Quaesitus quondam reddidit ista Thales:In quâ praedives nemo sit civis, eâdem
Extreme porro sit quoque nullus inops.
VIta, quam iucundam omnibus opto, acerba mihi est; et Mortem ideo in votis habeo, ut vivere queam cum Christo; sicque nunc de vitâ, in gratiam aliorum; me vero, ut exerceam iugi abitus recordatione, de morte partier agam. At cum haud possim id more, iurequeve Theologorum; politice saltem id faciam, et per Discursum: nectens sensus, et verba aliorum, sine praeiudicio partium, sectaeque cuiusvis.
Non autem subditos solum habere; sed et ii, vivendi ut habenant facultatem, providendum est Imperanti omnino. Quare reprehensus iuste fuit ab Alexandro Magno, Dinochares Architectus; quod in urbe Alexandriâ condendâ, quam in montis altissimi speculâ suadebat collocari, alimonii non perpendisset rationem. Plutarchus in vitâ Alexandri.
Sed quemadmodum in naturalibus rebus, partes totius constitutionis, non sunt, quod ea, sine quibus totum consistere non potest (nam et aêr non ad hominis pertinet constitutionem, licet eo sine, nequeat vivere ullns) sic haud dubie, ne civitatis quidem partes esse existimari omnia debent, quae necessario Civitatibus adsunt Et ita, cum opes suppetere debeant Civitatibus; ipsae tamen in Civitatibus parte non numerantur, Aristot. lib. 7. politic. cap. 8. aprinc. proindqueve haud ad constitutionem, sed ad conservatione, earum tractatio pertinebit.
Hîc alimenta primum; deinde artes ut suppetant necesse est: Vita namqueve multis eget instrumentis. dict. cap. 8. lib. 7. polit. Quaestuaria idcirco, seu scientia rem familiarem acquirendi, vel est naturalis, vel Artificialis.
Naturalis, vel viva; ex pecoribus: vel mortua ex fructibus terrae. Ad artificialem, ac quasi praeternaturalem; Mercatura, et artificia cetera referuntur. Arist. 1. polit. cap. 5. et 6. Esqueve artifi ialis longe inferior naturali. Inde Iudaei, intra terrae suae fines, iis opibus contenti, quas illîc natura producebat, vitam procul commerciis agitavere. Petr. Cunae. de Rep. Hebraeor cap. 4. Et item invisi semper Aegyptiis fuere Iudaei, nullam magis ob causam, quam ex dissimilitudine vitae,
studiorumqueve. Omnis enim plebs Aegyptiorum, saecularibus artibus dedita, sub umbrâ urbium intra moenia desidebat: eamqueve Israelitis, ab omni aevo pastoribus infestam fecit; quod vires ipsorum, vegetosqueve et acres spiritus; homines sedentarii, opificesqueve non ferrent. Cunae. d. lib. cap. 5. Quare etiam toties illud in libris politicorum Aristoteles iterat; optimam Rem publicam esse, cuius cives ex re rustica, atque ex pastione vivant, eo quod ii, ex Legibus, se, resque suas regant: cum habeant ex opere suo, quantum satis est ad vivendum; et tsmen eis non liceat esse otiosis. idcirco etiam in Rebus publicis olim recte institutis, opifices civitate donati non fuerunt, sed peregrini erant: cum ignava eorum hominum, desesqueve vita sit, neque ullum eorum opus. congruat cum virtute.
Omnium rerum, ex quibus aliquid acquiritur, nihil est agriculturâm melius, nil uberius, nil dulcius, nil libero homine dignius. Cicer. 1. Offic. late Ioh. Baptist. Porta, lib. 1. villae, cap. 1. et seqq. Quocirca veteres Romani, duo sola studia ingenuis hominibus reliquerunt, Agriculturam et Bellicam artem. Dionys Halycarnass. lib 2. Quia nempe viderunt, horum vitae generum beneficio, homines ventri imperare, et illicitâ Venere minus capi: artesque eas ad sustentan dam et servandam Rem publicam utilissimas esse; nempe Agriculturam propter militum alimenta, et militiam propter tutelam agricolarum. Unde Cato de re rustic â commemorat; Veteres, cum bonum virum laudarent, ita laudare solitos: Bonum Agricolam, bonumqueve colonum. Et ut Varro lib. 2. de re restic â scribit: Illustrissimus quisque antiquorum, pastor fuit, et a plurimo pecore, pleriqueve apud vetustussimos laudabantur. Meritoqueve obtineat oraculi vicem; omnes naturae opes, quibus communis hominum vita sustentatur, telluris diligentissimo cultu contineri, et multiplicato foenore reddi. vide eleganter et late Dn. Herman. Latherum, lib. 3. de censu, cap. 6. per discurs. Congruit ideo aequitati, ut agricultura, et per consequens, Agricola non negligatur; tamquam fundamentum, quo innititur Rei publicae machina universa: proinde pleraeque leges, in ipsorum favorem promulgatae fuerunt. vid. Scip. Amirat. lib. 12. dissertat. polit. c. 3. fol. mihi 358. etc.
Usuris, seu reditibus annusi, Mit angelegten Gülten/oder auff Zinß außgelihenem Gelt se, familiamqueve alere; an licitum christiano: num item hoc ut fiat, e Republicâ sit? varie disputari potest. Sane politice non permittendum esse videtur, ut cives ex reditibus solum annuis vivant vide Botero lib. 1. della ragion di stato, tit. della Iustitiatra sudditi. fol. m. 27. etc. Recitat Aristotel. Oxylum Eliorum Regem, praedia, agrosqueve vetuisse ad mutuam pecuniam opponi. Et Locrensibus interdictun fuit, ne avitas venderent possessiones: quae illuc omnia pertinebant,
vine populus desereret agrorum cu Itionem. Ita olim sub Tiberio, senatus praescripsit; ut duas quisque foenoris partes, in agtis per Italiam conlocaret. Hucqueve S vetonius, in Tiber. cap. 49. alludit, dum quosdam damnatos ait, quibus aliud nil sit obiectum, quam quod partem rei familiaris in pecuniâ haberent: partem scilicet maiorem, quam pro lege. Tacitus lib. 6. annal. ibique Iust. Lips. n. 54. et 58. Petr. Aerod. 4. rer. iudicat tit. 10. c. 5. simile Plinius, lib. 6. epistol. de senatu sui aevi: patrimonii tertiam partem, conferre iussit in ea, quae solo continerentur. Sic de Marco Antonino Capitolinus: Iussit ut senatores peregrini, quartam partem in Italia possiderent. Vetus item fuit Romae Lex, quâ amlius quam sexaginta sestertia, in auto vel argento possidere vetabatur eamqueve legem, temporis tractu, abolitam, restituit Caesar Dictator; ut Dio lib. 41. narrat.
Et huc pertinet, quod de Catone Cicero refert, lib. 2. Offic. cum ex eo quae reretur; quid maxime in re familiari expediret? eum respondisse: Bene pascere. Quid secundum? fatis bene pascere. Quid tertium? bene vestire. Quid quartum? Arare. Et cum ille, qui quaesierat, dixisset: Quid foenerari? Tum Catonem: Quid hominem occidere? Apud Germanos olim, foenus agita e, et in usuras extendere ignotum era; ideoqueve magis servabatur, quam si vetitum fui sset. Tacit. de German. ubi Andr. Althamerus, fol. m. 286. Vide, inqu it, quantum a pristinis et Germanis moribus sit difcessum. Quid en im nunc foenore usitatius? cui non studium fraudandi proximum, praedandi alienum, circumveniendi vicinum? adeo omnium mentes avaritia obsedit, etc. Quid multis? usuris omnia patent, ex actionum, fraudum queve nullus est finis. Faxit DEUS, ut in pristinum statum, temperantiae, sinceritatis, modestiae, acrectitudinis redeat Germania. Haec olim Althamerus: quid si nostra tempora vidisset? Quam mult laudabiliores veteres Germani fuerunt; etiam Gentiles, nondum Christo per praedicationis Evangelicae sementem lucrisacti, atque hodierni? Iodoc. Vvillichius, Comment. in Taciti Germaniam, part. 1. cap. 34. In ea, proh dolor, incidimus tempora, ubi maxuma pars hominum hoc saltem agit, ut suaviter vivat, quantumvis Ecclesiae et Rei publicae miserrimus sit status, pauperes fame intereant, patiatur Iustus: adeoqueve paucis decus publicum curae; plures tuta disserunt. propterhoc luget terra, et infirmatur omnis, qui habitat in eâ; in agro bestiae, volucres in caelo deficiunt, et pisces in mari. Du. Lather. lib. 3. de censu. cap. 23. n. 51. etc.
De Usura, sic in politicis Aristoteles scribit: Iure habetur odiosa asura Nam per eam quaeritur numus numo, cum ad hoc non sit institutus. Est enim propter commutationem. Usura autem se ipsam auget, unde et nomen foenoris accepit (est enim foenus, a fetu: sicut
to/kos2 a)po\ tou= ti/ktein, nimirum a partu) Quoniam genita gignentibus similia sunt, et in foenore numus numum gignit. Itaque haec ratio pecuniae comparandae, est maxume praeter naturam. Eadem quoque Cynicorum Stoicorumqueve, sententia fuit de usuris; consentanea itidem auctoribus iuris. Emund Merillius ob servat. lib. 1. cap. 13. Iacob. Curt. coniectur, tom 1. lib. 3. cap. 29. fol. 295. Sed de Usuris, anqueve eas stipulari liceat Christiano? varie disputant multi. Zepper. lib. 4. de Legibus Mosaic. cap. 25. Ioh. Gerhard. decad. polit 8. thes. 1. et in Loco de Magistratu, n. 232. etc. Ioh. Forster. Disput. ad Decalog. decad. 3. problem 2. Christoph. Bin der, Dn. D. Theodorus Thummius, et Phil. Caesar, ecclesiae Gottingensis Superintendens, in tractatibus de usura singularibus, Johan Arnd/in der andern Predigt über den 15. Psalmen/ num. 5. Petr. Heig. rom. 2. quaest. 1. Anton. Matthae. Disp. singular. de usur. iuncta. vae est eius dem Disputationibus ad Institutiones. Henric. Scotan. Disp. ult. thes. 9. iuncta eiusdem paratitilis Codicis, vide item infra cap. ult. libelli huius primi, quod habet dissertationem meam deusuris, ubi plures alios laudo.
Carolus Molinaeus, in tract aut de uysusis: num. 86. recte censore videtur: dum quosdam extreme esse pauperes putat, quibus eleemosyna danda: quosdam vero indigentes, quibus ad tempus pecuniâ sit opus, ac erga eos officium mutui gratuitum esse debere. Quosdam vero esse, quibus de suo satis sit, qi tamen pecunias petant, ad negotiationes exercendos, vel praedia emenda; ab hisce moderatum accipere lucrum, haud prohiberi. etc. ut et, ubi vel paris conditionis sint debitor, et creditor, vel creditor ipse non habeat, quod alteri commodet gratis. Numus per se, non parit fructum; sed mediante numo, comparare possum res, quae fructum vel pariunt, vel parere queunt. Aequum ideo videtur, ut pars illius lucri, ad pecuniae Dominum perveniat: quanti scilicet ipsius interest, pecuniasm non retinuisse, et ad similes usus eam haud collocasse. Et ita, usura, compensatio magis est, quam lucrum. Salva ergo charitate, quae opera cuncta, quae facta, cationesqueve nostras omnes salis instar condit; permitti censetur usura: et habita ratione lucri quod communiter capit, habereve potest debitor ex pecuniâ mutuo su nptâ, determinari ea debet. Quo intuitu Ioh. Fetrariensis, in form. Libell. act. hypothec. gloss. 3. Mundum vix sustineri, aut regi, ait, nisi de usuris. Et usuram, patriis legibus probatam, damnare; hominis esse, communem hominum utilitatem, societatemqueve non satis intelligentis, Aug. Callias inquit, in Sylv. Myster. fol. 83. Quicquid in Ecclesia dicatur; in foro apud omnes nationes receptae sunt usurae. Cur non pecunia pecuniam pariat; cum ut aliarum rerum, sit etiam pecuniae ususfructus? An sterile est, quo utimur, fruimur? Quid distat id quod interest; quid causa, quid accessio,
ab usuris? Cur mora proficiat moroso? Petr. Aerod. 4. rer. Iudic. tit. 10. c. 1.
Inde non iniquum est, ut usura stipulata, etiam una cum sorte, prioritatis privilegio fruatur. Dan. Moller. 1. semestr. cap. 28. Matth. Berlich. tom. 1. conclus. 46. n. 7. Et salvâ conscientiâ, in mutuo, ob moram in solvendo commissam, petere quimus interesse: Modest. Pistor. 1. quaest. 47. Graeve. 2. concl. 5. consid. 1. Siqueve in dem Deputations Abschied de Anno 1600. §. so vil nun/ 144. sancitum invenitur; ut ex mutuo id, quod interest, a die morae debeatur: et creditori vel ad rationem quincuncem, vel quanti pluris liquidaverit, adiudicetur. An vero valeat pactum, Das die Ablösung/oder auffkündung der Gülen/bey dem Creditore stehe? disputat Rauchbar. 1. quaest. 19. et Mollerus, 3. semestr. quaest. ult. Sane iure Camerali, pactum tale nullius momenti est, et pro non adiecto habetur: Gail. 2. obser. 4. et obser. 7. n. 8. ni ita fuerit conceptum: ut cessante in pensionum solutione venditore, liceat emptori, una cum reditibus recipere sortem. Dcputations Abscheid. Anno 1600. §. Ferner ist biß 38. At de novissimo Vvürttembergico iure, muß der Gültreicher nach verfliessung vierer Jahren/auff begehren deß Gültkäuffers / ohnfählbar blösen. Landsordnung/fol. 29. in adnotat. marginal.
Imperator noster Iustinianus, varias item de usuris sancivit leges; distinguens inter personas: Herm. Vulreius, Iurispr. Roman. lib. 1. cap. 44. fol. 241. quae plane in desuetudinem venerunt. At qui ultra legitimum, iurequeve cuiuslibet provinciae definitum usurarum modum, ullâ ratione vel colore, aliquid a debitoribus extorquent, gravissimâ afficiendi sunt poenâ: non folum quod proxumo noceant; sed et quia hocce modo, cives a prae diorum culturâ, honestisqueve artificiis abstrahuntur, ac foenerari discunt. Et ad hos tantum pertinere videntur, quae contra soeneratores passim acerbe satis dicta inveniuntur. Ita sapientissimus Neapoli Rex Alphonsus, dicebat; Foenus nihil alius sibi videri, quam animae funus: et secundum B. Ambrosii opinionem; nihil interest inter funus et foenus, inter mortem et sortem, et ab iis demum exigi vult usuras, quos occidere non sit crimen. vid. Lather. 3. de censu, cap. 23. num. 34. et seqq. De foenore ita sentit Machumet in Alcorano, azoar. 4. Defoenore vivente,s non nisi quasi daemoniaci resurgent: cum ipsi foenerari, quod Deus nefas et illicitum statuit, licitis annectant; dicentes foenus osse qualis est mercatura. Theod. Beza, in epigrammat.
Qui mutuando de suo, numquam tuum;
Sed usque et usque de tuo suum facit.
Qui dando spoliat, erogando colligit:
Numquam serens, qui metere numquam desinit.
Quo nulla mundo, pestis est nocentior,
Quo nulla mundo, pestis est frequentior.
Haec (immodica et illegitima nempe) vere mordens illa usura est; quae ut R Bechai ait, sicut serpens mordet, et non sentitur. Dn. Buxdorff. in Lex Verb.
[Gap desc: Greek word]
Adep ut statuant nonnulli, etiam in mutuo, ratione interusurii, de quinque annuis in singulos centenos ab initio quoque licite conveniri. Fichard. resp. 29. per tot. vol. 1. ac. in eam opinionem concedit item Martin. Azpilc. laudatus a Graevaeo. 2. concl. 5. consid. 1. n. 4. etc. Non itaque nostro tempoe, Usurarum modus (quod alicubi locorum fit) augendus; Man solle das Interesse nicht über fünff vom hundert setzen: hâc quia ratione, homines a laboribus avocantur, et pedetentim praedia, vel onerantur ni mium, in totumqueve inculta relinquuntur, dum nempe eorum cultores, morsu hoc viperino, gravius laeduntur.
Henricus Suso, Suevus, sanctitate et miraculis olim (ut fertur) in Libello de novem rupibus cap. 18. gravissimis verbis, mali huius originem detegit, dum ita scribit: Oritur Avaritia ex animi fastu, ac elatione; quâ alii alios perpetim excellere nituntur. Olim cives, et negotiatores, homines erant religiosi, ac virtutibus ornati, et in omnibus, quae vel egissent, vel omisissent, fidos se praestabant; eranqueve exiguis facultatibus contenti, neque retinendis frugibus, ac vino annonae caritatem efficiebant. Itaque Deus apud illos demorabatur; siquidem pectora eorum, non ita ut hodie avaritia sibi vendicabat, ac devastabat: certe Deus Omnipotens, in perturbato, dissipato, erroribus implicito, et inquieto pectore, habitare neque vult, neque potest. At nunc singuli alios aequare, imo et excellere volunt; atque adeo etiam maiores suos opibus vincere. Quo fit, ut erga Deum, eiusqueve amicos tenaces sint, profundantqueve res suas contra voluntatem Dei, superbiae ac ostentationis caussâ: sicqueve noctes et dies, pro acquirendis, cumulandisqueve divitiis, multâ sollicitudine, curisqueve anxiis detinentur. Consentit eiusdem genii, Ioh. Taulerus, in secundo sermone magistri, ad populum vulgarem: qui habetur in eius dem vitâ, fol 35. etc. edit. Coloniens. Lat. ubi de hac eadem usurarum, scilicet ac redituum annuorum materiâ, agens; inter alia sic inquit: Omnes illos hîc noto, qui iniustas exercent redemptiones, et illicita venatur ex pecuniis lucra. Memini sane, tali me tempore vixisse, quo rarum valde et insolens erat, redemptionibus uti. Et si qui tum, sub redemptionis conditione contractus fiebant, sinceri ac simplices erant, etc. Venerunt ad me, illis temporibus homines quidam honesti; quorum unus mihi dixit: Ego ab hoc homine, certos quosdam propriae pecuniae reditus emi, super eius hereditariis bonis; aliud nil quaerens, nisi quod miseret me, bona huius, perpetuo mihi, et heredibus meis obligata esse debere, alioqui mallem ea ut propria possidere, sicut et emi. Iam vero
hisce temporibus nostris, per superbiam et avaritiam nostram, ita redemptiones has, pervertimus, corrumpimusqueve, ut coram Deo, utplurimum plus quam semiusura sit. Multi hîc per superbiam peccant, ut saeculi luxum et pompam imitari, et coeteris se conformare possint. Unde ille omnibus, quâ potest fide, consilium dedit; ut sorte suâ, bonisqueve sibi a Deo concessis contenti, vivant secundum prisci saeculi morem, sintqueve grati Deo:utpote qui haut dubie subveniat ita facienti, ut habeant, quae sibi sufficiant. Et tandem hancce querelam subiungit: heu, quod satis superqueve dolendum est, ad id loci hoc tempore res rediit, ut pauca sint in populo Christiano negotia, quae omnino iusta et sincera sint. Proh dolor, quam multos hodie invenire est caecos ductores; ac si caecus super caecum in infernum ceciderit, tanto uterque peius habebit. Quamobrem, quod vobis summopere necessarium est: cavete vobis carissimil Hactenus Taulerus.
Nec item permittendum est Iudaeis, ut immodicum exigant foenus: quâ de re ita scribit Antonius Margarita, In tract. Der gantz Jüdisch Glaub / tit. von dem Wucher der Juden / lit. J. 3. Ein Christltche Obrigkeit ist schuldig/das sie den Wucher von den Juden auffhebe/ihren Vnderthanen zu gut/vnd den Juden zu ihrer erkandtnußauff das sie arbeiten/vnd wol wisten/das sie von GOtt gewichen weren/vnd jetzt in einer langen Gefänguuß/nicht ohn merckliche vrsach / legen. etc. ubi in eum sensum alia plura habet. Etiam Philippus Augustus Galliarum Rex, contra usuras Iudaeorum, multas leges tulit: ne Christianus debitor Iudaei, fundos vendere cogeretur; ne carceri manciparetur. Girard. lib. 10. del' hist. de France. fol. m. 881. tom. 1. Sunt et severe castigandi, usurarii Christiani: quales olim fuêre Lombardi, quos e Galliâ expulit Philippus Valesius; sortemqueve fisco adplicavit, usuras debitoribus remisit. Girard. lib. 15. del' Histoir. de Franc. fol. m. 205. Quodqueve etiam criminaliter accusari, puniriqueve usurarii queant, tralatitium est apud Iureconsultos: vid. Kol. a valle. cons. 75. vol. 1. Inibiqueve deveniri posse ad torturam, respondet Socinus cons. 219. in fin. vol. 2.
Ac quoque contra Usurarios, optimum remedium esse videtur; si publicâ auctoritate, Collybus, Ein offentlicher Bechse. instituatur, et cuilibet tolerabilibus sub usuris, mutuo pecunia detur. Et ita Alex. Severus, Foenus publicum trientarium exercuit, pauperibusqueve plerisque sine usuris pecunias dedit, ad agros emendos, reddendas de fructibus. Lampridius. sicqueve cavetur, ne tenues gravioribus usuris urgeantur, aut suppellectilis distractionem alienissimo tempore ac loco patiantur. Hocqueve pietatis Aerarium vocat, post Bodinum Dn. Latherus 3. de censu c. 23. n. 21. et 25. adde Dominic. Baudii tract. de foenore, fol. m. 9.
sed magnifice Tiberius Imperator; qui, cum olim multi fortunis spolirentur, multi famâ, ac dignitate deciderent, opem promptam tulit: disposito per mensas millies sestertio, factaqueve mutuandi copiâ sine usuris, per triennium, si debitor populo in duplum praediis cavisset. Sueton. in vit. c. 48. Aerod. d. lib. 4. t. 10. c. ult. Nec non Octavianus Augustus, quoties ex damnatorum bonis, pecunia superflueret, usum eius gratuitum iis, qui cavere in duplum possent, ad certum tempus indulsit. Sueton. in vit. c. 41. Cuiac. 5. obser. c. 38. Sic et Antoninus, teste Iulio Capitolino, trientarium exercuit foenus, (hoc est, minimis usuris) ut patrimonio suo plurimos adinvaret.
ALimentorum pretium, cum per monopolia, propolia etc. (Durch den Fürkauff der Fruchten/vnd anderer dergleichen nothdurfft) augescat; inde ea multarum provinciarum, et Imperii etiam sanctionibus prohibita in veniuntur. Retchsabschied zu Augspurg/de Anno 48. tit. vom Vorkauff der Früchten im Felde. Fürstl. Württ: Landsordnung/ Tit. vom schädlichen Fürkauff/fol. 121. Sic et Camillus Porrellus, 3. de Magistrat. edict. cap. 14. num. 101 et c. scribit: Magistratus advertere oportet, ne aliqui in civitate sint, qui omnia in grosso coemant, ut cariori pretio vendant postea minutim. Contra istos statuendum ait, ut n on emant usque ad certam horam, ut cives ab ipsis venditoribus, non a Dardanariis emant. Polonia sane, vel hac solum ratione, annonae impedit caritatem, quae alibi, saepissime etiam in copiâ ingravescit. Idqueve Iohannes Choisnyn, in Discursu, quo electionem Henrici Valesii, in Poloniae Regem, Gallice de scripsit, lib. 3. fol. 116. adnotavit; cum ait: Et ce, qui retient parmy eux le bon marche de toutes denrees, c' est qu' il n' ya point de Monopoles: principalement pour le bled, et pour le vin. etc. Anno Christi 1438. ut refert Guilhelmus Paradinus, lib. 3. des Annal. de Bourgogne, fol. m. 783. et seqq. fames tam misere Gallias adflixit, ut in decuplum excreverint pretia rerum: hancqueve non inopiam solum, sed et pravitatem usurariorum (qui scilicet vel lucri caussâ, vel ut sibi prospicerent, omnia coemebant) memorat effecisse. Et addit: satis aperte constitisse, non
sterilitatem magis, quam malitiam hominum, praeferentium commodum privatum, utilitati publicae, Christianaequeve charitati, esuriem aliis conciliâsse. Henr. Mutius, lib. 31. Chron. Germ. fol. m. 320. scribit, His Annis (1531. etc.) annonae, et aliarum rerum, usui mortalium necessariarum caritas superiorem Germaniam, et Italiam supra modum afflixit; cum tamen caeli, terraeve iniquitas non fuerit in causa. Dubitantqueve adhuc, etiam qui sibi videntur in rebus humanis prudentissimi, quae sit causa. Aliis bella, aliis bellorum metum et exspectationem, aliis avaritiam, et exstinctionem charitatis, curamque huius saeculi, quam extremis temporibus futuram, praedixerunt multi Prophetae, quibusdam monetae multitudinem, aliam aliis putantibus causam. sunt qui censent, haec omnia simul causam esse.
Dardanarii ergo, annonam onerantes, et prementes, seplasiarii, pantapolae, pantametaboli, sunt coercendi; eorumqueve fraudes, calliditates, stellionatus, variis constitutionibus coercentur: Cuiac. lib. 10. obs. c. 19. Turneb. lib. 9. animadvers. c. 17. qui idem et iusto iudicio Dei, poenis praesentibus, etiam in hac vita, inter dum afficiuntur.Lather, 3. de censu c. 7. num. 83. etc. 93. etc. Nihilqueve (ut Gregorius Nazianzenus in funere Basilii ait) gravius, acerbiusque est iis, qui ut famem negotientur, atque ex aliorum calamitatibus messem faciant, temporum difficultates observant.
Vini vero et frumenti propolia, ad iustam rationem commodissime redigunturl; si Principes ac Res publicae, annonarivas contributiones, ad caritatis, inopiaequeve reservent casus; aut etiam quae ab exteris exportantur, coemant. annonaqueve ingravescente, tolerabili eam pretio, et minutatim vendant; Lather, 3. de censu, cap. 7. num. 46. etc. sicqueve impediant famem. Sane terribiles famem subsequuntur aerumnae; seditio, nempe et pestis: ac legimus apud historiarum scriptores, iiusmodi saepe famem viguisse, ut matres non semel devoraverint filios infantes. Tempusqueve fuit, cum Romae plurima plebs, fame adacta, operto capite, in Tyberim praecipitem se daret. Nil non mali cogitat plebs ieiuna: et inde cum aliquando Augustus animadvertisset, in publicis horreis, non reperiri frumenta, nisi sufficientia ad tres tantum dies; venenum sibi praeparavit, si frumenta illos inter dies non adveherentur. Borrellus d. c. 14. a princ. Et, ideo famem simul ac bellum, pestemqueve, tria esse flagella, quibus divina Iustitia, mortalium peccata castigat, nemo nescit. Proinde non Iudaei solum, sed ipsimet Idololatrae, hisce ingruentibus malis, Dei sive etiam Deorum auxilium imploraverunt.
Quapropter optimum ac primu, ut aliorum malorum, ita et famis remedium esse puto, confugere ad Deum. Scip. Amirato, Dissert.
Polit. lib. 12. disc. 3. a princ Neque dubium est, quin miseratio divina, huiusmodi et maiora beneficia, eis quibus vera mentis devotio haut deest, concessura sit. Et alludit huc proverbium Germanorum: Wann ein Thwrung solle sein/so hifft nichts / wann gleich alle Berg Mehl wehren. vid. Sebast. Franckhen in der Keyser Chronic. de Anno 1531. fol. m. 250.
Sed cum dederit nobis Deus arbitrium et rationem, non displicet ipsius Maiestati, ut nostris nos facultatibus utamur: ac idcirco de remediis, quae contra penuriam annonae, excogitare valet providentia humana, fuse quoque politici tractant, et imprimis Amiratus dict. discurs. pass. Lather. lib. 3. de cens. cap. 7. pertot. Auctor libri Sallici, cuius ritulus Mirois des Francois, lib. 3. pertot. Ergo pacis tempore providendum est, ut bello ingruente, famis necessitate non opprimamur: eoqueve fine Romae singularis, magnaequeve dignitatis erat magistratur; praefectus annonae dictus, t. t. C. de offic. praefect. annon ubi Cuiac. et Henr. Scotan. in Paratit. Sic Turcarum Imperator creat Ssar Emin, urbis praefectos; qui ut copia oryzae, et frumenti, neve ullum rerum illatarum monopolium sit, perpetuo curat. Sic et in exercitu habent Harpac Emin, qui equis de pabulo prospicere possit. Scotan. dict. loc. Nil certe stultum magis est, quam gerere, vel incipere bellum, nec diu ante, belli incommodis ut occurri possit, prospexisse. Annis inprimis fertilibus est curandum, ut sterilitas superveniens nocere haut queat.
Tria autem remedia necessaria sunt, quae singula, summam in sterilibus annis diligentiam poscunt. Primum emptio, alterum importatio, tertium dispensatio annonae. Cito namque emenda, caute importanda, sive convehenda, admirabili demum Oecenomia est dispensanda. Sed quantitas annonae, quae nostris necessitatibus succurrat et medeatur, ignoranda non est: neque decet ministros Principibus imponere; dicentes, suffecturam annonam, cum ipsius instet defectus. Sed fatale quoddam, et universale hominum erratum videtur, ut remedia tum maxume quaerantur, cum pericula imminent. Ubi Res publicae bene sunt constitutae, magna copia annonae, ad bellifamisqueve reconditur cafus inopinatos. Lather. d. c. 7. n. 53. Ego tractat. de Aerar. c. 1. n. 2. Et artificio olim singulari, horrea condita fuerunt, ut ne computrescerent frumenta. Bulenger. de vectig al. c. 8. et seq. putantqueve nonnulli, frumentum diutius asservari, sanumqvene corpori magis esse, cuius solum, ubi crevit, lupulo, seu cinere, non vero fimo fuerit pinguefactum. Loys Guyon, tom. 1. d. divers. lecons. lib. 4. c. 7.
Evectiones item sunt prohibendae: arg. l. 1. et 2. C. quaeres export. nonposs. idqueve edictum fieri potest pro utilitate communi.
Camill. Borrell. tr. de magistrat. lib. 3. c. 14. num. 5. etc. ubi n. 14. et seqq disputat; An tale edictum prohibens extractionem, ipsum comprehendat Principem vel superiorem? An includat eos, qui extraxerint sui usus, ac propriae necessitatis caussâ? Quid dicendum sit de iis, qui rem vetitam emissent aliunde; ac portassent in locum edicti, postqueve demum exportarint? et quae sunt similes quaestiones. Copia frumentorum, provinciae debet primum prodesse, cui nascitur, et alienis partibus, quod superest, impendi debet; et tunc de exteris est cogitandum, cum se expleverit ratio propriae necessitatis; ut rescripsit olim Theodoricus Rex Gothorum, apud Cassiodor. 1. var. cap. 34. Hîcque contra transgressores, praeter vigilias et custodias, instar bellicorum temporum, partiendas; nisi aliud effici possit, illa etiam instrumenta sunt adhibenda, quibus maxuma peccata in civitate sanantur: cum sancta et pia crud litas illa sit, quâ supplicio paucorum, qui puniri meruerunt. manuifestae, certaequeve plurimorum insontium morti, obviam itur. Concedendae item sunt mercatoribus immunitates, qui ex locis fertilibus advehant frumenta, et res necessarias alias. Lather. d. c. 7. num. 15. etc. ac item n. 59. etc. Memoratqueve Bodinus, tr. des monnoyes, h. 3. numquam Franciam fame laboraturam, si exteri nil exportarent: et Hispanos vicissim tanto favore complecti, qui adferunt frumentum, ut nemo ex Iudicum ministr is ausit capere eum, qui saltem dicat, traho dridigo, hoc est, Triticum adporto. ac quomodo mercatura sit promovenda. prudenter disserit Xenoph. tr. de rationibus redituum, seu de proventibus fol. m. 922.
Verum enimvero, totum rei frumentariae pondus, in rectâ dispensatione ut plurimum consistit; cum neglectis subsidiis opportunis, saepenumero videamus, postquam interiit pauperum multitudo, frumentum superesse. Quo in negotio existimat Amirato, d. discurs. 3. fol. mibi. 359. et seq. necessarium esse, militares ordines imitando, ad minutas partitiones, ac subdivisiones descendere: et civitatem non modo distinguere in tribus; sed et praeficere singulis vicis, et Insulis homines, qui instar Centurionum, Tribunis obetemperantium, curam sibi commislorum civium gerant; ne cuiquam opus, ne cibus desit. idqueve facile efficere poterunt, si frumentum omne in unum conferatur, pretio mediocri, ex publico soluto, et porro proportionabilites ac viritim panis coctus civibus vendatur. Quod autem tempore necessitatis, habentes frumenta et victualia, ad vendendum cogi possint; ac etiam pretio viliori: proditum est a Iureconsultis. Borrell. d. c. 14. num. 98. etc. ac n. 109. etc. et id ius mascule contra quosdam magnates, usurpavit olim Flandriae quidam Comes. vid, Bernhard. de Girard. lib. 8. del' hist. de france, a princ.
Percuperem item, nepriscis inferiores prudentiâ videamut: ac ut consilium illud Augusti, quo convivia diebus natalitiis prohibuit, imitaremur: necnon popinae ut tollantur. Exeatque edictum, Principem exhilaratum iri, si in tantâ pauperum miseriâ, divites delitiis, ac luxibus abstinuerint. Princeps item, loca suo solatio reser vata, populoque interdicta, liberabit. adeo ut piscatio, aucupium, venatio, nemini prohibeatur. Alexander Imperator copiam porcinae, bubulaeque carnis ita procuravit; dum prohibuit, ne quis suminatam occideret, ne quis lactantem, ne quis vaccam. Lamprid. fol. m. 212. Et item prohibendae sunt invectiones mercium peregrinarum; et vini delicatioris. quod in Germania, ut facile fieri potest; ita fundi nostri calamitas est, quod id inibi negligi solet. Germania quippe, omnium rerum exterarum invectionibus fere carere potest: ut et auctor Thesauri politici non diffitetur, dicens; non si portano d' altro paese in esso, se non le cose superflue, che servono alle delitie. part. 1. relat. della corte dell' Imperatore. fol. m. 56. ad fin. idque et iam olim, Aeneas Sylvius fateri coactus fuit. At ô felicem Germaniam nostram, si veterem a)uta/rkeian coleret in suis rebus. divitias enim, et pristinum splendorem facile recuperaret.
Sunt porro et Barbari Reges, suo qui exemplo Christianos possint erudire, quomodo caritas et inopia subiectorum vitanda. De Magno Cham, Tartariae Monarchâ, Paulus Venetus, histor. lib. 2. cap. 24. refert: solere eum, singulis annis, nuntios suos mittere, ad provincias diversas, Imperio suo subiectas, ad inquirendum; num damnum aliquod a locustis, aut aliis vermibus, frumento sit illatum, aut alia pestis, sterilitatem invexerit in provinciam quandam. Et cum sibi innotuerit tale quid, remittere eum illi populo tributa, pro illo anno, mittereque de horreis suis frumenta, pro victu et semente: tempore etenim magnae ubertatis; emere Regem copiosam vim frumenti, et in thecis consevare; ut cum in unâ regione penuria praevaluerit frumenti, defectus ille ex Regiis horreis sarciri queat. Vendere autem frumentum suum, minimo pretio, ut pro uno modio, in quadruplo plus pecuniae exponendum esset, si ab alio quopiam emeretur. similiter, quando alique pestis animalia invaserit, remittere eum, anno illo consuetum tributum, vendereque subditis alia pecora et armenta. pro vero item asserit ille idem auctor; Regem hunc quottidie per totum annum circiter triginta milia pauperum pane pascere, nec ulli sinere fragmentum panis negari.
Omnia haec, quidque in fame sit observandum, paucis Petrus Aerodius est complexus, qui lib. 9. rer. iudicat tit. 4. c. 5. ita scribit: si sit, aut immineat fames, haec fere remedia adhibentur. Creari praeferctos annonae, e dignissimis quibusque: iustitium indici, mitti circa finitimos
populos legationes, frumenti advehendi caussâ; dispensari inopiam, hoc est, cogere qui habeant, frumenturm profiteri, et quod usui menstruo supersit vendere: fraudare servitia parte diurni cibi: imo interdum longe ablegare. Quid servitia? aliquando cives. Praeterea Senatoribus, ut quo velint, proficiscantur, permittere: denique in frumentarios, severe animadvertere. Sed et Tiberius imitandus est, qui (ut Tacitus habet) saevitiam annonae incusante plebe, statuit frumento pretium, quod penderet emptor: binosque numos, dixit de suo additurum, negotiatoribus in singulos modios. Est enim boni Principis, hoc maxume casu, munificentiâ, et largitate uti. Hactenus ille. Addatur etiam Dn. D. Theodori Thummii Dissertatio, quae inscriptionem habet; Christiana Querela et Medela, super annonae caritate.
Elegantis admodum quaestionis est, et quae hîc non in commode tractari potest; Cur rerum pretia quottidie crescant, et caritas sine inopiâ, ac etiam absque fame, haut raro contingat? quam etiam tractavi in corollario V. subnexo Comment ariis meis, ad aliquot Titulos, libri 1. Digestor. Anno 1529. et item Anno 1531. Prodigiosa fames, et defectus fuit omnium rerum, quae usui humano necessariae sunt: et tamen vendebatur tum annona, eduliaque alia, pretio tali, quod saeculo nostro, etiam in copiâ, tolerabile videretur. Sebast. Franck in der Keiser Chrontck. fol. m. 243. b. et 249. h. Sane copia argenti, pretia rerum exaggeravit; et in de eiusdem nata vilitas, necessario invexit caritatem, L. 2. ubi Gothofr. C. de veter. numis. potest. lib. 11. Indeque praedia, et alia quaecumque, hodie tam immenso pretio venduntur, prae quam olim aestimata fuerunt. Vicissim raritas auri et argenti, in causa fuit, ut eorum pondere non magno, agri, agrorumque fructus potuerint emi. Ita Tubinga nostra veniit olim quinquies milibus, octingentis, et quinquaginta septem florenis. Balinga, viginti duobus milibus florenorum. Dn. D. Lansius Orat. pro Germania, fol. 68. Anno 1433. cum occasione cuiusdam duelli, magna hominum multitudo Spirae Nemetum conveniret, aestimatio rerum ad victum necessariarum facta fuit: nempe, Herrn vnnd Rittern / ein Imbiß / 16. Pfenning / für ein Simmerin habern / 9. Pfenning. Lehtnann. lib. 7. c. 90. Tempore Furii Camilli, Romae vix in veniebantur auri talenta octo, ex quibus munus Apollini Delphico conficeretur; ad idque matronae monilia et inaures contribuere cogebantur: Plutarch. in Camill. m. n. 5. et ideo mirum haut est, inibi olim vervecem decem, bovem centum obolis veniisse; idem in Publicola n. b. modumque stipendii sub initium Punici belli tertii, in peditem, duorum obolorum fuisse, ut Polybius, lib. 6. scribit. Paupertas etiam veterum efficiebat, ut nummariae poenae, olim plane exiguae fuerint, §. 7. Inst. de iniur. sed opulentiores
praedae, caritatem post effecerunt: et captâ ab Augusto Alexandriâ, Romam in tantum opibus eius crevisse Orosius ait, ut dulpô maiora, quam antehâc, rerum venalium pretia statuerentur. Pariter et in Graecia, perquam rarus olim usus auri, argentumque in fodinis paucum fuit. adeo ut poculum argenteum, non sine admiratione, velut novum et insolens quidpiam videretur: ac demum post Alexandrum Maximum, qui Asiae diripuit thesauros, opulentia est exorta. Athenaeus, dipnosophist. lib. 6. fol. m. 231. et seq. Recteque Aristoteles 5. polit. c. 6. scribit: Temporum felicitate, propter pacem, aut rebus aliter prospere cedentibus, effici, ut eadem possessiones pretio longe maiore aestimentur. Sic et Gonesius Sepulveda, ad Aristot. lib. 5. polit. c. 7. n. 34. Hâc memoriâ, inquit, in Hispania propter magnam auri et argenti copiam, ex orbe novo importatam; precia possessionum, in quintuplum, eoque amplius creverunt. Lutetiae olim, victui Studiosorum, qui in collegiis vivebant, tres solidi Parisienses, destinati erant: Antiquitez de Paris. fol. m. 149. quat nunc haud sufficiunt frugali cenae. Et de Angliâ, Henricus Savilis, tr. de milit. Rom. fol. m. 84. attestatur; quod abhinc centum annis emebatur decem numis grossis, qui tum unciam pendebant; iam post detectas Indias, vix emi posse solidis decem, aut duabus unciis, eiusdem ponderis et probitatis suntqueve ideo, qui putent, satius futurum fuisse, si Pervani illi, aurum et argentum suum servassent, ac nobis maiorum nostrorum reliquissent frugalitatem. Casp. Ens. lib. 2. convivil. apparat. fol. m. 286. Polybius item, ut Strabo 6. Geograph. ait: adscribit auri fodinarum, ad Aquileiam suo tempore, quae apertae sunt, ut pretium auri, per Italiam umversam, pro parte tertiâ fuerit deminutum. Quod idem alio modo dici potest; pretia rerum auro emptarum, auctâ tertiâ parte.
Sed aliter fentire debemus de prodigiosâ caritate, quae iam ab Anno coepit, et Germaniam nostram, si de prompto remedio non dispiciatur, certo perdet. Eam enim non auri; argentive abundantia, sed auctio et depravatio monetae invexit: quippe ex eiusdem proportione, et internâ etiam bori: ate, cetera cuncta recipiunt aestimationem. Hanque cladem et corruptelam, non bella solum, sed et avaritia, ac charitatis Christianae plenissimus defectus effecerunt.
QUemadmodum sustentationis universim ratio est habenda; ita et singulis, suus ut dimensus labor sit, curandum erit. Grave etenim Rei publicae est, vel unicum alere otiosum. Xenophon, 1. paediae Cyri.
