Liber hic, APOCOMMA simul anni M. DC. XX., propter longitudinem, narrationi rerum plenae necessariam, huc dilatus, ac seorsum positus est: ne, volumini sue iunctus, gravaret prius manum: quam notitiâ gestorum relevaret animum.
Impunitum nihil, quod peccaetur. Troiani. Gigantes. Israelitae. Paeg. 11.
In universo mundo, Deum habere, ad nutum parata, punitionis instrumenta. Pag. 12.
Terra, ignis, aer, aqua; ministeria poenarum. Pag. 13.
Supplicia scelerum, e feris montanis. Pardi, exigendae poenae custodes. Ibid. et 14.
Montis-pardorum, et MOntis-Albi, comparatie. Ibid. et 15.
Pardi, et Hareseos, allegorsca collatio, in castris. Pag. 15. et 16.
Transitus, ad ultionem per Leones. Samaritici leones. a Pag. 25.
Contra rebelles Bohemicos, Leo Boieus. Leo S. Ioan. Silentiarii. a pag. 29.
Alamundarus, et Gabor. Piorum Praga tutor, Leo galeatus. a pag. 31.
Drosenderffium, a bohemis eppugnatum: sed, Bavarô propinquante, relictum. a pag. 34.
Consilium bellicum. Sententia; ne Pragam nostri properent. etc. a pag. 38.
Sententia Bavariae Ducis, contrarta, et melior: ut Pragam eatur. a pag. 41.
Caestris motîs, pergitur. Insidiae Bavaro, sed frustra, tenae. Dilapsus hostis. a pag. 51.
Bavari Ducis, et Bacquoii, diversae sententiae. De Constantia, digressio. a pag. 55.
Immobilitas decrets, Stoica. Nimia mobilitas, noxia. a pag. 56
Sententiae mutatio, suô tempore, laudabilis, et utilis. a pag. 60.
Maximiliani Ducis sapiens, et disereta Constaentia. a pag. 63
Ungerschizium, a nostris occupatum. Bucquoius, periculum evadens. a pag. 68.
Per diaria cur scribatur. Equus Niloticus. Itinerum propinquitas. a pag. 72.
Arcis Rapsianae situs, et occupatio. Bavari Ducis abstinentia. a pag. 76.
Per Waidhofium, Gamundium, et alia loca, Bohemiam nostri intrant. a pag. 82.
Budowizium veniunt. Litterae a Saxone ad Bavarum. a pag. 85.
Res Friderici Palat: et sollicitudo. Suadetur, ut Pragae remaneat. a pag. 87.
Dissuadetur id, argumentîs longe fortioribus, ab aliis. a pag. 95.
Ergo discedit in castra Friderisus. aebit alio filius. Pragam fuga fit. a pag. 107.
Budnam Bavarus oppugnat: capit: clementer tractat. a pag. 112.
Bucquoiaeni, capiunt Pragadizium, et ferrô vastant. a pag. 114.
Ziscae Bohemi, temporae, scelera, fraudes, insperguntur. a pag. 118.
In Pragadizianos. Zsscae immanitas. Sacerdotes urbis eius. a pag. 123.
Cur Ziscae gestorum mentio. Bucquoius defensus. Ziscae pellis. a pag. 128.
Piseccam exercitus noster venit. Narratio, de ea, veracior promittitur. a p. 130.
Piseccae, nostris Ducibus invitîs, atrox exscidium. a pag. 132.
Schittenhofii oppidi, per Marradae strategema, occupatio. a pag. 136.
Pilsnae, nostris tradendae, spes, suspecta, et falsa; a Bavaro vitatur. a pag. 139.
Straekonizium occupatum. Iudaeorum illic Infanticidium. a pag. 141.
Horaschovvizium, et Grunbergae, deditae. Haslangi Iaus. a pag. 144.
Morbi, in castris nostrorum. Bucquoius, ope Bavari, cladem evitat. a p. 151.
Dolor hostium, e successu nostrorum. Bohemi nobilitatem caedunt. a p. 155.
Risenberga, dolô Marradae ridieulô, capta. a pag. 159.
Urbis Taussii deditio. Incendium, occupatori damnosum. a pag. 163.
Losîna, ubi Ervvittus ab Ungaeris prensi coeptus, ab iisdem incenditur. Glattovia. a p. 165.
Palatiniani Pragam praefestinaent. Lidizium Maximil. dux venit. a pag. 170
Baro Haslangus, ab Ungaris eapitur. a Friderico invisitur. a pag. 173.
Haslangum Maximilianus, aequâ conditione, sed irritâ, repetit. a pag. 176.
Invicem Palatinus, a Maximil. colloquii copiam petit: nec impetrat. a pag. 179.
Maximiliani responsum, Palatini legato datum. a pag. 185
In interiora Bohemiae pergens Maximilianus, Tuscavvizium venit. a pag. 188.
In eum, illie opprimendum, Palatrniani noctu movent. a pag. 190.
Hungarorum aberratione, et ope DEI, Dux Bavarus servatur. a pag. 195.
Idem tamen Tuscavuszii inquietatur a Mansfeldicis. quorum captivos dimittit. a pag. 197.
Idem, Bucquoio opstulatum properat. VVelam occupat. Lindeloum serfat. a pag. 200.
Velitationes alternae, nostrorum, et hostium. Diarii Teisingeriani laus. a pag. 205.
Senomatum, et proxime Rackonszium, aecceditur. Equites Boici. Haslangus. a pag. 207.
Equitatûs nostri virtus, experimento eonspicuô probatur, in paucitate. a pag. 211.
Proelium intra silvam. Quorumdam caedes, et captivitas. a pag. 214.
Ioan. Philippi Crazii factum insigne. Eranconum, et Bucquoianorum, laus. a p. 217.
Fuggeri mors atrox. terror equitum. Bavari Ducis, ad abitum, utilis paraenesis. a p. 221.
Impedimentae discessûs. Pro aquatione, conflutus acer; nostris secundus. a pag. 225.
Bucquoius, Ungaros obruturus, utis iniquis; Bavarus, a proelio, torpore hostium, impediti. a p. 230.
Rackonizii a nostris oppugnaetio, sed caeuta; propter Haslangum. Bucquoiansspaene mersi. a p. 234.
Alexandri Haslangi mors, desolatae. Eius elogium; et Icon. a pag. 239.
Bucquoius sauciaetus. Eius modestia. Bavari Ducis gloria. Launa dedita. a pag. 241.
Iter nostrorum, Pragam versus. nebula insolens. Ordo profectionis: silvae. a p. 244.
Paelatini reditus Pragam: quem mox eius copiae sequuntur. Hungari caesi. a pag. 247.
Strasizii oppidi, inconsulta, irritaque, a suis defensio. a pag. 210.
Proelii committendi occasio praeclara, impedita. mox, una cum hoste, dilapsa. a p. 251.
DEI, circa occasionem illam dilapsam, providentia adoraetur. a pag. 255.
De persequendo hoste, Bavarus Bucquoio persuadet. Bavari, tria hostium genera. a p. 256.
Nocturnae profectio. Montis- albi situs. De loco aciei, sententia Tillii. a pag. 260.
Frustra Bohemi Montis accessu nostros prohibent. Pugnae praeludia. a pag. 265.
Bohemi in Monte se vallant. Bucquoium Bavarus, ad pugnam maturandam, ineitat. a pag. 269.
Militare consilium. Seneentiae prior, de pugnâ statim, et in Monte, committendâ. a pag. 272.
Sententia posterior, id dissuadens: sed, a La-Mottaeo eventilata. a pag. 274.
Decernitur, statim
confligendum. P. Dominicus Carmelitae. Metus hostuium, pantcus.
Anti-Caesarianorum, primores. coptarum numerus; sed, dubitabilis. a pag. 282.
Pro Caesare stantium, ductores, legiones, turmae. et. ubi Dux Bavarus. a p. 287.
Acierum viriusque partis, formae, ac dispositio, dispar. a pag. 293.
Tempus, inchoatae pugnae. Catholicorum exbortatio: tessera, vexilla praelata. a pag. 299.
Proelii, inter nostros, et hostes. hypotyposis. Anhaltini Iunioris ardor. a pag. 303.
Ioan. Philip. Crazius, rem nostrorum, labantem, restituit. Anbaltin. Iunior, captus. a pag. 308.
Hungarorum, sub aestu proelii, fugae, trucidatio, submersio. de Bornemissa. a p. 314.
Capta Bohemorum eastra. fugatus superstes equitatus. caesus peditatus. a pag. 319.
Ad Stellam, nova pugna; spolia, captivi hostes. Turnius Iunior fugatus. Proelii diuturnitas. a pag. 322.
De Friderico, figmenta explosa. Intelligit is, se victum. gynaecei planctus. a pag. 327.
Turmus Iunior Pragam, et in ea, diversa loca, petit. tandem dilabitur. a p. 331.
Exercitus noster, Pragam accedit; legatio Friderici, ad Bavarum. migrat e Regia Fridericus. a pag. 333.
E nostris, in acie caesi. Inter nominatiores, falso tunc cecidisse creditus Pappenhemius. a pag. 339.
De Paeppenhemio, seorsum nonnulla. Eius, illô proeliô, mirus casus, et salus. a pag. 340.
Quam magna, numerosaque, fuerit haec, ad praga, Victoria; discutitur. a p. 343.
Palatini, sine regni Insignibus, e Pragae abitus. Eius comitatus; etia e Proceribus. a p. 354.
Contra Palatini discelsum, Sectariorum calumniosae querelae. Solatium iCatholicorum. a p. 357.
Urbs paxvi-lateris, a VVallonibus inscensa; curâ Maximiliani Ducis servatur, indirepta. a pag. 362.
Veteris, ac Navae Pragae, legatis. Inducias postulantibus deditionis, Catoniane respondetur. a pag. 367.
Ingreditur Pragam Dux Bavarus; gratum cunctis spectaculum, et DEO grates agens a pag. 369.
Capituli metropolitani laus, et constantia; Duci Victori meritissimo perprobata. a pag. 372.
Dispare vero fronte, et ore, excepti, Proceres quidam Subutraquaei, supplicabundi. a pag. 391.
Pelopli Utraquaei, laus samen digna; ex odio, ac detestatione, Iconoclasmi. a p. 396.
Reliquiae militis hostilis, ob stipendia tnmultuantes, coercentur: et Pragâ extruduntur. a pag. 403.
A Maximiliaeno Duce, res Pragae, alibique, praeclare componuntur. a pag. 407.
Pragae subsistens, miles noster, rara vaviaque discit, ex incolis orthodoxis. d pag. 413.
'De diversis Bohemiae locis, a natura varis dotatîs. de palma. a pag. 415.
De Collegio Clementino. de Hussitis, et ipso Hussio. de Hieronymo Pragensi. a pag. 416.
De gerentibus nomen Ioannis, malîs et bonîs. De Canonisis ad S. Vitum. de VVenceslao IV. rege. a pag. 424.
De B. Ioanne Nepomuceno: Ioannâ reginâ: impietate regis VVenceslai. a pag. 431.
De VVenceslai morae. De incredulis, ac blasphemis, punitis ex alte. a pag. 444.
De Drahomirae nuptiis, initiis, et paullatim impiâ Crudelitate. a pag. 442.
De Ludmillae pietate. de Drahomirae apertâ in Christianos tyrannide; ac votîs. a p. 454.
De Palhogo, administrô tyrannidis. de caede, sepulchre, miraculis, S. Ludmillae. ae p. 459.
De pietate S. VVenceslai: deque consiliis et conatu Drahomirae etc. eius occidendi. a p. 462.
De epulo genethliacô: deque S. VVenceslao, fratris manu, matrisque instinctu, necatô. a p. 467.
De Drahomira, inde laetâ: de Boles lac tristi, dolente, matrem increpante. quae furit. a p. 475.
De Drahomira, inter blasphemas voces, mire meritoque, hiatu terrae absorptâ. a p. 479.
Digressionem hanc narrationum, non carere veterum historicorum exemplîs. a p. 487.
Bavariae Dux, rite cunctîs Pragae ordinatîs, et gratiis DEO reiteratîs, reditum adornaet. a pag. 489.
Palatinus diversa locae, comitatu, sibi gravî, peragraens; in erumnis vivit. Bavaeri gloria. a pag. 491.
Is, Pragâ discedens, revertitur in sua. plausus in itinere fugit: Monachii, plausum omnem, DEO dat. a pag. 499. usque 506.
LIbrum, cui titulus est: LEO GALEATUS, seu Expeditio MA XIMILIANI, Bavariae Ducis, Bohemica; a P. Ioanne Bisselie, Societatis IESV Sacerdote, compositum, ac Censorum iudicio luce publicâ dignum, Ego BENEDICTUS PAINTER, Societatis IESV per Superiorem Germaniam Praepositses Provincialis, pro potestate, a Patre Nostro IOANNE RAULO OLIVA, Eiusdem Secietatu universae, Praeposito Generali, acceptâ, typis prodire permitto; simulque chirographo meo, et adpresso officii sigillo, facultatem datam confirmo. Ratisbonae 12. Decemb. 1677.
QUOD annosum Venusini scriptoris (1) adagium pronuntiavit, in Dardaniam trans-Hellespontanam, (2) ac regiam eius urbem, EXTRA TROIAM, ET INTRA, PECCARI: si, tantô post saeculorum intervallô, nunc etiam valere debet (ut potest) in ILIUM (3) quoque Troademque Bohemicam; in arcem illius regni, circumiectasque gentes foederatas: strages utique cladesque bellicae, quibus Troiani, cum populis Asiaticis, castrorum sociîs, plexi sunt olim, non intactas atate nostrâ coniuratas in Caesarem Pragas, Moravos, et Nicrum advenam, (4) praeteriverint. REDIT enim in se ipsum, per poenam, omne nefas. Divô PAULO teste, Doctore gentium, Omnis contumacia, (5)
iustam retulit suae mercedis retributionem (6). Siracidae quoque iudiciô, non evasêre facinorum suorum poenas, antiqui gigantes: qui, licet stolide viribus confilsi suis, destructi tamen sunt. (7) Et in sexcentis peditum milibus, eductis ex Aegypto, qui congregati fuerant (inquit idem sacer scriptor) in duritia cordis sui; si vel unus cervicem erectam obfirmâsset; mirum, si fuisset plagarum immunis. (8) Uti namque Clementia cum DEO, sic est et Ira cune illo. (9)
Poenarum autem in exactionibus, nec ipse sibi maiestate suâ deest (quippe, sibi plusquam satis, ac sufficiens,) nec Maiestati, Iuris exercendi fora, ministeriaque, deesse foris possunt. Armabit, quaecumque produxit, et creavit, in ultionem inimicorum. (10) Acuet iram duram in lanceam: (11) et, pro tutela legum, cum eo pugnabit Orbis terrarum, adversus mente captos. (12) Concurrent in vindictae societatem, et operam, omnia Numinis opera: Corpora, quae dicimus, Simplicia, corporumque mixtorum obsequia Composita. Servient stellarum agmina; famulabuntur et Elementa: quaeque supra, vel iuxta nos, quaeque sunt infra nos,
et in Universi centro. (13) Quid quaerimus, aut ambigimus? Advocabit Caelum deorsum (14); ut sint prodigia Solis, ac Lunae: (15) quorum aspectu timoreque siderum mortales tabescant, et exarescant.
Advocabit terram hiantem et absorbentem, ad discernendum DEI populum, a natione pravorum (16): velut actum in feditione Coritarum esse, novimus. (17) Descendet in exitia ministrorum impietatis Ignis: ut in geminas illas semicenturias militum Ochoziae, sub Carmelo monte. (18) Decident, inusitatae grandinis ponderibus onustae, nubes, ac lapidosus aer; sicut in capita fugientium Iosuam Amorrhaeorum. (19) Mare fluctus et eluviones effundet: ac late gurgitibus suîs improbos accolas superobruet; uti Frisonum aliquando supra centum milia demetsit, in Eucharistiam contumeliosorum, atque petulantium. (20)
Denique, ne verbosior, quam necesse sit in rebus manifestis, esse pergam: de Montibus quoque, subiectas in valles, et campestria, descendet ultrix Iustitia, vel hominum pedibus, vel Angelorum: quemadmodum olim e Tabore, per Baracum et
Debboram, in Sisarae perniciem: (21) aut in exitium hostium Elisaei, vel Israelis, mons Samaraeus, plenus equorum et curruum igneorum. (22) Prodibunt iniquitatum vindices, de cubilibus Leonum, deque montibus pardorum. (23) Leo, notior est (24), quam, ut describi fuse poscat. At PARDUS, vulgaribus ignotior; animal et efferum, et velocissimum; (25) facilis et expeditus Vindictae divinae satelles, et apparitor: praeter haec autem, et acer, iracundus, et, ad summam, Aquinati quoque Satyrico (26) magne sublimis, ad devorandos reos, (27) hiatu. quam ob ipsam proindo causam, Ultionis, suo tempore de noxiis expetendae, minister et custos â summo iudice constitutus est, apud divum Ieremiaem. Libet, eius vaticinii verba tragica pervolare. Quaepropter ad Optimates (inquit) urbis regiae Iudaeorum ibo: loquar eis. Ipsi namque cognoverunt viam Domini; iudicium DEI sui. Sed, ecce, magis hi simul confregerunt iugum: ac vinculae ruperuns. Ideo percussie eos LEO de Silva: lupus ad vesperam vaestavit eos: PARDUS, vigilans super civitates eorum. Omnis, qui fuerit egresus ex eis,
capsetur. Quia neultiplicatae sunt praevaricntiones eorum: obfirmata malitia. Super bis igitur, in gente tali, non arripiet ultorem gladium anima mea? Desit, age, Gladius. Potius ergo, quam ultra parcam, procutrat interim e Monte, Vivariôque montanô belluarum, (28) Pardus: ac vastat perduelles:
Si, vetustissimi Christianorum doctoris, Origenis, (29) vestigiis insistentes. allegorias amplectamur, ac tropologicas rerum naturalium expositiones: nullâ sensûs, quem Accommodatitium nominant, difficultate, Montibus Pardorum accensebinhis et Album illum, in quo Castra Boheniae coniurata se collocavêre, Montem. Ibi, vox multitudinis montane densa, quasi populorum frequentium. Ibi, vox sonitûs regum, ac gentium congregaetarum. (30) Ibi, dominus exerciivum (inquit Isaias divinus) praecepit miltiae belli,. venientibus de terra peregrina (31) Boiorum, Dalmatarum (32), Italorum, Hispanorum, et Eburonum (33): mandavit iram, et gladium, in rebelles. At Parat qui? pars, aio, si non et caput, Ultionis? Non deerunt hi Monti; si mentem huc, et oculo:, intendas.
Est Pardus, fera montana, non saeva modo, pernicisque cursûs; sed pelle quoque, quantum maculîs refertâ, tantum odore procul sparsô blandâ, pellacîque. quo fit. ut is, quantumvis frondibus se silvarum occultet, ad se tamen trahat omne ferarum genus, et agmen: dorcadas (34) praesertim, seu rupicapras, cervinas capreas, lynces (35), et id genus incautas (36) animantes alias; quas allectas, arripit, arreptasque dilaniat (37). Interpretatione symbolicâ, Pardus (si rem ad liquidum dispiciamus) est Haeresis: natio Pardorum, Philone Carpathiô (38) sie exponente, Confluges Sectariorum. Hieceu frondibus quodammodo, sic latebrîs foliorum Scripturae-depravatae, sine fructibus Operum, DEO placentium, recondentes ac ventilantes se; grate- fragrantibus Sensuum illecebrîs ad se pertrahunt improvidas mentium brutarum aures, et affectiones: errorum suorum maculîs eas inficiunt: animas, hiatis vasto correptas, vorant et interficiunt. Ad extremum autem, Haeresis, (ut omne vitium enorme,) suamet hostis, et interfectrix: ac, sieuti mentita sibimet Iniquitas, (39) sic sibimetipsi facta carnifex et ultrix, (quippe,
suomet Iudiciô subversa eondemnataque) se, suosque per circuitum asseclas, praecipitat in cxitium sempiternum. (40)
Hic Pardus, haec Utraquaeorum Haeresis, in Monte stetit Albo, pone Pragam: partim autem, Vivarii quoque Stellati se frondibus et arbustîs circumsepsit. Circum ipsam, omne nomen aliud versicolorum dogmatum; varietas omnis, foedere sociatorum populorum. Illic Islebidarum ac Genevatium factiones: illic Tigurinae belluae catuli. monstra quoque Schwenckfeldiana: pestes Anabaptistarum: portenta quadricipitum Calixtinorum; puta, Taboritarum, Orphanorum, Procopianorum, et Adamianorum reliquiae. Gentium autem, Pardalim haeresim tune armîs tutantium, quanta multitudo? Bohemus, in fronte. tum Dacus, Moravus, Silesius, Hungarus, Austrius: Rhenanus, Batavus, Anglus, Scotus: et interdum, Thrax quoque, speculator eventuum. Omnes hae, circa iuxtaque Pardum ferae, cum Pardo pariter, poena vindictaque sibimetipsis factae: de Monte demum ruerunt; et corruerunt. En, DEI vindicem Adrasteam!
Sed nempe, contemptîs
exsibilatîsque Pardorune his allegoricîs Montibus et ferîs, ii, qui rebellionum Rei tunc erant, (Quotus autem quisque rebellium, sibi non innocentior est turturis ipullô?) graviter accipiunt, acerbe ferunt, et indignanter audiunt: DIVINITUS in se, suosque conatus, animadversum fuisse. Mortalium, aiunt, illa fuisse contra se consilia, tela castra: non Numinis. demum, haec omnia gubernâsse Fortunam, et Casum; a quibus regatur mundus. Pardos, et Ultorem DEUM; f bulam, et commentum, clamant.
Age proinde! commutatâ belluâ, substituamus ferae feram, potenti potentiorem, nobili generosiorem, maculosae rutilam, barbaricae Bavaritam, et Europaeam; horridae, serenissimam; celeri, properantem cum consilio; saevae, severam; Pardo, leonem; Adrasteae, Maximilianum. quem, quis vetet, eundem et Fulmini Scipionaeo superius, et nunc, gentilitiîs ex Insignibus, leoni flavo, comparari? qui, de cubilibus Leonum avitîs egressus, leonem Album (Bohemiae notam, ac symbolum,) coerceat, et compescat; ad ipsum usque Vivarium eius (41) prosiliendo. Videamus Arcanum hoc, priusquam in opus
prodiret, allegoricîs iam antehac exemplîs expressum, aut praeformari visum.
Est alioqui sane LEO naturae suae conditione vulgo ferum animal, et irasci pronum. unde mirum nemini videatur; si Leo Thamnataeus ille, cui lacerando viribus Samsonis, divinitus adiutîs, opus fuit, occurrerit antagonistae suo, Saevus et Rugiens: quantumvis tunc adhuc Catulus: uti, Iudicum capite decimô quintô, sacer loquitur historicus. Nativus in eo stimulus, praedas suas ac cenas, non annos, numerabat. Nihilosecius tamen, etiam firmatae iam aetatis, Leones, alium aliô videas, et experiâre, ferociorem: alium aliô mansuetiorem. et ad humanae familiaritatis usque commercia cicurem, atque tractabilem; etiam in campis, et agris, extra caveas et vivaria domestica. Sentias, et admireris, itinerum sectatores, amicos, et nemini noxios: nisi quis, spontaneâ lacessendi petulantiâ. patientiae Leoninae nervum irrîtet prior, ac rumpat: aut certe DEUS, Impietatis plectendae caussâ, belluas has extra morern incendat.
Rem, in hoc genere mirandam, et ante
novendecim abhinc annos, in Topothesia Palaestinae delibatam, (dum, Tribum Epbraimi describens, paullatim eam claudo,) nunc compendio relibo. cuius narrationis auctor primus, Rudolphus est, Suchensis in Westphalia paroeciae pius curio; terraeque, quam vocant, Promissionis, ab anno millesimo trecentesimo trigesimo sexto cultor, ad annum usque quinquagesimum eius saeculi.
Non ita procul (inquit) eô locô, quô quondam Rubenitae, Gaditae, dimidiaque tribûs Manassaeae pars, regionis Peraeae transamnano solo praegrandem, et aliquousque suspectam, Aram imposuerant; Iordanis amnis praelabitur: compluribus tunc, in ripâ praesertim ulteriore, ftantibus Graecae Sectae coenobiîs, et Eremitarum solitariis tuguriîs, inumbrari solitus, ac praetexi. Ferarum ibidem, maiorum aeque minorumquc, varium multiplexque genus: quarum omnium multitudo grandis, sub vesperam quottidie, potionis ergô, concurrit, ex omni locô. prae ceteris vero, LEONES, non sine cervis capreis, vulpibus, ac leporibus: viatoribus passim et occursantes, et eos innoxie praetereuntes. Ibi Leo quidam,
ceterîs admirabilior, ad ripam Iordanis Moabiticam, notîs sibi latibulîs habitare suetus; praetermeantibus adiungere se; comitis instar, adambulare; caudae flagellô placidô peregrinis quoque, non secus, ac notissimis, catellorum instar, blandiri: nec fugere, nec fugare quemquam: multoque minus, vel interdiu, vel de noctibus, inferre vulnus, aut damnum. In hoc, praelusum fuisse dixisses, LEONEM nostrum GALEATUM; priusquam eum in arma bellica Religionis tutela protruderet, agnellô mitiorem.
Accidit autem, post haec, intemperantiâ Iaculatoris cuiusdam, e stipatoribus Christianorum; ut is, ritu temporum illorum, (adhuc arcubus et sagittîs utentium,) nullâ cogente caussâ, spiculum in Leonem illum, quem memoravi, pacatum torqueret. Cumque telum bellua, licet prorsus innoxium, illa tamen dentibus invaderet, et unguibus; hominem vero dimitteret: impunitate factus protervior sagittarius, ictum repetere gestiit, et ferae pectus impetere. Sed, offensus audaciâ Leo, cum altum insurrexisset, ac, tamquam pedibus simul, et rictu, sagittam excepturus, animositatem suam
ostentâsset: ab eo temporis articulô, mansuetudinem abiecit; locum deseruit: hominesque, nullô cuiusquam discrimine, perdius atque pernox invadens; Animalium dominus, multô passim fanguine regnare coepit, ac perseveravit.
Vides, LEONES, quantumvis mansuefactos, obortîs tamen offensîs, ad ingenium redire? Quid ergo, si super haec accedat etiam incitator DEUS? uti subinde solet, Religionibus praesertim, et sanâ doctrinâ caelestium, depravatîs. Quantô tunc, credamus, Leones altius et implacabilius, assurrecturos? quippe, stimulîs et armîs ex altiore petitîs armamentario. Tunc enim, et Leo faevit; et saevitiam DEUS inflammat. Duplici Potentiae, nulla Vis Unae feliciter obsistit.
POPULUS ille stultus, (42) qui quondam habitabat in Sichimis, immo vero, Samariticus universus; colluviarium (43) fuit variarum Asyriae nationum: puta, Cuthaeorum, Avahaeorum, Emathaeorum, Sepharvaitarum, Sennaaritarum. Hi populi, legitimum veri DEI cultum, aut ignorantes primum, aut postea consulto negligentes,
quantumvis DEUM interim verbîs crepantes, cultumque simulantes, erexerant suos sibi quisque separatim deos, aras, ac titulos. Sennaaritae, Columbam in vexillis, (44) et Sochoth - benothem: Chutaei, Nergelem; Asimam, Emathaei; Nebahazum, et Tharthacum, Haevaaei (45): constitutîs sibimet, e faece vulgi sordidissimâ, sacerdotiîs, ararumque ministeriîs. Caeli-Deum tamen, (etsi mente procul exclusum,) habebant in ore Sichimitae: tamquam amphibii quidam, et in UTRAMQUE partem claudicantes, bipedes; et anates, bilinguî gutture tetrinnientes. (46)
Horum mortalium Impietati castigandae, DEUS Ultor, et principiô statim immisit LEONES, qui lacerarent eos (47): et immissos semel, cum nec postea corrigi se paterentur, inter eos retinuit: Vallem (quam vocabant) arundineti, verisimiliter neque saeculîs posterîs deserturos; quoad profanos suosritus illos, incolae demum deseruissent. (48) Componamus, age, si placet, gesta gestis; novissima, vetustissimis: ac DEUM, qui tunc erat, DEO, qui nunc est, idemque semper fuit et erit, Iustus, fortis, et partiens, sed interim arcum suum,
numquam non intentum, et in eo praeparata mortis instrumenta, circumferens. (49) Sederat Caesari-discordium populus, non dico stultus, sed tamen (quis enim in rebellione satis animô valet, a capite divisus?) minus sapiens: sederat, inquam, aliquamdiu Linzii: sederat Hornae; sedisset, ultra citraque Teyam amnem, multiudo magna, dissidentium a Deo; quoniam ab Hominis-Dei Sponsa: quam esse, scimus, Ecclesiam orthodoxam. Sedebat populus insuper, inquietior, Budnae, Piessekae, Rackonizii: sed turbidissimus omnium, in triplici, vel (si Iudaeorum distinctam habeas rationem,) in quadruplici Pragâ; quodnam, quaeso, non incredularum nationum, ac Sectarum, nomen, et agmen? suîs quodque labarîs, ac vexillîs, distinctum. quorum mortalium ii, qui Sabbatarios se ferebant, Decalogi tabulas, et cultrum circumcisorem, ventilabant: Hussi progenies, calicem, et Anserem: (50) Sacramentarii Zwingliani, panem pistorium, ac scyphum; Noviduniani, Signum nudum, sine Re: Protestantes, Evangelium purum-putum: et Crucem, non in spinis, sed mediô Rosae, pro pectore sui neoprophetae, sublime tollebant.
Hîs illi, cum Fids sua solâ, peculiarîque, secIusâ bonorum Operum omnî necessitate, triumphabant. DEUM interca, (tertiô quôque verbô gerentes in ore sollemnissimum illud, Domine, Domine!) geminabant: oblîtî, suîsmet ex Evangeliis, Non omnem, qui Dominum, qui Deum, qui Servatorem labiis, sed, qui Divinae Voluntatis exsecutionem, opere manuque triverit, in caeleste regnum translatum iri. (51) Voluntatem autem Numinis, inter cetera, non postremam esse, nec obscuram, etiam hanc; UT potestati, legitime superiori, subiaceae Omnis anima. (52) potestati vero legitimae quisquis resistat, hunc ordinationi resistere magni DEI; Vindicis, in malum et iram, ei, qui malum, iram Iudicis lacesendo, perpetrârit. (53) Quid horum tunc, in Coniuraetam Bohemiam non cadebat? In Ferdinandi, seu qua Regis, seu qua Caesaris, et Imperatoris, potestate, quid non legitimum? nisi fortassis iis, Quibus una lex est, nulli subesse, nec Regi, nec Legi. Quis ex omni tunc, Sichimaeorum, Samaritarum, Marcomannorum, UTRAQUAEA Conspiratione, quis subdi Ferdinando, quis potestati sublimiori, quis
Ordinationi DEI, voluit? Immo, quis eorum omnium, non potius obnixe, manibus pedibusque, telîs, gladiîs, tribulîs, ligonibus, rastrîs, et castrîs, fecit omnia; Ne subesset, aut ad obsequium rediret?
Quid faceret his foederatorum conflugibus, et populis, NUMEN?
Id, illapsum Hominis animo, per hominem, excitavit in rebellium hominum capita Decretum illud proscriptionis, ac debellationis, humanum (non sine DEO tamen exsequendum): ad fortissimum Bavariae DUCEM Caesareô volitante Mandatô, non aliter, ac Decretô-DEI; cuius, eloquia sua mittentis in terram, velociter sermo currit. (54) Nec hic, in tanto Rei publicae Christianae negotiô, torpuit; in quo, mora vel levis, futura mors fuerat, et Orthodoxae quietis Interitus. Quid ultra requirimus? Immisit in eos humana manus (coniuncta divinae,) non, ut in Sichimam, leones; sed LEONEM UNUM, instar omnium aliorum, nostri temporis ac notitiae, leonum; colore comîsque fulvum; oculis vegetîs pervigilem: nec nudum, et inermem; sed, unguibus ensiferum, et Capite
GALEATO minas, ac flammas, vomentem in hostes Numinis, et aequitatis. UNUS hic, (Huius ordinis, et originis leoninae,) DUX iubatus, ad ferarum vivarium Pragense tam suffecit, Aquilae Ferdinandaeae tutandae; quam, periclitantibus quondam, in Plaestinae solitudinibus, ascetarum agminibus, ab Agarenico ferro, nobilissimi generis huius Una sola quadrupes suffecerat.
Irruebat, in densa Religionsorum hominum Contubernia, bellans sub Alamundaro rege, barbaricus Saracenorum exercitus; lupinâ rabie suetus, sacra per ovilia vagari; fnagare, dissipare, mactare, perdere. Sed opposuit his lanionibus, septum quodammodo suarum ad DEUM precum, vir, in terra Caelestis, Ioannes, cognomentô Silentiarius.
Interest, paucîs expediri; Quid Hominis iste Vir, quid et Leonis, illa Fera fuerit?
Anno Christi quadringentesimô, nonagesimô primô, Ioannes quidam Coloniensis in Armenia Pontifex, instinctu Numinis, episcopi mitram exuit, ut in eremo eucullum indueret. Profectus in Palaestinam; post adorata, Christi vestigiîs inscripta, loca, Sabbae, sanctissimi Senis, magisterio sese tradidit, ac
disciplinae, formandum. Annum vero tunc agens aetatis tricesimum octavum; in eo deinceps vitae tenore duravit, non tantum ad aetatis usque centesimum quartum annum; sed (quod difficilius erat) constantiâ tacitunitatis, ad usque Silentiarii cognomen, et cognominis meritum. Incolebat autem Laurarum unam, quas etiam Cellias prisci nominabant; et, cuius generis uni cuipiam, ferunt, tanam mapalium fuisse multitudinem: ut a quinque milibus Ascetarum frequentaretur.
Illic ergo locorum cum DEO vacaret is, quem dixi, Ioannes: sub annum Servatoris quingentesimum nonum, fama repente, cursusque fugientium, advolat. Alamundarum, (quem memoravi,) magnîs cum copiis, invadentem Lauras quoque; proximis iamiam Cellulis imminere. Quid agendum igitur? Ibi, loqui coepit, quod numquam illic antehac, Ioannis Silentium. Fugere detrectans hic, et Caelô totum sese dans; Si DEO curae sum, inquit: quem fugiam? Si non sum, quid vivo? Patuit ilico, DEO curae cordique Suos esse. Vox haec impetravit, Servorum-DEI custodem ac tutorem, LEONEM (uti Cyrillus loquitur) horribilem, sed Unum; ab eo, qui,
nutu suae Potentiae vel unicô, facillime totas effudisset, in Alamundarum, Rugientium, et lacerantium, legiones: immo vero, Libyas, atque Marmaricas. sed Unus, pro mille, roboris oppido-satis habuit; ad multa vicissim milia Saracenorum absterrenda, fuganda, dispergenda, lanianda. (55)
Nonne Pragae, per hoc, quod scribendo nunc exsequimus, tempus, Piorum hominum supererat Laura non una; sed clausa? nonne Religionsus, ad Dvidi iacobi, coetus; ses exul? nonne Societas IESU; sed pulsa? sed sedes illius ab Ismaelitis occupata? ceteri, Deo votîs obstrictorum, manipuli, terrore pallentes; et in assiduo vel vitae, vel stationis, periculô? nonne vexatus acerbe Clerus? eiectus Archiepiscopus? proscripti, devotique diris, Procerum excellentiores? et ipsa Catholica demum Praga-triceps, intra Pragam sectariam conclusa, tremens, rerumque suarum animique pendens? Ut certe nemo tunc in Urbe, nullus in vicino, sese commovisset, Ecclesiae-verae persecutor, et homicida Sarcenus: nonne satis barbarorum, in unico fuisset Petro Schvvambergio? qui (quantum in eius sensu, si non et
verbîs, fuit) cum Caligula, peste mortalium, optavit, Omnem Romam (Pragam Orthodoxam) unam habere Cervicem, quam ictus securis unus, simul ac semel absecaret, et exscinderet? de quo scelesto Schwambergii voto, nos et aliô superius locô memorabamus. Quod siquis et Alamundarum desiderâsset aliquem, magis genuinum: nonne suspiriîs suîs, ac votîs quottidianîs, propinquus satis Pragensibus, piorum, interfectos, Gabor Transsylvanicus, Daco-Pannonicus, erat; Alamundaro quovis barbarior: et nec postea quidem unquam, (sicut Alamundarus tamen Agarenus, tandem) emendatus? (56) Hic, ubi suam Pragae praesentiam intrudere nequiit; eo, Caesari-rebellium Hungarorum immisit Octo milia: quibus in singulis, unus esset barbarus, et Gabor, Alamundarô ferocior. Sed, (Gratia superis, et horum Regi summo, DEO!) qui precibus, ac pietati, tum aliorum, tum signate, viri, Silentiario moribus simillimi, (nudipedum Carmeli colonorum sectatoris.) DOMINICI, tribuit: ut Praga melior, LEONEM nancisceretur, suî fortissimum turorem, ac Vindicem; monstrorum omnium profligarorem,
MAXIMILIANUM; inclitum Boiariae DUCEM. Qui generosissimi, de tribu Davidica leonis, excitatus stimulîs, et Imitatione ductus; assumpsit arma: traxit secum armatorum multitudines; cum ipse vel solus armatorum esset, instar universorum. Induit pro thorace iustitiam: accepit pro GALEA, non (ut multi saepe,) temeritatem praecipitem, sed, expensissimô dudum ante consiliô, Iudicium certum: sumpsit inexpugnabile scutum, causae sanctioris liquidissimam aequitatem. Acuit Iram duram, in lanceam; ungues, in gladium: dentes, in Alamundarum-Dacicum: adversus quem, pro porta moenibusque Pragae, stetit in acie: minitantem quidem, plusquam semel, congressum suum; sed irruere non ausum: et, in suis milibus, in fugam actum, comiuns; et e longinquo, non porentius ensium fulgurantium formidine, quam fulminantium in acie GALEATI-LEONIS oculorum, hostilisque vigoris aspectu, deterritum. Leonem hunc nos, ad vestibula liminave Regni Bohemici relictum, (dum Saxonicas interim in Lusatia res, ac victorias, Gaboraeas autem in Hungaria turbas, et fraudes, interserimus,) nunc animô, quantô se
dici scribique magna corda volunt, magnô resumamus; et exsequamur.
AD arcem (57) Gillenstenianam in Hornae vicinia sitam, et Drosendorffii mentionem, praesentis Anni gestorum synopsin exhibentes, interiunxeramus: quo liberiore deinde cursu Maximiliani DUCIS, avidam festinationis, expeditionem prosequeremur. Est autem Drosendorffium, (Drozdovicium, opinor, Marti Moravico, Czechorodiano, dictum,) urbs Austriae, fines Moraviae meridianos ftringentis, editô locô posita; situque conspicuô, nec invalide munitô. Caesaribus porro fida, per universum hoc turbatae Bohemiae tempus, quingentorum assiduô tenebatur praesidiô: nec co supervacaneô. nam in eius occupationem loci, (ceu, religione simul, et obsequiô, coniurationi rebellium refragantis,) animum curamque dudum intentam habebant, Caesaris, et Ecclesiae perduelles, illa loca pervolantes. Eius tunc explendae cupiditatis, ex rapto saltem, oblata videbatur opportunitas; hac consilii novi capiendi repentinâ necessitate. Videbant, et dolebant, copiarum Bohemicarum sectarii ductores illi, qui sese per urbes, oppida,
castellque sparserant Inferioris, inter Istrum ac Teyam, Austriae; sentiebant, coniunctos, contra, quam exspectâssent, celeriter, et concorditer, Boicum, et Bucquoianum, exercitus. In castris quoque praesentes esse seipsîs, et non per vicarias tantum operas, ductores intelligebant; Viros, militarî iam ante gloriâ claros. illum ipsum, inquam, quam indicavi, Bucquoium: Tserclasium item Tillium; Balthasarem Marradam; Principes aliquot Italicos, et Austrasios: ac praecipue, Ducum-Ducem Maximilianum, cum ingenti suo, nec mediocri Caesaris, exercitu. Quibus ipsi rebus, viris, copiis, quo pacto viribus et multitudine suâ pares esent futuri, cum ventum ad manus foret, non perspiciebant ii, qui se ceterîs aliquanto plus in re militari videre censebant; Anhaltinus Princeps, Senior, et, qui secundas ab eo tenebant. Consilium igitur, ac mox impetum quoque reversionis, ex Austriae finibus in Bohemiam, aut Moraviam, capientes; ac, sub unum idemque fere tempus, conclamatîs ubique vasîs, arces, oppida, munitiones, et stativa relinquentes Austriaca; cum plerâque suorum multitudine convenerunt ad Teyam amnem,
quâ parte ripae fluminis imminentem, et (ut ante dictum est,) invisam sibi iam antehac, urbem Drosendorffium, videbant. Eam (ne nihil ex Austria revexisse, seu praedae, seu gloriae, videri possent,) ad nonum fere Septembris diem, oppugnare coeperant: confisi, si praesertim celeritatem simul ad audaciam adiungerent, se, priusquam hostis Drosendorffianis auxiliatum adveniret totîs suorum viribus, mox interim moenia munitionesque superaturos: aut certe, si dimidiata tantummodo manus adversariorum superveniret, sese proeliô non improspero concertaturos. In urbe deinde captâ direptâque, se rem pariter, ac victoriae decus, inventuros. Hac Bohemi fiduciâ, balistîs urbem eam, et ceteri generis insultu, diem iam quar tum urgebant: nec tamen, qui praesidium intus agebant, animis deficiebant: Caesarianîs praesertim, Boicîsque suppetiîs, propediem (si rebus illi secundîs uterentur,) succursurîs, extra periculum expugnationis se fore, non diffisi. Maximilianus autem tunc, ad Gillensteiniam arcem, haud Hornâ procul, (58) agebat: et, castrîs propemodum unîs iisdemque, Caesarianus sub Bucquoii
ductu miles. Hornam isti, crebrius iam memoratam, et Egenburgum, urbes premebant: Illam, ad Tefferam flumen, arce firmam; et rebellium-Austriae-Statuum nonnumquam conciliabulîs insessam: Istam vero, Schleyniziô rivô sublutam, ac vinetô non aspernandô succinctam; de cetero, (tametsi vetustate suî gloriantem iam olim, et tunc Evangelii-quinti novitate,) re tamen aliâ nullâ, quare bis visatur, dignam nonnemini visam (59): etsi Bohemorum interim, ad eum usque diem, praesidiô validô defensam. Sed ab nostris Horna praecipue tentabatur; triginta, quae currilibus e machinis in eam volitârant, sphaerîs grandioribus lacerari corpta: neque tamen adhuc ad consilia saniora descensura, nisi malô coacta. Sed posteaquam de Principis Anhaltini, copiarumque rebellionis, in Bohemiam coeptô regressu, nuntiîs allatum in has urbes est: deditionem ambae, nullâ morâ, facientes, Maximiliano sese permiserunt: et eum, qui fuerat in praesidio, militem universum, Ferdinandi signis, ac Bavaritis castris, adiungi passae sunt: sacramentô Caesari, quod tribunus Traunius praeivit, nuncopatô.
Secundum haec, ab nostris intellectô Drosendorffiensium periculô; quo minus illuc protinus iretur, uno die tardius allata, quam spes et exspectatio vulgo fuerat, annona prohibuit. Quae res ductores militiae supremos impulit; ut de summâ rerum, modôque, gerendi deinceps belli, quôque maxime pactô frumentationi stabili provideri posset, serio deliberaretur. Id Hornae tunc, et in arce partim Gillensteniâ, factum a Maximiliano fuit, et Bucquoiô: bellicaequidem expeditionis, Drosendorffium indictae, nonnullô, sed bervî necessariôque, suspendiô. Quis enim miles, quis eques et equus, nisi pastus, labori sufficeret? In quo ducum consessu, nonnemini quidem visum, Exspectandum a fortuna, virtuteque cuiusque, successum rerum: et rapiendum praedationibus obviîs, quod unicuique deesset. Quô quis minime subinde locô speret, ex obliquo commeatum occurrere. Magnam audaciam magnam sequi copiam: ac strenuis in prompto stare, quod timidis ingens saepe labor neget. Vel Draessidelii nuperrine (pagus is fuerat, et arx locules, a Bohemicis insessa, sed a Bucquoianis occupata,) posteaquam ob
recusatam suî deditionem exustus pagus, et expilatum castrum, fugatumque praesidium sit: nonne vim annonae maximam repertam, quae Bohemiae-coniuratae quasi commune quoddam videri granarium potuerit? (60) Ne nunc quidem cuncta talium generum opulenta castella, municipia, praedia, vitae subsidiîs exhausta sic esse; quin excursionibus industriis suppeditare castrorum alimenta queant. Fac autem; rapta tandem et ista, consumptaque continuîs excursibus, ac diariîs, sint: age, quoniam adreperet anni frigidior pars, militarî, iamque receptô passim, institutô, properaretur in hiberna, quae locîs hostium, aut eancipitis-fidei-sociorum, iîs essent capienda, quihus aliquia etiam tum ad pabulum iumentorum, et victum hominum, superesset: ac scilicet transiretur in Moraviae ditia-frugum horrea, differtaque pastu foenilia. Conquirendi cura mandaretur iis, apud quod hibernari contingeret. Eorum esse, qui tecta praeberent, etiam penum et cellas aperire. Quod voluntate nollent, coactos malô (si praesertim hostilia nuperrime focerint) tandem vel invitos esse facturos. Inter haec, translapsuram brumam, sensim; sed quodammodo sine sensu: cum anno vero,
caeloque Veris novô, novas exercitibus vires, accessuras esse: cumque recentibus copiis, animos quoque renascituros, ad obruendos post haec concordibus armorum studiîs ac furiîs, Bohemiam etiam intimam, et praetortana Regiae castra: quae nunc tamen, a fesso viîs, et defectô viribus, ac detrimentîs imminutî, milite, futura facinus sint, magnis fortasse, sed consiliô carentis, et caritui speratîs emolumentîs, impetûs. LEONEM Album (61) flavo rusove disparem, ac minus vulgo firmîs visum unguibus; ursorum esse Borealium aemulum: et, in furias actum, ad oblivionem usque candoris, ignescere. Periculose, suîs in silvis ac sedibus invadi feras: si praeter, aut ante, tempus; et a venabulis, nondum satis exacutîs. Denique (senserat enim consultor, in Bohemos ardescere Boicum, et ducem, et exercitum,) a Danubio, Viennâque, Caesarisque propinquâ tutelâ, Gabore tam vicinô, tqmque Ferdinandi fortunis infensô, non nimium ab exercitibus discedendum iîs; qui Caesaris, universi, pars stipendiô, pars obsequio fideique militarent. Auxilia vero, nimis longinqua; quid aliud, quam partem quodammodo fore, proditionis? NISI Caesaris sartâ-tectâ
securitate, saluteque; cetera salva tutaque frustra speratum tri.
Talia tunc, aliaque talium similia, tamquam in unius omnia Ferdinandi maiestatem in tuto collocandam dicta, directaque, (quantumvis et domesticum interea commodum, ac decus, spectarent) nonnemini Scriptorum eius temporis (62) missa videbantur ex eius, aut eorum, ore; quibus belli disciplina, sub Bavariae magni Ducis signis, adstrictior, et auctoritas alienae luci quidpiam umbrae factura, credebatur. Quibus tamen, animi non minus, quam armorum, invictus, Maximilianus Dux, (veluti non agnosceret ambitionis stylum,) dissimulatîs offensionis, quam capere potuisser, caussîs, institit, ac perrexit; rei publicae potius commodis servire, quam cuiusquam auribus. In hunc ergo fere modum, in ea consultatione, disseruit.
DVO, quoae respiciantur, in deliberatione sunt. Commeatus unde petatur: et Belli ratio, quam deinceps insistamus. Super utroque, quid sentire nos res cogat, expromamus.
Et quidem, ad Annonam quod spectat, et hominum iumentorumque victum: quidquid
Austria suppeditavit Anassina, celeriter, ac menstruum intra tempus, absumptum ect. Austriam Secundam, alternîs nos, et hostis, non diripuimus magis, quam plane devoravimus, excidimus, exussimus. Bavariam nostram frumentatione continuâ siqua nondum exhausimus, multum tamen imminuimus. qua vero, proxime peractae messis beneficiô, dives ea, refertaque, manet (ut in tractu, longius ad Austrum et Alpes recedentis, terrae,) quâ longinquitate, morâque, quantîs diffieultatibus inter hostium assultationes, quantîsque sumptibus demum ac dispendiîs, subvectiones fiant: omnes videmus, et experimur; etiam hôc, quo consultamus, die speratîs alimentîs destituti. (63) Crescet autem ea supportationum moles, et copiae desperatio, cum ipso locorum spatio, tanto manifestius; quanio longius a Danubio (quod omnino tamen debemus) in Aquilonem recedemus.
Placet igitur, omnium paullatim rerum penuriâ laboraturis, ex omni, quod occurret, rapere? Sane, si, quod rapiatur, occurrat. nam, ubi nihil ect, inde ne famelicus quidem Iupus cenam petet. Placet, maturius hiematum secedere; more, multis sensim adamari coeptô?
Sed, nos primum, ea militantes sectemur, quae non tam ex more, quam usu sint, et publico commodô. deinde, caelum quidem paullatim ipsum, invitare corpora gracibiora videri potest, in hibernacula; ventîs, et aurâ, rigescentibus: (et vero, fiebant haec; Autumni praeproperô tunc in hiemem deflexu:) sed terra non ideo benignius nos, aut liberalius, excipiet; seu sit haec amica nobis, seu, nostrarum formidine virium, amicitiae simulatrix; adaeque videlicet ubique locorum secuturîs paullo post nivibus, rigens, emortua, nuda, calva, squalens; adhaec et saepenumero, dilapsîs fugâ colonîs, ac praereptîs etiam utensilibus, ne militi quidem (ex professo tamen assueto duris,) habitabilis futura. Quo fiet: ut, qui proxime, (64) sed tamen adhuc in foenili quopiam, noctem, et praetorianum tabernaculum, cepimus, (65) et haec ipsa libenter in deliciis numeravimus, tectîs, et culminibus aliîs, destituti: post paullo, nisi meliora militi providemus, et militem, et nos una pariter, hospitantes visuri simus, aut in conglaciatis brumâ viîs; aut (sicubi mollius) in coopertis nive stramentis villaticis: quippe, deflagratione vastatîs, aut aliter dio nudo
plerîsque domuum penetralibus expositîs. Quae talia, pluraque similia, si nec ad stomachum sunt, nec ad valetudinem, (iam nunc sensim tentari coeptam) legionum et alarum nostrarum: ingruente super haec, et aerumnas aggravante, fame: quid restat, ad utraque depellenda, fortius ac praesentius; quam, hibernorum praefestinâ desidiâ, (quoad eius fieri potest,) in longum dilaetâ, quamprimum quaerere tutes et quietos recessus, ex Victoria: commeatum autem, et annonam, ex arte Balearicâ: cuius gentis iuventutem, ferunt, matrum e legibus, Panem, nisi fundâ, lapidisque iactib., hostiliter petitum, ac partum, non edere. Vivunt, ex hoste: quiescunt, in hosticô, sut iuris factô.
Diximus haec hactenus, uti primô nobis locô propositum erat, De vitae subsidiis, ac stativis, exercitui nostro necessariîs: et modum, ea conficiendi, rerum intelligentibus, satis per ipsa contraria, subversa rationibus, in aperto posuimus. Superest propositae consultationis labyrinthus alter, De belli prosequendi ratione, quam fieri possit, consultissimâ.
PLACET igitur, Iri, (post hiberna saltem, et reditu Veris,) in Hostem? Probatur
et nobis, In hostem; sed, non tam iri, quam irrui: proptereaque, nec annô, nec vere novo, sed tantummodo locô, pugnis commodô, patienter exspectatô; de cetero, bellum huc, non geri magis, quam praecipitari, quoad res, et consilium, id sinent: antequam morâ cunctationeque nimiâ, (quae victoriae saepius noverca, quam mater est; occasionumque desiderabilium pernicies,) omnia deteriora nobis, hositi vero planior, reddantur, ac secundae. Non tamen animo sedet, (quod quibusdam sedere video,) viciniora quaeque regionum hostilium, atiamen intactâ Bohemiâ, peti; quantumvis adhuc frugum opulenta: deinde, gradatim locum alium ex alio carpi: donec, detrimentorum, ac vexationis continuae, dolore furiaetus Bohemus, agminibus in nos versîs, confligere praeoptaturus sit; quam, dorsum et patientiam diutius praebere vastatoribus. Nobis, e diverso, displicet; circa Regni margines, aut inferioris notae castella, raptare, trahere, praedelassare, luctantem cum viis et elementis asperîs, militem: et omittere, tamdiu suî praefidentem, belli totius, ac rebellionis, Arcem: quae tantisper minime-gentium praerermissura sit, alibi locorum accepta suorum incommoda sanare;
damna resarcire; coptas imminutas supplementîs instaurare. quod, quale sit, quisquis non pensat; perinde facit, ac pastor silvaticus, qui deprehensum in orbita viae grandem colubrum, nunc a caudâ, mox laterum tenus, invadit ictibus; alias, per ambitum corporis, ac pellis volumina, vagatur plagîs, et vulnera circumducit: dum interea caput anguis, arrectum, velinquit incontusum. qui clavam tamen praeferratam in manu sua videt: anguem vero, linctu capitis, aliud ex alio membrum persanantem. cuius denique, sibi restituti, furor in percussorem resiliet: conquieturus alioqui, si Capitis nactus fuisset oppressorem. Talis ect coniurata nunc Praga: cuius cura non negliget, afflicta sub se regni membra; vires interca novas in dies collectura, nostrûm omnium, (ni praevertimus,) in internecionem. quâ nos (quod Caelum avertat!) opprimente, corpora nostra, iumentaque, iacebunt; fame, frigore, pestilitateque, strata, per omne passim Hercyniae silvae (66) spatium, ac solum exterum, insepulta.
Surgamus igitur, et, quoad eius fieri potest, festinemus, (aliîs Rebellium terrîs urbibusque maius in otium dilatîs,) PRAGAM,
REGNI CAPUT, ET CAPITOLIUM. Adproperemus illuc, ubi nos exspectat (immo nondum exspectat, si celeres, et inopinantibus, superveniemus) multus, et amicus adhuc, et, accreturus novîs quottidie copiîs, Inimicus. Amicos, intra Pragae moenia, credamus et sciamus esse, Catholicum omne nomen; nec Romanîs a sacris, neque Caesaris ab obsequiis, unquam abruptum: idemque manu, studiîs, opibus, et ope, partibus nostris (simul ac nos conspexerint) accedere paratissimum. Id nunc omne bonorum agmen, a Calvinisequis annuâ iam paenae captivitate circumsessum, ne dubitemus ullô modô, supplices ad nos e longinquo tendere manus: liberationem suî rogitantes; et palmîs ulnîsque gratulabundîs exercitum liberatorem excepturas. LACRYMAS illis, ipsa ridendi causa, gaudium, excutiet. At Inimicos, tam iam antehac congregatos ibi, quam, ad nostri famam adventûs, undequaque densius, ex omni Bohemiâ suâ, convolaturos esse, quis prudens non animô praecipiat? Hoc recte! modo ne concidat. Equidem, uti NUNQUAM duci cauto Contemnendum, ita nec forti Pavendum, Hostem ullum, (67) iudicavi. Sint Bohemi viritim robusti, validique. ne nobis
quidem robora viresque deerunt. vir virum leget: et Leonem album, Leo flavuus, ex aequo (speramus) adrugiet. Sint, aut fiant, Bohemi, numerô plurimi! Multitudinibus, multitudines opponentur. et, Si DEUS pro NOBIS; quis CONTRA? (68) nonne, iustiorem Deô tutante causam, subinde vir armatur unus, viros mille persequitur? et duo, fugant decem milia? (69) Sed, si sane Belgis nostris, Eburonibus, Austrasiis, Italis, Hispanis, Teutonibusque, terrori sunt hodie Marcomannorum, Silesiorum, Anglorum, ac Batavorum, densae peditum equitumque nubes: eorum, concessô tantisper illis autumni brumaeque diuturnô spatiô, nonne miles, in decuplum auctus, in Martiam denique tempestatem erumpet; omnes et terras, et copias nostras, operturam? Dissipemus ergo nunc nubeculam; eamque tempori: prius, quam postea cum adversariorum superinfusâ nobis tempestate, cum cataclysmo, rubrôque stragibus Marî, conflictari compellamur. Adoriamur eos: nec in hoc opere, necessitatis solius (quae tamen ad novaculam venit) sed Famae quoque, (magni semper in bello cardinis,) rationem habeamus; quâ novitatum nunciâ, per orbem spargetur, A Caesari-fidis-castris,
auderi, (70) non iam Hornam, am Gillenstenium, sed Pragam, obsideri; decem Budowvisiis, aut Taboribus, ae Pilsnis, illustriorem. Aggrediamur illic, cum Ionatha, (71) Philistaeos illos: si mann superiores offfecti 3 cum spoliis, et gloriâ: sin vincendi, sternendique potius tamen a ferr, flammaque, quam ab ignobili, pigrâque, fame. Quae tamen, ne fortassis inter ipsam nos expeditionem exedat prius, et absumat, quam hosti nos immittat: providebitur, et cibariorum e Bavaria nostrâ, quantae cogi summîs omnium studiîs adhuc poterunt, subvectionibus: et subvectionum armatîs densîsque custodiîs. quarum molestiam tanto nostris esse tolerabiliorem, convenit; quanto simul ab interceptoribus tutiorem, et fint laborum supremo viciniorem.
Ad Caesareae postremo maiestatis, ac sedis, tutelam et securitatem, quod attinet 5 utinam Austriis, etiam fidis et incorruptis, (absie verbis nostris gloriolae species!) utinam, tanta regis ac Principis sui servandi semper cura, quanta nobis illius, omnî contentione protegendi, cum anima simul innata sedulitas et charitas est! Sed, divinô munere, vallatus praesidiô copiosô Casar; vallata Regia Caesaris, et provinciae,
sunt, et, si periculum a tyranno Dacorum, aut Thracum, ingruat: intellectô rerum arcto statu, Maximilianus, si vel in umbilico iam Bohemiae, rebelliumque-Sedis vestibulô stetero; deficiente quavis aliâ suppetiarum spe, viâque, Pragam ac Fridericum tantisper seponam: Viennam, et Ferdinandum, in tuto ponam. Nunc, quoniam, e propinquiore, nos Drosendorffiorum (amicae nobis urbis,) discrimen ad se, pro se, vocat: prius, quam in bohemiam penetremus, partium nostrarum fidae tutelae praeludamus; in hoste, si nos opperietur, depellendô: sin (quod alibi fecit) sese subduxerit, tentandô; qualem se nobis praebiturus in acie sit, quorum ipse conspectum ante congressum aciemque non tulerit: quippe, qui, fatigare nos, et eludere Punicîs itinerum anfractibus, non vero conserere manus, ac pedem pedi conferre, certus sit, et obstinatus. Id si Drosendorffii quoque nunc fecerit; et abstulerit sese, relinquamus sane, quoquoversum volitaturum. (72) nos, propositum teneamus, ac destinatum iter: asperum fortasse, praemolestumque; sed aliquando tandem superabile futurum: nec anguillae lubrico dilapsui simile, sicut id tamen Hannibal Poenus, Iugurtha Numida, Bohemusque
coniuratus, inter gloriosa ponunt. Omnino. DURA MULTA, MOLESTque, BELLUM HABET: SED MOLESTIUS ODIOSIUSque NIHIL, QUAM HOSTEM; CVIUS EST PUGNA TOTA, FUGA PUGNAE.
Secundum hanc Maximiliani Ducis orationem, itum ob omnibus est in eius sententiam: ne Bucquoiô quidem Comite demum dissidente. Quocirca, quae decimô Septembris die, sub vesperam tandem, advenerat, annona, postridie statim in castris ita militi divisâ, per manipulos, ac turmas, ut in diem utique quartum quintumve suffectura speraretur: duodecimô mensis eiusdem, indictum iter, et initum est, Gillensteniô Drosendorffium versus. Cuius expeditionis dies statim primus alternô poterat nostrorum, et hostium, initiari sanguine; siquid adversariis, numerô pluribus, ad confligendum animi fuisset. Arx erat Wiltberga, proxime Gilenstenianam arcem; Buchemiorum nuper in potestate, sed Septembris nonô die, Maximiliano Duci sese permittere, Boicumque recipere praesidium, compulsa. Paullo supra Wiltbergam cum
esset silva, latebris, insidiisque recondendis, apposita, quamque praetergredi, non ita procul viâ militarî distantem, agmen nostrorum oportebat: eam, priusquam lucesceret, eodem ipso die trecenti circiter equites insederant Ungarici. Praestolati vero tempus, eruptioni commodum; quietos se, magnôque silentiô compositos, continebant: donec Maximiliani viderunt agmen paullatim ingredi, propiusque, se vorsum, moveri. Tum enim e silva momento prosilientes, impetum tumultu magnô fccerunt in antecursorum agmen, Ducisque praetorianum satellitium. Sed, nostrorum ex equitatu, non quidem pluribus quinquaginta, magnâ tamen alacritate contentioneque subvenientibus; Ungari protinus, re nullâ memorabilî gestâ, refugerunt, ab armatis hominibus, ad pavidas, in latibulis suis, feras. Qui si nacti Bavariae Ducem, armigeros suos subsequentem, forent, (Quis autem id, in exercitu Boiorum tantô, nisi plane stolidus, et impudens, serâsset?) nonne, pro trecentis sese Pannonibus, totidem Romanos Fabios, aut Leonidaeos Thermopylarum leones, (73) iactâssent? Qui nunc tamen iidem, tantô
suscitatô fremitu, ne tantillum quidem fortunis nostris, quantum vineis, et segetibus olim Philistinis, trecentae Samsonis Vulpes, obfuerunt. (74) Praedari nimirum latrones hi, quam proeliari, magis assuêrant.
Porro, decimô demum tertiô Septembris die, ventum ad Drosendorffii suburbanum limitem est: magnâ nostri militis alacritate cupidineque, speratae, pro liberandis obsidione civibus, pugnae committendae. Sed, ut in oculis urbs fuit; ita nullum in conspectu, nec obsidium urbis, nec certamen, aut obsessor, aut omnino castra, miles, ductor, apparuit, Auditô quippe, pridianô nostrorum, a Gillenstenio, castrorum motu; qui diem (uti superius dicere coeperam) iam quartum, muros urbis et circumsederant, et machinîs verberârant: signô repente per Anhaltinum datô profectionis; more, sibi sollemnî, conclamârunt, abierunt, ex oculis avolârunt, itinere, fugae simillimô: praeurbiô tamen (uti Phosphori Radiô sextô Czechorodius loquitur) prius exustô.
Quod itaque, facturos esse Bohemos, divinârat, ac praedixerat, Maximilianus, uti nostris, ad certamen paratissimis, illi,
simulatione cupiditatis certandi, iam iterum, aut tertium, imponerent; id eo die sactum est: quando, dextrorsum flexô discessu, Moraviam petierunt; et, amicam coniuratis urbem, Znamam festinârunt.
Ceterum, ad Teyam amnem et haec urbs (sicut Drosendorffium,) sed extra limitem Austriae, remotius in tractum Orientis sita; nomen inter Moravicas urbes haud incelebre tenebat: et ambitum loci, vinearum amplô diviteque cultu spectabilem. Earum haud procul vindemiae tempus, ac tempori sollemnis hilaritas, aberant: ad quam anhaltinus si Ducum duorum hostilium siticulosum, ac saepe cum fame quoque conflictari solitum, exercitu, insectandi suî cupiditate pellicere potuisset, (uti procul dubiô mente destinârat): iam non a Bohemia modo longius eum identidem longiusque divocaturus erat; sed etiam in loca sensim ex aliis alia vagabundum pertracturus, iniquitate vallium, et confragorum ac saltuum angustiîs, alicubi demum conclusos nostros, eo palantes induxisset: unde receptus vivis et incolumibus futurus non fuerat. Et tamen (per exploratores continuo
cognitô, Znamam Anhaltinianos intrâsse,) Comiti Bucquoio placuerat; vulsîs e vestigio signîs, ac raptîs Aquilîs, hostem insequi; circumsidere Znamam; et, cum ea pariter, profugum Bohemorum exercitum delere. Non alias opporuniorem in manus venturam, hostis insigni clade mactandi, facultatem.
Diversus ab hoc bucquoii consilio, Maximiliani fuit et sensus, et sermo; recordantis, et Comiti recordationem suscitantis, eorum, quae nudius tertius et quartus Hornae fuisent, et Gillenstenii, decreta: quibus immaneri nunc, par esset, ac necessarium; si constare sibi ductores inter sese mutuo, si militi fides et obsequium erga ductores deberent. De qua DUCIS excelsitate-mentis, in abnuendis, quae monus probaret, quid alii sentiant, aut quid Invidia temporis illius senserit, haud moror. Nam ego quidem, in Maximiliani virtutibus expendendis, (quae permultae, magnaeque, fuerunt) omnes quidem ac singulas magnopere suspiciendas venerandasque semper duxi; iuxtaque mecum una, testes Actorum eius, quotquot viventem,
florentemque gestîs, novimus eum, ac vidimus. Sed, inter illius animi decora locô nequaquam vulgarî pofuimus Consiliorum eius decretorumque magnanimam firmitatem. Verum interest, In quonam quisque, vel quousque rerum, et casuum, temporumque, firmum se praestet. Sunt enim, in hoc rerum agendarum stadio, Censorum oculis offerentia fe, mortalium genera tria: quorum primum poftremumque cernimus, extremum quid sectari, nec imitatu decorum. unum vero, quod, modum ac medium amans, viâ vere regiâ, dignâque Principibus, incedat. Prima classis, Immobiles; tertia, nimis mobiles; media, prudenter-stabiles, habet. Singulas harum (quoniam ad vitam gubernationemque recte componendam apprime conferunt) per digressionem, perfunctorie faltem, intueamur.
Ac Primis quidem illis, quantumvis hodie Christi doctrinam professis, (mansuetam, ac lenem,) totus tamen adhuc infixus est menti Zeno. cuius Stoicam duritiam, quantum in suo Sapiente Constante Seneca philosophus extollit; tantum, in Murana defensô, Marc. Tullius irridet, ac
deprimit. cuiusmodi paradoxa sunt. Numquam studiô cuiusquam, aut gratiâ, moveri Sapientem. Nullius donô, vel delectari, vel egere. Ridere, vel exsultare, numquam: sed, neque flere. Nullius unquam ignoscere delicto: nullius misereri. Peccatorum omnium, esse paritatem; aeque galli gallinacei, sine necessitate suffocati, quam, patris, in iurgio iugulati, caedem. Sapientem hominem, nihil opinari, sed scire. Nullius eum facti, reive, paenitere; nullâ re falli; sententiam, semel animô conceptam, immutare numquam; ne si quidem alioquin, eâ perstante, collapsura caeli terrarumque machina sit. Errare denique, nullo tempore: proptereaque, nec errâsse se, seu sponte suâ fateri, seu tormentîs adactum. Huius classis, cum Caeca Supperbis coniunctae, Sapientes; sunt fatui, quantumvis Angelicarum sibi mentium imitatores videantur: quando [(printer); sic: qua] , de placito Theologiae melioris, existimationem, semel haustam, aut arreptam, deponere, seu boni sint Genii [(printer); sic: ii] , seu mali, nequeunt. (75) Huius farinae mortales, in Rebus publicis, frugi non sunt: in gubernaculis vero, ruinae rerum; non fulcra, vel columnae. Viri, nimis Stoici;
nimii Catones, et obstinati; Petrae quidem in mari sunt, animosae contra fluctus, sensu vitâque cassos: sed eaedem interim hominum, ratione praeditorum, naufragiîs infames-viri, quos sermo plebeius vocat, Sui-Cerebri; metaphoricus, Capitones; satyricus, frontones, et obstipos; barbaria, Cervicosos. His omnia destinata, statuta, clavô plusquam trabalî fixa, sunt: et, ob hoc, inconcussa. Talium horum Zenonica virtus, est, vocaturque, PERTINACIA: sibi quidem (ut ei videtur) Immota sedens: sed aliis omnibus, querelarum, seditonumque, motrix. A cuius habitudinis notâ longe Maximilianus, Bavariae Dux, semper abfuit.
Longius autem, a classe regentium dirigentiumve tertiâ, quae primam, per omnia contraria, subruere laborat, Heros ille recesserat: ad morum actionumque dignitatem omnem, factus a natura; perpolitus autem, ab institutione. Contra quod morum decus e regione bellant homines, quovis trochô volubiliores; Euripô concitatiores; vernô ventô mutabiliores; vespîs aestivi Solis inquietiores; oscillis demum ligneis illis simillimi, quae videmus nonnumquam,
villaticorum tectorum culminibus defixa, verti revertique, sonorô cum strepitu, decies, ad unum oculi nictum, in plurimas caeli positiones: non ad custodiam domûs ullam (quam longe praestat utilius, latrator canis) sed, ad aves, crepitaculô suô terrendas; et pueros, risu scurriliter hilarandos. Tales sunt nonnulli, rebus administrandis, vel intrusi per alienum errorem, ac fortuito; vel semetipsos intrudere gestientes, Agunt, ac redigunt: mandant, et remandane: praecipiunt, ac mox vetant: vocant, et iubent; iussaque, iam fieri coepta, revocant: struunt; et, iam effecta, post paullo destruunt. Irides sunt, mille colorum, sed pluviae felicis steriles: pectora, sexcentarum cogitationum tumore feta: nullius interim solidae fecunda. verbo! Proteorum ingenia; quovis, et cuiusvis impulsu digituli, versabilia: proptereaque Mentes, in re nulla, quam suâ vollubilitate, constantes. Harum plerumque leporinae sunt corda: proptereaque consilia fugacia, decretaque vecordia. Qui pendent ab horum arbitriis; ii vivunt, non in diem, sed horam: semper, agendorum haud secus, ac praetermittendorum, ancipites. Quid enim,
in summam, imperatum sit; perinde nesciunt: ac frequenter, ipsimet illi, qui, mutanda paullo post, imperârunt, quidnam mandârint, obliti disquirunt. Inde, damna saepe rerum enata grandia, Rebus quoque publicis, provinciis, regnis; coetibus item et sacris, et civilibus, Inde quoque, defluvium omnis sensim Auctoritatis, quae Magistratuum tamen nervus est, et anima: quâque pereunte, pariter omne cadit, ac perit, obsequium. Id si fiat, non magnum adeo discrimen intercedet, inter hominum in terris regimen, et spirituum apud Inferos regnum: ubi nec opus, nec consilium est, aut sapientia, neque ratio (76): nullus ordo, sed sempiternus horror, habitat. (77)
Hic talis animorum, in praesidendo, morbus, apud doctores Asceticos, hominum est gyrovagorum, (78) ac male feriatorum. quorum est unica totaque vita, more Propertianô, NULLO vivere CONSILIO: (79) quippeni proinde, NULLO tandem et SUCCESSU? Vitium istud, Animi-LEVITAS est, et appellatur: multosque suîs sub signis habet: numquam Boicum habuit Leonem.
Ad horum ergo, quae produxi
modo, duorum gubernandi generum, nec istud, nec illud, declinabit moderator sapiens, sed mediô, tamquam Scyllam inter et Charybdin, maris angiportu pergendo, portum apprehendet Aureae mediocritatis, ac temperamenti. Faciendum omnino, quod agendum instat; et ambabus (quod aiunt vulgo) manibus: sed SINE CONSILIO NIHIL. (80) Consiliô vero, (ne post factum paeniteat) mature, graviter, ac provide, momentîs suîs omnibus expensô: rationibus interim, non civilibus modo militaribusque, verum sacrîs etiam ac divinîs, in concilium intromissîs: uti David, et Ezechias reges; et dux Machabaeus, ac Bavariae lumen, Henricus Imperator, solitabant. Qui classis huius sunt, omnî commendatione dignae; consultores sibi legunt, assumuntque, cani sensûs, et exercitatos; cordatos, et conscientiae curam inter prima ponentes; libertatemque dicundae sententiae sobriam, circumspectae reverentiae miscere, gnaros, Horum talium excoctae cogitationes, indictô deliberationis consessu, DEUM, et honestatem, agendis praefigunt. horum Oculi, Salomonis ex praecepto, (81) recta vident; et palpebeae
praecedunt ingressum operis. quodque Magnus urget Gregorius, (82) hi, nequando semetipsos rerum eventibus praecipites immittant, caute cuncta dispiciunt, et suîs, et consultorum suorum, oculîs: ac, ne rebus, quarum instat agendarum necessitas, repentinus in contraria superingruat exitus; hunc ipsum casuum adversorum eventum, molliter prius positô praecogitationis pede, more viatorum, noctu per fylvarum salebras incedentium, praetentant. Defixô vero demum, in solidis rationum fundamentis, agendorum aut omittendorum decretô; perseverant: et ad expedienda, quae constituerant, procedunt: Immobilitate, non illâ Stoicorum, aut Marpesiarum rupium; sed illâ moderatâ, temperatâ, postque concta iam conclusa, confirmataque, tamen adhuc Rectae-rationis discipulâ: quae, mutatîs plurimum rebus, mutare, (quoad necesse sit,) aliquid sententiae suae, non erubescat. Quod enim divine patriarcha noster, Divus Ignatius, frequenter suos omnes admonebat, id valere fas est universim apud omnes; in sago pariter, ac toga. NON SE negotia nobis, (aiebat) sed, nosmet negotiis attemperare, par est. Hanc Tullius Sapientiam, dum,
quem supra dixi, Muraenam defendit, in Platonicis ac Peripateticis si iure meritô praedicat (ut sane meritissimô;) nos in philosophia, Christiano perspersâ defrictâque sale, non aequius extollemus? Haec illa prisdentis est, appellaturque, CONSTANTIAE Virtus; in loco, temporeque, decora, viris quoque Principibus. QUOD dixerit interdum, si sic rectius sit, mutare, de sententia decedere nonnumquam: ut, qui nôrit, ac certum habeat, Omnes virtutes (et quippeni, Prudentiam etiam?) mediocritate quadam esse moder at as. (83)
Ex hac SAPIENTER-CONSTANTIUM, et in nullo Contumacium, notâ, mundi subscribente nobis testimoniô, Boiorum DUX hic fuit, MAXIMILIANUS; Gulielmi Quinti filius, modestissimi Principis, et Renatae Lotharingae, religiosissimae viraginis: indeque factus ipse naturâ, stirpe, parentum exemplîs; suopteque studiorum cultu, quam optimorum, formatus ad omne, regendae curiae castrorumque, decus assuetus deliberare, non nisi cum delectu, scientissimorum Iuris inermis, et armati, Senatorum: quique, praeter ceteros viros
fortissimos, Ioannem quoque Tillium (postmodum Imperii Comitem,) tunc bellis praesertim Hungaricîs exercitatum, et clarum, circum se Monachii, tempore non exiguô, familiariter haberet: quippe, quem iam tum praevideret, a belli consiliis arcanioribus, in publicum aliquando cum gloria proditurum; Heroem, sui temporis Incomparabilem, et in posteritatis Martiae libentius Exemplum, quam in orituram ex se propaginem, incubiturum: quam, perpetuo caelebs, nullam, nisi qualem Epaminondas, reliquit, pugnam, palmamque, Leuctricam. (2) Talis ergo cum esset ipse suopte geniô, cumque cum talibus, domi forisque, secundum DEUM, consultaret; quid, nisi fortiter ac constanter, aggrederetur Maxtmilianus, et perficeret? fortitudine tamen, et constantiâ, nec prorsus semper, ac pertinaciter, immotâ: neque tamen levibus unquam momentîs mobilî. Quapropter, Firmum eum sensit, et Inconcussum, ULMA, Correspondentium in consessu; quô Caesari, (Duce Boiorum interim internunnô, motoreque, parum civiliter abusuri,) contendebant extorquere, quae pessum datura receptas antiquitus Imperii leges, et vim
enervatura Maiestatis, fuerant, Ibi (sicuti suô dictum est locô) praecisâ Maximilianus, eâque repetitâ, postulatorum recusatione, conacturos ipsum Coniuratos, coegit ipse prior, ftabilitate suae negationis; et petitîs, suîs et omnî Sueviâ, decedere, Solum videlicet illi vertere, quam Bavari Ducis animum, tolerabilius ducebant.
Eadem, post haec, decreti stabilitas eluxit, in Superioris Austriae proceribus Linzianîs ad obsequium reducendîs: ad Caesaris eos sacramentum adigendo; praesidiaque dimittenda. Nec dispar mentis immobilitas, et antea frequenter, et post haec semper, apparuit; in improbanda Palatini Rhenani voluntate: qua se ferri, demonstrabat, ad Bohemicum capessendum pro Ferdinando regnum. Nam, istud suum animi studium approbari Boiorum quoque Duci, ceu cognato, quantumcumque tum litterîs, tum legationibus missîs, percuperet Fridericus, (etiam oblatô promptôque, Caesareum ad fastigium evehendi Bavarum, suffragiô,) plus ex eo tamen is extundere nullîs, vel blanditiis, vel promissîs, et argumentîs, potuit; quam, Quod semel, maturrime ponderanti causam,
displicuerit, id amp lius placere nequire. Nec flecti, ne sub oculis quidem acie stante contrariâ, valuit: quo minus, Potentiam arreptam, pronuntiaret, fortunam esse fugitivam; et Sceptrum alienum, vaticinaretur, non fore proprium. (84)
Idem ipse DUX interim, Constantiae, prudenter aliquando tempori servientis, ac rerum sese flexinibus inflectentis, documenta praebuit, veluti, cum, ad Gundelsingam positîs iam castrorum metîs, confligereque certus, Ducis tamen Engolismensis interpositae pacis compositioni, fuam pugnandi cupiditatem gratificatus est: et, ad conditiones, haud quaquam iniquas, sese demittens, hostem propinquum omisit: remotum, eumque saeviorem, alibi quaesivit. Idem, quoque, cum, domitîs Super-Anassinîs, viîs (ur in loco retuli,) tempestatibusque foedissimîs, et asperrimîs, seque, militemque, iumentaque, delassans; in Bohemiam eo iam usque penetrâsset, ut, a tertio, non plus, milliarî distantem, sibique super adventu Ducis gratulantem, Budovvizmam urbem haberet: relictîs tamen subito, praeter omnium exspectationem, post se Budowiziô, Capliziô,
Stroboniziôque, Weitrachium denuo Zwetelamque versus movens, in Austriam flexit Inferiorem. (85) Cuius, in hunc modum institutae per Ducem, expeditionis, tametsi caulsae proferantur, tamquam ipsô statim initiô, seu terreudi sic hostis, seu fallendi mente, susceptae: manet id tamen, quod ad rem propositam satis esse debet; Non erubuisse Maximiliani Constantiam, interdum et hostibus videri, Mutatîs vebus, mutâsse mentem, et iter. Id quod in virum cadit, etiam inter castra mota, constantem et immotum.
In haec ego porro, destinatione meâ nonnihilô verbosius excurri, suspensô narrationis interim, et intercisô, progressu: non, ut exspatiari per ludibundum otium gestiens, nec, ut assentari gloriae Maximiliani, tanto post, ambiens; a quo vivente quondam praecepteum, per internuntium (86) Iureconsultum, acceperam, Ne se, sed maiores suos, et eorum [(printer); sic: et] historiam, soriberem. quodnam autem nunc adulationis mihi praemium pii Manes eius rependerent, nisi fortasse (quod absit!) indignationem ex alto; si nec ipum silerem: et insuper ipsius aliquid praeter verum,
narrarem? Verum haec ego, de Maximi Ducis sapiente-Constantia produxi: quoniam is et nunc militiae collegis illis, quibus, in Moravos irrui, dilatâ Bohemiâ, consilium et ardor erat, non cessit: et, in expeditione ceterâ, non defutura sunt, in quibus, si locum auribus maluisset, et gratiae, quam Constantiae, dare, damnose cessisset. id, quod sua rerum series evolvet. Ad summam! Quacumque Maximihanus incedebat Armatus, robore suô, prudenter immobilî; post se nihil, vel hostile relinquebat, vel seris aliquando nepotibus excusandum. In Ommbus, EXERCITUM DUX; RATIO DUCEM, anteibat.
In sententiam ergo DUCIS transeunte Comite; die posterô (qui, Septembris decimus quartus, Exaltatae Sacrae Cruci sacer erat,) exercitûs utriusque moveri castra, Bohemiam versus, perrexerunt. Ac Caesariana quidem, usa viarum indice, regionis (uti ferebatur) gnarô; paullo remotius ad latus, quod Moraviae propinquius erat, incedebant. Bavarita vero, Drosendorffiôprofecta, Teyâ flumine superatô, Dyrnam, ad latus dextrum, intactam praetereunt.
Ulterius autem, ad Aquilonis plagam tendentia loca, (ceu pretium operae maius, ac ditius,) alibi quaerunt: ac post paullum mveniunt.
Erat supra Dyrnam, ad amnem, qui Teyam ab extremis Bohemiae saltibus, Orientem versus, influit, Arx, situ conspicuô, firma munimentîs, et instructa praesidiô septuaginta, quos vocant, catapultariorum iaculatorum. Hi pro partibus stabant, Caesari rebellantium; et in stipendiis Streinianae familiae: cuius caput tunc erat Vidua nobilis, castelli domina, sicut et Draessidelii quondam, superius mihi memorati loci, possessionem sibi vendicârat. Huic porro, de quo memorare coepi, loco nomen erat Ungerschizium. (87) Venit eo Maximihanus, cum adhuc diei plerumque superesset. Praemissô caduceatore, dade iubet arcem; relingui foedus Bohemicum; ad obsequium rediri Caesaris. Horum autem nihil ad aures admittentibus, adducuntur in conspectum oppugnationis-instrumenta castrensia; machinae curriles; tormenta formae grandioris; aries bellicus; oppugnantium agmina. Quibus visîs qui Bavariae Ducem, nec vidissent
antehac, nec experti fuissent: ne videre compellerentur irtum, aut experiri defectionis vindicem; se pariter, et arcem, permisêre Caesaris gerenti vices. Caesari tamen e vestigio sacramentum non dixêre. Pepercit nihilosecius dedititiis; et inviolatos Dux, cum sarcinis quemque suîs, emisit. In arcem porro priusquam se conferret ipse, iam irruerant, numerô, densô, iuris et ductoris alieni milites; ac Dalmatae praesertim equites. qui, cum ad castri maturandam deditionem minus nihilô contulissent; in eius tamen direptione, Boiis victoribus, sed vacuis spectatoribus, minus pilô reliquerunt: gens, a puero praedatrix; et hinc, virilibus etiam annîs ac bellîs, efficax, quae nec terras hosti, nec hostem terris, aut cuiquam quidquam, praeter patientiam, relinquat. Hos tales, haec talia tempora, bellatores, quaerunt magis, quam amant. Aliter violentiae publicae non obsistitur, (ut putant;) quam, per violentiam insaniorem.
Ceterum Ungerschizii noctem etiam subsecutam ab exercitu transigi, duo coegerunt. alterum. quod ad eam, quae posterum in diem indicta fuerat,
expeditionem viaticatus miles futurus non fuerat, nisi recentis annonae, quam in horas exspectabat, superventu firmatus. alterum, quoniam, in quem locum pridie condixerant, eo Bucquoive Cones advenire, differebat; nullâ suâ, suorumve, seu contumaciâ, seu coniunctionis, cum exercitu Bavarito, fugâ: sed, quoniam ductoris sui, vel imperitiâ, vel perfidiâ, (sicut postea cognitum est) a via militarî longe recesserant, in latus et oram locorum, partim transitu difficilium, partim hostium etiam insultibus inopinis obnoxiorum: non sine Comitis luculentô periculô, vel ideo saltem; quod ab eo pars Caesariani militis, et Dalmatae, praedatum, uti diximus, abruperant se: forisque palabantur. Attulerat sane Maximiliano fama, (ne cui forte leve periculum istud videretur) certîs, et, qui viderant ipsimet, auctoribus confirmata; cum magna manu, non ita procul locîs illîs tendentes, Anticaesariano opportunitati, nostris inferendae cladis, imminere. Quâ re cognitâ Maximilianus, et ut suam, erga Comitem Bucquoium, humanitatem opere declararet, et, ut simul ad insignem, pro Caesarianorum incolumitate,
sollicitudinem, (etiam virium suarum imminutione,) nihil reliquum sibi faceret; equitum armatorum duo milia statim expedivit: partim, ut conquisitum eum repertumque, dignitatis ergô deducerent: partim quoque, sicubi confligendum cum hoste foret, ut laboraturis Caesarianis, suppetias Boici ferrent: ac, siquam Bohemicis inferre plagam inexspectatam valerent, rei bene gerendae facultatem necubi praetermitterent.
Et hostes quidem, tantâ nostrorum alacritate multitudineque conspectâ, mori suo consuetudinique, sicut semper antehac, constiterunt: ac, ne veniendum ad manus esset, in pedes, et tentoria sua, mature sese coniecerunt: In diversorum autem, sibi destinatum, ante noctem ingruentem, cum suis Bucquoius incolumis se recepit: servatus tunc, partim pavore Bohemicorum; partim, et magis, magnanimâ (quantum in eo fuit) Maximiliani curâ: quae Bucquoio poterat, ac debebat, esse pretiosa. Nam, IN periculô, plus illi, qui me salvum voluit, quam ei, qui me necare non ausus est, debeo; si vivo.
Septembris interea dies decimus quintus illuxerat. Placet enim,
expeditionis huius, qua PRAGAM, Caesaris, ac Boicus, miles petivit, deinceps, non Acta modo, sed et Diarium, exsequi. Diarium, inquam, non quodvis obvium, aut e trivio raptum; sed traditum, rebus etiamnum recentissimîs, a Viro, qui vidit, et interfuit: revisione vero magni Ducis ipsiusmet auctoratum: quo maiore cuncta, tam in luce sint, quam in ordine. Dies igitur is, quem nominavi, quemque destinatum profectioni fuisse, subindicavi, subsistere tunc quoque coegit utriusque ducis exercitum; inopiâ cibariorum, quae diem iam alterum impatienter exspectabantur: nullô famis residuô levamentô. Quod enim pridie supersse deprehensum fuerat Ungerschiziano praesidio, de commeatu; totum id exercitui nostrorum cetero praeripuerunt, una cum spoliis reliquis, illi, de quibus memoravi superius, proscyleutae (88) Graecis suis dicti, Dalmatae: quos Antepraedones barbaria nominâsset. Quod autem alimentorum, ad quintum ab eo die diem, advestum e Boica fuerat; aut, siquid ante triduum repertum forte Drosendorffii: totum id dudum, et absumptum iam, et digestum etar celeriter. Neque mirum,
id a tanta duorum exercituum actum esse multitudine; tamquam Aegyptiacis frugibus immissâ locustarum innumerabilium ingluvie: (89) cum in Achillis Tatii, scriptoris Alexandrini, Graecâ Leucippâ, Charmides, militum ductor, memoret; belluam fluminis, Equum Niloticum vulgo dictam, ingentem illam quidem, ac magnitudine corporis maximo cuique bovi parem, sed unam tamen, et solam, nullâ pabuli sociâ, refertissimum segete campum audacter invadere: rictuque voracis oris, ad usque tempora diductô, totum, continuatô comestionis labore, simul ac semel, (90) depascere. Quantam nos igitur frumenti, pabulique, vim, censeamus, intra dierum haud adeo multorum intervallum, tot millium militares equiosque ventres edacitate consumere deburisse; legibus Sumptuariis omnibus excusatissimâ? Non parum ergo Magnum se DUX Maximilianus, in hac etiam annonae Praefecturâ, tam difficilî, praestitit: dignus exinde, qui Castrorum ipse quoque pater, et altor, cum priscis illis Cyris, Octavianis, Titis, Traianisque salutaretur.
