CHRISTOPHORI BESOLDI, IC. DE AERARIO PUBLICO DISCURSUS: Nunc iterato editus, varieque auctus. Subnexus eidem est, IULII CAESARIS BULENgeri, Iuliodunensis; DE TRIBUTIS AC VECTIgalibus populi Romani, Liber.
[Gap desc: illustration]
Prostat Francofurti, In Bibliopolio Heredum LAZARI ZETZNERI. ANNO M. DC. XXVI.

Vere Nobili et Amplissimo Viro; DN. MARTINO CHEMNITIO, IC. EMINENTISSIMO, SERENISSIMORUM Pomeraniae Principum Consiliario Primario, Fautori, et amico suo magno: EXILIA HAECCE MEDITAMENTA, POLITICO-PHILOLOGICA;

OBSERVANTIAE SUMMAE, IUGISQUE memoriae caussâ, merito inscribit, censuraeque eiusdem limatissimae lubens submittit. C. B.

Ad Lectorem. IOHANNES MARTINUS RAUSCHER, ACAD. TUBING. PROFESSOR.

TU, cui Regales Caeli Clementia fasces,

aut aliâ Populos sub statione dedit;
Quaeris, quo solide incedat Res publica talo,

Et serves Civem, quâ ratione tuum.
Cum pariter Mavors, pariterque in stabit Egestas;

Nec fugiet partes ille vel illa suas?
Num Clarios ibis scit at um Oracula Delphos,

Frivola qua fervent Augure verba Deo?
An Dodonaei sonitus quaeretur aheni,

Queque alias voces Pythica laurus habet?
Nil opus: Ecce tibi medio responsa Lyceo:

PUBLICA RES FISCO SOSPITE, SOSPES ERIT.
Sospite sospes erit Fisco Res publica. Ut ille

Floreat, ô vires subdite subde tuas!
Sed faciles vires modicasque, et mole carentes,

Ne subeas onericivica turbatuo.
Ne vires Fisco et nervos dum forte ministras,

Viribus omnino destit uâre tuis.
Namiuga detrectat nimium cogentia Tuurus,

Et gravis exilem deprimit auraratem.
Scilicet hîc prudens finemque modumque potestas

Noverit, aequali debita lege iubens.

Unde etiam facilem iactans Res publica nummum,

Non tristi rigidum voce queretur onus.
Ambigis? Auctorum consensu teste probabit

Hic liber, et dictis arguet hisce fidem.
Inde modum certum, et iustimodor amina Recti,

BESOLDI chartis discere, lector, habes.
Quas non famosis gypsata calumnia verbis

Atteret, atque strabi lima supercilii.
Ipse Auctor libri, verae praeconia laudis

Possidet, et Caelit angit utrumque latus.
Quin vectigalem pridem sibi vendicat Orbem,

Et vinctum aeternis detinet officiis.
Palladis hoc scutumest! nigrum suspende lapillum,

A Eole: Stat flabris haut Liber iste tuis.

II. CHRISTOPHORUS BESOLDUS, IURECONSULTUS, TUBINGAE IN ACADEMIA PATRIA ANTECESSOR.

*a)nagrammatistmo\s2, per transmutationem Literae R in U.

NIL CURO SORTES, BONA CAUSA HAEC SOLA TRIUMPHAT:

INNOCUUM A RABIDIS, TU DEUS IPSE TEGES.

RERUM PRAECIPUARUM INDEX.

A Erarii conservandi praecipuus modus, in parce collocandi ratione consistit. cap. 2. n. 1. et v. 1. ac seqq.

A Erarii in locupletatione, adquia respicere debeat Politicus prudens. cap. 3. num. 14. et cap. 4. n. 1.

A Erarium, ambitione et largitionibus exhausium, per scelerae plerumque suppletur. cap. 2. n. 2. et v. 1.

A Erarium antiquitus, ex quibus reditibus colligebatur. cap. 1. n. 5. et v. 1. ac 2.

A Erarium publicum atque perpetuum, num sit instituendum? in utramque Partem disput atur. c. 1. n. 1. v. 1. et 2. caque quaestio deciditur. v. 3.

A Erarium, quomodo a dilapidatione sartum tectumconservandum. c. 1. n. 1. v. 3. fol. 8. et seq.

A Es alienum domini, an et quando subditi ex solvere teneantur. c. 4. n. 2. v. 2. fol. 72.

Alienare aliquid de Domanio, lex prohibet fundamentalis. cap. 2. n. 4. et vers. 4.

Alienare Territorii partem, an et quando Princeps possit? cap. 6. n. 3. et v. 1. ac. seq.

Breviarium Imperii, eiusque utilitas; et quomodo item debeat confici. cap. 8. n. 2. et v. 1. ac seq.

Censum, sive descriptionem civium, eorumque honorum facere, ad quid conducat. c. 8. n. 1. v. 1.

Clausula generalis, aliquibus specieb. apposita, porrigitur etiam ad eas, quae specific atis similes exsistunt. fol. 132. num. 5.

Collatio levis censetur, quae non certum numi genus praescribit, ut et quae exigitur per partes. cap. 4. n. 20.

Collatio levis reputatur, quae a btnignu et humanis exactoribus colligitur. cap. 4. n. 20. et v. 1.

Collect is diu non solutis, ob praetensam immunitatem, postea si detrectans, malam causam fovere comperiatur, an tunc is restantes solvere collectas debeat. f. 173. n. 119. et seqq.

Collectaemo dus, ex Ragionis naturâ eiusque proventibus aestimari debet. cap. 4. n. 12. v. 2.

Collectae non sunt violenter imponendae, sed potius subditis persuadendae. cap. 4. n. 5. v. 1. et 3.

Collectae ob quas imponuntur causae, haud simulatae vel falsae esse debent. cap. 4. n. 4. v. 1.

Collecta extraordinaria lubenter a Subditis praestatur, si non culpâ Principis, AErarium ante fuit exhaustum. cap. 4. n. 3. ac si statu praesenti subditi sint contenti. ibidem.

Collecta extraordinaria, tum demum est imponenda; si nulla ratio aelia pecuniae conficiendae, haberi potest. cap. 4. n. 2. v. 4.

Collecta Imperialis, ordinarium munus est, ex sententiaquorundam. fol. 165. num. 97.

Collecta imponitur tant um subditis ratione bonorum, quae in Territorio possident. fol. 167. n. 102.

Collecta magis probatur illa, ubi non capita seu personae, sed bona subditorum aestimantur. cap. 4. n. 18.

Collectam deneg are ordines possunt, si Princeps bellum non necessarium moveat. cap. 4. n. 5. v. 3. fol. 88.

Collectam extraordinartam, ut subditi solvere possint, quibus rationibus efficere queamus. cap. 4. num. 8. et seqq.

Collectam immodicam, quae subsequuntur populi murmurationes, non compescendae, sed magis dissimulandae. cap. 4. num. 12. v. 4.

Collectam non solvens, tum demum punitur, si id fecerit dolose. fol. 189. num. 16.

Collecta non solvitur de suppellectile pretiosâ, pecuniâ otiosâ. etc. fol. 190. num. 17.

Collecta, num immobilibus imponi queat, mercibus puta, suppellectlique pretiosae. cap. 4. num. 18. v. 2.

Collectare an Dominus subditos possit, pro filiâ maritandâ, velob novum castrum emendum. cap. 4. n. 2. v. 2. fol. 73.

Collectarum occasione subortâ controversiâ, omnium maxime consuetudo loci est attendenda. fol. 169. n. 106.

Collectas novas, iusta tamen ex causâ impositas, si subditi solvere nolint, quo iuris remedio Dominus uti possit. cap. 4. n. 5. v. 1. fol. 86.

Collectas Turcicas non solventes, quâ poenâ affic antur. fol. 188. nu. 11. et 12.

Commercia libera esse, nec ad Principis emolumentum impediri debent. cap. 3. num. 6. v. 2.

Confiscationis poenae locus non est, nisi statuto aut consuetudine suffragante. fol. 187. num. 9. et 10.

Consiliarius, quam exactam Rei publicae suae cognitionem debeat habere. cap. 8. n. 2. v. 2.

Digni, ut ad officia promoveantur, quâ ratione effici possit. cap. 8. n. 2. v. 4. fol. 231.

Divitiae Principum verae, consistunt in divitiis subditorum. cap. 1. n. 1. v. 1.

Dominus Feudi, av bona Vasallorum collectare queat. fol. 162. n. 87. ac seqq. multis.

Dominus Feudi, an hominibus Vasallorum suorum, imponere possit collectam. fol. 161. n. 85.

Dux belli, nomina, et conditionem singulorum suorum militum scire debet. cap. 8. num. 2. v. 4.

Exactiones nimiae, seditiones frequentissime concitare solent. c. 4. n. 2. v. 3. fol. 75. et seq.

Exactionum Architectones, praecipuam in Aulis obtinent plerumque auctoritatem. cap. 3. n. 2. v. 1.

Exactionum novaerum consultores, Principi persvadent, Tributum novum Populo grave non esse. cap. 7. n. 1. v. 2. fol. 220.

Exactionum illegitimarum consultores, suam magis, quam Principis utilitatem spectant. cap. 7. n. 1. v. 2. fol. 219.

Exactor saepe magis odiosus est, quam exactio ipsa. c. 4. n. 20. et v. 1. et idem habetur, cap. 7. num. 1. v. 2. fol. 219.

Extraordinariam imponere collationem, ad iura Maiestatis spectat. cap. 4. num. 1. v. 1.

Fisci Privilegium ex l. bene a Zenone, etc. an et quando habeat locum. fol. 195. n. 33. et seqq.

Forenses quatenus collectari possint. fol. 165. num. 96. et fol. 168. num. 103. et seqq.

Germanorum Principum potentia, olim in Vasallorum multitudine consistebat. cap. 1. num. 1. v. 3.

Immunis a Collectis, si semel se inscribi patiatur in librum aestimi, Privilegio suo renuntiare censetur. f. 155. num. 68.

Immunitas a Collectis, an et quatenus praescribatur. fol. 169. num 196. et seqq.

Immunitas quorundam, non debet tendere in praeiudicium tenuiorum. cap. 4. num. 20. v. 2. fol. 121.

Immunitatis concessio, haut extenditur ad casus non praecogitatos. fol. 164. num. 91.

Immunitatis ratio, in totum sita est in prudentiâ, et potestate Principis. cap. 4. num. 20. v. 2.

Imperii Romani reditus, qui olim; et quâ occafione fuerint diminuti. cap. 2. num. 4.

Itali plerumque exactionum illegitimarum architectones. cap. 7. nu. 1. v. 2. fol. 218.

Iurisdictionis usus varius hodie, et iuri scripto non conformis est. fol. 181. num. 137.

Liberalitas vicinarum Rerum publicarum, Aerarium quandoque auget. cap. 6. num. 5.

Liberalitatem, in quos, et quomodo Princeps debeat exercere. cap. 2. n. 3. et v. 1.

Magnificentia Principis, non est per luxuriam definienda. cap. 2. num. 1. vers. 4.

Mercaturam, an et quando Princeps debeat exercere. cap. 3. num. 6. et v. 1. ac 2.

Monetae mutatio et depravatio, quam sit Rei publicae pernitiosa. c. 6. n. 1. et v. 1.

Moneta, quando et quatenus a Principe mutari possit. cap. 6. num. 1. v. 1. fol. 201. ac seq.

Multarum exigendarum cupiditas, quandoque degenerat in rapacitatem. cap. 3. num. 4. v. 1.

Necessitas sacit iustum, quicquid ad bonum publicum vergit. cap. 4. num. 1. v. 2.

Necessitas ob quam collecta imponitur, ab ordinibus Regni est adprobanda. cap. 4. num. 5. et v. 1.

Necessitas summa nisi adsit, ad extraordinariam exactionem, minime est perveniendum. cap. 4. num. 2. vers. 2.

Nobilitatem, pecunia interveniente concedere, quando possit Prinseps. cap. 6. v. 3. num. 2. fol. 212.

Nobilitatis Suevicae Privilegia queusque, et ad quae bona sese extendant. fol. 152. num. 61. et seq.

Numorum mutatio et depravatio, quam sit Rei publica pernitiosa. cap. 6. num. 1. et v. 1.

Officialis, an furtum committat: sires suae administrationi concreditas, in proprios usus convertat. cap. 7. n. 1. vers. 4.

Ordinum consensus in novi Tributi impositione, quodammodo neressaerius est. cap. 4. num. 5. v. 5.

Parcum, quam nimis liberalem Principem esse, praestat. cap. 2. num. 1. v. 4. fol. 28. et seq.

Parsimoniae cumprimis Princeps studere debet, si dives fierivelit. c. 2. num. 1. et v. 1. et seqq.

Pauperes maxime Princeps curare, in eosque liberalitatem suam exerceredebet. cap. 2. num. 3. v. 2.

Paupertas Subditorum, num securitatem praestet imperanti. cap. 4. num. 2. v. 3. fol. 76. et seq.

Pecunia ne extra Regionem exportetur, praecavendum. cap. 4. n. 10. v. 1. n. 14. v. 4.

Panaeius, qui bona in censu agendo, non recte profitetur. cap. 8. nu. 1. vers. 2.

Pontifices Romani, Ecclesiasticas vendunt dignitates. cap. 6. num. 4. vers. 1. fol. 214.

Principem cum tripudio et pompa perire, maxime est funestum. c. 2. num. 1. v. 6. fol. 34.

Principes quales olim reditus habebant, et ex quibus bonis ea percipiebant. cap. 1. num. 5. et v. 1. et 2.

Principis generalis intentio, ratione Territorii et Superioritatis, quomode enervetur. fol. 134. num. 8.

Procuratorum Fisci Peculatus, Repetundarumque crimina, severe sunt coercenda. cap. 2. num. 4. v. 3.

Publicatio bonorum eorum, qui extremo supplicio afficiuntur, num debeat in usum revocari. c. 3. n. 4. v. 1.

Quaestorum Fiscique Procuratorum peculatus, Repetundarumque scelera severe sunt coercenda. c. 2. n. 4. v. 3.

Rationarium Imperii eiusque utilitas, et quomodo item debeat confici. c. 8. num. 2. et v. 1. ac seq.

Regionis nulla pars deserta, vel non rebus utilibus destinata elle debet. cap. 3. num. 5. et vers. 1. ac 2.

Remissio debitorum Tributorum, non facile concedenda. cap. 2. nu. 4. v. 1. quando vero, quasque ob causas ea rite fiat. vid. dict. n. v. 2.

Res publica, sine Tributis et Vectigalibus consistere nequit. cap. 2. n. 4. vers. 1.

Simonia committitur, per nundinationem Ecclesiasticarum dignitatum. cap. 6. num. 4. v. 1. fol. 214.

Subditus quis dicitur, non bonorum, sed domicilii magis ratione. fol. 137. num. 16.

Subiectus quatenus aliquis sit, ratione bonorum alibi sitorum. sol. 138. num. 20.

Sumptuum et redituum non inire rationem, familias illustres perdit. c. 2. num. 1. v. 2.

Superiorit as intentionem fundat, quoad omnes species iurisdictionis. fol. 146. num. 48.

Superioritatis iura, tam Ecclesiasticarum, quam Politicarum rerum intuitu, suse explicantur. fol. 136. num. 12. et mult. seqq.

Territorii probatio, absorbet actus iurisdictionales adductos, titulo non edocto. fol. 154. num. 65. et seq.

Tributa indies augentur, variisque nominibus infigniuntur. cap. 4. n. 1. vers. 2.

Tributa nova, ut iuste imponantur, qualesnam adesse debeant causae. cap. 4. num 2. v. 2. fol. 72.

Tributorum augendorum, vel novorum imponendorum potestas, ad iura Maiestatis refertur. cap. 4. num. 1. vers. 1.

Tributorum, in Galliis, Hispaniâ et Germaniâ, varia nomina. cap. 4. num. 1. vers. 2.

Tributum non necessarium, sacit ut necessarium praestari non possit. cap. 4. num. 11.

Tributum non solvens, nec in conscientiâ est tutus, ac etiam quandoque committit crimen Maiestaetis. cap. 1. num. 6.

Tributum novum, seu extraordinarium cum imponitur, ad quae sit respiciendum. cap. 4. num. 2. et seqq.

Tributum novum Subditis impositum, non alio, quam quo destinatum, converti debet. cap. 4. num. 6. et v. 1.

Vasallis, an imponi possint Imperiales vel Provinciales collectae. cap. 5. num. 2.

Vassalli subditi, quatenus adhûc Domino Feudi subiecti esse dici possint. fol. 160. num. 84.

Vasalli subditus, quo respectu seudalu Domini subiectus dici mereatur. fol. 161. num. 85.

Vasallorum subditi, an Collectis a Domino Feudi onerari possint. fol. 157. num. 76. et mult. seqq.

Vectigal honestissimum est, quod iis imponitur rebus, quae adluxum et delitias spectant, moresque corrumpunt. cap. 4. num. 15. et v. 1.

Vectigalia, cur Imperii status instituere nequeant;cum tamen exigere possint collectam provincialem. c. 4. num. 16. v. 2. ad finem.

Vectigalia instituere non possunt, Imperii Romano Germanici status. cap. 4. n. 16. vers. 2. fol. 110. est seq.

Vectigalia nova reputantur etiam tum, cum vetera fuerint aucta. c. 4. num. 16. vers. 2. fol. 111.

Vectigalia turpia quae sint, exemplis aliquot declaratur. cap. 4. n. 17. et vers. 10

Vectigalis exactio, usitatissimum, et simul antiquissimum Aerarii augendi genus. cap. 4. num. 13.

Vectigalium novorum concessio, ad solum spectat Imperatorem, eumpe, qui iura Maiestatis habet. cap. 4. numer. 16. vers. 2.

Vectigal num exigendum iis ex rebus, quae non negotiationis causâ, importantur velevehuntur. cap 4. n. 15. vers. 1. fol. 105. et cap. eod. n. 16. ac v. 1.

Vectigal peregrinos magis, quam civei, onerare debet. cap. 4. num. 1 4. vers. 1.

Vectigal, quid significet propriatim, et quomodo differat a Tributo. cap. 4. num. 13. v. 1.

Vectigal quod imponitur rebus pertinentibus ad quottidianum victum, dicitur grave. c. 4. n. 15. v. 1.

Vendere Privilegia, quande Principes possint. cap. 6. num. 3. vers. 2. fol. 211.

Vota maiora, an in comitiis Imperii Rom-Germanici habeant lecum. cap. 4. num. 5. v. 2.

AD LECTOREM.

Sunt bona; sunt quoedam mediocria, sunt mala multa.

Qui legis haec, aliter non fit, amice, Liber.

Discursus Politici De AERARIO Publico, CAPUT I.

REM PUBLICAM OMNEM AUT Principatum, corpus esse quoddam civile; nemini non liquere puto et id libro singulari, Menenius Agrippa inscripto, Caspar Dornavius, probat. [(printer); sic: puto.] Inibi, ut Consiliarii sedem vicemque obtinent Mentis; cui tota hominis paret natura: sic pecunia rerum gerendarum nervus habetur. l. 1. §. in Caussâ: 20. ff. de quaestion. Sine sumptibus, non ulla Republica consistit; opusque ei opibus est, sine quibus nil fier quod opus: nervis hisce sumptuum publicorum, officia cuncta Magistratus, talem accipiunt vigorem; ut corpus Rei publicae universum, et validius sustineri, et item moveripromptius possit. Videatur Pet. Gregor. Tholosan. 3. d. Rep. cap. 1. aprinc. Iul. coesar Bulenger, tr. de Vectigal. populi Roman. cap. 3. a princ. Loel. Zecchius, d. Principe, lib. 2. cap. 3. num. 1. Pierre Matthieu, in seiano, fol. m. 287. et seq. Iac. Bornitius, in Aerar. lib. 1. cap. 1. fol. 2. Zacharias Fridenreich polit. cap. 17. a princ. Hoenonius, disput. polit. 5. th. 72. in fundam. a princip. et novissime Henr. Klock, in

elegantiss. suâ, de Iure vectigal. disceptat. conclus. 1. Pecuniâ Imperii fines defenduntur, Pauperes relevantur. bene meriti remunerantur: ut alia publica, eaque necessaria Rei publicae negotia, quae sine Numis havo expediri queunt, omittam. Laudatura Celso Iureconsulto, in l. sachorus. 79. §. 1. ff. de legat. 3. sententia Rusticorum antiquorum; Pecuniam sine peculio fragilem esse: Peculium adpellantes, quod praesidii caussâ seponeretur; eo ut necessitatis tempore uterentur. Id inrusticis si obtinet; quid ni idem de Imperantibus pronuntiari posset. Namque Civitates, pecuniis et quaestibus indigent, quemadmodum et domus; sed et multo magis: ut Aristoteles ait, lib. 1. Polit. cap. 11. ad fin. Necin Principatu solum, verum et in quacumque Rei publicae formâ, pecunia necessario est conficienda: quae sunt verba Mecaenatis ad Augustum, apud Dionem, lib. 52.

1. An Erarium publicum, atque perpetuum sit habendu; vel, num ab Imperantibus Thesauri sint colligendi? in utramque partem disputari solet, consulatur Nic. a Cus'a, lib. 3. d. concord. Cathol. cap. 39. Bedinus, lib. 6.d. Republ. cap. 2. num. 675. ad fin. et seq. Tholosan.. de Rep. cap. ult. Morus, lib. 1. Utopioe, fol. m. 10. usque 43. lac. Simanca, lib. 3. d. Republ. cap. 15. post Borerum, lib. 7. 4. Princip. del ragion di stato, Apollinar. Calderini, discors. 6. Auctor. Antimachiavelli, sive Commentarior. de Regno et quovia Principatu recte ac tranquille administr. lib. 3. theorem. 32. Bartholom. Kecherman. disput. pract. 34. problem. 15. Gregor. Rolbagiut, certam. masculofoem. cap. 40. ad fin. Herman. Lather. tr. d Censu, lib. 1. capit. 1. Pro negativâ sententiâ, adferre licet auctotitatem Divinae legis; Deuternom. cap. 17. vers. 17. ubi prohibetur, ne Rex multiplicet sibi aurum et argentum. Et apud Zachariam, cap. 9. vers. 3. Civitati Tyro exprobratur: quod coacervaverit sibi argentum tamquam pulverem, et aurem ut lutum platearum. Sic et Iulianus Imperator, numquam augendae pecuniae cupidus fuit; quam cautius apud privatos servati existimbat: id aliquoties praedicans, Alexandrum Magnum, ubi haberet Thesauros interrogatum; apud amicos benevole respondisse. Anmian Marcellin. lib. 25. m. fol. 538. Constantius

quoque amicis, increpantibus, quod Fiscum indiligentius curaret, respondit: Bonus Princeps qui magis a suis diligitur quam timetur, habet quicquid possident Cives. Eutrop. lib. 10. a pr. Et de codem Eusebius, lib. 1. de vitâ gonstant. cap. 10. ut rem vere gestam narrat, ac ait: Ubi passim famâ pervagatum esset, quod mansuetus ac spectatus, quod ardenter vitae san ctimoniam sectaretur, quod propterincrediblem in eos qui ipsius Imperio parebant, clementiam atque benignitatem, nullum thesaurum sibi omnimo reposuisset; Diocletianus, qui idtem poris summum Imperii gradum obtinebat, Legatis ad illum missis, dissolutam eius in Republicâ administrandân egligentia graviter increpare coepit, paupertatem obicere taquam probrum; hocque ad rei confirmationem argumenti loco usurpare, quod nihil prorusus pecuniae in thesauris reconditum haberet. Tum is Legatos qui ab Imperatore venerant, aliquandiu moram facere precatus, ex omnibus gentibus suae ditioni subiectis, eos qui maxumis divitiarum copiis circumfluebant, in unum convocavit; Pecuniâ dixit sibiopus esse, et illud tempus opportune oblatum, quo quemque propensum studium, et benevolentiam erga Dominum ac Regem suum, declarare par esset. Quo audito, hanc oc casionem, quae diu ipsis fuisset in votis, benevolae suae in illum voluntatis perspicue testificandae statuentes; abiectâ omnicunctatione, mature auro et argento, et aliis opum facultatumque generibus Aeraria eius complere laborant: studio quodam et ardore inter se, quo alius alium in largiendo superaret, vehementer contendunt, hocque praestiterunt valde laeto et hilari vultur. Quâ re confectâ, Constantius legatos â Diocletiano missos, thesauri sui spectatores fieri voluti; quos tesetes fore iussit eorum, quae oculis vidissent: illisque retulit, quemadmodum thesaurus ille, qui in praesentia in ipsius Aeraria collectus erat et conditus, iampridem fuisset apud pecuniae suae et divitiar um Dominos, tamquam custodes tutissimos conservatus. Istos igitur reigestae permagna coepit admiratio. Imperator autem benignissimus, post eorum discessum, pecuniae illius Dominos denuo accersit; illosque cum obsequiiac singularis benelentiae causâ humanissimetractavisset, suis receptis omnibus facultatibus, domum reverti iubet. Idem fere diu ante, Persarum Monarcha Cyrus planum fecit Craeso (suadenti, ut domi thesauros auri reconderet) cum precibus a subditis et amicis magnam

pecuniae vim collegisset; ut memorat Xenophon, lib. 8. Cyripoed. fol. 211. ubi cum inter alia dixisse resert: Videsne. Croese, mihi quoque thesauros esse?. Tuvero me iubes, colligendo invidiae me atque odio exponere, ac mercenariis custodibus praefectis, fidem habere. Sed ego amicos locupletatos, arbitror mihi thesauros esse, custodesque tum mei ipsius, tum bonorum nostrorum fideliores, quam si praesidiarios mercede conductos eis proesicerem. Alphonsi item Arragonum Regis apophthegma fuit, veferente Ant. Panormitâ, lib. 4. num. 42. Reg um inprimis studium et officium esse, populares suos officere locupletes; popularibus enim ditioribus factis, nec utique Reges pauperes futuros. Ludovico XII. Galliae Regi laudi dat N. Froumenteau, 3. du Secret de Finances, fol. 410. et seq. quod multis implicitus bellis, et tamen cum de accummulandis Thesauris sollicitaretur, responderit: qu'il faloit que ses richesses et thresors fussent dans les bourses, et dansles maisons de ses suiets; et que le Prince ne scauroit mieux thesauriser, et s'enrichir, qu'en enrichissant par bon traictement et soulagement des ses suiets adde proefat. Libr. 2. eiusd. tractatus, fol. 10. et seq. Noli telocupletare, inquit ad Filium. Iacobus magnae Britanniae Rex, lib. 2. Institi Reg. nova et gravia populo Tributa imponendo; sed tuorum opes et facultates, certissimas tuas divitias existimato. Verae ac certae Principis opes (verba sunt Auctoris Antimachiavelli, d. theor. 32. fol. m. 678. et prope extra omnem periculi iacturaeque aleam positae, insubditorum divitiis sitae sunt. Nam quae ex publicis vectigalibus et tributis quaeruntur pecuniae, possunt vel quaestorum neglig entiâ dilabi, vel eorundem fugalaut pefidiâ averti, vel bello aut naufragio, aut quocumque alio casu perire; thesaurus vero quem populus penes se habet, his tot casibus. obnoxius non est. Quam obrem nulla ratione opes suas augere Princeps melius potest, quam si populum sibi com missum clementer habeat, eumque temperatâ et salubri curâ ac. levanentis onerum, ditescere per otium sinat. Ad hunc modum Veneti, rei politicae peritissimi, Rem publ. suam administrant, quippe apud eos capitale est, de publico aeratio seu thesauro instituendo verba facere: ceter um cives copiis familiaribus adeo amplis sunt, ut Res publica inopiâ laborare nequeat. Cominoe. lib. 7. cap. ult. sol. m. 683. Contra Aerarium etiam et tributum, Anno 1555. disputatum in Scotia fuit, ut refert Buchananus, rer. Scoticar. lib. 16. fol. m. 545.

Lubet adscribere eius dem verba, licet satis multa. Hanc. inquit, pecuniae conficiendae rationem, vulgo creditum est, Osellium, Rubeumque, et paveulosillos Gallos, qui circa Regentem erant, commentos; ut videlicet censu facto, tabulae conficerentur, in quibus om nium bona perscriberentur: ac singuli pro ratâ, quotannis portiunculam ad sumptum belli in thesaurum: publicum, huncin usum destinatum, reponerent; ex eâ pecuniâ, in hoc peculiariaerario servatâ, mercenarium militem posse conduci, qui limitibuse esset praesidio, quietâ interim domi Nobilitate, nisi, siquando maior ingrueret hostium vis, quam ut ordinariis praesidiis sustineri posset. Hanc novam pecuniae confectionem, cum tenuiores aegerrime ferrent, et amarulentis dictis palam prosequerentur; ê Proceribus maior pars tacite mussabat: dum quisque respicit, ne, qui primus obviam itet Regentis cupiditati, praecipaum recusationis invidiam in se unum averteret. Proximus ordo, Primoribus, qui suâ tacigenti libertatem publicam proderent, non minus quam Regenti infensus; cum circiter trecenti Edimburgi convenissent, e suo corporeduos ad Regentem miseruntiqui, in tributo solvendo ignominiam, et in censu conficiendo, paupertatis publicae et privatae confessionem deprecarentur: maiores enim suos non modo se, suaque, adversus Anglos, longe, quam nunt sunt; potentiores, defendisse; ac saepe etiam in illorum agros incuriisse: neque se nunc degenerâsse adeo, ut no et rem et vitam, sicubi usus postulet, patriae impendant: Quod ad mercenariorum conductionem pertineat, rem esse periculi plenam; sum mam rei Scoticae hominibus sine re, sine spe, quidivis ob pecuniam aufuris, committere, quorum protundam avaritiam incendat ad nova. molienda, occasio, et fortuna secum fidem circumagat: et, ut ceterarectese habeant, illique patriae caritatis magis, quam suae coditionis meminerint; cui quam ne credibile fore, mercenarios fortius pro alienis, quam dominos prose, suisque, proeliaturos; maioresque stimulos excitaturam in vulgi ignobilis animis exiguam mercedulam, mox in pacecasuram, quam Nobilitati, fortunas, liberos, coniuges, arasque et focos? Et Paule post. Pecuniolam quis colliget? Quantam ex ea erit necesse in quaestorum, aut coactorum mercedem decidere? Quis eam spondebit non in luxuriae instrumentum, sed in usum publicum conversum iri? Magnam nihil tale futurum, spem nobis affert, magnam

suppeditat fiduciam Principis clarissimae (penes quam nunc summa est potestas) probitas, et temperantia: sed, cum aliorum vel externa, vel no stra facta recordamur, non possumus nobis imperare, ne, quod saepe factum vidimus, aliquando fut urum, timeamus, etc. Usque hûc Buchananus. Traiani Caesaris apophthegmate; humani quod splen est corporis, hoc in Republica cempseri debet Fiscus: quod scilicet eo crescente, membra reliqua contabescunt; quodque

ut canit Andr. Alciatus, embl. 146. Egregia fane et memorabilis sententia; quam Coras. miscell. 6. cap. 19. in penitissimis omnium Principum praecordiis sculptam et reconditam esse optat. Vis ergo, ait ille, Princeps, ut corpus validum sit? effice ne lien intumescat? Visô Princeps, ut membra tua, hocest, cives subditique tui, bene valeant? nolifiscum habere tumentem? Sic que Belam Pannoniae Regem, omnibus promiscue Vectigalibus populo levato, tributo que generatim provinciis remisso, effecisse et Nobilitatem et plebem ditissimam; ut nec minimus quidem rusticus inventus fuerit egen us, refert et laudat Bonfinius, rer. Ungar. dec ad. 2. lib. 3. Aerariumitidem propterea reicit Thomas Morus, quod invitari magis hostem, et attrahi publicarum opum abundantiâ censet. Quae et olim opinatio fuit Aegypti Regum: Herodot. lib. 3 indeque, quo minus exteros Principes ad se invadendum invitarent, omnem fere publicam pecuniam, in Urbium, Pyramidumque substructionib us, aut in fluminibus deducendis, aut in Nili aggeribus reficiendis consumere solebant. Plin. lib. 36. cap. 12. a princ. Bodin. d. cap. 2. n. 675.

2. Econtra pro Aerario facit, quod omnes fere gentes, Thefauros habuerunt: Zecchius Politicor. 2. cap. 3. num. 1. fol. 319. et quod Lycurgus, qui suos Aerarium habere noluit. et idem amplificare finibus extentis Rem publicam eoipso prohibuit: idque cum armis sumptis expeterent Lacones, Belli destituti expenis, mox Pecuniam mutuo sumere cogebantur; et porro in extrema discrimina pervenerunt. Aristot. 2. Politic. cap. 7. in fin. Bodin. dict. cap. 2. aprincip. et prudenter ideo Archidamus ex Spartanoru, apud Thucyd. lib. 1. bellum contra Athenienses suscipi dissuadens; pecuniam, inquit, publicam non habemus, neque prompte conferimus e privato. Athenienses tempore Themistoclis, Aerario caruerunt: et ideo ad Belli sumptus comparandos, violento uti remidio

Themistocles coactus fuit. Plutarch. in pitâ, num. 6. fol. mihi. (edit. Gallic.) 222. Quin et 1. Regum, c. 3. vers. 13. Schelomoni Regi, divitias, omnium aliorum Principum opulentiores, vice cuiusdam insignis beneficii, promittit Iehova Deus. Aerarium item ubi publicum deest, frena avaritiae laxantur, et studium pecuniae excitatur: quippe cum nihil in publico est, unde sub sidium esspectare cives possint, quisque pro se corradet in casum necessitatis. Et tandem apud Politicos fere vapulant in Italiâ Genuenses, in Belgio Antuerpienses, in Germaniâ superiori Colonienses et Augustani, quod publice pauperes exsistant, divites privatim. Dn. Piccart. ad Arist. Politic. 2. 6. 9 ad sin.

3. Ego, in Republicâ ut dives semper Aerarium sit, operam dandam esse puto. Ita tamen, ut (1) omnino debeat esse proportio inter reditus Principis, et inter cius curas; at que adeo, tam fufficientes reditus eius esse velim, quam variae et multiplices sunt eius curae, earumque caussâ necessariae expensae. Keckerman. Pol. v. cap. 21. a. princ. fol. 328. Unde in Rebus publicis quibusdam, Aerarium ut locuples admodum sit, haut necesse esse videtur. Sicque in Turciâ, ex solis Timariis, homines ad tercentum milia obstrictos fibiatque obligatos habet, Imperator; ut quoties ipsi libuerit, et quo rerrarum eos ire iusserit, in Bellum propriis impensis proficifcantur. Lazar. Soranzius, in Ottoman. cap. 47. Quod et testatur Venetus quidam in Graeciâ Consul, qui ait: Nell acquisto che faece gl' Ottomani del Stato suo, s'impatronirono non solo ditutto il diretto, ma in gran parre ancorad dell' utile de'terreni, et questi distribui poia Soldati in vita loro per stipendio; di modo, che senz' altra fepsa del dinaro publico, mantiene quel Signore un numero cost grande di Cavalli, che a pagarli condinari, non bastariano quindici millioni d'orol'anno, etc. Thesoro polit. part. 1. relat. di Const antinop. fol. m. 216. etc. Sic et olim Imperatoris et Principum (Germanorum) potentia, in Vasallorum multitudine consistebat; indeque tam multa Feuda constituta fuerunt, adeo ut nil fere sibi retinerent: hodie, cum voluntario conductitioque Milite bella gerantur, et Vafallorum servitia variis limitationibus restringantur, rarius nova Feuda dantur; Aeratioque, quod Stipendia suppeditet in casu necessitatis, locupletiori est opus. Vicissim cum Helvetii pulsâ Nobilitate, plenariamimmunitatem promulgarent, suis quenque Stipendiis militare conveniebat. Bodin d. capit. 2. num. 660. Ita. etiam

de Cattis (quorum nomen adhûc Hassos retinere, Cluverius demonstrat. 3. Germ. antiq. cap. 5.) Cornel. Tacitus, libr. d. Meribus Germanor. prodit; eos nec conteri tributis, nec atteria Publicanis: exemptos oneribus et collationibus, tantumque in usum praeliorum sepositos, velut tela atque arma, bellis reservari (2) Haud in unius aut paucorum arbitrio potestateque esse debet, non urgente necessitate Aerarium evacuare: quod quidem facilius in liberâ, vel etiam mixtâ Rei publicae formâ praecaveri potest. Acita olim laudabatur apud Romanos Val. Publicola, quod quando oportebat pecunias ex censu cives conferre, neque ipseadministrationem pecucuniae attingere voluerit, neque etiam amicos suos id facere fuerit passus; neque om nino pecunias in domum privati alicuius inferri: sed Aerarium instituerit Saturni Aedem. plut arch. in vitâ. Sane cum Publicarum pecuniarum custodia, supra modum difficilis semper fuerit visa; Reges Persarum perinde ac Romani, ut a rapinâ prosu sioneque, Sanctius Aerarium vindicarent, qurum in graviorum laterculorum conflab ant figuram. Bodin. d. cap. 2. num. 675. Tholoz an. 3. d. Rep. cap. 3. passim, et proesertim num. 8. Quo itidem medio; Caroli V. Gall. Regis Financiarum Magister, Domini sui facilitatem in expendendo, pendendo, coherceri posse put avit: Bern. Girard. Seignr du Haillan. lib. 17. fol. 424. de l'hist. de France. nempe, qu on ne garderoit plus d'or monnoye dedans les coffres du Roy, ains qu'on feroit des groslingots, qui seroient gardez, et plus mal aises a donner et departir. At nec eiusmodi massarum pondus, neque Ramsaneti lapideae Turres, neque Sardanapali subterranei specus, Publicam illam Pecuniam tueri, nec etiam Templorum, Sepublchrorumve Relligio, neque profundaflumina eam poterunt occultare; si non rara et continuata Principum prudentia, aut Ordinum id faciat provida cura. Ridicula est congerendi sollicit udo, et non nisi in maximum Rei publicae Civiumque singulorum damnum vergere potest, nisi sit qui servet importata: hocque esse perforatum in dolium haurire, recte Xenophon, in Oeconom. sive lib. 5. memorabil. scribit. vid. Erasm. in Adag. inexplebile doium. Et sic Caius Caligula, immensas opes, totumque illud Tiberii Caesaris, vicies ac spties millies H. S. sumptibus nepotinis om nium superansingenia prodigorum, non toto vertente anno ab sumpsit; sueton cap. 37. quia potenti custode carebat. Les Monarchies (verbasunt Aurea Auctoris du Secret des Finances,

in Epist. dedicatoria ad Gall. et Polon. Regem. seront tousiours necessiteuses, si la clef de leurs Finances n' est mise et consignee en une bonne et fidele main: c' est a dire, qu'elle fermea sibon ressort, que les crocheteurs n'y puissent crocheter s'il est possibile. Car il y a des crochets de touts les qualibres; crochets tortus, crochets mignards crochets prodigues, crochets subtilis, crochets des femmes, et crochets affinez, etc. Huic quoque malo, Lege latâ mederi voluit in Gallia Franciscus I. quâ cavit, ut Aerarii Sanctioris quatuor claves fabricarentur; quarum unam penes se Rex haberet, ceteras ii quos Aerario praesecisset. Huic etism Legi subrogatum fuit, ne ex arca, nisi praesente, Aerarii Praefecto, et Scribâ numi moveretur: quo more ab Henrico 2. abrogato, omnes mox Aerarii opes; potentium et adulatorum direptionibus patuerunt. Bodin. d. cap. 2. num. 674.

II.

Pecuniae adpellatione, non tantum comprehendo Numos, aut etiam Aurum Argentumve non signatum; sed omnia quae pecuniâ aestimari possunt: l. nominis ad pellatione. 4. et l. seq. in princ. l. pecunioe. 178. in princ. l. pecunioe. 222. d. verhor. signif. quae vel necessitatis tempore cito vendi, aut cum iis indigemus, numis non semper comparari possunt. Sicque in Galliâ olim, Nemora publica fuerunt, in quibus grandium excelsarumque arborum innumerabilis multitudo, ad omnes crescebat opportunitates; quae urgente Bello, si pecunia Aerario defuisset, caedebantur. Bodin. 6. cap. 2. num. 675. Sic Argentinae, aliisque similibus in locis, ubi Res publica bene consticuta est, magna copia Annonae, ad Belli famisque reconditur casus inopinatos.

Laurentius Surius, in com. rerum in orbe gest arum, pag. 22. narrat; cum An. 1501. dira fames ob frumenti inopiam Sueviam pervasisset, eam Argentoratenses, frumento quod in magnâ copiâ reconditum habebant, non avaro quidem, sed commodo pretio distracto, levâsse. Et refert Confultiss Latherus, 3. d. censu. cap. 7. numer. 105. cum An. 1602. propter grandines, imbresque crebros, magna esset timenda annonae difficultas, Ludovicum seniorem Hassiae Landtgravium, felicissimae recordationis, in procerum consessu

adfirmasse: si contingeret fato, ut in torâ Carrorum ditione; triennii spartio sterilitas esset exspectanda; se non tantum suae Regioni, verum et Hassiae universae, dere frumet tariâ abunde prospecturum Sane Ronani magnam semper curam habuerunt Annonae: eiusque caritatem incendio assimilârunt, et igni cui nemo resistere potest. Iurneb. 22. adversar. cap. ult. At vero quomodo Horrea olim fuerint condita, ut ne frumenta computrescerent: et item de curâ et copiâ Annonae, tam apud Romanos quam alias nationes, consule Bulenger. d. vectigal. cap. 8. et 9. atque Latherum d. cap. 7. et dicam etiam hâc de re aliquid infra, cap. 3. num. 6. Relatu dignum est, quod in expeditione quâdam Hierosolymitanâ, Principes Christiani, magnam frumenti copiam, in Cyprum Insulam convehi curârunt; eamque sub diu, illaesam diu asservârunt. Quâ de re ita scribit, de Ionville. en l' hist. du S. Louys. cap. 19. Les greniers de formens, orges, et autres grains, resembloient de hautes montagnes, tant les monceaus estoient grans, parmi les champs; et a urai dire, vous eussies dit, que c' estoient montagnes; car la pluye, qui estoiet cheute dessus, des long temps, les avoit fait germer: en sortes, que l' on ne voyoit que l'herbe verte par dessus, Et quant on les voulut lever de la, pour les amener en Egypte, on osta les croustes, et l' herbe, qui estoiet en la superfice; et dessous, les bleds furent trouves si beaus, comme si l' on les eust battus nouvellement. [(printer); sic: num. 6.]

III.

Aerarium proprie et primogenee, Populi ac Rei publicae, Fiscus vero Principis esse censetur. Fr. Hotoman. in comment. verb. Iur. Cuiac. ad pröem. tit. d. Iura Eisc. lib. 10. Cod. Roe vard. 4. variar. cap. 4. Cor as. 6. Miscell. cap. 19. Idque ex verbis Plinii in Paneg. ad Traianum facile cognosci aiunt, cum dicit: At fortasse non eâdem severitare Fiscum, quâ Aerarium cohibes? imo tanto maiore, quanto plus tibi licere de tuo, quam de publico credis. Sic et nunc plerisque in losis. differentia est, vnder den Cammer: und einer Landtschafft Gütter.

In popularibus et Optimatum Imperiis, nihil quod ad Civitatem pertineat, Privatum dici potest: in Maonarchiâ vero, et agri Dominicia Publicis, et Fiscus ab Aerario Publioc differt. Bodin. d. cap. 2. num. 641. Adde Clarissimum Belgii Iureconsultum, Paul. Busium; 3. de rep. cap. 1. num. 3. et disp. Polit. N. il. q. 22. usque. 26. qui Aerarium et Fiscum, Iuris ausctores altieraccipere, quam Latinos ceteros, probat. quod et ex §. ult Inst. d. usucap. patescit. Iniversitates vero et Collegia, Arcam aut Bursam communem, non Aerarium, vel Fiscum Habere putantur: vid Christ. Colerum, parerg. cap. 28. Fiscus enim proprie est eorum, qui non recognoscunt superiorem, et qui ita siscalia iura habent. M. Ant. Peregrin. d. Iure Fisci. 1. c. I. et 2

2. Utrum in Monarchiâ absolutâ, valeat ista Bonorm Regalium distinctio; ut alia dicantur Rei publicae, alia privata Principis n disputat Keckermannus, disput. pract. 34. problem. 7. Certe non inepta videtur opinatio Tholosani; lib. 3. d. Repub. cap. 2. Numer. in. qui tria facit geneta Bonorum Principis. Primum Prinvatorum, quae

vel habet quaesita nomine proprio, vel relicta a Maioribus, alio nomine quam Principatus (eaque in Iure nostro dominica et patrimonialia indigitantur, ac res etiam privatae; eorundem vero universitas, vocitatur patrimonium privatum) Secundum dicit eorum, quae Principatui adnexa sunt, vel incorporata; quae et Rei publicae Dos ap pellitantur: quod ea quasi dotalia accipiat, in inauguratione sui Principatus, tamquam per desponsationem sibi coniuncti. Adpellantur etiam Domanium Rei publicae, sive Coronae. Tertium, quod ex hisce nascitur, vel ex casualibus reditibus percipi solet, ac in Fiscalemdefertur the saurum; ad communemque Principis et Rei publicae negotiorum utilitatem, utilitatem, a Principe administratur. add. Renat. Choppin. 1. de Doman. cap. 1. Et haec non Gallicae tantummodo, sed plerisque Politiis aliis, accommodari quoque posse puto, secus ac censebat Keckermannus: qui in Principe absoluto nihil privatum, nihil etiam publicum, quod non eius Dominio sit commissum, contra rationem et usum agnoscit. At vero de distinctione patrimonii Principis, etc. secundum Ius Iustinianeum; videatur Vulteius, Iurispr. Rom. lib. 1. cap. 13. num. 78. et Busius lib. 3. subil. c. 2. Sed tamen adhûc alia Bona publica, Rei publicae nempe (nec Principis administrationi concessa) ubique fere, etiam in Monarchiis inveriuntur: et Dominatum, non Regnum fapit, aliter si fiat. Ac ita Augustus, Provincias partitus est Romanorum, in Praetorias, quae Populo erant vectigales; et Praesidiales, quae Caesaris Fisco aes certum penderent: quod tandem posteri Imper. Graecorum, Dominatum affectantes, immutârunt; Fiscumque et Aerarium confuderunt, atque omnia Principis esse debere voluerunt. l. bene a Zenone. 3. Cod. de quadr. praescript. Iunge l. 2. §. hoc interdictum. ff. ne quid in loso publ. et Cuiac. 7. observ. cap. 3. a princ. quemadmodom etiam Dio, lib. 53. iam de Augusto scribit; eum Aerario abusum, Fiscumque et Aerarium, nomine non re distinxisse: et sic simulacrum fuit libertatis, quod Augustus et successores, visi sunt aliquid ex Fiscalibus postea dictis, Populo reliquisse. consulatur itidem mar. Salomonius, ad l. 2. § veram in fallor. ff. d. Iust. et iure.

Aerarium, diversi usus, et ordinis etiam ratione, non unum esse decet. In Gazophylacium seu Aerarium Sacrum, Kirchenkast (quod Syris
[Gap desc: Greek word]
corbana; Unde Latinum corbis, et Germanicum Korb/ descendit. [(printer); sic: corbana]

dicebatur, Drusius, in comment. prior. ad voces novi Testam hucque pertinet re. M. Conr. Portae, von Kirchen Güettern/und gemeinen Almosen/auch rechtschaffner Verwaltung derselden. Aerarium Civile, Kemfammer (inserviens expensis civilis ad ministraionis tempote pacis) Aerarium Militare, et Aerarium privatum, seu Fiscum Principis, Bornitus seiungit, de Aear. lib. 10. per tot. Qui porro ibid. c. utl. Aerarium Rei publl. et Principis, iterum in commune ac sanctius partitur; et quidem sanctius vocat, ubi Principis atque Rei publ. Thesauri, ad casus necessitatis extremos reconduntur. Consentit Paulus Negelin/part. 1. tract. vom Burgerlichen Standt/ Thesaurumque Parsimoniae vocat. Et quoque triplex aliquando fuisse Romae Aerarium, constat. Unum in quo Civium tributa, vectigalia Sociorum, et praeda Imperatorum asservabantur; ad Bellorum sumptus ordinarios sustentandos. Alteterum, Sanctius Aerarium adpellatum; quod in Saturni aede erat, in eoque Aurum vicesimarium custodiebatur, ad ultimos Rei publicae casus. Alex ab Alex. 2. Genial. c. 2. ad fin. Et tertium, quo pecunia Gallici Belli caussâ, continebatur: quam Gallico Bello contulit Populus, cum exsecrationibus cam inde non amovendam, nisi Bellum Gallicum impenderet. Tholozan. 3. d. Rep. cap. 3. num. 4. et seq. add. Bulenger. d. vectig at. cap. 12.

Fons et scaturigo Aerarii perennis, et quod; antiquissima, honesta, legitima, tutissimaque Imperantibus Pecuniae inveniendae ratio ea est; quam pricis Legumlatores, Rerumque publicarum docuêre fundatores: dum ii non solum Vicos, Templa, et Theatra Publica esse voluerunt; sed et insuper Agros, Nemora, aliasque possessiones (ut quasi Rei publicae quoddam patrimonium essent) selegerunt, haecque ad certum tempus, vel in perpetuum Civibus locitanda mercede, publicis

nece ssitatibus destinabant. Bodin. 6. de Rep. cap. 2. a princ. num. 639. Tholosan. 3. d Rep. 2. a princ. Guidon General des Finances, part. 1. a princ. Bornit. in Aerar. 1. cap. 3. et attigi ege lib. 1. Polit. cap. 4. num. 32. Hincque descendere videtur origo der Landtgarben/theilbaten Gütter/Bodenzinß/2c. Ita Romulus, agrum Romanum in tres aequas divisit parteis; quarum unam Sacris faciundis, secundam Rei publicae oneribus subeundis; tertiam Civibus sassigna vit. Dionys. Halic arnass. lib. 2. Erant et Principibus Lacedaem oniorum assignata praedia a Republica, pro Patrimonio: ac cum militabant, exercitus a Civitate nutriebantur. Tantum eximii agri, ait Xenophon, de Rep. Lacedem. multis urbibus finitimis, ad usum Regis secrevit Lycurgus; ut mediocrium quidem illi facultatum copia non desit, non tamen opibus antecellat.

Sic Aegyptiosperpetuarios Colonos, utque quintam fructuum partem Regi darent, effecit Iosephus: Genes. 47. vers. 23. etc. quo Vectigal, usque ad nunc incessabile vocat Osorius. 1. bist. cap. et. Et memorat Siculus Diodorus lib. 1. sect. 73. Aegypti agrum, in treis partes fuisse divisum, et partem tertiam Regi cessisse; unde impenderet in usus bellorum, et splendorum suum conservaret, nec plebem demergeret tributis. Ipse quoque Iechezchel, in civitate quam describit, tales Principibus voluit esse agros; quibus contenti vivant, nec ultra opprimant Populum DEI, Omnesque exactiones tollant desuper Populo eius. cap. 45. versic. 8. et seq. Pariliter prisco Angliae more, post conquisitionem, regibus de fundis suis, non pondera auri vel argenti, sed sola Vectigalia solvebantur; ex quibus in usus quotikdianos Regiae domus, necessaria minitrasbantur. Sedlden. in lano Anglor. lib. 2. num. 12. fol. 74. et seq. Sic et Patrimonium, seu domanimum Regum Gallicanorum, cosistebat en fiefs, droicts des fiefs, lots, ventes, aliisque reditibus, ex certis Coronae deputatis fundis. v. Bulenger. d. vectigal. cap. ultim.

2. Boma, ex quibus olim apud Romanos talis in publicum colatio fiebat, agriseu praedia tributaria, stipendiaria; olim vectigalia, paraedia civilia, fiscalia, fudi emphyteutici, saltueses etc, vocabtur, l. s.

si ager vectigal. t. tit. D. locat. prodior. civil. vel. sifacl. tet. tit. D. sund. patrimon. et saltuens, etc. De fundis et saltib. rei Dominicoe. De fundis rei privoetoe. et saltib. Divinoe domus. De collat. fund. partim. et emphyteut. De collat. fundor. fiscal. vel rei privat. vel Domin. lib. it. Col. cuiac. 7. observ. cap. 3. et 4. late Bulenger. de Vectigal. cap. 4. et 7. David Argente, notar. Iur. selectar. ad tit. si ager vectigal. fol. 202. et seqq. nultis. Sic ager Campanus, ad subsidia Rei publ. relictus quon dam fuit; quem Caesar divisit inter Cives, ut eorum benevolentiam captaret. Sucton. cap. 20. Ex praediis Vectigalibus, Decimae sumebantur; ex Pascuis quod percipiebatur, scripturam nominabant. Buleger. d. Vectigal. cap. 10. Hincque Festus ait: scripturarius ager publicus adpellatur, in quo ut pecora pascantur, certum aes est; quia publicanus, scribuendo conficit rationem cum pastore. Hûc petinet frumentarius Canon, de quoin t. C. d. can. frument. urb. Rom. lib. 1. Solarium quoque seu tributu, pro eo quod in solo Publico a privato aedificatum esset. l. 2. § si quis nemine. 17. ff. ne quid in loco public. Bulenger. cap. 36. Hûc et compendium spectat, quod in Mercatibus, pro loco et sede publicâdatur: Standtgelt vulgo vocamus. Sic quoque aedificia alicubia Magistratibus exstructa reperiuntur, inservietia usibus et opportunitatibus negotiorum privatorum. de quibus videatur Bornitius d. Aerar. 1. capit. 6.

VI.

Non autem ex publicis solummodo fundis, Princeps sive Res publica, Aerarii conficiendi ius habet; sed quoque qui Praefecti sunt Legum custodes, et Politici Status, totique in hoc incumbunt, Iure exinde victum petunt, et quaecumque alia necessaria sunt, adtam difficilis muneris administrationem: ac etiam quae pertinent ad eorum honestam recreationem, ut dixi. 1. Politicor. capit. 4. num. 31. vers. 1. Hincque ordinaria collatio Tributorumdescendit (Stewer/Schoß/Schatzung) quae in subsidium sumptuum atque laborum, et pro Regimine generali, exigunt Imperatnes quotannis. argum. Matth. c. 17. vers. 24. etc. et c. 22. vers. 17. et 21. Marc. 12. vers. 14. et 17. Lucoe. 20. vers. 22. ac 26. Roman. 13. vers. 6. et seq. ubi Em. Tremellius, in not. ad Syr. versionem. et dixiego lib. 1. Polit. c. 4.

num. 33. et ibid. vers. 1. Ius est Regis inquit, Thomas Stapletonus in Promptuario moraeli, Domin. 22. Post Pentecost. fol. 583. ut a Regno alatur, et quidem pompa Regali; tum ut ei Regnum subministret omnia quae necessaria fuerint, et ad Bella gerenda, et ad Pacem conservandam. Haec a Populo Regi subsidia debentur, et necessario a Populo fideli solvuntur. cui consentit Dn. Poylcarpus Leyser: im Regenten Spiegel/in der Predigiam Anfang deß Landtags. fol. mibi 228. etc. indeque Tributum debitum non solvens, nec in conscientiâ tutus existimatur. Lud. Molina d. Iust. et Iur. tom. 3. disp. 674. Ut et censum ac Tributum solvere denegantem, in Principis contemptum, incidere dicunt in crimen laesae Maiestatis. Gigas tr. d. crim. Maiest. quaest. 36. num. 2. etc. Tributum etenim praestatur, in recognitionis et oboedientiae signum, notaque est dominii universalis, quod in singulorum bonis Resp. habet; Facius Polit. Livian. artic. 40. fol. m. 73. egolib. 1. Polit. cap. 4. num. 33. vers. 3. quapropter etiam eo nomine, bona singulorum tacite sunt hypothecata: detrectans ergo superiori solvere tributum, oboedientiam subtrahit, Maiestatemque maxume offendit. Quicqid boni homo civisque in Republicâ habet, et possidet; quod vivit, quod libere vivit, quod bene, quod beate, omniumque rerum et bonorum usu, et interdum etiam copiâ ad voluptatem utitur, fruitur, totum hoc beneficium, Rei publicae, civilique ordini acceptum est referendum: illa facit ut homo sociatus in Civili societate, civiliter vivat, suisque gaudeat bonis. Quâ de causa non tantum necessarium, verum etiam aequissimum reputatur;ut aliquid ex lucro et compendio bonorum illorum, conferat in commune. Propterea, quod et homo, et res singulorum in Republicâ conservari nequeant; nisi conservetur Res publica sive communis: adeoque singuli fui

caussâ impendere videntur, quioquid conferunt in publicum usum. Novell. 8. cap. 10. §. 2. Bornitius, b. lib. 5. c. 1. Id quod et Chrysostomus, verbis aliis, sed sensu plane gemino expressit. in Epist. ad Rom. homil. 23. Propterea, ait, ab antiquis temporibus, communi omnium sententiâ, Principes â nobis sustentari debere, visum est; ob id, quod sua ipsorum negligentes, communes res curant, universumque suum otium ad ea impendunt, quibus non solum ipsi, sed et quae nostra sunt, salvantur. Eadem habet Div. thomas. ad d. cap. 13. lectione 1. Principes, inquit, recipiunt Tributa, quasi stipendia ministerii sui, ad sustentationem; laborant enim ad omnium pacem et quietem servandam. Peccant autem Principes, si utilitatem populi non procurant, aut violenter tributa diripiunt ultra statutam legem; quae est quasi quoddam pactum inter Regem et Populum; item si exigunt ultra populi facultatem, etc.