Otium et Reges, simul et beatas Perdidit urbes. Catull. n. 52. Ita ingenium est omnium hominum, a labore proclive ad lubidinem. Terent. Andr. Act. 1. Scen. 1. et diligens est in otio, otiosisqueve culpandis, Guevara, in libro de Marco Aurelio, cap. 23. et 25. Ac inter quatuor illa, propter quae Sodomam periisse dicit Ezechiel Propheta, etiam otium recensetur. cap. 16. Haec, inquit, fuit iniquitas Sodomae, sororis tuae; superbia, saturitas panis, et abundantia, et otium ipsius. Erat etiam doctrina primorum illorum, omni laude dignissimorum patrum in eremo: Monachum occupatum, unam tantum habere tentationem; otiosum vero infinitas. Sicqueve scribit de Anachoretis veteribus Cassianus: Pro re maxumi momenti, atque ad observantiam virtutis ac religionis utilissimum habitum fuisse; si Monachus ab omni commercio separatus, et cuius labores ad nihil utiles erant: non tamen otiaretur, sed semper manibus laboraret, annoque evoluto, omnes labores suos concremaret, vel cellulas suas evacuaret, novaque faceret cuncta. Unde et Beatus Hieronymus ad Rusticum, can. numquam 33. de consecrat. dist. 5. Facito aliquid operis, ut semper te Diabolus in veniat occupatum. Vel fiscellam texe iunco, vel canistrum lentis plecte viminibus. Apum fabricare alvearia, texantur et lina, capiendis piscibus: scribantur libri, ut et manus operetur cibum, et animus lectione saturetur. Paulus item Apostolus Christi magnus; quemque iubet operari manibus suis, nec vult eum manducare, qui non laboret, 1. Thess. cap. 4. v. 11. et 2. Thess. c. 3. v. 10. Et apophtegma refert Ignatii Liolae, Giovanni Botero, lib. 2. d. detti. fol. m. 124. b. be nella religione, non vis' e cosa peggiore, e di piu pericolo, che l' otio, e la pigritia: et che il voler mantenere in uffitio, et in virtu una congregatione di huomini scioperati, e unvoler l' aqua in un crivello servare. Ac de commodo et necessitate laboris, multa congessir, Pedro Mexia, lib. 1. de varia Legion cap. 32. Otium aperit vitiis omnibus portam; eandem virtutibus omnibus claudit. Non enim bonum aliquod in mundo reperitur, quod labore non comparatur; sive virtus, sive scientia, sive divitiae, sive honor. Si quis igitur laborum inimicus exsistat, is abicit instrumentum generale, quo bona omnia acquiruntur. Quod quaeso maius malum in civitate esse potest, quam si duas ea habeat portas; unam, per quam ingrediantur boni, alteram, per quam mali admittantur: prior autem semper maneat clausa, posterior vero pateat noctes atque dies? Qualis est terribilis illa civitas inferorum; talis est anima hominis otiosi; qui portam habet apertam omnibus malis, clausam vero bonis universis. R. P. F. Lodoicus Granatensis, in floribus par. 5. cap. 123 Pauperes itaque, et qui tenuioris sunt fortunae, in suis opificiis occupentur, atque desudent;
quibus vero labore isto opus haut est, neque unt habere vel dulciores, vel utiliores, vel etiam moderatiores occupationes, post communicationem cum Deo, et rei suae domesticae administrationem, quam piis et utilibus libris perlegendis operam suam elocare, Vere dictum est, vitam sine litteris mortem esse: et hûc Itali respexerunt, qui omnibus in urbibus fere Academias instituerunt, (non illas hîc indigito, quas nos Scholas vocamus universales) quibus nobiliores sexus etiam utriusque, in varia se litteraturâ simul et certatim exercerent. Quin et antiqui Rabbini tradunt, eis qui vellent sacras litteres profiteri; communem quandam legem fuisse praescriptum; ut addiscerent quoddam artificium manuale, quô quaererent victum: affirmantes, eos qui id facere praetermisissent, futuros ad peccandum procliviores. Sicut et B. Paulus, eruditione ??? nobililitate insignis, scenofactoriae gnarus fuit. Baron. Annal. sub. A. C. 52. n. 5. Solon sapientissimus Atheniensium legislator, publicum in otiosos iudicium dabat, ac ita in suis legibus cavit: Is qui otium sectatur, omnibus accusare volentibus obnoxius esto. Laert. in vita. Ac licet item Solon sanciverit pie: Si quis parentes haut nutriverit, infamis esto: eandem tamen legem ita repressit; ut filium solverit necessitate patris alendi, qui eum nullam artem docuisset.
Illud ergo ante omnia sanum consilium est, more prisco Areopagitarum, vitae rationem exigere a quovis, quid doperis faciat, aut unde se suosqueve alat? Athenae. lib. 4. Val. Max. lib. 2. cap. 6. num. 3. licet de Atheniensibus (ubi Areopagus tum adhuc erat) hoc culpet B. Lucas, quod omnes ac etiam inquilini peregrini, nulli alii rei vacarent, quam novis audiendis. Quo vitio et hocce saeculum nostrum laborat nimis, et novarum dicendarum ac exploranda rum occasione, nil nisi mentiri discit. Sed porro et Aegyptii omnes, ex Regis Amasis instituto; cogebantur nomina sua discripta, ad Nomarchas, seu provinciarum praesides deferre, simulqueve quâ ratione acquirerent victum demonstrare: qui autern hoc facere negligebat, aut vitae genus praesidi adprobare non posset: huic poena extremum supplicium erat. Herodot. Euterp. Diodor. Sicul. lib. 2 antiq. Otho Heurnius barbar. philos. fol. 211. adde si lubet Cunrad. Rittershus. ad Novell. Part. 12. cap. 15. Sane si otiosi inquirantur, maxuma saepe scelera deteguntur: Camerar. cent. 1. medit. histor. cap. 15. nemo enim praesumitur vivere de vento, l. fin. C. de alim. pupill. praestand. Ob hanc rem, inter alias eximias virtutes, quibus Hugo Marchio Brandeburgensis, Vicarius Othonis III. Imperatoris in Italia, praeditus fuit, et ea celebratur; quod is hominibus otiosis et asotis, adeo fuerit infensus, ut eos in iudicium vocarit, ad reddendam otii ac sumptuum rationem. Quae consuetudo, ab ipso introducta, adhuc in Hetruriâ dicitur perdurare. vid.
Lather. lib. 3. de cens cap. 19. per discurs. Ubi hac de re plurae, notatu dignae, videatur etiam Gregor. Richterus Axiom. Oeconom. 97. Rectissime itaque Dionysius Haly carnalsaeus, lib. 5. antiquit. Roman. in prudentissimâ illâ Oratione, de sedandis discordiis intestinis, ab inopi plebe excitatis: Quos, inquit, videmus ventri, et foedissimis voluptatibus indulgere, et propterea patrimonia absumpsisse; dedecus et detrimentum Rei publicae existimandos, et Rem publicam magnum facturam quaestum, si ipsi ultro excederent ex urbe, et in malam rem abirent. Quos vero cognoscet Magistratus, fortunae iniquitate, sua patrimonia amisisse, iis de bonis privatis bene faciendum dicebat.
Otium duo mendicantium hominum, quasi fucorum gignit. Qui aculeo carent, debiles sunt. et pusillanimi stipem quaerentes; aculeati vero fuci, sunt fortes et robusti latrones, grassatores, aliiqueve scelerum patratores: qui utrique, tanq vam duae civitatum teterrimae pestes omnino sunt abigendi. Amirat. lib. 3. dissert. 8. in princ. et lib. 4. discurs. 5. Sane et debiles illi fuci, ferri non debent; cum aequum haut sit, eos alienis laboribus frui; Idem, lib. 17. discurs. 6. hacque ratione, et otiosi merito furibus aequiparantur. Petr. Aerod. rer. tudicat. fol. m. 454. Utque nemo se excusare possit, quod eum deficiat materies laborandi; opera publica exstruenda sunt, in quo officii atque humanitatis genere excellunt Antuerpiani, et Delphenses Hollandi; qui publicas opificum officinas habent, easqueve eximias, in quibus pauperes cives, aut civium filii, publicis sumptibus erudiuntur. Eiusmodi item opificia, disciplinae et censurae publicae causâ, ad coercendos prodigos, malos et vagos homines, nec non mendicos validos, ad laborem compellendos, effrenemque libidinem utriusque sexus domitandam, singulari modo, in Carcere quodam publico a Belgis instituta dicuntur. Lather. d. cap. 19. h. 61. etc. Et ita otium cautissime praecavetur, si desides laborare cogantur, et Ergasteriis includantur, ut praesertim Ambsterodami fieri solet; ubi metu huius publicae censurae, paucissimi inveniuntur in trivio mendicantes, validi, otiosi, prodigi, et id genus inutilia pondera terrae. vide miracula San. Raspini, h. e. Historische Beschreibung der wunderbarlichen Miracul vnd Wunderwerck/in der Kauff: vnd Handelsstatt Ambsterdam/ an einem ort/so das Zuchthauß genandt würd/ an vilen fürgangen. Hocque institutum vehementer laudat Hippol. a Collibus, de increm. urbium, quasi eo vix quicquam urbibus utilius excogitari possit. Sic et Bremensem Civitatem, non ita pridem magnis sumptibus eiusmodi domum, ad salutarem Rei publicae disciplinam erexisse, eiusque beneficio, multa praecocia ingenia, terreri et emendari refert Reinkingk lib. 2. class. 1. cap. 7. n. 6. Ac addit: extare ibidem, in media areâ columnam,
in qua depictae sint scuticae, virgae, fustes, ursi et leones; hâc additâ inscriptione: Kan man doch Löwen vnd Bähren zähmen/solte man dann die mutwillige Buben auch nicht zwingen. Non item immerito vetustâ Imperiali lege exstitit provisum, validis mendicantibus minime dari populares annonas, quae invalidis dabantur, l. 1. c. de mendicant. valid. lib. 11. quod et prohibuit Iustinianus in Novell. de quaestor. 80. cap. 5. ubi de mendicantibus validis ita rescribit: Quibus vitae decens occasio non est, hos non frustra esse terrae onera, permittere debere Quaestorem: sed tradere eos citius operum publicorum artificibus, ad ministerium, et praepositis panificantium stationum, et hortos operantibus, aliis queve diversis artibus, aut operibus, in quibus valent quidem simul laborare, simul autem ali, et segnem ita ad meliorem mutare vitam. Absurdissimum namque est, pellere e Republicâ mendicos, nec eis praebere occasionem semet honeste sustentandi, ut dixi lib. 1. polit. cap. 9. n. 20. laesos autem, laesasqueve corpore, iubet ibidem Iustinianus, aut canitie graves, sine molestiâ esse in civitate; aut pie agere volentibus adscribendos Hacqueve sane ratione reditus reformatorum monasteriorum, optime collocari possent.
Profecto hâc in re, et iam Indorum Chinensium politia, laude dignissima est; quod in toto Regno, neque in viis, neque ad Templa, ulli feruntur Mendici; et laborare etiam caeci, ac membris manci coguntur: estqueve nihilominus alendis iis, qui victum sibi parare nequeunt, modus certus constitutus. Heig. par. 2. quaest. 27. num. 13.
Validos pariter mendicantes, puniri civiliter quoad partem, et poenâ extraordinariâ, per Rectorem Civitatis, voluit Bartolus, in l. un. in fin. d. t. C. de valid. mendicant. Eos vero qui se pallidos fingunt, coloribus fucatis, et se vulgo exhibent tamquam infirmos, ut eleemosynas extorqueant, tamquam falsarios puniri, censuit Lapus alleg. 18. in cip. quâ poenâ. Nec hanc ob causam solum arcendi sunt validi et vagabundi mendicantes; ne quae debentur pie, homini vere mendico, dentur illi, qui se simulat invalidum et egenum: sed et ne sub specie eleemosynae conquirendae, Civitatum, provinciarum, et Regnorum secreta rimentur, Camil. Borel. d. Magistr. edict. lib. 3. cap. 16. per discurs. qui item n. 21. etc. refert; in Regno Neapolitano, vagabundis; nec artem aliquam continuo exercentibus imminere remigum poenam ad quinquennium: hancqueve pragmaticam sanctionem, Ducem Alcalae proregem, etiam ad Neapolitanos extendisse. Tandemque concludit, si aliqui mendicantes validi essent, et quaererent eleemosynarum quaestum, essentque longe a regionibus suis, vel casu absque pecuniâ, aut longum facientes iter, aliave iustâ caussâ, extra patriam, et asuis longe remoti, omnique auxilio destituti;
cum his Iudicem optimum, considerare debere habitum personarum, regionum, ac qualitatum actiones: ex iisqueve metiri, an sint miseratione potius digni et suffragio, quam poenâ. Observandum item est; plerumque otiosos, imperitos, miseros, et decostores, quibus res ex animi sententiâ non procedunt; aliorum actiones reprehendere solere, et convertere se ad maledicendum. Gregor. Richter. axiom histor. 130. Unde porro fomes seditionum oriri solet. Coeterum et in novissimis Imperii constitutionibus, Lex exstat de otiosis, et mendicis, a Carolo V. Imperatore in Comitiis Augustanis promulgata, de Anno 1548. quae postea a Rudolpho II. Imperatore in der Policey Ordnung zu Franckfurt/ Anno 1577. sub Tit. von Bettlern vnd Müßiggängern/ repetita, quae ita habet: Wir wollen auch/ das ein jede Obrigkeit / der Bettler vnd anderer Mußiggänger halben/ ein ernstliches einsehen thue / damit niemand zu bettlen gestattet werde/der nicht mit Schwachheit oder gebrechen/ seines Leibs beladen / vnnd dessen nicht recht dürfftig seye. Item das auch der Bettler Kinder/so sie jhr Brodt zu verdienen geschickt/vonjhnen genommen/vnd zu den Handwercken oder sonsten zu Diensten gewisen werden: darmit sie nicht für vnd für dem bettel anhangen. Item das auch die Obrigkeit versehung thue/ das ein jede Statt vnd Commun/jhre Arme selbst ernehre/vnd erhalte/ etc. adde Heigium, d. quaest. 27. ubi de otii ac desidiae poenâ, mendicantibus item validis, ac impostoribus etc. late agit. Inprimis autem Philippi Augusti, Galliarum Regis exemplo, (qui chassa de son Royaume tous Mommeurs, Menestriers, Iongleurs, farceurs, flatteurs, et faineants, et autres ministres de volupte, et corrupteurs de moeurs) Girard. lib. 10. del. hist. de France. fol. m. 880. tom. 1. ministri voluptatum, otiosisqueve delicate vitam transigentibus inservientes urbe sunt pellendi.
Operae pretium item est, ut certi inspectores constituantur, qui dispiciant, num praedia, agri, vineae, horti etc. probe et non segniter colantur: atque arbores vel frugiferae, vel ad foci usum, ubique plantentur; nos vulgo Feldtstützler, indigitamus. Hocque et Romanorum prudentissimus Rex Numa, fecit, de quo ita lib. 2. antiquit. Dionysius Halycarnassaeus: Cum consideraret, civitati, quae in iustitiae ac temperantiae studio perseveratura sit, necessariâ rerum copiâ opus esse; universam regionem divisit in eos, qui pagi nominantur: et suum cuique pago Magistrum, qui eum obiret atque inspectaret praeposuit. Hi crebro perlustrantes omnia, tam bene, quam male cultos agros, in tabulis descriptos, ad Regem deferebant: ille industrios agricolas, laudibus et summâ comitate excitabat; contra segnes obiurgatione, atque etiam mulctâ castigatos, ad rura gnavius colenda instigabat. In Lusitaniâ, mira semper
rerum omnium caritas est; qualis in ullâ aliâ regione vix reperitur: causam huius rei otio et agriculturae neglectui, adscribit Nicolaus Clenatdus, epist. lib. 1. ad Latomum, fol. m. 17. etc. Si usquam, inquit, neglectui habita fuit agricultura, id potissimum locum apud nos habet. Audis principio, praecipuos populi nervos admodum debiles; deinde si qua gens ignavo otio dedita est, nisi sit Lusitanica, nulla est prorsus. Quod nisi externorum et nostratium (Belgarum scilicet) turba, mechanicas hîc artes exerceret; puto aegre, vel calcearium, vel tonsorem haberemus. Non est hîc tanta opificum copia; nec receptum, ut merces suas offerant. Prece et pretio ferme constant omnia. Omnes hîc sumus nobiles, et magni probri instat est, aliquam profiteri artem. Etiamsi quartam census mei partem largiar, non assequar mulierculam, quae more nostrate mihifamiliam curet, aut domesticam rem. Mancipiorum plena sunt omnia, Aethiopes et Mauri captivi, omnia obeunt munia. Aegre reperias domum, quae non saltem ancillulam huius generis teneat; ea foris emit quocumque opus est, lavat vestes, verrit pavimentum, effert suo tempore faeces domesticas et humanas; et breviter servam agit, et praeter figuram, nil differt a brutis iumentis. Verissime dictum sensi; in Galliâ velis, nolis, pecuniam profundes; in Hispania, si velis maxume, non tamen poteris. Unum habeo ministrum nostratem. Quod si me ad ingenium terrae vernaculum accomnodarem; ante omnia mulum alerem, et ministros quatuor. Quî posses? Ieiunarem domi, foris splendide triumpharem, et amarum illud sumerem pharmacum, ut plus deberem, quam solvere queam. Nam ita demum perfectus abso9lvitur Aulicus. Venit in mentem cuiusdam, unde coniecturam facies de coeteris. Is quem depingere volo, simultates exercebat cum homine Gallo. Lusitanus fastu externo vincebat, Gallus cenabat lautius: et non ignarus istorum morum, curiositate quadam, et arte nactus est libellum, in quo alterius referebantur diurni sumptus. Incidit in locum ridiculum, et plane Lusitanicum. Cum enim sic quottidie scriptum esset. In aquam, quatuor sectilia in panem duo regalia, in raphanum sesquiregale; et ita tota hebdomada, tam magnificis impensis decurreret: ratus aliquanto lautiorem futurum Domin cum diem: sic scriptum reperit; hodie nihil, quia in foro non erant raphani. adde la vida de lazarillo de Tormes tract. 3. tit. como Lazaro se assento con un escudero. Et pergit Clenardus noster: Eiusmodi fatuosos ra/fa ofa/gous2 multos Eborae. reperias; et tamen plures secum foris trahunt famulos, quam domi consumant regalia. Imo credo hîc esse, quorum census non est maior meo; attamen octo asseclis utuntur: quos utcumque, si non grandi cibo, fame tamen sustentant. Nec magni negotii hîc est, inutilem turbam conquirere servorum;
quod omnia potius ferant, quam artem mechanicam discant. Etiamsi etiam dimidium proventuum meorum effundam; non nanciscar ancillam liberam, aut ministrum vere ministrum: gustusqueve otii sic passim omnes corripuit; ut viri boni, velint, nolint, mancipiis uti necesse habeant. Haecqueve non exscripsi, ut quid exprobrem nobilissimae genti; sed ut incommoda otii, neglectusqueve agriculturae, recenti exemplo declararem.
Apud Corinthios etiam lege cautum erat, ut si quem viderent semper splendide obsonare, hunc rogarent unde vieret, quid faceret operis, an suppeterentfacultates? Quod si reditus sufficientes viderentur, patiebantur illum frui suis. Sin sumptus superasset, prohibebant ne id in posterum faceret: si contra faceret, mulctabatur, cogebaturqueve aliquid operis facere; ut ex Diphilo refert Athenaeus lib. 6. et meminit Erasmus Chiliad. 1. cent. 9. adag. 44. Utinam haec lex ubique observaretur; minus certe ganeonum, decoctorum, et turbatorum publicae, privataequeve rei haberemus. Et ita porro etiam foro cedentes, non hoc impune ferre debent. Sane duo Banccae ruptorum genera statuenda sunt. Primum est illorum, qui decoquunt vitio fortunae. Inhumanum plane est, hos, utpote fortunae telis vexatos, puniri. Unde statuta illa illegitima censentur, quibus debitoribus non dolosis, cessio bonorum (mit einführung deß Schuldthurns/ vel addictionis ipsius personae) denegatur. Hotom. illustr. 26. Thesaur. decis. 36. et 182. in fin. Coler. de Process. exsecutiv. par. 1. cap. 9. num. 28. etc. Moller. semestr. 1. cap. 36. Unde et Gallicum parlamentum, cassam pronuntiavit renuntiationem iuratam, beneficii cessiones, etiam sine absolutione a iuramento. Papon. lib. 10. tit. 10. arrest. 3. SEcundum vero genus est illorum debitorum, qui suo vitio sua amittunt: pessimum certe hominum genus, et nulla plane miseratione dignum. Lather. lib. 3. de censu. cap. 15. latissime Daniel Sauterius, in praxi Banccaeruptorum, passim. Apud hos enim artis laudatissimae est, profundere dissipando atque dilacerando, astute, maleficeque circumvenire, aucupare atque occupare pecunias alienas: ab initio large polliceri, in medio fraudulentas facere versuras, et omni sine charitatis ac iustitiae respectu, tandem fallere omnibus fidem. Hincque apud Romanos, si ob aes alienum, creditori debitor addictus foret, post patrimonium distractum, postqueve vincula et catenas, membra eius brevissimo laniatu, ad creditorum lubidinem dividebantur. Alex. genial. dier. lib. 6. cap. 10. Omnibus quidem virtutum generibus exercendis, colendisqueve, populus Romanus a parvâ origine, ad tantae amplitudinis instar emicuit; sed omnium maxume fidem coluit, sanctamque habuit, tam publice, quam privatim. Hancque fidem non modo in vicibus officiorum, sed
in negotiorum quoqueve contractibus sanxerunt; maximeque in pecuniae mutuatitiae commercio atque usu. Adimi enim putaverunt su bisidium hoc temporariae inopiae, quo communis omnium indiget vita, si persidia debitorum sine gravi evaderet poenâ. Agell. lib. 20. cap. 1. Apud Boetos, Corbis ignominia instituta erat, in eos, qui aes alienum non dissolverent. Ducebatur enim in forum, sederequeve iubebatur; super sedentem, corbem iniciebant. Hacqueve notatus ignominiâ, infamis censebatur. Stobaeus serm. 42. Apud Thyrrenos, si quis aes alienum, quod conflaverat, non persolverat; sequuti sunt eum pueri, vacuum marsupium gestantes, ignominiae caussâ. Heraclid. in polit. Refert constitutionem Caroli V. Imperatoris in decoctores, Sauterius, in praxi Banc caerupt. par. 3. c. 3. ubi ii cum manifestariis furibus, eiusdem aestimationis et conditionis habentur. Iubentur item Banccaeruptores, horum socii, asseclae, opitulatores; tum qui fugâ sibi ob debitum consulentes, in urbes, oppida, vicos, aliaque privilegiata loca sese recipiunt; inde educi et abripi, bona etiam eorum si quae eo detulerunt, inde referri. Nasmque eo usque malitia decoctorum prolapa est, ut quod Seneca, consol. ad Heiv. cap. 12. de exulibus ait; maius sit eorum viaticum, quam olim patrimonium civium in Republica principum fuit. Voluit item in Galliis Franciscus I. ut fraude detectâ, de reis Banccaeruptoribus sumantur poenae corporales. Voluit Carolus IX. ut qui per fraudem cederent foro, capitali poenâ afficiantur. adhibe Mastygem Fallitorum, eiusdem Sauterii: ubi varium ius apud varios populos, debitorum fallitorum poenis, operose recensetur. Certe infamiam decoctoribus iam olim Solonis lex irrogavit; cuius apud Laertium verba sunt: Qui patrimonii versuram fecerit, ignobilis et obscurus esto. Quam legem et populi quique observarunt, et omnis generis infamiâ tales notaverunt. Quo facit Constitutio Adriani Imperatoris, de qua Spartianus; Decoctores, inquit, bonorum suorum, si suae auctoritatis essent, catamidiari in Amphitheatro, et dimitti iussit. vid. Piccart. de c. 17. cap. 4. In Italiâ item, atque Galliâ tales ceremoniae bonorum cessionibus adhibentur; quae si non iuris, non levem tamen facti infamiam secum trahunt. Estienne Pasquier, 4. des recher cap. 8.
Ut vero otium ob inde paupertatem provenientem, aliaqueve infinita subsequentia mala, praecavendum est: ita quoque cautio omnino adhiberi debet, ne opes male acquirantur. Opes enim, iniusto modo partae, durabiles non sunt: ac communis sententia omnium gentium exsistit; Male parta, male dilabuntur. De male quaesitis non gaudet tertius heres: übel gewunnen/bößlich zerrunnen. Richter. axiom. Oecon. 37. Melius est modicum iusti, super divitias peccatorum multas; Psal. 36. quia iniustitia, laetitiam aut pacem conscientiae haut concedit.
Congregans non laetatur: Haeres depauperatur. Est in domo impii corrasio divitiarum: sed simul exosio ex parte Dei; qui inibi susslat: ita ut in marsupium pertusum congregetur: perinde ut Poetae de cribro Danaidum fabulantur. Non conservabit vir fraudulentus venationem suam. Proverb. 12. Mala magna, magnas opes subsequuntur: et pecunia magna, taro est sine magno peccato. Richter. axiom. Oecon. 39. Quin et celeres divitiae; infaustae censentur: proindeque et opes ex proventu metallicarum fodinarum natae, aut in Aulis partae, aut negotiationibus acquisitae, durabiles non censetur. Idem, axiom. Oecon. 36. pecunia nimia, et animo et corpori avarorum noxia est. Affluentia bonorum, semper aliquid incommodi secum trahit; quibus dulcedinem illam, quasi aceto quodam, temperari vult Deus: frenumque inici cupiditati ac admirationi opum, ne summum in illis bonum esse statuamus. Stultitiam patiuntur opes. Idem axiom. Oecon. 40. 41. 42. Homines opulentia ignavi redduntur, tardique ad virtutem discendam: ac licet eam didicerint, ad eius oblivionem et desertionem proclives sunt. Adeo ut paupertas olim vocata fuerit a)uto???i/daktos et virtus: id est, quae ex se, et citra Doctorem disceretur; eo quod homines omnium laudandarum artium dociles redderet atque capaces. Richter. axiom. Oecon. 38. Aristoteles lib. 1. polit. cap. 5. et 6. pluribus docet, divitias nimias contra naturam esse. Omnia vitia nasci, ait, ab avaritiâ et ambitione; tamquam a scaturigine primâ: hasqueve semina vocatproditionum, persidiarum, iniustitiarum, furtorum, compilationum, tyrannidum, oppressionum, luxuriarum, bellorum, dissidiorum; denique omnium scelerum et maleficiorum. Et difficillimum habetur, virtutem et opulentiam consistere diu simul. Cum Romae et Lacedaemone, paupertas et parsimonia non conte mnebantur; sed rebus ad vitam necessariis cives contenti erant: tunc temporis gravitas, constantia, moderatio, et aequitas illis in locis regnabat. In pace leges a civibus observabantur; pueri ad virtutem instituebantur: omnesqueve ordines severâ disciplinâ continebantur. In bello, vigilantes, laboriosi, patientes, intrepidi, prudentes, fortes et invicti non solum ab hostibus, sed et a miseriis ac cala mitatibus belli. Omnibus idcirco modis operam dare principes et Res publicae debent; ne nimis civium opes et possessiones augescant. Neque enim ulla alia res, plures calamitates unquam in Rebus publicis peperit, quam felicitas nimia. Richter. axiom. histor. 219. Unde merito,
Quae foret e cunctis Res publica prima beata,
Quaesitus quondam reddidit ista Thales:
In quâ praedives nemo sit civis, eâdem
Extreme porro sit quoque nullus inops.
ut Tarraeus Hebius in amphitheatr. lib. 26. num. 20. canit. sed proh dolor, nunc vel maxune si ullo in saeculo alio; divitiis multi laborant: et opes habent, quomodo habere nos dicimur febrim, cum illa nos habeat magis. Repetere licet Plinii illud, lib. 9. epist. 30. Ea invasit homines habendi cupido, ut possideri magis, quam possidere videantur, addatur Piccart. dec. 18. cap. 5.
Multa hîc dici possent, et deberent etiam, de patrimoniorum aequatione. Sane nonnulli totius operis politici caput esse docent, de patrimoniis recte statuere: 2. polit. 5. et tamen nescio quo fato, haec res neglecta, et ignota plane siet intoto Christiano orbe. Scitum est Aristotelis, lib. 6. polit. cap. 4. politici, quam philosophi praestantioris: Ut populus ad agriculturae studium inducatur, utiles omnino esse leges, quibus multi antiquitus utebantur; ut prorsus non liceat cuiquam agri plus certâ mensurâ, vel intra certum intervallum, ab urbe sive oppido, possidere Refert etiam idem, olim in multis civitatibus, primas fortes (partes scilicet agri, quae conditâ urbe aut coloniâ deductâ, singulis conditoribus sive colonis distribuebantur) vendi, lege vetitum fuisse. Ac praesertim in popularibus Rebus publicis (ubi fere egeni, maiorem auctoritatem, quam locupletes habent, 6. polit. cap. 2.) haec olim res multas turbas fecit, indequeve descenderunt Agrariae leges. Et sic Romae post exactos Reges cuique de plebe, assignata mensura erat, septem iugera, ut Plinius refert. Et ita hâc Aristotelicâ ratione factum est, ut diu populus Romanus max umâ ex parte agricolis constaret. Nam agri, si per exiguas dividantur partes, omnes cives eius participesfiunt: qui autem agellum et praeterea parum habent, ii omnes fere ipsum colere coguntur. Indeque initio Romani, ab aratro ad Consulatum, et Dictaturam vocabantur; ac etiam publico munere functi, redibant ad aratrum. Romani etiam per partes Italiam bello vindicantes, telluris portiones inter se diviserunt; in his queve vel condiderunt urbes, vel ubi conditae prius fuerunt, colonos ipsi sorte duxerunt: agros vero, quos quisque bello adeptus esset, habitatoribus colendos dederunt. Si qua autem tellus, ingruentibus bellis, inculta remansisset, quo multitudine impleretur, iussêre proclamari. Volentes autem agros colere, annua vectigalia publice pendebant; seminum decimam partem, arborum vero quintam, eorum fructuum, quos percepissent. Cumqueve divites, telluris indivisae portionem sibi magnam vindicantes, et a nemine, ob diuturnitatem auferri posse confisi; quaecumque ipsis finitima; partim suadendo, pretio ad se asciscebant, partim per vim auferebant: ac ita camporum spatia immensa, obsederunt, agricolis in his emptis, ewt pecoribus utentes; occasionem dederunt civilibus bellis, quae post totam illam Rem publicam everterunt. vid. Appian.
lib. 1. de bell. civil. Iam sane tandem eo deventum est, ut pauci quidam Italiam totam, et provincias vicinas, velut proprium patrimonium tenerent. Tunc porro consequutum est, ut quod Varro, in libr. de rustic. conqueritur; non in segetibus amplius et vinetis, sed in Theatro et Circo, moverint manus, magnanimi Romuli nepotes. Iam enim falcem reliquerant, et aratrum, qui olim, inquit, ita diviserant annum, ut nonis modo diebus urbem adirent, reliquis ut colerent rura. Ac ita descitum a maiorum institutis, probitateque ac fortitudine est; quibus ceu solidis libertatis fundamentis, destructis, haut potuit ea persistere diu. Probe equidem nonnulli iudicaverunt, ni recte de patrimoniis statuatur, seditiones fere semper exoriri. Itaque Phaleas Chalcedonius civium patrimonia aequalia esse oportere tradidit. Et Solon legem sancivit, quae agri quantum cuique libeat, possideri vetat. Et pari ratione, apud Locros cautum fuit, ne cui sua bona vendi liceret; nisi docuerit, sese in manifestam calamitatem incidisse, utqueve vetera patrimonia salva retineantur. At vero Aristoteles, d. cap. 5. haec omnia pro more sugillat, et non satis esse ait, patrimonia aequ ari, nisi etiam ad medium spectetur. Sed nec patrimonia, ad mediocritatem redigi prodesse; nisi cupiditatibus magis etiam, quam patrimoniis, modus imponatus. Principium igitur, et quasi caput huiusmodi negotii esse, non perperam censet: haut tam aequationem bonorum; quam provisionem, ut probi naturâ sic afficiantur, ut plus iusto sibi vendicare nolint, improbi, ut nequeant: ad quod sane Agrariae leges etiam aliquid conducere videntur. Praeclare hac de re Petr. Cunae. 1. de Rep. Iudaeor. cap. 3. Interest Rei publicae, ne in possessiones optime positas, divisasqueve, paucorum avaritia irrumperet. Ferme enim egentiorem quemque, ditior aliquis pretio expellit; atque is dum rura in immensum spatiis supervacuis extendit, alios necessariis excludit. Ex quâ causâ incessere interdum rerum conversio solet. Ita enim est profecto: plena hostibus ea Res publica est, in quâ cives plurimi, possessionibus avitis nudati, priscas fortunas votis expetunt, etc. Nam et huc pertinet Iubilaeus Iudaeorum. Inter initia enim, cum promissam pridem Palaestinam, occupasset armis populus sacer, ilico Mosis iussa secutus summus Dux Iosua est. Universam enim regionem in duodecim divisit partes, atque habitandam totidem tribubus dedit. Mox singularum tribuum familias numeravit, et pro capitum multitudine, certum cuique modum agri, atque proprios fines dedit. Ita provisum est, uti eâdem aequalitate omnes continerentut. Porro, ne paucorum opulentia, ceteros opprimeret quandoque, et ne studiis mutatis, cives ad novas, peregrinasque artes ab innoxio se converterent labore; legem Agratiam Moysestulit; quae vetuit; ne quis venditione, aut ullo contractu,
plenum dominium fundi sui, in alium transferret. Nam et iis, qui egestate compulsi, agrum vendidissent, redimendi ius quovis tempore concessit: et ni redemptus esset, restitui eum gratis, in Iubilaei celebritate iussit. In eo enim positum Iubilaei beneficium fuit, quod omnes agri ad veteres dominos redibant, etiamsi centies mutaverant emptorem. Nec ii excipiebantur, si quos ex donatione aliquos quis accepisset. Iubilaeorum sollemnia, annus quilibet quinquagesimus reduxit; ac nulla tempestas tantum gaudium publice excitavit. non enim modo locati rursus in solido sunt, qui praedia sua ante alienaverunt; sed libertas quoque data omnibus servisfuit. Petr. Cunae. de Rep. Iudaeor. lib. 1. cap. 2. et 3. Itidem, si quamplurimi publici forent agri, iique viritim locarentur, aequatio quasi bonorum induci posset. Et hoc olim casci nostri Germani, in usu habuerunt. Etenim apud eos, Agri pro numero cultorum ab universis per vices occupantur; quos mox inter se secundum dignationem partiuntur: arva per annos mutant. Willichius, ad Taciti German. par. 1. cap. 35. et ibid. Althamerus, fol. m. 286. etc. Et inde Caesar, lib. 4. Gall. bell. privati ac separati agri apud eos nihil est: neque longius anno remanere uno in loco incolendi causâ licet. VI. Quin et Barbari illi, qui Romanum Imperium destruxerunt; hanc etiam patrimoniorum curam non neglexerunt. Inde bona Emphyteutica, die Baurenlehen/ dividi non permittebant: sed ea vel primogenito, vel etiam alibi minori natu cedebant. Dn. Adam Keller de success. tit. 30. n. 20. Ego de regia success. et elect. lib. 1. dissert. 4. sub. num 4. In Galliis item, Angliâ, et Hispaniâ, plerisque in locis freri solet, ut praedia nobilia, non ex aequo dividantur, sed uni ex fratribus obveniant; ceteris pecuniae satis exiguâ summâ persolutâ. Quae tamen ratio merito forsan displicet Aristoteli, 2. polit. 5. qui ait, illud malum consequi exinde; quod multi fiant ex divitibus egeni, quod hominum genus vix non sit rerum novarum studiosum. Tiberius itaque Decianus, resp. 43. num. 28. vol. 2. communione bonorum, Nobiles familias conservari dicit, a divisioneque abhorrere videtur. Maxume item perniciosa, ac etiam ominosa est, alienatio rerum avitarum hereditariarum; multis locorum stacutis interdicta. Lather. 1. de cens. cap. 16. num. 4. etc. Hincqueve originem sumpsit gentilitius Retractus, Gallis Retraict lignagier, indigitatus; de eoqueve docte et operose Tiraquellus libro singulari tractat, ac etiam miulta de eo habet Papon. lib. 11. tit. 7. Doctores nostri ius protimh/s1ews2 vo9cant. lib. 5. feud. tit. 13. et seq. Certe Familiae Nobiles, durare diutius videntur, quia hanc patrimoniorum non negligunt curam: et quia nempe Maioratus acfeuda habent, quia primogenitura apud quasdam valet, et varia pacta, confraternitates, familiae fideicommissa, etc. quae inibi
frequentantur; quia feminae a fuccessione arcentur, vel eidem renuntiare coguntur. Haec cum haut curent familiae privatae, eae proinde non ita durabiles exsistunt, cito decrescunt, et earum intermoritur fama. Generale tandem monitum addo: Non tanta opum inaequalitas esset, si omnes et singuli, ad corporis vel animi exercitationem, in operibus necessariis, ac Deo placentibus adigerentur: si laborem fugiens ignavia, luxus, ac pariter curiositas, otiosis speculationibus indulgens, exterminaretur: nemini vero iniuriâ aliorum in divitias venire permitteretur: si Mercaturae, vini frumentiqueve propoliis, ac aliis, rem domesticam maxume iuvantibus, etiam de se honestis rationibus, modus legitimus imponeretur; ac demum foenus, malaequeve ditescendiartes, quaecumque extirparentur ex universo.
COronidis loco subiungo: An hodie liceat ex saguine conficere cibum? Sane quaestio haec, utcumque otiosa, ac nullius fere momenti videatur, est tamen admodum controversa. Equidem ante diluvium, animalium esus, hominibus concessus fuisse videtur. nam etsi Deus Optimus Maximus dixerit Genes. 1. v. 29. primis parentibus nostris; Ecce dedi vobis omnem herbam, afferentem semen super terram, et universa ligna, quae habent insemetipsis sementem generis sui; ut sint vobis in escam: animalium autem caro, quod ea ab initio hominis fuerit esui destinata, nullibi inveniatur: et tamen neque item Sacrosancta scriptura, memoriae prodit, homines illo tempore vixisse frumento, bibisse aquam. etc. Nec post eluvionem mund universalem, primum videntur animalia fuisse homini a DEO in cibum concessa; sed potius, quia novus quodammodo videbatur ille Mundus, ius vetus repetitum confirmatumqueve fuit. Genes. 9. v. 3. Danae. vetustiss. prim. Mund. antiquit. lib. 2. cap. 2. fol. m. 117. et seqq. ut etc. 3. fol. 189. etc. Dissentiente tamen Glycâ, annal. par. 1. fol. 117. Veruntamen Noacho statim prohibitum fuit, comedere carnem in sanguine, qui est anima eius, d. c. 9. v. 4. Ita ut haec lex, non ceremonialis censeri queat. Ast et hîc textus multas patitur inter pretationes. Sed duo hîc prohiberi a DEO vulgo reputantur, (1.) ne membrum de vivo animali abscissum comedatur. (2.) ne deglutiatur sanguis pecuinus. Otho Gualtperius, in collat. translat. praecipuar. ad d. Genes. cap. Repetita haec sanctio fuit, in veteri Mosaicâ legislatione. Levit. cap. 17. v. 10. et seq. Homo quilibet de domo Israel, et de advenis qui peregrinantur inter vos; si comederit sanguinem, obfirmabo faciem meam contra animam illius, et disperdam eum de populo suo; quia
anima carnis in sanguine est; et ego dedi illum vobis, ut super altare in eo expietis pro animabus vestris, et sanguis pro animae piaculo sit. Certe videntur bestiales reddi, qui sanguinem edunt; ac ita animum quasi ferinum simul imbibunt; idque innuere videri possit lex tam Noacho, quam post Israelitis data. Ita enim Philo, lib. 2. quod deter. potiori insid. soleaet. Singuli nostrûm, sicut ratio numerorum postulat, duo sumus per accidens, animal simul et homo: Horum utrumque cognatam vim sortitum est in anima. Altera vitalis est, quâ vivimus; altera rationalis, per quam sumus rationis participes. Vitalem habent et bruta, rationali carent. Reguntur autem a Deo, qui rationis antiquissimus est fons. Vis illa, quae nobis communis cum brutis est, essentiam sanguinem accepit; at illa quae a rationali fonte demanat, Spiritus est: non aer motus, sed character quidam et effigies potentiae divinae, quem nomine proprio Moses imaginem vocat. Significans, quod archetypum rationalis naturae Deus est; homo vero imago, soeu effigies: non illud geminae naturae animal, sed quod est in animâ praestantissimum, quod Mens, et Ratio vocatur. Idcirco carnis animam sanguinem dicit, sciens carnium naturam a mente diversam; sed vitae, sicut reliquum nostrum corpus participem. Hominis autem animam nominat hominem: non hoc ex utroque concretum; sed illud Divinum opificium, quo ratiocinamur, cuius radices conditor in caelum usque protendit. Et hanc propter rationem etiam Empedocles ac Pythagoras esum carnium, tamquam caede et sang vine cruentum, improbarunt. vide Guil. Onciacum, quaest. Iurisphilos. 36.
Magis adhuc urget, locus Actorum cap. 15. vers. 29. repetitus in Canone A9postolorum 62. ubi in Concilio Apostolorum Christianis praeceptum fuit: abstinere se a contaminationibus simulacrorum, et fornicatione, et sanguine, et suffocatis. Idqueve diu perduravit in Ecclesiâ primitivâ. Constat hoc ex Apologetico Tertulliani; qui calumniam de sanguinis pabulo, Christianis impactam, ita refutat: Erubescat error vester Christianis, qui ne animalium quidem sanguinem in epulis esculentis habemus; qui propterea quoque suffocatis et morticiniis abstinemus, ne quo modo sanguine contaminemur, vel intra viscera sepulto. De nique inter tentamenta Christianorum, botulos etiam cruore distentos, admovetis; certissimi scilicet, illicitum esse penes illos per quod exorbitare eos vultis. Sic et S. Blandina martyr apud Euseb. lib. 5. cap. 1. in fin. ad Tortores suos: Multum erratis, ô viri, quod putatis infantum visceribus vesci eos, qui ne brutorum quidem animalium carnibus utuntur. Acprohibet item carnium esum, Concilium Gangrense, can. 2. et sancit non habere spem salutis, qui non abstinent eo. Ac quoque Leo Imperator, I hilosophus cognomento, in Novellâ suâ 58. gravi poenâ
mulctat eos, qui sanguinem, intestinis tamquam tunicis infartum Bluhtwursten nos vulgo vocitamus) velut consuetum aliquem cibum ventri praebent. Sedvero quâ ex caussâ sint iussi Gentiles, aeque ac Iudaei, a sanguine abstinere; illa potissima adfertur, ut aliquo licet in re levissimâ, remanente legalium usu, Iudaei ac Gentiles, in unum Christum lapidem angularem, facilius compaginarentur. Primi autem Christiani, quod Apostoli instituissent, compaginationis caussâ, firmiter retinentes; a sanguinis esu atque suffocato, laudabiliter omnes abstinuerunt: eâ vero postmodum cessante caussâ, quidam id praestare destiterunt; quidam vero Apostolici culminis reverentiâ, illud ipsum aliquandiu retinendum putaverunt. Quod demum, totius Occidentalis Ecclesiae consensu, est aeque laudabiliter antiquatum. Baronius, Annal. sub An. Chr. 51. nu. 5. Agnoscenda itaque exinde est libertas Christiana, Ecclesiaeque potestas: vide Georg. Cassandr. in defens. libell. de offic. piiviri, fol. operum 860. etc. ac Cardinalem Robert. Bellarm. lib. 4. de Pontif. cap. 16. fol. m. 334. Nam olim sanguinem reputabant Christiani immundum, non quidem naturâ fuâ (ut postea Manichaei senserunt) quippe nunc mundis omnia sunt munda; sed propter Apostolicam traditionem; vixqueve est ut excusari possintii, qui censent; Cncilium illud Apostolorum, quidquam praecepisse, de abstinentiâ a sanguinis esu, animaliumque suffocatorum. Quemadmodum Irenaeus, hunc locum bis adducens, semper omittit suffocatum, et nomine sanguinis, homicidium intelligere videtur. Cyprianus item lib. 3. ad Quirin. circ. fin. aperte dicit: Apostolos tantum praecepisse, ut abstinerent ab Idololatriâ, fornicatione, et sanguinis effusione. At vero hosce refutat satis observantia subsequuta, de quo Tertullianus, aliiqueve supra adducti testantur. Bellarmin. lib. 2. de Concil. c. 8. a princ.
