12/2010 Reinhard Gruhl markup
text typed - structural tagging completed - no semantic tagging - no spell check - no orthographical standardization
image: as001
VINDICIAE CONTRA TYRANNOS: SIVE, DE PRINCIPIS IN Populum, Populique in Principem, legitima potestate, STEPHANO IVNIO Bruto Celta, Auctore. M D. LXXX
image: as002
[gap: content list]
image: as003
IMP. THEOD. ET VAlentin. Caes. ad Volusianum Praefectum Praetorio.
DIGNA vox est maiestate regnantis, legibus adligatum se Principem profiteri. Adeo de auctoritate iuris nostra pendet auctoritas: et re vera maius imperio est, submittere legibus Principarum. Et oraculo praesentis Edicti, quod nobis licere non patimur, alijs indicamus. Dat.III.Id. Iun. Rauennae, Florentio et Dionysio Coss.
IVSTINVS LIB. II. de Lycurgo Legislatore.
Non habentibus Spartanis leges instituit, non inventione earum magis, quam exemplo, clarior. Siquidem nihil lege vlla in alios sanxit, cuius non ipse primus in se documenta [correction of the transcriber; in the print documenra] daret. Populum in obsequia Principum, principes ad iustitiam imperiorum firmauit.
image: as004
L. SCRIBONIVS SPINter, Belga, Lectori.
CONTEMPTOR, Superum Maculosi nomine notus
VELLERIS, Etruscus scurra; Sophista loquax,
Arte mala. Populi Harpiyas saeuosque Tyrannos
Instituit. Pestis maxima Cristiadum.
Iunius hoc Reges veros, Proceresque, libello
Efformat, Populos et sua iura docet.
Nempe caput magno Ciuili in corpore Reges,
Corporis et Populum caetera membra, facit.
Membra sed vt languent, capiti adversantia Sanum.
Tusce, erit an ne caput, quod sua membra premit?
Sint igitur Reges Populis re,vt foedere, Leges,
Nomine reque Patres, Iustitiaeque duces.
Totus ad exemplum Regis componitur Orbis,
Rex quoque sic Populi se sciat eße caput.
Hunc veteri Reges referant de more triumphum,
Quod Patria Patres, quod Populo socij.
image: as005
CONO SVPERANTIVS VASCO PRINCIPIbus Reipublicae, Pijs, Fidelibus.
NON eram nescius, o [orig: ô] viri Principes, cum has Stephani Iunij Bruti, de vero Principis in Populum, et Populi in Principem, iure et potestate, Quaestiones in vulgus emitterem, fore nonnullos, qui me reprehenderent. Pugnant enim ex diametro cum Nicolai Machiauelli Florentini, quem in gubernanda Repub. ducem illi habent, malis artibus, prauis consilijs, et falsa pestiferaque doctrina. Mihi igitur, vt audaci, vitio vertent, opinor, quo aliquid ad calumniam rapiant, quod ego nulla vobis nominis fama cognitus, hisce tantis de rebus ad vos, hoc tempore maxime, scribere non vereor. Sed constans in Rempublicam meus amor, et animus, quem in eam perpetuo defixum gero, hunc mihi metum excusserunt. Deinde indicaui, has disputationes vobis sane praecipue deberi. Nec enim de leuibus rebus habentur, sed longe grauissimis, et in tot Reip. perturbationibus cognitu necessarijs. Itaque disserunt de vera Principis et
image: as006regum, a quibus antiquum ducitis genus, tuenda Maiestate, et de eo Populi conseruando iure, in Gallis restituantur in integrum, Imperatores eo exercitum duxerunt, adversus eam gentem, quae colitum et hominum contemptrix, calliditatis et perfidiae viribus artibusque subnixa, eo ingenium omne contulit, potentiam et robur, vt Gallos natura liberos, et omnis antiquitatis moribus, legibus et institutis penitus ingenuos, in barbarae crudelitatis seruitutem redigat. In his autem Quaestionum decursibus, quaevetus Provincias, Regna et imperia administrandi ratio Maiorum fuerit, eamque Principes omni Regiarum virtutum genere cumulatissimi, veluti per manus traditam, quandiu vixerunt, diligenter obseruarint intuebimur Merito ergohas a vobis Quaestiones oportuit cognosci. Postremo mihi iure psuasi, si vobis has dissertationes inscriberem, fore, vt a multis diligenter ob nominis ac gentis vestrae celebritatem legerentur: Et quidem ea re studiosius, quod nulla quemquam
image: as007insectandi cupiditate, aut vllarum partium gratia scripta sunt, sed solo veritatis ob oculos ponendae desiderio, ex Gallicarum calamitatum necessitate, ac ruinis: quo promptum aliquod firmumque remedium perpetuumque posteritati quaeratur, fuerunt diffusius explicatae. Id quod, qui eas attente legent, etiam quocunque tempore legent, cuiuscunque partis ij quoque sint, aut nationis, conditionisue, modo tamen Christianam Religiouem, vel quam Pontificiam, vel quam Reformatam appellant, profiteantur, facile certoque perspicient.
Itaque cum de Galliae calamitatib. mihi multus cum Bruto erudito, prudente, nobilique viro sermo esset circiter abhinc biennium, et vltro citroque non pauca de earum originib. caussis, initijs et progressib. percurrissemus: eo tandem ventum est, vt, inter caeiera, studio librorum Machiauelli, maxime crederemus acui quorundam ingenia, quo artes perturbandi Remp. ex eorum auctoritate, qui eam regunt, amplecterentur. Quarum artium fundamenta, eum in ijs libris, sparsim pessimis ea de re praeceptionib. editis iecisse, satis vtrique constitit
image: as008Remedium nullum certius promptiusque fore, quam si Principum imperium, ac ius populorum, qui eis subsunt, ad sua legitima certaque prima principia referretur, intra certos fines, vtrorumque potestatem, ea ratione conclusum iri, quos vltra citraque recta Reip. administratio plane non possit consistere: neque tradita a Machiauello disciplina, nempe ab ijs prorsus versa recipi. Mihi deinde harum Quaestionum librum, in quib. haec principia continentur, atque probantur et exponuntur, misit, quo eas ipse legerem, et sententiam de ijs meam significarem. Praeclare equidem Iunius Stephanus, qui nihil antiquius habuit, quam vt has Quaestiones, publici commodi graita, Christia naeque Religionis sarta tecta iuendi[?] caussa, magnis laboribus studijsque perficeret. Eas ego, o [orig: ô] Principes viri, Machiauellianis et hominibus, et libris, quorum sceleratis consilijs Respublica in tot ciuiles dissensiones, partes, motusque, dissecta est, opponi posse cenjeo, tanquam Principia, quae vocat firmissima, vel columnas, aut Regulas, eius, hoc praesertim tempore recte reformandae et collapsae, legitima gubernandi ratione denuo rursum erigendae,
image: as009certe pijs prudentiaque praestantibus viris summe placituras esse confido.
[note: III] Tametsi autem Machiauellianos quosdam, vel Tyrannorum mancipia, in Iunium insurrecturos non abs re suspicor: quia tamen id hoc nomine facturi sunt, quod per harum Quaestionum Principes rationes, si vos eas audietis, metuunt malas suas artes in ordinem quasi redactum iri, et se a vobis Regibus Principibusque Populoque detegendos: quid eorum iras Brutus, vir magnanimus, aut clandestinos susurros curet? Laetetur ille, eorum iniustitiam, scelera, rapinas, fraudes, tandem aliquando ad certissimam Regum Populorumque salutem, in quam vnam rem omnibus viribus incumbendum est, diligentia, curaque sua patefieri. Quod si falsa doceri dicunt, id ostendant, necesse est. Sed id quomodo, quaeso, praestabunt? Nam quaecunque in his Quaestionibus adferuntur, ea claris equidem, non vero detortis Sacrarum literarum testimonijs esse certa, demonstrantur, ex Morali, Politicesque scientiae doctrina, et Naturae, ac legum iussis, Iurisconsultorum responsis, Imperatorumque rescriptis confirmantur, diuersum Gentium moribus et institutis,
image: as010adstruuntur: in illustribus ac varijs variorum Historicorum exemplis, tanquam in speculo spectanda proponuntur. Ad docendi rationem quod pertinet (Philosophos, ac disputatores alloquor) ille, quo planius et certius rem ostendat, ex effectis et consequentibus caussas et Maximas illas propositiones, siue regulas, colligit, ob oculosque ponit, et cognoscendas exhibet, veluti gradibus quibusdam ad summa conscendens: vt Geometrarum more, quos hac in re imitari videtur voluiste, ex puncto lineam ducat, ex linea superficiem, ex superficie corpus constituat: quo genere quidquam ostendendi, vel probandi, quid clarius, aut breuius, quid denique certius firmiusque esse potest? In quibus expendendis summam quandam animi moderatione adiulit, inquirendae diligenterque perscruta adae rei veritati tanquam in puteum demersae, deditus. Quam erutam ex profundo, et omnium oculis expositam, si qui nolint intueri, plane sunt improbi: si qui, quam vniuersi vident, eam conspicere nequeunt plane caeci. Ad hunc ergo modum discussis illis nostris Quaestionibus dilucide necessarioque consequitur: quodnam Principis
image: as011in Populum sit munus, et quod Populi in Principem ius et officium, et haec munera inter se distincta esse, mutua tamen et reciproca. Porro vtriusque certos esse terminos a Deo et natura, Gentiumque moribus eonstitutos: qui transibit suos, eum grauiter in Deum ac leges, iusque Gentium peccare his meritis transgressis, manere in Repub. rerum confusionem: ab ea, ciuilis human ique foederis dissolutionem: inde Tyrannidem: ex Tyrannide immanem seditionem: ex ea, ciuile bellum radices agere. Constituto autem vinculo illo humanae societatis firmo, atque metis illis ac finibus positis, vt Quaestiones astendunt: et eos veris iustisque principijs decernunt atque stabiliunt, anne Machiauelli doctrina funditus, nulloque negotio, plane corruit? et, vti futilis, impia, et humano generi per niciosissima, radicitus evellitur? Neque fulcra ei sic ruiturae quisquam pont[?] subijcere, quae illam vollo omnino modo munire queant. Veruntamen esto liberum Machiauellianis in hanc arenam descendere: prodeant. Illis, quae diximus scripturae Sacrae, Philosophiae de morib. ac Reip. legum, Morum, Gentium, et exemplorum veris ac legitimis armis vtemur, pedemque cum ijs audacter conferemus. Si se congressuros negant, iam metum suum prodent: seque eo victos testabuntur.
image: as012Si singulare certamen propter arma, cum iusta sint tamen, detrectat: quid nos cum ijs porro pugnemus. Confitemur, neque palam confiteri pudet, nos esse Christianos, nec nobis cum ea gente, quae haec arma repudiet, commercium vllum, tanquam cum ijs, quib. sit aqua et igni interdictum, esse vells. Iam vero, quoniam, aequitate causae destituti, nihil equidem sunt, quod obijciant habituri, seditiosas esse Quaestiones, fortassis exclamabunt, atque falsa esse earum Principia dissertabunt: rationib. non gladijs, agant. Sin autem vera, cur seditiosas appellent? cur Principum manipulos in illas arment? An Princeps id quod verum est, ignoret? in re maxime, quae et sua tanti, et Reip. quidem interest? Veritas solis sane tyrannis, qui omnia non ex vtilitate publica, sed ex propria libidine metiuntur, quos adeo operose illi instituunt, seditio esse potest. Sapienti autem. Pioque ac Fideli Principi, quem Quaestiones istae docent et erudiunt, summa tantum virtus.
Sed, vt haec Quaestionum Principia, et decreta esse scitis, o [orig: ô] Principes Pij, Fideles multo iustissima: sic etiam ea vos. re ipsa probare,
image: as013tot illustres vestrae actiones, perpetuumque vestrum Pacis conciliandae studium, et tot vestrae demum expeditiones, clare testantur. Itaque par est, vt, indicato ex his decretis pharmaco, et vero remedio, coniunctis vna omnes virib. certe tandem aliquando medicandis huius temporis dissidijs, et natis inde malis, salutares manus adhibeatis. Vos equidem Deus Opt. Max. ijs animis et consilijs erexit, et Imperatorib. armauit, atque tot gentium fauorib. eo vque beauit, vt et vestram constantiam nostri temporis adulationib, et vestram fortitudinem nostrorum Gygantum audaciae et huius denique seculi socordiae, virtutem inclytae vestrae familiae, ac gentis, in tot Gallicis perturbatis negotijs, rebus, provincijs, Proceribus que viris opposuerit. Vos igitur harum Quaestionum principia secuti, iusticiam in Gallia defendendam suscepistis, eo exercitum conscripsistis, collegistis, duxistis. Demonstrant vero illae, vos non solum id iure potuisse, posseque facere, verum etiam debere. Nos igitur pro vestra salute vota libenter concipimus, atque speramus, vos pijs victorijs et rebus illustres tandem aliquando composita
image: as014firma pace, contra crudelem illum immanissimum Tyrannum Turcum, diuino beneficio ex communi omnium ordinum (vos omnes compello Christiani Principes) decreto, animum, copias, militarem scientiam, virtutem, auctoritatem, atque fortunam esse conuersuros: quo vobis ducibus, Respublica Christiana de hoste potentissimo, longeque superbissimo ad summam Christi gloriam, Ecclesiae salutem, et Reip. quietem triumphet. Id quod Deus Opt. Max. faxit, obtestamur vniuersi, supplicesque poscimus. Valete. Kalend. Ian. M. D. LXXVII. Soloduro.
page 1, image: s001
PRIMA QVAESTIO. AN SVBDITI TENEANtur, aut debeant Principibus obedire, si quid contra legem Dei imperent?
VIDEBITVR fortasse prima fronte haec quaestio plane otiosa et inutilis, qua nempe Christianorum axioma certissimum, tot Scripturae sacrae testimonijs, tot seculorum exemplis, tot piorum Martyrum rogis comprobatum, quasi etiamnum retroversum in dibium vocari videatur. Vnde etenim, dices, tot tantaeque piorum aerumnae, si ex una hac causa, quod Deo simpliciter et absolute, Regibus vero, quatenus adversus legem Dei nil imperent, obtemperandum esse, perpetuo iudicarint? Quorsum vero alioqui Apostolorum responsum, Deo magis, quam hominibus parendum esse? Deinde, cum sola unius Dei voluntas perpetuo iusta sit, caeterorum iniusta subinde esse possit: quis ambigat, quin illi uni absque ulla exceptione, his cum aliqua semper exceptione
page 2, image: s002parendum sit? At certe cum hodie multi Principes existant, etsi Christi nomen ij iactitant, qui immensam potentiam ne ab ipso quidem Deo pendentem sibi audacter arrogent, multi adulatores, qui quasi Deos terrenos eos adorent, multi etiam, qui seu metu occupati, seu alia vi coacti, nulla in re denegandum esse Principibus obsequium aut censeant, aut censere videri velint: et vitium praeterea nostrorum temporum hoc esse videatur, ut nil tam fitmum sit, quod non convollatur: nil tam certum, quod non controvertatur: nil tam sanctum, quod non violetur: vereor sane, ne cuivis rem accurate perpendenti, non modo non inutilis haec quaestio, sed plane necessaria, nostro praesertim saeculo, videatur. Mihi certe causam tot tantarumque calamitatum, quibus abhinc annis aliquot orbis Christianus divexatur, [note: Oseae c. 5. vers. 10] examinanti, succurrit illud Oseae Prophetae: Principes Iudaei ijs similes fuerunt, qui terminum movent. Itaque iram meam aquae instar in eos effundam. Ephraim vero conteritur in iudicio, quia impia mandata sequutus est. Peccatum et principum, et populi, un verbo hic [orig: hîc] habes. Terminos vero movent ij Principes, qui illa iurisdictione non contenti, quam ipsis tribuit Deus Opt. Maximus, eam quam sibi supremam in omnes retinuit,
page 3, image: s003vi invadere conantur, quibus, inquam, non sat est, bonis corporibusque subditorum pro arbitrio et libidine uti, ni etiam miserorum animas, quod Christi merum peculium est, sibi vendicent, qui solo non contenti, coelum etiam ipsum audacter aggrediuntur, admotisque scalis in vadere conantur: nimirum, ut ait Poeta Ovidius,
Qua licet, affectant coelum isti. Templa Quirinus,
Liber et Alcides, et modo Caesar habent.
Populus vero impia mandata sequitur, qui adversus legem Dei quicquam iubentibus aut assentitur, aut assentatur, qui tanquam dijs thura quodammodo adolet, qui solium Dei affectantibus, cum possit, non repugnat: qui quae proprie Dei sunt, Caesari tribuere non veretur. Nemo vero est, qui haec non videat. Si quis principi impia iubenti non obtemperat, continuo rebellis, perduellis, Maiestatis reus habetur. Iis calumnijs petebatur Christus, ijsdem Apostoli et primi omnes Christiani. Si quis, Esdrae, (4.) aut Nehemiae (5. vers. 7.) exemplo, templum Domini extruere parat, regnum affectat, res novas molitur, in remp. cuniculos agit. Obstrepere vero Regibus continuo adulatores innumeros audias, si semel restatauratum fuerit Templum istud, actum est de regno: non est, quod ulla amplius
page 4, image: s004tributa, aut vectigalia ab istis hominibus expectet. Quae vero ist haec insania est? Eae demum Respublicae firmae censendae sunt, quarum in medio Templum Dei collocatum [note: Sapien. 7.] est, quae ipsae Templum Dei sunt. Ii Principes vere regnant, qui cum Deo regnant, cum omnes omnino per ipsum regnent. At contra quae [gap: Greek word(s)] hominum est, nec Rempublicam bene constitutam, nisi everso templo, nec Regnum, nisi expulso, si fieri possit, Deo Opt. Max. tutum firmumque putarit? Hinc vero tot Gigantaei ausus, et Gigantae orum consimiles exitus, tot Principum exitia, tot Gentium excidia. Quod si nossent ij, quid inter Deum et Caesarem intersit, inter Regem regum et Regem, inter Dominum et vasallum, quid sibi ille a subditis tributi nomine poscat, quid ipsis in subditos permittat: proculdubio neque tot Principes Regnum Dei turbare conarentur, neque etiam in ipso conatu, iusta Dei iudicis et vindicis ira, proprio regno deturbarentur. Neque vero praeterea tot calamitates, direptiones, vastationes Populus pateretur. Interest ergo Principum, scire, quatenus imperare debeant: subditorum, quatenus invadendo, aut hi extra iurisdictionem ius dicenti parendo, in poenam incidant. Hic vero est Quaestionis propositae
page 5, image: s005scopus, cuius Sacram praecipue scripturam iudicem faciemus.
Quaeritur, An subditi teneantur Regibus obedire, si quid adversus legem Dei imperent? id est, utri potius, Deo an Regi obediendum sit. De Rege, cuius amplissima censetur potestas, si constiterit, de caeteris magistratibus eadem via constabit. Primum docent Sacrae literae, Deum suapte auctoritate regnare, Reges quasi precario: Deum per se, Reges per Deum: Deum iurisdictone sua uti, Reges delegata tantum. Sequitur itaque, Sapien. 6. Proverb. 8. Iob. 12. etc. Dei immensam esse iurisdictionem, Regum dimensam: Dei infinitam potentiam, Regum praefinitam: Dei Regnum nullis limitibus circumscriptum esse, Regum contra certis regi, certis cancellis terminari. Deinde Deus ex nihilo creavit coelum et terram. Itaque is iure coeli et terrae dominus est, et vere proprietarius. Quicunque vero terram inhabitant, eius tanquam coloni sunt et emphyteutae: quicunque in terra ius dicunt, et aliqua ratione caeteris praesunt, Dei beneficiarij et clientes sunt, ab eoque investituram capere et agnoscere tenentur. Deus denique solus proprietarius est, solus dominus: homines omnino omnes, quo gradu tandem ij sint, colini, villici, ministri, vasalli, qui quo ampliores
page 6, image: s006fructus percipiunt, eo maiorem censum debent: quo maiori authoritate potiuntur, eo severius rationem reddere tenentur: quod clariorem honotem consequuti sunt, eo graviori oneri sunt obnoxij: quod et Scriptura sacra passim docet, et pij omnes, imo praestantissimi quique Ethenici semperagnovere [orig: semperagnovêre]. [note: Psal. 24.] Domini, ait David Rex, est terra, et plenitudo eius: ac ne homines suis vomeribus sacrificent, nil terra ipsa absque coeli pinguedine proferre solet. Ideo vero Deus sibi a suis omnium frugum primitias consecrari poscit: et Ethnici ipsi ultro dicavere, quibus sese colonos, ipsum vere Dominum profiterentur. [note: Esa. cap. 66. vers. 1.] Coelum Domini solium est, ait rex [note: 1. Reg. cap. 8.] Salomon, terra subsellium. Itaque cum reges omnes eius pedibus subiecti sint, non mirum, si Deus Rex regum, et Dominus dominantium: Reges vero omnes, ministri regni [note: Sap. 6. ver. 1. Pro. 8. v. 15. Iob. 12. v. 16. Daniel. 2. vers. 21.] eius, iuri dicundo constituti, vocitentur. Per me, inquit Dei sapientia, reges regnant, et Principes iudicant terram. At ni faxint, soluo ego baltheum regum, et cingo renes eorum cingulo, ac si diceret: Meum est, stabilire reges in solio, aut deturbare pro meo arbitratu. [note: 1. Chro. c. 9. vers. 8. 2. Chro. c. 9. vers. 8. 1. Chron. cap. 29. vers. 23.] Hinc solium Regum, solum Dei dicitur. Benedictus, ait Regina Sabae Salomoni, Deus tuus, qui te posuit super solium suum, ut regem loco domini Dei tui, ut facias
page 7, image: s007iudicium et iustitiam. Sic et Salomonem [note: 1. Sam. c. 9. ver. 16. c. 10. vers. 1. 2. Sam. c. 6. vers. 21. 2. Reg. c. 20. vers 5.] alibi in throno Domini, aut in throno regni Domini collocatum legimus. Eadem ratione Populus ipse, Dei Populus et haereditas perpetuo dicitur: Rex vero administrator eius haereditatis, et dux populi Dei. quo titulo David, Salomon, Ezechias et caeteri pij Principes nominarim afficiuntur. [note: 2. Chro. c. 1. vers. 9. etc. 2. Reg. c. 11. 2. Chro. c. 33. vers. 16.] Cum vero sancitur foedus inter Deum et Regem, ea conditione sancitur, ut Populus sit, et perpetuo maneat Populus Dei, nempe ut ostendatur, Deum sua se proprietate et possessione non exuere, cum populum regibus tradit: sed regendum, curandum, pascendum tradere, non secus acis, qui gregi pastorem eligit, gregis nihilominus dominus manet. Hoc perspicue agno verunt pij [note: 2. Chro. cap. 20. vers. 6.] reges, David, Salomon, Iosaphat et caeteri: qui etsi Deum Regnorum et Gentium Dominum agnoscebant, nihilo tamen minus regnabant: imo eo magis, quo alacrius Deo [note: 1. Chron. cap. 29. vers. 11.] serviebant. Hoc idem Nabucho donozor ipse, quatumvis Ethnicus et potens Monarcha, tandem profitetur: quem cum Daniel Regem regum vocaret, cui Deus coelorum, regum potentiam, et gloriam dedisset: [note: Dan. cap. 2. vers. 37. c. 4. vers. 14.] Quinimo, ait, o [orig: ô] Daniel, ver Deus tuus est Deus Deorum, et dominus Regum, qui regna tradit quibuscumque vult, vel omnium hominum
page 8, image: s008vilissimis. Propterea vero et Xenophon ipse, in inaugurando Cyro, Deo imprimis litatum dicit: et passim Ethnici etiam authores Deum Optimum Maximum regem summum praedicant. Hodie vero in Christianorum Principum inauguratione, ij perpetuo Dei famuli, Populo suo regundo destinati nuncupantur. Cum itaque reges, Dei vicarij tantum sint, in Dei solio ipso authore constituti, Populusque sit Dei Populus: nec vero vicarijs, nisi eorum, quorum personam gerunt, causa honos deferatur: sequitur proculdubio, regibus propter Deum, non adversus Deum: Deo servientibus, non adversantibus: Dei iura tuentibus, non invadentibus, obtemperandum.
Hic [orig: Hîc] obijciant forte nobis Assentatores aulici, Deum suam omnem in reges authoritatem contulisse, coelum sibi retinuisse, terram agendam ferendamque pro libito regibus tradidisse: Caesarem denique divisum cum Iove imperium habere. Digna sane vox Cleone aliquo impurissimo Alexandri adulatore, aut Martiale, qui Domitiani edicta, Domini deique edicta vocare non veretur. Digna et nefandissimo Principe Domitiano, quem Dominum deumque etiam vocari voluisse, Suetonius narrat. At certe et pij Principis auribus et piorum subditorum ore prorsus
page 9, image: s009indigna. Manet semper illa Dei omnipotentis [note: Esai. 48. ver. 11.] sententia: Non dabo nomen meum alteri, non transferam gloriam meam in alium, id est, non eam cuiquam potentiam tradam, quin summum ius mihi perpetuo [note: Psal. 2. Sapien. 6.] recipiam. Deus sua se potentia et authoritate nunquam exuit. Sceptrum in manu tenet, quo frementes reges compescat, et contumaces conterat. Libram in altera, qua ius inique distribuentes examinet. Supremi vero imperij nulla certiora signa dari possunt. Quod si aut Imperator, cum Regem aliquem creat, salvo semper summo imperio id facit, aut rex, puta, Franciae, cum extraneo, vel etiam fratri filiove ditionem regendam possidendamve tradit: casus regios animadversionem Regiam et supremum dominatum perpetuo recipit: quin et si minus in formula investiturae fiduciaeue expresserint, ipso iure excepisse putantur. Quanto verius Deus in omnes Reges, in servos, inquam, et ministros, eam sibi authoritatem retinet, a quibus et rationem eum reposciturum, et poenas de ijs sumpturum, si suo officio male fungantur, toties legimus? Reges itaque regis regum vasalli sunt, per gladium regiae authoritatis insigne, investiti, ut eo gladio legem divinam tueantur, bonos protegant, malos perdant, non secus ac per ensem, scutum, vexillum,
page 10, image: s010vasallos a Domino superiori feudo investiri videmus, ea lege, ut ei ijsdem armis, quandocunque opus fuerit, militent. Vt vero vasallos eos definiamus, ita et quaecunque vasallis, regibus, apprime etiam conveniunt. Vasallus feudum a domino superiore accipit, cum munere iuris dicendi et onere militiae coniunctum. Rex regum a Deo, ut iudicet Populum suum, et adversus hostes [note: 1. Sam. c. 8. et cap. 9. vers. 20.] tueatur. Vasallus legem et conditionem a Domino superiori accipit. Rex a Deo iubente, ut legem suam perpetuo observet, et ante oculos habeat. Si fecerit, tum ipsum, tum posteros regnum diu possessuros: sin [note: Deut. 17.] contra, contrarium experturos. Vasallus sese Domino superiori iureiurando devincit, fidemque et obsequium promittit. Rex pariter ex legis divinae praescripto sese imperaturum iurat. Vasallus denique ni insiurandum servet, feudum committit, ipso que iure sese omni praerogativa privat. Rex quoque, si Deum negligat, si ad eius hostes transfugiat, si feloniam adversus Deum committat, et ipso iure regnum committit, et ex facto plerunque amittit. Haec ex foedere inter Deum et regem fieri solito (confoederatorum enim nomine servos suos dignatur Deus) perspicua erunt. Duplex autem foedus in Regum inauguratiione legimus: primum, inter Deum et Regem
page 11, image: s011et Populum, ut esset Populus, Dei Populus. Secundum vero, inter Regem et Populum, ut bene imperanti bene obtemperaretur. De secundo postea videbimus: de primo hic [orig: hîc] nobis agendum est.
In Ioae inauguratione legimus sanctum fuisse [note: Foedus inter Deum et Reges.] foedus inter Deum et Regem et Populum, aut, ut alibi dicitur, inter Ioradam summum sacerdotem, et universum Populum et Rege, [note: 2. Reg. c. 11. 2. Chro. c. 23. vers. 16. 2. Reg. c. 23.] ut esse populus Dei. Similiter Iosiam et universum Populum foedus inijsse cum Deo. Vnde intelligimus in hoc foedere faciundo stipulatum fuisse summum sacerdorem Dei nomine, a Rege et Populo, tanquam verbis conceptis, An non curaturi essent, ut Deus pure et rite in Regno Iudaico coleretur. An non scilicet ita regnaturus esset Rex, ut populum Deo servire sineret, inque Dei lege contineret. Deinde an non ita populus Regi obtem perare vellet, ut nihilo secius Deo in primis obsequeretur. Regem vero et Populum tanquam reos promittendi, in legem Dei iurasse, seseque solenni sacramento Deo colendo imprimis obligasse. Vnde ex facto, cum primum istud foedus sancitum est, Iosias et Ioas destruunt ido lolatriam Baal, et cultum Dei restituunt. Capita vero foederis [note: 2. Chro. c. 23. v. 16. et 17.] haec erant in summa: Vti tum Rex ipse, tum etiam Populus universus, Deum ex
page 12, image: s012legis suae praescripto, et singuli colerent, et universi colendum curarent: si facerent, Deum ipsis affuturum, reique publicae illorum praefuturum. Sin minus, missos facturum et disperditurum: quod ex multorum scripturae [note: Deu. 29. 30. 31. cap. Deu. 31. vers. 26. Iosue c. 1.] locorum collatione apparet. Moses moriturus, eas conditiones foederis universo Populo recenset, moxque legem, id est, ipsa pacta conventa Domini, in Arca foederis asservari praecipit. Mose vita functo, Iosue constituitur dux Populi Dei. Dominus itaque ipse eum admonet, si res suas prospere gerere [note: Deu. c. 27. vers. vlt. Ios. c. 5. Ios. c. 24.] velit, ne a lege latum unguem recedat. Is vero cum primum Israelitae terram Chanaan ingressi sunt, ut palam eis faciat, qua conditione in eam possessionem a Deo mittantur sacrisicijs rite peractis, lege coram universo Populo legit, moxque mira, si ijs pactis starent, pollicitus: dira, si negligerent, minatus. In summa, si legem servarent, prospere rem gesturos: sin secus, disiectum ac pessundatum iri obtellatur. Idem quoque moriturus, et evidentius quidem. Quotiescunque vero eam deserunt, in manus Chananaeorum traduntur, et Tyrannis mancipantur. Iam idem omnino foedus, quod inter Deum et Populum sub iudicibus fuit, sub Regibus et cum regibus obtinuit. Postquam Saul unctus, electus et plane constitutus est, Samuel
page 13, image: s013his verbis Populum affatur: En Regem, quem [note: 1. Sam. c. 12.] elegistis, et petijstis. Ecce Deus posuit eum Regem super vos. Obedite et servite Deo tam vos, quam Rex vester, qui est super vos. Alioqui et vos, et Rex vester peribitis. Quasi dicat: Voluistis Regem, Deus hunc vobis Regem dedit. Ne tamen putetis Deum quidquam de suo iure imminui velle, velim intelligatis, Regem non secus ac vos, huic legi custo diendae devinctum esse, ac, ni fecerit, eandem poenam passurum: denique Saulem esse Regem quidem vobis datum, qui in bellum, ut cupijstis, vobis praeeat, at ea lege, ut legem Dei interim sequatur.
Eiecto Saule, quod pacto non stetisset, [note: 1. Reg. c. 2. ver. 4] David eadem lege Rex constituitur, ut et Salomon quoque Davidis filius. Si legem meam observaris, ait Dominus, ego confirmabo [note: 2. Reg. c. 6. ver. 12. 2. Chro. c. 6. ver. 16. c. 7. ver. 17.] tecum pactum, quod pepigi cum Davide. Quodnam vero est hoc pactum? E[?]tat in libro Paralipomenon his verbis: Nunquam avelletur a facie mea successor ex tua stirpe in solio Israelis, modo silij tui observent legem meam tuo exemplo. Sin vero idolis serviant, expellam vos e terra, quam vobis possidendam dedi, etc. Hinc liber [note: 2. Reg. c. 23. ver. 2. deis. 16. ver 18.] Legis tempore Iosiae repertus, vocatur liber foederis Domini (quem Deus Sacerdotes Regi tradere iubet, proindeque Samuel
page 14, image: s014Sauli tradit) ex cuius praescripto Iosias ipse [note: 1. Sam. c. 10. vers. 25. 2. Chro. 6. vers. 11.] init foedus coram Domino. Hinc etiam Lex, quae in Arca servabatur, vocatur Pactio Domini cum silijs Israel. Denique Populus servitute Babylonica liberatus, foedus cum Deo renovat, et quod Pactum Domini violasset, tot se calamitates merito passum agnoscit. [note: Nehein. 9.] Perspicuum ergo est, Reges, tanquam vasallos in legem Dei tanquam superioris omnium Domini, iurare. At vero, quod antea attigimus, si fidem non servant, si legem violant, ut illos feudum proprer feloniam, sic hos regnum committere legimus.
Diximus idem esse foedus inter Deum et Reges [note: Iudic. 9. ver. 33. Iudic. cap. 2. ver. 24. c. 4. vers. 2. etc.] Iudaeorum, quod ante inter Deum et populum sub Iosue et Iudicibus. Videmus vero passim populum, si quando legem neglexit, aut foedus pepigit cum Baal, manciparum fuisse servituti Regum Chanaan, Iabini, Eglonis et caeterorum. Vt autem idem foedus est, ita eadem est foedifragorum poena. [note: 1. Sam. c. 13. vers. 13. 1. Sam. c. 15. vers. 26.] Saul contra quam lege Dei sancitum erat, sacrificia tractare audet, mox etiam contra disertum Domini mandatum Agagum Regem Amalecitarum servat. Propterea et rebellis vocatur a Samuele, et rebellionis demum poenas luit. Sacrisicasti tu, ait. At praestitisset te obsequutum esse Deo. Obsequium
page 15, image: s015
enim praestat sacrificio. Reiecisti Dominum Deum, tuum, at ipse te reijcit, ne amplius regnes super Israelem. Adeo vero hoc iuris obtinet, ut non secus ac propter Maiestatis, affectative proprie regni crimen filij paterno feudo privantur, non ipsi modo Reges, sed ipsorum adeo liberi easdem ob causas regno spolientur. Salomon a vero Deo [note: 1. Reg. c. 11. vers 33.] ad idola deficit. Ahias Propheta, Regnum Israeliticum continuo sub Roboamo filio divisum iri praedicit. Complectitur denique verbum Domini ac decem tribus, pars regni potissima, a Roboamo, ad Ieroboamum eius servum deficit. Cur ita vero? Quia, ait Dominus, defecerunt a me ad Altaroth Deum Sidoniorum, et Chamos Deum Moabitarum, etc. disrumpam ego vicissim regnum eorum. Ac si diceret: Pactum violarunt, condicionem non implerunt: neque ego, itaque amplius teneor. Maiestatem meam imminuere volunt: ego regnum ipsorum vere imminuam. Cum servi mei sint, me a meo regno eijcere student. At ego per Ieroboamum, per servum, inquam, eos regno eijciam. Quid vero, cum hic idem lervus veritus, ne Populus Dei colendi desiderio, Hierusalem reversatur, vitulos in Bethel erigit, et occasionem peccandi Israeli offert? cum, in quam, Populum Dei a Deo, servum ab hero abalienat et ab ducit?
page 16, image: s016quaenam tandem est tam ingrati clientis in patronum, tam nefandi plagiarij poena: Moritur ei primum silius, deinde universa eius gens per Baasae facinus extirpatur ad ultimum masculum usque Propheta illa idcirco fieri protestante, quod a domino suo defecisset. Est igitur causa haec et frequens, et idonea, propter quam Rex feudo a Deo accepto privetur, si legem Dei oppugnet, et a Deo, ad ipsius hostes, ad Deos, inquam, gentium transfugiat. Et ut paria crimina pares poenae decent, consimilem omnium Regum Israelis et Iudae, qui talia patrarunt, exitum, summum, in Sacris literis legimus. Tametsi mutata est et Ecclesiae Iudaicae, et Regni quoque ipsius forma, cum quae prius Iudaea terminabantur, pet totum orbem diffusa esse possint: de Regibus tamen Christianis idem prorsus dicendum est. Evangelium successit legi, Reges Christiani Iudaicorum loco sunt. Idem pactum est, eaedem conditiones, eaedem poenae, ni impleantur, idem vindex persidiae Deus omnipotens. Vt illi denique legi, sic hi Evangelio observando, tenentur: cuius propagationem singuli in primis et ante omnia se curaturos spondent, cum inaugurantur. Herodes Christi Domini Regnum, quod provehere debuisset, reformidans, Christum ipsum, quasi regni
page 17, image: s017affectati damnat. En vero et misere perit, et regnum ipse suum perdit. Iulianus a Christo ad Gentiles transfugit. At paulo post idem Galilaei (ita enim Christum probrose vocabat) vindicem dexteram experitur. Plenae vero sunt superiorum seculorum historiae consimilibus exemplis, quae nec nostro etiam seculo nobis desunt. Aliquot abhinc lustris plerique Reges Babylonicis poculis inebriati, Christi hosti adversus Christum, Lupo adverius agnum militarunt, ut etiamnum plerique militant. Vidimus vero nonnullos, in flagranti crimine, in ipsoque adeo, quod agitabant, scelere perijsse: quosdam etiam a triumpho in tumulum elatos fuisse. Nec caeteros melior manet exitus. Stat nempe perpetuo haec sententia: Coniurent licet omnes reges terrae adverius Christum [note: Psalm. 2. Psalm. 110.], et Agnum nostrum diripere conentur, necesse est tandem illos manum cedere, pedibus Christi subijci, et Agnum Regem Regum [note: Apoc. c. 19.], et Dominum Dominantium, velint nolint, confiteri. Quid vero de Regibus Ethnicis statuemus? Proculdubio et si ij extrinsecus non unguntur a Deo, sunt tamen eius vasalli, et ab eo uno potenciam suam acceperunt seu sorte, seu alia quavis forma eligantur. Si suffragio: Deus regit corda hominum, et dirigit quo ipse vult. Si vel
page 18, image: s018sorte: sors conijcitur in sinum, inquit Salomon [note: Prou. 16], et iudicium eius a Domino. Is perpetuo unus est, qui pro suo arbitrio Reges tol [note: Daniel. 2. vers. 21. Esa. c. 45. Dan. 4. Rom. 13.] lit, et statuit, firmat et evertit. Hac ratione Cyrum unctum Domini vocat Esaias. Daniel vero Nabuchodonozor et caeteros a Deo potentiam accepisse ait, ut et Paulus, omnes omnino magistratus. Etsi enim Deus legem suam non ita diserte his atque illis commendarit: est tamen quod agnoscant, se, quod regnant, Deo supremo Regi debere. Itaque si tributum eo nomine Deo persolvere minus curent: saltem quod Deo a subditis debetur, intercipere et avertere ne tentent, aut ulla alia in re divinam sibi iurisdictionem arrogent. Id vero proprie affectati regni crimen est, quod Deus in ipsos reges Ethnicos gravissime ultus est. Principes, ne in tam atrox crimen incidant, suam a divina iurisdictionem in primis distinguant necesse est, et eo quidem accuratius, quod in eodem solo, in eademre, in homine, inquam, Deus et Rex, ius suum ambo capiunt. Constat homo ex corpore et anima, Deus corpus finxit, et animam quoque inspiravit. Vtroque ergo optimo iure uti solus poterat. Quod si liberaliter indulsit Regibus, ut subditorum corporibus bonisque, ad eorundem tamen conservationem, uti possint:
page 19, image: s019meminisse sane debent usum non abusum, concedi. In primis vero nil quod animae tributi nomine imperent, habere se, qui suam ipsi Deo tributariam profiteri teneantur. Rex capit tributum censumve a corpore, ijsque quae corporis ministerio acquiruntur colunturve. Deus ab anima praecipue, quae suas etiam functiones per corpus exercet. Ad tributum illud pertinent fructus, nummorum pensitationes, et caetera onera tum realia, tum personalia. Ad hoc preces, sacrificia, conciones, cultusque adeo divinus, tum privatus, tum publicus. Quae quidem adeo diversa et distincta[?] sunt, ut neutrum alteri officiat: fiscus Dei Caesaris fisco nil adimat, sed cuique ius suum constet. Denique coelum terrae misceat, omniaque in antiquum chaos reducere velit, qui haec confundat. Haec optime distinxit [note: 1. Chron. 26. vers. 29. 2. Chron. 29.] David, qui alios officiarios destinavit in rem Dei, alios in rem Regis. Sic et Iosaphat alios in iudicium Iehove, alios in litem Regis, id est, alios qui cultum Dei, alios qui iura Regis tuerentur. Quod si utrumque tributum sibi vendicat Princeps, perinde ac si Gigantum more, coelum petere et scandere conentur: Regni affectati reus est, et non secus ac vasallus, qui regalia iura invadit, feudum committit, ac eo saepissime spoliatur: et eo aequius, quod ea vasalli
page 20, image: s020ad dominum superiorem aliqua: Regis ad Deum, homuncionis ad omnipotentem [note: Esa. cap. 34. vers. 22.] nulla potest esse proportio. Quotiescunque enim Princeps aliquis insolenter dicit, Ego scandam coelum, extollam solium meum supra stellas Dei, et ero similis altissimo: At ego contra, Deus inquit, extollam me ipsum, insurgam adversus te, et excindam nomen tuum ad ultimos nepores usque. Et tua quidem consilia evanescent: quod vero semel decrevi, mutari non potest, aut in cassum cedere. [note: Exod. cap. 5. et 8. etc.] Dicit dominus Pharaoni: Dimitte populum meum, ut mihi serviat, ut mihi sacra faciat. Quia vero fastu tumidus, Deum illum sibi notum non esse respondet, praeceps ruit. Nabuchodonozor vult statuam suam coli, sibique divinos honores exhiberi. Confestim effrenem miseri homuncionis audaciam teprimit Deus. Qui Deus videri volebat, homo esse desinit, et avia [note: Dan. cap. 4.] desertaque loca asini instar oberrat, Eo usque dum, ait Daniel, Deum Israelis supremum omnium Dominum agnoscat. Balthasareius filius, sacris Templi vasis divino cultui [note: Daniel. c. 5. vers 23.] ad suam ebrietatem abutitur. En vero quia Deo gloriam non tribuit, cuius in manu anima eius omnesque viae erant, regno pessundato, eadem nocte trucidatur. Alexander Magnus adulatorum voce delectabatur,
page 21, image: s021qui Iovis filium eum esse, et adorandum propterea affirmabant. En vero inchoatos [note: 1. Macha. c. 1. vers. 43.] quasi de domito orbe triumphos praepropera mors intersecat. Antiochus uniendi regni praetextu, unumquenque Legem Dei missam facere, et suam sequi iubet. Templum Iudaeorum prophanat, altaria polluit. At multas calamitates, clades, strages expertus, fractis prostratisque viribus, animi moerore tandem conficitur, in eoque, quod Iudaeos ad impietatem adigere voluisset, tam gravia se pati profitetur. Denique si repetamus, quis Neronis exitus fuerit, qui Christianos urbis incendio insimulatos scelerate contrucidavit: quis Caligulae, qui sibi sacrificia instituit: quis Domiani, qui Dominus Deusque vocari voluit: quis Commodi et eorum omnium, qui honores soli Deo debitos, aut sibi vendicare, aut Deo tollere voluerunt: exitialem eorum perpetuo exitum comperiemus. Contra vero Traiani, Hadriani, Antonini Pij, et ceterorum eiusmodi satis prosperum: qui si minus Deum coluerunt, Christianis saltem suo more colere permiserunt. In summa, ut vasalli rebelles, regnumve affectantes, et supplicium extremum merentur, et feudum ipso iure committunt: ita et hi, qui aut legem Dei ex pacto observare nolunt, aut observare volentes inaudita
page 22, image: s022causa persequuntur. Cum itaque videamus eodem fere modo Reges a Deo regno investiri, quo vasallos a domino superiore, feudo, ijsdem de causis eo beneficio privari: eodem ferme loco hos, quo illos esse, Reges omnes Dei vasallos esse, omnino statuendum est. Hoc vero posito, quaestio nostra facile finietur. Si enim Deus est Domini superioris loco, Rex vasalli: quis non Domino potius, quam vasallo, obediendum pronunciet? Si Deus hoc praecipit, Rex contra: quis Regi adversus Deum obsequium denegantem, rebellem iudicet? Imo vero quis non rebellionis damnet, si aut Deo legnius pareat, aut Regi ea in repareat. Denique, si hinc Rex, illinc Deus ad delectum nos vocet: quis Regem, ut Deo militemus, deserendum non statuat? Ergo non modo non tenemur obedire Regi contra legem Dei quid imperanti, verum etiam si obediamus, rebelles sumus, non secus ac si adversus Regem colonus, pro seniore Regis vasallo, arma sumeret, aut edicto superioris, quam inferioris: Vicarij, quam Principis: Ministri, [note: Micheae 6. vers. 16.] quam Regis obedire mallet. Ac propterea incidimus in execrationem Micheae Prophetae, qui Dei voce eos omnes, qui impijs Regum mandatis obsequuntur, detestatur, et diris devovet. Legem Dei quum dicimus,
page 23, image: s023intelligimus duas Legis tabulas Mosi traditas, quibus tanquam limitibus immobilibus, authoritas Principum omnium circunscribi debet. Prima, Dei cultus, secunda officium erga proximum continetur: prima, inquam, Pietas, secunda Iustitia Charitati coniuncta, quibus Evangelij Promulgatio non modo non derogavit, verum etiam authoritatem adiunxit. Prima autem ut ordine, ita et dignitate prima censetur. Si quem innocentem Princeps occidi iubeat, si quem spoliari, si cui vim inferri, nemo cui vel tantillum conscientiae supersit, parere velit. Si scelus suum, adulterium puta, parricidium, aut quid simile, comprobari flagitet, prodibit inter ipsos Ethnicos Papinianus aliquis, qui Caracallam coram reprehendat, et mori, quam parere malit:
Phalaris licet imperet ut sit
Falsus, et admoto dictet periuria Tauro,
falsum testimonium dicere non sustinebit. Quid vero, si nos Princeps cum idolis commercium habere iubeat? si Christum crucifigere? si Deum eiurare, execrari, et quantum in nobis erit, coelo pellere, an non multo aequius parere detrectabimus? Quin potius quia non satis est abstinere a malo, ni faciamus etiam bonum, non modo idola non colemus, verum Deum eo modo, quo
page 24, image: s024praecipit, colemus: nec modo Baali non procumbemus, verum Deo sacra saciemus, qualia a nobis requirit. Etenim Deum quidem colere tenemur propter ipsum: at Principem honorare, ut et proximum amare, propter Deum, Quod si vero proximum laedere, scelus est, si Principem violare, piaculum censetur. quo tandem nomine tantum tamque atrox crimen censebimus, quo ipsa suppremi omnium Domini Maiestas petitur? In summa: ut longe gravius est creatorem, quam creaturam, hominem quam imaginem laedere, et in iure gravior est poena eius, qui Maiestatem Regiam laeserit, quam qui statuam ei dicatam fregerit: ita non dubium est, quin eos, qui primam legis tabulam violant, gravior et atrociorvindicta, quam qui secundam, maneat (etsi una ab altera pendet) adeoque cautius adhuc in illa, quam in hac agendum sit. Exempla vero maiorum docere nos possunt, quae cautela hac in re sit [note: 1. Reg. c. 18.] adhibenda. Achabus Rex, Iezabele uxore instigante, Prophetas Dei undequaque comprehensos occidi iubet. Abdias nihilominus, Aulae Magister, eos abscondit et alit. In promptu excusario est, In omni obligatione, quantumvis stricta, Deus perpetuo excipitur. Achabus idem, omnes Baali sacrificare iubet: Elias nihilo segnius arguit Regem,
page 25, image: s025arguit Populum, sacerdotes Baal impietatis convictos ad necem poscit. Invito denique Rege uxorio, frementeque impia uxore cultum veri Dei restituere conatur. [note: 1. Reg. c. 18. vers. 17.] Sin Achab obijcit, quod hodierni Principes solent, quod Israelem turbet, quod seditiosus sit, ut omnium, qui crimine vacant, hoc esse crimen solet: Imo vero, respondet, Tu is ipse es, qui Israelem tua rebellione turbas, qui a Domino tuo ad hostes, a Deo vero ad deos alienos transfugeris. Eodem modo [note: Daniel. c. 3. Daniel. c. 6.] Sidrach, Misach et Abdenago, Regi Nabuchodonozor parere nolunt, ut neque Daniel Dario, Eleazar Antiocho, et innumeri alij. Post vero Christi adventum, cum iubentur [note: Actor. 4. vers. 19.] Apostoli Evangelij praedicationem omittere, Iudicate, aiunt, utrum iustum sit coram Deo, vobis potius, quam Deo obedire. Ita modo mandatum Christi impleant, quid Reges sentiant, susque deque habent. Ipsi denique Iudaei Aquilam argenteam [note: Ambr. Epistol. 33. Euseb.] statuamque Caligulae in templo collocari non ferunt. Quid vero Ambrosius, iubente Valentiniano Imperatore, ut basilicam Mediolanensem Arrianis traderet? Convenior, inquit, a Comitibus et tribunis, ut Basilicae fieret matura traditio, dicentibus Imperatorem iure suo uti, eo quod in potestate eius essent omnia: respondi: Si a
page 26, image: s026me peteret, quod meum esset, id est, fundum meum, argentum meum, ius huiusmodi meum non refragaturum: quamquam omnia, quae mea sunt, essent pauperum: verum ea, quae sunt divina, Imperatoris potestati non esse subiecta. Quid vero putamus responsurum eum fuisse, si de vivo Dei templo idolis mancipando consultus fuisset? Exempla haec et innumerorum Martyrum, qui mori, quam parere maluerunt, quibus plenae sunt Historiae, legis disertissimae instar esse possint. At sane ne lex quidem disertis verbis concepta nobis deest. Quotiescunque enim Apostoli Christianos monent, ut Regibus et Magistratibus pareant, quasi de in dustria faciant, Deo parendum in primis et ante omnia praemonent: praeposteri istius obsequij, ad quod adulatores Principum sim plices cohortantur, nusquam ne leve quidem argumentum reperias. Omnis anima, inquit Paulus, superiori potestati subiecta esto: nam nulla est nisi a Deo. (animam omnem dicit, ne conditio ulla excipi videatur.) Satis exhisce verbis concludi poterat, Deo potius, quam Regi parendum esse. Si enim regi propter Deum, certe non contra Deum. At ambiguitatem omnem praecidere vult. Princeps (subiungit) minister Dei est, propter bonum nostrum, ad faciendam iustitiam.
page 27, image: s027Sequitur adhuc idem: quia Domino potius, quam ministro obtemperandum constat. Nec dum tamen satis esse putat. Reddite, ait ille tandem, cui tributum, tributum: cui honorem, honorem: cui timorem, timorem: ac si diceret, quod Christus: Reddite [note: Matth. 22. vers. 21.] quae sunt Caesaris, Caesari: quae Dei, Deo. [note: Peir. Epist. 1. cap 2.] Caesari tributum et honorem, Deo timorem. Consimiliter Petrus, Timete Deum, honorate Regem. Servi obedite Dominis etiam discolis. Haec eodem, quo dicuntur ordine, facienda sunt. Nempe ut non tenentur dominis servi obedire, si quid adversus Regis mandata imperent: ita nec subditi Regibus, [note: Obiectiones.] si quid adversus legem Dei. Obijciunt nobis impij: In ijs etiam, quae ad conscientiam pertinent, Regibus obediendum esse, et Petrum Paulumque nobis, quasi huius impiae sententiae authores, obtrudere [note: Roman. 13. vers. 5. 1. Petr. 1. 2.] non verentur. Indeque quamcunque legem sanciat Rex, parendum, quamcunque religionem superstitionemve sectetur, obsequendum statuunt. Quam aut inepte, aut impie, nemo est, qui non videat. Aiunt, ibi diserte obediendum sese Principibus non propter iram, sed propter conscientiam erga Deum. Conscientiam cum opponuntirae, perinde est, ac si dicerent: non formidine poenae, sed Dei amore: non verberum
page 28, image: s028metu, sed verbi divini reverentia, parendum [note: Colos. cap. 3. vers. 22.] esse. Vt pari ratione Paulus, ad Colossenses, servos ita heris inservire iubet, ut non heri oculo, aut furcae, sed ipsi Deo servire se putent, non ut heri gratiam demereantur, cuius oculos etiam fallere possunt, sed ut officio satisfaciant, quod illis imposuit Deus, quem nemo fallere possit. Denique aliud omnino est, propter conscientiam obedire, aliud in ijs, quae ad conscientiam pertinent. Neque ij sane, qui crucem et tormenta quaevis suscipere, quam Principibus impia iubentibus parere maluerunt, nos ita [note: 1. Sam. c. 15. vers. 22.] docuissent. Eiusdem impudentiae est, quod idiotis obijcere solent, Obsequium praestare sacrificio. Nil enim est, quod causam ipsorum citius iugulare possit. Sunt illa verba Samuelis Prophetae. Saulem Regem reprehendentis, quod praepostere sacrificando, Dei mandatum secutus non esset. Quod si ipse, quantumvis Rex, Deo obsequi tenebatur: sequitur sane, subditos adversus Deum Regi non teneri. In summa: qui Barbarorum Calucuthanorum more, Dei cultum ab hominis arbitrio, Religionem a Rege, tanquam Telluris Deo pendere volunt, si scripturae sacrae, quod opinor, minus tribuunt: discant [note: Cic. 2. Offi.] saltem ab Ethnico Oratore, in omni communitate quosdam esse officiorum gradus,
page 29, image: s029ex quibus quod cuique praestat, intelligi possit, ut prima, ait, Dijs immortalibus, secunda patriae, tertia parentibus, deinceps reliqua [note: L. 1. ad Leg. Iul. Maiest.] reliquis gradatim debeantur. Vtcunque vero crimen laesae Maiestatis atrox sit: proximum tamen sacrilegio, quod in Deum divinasque res proprie committitur, a Iureconsultis vocari, adeo ut Templum effringere, quam vitae Principis insidiari, gravius putetur. Et haec quidem cuivis homini, modo non prorsus impio, sufficere posse videntur.
SECVNDA QVAESTIO. AN LICEAT RESISTERE Principi, Legem Dei violanti, et Ecclesiam Dei vastanti: quibus, quomodo, et quatenus.
HAEC Quaestio prima fronte difficilis et ardua videtur, eo quidem magis, quod cum sub pijs Principibus supervacua, sub impijs periculosa videretur, vix quisquam eam, nisi leviuscule attigerit. Ex facto quaeritur, Principi legem Dei obroganti Ecclesiamue destruenti, aut extruendam
page 30, image: s030impedienti, an resistere liceat. Hoc vero, si eius iudicio stamus, Scriptura sacra nobis definiet. Si enim, quod ex ea facile probabitur, universo Populo Iudaico licuit, imo si iniunctum fuit, nemo, credo, negabit, quin idem de universo Populo Christiano alicuius Regni, idem plane statuendum sit. Considerandum est hic imprimis, Deum electo ex omnibus Populo Israelitico, ut esset sibi peculiaris Populus, foedus cum eodem pepigisse, ut esset is Populus Dei. Extatid passim in Deuteronomio. Vis autem huius Pactionis erat haec, Vt curarent universi, [note: Deu. e. 7. ver. 6. c. 14. v. 2.] ut Deus a singulis Tribubus et singulorum contribulibus in terra Chanaan pure coleretur, Ecclesiamque suam in medio eorum perpetuo constitutam haberet: quod tum e multis alijs locis, tum diserte Deuter. 17. apparet. Ibi Moses et Levitae, quasi Dei [note: Deut. 11. vers. 29. Iosue c. 24. disertius.] nomine stipulantes, universum Populum congregant, hisque verbis affantur. Hodie, o [orig: ô] Israel, Populus Domini Dei tui sis. Obsequere ergo Deo tuo, etc. Cumque, ait Moses, Iordanem transieris, stantibus hinc ad montem Garizim sex Tribubus, illinc ad montem Hebal sex reliquis, Levitae legem Dei perlegem, ac observaturis fausta omnia, violaturis infausta precabuntur. Vniversus vero [note: Iosue 5. v. 24.] Populus respondebit, Amen. Quod a Iosue
page 31, image: s031postea tum terram Chanaan ingresso, tum moribundo observatum legimus. Hinc animadvertimus, universum Populum obligatum esse legi Dei curandae, Ecclesiaeque tuendae, ut e contrario idolis Gentium exterminandis e terra Chanaan: quae stipulatio ad singulos pertinere non potest, sed ad universos tantum. Quo etiam et illud pertinere videtur, ut omnes Tribus circa Arcam Domini castrametarentur et tentoria sua figerent: ut quae universorum curae commendata esse, ab universis tegeretur. Vsus vero Pactionis istius demonstrari potest. Cives Gabaa e Tribu BenIamin Levitae cuiusdam uxorem vi constuprant ad necem usque. Levita in duodecim frulta concisam Tribubus duodecim mittit, ut tantum scelus in Israele patratum universi expient. Congregatur universus Populus in Maspha. Postulat a Beniamitis tanti sceleris conscios noxae dedi. Recusant illi. Ac demum Deo approbante, bellum in Beniamitas communi consilio decernitur. Hoc modo secunda Legis Tabula in Tribum integram, quae peccarat, vindicata. De prima vero habemus exemplum evidentissimum in libro Iosue. Postquam [note: Iosue c. 22.] Rubenitae. Gaditae et Manassaei, cis Iordanem ad sua se receperunt, eximium statim altare in Galiloth prope Amnem extruunt.
page 32, image: s032Videbatur hoc contra mandatum Domini, quo non nisi in Chanaan sacrificare licebat: ac propterea suspicio esse poterat, ne alienos deos colere vellent. Re universo Populo, qui trans Iordanem habitabat, nunciata, indicuntur Comitia in Siloh, ubi erat Arca Domini. Conveniunt universi. Mittitur ergo ad illos Phinees sacerdos, Eleazaris filius, qui de peccato in legem commisso coram agat. Vt vero publica authoritate hoc agi sciant, eximij quique ex unaquaque Tribu legati mittuntur, qui cum ijs expostulent, cultum Dei corrumpi eo modo, Deum ea rebellione infensum fore, nec ipsis modo, sed Israeli universo, ut quondam in Beelphegor: denique ni desistant, bellum publice indicant atque denuncient. Quod proculdubio consecutum fuisset, ni tribus illae protestatae suissent, se altare illud monumenti tantum instar extruxisse: ex quo cis Iordanis et trans Iordanis eandem esse ac perpetuo fuisse religionem appareret. Quotiescunque vero in cultu Dei vindicando negligentius se gesserunt, gravissime afflictos eos fuisse videmus. Nec alia sane de causa bis a Beniamitis victi fuisse videntur, quam quod, dum iniuriam privato factam ulcisci satagerent, dum stuprum punire, in iure
page 33, image: s033Dei vindicando adeo segnes essent, ac quotidie etiam adulteria cum idolis impunita sinerent. Fuit ergo primum haec Pactio inter Deum et Populum.