Vectigalia et Tributa, fere cum Regibus esse nata, nullamque pene gentem fuisse unquam, quae Regibus atque Magistratibus suis, de publico non solverit tributa, unanimis est historicorum ac politicorum consensus. Bulenger. d. Vectigal. cap. 1. Aegid. Thomat. tract. d. collect. §. exactio. fol. 25. etc. Heigius, part. 1. quaest. 17. num. 2. Casparus Klock. de Contribut. q. 1. Gothofr. Engethart Silesius, amicus meus, disput. d. Vetigal. elegantiss. q. 2. Hoenon. disp. Polit. 5. q. 88. b. At vero tributum, exinde hoc nomine vocabatur apud Romanos; quod a Tribubus tributim ea pecunia, seu a singulis ex Populo, pro aestimatione Patrimonii imperaretur: et Attributum, quod cuique certa pecunia praestanda assignaretur, ut ait Varro; vel a tribuendo, quod ex privato in Publicum tribueretur, vel quod Militibus tribuebatur. 1. ager. 27. §. 1. d. verb. signif. ubi Goeddae, et Alb. Gentil. in commentar. Bulenger. cap. 2. Ludo Molina, d. lust. tom. 3. disp. 661. num. 1. Gothofr. Engelhart. d. Vectigal. q. 4. b. At vero, posteaquam Augustus Imp. provincias cum populo est partitus, tributa sunt adpellata, quae Bello victae provinciae, populo quotannis pendebant: quae autem provinciae Caesaris ad Belli subsidia inferebant, stipendia sunt vocitata. Quae

tamen differentia, tempore subsequenti obsolevit. Sicque Commenus Imperator Orientis,lib. 1. Iuris Oriental. tit. Isaac. Comn. constituit ordin arium Tributum, pro Vico triginta sumibula habente, aureum unum, argenteos duos, arietem unum, hordei modios sex, vini mensuras sex, farinae modios sex, gallinas triginta. Pro Vico, qui 12. haberet fumibula, aurei bessem, argenteum, agnum dimidaitum, hordei modios quatuor, vini mensuras quatuor, gallinas viginti. Pro Vico 10. fumibulorum, argenteos quinque, agnum unum, hordei modios duos, gallinas decem. Tandem, quid heîc ordinarium, quid extraordinarium siet? Gilkenius docet. ad. l. placet. 5. num. 20. etc. Cod. d. S. S. Eccles. Hoenon. disput. Polit. 5. q. 90. et dicam etiam de extraordinariis tributis, ego infra. cap. 4.

VII.

Censentur item fructus Iurisdictionis, et Rei publicae inservientes proventus;M compendia poenarum, multarumque, Brüch/Frevel/Büssen: ac si quae alia, in cap. un. tit. 56. lib. 2. Feud. quae sint Regalia, enumerantur. adde Choppin. tr. d. Domanio, passim. Quae et ego recensui ex parte, lib. 1. Polit. cap. 4. num. 35. et seqq. usque ad numer. 42.

Reditus hi incidentes nominantur, quia fortuito et casu accedunt fisco: communiter iura Regis, a Iureconsultis Regalia indigitantur. Ethîc fere Res publica unaquaeque, sua singularia habet, nec ab omnibus omnia probantur adsumunturque: Bornitius hîc, libr. 3. c. 1. imo indies nova excogitantur, vel vetera extenduntur; ut iam olim conquestus est Iuvenalis, Satyr. 4.

quicquid conspicuum, pulchrumque ex aequore toto,
Res fisci est, ubicumque natat. ———

Et tamen iniuste fit, si onera nova sub nomine Regalium inducuntur; ut monui, 1. Polit. cap. 4. num. 41. sub vers. 2. fol. 174. Ut vero Regalia, Rebusp. omnibus non uniformia sunt; ita et generatim, alia alibi Aerarii et Domanii ratio exsistit. In Turciâ, Aerarium ex Donariis fere constat; quae ab aliis Principibus, potissimum Christianis, tum et a suis Subditis atque Servis, Imperatori conferuntur; nemini enim vacuis quod dicitur manibus, in ipsius conspectum venire conceditur. Magnificentiae id tribuunt, quod immensam secum trahit utilitatem. Ac si quis penitius in omnes Turcarum actus

oculos infingere velit, cognoscet, eo ipsos unice intentos esse, quo aliude cumulate rapiant, ut Imperatori quae rapta sunt, donent; s c pe corum manus, tamquam per aquae ductum quendam, omnes isti Thesauri huius Imperii diffluunt, seque in Oceanum avaritiae. Im peratoris exonerant. Lazar. Soranzius, cap. 47. Achil. Traduccius, in Turcâ Vincibili. t. d. reditib. et Thesaur. Regiis. fol. m. 238. et seq. Arnisae. Pol. 2. cap. 5. fol. 563. et seq. Cava il SIgnore cento sessnta mila scudi di tributi, et pensioni di diversi Prencipi, ait auctor Thesauri politici: part. 1. relatione di Constantinopol. fol. m. 122. eaque dona ex alto ac sublimiloco, omnibus spectantibus explicari iubet, quasi Tributa subditorum. Bodin. 6. d. Rep. cap. 2. num. 645. In Turcia itidem qui habitant Christiani, vel Iudaei, omnes Tributa solvunt; e contra, Lege Mahumertanâ est cautum, ne a Musulmanis ullum Tributum exigatur. Pierre Bellon, libr. 3, sui Itinerarii, capit. 28. Traduccius. fol. mihi 239.

2. Sic et Aerarium Romanum Republicâ florente, ex hostium spoliis, et devictorum Tributis constabat. Tametsi enim Militibus, hostium Urbes vi captas diripere fas erat; publicae tamen Pecuniae in Aerarium inferebantur: at cum Urbes dederentur, aut pactione sponsioneve factâ, pecunia promitteretur, nil praeter stipendium referebat Miles; nisi tanta pecuniae vis esset, ut stipendium propter egregiam militum virtutem, duplicandum videretur. Bodin. 6. d. Repub. c. 2. n. 643. Arnisae. dict. cap. 5. fol. 564. etc. Romani item, victis Populis et agri parte multatis, Colonias egentium ac tenuium Civium mittere consueverunt, et eam agri partem illis assignare; ex quo incredibilis tum utilitas, tum gloria, Imperio, nominique Romano accedebat quod late exsequitur Bodinus d. cap. 2. n. 644. Quin imo, non Tributa solum; sed et Romano populo alendo, frumentum, oleum, porcinam, bubulam etc. conferre provinciales eogebantur. Bulenger. cap. 9. Et cum ab Aemylio, Perseus Macedoniae Rex devictus esset, tributi onere populus Romanus liberatus fuit tum etenim tanta auri argentique vis, in urbem est illata, ut collatione extraordinariâ nullâ fuerit opus, quin et tributum vetus desierit pendi, usque sub Coss. Hirtio et Pansâ: quod fuit sub initium primi Belli, ab Augusto cum Antonio gesti. Plin. lib. 33. c. 3. vid. Plutarch. in Aemyl. num. 19. Iam ante enim Caesar, Thesauros ad illum diem illibatos, exposuerat militum rapinae, Unde Lucan. lib. 3.

————— Tunc conditus imo
Eruitur Templo, multis non tactus ab annis
Romani census Populi; quem Punica Bella,
Quem dederat perses, quem victi praeda Philippi:
Quod tibi Roma fugâ Pyrrhus trepidante reliquit. etc.

At de variis tributis quae vel populus romanus, vel Principes diversis temporibus imperârunt, non est quod aliquid dicam post Bulengerum, qui haec accurate digessit.

2. De Domanio mutabili et immutabili Regni Gallicani, multis agit Tholosan. 3. cap. 2. num. 13. usque ad fin. et adhuc latius le Guidon general de Finances; quem tractatum legisse haut paenitebit. addatur le Cabinet du Roy, part. 2. et attigi etiam ego, supra c. 1. n. 5. vers. 1. De variis quoque generibus Tributorum redituumque, Imperii praesertim Hispanici, eorumque nominibus, consulatur Ludov. Molina, d. Iust. et iur. tom. 3. disp. 661. num. 4. etc.

CAPUT II.

CIrca Aerarium, triplex inspectio occurrit: quomodo nempe reditus Principatui destinati, sint conservandi; quomodo augendi, necessitatisque tempore alii conficiendi; et demum, per quos Aerarium siet administradum.

REDITUUM AERARIIQUE CONSERVANDI praecipuus modus, in bene, parceque collocandi consistit ratione. Parsimonia quippe opes auget: Proverb. 13. vers. 17. summumque, ut proverbium habet, est vectigal. Mas vale regla que renta; y donde no la ay, ella se pone; quod monitum est optimum Hispanorum. Silva curiosa de Iulian Medrano. fol. 21. Maxume verum est, vulgo quod dici solet; in sumptu faciendo quaestus consistit. Et plane igitur Oraculi heîc loco sit, Horatii illud:

multa accipiendo, quam non multos sumptus faciendo, colliguntur. Dion. lib. 52. Expeditissima proinde, census augendi ratio est, detrahere sumptibus, et inhibere largitiones. Ita quoque Ptolomaeus Rex, unum ex septuaginta Interpretibus cum interrogâsset, quâ ratione Dives permanere posset; tale responsum tulit: si nihil praeter Regni dignitatem ageret et per luxum, sique in inania et inutilia, nullos impenderet sumptus. Aristeas in hist. Hispanis in proverbio est, egere non posse, qui regulam observat in expendendo: a despensa concertada non pueda faltalle el pan. Digna omnino videtur quae hûnc transseratur, Philosophi veteris anonymi monitio, ad Theodosium Augustum eiusque filios, de inhibendâ largitate relata a Clariss. Marque Frehero, tr. d. rc numar. ad fin. lib. 1. fol. 25. ubi inter cetera ita ait: Si largitio immoderata servanda profuderit, opum defectibilitas nullo vetustatis more, poterit iam necessitatibus subvenire. Quam obrem Patrum nobis est paulisper providentia referenda, quam in rebus egenis habuerint, vel que nunc in tanta facultatum licentiâ videatur. Afflicta Paupertas, in varios scelerum conatus accensa, nullam reverentiam Iuris, aut pietatis affectum prae oculis habens, vindictam suam malis artibus commendavit. Erit igitur curae Prudentiae tuae, Optime Imperator, repressâ largitate, et Collatori prospicere, et in posterum Nominis tui gloriam propagare, etc.

1. Omnium administrationis domesticae generum commune est, ut inprimis consideretur, ne impendia fructibus sint maiora. Aristot. lib. 2. Oeconom. a princ. Teneat mensuram, et respiciat finem: co, itaque, quod ait Iohan. Mariana. 3. d. Inst. Reg. cap. 7. Principis curae referantur, ut supervacaneis sumptibus detractis, modus vectigalibus sit. Et quod frugales homines praecipere solent, in procurandâ re familiari, cogitare diligenter; ut expensae publicae, si non minores, certe Regio censu maiores non fint: unde cogatur

versuram facere, auctoque indies foenore, effundere Imperii opes. Magna et prima cura esse debet, ut sumptus singuli, facultati, et copiae sint exaequati; congruant inter se Vectigalium ratio, et erogandi necessitas: ne si modum excedant, Res publica maioribus malis implicetur. Si maiores multo Vectigalibus, Regii sumptus diu erunt, haut dubia pestis consequetur; nova indies tributa imperandi necessitate, aures Provincialium obsurdescent, animique exacerbabuntur. Haecque etiam paucis verbis, complexus est Alphonsus Rex neapolitanus: apopht. lib. 3. num. 16. Regibus, qui pro reditu sumptus metiuntur, omnia cedere bona, ait; amari a Civibus, non metui, cives ipsos a suspicione novorum munerum levatos, agere alacres, suaque bona ostentare, ac denique Principis vitam, expetere votis suppliciisque, Et Iohannes S. Angeli Cardinalis, cum in Austriam, sedis Apostolicae Legatus venisset, cognovissetque Caesaris Friderici qui reditus, et qui sumptus essent: Rumorerat, inquit, Fridericum ad rem nimis attentum esse; at meo iudicio perliberalis est, qui faculta tibus sumptus metitur. Aen. Sylvius in parall. In omnibus frugalitas et parsimonia, atque regula rationis conservetur. Et semper ante oculos eius qui prae est, versetur; non conven re supra vires redituum ordinariorum, facere sumptus: et ut privatim quemque, sic et Principem suo pede se metiri oportere, quae verbatim scribit Gregorius Tholozanus. 3. d. Republ. 8. ad fin. Principes si ita instituerent Aulicam Occonomiam, atque administrationem, ut semper superesset; raro deesset aliquid in usum improvisae necessitatis: ac si non sinerent impensas superare facultatum vires, numquam occasio esset, subditos onerandi provincialibus collectis, Heresbach. d. erudiend. Princip. liberis. lib. 2. cap. 5. circa fin.

2? Hîc peccant plerumque Principes, redituum, tabularumque accepti et expensi ignoratione. Sic et de ruinâ illustrium familiarum, in Regno Neapolitano, scribit Thomaso Costo, giornat. ult. d. Fugillozzio. fol. 555. 10 non mi maraviglio punto, che tante case in Napoli, sieno andate in mal' hora (non parlo di quelle, che cio patirono, oper mancamento di successione, oper mutatione di stati) mache non vi vadano tutte; poiche quasi tutti Signori di Napoli fidando si in quel nome gonfio, evano d entrata, di che sogliono spesso stare ârelazione altrui, attendono â spender per lungo, e per traverso: senza mai riscontrare, il debito col credito, cavandosi

oggi una voglia, edomani un' altra, vivano, come si suoldire, `a caso: che e quello, cheli manda in rovina. Cui Magnatum incom~odo pernitioso, ingenioso iuvento medicinam adhibere conatus est, Illustrissimus belgii Heros, Mauritius Auraici Princeps;qui tractatu singulari, Aulicam Oeconomiam, ad rationem negotiationis docuit accom~odare. Sim. Stevin. inopere Maur. memor. Mathem. lln'ya chose, a laquelle Monarque puisse occuper sa cogitation plus proprement, qu' en la dis pensation des se Finances: et n'y a speculation, qui puisse servir aux grands de plus spatieuse campagne pours es batre, pourl' entretenir leur pensees, pour se retiver hors de soi, et puis pour se r'avoir, que l' universite de leurs deniers: non pas mettre leur coeur a l' avarite, car cela est du tout indigne a un Prince magnamine; mais pour disposer son esperit a une iuste dispensation de son revenu: ut eleganter scribit Auctor du Secrot des Finances, in Epist. dedicat. ad Fr. et Pol. Regem. Iuvat etiam, non nisi Principis manu fieri largitiones. Et ita de Rhoneo Marchione, scribit Petrus Matthaeus, lib. 1. ad fin. Il se rendit difficile, et refusant de plusieurs choses: a fin que la concession en fut reservee au Roy, et les faveurs recevens et recognevens de la seule main de S. M. et non d' autre. Sicque de Livia, Dio lib. 57. scribit: si quid alicui largiebatur, id confestim numerari se inspiciente, iubebat: magnâ adhibitâ curâ, ne idem sibi quod Augusto eveniret; cuius munerum permagnam partem, dispensatores detrahere consueverant. v. Canonhiero, in Polit. cap. 12. lib. 8. fol. 452. Et parcus magis redditur Princeps, ipse si videt, quid per inconsideratas profusiones, sibi et Reip. decedat. Etiam minima hâc in parte aestimare debet Princeps: et est eam in re apophthegma Cosmi Maediceise io non tenessi conto delle cose piccole, non potrei far le grandi. Botero d. detti, lib. 1. f. 31. b. Sane pessundatur domus locuples, parvis, sed frequentibus sumptibus. Hocque decipitur mens plerorumque, dum sibi persvadent, nihil aut perpusillum eos sumptus esse nocituros, quorum sit unusquisque parvus: contrarium tamen evenire solet; quippenam minutae istae impensae, magnum tandem adferunt damnum, imo labem ac pernitiem totius rei familiaris. Casaubon. comment. ad Theophrasti Characteres. fol. 159. [(printer); sic: 31 b.] Haec aliaque consimilia monita, si haut negligat Princeps, non quadrabit in cum sententia proverbialis; sera parsimonia in fundo. Sane profusorum vulgus, tum demum parcere solet, posteaquam viderit minimum superesse. Quod et in Trinumo Plautinâ, Staphinus servus, in herili filio culpat: Sero atque stulte, prius quod cautum oportuit, postquam comedit rem, post rationem putat.

3. Considerandum, ex sumptibus qui impenduntur, quam multi sublatin, ihil detrimentum adferant Rei publicae, auctoritatique Principali. Hâcque viâ, reditus annuique census, ita sussicere

Principi queunt, ut nullam is habeat occasionem aut necessitatem a subditis pecunias extorquendi, aggravationibusque novis populum divexandi: ut pulchre Reinhardus Lorichius docet. Institution. Princip. capit. 60. Hîc vero seponenda est cum primis, affectatio externae REputationis, magnitudinem destruens internam. Et sic Alexander severus, Urbem et Provincias, et Aulam suam, purgavit hominibus non necessariis. Malum pupillum esse dicens Imperatorem, qui ex visc eribus Provincialium, homines non necessarios, nec Rei publicae utiles aleret. Nefas etiam esse dixit;ut publicus dispensator, in delectationes suas suorumque, converteret id, quod provinciales dedissent, Lamprid. in eius vitâ. Ideo Salaria, quae otiosos vel inutiles accipere videmus, sunt subtrahenda. Nilquippe sordidius, imo crudelius dest, quam si Rem publicamii arrodant, qui nil in eam, suo labore conturlerunt: quod olim dixit Antoninus Pius Imperator; teste Capitolin. fol. m. 147. Sic et Almansor Arabs, adulatores, homines que inutiles omnes, quibus tamen undiquaque scatent Aulae, vespis similes esse dicebat; ut memorat Botero. 1. dei detti, fol. 57. b. Non quidem parsimonia publica in eo versatur, ut servi domestici Regibus eripiantur; quod sine Maiestatis ipsius contemptu fieri non potest: ea res enim Peregrinos ad Principem aspernandum, et Subditos ad deficiendum excitare confuevit. Quod olim Ludovico XI. Francorum Regi legimus contigisse; qui non solum e familia atque famulatu suo, Patricios ac Nobiles exegit, sartore pro Feciali, tonsore pro Legato, Medico pro Cancellario usus est:sed etiam, ut aliorum Principum magnificentiam proculcaret, cultu ac vestitu sordidissimo vestiebatur; pileo praepingui, imagunculis et cochleis squalenti, veste laneâ vilissimi pretii ac tetrici coloris. Bodin. 6. cap. 2. num. 677. Sed tamen Officiariorum innumerabilis multitudo, sumptuumque profusa magnitudo; qua ubique fere excrescit in infinitum, ad modum est revocanda, et quâdam ex parte circumcidenda. Hunc ad modum Innocentius Sextus, Papa, vir integerrimae vitae, magnaeque constantiae et severitatis; domesticam imminuit impensam, familiam suam redigens ad numerum certum et honestum. Nec domi voluit nisi viros probatissimos, habere. Idem ut facerent Cardinales, accerrimo edicto mandavit; suam ac omnium Ecclesiasticorum vitam ceteris exemplo esse debere, dicens. Platina in Pitâ. Debet quidem Princeps omnia ad splendorem Imperii referre, neque in famiam subire

tenacis aut parci: sed tamen convenit diligentiam iudicium que adhibere, et pompam aulicumque comitatum, modulo Provinciae metiri semper, subditorumque paupertate. Add. Latherum,d. censu. lib. 1. cap. 11. Quid, quaeso, necessarii sunt, tot Aulici officiarii, inutiles titularii; qui more harpyarum apposita devorent, in necem subditorum? tot secretarii, cum duo aut quatuor amanuenses sufficiant, negotiis expediendis: quorsum tantus numerus administrorum culinae? quibus adhaerent ut tineae, subministri, et subministrorum alii subministri, et istis famuli, et famuli famulorum? cur tot, populi sanguine hirudines nutriuntur? adulatores, aulici, stulti, ve veri moriones, nani, naturae monstra? quae in deliciis habentur, muscae: asseclae comitatus, et stipatores inermes, numerus, pondus iners terrae, et fruges consumere nati. Istos enim omnes, expensis publicis nutriri, in praeiudicium publicum videmus, etc. Quae sunt verba Petr. Gregor. Tholosan. d. Rep. lib. 22. cap. 5. num. 2. ubi alia plura habet. Provideat omnino Princeps, ne otiosi homines, et inaenia Officiorum nomina, Metatorum, Historicorum, Regiorum Sacerdotum, Consiliariorum extraordinariorum, annuis salariis Rem publicam ludibrio praedaeque habeant; nullo praeterea proventu. Mariana, 3. cap. 7. De Burgundiâ scribit auctor du Secret des Finances; que le revenu ancien des Ducs de Bourgogne, ne seroit bastant pour payer la moitie des gages des officiers, qui y sont de present. in Epist. dedic. et idem libr. 2. fol. 45. asseverat: quil aimeroit trop mieux les gages de tous les officiers nouvellement crees en le Royaume de France; que tout le revenu ordinaire et extraordinaire de la couronne, durant les temps du bon Roy Lovis. 12. Et cui ergo mirum videretur, quod ibi aes alienum, exactionesque pauperum Subditorum, in immensum succreverunt.

4. Non summam Fortunam definiat luxu, bonus Princeps, ut faciunt Reges pueri, iuvenesque ignari; et qui cosdem hâc persuasione corrumpere solent. vid. Notas Iani Gruteri, in Florileg. parte. 1. folio. 643. Cest un espece de prisillanimite, aux Monarques, et un tesmoignage de ne sentir point assez ce quils sont, de travailler a se faire valoir et paroistre par depenses excessives. Mich. d. Montagne, 3. des essais. capit. 6. fol. mihi 911.Neronianum est, in profusione Reputationem esse sitam, existimare.Nero namque, divitiarum et pecuniae fructum, non alium reputabat, quam

profusionem: sordidos et deparcos esse, quibus vatio expensarum constaret; praelautos, vereque magnificos, qui abutarentur et perderent. Sueton. cap. 30. At anne de nostro saeculo Seneca vaticinatur; cum (in Oedipo) ita scribit:

totum per orbem maxumum exortum est malum,
Luxuria pestis blanda; cui vires dedit
Roburque longum tempus, atque error gravis.

Certissima depravationis nostri saeculi nota est; quod nunc nil magnificum censetur, nisi superfluum et luxuriosum. Publice privatimque stultum Heliogabli fastum imitamur; qui numquam minus argenti libris triginta cenavit, sibique pretia rerum quae mensae adponebantur, maiora quam essent dici amavit: hanc esse dicens convivio orexin: quod magis illa iuvant, quae pluris emuntur. Lamprid. De Vitellio memorat Dio, lib. 65. a princ. fuisse tempus omneipsius Principatus, nil aliud quam ebrietatem et comessationes: hoc et de quibusdam Aulis vere praedicare licet. pertinet hûc Scopae Thessali statuarum artificis dictum; qui demiranti, cur in aedibus suis Apelles tantum haberet rerum supervacanearum? Imo his, inquit, supervacaneis felicessumus ac beati, non illis necessariis. Idem sane de REgibus et Principibus nunc pronuntiari potest; qui magnitudinem superfluis ferre describere solent. Meminerit vero bonus Princeps, in virtute, non in decore et pompâ Imperium esse: quod dicebat olim Alex. Severus. Lamprid Exulare vero debet cumprimis omnis luxus, a Principis Christiani Aulâ. Ac quaestio sane digna videtur, quae ab Aulicis Theologis, iisque qui casus conscientiae conscribunt, sedulâ curâ discutiatur: Num vitam aeternam ei liceat polliceri, qui unus plus inutiliter prodegit, quam omnium pauperum, orphanorum, viduarum, aliorumque miserorum et derelictorum cura atque sustentatio, requisivisset. Bladum certe malum luxuria ext. Et qua~vis accusare luxum, sit facilias quam vitare Principi, et homini rectori, qui vult ceteris praefulgere: tamen spaientia, quae propria est homini rationali, ita debet actus suos temperare; ut cautione adhibitâ, ceteris quoque prudentior videatur, utatur temperato victu, et vestitu, et laudabili parsimoniâ aerario publico parcat, ut monet Tholosn. libr. 22. d. Rep. cap. 5. aprincip. Evitanda igit ur est multiplex occasio pecunias effundendi, inutilis cquorum, canum et similium apparatus; abstinendum est a

Peregrinationibus longinquis, in quae pecuniae multae insumuntur pro ??? mmeatu: temere non suscipiant ur Bella, quae non solum Aerariorum, sed etiam Subditorum omnium facultates, brevi tempore exhaurire possunt. Laudatissima est Reformatio Friderici 3. Imp. ubi in dem andern Haupt artic. sancitur: Daß jeder in seinem Standt sich selbst erkenne/vnd der arm Mann auff dem Landt vnbeschwert bleibe/ vnd ihme sein Menschliche Freyheit auch gehalten werde. Ibidemque in Declarat. 1. subsequentia inveniuntur. Das ein Kömischer Keyser oder König/mit sampt allen fürsten deß Reichs/ ein jeder besonder vnd samptlich / sollen furnemmen vnd Helffen betrachten/ den gemeinen Nutzen in allen Ständen zusürdern/ alle GEricht vnd Ordnungsrecht helffen renoviren, vnd wider an Tagbringen/auch alle alte vngewohnliche Beschwerungen im Reich niderlegen/ die newen zerreissen: damit daß Heyligen Kömischen Reichs Stätt / grosse Communen vnd Gemeinden (der mehr ist denn man gedenckt) gemeinem Nutzen zu gut/mögen fridtlich handlen vnd wandlen. Darzu solle soviel gethorr werden/ daß sich das Menschliche Wesen Christlicher Liebe vnd Freyheit/ mit einer sichern Vertröstung möcht wider bewegen vnd erwachen. Wann ohn d/möze wir nichts fruchtbares außrichten. Wo aber die Eingikeit der Fürsten solches säumen wolt/ so möcht Gott die Engd geben/ dz ein frembter Gewalt solches geberen möcht/ auß ordnung Gottes. Non per delitias aut sumptus, pecuniae illudat: ita Bonis Publicis utatur, ut cum Nehe~iâ vere dicere possit, c. 5. v. 41. etc. Ego et Fratres mei, an~onas seu proventus, quae Ducibus debebantur, non comedimus. Duces illi primi, qui fuerant ante me, gravaverunt Populum; Ego autem non feci ita, propter timorem Domini Dei. Notet Princeps duo praeclara apophthegmata, Cardinalis Petri Aldobrandini: Quod Mensae magnificentia, non luxuriae apparatu, sed Temperantiâ fit definienda; magisque laudanda sint Masinissae Regis, quam Cleopatrae ultimae Aegypti Reginae, mensarum ornamenta. Et quod in exciptendis amicis, non sumptus debeat spectari, sed decus. Henr. Farnesius, in apophth. Aldobrand. tit. 11. num. 6. et seq. Obeatam Regionem, cuius Principes suo tempore comedunt; ad robur, non ad com otationem: ut Salomon censet. Ecclesiast. 10. vers. 14. Non auget acutoritatem splendor vestitus: Nam et de Carolo M. ita scribit Aventinus lib. 4. fol. m. 28.9. Mit Kleidern/Schuhen/etc. hat er sich allweg gehlten nach der Teatschen Art/ so dieselbige Zeit im Brauch

war/ nicht viel köstlicher denn der gemeine Mann/ trug Pfaiten/Rock vnd Letbrock/musten oberal am Leibe genaw anligen/ machets nicht weiter vnd grösser den~ die Glider waren/verbrämet mit Sediden ein rauhes Brustruch/leinen Hossen truger allweg/das oberst tägliche Kleidt war ein grawer/ wie damals der Teutschen Kriegsleuth Brauch war/ Mantel/ schier wie ein Meßgewandt gemacht /wie man in alten Bildern nochsihet: Frembder Nation vnd anderer Manier Kleidung/wiewol köstlich/ achtet er nicht / sondern verachtets gantz. Die Teutschen vnd Francken / nach dem sie gemeinglich vnder den Wahlen vnd Frantzossen zukriegen pflegten/ namen sie zu handt derselbigen kurtze Mäntel vnd Röcklein an. Da solches sahe Reyser Carl/ ward er zornig/ vnnd schrye: O ihr Teutschen vnd Freyen Francken / wie seyt ihr also vnbesonnen vnd vnbestendig/ daß ihr deren Kleydung/ die ihr vberwunden vnd bestritten habt/ der ihr Herzen seyt / annemmet: ist nicht ein gut Zeichen/ bedeutet nichts guts/ ihr nemmet ihn ihr Kleidung/ so werden sie euch ewer Hertz nemmen/ was sollen diese Welsche Flecken vnd Hadern/ seind weder für Hitze noch für Kältt gut / für Regen noch für Wind/ ließ demnach ein Landtgebott außgehen/ daß man solche Frantzösische Kleider/ in Teutschlandt weder kauffen noch verkauffen solt. Da er im Friaul ein Winter lag/vnd sahe daß die Teutschen von den Venedischen Kauffleuthen/außländische köstliche Gefüll kaufften/vnd darinn her ein prangten/mußten fie auff ein Zeit also bekleidt/ da es gleich regnen wolt / an das Gejägt reitten/ da führet ers mit vleiß durch dicke Stauden vnd dörner/ dmait solche Kleider wit allein durch Regen verderbt / sonder auch zerrissen würden. Darnach führet er sie wider heimb/ mußten von stundan bey den Caminen essen/ da wurden die Kleider erst noch vdler verderbt durch die Hitze deß Feuwers. Er verzohe mit vleiß das Essen lang in die geschlagne Nacht hinein/ seinen Wolffsbeltz ließ er drücknen am Lufft/ zu morgens war ihm nichts/vnd als die Teutschen mit ihrem köstlichen Gefüll für ihn mußten kommen/ das alles verderbt war/ zeigt er seinen Beltz/ sagt: Ihr leppischen Leut/ welches. Kleid ist nun nutzlicher / das meine das mich ein Schilling gestehet / oder das ewer / darumb ihr gantz ewer Gätterlich Erbverschwendet habt. Referrt etiam Francisc. Robortellus, in Orat. funebr. de Carolo V. et aitn cum aliquando videret in aulâ, quendam ex suis nimis vestitu indulgentem ac ornatu prope muliebri; statim iussit, ut ad suum, hoc est miltarem vestitum,

rediret: nec tam veste quam virtute, insignitus esse studeret. Alium etiam purpurâ indutum et auro, gemmisque splendentem monuit. Tu sodes, vel ornatum hunc alicui largire, vel comburito, etc. Sic et de Theodorico Gothorum Rege, Apoll. Sidonius scribit, lib. 1. Epist. 2. Si in convivium venitur, quod quidem diebus profestis, fimile privato est; non ibi impolitam congeriem liventis argenti, mensis cedentibus, suspiriosus minister imponit. Maximum tunc pondus in verbis est; quippe cum illîc aut nulla narrantur, aut seria. Cibi arte, non pretio placent: fercula nitore, non pondere. Scyphorum, paterarumque raras oblationes, facilius est, ut accuset sitis, quam recuset ebrietas. Quid multis? Videas ibi elegantiam Graecam, abundantiam Gallicanam, celeritatem Italam, publicam pompam, privatam diligentiam, Regiam Disciplinam. [(printer); sic: comburito, etc.] adde Latherum 1. d. censu. c. 9. et me Polit. lib. 2. cap. 2. n. 39. vers. 1. Inutilem hancce profusionem, magnum subsequitur incommodum subditorum: de eoque conqueritur, indignatione iustissimâ, Paul. Matth. Wehnerus, von verenderung der Regimenten. cap. 12. fol. 185. ubi ait: Bißweilen werden die Tributt/ wegen deß vnordenlichen Lebens/vbermässigen Prachts vnd Verschwendungen der Regenten ersteigert/darzu dann die Inventiones vnd Auffzüge/ so heutiges Tags an Statt der Ritterspiel vnd Kriegsübungen im BRauch / vnd von den Italienern vnd Spaniern zuvns gebracht / nicht wenig helffen: welche ihrer Nutzharkeit halber/ einem Rauch vnd fürüberrauschendem wind zuvergleichen/ dadurch der Vnderthonen sawrer Schweiß in einem Augenblick/ so zureden/ vnnutzlich verschwendet vnd in die Luffe geschicket wurdt. Dannenhero nicht allein die Schatz oder Rentkammer außgeschöpffet/ vnd Schulden gemacht / sondern auch die Schatzungen höchlichen gefteigert werden. In luxus vero, Aulicasque comessationes, et perpotationes, Lusus, dulcedinem Musices, viridaria, spectacula, venationes, equorum canumque studia, et alias aulicas voluptates seu potius vanitates, invehit vehementer, Reinhardus Lorichius Hadamarius. in locis commun. de Princip. Instit. cap. 59. et multis seqq ubi iucunda et utilia simul hâc de re quam plurima congessit. DePrincipum item pecdatis, quae in exactione, et impositione onerum venationis nomine, committunt; et dum in ignis artificiose compositi eiaculatione, uno quasi momento multa milia florenorum consumunt, quibus Rei publicae, sibi ipsis, suisque subditis plurimum commodare potuissent;dissertat Lather. 1. c. 13. Sunt et mirae artes imo fraudes eorum, qui gemmas et alia pretiosa vendunt, quibus pecuniâ magnates emungunt. Itidem non expleat Princeps hiantes Adulatorum cupiditates. Intelligant omnes Principes illud, quod olim Ludovicus XII. Galliae Rex, solitus fuit pronuntiare; Sapienti Regi, fatius esse nihil debere, quam multa largiri. Paul. Iovius, in Elogiis. Etiam ille Princeps, numquam captavit liberalitatis aut clementiae laudem; et tamen Pater populi adpellaetus fuit. Clemens etenim, et liberalis Rex, beneficio paucos, et qui prope eum, beneficio afficit plerumque: iustus vero, atque

severus, multos, imo omnes. Botero. 1. dei detti. fol. 38. Cavere debent Principes; ne dum liberales esse volunt, de bonis Rei publica largientes, ambitionis notentur; et acta eorum a Successoribus revocentur. ut dicam infrac. 2. n. 4. Ferdinandus Arragoniae Rex optimus, in patrimonio regali tuendo tenax fuit: quod qui alienarent, aiebat inimicos potius sibi parare, quam amicos; quia ex subditis, illos quosdam Regulos faceret, semper sollicitos ac suspicantes, eorum iura licentiamque; iri diminutum, tum illud addens, patrimonio REgio alienato, dignitatem ipsam Regiam, et auctoritatem, ac potestatem labefactari, multaque alia gravissimaincomoda in regni perniciem exoriri. Laur. Valla. libr. 3. histor. Duplici ratione peccant Reges (ut Osorius censet, lib. 7. de Regis Instit.) cum sine modo, de Regio patrimonio largiuntur. primum enim fontem ipsius benignitatis exhauriunt, ita ut nequeantii qui in regno succ edunt, virtutem debitis praemiis ornare; deinde, quod ignaviae atque desidiae, et effrenae librdini adiumenta plurima subministrant. Quin et in Iuvene Principe, nimia liberalitas, magis quam avaritia est vituperanda. Unde Fridericus 3. Imp. cum filio Maxaemiliano, strenae loco misisset patinam plenam pomorum pulcherrimorum, additis aureis Rhenensibus XX. et filium pecuniam inter commilitones abiecisse, poma custodienda tradidisse, rescivisset: ita dixit; Satis sscio, Er würt ein Strawgütlin werden. ex Pezelio Melander Iocoser, libr. 1. num. 238. Quod non vanum augurium fuit: Maxaemiliani enim conatus omnes, pecuniae defectus impedivit. Les Gouverneurs de l' enfance des Princes, qui se picquent al eur imprimer ceste vertu de largesse, et les preschent de nescavoir rien refuser; ou ils regardent plus a leur proufit, qu' a celuy de leur Maistre, il entendent mala qui ils parlent. Il est trop aise d' imprimer la Liberalite en celuy, qui a de quoy y fournir autant qu'il veut, aux, despens d' autruy. Mich. de Montagn. d. cap. 6. fol. mihi 912. Satius est Principem scire ius suum cuique tribuere, cuique relinquere quod suum; quam de publico dare liberali amnu. Illius ante omnia Princeps est admonendus, ut si liberalis voluerit esse, de suo sit liberalis: liberalis etenim non censendus, qui de alieno est liberalis; sed ille qui quod alteri donat, detrahit sibi. v. Lorich. in Inst. Princ. cap. 63. Sicque in Ludovico XI. reprehendit Cominaeus, lib. 5. cap. ultim. fol. 475. et seq. quod pauperum cum dispendio Ecclesias locupletârit. Il donna, ait, beaucoup

aux Eglises. En aucunes choses eust mieux valu moins: car il prenoit des pavures, pourle donner a ceux, qui n' en avoyent aucurum besoing. Nullâ ratione liberalitas est prob inda, si quod quis alicui largitur, alteri extorqueatur; si iniuste quaerat, et iuste dispensandum putet. Non largiatur Princeps, dummodo aufferat nihil. Ian Gruterus tom. l. Florileg. fol. 522. Imo aiunt, parcis Principibus servire tutius esse: parci enim dant in loco, etsi parum dent. Richter axiom. Oeconom. 75. Ac magna in Principe prudentia est, scire aliquid negare: et apophthegma fuit Henrici Cardinalis Caietani; che chi non sapeva negare, non sapeva regnare. Botero dei detti fol. 5. b. Recte Iacobus I. Scotiae Rex, quaerentibus quod ius tutelare, in nobilium sibi competens bonis, non pro more antecessorum, modicâ pecuniâ venderet propinquis, aut bene meritis donâret: id factum velut necessarium excusavit; patrimonium enim publicum, ita per superiores Reges et Cubernatores, extenuatum, ut nec familia Principe digna, nec comitatus honestus haberi, nec magnificentia erga legatos exteros, exerceri posset: nec hanc diligentiam Regis, in pecunia honestis rationibus paranda, esse inutilem nobilitati, cui nihil magis ad versum sit, quam inopia publica; dum Reges quo carere non possunt, id per vim â ditioribus extorquere conantur, aut plebem cogantur exigendis tributis, vexare: multoque minus in Publicum obesse Regum parsimoniam, quae modum donationibus immodicis imponit, quam profusionem, quae suis consumptis, sine modo in aliorum bona debacchatur. Buchanan. hist. Scotic. lib. 10. fol. mihi 345. et seq.

5. Omittantur porro opera et aedificationes, quae potius aliquam vanitatis habent ostentationem, quam Rei publicae aliquam adferant utilitatem aut commoditatem. Insanabili ambitione, nimioque desiderio aedisicandi qui sunt capti, ut numquam non aedificia aedificiis adiciant, iifacillime ad res iniustas prolabuntur; destruunt, aedificant, mutant quadrata rotundis. Lather. 1. c. 12. nu. 8. Non minoris Magnificentiae est, manus continere, quam multa aedificare. Nec enim laudari opera, quam vis honeste suscepta possunt, si, quae in ea pecuniae conferantur, per rapinas et Civium iniurias comparentur, et rustici miselli, operis assiduis, angariis et para~gariis praegraventur. Quapropter merito reprehensus fuit Robertus Princeps Salernitanus, quod cum magnificam Neapoli domum

aedificâsset; ad caedendam comportandamque e Lucaniâ materiam, avare et impotenter popularibus subditisque suis usus fuisset. Contra Ursus Nolanus, eâ iustitiâ usus est, ut nelapis quidem unus, in Nolanasillas aedes a se aedificatas, nisi solutâ mercede, fuerit coniectus: tametsi Robertus famam quidem liberalis Principis, sibi vindicaret; Ursus autem adstrictior habebatur. Iovian. Pontan. d. magnificent. cap. 7. Sic et gloriosissima eft praedicatio Friderici Daniae Regis; qui cum splendidissimam Regiam Kroneburgum, incredibili sumptu aedificâsset, dicere solitus est: Nolle se eum lapidem in aedificio suo tolerare, si quem subditorum suorum numo comparatum esse sciret. Herman. Kirchner. disputat. d. Rep. 16. q. 2. lit. c. ad fin. Splendidae superbaeque aedificationes, cum tantum Principem decent, cui tantae sunt opes; ut partâ pace, ac praemiis stipendiisque omnibus, quae cuique iuste debeantur, distributis, ea opera moliatur. Sed qui vectigalium ac tributorum multitudine Piebem opprimit, ut inanium aedificiorum substructionibus gloriam conquirat; is profecto suae Tyrannidis indelebiles notas ac testimonia posteritati sempiterna relinquit, se Civium sanguine sua caementa madefecisse. Domus aurea Neronis, Urbem fere ambitu complectebatur (de eiusque spatio atque cultu, mira et supra fidem fere, Suetonius refert. cap. 31.) at paulo momento ea est collapsa; quippe quae innocentium Civium sanugine exstructa erat. Bodin. 6. cap. 2. num. 671. et seq. At laudem maxume merentur, qui substructionibus suis, etiam commodant privatis. Hunc ad modum Pericles, Atheniensis Reip. Princeps, cum validâ aetate, integrisque viribus homines, militiae publicisque stipendiis addixisset; reliquam incompositam, studiisque illiberalibus deditam turbam, cum neque expertem lucri esse, neque ei mercedem otianti dare vellet, civibus auctor fuit ac dictavit magna opera, ad quae absolvendacum omnis generis artifices, tum longum tempus requireretur; ut iam iis, qui in Urbe manerent, non minor occasio esset ex publicâ pecuniâ partem capiendi, quam iis, qui navigabant, in praesidiis erant, aut militabant. Plut. in vitâ. Sic de Venetis Bodinus d. loco refert; eos quatuor cir citer hominum milia, operibus publicis assidue exercere ac fovere: hocque nihil aut plebi utilius, aut civitati com~odius; aut universis iucundius fieri posse censet; eo quod praeter publica opera, civitati necessaria, etiam publicas opes tenuibus alendis, summâ

benignitate largiantur. Pariter de Christophoro Wirtembergiae Duce, Balthasar Bidembachius, in vitâ fol. 48. etc. memoriae mandavit: Das jhre Frl. Gn. die Zeit jhrer Regierung/ in achtzehen Jahren/ zehen schöner Fürstlicher/ wolerbawter Häuser/inn deren jedem ein Fürst wol zubeherbergen/ von grund auff erbawer vnd volführet: als Stutgart/Göppingen/Twiel/Brackenheim/Löwenberg/Newenbürg/ Grafneck/Pfullingen/ Steinhülben/ Waltenbuch/ ohn was jhr Fr. Gn. an vielen alten und newen/von jhr. Fr. Gn. Herren Vatter bey wenig Jahren erbaweten Hüusern/ gebessert vnd erweittert. Doch ist dieses bawen mehr dahin gericht gewesen/ das der arm Mann/ mit Roß vnnd Wagen/ vnd seiner Handarbeit/ zu beschwerlicher thewrer Zeit/ etwas verdienen/ auch Weib vnd Rind dest beß ernehren vnnd außbringen könte/ dann das die armen Vnderthonen mit zu vihlen vngewohnlichen Frondiensten/beschwert vnd vberladen würden. Insuper Aedificia Publica, a Principe caute sunt exstruenda; ne scilicet error in iis commissus, atque omnium hominum oculis expositus, praeter odium subditorum, contemptum ei pariat, prudentiaeque diminuat famam apud omnes. Sic in Caligula Suetonius c. 37. reprehem dit: quodin exstructionibus, omni posthabitâ ratione, nihil tam efficere concupiscebat, quam quod effici posse negaretur. Et itaque iactas ab eo, ait, molesinfesto ac profundo mari, durissimi silicis excisas rupes et campos montibus aggere aequatos, et complanata fossuris montium iuga; incredibili quidem celeritate, cum morae culpa capite lueretur. Sic non magnificentia laudabilis, sed insana fuit profusio Regum Aegyptiorum; qui Subditos suos perpetuo gravârunt exstruendis informibus Pyramidum molibus, in quas vitâ functi conderentur; ante obitum tamen, cum sensissent, quanto in odio suis civibus essent, veriti ne populus in sua cadavera saeviret, se ut in arcanis locis sepelirentur, amicos suos orare coacti fuerunt. Vinc. Castellan. d. offic. Reg. lib. 3. part. 2. cap. 14. fol. m. 140. add. Plin. 36. cap. 12. In quarum unius fabricam, pro quottidiano solummodo operarum obsonio, decem milia et quingenta talentorum, in Regiis computationum rationibus expensa; indeque a)po\ tw=n purw=n, id est, a tritico (quoniam propter operarum ad id coactarum infinitam pene mul. titudinem, universum Aegypti triticum eo loci devehebatur) ita adpellatas fuisse, notat Nicol. Leonicus Thomaeus, d. var. histor. lib. 3. cap. 83. Videre ergo oportet, non modo ut honesti gratiâsumptus

suscipiantur, careantque iniustitiâ; verum ut in ea conferantur opera, quorum usus tum utilis ac necessarius videatur, tum ratio cur suscepta fuerint, probari iure possit: profundere enim multam pecuniam, in quae minime opus sit, quaeque nullius sint usus, hominis est inconsiderati, atque ingenii parum compositi. Iovian. Pontanus, de Magnificent. cap. 8. qui idem cap. Il. quae magnifica opera sient docet. add. me Polit lib. 2. cap. 8. num. 30.

4. Sed nepraeceptistantum, decretisque Philosophicis pugnare videamur; exempla aliquot Regum frugalium proponemus: inter quos sane agmen ducere videtur, Henricus Magnus, Galliae Rex, ante paucos annos detestabili dolo interfectus. Tempore namque Henrici 3. millies centum milibus scutatorum aeris alieni, Regnum obrutum erat: Pierre Mathieu, l. d. derniers troubl. fol. mihi 10. Et tamen Parsimoniâ, frugalitateque suâ effecit Henricus 4. ut adhûc magnum Filio reliquerit Thesaurum. Hocque illi maxume laudi dat Petrus Matthaeus, quod Aulae Mensaeque Regiae diminuerit expensas. C' estle premier Roy, quia a reforme la dissolution des grandes tables; lequelles soubs le Regne de ses predecesseurs, sembloient celles, qu' on dresse aux plus sumptueux sacrifices de Dieux: plusieurs estimans, non pouvoir faire paroistre la grandeur de leurs revenus, que par ces excessives despenses. histoir de Henric. 4. libr. 3. narr. 4. fol. 628. Carolus itidem eius nominis V. Franco-Galliae Rex, amplius quinquies millies HS. in Aerario reliquit; qui tamen afflictas Regni opes, et Aererium vacuum offendit: et quoque is idem Rei publicae debita exsolvit, praedia publica redemit, Bella maxumagessit, Castiliae ac Scotiae Reges Imperio spoliatos, suis opibus restituit, nec plusquam Annos XVII. imperavit. Quo nomineadhûc alios Galliae Reges, Bodinus, d. cap. 2. n. 676. et seq praeclare commendat. Ita Iulianum, Civitates tributis exhaustas, ac pene desertas, moenibusque orbatas, suâ liberal tate erexisse, in pristinumque splendorem ex aerario collatâ pecuniâ restituisse, apud Mamert. Panegyricum scriptorem lego, his verbis: Illud vero cuius miraculi est, neminem ullum in tanto rerum paratu sensisse dispendium? In omnia pecuniam ab Imperatore depromi, et quoddam versâ vice provinciis pendi tributum? illinc ad universos fluere divitias, quo prius undique confluebant? Ut in maxumâ quaestione sit. â quo accipias Imperator, qui sic omnibus largiaris. Sed qui vitae tuae

instituta rationemque cognoverit, facile fontem copiae huius inveniet. Maximum tibi praebet parsimonia tua, Auguste, Vectigal, quidquid enim alii in prodigas cupiditates prodigebant, id omne nunc in usus publicos reservatur. Olaudatam Principis mentem! et eo hercle laudabiliorem, quo quidquid publice pendebatur, publice ab eo expromebatur. Septimius etiam Severus, publicis opibus, adeo parce et moderate usus fuit, ut reliquerit Romanam civitatem longe ditissimam, rebusque necessariis omnibus refertam. Lamprid. Exempla alia, et ex Germaniâ etiam, Lorichius collegit. D. Inst. Princip. cap. 59. fol. m. 170. et vide Matth. Castritium, de Princip. Germ. virtut. lib. 3. capit. 6. et lib. 4. capit. 5. numer. 4. 16. 21. 22. 23. Ita ut de divitiis sufficientibus acquirendis, numquam desperare debeat Princeps; qui modo sumptuum diligentiam facere velit, et Parsimoniam rusticam et incultam rem esse, sibi non persuaderi sinat. Aliter qui faciunt, ii cum pompâ et tripudio perire gestiunt, quod olim dixit ad Carolum VII. galliae Regem, strenuus millitiae Dux Hira, cum Anglis in Galliâ feliciter Bellum gerentibus, is ab exercitu, ut Regem de toto rerum statu edocerer, ablegatus esset; et nihilominus eum Gynecaei, saltationum, conviviorum, aliisque eiusmodi delitiis, totum tum occupatum reperisset. Quo libero dicto Rexictus, tum demum quasi ê longo veterno evigilare coepit, ac repudiatis delitiis, omnes cogitationes ad regnum ab hostibus vindicandum convertit. Gaspar. Ens, Epidorp. lib. 1. sol. 13. Boterod. detti. 1. fol. 34. b. Hûcque quadrat quod referunt de Henrico Glareano; qui rogatus ab amico, quomodo viveret ac valeret: Ego, inquit, Principum ac Magnatum vitam vivo. Altero quaerente qualisnam esset? Ego, ait, bibo et genio indulgeo, interim in omnium aere sum et maneo. Gasp. ens. Fpidorp. 2. f. 238.

II.

Aerarium ambitione et largitionibus exhaustum, per scelera suppletur plerumque: et omnis Princeps prodigus, vel exactor est, vel erit. Richt. axio. Oecon. 78. 83. 122. et seq. Qui est prodigussui, est etiam prodigus alieni. Prodigalitati, rapacitas est adnexa. Guicciard. lib. 12. Familiare etenim Principibus est, ut egentes, ad sublevandam inopiam, iniusta excogitent tributa, et manus alienis iniieiant rebus. Vincent. Castellan. d. Offic. Rcg. libr. 3. capit. 10.

pagin. 400. Qui multa profundit, necesse est ut fere Populi sanguinem exsugat. Iohan. Calvinus. ad cap. 11. Daniel. num. 20. Indigentiam iuste fugimus (ait apud Cassiodorum 1. var. Epist. 17. Rex Theodoricus) quae suadet excessus; dum pernitiosa res est in imperante, tenuitas: et quidam recte dixit; periculosum est animal Rex pauper. Principem prodigum, sequitur egestas; egestatem extrema tyrannis. Sicque C. Caligula, cui persuasum erat; aut Frugi hominem, aut Caesarem esse oportere: tandem exhaustus atque egens, ad rapinas animum convertit, vario et exquisitissimo calumniarum et auctionum, vectigaliumque genere. Sueton. in vitâ, cap. 37. et seqq. Caelius 2. antiq. lect. cap. 24. Sic itidem Nero, qui ut iam ante dixi, divitiarum et pecuniaefructum non alium putabat, quam profusionem; et nec largiendi, nec absumendi modum tenens: primum quidem Thesauros antiquissimae gazae, cuius sibi spem, sed vanam fecerat eques Romanus, in vestigavit; post stipendia militum et commoda veteranorum protrahi ac differri necesse fuit, mox calumniis rapinisque animum adtendit: tandem nulli officium delegavit, ut non adiceret; Scis quid mihi opus sit, et hoc agamus, ne quis quicquam habeat. Sueton. cap. 30. et duob. seqq.

Sic et Vitellius, cum nec luxuriae, nec avaritiae temperaret; ad praedam saevitiamque conversus, pollutus et ignavus Princeps, turpiter periit: cum annum unum, decem diebus detractis, imperâsset. Hûc Domitiani, Commodi, Bassiani, aliorumque Principum Romanorum exempla, conicere possem: qui diversis duobus vitiis, avaritiâ et luxuriâ laborantes, cum altero ad co~quirendas pecunias, cum altero ad profundendas abuterentur; Neronis, Caligulae, Vitellii caedibus, pares exitus habuerunt. Domitianus, referente Suetonio, cap 12. exhaustus operum ac munerum impensis, stipendioque quod adiecerat: tentavit quidem, ad rele vandos castrenses sumptus, militum numerum diminuere. Sed cum

obnoxium se barbaris per hocanimadverteret, neque eo setius in explicandis oneribus omnibus hareret; nihil pensi habuit quin praedaretur omni modo. Bona vivorum et mortuorum usque quaque, quolibet et accusatore et crimine corripiebantur: satis erat obici qualecumque factum, dictumque adversum maiestatem Principis. Confiscabantur alienissimae hereditates: vel exsistente uno qui diceret, audisse se ex defuncto, cum viveret, heredem sibi Caesarem esse. Refert de Monomacho Zonaras, vol. 3. eum in~ianibus suis largitionib. im~oderatisque sumptibus adeo Imperii opes profudisse, utinde Reip. pernicies sit exorta: nam exhausto aeario, coactus fuit tributa. iis Populis imponere, qui eo nomine immunitatem habebant, quod in locorum angustiis, pro Rei pub. finibus excubarent. Immutatis igitut oneribus, cum pro stationibus pecuniam maluisset Imperator, hostibus aditum patefecit; unde Reip. clades sunt consecutae. Operae pretium etiam est, Michaelis Imperatoris flagitia nosse: is enim homo intemperantissimus cum esset, tantam vim pecuniarum effudit, ut postmodum egens, ad sublevandam inopiam iniusta tributa excogitare, manus alienis rebus in inicere, cogeretur. Iohan. Curopalat. Sic et de Roberto, Nortmanniae Duce, Guilhelmi Co~questoris filio, scribit Bernhardus de Girard lib. 7. fol. 584. de l' histoir. de Erance. Le revenu ne suffisoit a la prodigue despense qu'il faifoit; pour a la quelle satisfaire, il imposoit grandes tailles sur le Peuple: coustume ordinaire des Princes prodigues; lequels poursoustenir leur prodigalite, sont contraincts d' exiger et foullerleur Peuple. Prodigi etiam Principes, vivi volunt esse heredes sui, et Rei publicae, subditorumque: et mentem Heliogabili habent; cui adhuc privato, cum quidam luxum illius admirans, diceret: Non times, ne fias pauper? Quid, inquit, melius; quam ut ipse mihi heres sim, et uxorrmeae? Lampridius in vit. Quas tamen impias cogitationes, in mentem venire Principis Christiani, numquam est praesumendum.

