INter bella et discordias aliorum quiescere, mediosque se et neutrius partis praestare, numquam fere defuerunt, qui cupide, quamquam haud raro frustra, expeterent. Eam si quis suasoriam veluti in locum communem coniceret, arduae in utramque partem deliberationis momenta, tum aliis modis, tum ita
partiri licebit: ut, quibus causis optari quaerique societatis bellicae declinatio; quibus item refutari, et ab iis, unde petitur, denegari soleat, exemplis omnis aevi insigmoribus demonstretur. Verum, de tractata aliis quaestione, nos pauca, hac vice, Academici colloquii instruendiergo, carptim attingemus.
Iam primum, ipsa belli detestatio, et pacis amor, virtutis et iustitiae commendationem [Note: Germ. 35.] habere videtur. Quo nomine Tacitus Chaucos veteres laudat, qui, magnitudinem suam malebant iustitia tueri: sine cupiditate, sine impotentia, quieti secretique, nulla provocantes bella: et mox, quiescentibus eandem famam, quae bello et armis, veluti speciosius quaeri solet, assignat. IN primis aequissima cogitatio eorum censeri debet, quià bello civili, ac intestinis dissidiis plurimum [Note: Tac. 1. A. 9.] abhorrent. Quippe arma civilia neque parari neque haberi bonas per artes possunt. Hinc Attici non moderatio magis, quàm prudentia, praecipuis [Note: Corn. Nep. Att. 6.] laudibus fertur, qui civilibus se fluctibus numquam commisit, quod non magis eos in sua potestate existimabat esse, qui se iis dedissent, quàm qui maritimis. Quare Domitii sententia, atrocior, [Note: Suet. Ner. 2.] ut erat, omnibus visa et, cum bello civili, consultante Cn. Pompeio de mediis ac neutram partem sequentibus, solus censuit, hostiumnumero habendos. Longe autem et humanius et sapientius [Note: Id. Iul. 75] Iulius Caesar, denuntiante Pompeio, pro hostibus se habiturum, qui Rei publicae defuissent: ipse medios et neutrius partis, suorum sibi numero futuro pronuntiavit.
Nam quod Solonis legem vulgo iactare solent, Gellio laudatam, in ea plus admiratio viri, quàm prudentia, momenti facere videtur. Licet enim non ad augendam, sed ad desinendam, seditionem pertinere putetur eorum propositum, qui in partes discedunt, ut maiore auctoritate, suas quisque partes mitificet, et ad utrarumque concordiam tutius viam muniat: optari tamen saepius, quàm sperari potest is eventus, in licentia multitudinis ad moderata consilia surdae, ad audacia praecipitis. Meliusque talia fieri [Note: praecept. ger. reip. p. 824.] posse per medios et neutrius partis, Plutarchus, contra legem Solonis, disputat. Habuit arduae disputationis exemplum historia superioris [Note: Petr. Gnodal. Rustic. Tumult. l. 1. f. et lib. 4. p. 1083.] saeculi: quando, agrestibus passim tumultuantibus, equestris dignitatis vir, non ignoti nominis, in partibus seditiosorum se non voluntate sed necessitate stetisse, multaque eorum consilia in melius flexisse, causatus, defensionem tamen ipse suam, repetito partium malarum studio destruere postea visus est. In lege porro Solonis, ego probe distinxerim seditionem et tumultum, à bello civili. Hic enim consultatione, et mediis consiliis locus esse potest: ibi veluti torrente abripi plerosque necesse est. Itaque consilium Spurinnae Gruteri dissertatione [Note: Epist. 104.] laudatum est; de quo Tacitus: Fit temeritatis alienae comes Purinna, primo coactus, mox el simulans, quo plus auctoritatis inesset consiliis, si seditio mitesceret. Sicut autem, ducem se et auctorem praebere bello civili, si ullo modo res absque intestinis armis confici possit, aut
citra defensionis necessitatem, nemo cordatus vir cupiat: ita suscepto iam bello, optimorum multos involvi, nihil mirum est: rara felicitate temporum consiliorumque, ubi tuto quiescere [Note: Epist. 184. ] liceat. Cato quoque ille, quem Seneca dicit, aliis ad Caesarem inclinantibus, aliis ad Pompeium, solum fecisse aliquas et Rei publicae partes, licet de utrisque partibus bello collisis, parum praeclare sentiret, et victore cAesare mori; Pompeio exulare destinasset; interim tamen bellum elegit.
Miscentur interdum bella, sicut de Caesaris Pompeiique armis florus iudicat, non recte civile [Note: 4, 2, 4.] tantum id dici bellum; ac ne sociale quidem; sed potius commune quoddam ex omnibus, et plus quam bellum. Quod cum usu venit, studio quietis excuti, etiam pacatissimas mentes videmus. Quid enim tutum ibi inter arma undique circumiecta et eminentia speraverint? Neutras partes sequantur? non minuent belli pericula, sed augebunt, et utrisque praedae ac direptui erunt.
Nisi quod tum quoque quiescere sua quosdam infirmitas iubet. Si enim nullum possunt momentum facere, vel ad se tuendos, vel ad alios iuvandos, sed expositii sunt cuiusuis occupantis viribus, rectius aliquis dixerit et consultius esse, exspectare quàm irritare fortunam. quamquam ne sic quidem pericula partium licebit semper effugere. Quid si enim una pars occupaverit talem civitatem gentemue, eiusque vel invitae operâ adversus hostem uti
coeperit? Sequi videbuntur, quia prohibere non [Note: 7, 6, 24.] poterunt; sicut Maracandanis apud Curtium accidit: [Note: 2, 23, 5.] et Atheniensibus apud Velleium, qui cum ab inimicis tenerentur, oppugnabantur ab amicis; et animos extra moenia; coprora necessitati servientes, intra muros habebant. Sed nimirum hi videntur in partibus esse, quantum ad fortunam attinet: vera autem aestimatione, medii et partium studio vacui habendi sunt, id quod exemplis pluribus docet Hugo Grotius.
[Note: 1. B. 3. 11, 3. et in annotatis.] Quibusdam summa ratio, quae pro necessitate est, suadet, ut quiescant: et locus ipse favet, ut facultatem quiescendi impetrent. Finge enim, ita sitos esse quosdam, ut stare eos, nec perdi, utriusque partis bellantium intersit: neque tam cito in partes alteras cogi posse, quin ab alteris etiam non vocatis subleventur: dum utrinque summa consilii in eo versatur, ne pars adversa societate et possessione eorum potiatur. Vel ideo quietem cupient, ne tota et varie dispersa lis, in unum locum ita incumat, ut veluti sola et una belli materia ac merces, inter pertinaces affectantium et distrahentium manus peritura videatur. Veri est simile, partes bellantes malle quietem concedere iis locis, quorum quietam possessionem spera re nullo modo possunt, quàm evertere velle distrahendo in partes, quorum stantium, vel o pinione, vel opera uti aliquâ liceret. Vident enim non calliditate aliqua, aut artificiosis consiliis quietem affectari, sed sinceris propositis, et causis necessariis societatem bellicam de
clinari. Atque ubi una pars acquievit his propositis, desprari non debet, quin altera quoque idem sit factura. Nisi forte in bello allterâ parte frctâ, reliqua invalescat vehementius, omnique terroris instrumento quietis consiliis abstrahere medios illos instituat. Ibi tum, quid valeant humeri, quid ferre recusent, serio pensandum; et, quantum fieri potest, tarde ac cunctanter à destinata quiete recedendum: si forte Deus interim et fortuna negotiim gerat, necessitatisque imminentis nexus exsolvat. Subest saepe periculum servitutis, ut primum à quiete receditur. Quo nomine laudat prudentiam eorum, qui provido [Note: lib. 11. c. 3.] metu, aprtes suscipere noluerunt, is, qui de Ministeriis Cardinalis Richelii scripsit.