Iam ex quo Reges Populo dati sunt, non modo non desijt haec eadem pactio, verum [note: Foedus inter Deum et Populum. 2. Reg c. 11. 2. Chro. c. 25. ver. 16. 2. Reg. c. 23.] etiam perpetuo confirmata et repetita fuit. Diximus in Rege inaugurando duplex foedus initium fuisse. Et primum quidem inter Deum Regem et populum, sive inter summum Sacerdotem, Populum et Regem. (populus enim 2. Chron. primo loco ponitur.) Finem vero eius eum fuisse, vt Populus Dei, id est, vt is Populus Ecclesia Dei esset. Quorsum sanciretur inter Deum et Regem, osten dimus. Quorsum inter Deum et vniuersum populum, examinandum. Certissimum sane est, Deum non frustra hoc egisse. Ni enim aliqua authoritas et promittendi, et promissa praestandi Populo superfuisset, foedus plane supervacuum fuisset. Videtur ergo Deus fecisse, quod in dubijs nominibus creditores facere solent, vt plures in eandem summam obligentur, vt eiusdem rei duo pluresve rei promittendi constituantur, a quorum vnoquoque, tanquam principali reo solidum peti possit. Ecclesiam vnico homuncioni committore lubricum erat. Eam itaque vniuerso Populo commendat
page 34, image: s034atque committit. Poterat Rex in tam Iubrico gradu constitutus, facile in impietatem delabi. Ne itaque collaberetur Ecclesia, Populum interuenire voluit. In ea, de qua agitur, stipulatione, Deus, vel eius vice, summus Sacerdos est Reus stipulandi: Rex et populus vniuersus, puta Israel, sunt rei promittendi, ambo ex vna eademque causa, et quidem ex voluntate coniunctim obligati. Stipulatur Sacerdos, an non promittant, Populum fore Populum Dei: an non operam se daturos, vt Deus Templum suum, Ecclesiam suam in medio eorum perpetuo habeat, vbi rite colatur? Spondet Rex, [note: 1. mortuo. 22. D. defidei comm s.] spondet Israel (vniuersitas enim hominum vnius personae vicem sustinet) et quidem coniunctim, non diuisim vt ex ipsis verbis apparet: incontinenti, non ex intervallo. Constituuntur ergo hic duo Rei, Rex et Israel, ideoque aequaliter in solidum obligantur [note: L. si non singuli. C. si cert. pet. l. penul. D. de duob. reis.]. Quemadmodum ergo, cum Caius et Titius eandem pecuniam Seio stipulanti coniunctim promiserunt, singuli ipso iure in solidum tenentur, et ab eorum altervtro solidum peti potest. ita tenetur Rex per se Israel item per se, curare cauere, ne quid detrimenti Ecclesia capiat. Vter vero negligat, De us ab altervtro integram rem petere potest, et eo quidem magis a Populo quam a Rege,
page 35, image: s035quo plures, et difficilius labuntur, et magis soluendo sunt, quam vnus. Item vt in duobus correis, praesertim Fiscalis Tributi, vnus ita in solidum tenetur, vt beneficio diuisionis per nouellam constitutionem Iustiniani concesso vti nequeat: ita Rege et Israele, [note: L. cum poss. D. de censila. et ibi Doctores.] tributum Deo Regi Regum promittentibus, vterque in solidum tenetur. Demum, quemadmodum in duobus reis promittendi, in ijs praecipue contractibus, quorum obligatio ratione culpae committitur, (qua lis est hic) vnius culpa nocet alteri: ita si Israel [note: L. cum appa ribit. D. locam til. l. si diuisae. C. eod.] Deum deserat, Rex vero negligenter ferat, tenetur culpa Israelis. Consimiliter, si Rex ad alienos Deos trans fugiat, nec transfugiat modo, sed alios ent secum abducat: de nique quouis modo Ecclesiam perdere conetur: ni Israel eum quasi e fuga retrahat, aut etiam coerceat, eius culpa tenebitur. Breuiter: non secus ac si periculum sit, ne vnus e reis promittendi, sua bona prodigendo soluendo esse desinat, alteri datur in eum vtilis actio, ne correi culpa damnum patiatur: ita et Israeli in regem, Regi in Israelem, sese idolis mancipantem, aut quovis modo foedus rumpentem, ne aut huius ille, aut vicissim hic illius culpam luat. Quod vero ea stipulatio, de qua agimus, eius generis sit, ex alijs scripture locis apparet. Saule Rege Israelis
page 36, image: s036elis constitutio, Samuel Sacerdos et Propheta [note: 1. Sam. c. 12. v. 14. et 25.] Domini, his verbis Israelem affatur: Tam vos, quam Rex vester, qui est super vos, sequimini dominum Deum vestrum: quod si perseueraueritis in malitia, (malitiam vocat, quod hominum imperium, quam Dei maluissent) tam vos, quam Rex vester peribitis. Addit vero rationem: quia placuit Deo, vos facere Populum suum. Hic vides duos reos manifeste coniungi in eiusdem poenae stipulatione. Sic Asa, Rex Iuda, Azariae Prophetae hortatu, vniuersum Populum, Iudam nempe et Beniamin, in Hierusalem convocat, foedus cum Deo percutiendi caussa. Intererant, et multi ex Ephraim, Manasse, et Simeon, qui Dei pure colendi causa eo se receperant. Tum vero, sacrificijs rite peractis, sancitur foedus, his tanquam conceptis [note: 2. Chroae. 15. vo. 13.] verbis: Quicunque non invocauerit Dominum Deum Iscrael, seu minimus, seu maximus, morte moriatur. Cum maximum dicit, ne Regem quidem ipsum huic poenae eximi vides. Quis vero hanc a Rege poenam reposcere possit (de temporali enim hic agitur) nisi vniuersus populus, cui ipse iurat, non secus ac Populus ipsi? Eodem modo legimus, Iosiam Regem, viginti quinque annis maiorem, vniuersumque Populum foedus cum domino sanxisse, promittentibus ambobus,
page 37, image: s037se legem et statuta domini custodituros, continuoque quasi implendi, aliqua ex parte, foederis causa, Baalis idololatriam [note: 1. Reg. c. 23. v. 2. 2. Chron. c. 4. v. 29.] destructam fuisse. Et plura forte accuratius legenti testimonia succurrerent. Cur vero ve limus vniuersi Populi consensum requiri, cui Israelem Iudamve ad legis diuinae obseruatio nem astringi, cur sancte promittere, se perpetuo Populum Dei fore, nisi velimus pariter, authoritatem facultatemue ei concessam, qua tum se a periurio, tum Ecclesiam a vastitate vindicet? Quorsum enim foedus cum Populo vt sit Populus Dei, si sese ad alienos deos per Reges ab duci paritur, aut pati tenetur? Vt Deus pure colatur, si populus serui loco [note: L. quod. attinet. 32. D. de reg. iur.] est, quo cum nulla obligatio esse possit? Si denique non licet ei operam dare, vt id, quod promisit, praestetur, Deus ne cum eo foedus sanxit, qui neque promittendi, neque rem promissam praestandi ius habuit? An verius, foedus cum Populo sanciendo, remque eam sieri stipulando, ius ei esse, et rem promittendi, et praestandi, et praestandam curandi, evidenter ostendere voluit? Si ridemus enim et actione summouemus, qui cum seruo filiove familias contraxerit: an non impudentes simus: qui tale quid Deo tribuere velimus? Hinc vero est, quod regibus foedus violantibus, Prophetae Iudam, domum
page 38, image: s038Iacob, Samariam perpetuo alloquuntur, vt eos [note: Ierem. c. 17. ver. 20. et passim.] officij sui admoneant. Nec id tantum ne Baali sacrificent, sed vt Baalem etiam, eiusque Sacerdotes, Rege invito et reclamante, deturbent et exterminent. Sic cum Achab occidisset Prophetas Dei, Elias Propheta congregat Populum, et quasi Concilium indicit, corrigit, coarguit, convincit. Populus vero eius hortatu, Sacerdotes Baal morte [note: 1. Reg. c. 18. v. 19.] mulctat. Nempe officium suum deserente Rege, est quod suo fungatur Israel: nec tumultuarie aut temere, sed publica authoritate, Concilio habito, causa ordine cognita. At contra quotiescunque Regi, cultum Dei violanti, non obstitit Israel, quod diximus de duobus reis, quorum vnius culpa alteri nocet, vsu venisse videmus. Vt enim Rex Idololatriae et perfidiae suae, ita Israel negligentiae, conniuentiae, socordiae poenas dedit: et eo quidem saepius hoc, quam illud accidit, quod Regis plerumque exemplum Principes, Principum Populus sequatur, et vnius exemplo vniuersi potius [note: 1. Sam. c. 31] peccent, quam vniuersorum vnus resipiscat. Exemplis res dilucidior fiet. Cur, quaeso, fusum deletumque Israelis exercitum, vna cum Saule Rege putemus? An Deus vlciscitur peccata Principis in populum? an Patris, in fi lium? Acerbum est, aiunt Iurisconsulti, parentis scelera, filrorum poenis lui. Alieni sceleris
page 39, image: s039quenquam poenas pati, iura non sinunt. Absit vero, vtis qui vniuersam terram iudicat, inquit Abraham, perdat iustum cum impio. Quinimo, ait Dominus, vt patris, [note: Genes. 18. 7. 25. Deut. 24. 7. 16. 2. Reg. e. 14. Ezech. 18.] ita et filii anima mea est. Nec pater filij, nec patris filius culpa patietur. Anima, quae peccauerit, morietur. An non ergo potius, quia Populus Sauli legem Dei violanti non resistebat, et pios impie persequenti, Dauidem scilicet et Sacerdotes domini, applaudebat? Et multis pauca similia proferemus. Saulidem, vt tribus Iudae possessiones amplificet, [note: 2. Sam. c. 22.] fidem publicam, iam inde ab ingressu Chanaam Gabaonitis datam frangit, ipsosque adeo Gabaonitas, quantum quidem potest, e medio tollit. Violabatur eo facto tertium legis praeceptum. Deus enim testis eiusce Pactionis fuerat. Quin et sextum, innocuos enim iniuste interficiebat. Vtraque legis Tabula vindicanda erat. Et Saul eiusque familia quidem ea scelera perpetrasse dicuntur. Interea tnn, Saule iam e viuis sublato, Dauideque rege constituto, consultus dominus respondet, tertium iam annum, propter idem scelus, terram Israelis vniuersam fame laborare. [note: L. crimen. 26. D. d[?]is] Nec ea prius desijt, quam septem e familia Saulis, Gabaonitis tanquam noxae deberentur. Cur vero hic, cum vnusquisque ex suo admisso forti subijcia[?], nec alieni criminis successor
page 40, image: s040constituatur quisquam, vniuersum Israelem sceleris huius teneri dicas, ipso reo iam vita functo, et actione cum reo quasi extincta: nisi, quia cum deberet et posset publico et manifesto sceleri sese opponere, negligenter [note: 1. samco, is C. de poenis.] tulit? Cur poenam irrogari vis, quae nemini absque culpa iure infligitur, nisi peccarit? Qua vero peccarunt, nisi quatenus [note: 1. Sam. c. 8.] peccatum toleratum? Eodem modo, cum Dauid mandat Ioabo et praefectis Populi Israelitici, vt Populum recenseant, graue eo ipso crimen commisisse dicitur. Nempe vt Israel Dei iram provocaret, cum Regem peteret, quod in eius peritia salutem suam collocare uideretur: ita hoc facinore Dauid, qui ex multicudine victoriam expectabat. Id enim [note: Abacu e 1. ver. 16] proprie est, quod Propheta vocat, sacrificare retibus, et hamis thura adolere: quae species idololatriae est. Praefecti quidem, quia praevidebant id Israeli exitiale futurum, primum paulisper refragantur: deinde etiam iudicis causa et perfunctorie censum [note: 2. Samu. c. vlt. 2. Chro. c. 21.] agunt. At populus vniuersus plectitur. Nec Dauid modo, sed et seniores Israelis, qui vniuersitatem repraesentant, saccum induunt, seseque cinere conspergunt: quod tamen propter Dauidis parricidium adulterio cumulatum neutiquam accidit. Hic quis non vi det, vniuersos et peccasse, et poenitere debuis
page 41, image: s041se, et poenas denique luisse? Dauidem nempe impia praecipiendo, Deum provocasse: praefectos Populi, quos tanquam imperij Consortes et Assessores, Israelis nomine, reclamare oportuit, aut conniuendo, aut segnius repugnando, vniuersos denique ad eum quasi delectum comparendo? Deum vero, non secus ac imperatorem, legionis vniuersae delictum, vniuersali terrore, particulari quorundam supplicio, quadam quasi decimatione castigasse? Cur vero tandem, Manasse [note: 2. Chro. c. 33. ver. 10. Reg. c. 24. v. 4.] Rege Templum Dei polluete, Deum non ipsum modo Manassem, sed vniuersum Populum alloquutum esse legimus, nisi vt Israelem, tanquam alterum promittendi reum admoneret, ni Regem in officio contineret, suo damno futurum? Ecquid enim illud alioqui apud Ieremiam, domum Iuda propter impietatem et crudelitatem Manassis Assyrijs mancipatam fuisse, nisi eo iso, [note: August. in Psal. 82. Amb. in Offic.] quod sceleri non restitit, sceleris ream fuisse statuamus? Propterea Augustinus et Ambrosius, Herodes et Pilatus condemnant Christum, Sacerdotes neci tradunt: Populus fere illachrymatur: vniuersi tame puniuntur. Curita? Quia, quem e manibus impiorum magistratuum eripere porerant, quia non fecerunt, occiderunt. Plura vero in hanc sententiam exomnis generis authorib.
page 42, image: s042addi possent, ni Cristianis Sacrae scripturae testimonia sufficere deberent. Caeterum quia boni legislatoris est, non tam curare, vt delicta puniantur, quam ne vlla committantur, cauere: vt boni Medici diaetam praescribere potius, quae morbos arceat, quam remedia, quibus coerceantur: pius certe Populus, non modo coercebit Principem, Legem Dei impie abrogantem, verum etiam in primis cauebit, ne quidquam eius culpa negligentiave sensim introducatur, quod temporis tractu, purum Dei cultum corrumpere possit, nec crimina in diuinam Maiestatem publice commissa, non tolerabit modo, verum etiam criminum occasiones diligenter auferet. Quod in confringendo aeneo serpente, Ezechiam Regem, in expostulando cum cis Iordanis, de altari erecto, Israelem, convocato Concilio publico, fecisse legimus. Itaque licet Israeli, si Rexlegem Dei Ecclesiamue evertat, resistere: nec id modo, verum, ni fecerit, eiusdem criminis tenebitur, et eandem poenam luet. Resistetvero verbo, si verbo oppugnabitur: vi, si vi: arte, inquam, et Marte. Quin et dolo bono, si dolo: cum nihilintersit, vbi iustum bellum susceperis, vtrum aperte pugnes, an ex insidi js, tamen, vt perpetuo dolum a perfidia, quae
page 43, image: s043nusquam licita est, accurate distinguat. Verum video iam, quid hic opponi possit. Quid, inquies? An vero vniuersam multitudinem, [note: August. in Iosuam 23. q. 2. dominus. l. 1. D. de dela malo.] belluam, inquam, illam innumerorum capitum, tumultuari et concurrere in eam rem, quasi agmine facto oportebit? Quis vero in ea turba ordo esse queat? quae Consilij, quae rerum gerendarum species? Cum devniuerso Populo loquimur, intelligimus eos, qui a Populo authoritatem acceperunt, magistratus, nempe, rege inferiores a Populo delectos, aut alia ratione constitutos, quasi imperij Consortes et Regum Ephoros, qui vniuersum Populi coetum repraesentant. Intelligimus ent. Comitia, quae nilaliud sunt, quam Regni cuiusque Epitome, ad quae publica omnia negotia referuntur. Eiusmodi erant septuaginta in Regno Israelitico, quibus quodammodo praeerat summus Sa cerdos, qui de rebus summis iudicabant e LXX. familijs, quae in AEgyptum descenderant, seni primum electi. Tum Duces, seu Prin cipes Tribuum, in fingulis singuli. Demum Iudices et Praefecti singularum vrbium, id est, Chiliarchae, Centuriones et caeteri, qui totidem familijs praeerant. Denique fortes, Purpurati, et caeteri, e quib. conflabatur Concilium publicum, quod saepissime indictum legimus, his verbis: Et congregati sunt seniores
page 44, image: s044[note: 1. Sam. c. 5. 1. Chr. c. 27. et 28. 1. Chr. c. 13.] in Rama, vt in electione Saulis. Et congre gatus est vniuersus Israel aut vniuersus Iuda, et Beniamin, etc. cum vniuersam turbam eo convenisse, verisimile non sit.
Eius generis sunt in omni Regno bene constituto, officiarij Regni, Principes, Pares, Patritij, Optimates, et caeteri ab ordinibus delegati, e quibus confla[?] aut concilium ordina rum, aut Concilium extra ordinem. Parlamentum, Diaeta, caeterique conuentus, in diuersis regionibus diuersa nomina sortiti: in quibus ne quid aut Respubl. aut Ecclesia detrimenti capiat, prouidendum est. IIli vero vt singuli Rege inferiores sunt, ita vniuersi superiores. Vt enim recte Basiliensis et Constantiensis Synodi, Synodum Oecumenicam Pontifice superiorem esse statuerunt, vt Capitulum Episcopo, Vnuersitatem Actore, Curiam decurione, eum denique, qui ab aliquo coetu authoritatem accepit, eo coetu inferiorem esse, etsi singulis superiorem: ita dubium esse non potest, quin Israel, qui Regem petiuit et constituit, quasi Actorem pu blicum, Saule superior sit, Israele postulante, Israelisque gratia constituto, vt plurib. postea ostendetur. Itaque cum rebus bene gerendis, ordine opus sit, qui in tanta turba seruare nequit: ea vero saepe accidant, quae multitudini absque publico periculo ac di
page 45, image: s045scrimine dici non possint: quicquid vniuerso Populo concedi aut committi diximus, officiarijs Regni: quicquid Israeli, Principib. et Senatoribus Israelis concessum commissumque [note: 2. Chro. c. 23.] dicimus, quod et vsus ipse comprobauit. Athalia Regina, Ochozia filio Rege Iudae mortuo, vniuersam fere stirpem Regiam delendam curat. Vix puer vnicus Ioas, in cunis adhuc vagiens, Iosabae amitae prudentia simul et pietate, superest. Illa vero rerum summam invadit, et sex annos in Iuda regnat. Mussabat tum forte Populus: nec enim promere, quicquid animo premebat, tutum erat. Tandem Ioiadas summus Sacerdos, vir Iosabae, consilio cum Principibus Israelis clanculum inito, coniurationeque rite peracta, Ioam septimo anno aetatis vngendum coronandumque curat. Matrem vero non modo e solio exturbat, verum etiam e medio tollit, Baalisque idololatriam continuo destruit. Probatur Ioiadae facinus, et merito. Iusta causa mouebatur. Tyrannidem enim non regnum oppugnabat. Tyrannidem, inquam, primum sine titulo, vt [note: Bartol de Ty rannid. Deus 17.] Ioquuntur Iureconsulti neoterici. Lex enim Regni Iudaici mulieres ad sceptrum non vocabat. Deinde etiam exercitio. Invaserat enim nepotum regnum summo scelere, et scelera innumera committebat; quod vero
page 46, image: s046caput scelerum erat, neglecto Deo vero, Ba alom adorarique iubebat. Iuste vero, et ab eo cuius munus erat, vindicabat. Ioiadas enim non erat priuatus, sed Pontifex summus, ad quem rerum etiam ciuilium cognitiotum pertinebat. Deinde, habebat asseclas Princeps Iudae et Leuitas, denique erat affinis Regis. Quod vero non indicit de morecomitia in Mizpah, non culpatur, vt neque etiam, quod furtiue consilia iniret, et clanculum coniuraret. Alioqui enim res minime successisset, [note: Bartol. in Tract. de Guelph. et Gibel.] et in incassum cessisset. Coniuratio autem bona malave est, vt bonum, malumve finem spectar, et ab ijs, quorum est, autsecus, initur. Recte ergo Principes Iudae fecerunt: male vero, si secus sugessissent. Vt enn tutor cauere debet, ne pupilli bona depereant: ac ni faciat, actione tutelae tenetur: ita et hi Populi salutem tueri, qui se totum ipsorum curae tradidit, et credidit, suasque in ipsos actiones omnes quodammodo transtulit. In summa: vt licet vniuerso Populo repugnare, ita et Principibus Regni, qui vniuersum repraesentant, non secus ac [note: Vlp. l. 160. D. deregul. uris.] decurionibus pro corporis vtilitate, contrahere. Vt vero refertur ad vniuersos, quod publice per maiorem partem geritur: ita, quod maior pars Principum seu optimatum fecerit, omnes: quod omnes, vniuersus Pofecisse
page 47, image: s047dicetur: hic alia nobis exoritur quaestio.
[note: An pars Regni resister possit.] Statuamus iam Regem aliquem, legem Dei Ecclesiamve abolere: Vniuersitatem consentire, aut maiorem saltem eius partem, Principes aut omnes, aut plures conniure: partem interim aliquantulum Populi, vnum, inquam, aliquem ex Principibus Magistratibusque legem Dei retinere, Deumque rite colere velle: quid licere putes, si Rex aut eam partem ad impia sacra cogere, aut ei pijs sacris interdicete velit? Hic de singulis, seu priuaris, non loquimur, qui vniuersitatis partes non censentur, vt neque tabulae, claui, papilli, nauis: aut lapides, trabes, caementa, domus. Sed de aliqua Provincia vrbeue, quae regni partem faciat, vt prora, puppis, carina, nauim: tectum, parietes, fundamentum, domum facere dicuntur, et de aliquo Magistratu, qui eius Provinciae, vrbisue curam getat. Equidem si exemplis certandum est, etsi ea propter assuetam hominum, in cultu Dei defendendo, desidiam, rariuscula sunt: tnn non prorsus [note: Iosue c. 22. ver. 13. 1. Chro. c. 6. ver 17. 2. Chr. c. 22. ver 10.] desunt. LOBNA, vrbs Sacerdotalis, sese subducit Ioramo Regi Iuda, ab eoque quodam mado desicit, quia defecerata Deo patrum suorum, a quo ipsa deficere nolebat: et forte verebatur ne Baali sacra facere cogeretur.
page 48, image: s048Consimiliter Antiocho iubente, vt Iudaei vniuersi, legem ipsius sequerentur, suamque a Deo acceptam desererent: respondet Mathathias: Non obtemperabimus, vt transgrediamur nostram Religionem. Nec vero id modo: verum Zelo Phinees correptus, eo ipso, qui ad impia sacrificia conciues suos adigebat, sua manu interfecto, arma capit, [note: 1. Mach. c. 1. ver. 43. c. 2. ver. 22. c. 3. v. 43.] in montes sese recipit, manum colligit. Denique pro Religione et patria, pro aris, inquam, et focis adversus Antiochu madeo prospere, Deo fauente bellum gerit, vt Hie rusale recuperet, et armis Gentilium, in Eccle siae perniciem coniuratis, fractis, debilitatis purum Deicultum restituat. Quod si spectemus, quis ille esset, erat Mathathias Machabaeorum parens, ex tribu Leui. Itaque non licebat ei iure sanguinis, Regnum a Tyrannide vindicare. Qui vero cum illo, initio montigenae, incolae Modin, quibus vicini, aut ij etiam ex vniuersa Iudaea, qui Ecclesiam restitui cupiebant, sese adiunxerant. Caeterum vniuersi [note: 1. Muchib. 6. v. 21. c. 7. et passim.] fere, et maximi quique Antiocho ob temperabant, eiusque imperium vltro patiebantur: adeo vt eius exercitu pene profligato, ipsoque demum misere mortuo, cum excutien di iugi perpulchra darerur occasio filium ipsius Regem ac dominum non modo non inviti agnoscerent, verum etiam ad
page 49, image: s049[note: Iudic. c. 4. et 5.] Regnum capessendum invitarent. Possem etiam huc adducere exemplum Deborae. Deus manciparat Israelem Iabino Regi Chanaam, iamque vicesimum annum ei seruiebat. Itaque tanto tempore ius regni quodammodo praescripserat, Israel fere vniuersus Deos alienos colebat. Praecipue quae que tribus, Ruben, Ephraim, Beniamin, Dam, Aser, et caeterae, quarum maiores erant vires, Iabino adhaerebant. Nihilominus Debora Prophetissa, quae ius dicebat Israeli, excitat ad arma tribus Zabulon, Nephtali, et Isachar, vel saltem quofdam ex illis tribubus, Duce Barac, Sisaram magistratum militiae Iabini fundit, Israelemque tandem iugo Chananaeorum, invitum, et tantum non renitentem non liberat modo, verum etiam cultum Dei veri restituit. Verum quia extraordinario motu Debora excitata videtur, nec disertisverbis Scriptura probat Lobnensium factum, etsi tacendo consentire videatur, vt neque etiam libri Machabaeorum vsque adeo magna fuit in primitiua Ecclesia authoritas, ac praeterea legibus magis quam exemplis disceptandum vulgo dicant: ex facto, quid iuris statuendum sit, examinabimus.
Diximus, Regem iurasse in legem Dei, Ecclesiaeque conseruationem, quatenus fieri posset
page 50, image: s050spopondisse. Vniuersum item Israelem, tanquamvnum aliquem, idem stipulante Deo, promisisse. Iam vero dicimus, singulas etiam vrbes, singularumque vrbium, quae Regni partem faciebant, magistratus, idem singillatim quatenus sua interesset, diserte spopondisse: quod et vrbes et societates omnes [note: Iosue. 24.] Christianas tacite fecisse consequitur. Iosue senio confectus, et morti proximus, congregat vniuersum Israelem in Sichem ad praesentiam Dei. Eratenim in Sichem Arca foederis Domini. Eo dicuntur convenisse Seniores Israel, Principes Tribuum, Iudices et praefecti, atque ij adeo omnes, qui publicam authoritatem in singulis Iiraelis vrbibus obtinebant, et iurasse in Legem Domini, vltroque et sponte Dei omnipotentis iugum elegisse. Vnde evidenter apparet, singulos Magistratus, Vrbium, a quib. mitte ban tur, nomine spopondisse se curaturos et ope ram daturos, vt Deus ex Legis praescripto in [note: Iosue 24. ver. 15.] medio sui coleretur. Iosue vero tum foedere inter Deum et Populum sancte percusso tabu lisque foederis rite consignatis, in perpetuam rei memoriam, lapidemillico erexit. Itaque si Arca Domini accersenda est, convocantur omnium regionum Vrbiumque Principes, Chili [note: 1. Chro. c. 13. 2. Chro. c. 7.] archi, Centuriones, praefecti, et caeteri, Dauidis et Synagogae Israeliticae decreto et mam
page 51, image: s051[note: 1. Reg. c. 7. 1. Ch. c. 28.] dato. Si Templum Domino extruendum, idem prorsus obseruatur. Ac ne quidquam Regib. creatis immutatum puretur, foederi sub Ioa, inter Deum et populum, itemque sub Iosia sanciundo, ijdem omnes intersunt, ijdem omnes sigillatim astringuntur. Itaque [note: 2. Reg. c. 11. 2. Reg. c. 23. 2. Chro. c. 23.] non Rexmodo sed Regnum: nec Regnum modo vniuersum, sed Regni partes omnes Deo sigillatim fidem et obsequium promittunt. Non, inquam, Rex modo, sed Israel: nec Israel tantum, sed singulae Israelis vrbes, earumque praefecti, se sancte Deo, devinciunt, et quodam quasi hominio ligio in perpetuum aduersus quemlibet adstringunt. Exemplum ex ijs, quae hodie in vsu sunt, desumptum, rem luculentiorem faciet. In Imperio Germanico, cum Imperator in augurandus est, adsunt Electores et Principes, tum Ecclesiastici, tum laici, aut ipsi, aut per legatos. Item Praelati, Comites, Barones denique omnium vrbium imperialium legati, cum mandato in eam renspeciali, ac sese, eosque, quorum vicem gerunt, certis sub conditionibus, Imperatori submittunt ac subijciunt Iam, esto aliquis, qui Imperatorem vltro agnitum, de gradu eo deijcere conetur, qui ipse imperium affectet, Principes vero et Ba rones auxilia debita, et tributa consueta Caesari denegent, quin non conniueant modo ipsi sed
page 52, image: s052etiam cum aduersario perfide colludant: an non putas, Argentoratureses forte, aut Norimbergenses, qui fidem legitimo Imperatori promiserunt, praedonem illum iure optimo arcere et excludere posse? Imo vero ni fecerint, ni laboranti Imperatori succurrerint, an fidei praestitae satisfecisse censebis? [note: L. 3. l. omne delictum. vlt. D. de re milit.] cum praesertim is, qui praepositum suum non protexit, cum posset, in pari causa factori habendus sit. Quod si ita est (vti revera in confesso est) an non idem Lobnensibus, aut Modinensibus, et licet, et ex officio competit si Deum cuius obsequio sese in primis devinctos sciunt, caeteti Regni ordines deseruerint? Existat ergo Ioramus, aut Antiochus aliquis, qui cultum veri Dei tollat, qui sese supra Deum extollat: conniueat, aut colludat Israel: quid ei urbi, quae Deum pure colere cupit, faciendum dicemus? Primum, dicatcum Iosue, Vosquidem vniuersi eligite, vtrum malitis [note: Iosue c. 14. ver. 15.] obedire Deo vero, an dijs Amorrhaeorum. At ego saltem et familia mea seruiemus Domino. Eligite, inquam, vtrum huic, alienum imperium nullo iure invadenti, ea in re parere velitis: ego sane cui fidem praestiti, quoquo eventu seruabo. Nec vllatenus [note: Iosue c. 19. v. 50.] sane dubito, quin Iosue omni conatu suo, cultum Dei veri in Tamnath Seraht vrbe Ephraim, quae eius possessio et familia erat,
page 53, image: s053retinuisset, etiamsi Israesitae, Deum Amorrhaeorum in terra Chanaan coli voluissent. Quid si vero Rex vlterius pergat, Praefectos mittat, qui nos ad impia sacra adigant, Deum denique e medio nostri expellere iubeat? an non Regi Regijsque portam, si possumus, occludemus potius, quam Deum Regem Regum vrbe nostra excludamus? Advertant hic Municipes, Ciuesve et municipiorum ciuitatumque Populi Dei praefecti, duplex se foedus inijsse, duplex insiurandum praestitisse. Primum et antiquissimum Deo, vti [note: 20. Collas. de forma fid. et c. 1. de noua fide l. form.] Populus sit Populus Dei; secundum, et proximum, Regi, vti Populus obsequatur Regi, tanquam duci Populi Dei. Itaque vt Vice Regi, adversus Imperatorem Regemve suum coniuranti, quantumvis magnam ante authoritatem accepisset, si in vrbe nostra obsessum dedi posceret, parendum non forer, imo ex ipsa fidelitatis formula omni modo resistendum. Eo dem pacto, summum scelus, ac vix vllo modo expiandum arbitremur, si Deum in medio nostri habitantem iubente Principe, vasallo, inquam, et ministro Dei, aut expellamus, aut in manus hostium, quatenus in nobis situm est, prodamus. Dices tu forte: Verum vrbes ad Principem pertinent. itaque aditum iure denegare non possis. At, inquam ego, vrbes non consistunt in lapidum
page 54, image: s054coaceruatione, sed in Populo: Populus vero, est Populus Dei, qui Deo primum, dein Re gi tenetur. Quantum vero ad ipsas vrbes pertinet, etsi ad Reges vrbium potestas, ad muni [note: Senata. l. 7. de benef. c. 6. 7. et c.] cipes tnn pertinet dominium. Sunt etenim vniuersa in Regis imperio, non in patrimonio: Deus vero vnus est omnium vere proprietarius dominus, a quo et ille imperium, et hic patrimonium habet. Ergo, ais, licebit sub diris, Religionis causa a Rege deficere? An non vero, si semel hoc statuatur, quam rebellioni fenestram aperias, vides? Attende vero hic patienter, et rem accurate considera. Possem ego vnicoverbo rnndere, cum optio altervtrius da [note: August. c. 21. l. 19. de Ciuit. Dei, et li. 4. c. 4.] tur, a Rege magis, quam a Deo deficiendum esse: aut ex Augustino, vbi non est iustitia, ibi non esse Rempublicam. Iustitiam vero non esse, vbi homo ipsum hominem Deo vero tollit, et immundis daemonibus subdit, cum iustitia ea virrus sit, quae sua cui que distribuit. Itaque qui eius modi dominijs sese subtrahunt, daemonijs se se subtrahere, et latronum multitu dinem potius, qui Rempublicam deserere. Verum, vt altius rem repetam, videntur, qui eo modo se gerent, quo diximus, defectorum loco non esse. Deficiut a Rege vel Republica, qui hostili animo, Regis Reipublicaeue imperio sese subtrahut. Itaque et interhostes numerantur, et plerumque quibusvis hostibus periculosiores exi
page 55, image: s055[note: L. 5. D. de cap cap. minus.] stunt. Hi vero, de quibus agimus, nil simile habent. Primum imperata facere non recusant, modo ea imperentur, quae iure possunt, aut saltem Deo iniuriam non faciunt. Tributa, vectigalia, munera, oneraque consueta non detrectant, modo id tributi, quod Deo debent, non intervertatur. Caesari Caesarem agenti patent: Caesari fines suos excedenti, alienum imperium affectanti, Dei solium inuadenti, superiorem amborum Dominum bello petenti, parere, iniustum putant. Deinde hostiliter se proprie non gerunt. Hostium est lacessere, provocare, vltro impressiones facere. Hi demum lacessiti, armis insidijsque petiti, vix tandem im minente vndequaque morte, arma capiunt, seseque adversus illatam vim tuentur. Ac propterea cum hostibus non quotiescunque velis, pacem habeas. Neque enim quotiescumque arma depones, aut lacessere desines, deponant illi continuo, et otium capessant. Cum his, quotiescunque optaris, presto est. Desine caedere, cedunt: desine Deum oppugnare, desinent propugnare. Arma si velis ijs e manibus excutere, satis est, modo ne pecutias. Quia enim non inferunt, sed excipiunt ictus, vbi ensem reposueris, statim clypeum abijciunt, ac propterea plerumque in sidijs et perfidiae patent: quod exempla recem
page 56, image: s056tia satis ostendunt. Vt vero fugitiuum eum seruum non dixeris, qui vulnus intentanti Domino manum opponit, qui furenti sese subducit persequenti, cellulae suae ianuam, interea dum furor deferuescit, occludit: multo minus hos defectores censere queas, (cum sane seruorum nomine et loco non censeantur) qui pari aut etiam vehementiori furore procito. Principi portas vrbis claudant, vbi resipuerit, et ad se redierit, imperata facere parati. In eo genere est Dauid. [note: 2. Sam. c. 25. aer 22. 2. Sam. c. 25. ver. 28.] dux exercituum Israelis: sub Saule furibundo rege, qui saepe et calumnijs vexatus, et ex insidijs petitus, montium asperitate sese tu etur, quin et Collam quoque vrbem furori regis opponere parat. Is enim quoscunque potest, ad se allicit quidem, verum non vt Saulis vitam quod evidenter apparuit, petat, sed vt propriam tueatur. Itaque Ionathan Saulis filius, non veretur cum Dauide foedus percutere, et identidem renouare: quod foedus Dei Iehouae vocatur. Abigail vero diserre ait, Dauidem inique petitum [note: 1. Mach. c. 6. v. 60. etc.] gerere bellum Dei. In eo genere sunt et Machbaei, qui oblatam ab Antiocho pacem, salua Religione, tum cum bellum commodissime geri poterat, recipiunt tum a Deme trio Rege, tum etiam ab alijs. Nostro vero etiam tempore meminimus eos, qui pro vera
page 57, image: s057religione, adversus impietatem in Germania Galliaque pugnarunt, quotiescunque Dei pure colendi potestas facta est, arma vltro deposuisse, et plerunque adeo, cum aut Saulem Philistini arma alio vertere cogerent, aut Antiochum vicinorum impetus revocarent, aut alias bello continuando opportuna essent omnia. Eiusmodi ergo signis possint hi a defectobus facile distingui. Est vero et aliud manisestissimum, si ita secedant vt, quotiescunque secessionis causa sublata fuerit, ni extrema necessitas impediat, redeundum statuant. Tum enim non a Rege, sed a Ioramo vel Antiocho: non, inquam, a Republ. sed a priuata vnius aut plurium Tyrannide secedere putantur. Hanc nos distinctionem Theologorum Parisiensium coetus (Sorbonam vocant) saepius docuit. Anno circiter CIC CCC. Bonifacius [note: Annaler Franciae. Archima Camerae Ratiociniorum Lutetia.] octauus Pontifex Regalia, quae ad Regem Francorum pertinent, sibi vendicabat. Philippus Pulcher, Rex Francorum, eum per literas acerrime obiurgauit: initium erat: PHILIPPVS, etc. BONIFACIO, sese pro summo Pontifice gerenti, etc. Ac tum qui dem vniuersi agnoscebant Pontificem esse vicarium Dei in terra, et Ecclesiae vniuersae ca put Itaque quod vulgo dicunt communis error, iuris loco erat. Nihilominus tnn convocata
page 58, image: s058[note: L. Barbar. Philip. D. de Senat.] Sorbona respondit, Regem Regnumque absque vlla Schismatis culpa, eiusmodi Pontificis obsequio sese subtrahere posse. Schisma enn non separationem, sed causam facere. Quod si iusta causa subesset, separationem a Pontifice, non ab Ecclesia, et a Bonifacio quidem proprie, non a Pontifice fore, eo vsque dum bonus aliquis sedem Pontificiam teneret. In quam vero discrimina vniuersi Regni animas ab Ecclesia, ni haec distinctio vera sit, seperatas conijcernt, nemo est, qui non facile diiudicet. Annn vero, rege iura Dei Opt. Max. invadente, animasque hominum, quas Christus sanguine suo liberauit, durissima [note: Annales Car. 6. Mon. streletus.] seruitute opprimente, multo aequius ea distinctione vti licebit? Consimiliter anno CIC. CCCCVIII. Benedicto decimotertio Ecclesiam Gallicanam tributis et exactionib. grauante, Clerus Gallicanus a Carolo sexto convocatus statuit, Regem et Regni incolas Bene dicto obtemperare non debere, nempe haeretico Schismatico, ea dignitate prorsus indigno: quod et ordines Regni probarunt, et Senatus Lutetianus Aresto comprobauit. Quin et quos Benedictus decimus tertius, tanquam Ecclesiae hostes et defectores anathemate per culerat, protinus absoluendos censuit, et ipso iure Ecclesiae communione non exclusos fuisse iudicauit et vt alias saepe in Gallia et alibi
page 59, image: s059que factitatum passim legimus. Nempe vt evidenter ostenderent, si is, qui Principem locum obtiner, sese male gerat, ab eo sine defectionis crimine secedi posse, et aliudomnino esse, a malo Pontifice, aliud ab Ecclesia, aliud a Rege impio, aliud a regno secedere. [note: 2. Reg. c. 19. v. 8.] In ea vero causa Lobnenses fuisse videntur, quos restituto in integrum Dei cultu, in Ezechiae sub ditos annumerari legimus Quod si vero distinctio obtinet, cum Papa Principis alicuius (qui eum superiorem agnoscit) iuru invadit: an non longe iustius, si Princeps, si vasallus, inquam, Reglia [note: Extrau. de maio. et obed.] Dei iura ad se rapere conetur? Statuendum ergo tandem, vniuersum Populum, Principem impia iubentem, aut pia vetantem, authoribus ijs, qui Populi authoritatem penes se habent, aut pluribus coercere posse et debere. Deinde vniuersos aut saltem potiores in singulis regionibus vrbibusue, authoribus ptaecipuis magistratibus, tanque a Deo primum dein a Principe constitutis, impia sacra a suis moenibus arcere iure posse, piaque ijsdem tueri quin et Ecclesiae, quae vna omnino est, pomoeria dilatare posse: ac ni fecerint, diuinae Maiestaris, si saltem potuerint, reos esse.
[note: Au priuatu repugnare armis possins.] Suproest modo, vt de singulis agamus, qui priuati dicuntur. Primum ex foedere inter Deum et vniuersum Populum, vt sit Populus
page 60, image: s060Dei, singuli non tenentur. Vt enim quod vniuresitati debetur, singulis non debetur: ita nec quod debet vniuersitas, singuli debent. Deinde, non tenentur ex officio. Tenetur enim quisque Deo inseruire in eo munere, ad quod vocatus est. Priuati vero non habent potestatem, non funguntur magistratu, non habent imperium, non vllum ius gladij. Itaque vt gladium priuatis non tradidit Deus, nec ita vsum gladium tuum in vaginam. At magistratibus: Non geritis gladium frustra. Illis, si stringant, culpae datur: his, ni cum opus est, stringant, magna negligentia culpae loco est. Quid vero? dices. An non singulis foedus est cum Deo, vt vniuersis? idiotis, vt magistratibus? Quorsum ergo circumcisio, quorsum Baptismus? quorsum illa toties repetita tota Scriptura sacri foederis mentio? Est sane omnino: sed longe diuersissimum. Vt enim omnes omnino subditi iusti Principis, cuiuscunque tandem gradus sint, tenetur ei obedire: qui dam vero, peculari quadam obligatione, vt magistratus, curare praeterea, vt caeteri obediant: ita omnes omnino homines, Deo quidem n seruire tenentur: at quidam, vna cum maiori munere, maius onus acceperunt, adeo vt de caeterorum culpa: si negligant, quodammodo
page 61, image: s061reneantur, Curare debent Reges, vni uersi, quique ab vniuersis gladium habent, Magistratus, vt Ecclesiae corpus rite gubernetur: singuli, vt eius tantum Ecclesiae mem bra sint. Illi, ne Templum Domini polluatur, ne collabatur, sed adversus omnem cor ruptionem internam, iniuriamue externam [note: 1. Corin. c. 3. v. 17. et c 16. 7. 19.] tutum sit. Hi, ne corpus suum, quod Templum Dei est, impurum sit, vt in eo spiritus Dei inhabitet. Qui enim vastabit Templum Dei, quod vos estis, ait Paulus, Deo quoque eum vastabit. Illis ea de caussa commissus est gladius, quo extrin secus accinguntur. His commendatus tantum gladius spiritu, verbum nempe Domini, quo Paulus Christianos omnes aduersus Diaboli imperum accingit. [note: Eph. 6. v. 17] Quid ergo facient, si Rexipsos ad impia sacra adigere velit? Si, qui ab vniuerso Populo authoritatem habent, Optimales sese opponaut, aut sui saltem magistratus, pareant, obsequantur, et omni conatu, omni industria, tanquam Deo ipsi militantes, pios piorum conatus, adiuuent? Habent exemplum iuter alia Centurionum et militum, qui Principibus Iuda Ioiadae hortatu, Ecclesiam ab idololatria, Regnumque a Tyrannide Athaliae Reginae vindicantibus alacriter paruerunt. Sin optimates et magistratus furioso Regi applaudunt, aut saltem non resi
page 62, image: s062stunt, praesto est consilium Christi: in aliam [note: Matth. 10. ver. 23.] ciuitatem se recipiant. Habent exemplum piorum e decem Tribubus Israel, qui veri Dei [note: 2. Cor. c. 11. v. 13. c. 15. ver. 9.] cultu per Ieroboamum sublato, vniuersis conniuentibus, ad Regem Iuda, apud quem cultus Dei remanserat, sese recipiunt. Sin alio fugere non datur, vitae potius, quam Deo renuncient, [note: Heb. c. 6. ver. 6. Matth. 10. ver. 28.] crucifigantur potius, quam Christum, vt Apostolus loquitur, denuo crucifigant. Nolite, ait Dominus noster, timere eos, qui corpus tantum occidere possunt. Ita vero et ipsius et Apostolorum, et innumerorum piorum Martyrum exemplo edocti sumus. Ergo nemini priuato licebit, armis resistere? Quid ergo de Mose statuemus, qui Israelem, invito Pharaone Rege, [note: Exod. 12. etc. Iu. c. 3. v. 16.] ab duxit? De Ehod, qui decimo octauo regni demum anno, quo Regnum vsu captum videri poterat, Eglonem regem Moab interfecit, Israelemque Moabitarum iugo liberanit? [note: 2. Reg. c. 9.] De Iehu denique, qui Ioramum Regem, cui ipse militabat, interfecit, Achabi stirpem deleuit, Baalitas ad internecionem omnes excidit? An non erant illi omnes priuati? Certe si ipsos perse spectes, quia ordinarie constituti non erant, priuatos dicere queas. At ex quo extra ordinem vocatos sci mus, ipso quasi Deo, suo illos gladio evidem ter accingente, non modo priuatos non censebimus,
page 63, image: s063verum quibusvis ordinarijs potiores. Mosis vocatio et expresso Dei verbo, et signis evidentissimis comprobatur. Ehod dicitur a Deo excitatus, qui Tyrannum occidendo, saluum faceret Israelem. Iehu, iussu Elizaei Prophetae vnctus, qui stirpem Achabi deleret, etsi praecipui quique, Regem eum, antequam rem aggrederetur, salutarant. Idem de caeteris, qui ex sacra Scriptura adduci possint, ostendi possit. Iam vero cum neque Deus ore suo, neque extra ordinem per Prophetas loquatur, est quod hac in re sobrij in primis et circumspecti simus. Si quis enim eam sibi authoritatem, quasi divino spiritu afflatus, arroget, videat sane, ne arrogantia inflatus sit, ne sibi ipse Deus sit, ne sibi ex se magnos illos spiritus sumat: ne itaque concipiat vanitatem et pariat mendacium. Videat vero etiam Populus, ne dum sub signis Christi militare cupit, Theu dae forte Galilaeo alicui, aut Barlozbae (quod non ita pridem in Germania Muncerianis accidit) magno suo malo militet. Nec eo quidem id dico, quod idem ille Deus, qui nobis nostro hoc saeculo Pharaones et Achabos immittit, liberatores ent aliquando aliquos extra ordinem uon excitet. Certe ipsius neque iustitiae, neque misericordiae quidquam vllo tempore decedit. At sane si minus exteriora
page 64, image: s064illa signa adsunt, interiora saltem haec agno scamus ex affectibus oportet, mentem ab omni ambitione vacuam, verum et seruidum zelum, conscientiam denique et scientiam, ne aut errore ductus alienis dijs: aut futore am bitionis percitus, sibi magis quam vero Deo seruiat.
[note: An arma iu ste pro Religione capiantur. Exod. 20. ver. 25. Deut. 23.] Porro ne quid scrupuli supersit, respondendum ijs videtur omnino, qui Ecclesiam armis defendi non posse aut censent, aut certe, quod verisimilius est, censere videri volunt. Aiunt hi, non sine magno mysterio Deum vetuisse in Lege, ne altare ferro poliretur. Consimiliter eo, quod extruendo Salomonis Templo nullus serrae malleiue ferrei strepitus auditus sit: Ecclesiam, quae [note: Iosue 4. 1. Reg. c. 6. ver. 7.] viuum Templum Dei est, armis non esse instaurandam, innui volunt, quasi lapides ipsi ex lapidicinis, absque ferro excisi fuerint: quod ipse Scripturae textus falsum esse arguit. Quod si speciosae isti allegoriae opponamus, quod Nehemiae quarto capite legimus, partem Populi caementum, partem ensem, quosdam etiam vtrumque in extruendo secundo Templo gestasse, ne nouum opus ab impijs turbaretur, nempe, non vt gladio extruerent, sed ne destrueretur, cauerent: eodemque modo Ecclesiam non propagari armis quidem, sed adversus hostes, qui
page 65, image: s065propa gationem eius impedire conantur, propugnari. Denique pios Reges et Principes innumeros, cultum Dei adversus Ethnicos armis, quod tota Scriptura adparet, vindicasse. Obijciunt illi continuo: illa quidem locum habuisse sub lege: at ex quo Christus gratiam attulit, nec phalerato quidem equo, sed asello vectus Hierusalem ingredi voluit, omnino desiisse videri. Primum, in confesso apud omnes est, Christum, quandiu in terris egit, non iudicis, sed rei: non Regis, sed privati partes egisse. Itaque quod arma non tractarit, ad rem non pertinere. Verum hos iam rogatos velim: An per ad ventum Christi, ius gladij magistratibus [note: Rom. 13. Acto. 23.] ablatum putent? Si aiunt: obstat Paulus, qui magistratus non frustra gestare gladium dicit, et adversus plebis impetum opem eorum non recusat. Sin contra: cur ius gladij habere eos velint, nisi ut bonos servando, malos male perdendo, Deo, qui ipsos gladio accinxit, inserviant? Qua vero magis in re, quam in Ecclesia, quae ei dicata est, adver sus impios tuenda? in peculio Christi adversus praedones asserendo? Rogarim deinde, an militiam omnem inter Christianos [note: Matth. 8. Luc. 3. v. 14.] axauctoratam putent. Si aiunt: Cur ego Iesus Centurionis orationem exaudit: Cur milites Ioannes stipendio contentos esse, neminem
page 66, image: s066concutere iubet, militiam deserere non [note: Act. 10.] iubet? Cur Cornelium Centurionem: primitias, inquam, Gentium Petrus baptizat? nec tamen ad cingulum militiae deponendum hortatur? Quod si vero militia iusta est, quae tandem illa iustior esse possit, quae superioris iussu, pro Ecclesiae defensione, proque piorum salute suscipitur? An enim aut ulla maior Tyrannis est, quam quae in animam exercetur? aut laudabilior militia, quam qua extrema Tyrannis coercetur? Rogarim demum, an ulla Christianis bella gerere liceat. Si negant: cur ergo milites, Centuriones, Tribuni militum in Ecclesiam recipiuntur, quorum unum id munus est, ut bello inserviant? Cur integras legiones e Christianis conflatas legimus, Melitensem, inquam, victoria tantopere ab antiquis Doctoribus et Historio graphis decantata insignem, Mauritianamque martyrio decoratam? Quod si vero licet, ut forte tuendis finibus, arcendisque hostibus licere fatebuntur: an non multo aequius, tuendis pijs, arcendis impijs, propugnandis denique Regni Christi, Ecclesiae, [note: Apoc. c. 17. vers. 16.] inquam, finibus? Eccur enim alioqui meretricem Babylonicam decem Regum, quos ipsa fascinarit, armis exterminatum tandem iri Ioannes praedicit? Ad haec, quid alias, de bello Constantini in Maxentium, Liciniumque
page 67, image: s067tot panegyricis celebrato, tot doctorum calculis comprobato? quid denique de Principum Christianorum in Turcas et Saracenos expeditionibus statuemus? quorum unus omnium finis aut fuit, aut esse debuit, ne Templum domini aut extructum destruerent, aut extruendum turbarent? Ergo Ecclesia etsi armis non propagatur, armis tamen iuste propugnari potest. Quin non minus martyres sunt, qui in sacro illo bello moriuntur, quam qui crucem Religionis causa patiuntur. Imo sane eo videntur potiores, quod illi oblatam quidem mortem non recusant: hi vero ultro scientes prudentesque suscipere videantur. Propagare conantur Turcae suam opinionem armis, qui quancunque provinciam armis subegerint, Mahumetis impia dogmata, sola violeria [orig: violëria] nixi, inducunt, qui arma in Alcorano suo tantopere commendavit, ut illac recta ad superos iri, dicere non vereantur: etsi neminem ipsi interea cogunt. At multo magis adhuc is Religionis Christique hostis, et ij Reges, quos ipse sascinavit, qui luci Evangelij flammas, verbo Dei verbera, gladio spiritus acies instructas opponunt, omnesque quantum in ijs est, ad impia sacra, oblatis tormentis adigunt qui quam suam fidem vocant, perfidia, et traditiones suas assiduis proditionibus defendere
page 68, image: s068et asserere non verentur. Propugnant vero contra pij Principes et magistratus, qui propagatam propagandamve Christi vineam, ne ab apris vastetur, saepe circundant et muniunt, qui praedicatione verbi ad puram religionem conversos scuto suo protegunt, gladioque tuentur: qui templum Dei, e vivis lapidibus extructum, dum ad fastigium usque adsurgat, adversus violentos impiorum impetus, vallo, fossa, aggere, omni industria communiunt. Haec hactenus, ne quis in ea quaestione haereat. Sciant itaque universi, aut qui ab ijs constituti sunt, Regni officiarij, eorumve plures, aut singuli, ni Regem Legem Dei corrum pentem, restituive prohibentem, intra fines suos contineant, ex foedere cum Deo inito graviter peccare. Cives Provincialesve, qui Regni alicuius aliquantulam partem faciunt, ni impietatem a suis saltem finibus arceant, quam Rex intrudere velit, aut pia doctrinam quibuscunque modis, etiamsi ad tempus secedendum sit, retineant, consimiliter poenae obnoxios esse. Privati demum, si impia iubenti pareant, nullo modo excusari. Caeterum ni extra ordinem ad id munus vocatos evidenter appareat, suapte authoritate arma se capere nullo iure posse. Et ea quidem omnia ex Scriptura sacra constare videntur.
page 69, image: s69
TERTIA QVAESTIO. AN, ET QVATENVS PRINCIPI rempublicam aut opprimenti, aut perdenti, resistere liceat. Item, quibus id, et quo modo, et quo iure permissum sit.
QVIA nobis hic [orig: hîc] de legitima Principis authoritate agendum est, non equidem dubito, quin Tyrannis et malis Principibus haec quaestio odiosa futura sit. Qui enim quodcunque libet, sibi licere putant: non mirum, si rationis et legis vocem sustinere nullo modo possint. At bonis saltem Principibus gratam eam fore spero, qui magistratum, qua tandem authoritate potiatur, nil nisi animatam legem esse sciunt. Nec vero si quid in illos acrius dicatur, aegrius hi ferent, quasi sua ullatenus intersit. Tyranni Regibus, iniusti Principes iustis, e diametro opponuntur. Itaque tantum abest, ut quod in Tyrannos dicitur, quidquam Regibus detrahat, ut contra quo plus illis detrahitur, eo plus gloriae his accrescat: nec illi quidem vituperari possint, quin hi laudentur. Illi sane quid sentiant, susque deque
page 70, image: s070habeo. Neque enim ipsis, sed in ipsos scribo. Hi quin consentiant, vix dubitare queam, qui non secus ac Pastores lupos, Medici veneficos, Prophetae Pseudoprophetas, Tyrannos et iniquos Principes odisse debent. Quod enim odium natura canibus in feras insevit, ratio certe Regibus in Tyrannos ingeneret omnino necesse est: cum illi rapto vivant, hi rapinae coercendae nati et dati sint. Adulatores Tyrannorum frontem forte, si quam habent, contrahent, quos erubescere convenientius esset. Amici Regum, scio, non modo assentientur et annuent, verum etiam adstipulari non verebuntur. Vt quis ergo haec legendo, aut studio, aut ira movebitur, ita se mente affectum putet. Ad rem itaque adgrediamur.
[note: Reges a Populo.] Ostendimus antea, Deum Reges instituere, Regna Regibus dare, Reges eligere. Dicimus iam, Populum Reges constituere, Regna tradere, electionem suo suffragio comprobare. Quod quidem ita fieri voluit Deus, ut quantamcunque authoritatem et potestatem haberent, Populo, secundum ipsum, acceptam ferrent. Itaque omnem suam curam, cogitationem, industriam in utilitatem Populi conferrent. Nec vero se, ob aliquam naturae praestantiam caeteris hominibus, non secus ac homines gregibus aut armentis,
page 71, image: s071praeesse arbitrarentur. Verum eadem omnino cum caeteris sorte natos, suffragijs et tanquam humeris Populi ex humo in eum gra dum sublatos meminissent, in quorum postea humeros reipublicae onus, magna ex parte, recumberet.
Aliquot ante seculis: quam Populus Israeliticus Regem a Deo peteret, Deus legem regni sanxerat, quae extat Deuteronomij XVII. Cum perveneris in terram, quam Dominus Deus tibi possidendam dedit, in eaque habitaveris, ait Moses, tu dices, Constituam Regem super me, ut caeterae gentes, quae sunt in circuitu: tum vero eum Regem constitues, quem Dominus tuus elegerit e medio fratrum tuorum, etc. Hicvides electionem Regis tribui Deo, constitutionem Populo. Postquam vero eo ventum fuit, ita prorsus observatum legimus. Seniores Populi Israelitici, qui Populum universum repraesentabant, (eo enim nomine comprehenduntur, [note: 1. Samuel. 8. vers. 5.] ut passim, Chiliarchi, Centuriones, Quinquagenarij, Decuriones, Iudices et praefecti omnium Tribuum Israel, tum vero maxime Principes et Capita tribuum) conveniunt in Rama ad Samuelem, et partim filiorum Samuelis, qui inique ius dicebant, pertaesi, partim bella eo melius gestum iri rati, Regem a Samuele postulant.
page 72, image: s072[note: 1. Sam. c. 9. vers. 16.] Consulenti Samueli retegit Deus, se Saulem elegisse, qui Populum regeret. Samuel itaque Saulem ungit: quae omnia ad Electionem Regis postulante Populo factam pertinent. Ac satis forte fuisse vidererur, si Samuel electum a Deo Regem Populo adduxisset, et ei parendum esse, monuisset. Nihilominus tamen quo se Rex a Populo constitutum [note: 1. Sam. c. 10. v. 17. et seq.] sciat, Samuel indicit Comitia in Maspha, ibique quasi re adhuc plane integra et infecta, quasi, inquam, nondum constaret Saulis Electio, sors iacitur, quae a Tribubus Tribum Beniamin, e gentibus gentem Metri: e gente Metri, Saulem, eum ipsum, quem Deus elegerat, seligit. Tum vero demum, Populo universo acclamante, Saul [note: 1. Sam. c. 11. vers. 14.] Rex nominatus dicitur. At tandem, ne sorti omnia tribuat: postquam liberatis Ammonitarum obsidione Iabezanis, suae virtutis specimen quo dammodo edidit, nequicquam secedentibus quibusdam e Populo, ab universis in Galgal, coram Domino Rex confirmatur. Hic vides, eum, quem Deus ipse elegerat, quem sors a reliquis selegerat, suffragijs Populi Regem constitui. Quid vero David? Evidentius adhuc, Saule reprobato, [note: 1. Sam. c. 16.] Samuel Dei iussu Davidem, quem Deus elegerat, in Regem Israel ungit: quo facto. Spiritus Domini agit in Davide, Saulem
page 73, image: s073vero continuo deserit. Regnatne vero David propterea? imo errat, vagatur, exulat, extrema saepe experitur: nec prius rex existit, quam, mortuo Saule, universi Populi Iehudae suffragijs, Rex Iudae primum: septem vero post annis universi Israelis consensu, Rex Israel in Hebron ungatur. Itaque bis ungitur, primum a Propheta, Dei iussu in Electionis signum, deinde, iussu Populi, dum Rex constituitur: quo semper recordentur [note: 2. Sam. c. 2.] Reges, se a Deo quidem, sed per Populum, et propter Populum regnare: nec vero Deo tantum et gladio, ut loquuntur, regnum acceptum ferant, qui gladio ipso, per Populum primum accincti fuerint. Idem prorsus in Salomone observatur: etsi is filius Davidis [note: 1. Sam. 7. vers. 13. 1. Reg. 5. 1. Chro. c. 28. vers. 5.] erat: Deus elegerat Salomonem, ut sederet super solium Regni sui, et diserte Davidi pollicitus erat, se illi tanquam Patrem filio affuturum. David ipse Salomonem Regni successorem designarat quibusdam ex Aulae praecipuis praesentibus. Nec tamen id satis fuit. Itaque convocat David in Hierusalem [note: 1. Reg. 1. v. 32.] Principes Israel, Principes Tribuum, Principes earum turmarum, quae statis quaeque [note: 1. Chro. c. 28. v. 1. et c. 29. v. 22. et 24.] temporibus Regi ministrabant, Chiliarchos et Centuriones singularum urbium, Praefectos dominij Regij, filios suos, quin et purpuratos omnes, et egregios quosque
page 74, image: s074viros, qui de Electione statuerent. Ac in eo coetu, Dei nomine invocato, ab universo Israelis agmine Salomon Rex proclamatus, in Regem ungitur, inque Israelis solio (ita enim legitur) collocatur. Tum primum vero Principes, Optimates, atque ipsi adeo fratres, ei sese iureiurando publice devinciunt. Ne vero id in ambigua tantum fratrum successione factum putes, eodem omnino modo alios passim constitutos legimus. Mortuo Salomone populus convenisse dicitur, [note: 2. Reg. c. 10. 2. Chron. c. 16. c. 36. cap. 22.] ad constituendum Roboamum. Caeso Amasia, Ozias filius eius unicus, ab universo po pulo Rex constituitur. Post Ioramum, Ochozias, post Iosiam Ioacham filius, cui patris alioqui pietas non parum patro cinari potuisset. [note: 2. San. c. 16. vers. 18.] Quo pertinet et illud Chusai ad Absalom: Sequar, ait, eum Regem, quem Deus, populus et universi ex Israele elegerint, id est Regem legitime et rite constitutum. Itaque etsi Deus lucernam populo suo e stirpe Davidis perpetuam promiserat, etsi, inquam, [note: Psal. 132.] Regum Israelis successio ipso Dei verbo comprobata erat: nihilo minus tamen, cum Reges non prius regnasse videamus, quam a Populo rite constituti fuissent: concludere licet, Regnum Israelis, si stirpem spectas, haere ditarium certe fuisse: at sane si personas, omnino Electivum. Quorsum vero
page 75, image: s075haec, si de Electione constabat, ut in confesso est, nisi ut tantae dignitatis a Populo collatae recordatio ipsos sui officij perpetuo memores faceret?