III.

Vicissim vero Liberalitas, propria Principum est; et eapraesertim erga benemeritos inopesque, Principi semper est exercenda: Apoll. de Calderini, discorso 7. et 8. Lorich. Hadamar. Inst. Princ. cap. 62. Piccart. dec. 12. cap. 2. Casp. Ens. 2. convival. 2. fol. 225. Iohan. de Marnix sect. 3.

resol. 2. Canonbiero 8. dell introduzz. c. 12. Henr. Farnes. in apophth. Card. Petr. Aldobrand. tit. 10. d. liber alit. per tot. num. 574. et seq. Eoque nomine Franciscum I. Galliae Regem, merito commendat Bodinus; 6. d. Rep. cap. 2. quod honeste fuerit frugalis, acitem in donando, et personarum quibus donaret delectum habere, et largitionibus modum imponere, didicisset. Imitandus est Imperator M. Antoninus Philosophus; Qui in largitionibus Pecuniae publicae, parcissimus fuit: sed tamen et Bonis Viris pecunias dedit, et Oppidis labentibus auxilium tulit, et tributa vel vectigalia, ubi necessitas cogebat, remisit. Capitolin. Merito culpabatur a Patre, filius Dionysii Siracusani; quod nesciverat largitionibus sibi facere amicum. Plutarch. in Apophth. Ex contrario, impium iuxta ac pernitiosum consilium fuit Guisianorum: qui Aerarium Bellis superioribus exhaustum, quo suppleretur; Francisco 2. auctores fuerunt, ut patibulo erecto, proponeret Edictum: Ut omnes cuiuscumque conditionis essent, qui, quavecumque de causâ; vel debiti, vel remunerationis, aut beneficii a Rege impetrandi, in comitatu essent, intra 24. horas excederent Aulâ. Thuan. lib. 23. fol. 473. col. 1. Ridicula etiam fuit avaritia Persei, Macedoniae Regis; qui a Romanis Bellopetitus, media ad sui conservationem obvia, ne pecuniam expendere cogeretur, repudia vit: et ita semet perdidit, hostem locupletavit, importunâ parsimoniâ suâ. Plutarch. in Paul. Aemyl. num. 7. Fugiendum est Principi exemplum Antigoni Regis, qui Cynico cuidam petenti talentum, dixisse fertur: Plus illum petivisse, quam Cynicum deceret. Repulsus ita Cynicus, petiit denarium, ubi respondit rex: Minus esse quam quod Regem dare deceret. Invenit Rex sordidissimus, turpissimam cavillationem, qua neutrum daret. Melius Alexander fecit,

cum daret Civitatem cuidam, dicenti: Non convenire civitatem humili fortunae suae; Respondit: Non quaero quid oporteat te accipere, sed quid me deceat dare. Refert Seneca lib. 2. d. benefic.

Quia homo homini natus est; ambigo, num is, qui alteri non prodest, vitam hominis agat. Numquam homo propius ad DEI similitudinem accedit, quam cum beneficus est. Liberalitas, charitatis aut misericordiae species est, quae fidei et pietati inseparabiliter est adnexa. At ut dicit Perez, in Aphoris. f. 118. EI Rey que tuviere mas de piedad, se acercara mas a Dios: como el contrario al contrario. Pero el que quiere hazerse Dios en la tierra, huye de imitar a Dios. Idipsum visus est non solum haut dubitare; sed et pro compertohabere Titus Vespasianus; Nam in coenâ aliquando recordatus, quod eo die nemini benefecisset; ingemiscens dixit, se de vitâ diem perdidisse. Nihil invirtute gloriam magis, quam Liberalitas Pricipis attingit.

Olim rogatus quid sibi relinqueret,

Tam multa qui cuivis daret?
Hoc, inquit, ipsum, Antonius, si quid dedi:

Nam cetera haub puto mea.

Refertur apophthegma Iohannis, Medinae Sidoniae Ducis: Principis magnificentiam, non cognosci ex numis quos recondit, sed quos aliis largitur. Floresta Espagn. part. 2. cap. 2. num. 44. Quod communi Proverbio ferunt; Liberalitatem minus accipienti, quam largienti fructuosam esse: hoc inprimis de Principe benigno dici potest; cuius dona aliud nihil sunt, nisi velut quaedam vincula servitutis. Nullumque vitium est, quod magis odium pariat his qui gubernant, quam avaritia esse solet; omnes etenim virtutes perimit, enervat et obscuras reddit, imperiumque saepenumero evertit. late Richter axiom. Oecon. 79. En el segar dela yerva, que cresce mas segada; quelos Reyes se conservan, y crescen con la Liberalidad. Perez. aphor. fol. 51. Vespasianus rogavit Apollonium Thyanaeum (quem antiquitas ut divinum, imo ut Deum admirata

est) ut ipsum doceret, quaecumque bonum Principem facere oporteret. Cui Apollonius: Divitias (inquit) magni aestima, non quae in occulto repositae iacent; quid enim hae ab arenae cumulo differre videntur? nec ea, quae ex collatione tributorum, proveniunt â gementibus: atrum enim, sordidumque putandum est aurum, quod ex lacrimis oritur. Divitiis autem optime supra omnes Reges utêris, si cum egentibus eas communicâris. Divitibus autem permitte, ut facultatibus suis tuto frui possint. Philostrat. lib. 5. Iacobus Almansor, africae et Hispaniae Rex, imperante adhûc patre suo, ab eodem admonitus fuit, ut restringeret paullum liberalitatem; quod profusis et consumptis opibus, Princeps etiamnum vivus, pro mortuo habeatur. At mihi, inquit Almansor, avarus potius Princeps, mortuus videtur;ut qui amicis omnibus destitutus, ingloriam, et invisam plerisque agat vitam. Casparus Ens Epidorp. libr. 1. fol. 4. [(printer); sic: Philostrat. lib. 5.] Et hûc pertinent infinitae largitiones Imperatorum Romanorum: de quibus pluribus Bulengerus, D. Imp. Rom. lib. 2. cap. 12. Sicque Corippus, lib. 2. Iustinum in Circo dicentem introducit.

Ditabo plebes opibus, nomenque negatum
Consulibus consul, post tempora cuncta novabo,
Gaudeat ut totus Iustini munere mundus.
Dona Kalendarum properant vicina mearum;
Expavit gaudens inopino nomine vulgus
Consulis audito. — — —

De aliis liberalibus Principibus, vide Boterum d. detti. lib. 1. sub tit. liberalita. fol. 30. etc. Sed accersenda ars quaedam Peeuniae erogandae: est quippe Liberalitas Prudentiae consors, et socia Relligionis. Henric. Farnes. in apophth. Card. P. Aldobrand. d. tit. 10. Liberalitas et gratia, Principi maxume utilis atque necessaria est; non tamen nisi sit bene collocata. Richter. axiom. Oeconom. 77. Ex duobus fontibus largitas profluere debet; vero sc. iudicio, et honestâ erogatione. Lather. 1. cap. 14. nu. 3. Honesta et necessaria esse debent dona; talia autem, censente Melchiore ab Ossa, in suo cons. Iuridico Polit. sunt, que et ad conservationem status aulae que totius necessario, non superslue, et ad defensionem sui, suorumque Princeps erogat; sed et ad conservationem Ecclesiarum, Scholarum, rerum, et causarum publicarum, item quando munera Ministris ob benemerita, et servitia fideliter praestita, uti aequum est, distribuit. Ad perfectam liberalitarem, septem requirit Canonhiero, introduzz. lib. 8. capit. 12. fol. 449. ut patrimonio sit conformis, ut non fiat erga indignos, ut quis sua donet, ut temporis locique opportunitas non negligatur, ut cito donetur, ut non invite, et ad honestum finem. Falluntur quibus Luxuria, specie Liberalitatis imponit: perdere multi sciunt, donare nesciunt. Tacit. lib. 1. hist. Aliud est proicere, aliud

perdere. De Alexandro Severo, Imp. Lampridius scribit: Dier numquam transiit, quin aliquid mansu etum, civile, pium faceret; sed ita, ut Aerarium non everteret. Beneficentiam Principis Publicam esse volo, et cum utilitate Subditorum, Regnique con iunctam: talis etenim si siet, longe efficacius Subditorum animos in eius pertrahet amorem; quam ullus Magnes attrahit ferrum. Contra vero, si ea quae in Publico liberaliter facienda erant, negligat, et in suos Aulicos aut alios domesticos magis, quam Publicos homines, beneficia prosundat; publice censebitur pro avaro, et apud Subditos tum sibi odium, tum contemptum parabit. Barthol. Keckerman. Polit. 1. cap. 3. sol. 90. v. Lather. 1. cap. 4. Recte Iosephus Scaliger., in Iamb.

Avara in omnes, inque paucos commoda,
Sinistra Regis est benignitas;
Si pluit in homines, non in humanum genus.

Hûcque pertinet celebrata ephemeris Caratetis, apud Laert. ad hunc se habens modum: Ponito coquo minas decem, medico drachmam: adulatori talenta decem, consiliario fumum, scorto talentum, Philosopho triobulum. Itidem quoniam Musae, quae honesta, non quae sunt quaestuosa sequuntur; indeque fere qui Musis sunt addicti, inanes, et ab opulentiâ nudi cernantur: Quocirca (ut dicere consuevit Cardinalis Aldobrandinus, referente Farnesio, in apophth. d. tit. 10. numer. 11.) Principum Liberalitate Musae suntdepascendae; aliique in artibus et scientiis omnifariis excellentes. Pulchre Apoll. de Calcerini, discorso 10. et seq. Inprimis, ut recte monet Keckermannus, 1. polit. cap. 3. fol. 91. beneficentiam publicam exercere debet Princeps, in duo hominum genera: nempe in viros egregie doctos, et excellentes artifices; deinde in Milites eos, qui insigni aliquo facinore, de Republicâ praeclare meruerunt. Si enim Sapientum et fortium virorum animos sibi habeat addictos; facile alios vel habere, vel negligere potest. De Leone X. P. Max. Iovius refert; quod nullâ in re ardentius, et effusius, quam ad liberalitatis gloriam anhelarit: eos Principe indignos existimans, qui nequaquam beneficâ manu fortunae muneribus ut erentur. Nemo enim, vel civis, vel peregrinus, qui paulo nobilioris artis famam teneret, nemo vel male sanus Poeta, nemo alicuius optimarum literarum partis non ignarus unquam fuit; qui humanitatem humanissimi Principis, non senserit.

Quin etiam ipsum cenantem, spectantem, et ex his adventitios, et parum notos homines, ultro pecuniâ donare erat solitus; et praesertim libentius, quum obsoletâ veste indutos conspiceret. Purpuream enim crumenam, quottidie aureis nummis sibi repleri iubebat, ad incertas exercendae liberalitatis occasiones; Sacerdotes quoque et fraterculos, sacrasque virgines, quae intra septa religiose pudicitiam custodirent, menstruis subsidiis eleemosynae nomine iuvabat: magnum veteranorum militum alebat numerum, nihilque vehementius contendebat, quam ut nemo calamitatem et fortunae adversae mala, et incommoda pateretur. Sed hodie magni terrarum Domini perdunt magis, quam donant. Baudius, Epist. 1. cent. 1. Epist. 42. cent. 2. Nec est ratio in obscuro: Appetitus etenim vanitatis, et contemptus veritatis, causa est nostrae caecitatis; ut ait Divus Bernhardus, Epist. 18.

2. Sane Magnates, animae, rebusque suis male consulere videntur, qui in Pompas, et homines indignos prodige sunt liberales; interim benemeritos praemio, pauperes Subditos victu amiotuque carere patiuntur. Quod et culpavi supra num. 4. eleg. el Picare 2. cap. 2. ad fin. Religionis ac Sapientiae Principes illi, veteres Hebraei; Divitiarum munimentum omnium maxumum ac firmissimum esse reputaverunt, Eleemosynam, ac benignitatem adversus egentes. In tractatu quodam Thalmudico, qui Baba Bathrum vocatur, cap. 1. Mombaz Rex, prodigebat Thesauros suos, et Patrum suorum. Monitus hâc de re ab amicis, respondit; Patres mei recondiderunt Thesauros infra, hoc est in terrâ: ego supra, hoc est in caelo. Item recondiderunt in loco ubi manus dominatur, ego recondo in loco, ubi non dominatur manus. Patres mei recondiderunt. Thesauros pencuniae; ego animae, vel animarum: recondiderunt, quod nullum fructum profert, ego quod fructum profert. Patres mei recondiderunt aliis, ego mihi. ex libro musar. 7. 2. Egregie Plinius Iunior, epist, lib. 9. Volo eum, qui sit vere liberalis, tribuere patriae, propinquis, affinibus, amicis: amicis dico pauperibus; non ut isti, qui iis potissimum donant, qui donare maxume possunt. Misericordia et liberalitas, fontibus assimiles esse debent; qui in arenosis, aliisque loccis scaturire frequentius solent. Perez. aphorism. fol. 79. et seq. Ac cum novus Romae Pontifex electus esset; acute lapponensis quidam, virum eum optimum

esse co~iecit: perchei poveri ne fan festa. Botero. d. detti. f. 33. b. Sic celebris est memoria Othonis Episcopi Pabenbergensis, quod cum Anno 1124. ingens esset annonae caritas, et fames ubique terrarum cresceret maxima, subditis suis omnibus fuit liberalissimus in eroganda annona, ut nemo suorum fame periret. Quin etiam exteros, quibus opus videbat ali frugibus, maximâ et piâ liberalitate fovit, aluit, et iuvit. Hedio in Chron. Nicolaus item Episcopus constantiensis, in summâ annonae caritate, quottidie ex piâ liberalitate satiavit Eleemosynis tria milia hominum. Bruschius in Episcopis Germ. Ioannes Abbas 26. Fuldensis, ex illustri familia Principum-Comitum Hennenbergensium oriundus, tantae fuit liberalitatis in pauperes, ut indies, si cibum sumeret, unum ferculum cum lance argentea, de mensa ad lectum explorati alicuius egeni mitteret. Bruschius in Monast. Germ. Ac mihi quidem res humanas propius intuenti, nullae familiae, nulli Principes, nulla Imperia, opibus ac victoriis tam floruisse videntur; quam quae maxumam egentium ac tenuium curam habuerunt Sanctus Ludovicus Galliae Rex, octo et viginti rerum Divinarum et Humanarum Collegia, suis opibus fundavit; tametsi centum ac viginti Pauperes qui eum consequebantur, humanissime, et eodem victu quo se ipsum, quottidie sustentaret. Itaque mirum videri non debet, si annos quatuor et quadraginta, sum~âcum sui nominis gloriâ im perârit; ut hostibus quidem formidolosus, carus amicis, Deus Subditis, Sanctus omnibus haberetun. Et ita semper iudicârunt pii viri; Argentinensem Remp. agraviorib. malis fore tutam, quoad pauperes, aliique; miseri ita largiter, nulloque respectu fovebuntur. Nec omittendus est Iacobus V. Rex Scotorum, is qui Rex egentium cognominatur: qui cum omnes fui temporis Principes vinceret benignitate; maiores tamen suos opum magnitudine longe superavit. Illustres vero familias, Imperia, Civitates cum Principibus, in exitium ruere, aut gravissimis ealamitatibus et egestate conflictari videmus, quae tenuium bona diripuerunt, aut quasi praedam Militibus, ac latrociniis publicanorum obiecerunt. Bodin. d. cap. 2. num. 668. et seq. Pertinet hûc sententia sapientissimi Cosmi Medicaei, quam lib. 7. hist. recenset Machiavellus: Is cum et in templorum aedificationes, et in pauperum Eleemosynas ingentes, et plusquam Regias opes expendisset, solitus tamen est dicere: Non potuisse se in suis accepti et expensi

codicibus unquam reperire debitorem DEUM. Intellexit videlicet vir maxumus et liberalissimus, eum etiamsi tam multa, imo etsi omnia sua in tales causas impendisset, in quibus ipse Deus se debitorem constituit, tamquam in se collata essent; non tamen patrimonium minui exinde. At incredulitas saeculi nostri, in causa esse videtur; quo minus Deo, eiusque promissis fidem habeamus: hacque ratione Divinam benedictionem nobis conciliemus. Vel cum Tiberio 3. dicamus: confido in Domino, nec deerit Pecunia Fisco, modo Pauperes eleemosynas accipiant, et captivi redimantur. Hi enim sunt Thesauri illi, nullis periculis obnoxii, quos ipse Dominus, Matth. 6. colligere iubet. Sim. Goulard. in apophth. sacris. t. d. Eleemos. fol. 163. Tiberius quidem apud Tacitum, 2. Annal. dicit: si, quantum pauperum est venire hûc, et petere pecunias coeperint, singuli numquam exsatia buntur, res publica deficiet. Et mox subiungit: languescet alioqui industria, intendetur socordia, si nullus ex se metus aut spes, et securi omnes aliena subsidia exspectabunt; sibi ignavi, nobis graves. At impiae huic obiectioni, satisfacere forsan queunt, quae ego trado, lib. polit. 1. cap. 11. num 20. et dicam forsan hâc de re Dissertatione singulari. Edidit etiam Epistolam utilissimam Oecolampadius, Anno 1523. Basileae, denon habendo pauperum delectu; quâ munire me soleo contra prophanas declamationes quorundam nostri saeculi, de pauperibus et mendicis civitatibus expellendis. Sed cavenda maxume est Eleemosyna impia illa, quae cum rapinâ iuncta, da man die Vnterthanen berauber / vnd hernach Kirchen bawet / oder vmb G ottes willen Allmusen stifftet. Thomas Quadagnius, Mercator Florentinus, usitatis etiam hodie artibus tantum lucrifecit; ut Francisco I. Franciae Regi, quinquies centum scutatorum milia mutuo dederit. Hic post mortem, aliquam sui memoriam et monumentum relinquere cupiens, Lugduni Nosocomium exstruere instituit. Praeparato iam ad fundamenta solo, quem cumque amicum aut notum nactus, eo ducebat; consilium operis, quam poterat optimâ formâ et modo exaedificandi, exquirens. Quum vero inter alios, aliquando Nicolaum Salterellium Florentinum itidem, hominem facetum et architectonicae artis non imperitum, eo duxisset, eique omnia aedificii lineamenta, et partes commonstrâsset; rogans, ut si quid immutandum, aut commodius faciundum animadverteret, indicare id ne gravaretur: Salterellius, cetera, inquit, mihi satis placent, unum tamen desidero, quod scilicet nimis parvum et angustum mihi videatur. Cur hoc dicis? inquit Quadagnius, non tu vides, quantum hoc universum sit spatium. Est magnum sane, inquit Salterellisu: si tamen omnes hûc veniant, quos tu ad paupertatem redegisti, nimis, scio, angustum erit, imo vix dimidiam eorum capiet partem! Casp. Ens, Epidorp. lib. 2. fol. 250. [(printer); sic: expellendis]

IV.

Non autem minuendi solummodo sunt sumptus: sed et nihil unquam de Domanio, ordinariisque reditibus est alienandum. Rol. â Valle, consil. 1. numer. 100. fol. 13. vol. 1. Sixtin. d. Regal. cap. 6. num. 86. libr. 1. Et hoc si fiat, flagitium Dominationis committi, Clapmarius pronuntiat: 5. d. arcan. cap. 12. nec quippe iuris, vel potestatis adpellatione dignum est, quod Remp. evertit. Atque est haec pene communis sententia Iurisconsultorum; Principem, cum omnia possit, res tamen Imperii abalienare non posse: hae enim non magis quam patrimonia privatorum; exinaniri aut exiscerari debent, ut utar verbo Imperatoris. Unde non iniuriâ

Maxaemilianum I. de Carolo IV. dixisse ferunt: Imperii vitricum fuisse et dissipatorem (quod telonia atque vectigalia Imperii, Ordinibus oppignorârit) pestilentioremque pestem Germanis numquam contigisse. Spiegel. ad lib. 5. Guntheri Ligurini. Arumae. discurs. ad Aur. Bull. 1. num. 3. et disc. 3. num. 43. Lather. 1. cap. 16. num. 29. etc. Caesarem hodie tributa non habere, Monachos habere, Sacerdotes habere, Nobileshabere, Reges et amicos, et socios et Principes habere, Sturmius ait. serm. 2. d. Bello advers Turc. perpetuo administr. pag. 114. Imperii Romani proventus, sub Friderico Barbarossâ, adhuc fuisse sexaginta ton~as Auri, prodit Schneidevvinus: Instit. d. success. ab inteft. sub rubr. de successione Fisci, num. 5. satis ampla pro ratione illius temporis pecuniae summa. Quin adhûc pernitiosa magis fuit, dissipatio Rodulphi I. quem Platina, in vit. Honor. 4. ait; comparandae pecuniae studiosum, Cancellarium suum ê gente Flisca, in Etruriam misisse, et populos emnes liberos fecisse; eos potissimum, qui pecuniâ se redimerent. Cui sententiaeetiam Ioan. Cuspinianus in vita Rudolphi. Krantz. lib. 8. Metrop. capit. 40. et novissime Henning. Arnisae lib. 3. d. Fur. Maiest. cap. 1. num. 15. subscribunt. Alii aliter hanc historiam recensent, cum primis Speculator: lib. 2. d. Rescripti praesentatione. §. Ratione, num. 18. fol. 54. quod scil. Civitas Bononiensis, cum suo districut, et tota Romandiola, per Rudolphum Imp. Ecclesiae Romanae donata, ab antiquo tempore ad Ecclesiam pertinuerit; sed de facto per Tyrannos Principes fuerit occupata. Et etiam Kranzius dict. loco. eundem excusare volens, scribit: Fecit quod solent, qui reb. melioribus desperatis, non quod volunt, sed quod velle coguntur, faciunt. Verum haud cauti fuerunt Imperatores, qui, ne ii proventus ad alios pervenirent, non praecaverunt. Inde enim Successoribus

praecisi sunt rerum gerendarum nervi: evisceratum est Imperium, et Aquila deplumata, ut ceteris animantibus sit contemptui, et nihil sine propriis pennis efficere queat. Crantz. Saxon. lib. 10. cap. 8. Acextat gravis querela apud Avent. Annal. Boior. lib. 7. pag. 556. Maiestate Imperatoriâ privatis seditionibus in ordinem redactâ, privatos quosque peculatores, proxima praedia Regia, aerarii publici vectigalia, aes militare, etc. occupâsse; ut ne obulus quidem ordinario Iure, ad Imperatorem hodie redeat. Quâ de re etiam. satis sarcastice dissertat Boccalini, in pietxadel paragone, E. 2. b. etc. Revocatio tamen eiusmodi alienationum, sine conversione Imperii nunc fieri haut posset: ut disputat Clapmarius; supra d. loco. quam vis id Iulius Pflugius, Episcopus Naumburgensis in Orat. d. Rep. Germ. quae etiam Politicis Imperialib. Goldastiestinserta, velit. Sane tunc illa ordinum aequalitas periret; quam tantopere hoc in Imperio probat Machiavellus. libr. de Germaniae statu. Sed adde Cusam. 3. d. concord. Cathol. cap. 30. Arumae. ad Aur. Bull. Discurs. 5. n. 7. et 8. Henric. Klock. d. Vectigal. q. 5. Aliam rationem suggerit theodorus Reinkingk, d. regimine saeculari. Class. 2. libr. 1. cap. 8. num. 109. Ut nempe Feuda aperta, Imperatoris mensae uniantur. [(printer); sic: 5.]

Numquam non ordinarii reditus sunt conservandi; ut dixi lib. 1. Polit. cap. 4. num. 34. Rex etenim reditibus egens, magna calamitas est. Vicotr. lib. 2. d. persecut. Africae. [(printer); sic: num. 34. ] iustus enim metus est, ne cessantibus subsidiis, necessaria deserantur. Symmach. 10. epist. 50. P. Matthieu. in Seiano, fol. 284. etc. Unde et apud Cassiodorum Theodoricus rescribit: indigentiam iuste fugimus, quae suadetexcessus; dum perninitiosa res est in Imperante tenuitas. Et sicut nullum gravere cupimus: ita debita nobis perderenon debemus. 1. Variar. 19. Quamvis rata habita fuerintgeneraliter omnia, quae a Sylla Bellis Civilibur, vel in Provinciâ gesta fuissent; unum tamen hoc Senatusconsultum reprchendebatur, quo remissio Vectigalium fiebat. Reputabat etenim Senatus, nec illi licitum esse, cui concesserat omnia, quibus Refpublica pace et Bello salva est, imminuere summas. Aerod. rer. iudicatar. lib. 5. tit. 16. cap. 7. Tholoyan. 3. d. Rep. cap. 1. numer. 4. Et ita Neronem, an cuncta Vectigalia omitti iuberet dubitantem, docuêre Senatotes, dissolutionem Imperii consequuturam; si

fructus, quibus Res publica sustinetur, diminuantur. Tacit. 13. Annct. num. 138. Aerod. d. loc. cap. 8. Sic et Tiberius, deprecante Populo centesimam rerum venalium, edixit: Militare Aerarium eo subsidio niti. Et Cicero 2. ad Attic. epist. 16. dum conqueritur de divisione agri Campani inter plebem, a Caes. ad captandum favorem procuratâ: commotosfuisse ait inde animos bonorum, ob proximam et iminentem rei publicae ruinam, sublatis vectigalibus, quae inde et aliunde, conquirebantur. Praeterea, inquit, si ulla res est, quae bonorum animos, quos video iam esse commotos, vehementius possit incendere, haec certe est: vid. Sueton. in Iul. Caes. cap. 20. Quo respiciunt iuris nostri conditores, cum dicunt; Publicarum necessitatum, et Privati Aerarii utilitas deposcit, ne commoda, quae domui nostrae debentur, callidis debitorum artibus differantur. l. fin. Cod. quor. appell. non recip. l. 32. C. Theod. eod. add. l. Vectigalia. 10. et l. quicquid. 12. item l. ultim. Cod. d. Vectigalib. et commiss. Impossibile est, ut sacris Tributis non illatis, Res publica alioquin conservetur. Militares namque copiae, assignato sibi salario inde percepto, hostibus resistunt, et collatores ab hostium incursionibus, truculentiaque vendicant; denique agros atque Civitates, a latronum alioque modo incompositam vitam sectantium, vi et irruptionibus, agendis excubiis defendunt. Muri atque Urbes instaurantur, Balnea publica procedunt; et similia in bonum Civium fiunt. Et quae a Subditis contribuuntur, partim in ipsos, partim propteripsos insumuntur, expendunturque. Novell. 149. cap. 2. Tributa sine querela publice inferantur. Neque enim aliter licet conservare Rem publicam, nisi pientissimae praestationes importentur in publicum; ex quibus et Militares copiae nutriuntur, perfruuntur reliqui ordines attributis sibi salariis, denique omnia alia proveniunt, quae communem Subditorum concernunt utilitatem. Novell. 161. cap. 2. Ex hocitem fundamento, Iesuitas, tamquam homines Regni administrandi imperitos, et qui non intelligant, quanti referat Principes pecuniosos esse, notat Hieron. Conestagius; 1. de Portugall. et Castellae coniunct. fol. m. 35. quod in Lusitania, imperante Sebastiano Rege, per Leges suas, quibus Collybum, et rem monetariam ad certam redegerant normam, Regi nervos expeditionum inciderint, reditusque Regni vehementer imminuerint.

sunt remittendae, vel tempore publicarum calamitatum cladiumque repentinarum, etiam ordinaria Tributa suspendenda; vide omn. Novell. 163. derelevatione trihutor. publicor. add. Philip. Hoenon. disp. Pol. 5. q. 90. fol. m. 293. Ioh. a Chockier. Polit. aphorism. 2. capi. 10. folio. 6. Imperatoris Nervae Coccaei exemplo: Qui Civibus Romanis, cum magnâ laborabant egestate, non tantum agros ad sublevandam Pecuniam distribuit; sed vestes suas Proprias, vasa argentea, atque aurea, reliquamque suppellectilem vendidit, atque aliis summâ benevolentiâ erogavit, ut ait Dion. Sicque asperrima in Sardianoslues effecit; ut centies sestertiûm pollicitus Tiberius Caefar, et quantum Aerario et Fisco pendebant, in quinquennium remiserit. Tacit. 2. Annal. Sicque Adria nus infinitam summam, quae Fisco debebatur, privatis debitoribus in Urbe atque Italia; in provinciis vero, etiam ex reliquiis ingentes sum~as remisit. Sparti. Cum enim Subditorum Benevolentia, Principum Thesaurus et custodia exsistat; Plutarch. in Arato. eam Princeps utretineat aut acquirat, studiosâ operâ curare debet. Et ita etiam de Pertinace, Herodianus scribit; lib. 2. eum omnia vectigalia, quae ad contrahendas pecunias Tyranni excogitaverunt, remisisse. Nisi enim saepius in turbato Imperio acum et filum sumpseris, et rupturam consueris; neque tu, neque Res publica poterit florere. Waremund. de Erenberg. d. Regni subsid. cap. 7. num. 38. Ita Iulianum, Civitates tributis exhaustas, ac pene desertas, suâ liberalitate erexisse, in pristinumque splendorem, ex aerario collatâ pecuniâ, restituisse, iam retuli supr. num. 4. Benignam sane illam tributorum levationem, maxume observare debent illi, qui Regnum cum pace deponere, posterisque firmare volunt; Perez aphorism. fol. 160. num. 80. aut qui noviter Imperium occupârunt: ne, quod de Mithridate arguit Tacirus; atrociores sint, quam novo Regno conducat. Ita moris fuit novellis Regibus Persarum, primum annum, pro aucupandâ gratiâ, Subditis concedere immunem: quod et Lacedaemoniorum Reges facere soliti fuerunt. Herodot. 6. Romani item, cum Cappadociam, mortuo Rege Archelao, in provinciam redegissent, quaedam ex Regiis tributis diminuerunt: quo mitis Romanum Imperium speraretur. Tacit. 2. Annal. Ob merita etiam Subditorum, ex privilegio iisdem remittere, vel omnia vel partem tributorum, ad aequitatem pertinere videtur. Fidelium enim servitia perire non

decet, sed in tristibus impensa, recipere in meliore fortunâ. Cassiodor, 3. var. epist. 32. ubi de Arelatensibus, pro Theodorico Rege, obsidionem perpessis, ita rescriptuminvenitur: Satientur in libertate, qui pro nobis in angustiis esurire maluerunt. Sint laeti, qui tristitiam fideliter pertulerunt. Non decet statim de tributis esse sollicitum, qui pro nostra fidelitate, casum vix potuit declinare postremum. A quietis ista, non obsessis inquirimus. Quid enim â domino agri exigas, quem eum non coluisse cognoscas. Praetiosum vectigal iam nobis dederunt suae fidei. Iniustum est, ut viles pecunias exigamus ab illis, qui gloriosas. conscientias nobis obtulerunt.

3. Multum ad Aerarium contulerit, Quaestorum, Fiscique Procuratorum coêrcere peculatus, et scelera repetundarum: indque Principes quidam, ipsimet rationibus administratorum discutiendis iugiterinterfuerunt. Lather. 1. cap. 15. per discurs. Sic et apud Romanos, iudicium peculatus, vel tantillum subripuisse criminatus, non effugiebat. Furius Camillus, quod aerario quindecim milia aeris Tribunus pleb. abesse querebatur, in exilium missus: Plutarch. in vitâ. et Scipio Africanus, qui Remp. Belli Punici armis confractam, iam pene exsanguem et morientem, Africae Dominam reddiderat; voluntario se ipsum exilio multavit, quod quadragies ab eorepeteretur, qui Aerario intulerat bis mille. Liv. 38. Val. Max. 5. cap. 3. num. 3. Romaeitidem, omnibus qui pecuniam publicam tractabant, negotiatio prohibita fuit. Aerod. lib. 2. tit. 11. cap. 5. Diligenter curari debet, ne vectigalia a variis hominibus. et pravis, qui omnes pecuniae vias norunt, omnesque fraudes pecuniae caussâ suscipiunt, minuantur: sive Publicani iisint, sive ipsis cura Regiorum Vectigalium concredatur; quâ peste vix ulla magis tetra excogitari potest. Quam grave Rei publicae, bonisque sit invidiosum, plerosque ad eam procurationem accedere exsuccos, sine censu; eosdem intra paucos annos copiosos et beatos evadere: a quibus profecto exigendum esset, ut rationem opum quaesitarum ponerent exactam. Mariana, lib. 3. cap. 7. fol. 262. Ita olim Romae Cato Minor, simulatque Quaestor est constitutus, Aerarii statim administrorum et scribarum, novam instituit rationem. Primus novo modo, non titulum tantum et honorem; sed et animum rationemque eo Magistratu dignam attulit, scribisque (id quod erant)

pro famulis usus est: partim eorum maleficia arguens, partim ignorantiâ peccantes erudiens. Ita Aerario Sycophantis exclusis, eoque pecuniâ repleto; docuit licere Civitati, etiam absqueiniuriâ, diviti esse. Plutarch. in vita. numer. 5. per tot. Aerod. rer. iudicatar. lib. 2. tit. 11. cap. 1. ubi utrobique multa lectu dignissima occurrent. De Londinensibus scriptum nobis reliquit Frossardus, lib. 3. cum tempore Richardi Regis, Edoardi F. inexplebilem coactorum avaritiam amplius sustinere nequirent, in eos insurrexisse, qui Fisco abuterentur, ignaro Rege. Iussis itaque reddere rationes, summa rapacitas, atque perfidia deprehensa fuit: eoque factum est, ut plerique omnes capite minuerentur. Reges etiam Galliae ultimo affecisse supplicio sublestae fidei Exactores, Galliae Annales testantur. Testisest Ludovicus, Philippi F. qui Dominum de Marigny, quod sequius se in administratione muneris sui gessisset, in furcam egit. Testis etiam Carolus VII. qui peculatus crimine co~victum Dominum de Cyac, sacco insui, et in amnem mergi iussit. In cuius locum cum suffectus fuisset Camus de Beaulieu, immemor supplicii sui decessoris, nihilo setius fraudulenter se in munere suo administrans; non ita diu post, ab eodem Rege iussus est necari. Enimvero, si hanc severitatem exercerent Principes hodierni aevi, non dubie non essent tam multi persidi coactores, et pecuniae publicae aversores; quorum technas palam indulgentia auget, in maximam subditorum, ac Principum fraudem, et captionem. Chokier 2. aphorism. cap. 10. fol. m. 97. Qui ibid. de Henrico 4. Galliae Rege, ita scribit: Pace totâ Galliâ firmatâ, nihil prius initio Imperii habuit, quam toto regno recidere magnum numerum Coactorum et Quaestorum Aerarii; prioribus Regibus non tam necessitate, quam temporum conditione, et consuetudinetoleratum. Quin hoc amplius (ne qui deinceps molimenti â pravis pecuniae publicae administratoribus in araria strueretur) Cameram rationariam, ut vulgo loquimur, constituit, quam Cameram Regalem nominari voluit; eamque componi virisintegerrimis; spectatissimisque, iisque lectis e Curiae conscriptis, quiin abusus, et captiones Quaestorum inquirant, animadvertantque. Imitentur alii Principes: prudenter enim facient, si ab hâc censurâ, ut ille, Principatum auspicentur. Pertinet hûc, quod Galliae decus, Iacobus August. Thuanus. lib. 3. histor. de Francisco primo Galliarum Rege, refert: Qui

admirationem, ait, auget; quod cum minora multa tributa tune essent, et sumptus necessarii multo maiores, quam nunc sunt; in magnâ tamen opulentiâ res erant. Nunc auctis vectigalibus, et novis additis cottidie, novo aere alieno eontracto, in summâ inopiâ Reges sunt constituti: ut fidem ministrorum illius temporis laudare, et contra eorum qui nunc sunt, avaritiam et rapinas accusare sit necesse. At de Fisci administratoribus, disseram ego infra plurib. cap. 7. Memorat etiam Bembus, histor, Venet. lib. 12. fol. m. 495. et seq. in angustiâ publicae pecuniae, a Venetis fuisse sancitum: ut qui proventibus Reip. praesunt, fidem adferant; quatuor Magistratuum scripto confirmatam, se quod debebant persolvisse: qui non attulerit, is Magistratum Rei pub. nequc obire, neque adire ullum possit. Qui autem ex iis Magistratibus fidem fecerit, aliquem Civem solvisse, qui non solverit; is Magistratus mulctae nomine, civis illius omne debitum rei publicae persolvat: scriba vero qui tabellam confecerit, â suo munere obeundo expellatur. Neque tamen ea lege satis esse factum, Decemviri existimantes, pleniore coacto collegio sanxerunt; ut fisci debitores detinerentur, custodiaeque traderentur. Quorundam Populorum instituto; debitoribus Fisci, donec rationem posuerint, reliquumque persolverint, aditus ad Magistratus et dignitates non patet: id quod nec a civili ratione abhorret. l. rescripto. §. debitores. ff. d. munerib. et honorib. l. 1. C. d. debitor. Civitat. libr. 10. Ian. Langlae. semestr. libr. 7. cap. 2. [(printer); sic: traderentur]

4. Ad conservandum Rei publicae Aerarium, pro axiomate et istud poni solet: Ea quae Diadematis, vel ut vulgo Iureconsulti loqui solent, Domanii sunt, et subiectionis notam habent; ut census, tributum, potestas ea exigendi, et similia, nisi paucis iisque urgentissimis de causis; non solum alienarinon posse, ut iam monui supra: sed et a Maioribus alienata revocari debere. Hippol. a Collib. Princip. cap. 33. late et nervose P. Gregor. Tholozan. 3. cap. 8. anumer. 1. usque 12. addatur Iohan. Parladorius lib. 2. rer. quotid. cap. sin. part. 1. §. 7. num. 4. Feuda quae emortuâ familiâ Vasallorum, ad Dominum redeunt; non sunt aliis largienda, sed mensae quod aiunt, applicanda. Infinitae donationes, ac largitiones immanium pecuniarum, indignissimis hominibus factae, sunt revocandae. Bodin. 6. cap. 6. num. 657. Nero bis et vicies mille sestertiûm donationibus effuderat. Cum igitur sub Galbâ, urgentibus negotiis, magna esset pecuniae cura: cuncta scrutantibus iustissimum visum est, inde pecuniam repeti, ubiinopiae causa erat. Vix enim carere peculatu, quod non meritis erga Remp. nec pro mercede eximii laboris, sed iniquâ et immodicâ largitione de publico aufertur. Aerarium usui Reip. non

paucorum libidini destinari. Ideo in publicum adpellati singuli suerunt: decimâ tantum parte liberslitatis apud quemque relictâ quod plurib. Tacitus lib. bist. 1. decet. et Aerod. rer. iudicat. lib. 2. 1. 2. c. 3. Mortuo Michaêle Imperat. placuit Basilio inspici thesauros. Vix quicquam inventum est. Rein consilium propositâ, decretum est omnium sententiis (inquit Zonaras) ab iis semissem condici, qui donationesinconsultâ largitione â Michaelerecepissent. Et passim reperias exempla donationum Regiarum, quae a Parisiensi Curiâ revocatae atque abolitae fuerunt. ex Conano Clapmarius 5. c. 13. Ita enim praecavetur, ne porro Proceres avidas manus, in publicas iniciant opes; eorumque aviditas et audacia refrenatur. Quam paucossane futuros esse puto, qui a Principibus petere, aut ultro sibi oblata capere velint, si aut revocari posse putent, aut rationes reddere cogantur. Id secutus Henricus tertius eo nomine, Rex Castellae, qui Vectigalia a Proceribus occupata, memorabili, sed aliquantum violento exemplo, liberavit: quodapud Marianam, 3. d. Regis Inst. cap. 7. fol. 263. videre licet. Hoc idem urget auctor du Secret de Finances; qui in epist. dedicat. Galliae Regem omni aere alieno liberare spondet; si vel decima pars largitionum et alienationum illicitarum, revocaretur. Et in Galliâ etiam, quo Aulicorum hominum rapinis obviam iretur, Legibus est constitutum; ut dona Principis irrita essent: nisi is cui quid dono datum fuerit a Principe, donationum tabulis, antecedentes maioribusque suis factas largitiones complecteretur. Item ut largitio nulla a Principe facta vim haberet, nisi apud acta Rationalis Curiae insinuaretur, quae Leges iam pridem obsoleverunt. Bodin. 6. cap. 2. n. 674.

CAPUT III.

AERARII AUGENDI RATIO alia est, quâ semper, et quâ summae necessitatis tempore, uti Res publica potest. In priori casu, omne Subditorum gravamen detestamur: in posteriori vero, necessitatis, minorne vel maior sit, ratio haberi debet; ne Subditos gravemur magis quam pro proportione

II.

Aliâs abesse debent ab Aerarii puritate, omnia compendia; Symmach. 10. epist. 54. Multi namque Principum, pecuniis acerbe conquirendis, plus invidiae sibi quam virium addunt: Maxumeque cavendum est, ne ad innocentiam fisci, infructuosa tantum invidia recurrat: ut Symmach. loquitur. epist. 47. lib. 10. Oraculi loco sit illud, quod olim Pertinax Imperator addidit cuidam Senatusconsulto: Sanctius esse inopem Rem publicam obtinere; quam ad divitiarum cumulum, per discriminum atque dedecorum vestigia pervenire. Capitolin. Item Istud Tiberii 3. Imperat. Qui Aurum cum lacrumis et querelis Subditorum collectum, sibique oblatum, adulterinum et venenosum esse pronuntiavit. Simon Goulart in apopht. Sacris, tit. de Eleemosyna; fol. 163. iamque supra cap. 2. fol. 39. ex Philostrato lib. 5. relatum est; atrum sordidumque aurum esse, quod ex lacrumis oritur. Procul dubio Daemonum instigatione, praeter necessitatem, et supra modum; tributa exiguntur. Quod memorabili exemplo Eduardum 3. Anglorum Regem, docuit Deus. Cum enim Tributorum Populo impositorum exactores; ingentem aliquando acervum eius pecuniae collectae, delectandi Regis gratiâ, coram. adduxissent; ille subito Daemonem circa ipsum acervum ludentem visere visus fuit: ob idque huiusmodi pecuniam, ut rem funestam abhorrens, ilico aufferri ab oculis, restituique Populo iussit. Polydor. Vergil. lib. 8. bistor. Angl. Felices sane illos Principes esse puto; qui malos Spiritus circa talem pecuniam semper oberrare credunt; etiam cumillos haud vident.

1. Quum Romae, inter Cardinalis cuiusdam domesticos; quidam dixisset, hominem valde litteratum in Urbem venisse;

alius quaesivit, quas nam ille litteras haberet, aut afferret? Respondente altero, Hebraicas, Graecas, Latinas, etc. Ille Argentarias sive Collybisticas malim, inquit. G. Ens. Epidorpid. lib. 2. f. 255. Sic etiam exprobat Maximo saeculi nostri Regi, Traianus Boccal. in Pietra. d. parag. E. 2. quod viro cuidam docto; qui ei suggesserat, quomodo provincia quaedam illustris, sui Regni, posset pristinum obtinere splendorem, dono dedit 20. Ducatos: alteri vero, qui suppeditârar rationem, mediante quâ eadem Regio intolerabile exactionum ferret iugum, 12000. assignavit annuatim. At has literas captiunculasque, quas magni faciunt quidam Principes, et per quas apudillosmulti fiunt magni: Eques olim quidam Hispanus, uno festive verbo docuit, comprehenditque omnes. Nam cum Ferdinandus Arragonius, Neapoleos Rex, novi Portorii commendabat excogitationem; huiusmodi quod erat; Stipendium qui de Regio acciperet Aerario, pro singulis centenis aureis, quatuor annuosin Aerarium ut referret. Is qui tum aderat Eques: ô Rex, inquit; quo apud tecommendatior multo sim, id tibi dederim consilii, nobis omnibus, quos et pascis et vestis, ut victum eripias et vestitum. lovian. Pontan. d. Sermone, lib. 5. cap. 1. Sane satius esset, si magistratus, Subditis omnia eriperet simul una; variis quam excogitatis rationibus subtilibus, lente torquendo, ad inopem miseriam redigere eosdem. Si qui sunt Consiliarii, qui se non Iustitiae, sed utilitati Domini suiinservire debere putant: himaledictionem attrahendo Divinam, multo plus Principi nocent; quam prosunt. Opes possideas, ait Senec. d. vitâ beatâ; cap. 23. sed nulli detractas, nec alieno sanguine cruentas, sine cuiusquam odio partas; sine sordidis quae stibus; quorum tam honestus sit exitus, quam introitus: quibus nemo ingemiscat nisi malignus. Regula omnium quidem ordinum hominibus communis, ad quam tamen, maxume respiciendum est, in fisco Iocupletando; censente Henr. Klock. d. vectig. q. 6. Sed de Arcigogilantibus, exactionumque archirectis, dicam infra, cap. 7. ex professo.

III.

Nunc modos nonnullos, quibus augeri Aerarium, licite forsan et regnlariter potest, enumerabo: quâ dere prudentissimus exstatdiscursus, genuini illius Soctatici pulli Xenophontis, de redituum

rationibus, seu Proventibus inscriptus. Cuius monitum, quo eum tractatum concludit, menti Principis boni insculptum esse decet, cum ait: Quae res numinepropitio suscipiuntur, eas semper Rei publ. Melius feliciusque cessuras, consentaneum est. Sed vero quamvis Henningus Arnisaeus, rales modos scrupulose non conquiri debere putet; cum nec numerum nec scientiam habere videantur: et ere natâ, pro cuiusque prudentiâ excogitari possint. libr. 2. doctr. Politic. cap. 1. fol. 566. Iuvat tamen aliorum exempla prae oculis habere; ut vel ea imitemur, vel evitemus, aut pro parte saltem cuique Rei publicae accomodemus.

IV.

Ac sane a Foeneratoribus (de quorum pernitie vid. Bodinum, 6. de Republ. cap. 2. num. 667. add. Dn. Lather. lib. 3. cap. 23. num. 71. et seqq. multis) Ebriosis, Blasphemis, Lather. 2. cap. 4. calumniatoribus, aliisque similibus, condignae si poenae exigerentur: ad temeritatemque in litibus praecavendam, ad Antiquorum prudentiam si recurreretur; vide, quae poct Bodinum, d. capit. inum. 662. dixi intract. d. Adpellat. capit. 13. §. 6. Latber. 2. cap. 5. et 7. Engelhard/d. Vectigal. tb. 4. fol. 7. tam hodie moribus, quam etiam Aerario melius consuleretur. Sic Carol. 9. Gall. Rex, litium prurigini Vectigal indixit; minus tamen grave, ad extirpanda vetera, et grandia illa mala: Lips. in monit. 2. cap. 10. n. 4. nec etiam id diuturnum fuit. Cboppin. d. ilb. Andium, d. com. Gall. consuet. praecept. num. 3. Sed tamen quam maxume heîc est cavendum, ne illectione lucri, ulterius progrediamur, et magis pecuniam, quam criminum punitionem amare videamur: aut Delatoribus improbis, locum esse patiamur. Unde merito Antonin. Philosophus Imperator, delationes, quibus Fiscus augeretur, contempsit. Capitolin. Apud malos e contra Principes, crimensaepe fuit, divitem esse.

Romani, quos pro criminibus oppido gravibus supplicio afficiebant, illorum bona publicare, illaque publicis usibus consueverant destinare: ita ut Domini supplicium, bonorum publicatio sequeretur. Alex. ab Alex. 3. genial. cap. 23. Hodie vero in solo crimine Maiestatis, poena bonorum publieationis remansit: l. quisquis. ad L. Iul. Maiest. cap. 1. quaesint Regal. Bocer. d. crim. Maiest. capit. 3. numer. 16 etc. num. item 111.. etc. etiamsi descendentes aut ascendentes exstent; cum dicta Lex Quisquis, generaliter loquatur. In ceteris criminibus, communi consuetudine, a iure confrscationis est recessum. Non immerito autem Politici disputare videntur: Utrum praestet bona damnatorum propinquis, quam Rei publicae adiudicari; an vero reduci debeat ius antiquum. vid. Bornit. h. 3. cap. 6. Lather. 2. cap. 9. numer. 9. etc. et capite 10. numer. 11. etc. add. Frider. Martini. tr. de censib. ad fin. fol. 534. ubi interpretatur art. pen. 218. §. 6. Const. crim. Car. V. Certe id propterea haud consultum esse videtur, cum crudele sit fiscum in rebus luctuosis compendium quaerere; et quia alias res iudicatae, sinistram suspicionem incurrere possent, poenaeque contra earum finem, in rapacitatem transmutarentur. Acpessimum est, quod multi iudices et officiales, secundum Venturam de Valent. l. 1. Parthen. litig. cap. 14. num. 2. et seq. ad fectui et avaritiae deserviunts, in mulctisque indicendis et exigendis laetantur, ac impie dicunt: Es haben dieses Jahres veber die Bruche oder Geltbüssen/Gott sey lob vnd danck/ein Ehrliches getragen. Id quod cives et rustici passim, verum nimis experiuntur: et Secretarius Hassiacus aliquando, Quaestori mulctarum compendium amplificanti et efferenti respondit; da beclagt sich mancher Bawer vber. Melius enim est, propter misericordiam rationem reddere, quam propter crudelitatem. Aequissime statuit Scot. 4. Comment. in Annal. Tacit. pag. 293. Iustitia requirit, ut si alicui publicantur bona, eo quod repetundarum (aut alio) crimine teneatur, iis reddantur, quibus prius ab ipso iniuste extorta fuerunt. Si vero aliter â Principe efficitur, ideo furem damnâsse dicitur, ut illi cedat furtum: et ut in Adagio est, suem excoriâsse, ut illius spolio induatur. Id foedissimum est, et â Principe evitandum.

2. Porro vero Homicidis, poena pecuniaria non est imponenda: ut dixi in com. ad l. 3. d. iust. et iur. quaest. 24. et nefanda est illorum locorum consuetudo, ubi flagitionsissima, ad nullam sui

defensionem facta homicidia, aliquot paucis thaleris, durch ein gering Wehrgelt/oder Manbusse/redimuntur. Keller. lib. 2. d. offic. Iuridicopolitic. cap. 13. pag. 429. Pet. Frider. 1. d. process. cap. 9. n. 20. Quam consuetudinem merito improbat, et in specie, Septentrionalium; Danorum videlicet, Polonorum, Suecorum, Frisiorum et Holsatorum meminit, Ventura de Valent. lib. 2. Parthen. litig. cap. 13. num. 4. lib. 2. cap. 12. n. 29. Et denique studendum pariter est, ut poena pecuniaria, convertatur in remedium illius criminis quod punitur: verbi gratiâ; si ex poena usurariorum fiat argentaria mensa, quae pauperibus succurrat.

Totis viribus inid incumbere Res publica deber, ne pars ulla Regionis deserta, vel rebus minus utilibus sit destinata: utque Massinissae encom ium mereatur, de quo legitur; quod totam Numidiam, ex incultâ et desertâ, omnium fructuum abundantissimam reddiderit. vid. Boterum, de Polit. illustr. 7. capit. 4. Latber. de Censu libr. 13. capit. 5.

Recte loca deserta, et inculta, nullique distributa, ut montes et similia, quae nec occupantur a privatis, aut ab oppidis, vel pagis; ad Rei publicae dominium pertinere iudicantur. ego Politi. lib. 1. capit. 4. numer. 37. Pro quorum perquisitione, rectissime olim instituti sunt Inquisitores diligentes, qui ea inventa, domino adiungerent Imperatorum. Diviserunt deinde Principes aut Res publicae, steriles et desertos inventos agros, Colonis excolendos: ab initio quidem gratis; postea vero constitutâ pensione. Petr. Gregor. Tholos. 3. c. 2. n. 9. Oraculi quippe vicem obtinere putant; Omnes naturae opes, quibus communis hominum vita sustentatur, telluris diligentissimo cultu contineri, et foenore multiplicato reddi. v. per discursum, Lather. 3. c. 6.

2. Considerandum Aristoteles ait, 2 Oeconom. quinam fructus, aut non proveniant, cum possint provenire; aut cum exigui sunt, an augmentum admittant? Audiamus et Lael. Zecchium, de Princ. lib. 2. c. 3. fol. 316. Curandum est, ut paludes exsiccentur, silvae inutiles ad culturam redigantur, et opem ferendo iis qui huiusmodi rei operam dant; et aquas ducendo, quibus merces, et fruges ad civitates ducantur, et ex Regionibus externis comportentur, et agri

irrigentur, ut et curare debet, ut ex alienis Regionibus comparentur arbores, et alia semina, ex quibus multum lucri percipiatur, experiendo an propriae Regioni, diligentiâ adhibitâ, aptari possint; ut apes, bombices, aromata, vina, et similia, ut ex agris quantum fieri possit, colligatur utilitatis. Sic maxume, ut puto, accommodum et utile esset; si subditi cogerentur ut in fundis suis, pomos, piros, prunos, cerasos, persicos, aliasque sererent arbores frugiferas; idque in publicis etiam locis non negligeretur: ita ut nulla pars foret Regionis, quae non arboribus pro soli genio opacaretur. Vastatio Silvarum, et omnium fructuum terrae, quam copia ferarum augere putatur, salubri consilio inhiberi posset: Ut vaticinium Philipp. Melanchthonis impediretur, quo dixit; Tria. Mundo defutura aliquando, nempe Ligna, bonam Monetam, et bonos Amicos. Keckerman. 1. polit. cap. 21. fol. 330. Abietes, aiunt, feliciter satu provenire; quod notent qui vivuntin locis, ubi olim multa, nunc nulla ligna. addatur Lather. d. cap. 6. num. 42. et seq. erudite hâc de re dissertans.

VI.

An Res publica, rerum venalium Monopolia facere debeat? (Saltzkauff, Weinkeller/Kupffer vnd Eysenhdmmer/etc.) Quaestio est maxume controversa: de quâ videri possunt Bodinus, 6. de Rep. cap. 2. num. 650. etc. P. Gregor. Tholos. 3. de Rep. cap. 6. a num. 45. usque 51. Laelius Zecch. d. Principe, lib. 2. cap. 3. m. fol. 317. et seq. Hippol. a Collibus, in Principe, cap. 34. Boterus, d. polit. illust. 8. cap. 14. Keckerman. disput. pract. 34. quaest. 12. Lather. 3. cap. 13. et seq. Nos id in publicâ pecuniarum indigentiâ, cum Aristotele concedimus: 1. politicor. 7. extra quem casum (nisi ab antiquo ita fuerit observatum) caute hoc medio est utendum: tantidem enim Subditis, eo qui mercimonii genere sustentantur, detrahi, nemo non videt. Necfacile rationes et ordines singulorum, cum publicis confundi debent. Hincque Theodosius Imperator ad uxorem: Cum me Deus Imperatorem, designârit, tu me Mercatorem facere contendis? Scito autem, Mercaturam privatis hominibus esse concessam,

ut eum tolerandae vitae modum habeant. Quod si nos praeter Imperii opes, etiam Mercaturae emolumenta interceperimus, unde nam subditi victum comparabunt? Zonaras, annal. tom. 3. Et disputatum ante aliquot Annos inter Stetinenses, ac Principem eorum fuit; an is frumentum subditis vendere cogatur, num vero id exportare, et peregrinis in locis distrahere possit. Georgius Everbardus tom. 1. cons. 14.

