DE eo, quod Civitas egit, quaesitum omni tempore esse, Philosophus testatur; neque deducta in hunc diem ignorare nos experientia sinit. Acta Civitatis non minus licebit dicere, quam acta Principis, acta Syllae, Caesaris, aliorum; qui potestate sibi debitâ, aut sumptâ, auctores actoresque fuerunt rerum, de quibus hoc loquendi genus exaudiendum est. Nam, quod Actorum vocabulo commentarios indicare [Note: Lips. Excurs. ad 5. A. Tac.] solent, ubi acta sEnatus, acta populi, acta diurna, acta iudiciorum signantur, nostram ad rem nihil nunc attinet.
Intricavit haud parum nobilissimam disputationem, late diffusus error, quo plerique, quicquid Aristoteles in civili doctrina attingit, non ultra, quàm ipse disserit, sibi requirendum existimant: quasi vel absolutae essent, atque pertractatae omnes eiusmodi disquisitiones; vel non amplius, quam exempla forte assumpta significant, tota argumenti ratio pateret. Quod summo equidem illi viro, qui specimen civilis doctrinae non corpus, et id ipsum non explanata, sed obtecta ratione voluir exhibere, in mentem numquam venisse, arbitrari fas est.
[Note: 3. Polit. c. 1. et 2. al. ed. 1. 2. 3.] Bis propinit hanc dubitationem Philosophus: nuu=n gro\ a)mfis1bhtou=s1in, o(i me/n fa/s1kontes2 th\n to/lin pepraxe/nai th\n pra=cin, oi( d) ou) th\n po/lin, a)lla\ th\n o)lhgarxi/an, h)\ to\n tu/rannon. Nunc enim de hac re disputant: aliis quidem, civitatem hoc egisse; aliis, non civitatem, sed paucos aut tyrannum egisse dicentibus. Et postea, a)porou=s1i ga/r tines2, po/q) h( po/lis2e)/prace, kai\ po/te ou)x h( po/lis2. oi(=on o(/tan e)c o)ligarxi/as2 h)\ turanni/dos ge/nhtai dhmokrati/a. to/te ga\r ou)/te ta\ s1umbo/laia e)/nioi bou/lontai dialu/ein, w(s2 ou) th=s2 po/lews2, a)lla\ tou= tura/nnou labo/ntos, ou)/t) a)/lla polla\ tw=n toiou/s1wn, w(s2 e)ni/as2 tw=n politeiw=n tw=| kratei=n ou)/s1as2, a)lla\ ou) dia\ to\ koinh=| s1umfe/ron. Qui locus non simplicem habet difficultatem: neque sincerus videtur, quod iam nonnemini notatum video. Miretis tatnen, quam secure, et interpretes et commentariorum scriptores, inoffenso scil. pede transcurrant. Certe non haerent postrema prioribus. Omissum ergo aliquid suerit, aut legendum, si eruditis placeat, mutato mumero: w(s2 e)ni/as2 tw=n politeiw=n tw=| kratei=n ou)/s1hs2, a)lla\ ou) dia\ to\ koinh=| s1umfe/ron. Uno ostendit exemplo eum multa sint, et subtiliter exsequenda, ut postea apparebit, quando huic quaestioni locus sit: ubi nimirum populare imperium paucorum dominationi, aut unius tyrannidi successit. Quaeri enim tum, an pacta conventa ab uno illo aut paucis inita, etiam mutato statu, teneant civitatem sive populum? Atque hic quidem rationem dubitandi adducit. Postea autem, in alium locum differt rem totam: )*ei de\ di/kaion dialu/ein, o(/tan ei)s2 e(te/ran metaba/llh| politei/an h( po/lis2, lo/gos e=teros.
Ita enim acceperim hunc locum, ut in alia huius generis disputatione paulo ante: ei)s2 a)/llon kairo\n xrh/s1imos h( s1ke/yis2. Quando nimirum de eiusmodi mutationibus, et quae inde consequantur, [Note: de I. B. 2. 9. 8.] agendum erit. Aliter Grotius: contra quem non levia sunt, quae afferri possunt.
[Note: Cl. Felden. in Analys. Pol Arist. l. 27. ff. de reb. cred.] Sicut nec illos audire hic poslumus, qui ad solas res creditas exemplum Aristorelis trahunt, et auctoritate Ulpiani utuntur, in quantum civitas mutui datione obligari possit. Res enim clamat ipsa, per omne argumenti civilis genus, hanc disputationem non modo posse, sed solere produci. Neque srustra adiecerat Philosophus: ou)/t) a)/lla polla) tw=n toiou/twn. Ut taceam, Civitatis appellationem accuratius hic ab Aristotele accipi, de societate perfectâ, et sui iuris, rebus ad bene vivendum necessariis instructâ, ordineque imperandi et parendi distincta. Non enim verum est, quod multi scribunt, civitatem esse materiae instar, cui res publica sit pro anima. Civitas enim significat totum quid: sicut animal signific at integram substantiam animatam. [Note: Introduct. in Polit. Aristot. c. 4. p. 597.] Libenter utor verbis doctissimi Conringii: quorum veritas, tum ex infinitis Aristotelis locis, tum ex hac ipsa disputatione, quae primam libri rertii partem constituit, demonstrari potest. Eodem pleno significandi genere, Res publica veteribus dicitur. Nos utroutro hic utemur, nihil in partes dissectum, aut aliunde suspensum, sed perfectam, libertatisque et imperii compotem societatem civium intelligemus. Interim praeclare est ab Aristotele
notatum; pendere hanc, de actis a civitate, quaestionem, ab altera illa; quando civitas eadem, aut alia, dicenda? )/*eoike de\ oi)kei=os o( lo/gos ei)=nai th=s2 a)pori/as2 tau/ths2, pw=s2 pote xrh\ le/gein th\n po/lin ei)=naith\n a)uth\n, h)\ mh\ th\n a)uth\n, a)ll) e(te/ran. Verum, quemadmodum ista se invicem iuvent illustrentque, in ipsa suscepti argumenti designatione cognoscetur: ad quam, praemissis, quae videbantur viam patefactura, contendendum est.
Quoniam ergo, uti dictum est, Civitatem numquam hic de multitudine, quae nihil aliud, quàm multitudo est, sine ordine et spiritu illo, unde perfectio societatis huius unice repetenda intelligitur, accqipimus; satis apparet, id demum Civitatem egisse, quod à constituto semel statu, tamquam à causa, proficisitur: sicut in singulari imperio, is qui iure regio est, in Aristocratis, optimates; in populari imperio, populus; in mixto statu, pro ratione et portione summae potestatis participandae, qui consortes sunt imperii, civitatis iure et vi agere dicuntur. Etiam tum, cum per legatos et curatores, tamquam publici huius iuris ministors, in quantum eius rei idonea est significatio facta, res geritur.
Valente igitur, ut institutus est, statu, vix locus esse videatur huic dubitationi, an Civitas egerit: nec esset forte, si aequalius se res humanae et constantius haberent; aut doctrina civilis decretis potius sapientiae, quam opinione hominum ac libidine, semper vigeret.
Verum, quàm non sint levis momenti, quae hic quoque disputantur, postea cognoscetur. Conspectiora interim sunt, quaemutato statu dubitantur. Quare et Aristoteles, tantâ necessitudine, nostrae quaestioni, illam alteram devinxit; quando sit eadem civitas dicenda, aut alia? Obsequimur hactenus Philosopho, ut mutationes, quae civitatibus eveniunt, paulo subtilius persequamur, et ad singulas partes, exempla susceptae disputationis subiciamus.
Mutationes autem accidunt, aliae quidem civitate manente eadem: aliis efficitur, ut civitas non sit eadem: rursum aliis, ut non sit civitas, sive ut desinat esse civitas. In primo genere mutationum, occurrit dubitatio Aristotelica; an mutata rei publicae formâ, eadem sit dicenda civitas? si regnum migrâsset in Aristocratiam; haec in popularem statum, et sic per omnes, quae fieri possunt ad hunc modum, murationes. [Note: 3. polit. 2.] Responsionem Aristotelis, quod mutata Reip. forma, non eadem sed alia sit dicenda civitas, secure arripiunt adornantque Interpretes: obliti, ut arbitror, formas, de quibus Philosophus loquitur, accidentales esse; civitatem autem, ut eadem sit, non debere Monarchiae, Aristocrariae, et sic deinceps; sed essentiali formae, i. e. ordini imperandi et parendi, sive imperio, sive Maiestati (eodem enim haec recidunt) nondum ita consideratae, ut in uno aut pluribus exsistit. Quod discrimen neglectum, omnem hunc locum tricis implevit. Contra [Note: I. B. 2. 9. 8.] Aristotelem Hugo Grotius recte quidem
pronuntiavit, eandem esse civitatem Romanam sub regibus, Consulibus, Imperatoribus; neque referre ad hanc quaestionem, quomodo gubernetur civitas, regio ne, an plurium, an multitudinis imperio: Sed distinctio, quae subicitur, vel idem dicir, quod paulo ante diximus; atque tum omnino clarius debuisset proponi: vel difficultatem difficultate sanare instituit; sicut in sequentibus, de diversa Iureconsulti et Politici consideratione, fieri, non immerito conqueritur Cl. Feldenus. Locus fuit huic deliberationi, cum expulsis Roma Regibus, forma civitatis mutata esset. Ibi enim quidam populi pacem et foedera cum Romanis, adhuc sub regno agentibus, facta, non servari oportere censebant iisdem in libertate constitutis. Quae res cum in Sabinis etiam agitaretur, repertus est Claudius prudentiae et fidei laude praestantissimus vir, qui tam importuna censentes coarguit, idemque foedus ac cum iisdem factum vim suam merito [Note: lib. 5.] obtinere ostendir, ut auctor est Dionysius Halicarnasseus.