Qui tam bonis ac necessariis consiliis ducti, societatem bellicam declinant, an iure cogi possint, ut partibus accedant, quaerendum est. Facit hanc quaestionem necessariam genius temporum. Non audivimus modo, sed vidimus, iracunde denegatam iuste petentibus quietem. Quasi hic esset vulgo sensus bellantium, si vires cogendi in partes adsint, de iure non dubitandum esse. Quem morem sapientia melior ultro refutat. Demptis enim pactionis et fidei vinculis, armorum societatem exigentibus, iure naturae et gentium liberum esse cuique debet, armis aliorum abstinere, et inter dissidia externorum quiescere. Foedera, etiam bellica, sua natura libertatis sunt et consilii; non necessitatis et praecepti. Et
quàm iniqua ratio est; noluisti socius esse, ergo hostem me senties, etiamsi hostem meum non adiuveris; etiamsi ab omni studio partium te continere volueris?
Invisi quidem fere sunt bellantibus medii, tamquam veliganvi, vel callidi. Nam et cautioni prudentiae que vix meliora imponuntnomina. sed non semper ista possunt ad liquidum deduci: neque secreta mentium, suspicioni fas est penetrare. Et vel sic ad consilii quaestionem, potius referentur pleraque, quàm ad ius infestandi quietos. Itaque via illa media, sicut amicos non parat, nec de inimicis dubitat: ita hostes potest merito deprecari.
[Note: Arsac. ap. Sallust. lib. 4.] Inter argumenta, quibus quietem dissuadet, societatem armorum petit, Mithridates hoc ponit: Illi, quos ignavia aut prava calliditas, uti meis laboribus tuti essent, armis abstinuit, acerbissimas poenas solvunt. Estque haec ratio in primis valida ad infamandam quietem, et ad commendandam societatem bellicam, sed ut suasoria, ubi adhuc locus est trutinae prudentiae: plusne sit, quod timetur ex quiete, an quod ex societate armorum, detrimenti. Quod hic Mithridati non invalida demonstratione poterat opponi: si quis, utili et praeclaro labore, Arsacis nomine respondere velit, et societatem armorum, tanto ambitu petitam declinare.
Poëtarum post Homerum princeps, insignia duo posuit quietis inter bella exempla: Iovis unum, alterum Diomedis. In Iovis exemplo intelligitur summa potestas et aequa voluntas quiescentis in dissidentes. Licet enim posset
alterutri parti accedeno statim rem conficere, quia tamen utramque amavit, ad concordiam redigere eos maluit. id cum parum successisset, non sine doloris praefatione, neutras se partes adiuturum, et rem fortunae commisurum profitetur:
[Note: Aeneid. 102] Quae cuique est fortuna hodie, quam quisque secat sepm,
Tros Rutulusve fuat, nullo discrimine habebo.
—— —— —— sua cuique exorsa laborem
Fortunamque ferent: rex Iuppiter omnibus idem:
Fata viam invenient.
Non cepit oi(konomi/an operis Grammaticus, cum annotat, Iovem simulare tudium Iunonis, re verae autem à Troianis stare. Parum abest, quin perfidum Iovem faciat, qui ita sentit: iuraverat enim per Stygem. quod facere non poterat, sine deterimo flagitii genere, si aliud animo constitutum habuisset, quàm quod ore prompsit. Pertinet ergo ad h)=qos carminis, ut Iuppiter invitus quidem permittat bellantes fortunae, sed, quod proximum erat, sine studio partium, propter benevolentiam in utramque partem. Quae etiam efficit, ut temporaria haec esset quies, non perpetua. Postquam enim auctoritas quiescentis non valuit, imperio tandem finem imponit dissidiis, nec mollia iussa loquitur:
[Note: Aenei. 12.] Ulterius tentare veto.
An id facere potest, cuicumque ad faciendum vires adsunt? Nam quin facere possit, cui imperium est in dissidentes, dubio caret. An idem citra ius imperii liceat, quaeritur. Ita
[Note: lib. 2. c. 50.] putat quidem Velleius, Principalibus armis eos se debere interponere, qui non parentem coercere possunt. Et putarunt sibi licere Rhodii (quamquam infelicier) apud Livum lib. 44. c. 14. Neque fere dubitant hodie. sicuc vel nuperis exemplis constat. equidem favor pacis tantum apud multos potest, ut de plano pronuntient, et utilitate illa publica, quae pacis comes est, rependi autument, quicquid minus probum inesse in vi tali videatur. Sed accurate inspicientibus, alia animo sententia surgat oportet. Primo enim, inter ea est, quae fieri non possunt, si quis potenrior dicat bellantibus, non subditis sibi: conquiescite statim, et pacem agitate, aut vim utrique vestrum adhibebo. Multa sunt, quibus indiget pax discussis confectisque. Neque Alexandri gladius ad nodum hunc Gordium solvendum idoneus est. Quid si ergo aliam viam insistas, et ita agas? pacem facite rationi et aequitati consentaneam; aut vim exspectet, quicumque iustas conditiones repudiat. Tolerari forte apud indulgentiores iterpretes posses, si intra minas subsistis. Si revera vim expedis, quis te iudicem constituit eorum, qui nullum habent, praeter Deum? Haec ipsa est, quae Iani templum aperit, porta; ubi nulla iudicis copia, nulla iudiciorum potestas litibus dimirendis superest. Quaerenda ergo est nova ratio, si dicas: Vestra dissidia meis utilit atibus intercedunt, multisque meam rem publicam et magnis detrimentis afficiunt. Hinc ius meum est, revocare vos à dissidio, et si sequi non
vultis, trabere. Respondebunt: nulla ratio iuvat, ius suum in alieni iuris diminutione collocantem. Nos, suum quisque ius armis persequimur: tu obtentu iuris tui nos vis impedire, quo minus consequamur ius nostrum. Si nostri iuris disceptatione tua laeduntur commoda, nullo id nostro consilio, adeoque nec nostra culpa fit; qui utilitatibus tuis nc invidemus, nec intercedimus. Ubi pestis, et fames viciniam tuam poupulatur, commoda tua minuuntur variis modis. Sed non potes intendere litem vicinis, quorum malis, praeter ipsorum mentem, tu affligeris. Ita fatum est, ut cum vicinis, aliquid patiendum sit. Tuis quoque malis turbabuntur vicini: quos tibi exinde merito irasci, utique negabis. Alia quercus excutienda venit. Audio enim quosdam dicere: Qui spernit auctoritatem, pacem suadentis, et aequas iustasque conditiones reicit; is et iustitiam laedit, et iustitiae patronum: hacque ipsa iniuriâ, arma adversus se suppeditat, vim adhibituro. Verum non omnis offensio, bello causam praestat idoneam. Quid? si de offensione res ambigua [Note: Grot. 1. B. 2, 24, 1.] est. non offendi te, inquient, quando tuis consiliis non potui, ut optabam, obsequi. Non sprevi auctoritatem tuam, si tuis monitis mea commoda anteposui. Ne id quidem recte à te dicitur, quod iustas aequasque conditiones repudiaverim: iniquas credidi, et adhuc credo, quas tu aequas dicis. quisque habet suum iudicium. Fac, me iusta non admisisse. Superior sit iure et imperio necesse est, non robore
et viribus, qui iusta negantes, iuste ulciscitur, ut ante dictum est. Quare ad speciosius praetextum confugiendum erit; quod in hunc modum ornari video: Sancta est, et communi vinculo pacis nexa humanarum inter se gentium societas; quam violant ac dissolvunt, quicumque belliger antur. in violatores porro rei tam publicae, tam sanctae, quivis Princeps, quaevis civitas, optimo iure miles est: si cessant emendare, quod peccarunt, id est, pacem componere. Honesta oratio, unde conficias, cogi pose ad pacem bellantes: si ius illud sociale, vo humanum genus continetur, unquam tibi servandum ex animo statuisses. Iubet te idem ius, succurrere infirmitatibus, incommodis, necessitatibus cuiusque gentis, iisque sublevandis cognatam manum commodare. an heacte unquam cura sollicitavit? Sed fingamus omnino (asseverare enim non possumus) ius illud, quod ex humano genere unam civitatem facere debet, obtinere: non aliter utique exerceri poterit, quàm per modum iudicii, sicut inter cives unius civitatis. qui cum litigant, ad concordiam quidem et pacem rediguntur, non impetu et vi mera imperii. sed spectato iure partium; ob quod illi aliquid adimitur, huic additur. Iam ergo, si placet, progredere extra civitates singulas, et vide, an ex orbe toto Rem publicam Platonis, aut Thomae Mori Utopiam possis concinnare. Non opus habebis vate, qui de successu te submoneat. Illudautem certo, nisi hoc effeceris, futurum est, ut malum malo sanare videaris vell.
