ADmirandum illud Humani ingenii daemonium, HUGO GROTIUS, solidioris doctrinae ac veritatis fata satis superque expertus fuit. Ipse quum fundamentalem Iurisprudentiae partem, Ius Naturae atque Gentium, incultum ac tricis scholasticis intermixtum, observaret, in Gallia ab eruditissimis eius Regni Viris instigatus, in nitidam redegisset
faciem, indito nomine de Iure belli ac pacis: Reperti fuerunt plures qui inventis frugibus, glande delectati adhuc, generosum partum statim in ipso flore exstinguere contenderunt, quasi piaculum foret, illum librum vel leviter attingere. Istis porrò à Veritate represis, examinatores tamen ille iniquiores rigidoresve nactus fuit: tandem verò Commentatores invenit aequiores, quorum praecipui inter ICtos, Caspar Zieglerus: inter Philosophos, Io. Henr. Boeclerus. Enimvero vindicias agunt de iure naturae et gentium Philosophi cum ICtis, et disceptatum, utrùm illa ad Philosophiam potius,
an ad iurisprudentiam pertineat tractatio? Quam litem dirimendo, distinctè procedendum videtur; si enim de constituendâ hac disciplina et de ea in artem redigenda agitur, vix est, ut haec opera ac industria Philosophiae abiudicetur. Quando autem Philosophiam vocamus, Moralem intelligimus. Quum enim Philosophia haec omnium disciplinarum moralium matrix sit, atque prima principia fundamentaque iiaciat, consequens est, ut etiam huius partis ta\ prw=ta non tantum iaciat, sed et conclusiones intermedias disponat; porrò verò lampada tradat ICtis, qui ius habent, principia et decreta
secundum artem disposita, rite atque ordine ad mores statumque cuiusque Populi Reique publicae applicandi et interpretandi, iusque civile inde fabricandi. Unde et hoc conficitur, ut ICtus absque habitu Philosophiae moralis, perfectus dici nequeat. Philosophus verò caveat, ne ad specialiora descendendo, finium regundorum actione prematur. Cum igitur celeberrimi Boecleriaccuratae commentationes in Grotium in bibliopoliis deficerent, optimum factu arbitratus de re literaria magis magisque bene merenda studiosissimus I.R. Dulsseckerus, ut denuo atque tertiâ vice atque correctior hic libellus sumptibus suis
imprimeretur. Id quod uti per se laudabile, ita nec vino vendibili opus est hedera: Sed ut omnes ac singuli futuri emptores penitiorem quae intus latet, doctrinam inde comparent, exopto. Vale L.B. et fave. Dab. Argentorati M. Ian. MDCCIV.
SI Tibi, Illustrissime Maecenas, eo nomine hoc quicquid est opusculi offerem, quo omnes sapientiae amatores omnia Tibi obsequia et venerantium officia
debent, nihil aliud quàm quod publica me pietas iuberet, videri possem facere. Non enim mea appellatione, sed consensu et suffragio quantum est hominum politiorum, qua virtute florentissima antiquitatis Romanae tempora Maecenas, et novissima Galliae decora Peireskius honestarunt, eâ Tu ex Germania nostra longe lateque suspiceris ac tuo merito celebraris. Enimvero propiores sunt, quae me huc vocarunt, causae. Iuris enim, quo non minus generis humani securitas et honestas, quàm omnium quae latae sunt, quae ferri possunt, legum origines ac incunabula continentur, inter paucissimos sane scientissimus, quae experiendo didicisti, quàm sint publice salutaria, et in medio arduorum negotiorum discrimine, quàm sint necessaria, perspexisti, iis commendandis ornandisque nihil studii, operae, diligentiae praetermittis. Hinc est, quod tam erudito et propterea flagranti amore complecteris aeternum opus, quo Hugo Grotius Ius Belli et Pacis explicandum sibi duxit. De quo cum iudicium me
facere optimum cerneres; etiam, ut commentatione perpetua, per totius operis spatia, amplius, quid in mentem veniret, declararem, auctor exactorque fuisti. Videbam rem esse haud facilem, tam splendidae purpurae, pannos obscuros, velut exadversum componere Malignitatis quoque vix aliam capaciorem operam sumi posse, ex moribus saeculi satis prospiciebam. Adversus ista non imbellia utique tela, confirmari tamen me sensi, tum voluntatis Tuae auctoritate, quae non potest non esse apud me maxima; tum praecepta spe publicae utilitatis longe certissima, si tanti Herois exemplo in oculis terrarum orbis, quo pertinerent Grotii curae, promulgaretur. Te enim inter ea ingenia illustria loco eminere, quae ad magnas publicasque res provisu, magnitudine animi, industria gerendas, Deus singulariter format excitatque, nemo nisi omnium imperitus rerum ignorare potest aut dubitare. Tam felicem genium, ultro fati sui sollicitudo, ab omnibus vulgaribus tricis ambagibusque ad cordata et excelsa
studia veluti recta deduxit ac transtulit. Ea fuit in Academiis, ea exteris in nationibus, consiliorum laborumque tuorum ratio, ut per omnis quidem generis disciplinas vigorem animi ac meditationum circumferres; moribus, hominibus, negotiis noscendis, nihil ad amplissimam scientiae copiam reliqui faceres; iudicio cum eruditis, investigatione cum curiosis certares: primas tamen et summas semper et ubique vitae ac Rei publicae partes poneres. Ad quam ita instructus, ita praeparatus accessisti, ut qui Tuo exemplo non condiscere optant, quis in civili et publica vita Musis, illis generosis et rectis et magnanimis, locus esse debeat, illi doctoribus uspiam ullis ad spem bonae frugis revocandi qui tradantur, parum idonei queant videri. Quamquam non spes modo, sed fiducia spei, meo insedit pectori, Tui nominis undique illustris veneratione, mox rediturum in animos generosae stirpis amorem cultioris prudentiae, sine qua res Germana ex voto et usu saeculi tractari nequit. Eruditi quidem adeo sentiunt
sibi ad exstimulandas in decora et salutaria studia mentes tam novum et singulare specimen adiumento esse, ut parcius vetustis sibi elogiis utendum, credere incipiant. Et quis est inter eos, quos commercio epistolarum dignaris, quin doceri se et ad vigorem quendam altiorum cogitationum transferri sentiat, quotiens Tua legit? quem non rapit in stuporem illa tot scientiarum expedita et in promptu posita notitia, illud e locupletissimo memoriae penu tot nominibus tot libris exuberans iudicium, illa par rebus, par nationum ingeniis, non unius linguae eloquentia, qua in publicis nihil gravius exactiusque, in privatis nihil familiarius ac dulcius: illa inter immensam curarum illustrium molem, tot amicorum et clientium desideriis literisque sufficien assiduitas? Ego sanc ex literis Tuis pulcherrimam Bibliothecae partem, et disciplinae nobilioris instrumentum electissimum conficio. Sed quantillum haec atque talia, utut singularia, Tui meriti argumentum faciunt; si ad Rem publicam oculos
reflectimus? Primorem tenes locum in amicitia eius Principis, quem et muneris gloriosissimi amplitudine, et prudentiae ven erabili gravitate, tum caritate patriae, morumque sanctimonia, non minus, quàm gradus ab Augusto fastigio proximi honore, DEUS voluit eminere. Tanti Principis, tanti Electoris, iudicium meruisse, et promptis speciosisque obsequiis continenter propitiasse, ut felicitatis, ita laudis caput et summa est. Praesertim iis temporibus, quibus Imperio et Imperatori serviisse, prima semper ratio, non primum semper omnibus exaudita vox fuit. Eadem Te virtus FERDINANDIS TERTIO QUARTOQUE AUGUSTIS, Imperatori et Regi Romanorum, Invictissimis in terrarum orbe Principibus, in caelo Triumphatoribus perpetuis, carissimum acceptissimumque fecit: et Cubicularii, sive, ut nostrae gentis more loquamur, Camerarii dignatione, in admissionis interioris officio, auxit. Verum non est huius vel stili vel loci, quam in publicis patriae commodis tutandis personam
geras, luculentius exsequi. Nunc enim Grotii, imo mea res agitur: ut, quem Te auctore suscepi commentandi laborem, is praescriptione incliti nominis Tui, vel ab invidia, vel in gratiam vindicetur. Sicut autem primus operis Grotiani liber ea sternit fundamenta, quibus multa deinceps tutius innitantur: ita liberalius commentationi lectoris pleraque conciliare visum est, unde tam illustre civilis philosophiae non vulgari more percolendae documentum repeti fas esset. In sequentibus libris per singulas argumenti partes, nunc suis momentis consertas aut conserendas; nunc in medio rei publicae tractatu, demonstrandas usu, repraesentandas exemplis; nunc laxiore filo disputationis cum ratione diffundendas aut tempestive supplendas, nescio quàm feliciter (quamquam in Tui consilii auspicio non parum ominis inest) certe ingenue, et ad instituti Grotiani rationes interiores accommodata philosophandi diligentia, decurremus. Multum autem ad pertexendam operis telam adiumenti et
subsidii ex Tuis literis partim habeo, partim impetrabo. Qua enim es in me benignitate et constantia, non omittes aut abicies, quod Tuis semel humeris onus imposuisti. Tu, ubi immorandum commentationi sit, monuisti et monebis: Tu requirendo et suggerendo nobilia capita et lumina huius disputationis, animum meum ad eas cogitationes transferes, quae non poterunt materiam dedecere. Atque cum iampridem, exemplo Seldeni proposito, optaveris, ut, sicut ille secundum disciplinam Hebraeorum hoc genus argumenti exsecutus erat, ita ad disciplinam Christianorum aliqua accommodarentur; dabitur à me opera, ut et huiusmodi speciminis, et variarum in disquirendo artium monumenta suis locis inserantut. Quicquid non infeliciter proveniet, quicquid placere viris gravibus et prudentibus poterit, Tibi volo in solidum deberi omnia. Ad me pertinebunt, quae infra votum tuum et argumenti decus substiterint. Tu, Maecenas Illustrissime, ut interim comiter excipias primum obsequii
nostri specimen, vel ideo in animum induces Tuum, quod meliora nunc repraesentatis, certe uberiora fore credes, quae exspectantur. Denique, si nihil habet scriptura nostra, quo tibi commendetur, candor tamen clientis, grati adversum beneficia Tua animi, qua licet, sponsor et obses non displicere poterit. DEUS Te, Serenissimo Principi Electori, totique GErmaniae, inter instrumenta et praesidia melioris saeculi conservet, illustrissime Domine: Domumque Domumque Tuam, et in ea Filios paterna in decora surrecturos, perpetua felicitate florere iubeat! Scribebam Argentorati d. V. Aprilis MDC LXIII.
