semet posse, decrevit, Wir mögen, alsbald wir in oberteutschland kommen seynd, dasselbige Regiment oder Rath zu Vns fordern, in eine Reichsstadt, so Vns gefällig: [Note: d. Ordinatio Regimenti de Anno 1521. § vnd soll obgemeldt v. 5. wir mögen aber.] Et ita ad nudi Consilii, sive Senatus regulas, illud ipsum Regimentum revocavit.

Quippè Senatus Principi semper adesse, eumque sequi debet; Non verò, econtrà, Principem domicilio Senatus affixum esse oportet: Quod à Principis maiestate valdè esset alienum. Propter quod veteres, Palladem Iovi decumbenti assidere, finxerunt, non Palladi Iovem. [Note: Bodin. lib. 3. de Republ. cap. 1.]

[Note: III.] Sub Maximiliano, si Imperator, à Regimento vocatus, non venisset, eo non attento, ut suprà vidimus, procedi, et concludi poterat.

Carolus V. verò prohibuit, ne quicquam, absque suo consensu ageret Regimentum, In künfftigen Sachem sollen sie nichts handlen, ohn Vnsern Rath vnd Willen. [Note: d. Ordinatio Regimenti d. §.]

Quae similiter nudi Consilii et Senatus natura est; quod, absente Principe, nil quicquam à Senatu geri possit, nisi id post à Principeratum habeatur. [Note: Bodin. d. loco.]

[Note: IV.] Etiam, in notabili hoc casu, Carolus Regimenti fines arctavit; quod cum extraneis quidem Principibus tractare, nulla tamen cum illis, absque suo consensu, etiam in absentiâ suâ, foedera contrahere, permisit, Sollen Macht haben


page 045, image: s317

mit andern Christlichen Ständen vnd Gewäldten zuhandlen, doch soll durch Sie, keine Bündnüs gemacht werden, es beschehe dann mit Vnserm Rath vnd Willen. [Note: d. Ordinatio Regimenti § so auch der Stadthalter.]

[Note: V.] In primâ Regimenti institutione, Assessores iuramento, Imperatori ac Imperio, iunctim, sese obligârunt, der Königl. Mayt. vnd dem Heiligen Römischen Reich getrew zu seyn. [Note: Ordinatio Regimenti de Anno 1500. tit. des Regiments Rähte Eyd.]

Carolus vero V. Imperii mentionem omisit: Iuramenti enim sormulâ solùm continetur, [Note: Ordina. tie Regimenti de Anno 1521. § ich N. gelobe vnd schwere.] der Keyserlichen Mayt. getrew zu seyn.

Licet autem, in subsequentibus verbis, Imperium Imperatori coniungatur; attamen, in primo hoc articulo, in quo praecipuum fidelitatis fundamentum ponitur, Imperatoris solius mentio, sine causâ, fieri non videtur.

[Note: VI.] Et, ad eundem finem, illa, quae in subscriptione apparet, tendit differentia. Nam in priori Regimenti ordinatione vocatur Consilium Imperii; [Note: Ordinatio Regimenti Anno 1500. tit. wie alle Sachen gehandelt werden / etc.] in posteriori, Consilium imperiale: [Note: d. Ordinatio Regimenti de Anno 1521. § vnd dleweil wir.] Quâ voce postremâ non ipsius Rei publ. sed Caesaris solius consistorium, etiam hodiè, intelligitur. [Note: Paurmeist. lib. 2. de iurisd. cap 2. n. 196. edit. poster.]

[Note: VII.] Nec minor in isto tandem differentia est; quod, in primâ institutione, Regimenti decreta solus Elector, nomine Imperii, subscripsit: [Note: d. Ordinatio Regimenti de Anno 1500. d. tit. wie alle Sachen/etc.] Insecundâ, non modò Elector, nomine Imperii, sed Praeses quoque, nomine Imperatoris. [Note: d. Ordinatio de Anno 1521. d. § vnd dieweil wir.]