Ita vero Ethnicos etiam Reges a Populo constitutos legimus. Nempe cum aut foris bellum, aut domi lites essent, unus aliquis, cuius de fortitudine et iustitia magna erat multitudinis opinio, communi consensu [note: Hero. lib. 1. Cice. lib. 1. Offic.] in Regem assumebatur. Et apud Medos, inquit Cicero, Deioces ex arbitro iudex, e Iudice Rex creatus, et apud Romanos primi Reges. Itaque cum Romulo sublato centum Senatorum inter regnum Quiritibus minus gratum esset, convenit ut postea Reges suffragijs populi, comprobante Senatu deligerentur. [note: Liuius lib. 1.] Tarquinius vero Superbus ideo Tyrannus habetur, quod neque a Populo neque a Senatu creatus, sola vi et potentia nixus, imperium teneret. Propterea Caesar etsi imperium vi invaserat, tamen ut aliquo saltem iuris praetextu imponeret, imperium a populo senatuque accepisse videri volebat. Augustus vero etsi a Caesare adoptatus, haeredem se imperij nunquam, quasi ex testamento, gessit. Quin potius Senatui populoque acceptum tulit, ut et Caligula, Tiberius, Claudius: Nero vero, qui primus vi ac scelere invasit imperium, nulio
page 76, image: s076iuris colore fretus, a Senatu damnatus fuit. Omnino cum nemo Rex nascatur, nemo perse Rex esse, nemo absque Populo regnare possit: Populus vero contra et per se esse queat, et Rege prior tempore sit: Reges omnes a Populo primum constitutos fuisse, certissime constat. Etsi vero, ex quo virtutem patrum imitati filij, nepotesve, Regna sibi quasi haereditaria fecisse videntur, in quibusdam regionibus Electionis libera facultas desijsse quodammodo videatur, mansit tamen perpetuo in omnibus regnis bene constitutis ea consuetudo, ut demortuis non prius succederent liberi, quam a populo quasi denovo constituerentur, nec tanquam sui haeredes Patribus agnascerentur: sed tum demum Reges censerentur, cum ab ijs, qui Populi maiestatem repraesentarent, Regni investituram, quasi per sceptrum et diadema accepissent. In Regnis Christianis, quae hodie per successionem deferri dicuntur, huiusce rei vestigia evidentissima extant. Reges etenim Franciae, Hispaniae, Angliae et caeteri, ab Ordinibus Regni, Patribus, Patritijs, Magnatibus, qui universitatem Populi repraesentant, inaugurari solent, et quasi in Regni possessionem mitti: non secus ac Imperatores Germaniae ab Electoribus, et Reges Poloniae a Vayvodis
page 77, image: s077seu Palatinis, ubi ius suum Electio integrum obtinet. Nec vero illis Regius honos in urbibus Regni prius exhibetur, quam rite inaugurati fuerint. Vt neque etiam olim Regni tempus, nisi a die inaugurationis, quod in Gallia accurate obtinuit, computabatur. Ac ne ob continuatam aliquot successionum seriem hallucinemur, in illis ijsdem Regnis, saepe filio agnatum, primo genito secundogenitum Ordines Regni praetulerunt: ut in [note: Annales Gillij.] Francisco, Roberto Druydarum Comiti, Ludoicum fratrem: item Roberto Capeti, nepoti, Henricum fratrem secundo genitum, et caeteros alijs. Quin et Regnum idem Populi authoritate, de gente in gentem, extantibus legitimis haeredibus, translatum fuit, a Merovingijs ad Carlingos, a Carlingis ad Capetanos. Quod et in caeteris factum, e verissimis historijs satis constat. Ne vero a Francico: quod caeterorum exemplar semper habitum fuit, in quo, in quam, successio plurimum obtinere videtur, recedamus. Pharamundum anno CCCCXIX electum legimus: Pipinum, DCCLI Pipini filios, Carolum Magnum, et Carolo manum DCCLXVIII non habita patris ratione. Sublato demum DCCLXXI Carolomano, non accrevit continuo Carolo Magno fratris portio, ut in haereditatibus fieri solet, sed
page 78, image: s078Populo et Concilio publico decernente. Eodem auctore Ludouicus Pius, anno DCCC XII quamvis Caroli Magni filius, eligitur. In ipso vero Caroli testamento, quod apud Nauclerum extat, rogat Populum, a suis Nepotibus per Concilium Regni publicum, quem voluerit, eligat, patruos vero acquiescere Populi decreto iubet. Vnde Carolus Calvus, a Ludouico Pio, et Iuditha nepos, sese apud Aimoinum Historiographum, Regem electum profitetur. In summa: omnes omnino Reges, ab initio electi fuerunt. Et qui hodie per successionem regnum adire videntur, prius a Populo constituantur necesse est. Denique etsi Populus ob egregia quaedam merita ex aliqua stirpe Reges sibi deligere, in quibusdam regionibus solet: stirpem ipsam, non surculum deligit: nec ita deligit, quin si degeneret, aliam eligere non possit. Qui vero ex ea stirpe etiam proximi sunt, non tam Reges nascuntur, quam fiunt; non tam Reges, quam Regum canditati habentur.
Iam vero, cum Reges a populo constituantur, omnino sequi videtur, populum universum [note: Populus potior Rege.] Rege potiorem esse. Ea enim vis verbi est, ut qui ab aliquo constituitur, eo minor habeatur, qui ab aliquo authoritatem accepit, suo authore inferior sit. Putiphar Aegyptius constituit Iosephum super familiam
page 79, image: s079[note: Genes. 39, vers. 4. Dan. cap. 2. vers. 48. c. 6. vers. 1.] suam: Nabuchodonozor Danielem super Babylonicam Provinciam, Darius praesides centum et viginti super Regnum. Nempe domini servos, Reges ministros constituere dicuntur. Sic etiam Populus Regem, tanquam ministrum Reip. constituit. Quod nomen boni reges non aspernati sunt, mali etiam affectarunt, adeo ut aliquot seculorum spacio, ex imperatoribus Romanis nemo, nisi manifeste Tyrannus, quales Nero, Domitianus, Caligula, dominus vocari voluerit. Deinde Reges populi causa institutos constat. Neque enim propter centum plus minus homunciones, caeteris plerunque longe peiores et inferiores universos creatos potius quam illos horum causa, dixeris. Ratio vero postulat, ut is cuius ratione alius extitit, eodem potior censeatur. Sic navis causa gubernator a domino navis instituitur, qui, ne ipsa ad cautes frangatur, aut male cursum teneat, ad clavum sedeat. Et ei quidem in eam rem incumbenti, caeteri inserviunt, ac dominus ipse paret, est tamen ipse navis servus, ut mediastinus quilibet, nec a mediastino genere, sed specie tantum differt. In Republ. quae navi comparari solet, Rex gubernatoris, Populus do mini loco est. Illi itaque publicam salutem curanti, Populus ipse paret et obtemperat
page 80, image: s080cum tamen non minus sit et censeri debeat ipse Reipub. servus ac iudex aut Tribunus quilibet, nec ab bis alia re differat, quam quod maiora onera ferre, et plura pericula obire teneatur. Propterea vero quaecunque Rex aut bello acquirit, aut cum finitima occupat iure belli, aut iure dicundo, ut quae in siscum rediguntur, acquirit ipse Regno, non sibi, Populo, inquam, qui Regnum constituit, non secus ac servus domino, nec ulla cum illo, nisi authore Populo, obligatio contrahi potest.
Praeterea vivunt innumeri Populi absque Rege: Regem absque Populo, ne mente quidem concipere possis. Nec ideo Regiam dignitatem quidam adepti sunt, quod a caeteris hominibus specie differentijsque tanquam Pastores gregibus quadam naturae praestantia praeesse deberent. Quin potius ex eadem massa cretos in eum gradum populus extulit, ut si quam authoritatem, si quam potentiam haberent illi acceptam ferrent ac tanquam precariam possiderent: quod Francorum antiquus ritus apte ostendit, qui in clypeo sublatum regem proclamabant. Cur enim quaeso, dicuntur Reges innumeros habere oculos, innumeras aures, longas manus, celerrimos pedes? An, quod Argo, Gerioni, Midae, aut ijs, quos fabulae
page 81, image: s081finxerunt, similes sint? Minime vero. At sane, quia Populus, cuius interest, universus suos Regi oculos, suas aures, suas vires ac facultates in Reip. usum commodat. Recedat a Rege Populus: qui modo oculatus, auritus, robustus et vegetus videbatur, caecutiet, obsurdescet, repente concidet: qui modo magnifice triumphabat, uno momento apud omnes vilescet: qui modo diuinis
prope honoribus afficiebatur, ludimagistrum Corinthi agere cogetur. Subrue istius Gigantaeae molis, ac tanquam Rhodiani Colossi imam tantum basim, corruat, ac in frusta comminuatur necesse est. Cum itaque Rex per populum et propter populum existat, nec absque Populo consistere possit: cui mirum videatur si Populum Rege potiorem esse concludamus?
Porro, quod de universo Populo dicimus, [note: Populus universus repraesentatur per Regni Officiarios ordinarie, per Ordinum conventios extra ordinem, aut annuatim.] de ijs etiam, ut in secunda Quaestione, dictum volumus, qui Populum universum in omni Regno, urbeve legitime repraesentant: qui quidem vulgo, Regni, non Regis Officiarij censentur. Regis Officiarij a Rege pro arbitrio creantur, aut exauctorantur: quin et eo mortuo nullo loco sunt, et quodammodo mortui habentur. Regui Officiarij contra a Populo, in Concilio nempe publico, authoritatem capiunt, aut saltem
page 82, image: s082olim capere solebant, nec absque eodem exauctorari possunt. Itaque pendent illi a Rege, hi a Regno: illi a supremo Regni officiario, qui Rex ipse est: hi a supremo dominio Populi, a quo ipse Rex, non secus ac illi, pendere [orig: pendêre] debet. Illorum munus est, Regem curare: horum, ne quid detrimenti Respublica usquam capiat. Illorum, ut Regi, tanquam domino cuilibet domestici, adesse ac inservire: horum, Populi iura et Priuilegia tueri, et ne quid Princeps ipse in illius perniciem committat, omittatve, diligenter providere. Denique sunt illi Regis ministri, servi, domestici, ab obsequium tantummodo instituti: hi contra Regis in iuredicundo veluti Assessores, Regij imperij consortes, adeo ut omnes quidem illi Rempubl. administrare teneantur non secus ac Rex: is tamen inter eos quasi Praeses, primum tantum locum teneat. Vt vero Populus universus Rege superior est: ita etiam hi, etsi singuli Rege inferiores sint, universi tamen superiores censendi sunt. Primorum fere Regum quam lata potestas fuerit, ex eo satis [note: Genesis 23. et. 34.] adparet, quod Ephron Rex Hethaeorum, ius sepulchri Abrahamo, inconsulto Popupulo, concedere non audet: neque Hemor Haevius Rex Sichem, foedus cum Iacobo ferire: nempe graviora negotia ad Populum
page 83, image: s083referri solita. Et in ijs quidem imperijs, quae tunc temporis una fere urbe circumscribebantur, facile id fuit. At ex quo Reges fines suos amplificare coeperunt, nec Populus universus in unum locum convenire absque confusione potuit, Regni officiarij, qui populi iura ordinarie tuerentur, instituti fuerunt, ita tamen, ut si quando opus esset, aut Populus universus, aut eius saltem quaedam quasi Epitome, extra ordinem convocaretur. In Regno Israelitico, quod omnium [note: Regni Officiarij in Regno Israel.] fere Politicorum iudicio, optime constitutum erat, eum ordinem fuisse videmus. Habebat Rex suos Pincernas, dapiferos, cubicularios, magistros domus sive oeconomos, qui familiae suae prospicerent. Habebat et Regnum suos, unum et septuaginta seniores, et duces ex singulis Tribubus electos, qui Remp. sive pacis sive belli tempore curarent. suos denique in singulis municipijs Magistratus, qui ut illi universum Regnum, suas singuli urbes tuerentur. Hi si quando de re maxima deliberandum erat, conveniebant, nec ijs inconsultis, quidquam, quod ad summam Reip. pertineret, decerni poterat. Hos itaque convocat David quando Salomonem investiri Regno cupit, quando Politiam a se restitutam exa minari et probari; [note: 1. Chron [?] 29. vers. 1.] quando reducenda est Arca, etc. Quia vero
page 84, image: s084universum Populum repraesentant, universus [note: 1. Chron. 13. vers. 1. 1. Sam. c. 14. vers. 45.] tum Populus convenisse dicitur. Idem denique Ionathan, Saulis Regis sententia damnatum, morti eximunt, ex quo a Rege ad Populum appellationem fuisse apparet. Ex quo vero Regnum propter Roboami superbiam scissum fuit, Synedrium Hierosolymitanum Septuaginta et unius virorum, ea authoritate fuisse videtur, ut non secus ac Rex singulos, hi Regem iudicare possent. [note: 2. Chro. c. 19. vers 1. Nehe 11. vers. 9.] Huic autem prae erat Dux domus Iuda, id est Primarius quisque, ex tribu Iuda electus, ut urbi Hierosolymitanae Primarius ex tribu Beniamin. Exemplis res dilucidior fiet. Ieremias missus a Deo, qui urbi Hierosolymitanae excidium nunciaret, ea propter damnatur primum a sacerdotibus et Prophetis, id est, a Iudicio seu Senatu Ecclesiastico. Demum ab universo populo urbis, hoc est, ab ordinarijs urbis iudicibus, Chiliarchis nempe et Centurionibus: tandem a Principibus [note: Ieremi. 26. ver. 9. et 17.] Iehuda; id est LXXI. viris assidentibus ad novam portam Templi, causa cognita absoluitur. Ij vero, in eo ipso iudicio diferte damnant Regem Iehorabin, qui Vriam Prophetam paulo ante similia comminantem crudelissime trucidasset. Alibi vero legimus, Sedechiam huius Synedrij authoritatem adeo reveritum esse, ut Ieremiam
page 85, image: s085a LXXI. viris, in tetrum carcerem [note: Ierem. 37. et 38.] detrusum non modo non liberare, verum etiam vix in mitiorem transferre auderet. Suadentibus autem illis, ut in Ieremiae mortem consentiret, respondet, eum in ipsorum manibus esse, seque ipsis contradicere nulla in re posse. Quin et veritus idem, ne in sermones, quos cum Propheta habuerat, inquirerent, quasi rationem eorum, quae dixisse, redditurus, mendacium comminiscitur. Ergo erant in hoc regno, regni officiarij rege superiores, in hoc, inquam, quod non a Platone aut Aristotele, sed a Deo ipso omnis ordinis authore, omnis Monarchiae summo institutore, institutum et ordinatum fuerat. Tales erant in Persico imperio septem Magi seu sapientes, item [gap: Greek word(s)] quasi honoris regij consortes, et qui regum aures et oculi nuncupabantur, quorum iudicio reges acquieuisse legimus. In Spartano Ephori, ad quos a rege appellabatur: quique ipsos etiam reges iudicabant, ut est apud Aristotelem. In Aegyptiaco ministri publici [note: Aristot. lib. 3. Pol. c. 11. et c. 7. lib. 3.] regi per Populum eligi tradique soliti, eo tantum ne adversus leges quidquam committerent. Vt vero Aristoteles reges, quibus eiusmodi officiarij adiunguntur, legitimos passimvocat, ira etiam non veretur dicere, ubi ij desint, non Monarchiam esse,
page 086, image: s086sed aut plane barbaricam Tyrannidem, ant Tyrannidi quam proximam dominationem. In Romano hunc locum obtinebant Senatores et Magistratus per Populum creari soliti, Tribunus Celerum, Praefectus urbi, et caeteri, adeo ut a rege ad Populum provocatio esset, quod Seneca e libris Ciceronis de Republ. citat, et historia Horatij tergemini, ob caedem sororis a regijs iudicibus damnati, et a Populo absoluti, satis indicat. Sub Imperatoribus vero, Senatus, Consules, Praetores, Praefecti Praetorio, Praesides Prouinciarum, quae Populo Senatuique tribuebantur, qui propterea omnes Magistratus Populi Romani vocabantur. Itaque cum decreto Senatus, Maximinus Imperator, hostis Reipublicae iudicatus esset, inque eum Maximus et Albinus a Senatu Imperatores creati essent, milites iurarunt, se fideliter obsequuturos [note: Horod. lib. 8. in orat. Maximi et Albini ad milites.] Populo Romano, Senatui et Imperatori, utcumque sub Tyrannide hoc ius violaretur. Ad hodierna vero imperia quod attinet, (Turcicum, Moschicum, et alia huius generis, magna latrocinia, magis, quam imperia sunt) nullum omnino est, quod si non hoc tempore, saltem olim non ita administratum fuerit. Quod si vero illorum culpa et desidia factum est, ut quibusdam locis dereriorem Rempublicam posteri acceperint,
page 87, image: s087tenentur nihilo minus, qui eum locum hodie obtinent, ad antiquum statum omnia, quantum in se est, revocare. In Germanico, quod per Electionem confertur, sunt Electores et Principes tum Laici, tum Clerici, Comites, Barones, Civitates, Civitatumque Legati, qui ut suis quique locis Rempublicam curant, ita etiam in Comitijs, universi Imperij Maiestatem, quando opus est, repraesentant, ubi, nequid Resp. ex privatis Caesaris studijs odiisve detrimenti capiat, prospicere tenentur. Itaque alius est imperij, alius Imperatoris Cancellarius, alij atque alij huius et illius officiarij, diversa aeraria, diversi quaestores. Et adeo quidem vulgatum est, Imperium Imperatori ante ferri, ut Imperator imperio hominium praestare passim dicatur. Consimiliter in Polonico eum [note: Speculum Saxonicum.] locum obtinent Episcopi, Palatini, Castellani, Nobiles, Civitatum regionumque Legati extraordinem convocati, quorum in coetu tantum novae constitutiones fiunt, et: bella decernuntur. Ordinarie vero Regni Polonici Consiliarij, Cancellarius Reipub. Polonicae, etc. et si suos interea Rex cubicularios, oeconomos, ministros et domesticos habet. Apud Polonos vero, qui disputet, uter potior sit, Rex, an universus Regni populus per optimates repraesentatus,
page 88, image: s088perinde faciat, ac qui Venetijs disputet, utrum dux Republica superior sit. Quid autem de ijs Regnis dicemus, quae per successionem deferri dicuntur? Nihilo sane secius res se habet. Regnum Francicum, quod caeteris non ita pridem legum et ordinum praestantia anteponebatur, ita olim constitutum fuit. Etsi vero qui eum locum tenent, suo officio minus satis faciunt; non eo tamen minus tenentur. Habet quidem Rex suum magnum magistrum, seu Archioeconomum, suos cubicularios, venatores, scutarios, pin cernas et caeteros, quorum officia olim a Rege adeo pendebant, ut eo vita functo; suo ipsi officio plane defuncti viderentur: unde etiamnum post finem luctus Regij, magnus Magister seu Archioe conomus, quaedam quasi concepta verba pronunciare solet, quibus familiam Regiam dimittit, ac sibi quemque prospicere iubet. At nihil ominus suos habet Regnum Francicum officiarios, Maiorem Palatij, qui postea Comes stabuli nominatus [note: Aimoinus lib. 5. c. 26. in Carolo Caluo.] fuit, Mareschallos, Amiralium, Cancellarium seu magnum Referendarium, Secretarios, Quaestores et caeteros: qui quidem olim non nisi in concilio publico trium ordinum Cleri, Nobilitatis et populi creabantur: ex quo vero Parlamentum Lutetianum statarium factum est, non prius in eo
page 89, image: s089gradu constituti censentur, quam a Senatu Lutetiano recepti et comprobati sint, et neque etiam absque eiusdem consensu et authoritate destitui possunt. Isti vero omnes, primum Regno, id est, universo populo, deinde Regi, tanquam eius curatori fidem dant: quod vel ex ipsa iurisiurandi formula perspicuum est. Comes stabuli vero in primis, quando Ense liliato per Regem accingitur, (ut ex verbis, quae Rex ipse pronunciat, apparet) eo accingitur, ut Rempub. tueatur atque defendat. Habet praeterea Regnum Francicum [note: §. filius fam. Instit. quib. mod ius patriae pos. soluitur.] suos sive Pares, tanquam Regis consortes, sive Patricios, tanquam Reipub. Patres, singulos a singulis Regni Provincijs denominatos, quibus Rex inaugurandus, tanquam universo Regno, fidem dare solet. Ex quo, illos Rege superiores esse, liquet. Hi vero vicissim iurant, se non Regem, sed Regium diadema tuituros, Rempub. consilio adiuturos, sacro Principis consilio in eam rem, pacis bellive tempore affuturos, ut ex formula Patriciatus liquido patet. Itaque non secus ac Pares Curiae Longobardico iure, in sententijs ferendis, seudi domino non modo assidebant, verum etiam inter ipsum saepe superioris seudi dominum et vasallum cognoscebant. Videmus etiam hosce Franciae Patricios, inter Regem et subditos saepe
page 90, image: s090dijudicasse, adeo quidem, ut cum Carolus VI. in Ducem Britanniae sententiam ferre vellet, obstarent illi, dicerentque, non Regis, sed Parium esse eiusmodi, iudicium, quorum autoritati nil derogare posset. Hinc etiam hodie Senatus Lutetianus, qui curia Parium seu Patriciorum nuncupatur, quasi Iudex inter Regem et populum quadamtenus constitutus, imo inter Regem et priuatum quemlibet, singulos adversus Regis procuratorem asserere, si quid contra ius invadat, quasi obligatione tenetur. Praeterea si quid Rex domi statuat edicatve, si quid cum vicinis Principibus paciscatur, si quod bellum gerendum est, si quae pax, ut nuper cum Carolo V. facienda, authorem senatum fieri oportet, et in eius acta omnia, quae ad Rempublicam pertinent, referri. Quae quidem non prius rata sunt, quam ab eo comprobata fuerint. Ne veo Regem metuerent Senatores, neque olim in eum gradum, nisi a Senatu nominati cooptabantur, neque absque eiusdem authoritare, legitima de causa exauctorari poterant. Denique et literae Regis, ni a Secretario Regni subscribantur, et rescripta ni a Cancellario (qui cancellandi potestatem habet) obsignentur, nullam authoritatem habent. Sunt et Duces, Marchiones, Comites, Vicecomites, Barones, Castellani,
page 91, image: s091item in Vrbibus Maiores, Vicarij, Consules, Sindici, Scabini, et caeteri, quibus aliqua sigillatim aut Regio, aut urbs commendata est, ut populum tueantur, quatenus eorum iurisdictio patet, etsi quaedam ex illis dignitatibus haereditariae hoc tempore habentur. Et haec quidem ordinarie. At praeter haec, quotannis olim, post vero aliquanto, quotiescunque saltem necessitas postulabat, habebatur trium ordinum conventus, quo regiones urbesque omnes alicuius nominis [note: Aimoinus.] suos Legatos mitrebant, et quidem, Plebei, nobiles, Ecclesiastici in unaquaque sigillatim, ubi de his, quae ad Rempubl. pertinebant, publice statuebatur. Eius vero conventus ea fuit perpetuo authoritas, ut non modo, quae ibi statuta forent, sacra sanctaque haberentur, seu pax facienda, seu bellum gerendum, sive Regni procuratio cuiquam deferenda, sive vectigal imperandum esset: verum etiam reges luxus, desidiae, tyrannidisve causa in coenobia detruderentur, eoque authore, universae adeo stirpes regni successione privarentur, non secus ac primum, Populo authore, ad regnum vocatae fuerant. Nempe quos consensus extulerat, dissensus exturbabat: quos virtutum paternarum imitatio, in eam quasi haereditatem vocarat, degener et ingratus animus, ut incapaces et
page 92, image: s092indignos fecerat, ita et exhaeredes faciebat. Ex quo sane liquet, successionem tolleratam quidem ad vitandum ambitum, secessionem, interregnum, et alia Electionis incommoda. At sane ubi grauiora damna consequerentur, ubi regnum Tyrannis, ubi regis solium Tyrannus invaderet: Populi legitimum conventum et Tyranni regisve ignavi expellendi, adue agnatos deducendi, et boni regis in eius locum adsciscendi, authoritatem sibi perpetuo retinuisse. Nimirum habebant forte hoc a Gallis Franci, authore [note: Caes. lib. 5. et 7. de bel. Galice.] Caesare lib. V. de bello Gallico. Fatetur enim Ambiorix Rex Eburonum, ea fuisse tum regum Galliae imperia, ut non minus Populus rite convocatus in regem, quam Rex in Populum, authoritatis, haberet. Quod etiam in Vercingotorige apparet, qui coram Populi coetu causam suam agit. In regnis Hispaniae, praesertim Aragonum, Valentino, Catalanico, ita etiam sese habet. Est enim penes Iustitiam Aragonicam, quam vocant, summa regni authoritas. Itaque non verentur magnates, qui populum repraesentant, regem his verbis tum in ipsa inauguratione, tum tertio quoque anno in conventu publico diserre compellare: TANTVM valemus nos, quantum vos: at super nos ambos est, (Iustitiam Aragonicam intelligunt)
page 93, image: s093qui magis imperat, quam vos. Saepe vero, quae Rex rogavit, Iustitia illa abrogat: quae edixit, vetat. Tributum vreo indicere nullum usquam absque eius conventus authoritate ausit. In Anglico et Scotico penes Parlamentum, quotannis fere haberi solitum, summa rerum est. Parlamentum vero vocant, Ordinum regni conventum, ubi Episcopi, Comites, Barones, Civitatum, Regionume legati Communi suffragio de republ. statuunt. Cuius usque adeo sacrosancta est authoritas, ut, quae semel sanxerit, regi abrogare sit nefas. Omnes vero regni officiarij ab eo conventu fasces accipere solent, quique ordinarie regi reginaeue in consilio assident, insumma: caetera regna Christiana, Hungaricum, Bohemicum, Danicum, Suedicum, et reliqua, suos regni officiarios regijue imperij consortes habent, quos sua authoritate aliquando usos esse, vel in regibus ipsis exauctorandis, aut historiae docent, aut recens memoria satis ostendit. Nec vero est, quod iccirco potentiam regiam minui putemus, regesve quasi capitis diminutionem passos. Deum certe non eo minus potentem censemus, quod per se peccare non possit, neque eius imperium angustius, quod ruere et pessum ire nequeat. Neque ergo regem, si, qui perse peccare posset, aliena
page 94, image: s094ope sustinetur; si quod forte imperium sua negligentia culpave amisisset, aliena prudentia diutissime retineat. An etenim eo minus sanum aliquem putes, quod Medici ei assideant, qui ipsum ab intemperie dehorrentur, qui noxiorum ciborum esu interdicant, qui etiam invitum saepe ac renitentem purgent? An vero medicos illos, qui illius salutem curant, an adulatores, qui insalubria quaeque obtrudunt, magis amicos putes? Haec itaque distinctio omnino adhibenda est. Alij sunt amici Regis, alij Caesaris. Amici Caesaris sunt, qui Caesari inserviunt: amici regis imperatorisve, qui Regno. Cum enim quis regni causa, Rex dicatur, regnumque in Populo consistat, regno vero perdito, labefactatove, aut omnino Rex esse desinat, aut minus saltem rex sit: qui sane regni utilitati student, regis vere amici sunt, qui regni utilitatem negligunt aut evertunt, vere hostes. Ac ut neque regnum a Populo, neque regem a regno; ita nec amicos regis a Populi regnique amicis separare ullo modo possis. Imo vero cum, qui vere Caesarem amant, regem eum, quam privatum malint: regem vero absque regno habere non possint: ijdem sane regni, qui et Caesaris amici erunt. qui vero Caesaris magis, quam regni, sive Populi amici videri volent, adulatores vere et
page 95, image: s095hostes perniciosissimi censendi erunt. Quod si vero illi vere amici sunt, an non regem eo potentiorem et stabiliorem fore manifestum est, ut Theopompus Ephoris institutis dicebat, quo plures et potentiores erunt ij, quibus Populi regnive utilitas commendata commissaque fuerit? Dices vero fortasse; Tu mihi Patritios, optimates, regni officiarios [note: An pra[?]ptio obstet.] narras. Ego vero contra, nil praeter laruas, et antiqua, tanquam in Tragoedijs, paludamenta video: antiquae vero libertatis et authoritatis vix ulla usquam vestigia cerno. Denique, plerosque passim sua curare, regibus assentari, Populo illudere videas: vix usquam, qui Populi eviscerati misereatur, nedum qui misero opem fertat, invenire possis. Quod si qui vero eo animo aut sunt, aut esse putantur, rebelles et perduelles iudicantur, exulant, ac tantum non victum quaeritare coguntur. Quid? ita res se habet. Tanta fere semper, et ubique locorum fuisse videtur aut regum audacia, aut optimatum partim praevaricatio, partim ignavia, ut reges quidem eam, qua hodie plaerique insolescunt, licentiam, quadam quasi longi temporis praescriptione usucepisse: Populi vero authoritatem suam aut tacite cessisse, aut non utendo amisisse videantur. Sic nempe plerumque accidit, ut quod omnes curare tenentur, curet nemo:
page 96, image: s096quod omnibus commissum est, nemo sibi commendatum putet. Nihilominus tamen adversus Populum neque praescriptio, neque praevaricatio ista quidquam facit. Vulgatum est, nullam fisco praescriptionem nocere: multo vero minus Populo universo, qui rege potior est, cuiusque gratia Princeps id priuilegium habet. Cur enim alioqui, cum fisci Princeps administrator tantum sit, Populus vero, ut inferius probabitur, vere proprietarius? Deinde, an non scitum est illud: libertati nulla, ne diutissima quidem servitute, violentia praescribi posse? Quod si vero reges a populo constitutos fuisse, qui ante D. forte annos vivebat, non ab eo, qui hodie extat, obijcias: at, inquam ego, etsi moriuntur reges, populus interim, ut neque ulla [note: L. proponebatur. 76. D. de iudicijs. l. quires suas. 98. §. vit. de solution. l. inter stipul 87. §. sacram. D. de verb. oblig.] alia Vniversitas, nunquam moritur. Vt enim perennem fluuium fluxus: ita et populum ammortalem ortus et interitus vicissitudo facit. Itaque ut idem est, qui ante milleannos, Rhenus, Sequana, Tyberis: idem etiam est populus Germanicus, Gallicus, Romanus: (nisi forte coloniae intervenerint) nec aut aquae fluxu, aut indiuiduorum mutatione, ius eorum ullatenus immutari potuit. Praeterea si non populo, sed patri regnum acceptum ferunt, hic vero auo, et ita deinceps: an plus iuris potuit ille ad alium transferre,
page 97, image: s097quam ipse habuerit? Quod si vero non [note: Vlpian. de reg. iuris, l. 54.] potuit: (ut certe non potuit) an non manifestum est, quicquid praecerea sibi arrogarit, non magis eum, quam praedonem quemlibet usurpare posse? Populum vero contra perpetuae evictionis ius integrum habere? Ergo, quod in aliquo regno Optimates aliquamdiu oppressi fuerint, populo praeiudicare non potest: quin potius, ut non audiretur servus, qui, quod dominum diutissime captivum detinuisset, non modo se liberum iactaret, verum etiam necis vitaeque potestatem sibi in dominum arrogaret: neque praedo, qui quod aut xxx. annos praedatus, aut praedonis filius esset, sese extra culpam esse putaret: imo vero, quo diutius, eo gravius puniretur: ita sane minime audiendus princeps, ferendusve fuerit, qui, quod Tyranno successit, populumve, a quo ipse regnum accepit, mancipij loco diu habuerit, aut optimatibus vim fecerit, quidquid libuerit, sibi licere, aut iure concedi putet. Neque enim demunt anni quidquam iuri populi, sed addunt iniuriae Regis. Quid vero, si optimates ipsi cum principe collusere? quid, si prodita causa, Populum vinctum quasi, in manus Tyranni prodidere [orig: prodidêre]? Istane praevaricatione proditioneve authoritas Populi in Regem plane translata
page 98, image: s098videbitur? An, inquam, eo facto quicquam aut libertati Populi demitur, aut Principis licentiae adiungitur? Sibi ipsi imputent, dices, qui eiusmodi hominum perfidam fidem elegerint. At enim sunt isti, tanquam Patroni, qui utilicati publicae, Populique saluti et libertati patrocinentur. Itaque non secus ac Patronus, cum clientis adversario de quota litis, ut loquuntur, pactus, si clientis causam prodidisset, ei minime noceret: non potest sane ista quasi Magnatum, in damnum necemque Populi inita conspiratio, quidquam eius iuri detrahere. Verum et illi in poenam legis, quae in praevaricatores lata est, incident, et his, ac si res omnino integra esset, et patronum alium eligere, et ius suum denuo persequi, lex permittet. Et enim si populus Romanus Imperatores suos noxae dedit, qui ad Furcas Caudinas indecore cum hostibus pepigerant, coacti licet, et in summas angultias redacti, nec ea se pactione ullatenus teneri iudicavit; an non multo minus tenebitur Populus id iugum pati, quod non vi, sed ultro: non mortis metu, sed lucri cupidine, aut si, qui excutere debebant, imposuerint: aut qui poterant, tolerarint.
[note: Quis sot Regum finis.] Iam vero cum a Populo reges constituti sint, ijsque quidam quasi imperij consortes
page 99, image: s099adiuncti, qui ipsos in officio contineant, et singuli quidem rege inferiores, uniuersi vero superiores: sequitur, ut videamus, curprimum consticuti suerint, et quod sit ipsorum maxime officium. Iustum enim demum quid ac bonum censetur, cum eum finem attingit, ad quem institutum est. Primum sane palam est, homines natura liberos, servitutis impatientes, ex ad imperandum magis, quam ad parendum natos, non nisi magnae cuiusdam utilitatis causa imperium alienum ultro elegisse, et suae quasi naturae legi, ut alienam ferrent, renunciasse. Neque enim, ait AEsopus, equus libere antea vagari solitus, frenum sessoremve unquam, nisi tauri vincendispe, admisisset. Non itaque existimemus, electos fuisse reges, ut bona multorum sudore parta, in proprios usus converterent: quisque enim sua amat, suaque sequitur: neque, ut publica potentia ad suam libidinem abuterentur: quisque enim fere potentiores aut odio, aut invidia prosequi solet. At sane, ut tum singulos a mutuis, tum universos ab externis iniurijs, seu iure dicundo, seu vim vi repellendo, defenderent. Propterea, inquit Augustinus, qui aliorum [note: August. lib. 19. de Cius. Dei. c. 15.] utilitati consulunt, imperare dicuntur, ut viruxori, parentes filijs: ij vero, quibus consulitur, obedire: etsi qui ita imperant, ijs vere
page 100, image: s100inserviunt, quibus imperare dicuntur: quia, ut ait idem, dominandi cupiditate non imperant, sed officio consulendi; nec principandi superbia, sed providendi misericordia. Seneca vero epistola XCI, Penes sapientes, ait, aureo seculo regnum erat. Hi continebant manus, et inferiores a validioribus tuebantur. Suadebant, dissuadebantque, et utilia atque inutilia monstrabant. Horum prudentia, ne quid de esset, suis providebat. Fortitudo arcebat pericula, beneficijs augebat ornabatque subiectos. Officium erat imperare, non regnum. Nemo quantum posset adversus eos, experiebatur, per quos caperet posse, etc. Imperare ergo nihil aliud est, quam consulere: Imperij finis unicus, populi utilitas. Imperatorum regumque officium unum, ut populo consulant. Regia vero dignitas non est proprie honos, sed onus: non immunitas, sed munus: non vacatio, sed vocatio: non licentia, sed publica servitus: quae ideo honore afficitur, quod primis illis temporibus molestias illas, nisi honore quasi conditas [orig: condîtas], vix quisquam degustare voluisset. Vt nihil eo verius sit, quod ille dicere solebat: Si, quantis molestijs diadema regium involutum esset, omnes cognoscerent, qui vel in via repertum capiti imponere vellet, inventum
page 101, image: s101iri neminem. Cum igitur MEVM illud, et TVVM, orbem invasissent, ac de rerum dominio inter cives, mox vero etiam de finibus inter finitimos bella exorirentur: populus ad unum aliquem confugere coepit, qui tum, ne tenuiores a divitibus: tum, ne universi a finitimis vim paterentur, iuste fortiterque provideret. Vt vero aut lites, aut bella magis ingruebant, is etiam eligebatur, cuius de fortitudine, aut de industria, magna erat omnium opinio. Itaque reges olim creati sunt, ut domi ius dicerent, foris vero exercitum ducerent: nec modo hostium excursiones, agrorum depopulationes, caeterasque corporis calamitates depellerent: verum multo magis flagitia, scelera, vitia arcerenta republica, aut coercerent: quorum alterum bello, alterum iure perficitur. Id vero ex omnibus tum sacris, tum prophanis Scriptoribus planum esse potest. Populus Dei primum Regem alium non habebat, quam Deum. Quia enim in medio Populi versabatur, et responsa inter Cherubim in gravioribus causa edebat, et duces belli extra ordinem iudicesque designabat: vicarijs opus esse apud eos non videbatur, qui summi rogis praesentia perpetuo fruerentur. Ethnici vero, qui tantis beneficijs carebant, in eum finem reges instituerunt. Iiaque
page 102, image: s102cum Populus Dei: iniustitiae filiorum Samuelis pertaesus, et senectuti Samuelis minus confidens, regem exemplo caeterarum [note: 1. Sam. c. 8. ver 5. et 20.] Gentium, id est Ethnicorum, postulat: Da nobis, inquit, regem, qui nos iudicet, qualem caeterae gentes habent: ubi primum et praecipuum regis munus attingit. Paulo vero post, utrumque. Quin imo habebimus ait, Regem super nos, ut caeterae Gentes. Rex noster nos iudicabit, et exibit ante nos, et acies nostras instruet. At illud semper primo loco, quia ordinarium et perpetuum est: hoc non nisi extra ordinem, et, ut loquantur, in casu. Hinc Aristoteles, temporibus Heroicis, reges omnes, iudices et duces belli [note: Arist. in Polit. c. 11. lib. 1. et 3. lib.] fuisse, ait. Lacedaemoniorum vero reges, suo etiam tempore in exercitu tantum (nec tamen sine scytala, id est mandato Ephororum) absolute imperasse. Similiter cum Medi per effraenem licentiam mutuis sese iniurijs perpetuo vexarent, Deiocem tandem, cuius in arbitrationibus spectata fuerat iustitia, primum Iudicem, mox et Regem elegerunt, satellitesque ipsi, quo facilius potentiores quosque reprimere posset, attribuerunt. Cicero vero omnes olim Reges fruendae iustitiae causa constitutos fuisse, ait, eandemque omnino Regum constituendorum, quae Legum rationem fuisse, quo nempe ius omnibus
page 103, image: s103aequabile foret. Quae vel ex ipsa vocum vi, in omnibus fere linguis, manifesta esse possunt. Reges, a regendo: regebant enim fines tum publicos, tum priuatos. Imperatores, duces exercitus, Principes, qui primi in acie: unde principia apud Liuium. Graecis [gap: Greek word(s)] , columna populi, [gap: Greek word(s)] , Principes, [gap: Greek word(s)] duces exercitus. Hebraeis, Iudices, qui et Reges aliquoties in libro Iudicum. Germanis Königen/ Reges, sive a fortitudine, sive a prudentia: Herrogen/ Duces, qui acies educunt; Comites, Grauen/ quos ex antiquis Alemanorum legibus Iudices fuisse constat. In summa: cum Homerus vocat [note: Home. lib. 1. Iliad.] reges [gap: Greek word(s)] , aut describit Agamemnonem, [note: Quid. lib. 6. Metam.] [gap: Greek word(s)] . etc Ovidius Erichtheum,
Iustitia [orig: Iustitiâ] dubium, validisne potentior armis;
exactissime duobus verbis, regum omnium principumque officium definijsse videntur. Haec de Ethnicorum regibus, quorum quidem exemplo Iudaei reges et petiverunt, et constituerunt. Itaque Regina Saba Salomoni dicit, ipsum a Deo constitutum esse, ut iudicium et iustitiam faciat. Ipse vero; [note: 2. Chro. c. 9. vers. 8. Sapien. 9. vers. 7.] Tu me Domine elegisti in Regem populi tui, et iudicem filiorum filiarumque tuarum. Propterea boni reges, quales Dauid, Iosaphat, et caeteri, quia omnibus ius ipsi dicere
page 104, image: s104non potuissent, (etsi in gravioribus [note: 2. Sam. c. 15. vers. 2.] causis, ut e Samuele apparet, supremum sibi judicium recipiebant) nil prius, neque antiquius habuerunt, quam ut iudices bonos [note: 1. Chron 23. v. 4. etc. 26, vers. 29. 2. Chron. c. 19. vers. 1. Rom. 13.], et peritos ubique locorum constituerent, remque iudiciariam sollicite curarent, seque gladio magis ad ciues impios coercendos, quam ad hostes arcendos, accinctos esse putauerunt. In summa: Princeps, ait Apostolus, est minister Dei, in bonum et commodum subditorum institutus, gladioque tuendis bonis adversus improbos accinctus; cui in eam rem incumbenti honor debetur. Cum itaque reges in commodum subditorum a Deo instituti, et a Populo constituti sint, commodum vero illud duabus maxime in rebus cernatur: iustitia inter ciues, fortitudine adversus hostes: eum sane principem, qui suae tantum utilitati, libidinive inservit, qui iura omnia negligit et pervertit, qui in Populum quovis hoste saevior et truculentior est, Tyrannum proprie dici posse: quae vero ita administrentur imperia, utcumque lata sint, non nisi magna latrocinia esse, consequitur. [note: August. lib. 4. c. 4 et 6. de Ciuit. Dei. Vtrum praestet Rex Legi.]
Hic [orig: Hîc] nobis ulterins paulo progrediendum est: an etenim Rex, quia iuri dicundo praeest, ex arbitrio suo ius dicet? Rexne, inquam, a lege, an Lex a rege pendebit? Philonidas.
page 105, image: s105Responderet Pausanias Spartanus unico verbo. Legibus in homines, non hominibus in Leges authoritatem convenire. Quin et Agesilaus ipse Spartae rex, Imperatorem Legum imperata facere oportere affirmat. Verum est, quod rem ipsam altiuscule repetamus. [note: Cicer. lib. 2. Off.] Certe cum Populus ius aequabile quaereret, id si ab uno iusto et bono viro consequebatur, eo contentus erat. At quia vix id fieri poterat, et raro contingebat: saepe vero, dum arbitria Regum, legum instar essent, eveniebat, ut alia alijs loquerentur: Leges tum, quae cum omnibus una eademque voce loquuntur, a prudentioribus, et caeteris Magistratibus proxime inuentae fuerunt. Regibus vero id praecipue muneris commendatum, ut legum custodes, ministri et conseruatores essent. Interdum etiam, quia lex in omnem euentum prospicere non potuerat, quaedam ex eadem aequitate naturali supplerent. Ne vero legi vim facerent, optimates, de quibus antea, subinde regibus a Populo adiuncti fuerunt. Itaque est quod reges legi ipsi pareant, eamque tanquam reginam agnoscant, et impotentiam illam muliebrem magis, quam potentiam, de qua Satyricus:
page 106, image: s106
Sic volo, sic iubeo, sit pro ratione voluntas,
a se alienissimam esse debere putent. Nec veto eo se minus imperare sentiant, quod legi obsequantur. Cum enim lex quoddam, quasi organum sit, diuinitus datum, quo societates humanae regantur optime, et ad beatum finem dirigantur; perinde ridiculi fuerint reges, qui legi obsequi turpe duxerint, ac Geometra foret, qui regula, gnomone, caeterisque organis, quae a peritissimis quibusque ad agri mensionem adhibere solent, uti absurdum et indecorum putaret: aut nauta, qui phantasia sua duce, temere errare et vagari, quam adversoriam, seu pixidem nauticam cursum nauis recte dirigere mallet. Quis vero ambigat, quin legi, quam regi parere, id est homini, utilius et honestius sit? Lex est boni regis anima: per hanc movetur, sentit, vivit. Rex Legis organum, et quasi corpus per quod illa suas vires exerit, sua munera obit, sua sensa eloquitur. Animae vero, quam corpori, parere, iustius est. Lex est multorum prudentum in unum collecta ratio et sapientia. Plures autem oculatiores et perspicaciores sunt, quam unus. Tutius itaque est Legem, quam hominem, quantumvis perspicacem, ducem sequi. Lex est ratio sive mens, ab omni perturbatione vacua, non ira, non cupiditate, non odio, non
page 107, image: s107studio mouetur, non precibus, non minis flectitur. Homo contra, quantumvis rationis particeps sit, ira, vindicta, aliove subinde appetitu vincitur, rapiturque: et ita varijs affectibus perturbatur, ut sui ipse compos non sit: nempe, quia ex appetitu et ratione constat, quin hic interdum vincat, fieri nequit. Itaque Valentinianus, imperator bonus alioqui, quia duas uxores simul habere voluit, idem singulis lege permisit. Cambyses Cyri filius, nuptias cum germana sorore, quia sororem deperibat, licitas esse voluit. Chabades Persarum rex, adulteriorum poenam sustulit. Tales vero subinde leges expectemus oportet, si legem regi subiecta. esse volumus. Denique lex est mens, vel potius mentium cogregata multitudo: mens vero divinae aurae particula, ut qui legi paret, Deo parere, Deumque arbitrum quodammodo facere videatur. Contra vero, quia homo ex mente diuina, et anima illa belluina constans, sibi saepe non constat, saepe dementat et insanit; cum vero ita afficitur, non iam homo, sed bellua est: qui Regi parere mavult, quam Legi: belluae, quam Dei imperium malle videtur. Itaque, ait Aristoteles, [note: Aristot. lib. de Mundo. et lib. 3. Pol 1. c. 7.] Alexandri licet praeceptor, Diuinitatem cum nulla re aptius, quam cum antiqua lege Societatis humanae bene constitutae
page 108, image: s108conferre queas. Eam qui Reipub. praeficit, Deum praeficit: qui hominem, vere belluam. Quo etiam prophetae alludere videntur, qui immania illa imperia, belluarum rapacium nomine passim depingunt. An non vero plane bellua erit, qui caecum, quam oculatum; amentem, quam mentis compotem; belluam, quam Deum, ducem sequi malit? Inde vero factum est, inquit idem, ut cum primis temporibus reges absolute imperarent, quorum arbitrium lex erat, paulo post inter politiores et ciuiliores passim legitimi fierent, id est, Legibus seruandis custodiendisque obligarentur: absolute vero illa potestas, penes Barbarorum reges tantum maneret. Et eam quidem tyrannidi proximam idem ille vocat, tyrannidemque absolute vocasset, ni a belluis illis sponte recepta fuisset. At non est forte regium, dices, voluntarem legibus alligatam habere. Imo, inquam, nil magis regium, quam legum vinculis coercere libidinem. Miserum est, non facere omnia, quae velis: miserius vero, velle, quod non licet: miserrimum, posse facere, quod ita velis. Videor mihi audire Durionium Tribunum plebis, adversus legem Sumptuariam his verbis intercedentem. Fraeni sunt iniecti vobis, Quirites, alligati et constricti estis durissimo seruitutis
page 109, image: s109vinculo. Perijt libertas. Lex data est vobis, quae vos frugi esse iubet. Quid vero opus est libertate, si volentibus luxu perire, non licet? Idem fere hodie reges plerique regumque adulatores: Perijt regia dignitas, nisi regnum[?] nobis perdere liceat. Perierunt reges, si leges conseruantur. Miserum forte est viuere, ni quotiescunque insania vexaris, tibi manus conscire conceditur. Quid enim, quaeso, aliud faciunt reges, qui legibus vim faciunt, sine quibus nulla unquam non modo imperia, verum etiam latrocinia consistere potuerunt? Valeant ergo Aulicorum affentatorum [note: Cicer. lib. 2. Offi.] impia nugamenta, qui reges numina, regum responsa oracula vocant; nec vero verentur regibus suadere, nil per se iustum esse, sed ut rex ita vel secus iusserit, iustum iniustumve fieri; quasi Deus ipse sit, qui peccare nullo modo possit. Certe iustum est, quicquid Deus vult, eo tantum, quia vult. At quidquid rex vult, iustum prius esse debet, quam ipse velit. Neque enim quid iustum est, quia rex sanxit: sed iustus est rex, qui quae per se iusta sunt, sancta esse iubet. Itaque non dicemus, quod Anaxarchus Alexandro, de Clyti, quem interfecerat, nece vehementer anxio: Themin atque Iustitiam assidere regi, non secus ac Iovi, quae quicquid ei cordi fuerit, confestim sanciant.
page 110, image: s110Quin potius regnis praesidere, quae, si reges legum maiestatem violent, laedantve, poenas ab illis grauissimas reposcat. Non, quod Thrasymachus ille Chalcedonius, Principum utilitate et libidine ius omne definiri. quin imo Principum utilitatem iure terminari, libidinem legibus coerceri. Non, quod mater Antonino Caracallae, quod libet, licere: verum, quod per leges licet, collibescere debere. Non denique, quod ipse Caracalla, Imperatores leges dare, [note: Reges a populo leges accipiunt.] non accipere. Quin potius in omnibus regnis bene constitutis, regem a populo leges, quas tueatur, quasque intueatur; accipere: quod si quid contra eas, inue earum fraudem faciat, iniustum iudicari. Haec exemplis [note: Deus. 17.] demonstrari possunt. Antequam Rex esset in Israele, Deus illi Legem per Mosem praescripserat, tum Sacram, tum Ciuilem, quam perpetuo ante oculos haberet. Vbi vero Saul electus est, et a populo constitutus, Samuel eam ipsi descriptam tradit, quam diligenter custodiat, nec prius caeteri reges, [note: 1. Sam. c. 10. vers. 25. et passim.] quam in ipsius verba iurati, recipiuntur. Ritus vero erat hic, ut una cum diademato testimonium (quod Legem Dei doctissimi quique interpretantur) regum capiti imponeretur. Cyrus, si quis leges patrias rumpere tentet, tanquam legum custos, legibus
page 111, image: s111[note: 1. Chro. c. 12. vers. 3. 2. Reg. c. 11. vers. 17. et 12. Xenoph. lib. 8. Paedias. Xenoph. de Reb. Laced.] auxilium promittit, seque cum inauguratur, ijsdem colendis obnoxium facit, utcumque Cambysi, filio Cyri, adulatores quidvis licere obstreperent. Reges Spartae, quos legitimos vocat Aristoteles, iureiurando singulis mensibus renouari solito, Ephoris regni nomine stipulantibus, se iuxta Leges patriae a Lycurgo latas, regnaturos iurabant. Hinc Archidamus, Zeuxidami filius, rogatus, quinam essent Spartanae ciuitatis praefecti? Leges, ait, et legitimi magistratus. Ne vero leges contemptui essent, diuinitus inspiratas, vel potius a Deo ipso caelitus acceptas iactabant, quo non ab hominibus homines, sed a Deo Opt. Maximo se iudicari putarent. AEgyptiorum reges omnia agebant iuxta Legum decreta, leque legibus parendo beatos fore profitebantur. Romulus Romanum regnum instituens, cum Senatu ita paciscitur, ut Populus Leges ferat, ipse ne rumpantur, provideat, legumque custos habeatur, Antiochus [note: Dionys. Halic. lib. 1.] III. Asiae Rex, omnibus regni sui urbibus scripsit: Si quid in literis, quae eius nomine scriberentur, legibus repugnaret, crederent, se ignaro scriptas fuisse, et propterea non parerent. Etsi vero Iureconsulti quidam dicunt, Caesarem Octauianum Senatus decreto solutum fuisse legibus; Theodosius
page 112, image: s112tamen, et omnes iusti Imperatores sese legibus alligatos esse professi sunt, ne, quod vi extortum fuerat, iuris locum haberet. Nimirum armis et potentia Caesaris prostrata respublica, nil aliud poterat libere dicere, nisi se libertatem amisisse. Quia vero Caesarem, Tyrannum nominare non audebat, legibus solutum, quod idem erat, ac plane exlegem praedicabat. Idem vero ius in omnibus orbis Christiani bene moratis imperijs perpetuo obtinuit. Neque enim Imperator, Rex Franciae, reges Hispaniae, Angliae, Poloniae, Hungariae, et omnes omnino legitimi principes, Archidux Austriae, Dux Brabantiae, Comites Flandriae, Hollandiae, et reliqui prius in principatum recipiuntur, quam Electoribus, Palatinis, Patriciis, Paribus, Optimatibus, Baronibus, se secundum leges patrias ius cuique suum reddituros, ptomiserint. Et haec quidem adeo, ut provinciarum, imo ne urbium singularum quidem municipalia iura, in consulis provinciis municipiisve ipsis, ullatenus immutare possint. Sin fecerint, non minus crimen Maiestatis in leges committant, quam populus in ipsos, si secundum leges imperantibus parere recusent. In summa: Principes legitimi, leges a Populo accipiunt, diadema, vero, honoris; sceptrum, potestatis insigne,
page 113, image: s113vt et acceptas tueatur, et ex earum praecipue tutela gloriam sibi quaerant.
