ET hactenus quidem de inscriptione operis, et aliis quibusdam rebus, praesertim de auxiliis et praesidiis, quae Grotius ad scribendum sibi adiumento fuisse ait, in Praefatione nostra actum est: eo consilio ut prolegomena, sicut dictum est, amplius illustrarentur: quorum nunc summam designabimus. Ait Grotius: scripturo sibi, de iure naturae et gentium, argumento publicè utili, ante omnia constituendam esse illam quaestionem: An sit aliquod tale ius? multos enim id negatum ire, constat: quorum ut non simplex est sententia, ita singillatim confutandam suscepit Grotius: eademque opera, originem eius iuris, et quemadmodum ac in quibus consistat, ostendit. Dum enim declaratur vanitas rationis illius, de naturali omnium animantium propensione ad suas utilitates, omne ius, quod praeter utilitatis illius rationem fingitur, exstinguente: simul demonstratur origo iuris naturalis ex conditione humanae naturae, à ceteris animantibus plurimum differentis, tum ob societatis ad humanum intellectum compositae excellens studium, tum ob iudicium et dictamen rectae rationis facienda et omitenda designantis: quo accedit reverentia insita, et sensus divini Numinis, non otiose quid secundum aut contra ius naturale, tam
societatis custodiae, quàm regneids actionibus destinatum fiat, aspectantis; et iterata iuris naturae promulgatio, cum disciplina sacrarum Literarum. Qua occasione etiam iuris civilis et gentium iuris, à Carneade in divisione iuris omissi, origo ob oculos ponitur, quasi in parte amplificationis. Continuatur deinde superioribus refutatio illius sententiae, quae ius naturale, stultitiae nomine infamat; et alterius, quae ius omne à validioris arbitrio suspendit; et tertiae, quae privatis tantum non civitati ius convenire statuit; et quartae, quae pacis tantum, non belli ius esse contendit. Refutatis ergo, quae obstabant, cum simul probasset, esse aliquod ius naturae et gentium, suscepti huius scriptique operis duas adsert causas: primum ut licentia bellandi apud Christianos certis limitibus coerceretur; deinde; ut specimen aliquod methodi accuratae in parte iurisprudentiae perpetuae extaret. quo facto o)ikonomi/an operis summatim per argumenta librorum singulorum designat: aliorumque circa hoc argumentum institutum cum suo comparat. Hinc, quibus praesidiis et auxiliiis usus sit tum in argumentado, tum in testimoniis, edisserit: e. g, ex Philosophis (ubi de Aristotele quaedam inseruntur) ex Historicis, ex Poetis et Oratoribus; ex libris S. Scripturae, ex monumentis Ecclesiasticis, canonum Synodalium, et Patrum sive Doctorum; ex Scholasticis; ex Iureconsultis, quorum diversas classes fecit. Sequitur methodi explicatio; tum dicendi genus. In fine morata clausula, omnia censurae aliorum submittit.
Locus Euripidis ex Helena sumptus est, ubi Helena non Theoclymenum, ut hic impressum [Note: v. 928. et 929.] est, sed Theonoen virginem fatidicam ita compellat:
*aixro\n, ta\ me\n s1e qei=a pa/nt) e)ceide/nai,
*ta\ t) o)/nta, kai\ mh\, ta\ de\ di/kaia mh\ ei)de/nai..
[Note: In praefat. operis de I. N. et G.] De utilitate huius argumenti, cordatum est Seldeni iudicium: Naturalis iuris peritiam, non minus, nec alio fere modo iuris universidivini humanique, quod citra initia illa positivum est, atque morum scientiae exactiori conducere, quàm sapientiam quam appellitant primam seu Metaphysicam reliquis Philosophiae membris, quae sua ex illa mutuo accipiunt principia: seu, quàm artes pure Mathematicas eis quae sunt mixtae; aut Epochas in temporum motuumque rations, insequentium caelculo. Neque absonum est dicere, ab iure illo, cetera multifariam superinducta, velut surculos per insitionem accedentes, à trunco cui inseruntur sustentari alique.
[Note: lib. V. In. stit. cap. 16] Disputatio Carneadis à Lactantio describitur, cuius verbis hic utitur Grotius Cyrenaici quoque, auctorem Aristippum secuti apud Laertium [Note: lib. 2. in Aristipp.] statuunt, mhde/n te ei)=nai fu/s1ei di/kaion, h)\ kalo\n h)\ ai)xro\n a)lla\ no/mw| kai\ e)/qei, nihil natura esse iustum, aut bonum, aut turpe, sed lege et consuetudine. Causam attulit Carneades eandem, quam Epicurus et qui eum sequuntur, quibus
Non natura potest iusto secernere iniquum;
[Note: Serm. l. I. sat. 3.] Sed utilitas iusti prope mater et aequi est apud Horatium, unde Grotius illam r)h=s1in per partes depromit. Pro qua sententia multa affert Petrus
Gassendus in Philosophia Epicurea, ubi de iustitia tractat, et ubi kuri/as2 do/cas2 Epicuri explicat. Sed idem hic accidit Epicureis, quod in disputatione de Voluptate, quam ultimum hominis bonum non recta via, et philosophorum stilo, sed per ambages, et propter necessitudinem quandam cum fine, et significatione vocis non communi aut usitata, adeoque Rhetorum more, denique conficere cupiunt. Ita etiam verum est, ius naturae utilitatis omnium et singulorum fertile esse, et inter utilia reponi [Note: lib. 2. cap. 3.] posse. Sed sicut Cicero in Officiis non semel monstrat, quicquid honestum est, idem esse utile, non tamen propterea honestatis et utilitatis rationem confundendam existimat: ita longe accuratius de iuris omnis origine ita disputat, ut ius naturae ab ipsa natura et ratione, [Note: lib. 2. de invent. 22.] cetera iura ab utilitate arcessat. Initium iuris (inquit) ab natura ductum videtur: quaedam autem ex utilitatis ratione aut perspicua nobis aut abscura in consuetudinem venisse: post autem approbata quaedam, aut à consuetudine aut à vero utilia visa, legibus esse firmata. Ac naturae quidem ius est quod nobis non opinio, sed quaedam [Note: cap. 3.] innata vis afferat. Et subinde: Eius initium est ab natura profectum: deinde quaedam in consuetudinem ex utilitatis ratione venerunt: postea res et ab natura profectas, et ab consuetudine probatas, legum metus et religio sanxit. Gassendus autem dum pro Epicuro nititur, illuc descendit, ut tale nobis ius naturae concinnet, quod non nisi definitione iuris civilis
comprehendi potest: nam de utilitate ita ratiocinatur, sicut antea dictum est.
