De iure Parentum agit a §. I. usque ad VIII. Distingui alias potest officium parentum (quod in generatione, nutritione, institutione versatur) a iure parentum, quod imperii et potestatis nomine signari solet. Potestas, aliquando ab auctoritate differt: cum haec perpetua sit; illa, solvi videatur. Quare contentionum ea occasio est, si auctoritas vocabulo et aestimatione potestatis induatur. Et ius quidem parentum sanciri lege naturali, divina, civili; dubio caret.
De naturali iure potissima hic quaestio. Quod nemo negare potest: sed non eodem modo omnes explicant; vel ab origine, vel ad personas, vel in duratione. Comparatio potius est, eaque satis longinqua, quàm ratio, si quis dicat: patrem esse dominum corporis, ex quo proles generata est; ideoque in ipsam prolem consequi imperium. Neque civilibus legibus tantum, aut pactis matrimonialibus, ius parentum regi, recte statueris. Possent enim in his aliqua esse quae iuri naturae parum conveniant. Sane in civitatibus, ut alia, ita patriae societatis iura, legibus constituuntur. Non tamen propterea quaestio de iure naturae tollitur. Verissime et planissime Grotius imperium in liberos, acquiri parentibus ait generatione. Parentes habent ius et imperium in liberos, quia parentes sunt, id est, quia generarunt; eoque ipso, se ad conservandum et educandum, quod generatum esset, obligarunt. Educatio imputatur liberis, sed ut officium; iure in liberos, iam per generationem constituto. Unde et liberis primus obligationis adversus parentes titulus est, quod vitae suae, post Deum, auctores, [Note: de Decal.] habent parentes. Praeclare Philo, parentes Deum quodammodo resterre gignendo, ait. Alter titulus, tuendae ornandaeque vitae, ad hunc primorem accedit. Unde Idem Iudaeorum doctissimus in explicando praecepto de honorandis parentibus, eos qui parentes negligunt (tou\s2 gone/wn a)logou=ntas2) apud duo tribunalia vere naturalia damnari ait: impietatis apud divinum, dio/ti tou\s2 en tou- mh\ o)/ntos2 ei)s2 to\ e)=inai paragago/ntas2, kai\ kata\
tou=to mimhs1ame/nous2 *qeo\n, quod eos a quibus cum non essent, acceperunt ut essent, Dei scilicet in hoc imitatores, debito honore spoliant; inhumanitatis apud humanum, quod contemnunt illos quibus pro beneficiis nulla potest idonea gratia referri. In quibus beneficiis Parentum, etiam generatio, postea magnifica r(h/s1ei demonstratur: quae scilicet honestioris et sanctioris aestimationis est, quam ut ita de ea loqui fas sit, sicut de brutorum animantium generatione.
Recte et bene etiam illud à Grotio asseritur §. I. quod ius naturae utrique parenti tribuat ius in liberos, non patri modo, sed et matri: quae et ipsa, ut pater, honorari (honor ille imperium in liberos complectitur) iure naturae iubetur. Scimus hoc non tantum ex iure naturae divina promulgatione repetito; sed sciverunt etiam ethnici. Illustris est locus eruditissimi [Note: ad lib. 1. p. 27. 4.] Interpretis Graeci Rhetoricorum Aristotelis, ubi explicat illud Philosophi: si lex scripta causae quae agitur, repugnet, confugiendum ad legem communem, id est natur alem. Legis scriptae ponit exemplum: o(/ti o( no/mos le/gei, u(io\s2 mhte/ri ou)x u(po/keitai, dicit lex; filius matri non subiectus est, adversus hanc, inquit, utendum est lege communi sive naturali: a)/llos fus1iko\s2 no/mos a)nagka/zei toi=s2 goneu=s1in u(pokei=sqai, alia lex natur alis cogit parentibus subici. Neque imperio Patris, matris imperium tollitur, sed ex alio capite iuris naturalis in societate coniugali, feminam in potestate mariti constituente, limitatur et restringitur. Et peccaret sane maritus in ius naturae, si matrem
omni imperio in liberos excluderet. Sicut et ex diverso, de matrimonialibus pactis, quae omne imperium in uxorem marito adimunt, cur parum praeclare sentiant, iuris naturalis et divini interpretes, causarum abunde habent. Quousque autem obsequi patentibus fas sit, infra Grotius ipse declarabit.
Erudita et Philosopho digna est declaratio imperii patrii, per diversa tempora, et aetatis [Note: part. post. §. 8. et 9.] intervalla, à §. II. usque ad VII. quam repetit et explicat Cl. Io. Eichelius in eximio commentario de iure naturali parentum et liberorum. Adde omnino definitionem aetatis memorabilem apud Cassiodorum Var. I, 38.
Feldeno in iis, quae ad §. III. notat, vix concedenda est illa hypothesis, quasi haec res ex iure amicitiae tantum interpretanda esset, vago praesertim illo, nec satis explicato; cum potius debeamus ius patrisfamiliae in totam familiam, cuius partes et liberi sunt, in oculis habere. ex quo etiam ius coërcendi, si ab illo iure, per generationem quaesito discesseris, illustrari potest §. IV.
An liberi à parentibus vendi possint, quod §. V. et VII. monetur, fuse in utramque partem disputat Eichelius parte operis iam laudati priore [Note: l. 2. cap. 5. dab. 4.] à §. 22. usque ad 26. Lessius, non modo quid Patri, sed etiam quid matri in hoc genere liceat, disquirit. Negantium sententia verior videtur. cuius atquitatem secutus est Rex Theodoricus [Note: ??? 94. et 95.] in Edicto suo: parentes, qui cogente necessitate filios suos alimentorum gratia vendiderint,
ingenuitati eorum non praeiudicant, homo enim liber pretio nullo aestimatur. Nec pro pignore filii a parentibus alicui dari possunt: et si sciens creditor ingenuos pro pignore à parentibus susceperit, in exilium dirigetur. Operas enim tantum Paren tes filiorum, quos in potestate habuerint, locare [Note: lib. 5. tit. 4. c. 12.] possunt. Lex etiam Wisigothorum: Parentibus filios suos vendere non liceat, aut donare, vel oppignorare. perdit quoque pretium, qui à parentibus filium comparavit.
In sacra ministeria parentes deuovebant liberos. [Note: 11. Aen.] apud Virgilium, Pater Dianae siliam vovet:
Ipse pater famulam voveo.
ubi Servius: bene, ipse pater: quia auctor amenti potestatem nisi patres non haberent. adde sequentia, quamquam corrupta.
In §. VI. distinguit Grotius, inter debitum parentibus iure expletorio et stricte, et debitum iisdem kat) a)zi/an, quia sic decet, pietatis et ob servantiae debito, ut vocat. Mihi in hac oppositione non valde placet illa philosophia. Pietas enim et observantia debetur parentibus iure naturali praeceptivo, in eo gradu ac ordine, adeoque perpetuitate, qua potest aliquid deberi ulli homini iure optimo maximo. Id nos vel Sacrae literae doceant. neque dubitant Interpretes, Henoris vocabulo etiam obsequium comprehendi. Et cultus vero, et obsequium limitatur primo, per ordinem iuris naturalis naturalem, quo Deo debita ita anteponuntur iis, quae hominibus debentur, ut haec illis cedere, Deoque magis quam hominibus oboediendum esse, ultro
intelligatur. Altera limitatio iuris naturalis est ex ordine ad civitatem sive civilem societatem relato: ubi quae civitati debentur, naturaliter anteferri iis, quae parentibus debent liberi, summa ratio est. Id quod in ordine eorum quae [Note: 1. Offic.] debentur, non omisit notare Cicero. Igitur regis, ut regis, voluntati factove non potest intercedere parentum voluntas, aut imperium. Hinc impotentiam matris Liviae, non Tiberius modo sed Res publica gravabatur apud Tacitum. [Note: 1. A. 4, 5. 4. A. 57, 4. 5. A. 1, 5.] Agrippinam autem Neronis matrem in Principatur se imperiosius gerentem, primum arte deludunt interiores aulici apud Tacitum (13. A. 5, 3.) deinde apertius cupiunt infringi potentiam eius (14. A. I, 5.) incautius tamen, et parum memores, immanem Neronis animum freno potius quam calcaribus indigere ad exuenda matris imperia: quae nefarius homo denique parricidio dissolvit. Unde nec Cardani, nec Clapmarii inconsulta facilitas probari potest, parricidium illud excusant im et defendentium. Ludovicus XIII. Galliarum Rex, matris ex aula secessu, suam auctoritatem in [Note: lib. 2. p. 163. etc. edit. Amsterd. 1653.] regno stabilitum ivit: apud Gramondum. Haec ad vim et potestatem imperii, paterno arbitrio debilitari nesciam pertinent: manente interim perpetuo observantiae debito, etiam si filius magistratu praeditus, aut Rex sit. Nota est Salomonis maternam auctoritatem [Note: 1. Reg. 2, 19.] multo cultu agnoscentis historia. In conspectu matris sedere, nisi ipsa iusserit, ne reges quidem Persarum solebant: sicut colligas ex
[Note: 5, 2, 22.] sermone Alexandri apud Curtium. Qua in re distinguit Taurus Philosophus publicam et privatam [Note: ap. Gelli? lib. 2. c. 2.] vitam: in publicis, inquit, locis atque muneribus atque actionibus patrum iura cum filiorum, qui in magistratu sunt, pote statibus collata, interquiescere paululum et connivere: sed cum extra rem publicam in domesticare atque vita sedeatur, ambuletur, in convivio quoque familiari discumbatur, tum inter silium magistratum et patrem privatrum publicos honores cessare, naturales et genuinos exoriri. Unde et ipse patrem privatum prae filio magistratu, assidere iussit, tamquam inter privatam actionem.
Quaerunt etiam, an aliqua ex causa, e. g. ob expositionem, ob neglectam educationem, ob acerbitatem iniuriarum, obligatio liberorum erga parentes exspirare possit. Lege civili multa hic constitui possunt, ad puniendam patrum saevitiam. sed in naturali illo et perpetuo debito laxando, nolim esse facilis: neque ulla parentum iniuria tanta videtur, quae omnem observantiam parentibus debitam exstinguere [Note: I. 4, 4. f.] possit. Hinc illa: ames parentem, si aequus est: si non, feras. cuius generis plura allata sunt supra. Circa expositum potuit fieri, ut ab educatoribus obligaretur, ne genitoribus cognitis quaedam officia et obsequia praestaret. animo tamen propositum observantiae semper inesse debuit. Legesque ad paenitentiam, genitoribus, et ad integrandam necessitudinem patriam cum liberis viam demonstrarunt: quando [Note: Sen. contr. IV. 26.] sciverunt: expositum qui agnoverit, solutis alimentis recipiat.