[Note: IIX.] Ultimò, vel nomen ipsum Regimenti, quod, vi suâ, aristocraticam Rei publ. formam quodammodò infert, et fulgore suo mentem Carolo praestringebat, nimis augustum illi visum est: Itaque noluit, in suâ praesentiâ, illud deinceps


page 046, image: s318

vocari Regimentum; sed antiquum Consilii nomen, quasi postliminio, in usum reduxit, soll obgemelt Vnser gesetzt Regiment, in vnserm abwesen stehen, vnd, zu Vuser aukunfft ins Retch, in Germanien den Nahmen eines Raths haben. [Note: Ibid. § vnd soll obgemeldt.]

Ut ita superior adducta opinio, quod Regimentum, in absentiâ demum Imperatoris, potestatem suam exseruerit, et exercuerit, in posteriori hac eius inftitutione, fundata esse videatur.

Et acutius textus, qui Regimentum Imperatori, eiusque Vicario coniungunt, ac sub Carolo V. concepti sunt, intuenti, Imperatorem eò collimasse, facilè apparet.

Nam verba quidem paenè eadem, in istis, quae in vetnstioribus Recessibus, reperiuntur: Sed haec, initer utrosque, differentia est:

Quod in vetustioribus, Regimentum à Caesaris Vicario, commate interiecto distinguitur, hoc modo, Wir, oder den Wir an vnser statt setzen werden, vnd das verordnete Reichs Regiment: [Note: Declaratio Pacis publ. de Anno 1500. tit. von des Regiments Macht vnd Gewalt/etc.] Ut ita Regimentum non magis cum Vicario Caesaris, quam cum Caesare ipso cohaereat, et ad utrumque commodè referri possit.

In recentioribus verò Recessibus, distinctionis notâ omissâ, Regimentum cum Vicario Caesaris, immediatè et arctissimè connectitur; et contra, haec duo, inter se iuncta, per insertum comma à Caesare disiunguntur, hoc modo, Vns, oder, in Vnserm abwesen, Vnserm Stadthalter vnd Regiment; [Note: Constitutie Patis publ. de Anno 1521. tit. von d poen der Vberfahrer, etc. et tit. ob jemand des Friedbrechers § vnd als fürter et § ult. et tit. von der Vderfahrer des Friedens enthaltung, Ordinatio Camera de eod. Anno tit. Execution der Vrtheil belangend § vnd mag alsdann et tit. ult. § vnd wo ihm dasselbig.] Ut ita qualitatem hanc ad solum Vicarium restringi, vero simile sit.

[Note: Regimentum hoc quoque à Carolo V. sublatum] Licet autem Regimento multa hoc modo à Carolo V. detracta sint, attamen cum illud, quia continuum erat, omnibusque suis actionibus, sine intermissione, invigilabat, adhuc conatibus suis obstare cerneret; ut penitus obliteraretur, ac in desuetudinem veniret, procuravit.


page 047, image: s319

Id quod accidit, circa Annum 1530. [Note: Reformatio Camerae de Anno 1531. § item dieweil das Regiment.] crescente Caroli auctoritate et potentiâ: [Note: Paurmeist. lib. 2. de iurisd. c. 2. n. 114. edit. poster.] Quandò, nempè, plerorumque, Electorum vota ambitu suo expugnavit, ac Ferdinandum Fratrem, Romanorum Regem eligi fecit: [Note: Sleidan. lib. 7. histor.] Quo ipso, Imperatoriae dignitatis, in Familiâ suâ, quasi hereditario iure, continuandae, firmissimum iecit fundamentum.

Et causa quidem sublati ac destructi Regimenti, à parte Caroli Imperatoris fuit, affectatum Imperium monarchicum, cui in aliis Regnis ac Provinciis hereditariis assueverat. [Note: Paurmeist. d. l. 2. c. 6. n. 194. edit. poster.]

[Note: Causa Regimenti sublati â parte Ordinum] A parte verò Ordinum, dissidium è Religione, circa ista tempora maximè invalescens, indeque nata diffidentia. Cui accessit, nescio, fatalis, an fatua quaedam, Ordinum socordia; ea, quae Libertati, rei inaestimabili, [Note: § 7. QGidus ox caus. man. non licet.] tuendae inventa sunt, vilipendentium; et labores, sumptusque, pro Patriâ subire, detrectantium.

