IN LIB. II. CAP. VII. De acquisitione deriuativa, quae fit per legem ubi de successionibus ab intestato.

Praemissa annotatione de legibus quibusdam Civilibus iniustis (§. I.) acquisitionem deriuativam (quae transfert dominium, sive per alienationem fit) lege naturae ait fieri vel expletione iuris §. 2. vel successione eaque vel ut inter privatos, et in bona; vel ut in regnum. Successio in bona ab intestato consideratur, vel ex ratione debiti, vel ex ratione officii. §. 3 Ratione debiti considerantur alimenta, vel liberis debita à parentibus, §. 4. et avis §. 6. cum duplici exceptione tum abdicationis et exheredationis §. 7. tum incesti partus § 8. vel parentibus debita à liberis §. 5. Ratione officii distinguuntur bona paterna avitaque, quae referendae gratiae ergo proximis conveniunt, vel vivis vel defunctis, id est eorum liberis §. 9. et noviter quaesita, quae carissimis id est cognatis et propinquis rectissime relinqui videntur §. 10. nisi quod deficiente coniectura voluntatis lex et mos populi attenditur, §. 11. Successio in regna est vel hereditaria, vel non hereditaria linealis, vel pro arbitrio inducta. In hereditaria successione distinguuntur primo regna quae in patrimonio sunt, et quqe libero populi consensu facta sunt hereditaria: Deinde, quae non sunt feudalia, et quae primitus in feudum data sunt. In Patrimonialibus Regnis, divisim mares et feminae, nec adoptati minus veris liberis succedere possunt § 12. aut si individau sint, natur maximus, sine discrimine sexus §. 13. In regnis quae non sunt in patrimonio, quaeritur, an regnum pars sit hereditatis §. 19. Voluntas

autem populi praesumitur primo de non dividendo regno §. 14. secundo de successione eorum, qui à primo rege descendunt, sive de praerogativa familiae §. 15. tertio de excludendis nothis et adoptivis §. 16. quarto de praerogativa sexus inter pares §. 17. quinto de praerogativa aetatis §. 18. Quantum ad alterum discrimen regnorum, in regnis non feudalibus, mos succedendi in allodiis usitatus §. 20. in feudalibus lex successionis feudalis cuiusque gentis obtinebit §. 21 Successio non-hereditaria linealis in regnis est vel linealis cognatica, quae explicatur §. 22. vel linealis agnatica, §. 23. Successionis pro arbitrio inductae specimina ponuntur §. 24. Denique tota tractatio, diligentissima sane, exemplis controversiarum circa successiones illustratur à §. 25. usque ad finem.

§. I. Alienationem, quae lege fit, considerari posse, vel ut lege naturae, vel ut lege gentium veluntaria, quam Grotius vocat, vel ut lege civili fit, in aperto est. De Lege Naturae agit hoc capite; de lege gentium, vel vulgo ita dicta, agit cap. sequenti; vel vere hîc intelligenda, libro tertio. Legis autem civilis considerationem removet ab hac dispuratione, eo quod praecipuae de bellis controversiae, inde, ut notissimum est, non definiantur: ut scilicer est lex civilis, nam, ut Naturae legem repetit, aliter sentiendum est. Deinde illustrandi et explicandi causa saepissime ea, quae in privatis praeclare et iuri naturae consentanea tradit Ius civile, ad publica haec utiliter et laudabiliter

accommodantur: sicut in materia successionum nemo neget. Tertio, si partes contendentes sponte connsentiant in arbitros,m ex iure civili aut eius analogia pronuntiaturos, nihil est quod obstet, quo minus Auctoritas iuris civilis etiam in talibus controversiis valeat. Quarto, de Iureconsultorum Responsis et Consiliis, ita iudicandum est: Fuisse varias apud gentes Europaeas summos viros, quorum ingenium, et eruditio omnis iuris (non civilis tantum, quod seorsum ita appellatur) tum prudentia et usus rerum, meruerit maximis quibusque in hoc genere controversiis tractandis adhiberi; neque quicquam facile de iure naturae et gentium, iterum seorsum spectato, excogitari posse, quod in suis scriptis non viderint, tetigerint, aut etiamm explicarint. Sicut et illud certissimum est, multa perinsignia eorum scripta et Responsa exteare, ubi minimum sit, interdum vix aliquid, quod ex iure civili, ut à iure naturae et gentium recedit, petatur. Igitur si quaestio consilii sit, an egregia doctrina et prudentiâ Iureconsulti (non enim omnes, qui hoc nomen ostentant, se pares tantis rebus profiteri audeant) controversiis Principum definiendis adhiberi debeant, quis volet unquam negare aut dissuadere? Sed cum de obligatione quaestio est (id enim hîc potissimum agitur) non affirmabit, puto, qui vocabula et res satis intelligit et recte accipit, summas potestates sive absolutos Principes et neminem habentes iudicem nisi Deum, iure civili

Romano obligari, nisi spontaneo consensu suas controversias tali tribunali submiserint. Quibus, ut oportet, consideratis, satis apparebit, quomodo conciliari sibi invicem possint ea, quae utramque in partem in causa Lusitanicae successionis, contra Auctoritatem Iuris Iustinianei [Note: de I. B. 133. de Aut. I. C. lib. 2. cap. 7 §. 15. et 16.] et pro ea sunt difpurata, ab Alberico Gentile, et apud Historicos Hispanos, in Hispania Illustrata. unde summatim excipit Arthurus Duck.

Dum ius civile, ab hac sua tractatione removet Grotius; in transitu ostendit: Leges civiles quasdam (intellige, ut huc pertinent,, in materia alienationis) iniustas esse, allato exemplo, de iure naufr agii colligendi. quod amplius explicat Iac. Gothofredus, Dissertatione peculiari adl. )*aci/ws1ist s. L. Deprecatio. 9. D. de L. Rhodia [Note: I. de ep. 6. ult.] de Iactu. Quod Bodinus ius naufragii colligendi defendere videtur, (conquerente etiam Grotio in Annotatis) id ego de testimonio facti, non de demonstratione iuris acceperim. crudelitatem vocat, sed usit atam iis qui portus habent. Addit: Ius quaeris? error ius facit. at si non peccatur errore, sed scientia, scelus est, quod erroris specie praetenditur. Satis dixit? puto: et inde sequentia, qualia sint iudicari posse. Ille praetendit factum, quasi iure gentium licitum. sc. per errorem, aut dolum. ille non incusat factum: quia scit, se frustra fore; errore aut dolo vim ac regnum iuris obtinente. De casibus singularibus, infra. Alibi talia, i. e. iniusta putat Grotius in SCto Silaniano; lib I. cap. 2.

§. 9. cui tuendo C. Cassius ap. Tacitum, ingenium concutit: et illud in L. Quisquis C. ad L. Iul. Mai. debuisse paterno perire supplicio, in quibus paterni criminis exempla metuuntur; lib. 2. cap. 21. §. 13. cui destinatur Apologia Iac. Gothofredi in Disc. Histor. ad illam Legem cap. 16. Canonistae alias, multas leges I. C. Romani, ut iniquas, parum vere aut accurate recensent,, sicuti vel confessio [Note: lib. 5. polit. 6. 3. §. 4.] Adami Contzenii, tali catalogo subiecta, ostendere queat. Ex diverso ipsis Canonistis demonstrari solet, quantum sit iniustarum legum in Iure Canonico Pontificio. Collecta sunt illa in Confess. Cathol. 10. Gerhardi lib. 1 part. 2. cap. 14. Macedonum legem, de qua Curtius (6. 11. 20.) manifesto iniquam fuisse, nemo [Note: v. Petr. Fabri Semestr. 3, 8.] facile abnuat. Legis vestiariae iniquae exemplum Bodinus memorat lib. 6. de rep. c. 6. Legem XII. Tab. de corpore debitoris inter creditores dividendo, conatus est quidem à crudelitatis et iniustitiae labe purgare, doctissimus Vir Annaeus [Note: Ter. iudicat. lib. 2. c. 6.] Robertus, quasi non ad corporis, sed ad bonorum sectionem i. e. partitionem referenda sint illa verba, partes secando. Sed quis non audiat potius veteres Iureconsultos horum verborum [Note: fragm. XII. Tabb.] interpretes, à Gothofredo collectos, qui de corpore debitoris acceperunt, neque eo consilio latam, ut exerceretur, sed ut terrore iniecto impetraret, ne exerceretur, pronuntiarunt?

Quae §. II. habentur, de alieno ad consecutionem debitisui accipiendo, primo salva iudiciorum auctoritate, nec ultra, valere intelliguntur; quod Grotius ipse monuit. qui et secundarium

et surrogatum hoc ius vocat III, 3, 6. Unde, ne quid delibetur de iudiciorum illa auctoritate, cum ipsa civitate natâ, caute accipi, et commode explicari, si pote, debent, quae in fine §. de casu deficientis probationis afferuntur. Et non de nihilo est, quod Feldenus hic monuit. Respondet quidem et Grasuvinckelius, non esse sermonem de eo casu, quo copia iudicii sit. Sed verba Grotiana satis ostendunt, iudicii copiam hîc asseverari, adeoque id tempus intelligi, ubi iudex quidem non deest, sed deest actori seu parti ius suum persequi cupienti probatio. Quo casu, sicuti in iudicio desistere potius petitor debet, ita videndum, an non satius sit hîc quoque decedere suo iure, quàm eo uti remedio, quod sine periculo mali exempli non potest usurpari. Dato enim iudice, ius naturae me iubet eius ope, quod meum est consequi. cum praesertim, si obtentu iuris naturalis velim rei alienae manum inicere, iudex intercessurus sit, cui sine probatione iuris mei nequeam satisfacere. unde turbis occasio et contentionibus gravioribus. Aliud dicendum fuerit, si iniquitas iudicis ius meum mihi tribuere nolentis reapse intervenerit.

In Annotatis exemplum Hebraeorum ab Aegyptiis quaedam quasi mercedis loco auferentium adducitur, auctoritate Irenaei et Tertulliani ad ius naturae referentium. Sed quia Sacer Codex nos docet, iussu Dei hoc factum esse; non satis commode huc accommodatur. Sive enim Deum consideres, ut dominum

supremum, et in dominorum inferiorum res et inra ius habentem; sive ut iudicem supremum, rem constitues extra casum, qui hîc spectatur. Illo enim modo donaverit Hebraeis suo iure res Aegyptiorum; hoc modo Israelitis in mercedem maximoruin laborum adiudicaverit. Hic autem agirur, de eo, quod quis sine auctoritate domini, aut iudicis assequitur. Qualis casus etiam infra proponitur in captivo, qui mercedem laboris sui [Note: III. 7, 6.] clanculum subducat. ubi Annotata vide, huic loco para/llhla. Et sane, Scholastici inter ea, quae domino sine iniustitia aufer ri queunt, enumerant liunc casum, cum quis ad certum et liquidum debitum compensandum, quod ordine iuridico propter potentiam debitoris recuper are prorsus non potest, alienum [Note: lib. 2. c. 12. dub. 10.] accipit. Lessius in hac quaestione ita incedit, ut dicat, posse aliquem rem suam aut sibi debitam, iniuste apud alterum exsistentem, occulte recipere, si modo has conditiones obseruet> ut mor aliter certum habeat, rem suam esse, aut sibi debitam. in dubio enim, non idem iuris esse. 2. Ut non possit eam aliter recuperare, vel certe non absque not abili molestia, vel expensis, vel amissione benevolentiae et favoris. in quo nimis liberalis videtur. subsidiarium enim hoc remedium, si modo, est, quod non nisi aliis remediis consumptis aut negatis, ex natura subsidiorum, locum habere posset. 3. ut non accipiat rem apud debirorem depositam, sed vel suam vel sui debitoris: cum compensatio non procedat nisi ex bonis debitoris in eius dominio positis. 4. ut absit periculum scandali vel infamiae, ne pro fure habeatur et puniatur. His observatis,

licite putat fieri, quod dictum est: et, quod virum sanctiora professum minime decebat, ultro addit: Si is, qui iuste accepit (occulte scilicet, rem suam aut sibi debitam iniuste apud alium exsistentem) rogaretur à Iudice, num sciret quis acceperit, vel an ipse non acceperit, posse negare, se scire, etiam cum iur amento; nempe intelligendo, se nescire quis ita acceperit, ut Iudex intendit, nempe iniuste. Sed adversus iudicis potestatem, quae in vivili vita, architectonica est, aequivocationes et mentales restrictiones admittere; ipsiusque iurisiurandi sanctimoniam et simplicitatem hoc artificio, ut vocant, eludere: id vero est, et divini iudicii et humani, divino subordinati, auctoritatem convellere. Rectius omnino sentiunt, qui furtum quidem non committi proprie dictum, in casu rei suae aut sibi debitae ex desperatione alterius remedii clam ablatae, sed non sine culpa tamen id fieri contendunt: satisque esse id facientibus debere, si veniam impetrent culpae, etiamsi [Note: Elemenc. part. 2. c. 4. membr. 3. artic. 20.] culpa vacare non dicantur. Feldenus non male hac de re sensit, (quamquam de definitione furti accurate constituenda nunc non agamus) cum punibile hoc factum ait, quod propria auctoritate occupetur id, quod iudicis officio obtineri debebat, bellumque privatum non satis licite suscipiatur.

§. III. Origo successionis ab intestato, recte à Natura repetitur: ut bona scilicet defunctorum perveniant ad eos, quibus ratio naturalis ea, vel ut debita, vel ut prae aliis convenientia,

adiudicat. Sed hoc iudicium naturale, sive haec naturae et rationis regula, non aliunde potest initium capere, quàm à respectu dominii, quod defunctus habuit. Non enim disquisitio hîc fit, ut de bonis in medio positis, quae simpliciter a)de/s1pota sunt, et arbritrariae dispositioni corporis civilis seu summae potestatis subiacent: sed ut de bonis certi domini, quae, non in vagum incertum que eventum, sed primo sibi, deinde, quatenus non indigeret, aliis, quaesivisse ac tenuisse, neque illam voluntatem unquam aut in ullum casum abiecisse, aut abicere debuisse intelligitur. Huius dominii quotiens exercitium morte personae abrumpitur, ius tamen et vis perpetuatur et transfertur in necessarios et attinentes non promiscue et temere, sed eo ordine, quem natura, respectu constitutae dominiorum distinctionis, dictat esse aequissimum, maximeque rationi congruentem. Quis est iste ordo? an alius, quàm ut bona defuncti perveniant ad proximos? pro gradu scilicet propinquitatis et necessitudinis. Atque, ut nihil aequius melius natura dictitat, ita omnes domini ratione non depravata utentes de bonis suis haud aliter fieri volunt optantque. Cur enim aliud velle credamus, quàm quod natura iubet suadetue? Igitur non opponenda est hic ratio naturalis, coniecturae voluntatis. Voluntatem,, vel ratione actus, in praesens; vel ratione voti, in futurum, informat natura. Quare, sive à priori rationem naturae,

volumtatem informantis, sive voluntatem in actu aut voto à natura informatam seu naturae consentaneam spectes, ius et aequitas naturae eadem est manetque: Et respectu transferendi dominii, non clarius, quàm à voluntate praesumpta legitimorum dominorum repetitur explicaturque. Sicut etiam legislator civilis, in iis quae circa successiones ab intestato constituit, nec plenius nec melius commendat suam legislationem, quàm si dicat, se eam constituisse, quae dominorum quisque velle, aut velle debuisse intelligeretur. Quae omnia reperias in ipsis Iureconsultorum explicationibus, quibus rationes receptae intestatorum successionis, et causas inquirunt. In subsidium, inquiunt, voluntatum vivorum morte interceptarum, lex successionem ab intestato induxit, ut quod fere omnes desiderant, nempe sibi coniunctos sanguine, potius sua bona habere, et quo gradu proximiores sunt, eo magis, ut plus dilectos; id sua providentia suppleret: quare, ex arbitrio viventium, desideria morientium non sine ratione colligi, dicuntur: Sequiturque lex in hoc, naturae in homine non depravatae voluntatem, et, ut natura, vocat volentes proximos regulariter sanguine ad successionemm. vid. Gregor. Tholosanus in repetitione [Note: Synt. I. V. lib. 45. c. I. §. 6.] huius argumenti. Nec pauca huius philosophiae occurrunt, quando de Heredibus suis agitur. Vere igitur, et iam distincte ac subtiliter locum habet illud Plinii, quod hic affertur: Defunctorum voluntatem intellexisse, pro iure est. quae Epistola tota legenda est, una cum reliquis in margine annotatis.

§. IV. et V. In successione intestati, primam naturaliter sortem esse liberorum ostensurus, ita ut parentibus quoque defunctorum et in universum ascendentibus, praeferantur; de alimentis praemirttit, quatenus vel liberis vel parentibus debentur. De Alimentis autem, quae liberis debentur, inquiri solet, quid alimentorum vocabulo comprehendatur; deinde quousque praestentur; tum quo ordine ac portione debeantur in dissoluto per dinortium aut mortem alterius coniugis matrimonio; denique, an et quatenus liberorum haer edibus deberi intelligantur. Quae apud Mor alistas disputantur. Adde Arnisaei relect. polit. lib. 1. cap. 4. sect. 4.

De instinctu naturali ceterorum quoque animantium ad alendos fetus, incomparabiles quodammodo sunt loci communes, qui hic laudantur, apud Philostratum, et Oppianum. Quorum Ille quidem lib. II. (ita enim rescribendum est) capp. laudatis, ostensurus frustra quaeri à nonnullis, fus1ikh\n, ei) mh\, thn\ pro\s2 ta\ te/kna eu)/noian e)=inai, naturalis sit nec ne amor liberorum, plurimorum animantium historia adducta, naturalem in brutis quoque storghn/ enumerat: Hic (Cyneg. 3. à v. 107, et Halieut. 1. à v. 646 et 702.) proposita sententia, non hominibus tantum sed omni animantium generi insitum esse prolis amorem, itidem exempla petit, è mari quidem Delphinum pisciumque; ex avibus, columbarum, aquilarum, cornicum, gallinarum; ex quadrupedibus feris, leaenarum, pantherarum, tigridum: et in

altero loco, decem genera animalium nominat, digna quae consulatur, poësis, non ineruditis a Conrado Rittershusio Oppiani Sospitatore notis illustrata.

Quantum ad vulgo quaesitos, textus Iuris civilis, [Note: Tractat. 2. disp. 168. §. 1. adde Less. lib. 2. c. 19. dub. 6. §. 67.] vilis, alimenta eis denegantes, Ludovicus Molina non vult intelligi de alimentis, sine quibus eiusmodi filii vitam amitterent. id namque aperte esset (inquit) contra ins naturale, ac proinde manifeste iniquum: et cum alii iure naturali in parentum defectum sub reatu letalis culpae haec illis exhibere teneantur, primo loco multoque arctius parentes ad id tenentur: sed intelligendum est de alimentis, sine quibus vel proprio labore ac industria, vel alia aliqua via possent vitam conservare. Quae naturalis aequitas, non iure Canonico tantum, sed sententiis Dd. stabilitur. Videndus omnino [Note: Part. 2, constit. 10. def. 18. et part. 3. const. 14. def. 11.] no est Carpzovius in Definitionibus forensibus.

Parentibus quoque liberi, et descendentes ascendentibus alimenta, si aliter sibi comparare non possunt, debere, non leges tantum civiles humanarum gentium decernunt, sed naturalis ratio demonstrat. Quam ex naturali instinctu ciconiarum, eo genere philosophandi, de quo alibi diximus, illustrant. Chorus [Note: in Electro. v. 1063.] apud Sophoclem contra impios liberos, graviter insurgit in istis:

*ti/ tou\st a)/nwqen fronimwta/tous2
oi)wnou\s2 e)s1orw/menoi
trofa=s2 khdome/nois2, a)f) w(=nte
blastw=s1in, a)f) w(=n t) o)/nhs1in e(/urws1i,
ta/d) ou)k e)pi/s1hs2 telou=men;

Quid supra nos intuemur sapientissimas volucres, de cibo prospicientes iis, a quibus generantur atque educantur, neque imitamur hunc morem? Volucres ilae sunt ciconiae. de quibus Scholiastes Graecus: ou(/toi ga\r (pelargoi\) geghrako/tas2 tou\s2 pate/ras2 tre/fous1in. ei)s2 a)moibh\n th=s2 gennh/s1ews2 kai\ a)natrofh=s2: o(/qen kai\ to\ a)ntipela/rgws1is2 ei)/rhtai. Ciconiae, parentes senio confectos alunt, ad compensandam generationis et educationis vicem. unde et Graeca vox a)ntipela/rgws1is2 dicitur. Et in sequentibus Chori verbis me/gista no/mima, et h( zhno\s2 e)us1ebei/a, iusta maxime insignia [Note: pag. 226.] et Iovis pietas sive in Iovem pietas, in hac filostorgi/a| erga parentes reponuntur. Unde iterum Scholiastes: le/gw dh\ to\ kh/desqai tou= patro\s2 a)/eista tw=n de kai\ tou/twn, a) me/gista no/mima e)/blaste par) a)nqrw/pois2. pa/ntwn ga\r nomi/mwn kai\ dikai/wn tou=q) e(\n krei=tgon kai\ me/giston para\ pa/ntwn a)nakhru/tgetai fronti/da poiei=sqai patro/s2. o(\ qeo\s2 a)pode/xetai. kai\ eu)sqebe\s2 logi/zetai. Patris curam gerere, dico. quod inter ea, quae optima maxima iura mortalibus habentur, praecipuum est. Inter omnia enim iusta et legitima hoc unum optimum maximum ore omnium celebratur, patris curam gerere. id quod Deo acceptum, iustumque reputatur. to\ a)ntipelargei=n, esset Latine, mutuam alimentorum et sustentationis vicem parentibus exhibere, more ciconiarum. Hierocles in aureo ad aurea Pythagoreorum carmina commentario, prolixe ostendit; deberi parentibus honorem, et s1w/matos u(phres1i/an kai\ xrhma/twn xorhgi/an o(/ti ma/lista proqumota/thn, ministerium corporis, rerumque necessariarum suppeditationem promptissimam ac liber alissimam. Hebraei,

quarto Praecepto contineri dicunt, ut liberi parentes alant, et ad hoc faciendum adigantur; apud [Note: de 1. N. et G. VII, 2. l. si quis a lib. D. de agn. vel al. lib.] Seldenum. Ulpianus iure cogendos, liberos respondit. Apud Marcum Senecam (Excerpt. Controu. I, 1. et 7. et VII, 6.) Lex proponitur; Liberi parentes alant aut vinciantur. Ubi vide, quae Andreas Schottus ad principium Controversiarum (I, 1.) annotavit, et adde Fabii Quinctiliani declam. V. ubi multa illustrandae huic philosophiae dicuntur.

Liberos esse quasi partes parentum, Aristotelica [Note: p. 553.] sententiâ dicit, quam diserte exprimit Philo Iudaeus ini Iosepho: me/rh ga\r te/kna gone/wn. Liberi enim partes sunt parentum.

