IACOBI BORNITI I. U. D. DE NUMMIS In Repub. percutiendis et conservandis LIBRI DUO. Ex Systemate politico deprompti.
[Gap desc: illustration]
HANOVIAE, Typis Wechelianis, apud Claudium Marnium et heredes Ioannis Aubrii. MDC VIII.

---

page 3, image: s003

D. RUDOLPHO II. ROMANORUM IMPERATORI PERP. AUG. REGIO. HUNGARIAE, BOHEMIAE etc. PATRI PATRIAE. Nec non SEPTEMVIRIS ET ELECTORIBUS S. R. IMP. COL. COETERISQ. PRINCIPIBUS ECCLESIAST. ET POLITIC. Tum CIVITATIBUS QUI QUAEQ. IURE MONETALI GAUDENT. HAEC DE NUMMIS MEDITAMENTA PUBLICIS ET INSIGNIBUS MAIESTATIS, PRINCIPATUUM, ET REGALIUM SIGNIS ET MONUMENTIS, IN SYMBOLUM ET TESSERAM HUMILLIMI OBSEQUII, SERVITII, ET ADFECTUS D. D. D. AUCTOR.

Ad Lectorem benevolum PRAEFATIO.

EST sanè indubium, Amice Lector, quàm optimè de universis et singulis civibus mereri eos, qui studiis salutem Rei pub. promoventibus invigilant, et medit amenta salutaria usui communi litteris produnt. Quos vanam gloriolam aucuparino~ praesumptio est, cum illorum labores publicum bonum, privato commodo longè posthabito, quaeritent et consequantur. Quorum in numero sunt quàm plurimi, qui lucubrationibus luculentissimis testimonium sui animi edidêre, Ius privatum excolentes, puta, de Obligationibus et Contractibus, de Sponsalibus et Matrimonio, de Dote, de Tutoribus et Curatoribus, de Delictis, de Poenis, de Possessione et rerum dominio, de Praescriptionibus, de donationibus, de Legatis, de Servitutibus, de Testamentis, de Successionibus, de Actionibus, Exceptionibus etc. Adeò ut nulla Iuris Civilis et privati materia superesse videatur, quae ulteriorem culturam, declarationem et interpretationem desideret. Silvas enim scriptorum Iuridicorum ortas

videas, et subindè suboriri. Tanta est ingenii et artificii humani hoc aevo luxuria, quod indies incrementum recipit, ut ICtus ait. Pauciores verò reperias, qui Ius publicum sibi proposuerint indagandum et declarandum, forte quod quibusdam Iuris publici ubique et semper aequa ac privati ratio esse videatur; cum tamen Ius privatum vitam singulorum hominum moderetur, demonstrando regulas, iuxta quas cuique iustè vivere competat, quod si secus, controversias privatas definiendo, quodcuique tribuendum decidendo, damnando vel absolvendo: At Ius publicum statum Reip. causasque publicas non ex legibus ortas privatorum, adeoque arcana Reip. complectatur, atque tueatur. Alii Ius publicum negligere videntur, quod idem à Iustiniano Imp. leviter attingatur. Alios fortean difficultas et sublimit as huius studii deterreat: veldenique quod exinde parum lucelli exspectetur. Cum plerosque videas quaestus causâ Ius privatum sectari, et saepè in foro usum lucrosae et sanguinantis Iurisprudentiae venditare, maximo cum detrimento litigantium, et dedecore sanctissimae Iuris scientiae, quae pretio nummario non aestimanda. Ne dicam, eos saepenumero cum animi naufragio Iure abuti. Quae causae leviculae, ob quas studium politicum vel nihili vel vili pendunt, atque optimos etiam labores prudentium politicorum carpere, famamque dignissimam sugillare solent, ad versus quos ne hilum

mussitare licet, quin Iovem ad iracundiam irrites. Quibus ad Remp. attulisse satis est.

Si iuxta patrios mores decidere casum
Norint, et priva quaerere lite lucrum.

Quod quidem summe necessarium. Quin et turpe oatricio et nobili, ut ICtus ait, causas oranti Ius ignorare istius loci, in quo versatur. Reip. tamen non sufficiens, quae pacis et belli artibus et studio Iuris inprimis publici continetur. Itaque in propatulo est, practico homini iuris privatitractationem, cuius terminus pax privata, satis esse posse. At viro politico utriusque studium incumbere, cui sa lus populi universi ante omnia, et singulorum postmodum suprema lex est. Etenim iuris publiciignarus, quomodo negotia religionis tractabit? quomodo dissidiade articulis fidei controversis pace publica, ad salutem publicam componet? Quid de legibus ferendis, abrogandis, de casibus novis, et dubiis decidendis, et auctoritate princi pali confirmandis, de Magistratibus et Imperiis, de legationibus et legatis, de tributis indicendis, colligendis, expendendis, de Comitiis et conventibus publicis habendis, de supremis tribunalibus visditandis, reformandis, de statibus et arcanis rerum pub. de pactis regni et principatus fundamentalibus successoriis