Aristotelis exemplum hoc est: Si civitas ex tyrannide, aut eligarchia, in libertatem et populare imperium perveniret, an tum s1ubo/laia pacta conventa, sed et alia tyranni; aut paucroum dominantium acta, servare oporteat civitatem liberam? qui negabnat, his rationibus utebantur: primo, quae tyrannus, aut pauci illi egerunt, non egit civitas, quae tantum ex sacto suo obligatur. Quod si quis hîc respondisser, etiam tali statu, ubi unius aut paucorum dominatio obtineret, esse
civitatem, neque nisi eius nomine censeri acta eiuscemodi oportere: hoc illi negatum ibant, et civitatis rationem hoc fine terminabant, si ad communem omnium utilitatem omnia referrentur: ubi aliter fit, non ius, non nomen rei publicae, sed vim solam et potestatem superesse, contendentes. Quae interpretatio Aristotelici loci, praesertim exemplo Tyrannidis et Oligarchiae convenit, quas adeo et timebant et despiciebanr Graeci, ut rei publicae aut civitatis nomine, statum talem non dignarentur. Libertatis enim, et popularis imperii studiosae nationi, non aliunde, quam ab isto duplici genere periculum [Note: in Commentar. Polit. Aristot. 3. 3.] videbatur imminere. Nam quod doctissimus Piccartus putat, hoc eos velle, quasi in tali civitate res publicae geminae viderentur, una quae proprium spectaret commodum et suum, sc. Tyranni et Oligarchicorum; altera quae commune commodum haberet, popularis videlicet; huius tantum non illius acta pro ratis habenda: stare non potest, aut verbis Philosophi, non distortis, convenire. Et de prima quidem illa ratione, quam non sentiat magnifice Philosophus, ex multis Politicorum locis abunde demonstratur. Altera igitur ratio, qua nitebantur illi disputatores, haec videtur esse: Etiamsi concederetur civitatem id egisse, quod in Tyrannide aut Oligarchia actum est, a Democratia tamen, quae successit, exigi non potest, ut servetur. Alia enim iam est civitas: qqua reposci non debet, quod alia egit. Non reicit prorsus et statim Aristoteles, quod de alia civitate allatum erat: sed quomodo illa ratio
soleat ac possit declatari, amplius ostendit. Id tamo~ non obscure declarat, neutra ratione obtineri, quod illi velint. Primae enim rationi facile opponi, quod repugnet, exemplum posse: Non est civitas, aut non egit civitas, ubi non referuntur omnia ad communem utilitatem. Annon enim in Democratia quoque hoc accidere potest? Si ergo Democratia tw=| kratei=n ou)=s1a, a)ll) ou) dia\ to\ koinh=| s1umfe/ron, aliquid egerit, an negabunt, civitatem egisse? quod utique optimates, aut quicumque successerint, intali causa: ambabus manibus apprehenderint. In altera ratione, etiamsi largitetur aliquis, non esse eandem civitatem, ab hac mutatione (quod tamen accurate loquentes numquam dederint, ut ante dictum est) conventiones tamen servandas esse, de quibus hic quaeritur, alibi et aliunde ostendi posse, non obscure Philosophus indicat. Quaerunt itaque Interpretes: unde hoc demonstrari queat? Et alii quidem alia afferunt; exemplisque utuntur interdum, parum huc pertinentibus. Liceat et mihi expromere, quod sentio. Omnino hîc distinguere oportet, quae cum alia civitate Tyrannus aut pauci egerint, et quae in sua civitate constituerint. In haec enim civitari plus iuris esse, quam in illa, dubio carere, arbitror. Pactum conventum erat tw=n tria/konta sive eorum, qui oligarchiam Athenis gerebant, cum lacedaemoniis, de pecuniis creditis. Nam triginta illi, in quorum manu res publica erat, pecunias publico nomine sumpserant à Lacedaemoniorum civitate mutuas. Interim aceidit
mutatio, qualem Aristoteles ponit: ut à pancotum potestate ad populum recideret res publica. Reposcebant Lacedaemonii per legatos pecuniam, iure merito. Obtendere poterant Athenienses mutationem civitatis, facinora triginta virorum, et experendas ab ipsis poenas. Id quod in o(/rkw| a)mnhsti/as2 exceptum et reservatum erat. Neque adeo defuerunt, qui dicerent, à triginta viris, qui his pecuniis contra cives in Piraeeo usi erant, reperendum hoc nomen. Alii autem de communi civitatis exsolvi, aequum censebant. Atque horum valuit sententia, apud Athenienses. Iudicarunt enim, haec pacta conventa, non civili lege aut formulis tantum tuenda, sed ipso naturae dictatu, ad immobiles magnae illius et infinitae societatis humani generis leges exigenda esse. Fidem enim fundamentum universae iustitiae, non tam in hoc aut illo coetu, quàm in civitate humani generis, habendum. Neque alind in animo Demosthenes habuit, cum hoc factum laudat: [Note: orat. contra Leptinem.] fas1i\ to\n dh=mon e(le/sqai s1uneis1enegkei=n a)uto\n kai\ metaxei=n th=s2 dapa/nhs2, w(/ste mh\ lu=s1ai tw=n w(mologhme/nwn mhde/n. Ferunt, populum maluisse per se conferre impensas, quam de pactis conventis quicquam non impleri. Et mox Athenienses alloquens: to/te me\n toi=s2 h)dikhko/s1in u(ma=s2 u(pe\r tou= mh\ yeu/s1asqai ta\ xrh/mata tau=ta ei)s1fe/rein h)qelh/s1ate. et tum quidem etiam illis, qui iniurii in vos fuerunt, pecunias illas conferre voluistis, ne quid de rerum conventarum fide deperiret. Atque haec ratio valeret, etiamsi revera alia facta esset civitas: quoad
externos. Fingamus enim, civitatem aliquam redactam esse in formam provinciae, i. e. non mansisse eandem civitatem, sed factam esse partem alterius. Illam autem, cum adhuc libera esset, mutuas accepisse aliunde pecunias. An propterea ad novas tabulas confugiet, quia iam non est eadem, quae fuit, civitas; imo ne civitas quidem, sed pars alterius civitatis? Numquam dixero. Fides enim rerum creditarum non iam civili, sed humano iure nititur: neque civili consociatione tolli potest id, quo efficitur, ut civile et sociale sit, quicquid hoc nomine censetur.
Ita in altero exemplo Aristotelico, egerit Tyrannus cum externa civitate de auxilis adversus communem hostem, aequa ex parte conferendis: deberit ei partem agri ex hostibus capti, praemium fidei et operae; aut vendiderit: nullo iure populus libertati, excussâ tyrannide, restitutus haec ad irritum cadere concupiscet. Praeter quam enim, quod aliter agendi cum civitate nulla facultas erat, civitatis semper, praesertim à tyrannide liberatae, ea voluntas esse debet, ne alii sua causa careant ullo iure debito. Quid, si spolia civibus oppressis per iniuriam erepta Tyrannus externae civitati venum deberit? Tum vero, si scientes emerunt, suam in eo culpam agnoscant fas est, aequoque animo careant illis, quae nec vendi nec emi sine iniuria possunt. Etiam, si imprudenter emerunt. Valeatque hic, latius quam ibi dicitur pertinens, Aemilii Lepidi Consulis
[Note: Salust. Fragm. lib. 1. Hist.] sententia: Illa quae tum formidine mercatus sum, pretio soluto, iure; dominis tamen restituo: neque pati consilium est, ullam ex civibus praedam esse. Quod iure se mercatum ait, ad consuetudinem et opinionem temporis, qua tum res agitabantur, spectat. Nam vero iure, quod non pro statu et temporibus civitatis alicuius, quomodocumque decernitur, sed eo, quod iustum est, definitur, nec emi nec vendi talia posse, iam diximus. Pertinetque huc locus memorabilis apud Tacituni, ubi lacerato tyrannide imperio, [Note: 3. H. 55.] stultissimus quisque pecunia mercabatur. Apud sapientes cassa habebantur, quae neque dari, neque accipi, salva rep. poterant. Quam aequitatem, si nolit emptor rei alienae sponte amplecti; quin repeti iniuste translata queant, nihil obstare videtur, nisi quod cum eo, qui bona fide in hoc negotio versatus est, summo iure agere, durum fuerit. Inde varia videmus bene moratis populis temperamenta placuisse.
In hac de actis Tyrannorum quaestione, etiam illud probe considerandum est, egeritne Tyrannus suo unius arbitrio, neminis requisito consilio, neminis auctoritate adhibita? an senatus populusque, suis quibusdam propositis, privatam saepius quàm publicam rem spectantibus, ultro, quod unus ille voluit, decreverit, sciveritque. Tum enim externis fraudi ille error esse non debet. Iam ipsa Tyranni conditio non est uniusmodi. Longe aliter enim se habent illa, quae facit, sola vi pro iure utens, et in republica pro lubitu grassans; et, quae
facit confirmata iam; uteumque adeptâ, poestate, ac interpositis totius civitatis decretis pactisque. Quod qui in causa Iulii Caesaris insuper habuerunt, non unis involuti sunt difficultatibus. Sed praemittemus exemplum Sullae. [Note: lib. 3. c. 23.] De cuius actis notabile est Flori iudicium: Cupidus rerum novarum per insolentiam Leipidus, acta tanti viri (Syllae) rescindere parabat: nec immerito, si tamen posset sine magna clade rei publicae. Nam cum iure belli Sylla dictator proscripsisset inimicos; qui supererant, revocante Lepido, quid aliud quàm ad bellum vocabantur? cumque damnatorum civium bona, addicente Sylla, quamvis male capta, iure tamen, repetitio eorum procul dubio labefactabat compositam civitatem. Expediebat ergo quasi aegrae sauciaeque rei publicae requiescere quomodocumque, ne vulnera curatione ipsa rescinderentur. Quod de iure belli hîc dicitur, ex vulgi opinione, et ita capiendum est: quando res semel ad arma deducta est, tum victis patienda sunt, quaecumque victori collibitum est facere. [Note: orat 2. de rep. crdin.] Id enim ius victoriae, et ius belli statuitur. Quo sensu Sallustius: L. Sulla, cui omnia in victoria lege belli licuerunt, tametsi a Sulpitio hostium partes muniri intelligebat; tamen paucis interfectis, ceteros beneficio, quam metu retinere maluit. Accuratiori iudicio, hoc ius belli, sine temperamentis aequitatis, summa iniuria habetur: praesertim in bello civili, ubi
Quemque suaerapiunt scelerata in proelia causae. [Note: 2. de offic 8.] Hinc Cicero vere de Sulla: quod honestam causam secuta sit non honesta victoria; quod
summa eius in cives crudelitas fuerit: quod Sullae pecuniarum translatio a iustis dominis ad [Note: 1. de offic. 14. 2, 28.] alienos, iniusta fuerit. Velleius immodicae crudelitatis licentiae usum testatur, multasque indignitates proscriptionis et victoriae recenset. Similia [Note: in Syll.] apud Plutarchum legas, et alios. Quare Florus, merito rescindi potuisse, iudicat, acta Syllae: nisi quod consultum id minime fuerit et turbide à Lepido tentatum. Quo pacto a quaestione consilii, ad iuris rationem reducitur negotium, quatenus iniustum censetur, etiam cum clade et exitio patriae, ius persequi. Temporis enim tanta vis est, ut commutare interdum officii regulas videatur.