Ceterum Maximihanus, inter haec, ne dies, qui vacuus itinerum et operis perat,
pariter et consiliorum otiosus, ductoribus periret; ad Bucquoii Comitis tabernaculum ultro transgressus, de belli totius omni ratione multum, ac varie, deliberavit. Cuius denique consultationis ea praecipua fuit, inprimisque concordiae rerum gerendarum utilis, summa-decretorum: ut in commune deinceps utrimque, rebus in omnibus, (potioris praesertim momenti,) consuleretur: communiter agerentur, quae decerni contingeret: una, simul ac proficiscendi datum signum esset, utraque castra moverentur. una (quoad eius fieri posset,) diversîs quidem, at non longe disseptîs inter se, viîs, hac DUCIS, illac COMITIS, agmina tenderent; itinerum aequalî quodammodo progressu. Quod totum illi tunc statuerunt, Caii Marii quadam, ac Metelli Numidici; (91) Bomilcaris item, etIugurthae; (92) Parmenionis, et Alexandri Macedonis, imitatione. Disparatîs in hunc modum legionibus, ac turmîs, nec tamen adeô procul inter sese disiunctîs, censebant, et latius in hostem sparsum iri formidinem, atque cladem; ostensîs, et immissîs hosti, longe lateque, copiîs adversariîs: et, sicubi partem nostrorum
alteram, ab hoste premi, laborareve, contingeret; a conflictantibus significatione factâ periculi, concursuros una cunctos ilico; fortaseque supremi certaminis, et belli profligandi, facultatem inventuros. (93)
Hôc utrimque probatô collaudatôque consiliô, digrediuntur, in sua quisque contubernia, ductories. Quorum curas et sollicitudinem, eadem adhuc vesperâ, frumentarii, ceterique [(printer); sic: ceteriqne] victûs, aliquantô numerô currus appulsi, temperare, consolarique, visi sunt.
Eô proin ipsô, non paullo redditus ad laborem alacrior, exercitus uterque, visâ Ducum illâ pro se providâ diligentiâ; postridie (qui Septembris fuit sextus decimus) castra movit: eaque, sicuti decretum pridie fuerat, bipartito; sic nimirum, ut, ad laevam deflectentes Bucquoiani, Weidhofium versus tenderent; cuius urbis inferius mentio recurret aliquantula: maximilianaei vero Rapsium, ad latus dexterius situm locum, peterent. de quo locô nunc agimus.
Est Rapsium, arx, cum nominis eiusdem, subnexô sibi, castellô: firmîs ipsa murîs, munimentîsque validîs, insuper et
rupi solidissimae superimposita. Teyâ flumimine radices arcis, et rupis, subluuntur. de quo flumine (quoniam illius crebram hucusque mentionem inspersimus) aliquando demum submonere, non extra saltum, ac rem, fuerit; Id e Bohemiae, Solem nascentem respicientibus, finibus montanîs (ut aliô superius locô subindicavi) defluere: capitibus fontium ternîs celebrioribus. Horum illud, quod ad dextrum ruit latus, meridiem spectans, Teyam aquam, quae Magnae cognomen habet, orditur: ac, spatiô lingitudinis suî fluxûs, ceteras aquas eiusdem appellationis antecedit. Alterum Teyae caput, idque quadrifidum, e montano Septentrionis tractu prosilit; et amnem effundit, inter duos extremos Teyas mediô labentem tractu: quem, aquarum praecopiosum, simpliciter tamen Teyam nominant, quotquot Acta condunt: plebs, Diinsam; nonnulli Thysiam: nos, inter duos ceteros amnes cognomines, a situ Teyam Medium. Teyae fontem tertium, et ex eo fluvium, emittit locus, cui nomen Altstadio; quasi veterem dicas Urbem. Hic Teya, ceterotum extremus, ac laevus, spatiô suî
procursûs incedit, haud paullo breviore: cuius Confluentes, ad Carlostenium oppidum, emittunt eum in Teyam. maiorem. unde, Moraviam una, quidquid Teyae nomine censetur, irruens, Solis ortum versus, Moraviae totô margine meridianô procedit, eousque: donec, ad Austrum deflectens, ad confluentes Rabenspurgi, Moravae flumini (nunc Marchae dicto) misceatur: et, una cum eo, cis Haimburgum urbem in Danubium descendat. Sic Austriae, (quam aliquousque, quodammodo per otium in Moravos exspatiatus, seposuerat) postliminio se Teyae reddit; totus, et cum usura, piscium pariter, et aquarum, quas interea collegerat, advenarum: eô proinde nomine, nec ingratus Austrii, nec inutilis, suî-restitutor.
Verum, ad rem ut veniamus: Ad Teyae, fluminis illius tertii (quod Altstadio descendere diximus in Teyam-Magnum,) ripam dextram, arx, et castellum Rapsianum situm, in ditione tunc erat Buchaimbiorum, per eos rerum temporumque motus, nondum Caesari concordium: et idcirco, iustum ad obsequium vi compellendorum. Accedebat his, quod Rapsium, haud secus, ac de
Drosendorffio dixeramus, locus erat limitaneus: et, ex aequo, transituris ex Austria, bohemiâ, Moraviâ, ni praesidiô stationibusque teneretur, pervius; et, si custodiretur, clausiis; ideoque, multum addere, detrahereve, rerum summae valiturus erat. Tenebatur autem, eâ tempestate, praesidiô militum, non tam numerô, quam virtute bellieâ, praestantium; ac rebellis Bohemiae causam tutari perseverantium, Palatini sub auspiciis. Hos, ceterosque Rapsianos, haud continuo, sub exercitûs Bavariti primum adventum ac conspectum, sese Maxim: liano permittentes, sed ad resistendum sese cimparantes, liquet; vel non hausisse quidquam, vel nihil certe tribuisse, famae praeviae, virtutis ac gestorum DUCIS, in Austria Super-Anassaea: sicut vulgo, quae nolumus audire, credere quoque detrectamsu. Unde, postquam eo Boicîs a copiis ventum est, immittenti fecialem Maximiliano, postulantique, Sibi, vices obeunti Caesaeris, arcem municipiumque dedi: responsum a Buchemianis est, ac praesidiô; Non placere, dedi. Sibi, ceu viris, quantumvis multitudine plurimum inferioribus, 8quinquaginta namque, nec
plures, erant,) animîs tamen viribusque, sicut considerent, cuivis exercitui paribus; fixum, ac decretum esse, sanguinem potius, ac vitam, quam datam Bohemis fidem, prodigere. Mulierum esse, terreri, flere, supplicare, manus dare. Militum armatorum, commissa sibi, tueri: suique decoris, quam incolumstatis, maiorem habere rationem. Vividae virtutis, testem fore, mortem; et constantiae prignus, quemcumque toler atum casum.
Inter haec abrupta, tumidaque, rebellium responsa, fecialis ad DUCEM; hic, ad oppugnationem, et miles castellanus, ad vim vi pellendam, transit. Nec distulerunt Rapsenses, in nostros scolpetorum glandibus, et ignitîs catapultarum globîs, eminus pugnare; iam ab eo statim, quô solutum colloquium est, temporis vestigiô: magis autem, ac densius, et ferocius; ex quo, DUCIS iussu, machinae tormentariae geminae, verberandae fronti Rapsensis arcis, statui coeptae sunt. Quo minus enim consuetâ celeritate, tutoque, suis utraque fundamentis figerentur, ac firmarentur; prohibere conatus est improbus, et assiduus, ex arce iaculantium, foror. Nec deferbuit hic; donec
tonare contra, fulminareque, balistae nostrorum illae binae, simulque quatere castri muros, orsae sunt. Ad quatuor primos illarum (sic enim signate traditur) ictus, nutare muri, labare corda propugnatorum, excidere fortia, generosaque, verba coeperunt. deditionem suî, quam irriserant, fecerunt: pactique vitam, et sarcinas salvas, sed armîs interim exuti; priusquam illius diei Sol caelô decederet, ipsi praesidii munimentîs emigrârunt. Castellum autem, arci subiectum, Maximilianiis ingressus; arcem ipsam (quam a suis diripi vetuit) praesidiô recentî, militeque, Caesarianae causae fidô, firmavit: vum alium interea militarem cuneum, qui stipendia Bohemica Bavaritîs mutatum venerant, a praesidii Rapsensis numerô munereque secluderet: veritus (opinor,) ne fortassis in parvam Troiam istam, ligneum ipse quoque caballum, proditione gravidum, cum Sinonis progenie, reciperet. (94) Ut paucîs dicam. DUX, providus pariter, et abstinens, salutis eorum, quorum esse videbatur hostis, verius tamen amicus, et custos: egressus est Rapsiô; secumque, praeter bene celeriterque gestae rei gloriam, extulit nihil: intulit e
diverso, Caesaris ac DEI, diu iam iacens, Ius, et obsequium: inque duobus his, Omnia.
Rapsiô porro, Septembris die decimô septimô movens castra, Bavarorum exercitus; et adhuc tempori Bucquoianum, siniftrorsum altero latere viarum incedentem, assecutus, paritate linearum itineris: una fere, sub idemque tempus, intravit Waidhofium (95),; urbem, et Catholicis addictam sacris; et tunc praesidiô Caesaris insessam, solitô magis, ac vigilantius, in hostem intentô: quod is, per eos ipsos dies, ferebatur, (intellectô nostrorum, superiora versus conversô, profectionis flexu,) deseruisse Znamam, ac Moraviae totum eum limitem: et ad nostros, introitu Bohemiae prohibendos, omnî contentione festinare. Quâ famâ crebescente; non erat, vel ex illius consilii primi, Gillenstenii nuper fixi, constantiâ, vel e re communi militaris instituti; susceptam semel expeditionem interscindere novô consiliô: passuque retrogradô, persequi persequentem se Bohemum, ex Austria Moraviâque profugum: et relinquere, positam in conspectu, Bohemiam, ad se Moravos, Austriosque quottidie trahentem. Sinerent quinimo
nostri consiliis, et anfractibus suis, hostem: ac simul, suis ipsi decretis insistentes, qua coeperant, eâ viâ pergerent: si viros se, non ventos, ad omnia variabiles, praestarent. Hoc egerunt, quod agebant: ac spretîs, de premente terga nostrorum Anhaltinî, rumoribus, Waidhofii non plus unâ moraci nocte, diluculô posterô magnîs itineribus Gamundium perveniunt. Is locus, in Austriae Secundae limitibus extremîs adhuc haerens, oppidulum erat supra Confluentes Launsizii fluminis situm; quod dominum habuerat aliquando, patronumque, Bernardum, Buchemianae familiae locupletem dynastam. (96) Et tunc arcem, eius loci, Buchemiani tenebant; cum in oppido miles Bavarieus hospitaretur, spitaretur, contuberniis quidem arctîs, sed modestîs, et obviô victu contentîs; in Schiemsiano vero castello, duobus passuum milibus inde distantî, Caesarianus. Utrobique, (posteaquam eô ventum erat, ad decimum octavum Septembris diem,) interiungere nostros, die quoque posterô, coeit, profectionis ceteroquin avidos, curruum ac vecturarum tarditas: quâ, nescio quibus socordius agentibus, acciderat; ut machinae
tormentariae, cum impedimentis, et apparatu bellicô cetero, serius advenirent. Evenerat autem ibidem tunc; ut, Schiiempsii maxime, nonnullorum Caesariani militis importunitate, turbaretur aliquid in stativis; et Cosaccorum inprimis audaciâ: qui subinde, nec in contuberniis disciplinae leges, nec in agmine modum et ordinem, servantes, excurrebant liberius: praedam ex hostibus adaeque, sociisque, contra belli ius, agerent: quodque deterius erat, et postea quoque non infrequens illis, quacumque propemodum incederent, municipia castellaque vastarent: et exhausta spoliîs, ad extremum etiam inflammarent. Horum nimis effusam agendi licentiam (UT Exempla, praesertim impunita, facile trahunt alios in pariae,) complures, e numero Caesarianorum audaciores, imitaturi; cum praedatum et ipsi, die Septembris decimo nonô, circa Gamundium, ac locîs finitimîs, in villas, praedia, pagos, et agros, excurrerent; hac, illac, palabundum in hostem rrius, quam exoptatam in praedam, inciderunt. Ex iis, haud pauciores trecentîs, pars vivi capti, pars oppressi ferrô, iugulatique; documento salutari ceteris, clade suâ,
fuerunt: nequis in posterum, In hostili regno, locum ullum, aut fortunam, sibi crederet amicam: extra iustam autem aciem, ut plurimum, temerariam esse, periculi provocationem. Hoc suis quam commendatissimum semper esse, DUX Maximilianus volebat: id animis eorum impromebat. qui, cum Bucquoio Comite, cumque copiis utriusque, vigesimô demum Septembris die Bohemiam intravit; quando Schvveinizii stativa posuit: et utriusque ducum agmina, tunc collecta, circumspexit.
Schvveiniziô porro (quod Comitatui Graczensi contributum municipium est) discessum vicesimô secundô Septembris est: et, itinere, propius Malczam amnem, laevâ fluentem, Aquilonem versus institutô, Budovvisium, eodem akhuc die ventum; urbem Bohemiae, crebrô superius, nec inhonore, nominatam: quippe, Bohemicae seditioni dissidentem; Caesarianis partibus faventem, et hospitam: eoque nomine, rebellioni passim invisam. Haec ad Malczam sita; loca, sibi finitima, quaquaversum habebat, eâ tempestate, Caesari discordia: Mansfeldio vero notho, Turrianoque, Comitibus haud
inimica. Tunc in triduum, nec plenum tamen, illic ab utroque substitum est exercitu. cuius morae dies priores duos, partim absumpsit pabulandi frumentandique necessitas: partim, Freystadiô demum advenientis annonae viritim facta distributio. Praeter haec autem, hostis domandi, quam famis pellendae, non fere minor ducibus cura: qui, super omni belli residui, coercendaeque rebellionis, viâ compendiôque, studiose deliberabant. Diei stativorum tertio, (qui Septembris fuit quintus, et vicesimus, et in quem pridianô vespere militi saturo profectio fuerat ulterior indicta,) cunctationis paullulum videri potuerat allatura, recens quaedam abitûs interpellatio: quippe, Saxonis-Elsctoris summô diluculô supervenientibus litterîs, et cursore veredariô. Narrabant Maximiliano DUCI (nam ad hunc DUX Saxo scripserat, et mandata cursori dederat,) de Budissini, Lusatiorum urbis, obsidione: de civium urbis, et Ordinum provincialium, contumaciâ: de Iaegerndorffiano Marchione, pertinaciam eorum armîs, et consiliîs, accendente: de minis denique Bohemici foederis universi, Saxonicisque terris denuntiatâ vastitate:
secuturâ procul dubiô; ni Maximilianus (quem Elector, etiamnum in Inferiore credebat Austria bellare,) maruraret, in Bohemiam, ad retrahendos e Saxonia Bohemos, irrumpere. Redimendi temporis, et ad alia festinandi, studiô; breviter Maximilianus, at officiose, rescripsit, et cum nervo. Currenti sibi, calcar addi. quam postularet Elector, a se penetrari, Bohemiam: in ca se, Comitemque Bucquoium, iamiam bellare; duobus coniunctim instructum utrumque, stipatumque, fortissimîs exercitibus. No proinde dubitaret interim, et ipse, quaquaversum posset, ac nôsset, carpere Bohemorum fines, et refractarias terras; malô talî dignas, dones bonam tandem ad mentem, ac Caesaris ad obsequium, redirent.
Cum his dimissô litteris, atque stimulîs, nuntiô Saxone: Dux, et Bucquoius, eodem ipso die, Budowiziô discedunt; (97) Budnam Bavarus, Pragadizium alter, petentes: quonam successu rerum, posteriora, nec tamen statim, memorabunt. Nos enim interea, relictam aliquousque casibus suis, Pragam, ac Palatinum, revisemus.
Horum ambo, suâ, nec modicâ, sollicitudine distringebantur: acriore
tamen, quam Praga, Fridericus. Quoniam incolarum urbis pro se quisque, quantum impende~re sibi mali posset, expendebat. in Friderici caput, (tamquam, in commune fretum, omnes fluvii,) sic et proprii discriminis metus, et aliorum universae formidines, atque curae, colibant. Hoc nempe quaerit, quisquis regnum vel ambit; vel admittit; cuius fuga beatzor est, quam possessio: quod gloriosius, principiô statim, declinatur, quam, exortâ postea paenitudine, deseritur. Haec, alique talia, sub hoc tempus, quô Bavariae Ducem, ac Bucquoium, intelligebat, in eo totos esse, quo, subsessore pulsô, Bohemiam possessori primo redderent obnoxiam: agitabat animô Fridericus: sollicitus [(printer); sic: sollicitusque] , ne, cuius gentilitias ditiones, terrasque, Rheno contiguas, Spinolaeus exercitus (uti sane faciebat) in Germania rapere coepisset: eiusdem adventitium quoque regnum Caesarianus, ac Boicus, in Bohemia nunc eriperent. Id si fieret; quid tum se futurum? quid heredibus suis; quibus vix heredio lum ullum, nedum provincias, superesse contingeret. Nimirum, eo rerum processise sua tandem, exigui temprois, Acta; suorum vero scaevolarum, ac
Trebatiorum, (98) per annos complures, consilia, Iurisque tortuosos flexus: ut iili quidem, rebus in omnibies, Omnia videre sibi visi sint; ipse contra, )ni praeverteretur) hoste praevaliturô, suîs in terris visurus nihil. Quid aliud ergo restare nunc? quam, ut, qui suîs ipsum funciculîs sericîs in eum rerum labyrinthum induxissent; eum indidem suîs iisdem artibus, aut, siquid nôssent subtilius, educerent; salvô tamen, et immotô sibi, REGNO? nam huius, ne pilum quidem, cuiquam mortalium se cessurum.
In haec. secum volutata, concilium Palatinus indicit, tam Suorum, quam, siqui tribus ex urbibus Pragaeis praesentes essent, Ordinum-regni senatores. Conveniunt, magnâ satis frequentiâ. Refert ad senatum, per administrum regiarum consultationum, Fridericus; Super instante negotiorum mole, quid statui placeat, aut agi? De delectibus novis habendis, et veteribus supplendis, deque generis omnis ad proelium et aciem apparatu, quia res ipsa clamabat; nemo reclamabat, aut ambigebat. Volitabant simul, et vocibus haud obscurîs erumpebant, desideria decernendi; Rexne rectius,
et utilius, in castris foris armatus ageret? an, in Ratschino domi trabeatus, Urbi custos assideret? Nec est, vel dissimulata, vel dilata, sententiarum, inter Ordines, ductoresque militares, perrogatio. quam deliberationem, in partem utramque ventilatam, apparet ex eo: quod, pro Palatini militiâ bellantes rationes, quam pro quiete, contentius, acrius, ac diffusius, sic agebant; ut argumenta partis mollioris simul involute viderentur enervare, nulloque quodammodo numerô ducere. Cuiusmodi verisimile fit, haec aliaque talia, fuisse; Friderici remansioni blandientia. TANTO ducum, Legatorum, praetorumque castrensium, numerô, qui vel praesentes tunc assiderent, aut, foris agentes, acciri, nullô rei communis detrimentô, possent, compendium ad Regni cladem fore; simul ac populorum Caput, in castris et acie conspectum esset, ab adversariorum exercitis. Certatim enim universos, sicut in centrum linearum-radios, in turrem areis Troianae machinas et ictus, sicut in Eumenis praetorianam navem Bithynorum classem (99), in Iosaphatum omnes curruum Syriacorum principes (100), in Arcam dominicam omnes Philisthaeorum
manus, et euneos; (101) ita concursurum, in exitium Bohemiae regis, omne Papistici roboris armatum examen; quod nunc, apiastrorum instar, sese terris Utraquaeorum infuderit. At in Unius hercle salute. pernicieque, cardinem universae verti, non modo Bohemiae, sed, sacramentô foederum unanimî colligatae, Religionis Evangelicae. cuius mali metus, ac labes, minor impendeat; si Regis, in specula sedentis, vices interea, sicist aliquousque iam antehac gesserit, ita postea quoque gerere perseveret, heros, castris armisque tractandis natus, innutritus, et exercitatus, Princeps Anhaltinus: perinde prorsiis, iam tum a puero, gladiis assuefactus, et equis; sicuti soliis, curusque, rex Fridericus. Quod siquid tamen humanitus (uti multa possent) in partem laeviorem eventurum esset Christiano Seniori; superfuturum Iuniorem; et ipsism, Anhaltini nominis ac stirpis dignitats responsurum. Sed, siquid interim huic praeiudicii sit impressura, minor, (in magnis tamen animis,) ad auctoritatem aetas: at superfore, stantem hinc et hinc ad latera, florem ducum, ac ductorum: Comites, Turrianum, Hohenloium, Hollachium, Styrumbum, Mansfeldium: quorism nemo non, si ventum eo rerum
esset, in castris gerere dictaturam nôsset; dum Rex tribus urbibiis, et ex his, Bohemiae reliquae, iura daret. Ad hunc autem, (regem, inquam,) antequaem ad rerum desprerationem extremam ventum foret, per tot ducum strenuorum, quodammodo transsultum. ilico decurri; quid aliud fore, quam, fluctuante salô, figendo navigio, statim, aliâ nullâ bolide praetantataâê, Sacram anchoram pangi? vel, concursurîs praeliô legionibus, in aciei fronte primâ, triarios protinus, (pugnae titubantis novissimam spem) constitui? SATIS mature venturum regem; si tempestivô dimicandi iussu. Signum autem conflictûs, ex Arce regni, quam e campestri tentorio, non imbecillius emissum iri. Maneret ergô rex, ubi nunc; unde non nisi mandaret. Sin consumpta, sine successu, mandata forent; prodiret sane, prodiret indidem: ac, frigescentem desidiâ Martem, praesentiâ maiestatis accenderet.
Quod si vero quis exemplîs probaeri rem, seu prisci, seu praesentis quoque iemporis, ac tempestatis, expeteret. annon Davidem, (multum enim, tum omnes vulgo Sectarum propugnatores, etiam castrenses, tum prae ceteris hypocrita Puritanusque Turnius, eiusque collegae, Sacris
in Testimoniis crepandis, versabantur,) annon Davidem, (inquiebant,) aetatis adhuc vegetae, regem Ierosolymorum, et Chanaanitidis, Ammonitici belli, Rabbathaeque vastandae, curam et expeditionem Ioabo eommisisse, sororis filiô; Ierosolymîs ipsum residentem, et in castra transamnanae regionis, quae fieri vellet, mandantem? (102) Nonne postea quoque, (subiungebat, eius consilii repertor,) bellô civilî, quod inter eum, ac degenerem filium Absalmem, gestum est, egressurus in aciem rex idem, prohibitus est a populo; coactusque, tantisper ipse sedens in urbis Ephraemaeae praesidio, permittere copias legatis bellicis tribus: inter quos locum primum idem, de quo dictum est, Ioabus tenebat? et hoc annon ideo; quod David unus, decem millium instar censeretur? (103) Neque tamen, ex eo quoque tempore, praeliîs in universum abstinente rege, nonne, post aditum acie Philistinâ capitis periculum, coniuratione ducum lata lex est; Ne David unquam praesens ulli misceretur expeditioni? Ne, forte, caesus hostilî ferrô, morte suâ lucernam exstingueret Israelis. (104) quod sane lumen, sui quisque regni Rex est; si vivus: tenebrae regni, si mortuus. Huius veritatem oraculi,
severitatemque, multos (addebant,) vidises, fugisseque, posiremorum quoque temporum Reges: quorum, ab usque Caroli Quinti, Caesaris bellicosi, memoriâ, deinceps etiam Austriaci sanginis, vix uno plures ullus, aut rex, aut lmpevator, bellaper se, sed per legatos et proreges, gesserint; aut hodie quoque gerant. Sic Philippum Secundum, Hispaniae regem, in Oceano, per Sanctae-Crucium; in Anglico freto, per Sidonium; in Belgio, per Farnesium Parmensem, duces: Sic Philippum tertium, per Ossunam in Adria, Tuscôque marî; per Petrum Toletanum, in Insubribus, et Monte-ferrato, bellare solitos: ipsos interim aut Vallisoleti sedentes, aut Madriti: neque tamen eaepropter minus in summae rei clavum intentos. Ita quoque gentis eorum Caedares, et Imperatores, Ferdinandum Primum, Caroli fratrem, in Hungaria, viccs in castris suas, mandâsse, Kaziano Croatae: (†) Maximilianum Secundum, Ferdinandi filium, Nicolao Serino, Dalmatae; Rudolphum Secundum, in Ungaria Daciauqe, Georgio Bastae: Matthiam, adversus Clivienses motus, Leopoldo fratri; contra Bohemicum foedus, Tampirio: Ferdinandum demum (eism ipsum, qui nunc, Secundi
nomine, Bohemis et Imperio nihil secundum et auspicatum immittat,) Bavare suas partes, ac Bucquoio, committere; procul iaculi ipsum, et acie, Viennenses inter vindemias quiescentem. Horum ergo tot, qua priscorum, qua recentium, Principum coronatorum vestigiis insistens, rex quoque Fridericus; quidni, dum in campis arma misceantur, ipse tantisper in Regia Pragensi, cum delectsi consultissimorum, sese teneret; Oraculum castris, et curiis; uxori regiae, denuo praegnanti, levamentum; palatinae soboli fomentum; urbi trepidanti solatium; Omnibus demum, ut quaeque res incasura foret, solô quoque suî praesentis intuitu, futurus Omnia?
Sed adversum haec, (et praesente fortase quandoque Fridericô,) disserebatur ab Regni Proceribus, ac belli primoribus administris, audacter: ut, qui primos reverentiae menses sensim iam devorâssent; et maieitatem, assuetudine, vertissent in quandam familiaritatis imaginem: immo revera, potius in quoddam libertatis, invitâ subiectione mistae, simulacrum, et picturam. QUIS enim mortalium, Uni prius, eique legitimo, domino rebellium, unquam alteri postea, per
se suffecto, libenter, et diu, servivit? Regere se putant eum debere, cui regnum dederunt. Tales Friderico Bohemi tunc erant: talis et Bohemis Fridericus. id quod sero demum hic, et animô reputavit, et verbîs dequestus est: (105) posteaquam querelae iam, et fortuna, pariter in ventos ibant.
Dicebatur igitur ab his, in concilio: Tam ingentem rerum agendarum instare molem; ut verbis perdendis, nec canssa suppetat, nec otium. Ingruere tempestatem, cuius violentiane formidnbilior esset, an irruendi celeritas; frustra disputari: nisi potius, omissîs in praesens negotiis aliîs omnibus, vis viribus, et festinationi par impetus, occurrat. Lenius lentiusque fortassis acturô Bucquoiô; suîs stimulîs nullam ulli quietem, aut respirandi moram, concessurum esse Bavarum; fulminis alîs ruere gaudentem. Sic Donavverdam antehac; sic postea Iuvaviensem Primatem, superventu Discis istius repentinô, sideratos; dedisse manus. Sie Anassi superiors accolas, illi turbini procubuisse nuperrime; prius paene, quam adesse sentiretur. Contra festinantem, properandum, et volandum. Ei Duci, Palatinum Rheni se natalium iure ferenti, Rheni Palatinum
opponi, fas esse; tametsi Fridericus etiamnum in Electoris laticlaviâ (106) duntaxat, et nondum in purpura regali, spectaretur. Iret obvius leoni leo, flavo flavus: agnato-sanguinis, ex aequo generosus; cuius cruor et vita quaereretur, ab amico, nuper hostem indutô. Nam ceteris quidem, qui numerô maegnô, paene totius ex Europae populis, adversus Bohemiae novum regem, coeant, opibus, et copiîs; quin obviam, ipse per se, Rex ire debeat: ne regem quidem ipsum, reginamque, videri dubitare; propter hostiuns maiestatem, vultu maiestatis aequalis excipiendam. Ut arduum, ae molestum, sic magnisicum, Bohemico Regi futurum; adversus unum se, fremere gentes; inire consilia populos; in acie partim, ac partim in procinctis, foeaere, coniurationique, stare totius et Europae potentissimos, et Papismi spectabilissimos, acerrimosque megistânes: Regem Hispaniarum; Austriaci nominis, quanta superesset, universam stirpem; Paulum burghesium, Sacrificorum omnium principem, ltaliae principibus succinctum. e Germaniae regulis, et exarchis, quidquid Herbipolitanô foedere coniur âsset adversus Protestantes: antesignanô, Dure Bavarorum. e Septemviris Imperu,
Trevirensem, Coloniensem, Moguntinum, et ipsum insuper, (ô nefas!) Saxonem; tot nomina, capitaque bellacia, contra nomen et caput unius Bohemorum regis. Qui proinde, quid sibi muneris et operis in manus, ipsô cum sceptro gladiôque, traditum esset, ponderare meminisset; et exsequi. Ni fiat id; super omissione, diversos diversa sensuros, ac sparsuros. Malevolos quidem certe (quorum ubique late diffusa natio sit,) male iam nunc suppressô murmure, gannituros: Si per Legatos solos, ac praetores, omnis administretur belli summa; Nesciturum, per se regere, qui, per se, nesciat, aut renuat, bellare. propterque causam hanc ipsam, inuncto coronatoque Capiti, manuum eiiam superadici Iaboriosarum insignia; quoad Rex vivat, indivulsa: Sceptrum, et Ensem: quod alterius, si cesset alterum, (quoties secus iuberet usus,) nulla futura sit utilitas; nulla gratia, neque splendor. REGIS esse, domi forisque, non nsodo iubere, sed iussis, exemplô vigorem addere; si nesciat, discere: (107) militaremque disciplinam universam, assequi studere; nihilô segnius, quam gubernaculorum, ac Iuris dicundi, peritiam. Sicut autem fabricando, fabros; et et exercitando, cursores: ita
militando, milites; ordinando, iubendo, proeliando suômet Marte, militiae principes, et imperatores, sieri. Scientiarum optimas esse, quas experimenta propria pariant. ct alioquin hercule, si Bucquoius nusquam ullus, nec Bavarus, aut Saxo, Bohemicas infensarent terras: Bohemici tamen Regis, haud sucus, ac cuiusvis populorunz rectoris alterius, fore munus, et partes; ad belli, quantumlibet etiam eminus adhuc clangentis, primum quemque sonitum, armare semet: ad arma citare suos; egredi priorem; educere suorum agmina; phalangas, et legiones hostiles, ubicumque repererit, adoriri: sicubi non invenerit, quaerere, prefligare, concidere:curas, ac fortunas, domesticas, imbelliori sexui, (cum praesidio tamen,) relinquere. dum ipse, totus-quantus interim in armis; ceteros, ad latera, circumque se, volitantes, lêgen sibi, non praesiciat, aut aequet: id, quod pane fieret, quoties bi tales, sine caussâ grandî, nimis-grandes, ac Loco Regis, fiant. Inde tumorem multis, et cornua, surgere; gaudentibus, vocabulô se, quam reges, paene sonantiore, salutari: dum ducum-duces, ac Generalissimi, proclamantur. Quam pompam universam, si sibimet ipsi Rex, in castris et
acie praesens, reservet; nec alios dispertiat: tum enimvero pondus maiestatis ingens accreturum ev; monarcham, (etiam in tentoriis,) agenti, tanto tueiorem, quam intra Regiae parietes: quanto densiore firmioreque plurimorum millium praesidiô Regis-tutelae circumfusô. Quid, quod et mutuô, coronati-capttis, et copiarum, armîs fulgentium, aspectu, plurimum ambabus partibus accesurum animorum sit, et alacritatis? quando, non ad nudem imperatoris sui memoriam, et auspicia, sed in eius ipsiusmet oculis, praesentiâ, commilitiô, conseri manus, et pari victoriam, in medium et commune, cuncti visuri sint? Hinc, muliîs partibus luculentius auctum iri, tum in imperante, mandandi fiduciam; tum in milite, capesiente pugnam, obsequium; exarsurô, iam non ad vicarias alicuius legati, tribunive, veces, sed ad regii vultûs inflammatos, vivaces, praesentes, oculos, et proelia miscentes manus: suspecturîs virtutem, tam hîs, qui Victorem eum volent, quam tîs, qui victum, ac deletum: gloriâ parî, viri-fortis, et secuturâ vitam, et ornaturâ mortem. Recusaturîs praeterea legatîs, agminumque ductoribus, in momenti potioris negotiis, suopte quidquam arbitriô statuere; nec,
nisi praeconsultô Rege, certaminum occasiones ac tempora, (quantumvis idomea, secundaque,) sumpturîsm donec, ultro citoque mittendîs, ac remittendis, internuntiîs, sententia primi summique culminis, exquiratur identidem, et in eastra reportetur: quam multas interim, rerum bene gerendarum opportunitates aureas, aut tralapsuras, aut corruptum iri? quae cunctae, praesentis, et vivae-vocis-oracula fundentis, Principis unicâ, negante, vel. annuente, successum invenirent. (108.) Ob haec igitur, et alia generis eius plura, castris eum, cum laude, gloriâque, necnon, utilitate simul, ac necessitate publicâ, non, ut ceteros, interfuturum; sed, quo modô ceterorum neminem, praesessurum.
Quae vero contrariam sententiam fulcire momenta viderentur; ea colores esie potius, quam solidas vivasque rationes.
Ad Unius, in acie, vel agmine, conspecti, Friderici regis oppressionem, hostium omne concursurum robur, et odium. At vicissim, ad tutandum eum, circumfusum iri. Regi, pratorianarum cohortium omnem nervum, et ardorem. Discrimini caput obiectum iri Principis; qui casurus, nisi casuro pariter omnî
regnô, non sit. At, in medium multorum millium recepto Regi, periculum, nisi per multorum millium praeiacentem stragem, non proximaturum: et, si ruat, gloriosum circa se condttorium, et inclitum epttaphium, habiturum; IN MEDIO, VIRTUTEM. Cum cadente (quod caelum prohiberet!) ne, concidere simul et Bohemiam, opus foret; provisum esie divine, nuperâ filii regalis, in solium paternum successione, declaratâ. Turbatô bellicâ tempestate Bohemiae statu, non continuo sic ad Regem, tamquam ad Anchoram sacram, aut ad extrema fortunae retinacula, decurri; nisi cemitatu stipatum aliarum etiam, nec trivialium, anchorarum; compluribus hucusque praetentatîs militiae Scyllîs, et astuariîs, approbatarum. id, quod praestitissent, ac praestituri deinceps quoque forent, Anhaltini, Turriani, Styrumbi; quique ceteri sest triarios exhibuisient, etiam ante citantem se tubam.
Exemplîs denique seu biblicîs, seu temporum recentiorum, Consilium istud suum, iuvari magis, quam everti. Sane Davidem, fudaeae regem, aetate, bellis aptiore, suas proeliandi partes, aedversum Ammonitas, in foabum transtulisse; ferosolymîs interea desidentem
ipsum: sed, quanto iucundiore mortalibus immortalibusque spectaculô, staturam tunc in armis et castrîs, contra Rabbatham; potius, quam, ex arcis Sionaeae solario, per otium pemeridianae remissionis, despieientem in pomarii subiecti nympheum: irretatô, propter desidiam illam flagitiosam, DEO; sauciatâ letifere conscientiâ; contaminatâ nuptâ, nondum suâ; trucidatô nuptae maritô; turbatâ malîs domô; confusâ Regis opprobriô gente; provocatîs ad contumeliam Israelis, impiîs Ammonitîs? Quorum quidem omnium Davidis eventuum, in Friderico rege vereri se nullum. sotendere tantummodo; castrensi Regum labori, quam castellanae quieti, quanto plus inesset publicae gloriae: quae, sequentes arma, sequatur et ipsa; fugientes contra, fugiat. Hoc ipsum animô raeputantem, Davidem eundem, praeliorum nec antea, nec post, in inclinatam usque corporis fiumitatem, declinâsse quidquam: bellorim adaeque semper invictum, et insatiabilem. In gigante Goliatho, Davidem posuisie bellandi promcipium; in Iesbibenobo gigante, (109) finem. Si poneret rex quoque Fridericus debellandi tirocinium in Duce Boiariae; meriturum esse rudem in Ferdinando Styro. post omnem autem,
ac totum, profligatum Antichristum, missione donatum, emeritum, veteranumque, proclamatum sri. tumque demum, inextinctam eius fore, Davidis exemplô, lucernam: e Reformationis Evangelica lucidô regnô, Papismi cunctîs exterminatîs tenebrîs, et sempiternam in noctem relegatîs. Quod ergo sui Consilti voluerit esse compendium, ac quandam quodammodo praeviam peror ationem, adversa pars, cum diceret, Manendum igitur Friderico regi, cum suis, illic; ubi non, nisi mandaret: id in contrarium se convertere, rectius, ac salubrius: Eundum illi potius, et festinandum, illuc, ubi non, nisi pugnaret; et pugnando, fortius Martem, quam responsîs ullîs, accenderet. Philippos interim, Austriacosque ceteros, suis bellandi moribus institutisque relinqueret. Negligeret extera; curaret Sua. Quodsi vero tants duceret, Hisoanica respicere: sciret, ac perpenderet: Longe disparem esie Castellanorim, in hoc, et Bohemiae, regum conditionem. in immensum Madritô Valisoletôque remetiores, hostium esse bellisedes, in Africâ, Siciliâ, Belgio (guanto magis, in Orientis, cis et ultra Gangem, terrîs? aut, ad Occasum, in Americanis?) longius eas distare, quam Pragâ Leutomeritzium, aut
Pilsnam, vel Budovvizium. Minorum regum, ad sua defendenda, porrectiores esie, quam maximorum, manus. Bohemiam universam, ambitûs spatiô contineri, diametrôque, (tam, qua lata, quam, qua longa sit,) haud multo ducentîs pasivum milibus (110) ampliore. cuius proinde, sive circa limites, sive regionis intra viscera, conserantur manus; in expedito fore, Regis accursum. haud perinde vero, Madritô Limam, aut Mexecum, ad Oecasum; vel in terris Aurorae, Goam, Bengalam, Malaccam. qua de caussâ, Proregum illie praesentiam, Regum auspicia, desiderari. Legatorum, acriorem in propinquo manum; legantium, maiorem e longinque reverentiam, (111) esse. quae, praesentî statu rerum, in contrarium utraque vertantur. Adderent his, qui diversa sentirent: quod, Philippis, unô quopiam, per absentiam eorum, amissô regnô, vel stipendiariô populô, decem alibi, vel viginti trigintaque, supersint regna, previnciae, gentesque vectigales: et in classibus, omnem per Oceanum, onusta gazîs, emproia natare. Regem Fridericum, si, quieti sepositus, et castrorum intactus, Unâ, per absentiam suam, Bohemiâ (quod DEUS omen
probiberet!) exeideret: ecquas, post hanc, Bohemias alias, aut aditurum, aut adnavigaturum? undenam sumptus, ac victum, nedum victoriam, et triumphos, extorsurum? proesertim, et Rheni tunc ditionibus alienae cedere possessioni gesticntibus: et, ob ea, domini veteris receptui se subtracturîs. Semel ab Hoste superatis, ad opem clausas et Amicorum opes esse.
Quod sub extremum, Hispanicorum regum otiosis, extra castra, certaminum arbitriis, etiam Austriacorum adnecterentur, eiusdem quietis, exempla; Ferdinando quidem certe postremo, (licet aliequin hosti suo) nihil excusabilius, quam, Viennae sedisse; nihil falsius, quam, procul telîs et iactibus, egisse: quando constaret, eum urbi suae praesidio, non urbem ei spectaculo, fuisie. Turriani quoque Comitis, et Gaboris (nunc Regis,) iactis in moenia pilis ignitis, paribus in eorum castrae responsîs eundem occurrisse. Ceterîs ante Ferdinandum hunc, Caesaribus, ad primum usque Ferdinandum, retro discutiendîs, quis eorum, aut cur, per vicarias potius, quam suasmet, manus, pugnas obierit; operam gratis insumptum iri: quippe, quibus, super omnes efferentibus se, pro tota ratione, suum fuerit
placitum, ac voluntas: et quorum setius facta, quam fieri convenerit, Maiestas protexerit; apud illam familiam inveterata: Palatinianae vero stirpi, necdum annua, nuperque (si verum audire placeat) coepta, nascique visa. Quod summatim postremo sententia dissentiens alicubi convolvat; Satis tempestive venturum in castra regem, si maturô satis certaminis imperiô: numquam eum maturiore dimicandi iussu compariturum, quam, impraesentiarum, semper se suorum oculis sistendo. Futurum omnibus Omnia, non, si Pragoe se teneat, custodis titulô Rex: sed, si pro Praga, regnôque, foris Heroem agat. Ad summam! Davidem hunc, (112) Unum fore, pro decem milibus; si proelians, hostium decem milia redegerit ad Unum.
In hanc sententiam, etsi tempori tunc, rerumque conditionibus, quam consuetudini temporum, convenientiorem, cum discessum esset a plerisque, militiaeque potissimum administrîs primîs (Anhaltini Principis nullâ penitus aemulatione loci, iam non, ur antehac, in castris primi:) Fridericus quoque, ne, repugnando, turbis novis daret ansam, consensui multitudinis manus
dedit: et naturae quoque bonitate quadam, facile, qua suasu praeires, ductilis; expeditioni sese, castrisque, composuit. Ante cetera vero, nequid indispositum Pragae, vel privatim in domo regia, vel tribus in civitatibus publice, post se relinqueret: primo filium suum, natu maximum, (113) Henricum Fridericum, septimum tunc agentem aetatis annum, ac nuper ab Ordinibus-regni designatum patri (si decederet is) succesiorem, ut aliô superius locô memoratum est; abduxit Pragâ, suômet ipsius, ac Proserum aliquot, (utî Pessina quoque tradit, ac loquitur,) aulae suae pvaecipuorum, comitatu septum: transtulitque primo Brandisium; locum, a tertio milliari, ripae larvar fluminis Albis imminentem. Inde vero, Berlinum Brandenburgicum eum devehendum curans, ad foannem Sigismundum, Imperii Romani Septemvirum, Reformatae religionis etiam ipsum nuper partes amplexum: submonuit utique, Meminisset, se fortunae patris utrique seponi, reservarique. si bonae, secundaeque; rediturum, Bohensici culminis, ut collegam; sin adversae, parentique funestae, tamquam heredem clim, ac possessorem. In haec, lacrimae,
complexus, et alterius ab altero maesta divulsio: sed Palatini festinus in regiam Pragensem reditus.
Secundum haec, ad Septembris diem decimum quintum, sollicitâ Friderici praecipuâque curâ, (nam eius macime res, ac salus, agebatur,) ad defensionem trium-urbiune bellicus omnium generum fit apparatus. inspectio moenium, turrium, munimentorum, quam unquam alias, intentior: et, ex armamentario, machinarum, ex aere, praegrandium, magnus in editiora loca numerus rotîs subvectus; ac foris, pro fronte murorum, passim constitutus. Ad saga demum, et arma, populus certatim vocatus, ac ruens-In Bavarum, Bucquoium, Ferdinandum, signa, conclamationes, tubae. Fine mensis, quem diximus, appetente; convocatis in Senaculum primoribus Ordinum-regni, Fridericus, regiam coniugem, sobolem, suîque fidam memoriam, observantiamque, commendans; e comitio frequentiâ magnâ deducitur, ad praeparatam expeditioni quadrigam. Eâ conscensâ, pridie diei, quo Catholicîs antehac fastîs Archangeli Michaelis memoriam Ecclesia recolebat, ipsâ nempe Divi
Wenceslai, Bohemorum Principis, sollemnî luce, comitatu splendidô proficiscitur in castra; quae tunc Bohemis (uti Czechorodius Phosphori sextô Radiô loquitur) ad Brezeznicium, aut, ut Bellus librô quartô Laureae nominat, ad Klingenbergam erant; locô, qui milliariûm octo spatiô Pragâ distabat. Quo cum venisset; continuo rumor in omnem circumquaque Bohemiam dispersit: Friderici regis in extremo fortunas esse. nisi praesente rege, nolle proeliari rgios. Hostium autem praetoriana castra, milliarî non plus unô, remota regiîs a castris, locô, cui Morawizio ncmen. Inde mox, ad manus utrimque ventum iri.
Quo factum est, ut, quae res prudentibus valitura visa fuerat, ad animanda Bohemorum pro Palatino studia, simul ac iste, praesens in hostem ire, conspici coeptus esset: eadem, mirandâ casuum humanorum volubilitate, desubito sese verterit in formidinem publicam, et animorum popularium deiectionem, ac rerum omnium desperationem extremam; relinquentibus passim omnibus omnia, quae secum efferre nequirent:et e villis, pagîs, arcibus, ac minoribus
oppidîs, Pragam refugientibus. Ea tunc, consternationis publicae receptaculum erat. (114)
Hîs nihilominus suorum terroribus aut revera Fridericus, aut dissimulatione fluctuum mentis, imperterritus; pavorem eximere militi suo conatur, ostensione fiduciae; quam collocatam in Ungaricis, a Gabore sibi promissîs, subsidiîs haberet. Ea propediem adfutura, denuntians; uti fidem asseverationi faceret, paullo post e castris, ad Sezschinum tunc locatîs, expeditô, qui Pragam festinaret, cursore, praefectis fabrûm mandat: ut e ripa Multaviae fluminis dextimâ, quam adiaceret Koenigssala, pontem ducerent nauticum, in ripam adversam; traiciendis, ut primum advenissent, auxiliis Ungaricis. Ex quo mandandi modô, facile statuamus: castra Palatiniana, diebus illîs, quibus exspectabantur Ungart, trans laevam amnis Moldae ripam posita, tractum Circuli (quem appellant) Podbederensis, Occasum versus, insedisse. Sed ea Friderici spes, de Pannonum Inferiorum in proeliis usu, quo temporis articulô potissimum eorum operae pretium futurum fuerat creditum; haud secus, ac Pompeii quondam, (in acie Pharsalica
Caesari concurrentis) de copiis equestribus (115) concepta fiducia, caduca fuit: ut in loco reddemus.
Sed inter haec, Bavariae DUX. et Carolus, Bucquoii Comes, rerum in castris suarum strenue satagebant. quorum idcirco gestis narrandis, uti coepimus, ad dierum temporisque seriem redimus.
Ac Maximilianus quidem, vicesimô quintô Septembris die, sursum versus, ad Boream, cum exercitu pergens; Budnam accessit, murîs cinctum, et turribus munitum, oppidum. quod, inter Moldam ac Malczam amnes, situ fere mediô constitutum, praesidiô trecentorum, sclopetîs et gladiîs armatorum, sed ex agris et plebe collectae militiae, tenebatur. Hi, simulque cives incolae, misso, sub eius adhuc diei vesperam, feciali, cum tuba, cumque mandatis, ut Ferdinando Caesari, legitimo suo Regi, positîs armîs, sese submittant: respondent, Correptîs armîs, pro Friderico rege, sibi lectô, suprema quaeque facturos, ac passuros. Continuoque fistulîs aeneîs, minoris formae (quod grandiores deessent,) expeditîs, earum exoneratione, numquam intermissâ, Bavaritum
militem, et tunc, et multam insuper in noctem, imo, posterâ totâ luce, iam ultra meridiem productâ, lacessunt, et infestant. Cum autem, haud ita procul pomoeriô Budnae, foris, succensorum antehac domiciliorum parietînae superessent, inanes cetera, nisi, quod urticîs, ac virgultîs horrerent, et ab imprudente bellicorum eventuum urbe, relictae neglectim fuerant: haud fefellit ista bene gerendae rei facultas, et occasio, DUCEM. Huius igitur ad mentem mandatumque, beneficiô tenebresae noctis adiuti, qui balistis praeerant; tormenta currilia statuunt, intra caeca parietum: numerô, qui rei destinatae patrandae sufficeret. Cum primo deinde diluculô, metallinis e cannis in muros, et oppidi tecta, grandes undique pilae ferreae volitare: simul autem e castris, ad urbem positis, indefesâ iaculatione plumbum ignitum, et vomentes ignem piceum sphaerae, granîs letiferîs fartae; culmina domorum, muros, turresque, lacerare: donec, adhaerente tignis trabibusque flammâ, perfracta simul urbis porta, simul portae residuum, deflagrare coepit. Tum demum, etsi plane plusquam sero, sed scilicet plus nimiô
benignum in Victorem incidens, Budna Caesari se, suaque, sub Maximiliani manu, permisit. Is conditiomes victis has tulit. Qui rebellionis sese capita principio, postea vero flabra, praebuisient civibus; ii comprehensi, discussâ, militaris quaestionis ordine, convictâque, culpâ, plicterentur. Praesidium, e provinciali multitudine lectum, una cum ductore suo, dimissum, in praesens vitam retineret; sarcinas, et arma, victoribus relinqueret. civitati, supra meritum, ab incendio, vastitate, ferrô, maneret incolumitat. PATREM-PATRIAE, dixisses, intrâsse Budnam; non hostem urbis, aut Iudicem. Nec de clementia DUCIS, questus exercitus est; quantumvis, a pervicacia Budnensium, hostiliter ipse, per id biduum, habitus, quo toto biduô tamen, nostrorum vix sex occubitu, bellatum est. Haec a Maximiliano tunc, eo locô, gesta sunt, ad vicesimum quintum, ac sextum, Septembris diem. quo tempore Pragadizium, in vicinia, contrarius per omnia rerum eventus excepit, et adversa belli fortuna pessum dedit.
Pragadizium autem hoc, de quo sermo nobis, quodque diversîs ab hoc
nomine nominibus, ac litterarum notîs, apud diversos exprimutur; (116) urbs est, antiquitus iam, salis per Bohemiam negotiatione nobilis (117): et ad latus Budovvizii medio fere, Moldam inter ac Malczam, (sicut Budna,) spatiô sita; sed infra Budnam, in Austrum, haud ita procul distans Reinbergâ, castellô montanô: propinqua quoque transitui, quem Callem-Aureum vulgo dicunt, Passavium versus e Bohemia tendentem. Haec, ab incolarum eiusmodi genere tenebatur, quod olim, utcumque tandem, professione Catholicum; novissime se rebellioni Bohemorum, adversus Caesares ac reges suos, adiunxerat: idque coactu maxime Mansfeldii nothi: qui, vî captam, praesidiô militarî, legibusque Directorum, frenabat. Superveniens autem rebus, ita gestis, Balthasar Marradas, Caesarianorum ductor, (de quo dictum saepius est, ac dicetur postea quoque,) sed cum exercitu quatuor haud amplius millium; tormentîs tamen militaribus instructus, et iaculatione pilarum grandium formidandus: ad rei summam nihil profecit; resistentibus, qui moenia defendebant, ope summâ Mansfeldianîs: et ipso
tunc nothô, cum suppetiis Bohemicis, haud procul tendentibus, et in opem accinctîs. Quocirca Marradas, obsidione solutâ, nec, nisi villîs aliquot, ac praediîs domibusque suburbanîs, incendio vastatîs; de cetero, rebus infectîs discessit: omniaque deinceps integra Duci Boiorum, et Bucquoio, reliquit.
Dum ergo Buanam Boius oppugnat, et capit; Pragadizium Bucquoius, cum copiis suis omnibus, ad Septembris itidem vigesimum quintum, et sextum, assultat. Qui tutabantur urbem, Mansfeldiani iuxta, civesque, post Marradianam nuperam repulsam ferocius insolentiusque loquentes, et agentes: invicem et Bucquoianos, cum ductore suo, commotiores, animosioresque, repererunt. Sed, iaculationis contentione, Pragadizianîs primo validioribus fieri visîs; Bucquoius, vanam militum, sine viribus balistarum, Iram fore, iudicans: in castra Budnaea subito mittit, a DUCE Maximiliano rogatum machinas aliquot curriles. Quibus libenter concessîs, ac raptim ad Pragadizium tractîs: Caesariani, refumptô pridiani furoris impetu, quatere tormentîs moenia; disicere propugnacula; perque murorum ruinas, et pervia
munimentorum, impulsu ductoris, irrumpere; caedere, iugulare, sternere, quidquid in praesidio militum, in oppido civium, et incolarum, deprehensum erat: nullo vel sexûs discrimine, vel aetatis. quippe, iudicante stragis auctore, Vivere non oportere diuturnius cos, qui mori, quam non rebellare, mallent. Per cadaverum ergo magis, quam platearum, strata victor miles ac ductor militis, strictîs, et promiscue cruentarîs, gladiîs incedentes; posteaquam, qui trucidari posset, non superfuit, lanienam finierunt: caedique desitum est, languidiore demum ad ictum, hebetioreque, ferrô; quam, ferrum-rotante, manu, feriendique voluntate. Dicere videbantur tantae caedis otiosi spectatores, Hoc voluerunt: hoc habent! Sic omnibus, qui paria faciunt, pati-paria contiongat! Bucquoius, ante ceteros, ad tantae severitatis diluendam invidiam, in ore visus est habere, quod in animi latebris: Caedendo Pragadizianos ad internecionem; necem neci rependimus, (nam suorum sexaginta Bucquoius amiserat:) et internecionem novissimam, audaciae rebeilionis veteris: exemplô, ceteris deinceps coniuratis ad terrorem profuturô. Nec inanis ista fuit
divinatio: quippe, compluribus deinceps rebellium oppidîs, et arcibus, clade Pragadizensium (postquam praesertim et Pisecka mox ad cumulum, uti dicam, accessit,) comsternatîs, et ad obsequium reduci coeptîs. (118) Plus itaque Pragadizium, exstinctum eo biduô, suo profuit regi, documentîs oboedientiae, dominis reddendae, post se relictîs; quam incolume, totô retro bienniô, male fortasse fidum, ei detrimentorum intulisset. Tunc loqui, mutum quoque coepit: Discerent superstites urbes Iustitiam; et non aspernari divos, aut divorum vindices: nec assuescere, venalem, inter fidem ac perfidiam, alternare mentem. Cuius sane, mobilitatis aeque praeludium, ac subsecutae calamitatis imaginem nonnullam, Pragadizium istud ipsum, belli iam olim Hussitici temporibus, adumbrâsse reperio. qua temprstate, quod narro nunc, id gestum esse, veteres annales exponunt.
Ioannes Trosnovius, Bohemiâ quondam universâ, necnon et Austriâ Borealî, celebratus famâ, qualî quondam per Italiam, et Hispanias, Annibal, cladium illatarum frequentiâ fastum eius augenti;
quoniam, adhuc iunior, prgnâ quadam oculum unum amisserat, ZISCAE (quod est, Caeci,) nomen invenerat: quod autem, Rabum oppidum oppugnans, alterô quoque, iam senex, orbatus esset; id iacturâ geminatâ confirmârat. Is vir, quantum manu bonus ac strenuus, tantum animô, sectaeque suae studiîs, improbus atque sceleratus; annô circiter, post millesimum, quadringentesimô decimô noô, locô planô, Budowisium inter et Pragam, sitam antiquitus in editissimo, petricosôque, iugo, sed post haec bellîs crebrîs excisam, munitiomem, in urbis formam ac firmitudinem erexerat: idque fecerat suorum quodammodo perenne spoliarium, et asylum [(printer); sic: assylum] , ad Lusinizium amnem, opportune praeterfluentem. Ei vero munitioni nomen imposuit, Thaborem: hoc est (uti ferunt) vallum, aut propugnaculum. (119) Eo contraxerat, uti Romulus in lucum quondam septaque sua, manu fortium, sed audaciâ perditissimorum, mortalium multitudinem ingentem; Hussiticae plerosque pravitatis: Hussii quippe doctrinam et ipse professus, et ad eandem amplectendam, nullos non inducerc, pertinacissimus. Is, sub haec,
selectissimum quemque, suîque quam simillimum impietatis imitamentô, composuerat sub signis Ziskaeis, in manipulos, ac turmas, iustique cuiusdam exercitûs formam. quam scelestorum multitudinem, barbaram prorsus, et truculentam, vulgo nominabant Hussitat Thaboraeos, a loce, quodammodoque cunabulîs, unde prodierant. Adeoque, per decennium maxime, gestorum famâ vocabulum istud triumphare coeperat; ut idem iam Hussites esset, ac Thaborites. donec sensim, Hussii sectatorum gens universa, se scidit in Procopianos etiam, (sic a ductore nominatos) et Orphanos (qui se, Ziskâ peste sublatô, ceu patre deinceps destitutos, ultro sic eognominârant) : indeque Thaboritae, pars duntaxat, et non universum Hussii regnum, esse iussi sunt.
Ceterum, cum iis, quos dixi, Thaboritis, quam diu quidem in terris egit, Trosnovius Ziska, per omnem circumquaque volitare suetus Bohemiam; Aegyptiacae grandinis instar, omnia devastabat: templis praesertim infensus, ac basilicis; quotquot reperisset, non DEO soli, sed Divorum, ex hominibus assumptorum, Memoriae, dicatas.
Has tales, ad unam omnes, tum suopte furore, tum de suorum sententiâ, certus, et exorsus, exscindere; passim asciîs, ligonibus, malleîs, admotîsque facibus, in eas saeviebat. imagines, tabulas, simulacra, ftatuasque Caelitum, abolebat: religiosos homines porcorum numero ducens, quos de reditibus suis clauftra sacra saginarent, (120) extrudebat, imperiîs armatîs, in loca liberiora, nec suae professionis. Populorum Catholici-ritûs querelas, ob haec ortas, et odia, conspuebat: pontem Pragae lapideum, et arcem Wissehradensem, armatîs complebat: et, cum pontem convellere nequiret, nec pilas eius saxeas, aut aquas Moldae subterlabentes, exurere; magnificentissimam, ac tredecim fulgentem templîs, (121) quam dixi, Wissehradensem arcem, ruinae pontanae substituens; diripiebat, diruebat, incendiô delebat, annô, post millesimum, quadringentesimum, vicesimô. Sigismundi Caesaris, adversum se, suosque Thaboritas, missum equitatum, duce Nicolaô quodam, contemnebat: ad Auscam, locum Thabori contiguum, equitum eius copias fundens; et equos eorum mille, captos, abducens. Aliô, cum eodem genere
militum Caesarianorum, ad Auscam eandem proeliô, pedester ipse, concertaturus; animadvertit luscus, sed oculîs animi perspicax, et callidus, ad Auscae latus ascensu, propter acclivitatem difficilî, superatô, patere senticetum quoddam, latitudinis, ac spatii, proposito suo peropportuni: qua, si cum suis simulatâ fugâ cursurus esset, iter peditatui suo futurum expeditum; equitibus autem, fugientes insecuturis, neutiquam usui, nisi, celeriter dimissîs equîs, omnî contentione, pedeque liberô, Thaboraeorum in tergis haererent. idque conaturos eos, indubitate praedicebat. Scortorum igitur, et uxorum, agmini, quod castra comitabatur, praecipit; uti locum illum, quem dixi, dumosum, et inhabilem equitatui, praeoccupent: eumque, direptîs sibi capitum peplôs, pectorum mammillaribus, ac pedum supparîs, totum insternant: ac porro profugiant. Oboedienter id factum: ac Ziska, simul ac tempus visum, et locus in conspectu fuit; omnî cum phalange suâ, fugam illuc, quô destinârat, intendit: formidine, non verâ, sed personatâ. Veram autem rati Thaboritarum hostes, in eos, effuse fugientes, concitatos et ipsi
perniciter equos eftundunt. Sed ocius, equitandi deprehensâ difficultate, plane desperandâ, desiliunt equîs, quos calonibus commitunt. ipsi, sicut erant ocreati, cum ponderosis et praeacutis illius moris aevique calcaribus, Ziskaeos insequuntur: ac, per ardua nitendo, praeconsumptîs viribus et spiritu, tandem in locum incidunt, sentum illum, linteisque muliebribus instratum. ubi, pergere conati, progressu nihil proficiunt: quippe, calcarium cuspidibus inhaerentia pepla, plagulasque, cum laciniis, post se trahentes; inpedimenta, progressuum pariter, atque caedis hostium. Quo proinde Ziskae conspectô, cum suis, omisso fugae figmentô, reversus in implicitos linteîs adversarios, irruit: maleque repugnantes, et immundo muliebri mundo maledicentes, occidione delet: equîs, calonibus, spoliîs, ac victoriâ, potitur; paene per lusum, et insultationem, tragoediae ferocis actor. (122) Quâ tamen ipsâ, mox alias alibi lanienas repraesentavit, atrociores: inter quas et illa fuit, quam Pragadizio dedit; exitu, per omnia lamentabilî.
Venit eo, cum Thaboritis suîs, cadem illâ bellorum tempestate, qua per
decennium vitae postremum universam pervadebat Bohemiam, et Austriae finitimae partem, Ziska. Reperit urbem, Catholicis adhuc sacris addictam: alienam autem a doctrina Ioannis Hussi; quam is, annô post Christum natum millesimô, quadringentesimô nonô, spargere de templorum cathedris orsus erat. (123) Ad famam imminentis Pragadizio Ziskae, coorta formido civium ingens erat. nec tamen ab animosioribus moenia deserebantur; fortissime propugnantibus, aliquousque, pro focis et aris: donec, praevalente Ziskâ, demum urbs capitur: et, quod incolarum occurrit, interficitur, victoriae licentiâ. Seorsum autem, merâ solâque detestabilis- Immanitatis libidine (quam illa sectaria natio gestorum suorum magistram habet) centum triginta quinque Pragadiziani, Thaboritarum ferreîs, et aculeate quoque (reor) clavatîs, tribulîs, mergitum more contunduntur, et excruciantur; ad usque spiritûs expresionem. felices! si pro sanae religionis tutelâ sanguinem, ac vitam, elegerunt profundere: frumentum Christi facti! (124) tribulaque barbarica pro bestiarum dentibus experti.
Supererant autem illi carnificinae, cui se subduxerant, inermium adhuc incolarum aliqui; cum Sacerdotibus octoginta quinque: qui templi sacr arium, clathrîs (ut vulgo fit) ferreîs fenestratum, occupantes; ianuam robustam, ac praeferratam, post ingresum clausam, repagulîs introrsum firmissimîs oppessuârant. Sed venit illuc quoque, cum suo sacrilegorum agmine, dux Ziska. qui, prius quam templi limen contingeret: dum sacrarium foris praeterit, conspectô, per fenestras perspicuas, congregatorum illic cuneô, cognitoque, fores obseratas, (adhuc enim oculorum alterutrô vigebat); Vos, clamat, huc introîstis; sed inde non exibitis. Inclusistis vosmetipso, nostrae religionis hostes: et inclusi manebitis. At illi, conglobati stantes intus, ac flentes, caelo manus, et ad Ziskam vota vocesque, levando: Nos miserrima (clamabant) et armorum contra te, (sicut cernis,) nuda nesciaque turba; precamur, et supplicansus, vitae nobis gratiam facias: et misericordiam exhibeas! MISEREAMUR IMPIOPUM? ait Ziska, qui nen discent benefacere: quod Isaias queritur. (125) Immo vero (vociferantur illi) facere bene, posthac, parati
sumus, et Credere. Facere, si faciendi nobis, cum vitae, spatium concedas: Credere; si credendi formam, ex Hussii fontibus haurire sinas. Et hoc, Omnes oramus, (addunt) Omnes, unâ mente, voce: sacerdotes, et sacrorum ordinum exsortes.
Quodnam, et quale, Sacerdotum id genus (profanos enim non moror) fuerit, quod vivere sub legibus hominis, propter haeresin combusti, quam in Ecclesiae verae sinu mori, praeoptârit: parum compertum habeonum ii vitâ, sensuque de divinis, inculpabilî, prius suo populô praelucentes: an potius (ut illa quoque tempora ferebant) moribus fluxîs, et cultu sacrorum amphibiô, partem in utramque titubantes, impulsuque deteriorem in partem faciles? si praesertim a vero non sit alienum, quod, dubitante nullo, Scriptores aetatis eius universi ferunt; (126) ipsum quoque tandem Pragensem Archiepiscopum, Conradum Wedam, Albîci (Medici iuxta Praesulisque) succesorem, postquam Sigismundum Imperatorem, necis Hussianae praesidem, Bohemiae regem inaugurâsset, ad Hussitas defecisse. Tali modô, Sacerdotium etiam illud, ac vulgus, sacris adytis
inclusum, spondebat, ad Hussii doctrinam a Papatu se transiturum, et (quod verbum usurpabant) serio Conversum iri, si vita concederetur. Quibus tamen raucum intonans, ac barbare, Ziska; Non istud (clamat,) non est istud Conversionis tempus, sed Ultionis, ac poenae! Moriendum, scelesti; moriendum, et ardendum est! Cumque dictô, congestîs circum sacrarium circulîs, ac sertîs piceîs, et aridi sarmenti vî magnâ; faces eis applicuit: ac collectos intus, miserandîsque lamentîs eiulantes, ad unum omnes, una cum Sacrario, redegit in cinerem, ac favillas.
Infelix utique, Deoque penitus invisum, holocaxstum, cum grandibus, ac letiferis, conscientiae plagîs immolatum! quibus tamen, (si voluissent ipsi,) paratum medicamentum erat, praesentissimum: in animo, dolor; in ore, confessio suorum scelerum: tantâ presbyterorum in promptu copiâ, per quam noxîs expedirentur. Id remedii si pertinaces contempserunt, et (in summam!) paenitudine sufficientî defectionis suae promissum, ac voluntatem, palam declaratam, palam itidem retractâre neglexerunt, (qua de re, librorum annalis memoria silet:)
nempe, transfugae detestabiles, ab Uniushorae Ziskianis flammîs, ad incendiadescenderunt Aeternitatis: et quibus, Martyres fieri CHRISTI, viâ cruciatuum utrimque parî, promptum obviumque fuerat; ii, victimae facti sunt, ac busta, sathanae: contestante DEI praecone Paulô; Quisquis haeresi sese tradat, manifeste Subversum; ac suopte iudiciô condemnatum, (127) esse.
Pragadizianorum hae, quas attuli, fuêre, fatalibus similes, calamitates; certîs temporum evolutionibus in sese quodammodo recurrentes. (**) Quarum occasione, visum nobis e re natâ fuit, in Ziskae quoque memoriam, hominis licet exquisite nequam, excurrere nonnihilô largius; geminas ob causas. Primum quidem; quia per omnem hunc librum, enarratione bellorum, universam ultro citroque Bohemiam toties percurrimus: ne Ziskae, Bohemorum famosissimi Polyphemi, passim impressa Cyclopica feritatis vestigia, nescîsse crederemur; aut per ignaviam praeterîsse. Quo neglectu, nosipsos praestaremus, simillimos iis; qui, Româ lustratâ, Romam omnibus promiscue iactant; nullo non angulo tractuque, foris
et intus, visam, ac revisam. solummodo, Tiberim se vidisse nullum, aut advertisse, confitentur. Deinde, ne, Pragadizianorum lectâ calamitate novissimâ, per Bucquoium illatâ, saevîsse quispiam clamaret Comitem (ut et Psisceckae paullo post, et Bucquoianos, et alios,) nullô superiorum temporum exemplô. Videmus enim hîc, in unum idemque Pragadizium, effusam, et Bucquoii bilem, et Ziskae barbaram immanitatem: Sed, causae magnô discrimine, Comitem excusaturo; Ziskam autem omnibus dirîs devoturô. Pragadizium enim postremum evertit, Bucquoius, ob perfidiam: priscum, Ziska perfidus, ob servatam sacris priscis, Caesarique, fidem. Postremo, rigidus tunc, et asper, Bucquoius; in reliqua temporum, ut plurimum mitior. Trosnovius contra, semper, et in omnes bonos, atrox; in malos, ubi liberet. Sui passim commodi quaestu, saevus: ubi lucrum aberat; malus nihilosecius, vel gratuito, fuit: coaevis pariter, ac post se nascituris, noxius, et perniciosus, ubi posset: ubi nequiret, quavis aliâ viâ turbulentiae molestus. Nam optâsse, suasiseve, pro comperto traditur, (Ne cuiusquam ullam vel animo, vel
auribus, pacis, et requietis, partem post se relinqueret;) Suam mortui pellem, a coriario studiose subactam, ac praeparatam, extendi super circinum ferratum; et malleolorum globosîs capitibus impelli. Sonitu namque solô, pellis antiquum dominum agnitum, fugaturum omnes, ubicumque locorum repertos, hostes, in ultimam usque Thulen. Ita, pro Ziska mortuô, superfuturum se, bellicum Mundi tympanum, nimis quam vivum. (128) Sed nos ad expeditionem redeamus, duorum ducum, et exercituum eorum; reliquam per Bohemiam volitantium.
Allatô certîs nunciîs, et auctoribus, circiter vicesimum septimum septembris diem, e tracûs Rhenani superioribus terris, de secundissimis expeditionis Belgicae progressibus: quanâque celeritate legatus Alberti, Belgarum principis, Ambrosius Spinola, Venafri Marchio, locorum, ad Friderici nuper Exarchatum pertinentium, et cis Treviros, Moguntiam, ac Vormatiam sitorum, potitus esset; signate vero, non ignobilium oppidorum, Alzhemii, Caubi, Baccharaci, Creizenaci, cum Oppenhemio, ceterarum urbium illic capite: cognitô
praeterea, quantâ Bavariti militis virtute, Mansfeldius nothus, cum suorum praedatoria manu, reiectus a limitaneis excubiis, Eschelcami, Furthi, Neokirchii, retrocedere coactus esset; spoliorum illorum inops, quae suis, e direptione Bavariae, promiserat, sed post, ex ipsi Bohemorum rebellium raptîs fortunîs, repraesentârat: (129) Hîs, inquam, in castra nostrorum nuntiatîs, exerciûs utriusque bellandi mire crevit studium, et exscindendae rebellionis accensus est ardor; aemulatione paris, e virtute, famae. Quo factum est, ut, Boici praesertim, impatienter admodum tridui moram illam ferrent, quâ, Budnae tenere se, compellebantur; quoad Pragadiziô se commoveret Comes Bucquoius, rerum illic componendarum, nescio quarum, necessitudine districtus. Iîs demum expeditîs; ad diem Septembris vicesimum nonum, Archangelo Michaelis dicatum, post rem divinam diluculô factam, Budnâ Maximilianus, Pragadiziô Bucquoius, discedentes; hic quidem dextrâ, propius amnem Malczam, Bavariae vero Dux laevâ, pone Moldam, Borem versus, et Piseckam, tendunt. Est haec Pisecka (quam et Pisckam, per exstrusionem
mediae vocalis, dicunt,) una Regalium, quas vocant, Urbium; Circuli, seu territorii, prachensis, ad concursum Moldae fluminis atque Malczae. de qua, quid erroris sparferint ii, qui Comportatorem Urbium (accuratum alioqui plerumque descriptorem,) in idem mendum induxerunt; Annalî superiore narravi, nec iam repeto: sed potius, quae circa Piseckae casum ab aliis tradita secus sunt, quam gesta sint, eorum expono fide, qui, mihi notissimi, veritatisque servantissimi, rebus, cum gererentur, interfuerunt: manumque, partim gladio pugnaeque, partim stylo, commodaverunt, ac rerum earum memoriae. Qui proinde secus haec exponunt, valeant; et aliis potius omnibus, quam docendae posteritati, dent operam. In praesenti quidem certe controversia, caligo dubitationis, utra verior narratio sie, teste Serenissimô discutitur, atque lucet.
Ventum igitur erat, ad diei, quem dixi, propinquam vesperam, in Piseccae conspectum, hinc quidem a Budnaeorum, illinc autem a Pragadizianorum, domitoribus: et a Bavariae Duce (quippe, cuius potiores essent in imperio castrensi partes,) missus
in oppidum, caduceatoris auctoritate, tubicen praetorianus, qui posceret, ac maturari iuberet, ad obsequia Caesariana reditum, oppidique deditionem, sponte faciendam; iubetur invicem ab oppidanis, eorumque primoribus, considerare disparitatem praesidiorum, ac virium, Budnam, ac Piseckam distinguentium. Ibi, trecentis, iisque de stiva vomereque devocatis, spem ac rem bellicam fuisse commissam. sua vero moenia, robore densiore, fortissimorumque iuventute, (quingenti de Mansfeldianis pedites, et equitum quadraginta globus, inerant,) defensari. Non interim attendebant hi; Se, non Bavaro modo, Budnaeque victoribus, sed eodem sermone Bucquoio quoque, Caesarianisque, Pragadizii vastatoribus, respondere. Iam enim et isti Piseccaeis imminebant. Hîc, (adversus utroscumque postulatorum repulsa talis redderetur,) cesatura paullo post erant rebellium verba; cum ventum foret ad murorum bellica verbera. quae dilata non sunt.
Intellectô namque, cuius voluntatis ac fiduciae Piseccenses essent: coniunctîs quidem animîs, sed divisîs ad oppugnationem stativîs, DUX eâ parte, quâ Molda, Comes
autem alterâ, quâ Malcza fluit, (locô, prorsus ad incursum opportunô,) castra metati; balistas aeneas, molis grandioris, adhuc illius eiusdem vesperis residuo tempore, producunt: in oppidum obversas, defigunt: et ad postridianam oppugnationem omnia comparant: hostilibus interim conatibus ceterîs, adversus urbem, sibi (si forte Nox intercedens mentem rebellium emendaret) temperantes. Sed, ubi nox, et aurorae sequentis pars, exactae, consilii sanioris ab urbe nihil ostenderunt: applicitîs ad tormenta bellica (quae septem erant machinae, grandiores, ordine peropportunô constitutae,) flammîs; quati moenia, mandatô DUCIS, coepta sunt. Is oppugnationis ardor, nullo vel oppugnantibus ad respirandum, vel obsessis ad intermissionem defensionis, spatiô concesô, duravit a principio lucis illius (quae postrema fuit Septembris) in pomeridianum usque tempus. Tandem, ad horam a meridie fecundam, e moenibus postulatâ colloquendi faeultate, cum iaculationis induciîs, hîsque concessîs, prodeunt ex oppidanis, de pace conditionibusque, legati. Nec aut alienus a pace, pactisve, Dux Maximilianus erat;
aut ab iisdem aversam mentem Bucquoius demonstrabat: resque conventura videbatur. cum subito clamor ex urbe grandis, et, agentium patientiumque tumultu mistus, in caelum quiritatus, exoritur. Is, colloquii negotium interscindens, ductores exercituum avertit, ad novae turbae eaussam sciscitandam. quae non diu latuit: eratque talis.
Dum Maximilianus, et Bucquoius, in cognoscendis Piseccensium postulatîs toti sunt: Caesarianus interea miles, ad diversam urbis partem agens, animadversô repentino balistarum, totô modo die boantium, silentiô, quodammodoque suspectô sibi conticiniô; quidquid id demum esset, id suam potiundae civitatis occasionem rati, neutrins ducum ullo iussu, praescituque (neget id licet Sanraeus) locô murorum, ad ascensum aequiore, moenia superârant; et urbem, multitudine densâ, furoreque, tamquam a Diris immissô, superobruentes, locîs omnibus caedebant, et iugulabant: nemine, nec sene, nec puerô, non virô, non feminâ, vivere permissîs. Quamquam autem accurrentibus ilico, re compertâ, ducibus; et Maximiliano Caesareos verbîs acribus increpante, Bucquoiô
vero, strictô quoque mucrone, (quippe, contra suos,) crudelitati furiosorum obsistente: minus nihilô tamen profectum est. Educti semel, et bibere sanguinem exorsi, gladii rabies, satiare sitim suam quaerens; ebrietatis fundum ac finem, nisi nec infante quidem in cunis vivô relictô, non invenit. Occidione Piseccenses occisi sunt: neque militum ullo, neque civium, ad vindictam ceterorum posthumam, superstite. QUIS fecit autem haec; nisi, qui passus est? Furor rebellis, et contumax: cuius Exitus, est Interitus. (130)
Minus isthaec talia Maximilianum, (Principem, institutione moribusque suîs, mansuetudini proniorem,) delectârunt; quam, allatus pridianâ nocte, Batinae (qui pagus, in vicinia Piseckae, tectum ei stratumque praebuit,) agenti, nuntius, de gestis interim a Balthasare Marradâ; sub Caesaris quidem Bavarique Ducis auspiciis, pariter bellante, sed imperia tamen a supremo Caesaris legato iussô, solitôque, capere. Mandârat huic Maximilianus, ut, festinantibus in Bohemiam, auxiliaribus copiis, ad extremos Bavariae transdanubianae fines
excipiendis, obvium duceret equitatum, sibi commissum: ac, sicubi res ferret, rei bene gerendae facultatem ne dimitteret. Occupavit Marradas continuo, loca non negligenda; Voliam, (131) ac Pergreichenstenium. Sub haec, ad occiduum Bohemiae limitem, uti iussus erat, Zephyronotum versus, pergens; currus, impedimenta vectantes, et sarcinaria sarraca, sic instruxit; ut ordine, tarditate, rotarumque stridore, simulacra praeberent curruum, grandia tormenta bellica portantium; ideoque, contra viarum et aeris incommoda, sollerter obtectorum. Ex hac, incedentium per vias, carrorum et equitaûs specie, Bohemicis a colonis hausto, passimque didito, rumori, robur Marradas, ipse per se, perque suos, addidit, et impressit opinionem, persuasione fixâ; tamquam, extra dubium ullum, a tergo subsequentium Bavariae DUCIS, et Bucquoii Comitis, exercituum. Cum hac Marradas simulatione, non minus ac turmîs, et curribus, ad oppidum tandem venit subalpestre, Schittenhofium; vocabulum quidem Boicum, sed urbem, ac solum, Bohemicum, silvae subiectum Hercyniae, quâ parte regnum haec ab
Ocasu munit, et inchoat: faucium instar, et Pylarum, Bohemiae. Situs urbis, inter Ellischavium, et Stephanigkum montem est. Urbs autem, Friderici partium erat. Eo porro posteaquam (ut dixi) Balthasar accessit, et in conspectum oppidi vires suas adduxit; proque portis in ordines suos turmas constituit; misit, qui, verbîs Marradae, custodibus denuntiaret; Caesari Ferdinando, Regi suo legitimo, Duci Bavariae, Comitique Bucquoio, legatis castrorum Caesaris supremis, urbem dederent, ac patefacerent.
In haec praeconis mandata, quid, pro rerum praesenti statu, tutius agerent oppidani; formidine superventuri gemini, post Marradam, exercitâs alterius, praeoccupati? quid, inquam, consilii sanioris caperent: quam, ut potentiori sese permitterent? Aliud non reperiebant: quippe, nullîs ipsi, praesertim alariorum, praesidiîs; tenuî vero balistarum apparatu; nullâque suppertiarum a Palatino spe, suî defensionem ausuri. Portas ergo pandunt: deditionem faciunt: Ferdinandi sacramentum, ac militem, recipiunt. Resque, sic, ut dixi, gesta, quamquam irritô nix rumore, successu tamen pactorum
utrimque rata fuit: etiam, postquam errori simulationique larvam tempus detraxit.
Ceterum, cum inter haec Maximiliano DUCI visum eset, impetu militum, dum caleret, et a Pisecka recens bulliret, utendum esse; sed ordinatius, et in hostem, locumque, summae rei perniciosiorem: calendîs Octobribus ductorum, tribunorum, ac primor ordinum plerorumque centurionum, concilium, suô Bucquoiique nomine coactum, rogavit, Ecquo vertendus in posterum, ac proxime, Martis cursus esse usderetur? PILSNAM, responderunt omnes. Et in hanc, tam sententiam, quam expeditionem, utraque cum irent castra; Bavarita primum omnium agmina, sublatîs signîs, Pisecka Strakonizium eodem adhuc die, prius, quam vesper in noctem iret, advenerunt. Haec, in hunc modum, et brevitatem hanc, ephemeridum expeditionis - Bohemicae conscriptor narrat; libellô, quem, annô mox subsecutô, formis typicîs evulgavit; ab iis, qui rebus et castris interfuerunt, comprobatô. Quo minus vero, qui narrationem hanc reciperet, admiraretur; a Bavaritis recta Strakonizium potius, (locum, a Pilsnae
boreali tractu retrocedentem in Austros,) quam sursum versus, ad loca, destinato propiora, fuisse tunc susceptum iter: rerum Boicarum novissimus compositor, quadraginta minimum annîs posterior, e seriniis Arcanorum (opinor) sanctioribus, interserit his, quae narrare coepi, quiddam; cuius altum est in Diario castrensi silentium.
Mansfeldium, ait, Pilsnae tunc et urbis praefectum, et praesidii; seu sponte suâ, seu compellatum, obtulisse Bucquoio, certâ luculentâque depactâ mercede, Pilsnae traditionem: simul ac ibi se dedissent in conspectum copiae, Caesari militantes. Id in concilio tunc et aperuisse Bucquoium; et ductoribus, de fide Mansfeldiana dubiis, persuasisse. Non autem persuasisse Maximiliano: cui partim, (utpote veterum-candoris inter bella studiosiori,) placuerit; ferrô potius, quam aurô vel argentô, licitari victorias: partim, semper suspecta Mansfeldii vanitas, ac fluxa promissorum fides, tunc et visa sit artibus Punicae fallaciae, sua ludificandorum hostium compendia captavisse. Sic enim, dum fictae deditionis ambagibus tempus duceretur, pretiosiores rei bene gerendae quaestus, et
lucra, de manibus elapsura, sperâsse, perfidum nundinatorem. Hunc etenim impostoris Mansfeldii genium, hunc illius genii familiarissimum Ulyssem, esse; Cudere dolos; et postmodo, dolô captis, illudere. Quod totum denique reipsa, quemadmodum praesenserit Bavariae DUX, ita fuisse gestum; et Boicus affirmat ille scriptor: et expeditionis ipse, quem in subsequentibus trademus, progressus aperiet. Pilsnae namque, nec dedendae nothus, nec occupandae miles noster, curam ullam ostendit. Strakonizium interea Maximilianus (utut tota se res haec habuerit) die, dieique tempore, quo dixi, venit: Bucquoiô, secundum fluminis alteram ripam, sed pedetentim, (132) cum suis subsequente: quousque diei residuum, et progrediendi commoditas, id tulerunt.
Est porro Strakonizium, situm ad Ottavvam; amnem, (velut aliô quoque superius annô monui,) margaritiferum: infra Piseckam, et Stieckinum, propius Austrum, ac Silvam, quam Passavicam vulgo nominant. Ibi Quaestoria Melitensium equitum domus antiquitus est: quam, assignatum equestri Nobilitati, Prioratum
appellabant. In oppido, superioris etiam adhuc laeculi principiô, Gens, Orbis universi sentina; nusquam civis, ubivis inquilina, sanguisuga, contaminatrix, IUDAEI sedebant; ac foenerabantur.
Porro, vesperam illic, et noctem, Calendarum Octobrium, desidentes Bavariti; diluculô diei posterae signum profectionis opperiebantur. Avide quidem istud; sed avidius, Caesarianorum cum Bavaritis coniunctio, flagitabatur: sine qua, (velut dictum est in superioribus) exercituum alterutrum incedere, per hostica Bohemiae loca, cautum, vetitum, sanctumque pactîs. erat. At vero, nusquam adhuc Bucquoiani, ne die quidem alterô, comparebant: fessi, (reor,) caedibus, ac multô Piseccensium haustô sanguine: direptionumque praedâ graves.
Per illius igitur lucis, tam militi parum lucrosum, quam DUCI molestum, armorumotium, a vicibus, Circumcisae gentis (ut fit) flagitia proferentibus, non autumo silentiô praeteritum fuisse scelus; quod accidit annô millesimô, quingentesimô quintô, post Christum natum. Ab iisdem vero fuisse locum quoque, vicumque, demonstratum, in quo,
perpetratum facinus illud fuisse, constabat, credi merito potest.
Mulier (aiebant) Hebraea, duobus consciîs, ac facti participibus, Hebraeîs virîs, pecuniam, sinu vestis abstrusam, circumferebat, quâ puerulum mercaretur Christianum. Invenit demum; operâ mulieris, itidem Christianae, sibi conciliatum, et in manus, pretiô nefandô persolutô, traditum. Defert hunc, per summum temporis, ac rei, silentium, ad Iudaeos, consilii gnaros, Iudaea; mercatu suô triumphans. Illi parvulum, cruoris eius appetentes, interficiunt. Occisi, quantum e venis sanguis, tantum totô statins Strakoniziô rumor, emanat. Suspicio, sive male celante factum emptrice, sive male quietâ venditrice, seu quoquô demum femineae garrislitatis fatô, vagatur: aspergit, ac tangit, auctores. Christianorum sollertiâ, Iudaeis intenditur actio. Quaeritur in vicum, domum, sicarios, caedis administras manus. Reperiuntur omnes: et acta, sicut gesta sunt, protrahuntur e latebris. Iudaei duo, conductores facinoris: mulier emptrix, Iudaea: Christiana denique, venditrix; eaque (proh facinus exsecrandum!) trucidati (Servatoris in odium,) infantuli Martyris
ipsa mater. Huius materna viscera, cupiditas argenti duraverat in ferrum. Sed poena staetim in foribus: ac Iudicis, in convictos reos corruptelis impenetrabilis, sententiâ Pronuntiatâ; tria Iudaica corpora, cum corpore Christianae, viva concremantur: puero de caelo flammas, iam secure, spectante; laetanteque Iustô, cum videret vindictam, (133) ac cinerem, huius peccantium Quadrigae. 9134)
Sed nos ad expeditionem revertimur. Dum enim a Bavaritis Strakonizii sedetur: Bucquoiani tandem et ipsi, propiore tendentes tractu, conspici sentirique coepti sunt. Maximilianus igitur, ad tertium Octobris diem, motîs stativîs, et, octo milibus passnum adhuc ante Solis occubitum confectîs, Strakoniziô venit Horaschovvizium. (135) Locus hic, et arx, ad Ottawae laevam sita ripam, eâ tempestate dominum habebat, cubiculo Palatini Comitis, Friderici, praefectum, Schvvihofskium quendam, e familiae risenbergianae dynastis: rebellem et ipsum Regi Bohemorum legitimo; cum Friderico vero tunc vel maxime versantem. Aberat ergo domô. Quocirca, domus ipsa, praesidiô carens armatorum,
advenienti Bavariae DUCI totam se permisit: eâque caussâ, vastationis, in rebelles ceteroquin indictae, procellam in praesens effugit: hospitem hosti se praebere, gnara.
Stabat autem, haud adeo procul Horaschovviziô, trans Moldae rivum quendam, ad Aquilonem, contra Risenbergam, (ab occasu Solis oppositam,) Arx alia, tracûs et Circuli Pilsnaei; super excelsi montis vertice sita, suîque difficilem habens, et (equitibus inprimis) operosum, ascensum. cuius ad radices castellum assurgens, municipiô modicô frequentabatur. Arci, locoque cetero, Grunbergae (136) nomen erat. Porro castrum ipsum, suis confisum munimentis, et adiûs difficultati; non magno sibi videbatur armatorum egere praesidiô. Quantus tamen eorum inesset numerus, (nam inesse, constabat,) qui, desertâ Caesaris caussâ, Palatino locum aservabant; nostris incompertum adhuc erat. Ob eam igitur ipsam, de castellanorum viribus, incertitudinem, aliasque propter causas, visa res, et arx ea, Maximiliano non negligenda: ne forte, progressâs nostrorum insidiatrix ibi remora, vel pedica, lateret; non sine clade repentinâ demum, in copias
transeuntes, eruptura. Quod antequam accideret, immo vero potius omnino ne fieret; cavendum DUX, et antevertendum, decrevit. Iter Grunbergam versus indixit omni suorum multitudini. Quo vero res auspicato gereretur, (quod orthodoxo duci, militique, compendiô nullo praestantius, quam pie sacrificandô, fit;) quoniam dies, hebdomadae novae principium, ac Dominicus erat, in quem, e lege fastorum illius anni, Divi FRANCISCI Seraphici pariter Natalis caelestis inciderat: litandum religiose DUX curavit; indeque continuo, compositîs agminibus, ingrediendum ursit iter. Primum agmen, seu sortito, seu suapte, DUCISve, sponte, ducebat supremus militiae Bavaritae vigiliarum praefectus; adhuc valens, et alacer, Alexander Haslangus; trium plerumque millium exerciûs equeltris ductor: cuius de virtute bellicâa, dictum et in superioribus est: ac dicendum inferius utique frequentius fuisset; si provixisset. Hic ergo rem, ut erat, maioris, quam fronte primâ videri posset, momenti ratus, ex ipso tam subitô DUCIS imperio motuque; tamquam pilsnam ipsam, et non Pilsnensis tracûs municipale
castellum unum, aggressurus, ad celeritatem nihil reliqui sibi fecit. Venit in conspectum Grunbergensis arcis. immittit, cum tuba, fecialem; qui poscat, et hortetur, Serenissimo Bavariae DUCI, Caesaris vices gerenti, locum dedi cedique, voluntate potius incolentium; quam hostilis incurûs experimentô cogente. Coactae deditionis, aut tardae, nullam fore gratiam: spontaneae maturataeque pretium, offerrs salittem, et incolumitatem.
Illi moram, ac tempus ad deliberandum, paciscuntur; tantae rei decreto suffecturum, (quippe, suppetias, alicunde iam promissas, exspectare certi.) Negat fecialis: et instantibus, Alexandri verbîs, ac mandaô, praefinit HORAM. Hanc eis, ad arenae mensuram, nec pulvisculum ultra, permittens; abit tubicen: et acta refert.