Locum Apostoli (2. Cor. 12.) cui addi debet Gal. 4. recte ad ius naturae retulit. Sicut et [Note: tom. 3. pag. 258.] Theodoretus: ke/xrhtai de/ tini kai\ fus1ikh=| gnwmologi/a|. usus est quadam naturali ratione sententiae. Philo Iudaeus, successionum leges explicans, [Note: lib. 3. de vita Mos. p. 689.] notabiliter: a)ll) e)peida\n o( no/mos2 fu/s1ew/s2 e)sti klhronomei=sqai tou=s2 gonei=s2 u(po\ pai/dwn, a)lla\ mh\ tou/tous2 klhronomei=n, to\ me\n a)peuktai=on kai\ pali/mfhmon, h(s1u/xas1en, i(/na mh\ path\r kai\ mh/thr pros1ode/uesqai dokw=s1i ta\ e)pi\ w)kumo/reis2 te/knois2 a)parhgo/rhta pe/nqh, plagi/ws2 d) a)utou\s2 e)ka/les1s2 toi=s2 qei/ois2 e)fiei\s2, i(/na kai\ a)mfote/rwn stoxa/s1htai, kai\ tou= pre/pontos, kai\ tou= thn\ ou) s1i/an mh\ a)llotriwqh=nai. Sed quandoquidem lex naturae est, ut filii sint heredes parentum, non parentes liberorum, illssd quidem quod omninosum et piis votis contrarium erat, omisit, ne pater materque ex acerbis luctumque inconsolabilem portendentibus liberorum funeribus, lucrari viderentur; oblique autem

eos vocavit in eo, quod de patruis addit; ut et decorum servaret, et bonorum ex familia alienationem impediret.

§. VI. Duo hic dicuntur: primum de alimentis, quatenus descendentibus debentur ab avis; deinde de vicaria successione peor stirpes sine repraesentatione. Prius illud, ut naturale est, ita legibus quoque civilibus variarum gentium [Note: orat. 18. pro Aristoph. bonis.] repetitur, declaratur, determinatur. Apud Lysiam, ubi sermo est, de liberis paterna hereditate spoliatis, secunda sive reliqua spes super fuisse dicitur, ut ab avo educarentur. u(po/loipos e)lpi\s2 h)=n, u(po\ tou= pa/ppou e)ktrafh=nai. Ladovicus Molina [Note: Tract. 2. disput. 228. §. 20.] ita plenius complectitur: Post patrem et matrem, qui proximiores fuerint in gradu, descendentibus, quemadmodum ipsi soli eis succedunt, ita ipsos solos teneri eis alimenta praestare, et è contrario, descendentes ascendentibus propter eandem rationem. Quando tamen proximiores impotentes essent, ad illa praestanda; tenerentur, qui post eos proximiores sunt, ea praestare. Hoc tamen de iure communi hanc patitur limitationem, quod nepotibus, si legitimi sint, soli ascendentes per lineam paternam tenentur alimenta praestare, non vero ascendentes per lineam maternam, nisi in defectu ascendentium per lineam paternam, ut utrumque habetur l. pen. D. de liber. agnosc. Ratio est, quoniam nepotes, de eodem iure communi, sunt in potestate avorum et proavorum paternorum, ad eosque pertinet ususfructus et administratio bonorum talium nepotum; non vero sunt in potestate avorum maternorum.

Eademque ratione nepotes per lineam maternam non tenentur praestare alimenta avis aut proassis maternis, nisi in defectn aliorum nepotum, qui ex ipsis per lineam masculinam descendant. Ubi autem iure civili aliter constitutum est, filiique, per matrimonium egrediuntur patriam potestatem, adeoque nepotes numquam sunt in potetate avorum; avi quoque materni aeque ac simul cum paternis succedunt nepotibus (quod de iure Lusitano et Castellae, Molina testatur) ad naturalem aequitatem res redit, ut aequaliter alant alanturque, in quibus successionis obtinet aequalitas.

Repraesentatio, cum sit quaedam surrogatio de persona filii in personam patris, totiensque obtineat, quotiens quis non suo sed patris iure succedit; posititii sane iuris habetur; dum ulteriores in locum suorum parentum fictione quadam iuris promoventur, ut cum iis in stirpes succedant: ab aequitate tamen naturali excitatur suadeturque, ut hîc Grotius ostendit. Neque abludunt inde cetera, quae de Repraesentatione, in descendentibus in infinitum, in ascendentibus numquam, in collateralibus obtinente in primo gradu filiorum, quando vel fratris filii cum patruis in bonis defuncti patrui succedunt, vel quando cum ascendentibus fratres defuncti ac fratrum filii succedunt; statuuntur rationibus manifestis et evidentibus nixa, quibus nihil aequius meliusue vir prudens repererit. Quamquam non unius modi legislationes et

consuetudines hîc occurrere constat. quarum in toto successionum ab intestato argumento, [Note: Syntagm. I. V. lib. 45. c. 8.] quae sit ratio habenda, Grotius ipse monet §. XI. Videatur Tholosanus, de successione Nepotum.

§. VII. Successionis ab intestato descendentium, originem naturalem, ex coniectura voluntatis, quatenus in rectè animatis neque prave iudicantibus, intelligi praesumique debet, hactenus repetiit. Voluntas illa ordinem naturae maxime probatum tenet, et tenere intelligitur: in quantum constat, de necessitudine ascendentium et descendentium. Nam dubitatio, e. g. an hic sit pater, an ille filius, parit ultro exceptionem, de qua §. sequente. Tum significata in contrarium voluntas, e. g. abdicatione aut exheredatione, coniecturam tollit. quae exceptio regulae ante propositae h. §. adducitur. Abdicationi in desuetudinem deductae iam olim successit exheredatio. In utraque, si voluntas, abdicantis et exheredantis fuerit manifesto iniqua, naturalique aequitati contraria, merito subvenitur officio iudicis, ad id quod natura aequissimum esse dictat, rem revocante. Unde crebra illa [Note: Videantus Isaei orationes X. de hereditate.] apud Veteres, in causis hereditatum, tractatio, de voluntate sani hominis, sive de voluntate quae sano homini convenire vel non convenire videatur. Et apponit ipse Grotius hoc loco cautionem de alimentis. Ponamus casum, assimulatum ei qui in Isaei oratione prima, de Cleonymi hereditate, affertur: et ad filium transfetamus, quod ibi de fratris filiis factum est.

Fecerit pater testamentum, quo exheredaverit filium, sed ex iracundia et odio non iusto in tertium quendam, quo filius familiariter uteretur. illo tertio mortuo, pater professus sit, se velle mutare testamentum, et exheredationem antiquare; miseritque de familiaribus qui acciret hominem publica lege tastamentis scribendis et mutandis necessarium: illo cessante et tempus extrahente, pater denuo iusserit postridie adduci: sed interiectâ nocte mortuus sit. An dubium esse potest, quin rectissime Iudex, ipsaque naturali aequitate postulante, exheredationem, et primo non iure factam, et postea facienti improbatam, in irritum revocare possit? Unde et in Abdicationibus, apud Rhetores, non levia praesidia causae reponuntur in voluntate iusta iniustave abdicantis examinanda: quod valere non debeat iudicium patris, nisi idonea ratione iuris nixum. Videantur quae in Controversia I. lib. I. apud M. Senecam dicuntur, et ad eam notantur. tum Declamationes Libanii, a XXXVI. usque [Note: lib. 8. c. ult.] ad XLII. Ioachimus Camerarius ad Ethic. Aristot. ita annotat: Abdicare, lege apud Graecos concedebatur Patri filium, tunc demum, si causam abdicationis iudicibus probasset. Itaque in hoc genere, Rhetorum complures declamationes exstant. apud Romanos quid servatum constitutu~ve fuerit de filiorum ab dicatione, non habeo dicere. Valerius quidem Maximus, inssum esse ait à Iulio Caesare quendam equitem Romannum abdicare Filium. In Codice autem Iustiniani rescriptum

Diocletiani et Maximiani tale exstat: Abdicatio, quae Graeco more ad alienandos liberos usurpabatur, et a)pokh/rucis2 dicebatur, Romanis legibus non comprobatur. Quod Aristoteles loco laudato, difficilimo sane, ait, Parenti licere abdicare filium, non aeque filio parentem; eo quod filius parenti debitor sit, neque unquam satis gratiam referre possit; adeoque creditor facile separare debitorem, non aeque debitor a nexu, quo creditori tenetur, se expedire, queat: non absolute sed per comparationem meriti debitique in societate patria dictum intelligitur; et convenienter illis, quae de amicitia kaq) u(peroxh\n philosophatus erat. In parente tamen etiam notabiliter adstringit hanc abdicandi potestatem, tamquam in re a quâ naturalis aequitas abhorret, neque nisi ultimum subsidium peti sinit: quae verbis et paraphrasi Andronici Rhodii omnium facilime efferuntur: i)/s1ws2 de\ ou)dei\s2 path\r a)fi/statai tou= u(iou= ei) mh\ u(perballo/ntws2 ei)/h moxqhro/s2 h)tega\r fus1ikh\ fili/a ei)s2 tou=to e)pei/gei, kai\ a(/ma a)nqrw/pono/n e)pi thn\ e)pikouri/an mh\ diwqei=sqai. tw=| de\ u(iw=| moxqhrw-| o)/nti mis1hto\n, h)\ ou) li/an s1pouda/zetai tw=| patri\ e)parkei=n. Forte autem nemo pater segregaverit se à filio, nisi is mirum in modum fuerit pravus. Huc enim praeterquam quod naturalis amicitia trahit, etiam humana conditio monet, non aspernari aut reicere quod auxilii causa comparatum est. Quod sperari nequit in filio summè pravo, qui ultro abhorret, aut certe studium omne avertit à ferendo patri auxilio. Paraphrasis Aspasii deficit in posterioribus verbis, sensumque non absolvit. Causam

scilicet in abdicatione et exheredatione spectari etiam natura iubet; et magnam esse vult, quae naturalis necessitudinis caritatisque vincula laxare aut impedire queat. idque reciproce. quamvis in diversitate dignitatis, diversa ratio considerandi loquendique, ceteris ut debent se habentibus, non excludatur. Ne autem in causis exaggerandis aut in maius augendis, humanarum tempestates mentium temere desaevirent, diligenter legibus civilibus causae exheredandi sunt descriptae, neque reperitur facile casus, cui non à lege prospectum sit, quae exheredandi licentiam restringere non laxare debet. Praeter Iureconsultos, ex professo hoc agentes, Ludovicus Molina consignat causas, ob quasfas est exheredare vel descendentes vel ascendentes. Merito enim haec e)k parallh/lou [Note: Tract. 2. disp. 176.] ponuntur. Sicut Longobardorum quoque lex de successionibus, enumeratis causis exheredandi [Note: lib. 2. tit. 14. l. 13.] liberos, prosequitur: Item sicut necpatribus licitum est sine iusta causa aut culpa filios suos exheredare, itanec filiis liceat vivo patre, cuicumque res suas thingare, aut per quemlibet titulum alsenare, nisi filios forte aut filias legitimas aut filios naturales dimiserit, ut ipsi secundum legem conseruent. Non plene autem nec satis com~ode, nec citra figuram loquuntur, qui omnes exheredandi causas [Note: v. Arnisae. relect. polie. lib. 1. c. 4. sect. 4.] ad ingrati animi crimen instituunt referte: quod à perspicuitate definiendi certe abfuerit. Quando sic quoque usus venit, ut malint aliqui in certis causis ad naturalem aequitatem respicere, illorum consilio accom~odari forte queat,

[Note: Controu. II. 9.] quod apud M. Senecam dicitur: Et quod iure fit, verum est, et quod sine iure quoque rationem habet, recte fit. Rationem intellige idoneam, ive quae viri prudentis, et aequitatem naturalem probe edocti, indicio satisfacere videatur.

Quod Grotius de ab dicatione et exheredatione posuit, ad praeteritionem, etiam transferri potest, quae et ipsa videtur indicia voluntatis coniecturam ordinariam excludentia suppeditare. Unde praeteritum filium non posse ab intestato succedere, nisi testamentum dicat nullum, nonnulli statuunt apud Vasquium; ipse tamen [Note: de success. 2, 1, 7, 27. etc.] Vasquius putat, quando filius iam natus sit praeteritus, statim testamentum esse nullum, absque eo quod filius dicat nullum, secundum communem sententiam. Sed hoc ad effectus praeteritionis pertinet. Disputari enim hic solet, quid sit praeteritio, quis praeteritus habendus sit (quae interpretatio pro diversis iuribus civilibus non est uniusmodi) quis effectus praeteritionis. quo etiam pertinet quaestio, an praeteritio sit ademptio hereditatis; et pro exheredatione valeat. Quae omnia aliter, praesuppositis legibus civilibus, aliter ex naturalibus coniecturis iudicantur. Videatur iterum Vasquius de success. 1, 2, 20, 41. etc.

§. VIII. De iure liberorum natur alium, quoad successionem, agit, occasione exceptionis à regula de filiorum successione ab intestato; quam suppeditat dubitatio originis, quando non satis constat, hunc illo esse genitum. Dubitationis eius tollendae apud gentes moratiores, matrimonium dicatum est: pauci enim nec diu reperti, qui promiscuo

concubitu utentes, liberos vel ex formae similitudine, vel, ut libitum erat, eligerent. Si tamen, extra matrimonii vinculum, de certa origine constet; tum quoque coniecturam voluntatis, et ex ea successionem ab intestato naturaliter locum habere, Grotius ait: sive naturalibus quoque liberis, aequum in parentum bona ius esse, ex naturali coniectura voluntatis; nisi lex intercedat. Atque ita, sicut citra matrimonii nexum, ius succedendi in bona gignentium, quo dictum est modo fundaretur: ita, quo minus in ipso matrimonio ius successionis arctetur et restringatur, vel lege, vel pacto, natura non intercedere videtur. Salvis semper alimentis: quibus cavetur, etiam silendo. Haec summa et connexio §.

Quod de patre noscendo dictum est, lucem capit ex illis, quae de concubina unica, domi retenta disputantur. ubi agitur de differentia natorum ex tali, aut ex matre domi non retenta, sive etiam pluribus concubinis eadem in domo simul versantibus. Unde discrimen proprie hc pertinens inter naturales, et nothos sive spurios. Et de nominibus quidem variis, multi egerunt olim et hodie: in his Interpretes Homeri, Anonymus, quem Didymum vocant, et Eustathius, ad Iliad. *d.. v. 499. ubi ij(o\s2 pria/moio no/qos memoratur, et Odyss. *g. v. 28. ubi periphrasi quadam, diis invitis natus educatusque, nothum creditur fignificare. Latius enim nothi vocabulum fuisse, quod postea contractum est, vel hinc discere licet. Neque Latini habuerunt, [Note: ad Aen. 7.] quod huic esset para/llhlon, notante Servio.

Ceterum ad rem ipsam pertinentia discrimina, naturalis quoque ratio in hac de illegitimis liberis disputatione, suppeditat ista: I. Favorem iuris naturalis matrimonio debitum, qui à concubitu extra matrimonium abest, omnino discrimen perpetuum constituere inter genitos ex matrimonio, et extra matrimonium. etiam si lex civilis hoc non diceret. Ne enim generatio hominum aliter, quàm ordine hominibus digno, et à brutorum more diverso, fiat, societatis humanae interest. II. In ipsa tamen consuetudine, non coniugali, multum interesse, quis cui misceatur; adeoque illud discrimen, quod Iuris periti faciunt, inter eos, quorum coniunctionem matrimonialem tempore conceptionis et natinitatis nihil impedire poterat, si ea voluissent potius uti, et eos, quibus illo tempore matrimonium contrahere, nefas erat, aequitate naturali affirmari: sicut et illud, quod de impedimento temporario aut perpetuo traditur. III. Igitur, quamvis culpa in parentibus haereat, neque quomodocumque natis possit imputari, ita tamen naturam se hic gerere, ut nec aequare sic natos absque omni labe aut impedimento honestatis natis cupiat, neque nulla miseratione prosequendam infelicem prolem statuat; sed quodammodo honestati et homini consulere velit; huic equidem, in quantum illa patitur. Honestatis autem mensuram, in hoc genere, ad publicum societatis humanae, tum societatis civilis, denique huius aut illius civitatis decus exigi oportere, natura gradus et ordinem

demonstrante, liquet. Simul istud: incerto et nefario concubitu genitis, ultra alimenta, naturalem aequitatem nihil polliceri. IV. In ceteris, liberaliorem esse favorem in liberos naturales, si desint liberi legitimi, quam si adsint, et cum naturalibus in comparationem veniant. Unde putem, leges civiles, quae non excludant quidem naturales liberos, sed legitimis postponant sive inaequales faciant, quoad partes hereditatis; non aliud statuere, quàm quod ratio naturalis et iudicium viri prudentis, si res in quaestionem veniret, [Note: v. L. Longobard. lib. 2. tit. 14. l. 2. etc.] etiam absque lege dictaret. Quo participatio etiam cum ascendentibus instituta, in defectu descendentium, videtur pertinere. Ut autem in totum succedat filius naturalis, sicut filius unicus succederet, (in defectu descendentium, exclusis ascendentibus) quod aliter quam expressa voluntate genitoris queat fieri, quis facile dixerit? Hic autem de praesumptâ voluntate agitur. V. Quando voluntas praesumitur, ex benevolentia eiusque gradibus, intelligi naturaliter in hac materia debere benevolentiam eius, qui intestatus decessit, ut se dispensare in proximos modo rectae rationi consentaneo et ordinario debet. Quare benevolentiae sic ordinatae, prior et potior est ac esse debet, in legitimos, quam in naturales, affectio. Illa enim beuevolentia, cum sine causa, occulto impetu parentes hos magis quam illos amant ex liberis suis, nihil hic habet loci. Indolis autem praestantia, aut

officia meritave liberorum in parentes, sicut expressam tabulis idoneave dispositione parentum voluntatem possunt vel illustrare, vel commendare: ita, cur in praesumenda voluntate nequeant magnopere attendi, satis apparet. Haec annotare volui, ne incaute acciperetur, quod vulgo dici solet: Naturales à legitimis sola civilis ratio distinguit. cilicet, in quibusdam, à lege civili, ex usu civitatis, definitis expressisque. Nam non sunt nulla, quibus Naturales à legitimis naturalis ratio distinguit. quam leges varie, propius, remotius sequuntur, aut ab ea etiam longiuscule devertunt. pro conditione locorum, temporum, nationum. Moralistae varios casus et quaestiones, huic loco implendo, ita ex Iuribus civilibus cumulant, ut rationes ex philosophia, naturaeque et gentium scitis, eadem opera indagare videantur. specimen dabit Ludovicus Molina tract. 2. disp. 165. et seqq. Lessius lib. 2. cap. 19. dub. 6. Nam Dicastillo collectorem agens, repetit L L. et D D. placita lib. 2. tract. 19. disp. 1. dub. 19. et 20. Apud Annaeum Robertum, ad serviendum causae quaedam dici videas Rerum ludicatarum lib. 1. cap. 9. et lib. 2. c. 14. Apud [Note: Instit. orat. p. 134.] Sulpitium Victorem, in circumscriptionum actionibus ponitur casus: Liceat ex ancilla filios suscipere legitimos. Qui habebat ex legitimis nuptiis filium, alterum ex ancilla suscepit. Lex erat, ut patrimonium commune divideret, qui esset maior exfratribus; eligeret minor. Posuit maior natu ex altera matrem fratris, ex altera parte

patrimonium. elegit ille matrem, et reum facit fratrem circumscriptionis. Proponuntur et disceptantur [Note: Excerpt. contror. VI, 3.] eadem apud M. Senecam Rhetorem. Ubi Cuiacius (lib. 13. obseru. 24.) illam legem, Liceat filium ex ancilla tollere, fictam putat: quod absurdum ei videretur, legem ferri, qua liceret filio legitimo coheredem ex ancilla tollere, ut habet Senecae paraphrasis. Nolim prorsus negare, uspiam exstitisse talem aliquam legem: cum hactenus nemo nobis legum fictarum in Rhetoribus exempla satis ostenderit. species facti varias fingi, sicut usitatissimum, ita notissimum est. De legibus, non idem dixerim. Id scio, e Platone et Cicerone proponi quasdam leges, non quae tum omnes latae fuerint, sed quae secundum optimam et naturae convenientissimam rationem fieri potuerint debuerintue. At singi ad eundem modum leges, quae a naturae fontibus minus prope hauriantur, et tempori tantum certo, certoque statui congruant, eius rei exempla desidero. cum praesertim antiqui Rhetores, vel ex manifestis fabulis, vel ex medio fori usu, exempla soleant petere. Ne dicam, in lpsis figmentis et fabulis, to\ ei)ko\s2 et ea quae fieri solent, studiosissime spectari. Sane, in hoc argumento legibus quarundam civitatum, durissimam constitui naturalium liberorum conditionem, nemo ignorat. et apud Isaeum [Note: orat. 5. p. 469.] praesto est illa Athen. lex no/qw| mhde\ no/qh| o)=inai a)gxistei/an mh/q) i(erw=n mh/q) o(s1i/wn, Notho aut nothae non esse ius propinquitatis, sacrorumue aut [Note: orat. advers. Mucartat. p. 665.] publicorum; quae et apud Demosthenem exstat, et

cum explicatione apud Aristophanem in Auibus, ubi Lex Solonis dicitur, *no/qw| mh\ e)=inai a)gxistei/an, pai/dwn o)/ntwn gnhs1i/wn, non esse ius propinquitatis ad hereditatem adeundam Notho, liberis exsistentibus legitimis: et amplius, e)a\n de\ pai=des2 mh\ w)-s1i gnh/s1ioi, toi=s2 e)gguta/tw tou= ge/nous2, metei=nai xrhma/twn. sin vero legitimi non adsint liberi, bona devenire ad eos, qui genere proximi sunt. Videndus Scholiastes Graecus, qui etiam a)gxistei/an, interpretatur metous1i/an th=s2 ou)s1i/as2, sive participationem [Note: v. )*agxis2.] bonorum. quod ex eo describit Suidas. Ab hac duritie deflexerunt, qui ta\ noqei=a, sive nothis dari solita ex bonis paternis usque ad mille drachmas, lege induxerunt. Quosdam etiam, nothis indulgentiores fuisse, non tantum ostendunt ea, quae Grotius ipse §. XII. h. cap. affert; sed etiam illud Sophoclis apud Stobaeum,

[Note: Serm. 169.] o( dh\ no/qos toi=s2 gnhs1i/ois2 i)/s1on sqe/noi.

quamquam color, qui assumitur,

a(/pan to\ xrhsto\n gnhs1i/an e)/xei fu/s1in,

non citra siguram dicatur. Turcarum exemplum non meretur adduci. licet idem aliis iam olim ini mentem venisse, satis constet. Verum ista o(dou= pa/rergon ad Legem ante allatam licuerit adicere.