Cum enim Magistratus hic inter omnes Principes ac Ordines non esset ambulatorius, sed certis quibusdam, ad eum deputatis, reliqui plerique, immunitate, ab hoc onere, gauderent: Hinc illos, qui ad Regimentum deputati erant, eò, quod soli hoc munus, Rei publ. causâ, sustinere, iniquum esse, ducerent, abolitioni Regimenti, non facilius modo consensisse, sed etiam, ut id fieret, svasisse, ac procurasse, haud inuriâ suspicamur.

Sectio III.

REgimento hoc modo sublato, duravit tamen adhuc mos, convocandi universos Imperii Ordines, et in publicis Comitiis de rebus Imperii deliberandi, usque ad nostra fere tempora.

[Note: Conventus Deputatorum, post sublatum Regimentum, introductus] Cum autem Ordines universi, non, nisi magnis


page 048, image: s320

difficultatibus, ac fumtibus, in unum coire possent (quae ipsa etiam Regimenti, primitùs introducti, causa fuit) nova iterùm Conventus species ini Imperio exorta est.

Idque, vel ini casu magnorum motuum, qui coniunctis quinque Circulorum viribus sedari neqvenut, So sich eine so grosse empörung ereugete, daß des beschwerten Creys, vnd der andern vier angräntzenden Creysse, bestimbte Hülffe, dargegen nicht fürträglich, oder starck gnug, vnd dieselbe, Kriegs Obristen ermessen würden, daß aller Creys Hülffe von nöhten seyn wolte: [Note: Recessus Impery de Anno 1555. sich dann abermahls. Recessus Im. pery de Anno 1559. §. nach dem sich darneben.] Vel si aliàs id efflagitet Rei publ. utilitas. Etiam tunc, quandò proposita negotia in Comitiis universalibus non omnia expediri potuerunt, Weil sie, wie die Notturfft wohl erfordert, bey dem Reichstag, aus eingewandten verhinderlichen Vrsachen, nicht erledigt werden können. [Note: Recessus Impery de An. no 1594. § was vnd so viel. et § als wir dann für den vierten.]

Et hic Conventus initio constitit è sex Electoribus, sex aliis Principibus, et duabus Civitatibus: [Note: d. Recessus de Anno 1555. d. §. et a. Recessus de Anno 1559. § auff daß nun dißfals.] Quibus postea quatuor adhuc Principes adiuncti sunt. [Note: Recessus Impery de Anno 1570. § vnd damit solche wichtige.]

Vocatur autem, ein deputationstag, gemeiner Reichs deputationstag: [Note: Recessus de Anno 1570. d. § et Recessus de Anno 1594. § was vnd so viel. G. 5. immittelst aber].

Et Comitiorum vicem sustinet. Quare etiam Recessus huius Conventus sunt ad instar Recessuum universalium Imperii: Unde isthaec formulae, Haben der Deputirten beschluß, in diesen, als Vnsern, vnd gemeiner Stände abschied stellen etc. lassen. [Note: Recessus Deputaterum de Anno 1564. § baben sie die berathschlagung. et de Anno 1600. § wann nun darauff.] Haben dasselbe, als einen gemeinen Reichsbeschluß, apprbiret. [Note: Recessus Deputatorum de Anno 1571. § dieweil wir dann. d. Recessus Impery de Anno 1594. d. §. et G. 5???.]


page 049, image: s321

Sed et hoc Conventuum genus iam antiquatum est sub Austriacis: Cum ultimus Anno 1606. ante septem lustra, et quod excedit, sit habitus.

Nam Conventus isti, quos nostro tempore celebratos, vidimus, et audivimus, Conventus Deputatorum appellari non merentur. quippe ad quos non omnes Deputati vocati sunt; et quidam etiam, non Deputati, vocari meruerunt: Isti, nempe, quos Imperator Conventui interesse voluit, ut ipsemet Legato Anglico Baroni Dygbio, Anno 1621. confessus est, [Note: In secundâ resolutione apud Lundorp. tomo 2 act. publ. lib. 6. c. 97.] hoc est, quorum suffragia iam ante sibi, Domuique suae mancipata noverat.