Ceterum sententia Grotii de origine iuris naturalis, quae in his prolegomenis proponitur, divelli non debet aut mutilari. Ait enim: Ex appetitu societatis excellente, et iudicio rectae rationis naturae humanae convenientia aut repugnantia designantis, adeoque voluntate divina tum naturae inscripta, tum (quod Christiani iam melius sciunt) in decalogo repetita atque in scripturis abunde declarata, proficisci ius naturae sive naturale. Pleraque haec ex Cicerone; Cicero potissimum ex Stoicis sumpsit: quamquam Aristotelis et Platonis non alia mens est. De singulis est aliquid dicendum. De appetitu societatis primum. Quaeri hic solet, an naturalis sit ille appetitus: deinde, qualis societas intelligatur sive in communi sive definite: tum quae capita iuris naturalis inde oriantur. In prima quaestione Hobbesius se opposuit, et monitus [Note: Elem. de civit. c. 1. §. 2. etc.] de errore, quo hominem ad societatem aptum natum negat, levibus causis interpositis pertendit: infantes, et indoctos, et damorum ex defectu societatis emergentium ignaros, non appetere aut curare societatem. Quo genere argumentandi si utendum sit, facile omnia homini detrahentur, quaecumque naturae humanae propria sunt, et suo tempore demum, non statim ut infans natus est, in actum prodeunt. Periculorum autem solitudinis ignoratio, quamvis in homine rationis usu praedito daretur (quod nemo facile
concesserit) ingenitum tamen societatis appetitum non exstingueret. Iam quod proprii commodi aut gloriae causa homines sociari velle, non naturae instinctu, ait: partim ita explicat, ut vitiosum rationis usum pro natura venditet; partim aliunde nec semper eodem modo accidentes stimulos societatis, ad obscurandum primum naturale incitamentum adhibet, neutra in re legum philosophandi memor: et notatus iam à Cl. Pufendorfio.
[Note: Elem. I. univers. lib. 2. observ. 3. §. 4. et 5.] Non autem qualemcumque societatem natura hominum appetit, sed sibi convenientem, id est qualem ratio demonstrat et commendat. Scilicet societas naturae rationali conveniens est societas ordinata: ordinata, inquam, rebus, personis, actionibus, ad honestatem et utilitatem. Nam et brutae animantes pleraeque ad societatem naturali instinctu feruntur: non semper sine ordine, qui in apum examinibus admirabilis apparet. Sed societas tamen illa sic ordinata est, ut naturae non-rationali convenire possit. In societate hominum altius ascendendum est, et quo ducit ratio, verum humanae societatis instrumentum: quod oratione, tamquam altero instrumento, in usus [Note: 1. offic. 4.] sociales dispensatur. Natura, inquit Cicero, vi rationis hominem conciliat homini, et ad orationis, et ad vitae societatem. Addenda sunt, quae antecedunt et sequuntur. Sed et iustitiam omnem, adeoque etiam ius naturale, ad communitatem et societatem hominum, in aureo Officiorum opere saepissime refert.