HUgonis Grotii opus de Iure belli et pacis, varia fata, et quidem saepius iniqua, expertum est, ab initio usque in hunc diem. A sacra Indicis congregatione Romae, anno huius saeculi septimo et vicesimo in numerum vetitorum librorum referri coepit. Qua de re vidi iudicia quorundam Theologorum Romanensium non e vulgo, mirantium; quî et quare id factum sit: imo vix credentium; quamquam Francisci Magdaleni Elenchus dubitare neminem sinat. Alius, Non capio, inquit, cur Romana inquisitio absolute prohibuerit librum Grotianum de Iure Pacis et Belli; ideoque non immerito videor mihi posse dubitare, aut suspendere assensum meum de illa interdictione facta. Perlustravi librum: vix duo vel tria notavi, quae spongiam aut correctionem merentur. --- --- Haec quidem mihi occurrunt, quae tamen eiusmodi sunt, ut librum alioqui perbonum et eruditum non ideo putem
prohibendum: si eodem rigore agendum esset cum plerisque libris aliis, in immensum augeretur index librorum prohibitorum. Alius ita iudicat: Hugonis Grotii librum de iure Pacis et Belli nunc accurate evolvo; quem semper inter saeculi nostri ornamenta numeravi, hodieque inter illos numero, qui bonâ fide errantes non continuo haeretici dicendi, aut inter damnatos censendi sunt, auctore magno Augustino. Idem: Hugo Grotius vir doctus, sapiens, ingenio perspicax, eloquio nervosus, et accuratus, animi, ut prae se fert, boni, et angustioris in quibusdam conscientiae, quàm sint multi nostrates, sed quod deprehendi in Religione Calvino affixus et immortuus. -- -- In hoc tamen de Iure Pacis et belli libro pauca de aconito suo inspersit, quae si omittantur, liber lectu salutaris illis praesertim erit, qui mirabuntur, tam sincera politicae praecepta extra Catholicae Theologiae pomoeria manere, et Acatholicos à nobis mutuare, quae ipsi aut negligimus aut
violamus. Sed de Theologia quidem Grotii sequens praefatio et commentatio nostra, ex occasione ingenue monebit. Neque opus est nunc, unde sua, et quae mutuatus sit Grotius, excutere. Interea, quod Romae more quodam factum est, alibi nullo more aut iure moliri videas tyr anniones quosdam, omnibus praeclaris ingeniis vivis iuxta mortuisque, per imperitiam et odium solidioris doctrinae infestos. Hi Grotianum hoc opus non ex finibus tantum dominationis suae, sed ex terrarum orbe eliminatum, et Orco damnatum cupiunt: hi, conficto ad invidiam, et ex more ingenii propositique sui vocabulo, veluti ad contumelias et ludibria digito demonstrant, nescio quos Grotianos. Quod tale est, ac si quis detracta vocis commentitiae larva diceret: Ecce illi sunt amatores verae solidaeque eruditionis; et propterea Philosophos, Historicos, Oratores, Poetas, utriusque linguae praecipuos aliquid sapere credunt, eorumque sapientia fieri student doctiores et meliores: his odium, his bellum indicant, hos invadant ô nostri numeri iunctaeque umbone phalanges. Atque ego quidem
Grotianum neminem novi, qualem isti digito notant. Grotium enim amare aut aestimare nemo potest, nisi qui inde profectus sui rationes expedivit, unde et Grotius; nisi qui easdem artes, eosdem artium fontes, quibus Grotius assuevit, imbibit. Si quid Grotius vel in sacris, vel in profanis sentit seorsum, aut à rectioris doctrinae decretis abit, nemo eorum, qui Grotii doctrinam suo pretio taxare possunt, Grotii nomen, sed sapientiae regulas sequi instituit. Absint ergo factionum nomina: quae sine flagitio rei publicae noxio nemo in literas infert. Aut, si Grotianus est, qui Grotiano more literas et sapientiam tractare contendit, retineantur veter a nomina, in honorem magistrorum, non in probrum discipulorum ascita, ut philosophi et Philologi, ritu et aestimatione antiqua habeantur, qui sapientiae et contextas ordine et firmatas robore rationes, nec ieiune, nec perfunctorie consectantur. Quamquam his moribus non minus prope à crimine abfuerit, Ciceronis, aristotelis, Platonis studiosum esse, aut videri velle. Omnes enim literae interiores iam pridem strenue et
antur, et contemnuntur. Quae etiam causa est vel prima, vel inter primas, cur Grotii hoc opus eo numero non habeatur, quo haberi debebat. Finge autem Grotium omnia illa dixisse, quae dixit, suopte Marte, sui viribus ingenii, nulla ope antiquitatis adiutum; non erit eadem utilitas operis, quae nunc est. Quamquam et illud hactenus nemini contigit, neque ut arbitror, continget in posterum, ut rerum seriem et contextum tam commo de explanaret, qui veterum libros non versavit. Suntque in promptu excellentissimorum ingeniorum profundae cogitationes et subtiles, sed nullo modo ita explicatae enuntiataeque, sicut et rerum natur a ratioque, et disciplinae competentia ultro postulabat. insevit Deus etiam summis et primae sortis hominibus, amorem communic andae et conferendae cum aliis sapientiae; hancque quasi natur alem instituit cupiditatem sciendi, quid alii senserint, quid dixerint, de rebus, quas non sentimus, et dicere paramus. Ita omnes, qui ab ultima antiquitate, in exemplis illustribus habentur, sui profectus consilia successusque disponi et
provenire vel optarunt, vel viderunt. Aliter einim apparere non potest, quid perfectum elaboratumque, quid perficiendum sit ac elabor andum; in quo acquiescere, quod augere aut supplere fas sit, Haec res peperit nobis magnos in omni genere viros, quando sua cum aliorum inventis studia comparantes, et quae meliora fieri aut clariora tract ando possent animadvertentes, sui ingenii doctrinaeque veluti pensum sibi, in quo sudarent, desumebant. Neque enim vanitate carere dixeris, qui pridem aliis et rectius et exquisitius disputata, sibi ut auctoribus trahere non verentur: sive per ignorantiam, quae et turpis in homine studiis liter arum dedito et superba semper est habita; sive per dissimulationem opis alienae, quam animis ingenuis et liberalibus parum dignam esse, nemo inficias iverit. Iam quis toleret illos, qui, ut aliquid fui afferre et novi videantur, etiam recta et solida commutant? Denique, quis ita potest decipi, praeter imperitos vel aetate vel ingenio homines? Versa te in omnes partes, Protea te alterum praesta, omnibus simulacris et involucris te obtege, agnosceris
(neu dubita) et quanto studio aliena tua feceris, neque agnosci in eo mimo volueris, deprehenderis: nisi omnes, quantum est hodie hominum eruditorum, fungos esse credideris. Ita laudem ingenii et doctrinae minuet tibi detracta persona: et, qui credent fatebunturque, pollere te indole ac dotibus; ad maiora et rectiora te iturum fuisse iudic abunt, si aliorum inventa operaque non maluisses ignorare. Est mihi copia memor andi, quanto pudore obruti sint, qui talis instituti seram sed gravem poenam, ad summa de cetero nati, experti sunt. Sed in Grotio quidem, pleramque consilii partem non intelligit, qui eadem ad eosdem usus, domesticis copiis, nullo alienae disciplinae et auctoritatis paratu, confici potuisse, existimat. Noverat ille, noverant viri totius Galliae doctissimi et optimi, qui non alium aptiorem huic muneri obeundo reperire se posse arbitr abantur, quantum ad saeculi emolumenta et decora interesset, erui civilem sapientiam ex penetralibus abditis, depromi ex thesauris opulentissimis, exhibere publice nec nudam, nec inermem, nec inornatam; quae vel
ieiuno tractatu, vel horrido cultu, vel spinoso amictu diu per tot casus circumacta, ac tantum non amissa fastidium requirendi, et terrorem sui reliquerat in animis. In eosdem scopulos ne iterum impingeretur, ad ipsa arc anarum opum conditoria, ad constitutos divinitus promos condos, ad penetrales recessus, candide et liberaliter invitari homines, summa et publica ratio erat. Sed video usu hic venire multis, quod peregrinantibus solet. Veniant illi in concilium lectissimorum hominum, quos fortuna in unum quasi museum coëgerit. Sint in singulis rara quaedam, magna, notabilia, magnoque usu noscentibus futura. Sed qui noscendi magna et magnos artibus destituitur, postquam brevi et veluti pompae spectaculo oculos ineruditos satiaverit, ubi multum profecit, nomina, titulos, figur am, vestem et si forte gestum quendam habitumque corporis, ut summam disciplinae enumerabit: cetera relinquet iis, qui Mercurio aut Minervae duce peregrinantur: quorum rara scilicet ubique ac paene nulla copia est. Prorsus aliquid huius generis patiuntur, qui
conductum a Grotio veluti Senatum generis humani, et ad dicendam de gravissimis rebus sententiam, suis locis, suo ordine amplissime pulcherrimeque dispositum, inerti obtutu vix oculis perlustrant; tantum abest, ut animorum commentatione recognoscant. Illa enim, ad omne doctrinae et utilitatum publicarum decus genita nomina, numquam audiuntur, numquam nisi contemptim, id est, non citra iniuriam, laudantur in scholis eorum, qui penes se hodie sapientiae regnum esse, invitis Musis Gratiisque, apud credulas imperitorum aures iactitant. Quin imo, ne melioribus magistris forte aures praebere condiscant, aliunde tragulam inicere, atque ementiri non dubitant: Grotianum opus a nemine intelligi, docerive posse, nisi qui ipsum Grotium audiverit consulueritque. Favebat huic commento eorum vanitas, qui cum ea aetate, iis studiis, inter fortuitos salutatores Grotium vidissent, unde nec institutum operis, nec ullam particulam intelligere aut capere poterant; omnium minime, si quid secretioris disciplinae in sermonis argumentum venisset; aliquid
tamen sibi eo nomine praeter ceteros arrogare, et incredibiliter sapere, auditore et iudice Mida, importune contendebant. Quibus si fortuna necessit atem indixisset demonstrandae vel exiguo specimine horribilis scientiae, profecto se circa corticem obhaerere, a nucleo autem plurimum abesse, ostensuri erant. Sed enim obliti erant, aut amiserant annot ata sua? quasi capere quicquam in hoc genere potuisset, qui oblivisci potuit. Quibus moribus hodie aretalogi suas ineptias imputent, vel haec una res queat ostendere. Quos enim ista somnia iuvat auscultare, illi credant oportet, neminem in terris superesse, qui sciat, quid sit eruditio, quid disciplina, quis intelligendi tradendive modus. Ut aliquid nequeat intelligi, vel voluntas scriptoris efficere potest, vel rerum ipsarum obscuritas. Voluntatis eiusmodi specimen in Aristotele ex Andronico Gellius annotavit: quasi acroamatica quaedam sua et pro editis et pro non editis haberi voluerit. Possisque ad Politica, quae supersunt, accommodare illas ambages. Nam decerptas ex doctrinis civilibus partes habemus. et
dispersas: quas qui pro conteta, plena, integra paide/ia|accipiunt; illis hi libri pro non editis sunt. Neque tamen intelligi ab iis non possunt, qui civilis scientiae rationem omnem animo habent et ingenio comprehensam. Verum in Grotio nulla talis voluntas locum habere potuit: qui contrarium toto operis consilio forma, tractatu abunde demonstra vit. Rerum, sicut non abvia ubique, sed haud raro recondita est cognitio, ita ut intelligeretur tamen, et ab eruditis in clara luce conspiceretur, operam dedit. Quae in ipso tanta fuit facultas, quanta in doctissimis viris unquam esse potuit. Atque haec quidem adeo sunt explanatae veritatis, ut haud dubie inscientiam omnis eruditionis fateri credendi sint, qui psittacorum aemuli, quas in vulgus phaleras aliqui Thrasonica simulatione adornarunt, eas ipsi bona scilicet fide recinunt ingeminantque. Dicam autem illis fabulam longe veriorem, et suadebo, ut aliena stultitia ad obtrectandum eruditis abuti desinant. Qui hos sine mente sonos reddere consueverunt, illis Grotius ipse, si redivivus vellet laborem
sumere, quantus in docendo sumi maximus potest, non posset interpretari suum opus de iure belli et pacis. Laterem, inquam, lavaret, nec magis voce quam scriptura proficeret apud tales discipulos, Ne tumultuentur, quaeso, fraterculi gigantum: sed causam audiant, antequam dicant sententiam. Grotianum opus conserunt, implent, consummantque mutuis operis ex aequo pollentes, s1u/nes1is2 politikh\ kai\ du/namis2 e(rmhneutikh\, profunda intelligentia civilis, et exquisita eloquentiae facultas. Ab utriusque generis non dicam mysteriis, sed rudimentis, tam longis disiunguntur spatiis illi Atticae elegantiae iudices, illi Grotiani censores, ut non videantur admissionis ad illa sacra capaces futuri,
donec consumpto, magnus qui dicitur, anno,
rursus in antiquum redeant vaga sidera cursum,
qualia praeteriti steterant ab origine mundi.