Ius vitae et necis parentibus in liberos, lege civili quarundum gentium attributum fuisse §. VII. ostendit. cuius rei crebra mentio. Apud [Note: Excorps. Co~rr. III. 3.] M. Senecam: quomodo fieripotest, ut tibi potestas vitae necisque aut in fraetrem sit, aut in filium non sit? Sed apud Romanos mitigavit illum rigorem dies, et consuetudo humanior, sub Imperatoribus, qui illam acerbitatem impietatis nomine damnarunt, neque in atrocitate patriam potestatem consistere debere dcfiniverunt. Iure [Note: Num. 30. 4. et seq.] divino (ut hic etiam annotatur) parentibus potestas dabatur in vota liberorum, quamdiu pars erant domus paternae. non autem in vitam. Id enim male colligit Bodinus ex Deut. [Note: lib. 1. de rep. c. 4.] 21, 18. etc. unde potius discas, praeter coërcitionem modicam nil licuisse in liberos parentibus: et si meruissent, à magistratu capitali supplicio plectendos fuisse, non à patre. Exstat etiam temperamentum imperii patrii memorabile in N. T. Coloss 3, 21. Incautus ergo iterum est Bodinus, quando optat reduci illam antiquam severitatem quarundam gentium; propter crebram impietatem liberorum et ingratum in parentes animum: quippe non metuendum esse, ne patres illa potestate abutantur, propter stimulum naturalem amoris, acrem scilicet in parentum pectoribus. Sed praeterquam, quod quae apud concordes [Note: Tac. 1. A. 55.] vincula caritatis, incitamenta irarum apud infensos sunt, etiam rationibus rei publicae non convenit, ut licentia tanta parentibus concedatur.
Exposita acquisitione iuris originaria in personas ex generatione; §. VIII. orditur alium iuris acquirendi titulum, ex consensu; de quo amplissima est tractatio usque ad §. ultim. Et de consensu quidem consociationis agit usque ad §. XXVI. inde de consensu subiectionis. In consociatione primo omnium considerat Matrimonium. de quo Theologi, Iureconsulti, Philosophi, amplissimis agunt com~entariis. Nos vestigia Grotii kata\ po/da sequemur. cuius descriptionem matrimonii merito imperfectam existimavit Feldexus. Ita enim construxit hanc definitionem Grotius, ut divortiorum licentia, et polygamia cum ea stare possent. Hinc est, quod fidem, sive vinculum sidei, a femina tantum exegit, nec ad virum reciprocavit. cum tamen naturaliter mutua sit illa obligatio: quam et Apostolus explicat, non modo ex iure divino positivo, sed ex naturali. ipsa enim ratio dictavit, ut in hoc differret matrimonium ab aliis concubitus et coniumctionis generibus, quod mutua inter maritum et uxorem obligatio est, de potestate in corpus, et cetera mutui auxilii fide. Sane quicquid Philosophi de recta constitutione matrimonii olim tradiderunt, ea non possunt locum habere in polygamia. Aristotelis egregia est philosophia, qui originem huius societatis a natura repetit: non eo modo, sicut reliqua animantia sibi simile generare concupiscunt, sed à dictatu rectae rationis seu appetitu ordinatiore et intelligentia mutui subsidii instructo: quatenus scilicet homo penitus intelligit, quomodo à
divino numine, viri feminaeque natura ad communionem mutuam facta sit. Vide locum notabilem 1. oeconom. 3. cum autem societas sit vel aequalium vel inaequalium, ordinem hic facit sexus discrimen et praestantia, tum finis matrimonii. Quis enim non videat barbari moris esse, et praeter naturam sexus, quando apud Aegyptios [Note: in Euterpe c. 35.] (teste Herodoto) feminis virilia, viris muliebria munia erant dispertita? Ita apud Canares, populum Peruvianum, feminae operis rusticis aliisque masculis laboribus occupantur, dum viri domi desident, trahunt pensum, texunt, atque alia mulierum officia facere minime erubescunt. describente [Note: l. 10. c. 10.] 10. de Laet in Novo Orbe. In imperio quoque maritali, si naturam velimus ducem sequi, facile reperientur, quae probanda sint. Ius esse marito, de domicilio constituere, ait hic Grotus. Recte. quia uxor maritum elegit, non tantum cui potestatem in corpus suum traderet, sed etiam, quem auctorem vellet sequi in comparandis et dispensandis vitae auxiliis adminiculisque. Ad quem finem obtinendum pertinet etiam, domicilium constituere. Sed, ut in aliis, quae sunt potestatis maritalis, it ain hoc, temperamentum aequitatis naturalis oblivione transmitti non debet: sine quo, in hac quoque societate, sum~um ius summa iniuri dici posset. Quare et ab omni servili conditione uxor debet removeri, et consilium eius, in rebus, quae ad ipsam pertinent, nequaquam sperni. Quod bene annotatum à Feldeno arbitror. neque nullae hic occurrunt quaestiones apud Theologos, qui conscientiam erudiunt.
In §. IX. de Polygamia et divortiis agit, et a solita sibique tantopere adamata hypothesi incipit: quasi polygamia Nova demum Lege esset vetita. ubi Christi contrarium docentis nota et clara, Theologisque abunde explanata disciplina est. cuius disputationem de Divortiis itidem commodius explicavit Io. Buxtorfius in dissertatione eruditissima de spon salibus et divortiis. Divortia enim in V. T. permissa fuisse, plures cum Grotio existimarunt: praesertim ex Deuteronomii 24. v. 1, 2, 3, 4. alii, qui negabant, valde sudarunt in reconciliandis quae pugnare videbantur apud Euangelistas Matthaeum et Marcum, cum praecepto Mosis. sed rei expediendae viam aperuerunt, Pagninus, Tremellius, et ex Rabbinis, Abarbenel; quam Buxtorfius in laudata modo dissertatione prorsus explanavit, ostenditque; non duo praecepta, ut vulgo interpretati sunt, contineri loco Mosaico, sed unicum: atque adeo tres priores versiculos de facto humano loqui, suspendique à particula SI; quartum praecepto divino comvenire.
Quod autem Polygamiam naturae non repugnare, Grotius ait, partim ratione se putat niti; partim auctoritate. Rationem in definitione matrimonii, merito repudiata, posuit; dum obligationem de potestate in corpus non reciprocavit. quod tamen faciendum esse, ratio dictitat in matrimonio, etiam in terminis naturalibus sumpto. neque aliter constat ratio pacti, et repensatio fidei: nisi uxorem servili loco velis habere, quod sine flagitio fieri
nequit. Imago huius rei etiam in quibusdam brutis animantibus observari solet, si cui placet illum declarandi modum adhibere. Nota sunt columbarum coniugia. Et quandoquidem in iure naturae explicando, quotiens dubitatio oritur, nemo praesidium S. literis certius demonstrabit, quae et repetunt ius naturae et explicant: praeceptum de adulterio non committendo, rem non sinit esse dubitabilem. nemo enim unquam dixit aut dicet, ad feminas tantum id pertinere. si ergo ad utrosque coniuges pertinet, maritus committet adulterium, quotiens fidem matrimonii dederit alteri, aut in torum receperit alteram feminam, invita ea, cui potestatem in suum corpus fide interposita primum dedit. Quid si ergo consentiat uxor, cui fides data est? Primo non est quod credatur, unquam hoc futurum, ut femina consentiat iniuriae suae; nisi vi metuque adacta, aut imbecillitate ac defectu iudicii mota. neutro autem ex fonte ius oriri potest. Unde exemplum Asiaticarum feminarum non potest utiliter adduci. illae enim non ut coniuges, sed ut servae habentur. itaque voluntatis praesumptio impeditur causâ perpetua, tyrannide maritorum. quo accedit consuetudo tolerandi, etiam iniqua; quae mentitur imaginem iuris, non testatur de iure. Deinde, etiamsi prorsus voluntaria esset consensio uxoris, non careret tamen vitio. quod in marito manifestius etiam est, si consentiret, ut uxor plures admitteret veluti adiutores, quale quid de Lituanorum
[Note: descr. Europae c. 20.] veterum nobilibus feminis referte Aeneas Sylu. Quis non videret, hanc polygamiam plurium virorum unius uxoris, proficisci à consensu vitiosissimo, eius viri, qui nec viri nec mariti nomine dignus esset? Ius enim naturae, quod Deum habet auctorem, non potest ullius voluntatis humanae arbitrio aut consensu imminui tollive: semper ergo reclamabit conscientia, decedentibus perturbationibus, in prima uxore: fides mihi data est uni irrevocabiliter et in perpetuum, nisi à me prius violetur. Haec enim naturaliter insunt matrimonio: nec civili demum legislatione sanciuntur. nisi velimus matrimonium, aliter quam hominibus dignum est, animo concipere. videatur Arnisaeus de iur. connub. c. 4. sect. 2. §. 31. et 32. Auctoritates partim sunt Gentium, partim hominum. In gentibus non adeo magnum momentum facerent Ethnici, si soli essent; nisi quod videatur aliquis ratiocinari posse: si ius naturae polygamiae repugnat, non potuit vis eius ignorari ethnicis: at hos rigorem iuris naturalis in hoc genere ignorasse, ule hinc constat, quod in licitis plerumque matrimonium unius cum pluribus uxoribus numerarunt. Sed quae haec ignorantia? Non alia videatur, quam affectate illa, qua idola divino cultu affecerunt, scortationem in religionis genus verterunt, senes mactarunt, homines immolarunt, infantes exposuerunt, et interfecerunt, aliaque contra ius naturae perpetrarunt totae nationes, etiam ex iis, quae moratiores haberi
vellent. Naturam enim veri matrimonii, quae polygamiam respuit, non ignotam fuisse recte cogitantibus, et rationi potius, quàm pravae consuetudini auscultantibus, non ex Aristotele tantum, ut supra dictum, sed plurimis antiquis demonstrari potest. Legantur, quae in Annotatis ipse Grotius affert: ubi agnoscit, multis quoque sapientibus probatam unius viri et unius feminae coniunctionem, et addatur, ex Euripidis Andromacha:
[Note: l. 909.] kako\n g)e)/lezas2, e(/n) a)/ndra di/s2s2) e)/xein le/xh.
malum vero est, quod dixisti: unum virum habere davas coniuges.
