IN LIB. II. CAP. II. De his quae hominibus communiter competunt.

DEvenitur ad disputationem nobilem de Origine Dominii et proprietatis: agitatam à Theologis moralibus ad septimum Decalogi praeceptum de furto non faciendo, et Scholasticis ad Thom. 2, 2. à Iureconsultis de A. R. D. et praesertim ex fontibus propius huc spectantibus à Seldeno de I. N. et G. lib. 6. Ab Interpretibus Aristotelis ad I. Politicor. et Oeconom. Grotius vocabulo nostri in hoc argumento paulo laxius utitur, et §. 1. inserta hypothesi sua ita distinguit:

Nostrum est aliquid

Hinc §. Secundo originem Dominii explicare conatus, progreditur ad naturam dominii ab effectibus eorumque restrictione declarandam. Multi autem et insignes sunt huius §. errores, quos partim notavit doctissimus 10. Strauchius in dissertatione de Imperio maris cap. I. Primus et gravissimus error est de communione primaeva dominium et proprietatem excludente. Talis enim, ut describitur, neque sacris literis, neque iuri naturali, sive naturae rationali convenit. [Note: lib. 1. tit. 5. §. 1. de eo quod iustum est.] Distinguit Hugo de Roy intet Dominium ipsum, et Dominiorum discretionem: illud esse iuris divini et naturalis, hanc iuris Gentium, inquiens. Sed discretio Dominiorum nihil aliud est, quam Dominium in actu constitutum. Unde nec verba illa, dominium et potestas disponendi de eo, sapiunt limam Philosophi. Ipsum enim dominium est potestas disponendi de re nostra. Certe in hoc argumento eodem videtur redire, si quaeras; unde sit origo dominii, aut unde sit discretio dominiorum repetnda, nisi alterum proprie, alterum figurate velis capere. Videndum ergo ante omnia, an

communio aliqua rerum, exclusa proprietate ac dominio, ex sacris literis demonstrari possit? Id quod pernegamus. Ex historia S. literarum hoc tantum constat: fuisse quidem à Deo darum Protoplastis dominium commune, hominum quasi pro indiviso possidentium, quatenus Protoplasti humani generis personam, ut ita dicam sustinebant. Quo sensu adhuc recte dicimus: homines esse dominos terrarum orbis sive dominium in terrarum orbem, in quantum dominii capax est, sive in res terrarum orbis, ut in proprietatem ire possunt, ad humanum genus spectare; sed hoc dominium commune non magis tollit dominium privatum, quàm si dicam, Populus est dominus harum illarumue terrarum: ergo nulla res in illis terris privato aliquorum, aut alicuius dominio subiecta est. dominium istud commune altera vice Deus contulit humano generi [Note: Cm. 9.] per Noachum instaturando. Sed nec priori, nec posteriori hac vice intelligendum est dominium commune, sine dominio privato, tum ipsi Adamo, tum ipsi Noacho competente, quod liberos eorum sine aliqua cessione praevia excludebat. Dominium enim commune humani generis, non potest nec debet concipi, sine ordine ad dominium privatum ita constituendum, sicut naturae rationali ac sociali consentaneum erat. Sicut illum ordinem tum argumenta ex sacris literis, tum ex natura rationali abunde demonstrant. Alii breviore via huc contendunt, et Adamo, ut individuo,

dominium divinitus concessum, in eius progeniem ab ipso dispensatum esse, aiunt, Quae sententia non potest valide opponi contra eam hypothesin, quae modo allata, etiam Seldeno probatur, ad ostendendam rationem dominii totius orbis, quod generi humano datum, tam asseverate, etiam Veteres loquuntur. Adamus igitur iam Abeli et Caino dominium privatum in quaedam attribuerat, sicut cogitur fateri Grotius hoc ipso loco: et clarius ostendit Moses. [Note: Genes. 4. v. 3. et 4.] Et qui potuissent in illa longaevitate Parentum liberi sine privato dominio agere? historia certe sacra reclamat. Ita dominium illud commune humani generis sub lege privati dominii constituendi partiendique acceptum, variis titulis dominii privati propagatum est ab Adamo, et patribus antediluvianis: et à Noacho filiisque post diluvium. Quamquam enim nonnulli dubitant de partitione orbis à Noacho in filios facta, forte non tam incredibili, ut [Note: Geogr. Sacr. part. 1. l. 1. c. 16.] doctissimo Bocharto videtur: illud tamen certissimum est, filios Noachi divisisse gentes et insulas, adeoque dominia rerum constituisse, ex Gen. 10. id est, iure à parente ad se transmisso usos esse. Haec ex historia primaevae antiquitatis et S. literis hausta, communionem eiusmodi primaevam quae fingitur, prorsus destruunt: possentque amplius demonstrari aliis scripturae locis, unde evidentia de rerum dominio primaevo ac perpeturo, contra communionem illam argumenta depromuntur. Ut mirum sit, in tanta luce rerum, Scholasticos, quarundam

disputationum causa, tam constanter insistere vulgatae viae. qui tamen dum fateri coguntur, [Note: Dioastillo lib. 2. tr. 1. disp. 1.] fictitiam illam communionem esse iuris naturalis, non praeceptivi sed permissivi, satis produnt conscientiam infirmioris doctrinae, adversus eos, qui firmiori iure fidunt.

Nunc videndum est, an fuisse aliquam eius generis Communionem ex aliis scripturis adstrui possit? Iterum pernegamus. Nam quod Poëtarum loca adferunt, ad illa rectissime respondit [Note: l. 5. divin. Instit. c. 5.] Lactantius, ita intelligi oportere, non ut existimemus, nihilomnino tum fuisse privati; sed more Poëtico figur atum, ut intelligamus tam libcrales fuisse homines, ut natas sibi fruges non includerent, nec soli absconditis incubarent, sed pauperes ad comunionem proprii laboris admitterent. Diximus etiam alibi, quomodo illa doctrina de Periodis aetatum et successione ex schola Platonis, et antiquissimorum Poëtarum carminibus hausta, ad veritatem Philosophiae examinari et revocari possit. Illud tantum hic addimus: quomodo adversis frontibus pugnantia dicant, qui id commentum adornare instituunt. Quidam enim illam communionem rerum, ut indicium beatissimi saeculi commendant: alii, ex defectu civilis disciplinae, et rudi quadam barbarie arcessunt.

Sequitur: an possibilis fuerit talis communio? Quae quaestio pro diverso statu generis humani consideranda est. In statu innocentiae, ut Theologi vocant, non debuit aut potuit esse talis communio, quia ut omnis ordo rectae

rationi consentaneus, ita pulcherrimus ordo possidendi res, quarum dominium humano generi traditum erat à Deo, illi statui vel maxime conveniebat. in quo scilicet abstinentia alieni, illustre nomen sortiri debebat. Unde etiam lege morali sive Decalogo, ut abstinentia, ita certa cuique et discreta rerum suarum possessio sancitur. Illa autem lex, ante lapsum, in statu innocentiae, hominum mentibus inscripta erat non minus, quàm post lapsum repetita. In statu post lapsum possibilis non erat talis communio, I. quia ne animo quidem concipi potest, sicut ex ipso Grotio animadvertunt, qui considerant illa verba huius §. Nam quod quisque sic arripuerat, id ei eripere alter nisi per iniuriam non poterat. Ecce proprietatem in communione. II. Quia si ex hypothesi poneretur talis status communionis rerum (in quali tamen nec exstitisse unquam homines, nec ex consilio Dei exsistere debuisse iam monuimus) non potuisset vel minimum temporis durare, et fuisset naturae humanae sive rationali contrarius, ferinus, insociabilis; quod diversis rationibus, eodem proposito ostendunt [Note: Gassend. Phil. mor. p. 14, 5. primae edit.] Gassendus et Pufendorfius. Atque hic unicus est usus, certe primarius, illius hypotheseos fictae de communione primaeva, ut ostenderetur necessitas distincti dominii in civitate: quia civilis societas nec evenire, nec si evenisset, durare potuisset, recepta illa communione a)koinwnh/tw|. II. Quia post lapsum homines numquam potuerunt sine lege vivere, ut esset vita socialis:

igitur nec sine distinctione dominiorum. Illa enim communio rerum pugnat cum lege, quae assignare et distribuere res possidendas solet. Igitur legem et distinctionem dominiorum coniungunt non tantum qui Poëtas philosophice interpretantur e. g. Servius, qui feritatem vitae sing lege interruptam esse ait invento usu frumentorum, postquam ex agrorum discretione nata sunt iura: sed ipse Grotius hoc loco, Taciti auctoritate usus de inventis legibus inani coniectura hariolantis. IV. Quia posita com~unione tali non daretur certa Reip. forma, i. e. civitas non esset civilis, societas non esset socialis. Societas enim civilis ordine imperandi parendique, certaque eius ordinis forma continetur. Notavit hoc, ut alia plura Aristoteles, quando adversus communionem bonorum Platonicam disputat. [Note: 2. Polit. 3.] Quae tota disputatio est huius loci. Recte autem ibidem monetur, non esse in civitate locum bonorum communioni proprie ita dictae; Sed illi tantum, quae ex amicitia et virtute proficiscitur, et quodam modo communio sive communicatio, figurate scilicet dici potest. Ius scilicet dominii naturale et civile, quodam quasi temperamento benignitatis et virtutis [Note: lib. 3. c. 20.] miscetur ex usu societatis civilis. Lactantius quoque communionem bonorum et impossibilem et iniustam ostendit.

Est igitur proprietas et dominium Iuris naturalis certissimus fetus: iuris, inquam, hominum mentibus inscripti, adeoque divini. Est enim ius naturae pars iuris divini. Argumentum

clarum et certum est; Quod ius à primo rerum hominumque ortu appetentiam alieni vetuit, furtumque interdixit, illud dominium rerum et proprietatem constituit. Ius naturae primaevum sive excellenter sic dictum aliena appeti aut furto submoveri veturit. E. ius naturae proprietatem et dominium constituit. Maior clara et in praefatione probata est. Futtum nullum est, ubi nihil proprii. Alienum nihil est, ubi omnia sunt communia. Alieno autem abstinere, inter prima naturae praecepta est, ante quae nihil inter homines fuit. Minor est ipsum praeceptum iuris naturalis, ut mentibus hominum primaeva creatione insiti, ita in Decalogo per scripturam promulgati. Gentium ius, ut à naturlai distinguitur, in quibus dam generibus possessionum ex moribus aut pactis tacitis expressisque praecipue attenditur. Pleraque autem, quae formam dominiis dant et modum in civitate, iuris sunt civilis. Quae rectius exemplis monstrantur.