Mercatura alias ni Subditis obsit, dedecori non videtur esse Regiae dignitati. Ego (ait Bodinus) si staruendum mihi sit, Principem Mercatorem nolo; sin optio detur, Mercatorem malo quam Tyrannum: et Patritios viros negotiari, quam praedari. Et sic Lusrtaniae Reges, cum angustissimis Regni finibus coercerentur, nec Iura suae Maiestatis commode tueri possent, nec Subditos rodere vellent; mercaturam abundantissimam et quaestuosissimam, sine contumeliâ, et maxumo Rei publicae commodo exercuerunt. Verum cautionibus atque limitationibus sequentibus, hîc opus esse videtur. (1.) Ne inde commercium, emendique et vendendi commoditas difficilior reddatur; sed potius subditi a Mercatorum imposturis liberentur. (2.) Non nisi ei Mercaturae se immiscere Princeps debet, quae peregrinis potius Mercatoribus, quam incolis emolumentum adfert. haud quippe improbandum esse videtur; si potius publica res, quam exteri, eiusmodi percipiant utilitatem. (3.) Totum Rei publicae corpus, eam honestissime exercet Mereaturam, quam singula membra non possent. Bornit. h. 2. cap. 1. et 2. Sicque de Salomone dicitur, 1. Reg. 10. verf. 22. et 2. Paralip. 8. v. 30. quod cum Rege Churam Maritimae mercaturae operam dederit; cuius nempe sumptus Subditi tolerare non potuissent: quae ratio etiam Xenophonti tract. d. reditib. placet; ubi suadet, ut Res publica undique sumptibus collatis, mercaturam, navigationesque instituat Ionginquas. At consultius esse puto, si ad iuvandam patriam, necessariis rebus externis, Principes pecunias contribuant industriis Mercatoribus; unde etiam suam cum publicâ augeant utilitatem. Mercatura enim totum homin em exigit, et plerumque Principes ab Institoribus decipiuntur. Ubi notandum est, quod de Portugalliae Regno scribit Compilator Thesauri Politici, part. 1. fol. m. 110. Queste

tante mercantie, che dal India, et da tutte le parti del mondo, vengono in questa citta (Lisbona) si spargono per tuttal' Europa, con molta utilita de Portughesi; et molto magiore sarebbe stata quella del Re, che haveva le speciarie per suo conto, se dalle proprie ministri non fosse stato gabbato. Ma si puo veramente dire, che da alcuni anni in qua, il Re si sia piu tosto impoverito, con tutto che le mercantie siano utilissime; onde ha concesso a particolari di poterle fare, con riserbarsi a Icuni Datii; de' quali ne ha trovato settecento mila Duacati, oltre ogni spesa per conto delle Mercantie. (4.) Annonas et similes necessarias res, quae ab exteris exportantur, coemere Princeps potest; ut postea, tolerabili pretio Subditis, cum iis indigent, vendere queat: quod consilium fuit Iosephi, Pharaoni suppeditatum. Idque etiam Principibus suadet Traian. Boccalini, 2. d. Parnass. ragg. 7. fol. 34. Trailoro sudditi libero lasciassero il commertio del vendere, edel comperarei frutti, ele rendite de loro terreni, et il quadagno de'loro traffichi; ma che ogni industria dovessero impiegare, nella gloriosa, e ricca mercatantia di empir i magazzeni degli Stati loro di grano, e di ogni sorte di biade, necessarie al viver degli huomini, comperate ne paesi lontani, traffico felicissimo et richissimo. Experti sumus Anno. 1614. passim in Sueviâ cum annona defecisset, magno aere alieno subditos innodatos; pecuniamque ingentem vicinis locis invectam fuisse: ubi si magnates annonam in promptu habuissent, favorabili maxume lucro, sese ditare potuissent. Add. Boccal. d. ragguagl. 7. fol. 39. et consule etiam de remediis caritatis Annonae, Latherum, 3. cap. 7. E contra, Alphonsum Regem Neapolitanum, suis aeque ac exteris odiosissimum fecit; quod olei ac frumenti, quicquid in Apuliâ concrevisset, vilissimo pretio emebat, ut summâ annonae egestate ac inopiâ, arbitrio suo addiceret: non permittens Dominis suum vendere triticum et oleum, donec ipse distraxisset. Comin. 2. d. bell. Neapol. Detestanda quippe omnino coemptio illa est; cum provinciales â Fisco species annonarias emere coguntur: aut eas Fisco vendere Forensibus pretiis, compelluntur. vid. Sitzman. ad Boeth. lib. 1. de consolat. Philosoph. fol. 148. Bulenger. de vectigal. cap. 7. 5. Modicum lucellum ex rebus minutis aucupari, non minus indignum Principe, quam reprobandum censetur; apud quem non locum habere debet Illud:

2. Ex quibus subsequi puto, recte visam pluribus negotiationem non tantum sordidam, sed et crudelem, quâ usus fuit Antonius Leva, a Carolo V. Imperatore, Mediolano praefectus; dum lege prohibuit, ne quis Civium triticum moleret, aut panem penes se faceret, sed cogeretur emere a tabernis, eâ de re Aquilae signo insignitis. Sabell. in supplem: Fere similis ratio est, si Dominus Subditis suis mandet, ne ab aliis, quam a se, cerevisiam emant, et ne alibi molant, et panem coquant (Bann Mühlin/Bachkuchen) quam in suo molendino et furno: aut simile quid iubeat, quod voluntati et libero arbstrio merito relictum esse debet. pulchre Andr. Rauchbar, quaest. Iur. part. 1. quaest. 27. Ampliss. Rutger Rulant, decis. 24. Ioh. Köpen, decis. 20. Pertinet hûc Monopolium salis, eiusve vectigal, in Franciâ quod subditos. gravat. vid: Henr. Klock. d. vectigal. q. 3. lit. a. Idque vectigai primo instituisse Lysimachum, Regem Thraciae; sed facti turpitudine benignam rerum naturam indignatam, beneficium posteadenegâsse, ex Athenaeo Cuiac. refert. 3. obs. capit. 31. Choppin. de doman. cap. 15. numer. 15. lib. 1. Erat etiam Romae Monopolium olim satis frequens: ubi scil. certo corpori, vel personae, concedebat Princeps, ut ei ius esset vendendae certae mercis; sub onere conferendae in fiscum cuiusdam pensionis. Bulenger. c. 42. Id quodad oneraspectat, subditisquae gravia, nec facile usurpanda sunt: hâcque dere dicam infrasuo loso.

3. Magna etiam commoditas, ex advenarum admissione, atque curâ. percipi potest: hicque proventus Xenophonti, tr. d. redit. ration. ex optimis videtur; ubi etiam pluribus, quomodo id fieri debeat, exponit. consuleitem Bornit. tr. d. Numis. cap. 8.

VII.

Suadet Bornitius, in Aerario 1. cap. 4. ut Principes ferarum usum capturamque, ad Ius gentium revocent; iure tamen Regali illibato, sibique vectigali in singula capita reservato.

Quod sane publice magis prodesset, Deoque impensius placeret; quam ut subditi (quod tamen frequentius fieri solet) venationibus vexarentur. Wehner. in Metamorph. cap. 13. fol. 215.

VIII.

Macedoniae Rex Philippus, Persei pater: Qui vectigalia Regni, non tantum fructibus agrorum auxit; sed Metalla, et vetera intermissa recoluit, et multis locis instituit nova. Livius 39. Hoc lucrum vera est Principum Mercatura, quibus nemo praeter Principem, manum admovere potest. Rauchbar. 1. quaest. 22. Arumae. discurs. ad Aur. Bullam. 5. thes. 5. Lather. 3.. cap. 9. et Res publica avaelibet, id haud negligere debet. Xenophon in tract. d. proventibus. mibi num. 14. ubi docet; in argenti fodinis quomodo gerere nos debeamus, si fructum magnum, non autem admnum inde percipere velimus. Ex hisque proventibus, Electores et Duces Saxoniae, intra Annos 79. ex venis Schnebergensibus, ex decimis et signatione argenti, 41118. tonnas auri collegerunt. Albinus in der Meißnischen Berg Kronick. tit. 4. fol. 31. et seqq. Bornitius b. 1. cap. 5. et idem tr. de Numis. c. 8.

IX.

Pecuniae etiam publicae accumulandae ergo, Mons Pietatis, ut vocant, erigi potest: vid. Bornit. tr. d. Numis. cap. 8. ad fin. qui item in suo Aerario, lib. 1. cap. 7. varias eius recenset rariones. Ex eo quoque pecunia publica, ad legitimas, vel paulo, maiores Usuras mutuo concedi potest; pignore (auri vel argenti non signati) dato: Gemeiner Wechsel/ quâ ratione in simul Foeneratorum fraudibus ocurri posse, videtur. Bodinus, 6. capit. 2. num. 665. Lather. 3. cap. 23. n. 8. etc. Molina disp. 325.

Hûc refero, quod in quibusdam locis usurpari solet: ut certam pecuniae summam a privato accipiat Fiscus; eique vel alimenta, vel pensionem (usuris vulgaribus maiorem) ad dies vitae concedat. Pfrundtkauff. Alicubi, in Italia praesertim, cui Filia nascitur, in Aerarium Pietatis, pecuniam dotalem quam volet, hâc lege inferre licet, ut non repetere possit: sed cum puella annum 18. attigerit, decuplam pecuniam maritus puellae, dotis nomine, ab Aerarii Quaestoribus recipiat. Bodin. d. num. 665.

Ollam vero Fortunae publicam (Glückhafen/ offne Lottereyen) improbamus. v. Bornitium b. 2. cap. 4. cui et Dn. Latherus assentit, lib. 3. cap. 15. cum non tantum finis: sed et media debeant esse honesta. Belgae tamen, ad colligendos reditus pro Pauperibus, illas instituunt publicas sortitiones; et lucrum quod exinde capiunt, conferunt ad nosodochia aedificanda, eorumque reditus instituendos. Keckerman. 1. pol. 21. fol. 342. et v. eund. cap. 22. f. 361.

XI.

Usum item Alchymiae, ad pecuniam publicam comparandam, frustra adhiberi, contra Bornitium, 2. cap. 5. experientia docet. In multos Magnates quadra hodie illud, quod de Nerone, 16. Annal. Tacitus, scriptor prudentissimus censet. Gliscebat, inquiens, interim luxuria spe inant, consumebanturque veteres opes, quasi oblatis, quas multos per annos prodigeret: quin et inde iam largiebatur. Et divitiarum exspectatio, inter acusas paupertatis publicae erat. Quin et, ne passim privati, lucri cupiditate moti, studeant Alcumiae, sanciendum esse reputamus; cum Keckermanno: Qui sapientem omnino Legem esse, ait, quae lata fuit in Angliae Regno, ne quis privatus sine consensu Regis exerceat Alchymiam. 1. Polit. 22. f. 362. et vid. eund. pract. disput at. 32. quaest. 9. La Nove, discours. 23. Lather lib. 3. cap. 11. Frustrâ sane veterum scripta, de fusione argenti atque auri, combussit Diocletianus, ne ex illa arte ditati Aegyptii, rebellarent: Suidas. tutius ea ipsis reliquisset, ut stultitiae huius praemium acciperent Paupertatem. Et puto, multos descendere ad Elysios campos, de quibus Charon resciscat adhûc, quod ille idem olim apud Iovian. Pontanum. in Charont. Dial. Is, qui eum sequitur, Adolescens in maxumis vixit divitiis, senex in summam inopiam redactus est; quippe cuius studium fuerit ex aere fumum, e fumo metallum facere. Nam dum aurum ex fornace quaerit, sua omnia in ignem coniecit. Verum, ut aliis honestis studiis animum Principes, quantum opus est, sic et hoc studio relaxare quin possint, non est dubitandum. Et Caietanus diserte scripsit, ac prudenter: Hanc artem, vel nullorum hominum esse, vel Principum duntaxat, audito sapientium consilio, etc. Martin. Delrio, libr. 1. disquisit. Magicar. cap. 5. [(printer); sic: Paupertatem]

Sine Spagiricâ seu Alxhymiâ, frustra Naturae arcana sollicitari, non nisi quorum oculi lolio sunt vitiati, negabunt, Sed fugiendi sunt aucupes crumenarum; qui aurum quod postea aliis pollicentur, sibi captant prius, quibus si qui adhibent fidem, eos salse

ridet Georg. Rollenhagen / im Froschel Meunseler. lib. 1. cap. 15. Morbus is est certae egestatis, et cassi laboris comes: curiosis et avaris ingeniis familiaris, quibus sevens processus, care venditur haut raro (commemoratus ae Clariss. Remo, ad Themist. fol. 181.)

Nimb das / ich weiß nicht was;
Thu es do/ich weiß nicht wo;
So wirdt es dann / ich weiß nicht wann:
Blase es drauß / biß nichts bleibt im Hauß.

Ferrandez de Eycaquirre, en conceopt. moral. num. 219. Chymiam necedad graduata vocat: et in Turbone, Andreas de Valentiâ: Act 4. Scen. 1.

Illa est ars sine arte,
Cuius mater otiari,
Cuius votum denigrari,
Cuius proba est mentiri,
Cuius labor est inflare,
Cuius finis desperare,
Cuius poena est perire,
Cuius summa pars cum parte,
Cuius verba sunt nugari,
Cuius fama annotari,
Cuius via impediri,
Cuius fructus mendicare,
Cuius mer ces nusquam stare,
Et in cruce interire.

Pulchre item de Alchymistis, du Bartas en Eden. fol. m. 30. etc. ibique in commentar Sim. Goulart. Et an verum faciant aurum? disputat Benedictus Pierius, d. Magiâ. 1. fol. 99. cap. 12. adde Lilium Gyraldum Dialogism. 8. qui habetur in tom. 2. Thesauri Critici. fol. 407. Quae omnia tamen exaudienda, de falfariis vagabundis, non sedulis scrutatoribus naturae; quae sane nemini, nisi Spagirico patet. Addo tandem iudicium M. Val. Weigelii, in Theolog. Astrologisata, cap. 26. ub scribit: Alchimia ist auch ein lustiger schöner Apffel/ daran Könige/Fürsten/ Herien/Grafen/Edle/ Unedle/Burger/Bauren/ Kauffleuthe/den todt fressen und verdambt werden. Der alte Mensch hat alle seine Lust unnd Frewde daran/ machet ihm einen Schatz/Trost/ia einen Gott darauß. Im suchen hat er keine Ruhe: wann er etwas findet / würdt sein Hertz gantz gefangen unnd besessen. Aber sencke dich tieff in Christum / in sein heilig Creutz / in seinen. Todt / wie du dann, darzu getaufft wirst / so würt dich Gott lehren/ das zwar diese Kunst sey eine Gabe G Ottes / wem sie G Ott eröffnet/ etc. Doch müsse sich für den Menschen gar nicht damit mercken lassen/wer sie hat und kan / auch mit forchten nur die blesse Notturfft darvon nemmen / sich und die seinen zuernehren / und den Armen

zuhelffen. Warumb suchen alle Ständt in der Welt in der Alchimia/ als alleine / daß sie gerne finden wolten Sonn vund Mond/ daß sie mehr heten für andern (so es solte gemein sein / es were ein solch ding/ das das aller ärgste Vbel darauß entstehen würde/ dergleichen nie in der Welt were erhöret worden) mehr denn ihnen noth were / daß sie Vorrath hetten (ihnen ein gut / wollustig/ reiches Leben verschafften) vnd niemandts dörfften gehörsam sein. Darumb sprechen sie: Ach das ich doch etwas köndte finden vnd haben/ daß ich niemandts dörffte in die Hände sehen/ noch dienen/ nicht arbeiten/ nochb gehorsam sein. Das ist soviel geredt: Ach G Ott7 gib mir Reichthumb (die Armuth/ das Creutz/die Widerwertigkeit/ die Demuth/ daß ich andern muß vnderthon sein/vnd nicht meines Willens lebenikan / das ist mir so ein schwere Pein) Voriath / das ich nicht dürffte ein Christ werden/ ihme das Creutz nachtragen/ in Armuth vnd Ellende/ etc. Darumb ist G Ott so gütig/ daß er ihnen gar nichts gibet/ Ia er nimbt jynen auch durch die Alchimey / daß sie zuvor hatten. Dann Graffen vnd Kauffleuthe/ haben sich offt zu Betlern loborieret. Solches thut G Ott darumb / ob sie wolten seinen Sohn Christum annemmen / vnd in ihme wandlen. Die Alchimey ist ein Göttliche Kunst: Aber weme sie G Ott nit selber offenbaret / den will ich gewarnet haben / er lasse in der Zeit darvon / etc.

XII.

Ex testamentis quoque amicorum, magnam olim pecuniam accepêre Romanorum Imperatores; eorum que Fiscus, Legatis et hereditatibus testamento relictis, redundabat. Augustus, quam vis heredirates ad se testamento delatas, Liberis testatorum reddi iuberet, nec acciperet quicquam ab ignotis; sed ab iis tantum qui orbi mortui essent, quosque bene cognitos haberet: et tamen immanem summam pecuniarum, hâc ratione coepit, 35. nempe nostrae aetatis milliones. Bodin. 6. cap. 2. num. 647. Hâcque collatione, honestius nihil, nihil laudabilius censeri posse, inter vivos et apud posteros, Bornitius censet; quem vid. bîc lib. 9. capit. 1. et 2. quippe quae Patriae fit amore, quam omnes amare tenentur. Sed hîc coactio .omnis abesse debet: et ne cum

Caligulâ, Testa menta eorum qui Principem negligunt, ut ingrata rescindamus, cavendum est. Nic. Bets. de pact. fam. c. ult. f. 732. Sed quomodo et quando ex Testamento, capere quid queat Fiscus? late tradit Lather. lib. 3. cap. 2. ubi item num. 37. etc. disquirit; Num lege vel statuto disponi possit, ut singuli testatores, Ecclesiae et Rei publicae, legati nomine aliquid relinquant?

XIII.

Quam plurimorum olim divitiae, in Servorum multitudine consistebant: hos et Princeps sibi comparare posset, si fures, aliique delinquentes (quibus sine laesione Divinorum Praeceptorum vita concedi potest, et qui sine fructu, Relegatione aut Fustigatione puniuntur) in Metallum, vel alia publica opera, ad tem pus, vel in perpetuum, condemnarentur (quemadmodum olim Romae factum fuit. Bulenger. cap. 35.) aut eorum opera, privatis illorum servitio indigentibus, certâ mercede addiceretur. Quod et placet Thomae Moro, lib. 1. Utopiae. fol. m. 25. et seqq. ubi de Rep. Polylerit arum. Possent etiam Belgarum aliarumque Rerum publicarum laudabili instituto, prodigi, immorigeri, mali vagique homines, ad'lanborem aliquem Rei publicae utilem compelli, aut singulari modo, in Carcere quodam publico exercceri, in einem Zuchthauß: ut victum labore et manu mereantur, et tandem ad frugem vitam que meliorem regressi, emendatiores, et mansuetiores, laborisque patientes dimitterentur. vide. Hippol. a Collib. d. increm. Urb. cap. 23. et Isac. Pont anum, in bist. Urb. Amstelodamens. 2. cap. 9. et se. Lather. lib. 3. cap. 19. num. 61. et seqq. multis. Quantum vero compendii et lucri ex operibus istorum hominum, Fisco procuraretur, fa cile conici potest. Huius item poenae metu, paucissimi inven irentur in trivio mendicantes validi, otiosi, prodigi, et id genus inutilia pondera terrae.

Disputatur quoque apud Xenophontem, d. redit. rat. acenrate, quomodo ex mancipiis publice coe~mptis, publiceque locatis, Res publica proventus augere possit: quomodo pacis vel belli tempore, mancipia Rem publicam iuvare; quomodo etiam ipsa in argenti fodinis, opus facere possint. Testatur itidem Linscotanus, c. 29. f. 36. col. 2. quamplurimos in Indiâ Lusitanos, ex mancipiis victum sumptumque adhûc sibi parare. Sic et iam olim Phaleas apud Arist. lib. 2. Polit. cap. 7. ad fin. ubi Piccart. suasit; ut opifices publici constituerentur ex Rei publicae servis.

XIV.

At hi, similesque Aerarii augendi modi omnes, tum demum sunt usurpandi, Rei publicae si ratio, Regionisque et Populi natura ac conditio hoc admittat: quae singula, maturo prius Iudicio sunt diiudicanda. Est enim lonmga differentia inter artem Civilem, quae praeceptis fere generalibus insistit; et inter Prudentiam Civilem, quae genera illa ad singularia (quae infinita et varia, variantibus circumstantiis) applicat et transfert ad usum. Quo discrimine non observato, multi errore deci piuntur enormi; quasi quaevis praecepta et modi, adeoque omnibus ac singulis Rebus publicis adaptari possent. Bornit. h. lib. ult. cap. 3.

CAPUT IV.

QUemadmodum Paterfamiliâs, cum res non necessariae, ad alendam familiam, tuendam que domum non fatis suppetunt; quaerere per facultatem quaestuariam cogitur: sic et in Civitatis inopiâ, ad varias pecuniae faciendae extraordinarias perventur rationes. Quarum multas (sed Tyrannicas magnam partem) Aristoteles recenset, lib. 2. Oeconomic. pertot. (quem Ioh. Casus Aristotelis esse negat) et Tholosan 3. de Rep. cap. 6. Ego in duplici differentiâ eas esse puto: vel enim a subditis extraordinarie exigitur, vel quâ aliâ ratione

pecunia comparatur. Quarum semper, quae quam minimum Subditis onerosae videntur, sunt consectandae. Nam inprimis hîc, verbis P. Greg. Tholosani, 3. D. Rep. cap. 2. fol. m. 72. protestor. Mei nulla intentio est, monendi Tyrannos de modis, quibus possint subditos vexaretributis; suae utilitatis, non Reip. caussâ. Hos quippe detestor, eorumque Consiliarios, Hirundines populi, vastatores, rapaces, lupos, pa uperum homicidas, Daemonum instrumenta, flagella pessima Dei, avaritiae mancipia esse puto. Quod que institui proferre, id ipsum censeo, non nisi in maxumâ necessitate imitandum, et duobus malis oblatis: populi nempe defensione suadente, et ad evitandas peiores artes, quib. miserabilis plebecula deglubitur.

Cum interdum urgentes causae, et publicae incidant necessitates, quae longe maiores desiderant expensas; optimo consilio, Principes et Res publicae sibi reservârunt extraordinarias impositiones: quas praeter morem, ad certum tantummodo temporis spatium indicunt; aut vero vetera tributa et vectigalia augent. argum. l. 1. c. vectig. nev. instit. non posse. Bornit. 6. cap. 1. Emque potestatem, Regalibus summoque iuri adscribunt. ego Polit. 1. cap. 4. num. 43. late Dn. Bocer. tract. d. collect. 1. numer. 20. etc. item cap. 4. a princ. et cap. 5. num. 7. etc. Winceler, observ. 2. et 3. Unde Cicero, non est dubium, inquit, 2. offic. propter Aerarii tenuitatem, tributum esse conferendum, ut omnes intelligant, pro salute Rei publicae nece essitati esse parendum. Et tunc in foro conscientiae, subditi non sunt excusati, si tributa, collectas, etc. detrectent, aut circumveniant fraude. Molina. d. iust. et iur. tom. 3. disputat. 674. Covarruv. ad cap. peccatum. §. 5. ego supr a cap. 1. n. 6. (Romanis temerarium dicebatur tributum; Bulenger. cap. 11. a princ. aut etiam indictio~, vel collecta.) Quamvis sapientius Res publica agat, si tempore pacis, et quo non eget, eas pecunias sine onere Populi cogat, in Aerarium que reponat; quibus possit sine indictionibus Tributorum, patriam communem, tempore exigente relevare. Danda ergo opera erit, ut propter Aerarii tenuitatem, assiduitatemque negotiorum, Tributum certum illudque annuum conferatur; quod minutum non gravat, et longo tempore saepe collatum et reclusum, Aerarium auget: ac ita in tempore

necessitatis paratum invenitur, et a gravioribus novis, quae necessario essent contribuenda, Populum liberare potest. Tholosan. 3. d. Rep. cap. 4. num. 3.

2. Necessitas facit esse iustum, quicquid ad Bonum publicum vergit; haecque tolerabiles reddidit tam ingentes et violentas exactiones Romanorum. Onera Imperii, pleraque vectigalia instit vi coe~gerunt: ut pro utilitate communi, ita singulorum iniuriis; ut Plin. in Panegyr. scribit. Et sic Tacitus lib. 1. centesimam rerum venalium, post bella civilia instituta, deprecanteque populo Tiberium edixisse ait; militare Aerarium eo subsidio niti. Augustus a Civibus exegit sub Triumviratu, quartam partem fructuum redituumque, et a Libertinis octavam omnium bonorum. Plutarch. in Antonio. num. 12. Vespasianum ad manubias et rapinas, summa Aerarii Fiscique inopia deduxit: de quâ testificatus est initio statim Principatus, professus decies centum milliones. coronatorum necessariasesse, ut Res publica stare possit. Ex Sueton. in Vesp. c. 16. Bodinus 6. cap. 2. n. 655. Nulla hodie natio est sub Sole, quae non querimonias habeat et oppressiones. Iam diu olim fuit, quum Populus de onerum conqueritur auctione: et Charon, qui ab initio uno obolo contentus erat, postea duos exigere coepit, donec tandem ad tres obolos tributum perduxisset. Aristoph. in Ranis. Sane ut omnia mala exempla, Salustio teste, ex bonis initiis nata sunt: ita vectigalium bonainitia fecerunt, ut non necessaria tantum, atque moderata; sed et immensa, sordida, et magis pro utilitate im perantium, quam parentium in valescerent tandem. Pet. Heig. part. 1. quaest. 17. num. 9. Gallia admodum felix et beata fuit, antequam rebellio incolarum et ambitio extraneorum, ad rigorem et asperitatem eiusmodi remediorum extrordinariorum, recurrere Reges adegisset. Non exigebatur sub Regis nomine quicquam, praeter Vectigalia et ributa quaedam, quae Pedagia, barragia et traversa vocant, et alia quaedam praecipua Regia, non magni momenti. Bella Anglica introdux erunt subsidia Taillarum, aliarumque. Aucta postea in eum numerum Tributa fuerunt, ut nominaipsa vix inveniantur, quibus ea exprimi possint. Pierr. Matthieu. lib. 2. narrat. 3. Hincque descendunt le don et octroy, Fovages, Aydes, Dovane. Equivalans, Imposition de Traite foraine, Gabelles, Solde de cinquante milhommes, Taillon, Augmentationde la gendarmerie, Imposition surl' entree des vins, Emprunts generaux

et particuliers, Subvention ou subside de cent sols pour procez, Rachapts de leur communes, Nouvelle subvention de partie sur les villes closes, Augmentation ou diminution du prix de Monnoyes, Crues, surcharges de deux, trois et quatre sols pour liure, gros du vin, et huictiesme du vin qui se vend en detail, etc. Secret des Finances, in epist. dedicator. Bulenger. d. Vectigal. cap. ult. Mos etiam veterum fuit, convertere vectigalium odiofa vocabula, in alia consueta. Saepe Tributa invicem nomine commutantur; saepe nomina Tributorum aufferuntur, non res: varia enim et nova genera Tributorum, Plebi sunt infesta; antiqua non item. v. Iac. Durant. Casellium, variar. 2. cap. 8. Sicque in Galliis, Carolus V. Subventionis, quam Triburi aut Indictionis voce, maluit uti. Bern. Girard. tom. 2. lib. 17. fol. 387. In Hispaniâ sunt derramas, fintas, perdidos y emprestidos, ad numquam solvendum, etc. V. Molinam, 3. d. lust. et iur. disp. 661. n. 8. etc. In Germania itidem, collationi extraordinariae tam variae adpellationes im ponuntur; ut parit er ac aliis in locis, nominibus laboretur. Reichsstewr/ Landtstewr/Ablosung/Newe Anlag/Bewilligung/Türckenstewr / Römerzug / Kriegs stewr / Frawlinstewr / Nachstewr/ Forstgelt / Soldatengelt / Malschwein/ Mastgelt/Lastgelt/Balckengelt / Maßtbaumgelt / Weinkauff / das beste Hauptvieh / Pfluggelt/ Nodtgelt/Trifftgelt/ Zehenden vom Fleisch/Wein/Korn Erbsen/etc. Viehschatz/Scheffelschatz/ Hufengelt / Bawholtz Fuhr/ Tranckstewr/ Schornstein: oder Camingel / Sparrengelt / Schutzgelt / Freygelt/ Vngelt / Bruckengelt / Weggelt/ Auffschlag/etc. Warem. de Erenberg. de Regni sub sid. cap. 4. et 5. Haenon. disput. 5. th. 88. b. f. 284. Caspar Klocke, disput. de Contributionib. th. 3. De exactionibus Romanorum, eorumque nominibus variis, legi potest Bulenger. d. vectigal. pass. Heigius p. 1. quaest. 17. num. 10. et seqq. Omnino quod apud Terentium in Phormione, de Geta dicit Davus, Actu 1. Scen 1. Scen. 1. optume hûc quadrare videtur.

— Herilem Filium eius duxisse audio
Uxorem; ei oredo munus hoc corraditur.
Quam inique comparatum ect, hi, qui minus habent,
Ut semper aliquid addant divitioribus?
Quod ille unciatim, vix de demenso suo,
Suum defr aud ans genium, comparsit miser.
Id illa universum abripiet; haut existimans

Quanto labore partum. Porro autem Geta
Ferietur alio munere, ubi hera pepererit:
Porro alio autem, ubi erit puero natalis dies, etc.

Namque similiter varias captant occasiones nonnulli, ad Subditos colectandos. Et non raro etiam, onera extra ordinem quae imponuntur; in Ordinaria degenerare consueverunt. Est enim illud inter arcana Veterum Tyrannorum nimis contritum; Belli conquirere occasiones, ut Subditos etiam Bello confecto, urgeant semper. Bodin. 6. cap. 2. num. 664.

II.

Cuma Subditis pecunia emulgetur, cautotune opus est, ne asperitas negotii, effectu irrito, solas arcessat offensas: quae nulli magis quam Principi sunt evitandae. Symmach. 10. epist. 27. Cavendum est ne dicatur:

Facius Polit. Liv. p. 1. art. 40. f. 175. Hoc vero non fiet; si tam ut Subditi velint, quam ut possint contribuere, efficiatur. Non inviti autem in publicum conferre Subditi solent, et sub onere patienter durant: vide Nicol. Betsium, d. pact. fam. cap. ult. fol. 734. etc. ubi quatuor cautiones recenset, quas Princeps legitimus, in exactionibus huiusmodi, saluti populi procur andae, eiusque benevolentiae sibi conciliandae conservandaeque causâ, debeat observare. (1) Publica necessitas si adsit; quae hoc habere putatur, impossibilia ut persuadeat plerumque. Simmach. d. epist. 27.

Adeo violentae exactiones pernitiosae reputantur; ut Reges Persarum nihil a Subditis exigere, nihil excutere consueverint, sed ea tantum capere, quae sponte donarentur: Facius Polit. Liv. art. 40. f. m. 171. et seq. Engelhart, th. 22. lit. a. ut et in Aethiopia nihil imperatur, sed omnia sponte offeruntur. Bodin. saepe dicto cap. 2. num. 647. Sic et veteres Germani, suâ sponte soliti sunt conferre quicquid pensitabant. Tacit. d. Morib. Germ. Mos est, inquit, Civitatibus ultro ac viritim conferre Principibus, vel armentorum, vel frugum: quod pro honore acceptum, necessitatibus subvenit. Prudenter ille Princeps cuidam sciscitanti, quod optimum Vectigal caperet ex

Civitate: Quod Populus respondit, potius ex honore, quam onere pendit. Henr. Farnes. in apophth. Aldobrandin. tit. 24. Similis collatio est in Angliae Regno, quae Benevolentia dicitur; quam Rex quidem petere quodammodo videtur, sed tamen fere omnes ad illam exsistunt prompti: ne inviti, amore et favore Regis destitui videantur. Polydor. Vergil. lib. 24. et 26. Exemplo Eduardi IV. qui cum amicis egit, ut sponte ad sumptus Belli pecuniam erogarent; quod ipse ex eâ re fing ulorum benevolentiam mensurus esset. Carolus item V. cum Galli, auxilio Turcarum uterentur, aliquid petiit a fing ulis, ipsorum arbitrio committendo, an et quantum dare velint: quod et posteaimitatus est in Hispania Philippus. Molin. disput. 661. numer. 8. vers. quando autem Princeps. Et monui modo supra numer. 1. vers. 2. nomina Tributorum odiosa esse vitanda.

2. Ad Tributorum extraordinariam exactionem, numquam est perveniendum; nisi necessitas urgeat summa. Molin. d. iust. et iur. tom. 3. disput. 667. Bocer. d. collect. cap. 1. num. 3. etc. cap. it. m 6. num. 53. Nihil tam magno studio, tamque serio affectare debet Princeps; quam ne novo quisquam vectigali oneretur. Novell. 43. cap. 1. § 1. si non Populi hirudo, lupus rapax, homicida Pauperum, et harpya velit indigitari. Althus. polit. cap. 11. num. 25. Klock. d. contrib. th. 46 videatur etiam omnino Consilium Dn. D. Iohan. Brentii, quod ect inter consilia Theologica, Dn. Felicis Bidembachii, dec. 6. consil. 9. Ob / vnnd wann ein Christliche Obrigkeit/Ihre Vnderthonen mit gutem Gewissen schätzen möge. Innuunt hoc hominum sapientissimi Hebraei, qui collectas
[Gap desc: Greek words]
indigitârunt: a radice
[Gap desc: Greek words]
liquefactus est; quod Suditos liquefaciant, seu consumant. Inde cum sine iustâ causâ, a Subditis exiguntur collectae, ob id Dominos collectantes, tartareis poenis perpetuo cruciari; ait Rebuffus. in L. eum qui. d. verb. Sign. Commemoratrone digna est Ludovici Snacti, Galliarum Regis, ad Philippum filium cohortatio gravis et efficax, quam Testamento inseri mandavit, in haec verba: Fili, relgiosus in primis erga Deum esto; benignus ac liberalis adversus egentes; Legum ac morum huius Imperii custos ac vindex acerrimus; a Vectigalibus et tributis abstineto, nisi te summa vis necessitatis, ac utilitatis Publicae iustissima causa, ad hoc impellat. Sin minus, Tyrannum te potius, quam Regem futurum putato, etc. Bodin. d. cap. 2. numer. 655. Non arbitrari Principesdebent, tam ftolidum esse Populum, qui prompte

tenetur ad necessaria Rei publicae conferre, et merito erubesceret in eam causam auxilia detrectare vel negare; ut non noverit, an causa quae falso pratexitur, subsistat, et quin iudicet (quam vis non aperte) de suo Principe, eum avarum et Tyrannum esse. Petr. Gregor. Tholos. 3. cap. 9. num. 15. ad fin. Causa ero impulsiva debet esse, singularis Rei publicae, sive Pacis sive Belli, communis'aut particularis necessitas quaedam: Althus. pol. cap. 13. num. 2. de causis quoque sufficientibus ad imponendam collectam, agunt Molina. disp. 666. et Lather. 1. cap. 4. Quin et Principi necessitatem praetendenti, non necessario credendum esse volunt; nisi proceres et consiliarii idem attestentur. Bocer. d. Collect. 1. num. 9. Ut autem expeditum est apud omnes, necessariam patriae defensionem, sufficientem causam esse collectarum: P. Frid. Mind. 2. cap. 45. numer. 4. ita insanus est Princeps, vel Senatus, qui se temere turbarum alienarum participem reddit; Tyrannus est, qui Bellum iniustum aut non necessarium, cum iact urâ animae, vitae, bonorumque suorum Subditorum gerit. Porro cum tot res commodae, ut sunt Palatia Regia, horti Regii, piscinae, vineae, ministri multi, gemmae, equi, Musica, delitiae Regiae, et alia propeinfinita; tandem aliud nihil nisi taedium pepererint Salomni: profecto imprudenter Reges et Princcipes agunt, si in eiusmodi res, nimios sumptus et labores collocent. Impie autem faciunt, quando ad eas res comparandas, Subditos suos intolerabilibus spoliant exactionibus. Dn. Andr. Osiander, in notis, Biblicis. ad c. 2. Ecclesiastis lit. ß. Quaeri hîc posset, an Subditi cogi queant, ut aes alienum Domini exsolvant; hâcque de caussâ extrordinaria contributio ipsis imponatur rite? vid. Hoennon. disput. polit. 5. th. 90 f. m. 294. Lather. 1. cap. 7. num. 7. etc. Quod Thom. Maullius in tract. de gomagio, cap. 6. negat. In tantum, ut etiamsi Dominus propter aes alienum sit captus; non tamen Subditi cogi queant, pro eo solvere aut fideiubere. Qued is quidem, tum demum intelligit verum; si Dominus, pecunias in Equos, aedes, vestes, vel alias delicias superfluas exponens, istud contraxerit aes alienum. Namque si debitum proveniat ex necessariâ caussâ, cives ad id diluendum cogi posse, nemo dubitat fere. Bocer. d Collect. cap. 6. n. 23. At cum Populus plenâ felicitate frui non possit, quamdiu Territorium omni nexu pignoris non est liberatum; quod scribit Pierre Matthieu, lib. 2. narr. 3. fol. mihi 342. Prudentes igitur Ordines, hâc in parte ad contributionem

haud difficulter se permoveri sinent; et interim studiosâ curâ recidivam impedire debent. Subditi itidem pecuniâ Dominum redimere captivum, et ideo contribuere tenentur. Maulius, d. loc. cap. 8. Bocer. d. coll. d. cap. 6. num. 22. Winceler. observ. 7. numer. 7. etc. Anton. Borrinius Cavalcatae part. 3. cap. 7. Et adhuc alios nonnullos casus, praeter necessitatis et utilitatis publicae, recensent Interpretes nostri Iuris. Maulius, cap. 9. nu. 22. etc. Henr. Klock. d. Vectigal. th. 4. in fundam. Casp. Klock. d. sontrib. th. 49. et seq. Puta si Dominus pro se, vel fuo Filio, acquirere velit Equestrem vel aliam dignitatem. Si cupiat Territorium ac quirere de novo. Si elocet filiam suam. Quae tamen omnia, variis limitationibus restringuntur. Certe quod Dominus, Subditos pro maritandâ filiaâ, collectare possit, Nicol. Betsius negat. d. pact. famil. cap. 6. fol. 194. Attamen hoc faciunt, nunc ab Henrico 1. Angliae Reges: ex Polyd. Vergilio Tholosanus, 3. d. Rep. cap. 4. n. 17. idque priscae consuetudini Nortmannorum adscribit Ioan. Selden. lib. 2. lani Angl. numer. 37. fol. 85. Et rusticos, more Germanosrum noto, conferre ad filiam Principis, imo Nobiliselocandam: usumque inibi non uni, sed omnibus Filiabus Dotis tribuerescollectas (verum pro Nuptiis tantummodo primis) attestatur Waremundus, de Erenbeg. d. sublsid. cap. 4. num. 13. etc. videatur Dn. Bocer. d. cap. 6. numer. 24. et seqq. multis. cons. ult. adnex. observat. Wienceleri. Hoenon. disput. pol. 5. d. th. 90. fol. m. 293. Schepliz ad confuet. Brandenburg. part. 4. tit. 12. num. 6. etc. Sic et collecta, ob emptionem novi castri inducta, tum demum pro iustâ habetur caussâ; si ad fugandos seu arcendo hostes, commodum illud sit. Petr. Frider. 2. d. Mandat. cap. 44. sub. num. 11. Rosenth. d. feud. cap. 5. concl. 76. num. 7. et seqq. Concludo haec aureis Reinhardi Lorichii verbis, quae habet, in Princip. Inst. cap. 72. fol. mih. 210. 6. et seqq. Qui aufert in sudore panem, quasi qui occidit proximumisuum. Quapropter etiam atque etiam secum cogitet bonus Princeps, dum suum satellitium augere studet, dum neptem, aut sororem elocare, dum liberos omnes sibi pares reddere, dum proceres suos locupletare, dum peregrinando opes suas gentibus ostendere; quam inhumanum sit, ob haec tot hominum milia, domi cum uxoribus ac liberis fame necari, aere alieno involvi, et ad rerum omnium adigi desperationem. Nec enim istos vel inter homines recensuerim, neduminter Principes, qui e pauperculis extorquent, quod turpiter perdant scortis, aut aleâ. Et

3. Quae et quantae calamitates, nimias subsequantur exactiones, passim ratio nibus et exemplis Politici docent. Per eas Provinciae desertae redduntur; et Princeps se odiosum atque in visum facit, hostes conscribit in propriâ Regione: unde porro coniurationes exortri solent. vid, Keckerm. 1. pol. cap. 21. fol. 334. et cap. 26. fol. 414. Gregor. Richter. axiom. Polit. 16. et 27. M. Anton. Pitsillium, de Instruenda Principe. colore 4. ad fin. fol. 68. Heig. part. 1. quaest. 18. nu. 11. Waremund. de subsid. cap. 7. nu. 35. Nicol. Betsium, d. pact. famil. cap. ult fol. 738. etc. Hippol. a Collib. d. increm. Urb. cap. 20. Wehner, in Metamorphosi Reumpubl. cap. 12. Henric. Klock, de vectigal. th. 6. Casp. Klock de contribut. th. 63. Lather. 1. cap. 2. ae princ. Ac quod indies Tributa augenter ubique, exinde augurium capit, vir Divino spiritu dotatus, mihique patris loco iugiter colendus Ioh. Arnd, in der Landtags Predigt n. 10. adpropinquantis universalis liberationis. Ubi ita scribit: Vnderthonen haben keinen Befeldh sich wider solche Last auffzulehnen / sondern das Creutz gedultig zutragen/vnd Gott vmb Linderung zz bitten/ das lehret Gottes Wort/vnd nicht Auffruhr stifften/vnd den Friden zerstören. Dann solche pressurae seind Zeichen des Jüngsten Tags / vnnd der herzunahenden Erlösung. Wann die Beschwerungen auffs höchste kommen/sopflegt der Erlöser auch zu kommen. Quaerit alicubi Melanchthon, cur Imperia postrema iam sint boulimi/ai? ita ut Reges et Principes hoc tempore exsugant Subditos, et rursus profundant, neque ipsi tamen quid quam iuventur. Pezel. part. 1. postill. Melanch. pag. 592. Et respondet: â priscorum hominum fide et integritate, permultum nos degenerâsse. Iram Dei prae oculis nos cernere, vitam tamen in melius emandare desistere. Quapropter cum plane difcesserit a nobis devotio Dei, teste Augustino in Can. maiores. 3. caus. 16. quaest 7. accessit indictio ficsci. Nolumus cum Deo partiri, modo autem totum tollitur; hoc tollit Fiscus, quod non accipt Christus. Regibus qui pro reditu sumptus metiuntur, bona omnia cedere, amari a Civibus, non metui; Cives ipsos a suspicione novorum munerum levatos, alacres agere, suaque bona ostentare, ac denique Principis vitam, votis suppliciisque expetere: apophthegma suit Alphonsi, Neapol. Regis. Panorm. lib. 3. num. 16. ac etiam retulis supra, cap. 1.nu. 1 E contra, contraria accidunt iis, qui nova onera imponunt. Certe

ob graviora Impria Tributorum, dimidium Regni a Iudeae Rege defecisse scimus. 1. Reg. 3. cap. 12. Perdidit hic idem error Rem publicam Carthaginensem, de quâ Polybius, lib. 1. cap. 72. sequentia, memoriâ plane digna, refert. Erant ipsi cum primis tot tantorumque malorum sibi auctores: quippe qui superiori bello populis Africae crudeliter imperâssent, quum satis iustam sibi viderentur causam nacti, quum ab aliis quidem omnibus, annui proventus partemalteram semper exigerent; Urbium vero incolas alterum tantum tributi nomine pendere cogerent, quantum ante bell um pendebant. Iam in exigendo, inopi veniam aut gratiam nullam concere, Praesides provinciarum eos mirari, et in pretio habere; non qui benignitate et humanitate in subditos uterentur: sed qui sibi quid~ ad alendum axercitum et naves atque opera consicienda, plurima Reip. subsidia pararent, homines vero agresstes ac rusticos acerbissime tractarent; quorum unus erat Hanno. Ita que ergo, quum viri in Africâ, non dicam hortatu, sed vix nuntio opus habuerint ad rebellandum; etiam mulieres, quae antea persaepe maritos parentesque suos, ab exactoribus tributorum in carcerem duci passae erant, tunc in suis quae que Civitatibus inter se coniuratae, nihil rerum suarum se occultaturas: detractum sibi mundum, absque ullâ tergiversatione in stipendium militi conferebant. Moxque tantâ pecuniae vi, Matho et Spendius (qui coniurationis contra Carthaginenses Duces erant) abundârunt; ut non solum reliqua stipendiorum mercenariis exsolverent, quae fuerat ab initio pacta ipsis rebellionis merces: sed etiam ad continuandos deinceps eos sumptus, large suppeteret. Adeo si quis rectam consiliorum inire viam cupit, non solum praesentis, sed etiam futuri habenda ei ratio est. Et ubique occurrunt exempla alia, multarum hanc propter causam exortarum seditionum, Hâcque de caussâ, A quitaniam amiserunt Angli. Forissart. vol. 1. c. 246. Tempore Caroli V. Galliarum Regis, eâdem occasione, totus Occidens fuit in Armis. Bergnard de Gir ard. tom. 2. de Phistori. de France, lib. 16. fol. 340. et 390. Nec desunt exempla in hoc Ducatu. Crusim, annal. 10. part. 3. cap. 4. Qui, ex quo contra exactiones subditis cautum fuit, felicissim us exstitit hucusque, ac divitiis et multitudine subditorum iugiter crevit. De Regibus Galliae dicitur, quod sint Reges bestiarum, alii hominum; propter impositiones et alia onera, quibus Subditos onerare solent. Cominae. lib. 5. cap. ult.

fol. 472. ac de oppressione populi Gallicani, sub Regibus posterioribus Valesiae stirpis, mira et fere supra fidem multa refert Nicolas de Montand, lib. 1. du miroir des Francois, fol. 60. Sed non omnes Nationes eius funt naturae (nec hoc semper aequo animo tulerunt ipsi Galli. Miroir. de Franc. lib. 1. fol. 75. etc.) In ogni cosa e obligatoil Subdito, a desiderare il Prencipe buono, et a tollerare il reo: altrimenti fi confondereb be ad ogni hora lo Stato del Mondo. Non deve pero il Prencipe affidato in quest' obligo de' suoi, dimenticarsi del debito ch'egli ha: perche pochi Subditi giungono a si perfetto grado d'obbedienza; et tutti hanno questa ferma credenza, che il ferro, sia la vera medicina del Prencipe non buono. Thesoro polit. 1. fol. m. 19. et seq. Et propter exactiones, qui subditorum odio praegravatur Princeps, licet ea perferantur patienter, haut tamen Cives ingruenti resistunt hosti: et ita non diutius imperium obtinere potest; quam dum conditionem tolerabilem magis, non ipsis alius offert. Cominae. lib. 7. c. 2. f. 606. Sortem hanc experti sunt Alphonsi successores in Regno Neapolitano: de quorum exactionibus, et has mox subsequuta vere fatali ruinâ, vid. Cominae. lib. 7. c. 11. f. 657. et seq. Adde Ludovicum Tuberonem, comment. de Temporib. suis, lib. 7. f. 181. ubi scribit: Huius Regis (Alphonsi sc. Iunioris) avaritiae quum fama extra Italiae quoque fines vulgata esset, ferunt quendam Dalmatam (ut est ea gens in alienis rebusinquirendis paulo curiosi or) ita de Alphonsi rebus sensisse: regem aut esse mente captum, aut propediem (iam enim de Gallorum in Italiam ingressu rumor spargebatur) regnum, ut evenit, fugâ deserturum. Tempore itaque periculoso, et cum hostis ingruit externus, silere exactiones severiores debent; ne inimico ultro offeramus id, quod tam sollicite molitur, ut etiam monet Boccalini, cent. 1. ragg. 85. fol. m. 392. etc. E piena di manifesto pericolo all'hora con nove gravezze disgustari Popoli, che per farli suoi confidenti devono essere allegeriti, e che non era possibile nelle turbulenze della guerra, salvar uno stato assalito da potente nemico straniero, che sia habitato da Popoli mal soddisfatti. Contra finem et Politiarum naturam est, si ita Tributa imperentur ut Servis, omnesque egeni reddantur: nec enim, ubi omnes pauperes sunt, Civitas consistit. Non vera mihi videtur sententia Caesaris Galbae, qui dicere solebat: nullos homines minus metuendos esse, quam qui de solo victu cogitarent. Id quod pro arcano

est nonnullis. Wehner. in Metamorph. cap. 12. fol. 194. et seq. Antimachiavell. lib. 3. theorem. 32. Sic apud Dionys. Halicar. Appius ait: plebem ultra modum lascivire et insolescere, quia portoriis et vectigalibus liberata sit, quae sub Regibus pendebat. Saepe enim, non magis ad bellum civile concitandum promptiores sunt, quam qui egestate et aere alieno premuntur. Richter. ax. oeconom. 124. Unde et Dionyfius Siracusanus, noluit aliquid exigere ab iis, qui vacui coram exactoribus cantabant. Plutarch. apophthegmat. Et quod proucrbium illud vulgo vulgatum; per sicuramente regnare, fa bisogno tenere i popoli bassi: verissimum equidem, sed pessime et intellectum et practicatum fuerit hactenus; prudenter docet Boccalini, 1. ragguagl. 67. Acrecte Cyrus Rex Persarum dicebat; apud Xenoph. opera regum et pastorum, maximam habere affinitatem. Sicut enim ad pastorem pertinet curare, ut pecora habeat laeta et succulenta: ita par est Regem cives et subditos facere felices et opulentos, non quottidianis exactionibus infortunatos et inopes reddere; praesertim si loci ingenio tenues sint. Praestat divitibus im perare, quam divitem esse. Et profecto unum aliquem diffluere divitiis et voluptate, gementibus undique ac lamentantibus aliis; hoc non est regni, sed carceris esse custodem. Morus. Utop. lib. 1. fol. m. 41.

Divitiae plebis, sunt laus et gloria Regis;
Non sibi, sed Domino gravis est, quem gravat egestas.

Subiungere lubet, aurea verba Bernhardi de Girard, tom. 2. de l'histoir. dr Fr ance. lib. 18. fol. 509. C'est malfait aux gens de robbelongue, qu'ils ne remonstrent aux Princes l'iniquite et l' iniustite destelles impositions. Car les Princes, qui iamais ne sentent les maux et charges du Peuple, deliberent legeremente ce, dont ils ne scavent l'importance et consequence. Mais Dieu, a son Peuple en singuliere affection et recommendation; et se peuvent les Princes asseurer, que s'ils faisoient mauvais traictement a leurs subiects, Dieu en fairoit la veng eance: et que les Princes ne recoivent iamais punition de Dieu, que pour les grandes oppressions, qu'ils font au Peuple. Mortaliter Dominus peccat, si iniquâ ratione, onus et subventiones imponat. Subditos excoriantes, sanguinemque exhaurientes, et precarium spiritum vix dimittentes; vim committere dicuntur, et quasi indebitum restituere tenentur: rationem pariter de his reddituri, in magno illo iudicii die. Ex quo et retributionem iidem Principes possunt reformidare, a summo rerum omnium

parente, et moderatore Deo, qui afflictis subvenire solet, et merita cuiusque retribuit iustus Iudex. Ant. Borrinius, cavalcatae part. 6. adfin. Quo et pertinet quod nIcol. Betsius scribit, dict. tr. d. pact. fam. c. ult. fol. 742. et seq. Machometes Turcarum Imperator, ille qui Constantinopolin occupavit; Testamento condito, plurimum sibi dolere testatum reliquit, quod extra ordinem suis Provinciis pecuniam imperâsset. vid. Cominae. lib. 6. cap. fin. fol. m. 590. Haec Pietas, ait Betsius, si in Principe infideli est admiranda; quanto magis exsecranda erit Novorum illorum Politicorum, ex Italiâ redeuntium opinio; qui quâvis fraude, Principibus a Subditis pecuniam extorquere, fas licitumque esse putant. Machiavelli plerumque praeceptis, et exemplis Principum, quorum rationes non capiunt, adid abutentes. Magna est quorundam Principum iniquitas (ut alibi conqueritur Cominaeus) qui nullâ necessitate coacti, pecuniam pro suâlibidine im perant, et amplum alunt satellitium, ut miseram multitudinem in metu contineant; eamque deinde pecuniam temere, et voluptuarie profundunt, nullo cum Rei publ. bono, et de quottidianis sumptibus nihil remittunt, et suos exhauriunt, et assentatorum stipati sunt turbâ. Sed est Deus, qui flagitium nullum sinit esse impunitum, et crudelitatem inprimis detestatur: qui tametsi nonloquitur hominibus hodierno die, sicut priscis illis temporibus; tamen quae sit sua sententia, et quid a nobis fieri velit, clare persoriptum reliquit: ita quidem, ut nemo plane, qui modo sit sanae mentis, et qui ad iustum aliquam pervenerit aetatem, excusandi sit habituruslocum. Tributa tantum Principes augent mali. Ut enim quisque est melior; ita, aut contentus est tributis prioribus, vel adeo ipsamet adhûc imminuit. Gloriose admodum Iulianus Imperator, Antiochensibus. Nostrûm nemo agrum, nemo hortum apud vos coe~mit, neque domum aedificavit, neque uxorem a vobis duxit, aut dedit: neque ea, quae apud vos pulchra sunt, amavimus, neque Assyrias opes expetivimus, neque praefecturas depasti sumus; neque abuti potestate suâ, erga nos magistratum passi sumus; neque populo splendidorum conviviorum, theatrorumve auctores fuimus: imo tantam ei immunitatem et ubertatem rerum omnium dedimus; ut liber ab inopiae metu, anapaestos luserit in eos, qui tantum bonorum ei largiti sunt. Non aurum imperavimus, non argentum exegimus, neque tributa amplificavimus, sed

praeter residuum nondum persolutum, quintam de consuetis vectigalibus partem remisimus. Sed et de Valente Augusto, scribit Ammian. lib. 31. cap. 40. Provinciarum aequissimus tutor; quarum singulas, ut domum propriam custodiebat indemnes. Tributorum onera, studio quodam molliens singulari, nulla vectigalium admittens augmenta. In requirendis reliquorum debitis, non molestus. Furibus et in peculatu deprehensis iudicibus, inimicus asper, et vehemens. Concludam sectionem hanc, iterum Lorichii Hadamarii verbis: quid. Institut. Princ. cap. 72. ita scribit. Cum exactiones ordinariae multae, non possunt explere pertusum dolium, hoc est, Principum fiscum, bellam praetexitur, colludunt duces, populus infelix ad medullas usque exsugitur, perinde quasi Principatus nihil aliud sit, quam ingens negotiatio. Sed Principis titulo digni sunt, non qui Rem publ. sibi, sed se Rei publ. dicant. Etenim qui sibi egerit imperium, et omnia suis metitur commodis; is non refert quibus tenetur titulis, certe tyrannus est, non Princeps. Quânam igitur fronte sibi Principis titulum vendicant, qui paucos, et eos sceleratissimos, e suorum numero deligunt; per quos arte repertis praetextibus, et subinde novatis titulis, populi vires simul et opes exhauriunt, in suum convertunt fiscum; sive quod inclementer extorserunt, aut prodigunt nequiter in voluptatibus, aut insumunt erudeliter in bellis: et ut quifque in his maxime veteratorem agere potest, ita plurimi faciunt; perinde quasi Princeps hostis sit populi, non pater, utis praecipue videatur Principis rebus consulere, qui commodis populi quam maxime officiat. Refert in Politicis Aristoteles, in nonnullis Oligarchiis hunc fuisse motem, utinituri magistratum, conceptis verbis iurarent in hunc modum: Plebem odio prosequar, et pro virili adnitar, ut illi sit male. At Princeps Christianus initurus magistratum, longe diversa iurabit suis. Et tamen audimus, quosdam tales esse erga populum, quasi iuxta morem illum barbaricum iurassent; se populi rebus, modis ommbus hostes fore. Plane tyrannidem fapit, quoties tum optime est Principi, quoties populo est pefsime: et alterius felicitas, ex alterius crescit calamitate. Neque enim refert, vel ab assentatoribus, vel ab oppressis appellari Principem, appellari patrem patriae, si re ipsâ fuerit tyrannus. Etsi maxime illi aduletur sua aetas; at non assentabitur posteritas. Vides formidabilium olim Regum, quos vivos nemo,

vel nutu audebat offendere, quanto odio posteri prosequantur, quantâ libertate detestentur ipsa etiam nomina. Non est vera laus quae extorquetur metu, aut tribuitur ab adulatoribus. Et male agitur cum fama Principis, si huius praesidium in silentio minis indicto, situm est. Iam ut maxime praesens sileat aetas, certe loquetur (ut dixi) posteritas. Quamquam quis unquam tam formidabilis fuit tyrannus, ut omnium linguas cohibere potuerit? Sit hoc perpetuum Principis decretum, absque maximâ causâ gravare vel laedere neminem, prodesse omnibus, praesertim suis; mala vel tolerane, vel mederi, prout iudicabit in rem praesentem expedire. Qui hunc animum non affert ad Rem publ. tyrannus est, non Princeps.