Exempla iuris in perfecto matrimonio non perfecti ex lege aut pacto, quantum ad successionem, affert duo. Primum est, in Matrimonio ad Morgengabicam, ut hic vocat, sive ad morganaticam, ut alii dicunt. quod et ius Morganiticum vocatur. Matrimonium autem ad Morganaticam dicitur contractum, stilo

Feudalium Placitorum, quando ea conditione quis uxorem ducit, ut liberi expertes sint her editatis paternae, et teneantur, certum quid accipere. Quod saepe fit in favorem, vel liberorum prioris matrimonii, vel agnatorum. Si quis praesertim ducat nobilitate sibi non parem. Sicut explicatur apud Besoldum in thesauro Practico. Alterum [Note: v. Morg???. Gab.] exemplum est. Secundarum Nuptiarum aud Brabantos. quibus in Annotatis, Grotius comparat ex Lege Burgundionum, illam constitutionem: [Note: Tit. 1. l. 25.] Si pater cum filiis diviserit, et portionem suam tulerit, et postesi de alia uxore filios habuerit aut unum aut plures, illi filii, qui de secunda uxore sunt, in illam, quam pater accepit, portionem succedant: et illi, qui cum patre dividentes portiones suas fuerint consecuti, ab eis penitus nihil requirant.

§. IX. X. XI. Quae sit successio ab intestato liberorum tum legitimorum, tum naturalium, ex naturali coniectura voluntatis, hactenus declaravit. Nunc, quae sit ratio succedendi in bona, deficientibus liberis, exponit erudita et eleganti disputatione. Quae ut minus cavillationibus sit obnoxia, probe notandum est: 1. Loqui eum de naturali coniectura, in legibus variarum gentium apparente, in quantum scilicet Leges ipsae eam sequi videntur, in duobus maxime illis ratiocinandi generibus, quae initio §. IX. exprimuntur. 2. De coniectura naturali, non ad ius naturae praeceptivum exacta, sed probabili, et rationibus quas natura suppeditare potest,

consentaneâ. 3. In casu, intestati, et ubi nulla lex civilis, naturalem coniecturam variavit, aut antevertit. 4. addita limitatione coniecturae naturalis, per coniecturam voluntatis in legislatore, ex lege aliis lata. 5. Secundum iudicium gentium communiter. Sicut rectissime dicerem: quae Iure civili constituuntur, de ordine succedendi ab intestato, ut prima sors sit descendentium, secunda ascendentium, tertia collateralium, quarta coniugis, quinta fisci, posteriore semper in vicem et subsidium priorum subeunte, naturali coniecturae voluntatis optime congruunt. Etiamsi enim forte aliquis occinere possit, amicos interdum magis diligi, quam proximos: non tamen inde conficietur, amicis naturaliter locum ante proximos competere; ne si dicas quidem; quibusdam amicis. Ut enim aliquis ostendere ista possit, sive significationes suae voluntatis indubias edere, ita praesumi numquam debet, quod aliquis totum genus suum postponere amicis voluerit. nam de uno et altero, ex genere, nunc non est sermo. Quod si tamen hic quoque fingeres casum; hic et ille de proximis, dissedit a defuncto, ingratus erga ipsum fuit; ergo non praesumi potest illa defuncti voluntas, quod siunc aut hos voluerit sibi succedere: primo nondum aliquid adversus ceteros propinquos pro amico dixeris; deinde recta voluntas hominis bene sani, sicut potest ex maximis causis ad exheredandum niti, ita, nisi hoc fecisse

demonstretur, in dubio nihil tale praesumitur; sed mitiora omnia hîc in spe et voto sunt. cum pro magno saepe errore aut peccato, paululum aut nihil supplicii satis sit: et hoc quoque sensu quotiens dubitatio movetur, suus cuique sanguis indiscretus haberi debeat. Iam et alterum casum formari videas, quasi ex hypothesi Grotiana (quae quidem non Grotii, sed Ciceronis est) in hunc modum; Amicus adminiculo fuit defunctis ad acquirenda bona, ergo defuncti velle putandi sunt, ex proposito gratiae referendae, potius ad Amicum, quam ad proximos gradu aut origine, bona sua pervenire. dici potest primo, nimis vage et late ista proponi. Potest enim amicus hoc fecisse, aliis meis meritis provocatus; potest fecisse, ut non mihi modo, sed meae domui et generi consuleret, nec indigus ipse opis talis;o certe nulla spe hereditatis, aut voto recipiendi inde aliquid, quod sciret, generi et propinquis dari, ut primum amico datur. Sicut igitur licet quidem amici rationem habere, in testamento, et per legata ac donationes, ita in casu non significatae voluntatis (de quo unice hic sermo) dominium rerum defuncti, non praesumitur ad amicos transire, sed ad eos, qui propinquitate aut origine defunctum quodam modo referunt. horum est deinceps arbitrii, et interdum officii, amicum defuncti indigum, propter eximia in defunctum merita, de bonis in quae ipsis successionem naturalis coniectura voluntatis tribuit, remunerari ac recreare.

Igitur non confunditur a Grotio hereditas cum legatis;o legata enim non praesumuntur, sed probantur. Ipse autem de praesumenda voluntate intestati, neque quid fieri vellet professi, agit. Dum in hac dissertatione versamur, et amicitiae vocem abusui aut obscuritati obnoxiam animadvertimus, sedulo tenendum iudicamus, quis sit ordo naturalis necessitudinis, quotiens amici cum propinquis comparantur: ne figuris et praeconiisbenevolentiae, quae in amicitia cernitur, decepti loco non suo disponamus regulas officiorum et iurium, in successionibus ab intestato. Quantuscumque enim splendor laudum, amicitiae passim circumfundarur, propinquitas [Note: 1. offic. 17.] ante amicitiam est. Bene servat Cicero ex Aristotele ordinem naturae, quaudo liberis fratrum coniunctiones, et his, qui quasi alteri fratres sunt, consobrinorum sobrinorumque; inde ex affinitatibus plures propinquos; atque iis omnibus amicos subiungit. neque generalem regulam omittit: propinqui potiores, quam alieni, adiectâ ratione: cum his enim amicitiam natura [Note: in Lael. c. 5.] ipsa peperit. Et, quamquam omni ope enitendum sit, ut ad propinquitatem amicitia quoque, quo sensu speciose extollitur, adiungatur: in aestimanda tamen et comparanda necessitudine, propinquitas, fus1ikh\, amicitia, e)pi/kthtos est: et atnici, ut modo dictum, si citra propinquitatem sanguinis spectantur, inter o)qnei/ous2 (extraneos, alienos) etiam ab Aristotele [Note: 8. Eth. 12.] referuntur, et quoad tou\s2 s1uggenei=s2 (cognatos

et propinquos) inferiore loco ordinantur. quotiens autem ad necessitudinem et coniunctionem adiungitur amicitia, usus eius declarari in illustriore materia videtur; ut et, quos ad amicitiam natura invitat, diligentius colant naturalem affectionem, et, ne praeter naturae institutum, vincula amoris uspiam negligant, excitentur. fus1ikw=s2 ga\r oi( s1uggenei=s2 ste/rgks1i pa/ntas2 tou\s2 s1uggenei=s2. natur aliter enim cognati cognatos [Note: ad 8. Eth.] amant; ut Aspasius effert, sive amare debent, ut ab eadem radice rami, et ad se invicem pariter et ad radicem, necessitudinem habent.

In hac philosophia, quoniam subtiliter partiri, non artificium, non curiositas, sed necessitas est; de Beneficio quoque, aliqua moneri oportet. Nam et hac comparatione utitur Grotius in hoc argumento, Ciceronem, ut apparet, secutus, qui totam beneficii dandi accipiendique rationem, ad iustitiae regulas exegerat. Qua si quis similitudine, importunius uti instituat, in ipso impingat limine, necesse est. Beneficium enim reddere, quàm dare, magis necessarium est. In successione autem ab intestato, maxime necessarium est, beneficium dare; in secundis reddere. Liberis et descendentibus damus, et damus necessario, ex dictatu aequitatis naturalis, cui iura civilia attemperantur, antequam ascendentibus reddimus. si quidem bona sua, ordine quem natura probat, relinquere, est beneficium dare aut reddere, vel ex significata, vel ex praesumpta voluntate. Latius enim beneficii notio

patet, quàm continuatio et translatio dominii in succedentes vel ex testamento vel ab intestato: neque per omnia convenit ista comparatio, sed in quibusdam partibus tantum cernitur. Quare sicut viventes, donando et in testamentis legando, liberius possunt benefici esse vel dando vel reddendo, intra terminos tamen illius [Note: 1. offic. 14.] cautionis, quam Cicero posuit, ne iniuriosi sint in proximos: ita intestatorum voluntas, non coniectatur illa libertate, quae in transferendi dominii actu à domino praesente et vivente, variis ex causis et momentis voluntatem trahere potuit, sed mensura arctiore, nec ultra discrimina necessitudinis ac coniunctionis, aestimatur. Illa ergo discrimina notasse et intellexisse, est vidisse pedum viam, quam natura in hoc argumento ingredi iubet: ubi, si beneficiorum vocabulo utimur, de beneficiorum ordine inter coniunctos propinquosque, non inter extraneos, agi, satis liquet. Legenda est omnino nobilis disputatio Aristotelis de gradibus propinquitatis et naturali cognatione lib. VIII. Eth. cap. 12. (ap. Andron. Rhod. est 16.) unde, tamquam ex fonte Grotius §. IX. hausit, quae affert de Fratribus, patruelibus, reliquisque cognatis.

[Note: pag. 679. edit. Lugd. 1590.] Quod autem ad locum Platonis attinet, ex lib. XI. Ll. is cum sententia com~uni, Grotio quoque probat1â, de dominio pleno, et potestate libere id transferendi, cuique domino competente parum videtur convenire. De Testamentis enim, formam legis propositurus Plato, de licentia

transferendi dominii, quam sibi ceu iure suo vindicarent Testatores, ita praefatur, ut rei publicae. interesse putet, constringi istam libertatem. Moriturus, in quit, dum vult omnium rerum suarum dominus esse, non sine stomacho solet dicere: *deino/n ge, w)= qeoi\, ei) ta\ e)ma\ e)moi\ mhdamw=s2 e)ce/stai dou=nai/ te o(/tw| a)\n e)qe/lw kai\ mh/. kai\ tw=| me\n, plei/w, tw=| d) e)la/tgona, tw=n o(po/s1oi peri\ e)me\ fau=loi kai\ o(/s1oi a)gaqoi\ fanerw=s2, bas1anisqe/ntes2 i(kanw=s2 e)n no/s1ois2: o(i de\ e)n gh/ra|, kai\ a)/llais2 pantoi/ais2 tu/xais2. Grave vero inprimis, proh Dii, si meae mihi non licebit cuicumque volo dare aut non dare; huic quidem plura, illi pauciora, prout eorum quique bonos se mihi aequosque aut secus praebuere, vel in morbis, vel in senio, omnique alia fortunae vicissitudine abunde spectati exploratique. Hanc orationem ait, veterum legislatorum auctoritate comprobatam esse, sciscentium scilicet: e)cei=nai ta\ e(autou= diati/qesqai a(plw=s2 e(/pws2 a)/n tis2 e)qe/lh topara/pan, licere de rehus suis cuique per omnia, quomodocumque velit libere disponere ac simpliciter. Atque hîc, Plato, memorabili talium, de licentia testandi, legum examine suscepto, duplici exceptione, tamquam limite, opus esse ostendit: naturali una, civili altera. Quid enim, si testatorem morbo aut senio fluctuantem et infirmum, adulationum delinimentis quis aggressus, persuaserit ei, para\ to\ be/ltiston diati/qesqai, ut praeter id quod aequum bonumque, sive quod aequius melius est disponeret? Quis non vider, exceptionem hic ab ipsa natura porrigi, quae ultimas hominum voluntates non patitur ab honesti tramite exerrare; et

legislatorem monet, ut intra honesti aequique limites testandi liberam facultatem ordinet? sicuti nimirum vir bonus de viri boni intestati voluntate post mortem praesumendum iudicaret. Alteram exceptionem suppeditat ratio optimae rei publicae, quam Plato spectat, et ad eam non minus rem testamentariam, quàm reliqua legibus constituta vult referri. Utriusque autem, et naturalis honestatis, et civilis utilitatis respectu, legem talem ferendam esse de testamentis, quae et generi defuncti, et civitati universae consulat, ostendit; colore usus utrinque apto: quod dominium privatum, et ex eo, libera de rebus suis disponendi facultas, intelligi debeat salvo iure generis et propinquitatis, quod è natura suscitatum migrari, nisi magna ex causa, nequeat; tum salvo iure civitatis et dominii eminentis, quatenus civitatis interest, ne quis dominium rerum suarum contra publicae utilitatis rationes exerceat. In qua disputatione, si verba Grotio excerpta, Bona non esse testatoris, sed totius generis praeteriti futurique; et praeterea civitatis totius, paulo diligentius considerentur, non eodem modulo metienda videbuntur. Prius enim illud, à natura venire, ut coepimus dicere, certe naturali rationi valde consentire, dixeris: posterius, ex constituto, et à consequenti, accidere, eaque significatione, quam attulimus, tantum locum habere, omnes vident. Quam interpretationem si quis accipiat, non erit verendum, ne conciliari non possit, cum

privatorum dominio, ius totius corporis. Sed haec, occasione singularis loci Platonici, verbosius forte, quàm oportebat.

Ad ea interim, quae h. §. IX. de bonis paternis maternisque dicuntur, referri possunt diversae sententiae Bartoli et Baldi: quorum Bartolus quidem statuit, quod hic dicitur: scilicet, bona quae descendenti ab intestato sine liberis advenerunt ex parte patris, aut patris causa, pertinere ad solum patrem, aut ad alios ascendentes ex parte patris, non vero ad matrem, aut ad ascendentes ex parte matris; eodemque modo, bona quae eidem advenerunt ex parte matris, aut matris causa, pertinere ad solam matrem, aut ad ascendentes ex parte matris: Baldus autem contendit, quaecumque bona ab intestato decedentis, aeque [Note: Tract. 2. disp. 163. §. 4. et 5.] esse dividenda inter patrem et matrem, et inter alios ascendentes paternos maternosque. sicut Ludovicus Molina enarrat, et, utramque sententiam diversis in locis usu et consuetudine receptam tradit. Addi possunt quae Scipio Gentilis libro singulari de bonis maternis tradit.

Ceterum in hoc genere distinguendorum paternorum et maternorum bonorum, rediri subinde, ad faciliorem rationem propinquitatis, notabiliter Grotius sub finem §. monuit.

De bonis noviter quaesitis (§. X.) repeti debent, quae antedicta sunt de gradibus caritatis à natura demonstratis, quos reveretur, quicumque naturalem rationem exaudit. Potest quidem amicus amari ante proximum, sed in rebus, ubi ius proximis partum non attenditur. Naturalem

enim necessitudinem in propinquis, ius amicitiae, in se spectatae, nec solvit, nec anteit.

Quae autem ad ostendendum discrimen inter bona avita, et noviter quaesita, Grotius disserit, doctissimus Feldenus, non satis cum iis convenire, quae de paternis avitisque praecesserunt, existimat. Quid, si occasione paternorum bonorum (inquit) noviter quaesita ad nos devenerunt, an non iis, qui paterni gradus sunt; potius quàm aliis debebuntur? Id enim ius amicitiae quoque suadere videtur. Ubi quod de iure amicitiae, praesertim utilitatis respectu, dicitur: nec ultra quàm fas est produci debet, nec amicitiae naturali proximorum inter se, opponi potest. Deinde, bona, occasione paternorum bonorum ad nos delata, non sunt paterna bona. Porro, occasio illa, nimis obsucre et vage dicitur: demonstranda erat, et in casu determinato proponenda, si definitio quaestionis postulatur. Denique, nec occasio acquirendi, titulum acquisitioni constituit, nec industria, etiam naturali aestimatione, nullas fert partes in discernendis acquisitis.

Locus Ciceronis de origine testamentorum, ex naturali animorum affectione exstat III. Fin. 20. videri dignus.

Locus Quinctiliani Patris ex Declamatione CCCVIII, priore sententiâ tantum huc pertinet: in sequentibus enim, ut in tota tractatione, oratorie contra propinquos, pro amicis, pleraque iniquius dicuntur. Et ista verba, de benis defunctorum velut in medio positis,

licentiam figurae sapiunt, solique comparationi testamenti facti et non facti, nec ultra, accommodari debent.

XII. Praemissis, quae ad naturam successionis ab intestato communiter pertinebant; nunc ad successionem in regnis accedit: tum hereditariam, tum linealem, eamque vel cognaticam vel agnaticam: denique arbitrariae constitntionis. Non, quod successio regnorum per omnia se habeat, aut exigi possit ad modum privatae successionis in bona, aut quod iuris civilis singula constituta de hereditate et successione, pari mensura hic locum habeant: sed, quod ea, quae in iure civili aut in privatorum successionibus naturalem habent rationem aut aequitatem, huc, in quantum fas est, accommodata hanc philosophiam illustrent, latiusque commendent. Et quid in illa distinctione regnorum patrimonialium, et usufructuariorum, huc iterum allatâ, desiderari queat, non semel diximus. Interim Grotius, in hoc argumento voluit significare: in successione regnorum, deferri regna, vel ex liberrima voluntate regnantis, ut expressâ, sic praesumpta; vel ex praesumpta voluntate populi, quae et legibus fundamentalibus, quas vocant, exprimi potest. prout scilicet regnantes vel liberam ac infinitam potestatem Imperii et agendi et continuandi acceperunt; vel habendi modum ex consensu et voluntate populi ut praescriptum ita pendentem agnoscunt. Ea mens est; quae et aliis verbis, nec simplici vice,

efferri potest. Sed subesse quasdam tricas, et difficultates, non negaverim. Igitur si quis in hoc successionis regiae negotio, subtilius velit partiri, non sit reprehendendus, arbitror. Atque hîc spectanda erit primo voluntas regnantis; deinde voluntas populi. An et quatenus Voluntati Regiae, facultas et arbitrium successionis ordinandae continuandaeque deferri possit soleatve, delatumue intelligatur, non perfunctorie inspiciendum est. Duo sunt modi evidentiores, quibus omne constituendi regis arbitrium in unius regis voluntatem cessisse videtur: vel in subacto armis et victoriâ sine exceptione populo; vel in dedito citra conditiones populo. Tacita utrobique populi consensio, hic expressius, ibi per modum invitae actionis, ad voluntariae tamen aestimationem redigendae, observatur. Victor enim belli, non conditionibus sed victoriâ finiti, omne imperium sive summam potestatem, ut exercendam, ita in posterum constituendam et in republica propagandam sibi suo iure vindicat. cuius iuris haec vis est, ut possit successorem constituere, quem voluerit. In dubio tamen, quin liberis et propinquis suis successionem destinari voluerit, satis in aperto est. Quid, si defecerint? Hic duplex casus occurrit. vel enim ultimus decessor regni bello et armis parti, huic soli praefuit; atque ita populus rei publicae constituendae et successoris legendi liberam facultatem recipiet: vel alterum regnum habuit, cuius accessio subactum hoc

regnum fuerit; atque tum si per formulam proumciae factae accesserit priori, nihil iuris habet, sed ut pars totius corporis arbitrium sequitur; sin victor, ut separatum regnum, tenuit, dubitationes oriri videantur posse. quibus tamen non immerito opposueris simplicitatem fidei, quae censetur victori non regi modo eiusque familiae, sed populo obligata, et successoribus à victore populo denuo lectis. Alius est casus, de quo infra II, 16, 16. Quod bello subactis, idem potest evenire in deditis sine conditione. Ubi quia utriusque commune est, quod unius sub ditionem victi deditive veniunt, quatenus civitatis aut populi personam is refert, (aliter enim fieri nequit, ut ab uno subigatur populus civitasue alia, aut deditione recipiatur) non illud modo in considerationem deducitur, non minus ac cetera vincentis recipientisue arbitria, etiam morem propagandae per successionem summae potestatis subire victos deditosque, sed praeterea spectatur is casus, quo Rex victor ac superior, victos deditosue, vel ut partem luae rei publicae contribuit, de quo genere iam dictum est; vel ut separatae rei publicae imponit regem, et modum succedendi in posterum ordinat. Quomodo enim possint huic ordinatoni intercedere, qui nullam sibi potestatis summae partem, nullum sui regendi arbitrium relinqui agnoscunt, haud facile dixeris. Sed hic evenire potest, ut regi ita instituto, victisque aut deditis praefecto, regnum permittatur,

vel ut prorsus à tradentis praeficientisue regno seiunctum, aliud denique, nec ab hoc dependens ullo modo, nisi forte per foedera aequalia connexum; vel ut feudali aut clientelari nexu obligatum. Priori modo, si instituti praefectique primum regis dispositio, deficiente familia, neque significata voluntate, cessaverit, non redibit regnum ad eum, cui olim victoria aut deditione cesserat, et postea in fidem alterius translatum erat (nisi in translatione disertis verbis exceptio, seu conditio addita tale ius reservaverit) sed populi arbitrio constitui poterit res publica. Posteriore modo, sequenda erit iuris feudalis ac clientelaris, nota et electa, tempore talis regni instituti traditive, auctoritas. Atque haec omnia volumus accipi de populis sibi invicem externis. nam quae ciulibus bellis eveniunt, aut astu in republica geruntur ab invasoribus, quin recte sint à Grotio definita libro I. c. 4. non dubitaverim. Illud autem, non fecerim meum, cum dicitur, si imperium habeat invasor, depelli eum aut tolli non posse, eo quod ad imperii naturam parum pertineat, quo sit cumque modo quaesitum: nisi ita explicetur, ut imperium habere is dicatur demum, cui non momentanee succubuit res publica (sicut in bello plurimum differt, praelio an bello victus sis) sed penitus, et recepto iam iugo, fideque invasori obligata. Ne enim materialiter haec tantum spectentur (ut in Scholis loqui solent) humani generis interest. nisi furi quoque et latroni

dominium rerum quomodocumque partarum velimus adiudicare, quia verus dominus eripere ipsi nequit. sicut autem, quantum ad ius prioris et vere domini, tum demum fur et latro desineret talis esse, si certis ex causis verus dominus abdicasset suum ius, et in eum iam idoneo titulo transtulisset, qui ante nullo iuris effectu tenebat: ita invasoris et oppressoris iniquitas non solo successu convalescere, sed accedente actu ius dare idoneo, nomen et decus imperii adipisci potest. Imperium enim pro nudo et mero facto accipere, sive ex vocabulo iuris, facti nomen redigere, nelcio an boni in civili disciplina exempli esse queat. Sed de his alibi. Ceterum, quae de regum in regnis bello acquisitis aut deditione receptis libera voluntate et facultate successionis ordinandae potestatisque summae continuandae diximus, naturalem habent exceptionem, voluntatis palam inhumanae ac belluinae, ad populi exitium, aut immensam contumeliam, exitio proximam, tendentis. Huius generis est, quod Gunnarus Noruegis devictis Canem, regem dedit; regio honore et ministeriis prosequendum. quod factum miror, quomodo [Note: Hist. Goth lib.7. c. 16.] Iohannes Magnus, scriptor et Christianus et Archipraesul, colore, non quidem reperto, sed quaesito, elevare in animum induxerit. Miror etiam, quàm segniter tantae feritatis vecordiam reputaverit Stephanus Ioannis Stephanius, [Note: p. 160.] cum in Notis ad Saxonem Grammaticum inter exempla ignominiarum militarium,

