In LIBB. I. CAP. II. An unquam bellare liceat.

IUS naturae non repugnare omni bello, probat rationibus §. I. historia S. II. consensu, §. III. Rationes §. I. sumuntur partim à primis naturae, partim à ratione sociali, sive natura sociali. Prima illa naturae, ta\ prw=pa kata\ fu/s1in à Stoicis diligenter tractantur, et cum consequentibus subtiliter connectuntur: sicut vel ista Ciceronis dissertatio, quam Grotius laudat, ostendere potest libro III. Finium ca. 5. 6. 7. cui addi potest locus para/llhlos II. Fin. 11. Prima naturae, etiam principia naturalia, principia natuae, initia naturalia, intia, primae conciliationes ibidem dicuntur. Quamquam autem o(rmh\, et instinctus naturalis hic intelligatur, à nullo animali alienus: tamen aliter considerantur prima naturae in homine, aliter in reliquis animantibus. Unde Cicero sane o(rmhn\ et appetitionem non ad quodvis vitae genus, sed ad vitam rationi consentaneam sive convenientem, à natura datam esse, ad mentem Stoicorum disputat. Cumque ad conservationem sui prima Naturae animal instigent: primum [Note: cap, 6.] quoque hominis officium est, ut se conservet in

naturae statu; deinceps, ut ea teneat, quae secundum [Note: cap. 6.] naturam sunt, pellatque contraria: Adeo ergo hic conurrit ratio naturalis sive socialis cum primis naturae, ut sola cogitatione separari queant. Imo ratio, prima naturae in homine in eum habitum format, ut hominis esse videantur. Concurrit scilicet cum primis naturae lex naturae, et institutum ratio excipit perficitque ac denominat. Quo fit, ut prima naturae, non determinata per rationem, nullum hic locum haberent, quando de iure quaeritur. Ius enim cum brutis commune non agnoscit Grotius. Quem Feldenus propterea accusat, quod oratorio potius quàm philosophico instituto, huc prima natuae convocaverit. Sed aliud est, ius homini cum brutis commune genoscere: aliud ab illis initiis, et appetitu sensitivo naturae animalis, comparatione quadam instituta et gradibus ad convenientiam illam naturae rationalis procedere. Ita Iureconsulti Veteres, ita Philosophi, et in Miloniana Cicero existimarunt, non absurdum esse, si à primis naturae, non quidem ad rationem iuris, qua ius est (quod in consequentibus prima naturae unice cernitur) sed in ordine quodam doctrinae paulatim ad ea, quae naturae rationali et sociali propria sunt, ascendatur. Ratio igitur argumentandi non est haec; Non repugnat hoc primis naturae, ergo iustum aut non iniustum est (ratio enim iusti iniustive non inest primis naturae) sed hoc modo, hoc pnon repugnat primis

naturae, sive hic non repugnant prima naturae, quibus nec ratio obicem hic ponit, sed potius illum instinctum probat, praecipit, determinat, et societatis respectu temperat; ergo non iniustum censendum est, quod à primis naturae (ad animalem naturam spectantibus) monstratum, à natura rationali et sociali determinate praecipitur aut permittitur. Conservatio sui etiam reliquis animantibus curae est per instinctum naturalem et appetitum sensitivum, quem in hominibus prima naturae vocant: sed non determinatur ab ipsis (animantibus brutis) aut in ipsis ad naturae rationalis et socialis convenientiam, quae ad prima naturae consequitur in homine. Quare prima naturae illustrare quidem fas est exemplo reliquarum animantium (quod Grotius h. §. et in annotatis fecit) modo determinetur ad qualitatem moralem iusti iniustive per dictamen rationis in natura rationali et sociali. Sine omni figura esse hoc genus disputandi, nemo dixerit: sed quam exempla omnis aevi tueantur.

Sententia Ciceronis, seb fin. §. I. ex officiis I, 11. ostendit, quod hic maxime attendendum est, naturam humanam seu rationalem nequaquam ferri ad bellum, nisi kata\ deu/teron plou=n, ut in Graecorum proverbio, sive per modum subsidii, id est, si pax et societas, eiusque vinculum ius, aliter quàm bello servari aut obtineri nequit: sive, ubi bellum, unum et solum superest instrumentum socialis status iurisque tutandi.

[Note: Phil. mor. p. 1555. edit. prim.] Licebit adiungere hic enumerationem communissimorum Iuris naturae capitum, à Petro Gassendo, ita factam, ut testimonio esse queant, quomodo cum primis naturae animalis aliquam necessitudinem habere videantur, quae tamen ut prima natura ehumanae, id est, it iusta naturalia, sive leges naturae lecensentur. Primo itaque, inquit, communissimum innatumque adeo omnibus hominibus est, ut quod bonum, quod commodum, quod gratum fuerit, prosequantur. Ex hoc fonte deducit: benefactores grato affectu prosequi, malefactores repellere: parentes amare, Deum colere, bellare et certare repellendi mali causla. Secundo, ut quis que se amet plus quàm ceteros, seu ut sibi bene, quam alteri malit. Hinc illa deducit: tribuere cuique ea, quae sunt accipientibus utilia, danti non molest. Tertio, ut vitamproducere, et membrorum ac senscuum, facultatumque omnium integritatem ac usum liberum quisque velit. Huc refert coniugium, procreationem ac educationem liberorum, et similia. Quarto denique, ut sociabiles sint, seu ut in societ ate degant. Hinc obseuqium legibus civilibus debitum repetit. Fortasse et haec annotatione opus haberent: sed quo allata sint consilio dixisse sufficit.

[Note: adde §. 5.] §. II. De Abrahami bello non omnes idem sentiunt, quod Grotius. Et sane, quae singuli aut populus Dei egit illis temporibus, quibus oraculo divino moneri, regi, iuberi solebant, propius esse, ut Deo auctore facta credantur, multi existimant. Silentium certe

Scripturae, non trahit momenta rei in alteram partem. Sed haec in transcursu.

Ad historiam septem populorum, cuius meminit, requiri debent, quae de Bello praecepti, et Bello ultroneo, apud Hebraeos, consignavit Seldenus de I. N. et G. lib. V. cap. 12.

[Note: Contr. III. lib. 1. cap. 9. §. 5.] § IV. Parum pro philosopho se gerit, in hac quaestione, id est, in bello a iure gentium deducendo, Fernandus Vasquius; cum ait: Bella inventa sunt, non dispositive, ut quidam arbitrati fuerunt, sed causative et occasionaliter; quia ius gentium non statuit bella, sed ex quo distincta fuerunt dominia rerum, in surrexerunt etiam bella. addit: mera cupiditas et libido, [Note: §. 7.] et infausta illa pronomina, Meum et Tuum, bellagenuerunt. Haec inspecta, satis et ultro displicere eruditis possunt, nec explicatione opus habent. Nam quae perspicua sunt, longa esse non debent. AN vero haec, quae de iure gentium hic dicuntur, non debeant referri ad ius naturale, quod et ius gentium dicitur, sollennis, ut ante diximus, esse potest dubitatio. [Note: de I. B. lib. 1. cap. 1.] neque aliter explicare videtur doctissimus Albericus Gentilis.

§. V. Quomodo Iudaei Iudaei iudicia capitalia ex loco Gen. IX. (de quo etiam Seldenus videndus de I. N. IV, 1.) adstruant, unde alii impugnare conantur, demonstrat Wagenseilius noster. Idem, qui de causa supplicii Thamaris ad locum Gen. XXXVIII, 24. disquirit.

De illis verbis, id quod naturaliter licitum videbatur Deus edicto repressit, deque illa Caini

historia disquisivimus in Dissertatione de Iudiciis. [Note: p. 69. etc.]De Lamecho Gen. IV, 24. vide Simeonem de Muis tom. 2. p. 12. et. 14.

[Note: à v. 512.] Versus quatuor Euripidis ex Oreste rectius eo valerent, ut caedem caede, sanguinem sanguine expiari privato ausu, numquam licuisse tèstarentur. Non tam, quod mites poenae antiquis placuerint (id enim alibi dicendum est) aut quod nefas universe hberetur, hominem interfici: sed quod, hoc modo i. e. à privato, indicta causa, citra auctoritatem iudicii, hominem occidi, antiquitus iniustum crederetur. Id enim in sua oratione, und hi versus sumuntur, Tyndarus clare disputat. Scholiastae Graeciparaphrasis ver suum, qui illos sequuntur, digna est, quae adscribatur: dio/lou ga\r a)pe/keito ei=(is2 e)ne/zesqai h)/goune)/noxos e)/s1esqai tou= foneusqh=nai. ---- ei=(s2 de\ fhs1i\n o( pro\s2 tw=| te)leie)/mellen ei)=nai memias1 me/nos u(/steros, o( mhke/tie)/xwn meq) e(auto\n a)/llon, oi=(on ei)s2 e)/na fone/a kata\ diadoxh/n, kai\ ou)dei/s2 e)sti mi/s1ous2 ai)/tios e)n w=(| fone/uesqai me/llei, ei) mh\ ei=(s2, e)kei=nos me/ntoi o( mh\ foneusqhs1o/menos, memias2me/nos de\, o( pro\s2 tw=| te/lei. Nimirum si ius fuisset, caedem caede privatim ulcisci, omnino in infinitum processisset caedes: cui semper aliquis fuisset obnoxius. ---- Ita futurum erat, inquit, ut unus, id est, ultimus tandem pllutus facinore maneret, qui post se non haberet alium interfectorem, in quem quasi successione caedes transmitteretur: neque iam esset causa odii aut vindictae in occidendo eo qui unus esset. Igitur is equidem (ultimus ille, inquam) non occideretur, piaculo tamen obligatus five pollutus aut consceleratus esset.

Ait Grotius: Inter ea autem, quae Noae liberis Deus edixit hoc quoque aiunt fuisse, ut non homicidia tantum, sed et adulteria, et concubitus incesti, item violentae rapinae morte punirentur. Quod doctrinae Talmudicae non esse consonum, [Note: p. 806. edit. Londin.] ostendit Seldenus lib. VII. de I. N. et G. cap. 5.

§. VI. Quaestionem de lege, totiens repetitam postea, disertis verbis, proponit. Qua de re consulendi sunt Theologi. Nobis satis sit annotasse illa, quae legis ad §. XV. capitis praecedentis. De divortio, et aliis exempli loco allatis, suo loco. Etiam quae §. VII. et VIII. et IX. pro bello, aut contra illud afferuntur, accuratius à Theologis excutiuntur. Quantum ad Hebraeos attinet, eximia sunt, quae Wagenseilius noster congessit. Totius voluminis materia esse ptest, quod §. IX. erudite concluditur. Dum enim Christianorum hac in re sententia exquiritur, primo ad singulorum Doctorum sententias itur: deinde totius Ecclesiae sensus exploratur. In priore parte praemittitur responsio triplex adversus auctoritatem Patrum militiam improbantium, 1. quod sint privatae sententiae, et quidem eorum, qui à ceteris dissentire solebant (ut Origenes et Tertuliianus fecerunt) neque sic tamen semper idem dicant. 2. Quod Christiani aliquando militiam evitaverint, non ut militiam, sed ut religioni Christianae, propter quaedam idoloatrica, quae vitari non poterant, adversam. 3. Quod aversario militiae, si qua fuit, ad feruorem

primaevorum Christianorum et sublimius propositum referenda sit. His praestructis ostenditur, Patres militiam probantes Patribus militiam improbantibus opponi posse; allatis testimoniis Clementis Alexandrini, et (qui hoc nomen vulgo tulit) Clementis Romani. In posteriore parte, relictis privatis auctoritatibus, testimonium Ecclesiae militiam non omnem improbantis hinc ostenditur: 1. quod neque Baptismo, neque Communione Ecclesiae exclusi sint militantes. 2. Quod milites Christianae religionis ergo cruciati, ceteris martylibus aequiparabantur. 3. Quod sub Christianis Imperatoribus, ut supplicia capitalia, sic militia, obtinuerit, neque a quoquam Episcopo aut Theologo reprehensa sit. 4. Quod Concilio primo Arelatensi canone tertio militia probetur. 5. Quod exempla Christianorum militum passim referantur et probentur. Obiectio duplex, prima quidem ex Canone XII. Synodi Nicaeensis, ita repellitur, quod de poena eorum tantum agatur, qui ad militiam non sine apostasia redierint: altera autem, ad correctiones Ecclesiasticas, et iniuncta sanctioris instituti specimina refertur. Nam tertia de vacatione militiae Clericis concessa, iudicio totius fere Christianitatis; nullam habet disficultatem. Intericiuntur et explicantur quaedam dubia: cur Christiani antiqui non libenter interfuerint iudiciis capitalibus, aut pro reis capitis deprecati sint, aut noxios asylo Ecclesiae receptarint.

In Prolegomenis ante dixerat Grotius de instituto nonnullorum Christianorum, Feri, Erasmi, et antiquorum, omne bellum aversantium et Christianis interdicentium. Bono sane credimus eos consilio fecisse; sed periculoso. Semper, inquam, periculosum est, vera abstrudere, ne iis homines abutantur. Occultata enim, et post animadversa veritas, licentiam et libidinem incendit, ac suspiciones etiam adversus seria et vera auget. Verum id quidem in tanta luce rerum disserere, esset otio et patientia lectoris abuti. Dicam tamen, quod vix crederem, nisi compertum haberem ex memoriis, rerum numquam in vulgus edendarum, certissima fide traditis. Ibat in extrema annus Platonicus, et de revocandis ad pacem et concordiam plurimis passim gentibus strenue consilia agitabantur. Sed habuit negotium tot tricis implicitum moras, et impedimenta, et metus in futurum non modicos. Qui easdem, in negotiatione concordiae mundi, partes tuebantur, in diversa tendebant: nonnullis tempora decernendi opperientibus; aliis primum quodque tempus optimum esse, incertum, an amore pacis, contendentibus. In quo cum frustra aliquandiu fuissent, induxerunt hominem mira facundia praestantem et Principi suo tum apprime gratum: qui multis cum lacrimis, nefas esse Christianis bellare adversum Christianos disserens, quo bello finis imponeretur, infimas obtestationes, preces, gemitus, praesagia et quasi vaticinia tam

potenter miscuit, ut in omnem partem Principis animum versare videretur ac distrahere. Ita lento negotio ab illa parte incitamentum et successus contigit. Constat hac de re non segniter disputatum esse: an ex officio viri sapientis, et boni civis esset, suo Principi persuadere velle, quod orator falsum esse sciat et credit: an procul à negotiatione positus, et rationes aliter sentientium non edoctus, immisceri, imo partes profiteri in negotio aliis commisso deberet: an, ut erhnicis solitum fuit, ita Christianis liceret, quemquam hominum, nedum Principem religione infatuare; et in re tam sancta histrioniam agere: an credere potuerit Orator, vel ante, Principem tantae prudentiae crediturum persuasoriis assertionibus; vel post, credidisse: an oblivisci potuerit orator, quod omnis aevi experientia affirmat; Principes incallidos tolerare quidem interdum hypocritas, at prudenti Principi neminem hypocritam inter fida ministeria reputari. Pauci contra disserebant: paci semper et ab omnibus consulendum: semper Principis commodo studere, qui eum a bellando revocet: in iusto quoque pioque bello atrocia et cotidiana peccari: nullis utilitatibus victoriae eas flagitiorum sordes, quae bellum comitantur, elui: cetera consiliarios partitim decere; pacem suadere cuiusuis esse, qui occasionem et aditum nactus fuerit: eventu magistro compertum, humanique generis commodis perspectum, supra

omnes sapuisse, qui praeter omnium sententiam, paci maturandae, ancipitem forte, sed, ubi alia deficerent, necessariam rationem excogitasset. Iudicet, qui volet, qui potest. Mihi certum est, ad hoc genus subsidiorum, nulla pietatis, nulla prudentiae necessitate, quemquam utriusque laudis peritum unquam compelli posse. A bello suscipiendo Principem retrahere, ad bellum finiendum permovere, quanta vi argumentandi, quo hortatu, qua copia instructuque, citra omnes ambiguas ambages, et declamationum praecipitia, poterit verus et Christianus orator? Sed quo dilabor: redeundum est ad viam, et ad

CAP. III. Quo bellum dividitur in publicum et privatum, eaque occcasione summum in civitate imperium explicatur.