In iulii Caesaris exemplo eodem genere philosophandi utuntur: distinguentes insuper [Note: Ep. ad Attic. 14. 6. et 9. et 15.] acta rationi consentanea, et rei publicae utilia, à praecipitibus et pravis. Quamquam enim Ciceroni per absurdum primo videbatur, turannokto/nous in caelo esse, tyranni facta defendi; et esse, qui, dum se pacem velle simulant, acta nefaria defenderent: aliter tamen in Senatu loquitur. [Note: Phil. 1. 7.] Acta, inquit, Caesaris servanda censeo: non quo probem (quis enim id quidem potest?) Sed quia rationem habendam maxime arbitror pacis et otii. Inter acta subinde leges quasdam eius laudat: Chirographa autem quaedam, et memoriae causa in libellum relata, in actis numeranda non esse ostendit. Cumque iterum de legibus locutus esset, quae quidem ego, inquit, qui illa numquam [Note: Phil. 1. 9.] probavi, ita conservanda concordiae causa arbitratus sum, ut non modo, quas vivus Caesar leges
tulisset, infirmandas hoc tempore non putarem; sed ne illas quidem, quas post mortem Caesaris prolatas, et sixas videtis. Subiecta iterum suspicione de auctoritate, unius viri, qui varia obtentu huius [Note: Phil. 2. 39.] nominis domo afferret. Er clarius: Acta Caesaris pacis causa confirmata sunt à Senatu: quae quidem Caesar egisset, non ea, quae Caesarem egisse dixisset Antonius. Sed in hac re praeteritur a Cicerone, quod huc maxime facit. Non enim poterant hic acta Caesaris, ut tyranni, actis à civitate opponi. Tyrannidis enim aestimatio à Senatu Populoque Romano sublata erat, tot honorificis decretis, quae Caesaris partam quomodocumque potestatem ex tyrannica iustam redigerent: cum praesertim hoc quoque intei ea statuissent, ta\ pra xqhs1o/mena a)utw=| ku/ria e(/cein. quaecumque acturus esset, rata fore, i. e. eius acta [Note: lib. 44.] pro actis civitatis habitum iri, apud Dionem. Cuius verbi quanta vis sit, quanta sententia, vel inde constat, quod in acta Principum iurare, nihil aliud esset, quam singularis imperii nota et pignus. Mansitque veneratio nominis Iuliani, unde monarchia Caesarea initium traxit, ut etiam insecutis temporibus sollenne esset, in acta divi Augusti, et divi Iulii iurare, sicut ex [Note: 16. A. 22.] Tacito discimus. Frustra hic exceperis: illa omnia Caesari tributa partim adulatione, partim calliditate, ut invidiae obiceretur; denique vel necessitate. Haec enim omnia accusant eos, qui sfecerunt, non excusant: neque sacramentis, ut talis, licet ludere: et, si qua necessitas suberat, eam ipsi ultro sibi acciverunt, qui
postea de illa questi sunt. Imposuerunt uni civitatis personam, quocumque animo, publicae profecto fidei pignoribus; illudque suum iudicium, necessitudine forte rei publicae, consitmatunt. Paenituit huius iudicii non alios, quam aemulos et altiora spitantes, sibique ad eadem, quae in Caesare damnabant, viam molientes. Haec paenitenda paenitentia pancotum, efficere utique non potuit, ut acta civitatis non essent habenda, quae civitas tota, cum se unius arbitrio permitteret, agnovit praedicavitque.
[Note: 3. offic. 6.] Neque hic Ciceronis auctoritate ad eorum sententiam stabiliendam utendum est, qui putant fidem quoque tyrannis datam, et pactiones interpositas, violari sine iniuria posse. [Note: I. B. 3. 19. 2. et seq. confer 2. 13. 13.] Quos merito Grotius refellit. Cicero autem ipse, quod alibi monuimus, incautius graecorum adversus tyrannos opiniones subinde iactitat: a quibus tamen se Romani, etiam in exercitationibus oratoriis, removerunt. Illustris locus [Note: Controv. lib. 1. c. 7.] est Marci Senecae Rhetoris: Graecorum improbam quaestionem satis erit in eiusmodi controversiis semelaut iterum annotasse; An in tyrannicidam istipater hac lege possit, quasi enim sacras et publicas (tyrannicidae) manus esse: in quas ne priatae quidem licere quicquam putant. Nostri hoc genus quaestionis submoverunt. Cuius improbitatis specimen [Note: M. Sen. excerpt. controv. IV. 7.] etiam alter tyrannicida adulter edit: non putavi adulterium, uxorem tyranni polluere. Et hîc quidem fortuitum, occasione deprehensi adulterii tyrannicidium occurrit. Albi
adulterium tyrannicidii cuassa patratum, in ius vocandum negatur: to\n ga\r tura/ nnou gunai=ka diafqei/ranta kai\ dia\ th\n toiau/thn mo\ixei/an dunh qe/nta a)nelei=n to\n tu/rannon kai\ e)leuqerw/s1anta th\n to/lin e(/lkein ei)s2 e)uqu/nas2, pw=s2 ou)k a)/n tis2 dihmarthme/non di/kaion e)/ipoi; [Note: in lib. 5. Eth. Arist.] Qui error non debuit admitti a Michaele Ephesio, hoc obtentu; quasi legislator, si casum talem praevidisset, cum hac adiectione scripturus fuerit legem: de=i pa/s1hs2 a)llotri/as2 gunaiko\s2 a) pe/xesqai plh\n th=s2 tou= tura/nnou. ei) me/llei dia\ th=s2 toia/uths2 mi/cews2 h( po/lis2 e)leuqerou=sqai. Non enim ita scripturus unquam fuerit legem bonus legislator, cuius gravitas longe differt a caussidici instituto, [Note: Hermogen peri\ tw=n sta/s1.] qui in confesso facinore rei, aliquando opponit e(/tero\n ti e)uerge/thma mei=zon di) a)utou= tou= a)dikh/matos pepragme/non.
Sed et legibus de tyrannicidio latis, impedimentum afferunt subsecutae pactiones civitatis cum tyranno. Nam et lex civitatis, et pactio civitatis, est ab una voluntate. Quae contraria sibi esse nec debet, nec creditur. quo fit, ut posterior significatio voluntatis tollat et minuat priorem. Neque hic potest obici: Civitatis a tyranno oppressae non esse liberam et integram voluntatem. Praeterquam enim quod vis adhibita, non verbo, sed rebus demonstranda est; et quidem tempore pactionis: exempla pletaque, ubi huic quaestioni locus est, consensum haud obscurum aut per ambages [Note: Tac. 4. H. 67. Grot. I. B. 2. 24. 6.] ostendunt. Potest et simili deliberatione res declarari, quando agitatur: Libertas an pax placcat? Et spectetur sane, quod multis placuit,
tyrannus, ut hostis rei publicae. Consequatur ergo eadem iura quae hostis. Cum hoste dirempta censentur humanae sortis commercia. At, ubi primum cum eo incipimus agere aut pacisci, iam redimus ad integranda in tantum socialia iura: et diremptus de cetero, pactione coniunctus nobis intelligitur. Quae verissima et prima origo est temperamenti ad aequitatem iuris bellici, rei crudae, nisi scienter tractetur.
Incausa foederis, quod Romani cum Nabide tyranno fecerunt, parum accurate versatur [Note: 1. B. 2. 16. 18. et 3. 19. 3.] Grotius. Nos omissa repetitione alienae expositionis, rem ad suas origines, et nostram quaestionem revocabimus. Et alias quidem belli adversus Lacedaemonios causas nihil attinet excutere. Unum videbatur obstare, foedus cum Lacedaemoniis factum. Quod impedimentum ut removeret T. Quintius, ita apud [Note: lib 34. c. 132.] Livium respondet: Amicitia et societas nobis nulla tecum, sed cum Pelope Rege Lacedaemoniorum iusto et legitimo facta est. Cuius ius tyranni quoque, qui kpostea per vim tenuerant Lacedaemone imperium (quia nos bella nunc Punica, nunc Gallica, nunc alia ex aliis occupaverant) usurparunt; sicut tu quoque hoc Macedonico bello fecisti. Haec verbis adornata in speciem, nullum argumenti pondus habent. Florentibus adhuc Lacedaemoniorum rebus, ad pugnam Leuctricam usque, non poterat cum Rege foedus fieri, ut cum civitate factum reputatetur; nisi quatenus civitas suam potestatem, Regis, ut legatiaut curatoris, nomine exercere destinaverat. Erant enim
Spartae, nomine non piotestate reges. Postquam autem revera nomini potestas, per varias mutationes accessit, non detrectat Quintius legitimi regis iura: Sed in regno iam iusto, successores nullo iure nixos, et per vim tenentes imperium ac exser centes repudiat. Quasi diceret: quod cum iusto et legitimo rege, adeoque cum civitate actum est, non obtinet vim suam, si regno tyrannis successit. Sicut ex converso antedicebant apud Aristotelem, non servanda in populi imperio, quae tyrannus egisset, quia ex mutatione illa alia esset facta civitas. Nisi quod plus mutationis ibi, quam hîc occurrit. Ibienim formauna in alteram; hîc una, recta scilicet in declinatam mutatur. Atque si haec dicerentur de invasore regni, antequam firmata ei est consensu et pactione potestas, non possent reici. Nisi quod Quintium infirmius [Note: Lib. 34. 31.] iuvarent, cui Nabis valide oggesserat: De nomine hoc respondere possum; me, qualiscumque sum, eundem esse, qui fui, cum tu ipse mecum, T. Quinti, societ atem pepigisti. Tum me regem appellari a vobis memini: nunc tyrannum vocari video. Unde et astutia Quintii intelligitur, qui dissimulata propiore pactione, vetustiorem tantum attulerat. Quid? quod continuata in tyrannos successio, quam agnoscit Quintius, non leve parit argumentum adversus eos, qui non contradixerunt, in quantum sua interesset. Conflictatam enim spartam, ex eo, quod dixi, tempore, [Note: lib. 4. lib. 13.] acerbissima servitute, usque ad Nabidem, Polybius locuples auctor est. Idem, qui ipsius
Nabidis infandam crudelitatem describit. Sed hinc alius adversus tyrannum titulus iuris nasci poterat: à cuius scilicet saevitia vindicari oppressos, fas et iura sinunt. Quamquam neque huius rei gloriam sibi trahere romani possunt, [Note: Lib. 34. 40.] restitutis Argis, serva Lacedaemone drelicta, cum pacem Nabidi petenti darent. Cum quo et Quintius, in illa pactione pacis, et postea Senatus Romanius egit, ut cum civitate lacedaemoniorum: ultro everso discrimine iusti regis et tyranni, quod antea allatum erat. Libuit haec paulo explicatius evolvere, ut meminisse velint, qui historias legunt: vera rerum momenta, ab illis, quae tempori et causae serviunt, inventis, probe discernenda esse.
Non attingam nostri temporis exempla, ad iudibrium aut opprobrium inagnorum nominum valitura, si omnia acta ab eo et cum eo, qui neque parasse, neque habuisse per bonas artes imperium, plerisque visus est, non haberentur pro actis a civitate et cum civitate.
Quamquam, ut supra innuebam, aliqua agi à tyranno, etiam ius adepto, nec iam tyranno, possunt, quae pro actis à civitate, ex natura rei, neutiquam sunt habenda. Ut, si quis faceret, quod Dux Atheniensis, Florentiniorum cervicibus incubans fecit, cum merc atoribus, qui Lucensis belli tempore, rem publicam pecunia iuverant, syngraphas tabulasque eripuit, teste Machiavello. [Note: Histor Florent. lib. 2. an. 1342.] Rerum enim creditarum fides sanctior est, quam ut ullius potestate hominis convelli queat. Neque obtentui, eminens dominium
hic esse potuit. Sicut igitur bello, privatorum iura inter se et commercia suspendi contingit ac cessare; pace autem, quae ad naturalem statum omnia reducere instituit, vim pristinam exserunt, (naturalem enim aequitatem sequitur formula pacis Antiocho a dromanis datae, [Note: Eixcerpt. Legat. Polyb. 35.] Rhodiis cavens: e)/iti xrh=ma o)fei/let) a)utoi=s2, o(moi/ws2 e)/stai pra/cimon. kai\ e)/i ti a)pelh/fqh a)p) a)utw=n, a)nazhthqe\n a)podoqh/tw.) ita tyrannis intercidere potest iura naturae, non efficere, quin obstaculo amoto statim valeant vigeantque.