Haec una et unica, vel iudicandi inepte, vel ineptientibus, assentandi causa, et dedit et dabit fluctus illos, qui non
minore AEolii regni infamia, quam Neptunii imperii auctoritate comprimidebent. *proqes1wi/zw, nec hariolor, futurum, ut eruditionis civilis, hactenus obsoletae, oppressae, afflictae genius, se liberiori caelo asserat, et contemptores suos contemptibiles reddat. Interea bonis, id est, dissimilimis eorum, qui nostra impugnant, artibus grassari certum est immotumque. Sextus nunc et vicesimus ad finem properat annus, ex quo, ad capessendum Doctoris Academici munus divino vocatu primum accessi. Cumque in tanta librorum omnis generis multitudine, aevi autem humani brevitate, felicitatis non postremum sit, optimis quibusque scriptoribus assuescere, nec minoris genii et doctrinae levioris volumina primore loco numerare; faciendum mihi sane fuit, quod bonos viros iuris divini et humani religio facere iubet, ut inter eruditionis solidioris specimina Grotii opus eo magis commendarem, et apud iuventutis studiosae aures laudibus ferrem, quo gravior ad antiquitatem, unde omnis disciplinae interioris secreta merito repeti debere, non credere sed scire videbar, dux
ille et auctor potentior, viam emuniverat. Videbam Lipsium, videbam alios, civilis prudentiae locos et sedes, in veteribus, vel indicio facto demonstrasse; vel conducta sententiarum ac exemplorum congruentium similitudine, ad suavitatem doctrinae, velut invitamento ac illicio temperasse. Sed, qui Grotium in abstrusioribus rebus per auctores variorum studiorum vetustos eruendis, atque per argumenti cuiusque ingenium et mensur am subtiliter et partite dispensandis per omnia aequaret, non reperiebam alterum. Hanc personam ipsi a Deo impositam, ad ornanda ea studia, quae ab instaur atis literis segnius et ieiunius procedebant, vel detrectare, vel obtrectare nefas esse, fuerit mihi fas, opinor, et credidisse, et credere. Sed non fuit, non est tam rudis et secura rerum hominumque nostra disciplina, ut paterer, quantum in me fuit, irrumpere promiscuam turbam in ista penetralia. Ultro retinebam ruentes; et quam non esset cuiusvis ingenii, cuius vis profectus, is labor, serio et graviter et saepe testabar. Ubi enim illa philosophiae, illa variae
eruditionis, praeparata notitia, ut aliquod hic operae pretium facere se posse arbitrarentur, requirebam? Querebar cum fortuna saeculi et scholarum, ubi praesidia gravioris doctrinae vix amplius quam supremis labiis delibarentur. Denique totiens, in tot annorum decursu, interpellatus atque rogatus, ut tractando huic operi sociam commilitonibus operam navarem, plerumque provida quadam pertinacia restiti. Donec quasi conactu et efflagitatu selectissimorum amicorum, quorum nunc virtus in republica diversis locis florere coepit, feliciter magnoque cum successu illuc descendi, ut Grotianam disciplinam e fontibus emanantem studiosius persequendam iudicarem. Iterum illuc compulso, satis destinatam esse in posterum coepit, non mittere in turbam opus praeclaris tantum ingeniis et profectibus dignum. Egi tamen inter istam disciplinam, quod vel mediocriter attentis et capacibus auditoribus in lucro esse debebat: si quid de notitia scriptorum veterum et iuniorum; si quid de modis et tricis certorum negotiorum, non nisi praevidenti vitabilibus; si praesertim
discrimen philosophiae in suis argumentis explanatae, contextae, integrae, tum alterius tumultuariae, fortuitae, nec implentis locum, sed corripientis; saepius memoranti credere, aut acceptum ferre, ratio esse potuisset. Verumenimvero, quatenus quae auribus committuntur, occultis nec raro malignis censuris obnoxia sunt, commentatio ista (cuius hanc primam partem, alieno potius quam meo arbitrio praegredientem, mox insequetur secundus liber Grotii, atque inde tertius) doctorum et bonorum virorum iudicio arbitrioque libenter meritoque se submittit. Discere a quovis, reprehendi a perito et aequo iudice, gaudeo. Et quoniam instituti Grotiani non ornatissima tantum, sed validissima pars, ad utriusque antiquitatis, in quantum vitae ac rei publicae utilis esse potest, praesidia spectat: (ignoscant mihi, si qui non satis perspiciunt, quod homini his literis intentiore cura dedito perspect issimum est) multum in eo explicationis genere versabuntur nostrae paginae: non sine varietate tamen disputationis, et praesentioribus ex republica et ad rem publicam
documentis. Forte et his absolutis, ad ea progrediemur, quae Grotius non attigit: non quod mensur am exempli implere nos posse, sed quod reliqua etiam huius argumenti ad ritum solidioris doctrinae conformata extare oportere, arbitremur. De cetero enim semper de Grotio usurpavi, quod de Panaetio P. Rutilius Rufus apud Posidonium dicere solebat ut nemo pictor esset inventus, qui Veneris eam partem, quam Apelles inchoatam reliquisset, absolveret, (oris enim pulchritudo reliqui corporis imitandi spem auferebat) sic ea, quae Panaetius praetermisisset, et non perfecisset, propter eorum, quae fecisset, praestantiam, neminem esse persecuturum. Illud quoque nemo in dubium vocaverit, si absque bac Grotii opera fuisset, multis peritur as fuisse cogitationes, quibus nunc supra Grotium evehi sua inventa posse, animose confidunt. Laus enim arduorum operum illis potissimum debetur, qui prima fundamenta et specimina moliuntur, quique primi pedum viam in caligine vident, aliisque praeeunt. Proxima est illorum gloria, qui cum iis, quos imitantur, certant, non adiectione
molis et numeri (qui vulgi mos et summa ratio est) sedintegrandis, quae coepta, disponendis quae confusa sunt, explic andis quae negligentia aut imperitia tradenti um implicavit. Cuius generis specimen pulcherrimum habebunt, qui Grotii opus cum Alberici Gemptilis, magni viri et praeclara pleraque erudite moliti, libro de iure belli in partibus eodem spectantibus et congruentibus didicerint comparare. Unde etiam altera illa primae sortis laus quibus in rebus Grotio debeatur, amplius elucescet. Ne longe abeamus, quam ieiune tractetur philosophia morum, et undecim fere virtutum vocabulis, cum enumeratione discrepantium de Fine sententiarum, et actionum causis rudi modo expressis absolvatur, non ego cum Nepotem primum, cum alios scriptores ad interiorem disciplinam duces commendarem; non alii, qui heri et hodie eadem dequeruntur; sed, antequam nobis nasci contigit, praestantissimi doctissimique viri viderunt, testati sunt, deplorarunt. Sicut et eos non mederi malo, qui diffusis et spinoso quodam disputandi genere productis in immensum commentariis scholarum regnum invaserant,
pridem animadversum est. Iam in civili doctrina quis non intelligit plerosque temere versari: conductis in unum loum, in quae inciderant; de implendo autem loco et constituendo, tum de locorum singulorum ad invicem respectu et ad summam disciplinae contextu, nulla cogitatione suscepta? Haec reprehendere, non est novi invent: emendare autem et defectus tam insignes explere, plenam laudem meretur, Ita, ut ad argumentum nostrum propius redeamus, iuris et iustitiae natur am et originem, a sociali hominis natura repeti, atque hinc totam disciplinae seriem produci debere, quamquam et Grotius dixerit, non possum vel ipsi vel cuiquam ex iunioribus, in acceptis ferre: cum tot ante saecula Philosophorum antiquissimi tradiderint, et Cicero exquisito interpretandi genere persecutus sit. Idem, qui et reliquarum virtutum principia atque consecutiones cuique proprias, eximia philosophia commentatus est. Hobbesium in hoc genere multi haud dubie nimis mirantur: et nisi ipse summus admirator sui, quam auditor veterum esse maluisset, ad maximorum ingeniorum gloriam
perventurus erat. Nunc, quae defendi possunt in eius scriptis, veteres et copiosius et copiosius et subtilius sed et civilius sunt exsecuti. Atque, si quae de natura hominis insociabili, et statu natur ali humano (rectius belluinum vocaveris) disputat, hypothesin tantum sapiunt, ac si quis diceret, mundum non posse consistere, vitam non esse vitalem, si natura hominis dissociabilis esset, id est, nisi vinculo et ordine societatis contineretur; quis ignor at haec antiquis esse sedulo et tradita et explicata, sicut vel Grotio indice discere, qui volunt, poterant? Ne dicam de tot viris eruditis, qui ante Hobbesium, sibi declarandam sumpserunt necessitatem et utilitatem consociationis, obiecta imagine status, qualis extra societatem concipiemdus animo esset, Tanto illi Hobbesio melius et doctius, quanto minus seiungendas existimarunt societatis causas, quas natura coniunxit. Sed ego valde vereor, ne Hobbesii ingratiis illa in medium afferatur excusatio; qui sciam, monitum de errore ab amicis in Gallia, viris doctissimis, pertendisse sententiam, adiectisque notis, quae visuntur, confirmatum ivisse.
Qua quidem cura non fuisset opus, si u(poqe/s1ews2 xa/rin se assumpsisse illud, quasi postulatum, verbulo respondisset. His ergo atque talibus in rebus, cur nil aliis prae Grotio concedi queat, non obscurum esse arbitror. Quid igitur tandem superest, in quo, post Grotium, aliquis, quantum ad argumentum tam nobile attinet, commemor abilis meriti titulum sperare possit? Res oppido magna et illustris: si totum corpus iurisprudentiae perpetuae et natur alis, cuius plurimam partem Grotius est complexus, conficeretur. Id ut fieret, ipse optavit, et nominatis quibusdam capitibus, ad cogitandum proposuit. Fieri autem non uno modo potest. Primum genus, esset exempli Grotiani imitatio, in argumentis, quae tractanda aliis reliquit. Quin praeferri ceteris haec ratio mereatur, non dubitabit, qui, quem usum habeat in republica Grotianum opus, intelligit. Hinc enim illa lumina experientiae tum alienae, tum propriae, se rectissime explicant, et in rerum humanarum intimos recessus diffundunt. Hinc civilium intelligentia negotiorum procedit instructius, invalescit efficacius Et licet, ut ante dictum est, difficile sit
adaequare Grotium, publice tamen proderit, in secundo gradu constitisse, quicumque decoris tanti plamam obtinere contendet, Alterum genus ad Analyticos pertinet: si quis daret nobis contextam disciplinae seriem, qua prima priore loco, inde consequentia suo quodque ordine, nulla praeposteritate, aut tr aiectionis licentia (ea enim omnia, ab iis, qui hanc artem prositentur, abesse debent) ex principiis denique fundamenti loco positis firmatisque, conclusiones, ut ex se ad invicem aptae sunt, proponerentur. Ita nobis exhiberi, id quod iustum est, publice intererat. Sed videbimus huc diversissima via incedere viros doctos. Palma in medio posita est. Quam cum multa laude victor propositi auferet: indebitam interim iis, qui Analyticae secreta verbis praeferunt, re non praestant ipsa, Quid autem, etiam his ex voto constitutis, Grotiana institutio eximium et vitae humanae necessarium habeat, sciunt, qui Grotium in ipso Grotio capiunt ac intelligunt. Sed haec quidem hactenus. Iterum enim nobis deinceps aurem praebebis, Lector Benivole, ac interea valebis.
IN vestibulo huius scripturae subsistendum paulisper et circumspiciendum est, quomodo rite ad penetralia Grotiani operis contendere fas sit. Ipse nobis Grotius eius consilii auctor est, in PROLEGOMENIS suis: ad quae intelligenda potissimum pertinebunt, quae praestruere in stituimus.
Hugo Grotius in patria male habitus, apud Christianissimum Galliarum Regem LUDOVICUM XIII. solatium exilii et praesidium reperit, Florebat tum Nicolaus Claudius Fabricius Peirescius, vir ad ornandas et adiuvandas literas omnis generis factus a natura, a doctrina eruditus, a fortuna instructus: qui, pro incomparabili illo studio, quo fata liberalium disciplinarum, provisu, disposituque in usum saeculorum partiebatur, novi hospitis ingenio ad rem magnam et illustrem utendum ratus, Ius naturae et gentium coepit
proponere: ad quod accurate tractandum, opus esset viro totius antiquitatis peritissimo, civilique prudentia, et rerum quodam usu non vulgariter praedito, Eum esse Grotium, dicebat: cui non hortamenta modo, sed auxilia et subsidia ad rem aggrediendam perficiendamque abunde subministravit. Illi ergo Peirescio, ut alia plurima et recondita, ita Grotianum [Note: Epist. ad Gallos 78. Vit Peiresci. lib. 4.] hoc opus debemus, sicut ipse Grotius fatetur; et Petrus Gassendus in vita Peirescii amplius depraedicat.