Dum ergo praestolatur Alexander, pactorum exitum; ac loci situm ex equo contemplatur: advertit, ab arcis laevo latere, per plana camporum, peditum, leviter armatorum, densum uteumque cuneum, arcem versum, tendere. quos, cum ille, nec sui sciret esse commilitii; nec Bucquoianos suspicari posset: Non est, (exclamat,) non est
hoc temere, commilitones, aut neg ligendum. quid si namque Grunbergensibus hi subsidio veniant? Exploremus saltem. Quid, territâsse, nociturum est, et paucos, et fortasse frivolos; aut, quoscumque demum, viâ tendentes, a nobis aversâ? Simul, inter haec, raptîs secum turmîs, et incitatîs equîs, tamquam turbine ruit eo, quô locô progressum tendentium ad arcem, (prius, quam pedem illi montis attingerent,) interpositu suorum, interclusurus esset. Ac sane res ad votum cecidit. Antevenit Haslangus. hostes erant, numerô centum; Grunbergae subsidio missi. Vestigiô temporis, pugna miscetur, equitum cum peditibus; Boicorum, cum Anglis et Scotis; Ferdinandaeorum, cum Fridericianis. horum, a nostris quadraginta statim, eodem locô, sternuntur. sexaginta residui capiuntur; una cum centurione suo. Deprehenditur et currus, igniariîs funibus, et copiâ nitrati pulveris, onustus. Hoc arcis subsidium, in promptu, viâque, iam esse, continuoque praesto futurum, qui tum in arce praesidium agitabant, numerô non plures octodecim, didicerant. ex epistola; quam Angli Scotique subsidiarii miserant ad Grunbergenses
summontanos; et hi statim, ad arci excubias: uti mox, a subsidio deletô, cognitum e castellanis est, litterarum illarum administrîs. Quô minus proinde mirandum apparuit, Unius solius horulae praescriptae dcliberationi, praesidium Grunberganum, et si tam exiguum, demum acquievisse: quippe gnarum, qua spe, qua celeris opis exspectatione, sese sustentarent. Admirabilior vero, cogitationum Haslangi gubernatrix, Divina-Mens fuit: quae, fub ipsum hostilis compendii, nostri vero detrimenti, punctum, heroi dispectum loci, conspectum alieni peditatûs, periculi suspicionem, invadendi stimulum, et festinandi calcar, immisit. Quibus deficientibus, arx hostium, aucta praesidiô, praesidium autem ipsum, animîs, ac defensionis apparatu; numquam, aut admodum sero, tot inter Anglos, ac Scotos, (acerrima bellis, et propugnaculis, ingenia!) maus dedisset, quod nunc tamen, intra folius unius horae praesixae spatium peractâ velitatione, deletîs auxiliîs, captîs superstitibus, ulterioris opis spe subversâ, cum suo duodeviginti capitum contubernio, descendit de monte: claves, introitum, et arcem, Maximilîano [(printer); sic: Maximilianô] ;
se ipsos autem eius stipendiis, et sacramento, dedititii permiserunt. Ex quibus, Haslangs magnâ cum commendatione, palam patuit, et eluxit; Quantum habeat in se decoris, et boni, Strenuitati tempestivae iuncta provida Celeritas: et animosae celeritati mista Strenuitas indefessae. quarum virtutum utraque fulsit in hoc Alexandro: praeludia maioris utique, si supervivere praeteritis gestis contigisset, Victoriae. Parva, (primâ specie,) dictu, parva gestu, res visa, minus in re bellica verstis: apud rerum intelligentiores certe, pondus, et momentum (137) ingens, habuit. Demus enim (ut dare possumus) operis nec admodum ardui, nec antea, posteaque rari, vel inusitati, fuisse; Pedites velitaris ordinis centum, partim caesos, ac maiore suî parte captos, ab equestri multitudine virorum, non neglectim armatorum. At, in perspicaci profecto ductoris sollertis sollertiâ, temporisque, tamquam ad sextulan, natâ dimensâque pernicitate, tam feliciter ac dextre conatibus hostium intersiliente; quid solidae laudis merito, (non omnibus, nec ubivis obvio,) defuit? Cessator, vel unius semihorae lapsu, si fuisset Alexander; iam eversor
futurus erat magnae partis fortunae bellicae; cuius nunc aliquis, (neque levis,) Telamon, (138) et columen, ipse quoque fuit. Pacuts est cum hostibus vicesimam quartam diei naturalis particulam: rigide, fateor; sed in publicum utiliter exactam. Igitur, Unius horae gloriam, multi temporis loquentur Annales.
Inter haec, ingravescente sensim autumnô, caelôque (quippe, viciniore Boreis,) temporius hiemante; tentari magis magisque valetudine corpora militum: insalubris aer, in fluidas spissari nebulas, quae magnam plerumque, melioremque, dierum partem in noctem et caliginem vertebant: gelu deniuqe, brumali simillimum, immane quantum intendi. Quo factum est, ut languori virium, additus labor itinerum, ac lassitudo membrorum, pronius latiusque, tum vulgus manipularium sterneret; tum nec ipsis Maximiltani DUCIS ministeriis proximis parceret: comitatu famlarî, luis vehementiâ, plusquam semel absumptô. Factum item, ut noctium illarum unâ solâ, frigoris immanitas, decem, ad tromenta currilia, nullô nocturnorum ignium fomentô, (ne
pateret et hosti res,) excubantes, custodes exstingueret: ac partem equorum iugalium congelatam exanimaret. (139) Sed nec, e densitate, morâque nebularum, enata castris incommoda, sentiebantur, (ad usque Pragam, ac Novembris progressum,) esse pauca, vel exigua. Fuitque, notabiliores inter molestias, illius quoque nebulae noctis, quae diem Octobris quartum, et Grunbergae deditionem, exsecpit. Sub illa namque, propter caliginis spissitudinem, equorum duo milia, cum legione geminâ, viâ plurimum exciderunt: et, ob eiusdem nebulae diuturnitatem, sese recipere, quo debuerant, nequiverunt. Acciderat autem, ut eiusdem illius, quam dixi, noctis conticiniô, repentinus, ac trepidus, a Comite Bucquoio, nuntius in castra Bavarita veniens; coniunctionem exercitûs Boici, cum copiis Caesarianis, celerem rogaret, Bohemos enim Fridericianos, cum copiis suis universis imminentes Bucquoianis, a castris corum, haud amplius passuum milibus duobus, abesse; proximeque se, quasque munitiones, in aliquam cogressûs opportunitatem intentos, consedisse. Verum, quo minus Bucquoii postulatis mos e vestigio
gereretur, id per Bavariae DUCEM, nec eâ tunc nocte, ne posterô die totô, stetit: sed partim, per moliminis difficultatem ad profectionem, longinquô satis castrorum a castris distantium intervallô; partim (ac magis) equitum, et legionariorum, errore viarum a ceteris avulsorum, multitudine; quam relinqui, nefas fuerat: partim autem et eâ caussâ, quoniam, etiam in viam et castra fua postridie demum reducti; confecti tamen lassitudine viarum, per ignotos ac sinuosos calles, ad hostem, pugnâ propulsandum, vix collaturi quidquam existimabantur. Ad Grunbergam ititur, interquiescendi caussâ, substiterunt, ceterô cum exercitu. Sextâ vero demum Octobris die, cum prima luce, Ioannem Tserclasium Tillium Maximilianus expedivit, cum turmis viginti quinque selectissimorum equitum, in castra Bucquoit; tempestivum per omnia, magisque desiderarum iam, quam exspectatum, subsidium. Eodem namque temporis articulô, cum castra moviset Bucquoius, animadvertit Princeps Anhaltinus senior, e conclamatis vasis, ac strepitu proficiscentium, discessum Caesarianorum. Quapropter, quo
prohiberet modîs, quibus cumque posset, horum cum Bavaritis coniunctionem; omnem suorum secum rapiens equitatum, ac peditatum, insequi Caesarianos coepit. tempus, ac locum, iusti congressûs, praeter morem quidem suum, ex suo tamen commodo, quaerere: diem totum instare tergis antecedentium; tentare, caedere, morari, novissimum identidem agmen; ac Cosaccos potissimum, id claudentes, infensare: cum iis, paene decimô vieesimôve quovis passu, conserere manum; eorum partem fundere, pars ab iis vicissim fundi. denique, quietum nihil unquam, aut otiosum, patiendo; cogere saepenumero Bucquoium, intersistere. donec ad extremum, suâ Tilliique virtute, Bavaritîsque Caesarianos (pugnando fessos.) sublevantibus, animosior Bucquoius, stitit exercitum; et hosti directam inferens aciem, ac frontem, Anhaltinas copias, fortissime reiectas, sua reperere castra compulit: ipse destinata sibi stativa, nocte quidem iamiam ingruente, sed ad votum tamen, assecutus, Ei loco, Poschov vizium fuit nomen; quod, in tractu situm Polisnensi, milibus passuum duobus aberat Plovviziô; quo, sub idem diei tempus,
cum exercitu suo, DUX Maximilianus pervenit.
Haec illius diei fuit gestorum summa; parum e sententia Principis Anhaltim, (qui pro Cosaccis aliquot Caesarianîs oppresîs, iacturam et ipse suorum equitum fecerat, haud aspernandam,) multum autem infra spem, et exspectationem, Friderici Palatini; qui tunc, in castris agens et ipse, substiterat; intentus in laetum, memorabilis alicuius ex hoste reportatae victoriae, nuntium. Ea res tota postquam secus, ac mente praeceperant hostes Caesaris, accidisset; cumque, posterum in tempus, conventurîs unam in aciem ambobus et ducibus et exercitibus, hauc multo secundiora sperari possent: haec enimvero res, inquam, male tunc, et in dres peius, omnem habebat partium Palatinianarum Bohemiam. Erantque causae maeroris undequaque, complures, et grandes; quae demum in Frideric??? (velut et alibi sperius memini,) caput omnes erant incubiturae: nunc autem, a primo statim Boiorum in bohemiam ingressu, quottidianîs cladium, deditionum, terrorumque gradibus, ad usque Pragam occupatam,
praeludebantur. Haec vero potissima tunc, in oculis stabant, animîsque, Mala. Proscripta dirîs Caesarianîs universa, cum ss Bohemisss stantium, coniuratio. Palatinianae ditiones, exterorum factae possessio; suorum autem, exsilium. Cognatus Princeps, hostium coactus esse ductor: Sanguis proprius, alienam in tutalam exstrusus. Ex Austria profugi, Turrianaeus, et Anhaltinianus, exercitus. Socer insulanus, generi coronati, clam fautor maior, quam palam fortior propugnator. In regno non-suô, facta loca, munitiones, urbes, nonsuae, sed primi (quod aiunt) occupantis. Ereptae Palatino Bohemicae clientelae; Sweinizium, Budowizium, Winterberga, (140) Schittenhofium, (141) Pragadizium, Budna, Strakonizium, Horschwizium, Pisecka, Grunberga: quibus, pars interiu, (aut antehac aliquanto,) pars paullo post, accesserunt; deditae, captae, raptae, direptaeve: Risenberga, Taussium, Frawenberga, Tachavium, Haida, Grommenavium, Merodizium, Planum, (142) et, siquid aliud adhue, Occiduae maxime Bohemiae, (singillatim autem, in tractu Pilsnensi,) sedis, aut munitionis humanae, superfuit; cum
vulgo, qui munirentur, aut insiderent, homines non superessent. Nam illius, quem dixi, tractûs incolae, circumquaque bellantibus obsessi, mixti, presique; qua data porta viaque, diffugiebant. Alibi vero, circaque Satzium maxime, Bohemorum agricultores, belluîs indomabiliores, raptîs ultro, quae casus offerret, armîs ac tribulîs, in Nobilitatem insurgentes; mactabant, quotquot evadere necem fugânequirent, dominos suos. (143) Effugientium autem in loca clausa, trubîs sic urbes et castella complebantur; ut facilius illic eâ tempestate decem, aut viginti, pauperes-nobiles, quam mendicum unum ignobilem, reperires. tametsi tribus ista clasisque circum - (ut ita dicam) ostiaria, non ideo deficiebat: supplentibus Irorum vicem tunc Croesîs; hoc est, ipsîsmet, antehac locupletibus, Epulonibus, ad Lazarorum ianuas iacentibus, ac stipem, micasque mensarum, corrogare compulsîs. His tunc occlamabant agrestes, dynastarum suorum expulsores, et arcium direptors: Vos, vos, aularum parasite, ruris pestes, et locustae! vos, novê cum Rege, quem accersistis vobis, et praefecistis, nova nobis bella, castra, regnique
perniciem, invexistis. Exedite, mastigiae! vestris ventribus; quod nostris ac vestris cladibus intrivistis.
Quae cuncta, Friderici demum in invidiam, odiumque, redundantia; quantam debebant, in eius pectore, turbam suscitare disceptationum secum ipso, diversissimas in partes? Secum enim, ipse pluribus cum curis intus, (mitis alioquin indolis Princeps) quam foris cum hostibus, proeliabatur, et aestuabat. Nec ipse tamen solus, sed cum illo, quidquid adhuc haerebat ei, diverse fluctuabat: etsi, dissimulandi caussâ, fortius loquens palam, quam in abdito sentiens. In metu, Palatina coniux: in consultationibus, anxius Curiae consessus: in curis castrensibus, Anhaltines, ac Turrius: in trepidatione, Praga Fridericiana; Bavaro quottidi vicinior: In Anglicis, ac Scoticis, immo vero demum, in Batavicis etiam auxiliis, parum admodum firmitatis, et acuminis. id quod ostendisse Risenbergam, aiebant, a Maximilianaeis nuperrime sub potestatem Caesaris redactam: quam, quae nam nostratium sollertia subegerit, intererit etiam dexteritatis militaris, non praeteriri narrationem.
Est Risenberga (quod nomen Latine verteres, Gigantum-Montem,) arx montana, Glattoviae, Taussio, Grunbergae, vicina; (144) naturâ, manuque, satis edita, permunitaque: praesidiô tunc insessa Batavicô, tametsi modicô, sed loci munimentis fidentî. Vexillum habebanr, sub quo, Palatini sacramento se devoveratn: et tormenta militaria formae ponderisque grandioris. quibus instructi, suisque quisque telîs, et armîs tecti, tamquam in Caci quadam regiâ, nec hostile quidquam metuebant; nec adversi casûs aliquid somniabant. Sedebant, et quiescebant; armorum strepitum nullum sentientes: cum eo, nocte quadam ad ingressum Octobris, venit Balthasar Marradas, is ipse Schuttenhoffii nuper fortunatus delusor. Hic, Maximiliani missu, cum equitatûs aliquo, nec contemnendo, numerô, tunc iter habebat, et curam, excipiendi (velut superius dicere coeperam) ad postremos Bavariae, primosque Bohemiae fines, exercitum legionariorum Sexies millenûm, sexcentorum, et alariorum mille septingentorum: novam, ac recens collectam, in fortunas Palatini, militiaeprocellam. Ad esa ergo Marradas copias
dum festinat; ne non hostium vires, aliqua tenus, etiam in transitu, carperet, aut Hispanus ullum inter arma tempus inerme dimitteret: propinquâ iam Risenbergâ, pedeque montis, sed propiore, noctis intempestae nigredine; suorum aliquibus, consilio suo magis collusuris, ad se citatis; Hîc vos, inquit, iam nunc, ante montis ascensum, et arcis accessum, equîs desilîte: funiculos igniarios singuli manibus praeferte. quique de reliquis vestrûm artis huius usum habetis, tympana fistulasque capientes, me sequimini: meumque, quid agendum porro sit, imperium exspectate. pars equitum aniumosior, et ipsa mecum pedes, suîs cum selopetis et armîs, ad vestibulum arcis, a tergo mihi comes hareto: quodque, castellum ingressus, ego fecero, pariter et ipsa facito. Nemine iussa detrctante, vir ipse, praefidentis sibi, periculorumque contemptricis, audaciae rem aggreditur, multis incredibilen; ipsi vero domesticam, et experimentîs tritam. Evadit ad arcis iugum, summô suô suorumque silentiô. Postquam in loco, stationnis capacî, constitit; Nune vos, inquit, quotquot ignitas restes habetis, eas inflatu suseitate: qui gladios; ad fulgorem spargendum,
terroremque, distringite: qui fistulas, accinite: qui tympana; miscete, tundite, tumultuamini. Factum e vestigio, quod imperatum erat. mons universus scintillare funium flammîs; splendere mucronibus ensium; strepere sistularum modulîs; boare tunsarum pellium mugitibus; vocum dissonô fremitu, pedumque succussu, terra quat: miliutum ad arcem paucitas, despicienttibus ex arce per opacum, multitudo videri grandis, eaque sclopetigerorum; quam, e tergo sequens alia grandior, per acclivia collis enitens et ipsa, subsidiô tegeret, ac, pede pedem propellens, in hostem urgeret. Hic error animos occupârat ominum castellanorum; Iaculatorum maximam adesse manum, arcis expugnationi sub tenebris, arte Sinonis ad Troiane, aut Scipionis Maioris ad castrae Syphacis, (145) immissam. Instare sibi, ni sese dedant, exitium. Id autem continuo futurum cum de fenestis, cditisque castri locîs, Batavi praesidiarii verbîs et clamoribus, alteris alteri, significarent: non fefellit haec eorum ignorantia, trepidatioque, callidum Marradaem. Is. aucturus hostium et opinionem falsam, et formidinem, consiliorum inopem, (nec enim
in mentem cuiquam eorum venerat, ut explorandô, rei statum exactius cognoscerent,) ad castelli portam, quam potest proxime, se consert. Ibi,nullo metu discriminis et exitii, quod incurrit ad ostium Thebaeae turris Abimmelechus, molae saxeô fragmentô, deorsum iactô, contusus; (146) colloquitur: sclopetariorum ordinis primi centurionem adsimulans. Adesse Caesarianorum agmina. suadere, si salvos se velint, ut arcis, ac suî, deditione, clementiam potius, quam vim, experiri victorum malint, Sin respuant id, aut odiose si cunctentur; interitum iis Piseccensium proponit: causiae paritatem, auxiliorum longinquitatem, et inopiam, eandem: hostium robur, ac multitudinem, aequalem; et quippeni demum, si rebelles esse perseverent, excidium idem, et in Risenberga Piseckam?
Suasit Marradas; ac, minîs consilio varie mistîs, persuasit. Panditur, quod portarum foris, et interius, est. At ilico, cum delectis ad id ipsum, sepositîsque sibi, militibus, irrumpens Marradas; et, e suasore deditionis, exactor iam illius effectus: invadit vexillum. Id, maniubs eorum extortum, suis tradit: machinas tormentarias
occupat; et, quod armorum, ceterique militaris apparatûs, in arce comparet, ipsâ cum arce militibusque, suam in potestatem redigit. e suis, praesidium imponit: Batavos emittit; copiâ factâ discedentibus, sive suis se reddendi, sive Caesaris ad stipendia transeundi. Risenberga denique, Bavari DUCIS sub auspiciis, Caesari seponitur: et asservatur.
Noctis hoc unius diverticulum fuit strategematicum: plurimorum alioqui dierum, ac labrotum, impendiô, nec tamen exitu fortassis illustriore, constiturum. Hoc Commendator Melitensis patravit; arte (sicut est et Insula,) sed honeste, semi-puicâ, (147) circumscriptam credulitatem Batavicam expugnans.
Sub haec, adiunctîs iam ad equitatum Marradicum legionariorum, quos diximus, equitumque Bavaritorum, supplementîs; qui recens advenerat miles, Her libergii ductu, prima statim Bohemicae militiae, tum castra, tum rudimenta, ponere coepit, ad Taussium; urbem, Risenbergae finitimam. In ea, praesidium erat, Palatinianum: peditum vexilla quatuor, equitumque turmae geminae: manus, (ut apparebat,) hostium,
haud ita magna: sed arma, machinae, munimenta, pugnadique studium, aliquousque grandia. Cui proinde loco, ne nostrorum sese progressibus interponeret, subigendo; destinârat eo DUX Maximilianus, oppugnatorum mittere multitudinem, conatui parem; cum balistis grandioribus quatuor. Sed urbis oppugnandae machinarum necessitatem, antevenit, urbis a Bavaritis occupatio: ponentibus arma, quae corripuerant, iîs, qui, mixti civubus, intus milites agebant, et resistere nostrorum viribus, animô maiore, quam constantiâ, coeperant. Huius deditionis nuntius, in exercitûs utriusque stativa, (quae Plovvizium etiamnum, et Poschovvizium, insidebant,) venit, ad nonum Octobris diem: adiectô narrationi ceterae, quasi corollariô, partim suburbhanô Taussii, seu temere, seu per dolum conceptis flam~îs, incendiô; quod Herlibergii fortunas castrenses exussit: partim, et intra Taussium, quid publici factum lucri fuerit: deque septem illic tormentis aeenis, vastae molis, cum oppido pariter occupatîs. Ea tormenta, ne nostros, illac paullo post praetermeaturos, salutarent inhospitalius, quam optâssent; eorum attentâ
custodiâ, militaribusque substitutîs excubiîs fidioribus, est provisum. Tribunis militum, ac praefectorum ceteris, qui capiendo Taussio navârant operam, data statim sub manum, milia peditum tria, cum turmarum-aliquot equitatu: quibus, in vicinia Risenbergae sitam, Glattoviam, eadem curâ successuque subigerent. quorum neutrum illis defuit: uti mox inferius exponam.
Inter haec autem, ad Octobris diem undecimum, Plowiziô Maximilianus, Poschowiziô Comes Bucquoius, abductîs fuîs uterque copiîs, propinquare Pilsnae non intermisêre. Quorum ille quidem, adhuc ante noctis illapsum, Stenovvizium (148) attigit; ubi quoque noctem illam egit. Bucquoius autem, pagîs circum propinquîs sparsum, militem suum collocârat. Inter pagos porro, Stenovvizio circumiectos, erat et Losîna: quem tribunus, ortu nobilî, quidam Ervvittus, Boicis in castris legati munerer, sortitus erat, in distributione contubernirum: et ibi tum quiescebat. Sub eo, Belgarum equitum, turmae quinque, numerô quingenti, militantes; cum aliquanta lixarum calonumque turba casuum nocturnorum
immemores, procubuerant: lassitudinem diei quiete nocturnâ lenientes. Erant autem haud procul inde silvestria, locandis insidiis opportuna, densaque, loca: quo se, more suô, gens, subitas in irruptiones intenta, Pannonum-Inferiorum aliquot milia clam abstruserant. Hi, sub noctis medium arbustîs silentiô sese proripientes, ubi Losînam irrepsêre; tumultum derepente magnum, ac pro multitudine formidabilem, incursu, clamore barbarô, caede, nulli provisâ, suscitant. Fuga Belgarum, strictum Ungarorum ferrum, gemitus morientium, cae dentium ac caesorum promisuus ululatus, tenebrarum densus horror, omnia terroris cladisque mixturâ confuderant. sed mali tunc caput, auxilium, nec a Caesarianis ullum; nec aliunde: quia Strovvixium (ubi stativa) plusquam mille passuum itinere Losinâ distans, periculi nec sonum, nec speciem, acceperat. Stenovvizium autem, quod tantundem aberat, et de Losinae caus perinde nihil hauserat ullô sensu, nihilo plus ad succurrendum contulerat: donec eius rei fama vel sero randem ad Bavariae DUCEM est allata. Qui nihil cunctatus, equô conscensô, cani
classicum, in ordines quaeque suos agmina, tormenta, signa, curruwque redigi iussit: et aciem, in omens casus hostlis irruptionis, stare voluit instructam. Ea tamen cura, necessitate tandem suâ deprehensa maior est, et (in praesens saltem) supervacanea visa: propter fugacitatem, tumultuantium fortius, quam tunc proeliantium, Ungarorum. Cum enim Belgicorum equitum pars, agmine factô, vel ferri vî repertâ viâ, perniciem evitarent: pars vero, nec se deserentes, nec locum, suam ac Losinae salutem, circumlatô fortiter in obstantes ictu, tutarentur: Ungari, prostratîs haud amplius Belgarum viginti quinque, lixarum autem inutilisque turbae ceterae, summum sexaginta; postquam de quingentis Gallo-belgis ipsi, (millium aliquot exercitus,) Marte memorbiliore triumphare nequibant: pago demum iniectîs ingenti clamore flammîs, ovare se Vulcano grandi, crediderunt: perque tenebras, extra pagum adhuc densas, arreptâ fugâ, pro praeda; notas in latebras ita se retulerunt: ut proxime subsecutus, et insequens eos, nostrorum labor, illorum nec deprehendere quemquam, ac nec videre quiverit; in avia
silvarum, tamquam in auras, formidine dilapsos: et, in reliquum, agilitate cum ventis, non ferrô cum hoste, concertantes. Alibi vero, Fridericianorum cuneus, Anglorum nempe quinquaginta praedatoria manus, a nostris excepta; Stenowizium, in castra Boiorum DUCIS, Octobris duodecimo, captiva pertrahitur.
Is DUX, die posterô, castra Stenowiziô, Lidowizium movet, propius Pilsnam: unde tamen nec Mansfeldium ipsum, nec, eius operâ reddendae Ferdinando regi Pilsnae, spem ullam elicuit; quippe, vanitate promissorum eius, citius nuperum Maximiliani praesagium, quam verborum ipsius, Bucquoio datam, fidem implente. Placuit DUCI tamen, in conspectum progredi Mansfeldii. si forte Mansfeldius, aliquando tandem, in aciem prodiret, et conspectum, DUCIX. Sed audacia nothi, formidine retrahente, non sustinuit, esse reciproca. Compensavit autem irritam nostrorum, in vicinia Pilsnae, moram, laetus in castra, decimô quartô mensis praesentis die perlatus, nuntius; de redacta sub potestatem urbe Glattoviensî.
Subegerant hac, Bavari DUCIS
auspciîs illa, quae paullo prius, Herlibergô ducente, Taussium ceperant, tria milia perditum Bavaritorum, cum centuriis aliquot equestribus; Glattoviam (ut in loco dixi) statim a Maximiliano missi. Glattam hanc, vulgus nominat: cuius urbis situs est, ad caput fere fluvioli, qui, Wattonem inter, et Moldae brachium margaritiferum, incedens ab Occasu, sub Hor aschovvizio cito se Moldae miscet. Commendant hoc oppidum, bonorum terrae descriptores, antiquitus, a caseorum praestantia (149): caelestium autem opum praecones, a sacro Dominicanae Religionis conventu, templôque: quorum conditorem ferebant, Theobaldum, Ladislai regis fratrem: illum, qui, Friderici Barbarossae Caesaris rerum administer, obierat in Italia; translatus autem in bohemiam, in aede Patrum Praedicatorum Glattoviensî, quam dixi, sepulchrum accepit. (150) Ceterum, urbs, isto novissimae rebellionis motu, Directorum, ac mox Paltini, partibus adiuncta; postquam armîs Boicîs perterrita, Caesaris recepit obsequium; simul et has, in quas utrimque conventum est, deditionis, et incolumitatis, leges accepit. Praesidium, mercede
conductorum, explieatô vexlilô, ceteraque militariter instructum, cum impedimentis universis, excederet; quoquoversum placeret. Miles gentilitius, in oppido relictîs omnibus, et rebus, et armîs, praeter ensem ad latus; suam quisque domum repeteret. Cives, ad saeramentum, Caesari, quod deseruerant, conceptîs palam verbîs dicendum, redirent. Nobilitati (nam et Glattoviam, ab agrestibus furiosis exagitatam, partem eius haud exiguam confisgisse, iudicari facile potast,) cum coniugibus ac liberis, sen remanendi, sen quolibet alio migrandi, vel suas ad sedes revertendi, potestas esset. adversus Caesarem aema resumendi, fas, ac libertas, non esset, Ceterae cunctae, Caesaris arbeitrio sepostiae, remanerent. Sic Glatovianae, per annos eos aliquousque disturbatae, res, paucîs aliquot diebus aequitate, fortitudineque, Bavariae DUCIS recompositae; quamtum priscos ad dominos, tantum ad se, quietemque veterem, redierunt.
Dum autem haec, eô, quem exposui, rerum progressu, geruntur a Boicis, ac Bucquoianis; urbium, atque praesidiorum, aliâ sub aliam deditione deiectioneque Bohemicis belli praesidibus nuntiatâ;
prius, quam Pilsna quoque veniret in hostium potestatem, et Praga, regni iugulum, invaderetur: Anhaltinus senior, antecapi pugnae commodiora loca, (si sic rerum tandem extrema sors, lexque necessitatis, exposceret) longe consultissimum esse ratus: motîs repente castrîs, Pragam et ipse versus festinare, solitô contentius, copit: ac, magnîs itineribus nostros anteveniens, ad Rockizanam denique consedit: idque cum universis Bohemicarum virium copiis, non sine Palatino Fridericô; pro quo copiae bellabant, et qui suâ, tunc quoque, praesentiâ belleatores accendebat. nec id, tam verbîs agebat, ac tubâ; quam, apud rerum intelligentiores, suî miseratione: quipe, cuius fortunae sensim in praeceps festinarent.
Erat vero Reckizana, supra Pilsnam, in Euro-aquilonis plagam vergens, inter Kispergam, ac Zervvizium, octo, nec pluribus, passuum milibus, a loco satativorum Maximiliani remota. Dies ibi complures adhue moraturi videbantur Bohemici; qui dies, iam tunc, aliquot traxerant gratis, et in otio: nec tamen, qui priores adesse tantopere contenderant, prores quidquam in Boicos, aut
Bucquoianos, ausuri: sed, consumendis ipsi frugibus intenti, praestolaturi morando; dum aut inopia frugum nostros, aut contagiosa desidia, consumeret. Ad summam! apparebat, lente Bohemos festinare. Tanto properantius igitur, mixtô, ducebat agendum esse Bavariae DUX: ut, quantô studio Cunctationis rem perditam restituisset olim Fabius ille Maximus; tantô Celeritatie breviatiô, dispendia Caesaris redimeret hic Maximilianus. Ergo nihil illi visum longius, et annosius, illo quatriduô, quô, post nuntiatam Glattoviae deditionem, Lidizii desidere coactus est; quoad castris suis adiungeretur, quidquid e Bavaria militum nuper, Herlibergiô ductore, Taussium et Glattoviam subegisset. Is miles demum universus advenit in castra Lidiziana, mensis Octobris die decimô septimô: quo die, cum ad progressum in hostem omnia iam ante starent in procinctu, continuo profectionis datô signô, coeptum iter est. Sed accidit eodem illo die, nec procul eodem castrorum locô, fortuae peccatum (nisi, quod in aeternâ Numinis dispositione, peccari nihil potest,) et casus; cuius et omnia funesta fuerunt: et
nihil ullis mortalibus, nisi tristissima quaevis meritis, laetum visum. Eius eventûs, ista fuit occasio; seriesque, quam exponam.
Ut expeditius, hinc quidem, illinc autem minoribus impendiîs, Bavaritus incederet exercitus; consultissimum Maximiliano visum erat: primum, omnem aegrorum turbam in Austriae Bavariaeque fines, ubi commodior eorum curationi locus esset, remittere. deinde, commeatibus, et annonae, laxandis, impedimenta supervacua, sarcinariis iniecta curribus, revehenda domum quadrigariis committere; simul vel impositâ, vel comitari iussâ, quâ castra reprugabat, inutilî bellis turbâ: cuius pars erat, et deterior sexus; ac signate, nobiles aliquot (quid tum, si clarioris ortûs: sed in arma non natae,) feminae. Morbô porro pressis, voluntate suapte, consensuque DUCIS, adiunctus erat et Alexander Haslangus; is, quem ad Grunbergam nuper insigniter gessisse rem, docuimus. Eum (utî complures alios, autumnô, morborum tunc fertilî,) paullo post febris invaserat: quae vires illius, alioqui validas, intra dies paucissimos adeo prostravit: ut agminum itineribus, succussionibus
equestribus, supremaeque vigiliarum praefecturae curis, impar et crederetur, et esset. Hunc, (quippe, sibi dilectum, et muniis in futurum altioribus destinatum,) lecticâ Maximilianus deportandum, armatorum fido praesidio commisit: ut primum vires pristinas recuperâsset, ad obsequia sui DUCIS reversurum. Erant una, qui non modo stiparent eum, sed et honoris caussâ separatîs, seu vehiculîs, seu iumentîs extra iuga, deducerent. Una quoque, sueta mensis illius, supellex, ac res haud tenuis, et sarcinae, vectabantur: pretiosisima vero facultatum, in animo; virtus herois Alexandri.
Perventum erat, ad nonum circiter, ab loco castrorum, lapidem; silentiô magnô, nec uspiam hostium ullô mutiente; cum, e silvae, quam nostri praetervehebantur, latebrîs, subito globus evolat equitum Ungaricorum: continuoque lecticam Haslangi cingens, decem ex iis, qui, stipatores ei cum armis adiucti, latera tuebantur, obtruncant: triginta de comitatu capiunt: ceteros in fugam agunt: Haslangi sarcinas, et castrenses opes, diripiunt (quod idem et Nobilibus tunc feminis, aliisque comitibus, evenisse,
Boicus scribit annalium compositor,) (151) Haslangum ipsum, lecticâ furiose detractum, cultiore veftitu nudatum, viliore contectum, animae reliquias aegre trahentem; in iumentum strigosum inclementer iniciunt: et, in castra sua celeriter abactum, adhuc eô die (qui Sabbatinus erat,) militiae suae supremo ductori (152) sistunt; ingens ex eo lytrum, aut certe spiritum, expressuro. Fuit is ductor, Ioannes, cognomentô Bornemissa: qui stativa tunc habebat Rakoniii; locô, nobis et inferius, plusquam semel, relibandô. Casum Alexandri nunc, eodem narrationis tractu, (ne scindere compellar Acta belli saepius, quam necesse sit,) prosequor. Ceteris, una captis, quidnam sub haec acciderit; id in memoriam temporum, quod equidem sciam, non intravit: et, me divinare, nec decet, nec delectat.
Porro, captus ab Ungaris Alexander Haslangus est, Octobris die decimô septimô, pridie diei, qui memoriae divi Lucae sacer erat. Neque distulit, ad eum, sic aegrum, sic destitutum in vinculis, paucas post horas, et, utprimum is com~ercii sermonum per vires patiens videri coepit, visendi colloquendique
caussâ, sese conferre, Fridericus Palatinus; tantâ praesertim castrorum propinquitate, non amissurus opportunitatem sciscitationis rerum variarum. quam eum confabulandi moram extrraxisse, duarum ad spatium horarum, adnotavit, dignitate Princeps, ephemeridum conscriptor: (153) Palatiniani lateris et ipse (quod licuit) Achates; necnon, eandem cum Haslango, fortunae vicissitudinem, haud multo post, sed clementiore sub dominô, nec in necem, subiturus.
Posteaquam ad aures ista DUCIS Bavariae pervenerunt, (qui nuntius, adhuc ante posteri diei plenum diluculum, iam castra tota Boiorum repleverat:) quod ducibus olim, militibusque suis, Magnus Alexander, in adversis eorum rebus, esse consueverat; hoc, ingens animi, munificentiaeque, Maximilianus Alexandro suo fuit: ut, quâ posset, arte viâque, malis, in quae nullâ suâ noxâ vir inclitus inciderat, occurreret, ac mederetur. HOC sane praestantis eopiarum Imperatoris est; eorum, qui se totos imperiis eius impendunt, omnia dura, putare sua: Salutemque suam, in illorum, credere, salute constitutam; nec magis rectorem se
praebere, quam patrem, exercitibus suis. Unde fit, ut ibi demum belli secunda sit sors; ubi pro Duce libentius, in hostem autem infensius, depugnatur: ubi charitas ductoris, alteros ligat, et alteros fugat: suorum retinaculum; adversae partis terriculum.
Ut autem ad Bavariae DUCEM humanissimum revertamur: misit hic, alterô statim a captivitate die, qui fuit Octobris duodevicesimus, internuntium e suis fidum, et epistolam, ad Fridericum Palatinum, in castra. Petebat epistola, sollicitabatque lator epistolae, verbîs Maximiliani, Boiorum DUCIS, interpositâ (per obliquum saltem) cognationis utrimque Palatinianae mentione: Quandoquidem Alexander, elaritudine natalium, Haslangus; rebus gestîs, vir fortis; ordine militarî, vigiliarum in equitatu supremus praefectus; manu, non consertâ, sed ardore febrilî vinctâ, fortuitas in manus incidisset hominum, inter valentes et semineces, parum admodum distinguentium; uque captivum, nullâ medentium curâ sospitatis eius, sed sub militaris custodiae rigidîs legibus, solâ lytri quandoque spe, detenturi viderentur, in incerta temporum et cassuum, (qui, mortalium in rebus,
quottidie variarent:) priusquam is animam citius, vî languoris, amitteret, quam eius detentores pretium libertatis reciperent: rogare se, maiorem in modum; uti, bonâ Palatini Septemviri veniâ, custodiâ solutus Alexander, quantâ fieri posset, et maturatione temporis, et itineris securitate, fidô militum additô praesidiô, sibi remitteretur; tantisper a se, nec ulterius, attinendus, dum, medicorum adiutus arte, fomentîsque refocillatus, consanesceret: eôque factô, nullâ cunctantione fideliter iis, quorum nunc esset in potestate, restituretur.
His DUX Maximilianus, in hunc, quem retuli, modum scriptis, ac postulatis, interponere paratus erat, suam, Principe dignam, et rebus ipsis comprobandam, fidem: quam utique maioris ducere Bohemia debuerat omnis; quam suas argentifodinas (154) omnes, in liberationis Haslangianae pretium depaciscendas. Et, medius- fidius! non aequissima duntaxat, sed et ipsis adversariis utiliora, poscebat DUX. Aeger, ac sibi restitutus, Alexander, et se ipsum Friderico restituturus erat; et argentum paciscendum, utique pensurus; quantumvis haud exiguô, per ea tempora, fortunarum eius captô, iam
ante, detrimentô. Nunc, hîs negatîs recuperandae valetudinis eius compendiîs, periculum erat, (et eventu subsignatum,) ne, rusticitate curationis inter militaria ministeria, nec Alexandro vita duraret, inter hostiles nexus: et ipse, vitâ functus, ad suî liberationem resurgere, quantumvis posset, non curaret.
Reposuit porrô Fridericus, Octobris die decimô nonô, Maximiliani litteris litteras; ac postulatis, excusationis urbanitatem, (id est, honestam repulsam:) Cum in suorum, nec manum, Haslangus, nec custodiam ac potestatem, incidisset, sed in Ungaros, tamquam exercitum, a Bohemico disseptum, et castrîs, et signîs, (quasi vero non et hi Palatino tunc militarent:) Ioannis Bornemissae, ductoris eorum supremi, non Suum, in praesens, eius, seu captivitatis, seu velaxationis, arbitrium esse. quo fieret, ut ipse DUCI Bavariae minus tunc, quam optaret ille, gratificari posset. In hunc ergo modum, et spes, haslangi liberandi, suspendebatur: et ipse decimum quintum in diem exinde Rackonizii desedit; talis, qualem eum, hôc exactô, revisemus.
Ceterum, illâ tunc
opportunitate viciniae castrorum, et sanguinis, suam in rem usurus Palatinus; simul autem, et invitatus, illaipsâ litterarum alternatione; postquam a Maximiliano liberi per castra commeatûs copiam impetrârat: ad eum legavit Balthasarem quendam Iacobum, e nobilitate Palatinianâ familiae Sohlammersdorffianae, tribunum militarem, inter equites primorum ordinum, domi quoque praefecturâ clarum provincialî, tractû Aurbacensis, in Palatinatu nostro, quo nunc condimus haec; virum, militaribus ausîs clarum, et acrem; sectae vero suae studiô, verbîs ac factîs, acrriorem. cuius tamen soror eodem, ac posterô quoque, tempore, cultu religionis orthodoxô, nobilium Ratisponae virginum-caetum, cui Superiori nomen, pie semper, et a continentia singillatim spectabilis, incoluit: Virgo, tantô Superis utique magis conspicua; quanto disparis sexûs oculis minus ipsa, vel offerri fortuito gestiens, vel studiose semet offerre: clausîs, adversum scenas tales, quantum valvîs, ac fenestris suîs, tantum curîs, et cupidinibus animi. Nec spectari gaudebat, nec spectare; nova Sara Nilotica: quae, (Pelagii Diaconi testimoniô,) supra fluminis alveum
annîs habitans sexaginta, flumen numquam aspexit: (155) virgo, suî videns, et oculata; ceterorum, negligens, atque caeca. Sed, regredior ad Schlammersdorffium: de cuius laudabili germanâ iuvit haec inspergere paucula, quo palam facerem; Eorundem nonnumquam pariumque natalium, quam dispar soleat esse, vitae morumque via!
Sororiae simplicitatis solitudine quieteque, tanto frater eius versuitor, ac turbulentior; diuturnum vagabundumque Germaniae bellorum tympanum, et suscitabulum, Balthasar hic Schlammersdorffius; cum ad vigesimum Octobris diem stetisset in praetorio Maximiliani: quo magis legationis audaciam velaret, et postulationis invidiam leniret; partem culpae temeritatis illius, haud crubuit in ansam transferre verborum Haslangi, biduani tunc capivi, quae verba miscuisset semimoriens ille, cum iis, qui Rackoniii cum eo contulissent. quae colloquia, si fingerentur, refutaturus Alexander ideo non erat; quia nec praesens tunc, neque gnarus. Hunc autem fere sermonem cum DUCE tunc tribunus hic habere coepit. Quamvis videat, ac doleat, Rex suus
(Fridericum signans,) a Comite Palationo Rheni, Comitem Rheni Palatinum; a Bavariae Duce, Bavariae Ducem; a consorte stirpis, cognatum sanguinis; ab eo, cui Rex suus regnum et Imperium quaesierit, illum, cui Bohemiae regnum DEUS, ac populorum consensus, in manum dederint; a Maximiliano denique, Fridericum, inter utriusque clara per Imperium orbemque nomina, bellô lacessi; necessitudinum veterrimarum amabilibus vocabulîs, in odiosa recentium Inimicitiarum venabula, telaque, conversîs, (tamquam, Gaetulicis in silvis, Leo leonem insectetur:) non potuisse tamen, ac certe quidem noluisse, regem-Electorum, sic omnens usquequaque, propinquitatis visceribus insitam, mentis inclinationem exuere; quin et amicâ salutatione cognatum sibi DUCEM, impertiret; ac de rerum statu, per internuntium, sciscitaretur. Prae rebus tamen aliis omnibus, interrogare Fridericum regem; Ecquid in bellum totus incubiturus Maximilianus Dux esset? an verô, suspensîs, in paucas saltem induciarum horas, armîs, aliquam, per tranquilla colloquia, Pacis conflandae cogitationem admissurus? Posterius hoc consilium, Bavaria DUCEM anteferre priori decreto promptum ac
paratum esse; sensisse Fridericum, partim e narratione, nonnibil etiam, ex habitu fronteque suadentis id, (156) haslangi: prae so ferentis, Non refugiturum, sed gratam potius habiturum (157) Maximilianum, utriusque, de Pace conciliandâ, deliberationem, sermonumque vivum, inter praesentes, commercium. Id si sie animo DUCIS sedeat; per se neutiquam staturum, quo minus, bonô provinciarum et Imperii publicô, congressu pacatô, via quam primum fiat, ad Tranquillitatem, omnibus optabilem reducendam. Hôc enim, nec alio celeriore, compendiô, repressum iri cruoris torrentem illum, quo, per biennium fere iam alternîs cladibus fusô, Bohemia spumet, et utraque Pannonia (158) restagnet. Hôc remediô, minutum iri, funerum, quae nunc lues in castris denset, multitudinem. mitigatâ fame, saniora redditum iri corpora: populorum animis veterem redituram hilaritudinem: odia decessura partibus, ac factionibus; quae bonâ fide, nisi positîs prius armîs, numquam deponantur. Ita, minus enasciturum causae furentibus agricolis, trucidandi Nobilitatem, (159) ac Principes: (160) minus stimulorum fore clientibus, extrudendi patronos, ac dominos suos:
minus, excursoribus, et praedonibus, capiendi chiliarchas, (161) et exhauriendi spoliîs oppida. (162) Duorum, inter sese sermocinantium, beneficio, (si Pacis Auctor DEUS assistat,) debitura suae felicitatis reditum, innumerabilia mortalium milia. quae gloria, num, tamquam collegae Pacificationis, placeat DUCI, necne; cupere, legati ministeriô, discere Bohemiae regem: qui libenter, et ultro, maximiliano, cessurus sit potestate, designandi statuendique negotio tam splendido, tempus, locum, comitatûs utrimque numerum, et congressum; vel sine, vel cum telo subalarî, loricâ, galeâ: procul tamen armîs, que nitrô sint, et igne, perniciosa: quaeque talia praestitui solerent alia. talium omnium praemonendorum, DUCIS Boiorum esse futurum arbitrium. Nisi tamen hanc ipsam, (subiungit legatus) statuendi quidquam arbitriô suô, facultatem, maximiliano Caesar eripuerit; cum, in suo Proscriptionis Edicto; decretove, quo Bohemicos Proceres, ac Regem hodiernum, ferit, proscribentium ritus cetero mandatum hoc addebat, quo Principes, iuris ac possessionis Caesareae vindices, et recuperatores, iubentur, in eos, qui sponte suâ redirent ad obsequium, agere clementer. adversus
inobsequentes, e contrario, sanciebat, ut bellici rigoris institutîs uterentur. His Caesaris mandatis, in apographum transcriptis, quoniam addat, suîs DUX verbîs, quasi per formam exceptionis, et commentarioli, parenthesî circumclusis, (PALATINI TAMEN ELECTORIS, ALIAM HABITUM IRI RATIONEM) nasci dubitationem; AD Clementiamne Caesaris, an ad Rigorem, extraordinariae viae, spectet Palatinus? huius problematicae sphingis optimum futurum Oedipum, Maximilianum: quippe, suorummet interpretem verborum. quorum proinde lucem, ac meridianam expositionem, in hac perplexae coniecturae nocte, sicut peteret, sic exspectare, dicebat, DUCI (demptîs, ad quae cogatur, armîs) coniunctissimum Fridericum.
In hunc fere modum expositîs sui Principis, hinc querelîs, inde postulatîs, vafer Rhapsaces, Schlammersdorffius; praestolabatur, quid sibi reponeretur. Sed, Ezechiae vice, nec respondentis, nec responderi sinentis, (163) incidit hic orator, in Salomonem; et aequa disserentem, et aenigmata constricte dissolventem, Maximilianum. Cum enim iste, tantum non manu
palparet; In tanta castrorum, et hiemis, et pugnae decretoriae, vinciâ, non Pacem a Bohemis, multoque minus leges-pacis aequas, ac duraturas, quaeri; sed inducias, Caesarianis inutiles, et occasionum, armîs de summa re disceptandi, fugam, ac dilationem: donec in immensum illi convalescerent; et in nebulam nostri conatus, viresque, varie diffluerent (164): dissimulans tamen astum hostilem, et frontem e regulis humanitatis explicans; haec a legato referri Septemviro Palatino DUX iussit.
Electori palatino quam ex animo bene semper DUX Bavariae voluerit: satis hunc demonstrâsse, videri iam tum potuisse; cum Saeculi praesentis annô decimô septimô familiariter inter sese Monachii (165) colloquerentur, et agerem. Postea vero, cognationis, amicitiae, charitatisque nexum, ecquo pignore manifestiore firmare DUCEM potuisse; quam, emergentibus in Bohemia motibus, (turbidorum quorundam consiliîs insidias Electori tendentibus,) crebrîs tum epistolîs, tum internuntiîs, hortando, debortando, precando, deprecando, dissuadendo, deterrendo: ne tam ancipitia tentaret? debere Fridericum, unô Septemviratu, geminôque
Palatinatu, contentum, pacifice fortunis suis acquiescere: nec, invadendîs alienîs, amplecti periculum, et propriîs simul, et exterîs, excidendi. Non omnibus in rem esse suam, e Principibus Ducibusque, fueri Reges, aut Caesares; exemplô se docuisse: cum fastigia potentiae celsioris, etiam oblata sibi, repudiaret. Austriacae domûs quatienti columnas, citius suorum penatium, quam potentiae tam fundatae ruinam, imminere. Talia praedicenti sibi, negatas et aures, et fidem, esse; quod dolenter (ut par esset,) tulisse DUCEM: mulio vero molestins acerbiusque; duram sibi, nullâ suâ voluntate, multoque minus ambitione, sed Caesaris mandatô, fuisse necesstatem impositam; eum, quem observârit, ac dilexerit, armîs insectandi; donec, cum suis, Palatinus Ferdinando, (legitimo, consummatoque, Bohemiae Regi,) Bohemiam; Imperatori, Maiestatis reverentiam; provinciarum domino, terras suas, ac iura; terris et Imperio, tranquilltatem; divinis demum, humanisque, legibus oboedientiam, restituat. In haec si Palatino, cum Caesare, conveniat; conveniri Maximilianum a Friderico, necessitatis nihil habiturum. Valeret potius; ac pareret, una secum: ille, Caesari cedendo regnum:
DUX ipse vero, simul ac is cesserit, ac Caesar iusserit, Bohemicîs terrîs excedendo. Verborum, de quibus Palatinus tricetur, et hereat, postremorum, ne nodus in scirpo quaeratur, planum esse sensum; cum linguam illa suam, (siquis intelligere non refugiat,) habeant Alemannicam. (166) Summatim; De Palatino nominatim, nec praescriptum sibi quidaquam a Caesare; nec distinctum. Id est, ut ego reor; Palatini, proscripti nuper, sententiam, unam ac simplicem; manere simplicem, et Unam: adeoque, non fori sui, sed Augustaei, rem eam totam esse: Caesaris, universum hoc tribunal. A Caesare, provocatum iri, quemnam alium ad Caesarem?
Dimissus, cum mandatis his, Schlammersdorffius; illuc, unde missus fuerat, revertitur: Pugna, nuntians, non verborum, et colloquii, congressum instare: repulsaeque dimissionis-Haslangi, repositam esse colloeutionis repulsam. In hanc utique partem, mentis ad leniora durae, Maximiliani responsa calumniatores trahebant heterodoxi: more suo, (sinisterius quaevis interpretandi,) Vindictam nominantes ac talionem, id, quod aequitas erat, atque necessitas.
At, iniquiorum de se sensuum sermonumque, tantum, quantum hoftilis ferri, contemptor Maximilianus; cum eodem prorsus numero duceret languidum otium, ac frivolum negotium: relictîs disceptatiuncularum nugîs de Pace, (quae pervicaecibus esse nulla poterat,) belli progressum resumpsit: perendinôque (qui dies fuit Octobris alter, et vigesimus,) tentoria detendens, movente castra simul et Bucquoiô, post quietem quatriduanam tandem excussam (167): Pilsna propinqua loca deserit. Ac primum, Miessam transgressus iam ante, flumen, (quod, Tachavii moenibus praelapsum, Pilsnam versus decurrit, et inde Wattoni miscetur,) ad laevam Bohemiae plagnam, ac locum, cui Ziximirio nomen, DUX iter instituere; dein Tuscavvizium flectere, coepit: de Praga, recta petendâ, palam dissimulans; secum autem animô constitutum id, ac fixum, tenens. Et eam quidem noctem, quae diem Octobris vicesimum secundum clausit, Bavariae DUX, Tuscavvizzi, sicut et castra praetoriana, cepit; sed tantum non ipse captus, ac noctem, sibi supremam, expertus. Sic autem acta res est: cuius enarrationem
ab aliis passim, et ab ipso (quod mireris) diarii bellici fidissimô compositore, praetermissam; mihi, boicoque scriptori, phosphoroque Czechorodiano, (168) tradendam posteris, reliquit Anhaltini Principis filius cognominis; castrensium sub haec ephemeridum digestor.
Quo tempore, tribunus militum Schlammersdorffius, in castra Palatini, (quae circa Rochizanam adhuc, aut haud adeo procul inde, fixa stabant,) renuntiavit, cuiusnam mentis et decreti, Bavariae DUX esset, de bello prosequendo; velut paullo superius expositum est: ex iis, qui Fridericum circumstabant, minime dubium est, has, aut harum similes, doloris, et impatientiae, prorupisse voces: Quid moramur igitur, aliquando tandem, Bavari nobis attemperandi, conciliandique cogitationes abicere? Bellô flagrat, omne circumcirca Boiohaimum; (169) et hoc, ventilantibus facem Beiîs. Quin igitur, Rex, incendium hoc festinamus exstinguere Ruinâ? nec illo vetere Catilina consiliô, (170) nostrûmmet ruinâ; sed saniore: DUCIS inquam Bavari pernicie. Tusscavvizium, narrant explorantores, (et vero
narraverant, ac verum erat,) eum in stativa sibi destinâsse, pernoctaturo. Dies hic adest: nox, haud multo post aderit: arx et castellum Tuscavvizianum haud remotissimum, sed, quod ad noctis medium attingi possit: si milcs expeditus, si dux viae peritus, interiecta nemorum perfringere, nec timeat, nec ignoret. Obruatus DUX inimicus, incogitans: opprimiatur, ac pereat, semel! et cum illo pariter interibunt omnes illius cogitationes, copiae, conatus.
Impulit haec oratio Palatimum: ut, qui de die iam dudum nihil profecisset armîs; is bellare noctibus averet, et auderet. Nulla fit igitur mora. Tamquam ad exploratam victoriam, imperiô Palatini, mox et exemplô vivô, suscitatus, coit miles: fremit hinnitu pernix equitatus. Agminis primi ductor, Comes Hollachius; florem equitatûs, ex omni selectum exercitu, cum peditatus mille, trecentorum, sclopetîs dimicantium, secum rapiebat. Hos trahebant, praegressi totum agmen, ii, qui se ipsos itineris duces, ac viarum gnaros, profitebantur, Bohemi, ceu regionis indigenae: quibus adiunxerant, et immiscuerant se, pars, ac numerus haud exiguus, Ungarorum, Bethlenii Gaboris
emissariorum, et a Bornemissa seorsum tendentium: qui, proximîs audaciae suae successibus inflati, passim se Belgas dormientes, et Erwittum, incuriosum suî; passim, Haslangos in lecticis, ac febri, sic et Bavaeriae Ducem, sopitum, Tuscawizii reperturos confidebant, et suae potestatis facturos. Hi proinde Pannones, viae (sicut dixi) praesidibus et antecursoribus haerentes, Hollachium, agminis primi rectorem, et ab hoc deinde, quidquid agminum sequebatur, ipsosque ductores, ita ductabant (171): ut ex eorum progressu, regressu, statione, motuve, cunctum ceterorum itineris-regimen penderet. Subsequenbantur autem hos, et Hollachianum agmen; aliud, et iustum, Ungarorum commilitium: Ungaros, Austrii, rebellionis adhuc tenaces: Austrios, Stubenvolianae catervae, quique ceteri; densum mixtumque, sed bellicosum, vulgus. Post hos, antecessor Friderici Palatini, Christianus, princeps Anhaltinus, senior. proxime, Fridericus ipse, cinctus aulicô suo, qua comitatu, qua satelitiô; cum equitibus ducentis, quorum turmam unam Dux Saxo-Weinmarius, alteram Spaldorffius, moderabantur. Postremus,
Mansfeldri vices agens, cum equitatu suo, Styrumbus incedebat Comes, fratrum natu maior. Hic universum agebat Fridericianum illius noctis exercitum; decem (uti ferebant) millium multitudinem: quam Rochizanâ Palatinus, sub primae vigiliae primam horam (Teutonibus, septimam vespertinam,) obductîs iam per tenebras semitîs, in Bavarum DUCEM eduxit.
Sed, obscuratîs elementîs, et ipso quoque caelô caligante, lucidus adhuc clarusque perstabat divinus Oculus; Maximiliam noctium ac somorum custos, et excubitor. Nam profecto, Nisi DEUS, caeli terrarumque DOMINUS, custodîsset (172) istud, sibi dilectum, et plusquam unâ Civitate commendatius, Caput; frustra vigilâssent, qui custodiebant tunc illud, praetoriani satellites: quique Tuscawizii tractum insederant eâ nocte, Bavariti; nondum ad numerum decem millium selectissimorum ascensuri. frustra quoque, (Fridericianîs, ad noctis medium, infusurîs se,) Bucquoianum aut invocatum, aut exspectatum subsidium, ex pacto fuisset: quippe, Comite, Caesarianotum ductore, suîs cum copiis, (ita casus,
et locorum ratio, tulerant,) procul alibi noctem eam ipsam agentibus, et in tempore succurrere, per opaca, caeca, perplexaque callium, si vel maxime studuissent, nequaquam valiturîs.
Sed, ne Bucquoiô tunc, neu' Boicîs ipsîs opus auxiliis foret; antevenit Exercituum-Domini directrix manus: quae ducibus, itinerum callidis, et comitibus eorum Ungaris, iam eousque silvas ingressis, unde, recipere se, peroperosum fuisset, spiritum immisit vertiginis (173): ut, excidentes viâ militarî, deflecterent in avia latrocinantium, ac devia venatorum: in eadem quoque post se traherent, omnia subsequentium agmina. Quocirca, nocte, nec sideribus illustrî, nec facibus, densa silvarum discutientibus, lucidâ, (ne luminum claritudine, Palatinianorum adventus hosti proderetur,) nullâ demum usquam radiosâ lampade: quidnam rebelles, ac rebellium foederati, Pannones illi, Gaboris tyranni satellites, et Ecclesiae veteris transfugae, propterque causas has, et alias, Impii merito, quin et Seductores, Paulinîs e verbis nominandi; (174) quid, inquam, quid erant aliud illi, quam, errantes ipsi, simul autem
et in errorem mittentes alios? quid, nisi Caeci, divinis in rebus; et in caligine nocturnâ tamen, audentes esse duces caecorum? (175) Quid miremur igitur, In curcuitu, perque tramitum ambages, ambulâsse viatores, (Hunnorum, inquam, posteros, et sectarum asseclas,) tam unc Impios? In summa! nidi Bethleniani viperîna progenies! fortunarum Palatini fatalis Cometes, et violentus Caurus! qui turbine suo, novissime quoque, subversurus ad Pragam fore, Fridericianae felicitatis universam spem, et currum; iam ex huius ipsius noctis praeludio, credi merito polset. Interea, malam in rem festinantes Ungari; perdere primum omnium debebant Viam: deinde, mentem, et consilium.
Ergo, simul ac aberrantes, involvi silvis, ac saltuosis tesquis, coeperunt; aliam ex alia progressûs difficultatem adeuntes, nec ipsi pergebant: nec pergere, tractum abs se, peditem equitemque permittebant; suîs oppositîs equîs, et corporibus. Passim restitantes, et ipsi morabantur, et moram sequentibus iniciebant: multifariam tricantes, et intricati. Nam, aut arctissimîs comprimebantur callibus: aut transversîs
retardabantur fossîs; vel, decusatim iacentibus, arborum truncîs, ac stirpibus, impediebantur. alias, pluvialium interiectu fovearum, aut congerie lapidum; alias densissime consertîs inter sese virgultîs, aut ramorum impendentium inexplicabilibus nexibus, confictabantur, ipsique, iumentaque; succussu continuatô calcitrantia. quae cuncta mala, formido tenebrarum adgravabat, pavorque, lymphatorum simillimus. Nox quoque, quae dare ceteroqui vulgo consilium dicitur, rationem his, ac mentem, eripiebat. maledicere praecedentes-Hollachiani, viarum ducibus, et obicibus: subsequentes autem, antecedentibus; omnes demum, omnibus: et expeditionis auctores, suomet consilio Diras imprecabantur. Sub extremum, minimô minus abfuit, quin, inter sese rixâ commissi, posteriores Ungari, praeviis Ungaris, ceu malorum causis, praeliô congrederentur; et maculam invidiamque gentis, a se detersam, eorum interitu delerent; qui, (quantum in ipsis fuisset,) exercitum hosti delendum obiecissent.
Inter haec talia denique, cum ad nihil minus, quam Tuscawizium, et ad Bavariae
DUCEM, ad viciniam vero paullatim antelucani temporis, ventum esset: destinati successûs, ac rerum aliarum omnium, desperatione fracti, victique; receptûs signum Palatiniani, cum canere non anderent, iussu Principis, ac ductorum, aliis alii, per cuneos et turmas, indixerunt. Inde pavide, pedetentim, ac silentiô (ne deprehenderentur) altissimô, relatô retrorsum gradu, Rokizanam ita repetierunt: ut simulacrô quodam ac praeludiô (si sie dici conveniat) diei-Novissimi, qui postremi pridie fuerant, primi redirent: et qui priores omnibus exierant, omnium ultimi reverterentur: Et hoc, infectô pariter omnes negotiô; DUCEque Bavarorum incolunî: cuius tamen oppressio, scopus ac meta fuerat totius huius expeditionis. Sed Punctum salutis Maximiliano fuit, Ungaros aberrâsse.
Quamvis autem DUX inclitus Noctem illam, quae Iovis diem hôc, quem prosequimur, annô clauserat, (176) ignarus istius tanti tunc periculi sui, tutus, et innoxiam, egerit: non habuit tamen per omnia quietam; multoque minus, hilarem, ac Iovialem. (177) Immissi namque, (seu fortassis
iniussu praefecti sui, solaque praedandi libidine suâ,) qui mansfeldii sub signis erant, e praesidio Pilsnensi digressi, Batavorum aliquot Anglorumque cunei, Tuscavvizium irruerant. Eorum pars, foris in castello, spoliandis incolis imminebat: pars, arce iam effractâ, direptionis initium intus facere tentabant. Sed in hos commodum incidentes utrobique, Bavaritorum agminum antecursores, Croatae; virtuteque, (si non et multitudine) superiores, eorum praedonum centum et quinquaginta, partim trucidârunt: ceteros, iniectîs vinculîs, abduxerunr; Maximiliani potestati traditos. Ei tamen haec, et alia talia, parum admodum ad noctis illius quietisque tranquillitatem contulerunt; in tanta videlicet mansfeldianorum, tum viciniâ, tum excurrendi licentiâ, coactô DUCE, quaevis in momenta temporum exspectare casum irruptionis illum, quem iam ingrusse viderat in momentum unum. Tanto servabantur igituer intentiores ubique vigiliae: quae, magnis hostium exercitibus fortassis impares futurae; praedatorias tamen eorum manus, ope Dalmatarum accedente, non difficulter erant contempturae. Sic ibidem
adhuc locorum evenit: ut ad diem Octobris vicesimum tertium, sub Solis ortum, a Bavaritis exciperentur legionarii quinquaginta; sex alariîs, praesidii caussâ, stipati. quos ad se tamen mox adductos, et excussos, ut comperit Maximilianus, ad Ernestum pertinere Mansfeldium, et ad corporis eius custodiam praetorianam: inviolatos ad eum, et incolumes omnes, e vestigio remisit: consiliô, mihi quidem inexploratô; coniecturis tamen exposito. Num, clementiae famam, non tam captans bavariae DUX, (quippe, qui nusquam ad id usque temporis saevîsset,) quam confirmari desiderans, id egisset? An, uti Mansfeldium, invicem paci, Pilsnaeque deditioni, Bucquoio nuper ostentatae, flexibiliorem, hac suâ mansuetudine, redderet? An vero potius, ut, viâ contrariâ, Bohemis coniuratis, ac Friderico, suspectum Pilsnae custodem, invisumque (tamquam Bavaro clanculum amicum, et colludentem,) efficeret; dum eius excubias-intimas intactas dimittit, Annibalis artibus: qui, suburbanos Romanorum agros incendiîs evastans, Fabii tamen Maximi, Cunctatoris, hostium principis, tamquam amicissimi, segetes illaesas
praeterivit? (178) Sed, cur unaquaeque facta res sit, Scriptoris haud interest. factam narrâsse; satis ad historiae candorem esse debet. Mihi tamen, ex iis, quae legi passim, et audivi, satis constat; Maximiliano DUCI, numquam Mansfeldium, numquam eius mores, genium, actaque, fuisse probata. Sed haec nunc omittimus; et ad potiora festinamus.
Maximilianum, Numinis, et Angelorum caelestium, (de quo nemo pius tunc dubitavit) praesidiô subductum periculis, quae Bohemus hostis totîs copiîs in caput eius, ac nocturna stativa, comparaverat; extemplo terrores, ab eodem hoste, minaeque cladium aliae, circum steterunt. TANTUM cardinis est, in Heroe Situm, bono publico se donante. Defensurum bonos omnes, omne malorum oppugnat agmen.
Ad vicesimum tertium Octobris diem, Welam (179) arcem occupaturus DUX, ne, perrecturo Rackonizium versus exercitui, custodes arcis moram inicerent: praemiserat legiones, equitatûsque pleramque multitudinem; praemonitam, se quoque protinus, cum lectissimis exercitûs sui, subsecuturum. Ibant, ut imperatum erat, equites, pedites,
tormentarii currus; cum impedimentis. In procinctu stabat et ipse DUX, continuo moturus: cum, in articulo temporis, cursore missô, demisse rogatur a Comite Bucquoio, Sistere suos dignetur; et ipse quoque subsistens, de pellendo potius hoste, quam de motu castrorum, cogitare. Non procul enim castrîs Caesarianorum tendentes, apparere coepisse Fridericianos; impetum in se suosque, post et in Bavaritos fortasse, facturos. quae postrema tamen verba, (sicut et de suppetiis oblique flagitandîs) non tam promebat internuntius, quam, intelligi tacite, cupiebat. At, more magnanime liberalium, plus fecit Maximilianus, quam rogabatur. Non enim cogitavit modo, sed et effecit, quidquid ulterius rogari potuisset. Continuo namque sisti praecedentium agmina praecepit: et ipse, semet expeditum in equum iniciens, assumptîs una mille quingentis acerrimiorum equitum, Tillium compellans, legatum suum; Hîc tu nunc (inquit) meam vicem, et partes, implens, et cum exercitu cetero peditum et equitum universô, tamquam in subsidiis subsistens; machinarum currilium, et imperii mei, (simul ac sequi te
iussero, vel quoquo versum tendere,) sollicitam, uti semper soles, ac facis, curam et, custodiam suscipias. Iniussu meô, ne te moveris.
Habuit DUX audientem dicto, legatum, equitem, legiones: et ipse, suô cum equitatu celerrime Bucquoium, ad latus dextrum castra metatum, quaerens; cum iam hud procul vallô castrorum eius tenderet, ei significati iussit; Adesse se: maioribusque, si res exigeret, cum copiis statim adfuturum. declararet Comes, in quo succurri sibi, vel ubi loeorum, vellet?
Obstupuit Comes tantum, in DUCE, subveniendi sibi studium, inque studio celeritatem: actîsque prolixe gratiîs, significavit, Magis in praesenti non-necessarium, quam in posteri temporis incertos caus aspernandum, auxilium Boicum fore. Ceterum, sub meridiem, Bohemos mutatô consiliô, videri sentirique desiise: quod, novô fortasse rerum bene gerendarum impetu conceptô, stativa sua repetîssent.
Id non temere Bucquoianos coniectâsse; continuo rumor novus aperuit. Reversus enim ad Tillium Maximilianus, et cum copiis universis, ante noctem adhuc, Welam
assecutus; audivit passim illic narrantes, Anhaltinianum equitatum, numerô praevalidum, et Ungaros praesertim excursores, turmatim circum ea loca palabundos, inhiare praedae, cladique memorabili, Bavaritis inferendae. Res autem, et opportunitas, quae Fridericianis oblata fuisse videbatur,f erat eiusmodi.
Per eosem illos dies, imperiô Maximiliani DUCIS, e Bevariae finibus advehebatur abundans commeatus, et nitrati pulveris ingens copia, necnon argentum, in stipendia Bevarici militis; cum praesidio tamen equitatûs tanto, quantum res haec exigebat. His curribus intercipiendis, et praesidio subruendo, ferebatur, Bohemorum, ac Pannonum, omnis illa multitudo Rockizanâ Pilsnam contendere; quod, illac Bavaritorum futurum transitum, per loca, superioribus diebus a nostris occupata, divinabant. Et transituri sane fuerant, inque manus et insidias incasuri Bohemorum. Sed antevertit haec hostium consilia, provida Maximiliani cura. Ducebat turmas, praesidii caussâ velut dixi,) curribus additas, chiliarches Lindelous; vir bellô paceque bonus, ac tutelam
tunc annonae, stipendiorumque, voluntate DUCIX, sortitus. Ad hunc, concubiâ nocte, cursores geminos, DUX, viîs diversîs, et cum mandatis utrumque simillimîs, emittit. Horum is, qui, die iam clarô, Lindeloum, (Bohemiam cum curribus, et equitatu suo, multum iam ingressum,) in campis Plassensibus, supra Pilsnae fines Aquilonares, nactus; accurate verbîs Maximiliani moruit: Primum, uti tantisper, quoad hostium consilia conatusque planius paterent, a Bohemiae penetratione sibi temperaret: in orâ, limitibusque, Bavariae finitimîs, sese contineret. Deinde, quoniam Ungari, ceterîs inquietiores, Boios passim, et ex insidus, assultarent: eorum importunas excursiones omni vî contentioneque reprimeret, ac coerceret. Denique, Bohemorum quascumque copias, terminis boicis imminentes, pro virili depelleret, et profligaret. Quibus, talium prius ignarus, Lindelous e cursore cognitîs, dictô citius reflexit iter. turmas et currus, (agmine tamen compositissimô, silentîque,) reduxit; nusquam interiungens, donec Taussium, et vicina glattoviae loca, Bavaritîs praesidiîs firmata iam antehac, attingeret. Taussii
consedit: ac mandatorum reliqua summâ diligentiâ curavit. In hunc modum et DUCIS sollicitudo voti sui compos; et hostium insidiandi labor irritus, est effectus. De cetero, dies Octobris quartus et vicesimus, uti Sabbatinus, itae quierus, a bellicis quoque motibus, permansit.
Secuti sunt autem, vicesimus quintus, ac sextus, eius mensis; quos DUX egit Craelovvizii, locô, trans amnem sitô, Rackonizensis tractûs. Ab hoc autem biduo, per insequentes deinceps dies tredecim, quottidianae fere, nonnumquam etiam, sub unum eundemque diem, plures unâ, pugnae velitares, et equestria proelia, locîs aliîs et aliîs, geri coepta sunt; scenae, quodammodo praesultrices, illius supremi, quem post aliquanto Praga spectabit, Actûs. In quibus tamen congressibus enarrandis (sicut in hac universa Bavariae DUCIS expeditione) non temere cuiusvis obviorum, Acta tradentium, auctoritati, ducimus insistendum,): ac nec eorum quidem vulgo per omnia, qui passim hodie volventium in manibus versantur; et a meipso subinde, superioribus in annîs, pro testimonio laudati sunt. Pace dixerim
eorum, quos prope propius nominâssem: sed exprimere supersedeod; quoniam institutum eorum haud improbo. Sed Actorum, in historia, digestionem ideo sequi nolo; quia plurima rerum apud eos, et locorum, ac temporum, dierumque, nubes et nox est: ad summam! ordinis exponendorum multa confusio. Non tale vero deprehendas, Viri, calamô tersô, consiliîs, gestîsque bellicîs, clarissimi, Georgii Teysingeri, breviarium expeditionis Maximilianaeae; quippe, statim a re, sub manibus oculisque gestâ, raptum, dispositum, et consignatum. Ab hoc, sicut a capite statim, exordiôque Leonis mei Galsati, ducere telam hisoriae sum orsus; ita, supremum ad filum usque pertexere, non dubitabo. Nec tamen, siculbi congruens aliquid, et opportunum, aliunde quoque sese monimentis his obtulerit, praetermittam; sed suo, non alieno, lco dieique reddere, quasi serie fastorum, meminero. Rusticum hoc narrandi genus, et, (plebeiae scurrilitatis barbarismô,) Simplicianum, nonnulli nominabunt. Convitium hoc tamen, et tolerabile ducam; et, multorum iudiciô, ne vitium quidem: nisi pulchrum, et agricolis ipsis
plausibile. quibus, in frugum copiâ, prorsus alioquin aequalî parîque, plus arridet, ac probatur, frumentum, ordine desectum, et repositum: quam, ager avenae, nullâ serie demessus; ac per sulcos, quasi procellosô quopiam turbine, disiectus. Quid vis, amice lector? OmNIS ordo pulcher est; etiam in culmis, ac stramentô. (180)
DIE, qui Divorum Apostolorum Simonis, et Iudae, pervigilio dicatus, et Octobris vigesimus septimus erat; Maximilianus DUX, mille ducentîsque circiter assumptîs equitibus, Kraelowiziô, Boream versus, Senomatum movit; trans vadum quoddam, cuius unda decurrit in Wattonem amnem, paullo supra Rackonizium: urbem, a Senomato castello mille, centumque, passuum interiectu, remotam. Cum autem illuc diei tempore, vespertinîs adhuc nebulîs vacante, DUX venisset: fere sub horam, a meridie tertiam, animadvertit, universas Palatini, Bohemorumque, copias, quantae diebus superioribus Rochizanae sedissent, tantas tunc silvam quandam, ad latus Rackonizii (nec ita longe) sitam, insedisse. quae, nostrorum ad Pragae viciniam properatione cognitâ,
necnon Bavari DUCIS adventu per exploratores nuntiatô; praevenire nostrorum, ubicumque possent, conatus, et itinera, festinabant. Legiones igitur cunctas, e saltu producere, Bohemi conspiciebantur: et, tamquam aciem structuri, proelio paratam, per plana camporum eas explicare. simul autem, et equestres aliquot turmas in editum quendam, ad alterum Rackonizii latus surgentem, collem, emittere cernebantur: quae turmae, (sicut ipsi destinârant, futurumque non dubiabant,) nostrorum, Pragam versus, iter, ac transitum, interciperent.
Hoc Anhaltini Primcipis, ipsi salutare, nostris vero perniciosum futurum, consilium, non fefellit perspicacem Bavari DUCIS sollertiam. qui proinde, nulia morâ, catervis aliquot alariorum praemissis imperavit, uti locum, quem ab hoste cernerent affectari, quantâ maximâ possent celeritate, priores occuparent. Hos autem, imperata propere facientes, festinatione non segniore subsecutus DUX ipse, cum turmis aliquot aliîs; collis altitudinem, a Bohemis expetitam, simul cum iis, quos praemiserat, universam implevit, ac sui iuris fecit. Inde, moveri
[Gap desc: portrait of Alexander ab Haslang]
suorum quemquam, vetuit; quoad legiones quoque supervenirent, iustumque, iuncti peditibus equites, exercitum efficerent. quod adventu denique Tillic, cum universo peditatu DUCEM assecuti, factum est. Exspectabantur autem a Bevaricis, eô locô nihil motîs, Comes quoque Bucquoius, cum Caesarianis; ob causam, nescio quam, (sicut et aliâ, antea, posteaque,) lentiores. Bavaritorum interim stativorum invidiâ ringentes, Anhaltiani, missuque ductorum suorum, procurrentes, per cuneos, et turmas; velitari primum pedestres, dein equestria miscere certamina, coeperant: et, qui pellere locô nostros tentabant, repulsi reiectique; pugnae casum diu variabant, et alternabant: alias caedentes, aliasque caesi. donec novissime visum Anhaltino non infra spem est, illustrius quiddam gerendi, reportandique: si plenioribus aliquanto viribus, et copiîs, concurreretur. Neque distulit is, prius, quam lux in vesperam, et haec in noctem, abiret; exsequi, quod placuerat: densîsque coeptum est ordinibus, et copiîs, in peditem pariter, equitatumque Boicum, ab hoste procurri. Sed nostrorum, pr??? rtim equitum,
ea fuit illo congressu virtus, isque dimicationis successus: ut Bohemici, versîs tergîs, in lucro posuerint, refugisse celeritate magnâ Rackonizinum; et secundioris proelii decus Bavaritis concessisse. Laudis autem huius, (qui potuerant tamen, ac debuerant, esse participes,) eô die vacui Bucquoiani; novissime demum, ingruentibus iam renebrîs, propinquare nostris coeperunt: neque tamen coniugi. quippe, duorum millium intervallô passuum, ab his adhuc dirempti; propterque noctem, et lassitudinem, illic metari coacti. Quo tutius autem, ac providentius, idem illud tempus Maximilianus DUX transigeret; locô, non quidem amplissimô, sed Suo tamen, ac permunitô, rotis insistentia tormenta militaria, gemina, supremô collis in iugo consituit, adversum hostes: ipsumque collem peditatûs firmô praesidiô circumsepsit. Nec a Rackoniziô tamen interim Anti-Caesariani, nec a spe loci, suis rationibus opportunioris, occupandi, discedebant: habentes ad manum, et receptum, /quoties opus esset,) oppidum suae factionis, sibi pervium interdiu, noctuque: clausum autem Boiis, et Bucquoianis: sed et in
arce praeterea Rackoniziana captivum, ac febribus aestuantem, HASLANGUM, tenentes; Bavarorum Achillem. Is, popularium armorum sonitum, et machinarum currilium mugitum, audiens; rem nostram votîs amplius, iîsque taciturnîs, quam operâ manuque, promovebat. quo sane virô vegetô, liberoque, castrensiaque negotia coram, (ut nuper) administrante; non temere quisquam hostium nostris obvium se, vel infestum, fuerat oblaturus.
Talium ergo fiduciâ cogitationum, et quia, BOICORUM MULTOS ESSE MILITES; ALEXANDROS autem et HASLANGOS; PAUCOS, iudicabant; audentius ad congressum vulgo prosiliebant, equites praesertim adversae partis. Idque posterô quoque die, (qui gemeinis, quos superius nominabamus, Apostolis festus, et Octobris duotricesimus fuit,) ex utrorumque conatibus, sed in contrarium eventum cadentibus, eluxit.
Occupârat antemeridiani temporis magnam partem, densa nebula. Quâ tamen dissipatâ tandem, et ad res gerendas caelô repurgatô; iuxta nostri, Bohemicique, visi
sunt, ad resumendas velitares pugnas ardescere. Pauci primum, et priores, e castrorum hostilium stationibus prodire; prolicientium similes, et alacritatis, ad manum conserendam, ostentatores, equorum armorumque concussione. Quibus statim conspectîs Maximilianus, praesente iam et Bucquoiô, compluribusque ducibus bellicîs, et Principibus exterîs, castra boiariea secutîs, eadem hace spectantibus, et audientibus; Hi proeliari volunt, (inquit DUX,) quantumvis numerô pusillô. Quid impedit, eorum ardori dari locum a nobis tum, ne timidi censeamur ab adversariis; tum, (et potissimum), ut experimentum capiamus oculorum, quale Ioabus olim, et Abner; (181) videamusque, Quid nostri virtute possint, et quantum armîs equestribus valeant in hostem? Ruant, in nonmultos illorum, de nostris itidem non-multi: dimicetque, multitudinis aut in exemplum, aut in opprobrium, numerus exiguus! nec erubeseat. QUAE saepe latet in agminibus; in PAUCITATE conspectior est, VIRTUS.
Vix ista finierat Bavariae DUX, cum Bavaritae quidem omnes alae, turmaeque, promptas imperio se, concursuique paratas,
offerunt; (ut et mox, hostium maioribus effusîs in velitationem copiîs, vî magnâ praestiterunt:) prae ceteris tamen omnibus, octodecim, nec plures, alarii, tamquam equitatûs universi delectus, ac flos, ultor se conglobantes; admittunt equos in hostilem, quae provocâsse nostros visa fuerat, catervam. Cum hac niscent manus: et, pedetentim copiâ, supervenientium ipsis auxiliorum, adversariorum augente manum, (ad ducentorum enim, et quinquagintae, numerum ascenderant,) Boii, duodeviginti soli semper manentes, nec vel unô plures effecti, multitudinem generose sustinent. Acerrime vero certamen producentes; locô demum adversas turmas pellunt: ac, latô totoque profligatos campô, bohemos, Rackonizium denique recipere se, fugâque salutem quaerere, compellunt.
ex hoc, tam acri bellicae virtutis, ad supremi quandoque certaminis fortunam, praeludiô, cognitum tunc eft; et posse nostros, et, si sic usus ferat, audere, contra vires hostium, etiam maiores sê, consistere. quanto confidentius igitur, aequatîs utrimque pugnae difficultatibus, adversus pares? uti dies, non
quidem mox posterus, (quippe, qui nebulîs, plerâque suî parte, spisse caliginosus, et mutui conspectûs, et gerendae rei, facultatem eripuerit,) sed perendinus tamen, et alii consequentes complures, aperuerunt.
Cum enim Octobris die tricesimô, caelô nonnnihilô lucidiore, Maximilianus DUX, adquitante lateri Comite Bucquoiô, collis sui locum, ceterîs editiorem, eques obiens, exercitûs hostilis, (inferiora, campestriâque, tenentis,) formam ac multitudinem eminus contemplaretur; et eodem articulô temporis Anhaltiniani signum velutique tesseram, hostis invadendi, tormenti bellici bombô misissent, clarum, ac late sonorum: factum est, ut, eodem horae momentô, progressae castris suîs legiones et turmae Fridericianae, pro vallo munimentîsque castrorum componerentur in aciei formam: et nostri, suorum utrique voluntate ducum, Boici partiter, ac Bucquoiani, raptîs armîs, consurgetent; in congressum animô paratissimi. Pergebant autem, per collis, quem castrîs insederant, lonitudinem, sub signis, ad sinistrum latus castrorum hostilium, egregie munitorum: quam partem, per declivia
demum collis descendendo, petebant. Ducebant agmen Bavariti: subsequebantur Caesariani; Neapolitanâ tamen exceptâ legione: quae, (Caesariana ceteroqui,) tunc, ex omni commilitio suo sola, non refragante Bucquoiô, sese Bavaris in agmine, volens lubens, aggregârat. Hic, quem diximus, e Boicis, et Italicis, conflatus exercitus, ad silvae cuiusdam, a castris Anhaltinianis haud procul distantis, principia venerat: cuius silvae priusquam ingressum tentaret; primum, in ordines equitum peditumque sese partiens, acie iustâ, proelio paratâ, constitit. Mox, catapultariorum (182) audaciores immittunt, qui silvam scrutentur interiorem: ac, siquid lateat insidiarum, explorent, et renuntient. At hi, non tam abditos illic dolos, quam aperti Martis molem densam, inveniunt: catervas, et cuneos hostium; pedites, equites, et iaculatores: qui suam sibi peculiarem quandam aciem, et orines, intra silvam illam, de qua dixi, constituerant. Hi tum, nostrorum conspectîs, ac deprehensîs, exploratoribus, incurrunt in eos. fit utrimque clamor: explosîs sclopetorum glandibus, districtîs ensius, et ingeminatîs
ictibus, pugnae, non praeludium, aut simulacrum, sed res, ardorque, viget. Confilictus, et a nostris, pro silvae fronte dispositîs, et a Bohemicis, a tergo saltûs, exauditus; suorum utrisque curam et sollicitudinem inicit: subsidia suis ambo submittunt exercitus: centurias pedestres, peditibus; turmas, equitibus. auxiliares manipuli manipulis, catervae catervis, oppositae; defessis, ac laborantibus, recentes et integrae succedunt: easque sublevant. Ad extremum: iam non velstatio, sed proelium stragesque fit, in arbusti mediis, (quantumvis angustîs,) sinibus, et intervallis.
Nostrorum ea virtus, ill1o die, fortitudoque, fuit, et animi praesentia; quae suffecerit, non ad sustinendum modo, sed ad pellendum etiam, ac penitus exturbandum omnî sylvâ, Bohemum hostem: adeo quidem, ut, plusquam finem egressa saltûs eius, audacia Boicorum, etiam militare collis cuiusdam, hostibus opportunissimi, praesidium, factô globô, consertâque manu, deiecerit: non sine commodo plausuque nostrorum; dispendiô contra, fremituque, Paelatinianorum.
Habuerunt interim acies, amborum, et quô laetarentur, et quod lugerent. plus
Palatiniana, quô tristaretur. Illô certe conflictu, quem retuli, silvaticô, colli vulnus ingens, ac perniciosum, incurrit supremus Hollachianorum tribunus, ac legatus, Theodorus, Comes Donavius, e ftirpe (reor) illius, a superiorum annorum factiosîs gestîs notissimi, baronis, posteaque Comitis, Achatis Donavii: quem, illô turbidô Calvinianorum regnô, fertur AMBERGA nostra, tam urbis suae, quam provinciae Platinianae, sensisse gubernatorem. Ceterum is, quem dixi, Theodorus, e colli plaga postridie decessit. E simili quoque fere vulnere, die tertiô, praefectus equitum eiusdem. Captus vero, cum aliis quibusdam, Austriacorum, (adhuc tum rebellium,) nonnemo de proceribus, stirpis perquam veteris, et (uti iocatus quidam est) paradiso coaevae, Teifelius. interpretatio vocabuli, Graecis diabolum, Palaestinis Satanam, suggereret.
At e franconibus, pio-foederi militantibus, tribunus- equitum CRAZIUS, signiferum conspicatus adversae partis, equum inter primos gyrantem in obvios passim, et aversos; vexillumque quatientem equestre, contextum aurô: glande plumbeâ, non plus
unâ, nec ictu repetitô, traiecit, et ipsum, et equum; necique datos, spoliavit ambos: vexillum abstulit; et, cuius fuisset, recognoscendum dedit. Satis constitut, praetorianum fuisse Principis Anhalitini senioris signum. (*d) Hoc Crazius omine, suam expeditionis Bohemicae fortunam, haud multo post clarius nobilitandam, et initiavit simul, et insignivit: incitamentô virtutis aemulae futurus omni cetero gentilium suorum numero; qui millium octo fuit. Is, Franconum instructissimus (uti Wassenbergius Embricensis loquitur) exercitus, a Ioaenne Godefrido missus, Herbipolensium ac Bambergensium Episcopô, Francorum Orientalium Duce; cum Straubingam, Bavariae claram urbem, ad diem Septembris sextum advenisset, ut inde recta Furthum, ac mox Furthô Bohemiam, peteret: diebus superioribus, octobri iam adultô, Caesarianis copiis accesserat (183): cum iam ante Crazius, ab initio statim expeditionis, sub Bavariae DUCIS auspiciis, quadvingentorum ducere coepisset equitatum. (184)
Sed, ad Rackonizianae silvae successumproelii revertor. In eo ceciderunt tunc
utrimque; Bavaritorum quidem aliquot, et cum his, Neapolitanorum ductor centuriae: DUX Adriensis, Aquaviva: paucique duictores iordinum, et gregarii milites aliquot, vulneribus debiles discesserant. At hostium (ut e captivis postea cognitum est) centuriîs aliquot, non modo graviter sauciis, sed etiam interfectis, latior grandiorque clades fuit; in eorum etiam, quae foris ad silvae tergum locârant, castra, nec non, ad Unhostii castelli viciniam quoque, se porrigens. Huius cladis (uti mox compertum est,) causam non modicam, etiam plumbei globi, ferreaeque pilae sparsivae, praebuerant; e machinis Boiorum currilibus, punicorummalorum instar, emissaed; magnâque, tum hominum, tum iumentorum, strage per exercitum hostium vagatae. Porro, nec huie certamini, (quô tamen spes alioquin, et opinio, fuerat, Anhaltianorum maximam, si non et universam, deleri multitudinem potuisse,) nec huic, inquam, congressui Bucquoianos interesse, contigit: quippe, quorum universa plenaque multitudo, post duas demum, a coeptis iam concursibus ardentioribus, horas adventârit.
Neque tamen nullam, aut paenitendam rebus nostris, operam praestiterunt. Cum enim, pulsus Rackonizianîs arbustîs, bohemus, profundô iam vespere, vallis propinquae locum quendam, uliginosum quidem, at rebus suis peropportunum, insidere cuperet; idque, quo perficeret, illuc ad tria fere milia legionariorum praemisisset: quo minus tamen obtineret, quod destinârat, prohibitus a Caesarianis est. nec sine iacturâ suorum indidem eiectus. Id certamen, in noctem usque protractum, ne reliquum quidem noctis tempus quietum, aut pugnâ vacuum, Bucquoianis reliquit: istis, e simistro silvae Iatere castris hostilibus, quam possent proxime, succedere, vallumque iacere, summô studiô nitentibus; illîs autem, e contrariô, balistarum assiduîs tonitruîs, et ictibus, eos depellere conantibus. Sed hi, quem locum in tractu soli depressiore nacti fuerant, eum virtute defenderunt; constantiâ, tenuerunt; et, hortatu Bucquoii, contemptîs periculîs, et capita supervolitantium sphaerarum ignitîs minîs, nocte totâ permunierunt: graviorum ab hoste damnorum immunes, et securi. SIC saepe, quod tardiore prius ad
opus accessu peccabatur, operis postmodum alacritate reparatum est: et, pudore negligentiae recollectae Virtus, vehementius exarsit.