4. Quin in summâ etiam necessitate, nihil extra ordinem est exigendum; si ulla ratio alia pecuniae conficiendae, haberi potest. Bocer. c. 1. d. collect. num. 13. cap. 2. num. 10. acseq. et cap. 6. n. 54. Klock. d. contribut. th. 47. Hoenon. disput. pol. 5. th. 90. fol. m. 290. Sicque Capitolinus, de M. Anton. Philosopho scribit: Quum ad hoc Bellum omne Aerarium exhausisset, neque in animum induceret suum, ut extra ordinem Provincialibus aliquid imponeret; in foro Divi Traiani, auctionem ornamentorum Imperialium fecit. Alia exempla habet Arnisaeus, doctr. pol. 2. c. 5. fol. 559. Sic et Ezechias, valvas templi Domini confregit, et laminas auri Regi Assyriorum dedit; 4. Reg. 18. vers. 16. ne civer gra vioribus oneribus premerentur. Ut et Iuris nostri Interpretes dicunt: quod neque supremi Principes, neque inferiores imponere possint Subditis suis collectas; nisi concurrant duo: Primum est, quod causa sit necessaria et iusta; Alterum, quod Dominus salvâ dignitate atque Statu suo, nequeat ex proprio illi succurere necessitati. Et omnes casus, quibus Subditi ad contributionem tenenrur, intelligendos esse, si Dominus ex reditibus suis, vel sine notabili diminutione rerum suarum, publico subvenire non possit; et impotens reperiretur absque suâ culpâ, ad impensas illas faciendum. Thom. Maullius de Homagio, c. 9. n. 35. et 39. Henr. Klock. d. vectigal. th. 11. d. Sicque si subditus, alicuius Domini Imperio immediate subiecti, se ultra modum, viresque suarum facultatum collectis gravari dicat; a Camerâ Imperiali, mandata poenalia contra graventem im petrare potest: uti arguunt prae iudicia infinita. Quin, licet Subditi non conquerantur de iniquitate suorum Dominorum rum: potest tamen ac debet superior ex officio providere, ne

indebite et plus aequo divexentur. Gail. 2. obs. 17. num. 7. Myns. 5. observ. 8. num. 13. Hocque si faceret aliquis Imperator, auctoritatem favoremque omnium facile acquirere posset. Quin et in polyarchico statu, plus saepe exem plo et imitatione efficitur, quam poenâ: scil. qui in honore summi, primi etiam in collatione esse debent; si plebem ad contribuendum promptam esse velint. Apud Livium, dec. 3. lib. 6. v. Aerod. 5. rer. iudicatar t. 16. c. 3. Levinus Consul, cum de onere privatis ob bellum Macedonicum iniungendo, deliberaretur, nec plebs decretis oboediens esset; ita censet: Magistratus Senatui, et Senatus populo sicut honore praestat, ita ad omnia, quae dura atque aspera essent, subeunda ducem esse debere. Si quid in iungere inferiori velis, id prius in te actuos si ipse iuris statueris, facilius omnes oboedientes habeas. Nec impensa gravis est, cum ex ea plus quam pro virili parte sibi quemque capere Principum vident. Itaque ut classem habeat, quam ornare volumus, Populus Romanus, privatos sine recusatione remiges dare, nobismetipsis primûm im peremus. Aurum, argentum, aes signatum, omnes Senatores crastina die in publicum conferamus: ita ut annulos sibi quisque et coniugi, et liberis et filio bullam; et quibus exor filiaeve sunt, singulas uncias auri pondo relinquant; argenti, qui curuli sellâ sederunt; equi ornamenta, et libras pondo, ut salinum patellamque Deorum causâ habere possint. Ceteri Senatores libram argenti tantum, aeris signati quina milia in singulos Patresfamiliae relinquamus. Ceterum omne aurum, argentum, aes signatum, ad triumviros mensarios, extemplo deferamus, nullo ante Senatusconsulto facto; ut voluntaria collatio, et certamen adiuvandae Rei publicae, excitet ad aemulandum animos primum equestris ordinis, dein reliquae plebis. Hancunam viam, multa inter nos collocuti, Consules invenimus. Ingredimini Diis beneiuvantibus. Res publica incolumis, et privatas res facile salvas praestat. Publica prodendo, tua nequiquam serves. In haec tanto animo consensum est, utgratiae ultro Consulibus agerentur, etc.

III.

Lubentur item (2) in medium aliquid conferunt Subditi; si videant non culpâ Principis, vel prodigalitate, aut luxuriâ, Aerarium antea fuisse exhaustum. P. Gregor. Tholosan. 3. d. R. cap. 4. num. 2. (3) Si statu contenti sint praesenti: et tunc in publico amore, divitiae

Rei publicae sunt sitae. Salutare Numen tuum precamur, ut in hâc oblatione, quae nonnihil superioribus ad didit, intelligas hoc esse curatum; ne sub te minus posse videamur: in amorem tuum studia nostra creverunt. Quae verba sunt Symmachi, 10. Epist. 26. ad Theodos. Augustum. Sinvero Imperium Princip is sui, iniquo animo ferant; non solum impositiones videntur esse graviores: fed et precario tantum is imperare videtur; quan diu scilicet hostis non tolerabilius iegum illis offert. ut iam monui alicubi supra. Quo respicit Salvianus, 5. de gubernat. Dei. fol. 156. cum ait: Una et consentiens illîc Romanae plebis oratio est, ut liceat eis vitam quam agunt, agere cum Barbaris. Et miramur, si non vincantur a nostris partibus Gothi, cum malint apud eos esse, quam apud nos Romani, etc.

Quid noceat in novis collectis imperandis, prodigus Principis luxus; id experimento didicit Carolus VI. Lutetiae Parisiorum, de quo sic Guagninus lib. 9. rer. Gallic. Humilis, inquit, ex Rarisianis plebecula, novis quasi furiis acta, querebatur se vectigalium magnitudine premi. Itaque praepositum mercatorum aggrediens, ad contionem hominem venire cogit, ubi unus e plebe audentior, vice multitudinis petit pensiones et vectigalia tolli; quod quandoquidem olim postulassent, nec fuissent exauditi, adesse iam tempus, cu??? satis illis factum esse operteat. Conritatae multitudini plerique sobrie obsistere cupientes, rati si in crastinum res differretur, compesci furorem posse, in posterum diem negotium remittebant. Quod intellig ens quidam veteramentarius futor, temere exsurgens: Pompa, inquit, Aulicorum, et fastus, in humeros Populi recidunt, et quae ab illis in luxum profunduntur, dam na nostra, et calamitates sunt. Quâ commotione factum est, ut Regis mandato domum abire iussis, vectig alia tollerentur. Verissime apud Dionem lib. 2. ad Augustum Caes. Maecenas: Quis, cum videat te continenter vivere, acprodigere nihil, inreitem familiari sum~â parsimoniâ uti, in publicâ liberalissimum esse, non ultro velit aliquid conferre; cum tuas divitias, suam securitatemac copiam esse putet.

II.

Inter greges ac pastores, mutua commoditatis est ac officii ratio: ita mutuum inter Principem et populum commercium. Principi Populus censum debet, debet obsequium, debet honorem. Populo vicissim Princeps debet clementiam, atque vigilantiam. Cum exigit igitur vectigal a suis veluti debitum, faciat prius ex cutiat semetipsum, num illis officii sui vectigal persolverit? Lorich. Inst. Princ. c. 72. a princ.

IV.

Subditorum etiam ad contribuendum promovet pronam voluntatem; Si (4.) pactum interveniat remissionis, ut tempore elapso sese Princeps obstringat, Tributa bonâ fide sublaturum. v. infr. b. c. n. 7. (5) Si pollicitationes addantur Prinvilegiorum concedendorum, aut conservandorum; Religionis, Libertatis, etc. in vicem recompensationis. Bornit. h. lib. 6. cap. 1. ad fin. (6.) Si Populus videat candide secum agi.

Non ergo Princeps sub praetextu, falsas et simulatas causas praetendere debet. Late Bornit. h. lib. 8. cap. 3. Recte reprehendit Anglos Cominaeus; quod bella necessaria fingunt, ut habeant pecuniam, quam postea lubrice consumant. Cominae. lib. 4. c. 1. fol. m. 279. et cap. 11. fol. 343. Fugienda est ars, quâ nonnulli utuntur; ut, dum utilitatem vel reparationis Urbium, vel exercitus collectionem proponunt, fingant urgentem necessitatem, Populoque excitent metum hostis: et postea pecuniis exactis, opera imperfecta relinquant, aut pacem concelsam praetendant. Petr. Gregor. Tholosan. 3. d. R. 6. num. 32. Boccalin. 1. ragg. 90. fol. m. 434. etc. ubi de Constantio Albicio agit. Hûc pertinet quod Aristoteles. 2. Oeconom. refert: Mausolum Cariae Tyrannum, subornâsse quosdam, qui statim polliciti sunt, se esse collaturos, et summam indicârunt. Quofacto, opulentiores pudore partim, partim metu, plura sunt polliciti et contribuerunt: cuiusmodi technae si adhibeantur, duplici odio Collationes praegravari solent.

Porro non solum necesse est, Publica necessitas, ut adsit, sed et ea publice Ordinibus est approbanda. Nemo enim Principum est, ut Cominaeus ait; 5. cap. ult fol. 472. et 477. qui ius habeat, vel teruncium exigendi a

suis, ultra constitutum annuum censurn, nisi Populus afsentiatur. Imo teneri omnes in Monetâ currente, secundum valorem praesentem, si is publico consensu sit stabilitus, census, pensionesve annuas, et multo magis extraordinarias recipere contributiones. v. Nicol. Betsium, d. pact. fam. c. ult. fol. 733. qui eum allegat, et probat. Quocirca si huiusnrodi in cidat tempus, ut necessarium sit, onus aliquod extraordinarium, ut imponatur; id non nisi re publice prius deliberatâ, et ipso Populo, vel Ordinibus assentientibus fieri debet. Non praecipitanter et pro lubidine ac iactantiâ Principum quorundam; qui gloriantur, se habere Privilegia potestatemque, quantum velint exigendi a Populo suo: uti ferunt quendam Galliae Regem gloriatum, sibi aureum esle pratum, quod metat, quotie scumque ipse velit.

Etiam Interpretum iuris commune est conclusum, eum qui ius collectandi habet, non imperate, sed impetrare debere collectas. Violentiam omnem abesse, et suasionem principem locum obtinere decet. Wanzeler: obs. 5. aprinc. et num. 7. et post alios a se allegatos Hoenonius, disp. pol. 5. th. 90. f. 290. Becer. d. collect. c. 4. n. 8. Et sic per capitulationem, quas Imperii Electores electis Imperatoribus praescribunt, caveri solet; ne fas sit Im peratori absque Statuum consensu, etiam necessitate urgente, vectigalia aut tributa nova imponere, vel vetera augere: id quod ex omnibus Recessibus Imperii viderelicet, et remissive docet Buxtorff. dissert. ad Auream Bullam. th. 91. lit. f. Klock. d. Vectigal. th. 9. Idemque similiterin regnis Poloniae, Hungariae, Daniae, Angliae, frequentari constat; ne scilicet absque Ordinum consensu tributa imponantur. Heigius vol. 1. quaest. 18. num. 8. Sunt et Provinciae Germaniae multae, quae non nisi ex Ordinum consensu et pacto, ad eiusmodi onera tenentur. Wann Chur-vnd Fürsten des Reichs / eine Steur anlegen wöllen / ist fast allenthalben der Brauch/ daß sie erst einen Landtag. derohalben erfordern. Cuiusmodi Provinciarum Privilegiis et consuetudinibus standum, neque ex moribus antiquis quicquam immutandum esse, post Heigium Maullius probat. d. homag. c. 9. num. 119. etc. et facit hûc. l. 3. C. d. LL. Laudantur

Hispartae Reges, quod summâ humanitate et moderatione imponant tributa, approbantibus Regni Procuratoribus, Plebi Tribunis ac Subditis, in Comitiis. Parlador. lib. 1. rer quottidian. cap. 3. fol 57. Quamvis Vasquius referat, Lanarum Vectigal Subditis impositum fuisse, non convocatis Procuratoribus Regni, neque celebratis Comitiis; postea tamen in Comitiis revocatum esse. lib. 2. §. 17. num. 102. d. sucsess. creat. Unde auctor Thesauri Politici, reiat. di Spagna. part. 1. f. 92. fcribit. Non consentono i Prencipi, Citta, et Popoli, diessere con estraordinarie impositioni aggravati: ma vogliono che l'indulgentie et privilegii suoi, li siano pienamente osservati. Onde l' Imperatore Massimigliano Primo d' Austria soleva dire, chelur era Re, dei Re; et il Re di Spagna Re degli Huomoni, et il Re di Francia Re de gli Asini, etc. Desimili Galliae Privilegio Bodinus attestatur: 6. d. R. c. 2. num. 656. et exemplum adfert Froissartus. vol. 1. cap. 155. Imo Galliae Reges, nisi suffragante Generalium Ordinum scitu: iam inde ab aetate Caroli Magni, tributa nova instituere non potuisse, Aymonius Monachus attestatur. lib. 4. c. 116. et seq. Primus ad lubitum collectas exegit Carolus VII. de quo ita scribit Cominaeus, libr. 6. cap. 7. fol. 543. Et pour lors y avoit grandes matieres, tant pour garnir les pais conquis, quae pour departir les gens des compagnies, qui pilloyent le Royaume: et aceci se consentirent les Seigneurs de France, pour certaines pensions qui leur furent promises, pour les deniers qu on leveroit en leurs terres. Si ce Roi eust tousiours vescu, et ceux qui lors estoyent avec lui en son conseil, il eust fort avence a ceste heure: mais a ce qui est advenu depuis et adviendra, il chargea fort son ame et celle de ses successeurs, et mir une cruelle playe sur son Royaume, etc. Quin et de Blesensibus Comitiis, ab Henrico III. habitis refertur, au Gvidon generlal de Finances. part. 1. fol. 196. Qu' il dit aux deputetz des Estats, qu' il faisoit venir l' un apres l' autre, par devers luy; qu' il avoit intention, apres que les Estats luy auroient accorde ce qui seroit necessaire pour l' entretenement des despenses de sa maison, et payement de garnisons, qu' il neferoit aucune levee des tailles sur son Peuple, sansle consentement des Estats, etc. Mesmes promit, queles deniers ne seroient manies par ses officiers et comptables; ains par ceux, qui a ce seroient commis par les Estats, etc. Italiae Principes, quos plerumque sine titulo dominia sua possidere dicunt; dominium violentum et

crudele in res ac pecunias subditorum exercere, Cominaeus narrat. lib. 5. cap. ult. fol. m. 464. Sed vero, quamvis Ordines Regni Neapolitani, arctissimis itidem Legibus, sub Imperio Regis sui contineantur: si tamen Rex extraordinarium aliquod subsidium ab iis exigere habeatnecesse; ut omnis coactionis suspicio tollatur, et suffragia sint liberiora, Ordines convocari Neapolim solent. Quorum in Conventu (non in arce aut palatio Regio, sed in Monasterio D. Laurentii habito) Rex ipse, vel eius nomine Prorex, accommodatâ ad rem praesentem oratione; causam et necessitatem impulsivam Conventus agendi, petendique extraordinarii subsidii, exponere; et deinde quantum Rex ab Ordinibus exspectet, declarare solet. et v. Betsium, d. cap. ult. fol. 736. Sed tamen haec cum micâ salis sunt intelligenda; non ut in pleno Regno, potestatem imponendi tributa (quae Regalibus, ut supra dixi n. 1. adscribitur) Principi adimamus: et mera dona illas collationes esse reputemus. Sed ad officium et prudentiam eius haec accommodamus: quae semper stricti iuris mitigationem, ac interdum remissionem svadet. Keckerm. disp. pract. 34. problem. 8. Ita etiam in IMperio Gemanico-Romano, varia remedia prodita sunt, contra subditos indictam collectam detrectantes. Ruland. d. Comiss. part. 3. lib. 3. c. 8. num. 6. Winzeler. obs. 5. n. fin. Aiunt etiam, si aliquot Populi optimates, ad conventus (ut in iis, de novo tributo agatur) indictos se non sistunt; praesentium partem maiorem, reliquos quoque onerare. Winzeler. observ. 6. Quo pariter fine Otho Casmannus, polit. cap. 32. fol. 175. ait: Si impetrare suadendo poterit Magistratus tributum, satius fuerit: quamvis (ut scite Tacitus) suasio ab eo, qui iebere potest, vim necessitatis adfert. Sin minus, dicat cum Themistocle, super pecuniâ Legato; Duobus se Diis comitatum venire, Svadâ et Violentiâ. At tum illi responderunt; apud se quoque magnas esse Deas, inopiam et impossibilitatem: per quas non dare liceret, quae peterentur. Hoc idem quicumque subditi vere dicunt; in eo rectius acquiescit Princeps: ne incommoda incurrat, quorum iam supra mentio est facta. hoc c. n. 1. Experientiâ ipse habeo compertum (ait Betsius d. pact. famil. cap. ultim. fol. 740) Principem quendam, genere, cognatione et amplitudine Principatus sui summis Principibus comparandum, cum bellum non necessarium susciperet, solummodo ad amplificationem ditionis suae, subditos locupletes, cum interminatione carceris, et aliarum

poenarum, ad credendam sibi mutuam pecuniam compulisse; verum evencus belli, uti non feliciter et ex voto ipsi cessit, sic huiusmodi extorsiones in subditorum animis, iniustitiâ hâc exulceratis, detrimentum ei potius, quam amolumentum attulerung.

2. Hîc commode difputari posset, num in Conventibus Imperii Germanico-Romani, maiora vota in caussâ contributionis, similium ve rerum, dissentientes obstringant? Certe in negativâ opinione, Mauritium Saxoniae Electorem iam olim fuisse, patet ex illis quae scribit Sleidanus. lib. 24. Tum etiam nondum est dcfinitum, quae maiora dicantur? et an ex numero personarum, vel quantitate contributionis (der Anlag) ea sint diiudicanda. Quod posterius velle videtur l. 8. d. pactis. Ubi maior pars accipitur, non ex numero creditorum; at ex debiti quantitate et mensurâ: Ant. Paber. libr. 1. Cod. t. 9. defin. 6. Quâ de quaestione in nuperâ Dioetâ Imperiali, abunde disceptatum fuit: vid. die Relation/ des jüngft zu Regenspurg vorgewesenen Reichstags passim et hâc de re plura dicere, non ad privatos spectare videtur.

3. Monet etiam Cominaeus, 5. c. ult. fol. 473. et seq. haud durioribus verbis in consensu Ordinum im petrando, utendum esse. Imitandus est Mercurius Plautinus, in Prolog. Amphitr.

Pater hûc me misit ad vos oratum meus,
Tametsi pro Imperio, vobis quod dictum foret,
Scibat facturos; quippe qui intellexerat
Vereri vos se et metuere, ita ut aequum est, lovem:
Verum profecto hoc petere me precario
A vobis iussit, leniter dictis bonis.

Camelus blanditiis, non verberibus provocatur, ut ultra posse laboret. Dos propriedades del Camello, muy semeiantes a las qua sepueden provar en los vasallos. La una gvardar mucho tiempo el mal tratemiento, queha recibido de su Duenno. La otra, que aumque de su natural no suffre ni mas carga, ni mas camino del qua esta acostumbrado; solo le haze passar conanimo adelante, por cansado que se halle, el canto, y los halagos: que a azotes, y a verdas cazos, no ay remedio. El Pueblo tiene mucho del Natural de ninnno, en dexar se lievar a donde quiera, porbien y halagos. Anton. Perez. in Aphorismis de las segundas cartas. num. 336. etc. fel. 314. et seq. Et debent Subditi primi, gradusque antecedentis, apud Regentem,

in tributo non necessario, ignominiam; et in censu conficiendo Paupertatis publicae et privatae confessionem, deprecari: Ex Buchanano, Waremund. d. Subsid. cap. 6. ad fin. non in gratiam Superioris, vel praemii spe, de corio pauperum ludere fraudulenter. Ordines quoque collationem denegare possunt; si Princeps Bellum non necessarium movere velit. Quod probat masculum Flandrorum responsum, Carolo Burgundo, ad sumptus Helvetici belli restaurandi, Impositionem molienti datum. Apud Guil. Paradinum, hist. de Bourgegne, libr. ult. fol. 976. Qu'ils le recognoissoient pour leur Prince et naturel Seigneur, et que s'ils le sentoyent estre prisonnier, ou enclos entre ses ennemis, ils vendroyent tout ce qu' ils avoyent, pour l' en tirer et deliurer: mais pour continuer la gverre, qui ne servoit que de destruire ses pais, et ses voisins, et d' irriter Dieu contre luy, qu' ils n'estoient point deliberez de luy aider, etc. Observârunt etiam Lusitani, Bella contra Mauros quoque, sumptibus Plebis mota, in calamitates semper adduxisse Regnum: quod Sebastiano, nequiquam inculcatum fuit. Conestag. de Portug. et Castel. coniunct. lib. 1. fol. m. 43. Sed anne Principi, ob prodigalitatem, vel ob denegatam Iustitiam, tributa denegari, et de facto resisti potest? Quod disputat Keckerman. dict, disp. pract. 34. problem. 13. a princ. et non est huius loci; sed pertinet ad Rei publicae curationem.

VI.

Et insuper, eo quo destinata fuit, pecunia a Subditis quae exigitur, est convertenda, Meter an. Niderl. hist. lib. 21. fol. m. 76. Molina d. iust. et iur. Tom. 3. disp. 667. num. 2. Bocer. d. collect. cap. ult. n. 16. Casp. Klock. de contribut. th. 74. lit. a. Hoenon. disp. pol. 5. th. 90. fol. 292. Absit enim a Principibus ista sententia, ut quod de communi tributum est, in Iure Fisci esse videatur. Symmacb. 1. Epist. 40. Et optima Cautela videtur, quae exactiones, quam maxume reddit gratas; si appareat prius collatam pecuniam, ad destinatos usus insumptam fuilse. Quo fine nonnumquam Principes, Ordinibus vel de pecuniâ exactâ rationem reddunt, vel eam ab Ordinum deputatis administrari permittunt. Id quod Principi minime turpe videri debet, cum candorem et ingenuitatem suam eo

attestetur, sibique eo arctius devinciat animos Subditorum. Sic et in Aristocratiis, nonnumquam ex plebe quidam Senatui adiunguntur, ut videant, quos in usus collectae insumantur. Exemplum in Republicâ Lubecensi refert Chytraeus. Hist. Sax. lib. 12. fol. m. 302. INique ideo vox est Aulico Politicorum: C'est chose mal seante aus Provinces d' une Monarchie, de s' enquerir des affaires particuliers de son Monarque, et vouloir trouver raison de l' administration d' iceux: aussi les bons Subiects doyvent se reposer en la bonne affection de leur Prince, et croire que s' ils sont grevez de subsides extraordinaires, ce n' a este sans grande cause, et urgente necessite, et par ainsi l' imposition ne gist au contrerolle de ses subiects, etc. Secret des Finances en France. 1. ad fin.

Collationes ad publicos tantum usus converti debere, exemplum docet Turcarum Imperatoris; qui ex hortis, allisque reditibus Aulam sustantat: Indictiones vero extraordinarias, Haran agameni canivocat, id est, prohibitum sudorem Subditorum; quinon insumitur, nisi ad Belli necessarios usus. Bräuning/in der . Meerfahtc. Calipha Al Ghabassi Hhaphtsi, hanc sibi olim Religionem indicebat: ut nullum usum caperet vel cibi, vel potus, aut vestitus, nisi ex manuum suarum labore. Erat vero artifex storearum, et tegetum elegantissimarum; quas sigillo proprio notatas in forum vandendas, praecipuis ministris suis tradebat: eas vero magnates terrae emebant, illiusque quaestus pecuniâ, ipse sibi victum parabat. Itinerar. Beniamini. Haec si fecit Maximus Rex Mahumetanus: quidni dedeceat Principes Christianos, Subditorum pauperum labore sudoreque, ad pompas inutiles abuti? Quidni etiam Alexandrum Imperatorem intuendum et imitandum proponam? quam aurum et argentum raro cuiquam, nisi militi divisisse legimus: Nefas esse dicens, ut dispensator publicus in delectationes suas, suorumque converteret id, quod Provinciales dedissent. Lamprid. Hoc ni fiat, ac si Magnates ad inanes pompas, Collectâ, intuitu necessitatis publicae ab indigentibus Subditis impetratâ, abuti velint; sane omnes maledictiones pervenient ad eos, quae in S. S. litteris praenuntiatae sunt

iis, qui carnem populi edunt. Nec hoc peccatum ipsis remittetur, si dicent in articulo mortis: Miserere mei Deus. Non remittitur peccatum, nisi restituatur ablatum. Nemo putet, inquit Divus Augustinus, qui rem alienam iniuste abstulerit, quam reddere potest, de illo peccato paenitere et veniam consequi, nisi restituatur ablatum: quamdiu enim res propter quam peccatum est, non redditur, si reddi potest; tamdiu non agitur, sed fingitur paenitentia. v. Aegid. Strauchium, quaest. Ethic. cent. 2. dec. 3. quaest. 8. Guil. Per Kin s. d. rect. rat. morien. di. fol. m. 120. et agunt hâc de materiâ restitutionis late Covarr. in c. peccatum. d. reg. iur. in 6. et qui de casibus conscientiae, et modo confitendi tractant: qualia scripta non ita sunt inepta, ut aliqui maleferiati censent. Paucis multa complectitur Savonarola, lib. 4. d. simplic. concl. 8. Reges et Principes, et Uxores eorum, et filii, qui non vivunt simpliciter, sed expendunt omnia in pompis suis, et equis, et canibus superfluis, et luxuriis, et ex hoc populos gravant mag nis exactionibus, quomodo salvabuntur? Nobiles quoque Cives, qui similia faciunt, et uxores eorum, quae tot habent vestes, et margaritas, et mutatoria, et pompas, quomodo excusari possunt? Artifices etiam multi, qui volunt se civibus et nobilibus ae quare, et rustici, qui artificib. volunt aequiparari, mulieresque eorum, quid dicent ante tribunal Christi? Oquot mulieres propter hoc damnabuntur? quae multa superflua habent et retinent in capsis, et pauperes fame pereunt.

VII.

Denique Tributa sunt remittenda, necessitate cessante. Sic enim dicit Iustinianus noster, in l. 1. c. d. caduc. tollend. Quod Belli calamitas introduxit, hoc debere pacis lenitatem sopire. Ludov. Molina, de Iust. et Iur. Tom. 3. disp. 667. Vasquius. d. success. prograss. 1. in praefat. n. 68. et seq. C. Klock. d. contrib. th. 74. Henr. Klock. d. vectigal. th. 81. Hoenon. d. disp. 5. th. 90. fol. 292. ad fin. et seq. Ioban. Chokier. aphorism. polit. 2. c. 10. num. 7. fol. m. 90. et fol. 95. ac vid. suprah. cap. num. 4.

Et vero cum cessat causa, propter quam sunt introducta; quidnieorum quoque remissio fiat? Legimus, ait Chokier. dict. folio 95. sollemneillud esse Regum galliae Iuramentum, ut concessis a Populo tributis, diserte caveant, ea se remissuros, ut primum necessitas ob quam imposita sunt, fuerit sublata. Sic et Henricus 4.

Gall. Rex, pace cum Hispano firmatâ, vectigalia extraordinaria subditis remisit. Laudabilis certe vox eius circumfertur: Nous vous quittons ce que vous devez du passe. Meminit Pet. Matthieu. lib. 1. hist. Sane et hoc exigit quoque Iustitia Tributi, ut ab initio secundum debitam proportionem, ac pro sumptuum aestimatione, quos publica necessitas requirit, exigatur: nec plus ex petatur, quam necessitas conspicitur imperare. l. omnes. 12. C. d. operib. publ. Molin. d. Iust. et Iure. tomo. 3. disp. 668. a princip. Et exstat Novell. Tiberii Imp. 163. de relevatione futurorum; ubi pientissimus ille Imperator, motum se ait (occasione Passionis Christi, eiusque Resurrectionis ad instar liberationis ex Servitute Aegyptiacâ) Iustitia et Philantropia; ut non tantum relevatio praeteritorum, sed et futurorum fiscalium debitorum fiat. Ex quo Ioachimus Stephani, in expositione Novell. constit. colligit recte; Relaxationem Tributorum, Pensionum et Canonum, ex Principis Iustitiâ provenire: eaque moderanda esse solâ clementiâ et humanitate, ne Subditi nimium praegraventur. vid. etiam supra cap. 2. num. 4. vers. 2.

VIII.

Opibus iuvare Rem publicam Subditi possunt; si (1.) ad operas adigantur, et otium auferatur: ita, ut ipsi aliis vendere, non omnia emere cogantur. Et ideo de hodiernae Romanae Urbis incolis, habetur in Politico Thesauro, part. 1. fol. m. 34. quod omnes fere, vel aere alieno sint onerati, vel paupertate premantur. Secondo che necessariamente conviene essere, dove non vi sia alcuna propria arte, con la quale gli huomini si possano sostentare: percioche quasi tutte le cose che si usano, sono portate da paesi forastieri. Unde qui a Subditis multum exigere cupit; necesse habet ipsis facere sustentationis opumque occasionem. Quare in liberis Imperii Civitatibus, licet fere onera sint graviora, quam quae Principes suis Subditis imponunt: et ea tamen aequiori animo ferunt; non solum intuitu communis Libertatis, sed et quia bonis Legibus Mercaturae, aliisque rebus ad vitam necessariis, maiori fere studio inibi prospectum esse solet.

Hûc confert, si Artificum aliorumque Civium numerus, non ultra vires territorii augeatur. So die Handwercker nicht vbersetzt/ vnd nicht alle Fremb de angenommen werden. Hûc pertinet Verbesserung des Ackerbaws/Feldstutzler/etc. Vicissim quoque multum prodest, si in locis ubi commode sieri potest, advenis pateat habitandi locus. Quae quantaque commoda ex profugis Belgis, perceperit Germania, Francia item et Anglia, nemonescit. v. Lather. lib. 3. cap. 3. num. 7. etc. Quâ de re ita scribit Thuanus. lib. 44. Britannia proxima illis perfugium fuit, qui exules secum pannorum texturam intulerunt, et eam Anglos, antea agriculturae et pecuariae solum deditos, magna Belgici opificii iacturâ docuerunt, tantoque numero in Insulam confluxerunt, ut Urbes aliquot infrequentes ac pene desolatas, ac Norvicam praecipue, Colchestram, Maistonum, Sanduicham, Hamptonum, et alias instaurârint. Ac quomodo Res publicae numis accumulentur, per assiduam attractionem et illationem exoticorum, studio item agriculturae et opificiorum; accurate Bornitius docet. libr. 2. d. Numis. cap. 8. Lather. 30. cap. 19. num. 109. etc. ac c. 20. num. 27. et multis seqq. Eâdemque de re sic etiam scribit Hieronymus Elver. in delitiis Apodem. Epist. 41. Id certum est, magno opinionis errore duci eum, qui putet, ad Rei publicae incrementum, et in olarum multitudinem; plus facere fertilitatem Regionis, quam ipsam incolarum industriam. Exemplo nobis Belgium esto; in quo nullae auri argentive fodinae; imo etiam plures Provinciae, frumento haud abundantes. Attamen nihil ominus Hungariâ et illâ felici Arabiâ, opulentiâ hodie et divitiis gens istalonge felicior est. ita nimirum crevit hominum industriâ, et commerciis in omni genere uberrimis. Exemplo quoque nobis esse potest Florentia, Lugdunum, Noriberga; ubi plures ab arte, quam naturâ victitant. Discant porro hîc Principes et Rerum publicarum gubernatores, vetare, ne rudes et simplicis naturae materias, suis e Regionibus ad exteros exportari sinant: materia namqueilla, expolita et elaborata, plus exhibet lucri, quam rudis et nativa; magis illa Principis implet Gazophylacium; magis incolis Urbes. Nam ubi abundantia materiarum, incolarum quoque erit atquelucri. Sed desino plura hîc commemorare: id tantum adicio pro clausulâ; tantas divitias inesse artibus, sollertiae atque industriae hominum; ut nequaquam argenti, aurique fodinas Indicas, nec Ungariae, felicisve Arabiae montes auriferos iis comparare queas. Hactenus Elverus.

IX.

Si (2.) exactiones Officialium inhibeantur. Antimachiavell. lib. 3. Theorem. 32. fol. m. 682. et seq. Unde sapientissime Henricus Magnus, Galliae Rex, dicere solebat: On fait payer double taille a mon Peuple; l' une est a moy, et l' autre aux Officiers. La seconde rend la premiere insupportable; car les despens que font les Officiers, montent plus que la taille. Il est difficile d' empescher que re ne sois desrobe, et presque impossible, que mon Peuplene le soit. Histoir. de la mort de Henr. 4. fol. mibi. 60. Ergo Virg. Eclog. 3.

Si prompte Iustitia administretur, ac si non ea quasi veneat sub hastâ: si quae remunerationis (ne quid gravius dicam) caussâ, Officialibus quandoque offeruntur, inhibeantur: si quae in Advocatos et alios litium administros, insumuntur, summariâ causarum expeditione praecidantur; probe Subditorum opulentiae consuli posse videtur Sane auctor du Secret des Finances, lib. 3. fol. 429. etc. demonstrat; Multitudinem Iudicum, Advocatorum, Procuratorum, plus nocere Galliae, quam illa plurima Civilia Bella. 50000. homines inutiles inibi esse, qui singuli quottidie ad minimum aureum coronatum inutiliter absumant. Memorabilis est sententia Maecenatis ad Augustum, apud Dion. lib. 52. Non clam me est; nonnullos, Tributa et Vectigalia institui, aegre laturos esse: verum hi ipsi, si neque alio praeterea damno afficiantur, et reipsa comperiant, haec ipsorum salutis caussâ, utque ceteris suis bonis tuto perfrui possint, exigi; praeterea cum plerique ipsorum eam pecuniam, alii magistratum gerentes, alii Praefecti Regionum, alii militantes accipiant; magnas etiam tibi gratias agent, quod exiguam redituum inorum partem tibi conferentes, reliqua omnia sine dam no percipere possint. Sic et sumptus in bella inferre Subditi possunt; si milites possessoribus non sint insolentes. Vivat miles cum Provincialibus Iure Civili; nec insolescat animus, qui se sentit armatum. Quia clypeus exercitus tui, quietem debet prae stare Paganis. Cassiodor. 7. var. 4. Non permittas milites esse possessoribus insolentes. Annonas suas sub moderatione percipiant: causis non misceantur extraneis. Pro securitate sc omnium cogno scat electum, qui se gloriatur habere armatum. ibid. 6. c. 22.

Si (3.) sumptuariis, aliisque Legibus similibus, privatorum divitiae conserventur: si prodigis cito frenum iniciatur, et omnibus quibuscumque fieri potest rationibus efficiatur, ne pecunia ad exteros pervenire possit. Quid quaeso accederet Aerario, si in id conferretur, in luxum vestitumque, praeter necessitatem et honestatem quod prodigitur? Etenim privati quoque retinere pecuniam debent, non solum propter amicum, medicum et inimicum, uti dicitur vulgo. sed etiam propter Rem publicam; cuius necessitas omnibus aliis semper est anteferenda. Qui Epulis, viscerationibus, ludisve oblectantur, atque in eas res pecuniam profundunt, quae diei unius memoriam in se continent; hi heluones, non privatae modo rei, sed publicae etiam sunt putandi: levis animi Cives, prodigi non pecuniae tantum, verum etiam famae, existimationis, nobilitatisque suae. Interest sane Rei publicae providere, ne suâ quis re male utatur: unde et tales Legibus censeo esse coercendos, ne in res turpes et nullius momenti, pecunias effundant. Laur. Grimal. d. opt. Senat. lib. 2. fol. 217. et seq. Sed nimis durum fuit Scitum Lacedaemoniorum; quod voluit, ut uno die debeant Domini, et familia, et iumenta ieunare, et quantum insumpsissent, si non ieiunaretur, tantum tribuere Samiis exulibus, patriam recuperaturis. Arist. 2. Oeconomic. Quod tamen Anno 1594. in Lotharingia repetitum fuisse, refert Wehner. in Metamorph. Rerump. c. 12. fol. 185.

Summo studio studere Princeps debet, ut non solum eas domi habeat merces, quibus ad se exterorum attrahat monetam: v. supra num. 8. sed et in primis ne praetextu mercium exoticarum, pecunia ad gentes exteras deferatur. Sic de Iacobo I. Scotiae Rege, refert Buchananus, lib. 10. Cum per assidua bella, quae post Alexandri tertii mortem, pro pe centum quinquaginta annos, Scotiam exercuerunt, toties spoliatis atque incensis Urbibus, Iuventute ad studia armorum conversâ, ceterae artes negligerentur; opifices omnis

generis e Flandria, praemiiis et immunitatibus propositis, excivit, Urbesque prope vacuas (quod nobilitas veteri instituto in agris se contineret) hoc genere hominum replevit: neque speciem tantum, et frequentiam antiquam oppidis ita restituit, sed et magnam otiosorum turbam ab inertia ad laborem traduxit; effecitque, ne quod parvo sumptu domi confici posset, magno pretio foris pararetur. Sed nescio, quo fato, ceterae nationes nostram Germaniam absorbere consueverint; cum e regione, nihil quaestus ab eis ad nos derivetur. vid. Later. lib. 3. c. 10. per discurs. Hancque eandem Germaniae calamitatem, seriis quoque gemitibus iam olim deploravit, et quasi intento digito demonstravit, Doct. Mart. Lutherus, in Tractatu, von Kauffshandlung vnd Wucher / Anno 1525. typis descripto. Daß der Außländische Kauffshandel / der auß Kalikur vnd Indien / vnd dergleichen Wahr herbringet / also solch köstlich Seiden vnd Goldwerck/ vnd Würtz/die nur zur Prachr vnd keinem Nutzen dienet/vnd Land vnd Leuten das Gelt aussauget/solt nicht zugelassen werden/wa wir ein Regiment vnd Fürsten hätten. Et paulo post. G Ott hat vns Teutschen dahin geschlaudert / daß wir vnser Gold vnd Silber müssen in frembde Länder stossen/ alle Welt reich machen/vnd selbst Bettler bleiben. Adde Lath. 2. cap. 2. Monitum etiam non est negligendum; ut Subditis non prohibeatur pecuniam extra territorium, foenori legitimo collocare. Princeps vero non a peregrinis pecuniam mutuo sumat: Damit die Zi???ß/in/vnd nicht auß dem Land gehen.

II.

Quibus remediis luxus cohiberi possit, disquisivi iam lib. 1. Polit. c. 2. num. fin. Et de eodem Iacobo I. de quo supra, quod ibid. memorat Buchananus, memoriâ dignum est. Huic, ait, pesti, Rex, quantum poterat, et legibus latis, et exemplo domestico, resistebat: ipse enim non modo cultu corporis, et frugalitate, intra privati copiosioris modum, se continebat; sed, si quid immoderatum ullain vitae parte apud quemquam conspicabatur, vultu, et plerumque verbis, id sibi ingratum esse ostendebat. Ita cohibitus est late grassantis luxuriae cursus, magis quam nova intemperantia exstincta, et vetus parsimonia reducta. Prudenter etiam hâc de re disserit Pierre Matthieu in Seiano fol. 289. etc. Cen' est pas assez, que ceux qui ont l' intendance fur les Finances, ayent les yeux ouverts a faire que la despensene passe la recepte: l' Estat a grand interest que les moyens des particuliers, seront mesnagez sans exceds avec ordre et modestie

comme ils doivent estre ac quis sans turpitude. Les desordres que l' on remarque aux habits, a la table, aux bastimens, aux delices et superfluitez des maisons privees, sont Symptomes, d' un estat non seulement malade, mais mourant. Et vero post disquirens, quâ de caussâ, Tiberius Imperator, non correxerit luxum, ita scribit: Seroit ce point, qu' il ne voulut commencer l' exemple de la reformation par sa maison qui regorgeoit d' exces; ou que le desordre estoit passe en coustume, et en discipline; ou qu' il ne voulust attirer a soy inutilement et sans effect la mal-veillance publique. Sa plus grande raison estoit, pourn' exposer ses commandemens au mespris, n' ovurir'a veine premier que d' avoir toute preste la bande pour arrester le sang. Hanc itidem cautionem subnecto: ut ea tantum prohibeantur, quae ad luxum et pompam spectant; non quae honestae recreationis loco esse possunt. Sicque satis severe exercuit sumptuariam legem Iulius Caesar; dispositis (ut Sueton. cap. 43. scribit) custodibus circa macellum, qui obsonia contra vetitum retinerent, et ad se deportarent; nonnumquam lictoribus atque militibus submisssis, qui si qua custodes fefellissent, iam adposita e triclinio auferrent. Prudenteritidem est diiudicandum; num dum luxus divitum praecavetur, eo artificibus, aliisque civibus tenuioris fortunae, qui eo vitam sustentant, vivendi media subtrahantur.

XI.

Si (4.) non extra necessitatis casum, Tributorum vinculis, quasi praedonum manibus, Res publica stranguletur; ut alicubiloquitur Salvianus, lib. 4. de gubern. Dei. fol. m. 103. necessitati, sed aliquid reservetur. Et hoc respectu verum est, Constans Imperator quod dicere solebat: Opes publicae melius a privatis pluribus habentur, quam intra unius Principis claustrum reservantur. Eutropius. Nam si, ut Iuvenalis, Satyr. 3. ait, iam modo mercedem pendeat Populo omnis arbor; si Subiectorum sanguis, ad madesacienda insanarum substructionum caementa, ante sit insumptus; haut facile aliquid novae necessitatis occasione imponi potest.

XII.

At non solum in exigendo, causa necessitatis adesse; sed et certus hâc in remodus observari, et is ex

facultate Subditorum aestimari debet. Clapmarius, 5. d. Arcan. cap. 14. Bornit. b. 4. cap. 3. Semper aurei dicti Principes recordentur; Boni Pastoris est, tondere pecus, non deglubere: quod ad Aemyl. Rectum, Aegypti Praefectum, Tiberius Imperator dixit. Dion. Et quidem non solum haut excoriandae sunt oves; sed nec ipsis cutis est offendenda: che non solo non lo scorticassero, ma che punto non intaccassero loro la pelle. Boccalini 2. ragg. 6. fol. 29. Dessollar los vasallos, non es otra cosa, que atalar un bosque, que aumque por una vez, se saca un pedaco de mas substancia, de mas socorro; queda el Duennio del bosque, para adelante sin bosque, sin planta. Anton. Perez, aphor. des las segundas cartas. 356. f. m. 320. Ex arboribus si fructus ferre velimus, non eae sunt vastandae: exscindenda, non evellenda est silva. Odi hortulanum, qui olera radicitus exscindit: quod responsum fuit Alex. Magni, cum eum quidam admoneret, longe plus vectigalium auferri posse. Max. Tyrius. 13. serm. P. Gregor. Tholos. 3. d. R. cap. 9. num. 15. Et pertinet hûc quae supra cap. hoc; num. 1. de incommodis exactionum, pluribus dixi.

Hinc Cypselus Corinthius, cum votum fecisset Iovi; si Civitate illâ poritus fuisset, Corinthiorum se dedicaturum facultates universas: iussit censum describi, illis autem professis, decimam bonorum partem abstulit a singulis, de reliquis iussit eos negotiari et rem facere. Anno vertente fecit idem. Evenit itaque, ut annis decem, et ipse haberet omnia bona Corinthiorum, eaque consecraret, et Corinthii interea quaererent, pararentque omnia. Aristot. 2. Oeconom. Haud ergo, ut cum Plauto loquamer, Magistratus rem auferat cum pulvisculo. Ne sit illi Aerarium, ut loquitur Plinius, spoliarium Civium, et receptaculum praedarum cruentarum. Ne ita pennas incidat, ut nequeant renasci. Qui nimis emungit, sanguinem elicit. Quod et ex Guicciard. docet Chokier. aphorism. lib. 2. c. 10. fol. 92. et seq. Ludovicus Sforzia, misso ad Genuenses Legato, qui magnam pecuniae vim ab eis exigeret, eoque prandio ab aliquo Urbis optimate opipare excepto; fors tulit, ut ab accubatione epulari

in hortisambularet, et animadvers â herbâ illâ, quae Basilicum dicitur, ad legatum inquit: Domine, herbam hanc leviter tracta, et olfac; cui morem gerens legatus, suaveolentem herbam deprehendit. Cur rursum convivator; Herbam manu iam preme et odorare: cui etiam tunc ac quie scens, odorem admodum iniucundum, et insuavem eo afflari professus est. Hic rursum nobilis legato: Domine, inquit, si Dux Ludovicus molli suae potentiae manu Urbem hanc tractet, lae. tam et obsequentem inveniet; sin illam fortiter premat, ingratum rebellionis et impatientiae odorem non dubie percipiet. Non itaque Princeps sit Roboamus, et dicat: Pater meus aggravavit iugum vestrum; ego autem addam iugo vestro. Memoriâ potius tenendum, quod de Anton. Pio scribit Capitolinus: Nec ullo laetatus est lucro, quo Provincialis fuit oppressus. Si caput totum sanguinem, medullam, nutrimentumque omnium membrorum in se trahere vellet; nihil aliud certe, quam lapsus et interitus corporis totius inde sequeretur. Adam. Keller. 2. d. ossic. Iuridico-pol. cap. 8. Plane incolerabilis et im pia exactio exsistit, quae ita excedit laboris fructum, utrebus ipsis malint cedere possessores; quam pro illis impositam et taxatam erogationem praestare, aut quae omnem spem liberalis victus parandi, adimit possessori. Althus. polit. cap. 11. ad sin. Qualis fuit illa, quae sub Iustiniano Caesare imposita, e)pibolh\, ut Suidas ait, dicebatur, quasi adiectionem dicas; praediorum pestis improvisa. Fuerunt et huiusmodi Chilperici Franciae Regis aliquando descriptiones graves et novae, in omni parte Regni fieri iussae; statuentes ut possessor de propriâ terrâ, pro quolibet aripento, unam amphoram vini annuatim praeberet, et alia multa: ob quae plures reliquerunt Civitates et res propriae, satius ducentes in aliis Regnis peregrinart, quam tali periculo subiacere. Gregor. Turon. lib. 5. hist. Franc. Non Subditus aleretenetur Dominum, si egeat ipse. Thom. Maullius, d. homag. c. 7. Peridtam et plane eversam in perpetuum Provinciam cense; ubi nihil auditur, nisi imperata e)pikefa/lia solvere non posse, possessiones omnium venditas, Civitatum gemitus, ploratus; monstra quaedam non hominis, sed ferae nescio cuius immanis. Cic. 5. ad Att. epist. 16. Qualem se Galliae Nortmannia profitetur: Une uraye Anatomie de corps humain, auquel ne reste plus que les os et le pean, et encore foulez. Secret des Financ. *** 5. b. Sicut si Nervi nimium intendantur, corpus contrahi est necesse: ita quoque

Tributa Rem publicam torquent. Anton. Pitsill. d. instruend. Princip. color. 4. fol. 67.

2. Modum metiatur Politicus moderamine prudentiae Civilis; quae inprimis naturam Regionis, eiusque proventus perpendet. uti ex Marianâ monebo infrâ, cap. 7. num. 3. Cynosura esse potest si inspiciamus, an plus exteris suppeditet, quam ab iis emere cogatur. Et inprimis etiam circum spici debet; num contributiones reserventur, extra vel in Regno consumantur? Sicque de exactionibus Ludovici 11. scribit Cominaeus. lib. 5. c. ult. seurement c'estoit compassion de veoir ou scavoir la pavurete du peuple. Mais un bien avoit en lui nostre bon maistre: c'est, qui'il ne mettoit rien en thresor. Il prenoit tout, et despendoit tout. Haud mirum est, Galliam prae aliis Regnis, tributa aequo animo ferre, cum et aliis multa vendere possit. Non ha Minere d'oro, ne d argente; tuttavia non mancano mai dinari in Francia, portati da di verse bande, che si servono delle cose di quel paese: perche Portugallo e sempre stato aperto, etc. Thesoro polit. part. 1. relat. di francia, f. 179. et seq Hoc respectu olim Hybraeas ad Antonium dixit: Si vis duas collectas, da nobis duas Messes. Plutarch. in vit. Anton. Non ita Subditorum facultates Princeps exploret, quem admodum fecit Dionysius Siracusanorum Tyrannus. Qui in egestate pecuniarum constitutus, Tributum Civibus imperavit: Qui cum saepe iam se contulisse dicerent, nec amplius quid posse; vim eis adhibendam esse non existimavit. Intermissis vero paucis diebus, mandavit Principibus, ut Anathemata (quibus Aesculapii Templum erat exornatum, quae multa fuerunt, ex auro et argento confecta) e fano deportata, quasi profana in Foro proscriberent. Ea summo studio coemebant Siracusii, ita ut magna vis pecuniae colligeretur. Quibus potitus, Dionysius Edictum proponere iussit: Si quis anathema ad Aesculapium pertinens emisset, mox in Templum reportaret, aut poenam lueret morte. Polyaen. Stratagem. lib. 5.

3. Etiam hoc est notandum, quod Tributa et eiusmodi onera, imponenda sunt Regnis Bello partis: Matth. 17. vers. 25. et seq. v. Zecchium 2. d. princ. cap. 3. nu. 1. fol. 321. Pitsill. de instruend. Princip. colore 4. ad sin. ego Polit. 1. cap. 4. num 33. vers. 4. idque in victoriae recognitionem et fructum fieri solet. Engelhard. d. vectigal. th. 2. vid. Molin. disput. 674. a princ. Non autem propterea Bellum est

movendum, ut tales Subditos quae onera ferant, habeamus. Paul. Busius, disp. polit. 11. th. ult. Quod tamen voluit magnus Poloniae Cancellarius, eoque fine, Polonis Livonicum Bellum suasit. ut dixi, disp. polit. 1. 6. 1. num. 34. vers. 2. Sed prudentiori consilio Tiberius usus est, qui Cappadociâ subactâ, atque in formam provinciae redactâ, diminuit ex regiis tributis quaedam. ut dixi supra c. 2. n. 2. Chockier. 2. c. 10. f. 95. n. 7.

4. Tributa secundum debitam proportionem esse exigenda, iam supra. h. cap. n. 7. vers. ult. monui ex Molinâ. tom. 3. disput. 668. Quo etiam pertinet materia exemptionum, de quâ idem Molina, disput. 673. per aequationis, Ringerungs Sachen/etc. de quibus omnibus suo loco, et ego infra aliquid dieam. Cautio etiam notatu digna esse videtur; ut Princeps, populi murmurationes de exactionum iniquitate queritantis, non compescat. Nam ut Franciscus 1. Gall. Rex, referente Ludovico Guicciardini, l' hore direcrrat. tit. poco curaze i. Principi savi del vano cicalare dei popoli, prudenter dicere solebat: che per ilor danari possono ben parlare. Inprimis etiam memorabile est, quod de Manuele Comneno narrat Nicetas. lib. 6. Aquam e praeterfluente fluvio haustam, afferri iussit: quâ summis labris gustatâ, et effusâ, quod ex insuavi sapore, tabo infectam cognovisset, cum suspirio: Infeliciter, inquit, Christianorum sanguinem libavi, Ibi guidam audax et importunus homo, et illo acerbissimo tempore acerbior: Non nunc, inquit, Imperator, non nunc primum, sed olim et saepe, et ad ebrietatem usque Christianorum sanguinem hausisti; dum pauperes subditos exactionibus vexas et deglubis. Eum conviciatorem, Manuel ita aequo animo tulit; ac si surdus esset. [(printer); sic: parlare]

XIII.

Non solum per extraordinariam collarionem, a Subditis aliquid exigitur (quam nos collectam vulgo; Romani indictionem, etiam super indictionem, vocabant. Buleng. d. vect. c. 14.) sed et antiquissimum, usitatissimumque Aerarii augendi genus est, rebus quae evehuntur et invehuntur impositum VECTIGAL. vid. Petr. Greg. Tholosan. 3. de Republ. c. 6. et de vectigalibus consule Bechtium disput. de securit. thes. 56. et multis seqq. item dissert. singulares Henr. Klock. et Gotof. Engelbarti.