Hinc Elector Brandenburgicus, quia fortè, id temporis, adhuc cum Palatino, ex parte sentire videbatur, ad Conventum Mulhusianum minime vocatus fuit: Quare, cum posteà literae quaedam, magni momenti, nomine totius Electoralis Collegii conceptae, à reliquis Electoribus subseriberentur, Brandenburgicus, quia in huius Conventus Recessu fundatae erant, manum retraxit, et subscribere renuit, weil sich dasselbe Schreiben fürnemlich gegründet, auff das, was zu Mülhausen, auff dem domaligen Convent, etlicher Chur-, vnd Fürsten, ausgefertigt, vnd abgangen, vnd also davon geredet, als hette auch er zu verfertigung, vnd aussendung solcher Schreiben alle mit Rath vnd That geholffen, welches aber nie gesch ehen, sondern er sey zu solchem convent niemahls erfordert. [Note: Ut testatus est literis ad Administratorem Magdeburg. de dato Cölln an der Sprew 18. Febr. Anno 1622.]

Sectio IV.

[Note: Conventus Electorum] ULtima Conventuum Imperialium species est, Conventus sex Electorum; quem Collegialtag vocant.

Electoribus enim, non modò vacante per mortem Imperatoris Imperio, ad Regem Romanorum eligendum, sed extra hunc casum quoque, peculiariter concessum est; ut absque specialisveniae


page 050, image: s322

impetratione, pro salute et incolumitate Imperii, conventicula habere possint, [Note: Aurea Bulla tit. 12. Reink. l. 1. cl. 4. c. 6. n. ult.] mögen je zu Zeiten, nach vermög der Güldnen Bull, vnd gelegenheit des Heiligen Reichs, zu ihrer nothturfft, auch, so sie beschwerlichs obliegen haben, zusammen kommen, dasselbe zubedencken vnd zuberathschlagen. [Note: Capitulatio Ferdinandi II. § Ihr Mayt. liessen auch zu.]

[Note: Nostro aevo frequentissimi et quare?] Et hi Conventus, si unquam noti fuerunt, nostro certè aevo magis, quam ullo alio, innotuerunt.

Quo autem scopo, aliis Conventuum generibus oblivione sepultis, hoc solum frequentaverint Electores, facile olfacere potest, qui non obesae naris est. Universis enim Ordinibus summa Rei publ. gubernacula, quae iure ipsis debebantur, hac viâ sensim extorquere, sibique, ac Collegio suo Electorali vindicare voluerunt.

Hinc iactabundae istae, de Collegio Electorum formulae inoleverunt, Das Churfurstliche Collegium sey das Hauptfundament, darauff, so wohl das Haupt, als die Glieder, vnd also die gantze substantz des Reichs beruhe, vnd gegründet sey. [Note: Elector Meguntinus in liter is ad Eilect. Saxon. de dato 7. Oct. Anno 1623. ut refertur in Mazifesto Electeris Palatini hodierni. p. 40.] Auff der ergäntzung des Churfürstlichen Collegii, beruhe vornemblich, die löbliche verfassung des Reichs, [Note: Idem in literis ad Electorem Brandenburg. de dato 13. Fabruar. Anno 1624. ut refertur in ???edem Manifesto. p. 42.] des gantzen Reichs Wollstand beruhe auff der Einigkeit des Ober-Haupts, vnd der Hauptseulen, der Churfürsten der Reichs vntereinander. [Note: Electorum resolutio ad Caesaris propositionem Ratubona 20. 30. Ianuar. Anno 1623. data.]

Sed, ut multis, etiam ante haec tempora, Electores, permissae sibi potestatis limites excessisse, suprà ostendimus: Ita, nostro imprimis tempore, in praeteritis Conventibus, enormiter eos exorbitasse, meritò conquerimur.

[Note: Res, totum Imperium concernentes, non possunt in Electorum Conventibus expediri] Electoralium quidem Conventuum non est vilis auctoritas: Non verò adeò sui valitura momento, ut, quae commune


page 051, image: s323

bonum, ac universum Imperii statum concermunt, quaeque antehac in Comitiis tractari solita sunt, ipsorum arbitrio subiacere debeant.

Nam, ut Imperator Matthias loquitur, [Note: In propositione in Comitys Anno 1613. habitâ.] Sachen, so das gantze Reich augehen, vnd von Ihr Keyserlichen Mayt. mit aller Chur-, Fürsten, vnd Stände, gutem Rath abgehandelt werden sollen, können füglich nicht, als bey einem allgemeinen Reichsrage erörtert werden.