[note: An princeps nouas leges ferre possit.] Quid ergo est? An non licebit principi nouas leges ferre, veteresve abrogare? Sane [orig: Sanê] quia regis est, aduertere non modo, nequid contra, inue fraudem legum fiat: verum etiam, ne quid in ipsis desit, aut redundet, ne vetustate obsolescant, ne obliuione sepeliantur: si quid abrogandum, surrogandum, derogandum putabit populum, populeve [orig: populêve] Optimates aut Ordinarios aut extra ordinem convocatos admonebit, legemque rogabit. At sane non prius iubebit quam ab ijsdem rite expensa comprobataque fuerit. Vbi vero iusserit, non est amplius poenitentiae locus, eidem omnino parere tenetur. Quia enim plus exempla, quam verba mo nent, quam tulerit, ipse ferat oportet, cum frustra sane et inique quodammodo Princeps a subditis postulare videatur, vt leges curent, qui quas custodire tenetur, ipse negligit. Neque enim reges a subditis impunitate, sed aequitate et iustitia differre convenit. Propterea Augustus, etsi decreto Senatus legib. solutus dicebatur; cum adolescentem reprehenderet, quod in legem Iuliam de adulterijs peccaret; ac ille eandem ab Augusto, qui legem tulisset, violari objiceret, erratum agnouit, ac prae moer ore cibo
page 114, image: s114abstinuit. Adeo nil magis naturae convenit, quam vt, quod verbo doces, exemplo ipse [note: Demosth. Orat. contra Tunocratem.] doceas. Solebat legis lator Solon leges conferre cum numismatis, quia illae societatem hominum, vt haec commercium conseruant, nec inepte. Quod si vero semel probata mu tare, aut extenuare reges iure non possunt, absque Reip. consensu; an non multo minus leges figere et refigere, sine quibus neque reges [note: Innoc. 3. ad Regiem Tarrac. in c. quando. de iureusrando.] neque homines vsquam esse possunt, sed ferarum instar, aut per syluas vagantur, aut in antris delitescunt? Itaque in imperio Germanico, si quam legem necessariam esse putet Imperator, rogat primum in Comitiis. Si probatur: Principes, Barones, Ciuitatum legati subsignant, ac demum lex rata esse solet. Iurat [note: Renouata anno. 1454 et 1538.] vero, se et leges latas seruaturum, et nouas non nisi de communi consensu vllas laturum. In regno Polonico lex est, ne vllae nouae constitutiones fiant, praeterquam de publico consensu, aut alibi, quam in Comitiis: In Francico, vbi tamen amplissima vulgo censetur regum authoritas, ferebantur olim Leges in trium Ordinum conuentu, regiove consilio ambulatorio. Ex quo vero Parlamentum statarium est, frustra sunt omnia regum edicta, ni Senatus ille comprobet, cum tamen Senatus seu Parlamenti Aresta, si lex desit, legis
page 115, image: s115vim passim obtineant. Et in Anglico, Hispanico, Hungarico, et caeteris idem iuris est, vt et in antiquis quoque fuit. Etenim si alegum conseruatione regna pendent, leges vero ipsae ab homuncionis libidine: an non certissimum est, nullius vnquam imperij statum stabilem futurum? An non, si quod quibusdam accidit, aut continenter, aut per intervalla mente titubet; regnum, etiam titubare, breuique ruere necesse erit? Quod si vero, vt ostendimus, leges regibus potiores sunt, si reges legibus, vt serui dominis, parere tenentur; quis non legi, quam regi parere malit? quis regi legem violanti obsequatur? quis violatae auxilium [note: An princeps vitae necisque potestatem in subditos habeat.] ferre recuset? Iam cum Princeps legum dominus minime sit; in aliis quatenus dominus censeri debeat, videndum est. Adulatorum aulicorum axioma percelebre est, Principes in subditos eam, quam domini olim in seruos potestatem, vitae, inquam, et necis habere. Adeo vero istis nugis principibus imposuerunt, vt plerique, etsi ea saeuitia non vtantur, non eo minus tamen sibi licere putent, sed de suo iure quodammodo cedere videantur. Dicimus vero nos contra, Principem tanquam legis ministrum et executorem, in eos tantum, quos Lex iusserit, gladium
page 116, image: s116stringere posse. Sin fecerit, non rem amplis, sed tyrannum: non iudicem, sed praedonem; non legis custodem, sed violatorem esse. Hic [orig: Hîc] considerandum est in primis certissimum totius huiusce disputationis fundamentum, quo reges vtilitatis publicae causa constitutos fuisse statuimus. Eo enim posito tota lis finita est. Quid enim? An regem quaesisse homines verisimile est, qui quotiescumque collibitum esset, quos vellet, temere necare posset? qui, vt ira vindictave corriperetur, obuios quosque ad mortem raperet? qui, in linguae acie, vt inquit Sapiens, mor tem circum ferret? Minime omnium. Nemo est, qui salutem suam ab alieno arbitrio vltro pendere velit: vix quisquam amico: vix fratri vitam suam concredere ausit. Multo minus itaque extraneo, quamvis praestantissimo, cum Athamas in filios, Aiax in amicos, aemulatione, odio, furore correptus interdum desaeuiat. Sin vero quilibet, vt vitam suam diligit, ita maxime conseruatam cupit; quam, quaeso, securitatem putes, si mucro tenui de filo suspensus, ceruici tuae perpetuo immineat? quas dapes non fastidias, si iste metus adsit? Quod vero tenuius filum deligere queas, quam si homuncioni in dies, in horas, in momenta mutari solito, millies quotidie fraenum
page 117, image: s117rationis, vt variis perturbationibus rapitur, excutienti, vitam, salutemque tuam commiseris? Quae, quaeso, spes hunc metum, quae vtilitas hoc damnum periculumque compensare vllo pacto queat? Innocentes ergo tantum, quos Legis vox damnarit, gladium stringere possunt. An non vero forte, quia vitae causa fauorabilior est, quos lex damnarit, absoluere saltem rex poterit? Nihilo sane magis. Quid enim? Grassatores, praedones, sicarios, raptores, veneficos, magos forte, et alias humani generis pestes, quod tyrannos passim fecisse legimus, et facere etiamnum videmus, praepostera ista clementia foueret. Itaque quod vnum lex violata perfugium habet, Asylum sceleratorum omnium foret. Qui vindicando sceleri gladium a Lege accepit, scelus ipsum aduersus legem armaret: lupos denique in ouile accerseret, qui arcessere deberet. At certe, quia interdum ea accidere possunt, in quibus lex muta, lege loquente, legis ratio, regis oratione, quasi interprete, opushabet, cum quis nempe in legis verba ma gis, quam in ipsius sententiam incidit, licebit regi, ne summum ius summa iniuria fiat, ad hibita in consilium ratione, quae legis anima ipsa est, legem interpretari: nimirum, quia, quod ex Legis sententia est,
page 118, image: s118ex Legis sententia est, ex lege ipsa iudicatur. [note: L. nominis et rei. §. ver. bum ex lege. D. de ver. signif.] Ne tamen perturbatio vlla sedem rationis occupet, inconsultis Sapientibus, quod Alexandrum Seuerum imperatorem Romanum solitum facere legimus, nil plane definiendum putabit. Hoc modo homicidam quidem seuere puniet: ei tameu in dulgebit, qui excussa e manibus securi, transeuntem forte aliquem occiderit. Grassa torem morte mulctabit: qui grassatorem, vim vi repellendo, interfecerit, absoluet. In caeteris denique casum a dolo, bonam fidem a stricto iure, quodam quasi boni viri arbitrio distinguet: dolo, aut malae fidei nunquam patrocinabitur. Nec vero propterea minus poterit clementis nomen assequi. Clementior certe est pastor, qui lupum necat, quam qui seruat: rex, qui sontem carnifici tradit, quam qui eripit. Si necas, vnius nece innocentes multos morti eripis: sin parcis, quia et istum sua impunitate, et alios paris impunitatis spe ad quodvis scelus patrandum audaciores facis, innocuos postea innumeros illorum manibus interficis: nempe quosdam necare, clementia est; quosdam seruare, crudelitas. Itaque vt regi, tanquam custodi Legis, verba, interpretari interdum licet, ita et Senatui, in omnibus regnis bene constitutis, iniunctum est, et ex officio
page 119, image: s119convenit, tum interpretationem regis examinare, tum etiam eiusdem seueritati clementiaeue modum adhibere. Quod si vero hominum corruptela factum est, vt haec minus re ipsa obseruentur; idem tamen perpetuo ius est, quod in libertatem vindicari oportet. Ne plura exempla in re tam manifesta accumulemus, in Francico regno ita obseruatum fuit. Quos enim rex absoluerat, capite plecti; quos occisos voluerat, absolui saepe vidimus. Inter dum etiam scelera, teste rege commissa, impunita fuerunt: quia plures testes non succurrebant: quod sub Henrico II. in cuiusdam extranei, grauissimi criminis a rege ipso accusati, persona acidit. Cum quis vero re us amicorum precibus veniam a rege impetrauit. Cancellarius, causa cognita, recusare potest. Sin et hic [orig: hîc] conniuet, ad iudices nihilominus veniat oportet: qui quidem non modo, an obreptitia venia sit, sed etiam an ciuilis et legitima diligenter examinare debent: Reus vero, qui codicillos illos veniales impetrauit, non prius iis vti et niti potest, quam sese coram iudicibus stiterit capite aperto, genibus flexis, carceresque vltro subierit, interim dum causae, quae regem impulerunt, pensitantur. Hae
page 120, image: s120si minus idoneae sunt, mulctatur reus, perinde ac si rex non condonarit. Si contra; est sane, quod non regi, sed legi eiusque aequitati, vitam acceptam ferat. Haec partim, ne reges aut priuata odia, publica potentia freti, exerceant, aut publicas iniurias authoritate propria remittant; partim etiam, ne subditi reges adversus leges exorari posse putent, rectissime instituta fuerunt. Quae si hoc saeculo male obseruantur: manet tamen id perpetuo ratum, quod dicimus, Leges in regni incolas, vitae necisque potestatem habere, non reges, qui legum [note: Subditi sunt regis fratres, non serus.] tantum ministri et custodes sunt. Enimvero subditi regis serui, vt vulgo dicitur, minime sunt, neque enim aut bello capti sunt, aut precio empti. Quin potius, vt vniuersi domini, quod antea probauimus, ita singuli fratrum, seu agnatorum et consanguineorum loco censendi sunt. Ne quis miretur: haec est vox Dei, legem regibus praescribentis: Ne cor suum super fratres suos extollant, e quorum medio delecti sunt: e qua Bartolus ipse, licet in saeculo tyrannorum feraci natus, non veretur elicere, subditos non esse regis seruos, sed fratres, et fratrum loco et conditione etiam habendos. Itaque Daui dem subditos eo nomine compellare non [note: 1. Chr. c. 28.] pudet. Prisci vero reges vocabantut Abimelech,
page 121, image: s121[note: Bartol. in tract. de regim. Ciuit.] quod Hebraice sonat Pater meus rex. Nimirum Deus Opt. maximus, cuius quotidie clementiam, raro seueritatem, etsi iustissimam, semperque cum misericordia coniunctam experimur, Principes vicarios suos docere voluit, non metu, sed amore subditos retinendos esse. Nec vero nobis ipsi succenseant, quasi eo pacto quid regiae [note: Cic. lib. 2. Off.] dominationi detrahatur. Vere eo amplior est, quo diuturnior. Malus vero, inquit ille, diuturnitatis custos metus, cum oderint, quem metuant; et, quem quisque odit, perijsse expetat. At contra, cum ad opes tuendas nil aptius sit, quam diligi, benevolentia vel ad perpetuitatem fid elis est. Itaque qui subditos fatrum loco habet, in medijs periculis tutus videatur; qui seruorum, in eo metu versetur necesse est, in quo procul [note: Plato lib. 3. de Repub. Senec.] dubio dominus esset, qui in medio seruorum agmine, solus in aliqua sylua relinqueretur. Quot enim quis seruos, tot et hostes habet quod omnes fere tyranni, a subditis caesi, experti sunt: cum bonorum regum contra subditi non minus de illorum, quam de propria salute soliciti sint. Huc pertinet, quia passim apud Aristotelem segitur, et ab Agasicle [note: Aliud est serutreali [?]aire, aliud libertas, aliud licentia.] rege Spartae pronunciatum fuit, Reges imperare tanquam patres filijs, tyrannos tanquam dominos seruis. Quod ita accipiendum
page 122, image: s122est, vt patriam potestatem, non in atrocitate, sed in pietate, vt ait Martianus Iurisconsultus, consistere intelligamus. Quod enim sub glandibus obtinuit, vt patri filium [note: L. 5. de par ricidi.] mancipare et occidere impune liceret, non modo inter Christianos locum non habet, sed inter Ethnicos bene moratos etiam erga seruos iam pridem obsoleuit. Itaque [note: l. 2. ad leg. Corn. de sicar. vbi Vlp. leg. 1. C. de parricid.] et pater inauditum filium occidere nequit, quin in Corneliam de sicarijs incidat: et lege Pompeia de parricidijs, non minus tenetur pater, qui filium, quam filius, qui patrem occiderit; adeo vt Hadrianus imperator patrem, qui filium suum in venatione necauerat, quia nouercam adulterare dicebatur, tanquam latronem, in insulam deportari [note: Ecclesiast. 33 Cic. lib. 3 Off Diod. Sic. li. 2. c. 2.] iusserit. Ad seruos vero quod attinet, admonemur in Sacris literis, eos tanquam fratres tractare: in prophanis, saltem vt mercenarios quosque: iure vero ciuili tum AEgyptio rum, tum Romanorum, ex Antoninorum constitutione, non secus in eum, qui proprium [note: L. 1. D. de his, qui sunt sui vel aliuris.] seruum occiderit, poena dicitur, quam qui alienum. Quin et seruus, cui dominus aegrotam ti non prospexerit, quemve esurire patiatur, liberatur eius potestate: et libertus, cui patronus atrocem iniuriam intulerit, potest actionem criminis ei intendere. Quod si vero longe interestinter seruos et filios, inter do
page 123, image: s123minos et patres, nec tamen olim apud Ethni cos dominis in seruos saeuire licuit: quid, quaeso, de eo patre dicemus, qui cum Atreo tragice exclamabit. Natis sepulchrum ipse est parens; de eo principe, qui subditorum inauditorum caede adeo recreatur, vt aliquot millia vno die interficiat, qui cruore nunquam satiatur, qui Caligulae, qui propterea orbis Phaeton vocitabatur, exemplo, vnam populo ceruicem, quam vnico ictu amputare possit, subinde exoptat? An non adversus hanc rabiem legis auxilium implorare, et eum gladium, quem legi custo diendae, tuendisque bonis acceptum, in bonorum necem, legisque contemptum stringit, tanquam tyranno extorquere licebit?
[note: An omnia sint Regis.] Sequituriam, vt videamus, si minus vitae, an bonorum saltem dominus dici possit? ac primum in bonis cuiusque priuatis dispiciendum est. Nulla fere hodie in principum Comitatu vox crebrior est, quam eorum, qui regis omnia esse, dicunt. Itaque quod ipse a subditis capiat, non auferre, verumquod non auferat, vtendum donare: adeoq persuasit haec opinio quorundam principum mentes, vt miseros subditos, non secus ac boues aratorios, quicquid arent, quidquid terant, sibi arare terereque dicere non vereantur. Et quidem ita ex facto sese habet, etsi ius plane contrarium
page 124, image: s124sit. Meminerimus hic perpetuo, Reges in vtilitatem populi creatos esse, et qui populi commodis student, reges; qui suis, quod ait Aristoteles, tyrannos vere censeri. Cum igitur sua quisque amet, plerique etiam alie na appetant, an verisimile est homines aliquem quaesiuisse, cui omnia sua magno labore conquisita, vltro donarent; an potius, qui, vt sua cuique diuiti aeque ac pauperi constarent, operam daret? qui sibi cuncta attribueret; an potius, qui sua cuique aequabili iure tribueret? qui tanquam fucus invtilis, apum labores exhauriret: an potius, qui denique propria cuiusque invaderet; an qui ne ab hostibus invaderentur, prospiceret? Qui, quaeso, mea refert, dicat Agricola, hostis, an rex mea mihi rapiat, siaeque fame pereo? peregrinus, an cuiuis horreum meum everrat, cellam exhauriat, domum diruat, si aeque esurio, contabesco, compluor? barbati militis, an Romani manu cadam, si aeque occido? Cur ho stis, dicet ille, barbarus, si tu ciuis? Cur tyrannus ille, si tu rex? Imo veroquo homicidio parricidium grauius est, eo scelus regis scelere hostium in pari damno superat. Quod si vero homines regem creando sua quique regibus non donarunt: sed conseruanda commendarunt; quo tandem, nisi praedonum titulo, ea sibi vendicare queant? Propterea
page 125, image: s125Pharaones AEgyptiorum, rerum priuatarum [note: Genes. 45.] cuiusque ipso iure domini non erant, sed tum demum fuisse dicuntur, cum sua quique [note: 1. Reg. c. 21.] frumento commutassent. Etsi de eius contractus vi disputari sane et ambigi potest. Non poterat etiam Achabus rex Israel [note: L. venditor. 13. D. de. com. praed. diuid.] Nabothum cogere, vt vineam suam venderet; quin potius etiam si voluisset vendere, ex lege diuina non poterat. Imperatores Romani quorum immensa iactatur authoritas, nihilo plus iuris habuerunt. Hodie ve ro nullum regnum est, in quo non liceat singulis, etiam vilissimis, aduersus regem apud Iudices ius suum persequi, ita vt saepius rex, quam priuatus causa cadat: vbi vero [note: Seneca lib. de benef. 7. 6. 4 5. 6.] cecidit, legi parere aeque teneatur. Nec obstat, quod quidam ex imperatorum familiaribus scripsere [orig: scripsêre] Iureciuili omnia regis esse, Caesarem que omnia habere. Iidem enim suam ita sententiam interpretantur, vt ad reges vniuersorum imperium pertineat, ad singu los proprietas, omniaque Caesar imperio, singuli [note: l. naue. 36. D. de evictio nibus.] dominio possideant. Scitum vero est illud apud Iureconsultos, non si quis nauem aut domum in vniuersum vindicare potest, idcirco singulas tabulas, vel singulos lapides posse vendicare. Itaque regnum Germaniae, Franciae, Angliae, rex asserere, vindicare, evincere iure poterit:
page 126, image: s126neminem tamen probum, nisi cum manifesta iniuria, proprio lare excludet, quasi idem, qui vniuersorum, singulorum etiam possessor esse debeat, aut iure possit.
[note: An Rex sit regni proprie tartus.] An vero patrimonij regii, publici, inquam, dominij proprietarius dominus est? Hoc sane caput paulo accuratius nobis tractandum est. Notandum hoc primum, aliud esse fisci, aliud principis patrimonium: alias, inquam, res imperatoris, regis, principis, alias Anto nini, Herici [orig: Hërici], Philippi. Res regis sunt, quas ipse, vt rex, possidet: res Antonini, quas vt Antoninus. Et illas quidem a populo, has a parentibus accepit. Haec distinctio in iure Ciuili crebra est, in quo aliud imperij, aliud Caesaris patrimonium dicitur; alius fiscus Caesaris, [note: I. bene a Zenone. C. de quad. praesc. l. vnus de quaest. Mag. lib. 12. C. l. fiscus. de iur. fisci] aliud Reip. aerarium; alius Caesaris, alius fisci imperatorij procurator; alij Comites sacrarum largitionum, alij rerum priuatarum: adeo vt, qui tanquam imperator praefertur priuato in hypotheca, tanquam Antonnius postponi interdum possit. Consimiliter in imperio Germanico aliae sunt res Maximiliani Austriaci, aliae Maximiliani Imperatoris; et alij imperij, alij ipsius quaestores, vt etiam alio iure sunt gentilitiae principum ditiones, alio, quae Electoratus dignitatibus annexae sunt. Quin et alij sunt apud Turcas fundi seu horti patrimoniales
page 127, image: s127Selimi, alij fundi fiscales: et illi quidem in mensam principis, hi in sustentationem Imperij tantum impenduntur. Sunt tamen regni, vt Francicum, Anglicum et caetera, in quibus priuatum patrim onium reges non habent, sed publicum tantum, a populo acceptum: in quibus propterea ea distinctio non adhibetur. Ac quantum ad res priuatas principis, si quae sunt, attrinet: non dubium est, quin earum proprietarij sint, non secus ac singuli ciues, quique eas iure ciuili vendere distrahereque pro arbitrio possint. At certem fisci, regni, patrimonij regalis, quod domanium vulgato vocabulo nuncupatur, proprietarij domini nulla [note: L. cum sernur. 39. [?]. vlt. D. de leg. 1. l. vniuersi. 9. et l. seq. C. de fun do patrimon.] ratione censeri possunt. Quid enim? An quia te aliquis pastorem gregis causa fecit, gregem ipsum deglubendum, diuendendum, agendum ferendumque pro libito tradidit? An quia te populus ducem iudicemve vrbis regionisue alicuius constituit, vrbis regionisve alienandae, vendundae, perdendae potestatem fecit? Cum vero populi vna cum regione fiat alienatio, an sui distrahendi, prostituendi, mancipandi cui volueris, idcirco tibi autharitatem dedit? Deinde, num regia dignitas possesio est, an potius functio? Si functio, quid cum proprietate commune habet? sin possessio; an
page 128, image: s128non saltem eiusmodi, vt is, a quo traditur, populus sibi perpetuo proprietatem retineat? Denique, si patrimonium fisci, seu domanium, reipub. dos vere dicitur, et ea quidem dos, cuius distractione, dilapidationeve et respub. ipsa, et regnum, et rex denique ipse perit, qua tandem lege dotem istam alienare licebit? Infatuetur ergo Vuenceslaus Imperator, insaniat Carolus VI. Galliae rex, regnumque, aut eius partem Anglis do net vendatve: prodigat Malcolmus Scotiae rex regios fundos, regiamque gazam exhauriat: quid sequetur? Qui regem adversus ex terorum impetus elegerunt, regis dementia [orig: dementiâ] serui exterorum fient: qui suis sigillatim opibus ea ratione caueri voluerunt, vniuersi prae dae exponentur: quae sibi quisque, quaeve pupillis, vt in Scotia, ademerit, vt remp. dotaret, leno aliquis abliguriet. Si vero, quod iam saepius diximus, reges in vsum populi creati sunt; quis tandem vsus erit, sinon modo vsus, sed etiam abvsus concessus est! Cui bono tot mala, cui vtilitati tot damna totque pericula? Si. inquam, dum libertati meae incolumita tive prospicere volo, memet ipse mancipo. memet ipse vnius libidini expono, memetinco[?] pedes numellasque induo? Itaque hoc iuris vt na tura insitum, ita et vsu apud omnes fere gentes comprobatum videmus, vt rempub. regi suo arbitratu
page 129, image: s129minuere non liceat; isque, qui contra faxit, non regem, sed tyrannum agere censeatur. Certe cum reges crearentur, aliquas opes ijs tribuere necesse fuit, quibus tum regium decus seruarent, tum vero maxime regia onera sustinerent: ita etenim et honestas et utilitas poscere videbatur. Ad munus regium pertinebat, iudices ubique locorum constituere, qui munera non caperent, quique ius venale non prostituerent; praeterea vim, quae iuri, si quando opus esset, opem ferret, praesto habere, tutas vias, tutum commercium praestare, etc. Sin bellum metueretur, adversus hostes urbes praesidio munire, valloque cingere, exercitum alere, armamentaria instruere. Scitum vero est illud, neque pacem absque bello, neque bellum absque milite, neque militem absque stipendio, neque stipendium absque tributo consistere posse. Ad pacis itaque onera sustinenda, institutum fuit domanium; (qui apud Iureconsultos Canon vocitatur) ad belli, tributum; ita tamen, ut si quid grauius ingrueret, extra ordinem indictio succurreret. Quorum quidem omnium finis est, utilitas Reipub. ut qui in priuatam ea convertat, regis nomine plane indignus sit. Est enim [note: Rom. 13.] Princeps, ait Paulus, Dei minister in bonum populi, eique ut in id incumbat, tributa
page 130, image: s130et vectigalia persoluuntur. Et vere omnia fere olim hanc originem habuisse videntur vectigalia Romanorum, ut tutae essent merces pretiosae, ex India, Arabia, AEthiopia advehi solitae, adversus pyraticas incursiones, quarum causa classis publice instruebatur: quo in genere erat vectigal [note: Plin. lib. 19. cap. 4.] maris Rubri, Pedatica, Nauigia, Portoria et caetera, ut viae publicae, quae propterea Praetoriae, [note: Archid. in Can. si quis Romipetas et peregr. 24. q. 3. Bal. in c. 1. 9. conuenticula. de pace iure iur. fir l. 2. D. ne quid in loco publ. viarum. l. magis pute. D. de rebus eorum.] Consulares, Regiae vocabantur, tutae a latronibus planaeque et faciles praestarentur: quod etiamnum onus regio cognitori incumbit, ut Pontes publici restaurarentur, ut ex constitutione Ludouici Pij, duodecim super Sequanam, ut naues traijciendis fluminibus praesto essent, etc. Salinarum vectigalia nulla erant, imo pleraeque in priuatorum dominio erant; quia quae natura ultro dabat, non magis, quam lux, aura, profluens vendi posse videbantur. Cumque rex quidam Lycurgus nomine, in Asia minore, salinis vectigal imponere coepisset, quasi natura suam liberalitatem restringi non patiente, derepente exaruisse dicuntur. Etsi vero hodie,
[note: Iuuenalis.] Si quid Palphurio, si credimus Armillato,
Quicquid conspicuum pulchrumque ex aequore toto est,
Res fisci est, vbicunque natat.
Qui primus tamen hoc vectigal Romae instituit, Liuius Censor, unde Salinatoris cognomen adeptus
page 131, image: s131est, ob necessitatem reip. praesentissimam fecit. In Gallia vero Philippus Longus ob eandem causam, in quinquennium tantum obtinuerat, cuius continuatio quos motus pepererit, nemo nescit. Tributa denique in bellica stipendia instituta fuisse, vel ex eo apparet, quod stipendiariam et tributariam Prouinciam facere, idem re ipsa sit. Sic Salomon tributa imperat muniendis urbibus, et armamentario [note: 2. Reg. 9. et 12. cap. Postell. lib. 3. de rep. Turc.] publico instruendo, quibus propterea, ijs confectis, populus sub Roboam leuari cupit. Turcae vero ipsi tributum provinciarum, Sacrum populi sanguinem appellant, quem profundere, aut alio, quam ad populum defendendum, convertere, sit nefas. Itaque quaecunque rex bello acquirit ubivis gentium, quia communibus opibus acquirit, populo acquirit, non sibi, quasi servus institor domino. Quin etiam si quid per matrimonium forte adipiscitur, (quod, inquam, pure simpliciterque uxoris sit) regno acquiri putatur: quia praesumitur non eam ipsam uxorem ducere, quatenus Philippus, aut Caroluc est: sed quatenus Rex. Contra vero, ut Reginae partem habent eorum, quae mariti nondum in regnum cooptati, acquisiuerunt constante matrimonio, ita eorum quae postregnum adeptum, nullam plane; quia publicis opibus, non priuatis
page 132, image: s132regis nummis parta censentur: quod in regno Francico inter Philippum Valesium et Iohannam Burgundam uxorem iudicatum fuit. Ne vero pecuniae in alium usum extorqueantur, iurat Imperator, se nulla, nisi conventus publici authoritate vectigalia impositurum, tributave indicturum, Idem reges Poloniae, Hungariae, Daniae, Angliae consimiliter, ex Leg. Eduardi primi. Francorum reges olim in trium Ordinum conventu vectigalia imperabant. Vnde etiam est lex Philippi Valesij, ne collectae indicantur, nisi summa necessitate urgente, deque trium Ordinum consensu. Quin et olim collectae illae in arcis per singulas dioeceses recondebantur, selectisque viris (Electos etiamnum vocant) custodiendae tradebantur, quibus militibus oppidatim conscrsptis per eorun dem manum stipendia numerarentur: quod et in alijs regionibus, utputa Belgicis, fieri solebat. Hodie saltem, ni Senatus consentiat, rata non sunt, quaecunque imperentur. Sunt vero quaedam provinciae, quae non nisi de Ordinum consensu, expacto tenentur, ut Linguadocana, Britannica, Provincia, Delphinatus et caeterae quaedam; ut et in Belgio plane omnes. Denique ne fiscus, quo tanquam liene tumente, caetera membra contabescunt, omnia ad se rapiat; suum ubique locorum fisco demensum
page 133, image: s133tribuitur. Cum itaque tandem conster, quae regibus ordinarie aut extra ordinem tribuuntur, tributa, vectigalia, domaniumque adeo quod vocatur, universum, (quo nomine Portoria, isagogica, exagogica, regalia, bona [gap: Greek word(s)] , caduca, commissa, et caetera huiusmodi comprehendimus) in populi utilitatem et defensionem, regnique sustentamentum attributa fuisse: et ita quidem, ut ijs nervis succisis, populum labascere; ijs subrutis fundamentis, regnum corruere necesse sit: sequitur sane, eum, qui in dispendium populi: populum onerat, qui e publico damno lucrum captat, ipsumque adeo proprio gladio iugulat, regem non esse: contra, verum regem, ut publicorum negotiorum curatorem; ita et publicarum opum administratorem, non autem proprietarium, dominum esse: qui quidem dominium regium non magis, quam regnum ipsum alienare, aut dissipare possit. Quod si vero aliter se gesserit, sane si reipublicae interest, ut quisque sua propriaque rebene utatur, multo magis, ut re publica quis bene utatur: reipublicae interest. Ac propterea si dominus, qui sua prodigit, ad agnatos et gentiles authoritate publica deducitur, suisque rebus abstinere cogitur; multo sane aequius curator Reipubl. qui rempubl. in publicam
page 134, image: s134perniciem convertit, aut funditus evertit, ab ijs, quorum interest, quibusque ex officio convenit, omni administratione, ni admonitus desinat, spoliari poterit. Quod autem rex in omnibus legitimis imperijs, patrimonij regij proprietarius dominus non sit, facile est ostensu. Ne antiquissima illa secula petamus, quorum imaginem habemus [note: Genes. 2.] in persona regis Hethaeorum Ephron, qui ne agrum quidem suum, inconsulto populo, Abrahamo vendere audet. In omnibus imperijs id iuris hodie usurpatur. Imperator Germaniae, antequam coronetur, sancte iurat, se ex his, quae ad Imperium imperijque patrimonium pertinent, nihil alienaturum, distracturum, oppigneraturumve. Si quid vero recuperet, aut acquirat viribus publicis, [note: Sleid. lib. 1. et Bulla aurea.] Imperio, non sibi quaesitum iri. Itaque cum Carolus quartus, ut Vuenceslaus filius designaretur imperator, Electorum cuique centum coronatorum millia pollicitus, quia pecuniam in numerato non habebat, illis eo nomine telonia, vectigalia imperialia, oppida, proprietates et iura, pignoris titulo obligasset: acerrima dissertatio coorta est, et plerique oppignorationem irritam esse iudicarunt: quae sane non valuisset, nisi ijs ipsis, [note: 1. et passim, c. de com. re. alien.] qui imperium tueri debebant, eamque oppignerationem imprimis oppugnare, quaestuosa
page 135, image: s135[note: Naucler. in Chron. Genes. 46.] fuisset. Propterea vero Vuenceslaus ipse coactus est tanquam incapax, sese Imperio abdicare, quod regalia iura, ducatus praesertim Mediolanensis, sibi eripi passus esset. In regno Polonico lex vetusta est, de non alienandis terris regni Poloniae, renovata CIC. CCC. LXXV. per regem Ludovicum. Est eadem in Hungarico: unde legimus, [note: c. intellecte. de iureiurando, in Decretal. Polydor. Virgil. In Cod. Hispan. par. c. 1. Constit. 9.] Andream Pannoniae regem circa annum CIC. CC. XXI. apud Honorium tertium Pontificem postulatum fuisse, quod neglecto iureiurando, dominica praedia distraxisset. In Anglico, lege Eduardi, anno CIC. CCXCVIII. In Hispanico pariter ex constitutione sub Alfonso facta, renovata demum CIC. IC. LX. in Toletanis comitijs, quae quidem leges sancitae fuerunt, cum longo ante tempore consuetudo vim legis obtinuisset. At certe in Francico, in quo, tanquam caeterorum exemplari, diutius haereo, hoc ius perpetuo sacrosanctum erat. Lex est regni antiquissima, Iura, inquam, cum ipso regno nata, de domanio non alienando, anno CIC. IC. LXVI. etsi male observetur, renovata. Excipiuntur tantum duo casus, Panagium sive Appennagium (alimenta) liberis fratribusve attribuendum; ita tamen, ut ius [note: Panon Avestor. lib. 5. tit. 20. act. 4.] clientelare perpetuo retineatur: deinde, si necessitas bellica postulet, cum pacto tamen
page 136, image: s136redhibitorio. Quod interim utrumque, irritum olim censebatur, ni trium Ordinum conventus iussisset: hodie vero, ex quo Parilamentum statarium factum est, ni Senatus [note: c. 11. et 16. legis regiae latae 1566.] Lutetianus, qui Senatus Parium est, et Camera ratiociniorum publicorum comprobarint, et praefecti fisci etiam, edicto Caroli VI. et IX. Vsque adeo vero hoc verum est, ut si quam Ecclesiam prisci Galliae reges dotare vellent, etsi ea tum causa fauorabilis [note: Aimoi. et caet. Aimoi. lib. 4. c. 41.] in primis videbatur, optimatum consensum adhibere tenerentur: ut exemplo esse potest Childebertus rex, qui absque Francorum et Neustrasiorum consensu monasterium diui Vincentij Parisiensis dotare ausus non fuit, ut neque Clodoueus II. et caeteri. Quin ne regalia quidem, aut ius nominandi praelatos cuiquam Ecclesiae remittere possunt. Si qui vero fecerunt, ut in gratiam Senonensis Ecclesiae Ludouicus XI. Altissiodorensis Philippus quartus; Niuernenis Philippus Augustus, Senatus, irritum pronunciauit. In hanc legem Rex Francorum Rhemis inaugurandus iurat: quam si violet, perinde valeat, ac si de Turcico [note: L. peto. 693 [?]. praeduum. D. de leg. 2.] Persicove imperio contrahat. Hinc Constitutiones, sive, ut vocant, statuta Philippi Sexti, Ioannis Secundi, Caroli Quinti, Sexti, Octaui, de revocandis ijs, quae per maiores
page 137, image: s137[note: Anno 1329. 1360. 1374. 1401. 1483.] suos alienata fuerant. Hinc rescissae in Turonico trium Ordinum conventu, cui Carolus VIII. intererat, Ludoici undecimi patris, alienationes pleraeque, et haeredibus ablata, [note: Anno 1483. 1522. 1531. 1549. Arejtis etiam Curiae. Anno 1569.] quae Tancredo Castellano, de ipso bene merito, propria authoritate donarat, oppida. Quod et in postremo trium Ordinunconventu Aureliae habito, denuo sancitum fuit. Haec de fundis publicis. At quo regnum Regi praeferri euidentius appareat, eumque, quam a populo accepit maiestatem, priuata authoritate minuere non posse neminem suo imperio eximere potest, neque ulla regni in parte, summi imperij iure cedere. Conatus [note: Paulus Aemil. lib. 3.] est aliquando Carolus Magnus, Francicum regnum Germanico imperio subijcere. Franci vero, verba faciente Vascone quodam principe, acriter restiterunt. Ac res ad arma [note: Anno 1195. 1200. 1269. 1297. 1303. 1325. 1330.] prolapsa fuisset, si Carolus ulterius perrexisset. Consimiliter, cum pars aliqua regni Francici, Anglis tradita fuit, summum ius perpetuo fere exceptum fuit. Si quando vero vis extorsit, ut foedere Britiniaco, quo [note: Anno 1360.] Rex Ioannes, in Vasconia et Pictonibus summo iure cessit: neque pactum seruauit rex, neque magis potuit aut debuit seruare, quam turor curatorve captivus, ut tum ille erat; qui ut se redimeret, bona pupillorum obligaret. Eodem iure Senatus Lutetianus
page 138, image: s138[note: Anno 1465. et 1525.] foedus Confluentinum rescidit, quo Carolus Burgundus Ambianum et vicinas urbes regi extorserat: nostro etiam tempore Madritianum pactum, inter Franciscum primum captivum, et Carolum quintum Imperat. de [note: Anno 1420. Monstreles. c. 223.] Ducatu Burgundiae. Caroli sexti vero donatio regni Franciae mortis causa, in Henricum Angliae regem collata, summae ipsius insaniae argumentum, si alia desint idoneum esse potest. Vt autem alia omittam, quae in hanc rem dici possent, quo iure tandem regnum regnive partem ullam donare aut vendere [note: L. liber hemo. 103. D. de verb. oblig. l. si emptor, 34. v. 1. D. de contr. empt. l. peruilt. C. de oper. libert.] rex possit: cum illa in populo, non in moenibus consistant: liberorum vero hominum non sit commercium: cum ne libertos quidem patroni cogere possint, ut alio Ioco, quam illis placeat, domicilium suum ponant. Maxime vero, cum non servi, sed fratres; nec fratres modo regis singuli sint, sed universi domini regni drei debeant?
[note: An Rex fit Regni usufructuarius.] An vero, si minus regni proprietarius Rex est, regni saltem domanijque usufructuarius dici potest? Sane ne usufructuarius quidem. Fructuarius pignori dare potest. Diximus vero, reges fisci patrimonium oppignerare non posse. Fructuarius de fructu donare suo arbitrio potest. Regis contra dona immensa, irrita censentur: impensae non necessariae rescinduntur, superfluae resecantur:
page 139, image: s139quod in alium, quam in publicum usum converterit, rapuisse censetur. Nec vero minus lege Cincia tenetur, quam privatus civis apud Romanos quilibet: in Gallia praesertim, absque Camerae ratiociniorum, quam vocant, consensu, nulla dona valent. Hinc Camerae ordinariae sub prodigis regibus annotationes: Trop donne, soit repete; id est, immensa est haec donatio, itaque repetatur. Haec eadem vero, qualecunque tandem rescriptum a rege accipiat, se nil, quod regno reique publicae damnosum sit, admissuram sancte iurat: etsi certe parum sancte observat. Fructuarius denique, quo modo fructibus suis utatur fruaturque, lex non curat. Regi contra, quo modo, et in quem usum ijs uti debeat, lex praescribit. Itaque prisci Galliae reges, dominicos reditus quadrifariam partiri tenebantur. Pars una impendebatur in sustenrationem ministrorum Ecclesiae, et inopum: altera, in mensam principis: tertia, in familiarium stipendium: postrema in refectionem arcium, pontium, aediumque regiarum. Residuum si quod erat, in aerario reponebatur. Qui vero motus anno circiter CIC. CCCC. XII. in Lutetiano trium Ordinum conventu fuerint, quod [note: Monstretus in Carolo 6.] Carolus VI. in suam libidinem, suorumve, omnia convertisset, quodque domesticae rationes,
page 140, image: s140quae antea nonaginta quatuor Francicorum numorum millia non excesserant, in tam misero reipublicae statu, ad quingentorum quadraginta Francicorum millia excreuissent; ex Historijs satis constat. Vt autem dominici reditus ita impendebantur, ita et oblationes seu auxilia in bellum, ut et indictiones seu taleae in militum stipendia tantum destinatae erant. In caeteris regnis nihilo sane plus authoritatis rex habet; imo in plerisque minus: ut in Imperio Germanico et Polonico. Hoc vero ideo in Francico probare voluimus ita se habere, ne, quo quis plus iniuriae audet, eo plus etiam iuris habere puretur. In summa, quod ante diximus, regis nomen non haereditatem, non proprietatem, non usumfructum, sed functionem [note: Ex Concil. Valens. in c. 1. de his, quae fiunt a praelatis absque cons. Capit.] et procurationem sonat. Vt Episcopus ad animae, rex ad corporis curam salutemque (in ijs, quae ad bona publica attinent) institutus est: ut ille bonorum sacrorum, hic profanorum dispensator est: et, quem ille in Episcopalibus; hic in dominicis praediis potestatem, et nihilo maiorem habet: praediorum Episcopalium, absque consensu capituli, alienatio non valet: ut nec dominicorum, absque concilio publico, optimatumve senatu: fructuum sacrorum pars una aedificijs, altera pauperibus: tertia sodalibus, quarta
page 141, image: s141Episcopo ipsi dicatur: idem vero ferme in reditibus regni dispenlandis regem praestare debere videmus. Non obstat, quod hodie passim contra usurpetur. Etenim non, quod Episcopi plerique pauperibus tollant, quae in lenones profundant, aut praedia omnia nemoraque vastent, officium Episcoporum ullatenus immutatum est. Non, quod imperatores nonnulli omnimodam potestatem sibi tribuerunt: neque enim quisquam in sua causa iudex esse potest. Quod si vero Caracalla aliquis dixit: quadiu gladius superesset, pecuniam non defuturam; aderit et Hadrianus Caesar, qui dicat, se sic gesturum principatum, ut sciat rem populi esse, non suam: quod unum fere regem a tyranno distinguit. Non, quod Attalus Pergamenorum rex, populum Romanum, regni haeredem [note: Florus lib. 2. Liurus l. 79. Tacitus lib. 14.] instituerit: quod Alexander Aegypti. Ptolemaeus Cyrenorum regnum, populo Romano, aut Prasutagus Icenorum Cae sari legauerint. Ista sane magna vis, Iuris vim debilitare non potest: imo, quo maior est, eo minus ius nostrum laedit. Quae etenim Romani, iuris praetextu capiebant, si is praetextus defuisset, nihilominus vi occupassent. Videmus vero nostro fere tempore, Venetos imaginariae cuiusdam adoptionis praetextu, quae absque viridicula plane
page 142, image: s142fuisset, regnum Cypri occupasse. Non obstat quoque donatio Constantini in Sylvestrem Pontificem: ista enim palea Gratiani iampridem exolevit, ignique damnata est. Non [note: Volater. lib. Georg. 3.] donatio Ludouici Pij in Paschalem, Romse nempe, cum parte Italiae: quia enim donabat Pius, quae non possidebat, nemo restitit. At Carolo patri, Francorum regnum imperio Germanico subdere volenti, Franci iure restiterunt; et, si perrexisset, vi resistere parabant. [note: 1. Reg. cap. 9. 2. Chro. c. 8.] Non, quod Salomonem Hiramo regi Tyri, viginti oppida tradidisse legimus, neque enim ea donavit, sed creditori in solutum tradidit, ac intra certum tempus recuperavit: quod ex ipso textu liquer. Erant vero praeterea fundi steriles, a reliquijs Gentium culti, quos ab Hiramo receptos Israelitis demum excolendos incolendosque dedit. Nihilo magis obstare potest, quod in quibusdam fore regnis ea pactio inter regem et populum non ita diserte intercedat. [note: l. 2. [?] ius reipub. D. de adminipras. rer. ed mis. pert. l. autor. 27. D. de admin. tutor. l. si. fundum si tuter.] Etenim ut ea etiam nulla sit, constat tamen iure naturae, reges reipub. non eversores, sed moderatores esse, ius reipublicae suis pactionibus mutare non posse; dominos tantum, cum pupillis prospiciunt, non secus ac tutores haberi: dominum vero eum non censeri, qui civitarem Iibertate spoliat, et mancipij instar divendit. Non denique, quod quaedam
page 143, image: s143[note: D. depesius et expresstus. Extravag. dere iudicata, c. intollecto.] regna sint a regibus ipsis parta: quia enim non suis, sed publicis manibus, viribus, opibus regna acquirunt; nil vero magis rationi consentaneum est, quam ut ea, quae publicis opibus, et communibus civium periculis parta sunt, absque communi consilio non alienentur; quod et inter ipsos [note: l. 2. et passun, C. de interd. comm. rer. alienan.] praedones obtinet. Socictatem humanam dirimit, qui contra facit. Itaque etsi imperium Germanicum Franci, ijdemque Gallicum regnum vi occuparint; id tamen iuris in utroque obtinet. In summa: statuamus tandem oportet, reges patrimonij regij non proprietarios, non fructuarios, sed administratores tantum esse: cumque ita sit, multo sane minus, aut rerum privatarum cuiusque, aut rerum publicarum, quae ad singula municipia pertinent, proprietatem, usum fructumve sibi tribuere posse.
Hic tame nobis, antequam ulterius progrediamur, scrupulus eximendus est. Cum Populus Israeliticus regem postulasset, dixit [note: 1. Sam. c. 8. vers. 14.] Deus Samueli: Audi vocem populi: verum significat ei primum, quodnam sit futurum ius Regis, qui regnabit super eos. Tum vero Samuel hoc Regis ius futurum inter alia exposuit, ut agros, vineas, oliveta culusque capiat, quae ministris suis donet, res cuiusque privatas in suum usum convertat: denique
page 144, image: s144ipsos in seruitutem redigat. Mirum vero, quanti hunc texcum Aulici nostri faciant; qui alias universam Scrispturam ludibrio habent. Vult hic [orig: hîc] Deus Opt. Max. populo Israelitico ipsius leuitatem ostendere: qui cum Deum ipsum praesentem haberet, qui iudices, cucesque belli, quotiescunque rogabatur, pios et probos ipsi eligeret; lubricum tamen homuncionis, in horas mutari soliti, quam Dei immortalis immutabile imperium mallet. Indicatitaque illis, quam lubrico in loco sit rex constitutus, quam procliuis virium in violentiam lapsus, quam praeceps regni in tyrannidem mutacio. Regem etenim, quem ei tradat, gladium in ipsos strictum, sua potestate praepostere usurum, ius in viomne positurum. Hoc vero, quod ultro sibi accersant malum, tum demum sensuros, cum remedio locus non fuerit. Denique non quod sit ius regum, sed quod ius sibi reges tribuere soleant: non quid facere ex officio debeant, sed quid plerumque ex maleficio usurpent, hoc in textu describitur. Id autem ex Deuteronomio XVII. capite, quo Deus Legem regibus praescribit, manifeste liquet. Hic [orig: Hîc] dicit Samuel, Regem sub ditos [note: Deuter. 17.] loco seruorum habiturum: illic praecipit Deus, ne cor suum super fratres extollat; ne inquam, in subditos, quos consanguineorum
page 145, image: s145loco habere tenetur, insolescat. Hic, currus fabricaturum, equites instructutum, propria cuius que inuasurum dicit: illic, ne equos congreget, ne aurum argentumue accumuler, ne populum in AEgyptum, id est, in seruiturem reducat, mo netur. Hic Achabus depingitur, qui Nabothi vineam scelere acquirit; illic Dauid, qui ne [note: 1. Reg. c. 21. 2. Sam. c. 23. ver. 16.] aquam quidem periculo suorum haustam, bibere iustum putat: hic [orig: hîc] praedicit Samuel, Regem, quem iuri custo diendo postularint, exlegem futurum: illic contra Deus, Legem suam regi per sacerdotes tradi iubet, quam describat, perpetuoque ante oculos habeat. Itaque Samuel ipse sacerdos summus, Legem ipsam regiam, quae Deuter. XVII. extat, Sauli in volumine descriptam tradit: quod certe minime fecisset, si eandem violare ius fuisset. In summa: perinde est, ac si dixisset Samuel: Petiistis regem exemplo caeterarum gentium, plerique vero sunt tyranni. Regem, qui vobis ius diceret: plerique Vero quicquid Velint, sibi licere arbitrantur. Interim tamen Deum, cuius ipsa voluntas iustitiae regula est, vltro deseritis. Extat autent apud Herodorum Historia, e qua facile cognoscitur, quam procliuis sit [note: Herod. lib.] regni in tyrannidem mutatio, cuius Samuel populum admonitum volebat. Deioces propter insignem iustitiae commendationem
page 146, image: s146a Medis iudex primum eligitur: mox, vt, si qui iuri resisterent, eos compescere posset, cum idonea potestaterex constituitur. Tum satellites petit, dein arcem Ecbacanam, adversus contumaciam iniurias sibi extrui curat: demum in propriis iniuriis vel minimis vlciscendis totus est: ad extremum vero regis vultum intueri, regis in conspectu ridere, aut spuere, crimen iudicatur. Vsque adeo periculosum est, impotenti animo, qualis plerorumque hominum, nimiam potentiam concedere. Non ergo docet eo in loco Samuel, absolutam esse regis potentiam, imo contra populum, ne dissolutae hominis impotentiae, nimium potentiae tribuat, admonitum cupit. Non regis vim exaggerat[?]sed aggere coercendam dicit: non effraenem aliquam licentiam regi concedit: quin potius fraenum iniiciendum tacite suadet. Hac vero oratione moti Israelitae, regum suorum potentiam temperasse videntur: quod et omnes prundetes nationes, sive proprio, sive hoc eodem exemplo, sive etiam alieno periculo edoctae, sapienter fecerunt, vt ex ijs, quae sequuntur, manifestum erit.
Diximus in constituendo rege duplex soedus initum fuisse: primum, inter Deum et regem et populum, de quo supra: secundum, inter regem et populum; de quo nobis iam agendum
page 147, image: s147est. Saulerege constituto, traditut ei lex [note: Deuter. 17. 1. Sam. 10. ver. 25. 2. Sam. c. 5. ver. 3. 1. Chron. c. 11. ver. 17. et 12. 2 Chron. c. 23 ver. 3 2. Reg. 1. 23. ver. 3.] regia, secundum quam imperet. Dauid in Hebron init foedus coram Domino, id est, Deo teste adhibito, cum omnibus senioribus Israel, qui vniuersum populum repraesentabant: tum vero demum in regem vngitur. Ioas quoque cum vniuerso populp terrae, in domo Domini, Ioiada summo sacerdote verbis praeeunte. Impositum vero diciturei vna cum diademate testimonium; quod plerique legem Dei, quae passim eo nomine vocatur, interptantur. Consimiliter Iosias promittit, se obseruaturum praecepta, testimonia et statuta, in libro foederis comprehensa. Quibus nominibus intelliguntur leges, quaetum ad pietatem, tum ad iustitiam pertinent. Quibus omnibus in locis dicitur foedus initum cum vniuerso populo, vniuersa multitudine, omnibus senioribus, omnibus hominibus Iudae: vt intelligamus, quod ent sigillatim exprimitur, non modo principes Tribuum, verum etiam omnes Chiliarchos: Centuriones, magistratusque inferiores adfuisse, vrbium nomine, quae singulae per se cum rege paciscerentur. In eo pacto agebatur de creando rege. Populus enim regem faciebat, non rex populum. Itaque non dubium est, quin Populus stipularetur, rex promitteret Stipulatoris vero partes in iure potiores cem sentur. Stipulabatur ille a rege, an non iuste et
page 148, image: s148secundum leges regnaturus esset? hic, facturum spondebat. Populus demum se iuste imperanti, fideliter obsequuturum respondebat. Itaque promittebat rex pure, populus sub conditione: quae si non impleretur, populus ipso iure omni obligatione solutus censeretur. In primo foedere seu pacto, Pietas in obligationem venit: in secundo, Iustitia: illo prom ittit rex, se pie obediturum Deo: hoc, se iuste imperaturum populo: illo, se gloriam Dei; hoc, vtilitatem populi curaturum: in illo inest conditio, Si legem meam obseruaris, in hoc, Si ius vnicuique suum tribueris. Illius, ni impleatur, Deus proprie vindex est; huius, legitime vniuersus Populus, quiue vniuersum populum tuendum susceperint, regni proceres. [note: Xenophon lib. 8. Pad.] In omnibus vero legitimis imperiis ita perpetuo obseruatum fuit. Persae, sacrificijs rite peractis, hanc cum Cyro conventionem faciunt: Tu primum Cyre, si quis Persis bellum faciat, aut leges violet, promittisne auxilium patriae tuae, omnibus viribus tuis? Ac vt spopondit; Nos Persae, aiunt illi, vicissim tibi auxilio erimus, si quis tibi patriam tuenti obsequi nollet. Xenophon vero hanc conuentionem [gap: Greek word(s)] , id est confoederationem vocat, quo modo Isocrates orationem de Officio subditorum erga principem
page 149, image: s149[gap: Greek word(s)] . Inter reges Spartanorum et [note: Xenophon de Repub. Lacedam.] Ephoros foedus singulis mesibus renouabatur, etsi illi semper ex Heraclidis erant. Vt vero iurabant reges, se secundum leges patriae regnaturos: ita Ephori, si fecissent, regnum in ipsorum manu stabilituros. Consimiliter [note: Dionys. Halyc. ar. lib. 1.] in regno Romanorum Romulus cum Senatu et populo hoc pactum facit. Populus leges ferret, ipse rex latas custodiret: Bellum populos decerneret, ipse gereret. Etsi vero imperatores plerique ui et ambitu magis, quam vllo iure Imperium Romanorum adeptisunt, et lege regia, quam vocant omnimodam potestatem sibi arrogarunt; quae tamen extant legis illius fragmenta tum in libris, tum in Romanis inscriptionibus, satis docent, Reipublicae curandae et administrandae, non evertendae, et per tyrannidem opprimendae facultatem concessam illis fuisse. Quin et legibus sese teneri, professi sunt boni imperatores, et senatui imperium acceptum tulerunt, et ad senatum grauissima quaeque retulerunt, eoque inconsulto, quidquam, quod ad summam rei pertineret, decernere nesas putarunt. Quod si vero hodierna imperia spectemus, nullum sane est, quod eo nomine dignum censeatur, in quo inter Principem et sub ditos pactum eiusmodi non intercedat. In imperio
page 150, image: s150Germanico, non ita pridem solebat rex Romanorum, in Imperatorem coronandus, fidem et hominium praestare imperio, non secus ac vasallus seniori, cum investituram feudi accipit. Licet vero per pontifices verba concepta, in quae iurabat, paulo immutata fuerint, res tamen eadem perpetuo [note: Specul. Saxon. lib. 3. artic. 5. 4.] manet. Itaque Carolum V. Austriacum certis legibus et conditionibus in imperatorem cooptatum scimus, vt et alios, qui sequuti sunt, quarum summa erat: Leges latas custoditurum; nouas, in consultis Electoribus, non laturum: publica publico consilio curaturum: nil alienaturum oppigneraturumve ex iis, quae ad imperium pertinent; et caetera, quae sigillatim ab Historiographis [note: Sleid. lib. 1. et 2.] recensentur. Cum vero imperator Aquisgrani coronatur, Coloniensis Archiepiscopus stipulatur primum, An non sit Ecclesiam defensurus, iustitiam administraturus, Imperium conseruaturus, viduas, orphanos, omnesque omnino miseratione dignos protecturus? Quod vbi solenniter ante aramiurauit, rogantur principes, quique imperium repraesentant, an ipsi eidem promittere velint. Nec vero prius aut vngitur, aut gladium, reipubl. defendendae nomine. aliave imperij in signia accipit, quam iusiurandum illud praestiterit. Ex quo sane manifestum est, imperatorem
page 151, image: s151pure, principes imperij sub conditione obligari. In regno Polonico quin idem obseruetur, dubitabit nemo, qui ritum in Henrici Andegauensis electione coronationeque nuper admodum obseruatum intellexerit. In primis cum conditio de vtraque religione, tum Euangelica, tum Romana, conseruanda apposita fuit, quam conceptis verbis ter stipulantibus proceribus, ter spopondit. In Hungarico, Bohemico et caeteris, quae recensere longum esset, idem plane fit. Nec vero tantum, vbi electionis ius integrum hactenus mansit, verum etiam vbi successio mera vulgo obtinere putatur, eadem prorsus stipulatio intervenire solet. Rex Franciae quando inauguratur, rogant primum Laudunensis et Bellouacus Pares Ecclesiastici, populum, qui adest, vniuersum, eumne regem esse cupiat iubeatque? vnde etiam a populo tum eligi in ipsa inaugurationis formula dicitur. Vbi populus cosensisse videatur, iurat, se leges Franciae priuilegiaque ac iura in vniuersum omnia tuiturum, domanium non alienaturum, et caetera; quae etsi interpolata fuerunt, et longe diuersa ab antiqua formula, quae extat in Bibliotheca capituli Bellouacensis, in [?] Philippus primus iurasse comperitur; nihilominus tamen diserte satis expri muntur. Nec vero prius accingitur
page 152, image: s152gladio, vngitur, coronatur a paribus, (qui et ipsi corollis ornati sunt) sceptrumque et virgam iustitiae accipit, aut rex proclamatur, quam populus iusserit: neque etiam prius ei pares iurant, quam ipsis fidem dederit, se leges accurate custoditurum. Eae vero sunt, ne patrimonium publicum dilapidet, ne vectigalia, portoria, tributa suopte arbitrio imponat indicatve, ne bellum decernat, pacemve faciat: denique, ne quid in publicum, nisi publico consilio statuat. Item sua senatui, sua Comitiis, sua regni officiariis constet authoritas; et caetera, quae perpetuo in regno Francico obseruata fuere [orig: fuêre]. Vbi vero provinciam aliquam, vrbemve ingreditur, priuilegia eiusdem confirmare tenetur, inque eius leges et consuetudines sese sacramento devincit. Quod nominatim apud ThoIosates, Delphinates, Armoricos, Provinciales, Rupellanos ipsos obtinet: quorum cum regibus conventiones disertissimae sunt; quae frustra omnes essent, nisi locum [note: In Annal. Burgund.] conditionis in contractu tenere censerentur. Extat antiquorum regum Burgun diae insiurandum, his verbis: Omnibus legem, iustitiam, maniburgium, id est tutelam, conseruabo. In Anglia, Scotia, Suedia, Dania idem fere mos est, qui in Francia. At certe nusquam disertius, quam in Hispania. In
page 153, image: s153Regno enim Aragonico, peractis multis ceremoniis inter eum qui iustitiam Aragonicam, seu publicam maiestatem repraesentat, in sublimiori quodam solio; et regem inaugurandum, qui illi fidem et hominium praestat, lectisque legibus et conditionibus, quibus implendis obligatur, his tandem verbis Proceres lingua vernacula regem affantur: Nos, qui tantum valemus, quantum vos, (ita enim fert idioma Hispanicum) et plus possumus, quam vos, regem vos eligimus, cum his et his conditionibus. Inter vos et nos vnus imperat magis, quam vos. Ne vero se perfunctorie tantum aut consuetudinis antiquae obseruandae causa iurasse putet, tertio quoque anno in publico conventu haec eadem verba ei repeti solent. Quod si regia potentia fretus insolescat, leges publicas violet, fidem datam denique negligat; tum sane ipso iure, summo eo anathemate devotus censetur, quo olim Ecclesia Iulianum imperatorem apostatam devouit. Cuius quidem ea vis est, vt non pro eo amplius, sed in eum preces concipiantur, ipsi vero sua fide et obligatione plane soluti sint, eo iure, quo vasallus seniori ex communicato parere neque ex officio debet, neque ex sacramento tenetur, quod tum Concilij tum Conventus publici apud [note: In Concil. Tolet. 4. e, 74. et in Tolet 6. lib. 2. Feud. c. 28. 6. 1.]
page 154, image: s154eos decreto sancitum est. Consimiliter in regno Castellae, Concilio indicto rex inaugurandus publice primum admonetur sui officij; mox perleguntur conditiones disertissimae, quae ad reipublicae vtilitatem pertinent. Tum iurat rex, se eas diligenter et fideliter obseruaturum. Demum vero magnus Equitum magister illi sese iureiurando astringit, quem caeteri deinde principes ciuitatumque legati suo quique ordine sequuntur. Quod et in Lusitanico, Legionensi, caeteris que Hispaniae regnis perinde obseruatur. Neque vero minores principatus alio iure instituti fuerunt. Extant Brabantinorum caeterorumque Belgiae populorum, [note: La ioyeuse eniroe.] Austriacorum, Carinthiorum et caeterorum cum Principibus suis disertissimae conventiones, quae sane conditionum locum obtinent. Brabantini vero in primis, ne vlli ambiguitati locus daretur, conditionemistam expresserunt. In duce enim suo inaugurando, conuentionibus antiquis, quibus nil fere ad reipub. conseruationem deest, coram duce perlectis, ni eas omnes obseruarit, sibi integrum esse alium quemlibet suo arbitratu eligere, palam ei diserteque protestantur. Ipse vero tum in eas, accepta conditione [note: L udouicus Guicciard.] vltroque agnita, sese sacramento devincit. Quod etiam postremo in Philippi Hispaniarum
page 155, image: s155regis inauguratione obseruatum fuit. In summa: inter regem et subditos contractum mutuo Obligatorium esse, nemo negare possit nempe vt bene imperanti bene obediatur, qui quidem iureiurando ab illo primum, deinde ab his confirmari solet. Quaero vero hic [orig: hîc], cur iurat aliquis, nisi vt ex animo se ac serio loqui ostendat? An vero quidquam naturae magis consentaneum est, quam vt ea, quae placuerunt, seruentur? [note: l. 1. D. de pact. l. non. minorem 29. D. de transact.] Deinde cur ex primus iurat, stipulante populo, nisi vt conditionem sive tacitam sive expressam recipiat? Cur vero conditio contractui apponitur, nisi eo tantum, vt, ni ea impleatur, contractus ipso iure solutus sit? Quod si vero conditionis implendae defectu cotractus ipso iure solutus est, quis periurum populum vocet, qui regi conditionem, quam implere debuit et potuit, negligenti, legemque, in quam iurauit, violanti, obsequium deneget? Quis vero contra eum regem foedifragum, periurum, eo beneficio prorsus indignum non censeat? Et enim si vasallum clientelae nexu lex liberat, [note: lib. 2. Foudor. 1. 2. 24. et 1. 47.] in quem senior feloniam commisit, etsi sane senior fidem proprie non dat vasallo, sed vasallus ipsi: si patronum clienti fraudem facientem lex duodecim Tabularum sacrum esse iubet: si liberto adversus patroni atrocem
page 156, image: s156[note: Dionys. Halic. lib. 2.] iniuriam actionem ciuilia iura permittunt: si seruum ipsum iis casibus, potestate herili liberant, cum tamen naturalis tantum, non ciuilis obligatio insit: an non multo magis solutus erit populus ea fide, quam regi praestitit, si rex, qui primus ipsi, tanquam domino procurator, solenniter iurauit, fidem fregerit? An non vero etiamsi non isti ritus, non ea sacra, non ea sacramenta intervenirent; satis tamen ipsa natura docet, Reges ea conditionem a populo constitui, vt bene imperent? iudices, vt ius dicant? duces belli, vt exercitum adversus hostes educant? Quod si vero saeuiunt, iniuriam inferunt, hostes ipsi fiunt; [note: Clcer. 1. Off.] v`t reges non sunt, ita nec agnosci a populo debere. Quid si, inquies, populum aliquem vi subactum, in sua verba, iurare princeps coegit? Quid si, inquam ego, praedo, pyrata, tyrannus, cum quo nulla iuris vllius societas esse censetur, admoto gladio, syngrapham ab aliquo extorserit? An non scitum est, fidem vi elicitam non obligare? maxime vero, si contra bonos mores, contra Naturae ius quidquam promittatur? Quid vero magis cum Natura pugnat, quam si populus sibi ipse catenas et compedes iniiciat? si iugulum se suum mucroni obiecturum, si manus sibi ipsi se violenter allaturum, principi (quod idem plane est) promiserit? Itaque sive inter
page 157, image: s157regem et populum mutua obligatio est, que sive Ciuilis, sive Naturalis tantum sit, sive tacita sive verbis concepta, nullo pacto tolli, nullo iure violari, nulla vi rescindi potest. Cuius quidem tanta vis est, vt princeps, qui eam contumaciter violet, tyrannus; populus, qui vltro rumpat, seditiosus vere dici possit.