Quid ordinaria, quid item extraordinaria sit collecta, docet Dn. Bocerus, d. collect. cap. 6. a prin. Sic et Winceler, observ. 1. n. 12. etc. aliam collectam extraordinariam, aliam ordinariam facit: atque ita ordinaria, idem erit quod Tributum. v. supracap. 1. num. 6. At vero Vectigal, Latini genericeusurpant, pro quovis emolumento, quod expedit Aerario. Goeddae. ad l. bonorum. 49. num. 7. et 13. d. V. S. David. Argente, libr. Notar. iur. t. d. agris vectigal. f. 204. b. Alb. Gentil ad l. eum qui vectigal. d. verb. signif. Klock. d. vectigal. th. 7. b. Quandoque pro Tributo usurpatur. Bulenger. cap. 2. Engelbart. th. 2. in fin. et the. 4. Interdum opponitur Tributo, et Collectis. Bechtius d. salvo conduct. th. 56. Hucque pertinent Portoria, vel reditus qui ex portubus, vel

transitu pontis aut fluminis percipiuntur: l. si quis pro uxore. ff. d. donat. int. vir. et uxor. l. cum in plures. §. vehiculum. ff. locati. l. 3. C. d. vectgal. Goedae ad l. inter publ. num. 8. d. V. S. Cuiac. 7. obs. c. 4. Buleng. c. 5. et pro reparatione viarum, earumque custodiâ, seu securitate ordinarie fere solvuntur; at proprie Vectigalia, a vecturâ denominantur. Lips. 2. d. Magnit. Rom. c. 2. apr. v. Bornit. h. 4. c. 5. Klock. d. vectigal. th. 7. d. quae necessitatis tempore augentur. Paul. Busius, d. Rep. lib. 3. c. 1. fol. 83. Haecque Vectigalia etiam Pedagia, vel Pedatica, et Guidagia, item Passagia appellantur: Germanice Fahr gelt/Fahrzinß/Bruckengelt/ Weggelt. Secundo, est id quod pro avectione, vel invectione mercium datur. l. ex praestatione. C. d. vectigal. Bornit. h. 5. cap. 10. vid. Alber. Gentil. ad l. inter publica. 17. §. 1. d. V. Signif. fol. 48. Ac de variis vectigalium, iisque affinium nominibus ac generibus, disputat Ludovicus Molina. d. iust. et iure. tom. 3. disp. 662. Petr. Frider. 2. cap. 42. num. 2. etc. Olim erat vigesima pretii pars, postea facta fuit octava. Klock. d. vectigal. th. 68. Althus. pol. 12. num. 16. Tertio, vectigal venalium rerum: venalium puta Mancipiorum, pro vino, Vmbgelt/Accise / Gabellae, forte a Geben; Engelhard. th. 3. et. 31. e. et omne quod pro qualibet mercium dependitur negotiatione. Quarto, Vectigal Iudicarium, sive eius summae, de quâ litigatur. Quinto, reditus ex Metallis, Salinis, Picariis, cretifodinis. l. inter. d. V. S. Sexto, vicesima hereditatum, et eorum, qui manumittebantur. Est item vectigal ordinarium, extraordinarium aliud. Klock. d. vectigal. thes. 7. c. De differentiâ etiam Vectigalis et Tributi, consule Balduini Constantinum. fol. m. 108. et seq. ac disserui eâdem dere et ego, 1. polit. c. 4. num. 33. vers. 2.

XIV.

Vectigalia variis potius rebus indici debere, quam ad Tributa procedatur; putat Arnisaeus: 2. pol. cap. 5. fol. 560. et seq. quod unde aliquis lucrum sperat, inde cum gratiâ patiatur aliquid decerpi. Proinde oporteriis rebus imponi, ex quibus sentitur lucrum. Earum item rerum, quibus Subditi carere non possunt, invectiones sunt levandae; evectiones econtra rerum, quibus exteri indigent, onerandae: Minus enim nocet res superfluas non exportari, quam necessarias non adferri. Bodin. 6. d. R. c. 2. n. 652. etc.

In vectigalium exactione, non modo Iustitia, sed et prudentia debet adhiberi. Hoenon. disp. pol. 5. th. 88. ad fin. Prudenter ita Vectigal est moderandum; ut si fieri potest, rebus exportatis imponatur, et Peregrinos magis oneret, quam Cives. Sicque Iudaicae gentis opes, ex opobalsami vectigali creverunt: quod in ea Provinciâ cum gigneretur, hinc ad alios identidem deferebatur. Iustin. lib. 36. Sic et Turcarum Imperator, ab exteris portu solventibus, rerum exportandarum decimas, et a Subditis vigesimas capit. Merito proinde improbatur Galliae mos a Bodino; 6. d. Rep. 2. num. 651. etc. ubi minimium quiddam, ac pene nihil Peregrinis pro salario Vectigali, Subditis vero gravissimum imperatur. Et cum in ipsa Gallia, Salinae totius Europae uberrimae ac praestantissimae exsistant; unde Belgae, Britanni, Dani, sal petere consueverunt: Gallis tamen multo carius emitur, quam illis; imo ab illis in Imperii Gallicani fines revehitur latenter. At ratio interdum exigere videtur, ut alliciantur Peregrini vectigalium lenitate: cum nempe salus Emporiorum a promptitudine et copiâ ad ventantium Peregrinorum pendet. vid. Keckerman. disp. pract. 34. quaest. 9. Sic et Plato, lib. 8. de Legib. portoria omnia ex suâ Republicâ sustulit; ut mercatores ad rerum copiam invehendam allicerentur. Non etiam merces per suum territorium vectas, gravinimis tributo onerare Princeps debet: ne istâ ratione gravatos, in se suosque armet. Busius, disp. polit. 11. thes. 32. et seq. et 3. pol. cap. 1. num. 6.

2. Oportere, dixi, Vectigalia iis imponere rebus, ex quibus sentitur lucrum. Et sic Traianus, vigesimam hereditatum (ab Augusto institutam, Engelhart. th. 4. fol. 7) Tributum tolerabile, et facile duntaxat exteris, domesticis grave: illis irrogavit, his remisit. Videlicet, quod manifestum erat, quanto cum dolore laturi, seu potius non laturi homines essent, destringi aliquid et abradi bonis, quae sanguine, gentilitate, Sacrorum denique societate meruissent; quaeque numquam, ut aliena speranda, sed ut sua semperque possessa, ac dem ceps proximo cuique transmit tenda coepissent. Econtra ubilargiter, saepe inopinato acquiris, quid acerbi aliquid detrahi? Plin. Panegyr. fol. 74. ubi Lipsius. Bulenger. d. Vectigal. c. 21. Quam Legem neque iniquam neque gravem, et idcirco in usum revocandam, post Ioh. Sturmium, serm. d. Bello Turc. fol. 174. b. svadet Waremundus. d. subsid. c. 5. num. 54. etc. et consentit Lipsius d. loc. Vicinum huic est

vectigal hereditatum hominum propriorum; der Hauptfall: quod alicubi extenditur ad alios quoque liberae conditionis; sed nescio, num iuste.

3. Sic et hodie vectigal aliquod (Abzug) Civis hereditati, in peregrinitatem, id est, non Civi delatae detrahitur; et decima fere pars. Iacob. Curtius, Tom. 1. coniect. lib. 1. c. 51. Quibusdam tem in locis, Subditi cum familia alio commigrantes, de rebus alienatis pariter decimam partem persolvere coguntur (Vectigal migrationis vocant, Nachsteur) Bornitius h. 5. c. 9. Klock. de Vectigal. th. 63. Auffahrt/ Abefahrt: quae Gabella, iure nelicita sit, disputat Kopen. quaest. 11. Quod tamen onus in hoc Ducatu singulari Privilegio est remissum; eamque immunitatem, den Freyen Zug/indigitare solent: ab hisque decimis liberat Academicos generatim, Ernestus Cothman. Resp. Academ. 19. Quemadmodum vero antiquior vigesima hereditatum, proximioribus remittebatur; ita et hîc primus esse debet immunitatis ab hereditatis decimâ gradus, ut Liberi in Parentum bonis, ivius necessitate solvantur: et item Parentes in bonis liberorum. Iacob. Curtius, Tom. 1. coniect. lib. 1. cap. 51. Andr. Rauchbar. part. 1. quaest. 15. et seqq. multis. Andr. Scheffer. quaest. iur. part. 2. quaest. 10. Maullius d. homag. c. 10. num. 39. Aequius etiam videtur, ut de dote, et vestibus festivis filiarum, quae extra territorium nubunt, illa decima non persolvatur: quicquid dicat Ioh. Kompen, decis. 6. num. 6. et seqq. confer Rosenthal. cap. 5. conclus. 34. Competit vero magistratui hocius, etiam in mobilibus, in der Fahrnus / nominibusque: non autem in iis, quae extra territorium defunctus possedit. Rauchbar. quaest. 17. Est et hoc receptum, ut Peregrinus seu alienigena, cui quid legatum est, hanc detractionem in re legatâ admittere; non vero heres eam redimere, integrumque legatum, Legatario praestare teneatur. Rauchbar. part. 1. quaest. 16. De variis die Nachsteur concernentibus quaesitis, consulere licet. Rauchbar. quaest. 15. et seqq. Scheffer, quaest. iur. part. 2. quaest. 10. Berlichium, part. 3. quaest. ult. Kopen. decis. 5. Scheplitz. ad Constit. Marchiae. part. 3. titi. 8. per tot. Klock. de vectigal. th. 62. et seq. Hisce Iuribus vicinum est Ius Albinagii, in Galliis Regalibus accensitum, ut dixi, polit. lib. 1. cap. 4. num. 36. et cap. 11. num. 17. vid. Fr. d. Clapperiis, in decis. caus. 1. quaest. unic. p. 4. causs. 2. q. 1. p. 14. vigore cuius Peregrinorum hereditates cedunt Fisco.

fabrilium, lanificiorum, sericeorum, ac omnium opificiorum, quae aliunde advehuntur; ut Cives ipsi eadem facere condiscant. Unde ex rationis identitate non est ferendum, materiam crudem e Civitatibus exportari; sed opifices eam prius tractare commode debent: Cives enim ex rudi materiâ, in opificia conformata, utilitatem saepe capiunt maiorem, quam ex materiae venditione. Et quoque mercium evectionem Civibus haut adimere, sed prae exteris permittere debemus: ut ipsi, non alii, ex tali negotiatione ditentur. Bodin. d. c. 2. num. 653. etc. quod et monui supra, caepite hoc. Sic et in Moscoviâ non permittitur, ut aurum vel argentum exportetur; sed merces tantum, quibus ea Regio abundat. Mercure Francois, part. 1. fol. m. 316. b. Quod et alibi usuvenit: Villamont. 1. cap. 1. eâque ratione Vectigalia augeri queunt, et pecunia inregno servari.

XV.

Honestissimum quoque reputatur Vectigal, quod iis imponitur rebus, quae ad luxum, delitias, pompamve spectant, et mores corrumpunt. Bodin. 6. d. R. 2. fol. 1034. num. 661. etc. et fol. 1037. num. 663. Parthenii litig. auctor. lib. 2. c. 11. num. 15. post Erasmum, Reinb. Lorichius, in princip. Instit. c. 72. de Vectigal. ad fin. A' serico potius, quam lanâ; cibisque lautioribus, quam communibus Vectigal exigendum: cum haec Pauperes, illa Divites emant; et eiusmodi Vectigalia ad frugalitatem conservandam simul conducant; unde merito Censoria indigitantur.

Tributum, quod imponitur rebus ad quottidianum victum pertinentibus, grave dicitur: et Subditis maxume est odiosum. vid. omnino Boccalini. cent. 1. ragg. 35. fol. 139. Unde olim a Portoriis liberae fuerunt eae res, quae ad usus domesticos privati ferrent. l. 5. C. de Vectigal. l. in lege censoriâ. 203. d. verb. signif. Klock. d. Vectigal. thes. 5. Engelhard. th. 16. a. et b. Lather. 1. c. 6. num. 21. etc. Adeo, ut consuetudinem in contrarium, non nisi in casu maxumae necessitatis, valere putent Interpretes Iuris. Klock d. loc. th. 59. Sic et olim Romae macelli Vectigal, pro iis, quae ad hominum victum pertinerent, sublatum fuit: quod tamen post Imperatores restituerunt. Buleng. d. Vectig. cap. 15. Et de Caligula, ut Tyrannicum Sueton. in vitâ. cap. 40. referet: nova eum Vectigalia exercuisse; nullo rerum aut hominum gerere,

omisso, cui non aliquid imponeret tributi: pro eduliis, quae totâ Urbe venirent, certum statumque exegisse. Sic sali, ut modo supra, hoc cap. in nui, haut recte imponitur Vectigal. De salinario Vectigali, vid. Bulenger. cap. 16. Engelbard. thes. 4. fol. 5. et. 6. eâque de re ita scribit Cancellarius Henrici VI. Regis Angliae, nomine Fortes ve, in libello, quo commendat Leges Regni Angliani cap. 35. Praeterea in Regno Franciae non patitur Rex quemquam Regni sui salem vendere, quem non emat ab ipso Rege, pretio eius solum ex arbitrio constituto. Et si insulsum pauper quivis mavult edere, quam salem excessivo pretio comparare; mox compellitur ille tantum de sale Regis ad eius pretium emere, quantum congruet tot personis, quot ipse in domo suâ fovet. Subicit cap. seq. At non in Regno Angliae praepeditur aliquis sibide sale, aut quibuscumque mercimoniis aliis, ad proprium arbitrium, et de quocumque venditore providere. Etiam de Vectigali eduliorum nonnihil agit Henningus Arnisaeus, Tractat. d. Iur. Maiest. lib. 3. c. 7. sub. n. 5. dum ait: Imo eo res devenit in nonnullis Germaniae Provinciis, ut pro frumento, quod ad molendinum defertur, et pro eo, quod edimus, quod bibimus, quo sustentamus corpus et vitam, Vectigal praestare, et ea, quae nostra sunt, quasi itetum emere cogamur. Cum tamen dispendium sequatur, ex aequitatis ratione tantum ea, ex quibus quaeritur compendium; quales sunt species et merces mercatorum, quae commerciorum faciendorum, et lucri gratiâ de loco in locum transportantur. Hûc pertinet Scheffelzinse/Bierzecht/Biersteur/Vmbgelt vom Wein. Scheplitz. ad consvet. Brandenburg. part. 4. tit. 13. §. 2. Num item licitum sit Tributum, quod non solum ex iis, quae negotiationis caussâ asportantur, aut venduntur; sed et ex caereris extra casum negoriationis solvitur, disputat Molina, disp. 669. Tom. 3. d. Iust. et Iure. Collatio vero gratissima Deo, pulcherrima Civitati, Magistratui honestissima, Plebi utilissima illa censetur; quae imponitur iis rebus, quae ad corrumpendos Civium mores, quae ad delitias, ad luxum, quae ad libidinem spectant. Uti sunt aurea, argenteave suppellex, pigmenta, innumerabilium vestium ornamenta, pretiosi colores, gemmae, margaritae, cupediae; ceteraque eius generis, quae quidem prohibenda non sunt, nec si velis possis. Althus polit. c. 11. num. 30. Inter monita, quae Princeps, si faventes habere Subditos velit, debeat custodire, et illudrefert Boccalini. cent. 2. ragg. 6. fol. 34. Che nelle impositionide

Pubblici Datii, per l' auvenire meno che fosse meno che fosse possibile, aggravassero le cose nec cessarie al vitto et al vestito di quei poveri, che con l' industria de perpetui sudori sostentano la vita loro; e che rigore di impositioni maggiori usassero in quelle, che solo appartenevano alle delitie, a i lussi, et alle superfluita de' faccoltosi, che delle renditeloro vivendo otiosi, solo attendono all' arte di star immerse ne givochi et all' essercitio di perpetuamente inventar nuovi vitii. Generale namque est prae ceptum; quas res in Rampublicam inductas, aut evectas noliumus, in iis Vectigal esse augendum; in ceteris minevendum. Si evitari non potest, Vectigal quin novum exigatur (Verba sunt Iac. Simancae, lib. 9. de Rep. cap. 24. num. 10.) onerentur barbarae ac peregrinae merces, quae non tam ad vitae faciunt necessitatem, quam ad luxum ac delitias; et quarum usus divitum est peculiaris: velut aromata, unguenta, gemmae, atque id genus alia. Nam hinc incommodum sentient hi tantum, quorum fortunae id ferre possunt; nec ob hanc iacturam ad inopiam redigentur, sed fortases reddentur frugaliores, ut pecuniae ia ctura morum bono sarciatur. adde Annisae. 2. pol. cap. 5. fol. 561. Quod et eleganter expkicat Mariana, 3. d. Regis Inst. cap. 7. fol. 265. cum ait: Et alia excogitari ratio potest; ad sublevandam inopiam Provincialium. Merces quibus ad vitam sustentandem Populus opus habet, modico vectigali imposito vendantur: quod ex iis rebus detractum fuerit, ex curiosis mercibus suppleatur; sine quibus humana vita traducitur, et quae potius ad emollienda corpora, debilitandosque animos magnam vim habet. sic enim et ino pibus consuletur; quorum numerus est magnus, et luxivi hominum potentium modus erit: quod si noluerint, sanari, ex corum amentiâ., fructum aliquem ad Rem publicam. redire erit aequum, etc. Sicque in Belgio, receptum esse Bornitius dicit, d. Aerar. 4. cap. 2. Daß niemano guldin Stück / Posament / Perlen vnd dergleichen trage / wa er nicht Acciß darvon gegeben. Et itidem Belgae, interdum permittunt Comoedias, et eiusmodi spectacula publice exhiberi, sedita, ut cum Quaestor Comoedorum, stans ab una parte pecuniam pro Comoedis recipit; alius aliquis nomine Rei publicae stet ab alterâ parte, quiab iisdem spctatoriubs pecuniam accipiat pro pauperibus: ut simul hac rattione curiosis hominibus in dulgeatur, et publicae rei consulatur. Keckerman. 1. polit. c. 22. fol. 363. et disput. pract. 34. quaest. 14. fol. 724. Sicque de Iul. Caesare Suetonius

scribit; cap. 43. Portoria eum instituisse mercium peregrinarum: tamquam munus odiosum. Et etiam Leges nostrae, aromata, et id genus merces, vix neccessarias usui humano, vectigales esse iubent. l. ult. §. 17. ff. d. public. et vectigal. Tributa quoque, et Vectigalium genera, quae ad coerenda scelera imperantur, omnino iustissima, utilissima et sanctissima videri debent. Optimo ita iure, Princeps Vectigal statuere posset in Ebrios, ac Ebriosis vinum vel cerevisiam vendentes: Waremund. d. subsid. c. 4. num. 43. fol. 60. in eos, qui praeter dignitatis et ordinis statum, sibi quip piam arrogaverint, ad superbiam et fastum demonstrandumaeintemere litigantes, Gericht zoll/etc. Parthen. litigiosus. 1. cap. 2. Hûc pertinent Leges sumptuariae in Conviviis, et multae, quae ex earum violatione capiuntur. Tributum, quod imponitur aleae, illicitisque ludis, Scortationibus, compotationibus, fascivis choreis, etc. vid Bornit. h. 4. cap. 6. Keckerm. d. disp. pract. 34. fol. 724. adde Waremund. d. subsid. d. c. 5. num. 64. Quamvis haec media pertinere videanturad compendia ordinaria poenarum, multarumque; de quibus iam egi supra, cap. 3. num. 4.

XVI.

Ob Merces distractas et venditas, quod solvitur Vectigal, vulgo Acciß/nominatur: et de variis rebus, minutis etiam exigitur, ac in Batavia est frequens. Bornit. 5. cap. 11. Romnai Siliquaticum indigitabant. Bulenger. cap. 41. Quin et quibusdam in locis, etiam ex venditione immobilium rerum, solvitur Gabella. Henric. Klock. de vectigal. tb. 64. et seqq. Sed prudentem considerationem multarum circumstantiarum, eiusmodi impositio requirere videtur.

Albanus patrum nostrorum memoriâ, decimam rerum venalium Belgis imperavit: dont l'autheurse vanta avori trouve une fontiane pourfaire couler l' or gros comme le bras. Pier. Matthieus, 3. des derniers troubl. f. m. 83. b. Et hoc tamen tributo, vix ullum gravius esse posse, Bodinus ait: d. cap. 2. fol. 1025. et 1027. cum una eademque res, brevi intervallo decies vendi possit; hocque onus Belgium Hispano ademisse videtur. Emman. Meteran: in der Niderl. Hist. lib. 4. apr. et passim. Dn. Lather. 1. cap. 6. num. 7. etc. Chokier. lib. 2. aphorism. cap. 10. fol. 93. num. 15. E contra Italiae Res publicae Principesque, hoc uno fere medio sese sustentant, eorumque ordmarii reditus in iis

subsistunt: ut et Vectigalium pleraque, ordinariis fere proventibus adnumerantur, nec ad tempus indicuntur. Unde eorum nonnulla, supra ad cap. 3. referri possent. Sic refertur, in Itinerario Beniamini Tudelensis; olim urbis Constantino politanae vectigal, ex foris rerum venalium et portu; ac etiam pensionibus mercatorum, vicies mille aureos, in singulos dies refecisse. De Româ ait Thesauri Politici Compilator: part. l. f. m. 38. Consiste l' entrata nella Dognan di Roma, et altri Datii sopra il vino, et cavalli, etc. Et alibi (fol. 164.) idem: L'entrate della Citta di Venetia, consistono nel Datio del Vino, del Olio, delle Mercantie, etc. adde Venediger Herelichkeit. fol. mihi 255. Florentiae (ut quoque ait Thesauri Politici auctor, part. 1. fol. 276.) Non v'e cosa, o portata di fuori, o fabricata in Fiorenzan, che non habbia, come si suol dire, la sua Campanella. Id quod Ferrariae quoque fieri solet. dicto loco fol. 266. In Lusitaniâ, referente Conestagio, lib. 1. reditus regii exigui sunt, eorumque maxuma pars in portoriis consistit, quae immoderata sunt: quia pro omnis generis mercibus, in singula centena, solvuntur viginti. Tempore Cominaei, in terris Ecclesiae romanae, ab omnibus impositionibus subditi fuerunt immunes: ils ne payentne tailles, ne gueres autre chose. Comin. lib. 7. cap. 10. Nunc rerum aeque ibi, ac aliis in locis, alia facies est. Quae exempla non sunt imitanda, et dieo Itali in Galliis, aliisque in locis sunt exosi, tamquam novarum Exactionum inventores: cum tamen alia ibi Rei publicae ratio sit; tam Subditorum quam Imperantium, et ipsius etiam Regionis ratione. In Galliis grave est Salinarium Vectigal. ut supra dixi. cap. hoc n. 15. Et habuerunt romani olim etiam Vectigalia varia, et iniqua; de quibus accurate disquirit Iul. Caesar Bulenger. d. Tribut. et Vectigal. Populi Romani. Quorum gravitas videtur Barbaris viam stravisse, ad Imperium illud dissolvendum: ut, et iam supra docui ex Salviano, cap: hoc num. 3. Tandem et hoc debeo monere: nonnullos. censere utilius esse, si vectigalia aliis locentur; quam si Dominiper suos ministros exigi ea curent. ideo, de Gallia scribiturin parte 1. Politic Thesauri; sol. mihi. 180. Ha entrata di Datii, et ne haveria anco moltopiu, se fosse solito li affitare; comesifa in Italia. Eandem ob causam decimarum reditus, quasi sub hastâ quotannis vendi solent, aliquibus in locis. Et ex hâc vectigalium auctione, origo est Publicanorum: quo nomineapud Romanos ivi dicebantur, qui Vectigal

Populi Romani conductum habebant (quod et alis apud gentes fieri folebat. Bulenger. c. 6. aprinc.) Sed plerumque, supra modum legitimum exigebant: l. 16. ff. de verb. fign. unde eorum nomen, odiosum et infame erat. late et pulchre Engelhard. d. Vectigal. th. 31. lit. r. fol. 81. etc. Sic vulgo publici canes; latrones de die et nocte furantes, indigitantantur: qui in pace, prout milites temproe belli, exuant6 mercatores, homines Deo, hominibsque invisi: Klock. d. vectgalib. eth. 46. b. Ita etiam Salisberies sis, in Polycratico 6. cap. 2. Quid est, inquit, Publicanus? nonne caput ruinae et violentiae? quid ets Publicanus? Praedo sine pudore, medicus exterminii. Nonne immanior furibus est publicanus? Fur namque, vel timens furatur: hic autem delinquit confidenter. Fur laqueos Legis timet; hic quicquid fecerit, Legem putat: Lex fuerm ab illicitis deterret; hic ad iniquum malitiae suae compendium, Legem trahit. Plura, eum in sensum habet Bulenger. de vectigal. cap. 3. Ideo ex sententiâ aliorum, non ere Sub ditorum locatio vectigalkum est. Klock. d. vectig, th. 46. e. et v. th. 47. Hucque pertinet, quod in pand. Hist. Turc. num. 246. Eeundclavius scribit: Vendit omnia per Imperium suum Telonia maximo pretio, vel paucos, vel plures in annos, Sultanus Osmanidarum: ideoque si maiores aliqui pecuniae summas ei vectigalium nomine polliceantur, quam reapse deinceps exhibere possint; incarcerem, veluti, qui non solvendo sint; et fraudem Sultano facere voluerint, coniciun6ur. Hic carcer Publicanorum Constantionpoli dicitur. Et sunt in universo Osmanidarum Regno Publicani fere Iudaei, gens exactionibus et usuris minium quantum sup4a mortales ceteros dedita: quum ipsi etiam Turci vel Musulmani, paulo sine erioris homines conscientiae, nolins audire Publicani: non aliter, ac si cuminsfamia coniuncto propter aliorum nequitiam nomine, virum bonum adpellari nefas sit, etiamsi praeter officium nihil ipse faciat.

2. Vectigalium novorum concessio, ad solum spectat Imperatorem: v. Heig. part. 1. quaest. 18. num. 7. Myns. cent. 5. obs. 29. et si qui alii sunt Principes vel Res publicae, superiorem non recognostentes. Quo pertinet, quod Alb. Crantzius scribit: Wandal. libr. 13. cap. 14. Wandalicarum Urbium mercatores, tum in quae stione versabant, nova in Regno Daniae vectigalia. Nam Rex Daniae Christiernus, ad Urbe Româ descendens, exemplo Regionum, quas peregrinatus viderat, per Italiam, perque superiorem Alemenniam,

suam quoque provinciam instituit. Nec opus erat indulto in eam rem Imperiali, quod Dania Imperium supra se non recognoscit: sed tamen ab exemplo et ab aequo, quod videbatur constituit in suo. Excepêre incolae memoratarum Urbium, praetendentes privilegia ab olim indulta; literasque in eam partem obtenderant: promissionem etiam regis praeferentes, quod nullis novis ab illo vectigalibus in futurum tempus gravarentur. Replicatum, est, quod ex novis supervenientibus causis, ubi evidentia facti testaretur, posse constitutum odiosum antiquari. Vectigalium sane Ius, ad summa maiestatis iura spectare; omnes, qui de Regalibus sc5ipsêre, fatentur. Henr. Klock. d. vectig. th. 8. et 25. Ac ideo quoque Romae, durante libertate, solus Senatus et Populus, instituebant nova; vetera, nutu censurae administrabantur: Bulenger. cap. 54. Sicque sancitur, im Schwaben-Spiegel: Alle Zöll vnd Müntzen / die im Römischen Reich seynd / die seynd eines Römischen Königs / vnd wer sie haben wil / er sey Pfaff oder Ley / der muß sie haben vom Römischen Reich / vnndedem Römischen König/vnd wer das nicht thut / der frevelt am Römischen Reich. Severe quoque et eleganter simul, contra nova vectigalia invehit, Recess. Imp. Ratisbonensis. ubi habetur; daß dardurch nicht allein die gemeine Gewerb / Commercien/ Victualien / vnd alle Handthierungen zu noch höherem Auffschlag/Wehre vn~ Theurung mercklich getriben / auch leichtlich Vrsach zur Vngedult vnd schädlicher Empörung gegebem werden möchte: Sondern wil auch dz dergleichen nichts / zu Keyserlichen besondern Hochheit / vn~ Reservaten, dann so wol zu Keyserlich / als auch der Churfürsten Reputation, Veracht / Schmälerung vn~ Abbruch / de facto durch gebrache vnd foregesetzt werde. Inibique simul expresse omnibus Ordinibus Imperii in singulis circulis, et nominatim etiam circulorum ducibus et eorum adiunctis mandatur; ut sedulo inquirant, an, ubi, et quâ ratione nove vectigalia instituantur, vel vetera augenantur, quocumque tandem praetextu hoc fiat. Additurque ibidem, debere in inquisitione illa comperta in deputatorum ordinum conventu ad Caesareos Commissarios, ac sex Electorum Consiliarios deferri, et ab his re prius deliberatâ, Caesari relationem fieri. Vectigalia proinde ab inferioribus sine Imperatoris consensu imposita, illicita censentur. Rosenth. cap. 5. conclus. 44. late Maullius de homag. cap. 10. num. 9. etc. Hincque Sigismundus Imp. cap. 2. in der weltlichen Reformation, ita rescribit: Haben weltliche

Heren Zöll innen / die sollen sie bekennen / daß sie ihnen Lehenweiß entpfohlen seyn /sie mögen mit Recht nicht sprechen/daß sie ihr sein. Praescriptio attamen vel consuetudo, etiam hîc, aequiparatur summi Principis concessioni. Engelhard. d. vectigal. th. 7. ad fin. Sicque olim Ludovicus 4. Imp. cum universi Boiorum Episcopi, Praesules, Nohiles, Proceres, Cives, rapacitate publicanorum, magnitudine portoriourm, vicos, Civitates, colonos exinatiri et expilari conquererentur; Ariboni Austriaci limitis Duci, Theodomaro Archiepiscopo Salisburgensi et aliis praecepit, ut a senioribus diligenter inquirerent, quonam pacto, tempore Ludovici et Carolomannisportoria data sint, qui quadraginata amplius Nobiles iurare fecerunt. Ioan. Aventin. Annal. Boior. lib. 4. pag. 372. adde henr. Klick. d. vectigal. th. 22. et seqq. Nova etiam dicuntur, quae sub colore et praetextu, novi alicuius nominis et iuris introducuntur. Auctio namque veterum et constitutio novorum, pari passu ambulae censentur. Reichs Absch. de An. 76. §. Weiters seynd auch Wir. ibi: zu Wasser vnnd zu Land / theils newe Zöll anzuftellen/theils alte Zöll zuersteigern anfangen/vn~ dasselb auch zum theil vnterm Namen Vngelts/Auffschlagens / Bruckengelts oder Weggelts/vnd was des Scheines mehr. Et dantur Mandata sine clausula de restituendo, Wann alte Zöll erhöhet / oder newe /ohne Verwilligung Kayf. Majest. angerichtet. Praeiudicia Cameralia, in verb. Zoll. Sicque hâc in materiâ, innovatio omnis, pro novo vectigali reputatur: Henr. Klock th. 8. c. Engelhard. th. 7. fol. 15. et illicita vectigalia. duobus modis fiunt; institutione et exigentiâ, vel flagellatione. Hoenon, disput. polit. 5. th. 88. fol. 285. Ac vero censent nonnulli, ab Imper. facile concedi vectigalianova; quando res est angusta domi, et praesertim silocus pro quo impetratur, aliis pedagiis non sit gravatus. v. Mynsing: cent. 5. observ. 31. Attamen iustissimam causam, ne cessitat emque urgent em requirit Henr. Klock. d. vectigal. th. 4. Sicque cum Princeps, huius privilegii causâ aditur, libello supplici omnes circumstantiae negotii, etiam quae in contrariam eum movere posfent sententiam, inserendae sunt; et si res itaexigat, commissarii, qui in rem praesentem veniendo, loca omnia diligenter oculis subiciant, petendi sunt: hos, si partem adversam citare negligant, nulliter demandatum munus peragere, iuri consonum est. Klock q. 16. Mirari vero hîc aliquis non immerito posset, cur Imperii Status, Collectam, ein Landtstwr/Subditisimponere queant:

ex certâ caussâ, ut iam alicubi supra dixi; Vectigalia vero exigere prohibeantur? Ratio in eo consistere mihi videtur, quod Vectigalia non Subditos solum, sed extraneos, et transeuntes etiam concernant: ut ideo Imperatoris auctoritas merito ibi debeat intervenire. v. Busium ad l. 1. ff. quod cuiusque universit. num. 5. et seq. Ergo Vectigalia Vini et similium rerum, Vmbgelt / accisias, etc. iure Regalium instituere Ordinum consensu, Inferioribus etiam principibus permissum erit: cum illa prohibitio, tantum cives, et non nisi per consequens forenses, concernere videatur; ac ea rationem habeant collectarum. Klock. d. vectigal. th. 11. et seqq. Quam in remnunc non inquior. Sed tandam, vectigal etiam in pecuniâ solvi, non vero praestari debet quantitas cerevissiae vel vini, quae transvehitur. Consil. 6. quod iunctum Winzelero de collect, Klock. d. vectigal. th. 68. At, qui dicendum est, si valor, vel etiam intrinseca Bonitas omneta mutetur? v. Engelhard. th. 22. fol. 56. et dicam alicubi infra.

XVII.

Nonnumquam Magistratus, aliique qui publicum aliquo modo Salarium merent, Rei publicae sunt Vectigales. Sicque Veneti, in Bello contra Baia zentem Turcorum Imperatorem, ultra alias exactiones; etiam uti Magistratus omnes, mediam Stipendiorum partem unius anni Rei publicae remitterent, Lege latâ introduxerunt. P. Gregor. Tholos. 3. cap. 6. num. 40. et seq. Quod et factum est, bello cum Maxaemiliano Imp. et Ludov. XII. Gall. Rege gesto. Bembus hist. Venet. lib. 7. fol. m. 307. Imo nonnumquam vectigalia illicita, atque inhonesta instituuntur (exempla Bornit. h. lib. 8. cap. 1. num. 2. Dn. Lather. lib. 1. cap. 5. et lib. 3. cap. 22. Hoenon. disput. pol. 5. th. 88. Engelhart. d. vect. th. 6. f. 12 et seq. habent) quos sordidissimos quaestus amant, eorumque teterrimi odores, non nisi Tyrannorum sensu, suaviter olere solent. Quare Thrannica, ac prope furialis iudicatur vox illius Imperatoris; qui rogatus, ne nova Vectigalia imponeret vel augeret, respondit: Non tantum terrae, verum etiam libenter aeri ac vento, imponerem vectigal. Nemo bonus sequi debet Sixtum V. P. M. qui nihil liberum reliquisse

dicitur, quo homo uteretur; unde Pasquillum coegit indusium exponendo Soli exsiccare, priusquam venderetur etiam caeli lumen: Miasciugo inanzi che il sole si venda. Pier. Matthieu. 2. narr. 3. fol. 345.

Sic inhonestum est ill ud Tributum, quod ab iis quiartes Meretricias profitentur, exigi Romae consuevit. Bodin. d. cap. 2. lib. 6. num 655. Priter ut Caligula ex capturis prostitutarum vectigal instituit, quantum quaeque uno concubitu mereret: et postea quoque Heliogabalus Lenonum vectigal, et Meretricum et exoletorum exigebat. v. Waremund. d. subsid. c. 4. n. 40. Bulenger. d. vect. c. 30. et cap. 34. vid. Zepper. d. Legib. Mosaic. libr. 4. cap. 18. fol. 457. etc. Sic Vespasianus commentus est urinae vectigal. Origo huic Vectigali et causa, quodin publico amphorae aut dolia stabant ad urinam reddendam: quam fullones deinde vertebant in usum suum. Kips. 2. admirand. c. 6. Tale etiam fuisse videtur triste illud Chrysargyrum, Historiis decantatum: v. Tholos. 3. d. R. cap. 5. num. 9. Bulenger. cap. 26. malitiose a Zosimo, Constantino Magno adscri ptum. Balduin in Constant. fol. m. 104 Cuius pensio (referente Constant. Manasse. ubi de Anastas. Imp. fol. m. 379.) talis fuit; ut quisque mendicusaut pauper, Meretrix, sive iam emerita, omnis servus, itemque libertus, inferrentin Aerarium, pro urinâ et stercore, iumentorum etiam et canum, sive in agris, vive in oppidis habitarent. Et homines quidem utriusque sexus, numisma argentem; equus, mulus, bos tantundem; asimus et canis, folles sex. Abutuntur Regalithoc iure omnes, quaestum a minutis ac turpibus rebus; item a pau peribus ac mortius facientes, aut iis qui Nuptias celebrant, vel liberos procreant. Unde non recte Hippias Atheniensis, Sacerdoti Minervae, quae in arce consecrata erat praecepit; de unoquoque mortuo afferri hordei Sextarios duos, ac tantundem abiis qui sobole essent qu cti. Arist. 2. Oeconom. sic et apud Xiphilinum, conqueritur Bonundica Britanna; A pud Romanos non mori lic ere sine tributo, v. Bulenger. cap. 39. Et proinde Italicas carpit exactiones Kirchnerus, disp. d. R. 18. th. 2. lit. a. quae ratione Matrimonii et Dotis solvuntur. Talis est et illa, quam Boerius adducit; desic. 363. cuiusdam Episcopi Galliae,qui aliquot milia aureorum colligebat quotannis ab illis, qui ductis uxoribus, biduo aut tridu, post benedictionem nuptialem (uti vult. can. aliter. 30.

quaest. 5.) abstinere novâ costâ nollent. Plane vero iniquum est in Cataloniâ illud, quod vir cuorubitatus, etiam si sit ignorans, solvit Fisco solidos quadraginta. Nevizan. li b. 4. syivae nupt. sub num. 85. Intoierabile etiam videtur vectigal, ex bonis Pupillorum, quamvis in Angliâ iam diu usitatum, et habitum pro regali. Buchanan. libr. 10. fol. 345. P. Gregor. Tholos. 3. d. R. cap. 2. num. 6. ac ult. et dixi lib. 1. pol. cap. 4. numer. 40. Tyrannicum item fuit Niceph ori institutum; qui vectigal instituit, quo a Magistratibus inspici res eorum iussit, quiex pauperie, subito ad opes pervenissent: ad iisque veluti qui thesauros reperissent, pecuniam postulari. lib. 1. Iur. Oriental. Pertinet. hûc vectigal fumi, umbrae, ae~ris, etc. Bulenger. cap. 17. Ac merito culpatur, Margaretha illa Norvegiae et Daniae regina. Haec enim a Svecis, victo Alberto in regnum assumpta, Sveones et Gothosgravissimis tributis exhausit; ita ut certam pecuniae summam pro quâlibet caudâ iumentorum exigeret: Florenum pro foco quolibet, marcham unam Stocholmiensem a quolibet coniugio; praeter gravia. alia tributa, quae singulis septimanis et mensibus extorquebantur. Ioh. Magnus lib. 21. cap. 19. Iusta itidem est querela Dn. D. Hafenrefferisin T. mpl. Ezechn. fol. 313. quod Iudaei alicubi receptantur; tantum urfortunis et sanguine Christianorum pasti, rursus argento emungantur. Sed magis turpis adhûc quaestus fuit; de quo Melior Adamus, in vitis Germanorum, fol. 42. ubi de Reüchlino, ita scribit. Fuit in Urbe Coloniâ Agrippinâ, impostor quidam Iudaeus (Pfefferkorn dictus) qui simulabat se amplecti Religionem Christianam, et familiaris erat monachol Inquisitiori, ut nominan,t Hochstrato, et eius amicis. His ostendit, magnam pecuniam honestâ specie, et sine magno negotio Iudaeis eripi posse, si edictum Imperator proponat; ut Iudaei omnes libros adferant in Curiam, in suo quisque oppido, ut ab Inquisitoribus ceterilibir, praeter Biblia, tamquam pernitiosi Christianae Religioni, comburantur. Necid serio impostor ille agi volebat; sed Iudaeos sciebat, statim magnâ pecuniâ libros redempturos esse. Eo igitur rem deduci volebat; ut Iudaei pecuniam offerrent. Petunt itaque Monachi edictum ab Imperatore, et Religionem praetexunt. Editur edictum, et Francofordiae libri in curiam gestantur. Interea, ut multi sunt Iudaei, non ignari communis vitae, in Aulâ Imperatoriâ, suos etiam patronos adeunt; qui rem eo adducunt, ut Imperator sciscitaretur Iudicia eruditorum in Linguâ Hebraeâ. Iubet igitur scribere Capnionem quid sentiat: unde ipsi Capnioni lis illa famosa, conciliata fuit. [(printer); sic: emungantur] Pariter inter pessimos acquirendi modos Pontificios, et privatorum fortunas evacuandi, in Galliis superioribus saeculis hic fuit: ut qui Testamento nihil curionibus aut Collegiis Ecclesiastitis legâsset, honore sepulturae carebat: si quis autem inopinato casu occubuisset, sacrificulus Pontificis iussu mortuo Testamentum condere, et quae vellet Ecclesiae arbitratu suo, quasi Testator legare solebat; quam morem tamen sustulit Curia Parisiorum. Theodor. Reinkingk. lib. 3. class. 1. cap. 8. n. 19. ubi etiam agit de annatis, pallio, etc.

XVIII.

Sed et impositio Collectarum seu extraordinariarum, novarumque exactionum, pariter Prudentiâ Politicâ, indigere censetur. Sic magis probatur illa Collecta, ubi non capita seu personae; aed bona Subditorum aestimantur, ut loquitur Boterus. vid. hoenon. disp. pol. 5. th. 90 fol. 291. Ex quo bodinaus etiam, illa Vectigalia, minus improbari dicit, quae in omnes Ordines ex censu, seu pro singulorum facultatibus exiguntur. d.

c. 2. num. 661. fol. 1033. Haec (ubi scilicet Bona aestimantur) Iugatio a iugeribus; illa Capitatio, a Capitibus, quibus imponi solet, indigitatur. Sic et humanum magis est, imponere certam fructuum partem; dann / wann man järlich ettwas gewisses für Hagel vnd wind reichen thut. Unde Appianus lib. 5. Vectigal vobis non ex censu imposuimus, ut Tributum periculi expers colligamus: sed ut partes fructuum conferretis constituimus; ut et rebus vestris adversis communicemus. Ita quoque Plato 12. d. Rep. maxume Tributum illud probat, quod ex cuiusque censu. et fructibus annuis indici solet. Et ex Cedreno refert Bulengerus, cap. 14. Non Tributa intoleranda, et definita Subditis olim im posita; sed pro capiâ fructuum modum Tributi humanissime dispensatum fuisse, etc.

Omnem circa Tributa iniquitatem evitari, si omnes ex aequo censeatnur; et ex Censu, contributio aequaliter fiat, pro ratione, portione et quantitate Bonorum, quae suisque possidet, etiam Arnisaeus putat. doctrin. pplit. 1. cap. 16. fol. 390. et 2. c. 5. fol. 558. In hocque commendat Florus, libr. 1 c. 6. Servii censum; quod, cum Patrimoniorum discrimina in tabulas retulerit, singulis certa imperaverit Tributa: cum antea aequaliter omnes conferrent. unde Diocletianus et Maxim. l. 3. C. d. ann. et trib. ind. vetant, quemquam ultra rerum possessarum modum gravari. Non debet unus, vel una pars, puta Plebs, Civitas, vel Provincia aliqua, prae ceteris gravari; sed debent omnes Nobiles et ignobiles, Divites et inopes, pro modo facultatum aequaliter onerari: si commodum erit commune, onus etiam sit commune. Maullius d. homag. c. 9. num. 128. etc. et pertinent hûc, quae dicam infr num. 20. vers. 1. ubi de immunitate agam.

2. Nec porro aequum videtur, ut qui solum immobilia possident, contribuere cogantur: sed et Mercaturae, reditibus annius, omnibusque rebus, ex quibus utilitas capi potest, ea imponatur. Venedizer Herelichkeit. fol. mihi. 256. Dn. Bocer. d. collct. cap. 10. num. 3. et seq. Winceler. sons. 2. tractatui de collecti. adnexo. Quo respicit Bodinus, cum ait. d. c. 2. num. 603. Qui suâ industriâ sibi opes ac

pecuniarum vim maxumam coe~gerunt, a Tributis immunes esse non oportet; dum adversus teneus id fiat modice, vel etiam intra modum, ne bonis artibus et industriae bellum indici videatur. Potissimum vero cum Aratoribus, qui alienos agros colere, non suos consueverunt (vel quorum bona suntaere alieno gravata) mitius agi debet. Nec ad miseros aratores, et opifices omne Tributorum genus est protrudendum: Lather. 2. cap. 2. num. 6. etc. nocet saepe, si ad imbecilliora, sed tamen nec essaria corporis membra, vitiosi omnes defluant humores. Althus. cap. 11. num. 35. Sicque in lithuaniâ, quod non domini fundorum; sed soli servi, seu coloni, onera ferre coguntur, iniquissimum esse, Michalo ait. fragment. 6. Et loco Regulae generalis, Iureconsulti proponunt: exigi posse contributinem sive collectam, pro omnibus, tam mibilibus, quam immobilibus rebus, ex quibus percipitur fructus et quae stus. Bocer. d collect. cap. 10. a princ. vid. Casp Klock. d. contrib. th. 19. 20. et 21. Unde aequius est, ut creditor solvat collectas et Tributa de Pecuniâ, sub usurâ mutuo datâ; hocque debitori decedat: ut ostendit Rauchbar. part. 1. quaest. 18. vid. Dn. Bocerrd. collect. c. 10. num. 40. et 55. ac multis seqq. Winceler. obs. 25. Et inde rursus infertur; Creditori imponi non iniuste Collectas, etiamsi alteri in aliâ Regione habitanti mutuo pecuniam dederit; si ex mutuo lucrum sentit. Waremund. d. subsid. cap. 14. num. 10. Pretiosae etiam suppellectili, colle cat interdum imponi potest (quam visid regulariter fieri debere Iureconsulti negent. Myns. 2. dec. 15. respons. 1. num. 29. Bocer. d. c. 10. num. 67. etc.) ut eo minus oneris perveniat ad plebem. Catonis exemplo: de quo Livius, libr. 39. aut; In censibus capiendis, asperâ in omnes Censurâ fuisse: ornamenta, vestem muliebrem, et vehicula, quae pluris, quam quindecim aeris millium fuissent, in Censum referre Viatores iussisse. item mancipia minora annis viginti, quae post proximum lustrum decem milibus aeris, aut eo pluris venissent; uti quoque decies pluris, quam quanti essent, aestimarentur. Ad eum finem, et, ut ae qualiter collationes imponantur, Adaeratio fuit inventa, necessarium etiam requisitum Collationis. De quâ Althus. cap. 11. num. 33. etc. multa; et ego infra, ubi de Censu, plura dicam.

3. Iugatio, ut iam supra monui, est Contributio extraordinaria, pro mag nitudine, numero, et qualitate possessionum et iugerum imposita, ac indicta: ut qui plura praedia possidet et habet,

plus conferat et contribuat ad publicas necessitates incidentes, Quae etiam contributo vacatur per aes et libram. Natta consil. 215. vol. 1. Gail. 2. obsi 5. num. 16. BUlenger. cap. 11. et cap. 13. Capitatio, quae Graecis dpikefa/lion est; quae viritim in singula personarum capita (quae numeranter) non inspectâ Patrimonii quantitate, constituitur: ego Polit. 1. cap. 4. num. 43. vers. 1. cocatur etiam illatio capitalis. tot. tit. C. d. capit. civ. eximend. libr. 11. Etinterdum non libera tantum hominum, seu Civium capita; sed etiam Servorum, imo et soeminarum atque etiam singularum bestiarum capita censentur. Althus. ploit. 13. num. 9. etc. Bornit. h. lib. 6. cap. 2. De aequitate huius Tributi disserit Lipsius; 2. admirand. c. 3. qui iniquum fere putat, si uniforme in omnia capita indicatur. Sane ante Servium Regem, Tributum in capita conferri moris erat: adeo, ut cum Regi pecuniâ opus esset, aeque pauperes ac divites onere premerentur. Dionys. lib. 4. Tarquin unitem antiquum retulit institutum, et in caput cuiusque denarios decem exegit; ut idem ibidem narrat: quod institutum e plebecula perdiit multos. Verum de Capitatione Romanorum, et quando Tributum institutum, eodem loco pluribus Dionys. agit. Alia fuit annonaria capitatio, possessoribus agrorum, pro iugerum et capitum quibus coluntur et arantur numero, indicat: l. 1. C. Theod. d. imponend. lucrativa. quae fere cum iugatione convenire videtur. Vide etiam rationem capitationis aliam, habitâ redituum retione, apud Froissart. Tom. 1. cap. 155. Communior autem est, et aequa magis collecta censetur, si per aes et libram, seu secundum patrim onii facultatem ea imperetur; quam si quae per fumantes, sive focos, seu domos, aut etiam, quae capiti imponatur. Lael. Zecch. 2. d. Princ. c. 3. num. 1. fol. 323. Bocer. d. collect. c. 7. et 8. item c. 12. num. 16. etc. Casp. Klock. d. contrib. th. 52. Lather. 1. c. 6.

XIX.

Usa interdum est et hoc temperamento in Collectâ exigendâ, potentisima Belgii Res publica; ut in Collectis extraordinariis, ab iis, quorum Patrimonium ad mediocrem pecuniae summam non perveniebat, nihil exigeretur. teste Meterano. Semperenim loculpletionres plurimum, teniores minium gravari debent. Busius, disp. 11. th. 31. hâc quippe ratione seditiones prohiberi possunt, quas nonnumquam exactiones graviores concitare solent. Plures enim pauperes sunt; qui si non

graventur, cogere locupletes possunt. Monet recte Magnus Ersasmus, in Prin. Inst. quod si necessitas efflagitârit, exigi nonnihil a Populo; tum bonroum. Principum esse, id his rationibus facere, ut quam minimum incommodorum perveniat ad tenues. Nam divites ad frugalitatem vocare, fortassis expedit. At pauperes ad famem et laqueum adigi, cum inhumanum est, tum parum tutum. Quin et Subditilocupletiores cogiqueunt, ut pro pauperibus solvant, Seb ast. Medices, cons. ult. Tom. 3. inter consil. Illust. ICC. A. 1603. Francof. in 4. edit. Consultum etiam esse videtur, ut cum Vasallorum, Mediatorumque Nobilium Subditi, collectantur; ab ipso territorii Domino immediate, non a Nobilibus illa contributio exigatur. Hoc quippe ni fiat, saepe plus commodi exactores, quam ipsi percipiunt Collectores. Ioh. Althus. pol. cap. 13. sub num 10.

Aequissima fuit Lex, quam olim Veneti scivenrunt, ut suppeteret sumptibus belli cum Maxaemiliano Imp. gesti: ut mediis domorum fructibus, qui ex locationibus pro veniunt, aequam partem inquilini omnes in aerarium inferrent; exceptos iis, qui hoc bello ab hostibus Rei publicae domo suâ pulsi, se ad Urbem recepissent: at que iis, quorum fructus decimam unciae partem non excederent. Bembus Hist. Venet. lib. 12. fol. m. 503. Apud romanos etiam, pauperes immunes erant a vectigalibus, quae sub Regibus pendi solebant, nec ii inferre Tributum ad subsidia belli cogebantur: sufficereque putabatur, si liberos ducerent, et corpora pro salute Rei publicae periculo obicerent tenuiores. Bulenger. cap. 11. Etiam olim, qui in plebe Romanâ, tenuissimi, pauperrimique erant, neque amplius, quam mille quingentûm aries in Censum deferebant; Proletarii fuerunt adpellati: qui vero nullo, aut perquam parvo aere censebantur, Capite censiti vocabantur. Agellius 16. c. 10.

Levis etiam Collatio censtur, quae non certum numi genus, vel in pretio minore, quam est usuale praescribit. Balduinus in Constant. fol. mihi. 117.

Etiam ea facilius fertur, quae paulatim fit et per partes, temporibus distincits atque diversis: l. penult. Cod. d. collat. fundor. patrimonial. lib. 11. id quod valde sublevat tenuiores. Levis itidem et illa reputatur, aeqe a benignis, humanis, et aequis Exctoribus exigitur. secundum l. 33. d. usur. Althus. pol. 11. ad fin. Keckerm. libr. 3. cap. 1. fol. 334. vid. Casp. Klock. d. contrib. th. 62. Et tandem Collecta illa aequiori animo fertur, a quâ nemo est immunis. Tholosan. 3. d. R. ult. num. fin. Keckerm. disp. pract. 34. quaest. 11. Chokier. apborism. 2. cap. 10. num. 6. fol. 90. Iustum etiam, aequumque est, neminem, neque privatum hominem, neque Populum, immunem esse; cum ex aequo ad omnes redeat utilitas eorum, quae insumuntur. Dion. lib. 52. Cie 12 offic. Ubi inaequalitas, ibi livor obrepit et invidia: adeo ut Subditi pari dolorea aliena commoda, ac suas iniurias metiantur:

Saepe exactio odiosa minus est, quam exactor. Boccalini. 2. ragg. 6. fol. 34. et pertinet hûc, quae de odio Publicanorum, dixi supra h. c. nu. 16. vers. 1. Sic et auxit odium, quo Publicani laborabant, quo ut plurimum viles homines in ministerio habuerunt, per quos pecunias publicas exegêre; qui durius cum tenuioribus agebant, cum ditioribus mitius paulo. Bulenger. c. 3. Narrat alicubi bodinus, se Comitiiis apud Tectosages interfuiisse, Anno 1556. in quibus supplicatum Henrico II. Galliae Regi, ut istas hirudines, et Aerarii depeculatores ab eâ Provinciâ amoveret. Nam obstrictâ fide pollicebantur, se ad diem praescriptum Vectigalia soluturos, et in eam Regni partem, quâ Regia Maiestas designaret; integrâ fide, ne obolo quidem desiderato, suis sumptibus delaturos: sicque fore, ut Rex maioribus expensis parceret, debitum aurum reciperet, et Tectosagesab eâ molestiâ, ac miseriâ eximeret, quas a plurimis coactoribus, et Aerariis sustinebant. Regi aequam et rationi conscentaneam rationem visam, non tamen admissam, aut adprobatam; ob vana quaedam argumenta, quae ii, quorum rapinae damno futura erat eiusmodi concessio, et quidam ex Regis intimis, qui illis suffragabantur, attulêre.

Si Rex paruisset Consultorum consilio, mirum quantum sibi, et Reipbulicae consuluisset. Ita enim plurimum commodi consequutus fuisset, et inexplebilem Quaestorum avaritiam sustulisset. Semper censuêre prudentiores; nimiam diligentiam in publics exigendis. habere aliquid deiniquo. Aerod. rer. iudicat. libr. 2. tit. 11. cap. 4. Summum Ius summa iniuria est: quid de eâ re, quae non ob aliam causam ius exiniuria est, quam quod ex necessitate consistit? Hoc genus sunt Tributa, quae si durius exiguntur, si cumacerba et praefractâ inquisitione: quae non ibi tandem iniuria est? An, quemadmodum Verres criminibus avaritiae, opponebat nomen obni Imperatoris: ita persecutioni summae, penuriam fisci operae pretium est obici? Atquimon oportet Fiscum eâ conditione abundare, ut Res publica pecuniâ crescat: civium, sociorumque fide et benevolentiâ, deficiat. Quapropter Romae, Fabium Propraetorem in Hispaniâ, placuit in Senatu obiurgari; qui tantam diligentiam adhibuerat frumento exigendo a sociiis, ut unus maivorem copiam in Urbem convexisset, quam multi Praetores, consvessent. Etenim necesse esse magnam inferri iniuriam, cum nisi ab invitis, nisi pignoribus captis, nisi adhibitâ auctoine, aut res aut pecunia reficitur. Itaque etiam C. Graccho, Tribunopl. svadente decretum est, ut hoc frumentum imperatum publice veniret, pecuniaque sociis restitueretur. Qualis Quaestor esse debeat, idem Cicero ostendit suo exemplo, in Oratione pro Plancio: Negotiatoribus comis, mercatoribus iustus, municipibus liberalis, sociis abstinens, et in omni officio diligentissimus. At vero fraudibus, captionibusque exactorum, ex facili medebitur Princeps; si eorum numerum recieat. nam si Populus debeat pendeare viginti, ob sumptus et expensas 50. aut 60. exigentur: nec sine maxumis multo rum lacrumis, et querelis. Chokier. 2. cap. 10. mihi. fol. 96. Ie scay bien, ait Petrus matthaeus, lib 3. de l' histoir. des derniers troubl. fol. m. 88. qu' il n' y a escu, sortant dela main du paisant, qui vaille untstom, quand il entre aux coffres du Roy: tant il est ronge, par tant de mains qu' il passe.