§. I. Bellum publicum definit, quod auctore eo geritur, qui iurisdictionem habet. Bellum publicum sollenne §. IV. describit, quod geritur certo ritu, auctore eo, qui summam potestatem habet in civitate. Sub finem §. V. indefinite repetit: Bellum publicum geri non debere, nisi auctore eo, qui summam potestatem habeat. Induit se hic Grotius in aliquas tricas. Sicut non abs ratione etiam Feldeno visum est. Putet aliquis,

iurisdictionem à Grotio cum summa potestate, morevulgari, permutari: sed non ea est causa, cur iurisdictionis vocabulo usus sit; verum ut in bello publico etiam illud haberet locum, quod geritur auctoritate magistratus non habentis summam potestatem. Interim, quia summa potestas in priore illa definitione excludi nequit, iurisdictionis vocabulum non satis commode usurpabitur. Vel enim cum iunioribus summam potestatem notabit (quod a Grotii mente alienum esse constat) vel summae potestatis eam partem notabit, quae ius dicit: atque ita rursus a scopo declinaretur. Summa potestas enim gerit bellum publicum, etiam in eos, in quos non habet iurisdictionem, et eo actu, qui non potest appellari accurate loquendo iurisdictio. Sicut postea noscetur. Rectius et magis e more philosophi dixisset: Bellum aiud est publicum, aliud privatum. Publicum est, quod gerunt ille vel illi, qui habent summam potestatem: idque vel per se, vel per alios, ut magistratus, praefectosque: qui id faciunt, vel ex formula mandati, et magistratus, vel ex coniectura voluntatis eius, qui habet summam potestatem, de qua quaeritur: licitane sit unquam, aut in quantum? Bellum publicum aliud est sollenne, aliud minus sollenne. Ubi non est dubitandum, illud quoque sollenne dici, quod gerit indicitque Satraparum aliquis, cui summa potestas id facultatis in formula imperii commissi concessit. Haec plana fuerint et expedita.

Porro et h. §. et seq. origo belli inde arcessitur, ubi iudicia desinunt. Desinere autem sive defieri iudicia intelliguntur non in eadem tantum civitate modis, qui hic explicantur, sed et inter diversas civitates, quae nullum tribunal humanum agnoscunt. Nil ergo aliud, quàm quod res est dicunt, qui bella ex hypothesi iusta esse censent, si per iudicia consequi ius nostrum nequeamus. Frustra obvertit hic Grasvvinckelius ciceronianum illud, de duobus decertandi generibus, neque iudicia cum disceptatione permutari (quippe cum disceptatio sit inter diversas civitates, inter quas non [Note: 1. Offic. 11.] sunt iudicia) contendit. Ait Cicero: Cum sint duo genera decertandi, unum per disceptationem, alterum per vim; cumque istud proprium sit hominis, hoc belluarum: confugiendum est ad posterius, si uti non licet superiore. Disceptatio apud Ciceronem et hoc locio, et alibi plerumque est vox iudicialis: unde ad alia similitudine quadam transfertur. *dia/gnws1is2, diadikaoi/a, cognitio et quaestio veritatis, ut in veteribus glossis etiam explicatur. Cognitio de iure scilicet, examen iusti, quod quisque se habere putat. quod qui exercent, disceptare dicuntur. Unde a)ku/rws2, et quando verae disceptationi locus non superest, disceptare armis dicuntur, qui Martem quasi iudicem elegerunt. Recte ergo Cicero dixit controversias, quae vel hominibus eiusdem civitatis, vel diversis populis incidunt, per disceptationem finiri debere, idque proprium hominis esse, et à recta ratione

praeceptum: quando autem plane nulla disceptationis copia relinquitur, tum in subsidii vicem alterum genus decertandi, quod numquam probaret natura et ratio, si disceptandi facultas esset, succedere, et vim in extremi ad ius consequendum remedii locum venire. Confugiendum est, inquit, ad posterius genus. Confugimus autem ad ea, quae per se numquam eligeremus, si res aliter expediri posset. Quae disceptatio apud ciceronem quoque includit iudicialem disceptationem, ubi iudicii copia est: quae ubi deficit, disceptatio significat aliquid, quod cognitioni et examini iuris ac definitioni forensi respondet et vicarium est: ut si partes ipsae iusta sua in vicem promant, atque si convenire possint de corrigenda inaequalitate, et restituenda aequalitate, experiantur: aut si arbitri deligantur (diai/thois2 enim inter nobilia disceptationis genera semper habetur) aut si testatio iniuriae invocato Divino Numine fiat, id est, ad divinum iudicium eatur, prius quam armorum iudicio res subiciatur. In quibus omnibus aliquid iudicio a)na/logon inest. Ratio enim prius constituitur iudex, quam gladius: ad Dicen prius itur, quàm ad Martem. Quid autem est rationem constituere iudicem, quam Dei per rationem loquentis iudicium agnosceere? Hinc reste Deo, sive claris verbis invocato Numine res gerebatur. Unde hoc apud ethnicos? quia natura et ratio dictabat ipsis, esse profecto Deum, iuris quo hominum societas

continetur auctorem. Non frustra dicit Cicero, Belli aequitatem sanctissime iure feciali populi R. perscriptam esse. illa aequitas methodum iuris naturae sequebatur. Intelligas licet, quantum disceptationi tribuendum existimaverit ius feciale, antequam ad vim confugere liceret, [Note: lib. 1. c. 32.] ex clarigationis ritibus a Livio descriptis. Per sacerdotes et ceremonias tota res agebatur: ut de iure naturali divino, et coram eius auctore, id est, iudice disceptatio instituta inelligeretur: Audi Iuppiter, audiat fas; inde Ioveni testem et iudicem invocabat fecialis, si iniuste impieque satisfactionem de iniuriis postularet: id est, si quid praeterquam quod iure naturae deberetur, unicuique ius suum reddi aut reparari iubente, peteret. Exspectatur postea triginta amplius diebus, si interea disceptationi locum relinquere malint, quam armis contendere, à quibus res repetuntur. Tum demum, si auctoritas Numinis et iuris nihil valuit, testatio interponebatur (iterum Diis invocatis) populum, qui nolit res reddere, iniustum esse, neque ius persolvere. Hinc ad deliberandum procedebatur de iure consequendo; quoniam iuris et Numinis auctoritas nulla fuisset apud partem alteram, atque disceptatioo tanto apparatu studioque quaesita, prorsus repudiata esset. Quod si tum decretum exiisset, puro pioque duello res quarendas esse (id autem est purum piumque bellum, quod disceptationis oblatae et expetitae omni sublata copia suscipitur) tandem indicebatur bellum. Discere hinc licet,

quid sit confugere ad vim, ubi non licet uti disceptatione: quodque disceptatio fiat vel in iudicio, iure civili moderante, disceptatore iudice; vel apud tribunal divinum, iure naturae invocato. Quo et arbitri spectant: ut, si forte partes dissidentes respectu suarum rerum aut perturbatione aliqua interveniente, non satis veritatem iuris diiudicent, aliorum et mediorum iudicio pacatius ad liquidum perducatur, quid fas, quid ius postulet. Quorum si iudicium iterum spernatur, ad tribunal Divinum utrinque rediri, eique vel tacite sententiam, quam de iure suo quisque habet, iudicandam permitti, ultro intelligitur.

Dicit h. §. I. Grotius: Iudicia publica non à natura, sed à facto esse humano. Opponit his verbis Feldenus Grotii sententiam supra declaratam, qua statuit, ea, quae conveniunt naturae humanae, qua quis homo est, non esse iuris voluntarii: at per disceptationem ratiocinando iustum consequi, naturae humanae convenit, qua quis homo est. Grasvvinckelius parum ad rem respondet. 1. Nihil manifestius est, quam ius civile opponi naturali, cum tamen naturali aequitate nitatur: sed factum hominis intervenit, et absque hoc ius non esset. Verum quatenus in civili iure subest aequitas naturalis, sive quiequid aequitatis naturalis subest, ius est absque omni legislatione civili, sive absque facto humano, sicut ex ante dictis constat. Igitur si lex naturae (quod in omnibus bonis rebus publicis factum est) repetatur lege civili, sive

sanctione civili, illa lex non est tantum civilis, sed absque legislatoris civilis facto, tamen esset ius, et quidem excellentissimum iuris genus, ius et lex naturae. 2. Quod vero ait Feldenus, per disceptationem ius suum consequi naturae humanae convenit, verum est: sed ut disceptatio in publico iudicio fiat, non est à primaeva natura, sed a naturalisecundario iure,, quod a facto hominis est. Hoc quale sit, ex paulo ante dictis intelligi potest, ne dicam, ius naturale secundarium, quod à facto hominis sit, nove, nec accurate dici. Si per hoc genus loquendi intelligit ius naturale in iis, quae actum humanae voluntatis consequuntur, non dixit, quod dicere voluit.

Ceterum iudicia iuris naturalis esse, sive à natura esse, non uno modo ab eruditis ostenditur. Forte non alienum erit a proposito partite ista consignare. Iudiciorum potestate nonnulli concise loquentes omnem summam potestatem significare instituunt: ut in illo Curtiano; [Note: lib. IV. c.1.] cum in regali solio residebis, vitae necisque omnium dominus. His ergo iudices in genere imperantium: de quo postea; ubi de origine civilis potestatis aliquid annotandum erit. Alii iudiciorum appellatione, de legis latoria simul et iudiciaria proprie sic dicta potestate utuntur. Sicut de Hebraeorum philosophia Seldenus annotat; quod [Note: de I.N. et G. VII, 4. p. 804.] in praecepto Noachidarum seu naturali de iudiciis, hoc contineri velint, ut qui societates publicas inirent, seu res publicas qualescumque constituerent, rebusque praeessent, Tribunalia, consistoria

seu domos iudicii ordinarent, quibus tum ea, quae pro vario locorum, temporum, personarum discrimine, Iuris Noachidarum capitum observationi essent necessaria seu conducibilia, sancirentur superinducerenturque, tum iudicia de ipsis iuris naturalis capitibus, simul et de sancitis eiusmodi in litium et actionum decisionem exercerentur; et demum, ut huiusmodi sancitis et decisionibus parerent illi, qui pro multiplici imperii diversitate ac variantibus iurisdictionis praestitutae modis subessent, poenisque coërcerentur contumaces et rebelles. Ita tamen, ut de divino etiam iudicio, praemioque ac poena in eo exspectando, seu de eo, quod est, Deum remuneratorem esse, persuasionem universis hominibus necessariam esse, quantum video, interea existimarent Hebraei. Notabilis, nec praetereunda haec Hebraeorum philosophia, haud dubie vera, Quidam iudicia strictius accipiunt, nec de deliberativis et constitutivis decretis, sed de decisivis exaudiunt: legumque sanctione exclusa, quaestionem facti, definitionem iuris et exsecutionem intelligunt. Atque ita iudicia vel quarto praecepto Decalogiconstituuntur, quo omnia summi imperii iura, ut subinde cognoscetur, sanciri credunt: vel octavo praecepto, ubi cognitionis iudicialis diligentia adversum falsos testes, adeoque totus iudicum ordo commendari intelligitur. Quare et Theologi gravissimi iudicia lege naturae et in decalogo praecipi, nihil dubitant. Sed clariora haec erunt ex dicendis postea.

§. II. De casu cessantis iudicii, infra ad II, 20. 8. de fure nocturno, ad II, 1. 12. agetur.

§. IV. L. Pinarii adversum Ennenses factum defenditur. Vide tamen, quam caute in hoc [Note: XXIV, 39.] genere versentur Antiqui. Enna, inquit Livius, aut malo aut necessario facinore retenta.

§. V. Supra iam aliquid diximus, quod huc pertinet. Repetemus conserte: Magistratus movet bellum, aut iure magistratus, aut facto proprio, neque enim in voce proprii hic argutandum est. Iure autem magistratus, tum demum dicitur movere bellum, cuius formulâ hoc diserte continetur. alioquin enim in iurisdictione magistratus id non continetur, sicut §. praecedente grotius ostendit. Si ergo iure magistratus (sensu quo dictum est) bellum movet, non sua, sed mandata potestate utitur; itaque publicum erit: si facto proprio, privatum utique erit bellum. Si ex coniectura voluntatis legitima movet, iam iterum erit publicum. Coniectura enim ea est, quid et quantum mandato contineatur. Si coniectura voluntatis vitiosa est, iterum erit privatum. Quis enim tibi ita conicere permisit? In coniectura voluntatis ancipiti, prout haec aut illa pars praevaluerit, publicum privatumve habebitur. Haec clara et certa sunt. Grasvvinckelius alias res agit. Hinc procedit disputatio ad coniecturam voluntatis licitam, aut vitiosam. De qua in dissertatione de Mandatis aliquid dictum est, et infra saepius dicendum erit: inquisivitque regulas quasdam huic philosophiae

[Note: Elem. lib. I. def. 14. §. 3.] temperandae Cl. Pufendorfius. Iulii Caesaris exemplum iniustum bellum aggressi ex coniectura voluntatis publicae, non hic modo, sed etiam [Note: III, 3. 10. add. II, 21. 4.] infra hoc nomine Grotius adducit. Sed quid dicemus ad ipsius Caesaris apologiam, quando SCto se tuetur, in oratione ad Ariovistum? [Note: de Bel. Gal. I, 35.] quoniam M. Messalla, M. Pisone Coss. Senatus censuisset, uti quicumque Galliam provinciam obtineret, quod commodo Rei publicae facere possit, Aeduos ceterosque amicos populi R. defenderet, se Aeduorum iniurias non neglecturum. Cuius generis Senatusconseltum etiam habemus apud [Note: Epist. XV. 2.] Ciceronem, de Ariobarzanis Regis salute, incolumitate, regnoque tuendis. Annon recte coniecit Caesar, qui Aeduos vult defendi, vult etiam ea, sine quibus defendi nequeunt, adeoque bellum? Plura sunt, quae hic dubitationem habere possunt: an defensionis vocabulum, etiam bellum inferendum extra fines galliae, et ultra Rhenum, complectatur; non enim videtur Senatusconsulto infinita, sed limitibus Galliae provinciae circumscripta potestas concedi: an mutato Aeduorum statu, neque defenso ab iis, qui Galliam provinciam obtinuerant, hoc Senatusconsultum, ordiendi negotium de integro potestatem daret: an commodo Rei publicae fieri dicatur, quod ad bellum novum ancipitis aleae in provinciam attrahendum pertineret: an id, quod ad primarium negotium dicitur in formula mandati, possit ad ea produci, quae praecipuo negotio difficiliora aut potiora videri possunt. Quo

loco notandum, illa verba, quod commodo rei publicae facere posset, habere vim restringendi et temperandi, non ampliandi, quod concessum est.

A §. VI. ad finem capitis nobilissimam orditur disputationem de summa potestate, totamque eam philosophiam tam erudite exsequitur, ut ingentia aliorum volumina, gravitate et utilitate doctrinae vicerit. Praefatur de difficultate rei, partim consiliis eorum, qui temporibus et negotiis suis servire potius, quam veritatem exquirere ac tradere maluerunt, invecta; partim per ignorantiam solidioris disciplinae, contracta; unde nihil nisi confusum et impeditum exspectari fas est. Mihi semper visa est et illa causa non in ultimis habenda, quod Aristotelis in hoc genere philosophia aliter, quam fieri debuit, accepta est. Qui enim credunt, Aristotelem omnis civilis doctrinae placita contextu pleno partitoque ita in Politicis tradidisse, ut nulli veri investigationi locus supersit, illos statim haerere et sudare et comminisci necesse est, ubi suo loco, aut ordine aliquid frustra quaerunt, aut diversa diversis non erudite comparant conciliantve, aut interpretandi disiecta arte destituuntur. Longe est utique verissimum, quod et semper credidi, et a doctissimo nostro Conringio non minore animo, quam scientia vulgatum gavisus sum: Opus Politicum Aristotclis non conscriptum esse, ea ratione et via, cuius et artifex summus habetur ipse, et specimen

in Ethicis Nicomachicis apparet; sed pluribus in locis, vel populariter, ac citra gravius definiendi dividendique studium, vel permixtim, vel non sine hiatu defectuque, rem geri. Id adeo an vetustatis iniuria, aut eorum culpa, quorum manibus propagati sunt libri Aristotelici, sive etiam ipsius Philosophi quodam consilio, illustria quidem ingenii summi et incomparabilia documenta edere, totum autem doctrinae, quam secretam esse etiam Alexander optavit, contextum haud vulgare, aggressi, nonnihil disputationis video inter eruditos relictum. Ceterum in tam nobili argumento, de summa civili potestate, primo originem eius aequum est indagare: deinde ad singula, Grotio diligenter tradita, procedendum est. Summa potestas civilis, etiam imperium dicitur: et apud iuniores, maiestas; qua voce Antiqui saepius pro summa dignitate usi sunt. [Note: IV, 25.] Auctor librorum ad Herennium: Maiestas Rei publicae est, in qua continetur dignit as et amplitudo civitatis. quia tamen illa rei publ. maiestas, omnes suas rationes a summa potestate sive imperio suspensas habuit, factum est, ut eadem appellatione, summa potestas comprehenderetur. [Note: de Fin. I, 7.] Itaque en parallh/lou Cicero, ius maiestatis atque imperii coniungit. Et disertis [Note: de Invent. II, 17.] verbis maiestatem describit per dignitatem, amplitudinem POTESTATEM, populi Romani. Qui originem summae civilis potestatis ab hypothesi ferinae illius vitae, quam illi statum naturalem [Note: v. Hobbes. c. 5. et 6.] hominum male appellitant, repetere