Id ipsum, in Conventu, Fuldae, Anno 1606 habito, Saxonici Legati agnoverunt, quandò talia negotia ad universalia Comitia reiecerunt, wie Vngarischem wesen, Niederland, vnd Iustitz zuhelffen, gehöre nicht vor Churfürsten allein, sondern vor das gantze Reich, weil von selben, schon auff gemeinen Reichsversamblungen,consultirt worden, vnd abschied er folget, vnd betreffen nicht allein Churfürsten, sondern auch andere Stände. Ihr Herr hielte dafür, daß andern Ständen an allem so viel gelegen, gls den Churfürsten, daher er es deliberizen lassen, daß sie vor alle Stände gehörig : Erachte auch, daß die Churfürsten in diesen Puncten sich wohl verzusehen, weil es andere auch betreffe. [Note: Protocollum consultationis de die 19. Aug. ap. Lundorp. tomo 2. act. publ. l. 2. tract. 5. p. 536.]

Palatinus quoque Elector, cum, Anno 1615. de componenda Pontificiorum ac Protestantium dissidio, ageretur, et Moguntinus, Collegialem Electorum Conventum habendum esse, censeret, rectè, hac ratione motus, dissensit, [Note: Zacbarias Geitzkoffler in lit. ad Cleselium de dato Augspurg 24. April. Anno 1615.] Weil das Hauptwerck nicht allein die Churfürsten, sondern die sämbtlichem Stände des Reichs betreffe, welche auch ein solch exclusum hoch empfinden würden, vnd daß man zuvor, in diesen terminis, kein Erempel habe.

Nec minus rationis habet eiusdem, iam exulis, ac in Bataviâ commorantis, ad hunc ipsum Moguntinum, de


page 052, image: s324

instanti, tunc temporis, Conventu Ratisbonensi, admonitio, [Note: in literis de dato Gravenhage 1. Maii Anno 1621. apud Lundorp. tomo 1. act. publ. lib. 6. c. 21. p. 927.] Er versehesich, es werde den abwesenden, vnd nicht beschriebenen Siäuden, kein anlaß gegeben werden, sich über dergleichen particular Conventus, vnd absonderliche conclusa, als ob dadurch gemeinen Ständen des Reichs vorgegriffen, vnd praeiudiciret, mit fug zubeschweren.

Cui suppar est illa censura, quâ Conventum illum Anonymus quidam (Everhardum à Weihe fuisse putant) in consultatione, de Ducis Brunswicensis itinere, ad eundem Cnonventum, perstrinxit, [Note: apud Lundorp. d. tomo 2 act. publ. l. 6. tract. 22. p. 1632.] So viel die amicitiam universalem betrifft, sey solches Werck nicht für etliche, sondern für alle gemeine Stände des Reichs gehörig, vnd wann es an die proposition kommen solte, würde es in der Warheit ein wunderlich ansehen gewinnen, daß man solcher händel sich, ohne zuthun aller gemeiner Stände, vnternehmen thete: Es seynd auch die allgemsinen gravamina Imperii also beschaffen, daß denen, auff einem solchen eingespannenen Convent, nicht werde abgeholffen werden können, etc.

Nec ita pridem, insignis quaedam Principum familia, cum de Electore Saxoniae conquereretur, quod, per transactionem Pragensem, sibi soli sumpsisset, belli, Pacisque arbitrium, hoc argumento egregiè usa est, scribens, [Note: Tota Domus BrunsGGicensis et Lüneburgensis in lit. ad Elect. Saxonia de dato Htldeshetmb 18. April. Anno 1637.] Ihr Churfürsil. Duchl. wuste sich zuerinnern, worauff die Verfassung des Reichs, vnd dessen gantzer Status gewiedmet, vnd beruhe, vnd das vnserelöbliche Vorfahren, jederzeit es festiglich dafür ermessen, daß der Fürsten-Gtand, ebenmässig, in partem sollicitudinis afcisciret sey, vnd gehöre: Dahero Fürsten vnd Stände, von solchen hochichtigen, des gantzem Heiligen Römischen Reichs, vnd dessen noch übrigen Wollstand, concernirenden Sachen, vnd tractaten nicht außzuschliessen, sondern mit ihren einrähtigen Gedancken zu hören.


page 053, image: s325

Sectio V.