Plus est auctoritatis in Hebraeorum more; et in Polygamia Patrum. est hic nodus haud dubie indissolubilis: sicut doctissimus et modestissimus quisque Theologorum agnoscit et fatetur. sive enim de dispensatione aliqua divina, sive de naevo et peccato, quod Deus toleravit, loquaris: vel incerto niteris, vel inexplicabili difficultate te indues. ut cogaris tandem dicere, Non liquet. Haec res induxit Grotium, ut Bernhardi Ochini et Rabhinorum argumenta repeteret: haec praeclaris etiam viris persuasit, ut licitam fuisse in vetere T. polygamiam, et in N. demum prohiberi coepisse, crederent. Inter [Note: quaest. 67. in Genes.] quos Theodoretus de Abrahamoloquens, nihil peccasse eum, ait, cum neque natura neque lex aliqua tum polygamiam interdixisset. ou)/te th=s2 fu/s1ews2 ou)/te no/mou tino\s2 e)ggra/fou thnikau=ta th\n polugami/an kwlu/ontos. Durandi, Caietani, aliorumque Scholasticorum, polygamiam iure naturae licitam
affirmantium, non est opus cumulare nomina. [Note: lib. 7. de matrimon. disp. 80. n. 5. etc.] Fecit id Thomas Sanchez: et horum sententiae alios opposuit, iure naturae interdictam polygamiam censentes. Quibus ipse ita accedit, ut medio tamen itinere incedere velit: et aliquo modo iuri naturali polygamiam fateatur adversari, quatenus sit contra conclusiones ab ipsis primis principiis iuris naturae deductas. Distinctione illa, in multis careri non potest, quam Grotius etiam adhibuit ab initio operis. Sed quando Sanchez, praecepta decalogi pro principiis iuris naturae habet, manet adhuc quaestio, utrum polygamia non prohibeatur illo praecepto, quod adulteria et impuras coniunctiones alias vetat. Deinde illud expediendum est, quam prope et certa evidentia, vel minus prope nec tam evidenti consequentia ex principiis istis aliquid deducatur. sicut illam subtilitatem exsecutus est Grotius II, 20, 43. a posteriori rem diiudicant, qui dicunt: si polygamia primis iuris naturae principiis repugnaret, non potuisset Deus circa illa dispensare, sive polygamiam dispensando concedere. Sed quod Deus hoc fecerit, nondum demonstratum est, et, silente scriptura sacra, scientifice, ut loquuntur, definiri nequit. Adde Selden. de Iur. Nat. et Gent. lib. V. c. 6.
§. X. Consensum parentum in matrimonio iungendo, iure naturae necessarium esse, aut, [Note: v. Gerh. de coni. §. 64. Paul. Cypr. de iur. connub. cap. 6.] ut Impetator loquitur, ratione naturali suaderi, pro communi sententia obtinuit: quam Theologi, Iureconsulti, Philosophi repetunt.
Hinc Thuanus (lib. 19. p. 590. etc. et de vit. sua lib. 2. p. 27. et 37.) cum retulisset legem latam, ne contrahere nuptias liceret citra parentum consensum, addit: antea valuisse licentiam clandestinorum coniugiorum, magna iuris gentium (naturale intelligit, sive naturalem rationem, quae apud gentes peraeque custoditur, et earum legibus approbatur) atque adeo divini iactura. Hoc posito, nulla dubitatio superest de ordine. iure enim naturae mater non excluditur, sed patri in conflictu sententiarum postponitur (nisi patris iniqua, matris aequa voluntas, sententia iudicis declaretur) et patri mortuo, hactenus quasi succedit ita, ut et Tutorum voluntati, voluntas matris in hoc negotio praeferatur. Quae naturalis ratio valuit in memorabili [Note: Lib. IV. c. 9.] disceptatione apud Livium. Sed hic quaeri solet: 1. unde et quomdo hoc iuris naturalis sit. 2. de praesumpta voluntate parentum. 3. de discrimine liberorum et parentum. 4. de casibus quibusdam singularibus et quasi exceptis. De prima quaestione res non est adeo expedita. Grotius, Feldeno approbante, ait: officii quidem esse, ut parentum consensus impetretur, non autem id requiri necessitate iuris. alii dicerent: honestatis esse non necessitatis. in quo genere loquendi interdum obscuritas inest: honesta enim non sunt unius generis gradusque. De feminis certe ius naturae satis arguunt, quae in Annotatis ad h. §. Grotius affert. Nam, quae de libertate in matrimoniis necessaria adiciuntur, iniquae parentum voluntati opponuntur, et
violentae, cum abhorrentes ab hoc aut illo foedere obstringere, aut cupientes ex causis non idoneis arcere matrimonio volunt. Et hi quidem à priori ius indagant, honesti tamen vim non eodem modo interpretantes. Aliqui autem à posteriori ius naturae hoc ipso demonstrari credunt, quod plerasqueu apud gentes in legem ivit, necessitas exquirendi consensum parentum. Qui dicunt, iuris naturae esse quidem, consilium parentum circa matrimonium requirere; [Note: ap. Thom. Sanchez. de matrim. disp. 23. n. 10.] non item, ei consilio parere: illi concedenda quidem est utilitas huius consultationis, quam describunt; sed, quantum ad auctoritatem iuris, non accurate custoditur status quaestionis. diversitas enim non nisi ad iniustam parentum voluntatem pertinet. Alias, si necesse est consulere, necesse est etiam consultis parere, non iniqua volentibus. idem enim esset, non consulere, et, consultis non parere: Ratio enim una est nec mutatur, dum quaeritur de potestate et iure parentum circa matrimonia liberorum: neque consilium hic cuiuslibet consulere valentis spectatur; sed consuluntur ii, quibus parendum est. ceterum huc locum, de consensu parentum naturaliter necessario, [Note: de iur. par. et l. part. 1. S. 37. et 38. et part. 2.§. 18.] optime mihi videtur tractasse Eichelius. Ex veteribus Comici multa diligentia hoc agunt. Terentius instar omnium esse potest: apud quem crebra quaestionis expositio: praesertim in Phormione, ad summum evecta.
Praesumi autem, secundo, voluntas parentum, et recte praesumpta dicitur, si parentes
communiter et crebris usurparunt sermonibus: se, si filius aut filia eligant connubium cum persona honesta, aut honesto officio sive opificio praedita, non intercessuros: si, de iudicio sensuque parentum in eiusmodi negotiis abunde constat: si absentia moras dissuadet; aut occasio subito oblata differri rem non patitur. et si quae huius generis possunt incidere alia.
Quamquam tertio, filiabus hic minus licere debet, quàm filiis. quod et Grotius, ut dictum est, agnovit. Unde naturalem sequi rationem [Note: Tit. 10. l. 2. de vi.] videtur Lex Angliorum et Werinorum, quando ad vim quodammodo refert, si quis puellam, inscio patre eius, uxorem duxerit, et indotatas nuptias poenae loco sancit: si libera femina, sine voluntate patris aut tutoris, cuilibet nupserit, perdat omnem substantiam, quam habuit vel babere debuit. Adde Capitul. Carol. lib. VII. tit. 359. et Legis Burgundionum Additamentum primum t. 14. Praesertim si filia sit adolescentior. Omnino enim aetas in hac dubitatione discrimen non parvum generat. Ita filius aetate virili matura, adde, et officio, praeditus, licet observantiam erga parentes nullo debeat tempore finire, facile tamen excusatur, si domui suae consulendum ducenda uxore, non adhibito Parentum consilio, iudicavit. Iam, si parentes aetate aut ingenio hebetiores, parum iudicare possunt de rationibus et utilitatibus liberorum, totiusue domus: iuri naturae non adversabitur, si ipsi consulant sibi filii.
Casus varios proponunt Dd. in quibus non abunde discerni videas, quae a iure naturae, vel civili, vel Canonico veniunt. Ubi opera danda videtur (quarto) ut quae praecipit natura, cum illis quae suadet naturalis ratio, vel ut decora, vel ut tutiora, vel ut meliora; non confundantur. civis discriminis mentio in Prolegomenis a Grotio non est praeterita. Facit autem hanc rem minus expeditam, quod ista, quae convenire magis quàm praecipi dixeris, validiore iuris praetextu haud raro indui, etiam a gravissimi viris, olim et hodie videmus: prout fortius aut remissius loqui, pro ingenio et propositis eorum, cum quibus res est, pars consilii fuerit. Ita, qui conscientiam volunt, more Christianis maxime conveniente, in tuto locare, iuris naturalis ratiocinandi consuetudinem petunt interdum ab observatione eventuum; quos si congruere vident constantius et saepius, ac definitionibus Scripturae iuvari; libentius ut de dictatu iuris pronuntiant. Colliguntur exempla filiarum, quae parentibus inconsciis aut invitis, amoribus implicitae, abstrahere animum monitae non potuerunt: secutis nuptiis nec inhonestis, nec omnino absurdis, casus tamen multiplices et varii coniunctos invitis aut tandem consentire quasi conactis parentibus coniuges persequi videbantur. et sane raro aliter videas evenire. hinc exstrueretur monitum: matrimonia invitis et praeteritis parentibus contracta exagitari non unis casibus, quasi in ultionem iuris et officii
naturalis non satis reverenter habiti. sicut Philo de incestorum matrimoniorum poena sentit in Annotat. ad §. XI. Haec atque talia sicut ratione non carent, ita cautissime tractari debent: ne conscientiis, quibus consultum itur, novi iniciantur laquei. Ceterum, ad hunc locum pertinent in Sanchezii de matrimonio opere disputationes a 22. usque ad 27.
Quae §. XI. habentur, explanatae sunt veritatis. nisi quod hypothesis de divortiorum et polygamiae in V. T. licentia subest. Tulit tamen nefandi flagitii exemplum hoc saeculum in Gallia, ubi Rapistagnus Vicecomes Paulini, [Note: cun. 1616.] et Castelpersia de Panato, Reynesii uxor, tamquam matrimonii tabulas signarunt, vivente Reynesio. sed exitu tragico. Describit rem totam Gabr. Bartholomaeus Grammondus lib. 2. Hist. p. 139. et 141. edit. Amstelod. ubi cum antiquo Messalinae et Suilii facinore comparat facinus.