instituunt, vix ullum alium suae philosophiae usum possunt ostendere, quam ut illiusmodi dissertationibus praestantia et necessitas imperii, tamquam oppositu contrarii, ostendatur: sicut, qualis futura esset hominum vita, si religio abesset, et Divini Numinis providentia negaretur, interdum proposita confusionis multiplicis imagine declarari solet. Igitur summa potestas, non ab humano tantum facto, sed a iussu divino et lege naturae, sive tali facto humano, quo iuri naturae obtemperatum itur, arcessenda est. Qui enim societatem praecepit, is societatis ordinem [Note: 3. de Ll. 1.] praecepit, ut supra dictum est. Unde Cicero, nihil tam aptum esse ad ius conditionemque naturae, quam imperium, dixerat. Cum adhuc duo tantum essent, femina viro parere iussa est: hinc liberorum in parentes obsequium, parentum in liberos imperium, lege eadem naturali sancitum est. Cuius sensus non alius equidem fuit aut esse potuit, quam iste: ubicumque est societas, ibi sit ordo imperandi et parendi. Ubi sunt, qui liberis, qui parentibus comparari possunt, ibi sit imperium et obsequium. Cur natura aliquid imperfectum spectaret? ad societatem tendit natura: ergo ad perfectiorem societatis speciem, quae est civitas. Ergo ad civitatem, ut est perfecta, id est, ut non corpore tantum, sed spiritu et anima quasi constat. Civitas autem sine imperio, nihil aliud esset, quàm corpus sine anima. Et quis dubitandi locus relictus est, Decalogum

recogitantibus? ubi parentum impetium sancitur. Sicut autem praeceptum de honore parentum, obsequioque illis debito, etiam apud ethnicos ita acceptum magistra natura, ita explicatum est, ut parentum vocabulo omnes significarentur, qui aliis provisu imperioque consulunt: ita multo magis, qui Sacris literis philosophiae accuratioris lumen debent, omnem imperandi parendique ordinem, qua talis est, ex illo Decalogi dictamine arcessunt. Accedunt tot loca Scripturae, quae summam potestatem civilem a Deo esse, Dei vice in terris fungi, luculenter testantur. Qui u(pallhlis1mo\s2 praesertim multum gravioris philosophiae habet: nempe, quod civilis potestas, sive civile imperium, Dei in terris vices suppleat. Imperium Dei continet totum mundum: quod exsequitur deus, tum aliis modis, tum constituto illo ordine imperandi et parendi, quo uterentur, quicumque legem Dei de socierate colenda agnoscerent. Id demum meri facti est humani, an summam potestatem velint uni committere, an pluribus, et quibus seorsum modis describere statum Rei publicae instituant. Constat ergo, ut civitas sit civitas, finemque suum consequatur, institutum à Deo lege naturae ordinem imperandi parendique, in quo ex ipsa Dei voluntate et naturalis rationis dictamine aliquid summum sit, ac à nemine dependens, neminis arbitrio subiectum, Deo uni ut subditum, ita secundum et vicarium: quae est maiestas seu potestas

summa civilis, modo in unius persona, modo in pluribus, aut tota republica residens, prout formam civitatis constitui contigit. Prorsus non possumus probare eos, qui non nisi remedium corruptae naturae, in imperio et civili ordine agnoscunt. si primaevam naturae sanctitatem retinuisset homo, non minus tamen imperio, et imperandi parendique ordine usus esset, quam societate, quae sine tali ordine, homine indigna esset. Ordo imperandi et parendi, divinum et pulcherrimum institutum, omni naturae rationali ita destinatum est, ut societas et multiplicatio sine eo cogitari nequeat. Hoc ordine nec caelestes spiritus carent. Frustra enim exceperis: homo, si non peccasset, sponte fecisset, quae facienda erant: nulla vi, nulla fuisset coactione opus. Imperium autem vim et coactionem, dun/amin a)nagkastikhn\, designat. Quid enim? an Angeli boni cogendi sunt, ut voluntatem Divinam faciant? an, quia sponte et libenter alacriterque faciunt, Deus ipsis non imperat? an, cum in civitate oderunt peccare boni virtutis amore, in bonos nullum est imperium? an imperium non est imperium, nisi in malos exerceatur, nisi distringat securim, id est, nisi faciat, quod nollet facere, quod per se numquam eligeret, si faceret unumquodque civitatis membrum, quod ordine imperandi parendique continetur? Tollatur e mundo necesse est, id quo mundus continetur; e natura hominum, id quo humana et socialis

est: si divinus ille ordo imperandi parendique denegaretur humano generi, ut humanum est, ut à Deo ad societatem honestissimam conditum instructumque est; et a corruptionis eventu suspenderetur res, qua id quaeritur, ut fiat, quoad eius fieri potest, quod ante corruptionem fieri debuit. Denique, omnem philosophiam practicam corrumpi necesse est, si solvatur illud vinculum: quo Deus naturae et legis naturalis auctor, cum rebus a se creatis, praesertim cum homine ita iungitur, ut ordinem semel humano generi attributum servari in perpetuum, vicesque regnatricis potestatis suae, societatum humanarum ordine ac dispositione dispensari velit. Explicavit nobis ipse (quod ex Ethnicis plerique interim agnoverunt) in sacris passim Scripturis, quo consilio, quem ordinem, qua sanctione instituerit: ut ad ambages se referre, hic nihil aliud sit, quam luci tenebras offundere. Sed et illa ipsa, quae hanc philosophiam in Sacris illustrant, referri debent ad legem Divinam naturalem, omniumque primam: unde series tota rerum divinarum et humanarum procedit. Ratio huius consilii tam est manifesta, ut actum agere videri possit, qui verbosus hic esse velit. Quando igitur in hoc ordine civili ad imperii humani fastigium ascenditur, id est, quomodo divino imperio cohaereat, inquiritur: statim apparet, cur potestas civilis gubernandi civitatem, summa dicatur. Philosophi ratione, non oratoris

pompa uterur, qui dicet: summa est potestas (quae maiestas etiam dicitur) quia aliam non agnoscit superiiorem, nisi divinam: summa, quia Deus, qui constituit eam, sibi secundam et proximam, ist est, inter humana summam facit: summa, quia in ordine divinitus praecepto opus est aliquo summo, a quo cetera omnia pendeant, et ad quod referantur in civitate aut coetu imperantium parentiumque: summa adhuc clarius, quia Deus, ut civitas sit civitas, aliquam ei potestatem dedit, quam nihil supergrederetur; quae vices Dei cuncta gubernantis in certo coetu referret, quae legis munus, omnem harmoniam concinnantis, vivo quodam praesentissimoque ministerio obiret: summa, quae non impeditur, non suspenditur, non iudicatur ullo humano arbitrio, aut vi cogente; nisi per arma aut scelus: summa, quia nihil veneratione sanctius, nihil fastigio augustius, in humanis rebus habetur: supra quam, et contra quam, [Note: 3. pol. 6.] et sine qua, in civitate nil geri potest; cum sit, ut brevissime et verissime Aristoteles loquitur, in civitate ubique summa potestas. Haec potestas, hoc ius non mutat naturam suam, sive in unum conferatur, sive apud plures resideat. ut civitati insit, tam est naturale, quam naturale est, ut anima insit corpori ad constituendum hominem. Ut autem uni, pluribusve permittatur, ad naturam civitatis nihil, ad usum temporis, et commoda nationum plurimum interest. Quantum discrepent,

quaecumque aliunde dependent, fiduciaria, precaria, revocabilia, temporaria, vicaria, suis locis ostenditur. Non recte incedunt circa hanc philosophiam de origine civilis ordinis et summae potestatis multi eruditorum. Vasquius non satis consentire sibi videtur in hac [Note: Contr. III. I, 21. 23. I, 29, 4.] quaestione. Modo dicit: Imperium esse a iure naturae, non praecipiente, sed suadente. Modo illud Salomonis (Per me reges regnant) ita explicat: est perinde ac si diceret, quod Dei ordinatione flumina defluunt, nascuntur fontes, crescunt segetes, germinant arbores, illuminat Sol, humectant Luna et sidera. Haec autem sunt eius generis, ut per comparationem a naturalibus ad moralia in humanis respondeant iuri naturae praeceptivo. Unde parum accurate mox dissimillimi generis res, tamquam eiusdem generis prioribus continuans adiungit: et hominum alii legunt, alii scribunt, alii arant, [Note: I, 20. 4.] seminant. Neque sufficit dicere: Imperium a Deo esse permissive et approbative: si de ratione et ordine imperandi parendique universe loquamur. Neque satis explanate aut erudite mox ad imperii certi exemplum et significatu non eodem, qui huic disputationi proprius est, transiliendum est. Quis praeterea non videt, quàm secure et negligenter ista dicantur: Ergo quod Reges (quo vocabulo omne imperii [Note: Praef. lib. 1. §. 113.] et magistratuum genus se intelligere, saepe ait) à Deo sint dati et creati, in hunc sensum et defendi et accipioportet, quod MENTE IPSIUS TACITA TACITOQUE EIUS IUSSV, PERMISSV VEL

IMPERIO dentur, fiant, creentur, eligantur ab hominibus. Ambiguus animi sit necesse est, qui permissu, vel imperio, dicit. Et mens tacita, tacitumque iussum quid sit, vix intelligi potest. Iussum enim ut sit iussum, promulgari debet. ubi promulgatum est, non amplius tacitum recte dixeris. Neque accurate disputant, qui commemoratis civitatum, imperiorumque, quibus vis initium dederit, exemplis (et Bodinus haec fere sola attendit) divinitatem originis, de qua nobis hactenus sermo est, obscurare; totamque de iure quaestionem cum facto humano confundere aggrediuntur. Quamquam nec historiae congruit fortiko\n illud: plerisque imperiis vim dedisse originem. Nisi voce imperii rursus aliter utamur. Necesse est enim fuerint prius constitutae, id est, ordine imperandi parendique compositae civitates, antequam vis eis inferretur, et libertas adimeretur: neque unus multos cogere potuit, antequam coiisset inter multos societas, cuius viribus aliquis utens, aut quae suis ipsa viribus freta aliis populis vim inferret. Ut esset in omni humana societate imperium, id est, ordo imperandi ac parendi, adeoque potestas civilis, à Deo et lege naturae est. Quis aut quomodo eam invaderet, ab illo coetu ad hunc transferret, aliter atque aliter exerceret, facti humani est, saepissime a iure alieni. Neque team admittendum est, quod nonnulli sumunt, omnem civilem potestatem armis in hos aut illospartam, iniustam esse. Datur

enim iustum bellum, quod non dissimiles producit effectus. Neque mera vis est, cum victi victoris imperium subeunt, sicut infra suis locis declarabitur. Exerrant et illi a vera explicatione civilis potestatis, qua summa est in quaque civitate, qui Pontifici Romano', absolute summam in omnes summas potestates potestatem tribuunt: id est, id dicunt, quod ponendo tollitur, nec dicendo intelligi potest, [Note: Contr. Ill. I. 21. 27. et seqq.] sicut candide agnoscit Fernandus Vasquius: et demonstrant multi omnis ordinis gravissimique viri, qui olim Maiestatem Imperatoriam ab importunissima illa an) tipragi/a| vindicarunt, nobili opere Goldasti in unum conducti, praescriptione Monarchiae S. Rom. Imperii. Possunt addi, quae in Gallia agitata sunt apud Thanum anno 1561. lib. 28. et Gramondum annis huius saeculi XV. XXV. et XXVI. lib. 1. et 15. Quid ad ista Contzenius paret. observatu dignum est Polit. VII, 6. 2. Quomodo ab aliis veritas huius doctrinae infestetur, Grotius ipse paulo post ostendet. Summam civilem potestatem, dici à iunioribus maiestatem, supra dictum est: partes autem eius, iura maiestatis vocant. Partes, inquam, sive potentiales, ut Grotius infra (§. 17.) sive essentiales, ut alii nominant. Nam qui effecta maiestatis, aut consequentia, aut adiuncta appellant, satis ostendunt, se, quid sit maiestas, quibusque rebus constet, et quales illae res sint, ignorare. Et sane dici non potest, quanta solidioris philosophiae imperitia hic laborent vulgo Politicorum libelli.

Hinc illa importuna et violenta: Maiestas quidem non potest communicari; sed iura maiestatis possunt communicari. Quod non dixerit, qui, quid maiestas, quid iura maiestaris sint; quamque hae partes ad totum habitudinem et necessitudinem habeant, intelligat. In enumerando quoque, quia deseruntur quodam modo ab Aristotele, non modice discrepant ac tumultuantur. Grotius selecta e Veteribus loca adducit: sed res explicatione opus habet. [Note: IV. pol. 14.] Aristoteles enim loco, qui hic laudatur, non id agit, ut iura summi imperii, sive partes summae potestatis enumeret: sed ex partibus civiratis, alibi plenius enumeratis (vid. IV. polit. 4. et VIII, 8.) tres praecipuas (consultores, magistratus, iudices) totidem capitibus explicat, et quomodo se in diversis rebus publicis diverse habeant, sive quomodo ex varietate earum varietas rerum publicarum dignosci debeat, ostendit. Nam consultare, non est pars imperii proprie dicti, aut facultatis regendi rem publicam: sed maxime decet eum, qui illa facultate feliciter usurus est. Imperio enim constituitur aliquid: consultatione prospicitur, ut recte constituatur. Sed, quia tamen consilii publici in civitate vis et usus imperium semper comitatur (sive quis solus secum deliberet, sive alios adhibeat) non insolens visum est Aristoteli, exempli illustrioris loco ponere summa rerum genera, de bello, de pace, foederibus, legibus, iudiciis, tributis; quae ad summam potestatem, eiusve exercitium

pertinent. Quod et Rhetoricorum primo, fecit. Sicut nec Historicis constitutum fuit, enumeratione partium summae potestatis ex arte et subtiliter defungi; sed pro re et negotio summatim w(s2 tu/tw| quaedam designare. Notabilibus [Note: lib. 52. pag. 474. edit. Wechel.] autem Thucydidis et Dionysii Halicarnassei locis Grotio laudatis, adde Dionis Cassii auctoritatem, apud quem Maecenas suasurus Augusto, quomodo summae potestatis iura, munia magistratuum, legum, in se traheret, solusque et iure regio imperaret, has partes exsequitur: to/ te pa/nta ta\ pros1h/konta a)uto/n s1e meta\ a)ri/stwn a)ndrw=n nomosqetei=n, mhdeno\s2 tw=n pollw=n mh/t) a)ntile/gentos a)utoi=s2, mh/t) e)nantioume/nou kai\ to\ tou\s2 pole/mous2 pro\s2 ta\ u(me/te ra boulh/mata dioikei=sqai, pa/ntwn a)uti/ka tw=n a)/llwn to\ kal euo/menon poiou/ntwn to/ te ta\s2 tw=n a)rxo/ntwn ai(re/s1eis2 e)f) u(mi=n ei)=nai, kai\ to\ ta\s2 tima\s2 ta/s2 te timwri/as2 u( ma=s2 o(ri/cein, i(/na kai\ no/mos eu)qu\s2 h)=| pa=no(/, ti a)\n bouleuoa me/nw| s1oi\ meta\ tw=n o(moti/mwn a)re/s1h|. Utomnia, quae in rem esse videbuntur, tu ipse cum optimatibus constituas, sive lege lata sancias; nemine de populo contradicente aut adversante: ut bella vestro arbitrio gerantur; reliquique omnes imperata faciant: ut magistratuum comitia vos habenant auctores: ut honores, praemia, poenas vos partiamini: ut legis vim statim obtineat, quicquid tibi adhibito optimatium consilio placuerit. Haec omnia compendio dicta videri par est. Quo etiam spectant ex Iunioribus illi, qui numerum, non sententiam Aristotelis retinentes ad haec tria revocari omnia debere contendunt: Ius belli, ius legum ferendarum, ius

[Note: Arnis. de I. M. II, 1. 9.] magistratuum creandorum. Adduntur postea duo: ius ordinandi religionem, et ius cudendi monetam. Ad ius belli referuntur, ius foederum faciendorum, et ius legationis. Sed nec foedera tantum belli causa fiunt, et legationes saepe in pacifica negotiatione versantur. Iure magistratuum facile iudicia comprehendi crediderint, qui magistratus nullos nisi iudiciorum causa agnoscunt. Legum ferendarum iure multa comprehendi posse, et a veteribus comprehensa esse, dubio caret. Sicut et illud certum est, cum legum ferendarum potestate, ius iudiciorum ita connexum esse, ut alterutrum saepe nominari pro utroque, aut pro tota summa potestate, compertum sit. Sunt, qui ius puniendi, ius belli, ius iudicandi, iud magistratuum creandorum, ius legum ferendarum,. idoneo numero posuisse videntur. Sed cur ius puniendi, à iure iudicandi divellatur, non satis causae video. De ordine enim et contextu naturali, ut sic dicam (ubi non est nulla eruditae philosophiae ratio) nihil movebo. Lampadius ita incessit, ut res, quae tamquam materia summae potestati subiciuntur, divideret [Note: DeRepubl. Germ. part. 1. §. 15. etc.] in sacras et profanas; has rursum in civiles et bellicas. Qua via non difficulter reperies, quae huc pertinent. Sed haec ipsa partitio deducit nos ad nodum, qui Gordio non explicatior multis videtur. Quia enim summa potestas circa omnes res, personas, actiones in civitate ius suum explicat tueturque, non adeo promptum fuit, reperire partes in

dividendo, quibus nil praeteriretur, quibusdam in arctum omnia tamquam carcerem concludentibus; aliis prae studio multiplicandi non dividentibus rem, sed frangentibus. Medium iter ingressum esse Grotium merito dixeris, cuius haec est partitio:

His partibus §. XVII. addit summitatem, id [(transcriber); sic: ist] est, to\ a)nupeu/squnon. Sed illa summitas ipsa

appellatione maiestatis ac civilis potestatis et imperii, ut hic accipitur, continetur. Unde plerumque additur summa potestas civilis: quia hic non de ea potestate, quae delegatur aliis, mandaturve, sed quae delegat mandatque, non de rivo, sed de fonte sermo est. to\ a)nupe/n squnon verbo non respondet summitati: sequitur tamen, ut summum sit et ku/rion, quod a)nupeu/squnon est. Quando igitur vulgo definiunt maiestatem, summa legibusque soluta potestate: res una e)peznghtikw=s2 effertur. Si enim summa, etiam legibus soluta. Iam, potestatem legum ferendarum, legibus ipsam solutam esse, ultro intelligitur. Se enim per modum legis nemo obligat. Nec figura carent illae locutiones, cum quis sibi legem ipse dicitur posuisse. Sic etiam, qui supremam habet iudicandi potestatem, ab alio non iudicari potest: et hoc quoque nomine a)nupe/usqunos est. Ut partem singularem summae potestatis constituere to\ a)nupe/usqunon, non sit opus. Potest haec philosophia usui esse, illam pervulgatam quaestionem, an Princeps legibus solutus sit, tractantibus. Si enim constat esse sermonem de Principe, qui iure; si non nomine, regio est, id est, qui omnem summam potestatem habet, non est locus dubitationi et disputationi. Vidit, nec tamen expedivit hoc magnus vir Iacobus Gothofredus in Ulpiano suo. Explicat in illa oratione legem 31. D. de ll. de Principe Romano: bene et recte. Sed cum primo posuisset, non omnem Principatum de pambaoilei/a| accipi

debere, in qua Princeps omnino legibus solutus esset; et iam exspectare deberet Lector, an Principatus Romanus pambaoiliko\s2 esset: ille declinata directa respondendi via oblique videtur negare velle: nisi quod ad extremum distinguit inter summum Principis Romani arbitriuns in administranda republica seu potestatem a)utokratorikhn\ ei et in eum translatam; et privilegium Augustum, ut appellat, seu solutam legibus maiestatem: tamquam res diversas. Quamquam autem nemo non videt, hoc privilegium Augustum, ut vocatur, in potestate a)utokratorikh=| necessario contineri: non est tamen decetero repudianda tanti viri industria, quando nova quadam sollertia ostendit, de quibus legibus Ulpianus loquatur, cum Principem iis solutum pronuntiat. Querelis autem, et distinctionibus ibi allatis, vix est opus. Qui enim Principem, etiam plenissima maiestate praeditum, solvat lege divina naturali et gentium, nemo reperietur. Nisi quis veteratores aulicos nominare velit, qui nec ipsi tamen quod clanculum insusurrant, aperte profiteri audeant. Sed id a)pros1dio/nus1on est. De positivis legibus et civilibus quaeri, res ipsa loquitur. De impunitate autem itidem nihil expedit Gothofredus: [Note: lib. 53.] nec Dionis narrationem, qua huc pertinet, vel totam exprimit, vel recte interpretatur.

De singulis, ut Grotius enumeravit, partibus summae potestatis, paucissima annotabimus. De iure summarum potestatum circa

sacra, à Grotio ipso habemus libellum posthumum, eruditum sane, sed qui alicubi desideret ultimam manum. Et quis in hoc argumenro sine offensione enaviget? Illi, qui Augustanae Confessionis nomine imposita aliunde conscientiis onera soli Deo exonerarunt, gloriari hic suo merito possunt; quod ius circa sacra summis potestatibus salvum sacrumque conservare cupiant. Nisi quod imperandi parendique, ut sunt res humanae, abusus aliunde potest accedere. Ex illis, qui venerabili Veteris Ecclesiae praescriptione Pontificum placita fere tuentur, exquisitae vir doctrinae Petrus de Marca, Archiepiscopus nuper Tolosanus inde Parisiensis, in praeclaro opere de Concordia Sacerdotii et Imperii ea scripsit, quae eruditum lectorem de multis opportune possunt submonere. Qui Reformationis nomen unice concupiscunt, habuerunt virum eximium, Nicolaum Vedelium, qui in opusculo de Episcopatu Constantini Magni, maiorem veritatis, quam partium rationem habuit: cui se non paribus armis opposuit Gulielmus Apollonius, edito Iure maiestatis circa sacra. De Iure nomothetico saepius [Note: 1. de rep. 10.] mentio fit, in hoc ipso Grotiano opere. Bodinus ita para fra/cei: legem universis et singulis civibus dari posse, libere, id est sine necessario superiorum, aut aequalium, aut inferiorum consensu. ita populariter explicat. Superiores enim nemo habet hactenus, quatenus potestatem legum ferendarum habet. Sed nec aequales habet, qui totum ius nomotheticum sibi

vindicat. Sed qui partem habet iuris nomothetici, cum eo participare possunt alii, in tantum aequales, in quantum aequaliter ad eundem effectum, id est, ad ferendam legem concurrunt. Inferiorum hic nulla ratio est. Si enim eorum, qui hoc nomine dicerentur, necessarius esset consensus ad ferendam legem, eatenus non possent accurate loquendo inferiores haberi. Eveherentur enim ad aequalem et communem efficientiam in hoc genere. Distinguit leges doctissimus Feldenus in Superiores [Note: Elem. part. 1. cap. 7.] et Inferiores. Haec, ut ad popularem usum inepta, adeoque repudianda, non sunt; si praesertim non obliviscamur, ut privatorum voluntas in legem ire possit, non esse a iure et facultate privati, sed a summa potestate, unde etiam dependet; atque adeo nulla necessitate nos compelli, ut causam et vim nomosqetikhn\ geminemus: ita non minimis involvitur tricis rei totius explicatio. Fides rerum contractarum, pactorum observantia iure naturae praecipitur: ut et effectus dominii. Hoc ius naturae lex civilis partim confirmat, partim interpretatur: est, ubi pro conditione obiecti et circumstantiarum limitat. Secundum hanc legislationem, quae paciscuntur privati aguntque, cur leges, si quis accurate loqui velit, vocari debeant, nihil est causae. valent ex lege, vim legitimam habent, atque adeo vim legis habent, id est, a lege: effectum habent, quem lex decernit. Si voluntatem privatorum omnem, quam lex civilis ratam

habet, aut irritam non reddit, legem vocare velis, quis non videt largius te vocabulo legis abuti? Diximus alibi non carere figura illam locutionem: rei suae legem dicere. Quod et interpretantur disponere de re sua, suis rebus modum imponere: et ad testamenta quoque accommodant, in quibus voluntas testatoris lex dicitur per similitudinem quandam; sive quod lex eam tueatur, sive quod legislator, si interrogatus fuisset, de tali vel tali dispositione testatoris, eam approbaturus fuisse eredatur: sicut [Note: De suecess. tom. 3. lib. 1. §. 9 n. 29.] explicatur apud Fernandum Vasquium. Cuius generis frequentia apud ICtos exempla, legem dicere, id est, pacisci: quamquam et a paciscendo distinguitur legis dictio, ut sit conventio contractui in continenti adiecta. Lex venditionis, et similia. Proprie huc pertinet, quod [Note: Institut. de success. bon.] Theophilus, cum posuisset primo Latinam phrasin poih/oasqai legem bonorum venditorum, non per no/mon explicat, sed per o(/ron, inquiens toute/sti, o(/ron tw=n dia pipras1kome/nwn. apud agrimensores legem agris dicere, est finire agros, sive limites agris ponere. Vox Praetoris Feldeno allata non ostendit, pacta conventa privatorum leges esse proprie dictas, sed ut valeant, ex legibus et voluntate legislatoris habere. Igitur tam diligenter enumerat auctoritatem legislationis naturalis civilisque: Pacta, inquit, conventa, quae neque dolo malo, neque adversus leges, plebiscita, senatusconsulta, edicta Principum, neque quo fraus cui fiat, facta erunt, servabo. Hoc non est ex pactis conventis leges proprie dictas facere,

sed ea legibus proprie dictis moderari ac tueri. Haec ad leges Inferiores Feldeni, in quantum ipse extendi voluit. Meliori iure ista appellatio conveniret illis statutis, quae municipium aliquod aut urbs, natio, provincia, magistratus denique aliquis, permissu et indultu summae potestatis condit. Cuius solius est et manet proprium, leges condere. Unde etiam leges illae, sive inferiores, sive particulares velis appellare, a summa potestate tolli possunt semper. Ita ne semper, inquies? Quid, si non revocabili privilegio, haec potestas alicui provinciae concessa sit? In omni eiusmodi concessione reservatur iurisdictio suprema in provinciam aut urbem. Nam si magistratui aliquid tale concessum est, ille non esset magistratus, nisi à summa potestate dependeret, ab eaque iudicari posset. Ubi ergo manet in aliquem ordinem potestas iudicialis, ibi ex delicto, nullum est privilegium, quod non per modum poenae amittere possit, quicumque à summa potestate iudicari potest. Neque censetur privilegium concedi cum abdicatione omnimoda summae potestatis. Hoc enim esset ex subdito sibi, non subditum facere. Qualis mutatio status disertis clarisque verbis exprimenda scilicet esset. Nec immerito Bodinus censet, omni privilegio summae potestatis [Note: 1. de rep. 9.] eam clausulam seu cautionem, Quod sine mea fraude fiat, etiamsi verbis non enuntietur, naturaliter inesse. Ius belli comprehendit, quicquid ad armatam rei publicae

tutelam pertinet: exercitum conscribere, dilectum habere, arma comparare, in hostem movere, praedas agere, confligere, stipendia constituere, praemia poenasque militibus decernere, seu disciplinam militarem regere: munire urbes, oppida, castella, excitare arces et munimenta; custodes corporis constituere, et satellitia. Nota interrogatio Tiberii adversus Iunium Gallionem, de praetorianorum honoribus censere [Note: 6. A. 3.] ausum apud Tacitum: quid illi cum militibus? quos neque dicta Imperatoris, neque praemia nisi ab Imperatore accipere par esset. commitri administratio huius iuris potest magistratibus et praefectis militaribus vario ordine graduque: sed tum fiduciarium est, et aliunde suspensum. Impetrantur etiam aliqua [Note: 3. H. 12.] per modum privilegii: ita Iudaei, apud Tacitum, per avaritiam Claudianorum temporum empto iure muniendi, struxere muros in pace, tamquam ad bellum. Referunt huc aliqui ius equestrium ludorum, sive spectacula hastiludiorum, quae vulgo satis inepta voce Torneamenta vocant. Ceterum ut summa potestas ad se revocet, quicquid ad armorum tractationem pertinet, etiam ludicram (unde facile ad seria deveniri potest) consilii est. Quamdiu autem non vetantur ludi eiusmodi, sive ad arbitrium summi imperii unice vocantur, pro permissis et ordinario armorum iure non comprehensis haberi possunt. Sed de iure seu potestate belli suscipiendi gerendique, ut et de iure seu potestate pacis faciendae, satis ipse Grotius egit.

Etiam de Iure foederum faciendorum. De vectigalibus et tributis nonnulla oportune submonuit. Ius hoc nonnulli, tantum a militia deducunt; sicut in nobili illa sententia apud [Note: 4. H. 74.] Tacitum: neque quies gentium sine armis, neque arma sine stipendiis, neque stipendia sine tributis haberi queunt. Sed exempli ergo hoc adducere [Note: lib. 52. p. 483. edit. Wech.] licet. Quod et Maecenas in sua oratione facit apud Dionem, ostendens, omni rei publicae ut armatam tutelam, ita pecuniariam collectionem necessariam esse: sed postea addit tamen, ratione, erogationum instituendam esse, non quae ad militiam modo, sed ta)/lla pa/n ta di) w=(n po/lis2 kalw=s2 o)ikei=tai, omnia reliqua, quae ad rem publicam recte administrandam faciunt. Scilicet opus est publicis impensis ad actiones civitatis pace belloque ordinandas provehendasque, et a)uta/rkeian sive copias ad finem civitatis necessarias instituendas: ut et incolumitas rei publicae et dignitas suis numeris constet. Hinc nihil tam est naturale, quam ut [Note: 13. A. 50.] ratio quaestuum et necessitas erogationum inter se congruant, ex mente Senatorum Romanorum apud Tacitum. Iam illi quaestus unde conquirendi? Veniunt suo iure in partem conferendi aliquid ad communes impensas, quicumque sunt partes civitatis, aut civitatis rebus in quaestum suum utuntur. Ab hoc iure ad consilium et inventa prudentiae devenitur: unde et quomodo facillime, et maxime aequaliter exigantur, quae in publicos usus debentur. Quamquam neque hic iusti iniustique

respectus abesse potest, quotiens, quantum ab hoc et illo, nunc aut alio tempore exigendum sit, disputatur. Comprehendunt aliqui hoc iure, etiam operas rusticas, angarias, parangarias, quaeque rei publicae huius generis alia deberi ministeria creduntur. Affinia potius dixeris. De Eminentis Dominii iure, abunde dictum est. Ius iudiciorum recte et erudite distinxit Grotius à iure magistratuum; cum quo vulgo imperite confunditur. Dixi satis in dissertatione de Iudiciis. Ius Magistratuum creandorum, destituendorum, mutandorum, quin ceteros quoque Consiliarios, Curatores et Officiales, ut vocant, omneque in regno ministerium Aulicum et Palatinum, per superiores et inferiores gradus complectatur, nullum est dubium. [Note: 4. polit. 15.] Aristoteles quidem hoc argumentum diligentissime tractans distinxit a magistratibus proprie dictis tou\s2 )bpousta/ tas2, )bpimelhta\s2, u(phre/tas2, praefectos, curatores, ministros: sicut adhuc hodie merito distinguuntur. Neque minus laudis meretur illa cur ationum distinctio ()bpimeleiw=n) in civiles, oeconomicas, administras. Sed quo minus sub iure maiestatico (ut loquuntur) magistratuum constituendorum illa omnia contineantur, nihil impedit. De cetero notandum: Aristotelem in illa disputatione spectare morem liberarum rerum publicarum. 2. Male agere eos, qui Senatum et Consiliarios semper a magistratu separant. In nonnullis rebus publicis Senatus summam potestatem sive maiestatem, sive omnia iura

maiestatis habet: et tum Senatus instrumentum sunt omnes, qui magistratuum nomen gerunt. At in aliis Senatus formula magistratus constituitur. Ita Consiliarii, saepe non sunt magistratus: at interdum collegium consiliariorum itidem formula inagistratus ordinatur: nonnumquam qui consiliarius, idem magistratus est. Unde nihil philosopicae a)kribei/as2 est in illo: Senator de omnibus rei publicae negotiis et semper deliberat; magistratus de nonnullis, et aliquando. Saepe enim Senatus, ut iam dictum est, iura magistratus habet, seu iure magistratus et deliberat, et imperat. Magistratus vocabulo, numquam aliter utuntur veteres, quam de instrumento summae potestatis. Itaque omnes magistratus sunt sub summa potestate. Ipsam summam potestatem hac appellatione theologorum scholae coeperunt designare: ut, de Magistratu Politico, id est, de summa potestate et imperio, seu iure imperandi vel per se, vel per alios: denique quicquid est imperii in Republica, et praesertim summum, solent eo vocabulo exprimere. Sed in hoc argumento, ubi ius magistratuum constituendorum et destituendorum, inter iura inaiestatis enumeratur, satis apparet, nullum illi significationi locum esse posse. Neque est, [Note: 3. polit. 4. al. 6.] quod aliquis Aristotelis auctoritate hic abuti velit, qui politei/an sive rem publicam definit, quod sit ta/zis2 po/lews2 tw=n te a)/llwn a)rxw=n kai\ ma/lista th=s2 kuri/as2 pa/ntwn, tou= o umfe/rontos e(/neka, ordo civitatis cum aliorum magistratuum, tum praecipue