Mutata de cetero forma civirtatis, quaedam per se concidant necesse est: non quod alia iam sit civitas; sed quia quaedam acta erant, ut à tali civitate, aut cum tali civitate. Sic instituta Aristocratica, sive quae remp. ut a)ristokratoume/nhn spectabant, succedente alio statu intereunt; quemadmodum quae singularis imperii propria sunt, in plurium regimine locum non habent. Idque et domi et foris valet.
Quia verò mutationes eiuscemodi non qui dem semper, sed plerumque accidunt, intercedente [Note: Polyb. lib. 6.] parekba/s1ei, sive declinatione status recti, in vitiosum, ut singularis imperii in tyrannidem, aristocratiae in oligarchiam, popularis rei publicae in licentiam multitudinis: saepius redit illa quaestio de actis tyrannorum; an servari oporteat in constituta iam recta formâ, quod actum est in degeneri? De qua tamen re satis iam est dictum. Nisi quod hoc adiciendum videtur: illas parekba/s1eis2 vel annos ac aetatem ferre; vel brevi et controverso semper statu,
rationem obtinere transitus ad rectam novamve formam. In quo posteriori genere plus disputationis so et occurrere.
Est et illud non praetereundum genus accultarum mutationum. Apertas enim et vulgus videt novitque. At cum to\ kru/fa polite/ueqai in republica induci coepit, prudentium tantum oculis pervia sunt fata civitatis vicesque. Non aliis autem civitatibus, ab hoc genere maius est periculum, quàm ubi Democratia, aut mixta [Note: de rep. 4. 1.] fcrma obtinet. Popularis potestas, inquit Bodinus, saepius nullo paene sentiente convertitur ad optimates. ---- et mox: Eiusmodi fuit earum quas dixi civitatum conversio a populo ad optimates: qualis etlam contigit Venetis, Lucensibus, Rhagusianis; quorum imperia, cum olim popularia fuissent, temporis diuturnitare, Aristocratica, nullo paene id sentiente, evaserunt. Eodem modo in mixto statu, fieri solet, ut per varias artes una pars sibi vindicet, et quasi suo iure agat, quod non nisi iuncta vis partium agere debebat. Quae labes increscit, ubi corruptimores, nihil in reip. administratione incorruptum patiuntur esse. Quo tempore etiam hebetes, fatali caligine, ad perspiciendum oculi; inertes ad sentiendum animi deprehenduntur. Neque vulgi tantum is error est; sed magnorum aliquando virorum ingenia fatigat haec observatio. Nam subinde signa conturbantur, quibus voluntas à simulatione [Note: Ep. ad Att. 8, 9.] distingui possit, quae Ciceronis querela est. In Romana Rep. ex eo tempore, quo mixta esse debuit, saepius faepius factum est, ut partes plus
pollerent, quàm ius rei publicae postulabat; tribunis plebis ista parum sentientibus, et varie ad alia aversis. Populus quoque, dum post haec undique libertatem suam amplificare, aut libidini suae obsequi tendit, non animadvertit, se ultro viam sternere ad paucorum potentiam, quae in tyrannidem desitura erat. Et illud quidem genus occultae mutationis, quod sine omni motu et strepitu, quasi tacita voluntatum consensione perficitur ac absolvitur, vix capit hanc disceptationem de actis civitatis. Sed in illis occultationibus, quae in republica corrupta utramque paginam faciunt, perpetua haec animos angit dubitatio. Mutationis enim vocabulo corruptiones quoque reip. varias compreehendimus: quotiens a fine civitati proposito, formaeque legibus descriptae ac moribus firmatae rationibus, agendi administrandique ratio deflectit, aut vincula instituti contextus infirmat, solvit, rumpit. Quae dum agitantur, occasiones potius et causas, omina item ac principia mutationis, quàm mutationem habere videntur. Quicquid enim mutationis consummatae speciem prodere potest, abstruditur interim, ac dissimilima per vocabula obtegitur. Deferisio etiam et conservatio rei publicae vocatur, quod ad s1u/gxus1in th=s2 politei/as2 [Note: Cic. ad Attic. 7, 8.] interim rendit. Quae confusio longas moras trahere, et infinitas per ambages circumduci potest. Non est maius exemplum ab hominum memoriâ, Romanâ civitate: ubi à Gracchanis temporibus, usque ad constitutum
ab Augusto singulare imperium, centum circiter annis, per factiones, tumultus, certamina, dominationes modo paucorum, modo unius, bella civilia; mutationes mutationibus tam irrequieto motu sunt continuatae, ut ad terminum illum fatalem vix tandem viderentur substitutae. Cuius rei seriem compendio signat [Note: c. 41. et 42.] Sallustius, nobili digressione in bello Iugurthino: Ceterum mos popularium partium, et Senatus factionum, ac deinde malarum artium paucis ante annis Romae ortus est. Namque coepere nobilitas dignit atem, populus libertatem in lubidinem vertere: sibi quisque ducere, trahere, rapere: ita omnia in duas partes abstracta sunt: resp. quae media fuerat, dilacerata. Sequitur descriptio oligarchicorum facinorum: quae cum patefacere, plebemque in libertatem vindicare instituerent Gracchi, quibus tamen cupidine victoriae haud satis animus moder atus fuit, moveri civitas, et dissensio [Note: Fragm. lib. 1. Hist.] civilis, quasi permixtio terrae oriri coepit. Et alio loco: Postquam remoto metu P)unico, simultates exercere vacuum, fuit, plurimae turbae, seditiones, et ad postremum bella civilia orta sunt: dum pauci potentes, quorum in gratiam plerique concesserant, sub honesto patrum aut plebis nomine dominationes affe ctabant, bonique et mali civues appellati, non ob merita in remp. omnibus pariter corruptis, sed uti quisque locupletissimus, et iniuria validior, quia praesentia defendebat, pro bono ducebatur. Tam perturbato rerum statu, eadem quidem mansit civitas, quamvis corrupta et immensis concussionibus agitata: sed quicquid
praepollenti factioni aut paucis praepotentibus placuit, civitatis nomine praescribubatur. Ciceronis epistolae, praesertim ad Atticum, com~entariorum vicem praestant, frequentibus querelis, perpetuis iudiciis; de administratione rei publicae. [Note: Ep. ad Attic. 7, 7.] Audio, in quit, constitutum esse Pompeio et eius consilio, in Siciliam me mittere, quod imperium habeam. Id est )*abdhritiko/n. nec enim senatus decrevit, nec populus iussit, me imperium in Sicilia habere. Civitatis equidem erat, imperia mandare, i. e. Senatus populique. Sed cum res publica valeret. Nunc unum aliquem aut paucos, omnia posse, non a)bdhritiko\n, sed r(wmaiko\n erat. nonne enim iam pridem, Cicero, vidisti priorem Caesaris consulatum. At tum imbecillus plus, [Note: 7, 9.] in quis, valuit, quam tota Res publica. Neque, his moribus, opus est illâ deliberatione de praepotente [Note: 7, 13.] et victore: quid autem sit acturus,f aut quo modo, nescio, sine senatu, sine magistratu. Ne simulare quidem poterit quicquam politikw=s2. Non deerunt speciosa vocabula, ne verere. Quamquam senatus populusque suis moribus et kakopolitei/a| iamdudum effecerant, ne docta simulatione opus haberet, qui ambitionem et libidinem animi in consilio habet.
Erant sane kbonis viris, illisque qui optimates vere haberi vellent, in ore et animo, auctoritas rei publicae, odium dominationis paucorum, et tyrannidis; neque alio volebant frequentius [Note: 6, 3. et 2. 8. 2, 11.] charactere notari, quam illo poëtae:
non contemere se, et reges odisse superbos.
Sollenne tum carmen factum: hoc vero regnum
est, et ferri nullo pacto potest. Sero: ex quo intellectum est tris1areiopagitas2 ambitum, comitia, interregnum, maiestatem, totam denique remp. flocci [Note: 4, 17. 2. 9.] non facere. Ex quo, quae invidiosa fuit Senatus potentia, non ad populum, sed ad tres immoderatos homines redacta est. Quin et plebis animi, quod sibi suo iumento acciverant malum, nequaquam tacite dolebant: Verum querelis non tollitur, sed irritatur tyrannis: Licet ergo vere [Note: Ep. ad Attic. 2. 19. adde 2. 21.] scripserit de illis temporibus Cicero: nihil unquam fuisse tam infame, tam turpe, tam peraeque omnibus generibus, ordinibus, aetatibus offensum, quam illum statum, qui tunc erat: cum populares illi, etiam modestos homines sibilare docuerunt: Nihilo tamen minus, verissime id quoque scriptum est: hic status, qui una voce omnium [Note: 2, 18. 2, 19.] gemitur, neque verbo cuiusquam sublevatur. Populi sensus quidem maxime theatro et spectaculis (ubi non samatur, sed deluditur res publica) perspectus est. Diphilus tragoedus in Pompeium petulanter invectus est: Nostra Miseria tu es magnus, millies coactus est dicere. Eandem virtutem istam, veniet tempus, cum graviter gemes, totius theatri clamore dixit, itemque cetera. ---- Si neque leges, neque mores cogunt, et cerera magno cum fremitu et clamore sunt dicta. Sed quid valeret iam, quamvis una vox omnium, magis odio firmata, quam praesidio? Nullus hic clamorum [Note: 2. 21.] popularium fructus: nullam iam Archilochia Bibuli edicta remedium promittunt: imbelle et fragile adversus armatas opes telum. Neque medicinam rei publicae vulneribus facit
invictus quidem, sed seram magis poenam ab auctoribus cladium repetiturus, quàm intercessurus cladibus, clamus eius, qui scripsit: [Note: 2. 6.] )*ane/kdota, Theopompino genere, aut etiam asperiore multo pangentur. Neque aliud iam quicquam polite/uomai, nisi odisse improbos, et id ipsum nullo cum stomacho, sed potius cum aliqua scribendi voluptate. Praetermissum erat tempus, quo nascentibus malis facilia et celeria proponebantur remedia: et ad multos rei publicae morbos, nexamque tot vulnerum continuatione seriemf pertinet, quod de uno, qui se in [Note: 7. 7.] possessione reip. collocaverat, extulit Tullius: horum omnium (malorum) fons unus est: Imbecillo resistendum fuit: et id erat facile.