2. Tota imunitatis ratio, sita est in prudentia Legissatoris. Suius enim est imponere collationem; eiusdem quoque est, personas et res, a Vectigalibus, collationibusque eximere: Bornit. h. lib. 4. cap. 2. hicque potestas illa, Iuribus Maiestatis accensetur. ego Polit. 1. cap. 4. num. 45. Attamen odiosa immunitas censetur: ut

minime mirum sit, ouri tit. 25. lib. 10. C. inscriptus sit, de immunitate nemini concedendâ. Immunem Cives odêre sui. Beneficium quibusdam datum, Plebis iniuria exsistit. Omnium personarum, in publicis functionibus, aequa inspectio esse debet: ne dum aliorum compendia sublevantur, aliorum rationibus incommodetur. Guil. forner. 1. select. cap. 20. Peregrin. d. Iure Fisc. 6. tit. 5. num. 18. Sixtin. 2. d. Regal. cap. 6. num. 98. etc. Unde nonnulli putant; Principem indulgere cui quam non posse immunitatem ab ordinariis collectis: Aegidius Thomatus, tract. d. munerib. §. Nobilitas per investituram. num. 17. et seqq. fol. 647. etc. alii hoc demum concedunt, si Princeps remissam alicui collectam ex suo depromere Aerario, non aliis subditis obtrudere velit. post, Cacheran. Rolan. a valle, et alios Bocer. cap. 11. n. 5. Immunitas namque iniquissima est, si tendat in praeiudicium tenuiorum. Theodorus Reinkingk. tr. d. regim. saecular. lib. 1. class. 3. cap. 12. nu. 64. etc. v. Moditium. §. plebiscitum. quaest. 17. et seqq. usque 22. Gilken. ad auth. quas act. c. 11. Cod. d. S. S. Essles. ubi de immunit. pluribus. agunt. Graviter Salvinaus, lib. 4. fol. 104. Ecce remedia pridem nonullis Urbibus data, quid aliud egerunt; quam ut divites cunctos immunes redderent, niserorum tributa cumularent. Unde advertimus, quod nihil esse et divitibus sceleratius potest, qui remiddis suis pauperes perimunt; et mihil Pauperibus infelicius, quos etiam illa, quae pro zemedio cunctis dantur, occidunt. Et idem lib. 5. Illud indignius ac poenalius, quod omnium onus non omnes sustinent; imo quod pauperculos homines, tributa divitum prmunt, et infirmores ferunt sarcinas fortiorum. Plus multo est quod dicturus sum: Adiectiones tributarias ipsi interdum Divites faciunt. pro quibus Pauperes solunt. Decernunt potenres, quod solvant Pauperes: decernit gratia Divitum, quod perdatu turbam miserorum. Ipsi enim in nullo sentiunt quod decernunt. et cetera quae ibi legi possunt. ad de Bulenger. cap. 3. Refert Aeneras Picolomin. comment. cap. 151. apud Florentions temporibus Cosmi Medicaei, exorta bella civilia, ob pecuniarum exactiones, quae tenuiores vices magis, quam opulentos urgebant; et Cosmi consilio atque iussu, quemque facultates suas in censum detulisse: eoque factum, dein ut aequalitas ubique fuerit servata. Multa quoque contra irrationalem immunitatem, habet Bodinus, d. cap. 2. lib. 6. d. R. num. 660. Servin. tom. 1. planidoye. 8. f. 390. ac de imm unitatis concessione et praescriptione, plura Maulius habet, tr.

d. Homag. c. 9. n. 69. etc. Bocer. d. coll. cap. 11. Winceler. obs. 17. etc. Henr. Klock. th. 26. etc. Engelhard. th. 14. De exemptione item, tractat Molina, disp. 673. Nobiles iam olim facti sunt immunes a collectis, vectigalibus, et aliis oneribus, ubique fere locorum: Waremund. d. subsid. c. 6. n. 66. v. Bocer. d. collect. cap. 11. nu. 32. etc. Winceler. obs. 14. Klock. de vectigal. th. 31. contra quod tamen disputat Maullius, d. cap. 9. numer. 67. etc. qui ibidem, perperam cumprimis ea Bona quae a Subditis emunt, a Nobilibus libera possideri; et eâ ratione onera Subditorum aliorum, contra aequitatem aggravari, ait vid. Moditium d. §. plebiscitum. q. 45. Hanc immunitatem propterea acquisivit Equestris ordo, quia onera olim Belli portavitille solus, nemo nisi Nobilis militabat. Sicque sancitur in Legibus Svecorum, lib. 2. cap. 10. Quicumque vult habere suas possessiones et Praedia libera â solutione Tributi, sive miles sit sire militaris, excepto nullo; tenetur habere. equum valoris XL. marcarum, et potius meliorem quam deteriorem, ephippium pro armorum usu aptum, cuspidem et arma pro reliquis corporis partibus apta, nullo deficiente quo se quis defendere potest. Si desiderat Tributarius fieri liber, tum compareat die praescripto; equo et armis instructus; ut qui scrutinium facturi sunt ex parte Regis, scrutinium faciant tam de personâ et eius famâ, quam equo et armis, ac praediis pro sustentationestatus: omnes autem tributo liberi, se praesentare tenentur, quando fit scrutinium armorum, sive sit miles, sive militaris, et personaliter arma induere, et equo proprio insidere, ac de equo et armis sic provisus, ut superius est expressum, etc. Et inde non honestum esse, Sebastiano Regi Lusitaniae Nobiles replicabant; apud Conestag. libr. 1. f. m. 43. ut illi, quorum maiores in Regno acquirendo Reges iuvissent, Censibus et Tributis, quae ad Bellum conferuntur, obnoxii essent. Nunc etiam Belli gerendi onus, recidit a Nobilibus ad plebem, nec tamen in iis onera cessant, sed indies crescunt. Libertate fruuntur quoque hâc in parte Litterati, v. Heigium, part. 1. quaest. 17. numer. 18. etc. Sed qui scientiae amore exules, et opum contemptores: non qui magnas divitias corradunt. Laudem namque et protectionem, ii solum litterati merentur; qui amore scientiae exules (sape ipsâ in patriâ) facti de divitibus pauperes, semetipsos exinaniunt, vitam suam multis periculis exponunt; et a vilissimis saepe hominibus corporales iniurias, sine caussâ perferunt [(printer); sic: corradunt] . Vere litterati inopes semper sunt. Richter axiom. ecclesiast, 237. Boccalinn. ragguagt. 45. et 2. ragg. 9. Perche non sanno mentire, non ingannare, non fare usura, et manco spogliare il prossimo. Guicciard. lib. 1. d. hore d. ricreat. tit. perche la pecunia co' cattivi pivi tosio, che co'i buoni s' accompagni. Ita ergo plerumque fit; ut dum publicae utilitati, viri litteris abditi inserviunt, securi privatae: parum absit, quin pereant, aut egeant. [(printer); sic: accompagni.] Clerici etiam hîc Privilegium

habent: de quo late, an scil. et quando ii collectari queant? disputant Petr. Gregor. Tholos. 3. d. R. cap. 7. per tot. Molina. d. Iust. et Iur. disput. 672. Winceler. d. collectedecis. 8. Waremundus, de subsid. c. 12. pertot. Maullius, cap. 9. num. 52. etc. Sed id meruit eorum paupertas, et puritas Ecclesiae primitivae. Concludamus ergo cum Iustiniano: Novell. 43. §. 3. vers. porro. Si minutatim, et pariter in omnes vectigalia distribuantur; non solum paululum erit, quod praestitum fuerit: sed etiam tanto moderatius, levius, tolerabilius, faciliusve quod confertur, exlstet, quanto a pluribus colligitur, etc. Et hûc pertinet quod olim fuêre peraequatores, ac inspectores, qui emendarent praediis inspectis et adaequatis invicem; ut ii relevarentur quibus esset gravius onus adscriptum, gravarentur quae levius censita essent. l. 1. C. d. censib. et censitor. lib. 11. l. vit. C. d. annon. et tribut. lib. 10. v. Bulenger. cap. 11. Wesemb. cons. 103. Busium 3. subtil. cap. 3. Casp. Klock. d. contribut. th. 51. Etiam onere pensitationis liberandi sunt. si bonadiminuantur: idque quod suâ aetate non fuerit factum, conqueritur Salvianus, lib. 5. plerique, inquit, pauperculorum, atque miserorum, spoliati resculis suis, et exterminati agellis suis; cum rem amiserint, amissarum tamen rerum tributa patiuntur. Etiam ob sterilitatem, tributa et alia onera sunt sublevanda, vel remittenda: vid. Bulenger. cap. 14. et dixi alicubi supra. aut si alio quo casu patrimonium onerati diminuatur. Casp. Klock. d. contrib. th. 53. De causis moderationis collectarum, von den Ringerungs Handlungen /vide Dn. Bocer. de collect. cap. 12. nu. 6. etc.

3. Tandem et hoc addo; in summâ necessitate omnes immunitates cessare. Klock th. 27. Hinque a collectis Imperialibus immunis non est comes, etiam qui de comitatu suo in vestitur: frey/gerühiglich/vnd ohne Stewr. Bocer. 2. d. collect. ad fin. Nec etiam a Turcicis collectis ullus status privilegiatus, exemptus habetur. R. A. zu Speyr d. A. 1544. §. Nämlich sollen/etc. §. Das auch solche Hilff/etc. et §. Vnd insonderheit/etc. Mynsing. dec. 15. Respons. 1. num. 9. 10. et 14. Et generaliter immunitas haud extenditur ad onera, quae imponuntur ob publicum bellum, vel aliam evidentem necessitatem. Mynsing. 4. obs. 70. Cessare immunitates, ubi res geritur pro aris atque focis, in munerumque excusatione, verba strictim esse accipienda; praeiudiciis aliquot adstruit Petr. Aerod. rer. Iudicatar. libr. o. tit. 14.

CAPUT V.

NUnc in; campos Iuridicos exspatiari lubet, et unam atque alteram, ex materiâ collectarum examinare quaestionem. Et primo quidem maxume controversa quaestio, se nobis hîc obviam fert: An ne Princeps Vasalli sui, in Feudali territorio habitantes Subditos, collectis Provincialibus onerare possit? Negare videtur Iacobus de S. Georg. in tract. bomagiorum. n. 36. ut et Chassanaeus, in Consvet. Burgund. rubr. 1. et. 4. vers. en baute Iustite. Altier sentiunt Rudingerus, controvers. Feudal. 2. cap. 28. per tot. Thomatus, de collectis. fol. 398. num. 8. Ego Bona Feudalia, quae de Territorio sunt Principis; ab iis quae Principi Iure Superioritatis non simul sunt devincta, separarem. add. Dn. Bocer. d. collect. 4. n. 22.

Anne vero Princeps ab ipso Vasallo, extraordinarias collationes, ab Imperatore et Imperii Statibus publice decretas; vel etiam eas, quas vulgo Landstewren/appellamus, exigere potest? Ita sentit Hartman. Pistor. 1. quaest. 46. num. 33. Modest. Pistoris, consil. 5. n. 5. etc. Gilhausen, in arbor. iudic: civil. part. 1. d. Iurisd. cap. 1. nu. 4. Heigius, 1. quaest. 18. num. 23. et multis seqq. Addatur et Iacob. de S. Georg. tract. d. bomag. gloss. 1. num. 36. Wesembec. tract. feud. cap. 10. num. 18. Sed nostro animo magis arridet dissidentium opinatio. Clarus. §. feudum. quaest. 29. num. 2. Knichen. d. in vest. pact. 2. cap. 5. num. 26. Schrader. d. feud. part. 10. sect. 5. nu. 115. etc. Rosenth: c. 5. conclus. 78. num. 2. etc. Cothman. consil. 11. num. 32. Casp. Klocke in disput. Basile. d. collect. tb. 37. Mynsing. decad. 15. Respons. 1. Bocer. d. cap. 4. num. 12: etc. Winceler. observ. 23. Quae sane sententia, evidenti confirmatur ratione; nam cum Vasallus, ad servitia personalia Domino praestanda, sit obligatus; ipse ulterius collectis, vel aliis oneribus gravari

nequit: ne duplici munere oneretur; quod rationi et Legibus repugnat. Modo non simul Subditus exsistat.

III.

Collectae, quas Landsteuren indigitamus, partim personalia, partim patrimonialia, et sic mixta onenera sunt; quae personis principaliter propter res, et possessiones, pro earumque proportione indicuntur: et quae non habent certam ac determinatam praestationem; sed ex voluntate Superioris, ob necessitatem supervenientem variantur. Gail. 2. obs. 52. num. 9. et seq. Heigius, part. 1. quaest. 17. num. 28. etc. Altbus. polit. cap. 13. a pr. Forensibus ergo, et non Subditis, imponi haut possunt: bona etsi possideant immobilia eo in loco, ubi solvenda est Collecta. Natta. cons. 160. num. 7. Graevaeus, 2. conclus. 52. num. 13. etc. Rosenthal. de Feud. cap. 5. conclus. 80. Maullius, d. bomag. 9. num. 40. etc. Bocer. d. collect. c. 9. num. 8. et seq. Quin et liberum non est territorii Domino; quam velit imponere Collectam, soli nempe aut: possessionis; ut eam etiam Forenses praestare teneantur. Post Castr. Mynsing. decad. 7. Respons. 64. num. 50. Bocer. d. c. num. 10. etc. per Leg. ne in potestate. ff. d. Arbitr. et l. 2. §. sed si. ff. de Iudic.

Quibusdam tamen in casibus, Forenses pro bonis in territorio sitis, ibidem collectari possunt: puta, pro refectione Pontium, pro custodia et securitate loci; si nempe talis custodia, et refectio, concernat quoque utilitatem ipsarum possessionum. Gail. Rosenthal. et Graevaeus supradictis loc. Sic ad maritandam filiam Domini, quae imponitur Collecta, Subditis tantum imponi potest: ea vero, quae propter hostium exigitur incursionem; commodum; quia soli immediate spectat, Forsenses quoque innodat. Unde non improbandus est eorum Ordinum conatus, qui extraneorum redditus et bona, suo quoque modo impositionibus obnoxia reddere nituntur.

IV.

An Collectae Imperii, Reichssteur/pro Muneribus extraordin ariis debeant haberi; ita, ut Forenses easdem, non in Territ orio, ubi praedia possident, sed ubi domicilium habent, exsolvere teneantur? nodosa est

quaestio, et quae teste Mynsingero, 5. observ. 22. num. 4. saepius in Camerâ mota, numquam decisa fuit: de eaque operose in utramque partem disputant, Bernh. Graevaeus. 2. conclus. 53. Casp. Klocke, disp. de collect. th. 18. et Heigius, p. 1. quaest. 17. num. 37. etc. Ego discederem in adfirmantium partes.

Num vero Bona, de quibus non solutum est Tributum, Fisco adplicari queunt? vid. cons. 5. iunctum Tractatui Winceleride collect. Matth. Coler. consil. 42. Georg. Everbard. cons. 3. Tom. 1. Fachsium, cons. 40. in Tom. 2. consil. Illustr. in 4. Francof. editorum. et attingo quoque hanc quaestionem ego infra cap. ult. num. 1. vers. 2. De eâque responsum quoddam Iuris adnectere lubet: non ut sit loco cuiusdam decisionis; sed ut conspiciantur argumenta, quae pro Negativâ (in casu deficientis statuti) adferri queunt. At tale, an valeat statutum? dissertat docte Henricus Klock. d. vectigal. iure. th. 87. contra Casparum Klocke. de contribut. th. 65. Alias similes quaestiones (quas utpote videre licet apud Dn. Bocerum, Casparum Klock. Christoph. Wintzlerum. tr. d. Collect. Iacob. Alemannum, Palaestr. Consult. consult. 5. Waremundum, tr. d. subsid. cap. 14. Theodorum Reinkingk. in eruditiss. tr. d. Regimine saeculari. lib. 1. class. 5. cap. 4. nu. 95. et seqq. multis. et alios) merito hîc omitto. Magis operae pretium esse puto, ut Consilium, quod ante aliquot annos, meo et aliorum nomine dedi, materiae propter convenientiam: et quia nonnullorum ex iis, quae in hoc capite obiter attinguntur, uberiorem aliquantum continet enodationem, subiungam.

Casus est Talis.

ES hat vor mehr dann hundert Iaren/Weilund der Durchleuchtige Hochgeborne Fürst un~ Herr/Herr C. M. Graff zu B. Hochseeliger Gedächtnus/nun auch

weilund K. K. von D. seeligen / K. das Schloß/vnd das Dorff V. mit ihren Zugehörungen/welche er K. zuvor in Pfandschafftweiß jnngehabt/ von seiner getrewen Diensten wegen/auß sondern Gnaden/zu einem Erblehen gemacht/vnd gelihen: die auch von dem Hochlöblichen Fürstl. Hauß B. wolgemeldter K. K. von D. sampt seinen Nachkommen biß anhero/also zu Erblehen empfangen/ vnd getragen. Inmassen die hierumben anwesende Investiturae oder Letzenbrieff/außtruckenlich mit sich bringen: daß jederzeit/ vnd soofft sich ein Fall begebe/ von Hochgedachtem Fürstl. Hauß/den K. von D. bemeldt Schloß vnd Dorff/mit Leuten/Gütern/Bethen/Steuren/Zinsen/Gefällen/Gerichten/Freveln/Einungen/Diensten/Frondiensten/Wald/Wassern/Aeckerzn/Wiesen/Wohn/Waid/vnd allen andern Rechten/Zu-vnd Angehörungen/gnädig vnd der gestalt gelihen. worden: daß sie vnd jhre Leibserben/solches alles/zuhaben/zunutzen/zunüssen/zubesitzen/zuentsetzen vnd zugebrauchen/nach jhrem gefallen befügt / jedoch sie / die arme Leut / bey jhren gewohnlichen Bethen/Steuren vnd Diensten bleiben lassen / vnd sie darüber nicht tringen sollen. Beneben aber haben auch allwegen in gedachten Lehenbrieffen / die Lehenherren mit namlichem Beding/nicht allein/die Oeffnung in dem obgemeldten Schloß K. sondern zumal/vnd weil dieses Schloß/Stuck vnd Güter obgemeldt/in der M. Graffschafft B. gelegen/jhnen vnd jhren Erben die Fürstliche hohe Obrigkeit/Glatt/Wildbahn/Hochgericht/ Appellation, vnd was Ihren Fürstl. Gnaden als Lands-Fürsten/auß angezeigter derselben hohen Obrigkeit/ von Recht vnd Billichkeit wegen gebürt/nominatim reservirt vnd vorbehalten.

Als nun in Anno 50. auß Ursach auff nächst zuvor gehaltenem Reichs Tag zu Augspurg/die Ständ des Heiligen Reichs/Kais. Maiestätettlich Vorzhat und Bawgelt/

allervnterthänigst bewilligt/vnd weilund M. Graff E. damalen Regirender Fürst der M. Graffschafft B. von den Vnterthanen zu V. zugleich ein Contribution, gedachter Reichs Anlag halben/wie von andern M. Gräffischen Vnterthonen/erfordert: hat man sich dessen a parte angedeutter Lehens Innhaber/gegen Hochermeldt Ihzer Fürstl. Gn. in einer vnterthänige Supplication beschwert/mit Fürgebüg/daß die K. als frey Adels-Personen/in das Viertheil am N. vnd S. gehörige/ je vnd allwegen von niemand andern/dann von Wollöblicher Ritterschafft bemeldter Orten/für sich vnd jhre arme Leut beschrieben vnd belegt worden seyen. Dabey es dann selbigen mals/so viel man Nachrichtung hat/verblieben. Vnd ist dieses / wie auff Nachsuchen anderst nicht zufinden/die erste anforderung solcher Schatzung gewesen.

Nachgehents/vn~ in An. 60. hat auß Bevelch Irer Fürst. Gn. Herrn C. M. Graffen zu B. der damalen geweßte Keller O. von den armen Leuten zu V. die selbiger Zeit von den M Gräffischen Vnterthonen bewilligte fünffzehen järige Hülff/von jeder Maß Wein einen Pfenning/vnd von hundert fl. 3. ß. 6. pf. einzuziehen sich angemaßt: welches doch auff vnterthänig ansuchen vnd bitten/ihrer mit dergleichen Newerung / Schatzungen vnd Beschwärden/ gnädig zuverschonen/nochmalen in Vnterthänigkeit abgewendet worden.

In Anno 68. vnd 69. hat ebenmässig Hochgedacht Ire Fürstl. Gn. Herr M Graff C, zu B. von dero Eigenthumbs Angehörigen zu V. (als welche/in Krafft dessen/in der K. Lehenbrieff begriffnen Vorbehalts/immediate vnter der MGräffischen Lands-Fürstlichen Obrigkeitgelegen: vnd darumb nicht allein die Reichs-Hülffen/sondern auch alle Lands-Beschwärden / mit andern Vnterthonen zutragen schuldig seyn solten) die Türckenschatzung einfordern lassen.

nachgelassener Kinder/Adeliche Vormünder vnd Wittib/hierwiderumb das alte Herkommen starck urgirt, vnd mit ettlich vnterschiedlichen Quittungen bewiesen/daß die Türckenschatzung/so offt dero eine / von der Adelichen Ritterschafft bewilliget/nirgendt hin/dann in die gemeine Ritter-Truch des Viertheils im S. gelieffert worden: so ist man jedoch hieran ganß nicht ersättiget geweßt/sondern hat solch geforderte Türcken/Hülff/bey den Vnterthonen zu V. eingenommen.

Folgends/ vnd weil die Lehens Innhabere / dieser Schatzung sich bald widerumb angemaßt/ist solche in Anno 84. nochmalen/von der MGräffischen Vormundschafft der Zeitverordneten Herrn Statthalter vnd Rhäten strittig gemacht/ vnd von den Vnterthonen zu V. mit angelegten Arresten/auch wider ettlich deroselben fürgenommene Gefängnus/eingezogen worden.

Hierauff/als Ihre Fürstl. Gn. MGraff E. F. miltseeliger Gedächtnus/in die Regirung getretten/vnd dem/damals gewesnen Obervogt zu O. gnädig anbefohlen/offt angeregte Vische Schatzung/biß zu Ihrer Fürstl. Gn. ferrnerer Verordnung verbleibenzulassen/ ist es dabey also biß noch bewendet: vnd haben die Junckern K. von D. solche allzeit eingezogen/auch in die Rittertruchen/wie von Alter geliefert.

Wann vnd aber jetzt Regirenden Herzn MGraffens Fürstl. Gn. ohne langsten den Adelichen Lehens Innhabern dieser Güter/gnädig anfügen lassen/daß Ihre Fürstl. Gn. alles das jenige zu V. einzuziehen/was dero Lands-Fürstlichen hohen Obrigkeit/von Recht vnd Billichheit wegen nachfolge/einmal gesinnet sey. Insonderheit auch in Krafft angezeigter hoher Obrigkeit/die Schatzung/beedes vonder Vnterthonen/vnd der Vasallorum Güter/so viel sie deren in districtu des Lehens besitzen (welches man doch zuvor

niemaln begeret) Zu dem/nicht allein ins künffeig/sondern/so lang hero sie außständig/oder anderst wahin geliefert worden/an jetzo habenwölle. Vnd derowegen hierauff/damit man sich/so wol in diesem/als andern in künfftig ereigenden Fällen/darnach zurichten wisse/ von vns ein rechtlich Bedencken begert würdt: als erachtenwir /nach vmbständen aller vns vberschaffter Acten vnd Schreiben/nachfolgende Quaestiones zuerörtern seyn.

Erstlich: Ob Ihre Fürstl. Gn. die Herrn MGraffen zu B. Ihnen in gemein alles / was der hohen Lands-Fürstlichen Obrigkeit nachfolge: oder aber allein das Glait/Wildpänn/Hochgericht/Appellation, vnd was erst specificirten Actibus anhangt/vorbehalten.

2. Vnd zum Fall Hochermelt Ihre Fürstliche Gnaden/Ihnen alle hohe Fürstliche Obrigkeit reserviret, was vigore derselben sie bey diesem Lehen zusuchen haben.

3. Ob in Krafftdero/vor Hochernant Irer Fürstlichen Gnaden/die Reichssteur/von den Vnterthanen zu V. einzufordern.

5. Ob Ihre Fürstliche Gnaden/auch der Vasallorum Güter/mit solchen Reichs-vnd Landssteuren zubelegen bemächtiget.

6. Ob man selbiges/so diß orts die Herrn MGraffen/biß anhero bey den Vnterthonen oder Vasallis ohne eingezogen anstehenlassen/noch fordern möge.

7. Was offtgedachten Adelichen Vasallis, vermög des Lehenbrieffs/für Steuren/vnd andere gerechtsame gebüren.

8. Was für ein Vnterschied/dieser in dem Lehenbrieff gesetzter Wort: Diensten/Frondiensten. Wie auch daselbs stehende Wort: zubesitzen/vnd zuentsetzen/zuverstehen.

QUAESTIO I.

WAs nun die erste jetzt proponirter Quaestionum belangen thut/möchte gleichwol bey selbiger nicht vnscheinlich gesagt werden: In Betrachtung die Herrn MGraffen zu B. in concessione feudali, ettlich sonderbare Fäll specificiret, darinnen sie/Ihren Fürstl. Gn. die Fürstliche Hohe Obrigkeit vorbehalten: Nämblich/Glait/Wildtbann/Hohegericht/Appellation, vnd was angezeigter derselben (hoc est supra speciatim nominatis Actibus) zugehöret: daß darumben erst Hochermelt Ihre Fürstl. Gn. aller anderer/auß der Hohen Lands-Fürstlichen Obrigkeit herflieffender Gerechtigkeiten/et quae superioritati seu territoriali Iurisdictioni proprie annexa censentur, sich allerdings begeben haben. Cum quippe unius inclusio, sit exclusio omnium ceterorum. l. eum praetor. ff. de iudiciis. et ibi notata. Schraderus consil. 1. num. 314. et cons. 14. num. 19.

2. Zu dem/vnd daß in dieser clausula reservatoria, gleich zu anfangs/der Fürstlichen Hohen Obrigkeit/daß nämblich dieselbige/dem Lehenherrn vorbehalten seyn solle/gedacht würdt: Hierauff geantwort werden möcht/daß solche Generalität, durch gleich folgende specification ettlicher actuum, ad sublime territorii ius spectantium, limitirt vnd restringirt werde. Eô quod clausula generalis praecedens, restringatur ad specificata: ut ex l. 3. C. detransact. nostri deducunt Doctores. Gestaltsame/Weilund Her: Doctor R. G. seeliger/auß jetzt angezognen Vrsachen/in seinem vns mit vberschafftem Consilic, daß den Herrn MGraffen/allein in hisce specifice determinatis casibus, die Hohe Lands-Fürstliche Obrigkeit reservirt / schliessen thut.

3. Dessen jedoch/vnd anderer mehr Vrsachen/die wir darbey mit gehörigem Fleiß erwogen/vnverhindert: halten wir vnzweiffenlich darfür/daß in gemein/vnd ohne Vnterscheid/die Hohe Fürstliche Obrigkeit in allen Fällen/da ein Lands-Fürst/von Recht vnd Billichheit wegen sich selbiger zugebrauchen/samptlichen erst Hochgedachtem Lehenherrn vorbehalten/vnd Ihrer Fürstl. Gn. solche (doch ohne Nachtheil deren/ in hoc nostro casu, den Adelichen Vasallis, vigore in vestiturae insonderheit gegebner Gerechtigkeiten) zu exerciren in allwegen frey vnd bevor stehe.

4. Dann erstlichen/die Herrn MGraffen/ihnen mit außgetruckten Worten/et generaliter, die Fürstliche Hohe Obrigkeit außgedingt. Quae verborum generalitas, generaliter sane intelligenda venit.

Etenim posito genere, quaelibet eius species ultro etiam sequitur, positaque censetur. Fridericus Pruckman, ad rubr. quae sint regalia. cap. 5. num. 23. Et de natura generalis sermonis est, quod omnes casus includat. l. 1. §. quod autem. de aleatoribus. l. in fraudem. in fin: de testam. milit. l. 1. §. et generaliter. de legat. praestand. Tiraquell. ad L. si unquam. in praefat. num. 118. C. de revocand. donat. Idque potissimum procedit eoin casu, quando nulla adest ratio vel causa, generalia illa verba restringendi. Cravetta cons. 84. num. 14. et cons. 133. num. 6. lib. 1. In welchem Fall/dann wir an jetzo versiren. Weil kein scheinbare ratio angezeigt würde/warumb die Herrn MGraffen/ihnen allein das Glait/Wildbann/Hochgericht vnd Appellation vorbehalten/aber anderer/der Fürstlichen Lands-Obrigkeit immediate nachfolgender vielfältiger consequentien (de quibus in secunda agetur quaestione) sich solten begeben haben.

5. Fürs ander/ist dannenhero/vnd weil die Herrn MGraffen/erstlich/die Fürstliche Hohe Obrigkeit/vnd gleich folgends nominatim das Glat/Wildbann/Hochgericht vnd Appellation reservirt/nichts anders zuschliessen: dann das Ihre Fürstl. Gn. auch alle dergleichen/summae territorialis Iurisdictionis species, Ihro wollen vorbehalten haben. Clausula namque generalis aliquibus speciebus apposita, ad eas, quae specificatis similes sunt, porrigitur et extenditur. Post Pruckmannum Reigerus in Thasaur. Iur. tit. d. genere. num. 19. Idque maxime locum habebit in Iurisdictione; ideo, quod ea universalitatem respiciat; quae in se una est, licet multis modis exerceatur. Menoch. lib. 2. d. arbitrar. cas. 160. Vantius de nullitat: cap. ult. num. 40. Mynsing. cons. 26. num. 3. Modestin. Pistor. cons. 40. num. 37. Et in specie, quod aliquibus Regalibus expressis, etiam alia similia reservata intelligantur; si praesertim nulla verba taxativa adsint, tralatitium est. Ludovicus Romanus: cons. 271. num. 4. et cons. 262. num. 1. vol. 2. quia omissa, multis ex causis interpretatione suppleri possunt: Dd. in l. commodissime. et l. Gallus. §. quid sii ff. de lib. et postbum. ac tradit Alciat. in l. 3. d. V. S. praesertim ubi qualitas omissorum hoc suadet.

6. Quin imo, non potest dici hîc aliquid omisisse Principem investientem; cum verba ad finem illius reservatoriae clausulae posita (vnd was vns/auß angezeigter derselben Hohen Obrigkeit/von Rechts vnd Billichheit wegen gebürt) omnia omnino superioritati connexa implicet; et ad omnia immediate praecedentia (tam scilicet ad

species, quam ipsum genus) debeant referri. Relativa namque Redditiva (ei, eorum illorum, aut dictorum, etc.) referenda sunt ad omnia superiora, nisi sententiae contrariae praecessissent: quod Glossa docet, et ibidem Dd. ad fin. l. si idem. ff. de iurisdict. omnium iudicium. Idque hîc loci obtinet eo magis; ubi in redditione, non species aliqua Iurisdictionis territorialis, sed ipsum genus (auß angezeigter derselben Hohen Obrigkeit) repetitur. Quae certe verba, nullum alium sanum intellectum admittunt; quam si omnia et singula territorialem Iurisdictionem consequentia Iura, Domino feudi reservata esse dicamus.

7. Drittens/ist hierbey insonderheit zumercken/daß die Herrn MGraffen/Ihrer Fürstl. Gnaden/die Hohe Fürstliche Obrigkeit/als Lands-Fürsten/vnd demnach das Schloß/Stock/vnd Güter/in dero Fürstenthumb gelegen/vorbehalten thun. Weil derowegen ein vnstrittige Rechtslehre ist: quod quicumque probaverit legitime territorrium universale, fundatam habeat intentionem; quod universali et ordinario iure Superioritas (die Lands-Fürstliche Obrigkeit) ipsum quoque pariter concernat. Petr. de Ancharano consil. 142. num. 1. Kirchovius consil. 1. num. 18. Tom. 5. var. Ger. Iureconsultorum. Et cui competit territorium proprie sumptum, eidem competat etiam Iurisdictio, sive Ius territorio inhaerens. Camillus Borellus consil. 70. num. 34. et cons. 86. num. 11. Ac sane per confessionem, loca esse sub territorio sita (quo scil. in casu versamur, da man nämblich gesteht/vnd die Litterae investiturae selbst mit sich bringen; daß diese Lehenstuck in der MGraffschafft gelegen) Iurisdictionem ita probari, ut quascumque alias probationes infringat: auctor est Paris. cons. 121. num. 31. part. 1. Decian. resp. 40. num. 44. vol. 1. Principis siquidem Iurisdictio generalis in suo territorio vel Provincia, est notoria iuris et de iure. Wesembeccius consil. 62. num. 3. et 28. Knichen de territoriiiure. cap. 5. num. 96. ac seqq. Et intuitu universalis territorii, Princeps ipso iure fundatam habet intentionem, in omni causarum genere. Nec enim Iurisdictio illa, ad certum genus causarum est alligata: sed ad omnes in territorio exortas contro versias generaliter pertinet, omnemque Iurisdictionis et Imperii speciem (nisi exemptio sufficienter probata fuerit) complecti putatur. Indeque de omnigena Iurisdictione dubietas, per hanc territorii probationem, removetur omnis: Knichen. dict. tract. cap. 4. num. 356. et seqq. Matth. Stephani. libr. 2. de iurisdict. part. 2. cap. 7. num. 109. et seqq. Als thut hierauß wol schließlich folgen/daß die Herrn MGraffen/ ihnen nicht allein das Glait/

Appellation, etc. sondern ohne Vnterscheid vnd generaliter, alle Lands-Obrigkeit/die Ihnen als Lands-Fürsten/ in jhrem territorio, eiusque partibus singulis, von Rechts vnd Billichheit wegen zustehet/reservirt vn~ bevor enthalten haben. Effectus enim ex causa regulatur: et sequitur causatum naturam suae causae. l. 6. §. quamvis. ff. de iure patronat. l. 12. c. de iudiciis. Gloss. in nullus, ad verbum Immunis. Cod. de Decurionib. lib. 10. Cacheran. decis. 16. num. 27. Ac quicquid ex causa conceditur vel reservatur, illud secundum causam et rationem regulari et declarari debet. l. cum pater. §. dulcissime. ff. de legatis. 2. Bart. in l. pater. §. feudum. ff. de legatis. 3. Socin. ad l. si a te. col. 1. ff. de except. rei iud. Nevizan. lib. 1. Silvaenupt. num. 205. Et in terminis; quod reservatio in literis diplomaticis et gratiosis, quoad consensum in alienationibus feudalibus ac similibus (vorbehältlich der Lands-Fürstlichen Obrigkeit/etc.) Ius superioritatis ita manifesto doceat, ut ullo modo in dubietatem vocari nequeat, multis probat auctoritatibus Andr. Knichen. d. iur. superiorit. cap. 3. num. 304. et seqq.

8. Zum vierdten/folgt eben auch solches vnwidertreiblich hieraußweil die/in offt entwehnter reservatoria clausula, nicht speciatim begriffne territorialia iura (quorum in mox subsequenti secundâ quaestione, singulatim mentio fiet) eintweder bey dem Domino Feudi, oder bey dem Vasallo seyn müssen: non enim hîc datur tertium. Nun kan selbige der Vasallus jhme in keinen weg zumessen/weil sie nicht expresse in der Investitur mit gegeben worden. Imprimis enim ob Principis generalem intentionem, tituli probatione, ne dum in petitorio, sed et in possessorio opus habet, qui ius sibi territoriale asserere conatur. arg. l. 3. §. Hoc autem. vers. itaque. ff. de itin. actuque privat. Aretin. l. 1. §. fin. ff. de Aq. quot. et aest. Menoch. Rem. ret. 3. num. 590. et Recup. rem. 15. num. 469. Mascard. conclus. 1371. num. 76. Et quae ius fuperioritatis, supremamve iurisdictionem concernunt, specialem expressionem requirunt; alias numquam Tributa intelliguntur. arg. cap. 1. ibi: nisi quae specialiter. tit. quae sint regalia, in usib. feudor. Mynsing. cons. 35. num. 6. et 7. Vulteius de feud. libr. 1. cap. 5. num. 7. ubi hanc communem ait. Idque locum tuetur, sive castrum a Principe simpliciter, sive cum iurisdictione, etiam omnimodâ fuerit concessum. Covarr. p act. quaest. cap. 4.num. 6. Molin. in consvet. Par. tit. 1. §. 1. gl. 5. n. 50. et seqq. Roll. a Valle, consil. 78. num. 15. vol. 3. Thom. Michael. disp. d. iurisd. th. 68. et 69. Sixtinus lib. 1. de Regal. cap. 5. num. 76. et multis seqq.

latissime. Derentwegen/vnd weil diese Iura superioritatis dem Vasallo nicht zustehen: als müssen solche non solum vigore clausulae reservatoriae, sed et ipso iure bey dem Domino feudi, utpote ad quem territorium adhûc spectat, et adquem illa ante infeudationem indubitate pertinebant, noch zur Zeit in alleweg residiren vnd verbleiben.

9. Vnd deme zuwider sol mit nichten jrren/was hicoben in contrarium movirt vnd angezogen worden. Nam quod dicebatur, unius inclusionem alterius exclusionem importare: Hatte solches wol statt/wann in der clausula reservatoria ettliche connexat territorii iuris, cum taxativâ weren vorbehalten worden. Et praeterea modo citata regula, non habet locum, quoad ea, in quibus vel eadem, vel maior ratio incluedendi militat. gl. ad l. cum praetor. in pr. verb. videtur. ff. de iudic. Felin. c. nonne. num. 5. extr. de praesumpt. Dec. c. secundo requiris. num. 7. extr. de appellat. Ias. l. 1. §. adipiscimur. num. 4. de acquirend. possess. Porro quoque et ista regula vim suam perdit, quando coniecturae aliquae contrarium svadent. Schrader. cons. 14. num. 298. Quales coniecturas in hoc nostro casu adesse, a nobis supra adductae decidendi rationes, satis superque evincunt. in gleichem mag nicht gesagt werden: quod clausula praecedens ad specificata tantum restringi debeat. Weil bald nachgehendes abermal generaliter der Hohen Fürstlichen Obrigkeit/vnd was selbiger anhangt/gedacht würdt: darvon oben in secunda decidendi ratione, mit mehrerm gehandelt.

10. Also/daß wir schließlich bey dieser Quaestion darfür halten/ es haben die Herrn MGraffen auff diesem Lehen/Ihnen alle Lands-Fürstliche Obrigkeit / vnd was selbiger von Rechts wegen nachfolgt/ohne Vnterschied vorbehalten.

QUAESTIO II.

11. DIe Fürstliche Hohe Obrigkeit/so von den Herrn MGraffen zu B. Ihrer Fürstl. Gn. auff gegenwärtigen Lehenstucken/ nominatim vnd in gemein/wie bey der ersten Quaestion außgeführet / reserviret: würdt sonsten von vnsern Rechtslehrern/ Ius Superioritatis vel summa politica potestas, ius item terrirtorii, ius Principum aut summa iurisdictio, item die Lands. Fürstliche oder Landes Obrigkeit genennet. Thomas Michael disp. de iurisdict. th 44. Baurmeister. tract. d. iurisdict. lib. 1. cap. 6. num. 5. Ius hoc, Status Imperii, eo ipso, quod in numerum Statuum, cooptati inveniuntur; in territoriis suis, immediate Imperatori et Imperio subiectis,

perpetuo sibi concessum asserunt. Et aliud nihil est, quam omnis potestas, omneque ius, in territorio aliquo particulari, simile et aequale illi Imperio, quod Imperator sive supremus Rex, in suo Regno, sive Imperio habet universum: quo etiam nomine Imperatorem ipsum, in territoriis suis repraesentare dicuntur Imperii Status. Ioan. Ferrar. Mont. in collectan. Feudal. lib. 1. cap. 6. divis. 3. Modestinus Pistor. consil. 24. num. 1. vol. 1. Wesenb. consil. 27. num. 29. Dauth. d. restam. num. 36. Borcholt. d. Regalib. num. 7. Thom. Michaelis, dict. disp. thes. 44. et 45. Dn. D. Bidembach. quaest. nobil. prim. Exceptis tamen iis, quae Imperio ac Imperatori, in signum supremae potestatis sunt reservata. Schrad. in com. feud. part. 1. cap. 3. num. 5. Michael dict. th. 45.

12. Diese Hohe/oder Lands-Obrigkeit/ competirt vnd gebürer den Fürsten vnd vngemittelten Ständen/tam in personas, quam res, in ditionibus seu territoriis ipsorum sitas. Dann/wer ein Lands-Fürst ist/vnd Lands-Fürstliche Obrigkeit hat/dem müssen die Landsässen/das ist/selbige/so nicht allein in eines Fürsten Land/sondern vnter eines Fürsten Lands Obrigkeit seßhafft/oder mit begriffen (seu ut loquuntur nostri Doctores, qui non solum in: sed et de territorio sunt) sie seyen gleich sonsten vom Adel oder nicht/die Erb-oder Lands-Huldigung erstatten. Natta consil. 628. Gail. de arrest. cap. 6. et 7. Matth. Stephani, de iurisdict. libr. 2. cap. 7. num. 209. etc. Quod Iuramentum vulgo Homagium vel Hominium dicunt: Homo enim, Manne/Leut Leodes, Leudes, pro Subditis sumebant olim. Hotom. in Lex. Feudal.

13. Es könden auch solche Adeliche Landsässen/sie seyen gleich Vasalli oder nicht/a Principe ad Comitia Provincialia, zu den landtägen (als der ander Stand nach den Geistlichen) vocirt werden. Gail. d. arrest. cap. 7. nnm. 10. et 14.

14. So müssen zugleich die Landsässen/bey jhren Lands-Fürsten Recht nemmen/vnd Recht geben / tam in personalibus, quam realibus, active et passive: sive immediate in Aula, sive in Curia provinciali causa ventiletur; ut appellatio ad Principem postea devolvatur. Acta Ortenburg. contra Bayern. fol. 472. in fin. Gail. d. cap. 7. num. 14. Menoch. consil. 75. num. 22. et cons. 21. num. 10.

15. In Summa/ein Landsäß ist für nichts anders/quam pro Subdito, sive homine iurisdictionali zuhalten; cui in omnibus praecipi, ac mandari potest a Domino territorii: qui Ducem agnoscit ac

nominat, seinen Erbherzen vnd Lands-Fürsten/ et ei omnem oboedientiam promittit, omnique modo iurisdictioni Domini se subicit. Post Meichsnerum et Schvvanmann. aliosque ibi adductos, Paul. Matthias Wehnerus in pract. observ. de verbor. et rer. signif. in verbo, Landsässerey vnd Landsassen. Novissime Iohan. Rudinger, singular. observ. cent. 3. observ. 27. num. 3.

16. Weil vnd aber die Junckern K. von D. ratione Ihrer Person/ vnzweiffenlich Freye/ der S. Reichs-Ritterschafft/ von Alter hero incorpo rirte Adels-Personen seynd/ vnd beneben die Landsässerey / allein auff selbige zuziehen / so vnter eines Fürsten Obrigkeit gesessen/ behaußt vnd behofet. Siquidem co, quod is, qui in aliquo loco fundum vel feudum aliquod possidet, incola illius loci dici, vel in isto loco domicilium habere reputari nequeat: l. libertus. 17. §. sola. 5. ff. ad municip. l. cum neque. Cod. de incol. lib. 10. ac ratione solius bonorum possessionis, Subditus quis dici iure non possit. per l. rescripto. 6. §. ult. ff. de muner. et honor. Castrens. lib. 2. cons. 89. Matth. de Afflict. in c. 1. Qual. vas. iur. deb. Roland. a Vall. conftl. 1. vol. 3. num. 30. bene Gail. in tract. de Arrest. cap. 61. num. 8. Et Vasallus, quatenus Vasallus, quamvis res feudales in territorio Principis sitas, domicilium autem ibidem non habeat, ordinariae Principis Iurisdictioni non subiciatur: ut multis ostendit Paurmeist. de iurisdict. libr. 2. cap. 8. num. 42. Rosenth. d. feud. cap. 5. concl. 78. num. 5. et 6. Idque ex processu inter Ducem Bavariae et Comitem Ortemburgicum, in Camera Imperiali habitum, pluribus evincit Wehnerus, supra dict. loc.

17. Zu dem die Gewonheit/ da nämblich in Bayern vnd andern Oertern herkommen/daß keiner kein Adelich Gut/ sine onerosa qualitate subiectionis (der Landsässerey) besitzen vnd junhaben mag: Knichen. 3. d. iure Super. num. 342. etc. in dem Land zu S. gantz vnbekandt. Quo et conferunt trad. a M. Steph. 2. d. iurisd. p. l. cap. 7. membr. 2. n. 128.

18. Dem allem nach/ halten wir gäntzlich darfür; daß zwar wolgedachte K. von D. für keine Landsässen der MGraffschafft zuachten/ oder den Heren MGraffen/ sie K. ihrer Person halben/ anderst/ dann als Vasalli obligirt: vnd oberzehlter personalium subiectionis onerum, als daß sie nämblich/ für ein Landstand der MGraffschafft zuachten/ daselbst Recht nemmen vnd geben/ Erb-vnd Lands-Huldigung erstaten/ vnd dergleichen thun müßten/ allerdings befreyet. Etenim Vasallus et Subditus, toto genere differunt. Rosenthal. cap. 5. concl. 75.

Decian. respons. 18. num. 34. vol. 1. Wesenb. consil. 1. num. 57. Gail. de pignorc. observ. 15. num. 3. Nec fidelitatis Iuramentum, quod feudi nomine, ipse, vel per procuratorem praestat Vasallus, subiectionem arguit. Gail de arrest. cap. 7. num. 10. etc. Et magna est inter homagium et fidelitatis Iuramentum; seu inter illud, quod Subiectus et Vasallus praestat iusiurandum, discrepantia. Ut ostendit Dn. Collega noster Henricus Bocerus. tractat. de Investitur. feudi, cap. 4. num. 7. et seqq.

19. Nichts desto weniger doch/ seynd offe Wolgedachte K. von D. ratione der Kischen vnd Vmischen Lehengütern/ in Krafft auff selbigen von den Lehenheren außgedingten Reservats, sonsten den Freyen Reichs vom Adel gebürender Freyheiten/ gantz nicht fähig: sondern bleiben solche Lehengüter / der Heren MGraffen Lands-Fürstlichen Obrigkeit allerdings verhafftet. Argument. tradit. a loan. Ruding. singul. observ. cent. 4. observ. 80. et Schvvanmann. decis. 2. et 3.

20. Quamvis autem propter res, etiam ipsa persona aliquatenus obligetur, ut ex modo allegatorum Doctorum traditionibus patescit; attamen eiusmodi obligatio, quae fit propter rem, et occasione rei, magis realis, quam personalis est: Ioannes de Imola, ad Clement. Pastoralis. num. 47. de sent. et reiudicat. et rem principaliter; personam autem nequaquam vi iurisdictionis, sed duntaxat ratione bonorum et onerum, quae personis pro rebus quandoque imponuntur, afficit. Thom. Michael. th. 58. lit. b. Domicilium enim potissima causa iurisdictionis dicitur, et ubi persona est in consideratione, incolatus inspicitur. Riminald. iun. cons. 353. num. 51. et 57. lib. 4.

21. Demnach / was Ihrer Fürstl. Gn. den Heren MGraffen zu B. vigore auff diesen Lehengütern vorbehaltner Hohen Lands-Fürstlicher Obrigkeit / fur gerecht same gebüren/ quibusque Actibus superiorites explicetur (so viel für dißmal von nöten / vnd dem consulirenden Junckern zu ettwas Nachrichtung in künffeigen Fällen / vnsers vermeinens dienlich) in specie außzuführen; Berhüren selbige eintweders die Religion/ oder das gemeine Politische Wesen.

22. Nämblichen / vnd fürs erst/ da in der MGraffschafft/welches Gott der Allmächtig immer gnädiglich verhüten woll/ die Römische Catholische Religion eingeführt/ müßte auch deren Enden/ als zu V. das Publicum Exercitium geändert / vnd der MGraffschafft nachgerichtet werden. Constitut. Pacis Religionis, de Anno 55. vers. Vnd damit solcher Fried/ etc. et seq. et vers. Nach dem aber. Firma etenim ac

perpetua censetur regula: Reformationem Religionis, Superioritatis esse sequelam. Herman. Esaias Rosenkorb. in pract. forensi. cap. 29. num. final.

23. Hingegen/ob wol die Freyen vnd vngemittelte vom Adel/ nicht allein für sich selbst/ welcher vnder den approbirten Religionen sie wöllen/ für ihr Person beypflichtig seyn/ sondern selbige auch in ihren Kirchen vnd Schulen anstellen mögen: Ist doch solches/ allein respectu bonorum Imperio immediate subiectorum, vnd gar nicht von selbigen Oertern zuverstehen / darauff einem andern Stand/ die Hohe Lands-Obrigkeit gehörig. Uti ex Gyllmanno deducit Ioan. Bidembach. quaestion. 4. Dannenhero auch diß Orts denen Edlen K. vnd ihren Nachkommen/ ein andere Religion/ dann in der MGraffschafft jetzt oder in künfftig üblich seyn möcht / auff diesen Lehengütern anzustellen/ ex Constitutione illa Pacis Religiosae benommen.

24. Am andern/ demnach durch ebenmässigen Religions-Fried/ die iurisdictio Ecclesiastica, in Augustanae Confessionis Religionem, allerdings suspendiret/ §. 20. Damit aber. dict. Constit. Pacis Religiosae. Compilator. decis. seu praeiudic. Cameral. §. Religions-Fried. vers. Augustana Confessio. Et propterea omnis causarum spiritualium cognitio, aliarumque, quae alias ad forum Ecclesiasticum spectabant, nunc temporis, Augustanae Confessioni adhaerentibus Statibus competere censeatur: Iustus Springer, tract. d. pac. relig. pag. 65. et exinde ad Principes territorium et Status Imperii, Imperatori immediate subiectos, omnes Ecclesiasticorum Actuum cognitiones devolutae sint, et cumprimis Episcopalia iura: ut ita hodie apud nostrates verissimum sit, cuius est Ducatus, Principatus, territorium, seu territorii ius; eius etiam esse omne ius Episcopale, seu Iurisdictionem spiritualem. Matth. Steph. 2. d. iurisd. cap. 7. num. 471. Et idem lib. 3. d. iurisd. c. 1. num. pen. et ult. Also hat der Herr MGraff/auff diesen Lehen/ vnd darinn wohnenden Lehenbaren Vnterthonen/ in gleichem vigore generalis saepius iam dictae reservationis, die cognitionem der matrimonial: oder Ehesachen Ist auch solche/durch das MGräffisch Geistliche Consistorium, gebürendt erörtern zulassen: In verbotnen gradibus, deren/ so sich verehelichen wollen zu dispensiren: Ieem/ die Ministros Ecclesiae oder Kirchendiener zu confirmiren/die Kirchen zu visitiren vnd dergleichen Actus Ecclesiasticae Iurisdictionis, ex fidei Analogiâ zu exserciren berechtigt. Iura quippe Episcopalia, tum ea,

quae sunt Ordinis, quam quae sunt iurisdictionis et legis Diocesianae (quae Ordinariis seu Episcopis olim competebant) hodie ad Status Imperii, ex decreto, sive transactione Passaviensi pertinent: eaque ex pediri curant, tum poer Consistoria Ecclesiastica, tum per Superintendentes. Matthias Steph. lib. 3. de iurisd. part. 1. cap. 15. a pr. Et in specie, quod constitutio Ecclesiasticorum Consistoriorum, cognitio in causis matrimonialibus, et dispensatio graduum in coniunctione matrimoniali, fuperioritatem concernant; multis probat Knichen, de superioritat. iur. cap. 3. num. 232. et seqq. Pruckmann. de Regal. §. soluta potestas. fol. 231. Ioach. Steph. Instit. iur. Canon. libr. 2. cap. 1. num. 131. et seqq. Ut et ad Principes Augustanae Confessionis, per pacis Religiosae sanctionem, devolutas esse Ministrorum verbi Divini ordinationes, confirmationes, inspectiones, visitationes, depositiones, etc. att estatur supra dicto loco Knichen: idque experientia, et hactenus adductae rationes evincunt.

25. Fürs dritt/ gehören auch zu der Lands-Fürstlichen Obrigkeit/ die Administratio, Dispositio, vnd Defensio der Geistlichen Güter: Vnd steht allein einem Lands-Fürsten zu / die in seiner Lands-Obzigkeit od' territorio sich befindende /vn~ zu Abergläubischen Gottesdiensten gewidmate Güter / ad alios vere pios usus zu transferiren. Constitutio pacis Religion. de Anno 55. §. 21. Als auch dann. Item gebüret die Decimas novalium, die Zehenden von Newbrüchen einzuziehen/ regulariter dem Lands-Fürsten: vnd nicht selbigem/ so sonsten den grossen oder kleinen Zehenden/ gantz oder zum theil innen hat. Thom. Michael. disp. de iurisdict. th. 49. lit. A. et B. Valascus deiur. emphyt. quaest. 8. num. 37. et 40. Hart. Hartman. 2. pract. obsit. 53. obs. 10. num. 12.

26. Die Actus mere politicos seu civiles betreffendt/ welche der Lands-Fürstlichen Obrigkeit immediate nachfolgen/ seynd entweders zum Krieg oder zum Frieden dienlich. Zum Krieg gehöret/daß ein Lands-Fürst/ vigore der vorbehaltnen Hohen Fürstlichen Obrigkeit/ die in seinem territorio wohnende Vnterthaner (obschon sie einem andern mit Lehenschafft zugethan) mustern/ mit Waffen belegen / vnd zum Kriegswesen abrichten kan. Bidemb. quaest. nobili. 7. vers. cum portatio. Omnes enim Subditi, Principem, bello, seditionibus et aliis molitionibus tritum, praesto sequi tenentur. Knichen in comment. de Saxonic. non provocand. iur. ad verba Ducum Saxoniae. cap. 5. fol. 152. et fol. 169. Wehnerus in pract. obs. in verbo Folge. Item gehöret allhero/daß

ein Lands-Fürst die Vestungen in seinem Land gelegen/ mit Soldaten besetzen darff. Petra, d. iur. Princip. quaest. 12. nu. 402. Raudensis respons. 28. num. 30. lib. 1.

27. Wie nicht weniger die öffnung / daß nämblich solche Stätt vnd Vestungen/ einem Fürsten wider jeder mäniglich zu seinen Kriegen vnd Nöten offen seyn/ vnd darinnen niemand wider seinen Willen auffgehalten werden mag. Post VVesembecium et alios, loan. Rudinger. cent. 3. obs. 95. Quam supremae iurisdictionis speciem, in litteris investiturae, Dominus feudi, hoc nostro in casu, amplissimis verbis, et quae superioritatem necessario implicant, sibi reservavit.

28. Hieher ist auch zurechnen / Viarum publicarum securitas, specialiter ad Principem pertinens. Alciatus. in l. quuntum. 157. post num. 9. de verb. signif. Item lebendig vnd schriffeliches Glait auff den Landstrassen/ seu salvi conductus praestatio: quae pars iurisdictionis seu territorii est; et Domino territorii, iure ordinario competit. Gail. 2. obs. 64. num. 3. Ex Alexand. et Schurpf. VVesembeccius. cons. 33. num. 3. et 10. Hocque imcasu, nominatim quoque feudi Domino est reservata.

29. At vero quod attinet Actus, quibus ius superioritatis seu territorii, in pace explicatur: vellegum et politicarum ordinationum sanctionem; vel fructuum huius supremae iurisdictionis perceptionem concernunt.