disciplinae causa adhibitarum, reponit immane facinus, quod exemplo caret. Quod enim ex Snoronis Sturlesonii Chronico Noruagico, quasi simile factum Oisteni cuiusdam Uplandiae reguli, adversus Trondhemenses patratum ponit, ad eandem historiam pertinet. Gunnarus [Note: Hist. Dan. lib. 1. p. 29. Hist. Dan. lib. 7. p. 133] enim sive Gunno (quem 10.Isacius Pontanus, regem Sueciae, nescio unde, vocat; cum Saxo Grammaticus nihil aliud quàm fortissimum Suecorum, absque regis titulo appellet) Osteni Sueciae regis auspicio, suo ductu rem gessit. Quod Historia Suecica Ioannis Loccenii amplius declarat, facinusque inauditum digno gravitate viri boni ac prudentis iudicio prosequitur, [Note: lib. 1. p. 29. et 30.] ad saeuttiam ducis referens incredibilem, neque dissimulans cognomen à crudelitate ipsi regi impositum. Inter alia notabiliter, Aliquando suspicabar, inquit, Ospenum praefecisse iis hominem nomine vel re canem, aut qui caninis moribus esset, cui nolentes volentes obtemper arent. haud enim facile credat posteritas, tam inhumanum fuisse Ostenum, ut hominibus rectorem brutum obtruderet; aut Noruegos tam abiectis fuisse animis, ut canem regem ferrent. Sed praeter alios Snoro Sturlesonius vetus Noruagicae historiae scriptor idem affirmat. etc. Certe, si potuissent excutere tam infandae tyrannidis iugum, nullius eos iuris respectus à vindiciis libertatis retrahebat. inquis; fidem dederant, ut canem regem honorarent? Non potest fides adstringi in rem divino humanoque iure inconcessam, et ad Dei, Imperii, omnis que humanae sortis iniuriam, ac ludibrium pertinentem. Haec

ergo ipso iure nulla sunt. Quid si imponeretur Rex, homo infimae conditionis, servus, aut omnibus flagitiis contaminatus? Servus ortu, tolerabilior est, servo vitiorum. nec sunt nulla exempla bonorum ex servis regum. Servus vitiorum, accedente originis vilitate, si, ne imponatur cervicibus devictorum aut deditorum, precibus posset impetrari, bonum factum esset. Sin; quia nemo fatebitur, se tales imponere, ut tales; et in futurum de moribus hominum ambigua aestimatio est; ius resistendi aut vim opponendi non potest demonstrari. Quod si autem ex proposito et semper tales homines pro Regibus imponerentur victae deditaeve nationi (quod tamen nec accidere, nec ratione cognitionis ad liquidum perduci posse videtur) prope est, ut hostilis animus imponentis colligi queat: eximio illo sensu, alibi à Grotio, explicato; non, quo tyrannus quivis, figura augente, hostis populi interdum dicitur. Quid, si is in cuius manu, ex causa praedicta, est, regern dare; populo Christiano imponeret regem Turcam aut Mahumetanum? Certe qui Christianos sub imperium accepit, vel armis vel deditione, is tacite obligavit suam fidem, se non erepturum illis, quod humanis imperiis non subiacet: alioquin victor e.g. antequam victos servaret, sive vitam illis concederet, debuisset hanc conditionem verbis exprimere: aut vita vobis aut Christianae religionis libertas deserenda est. talia enim non subintelliguntur. et cum dediti se suaque omnia, divina humana dedunt,

tacita inest cautio, quatenus humani imperii et obsequii modus capit. Nam Deo excepta, nullis pactionibus continentur. Deo magis oboediendum quàm hominibus. Non dubitem, quin qua fieri potest ope resistere liceat, Verum hoc quoque in iis est, quae evenire non posse videntur. Quis enim Rex Christianus nationi subiectae imponat regem Mahumetanum? Et si victor ipse sit Mahumetanus, alterius generis nascitur disputatio, pertinentque huc partim, quae modo dicta sunt.

Postquam hactenus actum est, de successione in regnis ab intestato, ex praesumpta voluntate regnantium, ubi scilicet successoris constituendi omne arbitrium penes regnantes reponitur; consequens est, ut nunc agatur, de regno per successionem deferendo, ex praesumpta populi voluntare, ad §. XIV. et seqq. Quo in loco, ante omnia recte constituendum est, quando et quomodo hoc fieri, existimandum sit. Respondet Grotius: in iis regnis quae liberopopuli consensu facta sunt hereditaria; sive, quae modum habendi accipiunt ex populi consensu; sive quae babentur iure usufructuario. Haec enim: Grotio, idem valent. Non semel diximus, quid in verbis desiderari queat, si quis curiosius hîc versari velit. Illud interim spectari, palam est: in his regnis, successionis ordinandae arbitrium non à libera voluntate regnantium, sed à voluntate populi suspendi. Id quot modis accidere queat, requirendum est. vel enim, populus omne arbitrium in modo conferendae

summae potestatis sibi reservavit absolute, lege, pacto, more; quod, nisi, ubi Electio successioni opposita obtinet, fieri nequit: atque id extra quaestionem est. Vel, legem successionis singillatim descriptae tulit populus, sive potius cum rege pactus est, conventione ad successores quoque valitura, de ratione et ordine succedendi: quod et ipsum non est huius loci. nam ubi descripta est voluntas paciscentium, non opus est coniectura voluntatis. Vel, elegit populus regem, eiusque familiam in posterum, sine mentione ordinis aut descripta serie. ut, si dixisset: regnum tibi et generi tuo damus sive posteris tuis: aut, tibi, et qui erunt masculi de genere tuo. Dubitatur, an illa mens fuerit Israëlitarum Gedeoni dicentium: [Note: Iud.8, 28.]Dominare nostritu, et filius tuus, et filius filii tui. quidam enim compendium et figuram agnoscunt in his verbis, quasi dixissent, tu et genus tuum: alii, non ultra nepotem, successionis proferendae animum extendunt. Talis populi voluntas, an scripto comprehensa, aut traditione inde à primordiis accepta, aut tacite subintellecta sit, non interest nihil. Sane si eiusmodi constitutionis et pactionis, scriptura semper extaret publica, minus aliquanto dubitationis quaestionibus de successione misceretur. At vero, si historias gentium consulimus, paucissimos apud populos, qui successionem electioni praeferunt, imo vix apud ullum, monstrari queat primaeva successionis institutae memoria literis consignata. Fama

tradente pleraque creduntur; et exemplis antegressi temporis, praesentis status iura iudicantur. Potissima fere hîc ratio regnat, ut generi delatum credatur regnum, quod sine determinatione temporis, sine reservatione ordinandae deinceps successionis, delatum est. Detulerat summam omnium rerum potestatem Augusto Senatus Populusque Romanus (nam armis parta, magnificis decretis firmavit ei consensus civitatis) neque addiderat aliquid de successore. sed permissà semel principi republica, etiam successoris constituendi potestas, de qua nihil exceptum erat, permitti visa est. igitur non sui tantum sanguinis rationem habuit, sed eo exstincto, adoptionibus supplevit, quod ad successionem deesse videbatur. neque, cum omnia rumor adversus tantum Principem conquireret, cuiusquam auditae sunt querelae; quod successionem constituisset: quamvis, cur et quem constituerit, curiosius requisitum est. Verum, ut coepta exsequamur, si constet undecumque, non homini modo sed familiae delatum esse regnum, primum est quod praesumitur: noluisse populum, extra familiam successorem quaeri, dum familia sufficit; id est, toti familiae partum esse ius, quod ad extraneos, stantibus familiae munimentis, transferri non debeat: secundo, ascendentibus exclusis, de cetero populum voluisse servari eum ordinem, qui naturali aequitati satis consentaneus in heredibus ex asse, quantum ad descendentes et collaterales

plerisque placuit: sed, an, quoad collaterales in infinitum, tertio, non fuerit promptum affirmare: quarto, deficiente familia, ad liberam et novam electionem, et ius populi, quod in deferendo primum familiae regno habuit, rediri, non mortuo tantum ultimo rege, sed si vivus, velit suopte iudicio extraneum nominare successorem citra consensum et voluntatem populi. Haec enim si accesserit, nova pactio est. Sed quid, si adoptione velit instaurare familiam? Dicetur subinde. ordine enim sequentur quaestiones etiam reliquae de aetate, sexu, aliisque. quinto, cogitandum est, an non, ad evadendas tricas satius sit, in hoc argumento, de praesumenda voluntate, non populi tantum, sed populi et Principis voluntatem, velut in pacto spectare. ut appareat etiam differentia regnorum, in quibus totum ius ordinandi successionem, Principis arbitrio cessit; cuius solius voluntas spectanda deinde vel praesumenda est: et in quibus, voluntas Principis in successoribus ordinandis, limites accepit à voluntate populi. Non autem hoc tantum, sed illud quoque, libero consensu populi fieri posse, iam ante diximus. utrum autem factum sit, in fundamentis huius disputationis semper locandum est. Unde etiam constare poterit, an et in quantum sibi populus iudicium de successione retinuerit, vel non retinuerit.

Putet aliquis, successione semel, hoc vel illo modo constituta, vix opus fore multis

dubitationibus, atque adeo sollicite conquisitis quaestionibus ac definiendi rationibus, eo quod Princeps, cui arbitrium successionis cessit, non commissurus sit, ut incerto successore moriatur. Sed longe nos aliud docet rerum humanarum fragilitas; et Romanorum praesertim Imperatorum veterum casus. In primis illi studebant successioni; etiam per adoptionum subsidia. sed quàm frequenres fuere, ex hiatu et interrupta serie destinatae successionis, calamitates, quibus undique agitatum et concussum est Imperium?

In regnis ergo eiusmodi, bello aut deditione acceptis, constituendae successionis arbitrium, penes regnantes esse posse et solere; imo, etiam ubi aliter ab initio constituta sunt regna, factum esse, ut successoris constituendi potestas regum in manu consensus populi tacitus, ipsaque consuetudo reposuerit, nullum est dubium. Quousque? Dicas, usque in casum non significatae voluntatis constituendae successionis. neque video, quid magnopere incommodi habeat, si ita respondere velis; et significationem voluntatis explices, ut ea non tantum expressis verbis intelligatur fieri, sed et facta esse subintelligatur, si moris publici auctoritas habuerit, quo se applicet, id est, si non defuerit, qui ex consuetudine priorum temporum, gradu interiore aut ulteriore, succedere possit debeatue. Quamquam hic etiam atque etiam videndum est, quo possimus usque vocabula iuris producere. Et, estne

aut fuit in mundo exemplum, ubi, absque pacto aut lege, aut legis auctoritatem imitante consuetudine, populus obligatus censeri debeat, successorem sumere etiam ex remotioribus gradibus, citra significatam voluntatem decessoris? Est profecto praesumendae voluntatis in regnante modus, nec in infinitum porrecta necessitas. Quis enim nolit vel absolvere [Note: lib. 40, c. 1.] vel vema prosequi Syros apud Iustinum? Haec regna interim magis quodammodo esse hereditaria, sive propius ad naturam hereditatis accedere, non immerito Grotium dixisse, res ipsa docet: cum et testamento transmitti, et dotis nomine dari, et donari, et per modum hereditatis dividi, aliisque modis alienari consuevisse conster.

Quod autem §. XII. de successionis et transmissionis varietate et libertate dicitur, ac in Annotatis pluribus exemplis illustratur, pleramque partem, non ad praesumptam sed significatam voluntatem priorum regum pertinet. quorum scilicet iudicium pro lege fuit populis. Ita nothus Molossus non ex praesumpta sed declarata Pyrrhi voluntate successit, et Paphlagoniam Mithridates non tantum [Note: ap. Iustin. 38, 5.] regum domesticorum interitu, sed adoptione testamenti, ad patrem suum pervenisse ait. Nec divisio in regno inter mares et feminas, tam ex praesumpta voluntate, quam ultimis regnantium iudiciis accidisse videtur. Ita Aegypti regnum Ptolomaeus uxori et alteri ex filiis, quem [Note: 39. 7] illa legisset, relinquit apud Iustinum. Et regna

inter fratres ac sorores divisa, vel testamentariam dispositionem, vel pactionem plerumque prae le ferunt. In reliquis duo tanguntur, quae praesumptionem generare idonea sunt, adoptio, et mos gentis in successione regia. Adoptio enim sive ex favore (ut notho ad legitimorum sortem vocato) sive ex necessitate (quatenus deficientibus liberis sufficiuntur aliunde asciti) ortum ducat, satis indicat, adoptantem voluisse, ut in iura et Iocum liberorum addoptatus veniret. Mos autem, an nominari queat ex uno alteroque aut pluribus etiam factis, et in quantum, non est nulla sententiarum discrepantia? Videmus enim studio causae, et officiosis consiliis, vel unum aliquando exemplum in id laudari, ut novum non esse, aut praeter morem, quod suadetur, inferri queat. Qui locus cautiones desiderat idoneas, et iudicii diligentiam: ne quod ex concurrentibus momentis, et permixta rationum aliarum virtute, aliquando valuit, uni titulo tribuatur, qui praescriptus est.

Neque tamen Grotium aliquis merito incusaverit, quod significatam, et praesumptam voluntatem quodammodo hic confuderit. Declarandae thesi, non alienum hoc videri potest, quatenus causam facti spectantes aut requirentes, praesumendae voluntatis originem eadem opera indagare videntur.

In §. XIII. aliquem movere, quod de conditione non dividendi regni praemittitur: Quod si dictum sit, ne dividatur regnum, nec cui cedere

debeat expressum sit. Agitur hîc de regnis, quae in patrimonio esse, aut excellentiore mode hereditaria haberi, Grotius vult: denique (nam huc valet tantum eius sententia) in quibus, in successoribus constituendis, omnia ex voluntate regnantium vel expressa, vel praesumpta, unice geruntur. Quae disputatio, si, ut oportet, ad historiam et rerum gestarum fidem exigatur, vix supererit locus, legi aut conditioni regnantibus dictae, ne dividant regnum aut plures successores constituant: si praesertim bellicas acquisitiones, et puras deditiones animo revoluamus. Nisi quod accidere posse diximus, ut aliter delato primitus regno, tamen successionis ordinandae plenissimum arbitrium regnantibus permittatur. tum sane deferentes hanc unam exceptionem de non dividendo regno possent adicere. Sed sortasse, si iterum ad eventuum humanorum specimina, oculos referamus, usum magis et consuetudinem non dividendi in hac aut illa gente regni, quàm legem dictam, aut pactionem interpositam, laudari posse comperiemus. ut liberalius accipi illud, si dictumsit, rationis sit.

Quod autem dicitur, in regno individuo tali, quale descripsimus ante, primam praesumptionem esse pro aetate vel maris vel faminae; accipi debet seiunctim: nempe, ubi de maribus agitur, natu maximo; ubi in defectu marium, de feminis quaestio est, natu maximae videri regnum connenire, non promiscue, filiae e. g. maiori, ante

fratres minores. praerogativa enim sexus naturaliter est ante praerogativam aetatis: nec praesumptione, sed declaratione voluntatis talis mutantur. Res clara est etiam in exemplis, quae de uno genere, de maribus scilicer, hic et in Annotatis adferuntur. Sed de aetatis quidem praerogativa et primogenitis subinde amplius erit agendum.

In fine §. adicitur: qui autem in regno tali succedit, coheredibus tenebitur pro ipsorum partibus aestimationem rependere; si et quatenus id fieri potest. Bene addidit: si et quatenus fieri potest. Accurate enim loquendo, vix potest fieri. Nimirum, hypothesis illa, de regno apprime hereditario claudicat, neque per omnia accommodari potest. Sit in tali statu, regnum hereditas: sed hereditas singularis generis, hereditas individua (de regno enim individuo nunc sermo est) quae naturam suam divisione amittit, unique propterea convenit. Regni ergo talis, id est, in dividui, non sunt coheredes. Sint in aliis bonis paternis coheredes liberi. regni individui natura est eiusmodi, ut coheredes non praesumantur, sed praesumptione naturali excludantur. ergo nec regni causa et nomine, aestimationem rependere tenetur, qui successit. At, inquis: in tali regno, non distinguitur ipsum regnum ab hereditate ceterorum bonorum, sed in bonis ad heredem transeuntibus numeratur. Non reprehendo stilum, olim et hodie usitatum, sed desidero explicationem. Non sunt prorsus eadem,

quae in aliquius propriis et differentibus separantur. Locum inveniunt eiusmodi locutiones, quotiens versamur circa communia et convenientia. Ubi ad momenta, cuique generi interiora et propria, ventum est, adiectione et interpretatione opus habent. Non ita est in patrimonio regnum individuum, sicut quaevis alia bona, aut vulgaris hereditas: sed, ut et regnum maneat, et individuum regnum. Haec res statim te ad differentia ducet. Igitur, in quaestione nostra, si rex successor regni individui patrimonialis iis, quos de cetero natura et ius coheredes dedit, ita aestimationem rependere debet, ut unam tantum regni partem iure propio ipse teneat, ceteras à coheredibus, repensa cuique aestimatione, redimat, nec successor vere erit regni, nec servabit regnum. id est, successio ad irritum recidet. unde enim illi eae opes, ut pro pluribus partibus, ex unica sua parte, aequa rependere queat? an de reditibus ceterarum partium per pensiones et in diem? atqui his fructibus regnum sustinetur. an ex portione hereditatis paternae reliquae, à regno et regni rebus seiunctae? at, si illa non sufficit, si nulla est? Ergo hoc quidem fieri nequit, ut regni successor, ceteris tamquam coheredibus, aestimationem rependere veluti pro ipsorum partibus teneatur. Quid ergo? an si patrimonium à regno distinctum, vel exiguissimum, vel nullum reliquos coheredes soletur; fratre e. g. in regno vivente, fratres ceteri ad egestatem

redigentur? Hîc iam pronidentia hominis, legis, moris succedit, et periclitantibus subsidia reperit. Potest enim indicio aut restamento decessoris aliquid constitui ad sublevandos, quos dicimus; in quantum vires et rationes regni ferre queunt. Et talia legibus etiam constituta, aut moribus inducta saepe videmus. Ipse quoque, qui regnum successione adeptus est, aequitatis et humanitatis memorem se praestare volet, salvis regni nervis et necessariis opibus. Et hoc non erit, tamquam pro partibus communis hereditatis aestimationem rependere. Alia ad nomina hinc transit totum hoc negotium. Apanagium enim, ab aequa hereditatis parte et titulo plurimum abest.

Ut, sepositis lege et more, individuum praesumatur regnum, (id enim ex praesumendis primum ponitur) non ex voto tantum et voluntate populi, sed à Regis quoque primum electi voluntate videtur repeti posse. Licet enim non ipsi tantum sed et Familiae delatum sit regnum, meminisse tamen volet, ut regnum, non ut regna, se accepisse. Neque voluntas mutandi praesumi, sed probari debet. Ex individuo autem regno dividuum facere, nihil aliud est, quàm ex uno regno plura regna, si non consilio, certe eventu effectuque facere. Sine enim, liberorum quisque suam partem iure et nomine regio (aut iure, si non nomine) tenebit, atque tum totidem reges et regna evadent: sive parti quisque suae praefecti, in commune quidem consultabunt interdum,

ut membra unius corporis, sed foedere non imperio colligati: sive, communi auspicio collegioque regnabunt; atque ea non regni sed optimatum species erit. Quae in exemplis occurrentibus examinanda sunt. aliquando enim duo tresue indivisa potestate regnum aliquod tenuisse dicuntur; quae non regri imperii forma, sed Aristocratia triumuiralis est. Quae mutationes in voluntate Principis cum Familia ad regnum vocati, praesumi nequeunt. Cum praesertim pericula huius status nullo unquam aevo ignorari potuerint.

Alterum (§. XV.) ut successio stet intra eos qui descendunt à primo rege, manifestâ aequitate praesumitur. Nam finge, Regis primum vocati Fratrem, habere filios regno magis idoneos aut utilitores, quàm sint ipsius Regis filii; non illi tamen, sed hi succedere debent: quia, in conferendo regno, nomen Familiae aut posterorum non aliud agnoscit principium, quàm personam primi regis; nec habere latitudinem intelligitur, sed à puncto descendere, et in descensu demum et ex descensu in latera crescere. Atque haec valere, quotiens in seriem proficit Familia, modo, quo dictum est, designata ac descripta, facile cuivis fuerit credere. Quid, si primum electus spe prolis et collatione iuris in Familiam transituri, improlis obierit? an, obtentu iuris in familiam collati, frater successionem sibi vindicaverit? Ne dixeris. nova constitutione opus erit, sive electione. ubi fraternum nomen, ad suadendum aluqid

auctoritatis, non autem ad vindicandum aliquid iuris suppeditare posset. Nisi constiterit clarissimis documentis, Familiae aut Generis nomen aliter sumptum esse, quàm à nobis descriptum est. Venit in mentem Conradi I. Imperatoris exemplum. Is moriturus, successorem nominavit Henricum, qui cognomento Auceps usurpatur. Applaudentibus ceteris, aegrius tulit frater Eberhardus, quod ad se potius pervenire successionem, aequius scilicet iudicaret. Electus erat Conradus Rex primus sui generis, ut testatior habet memoria. Electus est, si non cum plena potestate successoris constituendi (quod illis tamen temporibus non absurdum fuisse, videor demonstrare posse) certe cum spe successionis familiae delata, si filios dehinc generasset. neque enim id non subintelligebatur tum in collatione Imperatoriae dignitatis. quod autem Familiae ratio etiam in latera haberi intelligatur, non dixerim: et Fratris, Eberhardi querelam, non de interverso iure, sed de iudicio Fratris Regis acceperim. quasi voluisset ita agere: cum in tua manu fuerit successorem nominare, cur non habuisti potius rationem sanguinis? Si enim addere vellet rei exaggerandae: dum tibi delatum est imperium, toti generi nostro, etiam in transversum, ius partum est, non esset audiendus. Scio, alios de moribus istorum temporum aliter sentire, sed haec non ex vano dici, in loco ostendi posset. Videatur Huldricus Mutius lib. 12. Ditmarus.