Adversus rem publicam, ne ulla vis valeat, in tempore providendum est. Ne humanae ambitioni aut cupiditati locus sit, legum esse intemerata auctoritas debet. In plurium imperio, quicquid de legibus detrahitur, personis adicitur; corruptioni et mutationibus variis ansam praebet. Ne glisceret paucorum potestas, nihil ex iuribus rei publicae laxandum, remittendum, minuendum erat. Fecerunt Romae magnos, qui factos iactantius dolebant. Ceperunt te quoque, M. Tulli, praepotentium illecebrae: neque dissimulâsti gaudium ex [Note: 4. 15.] favire eorum. Illud quidem, inquis, sumus adepti, quod multis et magnis indiciis possumus iudicare, nos Caesari et carissimos et iucundissimos esse. [Note: 7. 1.] Et rursus: alterum complectebar, quia de me er at optime meritus; alterum, quia tantum
valebat. Feci igitur, itaque feci omni obsequio, ut neutri illorum, quis quam esset me carior. Deceptus quidem est candor tuus saepius (Quod fere optimo cuique inter ambitiosos et dominandi cupidos evenire solet) neque dubitas fateri tuum errorem: [Note: 2. 20.] Pompeius amat nos, carosque habet. Credis? inquies, credo: prorsus mihi persuadet. Sed quia, ut video, pragmatici homines omnibus historicis praeceptis, versibus denique cavere iubent, et vetant credere: alterum facio, ut caveam: alterum, ut non credam, facere non possum. Sequebatur ergo ut lamentarei [Note: 3. 13.] is: Utinam mihi tam in periculo mens integra fuisset, cum ego iis, quibus meam salutem carissimam esse arbitrabar, inimicissimis crudelissimisque usus sum: qui, ut me paululum inclinari timore viderunt, sic impulerunt, ut omni suo scelere et [Note: 3. 19.] perfidia abuterentur ad exitium meum. Et Vides me omnibus amplissimis, carissimis, iucundissimisque rebus perfidia hominum spoliatum; vides me a meis consiliariis proditum et proiectum. Iam in Pompeium favor, aliquid excusationis habere potuit, dum credidisti, eum pro republica niti. excussa tibi est rebus manifestis ea opinio. [Note: 8: 11.] fateris enim: Cnaeus noster, cum antea numquam, in hac causa minime cogitavit, ut civitas beata esset. Dominatio quaesita ab utroque est, non id actum, beata et honesta civitas ut esset. ---- genus illud Sullani regni pridem appetitur; multis qui una sunt, cupientibus. ------ neutri s1kopo\s2 est ille, ut nos beati simus; ut erque regnare vult. Et iterum: [Note: 9, 7.] Mir andum in modum Cnaeus noster Sullani regni similitudinem concupivit. e)idw/s2 s1oi le/gw. nihil ille
unquam obscure tulit. Cum hocne igitur, inquies, esse vis? beneficium sequor, mihi crede, non causam, ut in Milone; ut in. Sed hactenus. Responderat tibi abunde Atticus tuus. Sed anxia deliberatio tua, desiit tandem in perpetuam fluctuationem, unde nec te nec rem publicam expedire potuisti.
Non egisse his temporibus civitas dicendea est, quae paucorum per arbitria iactabantur. Et si mature ad vigilasset Senatus Populusque, in quibus unis nominibus auctoritas Civitatis erat, impediri pleraque debuissent, et rescindi potuissent: Sed prodita, quibus dictum est nodis, auctoritate publica, relicta est misera convultatio; an bello et immissis percussoribus, actis tyrannorum, in tantum corroboratis, etiam cum periculo et pernicie civitatis intercedere [Note: 9. 4.] fas esset: cuius generis qe/s1eis2 politicas et temporum suorum, Cicero commentatus est: dum paliggenes1i/an suam et virorum bonorum frustra exspectat. Iniusta enim dominatio nemini infestior est, quam viris cordatis, et patriae amantibus, quorum voce oppressa, consiliis a republica submotis, facilius kin turbido piscantur et securius illi tyranniones.
Et hactenus quidem de mutata rei publicae forma, et tentamentis, conatis, serie contextuque talium mutationum, exemplorum satis. Fiunt autem, et affectantur aliae quoque mutationes manente formâ: cum alii homines, deiectis, qui [Note: Aristot. 5. politi. 1.] rerum potiebantur, succedunt, non alii civitatis mores; aut unius status disciplina intenditur, vel
remittitur; aut novus magistratus instituitur in republica, aut abrogatur. Quae Philosophi annotatio ita accipienda est, ut in rectis et deerrantibus formis locum habere meminerimus; imo in aberrantibus saepius. Quid enim frequentius, quam tyranno deiecto, non tolli tyranidem, sed succedere alium tyrannum; paucis impotenter dominantibus, substitui in eodem statu, alios pari potestate armatos? Iam inten di et remitti tyrannidem unius vel paucorum, pro ingenio dominantium, aut temporibus, adeo notum est, ut annotatu non indigeat. Illa difficilior inspectio, quando in singulari unius imperio, ex civiliore formula, paulatim adductius regnatur, et ad herile imperium pervenitur. Hic enim quidam omne addictius regimen demnant, et herilem omnem dominatum tyrannidis crimine infamant: violentius scilicet philosophati. Neque enim civitatem egisse negaveris, quod gliscente eiusdem status formula, et intensiore iam Principatu gestum est. Nisi quod in mixto statu, vix unius partis iura intendi possunt, quin alterius partis iuraimminuantur. De qua re infra aliquid dicendum erit.
De magistratu novo, exemplis non accurate utuntur Interpretes Aristotelis. Tribunorum namque plebis institutio Romae spectavit ad ipsum statum; sive ad partem demoeraticam in mixto illo statu firmandam. Quamquam enim statim ab initio libertatis, res ad mixtam formam coepit vergere; tamen parti populari
tum demum suum ius in republica est firmatum. Quare et postea, qui diminuere aggressi sunt potestatem tribunitiam, quod de Sulla et Pompeio referunt, kata/lus1in me/rous2 dhmok ratikou=, sive dissolutionem iuris popularis sibi propositam habuerunt. Fuerit igitur Tribunatus ex eo genere magistratuum, de quo, ex Aristotele, [Note: 3, de ll. 5.] Cicero dixit: magistr atibus, iisque, qui praesint, contineri rem publicam, et ex eorum compositione, quod cuiusque rei publicae genus sit, intelligi.
Veriora exempla sunt extraordinariorum magistratuum ac imperiorum. Dictatura huius generis est. quae nihil aliud erat, quam magistratus extraordinarius, cui res publica commisit imperium ad certa negotia conficienda, bellum gerendum, comitia habenda, seditionem sedandam, aliaque. Neque est, quod temporarium [Note: I. B. 1. 3. 8. et 11. I. de Rep. 8.] inde regnum Grotius faciat: contra quem potius audiendus est Bodinus, nostrae sententiae assertor. Itaque, quamquam ab initio Civitas, per dictatorem actura, tantam ei committeret potestatem, ut provocatio non esset: [Note: Liv. 2. 18. et 3. 20.] tamen, cum postea provocatum esset, severissimus dictator Papirius agnovit populi esse, quicquid in dictatura esset iuris, neque suum, sed [Note: Lib. 8. 33. etc.] populi Romani imperium, disciplinam militarem, sollennem et sacratam militiam, in ore habuit: firmatumque tum periculo Fabii imperium militare, Historicus iudicavit. Possetque hoc exemplum optime cum eo comparari, ubi affirmatur, [Note: Lib. 4, 42.] de omnibus summam populi Romani petest atem esse. Quare et ad Senatum de agendis
dicrator retulit, et Senatus decrevit: addita sane interdum illa clausula liberorum quidem, [Note: Lib. 22, 11.] sed mandatorum: cetera omnia ageret faceretque, ut e rep. duceret. Est et factum Fabii dictatoris in permutandis captivis, dubium habbitum, quia non exspectata in eo Senatus auctoritas [Note: 22. 23.] erat. Quid, quod tribunus pl. legem se laturum fuisse de abrogando dictatori imperio minatur, si [Note: 22, 25.] antiquus animus plebi Romanae esset? Quid, quod iussu populi per Senatusconsultum aequatum est [Note: ibid.] magistri equitum et dictatoris imperium? Eodem nimirum spectabat dictatori permissa potestas, [Note: Lib. 3. 4. et 6, 19.] quo forma SCti ultimae semper necessitatis habita, ut videant consules aut magistratus, ne quid res publica detrimenti caperet. Quae potestas (explicante [Note: Catil. 29.] Sallustio) Per senatum more romano, magistratui maxima permittitur, exercitum parare, bellum gerere, coercere omnibus modis socios atque cives; domi militiaeque imperium atque iudicium summum habere. Aliter sine populi iussu, nulli earum rerum consuli ius erat. Sicut autem, quamvis maior, quàm dictaturae, et rarius longe, permissa magistratibus potestas, formam reip. non mutavit: ita nec dictatore creato, talis mutatio statui debet. Sed nec Decemviri scribendis legibus mutarunt formam civitatis: nisi quod magistratum in tyrannidem vertere, et fiduciarium ius ut proprium vindicare postea aggiressi sunt. Quo tempore, quantum ad ius magistratus [Note: Lib. 3. 39. et 41. et 49. et 51. Lib. 3. 33.] attinet, merito privati censebantur. Videtur quidem Historicus mutatione Rei publicae huc Magistratum metiri, quando inquit:
Anno 302. quam condita Roma erat, iterum mutatur forma civitatis, ab Coss. ad Decemviros, quemadmodum ab regibus ante ad Coss. venerat, translato imperio. Sed de hoc loquendi genere alibi actum est: neque magis hic magistratus, certam ad rem, certum in tempus constitutus, statum civitatis, si accurate hunc signamus, mutavit, quam Tribunatus militum consulari potestate.
Mutationes circxa locum, non efficere, ut sit [Note: 3. Pol. 2.] alia civitas, recte Aristoteles notavit; si recte explicetur. Potest fieri, ut civitas eadem contrahatur, aut amplificetur locis, aut disiungatur intervallis. Hispanica hodie est civitas, nostro loquendi genere, quicquid distantibus longe lateque locis, hispanici iuris est: Quod autem civitas pluribus nationibus, urbibus, pagis constans locum tota suo auspicio arbitrioque mutaverit, exemplis numquam affirmatur. Nisi quantum potior pars interdum attenditur, et sedes imperii pro tota civitate nominatur; sicut Athhenarum civitas in classxe, non in tectis et aedificiis urbis, tempore Themissoclis, verari dicebatur. Afferunt et Romani decreti formulam, qua licet promissum esset Carthaginiensibus, po/lin a)uto/nomon e)/s1esqai kai\ e)leuqe/ran, sui iuris et liber am fore civitatem, ut [Note: Libyc.] est apud Appianum; Carthago tamen dirui postea iussa est, ut alia aedificaretur loco a mari LXXX. stadiis remoto. Cumque fides promissorum exigeretur, obtendebant Romani, Carthaginem non in loco et muris, sed in
[Note: Appian. Libyc. Relect. polit. lib. 1. c. 5. sect. 2. §. 2.] civibus esse. *karxhdo/na ga\r u(ma=s2, ou) to\ e)/dafos h(gou/meqa, inquiebat Romanus. In qua re Arnisaeus, insultans Carthaginensibus, quasi non recte urbem a civitate distinxissent, incautissime absolvit Romanos, quorum cavillationem [Note: I. B. 2. 16. 15. Eclog. Le gat. 27.] merito incusat Grotius. Sive enim ita egerunt, sicut Appianus narravit, sive Diodori Siculi narrationem sequi placet, qui romanos ait, in hac actione numquam po/lin th\n *karxhdo/na nominasse, ac verbis expressisse, sed ipsis (Carthaginiensibus) si obsides darent, promisisse libertatem et cetera, eo quod humanitate formulae duriora consilia vellent abstrudere: ita certe cum Carthaginensibus actum est, ut cum civitate et de civitate, non de urbe, actum censeri debeat.