Ex his apparet, arbitror, quàm perperam dixerit Grotius inter alia huius §. potuisse hunc statum communionis rerum durare in eximia caritate, aut magna simplicitate. Sicut enim post lapsum talia hariolari absurdum est, ita si ante lapsum haec nomina ponas, neutrum distinctionem rerum ac ordinem excludet. Immo caritas luculentius se prodet in communicatione eorum, quae propria erant, quam citra proprietatem. Quare II. exemplum ab Americanis populis petitum nihil efficit. Ut enim probentur,

quae naturae dictatu hominibus conveniunt, non sumenda sunt exempla naturae male affectae aut cultu rationali defectae: quasi quis ex Aboriginum aut Getulorum barbaris moribus (de quibus supra 1, 4, 2.) vellet specimina naturae rationalis et socialis petere. De corporis natura iudicamus, non ut morbosum corruptumue est, sed ut sanum et recte se habens. ut taceam, tale exemplum, quod accurate huc quadret, in historiis Americanis vix dari. Quicquid afferes, videbitur ad id accedere, non id esse. III. Ad Essenorum, primorum Christianorum, Monachorum exempla iam pridem abunde responsum est à Theologis, Monachorum paupertatem, quasi nihil proprium possidentium, exagitantibus. Habetur enim et aliquid proprium in communi: notaque et multis explicata heri et hodie est vocis homonymia, quantum ad communionem. IV. Quod simplicitas primorum hominum ignoratione magis vitiorum quàm cognitione virtutis definitur, et cum Scytarum exemplo comparatur, intolerabile merito videtur iis, qui in primis hominibus etiam post lapsum excellentissimam cognitionem virtutis fuisse, cum qua Scitharum rudis ignorantia nihil commune habet, invictis argumentis sciunt. Adamus, inquam, post lapsum melius omnibus philosophis, qui multis post aetatibus fuerunt, quicquid lapsus invexit depravationis, et virtutis rectique moris in dolem, perspexit cognovitque. Multa statuant absurda necesse est, qui hoc negant. V. Ea,

quae hic afferuntur de gradibus depravationis, magis exegit Grotius ad Poëtarum hypothesin, quàm ad fidem Sacrarum literarum, quas interpretando non parum hic corrupit. Ecce, cur cupido voluptatis mundo postdiluviano excellenter tribuitur, et in oppositione mundi antediluviani? de quo tamen exstant clarissima testimonia Gen. 6. et Matth. 24, 38. Luc. 17. 26. Quare et VI. praeter omnem rationem, post praemissa tam vana, infertur causa, obquam à primaeva illa fictitia communione discessum sit: quod homines non contenti, vesci stonte natis, antra habitare, corpore aut nudo agere, aut corticibus arborum ferarumue pellibus vestito, vitae gevus exquisitius delegissent. Quid hoc est aliud, quàm ex hominibus bestias redigere (quod non iniuria monuit Feldenus) et historiae vim facere? Valde confirmant nostram de iure, quo divisio rerum facta est, sententiam [Note: de Iust. et Iur. tom. 1. disput. 6.] quae Cardinalis de Lugo adversus Medinam in hac quaestione disputat: ubi ad ius naturae, veritate ultro ducente, propius propiusque accedit agnoscitque, ius naturae in genere dictasse et praecepisse sieri appropriationem, licet modus illam faciendi non determinatus, semper cum dependentia aliqua à iure humano intelligendus esset. scilicet ad rationem societatis, quae natura duce spectatur. Bene hactenus; nisi quod infirmius sibi constat, cum addit: supposita fragilitate et multitudine hominum. Et de multitudine quidem, res salva esse potest. divisio enim rerum, à natura praecepta, ad plures spectat, et societati

ordinandae destinatur. Sed infirmitate etiam seposita, locum fuisse futurum huic ordini, ex divisione rerum nato, ante dictum. Praeceptum est perpetuum: cui in statu innocentiae suopte ingenio homines obtemperassent. post amissam sanctitatem primaevam, neque, adhuc aliud dictat recta ratio non depravatis mentibus, et praeterea etiam necessitate finis socialis, aliter non obtinendi; et vitandae confusionis ac noxae, ex infirmitate ultro secuturae, oboediendum vident.

Hoc in loco diversae significationes vocabulorum communionis, et proprietatis, aliis verbosius explicatae, à nobis non attingentur. neque enim id commentationi huic est propositum. Illud unum addimus: ethnicis in origine dominiorum explicanda non parum obstitisse, ignorationem primaevae antiquitatis. Quid enim aliud diceret, qui videret partitim terrarum orbem à nationibus gentibusque possideri, neque titulum possidendi priorem alium sciret; quàm illud ipsum, occupationis et subinde divisionis beneficio primum coepisse teneri, quae nemo ut propria vindicaret? Atqui divinitus traditam et donatam hominibus proprietatem, tum quae imperium, tum quae dominium constituit, ex historia sacra novit; illi occupatio et divisio rerum non est causa proprietatis; sed proprietas causa occupationis et divisionis. Porro, qui ignoraret primarum consociationum historiam, neque vel respectu hominis, vel respectu rei diiudicare posset, cur illae

aut istae res huic potius quàm illi cessissent, ille ad u(po/qes1in communionis, non cuiusuis tamen, nec amplius delabi potuit, quàm ut crederet usum singulis communem in eo fuisse, quod proprium pluribus pro indiviso fuerit. Nam communionem singere, quasi in rebus omni proprietate vacuis, et promiscuo usui omnium expositis, ratione omni caret; praefertim sociali. neque eiusmodi societas vel ad momentum subsistere posset. cumque ethnicorum plerique hominem societatis causa conditum agnoverint, facile poterant à cogitatione communionis nimis quam dissociabilis abduci. [Note: Stoci ap. Cic. 1. off. 7.] illi autem, qui crediderunt, quae in terris gignuntur, ad usum hominum omnia creari, etiam originem dominii propius poterant inspicere. Et sane Stoici multum hic perspicaciores fuere: nisi quod figuris haud multo minus, quàm Poëtae, licet alio instituto, operam dedere. Ab his desumpsit [Note: 3. de Fin. c. 20.] Cicero illam comparationem de Theatro, cuius partem Grotius laudavit. Tota sic habet: quem ad modum theatrum, cum commune sit, recte tamen dici potest, eius esse locum, quem quisque ocouparit: sic in urbe mundove communi non adversatur ius, quo minus suum quidque cuiusque sit. Quem sensum Arrianus excitatius etiam [Note: in Epict. lib. 2. c. 4.] extulit: to\ sqe/atron ou)k e)/sti koino\n tw=n politw=n; o(/te ou)n kasqi/s1ws1in, e)lsqw\n, a)/n s1oi fanh=|, ou)/kbale, tina a)utw=n. Theatrum, nonne est commune civium? age igitur, ubi consederint, veni tu, si lubet, et aliquem loco eice. Et praecesserat exemplum porcelli, convivarum communis ante divisionem, non amplius

communis post divisionem. Quod genus communionis, quomodo proprietatem includat, satis apparet.

§. III. Devenitur ad quaestionem de imperio et dominio maris. de utroque enim disputatur. [Note: dissert. de imper. mar. c. 2.] Negat Grotius proprium fieri posse mare, duabus rationibus, morali una, physica altera. Sed utramque post Seldenum satis retudit Strauchius. neque adeo facile conceduntur ab aliis, quae praeterea ponit: tum tantum posse occupari mare, quando se habet ad terram, ut portio quaedam 2, 3, 8. et 10. modum occupandi imperii maritimi, ratione territorii hunc esse tantum, quatenus ex terra cogi possunt, qui in proximamaris parte versantur 2, 3, 13. tum de exemplis sqalas1s2okrati/as2, quasi ad solum imperium sine alia proprietate spectantibus. ibid. et si quae alia huius generis occurrunt. Facit autem dignitas et elegantia disputationis, ut repetenda huc existimemus, quae alio loco consignavimus.

Adferemus ergo I. quandam huiusce controucrsiae historiam. II. momenta sententiarum dissidentium quodam modo compar abimus: tum communiter, tum seorsim; omnia referentes ad tale iudicium, quale de tot negotio, variis ex causis facere solent viri rerum publicarum usum habentes.

Quando ergo quaeritur, an mare sit imperii et dominii capax, videntur apud scriptores non pauca eiusmodi loca occurrere, quae diversas de hac quaestione apud antiquos sententias ostendant. sed utrum verborum an sententiarum id dissidium sit, diligenter concertarunt,

qui nuper eam quaestionem ex professo tractarunt. Hic non opus fuerit, ista omnia repetere. Dicemus potius de ipsis praecipuis Scriptoribus, qui hanc controversiam sibi examinandam desumpserunt. Principes sunt Grotius et Seldenus. Cum enim non procul ab initio huius saeculi inter Hispanos et Belgas de induciis tractantes multum etiam disceptaretur, de libertate Indicanorum commerciorum, quam sibi Belgae foederati vindicabant, Hispani autem inter arcana dominationis suae sepositam cupiebant: ea occasione (uteinur nunc verbis Dominici Baudii ex lib. 2. de induciis belli Belgici petitis) editus est libellus, cui titulus, Mare Liberum, suppresso nomine, sed auctore Hugone Grotio Fisci advocato. — illic solidis rationum momentis, illustribus exemplis, sanctione Regum, auctoritate ipsorum Iurisconsultorum, qui inter Hispanos magno in honore sunt, evincitur, liber am ad Indos navigationem nec divino nec humano iure subditis Ordinum foederatorum interdici posse. Postea Grotius ipse non parumlimitavit, partim etiam supplevit disputationem de Mari Libero coeptam, in egregio opere de iur. bell. et pac. l. 2. cap. 2. §. 3. itemque c. 3. à §. usque ad 16. ubi praesertim in notis nova accessio est supplementi et explicationis. Postea praeterlapsis pluribus an~is, nimirum anno huius saeculi 35. Ioh. Seldenus IC, Anglus contrariam sententiam, et simul totam de dominio maris quaestionem tractavit edito opere, cuius titulus est Mare Clausum. Ubi praesertim ostenditur, mare dominii capax esse,

semperque pro tali habitum fuisse. Reprehensus est ritulus Maris Clausi, tum ab aliis eruditis, tum ab ipso Grotio, ut primum fama propositum Seldeni distulerat. Itaque in praefatione is defendendum sibi suum titulum existimavit: eo successu, ut homines moderati de titulo non valde disceptandum iudicarent, quamquam is elegantiae titulorum inter eruditos amatae non congrueret. Clausum enim mare Latinis idem est quod innavig abile: atque ita dicitur, quando hibernis mensibus à medio Novembri in Martium, navigationibus fere abstinetur. Grotius certe existimavit, Thalassocraticum rectius vocari potuisse librum Seldeni. itaque nec laio nomine citat in notis ad librum 2. de iur. bell. et pac. cap. 2. §. 2. Quantum ad rem ipsam attinet, Grotii partes defendendas sibi existimavit Theodorus Graswinckelius, conscripto opere, cui titulus Vindiciarum Maris liberi, quinque libris constante: in quo Seldenum per singulas partes insequutus refutare aggressus est. Non tamen editum est hactenus (quamvis subinde ab auctore ipso citatum, et Seldeno per excerpta ab amicis communicatum) rationibus rei publicae ut apparet, editionem non usquequaque suadentibus. Iohan. Isacius Pontanus quoque duobus discussionum historicarum libris Seldeno se opposuit, ut Danis Norwegisque praesertim quaedam iura vindicaret, quae Seldenus ad Britannos traxisse visus est: insertis tamen communibus momentis, ad varias quaestiones huius argumenti