Cum igitur tam coniunctîs iam castrîs inter se, Bavari quidem hinc, ut et Caesaris; illinc autem, ad Unhosstium (quod diximus) oppidum, Anhaltinianae copiae, non sine praesente tunc adhuc Fridericô, starent oppositae: dies etiam insequens (qui fuit primus ac tricesimus Octobris) impendi munimentis castrorum ulterioribus, exstruendis aggeribus, et balistarum grandioris formae concertationibus, coeptus est. Concurrentes quoque peditibus pedites, velitabantur identidem: nec ignave. qui nihilô tamen magis exemplô suo trahere, similem ad alacritatem, quiverunt equitatum, ac praesertim Palatinianum; exterritum, opinor, pridianîs Hiollachiani tribuni, Theodori, Comitis Donavii, Ducis Aquavivae, ceterorumque, casibus: quin et eius ipsius diei clamitate, quae, sub oculis exercituum trium, incidit in Comitem Marcum Philippum Fuggerum, Philippi filium, Marci nepotem, antonii pronepotem, viginti duûm annorum, ingentis spei, iuvenem. cuius utrumque pedem a
poplitibus avulsit, excussa tormentô bellicô, pila, vulgaribus potentior, et grandior; eique proximâ confestim nocte letalis. Quo paris, imparisque Generis, occubitu tunc et alii, partis utriusque bellatores, interierunt. Hoc ergo leti genus, et alia iusti proelii discrimina, Bohemorum alae turmaeque formidantes; simul autem et munitonum suarum, et aggerum vallorumque, firmitudini satis confisi; pediti, (manipulis, inquam, atque cohortibus,) ab eo potissimum die, velitationes ita relinquebant: ut equites, nisi vî protracti, vel summô rei bene gerendae compendiô ducti, iustam in aciam non prolicerentur, aut prodirent; ipsi suos intra tumulkos se tenerent: ac, nostros inutilî consumptum iri morâ, desidiâque, tunc quoque confiderent; velut antehac plerumque sperârant. Et erat saen locorum, in quibus ista tum gerebantur, is situs, eaque facies; ut non nequiquam, (nostrorum quoque iudiciô,) benignius indigenas, et Anti-Caesarianos, quam exteros orthodoxos, respicere videretur. Idque sic visum Maximiliano quoque, perspicacissimo DUCI; subscribentibus et Bucquoiô, ceterisque copiarum primîs
quibusque ductoribus. Id ventilatum conciliô quoque bellicô fuit, quod Ducibus, ex edito tunc colle castra Bohemica, circumiectumque soli tractu, expendentibus, initum erat.
Ibi Maximilianus tandem, in haec fere verba ceteros breviter allocutus; Quid facimus, (ait;) aut, cui bono longiores, ad silvam hanc, moras trahimus? Hîc, ecce, Rackonizium est; oppidum, totum quantum, et ipsum hostium, et in hostico gremio situm. Hac iter esset Pragam, in Europ-aquilonem positam. Interiacent, et obstant, silvestres fauces, et anfractus; iniqui nobis. Ad laevam, Pirglizium, et Strassizium, inimica nobis. ad dextram, Tainzium, Schlanyum, Frannyum; infesta nobis. ad Egram amnem, Launa; dubium, amieane nobis, an infensa? cum Egraeo tractu ceterô, Summatim! pro Bohemis, omnis ubique bohmia: pro nobis, extra DEUM, nihil; nisi, quod nosipsi nostrum faciemus, et DEI. Sedet, interim, (uti videtis,) sedeoitque fortassis aetatem, hostis, in profundo; munit1o, vallatô, planeque Suô: cuius ex aggeribus, officere nobis balistîs ac tormentîs, quoties, et quantum, ei libebit, potest. a
nobis ipse, nisi leviter, aut fortuito, vel e longinquo, laedi non potest: invitus expelli, multo minus. Expulsus autem aliquô tandem, (demus hoc spei nostrae,) seu casu, vel asperitate caeli; seu conatu virtbusque nostrîs, (non nisi plurimô sanguine, milite, tempore, sumptuque praevaliturîs:) cedo, quo non evadet ipse, qua nos sequi nequibimus? quae non saltuum tesqua, sibi notissima, nobis peregrina; sibi pervia, nobis obstructa; quae non confra???, nobis clausa, tricîs impedita, vel a populare us eorum insessa, penetrabit ipse, vîque perrumpet: nobîs assiduâ clade reiectîs? Ut adeo damnosius superaturi nos hostem, quam nobis succubiturus hostis sit. Quin ergo, relictîs hîs interim belluîs, in vivariis suîs, ac septîs; nos, humanae secuti providentiae lampadem, hinc commovemus nos? et, quos extrahere serium ad certamen nequimus; regionis, quae iacet ante nos, vastatione furiatos, trahimus post nos? si forte, vel sic alieubi tandem, in proelii, (enius opportunitatem fugiunt,) necessitatem saltem incurrant. SAEPE, quos astutia diu protexit, caeca demum Fors praecipitavit.
Assenserunt omnes Maximiliano; clamantes, Duceret, quocumque visum esset:
Impigre secuturum utrumque Caesaris exercitum. Cum Octobris exitu, se Rackonizii quoque finibus exituros.
Haec gesta, decretaque, die Sabbatinô sunt; qui dies, Octobris postremus, simul et pervigilio dicatus erat Memoriae Divorum-Omnium: sicut postriduanus, iisdem illis festus; pariterque Dominicus, et Calendarum. Iamque profecturi videbantur nostri. cum rem (ut saepe sit) bene cogitatam, expensamque, casus, plusquam unus, interpellans, iter propositum in quintum usque diem difflavit.
Primum enim, frumentô paneque penitus absumptîs, et instante tempore solutionis stipendii; commeatum, et pecuniam portantes e Bavaria currus, erant exspectandi: qui, tarditate subvectionum, et spem castrorum destituerant, et pactam mensis evolutionem. Impastis autem, et egentibus, Pragam intrare, difficultatis erat, moribus bellatorum indecoris, et inconcesae. Praeterea, carer fontanâ, vel lacustrî, flumineve; nec castris tolerabile futurum esse, nec iumentis, gnari Bohemi; qua nostris aquaturis iter, et unicum et perangustum erat, ad
rivum, inter Rackonizium et Strassitium decurrentem, in Wattonem amnem: idipsum iter intercipere iam instituerant. Nam, prius, quam eis nostrorum discedendi consilium innotuisset, situm pone viam, templum quoddam, (185) satis validîs intus parietibus, ac foris sepulchreti murô, cinctum, solopetariîs Bohemi ducentîs occupârant: quorum dimidia pars una, tenere iussa templi penetralia, pars altera, coemeterium, eiusque vicina loca; primum munimento tutelaeque castris essent Anhaltinianis, inter Rackonizium, ac fanum illud, positis. deinde mandatum eis erat, primas inter curas: ut nostris, seu remanerent, aquandi copiam, seu migrarent, transitum ad urbem regiam, interscinderent. Horum illi iamiam utrumque facere coeperant: et, si perseverarent, non leve nostris incommodum ac damnum impendebat.
Erat interim Calendarum Novembrium dies ille; per orbem Catholicum universum Omni Curia caelesti sacer, ac sollemnis; qualemque reverentius sine dubio cultura Pax erat, et Induciae, quam bellum, ac vastatio sacrorum: si praesertim, alternae
dissimulationis pactô, silerent et quietem agerent, etiam hostes. Sed, NEC Arma legem ullam audiebant: et huic generi mortalium, nihil Sanctum, nil non profanum erat: nulla neque festa lux, neque nefasta. Quid Cani cum balneo? quid templorum eversoribus Husseis, (186) et eorum heredibus, Genevais, cum asylis ararum? Quamvis, si tunc eô, seu loco, seu die, movere nostri priores arma coepissent: quid in hostium Sacra fuerant peccaturi? quibus, nullô Dominici, Veneriique, diei discrimine, Maius obsequium DEO praestare, vel esse, nullum creditur, quam, Interfectus quandocumque Catholicus. id, quod et in Octavum huius anni diem-Novembris inserius recte congruere, iudicabimus. Quid volumus denique? Iam dudum Aedes illa pagana, Non Domus erat Orationis, (quippe, polluta fermentô contionum haereticarum;) sed spelunca latronum, et homicidarum, animas interficientium. (187)
Maximilianus ergo DUX, ad cuius castrorum locum propugnaculum illud ducentorum (de quibus diximus,) sclopetomachorum locatum erat; delectum, e Germanis, Lotbaringis, ac Neapolitanis, numerum
promptissimorum expedivit: ad oppugnandam eo die, deiciendamque, stationem illam hostium.
Sed erat perdifficilis, operis illius aditus. Via per vallem arcta, cava, profunda; laterum utrimque multum editîs aggeribus compressa. cuius e crepidinibus summis, in subeuntium capita devolvi posset, et incidere; quidquid hostile, sclopîs, lapidum trabiumque deiectu, lanceîs, et corporum desultu, perniciem afferret. Nec omisêre, quod suarum partium ac virium esset, opponere, molirique contra, Bohemi. Non segnes se praestabant ii, qui foris curabant; dum per viae fauces luctarentur Bavariti, ne progredi possent: nec illi, qui munitionis interiora tenebant; et globorum missilium eiaculationibus assiduîs nostros murô sepulchrorum arcebant. Sed perrupêre nostri virtute; primum viarum iniquitatem: eluctatique, tam progressûs angustias, quam hostilis intercursûs obicem, evaserunt in summum. Ibi tum, gladiîs districtîs obstantes Bohemos disiciendo; saltuque, furentibus simillimô, superando coemeterii murum; effringendo templi valvas, et clathros; quod hostium in fano, vel ambitu fani, deprehendunt, id ferociter
invadunt: praeterque paucissimos (fugâ, vel captivitate, neci tunc subductos,) ceteros omnes trucidant. templum, et munitionem, ipsi sibi vendicant; et, quoad ita DUCI suo visum foret, insident.
Spectabat haec, inter Aedem illam, et Rackonizium urbem, mediô fere situ stans, hostilium, tam legionum, quam turmarum equestrium, exercitus. ac, magnâ licet, qua multitudine, qua viciniâ, nostris imminere visus, suisque subventurus: tantâ tamen Boicorum, ad dimicandum, alacritate, successuque, conspectîs; non manum ipse, non passum, pro suis movens, mirari miserarique stragem eorum, quam antevertere, vel ulcisci, praeoptavit. Heterodoxis his (opinor) festâ luce feriari, Bellonâ saltem Otiosâ, placuit: ut Rebellionis-domitori negotioso, vel sic, invidiam facerent. Sectariorum est enim, per omnia sese gerere contrarios. Hoc pavoris eorum veri, mendax velum erat: quod eis tamen velum, posteri mox, et sequentium dierum, consueta proeliorum fuga detraxit: et apertissime meticulosos eos ostendit.
Bavarorum interea DUX, contemptîs adversariorum in se dicteriîs; cum equitatu
suo peditatuque siticulosô, die Panthagierum (188), (uti retulimus,) ad voti sui summam, hoc est, caede Bohemicorum, ripas-obsidentium, per Sanguinem ad Aquas, pervenit.
Postridianus Calendarum Novembrium, pie-Defunctorum anniversariae Memoriae sacer, e destinatione Caesarianorum, funestus evat futurus sectariis illis, ac rebellibus Hungaris, qui, missu Bethlenii Gaboris, et ductu Ioannis Bornemissae, (velut supra diximus,) ad Rackonizium maxime, partes Anti-Caesarianas adiuvabant. Eorum stativa, suis e regione, nec procul, opposita, Bucquoius Comes, approbante Maximilianô DUCE, nec opinantibus illîs, erat obruturus: ac vel diem Hungaris, vel noctem vesperamve, mortualem effecturus. Sed proposito mentis, ad destinata persicienda, nec dies respondit auspicatus; neque propitia nox affluxit. Nam et antemeridianum omne tempus, ac pomeridiani pars, ad horam usque primam vespertinam, nebulîs involuta; nec Hungaros Bucquoianis, nec hos illis, ostendit. Purgatus vero vaporibus vesper, vias quidem ad Bornemissianos aperuit;
sed lacunîs ac tesquis, et obicibus multîs passim, invias; et tantae, quantam res ea poscebat, multitudini, tamque contentae, quantam tempus exigebat, festinationi, tunc insuperabiles. Quamquam autem in praesens retrogredi coactus Bucquoius, inutilem irritamque sumpsit operam: non tamen ideo totam perficiendae rei cogitationem sic abiecit; quin, ad eandem postridianâ statim nocte rediens, (uti posterius dicam,) conatu generosiore, quam prius, licet exitu non secundiore, sit usus. MAGNOS scilicet animos (ac scilicet Bucquoianos,) dura saepe, nec statim exorabilia, fata premunt. QUI ter fortiler fecerit, nec inter ea defecerit; Virum scias. Militiâ si vacet; asperorum ineursu non vacabit. (189) quanto minus, innatus armis, inter arma vivens, et iisdem immoriturus, sicut heros hic? Hectorum talium Iliada faceret, si plene scriberetur, BUCQUOIUS.
At inter haec, dum inchoata patraret collega-Comes; suas Maximilianus DUX copias, et postridie Calendarum, et die postea, nocteque totâ, sequentibus, instructas semper, et in armis, equîs, ac procinctu,
tenebat: ipse vigil, et assiduus, vereque Leo galeatus, indefesse munimentis obequitans; nunc viritim ac singulos, alias universos, appellans, et intentos esse iubens; sicubi, vel quoties, aut Caesarianos laborare contingeret, vel opis indigere: sive Bavaritas stationes hostis assultare tentaret; aut pugnandi minimam quamque facultatem offerret. Quae DUCEM providentia, coniecturâ non prorsus irritâ, falsâve, fatigavit. Qui namque Calendîs (ut diximus) Novembribus, (quibus templum et munitiunculam miles Boicus expugnavit,) omissîs manibus, et stupidîs oculîs, eminus ex adverso constiterant; et inulta cuncta transmiserant: ii nunc, quasi pudore ducti timiditatis aut ignaviae pridianae, locum amissae munitionis, tamquam ius suum, repetebant: manipulos cum sclopis immittebant; equestres catervas expediebant; sepulchreti muros, et templi parietes, pilîs tormentariîs, e suis munitionibus, impetebant. omnia demum manibus agere pedibusque videbantur, ut aquandi viam ac facultatem, a nostris pridie recuperatam, nunc eisdem rursus ereptam, in perpetuum praecluderent. Hoc eorum cognitô
deprehensôque consiliô; simul autem, et balistarum perceptô sonitu: Maximilianus tormenta tormentis, et pilarum missilium ictibus ictus alternos, opponi iubet: unde paucorum aliquot, sed fere gregariorum, utrimque funera fiebant. Ipse vero, iam ante praeparatorum ad subitarias dimicationes equitum, peditumque, catervas delectas, insidere dense iussit angusta transituum, ac depressiora loca; quibus obtectae, delitescerent, quoad prorumpendi tempus eis, et hostis opportunus, fieret. Tum enimvero, confertim suis quisque signis, et cuneis, aggregati, prosilirent in adfluentem hostem: et, seu templum ille recepturus incurreret, depellerent; seu, dissimulatô templô, solam ad rivum viam affectaret occupandam; irruerent priores, ingentî clamore, tumultuque: qui, perlatus in utrorumque castra, grandioris utrimque proelii causam impetumque suscitaret. Verum et haec, providenter, (ad plenum aliquando tandem concursum obtinendum) excogitata, discussit, aut excubitorum, e speculis, editioribusve collium iugîs, nostros in insidiis intuentium, ad suos in castra delatio, praemonitioque: vel fortuitus aliquis, ac repentinus,
Bohemorum, ex iniecta suspicione coortus, metus; ut, quod modo placuerat, id postea displiceret. Certe quidem, quacumque demum impellente caussâ, factum est; ut a destinatione suâ Bohemi resilirent: ac regressi, templum, munitionem, aquatorum viam, et totum hostem, dimitterent; ipsi, quo tutiores agerent, denuo novîs se munimentîs, et aggeribus, die sepulchralî, defodientes.
Sub haec, in eum, quem retuli, modum gesta, dies Novembris tertius (qui Martis erat) exortus; pro varia bellicae fortunae facie, varios attulit et ipse rerum eventus: bonos, malos, et ex utroque mixtos.
Inter bonos numerandus, commeatus erat, et, cum argento, stipendiis assignatô, cibaria: serô diei, castris Bavaritis importata curribus, ac vehiculîs frumentariis. quae, firmô deducta, cinctaque, praesidiô, praesertim equestrî, praedabundas Hungarorum manus elusêre feliciter: dum ii, qui curruum antecursores impetu statim primô tentârant, barbari, plaustraque subsequentia spe iam omnia devorârant; ab nostris, fortissime mox reiecti, profligantur.
Inter molestias, ac malae castrorum,
referenda nebulae densitas et pertinacia fuerit: quae, praeteritorum fere dierum omnium e consuetudine, lucis pleramque partem, et eapropter, rei quoque prospere gerendae facultatem, proeliaturis subtraxit; dum, ad primam usque pomeridianam, caelum obnubit. Decreverant autem consensu, nostri duces, eô die, disparatîs viribus, ac diversîs e stationibus, oppugnare continuatâ balistarum grandiorum procellâ geminum hostem: hinc quidem Ungarum Bucquoius, in quem et ferrum acuerat: illinc autem, in munimentis suis, et intra Rackonizium bellantes Anhaltinianos, Boius. Iam in aggeribus, et dorso munitionum, constitutae curriles machinae; praestolabantur ignis applicandi, sphaerasque missiles explodendi, tempus ac signum. donec vix tandem, et aegre, dilabens aura spissa; primum omnium, urbem Rackonizium, et stativa Bohemorum ad eam, nostris in conspectum dedit. Arripuêre cupide, quantulum adhuc cumque diei superesset, hostium infensandorum occasionem, (antea tam paullatim insperatam, tunc autem repente facilem, fieri coeptam,) orthodoxa castra: cumprimisque Maximilianaea. quae,
Pyriorum globorum, praesertim vero, malogranatorum (quae vocant) flammivomorum, crebrâ sparsione fulminantia mediam in urbem, frequentes excitabant in domibus ac tectis clades; et ex his, Rackoniziorum intus clamores, concursationes, tumultum: foris etiam a Boicis exauditos. Facies haec erat, et imago quaedam, oppugnatae nuperrime Lusatiorum metropoleos, Budissini: de qua re dictum est in Annali Summâ superius, et de cladium illic magnitudine. quae Rackonizi minor, quam Budissini, fuit, eâ quoque de caussâ: quod Bavariae Ducem, a Saxonis imitatione Ducis, absterrebat quaedam etiam arcis (190), aut augustioris sedis, in qua tunc Alexander Haslangus captivus, ac febriens, iacere ferebatur, reverentia: nequa forte ruinae pars et illum involveret; quem unum ex omnibus intactum, sibique servatum ac redditum, indulgentissimus suorum, Maximilianus percuperet. Fuerunt haec illius diei Martialis promiscua, mixtaque bona malis, et mala bonis: terror hostium, ac laceratio tectorum hostilium; e quibus haurire gaudium moderatum, victori iusto legitimoque, tam concessum in bello-necessariô fuerit;
quam Inculpabile Caelicolis, ex arce divinae Regiae spectare vindictam, in terris obstinate peccantium. (191) Huius incendii Rackoniziani vespertina lux, meridianae nebulae detrimenta solabatur, et compensabat.
Sequuntur autem haec bona malaque promiscua, temporis eiusdem diurni nocturnique, Duo quaedam, apertê nostris, et extra controversiam omnem, perniciosa. Mors unius; et periculum-mortis, plurimorum. Posterius horum, incurrêre Bucquoiani: quorum ingens manus, post tertiam inchoatam vigiliam illius noctis, quae diem Martis clausit, et Mercurialem diem antecessit, egressa castrîs, ductu Comitis, oppressum ierat stationem Hungarorum. neque de successu secundiore nostris dubium ullum fere, (ne Bavaritis quidem,) erat; qui, rerum in eventum, in armis tunc et ipsi, semper expediti, stabant; in partem, sive victoriae, sive subsidiorum, utut usus ac res poscerent, accursuri. Sed Bucquoianorum conatum hostes Hungari, seu proditione sibi detectum, praedocti; seu suspicione fortuitâ, quibusdamve de signis, subodorati: tale quidpiam, quale
saepe Batavi Frisiique suîs in aestuariis, adversum hostes irruentes excogitârunt.
Erat eorum stativis vicina, qua-versum Caesarianis in Ungaro: iter erat futurum, aqua vasta, profunda, lata; Piscina quidem verbô; reipsa, lacus verius, aut stagnum: cuiusmodi lacus regiones trans - danubianae, nosterque Palatinatus hic quoque Superior, in quo scribimus haec, locô plusquam unô, (piscinas, inquam,) ingentes habet. Suam ergo talem aquarum copiam, Ungari, dum venturum formidant hostem, propugnaculi vicem, opponunt. Crepidines, aggeremque lacûs, interscindunt; aquam omnem, subiectos in campos emittunt: et, dum in expeditionis ardore medio Bucquoiani sunt, unde regressui receptuique locus aut nullus, aut difficillimus, futurus esset; infundunt, involvuntque late, circumiectum omne solum; vias, homines, iumenta, signa, balistas. Ad summam! Consilia nostrorum, et conata, funditus demergunt: salutemque miles, ac reditum in castra sua, (nedum aliena,) reperturus non erat; nisi pectore tenus, ac paene collô, vada per incerta trahens pedes, ad suos demum eluctatus esset. Ceterum, hôc
Ungari calliditatis ingeniô, suum in compendium versô; vasa tantisper collegerunt: et, in tutiora translatîs stativîs, in sicco tabernacula fixerunt. Germanis undas, in incerta sitis tempora, reliquetunt: adiectô dicteriô, militares inter iocos: Irent nunc; et, ubicumque vellent, Impune passim aquarentur!
Verum, Malorum eius, quem dixi, diei, noctisque, Martis diem claudentis, nondum finis, nec satietas: nisi Malum insuper incidisset, in idem illud tempus; bono castrorum nostrorum publico perniciosissimum. Id, MORS Alexandri fuit, HASLANGI; quem, eodem illo, toties iam nominatô, Novembris tertiô die, nondum exactô, Rackonzianîs in castris, (192) post ectodecim fere dierum vincula, custodia Bornemissaea, febris, et aerumnae captivitatis, extinxerunt. Non enim dixerim, Ad obitum eius maturandum, contulisse quidpiam, etiam lucis illius creberrimos, ex incussis sphaeris ignitîs, fragores; urbis, aut arcis, concussiones; incolarum formidines, voces, eiulatus. Heros enim erat Alexander: et eapropter, talium imperterritus. (193) nisi quod tamen, letiferô stupore pressis, ac morbi
novissimâ vehementiâ de statu mentis deiectis, saepe, quantum rationis aciem, tantum magnanimitatis vigorem, terror obtundat: interque nervorum convulsiones assiduas, ad omne tonitru quassatus animus, hoc agere, loqui, pati, virum, etiam fortissimum, cogat; quod timidum et imbellem. Ibi morbi, non mores, vegnant. delirium imperat; Virtus servit. (194)
Sed, ad Haslangum revertor; qui reversurus ad nos, ante diem, ac tribunal novissimum, non est. Decessit is, die, locô, morbô, quem diximus; Catholicorum (quippe, Rackoniziô disclusorum,) omnî destitutus, seu solatiô verborum, seu remediorum ministeriô. qui fuit tamen in vivis, (si munia respiceres, et honorum amplitudines,) domi praefecturâ clarus aulicâ Bavariae Ducis: foris vero, supremus vigiliarum equestris militiae praefectus; (195) factis, et exemplô, non minus, quam praeceptîs, et hortatu, potens. Sin animi dotes, ac decora generis, contemplareris. paucîs multa vere complexus, chronographus Boicus; VIRUM, scripsit, genere, virtutibus, rebusque pro patria, religioneque gestîs, praeclarum. Omnia, reor, ego comprehendero; si,
Maximiliano, gemmae DUCUM, Alexandrum hunc, dixerim, Achatem fuisse carum, et astomatum. Oportuit, eximie bonum exstitisse; quem, ad unguem, approbârit Optimus. Age proinde! prodi saepe, serîs etiam e posteris, nove quispiam, gentis huius, ALEXANDER! Illus Mortui, nos hac paginâ damus effigiem; ad viventis vultum expressam.
Postridianus, qui, Mercurii dies, ac Novembris quartus, Divo Carolo Borromaeo sacer, anniversariô cultu, fuerat; Carolo Longuevalio, Bucquoio Comiti, non per omnia sese praestitit innoxium: isto, quem subnecto, casu.
Lucis illius dimidium, nebulîs (uti semper antehac) opacum, et obcaecatum; sub meridiem tamen aperire se coeperat: ac subinde Caesarianos Bohmeis, et hos illis, mutuum in consepctum offerre. Pedetentim denique committi viro vir, et manui manus conseri: dimicarique coeptum. Ibi, dum suis auxiliatum adproperat, plagam Bucquoius, pone femen, sed citra leti discrimen, excipit. Eam, Herois incliti calamitatem, dum astantes commiseratione, quidam
autem, indignabundîs adversus percusorem vocibus, et fremitu, persequuntur: ipse Comes, erecto vultu, sed erectior animô, vulneris originem, altiores retrorsum ad rationes, et ad divinae Nemesis lancem, exegit, ac retulit: magnâ quidem demissionis Christianae, meritissimâque, laude; verum, ex obliquo, non minore, collegae DUCIS incrementô venerationis, et auctoritatis, apud omne vulgus. quippe cuius DUCIS illibata rumoribus adversis, (nedum naevîs ullîs maculosa,) morum integritas, iure crederetur ab universis, DEO, constantis Innocentiae stabili propugnatori, sic esse curae passim: ut, iisdem iidem in periculis quottidie fluctuantes, non usdem tamen involverentur casuum aetuariis. Ut adeo libeat exclamare cum Davide, Ierosolymorum rege; (196) Quam bonus Israslis DEUS, his, qui rectô sunt, et intaminatô, (197) corde!
Ceterum, inter haec momenti minoris negotia, (cuiusmodi die fuerunt illo, serenitatis patiens exspectatio; militaris annonae, recens advectae, distributio; parvulaque velitatio:) ne dies universus bellantibus, sine quopiam opere memorabiliore,
dilaberetur: ad Aquilonis oram, ac scilicet, Egrae fluminis, utcumque vicinam, ripam, oppidumque Launam, cum expedita peditum equitumque manu, Maximiliani DUCIS, ac Bucquoii Comitis, concordî voluntate mittitur, tribunus Caesarianus, Albertus VVallenstenius: simulque castrorum, in diem posterum motio, recta Pragam versus, indicitur.
Est Egra, Bohemiae fluvius. Is, e Piniferis (quas vocant) alpibus, ad extremam Palatinatûs Superioris oram, inter Minchsbergum et Bischofsgrienium oriens; ac per Bohemiam exhinc, Orientem versus, alveô piscosô trahens undas: in Albim, amnem maximum, eas evolvit. Huius citimam, ulterioremque ripam, assident urbes, et oppida, non incelebria. quorum in censu ponunt, praesertim ii, quibus illic sedes ac domicilium est, Egram inprimis, amni cognominem urbem, ac Bohemiae, qua Solem occumbentem respicit, ianuam. tum, Koenigspergam, Elenbogium, Ladam, Postelbergam, Launam, Budinum. Ex his Launa, castris Catholicorum, sicuti propinquior, (uti dixi,) sic fortasse iam antea benevolentior; sperabatur, ad obsequium Caesaris, ante ceteras
omnes, reditura: nec inutilis futura regi Ferdinando, Regni-civitas. Sita locô planô; terrâ, frugibus atque pecori bonâ. tritiei cumprimis, et hortensium opum, pomorumque sapidissimorum, praestantiâ nobilis. Hanc, eo veniens cum agmine non maximô, post exiguam, deliberandi caussâ, cunctationem interpositam, maxime propensam VVallenstenius reperit, ad deditionem, eodem adhuc vespere, faciendam; Caesarisque pristinum obsequium recipiendum: cumprimis autem, ad Bavariae Ducis imperata (quippe, cuius adventum, ac rerum progressum prosperum, unice sibi, clareque, gratularentur,) amplectenda. Quibus, sic animô, reque, comparatis, relicta sua bona mens, ac flexanima voluntas; et indireptis, concessum militare praesidium est.
Sub haec, ita gesta dispositaque, quoniam pridie Calendarum Novembris, ob rationes, suo locô traditas, in concilio bellicô decretum fuerat; ut, annonâ, stipendiîsque potitus miles, relictô Rackoniziô, Pragam ipsam omnî contentione properaret, proeliique tandem decretorii locum peteret: ab ipso diei quinti Novembris primô diluculô
stare coeperat instructîs, velut ad certamen, agminibus, uterque Catholicorum exercitus. Sedlincommodô, (nescio, quibus e causis,) superiorum dierum omnium eius generis incommoda superante, coorta cum die, foeda densaque nebula; parî cum agminibus immobilitate, stabat in multum, a meridie, temporis progressum. Et sane, tamquam caelô Bohemicô Pragam, Albumque montem, ne reperirentur, orthodoxîs copiis subducente, saltemque (quousque posset,) absconsurô: caligo vapida non ante tertiam vesperis illius horam evanuit. Tum ergo demum, nec ante, datô proficiscendi signô, (quoad licuit, taciturnô,) discessum est Orientem versus, a Boicis pariter, et Bucquoianis: sic, ut Bavaritis, eô die, Caesariani primum concederent in agmine locum, et aciem; ex initi dudum pacti lege, dierumque serie. Postremum autem, iidem ipsi, tenebant expeditionis ordinem, summâ Bucquoii Comitis voluntate: quoniam is locus, sicunde forte (quod metui poterat) continuo subsecutus hostis, in tergis haereret agmen - claudentium; non nisi praestantis, et exploratae virtutis, robora-Virorum requirebat: quae, dubium
non erat, a Boicis suppeditatum iri; strenuîs, expeditîs, exercitatîs: ductore praesortim Floreinvillaeô, qui Lotharingis eô bellô praeerat; virô summae, qua nobilitatis, ac fortitudinis; quaque rerum, in armis administrandarum, peritiae.
Perexiguum porro lucis cum superesset, a Rackonizio digressis, nostrorum copiis; itineris tamen continuatô labore, duo milliae passuum, et amplius, emensae, Litschanam adhuc, priusquam nox irrueret, attigerunt: locum, inter Rackonizium, ac Strassizium, (198) Pragam versus, situm; et arbustîs aliquousque parte suî clausum et abditum: ideoque, locandis insidiis haud quaquam inhabilem. Eas tum ab hoste, non immerito, suspectans ac verita, prima Boicorum acies: misit, qui scrutarentur, et caeca silvarum excuterent, antecursores. Ab his posteaquevam omnia tuta perviaque deprehensa, renuntiataque sunt (latebat enim adhuc utcumque bohmeicos nostrorum abitus, ob explorandi fortasse socordiam, castris omnibus indecorem;) Lithschanâ pertransitâ Boiorum agmen, quo coeperat itinere, perrexit: ac silvam, (nequa festinationem mora
supervacua lentaret) inoffenso progressu perrupit. Nec defuêre subsequendi studio, Caesaeriani; neque ductor illorum, exercitûs alacritati, desiderioque Maximiliani DUCIS: utpote, cuius ipse voluntatis potiorem, quam suîmet vulneris, curam, aut rationem, habendam existimaret: gnarus ac certus, velociorem hostis interitum nullum esse; quam Concordiam ducum, concordia secum castrae trahentem.
Dum autem, inter ista, nox labitur, et mane novum, diem Novembrie sextum inchoat: Anhaltiniani (quorum supremum caput, Fridericum Palatinum, regia Pragensis, et procerum ducumque consilium, ac spes securitatis maior, illum ipsum in diem, ad se iam revocabant) in castris ad Rackonizium, sepulti verius et contumulati, quam agentes et consultantes; Catholicorum, ex opposito iacentium, castrorum insvertum notabant silentium: et exstinctos, ante vigiliam noctis alteram, ignes, a pridiano iam vespere, multum admirabantur. At, indiciîs tandem haud obscurîs, odorati discessum eorum; insolitumque quidpiam illic accidisse, suspicati: desiderabant magis, et
optabant, quam ominabantur, eorum in tutiora fugam. cum, ecce, stantibus stupentibusque, nuntius adest, anlielus, et cursu fractus: qui perductus ad Anhaltinos duos, et Turnium, ae ceteros; Movendi, clamat, et non iam accuratius communiendi, castra, Tempus est, proceres! Hostis enim, (quod, hucusque nescientes, in dubio ponebatis,) in deditionem ac fidem acceptâ Launâ, Pragam iam ipsam contentione summâ festinat. Si persequi vultis; vasa conclamate. Labor, eos assequendi, moram non recipit. Iam longe nos Bavarus, et Bucquoius, antevolant.
Hîs Turnius auditîs, in equum velociter insiliens, simul autem et monitu stimulatus Anhaltini Senirois; partem secum equitatûs rapit, ac peditum milia duodecim; non assequendi sane, sed antevertendi potius, hostis praecurrentis studiô: quo viam huic et accessum Pragae, suîs interiectîs copiîs, praescinderet. Hunc, omni reliquô cum exercitu, subsecutus Anhaltinus senior; fatigatur expeditione, geminas praesertim ob causas multum habente difficultatis. Nam et per opaca densaque silvarum iter eis erat: et dies ille, Novembris (ut dixi) sextus, a
tempore matutini crepusculi profundam in vesperam, una nebula continua, quodammodoque diurna quaedam Nox, esse videbatur.
Sed haec ipsa difficultas utraque, saluts tunc, etiam incogitantibus, ac tale nihil meritis, Anti-Caesarianis fuit. Cum enim pone latus nostrorum agminum (itidem ignarorum) illô totô temporis, ac loci tractu, non nisi mille nongentorum passuum intercapedine distantes, tenderent: factum est, ut ab nostris, quantumvis dimicationis avidîs, ipsi, proelia fugitantes, intacti praetermearent; et inobservati pertransirent. Dolorem interim nostrorum, ex elapsis sibi Bohemis ab eis concipiendum, solari, temperareque debuerunt, currus onerarii, triginta circiter; omnî commeatûs castrensis opulentiâ referti: quos, antemeridianîs horîs eiusdem illius diei, deductos ac stipatos ab Hungaris, Boicorum agminum antecursores, inter Litschanam et Strassizium nacti, caesîs custodibus, occupârunt: ac secum Strassizium abduxerunt. Huius annonae vicem, Hungari strati, terram et herbam mordebant. (199) Id eis dicterium, irrisus nuper in aquatione Germanus, regerebat.
Est porro Strassizium, (quod illius diei nostrorum praetorianum fuit diversorium,) Rackoniziani tractûc extremum, ad Septentriones, municipium; murô (sicut tunc saltem,) nec excelsô, nec admodum firmô, circumductum: oppidi tamen interim nomine, quibusdam (200) honestatum. Huic praesidium Bohemi, tunc imposuerant (stupendum! contra validissimos duos, Caesaris, et Catholici foederis, exercitus) sclopîs certaturos milites, totos triginta. si tamen vel sic totos: quippe, mente plurimum imminutos. Hi namque fatui, (quid enim aliud?) ad tantarum strepitum adventumque copiarum, steterunt in muro. conspectis, ostentaverunt ter-denac fistulas suas, semiligneas: accedentibus, praecluserunt moenium ianuam: (quam amplas enim, validasve, portas?) introitum urgentibus, negârunt. humilitatem porro muri velociter transsilientibus nostris, velocius ipsi cesserunt, moenibus, oppidulô, possessione: proiectîsque pariter, et animîs, et armîs, templum, pacem, vitae gratiam, petebant; deditionem offerentes. Hos tales, extractos aede, dedignati caedere Bavariti; propter insanam tamen impudentiam, coniecerunt in
custodiam: stabilius ibi, quam in muris, excubituros. In his nostri vinculis, captivos hos; in oppido vero, sarcinas omnes, et impedimenta; necnon, ad sarcinas praesidium, de suis, validum, de sententiâ Maximilians DUCIS, et concilii, relinquunt. Strassizio porro status hic durare iubebatur, tantisper; dum ad Pragam, ac voti summam, veniretur. Sic expeditius ibatur: et dies posterus, negotiorum molem offerebat, humeros sane ferentarios (201) requisituram, et non dorsae, vehicula sarcinarum.
Is, dies Novembris septimus crat. In hunc diem, ex pacto, (quo ductusagminum et exercituum amborum, inter Bavariae DUCEM, et Comitem Bucquoium, alternadus erat,) pridianô vespere declaratum, et condictum, fuerat; uti priores in progressu partes Bucquoianorum essent: utque, cum exortu dici primô, sub unum temporis articulum, et Casarianus exiret, et Boiaricus exercitus; ad laevam hic, ad dextram ille, viae partem, quae Pragam ferret. Ut autem et ad locum, quem aciei struendae DUX, asentiente concilii sententiâ, designârat, omnî studiô convenire maturarent: a
tribunis serio curari iussum. Haec cum ita, quemadmodum diximus, indicta pridie, receptaque, fuissent: Bavariti quidem, exemplô stimulati DUCIS, adeo postridianîs, etiam antelucanîs, horîs, in mora non fuerunt (et hoc, nebulâ tum quoque vias et aerem tenente, per antemeridianum omne tempus;) ut, in loco condicto maturrime praesentes, aliquot insuper horas, in vestigio stantes, imperia ductorum opperirentur.
At Bucquoianorum, diutissime nemo comparebat. Ac Bucquoius ipse, qui pridic, cum febri simul ac vulnere conflictatus, decubuerat, ne tunc quidem dolorum expers, curru contectô vectabatur; eâ, quam morbus suadebat, progressûs moderatione. Lentitudini vecturae sui ducis, attemperabant iter suum legiones eius, ac turmae. Quid agerent inter haec, ut Otium, (expeditionum pestem) effugerent, copiae Boicae?
Verum, maximiliani sedulitas indfessa, reperit, quod eas occuparet. Dum enim, evecta demum in sublime, nebula, liberiorem oculis aciem reddit; circumspiciens hac illac locorum situm, ex edito renidentem triplicem (202) equitatûs hostilis turmam
DUX conspicatur. mioremque, non temere, post eos, copiarum suspicatus latere multitudinem; continuo suorum expeditam in eos equitum, ac legionariorum immittit, manum. Sed, ad primum horum conspectum, equitatus ille, quem diximus, adversariorum, collem, quem tenuerat, deserens; in locum alium retro, non minus editum, refugit. nec sciebant nostri tunc nomina locorum; quippe, sitûs regionis ignari; sicut et pleraque pars militiae Fordinandaa. Revera tamen ista paullatim (licet procul admodum) erant accessûs ad Montem, quem vocant Album, principia.
Ceterum, Bohemicorum equitum, in alium ex alio colle, transitu conspectô, Boiarici; nihil ad insequendum reliqui sibi fecerunt. At illi, cum repente tandem conspici desiissent; tantô maius acriusque studium nostris insequentibus iniecerunt, explorandi: quidnam rerum illic, quo refugerant, gereretur. Et, ecce, pergentes ulterius, subitô, trans montem interpositum, ad oppidum quoddam, cernunt, in late patente planitie, stantem, et instructâ iam acie congressui paratam, exercitûs Anhaltiniani
Turnianive, partem. Hi, peritiâ locorum, Caesarianis, tardius, (uti dictum est) euntibus, per celeritatem, ac viae flexus, anteverterant: non tam, ut dimicarent, (quod, nisi coacti, facturi non erant,) quam, ut nostros Pragâ, quibus cumque possent modîs, ac remorîs, intercluderent, vel avocarent. Seu placeret his tamen conserere manum; seu cordi pugna non esset; apti stabant, qui, vî validiore superobruti, cladem acciperent: et vincerentur.
Id ergo per cursorem edoctus Maxienilianus Dux, cum laetus accepisset: omnem continuo Sacri foederis militiam, cuius erat imperator ipse, suos in ordines conduci iubet: aciem exornari: Bohemorum exercitum, quo minus (ut semper antehac) elaberetur, circumcludi: Comiti Bucquoio, tot exoptatae votîs, ad confligendum, opportunitatis nuntium afferri; festinationis, omnisque rumpendae cunctationis, eum com~onefieri mandat. In proelii concursum DUX ipse totus, et animô paratus et manu, flagrabat. Idem ardor, et duces eius, et militem pedestrem equestremque, tenebat; inflammatos amore pugnae. Sed, si veniendum ad voti summam
esset, et cingi nostrîs exercitibus Palatinianum oporteret: opus Caesarianarum cum copiis nostrîs coniunctione copiarum erat. Nostrae praesto stabant omnes. Bucquoianae venerunt: sed tandem, sed plusquam serius, et ingruentibus ilico tenebrîs, regressisque iam in stationes suas hostibus; et universâ certaminis occasione dilapsâ. Bucquoii Comitis optimae menti, febricula rursus, ac plagae dolor recrudescens, infeliciter intercesserunt: cum interim Catholicorum, et adversae factionis, inter sese stativa longiore locorum intervallô non dirimerentur; quam, quantum expulsa tormentô bellicô pila libralis, suetô per aera volatu, posset emetiri. (203)
Quibus aliquis castrorum usus, ac rei militaris peritia familiaris erat; ii nullo modô dubitârant: Aut numquam, ad id usque temporis, aut eô Novembris septimô die, deleri coniuratas copias, et patrari (204) bellum, potuisse: si, tempori praesto fuisse Bucquoianos, contigissset. Sed videlicet, ita visum mortalibus erat. Adversus DEUM (cuius in manibus tempora, diesque rerum, sunt,) non est ratio, neque Consilium, aut Prudentia. (205) Victoriae
Maximilianaeae, non Septimus, mensis illius, ac septimanae, dies, sed Octavus; non Saturni, sed Solis; non ille denique debebatur, in quo, praeter solam collegae moram, omnia cetera DUCI Magno fluxura fuerant ad votum: sed ille Dies, ille, quo, praeter DEUM, alia pleraque diu videri potuerant adversa. Quid multîs? Illse proferendus in theatrum Orbis-Orthodoxi Dies erat, et palam proditurus; qui pariter et Dominicus, et in eum Annum illius Imperialis-Evangelii, sectariis quoque, promulgator esset, quô, Caesari sua praestanda reverentia, populis ingeritur. Ita, NIHIL sine Numine, ne neglectum quidem, usuvenit. Illi, certum ac fixum, est; quod anceps nobis.
Ceterum, inter ea, sic elapsa, Maximilianus, tametsi speratô destinationis suae successu tunc deiectus, non intermisit tamen, magnanimô praereptae sibi facultatis-pugnandi contemptu, curare locîs omnibus; quidnam, ad sarciendam iacturam eam, plus ubique, minusve, conducturum videretur. Itaque, profundîs iam tenebrîs, post alteram iam noctis exactam horam, tum demum in tabernaculum reversus:
praestolabatur, quid porro serus advecturus vesper esset. Cum autem eodem ipso tempore Bucquoius, rerum suarum, aegrô licet corpore, tamen satagens, tribuno veterano, bellique scientissimo, Gaucherio Sequano, negotium dedisset; ut, quid agerent aut tentarent hostes, cognosceret, et ad se cognita referret: Gaucherius, exploratîs, quae gererentur apud eos, raptôque secum, fidei faciendae caussâ, vigilum unô quopiam e statione; celerrime Bucquoio renuntiat, Anhaltinum, Turnium, Hollachium, universîs post se tractîs copiîs, repente planitiem illam pridianam, ac stativa sua, reliquisse: velutique panicô terrore correptos, confusîs et signîs et ordinibus, iter, fugae simile, Pragam versus intendere. Quod nuntiabat Comiti Gancherius, idipsum, eodem noctis vestigiô, qui nocturnas servabant excubias, equites nostri deprehenderant; ac continuo renuntiandum Maximiliano DUCI curârant. Erat horae noctis tertiae finis; ac vigiliae secundae principium. In haec, tam insperata, iam et Bucquoius Gaucherio, quid opus facto, mandârat: et, eius mandati necdum gnarus, Maximilianus, primum quidem, suorum omnium
tribunorum, ac ductorum, concilium habet; decretôque, quid in re tam subitâ potissimum expediret: curari iumenta iubet; et curata, protinus infrenari: tum, cohortes omnes, ac turmas, ad insequendum hostem, cum exitu vigiliae secundae, procedere. quae Ducis imperata nemo detrectabat. Post haec, qui statim eadem Bucquoio referat, eumque suîs verbîs, ad persequendos itidem omni cum exercitu Bohemos, exhortetur, mittit. Rogat autem, ut omnî rem celeritate gerat. Huic referri Bucquoius iubet; et Gaucherium se iam, cum quingentis equitibus, immisisse fugientium tergis, caedendis: (immiserat sane, sicut hic referebat,) et persequendorum hostium etiam se consilium amplecti; sed, nec omnibus utrimque copiîs; nec, antequam postridie diesceret. Nam et retineri legionum aliquid, in incerta casuum, ac fallaciarum hostilium, opus futurum nostris: et suos, inediâ, gelu nocturnô, lassitudineque diei totius, vexatos, (praeterquam, quod et dispersi contuberniis, aegre tantillô temporis spatiô contraherentur,) corporum animorumque tantâ nequaquam alacritate, quantâ milites Boici-requieti
possent, (206) confluxuros. Bohemos autem, inter haec, tam tarde convenientium, molimina, procul e manibus, et oculis, avolaturos.
Crediderim equidem, haec, et id genus alia, per eos dies, Bucquoii, (moribus alioquin excultissimi viri,) verba, fastidientisque notas, expressas nonnumquam doloris et febrium acrimoniâ; prae se ferre visa fuisse, spiritûs cuiusdam, et indolis, libenter contrasentientis speciem: neque tamen ullam interim obloquentis, ac pertinacis, imaginem prodidisse. Nec id interim ipsum fastidii genus, in Heröe praestantissimo, naevum appellaverim. QUIS enim, nisi capitis plane servilis, ad omnia semper annuit? nisi DEUS, aut ratio, prosubigant animos hominis immodicos.
Sed tamen, inter haec, ingentis, et in immensum lati, cordis fuisse Maximilianum DUCEM, oportuit: quippe, qui terna plerumque bella per omnem fere Bohemiam, circumtulerit: et ea tamen composuerit. Unum, adversus Caesaris hostes, assiduum. Alterum, ergo Caesaris, ac suos, amicos; quoties Utili publico dissentirent.
Postremum, adversus se ipsum, et acerrimam suam mentem; cum incomparabilem animi perspicaciam, praestantiora videntem, concordiae tamen amori subiceret interdum; et, cedere Rationi minoiri, compelleret. Ita, quod eius fieri posset, omnibus attemperans se; dum Se vincit, vincebat omnes, et omnia. Tunc vero, tantâ persequendorum hostium urgente necessitudine, tantô (si nemo penitus ionsectaretur eos,) periculô, ne numquam postmodum in manus venirent: tunc, inquam, iterum, iterumque, per internuntios accuratius edoctum Comitem, suam in sententiam ita pertraxit: ut, omnî cum exercitu continuo secuturum se, sponderet: et vero, sequi statim inciperet.
Medium noctis, ac vigiliae tertiae principium, erat; diesque Novembris octavus inchoabatur; Octavae Divorum Omnium luci festus: cum, in equum insiliens Bavariae DUX, secum imperiô traxit omnem Catholici foederis exercitum: exemplô vero suî, Caesarianas quoque turmas universas, ac legiones. Ipse quin etiam, invictus animi, Bucquoius, e lectulo transferri, lecticarium in currum, debilitatum eorpus, suppressâ doloris
vî, iussit: et, ut potuit, sequi quam proxime Boiorum agmina posteriora studuit: a Tillio non multum remotus.
Quod autem in eum, quem dixi, diem Bavaritis obtigerant, e serie profectionis, partes expeditionis priores: praeter antecursores, DUX Maximilianus turmas insuper, et catervas aliquot expeditiores, praemissas, ire celeritate, quam possent, maximâ voluit: et hostium novissimos saltem, infestos habere. Magna fuit imperiorum Maximiliani vis. nam, ne strenuae properationis tota laus esset penês Gaucherium Bucquoianum, qui, celeriter quingentîs suîs in dilapsos Bohemos eductîs, ex itinere, fugientes nactus, et aggressus, Hungaros, magnâ clade diminutos ad Ruzinam pagum, profligârat: aemulati virtutem Caesarianorum Boiarici quoque cunei primores, et agminis antecursores, esse primi studuerunt, in assequendo quam primum hoste: ceteraeque turmarum, et manipulorum, a dimidio noctis, ad usque diluculi viciniam, contentione laboris nuspiam intermissâ, Montis-Albi finitima loca tenuerunt.
Mons hic, (ut nonnihil subindicabamus,
etiam in gestis Anni duodevicesimi,) Germanici circiter milliarii spatiô sese porrigens, ab Occasûs aestivi plagâ, per obliquum, in Ortum-hibernum, Pragae praeiacet: suî principiô, qua solem vespertinum respicit, editior: at, sensim exinde declivior, utcumque mitiore se tergô submittit; quoad in planitiem sese denique consumat. Solum interim Mons hic scrupeum, verrucosum, et scrobibus interpolatum, habet: duris et asperis gerendis rebus, quam amoenis ac laetis exercendis, accommodatius; nisi quod tamen in fastigio suî Vivarium, et Regum Bohemiae nemorale praetorium (w) stellatum, a figura structurae dictum, ostentet. Hunc montem, a saeculis praevisae pugnae sedem arenamque fieri, Divinus annutus approbârat. Ad hunc ergo reversa, narratio festinet.
Sub eius lucis auroram, tunc primum nebulîs liberam, affertur ad Tillium, (pago cuipiam, ab latere sinistro, propinquum,) nuntius felix: Antecessores Boicorum agminum, in opposito pagi latere, conflictu, iam iam coeptô, proeliari. Quo Tillius auditô, stare iussit agmen; nec, nisi denuo monitum, progredi: partim, ut, serius alioquin
adventuris, Bucquoianis spatium daretur temporis, assequendi Boiaricos, ad plenam cum eis coniunctionem; ne pugnam alteruter exercitus, alterô non praesente, participeque, capesseret: partim, ut, morae quidpiam concederetur, Tillio quidem, ad Maximilianum, super dimicatione coeptâ, certiorem faciendum: Maximiliano vero, Tillio mandandi, quod ex usu tunc, et in rem praesentem, futurum esset. Inter haec autem, nequid ab hoste detrimenti caperet antecursorum manus, adversariorum multitudine praevaliturâ; nisi subsidiô nostri firmarentur: Anholtino Baroni, vigiliarum Praefecto supremo, negotium, auctoritate Maximiliani, dat: equites ducentos, trans pagum Bavaritis proeliantibus, simul subsidio ducat; simul autem, eadem operâ, quid tentaret, aut ageret hostis, exploret. Nec mandâsse contentus Tillius, nisi suammet ipse pariter interponeret operam: per se quoque singula cognitum, excurrit. Ubi, praeter spem, ultra pagum, (quem Weronum Brummerus nominat,) campi latitudinem deprehendit, rivô quidem alvei mediocris interscissam, ripîsque ponticulô iunctis, sed accessui recessuique
facilem: ceteraque, struendae pariter aciei, dispandendaeque, perquam opportunam. Haec planities ante radices iacebat Montis-Albi. quod totum, non distulit, ad agmina regressus, Tillicus significare, primum maximiliano DUCI; cui placebat opportunitas: deinde, non ita procul inde tendenti, Comiti Bucquoio: cuius mentem Tillius, super his, e mente sui DUCIS, exquirebat.
Sed Bucquoio, (contra, quam censuerat Tillius,) probabatur, Illô potius eodem, in quo tunc constiterant, loci tractu, cis pagum, exercitûs utriusque copias, in aciem, et ordines, componi; quam, in locum, ultra pagi latus alterum, differri negotium. Id, quânam adductus ratione, bellorum ipse quoque scientissimus, Bucquoius maluerit; expressum a conditoribus Actorum non reperio. Constitisse tamen suam illi consiliirationem, extra controversiam est. Sed suggerendum interim ei (quippe, cui propter vulnus, ac morbi vim, obire lustrareque loci situm genuinum, haud licuerit,) Tilius per internuntium, utrique fidum, curavit: In citimo pagi solo, nec instrui copias utiliter in pugnam posse: nec, si vel maxime,
suos in ordines illic dispositae, starent, cum eundum in certamen et hostem esset, agmina servari coniuncta posse, quae coniunctim tamen incedere fas, ac necesse, foret; signa nempe, cornua, subsidia, turmas, et alas. quoniam, posteaquam ad pagum ventum esset, agmen, aut progressurum non esset, interpositu pagi praepeditum: aut bipartito, lateribus, hinc et illins apertîs, perrecturum; hostilibus globis et ictibus expositum: quia vi coniunctâ destitutum.
His ad Bucquoium missis consilii sui momentîs, Tillius prior ipse se, suosque, prudentiâ direxit: ut, quidquid tandem statuerent Bucquoiani, Boicas copias trans vicum universas ageret: ubi, spectantibus e propinquo Bohemis, suos-in ordines ipsae sese componere scienter inciperent.
At, inter haec, Bohemi, conspectô, quid Boici, quamque confidentibus animîs, tentarent; veriti, ne forte cum universâ suorum manu transirent rivum; et, contemptâ camporum uligine, (quae late, cis et ultra ripam utramque, solum humectabat,) confestim in pugnam ruerent: ad impositum rivo ponticulum retrogredi coeperunt; ut, adversus turmas, et peditatum
Bavaericorum, insiderent eum, ac firmarent: quo nostros transitu prohiberent. Sed brevis eorum ibi statio, custodiaeque cura, fuit. Paullo post enim, lustrationum gnavus et indefessus Tillius, obitâ rursus, et inspectâ rerum locorumque facie; reperit primo, Ponticulum quoque, sicut antea campum, ab Anhaltinianis desertum, patere iam vacareque nostris, siquis eius usus incideret; ad uliginosi loci vitandam circuitûs incommoditatem. Vidit deinde; Nec Anholtinum, vigiliarum magistrum, fugisse, fefellisseve, transitûs eiusce compednium: utpote, quem deprehenderet, reipsa iam, cum equitum selecto globo, traiecisse rivi tergum; et illic eum, Montis-Albi radicibus cohaerentem clivum, aliquanto ceterîs editiorem, affectare. Cuius proinde propositô, ceteris quoque, magnanimitatis exemplô, Floreinvillaeum hortatus Tillius; Et tu quoque, quid, (inquit,) cessas, ac dubitas, transmittere, Floreinvillaee, rivum? Anne formidas, ne ruptae forte solutaeve pontanae sublicae, (207) vel dorsum trabium, excutiat in undas equitatum tuum? An id potius metuis; ne, persultata tuorum ungulis palustris riparum ora, vel campus, aut
a te frangatur; aut te, cum progressu luctantem, frangat prior, ac, profundô limi fixum, hauriat? At sane, qui praecesserunt, incolumitate suâ docent; Onerum, et ferratorum pedum, patientes, tam trabes esse, quam palisstres glebas. Aude post hos igitur et tu; quem audere vulgo videmus, ante ceteros. Secutus Anholtinum, in edita collium; circumspice, siquem insidere valeas, rei pro nobis bene gerendae, male vero faciendi rebellibus, opportunum locum: et lotharingum te Bullionium praesta, perrumpendis immis, ac summis. Postquam autem in arduo constiteris, Magni nostri DUCIS illic imperata, nec non meos, imperia tibi transmittentis, internuntios exspecta. Non fuit opus hortatu longiore, tribuno, sponte cursuro.
Finierat dicere, Tillius; coepit exsequi dictata Floreinvillaeus: momentôque transitîs et aquîs, et carectîs, in aditu Montis-Albi celsiore suam legionem constituit. Nec tamen et hic, eô, quem tunc occupârat, loco constitit: sed, ulterius et stationem suam, et Tillii vota, promovere sedulus, et acer; demonstratum ab Anholtino sibi lapicidinarum, in codem monte, tractum, insedit: ita
conspicuus iis, qui vallem inferius, cis rivum, tenebant; ut ab his, eius, et Anholtini, surrecta signa vexillaque conspecta, Boiorum reliquam multitudinem universam traherent. qui, transire ponticulum, et palustre solum, nec ipsi dubitaverunt.
Horum conspicati numerum, ac fortitudinem, et ardorem pugnandi, Bohemi, sibi cursim instantem; adhaec autem, et Anholtinianorum, ac Lotharingicae sub Floreinvillaeo legionis, audaciâ perterrefacti: relictîs, quas ante sibi delegerant, stationibus, sursum versum, per obliqua montis, ad suas refugere munitiones instituerunt; impetu confusô ruentes, ad tutiora quaeque montani iugi receptacula.
Tanto fervidiores Boicae legiones, ad eorum invadenda retrocedentium terga, conrentô pede, superiora petere; passuique passum addentes, cupere, congredi-cominus; ac ferrô, si fieri posset, de summâ re decernere: si nondum possent, memorandam tamen hosti cladem inferre; prohibereque, ne latiores interea, firmioresque, munitiones suas efficerent, et in iis tormenta sua bellica constituerent, Anhaltiniani. Spesque magna
fuerat, virtute nostrorum alterutrum emolumentorum istorum, si non utrumque pariter, obtentum iri. Poscebant igitur clarîs, et manuum, et vocum signîs, pugnam Boiarici. nec invitos, (opinor,) aut disentientes essent nacti, Floreinvillaeum, Anholtum, Tillium: ac fortase nec ipsummet ductorum DUCEM, Maximilianum.
Sed his eorum omnium desideriis Vir intercessit Unus, in proximo (sed, post eos,) tendens, Caesarianae militiae praetor, BUCQUOIUS. qui, missô de suis ad Bavaria DUCEM cursore celerrimô, rogari verbîs eum suis iussit: Ne, nisi Caesarianô milite Boiis adiunctô, certamen supremum capesseretur: neve tantô, quantô coepisset, studiô, DUX proelium approperaret.
Huic, cogitabundo MAXIMILIANUS, ac subductô, vultu: Magnam, inquit, et in publicum ancipitem, rem petis. Sed abi, Comitique nostrîs vicissim verbîs refer; Nos pugnae, tam tempestivae, dilationem, primum ipsi, ceu militaris imperii dilecto Collegae, gratificari: deinde, (praeque ceteris universîs) Caesareae Maiestatis reverentiae, debitoque cultui, substernere: quippe, cuius augustîs auspiciis, et
Comes, et DUX ipse, militemus. nec plura subiungens; ut, serio se, non concordiae minus sociali, quam nomini mentionique Caesareae dignitatis, deferre, demonstraret: ad suos celeriter advolans, et antesignanis adequitans, verbîs eos, et imperiîs, preci similioribus, refrenabat; et inhibebat ab ulteriore progressûs, ac proelii, conatu.
Potuit in admirationem venerabundam inflectere, quamcumque, nondum plane ferrô rigentem, mentem, tam mite placidumque potentissimi DUCIS ingenium; obsecundantis in loco votis, et commodis eorum, apud quos eum priores ferre partes auctoritatis, conveniebat: ut proinde, quantum, eorum in gratiam, ipse de celeritate remisisset, tantundem et illi, boni communis caussâ, de tarditate suâ remitterent. Sed inventi sunt, quales plerumque fuerant, antea quoque, suîs in expeditionibus: magna pars adhuc lenti, dispersi, serius adrepentes, ac tantumnon, emansores. (208) Ad summam! dudum gratis, et inutiliter, stantibus Boiaricîs, et Bucquoianorum cum ipsis coniunctionem praestolantibus; nec comparuâre Bucquoiani: nec eos adducere Bucqnoii voluntas optimae
potuit; quia collectos non habebat. Poterat autem, inter has tot moras, ingens ab hoste capi publicae rei detrimentum: Anhaltinianîs in monte castra sua validius munientibus: balistas maiores-decem, locîs aptîs statuentibus: loricam adhaec, fossamque novam, ducere, pro fronte castrorum, instituentibus; Anhaltinô denique Principe, cum Hollachio, Turniô, ceterisque, consultantibus intra Praetorium: Utrum, et, Quam mox, irruendum in Ferdinandaeos esset?
Id ne fieret, in disiunctos adhuc nostros; obstitêre, summô quidem in Monte, discriminis et congressûs supremi dissuasor prolixus, Hollachius; (c) inferius autem, Maximilianus DUX, et Ioannes Tillius, missîs ad Bucquoium monitîs, incitatores aciei maturandae. Bohemicos, in oculis suis, fodere, vallare; suîsque continentibus munimentîs, momentô temporis, et castra clausuros, et in castris se ipsos: nequando deinceps, unquam, postquam e manibus ante paulo sit emissus hostis, ad manum res veniat. Si venire totus quantus, et coniungi, nequiret: at accederet tamen, ac
properaret, cum ea quam praesentem iam haberet, multitudine.
Permovêre cohortationes, tam intentae, Comitem; ut, quantus posset, tantus alacriter demum adesset: et exercitui iunctus exercitus, adstaret. Bonum factum! Quod feliciter eveniret!
Proxima fuerat, aciei tantae struendae, disponendaeque, cura. Cum autem, (quod saepe dictum superius), dissensionum et invidiae fugitans, Bavaria DUX, (ne solus omnia videre facereque velle, videretur,) SINE CONSILIO NIHIL aggrederetur: rem, approbatione dudum optimi cuiusque secum ipso decretam, inspiciendam tamen aliis quoque, discutiendamque, permittit.
Praeter Ioannem itaque Tillium, ac Baronem Anholtinum, Caesarianorum experientissimum quemque, spectatissimumque, vocat ad consilium. (z) Super instante pugnâ: super modô, locôque, temporeque pugnae! suam quemque promere sententiam iubet. Id fit; et oris utrimque candidâ libertate. nec iam in controversiam magis intrant, proelii committendi modus, locus, dies, ac tempus, quam Proelium ipsum;
Expedirene videatur eius, cum hoste tam instructo, commissio? Dicebatur pro parte, conflictum volente; Quaesitum tantîs copiîs, impensîs, malîs, ac periculîs, geminorum exercitaum, quid aliud fuisse; quam, aut Paeis, aeut Armorum, congresium? Pacis reditu siccô, pridem iam desper atô; Quid, nisi ferrum, et eruerem, rectare? PUGNANDUM igitur: et, SI PUGNANDUM ALIQU ANDO, QUIPPENI MODO? quidni statim, et in loco, monte, castroruum hostilium aspectu? tani paratis praesertim, ad omnia dura, Botcorum animîs? tam excitatîs Caesarianorum, in cladem rebellium, studiîs? Ita compar atîs ad concursum Ferdinandaeîs, ita refugîs a conflictu, Fridericianîs; et ipsô quoque Fridericô delitescente: mentium diversîs hinc, et hinc, habitibus utendum, in salutem publicam esse. Cudendum chalybem, dum candeat. In Necessitate quoque, (quanto promptius igitur, et in Opportnnitate?) proximam quamque certaminis Occasionem, habendam pro praestantissima. Semper quidem, et in omni re, prae ceteris tamen in bello, NOCUISSE PARATIS, DILATIONEM. Diem omnem alicubi lucere: noit allucere diei cuivis, ubique bene gerendae re,
facultatem. Adhaec, videri pugnae desideriô flagrantibus, et elementa favere, telluris et aeris: utpote, vaporum tunc, et nebularum, pura; praeter omnem dierum superioris temporis consuetudinem: (et ita sane tum evenerat.) Rebus gerendis arridere quodammodo caelum ipsum et atheris ambitum; aepertum tunc, et subiecta terrarum aperientem. Omnia late patere; ne Bohemorum quidem fossionibus, et machinîs, inapertîs. Consentire caelo, mentium quoque, non nisi divinitus influentem, dimicationis alacritatem: quae vel sola saepe sit, pro classico; nervus aciei; praesaegium omenque Victoriae. Summatim igitur, Confligendum! et, dum clarus adhuc in sublimi sol incedat, manus et armae miscenda. Noctem, ac vesperam, fore plamae desperationem.
Disserebant haec, Certaminis, et festinationis, approbatores. At, quibus vel omitti pugnam, vel ampliare diem, placebat; tametsi, dici vera, sentiebant, a sententiae flagrantioris auctoribus; pericula tamen illius, ac difficultates, haud dissimulabant. Consedisse iam hostem; et locô, plusquam suô, munîsse, clausisse, firmâsse castra.
nostris, accessum suî, fecisse, tantum non impervium; munimentîs, tormentîs, aescensu; contra ferientes, ac fulminantes, eluctandô. Recentibus item ab urbe regiâ copiîs, et antesignanerum densô reobore, triumphare feroces Coniuraetos: locô denique superbire, sibi per omniae secundo, nostris horridô, scabrô, rugosô saepe sulcîs, et rimîs, ac scrobibus; per cuncta tandem, contrae clivum ituris, iniquissimô. Quin potius igitur, omissô tunc monte; pone radices eius, secundum latus tractûs illius dextrum, directissimâ viâ Praga peteretur: sicunde forte, regiae sedis et causae periculô territus, ac permotus, exsereitus Palatinianus, Monte decedens, Pragamque defensurus; sequi nostros, et pellere, festinet? Ibi tum proelii, partibus nostris aequioris, fore copiam: ibi, superandi spem.
Bucquoii Comitis, hoc erat Consilium: sicut e diverso, prioris illius placiti rationum auctor, cum suis, DUX fuerat Maximilianus. Et contendebatur; in longum adhuc iturâ consultatione: fortasseque demum, dilapsu temporis, et Montem erepturâ nostris; et Pragam eis non largirurâ. cum repente, DEO negotia temperante, concilio nuntiatur, stare foris, qui Montem,
et omnem castrorum hostilium faciem, recentissimus explorator, introspexerit. Is, exterus, sed Caesarianis partibus magno cumprimis usui, legatus castrensis erat, La - Motiaeus. Hic confestim introductus, intellectô disceptationis articulô, nodôque, circa quem Bucquoius tricaretur; Solutio facilis est, inquit, istius difficultatis: quae, si viri sumus, et prima perfringimus, paene postea ne difficultas quidem erit: aut infra certe vires nostras. Obivi, Serenissime DUX, et tis, Comes inclite: vidi; dispexi cominus omnia. Reperi, munimenta castrorum firma; sed nequaquam adursus vim dur abilia: machinas tormentarias, validas, ac minaces; sed nostrorum unô, gersinove, subtus transcur su peractô, posthaec incasium tonaturas: certe quidem decuplô minus obfuturas, adversâ fronte contra tendentibus; quam, praeliô praetermissô, nostris agminibus, secundum montem, Pragam versus iter suscepturis, essent nociturae: dum undique de clivis, et collibus his, e Pragaeis quoque moenibus, ac propugnaculis, a provolantium pilarum procellis impetentur. MULTIS e malis, pauciorum, et e grandibus, minimorum, esse faciendum selectum; Sapientes ab aevo iam monuerunt.
Dixit haec La Mottaeus: et dicta, sedentibus in concilio, tam potenter adprobavit; ut, suas in partes denique Buequoiô quoque, ceterisque, pertractîs, pronuntiârit Bavariae DUX: Ergo, commilitones, dam usus suadet, ac res, et tempus, urgent; in Montem properemus, et proelium! PRO DEO, causaque iusta, stemus in acie! Stabis DEUS, ac fustitia DEI, sicut Montes, (209) nobiscum. In haec, e concilio disceditur.
Ad eandem autem opis divinae fiduciam hortari copias nostras, ac DUCES, haud desinebat, vir, opinione famâque meritissimâ sanctimoniae mirandae conspicuus, DOMINICUS ARRAGONIUS, nudipedum montis Carmeli coenobitarum insigne lumen. Is, ex Hispanis ortus, cum venisset in Germaniam; voluntate DUCIS, Bavarita sectabatur castra; Pietatemque (quae milits ceteroqui saepe peregrinae,) quantum in urbes ae templa domi, tantum in tentoria stativaque foris, introducere satagebat. Isque certam a Deo Victoriam nostris exercitibus adpromittebat. (210) cuius sponsionis fidem exsibilavit tunc Haeresis: subsignavit autem. eventus, sibilorum irrisor.
Versîs sub haec ad aciem exornandam Maximiliani DUCIS, Bucquoiique curîs, (de cuius Aciei forma commodius aliquanto dicetur inferius:) horae sensim a medio noctis decima, prandendique tempus, adrepebat. Tunc autem suam et Bohemi struere coeperant, in dorso Montis, aciem: cum ingens repente castra sectariorum, et exercitum universum, invasit, non animorum modo consternatio, sed corporum etiam, artuumque tremor; divinitus (uti merito creditum est) incussus. Idem autem pavor occupavit et iumenta; minusque ministeriis humanis utibilia reddidit, a duabus ante proelii congressum horîs. Idque sie habere se, sine cuiusquam ingenii commentô, rei gestae superadditô; prodidêre, non modo celebres in vulgus historiae - conditores (211): sed, qui paullo post in manus victorum venerunt, Palatiniani, cladi superstites. Eam autem et hominum, et equorum, trepidationem, ferebant, ad ipsum usque certaminis punctum perstitisse. sed in Hungaris, ante cunctos alios attonitîs, ac lymphatîs, formidinem eam, ne coeptô quidem conflictu, finitam; insuper et eousque trepidationis fuisse
progressam: ut prima coeptam ab iis postea fugam stimulaverit; quorum dein, in pedes effundens se, ruina, ceteri traxerit exercitûs ruinam. Sed ego, diligentius aliquanto repetitîs ex alto rerum gestîs, iîsque disculsîs, reperio; Praeter timidam, ex Conscientiae fluctu, scelestorum nequitiam, (212) (plerosque lancinare suetam) tremoris illius ac fugacitatis seminae, truculentis eorum pectoribus inici coepisse, pridianae noctis, insolitô gentibus illis, hospitii successu. Rem paucîs refero.
Nocte, proxime praeterlapsâ, quâ Palatiniani, relictîs castrîs pridianîs, ab altera fere coeptâ vigiliâ, subito movere Pragam, ac Montem - Album versus, coeperant: Hungaerorum ingens multitudo, peculiare quiddam, et ab exercitu cetero semotum, sectari gestientes, pagum occupârant, Ruzinam (ut supra dixi) nomine, non procul Albo-Monte; quieti genioque suo (quod confidebant) opportunum. Ibi sedebant; et hostem votîs interficiebant: cum ecce, misus (ut in loco dictum superius est) a Comite Buequoio, legionis Belgicae tribunus, Gaucherius (213) Burgundus, quingentorum cinctus
equitum comitatu; feriantibus supervenit; pagô totô grassatur in Hungaros: trecentos interficit: (214) ducentos capit: (215) reliquos profligatos, dispergit: equos plures mille, ceteramque praedam, abducit: pagum flammîs abolet: terrorem late quaquaversus in Hungaros, etiam absentes, spargit. quem auxit, eodem ipso tempore singularî certamine Baroni Petershemio congressus, occisus ac spoliatus, in oculis gentilium suorum, primarius (ut eum Wassenbergius describit) Hungarorum Dux. (216) Qui, cum ad nos, genuinô nomine cognomineque tenus, non pervenerit: insignitus in rebellium ordine sicsatis est; cum in censum relatus est eorum, Quorum perut memoria, cum sonitis. (217) cuius proinde, fufficiat, inseriptio sepulchri: Militum perduellium ductor; Bethlenu tyranni satelles, et emissarius; bellô Bohemicô minax; duellô Germanicô, domitus, et silens.
Hîs porro, pluribusque generis eius, eventîs, sibi laevîs, et adversîs, Hungari perstricti; postquam Haslangô, violente captô, paucîs aliquot diebus ovare sibi visi sunt: eô nuperrrime vivîs ereptô, confestim in luctum ac funebria, statim in alterum ex
alterô pavorem et fugam, incidere sunt orsi: donec eum et ipsi morte sequerentur. Credidisses, Eos Herois lugere coepisse funus, quod ipsi fecisent. Sed mittamus sane nunc Haslangi causam; in cuius interitu Bornemissa miser, et lytrum perdidit, et civilitatis, e manumissione, gratiam, ac laudem. Hanc ille iacturam, sui maeroris habuit originem. Pavor autem, ac formido, fugae stimulus, imis infixus Hungarorum transfugarum ossibus; insuperabilior eis, quam nudus iacturae dolor, erat. QUID tamen habere debebat miri, diffugium illorum; quos duo grandes exercitus, et DEUS ipse, ter maximus, ac Desperatio victoriae, persequebantur? FUGIT Impius (qualis est, omnis Sacrorum contemptor,) etiam Nemine persequente. (218)
Sed haec, paullo post, ac plenius, repraesentabantur Eventu. Nihil autem horum in castris fiebat Ferdinandaeorum: sed ingens erat animorum, ad dimicandum, alacritas; adiuta promotaque notîs etiam, indiciîsque, caelô missîs. Inter ista signa, vaticinium erat, ut dixi, Carmelitanum. Praesto quoque, cunctorumque subiectum oculis,
vexillum erat legionarium, (219) nobilis, ac signiferis inter suos imperitantis, Guilielmi Verdugi. cuius tale fuerat ostentum.
Quâ vesperâ Catholicorum copiae Rackeniziô nuper, (uti locô suô retulimus,) Lithschanam, (220) et inde Strassizium, petebant: repente Verdugaei vexilli suprema cuspis sic ignitâ refulgere luce coepit: ut ardere plane, plurimis, et aliquamdiu praesentibus mirantibusque, conspiceretur. Id felix, ut loquebantur, praesagium, (labarum, inquam,) sepositum statim reverenter, et asservatum, est, in ipsum postmodo proelii momentum; calcar, et incitamentum, reportandae Victoriae: cuius laborem ardere, gloriam splendere, fas est. In publicum ista, celebria fuerunt. etsi sane Verdugo mox, et alia quaedam, aliis memorata, venerunt in manum: quae privatim ipsum, et strenuum demonstrarent, et fortunatum.
Propinquabat inter haec pedetentim diei medium: aciesque iam in Monte struebatur a Palatinianis; et inferius, a Ferdinandaeis, formidinum panicarum intactîs: ideoque dudum, et alacrius, unum in corpus armorum, ac virium, contractîs, et Bavaritîs, et Caesarianîs.
Conveniens autem arbitror, prius, quam paucîs acierum formas consigno, referri singularum duces, ac praefectos, et subinde minorum etiam ordinum ductores; cum iis generatim, eorumque numerô, classeque, quos eorum quisque sub signis, aut nutu suo, tenuerit. Unde fiet, ut non solum, collectîs in summam denique partibus, facilius, (equitum praesertim,) calculus prodeat: sed etiam, ut constet; Utrarum eo bello proeliôque partium, in alterutram famae notam, unusquisque fuerit: si bonae, posteris eorum hodie gloriosam: sin dissonae, nemini tamen eorum erubescendam; si facta maiorum ipsi postea virtute correxerunt: ut multi.
Pro partibus igitur Anti - caesarianis fteterunt in armis illo die, nocteque, quae praecesserat, Hungari, Ferdinando rebelles; quorum multitudinis unius, Rackonizii nuper, ac plurium, (opinor,) alibi, supremus ductor, Ioannes (ut alias dictum est) Bornemissa fuit. Horum, aciei praesentis unô-locô, constiterunt turmae decem: adeoque simul equites mille. Locum alium eiusdem aciei. tenuerunt, (donec eum relinquerent,) illius eiusdem gentis, equitum milia sex: omnes
hae turmae, simul consignatae, numerô septuaginta, missu Gaboris, adversus Caesarem; qui se Caesaris tamen ambire iactabat amicitiam, atque foedus. Eundem autem Gaborem, praeter ista septem, quae diximus, alariorum milliae, misisse Palatino, turmas praeterea viginti, tradunt auctores idonei. (221) Qui numerus, universim inspectus, equitatum Hungariae (tunc coniuratae,) produceret in aciem, ad milliae novem. Secundum hos, cquîs merentes, ducebant in proelium, Comes Hollachius, turmas (hoc est, ut alibi de eastrensibus illius temporis vocabulis submonui, centurias,) quinque: Comes Solmensis, turmas quinque: dynasta Kainius, turmas quinque; dynastes Zbubna, turmas quînque: tribunus- Celerum, Streyffius, turmas sex: dynasta Stubnavius, turmas sex. Equitatum ducebant, Bohemicum, Silesiacum, Austriacum, sui quique, sed incomperti mihi, gentiles; vel sequentium ductorum nominibus involuti. Regebant enim equestrem eo die militiam - Anti - Caesarianorum, (quae turmarum erat quinquaginta quatuor) complures, alius aliô, maiore minoreve gradu, turmarum alarumque Praefecti.
Supremus Equitum magister, Christianus Anhaltinus, primô locô genitus Anhaîtino Principi, seniori. Post Anhaltinum, Comes Hollachius, Comes Styrumbus, occisi frater, dynasta Stubenvolius; tribunus, (ut dixi,) Streyffius; dynastes Hofkircherus, Ingelstenius, borseda; quique ceteri, ductabant equestres catervas, numerô Centurias quatuor, et quinquaginta: qui quinquies mille, quadringenrosque, conficiebant. At legiones, ac nempe Peditatum, moderabantur; in acie, Come, Turrianus, Iunior: cum suam interim, et Anhaltinus Senior, legionem teneret intra Saltum stellatum, seorsum. In acie quoque, non minus curabant, ductores legionum, toparcha Klischius; Comes, iterum, Hollachius; Comes Hohenloius; dynasta Caplierus. Horum ducum, illa Legio, quae Turniana dicebatur, tripertita: Caplieri, bipertita, divisaque locîs, erat: unô quippe, quatuor vexillationum; altero locô, totidem erat. Klisihii quoque, vexilla peditum, decem; locîs etiam ipsa disiuncta. quibus accessit, Hollachiana legio: Bohemicorum Ordinum, vexilla quinque: Principis Anhaltini, vexilla septem: Ioannis Ernesti (non Bernardi) Saxonis, Vinariae Ducis,
vexilla totidem; Palatini quoque Friderici, factionis caeruleae cohors praetoriana: regii (velut loquebantur,) corporis, sub Walleshemii ductu, custos. Huius porro, (quem praefecturâ supremâ Turnius Iunior, ac sub eo ceteri, superius nominati, curabant,) Peditatûs cohortes, ferebantur universim trigintae septem. In saltu vero palatii Stellati, supra Montem - Album, (locô, murum circa se continuum, ac firmum, habente,) tamquam sepositîs in castris, Anhaltini senioris erat Legio: summam tunc imperii bellici, vicesque, pro Friderico, gerentis; quem, ductorum - ducem, Pragae, Ratschini regalis arx, et regia coniux, et Palatiniana proles, proeliô procul, attinebant. Huius autem Anti - Caesarianorum exercitûs universi, summam, ii, qui mox capti sunt, vulgo proferebant, viginti quinque millium; in aciem mox se demittere, contra Bavarum et Bucquoium, non veritorum: immo, verius metum, quo fluctuâran: ante, dissimulantium. Etsi non desunt, quibus persuasum fuerit; illi pugnae, numerum acatholicorum, haud paullo grandiorem, interfuisse; suppressum tamen, partim invidiâ laudis Orthodoxorum, quae laus crevisset ex
incremento multitudinis victae: partim, fugâ pudoris, quem subituri Bohemici fuerant; si, tantâ dimicantium instructi copiâ, victoriâ nihilosecius per ignaviam excidissent. Diminuisse proinde suorum, et liberos, et captivos, numerum; quo suam imminuerent ignominiam. (222) quam auctura quoque plurimum suerat ea consideratio; quod in loco Bohemi, sibi multum opportunô, celsioreque, contra Ferdinandaeos, (adversô sibiclivô subeuntes, et iniquo progressu dimicare coactos,) concertâsent.
At partium Orthodoxarum copiae tunc erant: alterae (sicut saepe memoratum est) Caesarianae; Sacri vero Catholicorum foederis, alterae: quas unam in aciem conflictûs hodierni concordia compegit. Distinctîs nihilô setius ducum, legionum, turmarumque nominibus, ac numerîs, referentur: sub Caesarianorum, et Bavaritorum, disparatô titulô, concursurae Pacis - inimicis.
Fuerunt igitur in acie tunc, Caesarianorum dictâ, quam legatus Caesaris, cCarolus Longvevallius, Bucquoii Comes, administrabat, hi ductores, tribunique, praefectique, turmarum, et cohortium. Preunerus
Austrius: Rudolphus Tieffenbachius, Gavoherius Burgundio; La - Mottaeus, Celta: Comes Torquatus Italus, Croyus, Monte - Cuculaeus, Arcycagae, cum Avendaino; Carolus Spinellus, castrorum praefectus; Quatrius; tribunus Loebelius, et alii, paris ac disparis in exercitu claritudinis. Ex his, Tieffinbachius et Preisnerus, ducebant legionem; singuli suam: ut et, ante ceteros, suam Bucquoius, et Guilielmus Verdugus, legionem. Post quas, incompertîs mihi ducibus, erant, legio Neapolitaena; legioque, Fuggerianae dicta: (nam Fuggerus ipse, quod in loco dixi, cum pedibus animam iam amiserat:) Saxonica, Nassovicaque, (non Mauritianae tamen,) legio. Polonica quoque Cosaccorum multitudo.
Iam autem et catervas recenseamus equitum Caesarianorum: quorum copias, hi praecipui fere ductores regebant. Balthasar Marradas, octo turmas: Croyus, turmas quatuor; Gaucherius, turmas quatuor (qui nocte praeteritâ secum quinque rapuerat, in Hungaros): Loebelius, quatuor: turmas totidem, Meggavius: turmas quinque, Florentinas, alius; cuius in nomen haud incidi nisi Torquatus is fuerit: ut et totidem turmas
alius ducebat, relictas a Tampierio, nuper ad arcem Posonianam ab Hungaricis interemptô. Turmas denique Wallenstenius sex regebat. Omnibus autem his, ac pluribus utique, Carolus praeerat Bucquoius; Caesaris, uti dixi, vice, sub Bavari tamen Ducis auctoritate, fungens.
At in exercitu Sacri Foederis, quantus quidem in aciem tunc, et cum Maximiliano, Bavariae DUCE, processit; hi memorantur duces inferiores, legati, praefecti, tribuni, ductoresque suorum singuli militum, ordinum, et agminum: hae legiones, ac turmae; suîs pleraeque numerîs consignatae. Sulzensis Comitis, et Haslangi Baronis, coniunctae iam locîs, ab istius obitu, geminae legiones; tamquam unae. Legio Lotharingorum, una. Legio Baronis Anholti singillatim, una; trium milium, puta, (velut et aliae pleraeque) peditum; equitatu, sibi congruô, munita. Trium item millium, Rouvillii, Schmittiique legio. Duûm millium, legatimilitaris Barurii peditatus. totidem, Herlebergeri - tribuni pedites.
Equitatum autem in proelium agebant, hi nominatim, et hôc equitum
turmarumque, quem refero, numerô. Quinque turmas legatus castrensis, Ennetenus: quique Lotharinicas, Floreinvillaus. turmas totidem, tribunus Crazius; quadringentorum tamen duntaxat iam inde, quando primum e Franconia Boicam attigit, assiduus ductor. Turmas autem tres ductabat baro Godefridus Pappenhemius; qui cum turmâ geminâ principio venerat e Germania. (223) Turmas sex, dynaste: Harselles; qui cum quinque solîs olim venerat. Turmas itidem sex, tribunus illustris, Benighusins: quas inter turmas, in acie mox equitavit et DUX ipse, Maximilianus: pone se Comitem habens, Bucquoium, dolorum, e vulnere, reliquiîs etiam tum invalidum. (224) Huius etiam ipsius (hoc est, Benighusii) turmae principio venerant, e Bavariae stativis itidem, non plures quinque. Tribuni quoque Pettingeri turmae quatuor. quo postremo tempore, turmae quoque non plures (sed ducentîs insuper succinctae Croatîs) fuerunt illustrissimi iuvenis, ALBERTI, Wart nbergici Comiti. His equitatum adiungamus, incerti numen, tribuni Groenii; tunc equitum praefecti. Cosaccorum autem Polonicorum densum
agmen, quod (ut dixi) Caesarianorum erat; videri poterat, et Bavarorum tunc, et Bucquoianorum, commune: quosvis in casus sepositum, et in equis imperium exspectans, subsidium, E diverso, non dispar, et exercitûs utriusque commodo serviturum, auxilium, trecenti sclopetigeri; sub Roberto, sinul, ae San-Iulianô, ductoribus militantes; eorum opperiebantur arbitria, tempusque iaculandi. Superficies haec, quodammodoque transenna quaedam, Boicarum est copiarum; sicut antecedens illa, Caesarianarum: non ficta, vel excogitata tanto post; sed ab auctoribus fide dignîs ante me tradita: duobus praecipue. quorum alter, (225) scrinia secutus arcaniora sui DUCIS, temere nihil memoriae gestorum inseruit: alter, (226) gestis ipse praesens, rem omnem, tabulis insuper Sadelerianîs sculptam, expressit: quas nos, sicuti vidimus primô statim, a Victoria, temporis semestrî, tales hodieque, saeculi nostratis anno septuagesimô sextô; sic, pendentes passim in ambulaeris aedium, ac bibliothecîs, cernimus, et recognoscimus. Labore non omnî caret, diligens earum inspectio. laboriosior autem, singulorum exacta
collectio, collectorumque discussio, deprehendetur.
Ceterum, non, ut in acie Coniuratorum. colligi numerus pugnatorum potuit, et publicari; sic adaeque Caesarianorum etiam, Boicorumque, (nisi cui fingendi confidentia sit) ad Summam apicemque redigi potest. Bohemicorum quippe syllabum, captivorum (ut diximus) enuntiatio concors, utcumque confecit. Nos autem, Agminum Catholicorum, tam sub Bucquoio quam sub Bavariae DUCE, legiones ac turmas recensemus, et numeramus, in aciem immissas. capita legionum turmarumque singula, viritim, (e quibus tamen solîs exire calculus incorruptus potest) afferre, neque nunc possumus; nec die proelii quondam potuissemus. Quia, tot per Austriam Bohemiamque, luis, itinerum, velitationum, obsidionumque casibus, imminutae carptaeque, nec postea semper suppletae, cohortes, alae, manipuli; Pragensens ad congressum afferre numerum potuêre ductorum, legionum, turmarumque suarum: capitum autem, tam multîs passim interlapsîs, nomina censumque, nequiverunt. Ut taceam; legionum, etiam integraruns adhuc, et
recentium, iam tum ab exordio, nunc plura recensita, productaque, nunc pauciorae milia, fuisse. Summatim! quod et alibi sum questus; In acie, Nominae quandoque stabant: corpora, iacebant: thyrsumque plurimi, ferrum pauciores, vibrabant. (227) Lubet autem sub haec, aspectu saltem perfunctoriô, partium utrarumque formam, ac figuram Aciei, delibare.
Bohemorum igitur aciei species eô die, post nentus Stellati palatii, sinistro latere, viam, quae Pragam ferebat, per obliquum secans, in longitudinem extendebat se, superioris et acclivis loci. Partes eius, ut plurimum, non, sicut aliarum, quadrangulae; sed oblongae potius, ac cylindricae; rectîs ad latera lineis; imâ suî constitutione patentes, et apertae: sed in supremo rectilineîs quasi perticîs per transversum, sicuti Caudinarum olim furcarum iuga, contectae. Legionum huic porro, cohortiumque, formae, sese, (quoad eius fieri posset,) alarum ac turmarum attemperabat ordo, standique series. In cornu dextro, statuerat senior Anhaltinus Hungarorum turmas decem. at eorundem, posuerat in cornu
sinistuo, post Zbubnae, postque Kainii turmas, illa sex, de quibus, eorumque numero, dictum superius est, Hungarorum milia. Princeps idem, Anhaltinus inquam, senior, ipsus (quod Comicus Afer olim dixit,) sibi locô cavens, se suasque turmas septem; pone se vero, sinistrum ad latus, turmas totidem Vinarienses, et agmen Palatini praetorianum, post Vivarii Stellati saltum, veluti subsidia ceteri totius exercitûs, locârat: reipsa, periculi sui refugia; sed, in ventos abitura. Copiarum autem utrumque cornu, propugnacuiô munierant geminô. propugnacula vero, balistîs modi - maioris bellicîs, iîsque teunîs utrobique, sirmârant. Munimentum tertium, in cornu laevô, ternîs itidem cannî, tormentariîs in nostros saeviturum, inchoârant: sed, Bavari DUCIS sestinatione praeventi, non consummârant: Evangelicae Turris illius inconsummatae fatô castigati, nec ideo tamen emendati. (228) Qualem igitur adumbravi, talis acatholicorum fuit Aciei compositio; naturam utique montani loci, potius, quam industriae militaris usitatam, in ordinandis copiis, consuetudinem secuta. nec immerito: cum in bello plerumque
potior utilitatis sit habenda, quam eleganttaeratio.