De Iure naturae et gentium, dixi operis argumentum propositum esse. Neque enim aliud in consilium aut sermonem venit hac de re deliberantium. Constat hoc ex illis, qui sciverunt: constat ex ipso Grotio, cuius haec ad [Note: Epist. 78.] Peirescium concise loquentis verba sunt: Interim non otior, sed in illo de Iure gentium opere pergo. Neque aliud Prolegomena sub initium ostendunt. Cur autem maluerit postea inscribere opus suum de Iure Belli et Pacis, non immerito dubites. Unam huius rei causam manu tenere, alteram coniectura assequi videamur. Quin enim excusatum et laudatum putaverit, cum antiquis loqui, et praesertim [Note: cap. 6.] cum Cicerone (qui in oratione pro Balbo, verbis quae prolegomena auspicantur, non aliud hoc loquendi genere videtur significasse) dubio carere arbitror. Quam sit porro res operosa, et in varias cogitationes patens; hoc argumentum, methodi quadam comprehensione in unum corpus ordinare, eruditis est notum
Grotius cum videret, pleraque eorum, quae in pace etiam quaeri solent de iure communi Gentium, ad bellum suscipiendum accommodari posse, expeditius fore negotium existimavit, si ad ius belli tota quaestio et partitio argumenti referretur. Cui ita connexum [Note: 13. A. 49.] est ius Pacis, sicut apud Tacitum, de bello et pace, et apud iuniores Politicos, ius belli et pacis, Cum iura summi imperii enumerantur, nominari solet. neque enim ultra de iure pacis in Grotiano opere tractatur. At enim, inquis, ita disceditur a laudata ante sententia Ciceronis, qui omne belli ius ac pacis, ut ad belli, ita ad pacis tempora et negotia cuncta amplius porrigit, eo sensu, quo Camillus apud [Note: lib. 2. c. 75.] Livium dixit: Sunt et belli, sicut pacis iura. Verum dicis, si partitionem operis, ut in artem et corpus ivit, spectemus: quamquam materia latius patet, et ad implendam ampliorem istam significationem tractando paene producitur. nisi quod ultro fatetur, se naturalem hanc et perpetuam iurisprudentiam non exhausisse; partesque aliis tractandas demonstrat et commendat. Qui curiosi sunt in pangendis operibus, fortasse et illud desiderarent, quod Ciceronianum illud loquendi genus figura non caret: á qua interim inscriptiones operum sedulo removentur. Igitur Ianus Seldenus vir doctissimus, operi suo, quod erudita et modesta aemulatione Grotiani operis scripsit, civiliorem [Note: In proleg.] dedit titulum, De Iure naturae et gentium. Intellexit Grotius artem, et haud dubie
exprobrari sibi insolentiam tituli existimans, lepida urbanitate ultus est virum: quando Seldeni mare clausum (sive de imperio et dominio maris) parum latine inscriptum, noluit. barbaro vocabulo, cum ipso Auctore, appellare, sed meliore et erudito viro digna voce, [Note: Annotat. ab I. B. 2. 2. 2.] Thalassocraticum, laudavit.
Et in OECONOMIA quidem operis, quae facile in tabella exponi potest, et ab ipso grotio exposita est, merito libertas aequa scribentibus obtinere debet. Neque tamen rem incommodam fecit Seldenus, qui Hebraeorum Iuris Noachidarum capita enumerantium consuetudinem secutus est. Ea enim propius ad Decalogum accedit. Ad quem revera materia haec commodissime referri poterat, et fortasse debebat. Ius naturae enim egregieest in Decalogo expressum: atque ita quidem accurate perfecteque, ut prorsus existimem, ethnicos hanc methodum unice amplexuros fuisse, si ab ipso DEO promulgatam tabulisque comprehensam Legem naturae credidissent. Multum certe minueretur de labore requirendi et exprimendi capita iuris naturalis, eademque à Iure gentium distinguendi, si praemonstratam ab ipso DEO disciplinam, citra ambages sequeremur, quod faciendum esse demonstravit instituta enumeratione Philippus Melanchthon in Philosophia morali.
Maxima enim difficultas in ipso limine huius operis occurrit in DEFINIENDO IURE NATURAE GENTIUMQUE; ET CAPITIBUS
SINGULIS EXPrIMENDIS. Intricavit eam disputationem Iureconsulti auctoritas, cum ius naturae omnibus animantibus commune fecit, à qua recedere multis religio fuit. Equidem magna antiquorum illorum Iureconfultorum. ob immensam eruditionem, apud omnes esse debet veneratio: neque sine necessaria causa ab eorum sententiis discedendum existimaverim. Non displicuit itaque mihi eorum conatus, qui commodam eius sententiae explicationem quaerendam sibi putaverunt, nisi quod importunius id atque indoctius à quibusdam factum esse videtur. Meliorem viam [Note: In Phil. Epicur. Par. Moral.] institerunt Petrus Gassendus, et uberius Hugo de Roy, de eo quod iustum est. Sed nondum praecipuis difficultatibus remedium inde paratur. [Note: de I. B. 1. 1. 11.] Bene igitur Grotius, puto, à definitione iuris naturalis Ulpianea sibi recedendum existimavit: [Note: 1. 4. et 5.] sicut et Seldenus, cum aliis. Licet enim ille modus, inquirendi naturalem iuris rationem, per comparationem quandam et imaginem repudiandus non sit (te tractavit [Note: lib. 3. peri\ a)poxh=s2.] hunc locum non perfunctorie Porphyrius) ad definiendum tamen minime est omnium accommodatus. Illud quoque inter praeclare Grotio tradita referendum est, quod iuris naturalis rationem socialitate aestimavit, indeque ius sociale dixit, in quo ab iis discessit, qui ius naturae, in homine extra societatem posito, sive in se spectato considerantes, idem ius gentium appellarunt, cum naturam rationalem in societate civili et republica
constitutam spectarunt. In distinguendo quidem iure naturae et iure gentium, omnium aliorum diligentiam Grotius vicit. Sed nondum ad summam rei in hoc argumento profectum est, nisi accurate, atque ita, ne quid dubitationis supersit, iure naturae universim fuerint descripta, atque à gentium iure discriminata. Saepe enim, apud antiquos praesertim, utroque vocabulo [Note: 3. offic. 5.] res eadem signatur. Ciceronis locus est, cui multa occurrunt similia: Neque vero hoc solum natura, id est, iure gentium, sed etiam legibus populorum, quibus in singulis civit atibus res publica continetur, eodem modo constitutum est, ut non liceat sui commedi causa nocere alteri. Ius naturae ita describit; cui, quantum ad singularia, ius gentium (aliter et proprie sic dictum) ut et ius civile persaepe suffragantur: et quemadmodum illud omnis humanae societatis vinculum sit, praeclare ostendit.
Facienda hic est mentio Feldeni, qui totiens sibi gratulatur, quasi praetermissam Grotie rem primariam reperisset; nempe non Gentium modo plurium, sed humani generis totius societatem, eiusque ius commune ac universale. Atqui hoc Grotius saepissime inculcat, non tantum ubi sociale demonstrat ius naturae, sed ex occasione passim. Neque enim grotio [Note: 3. offic. 6.] alia mens, quàm Ciceroni, cum dicit: Si etiam hoc natura praescribit, ut homo hemini, quicumque sit, ob eam ipsam causam, quod is homo sit, consultum velit: necesse est, secundum eandem naturam oinnium utilitatem esse communem, quod si
itae ist, una continemur omnes et eadem lege naturae. Et subinde: Qui autem civium rationem dicunt habendam, externorum negant; hi dirimunt communem humani generis societatem.
[Note: proleg.] Coeterum in ratione iuris naturalis assgnanda gnanda per dictamen rectae rationis, non satis caute locutus est Grotius, cum dicit, illa locum habitura, etiamsi daretur, quod sine summo scelere dari nequit, non esse Deum, aut non cur ari ab illo negotia humana. Certum enim est iuris rationem non dari, nisi per imperium et obligationem: adeoque iuris naturalis rationem, sine imperio et indicatione supremi Numinis, [Note: De I. N: et G. lib. 1. cap. 7. et 8.] in dictamine rectae rationis, et per illud, nullam esse. Sicut graviter et erudite ostendit Seldenus.
In capitibus iuris naturalis enumerandis, satis docte quidem Grotius, non tamen plene [Note: Phil. Epicur. part. moral.] versatus est. Gassendus leges naturae omnium hominum maxime communes ita assignat: 1. bonum, commodum, gratum prosequi; malum, incommodum, ingratum effugere. 2. sibi bene, quàm alteri, malle, sive, plus se amare, quàm ceteros. 3. vitam conservare; membrorum, sensuum, facultatum omnium integritatem ac liberum usuin velle. 4. sociabilem esse, sive societatem expetere. Sed haec non tam sunt iura naturae, quam ta\ prw=ta kata\ fu/s1in, [Note: Grot. de I. B. 1. 2. 1.] sive prima naturae. Ius enim omne ad actionem pertinet, quae rationis et electionis est; non ad inclinationem, quae [Note: 3. de finib. 6.] animali competit, ut est animal. Non inest in primis naturae conciliationibus honesta actio,
inquit Cicero. Enumerationem Philippi Melanchthonis ad reperiendam huius doctrinae viam, accommodatam esse, antea diximus.
Hugo de Roy, Iuris naturalis (quod rationale vocat; animale enim diximus merito hinc [Note: tit. 3. §. 5] removeri) duo ponit summa capita: 1. Diligere Deum rectorem suum. 2. diligere proximum [Note: tit. 4. §. 5.] aeque ac se ipsum. Iuris gentium ista: 1. res dividere. 2. punire sontes. Neutrum ex more philosophi dictum est. Quantum enim ad primum attinet, non exprimuntur capita iuris naturalis, sed capita singillatim exprimenda coguntur in compendium: unusque et idem fons omnis iuris naturalis stilo S: Scripturae signatur, AMOR. amor, inquam, Dei et proximi. Quae philosophia mysterio non caret; neque ethnicis vel vocabulo tenus satis intelligitur. Philosophi enim ethnici dicerent: Summa iuris natur alis est in his: 1. Bona sunt facienda. 2. mala sunt vitanda: utrobique, tum erga Deum; tum erga hominem, id est, se ipsum, vel alterum. Verum tali constituto fundamento, tamen requires summa capita huius iuris, et demonstrari tibi in praecipuis generibus concupisces. Sicut, qui audivit ex Servatore Nostro summam Decalogi, non propterea tamen singula praecepta eius non desiderat. Iam cur res dividere, punire sontes, magis iuris gentium sit, quàm naturae, ut haec vere et aceurate distinguuntur (nam Iuri gentium multa multi tribuunt, quae sunt iuris naturae) nulla potest idonea ratio dari.
Nec sufficit dicere: haec à iure Naturae originem, à iure Gentium confirmationem habere. Ita enim non distingues, sed confundes omnia. Res dividere, ius naturae est: id est, non ita accipit à Natura originem, ut Gentium demum arbitrio ius fiat, sive iuris rationem induat; sed natura ipsa hoc ius facit, et absolvit. Repeti quidem haec Naturae sanctio potest, legibus moribusque Gentium; imo legibus singularum civitatum. Pleraque enim omnia iura naturae, civili quoque iure repetuntur, ac denuo praecipiuntur. Non tamen confundi debent ista, aut hoc obtentu, discrimen iuris naturae et iuris civilis obliterari. Quod permultis est sollenne. Res dividere, praeceptum est Decalogi, id est, caput iuris naturalis. Qui enim dixit, Non suraberis, eadem opera dixit: Sit rerum proprietas et distinctio; teneat quisque suum; alienum non concupiscat. Quod in Decalogo altera vice inculcatur. Miro utique modo sapre eum dixerim, qui animo concipere furtum, qut explicare possit, sine praecepta dominiorum distinctione. Furtum enim nisi proprietate constituta, vel cogitare, ab omni ratione alienum est. Id quod ultro agnoscit catalogus legum naturae à Melanchthone propositus, de quo supra. Sic Poenae inter bomines meritum, iuris est naturalis, tum, quà illud ius est, tum, quà naturale est. Si ius est, obligationem parit: obligatio autem nulla neque esset, neque concipi posset, sine poenae alicuius violationi iuris imminentis ratione.