pertinentibus. Ceteri recentiorum, qui hanc quaestionem disceptarunt, non tam in partes iverut, aut ex professo tractarunt, quàm vel repetiverunt, vel excerpserunt aliquid, aut annotarunt ex tota argumenti ampliudine. [Note: c. 37. et 38.] Ita Thomas Rivius histor. naval. med. lib. 3. pleraque argumenta Seldeni pro dominio maris in compendium colligit. Iacobus Gothofredus in dissertatione de imperio maris ad legem *azi/ws1is2 seu legem deprecatio 9. ff. de L. Rhodia de iactu, ex occasione ostendit: Romanos imperium maris apud suas ditiones sibi vindicasse, idque iure se et exemplo aliorum populorum facere putasse. 10. Strauchii dissertationem de Imperio maris iam laudavimus. Loccenius et Stypmannus, de iure maritimo, itidem repetendis et diffundendis huius disputationis locis occupantur. Morisotus in orbe maritimo lib. 2. c. 10. de imperio et dominio maris in genere quaedam praemittit: c. 20. Imperium Hispanorum maritimum; c. 21. imperium Lusitanorum maritimum; c. 23. maritimum Genuensium imperium percurrit, et sic postea de aliis gentibus agit. Nam de Gallis iam ante tractaverat: sunt autem illa pleraque eiusmodi, ut ad accuratissimam controversiae disputationem non multum proficiant.

Neque sant nobis in re tanta iudicium sumere animus est. id enim onus Aetna gravius Ioh. Isac. Pontanus existimat. Quaedam tamen licebit [Note: in praefetione discussionum historisarum.] nobis annotare, quae fortasse in compar andis sententiarum pugnantium monentis, et eligenda inter utrumque opinione non improbabili, aliquem

usum habere possunt. Et I. quidem numquam defuerunt, praesertim hodie, qui putarent: supervacaneum esse de hoc argumento disputare. Id enim armis potius et gladiis summarum potestatum, quàm scripturis et comment ariis privatorum disceptari consuevisse. Quae ratio si adversus nos valere potest, plerisque omnibus oberit, qui de magnis rei publicae negotiis et controversiis, haud raro Marte discerni solitis, aliquid conati sunt. Humanius certe sentien dum est, de ipsis summis potestatibus: ad quarum existimationem pertinet, ne vi pro iure uti censeantur. II. Sunt alii, qui putant, si omnino haec verbis atque literis disputanda sint, argumentorum tamen fontem non ex titulis iuris aut rationibus Philosophiae, sed potius ex ratione status, ut loquuntur, peti debere, id est, Principes et populos imperium maris modo animosius affectare, et laxius interpretari, modo dissimulanter et lenius agere; imo interdum sententiam flectere, et defensum aliquando dominium maris impugnare, si ratio et utilitas rei publicae ita postulet. Quae sicut non frustra dicuntur, ita obstare nequeunt, quo minus, de re ipsa ex capite honesti et boni aequique agatur: suasoriis in tantum dilatis ac suo loco relictis. Haec sunt quae communiter circa hoc argumentum agitari solent.

Seorsum autem notari merentur, quae ad partes disputationis propius referuntur. Hic ergo observare licebit I. In scriptoribus huius controversiae subinde deprehendi propositum aliquod peculiare, ac studium partium. Qui affectus

cum se disputationi miscent, fieri non potest, quin vel citra vel vitra rectum consistatur. Ita Hugo Grotius in mari libero, dum commerciorum in utramque Indiam libertatem Batavis suis vindicat, subinde animosius egit, et plus ultra progressus est. Fortasse enim non adeo pertinebat ad rem, mare universe liberum facere, ut liber navigaretur in Indias. Neque necesse fuit miscere ea, quae colorem habent, cum iis, quae argumenti vim possident. Ab altera parte Seldenus, dum Patriae suae dominium maris Britannici asserere studet, nimis obsequutus est aviditati humanae in proferendis imperii dominiique finibus.

Quapropter II. non potest improbari Pontani sententia. qui tutissimum iudicavit, media incedere via, et asserere; nec liberum esse mare omne nec etiam claudi quodcumque aut omne posse. hactenus, inquam, non potest improbari, quatenus utraque sententiarum è diametro pugnantium à modo probabili abest.

Quis enim III. non putaret, interesse generis humani, ut maris dominium universale sive universi maris imperium illicitum iudicetur? Res clara est, si cogitemus vel nostra tempora: quibus non defuit causa disputandi: an Monarchia univer salis (quoad terras gentesque) vel possibilis sit, vel, si esset, iusta et licita haberi debeat? Sententiam dixere universi paene Europae Principes, liberrima severitate damnantes, qui aliquid tale probatum ac defensum ibant.

IV. Considerantibus praeterea paulo intentius, hanc de dominio in certam maris partem controversiam, constabit: non tam de dominio, quàm de dominii effectu plerosque, qui in negantem eunt partem, sollicitos esse. est enim humanae vel cupiditatis vel elationis hic mos, ut quicquid ad imperium vel dominium pertinet, amplissime interpretetur. nec desunt fere Principibus repertores titulorum, colorum, argumentorum, quibus id propositum stabiliri videatur. quo fit, ut qui alicuius freti se dominos ferunt, nihil sibi non licere putent in exercendo iure suo in omnes eos, qui quacumque de causa huius imperii limites ingrediuntur aut transeunt.

Qua occasione V. non intempestive forsitan aliquis ita annotaverit: parum consentire cum verae prudentiae regulis, si talia in vulgus efferantur, iactentur, ostententur. Fingas enim, iuris eiuscemodi indubiam esle auctoritatem: erit tamen tota ea res ex illo genere, quod in arcano altissimo reponendum, multa sunt, quae suadent. quicquid enim ad omnes invidiosum est ac durum, variis dissimulationibus abstrudendum est: ipsaque rei asperitas humanitate verborum et mutui commercii mitiganda.

Hoc sicut probatissimi est consilii, ita non dubitaverit aliquis VI. necessitatis etiam legem huc advocare. hunc in modum. Euoluantur omnium gentium annales et aetatum: patebit, numquam bene cessisse cuiquam talem iactantiam. Nisi ergo velis mala supervacus in tuum caput attrahere, moderatius certe philosophandum erit.

Quid? quod ipsius negotii natura VII. talis est, ut restrictius interpretandi necessitas neminem latere possit, quod, ut clarius dicatur, sic poterit intelligi, si dominii imperiique matitimi talis esse conditio reputetur, quae à cetero dominandi imperandique iure aliquid diversum habet. In ceteris enim non adeo multum aliarum gentium interest, quomodo dominium imperiumque in tua exerceas. Quomodo vero maris imperio utaris, hoc ad omnes nationes pertinet. praesertim hodie, ubi totius orbis commercia, navigationis beneficio veluti perpetua serie cohaerent. Quod autem omnes nationes suis utilitatibus obstare existimant, id absoluto et infinito unius populi arbitrio subiacere, iniuriam interpretantur.

VIII. Exemplis nobilioribus res fit clarior. Mercandi et negotiandi, itemque ex una regione in aliam vel ob belli vel ob pacis negotia transeundi libera facultas, talis est, ut sine ea vix mundus videatur posse consistere. Itaque causam hanc, favore pleanam, divinis humanisque literis assertum ire, in proclivi est. Qui ergo ius sui dominii, rei tam favorabili opponit, is quantam difficultatum molem in se recipiat, in propatulo est.

Statim enim audiat necesse est, IX. fines particulares, (qui spectantur in dominio huius vel illius) fini universali, sine quo humani generis digna hominibus societas consistere nequit, ut concedant, optimi maximi iuris esse.

Et profecto haec ratio X. apud plerosque prudentiores tanti potest momenti esse, ut

particulares illos dominii maritimi fines moderate, restricteque ac interdum paene dissimulanter tractandos esse, arbitrentur.

Quae enim XI. de incolumitate et potentia domestica ex diverso adferri queant, talia sunt, ut nisi modo et ratione nitantur, vim argumenti habere nequeant. Tum enim incolumitatis rationibus postulantibus, aliquid dicitur fieri, quando aliter salui esse non possumus. Sed quae ad potentiam, viriumque et opum amplificationem pertinent, ut minus favoris, ita minus iuris putantur habere. Non est interim hodie inusitatum, ut incolumitatis obtentu praescribantur, quae ad opea et amplitudinem civitatum pertinent.

Interea XII. dememinisse non oportebit: hanc controversiam de dominio maritimo vix unquam hodie ad liquidum deduci; etiam ubi non deest rationum copia aut exemplorum. semper enim fere aliquid hic dissimulari solet: semper item opera datur, ne plurimarum gentium contradictio irritetur, aut in disput atione cum plurimis gentibus descendatur. Ita fit, ut mutuis prudentiae mysteriis, et occultis rationibus status, ad usum potius rei publicae quàm ad titulos et schemata in vulgus proponi solita, pleraque vis huius argumenti referatur.

Non possunt illustriori exemplo demonstrari, quae diximus, quàm Hanse atici Foederis. Coierunt in id foedus civitates partim in imperio Germanico, partim extra id, arctissima societate. condiderunt sibi leges, instituerunt

magistratus, iudicia, at chivum. Causa et origo, commerciorum libertas. Cui adeo non intercesserunt vicini Principes, ut ultro privilegiis et immunitatibus auctum irent.. Si causam quaeras huius favoris, potiorem haud dubie invenies nullam, aut priorem, quàm vim naturalem illius iuris, quod mercibus permutandis aut transferendis debetur: unde etiam, si paucissimas nationes excipias, plerique omnes populi pro libertate illa exigenda et invicem danda consenserunt: Non obstante dominio maritimo, quod illis aut istis in locis de cetero asseritur. Scio et alias fuisse causas, cur [Note: lib. 51.] Principes Hanseaticae isti societati (Thuanus Teutonicam vocat) ab initio faverent, suasque inde opes et copias amplificare cuperent. Sed ipsa ratio consociationis illius talis est, ut citra dissimulationem imperii maritimi, alias passim affectati, concedi ac foveri non potuerit. factumque est,f quod dicimus, ut ornaretur Hanseatica societas ab iis, qui non poterant non praevidere, ad tantum potentiae eam processuram, ut Principibus formidabilis exsisteret. Id cum postea usu venit, non potuit tum demum tota societas factionis et conspirationis nomine designari. Ad quod crimen solide responsum est ab ipsa Societate anno huius saeculi [Note: 1609.] nono, Exstat seorsum, et apud Ioh. Angelium à Werdenhagen tractat. 6. de civit atum Hanseaticarum antiquo et nobilissimo foedere. addi potest Limnaeus I. P. 7, c. 1, 79. et seque Illud interim nemo negaverit, Principes maritimos retinuisse

opinionem de iure resistendi et declinandi, si possent, quae fiduciâ virium insolentius et amplius quàm par est tentarentur. Id ius tamen saepe dissimulandum et in occasiones opportunas differendum fuit. Quod si nunc de instaurandis opibus Tautonicae Hansae (cuius vix umbra reliqua est) ageretur, non est dubium, quin ex praeteritorum usu, praesentia et futura paulo aliter ordinarentur, quantum ad Principum iura attinet.