Caesarianorum autem, et Sacri- foederis, coniunctorum, Aciei quadrava fere figur, suit. Sitûs, ac seriei dispositio, compositissima: quaeque Maximiliani prudentiam, Bucquoii peritiam, Tillii, tritam experimentîs operam, egregie referret. Sic autem exercitus uterque sese, velut unum in corpus, contraxerant: ut nominum interim, ac partium cornuumque, sua cuique constarens discrimina; suae divisae functiones. A pago, de quo dictum in superioribus aliquoties est, qui, passibus vix quingentis distans, Montis- Albi paene radices contingit, viae militaris, Pragam ferens, planitiem subiectam, (quam nostrorum copiae complêrant,) et ipsam fecabat mediam: et Montis - Albiclivum ita pariter, incurvatô nonnihil ad laevam flexu, scandebat; ut partem extremam aciei sinistrae Bohemorum perrumperet. Ad huius iam ergo, quam descripsi, viae latus dextrum, caesarianus stabat in armis exercitus: et id, Aciei Catholicorum Cornu dextrum erat. Ad latus autem eiusdem viae laevum, Bavarita stantes copico,
Cornu sinistrum constituebant. Via, Cornua duo, quoad concurri proeliô coeptum est, limite mediô, sed utrimque perviô, patulôque, dispescebat. Neque tamen Cornibus his, quae dixi, maioribus, ac primariis, sua singulis cornua deerant peculiaria; quodammodoque particularia, cum turmis alîsque suîs. Cornu dextri regimen, vicesque suas, Bucquoius, vulnere praepeditus ipse, quo minus ubique praesens adesset, ac mandata daret, Rudolpho commiserat Tieffenbachio. Sinistri curam vicariam Ioanni Tillio, DUX Maximilianus: medius ipfe, delectis sibi turmis, interfuturus, ad dispiciendas singularum partium necessitudines, ac labores, in aestu dimicationis. Binas porro legiones robore, numerôque praestantes, ante signum proelii datum, hinc caesarianus, inde Bavaritus, legatus supremus, excerptas e suis uterque quasi visceribus - aciei, statuerunt in fronte cornuum, adversus hostem; in Montem eluctaturas, ac certaminis initium, manu consertâ, facturas. Haec autem quaetuor peditum agmina, firmîs et expeditîs equitum alîs ad latera, ductores succinxerant: quo confidentius in hostem ruerent, custodiâ quaeque suâ
vallata. Cominus congressuris, ista multum erant collatura praesidii: cum, post haec agmina quatuor, strenue secuturae legiones, Martem antecedentium, et iuvarent, et accenderent. Quo vero nec eminus minus terroris, et cladis, adversariis inferrent: ante legiones, ac pro fronte cornuum, exercitûs tam Boiarici, quam Bucquoiani, locîs opportunîs ternîs, et universim adeo, sex scrobibus diversîs, balistarum directores, ubique bina, situ sibimet inter se propinqua, tormenta militaria defixerant: in adversum collem, et aciem, assiduo tonatura; quin et prius, quam lacesserentur, impetum factura.
Cornu porro dextri mediam aciem, (Neapolitanae legionis tria milia peditum,) suae pariter alariorum utrimque catervae, muniebant. In eodem cornu, Tieffenbachius, et Preunerus, suîs cum legionariis, in principiis statim, viam versus; propius autem viam, octo Marradaeae turmae, constiterant. In Cornu laevô, quod Bavaritorum erat, Benighusianae, (velut indicatum superius est,) turmae lectissimae circum Maximilianum DUCEM, in equis et armis erant. ad quorum latus dextrum, cum turmis suîs Pappenhemius; ad
sinistrum, Harsellaeae turmae. Sinistri quoque cornu latus dexterius, post principia, cum alariis suis, tribunus Crazius obtinebat. Idem ipsum cornu, Bavari DUCIS vices obiens, Tillius sursum, deorsum, laterumque tenus, perequitabat. Ex hoc demum eodem cornu, studiô certaminis incitati, praefectus equitum Groenius, cum turmîs sius, et Robertus, ac San-Iulianaeus, centuriones, cum tribus sclopetigerorum centuriis, evaserant in Montis-Albi latus dextrum: et, obliquâ stationis serie, Bohemicorum itidem dextro cornu cernebantur infestîs armîs imminere: pugnae com~ittendae signum opperientes. (229) At, ex eodem hôc aciei cornu sinistrô, quod Boiorum universum erat, ad eum, de quo dictum saepius est, ponticulum, tenebat in statione turmas suas, et Croatas praeterea ducentos, Comes Wartenbergius: miscere pugnam et ipse iam olim avidus; et, cum Pettingerianis, exspectatione signi suspensus. Et hi, cis rivum adhuc: ultra rivum autem, extremô laevi cornu limite, Cosacci Sarmatici: non dissimilî dimicationis cupiditate paene se dirumpentes.
Sed, super Aciei formâ, partibusque,
satis haec. gliscit autem nunc animus, ad ipsam aliquando pugnam accedere; novancularum, eô die, grandium, et innumerabilium, inevitabilem, ac mortiferam, aciem: a Cosaccis praesertim Ungarorum capitibus, et ab cquitatu Franconicô Bohemicis alis, praeparatam.
Horae pomeridiani temporis prima (230) non multo post e turribus erat insonatura: cum, prior audiri sonitus et clangor proelii coeptus, longe lateque circumiectum omne solum, et elementa, concussit. A DUCE BAVARIAE pugnae tessera, voce clarâ, per exercitum omnem missa, SANCTA MARIA! militum aures; deinde, per respondentium voces ingeminata, quodammodoque per manus tradita, sensu tenerô Maximiliani mentem, ac religiosissimi cuiusque pectus, implevit: ut SANCTAM MARIAM omnia resonarent. Accendebat vocum animorumque studia, cunctorum propositum oculis, vexillum pariter, et Insigne DUCIS Bavari praetorianum; e quopicta coloribus, et aurô radians, Virginis-Matris effigies refulgebat: tamquam quodammodo praesens, et e sublimi renidens,
adstaret ipsa Virginum Virgo, Regina Caeli; Patrona, Maximiliano cunctis e milibus electa, fidissimaque provinciarum cius tutela. Nec praeteritum est, hôc tantô rerum momentô, Verdugaeum illud, (de quo dictum superius est,) cum flagrante nuper cuspide suâ, vexillum; quin ante primam statim aciem cornu dextri praeferretur: (231) ut, quod sibi, palam omnibus, arserat, id nunc, commodô boni communis, omnes inflammaret. Praestabat insuper, easdem ad rationes pertinentem, eodem tempore, religiosam operam suam, sicut alii castrenses mystae, suô quisque modô, sic eximie, P. Dominicus Carmelita, superius memoratus nobis; auctoritate vitae sanctioris, et potentiâ diviniloqui sermonis efficax: dum, manu prae se gerens CHRISTI, pendentis in Cruce, simulacrum, aciei primae milites cohortatur: et [(printer); sic: cohortatur et] , nunc ad hos, mox ad illos, oculîs et cloquentiâ, conversus; in hunc, similemve modum-alium, pugnaturos incitat; alacres extollit; haesitabundos animat, et universis Victoriam ex Alto promittit. Alta proinde scandere, superareque Montem, castorum quidem hostilium, sed Albi, tam nominis, quam calculi, ne
dubitarent. Pro comperto tenerent, stare sedum certaminis aequitatem; causa sanctimoniam; DEUM, dominum exercituum; Cuius sint bella, paces, victoriae. Stare secum, exempla Maiorum, maxime biblica, sinceraque veteris Ecclesiae classica. Sic in hostem, ardua tenentem Amorrhaeorum, Chananaeorum, Horraeorum loca, tetendisse; sic movisse bella, veterem Israelem: (232) et vicisse. Sic adversus urbes barbaras Hattarum, Bethelaeorum, Azoritatum, in iugis montium sitas, bellâsse Iosuam: et superâsse. Sic in Philistaeorum stationem, alta, iuxta Machmas, propugnacula custodientem, eluctatos esse, manibus ac pedibus reptantes, Ionatham, et armigerum illius: ac stragem fecisse, saeculis memorabilem. (233) Ita Ioabum, contra caecorum et claudorum omnta vaticinia, Sionis montis excelsum tentâsse verticem; occupâsse iugum; arceque potitum, eiecisse propugnatores Iebusaeos: introdtsxisse regem, avunculum suum. (234) Hos ergo tales, et altos, sequerentur et ipsi, magnîs et passibus et animis. Victuros esse, (siqui vitam forte super his impensuri forent) victrsros hîc tamen, in hominum memoria: postea vero, Beatorum in Gloria; si Iudae Machabei
more, morteque, defungerentur. Sic Rolandum Comitem, sic Oliverium Principem, sic viginti milia militum, cum eis, a Saracenocum quinquagintae milibus, ad Pompeiopolim Hispanicam, pro sana Religionis tutela caesos; Aeternitati gloriosae consecratos, florere: selectîs in conditorits, (235) ad perpetuum imitationis calcar, et stimulum, quiescentes. Quae taliae tamen, se bellatorum auribus nequaquam ingerere, per superstitiosum paris eventûs omen: tamquam et ipsis, eô die, numeri praegrandis clades immineat. Immo vero, parsurum multitudini suorum DEUM, in infligenda virgâ ferreâ; si priores inciperent ipsi parcere provocationi vindictae: desinerentque, per nefas eam. et letiferas noxas, promereri. Custodire DEUM animas servientium gloriae Nominis sui; sive pace, sive bellô. Nec a serviti sui consortibus abesse procul, ope precum suarum, Caeli-cives et incolas; praesertim, piô gemitts vocatos in partem operamque certaminis. Hovum, id est, Caelestium Omnium, octiduanana memoriam, (quae commodum, illoipsô tum die, coronidem in Ecclesia solitam caperet,) praeterert nec in castris, et acte, debere. Totâ porro Bohemiâ, cantari partim, a nonnullis
autem (ac merito) defleri, scelestam Calvinisequorum imptetatem; quâ, sub anni proxime praecedentis exitum, impulsore nefariô Scultetô, caelestem curiam universam, et ipsum adeo Sanctum-Sanctorum, (236) in arcis regiae Pragensis augustissimâ basilicâ, tractârint; deiectione simulacrorum, vastatione lipsanorum, conculcatione sepulchrorum, combustione contusinoeque sacrorum ossium, et crantorum. (237) Cum irent igitur in proelium; meminissent, ire se, non magis adversus alieni solii, quam contra gloriae-Sanctorum, raptores. Vadreent; et in sceptrum soliumque reponerent Ferdinandum; in veterem splendorem, Divos Vitum, ac Wenceslaum; in piam suî memoriam, et auctoritatem, OMNES-SANCTOS. Pugnaturos pro milite Caelites, suffragiô suô; si pro Caelitibus miles orthodoxus, suô gladiô.
Talia disserentem, et alia plura dissertaturum, Dominicum Aragonium, (Eliae, primi Carmelicolarum, egregium successorem,) inhibuit, auditum intercipiens, repetita vocibus altissimîs, Bavarita tessera, SANCTA MARIA! nec minus interrupit, acer ducum hortatus; Incurre, miles! Simul autem, eodem punctô temporis, tubarum ex
omni parte clangor; tympanorum tumultus; tormentorum currilium tonitrua; sclopetorum innumerabilium fragor; tot millium ungulîs, ac pedibus, pulsata terra; tot equorum hinnitu, virorumque fremitu, dissonus aer; tot populorum clamosus, adversus montem, incursus, et impetus. mons ipse, Sinaiticî montis imitamentô quodam, deorsum iactîs falmmîs collucens: vallis, et infimae montis, sursum invicem regestîs ignibus relucentia: balistarum explosiones ex alto, continuae; nec e campis, sursum versus, et reciprocae, numerô parciore. Tum caligo, permixta flammarum, e tormentis bellicis, fumô; spisaeque simillima nebulae, fuliginea nubes, e catapultis, et cannis aeneis: tum grando quaedam,ac tempestas, missilium e sclopis glandium, et sphaerarum.
Primus hic, quem retuli, certaminis ingressus; principium ascensûs in montem fuit; facilis his quidem, et theatrici spectaculi similis, Fridericianis labor: difficilis contra, luctantibus in ardua, Ferdinandaeis. Adhaec autem, et propter assidua balistarum, (adversum se tonantium e dorso montis,) fulmina, formidabilis. quae tormenta bellica, terna,
dextrô sinistrôque castrorum latere collocata, saevire prius in subiecta non desierunt, quam nitri copia, globorumque grandiorum apparatus, destituerent Anhaltinianos. DEO tamen protegente nostros, Sagittae parvulorum factae sunt, ab hostibus intentatae, plagae; (238) pleraeque sine noxa supervolantes capita, partim eorum, qui parvulos semetipsos effecerant, inclinatione profundâ corporum, ad primum flammae, balistis applicari coeptae, conspectum: (239) partim illorum, qui La-Mottaei, (de quo dictum ante iam est,) amplexi consilium, impetu per acclivia pronô, sed celerrimô, subterfugêre pilarum ardentium tempestatem; in cunctantes tantum, et novissimos, desinentem. At, nec in hos quidem ulla memorabilis edita clades ost, (240) ab illa militiae volante peste, quodammodoque militum, ceteroquin inevitabilî, decimatione.
Licuerat igitur aliquousque Bohemis, intra vallum, ac munitiones suas, esse quiescentibus similiores, quam proeliantibus; opportunitate loci superioris; et utcumque tumulîs, adversus irruptionem, clausis. licuerat, ob difficultatem progressûs, quo peditatus, et
equitatus hostium, sursum connitebantur, eiaculatione contentis, in reliquum ferias agere. Sed, dum propinquare demum nostros sentiunt, ac geminîs a partibus affectari castra sua conspiciunt; tum enimvero sese totas in vires ipsi quoque colligunt: portîs castrorum erumpunt: maximum exercitus uterque clamorem tollit. districtîs utrimque gladiîs, intentatîs in os adversum hastîs, ac lanceîs, infestîs signîs, armîs et animîs, ab antesignanis, ac primis ordinibus, concurritur. Post hos, aliîs quoque succedentibus, ac primorum lassitudinem excipientibus, cominus ubique pugnatur, et acriter: nostrîs occupare locum et rem superiorem, hostibus e diverso, nostros deicere monte, vitâ, speque victoriae, connitentibus. Sauciare, sternere, neci dare, passim alteros alteri. fugere nostrorum nemo: nec ullius adversariorum fugientis tergum cernere. corpora, cruore iuxta sudoreque fluere, cum armis: virorum et equorum labor anhelus. illorum omnia, (simul autem et terra,) sanguine madentia, non sine cadaverum interiectu. cum inter haec caedendi finem nemo faceret: ac summatim, congressae videri
possent, acies geminae, caussâ dispares, pares animîs, et viribus: futurorum ancipites, et aliquamdiu, vincere miles uterque dignus; vinci, neuter. Isque proelii status, tamquam in staterae momento, perstitit ad horae dimidium: cum, inter haec, diphthera magni Tonantis, quorsum esset inclinatura, motu nullo se proderet: cum penderet, in animis imperitorum [(printer); sic: imperitotum] , praesagii Carmelitici fides, tamquam sub se ipsa laborans: cum utique suspiriô, plusquam unô, religiosissimus Bavariae DUX, Deum, victoriae sponsorem, suae promissionis commonefacreet: cum eodem denique temporis, atque rerum, articulô Pragae pii multi, per templa vero Bavariae, perque Congregationes Parthenias, sub directione Patrum Societatis constitutas, caelo Sodalitia, supplicarent; uti Maximiliano DUCI volens, propitium, adesset, ubicumque tunc locorum is esset. Quidnam hîs omnibus tunc, ad rei summam, effectum est? Multum, per omnem modum! cum tamen videretur minus nihilô; quin potius, in contrarium, ac peius, Omnia casura censeri possent. DEUS, uti ter Optimus, ita totidem quoque titulîs Maximus, qui novit tempus et horam
Opportum subsidii; succursurus tum demum, cum humanitus spes auxilii decollâsset, permissu suo tale quoddam his tragicis scenis immisit internodium: ut inde laetior exiret Actuum summa.
Visi sunt Anhaltino Principi, Iuniori, (de locis superioribus omnia facile conspicanti,) quaedam dextri-cornu-Ferdinandaeorum cohortes, ac turmae, (Bucquoianus hae miles erant,) aliquanto Bavaritîs liberius et solutius (quippe, vicariô sub ductore,) paullatim agere; proptereaque sibi fieri ceterîs opportuniores, quorum e clade decerptâ gloriâ, magis ipse latiusque nobilitaretur. Horrebat Maximilianum, ac Tillium. non magnopere Tieffenbachium, et Preunerum, praestantissimos licet tribunorum, formidabat. Ex his, (aiebat circumstantibus,) ex his, relictô cornu Bavaritô, nobis ipsis nomen suscitemus, inclitum; generique nostro, de superatîs iis, tropaeae statuamus. Agite, qui viri vultis, et audetis, esse; mecum irruite! Simul omnes in mediam nos aciem immitamus!
Dicentem haec, turmasque suae legionis novem, una cum peditatu, sibi suetô, rapientem; celeriter sequuntur, et
Turntus Iunior, et, mille ductor equitum, Ioannes Bubna (241) senior, ac ceterorum promptissimus quisque cataphractorum. Primus, cum suis, Anhaltinus, per devexa montis in Caesarianos, more procellae, nubibus expulsae; tum, ceteri, conglomeratîs agminibus, irruunt: Tieffenbachium proturbant: Verdugum eminus infestant: Preunerum, urgent, circumsistunt, capiunt. hôc abductô, clamorem exsultabundi tollunt: omnes omnium partium oculos in se convertunt. Bucquoianas, et alas et legiones, suis alîs ac legionibus, in arctum alibi cogunt; alibi disiciunt, ac locô movent: ubique caedunt, profligant: et, ad summam! ita bellant, in medio Caesarianorum, tamquam acie tota soli regnantes. ut proinde iam non in lance fortunae sedere Mars immotus, sicut antea, videri posset; sed rebellium agminum, adversus cornu dextrum, sors pugnae manifcste superior esset. Et apparebat, nec ipsos Bucquoianos id diffiteri: cum, captô ducum unô, primorum ordinum ductoribus interfectîs, legatôque superstite rem inclinatam frustra verbîs sustentare conante, palam Tieffenbachiana legio fluctuare; Preuneriana
diffluere; miles, hinc illinc dilapsus, signa deserere, conspicerentur.
Ea cum fallere Bavariae DUCEM, (tametsi cornu sinistri mediîs in milibus agentem, nontique succedentem,) non possent: ubi procul obequitantem agmina Tillium suum conspexit (242), ad se vocato; Vides, inquit, in quanto discrimine sociorum res, Tilli, sint? Quod opis praestamus illis, id nobis praestiterimus. UNI bono communi militamus utrique nos: uni Caesari: supraque Caesarem, Uni DEO. Cratztus, en! tribunus noster, illic, in eactremo cornû-nostri latere dextro, campum non habet; in quo, spectatam ad Rackontzium nuper, virtutem suam exserat. at illic, in Anhaltinianis, inveniet. Vade: mitte: proelietur, ac vincat!
In quae verba, celeritate Tillius incredibilî Cratzium statione suâ devocat. pernicitate verô paene fulmineâ, Cratzius, cum centurtis quinque promptissimorum equitum emicans, in cornu Caesarianorum transvolat: Anhaltinum quaerit; inventum adoritur. huic insistit, hunc premit, in hunc unum (quod exserte signateque Tillius mandârat) vim furoris, et impetum dimicationis, omnem
effundit. in ceteris, haerent, ac laborant, ceteri; sed in Anhaltino Cratztus; aut mortem ex eo sibi destinans, aut victoriae gloriam. (243) Haec autem quam maximê tunc agentem Cartzium, eodem temporis vestigiô, curante Tilliô, celeriter assecutae Liehtensteniana, Baurianaque, legiones; dum capitum hostilium messem Cratziani faciunt, ipsae spicilegium, non paenitendum, efficiunt: strage Bohemicorum, obstinatius sibi resistentium, memorandâ. Confestim itaque respirare Catholicae Bellonae fortuna visa. colligere se Tieffenbachtani. dilapsi modo Preunertani, sub signa se recipere: restitui passim res, et acies. Simul autem, pugnantibus associare se Verdugaei, La-Mottaeani, Marradiani, quique Caesarianorum ceteri, maturant: sociam opem praestantes. Ibi tum, captus ante, Preunerus, recipitur a nostris; liber, et, e captivo, redimentis-se commilito, iam effectus. Ibi, Cratziô non absistente cum suis ab Anhaltino, validius, quam unquam antehac, res geritur: atrocissimôque recrudescente certamine, plagîs aliquot (etsi non letiferîs) affectus ipse princeps, Anhaltinus; in equo nutat aliquousque. sed denique,
linquentibus animum corporis viribus, in terram ex equo (pariter et ipso suffossô, ruenteque,) defluit. Qui circum illum, custodes corporis, armorumque comites; sternuntur: equitatus omnis, et legio, Iunioris Anhaltini, pars interit ibidem; pars, dissipata fugâ, praeter oculos suorum, alius alio, longe pedibus, et iumentîs, aufertur. Anhaltinus, ad extremum, equô, sicut dictum est, delapsus; ne, morientes inter, ac mortuos, semianimis ipse quoque, totusque, disperiret; sollertiâ cautum est, ac celeritate, Guilielmi Verdugi, saepius iam memorati militum chiliarchae. qui mox, ad primum ex equo ruentis aspectum, accurrens; eum, ut Captivum suum, salutavit; iacentem erexit; abduxit: cum cura secum habuit, et medicorum ope persanavit. Huius nos curae beneficiô, Commentariolum Anhaltini castrensem, spoliorum vice, nacti sumus: ac postquam bellum istud iam esse desiit (si tamen unquam dessit) belli saltem, ab illo Principe scripti, sed ab nobis transscripti, diaria retinere, contestarique, non desinimus. Reliquit hanc suî praedam, manum, inquam, Anhaltinianam, Bavaritis librorum forulis,
Illustris hic Iuvenis, ense maior, quam stylô; sed stylô, quam ensibus, Innocentior. Foverat enim eousque causam, quam victor Cratzti gladius ei monstravit, Iniustam.
Sed ab Anhaltino Iuniore nunc, ad eum ipsum revertor Cratzium, Heroem, (siquis eius ultima, cum his primis conferre gestis, incipiat) numquam Germaniae sine suspirîis nominandum. Usquadeo quippe discessit tandem a Se ipso! Tunc autem, in eo Montis, inquam, Albi conflictu, Virtus et dextra Cratztana, cunctorum iudiciô mortalium, principium fuit illius, eâ luce, Victoriae Ferdinandaeae, stragisque Palaetiniaenae.
Nam, ut primum, deletâ Principis Anhaltini legione, Turnii quoque Iunioris, ac Bubnae senioris, legiones, ordinem et signa deserere, circumspectare diffugia, secumque trahere parem in desperationem agmina Bohemorum pleraque, coeperunt: ibi confestim, eadem haec formido, tangere pervadereque non distulit, tamquam tabes quaepiam, Ungarorum quoque, devotam victimae, stationem: cuius mox ruina, totius reliqui traxit exercitûs ruinam. Rei vero gestae series, fuit ista, quam exsequor.
Venerant (ut e superius hucusque recensitîs intelligi potuit,) in castra Coniuratae-Bohemiae, mensibus anni praesentis vernîs et aestivîs, Ungarorum universim facile novem milia; Bethlenii Gaboris, ac Caesari rebellium Ordinum, missu: mortales, ut plurimum, sicut Regi suo, sic et Ecclesiae verae, discordes. Horum partem magnam, nocte, quae proelium Albi-montanum antecessit, Gaucherianus interceperat, ac delêrat, gladius: partem, ad Rackonizii nuper latus, cis Unhosstium oppidum, implexa silva, Neapolitani cataphracti, Cratzianaeque turmae, diminuerant. In aciem, ordinesque, dies ipse proelii, supra dorsum Montis- Albi, digesserat, in dextro quidem Bohemorum cornu, mille minimum equites; in extremo vero sinistrô, sexies mille. Quibus omnibus supervenit, Rackonizianîs demum e stativis, praetorianîs stipatus catervîs, Ioannes quoque Bornemissa; totius equitatûs (ut alibi subindicatum est) Hungarici ductui supremo praeesse iussus. Hunc illustrissimus, orthodoxae Bohemiae, scriptor, Thomas Ioannes Pessina, Czechorodius, (244) refert, Illustri quidem in Hungaria natum locô, sed inefficacis virum
animi: quem (super inhumanam Haslangi Baronis in custodia detentionem) praeterea rumor, isque tenax, infamârit, proditi per nefas suîmet-exercitûs; tamquam, ab eo potissimum ad Moltaviae ripas, et alveum, e fuga deductum esse, suspicio fuisset: ubi mox varie (sicut dicetur) interiret.
Hic talis igitur, qualem, una cum duce suô, modo descripsimus, Hungarorum tot millium, equitatus, tam carus nuper, ac pretiosus Friderico, qui pontem ei fabricandu a ad Koenigsalam locârat, ut in loco retulimus: huius hodie pontificis sui, regisque temporarii, repente spem omnem, ac stipendiorum operaepretium, perfide destituit. Ut primum enim, superioribus e locis, observari coeptum est; quidnam inter Cratzium inferius, et Anhaltinum Iuniorem, gereretur: quam serio, saeveque, cruenteque, manus miscerentur, pedes vacillarent, acies nutaret; equi, virique, partes in omnes spargerentur: ilicet Hungarorum alae, nondum etiam tum nocturni pavoris, et antemeridianae consternationis illius, reliquiîs exsolutae, liberaeque; cogitare de fuga, fugaeque tramitibus, et ipsae coeperunt: eô maxime ductae metûs
impulsu; quod, Anhaltinô, Turniô, Bubnâque, profligatîs a Cratzto, proximum eius furoris impetum, sursum in se versum iri, nequaquam dubitarent. Ceterum, quo minus ilico tunc in pedes effunderentur; unicus adhuc, saercinarum eos, et praedâ differtorum onerum, amor retinebat: quippe, quorum moles, ac pondera, fugientium agilitatem depressura forent. De praeda porrô, quam congestam tunc Hungari secum trahere solerent; constat inter omnes. at, undenam raptam haberent; haud perinde constat. A Cosaccis dispoliatis, abstractam, auctor Celticus, audacter dicit. (245) sed Cosacci, spoliatos se, negant. nec Hungaris se praedae fuisse, sed Hungaros sibi; demonstrant, ex illius diei pomeridinanis Actîs. Rapuerint igitur alicunde, collegerintque, iam ante diem illum, viritim, aut agminatim, manubias illas Hungari; secumque circumvectantes eas, illarum possessionis desideriô, paullulum primo substiterint, a fugae concordis instituto retardati. Sed id differendae dilapsionis consilium, diuturnae morae non fuit. Conspicatus namque Maximilanus Liechtenstenius, qui dexterae
Caesarianorum alae praeerat; hinc Croatas, illinc Cosaccos suos, male-feriatorum praebere speciem (quod, Iniussos pugnare, disciplinae militaris esse, non opinarentur:) eminus Hungaros eis ostendit, lancinandos, ac monte deturbandos. Dictô citius utrique paruerunt imperio: perque collis obliquum grassari coeperunt in Ungaros; tamquam fame stimulatarum tigridum agmen, in leporarium apertum. Cosaccos simul ac Hungari conspexêre, (nam Croatas aliquanto minus horrebant) ilicet, omnî discessûs aut remansionis depositâ dubitatione, nec tamen sarcinarum abiectâ curâ; subditîs equo quisque stimulîs in fugam effunduntur: et, ante se, postque terga, vectantes spoliorum onera (quo validius utique trahebant, insectantem se, Sarmaticum praedonem) una simul omnes, infimi, summi; milites, tribuni; signiferi, turmarumque ductores; et equi, virique, cum ipso ductorum duce, Bornemissâ, viam ad saelutem arripiunt: quae trementibus una sola videbatur, extra Cosaccorum acinacem, et Croatarum ictum, consistere. Nec profecêre quidquam, (apud attonitos, ac fugae semel certos,) vicini legionum alarumque
Bohemicarum commilitones. non inhibuerunt accursu suô, dehortatione, precibus, aut increpitatione, defectionisque propositâ turpitudine, tribunorum eiusdem-coniurationis proximi tunc statione, signîsque, Stubenvollius et Hoffkirchius. Aures enim Hungari tunc, non in capite sanîsque consiliîs, sed in equorum ungulis, et tutelâ spoliorum, habebant.
Nec Hungarus itaque fugere, nec fugientis in scapulis haerere, Cosaccus, desinebant: ne tum quidem, quando, per obliqua, devexaque, montis-albi, propinquam in vallem deruentes, poneque pagum, cui Motelae nomen, praetervolantes; sive iam suâ, sive Bornemissae quoque sponte, ductuque, discrimen supremum impetu totô sectati sunt: finemque properandi, ruendi, pereundique ferrô Sarmaticô, non fecerunt; prius quam finem suî faceret vallis, in Moltaviae sinistram ripam sese consumens. Ibi vero, supremae cladis effugiô, nisi desperatissimô, non inventô; superstitum Hungarorum multitudo permagna sese Cosaccis instantibus, sub oneribus concidendos praebuêre. Ceterorum, qui tranando, transequitandoque,
vincere fluvium tentârunt, deprimentibus corpora rapinîs, alvei plerique violentiâ sunt hausti. (246) Fuit ergo Sepulchrum tot, seu centuriarum, seu millium, in terris, nullum: in aquis, instabile, qualeque fugitivorum esse decuit. Ipsi denique, suffocati gurgitibus, in hominum hodie memoria, nullô sunt nomine: quid mirum igitur; si nullô quoque numerô sint?
Inter haec porro, tam ingentî profugorum multitudine deiectus animô, residuus Palatinianorum equitatus; de commilitonum et ipse mox imitandâ, fugâ potius, quam de turpitudinis eluendâ maculâ, cogitare non dissimulanter coepit: et, exempli pravitate, dum, hac illac labans, sese versat in omnes partes, paullatim et legionum aciem tentare cernebatur, ac trahere. Quod primum, in vicino constitutos, post Stellatum vivarium, Anhaltinum seniorem, (ut in Aciei dispositione diximus,) Turniumque Comitem, itidem seniorem, non latuit. E subsidiis proinde suîs, ob idipsum, denique prodeuntes; ne Bohemicîs copiîs universus mox Albus-mons, aut nudaretur, aut rubefieret, quantâ possent curâ, prohibebant.
Aeque parum ea Bohemorum fluctuatio fefellit, aliquanto licet remotiore locô, cum Benighusianâ legione, constitutos, Bavariae DUCEM, et Bucquoium Comttem. Qui, semel acie confusis, et sociorum aufugiô territis, instandum rati; plenîs suorum agminibus, ac totîs legionum alarumque copiîs, in suprema montis evadi, castra lacessi, valla transscendi, munitiones capi, diripi, proruique, iusserunt: et, vivariô iuxta, vitâque, REBELLIONEM extrudi, clarâ concordique denuntiatione praeceperunt.
Nihil unquam consensu maiore miles accepit; aut, acceptum imperiô, factîs expedicit. Enituntur in altum, equi, viri, signa, turmae, legiones. Tubarum sonitu, bombardarum explosionibus, clamore bellatorum consonô, gladiorum ictibus, ac sarissarum obiectu, Bohemi, qui castra tenuerant, et iuga montis, adversus subeuntes nihil proficiunt. Tenentur, virtute nostrorum, Palatiniana castra: subruuntur munimenta: diripiuntur tentoria. Captiva trahuntur, cum mortariis aliquot aeneîs, tormenta maioris e metallo molis, decem: quorum tria Caesarianis; septem, Bavaritis obtingunt. Capta porro
castra, raptataque tormenta castrensia, conspicatus miles Firdericianus, tum demum in destinata fugae studia palam erumpit; paucîs, (ut post dicam), demptiîs.
Omnium primum, quod superfuit equitatûs; id, a laeva Stellati palatii, ruebat in viam, quae ferebat ad portam Pragae Mont-Albanam. His, ad latera tantisper adhuc stantes, mox tamen et ipsi vel comitaturi, vel agmen clausuri, Turnius et Anhaltinus; Si fugitis, (inclamabant;) Braendisit vos et fuga colligite. restituemus illic aciem. Est autem Brandisium, ut alio dixi locô, milliarî tertiô Pragâ distans locus. Sed silicet, E proelio fugtentem virum (quod adagiô Graecô fertur,) lyrae streptitus non remoratur. Audiebant praecepta ducum, omnes: exsequebatur nemo. clam quoque corruptoribus his suis, non pauci fortasse regerebant illud priscum: DUX, sine milite, caput est, sine corpore. denique, Ducum ad imperta, timor animi non est auritus.
Pergebant ergo volitare, quo sui quemque ventus arbitrii ferebat, ac vehebat. At vero peditum interim longe miserrima fuit plerorumque conditio. Destituti
subsidiô laterum equestrî, multumque iam antea numerô suorum accisi, proeliô tandem ipsi quoque, non pedetentim excedere, nec pudibunde; sed professâ, pars Pragam petere, recipiendi fuî caussâ. longe maxima vero multitudo, viam ad nemus Stellatum, (ubi ductorum, tribunorum, ac primorum ordinum militiae, numerus densus sese conglobârat, suffugii cassâ,) complebat. qui tamen ante, quam illô reciperentur, a Caesarianis ac Bavaritis, antrorsum et retrorsum conclusi, necnon in medio passim intercepti, nullô discrimine gregatim trucidabantur: et iter omne, quam late longeque pandebatur ad Stellam, suî strage cooperiebant. (247) Ibi, lanienae bellicae tetrum vastumque spectaculum. proiecta supinô colle certaminis instrumenta; gladii, lanceae, conti cuspidati, catapultae, sclopi, trunca membra, strata consisaque corpora: subtusque sanguine copiosô madens, ac per declivia natans, humus. Hic illius hostium peditatûs, paene totius, fuit exitus: mors, et interitus; cuius tamen plerique stipendia nondum acceperant.
At hâc adversariorum
clade non contenti Ferdinandaei; pugnae succesum urgent. Ad viridarium Stellatum progressu factô, foris pugna recrudescit; atrox. pugnae, respondet hostium nova clades; et ingens. (248) Potitur maiorum militarium machinarum reliquiîs, Laurentius, Dux Medicaeus: alius item (et ibidem) vexillô Friderici Palatini praetorianô, cuius inscriptio, DIVERTI NESCIO; sphaerae simul caelestis adiunctam picturam, et Palatini firmam, in retinemdis Bohemiae gubernaculîs, mentem explicabat. Mox autem et in vivarium ipsum, et ad Stellatum praetorium, a nostris irruptione factâ; capitur, ac dedititium, adempâ libertate, fit, quidquid Belli-Primorum acatholicorum eo, tamquam in asylum, refugerat. Ibique primum numerus initus, et recensita nomina sunt, Palatinianorum; post Anhaltinum Iuniorem, tum in acie, tum ad Stellam, iuris alieni factorum. In his, praeter Anhaltinum, saepe memoratum, reperti captivi sunt; Dux Saxo-Vinariensis; Comes Styrumbus; Rhengravius, Comes-silvestris (249): Comes Klischius, senior: tribuni, centuriones, ordinum ductores, aliquammulti: cum
inferioris notae militibus iis, qui paullo post captivis accesserunt; facile quingentos superantibus. Quorum omnium in censum cur venire tunc nequierint, Mansfeldius nothus, ac tribunus Hermannus Francus; Anhaltinus item senior, Turnius senior, et Hohenloius, Comites: obstitit, quod duorum priorum alter Pilsnae, circa Taborem alter, occupati; proelio ne quidem interfuerint: posteriores vero tres, inclinatâ iam, ac desperari coeptâ, pugnae fortunâ, pariter inclinari, spemque proicere, coeperint: ac tandem, cum Brandisium, (ut dictum est,) equitibus fugaeterminum, ac receptum, indixisent, Pragam ipsi celeritate magnâ sese proripuerint. quo locô, quid mox eis cum Palatino negotii fuerit; perinde mox, referetur, utprimum Montem prius Album a reliquiis proelii repurgaverimus.
Inter haec enim, nullam, ne tunc quidem, capiente contumaciâ quietem; adhuc pugnabatur in dorsô montis. Praeceps in fugam, ferrum, fluvium, Hungarus abierat: eiectus monte, ceterus equistatus: prosligata passim, ac deleta, pedestris acies: ab occidione, quam Cratzius faciebat, Anhaltinô
captô, sese Turniani, Bubnaeique, divellerant; et alibi, quod inquietarent, quaerebant. nondum tamen Turnius iunior otium respiciebat, aut deditionem. Is cum Henrico, Comite Klischiô, Moravicisque praesertim cohortibus, haud invalidîs, locô, non multum a palatio Stellato recedent, proeliari totîs etiam tunc viribus perseverabat: nec inde, nisi vel superior manu, vel amissâ fortiter animâ, recessurus videbatur. Indigna, res ea, Bavariae DUCI, nec ferenda Bucquoio Comiti, visa: de victoria, sibi raptâ, Ferdinandaeis autem indubitatâ, novam ab hoste victoriam aliam, ac tropaeum, audere sperari. Cohortibus igitur Moravicis, nostri Duces suas immittunt cohortes; Vectoriae-gustu iamiam inescatas. Nova cooritur, et atrox, nec ea brevis, pugna: ductoribus Bohemicîs, incitamenti suorum caussâ, remotîs tantisper equîs, in pedestrî Marte, legionario militi commilitium suum ostentantibus. Sed, Virtuti cessit ad extremum obstinatio. Fusîs, protritîs, ac caesîs, magno numerô Moravicîs Turnianîs, Bohemicîsque Klischianîs, fortitudine Ferdinaendaeorum; multitudo cetera, pars profligatur: pars, ab Alberto
Waldsteinio, ductore cataphractorum, capta, nostrorum castris inducitur. (250) Ita finitum eius montis, ac temporis, omne proelium: quod, Actorum tam fertile, cum solidum implevisse videri posset mensis hiberni diem; Unius, nec amplius, Horae fuit: sed, sicut in Achazi regis turrî quondam (251), vel Iosuae ducis caelô, (252) divinum habentis directorem. Sane, sicut humani corporis omnia, nec pauca, viscera, suîs cum spiris, iliumque voluminibus, unâ, (nec eâ semper amplâ,) videmus alvô composita iacere; quae tamen eadem ipsa, diffusa, separataque vasîs, situm triplô fere capaciorem requirerent: ita, gesta modîs, instrumentîsque, enitus alioquin humanîs, et magnô rerum circuitu, spatiôve temporum, indigere visa; manus operaque caelestis adiutrix, secundissimi quandoque successûs involucrô longe breviore consum~at. MAGNA semper DEI manus est: sed in iis seipsâ quodammodo maior, in quibus magnorum compendiariam (253) facit. Hîc, DEI Manus, hominis vero ministerium, fuit. Vicit, non tam gladius, quam Causa; causa vero, DEI: pronuntiante sic, ipso Ducum DUCE, Maximilianô. (254)
Fridericus, inter haec, Palatinus, fortunae suae, non dicam, melioris (quid enim in alieno, fugacîque, potest esse boni?) sed radiosioris, rotam ad exitum decurrere, subodorabatur magis; quam ad punctum, et summam, intelligebat. Hunc, Principem alioqui (velut alibi quoque, saepeque, dixi) naturae bonîs, et indole, commendabilem si pseudopropheta Scultetus, ac pseudoplites Camerarius, corruptores eius, procul abfuissent: in recenti potentiae dilabentis ignominiâ, varie rumor maledicus, per ora vulgi mendacis, circumegit. Invitatum illius diei diluculô, quo dimicandum mox esset, ab uno quopiam belli ducum; Venires in Stellatum nemus: et spectaret aprorum venatum; aprugnae prandiô frueretur; et, siquid eius generis dicteriorum aliud, in Bavarum, aut Bucquoium, torqueri cum scurrilitate posset. Illum, renidente laetum vultu, prandere paullo post orsum; et vino se, iocisque, dare: nuntiatâ veor, sub horam a meridie secundam, strage suorum, exsiliisse sedilî pallidum; exhaustôque (nugae nugarum!) fundô-tenus, poculô: de cetero, crystallum illam in subiectam regiae fossam
praecipitâsse, cum hoc acroamate; Qui casus est huius vitri, sit idem et regni nostri! Quis e Phrygia fabulator, inaniora finxisset, in Imperii Romani Septemvirum? Ulterius tamen, audaciâ commentorum, progressus est Scriptor exterus (255): quando, Decretorium, inquit, erat illi (Friderico) Pragense proelium. Quis credat? quo tempore conserebantur pro Friderico manus, Pragae ludicrîs exercitum, et tripudiîs, inter feminas. Poterat conscriptor horum repetere, reddereque sibi, suas illas voces: QUIS CREDAT? In hunc usque profecto diem, Qui crederet, inventus est (quem equidem sciam,) nemo. Nec mirum. Prudentes quippe nôrunt, Ab hominibus-nauci vulgo Calamitatibus insultari; fractamque semel, et stratam, Fortunam, omne post se dedecus trahere: sic, ut, superante modum aerumnarum confluge, tamquam enormium utique scelerum manifestô suppliciô; quidvis in quemvis afflictum valeat, ad illius famae lacerationem. cum interim, ex aequo ponderatîs eventuum originibus, in Oculis DEI, non ideo Malus quis sit, quia Miser: sed Miser, quia Malus. Repurgatam itaque figmentîs,
rerum-narrationem, ex amussi veritatis, et non e rumorum perfluente situlâ, tradamus. quae se sic habet.
Ante biduum, e castris-ad-Unhosstium, reversus Pragam Palatinus, agebat in Regia, cum Elisabeta coniuge; procul utcumque proeliîs, sicut auctores ei fuerant, qui regni capessendi quondam suasores. Ibi, quidnam Bacchanalium, inter suorum, aeque sollicitorum, turbam sedentariam, (uxoris paullatim vicinô puerperiô,) quidnam gaudiorum agitaret; in horas ipse singulas exspectatione suspensus eorum, quae sibi, Pragaeque, superimpenderent, inamoenorum Funeralium? Me coniectore; iudiceve; pro barbitis tunc, vocibusque symphoniacis; in arcis regiae culminibus, eô proelii die, bubo funestus, Elisae (256) partier, et Aenea, ferale carmen duxit: ac, pro commentitiis illis gynaecei choreîs, fulserunt ex Albo monte frequentes ignes; mugiêre balistarum tonitrua; Ratschinique de vertice, lamentantes ululavêre Nymphae. (257) Breviter! Proelii dies erat ille; non tripudii: Fridericusque, vel parte, quâ prospectus e Regia Montem-album versus patet, foras mittens oculos, et aures; vel,
post crebros tormentorum bellicorum bombos, alium ex alio vocum tumultum hauriens; demum autem, et fugam ad se versum fieri, sentiens: properabat exterritus. ac, vix leviter, inque speciem, armatus, comitatu perexiguô, decurrit arce: viam Straehofium versus (qui sacer locus, Albi-Montis excursui desinenti, suo limite paene contiguus est, sicut alibi diximus,) intendit. Pervenerat iam in vicum Pohorzelicensem, qui vicus est ante Portam Strahofiensem: cum, obvios habens, quos a Monte proeliôque tempestive recessisse memoravi, Principem Anhaltinum seniorem, Comitem Hobenloium, et Comitem Turnium, patrem: (258) verbîs trepidîs, Quônam res summa locô sita sit? interrogat. Malô! (respondent:) et Anhaltinus, in Regiam secum reducto, fingillatim exponit Acta certaminis: Captism filium suum; captos Duces, et Comites; fugam auxiliorum Hungaricorum; profligatum equitatum ceterum; deletas legiones; rapta signa; direpta castra; currilesque machinas abstractas. Ad summam! totô volitare Monte victores, Bavarum, ac Bucquoium; Caesarianos, et Foederatos pontificios. Quae, ceteraque talia,
cum diceret dux Anhaltinus, ac duo Comites; animô Fridericus haud paullo, quam ante, perturbatiore, cum illis in arcem redit: deliberare, quod facto nunc opus, iubet; instantibusque tot adversis, consilium ac remedium, emeditari. Pavorem, et maestitiam, e fama malae pugnae collectam, et auctam, uxoris quoque penetralibus, et gynaeconitidi, nuntius infortunatus infert. Ibi, maeror alternus, et humentes oculi; reciprocique lugentium matronarum, ac Dominae, questus, de laevo rerum, e laetis exordiis, exitu: su1oque quopiam modô, quod de confuso Babylonis planctu divinus Isaias pronuntiavit, In aedibus arcis regiae, sibimet inter se respondebant ululae tristes; et plangebant Sirenes, in delubris voluptatis. (259)
DUM autem in his istae, proceres vero suîs in consiliîs, sunt: Turnius interea, filius, quem in acie cum Henrico, Comite Klischianô, Moravicâque legione, perstitisse ceterîs pertinacius, ac diutius, diximus; deprehensô demum, invitô se Marte, Minervâque, dimicare, Deumque suarum partium, non inter deos esse montium, (260) quos Syri sibi fingebant: experiri
voluit, Vallesne saltem, aut campos, rebus suis aequiores esset habiturus? Quocirca, resumptô, quem removerat prius, equô, Klischiôque cum Moravis relictô; cum eorum, quos circum se superesse proelio cernebat, equitum quantulâcumque manu, se, cum illis, a copiis infaustis avellit: monti fugaeque terga dat, ac, siquos interea de via, profugos itidem, nancisci posset, aggregat suis: et, viritim ita confirmatam, suorum manum ad regiam rapit urbem. Quod autem ei dubium non esset, quin Victores-montis, iidem et urbis quoque victoriam essent affetaturi: Strahafium recta tendit. eius coenobii magnifici nosocomîum, (pacatîs alioqui rebus satis amplum,) militibus, ac iumentîs, implet, et arctat: causam interserens, Urbis, Strahofio propinquam, portam; quam se profitebatur, adversus irrupturas hostium copias, tutaturum. In eo tamen conatu non persevêrat: sed, conspectîs haud multo post, eminus, nostrorum turmîs ac legionibus, a monte Pragam versus signa ferentibus, propositum mutat. in montem Ratschinum, et arcem regiam, die iam obscurari coeptô, se subducit.
At, nec ibi mox pedem stationemque figens, excubantes pro Regiae portîs, et partim arci praesidio relictas, cohortes duas, abducit: ac, de clivo descendens in depressiora, cum eis Urbem-veterem, per custodiae tutelaeque causam, petit. Atque sic paullatim, ne mox ad digna meritîs suîs antra Tulliana, (261) retrahatur; Pragae, sicut pater eius, evanescit. (262) Re tamen verâ, quem Pragam versus moveri videbat hostem Turnius-minor; id ludibrium oculorum non fuit: sed expleta, (plusquam exspectabatur,) exitu rerum, proelii decursio.
DUX quippe Maximilianus (eadem vero Bucquoio quoque mens,) eam, quae statim in se resideret; nec plusultra tenderet, non Victoriam ratus, sed victoriae gustum, ac libamen; fructum eius potissimum, (in usu positum, ac pssessione,) pronuntiavit, eâdemadhuc esse luce persequendum. Id cum nemini non probaretur, nec iîs quidem demptîs, qui caede se continuâ per diem, ac diluculi velitationibus, antelucanîsque pugnîs, delassârant; indicitur iter Pragam: ac, dum relatorum ex acie signorum hostilium numerus initur,
(quorum, ad centum, equestria iuxta, pedestriaque, reperta vexilla sunt;) instruitur, inter haec, agminis, et progressûs, ordo. tantaque properantium fuit legionum quoque, nec alarum tantum, alacritas: ut, cum ingruente vesperâ, pariter cohortes quoque nostrae, proxime moenia tendere, stativaque capere, priusquam noctesceret, conspicerentur. Advenerat autem, et ANIMA iam CASTROUM, MAXIMILIANUS DUX; extra Pragae, sollicite clausae, muros, sub tabernaculo noctem proximam acturus. Hora vespertina quarta procedebat in quintam, lucernis (uti Novembrî mense) vicinam. Et pars Pragae, quam exercitus noster, paene coronâ circumventam, urgebat, Urbs erat, cui Minori-Pragae, seu Parvo-Lateri, nomen: sicut ad annum huius Saeculi decimum octavum adnotavi; dum Pragam universim sub conspectum do. Porro, proxime portam Urbis-Minoris, (cui portae, nomen oppidulum, urbi connexum, Augezdum Bohemis, Neissa vero Germanis, dederat, ut Augezdana, vel Neissana, diceretur,) ad eum, inquam, urbis aditum, verum tunc adhuc obseratum, Maximiliani castra
porrigebantur. Ea tum Porta repente, propinquô noctis crepusculô, panditur ab oppidanis. Adest, e Pragae Capitolio, missu Friderici, suasu verô triumvirorum, (de quibus dixi,) procerum consultantium, legatio; cuius, qui primas obibat partes, caduceator, ad Maximilianum perductus, in habitum ad verba supplicis compositus; Et antehac (ait) aliquoties litteris internuntisque missîs, et novissime per Schlammersdorffium, oratorem suum, agere conatum esse Palatinum Electorem, regem suum, propinqui sanguinis fiduciâ, de componendâ pace, ponendîsque demum armîs, ac mentium divortiîs. Nunc vero, quoniam lubrica rerum vicissitudo Bavariae DUCI personam Victoris, Friderico contra, Supplicis atque Victi necessitudinem imposuerit: magnopere contendere rogareque Palatinum, ultimo capiendo rerum suarum consilio; viginti saltem quatuor horarum inducias, indulgeri sibi. Respiceret DUX moderatissimus, si minus, stirpis nexum, at certe tamen, Casuum humanorum rotam; quae sursum deorsum alternaretur, et alternaret.
Huic Maximilianus reposuit, haec fere; nec verbosius. Nos quoque sortis humanae
volubilitatem Principi tiso, iam olim, ac saepius, inculcavimus: et, ad cautiora magis, quam splendidiora sectanda, viginti quatuor, non horas, sed menses, ei praefiximus: ab ipso iam biennio, conatuum tutiorum illi suasores esse, non intermittentes. Frisstra fuimus, utrimque. Ne nihil illi tamen, vel sero, demiis: en! quantum hodie temporis, ad noctis medium, superest, id Palatino largimur, ad consultationes, ac decernendorum sanitatem; Horas octo: sed in has leges; ut Bohemiam interim, provincias adnexas, ac seipsism, actutum Caesaris, pleneque, reddat: desinat esse velle, dicive, Bohemiae Rex. Ante duodecimam nocturnam evolutam horam, eiuret! (2) Horum quidquid neglexerie: id, non in armorum ei suspendium, sed novum in proelium, exito! Fortunae rotam, DEUS auriga moderetur!
In haec abrupta, dimissus Orator, cum collegis; Bavari DUCIS mentem exponit Palatino. Cui, cum Induciae, veluti respirationis quaedam intercapedo, probarentur; octo tamen horarum angiportus, et multo magis, Conditionum appendix, displicebant. In veterem ergo circulum, perplexae
Friderici res, ac meditata, relabebantur. DIVERTI NESCIUS, (ut in labaro suo profitebatur;) idem ipse tamen, nec MANERE nôrat. Fugere placebat, ac per regna dispalari: quod afflictis sollemne, spei quidpiam, ex ipsa meliorum desperatione, procusuris; sed Aurum, (quod aiunt,) e plumbi Mercurio.
Cum idem igitur, quod Friderico tunc, sedisset uxoris etiam, et intimi cuiusque familiarium, animo, Vertere solum, et alias alibi quaerere Bohemias: indicitur primum omnium, in eandem adhuc noctis viciniam, e sede regiae domûs emigratio. Convasatur; et, ut quodque, ceterîs pretiosius, occurrit animo, vel oculis: in arcas, et sarcinas, contruditur. iubenturque denique, Machiavellastrô suggerente, Regni-Bohemorum Insignia, Corona, sceptrum, Pomum aureum, Cruce supra conspicuum, cum ense regis, Bohemorum Martyris, e sacrario Wenceslaeo deprompta, fugientem e Ratschino Regiam comitari: ne nihil sacrae Processionis, in illo per urbes incessu, compareret. Descensum est igitur, ingruentibus iam tenebrîs, e clivo regiae sedis, per ambitum ac strata
Minoris Pragae, pontem versus, inter faces ac lumina: tum, per pontem, secundum vetustissima pendentis in Cruce Servatoris, et Matris-Virginis, ac Ioannis, ex aere Simulacra: quibus, per pontem antehac ovans Impietas, blasphemum inspuerat convitium. A ponte porro, miseranda pompa Veterem transiens in Urbem, haud procul Clementinîs Societatis aedibus, deflexit ad latus: ac domum ingresa, quam Saxonicam vocant, diversorium illic nocturnum cum familia, Ratschinô tutius, accepit. Hoc enim profugis hospitium, nemo; Ratschinum Palatino, reges et gentes, invidebant.
DUM autem haec in Regia geruntur, et, sub haec, in Urbe quoque vetere: MAXIMILIANUS, ignarus adhuc, et ambiguus, eorum, quae Palatinus decresiset; ne per suorum, aut Caesarianorum, quemquam Horarum octo, promissae Palatinianis, induciae violarentur, (etiam ab ignaris,) pronuntiari per castra iussit; idemque, per Bucquoium etiam, edicendum curavit; Nequid eô noctis adversus Urbem uspiam, aut contra partium adversariarum quemquam, inimicum gereretur. Quies
armorum immota, (nisi contrariîs prior armîs lacessita,) diluculum exspectaret. Factumque, quod imperatum erat, ab universis oboedienter. Totum interea plerorumque negotium, id erat potius; ut, sub cura corporum necessariâ, nec non, post refectas fomentîs vires, sermone misericordi, pugnae praeteritae consortes inter sese recolerent: Siqui capti, si caesi, si sauciati graviter, non comparerent? Repertique (numerô tamen, posterîs demum diebus clariore redditô,) proeliô sublati, ducenti circiter, et quinquaeginta: vulnerati, plures aliquanto, sed clementius. (263) gravioribus tamen, inter hos ipsos, affecti plagîs, vix plures centum. quibus Comitem Wahlium adnumerat, Flori sui principiô, Pastorius: quippe, brachiô tunc alterutrô decussô, sicut eum vidimus, imminutum. (264)
In acie porro caesorum, ceterîs clarius innotuerunt, e nostris, Baro Peterssemius, hospitiorum castrensium mensor; (265) illius eiusdem diei, duellô mane victor, (ut in loco diximus,) vespere vero, mortis-victima. Praeterea, Ferdinandus Helfridus, Comes Meggavius; mille, sub sebellantium,
ductor: Comes Rechbergius: Carattaeus Neapolitanus, equitum magister. Unus item, et alter tertiusve, Gallicae nobiblitatis insignioris. Exstinctis insuper adnumeratus erat, aliquousque, Pappenhemius quoque, Comes. Is denique tamen, ante noctis profundum, in castra Bavarita relatus est, vivus etiamnum, ac spirans: aegre licet animam trahens; sub manu custodiâque Caesariani, nescio cuius, Equitis. Refert, huius herois, (tantum non ab inferis revocati,) casum cognosci.
Godefridus igitur Henricus, natus e Marechallis (quos appellant) hereditariis Pappenhemiîs, Landgraviîs Stulingensibus, dynastîs Hovaeîs; patre Vitô Papenhemiô, matre Mariâ Salome, Preysingiâ, plusquam quinquen~iô maior-natu sorore suâ, Maria Gertrude: quae, postmodo Ioannis Alberti, Comitis Oetingani, coniux et vidua, religionis Catholicae, suîs in clientibus propagandae, studiosissima; degit in vivis etiam nunc, dum haec condimus, annô saeculi nostri septuagesimô sextô; Godefridus, inquam, is, in quo describendô versamur, cum aetatis ageret annum fere vicesimum
quartum, duxit uxorem e Bohemorum dynastarum antiquissima prosapiâ, Ioannis Novohradskyi Colovuradaei filiam, Annam Ludomillam: quam in matrimonio concordi tenuit annîs novem. unde filius ei susceptus, Wolfgangus Adamus; quem annus postmodum aetatis undetrigesimus, in certamine singulari, de medio sustulit.
Ceterum Godefridus, Wolfgangi, quem dicebam, Adami pater, filiô nondum plane bimulô, venit ad Boiariae DUCEM, Maximilianum, in Bohemos iamiam moturum; ducentorum ductor cataphractorum. cum his, secutus est DUCEM fortissimum, ad Pragam usque, per varia fortitudinis exercitatae specimina: quorum unum eximium, nec tamen postremum, exhibuit in proelio Montis-Albi. Nam, in medium sese certaminis ardorem immittens, ac dextro laevoque latere, prorsum et retrorsum, hostes Numinis, ac Caesaris, impetens; ipseque non segnius invicem, ab illis impetitus: equô denique deiectus est. Ibi, pluribus concisus, compunctus, laceratusque plagîs; confusîsque propterea vultûs quoque lineamentîs, quo minus agnosci posset: inter cadavera
coacervata iacebat; paullulum tamen adhuc spirans. Notavit motum corporis tenuem, eo fortuito veniens, eques e Caesarianis. Observârant eundem, ea tendentes, Croatae quidam; et, hostem esse rati, iamiam adequitabant, semianimem plenae neci daturi. Sed praevenit Caesarianus, et acinaci Dalmatarum intercessit; in equum suum Pappenhemiô levatô. Comitatus est, moribundo simillimum: proculque rabidorum oculîs, ac ferrô, subductum, in locum tutiorem avexit: tandemque (velut dicere coeperam,) suorum contuberniis illatum, Maximiliani signis restituit. Chirurgi vero paullatim, et viribus cum, ac sanitati, reddiderunt. Dignus fuerat ille, quisquis is tandem, et cuiuscumque nominis, fuerit Caesarianus: qui Servatoris, aut pii certe Samaritani, cognomen, (conservati tanti viri pretium,) referret; in multa saecula famae-praeconiô duraturum. Sed ipse semet, Pappenhemianae salutis talis auctor, eô sostrô (266) iudicavit indignum: quando, cum servato semincce mercedem avectionis pactus, aureos mille Ferdinandaeos; manum et operam subductioni ericlitantis non prius admovit, quam semimortuîs alter
vocibus sponderet. Maluit hic sordidus, instigante Mammonâ; sibi paullo post ab uno solvi, quam, in omne futurum tempus ab Imperio Romanô totô deberi: cuius Imperii decori, gloriaeque, tutelaeque, posthac, duodecim ipsos annos, militaturus, succursurus, et acie demum Luzensî semet immolaturus, Pappenhemius esset. (267) id, quod hilaris hic tandem, et exsultans, (cognitâ Sueci regis morte praeviâ,) praestitisse sertur; usu iam, et exercitatione diuturnâ, praecompositus ad necessitatem supremam. Pro Caesare, tot annîs quatidie praemoriebatur Godefridus heros, eo promptius: quo, pro vindiciis Caesaris, animosius semel, in Albomonte, iam animam agere coeperat; atque, funus esse, didicerat. Sed nos in viam, a digressu, redeamus.
Iam interea promime medium noctis cursum erat, dies ille, tot tantarumque rerum (ut sic dicam) pancraticus; (268) Novembris, inquam, idemque Venerationis Divorum-Omnium, Octavus: qui dies simul, (ut dictum et alibi plusquam semel est,) Dominicus illius anni vigesimus secundus erat, a Pentecoste: cuius sub Sacrificio
legi, cantarive, ritus ac mos est, Evangelicam, de reddendis Caesari, quae Caesaris sunt, historiam. id quod, (uti rem merito memorabilem, et eventu tunc insignitam ominosô,) non praetereundum silentiô, ne Manimilianus quidem DUX, in suis ad Paulum V. Pontificem litteris, existimavit. Qua vero tenus, et, quo potissimum impulsore, progressûque, ius et locum suum obitnuerit ea, CHRISTI verbîs imperata, RESTITUTIO: sequentia declarabunt.
Nunc, sicut ab Albo-Monte, priusquam hic hoste prorsus vacaret, Bavariae DUX discedere, nefas duxit: ita nos, Victoriaemontanae diem, nisi narrationum quarundam figmentîs erroribusque defecatum, claudere detrectemus. PURA sinceraque potius, quam dictu speciosa, rerum-memoria sit. PERIT enim cito, quidquid laudis e falso surgit: et, quod supra verum augetur, ipsô mediô rumoris incrementô decressic. Scribe, quisquis es, gesta; non ventosa, sed simplicia: ne fidem alioqui, nec in manifeste veris, invenias. Indignatur aliquoties antiquitati Scriptorum Tit. Livius, ac, secum ipse fremens et frendens, admiratur; in Pugnis ac proeliis, in Numero
caesorum, aut captivorum, inter sese tantopere discorare variareve, Q. Fabium Pictorem, L. Cincium Alimentum, Q. Valerium Antitem, Lucium Colium, et alios. quod in quibusdam tamen eorum, a tanta retro gestorum carie, seniôque, scribentibus, quid habuit moris insolentis? Ecce! nostraemet, quam vivimus, ac scribimus, aetatis compositores, quorum pars tunc vivebat, quando pro causa Caesaris multi moriebantur; pars etiam viderat, ac familiariter nôrat, haud paucos, in acie tropaea sibi, vel animam, ponentes: quam, inter narrationes rerum actarum, interdum nihilosecius in diversum abeunt? Adeo res, (uti merito, super hîs ipsis, Czechorodius exclamat) quantumvis recentis memoriae, tamen est in dubio. (269) Sic Gramondus, Tolosanus praeses; Expletos ait, eô die, Bohemô sanguine Caesarianos; donec ira deficeret, et dies. (270) cum re tamen verâ, (quod a nobis hucusque recensitae monstrant,) et prius pugna, quam ira, defecorit: et prius ira, quam dies. Pugnatum die totô, Bellus in Laurea, prodit; cum, A matutino tempore, memorat, dimicatum, ad quintam usque vespertinam (271): quae
Novembris-procurrentis hora sera, secum iam noctem trahit. Nostrorum (puta, Catholicarum partium,) occubuisse tunc septem milia, Bellus idem, qui paullo supra, pronuntiat (272): ubi totam occisorum congeriem, convolvere breviorem in censum, summa ducentorum, et quinquaginta, potuisset. Istô, minus aliquanto, sed peccavit tamen in numerando, Ioannes Cluverus, Danus: dum nostrorum, asserit, duo milia cecidisse. quem ad numerum tamen, ne vulnerati quidem, ac casi, simul collecti, perventuri fuerant. Par, immo vero, maior est aliquanto, circa caesos e Fridericianis, numerandi disparitas. Vix caesa Bohemicorum septem milia: vix Capta duo milia, Gramondus prodit (273): in captivis, utique parte triplâ largior in nos, quam nobismetipsis nos simus; quippe, Quingentis (uti vidimus) contenti. Bohemicorum, a nostris Octo milia caesae tradit, Danus historicus (274): qui tamen idem, Hungaros etiam solos, seorsum computatos, ad novem milia (2755) perducit; quos omnes, praedâ graves, ait, in pedes coniecisse se. quî minus, et in interitum? cum, extra minimam eorum turbam, qui,
transnatando, Moltaviae dextram ripam tenuerunt, ceteros omnes, aut gurgites amnis, aut Cosaccorum gladius, absumpserit. Liberalior, Everhardus Wassenbergius: Caesorum, ait, ac submersorum hostium summam, decem millium numerum excessisse. (276) Novem, ut maxime, milia, concedit Adolphus Brachelius, (277) interisse ferrô, vel aqua. Restrictior, ac mediam merito viam ingressus, Thomas Ioannes Czechorodius; (278) Sex milia tamen, aut circiter, interiisse ferrô, vel aquâ, pro comperto, credit, affirmari posse. Sane quidem, a minuentibus interfectorum numerum, in suî tutelam, ceu scutum adamantinum, opponitur exaggeratoribus, ipsiusmet Maximiliani, Boiorum DUCIS, auctoritas; ad Paulum V. Pontificem Pragâ scribentis Romam: Eo caesorum numerum excrevisse, die decretorii certaminis illius; ut interfectorum Quatuor milia numerarentur, cum a parte Catholicorum vix ultra ducentos numerarentur. Ungarorum porro rebellium multîs iam ante prostratîs, ceteros, ut fugâ se servarent, in Moldam flumen praecipites îsse, tranaturos. sed eorum mille cireiter in aquis interiisse. (279) Maximiliani sunt haec, ad Romanum
Pontificem, verba; non alienâ, sed ipsiusmet, et degantî (qualem prorsus habuit) manu, data scriptaque. quibus is Fridericiaenorum cladem universim ad Quinque millium congeriem perducit: primo quidem, pro modestia, sibi suetâ. (Magna quippe, gloriosaque, patrabat libentius, quam praedicabat.) Deinde, candoris ac veritatis studiô, praesertim in magnificis-sibi referendîs, malebat infra se, suaque gesta, descendere Maximilianus; quam, vel transversâ lineolâ supra certum extolli: satis, et abunde, magnus, ipsâ decorum suorum extenuatione. Sed interim, si, sepositâ maximi DUCIS illâ mentis morisque demissione, rem potius ipsam expendamus: fatendum est, cum quartô mox, a parta victoria, die Romam DUX scripserit; inter tantam curarum turbam, quantam mox referemus, vacuum illi spatium obtingere nequivisse, quô numeri caesorum-hostium certitudinem erueret: quam plerumque succedens dici dies, ac mensi mensis, in apertum denique protrahit, et velut obsignat. sicut, hôc ipso tandem in calculô, stratorum ad Pragam adversariorum, evenit. Annô namque vertente, sub ipsis magni victoris
oculis, in eius urbe principie, sciente, nec falsitatis arguente, rerum gestarum auctore, vulgatum typîs est: Invaluisse de casorum hostium summâ sontentiam; In acie, locôque certaminis, nec non, ad latera montis, ac per vias passim, ad Sex milia deleta fuisse. (280) Neque tamen his adhuc Hungaros hic scriptor accenset: utpote, quorum plures, quam mille, gyrô terroris, turbationis, et gurgitum, circinatos, in undis invenisse mortem, inferius demum, et utcumque longe post, subiungat. (281) Quô fit, ut omnes hi, tum in aquis exstincti, tum in sicco, facile Septem millium, sic quoque, cumulum conficiant. Unde proinde, non sonantius, quam veracius, exiturum ad posterorum memoriam sit, illud, quod, eundem ad Pontificem, DUX Maximilianus ibidem scribens, memorat: Dispersos, fugatos, fusos, casos hostes, ad internecionem. nec usquequaque videri debeat hyperbolicum, aut immodicum, quod, hâc ipsâ de pugna disserens, excursu styli perquam honorificô, Gramendus Celtes pronuntiavit: Pugnatum utrimque strenue. certe quidem, acriorem fuisse concursum, quam cadem. quamquam Victoriam Illustrem:
quamquam Germaniae decretoriam, bellô, quod Ingens fuit. (282) Quid multîs? Non ante, partam fuisse Victoriam illustriorem. (283) Ista, Gramondus.
Nihil igitur, prostratorum hostium milia quatuor, aut quinque sola, DUX, primô statim a re gestâ quatriduô professus, luminibus suis apud ullos, rerum intelligentes, offecit.
Ad magnam quippe, loquendamque saeculis, Victoriam, non interest; Quam ingens edita strages, sed, quam grandis acta, peractaque, Causa sit? Non refert, Quam multi tibi procubuerint; sed, quantô numerô, vel quales, adhuc contra te stent? Hi si pauci sint, qui se moveant; multos sustulisti: tametsi vel Unum unus prostraveris, Terrore tuî. Non ibimus hîc ad fabulas, et Herculem; ad unius Antaei, Geryonisve ruinam, famosius triumphantem; quam de sexaginta milibus pygmaeorum, Myrmidonumque; post eorum aliquot calce pedis protritos, in fugam ac ventos dissipatîs. In historia, caelestem sortitâ fidem, Percussit rex Saul, mille: David autem, regni candidatus, decem milia: (284) si non, rigidô
numerantium censu, mulierum certe tympanistriarum musicô consensu: nec tamen (si rerum medullam inspiciamus,) per omnia temerariô, vel improbandô. Fuderat enim sane rex Saules, antehac, Ammonitarum complura milia; sed omnia fugacia, ventosa, vinci parata: reveraque mox victa sic; ut non relinquerentur in eis duo pariter. (285) Fudit et David, ac decollavit, Philistaeum Goliathum, unum unus: sed unum, quo stratô, mortuôque conspectô, fugêre Philistaeorum omnia milia. (286) fudit eum, sed unus, in cuius capite saluteque tunc stabant, Virorum tribûs Iudae triginta milia; virorum autem Israelis-reliqui, milia trecenta (287): quae, non adeo multo post, recturus David erat. Exclamâsses super hoc: Quantum est instar in hoc? (288)
Quo redeamus igitur illuc, unde digressum considerationis huius orsi sumus: Quot rebellium milia deleta tunc a Ferdinandaeis ad Montem-Album fuerint? Quid tricamur, in re, quam melius plerumque sensus populi, quam ulla Pythagorae mensa, redigit ad calculum? Magnam efficit victoriam, magnus victor. maiorem; ubi victor simul, ac victus, magni.
Bavarum DUCEM, famâ iam ante grandem, ostendit grandiorem, unius proelii perculsus ictu, splendidus antehac, Elector: et elisa, cum iugulo totius exspectationis sectariae, tot capitum inclitorum coniurata potentia: quae percussa, contrita, dissipata, fulvi Leonis ad rugitum unum, et ad unguis leonini furorem horarium, evanuit ita, sub unam vesperam; quasi numquam omnino fuisset? Quod si finguntur haec, et vera non sunt: age, Quis igitur, rebus ad Montem transactîs, et fortunâ suburbanâ collapsâ, quis sollicitudinem vertit, ad Urbis saltem tutelam? quis, ad firmandas sufficientî robore sedis arcisque regiae vigilias? Quis, inde dilapso Palatino publicum ad hospitium, in reliquum noctis, vel unicus apparitor, excubiarum praestitit obsequium, ei; quem ante pridiani Solis occasum, adorârat adhuc, ut REGEM? Quis, ei retinendo, reducendo, vindicando, vel foris dilapsas e proelio reliquias, vel intus, tribus ex urbebus, copias recentes colligendo, curam distrinxit? Ex iis ipsis, qui, fractâ proelii sortunâ, Brandisium sese recipere, denuoque colligi, primis a ducibus iussi fuerant, quis
auscultavit? aut auscultans, paruit? aut oboediens, operae pretium retulit? quando, siquis e centum vel unus, aut e mille geminus, eo se contulisset, non modo commilitonem ibi nullum, sed nec eorum quemquam, qui convenire iusserant, invenirent. duces ipsi, conquisitoresque, simul cum stipendio, diffugerant. Eorum autem ipsorum, qui cum Turriano iuniore Pragae viscera milites insederant; si praesidii potius illic, quam latibuli caussâ, pernoctabant: ubinam stationes? ubi vigilum curae, clamores, classica, tympana, noctium ignes? Omnia, pisce magis muta, saxôque magis inanima. Quis autem hanc eis taciturnitatem, quis sensuum immobilitatem, invexit? nisi formido? quis formidinem, nisi (pst DEUM, et Angelos, consternationis auctores primos,) auditus ad portas adesse, Boiorum DUX, Maximilianus, Leo galeatus? Hic solus, vel tacens, attonabat omnes. ad nomen eius, tres urbes, ac totidem tremebant exercitus. Incassum se laboraturos, in re perditâ restituendâ, videbant, etiam ii; qui primi solique, secum una, cuncta perdiderant. Rebus in eum fortunae casum adductîs, Nihil iam porro
Victori clausum, nihil Victis pervium fore, recte iudicabant. Praga, quantumvis occlusa, plus satis tota patebat.
Hoc acute viderunt, inter medias eiusdem adhuc noctis tenebras, Arx Ratschini regia, Parvaque (quam vocant) Praga, sub Arce sita: cum, in Urbem-Veterem dilapsô Palatinô cum suis, e vestigio misêre: qui verbîs suîs victoriam auctoribus gratularentur: et Duci magno sese, suaque, portîs licet adhuc obseratîs, deditione plenâ permitterent. (289)
En, magnum ergo victorem, magnos victos! maximam (etiam e sex duntaxat septemve millium strage,) Victoriam! Ad summam! Acclamâsset et his nostris expeditionis-Bohemicae ducibus Pharsaliae compositor, (290) quod ipse quondam Arsacidis: Plus iis, eâ tune acie, quam crederent, actum esse. Sed nos, hîs discussîs, revertimur ad institutum.
Diem Novembris nonum inchoavit, primô cum diluculô, Palatinianae domûs e vetere Praga, Bohemiaeque terrîs, fuga. quam priusquam iniret Fridericut; admonitus a nonnullîs est, non sine plurimorum
indignatione magnâ, cum Regni pretiosis Insignibus, e basilicâ Divi Viti pridie sublatîs, eum abiturum; Quod, ornamenta regnorum regnîs efferri, nec ratio posset approbare; nec vetus Bohemiae mos, legis vim habens, dissimulare. Coronam ergo regiam, ac sceptrum, quaeque cetera superius memoravimus, in Sacellum quidem Wenceslaaeum remittere praetermisit; insusurrante, reor, aliquo Scultetorum, et interrogante cum sannis, In Sacro quidnam faceret aurum? deportanda tamen ea curans ad Veteris-Pragae Curiam, tamquam suum in reditum asservanda, custodiae profanae commisit. Simul autem, nec id eum fugit: Si gazam eam, fugae comitem, viâ tam longinquâ, nec praedonibus inexploratâ, pariter assumeret: accidere sibi posse, quod feris quibusdam, aut avibus, (291) muscum redolentibus: quae, cum suis narium deliciis, quanto concitatiore cursu, vel impetu, ferantur, aut avolent, tanto, per aurae calefactionem incensîs amplius nidoribus aromaticîs, fortius post se venatorem aucupemve trahant, in suî perniciem. Sic se, cum Auro tam exquisitô venerabilique, per provincias cursitantem, futurum, non tam
Saluti sibi, quam Illicio persequentibus se: periculô manifeltô, ne latrones, aut hostes, ipsum assecuti, sub unum temporis articulum, et opes auferrent; et possessorem e fuga reducerent, ad causae dictionem. (292)
Hîs igitur, velut scopulîs, diligenter ac provide vitatîs; de cetero se Palatinus e Bohemia foras, tamquam in fortunae malefidioris incertissimum Oceanum, eiecturus: Elisabetam uxorem, parvos liberos, ac familiam, curribus impositos, (293) maerentes maerens comitatur. Una verô, Ludovicus frater: et adequitantes, intimi quique Procerum, et Consiliorum, male-consultorum: Princeps Anhaltinus, et Comes Turrianus, seniores: Comes Hohenloius, Wenceslaus Wilhelmus Raupovva, Bohuslaus Berka, Ioannes Bubna, senior, et alii, Bohemiae nuper Summates; tunc autem Solis-sui, deficientis, satellites Umbrae. Cum his, Euro-aquilonem versus, infra giganteas, quas vocant, Alpes, elapsurus in Selesiam: verbô tenus, Suas in provincias; reipsa, festinabat exteras in oras: unde veniret, certus; quo vero venturus passim esset, incertissimus. A cuius tamen conditione vix eorum quisquam distabat, qui
Friderici tunc profugium stipabant. Iam enim ab eo temporis punctô, quo cuncta, male pugnando, pessum dederant, Praga coeperat, non illis esse patria, sed alienum solum; sed Insula Gyarorum, et in Insulam deportatio. (294) Nempe, magnô versatur in exilio; quisquis in omnium, et maxime suorum, odio. Tres Urbes, unâ voce clamabant: Hos proceres initia fuisse, fontes, et origines, abominabilis belli, per suam et ambitionem, et sectariam importunitatem. Primum autem mali totius auctorem, seditionisque facem, Turrianum seniorem, exsecrabantur: ut et omnia semper orthodoxa Bohemorum saecula loquentur. (d)
Ceterum, horum omnium, et Friderici prae ceteris, e triplici Praga tam praecipitem, cum familia, discessum ac fugam, praeter eos, quos nominavimus, homines; insecutae sunt, mortalium etiam, a tergo relictorum, multiplices, ac diversae, querelae: sed ex acatholica politicae-nationis republicâ. quae plerumque, post acceptas clades, quo pacto vitari potuerint, plus speculatur, et accusat; quam purget, ac sanet: Phrygum sero-cauta, nasutaque, posteritas.
Molimine non adeo laboriosô, potuisse de nocte, tametsi stante iam pro porta Neyssaeâ, cum minacibus suis copiis, Bavarô Duce; potuisse (disserebant) clade montanâ dispersorum, et intra moenia tamen denique receptorum, agminum reliquias armatas, pedestres equestresque, collige. tum, contractas, in cuneos ac turmas tribui; coneursu, studioque, consensuque, tot egregiorum, (etiamnum superstitum, et in arce tripolique [(printer); sic: tripoliqne] praesentium) ducum, legatorum, ac tribunorum castrensium. Horum auctoritate, connisuque, quodeumque virium adhuc proelio superfuisset, ac de civium, incolarumque tamultuariô numerô, superaccessisset: id in unum denique conductum (295), (Casarianîs praesertim, aut somnô stratîs, aut in aliâ diversâque vallorum parte tendentibus;) in Bavarum, vigiliîs assiduîs fractum, eruptione subitâ tumultuosissimâque factâ, potuisse prorumpere: vetera Pragensium eruptionum exempla, Sigismundi Zyscaeque bellîs edita, renovaere sub Maximilsanis, et Bucquoiis: per opaca viarum et noctis, hostibus obscura, sibi gnara compertaque, grassari, cadere, dispergere, profligare. post haec, in urbem, ad suos, cum spoliiîs opulentîs, et Victoriâ, reverti.
Superfuisse, patrandis his, plurimum, etiam tum, ferri, ceterique metalli sparsilis, tormentarii pulveris, ac maehinarum, scloporum, armorum universi generis: commeatum uberrimum; pecuniam, in stipendia, copiosam, (quam scilicet ductorum primores in arcis suis, militum vero nemo, suîs in manibus, vidit:) eamque nummorum vim, qui cum annona praeberent, in promptu fuisse, procinctuque, constitutos. Neminem Palationo fuisse defuturum: defuisse Palatinum Sibi; quando nempe, suorum, in Regni gremio depositorum, promissorum immemor, regni principens arcem, arcis regiae supremum custodem, Castellanum Comitem, tot provinciales dynastas, et optimates, destituerit. cum urbem trigeminam, urbium Bohemiae ceterarum matrem, ipsam regni Coronam, ac mortalium utriusque sexûs tot milia, post se reliquerit; nuda praesidiorum; hostium incursibus aperta; contra vim et iniurias, incustodita. quae tamen, ad eum usque diem, quidquid habuerint in facultatibus, id omne Palatino, contra Caesarem (nunc Victorem,) contulerint; ad incitas sese redigendo, ne rex, (nunc Victus,) de victu saltem periclitaretur. Adoptâsse quoque Bohemos, in solium, prolem eius teneram, vix
Regis adhuc nomen intelligentem; et in tutiora locorum emisisse, ne, morte functus aliquando, pater desineret, in filio tamen regnare. Quamdiu nihilominus nunc spirare pergat genitor: haerere fortassis in vestigiis filii, tuta sectantis, etiam patrem eius, reginamque matrem; extra Bohemiae fines peregrina quaerentes regna, vel urbes. sed primo, non sine mentium exulceratione totius Bohemiae, ceu suîsmet a dominis despectae, ceterisque terris posthabitae; proptereaque, novum aliud utique sibi caput circumspecturae. deinde, non citra contumeliam, ipsius nominatim PRAGAE, quam fugerent, ac, suâ destitutam praesentiâ, desolarent. in qua tamen et libenter eousque, multôque, quam in urbium quavis aliâ securius, habitârint. (b) An excidisse memoriâ, (Palatino saltem); quam, nullô penitus incursuum Caesarianorum metu, quam genialiter, et promiscuîs innatando gaudiîs, proxime praeterlapsae brumae natalitia festa transegerit? quando, vicesimô nonô Decembris die, vesperascente iam caelô, sed terrâ nivibus albescente, populô suorum laetum accurrente, spectante, plaudente personanteque, Fridericus ipse, pelliceô fulgens thorace tegminis holoserici coccinei, pileô, molitorum in ritum, penitus
candidô, cristâ redimitus, flavi coloris tincturâ luxuque plumatâ, (296) sedens in carpentô trabâve, per omnes Pragae tres urbes, et carum compita, vectatus sit, et volitârit; donec novissime, tractîs una secum Anhaltino seniore Principe, germanôque suô Ludovicô, Turrianum ad Comitem divertens, coeperit hilaritate gratiosâ convivari? (297) Vectus igitur et huius anni Novembri, dieque Novembris octavô, nonô, decimô, per urbes, ac plateas easdem esset; celebritate fortassis imparî, necessitate tamen rerum haud paullo grandiore: non trahâ ludicrâ, sed covinô lugubri; maerens, ad maerentes; afflictus, ad aeque deiectos: quiqus gaudia iunxerit, hilaribus hilaris; idem postmodo lacrimulas suas, ac solatia, maestis sociâsset maestus: e divino Pauli monitis, Socius gaudii, (298) socius factus et planctûs. LUCTVUM quippe levamentum esse, coetus, et contubernia, lugentium.
Haec (uti queruli dicacesque sunt, popislus, et calumnia,) post dorsa profugorum, clamabantur ab eterodoxis: Orthodoxorum interim altissimâ, per urbes tres, quiete. quos constat, et abitu Friderici nihil minus, quam tristatos: et, Maximiliani tam vicinâ
praesentiâ mentes subeunte, tantîs incessisse gaudiîs: ut eorum complures noctem, quae subsecuta Mont-albanam victoriam est, universam, quam longa fuit, prorsus insomnem, inierint; ac laetas inter preces, et actas Numini gratias, exegerint. (299)
At nostrorum interea militum, ad urbem foris adhuc agentium, et, quam mox irruerent, ducum imperium exspectantium, noctu quidem male-pacata quies erat: ideoque diluculum impatienter praestolabantur. Eô tandem exortô, foris pariter, et intus, opera dabatur; ut Pragam quam primum, patefactîs ei portîs, DUX Maximilianus intraret, regione moenium illâ, quâ per Parvi-lateris acclivem tractum aditus, et ascensus, ad regiam arcem patet. Erat autem opportunissime muris iuncta, consertave, lapidea turris; quae pariter et vinctorum tunc custodiam se praebebat. Hinc miles igitur, extra murum stans, et irrumpere pomoerium gestiens; illinc autem, caterva captivorum, egressum e carcere suffossionibus moliens, invicem sese nequaquam latuerant. ut proinde, mutuam alteris alteri tradentes operam, ac spondentes
pretium-operae, labore conniterentur inexhaustô perfossionis: donec, mole subrutâ, miles tandem urbis aditum, et captivi vinculorum effugium, ac libertatem, emolirentur. Ibi tum ergo, sic confectâ re, (300) per avia deviaque, qui vuncti fuerant, sparguntur; solliciti, ne retraherentur in custodiam: Miles contra (qui maiore sui parte gentis Eburonum, et tractûs Leodiensis, erat) in muros evadere: pinnas, et fastigia, gradu, cursu, scalîs, occupare: (301) civitatis-Minoris captae, signum civibus, (se ipsos nimirum, in summô,) mistîs una tympanîs, ostendere. Metuebatur itaque, confestim futurus impetus: et a natione, quantum Sacris orthodoxis addictâ, tantum lucrorum suorum non contemptrice, militum per tecta civium discursus. Mucrones districti formidabantur; et avarae praedae, flam~ae, caedes, atque vastitas. Sed prudentior, urbs lateraria, quam maior, praevisis iam ante malis his ponendum obicem esse rata: sub illud ipsum temporis vestigium, e Primoribus missos, apud Maximilianum habebat; qui, praeter litteras supplices, et gratulationem, (de quibus dictum superius est) sese pariter, et urbem,
claves urbis, obsequium in quaevis imperata, quin et facultates domesticas, liberaliter offerrent: sapienter, donare malentes, quam diripi. MILITE quippe regnante, tam id, quo potîris, quam illud, quo spoliaris, alienae manûs est; si tuae contendas esse. VICTO, vix evitabilis egestas est: nisi, clemente sub victore: cuiusmodi dominum suî, suarumque cupidinum, tunc est nactae Praga-Parva. Cognitîs enim, et quae gererentur ad muros, et quae flagitarentur intra muros; ad moenia proxime, nullâque morâ, Bavariae DUX accedens, nullo discrimine, Subutraquaeos aeque, Catholicosque, Parvi-Lateris incolas, cum speciosissimis suis domiciliîs, in fidem ac deditionem accepit: inviolatosque conservavit. Id autem, quo plus haberet firmitatis ad tutelam, nec minus commendationis ad gratiam: in exercitum primo suum omnem missô, circum turmas, et cohortes, edictô severissimô, sanxit; Ut, intacta ferrô, corpora, rapinîsque bona, dedititiorum omnium ex aeqnô, summorum infimorumque, praestarentur. Qui secus agerent, capite luerent. Eandem vero castris ctiam Caesareis legem ut ferret, Comiti
quoque Bucquoio persuasit Maximilianus: in hoc, pariter, et utriusque ducum existimationi consulens abstinentiae-castrensis; utpote Casari, quae Caesaris essent, integra praestantium: et interim ostensurus Orbi, livorique, NON SE SIBI, SED BONO CAPITIque PUBLICO, MILITASSE. Simul, in haec, reseratîs portîs urbis, DUX Bavarus, et Comes Bucquoius, singulas uterque legiones de suis immittunt; in hunc modum descriptîs partitîsque stationibus, et imperiîs: ut earum legionum pars una singularum, ad portas excubet, hisque praesidio sit; ad arcendum reliquum, foris adhuc agentem, commilitonum exercitum; ne repentinus irrumperet: pars autem altera, per Minoris-Urbis contubernia diffusa, domibus, incolisque, tutelae sit, adversum praedones et grassatores, tam intestinos et nocturnos; quam summoenianos, et ad urbem sub signis adhuc, aut pellibus, opperientes. Eorum ut quam strictissima stationum, et remansionis, observaretur disciplina; curante, pervincenteque, Maximilianô, duces ambo suspendii poenam inexorabilem indixerant, tam deliquenti, quam, delictum non antevertenti, vel
impedienti: Siquis, iniussu centurionis aut ductoris, a signis, sive vexillis, equestrî pedestrive, vel decempedam decessisset anam. Ita, Pragae tunc opes, vigilantius omnibus Hesperidum hortîs custodiebantur (non a fabuloso Dracone, sed Leone-galeatô,) civitatibus, atque Caesari. Quô fit, vehementer ut admirer, quid sibi Laureae velit auctor; cum, hîs ita narratîs, ac stabilitîs auctoritate Teysingerianâ, (302) testis oculati, tradit: non Arma solum totius Pragae civibus adempta tunc fuisse; sed incolarum quoque, qui factione ceteris, ad eum usque diem, antecelluerint, domos, a discurrente licentius milite, praedationibus exhaustas. Certe quidem, seditionum omnium folles, ac ciniflones praecipui, Turrianus, Anhaltinus, Hohenloius, Raupovva, Berkha, Bubna, milite direptore non exspectatô, diripuerant ipsi se primum; sub huius ipsius, quam exsequimur, lucis auroram. mox, cum egressu Solis ex Euro-notaeo caelo, Praga moenibus ipsi pariter excesserant; in compendium aurô suô conflatô, Secum omnia sua portantes. Unde spoliationes igitur istae seditiosiorum, Laurea conscriptori? (303) Nisi forte (quod apud
neminem tamen adhuc reperi) Wallones illi, de quibus dictum est, antelucani, murîs transscensîs, ad turbulentissimi cuiusque divites aedes ilico se deiecerint effringendas; ducibus, et indicibus talium Aedium, usi stigmartiîs illîs, qui suffossô carcere se ipsos libertati reddiderant: idque gestum ab Eburonibus fuerit, ante, quam ad Maximiliani DUCIS aures, ac notitiam, ea res advolaret.
DUM autem haec, quae diximus, pro Menoris-Pragae salute caventur in campis a Victoribus, et intra moenia geruntur ab armatis; aliunde, missu Veteris etiam, ac tertiae quoque, seu Novae-Pragae, (304) caduceator tubicen, ad Maximilianum DUCEM, (nondum urbium ullam ingressum, sed adhuc sub tentorio foris agentem,) venit: isque, communibus ordinum, duarumque civitatium, postulatîs ac verbîs, deditionem vix-dubitabilem prae se ferens, ac spondens: Si triduum dilationis, ac deliberandi spatium, concederetur.
Sensit, DUCUM aevi sui facile sagacissimus, Quid, non tam dicerent per internuntium suum, Pragenses: quam, quid quaererent. simul autem et animadvertebat, suae
[Gap desc: portrait of Duke Maximilianus of Bavaria]
quodammodo tentari calliditatis acumen, ecquid perspiceret, Eos, ad fortunae flatum, versatilia volvere condereque decreta, pacis, aut motûs armorum: pro Friderico, si, dispersus interim e proelio miles Palatinianus, sub signa se recomponeret: pro Maximiliano verô, Caesareque, si fortunas eversas erigere nemo curaturus esset. Ita deditionem fore, non mentium, sed temporum. Quibus, differre, licitum futurum sit; eosdem et contumaciam ausuros: posseque, qui deditionem sperare cogatur, ad eandem demum et desperandam cogi. Quae cuncta strictim animô, cleerrimeque, reputans, animosus Maximilianus; simul autem et, armatum imperium quantarum sit virium, ostensurus; statim, ab extrema tubicinis perorantis voce, clare sonorîs verbîs; Trium, (infit,) dierum paciscuntur inducias? Ego vero, nec trium illis horarum do. Vade! renuntia! Nunc, ab hoc diei puncto, se suaque dedant ei, cuius illa sunt; regi suo, Caesarique, nostras per manus: utpote, Caesarearum vicarias.