DIssertatio subsequens haec, Anno Christi 1598. a me conscripta, et ad ultimum Iunii diem, loco Inauguralis Disputationis, Tubingae in Academiâ patriâ: sub praesidio acutissimi Iureconsulti, ibidemqueve Antecessoris celeberrimi, Domini Davidis Magiri, Praeceptoris mei observandi, proposita fuit: eamqueve hûc lubuit transferre, sed multisarie iam olim auctam, et interpolatam. Ac erunt inibi forsan aliqua, quae lectori
placere queant: licet occurrant ubiqueve, iuvenilis tum adhuc iudicii vestigia sat aperta, quae nolui abolere. I. De Usura, quae in Mutuo, tractaturus, sepono subtilitatem et puritatem Latinae linguae: in Iure nostro Civili satis adhuc observatam; quâ ea Foenus proprie dici solet: lib. 1. §. pacto 3. ff. de pignor. l. pecuniae in pr. et §. 1. ibi, sed foenus, l. Gaius 11. in pr. l. qui semisses 13. §. 1. ff. h. l. si unus 67. §. 1. ff. prosoc. §. Tuae tantum, Inst. de mand. t. t. C. de nautic. foenor. Barcholt. in tr. de usur. cap. 2. a fetu, et quasi feturâ quadam pecuniae parientis, atque increlcentis; Ag ell. lib. 16. cap. 12. ad fin. quâ eadem ratione Graecis to/kos dicitur, a ti/ktw. Et contentus sum hac in partei, simplicitate Canonici Iuris, cap. putant c. usura, c. si foeneraveris, caus. 14. quaest. 3. et t. t. extr. de usur. et Interpretum nostrorum: quâ foenus pro usurâ: ac e contra: ut et usurarius pro foeneratore, (semperqueve in malam partem, Molin. tr. de commerc. et usur. sub. n. 4. vers. quandoque etiam, Conradus Paulus tr. de usur. c. 7. lib. 1. videatur l. ult. §. 2. ff. quod met. caus.) accipitur indistincte.
Usura haec, ex negotiation is instituto initium sumpsit. Respectu namque negotiationis et mercaturae, pecunia non amplius res sterilis est, et ultra simplicem functionem alios usus habet. Et ita intuitu huius considerationis, evanescunt argumenta pleraque Philosophorum, impugnantium usuram: cum suae utilitati inservire, sine alterius iniuriâ, cuilibet sic concessum; huiusqueve respectu,mutuum etiam sub usuris contractum, in mutuatarii tantum gratiam, praesumitur factum. Menoch. lib. 3. pr aesumpt. 70. Ac cum ita pecunia non amplius sterilis exsistat; haut naturalis aequitas postulare videtur; ut pecunia non nisi gratis utenda concedatur: quippe hanc eandem propter rationem, locatioconductio ex vita communi tollenda esset; nam et veteres collocare pecuniam dicebant, quasi locare. Hotom. illust. quaest. 40. a princ. Pecuniae quidem commodum, in usurâ adparens, non naturale est: Gothfr. ad l. si navis, in fin. princ. ff. de rei vindicat. vid. l. uxori 24. ff. de usu et usufr. legat. hincqueve aliud reditus est, aliud fructus, l. deduct a 58. §. cum autem, ff. ad S C. Trebell. Eius enim per se, suiqueve naturâ, nullus est ususinisi in simplici, et non lucratoriâ functione, seu permutatione. Molin h. nu. 441. Indequeve Mutuum, iuris subtilitate gratuitum est: l. si tibi decem 17. in prin. ff. de pact. l. rogasti 11. §. 1. ff. de reb. cred. l. cum ultra 9. C. de non numer. pecun. addatur l. per retentionem 4. in pr. C. h. quâ eadem, in l. 121. ff. de verb. sign. ut et l. fin. §. fin. C. de iur. dot. profertur: Usuram non naturâ, sed iure, id est, non ex corpore pecuniae, sed partium conventione provenire. At vero non impediunt haec, quo minus iuste usura stipuletur: pariter ut mandatum, gratuitum sui naturâ: haut prohibet operatum §locationem. l. 1. §. ult. ff. mand. Quin etiam usurae iure civili, ita
aequae reputantur: ut eae indebitae, hoc est, non promissae, si solvantur, ut naturaliter debitae, nequeant condici, l. si non sertem 26. ff. de condict. ind eb. Robert. 2. animadvers. cap. 15. Aequitate, nil differt Mutuum a Commodato: ut et nomine conveniunt apud probatos Auctores, Cicero pro Caelio aurum commodare. Plautus in Asinar. Minas argenti commodare. Utqueve commodatum, locationi: ita Mutuum, usurae relpondet. Fereque rerum duplex est usus: unus in mutuo et commodato, alter in locatione ac usura adparens. Huncque posteriorem pecuniae usum: provenire dico, ex recepto ubivis fere gentium negotiationis et mercaturae instituto: cumqueve negotiatio, apud diversos diversa sit: exinde usurae determinationem, sive taxationem, Iuris civilis esse patescit, arg. l. 3. in fin. ff. de eo, quod cert. loc. Gerson. tr. de contract. considerat. 5. 9. 19. Goeddae. vol. 2. Disp. 12. th. 1. lit. g. vid. Petr. Frider. Mindan. tr. de extrab. process. lib. 2. cap. 73. num. 4. hoc est, maior concedi potest illis in locis, ubi maius ex pecuniae usu percipi solet emolumentum. Ut et eandem propter rationem, pro conditione personarum, usurae modus in Iure Iustinianeo variatur, l. eos qui 26. §. super, C. h. Molinae in tr. de usur. n. 127. Adposite hîc, cum Alexandr. cons. 180. in fin. lib. 7. statuere me puto: statutum permittens foenerari Iudaeis, ad rationem tot denariorum pro librâ: haut permittere id in analogicâ taxatione frumeutariae usurae. Ratione etenim frumenti, si mercaturam exerceret Iudaeus: iam non mercator, sed propola, ac foenerator esset. Negotiationis itidem respectu, rationequeve variationis huius; apud nos et alibi passim, Mercator venditor, ex morâ semestrali, vel paululum diuturniori (contra ac communiter aliâs, l. Iulianus 13. §. veniunt 20. in fin. ff. de act. empt.) usuras non percipit pretii ab emptore. Molin. d. tr. quaest. 22. esset namque lucrum merum, non legitimum interesse. At vero usurae ratio generalis, iuris gentium secundaru est: contra ius gentium primaevum. Frideric. Tileman. vol. 2. Dispp. ad ff. disp. 2. th. 4.
Usuram magna pars, et communis fere Schola Theologorum, Philosophorum,l Politicorum, Canonistarum item et Legistarum, simpliciter damnat: et in se, ac per se crimen continere censet. Chemnitius par. 2. Locor. commun. Thelogic. loc. de paupertate, cap. 6. fol. 198. ubi num. 2. ait: Constituendum est, ex certis et perspicuis testimoniis scripturae, usuram non esse rem per se et suo genere bonam: nec ita mediam, ut ex usu, veli abusu iudicetur: et moderatio quidem probetur, excessus vero tantum damnetur: sed esse actionem, per se et suo genere malam. etc. Winckelman. par. 2. Disp. Theol. Marpurg. Disp. de usura, per discurs. ubi thes. 15. ait: Omnem usuram, quocumque veniat nomine, ut rem per se malam, inprimis in populo Dei, edâem fide, iisdemqueve legibus devincto,
prohibitam et damnatam dicimus. Sotus b. de Iustit. quaest. 1. art. 1. Lopez. Instruct. conscient. par. 2. cap. 54. quaest. 1. M. Philip. Caesar, Gottingensis Ecclesiae Superintendens, tr. de usur. Aristor. 1. polit. 6. Plutarch. in libel. peri\ tou= mh\ dei=n danei/zes1qai. et in vitâ Catonis. Appian. 1. de bel. civil. Casus in Sphaer. Civit. 1. c. 7. Bodin. 5. de Rep. c. 2. Covarruv. 3. resol. 1. Petr. Gregor. Tholosan. Syntagm. iur. c. 3. lib. 22. et in tr. de usur. lib. 2. c. 1. num. 8. Alphonsus Villagut a Neapoli, tr. de usur. quaest. 1. etc. Afflictus, constit. Neapolit. lib. 1. rubr. 6. de usur. puniend. Cacheran. decis. 137. num. 9. Petr. Royzius, decis. Lituan. 5. Clarus §. Usura num. 3. etc. Schurpff. cons. 3. et 50. cent. 2. et consol. 83. cent.3. Gôden. cons. 109. num. 67. etc. Sichard. ad rubr. C. h. n.2. et 3. Schneidevvein ad §. omnes actiones, n. 12. Instit. de action. Conrad. Pauli, Brunsvvicensis, tr. de usur. lib. 1. c. 1. et seqq. usque ad 7. Menoch. lib. 2. de arbitr. iudic. quaest. cas. 398. Gail. lib. 2. observ. 5. num. 5. Coras. miscell. 3. c. 21. num. ult. Hotom quaest. illustr. 40. et tr. de usur. passim. Veruntamen usuram, per se non naturali iure prohibitam esse, innui iam supra n. 2. Quodqueve Molinaeus, hîc n. 36. scribit: non inveniri ullo unquamo tempore, apud quascumque gentes, usuras communi lege permissas esse: hoc intelligere licet, de usurâ non taxatâ. Nam sane et ante Iustinianum, haut licebat in infinitum eas stipulari. Barnab. Brisson. 3. antiquit. 1. Quod autem nonnulli, etiam Iustinianum nostrum, usuras prohibere, easve Iure civili non concedi putant: per l. cunctos, C. de Summ. Trinit. et Novell. 131. ubi adprobantur omnia ea, quae in quatuor primis Conciliis decisa erant: in Concilio autem Nicaeno usurae damnantur, c. quoniam dist. 47. Id infirmum argumentum esse videtur. namque in titulis aliis, eiusdem Iuris, usura legitima, diserte adprobatur: nec talis sanctio generalis specialem correctionem inducit, l. praecipimus 32. §. ult. C. de appellat.
Sed vero in Ius Canonicum, hanc circa quaestionem, pressius inquirere, operae pretium esse puto. Certe paulo ante relatam, usuris iniquiorem opinationem, Ius praesertim Canonicum adprobare, communis fere omnium sententia est. Panorm. in c. cum sit, num. 18. de for. compet. Covarruv. 3. variar. 1. num. 7. Salicet. in auth. ad haec num.3. et 5. ibidemqueve Bald. n. 2. C. h. Sichard. ad rubr. C. eod. num. 2. Hotom. ad c. quia in omnibus, c. consuluit, c. naviganti, ext. h. vid. Molin. h. n. 515. etc. Lagum, meth. iur. civ. par. 3. cap. 6. num. 7. Ego ullius sine praeiudicio puto: usuram solum formalem: de qua Molin. h. n. 5. sibi contrarius, n. 75. id est, cum pro solo officio mutuationis aliquid sumitur, vel expetitur lucri Iure Canonico prohibitam esse: praesertim quod attinet sententias generales morales, ex Patribus contra usuras disputantes, desumptas: inibiqueve exstantes. Particulares et novas constitutiones eiusdem, si cui
manifestiores videnantur, quam ut dicto iam modo, ad formalem usuram restringi queant (ut est c. super eo, c. quiae in omnibus, c. consuluit, et c. extr. h. clem. un. de usur.) eas secundum Sacrosanctae scripturae dicta, quae in confirmationem suae sentent???ae allegant, explicandas esse: aut vero intotum reiectas, et nos, qui non agnoscimus Pontificiam Iurisdictionem, haut ligare, respondere quimus. Nam et iudicio ipsorum Canonistarum, quatenus supra formalem usuram, politicam reprobant, dispensabiles eae reputantur. Villagut hîc quaest. 14. num. 22. Quamvis tentari, et non improbabiliter forsan dici possit: omni Iure Canonico, usuram prohiberi, non vero interesse. arg. c. precariae, vers. cum ratio 10. quaest. 2. Interesse, inquam certum, liquidatione partis; non definitione legis, arg. c. navigandi, ext. h. iunct. c. per vestras 7. de donat. int. vir. et uxor. c. salubriter, cap sin. §. ext. h. Baptist. Lupus tr. de usur. com. 1. §. 6. num. 122. Petr. Greg. Tholos. lib. 2. c. 5. n. 9. Villagut quaest. 18. et seq. vid. Molin. n. 9. etc. Fachin lib. 2. controv. cap. 48. Ab hac tamen liquidatione, non sine ratione, contra Molinaeum, n. 584. Bodinum, dict. loc. fol. 529. et Petr. Gregor. lib. 2. cap. 13. periculum non metuere statuto possunt, personae privilegiatae: arg. c. 1. in fin. ex. h. iisqueve usurae taxatio specialiter permittere, praescribiqueve potest: ne onerentur probatione, ac si nequeant interesse probare, coganturegere. Quam eandem propter rationem, in. l. 30. ff. h. usurae pecuniae ad Rempblicam spectantes, ex pacto de bentur. Sed quod ius Canonicum ita de usuris sentire dixi: eo me ducit eiusdem iuris finis: qui est, introducere honestatem, contra id quod licet: Dd, ad l. non omne 144. in prin. ff. de Reg. Iur. vid. Fortunat. Garcian. Hispan. tr. de fin. ult. civil. et Canon. Iur. Lancelott. Instit. Iur. Canon. lib. 1. tit. 1. seu purificare prophanitatem civilis iuris, paganismum in multis adhuc redolentis, aquâquasi lustrali christianae Religionis. Quo intuitu Crantzius, in proem. Metropol. dicit: a Christianismo omnem nobis ortam et inductam esse civilitatem. Et ita in terminisnostris, quamvis licitum sit de iure civili, stipulari usuras; quia regulariter praesumitur, interesse mutuanti, pecuniâ suâ carere: Iuretamen Canonico haut honestum reputatur, si exigat is, cuius reverâ non intersit, et in quo ratio legis civilis cessat: quae tamen ratio cessans, non facit deficere civilem obligationem.
Et porro ex hactenus dictis elucescit: solam usuram in mutuo, (quae proprie foenus est) Iure Canonico prohibitam esse, cap. 6. ext. h. Vasquius, de suciess. tom. 1. §. 6. num. 20. Gail. lib. 2. observ. 5. num. 1. et 4. Laelius Zecchus, tr. de usur. cap. 2. In tantum, ut specialiter dicta usura (quae definitur, in l. cum quidam 17. §. si pupillo 3. in fin. ff. h. vid. Hotom. lib. l. de usur. cap. 5. et 6.) licita reputetur. Molin. quaest. 74. Gail. dict.
loc. num. 15. Huiusqueve rei exempla dat Petrus Gregorius Tholosanus in socio, qui nomine communi domum refecit, l. si proponas, C. de aedif. privat. in usura rei iudicatae: l. 1. et 2. C. de usur. rei iudic. in usurâ pupillari, l. qui sine, vers. quoniam, ff. de neg et. gest. etc. Nescilicet generaluer contractus elusorii reddantur, arg. salubriter ext. h. Molin. n. 523. etc. Et exinde etiam adparet, non recte a quibusdam d. c. salubriter, ex doctrinâ Bartholi, in l. Insulam, §. usuras, ff. solut. matrim. post Innocentium, et Iohannem Andreae, in d. c. salubriter, ut et Covarruviam var. vesol. lib. 3. cap. 1. num. 3. vers. 6. et 7. ad uxorem pauperem restringi, vid. Anton. Thesaur. decis. Pedem. 43. et 45. Fachin. 3. controver. cap. 101. et seq. adi quoque Hartm. Pistor. par. 1. quaest. 4. Indubie quoque et indifferenter concludo; valere reditum annuum legatum; de Canonico quoque Iure, contra Bartolum. post Castrensem, Iason: ad l cunctos populos, n. 29. C. de summ. Trinit. etiamsi testator expresse in testamento mentionem faciat usurarum, vid. l. 3. in fin. ff. de ann. Legat. Quod postremum tamen negavit post Alciatum Molinaeus, quaest. 73. num. 484 add. Roland. a Vall cons. 55. vol. 2. Ut et contra eundem Molinaeum, n. 486. dispositionem d. l. 3. non odio usurarum receptam puto: ita ut si eae in testamento non exprimantur, illa cesset, se dratione expressionis quantitatis. Hîc nescitur, quis sit ille probabilis modus usurarum, secundum quem in d. l. 3. moderandam esse testatoris voluntatem respondetur? Sane si testator mercatori vulgares usuras, de expressâ quantitate leget solvendas, eum non conqueri posse puto:o ut et heres renuere haut debet praestationem usurarum graviorum. vid. Molinae. n. 489. contra quem ibidem sanctionem Novellae 121. (de particulari solutione usurarum in duplum computandâ) non hîc locum habere autumarem: cum quippe reditus annuus, nec foenus debeat reputari. Novel. 160 c. 1. vers. praesens. Tandem et in hoc inquiri solet: Anpoena contractui mutuationis adiecta, iure Canonum adprobetur? Ego idem hîc, quod in usura statuendum esse puto. vid. c. 9. suam infin. ext. de poen. fac. l. poenain 44. ff. h. l. cum allegas 15. C. eod. Sichar. ad d. l. 15. num. 9. etc. Schneidvv. ad §. omnes autem actiones 21. n. 12. Inst. de act. adde Villegut. quaest. 20. Dis. Ias. adl. rogasti §. si tibi n. 10. ff. si cert. petat. ut et in Antichresi: Petr. Gregor. lib. 2. c. 10. nisi feudum patrono sit oppignoratum. Molinae. ad consuet. Paris. tit. 1. §. 1. gloss. 7. u 17. 20 et 25.
Verum multi etiam iam olim; et cumprimis post Catholicae Religionis immutationem; omnes quia veteri Ecclesia secessionem fecerunt; Canonum et adhuc magis Decretalium auctoritatem, non solum plane conculcare inceperunt: sed et vetustissimo, ut dicunt, reducto more; Contionatoribus nostratibus, nil nisi censoriam potestatem
liberam, omni sine Imperio, reliquerunt. Cuius tamen praetextu, etiam nonnulli Pontificis Maxumi potestatem, politice tueri posse volunt. vid. Goeddae. ad cap. 1. de sequestrat. n. 7;. Bodin. 3. de Rep. cap. 3. fol. m. 278. Frideric. Tileman. Disp. ff. par. 2. Disp. 18. in corollar. Et quidem quod attinet usuras; sic dicunt Reformati: Lapsu fatali, et revelatione filii perditionis (quem Pontifices Romanos omnes. post B. Gregorium Magnum, repraesentare censent) exsistere incipiente; mox fucum eiusdem Constitutionum, et hîc detectum esse. Ac nempe Pontifices callido commento, omnia ad suum forum trahere voluisse: sicqueve et ex usura rem spiritualem efformasse; ut scilicet pertineret ad Canonicum forum, id quod et negant quidam, Catholicae Confessioni aliâs addicti; vide Molinae. h. n. 70 87. 155. etc. Covarruv. var. resol. 3. c. 3. a prin. Cavalcan. decis. 2. par. 2. n. 38. etc. ac 76. etc. Cacheran. decis. 137. Kirchov. com. conclus. cent. 4. concl 14. Schurpff. cent. 2. cons. 50. Decian. prax. crim. 4. c. 27. Petr. Greg. h. l. 3. c. 10. Quamvis nemo non concedat, eam misti fori esse posse; id est, ut inter Laicos coram Laico, inter Clericos, coram Ecclesiastico iudice de illa disceptetur, arg. Clem. dispendiosam, de Iudic. Et inde porro, etiam contra Sichardum, ad rubr. C. h. n. 4. propugnari solet; Episcopos et Iudices Spirituales, in terris Imperii contra usuram facere statuta; vel Laicos, qui alias non sunt sub sua Iurisdictione, coercere non posse. Haut abnuunt, in Iure Canonico Ecclesiasticas contineri censuras, circa usuras; sed non ideo delictum esse spirituale censent. Cum et eodem modo, homicidium tale esset; ac plerumque circa usuras, in casu tantum necessitatis per Ecclesiasticam censuram procedatur, c. debitores, ext. h. Siequeve passim usurae legitimae, ad evitanda innumera incommoda, omnibus expertis, rerumqueve usu praeditis quae nota sunt, frequehtari coeperunt. Ac inter antiquiores usuram comprobarunt Baldus in c. 1. n. 4. de iureiur. et in l. cunctos populos, n. 3. de summ. Trinit. Cum quo consentit Alciatus in l. usura n. 10. ff. de verb. sign. Recentiores sunt infiniti fere, qui faciunt hoc idem. Molinae. passim intr. de usur. pr aesertim quaest. 2. et 74. Petr. a Well. Donel. c. 2. Borcholt. h. c. 1. aenum. 6. usque 7. Lagus in Meth. lib. 3. c. 6. Coler. de process. exsecut. 1. C. 10. nu. 30. et mult. seq. Wesenbec. in paratit. ff. h. Frid. Tilem. vol. 2. Disp. 2. Th. 2. et 3. Petr. Frider. Mindan. lib. 2. c. 72. n. 7. Iacob Andreae theol Doct. In der Abfertigung deß Gegenberichts/derozu Regenspurg geurlaubten Prediger/et passim in contionibus suis vom Wucher. Collegium Iuridicae Facultatis, in Academia Tubingensi, in Consilio, dato inclito Senatui Ratisbonensi, iunctok iam dicto Tractatui Dn. D. Iacobi Andreae. Iohan. Calvin. sparsim ad dicta Sacrosanctae seripturae, de usura ac mutuo quae agunt. Lambert. Danae. 2. Et hic. 15. Rudolph. Goclen. Disp. Ethic. 28. per tot. Ego
reverenter quidem semper sentiam de Canonirco Iure, vereque inibi Thesaurum reconditum puto, piae variaequeve prudentiae ac eruditionis: sed tamen patrocinium suscipiam nunc posterioris iam modo dictae opinionis; idqueve ut fiat, nonnullis summa necessitas esse videtur: vid. Donel. h. c. 2. in prin. nec praeter officium Iureconsulti, l. 1. §. 1. ibi, licitum ab illicito, etc. l. Iustitia, ibi, divinarum, ff. de Iustit. et iur. vid, Molinae. h. num. 70. Brislon. 4. antiq. 16. Inprimis autem, utriusque foederis hâc de retextus, accuratius examinare, operaepretium esse puto.
Primum ergo videamus;o An iugo Christi non conveniat usura? Sane dictum Salvatoris nostri, Luc. 16. vers. 34. et seq. non agit de usurâ, sed sortis ip sius amissione: hocqueve evincit illud, quod ibi habetur; et si mutuum dederitis, a quibus speratis recipere, quae gratia vobis; nam et peccatores pecca toribus foenerant, ut recipiant aequalia. Foenerare autem ibi denotat mutuum dare; quod alii docent. Verum sciendum est omnino, non mutuum solum ac usuram; sed et omnia fere politica, in novo Testamento, primo intuitu, prohibita adparere. Sic enim contra legitimam defensionem et iudicia pugnare videtur textus; Lucae, cap. 6. vers. 27. usque 31. et 37. contra legitimas possessiones et iudicia, Matth. c. 19. vers. 21. et 24. contra Iuramenta, Matth. 5. vers. 34. et 37. contra coniugia, 1. Corinth. 7. vers. 27. 32. et seq. contra amorem parentum, Luc. c. 14. vers. 26. contra politicam potestatem, Luc. c. 22. vers. 26. Rudem me in theologicis subtilitatibus esse, fateor plane; maloqueve pio consensu antiquitatis venerandae in simplicitate accommodare fidem, quam proponere ea commenta. Verum repetam nunc solum, quid hâc de re censuerim iamolim. Et nempe contra huiusmodi, modo prolata dicta, politice ut defendatur eius a theologiâ diversitatem (quae magna esse videtur, arg. Iob. 18. v. 11. et 36. Luc. c. 12. v. 13. et seq. Molinae. h. n. 87.) examinandam; eamqueve in collateralitate, non subalternitate consistere, reputavi. Porphyr. lib. de occ asionibus ad intellig ibilia, apud Stobaeum, serm. 1. Quid autem etiam aliâs, illa collateralitas faciat, adparetex eo; quod Salomon, Proverh. c. 20. 22. et 27. contra Christianam charitatem, fideiussionem reprobare videtur. vid Molinae. h. quaest 32. ubi si medio collateralitatis, sive diversae considerationis in artibus diversis, non sustineretur sapientissimi Regis dictum (quod Oecononicum plane est, et suo loco non prohibet officium Christianum) absurde cum Conrado Pellicano, ad c 6. proverb. fideiuslor haberetur pro peccatore, vel ad minimum prostulto. Et intuitu collateralitatis; physice nullum punctum indivisibile est, quod tamen Mathematici assertant. Sic quoque Theologia et Politice haut sunt disciplinae subalternae, et subalternatae; quemadmodum Physica, verbi gratiâ, et Medicina. Sed
diversae omnino sunt et collaterales; indequeve de genere non est in genus transcendendum, nec ex Theologiâ (ita proprie dictâ) simpliciter, ad destruendum aliquod politicum axioma deducendum argumentum. Namque cum diverso plane modo atque respectu, considerent rem unam, haut eadem demonstrata parere poslunt. Theologiam autem cum politicâ esse collateralem; non subalternam; probare videtur illud nostri Salvatoris, dum adulteram haut secundum Mosaicae legis Iudicialem partem, capite damnat: sed potius paenitentiam agere suadet. Cum itaque hîc apparenter pugnantia seu diversa statuat Theologia et lex civilis, non possunt esse disciplinae subalternae haut enim scientia superior cum inferiori pugnat. Sed haec eorum collateralitas ex eo est; quod animum informat Theologia: Politice externam conversationem, et societatem conservat. vid. Frider. Tilem. Disp. pandect. 1. th. 3. vol. 1. Politice ergo intelligenda sunt ea dicta; quae politias probant; Rom. 13. vers. 1. usque 8. 1. Petr. 2. vers. 13. et seq. Matth. 22. vers. 21. add. cap. solitae, extr. de maiorit. et obed. cum Christus ipse iurat: Amen, Amen, dico vobis, etc. cum iuramenta probantur; Hebr. 6. v. 16. et cum infideli deterior iudicatur, qui domesticorum curam non habet, 1. Timoth. 5. v. 8. politice, inquam, hoc est, respectu externae conversationis, omnia illa sunt intelligenda; Theologia vero ea permittit, simulqueve informat: dum docet, omnia ad Deum esse referenda, nostros non esse amandos nisi in Deo; non nos defendere debere animo irato, cupidoqueve vindictae; bella non esse gerenda ambitiosa, sed intentione purâ, Ecclesiae, proximiqueve nostri tuendi caussâ; Mutuum a proximo nostro, haut repetendum esse avare, et neglectâ charitate; usuram non expetere nos debere, nisi sciamus, utilem fuisse alteri pecuniam nostram, aut nobis eius carentiam nocuisse, etc.
Ex hisce, manifestum evadit: illa omnia, si per se, vel politiae honestae ratione proba sint, Gen. 1. infin. Syracid. 39. vers 32. 39. 40. Sapient. 1. et 11. et externa maneant: proba quoque esse Theologice, nec nocere Christiano (externo enim homini omnino iis opus est, 1. Corint. 7. v. 2.) non vero si animum intrent, 1. Cor. 7. ver. 30. et seq. Matth. 5. v. 3. c. 6. v. 21. iunct. c. ult. 1. Timoth. vers. 17. Lutherus, ad d. c. 5. Matth. quod vitium Theologi nonnulli, das annemmen / vocant. Intentio enim vitiosa, etiam quae per se non perversa, mala facit. Indequeve est alia bonitas praeter substantialem: relativa scilicet, seu moralis. Adde La Nouê Discurs. 23. §. Ich will aber auch demsellig. n, fol. 605. Et etiami ad intentionem Seneca intendit: dum epist. 14. inquit: sic gerere nos debemus, tamquam non propter corpus vivere debeamus: sed tamquam non sine corpore. Quâ eadem quoque ratione, Platoni, in Phaedro, Philosophia
mortis meditatio adpellatur, Goclen. problem. Ethic. 1. Et porro etiam putarem, usuram non hîc prohiberi, ut alibi homicidium: Genes. 9. v. 6. et seq. Exod. 20. v. 14. quod tamen quidam volunt, arg. can. ab illo 14. quaest. 4. (quem tamen Canonem, non esse Beati Ambrosii; sed cuiusdam haeretici, Ambrosii Adoperti, tradunt Summerhart. de contract. quaest. 42. Biel. 4. sent. dist. 15. quaest. 11 sub lit. L.) vid Petr. Gregor. lib. 2. cap. 15. Villagut. h. quaest. 24. Ut nec in veteri Testamento, eo respectu Iudaeis contra peregrinos concessa fuit: ut vult Villagut. quaest. 4. vid. Deuter. 23. vers. 20. iunct. c. 22. Exod. vers. 2. et Conrad. Pauli, tr. de usur. lib. 1. c. 2. sed ubique, tam in contractu, quam delicto; etiam coiam mundo rectis et iustis (ut est emptio proportionata, homicidium propter defensionem) eâ qualitate, quâ in mundo; aliud insuper in foro animae requiri: nimirum ne in terminis nostris usura committatur mentalis; et quae committi potest in omni contractu. Gail. 2. obs. 5. n. 2. et 3. c. in civitate 6. in fin. ext h. Et ita in iis, quae politice honesta sunt; adhuc intentionem malam, aut mundanam removet Salvator noster; non prohibet rem ipsam: cum is animum curet, non destruat vel fundet Imperiorum status; formam vero et modum eiusmodi rerum, et ne noceant publice vel privatim, curat lex civilis. Sicqueve nostrates censent; non extra mundum in hisce oparadoxis, hominem ducendum, perfectionisve, contemplativum, aut consilii constituendum esse statum: vid. La Nove Discurs. 25. per tot. idqueve contra Beati Pauli consilium. 1. Cor. 7. v. 29. esse putant. vide Musonium Stoicum, apud Stobaeum, serm. 37. Et tamen ad distinctionem inter consilium et praeceptum, confugiunt fere omnes, in decisione quaestionis; An de foro poli, sui defensio concedatur? Vasquius, illustr. 18. n. 11. vid. Dn Georg. Obrechtum, Disp. ad L. ut vim 3. ff. de Iust. et iur. th. 25. etc. Cum forsan satius sit, dicta pro negativâ facientia, interpretari de animo inimico, seu irato, in ipso actu; Danae. 2. polit. c. 13. fol. 183. qui politico iure non punitur. Quemadmodum etiam ad consilii statum Scholastici restringunt dictum illud Lucae, c. 6. de gratuitâ mutuatione. Villagut. quaest. 6. Multo minus cum Platone, in libris de legibus et Republicâ, Anabaptistica Res publica est constituenda. Quae omnia contra naturam humanam post lapsum, seu Ius gentium secundarium. sunt. (namque ex sententiâ Roberti Marantae, par. 3. n. 1. etc. haut absonum esse puto, contra Bronchorstum, cent. 1. assert. 1. Ius gentium pri maevum, statu Adami primaevi; secundarium statu hominis hodierno post lapsum, definiri. vid Frid. Tilem. Disp 1. th. 13 vol. 1.) Quam naturam praesentem nostram abolere, et primaevam reducere, si Legislator posset; nullis amplius legibus opus foret. Hancqueve impuram, mundam esse mundis (seu credentibus in Christum) a Beato Paulo edocemur, ad
Titum, c. 1. v. 15. Verum hâc de gravissimâ quaestione alios audire malim, nunc enim iterato protestor, me, quae olim meditatus sum, hîc recensere, cum aetate ignorare, non explicare talia didicisse.
Sed alia inspectio succedit; Quid de lege Mosis iudicandum siet, usuras prohibente? Exod. 22. v. 25. Deuter. 23. v. 19. Ezech. 18. v. 13. Psalm. 14. v. 5. Eius enim legis politica pars, merito nobis exemplo esse debet; Bodinus lib. 5. de Rep. c. 2. fol. 627. lit. C. vers. et quoniam, cum habeat auctorem ipsum Deum. Verum illa lex, haut simpliciter nos ligat. est namque civilis, id est, specialis, certo ac circumscript??? sub. ecto accommodata. Franc. Iunius, tr. de politiae Mosis observatione sect. 11. 19. 21. etc. Sicqueve intelligi debet, quod Felinus tradit, in c. quae in Ecclesiarum, le constit. Posse principem leges Divinas, ex caussâ utilitatis publicae aliter restringere, ac limitare. vid. Roch. Curt. in C. cum tanto sect. 1. numer. 19. et sect. 2. num. 6. et 8. extr. de consuet. Et tantum Mosaicae legis ratio nos obstringit; quae pro diversitate subiecti, varie operatur. Et itaque diversitatis ostensâ ratione, solura hîc erit omnis difficultas. Ratio autem prohibitionis usurarum est, ne per eam proximus laedatur, arg. Levit. 25. v. 14. et 17. vid. Donel. h. c. 2. fol. 6. vers. Illud igitur. Nunc cum constet Reipnblicae nostrae, utilem esse concessonem eiusdem; sine dubio illa valebit. Contingere enim facile potest, ut aliquid non laedat nos, quod Iudaeos Forsan laesisset. Maxume Iudaeorum naturâ, ita durae cervicis exsistente (quam Moses optime experientiaqueve novit) ut se gerere circa usuras, non laesâ charitate, vix potuisset. Haecqueve est ratio diversitatis, maxume legum civilium, huius ab illius regionis iure. Et sic polygamia, apud nos capitalis, Iudaeis concessa fuit. vid. Ioh Borcholt, h. c. 1. n. 20. Bodin. 5. de Rep. c. 1. fel. 506. etc. ac Meth. histor. c. 5. fol. 133. Et porro, fundamentum quoque Rei publicae Hebraeorum, a nostrae Rei publicae constitutione fundamentali diversum plane erat. Hinc contra alienum (utpote extra illam Rem publicam constitutum) usura concessa fuit. Deuter. 23. v. 20. (vel invito Molinaeo, h. sub n. 9.) quem tamen contristari, severe prohibet Deus. Exod. 22. v, 11. Nil prohibet enim, cives prae aliis praerogativâ singulari, et luculentâ gaudere. Et fuit nempe inprimis speciale in Republicâ Iudaeorum, quod omnia immobilia ob annum Iubilaeum, ad veteres Dominos redibant; quodqueve exinde nullus apud Iudaeos debuit esse mendicu. Ac hinc quoque probabile est; Lege Mosis, omnem damnari usuram, non morsum, seu nimiam solum; quia usura aliâs immodica, iniuste contra advenam concederetur. Probabilius est, quod quidam Mosaicam usurae pr ohibitionem ad pauperes restringunt: cum Exod. c. 22. et Levit. c. 25. de paupere, seu indigente loquatur exprese. Nec forsan mutuatitiâ
pecuniâ, olim Iudaei, ut nunc nos, negotiabantur, fundosqueve, ac praedia emebant. Pauperioribus aut em gratis mutuo dare, praecipiebantur, ut et ab iisdem vendita praedia, ad eos redibant tandem. Sicqueve inibi licuisset pecuniâ foenerari; et facere quaestum; praedia quae adveniente Iubilaeo dimittere cogebatur, nemo non sivisset esse inculta. Sed et haec Theologis eruditis discutienda, ac candidis has meas coniecturas diiudicandas relinquo.
Ex quibus, late satis deductis; apparere puto; impingere Zafium, par. 4. de feud. num. 12. etc. et ab eo allegatos, ac qui hosce sequuntur: Schrader. par. 3. c. 3. dum affirmant: usurque proventum, ut rem inhonestam, in feudum dari non posse: Ut et Ripensemad l siventri § z. n. 9. et seq. de privil. credit. dum eum, qui gratis mutuatur, praeferri putat, ubi de privilegio creditorum quaeritur, illi qui sub usuris. vi l Moller. 1. semestr. c. 28. Idqueve extende: licet usurae illicitae, seu immodicae sient: hoc enim nil derogat privilegio fummae capitalis. Mynsing cons. 15. Sicqueve exceptio usuraria, non admittitur contra exsecutionem. Moller. 2. semestr. 19. Quibus simile est erratum pragmaticorum, quod observavit Antonius Faber, decaed. 1. error. z. qui volunt, ex chirographo usuras constitui non posse.
Sunt tamen adhuc et ahi: Kirchov. com. opin. verb. usura. Coler. par. 1. c. 10. n. 36. usque 40. Tilem. Disp. 2. th., vol. 2. adde Roland. a Valle: cons. 35. vol. 1. qui usuram defendentes, eami per legitimum interesse, intelligendam adstruunt. Eaqueve est pura puta opinio Canonici luris, gl. in c. conquestus, etc. salubriter, extr. h. Lopez in Instuct. conscient. par. 2. c. 61. etc. Sichar. ad rubr. n. ult. et ad l. 2. num. 3. C. h. Quae, ut suomodo vera est, ita politice in totum adprobari nequit: quod et innui supra. Videtur namque Rei publicae expedire, ut papilli, viduae, etc. sub usuris mutuo dare pecuniam queant: quod tamen de Iure Canonum difficultate non caret: cum id senibus vetet usuram. v. c. super, ex. b h. Et quoque difficilis est probatio interesle: l. 34. ff. de Reg. Iur. ac itaque praecid endarum ambiguitatum caussâ, decet eius determinationem esse certam ac generalem. Et insuper, differt proprie usura, ab interesse. Hoc etenim iure venit; illa non nisi conventione, iuris concessione adprobatâ. Sicqueve potius a legislatore, quam a Iudice, usura ut interesse consideratur, vid. l. socium 60. inst. ff. pro soc. Speculat. tit. de fructibus etc. §. 3. Molinae. h. u. 499. Cuiac. in parat. C. de eo quod interest, Sichard. ad rubr. C. h. n. 11. Tilem. d Disp. th. 19. Politicus quippe! egislator, non curat: an usura uni parti prosit, alteri noceat: vel ex quâ parte conveniat ambabus? Sed potius inspicit, id quod fieri potest et debet. Ius Canonicum utpote conscientiarum securitati destinatum: non contentum est probabili
et generali indesinitâ, ac incertâ ratione: sed sing ula per pendit specialia facta, ac ideo in terminis nostris usuram non probat, nisi ubi liquidum siet interesse. Iusurgit hîc quaestio; An foeneratio sit negotiatio iusta? seu, an usurae, ut Molinaeus vocat, Lugdunenses valeant? Id quod omnino negandum esse videtur. Molin. h. n. 58. etc. ac n. 504. Petr. Gregor. h. 2. c. 2. et fac. cap. quia multi 3. ex h. Cum in privato non possit inveniri mercatorium interesse; nisi prohibite, et mere usurarium. (Aliud est de nautico foenore, quod quilibet potest exercere, Novel. 107. de usur. naut. in prin ibi, et hanc vitae habere occasionem. Ac item periculum marinum, cum non respiciat personae diversitatem, non vatiatut ut foenus: nisi pro periculi qualitate) Indequeve Imperator, in d. l. eas, §. ceteros, C. h. communem usuram omnibus respective tolerabilem, et profuturam statuit; taxatione sumptâ a communi sustentatione, quae percipitur ex propriis fundis, etc. ac eorum curâ, Molin, n. 113. Quâ, cum minus ex consuetudine et necessitate occupatae sint illustres personae; sicqueve plebeio, quam nobili ager plus commodi adferat: levior illustribus quam aliis communiter stipulanda est usura, d. l. eos §. 1. vers. Ideoque inbemus. Hîc quaeritur; An Iudaei possint tolerari foenerantes; exsistente Iuris Canonici opinione circa usuras? Singulari id statuto fieri posle putarem. vid. c. quanto 18. ext. h. Laurent. de Rdulfis, tr. de usur. q. 146. Covarruv. 3. var. 1. n. 8. Marquard. de Susanis tr. de Iudae. par. 1. C. 11. n. 11. Summerhart. de contract. tr. 2. quaest. 28. Molin. h. n. 76. et 531. ac ad consuet. Puris. tit. 1. §. 1. gloss. 9. in verb. pendaent. n.f 19. Royzius, decis. Lituan. 5. n. 120. et seq. ulque 335. Anton. Thesaur. decis. Pedem. 57. et seq. Villagut quaest. 11. et 13. Petr. Greg. Tholos. h. 3. c. 7. Gail. 2. ohser. 5. n. fin. addatur Neichsabscheid/de Anno 77. tit. von Juden/vnd jhrem Wucher. similiter hîc dubium ineidit: An, ut quidam volunt Canonistae, (vid. Villagut quaest. 19.) semper tantum damni emergentis ratio sit habenda, ad lucrum vero cessans, omnis exsist at praeclusa via? Idqueve negarem cum Pet. Greg. Tholos. h. lib. 2. c. 2. et Lael. Zecchoh. cap. 9. ubi de Mercatoribus argentariis, seu Trape zitis et Cambiis agit: quibus lucrum cessans, est damnum incursum: cum illis vitae ratio, in hoc negotio exsistat. Duo hinc, quasi pori/s1mata resultant. Prius iustum mercatorem, qui ad rationem bessalis usurae foeneravit, si vendat, vel alteri cedat nomen suum, non negotianti; haut posse cessionarium (post cedentis mortem) vel heredem non mercatorem, eas usuras exigere in futurum, arg. l. fin. C. de fiscal. usur. Molin. h. num. 60. etc. Usura enim idem aequitate, quod interesse; idqueve est ius successivum non quaesitum: vid. l. 75. § 9. ff. de verb. oblig. Elegans hîc quaestio movetur; Quid si non contrahentium conditio mutetur, sed lege aliud statuatur? puta in specie l. leg es 7. C. de Legib. iunct. l. penult.
in prin. C. h. Molin. n. 142. quatenusilla lex, praeteritis negotiis det formam? Et omnino dicendum est; tantum moderari talem, vel huic similem legem, reditus iam constitutos, quoad damnum in futurum: non vero solutas usuras facere imputari in sortem; Molin. qu aest. 11. nu. 157. Coler. par. 1. c. 10. n. 86. etc. nec ad sortem solvendam, debitorem cogi posse. Alterum po/ris1ma est: non e contra; si creditor stipulatus semisses, incipiat mercari, vel mercatori nomen cedat: tunc incipere currere besses. Molin. n. 61. vers. quid ergo. Nisi sortem non solvere debitor malit.