Hac occasione illud quoque observatu dignum est, quod consuetudinum maritimarum et nauticarum, quae subinde in ius evaluerunt, non aliud potest principium dari, quàm consensus quidam hominum prudentum, qui navigationibus et itineribus maritimis inde ab [Note: c. 44.] antiquo utebantur. atque ita Consulatus Maris bonas consuetudines maritimas, ex regulis sapientiae, iam inde ab antiquo per prudentes viros commerciis maris utentes traditae, repetit. unde hoc saltem liceat colligere: semper aliqua eiusmodi placita communi gentium consensu valuisse, quorum usus non tam à particulari dominio maris aut legibus per dominos maris particulares latis, quàm ab illo quasi communi iure derivatur. imo (quod observatu forte non indignum est) pleraeque leges maritimae à particularibus maris dominis latae, veluti normam communium illarum consuetudinum, sive rationem illam universalem sequebantur, aut ad eam dirigebantur.

Haec licet ex usu temporum et negotiorum, cum pro diversitate ingeniorum, diversis plane modis vel explicentur vel allegentur, ignorari tamen et negligi numquam debent, quocumque etiam scopo quaestio haec tractetur.

Sicut autem Hispanorum affectatum in Indicum Oceanum ius occasionem novam et insolitam huic disputationi dedit: ita bene, obductae tam vasto proposito rationes, sunt depulsae, tum alias ab aliis, tum in responso Elisabethae [Note: part. 2. p. 328.] Angliae Reginae 1580. apud Camdenum, et qui verbatim paene descripsit, Thuanum l. 71. p. 421. Sententiam Reginae egregio candore repetit, et probat etiam Ioannes de Laet in introductione ad Novum Orbem. Equidem si argumenta de natura maris, et usus publici ratione, ad Oceanum, in hypothesi referantur, et ad id, quod moraliter pro impossibili, iniusto certe, habendum est, nihil supererit, quod morari iustitiae peritum et amantem queat. de fretis, et aliis maribus, suo loco.

Fine huius §. dicit Grotius: cum primum terrae divisae sunt, incognitum erat mare maxima sui parte. Si hoc accipimus de divisione filiorum Noachi (cuius §. praeced. facta mentio) non credent illi, qui ut Adamo ante diluvium, ita Noacho post diluvium, sicut aliarum rerum, ita totius orbis eximiam notitiam tribui debere existimant.

Iis quae §. IV. ponuntur, continuabis II, 8, 2. etc. [Note: de I. N. et G. lib. 6. c. 4. p. 681.] Hebraeorum de his sententiam ex Maimonide Seldenus affert: Quod nemini occupatum est,

occupanti conceditur. Ita quicquid in locis habetur desertis: fluminibus ac torrentibus, nemini occupatum est. et qui primo occupaverit, is eiusce fit dominus. veluti graminis, lignorum, fructuum, arborum, silvae et similium. Qui pisces capit ex maribus aut ex fluminibus, uti et qui volucres aut feras capit, quandoquidem dominum antea non habebant, capientis fiunt. Grotius bene addit hic, occupationis quae per universitatem fit, auctoritatem, novis aliorum occupationibus obicem. sed haec explicatione opus habent, infra adferenda ad §. XVII. In Annotatis ad h. §. IV. locorum incultorum occupatorum exemplum in Historiae Bembi libro sexto demonstratur. At Bembus principio eius libri, digreditur ad narrandam inventionem novarum terrarum gentiumque inde à Christophoro Columbo. Verum inventores illos in vacua venisse, et iure occupationis, ut hic describitur, tutos esse, nemo dixerit. Neque valide audiatur Lusitanorum et Hispanorum oratio apud eundem Historicum: eas quas reperissent insulas ad se spectare: se nulli esse iniurios, si ab ceteris ignorata labore et studio acquisiverint suo. Schema occupationis et inventionis artificiose hic obducitur, nominibus et quaestionibus violentae occupationis, quâ minime vacuae insulae, possessoribus pristinis ereptae, sive incolae priores bello et vi subacti sunt plerumque. Unde mutabitur quaestio, et ad ius belli talibus insulis inferendi vel non inferendi pertinebit suo loco.

Quando §. V. quaeritur, an ferarum, piscium, avium venatio possit lege civili impediri, ante omnia notandum est: ius naturale permissivum, quod nonnulli hic allegant, ita accipiendum esse, sicut salvo omni iure naturali praeceptivo accipi potest. id est, ut clarius agamus; permisit natura venationem liberam, sed salva ratione societatis, salvo sociali ordine, quem in primis natura praecepit. Venationem autem non exerceri promiscue, et ex privato cuiusque arbitrio, societatis omnis interest, praesertim civilis, in qua ordo socialis à natura praeceptus perficitur. Hinc oritur certum legislationis civilis fundamentum. Potest enim summa potestas civilis leges ferre, quibus venatio civili ordini accomodatur. Id fit vel directa via, vel à consequenti. itemque: vel quatenus societatis universim interest, vel societatis hoc aut illo modo ordinatae, sub unius pluriumue imperio. His demum praestructis, incipiunt illae disputationes Scholafticorum et Iurisconsultorum de venatione: quae vel ad legislatoriam, vel ad iudiciariam prudentiam pertinent. Illius est, ne res venatoria, supra quàm societatis civilis ratio, et finis civitatis postulat, acerbe sanciatur: huius, ne latae leges, severius et durius, quàm necesse est, explicentur. In priori genere igitur cessabit illa quaestio, an omnino summae potestati liceat, interdicere singulis venati ne. id enim, sive finem societatis, sive naturam rei, ex iure naturali permissivo, ut ante dictum, manantis spectemus, dubio caret. Et in

nonnullis legibus, quae exstingui genus, aut copiam nimis intercipi, vetant; quaeque certa hominum genera aliis potius negotiis ex necessitudine muneris vacare iubent; ratio publici commodi manifesta est. Neque hactenus multum opus est disputare, de consensu populi. qui tacite consensisse, semper putandus est, ut summa potestas res huius generis ordinet, prout civitati conveniens iudicabitur. Differt autem, prohibere singulos venatione, et uni Principi ius venationis vindicare. Illud enim fieri posset, etiamsi praeda venationis ad omnium aut plerorumque usum, instituta venandi formula et consuetudine, pervenitet: hoc autem quomodo ad Rei publicae utilitatem referatur, non aeque obvium est et expositum. Id ut ostendatur, non unam viam iniri videmus. Grotius, ad stipendia Principum refert. bene, ut arbitror. mensam Principis et aulam instruere cives omnino tenentur suis impensis: tanta necessitudine officii civilis, ut, si sponte id facere detrectarent, cogi ab ipso Principe summam potestatem habente possent: sicut ad alia tributorum genera exsolvenda. Fuerit itaque pars apparatus mensalis aulicive, venatio. Quidam inter iura maiestatis et regalia, quae vocant, ius venandi referunt, eoque nomine Principi vindicant. Veteres non seorsum hoc memorant, sed iure nomothetico complectuntur, quod ab initio huius disputationis innuere volebam. Praescriptio longi temporis, ad docendos rudiores pertinet, neque ubi titulus iuris validior subest,

magnopere desideratur. quis enim alius hic potest sensus esse, quam iste: ius venandi etiamsi nullo titulo Principibus competeret, longi tamen tamporis praescriptione, tituli necessitudinem auferente vel supplente, defenderetur? An de sola recreatione hic quaeri oporteat, [Note: V. Lessius l. 2. cap. 5. dub. 7. Dicastillo lib. 2. tr. 2. disp. 9. dub. 10. n. 293. et 294.] in quo Scholastici contrarias fovent sententias, merito dubites. Qui enim Principes, sibi venationes vindicant, non sine onere recepto hoc faciunt. nam et sumptibus indiget venatio, et conservandis potius quàm exhauriendis utilibus feris non sine cura destinatur: sicut et pestiferae bestiae non sine labore perduntur: et agrorum fructus, ne damnum patiantur, varia sollicitudine custodiuntur. Ceterum, an leges tam severas ferri fas sit,f quae venationi interdictae operam dantes morte puniant, amplius dubitatum est. Placet hîc distinctio eorum, qui venationem feratum armatam, longe aliam aestimationem subire autumant, quàm piscationem et aucupium. Deinde non ita simpliciter, et nude hic agendum intelligitur, sicut legislatorum veterum nonneminem omnibus legibus per omne delictorum genus capitale supplicium sanxisse ferunt. interveniunt non levia saepe momenta, facinora, pericula, quae exasperari poenam iubent. quae si explicet in sua constitutione legislator, praeclare suspicionibus et rumoribus obviam iri queat. Ponit et com~endat per partes exemplum talis [Note: Pr. Crim. part. 2. que 84. n. 34.] constitutionis Saxonicae Carpzovius: ubi rationes severitatis exquisite ac subtiliter

consignantur. Sed quoniam non omnia legibus possunt describi, iudicibus valde com~endanda est aequitas, tum ubi poena mortis lege non est definita, tum ubi est definita. Inprimis duo illi casus, quando venationis tempserator ad famem sublevandam, aut irritatus dolore agri à fera vastati, peccavit. Hinc satis apparet,f quid ad ius venationis, aut ad abusum iuris referendum sit. Neque in arduo erit distinguere ea, quae iuris sunt, ab iis, quae consilii esse noscuntur. Quae duo capita non ubique satis vel accurate vel aperte apud Moralistas, quos vocant, discernuntur.