Haec dixit, universô suorum, ac Bucquoianorum, circumstante tunc, una cum ducibus, exercitu. Cumque dictô, DUX
cas, quas cum Bucquoio iamiam in portarum excubias, et Parvae Pragae praesidia, descripserat, cohortes ac turmas; explicatîs signîs in urbem palam immittit. Ipse, non multo post, secuturum se, demonstrat. Qui vero, ceteris duabus in urbibus, caduceatorem, et mandata Ducis, opperiebantur; eô cum his denique reversô, perculsi festinationis praeceptô: rotam consiliorum suorum ad ea, quae praesentis necessitatis, et non, quae suae lubidinis essent, circumagebant.
At Maximilianus, inter haec, (incredibile memoratu!) tertium licet iam diem, totidemque noctes, insomnis et irrequietus; ne tum saltem interiungere denique paullulum, aut meridiari, sustinuit: sed, degustatô cursim, ad ritum suum, prandiolô; post diei medium, conscendit equum: et, armatorum magnâ se praeeunte, sequenteque, peditum equitumque multitudine, Neyssaeam per portam ingressus Parvi-lateris oppidum, Ratschini clivum petit: non, uti Celticus scriptor prodidit, (305) triumphans, Scipionum veterum, aut Mariorum, institutô; sed suâmet ipse (nesciens etiam, incogitansque,) Virtute, Spectaculum caelo factus, et urbi:
ruentibus, ad cum intuendum, e planis editîsque locis, omnis aetatis, et utriusque sexûs, mortalibus. Apparebat autem, eum Regiam ilico petiturium; et arcis partem eam non penitus neglecturum, e cuius excelso cenaculo, paullo supra biennium antehac, tres, Regi suo legitimo fidi, Proceres, aliô nobis locô memorati, chlamyde quisque suâ cooperti, gladiôque cincti, profundissimum in vallum deiecti ruerant (306): ac bello, laboribusque Maximiliani tantis, causam campumque, nolentes et insontes obtulerant; ad vindictam iustissimam de praecipitatoribus expetendam. At, alia volvens omnia DUX inclitus, cum animo suo; quantum in armis, et ordinando statu Bohemorum, erat, tantum et tunc, et semper alias, in DEO; ne beneficiis eius, ullô memoriae gratae neglectu, deesset: illud asceticum ita secum reputans: QUEMADMODUM nullum totius fuit expeditionis huius momentum, quo non expertus sis auxiliatricem divinae maiestatis praesentiam: ita nullum, fas est, articulum esse temporis, quo per oblivionem recedas a reddenda gratiâ. Quoties, (ut lactea Claravallensis Bernardi lingua disserit,)
tentatio superatur, aut sub iugum hostis intestinus mittitur, aut imminens periculum declinatur, aut laqueus insidiantis deprehenditur, (sicut nobis, ab Ulma Pragam usque, nusquam tendi desiit,) aut multum diuque concupîta virtus indeflexae magnanimitatis, aliquando tandem obtinetur: toties personare gratiarum actio, voxque laudis, debet; et, ad singula quaeque DEI dona, celebrari DEUS. (307)
His, harumque simillimis, immersus cogitationibus Maximilianus, ut Religioni prius operam, quam audiendo dicundoque iuri, daret; ubi ventum est ad eam Ratschini partem, quam incolebant, Divi Francisci Seraphici selecta posteritas, CAPUCCINI: descendit equô. mox, simpliciter, at pro re temporeque decenter, exorantam eorum aediculam intravit: ibique deiectus in genua, DEO ter optimo maximo, (cui totum, quod eousque prospere gestum esset, in acceptis ferendum esse semper, et apud omnes, praedicabat,) gratulatus palam est: in eo, tum suis tunc, qui cuircumstabant, incitamentum factus, ut idem facerent in vestigio; tum nobis, qui superstites ei, (iam dudum nobis erepto,) remanemus, exemplum esse pergens,
inexpletae praedicationis donorum DEI. QUID enim et nos bonorum possidemus, cuius ille non sit princeps auctor; a quo descendit omne bonum; et exterminatur omne malum? Gratias ergo, gratiae-fonti refundamus; iugiter-mananti, iuges, et inexhaustas.
Perfunctus porro pietatis hôc, uti retulimus, officiô, DUX Maximilianus, et ex aede pauperum ascetarum transiturus in arcem regiam; obvium primum omnium habuit, quantum adhuc Pragae supererat, Ecclesiae Sanctae Metropolitanae Divi Viti, Collegium proto-Canonicum: vestium et apparatûs eô, quem et qualem eis ea tempora permittebant, cultu; non, uti certîs Sacrorum in sollemnibus, Infulâ decôris, et annulô pontificiô fulgentibus, mos erat: unde subinde, quot Canonicos, totidem te videre crederes Episcopos.
Instituerat antiquitus Collegium illud, ac Sacerdotium Cathedraticum, idem ille, qui magnificentissimam VITI martyris aedificârat basilicam; in Arce regum ducumque Bohemiae minore, seu Ratschinianâ. Canonicorum, inquam, Coetum illum introduxerat Arci, sub nongentesimum et tricesimum
septimum reparatae Salutis annum, (et adea, bienniô fere prius, quam, in odium religionis, impiae matris impulsu, ferrô vero Boleslai fratris, ac satellitum illius, e medio tolleretur,) DUX innocentissimus, WENCESLAUS. Is idem et Sacerdotum illi Conventui, Praepositi nomine, dignitateque, praeficiendum dederat Virtutis, ac pietatis, singularis virum, (308) Gerardum, (quibusdam et RADUM dictum,) natione Boium, patriâ Ratisponensem; et interim linguae, qualis Bobemorum est, Slavicae, perquam gnarum: qui suos exemplô simul, et verbîs, institueret, ad officium divinum, die nocteque, more Canonicô peragendum. (309) Ad eam autem Gerardi morum sanctimoniam, et imitationem, composita flaminii sacri posteritas omnis; per annos facile septingentos, ad praefentem usque, quam degimus aetatem, duravit, fidissima Numini, concordissima Religioni sanae, carissima Regibus, Ducibusque suis, legitmimis; et Romanae Sedis in omnibus observantissima: plurimîs licet, ob constantiam illam, aerumnîs conflictata. Praetereo nunc (ut ad alia festinans) saeva Picardinorum, et tetra Wiclefistarum,
analecta; Calixtinos, hydramque ceteram, diversorum nominum, Hussitas, Taboritas, Rockizanaeos. turbida quoque tempora Wenceslai (quem appellant,) Ignavi; titubantia, Gyrzikonis (310) Podiebrasku; fluctuantia, Matthiae Corvini, Wladislaique Casimiridae, (311) regni Bohemici competitorum: novantia denique sectariorum Angustanae Confessionis, et, Omnia, (praeterquam se ipsasam,) Reformantis Genevae tralatitiae, turbamenta. Per quae cuncta Bohemiae-naufragantis aestuaria, Metropolitana Pragensis-Cleri curia, iam olim vetustîs a faeculis domicilia tenens, Arci Regiae conserta; tamquam adamantina medios inter fluctus Petra, perstiterat inconcussa. Novissimîs tamen hîs Aetatis nostrae rebellionum turbinibus, incursata (siquando superius unquam,) immanissime; Fidei nihilominus, ac Fidelitatis immobilitate, paene seipsâ stetit invictior, et insuperabilior.
Primum enim omnium; Ad exortum belli, quod praeclari triginta - directores illi, Matthiae Caesari, Ferdinandoque regi suo, movere coeperant, annô Saeculi praesentis duodevicesimô; Pragensem Archiepiscopum, ac Regni Primatem, et Principem, Ioannem
III. cognomentô, Lohelium, quod is, sub exordia motuum illorum, ac praecipitationis trium Procerum, Viennam se subduxisset: omni regnô deinceps excidisse, proscriptumque perpetuo, rebelles declarârunt: nisi redux, eternum carcerem, ac mortem in eo, praeoptaret exulanti vitae. Tulit hoc, et abstulit secum, impeditae deiectaeque structurae delubri- Clostergrabiensis, (suô locô memorati,) pretium, inculpatus per omnia senex, Archiepiscopus; ad usque laetiora reducta tempora relegatum se sustinens, eo tolerabilius: quod Viennae, procul oculîs et odiîs insectantis se coniuratae-Pragae, degeret.
Canonicorum autem Metropolitanorum residuum, in clivo Ratschini, corpus; absente capite, diminutîsque membrîs, maestum exhinc Pragae sedebat: Capitulique sub nomine, quod per contumeliam (ut putabant) haeretici, iam olim, presbyterium Arcense (312) nominabant; ex eodem illo tempore, varie premi vexarique coeptum erat: Optimum, a deterrimis.
Inprimis autom exagitabantur, eorum, post Antistitem summum absentem, Primores, quos vulgo Praelatos illic appellant: qui,
tot inter aspera, praesentes plerumque se fideli gregi reservârant, ac praestiterant. Inter quos, basilicae, collegioque Canonico Praepositus, Simon Brosius; ex Hornsteiniorum nobili familia progenitus. Decanus eorundem, Gaspar Arsenius, stirpis Radbusaeae; perinde nobilis, atque clarae. post hos, Archidiaconus, atque Scholasticus; cum inferioris censûs Sacerdotiô, templique ceterô ministeriô. Neminem tamen, istorum, in quibus nunc exponendis versamur, annorum acerbitas, aut crebrius exercuit, aut turbulentius; quam Arsenium, quem dixi, Decanum: Virum, cuius facies, ad praevidenda declinandaque mala motuum instantium, vigeret in antecessum: ac dorsum, pro Domo DEI, tamquam murus aereus, opponeretur.
Collegerat inquietus Turrianus Senior, anno proxime praeteritô, post audax illud trium procerum ex arce praecipitium, suae factionis ingentem, (ut alibi dictum est,) exercitum: eumque Septembrî mense moturus in Buequoium, ac Tampierium, a Collegio Canonicorum cathedralî postulârat equos, currus; et tormentorum bellicorum Vecturas: quas in castra perduellium,
clientelae, pagique Canonicorum, expedirent. Negavit cum Collegis, id se permisurum, Decanus Arsenius. nec permisit: causam interserens, Pro commodis ac fortunis Ecclesiaeregalis, non, contra rem, et sanctiones Ecclesiasticas; Pro Regibus, suis, contra rebelles, non, pro rebellibus contra Reges et Caesares, sese iumenta sua locare suêsse. Quo responsô, Vero magis, quam temporibus accommodatô, nobilissimum illud Sacerdotium aegre, iam tum, bonorum suorum omnium iacturam effugit.
Secuta, non multo post, eiusdem illius anni mediô Decembri, Directorum-triginta concors, et assidua, decies mille sexagenarum Misnensium (313) mutus nomine (quod, opinor, fide Poenorum, solveretur tandem ad kalendas Graecorum,) flagitatio. Cum autem, et hoc, cum symmystis suis, abnuente Decanô, contractus hic chiragrâ laborarot, et ad dandum digiti ligati manerent, et immobiles; quantumvis iterum, iterumque, sollicitati: putabant hi praesignes populorum Bohemiae custodes, manifestam sibi paullatim apertum iri simplieis ovilis ianuam, ad gregem penitus deglubendum, et opulenta
spolia detrahenda. Restabat; ut irruendi signum daretur. Id annô, mox subsecutô, datum est, eô rerum ac temporis articulô, quô dari, consstanter negatum est: hôc eventu. Legerant Bohemorum seditiosissimus quisque, sub Augustum exeuntem, (ut in loco memoravi,) regem Bohemiae, Fridericum, Rheni Palatinum: ac, praeter urbis arcisque tormenta currilia, reboare gratulationis ergô iusserant, universa templorum turriumque, per tres urbes Pragaeas, aera Campana: prae ceteris autem, et prius omnibus, ea, quae pendebant in arcis regiae metropolitanâ basilicâ, turritîsque fastigiîs. Sed reclamans Arsenius animosus; Numquam id nefas, (inquit,) aut nos homines admittamus; aut DEUS, ac caelites, aspiciant! ut, quae nos metalla fecimus e profanis sacra, populis ad altaria ciendis,nunc eadens ipsa transferaemus e sacris ad profana, rebellibus excitandis ad latitiam, omni tristitiâ detestabiltorem: ut laetentur, cum male fecerint; et exsultent in rebus pessimis: (314) quippe, semel eiuratô legitimô diademate, Regifugia celebrantes; (315) sed, alienô substitutô, Vulcanalia tandem experturi (316): de
quorum infelici rhamno, proditurus ignis, devoret cedros Libani. (317) Sileant aera, nolaeque nostrae; potius, quam sempiternum turrium nostrarum opprobrium exinde Catholicae loquatur posteritas! In hunc Decanus sensum dehortatus suos a compulsatione; collegas habuit omnes, sibi consentientes: ac templi ministros, obtemperantes. Sonuerunt Pragaeae tres urbes. Arx, muta permansit. Arsenius, extrema minitantem coniurationem, aegre, nec, nisi suî subductione primum, ad dies complures; postea vero, reconditîs admodum, ac diuturnîs latebrîs, effugit. Non effugerunt autem calamitatem, in odium herile, domus Arseniana; penetralium scrinia; domesticaque supellex, universa foede direpta: virique nomen ipsum, palam, et contumeliose, proscissum. Nec evitârunt item Turrianaeam, et sociorum praedonis illius, rabiem, Arsenii collegae; praesentes, absentesque: non, eorum vetus habitatio, domicilia, templum, facultates, ac reditus. Aeris unius campani repressa, Directoribus invitîs, vox; omnibus paullatim fundîs, praediîs, campîs, et argentô, Cathedrae candidatos, et primores, exspoliavit.
Octobris anni decimi-noni dies quintus decimus inciderat; incertum, quamobrem ceterîs folitô turbidior. Ad Decanism Arsenium, (ex illo primo mensis Augusti diffugiô nuperrime reversum ad Arcem, et aedes suas,) venit Aedilis castellanus; cum alio quopiam curiae ministrô. Directorum-triginta mandatô, poscunt, ex adytis templi principis depromi sibi, Divi Wenceslai, martyris ac Ducis, gladium: additô, Sese, posteaquam hunc inspexerint, inviolatum esse remissuros. Sperârant antem utique, Decanum, aut ceteros, id, quod peteretur, negaturos: et tunc, causam initiumque Sibi praebitum iri, severius quiddam in eos omnes decernendi. Sed, contra, quam exspectâssent, gladium Arsenius, Praepositô non repugnante, (conditione, quam ipsimet tulerant, restitutionis adnexâ,) miserat: illique, quod hac tenus calumniarentur, non repererant. Nihilosecius tamen, exagitationis-illorum destinatae voluntati constanter instituri; dimidiô nondum horae translapsô, mittunt Kuttnaurum quendam, qui, Directorum eorundem imperiô, (nimirum, eo temkporum ac rerum ventum erat, ut Cardui terebinthis,
et profani Sacris, iurae dare, ius fasque crederent,) decanum Arsenium, ac Praepositum Brosium, in templum summum confere se, simulque templi claves apportare, iuberet: Utque submissi protinus a Directoribus Inspectores, a templi praesidibus evocatis, rerum, ac supellectiliuô basilicae, conscriptum Indicem exigerent: argentô clusa Divorum crania, siqua superessent, ad Ephoros deferenda, poscerent: quae vero custodiae caussâ Monachis Emmeramaeis Ratisponae commissa forent (uti sane tamen non fuerant, sed commissa, simulabantur,) ea, quintumdecimum ante diem reportata, templo sisterentur. Novô praeterea decretô, per eundem satellitem, eodem adhuc die, Canonicis allatô, mandatum a triginta tyrannis illis, plusquam Lysandraeîs; (318) ut intra triduum proximum ex Arce migrarent: aliam sibi foris sedem quaeritarent: templô clavibusque templi, cederent: pedem intra basilicam posthac inferre, perpetuîs annîs caverent: ibidemque priscis operari sacris, capitis piaculum fore, nôssent. Quae cuncta, subigente temporum iniquitate, sicut imperata, sic ad Turnmi sociorumque nutum, effecta sunt: ne,
reluctando, primates illi Sacrorum, furorem impiorum ad publicum Religionis totius excidium inflammarent. Latentes in praesens sub favilla pietatis igniculi, spem nutriebant reparandae quandoque radiosioris Lucernae. Tunc igitur e Decani manibus, in manus emissariorum, translatae loci Sacrosancti claves: conclusae, signataeque, templi fores omnes: ad singuias singulae militares appositae custodiae: nec patefactus cuiquam deinceps aditus, ab Octobris die sextodecimo, quoad dies illucesceret, (qui felicius in nubilo, se cohibuisset, et Acta sua,) Novembris Quartus; Friderici Coronationi claustra pervia diducens, ac laxans. per quae tamen, eodem cardine temporis, in annum folidum, et dies quinque, Catholici ritûs spes exivit; et, evocati Genevâ Calvini manes intrârunt: cum Abrahamus Sculterus, et asseclarum illius impia natio, templum illud subierunt. Octobris praeterea duodevicesimô, Sacerdotium Metropolitanum omne, sicut imperatum ab expulsoribus erat, Arce regiâ, domiciliîsque suîs, Arci consertîs, decedens; in Ratschini partem, castello regio subiectam, maerens abierat. In aedes illic, Canonicis antiquitus
communes, una sese retulerant. cum eorum interim aedes, Sectarum qua flaminium, qua seminarium, occuparent. In Divi Viti, Sacra divina, quae sparsim alibi fiebant, eâ tempestate iacuerunt. in tribus urbibus, pro psalmis, lamenta personabant plebis orthodoxae. supra caput urbium, in Aede maxima, ter quotseptimanis, terni de turre pulsus aeris Campani, populum, ad Calvini doctrinam auscultandam, advocantes: psalmi Lobwasseriani, cantilenae, criminationes Pontificiae - disciplinae, gliscebant. cum, inter haec, Collegii Canonicorum omnes fortunae pessum irent: agri, fundi, pagi, vel oppidula, venundarentur, pignori nonnumquam opponerentur, aut ab alienissimis occuparentur: domini contra legitimi, magnâ rerum inopiâ conflictarentur: et, ad summam! nemini minus canon suus, quam Canonicis, obtingeret.
Sed inter haec, quamvis in omnem universim Aedis-Maximae clerum, Turriani, caeverorumque, ferocia bacchari pergeret: in tria tamen illius capita furiosius incumbens, prius nihilominus in suîmet exitium, quam illorum in exscidium, sese consumpsit. Horum, a Canonico corpore, Primatum, unus erat,
Simon, templi, collegique sacri, sicut supra monui, Praepositus: quem terroribus suîs assiduîs eo redegerant, ut domô, quam insederat, Communi relictâ, totoque Ratschini clivô desertô, clam alio recederet: postremoque Furstenbergicas in aedes, ignoratus plerisque, solisque priscis amicis suis agnitus, sese reciperet; latendi, periculique declinandi, caussâ, Pragam sibi vertens in insulam, et exilium. Alterum, e Clero cathedrali, sibi sumkpserant insectandum rebelles, Ioannem Tiburtiism, cognomentô genteque Kottvvam: Canonicum quidem Aedis supremae, sed interim gratuito, solandis et erigendis ad spem Catholicis, Ecclesiasten agere solitum ad Divi Iacobi; Conventualium, quos vocant, Ordinis Divi Francisci Seraphici. Locum autem, ac coetuô illum, oderant rebelles; quod (ut locô suô diximus,) anni decimi noni clade Mansfeldicâ, victoriâque Bucquoianâ, sollemniter exsultârant. Suggestum vero contionalem detestabantur: quoniam Triburtius, quem dixi, proximâ Divi Iacobi Maioris festâ luce, super ambitu dextri sinistrique lateris, in Regno Christi, discipulos improbans; flexum interim sermonis torsisse
videretur in eos, opinor, qui, Suô non contenti, Foris Imperia prensarent, et arriperent: Nescientes ipsi, quid peterent, aut acceptarent. Contione solutâ; dilatus locus, suggestus, coetus, incolarum est, in aliud opportunius poenae tempus: arreptus autem Tiburtius; et, vir rebus omnibus ornatissimus, aliquantôque post, virtutum meritô, Litomericzensis futurus Ecclesiae Praepositus, et Gitczinensis cathedrae designatus Antistes, in custodiam Curiae Pragaeae veteris publicam abductus. ubi per menses, Augustum, Septembrem, Octobrem, desedit: ad adventum usque rumorum, de Bavaro DUCE, Pragae moenibus imminente. Servilis armorum, ac Ducis huius, apud rebelles ac reos timor, dimisso Tiburtio libertatis fuit restitutio. Tertius denique, quem insignius Calvinianorum furor exercuit, is fuit, quem saepius in superioribus produxi, Gaspar Arsenius Radbusa, Decanus; vir (ut Pessîna Czechorodius ait, in tertio Phosphori sui Radiô,) prudentiâ, rerumque, siquis alius tunc, usu praestans; qui pro re Catholicâ multa sustinuit. (ipsa refero genuina Scriptoris urba.) Ne vero postea quoque pauciora
manerent eum, sustinenda; Friderci Palatini fecerant angustiae pecuniariae.
Propinquabant, contra, quam exspectârant coniurati, Ferdinandi II. Caesaris copiae vindices; Fridericum pulsurae. Quo totô postremô tempore, facies, ac vultus, Caesaris causae faventium, aut adversantium, erant (ut quiddam dicam insolitum, sed argumento congruum,) veluti linguae gnomonum in horologiis: Catholicorum, adlaeta belli, laetus; ad tristia, subductior. Acatholicorum autem, e diverso prorsus, et oppositô, propemodum in horas alius, et alius, e vento rumorum. Uti quaeque Caesarianorum, ac sacri-foederis copiarum, secundae res, aut adversae, nuntiarentur e castris, in urbes Pragensium: exinde vultus fingebantur, aut diffingebantur; hilares, aut truces; lucidi, luridive; solares, aut ecliptici: tristes saepius, heterodoxis; nostris, sereniores. Si narrata Bucquoianorum cum Bavaritis convunctio: si Strakonizii, si Grienbergae, si Montis- Gigantum, occupatio: si Piseccae per Caesarianos exscidium; si Rackonizii moenium verberatio, Strassoniziique fixa stativa, vel copiarum ad Pragam festinatio, referrentur.
Omnes in haec si conticuissent; Vultus tamen perduellium loquebatur, male rem gestam: silentium autem explicatae frontis Catholicorum, narrabat, bene bellari. Dispar hinc, utriusque partis, pugnandi, vel voluntas, vel fuga: Primique teericorum, ab ipso quoque Friderico, notati sunt milites, quos VULTVOSOS vulgo nominabant; ob nulla, iam dudum, stipendia sibi soluta. Voces audiebantur, ac fremitus, transfugia minitantim, aut omnino baltei-discinctum; nisi solutio repraesentaretur. Poscebatur argentum Fridericus. Hnic autem, unus hic Regius Annus, argenti tantum effuderat, quantum anni reparare vix decem possent. Donârat, quantum supplere, nisi reciprocae donationes, aut rapinae, non valerent. Angebatur igitur, facilis miserere, Princeps; difficilis, ad inveniendum, unde miseraretur. Monstrabantur anxio, digitîs sacrilegorum, (e schola Calvini,) Verrium Siciliensium, ac Dionysiorum Syracusanorum, artes; et imitatores, ad rapiendum, ungues. Laudabatur, ut praedae paratum, in propinquo, Canonicorum gazophylcaicum, seu cistîs reconditum, seu terrâ defossum. inaurata Divorum,
aurôque solida, donaria: copiosum argentum, factum infectumque: gemmae, margaritae, calices, pollubra, candelabr. mentitum esse Decanum Arsenium, qui, Raetisponam translatum esse basilicae summae thesaurum, prae se tulerit; cum is intra Pragam etiamnum revera lateat: unde stipendium conflari mensium plurimorum possit; ut, ignave quiescens pecunia, per castra, manusque militum, discurrere disceret. Pecuniae filiam, esse Victoriam.
Conclamant in haec, Enimvero, non ferendam ulterius Decani fallaciam; Regem, regnum, castra, circumscribentis: sed in publicum Minoris-Pragae carcerem esse raptandam. Alius autem aliunde; Non satis hoc fore versute viro supplicii; ni tormentîs etiam in eum, et eqvuleîs, ac laceratione membrorum, exempla fierent. (319) Placet his haec utraque senrentia, crudelitatis instigatrix. Utrumque, fidus collegis Sacrisque suis, Arsenius, experturus ab inimicis erat. Praesto sunt, qui rapiant in catenas illum, satellites. parata, cruciatuum instrumenta Phalaridaea. Vox hostium una, per universos: Aut verum exprimensiss; aut thesaurum. At, horum clam certior factus, et momentô temporis
exoticas indutus vestes, Arsenius; evolârat aedibus suîs; non plus horae dimidiae spatiô, prius in aedem, ac tecta, Patrum Cappuccinorum subductus. Unde tamen, haud multo post, submovit se: ne forte, nec ipse tuto lateret; et hospitio suo malum acciret, (utpote, mox a vestigantibus, in triduum usque quaesitus) siquô tandem casu deprehenderetur. In suburbana se proinde loca transtulit. Albo quippe Monti vicinum, Ordinis Benedictini coenobium, suggressus: sub Divae Margaritae Virginis - Martyris, (qui loco Titulus,) scutô patrocinioque delituit; aspidis, ac basilisci, sicut illa, victor, et tutus: donec, unicô solô consciô comiteque pedisequô (qui, nobîs hanc Medullam condentibus, ante quadriennium adhuc Pragae superstes serebatur) Pragam ipse quoque, diffictus in civem Budinensens, intravit; quartô, priusquam eandem urbem Maximilianus DUX victor ingrederetur, die. (320)
Potuit, Canonicorum hic hyperaspistes, (321) in DEO, Christianâ gloriari modestiâ; Transîsse se, per Ignem aestuantium sollicitudinum, et per aquam vallis-lacrimarum: ac denique tamen in refrigerium esse
reductum; utpote, convictui redditum, et latibulo, dulcissimi Collegae sui, Simonis Praepositi. cuius et consiliô Decanus, et invitatione, redierat ad umbraculum Furstenbergiorum- aulae: donec illucesceret dies Lunae, Novembris nonus. Cuius diei diluculô, spe Ducis Victoris, urbem ingressuri, conceptâ; composuerant se, quotquot pii convenerant, occurlui Victoris, et gratulationi.
Pomeridianô deinde tempore, sicut dicere coeperam, progrediuntur, e Pragae latebris, in Hradczanum (nobis Rathschinum) Simon Brosius, Basilicae Metropolitanae Praepositus; et Gaspar Arsenius, Decanus: iidem hi, quos saepe iam praedicavi. Qui primi totius Sacerdotii Pragensis, Victorsam Maximiliano, (velut superius narrare sum orsus,) in propatulo gratulati; sese, collegas suos, eorumque fortunas omnes, et Sacrorum in Arce regia sedem ereptam, submissione flebilî com~endabant: ac repetundarum hostes suos postulabant. idque faciebant, nullâ (quod potuerant tamen) meritorum suorum inspersâ mentione; sed multâ religiossimi DUCIS, in sua cuique reddenda prompti, fiduciâ. Quanto sermo brevior,
fugâ metuque molestiae, DUCI creandae; tanto gratior, ad mille- negotiorum campum festinanti, fuit. Igitur, singislarî benevolentiae significatione (quod signate Pessîna refert) exceptis, spem DUX fecit restitutionis indubitabilem; promissô, Principis gravitatem decente: spei vero, promisique fidem, in pignus utrique supplicum, illâ porrectâ dextrâ; quâ gladium in acie rotârat. Manis forti, linguae pondus firmavit.
At, his longe disparî, verbo rum ac vultûs, habitudine Maximilianus oecurrit, ab eodem ipso temporis, et loci vestigiô, Sex aliis, iisque Primatibus, sed Sacrorum- exsortibus: quorum dux, metathes litterularum cancellatâ, (pro generis, ac stirpis, reverentiâ,) tutius mihi, quam apertâ vocabulorum nuditate, nominabitur; Ligumelus Pelopius, agnomentô Gerontius. Hic, ut in Annum decimum octavum obiter est animadversum, in illô trium Procerum Caesarianorum truculento praecipitio, cum aliô quopiam, regni satrapâ, vices regias obeunte, seductus in partes a Turrianaeis, et servatus; existimavit imprudens (quid enim in eum dicere possum lenius?) blanditiis
primum uxoris Hussiticae, deinde nonnihilô speciosius, id se servatoribus suis in vicem debere gratiae; si se reciproce transversum agendum a Sacris maiorum, ad placita Nevatorum, praeberet. Quod igitur omnes eousque Pelopidae semper horruerant; ex orthodoxo, quin et Priore (quem vocabant) Sanctae-Mariae, factus erat Calixtinus, et Utraquaeus: Catholicum, inter haec, nihilosecius agere sibi, per omnia, visus. quod eorum tamen credebat nemo, qui, medullitus Catholici, sciebant; Vinum Falernum, et acctum transtiberinum, numquam maritari. Pelopius autem, post suum ad Hussitas transitum, non modo numero triginta- Directorum inseri se passus erat; sed, sub haec, Regiae quoque Pragaeae, quin et, Regni totius, Praefecturam supremam, susceperat: quam, si fidus Turriani rebus, et Palatini commodis, reperiri studeret; administrare sine Casaris iniuriâ, suâque perfidiâ, neutiquam valeret. Hic talis itaque, receptui nunc tandem canturus; ad Bavariae DUCEM, vela vertit. quem proin, a Capuccinis, et Proto-Canonicis, in Regiam pergentem, interpellare coepit occursu suô, quinque cum
Sociis, eiusdem consilii popularibus. inter quos tamen, (eô quidem die temporeque,) non fuit, quem historiographus Saxoniae fuisse perhibet, aut subindicat, (322) supremus Regni Bohemiae tablini praeses, VVenceslaus Guillhelmus Raupovva: quippe, cum aliis quibusdam, eodem ipso die, posteaque, fugae Friderici comes, et assecla perofficiosus; uti superius exposui.
Pelopii porro, sociorumque, negotium erat; post demissam Victoris, adventitiamque, venerationem, libellus supplex, ei porrectus. In hoc, audaciâ propemodum inverecundâ (tamquam et hîc charta non deberet erubescere) postulabant: Salva sibi manerent, et incolumia, Regni Bohemici privilegia: Litterae- Maiestatis, in vigore: libertas exercitii, suorum cuique rituum, ac Sacrorum. Immunitas, tribus Pragis, a militaribus praesidiis publicitus: civibus vero privatim, a contuberniis, et alimentis, bellatorum. Praeter haec autem, inviolatae res; domicilis, fortunae, corporaque suorum, ab iniuriis, et violentiâ melitum. Praeteritorum demum, adversus Caesarem, memoria peraque, vindictaque, nulla; quam eorum, quae neodum in futurum
accidissent. Ad summam! exigebantur a generosissimo DUCUM, quae nec ratio consultrix dictâsse, nec conditio temporum examinâsse, videretur; sed Impudentia scripsisse. Quibus idcirco Maximilianus (iam olim transfugio Pelopti succensen, per samam didito,) non mandatîs alii respondendi partibus, sed ipse suîsmet statim verbîs, sê pariter, et illîs, digna reposuit: dum eis, circumstantibus et suîs, et Bucquoianîs, in hunc fere modum occurrens; Si veniret, inquit, ipsa, caelô descendens, INNOCENTIA; quanam aliâ, maioreque, confidentiâ posceret pro se, quae vellet; quam, quae nunc ad lisbidinem suam, horum sibi flagitat mala, reaque, Conscientia? Nimirum, intra Pragae moenia Ierosolymam nobis, sub Isaia, renovant (323): quasi gens, quae Iustitiam fecerit; et Iudicium DEI sui non deseruerit; ita ius sibi, quod non habent, dici volunt: ac sua reddi, retinerique, quae rebellione iam olim amiserunt: neque sibi modo solis, sed Regno, quod everterunt, Bohemiae; cuius famosi, non Directores magis, quam direptores, tribunalibus praesedêre. Vos, vos, (ait, in eorum ora vultu versus, et oculîs,) Vos, Potestatem
legitimam, crimine Maiestatis labefactâstis. cuius sceleris ne poenas daretis, dare populis iura coepistis; vosmetipsos gubernaculis intrudentes. Hôc si more vulgo deinceps vivetur in regnis; ut Subiecti nocentes, evitandis dominerum poenis, Dominos se ipsos constituant: ubi dominicum ulum vigebit obsequium? ubi Paulinum, ex ore manuque DEI, decretum? cuius novissimum, in perduelles, fulmen, offectu non carebit. Laesistis DEI ministrum, Regem? TIMETE! non enim sine causa gladium portat. Laesit aliquis DEUM pariter ipsum, perfidâ Religionis eiuratione? duplô timeat! Rex, DEI minister est, vindex in iram, ei, qui malum egit. (324) Quid est igitur? aut quo iure quaeritis, constabiliri vobis vestra; qui, perduellione cunctîs amissîs, Vestrum iam dicere potestis nihil: praeter Scelus, eet iniquitatem? Privilegia flagitatis; qui supplicia vix evadetis.
Dixit, pius iuxta, magnanimusque, DUX: et dicendo, Sex supplicibus illis, clare per genas et ora fluitantes, lacrimas expressit: (325) ante ceteros autem, (ut ex iis, quae post aliquanto narrabuntur, trahi coniectura poterit,) praefecto Regiae, Pelopio.
cuius in animo tamen, et alias antehac, molles ad pietatem sensus, et scintillantes quidam igniculi, (post defectionem etiam. ad Calixtinos,) deprehendebantur; quasi resides ad paenitudinem impulsus. Haesisse verô diu, postea quoque, credi possunt; cum insignî Calvinianorum odio fugâque coniuncti. quod totum, quale sit, delibâsse strictim, haud fortasse fuerit extra commodum, et institutum.
Quo tempore, iumenta, currus, subvectiones, postulantibus in castra sua, contra Caesarianos, Directoribus, Canonici principis-templi renuerant, se concessuros, ob causas, quas locô suô retulimus: habitâ suae dignitatis, in ea repulsa despectae, ratione, plerorumque votîs ac vocibus, in concilio rebellium procerum, in eam itum erat sententiam; quae bona fortunasque, tam illius regii Sacerdotii, quam ipsiusmet augustae basilicae, decretô publico verteret in rapinam pessimorum. Optimatium; et in stipendii militaris improbissima subsidia. Quo minus autem id ilico fieret; intercessit, cum Tyna-Horessiô, dynastâ, paucîsque quibusdam aliis, civilioris indolis consesoribus,
primô facile locô, studiôque, (quantumvis Director ipse quoque,) Pelopius Gerontius. Servavit oratione mitî vitam et victum eorum; quos asperâ Satyrâ violentus Turnius exitio dabat. (326)
In anni, proxime praecedentis, Iconoclasmo, (quem, superiore volumine retuli, suriîs Abrahami Sculteti, Calviniani pulpiti rabulae, suasum, et extortum esse,) cum in Crucem acti Servatoris nostri generum-omnium effigies, signa, sigillaque, statuaeque, confringerentur, et focorum pyrae fierent: exscidio proxima iamiam nutabat et illa, longe pulcherrima Crucifixi statua, quam sumptu regiô formandam Norimbergae Rudolphus II. locârat: ac supra mausoleum basilicum defigendam curârat. Sensit autem, huic interitum imminere, casu tunc interveniens, Pelopius. qui, priusquam manus illi truculentiores, ac faces, afferrentur; arte, placidoque molimine, revulsum inde simulacrum, suas transportandum in aedes, inviolatum, dedit: Servatoris sui (quantum in ipso fuit, ac mente viri,) Servator ipse, quoad posset, futurus. (327)
Idem ipse, turbidîs illîs Iconomachorum
diebus, quibus Solstitium-hibernum astra miscebat, sicut impii nebulones illi regnum, et aras; non refugerat Pelopius, cum Rudolpho Tereza, Barone Lippaô, nonnullîsque ceterorum, quamvis omnes essent Utraquaei, consiliô subinde, solatiôque familiarî, Canonicos orthodoxos, a Calvinisequis exagitatos, erigere: scelestam sacrilegorum impietatem, in aras et sacra, devovere; totumque Pragae Calvini-regnum in Insulas, et Aegypti solitudines, rescribere. (328) Quibus in eos Dirîs odiîsque die quodam differtus, et spumans, Pelopius, (is dies, anni decimi noni, Decembris vicesimus erat,) in consessu plurium, destinatam insequenti luci convulsionem altarium, imaginum, et reliquiarum sacrarum, prae ceteris intente fervideque dissuadere coepit ipsimet Friderico; cui, tanti Sacrilegii patrandi caussâ, Scultetus impius supplicare non desinebat. Friderico Pelopius verbîs, quibus acriora nec Orthodoxus quispiam usurpâsset, in mentem redigebat eventa, suppliciaque superiorum temporum; quibus audaciam profanandi similem, in Aede praesertim Metropolitanâ, luissent, divinitus utique castigati, vastatores Ecclesiarum. In quemvis
alium recidere posse, quod in quosdam recidisset, ultionts exemplum. Deponeret igitur Iconoclasmi cogitationes: animi decreta rescinderet: perniciosa Sculiett postulata compesceret. Non esse, talia tunc agendi, vel tempus, vel locum: nec item, causam, aut emolumentum ullum.
Visus erat absterruisse vacillantem. non absterruit. Praepotuerunt, in animo viri validior, Angla coniux, Sculteto patrocinans: in auribus fratris, Ludovicus germanus, Calvinô plenus; et, impietate plenior, Ernfridus quidam, gente familiâque, Berbersdorffius, aulae sectariae domesticus-basiliscus. cui virus haereseos insitum, et innatum; intima, cum Palatino, rerum mentisque communicatio; munus autem in Regia, Comitatus castellanus, proregio muneri proximus: Calvimanis denique vel ideo pretiosus; quod hic ipse Berbersdorffius unus fuerat eorum, qui se gloriarentur, e regiae fenestris in praeceps egisse, Philippum Fabricium, arcanorum custordem, ac deiectionis Trium-procerum illorum collegam. Hôc hoine detestabilî, cum ceteris Sculteti causam apud Fridericum non modo laudante, sed et suîsmet
statim manibus, ac ministeriîs, promovente; decernitur denuo, (protinusque, posterum in meridiem,) imaginum, statuarum, et ararum, confractio. fiuntque die, divo Thomae sacratô, Pragae, quae Thomas, apud barbaros Indos erectione lapideae Crucis Meliapore, quindecim iam dudum ante saecula, praedamnârat. (329) Fiunt, in summâ, quae nos facta, sub anni praecedentis exitum memorabamus: et in annis, aliquanto superioribus, gesta Berlini, mandante Sigismundô Brandenburgicô, cum Electrice deplorabamus. Metropolitana basilica, stabulum Augîae, fiebat.
Venit, die coeptae vastationis alterô, (qui Decembris vicesimus secundus, et postrema Dominicarum Adventûs erat,) in templum Regium Pelopius. et in templo, temporis illoipso tunc punctô, Scultetus erat; labori demolientium aras operarum hortator instans, et encomiastes. Is, visô iam eminus Pelopiô, libertatem veritus oris cius; actutum se subduxit. At Pelopius, conspectâ tantâ passim sacrarum rerum omnium strage, stupefactus pariter, et indignatione maximâ repletus; in absentem eadem, quae
profusurus in praesentem fuerat, orditur spuere maledicta. Quae facies haec, (inquit,) tigridis, et non pastoris, animarum? harae sunt ista, lanienaeque, spectacula: non ovilis, et custodum eius, ô, Reformatores! Et vos, filii Belialis, non Ecclesiae; non, Christo fidelis grex, sed Antichristi satellites, et emissarii; Ioannis Sternbergii, toparchae, tumulum, (monstrârat enim hunc ei pedisequus, deturpatum,) quem vestri pedes nec tangere quidem digni sunt, foedare sustinuistis; icone Christi, cruci-suffixi, decussâ de marmoris Porphyretici sepulchralî tegumentô? qui nescitis, utrum, et ubi locorum, aliquando sortituri sepulchrum vosipsi sitis? in sublimine, pendentes? an, ad Inferos vivi mortuive, cum Abirone, Core, Datane, vel epulone purpuratô, descensuri? Non possunt haec esse tam atrocia, nisi praeludia tragoediae, paullo post in luctum exiturae. Dirae te perdant, Scultete nefarie! cum hoc instituto tuo tumultuoso, Superos impugnante! Male faciant tibi, malorum omnium opifices, spiritus, cum Institutionibus, Calvine, tuis! quarum oestrô furiati, transeunt homines, in Cacodaemonas; merguntur sacrorum excisores, in Tartari barathrum; vilipenditur, et exinanitur, in conculcatis Crucibus,
pretium Sanguinis IESV Crucifixi. Num odiosae vices hae redduntur, Amori Servatoris? bellum, et furor, in monimenta redemptionis? Sic ibitur ad Astra? (330) rupitque sermonem; et abiit.
Non contentus autem his Pelopius, transiit et in Regiam: et, alloquiô statim impetratô Friderici, stomachi bullientis reliquias exonerare, liberrimi vir oris, in nullo pepercit: eadem, ac pleniora, disserens apud ipsum, quae modo sonorîs vocibus per omne templum in Iconoclastas eructârat. Fructus alloquii fuit, Friderici nonnulla suî, sed flexuosa, purgatio: tumultuum illorum, in importunitatem Sculteti, retorsio: fragmentorum, ac tabularum, eodem adhuc vespere, properata collectio; totiusque sacrae farraginis, in sacellum Adalbertinum amotae, conclusio: Palatini demum, apud Comitem Turrianum Seniorem, (utpote, Puritanum iam, ipsique concolorem,) in Pelopium querelae, post tergum, et in absentem; ceu tumidum, arrogantem, effrontem, ac sibi molestum: voces semineces, atque serae; quippe, regii respectûs pondere, paene iam apud plerosque Subutraquaeos, depretiari coeptô. Nempe, sesquimenstruus in
solio Fridericus, iam tunc, non serviebat totus; multo vero minus, totus regnabat.
Pelopius interim, tanto post ad Bavariae DUCEM Maximilianum, cum suis, de Liberate religionis, aliisque, (sicut retulimus,) pactîs deditionis, veniens: putavit fortassis, eadem se libertate dicturum apud hunc, et victurum; qua nuper apud novellum regnatorem. Sed, qui mutum sibi finxit agnum, aut vix bidentem; LEONEM, (ut vidimus,) invenit, in hoc Duce, GALEATUM: cuius Vox, per cassidis rictum, paucîs, sed horrendum, rugiret.
Ceterum, durius aliquanto, praecisiusque, sed meritîs et ipse suîs dignum, a Bavariae DUCE responsum, per eos dies abstulit, miles Fridericianus; qui, quantusque, praelio Montis-Albi supererat; et in Urbe-Veteri Pragae sese colligens e fugâ, consederat. Missionem hic, et incolumem sibi, rebusque suis, abitum ex Urbe, DUCIS ab indulgentia rogitabat. Utrumque cum ad decimum Novembris diem impetrâssent, et iamiam exituri crederentur; repente mutavêre sententiam: et, abituros se, negavêre; nisi persolutîs sibi, non quidem
ab alio, sed ab iis, qui se conduxissent in arma, stipendiîs: id est, a regni Bohemorum Ordinibus, iisve, qui pro Directoribus, interregni tempore, sese gessissent. Decimum octavum iam fluere mensem, ex quo (dictu lacrimabile!) lacerîs plerique corporum indumentîs, magna vero pars, et membrîs, inanî ventre, succiduîs genibus et viribus, a quaestore-castrorum argenti nec siliquam (331) acceperint. (332) Darent sibi, qui conduxissent operam suam, Bohemi, quod suum esset: et recessuros se.
Facta sunt ista, dictaque sunt, in area patente, forove, Pragae-Veteris; locô, ceteroquin antiquitus iam, a Drahomîrae praesertim temporibus, caedium frequentî simul, et amicô. Non respondit his, decori servantissimus, Maximilianus: sed, partibus suîs impositîs ductori mille peditum Haimhusio, viro, manu linguâque prompto; dici Vultuosis (illis ipsis scilicet, quos superius attigeram, in Friderici caussâ nummariâ,) praecepit; Erubescerent, ob id invocare ius et tribunalia, cuius eis nulla conveniret Actio. timerent, illius operae flagitare pretium, cuius inire pactionem, neque conductor potuerit,
neque locator: quippe, legitimam adversus maiestatem pugnantis. Nec interesse, Pridemne bellare nefarie coeperint, (uti suâmet praedicatione fecerint, ante menses octodecim:) an pronuper; uti nudiustertius adversus Caesarem adhuc in acie stetissent. Quod enim ab ipso statim initio fuerit infirmum, tractu temporis convalescere numquam potuisse; (333) nisi tandem ad facinoris, et ultionis, incrementum.
Haec, et similia talium, Haimhusiô dicente, non repressus male-contentorum illorum ardor, sed amplius incendi coepit: seditionis simulacrô quodam plerisque furiose legatum DUCIS cingentibus, et incluso minaciter instantibus; clamosissimô quôque vociferante, Vel numquam Pragîs se, vel stipendii compotes, excessuros. Id si nemo numeraret: ius ergo sibi copiaque fieret, impetum in eorum aedes, et arcas ac possessiones, faciendi; quorum auspiciîs, ac delectu fideque, militâssent. An latêre se, quibus Urbium-trium vicîs ac regionibus Turrianus, Bercka, Raupovva, Schvvambergius, habitâssent? Ab his se, non spolia, sed debita, repetitum ituros.
Sensit Haimhusius, (in corpore, firme
collectô, firmioris vir animi,) minarum fore, contra minas, non iuris, certamen. Terrentes igitur, urgere graviore terrore coepit: ac, Si primo sceleri placet (inquit) addere scelus secundum, et impudentius: qui nomen Regis, Caesari, (quantum in vobis fuit,) semel eripuistis, alieno sacramentum dicendo; sane nunc audete, res etiam eius, ac fortunas, diripere. Quid enim hinc auferetis, inquieti turbatores, quod non Ferdinandi fuerit, et antea, iuris dictione supremâ Principis: et post haec, a triduô proximo, redierit ad eum, iure Victoriae? cuius vos gloriâ palam excidistis. Et alioqui, wediusfidius! si, suo Caesar ultro iuri cedens, depraedandam militi Pragam dare decrevisset: eccui daturum aequtus aestimaretis? illine, qui contra se tulit arma, potius, quam ei, qui pro se? Duos inter exercitus, utrum, capere laboris sui fructum exspoliatione, par futurum esse censeretis? Victorem? an victum? Vos Victi, (milites,) estis. Vae victis! nisi quiescetis. Vos Monte cessistis, et campô: cedite proin (et hoc ocius!) etiam Urbibus hîs. Sufficiat, beneficiô mei Principis, relicta sua cuique vita, suus spiritus, et sarcinula. migrate! Quod si recusatis adhuc: qui
numerari vobis stipendia contenaitts; prius, (amabo!) legiones turmasque nostras, superstites: deinde, copiolas vestras, numerate. Duorum exercituum, utrum censebitis praevaliturum, ad alterum extrudendum?
Perterrefecit Haimhusius, constantiâ sermonis, ac minarum, attonitos: ut, solutô sensim circulô, Se, dicerent, Crastini diluculô futuros in arbitrio Bavariae DUCIS: et egressuros. Nec fefellerunt (334): egrediente mane, sine stipendio, sine spoliis, et peculiô, rerum omnium indigô, macilentô, confectôque curîs, agmine; rogitante, non sine lacrimis intimis, Quorsum nunc trent, et unde victitarent? turbâ, (summatim,) ter miser abilî: nisi, quod utique, sectarum omnium e colluvie mixtum, velut armentum erant: et pecus, in novam quandam victimam aliam, ad Mansfeldium Pilsnam, aut ad Francum Taborem, primô quoque tempore transiturum.
Gesta sunt haec, ad diem Novembris decimum, et undecimum. Ex quo fere tempore, cetera pleraque difficultate minore procedere visa sunt; ad statum rerum, in urbe regia, regnoque, debitum in
ordinem redigendum. Militaris hostium amota turba, civili, Sacrorumque, tranquillitati reducendae, planiorem straverat viam. Vix igitur e conspectu Pragae digressîs purgamentîs iîs, (335) deditioni paratissimae tres illius Urbes, ad Regiam evocatae; renovare, trienniô iam ante dictum Ferdinando, sacramentum iussae sunt: arma ponere, tradereque (336): nuntium dein remittere, quibusvis, adversus Ferdinandum ictis, foederibus; non alium denique, praeterquam Caesarem, agnoscere, vel in posterum agnituros, Bohemiae Regem, vocibus, atque scriptô, publice signatô, profiteri. Nihil horum detrectârunt: ac, ne quidem ullius Pelopiani nudiustertiani postulati, Super Immunitatibus, et Amnestiâ, mentione subillatâ, vel interspersâ; bonâ fide iurârunt: suggerente praesertim per internuntium illis Maximilianô, Conditionibus, apud armîs-validiores, nullum esse locum; qui fuisset utique futurus, rebus nondum ad certamina deductîs, aut manu consertâ diiudicari coactîs. In summâ! Caesaris deinceps, non Caesaris-vices-obeuntium, in arbitrio situm fore; Quid, aut indulturus esset, aut abnuturus.
Quod porro responsum a DUCE Bavariae tres Pragae tunc abstulerunt; eidem non fere dispar, duodecimô Novembris, et insequente biduô, per partes nucn, alias autem et universi simul, asportârunt Ordines regni; Barones, et equitum auratorum Nobilitas: maximâ suî parte, non accitu DUCIS, sed ultro se conglobans, et ad reverens manuum eius osculum, (337) et ad imperium accipiendum, ac mandata faciunda. Quorum omnium verbîs, et mente, viceque, tunc quoque, duodecimô mensis eius die, Pelopius loqui non refugiens, quantumvis ante triduum perstrictus a Maximiliano; privilegiorum, libertatis-religionum, et impunitatis admissorum, postulata prima penitus intacta praeteriit: delictaque submississime fassus, ac deprecatus; in reliquum, pro se, proque ceteris universîs, obsequium Ferdinando soli, tamquam Regi, successionis etiam praerogativâ legitimo, (338) spopondit: die statô iuravit: pacta foederum extero~rum eiuravit. partem demum orationis illam, quâ scelus rebellionis, agnitum, detestabatur, lacrimîs etiam tunc, (uti nuper,) haud aspersit magis, quam
interpolavit. Paenitentem agnosceres; et adeo dignum denique, cui molliter Zelus Maximiliani responderet: si per omnia Pelopius Romano-Catholicum se, quam Utraquaeum, declarare maluisset. VOLEBAT DUX religiosissimus, ad quandam Pauli normam, OMNES ESSE, SICUT SE IPSUM. Volebat, ac probabat, Ecclesiam, et doctrinâ passim Unam, et sacrorum ritu Concordem. Boam Pelopii videbat indolem. sed Bonum, cum Philosophis, probabat id, quod esset ex integra caussâ: malum, nôrat, e quovis esse defectu, dissensu, contumaciâ; quae Calixtinis infixa domesticaque sunt. Itaque Pelopio, Statibusque, respondere suîsmet, (uti nuper,) verbîs praetermittens; regessit tamen et iîs, et sê, digna, vocibus placidîs, ore Ioannis Christophori Preysingii, Landishutani Regiminis, et tractûs, Administratori. recantantes rebellionem, indulgentiae Caesaris remisit. Sacramentum interea sibi, quoad cetera Caesar ipse decerneret, tamquam vices obeunti Caesareas, dici nuncuparique iussit. Autographa foederum, cum Austriis Super-Anassinis, cum Silcsiis, Moravis, geminîs Lusatiîs, et Hungaris Gaborianîs,
initorum, tradi, rescindique. Regni Coronam, cum ornamentis Insignium ceteris, a Friderici ministris nudiusquintus in Curiam Urbis- Veteris translatam, ad Divi Wenceslai, Regiamque Sacrorum arcem, reportari. Comitem Bucquoium, ac Principem Liechtenstenium, eius reportationis curae praesidere. (339) quod hi munus accuratê mox expleverunt: octo cistîs grandibus, supellectilium eiusmodi refertîs, ad basilicam revectîs; et interim reseratâ tantillô temporis ipsa basilicâ; quam ad eum usque diem, (prius a se profanatam,) Orthodoxis clauserant Calviniani. Quibus ipsis Sacrorum hostibus (ut tunc erant) vice nunc versâ, suspendebantur suae factionis exercitamenta publica, Contionum, cantilenarum, rituum; Maximiliani mandatô (340): cum, eiusdem tamen dissimulatione pacificâ, Protestantium interim, et Calixtinorum, coetus inoffense congregari pergerent; Catholicorum autem pietas, eiusdem operâ manuque, locîs omnibus restitueretur. Sacerdotio quoque Pragensium universo, mane quodam, (341), simul congregato, Victoriamque Maximiliano gratulanti, spes certa facta; reditus suos,
et adempta sibi bona, recuperandi. Purgandis praeterea, liberandisque, rebellium peste, Bohemicis terris, adhibita cura; ne, Pilsnae vetus insessor, Mansfeldius, fieret aeternus possessor: cum finitimorum inextirpabilî clade. missae quoque, cum militum aliquâ copiâ, contra Taborem, et Hermannum Francum, (illi rebellium praesidio praeesse perseverantem,) machinae curriles, grandiores: quae loco quatefacto deditionem exprimerent. Dimissi, super haec, cum mandatis oboedientiae veteris, et ostentatione virium armatarum, circum urbes, arces, et oppida potiora, legati; redegerunt ad obsequium, Sazium, Schlanam, Cadanum, Prilam, Commotoviam, Schlackenvvaldam, Kuttenbergam. (342) Quibus omnibus iam anteverterant, suî deditione, Launenses, ante pugnam Albimontanam: post pugnam autem, quartô mox die, Bohemobrodenses; praesidium sibi militare rogitantes, adversus commilitonum iniurias, ac direptiones; incustoditis hinc illinc incubituras. (343) Responsum est, clementiâ DUCIS, omnium ordinum mortalibus benigne: factum (quoad eius fieri potuit) abunde, quod promissum.
largitiones immunitatum, et earum stabilimenta, Caesari, temporique, reservata: prudentiâ moderationeque DUCIS; qui, gladium in suâ tunc, Iura vero semper in Caesaris esse manu, meminisset.
Iam itaque, si continuus hic, et longaevus, rerum in Pace tenor incederet; PRAGA trigemina, non saxea sibi marmoreave, sed, modô quodam, Una quaepiam poterat AUREA videri ROMA; super Leonem Album (344) pandente, tutelae simul ac Maiestatis alas, Aquilâ coronatâ. Foris, colonorum multa milia (345), rerum tranquilliorum, reditûsque, tracta dulcedine; rura sua, municipiaque, repetebant. Intus autem, in Parva praesertim PRAGA, (quae ceterarum prior ad obsequium reverterat,) Civium intelligentiores, quibus mala rebelionis acciderant aerumnosiora, per Rathschini iam vicos, Machabaeana Simonis tempora sibi repraesentabant; ab Antiochis respirantia. Sedebant, Orthodoxae potissimum partis et religionis, Seniores, tam Ecclesiastici, quam Sacrorum exsortes, in vestibulis, aut hibernaculis; pars autem, et pro foribus ac portis, in plateis, a iugos clivi regalis-arcis,
usque deorsum ad collis Petrozîm principium, ac portas Montis-Sionis; quo titulô Strahofiense coenobium, amplum et inclitum, honorârat dudum Antiqua Pragensium pietas: ex quo tempore, Uladislao I. regente Bohemiam Henricus, Olomuzensis Episcopus, reversus Ierosolymîs, Pragam secum attulerat, ichnographicam sitûs Sionaei descriptionem; cum situ Petrozinaei iugi mirifice congruentem. (346)
Ut autem ad propositum rei, quam narrare sum ingressus, redeam: Sicut, sub Simone Machabaeo, duce gentis ac summô Sacerdote, Ierosolymitae quondam; sic, Simone Brosiô, sacrae basilicae Praepositô, DUCEque Bavariae, praeside-rerum-vicariô, belli, per aliquot dies, laxamentum suis praebente, Pragenses animum diffundebant: ac, praesente, cupideque per otium auscultante, praesidiariô milite, rariora quaeque de Bohemia, Pragâ, Moldâ fluviô, Ratschini regiô templô, monstrîsque rerum et eventuum, in illo Rathschini-collis, et Albi-Montis, tractu, referebant. Et alii quidem, sicut populus Machabaeicus, (347) de bonis terrae tractabant: uti cives, et agrorum cultores. Aln, de
bonis caeli, de vita spiritûs, de rebus sacrîs: uti Clerus, Canonici, pastores animarum; in suo quisque sensu (velut divinus Paulus loquitur,) abundans, (348) et disertus.
Hîc, (ut nonnulla speciminis gratiâ producam,) diversitorum aliquis, qui, iunior olim, litteris operam dans, ad usque limina Dialectieae; postea vero, spinetîs absterritus Entium-Rationis, et Aequipollentium, a Signis logicis transierat ad hederam vini venalis, et coniugium; Variorum, inquit, variîs suî locîs, ac tractibus, germinum proventuumque, ferax, et opulens est, nostra Bohemia. Triticô, Launae campi commendantur: vinearum simulacrîs, Leitomericii colles vitiferi: lupulorum botrîs, in zythum, (349) Sazensis ager; flore potûs Cerealis, Rackonizium; flore ferri, Tachovii, Silvaeque Bohemicae connexae, vicinia; ferrariîs (350) ipsîs, Beravia: ferrariarum effectu gladiîsque, Prahalizium: argentariîs, Crumlovia, Budevvizium, Kuttenberga: iuglandibus, et avellanîs, Commotavium (351): salutiferis aquîs, Thermae Caeolinae: margaritîs fluvialibus, Ottava: gemmîs, amethystô, calaî, carbunculô, sparsim montes, et fissurae
rupium: Croci demum praestantis, aromatumque diversorum plantîs, quaquaversum Bohemiae dives humus. Haec, antiquitus tradita nobis, etiam nunc in flore fructuque sunt. Sed praestantissimum germinum omnium, (absit verbis his invidia!) nostra gens, et Annus hic, vidit accepitque, manu Maximiliani satum, in Albo Monte: victoriae nempe PALMAM. Vivat, ac perennet!
HAEC Bohemô dicente; Boicus e praesidio-Ratschini miles, laude DUCIS sui tanto magis captus, quanto veriorem agnoscebat, et Orbi testatiorem; O, mi diversitor! (ait:) quis nobis, post aetates aliquot, et Palmarum eius generis, et Satorum eiusmodi DUCUM, nemus plenum, et durabile, largiatur? Maximilianaeum id nominaremus: et sub illius umbra, sine metu, quiesceremus. Simulque manu prehensum, sui Principis encomiasten istum, ducit, unô quopiam alterôve de Clericis subsequente, per militares scalas, in editissima moenium, et arcis Ratschini: quâ parte, Solem. Orientem-aestivum versus, pons Moldae desinens in Septentrionis plagam, oculis, una cum Urbe-Vetere, subici posset. Cumque
constitissent et in conspectu pleramque Pragam haberent: Hîc nunc narra nobis, (inquit,) ceu diuturnus iam hospes, advenis; et incola, peregrinis. Moles aedium illa, quae fini pontis Moldaei non multum abiuncta visitur, portaeque Veteris Urbis interius imminet, dicere potes, quaenam, et quorum, et unde sit? Renidet enim inprimis, et cognitionem sui mereri, fronte statim primâ tenus, videtur. Cui Bohemus; Ante biennium (ait,) et quinque fere menses, Templum erat, et Collegium Clericorum, religiosis votîs obstrictorum; docentium litteras, ac bonos mores: instar Athenet cuiuspiam, iuventuti Bohemicae patentis, semper, et intenti. Dederam (addit) et ego quondam litteris illic operam; quamdiu vitae meae rationes id tulerunt. Tenebatur autem locus hic, ab usque Ferdinandi (Primi, nominis huius, Bohemiae Regis) temporibus, ab hominibus, ac professoribus, Societatis IESV. Sed his novissime, triginta Directorum mandatô per vim eiectis; a Friderico tandem introducti, doctores successêre, rabulaeque, Calviniani. qui mihi tamen, per hos aliquot dies, declamare desîsse; vasa vero
conclamare colligereque, coepisse, visi sunt. Adeo nunc illic alta solitudo, locusque desertus, deprehenditur. Credas, a Palatino profugo, spes exteras; a Palatinianis autem verbi-Ministris, eius fugae vestigia, spectari prensarique. Seminarium igitur, hoc ingens aedificium, istôc demum annô fieri coepit, Errorum, et errores docentium, Genevaeorum; quod antehac, ab annis retro, sexaginta quatuor circiter, (352) domicilium fuerat Societatis-IESV-Clementinum; a tutela dictum, et memoriâ sacrâ, divi Clementis, Romani tam Civis, quam Pontificis; et ab Angelis, in mari Ponticae-Chersonesi, monimentô marmoreô sepulti. Ceterum is idem locus, eiusdem Martyris insignitus titulô, coenobiam antiquitus fuerat Ordinis, in Ecclesia florentissimi; per scholas, ac templa, mundum erudientis. Huic, quinquenniô fere, post Patriarcham eius caelô receptum, et corpore tenus Bononiae tumulatum, Polonus nobilis, Czestaus nomine, (qui frater fuit germanus, admirabilis illius aquarum-Wandali viatoris, Hyacinthi,) sedem posuerat asceticam, satis amplam, spatiosam, ac vitae subsidiîs convenienter instructam: quippe,
quam opibus suîs promoverit, etiam Przemyslaus Ottocarus 1. Bohemiam regens, annô circiter millesimô, ducentesimô, vigesimo sextô. Tantus autem illius splendor Sacrae domûs, ac coetûs, fuit, ad annum usque millesimum quadringentesimum Servatoris, ac tempora Wenceslai-Pigri, regis: ut centum nonnumquam, et quinquaginta, sustentandis incolis census annui suffecerint: cum tamen sesquisaeculô post, plures uno, (Prioris partes obtinente,) duobusque solîs fratribus, nec habitarent ibi, nec alerentur. Infrequentiae vero causam, culpamque, nec sustinuit ascetarum ulla defectio, vel transfugium; nec domesticae procurandae rei socordia; sed illorum temporum, bonis omnibus infesta, saevities, et impietas, Hussitarum: monasteriorum, et sacrarum aedium, exscidium. Erat quippe, (sicuti saepenumero meum, inquit, historiarum et eloquentiae Professorem, referentem audiebam,) erat Pragae nostrae funestus partus, Bohemus quidam; Hieronymus nomine: cognominis vero genuini suppressor, (pro quo, Pragensem sese nominabat,) praestabat magis, quam sonabat, quod erat: ab omni nempe retro maiorum
stirpe, PISCIS-PUTRIDUS cognominatus. Eae voces duae compositae, Teutonibus praesertim, nudâ suî pronuntiatione, Piscem quidem tabefactum et foeientem notabat: translatione vero paroemicâ, Mendaciloquum, et fumos inamarum vendentem. (353) Breviter! utur arriperes, et explicares; Germanorum (quos ille mirum in modum oderat) agrestibus, et turbae vulgari, nomen eius, et cognomen, pronuntiata dialectô rusticanâ, (354) contemptum simul, ac risum, suscitabant. Et hic tamen, tam vilis aliquousque, nominum tenus, rudi plebeculae; postmodo nihilosecius, id, quod in Adelphis Terentianus dixit Senecio, (355) paulatim primum plebem fecit SVAM: deinde vero, tantumnon pleramque fere, cultricem-agri Bohemiam, et multam quoque Nobilitatis partem: hîs, quae dicam, initiîs.
Profectus in Angliam Hieronymus hic Putri-piscis, dum Oxanii litteris altioribus operam dat, in Ioannis Wuleffi damnatos ab Ecclesia libros, et Assertiones, incidit, ac se demersit. Assertionum autem illarum eas, quae DE REALIBUS erant UNIVERSALIBUS, quadraginta quinque
minimum Articulîs comprehensas, secum asportavit, ex Anglia, suam in Bohemiam, annô millesimô quadringentesimô, reversus. Articulos (quos appellabant) Wicleffaeos illos, elegantî descriptos charactere litterarum, tradidit, et impressit animo, tum aliorum passim, in tribus Pragarum urbibus; tum novissime, Ioannis etiam Hussi, diu licet, ac saepius, primo reluctantis: ad extremum tamen, manus dantis. non minus autem demum, et Ioanni cuidam Przibrae, persuasit idem capitis sui putidi virus: adeoque duobus, sub idem fere tempus, nominis unius, eiusdemque, civibus: viris, antehac, in Universitate Pragensi, scientiâ simul, et auctoritate, claris. Ac Przibra quidem, agnitâ demum haeresum illarum foveâ, resiliit: ex impostoris Hieronymi discipulo, factus acerrimus ilius oppugnator. Ioannes autem Hussus, in deteriora. semper proficiens; et privatos intra parietes, et de publicis auditoriorum templorumque cathedris, Wicleffi doctrinam, unanimî, cum Hieronymo, conatu, laudibus in caelum extollere pergebant. Unde populus auditor, invicem utrumque ferebant in nubes: quo Constantiae
postmodum, ad lacum Acronianum, erant evolaturi. tunc plebem, ac multitudines, capiebant, et, ab ore suspensas suô, tenebant; quia volentia plebi, displicentia vero Sacerdotio, magistratibusque, crepitabant. (356) QUIS autem non placet, qui dicit, quod unicuique placet?
At non aeternum horum fuit istud contionale regnum. Evocatus Constantiam, a Concilii Patribus conscriptis, Hussus; decretô Sigismundi Caesaris, ut Haeresiarcha, combustione suî poenas dedit. Piscem-Putridum, eodem delatum, et paria merito metuentem; horror, ac fuga candentium prunarum, Constantiâ retrahebant Pragam. Sed eo priusquam accederet; Bernaviae, Superioris Palatinatûs oppidô, Bohemicam ad Silvam, in convivio quodam, (encaeniorum, opinor,) coetui Sacerdotum immixtum, ac disputantem: clanculum nonnemo, tamquam haereseos sibi suspectum, magistratui detulit. Eum igitur inveniens, opprimensque, Praefectus oppidi; primum ignotum, et se nomenque suum dissimulantem, statim autem ex Hussi mentione tutelâque suspectiorem, eo demum redigit hominem; ut Hieronymum se Pragensem fateatur, Wicleffi discipulum;
Hussi magistrum; utriusque manifestum propugnatorem. Hunc, cognitîs hîs, Praefectus, quem dixi, vir infigniter orthodoxus, et Domûs-DEI Zelô flagrans, catenîs oneratum, in plaustrum inicit: ac Bernaviâ Constantiam transmittit. ubi causa Pragensis huius, exustione nebulonis, clarius est illustrata. (357) Quô porro nunc redeam ad id, (inquit diversitor,) quod narrare coeperam: hic ipse Putri-piscis, Luciferi ruentis imitatus malitiam; facibus errorum suorum late sparsîs, universam accenderat Bohemiam nostram: perque manus traditîs Ioanni Ziscae titionibus, templa, monasticasque colonias evastavit innumeras: in his, et Divi Clementis sedem istam; a multitudine tam ingenti religiosissimorum incolarum, ad ternionem, ut dixi, redactam. Sed austerius egerunt istô cum locô Calviniani praesentis anni: qui Clementinianorum ibi, reliquêre nec Unum. Quodque rigidius est: audio quidem, sub nuperae Victoriae Mont-albanae vesperam, non defuisse, qui, Pragensium Clementinorum extorrium nomine, (peregrinus licet ipse,) pandi sibi Clementinum istud Atheneon, una cum templo, iuberet: pulsisque novissimis suis
possessoribus cedi reddique Sedem eam, postularet. Sed a Puritanis, illius heredii subsessoribus, irrisum repulsumque, ferunt; desistere coactum illâ repetundarum Actione: quod illis esset, Unus homo, nullus homo.
Cum dixisset haec Pragensis ille civis, Rathschini collis habitator: adiecit; Clementiam hanc, omnes alios exterminandi; se vero solos, etiam contribulibus sibi Sectis, anteferendi, Iesuitas demum orbe quoque totô, (si possent,) eiciundi; tamquam spiritum quendam hereditarium Scultetus, eiusque socii, sortiti sunt a Ioanne suo Calvinô. quem, ut alibi, sic et apud nos Pragae, regnum obtinere laborârunt monarchicum, in choro, (quod aiunt,) et forô: regnum legum, gregum, et doctrinae, supra potentiam Ioannis Wicleffi, Ioannis Hussi, Ioannis Przibrae, (priusquam iste resipisceret,) et Ioannis illius Apostatae monachi; qui Ziskiana sub tempora saeviit in aedes sacras, et aras (q): seditiosorum dux et incentor famosissimus. ut, inter tot adeo, cognomines animarum pastores, inter natos mulierum, (si sic loqui blasphemis concessum est,) non surrexisse maior crederetur, Ioanne
Calvinô. Quae cum diceret hic; e duobus, illis Clericis, quos una cum hospite militeque venisse dixeram in speculam moenium, PETRUS nomine, Celtîs oriundus, sed Pragae, per aliquot iam annos, ministerii curaeque Sacrorum caussâ, moratus; ad Boicum conversus militem: Hoc est, inquit, quod antiquô vulgo diverbiô circumfertur; Homini frequenter hominem immane quantum, non dissidere modo, sed et praestare (358): quodque spectat huc, eodem quandoque nomine. Demus igitur, tot Ioannes, quot iste modô nominavit, et quibus addere fortasse plures potuisset, offundere tenebras huic urbi conatos esse. Per alios tamen, appellationis eiusdem, itidemque classis Ecclesiasticae, viros, e diverso multum inclaruit, et urbs haec, et universa dioecesis. Prodeat in exemplum, qui iam pridem processit in publicam bonorum admirationem, Ioannes, nominis huius ille Tertius Pragensium archiepiscopus, cognomentô Lohelius; e Praesule Praemonstratensi Strahofiensis coenobii, pertractus ad tiaram ecclesiae nostrae metropolitanae, cuius in vicinia stamus. Hic ab Directoribus, abhinc bienniô, quod, eorum
molitionibus obsistens, Viennam secessisset, exul declaratus, et proscriptus; nunc ita denuo correcîs, ac comparatîs, Bohemiae rebus, haud ita multo post, et Pragam reviset suam; et ab hac, (uti seniô malîsque fractae vires eius minari perhibentur,) digressurus iterum, ac brevi, patriam habere caelum incipiet. (359) Vir, dum adhuc in vivis est, scientiîs et humanîs expolitus, et divinîs instructissimus: quaeque corona laudum est illius, vitae morumque singularî spectabilis innocentiâ: Divique Norberti, patriarchae sui, specimen successionis exquisitum, et Strahofiensium viva Gloria: Ioannes, aio, Lohelius. Quid autem et de Canonicorum huius basilicae, (qui proximi sunt Archiepiscoporum suorum praeconiis,) Collegiô venerandô dicam? Coetus hic, Sacerdotii Clerique metropolitani, coaevus ipsi iam olim divo Wenceslao DUCI, Martyri, conditori templi; Ferdinandi Primi Caesaris, ad Paulum Quartum pontificem maximum datâ, plenâ commendationis, epistolâ, laudibus in omnia posterorum saecula mittitur: dum et praesides eius, et Canonici, VIRI celebrantur, semper in Orthocdoxos retinendâ defendendâque
Religione, summae, tum integritatis, tum constantiae: dum item, per Illos, ait, stetisse, quod Catholica religio, quodque Romanae Sedis observantia, non fuerit elim inata Regnô, nec penitses exstincta. (360) Quae laus, inter cetera, patuit ex eo quoque; quod conatibus, ac suarummes etiam opum viribus supremîs, Societatis IESII stabilitatem-sedis promôrint, et perfecerint. (361) In summam! Sacerdotium istud Cathedrale, passim omnibus suîs, ad illud missîs, epistolîs, idem Imperator a fronte statim affari solebat, ut DEO, Religioni Catholicae, Sibique, Regi suo, semper fideles, devotos, dilectos. Quod si vero, praeteritîs iîs, qui transcursu duntaxat, et universim, praedicantur e Canonico collegio, transire quis gaudeat ad particularia quorundam, caque magis aliquantô conspicuorum, nomina; quot, rogo, vel hôc uno Ioannis vocabulô decoros, tenebrionibus Wicleffo, vel Husso, vel Calvino, per cumulum opponet? In charta, (fateor,) ac sinu, descriptos reverentiae caussâ, Petrus ego, circumfero; quos, sinu nunc depromptos, e charta recito: qui sub Ioanne primo, sub Ioanne secundo, Pragensibus Archiepiscopîs, ad
Sbinkonem usque, ceterîs nominatiores, in Albo nostro Canonici supersunt. In iis sunt, Ioannes Litomisslensis, Ioannes Krabiczaeus, Ioannes Landstenius; Ianouwiczius Kolowrataeus, Ioannes et ipse, sicut et, De-Praga dictus, et Misaeus, et Malessiczius, et Niemczizius: Ioannes omnes: iique viri, pars ortu generis, pars eruditione praesignes, et usu rerum. Sed prae reliquis omnibus incliti duo: nec adhuc tamen nominati. quorum alter, Ioannes fuit Eccius, seu, contractione nominis, Ioann-eccius vulgo dictus; (362) alter autem, Ioannes Nepomucenus. Horum ambo, vixerunt, et vivere desierunt, sub furioso pariter, et ingloriô, Bohemorum rege. Wenceslaus is erat, ordine nominis istius, Quartus.
Hic, patrem habens Carolum Quartum, Caesarem iuxta, Bohemiaeque regem inclitum, Aureae (quam vocant) bullae conditorem; et sacrarum reliquiarum religiosissimum orbe toto collectorem: fratrem autem germanum, Sigismundum; eum, qui postmodum imperavit. Editus in lucem est, non Pragae, sed Norimbergae sicut auctor est Volckmannus, Elogio quintô, Carolo-Ferdinandaeae Pragensium Universitatis. Quod
equidem accidisse rear: parentibus illic, Comitiorum-Imperii caussâ, tunc agentibus.
Ac Wenceslaus quidem, natu multo maior fratre, morum autem dispar, ac variabilior; patri, sub annum Salutis humanae millesimum tercentesimum septuagesimum octavum, vitâ functo, proxime successit: maturitate vero morum, longissime cessit. Primîs enim susceptae dominationis annis, paternis (veluti tradit, ac loquitur, illustris aevi nostri scriptor,) utcumque vestigiis insistens; procedentibus dein temporibus, ab aequo bonôque varie deflexit. Inter quae prave gesta, non postremum fuit: quod annô Christi millesimô, trecentesimô, nonagesimô tertiô, circa decimum nonum Aprilis diem, facinus ausus est; adversus illum, quem superius nominavi, Ioanneccium. Hic, Universitatis Pragensis Doctor-Canonum, metropolitanae basilicae membrum Canonicum, et Archiepiscopi Ioannis II. proepiscopus, nec non Offieii pastorialis eius partes obiens: Albertum quendam, (quem sibi religiosi Cladrubienses suffragiîs legitimîs caput legerant,) viâ iuris ordinariâ rite lectum declarârat Abbatem; et, ut talem, ab omnibus suis
recipiendum, confirmârat. Id autem, studiô defendendorum Ecclesiae iurium, (quibus profani, vulgo, manus miscere non debent,) egerat Ioanneccius; consensu Regis vel non praetentatô, vel non impetratô. Quam ob causam, mandatô regis tyrannicô, vir egregius, et secundarius pontifex, abripitur aedibus suîs; et, e Ratschino tractus ad Moldavam, illô, quem hinc cernitis, locô, (digito vero monstrabat locum Petrus,) manibus colligatîs ac pedibus, de pontis crepidine praeceps agitur in amnem: et perit. Nec contentus istâ rex immanitate; missos, sub haec, ab Archiepiscopo Canonicos duos, nobilissimos, interrogatum, Quonam iure, DEI sacerdotem, et aeque, quam se, Pontificem; quônam crimine tantô convictum, letô tam indignô tollendum curâsset? abripi continuo, tametsi fori non sui, tunc autem et legatos, iussit; perindeque, ceu reos, ac paris supplicii dedecore puniendos, in carcerem teterrimum retrudi. Sed non impune fuit; haec scelera talia, vel mandâsse, vel mandanti non reclamâsse. Statim in foribus peccatum aderat, insontem Abelem necanti, Caino. (363) nec ultio praeteriit, irruentem in Sacerdotes
dominicos, Doegum, vel irrui praecipientem Saulem. (364) Incubuerunt in suum Uterque ferrum et ipsi; siqua Rabbinis fides. (365) Ne montana quidem Gelboae loca maledictum effugêre Davidicum, quantumvis surda, vel inanima (366): nec undae Nili, cruentam suî putrefactionem; parvulos Hebraeos, in iis demersos, ulciscentem. (367) Iniquitatem igitur et Moldavae fluminis, Innocentem suffocantis, ulta paullo post et bohemiae totius aquarum pernioiabilis eluvio; confessionem expressit Procopio quoque Lupacio, scriptori Sectario; Ioanneccii necis-immeritae restagnationem eam fuisse vindicem: (368) et Aquam aquîs castigatam.
Verum enimvero, si delictum hoc undae quoque, quomodolibet, fuit, et non potius Regis, totum quantum: meruerat Molda, vel hanc, vel aliam; quadam parte graviorem, mulctam, iam tum ante decennium: ex quo Ioannem quendam alium, dignitate quidem Sacrati verticis Ioanneccio cedentem; famâ vero virtutum, et prodigiorum, longe gentium excelsiorem, hausit. Iuvat, hunc ex altiore nonnihilô repetere.
Quo tempore, Neronis, adhuc
inculpatioris, primum illud decantatiffimum Quinquennium explevîsse sibi visus est, a morte patris aditâ gubernatione rerum, Wenceslaus hic, de quo iam olim loquor, Quartus, Carolô Quartô natus: circa Christi tandem annum millesimum, trecentesimum, octogesimum tertium, dissimillimus sensum antecedenti se, coepit in varia sensuum oblectamenta diffundi; ludendo prodige, faltando iuveniliter, vivendo genialiter. Cum eo degebat, in dissimillimo moribus matrimoniô, Ioanna regina; pia, proba, dotibus animi, sexum decentibus, excultissima. cui proinde viri dedecora, de loco tam conspicuo tanto probrosiora, non poterant non displicere: sed amoris maritalis (ut opus erat) salvîs interea per omnia foederibus, et integritate. Monitricis tamen, in arcano, semotîsque sermonum arbitrîs, non omittens partes; frequenter Regi placidîs Regina verbîs ingerebat: Respiceret se, suique culminis auctoritaetem, quae, delicta quoque tenuia, popularibus oculis amplificaret: quanto magis, grandia dilataret in immensum? Regum et reginarum esse; primum, imperare sibimetipsis: deinde, sibi-commissis. Ita vixisse patrem
eius, socerum suum: Ita, maiorum eius complures, et Boleslaum Pium, et cognominem marito, (Bohemiae sidus,) divum Wenceslaum DUCEM. sequeretur, si Boleslaô moveretur, Pium: si Wencelaô, Ducem ad recta. Wenceslaum veterem exueret; novum totum, emendatus, indueret. E deside, (qualem malevoli criminarentur,) impigrum se regni curarum ostenderet.
Moverant haec, aliaque talia Salutis-monita, praesertim audita saepius, et quanto veraciora, tanto mordaciora, Wwenceslai stomachum. Fremens intra se, frendensque cum spumis, interrogabat crebro serpsum, mutiens; Ecquid solus, inter Reges ac Duces Bohemos, et inter Imperatore, Romanos, (nam utrumque decus hoc capitis gestârat,) probrosus Wenceslaus Quartus esset? An non, in ordine, Bohemis praesidentium, et Boleslaum traeduci Saevum? et Spitihnevum, et Primyslaum Ottacarum I. Ioannem Lucenburgensem, aliquosque morum varios, ac minus tunc probatos? An non, inter Imperantes, nec Arnulphum, nec Othonem III. nec Barbarossam, nec Henricum V. aut Fridericum II. suîs plane caruisse naevîs? Et horum tamen
ducum, regum, Caesarum, nemini suam uxorem quottidianam recitâsse Satyram. Quid, quod nec uxores omnes esse necesse sit Elisabetas, uti Zachariae coniugem; Iustas, sine querelae caussîs, et ineulpatas? nec omnes reginas, credibile fiat, Adelheydas, Machtildas, Chunigundas, inveniri? nec omnes Ioannas, verisimile sit, Christi fuisse discipnlas, ut Chusae coniugem: aut, ut Susannas duas, aut Abigailem, et Iuditham, incontaminatas? MULIEREM, sine fuco; mercem esse, sine fide.
Quid multa? Saepius haec, et similia, sibi dicendo, nec se Wenceslaus exuit vitiîs: nec uxorem credidit, esse posse non aliqua tenus vitiatam. quod in ea siquâ via, vel indiciô, reperturus esset ipse: tum enimvero tempus et causam fore, molestae sibi monitricis, seu ferrô, seu veneô, vivîs expellendae. Nam eo iam usque suspiciones iniustissimae processerant; ut in occidendi voluntatem evaderent iniustiorem. Nôrat porro, Ioannam, (uti matronam, conscientiae nitidae studiosissimam, decebat) ad sacrum Paenitentiae tribunal, certumque, sibi delectum, animae Iudicem, diebus statîs, accedere. nec dubitabat, quin, haud ante multo
praeterlapsîs Paschae sollemnibus, idem ipsum exactius solitô praestitisset.
Hîs Wenceslaus occasionum invitatus illecebrîs, consilium arripit (ut quam parcissime reprehendam) stolidum: quodque Regum, ne barbaricorum quidem ulli, rear, unquam in mentem venisse: discendi, penetrandique Conscientiam uxoris-Imperatricis e Sacerdote, delictorum eius Iudice. IOANNES is erat: Ordinum gradu, presbyter: dignitate, Canonicus templi regii, quod in arce Ratschini videmus: patriâ, cognomentôque, Nepomucenus; illo nimirum oppidô Bohemorum ortus: scientiarum profectu, Pragensis Universitatis Magister: reginae praeterea Ioannae sumptuum, in egentes, quaestor, et dispensator: eius animi demum arcanorum cognitor; et, in dicasterio Sacrae Confessionis, arbiter. Vir, etiam extra titulos hos omnes, ornatissimus Seipsô; virtutibusque conspicuus: et, a DEI nominatim TIMORE, scriptoribus commendatus. Timor autem DEI perfectus, cuius unquam hominis irae favorive, nefas gratificaretur ullum?
Dies erat Maii mensis secundus; post Caroli IV. tempora Pragensibus coeptus esse
venerabilis, et anniversariâ memoriâ notabilis, DIVO quoque Sigismundo, regi Burgundivonum, ac Martyri: cuius natalem alioqui Calendîs ipsîs, cetera veneratur Ecolesia. (369) Vocat ad se Rex Ioannem Nepomucenum, Canonicum, clanculum: et cum eo, procul arbitrîs primum, agit, ac colloquitur. Quae verba fuerint Nepomuceni; missum in annales est, ac diaria. Referemus ea, qualia tradita reperîmus a prioribus. Regis autem sermonem, e verisimilitudine petemus. Habebat hic, suîs in moribus, aut habere videbatur, multis malis mixta nonnulla quoque bona; praesertim, factu facilia, simulatu vero faciliora: qualia multi saepe vanitatis-amatores, et dealbati foricarum parietes, prae se tulerunt. In his, bonorum simulacris, erat: aliquod, ornandi metropolitani templi, studium: donationum, templo factarum, approbationes; ac, per sigilla, robur adiectum. Aedificator quoque Sacrorum esse Wencelsaus affectabat; quorum interea, contrariîs actibus, destructor erat. Neque nihil loqui, proferreque, divinîs e paginis, aut contionibus. nôrat. Videtur igitur, Iudaeos (quorum in urbe
nostra separatim multa milia semper fere sunt) imitatus, qui Caeco, lumini restituto, per vim extorquere reprehensionem Servatoris nostri conabantur, hisce, vel horum affinibus sententiîs, Ioannem hunc invasisse; DEI magni specabilis Sacerdos! edissere mihi, quae sciscitor; ut Regi tuo, cliens; ut Caesari, (qui Lex est in terris animata,) (370) fidus administer. Da gloriam DEO! nos scimus, quod loquimur. Mulier ista, coniux nostra; propalam, integra morum; in abdito, contaminata peccatîs est. Sed convinci, redargui, corrigique, (nisi tê, scelerum eius consciô, scelera retegente,) non potest. Servabis animam illius; si sordes cius animae nobis aperies. Id igitur, uti nunc extemplo facias, ut Rex, iubemus; ut Caesar, imperamus.
Cohorruit in haec mandata, tam impia, Sacerdos sanctissimus: et, coactus e vestigio respondere, non distulit, quod aequum erat, reponere, verbîs, quae religiose conditor Actorum, Hageccius, ad annum millesimum, trecentesimum, octogesimum tertium, quô gesta sunt haec, adnumeravit. Serenissime rex, inquit, ac Domine! (Caesaris vocabulum
praetermisit: Quia nihil minus, quam Imperabat, in ordinem postea redactus;) Scelera primum, ac Sordes-animae Reginae Ioannae, quarum est iniecta mentio, nullas ego novi. Quae vero ceterorum, pro Sacra Confessione deposita sunt in aures meas; in cranium ego cerebrumque tam alte demisi numquam: ut eorum ullam retineam memoriam. Deinde, si vel maxime recordarer eorum; obliviscerer omnî curâ: quodque scirem, nescirem: aeternâ firmus silentiô; nequo vel minimô nictis syllabâve, resignarem, quae, Confessionis arcanae princeps institistor, DEUS-HOMO, maiestatis suae gemmâ signavit: clave Davidicâ claudens, quod nemo foret aperturus. Quid volumus, rex? Sigilli-Confessionis prohibemur, ego quidem, obligatione capitalî; penesque DEUM, et Homines, inexcusabilî: Maiestas autem Vestra, venerabundô metu; ne sciscitationibus suîs signaculum illud concutiat, et laxari cogat. Addo: Neminem magis dedecere conatum perrumpendi mentium, in foro DEI, scrinia; quam Reges: quorum abscondita sacramenta qui protrahit in apricum; an non, e mente Legum, apricô dignus est, ubi pendeat? Et arcana Conscientiae, Regis-Regum CHRISTI
tablinîs erepta, divulgare Sacerdos ausurus; quae spe, Tartari funes ac rudentes effugiet? (371)
Haec dicentem Virum sanctum, interfatus Wenceslaus, vocibus barbarîs increpat: et, Non, ut tu vis, (inquit,) sed, uti nos, ita fiet; continoque, vocatîs satellitibus, in foedissimam, ac subterraneam, detrudi custodiam, Nepomucenum iubet: horum omnium ignarâ Reginâ. Perstat tamen Ioannes, etiam illic, in sententia, propositôque taciturnitatis; ut debebat: et, quantum rex facinus suum celabat reginam; tantum, et multo pressius, reginae conscientiam Sacerdos celat regem; ac tuetur Innocentiae famam. Ubi, nihil exprimi loci squalore, vinculîsque, Sacrilegus exactor videt: carnificem Wenceslaus accersiri iubet, quem, pro sua levitate scurrili, Suum appellare Compatrem (372) solebat. Ei, negotium tyrannus dat, Ioannis, sicut Eleemosynarii sanctimoniae, sic et Silentiarii vestigiis insistentis, per tormenta, quaestionesque, discruciandi. Postquam autem nec membrorum laceratio rumpere generosi vocem herois potest: innocentissimum conscientiae regiae tutorem, rex parricida, colligatîs constrictum manibus, e Ratschino,
noctis intempestae tenebrîs, rapiendum dat ad Moldavae profluentem: ac, de ponte praecipitatum, aquis praefocandum; eô, quem hinc aspicitis eminus, (ac demonstrabat simul hunc quoque manu Clericus,) amnis tractu.