Neque alia fuit Aristotelis sententia, qui principio gravissimi operis ita philosophatur, si sententiam eius in unum collectam exhibere fas [Note: 1. Polit. 1. et 2.] est: Homini natura inesse appetitum societatis, non ut aliis plerisque animantibus, sed excellentem; neque cuiuscumque societatis, sed rationi, qua praecellit ceteris homo, convenientis: id est, bene compositae, rebusque necessariis instructae. Quia enim solus ex animantibus homo iustum ab iniusto, utile à noxio discernere, idque discrimen oratione explicare potest: igitur ad defectum mutuae indigentiae, quam natura machinata est, explendum; modumque societati naturaliter expetitae, quae humana sit et vere sociabilis, non belluina et dissociabilis, imponendum; iure ac ordine opus esse animadvertit. Id quod in singulis societatis generibus, si à primis et minimis usque ad perfectissimas et maximas progrediamur, obtinere intelligitur. Coniungi debent natura appetens, indigentia [Note: Arist. 1. polit. 1, 2. et 3, 8.] invitans, et iustitia ordinans. dikaios1u/nh ga\r politiko\n, iustitia vere socialis est. Sive iure solo omnis societas constituitur atque continetur. Inter iuris autem nomina, primum [Note: 1. offic. 16.] est ius naturae. Primum est (Ciceronis verba refero) quod cernitur in universi generis humani societate. eius autem vinculum est ratio et oratio: quae docendo, discendo, communicando, disceptando, iudicando conciliat inter se homines, coniungitque naturali quadam societate. Quae societas naturaliter ad perfectionem tendit: quam Philosophus à primis et simplicibus societatibus per incrementorum gradus ad
civitatem deducit. Unde inter multas societates devenitur ad civitatem humani generis, et ad Dei regimen, â quo omnia proficiscuntur, et ad quod omnia tendunt. Sicut enim civitatem unius populi aut imperii demonstrat, commendat, ac paene constituit natura; regit autem lex civilis sive imperium humanum: ita civitatem humani generis demonstrat, commendat, constituit, regitque lex naturae, quae est lex Dei, ut saepe dictum est. Nam ad ordinem societatis, quam natura non nisi ordinatam appetit, pertinet imperium, res vere naturalis: sine qua nec coniugalis, nec patria societas, nedum alia maior aut perfectior subsisteret. Bene Cicero, ex platone totam seriem huius philosophiae complexus, [Note: lib. 3. de ll. cap. 1.] Nihil, inquit, tam aptum est ad ius conditionemque naturae, quàm imperium: sine quo nec domus ulla, nec civitas, nec gens, nec hominum universum genus stare, nec rerum natura omnis, nec ipse mundus potest. Nam et hic Deo paret, et huic oboediunt maria terraeque, et HOMINUM VITA IUSSIS SUPREMAE LEGIS [Note: Ele. de civ. cap. 1. etc.] OBTEMPERAT. Male ergo Hobbesius statum mere naturalem nominat, et fingit: qualis non esset homine dignus, aut naturalis humanus, sed belluis aptior, quarum natura rationem et orationem ignorat. Nam ut omnibus omnia liceat agere, appetere, possidere, nulla est ratio, nulla natura recte atque integre iudicans, quae dictet. Depravatae naturae (ea enim est, qualem nobis isti
describunt, et à Cicerone saepe vocatur) impetus eiusmodi esse possunt, non dictata rectae rationis: quae eo ipso, quod societatem appetit, ordinem societatis appetit: qui licentiam eiuscemodi motibus incompositis omnem praecludit. Ordo enim qui esse potest, nisi ad primum aliquod tendat? id primum est et summum, et omnia moderari aptum: id est, imperium sive summa in societate potestas, sine cuius respectu, societas nulla appetitur ab eo animante, quod rationis et orationis instrumento utitur. Huc usque progreditur natura: huc sapientia veterum magna consensione fertur; ut imperium in omni societate naturale esse, libertatem autem, quae imperium omne aspernaretur, cum natura pugnare demonstrent. Ita in civili consociatione sive civitate, imperium à natura est, ut in omni societate: an vero uni, aut pluribus id committi debeat, non definit natura, sed temporibus locisque et utilitatibus cuiusque civitatis constituendae relinquit. Quare concise loquuntur, qui Reges à iure naturali deducunt, [Note: Contr. illustr. lib. 1. c. 1. §. 25.] inter quos etiam Vasquius est. Ut imperium esset in societate civili, natura praecepit: ut regium esset, suadere saepius natura potuit, quamquam non praeciperet. Norunt enim eruditi, quid alterum altero intersit. Hic est ergo status vere naturalis, societate scilicet ordinata et instructa, quo natura et ratio ducit: non autem bellum et dissidiorum catena, quam nonnulli nectunt, depravatae naturae
inconditos motus pro dictamine naturae rationalis temere arripientes. A quali statu, nec sociali, nec humano, adeo natura abhorret, ut nec brutorum animantium (congenerum dico) conditionem ad bellum potius, quàm pacem genuisse videatur. Homini autem pax proprie naturalis, bellum contra naturam est, nisi per modum subsidii ad pacem obtinendam per rationem temporis necessarii. Non credo quemquam futurum, qui de natura rationali, in tanta rerum studiorumque luce ita velit ratiocinari, ut ex homine, etiam post peccatum in orbem inductum, et primaevam sanctitatem amissam, plane velit bestiam facere. Quod rhetoricantibus in loco et tempore non inusitatum, à philosophi instituto plurimum devertit: magnasque heri et hodie turbas in republica et religione dedit. Loquimur de genere humano, inde à multiplicatione. Ubi, qui negat naturae rationalis dictamen in iis, quae diximus, aut cum depravatione consuetudinum, et inconditis motibus confundit, ipsi Deo sacrisque scripturis ingentem facit iniuriam. Certum est et indubitatum, adhuc extare mentibus inscripta iura, de Deo non violando, de imperio non detrectando, de caede, adulterio, furtis, aliisque, quae alteri homini per iniuriam nocent, vitandis: et tamen repertae sunt totae gentes, quae latrocinari, homines occidere, adulteria committere, in licitis vindicarent. An hic quisquam tam ineptus erit, ut naturae