§. VI. Ius dominii et proprietatis Grotius communem fere Scholasticorum sententiam secutus, vult intelligi, cum duplici temperamento aequitatis sive cum duplici exceptione Necessitatis, et Innoxiae Utilitatis. Prius illud caput, Ius egenorum nonnulli vocant. Quaestionem autem varie formant: Utrum extremae indig entium necessitati cedat ex iure naturali dominium privatum, adeoque utrum inde simpliciter dominium seu furti interdictum sic temperetur, ut surripienti, eo nomine, scelus ex iure naturali [Note: de I. N. et G. lib. 6. c. 6. toto.] non fuerit tribuendum. Ita Seldenus. Ubi ostendit, Hebraeos pauperibus suis nil quidquam ex alieno sibi sumere permisisse, sed rogando tantum accipere, aut à privatis aut à publicis eleemosynae exactoribus: accedente semper non pauperis vi et arbitrio, sed sententia forensi, quae cogeret, quotiens quis id quod sibi praestandum, denegaret. Populariter loquuntur, qui quaerunt: an furari liceat propter necessitatem?

Cautius et ad definiendum accommodatius 10. [Note: de Iust. et Iur. tom. 1. disp. 16. sect. 7.] de Lugo: quando necessitas accipientis rem alienam excuset à furto? Plenius et ad explican dum uberius alii: an liceat absque peccato furti, et absque obligatione restituendi, accipere rem alienam ad occurrendum necessitati propriae? Qua occasione necessitatis gradus varie figurant. Unde et Grotius gravissimam necessitatem nominat: et tamquam de iure pronuntiat. quod non tam ex mente eorum, qui primi dominia singularia introduxerunt (ea enim res est iuris naturalis, ut supra dictum est: nisi quod legislatoris civilis ratio hic in partem coniecturae et considerationis venire potest) quàm ab ipsa naturali aequitate repetendum est. Verum illud ius Necessitatis, ut vocat, sive exceptionem Necessitatis ad temperandum dominii rigorem repertam, explicare, non adeo in proclivi est. Nam quod Grotius adfert de reuiviscente pristino iure rebus utendi, tamquam si communes mansissent: illud destructa ante falsa hypothesi nixum, ultro corruit. neque adeo necessitas res facit communes. Quod in omnibus legibus humanis summa necessitas videatur excepta (quod hîc ait, et alibi 1, 4, 7. 2, 6, 5. 2, 18, 4.) ita explicandum est, ne accipiamus de iis legibus humanis ac civilibus, quae partim sunt naturales, partim civiles. Ad quaedam enim nulla necessitas debet compellere. Et quia de simplici et absoluta necessitudine nullus hic sermo est, necessitudo autem cum adiunctione triplex est, ad honestatem, ad incolumitatem, ad commoditatem: tenendae quidem sunt regulae

[Note: 2. de inu. 57. et 58.] Ciceroni traditae, cum hac tamen observatione, ut meminerimus, quotiens necessitudini ad honestatem praefertur necessitudo incolumitatis, factum defendi non tam praescriptione iuris et directa via, quàm excusatione infirmitatis humanae, per vocabula veniae et miserationis, et clementiae: necessitudini autem commoditatis multo minorem vim sive ad defendendum, sive ad excusandum inesse, nisi res sit cum iudice, qui studii et propensionis suae maiorem quàm sapientiae et iuris rationem habet. Loca Senecae, Ciceronis, Curtii hîc allata, non carent figura: sicut exemplum Cassii praesertim ostendit. Distingui igitur hîc debet (quod alibi Grotius ait) inter id, quod licet facere iustitia interna, et quod impune licet facere: sive inter factum, quod iure defenditur, et id, cui poena decerni non solet. Videndi Doctores ICti ad L. Aquil. et Dd. Scholastici ad Thomae secundam secundae, ut Grotius in margine monet. Animadvertendum etiam, quomodo explicari debeat illud vulgatum: Duo capita efficere possunt, ut vetita permittantur, necessitatis, et pietatis, apud Gregorium Tholosanum Syntagm. Iur. Univers. lib. 2. c. 16. §. 23.

Versantur hac in re nonnulli ex Theologis moralibus nimis confidenter: dum directa iuris nomina, ius naturae, ius gentium praescribunt talibus factis. Nam si ita dicas, furtum non committi ab eo, qui in necessitate, aliena surripiat, quatenus furti in plena perfectaque vitiositate invidiam ad mitiora vocabula transferri

ratio est, non sis culpandus: At ius verum et plenum in faciente agnoscere, et dicere, quod [Note: Lessius lib. 2. c. 12. dub. 11. n. 68. 69. 70.] ita aeliena surripiens, suo iure usus sit; imo addere, quod dominum rei se impedire volentem, servato moder amine inculpatae tutelae, occidere potuerit, id vero periculosam sapit philosophiam.

In exemplo dissipandi vicini aedificii exorto incendio, videatur nihil damni pati dominus aedium à destructore; cum possit dicere: vicini aedes aliàs conflagraturas fuisse, neque interesse manu hominum an flamma procubuerint. Sed id semper allegari non potest. Est ea coniectura nunc magis nunc minus probabilis ex periculo maiore aut minore, sive potius certiore aut incertiore. Qua in re metum servare sua volentis, non rigidius equidem examinari, pars humanitatis est.

In cautionibus assignandis iterum sequitur Grotius Scholasticos, et §. VII. de modis enadendi necessitatem possibilibus admonet. Ita, qui clanculum surripit, cum potuisset obtinere, si suam necessitatem aperuisset, non posset necessitatem allegare.

§. VIII. De opponenda necessitate pari possessoris. Lessius his ipsis verbis: Adverte, si dominus sit in pri necessitate, te non posse ab illo accipere, ut omnes fatentur: quia in pari causa, melior est conditio possidentis. Quae postrema verba rudiore Minerva et ita accipi debent, ut valeant ad declarandam disparem conditionem eorum, qui parem necessitatem allegant. Nam accurate loquendo non est par causa, negata scilicet illa

hypothesi falsa, quod indigentia aequale cum possessore ius in rem det; et quod necessitas res communes faciat.

§. IX. de restitutione, ut in exceptione Necessitatis subintellecta, agitur. Disputationes Scholasticorum hac in re satis sunt spinosae: etiam ex his causis: 1. quod multi, ut de vero iure et pleno pronuntiant, quod Grotius merito pro restricto habet. ita enim fit, ut ad omittendam restitutionem faciles sint. 2. quod gradus necessitatis semel à se constitutos non adeo diligenter observant, sed quod in gravissimae aut extremae necessitatis favorem semel posuerunt, subinde ad gravem necessitatem ultro et liberaliter [Note: Less. de I. et l. lib. 2. c. 16. dub. 1. dicast. 2. 2. 9. 9. 2. 264.] transferunt. Vide plures assertiones apud Lessium, et collectorem sententiarum Io. de Dicastillo.

§. X. ponitur casus rei alienae titulo necessitatis occupandae: qui repetitur infra III, 1, 2. Hodie securius loquentes, rationem belli ita postulasse dicunt. Non displicet cogitatio Feldeni, qui accuratius partiendum vidit. Certe ex usu omnium saeculorum et populorum constat, neminem putare, se teneri ad permittendam alteri, periculum ad hoste timenti, occupationem loci aut arcis suae, si impedire possit. Ergo si alter occupaverit, hoc ex iis est, quibus facilior venia tribui potest; non ex iis, quae iuris naturalis titulo, citra figuram et oratorium colorem, defendi queunt. De pecuniis alienis titulo mutui occupatis detentisque ad l. 1. p. 118. dictum est.

Res innoxiae utilitatis (de quibus à §. XI.) notabiliter describit Cicero 1. offic. 16. quas ad communem usum hominum natura genuit. — communia autem hominum videntur ea, quae sunt generis eiusdem, quod ab Ennio positum in unare, transferri per multa potest:

ut homo, qui erranti commiter monstrat viam,
quasi lumen de suo lumine accendat, facit,
ut nihilominus ipsi luceat, cum illi accenderit.

una enim ex re satis percipitur, ut quicquid sine detrimento possit commodari, id tribuatur cuique, vel ignoto. ex quo sunt illa communia, non prohibere aqua profluente; pati, ab igne ignem capere si quis velit; consilium fidele delibcranti dare; quae sunt iis utilia, qui accipiunt, danti non molesta. Sicut autem hic natura et conditio ipsarum rerum attenditur. quae tales sunt, ut citra damnum aut iniuriam unius, alteri prodesse queant; ita in ceteris etiam rebus quae non sunt huiusmodi, communicationem aliquam, virtutis scilicet socialis opus, requirit, ut homines in [Note: 1. off. 7.] hoc naturam ducem sequantur, et communes utiliates in medium affer ant, mutatione officiorum, dando, accipiendo, tum artibus, tum opera devinciant hominum inter homines societatem. Sicut in ipsa liberalitate exemplum ponit. Quae liberalis et socialis com~unicatio non im~invit proprietatem et dominiorum discretionem, sed naturae convenire ostendit, ut quisque societatis (vel humani generis, vel civitatis, aliarumque coniunctionum) respectu, de propriis et suis in medium aliquid conferat, pro modo facultatis

et conservandae communitatis, seu assequendi finis socialis. Quare nec in priori illo genere locum habere potest, si fingatur interdicta prorsus iure naturali proprietas talium rerum: quarum usus communis non aliam magis ob causam habetur, quàm ob naturalem et communem hominum cum hominibus necessitudinem, hac enim quivis tenetur, alterius necessitates, quantum sine incommodo suo potest, sublevare.

§. XIII. pervenitur ad elegantem quaestionem de innoxio transitu numerosae praesertim et armatae multitudinis. ad quam pertinet etiam 2. 3, 12. de hac aliter disputant Philosophi, aliter sentiunt populi gentesque in ipso usu vitae humanae. Nemo enim dubitat, quin liceat sibi armatorum transitum impedire, si possit: sicut omnes ex diverso credunt, licere sibi si possent, transitum vi aperire. Cognoscas hunc sensum [Note: Caesar de B. Gall. 1. 3. seqq.] licet, iam olim in Helvetiorum et Caesaris disputatione. Quamquam hodie longe animosius in his negotiis res geritur: neque iam iuris controversia haec, sed transactionis censetur; sive à quaestione et disceptatione iuris ad tractatus, ut vocant, sive transactiones singulares reducitur. Qui iure tueri volunt innoxium transitum, eo potissimum fundamento nituntur, quod Grotius hoc loco ponit; teneri unumquemque alteri prodesse, quod citra incommodum suum facere possit. Tota igitur difficultas in ratiocinatione huius incommodi consistit: an et quale quantumque timeri magis

minusue probabiliter, aut praeverti certo aut minus certo possit. Ita dubitatio oritur in Historia de Idumaeis et Emoraeis, quos immerito periculum timuisse hoc loco Grotius autumat: quamquam non immerito timuisse videri queant. Placet tame Grotii et Augustini sententiam tueri. Iustas enim conditiones offerentem non repellere, sed de illis in effectum deducendis tractare debebant, qui metum suum iustum haberi vellent. Nunc abrupta pacis commercia, animum à iure et aequitate alienum satis monstrabant. Nec ignoramus gravissimorum Theologorum sententiam, qui ius huius belli, rectius aliunde deduci, arbitrantur.