Ne tum quidem adhuc istorum quidquam guarum erat reginae Ioannae, de venerandi sibi Ioannis interitu, tam indignô: quem, quam profundô flumine, tam altô silentiô rex, et conscii necis satellites, sepelîsse sibi videbantur: idque maxime, olam Reginâ. Sed haec virago, sicut alias quoque multam in noctem, sic et tunc per omnes dies illos, vacare precibus in illo conclavi solita, quod ex arcis parte, nobis vicinâ, pontis fluminisque conspectum exhibet; sensim, ac per gradus temporis, in notitiam gestae rei pervenit. Etenim, tum illâ confestim, qua demersus Nepomucenus erat, tum duabus, proxime subsecutîs, noctibus continuîs, multa claraque, super demersionis locum, in amne lumina conspexit; veluti supernatantia quaedam, et propitia tempestatibus, Sidera. Viderunt eadem, ex aedibus urbicis, orae fluminis imminentibus, alii quoque
Pragensium: nec sciebant, quid id esset spectaculi; quidve portenderet? Verum, qui Divi Clementis tumulum olim, in Pontico situm marî, recedentibus introrsum fluctibus, ac nudatô fundô, populo Chersonnesi retexit: idem ipse DEUS, post haec, Moldavae dispescens et extenuans undas, arefecit eousquo fluminis alveum; ut, ubi sepultum a submergentibus sacratum Ioannis Corpus esset, palam ab accurrentibus, et formam oris recognoscentibus, e ponte lapideo deprehenderetur. Ibi tum demum, emanantibus necis indiciîs, nec a satellitibus satis clam habitâ caussâ, commoveri super indignitate rei, tota Praga coepit; et arx, quanta Reginae-partium erat. Iamque res exitum spectare videbatur, turbîs haud quaquam cariturum. Sed rax impius, secundae statim noctis prodigiosîs, sibi narratîs, luminibus illîs exsternatus, sibique digna factîs permetuens; castra moverat: et, relictâ domi reginâ, Zebracum (373) se subduxerat. At, eô compertô, regeque per absentiam nihil iam remoraturô, Reginae primum piâ curâ, dein autem, et suopte mentium instinctu, templi metropolitani Praesides, atque Canonicum omne
Collegium, et quod in arce, Pragaeque triurbio, Cleri fuit; una cum urbium populis, extractum amne venerandum Ioannis corpus, impositumque conspicuo feretro, funere manificô, per sinuosum Urbis-Minoris spatium, et Ratschini clivum, deduxêre; non iam, ut Cadaver promiscuae mortalitatis, sed, ut plane Martyris indubitabilis: ut, qui pro Iustitiâ carcerem, tormenta, mortem, expertus, Regni caelestis, ipso sponsore CHRISTO, iam utique possessionem adîsset. (374) Vox haec muliitudinum erat, hodieque non cessat esse; Beatum, et Sanctum, vociferantium, DEI, veritatisque testem, ac Martyrem, Ioannem Nepomucenum: clamante (quis ambigat?) teneras inter lacrimas, Ioannâ quoque Reginâ, SE, licet insciam, corporeae Mortis fuisse causam illi, qui sibi Vitae Spiritalis omnis praesidium fuisset. Hunc, Sigilli-Sacrosancti victimam occubuisse. Summatim! In hoc demum Christi milite, DEI proximique flagrâsse, tantam, quantam aquae multae non potuissent exstinguere, Charitatem: nec obrutam flumina relinquere. (375)
Humatus est autem, in eodem ipso, cuius fuerat mysta-Canonicus, Divorum
Viti Wenceslaique Martyrum regiô templô; non sine magno multorum, praesertimque pauperum, sensu pietatis: ante virginis, DEI-Matris, aram. Ioannes, inquam, (ut saepe repetam eum) Nepomucenus: inter eminentes aedis illius Primates, haud ille quidem Antistes primus; nec Metropolitanae Praepositus; neque Decanus, aut Archidiaconus, aut Scholasticus (quos Praelatos vulgo solos, et omnes, nominant) sed officiô spectabilis, dum viveret, omnium ipsi prae ceteris, sicut arduô, sic honorificentissimo: quippe, Secretorum alienae conscientiae Custos invictus, et Incomparabilis. Beatum, ut dixi, Praga Bohemiaque praedicat universa, quanta cum Catholicis sentit: et voces populi, vox videtur approbare DEI; subscribens ei, iam tum a recenti morte, nec in diem hodiernum usque subscribere desinens, inusitatîs alioqui, multîsque, prodigiîs. Et ad tumulum accurrunt vulgo, mortales etiam ii; qui publicam pro gestis, aut gerendîs, infamiam formidant. Veniant, utinam! veniant huc eodem, et Sacerdotes omnes, et Confessionum arbitri; qui metuunt in seipsis Os lubricum! (k) Hîc Sigillum discant Arcanorum
omnium Arcani: clavô trabalî fixum incorruptorum Sigalionum. (376)
Ex his, quae narrata sunt (adiungit petrus, assentiente Clerico quoque, Petri comite, cui nomen Hermolao,) manifestum satis est; Antiquitus iam, Bohemiae decus, et lumen, habitam fuisse Pragam: ornamentum Pragae, Divi Viti regiam Aedem: aedis, et arcis, lucentia Candelabra, Canonicos: Canonicorum stellam coruscam, Ioannem hunc Nepomucenum; et Ioannis splendorem, eiusdem ad tumulum crebra prodigiorum phaenomena. Quod eximium Sacerdotit Praegaei iubar, cum exstinguere Wenceslaus sacrilegus conatus esset Aquîs; auxit, et illustravit invitus, insolitîs super amnem lucernîs, et ad sepulchrum aliîs super alia miraculorum astrîs. Ipse, rex posthaec inglorius; Imperator, exauctoratus; vitae residuô curriculô, saepe, (si non et assidue,) miser; paucis miserabilis: bis ab adversariis captus: in carcere septimanîs quadraginta maceratus (377): annôque demum millesimô quadringentesimô decimô nonô sideratione sublatus apoplecticâ, postridie diei, quo Virginis DEI-parentis in caelum Assumptio
recolebatur. (378) Vir, inconstans quidem animi; sicutique vidimus, piorum subinde carnifex, et homicida: sed ad extremum, ne per nefas et halitum finiret, finem malefactis, (utique per paenitudinem, imitamentô Manassis, Iudaeae regis, et Boleslai Saevi, Bohemiae Ducis,) imponens. Certo namque cadaver eius, non, ut a DEO percussi proiectique, sed, ut in gratiam recepti, tractatum; mausoleô Regum, in basilio regalis arcis sitorum, exclusum non est. Funerati sunt, in una pariter, eademque, Sacrorum sede, Nepomucenus interfectus, et Wenceslaus interfector: nec istum, uti Drahomiram, (Bohemorum et ipsam rectricem, nec minus piorum insectatricem,) terra dehiscens hausit. In quae Petri verba, miles Boicus, e moenibus castellanis, ad Ratschini clivum, ac descensum, comite milite quodam aliô, se sensim comparans, ut ad vigiliarum praefectum reverteretur: De Drahomirae, quam nominatis (inquit) exitu eragoediâque, per castra nuper saepe ventilatâ, quid sentiatis breviter, FABULA sit, an HISTORIA? cupio discere; dum in descensu, quantumque, vacat.
FABULAM aliquis (inquit Hermolaus,) suspicari potest: rem, tot mortalium, ac saeculorum, ore famosam, et contestatam? Apage! Sed, sunt utique, mortalium quidam, in quibus, hac aetate mundi novissimâ, ne Filius quidem Hominis, et DEI, reperturus sit Fidem: eamque saepe nec Humanam, nedum Divinam, ac theologicam. quibus, sicuti Servator hominum exprobravit illi quondam Galilaeo dynastae, (Nisi signa viderent, ac prodigia, non credituros,) (379) ita nunc, incredulitate deterioribus, haec insuper ingeri verba queant: Ne Signis quidem, et prodigiis, fidem habituros; nisi prius, demonstratione locorum, expressione nominum, vestigiîsque rerum gestarum superstitibus, in rem praesentem, pedibus indagantibus, oculîs inspectantibus, manibusque contrectantibus, fuisset ventum. Plus dicam. Quidam (et e Calvinianis maxime Puris-putîs) ne Sensuum quidem organis, et vigori, veritatis auctoritatem tribuunt: nisi diffidentiae credendi suae prius poenas, (quod stultissimum Fidei genus est,) capiant: nisi suppliciorum in seipsis experimenta deplorent. Cuiusmodi classis Incredulorum
hominum, fuerunt, sub anni, proxime superioris, exitum, Aulae Fridericianae quidam, utriusque sexûs, asseclae: quibus persuaderi nequitum erat, Beatae memoriae, Ioannis Nepomuceni, tumulo contemptum illatum, aut insultationem, irreverentiamque, praestitam, nemini sic inpune cedere; quin confestim eam, et adhuc ante lucis illius plenum occubitum, luere se deprehendat: aut lnisse, lamentetur. Id quod, inter ceteros, expertus Anglus est, nobili pueritiae Friderici Palatini moderandae praefectus: quem tertiô circiter, ante Natalitium-CHRISTI-cultum, die, sepulchro Ioannis comremptim insilientem, vis altior, et momentô, prostravit. cuius primo pedes, post paullum autem, corpus universum ardor invasit intolerabilis: per diei reliquum, depastus est; et sub vesperam demum, blasphemas inter voces, et assiduos ob cruciatum eiulatus, extinxit. Sensit vindictae partem, et is; qui facinoris partem, Angli suasu iussuque, sibi vendicârat, Saxo faber: ausus ferramentîs suîs initium facere demoliendorum eiusdem tumuli clathrorum, quibus locum illum antiquitas incluserat, et circumsepserat; nequis vel
ignarus, et imprudens, calcatione fortuitâ, sepulchrum id, religione sacrum, irreverentius haberet. Specimen item ultionis, sed longe probrosissimum, ipsâ Nati Servatoris nostri sollemnitate, de se, deque tergo suo, pelleque, praebuit, aulae Palatinianae, quam vocabant, Magistra; Calvini discipula dicacissima. quae, cum ore maledicentissimô, cadaver Ioannis, ceu MAGI, refodiendum pronuntiâsset, ac flammîs absumendum; in ipso mox egressu de templo, sub portae limine, potentissimô correpta procellae turbine, penitusque supra caput levatîs a dorso, convolutîsque, vestibus, monstrum furiarum Tartari postîcum exhibuit: donec, oppositu suorummet corporum velatam, in Arcem pedisequae pertraxerunt; omnî confusione prius, postea vero vix denuo tandem camisiâ, coopertam. (380) Hi deinceps, horumque similes, contaminatîs pedibus, ac linguîs, domi secum una relictîs; prodigiosum Nepomucem tumulum Intactum, et veneratione fideque dignum esse, passi sunt. Veniamus vatem nunc, et ad Drahomiram.
Haec (pergit inter lentum descensum Hermolaus) Bohemâ sata gente,
talem, qualem percurro, suî, Bohemicum ad culmen, ingressum habuit. Borzivogius, qui Primus et nominis, et gentis - Bohemiae - Ducum, Christiana sacra suscepit, subiectisque sibi populis suscipienda tradidit, octingentesimô sexagesimô, circiter, annô: Ludmillam sub haec duxerat; lectissimam, et Christo deditissimam, viraginem, Slaviboris, Comitis Melniczensis, ac Lidoslavae, filiam: Hausseckei dynastae soroem. quae familia paulaatim universa, Borzivogii DUCIS, ac Ludmilla, tracta religiosissimîs exemplîs, e Catochumenis transierat ad neophyterum coetum; cum alia nobilium ac populi multitudine, non exiguâ. Post aliquanto, Borzivogio Duci nati sunt, e Ludmillae coniugio, silii, Spitihnevus, et Wratislaus: quibus is, studiô sanctae solitudinis, cum uxore, sponte cedens, ac secedens; Principatum, assensu gentis, Spitihnevo priori, dein, hôc celeriter exstinctô, minori natu Wratislao, tradidit: iîs legibus, ut Christi quoque legem inter populos, sibi commissos, propagarent. Huic studio dum velificatur, optimus ceteroqui, Wratislaus; spe, quosvis Christo lucrifaciendi, tum et alienae virtutis fallacî fiduciâ,
longius aliquanto provectus: animum adicere coepit ad nuptias virginis cuiusdam, quantum alioqui generis claritudine conspicuae, tantum, ex opposito, deorum fictilium cultu famosae, cum omni ceterâ propinquitate. DRAHOMIRAE nomen fuit, Brezoslavi, dynastae Luticensis, filiae; Drugoslavvi vero sorori.
Wratislai porro cognito consilio, reclamare primum Borzivogius, et Ludmilla, parentes: postea vero, promittente, se CHRISTO daturam nomend, astutâ sponsâ, pariter annuere; bonamque mentem nurui, fausta vero cuncta filio, precari. Sub quae, nuptiae fiunt, ipso Principatûs annô primô. Nascuntur ex his Borzivogianae domûs heredes: annô quidem Servatoris, post nongentesimum, octavô, Wenceslaus, a Divo Methudio, Graeci - ritûs Episcopô Catholico, sacrô lustratus baptismô. Deinde, sub anni nongentesimi noni decursum, frater Wenceslai, Boleslaus: et soror utriusque, Prezibislava, quocumque demum, ante, vel post fratres, annô. non enim id adeo signate missum in annalia monimenta, reperîmus.
Ceterum Drahomira, seu numquam ex
animo pollicita transitum ad sacra Christiana; seu muliebrî postea levitate mentem priorem retractans, ac damnans: ubi se videt, non proli tantum, sed et successioni Principatûs, conceptibus suis habilem, et adprobatam: instanti promissorum exactioni marito, Wratislao, tardas iam, et dissimulantes aures, dare. Methudii vero quottidianis exhortamentis aperte, perque contemptum, refragari. quin etiam demum, die quodam, cum intentius urgeretur, superbe palamque profiteri, Patriis, ac maternis a Dis, se nullis unquam rerum eventîs, recessuram: idque, conceptô verbîs disertis vatô, confirmare.
Magnum ea res animo Wratislai, sed serum, dolorem inussit: acerbiorem vero, cultu DEI-veri flagrantioribus, soceris. (381) sed Borzivogius quidem, Wratislai pater, haud ita multo post, annô nongentesimô decimô, morte sanctâ, septuaginta quinque natus annos, decedit. Quô sepultô, Ludmilla, solitudinis domesticae taedia sanctiore solatura convictu, Wenceslaum nepotem, bimulum, filii locô posthac educandum, a parentibus petit: et, Drahomirae quoque nullîs
(ut tum apparebat) ingratiîs impetratum, in arce Tetini primum, suscipit educandum; institutore pariter secum Paulô quodam, moribus, et sacrorum scientiâ, probatissimô Sacerdote: qui simul et conscientiam Ludmillae regebat; uti Borzivogii quoque nuper regendam susceperat. His Wenceslaus pueritiae magistrîs usus, in disciplina morum adolevit, ad usque Sanctimonis tandem apicem: in litteris autem, donec in oppidum Budeccium (eâ tempestate, doctore iuventutis Nicenô presbyterô, commune Bohemiae gymnasium,) ad altiores comprehendendas scientias, mitteretur ab avia. Wratislaus, inter haec, ut filii pii pius ipse pater, ac Ludmillae, matris religiosissimae religiosus filius, relictâ suis deliriis uxore Drahomira, (quam cernebat, ac gemebat, in interitum sempiternum, irrevocabilî pertinaciâ, festinare) facris templorum - aliquot aedificationibus, parentum suorum, Borzivogii Ducis, ac Ludmilla, tractus exemplîs, operam dare: perque Pragam urbem, et fuburbanas arces, pagos, oppida, CHRISTI religionem omnî studiô propagare. nullum denique, boni iuxta, strenuiqe, Principis officium, ut Ezechias
quidam, aut Iosaphatus, et Iosias redivivus, praetermittere: quo minus rerum caelestium doctrinam apud subditos sibi populos, et per se ipsum, et per Sacerdotes, circumferret. Sed laborum huius Principis, pro Domo DEI, supremaeque potestatis, finis idem, qui vitae quoque, fuit: annô Christi nongentesimô vigesimô sextô, Februarii decimô tertiô die, mortalitatem explentis.
Huius obitu, primum; deinde vero, praecipitiô quoque suffragiorum, apud proceres, (in fubstituenda rerum administrâ,) propter immaturam adhuc gubernaculis puerorum aetatem, Athalia (382.) nova regimen suscepit Bohemicum; et Praae Curiam, ut sententiarum directrix, intravit, tenuit, sub iugum misit: impia DRAHOMIRA.
Vulgo MULIER, locô, viris debitô, iura dans, aut imprudens est; aut Crudelis. (383) Fuit, et expressit utrumque, moribus suîs Drahomira: stolide deos colens, et homines cruente carnificans. Inchoans itaque (dum nimiô suae superstitionis oestrô furit,) saevitiam suam ab exagitatione sacrorum nostrorum; caedes passim imperat, et edit: piorum templa demolitur: eorum Sacerdotes, partim
palam eicit, partim clam necandos curat. Quoscumque Christiani nominis, a marito, soceroque, gubernaculis, aut consiliis, admotos reperit; eos detusbat, et gradu movet: idololatras eis sufficit. in his, velut Praetorem urbis, Palhogum quendam, barbarum; Christiani cruoris. insatiabilem sanguisugam, et tigrim. Templa, quae supererant, et scholas Christianae pueritiae, decretîs asperîs claudit. Eôdem turbine decretorum, et exercitationes Religionis publicas tollit: deos Slavorum patrios adorari publicitus, et solos, et ab universîs, imperat. imperata, Diocletianaeîs, et minîs urget, et poenîs exsequitur. Christianum, palam obambulantem, interfici, cedit impune cuivis. hinc caedibus omnia promiscue replentur.
Eô porro tempore, quo vel inprimis ea saevitiae fervebat tempestas, Wenceslaus, natu iam septendecennis, Budeceii, (cuius supra feci mentionem,) agebat; disciplinis intentus gravioribus. Ludmilla vero, Tetini versabatur; arce, sibi dotalî: pone quam, et oppidum, nominis eiusdem, situm; nonnullis et Theyna postea dici, breviatione vocabuli, coeptum est. Ad
Tetînum porro, templum superioribus annîs Ludmilla, memoriae Divae Catharinae Virginis, ab Angelis in monte Sinaaeo sepultae, cum coemeterio pariter, exstruxerat: ut et, inter arcem, et oppidum, eodem ipso tempore, maritus Ludmillae, Dux Borzivogius, templum aliud, Divi Michaelis Archangeli titulô, posuerat. Ad haec, et id genus alia loca, pietatis quasi gymnasia, commeare Ludmilla frequentissime solita; nec non, eodem trahere clientium suorum multitudinem gestiens: pressum iugô suae nurûs, ac tyrannide paganâ vexatum, piorum gregem DEO-COELI commendabat: multumque flensinter haec, et gemens, Drabomiram, et emissarios eius, nequaquam latebat; etsi, Pragâ longius remota, sibi solitariô videretur in recessu vitam agere: nec in oculos et iram nurûs multum incurrere. Venit ad cam igitur, die quodam, solandi caussâ, Budecciô Wenceslaus; et ab hac deinde, (sine dubiô consciâ, probanteque,) recta Pragam: stipantibus Weneeslaum, ei fidiorum, ministeriîs armatîs; et fortissimô quôque Christianae nobilitatis, ex arcibus et municipiis finitimîs: ultro convolantibus. Erat
Wenceslaus annos tunc natus (ut dixi) septendecim. quem, simul ac conspexêre Pragenses, incessu, formâ, comitatuque principalî, conspicuum, ac dignum: taediô praesentium, accensîs omnium in novum et mitiorem Exarchum studiîs, salutare Ducem ac Principem suum Venicum, et Christiani coeperunt, et Christianorum hostes. At ille, Matris, quantumvis exsecrandae, reverentiam tamen adhuc ante suum ius, et commodum, ponens; inferioresque pondere - gubernationis annos suos causatus: in praesens convenirs Matrem, satis habuit; et gestu verbîsque, demissione plenissimîs, adstante suorum illustrî coronâ, Christiani nominis et sanguinis infestationem deprecari. Cui Drahomira, (facere quidvis, et dissimulare factum, adaeque fallax,) in alios retortâ crudelitatis culpâ, mollissime, praeter exspectationem omnium, respondens; Ex voto filii se facturam omniae, promisit. E vestigio quoque, promissorum partem luculentam, repraesentare satagens; die mox insequente, reclucdi templa, siqua Pragae supererant; aperiri litterarios ludos; revocari Sacerdotes; in arcem denique, quodcumque tunc armorum
urbe totâ reperiretur, oboedientissime comportari, iubet. Dicta, facta; recta, correctaque, visa sunt omnia.
Sed, posteaquam metus abscessit praesentiae filii, (Budeccium reversi,) successitque metui, potentior eô, rabies Ideolomaniae, Drahomirae sensibus innata: celerius, quam quisquam ratus esset, bene - decreta, mulier, in deteriora vertit. Reputansque cum animo suo, quamdiu Christianae religionis ve. ramentum aliquod in Bohemia superforet; aut filius, natu maior, ac socrus, fulcra Christianorum: nec se, neque deos suos, ac deas, tranquillâ sede gavisuros; ab eo die, perniciem, obstantium cogisationibus suis capitum, volutare secum dies noctesque coepit. Saevitiam itaque priorem non modo resumit, sed auget etiam, ac plurimum intendit: nullâque mutatae tam subito lenitatis verecundiâ ducta, mulier impudens; Christianis adempta nuper arma, retinet: sua vero, deorum - cultoribus restituit: inermes armatis trucidandos obicit: caedem fieri, sacrorum aeque, profanorumque Christi cultorum, praecipit.
Decesserat porro, iam antehac, deorum
et ipse cultor, Brezoslaus, Drahomirae pater: cui Sepulchrum, pro dignitate natalium, et cdynastae fortunîs, erexerant sui, Lutszii. Locus is erat, inter Egram, ac Rakonizium; in Boream aliquanto reclinior: oppidum, arx, et sedes, regulorum stirpis illius. Eâ tempestate rerum illic, et in tractu finitimo, potiebatur, Drugoslavvus; Drahomirae frater. Ad hunc Drahomira tunc Pragâ venit: inde, Patris ad conditoriu. super eo, necromantarum ritu, victimas caedit. Votum, insuper, ac palam, concipit; iam non, uti quondam, Numquam se Christo nomen daturam; sed, eô longe scelestius; Christianum omne nomen, ac sacrum, adeo se, per solum omne Bohemicum, eradicaturam; ut inharentem iis ritibus, et cultui, ne filium quidem e suis ullum, toleratura sit. Id illa, per cineres patris, et deorum suorum omne caelum, ac regnum, iurans; sicut etiamnum patriis bustis instabat, ad suorum adstantem turbam se circumagendo; Christianos, inquit, excisuram me, iuravi semel. Id iusiurandum siquando repetivero; Christianos per Bohemiam cenetis paucos: tertio vero iuraturâ mê, nec unum. Qua tam gloriabundâ
vaticinii vanitate Drahomira, pariter et rabiem sui sexûs expressit, caedium inexplebilem: et pseudoprophetidos stoliditatem, quâ crederet; Cuius in manibus esset gladius, in eiusdem et decretorum esse successum.
Reversa, sub haec, Pragam, interpolatam itineribus immanitatem, ac DEI contemptum, integrat, et addensat. Sacerdotium, iterum iterumque proscriptum, expellit: ac partem eius, clandestinîs passim latrociniîs exstinctam, ad paucos redigit. Ad Divi Clementis, satis non habet, aedis obserari portam; nisi pariter obstruendam cementô curaret, et lapidum compage. Palhogo suo, quem urbis (uti dixi) praeturâ coornârat, Christianismi totius mandat extirpationem armatam. Idololatras omnes omni genere telorum exorant, adversum nostros. His, e contrariô, non desunt, qua clam, quaque propalam, commodato submissîs certaminum instrumentîs, Comitum, Pragae finitimorum, illustres monnullae, iam antehac initiatae Christo, familiae: cuiusmodi, Bssovaeorum, Kolovurataeorum, Kolodegiorum, Rziczanaeorum. Iamque multo minus, quam unquam cuiquam antehac Christiano,
concesum esse coeperat, in publico conspici. deprehensi, necabantur: Arx ipsa Drahomirae, palatinaque cenacula, sanguine natabant. ac ne per domos quidem privatas, et intra parietum arcana, solatii caussâ, congregari piis, asylum erat, et impune: quo minus armîs oppugnarentur. Cuius proin rigoris occasione, die quodam, e domibus undequaque concursum in urbis (quae Vetus hodie, Maiorque, dicitur) medium forum est. dimicatum inter Christianos, ac Drahomiraeos, acerrime, strage denique plusquam Quingentorum; sed Idololatrarum numerosiore. Saucius autem eadem illâ pugna, (corculum Drahomirae,) Palhogus, domumque suam refugiens; in ipsô penatum suorum vestibulo conciditur. Furit, intellectâ re, Drahomira, multo, quam ad patris, aut matris funus, insanius, et implacabilius. et tunc demum, Furiarum visa fuit Quarta facta, Drahomira: quamque ne contribules quidem Dirae iam porro ferre possent. Vindicandae neci Palhogi sui, mulier, amens irâ, templa Divorum compluria delenda flammîs, partim curat; partimque non prohibet, aut improbat. in iis, aedes erat Teynensis, et Divi
Ioannis, Christi Praecursoris; et ipius adeo Georgii Martyris, quae corpus ac tumulum habuerat mariti Wratislai. postremo, caedem quoque mandat, et Sabbatô quodam patrat, nurus exsecrabilis, innocentissimae socrûs suae, Luduiillae: quam per scelestos satellites, Thomam, ac Gumonem, velô sacri capitis eius cervicibus circumplexô, strangulandam in Sacrario, curavit: idque, propter Christianam ab ea rem, ac religionem, omnî semper ubique studiô promotam. Corpus porro, neci datae, Principis istius, Tetini sepulchretô non alio, quam omnibus communî, contegendum dat, aut permittit: Heroidis, inquam, Ludmillae; quae tamen, cum Duce marito, Bohemiam aliquando rexisset. Sed, quam viraginem, DEI pariter, hominumque contemptrix Mezentiana, Drahomira, morticinis vulgi miscuerat; eam DEUS plebi funerum brevi, monumentô praesigniorî, miraculîsque, nequaquam gregalibus, eximiam fecit. Refossam enim, bienniô post, Ludmillam, et a Paulo, conscientiae quondam illius arbitrô, penitus incorruptam repertam; super haec autem, et incomparabilis cuiusdam odoris suavitate circumfusam:
devehendam Tetinô Pragam Wenceslaus nepos cutârat; ac multitudini promiscuae, geminîs in templis, spectandam exposuerat. Inter ea vero templa, fuit alterutrum, Apostoli Matthaei memoriae dicatum: cuius et inferius, haud multo post, occasio memorandi recurret. Multos porro sacri corporis illius spectaculum, ac caeleste quiddam halans odor, a deorum impio cultu raduxit, per eos dies, ad Christi sacra capesenda. Datum, super haec, divinitus et hoc honori Ludmillae wartyris: ut ea, quam ipsa biennî sepulturâ sacrârat, et imbuerat, humus; post illam ereptam sibi, nullum exinde cadaver, ne tenerrimi quidem Infantuli, reciperet: infossaque (velut mos habet) interdiu, Corpora, de noctibus eiecta, diluculô supra tumulos reperirentur, insepulta. donec, pro recens mortuis, recens quoque sepulchretum aliud, ad Divae Catharinae, Tetini conderetur.
Ceterum, quanto sublimius Ludmillae defunctae gloriam divina manus evexit: tanto Drahomiram profundius, et viventem adhuc deiecit; et postea moriemem oppressit.
Rexerat ea, bienniô fere, (nec ultra,) Bohemiam; ab obitu Wratislai
mariti. Sed, Amône biennî (384) quovis, sceleratior; et Athaliâ sexennî regnatrix intolerabilior, effecta: procerum iuxta, multitudinisque, cultûs utriusque, consensu, retruditur in ordinem. cogentibus autem, e diverso, Christianîs aeque, deorumque fectatoribus, gubernacula Wenceslaus suscipit, sub annum Salutis nongentesimum, vigesimum octavum ineuntem. Eum ergo Principatum, titulô, non Regis, (uti poterat,) sed Ducis, sub scuto protectoris DEI, praesidiô vero, plurimum ipsi faventium, primum, Henrici I. dein et Othonis I. Romanorum Imperatorum, iuvenis innocentissimus, integerrimusque, tractat et obtinet, annîs posthac undecim. Quo toto tempore, nihilosccius Drahomiram nec secessu contenta, nec Stochaviâ, dotalî suâ sede, neque suîs in arcem Boleslaviam excursibus, ad filium, natu minorem, Boleslaum, minime gentium vero, privatae sortis curîs, ac negotiîs: pergebat, Pragae potissimum, et alibi, miscere multa; di is suis deabusque rursus erigendis: et terris, Inferisque, caelo miscendis. Semper interim intenta, Wenceslao quoque, post Ludmillam, e vivis tollendo; modîs, et
occasionibus omnium generum, insidiabatur ei; Religionis, et virtutum illius, odiô. Dixisses; Sicut Achabum quondam, Samariten regem, ita novam hanc Bohemiae Iezabelem, ad male faciendum bonis, fuisse venundatam. Omnia Wenceslaus, ab ingressu statim Principatûs, et Sacra restituere coeperat; et sacratas-DEO, divisque sedes, reparare. revocare Sacerdotes; reducere pios iuventutis institutores; Christo, quidquid usquam adhuc esset in errore, (tamquam Apostolus ipse quoque, DEIque legatione fungens,) conciliare: matrem Drahomiram, complurium firmô decretô, dudum neci destinatam, pietate filii, constanter protegere. Nihil e diverso, Drahomirae furor, quod adversaretur Wenceslao, Superosque laederet, praetermittere. Boleslaum filium intime corrumpendum, (nec irritô conatu,) sibi sumere; fortasse conssciâ quoque plerorumque nuru Brezenâ. (Nuptiis enim, ipsâ sine dubio conciliatrice sponsae socru, matre suâ, se Boleslaus illigârat.) Die quodam, ut non modo, matris vice, novercam Wenceslao, sed et Medeam se venenariam praeberet; potionem apparârat, in lagena: quam et hauriendam ei porrexerat,
cicutâ Socraticâ mistam. Simul autem versuta dipsas (v) familiarius solitô, sese dans filio; summam per hypocrisin, avidam ostendebat se, Symboli, Christianique totius instituti, discendi: siquis ipsam accurate doceret. Ab illo vero vase divinitus Wenceslao, ne biberet, neve dictis fideret, retractô; matrem quoque, ne tam prava tentaret, serio, sed seorsum, admonente: satis habuit, effrons mulier, impraesentiarum aliquantum erubescere: necem autem cogitatam, necisque modum mutatum, in futurum differre. Nec destituit voluntatem nequam, opportuna sceleri, facultas: uti neque sua partium utrimque factio; quae Wenceslao, versicolor et inconstantior; Drahomirae, maior, audacior, scelerumque manifestior. Fratrum etenim aulae, sicuti sedibus, ita studiis animorum, erant divisae. Cum Boleslao, Boleslavia sua, municipium, arx, ditionis tractus; et Drahomira mater, et utique Brezena coniux, et, teterrimi cuiusque facinoris aggressores ac duces, Hinevusa, Styrsa, ceteraque satellitii monstra, praecipueque Boleslai, fratris in necem, mala mens, erant. Apud Wenceslaum, Pragae, sua probitas, et innocentia. soror
item, (quod exitus docuit,) Precibislava; famulorum fidissimus Podivînus, eius cubiculo praefectus: sacerdos item, Hostivodus. de ceteris, quid pronuntiaret veritatis amica vox? Inimicos hominis, fuisse domessticos, etiam illius. Nam his quoque, sicut Boleslao, displicebat paullatim, nimius (uti loquebantur) in Wenceslao, DEI virtutumque, cultus; a professione Principis alienus: fuga deliciarum, ac pompae: deses armorum quies, et curia; nequaquam Romae - veteris Hostilia, sed Endymionaea, dormientis in classica cienda, Pragae. nisi, quod tamen iîs studiîs omnibus, quae traducebantur in DUCE Wenceslao, pax ab exteris armis, Salusque ppulorum, interim amplius, quam ab ullo Principum antegressorum, promoverentur. His addebatur tamen, a Criminantibus Wenceslaum; Caesarum quoque, Germanorumque Principum, et viciniae, cultus; longe, quam dignationi Bohemorum expediret, intentior atque reverentior. Proferebantur hae, Wenceslai, soliô depellendi, fratrisque, depulso fratri substituendi, quaesitae pictaeque; Drahomirianis autem, obviae, certae, iam olim infixae, Causae: CHRISTUS, inquam, in
Wenceslao scelestis invisus; et e diverso diis, et impietati, Wenceslaus infensus. Hic unus, prae ceteris universis, stimulus processerat in Drahomirae curis, ad filium usque vitâ quoque, per filium alterum, extrudendum. Dieam illa tantummodo circumspiciebat, furori tempestivum. Isque visus denum est, ad votum oblatus.
Pepererat, sub autumnum ineuntem anni nongentesimi tricesimi noni, Brezena, Drahomirae nurus, Boleslaviae. qui locus, tertiô milliarî Pragâ distans, laevam adiacens ripam Albis amnis, infra fluminis huius eiusdem, et Gitzerae, confluentes, amoenô solô, ferarumque gregibus olim refertô, visebatur: Eaque praetoriana sedes, (progressu temporum aliâ recentiore, nominis eiusdem, alibi constructâ,) Boleslaviaeveteris appellationem accepit. Illic ergo nato recens filio, Boleslaus, Ducis frater, tametsi Drahomira matris consiliis illigatus, Christianae tamen sacra, (foris praesertim,) utcumque retinens, baptismum indixerat, in diem Septembris vigesimum septimum: qui, divorum Cosmae Daminanique memoriae sacer, uti nunc est, ita iam tum erat. quorum
eorundem venerationis, municipii quoque Boleslaviani templum stabat dedicatum. Hîc, a coniuratis in caput Wenceslai, non tam regenerandus aquâ - Salutis infans, quam interficiendus latrociniô Wenceslaus DUX, animo proponebatur. Haec male faciendi facultas, et hoc extremi conatûs compendium, non debebant manus effugere Bohemicae Iezabelis. Huius impulsu, Boleslai blanditiîs evocatur Pragâ Wenceslaus Boleslaviam; cum omni, sibi carorum, Coronâ. Finem aliquando tandem, modumve, ponerent inutilium in diversa discessionum: componerent litigia factionum, filius, atque mater: germanus, cum germano: castrum suburbanum, urbanâ cum arce; Praga, cum Boleslaviâ. Natô stirpi borzivogiorum Herede, stirps omnis in sommune lataretur. Veniret Wenceslaus; et Boleslai domum ipse quoque, pars caputque convivarum, exhilararet.
In haec invitamenta, tam prolixa, consurgens Wenceslaus; creditur, Angelorum, ac DEI praemonitu, futura praedidicisse. Nihilosecius tamen, dissuadente licet, etiam Podevinô, perstat in coepto: nec instantium insciens, nec sine mentis interim, per sacram
Synaxin, animatione, viam, per quam rediturus non esset, ingressus. Venit, cum suis: excipitur, quam unquam alias, liberalius; a matre quoque, solitô blandius, ac verbosius. Expitur infans: nomen accipit Samodruhi. quod ei tamen postridie statim, mutatione rerum, ipse pater in Strachykquam erat conversurus: id est, Terroris epulum. Exsonat interim omnium vocibus, et gratulatione, convivium: protrahiturque, multam in noctem, a factione Drahomirae. Wenceslaus solus (ut piis mos) DEO, quam ullis deliciis, profundius immersus; deque cena recta tendens ad assignatum sibi cubile: vespertinis ibi precibus operam, quieti somnoque vix quidquam, dat. Boleslai poro iussu, (matre non desinente, cunctabundum incitare,) serô noctis, barbari quidam, et ad homicidia venales, Slavones, in facinus armati, conclavis illius, quo sese Dux receperat, fores aditumque moliebantur. Verum, ter irrumpere contentione maximâ conati; totidem repulsibus contrariîs, incognitarum ex alto virium, arcentur: et, horrore tremulô, sideratis similes, vacillantes, ac suîmet incerti, per avia caecaque palatii loca
sparguntur. Admoniti vero, Principem Boleslaum, cum Drabomira matre, sessitantem in interioribus arcis penetralibus, imperati negotii successum exitumque cupide praestolari; responderunt internuntiis Slavones: Principis se manu ferrôque posse velleque cadere: Principis autem ad imperium, occidere se non posse, nec velle, Ducem Wenceslaum: quem scirent, ac sentirent, divinitus defensari.
Quibus Drahomira cognitîs, ad Boleslaum versa; Si nunc hominem (clamat) dimittis, et tam praeclaram caedis occasionem avolare sinis; non ego mater tua, non tu natus eris Drahomirae. Cui Boleslaus, et ipse vinô, largius haustô, solutior ad nefas, ac praeterea, tamquam contemptae iussionis suae sensu, stomachosior, altâ voce; Non, ut illi volunt, exclamat: sed egomet ipse, manu meapte, ministeriô succinctus geminô, promptiore, victimam hanc aggrediar. Simul autem, clare conceptîs verbîs, Uti sic sibi, sic suis fortunis, hâc, nec aliâ conditione, felicuter omnia suscederent, matre coram, iurat; Per se non staturum, quo minus Wenceslaus Pragam suam postremum iam viderit: ac dici postere decursum lenum visurus non su.
Secundum quae, vocatîs ad se Styrsâ (de quo dictum superius est) et Hinevusâ, cum armis: ipse, cum Drahomira, pervigiles sedent; caedis consilia, novique mox Principatûs gubernacula, communibus operîs tractanda, volutantes. Nec omittunt, inter haec, per emissarios, Wenceslaus ubi sit, quid verum agat, explorare. Nec ipse vero Wenceslaus, tunc in somno profundior, quam in DEO, iaculîsque precum, erat: qui mos quietum illius. Sed, ubi plerumque noctis processit, et vigilia iam tertia cursum suum tenebat; surgens stratô Wenceslaus, ut aedem sacram fratrum duorum Arabum, (dequibus dixi superius,) Martyrum, viseret, precibus alioqui pfalmisque matutinis pandi suetam: posteaquam e cubiculi custode, didicit, clausam; domô non egressus, precibus ad DEUM fundendis, tenebrarum tempus exegit. Ad aurorae demum exortum, nihil differendum, tum saltem, ratus, quod eum Numini coniunctiorem redderet, (in Eucharistiae saltem sacrô repositoriô,) venit ad templi portam; quae clausa tamen, etiam tum, perstabat. Illic igitur, in ipso forium limine demissus in genus, coniunctîs
manuum plamîs, DEO se desideriîs intensissimîs commendabat. cum, ecce, Boleslaus (quem, egrediens arce Wenceslaus, haud quaquam fefellerat,) a tergo superveniens supplicanti, pedum sonitum adeo supprimere nequit; quo minus a Duce fratre, retrospiciente, notaretur. Assurgit in celeriter: ac, per crepusculi malignam quamvis lucem, tamen agnitum; Ave matutinô - quam humanissimô, salutat: nec resalutatur. pro convivio pridiano, gratias singulares agit: et verba, gratiis inimica, recipit; Enimvero, pro terrae fructibus, et epulîs, Ego tibi iam dapes, (inquit Boleslaus, vooce trucî,) subterraneas etiam apparabo. simulque, districtô feriens gladiô, bis Wenceslaum sauciat: ictu primô, cranii particulam absecans; alterô, partem auris. Tertium, idque certioris ad letum viae, vulnus adivecturus, homicida; semetipsum exhorrescens, humi sternitur: et gladium ante pedes abicit, caedentis, ac caesi. Quem tamen, sic abiectum et cruentum, levans ensem, mansuetissimus Dux, placidâque dextrâ vibrans; Heu, mi frater, inquit: nescis, quam male, vulnerando fratrem, agas? In haec, tam plena moderationis verba,
nemo dubitâsset, quin caedis inchoator, suômet terrore iam elumbis, et ob eius vehementiam ad terram allisus, praeter haec autem et in dextra Ducis conspectô gladiô nudô, cohorrescere, tantum-non in lapidem debuerit: ut adeo, si non admiratione virtutis tantae, certe quidem metu mortis, tam ferociae suae veniam rogaturus fuerit; quam repercussionis talionem deprecaturus.
Horum autem neutrum egit Boleslaus implacabilis: sed, e diverso, mala mens in proposito, frater invisus in oculis instigatrix mater in auribus, iusiurandum interfectionis in memoria, praepotuerunt; uti coepta perficere, (circumspectîs identidem telîs, et obviô quovis ferramentô,) tum quoque vel maxime tentare deprehenderetur. Quod ubi sensit Wenceslaus: ne, trementi prae rabie, reponendae vindictae vel tenuissimam suspicionem, aut metum, praeberet, in manibus instrumentô vindictae retentô: suum Boleslao gladium reddens; En, inquit, quod tuum est! de cetero, Voluntas quoque tua, sit in manibus tuis1 cumque dictô, nullô pavoris editô signô, repetere templi protam incipit. At ille ferox, punctô temporis
surgens in necem fratris, et irruens in averfum; pergentis dorsum ense transverberat. Clamorem autem simul percussor tollit. conclamant, in abdito praeparati dominicis mandatis, Styrsa sicarius, et Hinevusa, facinorum collega. Vox horum, ac tumultus, una ceterum etiam in arce satellitium excitat; cuius pars Boleslao, pars altera Wenceslao famulans, suo quisque domino commodaturus operam, praesto sunt: alii, vigiles, ac praemoniti: ceterorum, pars magna semisomnes; et arma tamen pro Wenceslao parantes.
Ac Wenceslaum quidem, aversô (velut dixi) corpore transfossum, et ad templi tamen vestibulum correptando perlatum, impii duo, quos nominavi, latrones opprimunt utrimque deintegro. Sic, genibus nixum, et alterâ manu metallinum portae manubrium, orbiculatae formae, complexum, ingemkinatîs alternô feriendi certamine plagîs, ac vulneribus, contrucîdant. Exceptae morientis supremae voces sunt, antiquissimae pietatis venerabilia monimenta; Tibi, Christo DEUS: tibi, Virgo, DEI mater, aegoneno hunc meum commendo! respicite me, luctantem! In haec, occubuit.
Peractâ caede; quodcumque ministrorum DUCIS repertum in armis, est; iugulatur. Inermes ceteri, paventesque, fugâ salutem propinquîs in silvis quaerunt. famulorum vero fidissimus, Podivinus, odiô fancti Ducis, ac religionis, e quercu suspenditur: et, quisquis occiso quondam carus, aut fidus fuerat, affligitur. Templo, cuius in limine ceciderat, sacrum cadaver infertur. In luctu precibislava soror est; Wenceslai fratris desectam auriculam, (etsi prodigiose demum repertam,) incassum diu quaerens, et, integritati ceteri corporis deesse, conquerens. In maerore, nece Ducis compertâ, Praga pleraque, maximeque Christi cultores, sunt. In gaudiô, ne Boleslaus quidem, cum suis: sed, facinore patratô, lymphatis omnes, ac Panicô terrore vecordibus, similes: plumbei, trementes, et extra se, laniatu conscientiae, constituti.
Drahomira sola, (proh, DEI patientiam incomparabilem!) malorum omnium princeps, et inventrix, et opifex, in Orgiis natans: diem eum festum agitabat sola: redeuntemque, fratris a caede, Boleslaum, salvere iubens; laudibus et gratulatione
Semideum facit, et ad deos suos ob generositatem extollit. Cui Boleslaus; Hostibus, ait, nostris, mater, ita laetari contingat! DI tui, iuxta, Deusque Christianorum, diem hesternum eradicent ex omnibus fastis! quem nos (ô nefas!) puero natalem, fratri Duci fecimus mortualem. Pereat, quod nos omnsperdidit, EPULUM illud TERRIFICUM Convivium-formidinum (385): nostris, Strachycqua. quo proinde nomine posterîs temporibus, et hacchanal illud nostrum, et infans ipse, pro Samodruho, vocetur. Id Boleslai dictum, decretumque, ratum fixumque mansit: et puero (sicut diximus) Strachycquae nomen haesit.
At nihil hîs mota Drahomira, sed, ut mulier effrons, os tergens, relictô domi suae Boleslaô; cum armatis, eodem adhuc die, priusquam noctesceret, Pragam intrat: arcem Wissehradensem occupat: se, demonstrat, in solium esse repositam. perîsse, DIs et hominibus inutilem, Wenceslaum. Veteribus antiquatîs, omnia posthac innovatum iri Curiarum edicta. Continuoque, capi Sacerdotes urbe totâ iubet. in captos, vincula, carceres, plagas, mandat: in plerosque deinque, ferrum,
secures, longam e fame mortem, aut vivorum e vicinae rupis altitudine deiectionem, in profluentem subiectum. Horum exitio paullo post addit et alios, Christi cultores, cleri non participes; eosque praecipue, quos sciret, apud Wenceslaum nuper gratiâ valuisse. quos omnes, ubicumque repertos, aut in manum incidentes, femina scelestissima satellitubus suis obicit clam, palam, vi, dolô, iugulandos.
Quae quidem universa, prolatîsque truculentiora, flagitia; mulieris impotentis non poruerunt longaevam facere potentiam. Ibat in seditionem, et arma, vulgus: et ipsi quoque stomachabantur, deorum alioqui Drahomiraeorum cultores. Assentiebantur tumultuantibus, Optimates. nec diu firmum rebus labantibus praesidium fore videbatur, submissus, ad vices Ducis sustinendas, a Boleslao praetor extraordinarius, Divislaus: qui praeterita Wenceslaeae caedis acta querulis excusaret; in temulentum furorem aulae, culpam homicidii detorquendo: necisque Principalis expiationem, a Boleslao praestandam, plenissime Sacerdotum arbitrio submittendo. Minus enim haec interim, quam sperabatur,
proficiebant: quamdiu praesertim ante multitudinis oculos, et in arce-potentiae, Drahomira versaretur. Ipsa compescenda, modis novîs, et rigidis, erat. Per internuntios itaque Boleslaus tandem conventam matrem, hortatur acriter; Exagitationis Christianorum aliquando finem faciat: nisi certissimum, iam nunc, in excidium, adaeque Principatum, et Borzivogiorum stirpem, adhaec autem, et Bohemicum omne nomen, praecipitare festinaret. Ipse Boleslaus interim, et per se, modîs ac viîs omnibus, Christianorum promovere Sacra, resque, fortunasque: tum et per Divislaum, pro-praetore Pragensibus impositum, urbis turbata iura recomponere. matris denique violentiam contrariîs institutîs ubique coercere; neque monitis illius, ut antehac, aures dare. Quibus proinde rerum inexspectatîs voncversionibus irritata ferox Drahomira; relicturam se Wissehradum, omneque Pragae solum, denuuntiat. Iter Stochoviam indicit; dotalem suam, de qua dictum alio locô saepius est, arcem. Lutitzium, iner haec, sedem Drugoslai fratris, petituram se, minatur: super patris tumulum illic Sacrificia, libamenta, victimas, DIs suis; illic,
exsecrationes veteres, in omnem Christianorum gentem, ac ritum, integraturam; novas in Boleslaum superadiecturas: cui, gravius om,nibus, irasci pergebat, et cui, tertiô quoque verbô, devotionibus omnibus, iam non, ut mater filio, sed, ut cani mortuo, Megaera (386) maledicebat: quippe, qui maternam insantam, iam ne collatrando quidem, quidquam adiutaret. Nemine vero, sic furentem, retinere laborante; praeceps animi femina continuo discedit: in quadriga tamen ipsâ, necdum exsecrationum satura, cumque Cerbero suo, (cuius ad rictum properabat,) spumans; et, cum Ecclesiae veteris exagitatore quodam, adhuc spirans minarum, ac caedis, in omne IESU Nazareni nomen et regnum.
Contigit autem, eam appropinquare, non Damasco, sicut Saulum illum; sed loco, quem nunc, digitîs in eum intentîs, commonstrabo vobis (inquit, ad militem Boium, eiusque comitem commilitonem, vultu versus, Hermolaus sacerdos: qui commodum ad Ratschini tunc descensum inchoandum pervenerat): si, finem tamen audire sermonis mei, sustinetis.
Cum autem omnes, quotquot simul ibant, Omnino, clamarent, avide se totum audituros: pergeret, ac monstraret! Hermolaus porro, quod restabat, oratione persecutus;
Per Pragae transversum (inquit) tractum, Drahomira, sicut dixi, curru vectabatur; nullâ, ne pedisequarum quidem, assidente, Satetzium versus: ut inde Lutitzium pergeret. Iamque Hradczanum (quem vos Boii, Germaniaque cetera, Ratschinum pronuntatis, per quem et nos, ecce, nunc ambulamus,) tenebat; et, strepente curru, persultare coeperat vicum Pohorzeleczensem, (387) eum, inquam, ipsum, in quo Fridericus Palatinus nuper, referentibus suîs, adversae pugnae nuntium accepit. pervenerat ad hunc, en! locum, e cuius regione latereque tunc oppositum stabat, Apostoli Matihaei memoriae sacratum, templum illud ipsum, in quo depositum antehac divae Ludamillae corpus miranda fuerat operatum, (id digitô signabat Hermolaus: et domus illic hodie conspicitur, Aurei-globi nomen, insigniaque, gerens.) In eo tunc (inquit) templo, sub eum ipsum temporis articulum sacris operante, Graecs quidem ordinis, sed per omnia tamen
Orthodoxô, mystâ; (388) ventum fuerat ad incruentae victimae, sollemnem Catholicis, elevationem. Eius vero signum concussione nolae dabatur; aere Campanô iam tum Bohemis Christianis usitatô. Drahomiram porro, vehebat auriga, velocitatis artisque gragiâ mulieri delectus, ac probatus: verumtamen, Christi cultor eximius. Hic ergo talis cum esset; auditô caelestis Hostiae levatae signô, considerans, e tantâ viciniâ brevissimum fore transcursum in locum sacrum; adorandi CHRISTI caussâ, relictîs omnibus, iumentô desilit: scuticam, secundum equos deponit: currit; intrat aedem; in genua se deicit: adorat, quem reliqua populi praesentis multitudo simul adorabat, gemens, supplicans, pectoraque tundens. Id ilicet, e statione currûs, et aurigae secessu, Drahomira deprehendens; simul autem, et antea iam, per viam universam cogitationis cuiusque pessimae plena, redundansque, prorumpit in furorem, et clamores, adeo vesanos et sonoros: ut iîs viciniam omnmem, ac templum quoque, repleret. Maledicere vecturae suae, tam tardae: devovere Diris quadrigarium: detestari templa, sacrificia,
flamines, et instituta, Christianorum; et ipsius (quis ambigat?) ex obliquo saltem, CHRISTI.
Dum in his est, et esse, sclelesta, pergit: non eam, uti Saulum, subito circumfulsit de caelo lux; nec attonuit ex alto vox, Drahomira, Drahomira! quid me persequeris? prosternens eam celeriter, ut celerius eam etigeret. Non ita. nec merebatur illa, vel capax erat, aut flexilis: sed, medias inter exsecrationes, in occursum illius omnî diabolorum ascendente regnô, discedens in partes, quaquaversum hians, terra, devoravit punctô temporis et mulierem, et equos, et quadrigam. Scuticam solam, excussam in viae latus, in latere viae reliquit. Protinus autem in se rediens humus, non ita spisse tamen coivit; ut auribus viventium occluderet eorum, quae fiebant inferius apud morientes, sensum. Audiri mox coeptae voces horrendae, telluris e voragine, male coalitâ, vociferantium, eiulantiumque: mistô quoque, seu fremitu, seu, luctantium secumipsis, equorum forore. dubium interim, An non et Drahomirae pereuntis blasphemae, cum apostatâ Iuliano, fauces eructârint illud, Vicisti, Galilaee, vicisti! Duravit autem haec,
quam memoravi, belluarum humanave mista (sic liceat loqui) cacophonia, tunc quoque; cum, finitô Sacrificiô, supervenientes, Sacerdos, populus, ac magna Ratschini reliqui pars, et aurigam invenirent, non tam receptâ scuticâ, quam evitatâ pernicie, laetantem: et eiulatûs adhuc reliquias haurirent. Quorum, tantae tragoediae testium, dum quidam simpliciores, terrae nimiam in Ratschino gracilitatem incusarent, utpote, quae mulieris unius, in curru sedentis, et, quaternionis equorum, ac pilenti pondus, ferre nequiisset; divinorum prudentior, idem ipse Sacerdos, astans; O, mei (clamat) caves, et popule! desinite, ruinae peccatum, ab hominihus, in iumenta, vel currum, aut infirmitatem telluris, traicere. Sedisset (fingamus) sedisset ista Iezabel, vel sola, sine rheda quoque, sine quadrupedibus, ac terrâ substratâ, secum ipsa, super se ipsam: sedissent autem una, super caput et gremium illius, omnia mulieris istins sclera: genitivus nempe deorum, hos est, diabolorum, cultus; obstinatio superstitionum; perfidia promissorum; iuramenta patrandorum scelerum: nocromantica sacrificiorum impietas; afflicti vitiîs illius, pii soceri;
depravati mores filii minoris; mores contra maioris, exagitati; sublata violente Ludmilla socrus; vexatum, eiectum, vapulans, occissum, ubique Sacerdotium; praedae necique datum, omne Christianum germen: occisus denique, filiorum maior, et pottor; universaque dehine, et antea quoque, virtus, religio, pietas, Bohemiae melioris spes, ac res, oppressa; proscriptus autem et una, DEUS verus, et Christus IESUS, Servator hominum. Numquid non, ista, tot, ac tantorum, malorum congeries, in unius sinu Drahomirae pertinaciter sedentium, ita degravabat substratam ei terram: ut, si Ratschinum hoc nostrum, vel Tarpeia fuisset rupes, aut Marpesiae petrae firmitas; subsesurum tamen fuerit, et sedentem una Drahomiram, ad infera loca detracturum? Haec, et horum alia fimilia complura, (clamat divinus Paulus) haec sunt, QUAE MERGUNT HOMINES IN INTERITUM. (389) Sunt, e censurâ Davidis, (390) iniquitates, aupergredientes caput: et, sicut onus grave, gravantes. Sunt hi, quos Isaias nominat, (391) fasciculi deprimentes; et colligationes Impietatis. Iam videant igitur, post haec, adeo formidabilia; Quid agant, in magnis
praesertim fastigus, indomitae, cupidinumque suarum infranes, feminae-regnatrices! Intonuit repente de caelo Dominus; et altissimus e throno misit vocem suam, sicut illi Babylonidi Furiae: Cadat! cadat! ruat! descendat in profundum, quasi lapis, et plumbum! Tantum ei date tormentum, et luctum; quantum hîc in deliciis, et animae suae cupidinibus, fuit. (392)
Sapienter haec ille tunc Sacerdos (inquit ulterius Hermolaus) ac verissime, disseruit. Vera sunt ista; gestaque, circa Salutis annum nongentesimum, tricesimum nonum: (393) mole scelerum Impiam obruente. SUIS enim quisque sarcinîs Operum, si bona sunt, elevamur; si mala, deprimimur. Laudabilia fuêre Wenceslai, Ludmillae, Podivini, gesta; quorum, a nece, corpora reperta sunt, multo post, etiam tum incorrupta. Flagitiosissima contra, Drahomira: cuius idicirco, Caro iuxta, spiritusque, descenderunt in Corruptionem Aeternam. LOCUS DESCENSIONIS ad gremium Terrae, tamquam SCALARUM AD TARTARA, redditus, atque dictus est, EXSECRABILIS: sepimentîique primum, (et aliquousque, ligneîs,)
circumclusus; ne sues saltem, quod in omnibus terrae purgamentis, id et in DRAHOMIRAE SEPULCRO, quaererent: et inventum olfactu duce, reforderent; IMMUNDITIAE lutum, ac LATRINAM. Processu demum temporis, columnâ substitutâ saxeâ, Drahomiraei Sedes haec Interitûs, eô situ, quo cernitis monstrante me, notari, posterisque commonstrari, coepit. Epitaphium, cum sputo, quod quisque maluerit, id inscribito. Mihi, de Drahomira, Christi, symbolique Christiam contemptrice, probaretur, (sensu tamen aliô, sanôque, Calvinumque, de Christo, limhum Patrum lustrauten, nihil adiuturô,) superinspergi voces istas: HEIC DRAHOMIRA, DESCENDIT AD INFEROS. Hunc quidem certe Iezabelis istius ad Acheronta descensui, crediderunt, rerum altiorum intelligentes, Omnes. Multos quoque, de superstitibus Idolorum cultoribus, terror, horribilis huius praecipitii, permovit; ad fidem gestis his, et hinc, ad nomen Christo, dandum. in quibus, vel primus fuit, Drahomirae frater ipse, Drugoslaus, Lutitzensium tunc, postea vero, Satizensium quoque, satrapes: ex animo factus,
et constanter esse perseverans, Christi cultor Orthodoxus. Cuius, (ut avunculi,) sectatus vestigia, Boleslaus nepos, coeptam paenitudinis semitam decurrere tanto contentius, omnî vitâ reliquâ, perrexit: feliciore, quam mater tunc, ardore fervens.
In haec verba, digrediens a comitibus, suas ad aedes, ac valedicens, Hermolaus; Ita videtis, inquit, singulîs hîs, per seriem, ac personas, et loca, nominaque, temporaque, percensitîs, de Drahomira, nec pulvisculum esse fabulae: sicque gestîs per ordinem istîs, nec dubitandum de verô mulieris sub terras raptu: nec, tantîs interitûs illius cognitîs caussîs, vel mirandum ulli, vel miseraudum. LEGE Iustitiae, suus cuique Neroni maturescit exitus. (394).
Ceterum, quae de Praga memorabilibus quibusdam, (non enim Omnibus, eo quod illa numerum vincerent,) per rospiramen hucusque militare, prolata sunt, et excubiis Boiaricis ostensa narrataque; puta, de Clementinae sedis aedisque vestitate: de Sectariorum ducibus, Hieronymô Putri-Pisce, sub cognomento Pragensis; Hussiô, monachôque Ioanne, transfugâ; de Wenceslao,
rege probroso; de Ioanne Nepomuceno generosô; deque Drahomirâ, bonis omnibus exsecrabilî: per Digressionem ea dicta sint, libertate, quâ non solus, in novem Musarum libris historicîs, usus Herodotus est, scriptor Graecus; et Achilles Tatius, Heliodorusque Thessalicus, in suis historiarum mimis, ipsi quoque Graeci: sed Laetinorum etiam, in Philaenis fratribus, Sallustius; in comparandîs inter sese vicissim, Alexandro Scipioneque; nec non in panoplia Romanâ, Titus Livius; in Iudaicis rebus, late describendis, Tacitus: in aliis alii. Non illi quidem, per Interlocutores (fateor), verum suapte quisque, (sicut loquimur,) Minervâ; nec alii personatum os suum commodantes. Sed certe, nec in hoc proponendi genere, prorsus ab historia recedimus; aut ad poeticam, narrata-connectendi, libertatem deflectimus. Nec enim ista solum, quae recensita sunt, verissima sunt: verum et per incolas Bohemicae-Tripolis, haec, et alia talia complura, narrari solere, cupidis novorum exteris; docet hodiernorum quoque morum quottidianus sensus: et dictat affabilis-PRAGAE cultissima civilitas. Nos, hîs abruptîs,
ad Maximilianum denuo, Fridericumque, revertimur: illum, Bavariae DUCEM, in sua mox rediturum; istum, Rheni Palatinum, et Imperii Septemvirum, e Bohemia relictâ, terras, adhuc incertiores sibi, quaesiturum.
Et Bavariae quidem DUX. ad diem Novembris decimum quintum, auditîs, ac responsô, per superficiem incedente, passtîs et remissîs, Oratoribus duobus Anglicanîs: praetoriano suo contubernio, curribusque, reditum in Boicam, et itineris apparatum, indixit. Locô suô, moderandum interea, (quoad secus Caesar mandaret,) Bohemiam, alii relicturus: eiusdem e voluntate commisit eam Caerolo, Principi Liechtenstenio: legiones autem, et equitatum, legato castrorum suorum supremo, Ioaenni Tillio. (395) Primum igitur, eodem die, qui dies, (uti dixi) Novembris-Gregoriani decimus quintus erat, adeoque commissi super Montem-Album certaminis Octavus; MAXIMILIANUS Victor, uti DEO gratus ac dilectus in omnibus, ita quoque gratias reponere beneficiis eius, per omnia, semperque, memor: Eueharisticam institutit
Sacrificii publici sollemnitatem, per modulos organaque symphoniaca celebratam: pro magnificentissimô Causae Melioris triumphô; soliusque DEI munere, necessitatibus Ecclesiae collatâ, VICTORIA: non, ut quidam tradit, (396) In Pragensis arcis Summo templô, quod Divis Omnibus sacrum est; (quippe, quod tituli-decus soli conveniat basilicae divi Viti metropolitanae:) sed, in vicina, quam vocant, Regiam-capellam-Collegiatam-Omnium-Sanctorum, aede. Nam arcis Summum templum ipsum, nisi, quod ad horae trientem, reponendis denuo regni Bohemorum ornamentis aureis, reseratum patuerat; mox clausum rursus, perstiterat clausum: ac Sacrificiorum expers; quod, sub anni sequentis Februarium, a suî profanâ contaminatione, religionum iura recuperaret. Posterô porro die, currus, impedimenta vehentes, exire Pragâ, militarî vallati praesidiô, coeperunt; ac, Bavariam versus, agmen exercitumque reliquum, mox subsecuturum, antecedere. quorum tamen umotum, pernicior omnibus rotîs, ac cisiîs, fama, nuntia laetorum, Monachium, et Austrum versus, per plana, perque montes et silvas, antevolabat.
At Fridericus, e contrario, Septentrionis et Euro-Aquilonis obliquas plagas, cum obliquiore longe fortunâ, petens; quartîs circiter stativîs, (utpote fugiens,) Glatzium pervenerat: Comitatum, et urbem, in confinibus Bohemiae Silesiaeque constitutam; et ortûs aestivi latus Aquilonare spectantem. Ibi, quod, a primo quidem e Praga recessu, volvere meditabundus haud destiterat, oculis tamen nunc clarius subiectum, et experimentîs hauriri coeptum, agnoscebat, seipsô suî magistrô; NULLAM secundis rebus constantiam, NULLUM adversis receptum, in humanis esse. Palatinum, e comitatu procerum, haud infrequentissimo, primus omnium discessu suo reliquit; qui Bohemicorum omnium, facile primus e Palatino Regem eum iuserat, ac salutârat: Comes senior Turrianus. Is tunc, Glatziô deflectens in Moraviam, et e Moravia post haec in Hungariam transiens; causam itinerum suorum afferebat, confirmationem partium, et metum instabilitatis Moravorum, ac Bethlenii Transsylvani: quos, in foedere se, dicebat, retenturum. (397) Quam equidem causam, caruisse fucô, non
dubitaverim: quippe, qui compertum habeam; Turrianum hunc ipsum, post decimum tertium dehinc annum, et, quod excurrit, (quando, Bernardô, Vinariensi Duce praesente, mandanteque, Ratisbona nos eiciebamur,) in partibus adhuc, et in stativis Anti-Caesarianîs, perstitisse. (398) Nihilosecius tamen, (ut suspicax Omnis est calamitas,) a discessu Glatziensi statim, haud desinebat Fridericus insimulare litterîs, tamquam cogitati transfugii reum, Turrianum. Desertum se, tantumque non prodito similem relictum, ab eo. Caesaris prensandae gratiae, subornatum, ipsius artibus et calliditate, filium Turrianum, proelio superstitem; qui studia partium desereret. Instigatam uxorem, quae Ferdinando Viennae flens ad pedes accideret; pro filiik pro mariti salute: quaeque pariter, eâdem operâ, Friderici regnum, et oboedientiam, eiuraret; et alios exemplô traheret. Hanccine demum sibi repositam esse gratiam? (399) quamvis sane, beneficium tam improsperum, uter utri culpabilius debuerit; in ancipiti sit.
Verum, isthaec in Turnium Seniorem litteraria spicula, Palatini manu contorta, si vel maxime valuissent; ac, non cor
magis et sensum hominis, quam veri punctum, tetigissent: a Friderico tamen tunc haud gravius desertor unus, quam universa migrationis eius, et (si verum quaerimus) fugae, Fortuna fuerat accusanda: quae Principem hunc, nullo non loco statuit; et constitutum, mox nullibi non, denuo destituit. ut mihi sane, sub id omne tempus, Palatinôpulsô nemo, per omnem fuerit Europam visus arumnosior.
Iam Primum omnium, familiam secum vehebat, ac trahebat; una cum agmine profugorum e Bohemia, Procerum quidem, sed ad restituendam rem, fortunasque convulsas, peraeque sibi tunc inutilium; ac si cum Turnio secessissent et ipsi. perinde prorsus; ut, si nauclerus quispiam, cursu suô vi tempestatis excussus, aut ad scopulum afflictus, trieremem educere conetur, fractam, laceram, quassatam: et hanc talem, amissîs armamentîs, detersîs ad saxa remîs, et subrutô malô, velis inhabilem; appelere laboret, ad oram littoris, quaquaversum recedentis, et importuosi: vectoribus ac nautîs, frigore, nauseâ, morbâ, perditîs: remigiô denique, per omnia lamentabilî. Quâ spe, quis
hîc, nisi prorsus ipsa desperatio, navigaret? Ad hanc formam, Palatinus nunc, Glaziô Bohemiâque semet eiciens; cum coetu, gravante magis, quam relevante miserias ipsius, Silesiam, et alia, seu iurata sibi, seu foedere ceteroqui sociata, loca, regnaque, sectabatur. quorum omnium, sive, quae peteret nova, sive, quae rleiquisset antiqua, scriptum in aditu primo, portâque, videbatur illud Elisae Sidoniae; NUSQUAM TUTA FIDES! (400)
In paucis ille tempestatibus, amiserat, aut post propediem amissurus erat, ex avîtis, et domi suae post se relictîs: amiserat, aio, citius unius anni circumactu, Spinolâ capiente subigenteque, pone Nicrum ac Rhenum, OPPIDA, PLUSQUAM QUINQUAGINTA. (401) Foris autem nuperrime Bohemiam; quam, esse Suam, rebatur. Calvini-regnum asseclis eius, ac Sculiteto, clausum Pragae, potentiâ Victoris, erat. Tribunus Francus, qui pro Friderico Tabore clangebat; ne classicum ad arma deduceret, ab obsesore milite refrenabatur. Mansfeldius (non ille Saxonicus, et Caesarianus, sed spurius, et alioquin aliter
aegre distinguendus in cognomine,) colligebat ille quidem proelii Mont-albam profugas reliquias: verum, ad rei summam adhuc nihil; ad latrocinia vero, palabunde tantum ac sparsim, valituras. Germania proceres, (quales sese nominabant,) Correspondentes, in hiberna se recipiebant: ac, fornaculis ipsi, foculisque suis, appliciti; de rerum Palatini frigore, iam minimô minus sollicitabantur: Vnionem, quam appellârant, suam, totam et ipsam paullo post dissuturi. Legati duo Britannici, pro sui Regis genero, verba serentes apud Saxonem, ac Bavarum; verba vicissim, et pacis mentionem, suâ culpâ sterilem, metebant. Angli quoque, Batavique, super flumina considentes; de Palatini collapsis rebus erigendîs agitabant, sed, quantum in oculis eorum aquae, tantum e manibus, deliberationum illarum effecta, dilabebantur. E Silesiis, spei quiddam allucebat. Vratislaviam igitur Fridericus, cum uxore, liberîs, familiâ ceterâ, comitumque Bohemicorum catervâ, venit. Et quidem, exitum paullatim annus spectabat: non inveniebat interim exitum, intricata Coniuratorum causa. Consilia quottidie Vratislaviae,
per coetus; in Curia, Comitia provinciarum; alibi, res aliae tectius, agitabantur. Eo locorum, monita Saxonicus Elector, ac litteras, mittebat; ut resipiscerent: minas autem, et terrores; si non recantarent. Ad haec; Uteraque Lusatia, tractim quidem, sed tota demum, Caesaris adrepsit obsequio. Moravos, ut idem agerent, exemplô suô, litterîs, internuntiîs, hortabantur fidissimi quique regi suo, Bohemi: reverterentur ad eum, quem legitimum monstrâsset Victoria: desererent vicissim illum, a quo fugiente deserti priores essent. In haec monita, statim ad se, mentemque meliorem, redeunt; Iglavia, Trevvizium, Znama. captae, manus dant, Olomuzium, et Prina. Moravia reliqua, Carolô Tserotinô, (Moravorum omnium, in partibus Caesaris, stabilissimô,) Viennae reconciliationis partes suscipiente, vela sensim eodem vertebat. Nutare vero pariter et Silesia, (clam primo, nec tamen non subodorante rem Palatinô;) post paullo vero, manifestius et palam, incipiebat; dum, universîs in Comitiis, pro reductione tamen Friderici, decernit nihil.
His ille manu tactîs, et, ut indubitatâ
re, deprehensîs; vasa Decembrî colligit: uxoremque primum omnium, (quippe, partui vicinam,) Berlinum Brandeburgicum, protinus et ipse secuturus, praemittit. Dynastis, e Bohemia se secutis, tristis tristibus, valedicit: eosque sacramentô, sibi nuncupatô, (quoniam ita temporum ventus, et varietas, suaderent,) ultro solvit; ac dimittit. Post vicesimum autem secundum Decembris diem, Silesiorum nullô retinente discedentis impetum, discedit ipse quoque: pollicitus, haud adeo multo post, Bethlenio, (si non et his,) cum viginti millium exercicut celeriter reversurum se; provinciasque sibi constabiliturum. (402) Abit hinc, ad Elisabetam uxorem, Berlinum. Verum, nec isthîc inventâ stabilitate rerum, aut loci: transit ad Christianum, Daniae regem, nominis eius quartum; Segebergae tunc agentem, oppidô, Travum amnem adiacente: quod Lubeccâ milliari quartô distabat. Rogatîs illic a rege, sed pro rei magnitudine nondum tunc exoratîs, auxiliîs (403); abit: unaque secum, rebus irritîs relictîs, trahit, ad nova quaerenda remedia, quos attraxerat ad Danum, Saxoniae Regulos nonnullos; Electori Saxonico non obnoxios. Nullius autem illorum, ad
opitulandum, adhuc maturâ, vel mente, vel potentiâ; gratisque circumlatâ, per omnem Aquilonem reliquum, spei suae repulsâ, quin et novâ praeterea volante per Imperium, in cum, ac participes eius, profscriptione; despondere tum demum, aliquanto, quam antehac, profundius, animum incepit. et utique, sibimet ipsi quoque videbatur in illud Danielis praesagum incidise fulmen: Ex hominibus eicient te. donec eum Batavia demum excepit, advenam; duodecenne maceravit exilinum; Moguntiae febris ardens extinxit; tempore, menseque, semper, ad formidanda Friderico, tragicque, fatalî: Novembrî nempe. cuius luce quartâ, lubricum regnum inierat: octavâ postmodum, infaustâ pugnâ manibus elapsum, amiserat: adultô mense, tandem et ipse penitus ese desierat: (404) detsmo nonô Novembris, anni tricesimi secundi, sublatur.
Ista, (Postremîs exceptîs,) im annum praesentem pleraque referenda, cum iis tamen pauculis, quae spectant in annos seriores, connectenda duximus: ut simul, ac semel, sub unum velut aspectum caderet id, quod initiô dicere coeperamus: Friderious Palatinum, e felicissimo (Qualis ese
potuerat,) repente factum esse, sub unius compendio, qua tempris, qua nominis, Infortunatissimum: alienis miserum; suis autem. et miserandum. (405)
Quapropter, haec, et alia talia, lacryraeâsse videri potuit, fletu praesagô, discedens olim Haidelbergâ Pragam Fridericus: ut in loco dictum est.
At vero, quam dispar, e contrario, Maximiliani, Bavariae DUCIS, Pragâ discessus in suam denuo Boicam? Illius alterius, quem dixi, collapsam fortunam, tamquam fulmine proscriptionis afflatam, quocumque fere gentium accederet, aversabantur homines; et ii, quos relinquebat, et illi, quibus se committebat. Maximilianum, e diverso, multum inviti, saneque lacrimantes, ii dimittebant a se, quorum ab oculis orîsque recedebat: et obviîs ulnîs, apertîsque brachiîs, hi plaudentes excipiebant, ad quos, et per quorum fines, revertebatur. Ut herôem, caelô sibi demissum, amplectebatur, et suspiciebant. DISPARIBUS ne mpe meritis, dispares occurrebant frontes: et, AMABILEM qui se praestiterat, is amabatur.
Iam Novembris decimus
septimus illuxerat: cum Maximilianus DUX, Pragâ movens, suae - Monachium - reversionis initium, suopte quoque recessu, fecit. primîsque castrîs Miskam ventum est, in Austrum sitam, ad sinistram Multaviae fluminis regionem; ac Pragâ tertiô miliarî distantem. Incedebat autem agmine, sollerter instructô; certaminique iuxta, (si sic res ferret,) ac profectioni, praepratô: peditatui circumsusîs ad latera, munimenti cassâ, turmîs. Ad dextram enim viae, qua pergendum erat, Mansfeldianis, Pilsnam tenentibus; ad sinistram, Taboraeis (sicunde fortassis obsidionem perrumperent) praesecanda facultas insidiarum erat. In hunc eundem modum, stativîs alterîs, sed itinere contentiore, Miskâ processum est Preschibranam (406); supra Mariaethâlam, ad rivum, qui, Platnae lacu defluens, in Multaviam erumpit, constitutam. Tertiîs castrîs Preschibranâ, magnis itineribus, Grunenbergam, in Zephyronori latus positam arcem, et quintô milliarî semotam, attigerunt: diversorium, iam antehac occupatum, et usu biduanô tritum. Stativis quartîs, viâ brevî, Grunebergâ Glattoviam tenuerunt; a primoribus
illius oppidi gratulatione DUCI, ceu Utctori, perquam submisse factâ, prolixîs studiîs excepti. stativa quinta, summô diluculô moveri coepta sunt: quibus, Glattoviâ profecti, secundum KlenovviZium, silvam intrârunt Bohemicam: eâque, labore nusquam intermisso, (Tantus sols natalis amor!) per aequa saltuum, et iniqua, superatâ; reliquerunt omnem a tergô Bohemiam: ante noctem autem Neokirchium intrârunt, Boiaricae ditionis municipium: Regeni fluminis origini vicinum. Ex hoc demum loco Maximilianus, praesidii caussâ tractum e Bohemia secum, et eousque retentum, bis mille iaculatorum peditum, ac mille ducentorum equitum, (407) comitatum; Herlebergiô deducente, remittens Pragam, ad relictas illic sub Tillio copias: ipse, de cetero, cum expeditis peditum, et cum equitatûs flore, sequentibus tardius impedimentîs, Neokirchiô Monachium, magnîs itineribus properare perseveravit
Cum porro sit, qui tradat; Eum in urbem, Boicae principem, ad exeuntem Novembrem intrâsse, mille quingentîs, copiâ rerum differtîs, curribus, ac plaeustrîs, stipatum (408): si
veritati consentanee narrarentur ista; mirandum minus futurum erat, si, rigente tunc magis magisque caelâ, conglaciarsque coeptâ terrâ, sex milia rotarum, per raucas viarum nivalium orbitas stridentia, non modo grues, et anseres Strymonios, omnibus ex agris profligâssent: sed, ad agminis praetereuntis spectaculum, oculîs hauriendum, omnem undequaque mortalitatem excivissent: effusius, (uti reor,) et confertius; quam olim, ad intuendos Hasdrubalis oppressores, Neronianos mslites, in Apuliam revertentes, anni tempore floridiore, concurrens Italia prosilîsse ferebatur. (409)
Sed ego, (sicuti confido,) de redeunte suam in Bavariam, eius DUCE, certiora tradam, ac moderatiora.
Praecucurrerat iam in omnem Germaniam orthodoxam, latius autem, ac citatius, in utramque Boicam, Maximiliani propinquantis fama laetissima. Nec dcerant, qua transiturus esset, castella, municipia, Conventus, et oppida: quae publicam in gratulationem splendide sese, cumque pompâ, compararent. Et Saules quidem, rex Chanaanitidis, e caede revertens, et excidiis,
Amalecitarum: id genus gratulationum scenicarum usqueadeo non refugerat; ut, non-obtrusas a populis, excogitaret ipse sibi frondentes in Carmels iugis, ac nemoribus, itinerum ac transituum portas, arcusque, triumphorum praecones. (410) Sed, ab his talibus longe refugiens, omnemque DEO SOLI ter maximo deberi gloriam sentiens, Maximilianus ant. Saules; praevolantibus ad loca Boiorum, tale quid molientium, edictîs, conatus eorum difflabat: aut, studiosâ praefestinatione meditata superobruens, eludebat.
Quocirca, progressu simplicissimô, posteaquam Neokirchium, die Novembris vigesimô secundô, tantum non antelucanus, reliquit: reliquum itineris e subsylvanis Bohemiae confiniis, ad planiora, Danubium versus, et hinc, per Isarae cisamnana loca, faciens; Landishutum, (urbem arcemque, sibi natalem,) pervenit. Ibi, primum omnium excipitur, a profectis in occursum eius, coniuge, fratreque. Frater, fuit Albertus, Bavariae Dux; Landgravii Leichtenbergici gener. Cxor Maximiliani Ducis, Elisabeta; Caroli, Lotharingiae Barrique Ducis, filia. cuius, e conspecto receptoque maritô, (praesertim salvô
victoreque,) tanto fuit inexplicabilior laetitia: quanto, per tot eousque menses, incertior extirerat, ex adversis subinde rumoribus, illius incolumitas; et quanto fuerat huius intentior, pro viri salute, precum, in momenta paene singula, sollicitudo. Progressus autem, post haec, nullâ tractâ Landishuti morâ, DUX, superiores in oras; Erdingae (quod oppidum ad Semptam rivum est, emporium frumentarium,) a patre salutatur, Gulielmo V. Bavariae Duce; qui duodeseptuagenarius, honorando filii carissimi reditui, Monachiô se, diebus, illîs, emoverat, in amplexum illius descendens: et illud Iacobi patriarchae, conspectô Iosepho filiô subsultantis, totô visus itinere volvere, posteaque mutuos inter amplexus effundere: IAM LAETUS MORIAR (id, quod et sextô post annô religiosissime fecit,) QUIA VIDI FACIEM TUAM; multîs aliquamdiu casuum vicissitudinibus involutam, subtactamque nobis: nunc autem, et denuo praesentem, ac superstitem mihi, futuram. (411)
Postquam autem et Monachium tandem, Novembris vicesimô quinto die, divae Catharinae Virgini-Maryri dicatô,
vesperascente sensim caelô, DUX intrare coepit: iam dudum civitas omnis, et plateae latissimae, concursu populorum, omnibus e municipiîs, et pagis, et oppidis, repletae: domuum item editiora loca, valvae, fenestrae, tabernaeque, prospectantium turbîs confertae; laetantium congratulantiqumque vocibus personabant. Quibus tamen Maximilianus posthabitîs; ad Aedem urbis primariam, Caeli-Reginae sacram, recta pergens: Monaeum ibi quoddam, quasi novum, totumque pium, reperit: DUCEM, suorum exemplar, exspectans. Invenit, inquam, ad Divae Virginis, populi religiosioris densam Multitudinem; Sacrorum Ordinum familias; Sacerdortium urbis potissimum; Sex, in Infulis, monasteriorum-Antistites; Frisinganae dioeceseos Episcopum, Vitum Adamum: choraulas; et, omnî symphoniâ piâ modulantes, organoedos. Hi psallebant: praesule Ecclesiarum, faustissima quaeque precabantur illi, cuius virtute palma fuisset ex hoste reportata. gratiae sollemnes agebantur ei, Cuius est totum, quod est Optimum; (412) victoria, reditus gloriosus, et Ecclesiae commune gaudium: Excelso nempe DEO. Porro,
precantibus omnibus, et Numini gratulantibus, DUX precabatur ardentius: gratias referebat prolixius: oblitusque quodammodo, reverti suam in regiam, ac fastigii principalis aulam; in oculis univerfae multitudinis, annorum ipse tunc Quadraginta septena heros (413), innocente quovis adolescentulô submissius in genua prostratus, illo totô supplicationis Actu; nullô penitus iactantiae signô sensuqua sese gerebat, multôque minus efferebat: memor nempe, caelestî munere se quidem, domitâ rebeilione, partes implevisse LEONIS; sed GALEATI: vanitatem eristati, numquam appetîsse. Quô factô, tanto MAXIMILIANUS triumphabat excelsius, quanto demissius ipse nolebat. Sequitur enim GLORIA, suî fugam.
(1) Horatii, Epistolar. lib. 1. epist. 2. ad Lollium, v. 16. Iliacos intra muros peccatur, et extra. A Trobus, intra: ab Achaeis, foris. At hîc, a Pragaeis coniuratis, intus: a sociis corum, in circuitu Pragae et Bohemiae. (2) Sune enim et Darari cis Hellespontum, in parte
Illyridis; adcoque Europâ. (3) Ihum, urbs eras Troadis. Troas autem, regio illius. (4) Palatinianos, a Neccaro flumine profectos ad flum. Moldam. (5) In vulgata ponuntur verba, Omnis praevaricatio, et inobedientia. (6) Ad Hebraeos, cap. 2. v. 2. (7) Ecolesiasties 16. v. 8. (8) Ibed. cap. 16. v.u. (9) Ibid. v. 12. (10) Sapientiae cap. 5. v. 18. (11) Ibid. v. 21. (12) Sapient. cap. 5. v. 21. ubs vulgata, Contra Insensatos. hoc est, intelligentiae sensu destitutes. (13) In Inferis. (14) Psal. 49. v. 4. Vulgata, De sursum. (15) Ioelis cap. 2. v. 3. et Actor. 2. v. 19. et Lucae c. 21. v. 25. et 26. (16) Psal. 49.l v. 4. citatô. (17) Numeror. cap. 16. v. 31. et 32. (18) 4. Reg. cap. 1. v. 14. (19) Libri Iosuae, cap. 10. v. 11. etc. (20) Ioann. Nauclerus, Vol. 2. Generatione 41. anno 1220. Sed expressius, Michael Buchingeriss, e Correl. Cornipolitano, et Bredenbach. lib. 1. Collation. sacrar. en annum 1273. (11) Iudiscum, cap. 4. per tezum. (22) 4. Reg. cap. 6. v. 17. (23) Cantic. 4. v. 8. Apud Cornel. porro a Lapide, Leones hi, et pardi, armatos signisicant insectaetores. in sdem cap. 4. Cantic. (24) Aluntur onim leones, etsaem in Vivariis Europaeorum quorundam Prinsipum: cum Pardos Syriae fere, Africaque,
solae nôrint. (25) Cornel. a Lapide, in caput 13. Apocalyps. (26) Iun. Iuvenalis, XI. Satyrâ, citatus a Petro Henrichiano, §. de Pardo. (27) Innuit Satyricus, Inter peregrinas belluas, etiam Pardos in aream, arenamve bestiariam, immissos. (28) Nenioris stellati, ad Pragam. (29) Passim in Commentariis, super diversa Scripturarum. Subinde quoque, in libris, ad Ambrosium, contra Celsum epicureum. (30) Isaiae cap. 13. a v. 4. (31) Ibid. eap. 13. v. 5. Vulgatae verba sunt. Venientibus de terra procul. etc. (32) Presertim vero, Croatarum. (33) Wallonum: quibus adiungas licet, Belgarum reliquas gentes orthodoxas. (34) Idem animal, et do/rc Graecis, et dorka/s2 est, ab acutissimo in praedam oculo. de/rkein enim, est, Videre, unde de/dorka, et do/rc. (35) Non fabulosas illas veterum acutoculas: sed lupos, quos vocant, cervarios. (36) Lepus, timidior est, quam, ut audeat; vulpes astutior, quam, ut velit, pardo sese committere. (37) Id diserte tradit, a Lapide citat. in cap. 5. Ieremiae, v. 6. E Plinii lib. 8. cap. 16. et Aeliani lib. 5. cap. 40. cetera quoque, de pardo pete. (38) Commentatore in Canticum Canticorum, apud Cornel. in cap. 4. Cantic. (39) Psal. 26. v. antepenult. (40) Ad
assertionis huius plenisorem lucem capiendam, expendat, qui dissentit, verba Divi Pauli, 2. ad Timoth. 3. v. 13. Mali homines, et seductores, proficient in peius; errantes, et in errorem mittentes. In errorem puta illum, de quo Salomon ait, Sapientiae cap. 5. a v. 6. Ergo erravimus a via Veritatis, etc. lassati sumus in via iniquitatis et PERDITIONIS. Summatim deniqise: Dissensiones, Sectae, etc. regnum DEI non consequentur. ait idem Paulus ad Galat. cap. 5. vers. 20. (41) Der Thiergarten / auff dem Weissen Berg: ad Pragam. (42) Sic de eo loquitur Ecclesiasticus, cap. 50. v. 28. (43) Vitruvii vox architectonica: qui scripsit tamen Augustaeô saeculô. Est vero, Colluviei receptaculum. (44) Sic enim colebant Semiramidem, deam suam. de qua vide, si lubet ac vacat, quae seripsi Ruinarum decade l. in Semiramide. (45) Aut, sine aspiratione, Avahaei: sicut 4. Regum, cap. 17. v. 24. aut Hevaei: velut infra, cap. eod. vers. 31. nominantur. (46) Vocabulum auctoris Philomelae. (47) Hanc historiam vide, ac lege, lib. 4. reg. Capise 17. a v. 24. usque ad fin. (48) De Vallearundineri, pone Iordanem sitâ, et a feris
(etiam leonibus) habitatâ, vide Christianum Adrichomium, in Theatro terrae Sanctae, tribuque maxime Ephraim, num. 16. Includitisr vero Vallis haec, ad instar quoddam, seu formam, tou= *de/lta Nilotici, consluentium torrentis Carith: eiusque Deltae basis est. Iordanis fluvius; in quem Carith, cum lateribus suîs, e cuspide Occiduâ descendit. Ferarum autem immitium ibi coloniam esse; satis indisant verba Davidica, psalini 67. v. 31. quo digitum intenait etiam Adrichomius, Theaetri paeg. 25. col. 2. med. (49) Psalmo 7. v. 12. et 13. et 14. Porro, ubi Vulgata habet (idque recte) Vasa-Mortis, ibi intelligenda sunt, Instrumenta, et utensilia, suppliciorum. Unde et Septuagintae vertunt, h(toi/mase s1keu/h qana/tou. (50) Ioannem Huss, cognomine suo vehere Anserem, non solum indicat claere, pluribus in paginis, Auctor Gloriae Universitatis Pragensis Carolo-Ferdinandaeae, ut pag. 24. med. et pag. 50. fin. et pag. 52. med. et clarius, pag. 58. ad finem. ubi, Anserinô clangore delectatum, ait, Podiebrachium, yeudobasile/a; quiae doctrinô Hussi captum, et excantatum. et pag. 60. med. etc. sed nec ipsi Hussitae huius avis multistreperis vocabulô Prophetam suum erubescunt insignire.
uti Vitae Canisianae novissimus anctor, Italus, notavit in epigrammate, quod Hussiticus effudst poeta, in Petri Canisii nostri, invisum sibi nomen, Pragae, annô 1556.