Haecqueve hactenus propsita usura, quomodo cum nostris ustatis reditibus, mit den Gülikäussen / conveniat, non inutiliter quaeri videntur? Et ii quidem, reipsâ non conveniunt cum illis; ex communi traditione. Annae Robert. 2. rer. iudicat. c. 8. Hîc vero primo omnium aliquot dubia extricanda esse puto. Et nempe an in eo differat a reditu, usura; quodlure Iustinianeo, dicta lex eos §. super c. h. (agens de variationeusurarum secundum personarum dignitatem) non observetur in praestationis annuae aestimatione? Adfirmat hoc Molinaeus, n. 110. etc. arg. l. 3. §. fin. ff. ad leg. Falcid. Negat Budaeus arg. l. si quis, §. 3. C. de donat. ubi Gothofr. vid. Ego igitur, licet Molinaei textus et rationes nil facere hîc; sed potius singulartatem diversorum casuum evinci posse reputem: arbitror tamen, eius decisionem veritati consonam esse. Est namque inannuo reditu, mercator ut privatus. Tum quia fere magis creditori prodest; maiori pretio per extravagantem Martini Pontificis Maximi de emptione et venditione comparatur, quam ex. d. l. eos, usurae cursus simplicis, add. Fachinae. 2. controv. cap. 43. Sed, an et in eo ab usurâ, annuus reditus discedit, quod emptorteneatur de fortuito casu, fundi specialiter hypothecati, vel sub generali obligatione omnium bonorum? superstitiosum aliquando visum mihrfuit sic sentire: vid. Molinae. nu. 134. quaest. 8. quamvis dissentiat Lael. Zecchus tr. de usur. c. 10. n. 30. in prin. cum sempermaneat obligatio personalis. Et notat Fachine lib. 2. c. 44. consuetudine apud Germanos receptum esse; ut census etiam super personali obligatione constitui possit. Cumqueve reditus id est, pecunia cuiusque anni sit res empta (non ius) conditionalis hoc in casu emptio est; de quâ in l. necessario 8. in prin. vers. quod si sub, ff. de peric. et commod. rei vendit. quae quotannis reiteratur et exsistit. Reditus ergo tantum annui, ut conditione exsistente, periculum est emptoris. Non nulli contractum innominatum hîc introducunt: ut notatur in l. honae fidei, C. de pact. Unde quaerunt; An in specie l. frumenti C. h. magis ac in aliis contractibus; l. sicut 5. C. de oblig. et act. locus sit paenitentiae, vel dispositioni legis si pecuniam in prin. ff. de condict. caus. dat. etc. l. naturalis t. §. 1. ff. de praescript.
verbis? Id quod nego. vid. Iason. ad l. qui Romae. n. 31. ff. de verb. oblig. Glossa vero ad. c. 1. caus. 14. quaest. 3. novum, et specie differentem contractum, a mutuo, usuram, seu emptionem redituum facit: analogum Mutuo, ut commodatum locato est. Ut autem in iure ab usurâ, annuus reditus differt; ita quoad aequiratem, ab eadem illum non discrepare arbitrantur perquam multi. Novell. 160. Facultas Iuridica Tubingensis supr. dict. cons. per tot. Petr. Frider. 2. c. 72. n. 5. etc licet. dissentiant Conrad. Pauli, tr. de usur. lib. 2. c. 5. Lopez in Instruct par. 2. quaest. 77. Thesaur decis. 154. Hotom. de usur. fol. m. 63. et 2. observ. c. 15. Gail. 2. observ. 7. n. 8. Covarruv. 3. variar. c. 9. n. 4. Molin. n. 17. 20. et 144. ut et quaest. 70. ac 75. Duaren. h. c. 1. in fin Balduin. ad §. adeon. 4. Inst. de locat. et conduct. Laelius Zecchus, de usur. c. 10. vid. etiam Bodinum 5. de Rep. c. 2. fol. 530. Unde Henric. de Gandavo, quodlibet. 18. quaest. 22. Gregor. de Arim. et Salicet. ad authent. ad haec, in fin. C. h. hancredituum emptionem, nominetenus tantum ab usurâ differre, et ideo tantum inventam putant, ut rei exosae aliud nomen constituatur. Maxime cum usu huius emptionis concesso, nonminus ac si usura permitteretur; mutuum gratuitum haut frequentetur. Et sic Innocentius, Bonaventura, aliiqueve, a Molinaeo n. 22. dissentiente allegati; prohibitâ usurâ; emptionem quoque redituum asserunt prohibendam esse. Sicqueve porro ex deductis adparet: minorem, eiusve tutorem: ut usuras, l. 2. C. 51. advers. creditor. l. 3. §. 1. v. consequitur, ff. de contrar. et util. act. tut el. l. si pupillorum 7. §. fin. ff. de reb. eor. qui sub tutel. et c. ita et emptionem redituum celebrare, vel cum eâ agere posse. Molin. quaest. 37. Modo contraminorem agens, pecuniam in eius usum versam esse probet, l. 1. C. si advers. creditor. Molin. n. 279. etc. post Pinel. Hartman. Pistor. lib. 1. quaest. 38. Frider. Mindan. lib. 2. c. 62. n. 6. Fachin. 2. c. 45. add. menoch. 3. praesumpt. 83. Quod sane non odio usurae: ut glossa, ad d. l. 1. vult, receptum est; sed quia, ut actor intentionem probare debet. Verum circa decisionem proximae quaestionis, de tutoris potestate circa reditus, a plerisqueve ventilatur et illud; An illi reditus pro re mobili sint habendi? Idqueve de vulgaribus, frequentius fere adfirmatur. Molin. n. 272. in fin. Beust. de matrim. par. 2. num. 68. Tiraquel. de retract. §. 1. gloss. 6. n. 7. et c. Diss. Gail. 2. obser. 10. Adde Thominus. quaest. 17. Annae Robert. rer. iudic. 2. c. 8. fol. m. 437. Mynsing. 1. obs. 69. Gôden cons. 35. n. 11. cons. 38. n. 6. et cons. 79. n. 12. Menoch. recup. poss. remed. 1. quaest. 2. n. 45. Zasius de feud. par. 4. n. 9. Peckh. de testam. coniug. lib. 5. c. 30. num. 6. Sichard. ad l. hac edictali §. his illud n. 5. C. de secund. nupt. Venutus tr. de annua praestat. quaest. 39. Sunt namque ius, personae, non simpliciter fundo adhaerens, wie ein Bodenzins. Et loquitur Clement. exivi de verb. sign. de alio contractu redituum emptionis; nimirum de quo etiam C. 1.
et 2. in extravagant. de empt. agunt: qui nempe ita fundiarii sunt, ut periculum cum fundis commune fortiantur: et quos (redimibiles tantum ex parte venditoris si verum fateri velimus, probat solum Canonicum Ius; quosque etiam, aliam ab usurâ rationem habere nunc demum mihi videor videre. Nihilominus tamen redituspersonales, gemeine Gültkäuffe / sub hypothecâ omnium, et sicincertorum bonorum, etc. et ad certum tempus constitutos (qui aequitate non discrepant ab usuris, in mutuo simplici stipulatis) contra novissimas Imperatorum Germanorum Constitutiones (quas quidem non id velle, docere stagit Coler. de process. exsecut. par. 1. c. 10.) consuetudine adprobatos esse dicunt: de eaqueve attestatur Henrichmannus, cons. 6. tom. 1. Consuetudine vero hoc fieri posse, probabile est, arg. c. obiciuntur 32. quaest. 4. Oldrad. cons. 207. incip. universis, circ. fin. lason. ad l. cunctos, n. 39. C. de sum. Trinit. Decian. resp. 2. vol. 1. per tot. praecipue n. 80. Facultas Iuridica Tubingensis d. cons. fol. m. 149. et 155. Diss. Petr. Greg. Tholos. h. 2. cap. 8. Cum laudabiles consuetudines dicantur; quoties statuentes, vel observantes reputant eas bonas, suisqueve moribus convenientes esse. Gail. 1. obs. 36. num. 15. Quin et hoc idem Camerae Imperialis auctoritate roborat iam saepe laudatum consilium Tubingense, ad fin. fol. m. 167. Sed vero circa reditus huiusmodi varietatem, variumqueve constituendi modum (de quantitate hic non loquor) generaliter sciendum est: multa, politica, et particulari civili, non Canonicâ ratione; in statutis variarum gencium contineri, puta, ut ne sine hypothecâ emptio redituum, vel usurae stipulatio fiat, c. 1. et 2. extravag. de empt. Molin. h. n. 22. ut Principis, vel alterius Magistratus concessio antecedat Fürstlich Württembergisch Landsordnung/Tit. von auffnemmen der Gülten. ut non, nisi in debitoris potestate liberatio siet. Reformation guter Policey zu Augpsurg/ de Anno 30. tit. von wucherlichen Contracten. §. fin. in princ. A quo tamen recessit die Württembergisch newe Landsordnung / quae sancit, ut venditor, qui scilicet debitoris loco est, post quatuor annos, sortem solvere cogatur. Indetamen haut ex his, et similibus, legitimis solitis, et praescript spactionibus usurae natura diiudicanda, hisque non exsistentibus, (cum quaestio est, non de iure constituto, sed constituendo) generaliter damnanda erit. Ac porro item, talia statuta, clausulae, et pacta omnia tolerantur; quae non gravant, nec onerant ultra taxationem legitimam usurarum debitorem: sed tantum securitatis ergo interpronuntur. Frider. lib. 2. c. 71. n. 1. ut quando plures accipiunt eandem sortem, ut omnes in solidum sint obligati: Sambtlich und ohnzerscheiden einer für alle/vnd alle für einen/l. in duo bus 3. §. fin. ff. de duob. reis. l. si non singuli 5. C. 51. cert. pet. Sed hîc quaeritur incidenter: Quid si mulier, una se constituat
debitricem? Et certum est, tunc non ita individuam esse obligationem, quin ea a parte mulieris restrictionem patiatur? vid. l. viruxori, 17. §. mulier. ff. l. si foeneris, C. ad Sctm. Velleian. Molinae. quaest. 83. Idemqueve est, fi cum viro suo promittat, Auth. si qua mulier, C. d. t. Ast id fallit; si mulier communitatem habeat bonorum cum viro, Molin. n. 292. Gothofr. ad d. Auth. Id est, si cum marito artificium, aut mercaturam habuerit communem; aut etiam cum eodem prodegerit bona. Et namque generaliter in utilitatem mulieris dicitur verti, si eius culpâ non fuerit versum, vid. Molin. h. n. 291. Censent insuper nonnulli legitimum pactum; ut ad carceresse sistat d. bitor, sorte non solutâ. Molin. ad consuet. Paris. tit. 1. §. 152. gloss. 2. Coler. par. 1. c. 6. per tot. ac notatur in l. ob aes, C. de oblig. et act. Diss. Conrad. Pauli, de usur. 1. c. ult. Sed, an eadem carceris, vel etiam obstagii, pactio extendatur quoque ad usurae negligentiorem praestationem; quaeri potest? Quod adfirmant. vid. Molin. b. quaest. 36. Succedit dubitatio alia: An liceat creditori, ex pacto, propriâ auctoritate ingredi possessionem, appreliendiere rem, et accipere in soludim, pro debiti quantitate? Nemo ferme negat. Frider. lib. 2. c. 71. n. 2. arg. l. penul. C. de pignorat. act. nec ego abnuerim, nisi in fraudem usurariarum legum conceptio haec incurrat, fac. l. poenam 44. ff. h. Quae fraus maxume praesumptur in eo, qui solitus est foenerari. Accurs. ad l. poenam et ad l. Iuianus, §. ibidem, ff. de act. empt.
Sed de usuris usurarum, iam est agendum: de quibus Alciatus in l. usura n. 3. ff. de verb. sign. Covarruv. 3. variar. n. 5. Lupus in l. curabit §. 3. n. 20. ff. de act. empt. Molin. h. n. 44. Wesenbec. cons. 72. Hîc quaeritur non inconvenienter, quid ergo opertur clausula: promittens, debitorem sine damno et interesse censum habiturum? Eain usurâ interpretanda est de expensis factis, non de lucro cessante. vid. Molin. h. n. 224. Ea in reditib. quiu valeat adparebit infra ex resolutione quaestionis: An ex morâ veniat usura census? In dubium itidem vocatur, circa usurarum usuras; An valeat usura constituta per colonum domino suo, pro reliquis conductionis? Ita puto cum Molinaeo quaest. 24. et fac. l. quaero 54. in prin. ff. locat. (hîc tamen requiritur coloni voluntas, non conventio coacta: ut si verbi gratiâ Dominus propter sterilitatem, non exspectare velit annum frugaliorem) Modo colonus non duobus accessoriis gravetur; aestimatione scilicet quanti plurimi, et usurâ, l. pecunia 9. §. 1. iunct. l. poen am 44. ff. b. Nec quoque est usura usurae, si minovi usurae, non hac die solutae, maiorsuccedat; legitima tamen: contra ac glosla ac Doctores quidam volunt. vid. Molin. quaest. 25. Cum vero usura, successivum quid sit, id est, tale, quod quolibet anno absolvatur; adparet, poenam, quae incurritur aliquâ solutione, ad priores solutas usuras trahi non posse, l.
cum quidam 17. in prin. ubi Bald. in lect. antiq. ff. h. Molin. quaest. 26. Occasione huius convenienter quaeritur: quid valeat clausula, si cui promittantur dotis nomine centum, posttres annos, ac si eo tempore non solvantur, quod curret usura ex nunc prout ex tunc? Et videtur, quod ea dotis promissa usura, ex dispositione d. l. cum quidam, non habeat locum. Dissentit Molinaeus, num. 240. cui poenalis stipulatio esse videtur. Sed non incurritur poena sine mora: et exfuturo tempore morae, non licet ex praeterito poenam stipulari, vid. l. 90. l. 125. §. 2. ff. de verb. oblig. l. lecta, ff. dereb. cred. Necessario hic proponitur quaestio, cuius supra mentio facta fuit: An in emptione redituum, in censu tardius soluto veniant usurae? Quod sane fieri posse videtur, propter moram; officio Iudicis mediante. vid. l. 54. in prin. ff. locat. Ac facit, quod reditus annuus, non accessio est, sed sors; nimirum res empta: Gail. 2. obs. 7. n. 6. unde eius, ut sortis, vel rei emptae, usura propter moram esse potest. (Sicqueve non illicitum est, das man etwan lang angestandtne Zinß zu dem Hauptgut schlegt/vnd ein newe verschreibung machen laßt) Dissentit Molinaeus, quaest. 69. eo quod emptio redituum, sit foenus, large sumptum, et vera species foeneratoriae negotiationis, arg. l. 3. in fin. ibi certum aliquid, velut (omne tamen simile claudicat) usuram, ff. de annuis legat. Sed anne usurae usurarum; cum non usurae, sed sortis videri possint habere rationem; vid. Hotom. h. fol. m. 30. merito quem infament, dubitari potest? Ego, etiamsi insimul legitimus modus usurarum capitalium non excedatur, putarem, l improbum 20. C. ex quibus caus. infam. iunct. l. fin. C. h. Molin. n. 45. Gothof. ad d. l. improbum. Ast, anne usurarius infamis ipso iure, ante condemnationem? Ita vult gloss. fin. ad d. l. im probum, per cap. infames, §. porro vers. aliquando 3. quaest. 7. Pet. Greg. h. 3. c. 3. n. sin. Puniuntur item excommunicationis poenâ, cooperantes in foenore exercendo, et auxiliunrpraebentes usurarum extorsioni, Menoch. cons. 300. n. 54 etc. Sed sunt tamen, qui nolunt, usurarios criminaliter puniri: nec nisi ad restitutionem et satisfactionem adigi posse. Roland a Valle, cons. 75. n. 13 etc. vol. 1. Bursat. cons. 321. n. 49. adde Decian. prax. crim. 4. c. 27. n 4 Cravetta cons. 6. nu. 104. et seq. Quod intelligo, si non malitia adsit, et habitus foenerandi. Ceterum politice tantum, non Canonice, prolubitum esse puto cursum usurarum supra duplum, vid. l. si non 25. §. 1. ff. de condict. indeb. l. usurae 10. C. h. Novell. 121. et 138 Duaren. h. c. 3. §. praeter ca, et seq. Donell. c. ult. in fin. Molin. nu 47. Hotoin. h. fol. m. 57. Et quod in dictis Novellis dispositum est de usuris, non locum in reditibus habet: Nobell. 160. ut nec in antichresi, Borcholt. h. c. ult. nu. 22. Sic et usurae pupillares, contratutorem, qui etiam sine fraude pecuniam in suos usus convertit, currunt ultra duplum: Molin. h. quaest. 77. quia
ipse restituere debuisset, vid. l. qui sine 38. ff. de negot. gest. Sed anne usurae usurarum exiguntur ab eodem? Negat recte Molinaeus, n. 601. cum centesimam, id est, summam usuram solvat. Molin. n. 55. porro dicta Novella 121. locum quoque habet in venditore, retraditâ: omnemque controversiam perimit, l. unic. C. de sent. quae pro eo, quod interest, etc. Diss. Molinaeus, quaest. 38. Aequum tamen esse videtur, quod quidam volunt; pacto fieri posse, ut ultra duplum teneatur venditor pro interesse, Petr. Gregor. h. lib. 2. c. 4.
Usurae usurarum simile est, quicquid ultra taxationem legitimam commodi, creditor debitoris damno habet. Indequeve damnari debent ad sortis imputationem, munuscula saepe satis conspicua; quibus ni deliniantur, quidam mutuare nolunt. Ut et omnis piratica terrestris exsecranda videtur, d. l. eos qui, §. super, vers. interdicta, C. h. vid. Molinaeum, n. 129. quaest. 6. et n. 137. quaest. 9. Sicqueve Alexander Severus Imperator usuras foeneratorum, ad trientes pensiones contraxit, etiam pauperibus consulens: Senatores item, si foenerarentur, usuras accipere primo vetuit, nisi aliquid muneris caussâ acciperent. postea tamen iussit in semisles acciperent donum, munus tamen sustulit. Lampridius, in eius dem vitâ. Hinc et argentum fabrefactum cui mutuans; ut in specie l. si pro mutuo 8 si cert. per. non potest artificium aestimare. Molinaeus quaest. 23. Indequeve Iasonem, a multis reprobatum, dum ad l. ex hoc iure n. 65. ff. de iust. et iur. censet; si antidora (iure civili ultra legitimam usuram) deducantur in pactum, contrahi usuram. (Similes alios casus vide apud Conradum Pauli, de usur. lib. 1. c. 10. etc. usque ad fin. lib. 1.) Nec obstat; quod alius sit contractus; Molin. n. 26. vid. Iason. ad l. petens ex stipulatione, n. 17. C. de pact. Sicqueve cessare videatur subiectum usurae. Inde enim non sequitur, hocce negotium licitum esse: quo respectu Menochius, cons. 109. n. 28. et 34. dicit; etiam in aliis contractibus implicitum mutuum esse, et ob id inibi committi posse usuram. Ita quoque fideiussio gratuita esse debet; vid. Villagut quaest. 23. non obstante, quod possitesse contractus, do ut facias, Molinae. quaest. 31. Sed hoc, quod de prohibitis munusculis dixi, limitari potest in mutuo gratuito. vid. Anchar. in repet. C. peccatum, Col. 23. et in repet. c. pecccati venia, quaest. 1. Col. 6. de Reg. Iur. in 6. Molinae. h. n. 12. Circa huius modi, et illud quaeri potest: An licite creditor pecuniam accipiat a debitore, pro remissione partis pignoris? Deinde, An fideiussor possit se liberare pretio, quod non imputetur solutioni? Et sane utrumque, ratione periculi pretii, si aliâs fraus absit, putarem, l. periculi pretium 25. ff. de nautic. foenor. Molinae. quaest. 33. et seq.
Authenticam ad haec C. de usur. sumptam ex Novel. 32. et seq.
sine correctione lego. Unde sequitur; non prohibitum esse contractum, quo verbi gratiâ hoc anno modius frumenti, alicui agricolae mutuo datur; ut anno sequenti, modium cum octavâ parte, usurae nomine reddat. Bodin. lib. 5. de Rep. c. 2. fol. m. 529. vid. Civac. ad d. Novel. ac rationem habet Borcholt h. c. 3. n. 40. et seq. et intr. de reb. cred. c. 7. nu. 96. Petr. Greg. h. c. 5. nu. 10. etc. ut et c. 16. lib. 2. fac. l. fi eâ lege, 17. l. oleo, 23. C. h. l. pretia 63. §. fin. ff. ad L. Falcid. Diss. Duaren. h. cap, 3. et Molinae. n. 63. quaest. 1. et quaest. 21. n. 215. ubi quaerit de emptione redituum, in frumento, (nos vulgo Landgarben adpellamus) eosqueve pro temporis ratione, usurarum legitimum modum superare posse putarem, arg. d. l. si eâ lege, et d. l. eleo, ubi diss. Gothofr. C. h. auth. perpetuam, ibi res subtiliter, etc. C. de S S. Eccles. Molin. n. 114. Ex quo fundamento, et contra Molinaeum, n. 260. autumo; debitorem in perpetuâ antichtesi, ius quidem habere retrahendi, non vero cogere posse possessorem, ut rationem reddat, l. si eâ conventione 14. in fin. C. h. Ac l. 1. §. 3. ff. de pignor. et hypoth. quae obicitur, non loquitur de antichresi. His item pactionibus similis est reditus ad vitam; Ein Leibgeding/oder Pfründtkauff/Molin. quaest. 72. Quo in casu certum est, non esse locum l. 2. C. de rescind vendit. si emptor cito moriatur. Quin tamen in mero, non casuali excessu, secundum illam eandem legem, utrisque parentibus succurrendum siet, extra dubium mihi est. Ac de aetate, hîc aestimandâ, vide l. 68. ff. ad L. Falci. quam Molinaeus n. 475. male de alio negotio intelligere videtur.
Usurarum modus, in aliud sit actum; l. contr axisse. ff. de oblig. et act. constitui debet ex more regionis, ubi contractum, non ubi petitur, l. 1. in prin. ff. h. ubi quidem Baldus, Gothofredus, et alii dissentiunt. Aliud est de sortis aestimatione, l. vinum, in fin. ff. de erebus cred. l. ult. in fin. ff. de condict. triticar. Ratio diversitatis est, quod in mutuo res eadem simpliciter et in specie sit reddenda; in usurae vero stipulatione, partes ad interesse respexisse putantur, de quo verosimiliter cogitârunt: nimirum loci praesentis. Ac forsan potest prodesse haec consideratio ad id; si de poenâ usurarii contractus quaestio siet, qui in domicilio contrahentis poenâ dignus, in loco contractus licitus censetur.
In saepe d. l. eos §. 1. C. h. versiculum, et eam quantitatem, ad omnia praecedentia refero; ac puto, moram illustri factam, non ita gravi pecuniae summâ puniri, ac ea quae facta fuit mercatori ut tali. Morae namque taxatio, venit ex interesse. Nunc autem non tanti interest illustri pecuniam non habuisse: quia seucndum d. l. eos, dispositionem; non potest, ita ut negotiatur, sub magnae usurae stipulatione pecunias locare Diss. Molin. n. 54. vid. l. ult. ff. de peric. et commod. rei vendit. l. 2.
in fin. ff. de eo, quod cert. loc. adde Molinae. quaest. 79. Hîcque potest quaeri; si depositarius pecuniâ utens, plus lucretur, quam communes usuras; an id faciat deponenti? Ita puto cum multis, contra Molinaeum n. 628.
Antichresi, ut et usurâ, liberatur quis oblatione ac depositione. Et quidem quod attinet Antichresin; fac. l. 11. ibi, Iure, id est, sollemniter, ubi vid. Hotom. iunct. 19. C. h. vel si in d. l. 11. legatur, Pro iure, in iure; specialis est casus. Eam autem ob canssam necessaria hîc depositio est; ne debitor ex re mere alienâ, sine suo onere lucretur: sed haec ratio militat utrobique. Diss. Borcholth. c. ult. et penult. Gothofr. ad d. l. 11. C. h. Usuram autem hîc intelligo, eam quae ex stipulatione, Cuiac. ad l. qui Romae 122. §. Seia, ff. de verb. oblig. ac vid. ibid. Iasonem dissentientem, ut et Molinaeum quaest. 39. 41. et seq. Bronchorst cent. 2. assert. 1. qui id indistincte ad firmant. Sed contra l. acceptam, ibi ut cursus legitimarum usurarum. c. H. l. tutor 28. ff. de administr. et peric. tutor. Aliud de poenâ pronuntiandum esse videtur, l. penult. ff. de naut. foen. l. 23. ff. de oblig. et act. Hotom. ad l. 6. in fin. C. h. Hinc ut moram pupillaris aetas excusat; ita etiamsi pupilli pater pecuniam parârit, ut redimat census, vel mutuum usurarium solvat; tamen usurae currunt. Ut nec debitor ab usura excusatur, quod adfuerit minor, cui solvere non potuerit, l. 17. §. 3. D. h. Molin. quaest. 40. vid. l. 3. C. in quibus caus. in integr. restit. Nec tamen statimad consignationem debitor properare debet; puta si heredi solvere velit, is vero spatium petat ad videndum de quantitate etc. vel in casu redemptionis aut retractus; an habeat locum, arg. l. sciet./um 25. et seq. D. h. l. si quis 13. in prin. ubi Bartol. D. depos. Dissentit Molinaeus, quaest. 42. (qui quoque n. 318. perperam statuit circa venditionem redimibilis fundi, sufficere oblationem, l. 9. C. de solut. l. 3. D. eod. Tiraquel, de retrct. lignag. §. 7. gloss. 3. nu. 1. et §. 9. gloss. 30. n. 3. ac de retract. convent. §. 1. gl. 6. num. 1. etc.) Siqueve ad Iudicium pvovocant, factâ depositione, debitor liberatur usuris, si vincat: contra Cagnolum, Molinaeus, n. 319. etiamsi creditor iustam habeat causam litigandi, et sic in expensas non condemnetur, vide Rotae decis. 182 Acitem per pretii oblationem, consignationem, quam facit venditor sub pa cto de retrovendendo.
Usura in stricti iuris negotiis, lite quoque contestatâ, non debetur. Quia solâ stipulatione, obligatio earum redditur sirma, l. 2. D. h. contra Iasonem, ad l. cum fundus, Romulium, tr. de morâ, effect. 2. nu. 131. Corasium, 2. miscell. c. 7. Costalium, ad l. 38. D. h. forcatulum de mora, par. 2. n. 24. et communiter Doctores (quorum tamen sententia ex hodiernâ fori consuetudine probabilis et vera est) cum Duareno h. c. 2 in fin. Donello h. c. 3. in fin. et tr. de fruct. c. 1. infin. Borcholt h. c. n. 50.
Tileman. d. Disp. 2. th. 8. Goeddeo Dispo. de usur. th. 10. lit. C. Anton. Faber, contra pragmaticos, dec. 11. errox. 1 Cuiac. 17. obser. 22. et tr. 7. ad Africani explicat. l. 37. D. de usufr. et consult. Per litis contestationem quidem quasi contrahitur; sed tantum ratione principalis sortis, non usurarum utpote quae non debentur, nec ideo in contestationem et iudicium deductae videri possunt. Pariter etiam, usurae non usucapione acquiruntur, l. creditor. 7. C. h. l. si certis 28. C. de pact. l. oblig ationum 44. §. 1. D. oblig. et act. Molinae. quaest. 17. num. 191. quaest. 20. per tot. Donellus h. c. 3. fol. m. 12. Duaren. h. c. 2. §. alter casus, in fin. Iacob Venutus, tr. de annuis praestat. quaest. 23. Borcholt h. c. 3. n. 56. Pacius cent. 5. e)antiof. quaest. 42. Idqueve exigit natura rerum successivarum, vid. l. 1. §. 3. D. de usufr. ad cresc. Quamvis longi temporis lapsu, et frequenti consequentiâ usurarum, praesumptio firma introducatur: cui sane standum erit, quamdiu de contrariâ veritate non constat, l. litibus 20. in prin. C. de agricol. et censit. lib. 11. ubi Cuiac. l. plures 19. C. de fid. instrum. Borcholt. d. c. 3. num. 56. etc. venutus quaest. 24. et seq. et par. 2. q. 8. as 14. Mascard. de probat. concl. 279. et seq. ac item concl. 1119. fac. c. querelam, 24. extr. de elect. adeo, utiugis por tres annos praestatio, sufficere censeatur ad id; quod quis in praeteritum semper solvisse censeatur, Menoch. 3. praesumpt. c. 139. Et hoc de licitâ intelligi usurâ debet. Pro illicitâ namque, ne praesumptio quidem aliqua facit; Molin. n. 192. An autem obligatus exaliquo contractu, solvere ali cui annuatim denarios certos, grossos, vel in tali monetâ, quae est maioris valoris; si per 30. integros annos, solvit de aliâ monetâ, valoris et ponderis minoris, intelligatur praescripsisle iusamplius non solvendi de monetâ meliori; vid. Schurpff. cons. 10. cent. 1. ubi affirmative concludit, add. Thominus. decis. 32.
Ut e contrario, usurae non praescribitur: nisi ratione sortis; l. eos 26. inpr. C. h. l. 30. C. de praescript. trigint. annor. vid. Duar. h. c. 1. Hincque errare videntur, quivolunt, per l. eum quidam 17. §. 1. D. h. usuras tantum ex longo tempore non petitas, peti haut posse, (quod quidem verum est, Molin. n. 1967.) bene sortem: contra arg. l. si non sortem 26. §. si quis falso, C. de condict. indeb. An autem usurae dotis, longo tempore petitae, videantur remissae? vid. Fachinae. lib. 3. c. 103. Et porro quoque, haut praescribitur pacto redimendi, ut notatur in l. 1. D. de nund. l. cum notissimi 7. §. 6. C. de praesoript. 30. annor l. cum nemo 5. C. de adquir. vel retin. poss. Bart. ad l. beneficium, D. de constit. princip. Roland. a Valle cons. 25. vol. 2. Molinae. num. 149. et quaest. 19. schurpff. cons. 70. cent. 1. Conrad. Pauli h. lib. 2. c. 6. Mynsing. 1. obser. 69. Gail. 2. obs. 18. Borcholt. h. c. 6. nu. 18. Cacheran. decis. 115. Wesenbec. cons. 2. Fachin. 2. c. 13. Decian. vol. 2. resp. 13. 21. et 87. vid. Petr. Frider. lib. 2. c. 72. num. 6. vers. adde verum, et c. 37. num. 5. lib. eod.
Desinentis usurae post rem iudicatam beneficium Iudex adimere non debet, l. 2. §. 5. ubi Gothofr. et l. 4. D. de re iudic. vid. Donel. h. c. 5. fol. m. 28. Duaren. C. 11. a prin. Sic et de consuetudine dantur decem dies debitori ad folvendum, in parvo debito. vide Iasonem ad l. si domus, §. in pecunia, D. de legat. 1. ubi eleganteropponit: curcondemnato longius detur tempus, quam ingenue confesso; sicqueve ansa litibus praeparetur? Id fieri puto; quod videatur omnis condemnatus ex improviso condemnari. Non enim proprer calumniae iuramentum dolo quisad iudicium praesumitur provocare. Et generaliter porro, sententia usuram illicitam confirmans haut valet, Molinae. quaest. 16. post Alberic. in rubric. C. h. col. fin. in fin. fac. c. fin. ext. de consuet. Tiraquel. in tr. retract. convent. §. 1. gl. 2. n. 34. add. Menoch. cons. 100: n. 83. etc. ubi n. 96. disquirit; an ipsa sententia usuratia dici possit: ita ut Iudex incidat in aliquam poenam.
Solvuntur et usurae compensatione; l. cum alit er 11. cum l. seq. D. compensat. l. si constat. 4. et l. seq. C. eod. tit. l. eius 7. C. de solut. Molinae. nu. 322 Idqueve idem, etiam in reditibus annuis locum habet. (Dissentiente Molinae. quaest. 43.) ni pacta circaredemptionem aliud inducant; verbi gratiâ: Tu mihi debes reditus annui nomine, quotannis quinque; ego ribi centum simpliciter. Hic compensatio, te invito, locum habere non potest; cum natura reluitionis aliud suadeat; et tu ad redimendum, zu der Ablosung/ nequeas compelli. Ego vero recusare nequeo compensationem; cum in meo arbitrio sot, praestitâ sorte capitali, a census annui onere me liberare. Insuper circa solutionem obligationis usurarum, quaeritur et illud; An quis pecuniâ creditoris, redimere reditumannuum possit, vel obligationem mutui sub usuris; ut usura realiter currere desinat, ac per vindicationem non computetur? Et cum distinguentibus, inter bonam et malam fidem, sentirem. Molin. q. 44. contra quem tamen, n. 327. consumptione reconciliari puto redemptionem; etiam in malae fidei possessore l. nam et si fur. 13. D. si cert. pet. Quia in suum usum consumpsit. Et eo quod pecunia fuerit ipsius, alias habet actiones, quibus consequi potest omne id, quod ei abest.
Habet nonnihil controversiae et illa quaestio; an tertius reddimere possit? Et puto, non eum posse hunc in finem, ut ipse non pro debitore solvat, sicqueve creditorem inique suo iure privet, Molinae quaest. 45. vid. l. nulla C. de solut. l. Paulus 12. §. fin. D. quibus mod. pig. solv. Limitatur autem hocin eo, cui interest: Molin quaest. 46 fac. l. in creditore 38. D. de evit Idqueve, ut indemnitati suae melius consuleretur, l. fideiussor 32. d. de negot. gest. Hic vere chirographarius creditor, promero extraneo habetur: Molin. quaest. 47. Excepto uno casu; ubi creditu
soluto, proximus chi rographarius creditor, non suum debitum habere potest, fac. l. 16. D. de reb. auctor. iudic. possid. vid. Molinae. quaest. 48. puta, alicui hypothecario creditori, obvenit praedium, ad quod chirographarius affectionem habet; ad quem aliâs nil perveniret propter anteriores creditores. Id praedium chirographarius habere potest, si hypothecario solvat: ut sic loco pecuniae, fruatur affectione. Non tamen fideiussor, et similis, in pignoris distractione, ante alios emere potest; si extra periculum exsistat. Molin. n. 347. Hic autem quaeritur, (in casu ubi indemnitati suae consulens tertius redimit) an tunc prius ius exstinguatur: verbi gratiâ fideiussoris, et is possit contra debitorem, reditum ut principalis creditor exigere? Quod credo. fac. l. 3.de his, qui in prior. credit. locum. et vid. l. creditor. 12. §. sciendum 6. d. qui pot. inpign. Molin. q. 49.
De annullatione usurarum et redituum sciendum: si mutuum, seu quicumque principalis contractus consistat; propter usuras superfluas eum numquam vitari, l. pecuniae 9. in pr. l. placuit 29. D. h. l. 1. C. de pact. pig. vid. l. Iulianus §. ibidem, D. de act. empt. ubi gl. Gail. 2. obs. 4. n. 6. et 11. obs. item 5. et 7. n. fin. Petr. Greg. h. c. 10. lib. 3. ut et aliâs in hac materiâ, ubi plura pacta concurrunt; licita, per illicita, non vitiantur. Petr. Frider. Mindan. 2. c. 71. nu. 12. Diss. Molin. quaest. 50. et seq. Utiliter hîc quaeritur; si desint sollemnitates, ad constituendum reditum annuum necessariae, (verbi gratiâ, si in hoc Ducatu, absit Principis consensus, wann Fürstliche bewilligung mangelt) adsint vero, quae sufficiant ad hypothecae constitutionem; anne, cum hic contractus non valeat, ut reditus annuus, pariter quoque cesset hypotheca? negat Molinaeus h. quaest. 14. n. 184. Et sane hunc propter defectum, actionem quoque realem cessare, putare quis posset. arg. deß Fürsilichen Württembergischen Landtrechtens/par. 2. Tit. von verpfändung ligender Güter. Attamen et hoc non obstante, hypothecam, si aliâs rite sit constituta, valere puto. (1.) Quia diversi sunt contractus, pignoris, et annui reditus constitutio pignus namque est contractus: §. fin. Inst. quibus mod. re contrah. obloig. l. 1. 4. et 6. D. de pignor. licet a fine et effectu suo, cautio dicatur; quia praestat securitatem, d. §. fin. l. 5. D. de pignor. Nec haec est pignoris, et fideiussionis natura, ut corrruant una cum principali, sed valeant omni meliori modo, quo valere possunt. Ac etsi obligatio principalis nulla siet: attamen fideiussores, et pignora manent obligata, dummodo naturalis obligatio subsit. Si urgeretur, hypothecam, vel pignus principali accedere obligationi, câque corruente, concidere simul? Regero; accessorium non sequinaturani principalis, cum non eadem ratio in accessorio est, l. et si is, C. de praed. minor. Decius ad l. cum principalis, D. de Reg.
Iur. Facilior autem, minusqueve sollemnis, et favorabilior quevoque est pignoris obligatio, quo ad sortem principalem; quam pro annuo reditu. Quia illîc de damno non incurrendo prospicitur; hîc de lucro certatur, et odium usurarum intervenit. Et agit item de hac quaestione Gailius, lib. 2. obs. 4. et seq. eamqueve aliter, ac Molinaeus decîdit Sed porro sciendum; licet per modo deducta, stipulatio illicitae usurae, haut vitiet contractum principalem: restitutionem tamen usurarum illegitimarum petiposse. Idqueve propriis usurarii sumptibus. Villagut h. quaesl. 30. Zecchus h. c. 4. Ut et omnia eiusdem bona hypothecae nexu tenentur, pro usuris solvendis, illis a quibus ipsae fuerunt extortae: ita ut quicumque ex ipsis habuerit aliquid heres, id restituere teneatur. Villagut. q. 32. Quin et cum res immobilis, vel etiam nmobilis (quae tamen usu non consumatur) nomine usurarum, in solutum fuerit creditori data; dominium eius non transfertur, in foeneratorem, Menoch. cons. 100. per tot. Anne vero, iurata usura, non legitima, soluta ut indebita condici potest?) Ita Petr. Greg. h. lib. 2. c. 18. putat. arg. c. debitores 6. de Iureiur. c. 10. v. et utrum extr. h. vid. Covarruv. par. 2. relect. c. quamvis de pact. in 6. §. 3. n. 2. Modo Iuramentum remittatur: quod et a saeculari Iudice fieri potest; vel ex consuetudine saltem. Covarruv. par. 1. dict. relect. §. 3. n. 38. Et item quod dictum est de redituum annullatione: extendo, etiam contra Molinaeum, quaest. 63. ad reditus temporales transcendentes. Sine controversiâ enim tales alioqui reditus valent. Molin. quaest. 64. 65. 67. et 71. Ubi notandum; ut inter creditorem, ita inter fideiussorem et debitorem, pactum legis commissoriae non valere. Molin. n. 357. Diss. communiter Dd. ad l. ult. in fin. D. de contrah. empt. Steph. Bertrand. cons. 134. ni 3. dub. lib. 1. Attamen contra Molinaeum, n. 360. etc. existimarem, cum communi; pactum in mutuo quoque valere, ut iusto pretio res sit empta, fac. lecta D. reb. cred. ut et n. 369. et 377. idem, falli videtur, dum censet: pactum legis commissoriae, contractum reditus, in totum annullare, l. cum allegas 15. C. Nec minus perperam, n. 372. in pignore pro dote, legem commissoriam admittit: contra l. quamvis 45. de solut.
Ardua quaestio est: si quis accipiat mutuum sub usuris, cum pacto, ut usque ad annum non solvat: num prius solvere queat? Id quod affirmo, cum Molinaeo, q. 55. contra Accursium, ad l. qui Romae, in prin. ff. de verb. oblig. et ad l. fin. C. de pict. pignor. per d. l. qui Roma cui respondet. l. 9. §. si ita C. de solut. Attamen, cum Accursio, contra Molinaeum, reputarem: si quis det sundum in antichresin, non licere solvere ante annum: cum hicce contractus intuitu fructuum fuerit celebratus. Anne vero in fraudem possessoris post annum, sterilitatis ansa? Videturpericuli pretiumintervenire. Incidenter hîc monere visum fuit: non solvi posse
pecuniâ tali, quam scit debitor brevi reprobandam fore. Sic namque qui servum debet, non liberatur, si statu liberum praestet. l. cum quis 38. §. qui hominem, §. 3. D. de solut. l. 9. §. 2. D. destat. liber. Et absonum adhuc magis est, si quis cito, et anteterminum factâ solutione, anteverterevelit edictum reptobatorium monetale.
Quod de nullitate contractus reditus, ratione venditoris dictum fuit; non id locum habet in emptore, si proprio dolo notetur. Diss: Molin. quaest. 57. vid. matth. de Afflict. decis. Neapol. 80. Ut nec in venditore Rege. Molin. quaqest. 58. Decian. par. 1. resp. 2. Bodin. lib. 1. de Rep. c. 8. fol. mihi 104.
Quid vero, anne debitor, usurario et simulato modo, aliquod praedium, verbi gratiâ, lege commissoriâ amittens, praescriptione laedi potest? Et a bonaefidei possessore; puta usurarii herede, id posse, per triginta annos, censerem, lib. 3. et 4. C. de praescript. 30. annor. Idqueve si recte inspiciatur, vult quoque Baldus, cons. 272. incip. utrum, lib. 3. secundum veterem impressionem, aliâs est 322. Non vero ipse foenerator, arg. notatori. a Villagut quaest. 25. Multo minus ergo acquirit ille dominium per usuram acquistae. Lopez. instruct. conscient. par. 2. cap. 79. Schurpff. vol. 3. cons. 79.
Cum conftitutio redituum, emptio a plerisque reputetur; haerere quis posset, proptet l. 2. C. de rescind. vendit. quam hîc omnino locum habere nego. Molin. quaest. 14. Quando enim res, de quâ agitur, certam aestimationem habet, tunc vendi non potest pluris, C. 1. de empt. ubi id notatur. Aliâs res tantum valet, quantum vendiporest, l. 1. §. si heres, D. ad S. C. Trebell. l. quaerebat 82. ff. ad L. Falc. l. si quis uxori §. fin. d. de furt. l. mortis causa, §. fin. D. de donat. caus. inort. l. 2. §. partio D. ad L. Rhod. de iact. nec minus dictae legis 2. aequitas iniqua adparet in eo, qui iam constitutum reditum (einen gangbahren Gültbrieff) empst ab aliquo minoris; si dimidii laesio exspectaretur: Molin. q. 62. contra quem et usurae poenam militare, contra Molinaeum, reputarem.
An rescripta moratoria (quae vocat Quinqvenelle) sustollant usuram, non convenit? Idqueve nego. Molin. n. 64. Moller. 4. semestr. 7. nisi exprimatur. Ut et iis impeditur convent ionis poena. vid. Molin. in consuet. Paris. §. 195.
Per brevem manum, in specie l. singularia 15. de reb. cred. mutuum consistit, vid. l. qui negotia 34. D. mand. ubi Cuiac. ad African. tract. 8. et idem 8. olserv. c. 8. Molinae. h. quaest. 84. et seq. Borcholt. de reb. cred. c. 5. num. 18. Anton. Fabr. 1. coniectur. 16. Fachinae. 2. et controv. c. 73. et metr. de mutuo c. 7. Tandem ne quid ex huius dissertationis priori editione, deesse videatur; addam et illi subiuncta quae fuerunt pa/rerga.
Ex §. Ius autem 2. Instit. de patr. potest. cum Vaconio a Vacunâ, declarat. 8. argumento traditorum a Bodino, 1. de Rep. c. 4. et Meth. histor. c. 6. non evinci posse puto, Ius vitae necisqueve patrum in liberos, esse iuris civilis Romani, vid. §. Cum autem, 1. Institt. quibus mod. ius patr. potest. solv.