Inseritur h. l. nobilissima quaestio, de libertate commerciorum, sive de iure commerciorum, in Mari Libero Grotii amplius tractata.

§. XIV. Manifestam aequitatem habent, quae hîc de modo vectigalis pro transitu exacti traduntur. Sed, ut sunt res humanae, ius in libidine potentium fere est. Non est autem alibi frequentius illa controversia agitata, quàm ob transitum freti Oresundici. Infinita sunt exempla. sed plerumque factum est, quod Camdenus [Note: p. 351.] habet in Elisabetha an. 1582. ubi de mercatorum Anglorum querelis in Dania frustra actum refert. Principes enim, inquit, vectigalia, quae semel intenderunt, vix unquam relaxant: qui huiusmodi Regalia (ut vocant) ad cuiusque regni ius et libertatem spectare, nec externoe moderationi subiacere iudicant. Praeter ea, quae ad §. III, dicta sunt, notabimus hic aliqua, ex medio

rerum usu petita. I. Oratorie agunt, id est, causae suae serviunt, qui, ubi ad disceptationem de vectigali pro transitu freti alicuius ventum est, iniquum esse et iuri naturae adversum contendunt, pro usu aurae et undae aliquid exigere. Quomodo enim hoc dici potest de fretis, ubi signa brevium, aut phari, ignesque et portus, tum naves stationariae in excubitu (Außlager) impendiis utique constant? Si ripae etiam arcibus, munimentis, praesidiis, adversus piratica ausa et varios cafus, securitatem commeandi praestant,, ratio exactionis in aperto est. Quia enim nemo dubitat, in fluminibus, navium pontiumque usum, ad vectigal imponendum plenam aequitatem praestare: quomodo in freti alicuius faucibus, quo dictum est modo instructis, id iniquum habeatur? II. Etiam si navis merces non ferat, sed tantum homines, aut saburram (Ballast) non ad nihil, sed ad minus tenetur. nisi dominus freti ius suum tali casu commeantibus velit remittere. Ut autem hoc faciat, non potest obtentu iuris naturalis (cui exactio, quae descripta est, non repugnat) adigi, sed per virtutum et aequitatis nomina invitari. III. Qui vectigal pro modo, pondere, numero, genere mercium, imposuit (neque enim aliter ad aequam rationem taxandi vectigalis perveniri potest) habet etiam ius inspiciendi merces. IV. De modo infpiciendi, maxima litium occasio. An enim resignare, refringere, aperire licet, inspectionis nomine? durum verbum: res longe durior. Ad praecipitia et extrema

nemo lubenter et propere venit. Et videtur ius inspiciendi natur ali aequitate hactenus temperandum, ne commerciis inde mora et intertrimentum creetur: commerciorum enim favor et contextus latius pertinet, neque ad solos nautas vectoresque comparari debet. Altera et ex priore nata aequitatis regula, mercium discrimen eousque observari vult, ut quaedam sine confusionae et perturbatione mercaturae, ne possint quidem aperiri, et interius inspici. i. e. quas nemo mercatorum aut dominorum navi imponeret, aut per rationes probabiles imponere posset, si quo casu resignandas sciret. An itaque cursus mercimonii hactenus intercidendus, mercatores deterrendi sint, etiam si iure fieri posset, in quaestione consilii, animosus sit oportet, qui suadere velit. Cumque in re tam odiosa, naturalis aequitas non patiatur saltum fieri, circuitione quadam vitari tam dura remedia debere videntur, per tertiam regulam: testimoniis publicis civitatum, unde nautae cursum in stituerunt, sive ubi navem onerarunt, mercium modus et numerus describi, et in transitu freti exhiberi potest. Videmus enim gentes, non hostiles, consensisse, ut fidem publicam altera alterius sequeretur. neque enim aliter, ullarum inter populos rerum commercia possent intercedere. Quod si ne sic quidem satis contra privatorum fraudes caveri sibi dominus freti existimaret, quarto, denuntiationes er unt faciendae nautis et mercatoribus, dimissis publice literis, non datum iri transitum, nisi apertis et resignatis mercibus. Atque

tum apparebit edicti aequitas vel iniquitas. Quia enim sine dubio omnes clamitabunt, vim sieri libertati commerciorum, quibus ius naturae favet, et ius gentium ultro patrocinatur, deducetur res ad transactionem, an velit dominus freti remittere edictum,, aut eidem inhaerere. Quicquid placuerit, in posterum ex pacto proceddet. Quid, si noluerit dominus freti remittere aliquid de edicto, et gens aliqua non possit carere transitu illius freti, eritne ista idonea ad bellandum causa? Numquam in hoc genere valde velim haberi liberalis. Puto igitur primum, inter gentes moratiores hodie non posse facile accidere, ut nulla reperiatur transactionis, et mitigandi rigoris ratio. Intercedent deprecationes, legationes, consilia, monita, etiam corum populorum, ad quos edictum istud proprie non spectat: quibus qui, sine ulla remissione, obluctetur, robur et aes triplex circa pectus habeat. Quid, quod in causa ad utilitatem communem, plurium gentium propius remotius, latius angustius pertinente, licere sibi existimant, communium virium ostentatione et armorum minis territare eum, qui ad aequiora aliter non potest compelli? Quod quale sit nunc non disputo: de eo enim,, quod fieri solet, sermo hic institutus est. Deinde, alii quoque modi vitandi belli, etiam onerosi, tentandi sunt, et potius, vectigalis impositi augmento quodam redimenda est libertas, quae petitur, quàm ad armorum consilia descendatur. Denique, prout transitus ille

magis minusue necessarius est, sive gravioribus momentis attingit aut amplectitur statum eius gentis, quae edicto oneratur; tum, prout mercaturae summa ratio vehementius leviusue periclitatur; sed et, prout omniia ordine et sedulo tentata vel non tentata sunt: eo plus minusue iuris videbitur in hac quaestione habere mentio armorum. V. Quaeri etiam potest. si dominus freti genti alicui, cui transitus magis quàm aliis necessarius est, quamque exactio vectigalis et inspectio navium plus onerat quàm alios, eodem modo habitos (quin enim id accidere queat, non est dubitandum) immunitatem et libertatem concedat pacto; an immunis illa gens merito contendat, suam immunitatem non tam pacto sicut aliae gentes cum domino fretipacisai soleant et possint, sed iure naturae niti? Si dominus freti in utraque munita ripa, aut etiam alterutra, ditionem in terras exercet, et suo impendio commoditatem aut securitatem praestat, nequaquam obligatur iure naturae ad transitum prorsus immunem, et ab omni inspectione liberum, cuiquqm concedendum. Hoc tantum naturalis aequitas postulat, ut si constat, alicui genti plus necessitatis ad transeundum, propter viciniam aliasue causas, et minus facultatis ad vectigal pendendum,, adesse, illa gens minus oneretur, et humane ac leniter tractetur: ne videatur dominus freti insidiari toti eius statui; cuius scilicet vertendi quasi arbitrium quoddam, per hanc causam,, in manu haberet. sed quod tum de immunitate vel

plena, vel minus plena, denique de quocumque levamento navigationis convenerit, non vocatur ius naturae, sed pactum, vel aequitate naturali temperatum, vel iuri naturali non adversum. Sicut etiam, qui conventione bellica, suo iure, in exigendo vectigali, cedit, nil pepigisse dicitur, quod iuri naturae repugnat; quamquam iure naturae, ut hoc faceret, non adigebatur. Huc pertinet etiam illud exemplum: Si quis populus immunitatem aut levamentum eo quo descriptum est modo impetravit, idemque ius pro aliis sibi subditis populis longe alio diversoque situ noscendis obtinuerit: effectus sane iuris exercendi non differt, sed ratio obtinendi, diversa est. in priore enim casu, concedentem respectus aequitatis naturalis, intra limites designatos, potuit movere: quae in posteriore casu, ex aliis consilii rationibus aestimando, ve imminuta vel sublata est. VI. Quid? si immunes aut levati onere transitus maritimi, suarum mercium nomine alienas diversi iuris, nec immunes, permisceant ac occultent (quae nautarumm non ignota fraus est privato compendio servientium, Unterschleiff, Lorendrägerey) an dominus freti iure restringet immunit atem aeut abrogabit? Hic 1. nihil ex suspicione et rumoribus statuendum. 2. si quid certius, aliis enuntiantibus, compertum, denuntiatio genti, cum qua est pactum, facienda, ut suos hoc nomine examinet, et ad reparandum damnum dolo datumm adigat. 3. quod si remedium hoc non sufficiet, denuntiandum est iterum, haec ferri non posse: itaque naves

inspectum iri, etiam cum resignatione mercium. 4. ita fiet, ut, qui tali periculo merces suas nmolent exponi, de componenda controversia, et idonea ratione coërcendi fraudes, serio cogitandum sibi et negotiandum credant. 5. citius autem, et ante hos gradus dispositos, ad resignationem non fuerit veniendum. 6. Atque ita vix fiet, ut abrogationi immunitatis, causa et locus supersit. vel enim mutabitur tractatu utriusque partis,, aut cautionibus roborabitur pactum. 7. Quandoquidem, etiam ubi de fraude fingulorum certo constat, nullo consilio publico delictum adiuvante aut tuente; durum sane fuerit toti genti imputare damnum, eamque pacti publici imminutione aut abrogatione gravare. VII. Quid? si ipso iure poena sit imposita deprehensae fraudi celatarum mercium, an sine cognitione causae et iuris dictione, statim earum possessio auferri potest? Contra eos, qui utilitatibus fisci contumaciter ubique solent adesse. haud dubie laudanda est aequitas eorum, qui omnem legem ipso iure poenas imponentem, non nisi praevia sententia declaratoria, quam vocant, exercendamm esse statuunt. Atque id eo magis hic necessarium dixeris, quod discerni utique oportebat, solius nautae fraus sit, an ctiam domini mercium. Ut enim dominus mercium innocens, aut etiam socius innoxius nocentis socii culpa involuatur, eo minus patitur naturalis aequitas, quo paratior est nocentis puniendi copia, et manifestior innocentis non puniendi ratio, iure naturali praeceptivo nixa.