In §. XII. ad pudorem naturalem bene deducit disputationem, tamquam ad praecipuam causam. neque aliud videntur velle, qui aliter loquuntur, et reverentiam sanguinis in ore habent. pertlnentque huc ipsa verba S. Scripturae Levit. 18. v. 3. et 24. usque ad fin. ubi ad to\ a)/gos et ta\ bdelu/gmata, quae exterminium populis quibuscumque afferunt, referuntur incesta matrimonia. Ipsa quoque phrasis de revelatione turpitudinum, non inepte huc refertur a Lessio et [Note: l. 4. c. 3. d. 11. §. 78.] aliis. Theodoretus autem qu. 24. in Levit. inter tam manifesto hominum consensu damnata ponit, ut nonnullos faciat obicere, cur Deus
veturit, quae numquam evenire soleant? quem enim matri aut pecori misceri vele? respondetque exemplis Persarum aliorumque allatis. Estque imago huius rei etiam in bestiarum nonnullis: uti ad exempla allara addi possunt, quae Hieronymus Rorarius in erudito opusculo, quod animalia bruta melius homine ratione utantur, collegit. Quamvis enim et Diogenis Chrysippique in contrarium tendentia [Note: Metam. X, 9.] argumenta, etiam ap. Ouidium, Myrrha reperat; et Seldenus (de I. N. et G. lib. 1. c. 5.) elevet huius generis imagines, ac in dubium vocet, in quantum scilicet iuris proprie dicti sensus bestiis denegandus est: non repudiari tamen omnino debet ille mos, (ut à principio diximus) quo imagines quaedam et simulacra in brutis ad commendandum ius naturale conquiruntur. Et de sensu consensuque omnium gentium ac hominum non depravatorum, eximia sunt, quae Grotius hîc attulit.
§. XIII. Venire haec interdicat à iure naturali, ostenditur, descriptione Mosaica de pollutione Gentium, ut modo dictum est: et, quia, humano generi aliam legem naturalem, quam illam mentibus inscriptam, et à Mose repetitam, Deum dedisse, de quâ ex scriptura nihil, ex traditione autem tantum constet, hactenus nondum probatum est. Quare et matrimonium privigni cum noverca, naturali iuri repugnare, recte ex illis, quae hîc adferuntur, demonstrari videtur. Dicit quidem Grotius: communem illam existimationem, si à necessario
naturae dictato non trahat originem, trahere ex veteri aliqua traditione, quaerursus à divino aliquo praecepto arcessendasit. Possis invicem dicere: quae naturalis pudor damnat matrimonia, sive à quibus contrahendis natura rationalis non depravata abhorret, illa omnino necessario naturae dictato interdicta videri. Qui naturalem pudorem audit, vocem naturae iubentem audit. nisi velimus, pudorem naturalem aliter ac ita definire, ut extenuentur, quae ad exaggerandum omnibus hactenus visa sunt perrinere. Deinde, et illud non omnino expeditum est, an omnis traditio vetus, si concederetur, iuri vere naturali opponenda, et ad legem tantum positivam restringenda sit. Traditiones enim videas ferri, etiam de sensu iuris naturalis, sive de iis, quae iuri naturali per rationes evincentes insunt, adeoque de divino praecepto naturali. Non cadere posse in hominem sanum, quod Seleucus commisit, etiam noto Rhetorum lemmate constat: Demens, qui filio cessit uxorem. apud M. Sen. Excerpt. Controu. lib. 6. decl. 7. et [Note: spist. 13.] Aristaenetus in Eroticis, ad casum amatorium tragico affinem figurandum, pro uxore, pellicem narrationi per omnia ad id exemplum accommodatae inseruit: sic quoque tamen, factum tale ut rem malam et duram, non minus quam naturali scilicet iure damnatam, professus.
Mox graduum nomina, in prohibitis ex instituto Scribarum matrimoniss, accuratius enumerat [Note: part. §. 27.] Buxtorfius de Sponsalibus. et de Hebraeorum sententia videndus est Selden. de I. N. et G. lib. V. à cap. 8. usque ad 12.
Idem etiam cap. 8. de matrimoniss Fratrum et Sororum (quorum mentio ap. Grotium h. et se. §.) tractat: quae aliqui ad indulgentiam Divinam, alii ad exceptionem, legi latae additam aut insitam, intuitu scilicet necessitatis (de qua etiam Augustinus de C. D. XV, 16.) referunt. voluntate divina accidisse illa matrimonia, non est dubitandum. Rationes illius voluntatis curiosius exquirere, forte supra humanae sapientiae modum fuerit. cuius non immemor fuit Theodoretus, [Note: Quaest. 43. in Genes.] dum sobrie ratiocinatur, Cur Deus ex uno tantum pari hominum, universas gentes prodire voluerit. si enim, inquit, rebus à Deo ad hunc modum ordinatis, innumerae tamen perpetrantur caedes, quo non processura fuit audacia, ei) en diafo/rwn beblasthke/nai pate/rwn w)|h/sqhs1an; si ex diversis originem Patribus traxisse crederentur.
§. XIV. De Iacobi et Amram matrimoniis, videantur Seldenus de I. N. et G. lib. V. c. 9. et Buxtorfius de sponsalibus part. 1. §. 19. et 20. Ceterum, quomodo adversus legem de incestis matrimoniis inde ab antiquo varias apud gentes peccatum sit, longâ dissertatione ostendit Seldenus de I. N. et G. l. V. c. 11.
§. XV. Concubinatus paulo diligentius distingui debet. Nam concubinatus illa exempla (quando hanc vocem huc produci videmus) inter sservum et ancillam, inter liberos et servos, inter cives et peregrinos, inter inaequales denique, quatenus per omnia ritu et consilio coniugii iunguntur; iure natuae verum omnino significant matrimonium: quicquid leges
civiles, ex aliis suasoriis causis, huius aut illius reip. honestati utilitative conducere sanciant. [Note: 4. de benef. 35.] Notum est illud Senecae: promisi cibi filiam in matrimonium; postea peregrinus apparuisti: non [Note: lib. 43. c. 3.] est mihi cum exteruo connubium. Apud Livium legas, ex militibus Romanis et ex Hispanis mulieribus, cum quibus connubium non esset, natos: unde post manumissionem, libertinorum colonia Latinis prodiit. At vero alius est eoncubinatus, qui fugâ matrimonii, incontinentiae causa contrahitur; pacto mutuae fidei. sed ut hic iure naturae matrimonium habeatur, definitio matrimonii recte constituenda est. ubi aliquid in grotiana philosophiâ desiderari, diximus. Melius enim constitura definitio, non patietur, affirmari hanc quaestionem. Nec nihil trahunt de naturali ratione leges civiles, [Note: lib. 1. c. 2. §. 29. etc.] de iure matrisfamiliâs decernentes. de quibus vide Gryphiandri Oeconomica, Legalia.
§. XVI. Exemplis declaranda sunt, quae alias non satis omnibus patent. Quod scio praestiturum virum doctissimum, qui huic ipsi Grotiano operi manus admovit.
§. XVII. usque ad XXIII. agit de iure, quod ex consensu, sive consociatione in collegiis oritur naturaliter. Ut haec recte congruant illis, quae deinceps sequuntur de consociatione in civitatem, recurrendum est ad illud Aristotelicum, ta\ pra/gmata fuo/mena s1kopei=n. Nam Collegia quidem, extra civitatem, hodie non dari, dixeris. In Civitate ipsa, consociationum perfectissimâ, invitus loquor citra historiam. nisi
quod illa quaestio huc redit, in quo illi, qui civitatem condiderunt, secuti sint naturae et rationis, dictamen. Atque hic, maior pars est, quamcumque civitas, dum constitueretur, talem fecerit. si enim uni omnis summa potestas est tradita, ille maiorem partem, imo omnes partes sustinebit: quatenus totius Civitatis personam, morali aestimatione, refert. Sin Aristocraticum erit regimen, ratione totius civitatis, optimates habebunt ius maioris partis, ut hic accipitur: sed ita habebunt, ut, sive omnes consentiant, eo iure stetur; sive Optimatum pars maior consentiat: quod exemplum propius iam ad originem huius iuris accedit; licet non aliter, quàm quatenus optimates referunt ius maioris partis, h. e. integri. In populari autem republica origo huius philosophiae paulo manifestius se pandit: ubi aequalitas iuris fundamenti loco ponitur; adeoque non superest modus expediendi negotia civilia naturalis, nisi stetur inter pares plurium iudicio. quamquam hîc quoque pars maior non uno modo definiri potest et solet: possunt enim et hîc pauci agere, sed nomine et mandatu omnium. Haec ex hypothesi et ad hypothesin Grotii, qui ius maioris partis ad civitates quoque communiter pertinere voluit. Sive autem societas aliqua. extra civitatem sumatur, pertinebit huc illa quaestio, quid pactum illius societatis (quae enim societas initur sine pacto?) habeat iuri naturali conveniens aut inde ortum: sive in civitate, exempla Senatus, et Collegia Iudicum
considerentur; quae in his vel facta sunt vel statuta, examinari solent possuntue ad naturalis iuris aequitatem. sicut in Iudicio de paribus tabulis declarare quodammodo studuimus, explicando Calculo Minervae. Exceptiones et [Note: lib. 3. de rep. c. 7.] Dubitationes partim suppeditabit Bodinus; partim disputationes iuniorum temporum in Rebus Germanicis, quae alium habent locum. Interea male et factiose describi maiorem et [Note: p. 11. f.] saniorem regni Gallici partem videas apud Thuanum l. 81. sicut et in numerandis sententiis, [Note: lib. 28. p. 36.] difficultates occurrunt: sicut apud Thuanum, cum altera sententia alteram uno calculo vinceret, fremebant plerique, qui fraudem in recensendis sententiis factam dicebant, et eorum sententias numeratas, qui deliberationi ab initio non interfuere; quod ut contra morem et leges factum; non ferendum esset. Et de suspenso paribus sententiis Senatus Lutetiani iudicio vide Thuanum lib. 35. p. 251.
[Note: Excerpt. contr. 7, 4.] Ad §. XX. annota illud Senecae: Quotiens duobus est communio, potestas eius tota fit, qui praesens est.
§. XXI. Ordinem inter socios tempus fere constituit. intellige, si, ut de sociis, sermo est, cetera scilicet, quantum ad hanc societatem, aequalibus. Nam si collegium aliquod constet, partim ex Nobilibus, partim ex aliis; et Nobilibus prae ceteris locus assignatus sit, vel lege collegii, vel more civitatis; tum novum Collegam, Nobilem, Nobilibus in eodem collegio aliis posteriorem, non-Nobilibus
priorem locum tenere, verum est. Quod de ordine Christianorum regum et populorum in Conciliis additur, caute accipi debet, et kata\ to\ e)iko/s2. Neque valere istud, vel ipse Aeneas Syluius, postea Pius II, qui huius sententiae praecipuus auctor laudatur, in conventu Mantuano ostendit, cum nec Reges Regibus nec Duces [Note: Comment. Pii II. lib. 3. p. 64.] Ducibus concedere vellent, lege editâ; ne vel postpositi de trimentum, vel praelati lucrum honoris iurisue aliquod ferrent. Nec aliter Tridentini Concilii Patres faciendum iudicarunt, session. 7. ann. 1546. 7. Ianuarii; et sessione 25. ann. 1563. 4. Decembris. Adornavit de cetero pro causa Hispanica id argumentum Chifletius in Vindiciis Hispancis capite ultimo: et in Luminib. praerogat. lum. 15. Res est tricis et salebris plena, Principum de loco controversias disceptare. In quo negotio cumulate potius quàm accurate versatus videtur Fernandus Vasquius, in prooemio Illustrium Controversiarum: momenta rationum ponderavit Freinshemius de Praecedentia Electorum et Cardinalium Diatriba 2. in formam artis et methodi disputationes huius generis redegit, in opusculo posthumo mox publicando Iacobus Gothofredus.