De Urbe imperii sede, multa sunt, quae de cetero dubitantur. Sic ut autem translata alio sedes imperii non statim mutat civitatem, ita non omen modo, sed via haec esse potest ad ulteriorem mutationem.
Hominibus mutatis non mutari civitatem, ostendit Aristoteles exemplo fluminis, aquarum decursu assiduo non mutati: quod, post [Note: c. 14. extr. I. B. 2. 9. 3, 2. A. 55.] alios illustrat Io. Gryphiander de Insulis. Grotius autem locum Taciti affert, ubi contra Athenienses male ratiocinatus sit Piso, quasi post tot clades exstinctis veteribus civibus, et substituta colluvie nationum, non essent iam Athenienses. Recte, si Athenienses spectamus, ut civitatem non subditam Romanis, sed sociam. Sed adempto imperio, non idem dicendum erit,
[Note: I. B. 2. 9. 9.] sicut ipse Grotius ostendit. At quod vulgo Lucani illud tantopere iactant,
--- -- non ordo perdidit unquam
Mutato sua iura solo;
parum huc pertinet. Confusa enim tumultu civili republica, nec nomina, nec iura pristina, id sunt, quod esse debent. Haud ita proclive est ostendere, id Senatum fuisse, quod hoc nomine praescribebatur. Et, si fuisse, vinceretur, nondum probatum est, id rem publicam esse: quae non Senatus, sed senatus populique imperio constabat.
In cidit hîc quaestio, de unitis civitatibus: an una civitas alteri unita, maneat eadem? Non [Note: I. B. 2. 9. 9.] amitti iura, sed communicari, dixit Grotius, et exemplo Sabinorum, et Albanorum usus est. [Note: Liv. 4. 3.] Quae rem non expediunt. Accepit T. Tatium Sabinorum Regem in regni societatem Romulus: nempe, quando interventu mulierum uterque [Note: Liv. 1. 13.] populus non pacem modo, sed et civitatem unam ex duabus fecerunt, regnum coinsociarunt, imperium omne contulerunt Roman. Quae verba Livii satis ostendunt, Sabinos ita accessisse Romanis, ut una esset civitas, Roman scilicet: Sabinis in communionem iuris Romani ascitis,f quod [Note: lib. 2.] amplius Dionysius exponit; et imperio duumvirali ad tempus instituto, manente nomine regio. Quinimo non per ambages Historcus ostendit, rem ipsam et vera iura Sabinorum, in civitatem Romanam cessisse; inania quaedam simulacra, de nomine Sabinorum usurkpata esse: ita geminata urbe, ut Sabinis tamen
[Note: Liv. 1. 13.] Aliquid daretur, Quirites a Curibus appellati. Gemeinata urbs, est accessione alterius populi amplificata; quo genere figurae etiam Poëta:
[Note: Ovid. me. tam. 14. b. 805.] Occiderat Tatius, populisque aequata duobus,
Rontule, iura dabas.
Non enim duo iam populi, sed unus erat, additis [Note: v. bodin. de rep. 2. 2.] Sabinis auctus. Exspirante ergo temporario duumviratu, morte Tatii, non creatus est ex numero Sabinorum alius collega, (sicut fieri aequum erat, si mansura societas imperii etiam in una civitate instituta esset,) sed ab unius nutu omnia pendebant. Certum igitur mihi fuerit, hac consociatione civitatem Sabinorum factam esse partem civitatis romanae, i. e. non mansisse civitatem, quicquid simulacri causa obtenderetur: nisi quis velit, civitatem in civitate statuere, quod est omni rationi adversum.
In Albanorum casu, etiam clarius res apparet, [Note: Liv. 1, 28.] quando Tullus decrevit: Populum omnem Albanum Romam traducere; civitatem dare plebi, primores in patres legere, unam urbem, unam rem publicam facere. Facta decretis iunguntur: [Note: 1, 30.] Roma crescit Albae ruinis. Duplicatur civium numerus. Principes Albanorum in patres, ut ea quoque pars reip. cresceret, Tullus legit. et ut omnium ordinum viribus aliquid ex novo populo adiceretur, equitum decem turmas ex Albanis legit. Legiones et veteres eodem supplemento explevit, et novas scripsit. Omnis autem argumenti instar in eo est, quod Albani iam ante [Note: Liv. 1. 24.] sub imperio Romanorum erant, ex pactione
duelli: ut cuiuscumque populi cives eo certamine [Note: lib. 3.] vicissent, is alteri populo cum bona pace imperitaret; quod Livius et uberius Dionysius exsequitur. Romaniergo, civitatem iam sibi subditam, urbis primariae excidio multabant, hominibus Romam translatis. Unionis et communionis dulcia vocabula, severo supplicio obtendi solent. Quod licet oratorum more Florus in animo haberet, non potuit non verum admiscere: [Note: lib. 1. c, 3.] Albam ipsam quamvis parentem, aemulam tamen diruit, cum prius omnes opes urbis, ipsumque populum Romam transtulisset: prorsus ut consanguinea civitas non periisse, sed in corpus suum redeiisse rursus videretur. Eiusdem generis delinimenta [Note: in Libyc.] sunt, quae romanus Cos. apud Appianum, de utilitate Albanis quaesitâ, disserit.
Sed, ut ad unionis usitata hodie nomina redeamus, non est moris nostri compilare scrinia aliorum, qui abunde ad materias Utriusque Iuris de ea re consignaverunt. Quin potius tritam philosophorum vestigiis semitam secuti, breviter et partite adferemus, quibus haec disputatio nititur. Uniri civitates diversae, ut maneat quaeque, quod fuit, non possunt, nisi per modum arctioris foederis; quod imitatur quidem naturam civitatis, civitas tamen, ut accurate nunc vocabulo utimur, non est. cuius rei celebria exempla Politici [Note: Bodin. I. derep. 7. Polyb. lib. 2.] agnoscunt in concilio Amphictyonico, et Achaeorum societate, quam et ob similitudinem, et tos1umpoli/teuma, Achaeorum remp. appellitant.
[Note: In Apologet, c. 1.] In recentioribus Belgico-Germaniae exemplum huc accommodat Grotius. Sed et haec
Res publica Belgica dicitur ob similitudinem. Quando enim cum hoc corpore agitur, ita agi solet, tamquam cum uno populo, et cum una [Note: Baud. induc. bell. Belg. lib. 3.] civitate. Ita in Induciis, tamquam cum libero populo, Hispani pacti sunt. Ne de infinitis exemplis dicam. Atque hoc solum ac unicum genus unionis est, quam vulgo describunt, quod fiat salva cuiusque rei natura et conditione. In reliquis generibus, favor eiusdem vocabuli quaeritur: cum res ipsa discrepet, fiatque, ut in dignioris accessionem veniat, quod minus dignum est; et pars unita maiori, illius appendix fiat, ut in aliis exemplis loquuntur. Arcanis aliquando politicis hoc continetur, ut dissimuletur, aut diversa specie obducatur hoc negotium; sicut Unio Magnae Britanniae hoc saeculo ostendit, ubi non sine ratione augurabantur Angli apud [Note: Thuan. lib. 131. pag. 1100.] Historicum: novi regni institutione, alterius antiquioris memoriam dissolvi et exstingui. Sub uno iure erant, quae sub unum nomen redacta sunt. Neque quemquam hîc decipiat pristini moris, pristini iuris mentio. Non enim semper, plenam a)utonomi/an capere debes, cum hoc audis. Potest provincia aliqua, sive pars civitatis, privilegia quaedam habere; non tamen propterea minus agnoscit imperium civitatis. Victoris inter artes est, de pristino more eorum, quos vicit, nihil mutare: neque ideo victi statim seorsum civitatem constituunt; aut manent rioris civitatis pars. Relicta igitur fuerit aliqua civitas de cetero suis legibus, sed agnoscere tamen iubeatur imperium alterius civitatis,
iam non manebit ipsa civitas, sed erit pars eius, cuius suprema potestate continetur. Fac etiam, populum aliquem, qui civitatem per se constituebat, asciri per unionem in aliam civitatem, quae ex pluribus ordinibus, tamquam optimatibus constet, ut eodem iure sit, quo sint reliqui ordines, id est, particeps imperii: tum ergo neque seorsum eatenus civitas erit, neque a)utonomi/an veram habebit; sed ut pars corporis censebitur: sicut singuli optimates per se nihil iuris publici habent, sed vi collegii, personam civitatis referunt. Quid, si etiam mixto in statu, quae seorsum fuit civitas, veniret in partem mixtionis, et quaedam iuramaiestatis possideret? neque sic aliter, quam pars huius mixtae civitatis aestimari potest. Mixta enim civitas, non nisi una civitas intelligitur. Quando autem civitas, populus, regnum, sui vere iuris, ratione soli aut territorii, ius partis in alia civitate nanciscitur; id sicut statum civitatis ipsius seorsum exsistentis non spectat; ita cum modis uniendi, quos hactenus attingimus, confundi non debet.
Transimus iam ad eas mutationes, quibus efficitur, ut civitas non sit eadem. Quo etiam coloniarum aliquae pertinent. Illae quidem coloniae, vel militares ob usus, vel alias ob causas ita deductae, ut maneant pars civitatis matris, sive maioris patriae, alterius generis sunt. Sic Hispanorum, Anglorum, Belgarum, Gallorum coloniae in Americanis insulis, ditione suae quaeque civitatis continentur. Sunt autem aliae coloniae (significat enim vox, quamvis ex alia
civitate natam urbem vel civitatem) quae seorsum civitatem constituunt, neque partes sunt [Note: Cl. Bernegger. ad Iustin. 24. 4. 1.] originis suae. Sic olim, cum in ver sacrum dimitteretur manus, factura non urbem modo, sed civitatem singularem, quantum ad iurla maioris patriae attinet. Quemadmodum autem hi sacri exules erant; ita aliorum exulum eadem fortuna esse potuit, et saepe fuit, ut novae civitatis auctores exsisterent. Didonis fuga peperit Carthaginem. Et hae quidem co.loniae a)uto/nomoi, sicut seorsum civitatem constituebant, ita maiorem patriam cultu quidem ac honore, et quadam quasi in parentes pietate afficiebant. [Note: ad Excerpta Peires. p. 6. et 7.] quae ge/ra diligenter colligit doctissimus Henricus Valesius; imperium tamen maioris patriae non agnoscebant. Unde male ratiocinantem Metium, ab honore ad ius imperii, quasi aequum esset coloniam Romam civitati matri Albanis parere; graviter coarguit Tullus; quod nec iure, nec more hoc postuletur; exemplisque ostendit, nibil esse usit atius, quam coloniam metropoli imperare, [Note: lib. 3. Grot. I. B. 2. 9. 10.] apud Dionysium Halicarnasseum. Illae quoque coloniae, quae ex Troiani excidii cineribus passim sunt isseminatae, non partes Troianae civitatis, quae interierat; neque translatio civitatis eius dem fuerunt; sed vel accesserunt, ut partes, aliis civitatibus: vel ex reliquiis illis Troianorum civium, novo ortu novae civitates exstiterunt.