Denique, negotii huius indoles et conditio talis est, ut, nisi velis sine respectu iuris omnia in cumulum conicere, discretione, id est, iudicio et causae cognitione opus sit. Ita devenitur, ad formam iudicii. Ubi sane durum est, apud eosdem accusatores et iudices causam agere. neque spes est, sine querela rem abituram. igitur nihil consultius, quàm constitui iudicium, delectis ab utraque parte eorum, quos inter pactum est, certis iudicibus, quasi recuperatoribus. Inter vicinos evidens ac certa huius instituti utilitas: nec desunnt exempla, unde similitudinem fas sit peter. VIII. Praecipua huius loci quaestio est, an propter vectigal pro transitu nimis exauctum, bellum gerere liceat? Est non adeo facilis aestimatio, quodnam vectigal nimium censeri possit. De modo enim vectigalis, iure gentium nihil constitutum apparet. Et qui aestimare volunt, non solas impensas considerare debent, quas facit dominus freti; sed tempora rei publicae, naturam mercium, emendi vendendique facultatem, pecuniarum copiam inopiamue, quaeque sunt alia huius generis. Quare nemo sibi soli debet iudicium sumere de re tanta, et vix unquam ad liquidum perducenda. Quod si pluribus rebus publicis iniquum vectigal videbitur, ratio erit compellandi exactorem: cui et al,iae rationes, supra ad § III. annotatae, humanitatem persuadebunt. Quae etiam compellantibus magnopere commendanda est: vocantque eos huc exemplamagnorum Principum et Rerum publicarum, de

vectigalis modo iniquiore iam olim publice privatimque querentium, per literas et legatos; neque tamen idoneam hinc bello causam comminisci volentium. Camdeni iudicium, à principio huius annotationis allatum, etiam utile monitum suppeditare potest: ne in eiusmodi querelis, ius exigendi vectigalis intempestive et importune in dubium vocetur. nam illam disputationem ingredi, hoc rerum Europae statu, his moribus et consuetudinibus, nec sustinentibus controversiam terrori, nec moventibus adiumento esse queat. Si historiam recte consideras, non facile dicas, iustum prorsus fuisse bellum, quod Rhodii adiutore Prusia Byzantinis ad angustias Propontidos positis intulerunt, instituti vectigalis maritimi causa. Instituendi vectigalis causam non avaritia sed necessitas ultima, praebuit. à Thracibus enim oppressi, cum frustra à Graecis sublevari petiissent, rebus suis instaurandis et incolumitati tutandae, opportunitate situs adomoniti, à mercibus Ponticis, sive ab iis qui in Pontum navigabant, vectigal coeperunt exigere. Excusare hactenus necessitas inopes ac destitutos videbatur. nisi quod modum excessisse eos, existimes; si querelas negotiantium, de magno detrimento et incommodo inde omnibus oblato, audias. mega/lhn a)lus1itelei/an kai\ duxrhsti/an pa=s1i genome/nhn. Historicus vocat. sive novitas ipsa molestiae momentum non leve adiecit; sive ratio negotiationis et pecuniae sustinere id oneris non potuit. et verisimile est, ut in re insolita, et

levibus rerum pretiis, negotiantibus satis integrum non fuisse, contrahendo pensare, quod vectigalis pensitatione decesserat. Querelae à negotiantibus ad Rhodios delatae, potentem tum mari populum, non tam utilitate querentium aut iuris amore, quam ambitionis stimulo, ad bellum in Byzantios concitarunt: quibus Prusias privatis odiorum causis accessit. Missi tamen prius legati, tolli portorium nuper institutum petebant. Ceterum Rhodiorum superba ingenia, et inflatior oratio, facile potuerunt efficere, ut concedendum sibi iusta causa, et deserendam instituti non iniqui vectigalis defensionem, Byzantii non putarent. Bello deinde inferiores, pacem hac lege fecerunt, ut instituto vectigali Pontico absisteretur. Memorat [Note: lib. 4. à p. 314. adde lib. 3. p. 158. edit. Gr. L. Casaub.] accurate Polybius. Sed tum quidem, odio novitatis Byzantiorum causa magis gravabatur; quàm defectu iuris. Quod in exemplis soliti et inveterati vectigalis longe minus est dubitabile. Destituit nimirum tunc Byzantios fortuna in ea, quam incrementis civitatis in posterum destinaverat. Insecuto enim tempore, pres1o/dois2 tai=s2 a)po\ sqala/tths2, telw=nte kai\ a(lei/as2 mega/lws2 w)felei=to, reditibus maritimis, ex vectigalibus et piscatu plurimum emolumenti fecit. [Note: lib. 3. c. 1.] ut Herodianus loquitur.

Locum Senecae, etiam in pontibus pro transitu [Note: de constant. Sap. c. 14.] datur, Grotius opportune adducit, ut supra dictum est, quo ostendat non iniuria exigi vectigal pro transitu freti. Pontaticum dicitur in [Note: cap. 45.] Formulis veteribus in Indiculo Regali. Quod

ut merito exigeretur, emendari et reparari pontes Imperatores praecepere. Sancitur severe in Ludovici I. Imp. Capitul. Addit IV. tit. 79. Deinde, ut magis minusue exigeretur, distinctio personarum [Note: lib. 3. tit. 12.] signate ponitur in Capitul. Karoli et Ludou. placet nobis, ut antiqua et iusta tholonea à negotiatoribus exigantur, tam de pontibus, quamque de navigiis s. mercatis. Porro distinguuntur vectigalia exigi solita in iis itineribus, in quibus nullum adiutorium itinerantibus praestatur: ne illa exigantur. Ibidem. et in L. Longobard. lib. 3. tit. 1. l. 31. Et quibus ex privilegio hoc concessum est, ut habeant et exigant tributa ratione pontis, tenentur conservare pontes, ut, qui tributa solvunt, [Note: Goldast. const. tom. 3. p. 450.] transitum minime sentiant impeditum, in Decretis Posoniensibus Sigismundi Imperatoris.

§. XV. Consentiunt ergo cum aequitate naturali illa inter populos pacta, quibus constituitur, ut navibus unius populi tempestate aut alio casu iactatis liceat appellere ad litora alterius populi, securitate potiri, et quae ad repar and as naves, aut recre andam valetudinem vectorum aliaque necessaria pertinent, aequo pretio parare.

Quassatam ventis liceat subducere classem,
Et silvis aptare trabes, et stringere remos.

An sine omni onere? id natura non dictat, nisi quatenus afflictis molestiam addere, humanitati parum congruit. Sed haec ex fortuna et statu appulsorum iudicantur. copiaque et inopia eorum, non tam ex habitu fortunae, cum peregre domo absunt, quàm ex domestica taxatione aestimatur. Itaque gentibus non

displicuit tolerabile aliquod tributum pro usu portus litorisue: quale praesertim civibus exterisque ex aequo impositum est. Sic hodie pro Ancoris iactis datur aliquid. Anckergeld. quamquam et vetusto more legas a)gkuro/bola apud Hesychium. Videantur Pacta Brömsebroensia Borealium Regnorum an. 1645. art. 12. Seldenus in Mari Clauso ostendit, quomodo usus eiusinodi aliis merito concedendus, dominio non obstet l. 1. c. 23. De decreto Praetoris, repetit Grotius c. seq. § 9.

Quae §. XVI. movetur, non adeo expedita est quaestio. Igitur caute hic incedendum est. raro enim accidit, ut magna multitudo sine incommodo priorum incolarum recipi possit: cum praesertim periculi magnitudinem tot exempla affirment. Igitur hoc fere latrocinii genus habitum est, si multitudo hominum sedes quaerentium, negantibus vi extorquere conati sunt. qua infamia Normanni diu laborarunt. Et si recte rem perpendimus, illis, quos necessitas novas sedes quaerere coëgit, nihil aliud debetur, quam transitus, et res ad vitam necessariae pretio aut inopibus gratis concessae, tum consilium et quae humanitatis communis officia esse possunt, sine incommodo adiuvantium. Nam incommodoum si emergat, peribit necessitas recipiendi eos, qui sine incommodo recipi non possunt. Igitur in hac quoque quaestione multa apud scriptores dicuntur kata\ s1uggnw/mhn sive per iudicium humanitatis, quod miseratio adversus inopes et vagos nonnumquam elicit. Nam eorum causa, quibus nulla

necessitas, sed mutandae sedis amor tales profectiones suadet, parum favoris habet. vid. infra lib. 2, 22, 8.

Quae hîc mox §. XVII. adiciuntur de sterili et deserto solo, explicatione aliqua opus habent. Si enim solum revera et penitus sit sterile, nemo sedes istas expetet. Quae enim proprie talia sunt, habitari non possunt. Sicut ostendunt solitudines cultu humano vacuae. Ergo iste casus hactenus non continget. Sin sterile et desertum solum capies, ut cum fertilioribus et ad cultum aptioribus locis comparatur: iam non erit causa, quae persuadeat, sive etiam cogat, tale solum adventantibus dare. Neque etiam probe argumenteris: hoc solum desertum, id est, nullis cultoribus hactenus frequentatum est: ergo mutare sedes volentibus, sive quaerentibus sedes, oportet id concedere. Hic ergo locus quoque consilii et officii est, non iuris pleni et directi. Quid? si tanta multitudo est, ut occupare adversus negantes posset desertum et sterile solum, forte non adeo connsultum suerit, uno loco tales advenas collocare. Haec atque talia, qui, ut oportet, expendit, nihil aliud decernere poterit, quàm in hanc sententiam: Si desertum et sterile solum, ut hic dicitur, nec praesentibus usibus serviat, nec futuris destinatum sit, et multitudo advenarum ita comparata sit, aut se comparet, ut commode et sine periculo cum civibus sub unam ditionem coalescere posse videatur, tum sane humanitatis et officii est, ad quod aequitas naturalis invitat, recipere tales iis legibus, quae

civitatem in tuto locant. Quod si fieri hoc, ex magna civitatis utilitate, aut aliis idoneis rationibus, nequit: nullum ius occupandi advenis relictum est. Ponamus aliud exemplum. In Septentrione sparsim fere habitatur. Interiecta sunt cultis inculta: quaedam coluntur, quaedam non coluntur; dum sufficiunt cultoribus laboris sui pensa. Fac venire advenas, et postulare interiectas cultis terris. si modica multirudo sit, et civilibus religiosisque, institutis congruens, forte non deessent rationes caritatis et prudentiae, quae suaderent recipi, et in terras hactenus incultas distribui. sed tamquam suo iure id postulantes nemo ferret, opinor. Neque enim eripi potest arbitrium huius rei pristinis possessoribus. sed nec ratio negandi idonea plerumque deest, incrementa populi ex fecunditate gentis ac temporis sperantibus; denique eligentibus, quorum potissimum hominum genere suas terras explere velint. Sicut fortuna eiusmodi exulum, non statim dat eis ius à quocumque populo et ubi placuerit, expostulandi aut extorquendi sedes: sed circumferendi preces, ad extremum non futuras ubique inefficaces. Magna enim et praepontentia regna ultro invenerint, ut opinor, quibus usibus tales advenas accommodare queant. Dicam quod sentio: vix videtur hoc orbis terrarum statu accidere posse, ut magna et armata multitudo sedes quaerat, nisi ex barbaris terris hominibusque; quibus sedes dari inter homines moratiores nefas sit. Inter ipsas

cultiores gentes, si pars magna populi innocens, vel religionis causa, vel alio infortunio expellatur, sedes non nisi bonis artibus quaerere, et si coniuncta reperire non potest, partitim impetrare instituet: si non hoc, at illo istove loco. Abundantia multitudinis, non relinquitur privato arbitrio, sed publicis consiliis emendatur. Si coniurata aut desperata manus demigrat, merito se suspectam et formidabilem facit. De paucis denique, quibus nulla occupandi facultas, non est hîc quaestio.