Merseburgensis lib. 1. Abbas Urspergensis, etc. In Nervae quoque historia novetur haec quaestio, apud [Note: lib. 68. Xiphilin.] Dionem: ubi Nerva Traianum adoptasse dicitur, kai/ toi s1uggenw=n tou= *nerou/a o)/ntwn, quamvis non deessent quidam de cognatis eius. Quasi, dum Nerva electus erat, non posteritas tantum ab ipso descendens, sed totum genus in latitudine spectatum esset. sed hic quoque potest dici, Nervae cum imperio cessisse potestatem successoris constituendi, non generis, sed iudicii respectu: atque in eiusmodi sententiis laudari iudicium eius, quod cum ex libera illa potestate successoris nominandi, necessitudinis et propinquitatis rationem potuisset habere, merita et dignitatem praetulisset.

De Naturalium et Adoptivorum successione praesumenda, tertia sequitur annotatio §. XVI. De illis primo. Non praesumi Natur alium successionem, propter contemptam, deinde propter incertam originem, ait. De incerta origine, repetenda sunt, quae supra dicta sunt in distinguendis matribus domi retentis custoditisue, et incustodita consuetudine amatis. Fieri enim posse, ut pater non sit dubitabilis, Grotius ante agnovit. Ergo, quatenus id usu venit, cessabit exceptio incertae originis. De contemptu partim subest ratio perpetua, quae matrimonium et ex eo genitos, aliter natis praefert: partim mutabilis, pro erroribus temporum, nationumque: ut in contemptu, nisi plane vulgo aut incestu quaesiti (de quibus hîc nulla

quaestio) saepius non habeantur. Locus Curtii §. praecedente allatus, exemplo esse potest Agitur ibi de successione regiae domus ac familiae, de genitis ad regnandum, de hereditario imperio: cui Aridaeus Philippo patre genitus. [Note: in Alex. f.] matre Philin~a Larissaea, qua Plutarchus gunai=ka a)/docon kai\ koinh\n feminam obscuram et communem vocat, destinabatur tamen et praeficiebatur. Neque ad dignitatem Imperatoriam successione adipiscendam, Arnolpho obstitit, quod ex concubina natus esset. sed exempla quidam [Note: Relect. polit. lib. 2. c. 2. sect. 13.] infinita sunt, partim etiam Arnisaeo cumulara, qui contra naturales pronuntiat. Sed distinguendae sunt quaestiones. si enim quaeras, quid liceat Principi, cui successoris designandi potestatem absolutam convenire constat, si velit suo indicio, filium extra sollenne matrimonium genitum praeferre in tali matrimonio genitis: haec quaestio non erit huius loci: ubi de praesumpto succedendi iure, solum sermo est. nisi quis velit, salvo ac seposito illo iure Principis, scrutari: an id fecerit Princeps, quod naturalis quoque ratio faciendum dictaret. Quando autem de successione ex praesumpta voluntate populi, aut huius ac Principis simul agitur, omnis dubitatio huc recidit, an notione generis et familiae, comprehendantur etiam filii naturales. Negat Grotius, eo quod in hoc negotio non credantur intelligi, nisi secundum patriae leges geniti. Licet enim dispar sit conditio Regum et subiectorum, quantum ad legum du/namin a)nagkastikh\n seu vim

cogentem attinet, verba tamen et conceptus rerum ita se menti humanae offerunt prout legibus communiter, praesertim non unius civitatis sed plerosque apud populos, describi negotiorum singula intelliguntur: ut, qui liberos, nepotes, propinquos, et in complexu, genus, familiam, dicit, nihil aliud dicere videatur, quàm quod legibus populorum communiter pro liberis aut familia habetur, id est, quid aliud, quàm cum respectu matrimonii loqui, unde ista omnia nomina cooriuntur et definiuntur? Quare non loqueretur civiliter, qui diceret: Principis nullos esse liberos naturales, omnes legitimos; tum quod ad sollennia matrimonii contrahendi non adstrictus sit, tum quod discrimen naturahum et legitimorum liberorum, à lege tantum civili veniat, cui itidem Princeps non subiectus sit. Praeterquam enim, quod stilum omnibus saeculis, toto orbe receptum abrogare potium quàm explicare, non privati moliminis res est. Princeps ad ea matrimonii iura, quae naturalia sunt, et nuspiam non agnita, adstringitur; quibus scilicet fit, ut sit matrimonium. Quis enim solo concubitu matrimonium definiat? Hoc fatendum est, congressum extramatrimonialem, longius aut propius à consuetudine coniugali abesse, pro conditione diversa coniunctionis eiuscemodi. sicut in disputatione de concubinis, de personis solutis et matrimonio obstrictis, de naturalibus liberis eorum qui numquam iustam uxorem domum

duxerunt, aut ante eam ductam liberis operam dederunt, et eorum, qui iustae uxori pellices superinduxerunt, amplius declaratur. Et, quamquam confundi diversa principia nemo suaserit, inter Christianos tamen nemo affirmare debet, matrimonii, ut talis, legibus quemquam hominum exceptum esse. Lex enim de adulteriis, et promiscuo concubitu, sicut in divina lege naturalis est: ita neminem non obligat, et ab iis eruditiore sensu aestimatur, qui sacrarum literarum non sunt imperiti. Possunt haec omnino stare, salva civium adversus Principem reverentia: cuius maxima semper ratio habeatur oportet. Ut ergo infamia absit, à naturalibus Principum liberis, quatenus à lege civili consurgit; discrimen tamen et comparatio cum natis ex coniugio, non potest abesse. neque enim solius legis civilis esse hunc partum, sed naturali ratione fundari, supra monuimus. Neque prius necesse est credere, nullum esse discrimen inter Principum liberos in matrimonio et extra id genitos; donec ostendatur, ullo unquam saeculo nihil interfuisse inter Principum uxores, et pellices ac amicas. Utique, quae ratio movit plerosque legislatores, ut discrimina haec sancirent, non videtur temporis et necessitatis, sed veritatis perpetuae titulo inscribi.

His, ut oportet, consideratis, circa filios naturales in successione regni, consequenter iis, quae supra de naturalibus in genere annotavimus, [Note: ad §. VIII.] licebit dicere: I. Ubi regnum familiae est

delatum, si communiter discrimen originis ex matrimonio et extra matrimonium ibi obtinet, nullo modo praesumi voluntatem, naturales promiscue ad successionem admittendi. II. ad ne collateralibus quidem in defectu descendentium legitimorum praeponendi. III. Imo, si plane deficiat genus primum electi, solo naturali aut naturalibus superstitibus, non praesumi voluntatem hos admittendi, quasi ex obligatione primae collationis in familiam. nisi IV. mos apud eam gentem obtinuerit, hos vel saepius, vel dicto casu admittendi, consuetudinis enim in praesumenda voluntate, quin respectus esse debeat, nemo negaverit. V. Si mos fuerit, adoptandi naturales, aut alio modo legitimis adaequandi, et naturalium aliquis adoptatus, vel alia ratione usitata legitimis adaequatus fuerit, regis quidem adoptantis aut adaequantis indubia videtur voluntas, nisi ratio succedendi in regnum prorsus à successione in patrimonia alia, diversa in usu sit; de populi autem voluntate quomodo ratiocinan dum sit, cogitatu dignum est. Neque enim huc pertinet voluntas regnantis, ut sola praesumitur, et quatenus regnanti unicè permissa intelligitur successoris constituendi potestas. cum hic spectetur populi voluntas vel sola, vel ut Principis voluntati per modum conventionis coniuncta. Quod si ergo dicas, populus voluit naturalem ita adoptatum aut legitimis aequatum, succederet, ut legitimus succederet, quia adoptioni et

adaequationi non contradixit; non satis valide tuam orationem exaudiri crediderim. Multa enim obstare possunt, quo minus in contentionem cum principe populus velit descendere: si praesertim adoptioni tali nihil de successione regni adiectum, aut populo promulgatum est. Id enim si factum esset, res ad novam videretur cum populo pactionem rediisse, vel expressam, vel tacitam. Quo ipso casu non supererit forte nulla quaestio de causis effectuque silentii in populo, non uno modo semper aestimandis. Maiori specie dici autumaveris; cur populus ab initio, cum regnum detulit familiae, non excepit naturales? si excepisset, iam nulla superesset quaestio de praesumenda voluntate, disertis scilicet verbis significatâ. Sed hîc quoque moris et stili communis non minima est auctoritas, si quaeras, an Familiae et Generis vocabulo, etiam naturales comprehendi soleant. neque nulla erit differentia, si tempore delati Familiae regni, primus Rex iam habuerit naturalem filium, praeter legitimos, vel non habuerit. Sed quoniam ipsa formula delati ab initio regni rarius exstat in memoriis publicis: augetur coniecturae difficultas. nisi quod aliquando non alienum est, spectari mores et exempla gentium eiusdem originis, aut necessitudinis.

De Adoptivis nunc agendum est. quibus successionem ex praesumpta populi voluntate Grotius abiudicat, ratione non admodum valida: et cui fortiter opponi dixeris, quae

adoptioni commendandae in hoc casu passim obvia, et vel ex Panegyrico Plinii, ac oratione Galbae apud Tacitum, nota sunt. In Romano quidem Principatu, quin Princeps adoptans successionem adoptato constitueret, dnbio caret. Notae Augusti adoptiones, multiplicatae. Quo exemplo ceteri constanter usi sunt. De Nerva Traianum adoptante, ante dictum est. Traianus Hadrianum adoptavit: aut si ab aliis ascitus est, nomine Traiani valuit adoptio. [Note: Spartian. Pladr. c. 4. Ind. c. 23. et 24.] Hadrianus ipse, cum primum Ceionium Commodum adoptasset, Aeliumque Verum appellasset, superstes ei Antoninum, qui postea Pius dictus est, adoptione ascivit: sed ea demum lege, ut ille sibi duos adoptaret, Annium Verum et [Note: lib. 69.] Marcum Antoninum. In illa adoptione; Dio apud Xiphilonum orationis eius ad proceres quosdam tale ponit initium: e)moi\ go/non me\n ou)k e)/dwken h( fu/s1is2 poih/s1asqai, no/mw| de\ u(mei=s2 e)dw/kate. Mihi quidem natu non dedit filium habere, sed vos lege dedistis. Quâ lege? possis suspicari, quia ad principes senatorii ordinis viros loquitur, Senatus consultum aliquod de imperio eius intelligi. Sed id non posset esse aliud, quàm quo Imperium adoptione quaesitum Senatus solita decretorum honorificentia comprobasset. Petierat enim, apud Dionem, per litteras à Senatu, ut imperium sibi confirmaret, schemate illo Aristocreatico, de quo alibi; et veniam petierat, quod de imperio suo iudicium senatui [Note: Spartian. Hadr. c. 6.] non dedisset. Quo sensu Principi Romano, una cum imperio ius successionis in liberos

non genitos modo sed adoptione adsciscendos proferendae collatum intelligeretur. Quamquam in adoptione, et alio poterant titulo niti, quotiens cum Augusto dicerent: Hoc [Note: Vellei. 2. 104.] rei publicae causa facio. cum Principi ex lege Regia, quaecumque ex usu rei publicae esse censeret, agere facer ius potestasque esset. Adoptionem autem ad successionem in Imperio à Principibus Rom. fieri consuevisse, vel testamento, vel caerimonia publica, vel solo arbitrio sive nutu Augusto, ex Spartiani loco valde memorabili constat; ubi de [Note: in Ael. Ver. 6. 2.] Aelio Vero inquit: Nihil habet in sua vita memorabile, nisi quod tantum Caesar est appellatus: non testamento, ut antea solebat, neque eo modo quo Traianus est adoptatus, sed eo prope genere, quo nostris temporibus à vestra clementia (Diocletianum alloquitur) Maximianus atque Constantius Caesares dictisunt, quasi quidam Principum filii viri, et designati aeugustae maiestatis heredes. Sed et de cetero, ubi lex communiter supplet adoptione, quod natura negavit, praesumi voluntas populi videtur, ut filium Principis adoptivum in defectu legitimorum, legitimis iure parem credat. Ut enim promiscue rex adoptet, exstantibus legitimis filiis, vix videtur accidere posse. Et quando adoptio successionis constituendae causa à Principe Principe facta est, sicut allata exempla habent, significata Principis voluntas non praesumpta occurrit. cui, quod consenserit eo tempore voluntas populi, pronior coniectura est; pro moribus praesertim locotum et temporum. Vix enim videtur

Princeps aliquem sucessorem adoptaturus, nisi de potestate id faciendi publica sit praesumptio. An autem, ubi Principi hoc licet, aut licere praesumitur, examen adoptionis quoad successorem ac censura populo penitus adimi, aut quodammodo relinqui videatur, non adeo in expedito est. Tiberius certe vidertur metuisse, ne senilis adoptio, uxorio ambitu procurata, titulum vel praetextum daret, res [Note: Tac. 1. A. 7.] novare cupientibus, tamquam adversus Principem parei/s1akton.

§. XVII. Quarto annotatur, ut in regnis ex praesumpte populi voluntate deferendis, praeferantur mares feminis. Quae res, sicut ratione gradus hic explicatur, dubio caret: si prius certum est, ex praesumpta populi voluntate unquam succedere feminas. Videtur enim omnino eorum, qui detulerunt ab initio certae stirpi, votum pertinere ad virorum opera et merita, qui proprie et ordinarie suffecturi videntur regendae rei publicae; cum in feminis ea spes non ordinaria, sed indoli extraordinariae debita, locum habeat. Ad ea autem, quae raro et vix eveniunt, primae constitutiones rerum, ex praesumpta quidem voluntate non solent tendere. Atque hic regium munus, quotiens cogitatur, aut spectatur; non minus ad belli quàm ad pacis opera refertur. Licet enim bellum in votis non esse debeat populo; quae tamen esst rerum humanatum inconstantia, crebra eius necessitas statim se oculis obicit, ubi de regno agendo serino est.

unde veluti sollenni descriptione reges signari videmus; qui eos in hostem educere, qui ante agmina incedere, in campum degredi, gladium stringere queant. Quae virorum munia sunt: et rarum ac extraordinarium est, ut illud Poetae conveniat: vos etenim iuvenes animum geritis muliebrem, Illaque virgo, viri. cumque in successione constituenda, vel maxime quies regni ac tranquillitas spectetur (qua causa populi nonnulli electionis diu usitatae incom~odis turbisque fessi ad sucessiois legem tamquam ad sacram ancoram confugerunt) mulierum imperia contrarium potendere creduntur. nisi certis limitibus legibusue imminentia occupentur. at ille non est casus, de quo agimus. non enim praesumptio quaeritur, ubi declaratio voluntatis habetur. Sed nimirum haec praesumptio, de qua Grotius agit, revera ad quandam exclusionem feminarum tendit; hoc sensu: credendum est, populos in constituenda successione, mares proprie spectasse, feminisque praehaberi volusisse; si tamen mares defecerint, faminarum non nisi subsidiariam opem et ad instaurandum genus, aut ad eligendum deinde successorem marem, certe non ad continuandam diu muliebris imperii seriem, electam esse. Hunc enim casum (continuandi pluribus deinceps feminis regni) non praesumi posse, sed probari oportere dixeris. Interiectum autem eiusmodi imperium femineum, ex temporis usu, et ad successionem denuo instaurandam, aut

inchoandam, longe minus haber periculi, quàm si praeteritâ generis ad regnum delecti, dubitandi et litigandi occasio adversus novum electum ac quaesitum Principem exsisteret. Ad hunc ergo modum, non inficianda fuerit prorsus praesumptio populi pro´feminis ex domo Principali non in universum excludendis. Cum praesertim tot exempla gentium veriarum, non aliter iudicantium, in promptu sint; quae huic praesumptioni omnem probabilitatem detrahi non patiuntur: Et, cum de more constat in hac aut illa gente recepto, paene plusquam praesumptio adsit. Atque huc pertinent memorabilia exempla, quae Grotius §. seq. XVIII. collegit. Illud maioris est operae, definire, an ex praesumpta voluntate populi primum successionem familiae ita constituentis, ut feminae suum suo tempore quendam locum sortiantur, posteri sic obligentur, ut ex magna rei publicae utilitate, aut periculorum circumstantia, aliter agere non possint? Videntur agnovisse casum huius dubitationis, qui tam studiose caverunt, ne ex solâ praesumptione unquam iudicandum esset. Annotandum est amplius: si populus semel significavit, se in imperio feminae deferendo genus et propinquitatem regiae familiae spectasse, videtur in posterum quoque agnovisse, ius aliquod feminarum in successione: neque male de nationis voluntate hinc praesumi. Considera Diploma, quo Margarethae Reginae successio regni Danici stabilitur, etiam propter generis

propinquitatem, quoniam duxerunt, nullum hominem linea notionis de illo sanguine ipsa esse propinquiorem. [Note: hist. Dan. lib. 9. p. 514] apud Ioh. Isac. Pontanum.

Est enim etiam praesumendae voluntatis aliquis usus in interpretandis Legibus et Actis publicis ad successionem spectantibus: quatenus Dubitatio circa verba ad coniecturas voluntatis ultro deducit. concurrit scilicet hic, verborum explication, et coniectura voluntatis; notabili tamen discrimine, quantum ad superiora. Hactenus enim de coniectura voluntatis, citra respectum legis alicuius exstantis actum est: nunc de voluntate, an et quatenus legibus non expressa, contenta tamen aut subintellecta sit, quaeritur. Ponenda sunt exempla, quamvis sine nomine. Exstiterit alicubi Lex Seuccessionis, quae Regis toti Familiae ac Generi, sive Regi et omnibus eius Heredibus et posteris regnum decernat, nulla adiectâ sexus differentia: an haec lex feminas quoque admittit? Dici potest, si tempore conditae legis, moris publici noti erat receptique in illa gente, mares solos admitti ad successionem regni; videtur lex interpretanda pro solis maribus, ex patriis scilicet moribus: unde voluntas paciscentium et constituentium optime colligitur. Sin moris nulla copia, ut in novo et primum instituto regno, locum habere poterunt, quae ante diximus: ut videamus, extendenda an contrahenda sit coniectura voluntatis. Aliud. Dictum sit in lege successionis, ut descendentibus in Familia deficientibus, collaterales succedant, vocabulis agnationem et cognationem non

distinguentibus: an feminae comprehensae dicentur? Ita videatur, eo quod voluntas eius, qui legem aut pactionem in literas retulit, liberalius interpretanda putetur, quàm eius, qui nihil scripto significavit. cur enim non expresserit, si verba secundum totam suam latitudinem intelligi noluit, statim quaeritur. Aliud. Dixerit Lex successionis, Si heredibus Regiis maribus deficientibus, Filiae vel Filiae supersint, electio sit penes ordines regni: an hinc recte colligitur, Feminarum exclusio? Ita visum fuerit nonnullis: aliis opinantibus, nihil aliud ordinibus hîc, quàm iuris pro feminarum successione constituti declarationem et applicationem tribui. Quae sententia ut vincat, tutissimum fuerit, interpretatione legis nomotheticâ et authentica, eam suffulcire.

§. XVIII. Quinta annotatio ad praerogativam aetatis pertinet, quae cum praerogativa sexus comparatur, eique postfertur, exemplis partim ad §. praecedentem, ut dictum est, spectantibus, partim ad §. 22. Et de praesumpta quidem voluntate populi, nulla videtur natu maximo controversia moveri posse. In coniecturis enim plausibilis valde est ordo, quem natura facit aut praemonstrat. Quod si enim existimes, praesumendam potius populi voluntatem pro dignissimo, citra discrimen aetatis; cogitandum ex diverso erit; iudicium, quis sit dignissimus, haud raro periculis involui; et saepe vix deliberando definiendoque in re praesenti satis expediri, significata voluntate regnantis, nedum praesumendae voluntati

convenire. Haec enim praesumptio voluntatis quodammodo exigi debet ad respectum futuri, unde determinationem accipit, hoc sensu: populus voluisse videtur, regnum in Familia propagari, ea succedendi ratione, quae maxime obvia, tutissima, usitatissima habetur. nihil autem magis naturale et usitatum est, quàm ut inter aequales, ordinem faciat aetas. Ultra haec, quod praevideri non potest, praesumi non debet: nec ex incerto accidentia, aut singularibus causis obnoxia iis aequari fas est, quae in commune consulentes destinasse videntur. Quare nec illud exemplum ex contrario ponendum est, quando constat, Principi liberrimam potestatem designandi successoris cessisse. Si constat hoc inquam, certa rerum fide. tum enim nulla de praesumenda voluntate populi quaestio superest, ubi omnia à voluntate Principis pendent. Atque ad praesumendam quidem populi voluntatem, de qua hic agitur, simplicissime dicas hoc sufficere: Voluit populus successionem in regnum fieri in Familia: ergo voluit aliquo ordine fieri, ut in diversis gradibus, ita in uno gradu. quis ille ordo? ut inter filios, quorum prima sors est, primus succedat, id est primogenitus. cur enim in ordine constituendo alius praeferatur, nulla ratio communis, et in summam, dari potest. Neque de Principis voluntate, aliunde aut aliter praesumi potest. De cuius significata voluntate in contrarium, non est hîc agndum. quamquam, nisi demonstrata facultate

constituendi successoris ab ipsius sola voluntate suspensa, non liceat ei mutare ordinem, quem populus delato Familiae imperio intelligitur spectasse, aut solum spectare potuisse. Haec praerogatius ordinis explicatur et illustratur varie, vel per colores rationum, vel per titulos iuris. Rationes non adferuntur unius generis roborisque. Communis est Ratio; quia, quod primogenitis in universum eximie convenit, etiam in negotio successionis regiae locum habere existimatur. Haec enim comparatio, seposita lege, aut significatione voluntatum sub quacumque formula, prima se offert. Si enim praerogatiusa naturalis, ex necessitate scilicet et natura ordinis, primogenito competit, cur ea non attendi debeat in ordine succedendi necessario, ubi nulla intercedit definitio legalis, vix repereris. In regno scilicet individuo, et per successionem, electioni oppositam, deferendo. Nam id, etiam non dictum, inest quaestioni. ne quis obiciat, posse in fratres dividi regnum, sive aequum esse ut dividatur; aut si praerogativa primogeniti ad titulos iuris transeat, Electionem omnem fore iniquam. Longe aliud est, de eligendis, aliud de successuiris citra electionem Principibus loqui. In Electione illa, nulla paaesumptio voluntati,s ut hic spectatur, locum habet. Iam in rationibus, quibus ta\ pres1bei=a sive prwtoto/kia explicari solent, quando [Note: legat. ad Cai. p. 1032.] Philo ait, e)n tai=s2 s1uggenei/ais2 o(i pres1bu/tatoi pai=des2 tugxa/nous1i pres1bei/wn, o(/ti prw=toi to\ patro\s2 kai\ to\