illius, qui habet summam potestatem, utilitatis gratia. Ecce, dices, hic magistratus nominatur summus omnium, seu qui summam potestatem habet. Notare possunt, qui volunt, quam lentis sub maxillis edant, qui Graeca non accurate intelligunt. Graecum a)rxh\ et a)rxai\ non respondet ad verbum, Latino, magistratui et magistratibus. Ad verbum enim reddi debet, imperium. Et sic recte dico, esse in civitate ordinem imperiorum, et potissimum summi imperii: cui cetera scilicet imperia magistratuum subordinata sunt. Manet itaque inconcussum, ius magistratuum constituendorum ita esse in maiestate, et a maiestare, ut quaecumque magistratibus datur potestas, ea maiestatis sit, a maiestate pendeat, ad eius arbitrium quiescat, propria auctoritate sumi nequeat aut exerceri. Etiamsi enim, quantum ad modum constituendi magistratus attinet, a civibus, aut ordinibus generibusque civium constituantur, plurimum tamen differunt: constituere sua vi, sua auctoritate, sua potestate, adeoque proprie et independenter; et, constituere seu eligere et creare auctoritate concessa, opera vicaria, et delegata. Quamquam ne id quidem semper tale est, quale videtur. Saepe enim sophismate politico imago tantum et simulacrum electionis ac potestatis vicariae, non res ipsa conceditur. Quod in artibus aulicis Romanorum Principum non ignotum est. Non nemo finxit hoc loco sibi definitionem magistratus, quae nec usu vocis, et, quod consequitur, rei

natura, unquam fuit, aut esse potuit, Aristoteli certe gnhs1i/w|, id est, Graeco, nihil tale in mentem venit. Sed haec diffundenda non sunt. Legatos generali curatorum nomine comprehendi posse, nemo negaverit. Cur tamen ius legatos mittendi, seorsum nominetur, magna ratio est. Legari proprie sic dicti non mittuntur, nisi ab habentibus maiestatem, nec ad alios, quàm ad habentes maiestatem. Civium ad Principem, Principum ad cives nuntii, latiore vocabuli usu in communionem eius nominis veniunt. Atque haec sunt summa imperii iura, sive summae potestatis partes apud Grotium: cuius et investigatio diligens, et partitio erudita est. Vulgare discrimen, quo alia maiestatis iura maiora, alia minora appellant, ratione et fundamento caret: nec ullum usum habet. Iuniores Regalium voce in hac materia utuntur: eiusque varias significationes non citra confusionem in ore habent: et (qui sollennis error est) ex hypothesi totam thesin, et ad unius rei publicae exemplum, uniusque aevi stilum, totum argumentum formant reformant. priergi/a quoque manifesta est, potestatem conferendi honores, dignitates, titulos seorsum enumerantium; cum iuris nomothetici pars ipsissima sit: neque privilegia ab alia proficiscantur origine, quam leges. Ita quando in aliqua republica Princeps legum ferendarum potestatem cum ordinibus communem; dignitatum autem et privilegiorum tribuendorum solus habet, recte dicimus:

partem iuris nomothetici esse penes solum Principem. Eodem pertinere ius nundinarum cum similibus, in aperto est. An et ius monetae? ita sentiet, qui et nomen nomi/s1matos u)po\ tou= no/mou [Note: ad Ehtic. Aristot. V. 6.] repetendum esse, Antiquis, in his Andronico Rhodio, credidierit. Ius extremae provocationis partem esse iuris iudiciorum, alibi monstravimus. Nec alio referri debent, quae de praemiis et poenis annorantur.

De discrimine et sensu Aristotelis, circa artem a)rxitektonikhn\, bouleutikhn\, dikastikhn\, peculiari dissertatione agere constitui: ne hic nimis longas traham moras.

§. VII. Nolim hic cursum sistere, ut respondeatur instantiae de Eremita, cuius actus alterius iuri non subsint, ita ut alterius voluntatis humanae arbitrio irriti reddi possint. Instantia debet afferre exemplum dissimile intra terminos, quibus quaestio continetur. Grotius ait, potestatem regendi rem publicam in civili ordine ac societate cognosci summam inde, quod eius actus alterius iuri non subsint, ita ut alterius voluntatis humanae arbitrio irriti possint reddi. Instantia, sumit exemplum ab Eremitis [Note: Oration. 21. tom. 1. pag. 384. edit. paris.] extra societatem civilem degentibus, eamque quantum in se est, fugientibus; quos Gregorius Nazianzenus ita describit: tou\s2 to\n pa/nth monadiko/n te kai\ a)/mikton diaqlou=ntas2 bi/on e(autoi=s2 mo/nois2 pros2lalou=ntas2 kai\ tw|( *qew=|, kai\ tou=to mo/non ko/s1mon ei)do/tas2 o(/s1on en e)???hmi/a gnwri/cous1in. Solitariam prorsus et à societate remotam vitam amplexos, Deoque et sibi tantum colloquentes, neque aliud, mundum

esse, quam illam solitudinem sibi notam, reputantes. Est praeterea falsum, quod dicitur: Eremitae actus alterius iuri non subesse, aut irritos reddinon posse. Eremitae enim actus, nisi qui a solo divino praecepto, cui magis oboediendum, quàm humano, reguntur, semper agnoscunt ius superioris: in quantum ille superior vult aut cognoscit. Neminem enim tam absurdum fore credo, ut de incognitis actibus aliquid cogitet hic aut loquatur. Ita enim etiam in media civitate et societate actibus inferiorum incognitis intercedi non potest. Semper tamen tales sunt, ut cum inceperint esse cogniti, voluntate superiorum gubernentur. Quae est autem hodie solitudo, quis angulus, qui non agnoscat alicuius civilis potestatis imperium: cuius auctoritatem scilicet nemo en gwni/a| constitutus defugiat. Neque de eo, quod siat circa eremitas; sed quid fieri possit: non, quid et quantum ipsorum actibus intercedatur; sed quatenus intercedi queat, ius denique non factum, quaeritut.

De voluntate successoris infra ad II, 14. 11. etc. et II, 7. 27. agetur. Quomodo ipse, qui summam potestatem habet, possit voluntatem mutare, itidem suo loco clarius fiet.

Sequitur hinc doctrina de duplici subiecto summaepotestatis, communi et proprio. Ubi nihil equidem argutiae aspersae ab Annotatore morari quemquam debent: maiora sunt, quae turbis ciendis valere possunt, nisi penitius inspiciantur. Commune subiectum summae potestatis,

[Note: part. 1. §. 59. et 60.] Grotio est civitas: proprium, personae, una pluresve. Lampadius ita explicat: Forma cuiusque imperiiessentialis et subiectum adaequatum, non est vel Monarchia, vel Aristocratia, vel Democratia; sed formae hae sunt accidentales, subiecto tantum communi differentes. Etenim res publica separatis temporibus et unum et paucos et multos potest habere dominos; qui quidem subiecto exsistentiae differunt, non vero actu essentiae. ---- Potestas igitur essentialiter toti rei publicae ut subiecto adaequato inhaeret, extra respectum unius vel plurium. Quo respectu maiestas recte dicitur indivisibilis, non quidem ratione obiecti, sed potestatis occupatae in rebus administrandis. At in subiecto communi exsistentiae, prout res in republica gerendae divisionem vel speciem recipiunt, ita maiestas potest in disparatis subiectis consistere. Alii ita efferunt: Summa potestas sive imperium aut ordo imperandi parendique est in civitate, ut forma essentialis civitatis, sine qua civitas non esset civitas: Monarchia autem, vel Aristocratia, vel Democratia sunt formae accidentales: potest enim civitas esse, etiamsi non hac illave forma regatur: modo aliquâ ex iis, quae dari aut constitui possunt. Grotius suam [Note: cap. 9. §. 8.] doctrinam repetit et explicat exemplis, lib. 2. Imperium, inquit, quod in Rege est, ut in capite, in populo manet, ut in toto, cuius pars est caput: atque adeo Rege, si electus est, aut Regis familia exstincta, ius imperandi ad populum redit. Mox: Non desinit deberepecuniam populus rege sibi imposito, quam liber debebat: est enim idem populus,

et dominium retinet eorum quae populi fuerant, imo et imperium in se retinet, quamquam iam non exercendum à corpore, sed a capite. Bene addidit haec postrema, ut consentiret haec doctrina §. 8. h. cap. III. Nam cum civitas maiestatem e. g. in unum plene et proprie contulit, ad ius quod transtulit provocare nequit: quippe non iam suum, nisi potentia i. e. in eventum in translatione expressum aut designatum: ut, cum is moritur, cui citra heredum mentionem, delatum est imperium; vel cum deficit familia, penes quam civitas summam potestatem residere voluit modo irrevocabili. Abuti videntur hac sententia, qui Maiestatem faciunt duplicem, Realem, ut vocant, et Personalem: atque ita deinde explicant, ut induantur laqueis numquam extricandis, si sibi velint ipsi consentire. Quare praeclare animadvertit insignis Theologus Ioannes Gerhardus ad illam vulgarem distinctionem [Note: de mag. pol. §. 123.] allatam: sed cavendum, ne hac distinctione abutantur seditiosi regicidae, qui existimant, reges et Principes impune violari posse, absque maiestatis, quae regno proprie inhaereat, violatione. Unde modestissimi quique fatentur, [Note: v. Schütz. I. Publ. vol. 1. disput. 3. th. 5.] tum demum maiestatem realem se exserere, si casus existat, qualem Grotius modo signavit. Quàm est enim absurdum; duo summa in una civitate constituere; et unum in ordine fundandi, alterum in ordine regendi ineptissime collocare? aut etiam (ita enim faciunt et tam pulchre sibi constant hi

Philosophi) maiestatem personalem, maiestati reali subicere, et tamen summam potestatem dicere? Nam qui maiestatem realem, improprie maiestatem dici aiunt, iam victas manus dant, et non esse maiestatem, quam ita describunt, atque adeo se male aut monstrose divisisse fatentur. Sicut et descriptione maiestatis personalis, si usquam stare debet, realis absorbetur et exstinguitur. Si enim maiestas personalis habet summum et absolutum ius in res et personas civitatis; in quibus personis et rebus ergo suum ius exercebit maiestas realis? si legibus soluta est maiestas personalis, quomodo maiestas realis in legibus praesidium invenit contra illam? si perpetua est maiestas personalis, ecquando realis illi intercedet, illamque opprimet? Fatentur etiam, subiectum maiestatis realis investigatu esse difficile. Si dicunt, esse maiestatem realem in legibus civitatis fundamentalibus (quas ipsas varie describi nec satis explicari, mos est) concedant necesle est, mutata forma civitatis, maiestatem realem corruere, quam tamen perennem esse volunt. Forma enim civitatis, exempli gratia, Aristocraticae, est in legibus statum civitatis describentibus, ut penes optimates imperium sit, id est fundamentalibus huic statui. Atqui potest mutari civitatis status, possunt leges fundamentales consensu totius civitatis aliae poni, inducentes vel mixtum statum, vel monarchicum. Ergo periisset cum legibus prioribus fundamentalibus, aut mutata esset

maiestas illa, quam immutabilem et perennem statuunt, et cum qua civitatem stare oporteat et cadere. Manet autem civitas, etiamsi alio atque alio tempore, diversa regiminis forma obtineat, aliterque constituantur et mutentur leges fundamentales. Nominare enim legem aliquam civilem fundamentalem quae mutari prorsus nequeat, à ratione omni alienum est. Sed salva res est. Dubitant aliqui, an omnes res publicae maiestatem realem [Note: v. Besold.] habeant. Iterum fatentur: discrimen maiestatis realis et personalis in civitate populari seu politia non posse ostendi, cum utriusque idem subiectum sit. Denique si esset duplex maiestas, ut describunt, aequalis utique esset utriusque latitudo. At quae illi maiestati reali iura attribuunt, ad nomosqes1i/an, et constituendum civitatis statum, quoad ordinem et modum imperandi spectant. Ubi ergo sunt cetera maiestatis iura? Non fuerit alienum ab instituto, notare erroris fontes et consilia. Nam et errores amare et tueri, inter mores et artes saeculi est. Fefellerunt nonnullos exempla mixtarum formarum; earumque civitatum, ubi divisa sunt iura maiestatis. Ad ea explicanda, opus sibi esse tam inexplicabili ambage, putarunt. Quidam cavere non potuerunt, quod civiliter philosophantibus cavendum esse Grotius paulo post monet; ne vocabulis et externo rerum schemate deciperentur. His ut res, quo volebant ipsi modo congruerent, nihil pensi moderatique habendum videbatur, si

modo aliquid eslet, quod diceretur. Sunt, qui nescio cuius sapientiae laudem in eo poni existimarent, si dicerent: in Imperio Imperator habet maiestatem personalem, Ordines realem. Quantum melioris illisque publicis philosophis ignoratae disciplinae requiritur, ut haec, qualia sint, cognoscantur? sed id non est [Note: I. M. cap. 10. et II.] nunc agendum. Theodorus Grasv vinckelius ita cum vulgaribus illis philosophis agit, ut dicat: maiestatem realem desinere, ut primum transierit in personam; si vero maneat realis, personalem nullam esse, sed eius tantum imaginem quandam, ratione curationis et administrationis. Accipio, ut ad infirmandam vulgarem sententiam dicta. Nam ut credam, bene dici; in monarchia, seu regno personali tantum maiestati, in plurium regimine (adhaec enim duo respicit Grasvvinckelius) reali tantum locum esse: nondum a me impetro. Nec enim necessitas nos inevitabilis his appellationibus adstringit: neque omnibus rei publicae formis ita consultum est: sed nec vulgus placabitur, si voces suas aliter, quam assuevit, explicari audiat; cum praesertim nihilo plus in Aristocratia, quam in Monarchia de maiestate personali dubitet.

Civitatis vocabulo hic et alibi, Grotius utitur, sicut in civili philosophia eo uti potissimum debemus: ita ut modo cum populo (pluribus nationibus, urbibus, vicis, unam civitatem constituente) permutetur, modo, increscente imperii amplitudine, multis populis, tamquam membris (quasi nationum in

uno populo rationem subeuntibus) conster. Ita una civitas fuit, quicquid Romanae ditioni sub formula provinciae accessit. Vulgo servire credo voluisse virum doctum, qui civitatem ab imperiis ita distinguit, ut imperium [Note: Elem. de iustit. et iure part. I. cap. 1. membr. 3.] civitatibus constare, eamque quae caput imperii sit, proprie civitatem esse, asserat. Possunt haec augere licentiam loquendi, non tollere. Sicut nec illos probaverim, qui civitatis vocabulo, partem tantum civilis consociationis seu materiam, rei publicae autem nomine formam tantum significare solent: atque hinc praeclaras, si diis placet, disputationes procudunt; an, exempli gratia, Bodinus recte Politica sua inscripserit de Republica? Veteres, et ex iunioribus eruditissimus quisque, et Civitatis et Rei publicae appellatione, totum istud significant, quod et corporis et animae communione se tuetur. Exemplum Romanae civitatis, ut nunc accipimus, in sequentibus passim apud Grotium explicatur.

Plurium populorum sive civitatum, unum caput esse posse, Grotius monet: et vel Hispanorum Regum exemplo, quos plurium regnorum dominos novimus, constat. Fit tamen saepe, ut unius Regni nomen, ut Castellae, et praesertim Hispaniae, ceteras appellationes vel inumbret, vel complectatur. Variae etiam incidunt mutationes: consiliaque et artificia politica hic regnant.

Ait amplius: exsistere interdum corpus ex pluribus civitatibus, seor sum perfecto statu praeditis,

arctissimo foedere naturam unius civitatis imitante. Exempla antiqui et novigeneris conducit [Note: relect polit. lib. 1. cap. 4. sect. 2. §. 22. etc.] Arnisaeus. Similitudo facit, ut saepe tamquam de una civitate loquantur scriptores. Legi meretur Iac. Gothofredi Achaica. Ubi quaeras licet, an Achaeorum rei pub. (ut vocant) Germanicum nostrum Imperium (is enim oratoris scopus est) citra rhetoricum inventum, serio comparari possit? Latent in hac quaestione magna quaedam et ardua; sed hoc loco non attingenda.