Ad §. XVIII. repetes, quae ad XV. dicta sunt.

§. XIX. Quaestio movetur ardua: an tempore famis peregrini possint urbe pelli? Ita credidit et [Note: c. 42.] fecit Augustus apud Suetonium. probatque Scipio Amir atus ad Tacitum lib. 12. disc. 3. Diximus aliqua in Dissertatione de Annona Augusta. Cogita, si placet, de casu; quo urbem aliquam impleverit tanta multitudo peregrinorum egenorum, ut sustinere eos nequeat, si salva esse velit. (et potest hoc accidere in bellicis calamitatibus late grassantibus.) Tum, quia sacrae quoque literae discrimen inter eorundem aacrorum consortes et reliquos agnoscunt, si utrique ali non possunt, illos retineri, hos expelli, cur iniquum haberi debet? Iterum, si non sufficit copia civitatis, nisi parte multitudinis exoneretur, an ut famuli peregrini potius excedere iubeantur, quàm indigenae, iniurium est? quamquam, si opera eorum etiam ad civitatis usus pertinet tempore tam necessario, haec potius tatio momentum faciet ad comparationem.

sicut Augustus de peregrinis medicos et praeceptores retinuit: quibus carere civitas non poterat.

XX. Non idem ad res suas vendendas ius esse, quod ad emenda necessaria, Grotius asserit, cum Molina, adversus Victoriam disputante: qui asserebat: iure gentium fas esse cuique negotiari in alienis provinciis, importando merces quibus ibi carent, et exportando aurum et argentum, mercesque alias quibus illi abundent? Addebant Hispanicarum in Indias expeditionum patroni: in eos, qui huic iuri negotiandi obstarent, iustum esse bellum. Et intra terminos quidem à Grotio finitos, res caret difficultate. Disputationem [Note: disp. 105. n. 2.] autem habere potest, quod amplius Molina ait: Eo magis quaevis res publica licite prohibere poterit commercium, portum, et habitationem extraneis, quo eos potentiores viderit. timere namque iuste poterit, ne ipsam, quae humana est malitia, subiciant, neve incommodum aliud ex eorum commercio et habitatione experiatur: eoque poterit praescindere occasiones omnes, sibique consulere, ne quicquam tale eveniat, ea quae ipsius sunt,, illis denegando. In casibus sane licitis, sive quibus licite externi prohibentur commercio, haec quoque ratio, ut suasoria, accedere potest. De cetero metus ille, universe loquendo, non est statim iustus. nisi forte, qui res venum importat, tam numerosa aut perarmata classe adventet, quae ad vim faciendam idonea merito suspectari queat: aut alia committat, quae opinionem doli generant. Non autem semper rebus importandis ac

vendendis, exercendoque adeo commercio, exteros prohiberi posse, ita intelligetur, si discrimen constituatur, in rebus vendendis, in causa vendendi, in quaer endis emptoribus. Ponamus exemplum (qualia non desunt) si populus aliquis agriculturae et pecori studeat, frumendique et pecorum copia abundet. aliis autem rebus ad vitam necessariis destituatur, ut ferro, sale, et similibus; neque ea parare sibi possit, nisi divendito, quod frumenti et pecorum superfluit. Ab his quidem ego frumentum et pecora emere non cogor, si illis carere aut aliunde potiri queo: transitum tamen concedere, vel ipsis ad alios, vel aliis ad ipsos, neque occasionem vendendi frumenti et pecoris impedire aut onerare, omnino teneor: nisi velim aequitatis naturalis neglectae accusari, aut pro hoste haberi. In mercibus ad meram luxuriam pertinentibus aliquid dubitationis occurrit. in quibus tamen, quod vinum e. g. numerari queat, non facile dixeris.

§. XXI. Locus de matrimoniorum libertate, non caret salebris. De Romanorum quidem exemplo Augustinus iudicavit,, negata matrimonia iustam belli causam potuisse praebere, et sententia Ouidiana usus est, ex tertio Fastorum:

Externis dantur connubia gentibus, at quae
Romano vellet nubere nulla fuit.

quamquam Augustinus videri possit compar ate agere ad fraudem obtentu spectaculi et pacis velatam: tum dubitanter: aliquo enim

[Note: de I. B. 1, 17.] FORTASSE (inquiens) inre belli iniuste negatas victor auferret. Sed Albericus Gentilis, figurae non dubitationi hanc voculam deputat; et causam pro Romanis disceptat, in secundo de Armis Romanis: ut hoc bellum in necessario susceptis numeraretur. Sane constabat hic de illorum, qui matrimonium negabant, hostili consilio et conspiratione, ad excidium novae civitatis spectante. cum potius, tamquam vicinis, humanitatem deberent. additae sunt etiam verborum contumeliae. quae importunitas iustum Romanis dolorem excitavit. Verum, ut populus virorum ad hunc modum destituatur mattimoniis, neque in vicinia impetrare ea possit, per longinquas autem et transmarinas peregrinationes neque tempus neque facultatem habeat quaerendi, non existimamus facile posse contingere. Nam et qui expelluntur, et qui abundante multitudine sedes quaerunt, plerumque feminas secum educunt. Finge autem, manum virorum barbari moris, aut idololatras, vel piratas aliquam insulam novam aut vacuam stabilita possessione insedisse: et à vicinis Chriostianis, toto animo tantam barbariem abhorrentibus, facultatem matrimoniorum ambiendorum petere. an non liceret negare? Liceret opinor. donec Christianam religionem professi, barbariem exuerent, et genus vitae scelestum civilibus et honestis institutis commutarent. Tum quoque superest quaestio de modo conceden di matrimonia. Posset fieri, ut venire singulos et

matrimonia ex arbitrio quaerere, non paucas ob rationes incommodum iudicaretur. An tum satis esset, agere domi delectum feminarum talia matrimonia volentium, easque procis transmittere, aut illuc ducendas tradere? Non est causa querelae negati matrimonii, ubi hoc fit. Quid? si non reperiantur tot mulieres, quae velint in talium procorum manus convenire? an cogendae sunt aliquae, ut hoc faciant? Ius, de quo loquimur, nondum id postulat. petitaque ab aliis etiam vicinis coniugia, explere hunc defectum poterunt. Si tamen aliunde nulla copia, et, qui primum rogati sunt, abundant mulierum innuptarum multitudine, dubium non est,, quin auctoritate publica induci possit idoneus numerus ad talia matrimonia optanda: et ultio volentibus nubere, adiungi. De legibus civilibus, matrimonia externa vetantibus infra II. 5, 15.

§. XXII. de permissione exteris promiscue facta, definite agendum est. Potest illa permissio fieri vel diserte et per modum legis aut declaratae voluntatis, quando civitas dicit: volumus externis piscatum, aucupia, hereditates, aliave patere: vel tacite, quando externi non impediuntur ista facere. In priori genere, si generalis fuit oratio, reddenda erit ratio facti contrarii. Deinde, ista voluntatis declaratione non constringitur permissionis auctor, ut rebus temporibusque mutatis, sive civitatis rationibus ita postulantibus, aliter constituere nequeat: modo iuri naturali nullam vim faciat. Ita fiet, ut

quod ante externis promiscue concesserat, in posterum aliquibus tantum permittat; neque eo nomine iniuriae accusari possit. In posteriori genere, ius nasci videtur ex notitia et silentio. Et quia hic dominium non vocatur in dubium, sed de permisso communi usu tantum sermo est; vix poterit in obscuro esse causa permissionis. qua mutata, quin exserere se queat praesentior dominii, nec illâ permissione abdicata facultas. Fuerit e. c. permissa seu tolerata promiscue piscatio eo in loco, cuius dominium ad permittentem pertineret. ne permittenti id molcstum esset, fecerit inexhausta piscium copia, piscantium modestia, nec immodicus numerus. Coeperint autem pisces deficere, importunius se piscantes gesserint, affluxerit immodicus numerus. Dicere merito poterit, qui hactenus permiserat, sibi necessitatem venire dominii sui praesentius exercendi, et alios, vel aliquos excludendi à communione usus. Aliud dicendum fuerit de controverso loci dominio. Digna est, quae legatur disceptatio de pis catione inter Angliam et Hiberniam, tum inter Islandiam et Norvvegiam apud Morisotum, qui contra Seldenum disputat [Note: lib. 2. c. 18.] in orbe Maritimo. Non igitur repudiari potest: si limitibus appositis explicetur, quod Molina [Note: disp. 105. n. 2.] dixit: Quod provincia aliqua usum quarundam rerum suarum communium quibusdä extraneis concedat, sane ab ea libertatem non adimit, quo minus similem usum peregrinis aliis denegare possit: cum integrum cuique sit concedere, cui libuerit,

rerum suarum usum, eoque aliis interdicere. intra limites scilicet naturalis aequitatis, et salvo iure innoxiae utilitatis, recte explicato. Quo mox ipsius Grotii distinctio spectat §. seq. XXIII, inter beneficium, et permissionem utendi libertate naturali. ubi benenficium capitur, de eo quod non debetur. Nam alias apud Scriptores saepe notat istam humanitatem, quam homines hominibus iure naturali debent.

Hoc genus Monopolii §. XXIV. descripti, quod inter civitatem et civitatem contractu quodam constituitur, per omnia fere comparari potest cum Monopolio, quod in una civitate aliqui cives usurpant: de quo infra II, 12, 16. Atque sicut in privatis monopoliis evenire solet, ut interdum vitiosum accedat propositum, interdum vero ab iniquo pravoque consilio liberetur illud institutum: ita in hoc publici monopolii genere, non eodem semper modo, sed pro diversis civitatum consiliis erit iudicandum. Potest enim vitium accedere, ex tempore, locorum conditione, populorum inter se commerciis, aliisue rebus. Aliquid monopolii Moschus Anglis indulserat an. 1569. referente [Note: in Elis. part. 1. p. 154.] Camdeno. Postea res immutata. Grotii narratio (lib. 4. hist. p. 232). haec est: cum Moscovitis commercia Batavi etiam ante bellum habuerant, sed per Balticum mare et Narvam Livonum Novogrodia tenus: quae deinde per Russicum Oceani sinum Angli Nicolai portum, Batavi ad Podesempscoam et Archangeli Michaelis monasterium, cuncta Duinae amni adsita, transtulere. multumque

ab Anglis laborato, ut soli exercerent, aegre Batavorum preces et libertas praepotuere.