§. XXII. Aristotelico illi, si possessionum causa inita est societas, addi potest: aut si in societate non possessionum causâ initâ, aestimatio tamen et dignitas sociorum, ex modo possessionum sive opibus ac potentiâ pendi consuevit. Sic qui plures Principatus possidet, plura inter Principes suffragia alicubi habere queat. Et quod in
aestimandis mensoriâ proportione sententiis, non id modo spectetur, quantum quisque in commune prae aliis impendiorum conferat: exemplo sunt Comitia Imperii nostri, ubi septem aut octo Electorum suffragia tantum habent ponderis, quantum in proximo collegio septuaginta amplius suffragia demum aequaverint.
§. XXIII. Alibi tractatur de imperio et summa potestate in civili consociatione, sive de iure corporis in partes, aut eorum, qui corporis ius in se translatum accepere. Quod leges de omnibus rebus, actionibus, personis civilem consociationem participantibus, adeoque eo ipso potestatem legislatoriam agnoscentibus (sive concisius, actiones tantum velis nominare) praecipere possint,dubium non habet. Sed in quaestione consilii, etiam Plato noluit de omnibus rebus leges ferri, de quibus possunt [Note: p. 1183.] ferri, laudante Bodino 6. de Republicâ cap. ult.
§. XXIV. Legem Argivorum de non mutandâ [Note: fab. 1.] civitate Ouidius refert Metamorph. XV.
--- --- prohibent discedere leges,
poenaque mors posita est patriam mutare volenti.
Ceterum non constituuntur eadem lege civiles societates: sed maiori minorive libertate. Igitur ex ipsa descriptione sive disciplina consociationis, quam sequi naturale ius iubet, haec quaestio definienda erit: et, in dubio tantum valebit, quod hîc annotat Grotius.
§. XXV. Addi debent ex libro tertio, quae in Annotatis indicantur.
§. XXVI. Subiectionis ex consensu nobilissimam speciem arrogationem, de qua h. §. ignobilissimam seruitutem ponit; de qua à seq. §. usque ad ult. De arrogatione agunt plerique qui adoptionem explicant. Sit instar locorum communium collectoris Tholosanus in Syntagm. Iur. Uniu. lib. 10. cap. 6. Scholastici quoque, cum de patria potestate agunt, explicant idem argumentum. vid. Ludou. Molina de Iust. et Iure [Note: p. 986. etc.] tom. 1. tractat. 2. Disput. 227. Paternum offcium naturale solvi non posse, quando pater in adoptionem alteri dat filium, in fine §. addit Grotius. Tentavit hunc locum Demea in Adelphis Terentii act. 1. sc. 2. v. 57. alienus non sum: et annotavi quaedam ad v. 33. storgh=s2 enim inter parentes et liberos causa perpetua est iure naturali et divino. Unde nec arrogatione (si accurate agendum est) tollitur illa mutuae pietatis necessitudo: sed potestatis effectus civiles tantum mutantur.
§. XXVII. Tanguntur hinc tituli seruitutis perfectae, in quam vel se ipe quis tradit, h. §. vel nativitate incidit, §. 29. vel delicto §. 32. Nam de seruis iure belli redactis infra lib. 3. c. 7. Et in commercio servorum, sive in seruis vendundis emundisque praesupponitur titulus. Qua de re late disputat Ludovicus Molina De I. et I. tract. 2. disp. 33. usque ad 37. Addatur Cardinalis de Lugo tom. 1. disp. 6. sect. 2. n. 11. etc. Seldenus autem de I. N. et Gent. agit de seruis Hebraeorum, tum ex sui venditione, tum ex addictione fori, lib. VI. c. 7. et de prole ancillae ac servae, cap. 8.
Si autem in ulla re opus fuit monere, hîc profecto monendum est: Scriptores etiam philosophos et doctrinis abunde praeditos, plerumque loqui populariter; intelligi autem velle, sicut sapientiae scita et vincula patiuntur. Quod in distinctione illa Aristotelica usu venire videmus, cum natura servos, et lege servos, in medium producit. Quem variis modis conciliare nituntur Iureconsultis, omnes natura liberos, neminem natura servum esse, sed contra naturam iure gentium servos fieri sive seruitutem constitui, affirmantibus. Et quod Aristoteles quidem, ad facultatem et aptitudinem serviendi, adeoque ad qualitatem, servum naturâ retulerit; Iureconsulti autem conditionem servorum et statum attenderint; ille in definiendo servo ministerium et imperium; hi ius quod in seruitute et libertate est, spectaverint; operosius ostendere aggressus est Daniel Heinsius in erudita ad Richterum Iureconsultum epistolâ. Sed ipsum rerum singularum naturam requirenti, neutra ex parte satisfactum videbitur. Igitur ut probe distinguantur in hac quaestione ea quae sunt iuris, ab iis, quae sunt facti, origo et natur aseruitutis à principio repetenda est. Non enim res in expedito erit, si dicamus, Aristoteles ita definivit servum, Iureconsultus ita definivit: dixerit enim uterque, quod suo instituto opportunum erat; dixerit nec omnia, nec eadem eodem semper pertinentia. Ne minus perspicua sint, quae dicemus, seorsum consideranda erunt in
seruitute, Imperium in servos, et Dominium in sernos: tum etiam Ius Natuae, Ius Gentium et Ius civile circa servos.
Quando de imperio in servos wermo est, vulgo obtinuit, ut ceu Aristotelica sententia propugnaretur, naturam dare ei imperium, qui ad imperandum est aptus, in eum, qui non est aptus ad imperandum, sive qui nec se nec alios regere idoneus est. Sed, si hoc de iure accipimus et de origine iuris, falsum est. Imperium enim natura, proprie loquendo, absque pacto et mutua conventione aut commutatione, simpliciter non dat, nisi in infantes, pueros, et futiosos, furiosisue proximos: qui cum nullo modo se suasque actiones regere queant, ut imperio aliorum regantur, ad quos cura de talibus ordine spectat, naturale est. Imperium porro in liberos, sive filios filiasque, tamquam partem Parentum, et familiae, etiam postquam adolevere, Natura sancit, quatenus ratio societatis Patriae sen Domesticae postulat. Qui autem imperium affectant, quasi naturâ domini, in eos, quos non deceat esse nisi servos, id est ingenio hebetiore praeditos, facto mero nituntur, non iure vel naturae vel gentium, quod et Grotius notavit infra II, 22, 12. Figurata enim sunt et oratoria, quando de hominibus lubidinem potius quàm rationem vitae ducem sequentibus, pravosque mores nulla honesti cura aemulantibus, cum poëtâ diexeris:
Reges et dominos habere debet,
qui se non habet.
Et in republica, cum civitas vitiis et dissidiis se perditum it, mirum non esse creditur, si seruitutis iugum externus hostis imponat: eo, quod ordo fatalis,ive divina voluntas soleat haud rato iacturâ libertatis punire tales; tum quod abusos libertate et imperio, non indigne pati existimes, si subiugentur, etiam ubi subiugantes non iuste agant. Nam ex eo, quod alius libertatem suam servili animo fert, neque se ut oportet regit, alteri ius subiugandi aut servum faciendi, non nascitur. Falsissimum praeterea est, totas nationes dari, servili ingenio praeditas, quod de Barbaris Graeci per summam iniuriam extulerunt; cum plerumque culti Graecorum mores (ut iactabant) incultae barbariae collatione superarentur. Neque etiam recte douliko\s2 sive a)/zios douleu/ein nabetur, quicumque non est h(gemoniko\s2. Inter eum enim, qui est ingenio ad imperandum aliis, sive ad regendum se aliosque idoneo, et eum qui magis ad serviendum est idoneus, quàm ad imperandum, aut plane non ad imperandum aptus, multi sunt gradus interiecti: neque, si accurate agas, quisquam ita describendus est, quod sibi consulere, se regere nequeat, nisi infantes et furiosi stolidive, de quibus ante. Sed nec imperium recte definit illa sententia. etiamsi enim velis dicere; convenientiae esse, rationi naturali non repugnantis, si, accedente ausa ius parere idoneâ, pareat spaientioris imperio minus spaiens: nondum constitueris imperium, ut in servum, ut herile. Ita enim
et uxor in contrahendo matrimonio, mariti tamquam sapientioris et ad regimen domus instructioris, imperium subit, non tamen ut serva, heri. Neque solo affectu haec imperia distinguuntur, sed necessitudinis gradibus, quos natura probat ac describit. Nam de cetero, licet philosophi interdum eodem modo hic rationcinentur, tamquam de imperio naturaliter competente viris; ingens tamen discrimen occurrit, quod imperium mariti in uxorem non nisi consensus uxoris constituit; seruis autem etiam invitis imperate volunt eos, qui ingenio imperatorio sunt. Iam, si natura servum iubet esse, qui corpore potius quàm animo valet, neque se aliosue regere potest; evenire queat, ut talis esset pater, ingenio autem praestarent liberi: atque sic liberi, ut primum ingenio uti possent, ius haberent imperandi Patri tamquam servo. Quae haud dubie monstrosa sunt. Equidem ordinem imperandi et parendi, etiam in primis illis societatibus, naturalem esse, fatendum est; sed non uno modo. Naturalis ratio postulat, ut parentum imperium agnoscant liberi, tum quia parentes habent auctores vitae, tum quia pars sunt domus; ad eum finem, donec egressi domo patria, suis rebus ipsi supersint. Naturale est, ut uxor imperium aliquod mariti agnosca,t sed praecedente contractu matrimonii: in quo tamen contractu natura monstravit, rationem talis societatis non aliter satis constare, nisi imperium aliquod, quale scilicet et
quantum ad finem societatis sufficit, marito daretur. Non aeque facile, et intra eosdem lares, herilis imperii origo reperitur. Hoc enim exoriri non potuit, nisi postquam ex alia familia domove, aliquis vel paupertate vel aliis causis adductus, suam operam addixit huic patrisamilias, sub pacto victus accipiendi et obsequii praestandi. Hoc pactum non postulat aut praecipit natura, sed approbat, sive non impugnat. Et hinc est, quod Grotius perfectae seruitutis hanc descriptionem exstruxit: seruitus perfecta est, quae perpetuas operas debet, pro alimentis et aliis quae vitae necessitas exigit: adiecitque, quae res si ita accipiatur in terminis naturalibus, nihil hbaet in se nimiae acerbitatis. Neque mutantur hi termini naturales; etiam si originem herilis imperii et servilis obsequii à belli iure repetas, quod plerique maluerunt facere. Ius enim interficiendi in bello, neque promiscue competit in omnes, qui a partibus hostium sunt; neque in captivos, ex praeterito valet. Nam et ius naturae captis parci vult; et cum iam servorum numero adiecti sunt, pactum intervenisse intelligitur de imperio tolerando et victu accipiendo: non in infinitum et pro arbitrio heri, sed intra terminos naturalis aequitatis; ne gentibus quidem prorsus ignoratae: quamquam nomine iuris gentium liberalius multa praetexi solent.