In hoc genere mutationum, quo efficitur, ut non eadem sit civitas, duo incomparabilia exempla habet omnis aevi historia:
divisionem Graeci imperii post Alexandri mortem; [Note: I. B. 2. 9. 10. et 11. 4. de rep. 1.] et Romani Imperii solutum, ac in partes dissilientem contextum. Utrumque tetigit Grotius: et iudicium de priori, ut arbitror, sumpsit ex Bodino. Verum est: ex una illa civitate, i. e. imperio Alexandri, exstiterunt diversae civitates complures: sed paulatim. Nam ab obitu Alexandri, quantum ad formam actorum publice attinet, mansit una civitas, Alexandri potestate in Aridaeum, cui Philippo nomen indiderunt, translata; cui mox natum ex Roxane filium adiunxerunt collegam. Haec palam, et aperte. [Note: Arrian. apud Photium cod. 92. ubi Andr. Schotti not.] Ut divisio illa imperii, Perdiccae Primum, subinde Antipatri arbitrio facta; non nsi praefectos et curatores provinciarum sive partium unius civitatis, i. e. imperii quod Alexander tenuerat, destinaret. Sed, quantum ad arcana proposita horum praefectorum attinet, [Note: lib. 10. c. 10.] verissime pronuntiavit Curtius, ipsos specie imperii alieni procurandi singulos ingentia invasisse regna. Id quod postea scilicet, et ex eventu patuit: opportunitate oblatâ ex imbellia et infirmitate Aridaei: qui ne modici quidem fati idoneus haeres, tanto imperio sustinendo prorsus impar erat. De altero exemplo Romani imperii, ubi Grotius non videtur sui nominis memor fuisse, praestat hic silere, quàm paucis agere.
[Note: I. B. 2. 9. 4. et 5. et 6.] Mutationes quibus efficitur, ut civitas desinat esse civitas, feliciter exsequitur Grotius. Cumque vi vel maiore, vel humana illae fere constent, non potest esse res obscura, quae se ipsa demonstrat et oculis ingerit.
Redeundum ergo est ad illam quaestionem nostram, quando civitas egerit, non modo eadem, sed eiusdem formae ac status? Occurrunt hîc acta a magistratibus, curatoribus, legatis, ministris civitatis. Cuius generis sunt sponsiones, sicut in exemplo Caudinae sponsionis fuse disputatur [Note: lib. 9. cap. 8. et seqq. I. B. 2. 15. 3. et 16.] apud Livium; et explicatur apud Grotium. Quin tamen seriis et gravibus argumentis, inania quaedam accesserint, non negaverit, qui illud ludibrium considerat, cum Postumius deditus genu fecialis Romani magna vi perculit, [Note: Liv. 9. 10.] inquiens, se Samnitem civem esse, illum legatum, fecialem a se contra ius gentium violatum; eo iustius bellum gesturos. De qua periergi/a| merito queritur Pontius Samnis, et increpat: Ita dii credent, Samnitem civem Postumium non civem Romanum esse, (fuisset sane civis Samnis, si deditio accepta esset, non tamen inde conficeretur, quod sequitur) et a Samnite legatum Romanum violatum. Eo vobis iustum in nos factum esse bellum. Haec ludibria religionum non pudere, in lucem proferre, et vix pueris dignas ambages senes ac consulares fallendae fidei exquirere? Sed de illis quidem, qui praeter terminos mandati agunt [Note: Dissert. de religione mandati.] aliquid, dictum est alibi. Nonnumquam autem deformula et significatione mandati dubitatur. De bello Iulii Caefaris in Ariovistum, alibi egimus. Tractaturque speciose hic locus apud Dionem: quamquam non tacet Historicus cupiditatem bellandi in Caesare, et quaesitas studiosius occasiones. Quo rerum animorumque habitu, iterum quaeri solet: an actum à civitate haberi
debeat, cuius agendi potestatem acceperat quidem actor, sed praepropere et animosius exercuit? Quales errores, cum non possint in actionibus humanis ad liquidum redigi, aut minutatim demonstrari; humanius videtur omitti disputationem in ambages et tricas ituram.
Sine controversia autem transgressus est [Note: Excerpt. legat. 58.] mandata suae civitatis Callicrates apud Polybium Achaeorum legatus; imo mandatis contraria in Senatu Romano disseruit. Quod ut posset audere, contrariae domi factiones efficiebant. Reliquorum interim legatorum silentium nullo modo excusandum est: qui cum Callicratis proditionem minime probarent, non sunt ausi tamen contra hiscere. Quae res monere potest civitates, in quibus praesertim non omnes eadem de republica sentiunt, ut videant, quos suae voluntatis interpretes legant, aut colligant. Achaeis certe hoc initium mutatae in deterius rei publicae, Historicus, fuisse ostendit., Romani enim, licet satis scirent, civitatis mentem longe aliam esse, quàm ex legato proditore audierant, hanc occasionem suam esse rati, libertati Achaeorum imminebant.
Servabimus ordinem quaestionum per varias rerum publ. formas. In Regnis, vere talibus, acta Regis sunt acta civitatis. Etiam cum praeter voluntatem Senatus aliquid fit. Pro ingenio et indole Regum (semper de vero regno loquimur, non de mixto statu) maior minorve solet esse Conciliorum et Senatus auctoritas.
Ea occasio et materia disputationis: quae non alio in regno, maiore libertate ac eloquentia mota saepius est, quàm in Gallia: ubi Curia ius admonendi Regis de edictis conditis, habet. quousque? an etiam in publicis negotiis reliquis? Senatoriae auctoritatis patroni extendunt: Regis, ut Herculis, partes, non patiuntur sibi clavam è manibus extorqueri; vincuntque: acta civitatis esse, quae regi placuerunt, etiamsi curiae displiceant. Disputatum est acriter hac de re in Curia Parisiensi anno huius saeculi vicesimo, Verduno Senatus Praeside, auctoritatem ordinis vindicante; Vaeraeo Regiam maiestatem in omnibus summam et irrefragabilem demonstrante et evincente, sicut [Note: lib. 5.] uberius refert Bartholomaeus Gramondus. Ius regium non segniter passim tuetur, qui de ministeriis [Note: Hist. minister. Cardin. Rich. lib. 6. c. 5. adde lib. 8. cap. 28.] Cardinalis Richelii scripsit. Permissam, inquit, a Regibus Senatui admonitionem, quotiens modeste usurpatur, nec ut proprium ius vindicatur, magnae auctoritatis esse. Neque tamen obligari Reges, ut sententiam Senatus exquirant, aut eam omnino sequantur. Licet enim alibi certis sub legibus suscipiatur regnum, aut ab ordinibus pendeat, Gallorum tamen Reges indefinita et libera potestate imperare. Similia de Anglorum Regibus legas: quod licet maximam Senatus auctoritatem agnoverint, regio tamen iuri intercedere eam noluerint; et prudentiae quidem causa saepius ad curiam retulerint, quae sui iuris esse de cetero non dubitaverint. De Henrico VII. summatim [Note: Histor. Henr. VII.] Baconus: Monetarum regimen, et belli ac
pacis tractatus et consilia, et rei militaris administrationem, (quae omnino absoluti iuris sunt) saepenumero ad Comitiorum regni deliberationes et suffragia referebat. Neque Elisabetha dubitavit subinde Curiam, modestiae admonere, et reverentiam iuris Regii ordinibus commendare, [Note: Camden. part. 1. an. 1565.] imo plenis comitiis denuntiare; caverent Principis patientiam laedere. Cuius generis sententiae male accomodantur adulantium artificio iis Principibus, qui adstrictam lege et partitam cum Ordinibus potestatem obtinent: ut paulo post dicetur.
Quid? si in regno accurate sic dicto Seianus aliquis, Principem suis praestigiis huc illuc agitat, et indebitam privato arbitrio potestatem sibi vindicat. An quae egit, Regis, id est, civitatis acta videbuntur? Dicet sententiam contra, Rex, ut primum somno excussus, alienorum peccatorum pudorem non feret. Et dicet regie: ut omnes intelligant, non impune attrectari iura [Note: in Epistol. ad ips.] uni debita, cui Deus dedit. Recte monuit Antonius Perezius Ducem Lermae: Cum S. Ioannes ad pedes Angeli cuiusdam, illum adoraturus, abicere se vellet, Angelus intercessit his verbis: cave feceris; conservus enim tuus sum. Sibi dictum hoc putet Aulicus, et quanto demissiore cultu adorari se à gentibus videt, tanto magis illos sibi nocituros honores repellat, et non magis alios, quam se Principis ministrum esse cogitet. Moderetur itaque fortunae suae, dicatque: vide ne feceris; etenim conservus tuus sum. ---- --- Tandem enim in principe subsilit et excitatur naturalis
ille Zelus, affectus amore multo potentior, qui aequalem ferre nequit, sed omnes scire vult, quanta inter Dominum et servum sit differentia. Fit hoc, ubi intra tyrannidis facinora, sola ambitione peccatum est. Quid, si Regii nominis obtentu [Note: Gramond. lib. 2. hist. de Ancraeo.] minister tyrannus grassetur? Dura necessitas hominibus liberis, qua tyranno parere coguntur sub bono Principe, inquit ille, qui persuadet Regi, ut publica usurpantem, ultimo supplicio privatae sortis admoneat. Quod cum factum esset, placuit in mortuum lege agi, quo traducta ad posteros viri memoria, qualis vixerat, amoveret suspicionem iniustae caedis: tyrannidis usurpatae, amotae pecuniae publicae, populi oppressi postulatio in ipsum instituitur, actore Advocato fisci.
In Aristocratia, consideraturis diligentius hanc quaestionem, opus est ad diversa huius rei publicae genera attendere. Est enim Aristocratia alia simplicior, et uno collegio, nec nominibus, nec iure distincto comprehensa: alia autem pluribus collegiis distinguitur, lateque diffunditur. In utroque genere, non tam arbitria hominum, quàm leges valere debent, ut valeat publica civitatis auctoritas. Sed in priori genere, ut minus periculi, ita rarior in hac quaestione dubitatio. Nisi quis eadem in oculis habeat, quae modo de regno dicta sunt. Nam si in Aristocratia fiat, ut ceteri eiusdem iuris participes: paucis aliquibus concedant, eorumque de sententia omnia decerni, agique patiantur, plerumque bona cum pace et gratia res transigitur, [Note: l. Ul. c. 6. et l. III. c. 70.] sicut exemplis Livianis constat: neque
disputatur de auctoritate rei publicae. Si autem obliquas per artes, et ceteris aegre ferentibus, pauci aliqui omnia ad se trahant; tum, si mature auctoritas legum opponatur, facile impediri potest, ne res in oligarchian degeneret. At ubi Aristocratica vis collegiis laxius distributa est, non minimi momenti dubitationes, et nisi praecidantur, contentiones de republica oriri possunt. Finge; Collegio cuidam, i. e. certo numero de optimatibus commissam esse administrationem sollennem et statam magni, et ad rem publ. spectantis negotii: sed nomine et iure omnis optimatium ordinis exercendam. Illud collegium autem, paulatim proprio nomine, et ut sui iuris negotium id tractare. Potest enim fieri, ut ab initio satis clara res sit, adeoque formulis scripturae, quas sollicitudo et cautio futuri gignit, non perscribatur: progressu autem temporis non aeque in obvia luce constituatur. Parata iam erit quaestio: an, quia non cautum est disertis literarum verbis, rerum primordia non satis argumenti habeant? tum inprimis (ut ad auctoritatem publice actorum revertamur) an non reliquo ordini optimatium, cuius nomine angustior numerus tractandum accepit negotium, ius fasque sit intercedere, agendi modum definire, sententiam suam interponere? an commissum quidem, sed ordinarium, sollenne, hereditarium munus omnem censuram et examen et participationem respuat? an ipsa committendi ratio, auctoritatem committentium integram aeternamque praestet? Finge
amplius: Collegia quaedam, dignitatis et conditionis suae ratione distincta, pari iure ad certum negotium concurrere: praerogativam autem ordinis et loci liberalius de praerogativa iuris explicari: aut par ius, ad disparem exercendi rationem ablegari. Quaestiones, inquam, possunt hic oriri, quarum exempla nemo lubenter disceptat.