[Note: Del. N. et G. lib. 1. cap. 4.] quod praeclare Seldenus explicat. Sanctio enim sive poenae constitutio naturaliter inest omni iuri, qua ius est; etiamsi verbis non semper exprimatur. Neque quicquam naturali rationi magis convenit, quàm ut bene secusque factis condigna merces reddatur. Sed hunc locum non alio consilio attingere volui, quàm ut ostenderem, primas de iure naturali quaestiones, eiusque à gentium iure discrimina, non ita subtiliter partiteque, quantum ad summam disputationis, Grotio etiam in prolegomenis libatam, tradi solere. Ut et illa, quomodo ius naturae angustius iure civili videatur, et quomodo eodem latius habeatur. [Note: Controv. IV. 28.] Quo M. Seneca spectavit, cum dixit: Quaedam iura non lege, sed natura nobis attributa. [Note: Controv. I. 1.] Et; Quaedam iura non scripta, sed scriptis omnibus certiora sunt.
Quoniam autem de hac re saepus erit agendum, nunc sermonem transferemus ad PRAESIDIA GROTIANI OPERIS: totiusque structurae fundamenta, quo ea sint consilio, qua arte, adhibita, sicut Grotius enarravit, singillatim considerabimus. Ex antiquitatis, quae scriptorum omne genus complectitur, monumentis etuditorum virorum alius aliam philosophiae partem ingenio suo illustrare sunt aggressi. At, quae ad iurisprudentiam illam universalem, sive ius naturae et gentium, cuius pars est ius belli, spectant; ex iisdem fontibus certa via ac ratione, in forrnam unius corporis cogere, Grotius ita
instituit, ut singularis et vere practicae eruditionis incomparabile specimen daret; et quantum rerum maximarum in legendis scriptoribus antiquis plerosque praeteriret; tum, unde, tamquam ex abditis penetralibus ad illustres et publicos vitae usus, multa et praeclara depromere fas esset, eâdem opera demonstraret. Nihil certe scripsit, unde copiam et elegantiam suae doctrinae ingeniique magis optaret aestimari. Quare et scriptores paucis bene cognitos tractatosque studiosius ad partes vocavit: artes quoque interpretandi, eruditis tantum notas, in tempore et loco, multa cura iudicioque adhibuit.
Sequamur vestigia eius, qui de PHILOSOPHIS primo loquitur: et Aristotelis in hoc genere principatum examinat. Gravius ille quidem, quam Antonius Quaerengius in lectionibus Ethicis, qui ludere, non iudicare vidtur, quotiens Aristoteli contradicit. Non tamen sunt nulla, quae pro Aristotele dici possunt, in explicanda virtutis natura; sive potius, quae pro se ipse Aristoteles dixit, si in promptu sint iudicaturo, quaecumque in opere Ethico, de ratione instituti sui passim submonuit. Neque tamen invidia hinc est facienda Grotio, quaestionem antiquitus motam, suo quodam iudicio prosequenti. Verum ista alterius loci sunt. Videtur Grotius ad huius operis usum inprimis legisse librum quintum Ethicorum Nicomach. Eiusque interpretem doctissimum Michaëlem Ephesium: cuius etiam locos
quosdam Latine convertit. Et sane ille liber multa et recondita, et huic argumento propria continet, â nemine prorsus et accurate explicata. Quamquam et ex ceteris libris, eorumqùe interpretibus, Eustratio, Aspasio, tum Andronico (sive aliud nomen est eius, quem Daniel Heinsius edidit, et reperi in Msc. quodam Catecuvii, corruptum quidem, sed unde dubitatum de auctore constat, vocabulum) plane eximia ad illustrandam hanc materiam peti possunt. Idem de Politicis et Rhetoricis Aristotelis dixeris. Problematum quoque Auctor non indictus Grotio, quasdam quaestiones practicas ex fontibus iuris naturalis perite disceptat.
In Platone, quod non perfunctorie dicendum est, plura etiam ad disputationem de iure naturae pertinentia, reperias, in primis in libris de Legibus, Neque enim alius quisquam studiosius, omnia vitae civilis praesidia et instrumenta, tum legum civilium rationes ad naturae normam exegit. Igitur nemo in hunc diem satis hoc auctore ad hoc argumentum usus est: ne Grotius quidem, cui plerumque magis in promptu suit Philo, Platonis imitator, et Maximus Tyrius, Philosophus Platonicus. Philonis enim, ut hoc in transcursu adiciam, Philosophia adeo diligenter utitur Grotius, ut etiam gloriari videatur cognitione scriptoris reconditi et singularis.
Stoicorum philosophia, proprio elogio huc pertinet; quibus caput et summa est, omnem
hunc civilem in disputando locum, ad naturae leges et placita revocare. Epicteti Enchiridio explicando, Simplicius, quantum ad prin cipia humanarum actionum, quae vocant, et facultates animae attinet; Arrianus in ipsis actionibus, et honesti iustique rationibus, egregiam operam navarunt. Inde proximas Antonini Imperatoris fraagmentis tribuunt partes. Cuius libri non est tamen, apud exquisitae eruditionis viros, eadem quae vulgo obtinet, aestimatio. Tum, quae apud Diogenem Laërtium, Plutarchum, aliosque Giecos, de Stoica disciplina reperiuntur. Seneca enim in Latinis Stoicis, familiare Grotio in toto hoc opere nomen est: neque immerito. Sed et in ceteris Philosophorum sectis multa eximie huc faciunt apud Stobaeum, Sextum Empiricum, Diogenem, Philostratum, Iamblichum, Porphyrium, Eunapium, plerumque etiam Grotio demonstrante reperienda.
Latinerum Philosophorum decus omne penes Ciceronem stat: cuius duo opera de Legibus; et praesertim de Officiis, mirum quantum conferre possunt huic materiae. Quamquam nobile illud de Officiis opus illi tantum intelligunt, qui Graecorum Philosophorum sententias ex variis sectis, in antiquitate dispersas, ingenio et labore conductas perspectasque habent. Sicut eius rei specimen fortasse alio tempore dabimus. Grotius multa debet his libris, etiam ubi non ostendit.
HISTORIARUM, sicut maximus apud rerum publicarum administratores, et quos barbaro vocabulo statistas dicunt, abusus est (quid enim non obtentu alicuius facti velatum defensumque cupiunt?) ita verum usum praeclare Grotius ostendit. Non auctoritate modo, quae in rebus dubiis aut raris etiam cumulatur (vide exempla Grotiana 1, 3, 12. in Textu et Notis; 1, 4, 14. in Notis; 2, 23, 8. in Textu et Notis; 3, 1, 5, in Notis.) sed disciplina et tractatu rerum; cum pleraeque disputationes iuris huius publici et communis, examinantur in Senatu, adornantur Legationibus, disceptantur contentionibus, et orationibus contrariis: quibus nihil est potentius ad demonstrandum, color iuris et simulacrum, quid vero iure intersit. Unde mos Eclogarum Constantino placuit. exstat duplex fragmentum, De Legationibus (quarum insignis est hoc loco commendatio) et de virtute ac vicio, illius editione partim Ursinus, partim Hoeschelius; huius, Henricus Valesius rem literariam ornarunt. Illud in grotio eximium est et singulare, quod nobilissimarum rerum argumenta etiam inde deduxit, unde deducenda esse, plerique ignorant. Tres nominabo, qui fere alios ad usus tractantur; nec minus tamen huc valent: Strabonem, Pausaniam, Apollodorum. Pleni recondita philosophia libri; sed quae non erui semper aut diiudicari, nisi à doctissimis potest. Eos autem hic intelligo doctos, qui practico illo mentis lumine in vitae
ac negotiorum abdita penetrarunt: ad exemplum Grotii, inter istas rerum tenebras oculati ac perspicacis.
POETARUM classem persequamur: quorum duplex Grotio usus; primus, qui reliquorum scriptorum omnium, ad astruendam fidem; alter ornandi operis. Si tamen hic aliquid ornari potuit, quin eadem opera instrueretur. Nonne enim philosopha est sententia eius, cuius verbismavis uti, cum philosophandum est, quàm tuis? sed de re plerisque incredibili, caute loquendum est seribentibus opera, pragmaticis quibusque viris usui futura. Agam igitur apertius. Poëtae, inquis, serviunt suae causae, et bona, mala, vera, falsa promiscue afferunt: et figuris, rerum momenta saepe posthabent. Hinc ergo nulla solida philosophia peti potest. Magnam facit iniuriam veteribus Poëtis, qui ita autumat. Serviunt causis personisque, feteor: sed imperitus sit lector oportet, qui causas personasque non noscit, non discernit. Alia ex Paride quodam audies et exspectabis, quàm ab Aenea: alia est Achillis oratio, qui iura negat sibi nata, nihil non arrogat armis, alia Nestoris. Apud Senecam [Note: Troad.] Tragoedum, Pyrrhus, ius belli in saevitia ponit; Agamemnon, quem Poëta ei adversarium dedit, satis declarat, summum ius victoriae, summam esse iniuriam. An dubium esse potest; uter veriora loquatur? simul hoc boni inest; quod melior sententia, contentione alterius non modice illustratur. Non
decet nunc ingredi hanc disputationem. hoch tantum volui: qui Poëtae, consilium, oi)konomi/an, personas novit, non timebit, ne pro veris falsum arripiat. Neque figuris nulla subest veritas. Vitium saeculi est, quod hodie non intelligimus, quanti philosophi sint Poëtae: sive etiam non audemus dicere. Arcana haec est eruditorum disciplina: cui Grotius tantum debet, ut non alii magis. Sicut autem iuris civilis peritissimi sunt Comici (in Terentio non semel ostendimus) ita ius illud commune naturae et gentium Tragicis ubique curae est. Comicorum enim institutum ad vitam privatam, Tragicorum ad publicam pertinet. Hinc Grotio tam familiaris Sophocles, Aeschylus, et Praesertim princeps sui generis Euripides. Sed haec nemo nisi expertus credit.
Iam Epici Poëtae non eadem tantum, qua Historici solent, diligentia iuris et aequi rationem in negotiis publicis consignant; sed variis insuper amplificationibus, inventis, disputationibus explanant. Saepe apud ipsos pars magna o)ikonomi/as2, et contexendi operis est haec philosophia iuris; de qua loquimur. sicut in divina Aeneide Maronis observari debet. Quae et nullam particulam iuris naturae et gentium intactam reliquit. Pauca sunt de infinitis, quae Grotius veluti in specimen disciplinae decerpit. Ex Homero itidem non est locus huius argumenti, qui non possit instrui. Sed quae exprimuntur vocabulis, et monstrantur titulis, facilius hoc nomine
aestimantur. Quae autem politicis involuta ??? artibus eruditioribus copiosam prorsus ??? sem bonae frugis suppeditant. Statius Papin. ??? nominatim etiam hic commendandus est: et, qui Grotio acumine sententiarum et pondere civilis prudentiae, eximie etiam in hoc opere placuit, Lucanus. Per omnes enim ire nihil attinet: nisi quod Silius Italicus, et Claudianus haud obscura sunt, ubi de hoc instituto agitur, nomina. Et Ovidius, qua Epicus est, Virgilio adiunctus intelligitur, etiam cum non nominatur. Magna pars perpetui operis, non modo expletur, sed conseritur huius philosophiae momentis. Poëtarum reliquorum genera, sicut peritia huius iuris destitui nemo dixerit: ita propositi ratione aliorsum destinantur. Horatio tamen multum debere seorsum potest, qui sapientiae studiis serio imbutus est. Sed de Poëtis hoc quidem loco satis.