Nondum lusciniae sua deest cantio. Dicturum enim te puto, non bellum tibi propositum esse, et vim infestam, dum cogere ad pacem faciendam bellantes, contendis: ostentationem hanc armorum esse, non noxam. esse quandam vim salut arem et amicam, non hostilem. Favere interdum occasionem, ut manus quodammodo ligentur plus valentibus, aut utrisque, ne concurrere infestis amplius piribus queant: sicut cum pugnaturi manum validior aliquis continet, neque tamen ultra retento nocet, aut vim infert. Minus erit, fateor, res sermonibus et invidiae obnoxia, si hactenus intervenis armatus armatis. ut ad fundendum cum et pro altera parte alterius sangninem non procedas. Ea enim medicina excederet modum, neque probis rationibus se tueri posset. Sed qui iusto pioque bello ius suum se existimat persequi, iniquum putabit eum, qui ad pacem aliis inde, quàm pacatis modis velit abstrahere. Ita dum bellum finitur unum, novis aliis semina possunt spargi, et viae praeparari. Verum de his rebus fere ex eventu iudicant homines, bonaque aut mala dicunt, prout feliciter secusve successise animadvertunt.
Diomedis exemplum, aud Poëtam inprimis [Note: Aeneid. 11.] nobile est, prudentia et expositione rerum. Diomedem opibus et auctoritate rerum gestarum insignem, Latinus in Societatem belli sollicitaverat, metu communi periculi, si Aeneas in Latio invalesceret. Negaturus, quod petebatur, Diomedes. primo sibi consulit, deinde et Latino: atque adeo pro viro prudente et
amico se gerit. Ne huic bello immisceri velit. suarum utilitatum respectu; imo religione (id enim potentius momentum ad ornandum et firmandum hunc locum assumitur) prohiberi se, ait: cum strenuis bello ac felicibus, certamen inire, parum consultum esse, praesertim post tolerata belli damna, et tristem dubiae fortunae experientiam: fatis in victos videri, qui nec impune unquam violari, neque excidio deleri potuerint; non prudentiae modo, sed pietatis partem esse, fatis Aeneam ornantibus cedere, Dixit, cur ipse socius esse belli talis nolit: nunc pro auxiliis consilium dat; et pacem cum Aenea iungendam amice et graviter suadet. quid enim pace beatius? quae bello infeliciter mutatur:
Ofortunatae gentes, Saturnia regna,
Antiqui Ausonii, quae vos fortuna quietos
Sollicitat, suadetque ignota lacessere bella?
Melioris esse consilii ostendit, non modo admittere pacem, sed velpetere, imo emere, conditionibus etiam non plane optabilibus.
Munera qui patriis ad me portastis ab oris,
Vertite ad Aeneam.
—— Coeant in foedera dextrae,
Qua datur: ast armis concurrant arma cavete, Magnisica et splendida haec quies, quae alienae quieti studet; consilioque et candore plus quàm armis et ferocia amicos iuvat. Quare Latinus Rex, ut eratmoderatus et prudens, obsequi consilio destinat: nisi Turnus obturbasset. n quo hoc ipsum omen et pignus
imminentis fati fuit, consilii tam probi aversatio. Sicut autem in priore Iovis exemplo, de potestate eius, qui socius armorum autlitis particeps esse abnuit, quaeri poterat: ita hiclo um auctoritatis in hoc argumento miro Poëtae ingenio videmus tractari.
Callidae quietis, et in turbas erupturae specimen est in Philippi Macedoniae Regis consiliis bello Punico secundo. In hanc enim dimicationem duorum opulentissimorum in terris populorum, omnes reges gentesque animos intenderant, [Note: lib. 23. c. 33.] inquit Livius. inter quos Philippus Macedonum Rex, eo magis, quod propior Italiae ac maritancum Ionio discretus erat. Laetus ille hoc bello (primum id animi male quieturi argumentum fuit) sed utrius populi mallet victoriam esle fluctuans, postquam tertia clade Romani affecti sunt, ad fortunam inclinavit; et per legatos Hannibalis [Note: lib. 7.] partes amplexus est eo foedere, cuius formulam Polybius nobis conservavit. Speciosa sane sunt vocabula, quae apud Trogum Pompeium Philippus, finiendo cum Aetolis bello, praefert. Sed Historicus notat [Note: Iustin. 29. 3,] artem: Hoc praetextu, inquit, finito cum Aetolis bello, nihil aliud, quam Poenorum Romanorumque bella respiciens, singulorum vires perpendebat. Quamvis autem, ut dictum est, fortunae accessit, et potentiores sibi visus est amplexti partes, tamen ratio eum fugit, et eventus destituit: ut ad pacem male relictam, tamquam ad sacram anchoram confugere adigeretur.
[Note: 4, 1, 38.] Livii locum imitatus est inm simili exemplo Curtius: Magnitudo belli, inquit, quod ab opulentissimis Europae Asiaeque regibus (Alexandro et Dario) in spem totius orbis occupandi gerebatur: Graeciae quoque et Cretae arma commoverat. Erant Graeci hoc tempore, animo et fide ambigui, et fortunam speculabantur: illâ duce partes electuri, suisque utilitatibus occasiones captaturi. Notatillum animorum habitum et temporaria [Note: 4, 3, 11.] ingenia, ipse hic Historicus, quando decretum in consilio Graecorum memorat, ut duodecim legarentur ad Regem (Alexandrum) qui ob respro salute Graeciae ac libertate gestas, coronam auream donume victoriae ferrent. Addit enim: Iidèm paule ante incertae famae captaverant auram, ut quocunqu pendentes animos tulisser fortuna, sequerentur. Igitur multi Graecorum in Castris Darii militabant: cum videri interim vellent, nullo publico [Note: Curt. 3, 13. 15. 4, 1, 39, et 40.] consilio id fecisse. Spartani vero, Macedonicae potentiae aemuli, non per legatos tantum cum Dario consilia conferebant, sed contractis, qui ex Cilicia profugi domos repetierant Graecis, bellum Antipatro Macedoniae Praefecto moliebantur. Cretenses, utut infirmi, pacis odio, et turbarum amore, has avut illa partes secuti, nunc Spartanorum, nunc Macedonum praesidiis occupabantur. Abfuit his quoque consiliis callidioribus fortuna; multatique sunt belli malis; [Note: Curt. 6, 1, 16.] qui quietem pati non poterant. Victoria enim Antipatri atri non Spartam modo, sociosque eius; sed etiam omnes, qui fortunam belli spectaverant, fregit.