[note: Qui suns tyranni.] Iam cum hactenus regem descripserimus, sequitur, vt Tyrannum paulo accutatius describamus. Regem eum esse diximus, qui regnum sive per stirpem, sive per electionem delatum, riteque commissum, legitime etiam regit atque gubernat. Eum itaque tyrannum, vt pote regi plane contrarium esse, sequitur, [note: Arist. c. 10. l. b 5. Polit. Bartol. in tract. de. Tyrrannid] qui aut vi malisque artibus imperium invasit, aut vltro sponteque delatum regnum contra ius et fas regit, contraque leges et pacta, quibus sese sacrosancte devinxit, pervica citer administrat. Quod etiam vtrumque in vnum eundemque hominem cadere potest. Ille vulgo dicitur Tyrannus absque titulo, hic Tyrannus exercitio. Pont vero fieri, vt et vi occupatum regnum, iuste; et iure delatum, iniuste quis regat. At certe cum regnum ius sit magis, quam haereditas; et functio, quam possessio videtur, qui suo munere male fungitur, quam qui munus non rite accepit, eo nomine dignior. Sic Papa male ingressus, dicitur intrusus;
page 158, image: s158male gubernans, dicitur abutens. Dicebat ille [gap: Greek word(s)] [note: Pythagoras] [gap: Greek word(s)] . Praestat extraneus quivis iu stus, non modo ciui., verum et consangui neo. Ita ent nobis dicere liceat: Princeps non rite constitutus, modo iustus sit, civis rite inaugarato qui iniuste [orig: iniustê] gubernet, longissime praestat. Cum etenim reges pascendo, iudicando, cu rando po pulo sint instituti: malo sane me fur pascat, quam pastor devoret; malo mihi praedo ius dicat, quam iudex vim faciat: malo me empiricus curet, quam medicus rite infulatus veneno interimat: malo falsus tutormea bo na bene administret, quam legitimus dilapidet. [note: Xenophon. Plutarchus in Alexan. in Aemilio Caesare. Suetonius in Caesare, c. 75.] Deinde vtcunque illum ambitio sollicitet, videri possit quodammodo vim primo fecisse, vt postea iustitiam exerceret, vt Cyrus, Alexander, Romani, qui victis plerumque autonomiam et immunitates priuilegiaque concedebant: cum hic sane eo tantum, vt iniuste regnet, ius suum iactare videatur, quod hodie non modo Moschi, Turcaeue; verum et Christiani principes permulti faciunt. Itaque illorum factum tractu temporis interdum conualescit: horum quo senescit magis, eo dete [note: August. lib. 4. de Ciuit. Dei. c. 4.] rius evadit. Quod si vero, ait Augustinus sunt illa regna, magna tantum latrocinia, in qui bus iustitia locum non habet: sunt in eo quidem pares, quod vterque latro, vterque praedo, vter
page 159, image: s159que iniustus possessor est, cum sane non minus fur iniustus possessor sit, qui rem alienam inuito domino capit, quam qui oblata male vtitur. At eius certe longe grauius flagitium est, qui interimendum quam qui conseruandum cepit; eius, inquam, qui vano titulo fretus, iniuste, quam qui eo titulo plane destitutus, iuste tamen regnum vi occupatum gubernat. Iam vero et Tyranni absque titulo differre inter se possunt. Sunt enim qui fines alienos ambitiose invadunt, quales Nimbrodus, Ninus, Chananaei, vt suos dilatent. Hi etsi inter suos reges dicantur, in illos tamen, quos vltro nec lacessiti invadunt, tyrannidem exercent. Sunt qui regnum suffragiis deferri: solitum adepti, haere ditarium fraude, ambitu; corruptela alijsue artibus facere conantur: quorum exempla non longe petenda forent: qui sane eo peiores illis existunt, quo fraus, quamvis odiosior, ait Cicero, esse debet. Sunt qui nefando parricidio patriam ipsi invadunt, ac viperarum instar, matrem in ipso enixu eviscerant: quales qui duces belli creati a populo, rempublicam invadunt, vt Caesar Romae Dictaturae praetextu, ac plerique Italiae principes. Sunt et foeminae, quae regna legibus patriis masculis tantum deferri solita, occupant, eorumve administrationem ad se rapiunt:
page 160, image: s160vt Athalia Iudaici, Semyramis Assyrii, Agrippina Romani imperij sub Nerone filio. Mammea sub Alexandro Seuero; Semiami ra sub Heliogabalo; Brunechildes aliquot Francici regni. Quae quidem impuberes filios ita educari curabant, vt puberes facti voluptatibus tantum indulgerent; itaque omnium rerum potestas penes eas tantum earumve seruos, ministros et proagogos remaneret. Sunt denique ij, qui desidia, ignauia, luxu, legitimorum alioqui principum abvtentes, ipsosque voluptatibus, delicijsque inescantes, quales sub Gallicis praesertim Merouingijs quidam Maiores palatij ob illa egregia ministeria creati, regiam authoritatem ad se totam transferunt, nudumque nomen regibus relinquunt. Qui quidem omnes eius generis sunt, vt quamvis caeteroquin iuste gubernarent, eo tamen ipso, quod iurisdictionem illam praedonum tantum iure habent, merito tamen tyranni sine titulo censeri possint. Iam Tyranni exercitio qui dicantur, non tam facile, ac, quinam vere reges, definire possis. Etenim quia illis libido, his ratio imperat; et haec quidem ipsa sibi suos limites praescribit, illa vero contra nullis finibus circumscribi potest; quod sit proprie regum ius, facile; quae vero, quantaeque tyrannorum iniuriae, difficulter admodum explicari queat: nimirum,
page 161, image: s161ut rectum uniforme atque unicum est; obliquum contra varium et multiplex; ita ius simplex est, et paucis verbis explicabile, cum iniuriae nullis casibus definiri possint, quin perpetuo plures omittantur, quam explicentur. Etsi vero certae regulae sunt, quibus eos si non depingere, saltem ut agnosci possint, apte delineare queas; nulla tamen certior, quam si artes tyrannicas cum regijs virtutibus actionibusque contuleris. Tyrannus eminentes in segete spicas demetit; primores reip. dolo, fraude, calumnijs opprimit; conspirationes in se initas subinde, quo citius eos e medio tollat, comminiscitur, ut Tiberius, Maximinus et caeteri: denique, ne consanguineis quidem ac fratribus parcit: Rex contra, non fratres modo quasi consortes agnoscit; verum etiam optimates omnes fratrum loco habet, ijsque dignitatem suam acceptam ferre non veretur. Tyrannus adversus nobiles, ignobiles et quasi terrae filios extollit; qui quod sua omnia ipsi debeant, quibuslibet in rebus adulentur et inserviant: Rex unum quemque in suo gradu tuetur, Proceres tanquam regni amicos fovet, ijsque non minus, quam sibi consultum cupit. Tyrannus viros graves et iustos odio prosequitur, suspectosque habet, ac ne qui rales evadant, omni arte curat; quia vero non
page 162, image: s162prius se tutum putat, quam omnium mores corruperit, popinas, ganeas, lupanaria, ludos, ut Cyrus domandis Sardis, instituit: Rex contra viros bonos undequaque accersit, invitat, invitos ad se trahit; ne vero desint, literarios ludos aperit, gymnasia instituit, [note: Machian. in Principe.] seminaria virtutum ubique locorum excolit. Tyrannus congregationes publicas, quantum in se est, aut vitat, aut tollit, conventus Ordinum, Comitia, diaetas reformidat, ac vespertilionis instar lucem hominum refugit; [note: Aristot. e. 11. lib. §. Polit.] quin et colloquia, sermones gestusque subditorum suspecta habet: Rex, quia teste coelo vivit, in multitudine Senatorum gloriatur, ijsque inconsultis nil agendum putat: nec modo eos conventus non veretur, verum reveretur in primis et honorat. Tyrannus subditos inter se collidit, factiones in rep. serit, fovet et alit; unius ope alteram delet, ac superstitem tandem opprimit, ex eoque tanquam ulcere, quod perfidi chirurgi solent, lucrum perpetuum captat; denique, quod Vitellius ille, olere hostem mortuum, praesertim ciuem, dicere non veretur, aut saltem sentit: Rex pacem inter subditos, ut pater concordiam inter liberos, conservat, rixarum semina suffocat, cicatricem quam citissime obducit, ne rebellium quidem caedem absque lachrymis audire potest. Itaque quos hic ad
page 163, image: s163versus hostium im petus tuetur et defendit; ille, quovis hoste perniciosior, proprium mucronem in sua viscera ut adigant, cogit. Tyrannus exteros in praesidijs collocat, arces adversus cives extruit, populum exarmat et arce expellit, barbaris et stigmaticis satellitibus circumstipatur, ac locustas et delatores in subditos, tanquam exploratores in hostem, publico aere conducit: Rex adversus hostes non tam se moenibus, quam populi benevolentia tuetur; quot cives habet, [note: Liui. 2. c. 1. Dionys. Hali[?]. lib. 5. de Arunte fili[?] Porsenae.] tot se satellites habere putat; non tam quot circum se habeat, quam ne quos habere cogatur, cogitat; arces arcendis hostibus, non coercendis civibus extruit; in Populo denique praesidium suum omne colocat: itaque etsi habet ille lictores et satellites innumeros, qui turbam summoveant, [note: Proverb. 14 vers. 28.] non summovent ij tamen metum, suspicionem, miserosque miserae mentis tumultus: utcumque arcem urbis muniat, arcem interea summam, mentem inquam, tyrannorum tyrannus Metus et Pavor occupat. Hic [note: Bartol. in tract. de Tyrannid.] neque in turba, animo turbatus est, neque in solitudine sollicitus, ipsa conscientia tutus, ipsa turba stipatus, urbem, forum, plateas secure obambulat. Tyrannus, si civiles dissensiones desint, bellum foris gerit, munimenta extruit, qualia Pharao, ut Iudaeos,
page 164, image: s164[note: Aegid. Rom. de reg. prin.] Polycrates, ut Samios occuparet, quo caetera minus attenderent: ideoque bellum semper aut parat, aut minatur, aut imminere simulat; accersit denique potius, quam arcessat. Rex nunquam nisi coactus, nunquam nisi reipublicae causa, bellum facit, nunquam denique hamo aureo piscatur, aut bellum suscipit, e quo plus respublica periculi metuere, quam lucri sperare possit. Ille demum artes omnes init, quibus opes subditorum exhauriat, ut in victu quaerendo anxij, de libertate recuperanda minus cogitent; itaque omnia in fiscum converrit: hic in privatorum opibus suas consistere ratus, apud subditos suas quodammodo opes deponit, seque tum amplissimum thesaurum habere putat, cum subditi divitijs affluunt. Demit ille multis, quod paucis ijsque indignis donet; exhaurit omnes, ut in paucos profundat; publica diruit, ut sua aedificet? sanguinem populi ad deliquium usque elicit, quem adulatoribus aliquot ebibendum propinet: hic sibi suisque commodis demit, ut populo largiatur, publica extruit atque ornat, universos locupletat, sanguineque adeo suo populum alit et sustentat. Si ille, quod interdum Tiberius, Nero, Commodus et caeteri, viscerationes populo concedit, facit ut populum eo facilius postea evisceret, ipsique sua quasi viscera
page 165, image: s165comedenda apponit: cum hic sane, si venam secet interdum, si sanguinom eliciat, ad incolumitatem populi salutemque tuendam, non propriam libidinem exatiandam, [note: Tr[?]erb. 18 vers. 5.] faciat. Itaque ut hunc Scriptura sacra pastori, ita et illum leoni rugienti comparat, cui tamen vulpes saepissime copulata est. Quae enim totius iniustitiae, ait Cicero, capitalissima est, etsi reipsa id facit Tyrannus; id tamen ita fere curat, ut tum, cum maxime fallit, vir bonus esse videatur. Itaque [note: Aristot, c. 11. lib. 5. Polit.] pietatem erga Deum simulat, quam Aristoteles artium tyrannicarum potissimam vocat. Verum ut populus quidquam in eum moliri vereatur, quem, quia Deum reveretur; Deo charum esse verisimile sit. Studium erga rempublicam; verum, non tam ut reipublicae prosit, quam ne sibi ipsi noceat. Iustitiae quoque et fidei laudem in quibusdam rebus, nimirum levioribus, affectat; verum, quo facilius in gravioribus iniuriam facere et fallere possit; non se cus sane, quam latrones, et qui maleficio et scelere pascuntur, qui sine iustitiae portiuncula saltem aliqua diu consistere nullo modo possent. Clementiae denique; verum ita, ut scelestis quibusdam veniam indulgeat, quos morte mulctare, clementia summa est. Breviter, quod rex ipse est, tyrannus callidus videri
page 166, image: s166vult; et ut virtutis amore homines incendi scit, ita et virtutis umbra aliqua decipiendos esse novit: at certe utcumque vultum fingat, vulpina cauda semper prominet; utcumque obganniat, rictus et rugitus leonem [note: Tho. Aquin. in secund. secund. q. 12. ari. 11.] prodit. Porro ut regnum bene constitutum omnia caeterorum bonorum regiminum commoda in se habet; ita et tyrannis omnium pravorum incommoda et vitia continet. Habet ab aristocratia regnum, quod optimates quique in consilium adhibentur; habet et ab oligarchia tyrannis, quod pessimi et corruptissimi quique. Vt illic multitudo regum, hic [orig: hîc] tyrannorum caterva dominatur. Habet regnum a politia, quod omnium ordinum conventus habentur, ad quos optimi quique, de republica deliberaturi, mittendi deliguntur: habet et a democratia seu ochlocratia tyrannis, quod, si minus eos conventus impedire possit, saltem ut corruptissimi quique ambitu et malis artibus eo mittantur, sollicite curet: quod nostris etiam temporibus factitatum scimus. Sic passim regis vultum tyrannus, regni speciem tyrannis imitatur: et quo austutius, eo diutius, durat; cum tamen vix ulla, teste Aristotele, ad centesimum usque annum pervenisse legatur. In summa: Rex studet utilitati publicae, tyrannus propriae. At sane cum,
page 167, image: s167ut sunt homines, nusquam reperiri queat, qui omnibus in rebus utilitatem publicam spectet, nec diu consistere quin ullatenus eius rationem habeat: ubi utilitas publica praevalet, rex et regnum; ubi propria, tyrannus et tyrannis locum habere dicentur. Haec de [note: Bartol. in tract. de Tyrann. et de Regim. ciui.] tyrannis exercitio, in quibus depravatissimorum morum rationem non habemus: qui non tam malum principem, quam malum virum facere dicuntur. Si cui vero haec descriptio usquequaque non satis faciet, praeterquam quod accuratiores forte tyrannorum imagines in Historijs inveniet, vivos et spirantes tyrannos, omnibusque numeris absolutos hoc tempore, quos intueatur, multis in regionibus, quod et Aristoteles suo seculo conqueritur, habet. Ac tandem ad summam quaestionem his tanquam gradibus pervenimus.
Vidimus, quomodo reges, sive secundum capita, sive etiam secundum stirpes eligantur a Deo, et constituantur ab vniuerso populo, quid rex, quid regni officiarij praestare teneantur, quantum pateat illius potentia, quantum etiam horum munus et officium, quae pacta quamque sancta in rege constituendo intercedant, et quae ijs conditiones insint, sive tacitae, sive expressae; demum, quis tyrannus absque titulo, quis etiam
page 168, image: s168exercitio: sequitur modo tandem, cum legitimo Regi, suoque officio tum erga Deum, tum etiam erga populum bene fungenti, tanquam Deo obediendum esse conster; ut, [note: Qui tyrannos absque titulo coercere teneantur.] an, et per quos, tyranno resisti, quibusque modis iure possit, edisseramus. Ac de eo, qui absque titulo tyrannus vulgo vocitatur, primum agendum est. Ergo Ninus aliquis populum nullo sibi iure devinctum, nulla iniuria lacessitus, vi invadat: Caesar patriam remque [note: Otto Frising. Chron. 5. c. 7. A[?]moni. l. 4. cap. 1.] publicam Romanam opprimat: Populus dolo parricidioque regnum Polonicum ex electivo haereditarium facere conetur: [note: Gre. Turon. lib. 4. cap. 5. lib. 5. cap. 39. lib. 8. ca. 29.] Brunichildis aliqua Francici administrationem una cum Protadio suo totam ad se transferat; aut Ebroinus, Theodorici ignavia fretus, gubernacula regni invadat, populumque servitute opprimat: quid hic [orig: hîc] iuris statuemus? Primum docet nos ius Naturale, vitam et libertatem nostram, qua sine vita vix vitalis est, adversus omnem vim et iniuriam conservare et tueri. Insevit id Natura canibus adversus lupos, tauris adversus leones, columbis adversus accipitres, pullis adversus miluos; longe vero magis homini adversus hominem ipsum, si ipsi fiat lupus. Itaque repugnare, necne liceat, qui ambigit, cum natura ipsa pugnare videtur. Accedit ius Gentium, quo distincta sunt dominia,
page 169, image: s169fixi limites, constituti fines, quos, quisque adversus quoslibet defendere tenetur. Itaque non minus licebit resistere Alexandro, si nullo iure fretus, nulla iniuria lacessitus, gentem aliquam cum potentissima classe invadat, quam Diomedi piratae, si uno myoparone mare infestum reddat. Nec enim, eo posito Diomedem Alexander iure, sed impunitate tantum superat. Non minus Alexandro regionem aliquam depopulanti, quam grassatori pallium involanti; non minus, si urbem machinis subruat, quam latroni, qui parietem suffo diat. Accedit vero potissimum ius Civile, quo societates hominum, quaeque certis legibus constitutae sunt, ut illae uno, hae alio modo gubernentur; aliae ab uno, vel paucis, aliae ab universis regantur: quaedam imperium muliebre respuant, nonnullae admittant: quaedam reges ex quadam stirpe, quaedam promiscue eligant: et caetera. Hoc ius si quis vi dolove rumpere tentet, quia societatem, cui debet omnia, violat, quia in patriam cuniculos agit, cui natura [orig: naturâ], cui legibus, cui sacramento devincti sumus, ei omnes resistere tenemur; adeo ut, si negligamus, proditores patriae, de sertores societatis humanae, iuris contempores vere simus. Vt vero nos adversus hosce tyrannos, iura naturae, gentium, civilia, arma capere iubent: ita nec
page 170, image: s170vlla omnino ratio dehortari potest. Non intervenit iusiurandum, non pactum vllum, non vlla obligatio, neque publica neque priuata. Itaque vel priuato cuilibet tyrannidem huiusmodi, si intrudatur, depellere licet. Non habet hic [orig: hîc] locum Lex Iulia maiestatis, quae perduelles in patriam, aut in principem [note: L. vlt. D. ad leg. Iul. maiestat.] punit. Neque enim princeps is est, qui rempublicam alienosue fines, nullo iure fretus, inuadit: neque perduellis, qui patriam armis defendit. Quin potius huc pertinet iusiurandum, quod Athenis puberes omnes praestare in Aglaurae templo solebant: Pugnabo pro sacris, pro legibus, pro aris et focis, siue solus, siue cum multis; et ne patriam me am deteriorem, quam accepi, posteris tradam, omnibus uiribus enitar. Non leges de seditiosis. Seditiosus est is, qui contra publicam [note: Bartol. in tract. de Guelph. et Gibel.] disciplinam pupulum defendendum suscipit. Seditionem autem non facit, sed tollit, qui euersorem Patriae, publicaeque disciplinae coerceret. Habet vero contra locum lex de Tyrannicidis, [note: Plin lib. 4. Alexan. ab Alex lib. 6. [?]. 1. 4.] quae et viuos praemijs, et mortuos epitaphijs, et statuis honorat, vt Harmodium et Aristo gitonem Athenis: Brutum et Cassium in Graecia statnis aeneis, publico decreto: Aratum Sycionium quoque; quod patriam illi a Pisistrati, Caesaris, Nicoclis tyrannide libe rassent. Quod quidem vsque adeo probauit antiquitas,
page 171, image: s171vt Xerxes ipse, Athenis divictis, [note: Pluta[?] Arat[?].] Harmodij et Aristogitonis statuas, in regnum suum transferet; Seleucus in pristinam sedem [note: Valer. Maxim. lib. 2. cap. [?].] reportandas curaret: Rhodij vero easdem vrbi suae appulsas, cum in hospitium publice inuitassent, sacris etiam in puluinaribus collocarent. Habet etiam Lex de desertoribus et proditoribus adversus eos, qui patriam oppressam neglexerint, cum eos, qui metu hostium languorem simulant, clypeumve abijciunt, pari cum illis poena [note: l. 3. et l. omne delictum. §. vlt. D. de remissio.] afficiendos esse statuat. Ad hoc itaque tanquam incendium publicum, omnes singulosque conclamare, cum hamis et falcibus concurrere, aquam conferre oportet. Non expectandus, praefectus vigilum, si obdormiat; non praefectus vrbi, si cunctetur: certatim quisque aquam hauriat, tectum scandat, flammam arceat oportet. Si etenim, dum Capitolium furtim conscendunt Galli, consopiti sunt milites, domiunt vigiles, muti sunt canes; anseres ipsi excubent, vigilent, ad arma conclament, oportet. Et illi quidem exauctorabuntur, infamia mulctabuntur, inque perpetuam rei memoriam suspendentur; hi contra, et in Capitolio perpetuo nutrientur, et immortali laude decorabuntur.
Haec, dum tyrannis, vt loquuntur, est in Fieri, id est, dum Tyrannus molitur, machinatur,
page 172, image: s172cuniculos agit. At certe si semel ita rerum potiatur, ut populus victus, sese iureiurando ei devinciat, respublica oppressa, suam in eum potestatem transferat, regnum in suarum legum mutationem rite consentiat: tum sane, quia titulum, quem antea nullum habebat adeptus est, nec ex facto tantum, sed iure possidere videtur, etsi Populus [gap: Greek word(s)] , id iugum recepit; aequum tamen est, ut obtemperet, et Dei voluntati, qui regna de gente in gentem suo arbitrio transfert, placide acquiescat. Alioqui enim nullum est regnum, cuius iurisdictio in dubium revocari non possit: id tamen, modo, qui prius sine titulo tyrannus erat, eum titulum adeptus, legitime gubernet, et tyrannidem non exerceat. Itaque iure optimo restitit regis auspicijs [note: 2. Reg. c. 24. et 25. [?]. 37.] populus Iudaicus Sennacheribo Assyriorum regi, Palestinam invadenti. At damnatur puniturque Sedechias rex, unaque universus populus, qui post fidem rite datam, nulla iniuria lacessitus, a Nabucho donozore deficit, nimirum, ubi fides data est, non est ullus amplius poenit entiae locus, ac ut in praelijs quidem quisque, quantum viribus potest, eniti debet; ubi vero captivus fidem dederit, praestare tenetur: ita et contendat populus omni conatu, ut sua iura retineat: at ubi sese alieno iuri, non tam nolens, quam
page 173, image: s173non volens, subiecit, imperium victoris aequo animo patiatur. Sic Pompeius, Cato, Cic. et caeteri, bonorum ciuium officio fungebantur, cum arma adversus Caesarem rempublicam evertentem arripuerunt: nec excusari possint ij, quorum desidia factum est, ut illorum conatus minus foelicem exitum consequerentur. Augustus ipse cuidam Catonem convicijs proscindenti, respondisse legitur, bonum civem fuisse Catonem, qui praesentem reipubl. statum mutari nollet, qui quidem absque summo omnium discrimine mutari nequeat. Quin et Brutus, Cassius, Casca, et caeteri, qui, re adhuc flagrante, Caesarem interfecerunt, accusari non possint. Itaque publico decreto statuae aeneae Athenis ipsis erectae fuerunt, iuxta Harmodij [note: Xiphili[?] in Augusto.] et Aristogitonis statuas, cum Augustum et M. Antonium caeso Caesare fugerent. At certe seditiosus fuerit Cinna, qui lege regia iam lata, qua populus suam in Augustum omnem potestatem contulerat, in eum conspirasse legitur. Consimiliter dum regnum Francorum Carlingi a Merovingijs, aut Capetani a Carlingis ad se rapere conabantur, absque ulla seditionis culpa resistere licuit: ex quo publico consilio, ordinumque authoritate translatum fuit regnum, non amplius licuit. Idem vero prorsus iuris est, si quae foemina regni
page 174, image: s174Salici gubernacula occupet, si quis mere electivum regnum haeredibus asserat, quamdiu leges illae publicae, authoritate Consilij universi, id est eorum qui populum universum repraesentant, abrogatae non sunt. Nec vero spectare hic [orig: hîc] oportet, utra factio maior sit, utra potentior, utra clarior. Plures libidine, quam ratione reguntur: itaque plures ferme tyrannidi, quam reipublicae inserviunt. At Roma est, inquit Pompeius, ubi Senatus ubi legum reverentia, libertatis amor, patriae conservandae studium. Itaque etsi Romam Bremius occupare videtur; Roma interim Veijs est, ubi Camillus, qui Romam vindicet a servitute. Veios itaque migrent Quirites oportet, eumque omni studio, omni conatu, omni industria adiuvent. Etsi, inquam, Themistocles, relictis Athenis, in classem CC. triremium cum bonis omnibus, sese recepit, non ideo quisquam ex illis civitate privatus est. Quin potius, ut ille respondisse [note: Plutarch. in Thomist.] legitur: Ducente hae triremes, sunt nobis vice civitatis totius Graeciae maximae: quia ad defensionem eorum omnium, qui salutem publicam tueri volunt, comparatae sunt. Non etenim ubi arca fuerit, ibi continuo occlesia Dei erit: potest enim capi a Palestinis. Non inquam, ubi aquilae visentur, ubi legionum nomina audientur, ibi continuo Romanum
page 175, image: s175exercitum esse consequitur. At omnino sane, ubi qui patriam adversus tyrannidem tueatur, qui servitute oppressum populum ad pileum vocet, qui muliebrem impotentiam coerceat, qui adulatores ignavia principis ad omnem iniuriam abutentes comprimat, qui ambitionem intra suos limites manere iubeat. Et haec qui dem de tyrannis absque titulo dicta sunto.
Ad eos vero, qui tyrannidem exercent, sive ij iure primum, sive vi imperium adepti [note: Adversus Tyrannos exercitio quantum iure concedatur.] sunt, quantum attinet, caute admodum nobis examinandum est. Primum sane consideremus oportet, Principes omnes homines natos esse: propterea non minus a perturbatione rationem, quam animam a corpore separari posse. Non est ergo, quod non nisi perfectos Principes habere velimus; sed potius nobis optime consultum putemus, si vel mediocres nacti fuerimus. Itaque non, si quibusdam in rebus princeps modum non servat; non, si rationi interdum non obtemperat; non si segnius utilitatem publicam curet; non si aut in iure dicundo minus diligens, aut in bello propulsando minus acer: continuo tyrannus erit, Equidem cum non ut bobus, homo hominibus Deus aliquis, sed homo eadem sorte natus praesit, ut superbus princeps fuerit, qui hominibus tanquam bestijs abuti voluerit; ita iniquus populus, qui in principe Deum, in lubrica
page 176, image: s176ista natura divinitatem quaesiverit. At certe si rempublicam consulto evertat, si iura proterve pervertat, si nullam fidei datae, nullam conventionum, nullam iustitiae, nullam pietatis curam habeat; si suorum ipse sit hostis, si denique eas artes, quas enumeravimus, aut omnes, aut praecipuas ineat; tum sane tyrannus, (etsi id nomen ante non male sonabat) id est Dei hominumque hostis, iudicari poterit. Ergo non de minus bono principe, sed de pessimo, non de minus prudenti, sed de malitioso et veteratore; non de iuris imperito, sed de iuris contemptore; non de imbelli, sed de populi hoste regnique; vastatore agimus. Illum iuvare posset prudentia [orig: prudentiâ] senatus, iuris cognitione praetor, belli peritia tribunus: hic optimatibus, senatoribus, ducibus belli unam cervicem optat, quam unico ictu amputare possit, nec ullos magis odio prosequitur. Et ille quidem etsi iure tolli etiam posset, tolerari tamen utcumque queat: hic [orig: hîc] contra, quo diutius toleratur, eo intolerabilior evadit. Praeterea, ut principi non quodlibet licet: ita nec populo saepe, quod licet, expedit. Saepe etenim accidere potest, ut remedium, quod adhibetur, ipso morbo deterius sit. Itaque omnia prius, quam ferrum adhibere; omnia prius quam arma experiri, sapientem decet. Si quid ergo per
page 177, image: s177vim fraudemue, aduersus remp. geri uideant, qui populum repraesentant, principem admoneant primum: nec vero expectent, dum malum ingrauescat, et vires acquirat. Est tyrannis febri hecticae similis, quae primo facilis cu ratu, difficilis cognitu; postea vero cognitu facilis, curatu inprimis difficilis euadit. Itaque principijs obstabunt, nec quidquam vel minimum praetermittent. Si vero pergat, nec saepius admonitus resipiscat, sed eo tantum tendat, vt impune quiduis patrare possit; tum sane tyrannidis reus peractus est, et quaecunque aduersus tyrannum seu iure, seu iusta vilicent, aduersus eum adhiberi possunt. Est tyrannis non modo crimen, sed omnium criminum caput, et quidam veluti aceruus. Tyrannus rempubl. subruit, ex vniuersis praedam agit, omnium vitae insidiatur, omnibus fidem violat, omnem sacri iurisiurandi religionem contemnit. Itaque quovis latrone, praedone, homicida, facrilego, tanto est sceleratior, quanto plures et vniuersos, quam singulos offen dere, grauius est. Quod si censentur illi omnes infames, si capite plectuntur, si morte poenas luunt; quis poenas tam atroci crimine dignas comminisci queat? Dein de probauimus, reges omnes regiam dignitatem a [orig: â] populo accipere; populum vniuersum
page 178, image: s178rege potiorem et superiorem esse; regem regni, imperatorem imperij supremum tantum ministrum et actorem esse: populum vero, vere dominum existere. Sequitur ergo, tyrannum in populum, tanquam feudi dominum, feloniam committere, regni imperij que sacram Maiestatem laedere, rebellem esse: ac propterea in easdem leges incidere, [note: In tractat. de tyran. et in Tract. de Regim ciuit.] et longe grauiores poenas mereri. Itaque, ait Bartolus, poteritis deponi a superiore, vel exlege Iulia de vi publica, iustissime puniri. Superior vero, vniuersus populus est, quiue eum repraesentant, electores, palatini, patricij, ordinum conventus, et caeteri Quod si vero eo progressus fuerit, vt non absque vi armata expelli possit, tum sane li cebit illis populum ad arma vocare, exercitum conscribere, et tanquam adversus hostem patriae reique publicae iudicatum, vim, dolum, omnemque machinam experiri. Denique de eo eandem sententiam, quae de Manlio Capitolino lata fuit, ferre licebit: Manlius [note: Valerius lib 6. c. 3.] fuisti mihi; cum praecipites ageres Senones. Iamquia vnus factus es ex Senonibus, vnde eos depulisti, tu ipse praecipitandus es. Non incident propterea regni officiarij in crimen seditionis. In seditione enim duas omnino partes esse necesse est; que cum de contradicto riis ple[?]umque certent, vnius iustam, alterius iniustam
page 179, image: s179causam esse conse quitur. Iusta sane erit, quae leges defendet, quae communem vtilitatem tuebitur, quae regnum ijs praesertim authoribus conseruabit. Iniusta contra, quae legesviolabit, legum violatores defendet, [note: Bart. in traci de Guelph. et Gibell. arg. l. 3 §. cum igitur. D. de vi et viar Thom. Aq. sec. secun. q. 12. art. 11. in fine.] patriae euersores tuebitur. Iusta, inquit Bartolus, quae tyrannicum regimen deponere volet: iniusta, quae iustum. Licita, quae ad bonum publicum: illicita, quae ad priuatum tendet. Itaque, ait Thomas, qui regnum tyrannicum, quod non ordinatur ad bonum commune, sed ad priuatum regentis, non est iustum perturbatio istius regni non habet [note: l. 1. D. adleg. Iul Maiesi.] rationem seditionis. Non incident quoque in crimen Maiestatis. Committitur hoc crimen in legitimum principem. Legitimus vero princeps, nil nisi lex animata est, Itaque cum is, qui leges, quantum inse est, exanimat, eo nomne censeri non possit: hi, qui in ipsum arma capient, eo crimine non tenebuntur. [note: Cic. Parad. 4] Committitur et in rempub. At quia illa demum ibi est, vbi legum authoritas valet, non vbi priuata tyranni libido rempub. absorbet, tyrannus eius criminis reus erit, qui publicam maiestatem laedit: vindices reipub. hi, qui tyrannum, sua authoritate freti, exque officio oppugnabunt. Neque enim hoc casu singuli, sed vniuersi; non, inquam, subditi, sed do mini ab actore suo ratio nem rei gestae repetere
page 181, image: s180videntur. Nihilo magis profidi censebuntur. Est inter principem et populum vbique locorum mutua et reciproca obligatio: promittit ille, se iustum principem futurum: hic, si talis fuerit, se obsequuturum. Obligatur ergo populus principi, sub conditione: princeps, populo pure. Itaque si minus adimpletur conditio, solutus est populus, irritus contractus, obligatio ipso iure nulla. Perfidus ergo rex, si iniuste imperet; perfidus populus, si iuste imperanti non obremperet. At omni perfidiae crimine vacuus populus, si iniuste imperanti publice renunciet, aut regnum retinere illegitime cupienti, armis [note: l. 160. D. de reg. iur.] euin cere conetur. Ergo licet regni officiarijs aut omnibus, aut saltem pluribus, tyrannum coercere. Nec vero modo licet, verum ita quidem illis ex officio incumbit, vt, ni fecerint, nullo pacto excusari possint. Neque enim putant Electores, Palatini, Panicij, caeterique Optimates, eo tantunc reatos et institutos esse se, vt semel forte inr[?]ge inaugurem do sese antiquo more paludatos conspiciendos exhibeant, vt palliatam quandam fabulam ludant, vt Rolandi, Oliuarij, Renaldi, caeterorumque procerum perlonam eo die, quasi in scena induant, vt Arthuri mensam rotondam, quam vocant, specie quadam repraesentent: caeterum, postquam dimissa
page 182, image: s181est turba, et Calliopius, Vale, dixit: suis se partibus optime functos arbitrentur. Non ista per iocum dicuntur, non ista perfunctorie fiunt, non sunt isthaec puerorum ludi, qui regem, vt est apud Horatium, per fabulam creant: quin potius sciant Optimates, vt in honoris, ita et in oneris partem se vocari, et rempub. commissam et commendatam esse regi quidem, vt supremo eius ac praecipuo tutori; ipsis vero, vt contutoribus. Itaque vt [note: V[?]p. l. 3. D. de adm. et peric. tut. et curat.] tutores (etiam honorarij) dati sunt, quasi obseruatores actus eius, qui tutelam praecipue gerit, qui rationem ab eo assidue exigant et sollicite curent, qualiter conversetur: [note: l. 27. D. eod.] ita et hi, vt obseruent regem, (qui, quantum ad providentiam pupillarem, tantum domini loco habetur) ne quid in populi [note: l. 14. D. de. administ. et peri. tut. l. 3. D. de suspec. tut. et cur.] detrimentum gerat. Item vt contutoribus imputaturr, tutoris qui gerit, factum, ni, cum deberent et possent, suspectum fecerint, remouendumque etiam curarint, nempe si cum ijs administrationem non communicet, si non ex fide tutelam curamue geret, si dolum admittet, si quid sordide aget, vel pernicio se pupillo, si quid intercipiet ex rebus pupillaribus, si pupillo inimicus esset: denique, si nimis rusticus, segnis, imperitus, etc. ita et optimates ex principis facto tenebuntur; ni ipsius tyrannidem
page 182, image: s182aut tollant, aut antevertant, aut segnitiem sua vigilantia et diligentia suppleant. Denique, vtquotiescunque non faciat tutor nomine pupilli, quod quivis paterfamilias [orig: paterfamiliâs] idoneus faceret non videtur defendi: vt vero melius defendatur, contutores prospicere tenentur; ita multo aequius, si non patrem familias [orig: familiâs], sed hostem agat princeps, optimates in ipsum agere potecunt at debebunt: cum sane, nihilominus ex ipsius facto, [note: l. 10. et 33. D. de adm. et peric. tu tor. et cur.] ac e proprio teneantur. Attendant optima tes praet erea regem in administranda repub. pri mas partes tenere quidem; at ipsos secundas, ter tias, suas quosque suo loco. Non ergo, si ille suas male agat, hi sequentur; non, si rem publ. perdat, conniuebunt: respublica enim ijs non secus, quam illi concredita est; et ita quidem, vt non modo ipsi per se suo officio bene fungantur, sed principem in officio suo contineant. Denique, vt rex vtilitatem reipubl. curaturum se promittit, ita et illi. Non igitur, si fidem frangat, suo se propterea sacramento absolutos putabunt, non magis ac episcopi, si pontifex haere sim tueatur, aut Ecclesiam perdat: imo eo magis implendo sacramento sese obligari putabunt, quo ille magis foedifragus fuerit. Itaque si colludunt, praeuaricatorum; si conniuent, desertorum et proditorum; si rempublic. a tyrannide
page 183, image: s183non vindicant, tyrannorum numero censentur: vt certe patroni, tutores, reguli denique sunt, si quam tuendam susceperunt, omnib. modis tueantur atque defendant. Haec vero etsi satis per se firma, exemplis [note: Iudic. 5.] etiam demonstrari possunt. Reges Chananaei, qui populum Israeliticum dura seruitute, tum corporali, tum spiritali, premebant, (commeatu enim et armis interdicebant) tyranni vere erant, exercitio, inquam, non absque titulo. Eglon enim et Iabin vicesimum fere annum placide imperabant. Deus vero excitat extra ordinem Ahod, qui Eglonem ex insidijs confodiat; et Deboram, quae exercitum Iabini profliget, atque eo ministerio populum ex tyrannide liberat. Non id quidem, quod magistratib. ordinarijs, prin cipib. tribuum, et caeteris minus liceret: quin potius Debora suam ipsis ignauiam desidiamque improperat, et nonullos etiam propterea exe cratur. At certe Deus, populi sui misertus, disidiae ordinariorum extra ordinem succurrebat. Roboamus Salomonis filius, tributis non necessarijs populum leuare recusat, rogatus [note: August. lib. 17. de Ciuit. Dei. c. 22.] ab vniuerso populo in Comitijs inso lescit, adu latorumque confilio fretus grauiora etiam arroganter minatur. Ambigit nemo, quin iuxta foedus inter regem et populum primum initum, eam superbiam coercere optimates
page 185, image: s184potuerint. At in eo peccatum fuit, quod persecessionem fecerunt, quae in Comitijs faciunda erant; deinde, quod a stirpe Iuda (cui regnum Deus ipse attribuerat) ad aliam sceptrum transtulerunt. Denique, quod saepe alias accidit, rem iustam et legitimam, iniuste fecerunt. In alijs imperijs crebra eiusce rei exempla occurrunt.
[note: Liuius. lib. 1.] Brutus tribunus Celerum, et Lucretius praefectus vrbi, aduersus Tarquinium Superbum populum conuocant: cuius authoritate regno pellitur. Quin et bona eius in fiscum rediguntur. Vnde satis apparet, ipsum, si prehensus fuisset, secundum leges publicas proculdubio mulctatum fuisse. Causae vero narrantur hae: quod morem tolleret, quo rex senatum consulere so lebat, quod suo arbitrio pacem bellumque faceret, quod foedera, in consulto populo, senatuque, iniret: quod leges, quarum custos esse debuerat, violaret; in summa; quod foedus inter reges et quirites, vt ante retulimus sancitum negligeret. Ad imperarores vero Romanos quod attinet, palam est sententia, qua senatus Romanus Neronem hostem reipub. iudicauit, vncoque et gemonijs damnauit: qua Vitellium ignominiose mutilatum, perque vrbem tractum, morte mulctauit: qua Maximinum imperio spoliauit,
page 186, image: s185Maximum vero et Albinum in eius locum suffecit. Quibus aliae ex probatissimis authoribus adiungi possint. Nec vero Traianus imperator se aut legibus solutum putauit, aut poenae tyrannorum exemptum voluit; qui cum gladium praefecto Praetorij traderet: Si bene, inquit, imperauero, pro me: sin contra, adversus mestringito. Consimiliter Franci, Concilij publici authoritate, curantibus regni officiarijs, Childericum primum, Sigibertum, Theodoricum, Childericum tertium regno expulerunt, aliosque ac nonnullos ex alia stirpe, propter tyrannidem ijs suffecerunt. Quin et propter desidiam, ignauiam, insaniam, qua [orig: quâ] aut exterorum iniurijs, aut adulatorum mulierumue libidini et impotentiae patebant, quosdam exauctorarunt, et quasi Phaethonti habenas abitulerunt, ne vniuersi incendio eodem conflagrarent: vt Theodoricum Ebroini caussa, Dagobertum Plectrudis et Theobaldi ipsius amasij, et caeteros: nempe perinde esse rati, sive mulier, sive mulierosus princeps imperaret; seu tyrannus, seu sub ignauo principe tyrannuli dominirentur, seu denique ipse diabolus esset, seu a diabolo ipso possideretur. Non ita vero pridem Ludouicum vndecimum, principem imperiosissimum, curatores triginta sex recipere
page 186, image: s186coegerunt, quorum consilio rem publicam gerere teneretur. Ecquid autem alias iuris habuerint aut Carlingi Merouing iorum loco in regnum cooptati, aut qui hodie obtinent, Capetani, Carlingis publici Concilij decreto antelati; nisi populo vniuerso, per regni Concilium, quod trium Ordinum conventum vocant, quasi per epitomen repraesentato, et illos exauctorare et hos auctoritate sua in solio stabilire iure licuit? Eodem pacto Imperio Germanico spoliatos legimus Adolphum CIC. CC. XCVI. quod pecunia corruptus, bellum fecisset regi Galliae in gratiam Angli: Vuenceslaum CIC. CCCC. etsi non tam mali principes hi dici [note: Froissar. lib. 1. cap. 1. et seq.] possunt, quam minus boni. Anglico Eduardus secundus ob tyrannidem in subditos, praesertim Proceres, quos inaudita causa de me dio tollebat, Elisabetha vxore ipsius Parlamentum regni aduersus eundem implorante: quo authore, regno indignus iudicatus est. Non ita pridem Christiernus Danico, Ericus Suedico, Maria regina Scotico nuper admodum: quod et in Polonico, Hungarico, Hispa nico, Lusitanico, Bohemico, et caeteris, factitatum historiae fide dignae testantur. Quid vero de Pontifice ipso? Cardinales, inquiunt, quia ipsum elegerunt, aut si minus officio suo fungantur, patriarchae, qui primates sunt post
page 187, image: s187[note: Ant. de But. Consil. quod positum est inter Consil. Paul. de Casiro, vel, antiq. nu. 412. incip. viso puncto.] Cardinales, possunt, eo inuito, certis de causis convocare Concilium, in eoque pontificem iudicare. Si per notorium delictum scandalizet vniuersam Ecclesiam: si sit incorrigibilis: si ref ormatio necessaria sit tam in capite, quam in membris; si contra iuramentum praestitum Concilium congregare no lit, et caetera. Ex facto vero multos Concilii [note: Mart. Laudens. intractat. de Cardin. in 2. q. 35.] auctoritate destitutos fuisse legimus: Sin vero, ait Baldus, peruicaci[?] abutan[?]; primo vtem dum est verbis; secundo, herbis, id est, medica mentis; postremo, lapidibus. et vbi non sufficit [note: Philip. Dec. in quodam confilio, cuius verba fuerunt Andr. Bard. in d. consil. 1. lib. 1. c. 6.] virtutis ingenium, valere debet armorum praesidium. Quod si vero et doctorum fere omnium calculis, et Conciliorum decretis, et ipsis rebus gestis probatur, Concilium Papam deponere, vt loquuntur, iure posse, qui tamen regem sese regum iactat; et quanto solluna, [note: Bald. in c. olim. col. pende rescr. in Decretal. Bonifacius 8. de maior. et obed.] tanto imperatore superiorem venditat; quin etiam regum imperatorumque pro libito exaucto randorum authoritatem sibi arrogat: quis tandem dubitare queat, quin a Concilio publico cuiusque regni, non modo tyrannus, sed rex regno, ob suam insaniam perniciosus, deponi et exauctorari possit?
Age vero, in naui ista nostra politica vino sese ingurgitet nauarchus, adiutores plerique aut dormiant, aut mutuis poculisine briati imminentem scopulum ludibundi intu
page 189, image: s188eantur. Nauis interea aut eum cursum non teneat, quem domino expedit, aut breui pessum itura videatur: quid hic [orig: hîc] sub praefecto alicui, vigili et sollicito, faciendum putes? An dormientibus aurem vellicabit, aut latus fodiet tantum: interim vero, ne quid caeterorum iniussu facere videatur, peric litanti naui opem atque operam suam non praestabit? Quae vero isthaec aut amentia, aut potius impietas fuerit? Agedum inquam, [note: Plato lib. 8. et 9. de Repub.] cum tyrannis, vt ait Plato, quaedam phrenesis sit et ebrietas, princeps rempublicam funditus euertat, optimates plerique colludant, conniueant; saltem consopiti sint: Populus, qui reipub. dominus est, ministrorum illorum aut fraude, aut negligentia, quae ipsa culpa est, in summas augustias redactus sit: existat interea optimatum vnus aliquis, qui grassantem tyrannidem animaduertat, et ex animo execretur; quid huic aduersus illam faciendum putes? An collegas sui tantum officij admonebit, qui ipsi, quantum possunt, officiunt? At, praeterquam quod admonere periculosum est, et eo rerum statu crimen capitale censetur; perinde faciat, ac qui, caeteris auxisijs spretis, proiectis armis, apud praedones, in media sylua leges citet, et orationem de iustitia habeat: id vero vere est, quod dicitur, cum ratione insanire:
page 190, image: s189quid ergo? ad gemitus populi obsurdescet, ad latronum ingressum obmutescet, et oscitabit denique, et manus in sinum inseret? [note: l. 3 et l. omne delictum. §. vlt. D. dere milit.] At si vel in caligatum, qui metu hostium languorem simularit, proditoris poenam iura statuunt: quam tandem in eum statuemus, qui, quos ipse tuendos suscepit siue malitia, siue ignauia prodit? Quin potius, aut is per celeusma, quae opus erit, imperabit: curabit, ne quid respubl. detrimenti capiat, ac re ge etiam inuito et renitente, regnum, per quod ipse rex existit, conseruabit, regemque ipsum tanquam phreneticum, aut furiosum, ni alias possit, pedibus manibusque revinctum, sanabit. Enim vero non est vt diximus, vniuersa regni administratio regi a po pulo commendata: vt nec pontifici vniuersalis ecclesiae episcopatus, (aiunt) sed optimatum [note: C. nullus. in Charthagin. Coulil. Dostores Pontificij.] cuique pro virili. At certe, quia concordia ab ciuitate proficiscitur; ne qua inter Pares aemulatio esset. rex institutus fuit, qui supremum, in administratione reipub. locum teneret. Iurat rex, se salutem regni curaturum, idem optimates etiam singuli per se. Num ergo, si rex aut optimares plerique, neglecta fide, rempublicam aut perdant, aut periclitantem deserant, debebunt propterea caeteri rempubl. deserere, aut saltem minus defendere tenebuntur, quasi suo iureiurando
page 190, image: s190soluti sint? Quin potius tum maxime fidem suam praestare debent, cum caeteri negligunt, praesertim cum in eum finem praecipue, tanquam ephori, sint instituti: ac quidque demum iustum censeatur, cum finem suum attigit. Num etenim si plures eandem rem promiserunt, unius periurio alterius obligatio perimitur? num, si plures eiusdem summae correi sunt, unius fraude caeteri liberantur? Num, si plures contutores pupilium male tuentur, ibi illorum culpa unus aliquis vir bonus tutelae onere minus tenetur? Quin potius, nec illi perfidiae infamiam vitare possunt, ni quatenus in ijs positum est, fidei suae satisfacere conentur: nec hi sese periculo tutelae male gestae iudicioque eximere, ni caeteros contutores suspectos agant: [note: l. 3. D. de ad minist. et pe rit. tutor. et cur. lib. 3. D. de suspect. tut. et cura.] cum sane non modo tutor unicus caeteros suspectos agere possit, et remouendos curare; verum etiam remotus. Itaque, qui regno imperiove universo opem operamque suam promiserint, quales Comes stabuli, Mareschalli, Patricij et caeteri, aut qui alicui speciatim regioni, urbive, quae regni partem faciat; quales Duces, Marchiones, Comites, Maiores et caeteri, universae reipublicae, eive reipublicae parti, quam ipsis secundum regem populus commiserit, tyrannide oppressae succurrere tenentur, Et illi quidem universum
page 191, image: s191regnum a tyrannide vindicare debent, si possunt: hi, tanquam tutores per regiones dati; eam regni partem, cuius tutelam susceperunt. Illi, inquam, tyrannum coercere, hi a [note: Machab. l. 1. cap. 3. v. 45.] suis finibus arcere tenentur. Itaque Mathathias, tanquam optimatum unus, caeteris partim conniventibus, partim colludentibus, Antiocho regnum Iudaeorum tyrannice opprimente, populum arma capturis his verbis affatur: Restauremus statum populi nostri, dimicemus pro populo nostro, proque sanctis locis nostris. Vnde non pro religione tantum; sed pro patria, pro focis, inquam, non minus iuste; quam pro aris arma capi posse adversus tyrannum (qualis is erat) liquido apparet. Neque enim reprehenduntur a quoquam, quod regnum evicerint, sed quod regiam dignitatem, quae ad tribum Iudae [note: Iustin. lib. 1. Diedor. li. 2. cap. 37.] pertinebat, sibi vendicarint. Exempla eodem pertinentia apud historio graphos plurima occurrunt. Arbactus Mediae praefectus, Sardanapalum inter mulieres pensa distribuentem, opesque regias in meretrices profundentem, interficit. Vindex Galliarum, et Galba Hispaniarum Praesides, a Nerone, connivente ad ipsius tyrannidem senatu, deficiunt, unaque Gallia et Hispania vniversa. Verum insigne est in primis Laconicum illud iudicium; quod sane ab eo senatu prosectum, apud omnes
page 193, image: s192gentes in rem iudicatam transire debet. Cum Lacedaemonij Byzantium possiderent, Clearchum ducem exercitus vrbi praefecerant, qui frumentum ciuib. ereptum, militib. extraneis distribuebat. Interea vero familiae ciuium fame peribant Anaxilaus igitur, vnus ex vrbis optimatibus, ea tyrannide commotus, de patriae deditione cum Alcibiade paciscitur: atque is paulo post in vrbem recipitur. Anaxilaus Spartae accusatus ob Byzantij deditionem, causam suam ipse agit. Spartani hominem absoluerunt: quia, aiunt, bella gerenda sunt cum hostibus, non cum rerum natura. Niluero magis naturae repugnat, quam si, qui vrbem aliquam de fendere tenentur, ipsis hostib. iniquiores sint. Haec Lacedae menij, qui iuste regnabant, quib. vix vlli boni res non assentiantur. Nimi rum, qui bene regnarecupiunt, quid in tyram nos statuatut, quid optimate iure possint, quid populus ipse, susque deque habent. Verum vlterius adhuc nobis progrediendum est.
Tenetur nautarum quilibet, si nauarchi culpa negligentiave nauis periclitetur, manum admouere. Tenetur Optimarum quilibet, si principis collegarumque scelere vel desidia respub. pereat, laboranti succurrere, regnum denique in solidum, eiusue saltem eam partem, quae sibi commissa fuerit, a tyrannide
page 193, image: s193vindicare. An vero tandem mediastino cuilibet idem licebit? An Herdonio Sabino, Euno Suriano, Spartaco gladia tori forte, an, inquam, priuato cuilibet seruos ad pileum vocare, subditos ad arma ciere, manus denique cum principe conserere, si tyrannis vrgeat, licebit? Minime vero. Singulis seu priuatis respubl. commissa non est; imo ipsi optimatum et magistratuum curae, non secus ac pupilli, commissi sunt. Itaque non tenentur rempublic. tueri, qui seipsos tueri non possint. Singulis neque a Deo, neque a populo [note: l. 1. C. deseditiosis.] gladius concessus est. Itaque si gladium iniussi stringant, seditiosi sunt, quamuis causa iusta videatur. Singuli denique principem non constituunt, sed vniuersi. Itaque vniuersorum, eorum, inquam, qui vniuersos in regno, regione, vrbeve quae regni partem faciat, repraesentant, iussum expectent oportet, aut vnuis saltem ex illis, antequam aduersus principem quidquam moliantur. Etenim [note: l. 8. l. 9. D. de aucto. et cons. tuto. et cur.] vt pupillus, non nisi tutore authore actionem intendere potest, etsi pupillus, quidem dominus vere est; tutor vero pro domino tantum, quancum ad pupillarem providentiam attinet, habetur: ita neque populus, nisi ijs authoribus, inquos suam authoritatem et potestatem transtulit, sive ij ordinarij magistratus sint, sive in conventu
page 194, image: s194publico extra ordinem creati; quos, inquam, gladio suo in eam rem accinxit, quibus se [note: Seneca lib. 1. de Benefic.] regendum curandumque tradidit: qui denique, non secus ac praetor ille Romae, qui inter seruos et dominos ius dicebat, eo loco vere constituti sunt, vt si quae lis inter regem et subditos oboriatur, iudices et vindices se praestent, ne ipsi subditi in sua ipsorum causa sententiam pronuncient. Itaque si vectigalia et tributa iniqua imperari, si quae contra pacta inue fraudem fieri videantur, nec tamen optimatum vllus reclamet autre pugnet, conquiescendum sibi putent, ac cogitent, optimos medicos morbum vt antevertant, aut tollant, venae sectionem, humorum evacuationem, scarificationem saepe imperare. Ita enim rerum natura comparatum esse, vt vix vllum malum absque altero curari, vix quicquam boni absque improbo labore ac quiri possit. Habent exemplum populi Israelitici sub Salomone, qui tributa, quae ad templum extruendum, regnumque muniendum grauissima imperabantur, non recusauit; quia publico consilio, ad Dei gloriam reique publ. decus et ornamentum ea imperari iudicabat. Habent et Christi Seruatoris nostri, qui etsi Rex ipse regnum erat; quia tamen priuatam personam tum sustinebat, tributum libenter persoluit. Si manifestae tyrannidi
page 195, image: s195faueant optimates ipsi, aut saltem non repugnent, recordentur, propter peccata [note: Iob. 34. v. 30.] populi, Deo permittente, regnare hypocritas: qui ni se ad Deum ipsi ex corde conuertant, nullis machinis euerti possint. Itaque non pedibus, non manibus, sed genib. Hexis opus esse. Denique, malos principes ferant, meliores optent, et non secus ac grandinem, illuui ones, tempestates, caeterasque naturales calamitates, tyrannidem illam sibi aequo animo ferendam, aut sedes mutandas putent. Si Dauid in montes sese recipit, et Sauli tyranno parcit; quia non erat ex optimatib. populi: Christus, quia regnum ipsius non erat de hoc mundo, in AEgyptum fugit, seseque tyrannidi subducit: Paulus, quia singulorum Christia norum non magistratuum officium describit, vel Neroni ipsi obediendum esse docet. At si optimates omnes, aut plerique, aut vnus saltem aliquis manifestam tyrannidem coercere, aut magistratus ab ea regni parte, qui sibi commissa fuerit, arcere conetur, et ita quidem, vt is sit, qui eius expellendae praetextu aliam non invehat; tum sane, tanquam agmine facto, certatim ad delectum concurrant, obnixe pedib. ma nibusque opem ferant, ac tanque Deus ipse caelitus signum pugnae aduersus tyrannos dederit, rempub. regnumque a tyrannide vindicare conenturnam vt populum qui tyrannos, ita tyrannos qui populum
page 196, image: s196punit et castigat Deus: ratumque perpetuo [note: Ecclesi. 10.] est, quod Syrachus dicit, Regna transferri de gente in gentem, propter iniquitates, iniurias et scelera principum: omnem vero tyrannidem parum diuturnam existere. Sic Centuriones et milites, Ioiadae summi sacerdotis iussa alacriter exequuntur in vindicanda Athaliae reginae tyrannide. Sic pij omnes ex Israele, ad Machabaeos sese re cipiunt, partim vt verum Dei cultum, partim vt rempub. aduersus impios et iniquos conatus Antiochi tueantur: Deus vero iustis eorum conatibus fauet, et prosperum exitum Iargitur. Quid vero? An non etiam aliquando ex ipsis priuatis vindicem tyrannidis aliquem Deus excitate potest? An non idem ipse, qui tyrannos e plebe, nullo titulo, nullo praetextu fretos, puniendo populo excitat, liberatores etiam vel ex ima plebe excitare poterit? An non idem, qui Iabino, qui Egloni populum mancipauit, per Ehodem, Baracum, Deboram, eundem ab optimatib. derelictum liberauit, et quasi manumisit? Quid ergo iam obstat, dices, quin idem Deus, qui nobis tyrannos hoc tempore immisit, tyrannorum vltores etiam extra ordinem mittat? Cur, si Achab saeuit in viros bonos, si Iezabel Nabotho falsos testes subornat, non erit et Iehu, qui familiam Achabi deleat, qui sanguinem
page 197, image: s197Nabothi vindicet, qui Iezabelem canib. lacerandam proiiciat? Certe, quod antea respondi, vt iustitiae ita neque misericordiae diuinae, vllo tempore quid quam decedit. At vero, cum euidentia illa signa, quibus extraordinariam illorum heroum vocationem Deus confirmare solebat, nobis hoc saeculo vt plurimum desint, videat populus, ne dum sicco pede duce aliquo impostore, mare transfretare cupit, in gurgitem, quod Iudaeis accidisse aliquando legimus, praeceps ruat: ne, dum vindicem tyrannidi quaerit, sequatur forte aliquem, qui, eo tyranno expulso, tyrannidem ipsam ad se transferat: ne denique, dum reipub. merere gestit, priuatae alicuius libidini militet: itaque, quod multis rebusp. praesertim Italicis accidit, dum praesens malum arcere conatur, longe grauis accersat.