EX his, quae in medium adduximus, animadvertere licet, quomodò Austriaca familia, à Caroli V. praecipuè tempore, paulatim plus iuris, in administratione Imperii sibi vindicaverit, et, progressu temporis, magis, magisque invaluerit: Donec, nostrâ aetate, ruptis pudoris repagulis, in apertam planè prorupit tyrannidem.

Initio enim, quicquid è re communi videbatur, in publicam omnium Ordinum deliberationem veniebat; ideoque Comitia ordinaria et annua erant: Si quid autem subiti emergeret, quod moram non ferret, Imperatori, statuendi haud quicquam licentiae concedebatur; sed ad Comitia, extra ordinem indicenda, habebatur recursus.

Quia autem creberrima haec Comitia nimiossumptus exigebant, nectamen communi bono hoc modo satis erat provisum, ideò annua ista Comitia abrogata, inque eorum locum, Senatus Imperii, seu Regimentum, cum amplissimâ potestate, ac in tali formâ, ut, sine dubio, totum Imperium repraesentaret, substitutum fuit, ad sexennium.

Cum deinde Regimentum exspirasset, Anno 1512. annua [Note: Primus Austriacae potentiae gradus, licet exiguus] Comitia restituta sùnt, et novum insuper quoddam Consilium ab Ordinibus Imperatori adiunctum est: Quod, in rebus subitis, Comitiorum, extra ordinem indicendorum, aut Regimenti vices quodammodò suppleret.

Et hic fuit primus Austriacae potentiae gradus; licèt admodum exiguus, et vix sensibilis: Nam Consilio isto, ex quo hodiernum Consilium aulicum ortum forsan traxit, minus, quam Regimento, Imperii Libertati prospectum erat. Manebant tamen in vigore suo annua Comitia, et Consilium quoque istud adhuc reverà Imperii erat connium, atque ad Imperium praecipuum habebat respectum; ita ut ab hodierno Consilio aulico, toto caelo distaret.

[Note: Secundus Austriacae p???tentiae gradus] Post obitum deinde Maximiliani Carolus V.


page 54, image: s326

aristocraticum Imperii regimen planè destruere cupiens, [Note: Paurmeist. lib. 2. de iurisd. cap. 6. n. 196. edit. poster.] Regimentum quidem in usum reduxit, sed ita circumscriptâ potestate, ac in tali formâ, ut antiqfam eius Maiestatem, et augustam speciem, nullibi agnoscere.

Heu, Senatus hic Imperii quantum mutatus ab illo antiquo Imperii Senatu! Ex Regimento factus Consilium; ex Domino, Imperatoris mancipium.

Et hic secundus gradus fuit; priori aliquantò altior.

[Note: Tertius Austriacae potentiae gradus] Regimento tandem etiam hoc abolito, annua tamen Comitia in usum revocata non sunt; nec alius ullus Imperii Senatus, aut Consilium, quod rerum publicarum curam gereret, ut Anno 1512. Factum, institutum est.

Cumitaque, utin quâvis Republ. ita in Imperio quoque, multa quottidiè expedienda occurrerent, nec ordinarius aliquis esset Senatus, qui his rebus vacaret; multò minùs ad Comitia, quae, non annua ampliùs, sed extraordinaria et incerta erant, illa negotia remitti possent: Idcircò rem, aut ad anarchiam aliquam, et universalem confusionem, aut ad Monarchiam redire, Imperiumque ad unum tandem Caesarem devolvi oportuisse, ipsa dictat ratio.

Et hic tertius gradus est, quem simul ac assecuti sunt Imperatores, Libertatem Germaniae è suo fastigio deturbârunt.

[Note: Ex quo ortum Consilium Imperiale aulicum] Namhac occasionelmperatores potestatem omnem ad se traxerunt, cumque, oneri administrationis soli non sufficerent (magna enim negotia, magnisadiutoribus egent.) [Note: Velleius Paterc. l. 2. histor.] Consilium illud imperiale aulicum, quod hodiè summo in flore ac vigore est, der Reichs-Hoff-Rarh, caput extulit, et, rupto Libertatis aggere, totam Germaniam plenitudine suae tempestatis inundavit.