ORATORES Poëtis coniunxit Grotius: intellige illos politikou\s2, aut eorum opera, non tam forum et lites, quàm deliberationes de republica spectantia: sicut Cicero ipse suas orationes distinxit. Huius generis potissimum sunt Demosthenis *sumbouleutika\: et Isocratis, et Aristidis, et Themistii. Quamquam nec forenses orationes veterum huius philosophiae sunt inanes. Quid splendidius explicatione iuris naturalis circa defensionem sui et rerum, in Miloniana Ciceronis? Quid gravius demonstratione iuris naturalis, quo libertas cuiusque civitatis munitur, adversus obtrusam
rei publicae alienae societatem, affectatumque ???ietatis obtentu imperium, in Plataico Isa ???atis? Qualia etiam in Demosthenis aliorumque forensibus occurrunt. Ille autem locus de poenarum origine, taxatione, finibus, iudicialibus istis scriptis quodammodo proprius est, sicut vel ex Lysia constat. Panegyristae autem cum res bellicas laudant, multa de iure belli subinde interspergunt; cum iustitiam aliasque virtutes describunt, et gravitatis et artis putant, ex naturae fontibus, Gentiumque institutis rationes illustrium factorum deducere; et unde singula proficiscantur declarare. Inter Oratores Grotius eximie adamavit Dionem Prusaeum Chrysostomum, civilem, pressum, acutum Oratorem; ex quo quantum peti possit, paucis notum esse credidit; et Libanium, copiosae itidem disciplinae auctorem, si quis demonstratam à Grotio amplius viam insistat. M. Senecae controversiae singulari elogio hic debent signari: quibus addi et Declamationes aliorum possunt, in huius philosophiae abdita haud infeliciter plerumque provectae.
EX LITER ATORIBUS et GRAMMATICIS Graecis Latinisque et Scholiastis, legere tam gravis argumenti subsidia, viro totius antiquitatis gnaro et studioso, ratio fuit. De quibus nominatim ut agamus, parum videtur esse necessarium.
Progrediendum est ad LIBROS UTRIUS. QUE FOEDERIS, quibus DEUS fidem et mores hominum erudire ac regere voluit;
monimentum, ut ad cetera, ita ad hanc ipsam iuris naturae disciplinam, sanctissimum, certissimum, uberrimum: si quis uti sciat. Quod à Grotio factum esse non possumus asseverare. Gloriatur ille quidem, sibi ubique curae fuisse. discrimen antiquae et novae legis, ut loquitur. Sed hoc ipsum est fundamentum, cui superstruit errorem perpetuum ac intolerabilem, quo Legis divinae naturam et conditionem, Legislatoris DEI consilium ac propositum, Servatoris Christi officium ac disciplinam pervertit atque confundit: eaque inde deducit placita, quae multis ambagibus implicant doctrinas, longe explanatius semper in Ecclesia traditas tradendasque. Scilicet hoc Socini scriptis nimium adamatis debet, quod omnibus suis operibus infausta illa emblemata inseruit, ad quae nauseant piae, simpliciusque et sanctius divina oracula et sanctorum Patrum volumina tractare solitae mentes. Nihil esset utilius opusculo illo, de veritate Christianae religionis: sed hi naevi faciunt, ut adolescentulis non satis praemunitis commendare vereamur. Laudo et admiror Grotium: sed Theologiam eius deploro; vel cum interpretatur scripturas, vel cum de interpretibus sententiam dicit. Non magis feliciter ei sucdessit affectata Theologicae eruditionis laurea, quam Salmasio suscepta cum Iureconsultis disceptatio. Non, quin uterque multa praeclara, ad locos scripturae, et iuris civilis attulerit; sed quod Theologiae et
Iurisprudentiae formam suis membris aptam, fuis articulis consertam, suo naturali contextu persectam, neuter animo comprehenderit. Igitur pro grotio optime dixerit, arbitror, qui Scripturâ sacrâ eum in hoc opere de iure belli et pacis, non ut principio, quod vocant, uti; neque, ut Seldenus, de iure naturae et gentium iuxta disciplinam Ebraeorum egit; ita Grotium de eodem, iuxta disciplinam Christianorum voluisse commentari, crediderit. Longe enim aliter fuisset incedendum, si haec itineri meta proponeretur. Quod optabile quidem esset non uno nomine. Sed abunde rem magnam praestitit Grotius, quod in explicando iure naturae et gentium, rectas illationes ex principiis naturae procedentes, et consensum nationum communem in observandis, quae iusta vellent haberi, proprie indagavit, et ex instituto operis explicavit. Huc enim spectant, quaecumque undecumque arcessuntur. Quae autem seorsum de singulis qeologoume/nois2 tum de persectione novae legis, quam adornat, et cum veteri comparatione, aliisque huius generis dicenda sunt, suum alibi habent locum.
In Foederis antiqui explicatione HEBR AEORUM MAGISTROS sive RABBINOS se adhibuisse, ait grotius. Quod in hoc opere forte saepius ei successit, quàm in aliis. Laudat hoc consilium Seldenus: sed ut ostendat toto opere, longe maiorem Rabbinorum in hoc tractando argumento usum esse posse, si quis in hoc studiorum genere fuerit exercitatus. Quod
nec Seldenus, nec quisquam alius de Grotio credidit: cui Maimonidis disciplina fere est to\ pa=n. Neque indignum est consilium eius, quod sequantur, qui illis literis intentius vacare nequeunt. Decore certe nec sine arte gratiam operi suo inde conciliavit Grotius: relicta interim et reservata Seldeno, vere illas literas docto, perfectioris commentationis, quae in partem Grotiani operis succenturiaretur, gloriâ. Et, quoniam sic quoque cespitare solet Grotius, gaudeo et glorior me persuasisse viro interioribus Hebraeorum literis inter paucissimos hodie erudito rarissim isque et plurimis, Msc. etiam libris instructo Ioanni Christophore Wagenseilio, ut ad ea, quae ex Rabbinis in hoc opere adferuntur, aut ex literatura Hebraica explicantur, animadversiones scriberet. Quod ad primum quidem operis librum felicissime praestitit: atque, ut in ceteris pergat, sicuti hactenus non semel à me privatim, ita nunc publice rogatur.
Sequitur Auctoritas Ecclesiae, tum SYNODICIS CANONIBUS, tum S. PATRUM, sive Doctorum veteris Ecclesiae monumentis prodita. Hinc plurima peti eximie posse, si quis secundum disciplinam Christianorum hoc argumentum vellet tradere, in aperto est. Palma in medio posita est: nemo eam hactenus abstulit. Consilio auxilioque erit, si quis audet, in primis S. Augustinus. Qui enim de omni argumento morali et civili, plura, exquisitiora, subtiliora, et ad singulas non res mode, sed momenta
rerum, penitius pertinentia disserat, ex Theologis veteribus nemo laudari potest. Nam et Chrysostomo inter Graecos hoc nomine illustri politikw/teros est. Illud in Grotio vix quisquam probaverit, quod Ephraemi sui, quomodocumque ad posteros propagati, Euthymii Zigabeni, et eiusmodi nominum, rariorum forte, quàm praestantiorum, auctoritatem saepe in explicanda Scriptura maximis et gravissimis antiquorum patrum sententiis praefert. Cuius consilii ratio etiam aliis in operibus saepe ei fraudi est.
Ad SCHOLASTICOS hinc perveniendum est: quos sero, et huius ipsius operis causa attigit Grotius. Cuius rectum in eo iudicium eluxit, quod ardui argumenti doctrinam, via et arte, partite et subtiliter componi non posse vidit, absque ope et adminiculo sublimis sapientiae, quam Metaphysicam vocant. Itaque hanc ex Scholasticis petitam, quodam modo ostentat, ubi occasio offertur. Quae de cetero in prolegomenis affert de Scholasticis, quin recte se habeant, nullus dubitem. Usus autem eorum illuc quoque pertinebat, ut conscientiam in faciendis vitandisque moderarivolentibus, numquam deesset ratio, quae pondera rerum in hanc vel illam partem inclinaret. Tota quippe Theologia moralis, quam vocant, in eorum scriptis diffusa, huic argumento affinis est. Thoma et Caietano diligentissime usus est. Nihil habet eorum iudicio gravius omnis illa schola. Dominicus Sotus ad
omnium, qui ante ipsum scripserunt ini hoc genere, doctrinas dux et index esse potuit. Silvestri quoque auxiliaris, an Isagogica est opera. Iessii, Molinae, Medinae, frequens et celebre nomen occurrit. neque opus est, ut de singulis dicatur, quos ex opportunitate argumenti laudat.
IURISCONSULTOS in tria genera discrevit: ubi dubitandum non est, quin veteres illi Iurisconsulti, quos saepe laudat Grotius, huius quoque iuris universi fuerint peritissimi; et omnino infinita huius disciplinae studioso suppeditent: etiami cumi naturae et gentium iuris (quibus nominibus aliter saepissime eos uti, constat) nullam mentionem faciunt. Est enim ius Romanum plerumque desumptum ex optimis naturalis aequitatis rationibus, et gentium saniorum placitis, ad quae in ferendis legibus perstudiose animum attenderunt Legumlatores. Mutuatur inde Grotius non tantum ea, quae ad quaestiones tractatas pertinent, sed quae alio destinata, suas rationes huc produci sinunt. Id quod excusare Grotium haud raro poterit, quando leges civiles alio trahere, et aliter, quam usitatum est, interpretari videtur. Non enim Grotius legibus civilibus hic ut sundamento nititur, sed quae suo proposito illustrando idonea putat, inde affert. Neque adeo interpretem iuris civilis agit: cuius studiosi alios utique doctores sibi adeundos sciunt. Atque sicut ius civile Romanum ad usum fori et rerum actum
accommodaturo forte non opus fuerit, rationes legum aut philosophiam penitius scrutari: ita invidendum non est eorum diligentiae, qui in illo eruditionis omnigenae oceano, Iureconsultis non modo, ut legum vigorem obtinuit ipsorum sententia, sed ut sapientiae singularis profectu et invento aestimari merentur ipsorum scripta, animum intendere voluerint. Cuius disciplinae mos etiam in Codice locum habet. Covarruviae et Vasquio inter recentiores Iureconsultos Grotius plurimum debet, ut fatetur: neque parum Bodino et Hotomanno; sed in primis Alberico Gentili, qui serio institit hanc viam; collectis diligenter, velut in communes locos, quamquam non adeo accurate digestis huius argumenti copiis. Bodinus, summi ingenii vir, multos monuit, quomodo Politicam et Iurisprudentiam debeant coniungere, id est, quomodo utrique ex historiis, quarum studiosissimus fuit, debeant lumen mutuari, et promptum in usus vitae robur accommodare: reprehensus ille quidem non immerito et hic a Grotio, et alibi a Piccarto, quod politicam [Note: ad c. 15 l. 4 Polit. Arist.] cum iure interdum confuderit. Quod sicut a doctore civilis prudentiae abesse debet; ita de cetero optandum fuerit, ut ii, qui rei publicae et negotiis studia sua destinarunt, de coniungendo cum Politica, praesertim Iurisprudentiae universalis usu, et pro civitatis institutis et administrationis publicae moribus, etiam iure civili, serio cogitandum sibi existimarent. Necessitudo horum studiorum
commendatur, non defenditur confusio: qua fit, ut multi errore publice pernicioso credant, sola iuris civilis peritia, omnem rei publicae tractandae rationem circumscribi ac sustineri. Sed Bodini lectio, virum postulat doctrina et iudicio subactum: a qua proptorea tyrones horum studiorum merito sibi temperarent. Disputationes enim eius adversus Aristotelem, prpetuum et infelix e)/mblhma praeclari operis, Graecae linguae peritia et exquisitiore philosophia diiudicari et argui desiderant. Sollennia etiam errat in exterorum rebus ad historiam et rem publicam pertinentibus: sicut vel Germanicae rei exempla abunde ostendunt. Indulget et suis quibusdam commentis; quod in proportione harmonica varie rebus accommodanda, praeter modum et rationem fieri ab eo videmus. Neque tamen censorem eius Albergatum Italum ubique feras: imo eruditionem ius saepe, iudicium et modestiam nonnumquam, in verbosis illis disputationibus desideres. Sed haec alio loco opportunius disquiruntur. Hoc unum non pigeat adiecisse: Grotium ita subsidiis istis, sive ex veteri, sive ex iuniore aevo petitis, usum esse, ut et scriptoris cuiusque ingenium, artesque penetraret perspicacissime, et scripta iudicaret gravissime, et ad nobiliores usus transferret electas opes felicissime. Igitur nec facile fiet, ut suo merito aestimetur, aut familiariter se noscendum praebeat, nisi ingeniis earundem artium gnaris neque a sensu illarum primae sortis dotium prorsus alienis.