In summa, vt hunc tandem tractatum conclu damus, principes eliguntur a Deo, constituun tur a populo. Vt singuli principe inferiores sunt; ita vniuersi, et qui vniuersos repraesentant, regni officiarij, principe superiores sunt. In constituendo principe interuenit foedus inter ipsum populum, tacitum, expressum, naturatale, vel etiam ciuile, vt bene imperanti bene pa reatur, vt reipub. inseruienti omnes inseruiant, vt legibus obtemperanti omnes obsequantur:
page 198, image: s198et caetera. Huius vero foederis seu pacti regni officiarij vindices et cultodes sunt. Qui hoc pactum perfide et pervicaciter violat, is vere exercitio tyrannus est. Itaque regni officiarii ipsum et secundum leges iudicare, et renitentem vi coercere, si alias non possunt, ex officio tenentur. Hi duorum generum sunt. Qui regni vniuersi tutelam susceperunt, quales Comes stabuli, Mareschalli, Patricij, Palatini et caeteri, singuli perse caeteris conniuentibus aut colludentibus, tyrannum coercere debent: qui alicuius partis, regionisue, quales duces, marchiones, comites, consules, maiores, tyrannidem tyrannumque ab ea regione vrbeue arcere iure suo possunt. Porro singuli siue priuati aduersus tyrannos exercitio, gladium non stringent: quia non a singulis, sed ab vniuersis constituti sunt. Ad aduersus eos, qui absque titulo sese intrudunt, quia nulla pactio intercessit, promiscue admittuntur. Quo in ge nere censeri possunt ij, qui ignauia desidiaue legitimi principis abutentes, tyrannidem in ipsius subditos exercent. Et haec hactenus: quibus ex secunda quaestione, quae forte desunt, adiungi possunt.
page 199, image: s199
QVARTA QVAESTIO. AN IVRE POSSINT, AVT debeant vicini Principes auxilium ferre aliorum Principum subditis, religionis purae causa afflictis, aut manifesta tyrannide oppressis?
SVccedit iam alia quaestio, in qua certe definienda, coscientia magis: quam scientia opus est, quaeque, si charitas hoc seculo locum suum obtineret, plane otiosa esset. At quia, vt nunc sunt mores charitate ipsa nil quidquam est inter homines aut carius aut rarius; videtur etiam a nobis breuiter tractanda. Tyranni, tum animarum, tum corporum, tum ecclesiae, tum reipublicae regniue, coerceri, expelli, et puniri per populum possunt. Vtrunque iam rationibus evicimus. Verum, quia vel ea fraus tyrannorum, vel easubditorum simplicitas plerumque est, vt vix ante cognoscantur illi, quam rapuerint; aut hi de sua salute cogitent, quam ferme perierint, in easque augustias redacti, hi, a quibus suis viribus emergere non possunt, alienas implorare
page 200, image: s200coguntur: quaeritur, vtrum ijs religionis, aut reipub. regni Christi, aut regni sui causam tuentibus, principes Christiani auxilium ferre iure possint? Et multi quidem, cum afflictis opem ferendo suas se opes aucturos sperarunt, protinus licere iudicarunt. Sic enim Romani, Alexander Magnus, et caeteri multi tyrannorum coercendorum praetextu, pomoeria saepe sua protulerunt. Nec ita pridem vidimus Henricum II. Franciae regem, bellum intulisse Carolo V. Principum Imperij, et quidem Protestantium liberandorum defendendorumque praetextu: vt etiam Henricum VIII. Angliae regem Pro testantib. Germaniae opem ferre paratum, vt Carolo V. negotium facesseret. At si aut periculi aliquid inde metuatur, aut lucri minus sperari possit, tum sane plerosque principes liceat, nec ne disputantes audias. Et vt illi pietatis praetextu, aut ambitionem, aut quaestum tegebant: sic hi desidiae suae iustitiam obtendunt, cum sane nec illos vere hortare [?] pietas, qui alie na tantum quaerit, nec hos iustitia dehortari debeat quae tota foras spectat, et quasi proiecta est. Ergo, vtrisque posthabitis, in religionis primum causa quid vera pietas, quidque iustitia suadeant, videamus. Primum ratum sit, Vnicam esse ecclesiam, cuius caput Christus, cuiusque ita membra inter se cohaerent consentiuntque,
page 201, image: s201vt nullum ex illis vel minimum, vim laesionemve pati possit, quin caetera laedantur et dolorem percipiant, vt vniuersa Scriptura docet. Propterea comparatur Ecelesia corpori. Corpus vero saepe non brachij modo, aut cruris, sed minimi etiam digiti laesione afficitur, aut vulnere perit. Frustra itaque iactet aliquis, huius sibi corporis salutem cordi esse, qui, quod totum tueri potest, membratim dilaniari et discerpi patitur. Comparatur aedificio. AEdificium vero, quamcunque in partem cuniculi agantur, totum saepe corruit; quamcunque contignationem flamma invadat, in vniuersum periclitatur. Ridiculus itaque fuerit, qui forte quod in hypogaeo habitet, flammam a tecto arcere cunctetur. Male sanus, qui cuniculos contrarijs eludere nolit; quod in hunc, non in illum parietem admoueantur. Comparatur et naui. Nauis vero tota simul periclitatur, tota simul perit. Itaque aeque tuti sunt, pui in prora, ac qui in puppi: qui in carina, ac qui in transtris; si tempestas saeuiat: cum certe vel vulgato proverbio, qui in eodem periculo versantur, in eadem naui esse dicantur. His positis, certe qui eius do lore, incendio, iactatione non commouetur, ex eo corpore non est, in familia Christi non censetur, locum in Arca nullum habet. Qui vero vel tantillum commouetur, nihilo magis
page 202, image: s202dubitare debet, an ecclesiae membris vexatis opem ferre debe atque quam, an sibi ipsi, an se ipsum iuuare, cum omnes in ecclesia vnum simus. Quin potius quisque in suo munere suam ijs opem ope ramque praestare tenetur: et eo vtique maiorem, quo ampliores a Deo opes, nec tam possi dendas, quam dispensandas accepit.
Haec Ecclesia vt vnica est, ita etiam singulis Principibus Christianis in vniuersum et in solidum commendata atque commissa est. Quia enim vni alicui vniuersam committere, lubricum erat; singulis vero singulas eius partes, ab eius vnitate plane alienum: vniuersam singulis, singulas eius partes vniuersis commisit Deus. Nec vero vt propugnent eam tantum, verum etiam, vt, quantu possint, propagandam curent. Itaque si vnam eius partem, Germanicam forte, aut Anglicam, princeps regionis illius curet, alteram vero oppressam, si opem ferre possit, deserat et negligat, Ecclesiam deseruisse censetur: cum sane sponsa Christi vnicasit, quam, ne vsquam violetur, corrum paturve, omnibus viribus protegere ac tueri debeat. Huius vniuersae instaurationem, vt priuati quique genibus flexis, ita magistratus, pedibus, manibus, totis, inquam, viribus promouere tenentur. Neque enim alia est ecclesia Ephesina, alia Colossensis et caeterae
page 203, image: s203sed singulae illae vniuersae ecclesiae partes sunt: vniuersa vero regnum Christi est, quod omnes priuati optare debent; reges vero, prin cipes, magistratus, amplificare, dilatare, propugnare et propagare vbique, et aduersus quoscunque tenentur. Propterea apud Iudaeos vnicum templum erat, a Salomone extructum, quod vnitatem ecclesiae repraesentabat. Ridiculus vero et plectendus foret aedituus, qui partem tantum aliquam sartam tectam curaret, caeteras complui pateretur. Consimiliter reges Christiani omnes, cum inaugurantur, gladium tuendae nominatim catholicae seu vniuersae ecclesiae accipiunt: quo in manum accepto, omnes plagas Orbis designant, inque orientem, occasum, meridiem, septentriones eum vibrant, ne vlla eius pars excepta censeatur. Cum vero ecclesiae protectionem eo ritu suscipiunt, veram proculdubio intelligunt, non falsam. Itaque ei, quam veram et puram esse profitentur, in inte grum restituendae operam suam praestare debent. Ita vero a pijs principibus obseruatum [note: 2. Chron. c. 31.] fuisse, exempla docere possunt. Tempore Eze chiae regis Iuda, iampridem mancipatum erat regnum Israel regi Assyriorum, nimirum inde ab Osea rege. Itaque si ea Ecclesia Dei tantum, quae in regno Iuda erat, non ent vniuersa, Ezechiae commissa fuisset; si, inquam, eodem modo
page 204, image: s204custo diendi fuissent limites agrorum in ecclesia defendenda, ac in tributo forte imperando; Ezechias proculdubio, ea praesertim tempestate, qua Assyrij orbis imperio potiebantur, sese continuisset. At videmus, eum inuitasse per veredarios vniuersum Israelem, subditos, inquam regis Assyrij, ad Pascha celebrandum in Ierusalem: quin et [note: 2. Reg. 22. 2. Chro. 34. n. 6. et 35.] pios in Israele, in diruendis excelsis suis, in ditionibus nimirum Ephraim et Manasse et caeteris, quae Assyrijs parebant; adiuuisse. Sic etiam legimus Iosiam regem, in primis pium, non regnum suum modo, verum et Israeliticum, regi tum Assyriorum plane addictum, cultu idolorum repurgasse. Nimirum vbi Dei gloria, vbi Christi regnum agitur, nulli limites, nulli fines, nulli cancelli, piorum principum zelum arcere debent. Sin vis forte maior immineat, recordentur horum exemplo, qui vere Dominum timent, neminem metuere posse. Haec piorum principum exempla, ex quo ecclesia, quae prius Palaestina circumscribebatur, per vniuersum orbem diffusa fuit, Christiani principes multi insequuti sunt. Erant Constantinus et Licinus imperatores ambo: ille Orieris [orig: Oriëris], hic Occidentis. Erant et collegae pari potestate praediti. Notum vero est, quod vulgo dicitur; Parem in parem non habere imperium. Nihilo minus
page 205, image: s205tamen Constantinus Licinium Christianos, in iisque nobiles plerosque, religionis siue causa, siue praetextu, relegantem, diuexanten, contrucidantem, bello petit, religionis liberum cultum Christianis vi impetrat: fidem denique frangentem, et ad pristinam saeuitiam revertentem Thessalonicae morte mulctari iubet. Constantinus, inquam, ille Magnus, cuius vsque adeo pietas ab omnibus illius seculi Theologis celebratur, vt de eo quidam dictum velint, quod est apud Esaiam Prophetam: Reges Ecclesiae nutricios et pastores futuros. Eo mortuo, diuisum fuit Romanum imperium inter filios, aequo iure, nulla cui quam adiuncta praerogatiua: ex eis Constans Orthodoxos, Constantius natu maior Arrianos fouebat. Et hic quidem Athanasium Arrianorum hostem, Alexandria expulerat. Certe, si limitum vlla ratio haberi debuit, inter fratres debuit. Interim tamen minatur ille fratri, ni Athanasium restituat, vi facere paratus, ni quam primum cum hic in integrum restituisset. Quod si vero vnius episcopi restituendi causa haec facere non dubitauit: an non multo aequius, cum pars populi aliquanta opprimitur, cum auxilium implorat, Optimatibusque authoribus religionem [note: Sozom. lib. 7. c. 18.] suam tueri cupit? Sic et Theodosius, Attico episcopo suadente, adversus Chosroem Persarum
page 206, image: s206regem bellum suscepit, vt Christianis religionis causa vexatis succurreret, etsi ij priuati vere erant. Quod sane iustissimi illi principes, qui tot leges sanxerunt, quique tantam iuris curam habuerunt, minime fecissent; si eo facto alienos fines, et iura gentium violari iudicassent. Quorsum vero tot expeditiones principum Christianorum in Sytiam aduersus Saracenos, quorsum toties imperatae decimae illae Saladinides, quorsum tot bella socialia adversus Turcas, tot adversus eosdem indictae cruciatae, si quibusvis Christianis principib. etiam remotissimis, ecclesiam Dei tyrannide, Christianos captiuos seruitutis iugo liberare non licuit? Quibus vero argumentis impellebantur ad id bellum, quibus rationibus Vrgebantur? nisi, quod ecclesia vna esset, quia Christus omnes omnino ad delectum vndiquaque vocaret? quod communia pericula communibus armis depellenda essent? quae omnia pariter huic nostrae causae plane conueniunt. Quod si vero licuit illis aduersus Mahometem, nec modo licuit, verum vt alacribus praemium, ita et ignauis et cunctatoribus poena statuta fuit; cur non et aduersus Christi hostem? Si, inquam, in Graecos Troiam nostram obsidentes, cur non et in Sinoriem incendiarium? Denique, si Christianos seruitute corporea (neminem eñ cogunt Tuicae) liberare
page 207, image: s207pium fuit; an non multo magis miserorum animas manumittere, inque libertatem restituere? Et haec quidem tot piorum principum exempla, legis instar esse possunt. Verum quid Deus ipse peros Prophetarum in eos qui Ecclesiae instaurationem non promoueant, aut afflictionem negligant, passim decernat, audiendum est. Gaditae, Rubenitae, et dimidia tribus Manasse, petunt a Mose suam sibi suisque familijs portionem tribuicis Iordanem. Et Moses quidem tribuit: verum ea lege atque conditione, vt Fratres, caeteros, inquam, Israelitas, in consequenda terra Chanaan non adiuuent modo; verum, quia primi portionem obtinuerunt, praecedant eos, et in prima acie sint collocati. Sin minus: eosdem diris devouet, anathemate percutit, atque ijs comparat, quiad Cades barne rebelles iudicati fuerant. Quid enn? ait: Fratres vestri belligerabuntur, vos vero inter ea hic quiescetis? Quin potius traijcietis Iordanem, nec prius huc ad penates vestros regrediemini, quam Deus hostes suos expulerit a facie sua, requiemque fratribus vestris, non secus ac vobis, concesserit. Tum demum vero innocentes coram Domino et Israele, nimirum quos primos tanto beneficio dignatus est Deus optimus maximus, ni fratres adiuuent, ni laborum socij sint, ni praecedant, grauissimae
page 208, image: s208poenae proculdubio manent. Consimiliter
cum Debora duce, Nephtalitae et Zabulonenses in Iabinum tyrannum arma cepissent, ac interim Ruben, quae prima in armis esse debuerat, sese fistula inter gregum pascua oblectaret, Galaad intermedio amne sese tutum putaret; Dan maris imperium iactaret; Asser denique montium asperitate confideret; Spiritu Dei per Prophetissam loquente, disertissime omnes damnantur. Maledicite Meroz, ait Angelus Domini, diris devouete habitatores eius, quia non venerum in auxilium Domini cum strenuis. At benedicta Iahel vxor Heberi Cinaei, quae (licet foedus cum gentibus causari potuisset) Sisaram nihilominus ipsum hostilis exercitus ducem confodit, itaque pie Vrias:
[note: 2. Sam. c. 11. vers. 11.] Arca, inquit, Israel, Iuda habitant sub tentoriis, sub pellibus degunt, noctem saepe insomnem
sub dio transigunt; ego vero cum vxore epulabor, genio indulgebo, deliciabor? Viuit Deus, nunquam hoc faciam. Impie contra principes [note: Amos 6.] Israel, qui montium Samariae difficultate, Sionsque munitione freti, luxu diffluunt, conviuantur, comessantur, in eburneis lectis dormiunt, capillitium pervngunt. Interea vero Iosephum contritum, cruciatum, mire vexarum despiciunt, nec eius afflictione vllo modo commouentur. Propterea vero, ait Deus exercituum
page 209, image: s209superbiam domus Iacob odi, magnificas ipsius aedes detestor. Iuravi per animam meam; Tradam civitatem, et circuitum eius. Qui vero tantopere luxuriabantur, in transmigratione mox primi erunt. Impie quoque Ephraimitae, qui Gedeoni et Iephtae victoriam adeptis et triumphantibus non modo non gratulantur, verum invident: quos tamen periclitantes deseruerant. Item Israelitae, [note: Iudic. 8. et 12.] qui Dauide rerum potito, exclamant: En caro tua, et ossa tua sumus nos: qui prius, [note: 2. Sam. c. 3] eodem in angustias redacto, dicebant; Non est nobis pars in Dauide, non in filio Isai. Impie Christiani illi nomine tenus omnes, qui sacris Ecclesiae epulis communicare volunt, calicem amaritudinis cum fratribus ne degustant quidem, qui salutem in Ecclesia quaerunt, salutem et incolumitatem ecclesiae et membrorum suorum non curant. Denique unum Patrem Deum, unam familiam ecclesiam agnoscunt, unum se in Christo corpus esse propsitentur: neque tamen aut Christo in membris affecto opem ferunt, aut inopi opes suas impertiuntur. Quam vero eius impietatis [note: Numer. 32.] poenam futuram putamus? Moses comparat desertores fratrum, rebellibus Cadesbarne. Horum vero nemo, ita decernente Deo, terram Chanaan ingressus est. Ne ullam itaque in Chanaan caelesti sibi sedem quaerant, qui
page 210, image: s210Christo miserrime cruciato, ac millies quotidie morienti, opemque illorum ostiatim quasi imploranti non subveniunt. Christus ipse aeterno igni damnat eos, qui ipsum peregrinantem non exceperunt, frigentem non soverunt, nudum non vestierunt, inopem non iuverunt, captivum non liberarunt. Ignem itaque aeternum paratum sibi sciant oportet, qui quotidie talia patientem, surda aure praetereunt, quantumvis magna interim miracula edere videantur; et adeo quidem, ut quibusvis infidelibus tolerabilius, quam illis futurum sit. Quid enim? Iudaeine proprie, Scribae, inquam, et Pharisaei, Christum crucifigunt? Ethnicine [orig: Ethnicîne], Turcae, Christiani denique quidam in membris suis persequuntur, cruciant, divexant? Minime sane. Iudaei impostorem, Ethnici maleficum, Turcae infidelem, alij haereticum credunt et profitentur. Itaque si mentem illorum omnium spectes, e qua vulgo crimen metimur, noxios illi omnes, impios et poenam meritos persequi, Christum proprie occidere non videntur. At vere persequuntur, vere occidunt ij tantum, quiquem Messiam, Redemptorem, Deum profitentur, in suis membris torqueri ac crucifigi, cum impedire possint, vltro patiuntur. In summa: qui quem neci eripere potest, non eripit; aeque tenetur, ac qui
page 211, image: s211occidit. Quia enim noluit opem ferre, voluit [note: Ambros. lib. 1. de Offie. Gratian. in Decret.] occidi. In crimine vero voluntas ipsa spectari debet. At certe eo gravius est, Christianorum praesertim Principum qui Religionis causa vexatis opem non ferunt, homicidium, quo plures, quos liberare possent, interficiunt; et quo fratrem, quam quemliber, interficere, sceleratius est. Atrocius, quam ipsorum Tyrannorum scelus: quo virum bonum, iustum, pium, innocentem, quam latronem, impostorem, magum, haereticum interficere: quo Deum, quam quemlibet hominem petere, flagitiosius est: quo denique perfidia in pari facto ignorantiam superat.
An vero de ijs, qui tyrannide oppressis remve publicam adversus tyrannidem defendentibus, non opem ferunt, idem statuere licebit? cum non tam arctae necessitudinis, non tam arcti foederis ratio habeatur; cum inquam, non de Ecclesia, quae una omnium est, quae una universaque singulis commissa est: sed de Republica, quae alia aliorum esse potest, alia alijs sigillatim commendata est, hic agatur? Proximus est, ait Christus, non Iudaeus Iudaeo tantum, sed Samaritano, et cuivis homini. Proximum autem debemus, ut nos ipsos, amare. Itaque non Iudaeus Iudaeum tantum, sed et quemlibet peregrinum etiam et ignotum, latroni, si possit, eripere
page 212, image: s212tenetur, si officio suo satisfacere velit. Nec disputabit quisquam, an liceat alium defendere, qui seipsum tueri iustum iudicabit: cum sane alium, quam semetipsum, defendere eo iustius sit, quo quae mera caritas, quamquae aut ira, aut vindicta, aut alia animi perturbatio facit, iustiora existunt, et in proprijs iniurijs ulciscendis, nemo modum teneat: in alienis, licet gravioribus, immoderatissimi quique modum tenere possint. Verum est, quod ab Ethnicis ipsis discamus, quid a nobis humana societas hac in re, quidque communis omnium natura requirat. Quia, ait [note: Cic. lib. 1. et 3. Off.] Cicero, una omnium hominum natura est, hoc vel Natura ipsa praescribit, ut homo homini, quicunque sit, ob eam ipsam tamen causam, quod homo sit, consultum velit. Sin minus; omnis humana consociatio dissolvatur, necesse est. Itaque ut iustitiae duo fundamenta sunt: primum, ne cui noceatur; deinde, ut omnium, si fieri possit, utilitati serviatur: ita et iniustitiae duo genera sunt; unum eorum, qui inferunt; alterum eorum, qui ab ijs, quibus infertur, si possunt, non propulsant iniuriam. Nam qui iniuste in quempiam facit, aut ira, aut aliqua perturbatione incitatus, is quasi manus violenter videtur afferre socio: qui autem non defendit, nec obsistit, si potest, iniuriae, tam est in vitio, quam si aut parentes, aut amicos,
page 213, image: s213aut patriam deserat. Ita, quod ille facit, ira facere iudicatur, quae furor brevis censetur: quod hic, mala mens vere et malus animus, qui tyrannus perpetuus est. Et illius furor utcumque huius destinatum consilium nulla ratione excusari queat. Dices: Vereor, ne dum ab illo iniuriam depello, huic faciam iniuriam. Imo vero iustitiae praetextu iniustitiam tuam tegere vis: cum, si te ipse consulas, non te iustitia, ut officium deseras, sed quaevis alia causa potius moveat. Etenim, ut ait ille alio loco, aut inimicitias, aut laborem, aut sumptus suscipere non vis, aut etiam negligentia, pigritia, inertia aut tuis studijs, quibusdamve occupationibus, sic impediris, ut eos quos tutari debeas, desertos esse patiaris. Dum vero tuum te negotium agere dicis, ne cuiquam facere videaris iniuriam, in alterum iniustitiae genus incurris. Deseris enim vitae societatem: quia nil consers in eam studij, nil operae, nil facultatum. Haec Ethnici philosophi et politici, pie sane magis, quam multi hoc seculo Christiani. Hinc vicinus, ni domino saevienti servum eripiat, legibus Romanorum tenetur. Apud AEgyptios vero, qui obiter hominem [note: Diod. Sic. li 2. cap. 2.] a latronibus caedi, aut quamlibet iniuriam pati comperisset, neque subvenisset, si potuisset; mortis erat reus: sin minus, latrones
page 214, image: s214coram magistratu accusare tenebatur. Quod si neglexisset; plagis ad certum numetum, triduanoque ieiunio plectebatur. Quod si id vero vicino in vicinum iure licet; imo ex officio incumbit; si obvio cuique in latronem; an non multo magis licebit bono principi, non servis quidem adversus saevientem dominum, aut filijs adversus furentem patrem; sed regno aduersus tyrannum, reipublicae adversus privatam unius libidinem, populo, domino, inquam, adversus servum et actorem publicum, opem ferre et patrocinari? imo vero si neglexerit; an non ut ille latronis, hic tyranni nomen poenasque merebitur? [note: Thucyd. lib. 1.] Hinc Thucydides, Non ij modo, ait, tyranni sunt, qui alios in servitutem redigunt, verum longe potius ij, qui, cum eam violentiam reprimere possint, non curant: in primis vero, qui Defensores Graeciae et communis patriae vocitari volunt; patriae vero oppressae non opitulantur, et recte. Tyrannus enim quam violenter invadit tyrannidem, violenter retinere quodammodo cogitur: quia lupum, ut dicebat Tyberius, auribus tenere sibi videtur, quem neque absquevi retinere, neque absque periculo dimittere potest. Itaque crimen crimine ut extinguat, multa scelera patrat, ac alijs iniuriam inferre cogitur, ne sibi ipse iniuriosus sit. Hic vero
page 215, image: s215princeps, qui tyranni scelera, innocentumque caedem, quae impedire potest, otiosus spectat; quia ex eo quasi gladiatorio ludo voluptatem captat, tanto tyranno criminosior est, quanto qui gladiatores committit, ipso homicida gladiatore; quanto qui voluptatis causa, eo qui metu necessitateve coactus, hominem intersicit. Si opponunt quidam: Verum culpa est, rei alienae sese immiscere: respondeat Terentianus Chremes: Homo sum, humani a me nihil alienum puto. Si, quod alij, ut latebras impietati quaerant, distinctos esse limites, distinctas iurisdictiones; in alienam vero messem falcem inijcere non licere: nec ego sane consulo, ut eo praetextu fines alienos invadas, iurisdictionem alterius ad te rapias, messem vicini in aream tuam traducas, quod plerique eo praetextu faciunt. Non, inquam, ut arbitri illius exemplo, de quo Cicero, rem controversam tibi ipse adiudices. Quin potius principem regnum Christi invadentem coerceas, tyrannum intra limites suos contineas, populo afficto, reipublicae prostratae, manum auxiliarem porrigas. Ita vero id praestes, ut non tuae utilitati, sed humanae societati omnino consulas. Cum enim iustitia tota foras spectet; iniustitia sui tantum ratione habeat: iuste demum id feceris, si commodorum
page 216, image: s216tuorum rationem ullam habueris. Breviter, si princeps fixos pietatis et iustitiae limites violenter transilit, poterit vicinus pie iusteque extra limites suos prosilire, non ut invadat aliena, sed ut suis illum contentum esse iubeat: quin impius et iniustus erit, si negligat. Si princeps in populum tyrannidem exerceat, non minus aut segnius illi opem feret, quam illi, si populus seditionem moveat: imo eo promptius debebit, quo plures, quam unum pati, miserabilius est. Si Porsena Tarquinium Superbum Romam reducat; multo aequius Constantinus a populo senatuque Romano accersitus, Maxentium tyrannum urbe expellet. Denique, si homo homini lupus fiat, quin et homo homini Deus, ut est in proverbio, esse possit, nil plane vetat. Itaque Herculem in deorum numerum retulit Antiquitas, quod Procrustem, Busyridem, et alios tyrannos, humani generis pestes, orbisque monstra ubique terarum [note: Cic. 2. Off.] puniret et domaret. Sic et imperium Romanum, quam diu liberum stetit, Orbis terrae adversus tyrannorum latrocinia patrocinium vocitabatur: quia regum, populorum, nationum portus et refugium erat Senatus. Sic Constantinus a Romanis in Maxentium tyrannum accersitus, ducem exercitus Deum habuit, cuius expeditionem universa
page 217, image: s217ecclesia miris laudibus extulit, cum tamen eandem haberet authoritatem Maxentius in Occidente, quam in Oriente Constantinus. Carolus Magnus quoque in Longobardos bellum suscepit, a Patricijs Italiae in auxilium vocatus; cum tamen et Longobardorum regnum iampridem stabilitum esset, et nihil ipse iuris in illos sibi vendicare posset. Consimiliter cum Carolus Calvus rex Francorum, praesidem eius regionis, quae Sequanam et Ligerim amnes interiacet, Lambertum ducem et Iamaetium per tyrannidem [note: Ioan. Auentin. in Annal. Boidavia.] de medio sustulisset, ac caeteri Galliae optimates ad Ludovicum Germaniae regem, Caroli ex alia matre fratrem, confugissent, auxilium in Calvum eiusque matrem Iuditham, sceleratissimam foeminam petituri: is in amplissimo principum Germaniae coetu supplices audiuit, quorum vnanimi consilio, restituendis exulibus, bellum in Calvum publice decretum fuit. Denique, ut tyranni ubique locorum extiterunt aliqui; ita et apud omnes Historiographos vindicatae per Principes vicinos tyrannidis, defensique populi exempla passim extant, quae principes hodierni, in tyrannis tum corporum, tum animae, tum reipub. tum ecclesiae Christi, coercendis, imitari debent, ni ipsi tyranni meritissimo iure nominari velint.
page 218, image: s218
Ac (ut tandem uno verbo hunc tractatum concludamus) iubet pietas, legem Dei custodit, Ecclesiamque tueri; iustitia, tyrannos, iuris reique publicae everlores, coercere; charitas, oppressis succurrere, manumque adiutricem praebere. Qui vero haec tollunt, pietatem, iustitiam, charitatem de medio tollere et extinguere omnino volunt.
FINIS.
page 219, image: s219
ALPHONSVS MENESIVS Benauides, Tarraconensis, Galliam adloquitur.
GALLIA, quid saeuo toties fremis horrida motu:
Relligio sanctas stet laniata comas?
Cur populus bello regem, populumque vicissim
Rex petit? indigno terra cruore rubet?
Cur fratrem frater lacerat? cur viscera ciuis
In sua crudeles ipse acuit gladios?
Vnde animis nouus iste furor? quae tanta libida,
Sanguine cognato commaculare manus?
Scilicet, vt quondam, stabulis emissus Iberis,
Prata per, et campos, et iuga, fertur equus:
Aut ratis in scopulos errat peritura latentes;
Nullus vbi celsa puppe magister adest:
Haud aliter, legum populo dum fraena ralaxas,
Dum Regi soluis vincula, tota ruis.
At, populum et regem solitis tu siste lupatis.
Ilicet antiquus restituetur honos.
Si ponas illi leges, hic seruet easdem.
Ad colles sursum, Gallia lata caput.
Tu modo ne monitis aures praebere recusa.
Diuino Brutus quae pius ore canit.
Candida pax primum coeat. Concordia surgat.
Foedere sacrorum consocianda tibi:
Bis seni, ut solitum, Proceres moderentur habenas,
Quos Patriae patres dicitis, atque Pares:
Queis olim ducibus Rex atque auctoribus vsus,
page 220, image: s220
Arma foris rexit, templa, forumque domi.
Moribus antiquis, Regni Conventus agatur
Legitimus STATVVM nomine TERGEMINuM [orig: TERGEMINûM].
Hoc Regum indomitos freno distringere gressus,
His placeat loris colla superbaregi.
Nam si nec leges, nec publica commoda rerum,
Vnius arbitrio cuncta licere sinunt;
Quis novus hic mos est? quae tanta licentia? Gallus
Cur Princeps legum vincula nulla ferat? Non licuit Regi, ius, vectigalia, censum,
Aut pacem, aut forti bella gerenda manu,
Connubij aut taedas, nova vel decernere pacta,
Ni Populus, veteri more, iuberet idem.
Ab: anne ille tamen, nostri o [orig: ô] graue dedecus aeui,
Tunc Mahometanis miscuit armapia,
Et pepigit sibi, captius vrbesque domosque,
At capita, et praedam, barbare, Turca, tib?
Germana thalamos an tunc laniena, suorum
Sanguine foedabat? Marsque Hymenaeus erat?
Non ita Rex Populo semper tutorque paterque
Et Populus, proles Regis amica suit.
Tunc potuit Pietas Regem, Populumque fidelis
Commendare animus, tunc bene iunctus amor.
Fraudibus atque dolis te non instruxerat ille
Tuscus adhuc, vitijs imbueratque suis.
Fregerat arte fidem nemo, iurataque Pacis
Numina non vlli, fallere, ludus erat.
Sed Rex, Traiano similis: si iura secutus,
Et patrias leges, impere impero: Galle, tibi;
page 221, image: s221
Hoc pro me, dixit, gladio Dux vtere in hostem:
Sin secus, hunc ipsum pectore conde meo.
Foelix o [orig: ô] nimium, Pietas dum provida, Regni
Ordine tergemino te moderata fuit.
Verum vbi successit senibus scelerata Iuuentus,
Consilijs prauis, stulticiaque peris.
Nonne ego iam video, crudelibus vndique flammis
Sacra triumphari? non, tua iura rapi?
Non ego Nobilibus caedes, aconita parari?
Et nullum priscis legibus esse locum?
Iustitiaque decus temni? Virtutis honores?
Et pessum Christi funditus ire fidem?
Sume animos fortes tamen, et patria adsereiura.
Praesto erit, audeto, numen ab arce Poli.
Foedus ini, leges reuoua, duce et auspice Christo.
Hic tua certa salus, praesidiumque tuum.
Si leuis anxietas, si te spes vana moratur,
Eximit has Brutus, Gallia, rite tibi.
Quin ego, te, quamvis telluris alumnus Iberae.
Hostis et a patrij conditione soli,
Si licet, hortor idem, miseratus damna tuorum.
Tot Populi caedes, tot fera Ducum.
Credo equide: haec vincens immania monstra malorum.
Inscribes domitis, BRVTE, MAGISTER ERAS.
FINIS.
page 222, image: s222
DE IVRE MAGISTRATVVM IN SVBDITOS, ET OFFICIO subditorum erga Magistratus.
Tractatus breuis et perspicuus his turbulentis temporibus, vtrique ordini apprime necessarius. Ad Reges et Principes paraene-fis Dauidis.
Ad Reges et Principes paraenesis Dauidis. Psal. 2.
Seruite Iehouae in timore, et exultate in tremore: Osculamini filium ne forte irascatur, et pereatis via, cum exarserit furor eius.
Ad Subditos. 1. Pet. 2. 13.
Proinde subiecti estote cuilibet humanae ordinationi propter Dominum.
page 223, image: s223
DE IVRE MAGISTRATVVM IN SVBDITOS, ET OFFICIO Subditorum erga Magistratus.
QVAEST. 1.
SOLA unius Dei Opt. Max. voluntas cum perpetua sit et immutabilis omnis Iustitiae Regula, illi sine exceptione parendum esse dicimus. Quod vero ad obedientiam Principibus debitam attinet, utique si ex Deiore perpetuo imperarent tanquam Deo illis quoque semper et sine exceptione obediendum esset. At cum plerunque contrarium illis eueniat, addenda est ad illam haec conditio, dum nihil vel impium, vel iniquum praecipiant. Impia mandata voco, sive irreligiosa, qui aut ea iubent quae Deus in prima Legis suae tabula vetar, aut ea vetant quae in illa Deus praecipit. Iniqua vero praecepta dico, quibus id fieri inhibetur, vel non fieri iubetur, quod quisque pro sua vocatione, aut publica, aut privata, proximo ex charitate debet.
Hoc porro tum rationibus tum manifestis [note: Huma[?] mandata diuinis aequin parari sine Dec iniuria non possa.] exemplis probare non erit dissicile. Ait Dominus per Esaiam prophetam, Gloriam meam alteri non dabo. Quamvis autem non ita
page 224, image: s224perspicue Dominus locutus esset, re ipsa tamen constat non posse sine scelere edicta ex solo hominum arbitrio manantia, ijs exaequari, quae Deus ipse mandavit. At paresset, aequalisque Dei et hominum authoritas, si hominibus perinde ac Deo, sine exceptione parere semper esset necesse. Addo etiam quoties Dei iussa hominum mandatis postponuntur, toties homines supra Dei thronum euehi. Iam ad exempla veniamus. [note: Iuod. 1. 21. Mandatum iniquum.]
PHARAONIS edictum de occidendis omnibus pueris masculis Hebraeorum, iniquum erat, eique merito obstetrices parere [orig: parêre] recusarunt, quarum domibus seu familijs [note: Dan. 3. Mandatum impium.] iccirco Deus benedixit. Nabuchadnezaris autem de statua aurea adoranda edictum, plane [orig: planê] impium et irreligiosum fuit: Et ideo Danielis socij illi obtemperare nolentes pietatis et constantiae suae Deum approbatorem, idque manifesto miraculo, habuerunt. Mandatum autem Iesabelis de occidendis Dei prophetis et impium, et simul iniquum fuit: pie ergo fecit Abdias, qui illos non modo non occidit, sed vivos et occultavit et aluit. Cum porro Antiochus iuberet Idolis sacrificia offerri, sacrosanctas caeremonias violari, et divina scripta prophetarum, legisque igne comburi: sancte tandem illius furori, qui reliqui erant fideles Duce Mathathia
page 225, image: s225sese opposuerunt, Principes etiam sacerdotum et summum scribarum consilium cum Euangelij praedicationem suis minis prohibere conarentur: tantum abest vt illis [note: Iohan. 9. 22.] Christus, aut post eum Apostoli, morem gesserint, vt ille quidem saepe publice in templo illis inuitis concionaretur: Hi vero aperte responderint se malle Deo obsequiquam hominibus. Quorum exemplum constantissime postea sancti Martyres sunt secuti. Itaque rursus infero Magistratuum omnium authoritatem (quantumuis magna potentia et imperio sint praediti) duabus hisce metis a Deo ipso positis veluti septis [note: Pietas et charitas humana obedientiae metae] concludi, Pietate scilicet et Charitate: Quas si transilire ipsis contigerit, meminisse iuuabit Apostolici illus dicti, Praestat Deo quam hominibus obedire: ne vel ex eorum simus caterua, quibus Dominus per Michae [note: Mich. 6. 16.] am maledicit, quod impiis Regis sui mandatis obediissent: vel peruersa eorum exempla imitemur, qui immanissimos etiam tyrannos tanquam Deos adorarunt, Dei et titulos et effecta illis tribuentes. Quod de Domitiano praecipue testatur impurus ille poeta Martialis, quum scribere ausus est.
Edictum Domini Deique nostri.
Vtinam vero hoc nostro seculo non inueniantur,
page 226, image: s226qui ab adulatione eiusmodi haud longeabsint.
QVAEST. II.
Hoc vero iacto fundamento: Lubet etiam in quaedam alia inquirere, quae ad hoc argumentum pertinere videntur, vt multorum conscientiis satisfiat. Primo autem quaeritur. Num Magistratus teneatur omnium legum suarum cuiuis rationem reddere, vt et aequas et pias esse comprobet? Respondeo, Non teneri: Quinimo aequum esse vt probi omnes subditi probe de Dominis suis sentiant, nihilque iniusti de illis aut praesumant aut suspicentur: imo nec decere vt de reb. etiam dubijs nimis curiose priuati homines inquirant, praeter suum vel captum, vel conditionem. Si quorum tnn haesitat conscientia, possunt illi ac debent etiam (modeste tame et pacifice) scrutari quid rationis, et iustitiae mandato insit, quo aliquid facere vel iubentur vel inhibentur: stat enn firmum [note: 14. 13.] Apostoli dictum, Quicquid fit sine fide (id est, dubitante conscientia iustene id fiat, an secus) peccatum est. Caeterum si aperte irreligiosum, aut iniquum est quod praecipitur, tum quae supra [orig: suprâ] dicta sunt, locum habeant.
QVAEST. III.
PRAETEREA quaeritur, Quousque heac sententia de non obseruandis irreligiosis iniquisue
page 227, image: s227Magistratuum edictis, extendenda sit? Hic respondeo: Vnicuique considerandum quid sua ferat conditio ac vocatio, siue generalis ea sit ac publica, siue privata. Edicitne Magistratus vt id agas quod Deus prohibet? (quemadmodum [note: Exod. 1. 16. Matth. 2 17.] Pharao AEgyptiacis obstetricib. et Herodes suis satellitib. mandans vt bimulos omnes trucidarent) tum recte officio fungeris [orig: fungêris], si mandatum eiusmodi non fueris executus. Sicut de clarissimo Iurisconsulto Papiniano legimus, qui etsi Christianus non erat, maluit tamen a tyranno Caracalla occidi, quam fratricidium quod patrarat, vel probare, vel suo patrocinio defendere. Sin vero id Tyrannus verat, quod Peus mandat, nequaquam te officio defunctum putes, si simpliciter obedire tyranno recusaueris, nisi et Dei simul mandato obtemperes, sicut Abdiam [note: 1. Reg. 18. 13.] fecisse diximus, qui non solum prophetas Dei non interemit, sed etiam seruauit et educauit, contra Achabi et Iesabilis mandatum. Quoniam scilicet iubet Dominus fratribus periclitantibus quantum pro sua cuique vocatione licet, opem ferre. Sic et Apostoli, vt supra [note: act. 5.] diximus, non solum non cessarunt ab Euangelij praedicatione vt sacerdotibus obsequerentur: sed contra constanter praedicarunt vbique: quoniam hoc mandatum expresse a Domino acceperant, Ite, et praedicate Euangelium [note: Matth 28.]
page 228, image: s228omni creaturae, etc. Cum ergo hodie videmus plerosque Magistratus ita fascinatos ab Antichristo Romano, vt seuerissimis mandatis subditos execrando Missae sacrificio adesse cogant, piorum omnium officium requirit, non solum vt id non praestent, verum etiam vt Eliae ac Elisaei, totius denique veteris purae et verae aecclesiae exemplo, sese pijs coetibus a diungant, ibi verbum Dei audiant, sacramentisque communicent, prout Christus id fieri in Ecclesia praecepit. Idem quoque obseruare conuenit in officijs, quae homines hominibus tam iure diuino quam naturae debent, vt pote liberi parentibus, vxor marito, Pastor gregi, et in summa proximus proximo. Ab iis enim non decet nos vllis vel edictis, vel minis, vel etiam iniustissimis poenis absterreri, aut ab duci: modo ne quicquam obedientiae (quam imprimis Deo debemus, qui his omnibus maior est) ex huiusmodi praestitis officiis, decedat.
QVAEST. IIII. Quo modo a Magistratibus iniuriam passus sese aduersus illum tueri possit?
HINC etiam quaeri solet, Quid bona conscientia vir pius tum agere debeat, aut possit, quum Magistratus ipsum quidem ministrum suae iniquitatis non facit, sed illum ipsum iniurius est? Haec quaestio quia pluribus constat
page 229, image: s229membris, distinctione opus habet. Si ergo Magistratus, qui subdito iniuriam intulitalteri superiori Magistratui subest, licebit per leges iniuriam passo ad supremum Magistratum [note: Act. 25. 10.] recurrere: sicut Paulum fecisselegimus, cum a Festo Iudeae praefecto ad Caesarem prouocauit, vt illius iniustitiam declinaret. Verum qui priuatae sunt conditionis subditi, duo hic potissimum obseruent: primum nequid nisi iuridice experiantur. Deinde videant non solum quid liceat, sed maxime quid expediat. Is ipse enim Paulus, cum Philippis contra ius ciuium Romanorum virgis ignominiose indicta causa per Magistratus: imprudentia caesus fuisset: iudicans se sua [note: Act. 16.] patientia Dei gloriam magis promortuum: ius suum vlterlus prosecutus non est, sed satis illi tum fuit, Magistratum iniustitiae contra leges commissae, admonere.
AT vero si contingat (quod nimis frequenter nostro tempore vsuuenit) inferiorem Magistratum in alterum Magistratum inferiorem violenter aliquid moliri contra superioris expressam voluntatem: tum certe dixerim licere laeso magistratui, tentatis prius omnibus legitimus et pacificis mediis, sese legibus armare et iustam defensionem, iniustae violentiae opponere, quemadmodum a Nehemia aduersus Sanabalatum
page 230, image: s230et ipsius socios factitatum est.
QVID si autem supremus Magistratus is est, a quo iniuria proficiscitur? Dominus Iesus et post eum omnes Martyres suo exemplo satis docuerunt, iniurias patienter ferendas: et haec summa est Christianorum gloria, Iniuriam ab omnibus pati, nemini autem inferre. Quid igitur, dixerit quispiam, Nihilne remedij ergo superest aduersus summum Magistratum sua authoritate et potentia abutentem, contra omnia iura tum diuinatum humana? Superest sane etiam a rebus humanis petitum. Hoe vero cum dico, nemo putet me vel fanaticis Anabaptistis, vel alijs seditiosis ac turbulentis hominibus fauere velle, quos ego potius dignissimos censeam omnium reliquorum hominum odio, et seuerissimis etiam supplicijs. Verumenimvero dicendum mihi quod res est in hoc argumento: Nec existimandum est, eos qui docent quibus viis, salua conscientia, manifestae tyrannidi obsisti possit, bonos et legitimos magistratus, vel ea spoliaro authoritate, qua a Deo donati sunt, vel seditionibus viam sternere. Quinimo certum est neque Magistratuum authoritatem stabiliri, neque publicam tranquillitatem posse conseruari (qui tamen praecipuus finis est omnium bene constitutarum politiarum) nisi et
page 231, image: s231studiose caueatur, ne irrepat tyrannis, et si iam irrepsit, diligenter aut aboleatur, aut propulsetur. Quaeritur ergo, An subditi iusto aliquo modo, sine Dei offensa manifestam tyrannidem summi Magistratus reprimere, vel etiam armis, si opus est, propulsare possint?
QVAEST. V. An armis reprimi manisesta tyrannis iure possit?
HANC quaestionem vt dilucidius soluam, quaedam mihi prius ponenda sunt, tanquam totius quaestionis bases: Nempe Populos [note: De Magistra tuum origine.] non a Migistratib. primum dimanasse, sed quicunque vel ab vno principe, vel ab electis a se primatibus regi voluerunt, eos antiquiores suis Magistratibus fuisse. Vnde consequitur non populos propter Magistratum, sed contra Magistratus propter populum fuisse creatos: sicut tutor pupillo, non pupillus tutori constituitur: et pastor ob gregem, non grex propter pastorem. Id cum per se satis manifestum est, tum ex omnium fere nationum historiis confirmari [note: 1. Sam. 10. 11.] potest. Adeo vt Deus ipse etsi Salutem precibus populi elegisset, quem Samueli substitueret, voluerit tamen eum populi suffragijs [note: 2. Sam. 2. et 5.] in Regem et creari et suscipi. Sic Dauid etsi Rex a Deo ipso primum electus esset, noluit tamen regni administrationem suscipere, nisi
page 232, image: s232prius et suffragijs et libero tribuum Israeliticarum consensu confirmatus. Simili ratione factum est, vt postea etiam, quanuis regnum ex Dei constitutione familiae Dauidis esset ad dictum, is demum tamen ex Dauidis posteris regnaret, quem populus approbasset, et non alius (nisi forte aliquid extra ordinem accideret, quod impedimentum afferret, vt cum modo AEgyptij, modo Syrij reges in populum Dei tyrannidem exercebant.) Adeo vt hoc quidem regnum haereditarium esset, si familiam spectes, sed si personam, a electiuum, id est, ab electione populi pendens. Quod videre est ex historijs [note: 1. Para. 26 22] Salomonis, [note: 1. Reg. 12. 1] Roboan, [note: 2. Reg 11. 12] Ioas, [note: 2. Par. 26. 1.] Ozias et [note: 2. Para. 36. 1.] Ioachaz. Vnde et [note: 2. Sam. 15. 4.] Absalom occasionem paterni regni vsurpandi captauit. Sic [note: 2. Sam. 16. 18.] enim ei respondit Chusai amicus Dauidis, Nequaquam, sed quem elegerit Deus et populus iste, nempe vniuersus Israel, illius ero, et cum illo manebo. In summa si libet veteres historias, a pro phanis etiam scriptorib. literis mandatas scrutati, constabit (id quod natura etiam ipsa alta voce reclamare videtur) Magistratus, quorum authoritate inferiores regerentur, ideo creatos: quod necesse esset vel totum humanum genus perire, vel medium aliquem ordinem constitui, quo vnus pluresve reliquis im perarent, qui bonos tuerentur, improbos autem
page 233, image: s233poenis coercerent. Atque hoc est quod non solum Plato, Aristoteles et reliqui naturales philosophi (sola rationis humanae luce instructi) et docuerunt et probarunt: [note: Rom. 13. 5.] verum etiam Deus ipse, ore Pauli ad Romanos, totius fere mundi dominos scribentis, claris verbis confirmauit. En quae sit omnium tum Rerumpublicarum, tum Potestatum origo, a Deo omnis boni auctore optima ratione repetita. Quod et Homerus agnouit, et libere testatus est, Reges Iouis alumnos et populi pastores appellans. Quid igitur obstabit, quin de Magistratuum, maxime supremorum, potestate sermonem instituentes, ad primam illam originem ex qua fluxerunt, transcendamus, et ad quem finem constituti fuerint consideremus? Cum certissimum sit omnem de rebus iustis, vel iniustis disputationem a fine et ordiendam et finiendam. Tum enim recte et ordine aliquid factum censendum est, cum ad eum finem pertingit, ad quem destinatum fuerat.
CVM igitur de Magistratuum officio quaeritur, fatebuntur omnes, fas quidem esse illos et officij admonere, et libere quoque quo ties ab eo deflectunt, reprehendere. At vero vbi agi[?] de manifestissimis tyrannis, vel cohi bendis, vel pro ipsorum merito plectendis, tum plerique adeo patientiam, et preces ad Deum
page 234, image: s234commendant, vt pro seditiosis, et pseudochristianis habeant, et damnent, quotquot ceruices suas ad carnificinam non submittant. Locus hic sane lubricus est, ideo [orig: ideô] rursus lectores obsecro, meminerint eorum quae proxime a me dicta sunt, ne ijs, quae deinceps dicenda erunt, malas nectant consecutiones. Probatur quidem mihi maxime Christiana patientia, vt prae caeteris omnibus virtutibus laudabilis, et nunquam satis commedata, ad quam fateor studios e homines esse adhortandos, quia plurimum ad consequendam aeternam beatitudinem habeat momenti: seditiones, et omnem confusionem ceu immauia monstra detestor: in afflictionibus praesertim, ab vno Deo pendendum esse censeo: preces cum seria resipiscentia coniunctas, agnosco necessaria et vera esse remedia ad profligandam tyrannidem, quando quidem malum hoc inter flagella a Deo immissa ad populum castigandum merito connumeratur. Sed nego haec omnia obstare, quo minus liceat populis mani festa tyrannide oppressis, simul cum precibus et poenitentia, alijs iustis aduersus illam remedijs sese tueri: Idque firm issimis hisce ra tionibus nixus, confirmo.
HIS positis quae supra de origine Regum et aliorum Magistratuum probata sunt, consequitur
page 235, image: s235non esse Reges legitimes, eos qui vi vel fraude eam potestatem vsurpant, quae nullo iure ad ipsos pertineat. Duo sunt vero eiusmodi Tyrannorum genera: Alij enim in conciues suos dominationem vsurpant contra leges positas et receptas, sicut Iulius Caesar sub ficto Dictatoris perpetui titulo, Romanam Rempub. inuasit: et multi alij Tyranni, in Graecia praesertim, patriae suae libertatem oppresserunt. Alij autem non contenti ea qua iure in suos potiuntur dominatione, suas ditiones cum dispendio libertatis vicinorum suorum dilatant, et limitibus ampliant, qua ratione Monarchiae iam a mundi initio in tantam peruenerunt amplitudinem: cuius rei nobis sacrae literae [note: Gen. 10. 18.] exemplum in Nimbroto exhibent: sicut etiam hac via videmus Israelitas plerunque a vicinis populis oppressos fuisse. Itaque cum Tyranni illi nihil iuris haberent in Dei populum, Israelitis dico licuisse non solum edictis irreligiosis harum nationum non parere, sed etiam iustam defensionem, illorum iniquae violentiae opponere: Ideoque praefectos tribuum grauiter peccasse, quoties coniunctis animis et viribus peregrino hosti pro patria libertate non occurrerunt, siquidem obsistendi facultas illis daretur: constant enn etiam priuatos homines iure tam diuino, quam
page 236, image: s236humano, teneri, laboranti et oppressae patriae suaetotis viribus succurrere: paesertim vero cum et de Religione, et simul de libertate periclitatur. Verum est enim quod pirata ille captiuus ad Alexandrum ductus dicere ausus est, Nihil differre se ab illo, nisi quod ille magna nauium copia mundum depraedaretur, ipse autem vnica nauicula. [note: Obiectio.] His non aduersatur quod quidam solent obiicere: A Deo scilicet, transferri et permutari regna ac imperia: ideoque saepe Tyrannos potiri victoria Deo annuente. Absit enim [note: Solutio.] vt propterea vel Lucani sententiae subscribam, qui hoc modo, ius sceleri datum fuisse, canere ausus est: vel Demosthenis cau sam vt iniquam damnem, quod patriae suae libertatem aduersus Philippi Macedonis violentiam defendens, victus succubuerit, Philippus autem victor euaserit. Quibus exemplis ideo vtor, non vt ijs tanquam regulis piorum conscientiae nitantur, sed quia et celebria sut et plerisque notissima: atque etiam quod etsi haec inter profanas gentes acciderint, non tamen vsque adeo ab aequitatis norma distent, vt merito dici non possit ab altera parteius stetisse, ab altera iniustitiam. Nec enim a solo euentu prospero aut infelici (vt etiam Demosthenes AEschini aduersario suo, infelicem ipsi successum Chaeronesis praelij exprobranti,
page 237, image: s237respondit) iudicandum censuerim, num iuste quid an iniuste susceptum sit. Nam (vt magis Christiane loquamur) solet plerunque Deus vel hominum pecca ita vlcisci, vel suos eousque experiri, vt ipsorum consiliis (quamuis per se bonis et iustis) longe alium exitum tribuat, quam ipsi cogitarint: vt videre est potissimun in eo bello quod reliquae [note: Iudic. 20.] trib. Israeliticae in Beniamitas gesserunt. Al Deus interim non minus iustus manet, quocunque instrumento sua iudicia exequatur: nec populi minus legitimam causam aduersus hostes tyrannnos habuisse sunt existimandi, quia iusto aliquo Dei iudicio prostrati corruerint. Quamobrem probari mihi nunquam potuit eorum opinio, qui sine discrimine autexceptione vlla omnes [note: Non omnes Tyrannicidae promiscue damnandi.] simul Tyrannicidas vno calculo damnant: quibus olim Graecitam egregia praemia decernebant. Nec magis placet eorum sententia, quibus pleraeque liberationes in libro Iudicum notatae, ita exoticae videntur atque extraordinariae; vt eas nullo modo in exemplum trahi posse putent. Nam vtut verum sit, illos populi Israelitici Iudices diuino quodam ac extraordinario instinctu ad ea praeclara facinora patranda commotos et excitatos fuisse: non tamen statim consequitur, ipsos Israelitas (vel magistratum gerentes, vel etiam priuatos)
page 238, image: s238tuisse iure ordinario exterorum tyrannidem propulsare, qui a populo neque electi neque probati essent. Quod vero liberationes illae per eos duntaxat acciderint, quos Deus extra ordinem excitauit, meae sententiae non refragatur, sed potius stuporem et fractum iusto Dei iudicio Israelitarum animum, obsua scelera, coarguit. Vt igitur ea exempla recte ac iure imitari liceat, vera haec media tenenda existimo, nempe, Si quis in alios iniustam dominationem vel captet, vel iam vsurparit (sine alieni gena is sit, siue tanquam vipera ex patriae visceribus prorumpat, vt eam nascendo interimat) tum priuati homines ante omnia Magistratus suos legitimos adeant, vt, si fieri potest, publicus hostis publica authoritate, et communi omnium consensu depellatur. Sin autem magistratus vel conniueat, vel alio qui officium praestare recuset, tunc priuatus quisque legitimum patriae suae (cui, post Deum, totum se debet) statum tueri pro viribus satagat, aduersus eum qui legitimus magistratus censeri non potest, cum [note: Iniustus dominat onis alicuius vsurpator legunmus effici magistratus potest.] eam dignitatem contra leges publicas, vel iam vsurparit, vel vsurpare tentet.
Hic porro animaduertendum est, vitium quod ab initio vsurpationi inerat, posse postea emendari: adeo vt qui ab initio Tyrannus fuit, possit legitimus et inuiolabilis Magistratus
page 239, image: s239effici, si videlicet postea liber et legitimus accesserit eorum consensus, qui verum et legitimum Magistratum creare, et constituere possunt. Exempli gratia: Iustum erat bellum duce Pompeio aduersus Caesarem susceptum, quamuis in eo Caesar victor extiterit: sed si verum fuit Populi Romani postea libero et voluntario assensu, Caesarem dominium illud summum, praetextu perpetuae Dictaturae consecutum fuisse, iam quaerendum amplius non esset, an coniuratio in eum facta iusta ac legitima fuerit, nisi statim probetur, eum Dictatura ipsa manifeste abusum. Audeo id quoque certissime affirmare, optimates illos ciues Romanos potuisse, ac etiam debuisse, Rempublicam aduersus Triumuiratum defendere: sed non ausim dicere Cinnam, et socios iure potuisse in necem Augusti coniurare, post Regiam legem (quam vocant) promulgatam et receptam. Verum, hic [orig: hîc] quoque distinctione opus est. Nam dabitur hoc mihi, opinor, consensum, siue a toto siue a maiore populi parte, vel vltro praestitum, vel vi aut metu extortum, potius rescindendum esse, quam obseruandum, si certo constet illum cum aequitate et honestate manifeste pugnare. Quis enn sibi persuadeat, populum aliquem sponte ac scienter, nulla vi adactum, sese Principi alicui subijcere voluisse,
page 240, image: s240hoc consilio vt postea ab ipso iuguletur et penitus ex cindatur? At enim duo hic [orig: hîc] rursus sunt obseruanda, quoties ea vel rescin denda vel corrigenda sunt, quibus considerate consensus est praetitus. Primum ne quid temere, deinde ne quid per seditionem tentetur, aut fiat: sed iusto ordine, ac modeste, quantum eius fieri poterit. Praesens Reipublicae Christiane status duo nobis huius rei exempla suppeditat, vtraque sane maximi momenti. Primum est, iniustae illius ac irreligiosae subiectionis, qua sese Reges, et Populi Antichristo Romano iureiurando obstrinxerunt: Quo iureiurando ipsos non magis teneri assero, quam si nominatim et aperte Satanae iurassent, sese omnia iura tum [note: Temporalis iurisilictio Ecclesiastico rum, manife stus est ab vsus] diuina, tum humana euersuros. Alterum est, temporariae illius, vt vocant, Iurisdictionis, quam Praelati ecclesiastici sibi vendicarunt. Quia enn ex diametro pugnat tum cum Christi mandato, tum cum ipsius et Apostolorum omnium apertissimis exemplis (vt prae caeteris D. Bernhardus manifeste ostendit) consequitur profecto, vt per se ipsa nulla sit: quando quidem nec Principes ea se exuere aut spoliare, nec Ecclesiastici eam vel a Regibus vel a populis suscipere potuerunt, vel pretio acquirere: nedum vt vis ac dolosis artibus eam vsurpare
page 241, image: s241debuerint, ut eos fecisse constat in potissima mundi parte. Haec vero dicta sint in Tyrannos qui dominium vel in concives snos, vel in exteros populos, sibi iniuste vendicarunt.
Qvaest. VI. Quod sit officium subditorum erga superiores, qui in tyrannidem sunt prolapsi.
Svperest utiam alteram quaestionem tractemus, quae non immerito his nostris temporibus am plerisque est agitata, Quid, scilicet, liceat bona conscientia subditis, quoties summi ipsorum Magistratus, alioqui legitimi, in Tyrannos degenerant manifestos: An tum supremorum Magistraruum, in Tyrannos apertos conuersorum, authoritas, tam sacra et intemerata esse debeat, ut eam ferre subditi omnino teneantur, adeo ut nullo modo illi resistere possint: vel si resistere quidem aliquo modo licet, an fas sit illis ad [note: Tria subdisorum genera] arma usque progredi? Respondeo, Tria omnino esse subditorum genera, seu subditos in triplici esse differentia. Alij enim privati sunt homines, nulla publica administratione fungentes: Alij magistratum quidem gerunt, sed hi summis Magistratibus subijciuntur, (ut quos subalternos et inferiores Magistratus appellamus:) Tertij etsi summum
page 242, image: s242quidem Imperium non habeant, nec suprema ac ordinaria potestate fungantur, constituti tamen sunt in eo ordine, ut sinc quasi frena et habenae ad supremum Magistratum in officio continendum. Vt vero diversa sunt haec genera, ita de singulis diverso est respondendum.