Nunc ergo, ut coepimus dicere, disquirendum fuerit, quale et quantum sit, aut natura
approbante, esse possit, imperium. Hic primo amoliendi sunt, qui omni imperio ius vitae et necis inesse, satis importune contendunt. Siuct enim de omni summo imperio ac civili, id vere dicitur: ita fallit de imperiis sum~o minoribus. Talia sunt in civitate, imperium patrium, maritale, dominicum. In summo etiam in civitate imperio, potestas in vitam hominum, non crude et pro lubitu imperantium inesse intelligitur, sed in quantum delicti modus, et necessitas finis spectatur. Ut autem imperium herile, extra civilem consociationem consideretur, nihil attinet. Etiamsi enim concipias Herum segregem, pluribus seruis imperantem, extra ciitatem, nondum ei statim ius vitae et necis in servos tribueris. Similitudinem quidem imperii agnoscunt nonnulli in societatibus primis et simplicibus, ad civile imperium; sicut Aristoteles de imaginibus imperii regii, et aristocratici, in familia, mentionem inicit. Sed idem iuris, nemo ex hae qualicumque comparatione exsculpserit. Et quia de primis rerum progressionibus plus videre nobis licet, quàm illis, quibus omne tempus ante ta\ *trwika\, a)/dhlon habetur; videmur affirmare posse; antiquos illos, quibus ius naturae Deus ipse interpretabatur singulari communicationis genere, numquam imperio herili ius vitae ac necis deputasse. Multo minus in constitutis civitatibus fieri potuit, ut, quod summi imperii proprium erat, subordinato tribueretur, nisi vicaria potestate, eaque
legislatione civili expressâ. Imperio itaque herili, ex suis originibus repetito, inest quidem facultas regendi, et coërcendi, sed conclusa et restricta, partim necessitate finis in societate herili spectati, partim harmonia et contextu corporis civilis. Sic e. g. institutâ semel civitate nemo potest vere dicere: ad finem societatis herilis, necessarium est, ut hero ius vitae et necis, in servos tribuatur. imo vero id necessarium non est, cum socieratem istam tueatur societas perfectior, et imperium minus ac particulare, suppleat maius et in civitate universale imperium. Neque sane ius fas fuerit, ut pars sibi vindicet ius totius. [Note: §. 28.] Quapropter vere Grotius negat, imperio herili ius vitae et necis contineri. Si quid aliter iure civili statutem est, illud non est huius loci. et quod ius gentium plerique in ore habent, cum de impunitate dominorum servos male vexantium et interficientium loquuntur, illud partim ius proprie dictum non habendum est (quatentus ius licentiae sive impunitatis, verum ius non est) partim ex falsâ hypothesi, sive nimis laxâ interpretatione iuris bellici, originem trahit; partim facto et prava consuetudine nititur. His enim fontibus debentur, extra terminos naturales, quae vulgo circa extensionem imperii herilis iactari videas.
Dominium (quod proprietatis vocant) in servos, potissimum conspici volebant erhnici, quod serui, ut aliae possessiones venderentur,
quod nihil sibi, omnia dominis acquirerent, et quae sunt huius generis alia. Apud Dionem [Note: Orat. 15.] Chrysostomum conquiruntur tekmh/ria eruitutis, quibus à libero servus discerni posset; in his praecipuum et a)namfi/logon ponitur: o(/n a)/n tis2 kekthme/nos kuri/ws2, w(/s1per a)/llo/eii tw=n a)utou- xrhma/twn, h)/ bos1khma/twn, w(/s2 te e)zei=nai a)utw=| xrh=sqai o(/, ti bou/letai. ou(=tos o)rqw=s2 le/gesqai/ te kai\ e)=inai dou=los tou= kekthme/nou. quem quis herus possederit, ita ut lice at eo uti, ad quod cumque velit, sicut alia re sua aut pecoribus suis, eum recte et dici et esse servum possidentis. Sed haec comparatio cum aliis rebus possessis (et nominantur mox, domus, praedium, equus, bos) non est crude accipienda: dominium enim in servum, exercendum intelligitur, ut in naturam congenerem, ut in hominem, exclusis usibus, homine indignis. Ipsa venditio servorum, si seruitus intra terminos naturales, ut Grotius loquitur, accipiatur, fundamentum non invenit. sive enim quis sponte se dedisset in seruitutem, nisi mos venditionis publico in usu erat, dominum elegisse vidtur certum, non incertos in infinitum dominos, sive bello iusto iustè captus est aliquis, volenti venum ire dominumque mutare, annuere queat herus; sed invitum vendere, praesertim iis emptoribus, qui saevitiam in servos, iuris genus putant, durum fuerit. Rectius et aequitati naturali convenientius, captor, si captivorum operâ non vult aut non potest uti, eos dimiserit, et in libertatem sibi consulendi restituerit: sive gratis sive pactione alicuius mercedulae, in
quantum dimisso fuerit possibile exsolvere, sua aut civitatis suae ope. Nam illa vulgaria hominum vendundorum emundorumque commercia multum habent inhumanitaris. Ita enim per omnia debere haberi servum, etiam ubi seruitus in usu est, ne cum iumentis ac pecudibus aliisque rebus possessis in eodem censu ponatur, ipsa ratio dictitat. Nec male servus ille ad herum, apud Philemonem.
[Note: ap. Stobae. cap. 147.] ka)\n dou=los h)=n tis2, ou)sqe\n h)=tton, de/s1pota,
a)/nqrwpos2 ou(=to/s2 e)stin. a)\n a)/nqrwpos h)=|.
Etiamsi seraus quis sit, here, homo tamen is est. si homo saltem fuerit: sufficit scilicet hoc nomen adversus iniuriam. Pulchre autem tractatur [Note: Decla. 17.] hic locus de vendendo servo apud Libanium ex persona Hyperidis pro Demosthene: cum praecessisset; in vendendo servo cunctamur et curiosi sumus. sequitur de emptore considerande: si Peloponnensis, si Graecus, si Byzantius, si Perinthius, emptor, venderem. filou=ntas2 e(/zei des1po/tas2. kai\, xa/rin ei)do/tas2. taxe/ws2 e)leusqerwqh/s1etai. habebit dominos amantes, et grate habentes quae servus fecerit: cito libertatem accipiet. Haec scilicet ad temperamentum iuris herilis naturale pertinent. Unde et sensus ille aequiorum dominorum animis insitus, de perpetuitate seruitutis remittendâ, plerasque apud gentes. Bonos enim servos manumitti, et libertatem tamquam seruitutis praemium et mercedem accipere sollenne erat: malis perpetuitate serviendi quasi in poenam cedente. Expressit haec omnia Simo Terentianus.
[Note: Andr. act. 1. sc. 1.] Ego postquam te emi, à parvulo ut semper tibi
Apud me IUSTA et clemens fuerit seruitus,
Scis, feci ex servo ut esses libertus mihi,
Propterea quod serviebas liberaliter.
Quod habui summum pretium persolvi tibi.
At, inquis, nihil ita differet seruitus à famulatu hodierno, pactione operarum et mercedis constante? Bene. et hoc ipsum voluerunt veteres, quotiens à moribus et consuetudine ad naturalem rationem, seruitutem voluerunt revocare. Ciceronis notus est et celebris locus: [Note: 1. offic. 13.] seruis, non male praecipiunt, qui ita iubent uti, ut mercenariis; operam exigendam, iusta praebenda. Et hoc iustitiae deputat: quae erga omnes homines, hominumque genera et gradus, conservanda est, ut amplius explicat Sencca Epistola XLVII. Nec aliud voluit Dio, cum diceret: xrh\ des1po/cein e)pieikw=s2. sine aequitate enim tali, ius heri in servum summa est iniuria. Unde lex Hebraea ad hos terminos, quos naturales vocat Grotius, fere reduxit ius herile, seruisque tolerabiliorem fecit conditionem suam, partim vindicibus adversus saevitiam dominorum demonstratis; partim libertatis per intervalla recuperatione, tum variis praeceptis et ad humanitatem incitamentis: de quibus Sacer Codex. Philo etiam legem de seruis per vim occisis explicans, repetit: [Note: dell. special. p. 798.] sqera/pontes2 tu/xh| me\n e)la/ttoni ke/xrhntai, fu/s1ews2 de\ th=s2 a)uth=s2 meta\ poiou=ntai toi=s2 des1po/tais2 tw=| de\ qei/w| no/mw| kanw\n tw=n dikai/wn e)sti\n, ou) to\ tu/xhs2 a)lla\ to\ th=s2 fu/s1ews2 e)narmo/nion. Serui fortuna quidem
inferiores, naturâ vero pares dominis sunt. lex autem divina regulam iusti aequique non fortunae sed naturae congruentiam facit. Et alibi adversus superba Herorum nomina imperiaque in hanc [Note: de septen. et fest. p. 1182.] sententiam disputat: misqwto/s2 e)stin, w)= a)/nqrwpe, o( lego/menos dou=los, kai\ a)uto\s2 a)\nqrwpos w)\n, e)/xwn pro\s2 s1e\ th\n a)nwta/tw s1ugge/neian. Mercenarius est, ò homo. qui servus dicitur, et quidem homo et ipse exsistens, eoque nomine summa te cognatione attingens. Et mox: w(s2 misqwtw=| pros2fe/rou, ta\ me\n didou\s2, ta\ de\ lamba/nwn. pare/zei me\n ou)=n e)kei=nos a)okno/tata ta\s2 u(phres1i/as2 a)ei\ kai\ pantaxou= mhde\n u(pertisqe/menos, a)lla\ fqa/nwn ta\s2 s1a\s2 e)pikeleu/s1eis2 ta/xei kai\ prosqumi/a. s1u\ d) a)ntidi/dou ta\s2 trofa\s2, kai\ e)sqh=ta kai\ th\n a)/llhn e)pime/leian. mh\ kataceu/zas2 w(s2 zw=on a)/logon, mhde\ plei/os1i kai\ barute/rois2 th=s2 duna/mews2 a)/xqes1i pie/cwn, mh/d) u(bri/cwn, mh/d) a)peilai=s2 kai\ e)panata/s1es1in ei)s2 xalepa\s2 dusqumi/as2 e)felko/menos. Tamquam cum mercenario age, alia quidem dando, alia invicem accipiendo. nam ille quidem ministeria semper et ubique nihil cunctabundus strenue obibit, alacritateque et celeritate tua iussa praeveniet: tu vero rependes ei alimenta, et amictum; ceteramque de eo curam suscipies. minime vero iugum tamquam animali bruro impones, neque pluribus maioribusque quàm ferre queat oneribus premes, aut contumelia afficies, minisue et terroribus graves ei angores incuties. Adiciuntur alia, interpretandae et commendandae aequitati in servos naturali idonea. Christiani quoque, sublatis, quae aliunde accesserant seruitutisque et nomen et rem exasperaverant; non
exemplis et consuetudine, sed ratione naturali metienda herilia imperia dominaque, additis ex ipsa Christi disciplina praecepris, argumentisque, demonstrare studeverunt. Quod autem attinet ad Busbequii, de seruitute utiliter revocanda, consilium, cuius in Annotatis, Grotius meminit, id quo pertineat, non obscurum est: nempe adversus mendicantes, et vagari temere solitos, Addit, praesertim publicam seruitutem, se spectare: scilicet, si nihil habentes quod agant, et vagae mendicitati inhiantes, in servitio publico teneantur, publice opus faciant. Addit de iusta et clementi seruitute seloqui. sequitur, qualem Romanae leges proescribunt. Id unum est, de quo dubitari queat. illas enim Christianis duriores visas esse, satis constat. nisi quodin seruis poenae facilius viderentur locum invenire. Posset ad eundem, quem nonnulli spectant, scopum perveniri: si homines otiosi et mopes ad opus faciendum publice pro victu, adigantur: facinorosi, sed durioribus legibus, itidem in opere publico teneantur, potius, quàm extra territorium iudicis ablegati, ablibi mendicis grassatoribus, et facinorosis se aggregent, novampque scelerum seriem auspicentur. Sed redeundum est ad id, quod agimus.