Quid de Achaeorum consilio dicemus? Societatem belli cum Philippo Macedonum rege furmaverant. Romani, ut destituto Philippo suam societatem induerent, petebant, Philippus à sociis hoc tantum petebat, ut quiescerent, [Note: Liv. 32, 21.] Philippus, inquit Achaeorum praetor, societatis secum admonet et iurisiurandi: non postulat, ut secum stemus,modo ne intersimus armis, contentum ait se esse. Naulline venit in mentem,, cur qui non dum socii sunt, plus petunt, quam socius? Exaggeratpostea Romanorum vires, Philippi infirmitatem: Et subinde ad suo its perorat: Nam quod Philippi legatus modo, tamquam mediam et tutissimam vobis viam consiliii ut quiesceretis, abstineretisque armin ostendebat: ea non media, sed nulla via est. Etenim praeterquam quod aut accipienda, aut aspernanda vobis, Romana societas est: quid aliud, quàm nusquam gratia stabili, velut qui eventum exspectaverimus, ut fortunae applicaremus nostra consilia, praeda victoris erimus? Vicit quidem oratoris auctoritas, Achaeosque à Philippi societate ad Romanos abstraxit. Sed ego [Note: Liv. 32, 19.] rectius sensisse contenderim, si qui Achaeis quietem suasissent. Erant Achaei Macedonum beneficiis et veteribus et recentibus obligati, quod Historicus sedulo annotavit. Quas ex Philippi ingenio iniurias metuere in posterum poterant; in incerto erant, aliaque ad versus hoc metus consilia proponi videbantur: plena aequitatis erat Philippi oratio,, ut quiescerent, desiderantis: neque Aristaenus vera ac certa loquitur, cum dicit: aut accipienda, aut aspernanda
robis Romana societas est. Prorsus enim credi potest, Romanos, qui non nisi ex discordiis Achaeorum in spem societatis venerant, admissuros fuisse rationem iuris manifestam, si dixissent: Macedonum in nos sunt maiora merita, quàm ut adversus illos in acie consistere fas putemus. abunde facimus, si desinimus cum iis contra vos contendere; et neutras partes sequimur. At enim, Romani, inquis, non tulissent Achaeos ista causantes, sed vim adhibuislent quiescentibus, Potius existimari potest, suturum fuisse, ut ferrent haec Romani, et quiescentibus abstinendum iudicarent. Illund utique certum est, non debuisse Achaeos in re tam odiosa, ad ultimum exuendae societatis consilium procurrere ante, quàm Romani quiescentibuus vim armatam intentassent. Aristaeni enim oratio, utilitatis specie nititur: iuris rationibus haud aeque intenta.
Si quis porro neutrarum se partium profitetur, bona fide debetid operam dare, ne quid faciat, quo alteri parti favere, alteram odisse, merito suo credatur. Non impediat hanc, illam sublevet: non praestet illi, quod isti negat: sed aut neutram, aut utramque, necessariis rebus [Note: 2. B. 3, 17, 3.] ex aequo iuvet. De quare Grotii haec est sententia: Eorum, qui à bello abstinent. officium est, nihil facere, quo validior fiat is, qui improbam fovet causam, aut quo iustum bellum gerentis motus impediatus. Inre vero dubia, aequos se praebere utrisque in permittendo transitu, in commeatu praebendo legionibus, in obsessis non sublevandis. Quod de
causa habet, vix est, ut in usum deduci possit. Qui neutrarum partium vult haberi, neutras debet iuvare vel impedire; citra Causae aestimationem, quae non periculosa modo, sed impossibilis est, in hoc quidem genere. Hoc ipsum studio partium dabitur, si hanc iuste, illam inique arma induisse iudicabis. [Note: 3, 3, 1.] Sumendum est hoc loco quod alibi monet Grotius, iustum bellum dici saepe non ex causa, sed ob peculiares quosdam iuris effectus. Mediis iustum utrinque bellum videri debet cui misceri nolunt; aut utrinque iniustum. Si iniustum utrinque, aut ex altera parte iis videbitur, non iam medii existimabuntur, qui partium unam, aut omnes damnare sustinuerint. Relinquitur ergo, ut intra animum sentiant aut iudicent de iniustitia belli, minime autem aperiant mentem, et significent: nisi periculis partium velint involvi. Unicus est modus, si quis dicat inter Christianos: ego Christianis nefas esse duco bellare; ita que neutris partibus adiungi possum. Verum id quoque inter ea est, quae accidere, cum serio agitur, nequeunt. Nihil tutius igitur, ad quietis fidem, quàm seponi illam quaestionem de iure bellantium, et quantum ad hoc propositum, iustum bellum haberi, quod geritur. Mihi enim hactenus iustum est, de quo dubitandum aut disquirendum mihi esse non iudico. Validior fiet is, qui improbam fovet causam, si commeatus ei pretio suppeditaveris, si transitum dederis. Ergo haec iustum bellum gerenti praestanda sunt, id
est, alteri parti. Iam non eris medius, si uni praestas, quod alteri negas: cum haec iure exigant partes bellantes à mediis, ut utrisque neges, aut utrisque annuas: neque tibi eam relinquant libertatem iudicandi de causa, aut dubitandi. Iam de transitu permittendo dispiciendum est: [Note: I. B. 2, 2, 13.] de quo Grotius etiam alibi agit. Ubi itidem distinctionem belli iusti, ac iniusti, mediis, ut tales sunt, prodesse non posse existimaverim. Potius autem discrimen in rebus ipsis quaesiverim. Sunt enim quaedam eius generis, ut medii utrisque partibus ea concedere debere videantur: aliorum diversa est ratio, quae rectius utrisque denegari posse dixeris. Prioris generis sunt commeatus, et res necessariae, sine quibus ne vivi quidem potest: ad posterius, transitum armatum retulerim: neque dubitaverim, naturam has res ita discernere, ut illic plus favoris, hic plus ad odium momenti repositum videatur. Sed, quid gentibus placuerit, aut hodie placeat, animadverteridum est. Constare autem inter omnes arbitror: neminem hodie reperiri, qui putet, pacatos mediosque utramque bellantium partem transrtu armato iure prohibere posse; si quidem vim non metuant. id quod consilii est, non iuris. Ex altera parte non minus indubium est ac certum: meminem bellantium ambigere, quin transitum denegatum vi liceat aperire, armisque vindicare, aut astu penetrare. Haec sententiarum diversitas nobis persuadet, ut credamus, gentes quaestionem iuris mutua dissimulatione
transmitti (nisi quod obtentui sumuntur ista, aut suasoriis adhibentur) et ad pactiones deduci rem totam voluisse. Conventionibus certe et transactionibus, non iuridicis disceptationibus, omne petendi aut concedendi transitus negotium videmus confici. Agnoscas eum, quem dixi hodie obtinere, animorum habitum, iam olim in Helvetiis et Caesare. Illi enim, Allobrogibus sese persuasuros existimabant, vel vi coacturos, ut per suos fines, eos ire paterentur: Caesar [Note: Iul. Caes. de bello Gall. 1, 6. et 8.] autem, negat se more et exemplo populi Romani posse iter ulli per provinciam dare, et si vim facere conentur, prohibiturum ostendit. Ubi autem utraque pars aequam sibi annuendi et abnuendi libertatem vindicat, naturalis rei exitus non ostenditur alius, quàm per conventionem et pactionem.
Non multo aliter forte iudicandum esset, de negotiationis et commerciorum iure pacatis mediisque civitatibus inter partes bellantes libero. quam quaestionem Grotius ad ius naturae ideo referendam ait, quia ex historiis nihil comperire potuerit ea de re iure voluntario gentium esse [Note: I. B. 1, 3, 5, et Annot.] constitutum. Ex iis tamen, quae in Annotatis plena manu cumulat, et aliunde, satis apparet, gentes existimasle, licere sibi commoda hostium ex mercimoniis cum pacatis populis, intervertere: quae licentia neque naturae iuri usque quaque repugnat, nisi quod in modo cautionem id dictat. Interdumn. modestius, interdum violentius suo iure uti videbantur bellantes.