mhtro\s2 o)/noma toi=s2 goneu(/s1in e)fh/mis1an, in cognationibus maximi natu filii praerogativa aetatis honorantur, eo quod primi faustum patris matrisque nomen parentibus attibuerint: non tantum affectus quidam apud arentes, honor apud alios eximius, sed causa affectus et honoris valde probabilis signatur. Nec sane Deuterominii 21, 17. affectus, sed causae et rationis iuridicae validissimae nomine adhibetur. Unde et illa ipsa phrasis, qua Iacobus Patriarcha, primogenita signavit, [Note: Genes. 49. 3.] ad Ruben perventura, nisi facinoribus suis indignum se reddidisset (Ruben primogenitus meus, tu fortitudo mea et principium doloris mei, prior in donis, maior in imperio veluti in proverbiale et periphrasticum schema primogeniturae cessit Psalm. 78. v. 51. et 105. v. 39. ubi sane nihil video, quod cavillationi et extenuationi merito queat esse obnoxium. Quae autem ratio apud Grott. h. §. affertur de maiore primogeniti peritia, huic negotio (nqmpe successionis regiae) propius convenit, et ab omnibus recte rationcinantibus agnoscitur. [Note: paid. 8.] Quare apud Xenophontem, in ipsa Cyri oratione, haec ratio non sola ponitur, sed illa altera fundatur et stabilitur, de honore, aetati maionri, omnium consensione debito. Aequali se amore utrumque filium prosequi, ait; sed priores in consultando imperandoque partes ubicumque usus ferat, mandare se ei qui prior sit, atque adeo, ut consentaneum est credere, rerumperitior. Ita enim (addit amplius) meae eius demque vestrae patriae institutis edoctus sum, matioribus natur, non fratribus

tantum sed et civibus, viâ, loco, sermone cedendum esse. Et vos equidem, ò filii, ita ab ineunte aetate institui, ut et Seniores honoraretis, et à iunioribus honoraremini. Quoniam igitur videtis me et vetusta, et moribus recepta, et legibus instituta praecipere, par utique est dicto vos audientes esse. Honor inter aequales quoad cetera, debetur maiori aetati: eo iure, quod Deus insevit hominum mentibus, id est, naturali, et ab omnibus gentibus non barbaris agnito. Et, si interiora quaeruntur, maior peritia, cui et ipsi naturaliter honor debetur, in aetate maiore praesumitur. Si dicas, hanc rationem invalidam et per se nullius roboris esse, cum dicitur, peritiori et prudentiori deberi successionem; hoc ipsum enim, quod peritiori debeatur imperium, probandum esse: possim primo deprecari verborum argutias. non enim hic de iure agitur summo, et obligationem strictam inducente: sufficit, si sumatur, quod ratio aequius melius, ceteris pariterse habentibus, ostendat. Deinde, non est absolutae quaestionis, cui debeatur imperium; sed quod ordine ii, quibus debetur (e. g. propter successionem Familiae delatam) praeponendi aut postponendi sint, quotiens necessitas ordinis inter plures, communem aliquam rationem postulat: et quidem in praesumendo universe, non in designando singillatim. Sed quid roboris subsit, posteafors noscetur. Age audiamus aliam rationem. Affertur enim, praestructo concessoque, quod pater filios potius quam externos

velit succedere, inter filios pro primogenito: quod hoc nato, si nemo alius filiorum nasceretur, unus er at, vui maxime collatum regnum optaret pater; et eo ipso, quo natus solus est, hunc statim videtur nominare heredem et destinaresuccessorem, ne, si aliquid humanitus accidat, ad extraneum devoluatur imperandipotestas. Videatur alicui, nihil aliud dici, quàm dictum est: fortius certe aliquid et maioris roboris, num afferatur, nescio an nemo dubitaturus sit. Voluntas patris, vel quatenus voti, vel quatenus plusquam voti est et quasi expressa, inde deducitur, quod primum natus, ipso ordine nascendi ut cetera parentis vota, ita quae ad regni successionem spectant, provocat auspicaturque, et quodammodo in se trahit. Ante hunc enim nemo est, ad quem voluntas patris, in hac re, numquam otiosa, se determinet applicetque, non tantum, si nemo aliuss filiorum nasceretur, sed etiam, si alii nascerentur. Manebat voluntas inconcussa, non ut de solo, sed ut de primo, et primum concepta. Quod ita intelligi potest: Prima illa destinatio patris in primum nato et pro primum nato, ex natura rei destinatae modum accipit, ut, vel naturalem exceptionem in se contineat, atque ita mobilis sit; vel sine exeptione ac immobilis sit. In re dividua, illud: in individua, hoc locum haet. Prorsus enim in ceteris quoque bonis, prima destinatio patris in primogenitum haec est, ut eo nato, statim optet, si nemo alius nasceretur, hunc maxime in sua

bona succedere, quasi designatum sua voluntate heredem ex asse. Sed huic sive voto sive destinationi inest naturalis exceptio, si nemo alius nasceretur. Quia enim de re dividua agitur, non praesumitur voluntas et destinatio parentis terminari ad unum, nisi cum conditione solitudinis, et salva caritate in alios, qui exsisterent, fratres. At cum de regno individuo agitur, natura rei, de qua agitur, non sineret primam illam destinationem pro primogenito factam, loco moveri aut exceptione subaudita infirmari. Potuit enim statim absolvi illa destinatio, neque cum conditione facta intelligitur. Ut multa alias diversa notentur in successione in bona et successione in regnum, hactenus tamen satis quadrabit comparatio. Utrum autem ratio, hactenus explanata, diversi generis robur habeat, si cum aliis eodem tendentibus contendatur, cogitabit, qui volet. Verum per singula rationum momenta ire, longum fuerit; et cohaerebunt aliqua cum iis, quae ad titulos iuris huic negotio praescribi solitos, in sequentibus pertinebunt.

In titulis ergo iuris; primogeniti successioni accommodandis, modo singillatim, modo collectim agunt: Iure divino, naturae, gentium, sanguinis, et hereditatis, primogeniti successionem affirmari contendentes. Ãpud Veteres, [Note: Liv. 40, 9.] in actione Persei contra fratrem minorem aetati maiori, coniungitur ius gentium, vetustus [Note: cap. 11.] Macedoniae mos, iudicium patris: et subinde, ordo

aetatis, naturae, moris Macedonum, ius gentium memoratur; collectisque, quae dispersa erant, ius et voluntas patris, summam faciunt. Ex [Note: de rep. lib. 6. c. 5.] Iunioribus Bodinus, Nec tamen satis est, inquit, successione regnum dari, nisi proximo cuique tribuatur, id est primogenito masculo: sic enim ordo non tantum naturae ac divinae legis, sed etiam omnium ubique gentium postulat. Equidem distingui iutis vocabula posse, ut quod illi tribuitur, huic non videatur convenire, non unus monuit eruditorum. Nihil tamen est usitatius, quàm ut cumulentur in certis argumentis e)chghtikw=s2 illa nomina, olim et hodie. qui stilus explicationem desiderat sane, reprehensionem autem haud aeque meretur. Primo enim, quod vere est iuris naturalis, est etiam iuris divini. Lex enim naturae proprie dicta pars est iuris divini. ergo hactenus, non sineratione, coniunexeris. de iure autem divino, quod Grotius voluntarium vocat, mox erit aliquid dicendum. Circa ius gentium praecipuus labor est, nec una semper loquendi consuetudo. qua de re suo loco plenius. Nunc illud suffercerit annotasse; quicquid vel natura dictante, vel ratione naturali suadente, complures potioresue gentes, ita receperunt, ut vel ius civile plurium gentium, vel mos earundem, in rebus, quae iure definiri solent, habeatur, id prisco novoque stilo ius gentium absolute nominari, citra significationem strictiorem, quae alibi attendi potest et debet. Hoc scilicet sensu, ius gentium appellatur, quod multis gentibus

aequum in aliqua re visum est auctoritatis potius ritu, quàm peculiaris et ab aliis obligationibus distinctae obligationis. Quod si idem naturalis ratio praecepit, ius naturae rectius diceretur; quatenus tamen usus eius apud gentes cernitur illo spectandi modo, ius gentium quoque dicitur, et iuri naturae coniungitur. sicut eodem pacto possumus dicere, esse aliquid iuris naturae et civilis; si rem à natura praeceptam aut vetitam, lex civilis quoque praeceperit aut vetuerit. Plus negotii est, in iis, quae ratione naturali non praecipiente, sed suadente, nec uno gradu modoque suggesta, ut iuris naturae, sic quoque iuris gentium dici solent. Huius stili rationem ostendere decet, cum morem ex mundo proscribere nequamus. Sic in negotio nostro, qui primogenitum ante ceter os ad successionem admoveri iure naturae dicunt, praeterquam quod explicare suam sententiam poterunt, quo dictum est ante modo, non patientur etiam se repelli, si dicas, ius naturae nihil de successionibus constituere. Facile enim ambiguitatem verbi declinantes, meminerint: naturam ea tenere principia, eas parere conclusiones, quae ut in aliis, ita in negotiis tanti momenti, pro definito rerum statu (e. g. in regno, in individuo regno, in delata Familiae successione) actus morales non patiantur sine regula aut consilio esse. cum praesertim videamus, tot populos in eandem rationem eodem auspicio ductuque consensisse. Unde etiam gentium ius appellatur:

non quod omnes gentes regno et regiis successionibus huius generis debeant uti; sed quod et illae, quae utuntur, ita iudicaverint; et illae, quae non utuntur, si tamen iudicii copiam de regno et regiis successionibus facerent, non aliter iudicare potuerint, quotiens perturbatio abesset. Qua in re nos satis erudit historia. Iam, qui divini iuris mentionem faciunt in primogenitorum successione, non statim et de plano damnandi videntut. Primo enim nescio an reici debeat illo9rum sententia, qui credunt in iis, quae scriptura tradidit de praerogativa [Note: v. Selden. de successionibus. c. 5. etc.] primogeniti, non subesse nullam iuris naturalis explicationem: quae et de cetero rectius inde petitur, quàm ex ullis aliis monumentis. Quo nomine et sensu merito exaudiveris [Note: de rep. lib. 5. c. 2.] Bodinum ista inclamantem: Et quoniam Dei sapientissimi in Rep. Israëlitarum constituenda exemplar plane divinum habemus, non video, quam obrem meliora, aut divinis legibus neglectis, inanium hominum errores sequi, quantum quidem fieri poterit, debeamus. addenda sunt, quae sequuntur de honore primogeniturae. Non credo quemquam fore, qui nos id putet velle, quasi omnia illa legibus divinis statuta, etiam iuris naturalis essent. Sed, quin ex illis divinis constitutionibus, multa possint ac debeant ad interpretandum ius naturale referri, nemo negaverit. [Note: Praep. Eu. lib. 9.] Sic Eusebius, ex ceremonialibus legis, naturale praeceptum cultus divini pure casteque obeundi, egregie deducit declaratque. Quamquam cur iuris divini voluntarii hinc exulare

mentio debeat, ubi exempla quaeruntur eius quod optimum aequissimumque est, non facile dixeris. Et primogeniti praerogativam universim ratione hereditatis et sanctitudinis stabilitam, in successione regni non neglectam, nisi quotiens extraordinarium intercederet ipsius Dei mandatum, annales sacri ostendunt.

De iure sanguinis et de iure hereditatis, videndum est primo, quid his vocibus intelligant, qui primogeniturae extollendae intenti sunt: deinde, an tueri locutionem utramque fas sit. [Note: rer. Hispan. lib. 20. c. 3.] Io. Mariana, in excerptis ex disputatione Iureconsultorum de successione regni, cum enotasset, quod iure sanguinis regnum obveniat, dicuntur autem, inquit, sanguini dari, quae more, instituto, lege, aut privata cuiuspiam voluntate uni cuipiam familiae destinata capiuntur, non iudicio et voluntate ultimi possessoris; uti alia quae hereditario iure provenientia, pro voluntate mutantur. In alia Iurisconsultorum disputatione [Note: lib. 3. de Portug. et Castall. Coni.] in causa successionis Lusitanicae apud Hieronymum Conestaggium legas: Hac in parte (nempe ex iure Caesareo, et in comparatione privatae in bona successionis) prob abant, in regnorum hereditate in primis succedi iure sanguinis, ut vocant, id est, habitorespectu primi institutoris; et sequendo hoc ius persoas competitorum per se solas considerandas sine omni repraesentatione, et sine respectu patrum suorum: non secus quàm si omnes essent ultimi possessoris filii: et hac ratione Philippum intraturum in locum filii primogeniti Henrici. Dicebant etiam, quantumvis

concederetur, quod Ducissa (Bragantiae) volebat, nimirum in regnis non succedi sanguinis iure, sed tantum iure, quod vocant hereditarium, habito tantum respectu ultimi possessoris; tamen illam nullo modo sese aequiparare posse Philippo.

Sicut autem ius sanguinis non eodem modo explicari solet et potest; ita ex iure civili, de successione privatorum agente, ipsumque succedendi ius inter iura sanguinis recensente, desumpsisse distinctionem eos, qui primogenitum in regno iure santuinis succedere dicunt, nullum est dubium. unde et de mente eorum constare potest; nempe, primogeniti successionem, non pendere à voluntate voltimi possessoris, sed à cognatione naturali: cumque ius primogeniorum vulgo statuatur triplex Divinum (cuius quae ratio aut comparatio huc pertinere queat, ante dictum est) Naturale de quo Grotius hîc disquirit) et Positivum: phrasis iuris positivi, non aliena illa quidem à more scriptorum, etiam citra imitationem iuris civilis loquentium, assumitur, ad Naturale ius primogeniorum declarandum. et procedit hactenus similitudo, sicut successio in bona, quae iure cognationis defertur gradu cognatorum, iure sanguinis et naturae, nec cum nudo iure civili comparando deferri intelligitur; ita etiam successio primogeniti in regnum, iure sanguinis et cognationis naturalis, quae secundum naturam est, aestimanda venit. At enim obstat sanguinis aequalitas, si primogenitus cum fratribus comparetur, quae non

videtur ei aliquid relinquere prae ceteris eximii? Hic facile credideris, aequalem sanguinis proximitatem numquam esse aliter concipiendam, quàm cum exceptione praerogativae, quam necessitas ordinis inducit; et capacitatis, quam munus regium postulat. Neque sane nunc ulterius eundum, et ad alias successiones: sed in successionibus regiis manendum est, et quidem in regno individuo. Igitur nihil dicemus de necessitate ordinis inter aequales, ratione aetatis; quae supra aliquo modo, neque ad promiscuos, sed certi tantum generis effectus, demonstrabatur. Una hic attendatur necessitas ordinis, ubi aequales propter naturam rei, de qua agitur, non possunt ad participandum in commune admitti; sive ubi iure sanguinis non possunt aequales aequaliter gaudere; imo, ubi ex aequalibus unus necessario est sumendus, qui iure sanguinis ipso actu utatur. Intra terminos enim ita definitos loquuntur, qui de primogenito iure sanguinis succedente, sive ius sanguinis quantum ad praesens, in se trahente, sermonem occipiunt. [Note: de pact. ill. Fam. c. 8. p. 319.] Quare Betsius, Ius primogeniturae, inquit, naturale voco, quod primogenito, naturali quadam ratione competit; ut in regnis et magnis Principatibus individuis, nec à superiore aliquo dependentibus, in quibus unus tantummodo ex natura ipsius regni seu Principatus succedit. Ita etiam capacitatis exceptio, in quantum regii muneris administratio necessario efflagitat, naturaliter inest negotio. ut frustra obiciatur

exemplum, mente capit, à regno excludendi. At, ubi successio iure sanguinis defertur, immutabilis est conditio? Iam saepius dictum est, non posse successiones in bona communiter usitatas et legibus civilibus perscriptas, per omnia comparari successionibus regiis in regna: sed in quantum diversitas, quae utrobique animadvertitur, pati potest. Quod in omni comparatione, etiam extra omnem legum morumue respectum, perpetuae regulae instar esse, quis non videt? Absurdum autem haud aeque putaverim, si quis comparandi causa dicat: iure sanguinis, beneficio generationis, immediate à patre imperium habet primogenitus. In statu descripto scilicet, et praesupposito, quod regnum sit Familiae delatum, quod individuum.

Antequam de iure hereditatis dicamus, liceat [Note: lib. 40. c. 9. et 11. et 12.] considerare illum locum Livianum, cuius supra mentio: ubi Demetrius Philippi Macedonis filius primogeniturae suae iuri, quantum ad successionem regni, accommodat, vacabula iuris gentium, vetusti Macedoniae moris, et iudicii paterni. et subinde, ordinem aetatis, naturae, moris Macedonum, iuris gentium vocat. Idem dici in repetitione, quod primo dictum est, nemo abnuat. de solo paterno iudicio dubites, an et quale argum entum faciat. Non esse novum et peculiare argumentum, inde opineris, quia in seria repetitione omittitur, ut videri posset, producta argumenti vis, a iure ipso ad applicationem iuris sive decretam

exsecutionem, mentione iudicii paterni. Si tamen argumentum (neque enim negaverim) an ceteris validius, et an sigura orationis crescentis, accipi debeat, quaeri potest, si et quando et ubi, iudicium regis possidentis spectatr, ante omnia argumenta iuris, et loco omnium argumentorum iuris. Atque hic sane verum videatur illud: Si successionis constituendae plena potestas in arbitrium Principis decessoris collata est, frustra alia iuris vocabula advocari. cum in voluntate unius, cardo totius negotii verti censeatur. Sed quomodo sieri id possit, et quando factum sit, non est perfunctoriae disquisitionis. Interest enim plurimum, an successionis ordinandae potestas in Familia, aut libere etiam extra Familiam, uni delata sit. Posterius sicut rarum est, ita hic non venit in disquisitionem. In priori genere, non praesumenda videtur voluntas ea deferentium quasi is, cui delata est potestas successores constituendi, possit preaeterire omnem ordinem vel naturalem vel consuetudine introductum, sine causa necessaria. imo, nisi contratrium probatur, non est dubium, quin respectu ordinis, de quo dictum, obligetur. nisi velimus excipere causam gravissimam et urgentem ex necessitate et summa ratione rei publicae. Quatenus ergo haec libertas sic ordinata praesumitur, non facit primum et praecipuum argumentum, sed omne suum robur accipit, à iuris naturae et gentium supra explicatis titulis, quasi tu

dicas: Principem in successore nominando id fecisse, quod facere debuit, aut quod aliter facere, nisi summa necessitate urgente, per ius et aequum non debuit. In exemplo Macedonico non aliud ius forte agnoscamus oportet. Quod enim, in tali statu, aliquando Principibus supra quàm ex praesumpta voluntate populi, aut formulâ primaevae constitutionis regni, licere poterat, agentibus, nemo contradicit, extra nostram quaestionem est. Perseum ergo ita acceperim agentem: sibi successionem deberi iure primogeniti naturali, apud gentes agnito, usitatoque; neque ab huius iuris respectu patrem hactenus divertisse oculos, aut iudicium aliud, quàm hic naturalis ordo postulat, fecisse. Causae enim, quod probe notandum, seruit Perseus, cum iudicium patris ita allegat, tamquam actu aliquo declaratorio iam ipsi esset successio constituta: quod ex historia probari nequit. quare Demetrius, auctoritatem iuris primogeniturae nequaquam defugiens, de iudicio tamen patris, promulgato scilicet dubitat, in illis: tuo etiam, ut ait, iudicio. Certe nullam eiusmodi promulgationem iudicii paterni, et quasi [Note: Liv. 40, 21.] publicam designationem intercessisse, Historicus ostendit in hunc modum: Hunc quoque (Didam) Perseus, sicut plerosque patris amicorum, ex quo haud dubium cuiquam esse coeperat, ad quem, ita inclinato regis animo, hereditas regni pertineret, inter coniur atos infratris perniciem habuit. de inclinato patris animo sentiunt, non de

significato publica aliqua promulgatione. Poterat autem, ex rebus quae acciderant, et regis animum diverse trahere poterant, dubitari: sed cum rex quo inclinaret animus, praeberet aliqua indicia, dubitatio exempta est. Verum, fac, publice regem significasse; sicut in eiusmodi regnis reges in expeditionem ituri, successorem nominant, etiam ubi de ordine servando nulla est dubitatio. non sequitur inde, potius momentum in tali designatione, quàm in iure quod designans sequitur. Sed haec e)nparo/dw|.

Superest ut de iure hereditatis, quando primogeniti successioni accommodatur, aliquid addiciamus. Et quando quidem iure hereditatis succedi dicitur, ut intelligatur successio testamentaria, opposita successioni quae fit iure sanguinis et ab intestato, extra nostram disputationem est illa quaestio et significatio. Agitur enim hic de successionibus ab intestato. cumque has etiam vel lex ipsa or dinet, vel naturalis ratio, ex praesumpta voluntate decedentium, regat: de iure legitimo hic non aliter agitur, nisi quatenus coniectura voluntatis, ubhi interpretatione opus est, quaeritur; aut, quàm legislator custordiverit regulas successionum naturales, expenditur. Quatenus aurem vocabulum hereditatis etiam in successionibus ab intestato, ubi hereditas secundum naturam, ratione potissimum sanguinis, etiam iure legitimo, deferri ad successorem dicitur, locum habere solet: nihil obstare videtur,

cum de successione primogeniti, etiam ex praesumpta voluntate, agitur, quin ius hereditatis, ibi quidem legitimae, hic per similitudinem ex naturali ratione ordinatae, nominetur. Quod enim hereditates et successiones à sola lege cinili et constitui et regi dicuntur, illud sicut de hereditatibus et successionibus suo quodam habitu informatis verissimum est, ita non exstinguit ea, quae in hoc genere ipsa naturalis ratio vel praecepit, vel commendavit; tum ubi lex deficit, tum ubi huc pertingit. quod in successionibus regnorum apparet. Unde Iureconsulti [Note: de Portugal. et Castell. coniunct.] apud Conestag gium: quia regna essent antiqui iuris gentium, illorum successiones non debere exigi ad amussim iuris civilis. - - et licet Reges absoluti ius civile in sua regna ad commodiorem iustitiae inter suhditos administrationem introduxissent; tamen illos non propterea mutasse simplices regulas naturales successionis regiae: quas dicebant in hoc casu sequendas, perinde ac si evenisset ante, quàm nasceretur Iustinianus: et parum ad rem facere, quod nonnulli Doctores successiones regnorum civilibus institutis temere subicere tentassen. Quo consilio haec adducantur, in aperto est. nam de repraesentatione ipsa, adversus quam tendunt, an natura quoque ei faveat, partim iam supra ad §. 6. aliquid dictum est, partiam ad §. 30. dicendum erit. Licet porro summae potestatis natura, propter divinam illam e)coxh\n, qua pollet, omni commercio supetior videatur, propagationis certe alicuius capax est, quae inter homines et ab hominibus fieri potest;

quandoquidem Deus humani iudicii ministerio, non revelato iussu, aut immediata voluntatis suae promulgatione imperia defert ac in successores continuat. Ius ergo regendae civitatis, quando vel transfertur testamento (qui tamen modus, ut praefati sumus, non est huius loci) vel propagatur eo modo et ordine quo heredes ab intestato succedunt, vel ex lege, vel ex voto et voluntate praesumpta decedentium: cur vocabulum et comparatio hereditatis ex communi stilo proscribi debeat, (etiam eo sensu, quo non mera et nuda propagatio successiove undecumque exoriens, sed designatio à voluntate decedentium proficiscens spectatur) non satis apparet. Ut in exemplo primogeniti maneamus, ab hereditatis appellatione ne ibi quidem abstineri, consilii est. In Gallia, discriminis ratio inter maximum natu minoresque Regis filios manifesta est, quia certissimum est primogenito regnum à patris obitu, [Note: de reb. Gall. lib. 2. p. 97.] nisi morte occupetur: inquit Io. Tilius. successorium tamen malunt, quam hereditarium regnum appellare; quatenus scilicet, stricto illo significatu, hereditatis voce dispositio regis aut ius hereditarium legi oppositum, intelligitur. [Note: Notit. Franc. lib. 2. c. 2.] sicut Limnaeus allatis testimoniis ostendit. quamquam alio significatu, non abstinuerint heredum et hereditarii iuris, vocabulis, tum Vincentius Lupanus, tum Scipio du Pleix. Lupanus quidem, Delphini nomen explicans, Ante, inquit, Regum maximi natu filii, vel quibus regnum hereditario iure obveniebat, suis

[Note: lib. 1. de magistr. Franc.] nominibus vocabantur. et mox: Delphinos dici, sicut olim Romae Caesares, augustae maiestatis heredes. [Note: ap. Limn. l. d.] Scipio autem, ubi ostendit, Regem in Gallia fieri per continuationem immediatam iuris et possessionis ab uno ad alterum, non interveniente vollo interregni puncto, comparatione heredum utitur; haud secus, inquiens, ac lex Romana agnovit continuationem iuris et possessionis in here dibus suis, l. in suis. D. de lib. et posth. Quod sane etiam in aliis regnis successoriis, ubi Familiae delata est successio, locum habere intelligitur.