et privilegiis, de interregnis, electionibus et successionibus Principum, de liberorum educatione, Principum et Nobilitatis, de ingeniis et moribus populorum, impotentiâ et viribus, defoederibus Principum et populorum, de consiliis et conatibus eorundem, de bello indicendo, gerendo, finiendo, de morbisu publicis cognoscendis, profligandis, mitigandis etc. et ut summatim dicam, de Rep. fundanda, conservanda, amplificanda, mutanda, tuenda aestimaverit, is qui harum rerum planè imperitus? in quibus tamen salus populi sita est. Proptereà consilio meorum praeceptorum, usuque edoctus, utrumque homini politico necessarium esse statui, cum ab utroque incolumitas universorum et singulorum civium dependeat. Utriusque studium pro tenuitate mei ingenii, amore Reip. quâ nihil mihi antiquius unquam, secutus, sed nondum consecutus sum. Quis enim ambitum tàm amplissimi et vasti Oceani decurret? In medio tutissimus ibit. Quâ de causa studio privati Iuris partem publici coniungere volui, argumentis quibusdam selectis, quibus ingenium exercerem, et aliquando usui publico conferrem, nimirum de Maiestate politica, eiusque functionibus, quâ cuiusque Rei publ. status fundatur et conservatur, tum Regalibus, Reservatis et Privilegiis Principum, quorum rationem longè differentem esse à Maiestatis Iure observavi: de legibus et pactis statuum fundamentalibus, quae cum

privilegiis concessis sine status laesione confundi non possunt, nec aequiparari aut diminui: de Aerario publico civili et militari conficiendo, adeoque de expensis et rationibus publicis, de Praemiis publicis decernendis, dererum sufficientiâ et copiâ, adeoque populi et virium incremento procurando, de nummis in rep. percutiendis, assumendis, conser vandis: aliisquè thematibus politicis. Quae quidem publica privatae tantum exercitationis studio et modo pertractavi, ex historiis et institutis rerump. undiquaque congestis, quae cuique subiecto propria et congrua visa: quorum praecognitione instructus, usui publico aliquando collocare possem: Nec decreveram unquam haec praegymnasmata in lucem prodere [quippe me meo pede metiar, et ob ingenii, aetatis et experientiae defectum hisce exercitiis magnum defectum inesse arbitror] nisi virorum nibilium et prudentium amor et auctoritas me eo flexisset, ut saltem velitationis et primitiarum loco hanc exercitationem politicam DE NUMMIS praemitterem. Non autem dubium est, plurimos fore [ecquod enim iudicium rpaeiudiciis non obnoxium?] qui me rem actam egisse autumabunt, aut nonsatis absolutam. Dere nummariâ Budaeum, L. Bortium, I. Camerarium, Fr. Hotomannum et alios viros praeclaros docte et dignè egesse certum est: alio tamen modo et fine me DE NUMMIS haec praesentia congessisse facile intelliget is, qui hanc

exercitationem perlegerit, aut saltem ex frontispicio colliget, Historicum nummos Hebraeorum, Graecorum, Romanorum, Germanorum, Turcarum etc. filo historico enarrare: Politicum nummorum natur am et rationem considerare, quomodo n rep. percutiendi, percussi conservandi, mut andi etc. ut eorum adminiculo et sufficientia saluti reip. et commerciorum frequentiae consulatur, sine quorum usu Resp. nulla est. Alio deinde modo leges latas nummarias ICtum interpretari, et ad usum transferre causis nummariis ex negotiatione obortis. Quo discrimine an ceteri de re nummaria scripta sua reliquerint, iudicio aliorum subicio. Mihi politicam rationem prae ceteris elegisse adhibitum est.

Ne verò praeter ingenii vires et rei fidem opus agressus videar, sciendum est, me omnia, quae hîc traduntur, exratione civili, tum historiâ veterum et recentium Rerump. earumque institutis et legibus, inprimis verò ex iure Civili, decretis Imperii Romano Germanici, ordinationibus regnorum galliae et Hispaniae etc. documenta adhanc rem pertinentia deduxisse. Qua in re nemo bonus et prudens temeritatis me insimulabit, me quasi absque principiis, quae vulgò in Experientiâ tantum et praxi collocantur, hîc agere, cum léges nummariaerationes et fundamenta constituendi praecepta nummaria suppeditent. Nec video, quomodo quis