Intantum non procedit aequitatis vis 9de quâ in l. placuit 8. ubi Gothofr. C. de iudic. l. sires 8. (ad exhib.) ut legem inique scriptam, spernat Iudex, vel Iureconsultus, vid. l. 1. C. de L L. l. 1. §. 4. in fin. D. ad SC. Turpil. vid. Nevizan. Sylv. nupt. 5. n. 68. et 88. post Bologret. Fachinaeus 1. controv. c. 3.
Ex testamento non sollemniter facto, si nulla contra mentem testatoris praesumptio militet, vel militantes, aliis firmioribus excludantur; nascitur obligatio naturalis: secus ac putavit Vasquius de testator. potent. §. 1. n. 22. et seq. vid. Tileman. Disp. 7. par. 2. Disp. D. th. 8.
Heres idciro non praestans legata, indebite vel minus sollemniter relicta; cum naturaliter sit obligatus: in foro inde conscientiae. velanimae, securus non est, Ias. in l. nemo potest lect. 2. num. 95. etc. D. de legat. 1. vid. Iul. Clar. §. homicidium, n. 50. et 54.
Iureconsulto, vel politico, Physices cognito, summe et omnino necessaria videtur. Plato lib. 3. de legibus, fol. mihi 588. lib. a fol. 589. et lib. 5. in fin. Bodinus, lib. 1. de Rep. cap. 5. et Method. histor. cap. 5.
Princeps legibus solutus est, iis, per quas Princeps: civilibus nimirum, Vasquius illustr. cap. 51. n. 29. et 32. Bodinus lib. 1. de Repub. c. 8. sol. 83. et vide Cominaeum lib. 10. Commentar. in fin.
VAletudinis etiam publicae, suscipienda est cura Imperanti. Cum autem, ut Agricultura sanis corporibus alimenta; ita sanitatem aegris promittat Medicina: quaeri hîc licet; An Medici sint ferendi? Sane medicina primis temporibus non ita in pretio Romae habebatur; sed ei ceu illibuerali, et ingenuis indignae arti, homines tantum servilis atque libertinae conditionis, operam dare debere, putabatur. Quintil lib. 7. c. 2. Senec. 3. de benef. c. 24 l. 1. §. 5. C. de commun. serv. manumiss. l. 3. in prin. C. commun. de legat. l. 26. D. de oper. libert. l. 41. §. 6. D. de
fideicommiss. libert. Hinc et de Iapide Virgilius canit:
Scire potestates berbarum, usumque medendi
Maluit, et mutas agitare inglorius artes.
Humile enim abiectumqueve censebat, non in luce hominum vivere, et eloquentiâ, Imperatoriis artibus, extendere nominis famam. Sed vide tamen Ioh. Talentonium, lib. 2. rer. reconditar. c. 5. Et etiam apud Aegyptios, Medici servierant. Genes. cap. 50. vers. 2. Sed quemadmodum et hodie Iurisprudentia nostra in minore pretio apud multos propterea est; quod ad scopulos Bartoli, vel Cuiacii, aut Donelli alligata, tamquam altera Andromede, non quidem a monstris marinis devoratur; sed cum monstrosis cautelis, antinomiis, ampliationibus, limitationibusqueve misere conflictatur; nec fere ullâ aliâ in re, nisi in processibus formandis, Rei publicae comm odare potest: cum tamen secundum Aristotelem, eamaxume Architectonica, seu universalis quaedam prudentia debeat, esse; ut et olim, teste Cicerone, omne id ambitu suo comprehendebat quod tum Romana civitas egregie nôsset: Pariter et quondam apud Romanos, cum munia Medicorum atque Chirurgorum non dum bipartita erant, et utrorumque peritia, in scientia paucorum quorundam experimentorum consistebat: haut mirum est, Divinae huius artis pretium, tum temporis iacuisse. Cum e contra, apud eas semper nationes, quae Medicinam, ad universae Naturae accuratam disquisitionem extendebant; non in honore ea tantum, sed quae a Regibus, aliisque Magistratibus addisceretur, dignissima habita fuit. Inde, quod Rex, atque Sacerdos Magnus, et simul magnus Philosophus, hoc est, arcanorum Naturae felicissimus erat indagator; termaxumi cognomen tulit Aegyptius Hermes. In eo etiam Salomonis sapientiae haut exigua pars sita erat. non enim in iudicando tantum excellebat; sed et idem super lignis a cedro, usque ad hysopum disputavit; de iumentis, volucribus, et piscibus disserebat. 1. Reg. c. 3. vers. 33. Nullius horum naturam ignoravit, aut inscrutatam reliquit: sed circa omnes philosophatus est, et scientiam proprietatum earum summam prae se tulit. Ioseph. 8. antiquit. c. 2. Et Arabes etiam, quorum conditionem mire commendat Galeottus Martius: de doctr. promis. cap. 6. Reges simul, et Medici erant: fuit et Mesue, Regis Damasci nepos. Sed amplius, hanc in rem inquirere oportet: cum et alii praeter Romanos, iniquius de illis iudicârint. Quin et etiam ex Patribus nonnulli, duriuscule de Medicinâ sunt locuti. Contratia divinae conditioni praecepta Medicinae sunt: a ieiunio revocant, lucubrare non sinunt, ab omni intentione meditationis abducunt. B. Ambros. super Psalm. 130. Hippocrates et sequaces eius, docent animas salvas facere in hoc mundo. Qui amat animam suam, perdet eam: inquit Christus, Qui
perdit, vel ponendo, ut Martyr, vel affligendo, ut paenitens, servabit eam. S. Bernhard. super Cant. serm. 30. cum ad B. Hilarionem adducta mulier caeca esset, quae omnem substantiam in Medicos expenderat: ei dixit: si, quae in Medicos perdidisti, pauperibus dedisses, curâsset te verus Medicus Iesus. Vitae patr. Plura in Medicos dicteria, re fert Stobaeus, serm. 100. Francisc. Petrarcha, in invectivis, in Medicum obiurgantem. Cornel. Agrippa, intr. de vanit. scient. cap. 82. et seq. Guill. Bouchet tom. 1. des serees. cap. 10. du Bartas, sept. 2. en Eden. vers. 190.
Les simples -----
Ne guerissent qu' un mal, guerissant nous martyrent;
Et nous martyrisant, uvident par leur longueur
Plus tost nos coffre d' or, que nos corps de langueur.
In Moscoviâ, solus Princeps Medicos habet. Mercure Francois, tom. 1. fol. 35. Sed vicissim Galli proverbio dicunt: qu' il faisoit mavais estre Roy pour mourir: propter certamina et multitudinem Medicorum, qui Principibus aegrota ntibus adsistunt. Ferequeve multitudo Medicorum magnates perdit. Et nescio, an homines, qui sine Medico vivunt, infelicius vivant, aut citius moriantur? Chirurgis nempe, et experimentis quibusdam contenti: quibus nulla fere gens caruisse videtur. Et quoque Podalyrius ac Machaon bello Troiano, Agamemnonem secuti: non in pestilentiâ, neque in variis generibus morborum aliquid auxilii attulerunt, sed vulneribus tantummodo, ferro et medicamentis mederi soliti fuerunt: Cornel. Cels. lib. 1. c. 1. Cornel. Agrip. de vanit. Scient. c. 85. Ac adhuc hodie Hiberni, a maioribus relicta quaedam medicamenta habent: hereditateque non eruditione Medici evandunt, Inanes esse confirmant hominum conatus, in hoc exiguo vitae curriculo, se Medicorum libris involvere: cum eorum lectio adeo sit infinita, ut prius moriendo naturae, quam curatione, aegrotis Medicinae Studiosus satisfaciat. Lectitant tamen pervetustas et famosas membranulas, multis lituris interiunctas, Hibernice scriptas, quas in ore et amore mirifice habent. Richard. Stanihurst. rer. Hibernicar. lib. 1. fol. 43. et seq. Certefrugalitas, et sobrietas, optima esthominis medicina. Guazzo, de civil. conversat. lib. 4. fol. mihi 644. Hincqueve Pyrrhiniculus Vasco peregre iter faciens, cum ad meritoriam tabernam venisset, et adposita esset cena, omni ex parte olitoria, cum vino dilutissimo, omniaqueve quam parcissime administrarentur:: finitâ coenâ, iussit ad se vocari Medicum, ad mercedem capiendam. Igitur caupo, cum respondisset: Ecquid malum, in viculo maxume agresti Medicum requiris? Ibi ille: Num ô bone, teipsum ignoras? Quo sit igitur merces operae suae par, Medici pretium accipe, non cauponis. Lycosth. in apophteg. tit. de abstinentia, fol. m. 4. Unde et Ovvenus, lib. 3. epigram. 123.
Vivere naturae si convenienter amarent
Mortales, Medicâ nil opus esset ope.
Si saperent homines, rixis, aviduque carerent
Litibus, et queruli Garrulitate fori.
Sic incompositus post scrinia Bartolus iret,
Et mus illectum roderet Hippocratem.
Ac de Medicinae naturalis, exercitiis procuratae praestantiâ, vide etiam Guil Onciacum, lib. 2. collo quior. mixtor. cap. 4. Varia item contra Medicinam passim adfert Michaêl de Montaigne, praesertim lib. 2. des essais, cap. 37. ubi fol. 790. refert: se parvum quoddam territorium prope Pyrenaeos montes, cum Barone quodam commune habere: in quod antequam Medicus aliquis intrasset, superstitiosâ illâ sanitatis curâ neglectâ, nemo fere male habebat: allioqueve si qui morbi nascerentur, facile debellatos fuisse. Cestuicy commenca a leur apprendre premierement, le nomdes fiebvers, desrheumes, et des apostemes: et au lieu de l' ail, de quoy ils avoient appris achasser toutes sortes de maux, pour aspres et extremes qu' ils fussent: il les accoustuma pour une toux, ou pour un mor fondement, a prendreles mixtions eftrangeres: et commenca a faire trafique, non de leur sante seulement, mais aussi de leur mort. Ils iurent, que depuis lors seu lement, ils ont apperceu, que le serain leur appesantissoit la teste, que le boire ayant chaud apportoit nuisance, et que le vents de l' Aut omne estoient plus griefs, que ceux du prin temps etc. Et idcirco idem ille lib. ult. c. ult. fol. mihi 1089. experientiam, ac propriam observationem in primis huic arti praefert. Narrat item Cardanus, tract. deutilit. ex adversis captendâ, lib. 2. tit. de morbis. historiam sui morbi, ac quomodo a Medicorum pertinaciâ fuerit delusus, tandemqueve addit: Tum vero mecum reputare coepi, quanto in periculo, ob desidiam ac pertinaciam Medicorum, mortales versarentur: mecumqueve dicebam: Quid miseris istis, qui artis sunt ignati, continget, si me, quem fallere non posse intelligant, ita tractant.
Neque tamen ea, quae hactenus sunt adducta; artis nobilissimae contemptum, utve eam ex civitate eiciamus, a nobis impetrate queunt. vid. Ioh. Gerhardi centur. quaest. politic. decad. 9. quaest. 5. Osvvald. Hilliger. ad Donell. lib. 5. Commentar. cap. 9. lit. n. Hieron. Cardani Encomium Medicinae, quod est tomo 1. artis parvae. Rodericus a Castro in Medico politico lib. 1. cap. 7. et seq. Sanat equidem solus languores Deus: idem tamen de frugalitatis solio produxit in largitate suâ Medicinam, benedictus, gloriosus, et excelsus, ut Mesue alicubi inquit. Unde non immerito Erophilus, teste Galeno, lib. 6. de composit. Medic ament. secundum loc. salutares Dei manus pharmaca nominabat. Rachel, quamvis fecunditatem obtinuerat a Deo; non tamen prus concepit, quam
poma Mandragora, a sorore accepta degustasset. Genes. 30. Ioseph. antiquit. 1. cap. 28. Tobias, non prius recuperabat visum, quam felle piscis, caligantes o culos in unxisset. Tob. 6. vers.'9. Ezechiae vitam prorogavit Deus; sed noluit absque emplastro de ficubus, apostema eius curari. 4. Reg. c. 20. vers. 6. et 7. Quamvis enim etiam sine mediis, ut in omnibus; ita et in sanitate restituendâ, Deus agere possit: cum prima causa, facile suppleat deficientiam secundarum: plerumque tamen mediis, utitur; ut scilicet ipse naturae et medicaminum auctor, in operibus naturae glorificetur. Dominus ex terrâ creavit Medicamenta, quae prudens homo non fastidit. Syracid. cap. 38. vers. 1. etc. Salvator ipse, non Iureconsultum, non Rhetorem, non Philosophum; sed Medicum se professus, negat Medico opus esse iis, qui bene habent: sputum etiam terrae mixtum, illivit oculis caeci. Ipsa necessitas quoque Medicinam satis commendat. aegrotare enim incipimus, mox ubi nati sumus. Qui vero rem familiarem administrant, et Rei publicae praesunt, curare suorum valetudinem debent: cumqueve perse id praestare non possint, Medicos iure civitatis, immunitatibusqueve merito donant; Quod et teste Suetonio, Romae olim fecit Iulius Caesar. vid. Brisson. 2. antiquit. c. 3. Et Graecia, Hippocrati, ob pestem ignis vaporeex Illyria depulsam, honores divinos decrevit. Plinius natural. histor. lib. 7. cap. 37. Constituantur ergo et admittantnr Medici, non tamen quivis; sed explorati. Plato lib. 3. de Repub. Dalner. de Iur. homin. par. 1. cap. 12. Sed itaii consulantur, ut non despiciatur Deus; ast primo ommum Deus oretur, avertat se a delicto aegrotus, etc. Syracid. c. 38. v. 9. etc. Etiam Medici ut faciantofficium suum, Magistratus providere debet. Canonhiero lib. 9. dell. introduzz. allae politica, cap. 6. Medicis item uti debemus tempore necesstatis; nec ferri debet, ut homines assuefiant Medice vivere: quod miserrimum, simulque Rei publicae pernitiosum esse videtur. Et item debet quilibet, aliquo modo Medicinae esse gnarus; alitel fiet quasi servus Medicorum. Hocqueve monet Cardanus, Medicorum fere praestantissimusipse; dum in dicto Encomio Medicinae, fol. mihi 651. b. ita scribit: Expediret cuique propter se, suosqueve, etiamsi Medico uti vellet, artem ipsam tenere: ut quae Medicus perperam non ex arte, aut per incuriam, aut usui suo, suorumve; aut naturae incommodo, licet ex arte delinquit, corrigere possit. Optime Plutarchus, in aureolo libello, de sanitate tuendâ: sic sentio, ait, debere unumquemque cognitas habere pulsuum, suis in arteriis proprietates; neque ignorate, quâ temperie corpus sit, calorisaut siccitatis, quibusve rebus iuvetur, aut laedatur ceipsum enim non sentit, suoqueve in corpore, caecus inhabitat ac surdus, qui haec ex alio cognoscit; et Medicum percunctatur, aestatene, an hieme melius valeat, commodiusne,
humidis, quam siccis vescatur, anturâne crebrum habeat aut rarum pulsum? Haec et utile est habere cognita, et facile percipiuntur studio atque usu. Etporro non adptobandus est mos ille imperitorum Medicorum, qui non nisi peregrina medicamenta, et varie mixta curant; virium, quas simplicia ubivis obvia habent, ignari prorsus. D' entendre quelque chose es simples, il n' en est quaestion: ainsy va le teut par dispensatoires, et receptaires. Antonie du Pinet. in chosmographiae, fol. mihi 106. etc. Ubi de Montpelier agit, et varios Medicorum abusus simul taxat. Ac pariter multitudinem ingredientium Medicamentorum improbat Petraeus, part. 2. Nosologiae, dissert. 36. coroll. 2. fol. 259. eamqueve non necessariam, inutilem, incertam, periculosam, et sumptuosam esse dicit. Quanto plura sunt componentia medicinae, tanto est componenti minus certus effectus eius, ut alicubi ait Arnoldus de Villâ nov.
At anne Medici esse debent singulorum morborum? Nam et fuerunt olim, qui peculiares hominis partes tantum curabant. Mercurial. lib. 2. variar. cap. 8. Talentonius dict. lib. 2. rer. reconditar. c. 6. Ac in l. 1. ff. devar. et extraord. cognit. nutrices, et omnes ii, qui alicuius membri sanitatem praestare pollicentur; quales sunt, qui dentes, qui auriculas, se sanaturos profiteri solent; ad numerum Medicorum adscribuntur. Sed Galenus, aut quicumque ille fuerit auctor Libelli de Medicinae partibus cap. 2. statuit recte, hanc Medicinae partitionem, Empiricorum fuisse inventum, ac praebuisse illis inventi occasionem, Oculariorum Medicorum nomen, quod iam diu impositum erat (et nempe Higynus, in Mythologico poetico Apollinem dicit, oculariam artem Medicinam primum fecisse) siquidem horum exemplo mox factum sit, ut etiam dentarii sint orti, anciularii, auricularii, et alii aliarum omnium corporis particularum Medici. Dubitari etiam video; An Medicus debeat esse sanus? Plato sane, lib. 3. de Republ. Medicos fieri excellentes ait, si a primis annis, artem addiscere aggressi, cum plurimis sint aegris versati, simulqueve omnes aegritudines experti, ac valetudine naturali non fruantur. Ate contra Hippocrates ait, in libro de Medico. Medicum carnosum, et optimi coloris esse debere: eo quod existime vulgus; eos qui non sic bene dispositum corpus habent, neque aliis bene prospicere posse. Talenton. lib. 3. c. 5. Sed vero et in re militari, proficuum reputatur belli Duci aliquando fuisse victum. La Nove Discurs. 18. paradox. 3. Aiunt et illum Medicum, de quo confidunt in firmi, plus aegritudines sanare; hocque accidere, quoniam sanitatis formam anima Medici continet, ac vehementi aegrotorum imaginatione concepta, virtutem male valentem roborans, debilitet morborum causam. Galeorttus de doctr. promisc. cap. 15. Rodericus a Castro, in Medico Politico lib. 2. cap. ult.
Et ideo aiunt, Medicum, nisi accersitum, aegrum visitare non debere: cum si non vocatus accedat, certus esse de illâ confidentiâ non possit. Item lib. 3. cap. 14. Exoptatur item merito Medicus ille, qui cum peritiâ tationalis artis, exercitationem in operibus coniunxit. Ac propterea existimant pleriqueve; iuvenem Medicum, ad curandum non idoneum esse: quoniam nempe diuturnam exercitationem, quae ante canos non venit, nondum potuit habere. Et sic in proverbio est; Medicus novus, Coemiterium novum. Et certe praestant iuvenibus senes, ut ad res alias omnes, quae in prudentiâ et iudicio sitae sunt: vel maxume ad opera Medicae artis. At vero ut inutiliores expertis sunt iis qui manus medicas nullis aegrotantibus admoverunt; ita adhuc deterius est, erroribus assuevisse. Quales sunt ii, qui cum iuvenes adhuc, parum studiis litterarum profecerunt; repente ad ipsa opera se transferunt, lucro inhiantes. Ut plurimum tamen aetas iuvenilis, tolerantiâ et officio praestat; sapientiâ autem et iudicio senilis. Rodericus a Castro, dict. lib. 2. cap. 10. Aiunt quidem Medicum ad cognoscendum morbum sufficientem, sufficere etiam ad eundem curandum: Medico item caussâ morbi cognitâ, paratam esse curationem. Nil aliud Medicum existere, nisi naturae usque dum operantis adiutorem. Guil. Onciacus, lib. 2. colloq. mixt. cap 1. Proinde haec ipsa natura, ab Hippocrate erudita appellatur, docta, medica, sufficiens, et iusta. Ita ut videatur, quem libet diligenter studiis incumbentem Medicum fieri posse. Sed tamen illos Medicos inprimis ego laudo; qui una cum eruditione, praecellunt naturali quadam dexteritate. Quin et quod attinet ad ipsius Medici famam, atque existimationem, aliquid in ipsâ etiam fortunâ situm esse, quibusdam videtur. Rodericus a Castro, dict. lib. 2. cap. 14. Traditum porro est; Medicum etiam invitum, mederi cogi. Speckhan. cent. 1. quaest. 32. sed tamen quibusdam videtur; non omnibus indifferenter, medicas, auxiliaresqueve manus adhibendas esse: nec sibi ipsi, suisqueve; eo quod iuxta illud Platonis; omne amans fallatur supra id quod amat. Verum iam saepe laudatus a Castro, lib. 3. cap. 15. censet; etiam barbaros et intemperantes, quantumvis agtestes, et remediis parum assuetos, a beneficio medicinae nequaquam excludendos esse. Adeo ut nec hostes excludat; licet aliud fenserit Iulius Alexandrinus. Cuius rei aequitatem, probe intelligentes prudentissimi Principes; hostes suâ tali beneficentiâ ac humanitate nullo modo spoliarunt. Sicrefert dictus a Castro, ibidem, Carolum V. Imperatorem filium Saxoniae Ducis, bello captum, vulneribusqueve foedatum, humanissime curari iussisse. Fessanumqueve Regem aegrotantem, a Iohanne III. Lusitaniae Rege, cum quo bellum crudelissimum gerebat, medicum postulasse; eumqueve impetrasse, et ita a gravissimo
morbo fuisse liberatum. Quodqueve Celsus scribit: prudentis hominis esse, eum qui servari non potest, non attingere; ne speciem subeat eius occisi, quem sors ipsius peremit; ne qui periit morbi rigore, Medici aut ignorantiâ, aut negligentiâ periisse videatur: hoc item, ut et, quod negatur a nonnullis, morborum incurabilium curam esse suscipiendam cum e limitatione est accipiendum; dum scilicetnulla remaneat spes ve salutis, vel doloris levamenti. Rodericus a Castro, lib. 3. cap. 17. et seq. qui consimiles adhuc alias, iucundas Medico-politicas quaestiones en in tractatu coacervavit Et item nonfrustraneâ spe aegrum lactare debet; si inde periculum animae metu endum videatur. Speckhan. cent. 1. o. 30. Video porro plerisque placere, a Medico exactissimam in aegro curando, diligentiam desiderari. Siqueve talis non praestetur, distin ctio est adhibenda. At enim imperitia enecat aegrum; et tunc ad legem Aquiliam, extraordinariamqueve convolandum est poenam. Aut studio id facit, ubi Lex Cornelia de sicariis locum habet, Peinlichen Halßgerichts Ordnung Caroli V. Artic. 134. Wolffgangus Sattler Disput. de Iure et privilegiis Medicorum, quae est tom. 1. Disput. Basil. ches. 33. etc. ac thes. 44. Rodericus a Castro, lib, 3. cap. 23. Speckhan. cent. 1. quast. 24. Quamvis Plinius dicat, lib. 29. cap. 1. nullam legem esse, quae puniat inscitiam capitalem Medicorum, nullum exemplum vindictae. Ac etiam Hippocrates dict. lib. de lege scribat; soli Medicinae nullam statutam esse in Rebus publicis poenam, praeterquam ignominiae. Haec tamen omnia intelligt debent, intuitu difficilis probationis culpae, ac propter ipsius rei incertitudinem atque obscuritatem. Ut et Plato 9. de Republ. inquit: Quivis Medicus, si is, qui ab eo curatur, moritur, in vito ipso, purus sit secundum legem. Unde si Medici negligentiâ, vulnus deterius reddatur, moriaturqueve vulneratus; vulner ans reus mortis haberi non debet, sed tantum laesionis. §. praeterea, ubi Angel. Instit. de Leg. Aquil. Numqueve vulneratus ex vulnere, an vero perierit ex superveniente accidente; ex Chirurgorum et Medicinae peritorum iudicio determinatur, si tamen singulare praestiterint iuramentum; Constit. Criminal. Carol V. Artic. 149. Gail. lib. 2. observ. III. num. 18. Nec item facile nunius dicto stari debet, Sattler. dict. Disput. thes. 46. Ac quomodo testificandum sit circa eos, quibus venenum exhibitum fuit, dequeve ratione iudicandi in capitis vulneribus, et in iis, qui aquâ fuerunt suffocati; ac quomodo amissa virgintas deprehendatur; consule eundem Rodericum a Castro, lib. vit. cap. 10. et seqq. Ceterum Medici numerarii praesertim, et Archiatri; immunitatem omnium munerum, civilium et publicorum habent. Sattler thes. 50. etc. Ac ne ullo modo, vel in curatione vel institutione praepediantur, publico eos salario frui voluerunt Imperatores, l. Medicos
§. ult. C. de professor. et Medic. Ac de eorum mercedihus, Magistratus extra ordinem cognoscit, l. 1. §. 3. ffide extraord. cognit. Cuiac. observ. lib 17. cap 27. Speckhan cent. 1. quaest. 27. Sic et Medicoforensi, ad certum diurnum salarium conducto, id etiam pro itinere debetuc Speckhan cent. 1. quaest. 25. Verum papuerem, etiam gratis fideliter curate debet, l. 9. C. dict. tit. de profess. et Medic. Gail. 1. observ. 43. n. 13. Speck han cent. 1. quaest. 33. Nec itemea, quae sibi in periculo constitutus aegrotus promittit, exigere potest. Sattler dict. Disp. thes. 66. Inde frequentius receptum est; Medicis in fine demum salarium deberi. Speckhan dict. cent. 1. quaest. 26. Quam tamen opinionem, licet communem, deridet Zasius, in § tripli, Instit. de action. in fin. dicens: Quod si verum esset, Medici non induerentur tam splendidis et purpureis vestibus; qui semper, sive moriatur, sive sanetur infirumus, aequaliter triumphant. Sed utut sit; certe Medicus protrahens curam, ut eo plus pecuniae extorqueat ab aegro, graviter puniri debet. Speckhan. dict. cent. 1. quaest. 29. Et tandem, non minus quam ipsi Medici, Pharmacopolae puniuntur; si avaritiâ er lucri libidine inexhaustâ, etiam contra Medicorum praescripta vel ex propriâ temeritate, quasvis medicinas, ex corruptis speciebus, aut herbis ac radicibus plane emortuis et cariosis componunt. Angel. in d. § prae! ertca, l. de Leg. Aquil. Damhouder. in prax Crim. cap. 77. Ac item de Medicis, eorumque officio, et salario videri potest Thomas Actius, tract. de prtptieg. infirmor. part. 1. rubr. 44. et 49. qui item rubr. 46. Et stq. de custodihus infirmorum tractat.
Sed anne vitae humanae terminus arte Medicâ prorogari potest? Quâ de re in utramque partem disputat Iohannes Hartmannus, Disput. Chymico-Medic 8. a princ. et Bartholomaeus Musculus de success. conventional. class. 1. membr. 3 adfinem. Et sane providentiam divinam, quae universaliter non solum genera singulorum, sed etiam singula generum, ac minutissima cuncta, ipsosqueve capillos concernit; falli et mutari non posse; Theologis lubentissime Medici concedunt. Sed qucd attinet terminos vitae naturales, praefixos a Naturâ tam universali, quam particulari, et domesticâ semini in sitâ, pro cuiusque temperamento, corporis structurâ, et principiis vitae firmioribus vel infirmioribus discrepantes; in iis ut abrumpendis libido voluntatis humanae, ita dilatandis et propagandis, prudentia artis plurimum valet. Loquimur nempe de terminis naturalibus vitae; mortemqueve Philosophice consideramus, illam humidi et calidi primigenii consumptionem. Hocque et Paracelsum innuere aiunt; dum dicit, mortem ex Iliadi resolutione, per industriam Medici impediri posse; minime illam quae est exente. Sic et Marsilius Ficinus, lib. 2. de vit a pieducendâ, cap. ult. scribit; obitum
naturalem differri posse, cum machinis Astrologiae, tum et praesidiis Medicorum. Tandemqueve addit: Non te pigeat perquit ere a Medicis, quae naturaliter tua sit diaeta; et ab Astrologis, quae stella vitae faveat, et quando haec bene se habet, et ad eam Luna, compone quae didiceris prodesse. Dubium certe in eo nullum est; sobrios, abstinentes, et pios, centesimum quandoque excedere annum. Nam et Galenum (quamquam se quater laborâsse tertianâ, et semel Causone, seu aestuanti febre fateatur, in lib. de tremor. et frigor.) centum et quadraginta annos (alii centum et septuaginta malunt) vixisse Suidas tradit: tantaqueve eum in cibo et potu usum abstinenti aiunt; ut numquam comederit vel biberin ad satietatem: neque suadente etiam patre, crudum quid unquam degustârit; tandemqueve sine aliquo morbo, solo senectutis defecerit marasmo. Idemqueve Galenus, alicubi scribit; se sola victus bona r atione effecisse, ut vitam longo tempore viveret sanam. De Xenophilo Musico, Plinius lib. 17. cap. 50. refert; quod propter candem corporis sui curam, et cognitionem (quâ solâ constare valetudinem Cicero dixit) sine ullo corporis incommodo, vixerit centum et quinque annos: Hieronymus Brunsvvicus, Medicus et Bibliopola Argentinensis, vitam ad annos centum illaesa valetudine produxit: adhibito medica mento, quod describit Ranzovius tract. de conservandâ valetudine cap. 27. Alia ratio fuit longaevitatis Patriarcharum, eorum ante diluvium inprimis, de qua Petrus Messias, lib. 1. var. lection. cap. 1. et 2. quamqueve in dubium vocare impium este videtur. Neque ullo modo audiendi sunt, qui putant aliter annos illistemporibus computatos, ut pluribus evincunt Franciscus Floridus Sabinus, Syllog. 5. lect. subcis. cap. 3. apud Dn. Gruterum tom. 1. Lampad. artium, fol. 1096. Caspar Dornavius in Mathusalah vivace.
Sortilegi, et incantatores, sub specie Medicinae fucum facientes, omnino sunt pellendi. Latherus lib. 3. de censu, cap. 21. passim pulcherrime Heurnius, method. ad prax. lib. ult. cap. 28. et Philippus Camerarius cent. 3. meditat. historic. cap. 30. Rodericusta Castro, in Medicopolitico, lib. 4. a princ. cap. 1 etc. Iohannes Langius, lib. 2. epistol. 46. Unde merito Salvatores, sive Salutatores abominamur; qui varia genera morborum, vel solo afflatu, osculo aut tactu, vel aliis levibus modis sanare solent: Dn. Adamus Keller, piae memoriae, Fautor olim meus honorandus, lib. 2. de offic. Iuridico-politici, cap. 21. fol. 531. et de quibus mirabilem historiam refert Antonius Torquemada, en la 3. iournee, de son hexameron, ad fin. Improbanda sunt remedia superstitiosa, et ab Ecclesia reprobata: de quibus huncce Canonem habet Paulus Grillandus, tractatu de sortilegiis, quaest. 6. n. 22. Quotiescunqueve adhibentur aliqui characteres, seu nomina ignota, aut aliae quaecumque observationes; quae manifestum est, quod naturaliter efficaciam sanitatis, et expulsionis
aegritudinis illius habere non possunt; talia semper iudicanda sunt superstitiosa et illicita; Etiam ut magiam foedam et sordidam abominatur Scaliger, de subrtlitate, exercit. 327. si quis curet cadaveribus, funibus suspensorum etc. et addit, haec si quis attrecatre audeat, etiam mereatur. Sic Bodinus, 3. de Magorum Daemonomaniâ, cap. 2. concludit: Magos posse interdum a maleficio, morbove solvere, quem magi alii, aut ipsi quoque immiserint. Sed neque omnes, neque semper possunt. Cum etiam in iure fassi sunt, ex more oportere, ut in alterum traducant sortes, alioquin non posse ipsos effugere, quin sortes illae in ipsosmet recidant. Adeoque indubitatum Bodino est axioma illud: numquam Satanam bene facere, nisi ut gravius ex eo redundet malum; atque ita naturae Dei adversatur, qui nullum malum fieri permittit, nisi ut maius consequatur bonum. Ac Reverendus Pater, Martinus Delrio, disquisit. Magicar. lib. 3 part. 2. per tot. de vana observantia agit, eamqueve definit Magiam superstitiosam, qua commodum aliquod speratur ex re, quae nec supernaturaliter eo pertinet, neque naturaliter id praestare potest. Nominatur ca vana; quia vel non consequitur effectum intentum, vel si consequatur, plus noxae, quam commodi adfert. De qua Caietanus, in summa, verbo superst itio, ita scribit: fuperstitio quoque est, observationum in verbis, aut rebus sacris portandis, dicendis, utendis, adiunctis aliquibus conditionibus non malis, quarum ratio nescitur. Ut patientes spasmum nervorum primo Carlino oblato Christi cruci, in parasceve utuntur pro remedio, confecto ex illo annulo, et sic de similibus. Quantum enim adparet; in huiusmodi superstitio intervenit, quoniam vanae conditiones adparent. Pariter Delrio, lib. 6. cap. 2. sect. 1. quaest. 1. fol. mihi 378. etc. maxume contra Parace! sum disputat: qui tradit; si quispiam supernaturali morbo, vel dolore, per incantationem detineatur, illi nullum naturale remedium prodesse; sed magicum remedium esse oportere, quo morbus tollatur, quali et introductus fuit. Hocqueve utendum esse in forti imaginatione. Hisqueve Delrio adnumerat, dict. quaest. 1. num. 9. lotium humanum, quo Daemones fugari, incantationesqueve ac sortilegia abigi posse multi adfirmant: ut etiam innuit Sarisberiensis, lib. 1. polycrat. cap. 8. Pertinent huc, qui exorcizant morbos, eosqueve certis abigunt imprecationibus: quale exemplum, supra fidem, sed historicus non vanus refert Petrus Matthaeus, lib. 7. del' histoir. de France, num. 7. ubi de morbo Reverendissimi Episcopi Argentinensis, agit, et consentit Rudolphus Botereius Historiarum sui temporis lib. 11. fol. mihi 192. Vanum ergo est, quod de Salomone scribit Iosephus, lib. 8. antiquit. cap. 2. eum incantationes composuisse, quibs morbi pelluntur; et coniurationum modos scriptos reliquisse, quibus caedentes daemones ita fugantur, ut in
posterum numquam audeant reverti. addatur Melanchthon tom. 5. declaemat. fol. 691. ubi disquirit, num recte libri Medici Salomonis fuerint aboliti iam olim? Magicumqueve fuit, quod ibi Iosephus refert, se vidisse Iudaeum, Daemoniacos curantem admoto eius naribus annulo, sub cuius sigillo inclusa erat species radicis, a Salomone indicatae etc. Superstitiosum et impium est, quod verbis quibusdam, nonnullos iam diu ad morbos depellendos usos fuisse constet. Et nempe Ulysses narrante Homero, Odyss. lib. 19. sanguinis profluvium carmine inhibuit. Aetius item, lib. 8. cap. 50. ait: Ad eductionem eorum, quae in tonsillas devorata sunt, statim te ad aegrum desidentem converte, ipsumqueve tibi attendere iube, et dic: Egredere os, quemadmodum Iesus Christus, ex sepulchro Lazarum eduxit. etc. atque adpraehenso aegri gutture dic; Blasius Martyr Christi ait, aut ascende, aut descende. Trallianus, incantationes plurimum posse iuvare asserens, cap. 4. lib. 9. auctoritate Galeni, sententiam suam confirmat, ita dicens; praeterea etiam Divinissimus Galenus; qui ne esse quidem incantationes putavit, longo tempore, multoqueve usu plurimum ipsas pcsse deprehendit. Audi igitur verba illius: Nonnulli putant incantationes anicularum fabulis persimiles esse, quemadmodum ego quoque diu existimavi; temporis autem processu, ab ipsis, quae evidenter adparent, persuasus sum, vim inesse. Nam in percussis a scorpione, adiumentum expertus, nihilo autem minus in ossibus gutturi infixis: quae incantatione expuebantur, ac multa praeclara, singulae habent in cantationes. etc Inter vulgares in Hispania, nil magis receptum esse scribit Franciscus, Valesius, c. 3. de Sacrâ Philosophiâ, quam quibusdam recitationibus, (ensalmos vocant) morbos quosdam aut etiam omnes curari. Videtutqueve hoc ita se habere, vel hoc argumento, quod si verba quaedam noxia sunt, aut etiam mortifera; possint etiam alia salutaria esse. Siqueve, ut ex Attali sententiâ Plinius narrat, prolatâ hac voce Duo, visus scorpio cohibetut, ne vibrare ictus possit. acsi, ut Vergilius alicubi ait,
Frigidus in campis cantando rumpitur anguis.
Quî quaeso negari possit, naturalis verborum vis? Quodqueve vanum haud sit, quod de incantationibus fertur, adparet ex Psalmo 57. ubi mentio fit aspidis surdae, et obturantis autes suas, quo non exaudiat vocem incantantis; et venefici incantantis sapienter. Sed utut haec sese habeant in veritate: certe eiusmodi mediis uti prohibet Deus. Deuteron. 18. Isaiae cap. 47. eoqueve nomine reprehenditur Manasses 2. Paralip. 3. Videturqueve fere semper, vel implicitum saltem pactum cum hoste generis humani in hisce, similibusqueve aliis, intervenire. Quo conducit referre historiam fide dignam, et a Trithemio, quaest. 3. ad
Maximilianum Caesarem relatam. Erat homo quidam custos porcorum, qui incluserat schedulam bacillo, nomen Beati Martyris Blasii continentem cui etiam tantum fidei deferebat, ut baculo in medio gregis, terrae adfixo, lupum ab accessu prohibitum crederet omnem. Stultâ hc confidentiâ, per longam experientiam roboratâ; ibat ille securus quocumque volebat, demittens sine periculo in nemore porcos. Contigit autem pertransire virum Sanctum, qui cernens daemonem custodiam habere gregis; dixit ad eum; Quid miser hîc agis? Qui respondit: Istos custodio porcos. At ille. Quis tibi curam porcorum commisit? Iterum respondit: Stulta confidentia pastoris; nam schedulam bacillo ingestam magnae putat esse virtutis, quasi Blasii cuiusdam merit is lupi arceantur a porcis, suam peccavit in legem, et nostras sequitur vanitates. etc. Evincit item Beatus Thomas 2. 2. quast. 96. artic. 4. suspendere ad collum verba etiam divina, licitum haut esse. Quia cum Evangelium quottidie in Ecclesiâ legi solet; si verba DEI non prosunt in aure, quomodo circa collum posita poterunt salvare Cumqueve virtus Evangelii sit in intellectu, non in figuris, melius in corde posita prosunt, quam circa collum suspensa. Nec ex decreto Canonici Iuris, in collectionibus herbarum, aliquas licet attendere observationes aut incantationes; nisi tantum Symbolum aut Dominicam Orationem ut solum creator omnium, honoretur, can. non licet. 26. quaest. 5. Beatus Thomas dict. loco. Alexander in summâ, part. 2. quaest. 52. artic. 6. Similiter extra lineam excurrere videntur, qui existimant, se programmata siderum, gemmis et metallis insculpere recte, licet etiam eruditissimus Ficinus in libro (aliâs insigni) 3. de vita caelitus compar anda, cap 15. et seqq. de eiusmodi imaginibus habeat multa. Ut et Rudolphus Goclenius, Iunior, in tract atu de peste, fol. 177. in tractatu de Magnetica vulnerum curatione, fol. 30. Idemque in Synarthrosi magnetica, contra Iohannem Robertum Theologum Societatis Iesu, fol. 101. Haecqueve opinio ex eo Ptolomaei Libello, qui o( karpo\s2 inscribitur, nata Iohanni Heurnio videtur, supra dicto cap 28. ubi ad 9. aphorism, affirmat Haly, secreta imaginum, aperire Ptolomaeum: nam, inquit, peculiares retum inferarum formas, s1unoikeiw/s1ei, a peculiariter caelitus sibi dicatis formis moveri: sic caelo haerentem scoripium, in nostr os hîc ius naturae exercere; ut in serpentes, serpentem. Hincqueve imaginum Magicar um Studiosos, lapide formam suis negotiis studentem caelare; cum iam iam Planeta, e radiis solis emicans, ad hanc caelestis sideris formam proficisci solet: tantaniqueve imbibere vim, ut quodlibet negotium, his vel promovere, vel inhibere posient. Sed non ignorant doctissimi quidam viti, cum signaculis t carminibus curatur, non inde dimanare vires: sed maxume ex persuasione, falsaqueve fide, seu imaginatione,
daemones astrales attrahente. In quo consistit spuria Platonica Philosophia, illequeve Paganismus, quem Iulianus Apostata reducere conatus fuit; ac Porphyrius, similesqueve excoluerunt, quorum vitas Eunapius Sardianus Graece descripsit. Sanc quarum artium ac natutarum instrumentis nequimus esse pares; earum artifices numquam evadere nos potis est. Non igitur Magia pro arte haberi debet; cum eius instrumentum, Daemon haut in nostrasit potestare: sed imo, ille potius miseris mortalibus, utitur pro instrumento, sibiqueve artem, latrocinium facit. Quare iterum dico, Daemonomagiam, ex se, a verbis, characteribus, consimilibusqueve rebus, nullam potentiam sortiri: sed gentis a Deo aversae superstitionem esse. Hucqueve et pertinere videtur Characteristica cura, cui Georgius Phaedro, Medicus aliâs excellens, in tract atu, vollkommene heylung aller offenen schäden/ lit. C. 5. plurimum tribuere constat. Ast anne in classem hanc Theurgia referenda erit, quae fit per nomina Sacrosancta, et precationes bonorum Angelorum: quam Cabalam Hebraei vocant, quamqueve Esdras veritus, ne temporis iniquitate intercideret ea, ex sententia septuaginta senum, in totidem volumina dicitur digessisse: Eam iuniores Goetiâ, postea conspurcarunt, et odiosissimam omnibus bonis reddiderunt. Sed vero Picus Mirandulanus, et etiam Iohannes Pistorius, reducere veriorem satgerunt: quos tamen singulari tractatu Dn. Iacobus Heilbronnerus, in tractatu demagica et Cabalistica morborum curandorum ratione, qui titulum habet, Daemonomania Pistoriana, passim odiosissime sugillat. Ego amplio, et piis, doctisqueve magis lampada cursu trado.