XIX. Satis iam intelligi possunt, quae h. §. de hereditare in successione regnorum, quae ex populi consensu haer editaria dicuntur, Grotius affert: et exemplius illustrat. primo in feudis quibusdam, ubi peculiaris hereditas, et à cetera hereditate, distincta spectatur. Et adferuntur casus ac praeiudicia Camerae, quibus agnatis adiudicata fuerunt feuda hereditaria mixta, vel pro se et heredibus accepta, tametsi heredes ultimo defuncto non exstiterint. Quinimo [Note: de pect. fam. ill. c. 9.] doctissimus Betsius ferre nullo modo potest, quod nonnulli feuda cum ipsa hereditate confundunt, et rem hereditariam ex iis constituere conantur: existimatque, in feudis nullam or dinationem defuncti valere, vel manere, sed filios omnes in iis aequaliter succedere, neque hic inter feuda pactionata et hereditaria ullam differentiam faciendam, cum quoad qualitatem hereditariam plane non differant, nec usquam in iure feudali inveniatur, feudum aliquod hereditarium ideo dici, quod filius id obtinere non possit, nisi

etiam sit haeres. Sed quaestio quidem prolixe ibi tractata, magnis ab utraque parte rationibus et auctoritatibus invalescit, et extra nostri propositi limites versatur.

In Emphyteusi, exemplum ponit, Feudis para/llhlon. Ut in aliis, ita in distinctione, Emphyteuseos hereditariae, simpliciter vel mixte, offert se iste parallhlis1mo/s2. Potestque e. g. filius fructus percipere, non tamquam haeres patris, sed tamquam dominus rei emphyteuticae. [Note: obseru. lib. 2. obs. 18. §. 18.] Et (annotante Gailio) quod ad emphyteusin attinet, quando pater eam pro se et filiis recepit, tunc filius, repudiata hereditate potest retinere emphyteusin, quia succedit vigore pacti ut filius, non ut haeres, etc. Videas etiam, quae de coloniis emphyteuticis individuis, et paragio annotat [Note: lib. 1. c. 34. §. 63. et 64.] Gryphiander in Oeconomicis Legalibus.

Ius patronatus defertur liberis et agnatis patroni, nec pertinet ad extraneos patroni heredes. constatque; ius patronatus, quod uni tantum ex heredibus relinquipotest, non ad nepotem sed ad patruum deferri, quoniamius patronatus [Note: relect. pelit. lib. 2. c. 2. sect. 10. §. 34. Mager. de Advocat. c. 9. §. 480. etc.] hereditario iure non defertur: inquit Arnisaeus. Quomodo autem Ius Patronatus Ecclesiasticum ad quoscumque heredes etiam extraneos transeat, aut per appositum fundationi, patroni pactum arctioribus limitibus concludi queat, videsis apud Magerum.

Ius praecipui quoque huc comparat Grotius, Iureconsultorum voce. Sidonius Apollinaris lib. 6. ep. 12. Illud autem deberit tibi, quodam, ut Iurisconsulti dicunt, praecipui titulo etc. Ubi. Io.

Savaro annotat: Praecipuum, Donatus, Aeneid. 5. interpretatur: quod praeter communionem singulis proprio nomine deput atur, ut fit saepe in testamentis, cum aliqua per praeceptionem, singulorum heredum censuerit esse testator. Inde dictum quod ante communionem capitur. Festus excipuum quod excipitur, ut praecipuum quod ante capitur. Sueton. in Galba c. 5. cum praecipuum inter leg atarios habuisset. praecipuum autem donabatur per praeceptionem. Praeceptionis vetus formula ea erat: praecipito, sumito tibique habeto. quod per not as suceingebatur: P. S. T. Q. H. Notae Magnonis et Petri Diaconi. Haec Savaro: quae et ante eum Barnabas Brissonius lib. 14. de V. S. consignarat.

Non autem ultra, quàm Grotius voluit et monuit, comparationem in his institui debere, supervacuum fuerit, annotare.

XX. et XXI. Bopna propria, beneficialibus et comparatis, apud scriptores medii aevi opponi; et benesicialia quidem, ab aliquot retro saeculis, Feoda sive Feuda (vec goet, recentius Lehengut) propria autem, in Germanicis legibus Alode (haere ditatis et patrimonii vocibus e)kparallh/lou sonantibus) postea Alodium et Alodialia [Note: ad form. Marc. lib. 1. ??? 2. et 12.] dici notum, et pluribus viris eruditis demonstratum est, in quibus post Bignonium, Gottifredus Wendelinus in Glossario Salico, omnino videndus est. Haec locutio ad regna etiam transfertur, ut alia allodialia, alia feudalia dicantur; et ad similitudinem successionis in bona, ratio succedendi in regnum, ubi praesumendo res geritur, explicetur.

Casus, si regnum primitus non fuerit feudale, postea tamen hominium (seu sacramentum [Note: lib. 1. c. 18. p. 479.] fidelitatis, de quo Bignonius ad Marculfum) pro co praestandum accesserit, an successio mutati vel instituti regni conditionem sequatur; distinctione expediri potest. In tali enim mutatione fieri potest, ut feudalis status regno per omnia suam formam det, neque succesionem, qualis ante fuerat, praesumi patiatur. Ubi ergo huc nulla propior coniectura vocat, locum habebit, quod Grotius dicit.

In regnis a principio feudalibus, historia diligenter inspicienda est: an feudalis consuetudo, etiam ad successionem pertinuerit; sive, an coniectura alio ducat: an lex successionis feudalis, primum spectata, postea quoque obtineverit. Varie enim ista temporibus commutari, et coniecturam diverse trahere possunt.

XXII. et XXIII. Postquam de successione, quae hereditaria dici solet, egit; nunc ad linealem progreditur, et cognaticam quidem h. §. agnaticam, sequente designat: et huic illam substitui, bono regnorum, aliquando non inconsultum esse, monet. Quo pertinet etiam illa ratio succedendi in infinitum: non in ordinne agnatorum modo, ut iura quoque civilia in privatis successionibus statuunt; sed et in ordine cognatorum, ubi successio ad gradum sextum, et in certis personis, septimum, iure civili restringitur. Sed in exemplis subiciendis, pleraque huc spectantia rectius intelligentur.

XXIV. Modis successionum maxime usitatis designatis, alios quoque, ex arbitrio populorum aut Principum introduci potuisse, et introductos esse, h. §. et in Annotatis ostendit. Unde in tali statu, cum prioribus exemplis comparato, locum habuerit, quod apud Maraianam [Note: Hist, lib. 20. c. 3.] in disputatione de iure successionis regiae dicitur: Quod si privatis Provinciae legibus aut more secus est sancitum, illis standum putamus, nostra disputatio ex ipsis naturae principiis procedebat, et iure communi.

XXV. Repetenda huc sunt, quae supra, de hereditate, et alienandi facultate in regnis, diximus, comparatio haec est, nec ultra extendi debet. Qua de re non inerudite quaedam [Note: de Civit.] Clarissimus Vir Ioh. Frid. Hornius monuit. Accurate loquendo, in iis quoque regnis, quae alienabiliter habentur, hereditas Principis a regno distingui potest et debet. Quando igitur constat, omne arbitrium constituendae successionis uni Principi delatum esse (in qua re, praesumendi cautiones non sunt negligendae) poterit filiorum aliquis à Patre excludi successione regni. sed an eodem actu, quo excluditur ab hereditate extra regnum? Putem, vix evenire posse casum talis dubitationis: quin Pater expresserit, velletne suam exclusionem ad hereditatem tantum extra regnum, an ad regnum quoque pertinere. Quod si, porro, exheredem dixerit filium in bonis a regno distinctis, an regni quoque exheres habendus erit? Ne dixeris. nam qui bona alia

à regno distinxit, exheredationem quoque non codem pertinere, ostendit. Distingui autem posse, nec incaute accipiendum, quod hic dicitur, à bonis aliis talia regna nihil differre, modo diximus. syfficit enim, si ita capitas; talia regna ita subiecta esse arbitrio regnantis, ut sunt bona patrimonialia. saluâ in alios usus differentiâ. Atque ita etiam restringerem illa verba: quae legibus aut moribus obtinent de exheredatione, hic quoque (ubi de exheredando, ne in regnum succedat, agitur) habebunt locum. Scilicet, si constiterit aliunde, exheredantem, non excludere tantum a bonis reliquis, sed etiam à regno, exheredatum voluisse. Id autem non constat ex sola exclusione in bonis. ut dictum est. Multo minus pro tacite exheredato habuerim, qui grave crimen commiserit in patrem, si nulla condonatae culpae indicia. nisi omnia studiose ac subtiliter distinguantur. Primo enim, qui pater graviter offensus a filio, nec statim morte interceptus, non pronuntiavit suum iudicium de filio exherede futuro, cum in sua manu haberet, non praesumendus est, exheredare voluisse. et, si de imperfecta voluntate praesumas, parum valide concludes. Deinde, indicia culpae non condonatae, non statim ad exheredationem ducunt. qui enim non produdit suum iudicium, non definite hoc voluisse dicendus est. potuisset aliam castigationem velle, et pro peccato magno minus exheredatione supplicium optare. cuius voluntatis

interpretationem quomodo sibi sumere possit populus, qui non reservavit arbitrium aliquod examinandae iudicandaeque succesionis, non valde in expedito est. Iam crimen in patrem com~issum, vel solum patrem spectat, vel rem publicam simul: vel in vitam patris vel in honorem et alia tendit. Hinc fieri potest, ut magis minusue abhorreat a tali successore populus; iudicium autem sibi vindicare, in regno ita descripto, ut omnia ab unius arbitrio in iudicando et excquendo pendeant, iterum populus nequit. Si pater nil definivit, ordo et via ad definitionem parum se explicat. Quod in Annotatis dicitur, regnum Davidi fuisse patrimoniale Dei dono, bonum habere sensum potest: modo non ita capitur, sicut alibi patrimonialia regna describuntur, quae possint etiam ad externos testamento, donatione, aliis alienandi modis, deferri. Davidi enim et familiae, intra limites descriptos delatum est. Deinde: ne quis patrimoniale regnum hîc exaudiat de infinita et absoluta sine exceptione regnandi potestate, repetenda erunt, quae supra lib. 1. c. 3. §. 20. de Hebraeorum regno Grotius annotavit.

In regnis hereditariis non alienabilibus, tentari posset illa quaestio: an consensus populi, successionis negotium ita praesumendus sit destinasse, ut nulla tacita exceptione, regnantium iudicio; in mutando ex magna causa ordine, aut praeteritionem alicuius demonstrando, aliquid relictum voluerit? sed iam ante, quae discerni hic debeant, tetigimus. In

Annotatis ad illa verba, sed hereditatem ab intestato; voluit Grotius nominare lib. Marianae XIX. cap. 20.

XXVI. De abdicando regno ita agendum est, ut vel abdicatio ipsa sive depositio spectetur absque translatione in alium, sive absque successoris constitutione; vel, cum translatione in successorem. Prior modus, in regnis, quae successoria vocantur, rarius accidit: ut scilicet aliquis abdicet regnum, iure constituendi successoris in populi liberam voluntatem consequenter et eadem opera translato. Vir enim accidit casus, quo non legis provisio, aut ius alterius, libertatem novae electionis tollat aut moderetur. Ergo potissimum de abdicatione quaeritur, quae successionem lege aut more descriptam complectitur, actu aut potentiâ. Et facultas quidem, ut abdicandi, ita constituendi successoris, libera, nullisque legibus aut moribus restricta, praesumi in rege non facile debet: et, si probetur, extra quaestionem nostram est. Quid circas leges et mores, adeoque circa et in ius aliorum possit abdicatio et abdicantis voluntas, sive de effectu abdicationis ad successionem, potius quaeritur. Ubi abdicatio quidem regni, cum respectu ordinis succedendirecepti, sive, quatenus illi ordini nullum adfert intertrimentum, facile videtur concedi cuivis regnanti: nisi quod iniuriâ in rem publicam non careret factum, si rex, solo quietis amore, aetate et viribus minime defectus, abdicatione sua

regnum transferret in filium minorennem, praesertim bellis incumbentibus. quod si tamen populi consensum impetraverit, eique in republica et aetate successoris adversus periculum muniendà, aliquas consilii partes reliquerit, demptum intelligetur, quod subest iniuriae. Liberis autem cognatisque et agnatis, ubi Regnum Familiae delatum est, vel descendentium tantum serie, vel per latera etiam et lineas agnationis et cognationis, abdicatio nocere non debet aut potest, quia ius succedendi his partum, non à voluntate regnantis sed a lege et more, atque adeo à praesumpta voluntate populi pendet. Videndum ergo, quomodo capiamus, quod Grotius hic dicit: In Hereditariis regnis, qui ius a se abdicat, in liberos nihil potest transferre. Hereditatis comparationem non esse dio/lou a(rmo/dion et privatis ac a iure civili descriptis hereditatibus para/llhlon non semel iam diximus. Et de hereditariis non alienabilibus, §. praeced. Grotius monuerat: populum viam quidem elegisse hereditariam, sed hereditariam ab intestato. Unde pater abdicans, non praesumendus est pro se et liberis natis, sed pro se tantum abdicasse. Quod si tamen abhibuerit talia verba, ut pro se et liberis abdicare, iurique Familiae suae parto renuntiare intelligatur, queritur, quid actum sit, si vel liberi pro suo iure reclament, vel populus ius liberorum sustineat, aut aperte, aut tacite, nulla indicia mutatae voluntatis, quantum ad ius successionis familiae partum, promendo. Nihil

egerit Pater, quoad ius liberorum. Quin populi voluntas, si ad voluntatem Patris, etiam pro liberis abdicare volentis, accedat, plurimum possit, nullum est dubium: sed non statim efficiet, ut Patris voluntas desinat esse iniqua. Ipse quoque populus, nisi mutatae voluntatis rationibus nitatur probabilibus, iniuriae opinione non vacabit. Verum hoc inter ea fuerit, quae vix evenire possunt: nisi propter offensiones, Rex et Regia familia, in eum statum venerit, ut regnans velit, populus optet aut certe non nolit, talem abdicationem fieri, de qua hactenus agimus. Interim, si hereditaria regna ita acceperis, ut cum alienabilibus permutentur, omneque successionis arbitrium in voluntate unius repositum intelligatur, verumerit, quod Grotius ait: liberis quoque facto patris intercipi successionem. Ubi vero res geritur ex praesumpta, aut significata voluntate populi; tum, ubi ius natis aut nascituris indubium est, aliter iudicandum videbitur. Qua de re §. Sequ. etiam aliquid monebitur.

XXVII. Quando enim iudicium de successione requiritur, subtiliter distinguenda sunt, quae seorsum considerari merentur. Ponam hic, quae examinari ab eruditis et volo et peto. I. In negotio successionis constituendae hîc seponendus ille est casus, quo uni simpliciter eius rei ius collatum intelligitur. nam ille, cur iudicem agnosceret ullum, nihil habet obligationis. II. De cetero, natura negotii,

rem ad terminos pactionis et conventionis reducit; si originem spectemus. non enim aliter animo concipi potest, quam ut populus, si non absolute potestatem successionis ordinandae vel transtulit, vel dimisit, reservaverit sibi aliquod de successione iudicium, vel aperte, si conventionis tabulae exstant; vel interprate consuetudine temporis idonei titulo adiutâ. Atque hic non pietatis modo suasu, sed iure necessitatis, populus audiendus erit, quod n. V. amplius monetur. III. Hoc iudicium ne iurisdictionis putetur (quod praeclare Grotius monet) ita ordinis perpetui, qui rem publicam continet, interest; sicut inter partes paciscentes, ne pars, quae selaesam dicit, sibi ipsa ius dicat, caveri debet. quamdiu ullius iudicii copia sperari aut obtineri potest. IV. Ubi autem iudicii copia inexplicabilibus impedimentis intervertitur, naturalis aequitas vocat adid, quod vero iudicio proximum est. huius generis sunt; collata in unum et quasi nova pactione composita partium paciscentium sententia; quaesiti arbitri; electi sponte iudices, elicita prudentium virorum responsa, vel sub conditione acceptandi, vel sub spe conventionis instruendae maturandaeque. V. Quod si successio a voluntate populi suspensa est, populus erit suae voluntatis interpres; sive auctoritas populi valebit: vel ut verbis concepta et postmodum explicata est, vel ut praesumi bonis coniecturae regulis potest. Et haec, etiansi iudicii nomine strictius accepto non contineatur, iudicii tamen

plenum effectum supplet. VI. Et quoniam, ut supra dictum est, si res, ut in orbe sunt, non ut disputationibus scriptorum figurantur, spectemus, successionis negotium saepius apud populos tradito more et consuetudine, quam perscriptis formulis regitur; considerari etiam fas est, an usus tulerit, regnantis arbitrium in successione ordinanda, an populi, potius haberi, an utrumque aequali loco reputari consueverit. VII. Atque ita, si regnantis arbitrio populi voluntas accesserit, successor, ut conventione rei publicae ad modum summae potestatis habendae pertinente, omnino obligabitur. VIII. Credimus enim, in regno vero, et a Principatus indole distincto talibus conventionibus locum esse posse. Etiamsi populum dicas omnem iurisdictionem transtulisse in regem, pactionem tamen de modo habendi regni, si de ea constat, naturalis ratio non sinit illa translatione exstingui. IX. Igitur ad submovendam iurisdictionem non adeo opus videtur, ad statum naturalem confugere quo nulla er at iurisdictio. Haec enim obscurius dicuntur: et sensum non possunt habere. nisi fictitium: quando enim fuit ille status naturalis, quo nulla erat iurisdictio? an in fictitia illa omnium rerum conm~unione, sine lege et ordine? an in statu, qui fingeretur, ante onsociationem civilem sive institutam rem publicam? sed quae tum successio cogitari potest, cum non possunt cogitari, quibus succederetur et qui succederent? Ordinis enim civilis est vocabulum,

successio, quod extra eum quaeri nequit. X. Quaestio de primaeva voluntate populi, quomodo populo qui nunc est, deferri intelligatur, quove effectu, explanatius requirendum videtur. Posset populo qui nunc est deferri iudicium, vel ut interpretaretur voluntatem primaevam populi, qui fuit; vel ut suppleret. Ut si Partes contendentes de regni successione, dicerent: Stabimus eo, quod de hac re primaeuâ voluntate populi institutum est. Sed quia dubitatio incidit de primaeva illa voluntate; populum qui nunc est, consulimus ut interpretem eius voluntatis. Nam si dicerent aperte; quia dubia est primaeva voluntas populi qui fuit, sequemur sententiam et voluntatem populi, qui nunc est; res confecta esset. quem tamen casum Grotius non spectat; sed priorem. Iam si populo qui nunc est, ut interpreti, delata est quaestio; fieri id potuerit vel cum obligatione sequendi interpretationem, vel sine tali obligatione. Illo modo, populus ut interpres arbiter; hoc modo ut interpres consultor, considerari videtur. Quae si apertis et disertis verborum formulis discernuntur, nihil superest controversiae. Sed si quaestio defertur populo, non expressa conditione effectum interpretationis spectante; quaerendum restat, quae tacite insit conditio. Quo Grotius quoque videtur hanc disputationem deducere, cum sequendum tali loco populi sensum existimat. ideo enim delata consetur haec quaestio populo; nisi ex verbis deferentium,

diversum constet. Quae una exceptio est. additur altera: nisi satis certo constet, olim aliam fuisse populi voluntatem, et ex ea ius quaesitum. Hîc caute incedendum est. videatur enim hoc non evenire posse, in terminis propositae disputationis. si certo constat de primaeva voluntate populi, quis locus quaestioni, quae causa audiendi sensum populi? aut quis, post populum qui nunc est, iudex de eo ipso, quod certo constet de populi voluntate, qui olim fuit? non partes litigantes: si enim in hoc consentirent, non incidisset illa quaestio. non altertutra partium: quae praeiudicare alteri non potest. Quod si fingamus casum, quo de primaeva quidem voluntate populi certo constet (scilicet ex sana interpretatione, eiusque regulis, sicut eodem modo communiter omnibus se offerunt) sed id non videant omnes partes litigantes, aut etiam populus, studio aliquo abductus abreptusue; supererit tam,en quaestio de iudice aut arbitrio, sive de ferenda sententia. Id enim h. §. tot. quaesitum est.

§. XXVIII. et XXIX. Quae hoc loco disputari [Note: lib. 2. c. 2. sect. 11.] solent, collegit satis uberi consignatione Arnisaeus in Relectione Politica.

Quod fine §. 28. dicitur, de controversia Ottonis I. et Henrici fratris, praeter Sigebertum, [Note: p. 71.] et Henricum Bodonem, Meibomio laudatum ad Witikindi III. referunt etiam Liuthprandus, [Note: Liuthpr. lib. 4. c. 8. Dium. lib. 1.] et Dietmarus, qui, Matrem favisse Henrico contra Ottonem, non astipulantibus tamen optimatibus, addit.