prout consilii singularis, aut perturbationis animi movebat mstinctio. Esse enim ab iniuria mediorum et pacatorum abstinendum, dubio caret. Sed si monentur, si rogantur, neintercedant iustis armis, nec desistunt moniti rogauque; tam liberum sibi esse volunt bellantes, vi prohibere commercia, quibus hostisinvalescit, quàm pacati illi liberum sibi esse cupiunt, mercimonia sua citra aliena arbitria tractare. Utrursus ad pactiones res ista tendere videatur. Consultissimum certe fuerit, conventionibus ista definire, si modo conveniri potest. Anno superiori saeculi LVI. Gustavus I. Sueciae Rex, literis significavit Regi Daniae Friderico, Quomodo bello cum Russis invitus [Note: Loccen. bist. Suec. lib. 5.] culpa Magni Ducis Moscoviae sit implicitus. Quum autem Angli novum et inusitatum per mare glaciale, ut vocant, iter in Moscoviam ad portum S. Ntcolai sibi aperuissent, praetervecti Norvegiam 3 quod omnibus circumiacentibus regnis, sed et maris Balthici accolis et civitatibus inaestimabili damno futurum sit, dum omnis generis vetita bellica instrumenta et arma ad Russos deportarent, quibus contra Christianos nimis muniri, et ad exemplum Turcicae potentiae per Asiam et Africam elatae, etiam imperium in Europam affectare possent. Proinde se amice desiderare, ut Rex Fridericus et suo emolumento tuendo, et aliorum Christiani nominis membrorum ingenti detrimento amoliendo, istum navigationis cursum Anglis praecludere velit. Eodem, et communium commerciorum nomine ad
Reginam Angliae (Mariam) misit. Sed ab ea responsum accepit: se suis subditis libertatem navigandi, quo velint, ex privilegio nactis, inhibere non posse. Velle nihilominus armorum invectionem in Ruissiam prohibere. Quodtament factum non est. Nec de mutuis commercits certi quid responsum. In eadem historia Suecica Rex Iohannes II. cum Stenone Sturio bellum gesturus, Lubecenses, ceterasque foederatas urbes admonet, ut tantisper quiescant. nec in Sueciam arma, commeatum, aliaque bellis necessaria importare velint. Ad ea Lubecenses; cum merces suas, magnam partem [Note: Loccen. hist. Suec. l. 4. p. 148.] facultatum et negotiationis socios in Regno Sueciae passim haberent, non absque ingenti fortunarum suarum dispendio, istius loci commerciis abstinere posse. se neutri parti addictos, ob regum discordiam, libero commerciorum et navigationis usu, iure gentium recepto, priscisque privilegiis arceri, contra ius et fas fore. orare igitur, ut Regis cum gratia sibi in posterum quoque iure suo frui liceat. Sed Rex Iohannes mox naves eorum in Sueciam cursum tenentes armata manu intercepit: neque restituit. Hinc dissidium. Pactionis, qualem laudavi, nobile est exemplum in foedere commerciorum inter Gustavum I. Sueciae, et Franciscum I. Galliae, Reges ante annos centum inito, cuius articulo VI. habetur: Omnibus Sueciae [Note: A. C. 1559.] subditis liberum erit, cum navibus suis, mercibus et commerciis proficisci ad Galliae hostes et inimicos, eorumque portus, regiones et terras, ubicumque eis commodum videatur, subsistere et commercari,
abire et redire, quando volent: ita ut ea de causae non dicantur violasse pacem, aut mali quid eis inferatur à Francis. Et ut Sueci tempore belli comimercia eo tutius et absque omni molestia exercere possint, dabuntur illis literae tuti commeaturs, quandocumque desiderabunt. Quinimo inter ipsos belli socios, si societas limitata sit ad certa bella consilique, quaedam à bello quies, qualem medii optant, constituitur. Ita foedere, quod inter Suecos et Belgas anno 1645. convenit et sequenti confirmatum est, cavetur, articulo quidem VI.: ut neuter confoederatorvum hostem, qui nunc in praesens hostis est, aut deinceps enasci poterit, consilio, ope, pecunia, commeatu, milite, navibus, natutis, armis, pulvere pyrio, aut munitionibus, ullisve bellicis rebus aliis iuvet. Articulo autem sequente, VII. additur: Licet vero neutri confoeder atorum licitum sit, hostem sui confoeder ati, dictis priori articulo rebus iuvare; id tamen ita erit interpretandum, ut navigatio atque usus commerciorum liber sit, subditis cuiusque, cum hoste foederati, qui alia de causa, quàm ob hoc foedus, bello cum foederatorum altero fuerit immixtus; ut salvo hoc foedere, subditis eius cui bellum non est, libere liceat navigare, et commercia sua quaecumque exercere cum subditis hostium dicti foederati: Hoc tamen excepto et reservato, ut si quis vel urbem, vel munimentum quodcumque aliud seu iusta obsidiene aggediatur, seu circumsedeat, animo in suam potestatem cogendi et adigendi, alter confoeder atorum tamdiu suspendat navig ationem in ea loca, atque commerciorum usu abstineat, subditosque suos
iubeat suspendere et abstinere, donec illa urbs vel munimentum, vi aut pactis occupatum, vel occupatione dësperata, obsidio aut circumsessio solutae fuerint. Quae hic communis Foederatorum utilitas dictavit, valde accedunt ad aequitatem iuris naturae, mediis quoque et quiescentibus indulgendam.
Pace, quae anno huius saeculi quarto Hispaniae inter et Angliae Reges convenit, id singillatim et subtiliter cautum est, ut Britanni neutras partes foverent in bello, quod Hispani cum foederatis Belgii Ordinibus gerebant: eiusque quietis et mediae conditionis; sive fructu, sive iure gauderent, quod ita fere designabatur, [Note: Hist. lib. 13. add. Thuan. lib. 131] describente Hugone Gretio: Hostes rebellesque alterius alter ne iuuvaret, neu iuvari à suis pateretur: attamen prrivatorum facta in ipsis vindicarentur, pace publica incolumi. Flissingam et Brilam (quae oppida, ut Austriacae ditionis, restitui Archiduces petebant) per pactorum fidem negabat se Britannus Hispano posse tradere: interim milites, qui ista oppida servarent, impermixtos bello fore. Pacandis Batavis una operam darent: si quid esset morae, saltem ut commeaturis inter se Belgis Anglisque iter patesceret. Britannis Batavicas merces in Hispaniam, Hispanicas in Bataviam vectare interdictum. Ex eodem iuris fonte subinde [Note: H. Grot. lib. hist. 13.] Batavi, cum Rege Iacobo egerunt. Postulabat à Batavis, ne prohiberent Britannos, emari interato Scalde Antuerpiam subuehi, solutis vectigalibus, quanta cives penderent. Illi vero excusavere, ostenso haud iniuria institutum sibi, ne
quis ad hostes, nisi mutatis navibus, pervaderet; quo certius cuncta explorarentur! nec aegre ferendum, si possesso à se flumini legem imponerent, cum Hispani etiam maris vias amicis auderent praecludere. Qui haec inter se ad illum, quem dixi, modum staruerunt, non crediderunt certe, favorem commerciorum ipso iure tantum esse, ut omnis ratio militiae et status bellantium, debeat libertati eorum cedere. Cuius generis infinita sunt exempla.