§. VIII. Ad explicationem summae potestatis civilis pertinebat vel maxime, ut variae falsaeque et ad perturbandam omnem civilem societatem natae sententiae, quae vulgi animos obsederunt, profligarentur. Qua in re virum se praestitit Grotius: qui h. §. primam opinionem falsam refutat, de potestate populi in omni rei publicae genere perpetua, Regibusque et optimatibus, sive in simplici, sive composito statu, supervecta. At vero, populos, et potuisse, et voluisse, omni eiurata potestate, solam obsequii gloriam sibi trahere, constat: et exempla regum regnorumque a)neusqu/nwn in promptu sunt. Facultas non indigebat demonstratione. Igitur verbo tangitur similitudo privatae servitutis, lege Hebraea (quam [Note: De I. N. et G. VI. 7.] Seldenus explicat) et Romana l. si quis filio exhered. §. irritum. de iniusto, rupto testam. §. 4. Instit. de iure person. Voluntas igitur operosius declaranda fuit: ut constaret, impulsos populos, ut vellent, unius aut plurium imperio sine exceptione [Note: II. 6.] subesse. Illustris est locus Ciceronis, quem Grotius attingit, in Officiis: Atque etiam subiciunt se homines imperio alterius ac

potestati pluribus de causis. Ducuntur autem aut benevolentia, aut beneficiorum magnitudine, aut dignitatis praestantia, aut spe sibi utile futurum; aut metu, ne viparere cogantur: aut spe largitionis promissionibusque capti: aut postremo, ut saepe in nostra republica videmus, mercede conducti. Proponuntur autem, sub exemplo, hic causae voluntatem impellentes 1. periculum interitus vel à vi externa, vel ab inopia, non aliter vitabile. [Note: Liv. VII, 31. Aen. IV, 619.] Sicut populo Romono se ita subiecerunt Campani, et alii, in Annotatis. In loco Virgilii decepit Grotium memoria, quasi, tradere se regno, coniungendum sit. Sensus enim longe alius est, cum Dido moritura imprecatur Aeneae, ne, cum post cruentum bellum se sub leges pacis iniquae tradiderit, id est, talem pacem fecerit, quae victori nec utilis satis, nec honesta sit, vel regno deinde, vel optate luce seu vita fruatur. 2. habitatio aut libertas non aliter parabilis. exemplo servorum Germanorum. Addatur Legis Longobardorum lib. 2. tit. 35. l. 2. constitutio Rotharis: Omnes liberti, qui a dominis suis libertatem meruerunt, legibus dominorum suorum vivere debeant: secundum qualiter a suis dominis proprie concessum fuerit. Ceterum ad [Note: v. Lidus. p. 165.] Germanorum exemplum Gottifredus Wendelinus in Glossario Salico vocum Atuaticarum comparat Lidos sive Litos medii aevi: et id, quod Tacitus ut colono iniungi ait, colonitium et Litimonium dici, uberius ostendit. 3. ingenium libertatis non valde appetens, et regibus suetum. 4. auctoritas exempli eorum populorum, qui

feliciter regnati sunt: qui sensus in Hebraeis apparuit [Note: 1, Sam. 8. 5.] tempore Samuelis. 5. peri/staois2 politei/as2 sive tempora rei publicae corruptae perturbataeque, nec nisi unius absoluto imperio sarabilis. His causis voluntatem populorum impelli potuisse, et impulsam saepius esse, ut potestati se alienae permitterent, constat. Atque hic voluntatis actio manifestior est. Sed et bello victori quaeritur in victor imperium: qui modus necessitatis propior est. Quamquam aliquid de voluntate trahere videatur, eo sensu, quem [Note: lib. 3 p. 175. cdit. Syll.] Tullus explicat apud Dionysium Halicarnassensem, ostendens primo du/o tro/pous2 kth/s1ewn, ka sq) ou(s2 a)/nqrwpoi gi/nontai tw=n a)llotri/wn ku/rioi, to/n te a)nagkai=on kai to\n e(kou/s1ion, duos esse modos acquirendi, quibus homines earum rerum, quae alterius fuerint, dominium assequantur, necessarium et voluntarium: deinde miscens utrumque modum, non ex vero minus, quam ad speciem, in militari quaestu, de quo coepimus dicere. In regno ista manifestiore fuerint. Sed nec optimates, populi ullam potestatem agnoscunt. Imo in ipso populari imperio, quae est politia tam popularis, ubi ea populi ratio habeatur, ut uno numeri et multitudinis respectu (id enim idolum effingunt populares isti philosophi) omne rerum arbitriurn, omnis summa potestas definiatur? si ad antiquitatem, et fontem prudentiae eundum est, Athenae non fuerunt Athenae, quoties multitudo praevalida impetu suo trahere cuncta non sequi destinaverat. Thucydidis historia commentabitur, quod dixi. Ut autem

Athenae essent, quod dicerentur, opus fuit illo temperamento, quod eloquentia et prudentia incomparabili, summam, finem, complementum sui in patriam officii fecit Isocrates. Iam sicut Regi, sicut optimatibus subsunt, et citra exceptionem parendi obsequuntur populi; it aetiam populo uni alios populos obtemperare, sive unum populum esse aliorum populorum dominum, multis exemplis ostenditur. Et quia patroni popularis iuris, negant ullos fuisse reges a)nupeusqun/ous2, quique populo non tenerentur rationem reddere; exempla talium, id est, verorum regum ex historia sacra et profana large afferuntur: eademque opera declaratur, non esse veros reges, sed nominari tantum, qui populo subessent: quod de Spartanis veterum [Note: 3. polit. 10. et 11.] praecipui testantur: ipseque Aristoteles nihil aliud quam praeturam militarem fuisse docet. Ut scelesta prorsus sit impudentia Miltonii contrariam summo philosopho sententiam tribuentis: Tale regnum, inquit, maxime omnium proprie et dici et esse regnum, sensit Aristoteles, [Note: pro popul. Angl. c. 6.] quale apud Spartanos fuit. Sed quid sani exspectes ab eo, qui furoris parricidialis patrocinium suscepit? Ita historiam, philosophiam, divina iura pervertunt Furiae istae generis humani (quis enim homines diceret?) ut exitialem errorem de potestatem populi tueri videantur. Quamquam quid est, quod non dogmatis auctoritatem obtinere possit, quando omnis solidae eruditionis ignoratio et contentio unum eruditionis genus habetur? Nihil

verius est, quàm quod Grotius hoc loco de populi potestate in Caesares Romanos translata dicit. Et tamen, in tanta luce rerum, repertus est mirus Legis Regiae disceptator, qui nec phrasin veterum Graecam Latinamve intelligens, et rerum scenam qualis fuit sub priscis Caesaribus vanissimis commentis invertens, nuper ludos faceret ad infamiam saeculi pertinentes. Denique, quam non sit populi potestas semper summa, etiam hinc ostenditur, quod res publicae non sub unius potestate constitutae, tamen aliquando desideraverint, quasi temporarium regnum, sive potestatem, populo nequaquam subiectam. Ubi de Dictatura Romanorum: et infra §. XI. quo loco ali quid adiciemus. Praemissa hac tam diligenti tractatione, dissolvuntur rationes, quibus multum gloriantur philosophi illi Demagogici. Et primum quidem argumentum facile evertitur. Alterum speciosius est, et Aristotelis auctoritate praescribi solet. Hoc veluti sundamentum, [Note: Contr. ill. I. 1. 10.] proponit Fernandus Vasquius, regulam quandam quasi elementarem, ex qua bis centum fere definitiones derivari, ait; in hunc modum: Omnes omnino principatus, regna, imperia, potentatus legitimos, legum et hominum, ob publicam ipsorum civium utilitatem, non etiam ob regentium commoda, inventos, creatos, receptos, admissosque fuisse. Hoc tam crude arreptum, quales definitiones pepererit, animadvertas facile. Connexa enim sunt violenta illa et importuna: omne imperium herile, imo omne

imperium, ubi imperantis utilitas quaeritur, esse tyrannicum: omnes reges nihil aliud esse, quam magistratus, quod Althusio inter [Note: c. 9. et 24.] sollennia carmina placet. Cuius Politica non tradit sane, qui civitatis finis et felicitas et tranquillitas obtineri debeat, sed quibus modis omne vinculum societatis et salutis civilis dissolvi ac everti possit. Demagogica appelles merito. Et tamen, quia Iureconsulti nomen praefert, et quaedam subinde in ostentationem eius scientiae iacit, commendari iuventuti Academicae audimus librum orco damnandum iudicio eorum, qui venena à cibis distinguere [Note: 1. de rep. ???.] didicerunt. Bodinus recte et graviter dislerit, quod opinio eorum, qui Principem imperio populari teneri tradunt, seditiosis ad res novandas materiam praebeat, ac rerum pub. perturbationem afferat. Exempla postea imperii regii pleni, nec a voluntate populi suspensi ostendit apud Gallos, Hispanos, Anglos. Cordate in primis Philippus Melanchthon in Epitome philosophiae moralis: Sciendum est, dissimiles esse formas regnorum, et alibi alios esse gradus libertatis. Approbat autem Deus omnes formas imperiorum rationi et naturae consentaneas. Videnda etiam est ipsius annotatio ad 3. politic. Aristot. ubi quaestio movetur: quam regni speciem approbet Deus. Multa quoque commode in hanc rem dicuntur in oratione Theodoreti septima de Providentia: o(/ti doulei/a kai\ des1potei/a pro/s1foroi tw|( bi/w|. Feldeni quaedam ad h. §. a)/r(rhta a)mei/nw. et prorsus spero fore, ut ipse corrigat et aboleat

multa in illis annotatis, quae an edi serio voluerit, nescio. Ceterum a fatali hoc et pestilenti errore, qui h. §. retunditur, suspensa est omnis illa rebellandi licentia, quam variis vocabulis praescribunt, adversus quos sequens huius libri caput comparatum est. Patronos et praecones nefariae philosophiae recensuis Arnisaeus principio libri de auctoritate Principum in populum semper inviolabili. Fuisse in illis magnos viros, dolendum: quorum aliquos animus arrogans, elatus, indomitus, ad fingendam et pingendam libertatem stoico supercilio forte impulerit: alios metus oppressionis et tyrannidis eo evibraverit, ut potestatem civilem bene constitutam negarent, nisi populo subiciatur: nonnullis commentitiae sapientiae species placuerit, ut tali tamquam terriculamento reges, ne in tyrannidem elaberentur, retentatos cuperent. Hinc illa speciosa et subdola, quibus obtentu finis, quem optima civitas sibi proponit, merae perfectiones adornantur: neque diversitatis ullius, vel ad populorum ingenia, vel ad temporis rationes, usus admittitur: sed iam musqologei=tai po/lis2. fingitur, ut fabula civitas; non quidem Platonico more, ad dubitandum et inquirendum pertinente, sed Giganteo ritu,

----- discrimina rerum
miscet turba potens.

§, X. Prima haec cautio, nec ex vocabulis, aut externo schemate, de summa potestate iudicium fiat, si nota fuisset recentioribus, non

dedissent tam ridiculos ludos, in concinnandis quaestionibus de Maiestate. Quas ne repetendas quidem duco. Quae de Principis significatione, ut eminentem potius unius auctoritatem quàm potestatem notat, hic adfert Grotius, iam olim in Batavia Antiqua notaverat. Atque hinc mira oratoria copia et arte Panegyrista Traiani sententiis et laudationibus suis formam, habitum, vim et decus machinatur: si imperatorem plena liberaque imperii potestate praeditum ita in republica versari ostendat, ut qui malit auctoritate, quam imperio omnia obtinere, conficere, administrare. Quali orationum et actionum simulacra ipsi quoque Imperatores haud raro adamarunt. Sed et nomen Principis, ad tegendam potestatem vere regiam, aut certe invidiam novi imperii civilitate appellationis amoliendam, ab [Note: 1. de rep. 8.] Augusto assumptum, retinuerunt. Unde male Bodinus, Imperatores Romani, inquit, summam initio potestatem non habuerunt, sed Principes tantum appellabantur, id est, in republica omnium primi. Quae rei publicae forma, Principatus non Monarchia vocatur. Hunc in modum multi, et saepe, et post discusla expositaque a vitis doctis omnia, hodieque imperitiae suae malunt specimina publicare, quam Rem publicam Romanam, et stilum scriptorum, qui res eius tractant, condiscere.

Ita dicit hic Grotius: comitia ordinum non esse unius generis: quaedam enim auctoritate consilii censeri, quaedam potestate decernendi sive

participatione summae potestatis pollere, aut summam potestatem prorsus obtinere. Quae huius, quae alterius generis sint, ex legibus et descriptione cuiusque rei publicae iudicandum est. Qua ultro neglecta, Comitia Imperii Germanici, quibus nihil habet orbis simile, comparari videas audias cum comitiis et conciliis Galliae, Hispaniae, aliorumque Regnorum: et Ordinibus Germaniae, praeter auctoritatem suadendi, nihil relinqui. Sed haec alium habent locum.

Quod in fine §. dicitur, Romanum Imperium per electionem conferri consuevisse, caute accipiendum est. Nam Romanum Imperium inde ab instituta Caesarum Monarchia, successione delatum est, nisi quotiens casu quodam vacaret rectore, quem lex successionis demonstrare posset; et quando tumultu, rebellione, seditione Imperator constitueretur. Historiarum gnari, non dubitant. Electio iuniorum saeculorum est, et sacrosancta lege in Imperio Romano Germanorum stabilitur. Ad potestatem autem monarchicam nihil interesse, recte Grotius ait, successione, aut electione aliquis acceperit imperium.

§. XI. Secunda cautio primo proponitur: deinde defenditur (§. XII. et XIII) denique exemplis declaratur §. XIV. et XV. Modos habendi summum imperium assignat: ius plenum proprietatis, ius usufructuarium, ius temporarium. De primo in sequentibus latius agit. Iure usufructuario habere summum imperium ait reges,

tam qui primi eliguntur, quam qui electis ordine legitimo succedunt. Adde mox cap. 4. §. 10. et hic nota, ut Reges electi et succedentes iure usufructuario habeant summum imperium, non pendere ab electione et successione, ut in se spectantur, sed a voluntate populi ac deferentium significatione minime dubia. Exempli gratia, exstiterit aliquis casus, quo populus se libere potestati unius permitteret (vid. §. 8.) et è pluribus hunc potius, quàm illum eligeret. Electio certe non praestabit, ut modus habendi diminuatur, si nihil exceptum aut disertis verbis expressum est. Nam ipsa successio continuare intelligitur ius, quale ab initio fuit. Nisi quod evenisse constat, ut quae à principio usufructuaria essent imperia, postea fierent patrimonialia. Qua in re populus non factis modo apertis, sed et tacite primam voluntatem mutasse credi potest. Ergo, ut dixi, non ab electione et successione, ius usufructuarium pendet; sed a tali significatione populi instituentis imperium electione et successione, qua intelligitur, citra potestatem alienandi delatum esse imperium.

Iuris summitempor arii exemplum in Dictatura Romana ponit Grotius. Nollem factum. Dictatoris enim imperium a Regio imperio non tempore tantum differt (nisi quod figuratae locutiones eiusmodi reperiuntur) sed ipso instituto et forma rei. Cumque summum imperium, seu summa potestas, vel proprie dicatur (quae significatio unice huius loci est)

vel secundum quid, in eo, qui vices summae potestatis gerit, sive mandatum vicariae operae accepit: primo illo significatu Dicatori nullo modo summum imperium, sive summa potestas competit. Quod tamen hic in quaestionem veniebat. Meminisse enim debemus, dictaturam magistratum esse, cuius quantacumque sit potestas (et solet in extraordinariis imperiis maxima esse) a summa tamen potestate dependet, et eius vices, in quantum ea commisit, praestat. Unde non illud tantum spectari debet, quantum Dictatori commissum sit: sed a quo, et in quantum commissum sit. At enim plena potestas, et sine exceptione Dictatori permissa est? Nonne enim sine [Note: III, 20.] provocatione fuit, apud Livium? Sed hinc nondum conficitur, summum et absolutum imperium fuisse penes Dictatorem. Populi enim voluntas sic intelligi debet, sicut Rex aliquis constituere potest iudicem, a quo in certis causis non appelletur. Quo pacto non privat se suprema iudicandi potestate, cuius vices alii in tantum commisit. Quid? si totam administrationem regni alicui vicario delegaret, ut Pharao Iosepho. Non est Iosephi illa potestas, sed Pharaonis: etiamsi dictum sit, a Iosepho provocari non debere. Sed adversus Dictatorem quidem Romanum, sicut ab initio non valebat provocatio (quippe tamquam magister populi, vices populi gerebat) ita postea valuit, id est, populus eadem libertate, qua suas vices ad tempus Dictatori

delegaverat, alio tempore ipse implevit, et ad se a Dictatore provocari posse declaravit: sicut [Note: VIII. 330 VI, 38.] luculente Livii historia ostendit. Consideretur etiam in primis plebiscitum apud Livium, quo plebes scivit, ut si M. Furius pro Dictatore quid egisset, quingentum millium aeris ei mulcta esset. Quae rogatio quamquam novi exempli erat, de iure tamen populi testabatur. Apud [Note: XXXII, 11. et cap. 23.] Eundem Historicum fit SCtum, quo formula mandati Dictatori praescribitur. Et factum [Note: Et cap. 23.] Dictatoris invidia non caruit, quia non exspectata in eo SENATUS AUCTORITAS erat. Iterum tribunus plebis ait: Si antiquus animus plebi Romanae esset, audaciter se laturum fuisse de abrogando Q. Fabÿ (Dictatoris) imperio; nunc modicam rogationem promulgaturum de aequando magistri equitum et Dictatoris iure. Quae rogatio etiam in plebiscitum evaluit. Preces populi Dictatori admotae, consilium Populi ostendunt. Quid si sprevisset illas preces? dubium non est, quin potuisset populus iure suo contra Dictatorem directa via uti. Ita Principes saepe precibus agunt: ubi aequitatem extrinsecam suo iure poterant praesentius expedire. Melius ergo de Dictatore sensit Bodinus, qui productis Livii de provocatione ad [Note: 1. de Rep. ???.] populum à Dictatore verbis subicit: Quibus verbis planum fit, Dictatorem neque Principem, neque summum suisse magistratum, ut plerique putarunt; sed curatorem, quem nostri commissarium vocant: nec aliud illi tributum fuisse, praeter curationem belli gerendi, aut seditionis

sedandae, aut rei publicae constituendae, aut magistratuum creandorum aut clavi figendi. Maiestas vero, nec maiore potestate, nec legibus nllis, nec tempore definitur. Negat, Dictatorem summum magistratum fuisse, eo sensu, quo summum magistratum nonnulli pro summa potestate sumunt, sive maiestate, ut ipse mox interpretatur. De cetero, accurate loquentibus, Dictator est omnino magistratus, sed extraordinarius. Et summi quidem imperii temporarii, nisi latius aut figurare loquaris, Dictatura non praebet exemplum. Quaeras, an omnino exemplum dari possit? Nolim dicere, esse impossibile. Sed res est tantis difficultatibus obsepta, ut non reprehendendus videatur, qui paene pro impossibili habere velit, si de summo imperio, non vicario, agendum sit. Affert quidem in Annotatis exemplum Grotius, [Note: lib. 4. p. ss. edit. Genev.] ex Nicephoro Gregora: ubi Michael Palaeologus ex administratore imperii, insignibus Imperatoriis ornatus, iurat, se, si legitimus Imperii successor in suam tutelam pervenisset, illi cessurum esse solio imperatorio et omnibus Imperii insignibus. Sed nec, quod iuravit, servare unquam in animum induxerat: et ita res gesta est, ut pro invasore merito habendus sit. Apud Curtium [Note: V, 9.] quoque quaestio illa notabiliter movetur scelesta oratione Nabarzanis: Auspicium et imperium alii trade interim, qui tamdiu rex appelletur, donec Asia decedat hostis; victor deinde regnum tibi reddat. ------ Bessum regem temporis gratia statuamus. Compositis rebus iusto regi

tibi fiduciarium restituat imperium. Repugnat summo imperio seu summae potestati, et maiestati, quicquid fiduciarium est, et à negotio certo ac tempore suspensum est. Pertinebunt haec etiam ad administratores et curatores regni, de quibus apud Grotium seviur. Alienum ius tractant, non suum. Atque ut summum dicamus imperium, non spectamus tantum modum habendi ut tempore definitur, sed quo titulo et formula, suo denique an alieno iure habeatur.