Hinc procul esto, Canis! pro nobis excubat Anser.
sicut dicacitatis huius, et alibi superius, et fusius, memini, Septennii II. annô 1614. pag. 449. Ceterum, haec, de Hussiano nomine Anserinô, plusculîs abnotare placuit; ob magni ceteroqui nominis, eumque Catholicum, Wandalum, ad Taboris postea moenia defunctum: qui ante 36. annos plusquam semel affirmavit mihi; In Bohemia nesciri quidquam de ulla cognatione nominum Hussii, et Anseris; in gratiam fortassis uxoris Bohemae, Hussi sectam professae, ac retinentis. (51) Matthaei cap. 7. v. 21. (52) Ad Roman. 13. a v. 1. (53) Ibid. v. 4. (54) Psalmo 147. v. 15. (55) Haec narrant, Cornel. a Lapide, in epistolam S. Petri 1. cap. 5. v. 7. §. S. Ioannes. Caesar Baronius, in annum Christi 510. num. 2. Idem quoque, in Notis Martyrologii Romani, ad diem 19. Februarii, §. Sanctorum Monachorum. Cyrillus, in Actis S. Ioannis Silentiarii. et Simeon metaphrastes, ad diem 13. Maii: aliique
complures. (56) Miraculîs enim piorum conspectîs, Christianiss effectus; fidei verae tenax permansit: ut Baronius indicat, locîs, proxime citatîs. Gabor autem iste, se ipso quottidie deterior evasit. (57) Hanc, a Boico Gillensteinianam dictam, locîs, alibi citatîs; auctor Iournalis expeditionis - Bavaritae in Bohemiam, Boius ipse quoque, a pag. 45. post med. ac deinceps, constanter Greilenstein nominat: eamque fuisse dicit Domini Ioannis Iacobi a Kueffstein; praefecti tunc annonae castrensis rebellium. Drozdovicium vero, cuius mox a sexto versu mentio sequitur, Illustrissim: Pessina a Czechorod, affert Phosphori Radiô 6. pag. 661. citatque, infra ad marginem, Martis sui Moravici librum 2. cap. 6. (58) Hinc Consultationem, quam Boicus ait, inter Bavariae Ducem, et Comitem Bucquoium, habitam fuisse in arce Gillensteniana; auctor Iournalis haudquaquam falso tribuit Hornae urbi, paginâ 49. Qui nihilominus pag. 47. ad med. Gillenstenii (quod Greilnstenium ipse nominat) factam dicere videtur. §. Den 12. dito, ist man. etc. Doch vorher. etc. (59) Abrahamo Saurio, de Urbibus, pag. 424. Scriptori, et (uti videtur) etiam praeconi, neo-evangelico. (60)
Auctor Iournalis, pag. 48. ad med. (61) Insignia regni Bohemici, Albi Leonis, in campo, seu scuto, rubro: contra, ac Ianssonius in Atlante notet. qui Tabulâ Bohemiae, circa med. fere, ait, Leonem Rubrum, in campo Candido, tributum fuisse Wratislao IV. ab Imperatore Friderico. (62) Apud Boicum, parte 3. lib. 5. num. 32. (63) Quae sero tandemps ad vesperam, advenerant. ut asserit Iournale, pag. 47. princip. (64) Octavô die Septembris, seu, die sollemni NMativitatis Beatissimae Virginis Mariae: ut Diarium numerat Teysingerianum. (65) Oberndorffis: ut seribit auctor Iournalis, pag. 45. post med. (66) Quae, positam in medio suî, Bohemiam ex omm circumquque parte cingit. uti, ad Tabulam Bohemiae, docet auctor Atlantis Geographici, initio statim: ac plures alii. (67) Nec Contemnendus, nec Timendus, hostis est: Symbolum postea, annô 1645. suit Oliverii, Lib. Baronis de Wallis, Sacrae Caesareae Maiest. Colonelli peditum: apud Eliam Widemann, delineatorem, et chalcoglyptem. (68) S. Paulus ad Romanos, cap. 8. v. 31. (69) Deuteronmii cap. 32. v. 30. (70) Cornel. Nepos, in Miltiade; sub med. (71) 1. Reg. cap. 14. v. 6. etc. (72) Diarium
Teysingerianum, pag. 49. ante med. (73) Vide Suasoriam 2. Marci Senecae: praesertim autem, in Divisione. (74) Libri Iudicum, c. 15. a v. 4. De 300. vero Ungaris, spei suae irritîs, auctor Iournalis tradit, pag. 48. med. (75) S. Thomas Aquinas, Summae theologicae Parte 1. quaest. 63. artic. 6. ad 3. et q. 64. artic. 2. in corp. (76) Vide libri Ecclesiastae caput 9. v. 10. (77) Iob cap. 10. v. ult. (78) Thomas Kempesis, lib. 3. de Imitatione Christi, cap. 32. num. 1. Sui ipsius (suî ipsorum) amatore,s cupidi, curiosi, gyrovagi; quaerentes semper mollia, etc. fingentes, et componentes, quod non stabit. (79) Sext. Propertius, lib. 1. eleg. 1. v. 6. (80) Ecclesiastici cap. 32. v. 24. (81) Proverb. 4. v. 25. (82) In caput 1. Iobi, lib. 1. moral, capite 10. (83) Verba Ciceronis, Oratione, pro Lucio Muraena, Vol. 2. ad finem disceptationis, contra Catonem Uticensem. (g) Cornel. Nepos, in Epamin. (84) Hoc vocabulum, quod vulgo, nec inconcinne, i)/dion sonat, tw=| a)llotri/w| oppositum; concinnius tamen, et atati Latinitatis aurae receptius, significat ai)w/nion, perpetuum, stabile, posessori mansurum, ac duraturum. velut, apud Maronem, lib. 6. Aeneid. de Marcello, Octaviae filiô, praepropere exstinctô,
- nimium vobis Romana propago Visa potens, superi, propria haec si dona fuissent.
Cornel. quoque Nepos, in Thrasybulo, circa fin. Parva (inquit) munera, diutina; locupletia, non propria, esse eonsueverunt. Hoc locô vox haec ponitur in sigmficatu plitiore: quippe, sine quo sermo ceteroqui futurus fuerat nugatorius. (85) Auctor Diarii castrensis, Monachii editi, annô 1621. pag. 40. et 41. et 42. (86) Praenobilem Dominum I. Adelzreutterum, Consiliarium aulicum, annô 1640. quando Conscriptio rerum Boicarum, a Principatus Stephani continuandae, usque ad Guilielmum V. poscebatur. Is labor, in eundem denique Iureconsultum, eiusque scriptionis collegam, devolutus fuit. (87) Tabulae Bohemiae recentior, et grandis; cum vocabulis locorum Bohemicis, Ongerschits nominat, per quartam latinorum vocalem. (88) Graecis s1kuleu/w, spolio. pros1kuleu/w, ante-spolso. (89) Exodi cap. 10. a v. 1. usque ad v. 7. (90) Hoc namque consectaneum videtur, ad ea, quae de voracitate Equi Nilotici Achilles Tatius refert: ut id unâ quadam pastione continusatâ fiat. diei, vel ertificialis, vel saltem naturalis. Si namque
longiore ad hoc indiget temporum lapsu; iam nihil insolens id, et inusitatum, erit: cum alioqui rus aliquod, frugibus plenum, per dies, aut menses complures, etiam aper possit, aut cervus, consumere. Ceterum, haec de Equo Nili (qui idem et Elephas Aegyptius appellatur) habentur apud Achillem, quem dixi, Tatium, libro 4. de Clitophonte, et Leucippâ, post initium libri, a pag. 220. usque ad pag. 224. editionis Lugduno-Batavicae, in 12. anno 1640. evulgatae, Graeca illius verba, inter ceterae, sunt haec. e)/tuxon pota/mion qhri/on a)\ndres2 teqhrako/tes2, qe/as2 a)/cion. i(/ppon de\ au)to\n tou= *nei/lou e)ka/loun, oi( *ai)gu/ttoii. *kai\ e(/s2i me\n i(/ppos2 w(s2 o( lo/gos2 bou/letai, th\n gas2e/ra, kai\ tou\s2 po/das2, plhn\ o(/s1on en xhlh=| xi/zei th\n o(/plhn/. me/geqos2 de\, kata\ bou=n to\n megis2on.. Et infra, ad finem paginae, 223. (qhri/on) e)/s2i me\n a)ddhfagw/taton, kai\ poiei=tai trofhn\, o(/lon lh/i+on. Haec metafras2ikw=s2 ita quis interpretetur. Nacti feram, viri, venatione pro more functi, spectatu dignam. Eam vero, Equum-Nili appellabant Aegyptii. Et est quidem Equus, sicut famma vult; quantum ad ventrem, ac pedes attinet: nisi, quod, et quantum, in forfice, seu chela, dividie
ungulam. Magnitudo vero eius ferae, est, iuxta bovem Maximum. Est vero animal istud quidem voracissimum: facitque cibi sui, totam aliquam segetem. et hinc fit, ut a)ddhfagw/tatos2 dicatur ab Achille Equus iste Nili, a vitio a)ddhfagi/as2, seu, d, simplios, a)dhfagi/as2: quae est, Inexplebilis quaedam Edendi aviditas. (91) Apud Sallustium, in Iugurtha; circa med. (92) Apud eundem: tribus circiter foliîs superius. (93) Hoc totum clare indicat auctor Iournalis, pag. 54. sub ipsum principium. ac ratio suadebat. (94) De quibus Maro agit, lib. 2. Aeneid. longius post princip. (95) Ita locum hunc sinceriores Tabulae, cum auctore Iournalis, appellant: quasi dicas, Pafcuorum-Villam. non autum, Waldhofium; ut aliae Tabulae, pro I, littera, L, intrudentes. Hôc porro locô, in recensendis stativis Boio-Caesarianorum, non dissentit (reor) Illustriss. Czechordoius, Phosphori Radio 6. pag. 663. dum ait: Ubi signum progrediendi datum; isterque Exercitus Gmundam versus, UhercZiciô (Ungerschiziô, nobis) prius, et Rapsiô, occupatîs, ac inde, per Novohradium et Schvvinas, BudvicZium processit. etc. Nostri quippe Scriptores, vocabulîs utuntur suae
linguae: Bohemi, fere Bohemicîs: ut par est. (96) Abrah. Saurius, de Urbibus, pag. 580. ad med. (97) De his, vide, et expende, Diarium Teysingerianum, pag. 52. Simul autem et ea, quae in Actis huius anni, 1620. superius memoraus, de gestis Electoris Saxoniae, ad Budissinum Lissaticum. (98) Iureconsultorum, apud Ciceronem, nomina, eidem coaevorum. Applica, Ludovico Camerario, et Achatio Donaevio, baroni (postea Comiti, nostrique Palatinatûs huius Superioris Gubernatori Ambergae) et Principi Anhaltino Senirz, qui suadere infelscsa, iam sub Friderico etiam IV., Quinti patre, instituerant. (99) Cornel. Nepos, in Hannibale, ante finem. (100) 3. Regum, cap. 22. a v. 31. (101) 1. Reg. cap. 4. a v. 10. (102) Lib. 2. Reg. cap. XI. a v. 1. etc. (103) 2. Reg. cap. 18. a v. 1. usque ad v. 4. (104) 1. Reg. cap. 21. a v. 17. (†) Redivivus (qui inscribitur) Sleidanus, libro XI. ante fin. ubi ad marginem addit haec. Diser Katzianer (quem in cordore historiae nominat, Königischen Feld=Obristen) ist von einem stattlichen Adelichen Geschlecht auß Croatia gewesen. Addit, Eum, ob fugam e proelio ad Esseckum, Viennae postea captivum, et
indidem liberatum; ab cognato quodam, in arce quadam suâ, interfectum, ob conatum transfugii ad Turcam. Serinus (al. Tzrinus) cecidit, in defensione Sigethi: ut Surius seribit in Commentaer, anno Salutis 1566. (105) Sicut ad extremum denique dicetur, in enarratione fugae. (106) Arbitri vox, in Trimalcione. Lati-Clavi porro formam fuisse, quaelis fere nunc est Electoralium epomidum (seu, Collariûm, ac superhumer alium,) asserit quidam e Commentatoribus Petronianis. (107) Hanc tantam monendi Friderioi liberiatem, satis irreverentem, exprimit, in Consultatione Bohemorum, ingenue Nicol. Bellus, Laureae Austriacae lib. 4. pag. 336. col. 1. ad med. Non ergo noster hic est, sed Adversariorum, sermo: qui non nescimus, Cum Principibus populorum, agendum esse reverenter, ac pudibunde. (108) Haec, ad hunc usque locum, pro Sententia, Palatinum in expeditionem stimulante, allata: haec, inquam, eruuntur ad apicem, e Consilio, quod a Nicolao Bello, affertur, et introducitur, lib. 4. Laureae, pag. 336. col. 1. citatâ superius. Ego, mihi loquendi libertatem sumo nullam, nisi, quam, qualem, et quansam, in Auctoribus, me praegressîs, invenio; et
cam quidem, ex ipsorummet ore Protestantium: non autem Catholicorum, aut Septenniorum scriptoris, sensu. (109) Librô 2. Regum, cap. 21. v. 15. et 16. et 17. (110) Iodocus Hondius, in Atlantis-Minoris tabula Bohemiae, pag. 450. col. 1. (111) Cornel. Tacitus, Annal. lib. 1. de coercita, per Casarem Germanicum, sedstione militum Germanicianorum, uti vocabantur. (112) Respondetur, ad adversariae Sententiae dictum biblicum, allatum e lib. 2. Reg. cap. 18. v. 3. (113) Non autem, qui ei natus in bohemiae fuerat, uti Bellus pag. 336. ait: et ego alibi refelli. Interim observes, licet: Brachelium pag. 27. pro Berlino, ponere Stetinum: ae nihilosecius asserere; Palatini filium in curam Electoris Brandeburgici transmissum. (114) Auctorem Laureae vide, pag. 336. co.. 1. post m. et col. 2. princ. (115) Iul. Caesar, de bello civili, lib. 3. longius a fin. (116) Abrah. Saurio, in Urbibus, parte 2. pag. 87. Pragadicz, dicitur. Gerardo Mercatori, in Tabula Bohemiae, Prahalicz. Guliel Blauvve, Prahavviz. Guiliel. Ianssonio, Prabalitz. Ioanni Ianssonio, Prachatitz. Wassenbergio, Bragodizium, pag. 34. princ. Ephemeridi Teysingerianae Pragadiz, nobiscum manet. Sic et superius, pro
Marowiz, alii Machowicz, scribunt: ego, priore modô. (117) Ioan. Ianssonius, in Tabula Bohemiae maiore. (118) De hac Pragadizii clade tradit Diarium Teysingerianum, pag. 53. med. et Boicus, Part. 3. pag. 96. ante med. (119) Saurius, in Urbibus, Parte 3. pag. 6. Als eine Pastey/oder Schantz. bis. Verbo, thador. (120) Huc respiciunt Ioannis Cluveri verba, in Epitoma Historiarum, pag. 649. col. 1. princ. (121) Abrah. Saurius, V. Praga. pag. 75. ad fin. ubi Visegradam aercem pronuntiat Wischerad (an Wischegrad?) Alii tamen vere, sicut voces, sic et loca, distinguunt. (122) Cluverus hanc delibat, Epitom. pag. 649. col. 1. med. Ioannes autem Pauli, in Iocoseriis suis, Capite de Caesaribus, fol. 18. plusculis, sed historiae peristases depravat. Vide autem et Aeneam sylvium, in historia belli Hussitici, capitibus 40. et 41. (123) Saurium vide, in Urbibus, V. Praga, pag. 79. princ. (124) Vox S. Ignatii, Martyris Antiocheni, Romae in arena leonum morituri. (125) Isaiae cap. 26. v. 10. Mifereamur impio: et non discet Iustitiam. In terra Sanctorum, iniqua gessit: et non videbit gloriam Domini. (126) Ioan. Cluverus, pag. 649. col. 1. post med. (127) Ad
Titum, cap. 3. v. 10. et XI. (**) De his Pragadiziorum caedibus, Abrah. Saurius memorat, Opere de Urbibus, V. Pragadicz, pag. 87. (128) Hoc Ziskae, seu consilium, sen desiderium, multi narrant adhuc hodie, sive linguâ, sive calamô. Nec plane praterit Cluverus, Epitomês pag. 650. initiô colum. 1., ex auctoribus, margini adscriptîs. (129) Iournale Teutonicum expeditionis Bohemicae, pag. 54. (130) Ab his longe abeuntia, narrat Saurius, pag. 56. de Urbibus, Parte 3. quem tamen latere Veritas rexum genuina nequaquam potuit: cum adducat Saurius ipsa verba Iournalis; eaque paene ad apicem expressa, locô, plusquam uno. (131) An et Vohlinum, Bohemis dictum; et infra Strackonizium, ad Austri plagam, sirum? (132) Iournale, pag. 55. fin. Allgemach (inquit) nachgefolgt. (133) Psalmô 57. v. penuliimô, seu XI. Laetabitur iustus, cum viderit vindictam. etc. (134) Abrahamum Saurium vide, De Urbibus, Parte ultimâ, V. Strackoniz. pag. 117. (135) Ita pronuntiae auctor Iournalis, pag. 56. Gerard. Mercator, in sua Bohemia, et Guil. Ianssonius, et Atals minor, Horessowitz, (136) Sic nominat Gerard. Mercator, et Guil. Iansson. Teysingerus
vero, in Diario, pag. 56. ante med. Grunberg, seu Grienberg. At Rephael Sadelerus, in sua Topographia Bohemiae, Grimberg nominavit locum illum. (137) Quantum ad auctoritatem quoque Industriae ducum. (138) Telamones, (inquit e Vitruvio Iun. Hadrianus,) signa sunt, virilî formâ, quae (sicut Atlantes quoque) aliquid in aedificiis fustinent. (139) Boicus, Partis 3. lib. 5. num. 40. (140) Sic cam appellat, Diarium Teysingerianum, pag. 55. fin. Sed Gerard. Mercator, Wimbergam: Estque inter Pragadizium, et Willharticzium, mediô fere per obliquum situ. Cepit eam Tieffenbachius (non ille transfuga) Bucquoii missu: ibique praesidium imposuit. (141) Zuttenhosium nominat Nicol. Bellus, lib. 4. Laureae, pag. 342. col. 1. ante fin. (142) De his, idem Bellus agit, locô, primulum adductô, col. 2. m. (143) Hoc asseveratione magnâ tradit auctor Laureae; sicut et causam: cur in Urbibus Nobilitas profuga toleraretur. lib. 4. pag. 342. col. 2. post med. usque ad finem columnae. (144) Risenbergam a plerisque dictam, auctor Iournalis pag. 57. fin. Risenburgum dicit: quasi Gigantum-castrum. (145) Tit. Livius, Annalium lib. 30. multo post princip. (146)
Iudicum cap. 9. a v. 50. usque ad fin. capitis. (147) Don Balthasar, Hispanus idem, et Commendator Equitum S. Ioannis Melitensium. Melita porro, Insula maris Africani, ultra Siciliam, in Austrum; quâ parte (inquit Carolus Stephanus) in Africam vergit. In has Insula coloniam habuêre Carthaginienses (qui olim iidem et Poeni): ut indicat idem Stephanus, V. Melita. (148) Ita semper nominatur locus hic, ab auctore Iournalis. a pag. 58. etc. et 59. At pag. eadem 59. videtur Strowiz dici. (149) Guilielm. Ianssonius, in sua Bohemiae Tabula. (150) Abrah. Saurius, de Urbibus, V. Glattaw. pag. 638. (151) Partis 3. lib. 5. num. 43. e monimentis arcanioribus: cum Feminarum harum nobilium, ac Triginta captorum, mentionem Auctor diarii Sadeleriani praetermiserit. (152) Deroselben (scil. der Vngarn) Generaln. ait Iournale, pag. 61. v. 5. (153) Anbaltinus Princeps Iunior: apud Boicum, Partis 3. lib. 5. num. 44. (154) In Bohemia Argentarias esse celebres, et Atlas memorat, in Tabula Bohemiae chorographica exponendâ: et Guil. Ianssonius, cum cura adnotat, in Bohemia sua: cuiusmodi sunt, ad Budevvitzium, Crumloviam, Kuttenbergam.
quarum mentio recurret infra quoque, in Otio militarî, post pugnam ad Pragam. (155) De hac agit Heribertus Rossvveydus, in Vitis Patrum, liubri Quinti libello 7. num. 19. (156) Boicus, lib. 5. num. 45. pag. 62. med. v. 2. Haslangum ipsum ita suasisse. quod Teysingerus tamen non ait. (157) Hoc dicit Teysingerus, pag. 62. ad med. Sonder vilmehr gefällig seyn möchte. (158) Austria videlicet, qua Pannonia Superior: et Hungaria, qua Pannonia Inferior est, ac dicitur. ut et alibi notavi. (159) Ut in circulo, seu tractu, Pilsnensi, atque circa Satzium, nuper: de qua re, superius est actum. (160) Ut accidit ad Oeffertingam, a Super-Anassinis rusticis, Duci Sassen-Lavvenburgico. de quo egi in Annali ipso huius anni. (161) Ut ante Paiscos dies Hungari Haslangum ceperant. (162) Sicuti Cosacci fecerunt in Moravia, Friderico foederatâ: direptô, ipsîs in nuptiis, municipiô Mesericziô: velut suô locô, et annô, narravi. (163) Isaiae cap. 36. v. 21. (164) Istud observavit accurate Boicus, lib. 5. partis 3. num. 46. initio. Praeterit hoc Iournalis auctor. (165) De hoc congressu agit et Boicus, Partis 3. lib. 3. a num. 7. (166) Dann es mit Euer Lieb
Person ein andere Mainung hätte. Iournale, pag. 62. fin. et 63. princip. (167) Huius postremi commatis rationem, erues e verbis Diarit Teysingeriani, pag. 64. §. Den 21. dito, haben. etc. ante med. (168) Partis 3. lib. 5. num. 47. Illustriss. vero Czechorodius, Phosphori Radio 6. pag. 667. et 668. (169) Sic vocitatam aevô fuô, adeoque Christi, ac Tiberii, Bohemiam, affirmat Velleius Paterculus, lib. 2. pag. 375. med. Editionis Boxhornianae, Lugd. Batavorum. (170) Crispus Sallust. in Catilinaria, pag. 20. Elzevirianae editionis Leydensis. (171) Sallustio crebrum, ac familiare verbum, in Expeditionibus, praesertim Iugurthinîs: etsi nonnullis improbatum, tamquam minus ibi proprium; potiusque ad fornices, et cubilia luparum, pertinens. Sed ego, cum Historico Summo errare malim; quam cum immodice eruditis, sapere. (172) Allusum ad illud Psalmi 126. v. 1. (173) Isaiae 19. v. 14. (174) 2. ad Timoth. cap. 13. Observa vero, Seductorum vocem, quam habet Vulgata lectio (Graece go/htes2) metaphorice illic accipi, pro Corruptoribus in Fide, vel in Moribus: propriâ vero Latinitate, tantummodo significare eos, qui, ad litteram, et naturaliter, aliquem
ducunt seorsum, kat) i)di/an, et xwri\s2 a)/llwn: sicut marc. Antontum Cai. Trebonius, in Curia Pompeiana; dum Ca. Iul. Caesar confoditur. Hôc locô, nobis utrumque vox ista notat. (175) Matth. 15. v. 14. (176) Diem videlicet Octobris vigesimum secundum intellige, Divae Cordulae, virgini ac martyri sacrum, e societate S. Ursulae. (177) Sic Astrologi, ceterique nonnulli, Aspectus, et actus, et indoles, appellant, extra modum indulgentes genio, vel laetitiae. (178) Tit. Livius V. C. lib. 22. med. (179) Sic eam Teysingerus nominat, pag. 64. med. quae videtur Ioannis Ionssonii esse Biela. aliter, Wiela: et i, extritô, Wela. Est tamen apud eundem Ioan. Ianssonium, et alia Biela; a praecedente longe distans, in extremis Occiduae Bohemiae finibus, e regione Palatinatûs Superioris, ad Pfreimptae fluminis ripam, seu tractum lavum: quae Biela huc non spectat. spectat autem, ad lectoris errorem praecavendum. (180) Varronis, et aliorum, dictio est, pro Stramine: quod, apud classicum scriptorem, nondum equidem legi. quamvis tamen interim Stramineus, Nasonis, et Propertii, sit. etc. (181) Lib. 2. Regum, cap. 2. a v. 14. etc. (182) Hos nominant recentiores quidam eos pedites, quos
Germani vocant, die Musquetierer. an melius alii, die Doppelhaaggner? (*d) Non ergo (nisi mediate) Friderici Palatini. quod tamen nude scriptor Noricus tradit, libro 5. partis 3. n. 50. Ibid: et de Ascanio Aquavivâ error est, (quippe, qui non captus, sed plane occisus, sit,) ut, de Teuffelio: qui non videtur fuisse Orthodoxus. (183) Everhardum Wassenbergium vide, pag. 35. et auctorem Iournalis, pag. 47. post med. (184) Teysingeri diarium, pag. 5. post med. (185) Boicus Parte 3. lib. 5. num. 52. appellat, templum, satis firmum. Iournale vero, Ein Capellen/ vnd gemaurten Freydt, hoff/ pag. 69. princ. Circa medium tamen ait, Zwischen der Statt/ vnd bemeldter Kirchen. (186) Vide, dicta superius, de Pragadizio, et Ziskâ. (187) Isaiae 56. v. 7. Ezechielis 13. v. 18. in praecones sectarios dictum. lege. (188) Omnium-Sanctorum. quae Festa, pa/ntwn tw=n a(gi/wn, Graecis, in composito ta\ *panqa/gia, dicuntur. (189) Marci Annaei Senecae Controversiarum lib. 1. Controv. 8. seu ultimâ. titulô, Ter Fortis.(190) In Arce obîsse, indicat Illustriss. Dom. Georgius Christoph. ab Haslang; paullo inferius denuo ad testimonium invocandus. (191) Psalmô 57. ad fin. (192) Ita loquitur
auctor Iournalis, pag. 61. post princ. Biß er hernach/ den dritten Novembris, zu Rackonitz/ ins Feinds Läger/ verstorben. At Castrahostica, praesertim Hungarorum, erant, etiam intra moenia constituta Stativa, et contubernia militum: vel Urbs potius ipsa Rackonizium, pars dici poterat stativorum militiae Fridericiana. Obîsse vero Haslangum, in Arce Rackonizii, satis innuunt litterae Illustrissimi Domini L. Baronis, Georgii Christophori, ab et in Haslang, superius paullo ante nominati: ex Arce Hochen-Cammerana nuper, X. die Septembris anni 1676. datae, ad Illustrissimam ipsius filiam, Mariam Catharinam, Comitissam de Preysing, Baronissam de Leyblfing. etc. quibus in litteris, inter cetera, de Alexandro hôc, ait, Er seye von den Vngern gefangen/ vnd zu Rackonitz/ so ein Schloß in Böhmen/ (immo et oppidum, seu urbs,) gestorben. (193) Isdem in litteris, quas paullo ante adduxi, hoc idem indicant ista verba. Sonsten wol ein dapfferer Soldat/vnd Cavalier/gewesen. GOtt tröste ihn! (194) Hoc idem et in Religiosis moribundis provide S. Pater nosier Ignatius Loyola, observat: et a suis observari voluit, iîs praesertim, qui Infirmo assistunt, maxime, in phrenesi constituto: quam
phrenesin, crebro admodum, febres ardentes, et scil. illae, quas vocant Hungaricas, invehunt. Vide Constitut. Partem 6. cap. 4. §. 2. (195) In litteris, iam plusquam semel pro testimonio laudatîs, ad Dominam filiam, Illustriss. Dom Georgius Christophorus, ait; Bey Ihrer Churfürftl. Durchl. wolseeligister Gedächtnus / Hofmarschalck. Mit derselben/ ist er auch/als General- Wachtmaister zu Pferdt/ in Böhmen gewesen. (196) Psal. 71. v. 1. (197) Horatii Latinitas. Intaminatîs fulget honoribus. librô Carminum 3. Odâ 2. ante med. (198) Hunc locum, auctor Iournalis, pag. 72. ante med. bis nominat Strässchonitz. Boicus, Partis 3. lib. 5. num. 54. pag. 74. fin. Strassonizam. Emendatae vero Tabulae, etiam Gerardi Mercatoris, et chorographica Raphaelis Sadeleri de scriptio, Iournali ad finem adnexa, Strassitz. Illustrissim. vero, ac Reverendiss. Dom. Thomas Ioannes, de Czechorod, Phosphori sui Radiô 3. pag. 372. med. vocat Strassecium. Omnia haec posteriora, per diminutionem contractionemve, primitivi Strassonizii. (199) Virgil. lib. 12. Aeneid. in Oratione Turni, contra Drancem. Procubuit moriens, et humum semel ore momordit. Germani quoque dicimus, de caesis in acie, vel
monomachiâ; Er hat ins Graß gebissen. (200) Ut Boico, Part. 3. lib. 5. num. 54. princ. (201) Expeditos, solutos, liberos per omnia; sicut milites ferentarii priscis, Sallustio, Vegetio, etc. (202) Quadruplicem, scribit Boicus, lib. 5. modo citatô. num. 55. (203) Id signate tradit Teysingerus, pag. 73. v. 6. (204) Proprietate Latti cultioris, idem est, quod Finiri. Sallustius crebro, et alii: sicut et alias adnotavi. (205) Proverb. 21. v. 30. Non est Sapientia, non est prudentia etc. contra Dominum. Alter locus est, psalmô 30. v. 16. In manibus tuis Sortes meae. ubi lectio alia habet, Tempora mea. (206) Ager requietus, Nasoni. Ein außgerueheter/ außgerasteter/Acker. transfertur et ad hominem. (w) Praetoria, veteribus dicebantur, etiam Villae suburbanae; in modum ac splendorem Arcium exstructa: velut et alibi subindico. (207) Lange Bruggen-Balcken/ unde et Pons sublicius, Romae, alibi. (208) De hoc militari vocabulo, annotavi quiddam, et in superioribus; occasione bellorum, inter Insubres, et Allobroges. (c) Illustrissim. Pessina, de Czechorod etc. Phosphori pag. 374. pro Hollachio, ponit Hohenloium. (z) Hoc Consilium militare, paullo ante congressum proelii,
habitum revera a Maximiliano fuisse; scribit Teysingerus, diarii pag. 75. ad med. et Beicus, Partis 3. lib. 5. num. 57. et ipse id indicat Maximil. Dux, epistolâ ad Paulum V. Pontif. max. apud Boicum, lib. 5. cit. pag. 83. ante med. Praemissâ (inquit) deliberatione. etc. (209) Psal. 35. v. 7. Iustitia tua, sicut montes-DEI: iudicia tua, abyssus multa.(210) Brachelius pag. 29. ad med. Everhardus Wassenbergius, pag. 37. med. Cluverus Danus, pag. 784. col. 2. post med. in Epotoma.(211) Adolphus Brachelius, pag. 32. med. Boicus, partis 3. lib. 5. num. 59. fin. Nicol. Bellus, lib. 4. Laur. pag. 344. eol. 1. med. et alii. (212) Libri Sapientiae cap. 17. v. 10. Cum sit enim timida Nequitia; dat testimonium condemnationis. Semper enim praesumit saeva, perturbata Conscientia. (213) Ita nominatur a Boico, lib. 5. num. 55. post med. et ab Adolpho Brachelio, pag. 28. fin. In Diario Teysingeriano, pag. 73. ad med. appellatur, der Oberste Gauche. (214) Wassenbergius, pag. 36. ad med. (215) Sic conciliantur, Wassenbergius, ac Brachelius. quorum prior, ait, Trecentos trucidatos: posterior, Quingentos, caesos, aut captos. pag. 29. princ. (216) Wassenbergius, pag. cit. 36. ad med. (217) Psalm. 9.
v. 8. (218) Proverb. 28. v. 1. (219) Sic nominatur ab Everhardo Wassenbergio, pag. 37. princ. Brachelio vero dicitur, Vexillum praetorium. pag. 28. med. (220) Lithschenizium vocat Bellus, lib. 4. pag. 343. col. 1. ad medium. (221) Inter eos, etiam Boicus novissimus, partis 3. lib. 5. num. 59. ad med. (222) Id satis indicat et Boicus, locô, modo cit. post principium statim numeri 59. Minuunt alii. etc. (223) Auctor Iournalis, pag. 5. med. (224) Hoc, De comitatu Bucquoii, in acie, dicit clare Boicus, pag. 77. ad med. (225) Boicus, Caesarianam etiam aciem percurrens, Parte 3. lib. 4. num. 59. et num. 60. (226) Auctor diarii castrensis Teutonicus, ad pag. 75. Tabulâ 2. et, ad pag. 76. tab. 3. (227) Vide, si placet, hôc locô, Quid et Boicus adferat, Partis 3. lubrô 5. num. 61. (228) De Turre Evangelica, S. Lucas, cap. 14. v. 28. et 29. et 30. (229) Boicus, Partis 3. lib. 5. num. 60. fin. (230) Inter Duodecimam et Primam horam, post meridiem, proelium istud coeptum fuisse, passim tradunt Acta. et auctor Iournalis, pag. 76. ante med. Darauff ist nun/in GOttes Namen/der Anzug/zwischen 12. und Eins Uhren/nach Mittag/auff dem Weissenberg/gegen dem Frind/
beschehen. Boicus, Partis 3. lib. 5. num. 62. §. Acie. etc. Paullo post meridiem (inquit) signum pugnae datum est. At Illustrissimus ac Reverendissimus Pessina, Phosphori sui Radiô 3. pag. 375. ante fin. Circa Primam (ait), post meridiem, horam, signô ad proelium datô. etc. Sic fere conciliantur inter sese Scriptores. (231) Wassenbergius, pag. 37. ad med. (232) Numeror. cap. 21. (233) 1. Reg. cap. 14. v. 13. etc. (234) 2. Reg. cap. 5. v. 6. Ioab scilicet, introduxit Davidem; qui David, fuit frater, matris Ioabi: cui mulieri nomen fuit Sarvîae. (235) Henricum Fabritium vide, in Compendio Menologii Magni teutonicô, in fol. die 16. Iunii: rem, inspectu lectuque dignam. Porro, Pompeiopolis ista, hodie Pompelona, seu Pampelona est, in Navarra trans-pyrenaeanâ, seu Hispanicâ. (236) Danielis cap. 9. v. 24. id est, Christus IESUS. (237) De hoc sacrilego Iconoclasmo, egi superius, Annô 1619. in recensendis Actis diei XXI. Decembris. Postea vero reperi, haec eadem omnia enucleatius (nec tamen nostris dissona) exposita ab Illustrissimo, ac Reverendissimo Domino, Dom. Thoma Ioanne Pessinâ, etc. Phosphori Radiô 3. a pag. 351. et seqq. Et rursus infra, Radiô 6. a pag.
642. totâ. (238) Psal. 63. v. 8. (239) Retulit, qui interfuit, fide dignus, ac veteranus, Sacerdoti P.C.H. Monacensis Monacensi. (240) Pessina, Phosphori Radiô 3. pag. 376. a princip. (241) Zbubnam nominat auctor Iournalis, tabula II. Acierum. De-Bubna vero, Pessina Radiô 3. pag. 376. ante med. (242) Teysingerus, Pessina, Brachelius, A Tillio fuisse Crazium immissum Anhaltinianis, asserunt. Adelzreutterus vero, reconditiorum exavisitor, ac discussor, Parte 3. lib. 5. num. 62. id clarîs verbîs attribuit ipsi Maximiliano DUCI. Sed facilis hîc Auctorum est conciliatio: si dicamus (ut dicimus;) A Maximiliano monitum Tillium, ut Ioan: Philipp: Crazium immitteret: a Tillio vero, mox immissum Crazium. Quod enim ago per alium, agere per meipsum censeor. L. Si per alium. ff. nequis eum, qui in ius vocat, etc. (243) Tillii monitis convenienter: quem Teysingerus dicit praecepisse Crazio, Daß er mit seinen 500. Pferdten/ auff bemeldten Fürsten von Anhalt / mit sonderbarem Ernst/treffen soll. So er (subiungit) gethan. etc. pag. 76. post med. (244) Phosphori Radio 3. pag. 376. (245) Libro 4. gestor. regis sui. pag. 253 ante fin. (246) Haec
accurate tradis Illustriss. Pessina, Phosphori Radio 3. pag. praesertim 376. et pag. 377. etc. (247) Austor Iournalis, Tabulâ pugnae IV. ad litteram F. hoc signate exprimit, in Declaratione Tabulae. (248) Boicus, Partis 3. lib. 5. num. 63. (249) Sic eum nominat Boicus, lib. 5. Partis 3. num. cit. 63. (250) Haec Illustrissim. Pessinae Czechorodius, Phosphori Radiô 3. exsequitur fusius pag. 377. et 378. et Teysingerus tabulâ IV. Pugnae, ad litteram, G. (251) Isaiae cap. 38. a vers. 8. Horologium porro illud Achazaeum, in Turricula cochleatâ nobis expressit affabre, sub hunc ipsum annum 1620. in stheneo Dilingano, praestans mathematicus, Georg. Schoenbergerus, S. I. (252) Iosuae cap. 10. a v. 12. 13. etc. (253) Arbitri vox est, primô statim fol. Tam magnae artis compendiariam invenit: ut et alibi adnotaevi. L. Annaeus Seneca quoque, epistolâ 27. Calvisius Sabinus, eruditus volebat videri. Hanc itaque compendiariam excogitavit. etc. (254) In epistola ad Paulum V. Pontificem; quae reperitur apud Boicum, Partis 3. lib. 5. num. 65. et 66. et 67. (255) Librô 4. gestorum sui regis, pag. 254. ante fin. (256) Aeneid. 4. de Elisa Didone: multo ante finem libri. (257) Eodem lib. 4. ante med. de
nuptiis Elisae. (258) Hunc memorat expresse Adelzreutterus, Partis 3. lib. 5. num. 64. ad m. (259) Isaiae cap. 13. v. 23. fin. (260) 3. Reg. cap. 20. v. 23. et v. 28. (261) Carcer Romanus, omnium facile teterrimus: in quo Coniurati Catilinarii necati sunt. Sallust. in Cattlina, longe ante fin. (262) De proelio Mont-Albensi loquens Brachelius, deque captis illic; ait pag. 31. med. Capti, Anhaltinus, et Turrianus, iuniores, ducum ipsorum filii: tum, Styrumbius. etc. At vero, tunc non captum Turrianum filium, sed proelium continuâsse in Monte, ceteraque egisse bellica negotia, post abitum e Monte; patet ex iis, quae hôc locô sunt enarrata: quae scripsimus, anctoritate nixi Illustrissimi ac Reverendissimi Domini, Dom. Thomae Ioannis Pessinae etc. omnia compertiora habentis. pag. 377. et 382. med. in Radio 3. Phosphori. Restat igitur, ut, si captus fuerit Turrianus Comes iunior (aeque, ac Princeps Anhaltinus iunior,) id postea acciderit. Sed, quando, et ubi, et a quo; noverint, qui tradunt ista. (g) Dictionis istius vis, ac nervus, intelligitur e Tacito, de Pallante eiurante. lib. Annal. 13. (263) De Occisorum numero, sententia haec communior est. De Vulneratis, Pessina
Phosphori Radio 3. pag. 358. ante fin. ait; Plures saucios exstitisse, constat, (quam scil. tantum Centum, et Quinquaginta,) et Brachel. paeg. 31. Saucii, fere plures exstiterunt. (264) Adelzreutterum sic interpretor, Partis 3. lib. 5. num. 64. initiô. (265) Ita Vegetius nominat eum; quem alii Metatorcm, den Einfuhrier. (266) Pretiô, quod Sospitatori datur. (267) De isthoc Pappenhemii casu, in acie Mone-Albanensi, tradunt, Illustriss. Pessina, Radii 3. pag. 378. fin. Brachelius, pag. 31. ante fin. Wassenbergius, pag. 39. fin. et pag. 40. initiô. Boicus, Parte 3. lib. 5. num. 64. et alii. Illustrantur autem haec et iîs, quae in Genealogia scripsit Nicol. Rittersbusius, titul. Pappenhaim. V. Godefrid. Henricus. Quaere autem litter â M. Mareschalli. (268) Omnium potens, et efficax. Alluditur autem et ad certamen, quod priscis Pancration dicebatur. unde Pancratiastae. (269) Phosphori Radiô 3. pag. 378. med. (270) Librô 4. gestorum sui regis. pag. 254. post princ. (271) Pag. 343. col. 2. (272) Pag. 343. (273) Librô 4. gestor. sui regis. pag. 254. post princip. (274) Epitomês pag. 784. Cluverus, col. 1. post med. fere. (275) Idem, Epitomês pag. 784. col. 2. post med. (276) Pag.
39. med. (277) Pag. 31. (278) Phosphori Radiô 3. pag. 378. med. (279) Apud Adelzreutterum, Parte 3. lib. 5. num. 76. (280) Iournale, pag. 77. princ. Vnd halt man darfür / daß vom Feind in 6000. / Theils auff der Wahlstatt / ligend bliben/ Theils in der Flucht/ ob den Seyten/ an vnterschidlichen Orthen/ nidergehaut: ausser der Gefangnen. (281) Pag. 77. ante fin. Die Vngaren/ haben über die Moldau/in grossem Schröcken/ vnd confusion, gesetzt: vnd/der Pragerischen Burgern Anzaig nach/über die 1000. ersoffen. (282) Librô 4. de gestis regis sui. pag. 254. (283) Pag. 251. fin. et eod. lib. 4. gestor. Ludov. (284) 1. Reg. cap. 18. v. 7. (285) 1. Reg. cap. XI. v. XI. (286) 1. Reg. cap. 17. v. 51. (287) Colligitur ex lib. 1. Reg. cap. XI. v. 8. (288) Aenoid. 6. ante fin. de Marcello. (289) Haec diserte tradit Pessina, Phosphori Radiô 2. pag. 98. ad med. addens, Id 8. Novembris accidisse, ac scil. die Victoriae; postque Friderici transitum, ex Arce regia, in Pragam-Veterem. (290) Lucanus, lib. 1. pag. 3. (291) Inter feras huius generis, est Unicornis, seu Monoceros (ut Simeona Zethi innuit, apud Hadrian. Iunium:) inter aves autem, phoenix. (292) Hanc
Considerationem affert (saltem obiter) etiam Pessina, Phosphori Radiô 3. pag. 383. med. (293) Bellus autem, de Equis tolutariis Anglicis infert, nescio quid, Laureae libro 4. pag. 343. col. 2. fin. Cluverus vero, de Curribus ???quevitur, Epitomês pag. 785. col. 1. princip. (294) Aude aliquid, brevibus Gyarîs, et carcere, dignum; Si vis esse Aliquis. — Satyricus Aquinas, libro 1. satyrâ 1. versu 73. et 74. (d) Quaedam horum, ad verbum, habet Illustrissim. Pessina, in Phosphoro, Radiô 3. pag. 383. a med. ad fin. (295) Crispi Sallustii locutio in Iugurtha, de Metello et Iugurtha, proeliantibus. Alibi vero, unicô immutatô verbô, idem Sallustius, itidem in Iugurtha, de Gaetulis ait: Eorum multitudinem in unum cogit. §. Iugurtha, postquam. etc. (b) De his, adversus Palatinum, querelis, hinc inde suscitatîs, dubium esse nemini potest ullum; qui Nicolai Belli Lauream, libro 4. pag. 344. col. 1. et 2. serio expenderit. (296) Plumaschy vulgo. Arbiter, in Publii Mimi Fragmento, seu verô, seu confictô; Plumatô amictus aureô Babylonicô. Flavô vero plumatus erat Palatini pileus. (297) Haec refert apud Illustriss. Pessinam, Simeon Kapyhorskyus, in Actis anni 1619. Vide Phosphori
Radium 3. pag. 353. a fin. etc. (298) Ad Philippenses, cap. 1. v. 7. (299) E Carolo Caraffa, Nunciô Apostolicô, Pessina, Phosphori Radiô 3. pag. 383. post initium. (300) Vide Boicum, hôc locô, de Vinctis. Partis 3. lib. 5. numerô 66. Simile fere quiddam de Vinctis, in eadem urbis regione emissîs, in Exsequiis, Sancto Wenceslao Martyri, ac Duci, ductîs; adfert Pessina, Phosphori Radiô 3. pag. 155. a med. et pag. 156. (301) Auctor Iournalis, pag. 77. med. (302) Pagina 77. Iournal. Post med. (303) Vide Nicolaum Bellum, lib. 4. pag. 344. col. 2. ad fin. (304) Hôc locô, Iournalis auctor, solius Veteris-urbis, ac Statuum regni, meminit, pag. 77. med. Haben auch die Altstätter/ vnd zugleich die Ständ/ einen Trommeter zu Ihr Durchl. geschickt. etc. At Boicus, Veteris iuxta, Novaeque Pragae, legatum agnoscit, lib. 5. num. 66. fin. Illustriss. quoque Pessina, Phosphori Radiô 3. pag. 384. Ex Veteri (inquit) et Novâ Civitate, nuntii a civibus missi, etc. (305) Gramondus, lib. 4. de Ludov. 13. pag. 254. med. (306) Ita scribit Ill. Pessina (qui locum et vidit, et videre quottidie posset,) Phosphori Radiô 3. pag. 343. med. (307) In Canticum Canticorum, Sermone 1.
(308) Sic scribit, et loquitur, Ill. Pessina, Phosphori Radiô 1. fin. Similia fere, et Radiô 5. in Serie Praepositorum, pag. 604. col. 1. fin. (309) Verba sunt Pessinae, Phosphori citatâ pag. 604. (310) Sic nominatur a suamet natione, pro Georgio: in Disputatione Reverendiss. Capituli Pragensis, contra Hussitarum errores: quae citatur a Pessina, principiô tenus, pag. 254. Radiô 3. (311) Fuit is Casimiri, Poloniae regis, filius: ac frater S. Casimiri, Divis postmodum a Leone X. adscripti. Vide Radium 2. Phosphori Pessinaei, in Wladislao Pol. et Matthiâ Ungarô. (312) Codex MS. Przibyz de Radonin, Magistri scholae ad S. Aegidium Pragae, in Chronico Bohemico anni 1446. temporibus Rochizanae, et Podiebraskii; regis, a secta intrusi: apud Pestinam, Phosphori Radiô 3. a pag. 229. ante med. (313) Anne sic dictae: quod, sicuti nostrates floreni singuli, sexagenûm crucigerorum, sic illae grossorum totidem, valorem continent? (314) Proverb. cap. 1. v. 14. (315) Memoria Regum, in Tarquiniis, (ultro fugientibus) Romae tamen et profligatorum, anniversaria; sub Regifugii nomine, diu quondam viguit. eratque dies is, ante Kalendas Martias, septimus. quo eodem die, consignatur et
Hirundinum-Adventus, in Kalendario Fastorum Ovidianorum Gyraldinô. Fugârant porro ii, qui e Bohemis rebelles fuerant, (quantum in ipsis erat,) Ferdinandum, Bohemiae regem; in suffecto ei Fridericô. (316) Festa, Vulcano, Ignis prasidi, in Circo Fliminio celebrari sueta quotannis, decimô, ante Kalendas Septembreis, die. Nemo vero suspicetur, Talia Arsenio, Decano Metropolitanae Pragensis, ut ignota, gratis, et intempestive, attribui. Fuit enim nequaquam illiteratus: et Commentaria idem, privata publicaque rerum gestarum, post se reliquit: eorumque nos auctoritate tradimus haec ipsa, sicut et Illustrissimi Pessinae. qui memorat haec, ex illius autographis, Phosphori Radio 3. a pag. 346. usque ad pag. 350. inclusive. Scripsit praeterea Arsenius idem, publiceque recitavit, typîs mox evulgatam, Orationem, gravitatis cloquentis plenam: cuius initium habes, apud Pessinam; pag. 386. Phosphori. (317) Libri Iudicum, cap. 9. v. 15. de Abimelecho, regni Sichimaei subsessore. (318) De quibus Athen: vide Cornelii Nepotis Lysandrum, in Vitis Imperatorum Graeciae. Meminit autem horum, etiam Ca. Iul. Caesar, in Oratione dissuasoria supplicii capitalis Coniuratorum, apud Sallust. in
Catilina: aliique complures. (319) Terent. Eunuch. Act. 5. sc. 5. v. 4. (320) haec, sed sparsim, Pessina, Phosph. Radiô 3. a pag. 367. usque ad pag. 372. (321) Propugnator. ab a)spi/zw, u(peraspi/zw, clypeô interpositô protego, a)spi\s2, i/dos2, enim, clypeus est. (322) Vide Nicolaum Bellum, lib. 4. Laurea, pag. 344. col. 2. post med. (323) Isaiae cap. 58. a v. 2. etc. (324) S. Paulus, ad Roman. cap. 13. a v. 1. usque ad 5. (325) Auctor Iournalis, pag. 77. fin. Haben etlich Puncten schriffelich angebracht/ (quae Boicus affert, ac recenset, lib. 4. Partis 3. num. 67. med.) darauff Ihr Durchl. ihnen/ in beyseyn der Kayserl. vnd anderer Cavalliern/ selbst die Nothdurfft zu verstehen gegeben: daß man ihnen die Zähr starck auß den Augen fliessen sehen: (et hoc, ut ait Boicus, librô et num. citatô, propter positam eis ob oculos, admissorum in DEUM, atque Caesarem, criminum gravitatem.) (326) Pessina, Phosphori Radiô 3. pag. 345. post princ. (327) Idem ibid. pag. 351. ante fin. (328) Pessina, Radiô 3. pag. 359. med. (329) De hoc agit Hieronymus Osorius, episcopus Algarbiorum, lib. 3. de gestis Emmanuelis, Portugalliae regis. et alii complures. (330) Lege, et expende, in hunc totum Pelopii
sermonem, ea, quae scribit Illustriss. ac Reverendiss. Pessina, Phosphori Radiô 6. pag. 638. fin. et 639. princ. ac med. et magis, quae infra, pag. 642. fin. et pag. 643. totâ, ac 644. med. (331) Hadrian. Iunius, Seliquam pronuntiat: et tamen Ceratium vocat; quod Siliqua est, non Seliqua. Hôc locô, Pondusculum est, Quatuor Granorum; in re Medica, et Nummdriâ. i. e. Vier Gran. (332) Nicol. Bellus, lib. 4. Laur. pag. 344. col. 1. post princ. (333) ff. de reg. iur. l. quod ab initio. et ff de pac. l. si tibi decem. §. si pactus. (334) Haec tergiversatio dimissi militis Bohemici, describitur ab auctore Iournalis, pag. 78. et a Boico, Partis 3. librô 5. num. 67. etc. (335) Id factum esse ad 3. Idus Novembr: hoc est, Undecimô mensis, die S. Martini Turonens.; clare Boicus tradit, Partis 3. lib. 5. num. 67. Teysingeriis autem indicat, paginâ 78. Iournalis, §. Folgenden Tag. Alius autem, Id gestum asserit, die, â Victoria, 3. et confestim illo die Iurare Caesaris in nomen iussos esse. (336) Pessina Phosphori Radiô 3. pag. 384. post med. (337) Teysingerus, in Diario, pag. 79. med. (338) Idem, pag. 79. fin. (339) Nicol. Bellus, Laureae pag. 345. col. 1. princ. (340) Idem, ibid. col. 1. ante med.
(341) Iournale, pag. 85. princ. (342) Bellus, lib. 4. Laureae, pag. 344. col. 2. med. (343) Iournale, pag. 80. ante fin. (344) Insignia Regni Bohemiae: veluti sub initia Leonis Galeati dictum est. (345) Auctor Laureae, lib. 4. pag. 344. post med. col. 2. (346) Saurius, de Urbibus, V. Praga. pag. 78. circa med. Strahofium porro, Sionem-Montem etiam appellari suetum, indicat et alius quidam scriptor Bohemus: ac, ni fallor, etiam auctor Encomiorum Universitatis Carolo-Ferdinandaeae, Encomii XVII. fin. pag. 69. fin. (347) Librô 2. Machab. cap. 14. â v. 8. (348) Ad Roman. cap. 14. v. 5. (349) Graeci Latinique, sic Cerevisiam appellant. (350) Sic Ferrifodinas vocat Cae. Iul. Caesar, belli Gallici lib. 7. ad med. fere: ut et Tit. Livius, lib. 4. de bello Macedonico: ubi et de Argentifodinis: quas Argentarias nominat. (351) Commoda, dicitur Guilielmo Ianssonio; in tabula Bohemiae. (352) Annô namque 1555. et 1556. Societas Pragae habitare coepit: ut ad marginem adnotat, paginae 323. Phosphori Radiô 3. Illustrissim. Pessina. (353) De Mendacibus vulgo dicimus, Er geht mit faulen Fischen vmb. (354) Groondel (id est, Hieronymus, plebeiis,) Faul-Frisch/ vel, Groondel
Stinck-Fisch. (355) Actu 5. sc. 6. vers. ult. Verba Demeae sunt, ad Getam. (356) Liber, cuius est Inscriptio, Gloria Universitatis Pragensis: Encomiô XI. pag. 45. et 46. et 47. (357) Scriptum anonymi cuiusdam, in palatinatu: et appendix Supplicii Hussaei; quod Actis Concilii Constantiensis annexum est. (q) Pessina, Phosphori Radiô 2. pag. 77. med. ubi et indicat; Apud Scriptores Bohemos, eum esse talem; quales ei titulos in corpore scriptionis nos tribuimus. (358) Gnatho Terentianus, Eun. Act. 2. v. 1. (359) Hic, Pragam reversus, sub anni 1621. principium, et in Sacris omnia restituens; obiit postea, sequentis anni (1622.) autumnô iam hiemante, die 2. Novembris, morte placidissimâ. Cuius, et viventis, et defuncti, Miracula, tam libellô peculiarî descripta, quam Strahofii picturîs piîs expressa, Viri Sancti opinionem ei passim conciliant: uti testatur Illustrissim. Pessina, Phosphori Radiô V. pag. 551. ad med. (360) Epistola Ferdinandi I. Caesaris, ad Paulum IV. Pontif. Max. an. 1558. die 15. Novembris data. (361) Pessin. Radiô 3. a pag. 323. etc. (362) Plebeis utique, Iohann-Eck. Vide Pessin. Radiô V. pag. 586. princ. (363) Genes. cap. 4. v. 7. (364) 1.
Reg. cap. 22. v. 19. (365) 1. Paralipom. cap. 10. a princip. usque ad v. 5. inclusive. in quem locum, et versum, vide et Iacob. Salian. in Annalibus Vet. Testam. (366) 2. Reg. cap. 1. v. 21. (367) Exodi cap. 1. fin. et cap. 2. v. 3. ac v. XI. Praeterea, Exodi 7. v. 20. ac seqq. (368) Pessina, Phosphori Radsô 5. pag. 586. usque post med. (369) Martyrolog. Roman. S. Sigismundi regis iriumphum caelestem recolit Calendîs Maii. Calendarium autem Lipsanologicum, apud Illustrissim. Czechorodium, Phosphori Radiô 4. pag. 508. post med. assignat ei diem 2. Maii; ut peculiarî eultu afficeretur: eo, quod Sacrum regis illius Burgundiaci corpus, a Carolo IV. annô 1365. e Monasterio Agaunensi, Sedunensis dioeceseos, allatum fuisset: et in Sacello templi Metropolitani Pragae collocatum. (370) In authen. de consu. in princ. col. 4. (371) Epistola S. Iuda Apostoli, v. 6. et clarius, secundâ S. Petri, cap. 2. v. 4. (372) Seinen Gvatter/oder Gvattermann. Utuntur Compatris voce quidam Iuris, ac maxime Decretorum MS. periti. Iacobus quoque Sannazarius, epigrammatum lib. 2. ad Paetum compatrem. nisi forte compater ibi sit nomen proprium: ideoque litterulâ primâ maiusculâ
scribendum feret. (373) Schebrack, geographicae tabulae locum istum nominant: situmque ponunt, longe infra Carlostenium, Austrum versus. (374) Matth. 5. v. 10. (375) Cantici Canticorum, cap. 8. v. 7. (k) Et merito metuendum est iis, qui garrulitati magis assueverunt. Legaetur, De Obligatione Sigilli-Confessionis, Paulus Laymannus, lib. 4. Theologiae moralis, tractatu 6. cap. 14. a num. 1. etc. Certe, interdum Revelatorem-Confessionis Sacramentalis degradatum (inquit) legimus, et saeculari potestati traditum, ait apud eum, Numeri 1. fine, Henriquez, num. 9. (376) Sigalion, Aegyptiis symbolum, ac moniter, Silentii, digitîs labiae sua comprimens; iubensque quodammodo siga=|n, id est, tacere. Quae porro de beato Ioanne Nepomuceno dicta sunt; ea compluribus indigenent testium citationibus. Sed, partim sparsim, partim et collectim, reperiuntur, apud Illustrissimum et Reverendissimum Thom. Ioannem de Czechorod, Phosphori Radiô 5. a pag. 583. usque ad 586. exclusive. et Radiô 6. a pag. 644. usque ad pag. 657. (377) Ita vaticinatis huio Wenceslao fuerat, in Ioann-Eckiana causa, Iaroslaus Miczan, Canonicus Metropolitanae Pragensis, Baro de Klinstein, etc.
apud Illustrissim. Pessinam, Phosphori Radiô 5. pag. 586. sub med. Et eventus vaticinio respondit: earumqze captivitatum una, contigit Koenigsalae, alterô a Praga milliarî; ut Saurius tradit, l. de Urbibus, V. Königs-Sal. Fuit autem eô malô rex ille plane dignus; deiectus Imperiô: quem vix quisquam bonus, bonis adnuemrat Regibus: quem auctor Gloriae Universitatis Carolo-Ferdinandaeae, Encomiô XX. pag. 77. post med. vocat, Impium Wenceslaum: Encomiô V. supra, pag. 17. med. tanti patris (Caroli IV.) degenerem tandem filium: Encomiô vero IV. pag. 16. med. haec de ipso scribit: Hinc illae, prospectantis e fenestra (Caeroli scil. Quarti) lacrimae; quod, Unum filiorum, in Perditionem Patriae datum, divinitus praesensisset. (378) Pessina, Phosphori Radiô 2. pag. 76. post med. (379) Ioan. 4. v. 48. (380) Haec apud Pessinam, Radiô VI. a pag. 646. usquo ad pag. 656. (per intervaellae tamen) inventes. (381) Socero Borzivogio, DUCI Bohemiae: et socrui Ludmillae, DUCISSAE. Sic enim, numerô multitudinis, de Priamo quoque, et Hecubâ, Maro loquitur, libro 2. Aeneidos. (loquitur vero de Regia Priami)
—infelix quo se, dum regna manebant, Saepius Andromache ferre incomitata solebat, AD SOCEROS: et Avo puerum Astyanacta trahebat.
(382) 4. Regum, cap. XI. toto: et 2. Paralipom. cap. 22. a vers. 10. (383) Sensum hunc ex parte expressit aliquâ, Henricus IV. Galliarum rex: qui, memorantibus quibusdam, elisabetae Anglae iussu, Mariam, Scotiae reginam, asciâ percussam et sublatam fuisse, respondit; Frustra vos miramini, frustra causas inquiritis caedis illius. Siquidem, nulla unquam femina regnavit, cuius non insignis notetur Crudelitas. Florim. Remondus, de Origino Haereseon, lib. 6. cap. 16. num. 6. pag. 299. meâ. (384) 4. Reg. cap. 21. a v. 19. usque ad fin. Duobus quoque annîs regnavit in Ierusalem: fecitque malum in conspectu Domini, etc. Item, et explicatius, 2. Paralip. cap. 33. a v. 21. usque ad v. 24. de rege Amon. (n) Viperae similis, serpens; morsu suo sitim immensam unlnerato corpori invebens. a diya=|n, sitire. (385) Germanis, Schreck-Mahl: Bohemis, Strachykwas. (386) Furiarum una; sic dicta Graecis, ab Odiendo, Invidendo, etc. (387) Hunc signate nominat Illustrisis. Pessina,
Phosphori Radiô 3. pag. 151. v. 2. Cui consentit etiam Cardinalis Bellarminus, lib. 3. de Officio Principis Christiani; in Vita S. Wenceslai, dum ait: Ab Occidentali parte Arcis regiae id accidisse At Ratschini vicus hic, ad Strahofium, infra positum, respiciens, ac tendens, ab Occidua parte situs est: Pohorzelicum, aio. (388) Haec clare deducas ex iis, quae explicata reperies ab Illustriss. Pessina, Radiô 3. pag. 165. et 166. (389) Psal. 37. vers. 5. (390) Isaiae cap. 58. v. 6. (391) 1. ad Timoth. cap. 6. v. 9. (392) Colligitur ex iis, quae tradit Pessina, in Notis maxime lateralibus, ad Radium 2. Phosphori, initiô, ad pag. 15. fin. et pag. 151. med. de Brzena, Boleslai coniuge. (393) Apocalyps. cap. 18. v. 7. (394) Haec, de historia Drahomirae, comportavimus, e diligentissimis Illustriss. Pessinae de Czechorod, etc. scriptis, in Phosphori Radio 2. ac 3. diversis locîs. Cardinalis porro Bellarminus, lib. cit. 3. de Officio Principis Christiani, non fere usquam dissentit his: ex Aeneae Sylvii historia Bohemica, cap. 14. et Caesaris Baronii tomo X. etc. Vitam S. Wenceslai contexens. Drahomiram interim, una cum curru, et iis, qui simul vehebantur, absorptam humô, asserit cap. 15. Bellarminus. Czechorodius
vero, nullorum meminit assidentium; ac ne quidem vel unius pedisequae. qui suam tamen historiam deduxit, e rerum Bohemicarum, vetustîs aeque recentioribusque Scriptoribus-accuratîs: nominatim, e Christanno, Boleslai Saevi (interfectoris Sancti Wenceslai) filiô, Strachyquae fratre, Monacho Brzevvovensâ, Benedictinô; librô, De Passione S. Wenceslai, patrui sui. Ex Archivo item vetustô Capituli Metropolitane Pragensis: ubi Annus caedis eius ponitur, Christe Nati 939. Ex Hageckio quoque, et R. P. Bohuslao Balbino. Czechorodius praeterea Tetinum assidue appellat, illam S. Ludmillae sedem arcemve, quam Cardinalis Bellarmin. arcem Theynam, seu Teynam. Item, quem Borzivogium aut Borziwogium, Czechorodius, et alii, nominant; eum, Bohemiae Ducem, auctor Gloriae Universitatis Carolo-Ferdinandaeae vocat Borzivor: Encomiô 1. pag. 1. et 2. (395) Haec, auctor Iournalis (qui rebus gestis interfuit) refert, (pag. 82. fin. et 83. usque ad med.) Ad diem 15. Novembris fastorum Gregorianorum. (396) Noricorum compositor, lib. 5. num. 73. (397) Pessinam vide, Phosphori Radiô. 3. pag. 383. fin. et 384. prino. (398) Adi Brachelii quoque testimonium, in annum 1634. parte 2.
pag. 8. fin. et pag. 9. princ. (399) De his exprobrationibus, Comiti Turriano factîs, tradit auctor Laureae, librô 4. pag. 358. col. 2. a princ. usque ad fin. per totum. Potuisset autem, bonus alioquin indole naturâque Princeps, (ut et alibi iam, bis minimum, dixi,) Fridericus, nisi malîs circumsideretur suasoribus, quiritari titulîs aliîs, longe potioribus, de Turriano, Comite Seniore. qui, si factus e Protestante Islebiano fuit Calvinismi strictioris sectator (ut eum describit Everhardus Wassenbergius, belli Bohemici pag. 25.) adeoque Pritanus, Britannicorum amulus; haud dubie fautor ipse quoque fuit, et approbator, Iconoclasmi, Decembrî superioris anni Pragae facti; velut conici queat e Querelis, a Palatino depositîs in sinum Turriani, adversus Pelopium, hostem Iconoclasmi: sicut alibi superius dixi. Hoc enim Calvini discipulorum, et maxime Puritanorum, est proprium. Hortator item, et impulsor utique fuerit, illius Decreti, extreme Anti-papistici: quod auctore (ut dicebaetur) incitatoreque, impiissimô illo Abrahamô Scultetô, sub huius ipsius anni 1620. principium, promulgaturus per Bohemiam Elector Palatinus fuerat. quo promulgatô, plausum quidem daturi fuerant, Sculteto et Turriano
innexi, Puritani: pulsuri vero regnô Fridericum, citra controversiam ullam, Bohemi ceteraerum sectarum, acatholici; priusquam etiam Bavarus Dux, et Comes Bucquoius, ei pellendo, supervenirent. Fuit autem Decretum istud, De Ritibus sacris (immo vero, exsecratione dignîs,) per omnes Regni ecclesias, perpetuîs deinceps temporum aetatibus, observari iussîs; illi Berlinensi Brandeburgicorum anni 1614. multum affine; si non, in quibusdam, enormius, et invidiâ Palatinum insuperabilî depressurum: Turrianô vero, Scultetôque, Principis excusationi, vel tutelae, nihil profuturis. Refert illius Articulos, Simeon Kapihorskyus, in historia coenobili Sedlicensis: et ex eo, Illustrissim. Pessina, Phosphori Radiô 3. a pag. 354. per seqq.
Templorum Bohemiae Campanae tolluntor: ad Arcem Pragensem, omnes devehuntor.
Altaria lapidea (quippe, Papistarum opus) a fundamentis diruuntor. ligneae mensae substituuntor, nigrô pannô, ad solum
usque defluente, tectae; sindone vero, cum Cena fit.
Imagines omnes, tam Christi, quam Deiparae, Sanctorumque, et picturae qualibet aliae templorum, (utpote, a Papistis excogitata Idololatria,) exstirpantor.
In Synaxibus, hostiae locô, Panis dator, vel orbicularis placenta, in oblongas discissa partes. hinc, partem sibi quisque tollito. Similiter et de Calice, suam quisque partem bibito.
Pro Calicibus aureis, argenteisve, Crateres lignei, tornô ducti, sufficiuntor.
Sacerdotum, in templis usurpari solitae, vestes, Albae, Casulae, superpellicea, vexilla,
lucentes in altaribus cerei: genuflexionum, coram altaribus, reverentia; Crucis, post benedictionem, expressio, ceu res Papisticae, tolluntor, omittuntor. Fontes baptismales, per ecclesias, funditus deiciuntor. pelves ex aere, vel stannô, substituuntor. Sanctissimae Trinitatis Imago, nec pingitor ullo modô, neque sculpitor. Catechismi doctrinae universa, commutator in Decalogum: cuius Praeceptum princeps esto, Fuga sculptilium: postremum vero, Noni Decimique praecepti consociatio. In tractatu De Fide, ac Cena, ubi antehac ea legebantur verba, Est verum Corpus, et Sanguis, Domini
nostri IESU Christi, omittuntor ista deinceps: ac dicitor, Est visibile Signum.
Pro suggestibus in posterum, non Evangelia, nec Apostolorum epistolae, sed Biblia vetera, vel libri Prophetarum, explanantor; aut explanationis argumentum praebento.
Confessio, secretam ad aurem fieri solita, eliminator: sed, ore ad os loquente, vel scriptô, peccatorum numerus recensetor.
Auditô IESU nomine, nec genuflectitor (perinde, quasi Paulus flecti vetet, cum dicit, omne genu flecti,) neque caput aperitor, nec frons, et vultus, inclinantor. Est enim (inquit, pro aurea et Achillea rationum
ratione,) EST ENIM IDOLOLATRIA.
Ex his, ita constitutis, Articulis, si successum nacti suum forent, Primus quidem Turnio, e tot nolarum grandium aeris Campani centuriis conflatîs, tormenta bellica, castrorum in usum; Articuli vero ceteri, Sculteto, Magni Puritanorum DOCTORIS titulum; Friderico demum, Odii publici plaustra, ex omnibus undique Bohemiae terris, oppidis, paegîs, innumera invexissent. Saluti fuit Palatino tunc, Procerum-Regni, (et quidem plerorumque Acatholicorum) dissentientium, resistentiumque, validus, insuperabilisque, torrens. Retusum itaque, Civium quoque Praga minîs; ac tandem, uti ferrum-hebes retrusum in vaginam suam, ita Decretum illud Scultetaeum, in latebras suas est; nullôque promulgationis actu, vel ictu, evanuit. (400) Aeneidos 4. Maro. (401) Everhardus Wassenbergius, pag. 51. Paucîs, inquit, mensibus. (402) Haec Bethlenio scribens Palatinus, apud Brachelium, pag. 38. post med. haud dubie Silesiis quoque, paullo ante, significârit: in praesentia adhuc illorum agens, aut in abitûs articulo constitutus: auctoritatis sibi
stabiliendae, reparandaeve, gratiâ. (403) Ioannes Cluverus, epitomês pag. 786. col. 2. post princip. et Abrahamus Saurus, de Urbibus, titulô Segeburg, et Sigeberga. Accidit autem haec, ad Danum, profectio, annô 1621. die 28. Februarii. (404) Nicol. Rittershusius, Tabulâ genealogicâ, de Palatinis Electoribus: in Frid. V. (405) Quae de Friderico Palatino narrata sunt, ab eius, e Bohemiae terris, abitu: ea, praeter Auctores, qui in procursu narrationis adducuntur (in Notis praesertim, ac Testimoniis,) firmantur hîs praeterea, quae sparsim, quaeque continuate, refert etiam Nicolaus Bellus, lib. 4. Laureae, diversîs locîs: a pagina potissimum 347. col. 1. med. Paginâ item 348. col. 2. ad fin. Pag. 349. Pag. 350. col. 2. post princip. Pag. 353. usque ad pag. 356. et rursus, paginâ 358. et pag. 359. etc. (406) Auctor Iournalis, nominat locum hunc Brschibran: tabulae, Przibran. (407) Eruitur hoc, partim e Nicolao Bello, l. 4. Laur. pag. 345. col. 1. fin. partim, ex auctore Iournalis pagult. (408) Auctor Laureae, lib. 4. pag. 345. col. 1. fin. etc. (409) Tit. Livius, lib. 27. multo ante fin. (410) Lib. 1. Reg. cap. 15. versis 12. (411) Genes. cap. 46. v. 30. (412) Oratio devotissima Ecclesiae, pro Dominica VI. post
Pentecosten posita (413) Natus etenim Maximilianus, annô Saeculi superioris 73. die 17. Aprilis; rediit Pragâ Monachium, annô Saeculi sequentis XX. die 25. Novembris. Vide, et expende, Genealogiam DUCUM Bavaeriae Rittershusianam.
IN procursu Operis huius, quod LEO GALEATUS inscribitur, sub ipsum Bohemiae intrandae procinctum, declaravi; Me residuum narrationum Expeditionis illius, propter scriptores, in multis dissonos, plerumque stabiliturum deinceps auctoritate fideque DIARII Castrensis illius, quod a Pugna Pragensi proxime, recentîque re, vulgatum typîs exîsset; eorumque esset assensu probatum, qui Res vel ipsi gesserant, vel gestis interfuerant.
Adieci tamen, Siquid interim et aliorum aliunde monimentorum, in manus forte venturum esset, ex quo labor hic noster, aut lucis aliquid acciperet, ad cognitionem maiorem: aut firmamentum, ad testimonii pondus: id me nequaquam praeteriturum.
Accidit autem feliciter; ut, post illa sic scripta depactaque, cum ego compositione meâ iam ad tri-urbem accederem, DUCI Bavaro sese dedituram; indidem, hoc est, Pragâ, prorsus inopinus, immerensque, donum acciperem,
aurô quantovis mihi pretiosius: non sine litteris Amicissimi cuiusdam alterius, in quibus, Octobris die VI. datîs anno 1676. scriptum erat, Porrigi mihi materiam impinguandi Septennia mea; siquid aptum continere videretur volumen istud, ad me Pragâ missum Ambergam. Erat autem (ut inscribitur, ac reipsa se praestat,) PHOSPHORIIS; seu, Stella Matutina, Septem Radiorum; Sanctae nimirum Metropolitanae Pragensis Ecclesiae Maiestas, et Gloria. Voluminis istius accuratus, is idem, qui Doni quoque dignabundus, Auctor, superioribus an~îs Prodromi Moravo-graphiae; mox, et Ucalegontis, nunc autem, hôc ipso tempore, Moravici Martis, percelebris editor, est,
Illustrissimus et Reverendissimus Dominus, Dom: Thomas Ioannes Pessina, de Czechorod, Dominus in Oborzisstie; Episcopus Samandriensis: Sanctae Metropolitanae Ecclesiae Pragensis Decanus, Officialis; Canonicus Litomericensis, et Wissehradensis: Sacrae Caesareae Regiaeque Maiestatis Consiliarius, Sacrique Lateranensis Palatii Comes.
Huius Primatis tanti, tam liberaliter oblatae munificentiae, continuo, non parcius ego, neque pudibundius, indulgere, meam in ream, coepi; quam Erisichthon esuritor, paratis ad manum epulis: laborisque mei maciem, uti fueram invitatus, saginare conatus sum: crebrius unum Pessinam Illustrissimum ad Testimonia, quam omnes alios collectim, vocando. Feci vero tanto promptius, quanto reconditiora, quam in plerisque fere ceteris, apud eum (quippe, locis iis, et arci regiae, Bohemicisque tabulariis,
viciniorem) inveni. Delibavi (fateor) et vero depastus quoque sum large, Phosphorum, rore matutinô dulce succulentum. Nec plagium tamen feci: quia non nolenti.
Siquid aliud autem, in huius Vireti defloratione, deliqui: totum peccatum meum, sed (ut spes est) adhuc ad veniae meritum, istud est, in Phosphorum Czechorodianum: In iis, quae mei fuerunt argumenti, licet alienae tamen segetis, exercui falcem. Ex Opere Magno, feci Parvum: e copioso, contractum: e Trogo, Iustinum: e manipulorum acervo divite, Spicilegium.
AUREUS ille Dies, causae melioris Amori,
FERREUS idem Odiis Caesaris, ortus erat.
Omnia Romulei clamabant pulpita mundi,
Reddite Caesaribus, reddite iura, DEO!
Sola Libussaeae (1) rabies interrita Troiae,
Atridis Helenam reddere, Seque, negat.
Ergo, animîs armîsque, alacres, et in omnia prompti,
Boicus hinc miles, Belgicus (2) inde, fremit:
Collectique unîs, diversô ex aequore, campîs,
Magnanima, ad Pragae limina, castra locant.
MONS urbeni medius Boiis dirimebat ab armis;
Acclivî, ac properas spes remorante, situ:
Olim Albus, sed atroce ruber mox Marte futurus:
Huius stant summô Zecchica (3) signa, iugô.
Deteriora tenent, nec scandi mollia, Nostri.
Sed, CUPIDIS pare sunt mollia, dura locô.
Iamque ambo adversis, in utramque calentia sortem,
Agmina, constiterant frontibus, atque Duces.
MAXIMUS hinc, Bavari Caput agminis, AEMILIANUS,
Belgica Bucquoiae mensque vigorque manûs.
TURNIUS ast illic, animaeque Hollachius altae, (4)
Ac gemini (armipotens nomen!) ANHALTIADAE.
Consona proludunt ingentibus OMINA pugnis, Plerumque: ac Factum vix sine vate venit.
Pes nondum collatus erat; geminaeque supenstes.
Horae meta ibat: iam tremuêre pedes.
Iam, coniurata insolitô castra icta pavore,
Arcanôque labant marcida crura metu.
Nec Terrae fuit haec (quamvis tunc, credere quidvis,
Indeclinati suasit imago mali,)
Sed genii formido tui, mala Causa; brevisque
In casum Solii, prona, tremensque, fuga.
CAESARIS at quanto melior de partibus oscen,
Audei Victricis promere signa manûs?
Verdugaei ingens vexilli o cuspide flamma
Surgit; et, accensus militis inde calor.
Adde, Teresiadae, Carmeli a vertice, mystae
Ad pugnam stimulos, vaticinamque fidem:
Adde, animos Boii ingentes, constigere certi,
(Si vel cunctorum langueat Ira ducum)
Hostilique SACRUM iugulo defigere FERRUM, (5)
Quod Vaticani miserat Ara PATRIS.
Adde, alia, atque alia, eventûs ostenta Secundi:
Omnia sed supra est omina, Causa BONA.
Ergo; Tubas! inflate tubas! (ait) accipe signum,
Miles: et, Armorum praesicle, vinco, DEÔ!
Continuo, cava signa canunt. it tessera pugnae,
Ignota Aonidum, SANCTA-MARIA, choris;
Sed Caelo, et Boio, et Latio nottisima nostro.
Vocibus his, animos iuncta et Imago facit:
Primam pone aciem, ac Mediam, celeberrima sindon
VIRGINIS, e Phrygia forma micabat acu.
SOL rapidus, caeli medium superaverat axem;
Quippe, tagi propior, quam tibi, Cydne, (6) vadis:
Concinuêre tubae; conclamavêre phalanges;
Mista equitum ardebant agmina, mista pedum.
Undique fulmineas tempestas aenea mortes,
Et tonitra, ac flammas sparserat, atque metum.
Stat generosa acies. dextrum Bucquoia virûm - vis
Cornu acuit; laevum Tillia frena regunt.
At medias legionum arces, Agamemnone magnô
Fortior, altus equô praepete, BOIUS habet.
DIFEICILES magnis aditus sunt rebus. in aequo
Martis utrimque diu pendula-libra stetit:
Post, nutare Aquila, et, trepidîs imbellior alîs,
Vergere, Anhaltini turbine pressa globi.
Preineraea phalanx, capto duce, moxque cohortes,
Tieffenbace, tuae, turbida signa sequi:
(Nec dare terga tamen, quantum, pellente Cosaccô,
Mox Panno, aut sociâ, Zecchica castra, fugâ.)
Restituêre Aquilam Galeati immota Leonis
Robora; et, ingentî Tillius ore, tonans:
Quo, pavidi? quo deinde, equites? Via fortibus Una est,
In mortem! in pugnam! State! referte gradum!
Ista simul: Simul e dextrae, quam legerat, Alae
Turbine, quingentos expedit acer equos.
CRAZIUS his ductor: (vellem, hunc sibi semper eundem
Mens bona servâsset!) Fussa, viamque, facit.
Ocius et iaculîs, et agetibus aequora nimbîs,
Rumpit Anhaltinos fulmen equestre globos:
Victoresque fugat, victosque redire fugatos,
Cogit: et hostiles grandinat inter equos.
Sternendo haec via prima hosti. fugit Hungarus: instat
Sarmata (7), qui valles, arvaque, caede tegit.
Quod gladio superest, spoliîs tardum agmen, et armis,
Haurit inexplicitîs Wultava (8) vorticibus.
HAEC inter, iam dudum Albo succedere Monti,
Inque hostem eniti, Ductor uterque iubet.
Crudescuno pugnae: gladiorum ferreus ardet
Horror; et hastarum splendet abena seges:
Pes pede, virque virô, premitur; manus urget; et, unâ
Clade, eques atque pedes, signaque et arma, natant.
TANTI utrimque fuit, superare, aut perdere, Montem!
Sed, Montana domat cornua, Boia manus.
Deserit insessos formido Bohemica colles;
Victorique patent valla refracta pedî.
Hac hostes, illacque, volant: hac Boius, et illac,
Insequitur. Quidquid prendidit Ira, iacet:
Nec miserum trepidis Vivaria proxima letum
Depellunt (cicuris regia claustra ferae).
Nam, quisquis perfugit eo; vel inertia vincla,
Vel nigra indecori vulnere Fata, subit.
Iamque adeo ex omni plana est Victoria Boiis
Cespite. Summa hostis caesus, et imma, tegit.
Signa triumphales referunt hostilia dextrae,
Centum. Mille trahunt, castra opulenta, rotae.
Per campos Septena iacent, mordentia terram,
Milia. Moldaeus cetera gurges agit.
Ducuntur, manibus clementî fune revinctîs,
Quos memorare, suut non sinit ordo, duces.
Praga, patet Bavaro: petit arva Silesia, pulsus
Dux-Rheni. (haec maestae prima stativa fugae)
Inde, Pretislaiâ Berlinum, ac Cimbrica libans
Hospitia; ad Vahalim flectit, et arva Mosae.
Hiberna haec, profugo. Tum, Rotterodamia (9) vectus
Per strata, ad latebras, nobilis Haaga, tuas:
Inde, alio atque alio, volitat. quem si usque sequaris
Carmine; deficies, claudô (Elegia) pede.
(1) Pragae. quam, a Primislao duce cinctam aggere muroque, Libussa, ducis uxor, et Virô nobilior, velut ipsa conditrix, nominavit: et, quasi Limen regni, suâ linguâ PRAGAM dixit. Carol. Stephan. V. Praga; Bellus, et alii. (2) Bucquoianus; ab Alberto Archiduce, Belgarum Principe, Caesari submissus. (3) Bohemica: a Zeccho, gentis (ut nunc est) eo,
tamquam coloniae, ex Illyricis terris deductore: sicut frater huius, Lechus, deductor suorum asseclarum in Poloniam fuit. (4) Anhaltinus etenim Princeps, Senior, in Bavari DUCIS exercitum, adhuc imparatiorem, et Monti subiectum, irruere certus; Hollachio Comiti, dissuadenti, contraque connitenti, cedere denique sustinuit: etsi facti postea saepe paenitens. Vide Boicum, Partis 3. lib. 5. num. 66. et, de paenitudine, Illustrissimum Pessinam, Phosphori Radiô 3. pag. 374. post med. (5) De Gladio, quem, a so benedictum, misit Maximiliano Paislus V. Pontif. Romanus, vide in Actis huius Anni 1620. Henricum Spondanum. (6) Cydnus, Orientis fluvius, in Cilicia: sicut Tagus, Occidentis, in Hispania. (7) Cosaccus, e Polonia missus, Caesari militatum. (8) Sic Bohemice vocatur Molda fluvius: et usurpatur istae vox, etiam ab historicis, ut, Ab auctoribus, apud Pessinam, in Actis Wenceslai IV. de B. Ioanne Nepomuceno, et Ioanneccio: aliisque sparsim. (9) Haec, de diversis aditis in fuga locis, ac provinciis, ordine Nicolaus Bellus tradit, in Laurea, libro 4. ad fin. et librô deinceps 5.
REcte dicta VIVARIA sunt, loca clausa, quibus, seu per undas fluitantia; seu plumîs involuta, per auras vaga; sive gradientia per humum, animalia, dominorum deliciis asservantur; in vitae, tam suae, quam alienae, fructum.
Sed, reperti func tamen, quibus ista Vitae pascua, vel effectu rerum ipso, vel ex destinatione certe, nutrirent mortem; aliis, naturae: quibusdam, ut minimum, Civilem. Hoc Mosci, patrum nostrorum memoriâ, senserunt, in emissis in se, crudelitate Basilidae Ducis, ursîs. Sensisset, ni Caesar Octavianus intersilîsset, apud Senecam (1) Vedii Pollionis ad cyathos puer; crystallô fractâ, cibus muraenis futurus. Expertus item est, in circumcluso moenibus roborario, (2) viginti passuum milibus spatiosô, vitae Civilis imminutionem, iacturâ libertatis obsignatam,
rex Celtarum; ad Ticînum urbem, a Carolo V. comprehensus, et abductus. (3)
Sed interest, Haec genera Saltuum clausorum quaenam genera ferarum incolant, ad Instrantium ea, vel oblectamentum; vel perniciem, aut periculum. Sunt enim animalium diversorum genii diversi. Sunt aliîs alia ferociora: sunt alia, mansuetis, et cicuribus, propiora, paeneque domestica. pusillus autem grex, et, ramosîs cornibus conspicua corpora, plerumque meticulosiora: quorum animus, aut nullus, aut in pavore semper natans. Aliae demum animantes, foris, et ad ostentationem solam, minaces; intus trepidae, non minus, quam sciuri nemorales; ad talitri sonitum in avia fugaces.
Prolusionem porro diversitatis huius expressisse mihi iam olim, Romanorum eruditissimus, Marcus Terentius Varro, videtur, haud inelegantem. Cuius proin afferri, quin immo potius et adnumerari, dicta; Coronidem laboris huius, et respiraculum, in loco temporeque censemus.
Sunt autem illius, in libro de Re rustica tertiô, capite decimô tertiô, verba scriptoris domestica: Quintique licet Hortensii mutuata
triclinium, et Axii personam induta; revera tamen, suîs a natalibus, Varroniana; Varronisque Latinitas.
Apud Quint. Hortensium (inquit Axius) cum in agro Laurentî essem, ibi istud magis tragikw=s2 fieri vidi. Nam Silva erat (ut dicebat) supra quinquaginta iugerum maceriâ septa: quod non leporarium, sed qhriotrofei=on, appellabat. Ibi erat locus excelsus; ubi, tricliniô positô, cenabamus. Quintus (puta, Hortensius,) Orphea vocari iussit. qui, cum eo venisset, cum stola et cicharâ, et cantare esset iussus; buccinam inflavit. ubi tanta circumfluxit nos cervorum, aprorum, et ceterarum quadrupedum, multitudo; ut non minus formosum mihi visum si spectaculum, quam in Circo Maximo aedilium, sine Africanis bestiis cum fiunt venationes. Haec Varro.
Varronem (quantum haec indicant) in Hortensiano Laurentino, duo prae ceteris oblectabant. Amoenitas, ex umbrosa silva. Quadrupedum item, ad Orphei personati buccinam perceptam, promiscuus confluxus. Horum utriusque delectabilium, infuit aliquid et Stellato Montis Albi, supra Pragam, theriotrophîo.
Primum enim, Mons ipse, tametsi solô (velut ex oculatis testimoniis alibi dixi) magnam partem scrupeô, confragosô, soveîs ac verrucîs asperatô (4). suô tamen in supercilio suburbanam habet Regiam, cui saltus (inquit is, qui spectavit,) adiacet, eleganter, et non maceriâ duntaxat, obseptus. Ferarum is saltus est: cuius delicias, quamdiu Pragae desedit, haud displicuisse Friderico Palatino, complures observârunt: cum is, ad diffundendum a curis animum, per Ratschini declivia, vicumque Pohorzelicensem, pedester, ac, non nisi pedisequorum-aliquot subsequente ministeriô, de cetero, paene solitarius, ad clausum illud ferarum lustrum, perquam frequenter prodeambularet. (5) Iuvabat eum, in aestu frequentiae Senatorum suorum sudantem, pompae contemptrix, quies.
Quod autem, locô secundô, spectat ad Hortensianum belluarum, inflatô semel cornû, concursum, ac coetum: in ALBI quoque MONTIS suprema planicie, superciliôque, non per omnia dissimile, gestum quidpiam est, Horâ pugnae: quando, non buccinae, sed tubarum Boicarum, ac lituorum Caesaris, invalescente clangore, bipedum, in
peditibus; quadrupedum, in equis, sessore nudatîs: sesquiquadrupedum, in alariis, adhuc incolumibus, multitudo praegrandis, unum celeriter in Saltum stellati Vivarii, quo mortem effugeret, convolavit. Aliquot illic milia (dum adhuc in Arce regia Pragae Palatinus rerum exitum opperiretur) in solo Stellari nemore, vitae veniam a Maximiliano, precibus operâque caduceatoris, illi supplicantis, impetrâsse; Constant: Peregrinus, apud Boicorum scriptorem novissimum, (6) auctor est. Quos omnes in unum illuc cumulum fuga compulit; metu Boici, vel Eburoinici ferri, trepidantibus instantis, incitata.
Maioremne tu putes illuc Leonum tunc, aut pardorum, convenisse turbam; quam, cornua cristasve gerentium, capitum? aut, antra circumspicientium, cuniculorum? Et unâ tamen Horâ prius, Omnes hi, cum ceteris humi stratis, feroces animorum (quos non hahebant) ostentatione, minacesque verbîs, pavore dissimulatô, rugierant. Stabant autem, cum trepidis his, eorum quoque factionis nonnulli; qui, nuper admodum, per Solmensem, LEONI GALEATO mandare non timuerunt, in hanc fere formam:
Volumus, ut, quodcumque Caesari praescribimus, id, expediente te, Duas post Lunas, in effecto sit. (7) Hi nunc, capite cernuô, mutiebant.
(1) Librô 3. de Ira, cap. 40. (2) Hadriaeno Iunio, cap. de Terrae etc. vocabulis, ex Agellio, est, Ferarum vivarium, robusteorum asserum septô clausum. an, a multa illic roborei generis arbore? (3) Multi passim id tradunt: Inter eos, et Saurius, de Urbibus. V. Pavia. pag. 12. (4) Boicus, Pariis 3. pag. 76. libri 5. num. 57. (5) Simeon Kapihorsky, in historia monasterii Sedlicensis, annô 16 19. apud Illustrissim: Pessinam, Phosphori Rad. 3. pag. 354. (6) Apud Boicum, Part. 3. pag. 78. libri 5. num. 63. fin. numeri. (7) De hac adversariorum Caesaris insolentia, conditionem cum minis ponente, egi, Septennii III. anno 1619. a pag. 390. usque ad 392.
SI verum mihi fama refert, et cana vetustas;
Hîc Cephali, (1) hîc regnum Melanionis, (2) erat:
Sylvicolûmque dabat nutrix domus armentorum,
Quam libet immiti milia tecta Ferae.
Haec olim. At, Boii postquam rugire Leones,
Coeperuntque Aquilae clangere Caesareae;
In sua quadrupedes remigrârunt lustra colonae:
Huc bipedum retulit se fugitiva cohors.
Ecquarum fuerint haec quondam Septa ferarum?
Cervorum? aprorum? tigridis? anne caprae?
Dicere, non habui. Postquam fugis, hostis; habebo.
Quae Vivaria erant, nunc Leporaria (3) sunt (4).
(1) Princeps hic erat iuventutis Graecanicae; filius Deionei. qui, venationum studiosus, uxorem Procrin, inter fruteta latitantem, seque commoventem, iaculô, per errorem, traiecit; feram ratus. de qua narrat Naso, lib. 7. Metamorphoseon. Fuit autem ea, filia Erichtei, regis Athenarum. (2) Melanion, alio nomine, Hippomenes; venationi, silvis, et cursûs certamini, deditus; Atalantae virginis syndromus, et astu victor. Naso, lib. 10. metamorphos. (3) Vide Apocommatis huius numerum 2. e Varrone, v. 5. De Multitudine porro, e proelio Montis-Albi fugientium in saltum Stellati sccessûs; praeter alios, memorat etiam Nicol. Bellus, lib. 4. pag. 456. (4) Qui Monosyllabô, (claudente Pentametron, Elisione non praeviâ,)
hîc offenditur: is cum Q. Catulo prius transigat, Epigrammate 77. vers. 7. et 8. sic canente.
Nam, quaecumque homines bene cuiquam, aut dicere possunt,
Aut facere, haec a te dictaque, factaque, sunt.
Leonis Galeati FINIS.
[Gap desc: errata-list]