Vocavit quosdam testes Grotius in ANNOTATIS, quos in opere ipso non laudaverat: praesertim in recentioribus. Hinc nata curiosis occasio, de proposito et instituto Annotatorum suspicandi. Aiunt enim, genio saeculi datum, ut istis, quae vulgo ubique celebrantur, nominibus plures allicerentur lectores. Qui serio consideraverint omnia Annotata; vix hoc sibi persuaderi siverint. Venerunt quaedam sub manum, dum componitur opus superfutura velut ex abundante materia, composito: pleraque accesserunt; eo more, quo scriptores quorumcumque operum ad ea libenter respiciunt, et eo referunt annotantque, quae posterior lectio adiecerit. quod enim de quibusdam nominibus suspicantur, quasi illicio delectis, parum est verisimile. Nam Iureconsultos quidem etiam iuniores passim in opere ipso laudavit, nisi quod modus nominum servandus videbatur. Ad quorundam autem lectionem revera serius accessisse eum scimus. Cuius generis sunt, quae ad statum rei Germanicae, a propioribus saeculis pertinent. In qua disciplina nescio an valde profecerit. Sunt igitur Annotata haec, interdum quidem explicandis, quae subobscure dicta erant, aliquando supplendis; plerumque autem locupletandis et illustrandis prioribus adiecta: vel exemplis, vel sententiis, vel accommodatione facta. Est ubi suffecit ini opere indicasse librum magnae frugis, cuius ini Annotatis uberior commendatio, in rem praesentem lectores invitat. Id
quod in Consulatu Maris factum cernimus: libro numquam satis laudato, si argumenti nobilitatem, copiam, usum spectemus. Quem Latina veste indutum conspici, publice arbitror interesse.
In ipso tractandi genere, vellicare solent Grotium, quasi non more philosophi versatum: praesertim, quantum ad DEFINITIONES et PROBATIONES atque DEMONSTRATIONES. Fateor in praecipuis philosophi operibus ac speciminibus haec esse. Sed mirari subit eos, qui Aristotelem videri volunt edidicisse, nec meminerunt, quae ille in Ethicis saepissime, sed et alibi inculcat: in materia morali ac civili, non esse omnia ad mathematicam rationem et a)kri/beian exigenda, sed ita tractanda, sicut natura et conditio rei postulat. Quin et, non esse hominis eruditi, ultra morem argumenti, accuratas rationes exigere, graviter testatur. Hinc est, quod ipse Aristoteles in toto opere civili definitionibus accuratis raro usus, plerumque popularius res describit. Quamquam, si uspiam, hic certe locus erat illi arti, cuius peritia censeri singulariter voluit tantus doctor. Minor necessitas Varronem in [Note: Noct. Art. 1, 25.] libro Humanarum adstrinxerat, cuius delcriptionem Induciarum Gellius ita tuetur: Sed profecto non id fuit Varroni negotium, ut inducias superstitiose definiret, et legibus rationibusque omnibus definitionum inserviret. Satis enim visum est, eiusmodi facere demonstrationem, quod genus Graeci tu/pous2 magis et u(pografa\s2 quàm
o(ris1mou\s2 vocant. Non ignoramus de cetero, multum mali in omnem locum civilem invectum esse, definiendi, distinguendi, probandi imperitiâ atque negligentiâ: quam in tempore et loco serio incusamus. Neque sane unquam in eorum concesserimus sententiam: qui nullam prorsus in hoc doctrinarum genere scientiam firmam certamque tradi statuunt: multo minus tolerare illos possumus, qui omnia quae in civili philosophia traduntur, vaga, incerta, fluxa, per impudentissimam et indoctissimam stultitiam effutiunt. Contrarium enim eruditis notum et in tempore demonstratum est. Nisi quod per singulas amplissimi studii partes id haud adeo exculta diligentia disputatum est. Grotius, inter iuniores quidem, diligentia huius instituti, in hoc argumento, omnium ante se curas superavit: primusque pedum viam vidit, qua decurrentes ad metam, citra ambages contenderent. Habuit enim in oculis, usum et morem vitae ac saeculi, cui destinandum hoc opus esset. Ad quod declarandum et supplendum multa interim de exquisitiore doctrinarum penu adici posse, nemo inficias iverit. neque tamen hoc facturus cavillari verba debet, aut, cum ratione praeterita, criminari: auta se inventa, cum iniuria tam pulchri operis extollere. Sicut nec adulantem naevos, ut ante dictum est, probaveris. Verum de his rectius in re praesenti, et singulis operis partibus ac membris agetur. Ubi et, quantum se pro
Philosopho gesserit, opportunis locis demonstrabitur.
Nunc illud tantum attingemus, quod ad universi operis rationem attinet. TEMPERAMENTUM IURIS BELLICI. de quo, ante Grotium, serio, et per modum disciplinae nihil cogitatum est. Sicut enim in tractando quocumque iure, nemo satis erudite versari putandus est; qui sectando ubique to\ a)kribodi/kaion, sive merum iuris rigorem, aequitatis rationes undique emergentes, atque Legumlatoris, interpretis, iudicis oculis, decorâ specie obversantes praeterviderit atque contempserit: ita, quin ius belli, vulgo iactatum, et horribili forma adornatum, sine temperamento aequitatis, quam natura comminiscitur, sapientia commendat, in summam haud raro iniuriam degeneret, non possunt dubitare, qui rerum aliquem [Note: lib. 3. âcap. 10. usque ad 17.] usum habent. ne ergo in summo iure summa crux statueretur, aut statuta toleraretur, Grotiana prospectum est prudentia et doctrina, quae hunc locum, id est, animam iuris bellici, eximie conspici, in parte operis necessaria constitui, suoque pretio taxari voluit. Hoc est nimirum rebus crudis gustum, immodicis modum, immanibus humanitatem dare. *mega/lh xa/ris2 a)utw=|, qui larvam iuris detraxit licentiae, hominesque more belluarum inter arma versari vetuit.
DICENDI GENUS concisum elegit Grotius; non modo ad exemplum philosophici
instituti, sed naturae quodam ductu. Amavit enim ubique orationem pressam, et quadam dignitate gravem. A qua nec in historia sibi temperavit. Satis constat, virum nostri saeculi summum, omnisque doctrinae et auctorem et censorem gravissimum, Hieronymum Bignonium, cum ineditas adhuc Grotii historias et Annales legisset, non probasse brevitatem orationis, obscuritati obnoxiam, in illo genere scripturae, quod a perspicua venustate potissimam commendationem caperet; peneque Grotio persuasisse, ut rescriberet. Sed invito genio, qui format fere orationem, vix suscipi feliciter aliquid videmus: et in historia, facilitas erudita optari, gravitas non inepta ferri debet. Quae in hoc quidem opere plus rationis habere videtur. Sicut et in praefatione ad Regem Christianissimum. Liceat dicere, quod mihi in mentem venit: amplissimo cuique et facundissimo Panegyrico si non anteferendam, aequandam tamen eam esse. Adeo nullum verbum otiosum, nulla sententia a maiestate rerum declinans, et in angusta stili complexione copiosa reperitur summa.
GRAECA suis fere verbis Latina reddit, conscius sibi egregiae artis, magnique in hoc genere successus. quantum enim valeat, carminibus Graecis Latino metro mutandis, luculento opere fragmentorumi Poëticorum, quae ex Stobaeo ad hunc modum convertit, apparet. Et in soluta oratione, Procopii
Vandalica et Gothica, illustrissimum huius laudis monumentum haberi par est.
Forte interim illud aliquem moveat, ut minus praeclare de hoc opere sentiat: quod usus eius in vita humana vix demonstrari queat. Tractantur enim hic officia hominis, ad quae ex iure naturae tenetur, sive quae ex lumine naturae colligi possunt. At vero talis status hominum numquam fuit aut est, ini quo sola illa obligatio obtineret. Quid ergo multum solliciti sumus de re, quae nec ini usu fuit, nec erit; Non addam cum non nemine: nec esse debuit. Si enim homo mansisset in statu sanctitatis primaevae, haec sola illum lex ut ab initio rexit, ita rectura deinceps erat: nisi quod una aut altera positiva accedere poterat, sicut de vetita arbore constat. Sed profecto, qui ita sentiunt, ipsos omnis iuris sanctissimos fontes ignorare, si non spernere, videntur. Possis eodem modo inferre: numquam post peccatum admissum talis status hominum fuit, in quo solae obligationes, quae ex Decalogo sive lege morali, id est, iure naturae repetito divina promulgatione, homini conveniunt, obtinerent. Semper enim aliqua polite/ia fuit, quae sine legibus positivis cogitari nequit, aut instar polite/ias2, ut in magna domo, aut corpore familiarum; ubi iussa patrisfamilias aut principis sive principum illius coetus, legis civilis rationem habere intelliguntur. An dices hinc consequi, de Decalogo explicando, et probe intelligendo, nobis non magnopere
laborandum esse? Unde tamen maximi quique ICti omnium civilium legum origines deducendas existimarunt. Eruditis certe notum est: nullius gentis iura civilia docte et penitus intelligi, nisi ab iis, qui peritiâ iuris naturalis praestant. Norunt hoc, qui possunt discernere opera architecti alicuius secundum disciplinam mathematicam, usu quodam exterius perceptam, non autem ex disciplina mathematica, cuius inscientia saepe laborat, effecta. Nobilitatem summam iuris civilis Romani, et excellentiam illam, ob quam tanto in pretio esse debet, non intelligunt illi, qui velut opificium aliquod tractant, et ea quae in usu fori sunt, ac quomodo in usu sunt, in numerato habent. quamquam ea quoque peritia suam, nec parvam laudem habet. Sed quos civilis haec philosophia, de qua loquimur, omnis iuris magistra, penitus imbuit, non modo legis praecepta, sed ipsas praecipiendi rationes, consilium, prudentiam, ab ipsis originibus per omnem legislatorii operis processum illuminato iam oculo perspiciunt penetrantque. Verum, de his alibi plenius. Illud interim non est eruditi, ad tam pauca respicere, ut, quod in statu singularum civitatum non statim obicitur oculis, in universum negare instituas; et in tali praesertim argumento, illam humani generis civitatem, altiore auspicio huc pertinentem, praetervideas. Nonne enim civitatum, rerum publicarum, imperiorum, quae seorsum valent et sufficiunt
sibi in summam ordinis et potestatis aliunde non pendentis, quoddam tamen corpus natura constituit, quod non iure minus regeretur, quam partes singulae? Sed iure nimirum non civili, quod potestas civilis constituit, et civibus suis promulgat; verum iure, quod potestas civili altior sancit, id est, Deus per naturam et rationem; iure, inquam, naturali, divinae mentis specimine, seu lege divina, [Note: Vasq. controvers. illustr. c. 29. §. 14.] cuius pars est sanctio naturae rationalis socialisque. Non possent conservari singulae civitates, sive singulorum imperia populorum, nisi aliquid esset, quod contineret universum corpus communi aliquo vinculo, quod non potest esse aut cogitari aliud, nisi ius omnibus commune, quale solum est, de quo agimus. Omnium eniminter se gentium bella exsisterent, ut primum ab observantia iuris naturalis esset recessum. Et sane loquamur de eo, quod factum est, non de eo, quod suturum ex certa causa et consecuturum apparet. Quotiens iuris naturalis respectus apud nationes populosque viguit, totiens beata pace mundus laetabatur. At, ubi quaevis natio, quaevis civitas sibi tendere, atque illud communitatis humanae vinculum dissuere coepit, bella bellis, caedes caedibus continuabantur: donec ad integrandi iuris naturae cupidinem reditum est. Voluerunt id signare Poëtae, et qui ex Platonis schola periodos temporum singularibus notis insigniebant. Saeculum enim h(gemonik\n, quasi dicas rectorium, sub
divino imperio, sive sub lege naturae, aureum aestimabatur: cum reliqua (to\ e)pidumhtiko\n kai\ qumiko\n) deterioribus metallis comparari mererentur, eo quod daemonum et fortunae per arbitria iactarentur, id est, libidine potius humana quam studio aequi bonique continerentur, casibusque et laboribus assiduis inquietarentur. Et hodie, quae alia potior tot bellorum causa inter Christianos, quam quod animis excessit reverentia iuris naturalis, non inscripti tantum hominum mentibus, et tabulis divinis humanisque; sed Christi ipsius doctrinâ tantopere commendati explicatique? Clarius dicam: Huic inhumanae feritati incitamentum et praetextum inde nascitur, quod, praeter ius illud cuiusque nationis seu rei publicae arbitrio emolumentoque statutum, nullius iuris ratio a nonnullis habetur; et sanctissimum unicumque generis et status humani coagulum, quod ex tuenda societate communi constat, oblivioni haud raro traditur. De iis, quae fiunt, loquimur, nam de iis, quae dicuntur, paulo aliter sentiendum est. Tanta est enim vis, tanus sensus iuris naturalis in animis hominum, ut etiam, qui deserunt eius decreta, verbis palam contemnere non audeant, sed praeferant ultro iactentque: reique, quam vere humanam et socialem sciunt, praescriptione dissimillima studia et contraria proposita vestiant integantque. Nisi quod deteriores istis suomet calculo damnatis ii quodammodo videntur, qui nullam eiusmodi
communis humanitatis copulam agnoscere, de iure naturae contemptim sentire, animique nullo hominum consortio digni immanitatem, etiam chartis inscribere tamquam tartareum flosculum, non verentur. Quid enim aliud faciunt, qui nullum iuris naturalis usum superesse clamitant? qui finiendis regum populorumque controversiis illam unice accommodant regulam, quae regendi vim et auctoritatem, ultra pomoeria suae patriae nemini obtrudere potest? qui contra solem spuere, et experientiam saeculi exstinguere, tot exempla principalium conventionum, pactionum, foederum, iuris naturalis ductu auspicioque perfectorum, proculcare ac ludibrio habere instituunt? Ad dedecus aevi non minus quam ad iniuriam supremarum potestatum, quae iure privato suas regi controversias nec patiuntur fere, nec pati aliquando possunt, pertinere hanc abnormem philosophiam, nemo est, cui non appareat. In primis autem eos, qui in republica versantur, haec cura tangit: eorum conscientiam appellat deiecta suo gradu philosophia melior, sive veneranda iuris naturalis scientia, ut, quod sciunt creduntque praesentissimi in omni civili administratione usus esse, id suae existimationi restituant, restitutumque tueantur, neque ad publica docendi iuvenes munera convolare patiantur homines omnis solidae eruditionis ut vacuos, ita contemptores. Haec enim fundi nostri calamitas: haec rei publicae occulta tabes paulo post manifesto exitio viam dabit. Corrupta enim
doctrina civilis, non nisi rei publicae calamitatibus vel exercetur, vel expiatur.