potius et rationis iudicium in dubium vocare, quàm depravationi consuetudinum, ut Cicero loquitur, tum et pravae education et longo usui talia malit attribuere? Non alienum erit, hoc loco annotare, quod vulgo, nec vane dicitur; ius naturae non sufficere ad societatem civilem continendam, id nequaquam referri debere ad imperfectionem iuris naturalis, vel qua ius est, vel qua naturale est: sed aliunde evenire. Scilicet, quia multitudo non ratione, sed impetu vivit, et libidinem pro ratione habet: id est, motus animi non ratione coërcet, sed contra naturam et rationem animum servire, appetituts dominari sinit. Dictat interim ratio facienda, et monstrat viranda: sed appetitus imperium rationis naturale praeter naturam vincit ac subigit. Unde hoc tam frequenter et assidue fit? educationis et consuetudinis vitio. Dum enim non ea qua decebat diligentia homines assuefiunt, naturam sequi, et rationi auscultare: perverse vivendo agendoque, ad rationis imperium obsurdescunt, et amore rerum naturae adversantium, ipsa consuetudine imbuuntur aimi. Ita obscuratis et velut oppressis melioribus, deterioribus operam dari cernimus: nisi vis praesentior officii admoneat, poenisque et minisefficiat, ne vincula consociationis naturalia, et iura communitatis violentur. Nulla hic imperfectio in iure naturae. Nam et ea praecipit, quae ad vitam bene beateque agendam sufficere possunt (nisi quis de variis
porro inde, propius remotius, deductis rationibus, ac civitatis tempori usuique accommodatis, sermonem nostrae sententiae nihil obfuturum ordiatur) et gravissime sancit, quae praeceperat. An enim minor est auctoritas in divini numinis imperio, quo continetur ius naturae, quàm in humano imperio, quo civitas regitur, an molliora iussa naturae, id est, Dei, quàm potestatis humanae? an poenae tolerabiliores, quas Deus in lege naturae minatur, quàm quas potestas humana lege civili sancit? at poenae, quae divinitus imminent, non vitam, corpus, fortunas, et quicquid supplicia humana intra certum et plerumque brevem temporis terminum contingere possunt, afficiunt tantum, sed animis insuper et in perpetuum minantur. Quod [Note: libr. 10. de Rep.] nec ethnicos latuit. Unde apud Platonem poenae eorum, qui ius naturae violassent, per singula capita enumerantur apud inferos. Quem [Note: lib. 6.] locum etiam in Aeneidem suam transtulit Virgilius: ut conficeretur caput et summa philosophiae huius:
Discite iustitiam moniti, et non temnere divos. Numinis enim divini contemptus omnem iuris omnis disciplinam evertit et prosternit. Cur ergo magis homines humanam vindictam metuunt, quàm divini numinis iram, tanto graviorem? Eadem causa, quam dixi, facit, ut animi, non in longitudinem consulentes, sed praesentibus tantum intenti, quae consecutura sunt, licet longe maiora, suo
pretio non taxare, verum quicquid ex propinquo imminet, magis metuendum credere assuescant: et ab eo, quod natura non depravata, i. e. recte atque integre iudicans suppeditat, veluti non sentientes abducantur. Reviviscit tamen, non levibus momentis iudicii sanioris, religio in animis: et reverentiam metumque Dei memoris fandi atque nefandi suscitat. Quae res enim alia efficit, ut foedera et iusiurandum servent, qui nullam vim humanam formidant? an metus infamiae apud homines? at hunc declinare aut sanare, ac innoxium reddere non debilibus remediis possent. Ita reditur ad sensum metumque divinae vindictae sive iuris naturalis, quod sanctione poenae divinitus imminentis constat. Atque hic a)podikas1mo\s2 et suprema certaque Numinis supremi vindicta, ac iudicium, Tragicorum philosophiam contexuit ac implevit. Qui in eo toti sunt, ut ostendant, ea, quae in iura naturae peccantur, etiamsi humanum iudicium effugiant, divinitus certo et graviter vindicari. Hinc illi loci huic argumento proprii: [Note: Contr. I. 7.] magnis sceleribus iura naturae interire, quod M. Seneca extulit; Dei vindicem esse oculum, et [Note: In Pythag.] in omnia delicta vigilem; quod Hierocles in dogmatis formam retulit: o( *qeo\s2 nomoqe/ths2 w)\n a)ma kai\ dikas2h\s2 ti/qetai me\n ta\ a)gaqa\, a)nairei= de\ kaka\ dio\ kai\ pa/nth| kakw=n e)s2in a)nai/tios2 tou\s2 de\ kakunqe/ntas2 a)utecous1i/ais2 o(rmoi=s2 kai\ to\n e)n a)utoi=s2 o)rqo\n lo/gon a)mnhmonh/s1antas2, w(s2 me\n kakou\s2 kola/zei kata\ to\n no/mon to\n a)pagore/vonta ta\ kaka\ w(s2 de\ a)nqrw/pous2, th=|
e)peis1iou/s1h| e)piplokh=| tou= no/mou pro\s2 th\n proai/res1in, h(n dh\ tu/xhn kalou=men. Deus cum et legislator et iudex fit, bona quidem constituit et fovet, mala autem tollit perditque. Quare nec ullo modo malorum causa est. Qui autem suopte motu ductuque mali facti sunt, rectamque, quae in ipsis erat, rationem oblivioni tradiderunt, tamquam improbos quidem punit ex lege mala vetante; tamquam homines autem, propter accedentem ad voluntatem legis nexum, quod ad fortunam solemus referre. Talia sunt de talione fatali: sua in quemque exempla recidere, ut apud Poetam:
[Note: Ovid. metamorph. 13. De sera numin. vind.] En eget auxilio, qui non tulit:
Sic linquendus erat, legem sibi dixerat ipse:
Tarditatem poenae gravitate supplicii compensari: quod Plutarchus notissimo libello exsequitur. Et quae sunt huius generis. Certe qui in consideranto iure naturae huc non respicit, aut ius naturae inter homines fastu et imperitia disputandi obliteratum cupit, is societatis inter Deum et homines prima elementa tollit, id est, omnem civilem in disputando locum corrumpit ac depravat. Qualis sit socitas, quam natura hominum appetit, paulo fusius declaravimus: quamque naturalis ille appetitus sit, antea breviter ostenderamus. Nisi quod addi Ciceronis demonstratio debet, ex libri I. officiorum fine. Ubi, cum disseruisset, quàm consociatio hominum atque [Note: cap. 44.] communitas naturae apta esset, addit: Nec verum est, quod dicitur à quibusdam, propter necessitatem vitae, quod ea, quae natura desideraret,