Artamen dubito ego plane nullus, plurima in naturae sinu abdita latere, vix pervia sensui, vel etiam rationi humanae: quae quamvis lateant ob ignorantiam nostram, ab illicitae tamen Magiae crimine sunt aliena. Nec omnia miracula Magica, Diabolica exsistunt: Pharisaeorumqueve proprium est, cuncta tribuere Diabolo, quorum ratio ipsis est ignota. Ita in illis rebus quae appenduntur, periapta vocant, non raro latet quaedam occultior facultas. Hisqueve lubenter olim etiam doctissimi Medici utebantur, cum malum, alterantibus et purgantibus invictum foret. vide Iohannem Heurnium dict. met hod. ad prax. dict. cap. 28. lib. 3. fol. mihi 401. etc. Sicqueve multifaria amuleta, seu remedia inveniuntur, quae specificâ et occultâ virtute venenis ita adversantur, ut ea vel ad se Magnetis instar adtrahant, vel alterando hebetent atque exstinguant. vide omnino Rudolphum Goclenium Iuniorem tractatu de peste, fol. 177. etc. Insuper, ut in morbis haud raro interveniunt Daemonum praestigiae: indeque nonnulli ferramenta, clavos, capillos evomunt etc. Iohannes Langius, epistol. Medicinal. lib. 1. epistol. 38. Sic et naturalia
quaedam etiam iis resistere fere asserere ausim. Profiteturque Hieronymus Cardanus, in Encomio Medicinae, quod iunctum est eius dem artis parpae tom. 1. fol. 651. Vim etiam in Daemones inesse Medicae arti, et Daemonas morbos esse, sed occultioris cuiusdam naturae: at item eos, qui Daemones propellere nituntur, id non sine sulpure, vitis albae aquâ, aliisqueve eiusmodi acrioribus et efficacioribus pharmacis tentare. Sic spectra lemuresqueve abigere Hypericum, seu perforatum aiunt, si domo iis infestaeinferatur. Sortilegos morbos, in brutis et hominibus, persicaria curat: si frigidâ madefacta, imponatur aegro membro, ac post terrae mandetur, etc. adde tractatum Bartnolomaei Karrichteri, von heylung der zäuberischen schäden. etc. Unguentum prro armarium, seu hoplochrisma (quod et unguentum Sympatheticum seu stellatum, unguentum item Martis, ac etiam Herculeium; vulgo Waffen oder Wundsalben nominatur) naturaliter, non superstitiose, vulnera curare videtur: secus ac Libavius putavit, intract atu singulari de impostoria vulnerum per unguentum armarium sanatione, cum quo etiam consentit Martinus Biermannus, apud Iacobum Martini, Disputationum Miscellanearum, lib. 3. Disput. 11. quae est de Magicis actionibus, thes. 60. et seqq. Compositio huius unguenti, traditur in Medullâ destillatoriâ, Cunradi Kunrath. part. 2. cap. ult. cam etiam habet Iohannes Kornthaner, in tractatu von der Pest/ fol. 2. Osvvaldus Crollius, in Basilica Chymica, fol. mihi 278. Eius autem mirabilis virtus, obscura vel incredibilis non potest esse ei, cui sanguinis natura, visqueve magnetica et harmonica, atque s1umpa/qeia non est ignota. vide Rudolphum Goclenium Iunioren in dict. tract. singul. de Magnetica vulnerum curatione. Eundemque in Synarthrofi magnetica, contra Iobannem Robertum e Societate Iesu, passim, ac praesertim fol. 216. etc. eleganter item, et perspicue causam huius remedii prodit Theophrastus, in tract atu de Persicaria. Henricus Petraeus, part. 2. Nosologiae Harmenicae Disput. 48. corollar. 10. Iohannes Ernestus Burggravius, in Achille Panoplo, passim ac praefertim fol. 84. et addi petest Biolychnium eiusdem, per rotum. Fit nempe ea cura, propter coniunctionem astralem, et elementalem: ac tria sunt, quae causantur per hoc unguentum, tam mirabilem effectum; Sympathia naturae, influentia caelestium corporum, persiciens suas operationes per elementa, et balsamum, quod sanandi praeditum virtute, homini cuilibet naturaliter inditum est. Spiritus mundi universalis, penetrans cuncta, spiritum animalem in mumiâ coagulatum, et spiritum sanguinis unit atque coniungit. Certe adhuc multis aliis experimentis constat, remanere sensum, absente aut consumpto sentiente, unde decisum fuit; quin et multiplicatur, et alia in se convertit. Thomas Campanell. lib. 4. de sensu rerum, cap. 11. ubi virum
Neapolitanum, cui amputatus fuerat nasus, mancipium emisse promittendo illi libertatem, si sineret nasum refici sibi, ex carne brachii illius, secundum Tropiensium Chirurgiam, quae quadraginta diebus hoc opus complet. Refectum esse nasum, servumqueve liberatum; sed post tres annos, mortuum fuisse consueto morbo; et simul particulam nasi languere coepisse, mortuam et computruisse tempore, ac ordine quo servus. Est et adhuc cura vere miraculosa seu divina: cuius mentionem facit Bea us Iacobus, in Epistola sua, per olei inunctionem, et orationem. Ita Iohannes Monachus, benedicens oleum dabat, ex quo peruncti, sani fierent, quacumque infirmitate tenerentur. Oleo ab Hilarione Benedicto, universi agricolae atque pastores tangentes serpentum vulnera, certam salutem resumebant. Eugenia, cum mulierem diuturnâ quartanâ vexatam, oleo perunxisset; omnem ea continuo violentiam fellis evomit, et sanissima reddita, pedibus ad suum diversorium properavit. Ac ubivis in vitis patrum, historiaque sancta, tam antiquorum, quam recentiorum exempla talia occurrunt. Quae si quis, ut vulgo fit, conficta omnia putat; hunc ego prono tramite ad Atheismum properare credo Malo autem ego superstitiosus haberi, quam vel minimum ad Atheismum inclinare
Anne autem Empirici sunt ferendi? Qui scilicet ad persectam Medicinae congitionem, e. perientiam duntaxat satis esse reputant; arbitrantes, nil rationalem discrplinam ad Medicinam pertinere: et inter quos ex Latinis etiam referunt Celsum ac Pinium secundum, qui ex ipsâ professione sese Empiricos adpellarunt; evidentesqueve causas, ut necessarias tantummodo amplectentes: contra quos disputat Roderrcus a Castro, lib. 1. Medico-politici, cap. 4. Sane quia saluberrimam Medicam artem, ut alias res, haec quoque corruptela invasit, ut plurimi eius scientiam et exercitium sibi vindicarent, et periculose in vitam ac fortunas hominum grassarentur: sudiose ideo falsi Medici a veris sunt distinguendi; Nullius artis tot artifices sunt, quam illius: etenim praeter aniculas cernere licet errones, circumforaneos, agyrtas, circulatores, impostores, Ecclesiae ministros, Iudaeos, et alios omnes tamen a)paide/utous2, et verae artis prorsus ignaros. Ac licet tempore Plinii secundi, nondum circa haec aliquid fnerit ordinatum, in eaqueve artium solâ eveniret, ut cuique Medicum se professocrederetur, nullaqueve esset lex, quae puniret inscitiam capitalem, nullumqueve vindictae extaret exemplum. Plinius hrstor. natural. lib. 29. cap. 1. Cautius tamen posteriores Imperatores Medicis his saltem immunitatem dederunt, qui praeter domesticum et umbratile studium, sanitatis hominibus reddendae caussâ, urbem circumeunt; et inde periodeu/tai appellantur: quiqueve decreto ordini
probati sint, et intra statutum numerum continentul, l. 7. §. Grammatici, ff. de excusat. tutor. l. 5. 6. C. de professor. et Medic. lib. 10. l. 1. ff. de decret. ab ordin. faciend. Et valet haec cautio plurimum in eius controversiae diiudicatione. An Medico eventus mortalitatis debeat impuari? vide Heigium part. 2. quaest. 26. per discurs. ubi scilicet dispicitur cumprimis, an Medicus limites excedat suae professionis, et an sit peritus in arte? Et imperitia hîc culpae adnumeratur, l. 7. §. ult. ff. deoffic. praesid. l. 27. §. si calicem, ff. ad Leg. Aquil. nemoque affectare debet, in quo vel intelligit, vel intelligere debet, infirmitatem suam alii periculosam fore. Adeo ut extraordinaria quaedam poena locum habere queat, cum imperitiâ et negligentiâ Medicus peccat. Heigius dict. loc. n. 56. Sicque in Regno Neapolitano, Medicus qui absque licentiâ officialium Regiorum, et absque discussione ac Doctoratu medetur, publicatione bonorum puniri solet: ac item ille, qui conficit medicinas, absque iuratorum interventu. Carrer. in pract. tit. de homicid. §. qui autem, num. 25. 26. fol. mihi 233. §. sequitur, num. 6. fol. 235. Hisqueve et Paracelsistae vulgares adnumerand; et qualis fuit ille, cuius mentionem facit Rod. Botereius. lib. 1. commentar. fol. mihi 74. quique Anno Christi 1594. Cardinali Borbonio, iam conclamato, salutem pollicebatur, si curandus traderetur; eâlege, ut si non mederetur, pro praemio ultimas poenas sponte lueret. Veruntamen Empiricos ferendos esse nego; si ii recte defimantur: in eorum enim classem, minime aggregare possumeos; qui ex Astrali inclinatione, vel experientiâ edocti, arcana naturae sciunt, nec in scholis ea didicerunt. Malo sane empirici, quam Medici talis operâ uti; qui nil nisi logicas, et methaphysicas novit subtilitates. Laudabiliorque mihi Zenon, quam Magnus esse videtur: quorum illum Eunapius, et docuisse, et factitâsle Medicinam scribit; hunc vero plus dicendo, quam arte polluisse: ita ut curatos ab aliis, verbis et quaestiunculis obiectis demonstraret adhuc morbo teneri. Chymiatros certe, Hermeticaeque philosophiae studiosos, maxume rationales, et dogmaticos esse puto; quicquid in contrarium scribat Rodericus a Castro, in Medico-politico lib. 1. cap. 6. ac licet etiam contra Paracelsistas, exstet parlamenti Parisiensis Arrestum, apud Ludovicum Servin, tom 4. des plardoyes, cap. 25. cum einim Anno Christi 1603. in facultate Medicâ deliberaretur, de consiliis Medicis non ineundis cum Spagyricis, Empiricis, et aliis, et facultate non probatis; M. Petro Paulmier, ordine sententiam dicenti, excidit ut diceret, se consilia medica frequenter iniisse cum Quercetano Spagyrico, viro suo quidem iudicio docto, et putare, Spagyricam non elle repudiandam, sed valde Medicinae utilem. Tunc utrumque abomnibus et singulis improbatum fuit. Edidit etiam M. Petrus Palmarius,
modo dictus, libellum, cui titulum fecit Lapis Philosophicus Dogmaticorum; quem Collegium Medicorum in Academiâ Parisiensi, erroribus, fraudibus, imposturis, et mendaciis plenum damnavit: statuitque ut Palmarius intra sex manses eiusmodi errores etc. scripto publico agnoscat et abiuret; profiteaturque se in Hippocratis, Galenique doctrinâ, et Scholae Parisiensis disciplinâ, constanter permansurum. Quae cuncta Parlamentum Parisiense adprobavit. At si vanitas et abusus vitentur, putarem, fovendum maxume esse eos, qui Chymiam iungunt vulgari Medicinae. Hoc asserto auctoritate Medici cum primis nostri saeculi praeclari Dn. Raimundi Minderei, qui in tractatu de Calcantho, passim, in eos invehitur Galenistas; qui Spagyricam artem, Hippocraticam et Gaelenicam doctr inam perficientem, ac consummatam magis reddentem; studiose, si non malitiose, satagunt abscurare, et oppugnare nituntur: indequeve eius nitorem toti mundo conspicuum, sine vel ratione, vel fundamento, contra plenam veritatem in summam mortalium noxam, et totius generis humani grave detrimentum invide fuscare sibimet praesumunt. Conqueritur item ille idem: Haerere medicinam nunc tem poris totam in cathedris, Gymnasiis, ac Academiarum porticibus; totam scientiam, fere sine factorum certitudine comprehendentibus; essequeve solo philofophico discursu, generali quadam areâ, conclusam artis solle mnitatem, nec in particularem usum duci, quae ratio universalis, attamen confusa, invenisse videtur. etc. Habet pariter pro Paracelso, contra methodum medendi Italicam, multa; Iohannes Albertus Wimpinaeus in tr act atu de concordiâ Hippocraticorum, et Paracelsistarum, eamqueve nil ad graviores, obscurioresque morbos depellendos valere, demonstrative probat. Et Iohannes Hartmannus, singulari Oratione, quae titulum habet, Philosophus, sive Naturae consultus Medicus, et praefixa est eiusdem Disputationibus Chymico Medicis, evincit: auxilia Medica eorumque genuinum praeparandi modum, a Paracelso et Chymicis, curandi vero Methodum, indicationum, inventionumque momento constantem, ab Hippocrate, recentioribusque probatae fidei, et experientiae Medicis, repetendam esse. Nullum verum, legitimumue sanandi modum assecuturum, ni Hippocratis et paracelsi simul fuerit legitimus heres; nique veterem illam cum nova coniunxerit medicinam Sicque idem Hartmannus, Disput. 8. quaest. 4. probat, Medicinam Chymiâ carete non posse: licet fere idenegare videatur Iohannes Langius, lib. 1. epistol. medicinal. 53. ubi de destillatione agit. Et quoque Sebastianus Mayer, in Sylloge 1. selector. Physicor. etc. sect. 3. cap. 9. fol. 175. scribit: Galenicos, nec Chemicos, nec praeparationes eorum, consentaneas rationi accusari: haec tantum, quae natura miscuit, et sub mixtione hac, integra usurpata
experientia utilia comprobavit, temere ab invicem non separanda esse; praesertim quando omnes ad usum medicum conspirant. Sed et his responderi facillime potest, et non consistit Spagyrica solum in simplici destillatione. Verum ne ultra crepidam videar iudicare, subiungere lubet Amplissimi Dn. Rutgeri Rulandi, Fautoris mei colendi censuram, qui in tract atu de Commissariis lib. 4. cap. 15. hac eadem de re sic scribit: non ideo Paracelsistas removendos esse, quando Medicorum operâ et iudicio Commissarius opus habet; quod ipsimet praeparant medicamenta: si modo habeant gradum, eisque nulla culpa in quemquam commissa possit imputari. Plura non addo, quia frustra curatur pertinacia Galenistarum, vel ipsorum Prophetâ teste; qui lib. 1. de cognitione et curâ passionum animi, ita scribit: Nulla tinctura adeo ineluibilis est, ut ad falsa, citra rationis iudicium dogmata, animi affectio; quae in his educatis dissuaderi non poterit. Et idem in principio lib. 8. de compositione Medicamentorum secundum locos; Falsae opiniones, animas hominum insidentes, eos non modo efficiunt surdos, sed et caecos.
Sed pro coniunctione veteris et novae Medicinae propugnatum hactenus fuit. Altioris est, meumque captum transcendentis indagationis: An ex Hermeticâ Philosophiâ tota Medicina sit reformanda? An principia Chymica adprobanda? etc. Quâ de re operoseagit Crollius, in praefatione prolixâ et eleganti, Basilicis suis praemissâ: ac pariter prae aliis fundamenta novae illius Medicinae dilucide proponit, Petrus Severinus Danus, in Idaea Medicinae. Et item hîc disputandum esset de medicina universali, ac an ea detur? Quod negat Henricus Petraeus, in Dissertatione, quae praecedit eiusdem Nosoogiae partem secundam, Et nilominus tamen mysteria naturae, non nisi per Chymiam aperiri, persuasum multis est. Per eam doceri possibilitatem ipsius resurrectionis, resurgentiumque corporum naturam ac dotes declarari, Paulus Ricius ait, lib. 1. de caelestiagricultura, fol. mihi 54. sunt et qui putant; Moysen, ut reliquis Aegyptiorum disciplinis, sic et Chymiâ fuisse instructum: eo quod aureum vitulum (quem Aegyptiâ superstitione inquinati Israelitae in deserto coluerunt. vid. Ian: Selden de Diis Syris Syntagm. 1. cap. 4.) po/timon reddiderit. Exod. 32. vers. 20. Imo Prophetas et Apostolos ipsos, Chymiae non ignaros exstitisse, asserere audet David Mederus, in Iudicio Theologico, de F.R.C. a princ. sic refert Esaiam, Hiskiam Regem, peste infectum sanasse emplastro ficuum maceratarum, vel chymice praeparatarum; ex massâ ficuum scilicet aridarum, in suo menstruo chymico natantium, confecto. Chymicâ item phrasi uti Regium Psaltem; cum comparat DEI verbum, argento probato, repurgato in catino terreo, septiesque depurato. Ac pariter Beatum Iohannem in
Apocalypsi, cap. 21. vers. 21. ubi facit mentionem auri puri, ut vitrum pellucidum splendentis, huncque. artem metallicam transmutatoriam exercuisse, Vincentius in speculo naturali scribit. Sed absurda magis adhuc Chymica imaginatione dementati, comminiscuntur: Ego animi gratiâ tantum haec adscribo, iudicium et censuram aliis committo.
Sed adhuc aliquid de Paracelso addam. de eo, Conradus Gesnerus, lib. 1. epist. 1. ad Cratonem ita scribit: Theophrastus certe impius homo, et magus fuit, ac cum Daemonibus communicavit. Basileae Medicus est (Adamus von Bodenstein) Carolostadii Theologi desuncti filius, plane Theophrasteus. Video plerosque huius farinae homines, Arrianos esse, Christique divinitatem negare. Idem Gesnerus, lib. 3. epistol. ad Didymum Obrechtum, fol. mihi 114. b. Mitto, ait, Libellum Paracelsi, recens excusum; in quo si pleraque forte tibi displiceant, pleraque etiam ita sint obscura, ut Oedipo habeant opus: erunt tamen aliquae forte, quae placeant, aut saltem quae admireris. Fuit is Paracelsus nostrâ memoriâ Magus, admirabilis homo, notus amicis quibusdam meis; a vicinis nostris Helvetiis oriundus: pervagatus magnam orbis partem. Chymicâ arte, quam ipse puto Spagyricam vocat, excellentissimus omnium: ita ut per eam metalla immutaret, argentum ac aurum faceret; et morbos inveteratos, ac aliis omnibus Medicis incurabilies, brevi, et facile curaret. In vitâ Oporini, quam conscripsit Andreas Iociscus, sequentia de paracelso inveniuntur. Venit Basileam Theophrastus, sub initium Evangelii repurgati, ac religionis nomine ab Oecolampadio susceptus, Magistratuiqueve commendatus fuit. Dissipata tum plane Academia erat, et Professores partim eiecti, partim suâ sponte cesserant urbe. Facile igitur auxilio Oecolampadii, medicam obtinuit professionem. Consilium Oecolampadii sequutus Oporinus, Theophrasto se adiunxit, et quam diu Basileae fuit, ab eius consuetudine numquam discessit: imo etiam domestico eius usus consortio, operam ipsi suam, famuli et Amanuensis officio functus locabat; sperans se vel hac officiosâ diligentiâ, perfectam artis cognitionem, quam Doctor iste, plenis crepabat buccis, consequuturum. Theophrastum itaque magnâ primo cum admiratione, et numerosâ sectatorum, etiam eorum, qui sapientiae et eruditionis eâ in arte eximiae, laude celebres erant, frequentiâ, docentem Oporinus diligenter audivit: et quae a Theophrasto Germanice dicebantur, Latine diligenter excepit. Latinae quidem linguae cognitionem Theophrastus habebat, ut saepe Oporinus adfirmabat, perexiguam; memoriâ tamen adeo felici praeditus erat, ut integra Galeni loca, memoriter et expedite recitaret. Ea quae ex materno sermone convertisset Oporinus, vel non intellecta dictando, omnia Theophrastus adprobabat.
Quod quidem Oporinum dubium saepe fecit, ut imposturae aliquid subesse, ex tam prompto assensu suspicaretur. Egressus, cum suis discipulis, ut herbas colligerent, si qua occurreret planta, cuius nomen ignorabat, eam non in usu esse dicebat. Cum Theophrastus contra placita reliquorum Medicorum, assereret hominis temperiem non nisi ex urinâ alcali (hoc est, si quis per triduum, omni cibo et potu abstinuisset) cognosci posse; Oporinus se ipsum triduo maceravit, et exiguum quid in phialâ Theophrasto adferens, iudicium Doctoris sui requisivit. At ille ridens, et stultum eum, qui tam facile obtemperasset, vocans, phialam parieti allisit. Solebat Theophrastus vino madidus, noctu stricto gladio per dimidium fere horae, cum larvis depugnare: non absque Oporini, qui eodem in conclavi, cubiculari suo lecto latebat, magno periculo et metu. Inde Oporinum ad dictata excipienda excitabat, quae tam expedite recitabantur, ut Daemonum instinctu, easuggeri, Oporinus se putasse saepe affirmaret. Hoc statu et his moribus, biennium fere Basileae Theophrastus vixit: quo quidem tempore, ita artem suam probavit, ut propter summam felicitatem, in desperatis morbis curandis, in magnâ esset admiratione. Erat ibi Canonicus quidam nobilis, valetudinis deploratae; eum Theophrastus, pactus pretium centum florenorum, tribus pillulis Laudani sui, salivâ subacti, feliciter restituit. Tam brevi spatio, et quidem re, ut videbatur, exili, sanatus Canonicus, pactis non stetit. In ius itaque ambulat Theophrastus; ubi cum solita et a Magistratu ordinata ac praelcripta solutio decerneretur; Theophrastus tam vile pretium suae arti statui aegre ferens, importunius in praetorem est invectus, ita ut laesi Magistratus poena metueretur. Itaque in Alsatiam defcendit. etc. promiserat Theophrastus Laudani conficiendi rationem Oporino se traditurum, quâ spe pellectus eum in Alsatiam est comitatus, et biennium adhuc, hominis importunitatem tulit. Tandem impetraturum se a Magistro suo, quod cupiebat, diffidens, eum deseruit. Accelerabat abitum, impietas Theophrasti. Vocatus enim a rustico aegro; cum Eucharistiâ usum intelligeret: suae arti iam non locum esse apud illum, qui alium auxiliatorem quaesivisset, aiebat. Exstant scripta Theophrasti; quibus adprobat Magiam, et hominem pium, Daemonis, ut latronis operâ uti posse, asserit. Et superest adhuc Basileae, Doctor Wolfius Wisenburgius, qui in publicâ lectione, affirmanti (si Dei deficit auxilium, Diaboli succedat) contradixit: sed multi ab eo calumniis oneratus, furorihominis cessit. Et haec quidem causa discessus Oporini a Theophrasto fuit: quo relicto, rediit Basileam, Laudani portione prius ab illo acceptâ; quâ etiam, veluti virgulâ divinâ, non multo post servatus fuit. Sumpto enim purgandi caussâ, Mercurio praecipitato, rixa
cum uxore ortâ, noctu domo egressus, ad patrem contendit. Hausitâ in viâ, aquâ copiosiore; et quia pulsandis aedibus, patri dormienti molestus esse nollet, ad fores assidens, frigore oborto, toto corpore, capite inprimis ita intumuit, ut de vitâ Medici desperarent. Dum ita aliquandiu decumberet, et quodam die, solus in lecto eslet, recordatus Oporinus Laudani, ad peram, quâ continebatur, arrepsit, ac tres pillulas devoravit: ibi somno consequuto, reversâ e contione uxore, quae mortuum se inventurum sperabat tumore sublato, incolumis evasit. Magno profecto ingenio fuisse Theophrastum, medicamenti huius praesentissimi praestantia demonstrat. etc. Hactenus Iociscus. Sed scribit tamen Michael Toxites, in Onomastico 2. Paracelsi, verb. Laudanum, liberalius multo Iociscum in sua oratione de Paracelso recitasse, quaedam etiam salsa posuisse. Verum de Paracelso multa habet Melchior Adamus, in vitis Germanorum Medicorum, fol. 28. Eumqueve vere plumbum et argentum vivum in aurum transformasse, ex Michaelis Neandri, descriptione Orbis terrae, part. 1. G. 8. et seqq. adparet, ubi narratio de Theophrasto memorabilis habetur, cuius generis simile nil hactenus proditum etiam ab iis est; qui in Theophrasto evehendo, supra Philosophos atque Medicos omnium aetatum atque temporum, toti sunt atque occupati.
Sunttandem qui putant, vel saeviores hodie morbos, vel minus valida esse medicamenta. Namque si quis Graecorum Latinorumque vetustioribus medicinis, curare morbos nunc velit; in cassum ut puto, laboraret. Vide quaeso, quam levia madia pesti adhibeat Celsus? Arabes remedia magis apta invenerunt: et certe ea quoque fastidio sunt, ac non satis apta; ideoque Chymice praeparata expetuntur. Disputari item solet; num morbi novi generentur, et veteres soleant interire? Ac refert eiusmodi multos morbos, noviter generatos, incognitos Medicis, et qui ne nunc homines infestant, Estienne Pasquier 4. des recherch. cap. 25. Sic autumant nonnulli, nunc silere lepram minusque esle leprososorum, dum viget et furit Venerea lues: indeque videmus, uberem passim proventum leprosis olim pie dicatum, et leprosoria multa, vacua magnam partem. Sebastianus Roulliard au grand aulmosnier de France, fol. mihi 273. qui causam, cur magis olim saevierit lepra, assignat multitudini Iudaeorum, huic morbo maxume obnoxiorum. Sed tamen lepra Iudaeorum, non fuit ea, quam Medici olim et nos hodie agnoscimus: quâ de re diligenter disputat Isaacius Pontanus, in descriptione urbis Ambstelodamensis, lib. 2. cap. 3. Sane omnes inter gentes, huiusmodi affectu vexatos praecipue Iudaeos, etiam prophani aliquot auctores prodiderunt; licet fabulis ac figmentis corruperint genuinam rei veritatem. Tacitus quippe lib. 5. histor. sue Iudaeos abstinere ait, memoriâ
cladis, quodqueve ipsos turpaverat scabies quondam; cui id animal obnoxium exsistit. Et certe sues toto corpore effici grandinosas, das sie Pfinnig werden/ nemini non constat. et Levines Lemnius etiam morbum hunc, vulgari leprae, seu Lazarismo affinem esse censet, 3. de occult. natur. miracul. cap. 7. Ac licet etiam Iudaeorum lepram, quidam cum Graecorum Leuce, seu vitiligine albâ confundant: eo quod et in Iudaicâ leprâ, cutem albam fuisse, constet, Levitic. 13. num. 12. vers. 10. 2. Reg. 5. vers. 27. Et tamen vitiliginem, sanguinis vitium esse, Medici uno animo aiunt: Iudaeorum autem autem lepra, exsanguia etiam corpora invasit. Levit. 13. vers. 47. etc. quin etiam ipsos parietes, et integras aedes, infecit, Levit. 14. vers. 30. etc. eaeque domus, immundae atque inutiles ad habitandum a Sacerdote iudicatae, deserebantur. Praeterea Iudaica lepra non semper albo sese colore in hominis corpore prodebat, sed interdum quoque adparuit subrubra: Levit. 13. vers. 18. 24. et 42. contra in leuce Graecorum, Latinorumque vitiligine albâ, color perpetuo albidusfuit. Denique Paulus Aegineta lib. 4. c. 5. testatur; vitiliginem, quae plures corporis occupaverat partes, magis periculosam esse, quam quae paucas: contra vero se habebat Iudaeorum lepra; nam ea, in omnem cutem, ubi se diffudisset, universumqueve a capite ad pedes contexisset, homo mundus iudicabatur; sin iterum adpareret caro viva, immundus reputabatur, Levit. cap. 13. vers. 12. etc. Adeo, ut videatur lepram Iudaeorum, legali cumprimis ac ceremoniali contagio, quod spiritualem respectum haberet, alios polluisse, singulareque flagellum DEI exstitisse, Henricus Petraeus part. 2. Nosolog. Disp. 45. thes. 25. Sed aliter philosophatur Campanella, lib. 4. cap. 12. de sensu rerum. Etenim ex Mosaica leprae lege, probare conatur; sensum affectumque communicari, et multiplicari, in dissimilimas atque distantes maxume res. Videri item potest Franciscus Valesius cap. 19. et seq. Philosophiae sacrae.
ELucescit et politica prudentia, tempore morborum contagiosorum, seu Epidemicorum; et nempe in his tam praecavendis, quam depellendis, et mitigandis. Eoqueve fine, nonnullis in locis, Magistratus aliquis exsistit singularis, cui cura sanitatis publicae commisla siet. Etenim electâ congruâ regione, et aedificatâ civitate; convenit illam omni puritate et claritate ornatam retinere, omnisorditie, et immunditiâ vacuam conservare, ne sordibus ac faecibus aeris tranquillitas inficiatur, et pestes,
febres, gravesque infirmitates inde oriantur. Maximopere itaque providendum est, a Magistratibus per edicta, ut semper civitas et locus, cui praesunt, nitidus ac mundus servetur, et viae sordibus non putrescant. Hincque praetor edicto cavit, ut cloacae purgentur, ac reficiantur, quorum utrumque ad salubritatem civitatum, et tutelam spectat, l. 1. §. 1. ff. de cloac. l. fin. §. si stercuo off. quod vi aut clam, Caepolla, de servitut. rustic. praedior. cap. 43. Idcirco cloacae et sterquilinia, de nocta purganda sunt, ne, foetor aut malus odor officiat vicinis; quibus actio in factum competit contra vicinum, foetorem, ac malum odorem immittentem in viam, vel publicum locum, l. 2. §. Idem ait. si odore, ff. ne quid in loc. public. Caepolla de servitut. urbanor. praedior. cap. 48. et 55. Ripa de peste, part. ult. tit. de remed. praeserv. n. 64. etc. In locum et viam publicam proici urinae ac res foetidae minime possunt; et ad Aediles Curules hoc onus spectabat, utilla emundarentur, l. aediles, ff. de via public. Caepolla de servitut. urbanor. praedior. cap. 78. in fin. Fieri item prohibitio potest, ut lanii et accommodantes pelles, similesqueve alii, non suam exerceant artem, nisi in extrema civitatis parte; ad aeris salubritatem conservandam, Camillus Borrellus de Magistratuum edictis, lib. 3. cap. 12. per discurs.
Intertemporales legis maledictiones, praecipuae sunt, Belluai, Fames, pestis. Deuteron. 27. haequeve poenaenon fortuito sane, aut mundi tantum, aerisve malitiâ evenire solent; sed sunt flagella Dei, quibus publica peccata punit Sicque Davidi ob peccatum, cuius iam ante culpa remissa erat, optio datur a DEO; ut eligat pestem triduanam, bellum trimestre, aut famem triennalem. Sed elegit David pestem, ut minus malam, Est eanamque manus Dei, et plaga eius immediata: praestat autem incidere in Dei, quam in homivum manus; quia Dei miserationes sunt infinitae. Pareus, exercit. Theologic. lib. 2. exercit. 45. pestis infligitur a Deo: inde manus, gladius, sagitta Dei in Sacris litteris ea indigitatur. Et infligitur per causas secundas, Angelos bonos et malos; ac item per causas naturales, positus ac coniunctiones astrorum, meteora, ventos, eluviones, putredines, etc. Sed tamen dirigitur manu Dei, ut non saeviat absque ratione, nec diutius quam vult Deus. Eâ insuper pii quoque corripiuntur: quemadmodum et aliis temporalibus malis obnoxii sunt. Ecclesiastae 2. Vers. 14. et cap. 8. vers. 14. Intra unam domum, inquit Beatus Cyprianus, ad Demetr. boni et mali interim continemur. Quidquid intra domum evenerit, pari fortunâ perpetimur; donec aevi tenporalis fine completo, ad aeternae, vel mortis, vel mortalitatis hospitia dividamur. Et idem alicubi: Omnium valetudo membrorum, cum ceteris communis est nobis, quandiuportatur in saeculo caro ista communis. etc. Est quidem pestis, una ex maledictionibus impiorum, Levitic. 26.
Deuteren. 28. Ezech. 14. etc. Sed ei non ut maledictioni obnoxii sunt probi: sed quatenus est paidri/a, et dokimasi/a, quales sunt cunctae piorum afflictiones, Psalm. 89. At vero licet originaliter pestis proveniat a Deo, nec etiam noceat piis, non tamen impedit, quo minus dicamus, eam remediis politicis ac naturalibus (praecedentibus omnino, quae ipsum Deum placare, fontemque poenae obturare solent) avertere, vel mitigare; non posse nos solum, sed et licere; nemini obscurum esse videtur. Licet enim causae omnes, positae sint in Dei potestate; nec quod multi epidemicis intereunt morbis, multi etiam inter media cadavera servantur; hoc in solam analogiam patientium atque agentium causarum, referri debet: ut Athei facere solent: non tamen propterea contemni causssae obviae atque praesentes; qut negligi remedia debent. Custodit enim ac servat Deus alios absque mediis, alios per media ordininata: et ideo mediis omnes uti vult, sicut cibo atque potu. Porro et politico causae pestis cognoscendae sunt; eaequeve naturali ratione, quatuor de causis contingunt; quae omnes etiam corrigi naturaliter aliquo modo queunt: vitio nempe aquae, aeris, cibi, et contagio. Vitio aeris et aquae, pestem tontingere, Hippocrates novit. Et refert quorundam fide Cardanus, lib. 8. de rer. variet. ad fin. tam vehementem fuisse putredinem in aêre quandoque, ut panis recens, per noctem aeri expositus, mucidus evaserit. Ab aqua, tam pernitiosa esse nequit, quod excoquatur, quod vino liceat uti. Eam vero, quae alimentorum vitio contingit, fami succe dere, ferme necessarium videtur. Ac post famem, fere consequi solere pestem, Plutarchus notat, non uno loco: in Demetr. num. mibi 15. et in Anton. num. 10. refertque idem, pestem talem, milites quondam Caesarianos, in Thessaliâ, vino et laetitiâ abegisse, in Caesar. num. 12. Et contagio eam contrahi qui negat; negat quod experientia quottidiana testatur: licet hoc faciant Medici nonnulli. vid. Hieron. Perlini, declamat advers. morbor. contagienem, etc. Sed male Quercetanus de peste, cap. 2 fol. mihi 22. etc. lib. 1. Refert etiam Capitolinus, in vitâ Veri Imperatoris, ex arculâ aureâ, quam miles forte inciderat, spiritum pestilentem evasisse, et multorum hominum stragem procurâlle: et forsan ibidem Magicis, artibus inclusus ille erat. Sunt et contagionum signa; quorm alia praenuntia sunt futuratum; alia praesentes monstrant: quae Fracastorius congessit. de contag. lib. 1. cap. 3. Ac quod pauci in hoc morbo servantur, nil fere in caussâ esse (si divinam iram ob peccata excipias) Guil. Gratarolus in desoript. pestis, iunct â eiusdem tract. de vini naturâ. fol. mihi 883. scribit; quam hominum negligentia, stupiditas, medicamentorum et Medicorum bonorum contemptus, aegrotantium custodia mala, in regimine victus, corporum intemperantia, vel res angusta domi; aut
quod paucissimi velint Medici adesse, sibi ipsis a periculo caventes. Medica remedia, tam curantia, quam praeservantia non attingo, cum de iis alii egerint ex professo. Sed et haec politica remedia hîc non sunt negligenda, de iisque lata agit David Herlicius, in Consilio Politico-physico, Was ein Statt zu besorgender Pestzeit in det Gassen vnd Strassen/wie auch in offentlichen vnd privat Haussern/furnemmen solle. etc. ac consule etiam de officio Magistratus tempore pestis, Ioh. Colerum, in Oeconom. sive im Hanß Buch lib. 19. cap. 6. Hippol. Guarimonii Pestilentz Guardien. adde etiam Iosephum Quercetanum, in tract. de peste passim, ac praesertim lib. 2. cap. 1. Dn. Adam. Keller, piae memoriae de offic. Iuridico polit. lib. 2. cap. 21. Everhard. Speckhan, cent. 1. quaest. 10. Et quidem Nosocomia primo omnium fieri; ac si plura sint, ea a se invicem distare debent; ne contagium unius, ad aliud traducatur. Habenda est in ipsis distinctio talis; ut in unâ eius parte ii contineantur, qui absque dibio fuerint peste affecti: alia eiusdem pars deserviat iis, quibus aut glandulae citra febrem sunt, aut suspicio est exigua morbi pestilentis; tertia, qui iam liberi evaserunt. Iuvat maxume in talibus hypocaustis, unum atque alterum viteum eximiorbem, ut vapores non coangustentur. Concernit etiam politica cura munditiem externam, in plateis, curiis, atque templis. Stercus inprimis suillum, propter foetorem cerebro infensum, et spiritibus ingratum, aptissimum infectioni perhibetur: ac propterea sues et porci eo tempore, in suburbiis, commodius servantu r. Maior insuper cura haberi debet, ne reliquiae et excrementa, quae ex ulceribus infectorum, Chirurgi inter curandum extraxerunt, in plateas coniciantur. nam tunc canes, animaliaqueve alia inficiuntur, labemqueve illam domi adsportant. Prodest vicos, aliaque publica loca, convenienti suffitu, aut luculento igne, pyrio pulvere, vel etiam campanarum sonitu, aerem purgari. Sicque Hippocrates, luem illam ex Aethiopia Graecos invadentem, non aliter curavit, quâm aêris mutatione, alteratione que, ne talis amplius insp raretur. Et igitur ignem per totam Athenarum urbem in cendi iussit; nec simplicem materiam lignorum, verum serta floresque suavissimos, consue vit alimentum esse ignis; unguentaque pinguissima, et odorifera ipsis superfundi. Plinius lib. 36. cap. 27. Galenus de Theriacâ ad Bisonem cap. 16. cum quippe, pestis ex putredine fiat, nil eidem magis adversatur, quam sal et ignis. Hippol. Guarinonius, In Pestilentz Gnardien/part. 1. c. 5. et 8. ubi laudat brassicae salitae aquam, die Krautsur/oder Krautwasser; suadetqueve ut eâ tingantur vestes, abluantur manus et facies etc. Si prout alibi fit, peste infectorum domus concludantur; tunc necesse omnino est; ut iis de victu et aliis necessariis rebus sollicitâ curâ prospiciatur. Videturque satis durum, sanis aeque ac
morbidis prohiberi domo exire. hoc enim nil aliud fere est, quam Mezenzii exemplo, viva corpora mortuis copulare. vide Tilemannum Breuleum, apud Bidembach. decad. 5. consil. 3. Personae satis idoneae porro sunt seligendae, sive ex Ptochodochiis. quae publicis ele emosynis aluntur, vel ex aliis infimae sortis; qui infectis suâ operâ; studio et curâ succurrant: ne hâc externâ operâ atque auxilio destituti, penuriâ et curis periisse videantur: quae respro homicidii specie rectissime habetur. Et statuunt quidam Iureconsulti; privandum successione esse eum, qui aliquem derelinquit peste infectum: quâ de re disputat Rauchbar, lib. 2. quaest. 20. Sane aegrotorum, praesertim pauperum cura, quam sit grata Deo; docet apophtegma Francisci Tilemanni, Capucini apud Miraeum, in Elogiis Belgarum, fol. mihi 63. Hic enim dum leprolos curabat, a Discipulis Belgis, Romam forte, Religionis gratiâ proficiscentibus, officii caussâde viâ salutatus fuit. Quibus rogantibus: Cur non hîc, pater, ut olim Lovanii, sacras litteras profiteris? Ille ad leprosos eos deducens: Ecce, inquit, ostensis aegrotis, hic meus Augustinus, Hieronymus, Chrysostomus, Basilius est. Contemplationem ad actionem revocandam esse, significabat vir pius. Principem sup remum etiam, non posse impedire presbyterum a ministerio Sacramentorum tempore pestis: sed tamen eos qui ministrant infectis, posse prohiberi a commercio sanorum; docet D. Marta tract. de Iuris dict. part. 4. cent. 1. cap. 73. ubi idem ex B. Thomâ refert; quod hodie ad obsequium infectorum, aliqua Religio institui posset. Et indulgentias iis concessisse Clementem VI. et Gregorium XIII. qui tempore pestis infectis ministrant. Et item vicinorum commercio iure abstineri videtur, si iidem peste adfligantur. vid. tamen Goldasti Reichshandlungen/tom. 1. fol. 243 ubi eo nomine de Sabaudiae Duce conqueruntur Genevates. Sed statuunt communiter nostri Doctores, etiam eos excludi posse, de quorum contagio tantummodo dubitatur: ni vel iuramento, vel per scripturam, quam Bulletum adpellant, se immunes ab omni contagio esse probent. Speckhan dict. cent. 1. quaest. 13. Generatim vero, in curâ politicâ pestis, hoc primum procurari debet; ut eo morbo correpti, curâ debitâ non destituantur. Nostrâ curdelitate offenditur Deus, et idem placatur mise ricordiâ nostrâ, quam aegrotis exhibemus. Magis hoc iuvat, quam timida prudentia nostra, unquam efficere potest. Nemini fuga est concedenda, nisi vectigal aliquod pendat; unde ii, qui manent, vivere possint, aegrotiqueve sustententur. Et inde etiam a cerrime sunt puniendi, qui spoliant peste correptos, Berlichius tom. 4. Conel. 9. num. 7. Quiqueve tempore pesti, aedibus illorum, qui peste decumbunt, de more a Magistratu occlusis, mercede ad id publice conducti, negligunt aegrotos, poena
relegationis, vel aliâ arbitrariâ puniri possunt. Berlichius ibidem num. 5. Praeterea cadavera peste exstinctorum, terrâ probe operienda sunt. Nam quod Ron deletius existimavit; corpora mortuorum, quia amplius non exspirant, nullum venenum eiaculari, iam diu ab omnibus est explosum. Nec aliter sentit prudentissimus Venetus Senatus, qui inter leges tempore pestis observandas, hanc quoque scivit: Designati ad aegr orum visitationes, aegrorum custodes et reliqui ministri aliorum causâ conducti, penitus non conversentu r, comedant aut bibant cum vespillonibus ac libitinariis. Putatur nempe, vespillones a mortuis promptius infici, quam reliquos ministros ab aeg rotis. Alibi item vestes, et alia contaminata comburuntur: nec eo nomine communitas Domino ad pretium teneri videtur. Speckhan dict. cent. quaest 12.