Sicut autem, qui neutras partes sequuntur,m sedulo operam dant, ne actionibus eorum militaribus misceantur: ita nec bellantibus fas est, in pacatis locis, ac regionibus iuri quietorum subiectis, suas offensas exsequi. Quae res crebra disputatione agitata est, Cum anno huius saeculi quinto, Belgicae naves Hispanos apud Doberniam adortae essent, Dobernienses, dum [Note: Hist. lib. 14.] mari pugnabatur. (Grotii verba refero) spectatores, mox irati, bellum solo suo importari (in portu enim constitutos Hispanos non cessabant infestare belgae) globos ex arce iaciebant pro nupeerhostibus in amicos veteres. Batavos ob haec ausa criminantibus postea Brit annis responsum, non quaesitas àse Britanniae in fluminibus naves, quod tamen impune Dunkerkani fecissent; sed calentem victoriae impetum hostem magis suum, quàm terrae marisque confinium respexisse. At ipsi haud aeque facile purgabant, quod specie scrutandi Anglos, qui contra Regis edictum mari militarent, haud ita dudum naves Hispanicas, partam Batavis praedam, suu~in littus pertraxerant, datisque pro legato
Philippi (Hisp. Regis) vindiciis, vim belli eluser ant per iuris imaginem. Non reperit aliud, quod pro Batavis suis diceret Grotius, quàm ut excusando victoriae impetum, culpam fateretur; et paria à Britannis peccara ostendendo, litem lite resolveret. Est recentius huius disputationis exemplum in praelio an~i 1639, quo Martinus Trompius Hispanorum classem in Dunis Britannicis expugnavit, cepitque. Quam victoriam celebrans [Note: Orat. pan. de rict. Hisp. class.] Barlaeus, in hostes culpam confert, eadem excusatione, adeoque confessione defungens, quâ modo Grotius, Postquam, inqui, cavisset Trompius, ne mandato et obtento Britannici Regis in stationem istam iuri, temere contr avenirent sui, prior ab hoste impetitus, et uno ex suis desiderato, sine feciali classicum cani imperat; dum spectator pugnae Britannus cum navium parte extra partes manet. Subinde: Serenissimus Rex Carolus, foederis sui, quod sacrosanctum habet, memor, classis suae praefecto quietem imperavit, et laudatissimo exemplo Hispaniae simul Patribusque eundem se, dur ante conflictu, praebuit. misertus ad extremum quarundam navium Hispanicarum, quas à tanto nanfragio in suos usus servavit. Iterum: Ambiguos habuit cives vestros, non vos an ista rerum facie, illo loco, ubi Dunae Britannicae sunt, et quem vener anda Britannorum maiestat sibi ut proprium vendicat; iustum esset, hostem invadere. Verum, liceat liberum verbum in libertatis regno effari. Necessitas, Patres, ante rationem est, maxime in bello; quo raro permittitur pugnandi tempora ad clepsydram exigere, et locae
conflictus decempeda anxie definire. conclusae haerebant Hispanicae naves, in Albionis statione, sub Regis summi, ut videbatur, patrocinio, ut quantum in nobis esset animi, ob metum regiae maiestatis experirentur. Haud dubium, si neglexissetis Hispanum, arma nobis trans mare inferentem, contempti et Britanno et ipsi Hispano et finitimis fuissemus. Nunc postquam laesi primum, invasistis, et invictos vos pernicie hostium probastis, quis dubitabit patere victoribus maria? Quae oratoriis [Note: Epit. Hist. Belg.] fere coloribus adornata, Iohannis à Sande Continuator apertius et citra dissimulationem refert, Fatetur Thalassiarcham Anglorum Io. Pen~ingtonium, monuisse Trompium, ne quid in Baiis regiis auderet: mandatum enim sibi à Rege suo, ut adversus primum aggressorem, cum oppugnatis staret. Hispanos subinde initium fecisse, emisso in vela celocis Trompianae globo, iterum, glande prostrato de sociis navalibus uno in nave Belgica: cuius cadaver ad Penningtonium missum, probandae offensionis ab Hispanis coeprae, et exigendi contra primos iniuriae auctores auxilii. Rem Penningtonio neglectam, suspectos fecisse Anglorum animos: itaque Trompium, acceptis de pugna mandatis, viginti et octo navibus, quibus quatuor incendiariae adiunctae erant, negotium dedisse, ut certamine orto classem Anglicam observarent, si quid illa moveretur: à Penningtonio autem literis sub initium pugnae contendisse, ut vel Belgis primum infestatis auxiliaretur, vel certe pugnantibus non interveniret.
Additur quidem interpetatio denuntiationis Penningtonii, tamquam violatâ ab Hispanis Anglicâ statione, ex ipsius Regis Angliae mandato et voluntete Belgis ius pugnandi natum esset: non sine dubitatione tamen, de voluntate Regia. Sequitur enim clausula: Si vero suaae Maiestati haec actio non arriserit, clementiae nobis factum condonabit. In quibus verbis, confessio satis clara, alicuius facti, solo eventu iudicandi. Nisi enim aliunde subesset Belgis spes, Britannos belli huius turbis involui nolle, forte minus liberaliter mandata Regia interpretati essent. Cum praesertim Hispani factum excusassent: neque id tanti esse videretur, ut non nisi praelio expiari posset. Insignia sunt, quae congessit, iuri Anglico adversus infestationes mutuas exterorum in aestuarils, sinubus, portubus, et Regiis in mari Cameris tuendo, Io. Seldenus in Thalassocratico lib. 2. cap. 22.
Videri quidem posset hoc ius adversari iis, quae ante dicta sunt, de non impediendis actionibus militantium partium: sed manifestum est, ius infestandi hostis in iusta etiam militia restringi, et limitibus quibus dam includi, per imperium et dominium loci pacati. Licebit tibi ius tuum persequi, in tuo solo, in hostili solo, in solo nullius, in mari, quatenus id extra imperium cuiusquam est: non in portu, cuius ius sibi vindicat aliquis populus; non in solo pacatorum populorum iuri subiecto. Quae ultra tendunt, figurate dicta putabis, sicut bene [Note: I, B. 3, 4, 8. et 3, 6, 26] explicat Grotius. Facta quoque in
contrarium adducta, non imminuent auctoritatem iuris gentium; sed vel de iniuria testabuntur; vel infirmitatem aut patientiam gentium pacatarum ostendent. Solet equidem evenire, ut admisso in pacatas terras hoste, qui arceri poterat, altera pars non immerito sequi se posse, et bellum eodem transferre, opinetur. Neque est, quod valide dici contra queat. Evenit tamen, ut haud aeque in expedito sit illa dubitatio. Spectemus exemplum, detractis nominibus, Obsessa pars hostilium copiarum, cum inopiâ rerum ad deditionem urgeretur, per pacati induciis populi fines fugâ evasit. Non ausus est fugientes perse qui dux obsessor, reverentiâ pacati foedere induciarum loci. Licet enim induciae non tollant bellum, sed differant: effectu tamen pro pacatis habentur terris, quibus ea pactione quies certi temporis parta est. Quid si dux obsessor exemplum fugientium secutus, easdem rapuisset victrices copias? Pacati hactenus soli domino, aequa adversus utrumque querela nasceretur. Sed an Principi suo potuisset excuusare, qui absque mandato voluisset ulcisci transitum à Pacatis hosti permissum, valde dubito. Prudens quidem dux, numquam temere fecerit, quod an probaturus sit Princeps, dubitat. Disceptata subinde res est literis, incusatique sunt, per quorum fines iter fugientibus patuerat. Responderunt illi: se petentibus transitum negasse, praeterque suam opinionem factum, quod ausi nihilominus essent fugientes id iter rapere.
sed nec impediri eos tam subito à se potuisse. Geminatae sunt literae ab altera parte, denuntiante summo duce, pro ruptis habitum iri inducias, si iterum hostibus illac via pateret; secuturis eodem iure, copiasque in ea loca, quae hostis peteret, translaturis, quibuscum induciae pactae erant. Opponebatur in vicem huic denuntiationi sanctimonia foederis induciarum, propositique de non rumpendis induciis sinceritas, quâ salva, fieri possent interdum apud fines parum munitos, quae nullo consilio dominorum loci votove iuvarentur. Sed haec quidem inter duces et summos rerum administros disputata sunt: stetitque induciarum de cetero pactio.