consequi sine aliis atque efficere non possemus, idcirco istam esse cum hominibus communitatem atque societatem. Quod si omnia nobis, quae ad victum cultumque pertinent, quasi virgula divina, ut aiunt, suppeditarentur: tum optimo quisque ingenio, negotiis omnibus omissis, totum se in cognitione et scientia collecaret. Non est ita. Nam et solitudinem fugeret, et socium studii quaereret, tum docere, tum discere vellet, tum audire, tum [Note: 3. Offic. 5.] dicere. Atque iterum: Magis est secundum naturam, pro omnibus gentibus, si fieri possit, conservandis aut iuvandis maximos labores molestiasque suscipere, imitantem Herculem illum, quem hominum fama beneficiorum memor in concilio caelestium colleavit, quam vivere in solitudine, non modo sine ullis molestiis, sed etiam in maximis voluptatibus, abundantem omnibus copiis, ut excellas etiam pulchritudine et viribus. Quocirca optimo quisque et splendidissimo ingenio longe illam vitam huic anteponit. Hanc ergo societatis custodiam sive appetitum societatis ordinatae instructaeque naturalem, recte et merito Grotius iuris naturalis originem, fontem, principium fecit, seu mavis, hoc iuri naturali fundamentum substravit. Nam sicut ad talem societatem Deus homines condidit, natura instruxit, ratio deduxit, oratio copulavit: ita, si fingeretur status hominum extra societatem, ille nec humanus esset, nec naturalis, et sic omnis coaguli, ut omnis iuris expers. Capita autem iuris naturalis ex hac societatis custodia Grotius deducit illa: abstinentiam
alieni, promissorum implendorum obligationem, damni culpa dati reparationem, et poenae inter homines meritum. Abstinentia alieni coniunctam habet lucri ex alieno restitutionem. Qua de re tractatur libro secundo huius operis, ita ut primo explicetur defensio sui rerumque suarum cap. I: deinde quid et quomodo et quamdiu nostrum sit; quaeque obligatio inde nascatur, usque ad cap. XI. postea de promissis, quo nomine etiam contractus et omne genus conventionum antiquis interdum significatur, disputatio suscipitur: ita ut primo agatur de promissis communiter cap. XI. 2. de contractibus cap. XII. 3. de vinculo promissionum et contractuum, iureiurando cap. XIII. 4. de promissis, contractibus, iureiurando regum ac summarum potestatum cap. XIV. 5. adeoque de publicis conventionibus, foederibus praesertim et sponsionibus cap. XV. 6. denique de interpretatione horum omnium. Haec ad promissa referuntur. Hinc ad tertium caput proceditur, quod est damni culpa dati reparatio: de qua agitur cap. XVII. libri II. Poterant, et fortasse debebant in hanc seriem necti, etiam quae de iure legationum, et praesertim sepulturae cap. XVIII. et XIX. habentur: sed de ea re suo loco. Superest poenae inter homines meritum: quartum iuris naturalis caput, quod ex custodia societatis Grotius deduxit: de quo argumento disputatur cap. XX. et XXI. Quàm sit autem abstinentia alieni, naturalis, partim in praefatione tetigimus, partim infra
explicabimus. Coniunxit eam erudite et commode, cum praecepto de non nocendo, sive de damno alteri [Note: lib. 3. cap. 5. et 6.] non dando, Cicero: et luculente atque ita exposuit in Officiis, ut non aliunde, quàm ex societatis custodia à Deo inter homines instituta, et vere naturali, repeteret. Quae disputatio omnino legenda est: ut breviores hic esse possimus. Sed de singulis aliqua suo loco erunt annotanda. Atque hanc significationem iuris proprie stricteque dicti Grotius agnoscit: quando scilicet defenduntur aut vindicantur, aut explentur, quae cuiusque sunt, aut ei debentur, vel ex pactione, vel ex maleficio, vel ex lege. Esse autem alteram, ait, significationem iuris ampliorem, qua dicantur contra ius naturae fieri, quae etiam in aliis rebus iudicio intellectus humani recte conformato repugnant: id quod exemplo dispensationis, secundum rationis dictamen kat) a)ci/an kai\ pro\s2 xrei/an xro/nou kai\ bi/ou factae illustrat. Hoc significatu iuris ampliore cicero in Officiis, tum veterum alii, quos secutus est, et liberalitatem eiusque bene dispensandae ratiocinationem iustitiae partem faciunt; et honestum omne, sive quatuor illas virtutes, in quas vim honesti tribuerunt, et omnium aliarum virtutum nomina contribuerunt, ita ad naturam referunt, ut desertionem officii contra naturam esse, iuri naturae adversari, sive officia iure naturae, omnibus et singulis praecipi atque commendari, passim et graviter disputent. Diversae illae iuris acceptiones sicut confundi non debent, et interdum ut ius et
aptitudo, (de quibus cap. 1. lib. 1.) distinguuntur: ita posterior significatio modo propius ad veri strictique iuris naturam, pro materiae ratione, accedit, modo minus longe ab eo, quod convenit, abest. Quae discrimina subtilius exsequi, in doctrina de officiis nec consultum erat, et naturae iurisque vocabula, invitante rerum similitudine, permutare, aut liberalius adhibere, ratio magis et consilium, quàm figura et consuetudo videbatur. Manet interim firma ista regula et utilis: vitia contra naturam esse; ea, quae non decent hominem, ut homo est, itemque ut est pars societatis, à natura vetari, sive à ratione naturali damnari, ideoque iuris naturalis reverentiâ vitari debere. Ita fiet, ut bono veroque sensu, sequentes naturam ducem atque magistram (cuius praecepta et monita ut non unius per omnia generis sunt, ita nullum ex iis contemnendum est) non aberrent ab officiorum tramite, aut vitae socialis ac hominibus dignae probis rectisque rationibus. Hobbesius quoque cum legem naturae unam fundamentalem posuisset, in reliquis inde derivatis, ad aliarum virtutum officia et praecepta descendit, sive ad laxiorem iuris significationem, quam Grotius vocat, qui hîc ea iuris stricte dicti nomine designavit, quae iustitiam proprie spectant. Prima Hobbesii lex naturae specialis sive derivata, ius in omnia non esse retinendum, fonte non puro manat. Nam illud ius in omnia, quod nullum, est, male posuerat, male explicaverat.