Indagari hîc oportet, Num Christianus, salvâ conscientiâ fugere possit pestem? vide Dn. Andream Osiandrum, Cancellarium quondam Academiae Tubingensis, in Dissertatione singulari, de fugâ pestis. Christophorum Binderum, in tract. de causs. pestis. et cumprimis Dn. Felicem Bidembachium, decad. 5. consil. 2. Michaelem Mulingium, im Pest Regiment. Ludovicum Berum, in fin. tractat, de praeparat. ad mort. Theodorum Bezam, in quaest. de pest. Pareum, exercit. Theologic. lib. 2. exerc. 48. Eaqueve de re Scholastici et Casistae, ita ratiocinari solent. Sicut ex praecepto divino, nulli licet se ipsum, vel etiam alium occidere privatâ auctoritate: ita etiam interdum obligatur homo fugere mortem: ut si quis non fugiendo prob aliliter daret absque utilitate, alteri homicidii occasionem: aut si talis hominis vita, Rei publicae plurimum utilis foret. Sicque B. Paulus a Damasco fugit, Actor. 9. Cumqueve Iudaei Christum lapidare vellent, absconditis se, et exivit de templo. loh. 8. Insuper homo liber, oneri non adstrictus, praesentiam eius postulenti, etiamsi non teneatur fugere mortem, probabiliter imminentem, et aliquo divino flagello; ut sunt pestilentia fames, etc. licite tamen fugâ vitam salvare potest: dummodo eius fuga non in grave scandalum cedat, proximiqueve periculum aut iacturam; ac item bonâ fugiat intentione Nihilominus in tali casu, homini sic libero, ut dixi, licet vicissim, bonâ intentione non fugere eiusmodi flagellum Dei, minitans mortem: utsi cogitet, sibi illud flagellum non certo ad mortem esse; cum non omnes in pestilenti loco permanentes intereant eo morbo; sicut non omnes inde fugientes, incolumes manent; in promptu esle pharmaca, multum efficacia per Dei gratiam ad praeservationem. Quae etiamsi non haberentur, velle tamen se committere beneplacito divino. vel si quis animo reputet secum, pestilentiam divinum exsistere flagellum, quod commeruit suis peccatis: ac ideo etiam ad bonum exemplum, et confortationem aliorum, qui
commode fugere non possunt, velle in civitate permanere; sequeve humiliter subdere tali flagello, secundum divinam voluntatem. Intendat tamen, propter divinum praeceptum, se nolle sibi esse causam, nec ex intentione mortis occasionem: sed velle cum adiutorio divino, mortem, prout poterit, commode evitare. Cogitet insuper, si Deus eum per mortem ex hac vitâ evocare velit, mortem se velle suscipere libenter, et cum gratiarum actione; quantumvis inferior hominis portio, corporisqueve imbecillitas repugnet. Nec timeat ille, si forsan inficiatur, ne auxilio necessario destituatur. Qui si totus eum desereret Mundus, confidens in Deo, tutam et salutarem habebit custodiam Omnipotentis. Et Dominus item, quoad fuerit opus, prospiciet quoque illi, de auxilio humano. Nor talis Deum tentat; sed Sponte et humiliter se submittit beneiplacin divino: ut possit ex animo Deum orare, et dicere; Fiat voluntas Tua. Et illud Iobi c. 13. Etiamsi occideritme, in illo sperabo. Neque sane dubitandum est, quin talis, non fugiendo mortem, sed in verâ side humiliter flagello divino, multipliciter commerito se submitten do, melius etiam agat, longequeve magis et facilius consequatur cum excussione timoris, solidam animi consolationem, laetitiam, fortitudinemqueve virilem; atque a morte etiam corporis, praeservationem (si ei conducat) et Christianam spem ac persuasionem; si Deus eum ex hac vitâ evocârit, illud fore ad maxumam suam utilitatem, prout novit optime suis prospicere Deus. Ceterum si quis fuerit in eo statu, vel casu, ut ex divino praecepto mortem subire obligaretur, ne desereret Iustitiam autfidem; aut si tunc fugiendo, graviter alios scandalizaret; similiter si ex officio, vel aliquâ speciali obligatione; vel aliunde, ex iure naturali, aut divino, oneri sit adstrictus, praesentiam eius requirenti; ita ut eius absentia diuturna cederet alicui communitati, vel proximo in grave periculum aut iacturam: tali homini non licet fugere tempore pestis, ad evitandum periculum mortis; ex eadem plane ratione, ob quam in milite, aut cive pro patriâ pugnante, etiam timiditas et fuga puniri graviter solet. Nam per eiusmodi flagellum divinum, illiusve timorem, non solvitur vinculum obligationis, quo quis alteri tenetur. Sicqueve fugere nequeunt habentes animarum curam. Bonus enim paftor animam suam prolovibus dat; mercenarius autem fugit; Ioh. 10. Christus animam suam pro ovibus posuit: et nos pro fratribus animas ponere debemus, I. Ioh. cap. 3. sic ad permanendum itidem sunt obligati, quibus incumbit cura regiminis aliorum, tam publice, quam privatim. Quodqueve Episcopus tempore pestis, haut debeat saluti suae consulens deserere gregem; sed ut pro eo vitam exponat, illum magis ac magis, a pravi operis perpetratione cohercens, et bonorum praemia, malorumque poenas edisserens; monet pie et
pluribus B. Gregorius Pontifex Maximus lib. 8. epist. 41. Obligantur pariliter, ne alter alterum deserat tempore pestis, qui sibi invicem sunt obstricti ad mutuam subventionem; uti in Monasterio, vel aliâ communitate cohabitantes: aut in coniugio exsistentes; maritus, uxor, parentes, liberi, tutor, et eius pupilli etc. Et in tali maxume casu locum obtinet illud, 1. ad Timoth. cap. 5. Si quis suorum, et maxume domesticorum curam non habet, fidem non habet, et infideli deterior exsistit. In consimili conditione est, alterius famulitio et obsequio iugiter adstrictus: ut sunt famuli, ad privatim, aut publice alicui inserviendum conducti. Et vice versâ, Dominus sive praesens, sive absens, etiam illis providere tenetur; ne scilicet deserantur, sed ut eis quam optime subveniatur. Tenetur item vicinus, tempore pestis; non deserere suum vicinum; ne ???io eius operâ indigentem. Omnia enim quaecumque vultis ut ho??? es vobis faciant; ita et vos facite illis. Matth. 7. Tandem quilibet obstringitur, quemcumque alium, divitem, pauperem, amicum, inimincum, familiarem, sive alienum, non deserere; in casu extremae necessitatis, probabiliter imminentis. Deus certe, per nostras, et aliorum adversitates tentat nos: hoc est, vult a nobis declarari fidem nostram erga Deum, et in proximum dilectionem. Pro te mortuus est Deus: quare tunon propter Deum te exponeres periculo incerto; pro proximi salute? scriptum enim est: Diliges proximum sicut teipsum Matth. 22. et secundum Apostolum, 1. Cor. 12. Nos omnes sumus corpus Christi, et membra de membro, ac omnia membra corporis eiusdem, pro se invicem sollicita sunt. Christus in iudicio extremo dicet illis, qui a sinistris erunt: Matth. 25. Discedite a me maledicti, in ignem aeternum. Esurivi, et non dedistismilhi manducare; sitivi, et non dedistis mihi potum; holpes eram, et non collegistis me, nudus eram, et non operuistis; infirmus ac in carcere, et non me visitâstis. Quibus pro operibus misericordiae, paulo ante Dominus dixit: Amen dico vobis, quam diu fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis. Quapropter qui minimo suo fratri, in infirmitate, aut magnâ tribulatione constituto non adest, pro posse illisuccurrens, graviter peccat: quemadmodum qui ipsi Christo Iesu, si ei succurri posset, non adest. Generatim ergo Scholastici concludunt: omnes, quorum diuturna absentia, proximo esset iniuriosa, damnosa, periculosa, vel soandalosa; aut caderet in deminutionem divini cultus, regiminisque convenientis; cedere haut debere. Si enim uni tali fugere liceret, liceret et alteri: et sic cuilibet, omnibusqueve fugere, et quae sui officii essent, praetermittere permislum esset; soliqueve remanerent illi, quos vel res domi angusta detinet, vel qui alibi commodam habitationem nequeunt invenire. Proinde, non plane absonum videtur, quando in Republicâ
aliquâ, certâ sub poenâ prohibetur; ne cives ex urbe, tempore peftis, inibi grassantis, secedant. Hoc etenim quandoque, rationabili de caussâ fieri posse, magis probabile videtur. Cum quippe incommoda multa sequantur ex fugâ ditiorum, talique distractione civilis societatis; facilequeve porro, in liberis praesertim Rebus publicis dissidium, reique publicae perturbatio noxia subsequi potest. Et charitas non quaerit, quae sua sunt, 1. Corinth. 13. nec est in charitate timor, eumque perfecta charitas forâs mittit. 1. Ioh. 4. Referre lubet hîc, quod in vitâ Pauli Fagii, viri aeque pii ac doctissimi habetur: fol. mihi 105. Anno 1541. ut in multis aliis locis, ita Isnae quoque coeperat grassari pestis: quo tempore, quantam Fagius, cum animi magnitudinem, tem charitatem, sollicitudinemqueve ostenderit, nullo modo praetereundum esse videtur. Primum cum sciret cives, praesertim locupletiores, si quando lues ista saeviisset, relinquere oppidum, et alia in loca, in quibus aer salubrior esset, sese conferre consuevisse; nulla ratione habitâ pauperum et aegrotorum. Deinde, cum illud etiam, quod ipsis cum multis commune est, civitatis institutum non ignoraret; ut si quâ in familiâ, pestis aliquem infecisset, reliqua familia tota, per integrum mensem, domo egredi prohiberetur: sui officii esse sudicavit, de utroque homines admonere, et ex verbo Dei convincere atque docere; utrumque non modo a pietate Christianâ, verum et a communi humanitate remotissimum esse. Et, ut erat in docendo vehemens ac copiosus, facile multorum animos in suam sententiam adduxit: ut plerique cives aut manerent, et se quoque commit erent providentiae divinae; aut ita discederent, si qui discedebant, ut relinquerent gratissimam memoriam sui. Dum nempe haut ante abitum solum, eleemosynas liberaliter dedissent; sed etiam postquam abiissent, non desistebant pauperum meminisse, et eleemosynas mittere, ipsius cohortationibus commoti. Effecit item ille idem, ut longe rolerabiliori conditione ii essent, quos Dominus visitaverat, quam fuerant ante. Esti namque nondum Senatus illud interdictum, quo vetabantur exire, quorum in familiâ quispiam peste fuisset correptus, penitus sublatum erat: eâ tamen prudentiâ et pietate Senatus fuit; ut constitueret homines idoneos publico sumptu, iisque mandaret, ut omnibus laborantibus, qui ipsorum operâ uti vellent, adessent eorumqueve gererent diligentissimam quram. Ipse autem Fagius, intrepidus omnes laborantes adire; dies noctesque omnibus adesse: ut plane miraculo divino, in tam saevâ lue, omnium testimonio fuisse conservatus non dubitaretur. Hisqueve rebus brevi effectum est, ut ita eleemosynae auctae ac cumulatae sint, ut ex iis nova domus aedificata, omniqueve necessariâ suppellectile instructa atque ornata sit: in quam e civibus tenuiores, famulitia, et peregrini recipiebantur.
Sane pestis tempore, quam maxume adparet, quomodo differat Pharisaica pietas, a pietate simplicis atque probi vulgi. Iohannes Metellus, ICtus Anno Christi 1564. Coloniae, ubi tum pestis grassabatur maxume, ad Cassandrum scripsit, hoc idem quod dixi modo, firmare videtur. Ego, ex omnibus, quite, dum hîc esses, invisebant, solus reliquus sum, qui stationem Dei summi beneficio sanus ac salvus, minime deserui. At hoc mirabili divinâ providentiâ contigit: ac tantum profeci, casibus miserandae civitatis; ut quae philosophi, scriptis ex aliis accepta tradunt, de contemnendâ vitâ (quamquam nihil sit in nobis, de quo nobis aliquid polliceri possimus) ipse coram spectârim, licet invitus: atque tandem non ex mortuis Magistris didicerim, sed vivis. Multum vero interest, quid legas, an videas; uti tute facile nôsti. Videre autem mortuos, quos biduo ante hilares spectâsti, nec unum, sed multos; equidem constantem etiam hominem movere potest. Deinde antidota nulla, obsistere huic lui, metum auget. Praecipuos fugere cives; plebem tamen periculis sese obicere audacter, nec timere, imo mori fere cupere, quid aliud porro est, quam lupum auribus, in re periculosissimâ tenere? Tandemqueve ex sententiâ Ximenii addit; miserias varias illius temporis, coram conspexisse, optimam esse mortis commentationem, cent. 1. Epistol. Belgicar. quas ex Vandermylii Bibliothecâ, Daniel Heinsius erusit, epist. 68. Subiungam et ex Ecclesiasticâ historicâ, quaedam memorabilia exempla: primumqueve Eusebius proponit, histor. lib. 7. cap. 20. ubi ita fcribit: Insecutus est Alexandrinam persecutionem, pestilens morbus, et terribilis plaga: sed illis multo terribilior et gravior, quos nec spes erigit futurorum. Nobis vero haec omnia, exercitia quaedam virtutis, et fidei probamenta ducuntur. Quamvis enim densior, saeviorqueve paganos magis, quam nostros, invaserit morbus; tamen ne a nostris quidem penitus abscessum est. Multinamque ex fratribus nostris, pro nimiâ charitate, dum absque ullâ cunctatione, infirmos visitare non desinunt; et non folum visitare, sed et ministrare, et exhibere officiae, quae Dominus praecepit; serpente morbi contagione, cum illis pariter, quibus ministrare voluerant, interibant. affectu enim quodam dilectionis attracti, et velut participare do lores, cum dolentibus cupientes, alienas in se mortes, haut segnite transferebant, et effecti sunt eorum, ut dicit Apostoli sermo, peri/yhma. Denique plurimi nostrorum, praecipui, et electi viri, inter quos et presbyteri nonnulli, et Diaconi, multiqueve alii de plebe; constantissimâ et ardentissimâ fide, tamquam si Martyrii tempus instaret; miserando infirmos, semetipsos huiuscemodi mortibus inferbant; misericordiae ex hoc martyrium capere praesumentes. Et dum curandis aegris, defunctis exportandis, humandisque corporibus operam dabant,
insequebantur paene eos, quos suis humeris devexerant ad sepulchra. Pagani vero e contrario, suos continuo ut aegrotate coeparant, deserebant: parantes caros liberos, uxoremdconiunx; filiiqueve nihilomninus parentes, statim ut tremere membra vidissent, et morbo ora pallere, domo propulsos, in plateas semineces eiciebant: ibiqueve insequlta eorum cadavera relinquentes, vim morbi, quam per haec se effugere opinabantur, dupliciter incurrebant; dum ad pestilentiae rabiem, etiam foetor insepultorum cadaverum iungeretur. Refert idem Eusebius lib. 9. cap. 8. famem et pestem, siccitate diutinâ causatas: ac inter alia ita scribit: Quod si forte quis locupletum, miseratione permotus, impertiri aliquid cibi, indigentibus voluisset constrictus et praefocatus multitudine eorum, in quidbusnemo erat, qui repellendus videretur, deserebat inceptum; nec misericordiae propositum; per vim eorum, quos inedia effecerat impudentes, explere valebat. Intereaper plateas omnes et angiportus, erant omnia cadaveribus mortuorum repleta, nec erat omnino qui sepeliret; dum et ipsi qui adhuc superesse videbantur, morbo invalidi essent, et quasi continuo morituri. Verum cum et inhumata mortuorum cadavera, quos consumpserat fames, in plateis iacerent, et quos lues usque ad unum interemerat, nihilominus insepulti in domibus manerent; qui vero superesse videbantur, inediâ urgerentur; clamare omnes, et sponte Christianorum pietatem, misericordiamqueve imprecari; quosqueve paulo antem, extorres, patriâ ex domo egerant, nunc suppliciter exorare, ut more sibi solito, viventibus auxilium deferant, mortuis insepultis, sepulturae iusta persolvant. Apud ipsos tantummodo miserationes valere, apud ipsos solos, quae humanitatis sunt, pietatisqueve servari. Nec tam veram religionem, tam sanctam, tamque perfectam in omnibus, ullam esle, quae consulere hominibus universis, tamquam propinquis et proximis suadeat. Tam vero nostrorum populi, quibus reverâ per Dei gratiam (quod maxume omnibus mirabile fuit) neque fames in aliquo neque lues fuerat dominata, in nullo prorsus iniuriae memores, more sibi solito ex ad misericordiam etiam inimicorum, praeceptis Dominicis instituti; conferre certatim unusquisque prout poterat, cibos, et sustentare, ac reficere pereuntes; et non solum cibos cum eis, sed et affectum participare. Ex quo indigentibus etiam patva sufficere videbantur, quae cum magnâ pietatis aftectione praebebantur. Illos quoque, qui morbicontagione laborabant, ad quos nullus gentilium, ne propinquorum quidem introibat, sedulâ et frequenti visitatione curare; nec pati omnino aliquid per contagium; quippe quos gratia Divina circumdaret: cadaveribus quoque mortuorum sepulturam deferre, et quae sunt naturae, iusta, complere. Ita brevi, ingressa solo Christianorum per urbes et vicos, malorum facies
immutata; rebus ipsis atque operbus, veram esse, et piam religionem Christianorum, in cordibus omnium scripsit multo tenacius, quam tabulis aereis, eam falsam esse inciderat Tyrannus. De lue Africam infestante, deque S. Cypriani sedulo tunc officio, non solum erga fideles, sed ipsos etiam gentiles impenso, plura Pontius habet in eius vitâ. Quo etiam tempore idem Cyprianus, libellum de mortalitate cognoscitur scripsisse: quo cum debiles ad tolerantiam, et ad contemptum humanae vitae excitavit: tum etiam arguit eos qui offenderentur, quod debitum gentilium crudelitati supplicium, pertingeret quoque Christianos; pluribus docens, quam ea pestis proficua esset, ipsis etiam Christianis. Sed proh dolor, nunc genuinus talis, et primitivae Ecclesiae Christanismus, evanuit nunc, et inter tot pro fide belligerantes sectas, nullibi locorum fere invenitur. Quodqueve tandem Turcae, non abhorrent peste adfectos; haut id charitatis amore, sed ideo fit, quia omnia immutabili fato fieri credunt. Tom. 2. du Mercur Francois, fol. mihi 125. b. Natalis Comes, bistor. lib. 27. fol. mihi 597.
Nunc historicam descriptionem, morborum aliquot contagiosorum subiungam. Inter quos mirabilis fuit ille, qui belli Peloponnesiaci tempore, Graeciam adflixit, quemque Thucydides lib. 2. describit. Plerique septimo aut nono die, adhuc aliquantum firmo corpore, ab interno fervore exstinguebantur: intus enim tanto aestu fervebant, ut ne tenuissimas vestes, aut lintea, aut aliud quicquam, nisi nuditatem fustinebant; unde etiam multi homines neglecti, immensâ siti cogente, se in puteos praecipitaverunt. Qui superaverant, descendente in ventrem morbo, et exulceratione in eo vehementi exortâ, ac insuper magno profluvio accedente, paulo post, ipsâ debilitate, plerique interibant. Pervadebat enim totum corpus, sumpto a superioribus partibus initio, malum illud, cui fuerat prima in capite sedes. Et quia alius ob alterius curationem plus laedebatur, ritu ovium moriebantur; quae praecipua mortium exstitit causa. Aut enim cum prae metu se invicem non adirent, deserti peribant, multae queve inopiâ curantium, habitatoribus orbatae domus sunt: aut assidentes, curantesqueve, eâdem vi morbi repletos secum trahebant: inprimis qui honestatis ducentes rationem, invisendo amicos sibi ipsis non parcebant etc. Ac Lucretius lib. 6. hunc eundem morbum, et Hippocrates lib. 3. Epidem. sect. 3. medice describit. Eiusqueve Diodorus Siculuus, lib. 12. tres causas percenset. Cum, inquit, hieme praecedente, magni gravesqueve imbres, regionem inundassent, factum est, ut locis depressioribus, aquarum multitudo residens, in paludum morem stagnaret: quâ aestatis subsecutae calore putrefactâ, crassi gravesqueve coacti vapores, aêrem exhalantes infecerunt. Victus deinde, et alimentorum
vitium, morbi causa fuit: cum fructus eius anni, nimio humore corrupti, neque cocti satis ad salubritatem fuissent. Tertia causa fuit; intermissio Etesiarum, quarum alioqui flatu, nimius aestatis calor temperatur. De peste Anno 1348. qualis Florentiae et in Italiâ fuit, pluribus Iohannes Boccacius, in principio Decameronis agit. Et de eâ habet aliquid Petrarcha, lib. 3. de Senil, epistel. 1. ad eundem Boccacium; ubi inter aha scribit: Vacuus hominum, sed criminum plenus est orbis. Sic ad paucos, tota scelerum descendit hereditas, ne miremur, si quo pauciores, et peiores sumus. Nam necesse est hoc mentium virus, et hanc rabiem, et hunc luxum, et hanc sartaginem vitiorum, perpetuis ignibus superiectam; cui nihil deminuitur, sed indies aliquid additur, eo fervere fuinestius, quo fervet angustius. De eâdem plagâ, conqueritur idem Petrarcha, lib. 8. epistol. famil. epist. 120. ad Socratem, ac ait: Audeo affirmare, quod si omnium saeculorum flagella, post arcamillam famosissimam, reliquias mortalium informi pelago circumferentem, cum praesentibus conferantur, delitiae fuerint, et ludus, et requies. Neque enim his malis conferri decet bella quantalibet etc. Et item Iovius, lib. 21. historiarum, recenset: regnante Hadriano Batavo, exortam in urbe fuisse pestilentiae luem eamqueve cum severis legibus, more Italorum, Pontifici minime cohercenda videretur, contactu aegrorum ita exarsisse, ut urbi vastitatem minaretur. Tum Graeculum quendam, nomine Demetrium, Spartanum, hac ratione, sedandae pestilentiae negotium suscepisse; et etiam quod volebat, persecisse. Ferum taurum, cui dimidium cornu dissecârat; magico catmine dextram in anrem prolato, repente ita mansuefactum redd idisse, ut iniecto tenui filo ad integrum cornu, quo vellet, eum perduceret; et tandem pestilentiae placando Numini, ad Amphitheatrum immolâsse. Id quod Magicum omnino fuisse videtur, et maxtrme detestandum. Anno Christi 1576. memorante Thuano, lih. 62. a princ. ingens pestis immaniter totâ in Italiâ grassata est; quâ maiorem non meminerunt homines, post illam, quae Anno 1528. Italiam adflixit, et Gallicum exercitum. duce Lotreco, Neapolim missum, ad internecionem delevit: a Francisco Guicciardino, et Paulo Iovio descriptam. Et haec vulgi constans opinio fuit, morbum in urbibus ipsis natum, ex immunditie aedium privatarum, non a positu stellarum, aut aeris malignâ constitutione. Eâ lue, Tridentum ad solitudinem pene redactum fuit: cumqueve vis morbi resedisse crederetur, statim Venetiis recruduit; ita ut uno anno, ad LXXCIC. hominum, absumpta memorent, qui rem vero maiorem non fingunt. Malo, ut latius serperet, causam in parte praebuisse dicuntur Hieronymus Mercurialis, Foroliviensis, et Hieronymus Capivaccius, Patavinus, ambo praestantissimi
Medicinae professores: qui a Senatu accersit, et controversantibus in urbe de morbi naturâ Medicis, sententiam rogati; cum talem morbum pestilentem (contagiosum puto) non esse asseverassent, professiqueve, posse se eum curare, in eam curam Senatûs permissu incubuissent, ex eo aegrotantes, vel leviter suspectos, antea in locum hâc lue contaminatis assignatum, exportari solitos, in urbe retinuerunt: qui grassante, iamqueve se clarius prodente morbo, alios facile corruperunt, et inde malum in maius auctum, Ita ut cum administri eorum aliquot, et praeterea excellentes Medici, seu Chirurgi LVIII. periissent; ipsi petitâ a Senatu veniâ dimissi sint: ob tam pium conatum, nihilominus laudati, quod tot hominum saluti, periculum proprium postposuissent. Mediolani, Cremonae, Papiae, innumeri etiam eo morbo perierunt. Carolo Borromaeo, Nicolao Sfondrato, Hippolyto Rossio, Cardinalibus, harum urbium Episcopis, nullam non diligentiam, nullum non pietatis et humanitatis oslicium adhibentibus; ut aegris solatio, et rebus contra tam saevum malum, necessariis, in tempore subventrent. Borromaeus inprimis aegros invisere, et quasi de contagione securus, praesens alloqui, et aliquando tangere, toto eo tempore non desiit. Pestem item hancce calamitosam, quae dicto Anno MDLXXVI. Italiam, Venetias, Mediolanum, et cum primis Tridentum adflixit, longo stylo describit Natalis Comes, hist. lib. 27. fol. mihi 605. ac in simul recenset eius occasione varia instituta. Ac ait: quia Mediolani coeptum estet, ad convellenda semina pestis, et contagii, omnem supellectilem flammis absumere; qui morbo fuissent correpti, ne ceteros contagium, et rerum translatio corrumperet: multi, ne illud detrimentum acciperent, cogitârunt, optime consultum fore suis rebus, si potius vitam, quam rem amitterent; hoc est, si rem ipsam. occultarent, neminequeve sentiente, mortuos domi clam sepelirent. Sic per illam optatam suppellectilis conservationem, omnes una in multis domibus extinuebantur. etc. Per harum rerum nuntios, qui diditi sunt in proximas quasque regiones, sublata sunt ubique mutua commercia Insubrum. Parmenses tamen cives, cognitis his Mediolanensium difficultatibus; quia videbatur nimis inhumanum, ac barbarum quiddam, et ab omni Christianâ charitate maxume alienum, omnia prorsus adiumenta Christianis hominibus, et amicis ac finitimis denegare, nedum nescire, quae fierent in illis finibus: neque commercia prorsus concesserunt ad securitatem; neque prorsus ad charitatem sustulerunt. Clatros igitur geminos, tanto intervallo interse distantes excitant, ut qui essent citra hos, facile exaudire possent, qui essent ultra illos; si modo altiore voce loquerentur. Sic litterae inde legebantur, hinc scribebantur iisdem verbis, et ad destinatos homines, cum inscriptionibus,
sine ullo metu morbi transmittebantur. Magna ac miserabilis strages, edita. est Venetiis. Patres praefecti conservandae urbanae sanitati, nullum genus industriae praetermittere, ut semina quamprimum convellerentur: aegros ad locum extra urbem, Lazaretum vocant, mittere, quibus, omne genus ministerii, ad recuperandam sanitatem suppediraretur: suppellectilia flammis absumere, quae dissolverentur, quanti fuissent aestimata, e publico aerario: omnia iubere auferre per noctem, ne urbs metu consternaretur. Sed cum succrescente indies aegrotantium multitudine, nimis fieret sumptus publicus in suppellectilia combusta, fit decretum; ne praeter. lectos quicquam combureretur: et iussa est in locis finitimis suppellex aeri ac Soli extendi. Cum vero hâc ratione, vis morbi paulatim exstincta adpareret, paulo post vero violentior surgere videretur; praefecti sanitatis vetant sub gravibus poenis, ne mulieres, vel pueri exirent e suis vicis, ut mutuâ consuetudine civium sublatâ, contagii opportunitas tolleretur. Saevitum est in omnes canes et feles urbanos, ne per huiusmodi animalia, pestis ex alia, in aliam domum inferretur. Cumqueve Veneti Medici inter se non consentirent, accersiti Pataviosunt, Hieronymus Mercurialis, et Hieronymus Capovacca. Hi ad Principem admissi, palam profitentur, se cognoscere hanc non esse contagiosam pestilentiam, sed malignos quosdam morbos, qui tamen kpossent per incuriam aegrotantium. facile in pestilentiam commutari: atque quod. non esset vis contagii, nitebantur persuadere; quare se domos languentium ingressuros, et curaturos pollicebantur. Dissentiebant Veneti Medici, plerique ab hâc opinione, sed novis et feliciora promittentibus, plerumque facilius creditur. Non solum autem ope Medicâ, sed etiam pecuniâ adflictos et pauperes aliquando iuvabant; quare non tamquam peritissimi Medici, sed tamquam Dei, aut Aesculapii, a plerisque laudabantur et colebantur. Verum quoniam una cum fortunâ, floret et arescit omnis laus, et gloria mortalium; cum morbus nihil remitteret, resqueve in peius quottidie laberetur, invaderenturqueve sani tamquam a flammis siccâ et unctâ materiâ; quia illis credentes, simul, versantes luem contrahebant, conversa est omnis laus Medicorum, in lamentationes et maledicta. etc. Excavatae sunt fossae amplae, ubi corpora, multis ordinibus, calce et terrâ tegebantur, donec fossae essent repletae; quâ ratione putabantur facile absumi. Imperatum est, ut e vestigio languentes patefierent, neque domus mutaretur: vetitum, ne quis languentes inviseret, praeter Medicos, et coniunctos primo, aut secundo adfinitatis gradu. statutum; ut conscriberentur qui convaluissent; decretum, ut omnia languentium symptomata, ad unguem explicarentur: nemo ut ingrederetur domum intra quatriduum, in quâ quis decessisset, neque domestici
cum aliis, citra diem octavum, a funere versarentur. Et ibi adduntur aliu statuta, digna lectu, et quae ex parte usurpare liceret in simili casu. Anno MDLXXVIII ut memoriae mandavit Conestagius, lib. 4. de Portugall. cum Castell. coniunct. fol. mihi 183. etc. Pestis, postquam in Italia, Germania, Anglia, et parte Galliae grassata esset, tandem etiam Portugalliae Regnum, et inde in totam Hispaniam pervasit: sed nullibi magis saeviit, quam in urbe Lisybonâ. Saevissima haec pestis, fortassis a Deo Opt. Max. ob peccata immissa, non ex aeris corruptione, sed ex contagione nata erat. Derivata fuit in illud Regnum, ab hominibus et mercibus, quae ex locis infectis veniebant: Cumqueve urbs Lisybona, magnam partem a muris nuda, et mercaturae deditissima sit, difficile erat prohibere, ne huivismodi tum homines, tum merces reciperentur. Clementa aeris, sordes civitatis, nimius communis esus piscium, incuria Magistratus, cui cura sanitatis tuendae commissa erat, in aegrotis a sanis separandis, et in reliquis rebus omnibus, sive inscitia, sive negligentia, malum nutriebant. Quia vero hoc morbo infecti, brevissimo temporis spatio moriebantur, et quia ille instar ignis, pulverem tormentarium incedentis, celerrime omnes, qui ad aegrotos accedebant., corripiebat; magnus civibus terror incaussus fuit. Tandem docuit experientia, remedia lenientia, Cornu Monocerotis, et Lapidem Bezoar, plurimum omnium prodesse.
SUBiungendum est tandem aliquid de Sepulturâ, seu curâ Mortuorum. Ubi primo sciendum, pium esse mortuos honorifice sepelire, licet nil adimat Christiano, ubicumque sepeliatur. B. Augustinus de civitate Dei 1. Cap. 12. In memoriam enim humanae conditionis, sepulturae corpora tradere, laudabile est, l. qui dam 27. ff. de condit. institut. Andreas Dalner, de Iure hominis, lib. 1. part. 14. Corpora autem terrae sunt mandanda, non custodienda Aegyptiorum more. Mosetenim est nobilium,
et praecipue beatorum Martyrum, corpora linteamine quidem obvolvere, et studium funeri solitum non negare; terrâ vero non abscondere, sed super lectulos domi posita reservare. Hunc honorem quiescentibus reddi; in veteratae consuetudinis vanitas tradidit. De hoc Beatus Antonius Eremita saepe et Episcopos deprecatus est, ut populos Ecclesiasticâ eontestatione corrigerent, et laicos viros ac mulieres, rigidius ipse convenit; dicens non licitum hoc esse, nec Deo placitum: quippe cum Paetriarcharum et Prophetarum sepulchra, quae ad nos usque perdurant, haec facta convincerent. Dominici quoque corporis exemplum, intueri iubebat; quod in sepulchro positum, lapide usque ad resurrectionis diem tertium, clausum fuerit b. Athanasius in vitâ Anton. c. 57. ubi omnino consule Reverendum Patrem Heribertum Rosvveidum, in notis. Vetus sane Aegyptiorum Gentilium consuetudo fuit, ut cadavera medicata domi servarent. Pomponius Mela. lib. 1. Cap. 9. Mortuos nec cremare, nec fodere fas putant; verum arte medicatos intra penetralia collocant; sed et mortuos suos, mensis velut convivas adhibebant: ut Lucianus testatur, de luctu. Silius Ital. lib. 13.
----- Aegyptia tellus
Claudit odorato, post funus stantia saxo
Corpora, et a mensis exsanguem haut separat umbram.
Sanctus Augustinus, serm. de divers. 120. qui est prior tractatus de resurrectione mortuorum. cap. 12. Aegyptii ergo foli credunt resurrectionem, quia diligenter curant cadavera mortuorum: morem enim habent siccare corpora, et quasi aenea reddere, Gabbaras ea vocant. Quae mox irridens scribit: Soli Aegytii bene credunt resurrectionem mortuorum suorum: aliorumvero Christianorum spes, in angusto est. Viguisse videtur aliquo modo mos ille; iam tempore Iosephi: is enim mandavit servis suis Med cis, ut ungerent patrem suum, et Medici ungebant eum per quadraginta dies: eo usque enim durabant dies ungendi, Geneseos cap. ultim. Visuntur adhuc in Aegypto, sepulchra, et talia cadavera curata, Christophorus Fuererus, in Itinerar. fol. 25. Ad locum illum delati sumus, ubi sepulchra sunt, quae tantum continent ambitu suo, quantum urbs Alexandria; quem locum, ut et cadavera ipsa, incolae Muntas vocant. Sunt autem sepulchra singula lapidibus instructa, instar putei cum foramine quadrato, profunditate hastae longitudinem exaequante, in quae non ifficilis est descensus. In imoaliud foramen est minus, per quod difficultuer transiri potest: ubi angusta est caverna cadaveribus plena, quae tamen omnia, eleganti ordine disposita sunt. Iuxta hanc aliae sunt continuae, eâdem formâ, ita utab unâ ad alteram transiri possit, tauquam in labyrintho quodam. Viam, nobis (inquit Furerus)
monstrabant Arabes quidam, praelatis funalibus, qui cadavera nonnulla, subtili carbaso, modo fere quo apud nos infantes, involuta explicabant; et quomodo intestina, reliquaqueve viscera, hepate tantum, cordequeve relictis, exempta; corpora vero balsamo, alii queve aromatibus conspersa, putredinem omnem eluderent, haut indiligenter monstrabant. Ipsa cadaveraevetustissima erant; et sive aromatum. copiâ, sive vetustate, nigra admodum: ex urbe Mephi hûc delata. Aegyptios hâc in parte imitantur Indi Occidentales in Comagra, de quibus Petrus Martyr decad. 2. lib. 3. de reb. Oceanicis refert, eos cameras habere, pensilibus cadaveribus refertas, etc. pro cuiusque gradu indumenta cuique cadaveri imposita esse, auro, gemmisqueve superintexta. Et certe hominis cadaver, terrae, ex quae sumptum est, mandari debet. Rabbini hâc de re pro more ita loquuntur Corpus linquitur in potestate Daemonis Zazelis, de quo dictum est in scriptura: Terram comedas omnibus diebus. Et alibi: Pulvis terrae panis eius. Creatus autem cum sit homo pulvis terrae; inde Daemonem illum diciaiunt, Dominum sanguinis et carnis. Verum illud sepulturae genus, tamquam antiquissimum, Cicero 2. de Legibus commendat. vid. Philipp. Camerar. medit. historicar. cent. 2. cap. 70. Ioh. Gerhard. cent. quaest. politic. dec ad. 8. quaest. 9. cum seq. Keckerman. 1. politic. 1. Cap. 13. Et ex hoc patescit vanitas ac inanitas nostra. Optime Innocentius III. Pontifex Maximus, lib. 3. de miseriâ hominis. cap. 1. Homo mortuus hereditabit bestias; serpentes et vermes. Omnes enim in pulvere dormient, et vermes operient eos; sicut vestimentum, sic comedat eos vermis; et sicut lanam, sic comedat eos tinea. Putredini dixi, pater meus es, mater mea, et soror mea vermis. Quam turpis pater, quam turpis mater, quam abominabilis soror. Vivus generavit pediculos, et lumbricos; mortuus generabit vermes et muscas. Vivus producit stercus et vomitum, mortuus producit putredinem et soetorem. Quid igitur foetidius humano cadavered: Quid horribilius homine mortuo? Cuius gratissimus erat amiplexus in vitâ, molestus etiam erit aspectus iu morte. Quid ergoprosunt divitiae? Quid delitiae? Non liberabunta morte, non defendenta verme, non eripient a foetore. Qui modo sedebat in throno glotiosus, modo iacet despectus in tumulo; qui modo fulgebat ornatus in aulâ, modo foetet nudus in tumbâ. Qui modo vescebatur delitiis in coenâ, modo consumitur a vermibus in sepulchro. At ut ad propositum revertar: adeo etiam in iure nostro, favorabilis est sepultura in terrâ; ut si quis in testamento suo quem instituat sub eâ conditione; si reliquias eius abiciat in mare: ea non debeat impleri, l. 27. ff. de condit. institut. Heraclitus autem Philosophus statuit, Ignem, omnium naturalium rerum, solum et verum principium esse: unde voluit
idem, ut subito post mortem, corpora humana combustioni darentur. eo quod omnes res creatae, squendo sphaericum modum, deberent in sine ad suum principium redire. Verum satis iam Christianis constat, non de igne, sed de terrâ summum Opificem corpora nostra formâsse; et consequenter secundum illam ipsam regulam Heracliti, in terram reverti debere. Quodque cadavere non sint comburenda, late tractat Kirchmannus, de funeribus, lib. 1. cap. 1. et. 2. Idemqueve etiam Antonius Caesar plane sustulit, abusum illum combustionis cadaverum in Româ; et ordinavit, ut in terrâ conderentur. sic et Xenophon in paediâ, introducit Cyrum, morti adpropinquantem, ita ad servos suos perorantem; Mei pueri, cum decessero, nolite neque in auro, neque in argento, neque in alio aliquo lapide collocare, sed terrae statim reddite, quid enim beatius, quam terrae commiscere, quae tot pulchra nutrit et parturit. Probabile veroest corpora primitus ideo combusta fuisse; ne in ea quis saevire possit: hancqueve propter causam Saulis, eiusque filiorum cadavera exusta fuerunt, 1. Samuel. cap. ultim. Fuitqueve hoc sepulturae genus, Graecis, Romanis et Barbaris valde familiare. vid Claud. Guicciardum, lib. 1. de Funeribus, cap. 4. et eius varias rationes Eustathius refert; Ili ad. 1. ex quibus prae ceteris illa Marco Antonio Delrioni placet, ad Senecae Thyest. in not. margin. vers. 747. quod voluerint hoc modo cadavera, quae erant impura, igne purgare. Romae in Campo Martio, clari viri mortui cremabantur. Item Imperatores rogo exstruco, certis quibus dam ritibus et ceremoniis, in Deos referebantur; quam rem pulcherrimâ narratione exponit Herodianus. Veteres itam Romani, ad concrematorum cineres reponendos, urnis usos fuisse legimus; cuiusmodi antiqua monumenta, passim in Italiâ reperiuntur. Bayfius tract. de vasculis, Ac proprio nomine ossuaria dicebantur: vid. Cuiacium 10. observat. cap. 37. et cineraria quoque. Unde Christiani olim, quod reliquias Martyrum lhonorabant, Cinerarii per contemputm vocabantur. Beatus Hieronymus in epistola quadam ad Repuarium. Urnaepro cuius que facultatibus et conditione, vel viles, vel pretiosae erant: virorum namque illustrium ossa, aureis urnis condita Fuisse, Homerus memorat, Spartianus item de Severo, et Eutropius de Traiano. De urnâ argenteâ, Ammianus Marcellinus, lib. 19. postincensum corpus, ossaqueve in argenteam urnam coniecta.