Liquere enim nunc arbittor, naturâ neminem servum esse: quotiens nobis servus et dominus, vocabula iuris sunt, sicut in hac disputatione esse debent. Unde nec originem seruitutis ab historia, quatenus licuit,
arcessentibus tantum audaciae fuit, ut naturae ductum allegarent: sed ad factum aliquod humanum, unde consecuta esset seruitus, suas cogitationes retulerunt. Apud Dionem Chrysostomum diligenter enumerantur modi inductae seruitutis. [Note: orat. 15. pag. 242. edit. Paris. gr. l.] in his antiquissimus dicitur (palaio/tatos, pres2bu/tatos2 a(pa/ntwn tro/pos, unde ceteri modi penderent, si quis quem bello aut latrocinio, captum pro servo detineret, tou\s2 ga\r prw/tous2 genome/nous2 dou/lous2, ou)k ei)ko\s2 en dou/lwn fu=nai thn\ a)rxh\n a)lla\ u(po\ lh|stei/as2 h)/ pole/mou krathsqe/ntas2, ou(/tws2 a)nagkasqh=nai doule/uein toi=s2 labou=s1in. Qui enim primi facti sunt serui, eos non est verisimile ex seruis ab initio natos, sed latrocinio bellove victois ut captoribus seruirent, coactos esse. Ex tali facto, latro quidem nullum ius consequitur: victor autem belli iusti, quod ius habeat intetficiendi omnes in potestatem redactos, vulgari potius errore, et inde disperso rumore per gentes increbuit, quam veta aliqua iuris, quod natura dictat, explicatione. Unde non promiscue, nec in omnes, ius dominii nactus censeri debet victor ex eo capite, quod caede sibi licitâ permutasse seruitutem, et libertatis iacturam victos quam vitae maluisset facere. ergo ex alio capite, victos servos potest facere? Hic si ad eam rationem aut similitudinem velis respicere quae in seruis poenae conspicitur; occurretur tibi non levibus momentis: multa esse, quae non promiscue patiantur omnes victos eadem poena plecti (loquamur enim nunc ita compatationis causa, quamquam alias poena proprie dicta
alterius generis sit) tum, non semper ad consequendum ius suum quasi ad modum debiti exigendi a victis, opus esse seruitutem captis imponere. Sed ita gentes tamen consenserunt, captos iusto bello, non inuste in servos redigi? Hic ergo iam alius fons est iuris: et quidem ita aestimandus, ut nec praeiudicare iuri naturae possit, nec secure et avide citra distinctionem arripi debeat. Qui accurate vellet agere, forte diceret triplicem esse de iure gentium sentiendi loquendiq; rationem: primo, ut est gentium aliquo usu humanitatis excultarum pletarumq;, neq; à iure naturae longe discedit; deinde, ut est, plurium gentium ius civile potius, quam proprie dictum ius gentium; tertio ut mores et facta potius quàm ius multarum gentium notat, quamvis illi mores et facta iuris nomine praetexantur. In primo genere, non praesumendum est in dubio, gentes voluisse iuri naturae contraria, aut ab eo longe discedentia statuere; adeoque iusto etiam bello non nisi moderatam nec inhumanam seruitutem probasse, id est, quae ad naturae et rationis dictata exigise pateretur. Licet enim ius naturae neminiseruitutem primo decernat, à consequenti tamen seruitutem contractam moderatur, et ex internis ac domesticis principiis interpretatur, sicut ante ostensum est. In secundo genere, ad utilitarum suarum rationes ius naturae liberalius vel trahere vel interpretari vel etiam praeter propter illud decernete gentes solent: sicut et in singulis
civitatibus ad hunc modum iura civilia, ut de aliis rebus, ita de seruis constituebantur. Tertium genus late patet, et solâ auctoritate exemploque ius ementitur; ut quae vulgo apud gentes in imperiod dominioque in servos aspere, duriter, saeve fiunt, iuris gentium nomine praescribuantur. cum praesertim gentes dissimulate talia, propter utilitatem aliquam suae rei publicae videantur. quae dissimulatio, pro diverso habitu temporum rerumque, modo ad secundum genus propius accedit, modo tertii generis censum subit, meroque facto aestimatut. Apparet ex his, non esse obvium aut simplicem intellectum eius locutionis, cum circa servos aliquid iure gentium fieri dicitur. interdum enim sus impunitatis, id est, vera aestimatione nullum ius, intelligitur. quod in pluribus argumenti non semel Grotius monuit. Apparet amplius: nomine et obtentu iuris gentium, non deleri aut tolli ea, quae circa servos faciendos et tractandos, ius naturae praecipit, apudipsum Grotium III, 14. contra III, 7. Ut huius generis tricae et confusiones sub exemplo [Note: Controu. illust. lib. I. cap. 9. §. 14. etc.] cognoscantur, iuverit inspexise quae Fernandus Vasquins disputat deilla quaestione: an seruitus iusta etiam ex bello iniusto oriri possit?
§. XXIX. De prole servorum captivitate in hanc conditionem redactorum, agit amplius lib. III. c. 7. §. 2. Sed quid iure naturali hac in re sit conveniens h. l. disquitit: et hac occasione, illa regulam, quod partus ventrem sequatur, ex instituto, non a naturâ venire,
ostendit rationibus, et (in Annotatis) diversitate institutorum legumque. addi debet II, 8, 18 .et Selden. de I. N. et G. VI, 8. Est autem hic potissimum quaestio de seruitute voluntaria: ubi ponendus est casus dubitationis; et quidem extra moreslegesque: qui enim ibi, ubi mos auf lex est, seruitutem in liberos transire a parentibus, se in seruitutem tradidit, videtur utique consensisse in prolis suae seruitutem. Sed si extra haec ita dubitetur; hic se tradidit cum uxore in seruitutem, neque de futura prolis conditione quicquam dictum est, quid iuri naturae propius videtur? putandusne est racite prolem eadem conditione damnare voluisse? possis dicere, hanc voluntatem in patentibus non praesumendam, sed interpreatationem, ut in re odiosâ, restrictius faciendam, an autem hinc sequatur, quod Grotius dicit, dominum tum demum teneri ad libetratem proli reddendam, si pro alimentis, quantum satis est accipita; illud hac de causa dubitabile sit, quia qui servos coningatos recipit, neq; de prole probabiliter exstitura nominatim aliquid pacisitur aut excipit, is alimenta etiam proli promisisse videtur, non ut seorsum imputanda, sed ut partem in parentum alimentis comprehendenda. Quo sensu peculiari compensatione opus non esset. Sicut apud Hebraeos, addicto, uxori eius et liberis ex ca susceptis, victum, vestitum, et domicilium praestabat dominus, cui tamen nequ hi neque illa serviebans. Selden. VI, 7.
De fuga serui voluntarii, etiam infra III, 7, 6. et diximus aliquid in Militie captivo. Quamquam serui bello facti, alia hîc causa videtur, quàm voluntarii, notante etiam Vasqui Controu. Illustr. lib. 1. c. 9. §. 21. etc. 10. §. 1.
§. XXX. De impersectis seruitutibus ita hic agit, ut ostendat, illas, licet legis civilis inventa sint, naturali quoque aestimatione pro plena seruiture aut plena libertate haberi non posse. Et de libetris quidem apud Romanos, diversorum tempotum diversa instituta tuerunt. [Note: in Aug. c. 40. in Vesp. c. 23.] et distinguitur apud Suetonium libertas, et libertas iusta. ridetur eriam libertus, ius ingenuitatis, mutato nomine affectans. Vide quae de libertis civitatis capacibus aut incapacibus habet Arnisaeus relect. Polit. lib. 1. cap. 5. sect. 10. §. 17. etc. Apud Germanos vereres. (reste Tacito in Germ. c. 25.) liberti non multum supra servos erant. Distinguit notabiliter, libertos plenam liberratem adeptos, et illos, qui adbuc obsequiis erga patronos tenerentur, Synodus Toletana [Note: lib. 2. c. 25.] letana apud Burchardum. Quicumque libertatem a dominis suis ita percipiunt, ut nullum sibimet in eis obsequium patronus retentet; isti, si sine crimine capitali sunt, ad clericatus ordinem suscipiantur, quia directa manumissione absoluti esse, noscuntur: qui vero retento olisequio manumissi sunt, pro eo quod adbuc patrano seruituti tenentur obnoxii, nullatenus sunt ad ecclesiasticum ordine promovendi, ne qu an do voluerint earum domini, fiant ex clericis serui.