Sicut suis locis ostendetur, et de reliquis enumeratis legibus dispicietur. Christianos non sinit hic dubios esse, lex moralis in Decalogo expressa, quae est ipsa lex naturae, ut supra [Note: cap. 4.] dictum est: nec Hobbesius diffitetur, qui parum tamen memor est huius contextus, cum [Note: cap. 3. §. 27.] de obligatione in foro interno disputat. Quia enim, ut recte Grotius pergit in origine iuris naturalis explicanda, Deus es,t qui per naturam loquitur, praecipit, iubet, vetatque; nec rationis tantum dictatu, sed tabulis insuper Decalogi, et interretationibus passim in Scriptura Sacra propositis, in hoc negotio utitur: obligari Deo homines per iura naturae, atque hinc effici, ut naturam iuris et legis illa habeant, manifestum est. Quod nec Ethnicis ignotum fuit.
Sicut autem Cicero in disputatione de legibus, iuris civilis naturam explicari satis non posse autumat, nisi à iure naturae, et summa ac divina illa lege repetatur: ita Grotius ex ipso iure naturali et sociali, iuris civilis originem erudite arcessit. Immerito reprehensus à Feldeno. Legem enim civilem per pactum sive s1unqh/khn plerique veterum explicant. Quod in populari republica clarius apparet, et magis proprie dicitur: in unius autem imperio, omnique adeo rei publicae forma quomodo ista locutio accipi debeat, satis ipse ostendit Grotius II, 5, 17. Sed de origine imperii, et ea occasione, de legislatione civili, aliquid erit
postea dicendum. Ut et de Gentium iure: quod hic à Grotio subicitur.
Ad intelligenda, quae hic disputantur contra illos, qui stultitiam esse iustitiam, et validioris tantum arbitrio definiri, neque civitati necessariam ducunt, omnino legenda sunt quae apud Platonem lib. I. et II. de Republica, à Trasymacho et contra eum afferuntur. Fuit enim Platoni in primis constitutum, de iure et iustitia, opiniones vulgi, et aliorum descriptiones, qui non recte integreque de rebus solent iudicare, examinare, atque per has eruditas ambages ad veram sententiam contendere. Ita scilicet se habet to\ s1uzhthtiko\n tou= *swkra/tous2. Idem Plato lib. IX. de Rep. tyrannorum mserias et tormenta, quorum Grotius mentionem facit, graphice describit: ex quo repetit Tacitus VI. A. 6.
Nullam communitatem sine iure conservari posse, Aristoteles, notante Grotio, latronum [Note: 2. Offic. 11.] exemplo monstrat, et explicat Cicero in Officiis.
Apophthegma et ratiocinatio Agesilai, iustitiam fortitudini praeferentis, exhibetur [Note: Serm. 51.] apud Stobaeum.
Ad id, quod Grotius de adiuvanda per hanc scriptionem iurisprudentiâ ait, referendum est Seldeni iudicium, quod supra attulimus. Annotat [Note: pag. 45.] Feldenus: Iurisperiti officium latius à Grotio extendi: id enim tantum in interpretatione legum subsistere; speculari autem ius naturae ad scientiam legislatoriam pertinere, partemque
Philosophiae esse. Possit haec sententia illustrari quodam modo, exemplo Ciceronianae disputationis de Legibus. Id quidem certum est, non reperiri facile Iureconsultos, qui hoc argumentum serio et accurate sibi tranctandum sumant. Sed de nomine nihil attinet contendere. Et Iurisprudentia, suis finibus haec prima fundamenta et communia elementa iuris potest admetiri; non invidentibus gloriam rei bene gestae, si placet, philosophis: et Philosophiae iam olim divini humanique iuris (de quo nunc agimus) intelligentiam magno consensu delegari consuevisse, satis constat. Cognatis disciplinis non deest ratio, qua unam sibi laudem, proposito non eodem, trahant. Summus certe Iurisconsultus, ut communiter eo nomine utimur, parum hic effecerit, nisi ab interiore philosophia omnia sua praesidia mutuaretur. Sed ut coniungantur illa studia, ex hodiernis moribus nulla spes est reliqua. Eleganti autem et pererudita appellatione Iurisprudentiam naturalem et perpetuam à civili distinxit Grotius: eaque re sudem in oculis indoctorum hominum fixit.
Sequitur in prolegomenis argumenti per singulos libros oi)konomi/a ab ipso, ut ferunt, Grotio tribus his etiam tabellis designata: quas subicere voluimus.