§. XII. Quae de libertate civili regno opposita hic Grotius adfert, male cepit Feldenus. Boxhornius quoque in illud Taciti (libertatem et consulatum Brutus instituit) non meliora annotavit. Quod eniim libertatem saepe regno opponant veteres, tum aliunde, tum ex allatis hic locis clarissimum est, ut frustra moveatur disputatio: an etiam in regno possit libertas esse.

Inter exempla alienati imperii enumerantur etiam XX. urbes, à Salomone tradite Hiramo [Note: Quaest, ill. 1.] Phoenicum regi. De hac donatione ita statuendum arbitratur Franciscus Hotomannus: Salomonem non perpetui iuris et proprietatis ac dominii alienandi causa oppida illa XX. Regi extero tradidisse: primum propter rationem religionis, quae sub extero Rege mutari aut corrumpi potuisset; deinde quia ne privatorum quidem possessiones mutare Regibus Israëlitis licuit. Quid ergo est, inquit? nimirum cum Hiramus magnam Salomoni pecuniam ad templum aedificandum

credidisset, magnamque praeterea materiae vim illi ad idem opus vendidisset, neque satis facere illi Salomon per id tempus posset, de populi consilio Salomon ei XX. oppida fruenda dedit, ut ex eorum vectigalibus et fructibus suum Hiramus servaret; neque illa emptionis iure, et ut propriet arius possideret, sed tantum quasi a)ntixrw/menos, aut certe eo iure, quod Longobardi precariam appellarunt. Cuius rei etiam argumentum exstat 2. Chron. 8. aedificavit, inquit, oppida, quae Hiramus ei dederat, eaque ab Israëincolenda curavit. Quibus ex verbis probabile est, non tantum Hiramum aliquanto post illa oppida Salomoni reddidisse, verum etiam quamdiu ipse illa possedit, Israëlitas in iis propter varietatem religionis non habitasse. Videtur Hotomannus eorum Hebraeorum sententiam sequi, qui Regi fas non fuisse, regionem Iudaicam imminuere, tradunt. Sed seldenus, [Note: de I. N. VI. 16. sub fin.] quem vide, ex maimonide ostendit, Regem terras bello ultroneo absque Synedrii magni decreto suscepto quaesitas potuisse alienare. Iosephus dwrean\ vocat. Neque dubitant quidam, Salomonem vere tradidisse has urbes. [Note: V, 16. Geogr. facr. part. 2. lib. 2, cap. 4.] Adeatur Nicolaus Fullerus in Miscellaneis, et Samuel Bochartus.

§ XIII. Quod ab initio dicitur, de non praesumenda populi voluntate, accipiendum est, ut congruat §. VIII. scilicet, ubi voluntas populi non est expressa, in dubio.

Quod de commendatione filiorum ad successionem in regno, dicitur, minus habet, quàm in re est, si Carolidas spectes. De Caroli Magni

[Note: tom. 1. const. pag. 45.] divisione regni inter filios alibi diximus. Et legi in primis debet constitutio eius de ea re, apud Goldastum.

Quae de Ludovici Pii dono, Romano Pontifici facto in fine §. habentur, satis infirmantur per ea, quae de vanitate supposititii instrumenti Conringius annotat in libro de Imperio [Note: pag. 40.] Romanorum Germano cap. VII. De cetero infra quaedam erunt monenda ad II, 9. 11.

§. XV. Quod de tutela hic dicitur, ita accipiendum est, ut in patrimonialibus regnis, sicut de cetero patrimonio, ita deregnitutela libere disponant, ad quos in familia ius tamquam familiare pertinet: cum in non-patrimonialibus nihil familiari dispositioni relinquatur, sed legis populique auctoritas publica rem conficiat.

§. XVI. Quaestio est gravis in thesi, et in hypothesi studio partium amplius intricatur, de promissis et iureiurando Regum. Atque illi quidem plane non sunt tolerandi, qui tam indistincte et de plano respondent, ut quid dicant, quidve ex dictis consequatur, parum cogitasse videantur. Grotius subobscure loquitur, de promissis, quae etiam ad imperii rationem pertineant. Aut enim promiserit aliquid Princeps, quod ad iura maiestatis pertineat, sive partes summi imperii, et usum summi imperii; verbi gratia, se non laturum leges, non gesturum bellum, nisi de sententia Ordinum: et tum partem summi imperii communicaverit, neque adeo potestatem summam habuerit totam. Aut promiserit

iuraveritve aliquid, non ad ipsum ius imperii sed ad modum administrandi pertinens, sive ad modum utendi illo iure: et tum non imminuerit imperium. Utrum autem feceit, ex ipsa promissi et iurisiurandi formula, dictione, argumento iudicandum est. Multum enim interest, facultatem imper andi promittendo iurandove adstringat determinetve princeps, an voluntatem declaret. Potestfieri, imo solet fieri, ut Princeps absolutus iuret, se ius sine ambitione et odio dicturum, consuetudines patrias non neglecturum, bonorum civium consilio usurum, et quae alia ad laudem et virtutem boni imperii pertinent. In quibus, si nulla formula facultatem agendi imperandive imminui constat, manet summum imperium: nec promisso tali, etiam iurato, aliquid decedit. Quod enim velis dicere, qui iurat se hoc non facturum, aut facturum, is sibi facultatem aliter faciendi adimit: verum est, quantum ad virtutem et officium iurantis attinet. Sed summa civilis potestas non nisi expressa formula diminuitur: i. e. aut communicando, aut ex parte vel amplius abdicando. ut si quis iuret: hanc partem potestatis ego solus non exercebo, sed socios agnoscam hos illosve: aut si quid praeter promissa fecero, iudicabunt et punient me illi istive. Priore modo communicaverit maiestatem: posteriore abdicaverit. Qui enim puniri et iudicari potest, non habet summam potestatem. Cum autem summa potestate revera praeditus aliquid promittit, obligatur naturaliter Deo, cui omnis

summa inter homines potestas subdita est. Sed quoad civilem obligandi rationem, non superest facultas, quae obligationem summae potestatis exsequatur; et reposcat promissa eo modo, quo ipsa summa potestas etiam ab invitis reposcere et impetrare potest. Fieri enim nequit, ut aliquis sit et maneat summa potestate praeditus, et tamen cum civibus de exercenda illa summa potestate contrahat, per modum perfectae obligaitonis, quae alteri parti ius det cogendi. Qui enim haec duo convenire et in una sede morari fecerit, ille, quae fieri non possunt, fecerit, et quae intelligi non possunt, dixerit. EExempla familiaris, et maritalis imperii non satis huc congruunt. ou)k e)/sti dio/lou u(gih\s2 kai\ e)r)rwme/nh h( ei)kw/n. Alia enim est ratio potestatis non summae, alia summae. Quamquam ubi eandem rationem subeunt, nihil proderit comparatio instituto Grotii. Certe maritus, si aliquid promisit uxori, quod cum natura matrimonii et potestatis maritalis pugnet, non erit accurate loquendo maritus. Huc autem vergere debet comparatio. Neque possum omnino probare verba Grotii, quae sequuntur: Fatenduen tamen, id ubi fit (exprimi casus, ut modo dixi, clarius debebat) arctius quodammodo reddi imperium (haec et obscure, nec satis animose dicuntur) sive obligatio duntaxat cadat in exercitium actus, sive etiam directe in ipsam facultatem. Priore specie actus contra promissum factus erit iniustus, quia, ut alibi ostendemus, vera promissio ius dat ei, cui promittitur: alter a autem specie erit

etiam nullus defectu facultatis. Hactenus equidem explicari commode ista possunt: et prioris speciei, in privilegiis quibusdam exempla sunt, addi tamen debet ad illa verba, quod vera promissio ius det ei, cui promittitur, ius istud non constare obligatione perfecte mutua (ut vocant) si promittens sit summa potestate proprie praeditus. Ad alteram speciem explicandam non sufficit addere: Neque inde tamen sequitur, ita promittente superiorem dari aliquem; nullus enim is actus non redditur hoc casu ex vi superiore, sed ipso iure. Hoc tamen sequitur, ita promittentem non esse eatenus superiorem, adeoque actum nullum esse ob defectum facultatis, sive ob abdicatam in tantum facultatem superioris. De hac enim quaestio erat. Exempla Regum absolutorum, ad multarum rerum observationem obligatorum opus habent diligenti discussione. De Hebraeis Regibus erudite disquirit et dubitat hoc loco Wagenseilius noster. In caetoris locum habere debet, quod ante diximus, quomodo Rex scilicet obligetur, an per modum voluntatis declaratae et sine imminutione summi imperii, vel per modum facultatis ademptae, sive deminutae summae potestatis. Utriusque enim generis exempla [Note: vid. Grasvvinckel. de I. M. cap. 10. et 11.] sunt. Non parum discriminis etiam subit iusiurandum Principis, ex forma et fine. Alius enim iurat, ut fiat Princeps: ita ut nisi iuratus haec et ista promiserit, Princeps fieri et esse nequeat. Alius autem iurat, ut iam factus Princeps; et futurus Princeps etiam absque

iureiurando. Ibi iusiurandum conditionem adipiscendi Principatus notat: hic inter sollennia delati Principatus noscitur. Ibi baoilei/a kata/ no/mon plerumque cernitur, id est, regnum non vere-regnum: hic absolutae unius potestati saepe fit ut nihil decedat. Sed haec non nisi perspectâ penitus iurisiurandi formulâ, omnibusque in ea pragmaticis momentis consideratis, solide diiudicantur. Quaerit amplius Grotius: quid si addatur, si rex fidem fallat ut tum regno cadat? respondetque: ne sic quidem imperium desinet esse summum, sed erit habendi modus imminutus per conditionem, et imperium temporario non absimile. Posset aliquis dicere: haec ad subtilitatem disputandi, quàm ad usum vitae et morem civiliter loquentium et philosophantium aptiora esse. Semper quaerendum to\ dunato\n cum Aristotele. dunato\n autem vocat, non quod cogitando ut possibile aut impossibile concipimus: Sed quod fere solet ita accidere. Temporarium autem imperium, pro imperio vere summo non angosci, ante diximus: causa enim, ob quam temporarium est non perpetuum, aliquid continet, quod cum summi imperii natura pugnat. Et qui usum vitae in oculis habent, non putat dari exemplum Regis absoluti, cui tamen summa potestas sub clausula commissoria, tradita sit. Quod autem in vita fieri non solet, vix attenditur civilia tractantibus. Et exemplum Sabaeorum regis hic notatum, sicut barbariem sapit, ita in

iis, quae auctoritatem facere possunt, numerari non debet. Certe, qui sub clausula commissoria regnum accepit, non est a)nupeu/squnos, sed eo ipso iudicio populi subicitur: cui et cognitio tali clausula attribuitur, an rex fidem fefellerit. Ut existimare possis, si non hunc esse ipsum casum, qui mox §. XVII. exprimitur (si quid sit additum, quo intelligatur regem cogi aut puniri posse) valde tamen cognatum ac vicinum. Licet enim Regis ipsius voluntatem unicam velis attendere, et ad eam, totam exautorationem ita referre, quasi sponte et ultro pactus esset; ego volo summam potestatem mihi traditam ita exercere, sicut bonum regem decet, aut, si aliter agam, regnum commisisse videbor; ut valeat illa distinctio et ille sensus qui §. XVIII. exprimitur: illuc tamen redeundum erit à consequenti, ut sponte et ultro to\ a)nupeu/squnon à se abdicasse, id est, potestatem non summam accepisse rex talis censendus sit. Quare civiliora in iudicando loquendoque [Note: I. de rep. 8.] secutum Bodinum nil verear affirmare, cum recitata iurisiurandi formula, quo se Henricus Polonis, postquam rex eorum electus esset, obligaverat, Haec formula, inquit, non regiam maiestatem, sed Principis, id est, in Republica primi, conditionem sapit. Exstat similis formula, Stephano Batorio, cum Polonorum rex [Note: ap. Chytrae. Chron. XXIII. pag. 628.] creatus esset, à Proceribus praescripta; cuius in fine legas: Et si (quod absit) in aliquibus iuramentum meum violavero, nullam mihi incolae

regni omniumque provinciarum uniuscuiusque gentis oboedientiam praestare debebunt: imo ipso facto eos fide et oboedientia regi debita liberos facio; absolutionem nullam ab hoc meo iuramento à quoquam petam, neque ultro oblatam suscipiam. Quid iudicandum sit, iam diximus. Ponitur aliter exemplum dubitationis ad hunc locum pertinentis: Si parte aliqua summae potestatis sese Princeps abdicet, seu ea se non usurum promittat, tamen nisi vel illam potestatem in alterius manus resignet cum hoc effectu, ut iste ius habeat contra quosvis, etiam ipsum Principem, vi istam tuendi ac quosvis eum turbaturos reprimendi; vel concilio Procerum aut populi facultatem det, si contra faciat in or dinem regigendi; in legem quidem naturae peccabit, si illam iterum usurpet, quo minus tamen id faciat, à subditis prohiberi non potest, ac validi erunt actus, qui hoc casu de facto suscipïuntur. Hîc nisi singillatim, et distincte certi casus explicentur, non erit vel lucis vel utilitatis multum in tali disputatione. Ut Princeps aliquis se potestatis summae parte abdicet seu ea se non usurumpromittat, et tamen in incerto relinquatur, penes quem illa à Principe abdicata pars imperii sit, puto non posse contingere. Si ergo constat, penes quem illa pars imperii sit, quam Princeps eiuravit, etiam constabit, à quo contra quemcumque vi defendi possit. Quicumque enim e.g. habet unum ius maiestatis, is contra non habentem (etiam Principem, qui hic non spectatur ut Princeps) naturaliter id tueri posse

intelligitur: nisi disertis verbis aliud convenerit. Deinde, ubicumque Princeps partem summae potestatis abdicavit, quoniam ea nec abesse nec pro derelicta à republica haberi, aut penes quem sit ignorari potest, mixtus rei publicae status sit necesse est. Tertio, in mixto statu naturale est, ut qui iura maiestatis non sua, id est, penes alios constituta invadant, vi repelli possint ab iis, quorum iura invaserunt. Nisi quod (quarto) difficilior nodus est, in communi iure. e. g. si quaedam iura maiestatis in mixto statu Princeps cum Optimatibus communia habeat, eaque sibi soli trahere incipiat, neque in descriptione rei publicae dictum sit, quid tali casu faciendum. Aut si quaedam in tali statu iura solus Princeps habeat, iisque abutatur. Debebant haec atque talia praeveniri legibus rem publicam describentibus. Neuqe non potest ratiocinando colligi, quid facto usus. Sed multis cautionibus in deliberando animus distrahitur. Iam si (quinto) Princeps concilio Procerum aut populo facultatem dedit, in ordinem redigendi contra promissa facientem, non video cur non queat prohiberi facere, aut cur facta valere debeant. Qui enim facta punire potest, etiam impedire poterit, ne fiant. Imo, qui concedit alteri ius puniendi in se, ille multo magis concessisse intelligitur ius inhibendi. Et qui iudicium de facto suo aliis detulit, ille etiam facultatem statuendi, an, valere debeat factum, commisisse putatur. Nisi disertis verbis

aliud ostendatur. Neque credo, in voce subditorum argutias quaeri. Neque enim quid promiscue subditis liceat, quaestio est: sed quid concilio Procerum, quid populo liceat, quibus Princeps eam, quae dèscribebatur, facultatem dederit. Iterum hic notandum est, talem facultatem Proceribus aut populo à Principe non deferri in republica simplici. Cur autem in mixto statu, aliqua pars suo iure nequeat uti, difficile dictu est. Addenda unt, quae mox apud Grotium sequuntur.