Ad controversiam Ludovici §. 29. cum Galeatio fratre de Ducatu Mediolanensi, adde [Note: Hist. Austr. lib. 10. p. 389.] Gerardum de Roo: Neque enim, inquit, affirmare dubitabat; se fratre Galeatio iure praeferri debuisse, quod etsi natu minor, tamen ex patre iam Duce, non privato, ut illum, esse natum: qua in re Cyri regis exemplum pro se addncehat. Quin de fratre eiusque filio iaciebant, neutrum in Ducum numero habendum esse, quod devolutam ad Rom. Imp. ditionem sine auctoritate Caes. Mai. usurpassent. quam quod Io. Galeatius iam confirmari sibi petat, id serum esse, etc.

Quia autem Grotio placuit hanc totam disputationem suspendere a praesumptâ voluntate populi, ratio manifesta est pro filiis ante regnum acceptum genitis. Quotiens enim populus regnum Familiae detulit sive Principi et descendentibus eius, quibuscumque vocabulis hoc significantibus, aut indiciis hanc mentem declarantibus; filii etiam iam geniti, sive familiae, sive descendentium nomine ac significatione veniunt: ex indubia rectae interpretationis regula, nisi disertis verbis fuerint excepti. Ubi nulla talis exceptio, immota stat regulae auctoritas. Ut enim nominentur filii nascituri deinde, praeterito eo qui natus est; eorum est, quae accidere non posse dixeris. imo, si diceretur; regnum deferri Principi eiusque familiae et dehinc nascituris; non exclusi intelligerentur, qui iam nati sunt. Familiae enim, aut aequipollentis designationis nomine, iam natis prospectum esset;

a quibus a dnondum natos produci orationem, qppareret.

§. XXX. Quaestionem de Nepote et patruo, Grotius ita tractat, ut primum dispiciatur, quid in successione non hereditaria; deinde, quid in hereditaria, aequitati consentaneum sit. In successione non hereditaria, lineali scilicet agnarica et cognatica, transmissione mortuorum in vivos, faciles res habet explicatus. Successio hereditaria consideratur primo, ut in dividuis regnis; deinde ut in individuis.

In regnis dividuis, nepotem et patruum concurrere ad partes, ait, praesumendo pro inre repraesentationis; nisi moribus gentis constet, subitionem in locum sine repraesentationem non observari: quod in Germania olim cuentisse constet, donec et ibi introducta sit, ut supra in Annotatis ad 2, 7, 11. ostendit. Addatur laudatis, Legis Wisigothorum libr. 4. tit. 5. l. 4. Videas autem in conflictu et disputationibus litigantium, modo vituperari repraesentationem, ut figmentum iuris civilis; modo laudari, ut non iure civili mero, sed aequitate naturali nixam. quod et hic et supra (2, 7. 6.) Grotius firmat. Neque dubitaverim, sententiam hanc, quod natura faveat repraesentationi, praehabere. unde et in successione privatorum ius repraesentationis in linea directa moribus et legibus passim invaluit: in linea autem collaterali [Note: Nou. 11???] dubitatum est. Quamquam, et hic Ius Pandectarurn nouâ constitutione Iustinianus Imp. supplevit, eodem favore aequitatis ductus;

prono/mion quidem seu privilegium et praerogativam appellans, non ut iuri communi contrarium ius singulare, sed ut supplementum iuris veteris; quo eadem praerogativa favoris, nec absimili ratione, in collateralem lineam conferretur, quae in directa iam ante obtinebat. sicut §. seq. amplius declarat Grotius. Videatur [Note: p. 680. etc.] Annaeus Robertusrer. iudicat. lib. 3. c. 15. Accesserunt novissimae constitutiones Imperiales. [Note: de pact. illust. fam, c. 2.] De quibus, et exceptione Iuris Saxonici, quid moneat Nicolaus Betsius, inspicias licet. Saepius autem iam dictum est, successionem hereditariam regnorum, non esse penitus ad modulum successionum privatarum exigendam. cum ne a Principatibus quidem minoribus, ad regna, argumentum duci, aequo animo nonnulli patiantur. Unde illud apud [Note: lib. 20. c. 3.] Marianam: At in minoribus Principatibus heredes revocantur ad stirpem. Negant id quidam. deinde si concedatur, non continuo verum est, in regni id successione servari debere: ubi multa propria sunt, ab aliis omnibus hereditatibus discreta. Haec scilicet merito admittuntur, tum aliis nominibus, tum quatenus leges de successionibus ciules, et mores plurium gentium, non possunt pro lege obtrudi iis, qui superiorem non habent. Quatenus autem hereditaria succedendi ratio, ductu naturalis aequitatis sustentatur, merito in regnis quoque id dixeris oportere assumi, quo nihil aequius melius natura invenit. Nisi quod hic nonnulli opponunt exceptionem utilitatis publicae:

cuius momentis in dubio, inclinari possit desinitio in alterutram partem. Ita Mariana loco, quem indicavimus; tametsi, inquit, iure successionis controverso eam sequi partem, rem publicam posse, non negamus, modo voluntate certoque iudicio, quae rebus et tempori erit maxime accommodata. unde varia in utramque partem illustria exempla manarunt. Quo respexisse videtur Grotius in sequentibus.

In regnis enim hereditariis individuis, nepotem et filium secundo genitum, pro paribus haberi, et aetatis tantum praerogativa discerni, ait. Quod ita exaudiendum est, ut nec more aliquo perpetuo, nec naturali ratione perpetua niti, sed lege alicuius populi induci aut sententia definiri, prout rei publicae utilitas monebat, potuisse intelligamus. nempe, ubi quaedam eligendi facultas, qut de successione iudicium, populo superest. Nam in lineali angatica et cognatica successione, ubi nulla populo electio reliqua, nepotis causam ultro vincere, mox addendum fuit in fine §. Et in quantum hic populi esse possit aut debeat, iudicium; non segniter dispiciendum est. In causa successionis Lusitanicae, cum regnicolae dicerent, exstinctam esse lineam regum masculinam, et hoc casu ius electionis ad ipsos pertinere, Iurisconsulti Lusitani replicabant: illos non plus privilegii habere in eligendo rege, quam reliquos populos in Hispaniarum regnis, quae per successionem deferuntur, donec aliquis legitime natus ex stirpe regia superest: imo Lusitanos minus hac in parte iuris

habere, quam reliquos, quod regnum Lusitaniae partim ex donatione regum Castellae, partim ex ditionibus virtute regum Lusitaniae acquisitis conflatum esset: cumque subditi regnum primis regibus non contulissent, nullum posse casum existere, quo facultatem regis nominandi vel eligendi arrogare iure possent. Addantur et sequentia de electione Regis Ioannis, apud Hieron. Conestaggium. [Note: de Portug. 19. et Cast. coni. libr. 3. p. 1105. etc.] Et in controversa successione, aliquando dubitatur, satiusne sit, solo Principis adhuc superstitis iudicio, quàm populi requisitâ sententiâ, rem definiri. In eadem successione Lustanica, reprehenderunt nonnulli Henricum Regem Lusitaniae, quod conventu ordinum regni [Note: Indidem p. 1103.] indicto causam eam ventilandam existimasset: debuisse eum intra se, et de sententia nonnullorum et fidorum Doctorum rem decidere, et pro ratione personae, ad quam pextinere hereditatem intellexisset, conventiones et transactiones ita instituere, ut regni libertati, quam maxime consuleretur, exclusis ex parte satisfieret, et multis membris in unum corpus compactis, belli civilis periculum averteretur. Quod consilium, omnium maxime cum prudentia et pietate coniumctum existimat Conestaggius. non quod per modum iudicii, rex potuisset rem definire: nam inter competitores Rex Hispaniae miserat legatos, [Note: Indidem p. 1106.] ut extra iudicium rege Henrico ius manifestum et causae Philippi bonitatem ostenderent, hac tamen lege, ne quid facerent, ex quo in Regis Henrici iurisdictionem consensisse viderentur: sed quia auctoritate et consilio, ceteros, exclusos scilicet, ad

pactiones et consensum adducturus sperabatur rex Henricus. Quae referri debent, ad disputationem supra §. XXVII. propositam. Nunc autem, ut ad quaestionem de Nepote et patruo eius, redeamus, videndum est, quid Patri, quid populo liceat. Si pater vivus hunc illumve successorem destinat, faciet hoc vel ex lege et consuetudine regni, vel ex arbitrio. Legem et consuetudinem regni si sequitur, nihil ultra ius or dinarium facit, sed illud enuntiat, ac se sequi testatur. excedere autem non poterit, nisi vel demonstratum certumque sit, eum habere absolutum successionis ordinandae arbitrium, citra ullius iuris morisque respectum; vel si summa rei publicae ratio, quae pro necessitate est, ipsi porrigere videatur causam discedendi a lege et consuetudine; quales actiones non semper populi aut procerum iudicio subiacere fas est; si evidentiâ rei commendentur ac defendantur: vel si negotio in eventum collato, suum iudicium interponit praeter legem et morem regni, tum demum valiturum, si nemo contraiverit aut contraire ausus fuerit: vel denique si suam voluntatem a lege et more regni deviam, proponens, optimatum sive ordinum auctoritate confirmari curat. Primus casus, nihil habet dubitationis, si de tali iure constet, non suspicionibus sed argumentis rerum: non autem evenire putandus est, in regnis, quae Familiae delata sunt ultro, adeoque optimo iure et more, unde numquam ordo abesse praesumitur. Ratio est manifesta, si enim Familiae delatum esset regnum, nullo aut

tumultuario ordine propagandum, non satis consultum fuisset rei publicae. qualis voluntas populi non praesumitur. Quando ititur voluntatem populi, suae rei publicae tranquillitati et securitati quam optime prospicere volentis, quaerimus, putandus est semper voluisse in negotio successionis, id quod huic fini consequendo accommodatissimum est, aut plerisque esse videtur. atque ita pro nepote contra patruum coniectura stabit; quia naturalis aequitas maxime huc ducit, sicut plerosque circa hanc quaestionem occupatos sensisse, etiam [Note: Relect. polit. lib. 2. c. 2. sect. 10.] Arnisaeus monstrat: et Bodinus (VI. de Rep. 5.) cum potiora pro patruo argumenta considerasset, me tamen, inquit, ab hac sententia mos maiorum inveteratus, et res saepius iudicatae revocarunt: et rarius evenire, quae metuuntur ab altera parte, exemplo regni Francorum per 1200. annos, declarat. Sed et Grotius, e duabus potissimam difficultatem, de proximitate, praeclare dissolvit, ex regulis bonae interpretationis. Quod pro Nepote etiam hic valere debet. Altera de aetate ratio, temporis est et eventus peculiaris. hîc autem, quid in summam regno prosit, spectatur: et non esse tanta illa pericula, quanta figurantur, ut praeverti nequeant, nisi ab ordine, qui maxime naturalis est, discedatur; vel GErmanicarum in Principatibus successionum exempla ostendunt: quatenus vel tutela patruorum, in usu est; vel [Note: Aur. Bull. cap. VII.] successio in Electoratibus ex iure primogeniturae, sancitur lege pragmatica Carolina, adeoque quaestio, an nepos excludat patruum, definitur.

cuius pragmaticae summam, vi argumentorum [Note: part. 3. c. 4.] persignatam, exhibet Lampadius; prolixa autem demonstratione sensum explanat Arnoldus [Note: in Nucl. 1. p. Diss. 18.] Engelbrechtus, non abs re praefatus, in huius constitutionis de successionibus auctoritate et firmitudine, quietem et pacem Germaniae verti. In secundo casu, alia quaestio expedienda est; an et quatenus necessitas sive summa rei publicae utilitas Principi suppeditet facultatem à lege et more regni discedendi. Sicuti autem hoc loco illud manifestum est, necessitatem extraordinario quodam rerum habittu, et singularibus status praesentis momentis, non per communia quaedam et generalia, et in utramque partem disputari solita, describi debere: ita opuli non consulti, secuta factum approbatio, sive tacita, sive aperta, regulae et iuri nepotis de cetero et in summam, non praeiudicat, aut melius esse quod factum est, eo quod ex lege ac more fieri debaat, planum facit; nisi forte ad tempus praesens. quod nec ipsum tamen certo colligi potest; quoniam populus approbare potuit regis sui factum, praeter legem et morem, non quod aequius melius id iudicaret, sed quod in dubium vocare vel causam vel factum disputando aut contendendo, certas ob causas parum consultum duceret. Ita enim in tertio casu potest et solet accidere. Atque tum facti est negotium, non iuris. In quarto casu etiam, auctoritas potius Principis, quàm potestas cernitur: dum à lege et more regni, ipso quidem Principe referente, sed totius

Rei publicae sententiâ disceditur. Populo autem, quid in hoc genere liceat, itidem non est negligenter dispiciendum. Si ponatur casus, ubi omne arbitrium constituendae successionis penes Principem fuerit, citra respectum alicuius legis et moris; atque ille princeps decesserit, nullo sui iudicii aut voluntatis edito indicio, inter fratrem et nepotem, videatur res rediisse ad populi iudicium. Verum, si populus meminit, Principes priores, etiam in infinita illa et libera successoris constituendi potestate, nepotem fratri praehabuisse; aut in casu, non declarati iudicii, neminem repugnasse, quo minus nepos ante fratrem defuncti regnum capesseret; visa fuerit pedum via: neque deserendum credideris tramitem, quo propius ad tranquillitatem publicam contendi quitum est. Si hoc quoque exemplorum lumine populus destituatur, poterit quidem tempori seruire, sed ut rationem, quae in hoc genere prima est, deserere non videatur debere; nisi rerum circumstantia expostulaverit. Atque ita causa Nepotis rursum favorabilis erit. Si lex successionis perscripta est, non eveniet facile, ut populi iudicio locus sit: nisi sponte litigantium. Idem dixeris, ubi consuetudo legis vim et auctoritatem obtinuit. Si tali ferendo iudicio (semper hic de nepote et eius patruo loquimur) populus ex temporis et rei publicae necessitudine sibi velit ius arcessere, numquam obliviscendum erit, primo; non esse eundem favorem actionum, quas necessitatibus rei publicae Princeps

aliquis summa potestate praeditus accommodat; et quas populus, superstite stirpe, cui regnum debetur, sibi trahit: Deinde, si ullo casu, certe hoc, ad consilia et arbitria aliorum confugiendum esse. si quidem citra primarium rei publicae periculum fieri poterit.

Quae §. XXXI. et seqq. ad finem proponuntur, ex superioribus maxime pendent, neque nunc verbosiorem explicationem desiderant.

INDEX Scriptorum, qui laudantur, a Bibliopola adiectus.

A.

ABarbenel pag. 493.

Acta Lindaviensia 530. 558. sq.

Aerodius 456.

Alciatus 435.

Alteserra 532.

Amiratus 419.

Andronicus Rhodius 590. 604.

Aristaenetus 504.

Aristophanes 598.

Aristoteles 376. 468. 491. 512. 590. 602. 604.

Arnisaeus 472. 474. 495. 528. 530. 582. 591. 630. 661. 673. 680.

Arrianus 381.

Aspasius 590. 603.

Athenaeus 531.

Augustinus 421. 505.

Aurelianus 533.

B.

BAldus 607.

Bartolus 431. 607.

Baudius 383.

Bembus 394.

Besoldus 530. 531. 562. 599.

Betsius (Nicol.) 653. 660. 676.

Bignonius (Hier.) 341. 539. 662. sq.

Bocerus 344.

Bochartus 373.

Bodinus 456. 470. 490. 508. 510. 531. 532. 547. sq. 571. 575. 576. 648. 650. 680.

Boterus 546.

Brissonius 662.

Brovverus (Christoph.) 557. 562.

Burchardus 528.

Busbequius 523.

Buxtorfius 493. 504. sq.

C.

Caesar 404.

Caietanus 496.

Camdenus 393. 405. 425.

Camerarius (Ioach.) 589.

Campanella 455.

Cardanus 488.

Carpzovius 339. 343. 348. 363. 397. 554. 583.

Cassiodorus 486.

Chiflertus (10. Iac.) 509. 556.

Chytraeus. 478. 479.

Cicero 381. 400. 403. 442. 447. 448. 455. 461. 488. 521. 535. 597. 602. 604. 608.

Clapmarius 488.

Constaggius (Hier.) 651. 658. 678.

Consulatus Maris 392. 443.

Conringius 438. 475. 476. 481. 546. 548. 549. 556.

Contzenius (Ad.) 576.

Cromerus 478.

Cuiacius 452. 530. 544. 597.

Curtius 489. 576. 630.

Cypraeus 497.

D.

DAuanzatus (Bernard.) 533.

Decius (Io. Lud.) 478.

Demosthenes 339. 353. 357. 358. 597.

Dicastillo 339. 340. 341. 342. 343. 344. 350 374. 397. 402. 453. 596.

Dietmarus 628. 673.

Dio Cassius 521. 629. 635.

Dio Chrysostomus 519. 524.

Duck (Arthurus) 575.

Durandus 496.

E.

EIchelius 486. 499.

Engelbrechtus 681.

Euripides 496.

Eusebius 650.

Eustathius 593.

F.

FAber (Petr.) 576.

Peldenus 426. 439. 454. 486. 491. 492. 498. 540. 548. 577. 579. 608.

Flaccus Siculus 428.

Freinshemius 509.

Frossardus 307.

G.

GAguinus 477.

Gailius 530. 661.

Gassendus 375.

Gellius 489.

Gentilis (Alber.) 368. sq. 422. 431. 439. 456. 476. 544. 545. 575.

Gentilis (Scipio.) 607.

Gerhardus (Io.) 497. 576.

Glossarium Vetus 529.

Goldastus 415. 530. 547. 555.

Gothofredus (Iaceb.) 354. 361. 385. 509. 529. 575. sq.

Gramondus (Barthol.) 488. 502.

Grasvvinckelius 384. 577.

Grotii Batavia antiq. 481. histor. 452. 481. Epist. 482.

Gryphiander 430. 431. 432. 433. 506. 530. 531. 548. 661.

H.

HAraeus (Franc.) 548. 555.

Heinsius (Dan.) 512.

Herodianus 414.

Herodotus 492.

Heuterus (Pontus) 548. 555.

Hierocles 584.

Hornius (Ioh. Frid.) 664.

Hotomanus 550.

Husanus 530.

Hygenus 428.

I.

IRenaeus 577.

Isaeus 588. 597.

Isocrates 439. 442.

K.

KLockius (Casp.) 553.

Knipschild 556.

L.

LActantius 374. 376.

Laet (Io. de) 391. 492.

Lampadius 555. 563. 681.

LL. Antiq, Germ. Cod. 340. 343. 352. 354. 355. 362. 366. 367. 415. 452. 487. 500. 532. 534. 591. 595. 599.

Lehmannus 530.

Lessius 397. 401. 402. 427. 429. 433. 438. 445. 472. 474. 486. 502. 539. 578 596.

Libanius 344. 520. 589.

Limnaeus 391. 547. 555. 556. 564. 659.

Lindenbrogius 531.

Lipsius 533.

Livius 498. 506. 647. 654. 656.

Liuthprandus 673.

Loccenius 385. 614.

Iugo (Cardinalis de) 379. 399. 434. 441. 445. 453. 454. 463. 474. 511. 571.

Lupanus (Vincent.) 659.

Lysias 586.

M.

MAcrobius 361.

Magerus 435. 661.

Magnus (Io.) 432. 613.

Mariana (Io.) 432. 651. 664. 667. 676. sq.

Meibomius 673.

Mennentus (Franc.) 480.

Menochius 441.

Meurerus 431.

Miraeus (Aubert.) 531. 558.

Molina (Ludov.) 420. 424. 427. 429. 433. 434. 449. 453. 464. 468. 472. 511. 536. 537. 539. 568. 571. 583. 586. sq. 591. 596. 607.

Morisotus (Claud. Barth) 385. 424.

Mutius (Huldr.) 628.

O.

Oetingerus 431.

Oppianus 582.

Ouidius 503. 510.

P.

PActa Galliae 553.

Pagninus 493.

Pausanias 531.

Perezius 530.

Petitus (Sam.) 353.

Philemon 520.

Philo 484. 502. 521. 522. 585. 643.

Philostratus 582.

Plato. 597. 604.

Plinius 581.

Plutarchus 455. 630.

Polybius 414.

Pontanus (Io. Is.) 384. 385. 463. 549. 555. 614. 640.

Possevinus (Anton.) 364. 445.

Prilusius 479. 553.

Puffendorffius (Sam.) 375.

Q

QUinctilianus 440. 529. 585. 608.

R.

REcessus Imperii 359. 361. 362. 480

Reinkingius 547.

Richelii (Card. Minist.) 365.

Rivius (Thom.) 385. 430.

Rittershusius 583.

Robertus (Annaeus) 576. 596. 676.

Rorarius (Hier.) 503.

Roo (Gerardus de) 674.

Roy (Hugo de) 371. 436. sq.

S.

SAcrae literae passim.

Sanchez (Thom.) 497. 499. 502.

Savaro 662.

Scholiastes Homeri vet. 593.

Scholiastes Aristophanis 598.

Scholiastes Sophoclis. 584.

Scholiastes Rhetor. Aristot. 485.

Schottus (Andr.) 585.

Schutzius 473. 476.

Seldenus 340. 344. 363, 370. 383. 393. 398. 416. 430. 433. 442. 451. 497. 503. 504. sq. 511. 527. 530. 538. 585. 650.

Seneca (Marc.) 344. 354. 362. 489. 490. 504. 508. 585. 589. 592. 597.

Seneca (Philos.) 414. 506. 521.

Servius 376. 487. 593.

Sidonius Apollinaris 661.

Sleidanus 478. 479. sq.

Sophocles 583. 598.

Spartianus 635. sq.

Speidelius 530. 571.

Stephanius 613.

Strabo 531.

Strada 346.

Strauchius (Io.) 371. 382. 385.

Stumpfius 530.

Stymannus 385.

Suctonius 419. 528. 533.

Suidas 531. 598.

Syluius (Aeneas) 495. 509.

T.

TAbor 476.

Tacitus 345. 475. 488. 490. 528. 533. 569. 637.

Terentius 499. 511. 521.

Tertullianus 357. 577.

Theodoretus 496. 502. 505. 585.

Tholosanus (Greg.) 400. 441. 511. 530. 564. 581. 588.

Thuanus 358. 365. 366. 391. 393. 440. 498. 508. 563.

Tilius (Io.) 659.

Tremellius 493.

Trogus 358. 621.

V.

VAsquius (fern.) 339. 344. 345. 347. 438. 441. 468. 472. 509. 526. 528. 545. 549. 550. 561. 565. et seqq. 592.

Velleius 636.

Vietor (Zachar.) 476. 547.

Virgilius 487.

Ulpianus Rhetor. 353.

Urspergensis 629.

W.

WEhnerus 530. 531.

Wendelinus (Gottifr.) 539. 662.

Werdenhagen 391.

X.

Xenophon 644.