De praesidiis et auxiliis, abunde in praesatione diximus. Immiscentur et alia quaedam, quae suis locis, in ipso opere, non negligentur. Locus Euripidis ex Phonissis totus inspiciendus est, ut intelligatur nobili exemplo, quod Poëtae Tragici saepe disputant: ea quae iusta sunt naturali lege, aut iniusta; nemini obscura esse, qui vel mediocri usu rationis praeditus sit. Controversia erat inter fratres de regno participando, ex pacto. Polynices ita agebat: Conveni cum fratre Eteocle, ut alternis vicibus, ille unum annum, ego deinde imperaremus, atque sic deinceps. Nunc postulo, ut expleto anno, vices mihil tradat; hoc natura dictat, aequum iustumque esse, ut stetur pactis iuratis. Verbis enim non armis veni repetitum ius meum. Si frater vi detinet, quod mihil debebatur, quid nisi vis superest ad ius meum consequendum? Quae ipsa vis iam
appellationem iuris sortitur: th=s2 di/khs2 peira/s1omai dra=|n. Iusta enim vis, quae necessaria. Testes dii invocantur: quod in iure naturae tractando sollenne est, eo sensu: quod lex naturae praeceptum divinum sit, eiusque violatoribus vindicta inde advocetur, sive divinitas iuris sui (naturalis divini) vindex imploretur. Eteocles vero, fortitudinis, potentiae, gloriae, vana nisi iure fulciantur, nomina, obloquitur: veramque iuris et honesti, omnibusque obviam speciem, ad ea transfert, quae nemo nisi perturbatione aliqua aut pravitate ductus probare potest. Tanta autem est vis et species iuris naturalis, ut simplici et recta oratione, citra ambages, in omnium oculis luceat: cum ex diverso, fucata eorum oratio, qui iuris titulo iniusta adornare tendunt, aut iuris naturalis regulis offucias conantur offunmdere, ne simplices quidem, non-depravatos tamen homines fallere possint. Quare chorus muliercularum, non sapientia sane, sed probitate censendus, Polynicis causam approbat istis verbis:
)*emoi\ me\n, ei) kai\ mh\ kaq) e(llh/nwn xqo/na
*tetra/mmeq) a)ll) ou)=n euneta/ moi dokei= le/gein.
Sane mihi, etsi terra non nos Graecia
Eduxit, optime videtur dicere.
Eteoclis autem kallwpis1mou\s2 et speciosius quam verius iacta, tamquam iuri adversa damnat illa e)pikri/s1ei,
ou)k eu)= le/gein xrh\ mh\ pi\ toi=s2 e)/rgois2 kaloi=s2.
ou) ga\r kalo\n tou=t) a)lla\ th=| di/kh| pikro/n.
Non fas honesti nomen indere improbis
Rebus, vetante iuris istud regula.
Et praecesserat iam Poëtae philosophia, de simplici et omnium intelligentiae exposita iuris naturalis aequitate, in versibus, quos Grotius Latine convertit:
*ta=ut) a)=uq) e(/kas2a, ma=ter, ou)xi\ periploka\s2
lo/gwn a)qroi/s1as2 ei=|pon, a)lla\ kai\ s1ofoi=s2
kai\ toi=s1i fa/ulois2 e)/ndix) w(s2 e)moi\ dokei=.
Et illa:
a(plou=s2 o( mu=qos th=s2 a)lhqei/as2 e)/fu,
ko)u poiki/lwn dei=t) a)/ndix) e(rmhneuma/twn.
e)/xei ga\r a)uta\ kairo/n o( d) a)/dikos lo/gos
*nos1w=n e)n a)utw=| farma/kwn dei=tai s1ofw=n.
Est veritatis sermo simplex, nec fere
Interpretationibus multis eget,
Ipsa loquente re. Sed iniustae artifex
Causae, medelam verba nectit callida.
Quis enim non animadverteret vaga illa et generalia (quod non omnibus eadem bonesta sint atque turpia, quod verbo non redistinguantur illa, quod regni causa ius violandum sit) infirma esse remedia languentis causae. Nam et aliud genus honestorum est, de quo Nepotis etiam praefatio agit; quando scil. res ex sua natura mediae ac indifferentes, in tempore et loco decori aut indecori speciem induunt; cum hic agatur de lege naturae praecipiente impleri pacta, servari iusiurandum, qualia non aliter apud hos, aliter apud illos populos, sed ubique apud omnes, integra sanaque ratione utentes, eodem modo iudicantur: quae confusio, inter primas
scelerum causas adornari consuevit: et legem tantae auctoritatis, servari in minoribus, violari in maximis posse, non rationis aut hominis recte ratiocinantis vox est, sed ambitionis, et animi prae inani appetitu potentiae verum non pervidentis, improbum, et, Ciceronis quoque in officiis testimonio, naturae ac rationi inimicum carmen est. Cuius elationis schema oratione absurda, sed ad animi corruptos depravatosque impetus opportuna, expressit Poëta, dum Eteoclem inducit, vel in caelo diis superis, vel apud Tartara diis inferis imperium ereptum sibi trahere optantem, si fieri posset. Ubi erudite Scholiastes Graecus, sermonem immensae ambitioni congruentem, et ad iniustitiae propositum aptum esse; virumque describi iniustum, et propterea a)lo/gis2on quique non vereatur ius alterius sibi vindicare, annotat. Pertinet huc et ad omnem superiorem adversus Hobbesium disputationem perinsignis locus [Note: lib. 1. cap. 3.] Aristotelis in Politicis: dei= de\ s1kopei=n e)n toi=s2 kata\ fu/s1in e)/xous1i ma=llon to\ fu/s1ei, kai\ mh\ e)n toi=s2 diefqarme/nois2. dio\ kai\ to\n be/ltis2a diakei/menon kai\ kata\ s1w=ma kai\ kata\ yuxh\n a)/nqrwpon qewrhte/on, e)n w(=| tou=to dh=lon. tw=n ga\r moxqhrw=n kai\ mox qhrw=s2 e)xo/ntwn, do/ceien a)\n a)/rxein polla/kis2 to\ s1w=ma th=s2 yuxh=s2, dia\ to\ fa/ulws2 kai\ para\ fu/s1in e)/xein. Quando de natura rei quaerirur, spectari hoc debet ex iis, quae secundum naturam sebabent, non ex corruptis. Igitur in homine id apparebit, ita considerato, ut optime tum animo tum corpore affectus est: in quo scilicetanimi imperium, corporis scrvitium obtinet. At in pravis ac improbis videas corpus plerumque imperare animo, eo quod
male et contra naturam sunt affecti. Quantum scilicet a natura, tantum a bono recessisse intelliguntur.