Hodiè ergò, in hoc Consilio, deliberantur, consultantur,


page 55, image: s327

ac deciduntur simul, res sacri Romani Imperii, publicae et privatae, ex praescripto iuris et Imperii Constitutionum, et ex observantiâ impertitorum, confirmatorum, et extensorum privilegiorum, et immunitatum, Sacri Romani Imperii Electorum, Principum, et Ordinum: Ut unusquisque in iis stabilietur, et tueatur, nec ullo modo contra praefata iura gravetur. [Note: Auctor libelli, in quo Status particularis Regiminis Ferdinandi Il. describitur c. 9.]

Ut ita Consilium hoc, non modò Camerae Imperiali, sed etiam antiquo Imperii Regimento, potenti°a et auctoritate, aequiparari videatur.

[Note: Et ex hoc, Consilium secretius Imperatoris] Et ex hoc Consilio Imperiali-aulico, nova iterùm Monarchiae-Hispano-Austriacae, et proles, et nutrix, ortum traxit: Consilium nempèsanctius et secretius iMperatoris, der Keyserliche geheimbde Rath. [Note: Reink. lib. 1. cl. 4. t. 19. n. 51.] In quod assumpti Consiliarii, reliquos Consiliarios dignitate antecedunt.

Huic Consilio, quicquid ad alia Consilia priùs delatum, ab iisque deliberatum, conclusum, et cum votis ad Imperatoriam Maiestatem remissum est, subiacet. Quaeque cetera Consiliapriùs deciderunt, ea posteà, vel mutat, vel aliter quandoque disponit, Consilium hoc Imperiale intimum: Underatificatio Caesarea in omnibus exspectanda est.[Note: Auctor d. libelli d. e. 9.]

In hoc verò Consilio aulico introducendo iterum gradatim processerunt Imperatores.

Nam cum initio Consiliarii isti, Electori Moguntino, tamquam Imperii archi-Cancellario, iuramento obstringerentur; [Note: Thom. Mich. et Webnerus, quas refert Reink. d. c. 19. n. 46.] ut ita adhuc, magis Imperii, quan, nudi Imperatoris Consiliarii viderentur: Postea illud quoque intermissum est, Ist nicht, wie etwa hiebevor geschehen, dieser Rath den Reichs-Ständen verwand worden, ut Protestantes iam olim conquesti sunt; [Note: In gravaminibus de Anno 1594. nach dem Pfältztschen concept.] nec usu id ampliùs servari, ex quibusdam Consiliariis aulicis, ipsummet certiorem se factum, Reinkingk scribit. [Note: d. loco.]


page 56, image: s328

Tandem, licet Austriaci hac viâ, ad absolutum dominatum, aditum sibi primò paraverint, ad eumque, quò longiùs eo apertiùs grassati sint, universalia tamen Ordinum Comitia, et Deputatorum Conventus, adhuc, ad nostram usque aetatem saepiùs celebrata; inque iis, de rebus, utplutimùm minimi momenti studio Imperatorum, ac vecordiâ Ordinum, nequiquam altercatum est: Donec Ferdinandus II. qui iam Anno 1608. antequam Caesar esset, et Caesarei Commissarii vice adhus fungeretur, fatalis quaedam Comitiorum pestis apparuit, habendorum Comitiorum morem, longo inusu, abrogavit.

Et ita dilucidè constare constare putamus, pvantoperè Imperii nostri intersit, ea, quae statum Imperii, et summam rei concernunt, omnium Ordinum interventu expediri: Quantoperè, et quàm sollicitè Maiores nostri, ut id fieret, tum habitis crebris Comitiis, tum instituto Regimento, laboraverint: Quomodò verò paulatim, ad nostra usque tempora, Ordinibus Imperii, per propriam negligentiam, ab Austriacâ Domo detractum sit.

Qui si debitam status sui Rationem in Consiliis observare voluissent, ne unguem quidem latum, Imperatoribus concedere debuissent.

Imperatores enim, ab exiguis initium capientes, et sensim grassantes, ipsa tandem Ordinum arcana invaserunt, et totam ferè Imperii Maiestatem, de facto, sibi vindicârunt.

De quo, iam ordo postulat, ut speeialiùs agamus.