Pergendum est ad similes quaestiones, quid liceat in solo pacatorum, sive in solum pacatum. Quamvis enim pacati populi latius dicantur, quicumque bello sunt impermixti, etiam longissimis disiuncti intervallis; medii autem, quos vel situs periculis belli admovere videtur, vel postulata bellantium, de societate interpellarunt, vel foedus cum bellantibus, de non iungendis armis initum, quiete donavit: pacatorum tamen vocabulo hic medios intelligi, signarique nil prohibet. Iactatur ergo saepius apud bellantes, titulus necessitatis; sive ius necessitatis, ut Grotius, aut artio belli, sicut hodie [Note: I, B, 2, 2, 10.] loquuntur. Grotius ita statuit: Ei, qui pium bellum gerit, licere locum occupare, qui situs sit in solo pacato; nimirum, si non imaginarium, sed certum sit periculum, ne hostis eum locum invadat,
et inde irreparabilia damna det; deinde si nihil sumatur, quod non ad cautionem sit necessarium, puta, nuda loci custodia, relicta domino vero iurisdictione et fructibus: postremo si id siat animo reddendae custodiae, simulatque necessitas illa cessaverit. Atque hoc ius deducit Grotius,tamquam post introducta rerum dominia reliquias, ex verteri illa communione, quam principio capitis adornare non dubitavit, destructam gravibus [Note: c. 1. §. 6. etc.] argumentis à doctissimo Strauchio in dissertatione de imperio maris. Bene de reliquo factum; quod arctis limitibus rem odiosam constringendam iudicavit. Quo accedit et illud, paulo [Note: I. B. 2, 2, 9.] ante dictum: ius hic esse non plenum. Revera enim haec in iis habenda sunt, quae non fiunt sine culpa et iniuria, sed recepta fere gentibus consuetudine, dissimulantur, aut casibus belli condonantur. Nam quod nonnemo hic de commutatione spontanea, sciente domino pacati soli facta, fingit, praeter rem nostram est, neque enim pro medio se gesserit, qui suo consensu ab alterutra parte bellantium siverit occupari locum in solo suo situm. Magna nobis copia esset memorandi exempla harum disputationum ex bellis huius saeculi Germanicis. Nihil illo titulo, et simulacro iuris frequentius: sed altum de limitibus positis, et temperamento aequitatis modo descriptae, silentium. Neque enim vel iurisdictio, vel fructus, vel necessitatis obtentu, facta rerum commutatione, cessante, restitutio, verum dominum sequebantur. Ut ab hostibus capta, non nisi finito bello
et interventu pactionis, reddi vidimus, quamvis pacato in solo occupata. Quantum ad illum metum attinet, ne hostis occupet locum, primo videndum est, an non possit impediri hostis ne occupet: deinde, quia sine iniuria id facere hostis non potest, an imitari et praecipere propositum inferendae pacatis iniuriae fas sit, exquirendum est. Non male enim huc adferas, [Note: I. B. 3, 1, 17.] quod alibi Grotius monet: Adversus incertos metus, à divina providentia et innoxia cautione, non à vi praesidium petendum est. Vere ista, sed, ut mores et homines sunt, plerumque frustra dicuntur.
Dubitabile enim haud raro redditur, quod revera indubiae aestimationis est. Quaesitum meminimus, an hostis quidem nostri, sed pacatas vi alterius pactionis atque exceptas bello regiones, invaere et occupare liceat? Res ipsa loquitur, non licere, quin eadem opera rupta censeatur pax illa altera, quae illas regiones bello inaccessas praestabat. Unde et consortibus pacis, ad conservandam eius fidem, mutuo nexu adstrictis, iure maximo tueri regiones illas armis, vimque vi depellere liceret. nisi quod deliberatio de armis quamquam iuste sumendis, moras trahere, et maiora audentibus metum demere sero solet.
Quod si de pacato populo aliqui intera praesidia hostium sunt, ante bellum eo profecti; tum post modicum tempus intra quod discedere potuerunt, iure gentium pro hostibus eos haberi posse, [Note: I. B. 3, 4, 7.] Grotius censet. Intellige, si non retenti sunt praeter suam voluntatem apud hostes. Quod
vel ita fit, ut operâ eorum militari hostis utatur; vel eâ non utens, aliis de causis dimittere eos nolit. Qui operam militarem ipso actu praestat, et arma contra fert, quamquam invitus id facit, hostilia patitur in impetu belli, non inopinabili rarione. Neque enim in puncto temporis diiudicari possunt, quibus temperamentum iuris bellici suadetur. Extra actum militarem apud hostes in castris et urbe capta deprehensi, merito fruuntur illo temperamento, [Note: I. B. 3, 11, 10.] quod Grotius alibi commendat. Quod in Academiis ad Studiosos, etiam cum sub signis ordinati, extra actum tamen militarem positi, deprehenduntur, pertinere debet. Musis enim neutras partes sequi, suo iure licet. Si tamen sponte quis fuâ illo se privilegio quietis priuaverit, animumque et impetum hostilem induerit, iam non ut literarum, sed castrorum sectator habetur.
Eiusdem generis est, quod de rebus apud hostes quidem repertis, in urbibus aut intra praesidia eorum, sed quorum domini nec hostibus [Note: I. B. 3, 6, 5. et z. et 26.] sunt subditi, nec hostilis animi, Grotius annotat et explicat: bello eas acquiri non posse.
Facit quosdam medios ratio foederis, cum altera bellantium parte vel utraque initi; sed quod ad societatem belli non obligat. Tum enim bellantes, si impetrare non possunt auxilia, id saltem suo iure videntur postulare, ne contra suas partes aliquid moveant, aut foedera nova, sibi nocitura, ineant. Ita Rex Galliae Carolus, Ludovici XI. filius, in Italia bellum
gerens, Venetis per legatum, qui haec describit, [Note: Ph. Cominae. de bell. Neapol. 1. 2. interp. Sleidan.] demonstravit: per illud foedus, quod et secum haberent, et quod cum parente suo fecissent, non licere ipsis, quoquo modo Gallorum adversariis adesse, et Regem simili conditione ipsis devin ctum teneri: multo minus etiam licere ipsis, inire foedus illud, de quo tunc frequens admodum rumor increbuerat: quod si faciant, discedere ipsos ab eo, quod convenisset, et violari pacta. Sed Veneti ad solitas simulationis artes conversi, et in Turcam parari id foedus causati, non prius aperte agendum sibi putarunt quàm cum foederis pactio penitus esset confecta. Quaesivi huic historiae locum, quia nobilibus huius disputationis momentis conseritur. Veneti enim, cum crederent, fieri non posse, ut Galli in Italia multum procederent, amicitiam prae se tulerunt, neque quicquam ipsis adversum se moturos, quin bona officia praestituros, confirmarunt. Sed, ubi successus Gallorum metum ipsis incussere, statim apparuit voluntas, et persona parum sincere quiescentibus detracta est. Callida haec quietis et amicitiae ostentatio nec laudem habere potest, et ex invidia periculum simulatoribus ingens creare solet. nisi quod viribus confidunt, qui iure gloriari non possunt. Quod in rumpendo foedere, re tam sancta, amplius etiam intelligitur. Quid enim usitatius, quàm foedera sanctissimis formulis contracta, ut primum utilitas communis, solum scilicet pro moribus temporum vinculum amicitiae, mutari coepta est, ultro rumpi, et in contrarium mutari?
Quaeri ergo hic potest, quid liceat in medios, qui vel vacuum studio partium animum ostentant, per occultas tamen molitiones, alterutri aut utrique adversa struunt: vel foederati alteri, adversario eius clam student: vel utrique foederati, diversis studiis, hunc adiutum, illum depressum cupiunt. Primum omnium, nihil suspicionibus, in re tanta, et argumenti odiosi, statuere oportet. Quod si autem rerum testimonia, non sinunt dubitabilem esse animum eiusmodi hominum, stolidum sane fuerit, verbis potius, quam factis credere. id quod Cicero [Note: lib. 45.] disserit amplius apud Dionem Cassium. Hostium itaque loco habendi, ac si facultas datur, persequendi, puniendique veniunt, qui amicitiae specis fefellerunt. Nisi quis altiore magni animi proposito, de iure suo cedere, quàm bellis implicari malit. Quae consilii quaestio est: et à momentis eventuum belli pendet. Modo enim bello intenti et hostibus oppositis, connivere ad ista, aut veluti surdo auditu, quamvis magna transmittere coguntur: modo apud fores eiusmodi simulatorum constituti, variis rerum verborumque imaginibus se deludi sentiunt: modo, finito bello, novis discordiis non est locus; vel, quod abolita fraudis memoria inclusi sunt pace illi ancipites amici, vel, quod alia ratione muniti vim non metuunt. Quomodo autem interim, cum iis agendum? Plerique iisdem arribus petendos existimant, quibus alios decipiunt. Hinc negotiationis et legationum species saepe producitur, donec ex improviso arma in subdolos
convertantur. Maioris animi videtur, arguere artes et exprobrare: quomodo nonnullos pudor aut metus emendavit. Nisi quod necessaria interdum dissimulatio, securitati potius, quàm ultioni consulendum, dictat.