Cum Bodinum arguit Grotius, videtur politicae unam consilii, de utilitate, quaestionem relinquete; iusti autem honestique disputationem, adimere. Quod non est incaute accipiendum. Dabunt lucem, et Bodini Aristotelisque exemplum, et verba Grotii. Ait: se in hoc opere iusti iniustique, ex naturae, scilicet et gentium iure, rationes indagasse; utilium tractatione ad Politicos remissa, quorum ea propria sit disquistiti: noluisseque adeo facere, quod Bodinus in Politicis fecerit, ut confunderet iuris artem cum civili arte: quas Aristoteles distinctas esse, quantum ex Politicis eius constat, voluerit. Animadverto hic Grotium idem velle, quod voluit [Note: lib. 4. c. 15. pag. 640.] Michael Piccartus, quem fortasse secutus est, quando in commentario in Politica Aristotelis arguit. Bodinum eo nomine, quod Politicam et architectonicam scientiam de gradu et dignitate sua deiecerit, dum ad ius Romanum Gallicumque solum hanc doctrinam \restringat. Sed opus est explicatione, aut valde vereor, ne alio haec trahantur, quam quo tendere debent. Ponatur exemplum. de magistratibus agere, Politici est: et Bodinus lib. III. c. 3. de his agit, sequente autem, quid quantumque a magistratibus maiestati debeatur, ostendere aggreditur. In hoc argumento, si iure civili vel Romano vel Gallico pro fundamento utatur, et ex certae civitatis legibus de magistratibus universe decernat, ut
plerumque etiam hodie faciunt scriptores iuris Publici, tum faciet id, quod Piccartus et Grotius reprehendunt. Politico enim domi nascitur, quicquid de magistratuum natura, iure, conditione, utilitate cognoscendum est. At, si his ex sua copia instructis, exempla ad hanc aut illam partem argumenti repetat ex certae et potissimum suae civitatis legibus, indeque lucem suis doctrinis foeneretur, id vero est, quod laudi andum iudico, tantum abest, ut reprehendi iure censeam posse. Et quia Romanae rei publicae instituta multum et honestatis et prudentiae prae se ferunt, nihil magis optaverim, quam ex legibus eius populi exempla disputationibus politicis, sed erudite, accommodari, Id quod facere non potest; nec poterit, qui methiodum, de qua diximus, invertit, et politica argumenta ex legibus formare, non legum exempla rebus iam domestica copia provisis exigendo adhibere instituit. Sed quis speret huius eruditionis specimina co saeculo, quo ullius argumenti politici interiorem et naturalem contextum rescire tam diligenter et arroganter refugiunt, qui politicorum nomen, quasi vulgi suffragio triumphatum sibi mancipio trahunt. De cetero Policica doctrina nequaquam solis stat utilitatum quaestionibus, iusti iniustique rationibus neglectis, aut aliunde quasi de mutuo sumptis. Iuris nomina sunt, quaecumque summam potestatem in civitate constituunt: finis civitatis non honestate minus (tum quae
iuris est, tum quae decori) quam utilitate definitur: quae undecumque eo pertinere debent, quatenus ius et fas est, adornantur. Sed iuris perpetui ac naturalis momentis ita conseruntur ista, ut ne leges civiles quidem cuiusque civitatis maius aliunde pondus habeant, quàm quia naturale est, sive iuris naturalis dictatum est, obligari onnes cives pacto civitatis, aut praecepto sum~ae potestatis. Hinc intelligi possunt illae veterum sententiae: quando [Note: in vita.] Pythagorae apud Photium definitur fro/nhs1is2 e(/cis2 proairetikh\ th=s2 e)n toi=s2 praktoi=s2 o)rqo/thtos, prudentia est habitus quo eligimus id quod in rebus actioni subiectis [Note: ad 6. Eth. Arist. p. 101.] rectum probumque est: quando Eustratius recensens ta\ th=s2 politikh=s2 pragmatei/as2 kefa/laia non omittit mentionem iusti et iniusti, peri\ dikai/wn kai\ a)di/kwn, kai\ pro\ pa/ntwn peri\ o(s1io/thtos2 kai\ th=s2 ei)s2 qeo\n kai\ ta\ qei=a timh=s2; et ante omnia sanctitatis et religionis cultusque Dei et rerum divinarum: quando Tacitus, cuius iudicium admiraturi erant, quicumque ante eum summi habebantur, si [Note: 4. A. 33.] cum eo aut post eum vixissent, prudentiâ honesta ab deterioribus, utilia ab noxiis discerni, dixit; coniunctis quae separari non possunt: quando ante Tacitum Cicero praeivit hanc viam; [Note: 3. Offic. 17.] prudentia, inquiens, est locata in delectu bonorum et malorum; quae mox ad honesta et turpia refert: quando Horatius itidem coniungit, quae divellere fas non est, in descriptione civilis prudentiae Homeri,
[Note: I. Epist. 2.] Qui, quid sit pulchrum, quid turpe, quid utile, quid non
Plenius ac melius Chrysippo et Crantore dicit.
In Annotatis ad Prolegomena, selectas attulit auctoritates: nec aliud copiosius exsecutus est, quam de spe successus ex bona causa. ubi adicere potest qui volet notabilem locum Isidori Pelusiotae I, 294.