CUM annis superioribus saevissima bellorum civilium tempestate iactati fuissemus, qua multi naufragium, plures etiam iactur am fecerant; plerique voraginibus immersi, nonnulli in lutus etecti, quidam afflicti ad scopulos, alii alio abrepti, pauci incolumes evaserant: me, quem
— — tabula sacer
Votiva paries in dicat vuida
Suspendisse potenti
Vestimenta maris Deo;
praeterita pericula reputantem, et futura, quae nunc impendere videmus, prospicientem imperii nostri paenitere coepit, ac pudere gubernatorum, qui, cum inter se conflictarentur ut alius calvum torqueret, alius velafaceret, alius contraheret; tam foedum sui nostrique adversariis otiose in portu ridentibus spectaculum praebuissent. Itaque cum mearum cogitationum summam fecissem, animadverti, eaquae tam multa in Republica gerenda peccantur, ab huius artis ignoratione, velut ab errorum omnium fonte derivari. Quae me causa impulit, hoc, quicquidest, quod de Republica conceperam, meis popularibus, postea quam a bellis paululum conquievissent, edere ac proponere ad intuendum: ut velinposterum hoc regale civitatis genus, quantum quidem fieri posset, ab interitu servarent; vel, si tam certum huic imperio, quod sua senectute propemodum extabuisse videtur,
exitium immineret, ut nullaiam ope, nullis hominum consiliis declinariposset; eos tamen qui superioribus cladibus superfuerant, velute specula admonerem, ne improviso civitatis occasu acruina penitus obruerentur. Interdum enim tanta vis calamitatum divinae ultionis impetu erumpit, ut eosipsos moderandarum civitatum principes, quos Deus praepotenti manuperdere decrevit, omni consilio as prudentia vacuos ac desertos esse, et in omne dedecus praecipites ruere patiatur. cuius rei explor atum est argumentum, quodilli tum maxime sanos se essearbitrantur, cum in Republica gubernanda incurabili furore desipiant. Sed quoniam divina consilia mortaltum sensibus abdita ac retrusa semper fuerunt; quae humanaprocur atione ac prudentiaprovidert ac intelligipoter ant, eaomni studio investigasse, et ab ultimo principtorepetitatradidisse nobis videmur. Quae ut facilius perciperentur, ac percepta diutius animis ac memoriae haererent; tabulam initio proposuimus, quae velut imago leviter expressa in uniuscuiusque oculos incurreret, et quasi totius operis i)xnografi/au primis lineamentis adumbratam designaret. Et quia ab omnibus civibus nostris intelligi cupiebam, maxime tamen anobilitate, cuius summa semper fuit in hac Republica potestas; populart sermone uti necesse habui; cum linguae Latinae non solum flumina, quae tota Gallia uberrime antea fluebant, verumetiam rivuli ac fontes ipsi diuturno bellorum civilium ardore quodammodo exaruissent. Nec vero Latina facere decreveram. neque enim ab re mca tantum otii mihi tunc erat, ut eamdem telam retexere liceret: nisi singularis amor ergate meus, cui vel non assentiri scelus, vel quidquam petenti denegare nefas esse duceren, eo me invitum ac renitentem adegisset; cum dtceres argumenti dignitatem postulare ut Romani sermonis splendore illustraretur: tum quod Romani pene soli ex omnibus populis anaturae patrioque amori iura maiestatis ac Rei publicae praetulerunt: tum etiam quod illud sociis et peregrinis aeque ac civibus deberetur, propter eam quae est homini cum homine literarum et humanitatis coniunctionem. Sed non prius tibi acquieveram, quam legatio in Angliam suscepta, inde
traiectio in Belgiam una cum Francisco Andium ac Belgarum Duce, qui me ad consilium accersierat, propesitum meum retar darunt: tametsi nova occasione ad id maxime impulsus essem, cum Londim Olybium Gallum hominem, in privatis illustrium virorum aedibus; alium item apud Cantabriges in ipsa Academia difficili ac molesta ratione Anglis Rem publicam nostram interpretari comperissem. At Francisco Duce praematura morte, acerbissimoque totius Galliae casu nobis erepto, cum et otio liberiore frui licuisset, et ad minuendum animi dolorem vix ulla medicina restaret, opert manus admovi. Igitur interpretandi religione soluti, nonnulla detraximus, plurima emendavimus, plura etiam adiecimus; et ea quae de ture maiestatis, deque Magistratuum officiis, imperio, potestate; quae item de iure fetialt minus aceurate, vel obscure scripta videbantur, faciltoribus illustravimus et rationibus et exemplis; caput etiam integrum, quodres ita postularet, De ordinibus civium, disputationi de corporibus et collegiis subiunximus. Quam quidem ad rem illudefficere studuimus, ut responderent extrema primis, medta trisque, omnia omnibus; utque alia ex aliis nexa, et inter se apta colligataque, eadem serie cohaererent. sic enim facilius intelligi posse putavi, non solum quae quamque rem res sequatur; verumetiam quid cuique consentaneum sit. Genus autem dicendi usitatum et quietum, nec ullis pigmentis oblitum secuti sumus; parum admodum solliciti num oratio numerosa molliter in aures audientium influeret, animosque suaviter permulceret; modo sua facihtate ac perspicuitate commendaret. nec vero aegrotantium, ut Celsus medicus apposite scripsit; nec item ciuttatum morbi, verborum luminibus curantur: ac tantum abest ut ar dua ac sublimia, in quibus explicandis res ipsae verba rapiunt, nimis illustri ac magnifica or aione quasi fer culis aureis splendidiora fieri, ut etiam talibus illecebris rerum ipsarum pondus et gravitatem elevari putem; contentus cenare fictilibus, modo nitidis, in quibus sint epulae exquisitae. Duo tamen sunt reprehen sorum inter se dissidentium genera. alteri, omnem de Republica quaestionem brevius terminari potuisse putant:
alteri, sive flagitio quicquam praetermitti debuisse negant. At cum singula, quaesunt infinita, contemplaremur; plurima nebis omittenda fuerunt, ut universalid quod artium sradedarum proprium est) complecteremur. Iam enim pridem adolescens contruum illud a philosophis acceper am, Nullam rerum singularum scientiam haberi. Qui autem moder atius de Republica scribi volunt, et alienae industriae modum statuunt, difficilem profecto temperantiam postulant in ea disciplina quae nullis adhuc matorum finibus est aut regione conclusa. At ne in illis quidem artibus, quarum certiora sunt praecepta, ullum fieri videmus scribendi finem. nec certe ullus est modus investig andi veri, nisi inveneris; et legendi defatigatto turpis est in re eo meliore quo magis fvertt explicata, et a pluribus expetita. Quod si tusta reprehensione carent tot ac tam multi scriptores aliarum arttum, quae nullo graviore morbo quam librorum magnttudine laborant: quid est quamobrem dere per se ipsa infinita paulo copiosius scribenti non indulgeamus? cum praesertim huius scientiae tot act tantae sint utilitates, ut omnia omnium imperia, coetusque iure sociati, etus unius opestare, eaque ex omnibus disciplinis solaprincipibus, sola claris viris, solaregibus digna esse videatur. Quamquam tanta raritas est eorum qui hoc de genere scripserunt, ut mirum videri debeat, tam multis aetatibus vix unum repertri, qui serio hanc sctentiam tractarit; sive ii quibus otium peperit rerum omnium afftuentia, perinde a literis ut literatt a publicis rebus se ipsos ultro subducunt; sive ii qui utroque praestant, tanta negotiorum mole obrui se patiuntur, ut nullum tempus ad cogitationem, scientiarum omnium parentem, aut ad scriptionem super sit: sive obscuritas huius artis, Platont, Aristoteli, Theophr asto, veteribus omnibus tanta visa est, ut quieam adepti essent, soli saepientum, qualem etiam Pittacum tyrannum fuisse ferunt, appellatione fruerentur. sic enim Plutarchus scribit. Sedn ec sapientibus illis nobiscum, nec inter se de optimo civitatis statu convenitis; non tantum quod argumentis argumenta contraria sunt, verumetiam quod ratio secum ipsa (quamquam per naturam id fierinon potest) pugnare
saepissime videatur. Quamobrem cum in infinita opinionum varietate, quae ab humanis erroribus manare consueverunt, de duobus alterum fieri possit, ut earum nulla; alterum non possit, ut plus una vera sit: exactissimis rationum ponderibus ac momentis quaerendum putavimus, non quid quisque dixerit aut senserit, quantaeque auctoritatis fvertt; sed quid rationt convenienter posset et sententiae suae dicere. Sienim id quod verum, laudabile, honestum est, e purissimis naturae fontibus hauriatur; cur non oratio nostra omnem sibi fidem rationibus naturae congruentibus, id est integris et incorruptis testibus, confirmabit? Igitur ad haec diiudicanda non Delio natatore nobis, sed acerrimi ac prudentissimi iudicis ope opus est; id est eius qui civitatum informandarum leges didicerit; qui a Philosophis, tametsi politei/wn pragma/twn a)peiro/kaloi fuerunt, politica decreta expresserit; qui optimorum prin cipum dista, gesta, actiones studiosissime perspexerit; qui abditas tyrannorum artes et arcana retrusa curiosissime pervestigarit; quirerum gestarum veritatem non ab incerto rumore, sed ab ipsis princtpum archivis acceperit; qui populorum ritus, instituta, mores, ac caeli cuiusque vim et naturam intellexerit; quirerum omnium publicarum, quae usquam terrarum exstitisse comperiuntur, memoriam ab antiquissima vetustate ad haec usque tempora repetitam tenuerit: qui denique prudentiam illam humanae vitae principem ac moderatricem, non tantum praeceptis, verumetiam ipsorerum agendarum usu partam adeptus sit, qualium hominum tameisi exiguus est numerus, in eoruntamen album aggregandum esse te, aut video neminem. Itaque non solum dere tota statuendi arbitrium adte, sed etiam pratrocinium detuli: quippe et civibus et peregrinis, quorum omnium linguas fere didicisti, praeter laudem militarem non tantum polu/glwttos kai/ polumaqh\s2, verumetiam disertissimus interpres esse potuisses. Bene vale. Laoduni Veromanduorum, A. D. III. Cal. Decembr. MD LXXXIIII.