Illis porro, qui medii sunt, praecipue id datum negotii creditur, ut discordantes ad pacem et consensionem temperare summa opestudeant. Ac interdum quidem concessa pactis quies, sane additam legem habet, de opera reconciliandis sibi invicem bellantibus serio et diligenter sumenda. Ubi autem disertis verbis de ea re nihil convenit, specimen tamen animi bona fide quieti. ceu propria medii virtus, in eo ponitur, si de reducenda apud dissidentes pace, indefesso sibi studio contendendum existiment. Qui lege sive pactione medii sunt, illis, si vel maxime vellent, non semper integrum est negotio tam arduo manus admovere, si praesertim sint, minus potentes, aut invalidae auctoritatis. Sed qui de cetero extra partes sunt, praesertim Christiani inter Christianos, merito suam operam in reconcilianda pace offerunt, praestantque. Quae nec facile repudiatur. nisi constet, eum, qui has partes suscipere vult, verbo quidem utrisque, re autem vera alteri parti studere; alterius commodis et causa adversari. Erit ergo officium eorum, quos sequestres, internuntios, vulgo parum Latine Mediatores vocant, ut mature bellantium iras interpellent; neque exspectent, donec caedes caedibus,
damna damnis cumulata fuerint. Deinde, ut aequos se utrisque praebeant in quantum manifesta causae momenta patiuntur. Denique, ut prudentia sua et moderatione, quae nocitura sunt negotiationi, praevertant, exstinguant, minuant; validis rerum argumentis utantur; minis et obiurgationibus abstineant. An addemus, ne suis commodis inter pacificandum studeant? Frustra id quidem, et inique à se id peti, iudicaverint. Ut enim hodie saeculum est, vix serio pacem aliorum amant aut procurant, nisi qui suas inde utilitates sperant. Finge, abesse hoc propositum; non aberunt certe studia animorum, occultae aemulationes, spes metusue, perpetua animorum consiliorumque inter homines intertrimenta. Quia ergo pax et bellum aliorum, multis in quaestu esse solet, factum haud raro videmus, ut partes bellantes plane non admitterent eiusmodi proxenetas: vel, suasorias quidem pacis et cohortationes admitterent, negotiationi autem pacis neminem alium admoverent. Quaeritur, an sine iniuria offerentis, talis opera recusari possit? Quidni? quaelibet enim civitas suarum rerum arbitria ita sibi vin dicat soli, ut aliis interventuris vel viam claudere, vel limites ponere, suo iure possit. Absit modo superbia et contemptor animus: quo irritari plurimum solent, quorum auctoritas spernitur. Consilio enim opus est et cautione, ut animadvertas, quid, cui, quomodo negatum eas. Sicut et in ipsa negoriatione, si
nihil proficitur intervenientium auctoritate, offensio gravissima contrahi potest.
[Note: Grot. I. B. 3. 20, 46. etc.] Ut arbitratores, aut arbitri compromissarii adsciscantur medii populi principesque, superiore saeculo nondum desitum, magis magisque in desuetudinem abire videtur. Ratio non est in obscuro. Ita enim plerarumque civitatum commoda et incommoda mutuis studiis propositisque, clam palam sunt implicita ac permixta, ut vix securo animo eligere velint bellantes, cuius statum animumque nihil praeter alienum bonum spectare credant. nisi quod in parte negotiationis de pace institutae, Mediatoribus, quos vocant, quaedam committi ratio est, ut quod aequius melius videtur, definiant. Reperiuntur pacta inter certos populos, quibus controversiae forte oriturae ad arbitros reiieiuntur. Satiusne est tum, nominatim designari Principes, an delectum tempori reservare? Utrumque factum novimus. Posterius moras trahere potest, et difficultatibus implicari: nec prius, propter fragilitatem et crebras commutationes rerum humanarum, plane videtur vacare periculo. Quare multo provisu futuri, et sollerti cautione versandum est in illa consultatione. De arbitris oblatis, nec receptis, videre licet Camdeni historiam in anno 1600. part. 4. Elis. p. 768.
Conatus eludendi arbitrii in Bononiensibus apparuit, qui, cum anno Christiano 1249. cum Mutinensibus pacem fecissent, controversia de Friniano, quod utraque civitas sibi
[Note: Sigon. de regn. Ital. lib. 18.] vindicabat, ad arbitros reiecta est. Itaque XIII. Kal. Ian. Octaviano cardinali, et Iacobo Episcopo Bononiensi praesentibus, civitatis utriusque procuratores certa interposita poena compromiserunt in Hugenem (Sanuitalem, nuntium à Parmensibus ad id missum) et arbitros à Communi Parmae datos, de omni lite, quae inter Bononienses et Mutinenses super Friniani possessione posset exsistere: iurantes se staturos sententiae arbitrioque communis Parmae, quod praetor aut alius rector urbis eius tulisset. Tergiversati sunt, quamquam interposito iureiurando arbitris litem submisissent, Bononienses: et post quintum [Note: Id. lib. 19.] annum nondum possessio friniani reddita Mutinensibus erat, (verba Sigonii refero) cuius rei iudicium ad praetorem Parmae ex compacto reiecerant. Itaque VIII. Kal. Iunii Gibertus praetor Parmae nuntiis Bononiam missis, Ricardum praetorem, Antianos (magistratus hic tribunis plebis comparatur) Consiliumque rogavit, ut aut frinianum Mutinensibus remitterent, aut procuratores Parmam ad respondendum Mutinensibus mitterent. Qua re audita Bononienses primum à Mutinensibus per legatum postularunt, ut iura sua apud se potius quàm Parmae exponere, et Frinianum suo potius quam alieno recuperare beneficio vellent, et cum nihil impetrassent, XVII. Kal. Iulias Parmam misso nuntio Gibertum (praetorem) orarunt, ut arbitrium pronuntiare differret. Verum cum rogatus nuntius, num mandatum ad respondendum haberet? se habere negasset; neque arbitrii
dilationem postulare posse iudicatus est. Instante dehinc Mutinensi, iterum monitus est Ricardus, de mittendo ante certam diem idoneo procuratore. Quae cum adventaret, Bononienses ad novas artes conversi, Mutinam miserunt petitum: ut Mutinenses diem iudicii prorogari paterentur, ac procuratorem, quem Parmam miserant, revocarent. Nam se comiter per communes amicos transigere velle. Additae sunt blanditiis minae quibus ex pacto iuberentur Mutinenses diruere castra citra Scultemnam. Quibus peractis Parmam iussus erat ire nuntius, dilationeque arbitrii rursus petita, locum tutiorem Bononiensibus postulare, quibus iter Parmense à Regiensibus haud satis securum esset. Instante autem Mutinensi procuratore, ut primo quoque tempore pronuntiaretur, Bononiensi vero diem largiorem ac locum tutum ad disceptationem causae postulante, Gibertus interfatus tertiam ab eo diem constituit. Quae ubi illuxit, petitionem Bononiensium de loco tuto praestando reiecit, inquiens, legatos Bononienses alias venisse secure, et fidem à Regiensibus impetrare haud difficulter poffe, aut per limites remotiores tuto transire. Quo responso Bononiensis confusus, iterum concilium generale et speciale poposcit: cumque ibi eadem iterasset, praetor eius petitionem repudiavit, atque generali consilio advocato ita pronuntiavit: Nos Gibrtus de Gente praetor Parmae, arbiter inter Commune Bononiae et Commune Mutinae super Friniani disceptatione
delecti, iuris sollemnitate servata pronuntiamus: Frinianum, homines, oppida, et loca cum eorundem iurisdictione ad Commune Mutinae pertinere et sine ulla exceptione illi à Communi Bononiae esse dimittenda; praecipimusque eidem Communi Bononiae, ut ea intra mensis spatium libere dimissa habeat, alioquin mulctam in conipromisso expressam persolvat. Qui has tricas Italas considerat, quo animo pacti sint Bononienses et iurati, facile intelliget: neque minus in hoc exemplo, quid de arbitris multi sentiant, animadvertet. Cuius tamen argumenti alia est inspectio.