[note: Priuatis non licere tyranranno, cui legitime subsuni, resistere.] Sive igitur qui privatae sunt conditionis, sponte et aperte dominationi iniusti usurpatoris consenserint (ut populus Roma. volens sese Augusto et ipsius successoribus submisit) sive is qui legitimus erat ipsorum magistratus, in tyrannum evaserit manifestum (qualis fuit inter Israelitas Abimelech, et triginta Athenis, ac Decemviri Romae, alijq; alibi) Non licere tum dico, cuiquam privato (citra extra ordinariam a Deo ipso vocationem, quam hic [orig: hîc] non attingo) sua privata authoritare vim vi adversus Tyrannum opponere; sed oportere omnino, ut aut ab illius ditione discedat, et sedes mutet, aut ad Deum per preces confugiens, iugum Tyranni patienter ferat: modo ne (sicut ab initio diximus) vel Tyrannidis ipsius adversus quempiam, minister esse cogatur, vel quicquam eorum omittere, quae aut Deo, aut proximo [note: Obiectio] debentur. Verum regeri posset adversus hoc meum responsum, id quod supra [orig: suprâ] statuimus, de duplici illo Tyrannorum genere,
page 243, image: s243quibus diximus etiam privatos homines posse ac debere totis viribus obsistere. Nam eodem primo intuitu recidere videtur, sive quis privatus dominium usurpet, sivequis sua dominatione legitima non contentus, tyrannidem exerceat: unde consequens videri possit, eandem etiam utroque casu [note: Solutia] decisionem locum habere. Sed si penitius in res ipsas intueamur, conspicuum est, quam maxime haec duo genera differre, licet prorsus similia videantur. Is enim qui alienos invadit nullo modo sibi subditos, etsi cupiat iuste et ex bono, et aequo dominari (sicut de Pisistrato et Demetrio Phaleraeo apud Athenienses legimus) potest tamen iure impediri, etiam armata manu, et a quibusvis vel infimae sortis, quibus vim inferre voluerit, quum nullo iure illi obstringantur. Qui autem a populo suo semel probatus et susceptus fuit, etsi suo iure abutitur, retiner tamen authoritatis suae fundamentum in proprios et privatos subditos, quoniam mutuo consensu, ac publice contracta obligatio, nullius privari voluntate solui, dirimive potest. Quod si secus fieret, infinitae rerum perturbationes, ipsa etiam Tyrannide peiores, sequerentur: et in locum unius tyranni, quem profligare mens esset, mille succederent. Praetetea unica ratio,
page 244, image: s244ex authoritate verbi Dei petita maioris hic [orig: hîc] esse debet momenti, quam quicquid in contrarium [note: Rom. 13. 5.] adduci posset. Paulus privatis officium praescribens, non modo Magistraribus (tam summis quam subalternis) resistere prohibet, sed illis etiam propter conscientiam [note: I. Pet. 2. 17.] obedire praecipit. D. Petrus quoque iubet Regem honore afficere, memor, ut verisimile est, eius reprehensionis, quam a Magistro audierat, cum gladium privatus adversus publicam potestatem (sua tamen authoritate in Dominum abutentem) strinxisset. At nemo nescit quales tum Caesares essent, Tyberius, et Nero, reliquique provinciarum praefecti. Hoc postea exemplum sancti Martyres sunt secuti, dum eos immanissimi Tyranni crudelissime insectarentur, non solum sub imperatoribus, qui in Christianos ex Romanorum legibus saeviebant, verum etiam sub illis qui perfide edicta in gratiam Christianorum promulgata, violabant, ut accidit sub Iuliano Caesare Apostata. In summa (ut hanc quaestionis partem tandem absolvam) Non licere dico cuiquam privato vi aperta sese tyranno opponere, cuius dominationi prius populus volens consensum praebuerit: si enim in privatis contractibus, pactis conventis, et promissis eousque standum est, ut potius damnum patiamur,
page 245, image: s245quam fidem fallamus: quanto magis privati cavere debent, ne ab obligatione solenni, ac publico consensu contracta, vllo modo resiliant?
[note: De Magistratibus subalternis] VENIO nunc ad inferiores Magistratus, qui sunt velut intermedij, et ut vulgus loquitur, subalterni, inter summum magistrarum, et populum. Quorum appellatione intelligo, non domesticos Regis ipsius officiarios (qui scilicet munus aliquod in Basilica Regia exercent, et ipsius perisone, potius [note: Alij sunt Regni, alij regis ministri.] quam Regno inserviunt) sed eos potius qui publicis muneribus, ide est ad Regni statum, vel iudiciorum causa, vel rerum bellicarum pertinentibus) funguntur, qui ideo in ipsis Mouarchijs non Regis, sed coronae sive Regni (inter quae summum est disrimen) administri nuncupantur. Cuiusmodi Romae quidem erant Consules, Praetores, Praefectus urbi, Praesides provinciarum (quae tum ipsi populo, tum Senatui etiam tempore Imperatorum tribuebantur) et similes Reipublicae, vel Imperij officiales, qui propterea popul. Roman. Magistratus, sub novilsimis etiam Imperatoribus, dicti sunt. Tales quoque erant apud Israelitas duces singularum tribuum, Millenarij, Centuriones, Quinquagenarij, Decuriones, et seniores Populi. Quae politica munera a Mose
page 246, image: s246primum ordinata, nequa quam postea sunt abrogata, cum status ille Aristo craticus in Monarchicum mutaretur, quinimo sub Salomone exacte constituta et observata. Eius generis varij magistratuum ordines sunt etiam hodie in plerisque Christianorum Regnis, inter quos iure censendi sunt, qui Duces, Marchiones, Comites, Vicecomites, Barones, Castellani vocantur, ut qui olim officia et munia publica exercerent, ad ea [note: Pleraque munia publica in dignitates haereditarias permutata.] certo ordine legitimeque allecti. Quae etsi postea in dignitates haere ditarias transierunt, nequaquam tamen pristinum ius et authoritatem amiserunt. In hunc ordinem praeterea connumerandi sunt, qui in civitatibus ad varia munera eliguntur, quales sunt quos vulgo Maiores, Viguerios, (seu Vicarios) Consules, Capitolinos, Scindicos, Scabinos et eiusmodi, nuncupant.
[note: Inferiores Magistratus non a persoma supremi, sed ab ipsa supremitate pendent.] Hi porro omnes etsi supremo Magistratui subsunt, ab eoque mandata accipiunt, ab eo denique inaugurantur, et approbantur, non tamen ab eo proprie pendent, sed ab ipsa (ut ita loquar) supremitate: id est, a summa illa Imperij seu regni [gap: Greek word(s)] et authoritate: ideoque defuncto eo qui summum Magistratum gessit, manent hi in suo quisque gradu, ut prius: quemadmodum et ipsa suprema potestas eadem manet. Quod enim
page 247, image: s247is qui in demortui locum suecedit eiusmodi inferiores Magistratus, ut et civitatum privilegia, confirmat (quam consuetudinem in Romano Imperio primum invexisse Tyberium Caesarem, tradit Suetonius in Vespasiano: quaeque nec prioribus saeculis in usu erat in Gallia, nisi forte cum regnum a parentibus, non ad filios transibat, sed ad exteros (Id vero, inquam, non efficit ut summus Magistratus, eorum [gap: Greek word(s)] , id est, primarius auctor sit habendus, a quo principium habeant: cum et Supremus ipse antequam in possessionem summae suae administrationis vere mittatur, iusiurandum vicissim ipli lii. premae potestati praestet, iuxta conditiones in iusiurandi formula expressas: sicut postmodum ipse a singulis quoque officiarijs iuramentum suscipit. Adeo ut eiusmodi confirmatio nullum ius novum conlerat (quemadmodum nec investitura novi Vassalli, aut a novo Domino facta) sed nova est duntaxat veteris iuris agnitio, propter mutationem [note: Mutuam esse supremorum ad inferiores, et inferiorum ad supremos Magistratus obligationem.] personae. Hinc apparet mutua esse obligationem inter Regem et Regni officiarios: neque totam Regni administrationem Regi soli esse commissam, sed supremum duntaxat eius gradum: et singulos officiarios inferiores, eius partem obtinere pro suo quemque gradu, idque certis utrinque conditionibus.
page 248, image: s248Quae conditiones si ab inferioribus Magistratibus non serventur, supremi est Magistratus illos vel officio abdicare, vel coercere, causa tamen cognita, et non nisi eo ordine, quem Regni leges perscribunt, nisi et ipse a iureiurando, quo se ex legibus regnaturum promisit, discedere velit. Ediverso vero fi is qui regiam dignitatem vel electione, vel iure haereditario adeptus est, manifeste ab ijs coditionibus deflectat, sub quibus nominatim rex est et agnitus et approbatus: quis dubitet inferiores Regni Magistratus, ipsas que adeo provincias, ac civitates, quarum administratio illis commissa est, a suo iureiurando hactenus salte messe ipso iure liberatos, ut ipsis liceat sese manifeste eius Regni oppressioni opponere, cuius tutelam et protectionem pro suo quisque munere, cum iureiurando susceperunt? Quid igitur? dicet quispiam, an qui modo pro. Sum-mo Magistratu habebatur (cuius authoritas esse debet inviolabilis) mox pro cuiusque inferioris nutu, tanquam privatus homo reputabitur, ut liceat in eum tanquam in publicum hostem irruere? Minimevero, in-quam, hoc enim effet fenestram, ut aiunt, ad quasvis impias seditiones, et coniurationes aperire. At enim nos de publica et manifesta Tyrannide, deque eiusmodi Tyrannis
page 249, image: s249sermonem habemus, qui nullas omnino commonefactiones admitrere aut ferre possunt. Dein de non agimus hic [orig: hîc] de tyranno prorsus e suo solio deturbando, et abij-ciendo: sed quaerimus, an ne quisquam ipsius manifestae violentiae, pro suo gradu sese opponere possit, ac debeat? cum iam prius ostensum sit, aequum non esse quempiam pro suo arbitrio publice contractam obligationem soluere, quisquis tandem is fuerit, et quantumvis etiam iustam de tyranno conquerendi causam habeat. Verum [note: Inferiorum magistratuis officium.] cum vicissim isti inferiores regni administri, a pocestate ipsa suprema hoc munus acceperint, ut de observatione et custodia legum inter eos caveant, qui ipsorum curae sunt commissi: sese que ipsi ad id omni fide praestandum iureiurando obstrinxerint (a quo nulla illius culpa absolui possunt, qui ex Rege Tyrannus factus, apertissime eas conditiones transgreditur, sub quibus Rex designatus fuerat, quarumque observationem ipse iuraverat) An non aequum omni iure tam divino quam humano fuerit, aliquid istis inferioribus Magistratibus amplius concedi, ratione praestiti ab ipsis iuramenti de procuranda legum observatione, quam illis qui privatae sunt omnino conditionis et absque ullo publico munere? Dico igitur si
page 250, image: s250eo necessitatis fuerint adacti, teneri ipsos omnino adversus manifestam Tyrannidem salutem eorum procurare (etiam armata manusi possunt) qui ipsorum fidei et curae sunt traditi: tantisper dum ex communi statuum, vel [gap: Greek word(s)] (id est eorum, penes quos est omnis legum Regni illius, aut imperij de quo agitur, authoritas) consilio, melius rebus publicis consultum sit, et ut decet provisum. Hoc porro non est seditiosum, aut in supremum suum Magistratum porfidum esse, sed potius fidelissimum iuramenti sui observatorem, erga eos quorum gubernationem quisque susceperit, adversus periurium, et Regni illius opprefforem, cuius protector esse debuerat. Isto iure merito usi sunt Romae Brutus, et Lucretius adversus Tarqui-nium superbus, Tyrannidem aperte exercentem (etsi privatim quoque ad illos haec causa pertineret) cum hic quidem Praefectus urbi: ille vero Tribunus Celerum, populum Rom. convocassent, cuius authoritate Tyrannus Regno pelleretur, bonaque eius publicarentur. Nec dubium est, si reprehendere eum potuissent, quin et iuxta leges, juas violarat (cum earum defensor esse debuissent) eum fuissent damnaruri: falsissima enim, et execrandi potius adulatoris, quam fidi subditi in principem, vox est, supremum
page 251, image: s251Magistratum nullis legibus subijci: cum contra ne unica quidem lex sit, secundum quam gubernationem suam instituere non debeat, qui omnium legum se defensorem ac vindicem fore, est iuramento pollicitus, Itaque tenenda estpotius praeclara illi [note: Marcus Aurelius.] Marci Aurelij Imperatoris sententia. Digna vox est, Principem se legibus subditum esse profiteri. Quod etiam facto comprobavit potentissimus ille nec unquam satis [note: Traianus.] laudatus Imperator Traianus, qui cum Surae (quem Tribunum militum creabat) pro [note: Dion. Cassius in Vita Traiam.] more parazonium nudum porrigeret, Talem, inquit, ensem accipe: quem pro me ita demum strinxeris si iuste imperavero: quod si perperam quicquam per me fieri cognoveris, eo in perniciem meam utaris velim. Sed nunc ad sacram historiam convertamur, quae vera et irrefragabilia multa exempla nobis suppeditabit, quibus obfirmentur piorum conscientiae. Cum Dauid ad necem quaereretur a Saule crudelissimo, et perfidissimo Tyranno, neminem habuit ex ducibus Tribuum, Millenarijs, Centurionibus, aut senioribus populi, qui causam suam tutaretur adversus tam impotentem Tyrannidem, non solum in ipsius Dauidis, sed etiam in totius Regni (maxime post summorum sacerdotum horrendam caedem) perniciem
page 252, image: s252vergentem: itaque ut Tyranni furorem devitet, atque illuc profugus vagatur, sed cum privatus amplius non esset (quinimo unus e regni ministris, dux scilicet exercituum Israelis) [note: 1. Sam. 24. 21.] et praeterea ius successionis a Deo illi promissum fuisset (quod nec Saulem latebat) [note: 1. Sam. 22. 2.] armis sese et militibus communivit, tentatis prius omnibus alijs medijs: Interim tamen suis limitibus se continens, tantum ab est ut vel in regis personam quicquam moliatur, cum etiam deprehensum, vivum salvumque e manibus suis dimiserit: vel regnum [note: 1. Sam. 24. 7.] ipsum invadat, ut etiam Saule rege mortuo, cui se successurum certo sciebat, ne [note: 2. Sam. 2. 1.] pedem quidem extulerit ad regiam sedem occupandam, nisi quantum Deus ipse eum promovet, et totius populi consensu advocatur. Attamen satis constat propositum illi fuisse armis sese tueri ob praedictas causas. [note: 1. Sam. 23. 9.] Quorsum enim alioqui illae militum copiae quibus comitabatur? Quod vero tam anxie Deum consulit, num cives Keilae eum, et milites suos in manus Saulis sint tradituri, aperte ostendit, statuisse illum omnino moenia oppidi illius Sauli obsidenti opponere, si in tuto se illic fore cognovisset. Quod factum damnari non potest, nisi et Dauid seditionis ac perduellionis insimuletur, (quod tamen ne suspicari quidem licet)
page 253, image: s253[note: 1. Sam. 25. 28.] et prudens Abigail mendacij arguatur, quae Dauidem, iusta defensione adversus iniustum persecutorem utentem, bella Domini [note: 2. Chron. 21. 10.] gerere aperte professa est. Habemus et aliud exemplum evidentissimum de oppido Lobna, quod domicilium erat Sacerdotum. Illud enim defecit ab Ioram sexto Dauidis successore, ne amplius illi subesset: eiusque defectionis causa in ipso historiae contextu exprimitur, nempe quod rex Ioram, Dominum Deum patrum suorum dereliquisset. At cum ad sacerdotes oppidum ipsum pertineret, clare liquet longe diversum esse hoc Lobnensium factum ab Edumeorum defectione, quae sub eodem Rege et eodem tempore accidit. Neque enim vero simile est, Edumeos ab Israelitarum subiectione sese substraxisse, ut vero Deo adhaererent, cui nunquam ex animo servierant, sed odio duntaxat Israelitarum et recuperandae libertatis cupiditate. At sacerdotes, vel illi saltem (si hos prius secessisse arbitrabimur) qui post Deum Lobnae dominium obtinebant, pietatis suae egregium specimen ediderunt, cum simul et Deo et Tyranno parere non valentes, huius iugum excusserunt, ut in Dei cultu et obsequio permanerent. Haec duo exempla, praeter supra citatas rationes, ita sunt certa, et authentica,
page 254, image: s254ut sola (meo iudicio) sufficere possint, ad obfirmandas inferiorum Magistratuum conscientias: quoties eos necessitas cogit, post tentata omnia alia remedia, ad arma confugere, ut suos adversus Tyrannidem manifestam tueantur, ac conservent, non concitandae, sed potius vitandae seditionis gratia: sicut maiorum nostrorum aetate eorum Tyrannis, qui in Helvetios dominabantur, occasionem Magistratibus Municipalibus dedit, vendicandi sese in eam libertatem qua hodie fruuntur.
REPETITIO VI. QVAEST.
[note: Ordines siue satus ad frenandos supremos magistratus constituti, possunt ac debent omnibus modis illis resisteresum in Tyrannos degenerant.] SVPEREST ut de tertio subditorum genere loquamur, qui etsi revera ac certo quodam respectu supremorum Magistratuum obedientiae subsint, alio tamen respectu, maxime rebus angustis extremisque, constiruti sunt defensores ac protectores iurium ipsius supremae potestatis, ut summos Magistratus in officio retineant, eosque, si opus erit et coerceant, et mulctent. Hic [orig: Hîc] vero meminisse oportet eorum quae supra dicta sunt, nempe populum extitisse priusquam magistratus ullus esset, et propter populum Magistratus creatos, non contra populum propter Magistratum. Quantumvis enim quidam populi a suis regibus originem traxisse videantur (ut a Romulo populus Romanus
page 255, image: s255creatus fuisse dicitur, quia prius originalis populus non fuerit, sed multitudo quaedam ex varijs gentibus et populis collecta) id tamen ad alios trahi haud quaquam potest, ut inde Regula generalis constituatur. Praeterea ne Romulus quidem in has gentes collectitias, nisi ex ipsarum consensu dominatus est. Inde sequitur Magistratuum omnium, quantumvis supremorum, ac potentium, authoritatem, a publica eorum authoritate pendere, qui ipsos ad hunc dignitatis gradum evexerunt, non contra. Ac ne quis obijciat, hanc quidem primam fuisse Magistratuum originem, sed postea Populos sese prorsus eorum potentiae, et arbitrio subiecisse, quos pro summis Magistratibus recepissent, et omnem suam libertatem sine exceptione illis omnino resignasse. Nego primum, certo de hac omnimoda abdicatione constare: Quin contra affirmo, nullam gentem (quandiu ius et aequitas viguerunt) Reges suos aut creasse, aut approbasse nisi certis appositis conditionibus. Quas si illi manifeste violant, efficitur ut qui hanc in illos authoritatem conferre potuerunt, non minus potestatis in ea illis rursus adimenda retinuerint. Quod ut clarius appareat, dispiciamus an non per omnes aetates, inter famosissimas quasque Nationes
page 256, image: s256et magis notas, perpetuo usu hoc comprobari possit.
[note: I. Exempla Romanorum tempore. Regum. Liu. lib. 1. ab. V. C.] DVCAMVS autem exordium a [orig: â] Romanorum Regno, ac deinde imperio, licet hi vetustiores non fuerint. Titus Livius initia Romani Regni describens, refert, cum centum illi, interreges nominati, qui post Romuli (primi huius populi progenitoris) mortem populo per vices prae erant, plebi non placerent, communi consensu statutum ut deinceps Reges suffragijs populi crearentur, et Senatus authoritate firmarentur. Idem de Tarquinio Superbo ultimo Romano rege loquens, Neque enim (inquit) ad ius Regni quicquam praeter vim habebat, ut qui nec populi iussu, neque authoribus patribus regnaret. Ac mox multa recenset quae ab illo contra maiorum instituta fierent. Hic enim, inquit, regum primus, ut traditur, a prioribus morem de omnibus Senatum consulendi soluit, Rempublicam domesticis consilijs administravit, bellum, pacem, foedera, societatesque per se ipse cum quibus voluit iniussu populi, ac Senatus, fecit diremitque. Ex quibus verbis satis constat Romanorum Reges nonnisi certis conditionibus fuisse admissos, quas si non praestarent, populus iuxta civium distinctos ordines convocatus, non minus ad illos exauctorandos, quam
page 257, image: s257ad eos constituendos, potestatis haberet: quod erga illum ipsum Tyrannum facto ipso satis demonstrarunt. Caeterum praeter id quod Seneca ex libris Ciceronis de Republica annotauit, nempe, provocationem fuisse a Rege ad populum (quod in causa capitali Horatij sororicidae factitatum est, qui a delegatis per Tullum Hostilium Regem iudicibus damnatus, a populo poste a est absolutus) praeter id, inquam, testatur etiam Dionysius, Romulum, dum cum suis de statu Romano constituendo consilium cepisset, pronunciasse, Regem quidem custodem esse Legum: at interim penes populum relictam potestatem fuisse creandorum Magistratuum, Legum constituen darum, et indicendi belli. Quod primis Gallicae Monarchiae architectis pro archetypo fuisse verisimile est, ut infra docebimus. Ad haec ex Collatini, qui Populum (cuius appellatione non tantum status ille plebeius, quem hodie tertium appellamus, intelligendus est, sed tres illi simul ordines qui Romae erant, nemper Patricius, Equestris et [note: Consulum potestas. Lib. 2. ab. V. C.] Plebeinas) eandem authoritatem in Concules quoque habuisse: quamvis illi suprema in Repulolica potestate potirentur, ubi Dictatore carerent. Id enim testatur etiam Livius
page 258, image: s258his verbis. Timens Consul ne postmodum privato sibi, eadem illa cum bonorum arnissione, additaque insuper alia ignominia, acciderent, consulatu se ab dicavit. At Collatinus nullius criminis incusabatur, sed suspectum erat duntaxat populo Tarquiniorum nomen, e quorum familia erat Consul Collatinus. Inde ergo facile est colligere, multo magis hoc iure populum usurum fuisse, si quis consul alicuius criminis neus esset peractus: quamvis ex Legum praescripto expectandum esset, ut (quia temptorarium magistratum gerebant) tempus statutum implerent, priusquam causam dicere cogerentur. Fateor quidem Decemviros post ea creatos, a quibus ad alium Magistratum non erat pro vocatio: verum cum alternatim imperarent, licebat ab unius sententia ad alterum appellare: tantum abestut cuiusquam immensa, et nullis limitibus conclusa potestas, populo Rom. unquam placuerit: quin tandem etiam Decemviros ipsos officio sese [note: Dictatores.] abdicare attinet, verum est quidem ab illo non licuisse ad alium provocare: sed haec dignitas nonnisi extrema aliqua necessitate laborante, et pene oppressa Repub. in usu erat, et id quidem ad brevissimum tempus, semestre scilicet. Sed (quod etiam maius
page 259, image: s259est) si quando ab suprema potestate ad populum provocatum est, consensit ille ultro: ut ex ijs quam Romae anno ab V. C. CCCXXIX. inter L. Papirium Dictatorem et Qu. Fabitum [note: Exempla tempore Caesarum Iulius Caesar.] contigerun, videre est. Quid si ulterius progredi libet, et ad Caesares usque pertingere? Etsi Iulius Caesar Rempub. vi potius, quam voluntario populi assensu occupasset: videri tamen voluit a populo iuxta antiquas consuetudines, dignitates omnes, et munera, quae obtinebat, consecutus, et ob id duntaxat reprehensus existimatur a multis (ac etiam tandem iure occisus) quod [note: Augustus.] nimis multas dignitates cumulasset. Augustus eius successor adoptatus quidem ab illo fuit, sed non haeres Imperij relictus: ideo persuadere conatus est, se iure, et a populo obtinuisse, quod vi occuparat. Nec [note: Tyberius. Caligula. Claudius.] Tyberius alia ratione ei successit. Et post eum Caligula summo tum Senatus, tum populi consensu Caesar est appellatus. Claudius vero primus quidem imperium militari et coempto favore obtinuit, at non nisi consentiente populo illud rexit, qui tum volens sese in miseram servitutem praeceps dedidit. [note: Nero.] Nero autem illi succedens, cum veneno illum sustulisset, imperium aperta violentia occupavit. Sed eius exitus exemplum nobis
page 260, image: s260singulare suppeditar eius authoritatis quam Senatus adhuc tum retinebat. Nam is iure suo utens (quod diu quasi sopitum delituerat) dicitur nominatim, Neronem populi Romani hostem prius iudicatum, capite damnasse. Vnde apparet ipsos etiam Caesares Tyrannos factos, iuridice et coerceri et damnari potuisse: ipsorumque imperium etsi latissime ex lege Regia (propter Augustum lata, et propter Vespasianum confirmata) pateret, certis tamen limitibus definitum, nec sine exceptione probatum fuisse: quandiu iuri et aequitati locus fuit. Ecquid enim aliud est Tyrannis quam potestas adversus leges sese exerens? de cuius amplitudine et expansione nobis dicere non est propositum (quae enim effrenae cupiditatis et malitiae Tyrannorum meta esse potest?) sed de legitima tantum regum aliorumque principum potestate legibus finita. Atque haec quidem de Romanis.
[note: II. Exempla ex Atheniensium Republica.] ATHENIENSES porro cum abrogatam Democratiam in Aristocratiam commutassent, Triginta primum viros, postea decem tantum publicae gubernationi praefecerunt, ut ipsorum historiae perhibent: Quos, cum authoritate sua abuterentur, deinceps et ab officio removerunt, et dignis supplicijs etiam affecerunt, eodem scilicet
page 261, image: s261iure in eo utentes, quo illos primum creaverant.
[note: III. Exempla a [orig: â] Lacedaemo nijs petita] NOTVM est etiam Lacedae monios, Reges suos pro arbitrio ex Heraclidarum familia eligere solitos. Quod mutare Lysandrum voluisse tradit Plutarchus, sed frustra. Rege autem certis conditionibus electo, Ephoros constituerunt, qui Reges in officio retinerent, ac veluti habenis fraenarent. Hi porro alios modo expulerunt, modo capitis supplicio affecerunt, donec tandem proditione Cleomenis Tyranni, omnes occiderentur: quo facto Lacedaemon simul cum dominatione libertatem amisit. Venit autem hic [orig: hîc] mihi in mentem pulcherrimus ille Xenophontis locus, quo de Lacedaemoniorum Republica verba faciens tradit, Regem et Ephoros singulis mensibus sese mutuo iure iurando obligare consuevisse, hoc quidem omnium civium, illum proprio suo nomine: ac Regem quidem hoc iuramento polliceri, se ex praescripto constitutarum legum regnaturum: Ephoros autem se civitatem illi conservaturos, si iusiurandum servasset.
[note: IV. Exempla ex Israelitarum monarchia] VENIAMVS nunc ad Israeliticam [gap: Greek word(s)] , omnium quae unquam fuerunt, perfectissimam si ea Ifraelitae contenti fuissent. Hoc vero primum eam veluti supra sidera
page 262, image: s262evehit, quod ab initio Deus ipse aeternus, [note: Infelicitas Monarchia omnium felicissima cur extiterit. Ios. 2. 16.] eius unicus Monarcha fuerit: non eo tantum nomine, quod ipse rerum omnium supremum dominium obtineat, sed singulari quodam modo, nempe, quod leges per Molem visibiliter Israelitis constituerit, quod populum suum per Ieho suam in terram promissam exerto veluti brachio intro duxerit, quod denique illis praefuerit, eosque rexerit, in eorum scilicet persona, quos ipse immedia te ad illius gubernacula praefecisset, qui Iudices vocabantur. Eo igitur tempore [gap: Greek word(s)] Israelis vere Monarchia fuit (quamvis Deus quorundam ministerio pro beneplacito suo ut eretur) Quod si regna omnia hunc Monarcham haberent, vel saltem omnes Monarchae ab hoc summo mundi totius domino, se regi semper paterentur, non minus superflua esset haec, de qua agitur, quaestio, quam ea nunc pernecessaria esse agnoscitur. At enim felix ille huius Reipub. status, (qui nulli unquam praeter huic populo obtigit) stupendo, et insolenti modo mutatus est. Nam reliquarum gentium Monarchiae in Tyrannidem, ipsorum Monarcharum culpa, [note: Quomodo abolita fuerit Israelitarum Monarchia.] deflexerunt: At Israelitae, cum tantum bonum non agnoscerent, verum illum suum Monarcham, qui Tyrannus fieri nunquam poterat, veluti invitum adegerunt, ut ipsis
page 263, image: s263[note: I. Sam. 8. 4. 11.] Regem ex hominibus constitueret, sicut et reliquis populis. Dominus ergo tandem illorum votis annuit, sed in ira et indignatione sua: non quasi statum Monarchicum per se eo facto damnare voluerit, sed quia haec mutatio a populo cerebricoso et refractario esset profecta. Interea hoc dissimulari nec potest, nec debet: Regem nullum a condito mundo (etiam si optimum quemque seligas) extitisse, qui sua authoritate non fuerit aliquatenus abusus, ad eo ut omnino fatendum sit, (id quod Philosophi etiam sola [note: Monarchia quomodo et quando perniciosa.] ratione naturali instructi agnoverunt) Monarchicam dominationem perniciem ac interitum potius populo afferre, quam praesidium et salutem, nisi habenis quibusdam coarctetur, quibus fiat, ut maximum illud bonum quod ex ea potest emanare, colligi: et ingens malum, quod alio qui omnino ex illa consequi necesse est, vitari et impediri possit. Vtor hac praefatione, de Israelitici Regni primordijs sermonem ingressus, quoniam horum omnium clara illic exempla extant: Ad quae ut tam Reges quam populi solicite animad verterent, esset operaepretium, ne alios ab alijs opprimi tam saepe contingeret: sed potius utrisque Dei (a quo solo omnis manat tranquillitas) gloria, ita curae esset, ut et qui imperant, et qui parent, simul
page 264, image: s264pacifice sese tueri satagerent. Verum ut eo redeam, unde sum digressus; Dominus merito in populum suum ira percitus, ut quid illis ex temerario illo quo agitabantur affectu, expectandum esset clare [orig: clarê] ostenderet, praedicit illis per Samuelem miris omnino verbis, quod sit ius illud futurum, quod historia [note: Ius Regium a Samuele praedictum quale.] ius Regis vocat: Nempe in summa, Regem pro libidine et personas, et bona subditorum usurpaturum, et ad suos usus conversurum: quod certe Tyrannicum est potius, quam Regium. Quis enim merito dubitare ausit, Dei solius esse meram suam voluntatem loco rationis obtrudere? cum nihil iustum dici possit, nisi quod prius Deus voluerit: Dei enim solius voluntas vera est ac certa omnis iustitiae Regula, ut ab initio dictum est. Contra vero hominibus accidit, quorum etiam ratio iustis, ac sanctis legibus subijci, et moderari debet, in ijs praecipue, qui alijs praesunt: ad eo ut toto coelo errent, qui Samuelis verba ita accipiunt, quasi is author Regibus esse voluerit, quidlibet audendi: aut quaecunque illi caeca voluntate egerint, approbarit: iuxta execrandum impurae illius incestuosae dictum: Si libet, licet: quod, proh dolor, plusquam satis nostro hoc seculo iactatur, et praestatur. Quinimo ita accipienda sunt Samuelis verba,
page 265, image: s265quasi Israelem increpans diceret, Non sufficit vobis Deum ipsum pro Monarcha vestro habere, ut fuit hactenus peculiari quodam favore: sed alium ac talem expetitis, qualem habent reliqui populi: Continget ergo vobis talis: At audite rursus, quid iuris ille in vos sit usurpaturus, et qua aequitate ac iustitia vobis dominaturus. Hunc esse sensum verborum Samuelis experientia ipsa [note: Reges Iudah a populo electi. Dauid. 2. Sam. 5. 1. Salomon. 1. Par. 29. 22.] poste a ostendit. Dico igitur, Quamvis Deus nominatim Dauidem elegisset, oportuisse tamen eum etiam a populo eligi: qui in eo eligendo recte, prout debuit, Dei voluntatem sit secutus. Idem accidit quoque in Salomone, qui a Deo primum electus, a populo secundario Rex creatus fuit, Et in genere, quamvis diadema regium ex Dei mandato, haere ditario iure ad familam Dauidis pertineret, Populus tamen, ut supra a nobis ostensum est, ex demortui Regis liberis eum eligebat, quem regnare mallet. Idque duplici obligatione interveniente, [note: Ioas. 2. Reg. 11. 4. et 17.] ut patet ex historia Ioas. Nam tam Rex quam populus, solenni iureiurando Deo primum pollicebantur se leges ipsius tam Ecclesiasticas, quam politicas observaturos. Adhibebatur postea et aliud iuramentum [note: Populi Israelitici potestas in profligandis damnandisve Regibus.] mutuum inter Regem ipsum, et populum. At vero, dixerit quispiam, eratne propterea
page 266, image: s266ius populo (id est, ordinibus populi) in eum quem elegerat, cum officium non praestaret, animad vertere? Erat profecto, quod quatuor exemplis potissimum probari potest. Si enim licuit Dauidi adversus Saulis tyrannidem sese tueri, ut paulo ante visum est, et Lobnensibus ab obedientia Iorami deficere (qui tamen inferiores tantum Magistratus erant) nonne inde merito colligam, Regijs ordinibus multo etiam plura ipso iure licuisse? Huc quoque pertinet id quod prudenti Ioiadae sacerdotis [note: Athalia.] consilio, ab ipsis ordinibus adversus Athaliam (quae Regina constituta, sex integris annis Regnum administrarat) patratum fuit. [note: Amasias. 2. Re. 14. 19.] Denique Amasiae exemplum multo est adhuc apertius, quem Hierosolymitani ad necem usque sunt insectati. Quod si id per seditionem factum quispiam arbitretur, et non legitime, is quaeso diligenter ad sequentes rationes attendat. Nusquam dicitur [note: Qualis fuerit Amasiae occisio.] Amasias a servis domesticis occisus (sicut id patri suo Ioas contigisse, et Ammoni Manassis filio, legimus) sed potius communi quodam Hierosolymitanorum consensu: neque id occulte, et quasi per insidias (qui fuit quam plurimum Tyrannorum exitus) sed vi aperta, et velut publica authoritare: nec subito aliquo tumultu, sed
page 267, image: s267postquam ille fuga sese in urbem Lachis recepisset, unde et ipsius cadaver reportatum, et in patrum suorum sepulchrum conditum scribitur. Nihil denique hic [orig: hîc], neque ante, neque post Amasiae mortem conspicitur, quod se ditionis suspicionem habeat: sed omnes circumstantiae evincunt cuncta potius consilio, et meditata deliberatione, Hierosolymitanorum (simul tacito foedere, tanquam praecipua ordinum pars, coniunctorum) [note: 2. Par. 25. 27.] tentata, et patrata fuisse, etsi id extra ordinem, et quasi perfunctorie acciderit: nullo certe privato odio, sed propter ipsius impietatem, qua praecipuam iuramenti sui partem violarat. Ideoque nuspiam legimus post eius mortem vel querimoniam vllam, vel inquisitionem, vel denique poenam aliquam adversus caedis authores procuratam, aut irro gatam vel a populo, vel ab ipsius liberis fuisse: quemadmodum [note: 2. Re. 12. 10. et 14. 5. et 21. 24.] post mortem Ammonis et Ioas contigit, in quorum coniuratos occisores, etsi domesticos, iustis poenis fuit animadversum: quamvis uterque illorum improbus fuisset. At contra, mortuum huius cadaver aequis in Ierusalem revectum fuisse legimus, ob reverentiam tum Regiae dignitatis, tum familiae: et Azariam ipsius filium a populo Iuda universo Regem illi suffectum. Quod
page 268, image: s268rursus plane ostendit id, quod a potiore ordinum parte (nempe a Iero solymitanis) factum fuerat, communi postea consensu confirmatum fuisse: ut iusta de causa, et per eos, executioni mandatum, quibus id liceret. Hinc igitur conludo, ordines seu status populi Israelitici ius habuisse, et ex familia Dauidis sibi Regem, quem vellent eligere, et electum postea vel eijcere vel supplicio etiam, proutres ferebat, afficere.
[note: V. Exemplum ex Danorum regno.] Sic nostra memoria Dani Christiernum crudelissimum Tyrannum non solum Regia dignitate priuarunt, sed carcere conclusum ad mortem usque detinuerunt, translato Regno ad sapientissimum iustissimumque Regem illius avunculum, eiusque, qui nunc regnat, avum.
[note: VI. Suedorum exempla.] Quod ad Suedos quoque attinet, satis norunt omnes quomodo nostra aetate Gostavus se, suosque a [orig: â] Danorum subiectione liberarit: et etiamnum hodie Suedi Regem suum captivum asservant, ob non satis prudenter administratum Regnum, quod ad fratrem ipsius translatum est: Cui Dominus benedicat.
[note: VII. Scotorum exempla.] Scoti etiam superioribus annis Reginam suam abdicarunt, et perpetuo carcere damnaverunt, quod quam plurimorum turpium adulteriorum, atque etiam crudelissimae caedis
page 269, image: s269mariti sui accusaretur: quae accusatio si legitime probata est, audeo dicere, rectius eos facturos fuisse, si in eam promeritas poenas exercuissent.
[note: IIX. Exempla ex Angliae regno.] Caeterum quod ad Angliae Regnum omnium quotquot hodie in universo orbe visuntur foelicissimum, atque utinam in eo felicitate diu perduret: spectat etiam si ad eum, qui Regio sanguine proximior est, iure successionis illud devoluatur: apparet nihilominus, tum ex multis historijs memoratu dignissimis, tum ex Polidori testimonio, in vita Henrici, huius nominis primi, Anglorum regis, omnem fere regnandi authoritatem a consensu Parlamenti (ut vocant) pendere. Et sane si conferre libet beatam illam tranquillitatem (qua iam multis annis fruuntur, sub benignissimo et pacatissimo Serenissimae Reginae Elizabethae dominio) cum miserando et infelicistatu, tot aliarum regionum, ipsa experientia docebimur, quam sit ea moderatio Regiae potestatis utilis, et beata, si modo ea recte exerceatur, et Reges ipsi Deum timentes, populique sui amantes, sustineant se ab illa, non regi tanquam pupillos (ut aulici adulatores, qui pane lachrymis miserae plebis pisto saginantur) loqui solent, sed dirigi et moneri, ea tamen reverentia et obedientia,
page 270, image: s270quae Maiestati ipsorum convenit, ac debetur.
[note: IX. Exempla a [orig: â] Polonorum institutis.] De Polonis porro si quis hactenus dubitavit, Num in eligendo certis conditionibus Rege, ipsi hoc ius retinuerint, ut a iuramento ipsis discedere liceat, si ille promissis non steterit: poterit id clare intelligere ex ultima illa electione, qua sibi Henricum Regis Gallorum fratrem in Regem cooptarunt. Atque in eo mihi plane convenit cum Episcopo Valentino (huius electionis pro Rege suo, procuratore) qui in oratione ad Polonos habita, et vulgo excusa eos hoc nomine maxime laudat, quod regum suorum potestatem sapientissimis suis legibus coarctarint, et quasi finibus circunscripserint.
[note: X. Exempla a Venetorum Republica.] Simili ratione Veneti (quorum Respublica, si ex eventis iudicandum est, omnium felicissime, et sapientissime, secundum hominum prudentiam, constituta, et moderata existimatur) Ducem supremum sibi creant, non tanquam Idolum aliquod, aut spectrum (ut quidam in rebus politicis parum exercitati scribere ausi sunt) sed tanquam principem ac Monarcham, a quo circa ullum tyrannidis periculum, omnes Monarchiae commoditates, percipiant. Iam vero sicut Consilium illud quod vocant generale,
page 271, image: s271Ducis eligendi omnem authoritatem habet (servatis tamen ritibus ad hoc apud ipsos institutis, et usitatis) ita illud ipsum Consilium sibi ius istud retinuit (sine quo facile reliqua omnia in nihilum abirent) Nempe illius ipsius Ducis deponendi, et puniendi, si quid tyrannicum vel moliatur vel patraverit: quemadmodum id exemplis et facto saepe comprobatum est. Videant igitur hic [orig: hîc] reliqui Italiae populi, qui tam subtiliter de humanis rebus disserere, et ratio cinari sunt soliti (editis etiam plerisque [orig: plërisque] de civili gubernatione libellis) An in hac re aeque prudenter sese omnes, ut Veneti, gesserint.
[note: XI. Exempla ab Hispanorum Regibus.] Quid vero de Hispanis dicemus? Status certe huius Regni diu fuit perturbatissimus et valde inquietus, quod pleraeque barbarae nationes, tum ex Septentrionibus, tum ex Africa illuc veluti diluvio quodam exundarint, sicut id tum certissimae historiae, tum ipsorum idioma testantur. At fatendum est omnino Gentem hanc prae caeteris semper fuisse sagacem, et providam. Et quamvis verum sit illud Aristotelicum, natura Barbaros mancipia potius esse, quam subditos: Hispani tamen hactenus (quaecunque tandem harbaries regionem eorum invaserit) in Politiae constituendae ratione plerisque
page 272, image: s272populis erubescendi occasionem praebent, eosque merito pudefaciunt. Id vero ut probem, citabo duo testimonia prae caeteris insignia, et quae literis aureis insculpi publicis tabulis mererentur: ut et Reges iuste ex ijs imperare, et populi vicissim recte obedire, docerentur.
Prius testimonium sumptum est ex quarti Concilij Toletani c. 74. quod habitum est anno Domini D. C. XLIIII. iuxta Sigiberti supputationem. Verba autem Synodi, tum ex viris Ecclesiasticis, tum ex reliquis Regni ordinibus coactae, sic habent: Nullus apud nos sub praesumptione regnum arripiat, nullus excitet mutuas seditiones civium: nemo meditetur interitus Regnum, sed defuncto in pace Principe, primates totius gentis, cum sacerdotibus, successorem Regni consilio communi constituant: ut dum unitatis concordia a nobis retinetur, nullum patriae gentisque dissidium per vim, atque ambitum moliatur. Quod si haec admonitio mentes nostras non corrigit, et ad salutem communem cor nostrum nequaquam perducit, audi sententiam nostram. Quicunque ergo ex nobis, vel totius Hispaniae populis, qualibet coniuratione, vel studio, sacramentum fidei suae (quod pro patriae gentisque Gothorum statu, vel conservatione
page 273, image: s273Regiae salutis, pollicitus est) temerauerit: aut Regem nece attrectauerit, aut potestate Regni exuerit, aut praesumptione Tyrannica regni fastigium vsurpauerit, anathema sit in conspectu Dei patris et Angelorum: atque ab Ecclesia catholica, quam periurio profanauerit, efficiatur extraneus et ab omni coetu Christianorum alienus, cum omnibus impietatis suae sociis, quia oportet vt vna poena teneat obnoxios, quos similis, errorinuenerit implicatos. Quod iterum secundo replicamus dicentes, Quicunque a [orig: â] modo etc. Et ideo, si placet omnibus qui adestis, hanc tertio iteratam sententiam, vestrae vocis consensu firmate. Ab vniuerso clero, vel populo dictum est: Qui contra hanc nostram definitionem praesumpserint, anathema: Maran-atha id est, perditio in aduentu Domini, sint: et cum Iuda Iscariot partem habeant ipsi, et socij eorum. Amen. Qua propter nos ipsi, et sacerdotes omnes sanctam Ecclesiam Christi ac populum admonemus, vt haec tremenda et toties reiterata sententia, nullum ex nobis praesenti atque aeterno condemnet iudicio: sed fidem promissam erga gloriosissimum Dominum nostrum Sisenandum regem custodientes, ac sincera illi deuotione famulantes, non solum diuinae pietatis in nobis clementiam prouocemus, sed
page 274, image: s274etiam gratiam antefati Principis percipere mereamur. Te quoque praesentem Regem, ac futuros aetatum sequentium Principes, humilitate debita deposcimus, vt moderati et mites erga subiectos existentes, cum iustitia et pietate populos a Deo vobis creditos regatis, bonamque vicissitudinem, qua vos nobis constituit, largitori Christo rependatis, regnantes in humilitate cordis, cum studio bonae actionis. Nec quisquam vestrum solus in causa, captiuum aut reum sententia feriat, sed consensu publico cum rectoribus exiudicio manifesto, delinquentium culpa patescat: seruata a vobis in offensis mansuetudine, vt non seueritate magis in illis, quam indulgentia polleatis, vt dum omnia haec (authore Deo) pio a vobis modera mine conseruantur, et Reges in populis, et populi in Regibus; et Deus in vtrisque laetetur. Sane de futuris Regibus hanc sententiam promulgamus, vt si quis ex eis contra reuerentiam legum, superba dominatione, et fastu regio in flagitijs, et facinore, siue cupiditate, crudelissi mam potestatem in populis exercuerit, Anathematis sententia a Christo Domino condemnetur, et habeat a Deo separationem, atque iudicium, propter quod praesumpserit praua agere, et in perniciem regnum deducere.
page 275, image: s275De Simithilane vero, qui propria scelera metuens, seipsum regno priuauit, et potestatis fascibus exuit, id cum Gentis consultu decreuimus, vt neque eum, vel vxorem eius, propter mala quae commiserunt, neque filios eorum vnitati nostrae vnquam consociemus, nec eos ad honores, a quibus ob iniquitatem deiecti sunt, aliquando promoueamus. [note: Cap. 3.] Est hoc sane singulare exemplum: cui decretum aliud sextae Synodi Toletanae adijciam, in quo postquam de exigendis Iudaeis e regno statutum esset, adduntur sequentia. Incassum bonum agitur, si non eius prouidetur perseuerantia: Ergo postquam ordine praemisso ad gubernacula accesserit Regni, si ipse temerator huius extiterit promissi, sit anathema Maran-atha conspectu sempiterni Dei, et pabulum efficiatur ignis aeterni, similique cum eo damnatione perculsi sint, quicunque sacerdotum, vel quilibet Christianorum eius implicati fuerint errori. Ex his facile iudicari potest quae sit or dinum Hispaniae in suos Reges authoritas, si quid contra iusiurandum commiserint: cum ex iure Feudorum (quae etiam Regna Imperia complectuntur) Vasallus excommunicato Domino seruitium non debeat, imo sacramento fidelitatis sit absolutus: vt habetur lib. 2. Feud. tit. 28. §. 1.
page 276, image: s276
Alterum testimonium, quod pro ferre sum pollicitus: Formula illa est insignis, quam Arragonij hodie etiam (nisi forte non ita pridem mutata est) non solum in Regum suorum in auguratione vsurpant, sed etiam in conuenientibus illis triennalib. iterant, in quib. Rex sese apud suos ordines sistere solet, tum vt suis ius dicat, tum vt ab ijs ius suum recipiat. Ibi enim post multas peractas caeremonias, inter eum quem Iustitiam Arragonensem vocant (qui supremae potestatis personam refert, cuique reges iureiurando se obstringere coguntur) et Regem ipsum, [note: Formula qua Hispaniarum Reges inaugurantur.] vel creandum, vel iam creatum, Formula haec totidem verbis pronuntiatur. NOS QVI VALEMOS TANTO COMME VOS, Y PODEMOS MAS QVE VOS, VOS ELEGIMOS REY: CON ESTAS Y ESTAS CONDITIONES, INTRA VOS Y NOS, VN QVE MANDA MAS QVE VOS. Id est. Nos qui tanti sumus quanti vos, et plusquam vos possumus, Regem vos eligimus, his atque his conditionibus: In vos, et nos vnus maiore est imperio, quam vos. Er quo vsque Hispani suos Reges in honore [note: XII. Exempla a sacro impero.] habuerint, prout debuerunt.
Quid plura? Norunt omnes qua sit authoritate coetus ille Principum toto orbe illustrissimus, septem vide licet Electorum imperij,
page 277, image: s277tam in eligendo Imperatore, quam in eo, quoties opus est, ab dicando: sicut Adolpho Anno M. CC. XCVI, et Venceslao anno M. CCCC. Imperato rib. accidit. Erat autem ta le iusiurandum, quo se tunc Reges seu Caesares Germaniae obstringebant, quale describitur in Tractatu, cui titulus est, Speculum Saxonicum lib. 3. §. 54. Cum enim Rex eligitur, cogitur publico iuramento fide litatem, et hominium (seu, vt vulgus vocat, homagium) imperio praestare: ac polliceri se totis viribus promoturum iuris administrationem: atque adeo omnes iniurias pro pulsaturum, et denique omni studio, et conatu [note: XIII. Exempla Regum Gallorum et ante et posiquam Francis coniuncti fuere.] iura Imperij conseruaturum.
Accedo iam ad Francos: Apud quos, priusquam in Galliam venissent, Reges ordinibus populi sui sub missos fuisse, testis est Iulius Caesar lib. 5. c. 8. de bello Gallico, dum Ambiorigis Eburonum (siue vt hodie vocantur Leodiensium) Reguli, in quadam oratione verba recensens ait, sua esse eiusmodi imperia, vt non minus haberet in se iuris multitudo (legitime scilicet coacta) quam ipse in multitu dinem. Idem etiam probatur ex verbis Vercingento rigis Regis Aruernonorum, causam suam in coetu publico tuentis, vt ea ab eodem Caesare recitantur lib. 7. capit. 4. Poste a vero Galli et Franci sub vno
page 278, image: s278Francogallorum nomine coierunt in vnum. Quorum regnum cum singulari Dei beneficio diutissime prorogatum, et conseruatum fuerit, nunc quidem ita nutare videtur (quacunque tandem ex parte culpa haereat) vt certissimum eius excidium proxime timendum sit, quod tamen vix accidere potest, nisi cum ingenti reliquarum orbis partium mutatione. Caeterum quae mihi nunc de eo dicenda sunt, satis suspicor quibusdam grata et accepta, quibusdam vero in gratissima et inauspicata futura. At nihil dicenti nisi id quod res est, spero equidem Deum mihi aduersus omnes calumnias fore propitium. Quanquam igitur Franco galli Reges suos primum ex Merouei familia, de inde ex Caroli magni posteris, ac tandem ex Hugonis Capeti successo ribus eligerrent, ita tamen ab initio Monarchiam suam constituisse dico, vt Reges ipsorum non solo iure successionis regnarent, sed si simul consensu Ordinum Regni electi forent. Sic Pharamundus electus solio Regio sublimatus fuit, Anno Domini CCCCXIX. Sic Pipinus anno DCCLI. ipsorumque liberi Carolus, et Carolomannus anno DCCLXVIII. Ac tandem anno DCCLXXI. Carolus in fratris partem ex ordinum authoritate successit. Quam authoritatem secutus ipse postea, nempe anno
page 279, image: s279DCCCXII. Ludouicum filium suum Imperij haeredem instituit: cauens nominatim [note: Naucl. vul. 2. generatione. 28.] testamento suo (sicut Nauclerus, qui scriptis illud prodidit, testatur) vt populus (id est ordines ipsi) quam mallet ex filiorum libe ris in Regni successorem eligeret, praecipiens etiam Patruis, qui tum superuixissent, vt eiusmodi electioni assentirentur: quod factum equidem notaru est dignissimum, et ad totius huius quaestionis statum decidendum accommo datissimum. Atque tale fuit Francogallicorum Regum iuramentum teste Aymoino, [note: Aymoi. lib. 5. c. 21.] qui Carolum Caluum dictum sic loquentem inducit. Quia sicut isti venerabiles Episcopi vnius ex ipsis voce dixerunt et certis in dicijs ex vnanimitate monstrauerunt, vos acclamastis me Dei electione ad vestram saluationem, et profectum, atque regimen et gubernationem huc aduenisse, sciatis me, honorem et cultum Dei atque sanctarum Ecclesiarum Domino conseruare adiuuante, et vnum quemque vestrum secundum sui ordinis dignitatem, et personam, iuxta meum scire et posse, honorare et saluare et ho norabiliter saluatum tenere velle: Et vnicuique in suo ordine secundum sibi competentes tam Ecclesiasticas quam mundanas legem et Iustitiam conseruare: In hoc vt honor Regius et potestas, ac debita obedientia atque adiutorium
page 280, image: s280ad regnum mihi a Deo datum continendum ac defendendum, ab vno quoque vestrum secundum suum ordinem ac dignitatem atque possibilitatem mihi exhibeatur, et sicut antecessores vestri Iure, fideliter et rationabiliter, meis antecessoribus exhibuerunt. Haec ille tot idem verbis.
Eo [?] ipsos vero ordines potestatem regum, quos elegissent, ab dicandorum habuisse, si quid peccassent infinitis exemplis constat. Childericus propter flagitia, et libidines publico Consilio Regno motus, et expulsus est anno CCCLXI. eique Gilo substitutus, qui ex Merouei familia non erat. Et Chilpericus anno DLXXVIII. et Theodoricus anno DCLVII. Quinimo anno DCCCXC. ordines neglecto Carolo Ludouici Balbi filio Euden siue Odonem in Regem elegerunt. Legimus etiam Hugonem Capetum Regno priuasse Carolum Lotharij fratrem, cum ille negligentius et veluti cunctando rem ageret, et ad concilium deferret, sperans scilicet fore, vt Regni ordines illorum controuersiam, pro assueto more, dirimeret. Ac in summa, si regnum Francogalliae electione non conferebatur, dicendum esset neque Pipinum, neque Capetum [orig: Capêtum] quicquam iuris in eo habuisse: cum neque ex Merouei masculis haeredibus successores deessent,
page 281, image: s281Pipino regnum vsurpante: neque ex Caroli Magni filijs, cum Capetus Regium diadema sibi vendicaret.
PORRO quod attinet ad eorundem ordinum authoritatem, qua vel Regni praecipuas dignitates et officia conferebant, ad imebantque: vel saltem sollicite animaduertebant, quomodo se Reges tam in ijs conferendis, adimendisve, quam in tributis exigendis, aut in alijs Regni praecipuis negotijs, tum belli tum pacis tempore gererent: Ea, inquam, authoritas vetustissimis et valde authenticis Historijs satis superque testata est: quae plane eorum assentatorum impudentiam satis arguunt, qui hodie ex ruinis tanti tamque sapienter constituti Regni, suam potentiam per fasne fasque augere non desinunt. Et sane quod nostris temporibus is qui sanguine est proximior, non conuocatis or dinibus in Galliae Regnum succedit, nouamque rerum faciem inducit, pro eorum libidine, qui eiusmodi successoris fauorem ac gratiam captauerint: Quodque comitia publica statuto tempore amplius non indicuntur, sed tum duntaxat, quum id commodum quibusdam videtur, qui inde proprias commoditates, et securitates aucupantur: Quod praeterea, quoties ordines coguntur, id fit non tam vt de publicis rebus serio de cernatur,
page 282, image: s282quam dicendi causa, vt scilicet longis affectatisque orationibus Rhetorum (imo Sophistarum potius) more, tempus et actio omnis eludatur: Quodque illic ij iudices sedeant, in quos praecipue omnes accusationes, et querimoniae intenduntur: Denique quod tum bella, tum pax, aut in duciae decernuntur: tribura et exactiones imponunrur: leges de rebus tam publicis, quam priuatis figuntur, et refiguntur: dignitates et praefecturae, omnia item munia publica electis vel conferuntur, vel adimuntur, pro quorundam tantum (siue virorum, siue mulieurm, nobilium siue ignobilium, proborum siue improborum) arbitrio, qui apud rerum Dominos maiore pollent authoritate et gratia (vt pote per quorum aures et oculos duntaxatisti et audiant et videant) haec, inquam, omnia a maiorum sanctis morib. et agendi ratione quam longissime dissident, et cum primariis legib. quibus Gallicae Monarchiae, fundamenta nituntur plane ex diametro pugnant. Iam vero Iurisconsultis omnibus, qui cum scientia iuris bonam conscientiam coniunctam habent, disputandum reliquo, num vlla quantumuis longi temporis praescriptio iure aliquo vel diuino, vel humano locum hic [orig: hîc] habere possit, vel debeat. At enim quod hodie adhuc Reges, cum solenni ritu vn guntur. iuramentum prae
page 283, image: s283stant (cuius fotmula vt inam publice excuderetur, vt omnibus inno tesceret) et quod prae terea singulis ciuitatibus sua priuilegia, item publica munera Regni officiarijs confirmare postquam regnum sunt adepti, consueuerunt: (etsi hic multa fiunt per abusum, quae minime sunt probanda) Quod denique si reges minores sunt aetate, status ordinesque Regni communi consilio statuunt, ad quem illius administratio pertineat: Haec, inquam omnia reliquiae sunt adhuc pristinae illius authoritatis, qua ordines pollebant, et quae nunc paulatim abit in nihilum. Nondum tamen ducenti anni praeterierunt, cum ab ipsis ordinibus Caroli Quinti (qui sapiens cognominatus est) testamentum rescissum fuit, nempe anno M CCC. LXXX. Quid amplius? Anno M. CCCC. LXVII. Quum Ludouicus huius nominis XI. (qui quantum potuit Monarchiam Galli cam in Tyrannidem transsormare conatus est, quod Regij Parasiti Regem emancipare seu seruitio eximere, appellant) merito accusaretur, quod pessime Regnum [note: Ab. as XXX. VI.] administraret, dati sunt illi ab ordinibus apud Turones conuocatis XXX. viri tanquam curatores, a quibus se regi et gubernari pateretur. Verum est quidem, ipsum postea facile ab illis sese
page 284, image: s284expediuisse, vt pote cui (Claronensis Idoli praetextu, quod summa superstitione colebat) iuramenta omnia et promissa, nonnisi ludus et iocus essent: Sed tanto cum ipsius praeiudicio, et infelici successu, vt praeter infamiam, qua etiamnum hodie notatur, quandiu vixit nulla vnquam quiete aut pace frui potuerit: et in ipsa ad eo morte expertus sit, quid valeat a subditis potius timeri quam amari. Et quando quidem de iuramenti violalatione mentio incidit, addere libet aliud [note: Insigne exemplum vltionis diuinae in periurum principem.] exemplum valde memorabile. Carolus huius nominis VII. dum adhuc Delphinus esset, nefario consilio Ioannem vltimum Burgundiae ducem e [orig: ê] Gallicorum regum prosapia ortum, coram se misere trucidari iussit contra fidem, pacem, atque amicitiam paulo ante prope Melodunum iuratam. Hoc periurium deinde (quamuis tanto De iudicio Dux ille esset dignissimus) multis animarum millibus fuit in Gallia expiatum, cum totius pene Regni subuersione. Et Carolus ipse Rex eo adactus miseriarum, vt a [orig: â] patre suo primum exhaeredatus, capitalem suum hostem pstea Regno inaugurari Lutetiae conspexerit, ac pro inde Biturigum ipse, potius quam Galliae rex diceretur. Tandem vero pacem multo suo dedecore redimere coactus est, vt ex tractatu apud Atrebates concepto, apparet:
page 285, image: s285In quo (etsi ipse rex cum duce Philippo, Ioannis interempti filio, tanquam subdito suo transigeret) haec clausula nominatim expressa habetur, Cui (inquit) rex ipse assentiet, et diplomate suo comprobabit. Quod si vero hanc transactionem ab ipso violari contigerit, ipsius clientes, feudatarij, et subditi, praesentes et futuri, illi deinceps neque obedire neque inseruire tenebuntur, sed Duci potius Burgundiae, ipsiusque successoribus, aduersus ipsum omnem obedientiam praestabunt: Cuncti denique illi ipsi clientes, beneficiarii, sub ditique ab omni fide, iureiurando, obsequio, promissionibus, et obligationibus, ac quibuscunque officijs, quibus Carolo Regi deuincti prius essent liberati, immunes, ac prorsus soluti hoc casu habebuntur: ne deinceps illis quicquam horum fraudi, aut oneri imputari, aut ab illis culpa vlla exigi possit. Quinimo hoc ipsum iam iam facere Carolus Rex illis praecipiat, et liberos absolutosque ab omnibus iuramentis, et obligationibus pronuntiet, si quid tale euenerit. Hic scilicet fuit exitus violatae fidei Regiae improbo consilio. Haec autem pacta conuenta, quia bona fide in posterum obseruata fuerunt, maxima Regno quies et pax obtigit. Porro si aequum tunc visum est, hanc clausulam inseri accidentariae huic promissioni,
page 286, image: s286promissioni, quae ad Regni administrationem proprie non pertinebat, An minus aequa legi timaque ilia promissio, aut conditio cesenda erit, quam Populus a Rege suo dum vel crearetur vel inauguraretur, fuerit stipulatus: cum et aequitate maxima et naturali ratione nitatur: videlicet vt Rex ex Legum praescriptis (quarum ipse summus est, esseve debet, custos et protector) omnem suam administrationem moderetur?