In Democratia validam, de auctoritate publice actorum et agendorum, quaestionem movet Lysias, quando ad Athenienses mirabundus [Note: Orat. 24. peri\ tou= dh/mou katalu/s1ews2.] inquit: u(mw=n de\ a)/cion qauma/zein, o(/ti o)/iesqe me\n dhmok rati/an ei)=nai, gi/gnetai d) o(/ ti a)\n ou(=toi bou/lwntai. Merito vos miretur aliquis, quod putatis Democratiam sive populare imperium esse, et fit tamen quodcumque isti volunt. Demagogos intelligit: quos et graphice describit: sicut et Demosthenes et Isocrates passim. Sed quotiens populus evigilat, et se deceptum intelligit, exitium sibi hi tales inveniunt. Id quod evenire etiam solet in magistratuum actis, praeter legum praescripta, et mentem populi actis. Sed, quae alias hîc dubitantur, ex iis, quae dicta sunt, et dicenda, diiudicari poterunt.
Crebrior enim disputatio est in mixto statu rei publicae, quid civitas egerit. Non est alibi plus opportunitatis ambitiosis et novis consiliis. Prima fraudis in hoc genere origo, ex ipsa descriptione mixti status: quotiens à mixtura, temperamentum non distinguitur. Illa enim vox unice ad formam civitatis; haec ad modum administrandi, haud raro à forma nonnihil discrepantem, referenda est, si accurate
velimus loqui. Non, quasi non permutari illas contingat; sed quod philosophari volentibus omnis confusio vitanda est. Notum est, non dari fere hodie Democratias, nisi Aristocratice, non mixtas (aliud enim id est) sed temperatas, qualem Athenis omni ope consilioque optabat Isocrates, adeo, ut non aliud sibi in republica negotium potius dari arbitra???tur. Si temperamentum istud Aristocraticum, de mixtura interpretaberis, iam data est via quaestioni, de qua agitur. Sub temperamentis, simulacra etiam continentur. Quae pro veris rerum momentis, et pro iure rei publicae venditare, inter artes politicas, variis de causis, adhibetur. [Note: de rep. Venet.] Contareni calamo ita describitur, ex proposito quodam secreto, Venetorum res publica, quasi ex Monarchia, Aristocratia, Democratia mixtus esset status, cum nihil aliud quàm Aristocratia sit: neque ex aliis formis quicquam trahat praeter temperamenta et simulacra.
Sicut autem ex temperatione ad rationem agendi pertinente, facere mixturam, quae participatione iurium maiestatis definitur, multis sollenne est: ita mixturam pro temlperamento interpretatur vel ignorantia philosophiae civilis, vel adulatio, et sua cuique utilitas. Praesertim in statu ex Monarchiae et Aristocratia mixto. Ibi enim principem, quotiens primus esse debet, solum volunt aspectare, qui aulam patriae, domum rei publicae praeferunt. Hi civitatis et rei publicae nomine praescribere, plerisque imperii consortibus ignorantibus, aut
contradicentibus gesta: ex consortibus imperii, consiliarios; ex imperantibus, magistratus; ex domesticis, peregrina; ex novis, vetera, artificio plusquam Colchico solent.
[Note: Relect. polit. lib. 1. c. 5. sect. 4. §. 4. etc.] Ceterum in hac quaestione tractanda prorsus ferri non possunt, illa Arnisaei: Ubi distinguit inter contractus, qui ineuntur a sola maiestate; et qui ineuntur ab omnibus civibus. Nihil enim certius apud Philosophos hac sententia: quicquid maiestas agit, sive, quicquid habentes maiestatem agunt, id à civitate, atque adeo ab omnibus civibus actum censeri debet. Neque quicquam absurdius dici potest, quàm summam patestatem civitatis, civitati opponere. In quemcumque enim vel quoscumque, civitas summam potestatem contulit, ille vel illi referunt personam civitatis. Si ergo omnium civium potestas superior erit maiestate; duo summa in eodem ordine statues; et uni corpori duo capita impones, id est, monstrum facies. Frustra excipit Arnisaeus: neque enim maiestas ubique repraesentat totam rem publicam: inprimis in rebus publ. corruptis. Vaga haec sunt et nullo scientiae fundo concepta. Nisi enim argutari velis in vocabulo maiestatis, summa potestas ubique est unica causa actorum à civitate aut agendorum. sicut autem civitas, etiam iniqua agens, non statim desinit esse civitas: ita ubi summa potestate abutuntur, qui ea praediti sunt, non statim solutus intelligitur ille ordo quo civitas est civitas. Quod Aristoteles saepe inculcat. Et exemplo Democratiae vitiosae ostendit. Quod si considerasset Arnisaeus, non subiecisset
prioribus ista: in omni enim prolapsa republica agitur contra bonum totius civitatis; et proinde contractus nequeunt toti rei publicae imputari; sed manent penes eos, qui in fraudem rei publicae contraxerunt: Abunde enim haec profligantur exemplo Aristotelico Democratiae vitiosae. In qua si tota multitudo contra bonum suae civitatis egit, penes quos manebit culpa male actorum, à civitate scilicet, ut vult Arnisaeus, removenda? Illud quoque postea crude adicitur: Quin et ipso iure nulla sunt, quae contra utilitatem publicam contracta sunt, sive ab iniusto rei publicae possessore contrahantur, sive à iusto. Latet fraus in praescriptione utilitatis publicae: quae nec in una rep. uno modo aestimatur: adeoque non nisi expressis exemplis intelligitur. Dicent aliqui, utilitatem publicam esse, quae omnium omnino civium commoda spectat. Atqui sunt civitates, nec statim tyrannidis damnandae, ubi omnia praecipue ad unius commodum referuntur. Quid oppones illius contractibus, qui civitatem in patrimonio habet, etiamsi cives non existiment ad suam utilitatem istos pertinere? Sed haec hactenus.
Qui interim à civitate agenda, sibi vindicant, illi profanas rebus sacris manus admovent, id est, ut clarius dicam, laesae maiestatis rei sunt. Apud M. Senecam annotatur: Is laedit populi [Note: lib. 4. controvers. 2.] Romani maiestatem, qui aliquid publico nomine facit: tamquam si legatus falsa mandata affert, sic audiuntur tamquam populus Romanus illa dederit. Imperator foedus percussit, videtur populus Rom. percussisse, et continetur initio foedere. Et
[Note: lib. 9. declam. 2.] praecesserat quod repetitur in excerptis: In eo quod sub praetextu pbulicae maiestatis agitur, quicquid peccatur, maiestatis actione vindicandum est. De foedere sic accipe, ut à sponsione distinguas: nempe, si Imperator, cum non nisi spondere posset, foederis faciendi potestatem, quasi à civitate sibi permissam, vindicasset, ac civitatem ignatam invitamque obligare voluisset. Accurate enim omnia hîc capienda sunt; neque illuc descendendum (quod ap. Senec. disputatur) ut, quicquid magistratus obtentu publici officii, peccat, hoc crimine censendum sit. Si enim ita accipiat illa verba; in eo, quod sub praetextu p. m. agitur, explicatione opus habebunt.
Annotatum est antea, civitatem, quae aes alienum [Note: pag. 6. ??? et seq.] contraxerit, cum libera esset, non solvi debito, si in formam provinciae redigatur, et fiat pars alterius civitatis. Verum hoc esse putamus, etiamsi bello facta sit haec mutatio: cum hac tamen exceptione, nisi hostibus victoris debeatur ea pecunia. Ius enim belli non modo in bona et corpora hostium, sed etiam in iura eorum porrigitur. Si autem debeatur nonhostibus; tum victor, si laudem iustitiae amat, non debet intercedere iuri, quod natura dictat. nisi quod, necessarias ob causas differri tempus solutionis posse, fatendum est. Quid? si hostibus tuis alii debent pecuniam: poterisne debitoribus hoc nomen remittere? Manente bello, frustra et sine effectu hoc tentaveris. Sed subacta civitate creditrice, et firmata possessione, si hoc feceris, iam de tuo liberalis [Note: I. B. 3 8. 4.] esse poteris. Videatur Grotii demonstratio.
De civitatibus iniqua agentibus, aut ex iniquorum [Note: I. B. 3. 3. 2. et 3.] coetu conflatis, etiam recte putamus Grotium definivisse. Ubi etiam de cortuptis civitatibus aliquid annotatur. In quibus haud facile est pronuntiare, nisi postquam corruptissima res publica, ad alium aut meliorem statum emerserit. Figuras quoque non oportet accipere, ut proprie dicta. Quid usitatius, quàm magnam aliquam corruptionem, aut conversionem, ut eversionem et destructionem exaggerare? kakopolitei/an pro a)narxi/a| interpretari? [Note: Arnisaeo Relect. polit. lib. 2. c. 1. sect. 2. §. 16.] concussionem pro interitu? Quae in hac quaestione probe discernenda sunt. Qui ponhro/polin Philippi Macedonis adferunt, cum de civitate describenda agitur, non satis attendunt, quid dicant. Non fuit illa civitas, ut hîc accipitur; sed in magna civitate, loco seposito, quaedam quasi custodia, continendis seorsum, qui cives ceteros inquinaturi erant suo convictu. Sicut [Note: Voce ponhrop.] ex Theopompo Suidas tradit.
Apud Iustinum cum Cyrus ademptum Medis imperium in Persas intulit, civitates, quae Medorum tributaeriae fuerant, mutato imperio, etiam [Note: 1. 7. 2.] conditionem suam mutatam arbitrantes, à Cyro defecerunt. An recte existimaverint, conditionem suam mutatam, non posse recte diiudicari [Note: l. B. 2. 16. 16.] hodie, censet Grotius, quando non exstent conventionis verba. Spectandum enim, an in conventione Medorum fidem elegissent.
In fine huius dissertationis, nobile exemplum disputationis de eo quod civitas egit commendamus lectori, in historia Camilli, obsesso Capitolio electi, apud Livium libro quinto.