§., enim XVII. ingreditur Grotius, et ad §. XXI. pertexit ardum, neque in hunc diem satis expeditam quaestionem de statu Rei publicae mixto: ubi maiestas, quantum ad partes, in diversis subiectis consistere animadvertitur. Id est: potest fieri ut hoc ius, aut haec iura maiestatis sint penes unum; illud aut illa penes Optimates: aut aliter. Quot enim genera mixturae talis dari possint, disputant. In quo mihi semper placebit, usum et exempla vitae intueri, et Taciti iudicium in nonnullis sequi, quod ille de forma rei publicae ex omnibus [Note: 4. A. 23.] simplicibus mixtae tulit: Dilecta ex hic et constituta rei publicae forma laudari facilius, quàm evenire, aut si evenit, haud diuturna esse potest. Ita autem incedit Grotius, ut §. XVIII. et XIX. removerat apparentem mixturam; deinde §. XX. ponat exempla verae mixturae, quae tamen ut postea monebitur, dubitatione non carent. Ceterum sicut apud veteres, ipsumque Aristotelem vocabulum mixtae

rei publicae non uno modo sumitur, nec raro de mixtura non vera usurpatur: ita hodie plerumque confunditur id, quod ad modum administrandi pertinet, et mixturae quandam speciem habet, cum eo quod ad ipsum statum rei publicae pertinet, in quo solo quaerenda mixtura est. Forte igitur non inconsultum fuerit temper amentum à mixtura distinguere; et hanc ad statum sive formam rei publicae, illud ad modum administrandi starum referre. Quo sensu dicere licuerit, regna quaedam Aristocratice temperata (quantum ad modum exercendae summae potestatis) non tamen Aristocr atice mixta, quantum ad formam sive statum ipsum. Removendae etiam sunt ab hoc argumento species spuriae mixtionis; ex pluribus monarchiis, ex pluribus Aristocratiis: quae nec evenerunt unquam, et ex falsa definitione mixtae formae procuduntur. Sed haec amplioris sunt disquisitionis. Nobis ad Grotium revertendum est. Qui exemplum divisae per partes subiectivas summae potestatis h. §. etiam hoc ponit: Sic cum unum esset imperium Romanum, factum tamen saepe est, ut alius orientem, alius occidentem teneret, aut ut tres etiam tripartito orbem regerent. Sed haec populariter i. e. vulgi non sapientum more dicta intelligi par est. Accurate loquentibus, distinctio rerum nominumque semper in promptu erit hoc modo: Quoties duo Imperatores, unus Occidentale, alter Orientale imperium tenuere, plena uterque potestate; tum nomine

unum fuit imperium Romanum: re vero ipsa, et accurate loquendo, duo fuerunt regna distincta. Quoties duo aut tres Imperatores Imperium indivisim tenuerunt, ut alter sine altero non posset decernere; non fuit accurate loquendo regnum seu monarchia, sed Aristocratia Duumvir alis, Triumviralis. His in exemplis nulla talis divisio summae potestatis facta est, de quali hic sermo est. De regni Francorum divisione in plura regna, diximus in Lothario I.

[Note: tom. 2. p. 684. edit. Stephan. 1578.] Exemplum, quod ex Platonis tertio de legibus Grotius affert, non minimum habet dubitationis. Ponuntur ibi trei=s2 bas1ilei=ai tria regna, et baoileuo/menai po/leis2 trei=s2, totidem urbes quae regnantur. Illi reges adstricta potestate utebantur, non infinita et libera, et, si limites potestatis excederent, coërceri poterant et à suis civibus, et à ceteris duabus civitatibus. Quod si ex modo concessae potestatis imperarent, et cives ita imperantibus parere dedignarentur, iterumreliquarum civitatum duarum reges civesque unius civitatis refractariis civibus obviam ire, eosque in ordinem redigere debebant. In hoc enim instituti totius nervus fuit: to\ bohsqou\s2 ei)=nai ta\s2 du/o e)pi\ th\n mi/an a)ei\ po/lin, th\n toi=s2 tisqei=s1i no/mois2 a)peisqou=s1an. ut duae civitates ad versus unam legibus semel positis non parenten auxilio essent. Io. serr anus ad fabulas Doriensium refert (haud dubie, quia non satis consentit cum aliorum historia) et u(posqe/s1ewe xa/rin assumptam putat ad

demonstrandum, non posse socialiter et feliciter vivi, nisi imperandi parendique necessitudo graviter sanciatur. Sit historia; non satis tamen describitur, ut iudicari accurate possit. Ex hac certe, quam habemus, descriptione, partitio potestatis non ad tres civitates pertinebit; in quibus foederis ratio scilicet locum habet. In singulis autem civitatibus, qualis videatur regum potestas fuisse, iam diximus. Quid sentiendum ubi unus tribus regnis, ut diversis, praeest; aut ubi unum regnum inter plures dividitur, partim supra dictum est, partim suo loco dicendum erit. Ita non poterit obhaerere, qui considerabit omnia diligenter, ad exempla, quae in Annotatis ad h. §. ponuntur.

§. XIX. Polybius, non alienus à cupiditate philosophandi, et ostentandi eloquentiam, cum constituisset laudare formam Rei publicae Romanae, omnem huius dissertationis summam retulit ad illam disputationibus veterum tritam u(po/sqes1in, o(/ti a)ri/sth politei/a h( en pa/ntwn tw=n ei)dw=n s1unestw=oa: optimam esse, quae ex omnibus formis simplicibus delecta et constituta esset. Igitur recte animadvertit Grotius, non esse illi sententiae auctoritatem exempli tribuendam, quae causae serviret. Ipse autem dum dicit, Remp. Rom. fuisse mere popularem, non ausus est fortiter tueri sententiam: quippe, quae valde imminuitur per ea, quae §. seq. XX. sub finem afferuntur de minxtura quam ad primordia Taciti amplius explicavimus, neque

adhuc discedendum à Taciti sententia arbitramur. Polybii exemplo, Contarenus disseruit, Venetorum Rem publicam, quae politico iudicio Aristocratica est, ex tribus simplicibus formis componi. Accedunt ad hunc disputandi morem consilia politica: et artes variae. Sunt, qui absoluta potestate monarchica gaudentes, libenter patiuntur, tamquam de participato imperio, in vulgus imagines edi. Ubi ad rem ventum est, satis intelligas, non extorqueri facile clavam è manu Herculis. Nam Cromuellii ratio, dominationis absolutissimae, sed per scelus inductae, invidiam amoliri conantis, obiecta imagine constitutae Rei publicae Angliae, Scotiae et Hiberniae, ultro palpandam se praebet. Obiciam hic cogitationem, veterum monunientis interpretandis, non semel profuturam, ex sensu et more nostri saeculi. Instituat aliquis scribere Ius publicum diversorum regnorum. Scio, ubi malam gratiam inibit, si ponat rem veram et nudam, detractis simulacris, tamquam larvis, quibus utendis aut tolerandis Princeps aut cives assueverunt. In eadem republica unus Princeps, ius regium animosius praedicari, alius ne attingi quidem volet. Quales varietates voluntatum, temporum, consiliorum non paucae observari possunt ab idoneis ingeniis.

§ XX. Plura sunt hic notanda. Ab initio §. videtur Grotius statuere, imo vero statuit, species regni, inter regnum plenum et regnum Laconicum interiectas, esse vera exempla partitae

summae potestatis, et mixtaereipublicae. Sed hoc admitti non posse, vel regnum Barbaricum ostendit. Quamquam nec in Heroico regno, qua tali, mixtura opus est.

2. Quod Hebraeorum regnum, ut exemplum mixturae affertur, itidem parum in expedito est. Quamquam id Wilhelmus Schickardus in Iure regio Hebraeorum adstruere instituat. Nam de verberibus quidem Regi inflictis merum commentum esse, Wagenseilius noster monstrat. Et de iudiciis, extra dubitationis aleam res nondum est constituta. Salmasius in [Note: cap. 2.] defensione Regia, pambaoilei/an in Regibus Hebraeis agnoscit. Sed ei in hoc genere literarum non possumus multum tribuere.

3. Quod de excalceationis lege habet, referes ad eam, de qua agitur Deut. XXV. Est enim alia huc non pertinens excalceatio in contractibus, [Note: de I. N. et G. VI. 5. p. 687.] de qua Seldenus.

4. Isidori Pelusiotae verba sunt: th=| ga\r sqei/a| di/kh| mo/non o( toiou=tos u(pe/usqunos. Divinae enim tantum vindictae hic talis obnoxius est. Distinguit Isidori Epistolas: quarum plerasque Conradus Rittershusius Latine conversas etiam notis illustraverat. Postea quingentas amplius in Vaticano repertas Andreas Schottus publicavit. hae Grotio postremo editae vocantur. Accessit autem interea alia editio, novissima Parisiensis, quae coniunxit seorsum diverso tempore editas.

5. De Romanorum regno (in quo etiam mixtae rei publicae exemplum collocat Grotius)

notandum, 1. de forma rei publicae sub Romanis regibus non nuo modo esse loquendum. Quin enim Romulus libero imperio regio fuerit usus, quod nulli mixturae locum [Note: 3 A. 26.] relinqueret, Tacitus non dubitat: Nobis Romulus, inquit, ut libitum, imperitaverat. Mixtura igitur si qua fuit, postea locum invenerit, possesque huc referre, quae apud Tacitum sequuntur, de Servii Tullii . 2. Qui accurate velit rem iudicio politico prosequi, cum omnia collegerit de iure Regum Romanorum, fatendum habebit denique, puto, quaedam deesse in historia, ad ferendam citra dubitationem de mixtura sententiam. Locus Halicarnassensis, cuius hic mentio, requirendus est ex lib. IV. p. 224. Sylb. edit.

6. Quod sub finem de Atheniensium republica exemplum petitur, in eo valde metuo, ut recte capiat Isocratem Grotius. Res ita habet: Res publica Atheniensium vere et proprie suit popularis, sed ex instituto Solonis Aristocratice temperata, non mixta. Id temperamentum ubique et semper commendat Isocrates: videns scilicet, subinde cives à bonis politiae rationibus declinare ad licentiam popularem, qua is rei publicae status plurimum periclitatur.

Atque hactenus Grotius, ab initio quidem capitis usque ad §. VI. bellum publicum et privatum distinxit explicavitque: à §. autem VI. occasione belli publici à summa potestate gerendi, summae potestatis naturam, partes,

subiectum pertractavit: refutatis erroneis opinionibus, et cautionibus ad rei naturam amplius declarandam adhibitis. In quibus cautionibus, variae quaestiones occasione exemplorum occurrerunt, quibus stauts omnis rei publicae quodammodo illustrari potest. Nunc autem à §. XXI. usque ad finem quaedam quaestiones eodem pertinentes, ut natura et ratio summae potestatis amplius declaretur, et quid eam imminuat, aut non imminuat, ostendatur.

§. XXI. Foederis inaequalis significationem inesse illi formulae notat Grotius, de conservanda comiter maiestate alterius populi: explicatque et hic, et infra II, 15, 7. Omnino autem [Note: cap. 16.] hic legenda est Ciceronis explicatio, ex oratione pro Balbo: Adiunctum illud etiam est, quod non est in omnibus foederibus: maiestatem populi Romani comiter conservanto. Id habet hanc vim, ut sit ille in foedere inferior. Primum verbi genus hoc conservandi, quo magis in legibus quàm in foederibus uti solemus, imper antis est, non precantis. Deinde, cum alterius populi maiestas conservari iubetur, de altero siletur: certe ille populus in superiori conditione causaque ponitur, cuius maiestas foederis sanctione defenditur. In quo er at accusatoris interpretatio indigna responsione, qui ita dicebat, comiter, esse communiter: quasi vero priscum aliquod aut insolitum verbum interpretaretur. Comes, benigni, faciles, suaves homines esse dicuntur: qui erranti comiter monstrat viam; benigne et non gravate. Communiter quidem certe, non convenit. Et simul absurda

res est, caveri foedere, ut maiestatem populi Romani communiter conservent: id est, ut populus Romanus suam maiestatem esse salvam velit. Quod si iam ita esset, ut esse non potest, tamen de nostra maiestate, nil de illorum caveretur. Ex Cicerone desumpsit pleraque Proculus in sequentibus.

Iura protectionis, advocatiae, mundiburgii eodem pertinent. Quo de argumento, ad exemplum diligentis scripturae egit Magerus. De [Note: pag. 405. et 406.] Mundeburdio, Mundeburde, vide Hieronymum Bignonium in eruditis ad formulas Marculfi notis, ubi per defensionem, tuitionem explicat: et G. I. Voss. in Latino-barbaris.

De iure urbium matricum in colonias, Grotius [Note: p. 6. et 7.] hic et II, 9. 10. Add. Henric. Vales. ad Excerpta Peiresiana.

In fide esse, quid sit, hic explicat Grotius de [Note: 3. 1. 3.] foedere inaequali et clientela. Unde apud Florum coniunguntur ista: Numidiae regnum in S. P. Q. R. fide et clientela erat. Et apud Livium (VIII, 1.) in fide esse, et in ditione esse differunt. infra tamen in hoc opere (III, 20. 50.) in fidem venire, et in fidem se tradere, plenam subiectionem notant. Quare apud Iulium Caesarem, accuratissimae Latinitatis scriptorem distingui [Note: v. de B. G. II. 13. et 14.] videas, et e)pezhghtikw=s2 declarari, to\ in fide et amicitia esse, et to\ in fidem et potestatem venire.

Obiectio prior, videtur abiudicare inaequaliter foederatis summam potestatem, quia rei possent fieri apud superiorem foederatum et puniri. Negat Grotius, hoc genus iudicandi

arguere veram subiectionem eorum, qui iudicantur: eamque rem partite ac subtiliter in certos controv ersiarum locos tribuit. Ad postremam speciem compares licet exemplum foederis ex Platone allati §. XVII. ubi omnino sociis in tali casu, cognoscendi ius esset. Quamquam ibi de inaequalitate foederis, nihil dicitur. Obiectio posterior facile et abunde expeditur.

Quod sub finem §. dicitur de imperio, in quod foedus inaequale degenereare solet, quodque obtentu foederis talis haud raro affectatur, ad prudentiam civilem pertinet, in tractandis consiliis circa eiusmodi foedera et clientelas. Non enim inepte vulgo usurpatur: clientelam primum esse ad servitutem gradum.

§. XXII. An stipendii pensitatio, cum summa potestate stare possit, quaestio est. Et Velleius quidem Paterculus, stipendii voce aliquando describit plenam subiectionem. Sed id figuratum est. Nam, qui subiecti sunt, omnino tenentur stipendia et tributa pendere. Sed non ex converso, qui tributum ex pacto aliquo solvunt, etiam subiecti censentur.

§. XXIII. Originem Feudorum alii aliunde arcessunt. Potior tamen est sententia Grotii, [Note: de Acvoc. arm. c. 15. §. 65. P. 471. et 552.] cui astipulantur Magerus et Antonius Dadinus Alteserra in egregio libello, cui titulus: Origines Feudorum. Addendus est Bignonius ad formulas Marculfi. Infra hoc opere II, 7. 21.

Feuda quaedam esse speciem foederis inaequalis, Grotius dicit. At enim quomodo conveniant et differant fenda et foedera inaequalia, diligenter [Note: de adu. c. 15. §. 42. etc.] inquirit Magerus.

Videantur obstare huic sententiae, de summa potestate per feudalem nexum non imminuta, quae disputat Fernandus Vasquius, quando plus domino feudi in vasallos, quam Principi in cives concedit, in controversiis illustribus I, 5. II. et 12. I, 6. 6. I, 8. II. etc. Sed nimirum Princeps, quem ille merum et simplicem, sive ius simplex Principatus habentem vocat, non habet iura egia: et nihil aliud est, quam Aristotelis baoileu\s2 kata\ no/mon. Iuvabit legisse, et ad hunc locum retulisse in Francisci Hotomanni Quaestionibus illustribus trigesimam quintam: an Imperator de Ducatu, quem ante adeptum Imperium habuit, etiam post Imperium adeptum fidelitatem praestare debeat.