[note: Epilogus ac conclusio de authoritate ordinum] Huc ergo omnium supra dictorum summa redit: Summum Imperium ita demum esse penes Reges aut alios supremos Magistratus, vt siquidem ille optimas leges iuratasque conditiones transgredientes in apertos Tyrannos degenerent, nec sanis consiliis auscultent, liberum licitumque sit inferioribus Magistracibus tum sibi, tum ijs quorum curam gerunt, prouidere et publico Tyranno obsistere. Ordines vero vel status Regionis quibus haec authoritas a legibus est collata eatenus sese tyranno opponere atque adeo ipsi iustas, et promeritas poenas, si opus erit, irro gare et possunt et debent, donec Res in prissinum statum restitutae sint. Quod si praestiterint, tantum abest vt seditiosi, aut perduelles habendi sint, vt contra officio suo et iuramento (quo et Deo et patriae
page 287, image: s287sunt obstricti) probe defuncti tum demum censeri debeant. Ac quamuis iam supra euidentissimis Regnorum et Imperiorum, tam veterum quam recentium, exemplis harum rerum praxim comprobauerimus, ne tamen quisque obijciat legibus potius quam exemplis indicandum, addam ad maiorem sententiae nostrae confirmationem [note: I. Ratio a inre es aquita te naturali] quamplurimas et alias rationes. Dico enim primum duas esse propositiones, quas aequitas ipsa iusve illud Naturae (a quo vno pendet totius humanae societatis conseruatio) in dubium vocari non patitur: Quarum prior est, In omnibus pactis, et conuentionibus, quae mutuo ac solo consensu inter partes contrahuntur, eos ipsos per quos obligatio contracta est, [note: conditiones pactoadditae, si non impleantur, irritum erit pactum, so parli lae sae] eandem soluere et dirimare posse, quoties id Ratio postulat, Itaque quibus est potestas Regis creandi, ijsdem quoque eius abdicandi ius erit. Altera vero, Si quae est iusta soluendae conuentionis aut pacti occasio, qua obligatio ipsa perse euanescat, et pro nulla nabeatur, hanc vnam esse, si essentiales conditiones propterquas proprie obligatio contracta est, manifeste violehtur. Ostendant igitur quieo vsque Regum ac supremorm Magistratuum authoritatem euehunt, vt dicere audeant, illos
page 288, image: s288non alium quam Deum solum Iudicem habere, cui factorum suorum rationem redere teneantunr: vllam gentem vsquam fuisse, quae scienter, et absque metu, aut vi aliqua, sese [note: Nulli vnquam Reges admissi, nisi am expresse aut tacite sub intellecta conditione, si iuste sancteque populos rexetnir] arbitrio supremi alicuius Magistratus submiserit, non ad dita expresse, aut tacite subintellecta hac conditione, vt ab eo iuste, et ex aequo regatur et gubernetur. Quod si quis exemplum aliquod proferat populorum, qui bello superatisese ijs omnino conditionibus iurati submiserunt, quas victores proponerent: non satis mihi fuerit cum Iurisconsultis respondere, eaquaevi, iniustove metu extorta sunt, pro legitimis non esse habenda (Fateor enim Theologiam, quae conscientiarum est Regula, non facile permittere, vt eiusmodi Iuramenta temere violentur) Sed addam praeterea, etiamsi populus quispiam scienter et sponte rei perse euidenter [note: Conditiones aperte irreli giosas et contra conscientiam, nullius esse momenti.] irregligiosae, Iurique naturali contrariae, assensum praebuerit, nullam esse eiusmodi obligationem: tantum abest vt dubitari iure possit, An ea valida ac rata sit existimanda, quae per vim ac metum, aut aperta fraude et malis artibus contracta fuerit. Haec enim generalis iuris et aequi regula communibus naturae principiis subnixa (quae adhuc post lapsum in homine, quantumuis corrupto resident) tam certa firmaque est, vt nihil quod
page 289, image: s289illis apperte adversetur et repugnet, pro iusto et rato inter homines sit habendum. Hoc porro de rebus penitus iniustis atque manifeste irreligiosis intelligendum est, quas nemo non videt (nisi sensu communiprorsus destirutus) non posse bona conscientia a quoquam vel exigi vel praestari. Tale fuit pactum quod primis temporibus inter Minoen Cretensis Insulae Regem, et Athenienses intercessisse ferunt: Nempe ut quotannis illi septem adolescentes: septemque puellas adducerent, ut vel a Minotauro devorarentur (sicur fabulae tradunt) vel (quod magis est credibile) ut illius libidini, atque Tyrannidi inservirent. Eiusmodi etiam fuit [note: 1. Sam. 11. 2.] conditio ab Ammonitis, habitatoribus labes proposita, fore scilicet ut illis parcerent, atque illos in suam tutelam reciperent, si modo singuli alterum sibi oculum eruerent. Minusque adhuc tolerabilis fuit conditio civibus Hierosolymitanis ab Antiocho execrando [note: 1. Mac. 1. 55.] Tyranno proposita, et a plerisque eorum promissa, ut scilicet conservandae vitae suae gratia, veram Religionem abiurarent. Si vero conditio a victore proposita, et a victis promissa, difficilis est duntaxat atque dura, vitaeque huius tantum incommoda continens, concedo eo casu iurisiuandi potius rationem habendam, quam ullorum commodorum,
page 290, image: s290vel incommodorum. Quam ob causam Deus acriter Sedechiam, ultimum [note: Ezech. 17. 16.] e [orig: ê] familia Dauidis Regem, increpavit et punivit, quod contra iuratam fidem a Chaldeorum Rege defecisset. Gabaonitae certe [note: Iosu. 9 25.] etsi in durissimam servitutem a Iosua a dacti, nusquam de eo conqueruntur. Praecipue vero cum de Religione agitur, summopere cavendum est, nequis temere ab ijs quae Deo iuratus promisit deficiendi licentiam captet. Qua in re tamen modus quoque eiulmodi servandus erit, ut quemadmodum nihil facile in Religione quisquam immutare debet: Sic (quoniam nonnisi cum maximo dispendio in ea decipi possumus) nemopertinaciter ea tueatur, quae impie et illicite Deo promissa, obtentu Religionis fuisse constiterit. Quod quia non satis caute hactenus animad versum fuit, multae graves ac periculosae in mundo conversiones acciderunt.
[note: Quod ratio.] Verum demus, fuisse gentem aliquam, quae aut imprudentia, aut blandimentis, aut denique, quia bonum principem semel ex quapiam familia nacta, nimia facilitate praesumpserit, tales quoque semper futuros omnes illius posteros: sese omnino, nulla expressa conditione, cuipiam submiserint: An propterea dicimus Principi illi omnia licere,
page 291, image: s291quae libuerint? An ne potius ea quae natura sua, sancta sunt et legitima, tanquam expressa habenda erunt? Quorsum enim alioqui res evadet? aut qualis demum vita hominum futura est? Si Princeps huiusmodi eousque licentiae proruperit, ut subditorum parentes truculentus occidat, uxores ac filias constupret, domos ac possessiones expilet, denique singulos pro arbitrio iugulet: quia scilicet populus, ipsius probitate confisus, hunc ab initiosibi Principem sine ullis conditionibus assumpserit?
[note: II. a Comparatis. I. Comparai. qualis. Populos integrum potius esse resti tuendos qua prinatos hamines] Adhaec iniquiisimum sane fuerit, universae alicui genti ac populo id denegare, quod aequitas ipsa privatis personis (quales sunt Minores, Mulieres, mente capti, et qui ultra dimidium iusti pretij se fraudatos conqueruntur) ultro concedit, maxime si de mala eorum fide constiterit, quibus se eiusinodi personae obstrinxerunt. An vero quisquam magis improbae fidei reperiri potest eo Tyranno, qui sit usque adeo impudens, ut periuasum esse velit, sibi omnia licere per fas nesasque, quia scilicet aut ita cum populo pepigerit, aut a maioribus suis talem porestatem acceperit? Fateor equidem incerea (sicuti abunde supra demonstratum est) authoritatem ordinum sive statuum tunc implorandam,
page 292, image: s292et interponendam: ne privatis hominibus quicquam ex seipsis aggredi aut moliri in statum publicum liceat, neve inferiores Magistratus vocationis suae cancellos transcendant.
[note: Comparatio cum alijs hominibus qui inferiores in potestate habent.] Sed quaero praeterea, An maior sit subditorum erga Regem obligatio, quam liberorum erga parentem, Mancipiorum erga Dominum, aut Libertorum erga Patronum, qui eos manumisit? Audiamus vero in primis quid Cicero, aequitate et ratione ductus, scribat de officio filij familias [orig: familiâs], cuius pater vi, patriae suae dominium usurpare contendat: [note: II. Compar. Quid liberis in patrem liceat.] Si Pater, inquit, Dominationem manifesta vi occupare, aut patriam prodere tentet, an filius tacebit? Minime, sed patrem supplexro gabit ne id faciat: si autem precibus nihil profecerit, accufabit illum, atque minis terrebit: quod si eo iam res processerit, ut periculum sit ne tandem patria obruatur, vitae patris salutem patriae praeseret. En qualis fuerit eius viri sententia, non solum rationi consentanea, sed etiam maximae authoritatis. Quod vero ad servos seu mancipia attinet: iure Romanorum cautumest, ut [note: III. Compar. Quid servis in dominos.] servus, cui Dominus aegrotanti opem non tulerit, liber habeatur. Et quod etiam maius est servo ex iuris scripti dispositione, Dominum laesae Maiestatis reum accusare licet.
page 293, image: s293Quis vero hoc crimine magis tene[?], quam Tyranus omnia iura tam divina quam humana manifeste pervertens? Sed apud quem, inquies, accusabitur? Respondeo, vel apud cos qui cum eius creandi potestatem habuerint, habent etiam iudicandi ipsum authoritatem: velapud eos qui praecipui sunt supremae potestatis defensores, et a quibus nulla est provocatio. Sic quamvis Liberti [note: IV. Compar. Lihertis iis Patrenos] omnem Patronis suis observantiam debeant, adeo ut iure ordinario non nisi civiliter cum eis agere possint: certis tamen de causis, (utpote si atroci aliqua iniuria a patrono fuerint affecti, eumve in adulterio cum uxore deprehenderint) possunt capitalem accusationem adversus eos, ex iure civili instituere. His argumentis ago, non, ut conscientiam legibus civilibus, aut Philisophorum dictis tanquam regulis certissimis astringam: sed duntaxat ut evidentissime ostendam, quam iniqua sit eorum opinio: qui nullam prorsus hominibus viam relinquunt, qua cursum imminentis vel aperte grassantis tyrannidis abrumpere valeant, quantumvis crudelis et iniqua illa fuerit.
Certe quod excipere solent, Regem legibus [note: Ad varias objectiones s[?]utio. I, Ob.] non astringi, ingenere nec potest nec debet accipi, ut Regum assentatores, Regnorumque eversores occinunt: Nam ut taceam
page 294, image: s294tot, omnium fere nationum, exempla, quae supra allata sunt, quorsum tot graves veterum Iurisconsultorum sententiae, e iure naturae excerptae? Cuiusmodi sunt, Eos qui leges ferunt, legibus quoque obtemperare: Et, Quod quisque iuris in alium statuerit, ipse ut eodem iure utatur: Et, Nihil Imperio magis conducere, quam ut ex Legibus vivatur: Dignam denique vocem esse, Principem legibus sese subditum profiteri? [note: Quomodo intelligi oporteat Reges legibus non subijci.] Itaque quod alibi a Iurisconsultis dici videtur, Principem esse supra Leges, aut Principem legibus esse solutum, non nisi de legibus civilibus, deque particulari, et privatorum iure est intelligendum: Verbi gratia de testamentis, de detractione Trebellianae, aut Falcidianae: non autem de iure publico, et ad statum. ut dici solet, pertinente: multoque minus de iure naturali, aut divino: Cui cum omnes et singuli homines subijciantur, quatenus homines nati sunt: omnino efficitur, aut Reges homines non esse, aut illos hoc iure teneri.
[note: II. Ob. Quae sit interius Regnorum et ius gentium differentia] Siquis rursus obijciat, ius illud publicum, et ad statum populi, aut gentis pertinens (de eiusmodi enim loquimur) longe esse diversum a iure Naturae, ac gentibus omnibus communi: Verum id quidem esse quibusdam in rebus fatebor, sed ita ut omne
page 295, image: s295illud discrimen, in circunstantijs haerear, quae efficere nequeunt, quin generalis illa aequitas, et [gap: Greek word(s)] firma constansque eousque maneat, ut omni politia, quae illi adversetur (veluti, exempli causa, si manifestae impietates, latrocinia, eiusque generis facinora, tum adversus Deum, tum adversus ius gentium, ac bonos mores, probarentur) prorsus sit et damnanda, et abijcienda.
[note: III. Ob. Ordines supra Reges esse.] Posset et illud excipi, supremum Magistratum reum quidem esse, si aliter quam dictum sit, dominetur. At non habere alium Iudicem, quam Deum ipsum: quod Dauidis quidpiam exemplo probaverit, qui cum esset adulter, et homicida nefarius, a nemine tamen mortalium iudicatus fuit. Sed respondeo primum: ex supradictis satis perspici Gentes ipsas, populique ordines, ius sibi plerunque retinuisse fraenandorum Principum, cui nulla vel vetustas, vel temporis [note: Non omnes Principes flagitiosos statim et Tyrannos esse.] praescriptio obesse possit. Deinde multum interesse inter eum qui crimen aliquod semel, aucetiam repetitis vicibus commiserit, et eum qui ex professo omni scelerum generi sit addictus: Item, Inter Principem vitae flagitiosae, et eum qui iustam omnem gubernandi rationem in Regno suo evertat: Neque enim supremum Magistratum censuerim
page 296, image: s296pro privatis delictis (et quae proprie personalia sunt) eodem modo, quo Subditos, coercendum, sed tamen posse usque adeo perditum fieri, ut merito poenis ac suppli cijs in eum animadverti et possit et debeat. Quanto igitur aequius fuerit, cum de publico statu agitur, ut his quibus hoc officij incumbit, liceat providere et omnino satagere, nequid Respublica detrimenti patiatur? quod ni fecerint, perfidi et in Deum, et in Patriam (quibus se iuramento obstrinxerunt) [note: Cur Dauid neque de a dulterio, neque de homo cidio damna tus fueris.] habeantur. His distinctionibus probe expensis, et ad Dauidis mores in genere (nec non ad publicam illam satisfactionem, quam de admissis publice egit poenitentiam) comparatis: nemo mirabitur non fuisse quicquam gravius adversus eum statutum, vel tentatum. Praeterea falsa est in universum eius argumenti conclusio, ex qua infertur, Non debuisse poenas de delicto aliquo sumi, quia scilicet sumptae non sint.
[note: IV. Ob. De Turcica Tyrannide.] Sed nec deerunt etiam fortasse qui Turcarum Imperatoris in suos Subditos authoritatem praetexant. Quibus uno verbo responsum velim, eiusmodi Imperium neque Regium neque humanum dici mereri, sed prorsus barbarum, Tyrannicum, brutum atque execrandum: eo maxime, quod
page 297, image: s297cum caeterae Monarchiae, et imperia (quantumvis multis vitijs obnoxia) instrumenta tamen fuerint ad humanam societatem conservandam idonea: Contra, Turcicam hanc tyrannidem appareat horrendum esse Dei flagellum, quo Deus Mundo huic extremam ruinam, et eversionem iusto suo iudicio minitetur. Itaque clara voce et sonora profiteor, siqui hodie reperiantur, qui Regibus suasores sint, ut inde gubernationis suae exemplar, et typum effingant, eos tanquam publicos humani generis hostes habendos, et exterminio prfligandos.
[note: V. Compar. Quiduxori in Maritum licedi.] Caeterum, ut comparationes supra institutas de iure privatorum in privatos persequar, An ulla strictioris iuris obligatio inter homines dabitur quam Matrimonij? (in quo Deus ipse tanquam huius contractus praecipuus author intercedit, et per quod qui duo erant, una caro fiunt). At in matrimonio etiam ipse, si pars una alteram deserat, [note: 1. Cor. 7. 15.] eam deserta est Apostolus, ab omni obligatione liberam pronunciat: quia deserens, praecipuam matrimonij conditionem violat. Fingamus vero quempiam profiteri, se velle uxorem apud se retinere, idque conari: si tamen innotuerit, id eo uxorem hunc appetere, ut illi mortem inferat, vel eam alia via de medio tollat, an non pro
page 298, image: s298desertore manifesto habendus erit? At certe huic diversa non est Tyrannorum mens, quum non alia ratione Subditos in potestate habere contendant, quam ut miseris suis cupiditatibus indulgentes, eos ad internecionem usque persequantur et opprimant: Quidni igitur idem de utrisque statuant, qui iudicandi authoritatem obtinent? Quod si ne Ecclesiastici quidem canones, uxorem quae tuto apud Maritum degere non potest, cogendam esse statuunt, ut cum illo habitet: cur inferiori Magistratui, sibi suisque prouidere non concedetur, et adversus manifestum Tyrannum ad ordines recurrere?
[note: VI. Compar. Imperatores Imperij, et Reges sui regni, sunt Clientes.] Adhaec, cum et Regna, et Imperia ipsa, in feudis censeantur (quae supremae potestati hominia et fidelitatem seu sublectionem, et servitutem etiam debeant) videamus quale sit Ius Feudorum. Ex libro igitur 2. titul. 26. §. Domino, et tit. 47. apparet, Dominum non [note: Quid Vasalli in Dominos feudi, iuris habeant.] minus in Vasallum (sive clientem) crimen perfidiae committere posse, quam Vasallum in Dominum: quo casu feudum quidem domini, ad Vasallum non devoluitur, sed redit ad directum feudi Dominum, a quo primario illud dependet, vel ad Domini agnatos. Hoc tamen certum firmumque manet, Dominum perfidiae convictum, omne suum
page 299, image: s299ius amittere, quod in Vasallum haberet. Cuius rei ratio ex eo pendet, quod Dominus in omnibus vicem fideli suo reddere debet, alioqui merito maleficus censetur, ut habetur in titul. 6. de forma fidelitatis ad finem. Dico igitur in proposita quaestione, Regem vel etiam Imperatorem, cuius dominatio a suprema pendet potestate, si in crimen illud perfidiae erga Vassallos suos, hoc est subditos, inciderit (quod utinam nunquam accidat) amittere feudum suum, non ut Vassallis adiudicetur: sed ut de eo disponant ij, qui supremam illam potestatem referunt. Vt vero huius argumenti firmitas cognoscatur, notandum est: Eiusmodi indirectos (seu ut vulgo vocant subalternos) Dominos, nullum praestare iusiurandum Vassallis, cum eos investiunt, ad eo ut quod diximus observari adversus eos qui crimen perfidiae admittunt, non alia quam naturalis illius aequitatis ratione nitatur, quae etsi expressa non fuerit, per se tamen semper sub intelligenda veniat. Quid igitur (ut a minori ad maius fiat comparatio) statuendum erit de eo, qui in crimen illud lapsus est erga sub ditos, quibus se expresso iureiurando devinxit? quibus se expresso iureiurando devinxit? Praeterea etsi demus Dominum in crimen illud perfidiae nunquam posse ita incurrere adversus Vassallum, ut ius feudi amittat:
page 300, image: s300At nemo dubitat Vassallum huius criminis reum adversus Dominum suum, feudo merito privari. Cum ergo Imperator ipse, ut supra annotatum est, subiectionem ipse, ut supra annotatum est, subiectionem (seu hominium, ut vulgus appellat) Imperio debeat, utpote cuius ipse it primus, et supremus Cliens: (qua conditione etiam Reges in regnis suis esse multo maiori, aut saltem pari ratione aestimandum est) Quis dubitet, quin Imperatores, aut reges a feudis suis decidant, si eo usque perfidiae proruperint, ut in manifestos, et deploratos Tyrannos degenerent? quando quidem id experimento ubique comprobatum fuisse ostendimus.
[note: IIX. Compar.] Denique cum apud saniores omnes, eorum etiam qui se Catholicos Romanos vocant, tum certis rationibus, tum infinitis exemplis iampridem constitutum sit et persuasum: [note: Si concilium est supra Papam, ordines supra Reges erunt.] concilium Oecumenicum seu generale, esse supra Papam, eumque deponendi saltem propter crimen haereseos potestatem habere: consequens est profecto, aut Reges maioris authoritatis quam pontifices, crimenque haereseos minus quam [orig: quâm] Tyrannidis, crimen esse: aut populos tantundem saltem potestatis habere in Reges Tyrannos factos, quantum habet concilium in Pontificem haereticum. Haec est igitur nostra de hac quaestione sententia, qua quaeritur, Quid
page 301, image: s301iuris habeant Subditi (cuiuscunque status fuerint) in supremum magistratum, qui Tyrannus evidens sit effectus.
VII. QVAESTIO.
Superest tamen adhuc in hac disputatione [note: Quid tum agedum, cum ordines cogicontra Tyrannum non possunt.] non exigua difficultas. Quaeritur enim, Quid tum fieri debeat, cum Tyrannis eousque potentiae excrevit, ut Ordinum conventus (quod legitimum remedium adversus eam esse diximus) prorsus vel conniventia, vel metu, vel malitia valentioris multitudiins ita impeditur, ut cogi nullo modo possit? Respondeo, Privatos quidem homines, [note: Quae Priuatorum remedia legitima et necessaria.] nisi vel ab inferiori Magistratu, vel a saniore statuum parte (de qua mox fusius) authoritatem habeant: nihil hic [orig: hîc] remedij iusti habere, quam Resipiscentiam, cum patientia et precibus coniunctam, quas Deus utique non est aspernaturus, et sine quibus reliqua omnia remedia quantumvis legitima, Dei male dictioni suberunt. Nihil tamen impedit quin priuatae conditionis Subditi ad intermedios magistratus confugiant, eosque de officio suo interpellent: Qui si vel omnes, vel sanior ipsorum pars, privatorum eiusmodi opera uti voluerint, satis supra ostendi [note: Quod sit mas gistratuum inferioris officium.] quid hi et Deo et patriae debeant. Sane inferiorum magistratuum partes sunt, concordibus animis simul statuum conventum
page 202, image: s302urgere: sese que interea quantum et possunt et licet, adversus manifestam tyrannidem [note: Quid orasties eo casu agere debeant.] tueri, et conservare: Denique singulis quoque ordinibus hoc officij incumbit, ut legitimum ac generalem omnium ordinum conventum serio procurent: ne improbi, bonos: tardi, diligentes. multitudo, potiorem sanioremque partem, aut impediant aut remorentur. Quinetiam privati quique in eiusmodi necessitate, magistratibus suis subalternis sese adiungere tenentur, et officium Subditorum praestare: et si res postulet, licebit etiam saniori parti oppressae, auxilia aliunde conquirere, praesertim apud [note: I. Exemplum. Ios. 22. 12. Potior saniorque pars alterum compellere in negotio aperto potest.] Regni confoederatos et amicos. Ad cuius sententiae confirmationem citabo probatissima aliquot exempla. Ecce duae integrae Tribus Ruben, et Gad, et dimidia Tribus Manassis, cum Idololatriam incidisse existimarentur, a reliquis omnibus tribubus armis impetuntur. Veruntamen nulla tribus, in aliam ius potestatemque habebat, cum omnes duodecim nonnisi unum universitatis corpus constituerent. Hinc igitur apparet, potiorem partem posse alteram in ordinem cogere, non expectat omnium communi consensu, si simul omnes convenire non possint. Idem etiam in bello iustissime ab undecim tribubus adversus tribum
page 303, image: s303[note: Iud. 20.] Beniamin suscepto, videre est, cum hi horrendum facinus in Gibea patratum defenderent. [note: III. Exemplum Potissimam et magis sanam partem auxilia aliunde posse expetere.] Quid si ergo aut duae illae tribus cum dimidia Manassis, aut tribus ipsa Beniamin in fratres et consanguineos suos tyrannidem affectassent? Sic et Romani, Constantini opem adversus Maxentium implorarunt, cum Occidentis Imperium obtinens, crudelissimum Tyrannum aperte ageret. Quod bellum non solum Deo propitio, et votis ipsorum favente gestum est, sed habet etiam ab omnibus historio graphis approbationis testimonium. At Constantinus supremum imperium in Maxentium non habuit, cum hic non minus summum Principatum in oriente, quam ille in Occidente [note: IV Exemplum.] obtineret. Quo iure vero, aut quo titulo Occidentis Imperium adeptus est Carolus magnum? Nisi quod a potiore Italiae parte, ac nominatim a Patricijs Romanis (qui tunc nondum, ac ne multis quidem post annis in potestatem Pontificum venerant) adversus Longo bardorum Tyrannidem evocatus est, propter Orientalium Imperatorum ignaviam, qui in Graecia delitescebant? Existimo igitur sententiam meam hactenus abunde confirmatam pro batamque esse, modo haec tria exiomata constanter in omnibus hisce definitionibus, retineantur: nempe:
page 304, image: s304
[note: Tres exceptiones semper retinenda.] Tyrannidem manifestam notamque esse oportere: Nec prius ad arma progrediendum esse, quam caetera remedia omnia tentata sint: Ac denique quam probe exploratum fuerit, non solum quid liceat, sed etiam quid expediat, ne remedia ipso morbo periculosiora existant.
[note: Responsio ad obiectionos quae contra fiunt.] Reliquum est opinor, ut pro huius tractationis catastrophe argumentis praecipuis respondeamus, quae in contrariam sententiam adduci solent, praeter ea quae incidenter iam et per occasionem attigimus.
[note: I. Ob. Supremorum Magistratuum potestatem infinitam non esse.] Iactari vero illud in primis solet: Magistratuum esse, maxime supremorum, praecipere, et imperium exercere. Assentior et ipse, sed addo hanc potestatem legibus tum humanis esse definitam.
[note: II. Ob.] Addunt praeterea: si reges in Tyrannos degenerent, neminem quidem iniquorum mandatorum ministrum esse aut fieri debere: sed Sub ditorum esse pati, ac supremi Magistra tus mores patienter ferre, non sese illis ulla vi opponere. Istud ego nisi adhibitis superioribus distinctionibus non facile concesserim. Quarum summa est, Privatas quidem personas (nisi authoritate legitimi alicuius magistratus inferioris, vel ordinum gentis illius, tueri se possint) aut omnino secedere, usque dum melior illis aura affulgeat,
page 305, image: s305aut colla iugo subdere, a Deo patientiam assiduis precibus poscendo, et interim sub ipsius correctionibus proficiendo. Magistratuum autem inferiorum partes esse, bonas leges quarum defensionem ipsi iurauerint, strenue aduersus omnes tueri, pro ea quam quisque in statu publico statione sortitus est: et huc in genere omnes incumbere, ne leges ac conditiones quibus status publicus nititur, vlla vi, vel externa, vel interna, labefactentur. Denique Imperatores, Reges, aliosve supremos Magistratus summa potestate ita potiri, vt siquidem interea conspicuum sit, eos quam regendam prouinciam susceperint, potius depopulari, iurique ac rationi versute, et impotenter aduersari, et quod iurati pro miserint proterve transgredi, possint ac debeant ad officium etiam armata manu (si aliter fieri nequit) reduci, compelli, adigique, ab ijs, qui eos ad hanc dignitatem certis conditionibus promouerunt.
[note: III. Ob. Dauidem in tra cancellos suae vocationis constitisse dum se aduersus Saulem tueretur. 1. Sam 247. et 26. 4.] Adhaec communiunt sese exemplo Dauidis, cui etsi iam Regni successio promissa esset et ducis praecipui officio in bello fungeretur, dum tamen tyrannice impetitur a Saule, tantae apud se authoritatis vnctum Domini fuisse ostendit, vt deprehensum neque ipse laedere, neque ab alijs laedi voluerit: sed extemplo illum mortis supplicio affici
page 306, image: s306iusserit, qui de eo ab se occiso gloriaretur: [note: 2. Sam. 1. 16.] Illum denique, quantumuis ini quissimum Tyrannum, viuum et mortuum honore maximo sit pro secutus. Cuncta haec, ego non inuitus agnosco, et fateor etiam Fidem, Patientiam, ac Bonitatem Dauidis dotes fuisse incomparabiles et commendatissimas, quas deceat omnes Christianos quam maxime imitari, et in exemplar sibi pro ponere: Addo etiam omnibus promiscue siue superioribus, siue aequalibus, siue inferioris conditionis, bona pro malis rependenda esse. At nego interim Patientiam, et mansuetudinem, quam in Christianis requiritur, impedire, quominus quis legitimis remedijs vti possit, ad propulsandam iniuriam, quae illi infertur. Licitum est sane rem suam in iudicio ab iniusto possessore vendicare, et apud summum magistratum de iniuria inferioris conqueri: Quidni igitur eadem ratione apud ordines aduersus Tyrannum ius experiri licebit? Quod si prae tyrannide nulla ad iustitiam via pateat, tantum ab est, vt Dauidis exemplum ijs quae a nobis dicta sunt aduersetur, vt manifeste etiam pro nobis faciat. Dauid enim Saulis furori ita cessit, vt interim militum copias non paruas secum aggregarit: quib. haud dubie liberius ad suam, suorumque vitam asserendam vsus fuisset, si
page 307, image: s307eo necessitatis a Deo adactus foret, vt non nisi conserta manu vim sibi illatam valuisset propellere. Quod vero Tyranni vitae cum in manus suas incidisset, pepercit, id certe merito, et pro officio fecit: Saul enim solium adhuc Regium obtinebat: neque vel Dauidi, vel cuiquam alteri ius fuit Regnum illi aut vitam adimere, sed solius Dei, aut ordinum, vt supra ostensum est. Caeterum longe aliud est aduersus Tyrannum, vel in iudicio, vel oppositis armis, sese tueri. Aliud ex professo aliquid, aut in Tyranni vitam, aut in eius ditionem moliri.
[note: IIII. Ob. Sedechiam non debuisse a Rege Chaldaeorum deficere.] Aiunt postmodum, Sedechiam Regem Iuda grauiter fuisse reprehensum atque mulctatum, quod conrta iusiuran dum a Chaldaeorum Rege defecisset: qui tamen legitimus Iudeae Dominus non erat, sed apertissimus alienae ditionis vsurpator. Quomodo [note: 2. Par. 36. 13. Ezec. 17. 12, 13. 14.] igitur plus licebit Subditis aduersus legitimum Regem, qui Tyrannus euaserit? Respondeo, Sedechiam expresso Dei mandato, ac etiam praestito iuramento, sese cum suis Regi Chaldaeorum subiecisse, qui nullam non soluendi tributi occasionem praebuisset. Quae circunstantiae, conu incunt omnino Sedechiam, et eius populares, tanquam reos tum defectionis, tum periurij. Deinde concedo ent non licere Subditis a iuramento suo
page 308, image: s308discedere: neque probo, quod dici solet trito prouerbio, frangenti fidem, fides frangatur ei dem: contra enim censeo, non licere vnquam fidem iuste datam fallere: Sed nego fidem a Subditis falli, aut violari erga Tyrannum, quoties singuli ipsorum intra metas vocationis suae sese continentes, cursum Tyrannidis impedire conantur. Est enim Regula generalis, pactum sub conditione vel expressa, vel tacite sub intellecta, contractum ab eo solui qui conditionem violarit non autem ab eo qui, cum sub conditione tantum obligatus esset, ab obligatioue liber fit: non per se (esse enim perfidus) sed per eum ipsum, qui prior rupit vinculum obligationis, nempe conditionem appositam. Supremo igitur Magistratu, Tyranno facto, ipse suo periurio populum a [orig: â] iuramento liberasse censendus est, non contra cum populus merito in eum suo iure vtatur.
[note: V. Ob. Ier. 29. 7. Iudaeos seruos Babylonioru fuissenedum Subditos.] Praetexunt adhaec Mandatum Dei, qui iubeat nominatim Israelitas praeces, pro pace et felici statu Nebuchadnezaris crude lissimi Tyranni fundere: nedum vt Iudaeis ab illius obedientia et Imperio sese sub ducere licuerit. Concedo idquoque: At primum Respondeo, Iudaeos non solum Subditos priuataeque conditionis, sed etiam plerosque
page 309, image: s309seruos fuisse sub Chaldaeorum Imperio. Iam vero supra a nobis positum est, Priuatae conditionis hominibus non licere in suos Magistratus insurgere, vel sese illis aperta vi opponere: multo minus seruis in Dominos, quantumuis duros iniquosve: quando quidem hi et corpora ipsorum et bona in sua potestate habeant. Hoc praeceptum ergo ijs, quae supra a nobis sunt posita, nihil derogat. Praeterea repeto rursus, Iudaeos (quod in tota hac historia maxime est obseruandum) in potestatem Chaldaeorum expressa Dei voluntate venisse, quae illis, per Prophetas saepe fuit praedicta: Tam ab est igitur, vt Sedechiae et reliquae multitudini licuerit tempore captiuitatis Tyrannidi Chaldaeorum resistere, vt ne ante a quidem bona conscientia potuerint sese illis opponere, [note: Ier. 38. 17.]aut vrbem Ierusalem aduersus illorum oppugnationem protegere, quando quidem praeceperat Deus nominatim per Ieremiam, vt vrbem in manus Chaldaeorum dederent, seseque illis vltro subijcerent.
[note: VI. Ob. Dei prou dem tiam iustam defesionem non prohibere.] Hic etiam frustra regerunt quidam. Hanc eandem Dei voluntatem in omni Tyrannide locum habere, cum nulla vel sine, vel praeter Dei voluntatem obtingat. Possem enim hoc idem argumentum in Tyrannos retorquere: Quoniam non minus a Dei voluntate pendet,
page 310, image: s310quod Tyranni a suis Subditis et popularib. expelluntur (vt plerisque accidit) quam quod populos tyranni saepenumero opprimant. Sed verior haec erit responsio, si dicamus Dei voluntatem eatenus nobis spectandam, quatenus ipse nobis eam patefacere dignatus est: alioquin nullum erit tam atrox facinus, quod Diuinae voluntari imputari non possit Cum ne ea quidem, quae maxime fortuita censentur, casu vel fortuito contingant. Hinc fit, vt qui latronibus publicis occurrit (a quibus nemo trucidatur, nisi id diuina voluntate per mittente) iustam illis ac inculpatam tutelam exlegum authoritate opponere valeat: nempe, quia speciale a [orig: â] Deo mandatum nemo habet, vt sese a latronibus vltro iugulari patiatur. Idem est omnino iudicium de ordinaria illa, de qua loquimur, aduersus tyrannos defensione. Quae tamen tum demum locum habere desinit, cum de Dei contraria [note: 2. Par. II. 4.] voluntate apparet, sicut euenit in eo Se dechiae facto, de quo proxime diximus: Et prius et in Roboami ipsius antecessoris causa: qui iure alioquin decem alias tribus a se [note: 1. Macsi. 1. 2.] deficientes fuisset insectatus, nisi Deus id fieri expresse vetasset. At contra Mathathias ipsiusque liberi summa laude digni celebrantur, quod sese crudelissimo Tyranno Antiocho tam cordate opposuerunt, nullo id vetante Dei
page 311, image: s311mandato, etsi absque illius iusto iudicio populum Dei non inuasisset Antiochus, et plerisque etiam probaretur, gratusque esset.
Obijciunt hoc quoque, Israelitarum de [note: VII. Ob. Decem tribiustam causam, iniuste aduersus Roboamum persecuti sunt. 1. Reg. 12. v. 18. 20.] fectionem illam a Roboamo, quanquam iniquo exactore, maxime improbari. Respondeo et ipse, dupliciter in eo peccasse Israelitas. Primum, quod non conuocatis Israelitici populi ordinibus (quo Roboamum siue volentem, siue nolentem ad officium cogerent) Nouum Regem eligendo, Regnum illud, quod vnicum esse Deus voluit, in duo discerpserint. Deinde, quod a [orig: â] Dauidis familia (quam non ignorabant ad Regnum a Deo ipso fuisse selectam) discesserint. Sed haec aduersus nos minime militant. Nec quicquam etiam iuuerit Ieroboami vocationem ab [note: I. Reg. II. v. 30.] Ahia Propheta ipsi patefactam, praetexere: quandoquidem tota historia satis testatur, non eo respexisse populum cum a Domo Dauidis rebellaret, et Aburamum Quae storem occideret: sed viam, qua sunt ingressi manifestam fuisse defectionem: cum potius legitimo iustoque amorum vsu Tyrannidi occurrere et potuerint et debuerint. Ita fitsaepe aliquid iniuste quod tamen per se iustum esse nihil prohibet.
[note: VIII. Ob. [?]] Contendunt insuper et illud pro se facere Quod diui, Petrus et Paulus iubent aperte
page 312, image: s312[note: 1 Tim. 2. 2. Quo sensu accipiendum Quod iuben tur fideles pro Tyrannis [?]rare.]preces pro Regibus ac alijs Magistratibus fieri, qui tamen ipsorum tempore non solum Ethnici, sed immanissimi adeo Tyranni erant. Fateorsane: Sed praeterquam quod ad priuatas personas adhortationes illae diriguntur (quibus nullum aliud remedium quam preces et patientiam reliquum esse semper diximus) meminisse hic quoque oportet, cum dicimus, Magistratus inseriores, aut Regni alicuius ordines posse, imo et debere Tyrannidi obsistere: Id neque officio priuatorum Christi fidelium quicquam detrahere, quo vetantur malum malo rependere, sed in bono vincere malum, et pro inimicis etiam orare: neque Magistratuum eiusmodi defensionem prohibere, quin pro conuersione etiam ipsius Tyranni, cui resistunt, apud Deum sint supplices: illique resistendo, quantam fieri potest reuerentiam ex animo et vere exhibeant. Quanquam et illud notandum fuerit, posse Tyrannum eo vsque impietatis prouolui, et tam execrandas in Deum inimicitias exercere, vt nominatim aduersus eum publicas preces et execrationes concipere non solum liceat, sed sit etiam aliquando operaepretium: Quod exemplo suo olim vetus ac primitiua Ecclesia palam testata est, quum Iuliano Caesari cognomine Apostatae, non solum
page 313, image: s313publice imprecata, sed etiam exaudita est.
[note: IX. Ob. Quid Iudaei aduersus Rom. sed nonem mo [?]es a Christodifferant qui sese illis volens submis[?]. Matt. 17. 27. Act. §. 36. 37] Citant denique Christi ipsius exemplum qui tributum Tyberio Caesari, quamuis iniusto Iudae vsurpatori, monstroque potius, quam homini, pependit, cum constet ex aduerso, quotquot Romanis Imperatoribus per seditionem restiterunt (quales imprimis memorantur Iudas ille Galonites, Theu das, alijque factiosi: ac tota tandem Iudaeorum natio, ne falsam Ethnicorum Religionem amplecti cogeretur) misere perijsse. Quibus respondeo: Magnum esse discrimen inter Ius Regium et Tyrannidem: Itaque quamuis Iesus Christus coeli terraeque Dominus esset: ad quem etiam, tanquam ex Dauide prognatum Regnum Iudaeorum potius quam ad Romanos, vel ad Herodem iure pertineret: Quia tamen non ideo in Mundum venerat, vt humano more dominaretur, sed vt quasi priuatus hac in parte, et progatiuae Dauidicae familiae renuntians, vitam hic degeret: Ideo suo illo exemplo confirmare [note: R[?]m. 13. 7.] voluit, iuste Regibus, ac principibus tributa ac reliqua subsidia, et deberi et persolui. Quanquam enim Romani Imperatores iniuste ab initio Regnum Iudaeorum inuaserunt: eius tamen legitimi tandem Domini euaserunt, partim iusto Dei Iudicio,
page 314, image: s314partim consensu, et approbatione, si non omnium at certe valentioris multitudinis [note: Ioan 19. 15.] Iudaeorum, quod satis aperte significarunt, cum omnes fere acclamarent: Non habemus Regem nisi Caesarem.
VIII. QVAEST. Quid liceat aduersus iniustos exactores.
Quid si vero, docet quispiam, Princeps populum nimijs iniustisque tributis opprimat? [note: Non omnem Prin cipem exactorem, pro Tyranno habendam.] Tunc vbi decenter admonitus fuerit, possunt certe ac etiam debent: ij qui prima ac summa valent authoritate, ex Regni legib. publicae vtilitati consulere. Sed et hic notandum est: Principem qui eiusmodi in rebus modum excedit (quia aut prodigus, aut auarus, aut alijs est vitijs deditus) non statim pro Tyranno esse haben dum: Tyrannidis enim index ac veluti indiuiduus comes est, obfirmata malignitas, quae ad statum publicum, legesque (quibus Regnum ceu fundamentis constat) euertendas totis viribus enititur. Addo et istud: Quamuis iusta [note: Non quicquid licet. idem semper expedit.] occasio opponendi sese manifestae Tyrannidi quandoque offeratur, meditandam tamen subinde, atque si fieri potest, sequendam eximiam illam ab homine Ethnico prolatam [gap: Greek word(s)] : Omnia prius experiri consilio sapientem, quam armis, decet. Itaque cum Imaginem Caesaris in templum inferre conaretur Petronius, iustam
page 315, image: s315quidem videbantur habere Iudaei ad arma capessenda occasionem (vt sua debat Mathathiae zelus) potius quam vt Templum Dei idolo violari paterentur: At multo prudentius consilium inierunt, cui etiam Deus benedixit, cum Petronio libere iudicarent, Nolle se equidem aduersus ipsum pugnare: Verum nun quam passuros quandiu essent superstites Idolum illud in Templo collocari. Caeterum etsi Albini et Flori exactiones aequissimam illis denuo querimoniarum causam praeberent, et tum quoque de rebus ad Religionem pertinentib. qua dantenus agetur. Omnia tamen Iudaeorum cta satis ostenderunt, non aliud eos, quam meram defectionem, ac rebellionem affectasse, quae cum legitimis, de quib. diximus remediis, nihil haberent commune.
IX. QVAEST. An Subditi cum Principibus possint pacisci.
Respondendum est porro nunc illis quoque qui existimant non decedere subditos cum superioribus pacisci. Quaero igitur primum qui bus nitantur fundamentis? Si enim rationib. agendum est, quales quaeso illas satis firmas praetexent? Subditorum est, inquiunt, a Principum suorum authoritate, et mandatis pendere, non contra. Vnde consequens est, posse
page 316, image: s316quidem subditos modeste ac reuerenter Principibus suas exponere querimonias, atque illis libere suum consilium impertiri, si rogentur: at minime vlterius progredi. Respondeo, Non licere omnino Subditis Magistratus suos siue inferiores siue supremos, nisi cum summa reuerentia accedere: idque non solum propter metum indignationis eorum, sed etiam propter conscientiam, vt [note: Rom. 13. 5.] docet Apostolus, cum haec Potestas a Deo sit constituta. Ast nego ex hoc fundamento talem posse necti consequutionem: Oportere ergo Subditos, quoties de rebus politicis et ad statum, vt dicitur, Regni pertinentib. agitur, vbi quod iustum et aequum, legibusque (sub quibus Princeps illectus et constitutus fuit) consentaneum ipsis videtur, modeste ac reuerenter illi exposuerint, deinceps necessario sese illius arbitrio totos sub ijcere, idque omnino absque vlla exceptione sequi, quod illi fuerit collibitum. Quinimo contra libere assero: Nullam ipsi iniuriam fieri, si ad officium compellatur: et vbi nullus amplius rationi locus superest, vlterius etiam aduersus eum fiat progressus. Siquidem cum non nisi certis conditionibus administratio illi sit commissa: minime censendum est, nouas pactiones cum ipso iniri, quoties interpellatur, vt vel priores conditiones
page 317, image: s317ratas habeat, easque deinceps obseruet: vel alteri locum cedat, qui de illarum obseruatione magis sit futurus sollicitus. Quod si exemplis probandum est, arbitror satis multa supra a me allata esse, quibus constet aperte, nulla ratione nulloque vsu aut bene constitutae Monarchiae vlla experientia niti, aut defendi eorum propositionem posse, qui audent affirmare, sufficere cunctis debere Subditis nudam Regis sui voluntatem.
X. QVAESTIO An, qui propter religionem persecutionem patiuntur, aduersus Tyrannos sese tueri salua conscientia possint.
Reliquum est tandem, vt maximi momenti Quaestionem soluam, qua quaeritur, an Tyrannidi, veram religionem impetenti atque etiam quoad potest opprimenti, liceat iuxta superius positas conditiones distinctionesque, armata manu obsistere, et persecutioni [note: Causae dubitandi.] obuiam ire? Dubitandi hae praecipuae causae esse possunt: Primum cum Religio ad conscientias pertineat, quib. nullo modo vis inferri potest, non videtur illa vllis armis stabilienda aut defendenda: Quam ideo praedicatione verbi Dei, precibus, ac patientia hactenus potius propagatam conspicimus. Extant praeterea loci permulti
page 318, image: s318in scripturis, quib. ostenditur quanta sit inter Regna huius Mundi, et Regnum Christi spirituale, differentia. His denique subijciuntur exempla sanctorum Prophetarum, ac ipsius demum Domini nostri Iesu Christi, penes quem etsi omnis foret authoritas, potentia, et virtus, nunquam tamen ipse hanc defensionis rationem est aggressus, quemadmodum nec ipsi Apostoli, nec sub se quentes vl li Martyres: vsque adeo vt ne integrae quidem Christi fidelium legiones, armis instructissimae, mortem oppetere recusarint, potius quam exerto gladio aduersus hostes veritatis ipsos insectantes, sese defenderent. Respondeo primum: absurdam esse, imo ent falsam eorum [note: Media Ciuilia non pugnare cum Religiosis medijs.] opinionem, qui putant media illa, quib. proprie res ac negotia huiusmodi defenduntur (qualia sunt tum Iudicia, tum Arma) non modo differre a [orig: â] medijs, quibus spiritualia defendi possunt, sed cum illis velut ex diame tro pugnare, adeoque ijs aduersari, vt nullum possint aut debeant illa in Religionis negotio locum habere. At ego contra praecipuum [note: Potissimum munus Principis puram Religionem inter suos, tum conseruar[?]] Optimi pijque Magistratus munus esse dico, vt quicquid mediorum Authoritatis, et potentiae, illi a Deo concessum est, huc totum omnino conferat, vt inter sibi Subditos Deus ipse vere agnoscatur, agnitusque tanquam summus regum omnium rex colatur, et adoretur.
page 319, image: s319Itaque qui talis erit non solum omnes Iurisdictionis suae vires, legumque authoritatema duersus verae Religionis contemptores, perturbatoresve (qui censuris, admonitionibusque Ecclesiasticis nullum locum relinquunt) exeret, sed armata etiam manu in eos anima duertet, qui aliter ab impietate cohiberi nequeunt. Ad cuius sententiae confirmationem scriptura ipsa, et rationes: et exempla innumeranobis suppeditat. Rationes quidem sunt hulusmodi. Cum finis omnium bene constitutarum Politiarum non sit simpliciter huius vitae tranquillitas (vt quidam Ethnicorum Philosophorum sunt arbitrati) sed Dei gloria, ad quam tota haec hominum vita dirigenda est: Inde consequitur, Eos qui populis praesunt, omnia sua studia omnesque facultates a Deo acceptas, huc referre debere, vt purus Dei cultus, a quo ipsius gloria pendet, maxime apud eos quos in potestate habent conseruetur, promoueaturque. Deinde vt demus vltimum politia rum finem esse huius vitae quietam conseruationem faten dum tamen fuerit, eius et obtinendae et conseruandae vnicam hanc esse rationem[?] si Deus vitae nostrae tum author, tum modera torpie, recteque colatur. Testimonia autem seu exempla sunt proprie infinita in scripturis, Patet enim imprimis Patriarchas illos
page 320, image: s320Veteres summos fuisse simul, et sacerdo tes, et Magistratus apud suos: Quod de Mel [note: Gen. 14. 18. 1. Sam. 4. 18.] chisedecho et Heli nominatim traditur? et quamuis distincta poste a duo haec munera [note: II. Deut. 17. 16.] fuerint a Domino, hoc ideo non accidit quod illa inter se pugnarent: sed quod vnus vir, vtrique exercendo vix sufficeret. Praeterea cum Rex iubetur volumen legis apud se habere, vt dies et noctes in illius se lectione exerceat, non tanquam a priuato homine [note: IIII Deut. 13.] istud exigitur, sed tanquam a Rege et publico Magistratu. Porro inter leges, quarum executio de mandatur Magistratibus, illae praecipuae habentur, quae verae Religionis contemptores morti adiudicant. Quarum obseruationem in Dauide cernimus, qui totum Dei cultum certis legibus sanxit: in Salomone [note: I. Paral 28 2. Paral. 1 5. et 20. v. 23. et 31. 2.] qui Mandata patris in transgressores impleuit. Item in Edictis regum Asae, Iosaphat, Ezechiae, Iosiae, Imo etiam Nabuchadnezaris, et Darij, cum a Daniele Propheta ad Deum adorandum persuaderentur. Postremo cum Apostolus affirmat reges, et principes a Deo in hoc esse constitutos, non vt honeste tantum, sed etiam vt pie vitam transigamus, (hoc est vt non solum sicut probos et honestos homines decet, conuersari in hac vita, sed etiam vt religiosos et secundum pietatem in Deum viuere ppssimus) non est dubium,
page 321, image: s321quin totam hanc quaestionem paucissimis verbis definierit. Hinc videmus prisca Concilia aduersus haereticos, non authoritate Romanorum Pontificum (qui nondum tales deprehensi fuerant, quales longo post tempore innotuerunt) sed Imperatorum mandato fuisse coacta, vt hoc remedio, expiorum Episcoporum suasionib. cognoscerent. Extant quoque innumerae Constitutiones, et Ecclesiastici Canones tam ab Imperatore Iustiniano, quam ab eius successorib. atque etiam a Carolo Magno, alijsque editi, qui idem comprobant. Quorsum vero hodie etiam Monarchae a Romana illa meretrice tanfuriose incitantur, ad eos quos ipsi haereticos vocant, igni ferroque persequend os, et eliminandos, nisi quod hoc ipsorum muneris esse contendit? Qua in re optimo quidem et certissimo nititur fundamento, sed quo non minus quam innumeris alijs veritatis testimoniis abutitur, ad suas scilicet impietates et blasphemias vel stabiliendas, vel tuendas. Sed quorsum, inquies, tam pro lixa digressio? neque enim quaeritur, An Reges aut Magistratus [note: Veram Religionem non esse quidem vi et armis introducendam: Sed iam receptam conseruari et de fendi armis posse aduersus Tyrannos, nihil prohibet.] Pietatem tueri, et promouere debeant: Sed an Subditi aduersus persecutores sese armis tueri possint? Respondeo ergo ad id quod priore loco supra fuit propositum: Aliud esse religionem nunc primum in aliqua regione introducere:
page 322, image: s322Aliud eam iam alicubi receptam conseruare, seu collapsam hominumque aut conniuentia, aut inscitia, aut malitia, sepultam velle restituere. Nam plantandam quidem ac propagandam ab initio sola spiritus Dei virtute confiteor, idque verbo Dei ad docendum, arguendum, hortandumque idoneo. Hoc enim proprium spiritus sancti opus est, instrumentis spritualibus vtentis. Itaque pij principis, qui suos ab Idololatria et falsis superstitionibus ad veram religionem pellicere cupit, partes erunt, curare primum, vt illi veris firmisque argumentis in pietate instituantur: Sicut e diuerso Subditorum partes sunt, veritati rationique assentiri, ac facile cedere. Tandem vero Princeps pijs sanctis que edictis, veram Religionem stabilire sataget, aduersus eos qui mera pertinacia illam impugnabunt eive resistent. Quemadmodum nostris, temporibus in Anglia, Dania, Suedia, Scotia, et maxima Germaniae atque Heluetiae parte factum cernimus aduersus Pontificios, Anabaptistas, aliosque haereticos. Quorum exemplum si reliquae nationes sequi mallent, quam Romanae illi, tam sanguinariae meretrici fidere, et obsequi: Nae maior in toto orbe tranquillitas, tam in statu Religionis, quam Politiae conspiceretur? Quid igitur Subditis
page 323, image: s323erit agendum, si contra ad idola colenda a suo Magistratu compellantur? Certe non patitur quidem ratio, vt principem ad mutationem omnimodam status sui astringant, quinimo ad persecutionem patienter ferre (dum interea Deum pure colant) aut omnino solum vertere, nouasque sedes quaerere nec esse habebunt. At si Edictis legitime rogatis et publica authoritate constitutis confirmatisque semel purae religionis liberum exercitium fuerit concessum: Tum principem dico ad eorum obseruationem tanto magis obligari, quanto negotium religionis, maioris est prae caeteris omnibus rebus momenti: adeo vt illi fas non sit, ea pro suo arbitrio, et sine causae cognitione abrogare, sed eadem authoritate duntaxat intercedente, qua ab initio fuerunt sancita. Si secus fecerit, manifestam tyrannidem ipsum exercere affirmo: Cui sese opponere (adhibitis tamen supra dictis obserua itonibus) eo etiam liberius licebit, quo animarum salutem, conscientiaeque libertatem debemus plusquam res, vllas quantumuis optabiles, chariorem pretiosioremque habere. Nemini igitur iam mirum fuerit, quod Dominus noster Iesus Christus, prophetae item ac Apostoli, reliquive martyres, cum priuati essent homines, sese intra metas vocationis
page 324, image: s324suae continuerint. Et quod vel ad illos spectat, qui publicum gerebant munus: Vel ad legiones illas, quae cum ducibus suis martyrium in media facie sunt perpessae, nulla opposita defensione, etiamsi qui illas insectabantur. Edicta in fauorem Christianorum prius facta violassent (vt sub Diocletiano et Iuliano Imperatoribus praesertim accidit). Duplex est, inquam, de illis responsio. Nam primo etsi quidam imperatores ante Diocletianum, persecutiones aliquatenus lenijssent (vt fecisse Adrianum, Antoninum, et Alexandrum constat) publicum tamen religionis Christianae exercitium nunquam quisquam eorum concesserat. Deinde repeto hic quoque illud, Non quicquid licet idem quoque semper expedire. Neque enim dixerim semper necesse esse, Religionem publicis Edictis concessam, armis aduersus manifestam tyrannidem tueri et retinere: sed illud tamen fas esse, et licere, praesertim illis quibus hoc onus incumbit, et quib. Deus opportunitatem dederit: vt Lobnensium exemplum aduersus Ioramum, et Ieroso lymitanorum aduersus Amasiam, bellumque Constantini aduersus Maxentium rogatu Ciuium Romanorum susceptum (de quibus supra) abunde euincunt. Hinc conficio, inter Martyres censendos esse non solum eos
page 325, image: s325[note: Qui martyres censendi [correction of the transcriber; in the print consendi].] qui tyrannidem hostium veritatis, nulla alia defensione, quam patientia peruicerunt: verumetiam illos qui legum, aut eorum quibus ius est leges tueri, authorit ate, vt par est, suffulti, manus suas Deo ad defensionem verae religionis consecrarunt. Atque haec quidem hactenus ad hanc postremam obiectionem respondere placuit, in eorum gratiam qui eam in medium proponunt, vt conscientiae suae consulant, quia verentur nempe, ne contra Deum peccent, si quid eiusmodi tentauerint. Ad genus vero illud hominum quod attinet, qui aliud mundo emolumentum non praestant, qui quod innocuo sanguine omnia complent: principum authoritate abutentes, vt ex eorum ruinis, sua commoda venentur, et augeant: quique interim tanta sunt impudentia, vt his obiectionibus eos impetere, et oppugnare audeant, qui non vltro sese illis iugulandos praebent, suam scilicet crudelitatem et effrenem licentiam, praetextu Religionis et zeli, falso palliantes. Hoc, inquam, genus hominum non alia responsione dignaret, quam ea quae prae donibus merito fieret, qui merca tores, aliosve Viatores in ius vocarent, quod non nisi gladio accincti ad sui defensionem itineri sese committerent, illis hoc non licere contendentes, etsi ipsi quoduis genus armorum
page 326, image: s326ad illos iugulandos vsurparent. Quin mi hi isti execrandum illum Fimbriam Romanum (cuiusmodi sicarios, aere conductos, multos hodie videre est) in memoriam reducunt: Cuius tam insolens fuit audacia, aut potius impudens proteruia, vt cum tempore Syllanae proscriptionis Scaeuolam, vt cum tempore Syllanae proscriptionis Scaeuolam, (virum inter Romanos Ciues eximia tum virtute, tum probitate clarum) vulnere sauciandum curasset, nec vt optabat illo interemptus esset: Comque ri, illique minari audebat, futurum vt in Iudicium abs se quasi maxima iniuria affecto, vocaretur, quod sicam ad praecordia vsque non vltro admisisset. Cum eiusmodi vero homini bus, quia superflua, et inutilis foret omnis disputatio: omnes non tam ad propriam ipsorum conscientiam (qua plerique iam prorsus destituuntur) quam ad illius Tribunal mihi sunt relegandi: Cuius summum Imperium iudiciumque, ipsos vitare nequiuisse, et tempus et res ipsa tandem certo experimento comprobarunt.
FINIS.
image: s327
[gap: INDEX QVAESTIONVM; INDEX OBIECTIONVM]