Statu liberi, qui statutam in tempus vel
conditioditionem, libertratem habent, et quorum conditio ambulatoria est, ut loquitur Papinianus 1. 37. D. de statu lib. Glossarium vetus: statu liber, e)leu/sqeros xro/nw| kata\ diaqh/khn a)fesqei/s2. statu libera (hactenus enim recte Vulcantus corrigit) e)pikekamme/nh thn\ e)leusqeri/an.
Nexi, ob aes alienum. an et aliam ob catisam? Ita Iacob Gothofr. in Notis ad Tab. IX. fragm. XII. Tabb. ubi nexos à seruis distinguendos esse traditut. Nam eorum, ut et addictotum, temporatia seruitus solutione eius, quod debebatur, exspirabat.
[Note: instit erat lib. 7. c. 3.] Addictus describitur et a servo luculente distinguitur apud Fabium Quinctilianum, de Finitione: Circa propria et differentia, magna subtilit as. ut, cum quaeritur, an addictus, quem lex seruire donec solverit iubet, servus sit; altera pars finit ita, servus est qui est iure in seruitute, altera, qui in seruiture est eo iure quo servus; aut, ut antiqui dixerunt, qui seruitutem seruit. Quaefinitio etiamsi constet aequo, nisi tamen propriis et differentibus adinuetur, inanis est. Dicet enim [Note: cap. 10.] adversarius, seruire eum seruitutemptaut, eo iure, quo servum, Videamus ergo propria differentiaque liberorum, quae libro quinto leviter in transitu attigeram. Servus cum manumittitur, fit libertinus: addictus, receptâ liberate est ingenuus. Seruns invito domino libertaem non consequitur: addictus, solvendo, citra voluntatem domini consequitur. Ad serumm nulla lex peritnte: addictus legem habet. Propria liberi, quae nemo habet nisi liber. praenomen, nomen. cognemen, tribus: habet haec addictus.
Glebae adseripti, ascriptitii glebae, o(mo/dkloi tw=| a)grw=|, qui cum agro serviebant domino et cum fundo alienabantur. non plane serui sed quasi serui. deterioris conditionis, quàm coloni censiti: ut ostendit, et loca de ascriptitiis et orginariis colligit Tholosanus Syntagm. I. V. lib. 14. cap. 10. §. 9. et lib. 18. cap. 23. §. 6. et 7. Addi potest Cuiac. ad lib. IX. Cod. tit. 47. et Perezius ad eund. tit. qui, Gallorum hommes de main morte (de quibus mox) accipti. Ad mores autem Germanorum retulerunt, qui de propriis Germanorum hominibus scripserunt, ut commentario singulari Husanus, Gailius de pignorat. ohs. 8. Arnisoeus relect. polit. lib. 2. c. 3. sect. 9. Webnerus voc. Leibeigen, Lehmannus, Stumpfius, Goldastus, descripti, pluribus nominibus additis a Besoldo in Thes. pract. v. leibeigen, et Speidelio voc.eodem. ubi et recentiorum controners. mentio. Gryphiander existimat, magis eos ex seruis Romanis, quàm ex moribus Germanorum participare oeconom. legal. lib. 1. c. 4. §. 23. elegans in utramque partem quaestio, copiâ et contentione rationum. Adde omnino Acta Lindaviensia, anno 1643. edita, ubi multae huc petrinentes quaestiones non indiligenter tractantur.
De seruitute Hebraeorum, et redeunte dominio sui seu libertate, videnda quae Seldenus habet de I. N. et G. lib. 6. c. 7. 8. 19.
Penestas non eodem modo accipi semper, sciunt, qui veteres legerunt. Ad imperfectae seruitutis conditionem retuleris, quae de primis
Penestis apud Thessalos, et pactione reciproca hourum cum illis memorantur. Interdum enim vox tribuitur bello subactis plenamque seruitutem servientibus. vib. Athenoeus lib. 6. c. 7. Pausan. in Lacon. Strabo lib. 6. et 8. Suidas v. pene/stai etc.
Manus mortuas, diverso sensu legi constat. Bodinus lib. 1. de Reb. c. 5. de occasione sublatae seruitutis disserens, Principes Christiani, inquit, paulatim servitia manumiserunt, exceptis operis et iure successorio, si liberti sine liberis mortem obirent; quos quidem manus mortuas etiam appellamus. Et subinde: Quod legimus Ludovi um Regem, eum, inquam, qui Hutinus usurpatur, anno 1313. servos omnes accepto pretio man umisisse, id ego interpretor de libertini generis hom,inibus, quos manus mortuas appellamus; qui liberantur beneficio Principali ab eo seruitutis vinculo, quo quidem extrapatroni territorium uxorem durcere bonave prohibentur alienare. Interdum Manus mortua legis nomen est, aut pacti, conditionisue, sicut vides in Glossario Lindenbrogii ad Codicem LL. antiquarum. In Gallia, inquit Gryphiasder, manus mortua dicitiur, quando grex ita datur, [Note: in aecon. beg. lib. 1. cap. 17. §. 220.]ut numquam moriatur, not atione a contrario, ut apparet, c u~rectius manus non mortua diceretur. Germaqni vocant Eisern Vih, wehrung, quasi pecora perpetua et aestimato data. Videantur Wehnerus voc. Eyseren Vihe, et Besold. Thes. Pract. v. eod. Apud Miraeum in Diplomatibus Begicis lib. 1. c. 80. Henricus II. Lotharingiae Btabantiaeque Dux à seruitute manus mortuae aliisque
oneribus anno 1247. suos vasallos liberat, verba Diplomatis sunt: terram nostram. quam nuno possidemus, ab illa exactione sive extorsione, quae [Note: De Dueib. et Comis. prou, Gall. lib. 1. c. 18.] vuglgarter dicitur Morua manus, absolutmus et quitamus, Antonius Dadinus Alteserra aliam signifcationem ex Anglicana historia affert: legem porro ad manum mortua vocarunt, quod res semel quoesit et Monasteriis, velut mortuoe commercio in perpetuum eximuntur, et hanc legem tenaeissime in Anglia servari, scripsit Polydorus Virgilius. Unde illa, ad ius ammortiz ationis refert.
§. XXXI. De publica subiectione per fecta, supra egit, 1, 3. 8. et 12. de imperfectâ 1, 3. 21. et seqq. Addendus Bodinus de Rep. 1, 9.
§. XXXII. Dixerat supratius in personas origtnarie acquiri generatione, consensu, delicto. De prioribus egit: nunc addit aliquid, de subiectione ex delicto. ubi subiectionis vocab ulo viderur seruitutem notare: sine capitis summam praesctiptam, sive verba, huius §. pleraque spectes. Et quae ad privatam quidem seruitutem poenalem spectant, facilius se explicant, et ad religionem iudicis aciudiciorum pertinent. Quare pro modo delicti, ut ipse monet, vel perfecta vel imperfecta (ubi rursus dmersis gradibus locus est) seruitus decernitur: ac interdum quidem in perpetuum, interdum ad tempus; ut antea in addictis [Note: ??? 2. e. 1.] vidimus. cuius generis in Lege Baiuvariorum constituitur, ut alodem quidem et vitam sinae captiali crimine (ibi expresso) nemo Baiuvarius perdat; cetera veroquaecumque commiserit peccata, quousque habet substantiam componat
secundum legem; si vero non habet, ipse se in seruitto deprimat, et per singulos menses vel annos quantum lucrare quiverit, persolvat cui deliquit, denec universum debitum restituat.
Inter exempla seruitutis poenalis privatae, nominantur hic feminoe, quaese servo alieno iunxissent. de quibus in Senatusconsulto Claudiano constitutum erat à Claudio Imperatore apud Tacitum, et postea amplius à Vespasiano [Note: Vespas. e. 11. 12. A. 53.] apud Suetonium. Sed Taciti quidem locus paene pro deplorato est. Quare Curtius Puchena, manum abstinere, sanum consilium censens, id tantum annotavit, in Codice Florentino abesse illa verba, et qui nati essent; legique in seruitatute sui eonsensissent pro libertis haberentur. Unde Lipsius Farnesiani codicis ductu fecit: ut ignaro domino ad id prolapsa, in seruitute; si consensisset, pro liberta haberetur. Quod cum confidentius factum videretur Hippolyed à Collibus, sub assumpto schemate Pompeii Lampugnani, inter alia, impugnavit: lectionemque [Note: dispunct. Cod. Mirand. obseris lib 31. c. 16.] haud dubie audaciorem substituit. Respondit Lipsius, et potissimum auctoritatem Cuiacii, qui Lipsianam emendationem probaverat, in eximiâ dissertatione de SCto Claudiano, obtendit. Ludovici Aureliani (infelicis plarumque critici) ista est correctio: statuiturque ut ignaro domino ad id prolapsa in seruitute esset: sinconsensisset, et ea et quinati essent, prolibertis hoeberentur. Interpres Italus Bernardus Davanzatus, totum locum in hunc sensum reformat: Ralatione facta statuitur poena in Libertas, quae
absque venia patroni, se coniunxissent seruis, ut redirent in seruitutem: sed, qui nati essent, inde liberti habeerentur. Sed quin dominus hic non ad feminam, sed ad servum, cui femina coniungeretur, referri debeat, nec pro patrono sumatur, eruditis vix unquam possit fieri dubitabile, haec in transitu. Particula de liberis, si retinenda esset, spectarer favorem liberorum, et matris conditioni, in qua ante coniunctionem indignam fuerat, eos propius admoveret. Severius [Note: lib 3. tit 2. l. 3] Lex Wisigothorum, si mulier ingenua serno alieno sese coninxisset, decernebat in illis verbis: Filii tamen et quandocumque et quanticumque, qui ex ea iniquitate fuerint procreati, conditionem patris sequantur, ut in servitio permaneant: facultatem vero mulieris propinqui sui legali successione conquirant. Additur quidem temperamentum de recuperanda ingenuitatis conditione, sed valde difficile.
De publica subiectione, primo meinisse debemus, illam non posse semper imponi victis, tum quatenus imperii non ö- herilis aestimatione venit, et omnino observari debere, quae Grotius alibi praecipit; tum multo minus, quatenus [Note: lib. 3. c. 15.] seruitutis significationem habet. Quare nec per se populi seruitutem semper perpetua esse posse, apparet, imo fortasse numquam abesse debebat etiam inter ethnicos temperamentum illud iuris bellici vulgo dicti, quo populivicti, quantamcunq; meriti vindictam, post toleratam seruitutem certi temporis, ad conditionem seruitute meliorem traducerentur.