in deliberationibus nummariis aliquid consilii depromere queat, nisi gener ali nummorum doctrina instructus, cuius ductusuae rei publ. prudenter consulere queat. Est enim theoria in quavis disciplina necessaria, et quaeordine praxin antecedere debet, nec ulla praxis perfecta, quae non perfecta theoria innitatur: Ridiculum sane est, remprofiteri velle, quàm quis ante non didicerit. Quomodo enim docere poterunt, quod ipsi non didicerunt. Isidor. lib. 3. cap. 5. de summo bono. Syrac. 18. vers. 19. Quicquid homines pragmatici dicant, theoriam omnem aspernantes, at praxin evehentes tantum. Quid quod a)dun/aton quem aliquot annorum spatio experiri posse omnia, cum dies negotia haec frequentius, illa rarius, aut rarissimè suggerat. Universa tamen et singula praeceptis theoricis collecta cuivis constent, et moderamine prudentiae rei publ. cuique accommodentur.

Rem et difficilem et praegrandem me coepisse non inficior, ad cuius consummationem non tantum praedictis principiis, verum etiam exoticis opus fuit: Haud tamen novam et insolentem. De hac materiâ Platoni, Aristoteli, et aliis agere non absonum visum fuit: Verum ut verum fatear, materiam aliunde petii, methodum et industriam, si qua est, meam esse liquet, quâ mihi et amicis (haud tamen pilosis et hypercriticis) prodesse studui. Ego enim ex eorum numero (ut verbis

Augustini utar Epistol. 17. tom. 2.) me esse profiteor, qui scribunt proficiendo, et scribendo proficiunt. Nec puto, argumentum tale esse, quod potius Experientia unius forte hominis, quàm ratione civilifundetur, Historiâ Rerum pub. et auctoritate Politicorum confirmetur, siquidem civilia theoremata inprimis ex perfectioribus Rebusp. qualis Romana et aliae eandem imitatae fuêre, derivari oporteat, ex quarum LL: et institutis haec principia lectione diuturnâ excerpere et ordine quodam congerere volui, vestigiis aliorum Politicorum insistendo. Nam ut Livius 4. dec. 5. ait: Eum qui sua unius sententiâ omnia gerit, superbum magis iudico, quàm sapientem. Propterea si quid forte aliqua in parte erroneum videatur, potius illis doctoribus, quàm mihi imputandum fuerit: non dubito tamen, me aliquanta. attigisse, ab usu publico non aliena.

Partior autem hunc tractatum in duos libros, quorum primus de constitutione Nummorum, id est, de fabricatione et Assumptione eorum: Alter de conservatione, auctione, mut atione et sublatione aget: quibus partibus totam Nummorum doctrinam politicam, et Reip. necessariam pertexi arbitror, cum primitus nummos constituere, postmodum eosdem conservare, praeterea augere, denique interdum mutare, aut tollere, summopere in Rep. necessarium sit. Met hodum et seriem tabula subiecta monstrat, quam consulto in

partibus quibusdam libri secundi coartare et mutare volui.

Hisce interim utere Lector, donec et profectior theoria et praxis perfectiora dabunt. Pensita modo, me publico bono et tibi favere et gratificari velle. Erratis in re difficili per se humanitas veniam apud humanos conciliabit.

In rebus magnis et voluisse sat esst: Et
Omnibus in magnis difficile est placeas.

Vale bone Lector. Ex Musaeo nostro Torgae die 2. Ian. Anno 1608.

SEQUITUR TABULA SYNOPTICA SUMMAM REI NUMMARIAE repraesentans.

Ad Clarissimum et Consultissimum Virum, D. IACOBUM BORNITIUM I. U. D. etc. Dominum et Amicum honorandum.

VIderat, Herbiferi propè flumen amabile, NISSI,
Calliope, ingenii dia reperta Tui;
Viderat; et mirata recens, variâ arte politum,
Quod modo DE NUMMIS promis et edis, opus;
Non NUMMIS tantùm, sed et AURI munere dignus, Is, qui DE NUMMIS tàm benè scribit, ait.
Sed Tibi non tanti, BORNITI, fulva metalla,
His ut opes animi praeposuisse velis;
Quin potius Tibi vis benè devincire merendo
Nos, eadem Tecum qui colimus studia.
Perge age, quaeque domi monumenta recondita servas,
Da properè grato lucis honore frui.
Sic Te Fama vehet plaudentibus incluta pennis,
Maior ab exsequiis Fama futura Tuis.
Consumet NUMMOS citius cariosa Vetustas;
Quàm Tua DE NUMMIS SCRIPTA perire sinet.

CHRISTORPHORUS ARNOLDUS V. I. D. f. Gorlitii Lusatiorum.

IN NUMMOS V. Cl. Virtutis, Doctrinae, et multi rerum usus Excellentia praedivitis D. IACOBI BORNITI I. U. D.