Sepeliendi itaque sunt etiam hostes: late Camerarius 2. meditat. cap. 64. et centur. 3. cap. ultim. Laudiqueve datum Herculi, illi monstrorum domitori fuit, quod primus permiserit cadavera hostium sepeliri. Aelianus lib. 12. variar. historiar. Cumqueve Graeci contra copias Xerxis dimicaturi essent, omnes se iuramento obstrinxerunt, hoc modo:
Vitam libertate pluris non faciam, neque deseram Imperatores; neque vivos, neque mortuos:sed eos e sociis, qui in praelio occubuerunt, omnes sepeliam, et ubi bello exstitero victor, etiam Barbaros. Muretus 3. variar. cap. 10. Multa enim humanitati, quae non homini debentur: quod allegat, et multa alia Albericus Gentilis, 2. de iure belli. cap. 23. Cadaver item. hominis obaerati, quo minus sepeliatur, ullo modo impediri potest, l. ne corpora 38. ff. dereligios. et sumptib. funer. l. 3. §. non perpetuae, versic. quo mandatur, ff. de sepulchr. violat. Emanuel Soarez, commun. opin. lit. C. n. 1. Petrus Peckhius de iure sistendi c. 5. n. 23. Menochius de arbitrar. iud. q. lib. 2. cent. 4. cas. 387. n. 16. Philippus Camerarius cent. 3. c. 99. Et exsecranda, non ferenda est consuetudo, quae aliud inducit. vid. Dn. Valentinum Arithmaeum, pericul. Academ. 1. Disp. 3. thes. 2. Kornmannum de miraculis mortuorum, part. 9. cap. 36. et seq. Nec haereticis honestam sepulturam denegandam esse, Waremundus de Ehrenberg, vult lib. 2. de foederib. cap. 1. num. 93. et seqq. multis, fol. 66. per l. 9. c. de haereticis Hûc pertinet, quod Optatus Milevitanus, lib. 6. contra Donatistas scribit: Quid referam etiam illam im pietatem, de vestrâ coniuratione venientem: quia ad hoc Basilicas mundare voluistis, ut vobis solis coemiteria vindicetis, non permittentes sepeliri corpora Catholica; ut terreatis vivos, male tractatis et mortuos, negantes funeribus locum; si inter viventes fuerat certamen, odia vestra, vel mors aliena compescat. Iam tacet cum quo ante litigabas. Quid insultas funeri? etc. Estque, ex quorundam sententiâ sepultura, misericordiae opus, 2. Reg. 2. Tobiae cap. 12. Vitandi quidem sunt, errores illi duo, quos et reicit Beatus Augustinus, de cura pro mortuis, c. 2 (1.) quo Ethniciputabant, sepulturam necessariam esse, ut animae requiescere possint. (2.) quo quis putare possit, cor poribus defunctorum adhuc sensum aliquem inesse. Sed tamen multiplex est utilitas sepulturae tam vivis, quam desunctis; vit deducit Cardinalis Bellarminus lib. 2. de purgatorio, cap. ultim. Cadaverantem manifesti usurarii, tamdiu, doinec haeres de restituendis usuris caverit, arrestari potest. Et cadaver usurarii manifesti, non in Coemiterio, sed alio in loco, citra omnem ceremoniam sepeliri debet. Imo talis de sepultura, si eam in Coemiterio habeat, evelli potest, Dalner. dict loc. n. 8. etc. Ac quomodo impii, ac impaenitentes sint sepeliendi, consuluit apud Bidembachium, dec ad. 8. consil. 6. Iohannes Aepinus. De cadaveribus punitorum, an sepelienda sint, vel in aere consumi debeant? alibi dixi, lib. scilicet 2. politicor. cap. 2. num. 28. § 1. et vide Spekhan, cent. 1. quaest. 9. Berlichium, tom. 5. conclus. 48. Kornmannum, de miracul. mortuor. part. 9. cap. 34. Paponium lib. 20. tit. 8. arrest. 4. Sunt et alii adhûc, quibus interdicitur Ecclesiastica sepultura: nempe excommunicati, qui
in torneamentis moriuntur. etc. Clement. 1. de sepultur. cap. 1. de torneament. et adhuc magis, qui in duello motiuntur. Ab antiquissimo tempore, in consuetudinem immanissimam haec habebant Frisones; ut occiso homine unius cognationis ab alterâ, occisum corpus non sepeliebatur a suis; sed suspensum in loculo servabatur, et desiccabatur in domo, quousque ex contrariâ cognatione, in vindictam occisi, plures vel saltem unum, pro morte vicariâ trucidaret. Thomas Cantiprat. lib. 2. miracul. cap. 1. §. 15. Sed quid iudicandum est de iis, qui semetipsos occidunt? vid. Montaigne, 2. de essais, cap. 3. Fere nunc, a carnifice extrahuntur, et proiciuntur magis, quam sepeliuntur. Refertur pro sententiâ D. M. Lutheri, quod non penitus ii. damnendtur; cum in viti hoc faciant, et a Diaboli potentiâ superentur. Non tamen vulgo hoc dicendum esse ait, ne Sathanae praebeatur occasio caedium faciendarum. Et probat nihilominus, das man die Ceremonias politicas so steiss helt 7 das man sie durch die Schwellen zeucht (vonser Herz Gott (inquitille) lasset sei dahin gericht werden/wie er einen per latronem zuläßt gerödtet zu werden. Magistratus soll gleichwol strenger damit sein; quamquam anima non simpliciter damnata. Ericaeus, in silvula sententiarum, ex Lutheri et Melanchtonis, tum privatis, tum publicis rationibus, fol. mihi 44. b. Ad de Andreae Celichii Bericht von den Tenten / so sich selbst entleiben. Cumqueve Diabolus Princeps aetis sit, et homicida simul: gaudium et tripudium eius censetur, cum tristi hocce modo hominem occidit; indeque fere turbae et procellae ventorum oriuntur, cum se ipsum desperabundus aliquis occidit. Sicut Angeli gaudent super uno peccatore, paenitentiaur agente, Gaudia vero sua Diabolus non in laetitiâ et dulcedine peragere solet; sed in turbine et furore, prout est spiritus turbidus et furiosus. Henricus Kornmannus, de miraculis mortuorum, part. 7. nu. 76. Etiam circa in Felices homines illos, qui sibi ipsis inferunt manus, mira accdere solent. Avehenda interdum fuerunt cadavera illorum, per longum iter, ut in profluentem culeo insuti proicerentur: bennae, vel carro impositos, equi in descensu collium, vix trahere potuerunt; in ascensu vero, equ is non fuit laborandum, cum sponte incitato cursu, equus ferretur. Lavater. de spectris, part. 1. cap. 17. Poenam etiam illorum fuse recen set Elbertus Leoninus, in processu Criminali, ad Tit. Cod. de bonis eorum, qui ante sentent. mort. si b. consciver. etc. addens: ex quâcumque caussâ quîs se interfecerit, sive taedio vitae, sive ex impatientiâ doloris, sive metu criminali, sive aliâ ratoione; corpus in sterquilinio cum canibus coimmunem sepulturam habere, g l. in can. pla cuit. 33. quaest. 5. Roman. singular. 262. incip. Fui interrogatus, Iacobinus de Sancto Georgio, in tract. de feud. §. dictique vaesalli, num. 19. hâc etiam de re insignia,
et ad usum, praximqueve pertinentia exempla Decius habet, consil. 438. Sed nec tamen interfectio sui ipsius, iusta causa est, ut Dominus filiis, vel agnatis possit auferrefeudum, Bald. in cap. 1. Tit. quib. mod. fend. maittatur. Iacobin. de S. Georgio dicto loco, Clarus §. feudum, quaest. 58. Claudius Martinus Delrio, disquisit. Magicar. lib. 5. sect. 19. Qui durante, inquit, reatur, sibi mortem consciverunt, ii non sunt sepeliendi Ecclesiasticâ sepulturâ; sed cadaver debereta Iudicibus in furcam agi: fatetur equidem sententiam contrariam esse communiorem, putat tamen. crimen non exstingui morte, verum moriendo novum committi crimen. Eos autem consanguineos, et amicos, qui reis in careere venenum, vel laqueos, vel cultros suppeditant, vel violentas sibi inferunt manus, ad ignominiam evitandam; non dubitat teneri Corneliâ de sicariis lege. Si vero non vi sibi illatâ, sed aegritudine, vel debilitate, aut carceris incommoditatibus ante sententiam morerentur; in his sequitur ille sententiam communem: adeo ut si in talem legitime confessum, aut coinvictum, saeviens Iudex, eum non patiatur Ecclesiasticae sepulturae tradi, mortaliter peccet, iniuriarumqueve actione, conveniri a defuncti propinquis possit. Et porro de a)utoxeiri/a|, varie tam Philosophi, quam Theologi, et Iureconsulti agunt. B. Augustinus, de civitate Dei, lib. 19. cap. 4. Stoicis eam sententiam adscribit, mala si tanta fuerint, ut ea sapiens, vel non possit, vel non debeat sustinere, cogi eam mortem sibimet inferre, atque ex hâc vitâ emigrare. vid. Lips. Stoic. Philosoph. lib. ult. dissert. 22. et. seq. Ioh,. Combachium, lib. de homine, cap. 15. fol. 215. Adde Senecam, epist. 12. 24. 58. 70. et 77. Eiusqueve opinionis vestigia adhuc reliqua esse videntur in iure nostro. Emund. Merill. observat. 1. cap. 23. Erasin. Ungepaur. exercit. 1. thes. 10. Quorum instiutum Cato sequutus, cum Caesaris victoriam non ferret, se interemit. Brutus, manu sua hostem effugit: Plutarch. in vitâ, et Demosthenes eo fine semper venenum secum habebat, Plutarchus in vitâ. Et Lucretia, cum ignominiam illati sibi stupri impatienter ferret, violentas sibi intulit manus. Cleombrotum ferunt, le cto Platonis libro, ubi disputat de animae immortalitate, se praecipitem de muro dedisse, atque ex hâc vitâ migrâsse ad eam, quam credidit meliorem. Gymnosophistae item semet occidere, laudi ducebant. Ludan. lib. 3. vers. 141 hosqueve imitatus fuit Philosophusille, Peregrinus nomine, cuius mortem grahice describit Lucianus, tom. 4. Quorum sententiam, in universum damnavit Sanctus Augustinus, lib. 1. de civitate Dei, cap. 17. 19. 20. 22. et seqq. Non frustra, inquit, in sanctis Canonicis Libris, nusquam divinitus praeceptum, permissumve reperiri potest, ut vel ipsius adipiscendae immortalitatis, vel ullius carendi, cavendive mali caussâ, nobismetipsis necem
inferamus. Quam eandem sententiam eleganter etiam, Cicero, in somnio Scipionis expressit, et inter alia scribit. Nisi Deus, is cuius hoc Templum est, omne quod consopicis, istis de corporis custodiis liberaverit, hûc tibi aditus patere non potest. Homines enim sunt hac lege generati, qui tuerentur illum globum, quem in hoc templo medium. vides, qui diciturterra. Quare et ibi piisqueve omnibus retinendus est animus in custodiâ corporis; nec iniussu eius, a quo ille est nobis datus, ex hominum vitâ migrandum est: ne muinus humanum assignatum a Deo, defugisse vidamini. Hincqueve Aristoteles, 3. Ethicor. ad Nic omach. cap. 7. et lib. 3. ad Eudem. cap. 3. definivit: Mori, ut vel paupertatem, vel amorem; vel molesti quidpiam fugiamus; fortis viri minime est, sed potius timidi: quippe cum laboriosa fugere, mollities sit, neque hanc mortem sustineat quispiam, quia honestum sit, sed ut malum fugiat, et evitet; Et quoque eos, qui non exspectatâ naturae aut hostis dimissione, praepropere regressum parant non beatos Vergilius putat, cum ait:
Proxima deinde tenent maesti loca, qui sibi letum
Insontes peperêre manu, lucemque perosi
Proiecêre animas, Quam vellentaet here in alto
Nunc et pauperiem, et duros perferre labores!
Solent vero in contratiam partem adduci exempla Sanmctorum: ut Samsonis, Iudic. 16. Rhasis, lib. Maccab. 2. c. 14. illarumqueve Sanctarum feminarum; quae tempore persecutionis, ut insectatores suae pudicitiae devitarent, in rapturum atque necaturum se flumen proiecerunt: eoqueve modo sunt defunctae, et earum tamen martyria, in Ecclesiâ Catholicâ, celeberrimâ veneratione frequentantur: ut docent Eusebius, histor. lib. 8. cap. 12. et 17. ac B. Augustinus, 1. de civit. Dei, cap. 29. Sed ubique locum forsan habere potest, quod de Samsone dicit Lyra, ad cap. Iudic. 16. Non Samson intendebat se occidere per se, sed per accidens tantum: quia non poterat blasphematores Nominis Divini occidere, nisi se ipsum cum eis occidendo. add. R. P. Ludovic. richeome, in valedictione animaedevotae, colloquio 15. et seq. Et forsan in classem eorum accensendi sunt, qui in nauticis bellis, pulverem pyrium incendunt, ut effugiant in famem necem, et simul de hostibus vindictam sumant: exempla Thuanus habet, lib. 59. fol. mihi 158. et Laurentius Müller / in der Septentrionalischen Historien/ part. 1. fol. 7. et 8. De Saulis vero a)utoxeiri/a| et consectariis, singularem tractatum edidit Michael Rothardus Mulhusius, Sacrosanctae Theologiae Studiosus, Francofurti, Anno 1615. impressum.
Sepulchra, eorumqueve iura, Sacra fuisse antiquis, docent Paulus Manutius, de Legibus, Caelius, lib. 17. antiquar. loction. Claudius
Guichiarduis, de funeribus, lib. 1. cap. 1. et 13. et lib. 2. ac adparet idem ex legibus multis, per totum pene titulum ff. de religios. et sumptibus funer. ac ff. de sepulchr. violat. Interqueve Leges XII. Tabularum et una erat: Fori (ita vestibulum sepulchri vocitâvere) bustive, aeterna auctoritas esto. Estenim sepulchrum, ut Ennius dicebat, portus corporis, ut Tertullianus, asylum mortis, ut Constantinus Imperator, domus defunctorum. Proximumqueve sacrilegio maiores semper habuerunt, violare sepulchra. In pari religione fuit, corporis sepulchrum, et sepulchrum animae corpus. Etsi item Thesaurus, aut pecunia in monumento in venta, religiosa non sit; nihilominus sepulchrum violatur; cuius lapis movetur, terra sollicitatur, cespes volvitur, pecuniae sumendae caussâ. Nefas est, ait Cassiodorus, corpus, quod mundanas molestias semel reliquerit, pati iterum insidias humanas. Nam etsi cadavera non sentiant furta; attamen ab omni pietate estalienum, quicquam mortuis abrogare. Aerodius rer. iudicat. lib. 6. tit. 9. cap. 1. Imo lapsa et corrupta monumenta reficere non licebat; nisi Pontificis permissu: et eâ conditione, ne corpora tangerentur. Tantum abest, ut sepulchri conditionem, deteriorem facere permitteretur, ut meliorem non liceret. Etiam posteaquam iustae atque perpetuae sepulturae, corpora tradita essent; nisi ex gravissimis causis non transfere bantur, l. 39. ff. de religios. et sumptib. funer. l. 1. ff. de mortuo inferend. Sepulchrum est quidem terminus mortuorum. Quod si agrorum, finiumqueve terminos movere, piaculum est; quanto magis defunctorum? Aerodius ibid. cap. 4. Agitque de sepulchro violato, et poenâ illorum, qui effodiunt atque spoliant cadavera sepultorum, pluribus Berlichius, tom. ult. conclus. 47. Culpat in Cambyse, Herodotus, in Thalia, quod vetusta adperuerit sepulchra, et conspexerit in illis iacentia cadavera mortuorum. Quâ curiositate adhuc multi laborant, Quidam etiam, iocum ducunt, coemiteria prisca prophanare, inibi aedificare, fodere, et cadavera proicere inventa: quo sane demonstrant abunde, religionis se plane omnis incurios, et omnino epicuraeos esse. In eosque in vehit Georgius, Pisto rius villinganus, de materiâ Daemonum, fol. mihi. 20. etc. Videant ergo, ait, quis furor hos divexit, qui Sacra, ubi Spiritus Sancti requiescunt organa, caemiteria prophanant; et ibi sepultorum ossa, in cibum parant Zazelo, Daemoni, cuius libro 3. Regum, mentio habetur: et apud Pausaniam ex Delphorum historiis, Eurynomum vocatum legimus. Et addit: Civitatum invenias proceres, qui Christianius factum opinantur. si diruant, lacerent, et prophanent illa loca sacrata; ut in his ad furiosum Tympani boatum attellanas iuventus saltet, et Io Paean clamet: aut triobolares vetulae, in his vilia scruta vendant, seu lupinos; quam Deum pro animarum salute Sacris
Orationibus expiâsse, vel panem esurientibus fregisse. Et hoc plûs quam Ethnicum est, Nam Ethnicis rite sepeliri magnum fuisse, ex Homero et Vergilio, aliiisqueve constat. Putabant enim non rite sepultum iram fieri Deorum. eorumqueve religio habuit superstitiosa, animam inhaumati, intelligibilis esse ntiae expertem, ac furentis phantasiae imperio relictam, corporearumqueve qualitatum cruciatui subiectam esse, (Evestrum paracelsus vocare videtur) sic, ut corpus exsistens aêreum, aliquando umbrâ circum amictâ, amicos alloquuntur, et hostes interdum ulciscendo male excogitet. Unde Dido ad Aeneam,
Omnibus umbra locis adero, dabis improbe poenas.
Suetonius simile adducit, de cadavere Caligulae Imperatoris, in horto Lamiano, non rite sepulto. Hoc enim, quia levi saltem cespite fuerat tectum valde multum possessores horti, nocturno impetu inquietavit; donec per sorores ab exilio reversas, iterum erutum, et rite tumulatum fuit.
ANdebeant Sepulturae esse extra civitates, aut prope Eccclesias? Disputat Waremundus, lib. 2. de foederib. cap. 1. num. 104. et seq. item. num. 110. et item Rodolphus Hospinianus, lib. 3. de Templis, cap. 1. Olim extra civitates, n agris habebant sepulchra tempore Iudaeorum. Pausanias sepulchra multa extra urbem posita, nullum urbanum commemorat. Et fuerunt olim sepulchra tantum privata, §. Religionsum 9. et ibi Dd. Instit. de rer. divis. l. 6. ubi Corrasius, ff. eod. tit. Ex lege tamen XII. Tabularum non ea fieripoterant in urbe; Hominem mortuum, in urbe ne sepelito, neve urito. Rittershusius ad Leges XII. Tabularum, Claß. 1. cap. 2. et firmatur etiam l. 3. § 5. ff. de sepulchr. violat. Quamobrem Dio lib. 44. scriptum reliquit; singulariter Iulio Caesari sepulchrum inter moenia concessum fuisse. Sic et Adrianus, in foro sepultus fuit. Ratio prohibitionis sepulturae fuit, ne locus publicaus privatâ religione obligaretur; ne Sacra civitatis funestarentur. Aerodius rer. iadicatar. lib. 3. tit. ult. c. 1. et lib. 6. tit. 9. cap. 2. Valuit hic mos etiam aliquandiu, Christianismo constituto; ne frequentiâ sepulchrorum, urbs tandem non a vivis, sed a mortuis incoleretur. At quod falsâ religione impediebatur; verâ concessum fuit; permisitqueve Leo Imperator Novell. 53. ut cuique tam intra civitates, quam extra liceat mortuos sepelire. Id postea restictum fuit, ut fieret non passim, sed in Coemiterus, Aerodius dict. cap. 2, Et quoque Christiani, Coemiteria publici iuris
effecerunt: quin et Exsequiae, eiusdem iuris a Constantino Imperatore factae fuerunt. Novell. 43. ubi Ioachimus Stephani. Certe, ut mortis numquam obliiscamur; in celebrioribus, et iuxta Ecclesias plerumque, Coemiteria esse voluerunt maiores nostri, tandemqueve ipsis in Ecclesiis, Martyribus primum solummodo destinatis, etiam sepeliri alii coeperunt. Petrus Gilkenius ad. L. 2. in princ. C. de Sacrosanct. Eccles. Bellarminus, lib. ult. de purgator. cap. ultim. Nec amplius morticinia immunda sunt ossa et cadavera piorum: utpote Sacro Batismo abluta, et ita falvifico Christi sanguine conspera; cessavitqueve hâc in parte Levitica vetus Lex, vide Bellarminum, lib. 2. de beatit. Sanctor. cap. 3. quae nullam adeo immunditiam detestatur, ac contagium mortuorum. Paulus Ricius, de Mosaic. leg. mandat. negantib. num. 235. Apud Ethnicos item funestae reputabantur illae aedes, ubi mortuus esset. Mos etiam fuit, ut ad fores aedium privatarum, tantisper dum illae funestae essent, et dum cadaver efferebatur, vas magnum statueretur aquâ lustrali plenum, quae essete domo non funesta allataa: quâ sese quisque ex eis aspergeret, qui exsequias venerat. Pollux lib. 8. Nec dissimilis fuit ritus apud Romanos: festus: Funus prosequuti redeuntes, ignem supergrediebantur, aquâ aspersi: idqueve genus purgationissuffitionem indigitabant. Fuitqueve apud Iudaeos, similis lavationum et purificationum usus, quas Syracides cap. 34. baptis1mou=s2 a)po\ ns2krou=, adpellat. Apud Romanos, Dialis flamen, cui tam multae Ceremoniae impositae fuerunt, locum in quo bustum esset, numquam ingrediebatur, mortuum numquam attingebat: funus tamen exsequi, non illi religio erat. Agell. lib. 10. noct. Atticar. cap. 15. Ceterum propter hac causam institutum olim fuit, ut indicia adponerentur foribus funestae domus; ut de aquâ lustrali, iam modo dixi, eodemqueve spectabant capilli, de ipsius defuncti capite secti, qui, foribus adpendi soliti fuerunt. Eurip. in Alcest. Non video ante portam, ut lex est, fontana lavacra pro mortuis in porta; nulla coma praecisa est in vestibulo: quae accidunt in luctu mortuorum.
Magistratus quoque cavere debet, ut mortui non statim sepeliantur. Legecautum esse convenit, scribit Levinus Lemnius, lib. 2. de occult. natur. miracul. cap. 3. ne libitinarii ac Vespillones praepropere quos mortuos existimant, exstinctaequeve animae speciem praebere vident, loculo includant. eos praesertim, qui apoplexiâ, aut morbo comitiali, uterique strangulatione suffocantur, cum in illis nonnumquam anima delitescat. In febribus autem contagiosis, vel cum homines peste feriuntur, non consultum arbitratur ille, tam anxie ista observari. Sed vero etiam exempla sunt in promptu, ubi peste affecti nec dum mortui sepulti, fuerunt. Cuius rei memorabile est exemplum Coloniae Agrippinae,
ad Sanctos Apostolos in tabulâ depictum: quod refert ex Petri Mersaei Catalogo archiepiscopus Coloniensis, Kornmannus, de miracul. mortuor. part. 2. cap. 16. vide et Simonem Goulard, hist. de nostre temps, lib. 2. sol. mihi 362. et lib. 4. fol. 659. qui consimiles historias plures congessit. Fertur et de Iohanne Duns Scoto, celebertrimi nominis Theologo; eum apoplexiâ correptum, exanimem reputatum, nimis festinato funere, ad sepulchrum in choro sui Ordinis fuisse tumulatum: eumque deinde morbi violentiâ cessante, ad se reversum, pulsato frustra sepulchro, et miserabili mugitu edito, elisoqueve tandem capite, Coloniae periisse. Verum id side carere, Magnificus Hervvertus probat, in Mantissa, contra Bzovium, sol. 31. etc. Nonnumquam sane moribundae animae, in corporibus latent, vehementioribus ecstasibus oppressae, et ab omni corporeâ actione solutae; quod accidit saepe mulieribus matricis laborantibus suflocatione. Colerus, Oeconom. lib. 18. c. 113. Hincqueve olim mortui calidâ abluebantur, et per intervalla conclamabantur, Kornmannus, part. 7. de miraculis mortuorum, cap. 56. Zeno Imperator morbo comitiali arreptus, mortuus videbatur; et vivens sepultus fuit. Satellites, qui ad spulchrum, in quo repositus fuit, custodiendum erant collocati, retulerunt; se per duas noctes, lamentabilem audivisse vocem, ex sepulchro elatam: Miseremini et aperite mihi. Cum illi dic erent, alium iam imperared: Nil, inquit, curo; in Monasterium me abducite. Sed cum, ab uxore prohibiti custodes non adperirent; ferunt, aliquanto post. monumentum fuisse reclusum, inventumqueve in eo Zenonem, qui praefame, suos ipse manducarat lacertos, et caligas, quas gestabat. Zonaras, Cedrenus, et Baronius. Aegyptii; ne funerum curatores cum mortuis vener eam rem exercerent; noluerunt cadavera ante quartum diem sepeliri. Herodotus l. b. 2.
COnvenire, honorem aliquem defunctis adhiberi, nemo negare potest: nisi qui putet, mortuos plane amplius nil esse. Iacobus Martini, Disput. Ethir. 10. quaest. 7. Unde etiam lib. 1. Rhetoricor. Aristoteles, inter honoris species enumerat speulchra, et alia, quae mortuis tribui solent. Et pie mortui, etiam post obitum, non solum vitam beatissimam vivunt; verum et suo modo, in posteris nempe et amicis hominumqueve memoriâ adhuc in mundo superstites sunt; quâ ratione etiam posterorum eventa, aliquo modo pertinent ad defunctos. Defunctorum quidem magis propria est fama, et viventium honor: ut autem propterea fama non viventibus, sic neque honor defunctis est denegandus. Hûcqueve spectant varii,
variarum gentium funeris ritus; quos indicat Alexander ab Alexandr, lib.3. genial. c. 7. et etiam c. 2. lib. eod. et singulari libro persequutus est Iohannes Kirchmannus, in opere de Funerib. Romanorum, Ioh. Rosinus ibique Dempsterus. D. Antiq. Roman. lib. 5. c. 39. etc. et quaedam habet Kornmannus, de miraculis mortuorum, part. 7. cap. 34. et seqq. multis. Ac speciatim de sepulturâ Imperatorum, agit iulius Caesar Bulengerus, lib. 3. de Imperatore, cap. 19. Et ut nos nunc nolas ac campanas; ita olim tibicines; tam Gentiles, quam ex eorum imitatione Iudaei, ut lugubre canerent, funeriadhibere solebant. Cardinalis Baronius ad Annum Christi 31. num. 28. Abrahamus Scultetus, in eleg antißimis observationibus in Matthaeum, cap. 29. Refert ex Rabbinis Cardinalis Baronius quoque, ad Annum Christi 34. num 91. tantum olim excrevisse apud Hebraeos funerum impensam; ut interdum eius magnitudine cognati perterriti, qui impares essent eiusmodi profusionibus, relicto cadavere, se subducerent adtempus. Verum haec moderate fuisse a seniore Gamaliele. Sane ridicula, et improbanda merito est ambitio illa, quae etiam post mortem, in multis mortalibus se extendit. Non enim (quod infirmorum est) solliciti nosmetipsi esse debemus, de nostrâ sepulturâ-Beatus Augustinus confeß. lib. 9. cap. 11. et Satyrice exagitat tales Michael Montanus, des essais, lib. 1. cap. 3. fol. mihi 12. et etiam Leonardus Aretinus, epistol. lib. 6. epistol. ad Poggium, fol. mihi 246. Ipsorumqueve testatorum ineptae et ambitiosae voluntates, circa sua funera, iusta et monumenta, exsecutioni mandari prohibentur, 1 servo alieno 113. §. ult. ff. de legat. 1. Utqueve Solon Atheniensibus praescripserat leges, de sumptibus funerum moderandis: ita ad illius imitationem idem etiam Decemviri fecêre. Sumptum minuito; tria, si volet, reicinia (vestimenti genus erat) et vincula purpurae, et decem tibicines adhibeto: Hoc plus ne facito. Acalibi: Rogum ascia ne poleito. rittershusisus, ad Leges XII. Tabularum, Claß. 1. cap. 4. seq. adde Aerodium, rerum iudicatarum, lib. 3. tit. ultim. cap. 3. Non sane mos sepeliendi mortuos cum vestibus et ornamentis, rationabilis esse videtur. Dominicus Arumaeus, lib. 1. decis. in Coronid. Nec enim est quod putemus cum Rabbinis; qui induti tumulo conduntur, indutosresurrecturos. Ricius de Thalmudicâ doctrina, fol. 261. More item hodierno, apud Italos usitatum est, et olim quoque fuit, cadavera defunctorum precisissimis vestibus induta, et lectis splendide exornatis imposita; palam publice efferri. Hocqueve etiam apud Graecos Impratores usitatum fuisse, ex Pomponio Laeto adparet, ubi dicit: Cum defunctae Fabiae, coniugis Heraclii funnus efferretur, puellam sorte quadam per fenestram spuisse, tetigisseque elatum cadaver; ideoque illam, nullâ factâ morâ comprehensam, et rogo Fabiae impositam, vivamqueve fisse exustam. Non raro pariter Itali soleut faciem sucare praesertim feminarum; ut mortuae interdum, quam viventes, adpareant
venustiores: ita ut non cadavera, sed statuae videantur. Verum quando cadavera detrita, vel aliocasu mutila, propter deformitatem, publice oculis exposita, efferri non potuerunt; loco eorum, vel arvae quaedam supponebantur, vel plane involvebantur, vestibusqueve mortui contegebantur, quae inde funera larvata dici solebant. Gallis, dicente Caesare, funera olim magnifica, et sumptuosa erant; omniaqueve quae vivis cordi fuisse arbitrabantur, in ignem inferebant, etiam animalia, imo servos et clientes. Lithuani olim corpora mortuorum, cum pretiosissima suppellectile, quâ vivi maxume utebantur, cum equis, armis, et duobus venatoriis canibus, falconequeve cremabant: servum etiam fideliorem vivum, cum Domino ortuo, praecipue vero magno viro, cremare solebant Guagnin. in Lithuan. descript. De more Americanorum, vide Lovis Guyon, tom. 1. de divers. lecons, lib. 5. cap. 3. Cur autem cum Thesauris, olim sepulti fuerint Reges, notat. Apollinar. Calderini. discors. fol. mihi 55. et Guyon modo dicto loco. In Islandiâ quodam, indignus praeclaro parente habitus filius fuit, qui in armis minus. posset: utqueve posteri cum maiorum rerum gestarum gloriâ magis contenderent; vetuerunt bona parentum armis quaesita, ad filios devolvi hereditario iure: quin ea potius, cum defunctis Dominis inhumanda censuerunt: ut sunt aurum, argentum, gladii, clypei, equi, etc Arngrim. Ionas, de Islandiâ, lib. 2. ad fin. Salomon, ut est apud Iosephum, lib. 7. antiquit. cap. ultim. et lib. 1. de bello Iudaico, cap. 2. praeter alia sollemnia in funerationibus Regum, ingentem admodum pecuniae vim intulit patrio sepublchro: de quâ multis annis post Hircanus Pontifex, cum ab Antioncho Pio, Demetrii filio oppugnaretur, tribus talentorum milibus desumptis, hostis obsidionem solvit. Ex eodemqueve sepulchro, Herodes Hircanum imitaturus, multa aurea, aliaqueve abstulit orramenta; ulterius veroad conditoria, in quibus Davidis et Salomonis corpora sita erant, progressus; flammâ inde erumpente, quae duos ex Satellitibus ipsius exanimaverat, ab incepto deterritus fuit. Iosephus antiqueitatum lib. 16. cap. 11. At Sacrae paginae auctoritate monemur, nudum hominem in mundum intrâsse; nudum inde abiturum. Nudus ergo et moriens, de omnibus quae habuit in hac vitâ, praeter amiculum ferale, nil secum ferat: nec enim in arenam descendit. ubi festivitates et choreas ducet, sed a vermibus consumetur. Aedificia cineres tegant, inquit Cassiodorus, 4. varior. 34. columnae vel marmora ornent sepulchra; talenta non teneant, qui vivendi commercia reliquerunt: imo culpae genus est, inutilitor abditis relinquere mortuorum, unde se vita viventium sustentare potest. Sicqueve Epitaphia, et Sepulchra magnisfica magnatum, passim conspiciuntur. Ast et vanitas maxuma est in superbis Mundi sepulchris. Vae vobis, qui aedificatis sepulchra Prophetarum; dicebat Dominus ad Pharisaeos. Odio hi capitali
prosequebantur Christum Dominum Prophetarum, et volebant se iustos declarare, exstruendo magna sepulchra Prophetis. Pariter et in mundo, multi superba Principibus erigunt monumenta, quod quidem videtur quam plurimis esse opus pium: veruntamen nimii quos in illa impendunt summptus clamant, auctores plenos esse dementiae et vanitatis. Faciant quod velint, laborent quantum velint; post mortem alii non erunt, quam vilissimi et pauperrimi mendici. Et volunt quidam hoc tantâ falsitate palliare, ut in medio templi structuram illam erigant usque ad velum: in vanum tamen struunt, quia mors aequo pede omnia pulsat. Quid in sepublturis faciunt insignia et arma? Magis ad vivum intimequeve repraesentant se res ipsae, et quid sint dicunt, quam picturae. Corpus defuncti, originis suae veritatem proclamat, non forinsecae pictura, quae estmendax et falsa etc. Didac. Stella. part. 1. contempt. vanitat. mundi, cap. 89. Quam variae etiam ipsis Epitaphiis, sepulchraliumque inscriptionibus adhuc sepe insunt de rebus vitiosis et frivolis, gloriationes? Quando alius corporis sui formam, aut robur, alius ingenii sui acumen, alius varias peregrinationes, alius eloquentiae, aut fortitudinis suae vim, alius divitias et honores suos; alius suam in hostibus etiam sepeliendis humanitatem, et pietatem; alius victorias et proelia; alius enique huius alius alterius artis, vel virtutis praestantiam iactat. quae tamen a morte immunem eorum neminem praestare potuerunt. Quam varia quoque mortis genera repraesentantur? Quando alius pie, alius impie, alius domi, alius peregre, alius ab hoste, alus ab amico, alius per insidias, alius per apertam vim, alius praecipitio, alius submersione, alius suspendio, alius veneno; alius laboribus et vigiliis, alius segnitie, et ignaviâ; alius morsu felisaut canis, vel calce equi; alius iuvenis, alius senex, alius sponsus, alius viduus; alius remedium quaerendo, alius respuendo, alius cum spe vitae melioris, alius, desperabundus, alius cur moriatur nescius, alius denique a)uto/xeir, aut alio casu in audito, et admirando perit. Et videre quoque est in iis, quam diver soaffectu superstites, mortem suorum ferant; alii enim iracuntur, alii indignantur, alii Deo ipsi maledicere non verentur, alii lamentantur, alii queruntur, aliii mortuis blandiuntur, alii aequo animo, spe resurrectionis se consolantur; alii mortuis commori, alii suâ morte redimere vitam illorum, ut videtur, cupiunt; atque ita deinceps. Quaedam item Epitaphia, eo fine posita videntur, ut inanibus quaestiunculis posteros divexent. Quale est illud prope bononiam in quadam villâ: Aelia, Laelia, Crispis; nec vir, nec mulier, nec androgyna; nec puella, nec iuvenis, nec anus; nec casta, nec meretrix, nec pudica, sed omnia. Sublatâ neque fame, neque ferro, neque veneno, nec igne, nec peste: Sed omnibus. Lucius Agatho Priscius, nec maritus, nec amator, nec necessarius; neque maerens, neque gaudens, neque flens. Hanc, nec molem, nec Pyrami
dem, neque sepulchrum; sed omnia: scit et nescit, cui posuerit. Hoc est sepulchrum intus dadaver non habens; hoc est cadaver extra sepulchrum non habens; sed cadaver idem est, et sepulchrum sibi. In monumentum hocce Commentarios cripserunt, Iohannes Thurius Brugensis, et Richardus Vitus, Pata vii impressos. Sed vero Nicolaus Barnaudus libello singulari evicisse se putat, ibi Arcanum Philosophorum numquam forsan manifestandum latere, vel edoceri. Cui consimilis est, quae prope Florentiam in Coenobio Sancti Benedicti, habetur figura (cuiusque descriptionem ex Iohanne Sternhals, in Duello Solis et Martis, refert Henricus Kornmannus, de miraculis mortuorum, part. 8. cap. 29.) idem illud Mysterium obscurum, obscurisus adhuc reddens. Porro et in luxum Epitaphiorum, funerumqueve nimias expensas, invehitur quoque Iacobus Grasserus, de antiquit atibus Nemausensibus, fol. 67. et aliquot seqq. Nec leve saeculi nostri vitium est, quod multis in locis, tam insana Epitaphiorum frequentia exsistit; ut posterine quidem pro unico versiculo spatium sint repertui. An vero hoc indicium est, cum omnes parietes iam sint repleti; hostes eos destructuros mox, et viam aliis ferro et ruinâ facturos? Aliter et haec prisco illo, ac modesto. more, (quem Noso, lib. 2. Fastorum describit) ad min istrabantur;
Est honor et tumulis animas placare paternas,
Parvaque in exstructas munera ferre pyras.
Parva petunt Manes; pietas pro divite grata est
Munere: non avidos Styx habet ima Deos.
An aliquid pro sepulturâ accipere prohibitum sit, disceptatur? Et licet Iure Canonico decisum sit, nec ratione loci vel terrae, in quo defunctus sepelitur; cap. abolendae 13. extr. desepultur. can. in Ecclesiastico, caus. 13. quaest. 2. nec ratione officii exsequiarum, aliquid exigi posse, cap. non satis 8. cum seq. extr. de Simon. dict. cap. abolendae, ubi gloß. Simoniacum etenim habetur, pro administrandis Sacramentis, vel locis Sacris et religiosis accipere quid, cap. cum in Ecclesiae 9. vers. nec non est prosepulturis, cap. suam nobis 29. cap. audivimus 41. extr. de Simonia. Adeo, ut si vel pecunia, vel aliud quiddam, sponte liberaliterqueve hoc nomine offeratur, id accipi non possit. (hem durum multis verbum) Ripa de peste, cap. de remed. praeservat. num. 112. et seq. Attamen hoc fallit, si consuetudine sit introductum, ut nomine sepulturae, Laici aliquid praestare cogantur: maxume si Clerici non habeant aliunde, unde vivant Everhardus Speckhan, cent. 1. quaest. 6. Salazar, intract. de consuetudine. cap. 10. num. 22. etc. fol. mihi 290. Acquae in contrarium adduci solent, procedunt in consuetudine proveniente ex solutione coactâ; aliudque est in eâ, quae introducta fuit, ex piâ et laudabili fidelium devotione. Aloysius Riccius, in praxi fori Ecclesiastici, decis. 665. Sicqueve et improbatur, quod
olim quibusdam in locis, sepultura denegabatur, decedentibus ab intestato, Paponius, lib. 20. tit. 8. arrest. 1. et seqq. Cometit autem Ecclefiae Parochiali, tantummodo ius sepeliendi, omnes intra Parochiam decedentes: etiamsi sint exteri et forenses, habentes hospitium in civitate. riccius, decis. 659. Sed electio sepulturae libera esse debet: ita ut non valeat pactum, eam restringens. Riccius, decis: 662. Conferri vero in arbitrium potest, decis. 663.
Lugere item, licet conveniat defunctos: Syrac. cap. 38. Petrus Gregorius Tholosanus, Syntagm. lib. 2. cap. 14. n. 10. luctus tamen ??? mnino moderandus est. Dalner, de iure hominis, lib. 1. part. ult. Neque lugendi funt defuncti, more Hibernorum; ubi ut primum unus ex his, qui in honoribus populi versantur, halitum extremum efflat; videre licet complures mulieres, per vicos et campos cursare, lupino ululantique clamore, omnium obtundere aures. At vero ubi Templum, in quo, mortuo parentatur, ingrediuntur, quanto eiulatu, Sacram complentaedem, non quis facile dixerit. Buccis inflatis declamant, perquam flebiliter eliciunt voces, redimicula ponunt, capita nudant, lacerant crines, feriunt frontem, latera intendunt, dilatant palmas, manus in caelum extollunt, morturoum cistas versant, diloricant operimenta, cadaveramplexantur, oscula infigunt, mortuum humari vix permittunt. Richardus Stanihurstus, de rebus Hibernicis, lib. 1. fol. 48. Et iam olim, ut in sumptibus acexpensis; ita et in luctu modum excedebantad insaniam usque Gentiles. Quid enim aliud facerent, qui nullam spem habebant certam, restare aliquid sui post mortem. Quod respexit Beatus Paulus, 2. ad Thessalonic. c. 4. v. 13. ubi vetat Christians ad hoc exemplum mortuos suos lugere. vid. Iodocum Clichtovaeum, de doctrina moriendi, cap. 2. Nec mirum, hos mores improbatos Apostolo fuisse: cum etiam displicuerint Ethnicis, si qui fuerunt saniores, eosqueve legibus latis studierunt extirpare. Rittershusius ad Leges XII. Tabularum, claß. 1. c. 6. Mortuos luctu decorare, aut non decorare, turpe legis latori cogere est, inquit Plato lib. 12. de Legib. imo Tyrannidi imputatur. At terminari omnino oportet. Aerodius, rerum iudicatarum, lib. 3. tit. ult. cap. 2. Nec certe luctus est procurandus, Herodis infanticidae exemplo: qui ne sua funera luctu carerent; ex omni Iudaeâ, nobilissimos quosque comprehendi, et in Hippodromo concludi iussit, sororique praecepit, ut quamprimum animam efflârit, eos a militibus occidi curaret. Iosephus, 1. de bello Iudaico, circa finem.
Vulgi famâ receptum est, circa sepulchra Daemones ac spectra plerumque plerumque versari: B. Chrysostomus homil. 35. in Matthae. Hieronymus Magius. 2. miscell cap. 12. ac legimus etiam in Historiâ Sacrâ, quod Daemoniaci habitârint in monumentis, unde adorti et aggressi fuerunt praetereuntes, Matth. 8. Et inde Catholici coemiteria consecrant, ut
Diaboli munus potentiae haberent. Concil Meldens: can. 72. Et putaverunt Platonici, tertium quid inter animam et corpusmedium, esse, quod ita ad tempus circa corpus versetur. Unde Ovidius:
Bis duo sunt hominis, mens, caro, spiritus, umbra;
Quatuor ista loca bis duo suscipiunt.
Terra tegit carnem, tumulum circumvolat umbra,
Orcus habet manes, Spiritus astra petit.
Quam opinionem etiam habere puto Paracelsum, (quem vide in sermone de Antichristo fol. 87.) qui umbram illam Evestrum vocat. Spectra etiam talia, ut plurimum adparent, ubi proelia commissa fuerunt. Sicqueve Felix Malleolus, vir multiiugae lectionis, lib. 2. de nobilitate, cap. 30. scribit: in Historiâ Regis Rodolphi Habspurgensis inveniri; quod Rex Rodolphus, cum Ottocarum in praelio vicisset, in campo pernoctârit; ibiqueve circiter mediam noctem, ingentem numerum Spirituum visum, mirabiles sonitus, et tinnitus auditos: postibi etiam Lemures, sive spiritus occisorum in acie conspectos fuisse. Ita et post cladem illam commissam inter Persas et Athenienses, duce Miltiade; quo pugnatum est loco, sequutis temporibus armorum strepitus, et equorum hinnitus, concurrentiumqueve insuper clamores hominum similes, noctibus singelis exaudiri solitos fuisse, Pausanias refert. Pluribusqueve id debitâ operâ curiosius perscrutari volentibus, haut parvo diligentiam suam stetisse scribit: cum tamen rei illius ignaris, illuc forte; ut fit, accendentibus nihil unquam adversi evenisse dicatur. Nicolaus Leonicus, de var. histor. lib. 2. cap. 29. Nauclerus, Anno Domini MCXXIII. In pago, inquit, Wormatiensi, videbatur per aliquot noctes armata multitudo, equitum euntium, et redeuntium, et quasi ad placita colloquia, nunc hîc, nunc illîc, facere turmas: circa nonam vero horam, cuidam se reddere monti, a quo exisse videbantur. Tandem quidam regionis, illius, huic prodigiosae contioni, signo crucis se muniens adpropinquavit; quendam per Nomen omnipotentis adiurat, manifestare causam populi, qui sic adpareret. Cui ille: Non sumus, ut putatis, Phantasmata, nec militum videmur turmae; sed animae militum, non longe antehâc interfectorum. Arma vero habitus et equi, quia nobis prius fuerunt instrumenta peccandi; nunc nobis sunt materia tormenti.; et ototum ignitum est, quod cernitis inn obis, quamvis id corporalibus oculis comprehendere non possitis. Credebant sane mul ti, ammas eorum, qui decedunt ante terminum constitutum, nempe morte quacumque violentâ interempti, errare ad id tempus, usque quod aliâs victuri fuissent. Natalis Taillepied, del' apparition des espirits, c. 21. Huicque opinationi Iudaei accedere videntur, qui dicunt, animam a corpore discedentem tamen corporis memorem esse, ac circa illud errare, et eos, a quo. mors illi illata, vindicare. Et sic quidam ex Rabbinis scribunt, animam
Nabothi, fuisse spiritum eum, qui suam operam promittebat in decipiendo Achabum, a quo interfectus fuit, eiusque interitum expetebat: Taillepied. dict. loc. Lavater de spectr. part. 2. c. 1. in fin. Haerent et in eodem luto, Platonici quidam. Sicque Beatus August 9. de civitate Dei, c. 11. loquens de Plotino. Dicit et animas hominum Daemones esse; et hominib. fieri lares, si meriti boni sunt: Lemures, sive larvas si mali. Manes autem Deos dici, cum. incertum est, bonorum eos, seu malorum esse meritorum. Macrobius, lib. in somn. Cic. c. 9. Anima, inquit, quam in se pronam corporis usus effecit, atque in pecudem quodammodo reformavit, ex homine; et absolutionem corporis perhorrescit, et cum necesse est, non nisi cum gemitu fugit indignata sub umbras. Sed nec post mortem facile corpus relinquit, quia non facile corporeae excedunt pestes Sed aut suum oberrat cadaver, aut novi corporis habitaculum ambit; non humani tantummodo, sed ferini quoque electo genere moribus cofngruo, quos in homine libenter exercuit. etc. Catholici quidam putaut, particulare nonnullas animas purgatorium pati in loco. certo: et in testimonium eius rei, historiam miram Bartholomaeus Sibylla recenset, Specul. peregrin. quaest. decae. l. c. 4. 1. 2. Sed nostrates, cum Aenea Platonico Christiano, consentiunt, qui in Dialogo, de animae Immortatitate, qui Theophrastus inscribitur, de umbris, versantibus circa sepulchra, scribit, eas esse Daemonia pessima, simulantia animas humanas, Atque eos, qui olim vitâ functum, evocare pollicentur praestigiis suis, non hominem carminibus suis excitare sed Daemonium quoddam, humanaque effigie, simulacrum illud ostendere, et loqui: et simulatque Sol oritur, visionem evanescere omnem. Vanumideoque, et Iuliani Apostatae Magiae, potius, quam religioni conforme est; quod Necromantici, animas se mortuorum evocare posse glariantur; sanguine et cadavere mediante. Umbrasque ex illorum fumigiis facile allici, additis ovis, lacte, melle, oleo, vino, aquâ, farinâ; tamquam aptum medium praestantibus animabus, ad corpora sumenda: quemadmodum haec apud Homerum longâ institutione docet Ceres Ulyssem. vide Benedict. Pererium, in tract. de Magiâ, lib. 1. c. 11. Et arbitrabanut, haecinon nisi in his locis fieriposse, ubi huiusmodi animae plurimum versari dignoscuntur. Itaaiunt; Spectrum, non Samuelem verum fuisse, ab Endoranâ illâ ad petitionem Saulis, evocatum. vide hâc de re Tractatum singularem, Michaelis Rothardi, Crux Saulitica inscriptum. Cuisimile est, quod de Thessalâ illâ maleficâ, apud Lucanum li. 6. habetur, quod mortuum evocaverit, qui Sexto Pompeio, omnem Pharsalici belli praedixerit eventum. Sic Vale Lector, mihiqueve fave, ac si quae tibi minus grata, ac male consarcinata occurrerunt, ignosce.
Gratia Domini Nostri Ihesu Christi sit nobis cum. FINIS. Elenchus Capitum.