Idem iudicandum est de altera non minus foeda calumnia, quando nihil certi ex hac iuris naturalis philosophia peti posse, et omnia, quae hic disputantur, in ambiguo relinqui, ementiri non erubescunt. Animadvertat necesse est statim, quicumque haec audit, hiatum illum et saltum, sive eruditionis contextae defectum, omnisque philosophiae imperitiam. Mittendi enim sunt hi homines, si modo per superbiam docendos se praebere, aut commodiorem de se spem excitare unquam possunt, ad scholas civiles et primarum literarum doctores, ut discant, quid sit ratio, quid ratiocinatio, quae utriusque vis aut fides, quae natura definitionum, quae auctoritas axiomatum, quae firmitas illationum. Scilicet non obligabit me, aut incerta vinculi auctoritate tenebit illa officiorum summa, honeste vivere, neminem laedere, suum cuique tribuere, nisi legislator civilis sua sanctione hoc amplexus fuerit? nullum habebunt pondus, quae destinatâ et naturali consecutione hinc deducit homo sociale animal, nec mundi minus, quam certi coetus civis; nisi accedat terror imperii, et certum esse iubeat, quod ante incertum et vagum erat? Fluxum erit et incertum, si quis dicat, quae facta laedunt pietatem, honestatem, et bonos mores, ea nec facere nos posse putandum est, nisi in tabulas suas retulerit hanc sententiam legislator aliquis? Fluxa incertaque erunt,
quaecumque viri sapientia et usu vitae praestantissimi in eandem sententiam definiverunt, quam aliquis legislator lege expressit: vel antequam in legem alicubi ivit illa ratio, vel postquam sub alio nomine in formulam legis venit? Fluctuabit fides omnis sapientiae, nisi auctorem habuerit legis civilis latorem? cumque nihil fere in ullis legum tabulis monstrari queat, quod non philosophorum aliquis extra civilis legislationis institutum dixerit, scripserit: nullius fidei aut ponderis erunt omnia. Quid est ipsius Iurisprudentiae iugulum petere, si hoc non est? an enim alia usi sunt doctrina Iureconsulti, quam philosophi? an divino inspiratu agitati sunt, cum ea scriberent, quae primo non leges erant, postea ut leges essent, totidem verbis deligebantur? an alia fuit summorum illorum virorum sapientia, cum sententiae eorum auctoritatem legis acceperunt, quam antea, cum doctrinae specimen, non potestatis legislatoriae literis mandarent? Indigna vero merces tantorum meritorum, si propterea tantum sapuisse videantur tanti rerum agendarum auctores et officiorum magistri, quia placita eorum inter leges numerari coeperunt! Egregie vero de Imperatore iudicant, qui non credunt, non dicunt, quod nemo prudens non crediderit, non dixerit: Imperatorem ideo legibus addidisse doctorum et prudentium virorum sententias, quia sua philosophia, sua ratione optime essent usi, eaque vidissent ac statuissent, quae rectae
rationi maxime consentanea, ex idoneis principiis bona illatione provenirent: id est, quae conscientiam obligarent, antequam legali sanctione munirentur. Conscientiae enim prima ratio apud omnes, qui eam non oppressam cupiunt: quam obligat omnis ratio naturalis, tamquam tacita quaedam lex, cui auctoritatem praestat non Principis alicuius, sed Principum Principis nutus, voluntas, iussio, numquam sine sensu imminentis poenae, adeoque numquam sine terrore animis humanis obversatura. At, inquis, quae est apud homines Numinis divini oblivio et incuria, nihil certi aut firmi ex philosophia civili in vitam redundabit, nisi sapienter repertis dictisque terror legis pondus adiciat. Fatendum est, vulgus hominum ita natum esse, ut non pudore, sed metu regi velit; sed aliud est, de disciplina iuris loqui, aliud de ipso iure: aliud, de modo regendi civitatem extrinseco; aliud de fide et ratione iuris interna. Male autem collegeris: Lex civilis vim minitatur, lex naturae non eandem minitatur inobedientibus; igitur lex civilis firma et certa, lex naturae fluxa, incerta, vaga haberi debet. Eadem enim ratione totam virtutem et honestatem spreveris, ad quam boni tantum sponte, ceteri metu [Note: vid Gry. phiandr. oeconom. legal. lib. 1. cap. 1. pag. 63.] poenarum spectant. Viris doctis sollenne est ita discriminare, ut philosophiam volentes docere, iurisprudentiam invitos cogere dicant. cumque iurisprudentia absolute virum bonum facere nequeat, Ethicae et Theologiae id
muneris delegatur. Itaque etiam honestum et iustum philosophus habet naturale, perpetuum, unius generis,o ut a conditu rerum homini est innatum: Iureconsulto honestum sive iustum civile, temporum, locorum, hominum varietate non eodem modo se habens proponitur. Haec doctrina hactenus eruditis propria et consueta fuit: antequam monstra haec et nova prodigia ex profundo ignorantiae barathro emergerent, ac philosophiae omni philosophisque fidem simul et usum abrogatum irent, non sine iniuria divini numinis, cuius imperio et sanctione totum ius naturae sustentatur. Quanto civilius sensit maximus Imperator, qui non rationis tantum naturalis praecipuum ubique momentum agnovit, sed prudentium quoque virorum, etiam poëtarum auctoritatem in definiendis causis adhibendam duxit. Sed a bonis et moribus et literis quantum sit recessum, comparatio hominum temporumque ultro declarat. Quin et illi, qui iuris civilis Romani inveteratam late auctoritatem, multasque apud gentes receptam [Note: Arth. Duck de auctorit. I. C. lib. 1. c. 2. §. 5.] depraedicant, non aliam eius rei potiorem adornant causam, quam quod ius Romanum inter omnium gentium leges maxime rationi et iuri naturali consentire, tum et aequitate naturali praepollere videatur. Ab his quantum discrepant, qui id contemnunt, ad cuius normam exigi civilis iuris praestantiam, summa plerumque ratio fuit? iterum occurrunt, qui nobilissimam omnis iuris partem
infamare semel sunt aggressi, et non eodem modo definiri controversias ab iis, qui iuris naturalis peritiam profitentur, sed discordes saepe de re una sententias andiri, conqueruntur. At longe maior querela semper fuit de diversis iuris civilis interpretationibus, de Iureconsultorum in respondendo et consulendo non diversis modo, sed contrariis sententiis: nemo tamen tam importunus disputator prodiit, ut contemnendam esse iurisprudentiam hinc conficere cuperet. Sed iniurias istas et convitia, quae ad decipiendos imperitae aetatis animos, ad perdendas solidae eruditionis reliquias, ad infirmandum robur totius etiam civilis iurisprudentiae, ad abolendam venerandae vetustatis sapientiam, et consecrandam Divam Barbariem pertinent, decora ingenia, eâ, quae bonam causam decet, et diligentia et fiducia, detectis etiam evulgatisque malarum quae subsunt artium machinamentis, in tempore ulciscentur atque profligabunt.
Interea solari rectiora sentientes poterit summorum hodie in omni Europa virorum auctoritas, et optimum quod de Grotiano hoc opere faciunt iudicium. In plerisque, inquam, Aulis et curiis numeramus viros dignatione generis, munerum, meritorumque, inter praesidia et ornamenta saeculi praedicandos, qui huius operis abstrusas opes familiariter norunt, eiusque doctrinas non capiunt modo, sed, ubi res poscit, inter instrumenta tractandae rei publicae expediunt:
denique obtrectatores tam bonarum rerum, in bonis viris, certe in doctis numquam habendos esse arbitrantur. Altius philosophandum est. In Germania nostra Serenissimus Princeps Elector, cuius ad rei publicae commoda domi forisque vigil excubat oculus, neque infra ullius aevi exempla consistere animadvertitur prudentia, et literis interioribus, et usu rerum, et animi heroici altitudine in immensum cumulata, publice in sua Academia Archipalatina erudiendis ad amplioris fortunae cultum ingeniis, recitari explicarique iussit, electum e multis opus Grotii, de quo loquimur. Eritque in posterum tam cordati consilii ratio, inter documenta nemini detrectanda, quotiens qua eundum sit, non qua itur, in disceptationem veniet, vulgarisque et imperitiae et impudentiae decreta, decori et usui patriae cedere iubebuntur. quamquam vel solum illud nomen, quod sibi, ut illustrissimum principium, haec commentatio praescripsit, in pudorem dare potest, quicumque non depuduerunt. Ubi autem a magnis istis et ad suae posteraeque aetatis decus editis nominibus, primaeuqe sortis ingeniis discesserimus, non inficias ibimus, paucos esse, si de interiore notitia operis agendum sit, oppido paucos, hoc nomine aestimandos. Quis miretur, qui sciat, quàm sit rara et prope insolita bonorum scriptorum, totiusque antiquitatis, unde hoc opus concinnatum est,o vel tralatitia tractatio? Accedit: quod non ex eo genere librorum est
Grotianum volumen, quibus perfunctorie volutandis, aut vago discursu peragrandis aliquis delectari iuvarique possit. Multo non studio modo, sed meditatione opus est ad condiscendam hanc disciplinam, nemini nisi penitius omnia edocto profuturam. At, qui semel Grotium in ipso Grotio agnoverit, in sinu gaudebit, et gratulabitur sibi de arcano et habili instrumento, ac portatili bibliotheca; maximis quibusque rebus conficiendis opportuna. Non deficient eum rationes idoneae, graves, unicae, quotiens praecipua Pacis Bellique negotia disceptanda, interpretanda, illustranda sunt. Mirabuntur pondera rationum (scio hoc accidisse) qui non vident, unde proficiscantur; nec viderent forte, etiamsi officinam talium telorum nominares ac demonstrares. Mirabuntur, inquam, non enumerari auctores ingentium voluminum, non describi paginas, non comparari sententias, non extendi formulas et commentarios. Sed dum suas artes nuspiam agnoscent, non habebunt, quod valide opponant alienis, aut exprobrent.