EST aliquid stabiles naturae agnoscere vultus,
Rebus et innatas consuluisse notas.
Est aliquid causas illarum cernere, et usus
Qua veniant certis-tempore, more, loco.
Fallor, an Artis opus- Nummaria signa Metalli
Et legem et numeros noscere, maius opus?
Scilicet ut Proteus variantur ab Arte profecta;
Nil simile humanis subiacet ingeniis.
Hunc tamen informen calamo dum Protea formas:
Plurima dum superas Ingenia Ingenio:
Quic quid habet laudis causas cognoscere Nummi
Quam propè BORNITI laudis id omne Tuae est.

IOANN. HARTIGIUS Sittanus, Medicus.

DE RE NUMMARIA.

QUod si quisque suo contentus vivere posset,
Et non alterius alter egeret ope,
Tum sine contractu possemus ducere vitam.
Forsitan, et proprias quisque tenere domos.
At quia non pariter dedit omnibus omnia numen,
Quodque habet hic, illam iussit egere Deus.
Nil sine contractu vitae haec, nil publica res est;
Mutua quandoquidem postulat officia.
Et, nisi sint nummi, signataque lege moneta
Contractus nullo iure vigere potest.
Quare debentur grates quicumque monetae
Quae ratio, qua sit lege regenda, docet
Hoc sine, inaequale haud facies aequale: sed aequum;
Id quod inaequale est, redditur huius ope.
Omnia metitur, permutat et omnia nummus
Aestimat et rerum pondera, iura, vices.
Contractus servat, rerum et commercia, nummos.
Si tollas, hominum vita quid omnis erit?
Hos quia, metiris BORNIZI, examine acuto
Iustitiae ad normam rite nomisma vocans,
Quae proba materies, vel quae sit adultera nummi
Quo valor et pretium constituenda modo.
Gloria te semper, nitidis circumdabit alis.
Lausque tua obscurae nescia mortis erit
Perge locos alios Politiae tradere scriptis
Sic fueris lucro nomine Polliticus.

M. MICHAEL BOEMUS Scholae Torg. Rector. et Auctoris Socer.

In Prodromum Systematis Politici IACOBI BORNITII IC. DE NUMMIS.

AEStimium nummo non aufert atque valorem,
Improbus ut veniat, qui fuit ante probus:
Barbarus hunc quod quis reiectet et inscius idem,
Quaesit in hoc nummi publica forma foro.
Sic quae de Nummis vigili congesta labore
BORNITIUS, Phoebi lux Themidosque decus,
In lucem vivace typo transscripta daturus
Assiduo limans impiger ungvepolit,
Siminus in vulgus (sed vulgus) ea ipsa probentur:
Num quae BORNITIUM sollicitudo coquet:
Deder at ingenio ne quid censura librove?
Demorsos ung ves ille, oleumque sapit.
Emunctae naris censoribus ille probatur:
Non minus ac nummi publica forma bonis.

M. ELIAS CÛCHLER P. C.

ANTE OMNIA IESUS.

I.

II.

IOANNES TIMAEUS Sil. P. C.

In librum de NUMMIS ab Excellentissimo Viro DN. IACOBO BORNITIO IURECONSULTO editum.

PRODROME, divini Systematis auree prodi;
Prodi, inquam, hanc lucem tu quia luce reples.
Multa vident lucem sine luce; manentque tenebrae:
Viderit hic lucem non sine luce sua.
Multum opus es tmultis quandoque parabile nummis;
Quamlibet est melior nummulus unus eo.
At Liber hic modico constans plenè omnia tractat,
Quae vix de nummis sunt ita scripta prius.
Liber ingenti pretiosior aere vel auro;
Omnibus et nummis [ut puto] dignus emi.
Quantum et quale putes totum systema futurum,
Talis ubi et tantus PRODROMUS illius est?
Ergo opus augustum, CONSULTE VIR; ocius ede;
Ede: nec hanc lucem luce carere sinas.

e)k tou= paraxrh=ma Budissinae pangebat MILCHIOR HAUSIUS. P. Caes.

AD Ad Clariss. Excellentisque Virum DN. IACOBUM BORNITIUM I. U. D.

BORNITI, heröe gemma illibata Themistae,
Quando tuae poleos publica signa dabis?
Instituas homines, quos urbica vincula cingunt,
Quâ regere, atque regi lege modoque queant.
His sine pessum ibit Res publica nostra statutis,
Hissine non civis tutus et ara manet.
Urbes formavit doctrina politica primum,
Urbes firmavit non minus illa suas.
Edeforas, nec nos privo priva usque labore,
Quae bona sunt, debent publica et essebonis.

BALTHASAR EXNERUS de Hirschberga, Aulae Caesariae Agens.