30. Also müssen die Ort/ so vnter eines Fürsten Lands Obrigkeit gelegen/die gemeine Landrecht vnd Lands-Ordnungen desselbigen territorii, observiren. Ex Gailio Knichen, de iur. superiorit. cap. 3. num. 276. Etenim ius statuendi et ordinandi, seu Legum condendarum potestatem, ad merum, vel ut Bartolus in l. 3. num. 8. d. iurisd. vocat, maximum Imperium pertinere, nostri volunt Doctores. Menoch. remed. retin. poss. 3. num. 585. Roland. a Vall. consil. 42. incip., visa donatione. num. 12. vol. 2. Cephalus consil. 458. serenissimus. num. 44. et 48. Natta: cons. 672. incip. vertente. num. 7. Galman. in Symphorem: part. 1. tit. 2. d. reconvent. vol. 1. in causa. Maintz. contra Die Statt Erdfurt. num. 129. Bidemb. in nob. quaest. 7. vers. ad merum:

31. So kan ein Lands-Fürst / alle vnter seiner Obrigkeit geseßne dahin halten/ daß sie einer ley Maß vnd Gewicht gebrauchen. Quia nemo constituere potest normam et gnomonem, nisi iurisdictionemunitus: qui, si estinferior, formam et pondus ex archetypo

Principis desumere obstringitur. arg. l. modios. C. d. susceptorib. et Archlib. 10. Georg. Lopez. part. 7. tit. 7. l. 7. verb. Medidas, o varas, o pesot. fol. 27. b. Et pondera, mensuras, hisque similia, ad merum Imperium seu Superioritatem recte referri, volunt Gvid. Papae. decis. 490. Bidemb. quaest. nobil. 7. Carol. Tapia. in rep. l. ult. ff. de constit. Princ. part. 1. cap. 2. num. 50.

32. Ferrner haben die Herrn MGraffen 1 ihnen auff viel vnd offe ernanten Lebenstucken/ nominatim die Wildthänn außgedingt. Vnd ob wol in gemein darfür gehalten würdt / daß die Forstliche Obrigkeit / tamquam totum inte rale, beedes das Forstrechr vnd Wildbann / mit begreiffe; et quod haec duo coniunctim, non vero separatim Iurisdictionem Forestalem constituant: ut ex Meichsnero, Frid. Mindano, aliisque probat Wehnerus, verbo Forstrecht / Forst / Wildebann/ et adstipulatur Thom. Michael. disp. d. iurisdict. thes. 51. ac consentit Bidemb. quaest. 15. Ruding. cent. 2. obs. 42. Also/ daß die Heren MGraffen allein die Wildtbann/ Bannum ferinum, vnd nicht das Forstrecht vnd gantze Forstliche Obrigkeit/ ihnen vorbehalten zuhaben/ erachtet werden möchten.

33. Jedoch wil in alleweg scheinen/ es haben die Heren MGraffen auff diesen Gütern die völlige Forstliche Obrigkeit zusuchen. Non enim haec observatur differentia inter Wildbann vnd Forstrecht / oder Forstliche Obrigkeit / ubi ordinario iure omnigena Iurisdictio Domino territorii competit. Knichen. 2. d. pact. invest. cap. 2. num. 53. etc. Darvon wir an jetzo nichts eigentlichs schliessen könden / dieweil diß Orts mehr/was jeder Oerter von altem üblich vnd herkommen; dann/ was von den Rechts-Lehrern hiervon disputirt würdt / anzusehen/ adeoque Consuetudo, in eiusmodi servitutibus dominari soleat: ut in terminis tradiderunt, Schurff. consil. 1. cum venationes. num. 40. et 41. cent. 3. Gail. lib. 2. obs. 68. num. 1. et 2.

34. Weitter / ob wol vermög geschriebner Kaiserlichen Rechten/ es ein sonderbare Beschaffenheit mit dem ermo vnd mixto Imperio, ac simplici iurisdictione haben thut: quam rem nemo, qui de iurisdictione scripsit, non explicat. Jedoch ist es nunmehr / notissimâ omnium fere locorum consuetudine, nostrisque moribus dahin kommen; ut tam merum, quam mixtum Imperium, vocabulo altae iurisdictionis contineri existimetur: ita, ut is, qui habet maximam iurisdictionem, hoc est, die Hohe Obrigkeit / oder Hohe-Gericht / simul

habeat merum et mixtum Imperium. Sic et nostris pariter moribus, inserior iurisdictio, hoc est, die nidere Obrigkeit / oder nidere Gericht / non solum complectitur, quae vulgo ad simplicem iurisdictionem referuntur; sed et nonnulla ex iis continet, quae sunt Imperii mixti. Speckhan. 1. cent. quaest. 90. Coler. in process. part. 2. cap. l. num. 105. Mod. Pistor. in quaest. illust. 61. num. 3. Schneiden. d. feud. in 2. part. num. 85. Matth. Steph. lib. l. d. iurisd. cap. 3. num. 70. et seqq. Andr. Knich. de privil. Duc. Sax. pag. 124. Dan. Moller. lib. 4. semestr. cap. 45. num. 1. Wehner. v. Gericht/ Obergericht. Ut proinde differentia Imperii meri et mixti, hodie in Republica nostra pene abolita esse videatur.

35. Wann nun die Herrn MGraffen/ ihnen auch insonderheit die Hohe Gericht/ seu merum Imperium vorbehalten/ vnd den Adelichen Vasallis allein die nidere Gericht: Wiein 7. quaest. angezeigt (retentâ tamen de appellationibus cognitione) in feudum concedirt oder gelihen. Dannenhero haben sie auff diesen Lehenstücken/ alle Mißhandlung vnd Vbelthaten zurecht fertigen/die da Haut vnd Haar/ Leib-vnd Lebens straff betreffen. Qui enim habet iurisdictionem superiorem, das Ober- vnd Halsgericht/ is habet potestatem gladii, et sic ius animadvertendi in facinorosos homines: ita ut de omnibus criminibus, publicis et privatis cognoscere et iudicare possit; ut est crimen. Homicidii, Adulterii, Falsi, Incestus, Stupri, Incendii, Furti, etc. Coler. in process. exsec. part. 2. cap. 1. num. 124. Schneid. in Epit. feud. part. 2. num. 85. Rudinger. cent. 2. obs. 70. num. 2. Qualia multa alia crimina et delicta, quae a mero Imperio vindicantur, sigillatim enumerat Chassan. in consvet. Burg. rubr. 1. vers. Et droicts d' icelles, etc. ut et Matth. Wehnerus. verb. Zent/ Fraiß. Unde fit, quod etiam ad eum, so die Hohe Gericht hat / spectet cognitio iniuriae realis atrocis. Wann man nämblich den injurianten/ deßhalb von Obrigkeit wegen mit einer Straff anzusehen / begeret.

36. So hält man auch darfür / daß / wem die nidere Gericht zuständig / selbiger niemand ein Statt oder Dorff verbieten / oder darein confiniren möge. l. nulli. iunct. gl. in verb. facultatem. Cod. de sent. et interloc. omn. iud. Alex. de Imol. in l. magistratibus. ff. de iurisd. Schneid. de Feud. cap. 2. num. 89. Gylman. Symphorem. Tom. 2. part. 3. tit. 10. voto 2. fol. 235. Similis etiam est conditionis, damnatio in metalla: privatio libertatis, etc. Bolog. ad l. Imperium. ff. de iurisd. num. 39. et 71. Ibidem. Cagnol. num. 204. et seqq.

37. Condemnatio pariter ad perpetuos carceres: Bolog. num. 72. Cagnol. num. 218. 220. 221. quin imo carceratio itidem ad tempus, ad effectum puniendi crimen aliquod, est Imperii meri. Bologn. num. 73. Caccialup. num. 29. Valasc. num. 167.

38. Solus item is, cui merum competit Imperium, poterit fustigare, seu virgis aut flagellis castigare, mit Rutten außhawen: auriculas abscindere. Iacob. d. S. Georg. in sua Invest. gl. cum mero et mixto. num. 4. Andr. Knichen. in tractat. de sublim. et reg. territor. iur. cap. 3. num. 391. Emer. a Rosb. in pract. civil. cap. 2. num. 9. Dahin auch Halßeisen / Lastersstein/ vnd andere dergleichen Gerichts-Zwang zu referiren. Mynsing. respons. 16. num. 29. Zasius, num. 23. ad l. Imperium. ff. de iurisdict. Bologn. ibid. notab. 4. num. 43. Gylman. Tom. 2. part. 3. tit. 10. voto. 2. fol. 236.

39. Item die Gefängnus / seu carcer custodiae in criminalibus, vel ob delictum aliquod grave, meri quoque Imperii est. Prosper. Farin. in suâ prax. crim. lib. 1. tit. 4. quaest. 27. num. 6. et seq. Emer. a Rosb. in process. iudic. tit. 2. num. 13. Hartm. pract. obs. tit. 50. obs. 4.

40. Item die Macht/ Peinliche Frag oder Folterung anzulegen. Emeric. a Rosb. tit. 2. num. 14. in pract. civil. Gail. lib. 2. de pac. publ. cap. 2. num. 16. Bidemb. quaest. 7. fol. 46.

41. Non nisi mero gaudentes Imperio, Vrphets-Verschreibungen / obligationes iuratas, et Elogia de non vindicando carcere, a delinquentibus (qui scilicet ex admisso facinore, vel in corpore aut vitâ puniri potuissent) sumere potest. Bidemb. quaest. 7. fol. 48.

42. Vnd können die Adelichen vasalli, die custodiam et inquisitionem, exbannitiones hominum facinorosorum, etc. cognitionem de criminibus, etc. Ihnen vnsers vermeinens nicht zumessen/ es were dann anderst hergebracht. Dann wiewol es an ettlichen Orten im Reich/ mit der Hohen Obrigkeit also beschaffen ist / daß der einen Herzschafft cognitio causarum criminalium, der andern aber die blosse Exsecution des Schwerts zuständig ist. Jedoch begreifft das Wort (Hochgericht) nach gemeinen Rechten/ bevorab in diesen Landen / secundum morem Regionis, vnd in Teutscher Spraach / totum merum, et magnâ etiam ex parte mixtum Imperium. Ut docet et testatur Schneidewin. part. 2. quaest. 6. num. 85. in Epit. feudal. Recteque Bologn. post Doctores, in l. Imperium. ff. de iurisdict. num. 14. et seq. scribit: Quando iustitia administratur super persecutionibus

criminalibus, quod tunc iurisdictio sit merum Imperium. Id quod confirmatur et hoc Argumento: Eo, quod merum Imperium sit quid totum et integrale, cuius pars est criminalis iurisdictio. Unde propter partem istam, totum ipsum eiusdem naturae cum parte censetur. l. 3. §. incertum. ff. de acquir. poss. et l. locus. cum ibi not. ff. eod. Id quod in feudis quoque observandum esse, ostendit Bl. in cap. 1. §. cum enim. col. 2. de content. int. Dom. et fid. num. 2. Cum et IC. ipse, merum Imperium non aliter definiat, quam quod sit ius gladii, et potestas animadvertendi in facinorosos. Quod ius, de iure non capitalem tantum animad versionem, sed omnem omnino graviorem coercitionem, et omnes a Bart. desrgnatos meri Imperii gradus, comprehendere vulgo putatur. l. si quid erit. de offic. Procons. Quibus subscribit Zas. in saep. d. l. Imperium. interpretatione. num. 2. et 3. et num. 7. et 8. ubi docet: merum Imperium esse potestatem sanguinis et vindictae publicae, vel iurisdictionem gladio instructam; quâ ad publicam utilitatem, in facinorosos animadvertitur. Ut sub gladii potestate, potestas poenae corporalis intelligatur, quae potestas in poenis corporalibus constitit: puta in poenis mortis naturalis, vel civilis infligendis, in exilium aliquem agendo, in damnando in metalla, deportando, igni et aquâ interdicendo; et ut poenae etiam pecuniariae includantur, quae propter crimina imponuntur, ubi publicae utilitatis interest, ut puniantur. Idemque tenet Casp. Valasc. ibid. num. 157. et 2. seqq. ut et Seb. Sapia. docet, omnem causam criminalem, meri Imperii esse. num. 17.

43. Et cum eiusdem sit absolvere, cuius est condemnare: idcirco absolutio quoque eorum, qui propter crimina accusantur, aut capti sunt; Item die Begnadigung / ad neminem alium pertinent, quam ad Dominum Imperii meri: Ita sentit Bologn. num. 143. Cacoialup. num. 30. Valasc. num. 64. et Longoval. num. 13. Bidemb. supr. dict. quaest. 7. fol. 10. quia contrariorum est eadem ratio. per. vulg.

44. Ad eum porro, qui habet merum Imperium, pertinent etiam Confiscationes bonorum, poenae, mulctae, et omnes reditus causarum criminalium: cum sint fructus iurisdictionis. Bart. et alii Dd. com. in l. ult. ff. sol. matr. Iacob. de S. Georg. in verb. cum meromixto. num. 8. Qui enim iurisdictionem aliquam iuste quaesitam habet, reditus itidem fructusque inde provenientes, suos facit: ita ut iurisdictionem sequi dicantur. Arg. l. 5. C. de mod. mulct. Hieronym. a Mont. tract. de

finib. regund. cap. 52. num. 5. Menoch. remed. retinend. 3. num. 582. Da hingegen sie die Vnkosten der peinlichen Rechefertigung/ vnd anders / was auff die Hohe Gericht gehet / selbs zutragen schuldig. Surd. cons. 83. num. 9. et 10. lib. 1.

45. Ad merum quoque Imperium, quod territorii iure competit Principi, etiam bona veniunt morientium sine herede. Bertrand. cons. 276. num. 17. lib. 3. lacobin. supr. d. loc. Nic. Boerius. decis. 50. n. 14. Knichen. 2. de vestit. pact. cap. 1. num. 145. etc. Dan. Mollerus. lib. semest. 4. cap. 45. num. 10.

46. Dem allem nach erscheint/daß die Hern MGraffen/in Krafft außgedingten Reservats/Gewalt/ Recht vnd Macht haben/ alle maleficische Personen zufahen/ einzuziehen/ zubewahren/ berechten/ torquiren/ condemniren vnd absolviren zulassen. Auch zustraffen am Leben/ am Leib/ an Ehren/ oder an Gut / wie es die Recht vnd die Vmbstände eines jeden criminis erfordern oder erleiden. Ihrer Fürstl. Gn. seynd darzu von derselben Obrigkeit wegen/ alle confiscationes zuständig: vnd in gemein alle vnd jede zu der Hohen Obrigkeit / per omnes gradus gehorige Iura, Nutzungen/ Recht vnd Gerechtigkeiten. Welchem zugleich / der Gewalt / die peinliche Leibsstraff / in ein Geltstraff zuverwenden / oder die Straff nacjh gelegenheit eines jeden maleficii. zuschärpffen oder zumiltern/ wie dann zu Gnaden gar nachlassen vnd zuschencken/ ohne Mittel anhangt vnd nachfolget. Per ea, quae docent Bart. et Dd. in l. etsi severior. Cod. de infam. Mynsing. cent. 4. obs. 81.

47. Vnd halten wir/de Actibus, quae ex Superioritatis iure meroque Imperio profluunt, weitläuffiger zuhandlen / wie sonsten wol geschehen möcht/der ent wegen vnnot seyn: weil mit einem Wort / alles/ was einer Obrigkeit zustehet / vnd selbige zugebieten verbieten/ oder sonsten / als ein Obrigkeit zuhandlen / bemächtiget / auch auff diesen Lehenstücken vorzunemmen/vnd ins Werck zusetzen/der Herz MGraff berechtigt. Da es allein selbigen iuribus, welche den Edlen K. nominatim mit dem Lehen gelihen / vnd darvon in septimâ quaestione außführlich gehandelt werden sol/keinen Abbruch gebehren thut.

48. Cum Altum seu summum Imperium, ac omnimoda et suprema iurisdictio, latissime sese extendat: ita, ut non tam criminalium, quam et civilium causarum cognitionem habere censeatur. Per textum expressum, in tit. d. pace Constantiae. in usib. feudor § nos. Romanorum. ibi: in iurisdictione, tam in causis criminalibus, quam causis pecuniariis. Atque ex sententia Vultei, in tract. d iurisprud. Roman.

Suprema Iurisdictio, recte Ius statuendi aliquid de negotio vel criminali vel civili: aut, ut Goeddaeus vult, disp. d. iurisd. th. 1. disp. vol. 1. de quâcumque re cognoscendi et iudicandi potestas dicatur: sicut et Wesembeccius in paratit. eo intuitu, Iurisdictionem generice sumptam, publicam de causis cognoscendi potestatem definit. Inde non solum Regalia tam maiora, quam minora, nec solum ea, quae in c. unico. quae sint regal. in usib. feudor. sunt expressa: sed et Iurisdictionalia, merum et mixtum Imperium (quae hodie ex usu recepto pro Regalibus habentur) Superioritatis iure, Principes in suis territoriis sibi vendicant. Post multos ase allegatos Thomas Michael. disput. d. iurisdict. thes. 46. Nisi per disertam et specialem concessionem, generali derogetur Superioritatis iuri. Knichen. cap. 5. d. iur. territ. num. 133. et multis seqq.

QUAESTIO III.

49. SJe Reichssteur / darvon in gegenwärtiger Quaestion zu handlen/ würdt selbige genant/ welche a Caesare, ex placitis Imperii et Statuum voluntate atque consensu, zu Befürderung/ Handhabung vnd Rettung des allgemeinen Nutzens/ necessitate postulante, et ob publicam utilitatem, pacem et tranquillitatem, in Imperio conservandam, den gemeinen Ständen/ mit dieser Bescheidenheit indicirt oder aufferlegt würdt; daß sie solche Steur von ihren Vnterthanen colligiren oder einfordern/folgendts an gewisse Ort oder Lege-Stätt verschaffen: doch vber die in matricula Imperii jedem designirte Summ/ nichts nicht exigiren; oder in ihren eignen Nutzen verwenden sollen. Reichs. Abschieb. d. Anno 1547. Spirae, Anno 48. Augustae. 57. Ratispon. 66. Augustae. Gail. 2. observ. 53. a princ. Matth. Wehner. in pract. observ. verb. Schatzung. §. Et est collecta generalis, etc. Ita, ut indictio huiusmodi generalis Collectae, non a Statibus vigore Regalium, Subditis suis iure proprio im ponatur; sed subcollectio illa, magis in modum exsecutionis veniat. Ioan. Ruding. cent. 4. obs. 29. Post Sixtin. de Regalib. lib. 2. cap. 14. num. 31. Sicque inter hanc et Provincialem Collectam, de quâ insubsequentis agetur quaestionis resolutione; non modo, quoad auctoritatem, sed etiam quoad effectum, discrepantia sit haud exigua. Casp. Klocke. disp. de contrib. Basileens. disput. inserta, th. 9.

50. Daß nun solche Reichssteur / die Heren MGraffen zu B. von diesen Lehenbaren Unterthanen/in keinen weg (wie von andern der

MGraffschaft B. Hindersässen) einzufordern haben; möcht auß folgenden rationibus erachtet vnd geschlossen werden. Dann erstlich ist notori vnd männiglich im Reich bekandt / daß die Freye Adeliche Ritterschafft im Land zu S. von vnverdencklichen Jaren/ durch wolhergebrachte Privilegien oder Freyheiten/so wol für sich/ als ihre Vnterthanen/ aller Schatzung vnd dergleichen Beschwärden/ sonderlichen aber von denen Collectis, welche a Statibus Imperii, Caesareae Maiestati zugeben verwilligt werden / allerdings eximirt vnd befreyt seyen. Quod Bidemb. ex Recess. Imp. quam plurimisapprobat, quaest. 18. num. 1. et ult. Vnd würdt die Freye Ritterschafft im Schwäbischen / als auch Fränckischen vnd Rheinländischen Kraiß / nicht in partem Imperii onerum vocirt: dann sie eben der Vrsachen / et ex singulari Privilegio, nicht vnter die Status Imperii dieser Zeit gezogen/damit gedachte Adeliche Ritter schaft/ der gemeinen Reichs-Beschwärden geübriget seyn möge. Acta Brunsvvicens. in fol. part. 2. pag. 36. Darumb es mit der Ritterschafft / welche nicht zu den Reichstägen erfordert / vnd in solche Reichssteur bewilligt/viel ein andere Beschaffenheit / dann mit andern des H. Röm. Reichs-Ständen haben thut / welchen ihr gewisser Anschlag aufferlegt. Der Vrsach auch biß anhero / von Kais. Majestät/ in obligenden Reichsnöten/sie die Ritterschafft/vmb ein mitleidenliche Hülff / ohn einigen gewissen Anschlag / fast allwegen ersucht worden. Id quod Imperii passim inculcant Recessus, praesertim vero der Reichs-Abschied/ de Anno 1500. §. Wir oder der / etc.

51. Nun gebüret/vermög der Rechten/allen löblichen Lands-Fürsten vnd Obrigkeiten / daß sie die gefreyten Personen/ insonderheit die vom Adel / bey ihren Freyheiten vnverzuckt vnd vngejrret /schützen vnd vnd verbleiben lassen. Pro ut tradit Coepol. in tract. d. Imper. mil. delig. §. Nobilitatis et iam causa. num. 39. Omnes boni, inquit Cicero, pro Sestio, semper Nobolitati favemus: et quia utile est Rei publicae Nobiles esse homines, dignos maioribus suis; et quia valere debet apud nos, clatorum hominum, senex de Republ. meritorum memoria, etiam mortuorum.

52. Goscheinet zum andern / daß dieses alles in gegenwärtigem casu desto mehr statt hab / weil von vielen Jaren / vnd wie wir berichtet werd???n / ante Annum 1550. von den Heren MGraffen dieser Reichssteur halb /niemaln kein Anforderung geschehen: sondern selbige zuvor iederzeit / und so offt Lobliche Ritterschafft / vorgangedeuter massen ein

mitleidende Hülff bewilligt / solche allweg von den Vnterthanen zu U. durch die Adeliche Vasallos eingezogen / vnd neben ihrer Angebür/ in die gemeine Rittertruch des Viertheils am S Wald eingeschüttet / auch darumb quittirt worden. Certi vero iuris est, quod solutiones Collectarum, inducant quasi possessionem, et praescriptionem. text. in c. querelam. extr. de elect. Natta cons. 204. per totum. vol. 1. incip. vertitur controversia, etc. Et in materiâ Collectarum, esse consuetudinem maximi momenti, respondit inter modernos, post alios Peregr. cons. 102. num. 11. vol. 1. Bertazz. confil. civil. 27. num. 10. Flam. de Rub. cons. 1. n. 16. part. 1. Ioan. Pet. Surd. consil. 289. num. 13. Nicol. Reusner. cons. 2. nu. 47. et 52. lib. 1. Et eam, uti Reginam attendendam, laudat Petr. Anton. de Petr. tract. de potest. Princip. capitis 4. part. 1. per tot. tam in indicendis, quam non exigendis. Bursat. cons. 186. num. 11. vers. quodque graviter. Mynfing. resp. 1. num. 44. et inde aliquot seq. decad. 14. Dannenhero durch dieses lange Herkommen / die Löbliche Ritterschafft / ob gleich das Dorff U. nicht immediate vnter das Reich gehörig / ein solche Gerechtigkeit erlangt zuhaben / erachtet werden möcht / vigore deren / die Vische Reichs steur / in die Rittertruchen gehorig /vnd dem MGräffischen territorio zu seiner Angebür / in keinen weg zu gutem kommen solle. Potest enim quis, in alterius territorio speciatim acquirere ius collectandi, in praedio, villâ, pago. Bonaque illa, si posuerit in aestimum vel catastrum; tunc ex speciali conventione, Privilegio, aut praescriptione, non territorii iure, ad ipsum spectare censentur Collectae. Knichen. de iur. superiorit. cap. 3. num. 350. et seq.

53. Vnd. ob wol ein Actus ettlich fürgangen/oder beygebracht werden möcht / daß die Heren MGraffen ein mal zwey / solche Reichssteuren zu U. von den Vnterthanen daselbst eingezogen: so ist doch solches berichter massen/ mit gewaltthätigem Ernst/ vnd Beyfahung der Vnterthanen / auch zu der Zeit geschehen / da die damals lebende Adeliche Vasalli noch minder järig / vnd sub Tutelâ gewesen. Inmassen die Acten / bey der dritten MGräffischen Anforderung / mehrers Innhalts mit sich bringen. Per Actus autem meticulosos et violentos, subiectio quaeritur minime. Petr. de fideicommiss. quaest. 12. num. 242. et 251. etc. et num. 436.

54. Drittens/würde dieses auch darmie bestärckt / weil noch andere viel vom Adel/so in der MGraffschafft seßhafft / als von F. Q. U. vnd S. die zum theil auch in MGräffischer Hoher Obrigkeit Flecken ligen

haben: nichts desto weniger ihr Anlag / in die Rittertruchen des S Waldischen Viertheils vberantworten sollen / wie solches zur Zeit der andern MGräffischen Anforderung eingewendt worden.

55. Vnd weil fürs vierdt / auß oberzehltem zubesorgen / daß die Ritt erschafft diese Anlag/ wie von Alter vnd fast bißhero / noch ferener von den Uischen Vnterthanen / einzufordern sich anmassen mochte: würde hierauß / vnd zum Fall die Heren MGraffen ebenmässig auff ihrer Anforderung beharren solten/diese höchste Vnbillichheit erfolgen/ daß die arme Leut zu U. doppelte schatzung zugeben/ getrungen würden. Cum tamen non possit ab aliquo saepius, quam semel exigi Collecta. Ioan. de Plat. in l. Indictiones C. de annon. et tribut. lib. 10. Bald. in l. etiam. num. 15. Cod. de exsecut. rei iudic. Petr. de Ubald. de Collect. n. 35. Cravett. de antiquit. temp. part. 4. §. Maeteria singularitatis. num. 33. et con. 24. num. 7. Roland. a Vall. confil. 1. num. 21. vol. 2. Gail. obs. 53. nu. 3. 9. et 10. lib. 2. qui uchementer iniquum, contra bonam fidem, et Subditis longe gravissimum esse addit, si quis duobus locis collectaretur: ac eiusdem rei collectas, diversis a Dominis bis exigi non o???o tere. Adducens interim ita constituentes Recessus Imperii, de Anno 30. et 41. ac probat Bernh. Grae. libr. 2. concl. 53. considerat. 1. num. ult.

56. Darzu dann fürs fünffte kompt/ daß die Adeliche Vasalli, mit dem Schloß K. vnd Dorff U. mit Leuten/Gütern/Bethen/Steuren/ Zinsen/ etc. belehnet seyn: auß welchem/ weilund Herr D. R. G. seelig/ in primâ decidendi ratione seines vns mit vberschafften Consilii, schliessen thut/ daß dem Lehenheren/ das Ius collectandi nicht/sondern nunmehr dem Vasallo solches gebüren thue. Eo, quod Dominus directus ius collectandi, quod ante in vestituram habuit, a se abdicaverit, et Vasallo concesserit.

57. Vnd ob wol die Heren MGräffische Rhät/das Wort (Steur) in dem Lehenbrieff begriffen/ nicht auff die Reichsschatzung/ sondern auff andere Zinß ziehen wollen: läßt man sich doch a parte der Junckern K. beduncken/ daß solche Interpretatio darumb nicht statt finden mög / weil einmal genugsam darzuthun / daß sie jederzeit kein andere Zinß/ als die/ so samptlich im Lehenbrieff/biß an die Steur specificirt / empfangen.

RATIONES DECIDENDI.

58. ABer dessen alles vnangesehen/ könden wir einmal anderst nicht erachten/ dann daß die Heren MGraffen von dero Eigenthumbs Vnterthanen zu U. vnd welche zumal noch heutiges Tags/ in Krafft des Reservats/vnter der MGräffischen Hohen Lands-Pbrigkeit gesessen/ die Reichssteuren in gebürender Proportz einzuziehen/ wol berechtigt: Also selbige mit nichten in die Rittertruch gehorig / sondern vnter die Quotam, damit die MGraffschafft in der Reichs matricul angelegt/ gerechnet werden / vnd deren zu gut kommen solle.

59. Dan erstlich von der Reichssteur (utpote, quae est de Reservatis Imperatoris) nemo cuiuscumque sit Status, immunis esse censetur: eamque non obstante ullâ praescriptione, pacto vel Privilegio, a Subditis exigere possunt Principes, aliique Imperii Status: Wie zusehen / auß dem Reichs-Abschied zu Regenspurg/ Anno 94. Et hoc idem arguit Recessus Imperii Augustanus, de Anno 1548. pag. 16. fac. 2. His verbis: Daß derowegen ein jede Obrigkeit Macht haben solle/ ihre Vnterthanen/ Geistlich vnd Weltlich / sie seyn exempt oder nicht exempt / gefreyet oder nicht gefreyt / mit Steur zubelegen: doch höher oder weiter nicht / dann so ferr einer jeden Obrigkeit gebürende Anlag sich erstrecket.

60. Wann nun die Vnterthanen zu U. ratione der Regalien/ iurisque territorii respectu, nicht Kumbische/ sondern MGraffische Vnterthanen allerdings seynd vnd verblieben / wie mehrers in mox subsequenti quaestione, angezeigt werden sol/vnd einmal kein Privilegium, Exemption oder Freyheit wider die Türckenschatzung oder andere Reichsbeschwärden fürzuschützen haben: oder da sie schon dergleichen was hätten / in solchen Fällen / selbiges sie nicht fristen möchte. Als folgt hierauß vnwidertreiblich/ daß solcher Reichssteuren zu ihrem geburenden Antheil / vielgedachte von U. sich so wenig / als andere MGräffische Vnterthanen zuentschütten haben: Sondern das Ius die Reichssteuren zu indiciren/ zu imperiren and einzubringen/ niemand/ dann den Heren MGraffen / von der Kais. Maiestät / vnd des H. Reichs wegen zuständig. Als welcher Fürstl. Gn. daselbsten beedes das territorii Ius, vnd gladii potestatem, et ita omne Imperium haben. Quippe, quae expediuntur nobili officio, ad publicam tantum utilitatem; praesertim, si coercitionem personalem vel realem desiderent, pertinent tantum ad eum, cui merum et mixtum Imperium

competit. Quodque Collectae, quae in Imperio successerunt in locum extraordinariae collationis, ad Regalis nominis felicissimam expeditionem; hodie Regaliim et meri Imperii vigore imponantur, tradit idem Gail. praed. obs. et obs. 52. num. 22. et obs. seq. Decian. consil. 41. num. 41. et num. 128. vol. 2. Wesemb. consil. 45. num. 2. 3. 8. et 20. Bald. in tit. quae sint Regalia. num. 6.

61. Fürs ander/können die Vnterthanen zu U. in keinen weg behaupten/ daß ste der Reichssteuren/ welche nämblich/ die gemeine Ständ bewilligt/befreyt: vnd allein/ wann die Ritter schaffe ebenmässig zu einer Reichs. Hulff bewege würdt/ sie von U. mit contributren/ vnd solche contribution in die Rittereruch liefern mögen. Angesehen erst alsdann solche Contributiones in die Rirrertruchen gehörig/wann sie von freyen Adelichen/ vnd niemand andern vnt erworffnen Gütern oder Vnterthanen/gesamblet werden. Etenim Suevicae Nobilitatis Privilegia, tantum ad nobilia et libera praedia; nequaquam veroad ea, quae mediate Imperio, et alterius Status territoriali Iurisdictioni immediate subiecta sunt, extendi debent vel possunt. Argum. tradit. a Dn. Bidemb. quaest. 1. num. 7. Et inde consequenter, tantum modo de liberis et immediate Imperio subiectis praediis, in arcam Circuli equestris inferri debet contributio. Gylman. in Symphorem. supplic. Tom. 1. tit. 4. fol. 299. hûcque referri possunt omnia, quae disput at Dn. D. Bidemb. quaest. 18. et 19. Quem admodum generaliter ohne Mirtel dem Reich vnterworffen seyn/ non alio intellectu accipi posse dicitur; quam si bona quoque, quorum nomine principaliter litigatur, itidem immediate Imperio subsint, eorumque nomine Imperii Statum, impertrans extra controversiam repraesentet et referat: quod asserit Auctor decis. Camer. quae iunctae sunt observationib. Schvvanmann. decis. 2. num. 4. et 31. Ruding. cent. 4. observ. 80. et 81.

62. Wann dann allein von selbigen Adelichen Gütern/welche von aller Subiection frey/vnd dem H. Röm. Reich ohne Mittel vnterworffen/ daß man darvon in die gemeine Ritterrerch contribuiren sol/gesagt werden mag. Hoc ipsum etenim specifica differentia, et proprium, quod aiunt, propriissimum est; iis solummodo bonis conveniens, quae immediate Imperio subiecta sunt, eaque qualitate et affectione peculiari, ab aliis mediate Imperio subiacentibus bonis differre putantur. Vnd aber die gegenwärtige Lehenstuck/nicht vngemittelte bona seynd: per ea, quae tradit ruding. cent. 2. obs. 65. Als folge

wolschließlich hierauß / daß auff offe angedeuten diesen Gütern wohnende Vnterthanen / mit der Ritterschaffe Anlagen nichts zuthun/ noch von selbiger belegt/ oder in die Rittertruch ert was einzuschütten/angehalten werden mögen.

63. Tertio, ist allhie sonderlich wol in Acht zunemmen/ daß diese Lehenstuck/ ehe vnd dann/ das Adeliche Geschlecht der K. damit investirt oder belehner ware; in: vnd de territorio der M Graffschafft B. gehalten worden: Also / die daselbst wohnende Vnterthanen/ zugleich mit andern MGräffischen Hindersässen/ die jederzeit auffgelegte Angebür der Reichssteuren zurragen schuldig geweßt: vnd die der gantzen MGraffschafft obligende Competentz/dannoch von jhnen vmb ettwas obertragen vnd geringert worden. Nun würdt von den Rechtsgelehrten communiter dahin geschlossen / daß ein fürft / einen Theil seines Lands / in keinen weg der gestalt auß Handen lassen/ oder demembriren könde / daß dardurch die Beschwärden auff die übrige Vnterthanen allein erwa chsen/vn~ gehäuffer werden. Ac quamvis Princeps verbis usus fuerit amplissimis, numquam tamen a se eam potestatem, eque Iura abicâsse, in aliumve transtulisse censetur, quib us vel Principali Dignitati, Superioritative, aliquid vel decedit, vel onera communia adgravantur. Aug. tradit. a Molinae. ad consvet. Paris, tit. 1. §. 1. gl. 5. in verbo le fief. num. 49. consentit Surd. cons. 275. per tot. vol. 2. Peregrin. de iur. Fisc. 1. c. de iis, qui iura fiscael. haeb. num. 98. Collectores Symphorem, supplic. Cameral. Tom. 1. part. 1. tit. 2. de reconvent. voto 1. num. 176. etc. fol. 125. col. 1. etc. Maxime enim propterea Principi licitum permissumque non censetur, Civitates aut Subditos suos alienare, quod tali seiunctione, reliquorum, qui sub Principe alienante manent, onera adgravantur; et in totius Rei publicae detrimentum, tum ob Collectas, tum ob incommoda alia hoc vergat. Pruckman. tract. de Regalib. §. soluta potestas. essect. 6. fol. 457. num. 23. et 76. Et hinc investitura Feudi, a Principe Nobili facta, non gaudet immunitate in praeiudicium Universitatis, tamquam tertii: et Nobilis contra ius publicum, nec per Privilegium Principis, nec sibi, nec suis acquirere potest muneris immunitatem, Aegidius Thomaetus, tract. d. Collectis, fol. 321. num. 19. 35. et seqq. et fol. 632. per discurs.

RESPONSIO AD CONTRARIA.

64. VNd diesem sol zuwider nicht jurien/ was bey der ersten ratione dubitandi, von deren vom Adel/ so wolauch ihrer

Vnterthanen Freyheiten/ vnd daß sie von den gemeinen Reichs=Anlagen der Stände befreyt/auß zeführet. Dann solche Freyheiten vigore decidendi rationis secundae, allein von denen/ dem H. Reichvnmittelbar vnderworffnen Gütern zuverstehen: vnd gar nicht auff selbige zu ziehen seyn/ die vnter eines Stands oder Fürstens Hoher Landes Obrigkeite kundtlich gelegen.

65. Als mag auch die ander dubitandi ratio wenig fristen/ dann ob schon von Anno 1499. zu der Zeit die erste investitur er theile / diß auff 1550. all wegen von denen zu U. in die gemeine Ritterruch contribuirt worden seyn solt (welches doch von den MGräffischen in vns oberschafften Actis widersprochen würdt/auch/daß es conscio Domino Fendi beschehen/ noch nicht bewiesen ist) jedoch werden solche Actus alle darmit enervirt/weil man gestehen muß/ vnd an ihm felbs kundet darist/daß diese Lehenstuck/ in der MGraffschaft/ vnd unter selbiger Fürstlichen Obrigkeit gelegen. quae intentio fundata, eius censetur esse efficaciae, ut absorbeat Actus: etiam si adversus illam plures et antiquiores, qui deduxerit. Cum enim ostensum fuerit, sine causâ possideri; etiam effectus, ipsanimirum possessio, hoc in casu nullius erit momenti: quia Domino territorii, et ad quem illud concessionibus Imperatoriis spectare edocetur, Ius commune favet; aiii vero, Actum aliquem Superioritati connexum exercenti, Ius ipsum resistit, Knichen. de iur. Superiorit. cap 5. num. 104. et multis seqq.

66. So hätte auch die Ritterschaft/ non nisi interstitio, cuius initium memoriae expers censetur, dergleichen particulare. Ius (collectandi nimirum die Subditos zu V.) in dem MGräffischen Territorio, erlangen können. Oder/da sie je sich einer ringern Zeit behelffen wolten / müßte ein Titulus huius possessionis beygebracht werden. alioquin in specie non edocto Titulo, ne quidem remedium attentati, etiam pendente lite contra territorii Dominum, locum sibi vendicat. Knichen. d. loc. num. 137. et seq.

67. Zu dem seynd die Junckern K. oder die Ritterschafft/wenig Zeit/vnd seithero Anno 50. niemalen in quietâ possessione, die Anlagen von den Vtschen Vnterthanen einzusordern / gewesen. So haben auch seithero ettlich vnterschiedliche mal/die MGräffische solche Steur eingezogen. Vnd konnen die Mittel / so zu Einbringung mehr entwehnter Steur / von den MGräffischen gebraucht/ vnd zwar ettwas hartes scheinen/ gar nicht pro violentiâ angezogen werden. Quippe,

si praetendentes immunitatem aliquam, non modo illam non probarent, sed et pertinaciter Collectas solvere recusarent; contra illos Domini territoriorum exsecutive procedere, et contum aces tam in rebus, quam personis constringere, fruges, vel alia in praediis nata auferre: quin et ipsa praedia vendere possunt. Coler. de process. exsecut. part. 3. cap. 2. num. 34. et seq. Cravet. cons. 111. Spectabilis, num. 1. Roland. consil, 79. Etsi. num. 1. cum 3. Seqq. vol. 2 Paris, cons. 25. primo aspectu. num. 118. et seq. 119. vol. 1. Iohan. Ferrar. Montan. de feud. libr. 6. c. 5. in fin. §. Quod si munus. Gail. de pignorat. cap .15. num. 12. et seq. 13. et melius, tr. de Arrest. cap. 10. num. 6. vers. An veroimponatur.

68. Der Vrsachen/ was de consuetudine, oder altem Herkommen/in hâc secundâ dubitandi ratione eingeführt / zugleich durch diß/daß die Herm MGraffen nachgehendts in possessionem huius subcollectationis kommen/widererieben würdt. Hoc enim in casu, vel ex unico Actu, quasi possessionem quaeri, interminis probârunt Mascard. de probat. concl. 1180. num. 12. Rosenthal. cap. 5. concl. 82. nu. 2. Quin et immunis a Collectis vel Datiis, si is semel sciat se descriptum in communi aestimo, et infra decem dies non appellet; intelligitur renunciâsse suo Privilegio, et Collectis se subiectisse. Angel. in l. 1. §. si quis tutor. in pr. ff. quand. appell. sit. sub iungens, hoc esse mente tenendum, quia pauci sciunt practicare. Cravett. consil. 203. num. 12. Cothmann. cons. 11. num. 178. Cacheran. decis. 91. num. 5. et 9. Vasq 1. de success. resol. §. 5. num. 23. et seq. Lanceliot. de Attentat. part. 2. cap. 4. limit. 25. num. 4. Coler. d. process. exsecut. part. 1. cap. 2. num. 8.

69. Vnd daß endelich / zu eingang Ihrer Fürstl. Gn. Herrn MGraff C. Regierung / die Junckern K. widerunb zu dieser Steur gelangt: ist solches/wie in der sechsten Quaestion auß geführt werden sol/ gleichsam precario geschehen. Precario autem possidens, adversus concedentem non praescribit. l. 17. ff. communia praedior. l. 1. Cod. de servit. et aqu. Ideoque etiam alias possidere non dicitur. l. 6. §. 2. et 3. l. 15. §. 4. ff. deprecario.

70. Was fürs dritt/ ex vicinorum locorum consuetudine inferirt/kan derentwegen nicht statt haben/weil sonderlich noch nicht dargethan/ daß auff dene/ bey dieser dubitandi ratione angemeldten Adelichen Gütern/die Herrn MGraffen / wie auff gegenwärtigem Lehen/die Lande. Für stliche Obrigkeit haben. So erfordert auch talis consuetudinis probatio, viel schwehre Stuck. 1. Quod sit generalis. 2. Quod

immemorialis. 3. Quod sit uniformis. 4. Quod probetur in sepcie, et cum qualitate requisitâ ad intentionem actoris, etiamsi esset notoria. Ita docet Wesemb. cons. 50. num. 54.

71. Die vierdt dubitandi ratio, schließt wider die consulirende Junckern selbsten: dann/ weil die Uische Vnterthanen/ ex hactenus deductis, mit sampt den MGräffischen Hindersässen/die der MGraffschafft gebürende Anlag/ pro rato mittragen müssen; als könden sie ex aequitatis, hâc urgentissimâ ratione, in keinen weg von der Ritterschafft zugleich belegt werden.

72. Letztlichen juriet nicht/ daß die Adenliche Vasalli auch mit der Steur belehnet/ dann solches gar nicht von den Reichs=oder Landssteuren/ quae Imperii vi imponuntur, et Regalibus accensentur: sondern allein von den gewissen/ jederzeit von Alters schuldigen Tributis, zuverstehen: gestaltsame in der stebenden. Quae stion deducirt. Vnd der Lehenbritff selbst / den Vasallis der extraordinariarum Collectarum fich zumässigen/ iniungirt oder aufferlegt. Ibi: doch follen sie/die arme Leut bey ihren gewohnlichen Bethen/ Steuren/ vnd Diensten blei ben lassen / vnd sie darüber nicht tringen/etc. Publicum enim collectandi Ius, nemini, nisi vigore Regalium competere potest: Regalia autem, non in generali concessione veniunt, nec ubi alia interpretatio haberi potest, translata censentur. per iura vulgata.

QUAESTIO IV.

73. BEmeine Landeskeur werden selbige Collectae genant/so omnibus Subditis Ducatus, die durch das gantze Land in gem ein auff jederman/ vigore Regalium geschlagen/ iureque proprio a Principibus, seu territoriorum Dominis indictrt werden. Mynsing. desad. 7. consil. 64. num. 24. Ruding. cent. 4. observ. 29. Wehner. in pract. observ. verbo, Gemein/gemeinlich. fol. 161.

74. Hae pensitationes, ut ob publicam utilitatem et occurren. tem necessitatem, potissimum comparatae et permissae sunt: ita earum usus numquam intervertendus, et ad quaestum transferendus; sed opera mage danda est, ut, si qua necessitas huius muneris alicui Rei publicae obvenerit; omnes intelligant, si salvi esse velint, necessitatiesse parendum. Guil. lib. 2. obs. 52. a princ. Inde sane boni Consiliarii et Subditi, primi et antecedentis gradus, debentapud Principes, lacrumas et gem tus Subdizorum parvipendentes, in Tributo non necessario in nominium, et in censu conficien lo, paupertatis

publicae et privatae confessionem deprecari. Quae notanter scribit buchanan. 16. Hist. Scot. fol. 578. Et qui non liberam, sed civilem Principi potestatem concedunt, eos neque Belli indicendi, neque Tributi imperandi potestatem Principi facere videmus; nisi ex Populi consensu, et publicâ necessitate urgente: post multos, quos allegat Petr. Heigius, part. 1. quaest. 18. num. 6. Unde in conventibus provincialibus, auff den Landtagen/ blande benigneque tractatur cum Statibus et Subiditis, ut Collectas certo interstitio pendant. Gail. da Arrest. Imper. cap. 10. num. 17.

75. Ergo Collecta Provincialis (Landsteur) vocitatur, quae non nude in signum subiectionis, et vi absolutae superioritatis; sed pro fructibus et emolum entis iurisdictionis: Item, procuris et laboribus, nec non ob recompensationem Expensarum, quas Domini facere et pati debent, pro pace et quiete tenendâ inter Subditos, pro suâ dignitate servandâ, pro Salariis Officialium ad Iustitiam administrandam, exigitur; prout fere loquitur Simon de Praetis lib. 3. consil. 100. num. 1. Nicol. Everh. iunior. lib. 1. cons. 10. num. 28.

76. Daß nun die Vnterhanen zu V. andenen Steuren vnd extraordinariis contributionibus, welche von den MGräffischen Landständen / in gemeinen Landsnörten bewilligt werden/ eintweders frey/oder doch solche Besteurung allein von den Nobilibus Vasallis, et huius feudi particularibus necessitatibus hoc exigentibus, fürgenominen werden möge: kan nicht allein/ durch ettliche bey nächst vorgehender Quaestion movirte/vnd auch allbereit widerlegte dubitandi rationes, sondern zugleich dannenhero geschlossen werden; Quia Subditi Vasallorum, non sunt Subditi Domini superioris: iuxta Regulam, homohominis mei, non est meus homo. gl. in l. Modestinus. ff. de verb. signisf. Bart. in l. si quis a liberis. §. pen. d'. lib. agnosc. Feudistae, in cap. 1. §. illud. de prohib. feud. al. per Fred. Sicut nec Vasallus, Vasalli mei, meus Vasallus; item, nec Baronis Regis homines, Regis homines esse dicuntur. Secundum Cagnol. et Dec. in l. consilii. §. socii mei. ff. de Reg. iur.

77. Wann dann allein die subditi, Collectis gravirt werden können; Casp. Klocke, disp. de Collect. th. 15. et post multos, quos recenset Surdus, cons. 525. num. 13. So auch sie Uische Innn ohnere/ dem Lehenherin MGraffen zu B. nicht onterthan: Als muß nun folgen/ daß Ihre Fürstt. Gn. sie auch mit dieser Landsteur nicht desch wehren mögen. Si enim i ersona non sunt subd tae Cenfitori, Collectarum

sane impositio locum habere nequit. secundum Andr. Gail. 2. observ. 52. num. 13. et seqq. Etenim, quia Collectarum impositionis causa, subiectio est: eâ sane cessante, etiam effectus, hoc est Collectarum impositio cessabit, locumque tueri poterit nullatenus.

78. In massen dann fürs ander / vnd zu mehrer Bestättigung dessen / zu Rechr versehen / daß die Lehen herin ihrer Lehenleut Vnterthanen/ in kemen weg mit Steur oder Schatzung beladen vn~ beschwehren sollen. Secundum Iacobin. in tract. homagiorum. num. 36. et in specie, nostrisque ut vide ur in terminis, Chassanae us. in conspet. Burgund. rubr. 1. §. 4. vers. en havite lustice. per tot. decidit, in haec verba: Domini et Barones de Uchono, terram de Marney, in feudum concesserunt nobili Domino Bart. de Hedua; reservatâ tamen sibi altâ Iustitiâ, et Superioritate. Et petunt Domini de Vehono talliare homines, dictae terrae de Marney, qui sunt sibi Subiecti in altâ Iustitiâ. Et hoc pro novâ militiâ Domini. Quaeritur an possint? et mihi dicendum videtur, quod non. Non enim (inquit Chassanaeus) sufficit quod sint Subiecti in altâ Iustitiâ, sed requiritur, quod sint eorum homines. Quia ex quo requiritur Actus cum qualitate, scilicet quod sint eorum homines, et Subiecti in altâ Iustitiâ: non sufficit ergo qualitatem esse in esse, nisi et Actus adsit. At homines Vasalli, Dominorum homines non dicuntur, sed sunt homines Vasalli; et Vasallus ratione feudi, tenetur praestare Domino servitia. Hactenus Chassanaeus.

RATIONES DECIDENDI.

SEssen jedoch alles vnangesehen / halten wir darsür / daß in denen casibus, vnd mit der maß/wie die Herrn MGraffen/von ihnen plenissimo iure gehörigen Vnterthanen / die Landsteur zuerfordern demächtigt/ in solchen Fällen allen/ auch den Vischen Hindersässen/ihr angebür auffgelegt werden möge. Cum quippe expediti sit iuris, quod ius collectandi fecundum veriorem Doctorum opinionem, de Regalibus exsistat: quam sententiam multis textibus, Doctorumque quam plurimorum auctoritatibus firmat Sixtinus. 2. de Regal. cap. 14. num. 17. Saepius etiam in Camerâ Imperiali, votando ac decidendo, hanc sententiam esse comprobatam, apparet ex iis, quae habentur apud Meichsner. desgis. Camer. Imp. Tom. 2. lib. 1. decis. 6. num. 129. §. Quamris enim. et num. 40. et Tom. 3. recis 1. num. 13. Gylman. rer. iudicat. Cameral. Imper. lib. 2. decis. 14. num. 27. et in Symphor. supplic.

Tom. 1. part. 2. tit. 6. vot. 1. num. 33. et vol. 4. num. 20. 35. 42. et vot. 6. num. 4. et 5. et apud Ruland. 2. d. commiss. cap. 6. num. 1. ubi dicit, ita observatum esse in causa Augspurg contra Pfaltz Newburg. Ingelheim contra Pfaltz/et des Stättleins Wangen/ contra alle Bauren zu Lades, Quibus omnibus, pro maiori confirmatione accedit; quod Collectae earumque perceptio, censeantur esse vera Symbola ac Notae Superioritatis, seu sublimioris eminentiae; l. null. Cod. de Episc. et Cleric. cap. 2. de censib. Petr. Gregor. de Repub. libr. 9. cap. 1. num. 11. vers. Non negatur. et Superioritatem im portareterrit orio radicatam: indeque conferri a Subiectis ratione bonorum, tam allodialium, quam feudalium, in recognitionem Superioritatis, ait Knichen, de territor. iur. cap. 3. num. 310. etc. et multis seqq. item num. 330. etc. silvan. consil. 9. num. 15. Mandell. cons. 62. num. 3. Pruckman. cons. 27. num. 35. et id nuncupatim etiam scribit Hier. de Monte, de finib. cap. 64. num. 4. Christ. Wintzler. in Synops. de Collect. obs. 3. v. Gilken. ad auth. Quas act. cap. 10. C.D. S. S. Ecles. Ad reservataque Principi referri, notat Rosenth. 5. concl. 74. aec fructibus annumerari Principalis Iurisdictionis perceptionem Collectarum, quibus Principi ratione onerum subvenitur; scribit Coephal. cons. 150. num. 23. in fin. lib. 1. Unde Thomat. de collect. cap. 4. num. 19. definit collectam, quod nihil aliud sit, quam fructus iurisdictionis. fol. 239. Modest. Pistor. quaest. 91. pag. 2.

80. Quo sensu quoque dicit Sixtinus, d. cap. num. 32. Collectam, quae non est Imperii, sed specialis, seu provincialis; Statribus Imperii iure Regalium competere: habere enim et exercere eos illud collectandi ius, vigore Regalium, et iure quodam proprio. consentit Wehnerus, in pract. obs. verb. Landfässerey fol. 232. et seq. Qui idem in verb. Schatzung. ex Gravertt. approbat, ius collectanid non tam iurisdictionis esse, quam Imperii et Regalium. adde Waremundum ab Erebnerg. d. subsid. fol. 72. etc. Maullium de Homag. cap. 9. num. 14. et 18. VVesemb. cons. 198. Quomodo etiam ex Collectarum exactione, locum vel villam solventem Collectas, esse de territorio seu iurisdictione Civitatis, cui solvit; respondit Alexand. Tom. 4. cons. 35. num. 4. Thomat. tract. de Collect. in princ. num. 6. Guttierrez. 2. quaest. civil. 15. num. 2. Ac Collectas non impeninec exigiposse, nisi a Principe, vigore Superioritatis; praestation emque der Landsteur/ indicare Superioritatem, nihilque aliud esse, quam tructus suptemae iurisdictionis, evicit pariter Matth. Steph. libr. 2. deiurisdict. part. 1. cap. 7. n. 453. et quamplarim. seqq.

81. Wann dann die Superioritas, unâ cum mero et omni Imperio, den Lehenherren auff diesen Gütern vorbehalten/ vnd den Vasallis außtruckenlich angedingt worden / daß sie keine newe Veschwärd den Vnterthanen zu V. aufflegen sollen. Als könden wir ex hactenus deductis, wie zugleich auch ausser ettlichen/ bey vorgehender Quaestion eingeführten decidendi rationibus, nicht anderst schliessen; dann daß allein der Herz MGraff / solche seine eigenthumbliche Vm erthanen/ vnd darauff Ihre Fürstl. Gn. jetzt offe angedeuter massen / alle Hohe Fürstliche Obrigkeit außgedingt / mit solchen extraordinariis Collectis vnd Landssteuren / vnd gar nicht die Adeliche Vasalli, belegen sollen oder können.

82. Etenim, quia impositio Collectarum, secundum communem doctorum opinionem de Regalibus est, ideo soli Principi competere dicitur: adeo, ut nec Vasalli, quando habent merum mixtumque Imperium, et omnimodam iurisdictionem in loco, suis hominibus et Subditis Collectam imponere queant. cap. 1. quae sint Regal. lib. 2. F. et ibi Bald. in verb. extraordinaria. Iacob. de S. Georg in sua invest. gloss. cum mero mixtoque Imperio. num. 16. et ingl. qui quidem investiti. num. 75. Schurpff. cent. t. cons. 59. num. 26. Schneid. d. Feud. part. 5. num. 119. Idque longo stylo exornat rudingerus. controvers. feudal. lib. 2. cap. 28. per totum. Quanto magis ergo Vasallis hisce, qui non omnimodam, sed bassam saltem, ut loquuntur, iurisdictionem habent; Collectarum exactionem ademptam esse, censendum est.

83. Darbey dann auch für die Herrn MGraffen starck milikiret/daß/wie die Acta mit sich bringen/selbie vor langem/ vn zu vnterschiedlichen malen/ die Landsteur von den Vischen Vnterthanen begert: auch solch MGräffisch ius, bey allen renovationibus investiturarum, sub generali illâ reservatione der Hohen Fürstlichen Obrigkeit/ renovirk vnd radicirt worden.

84. Welchem dann entgegen die eingeführte dubitandi rationes nichts verfangen mögen. Dann ob wol Subditus et Vasalli Vasallus, pro Subdito et Vasallo Domini nicht gehalten würdt. So hat doch solches alleinig statt/ intuitu et quo ad ea iura, quae Vasallo a Domino concessa sunt: respectu vero iurium et iurisdictionis a Domino froi reservatorum, Subditi Vasalli, sunt sane et manent etiam feudi Domino subiecti. Nec absonum est, ut quis duorum Dominorum, diverso tamen respectu, sit, et esse possit Subditus. Everhard. in

Tospic. sua legael. loco de tamquam seu respectivis. num. 24. Gail. d. arrest. Imp. c. 6. Et quod dicitur Vasallum Vasalli mei, meum non esse Vasallum; verum non est, si Vasallus mei vasalli, aut Subditus mei Subditi, eius Vasallus aut Subditus fuerit, ratione feudi vel territorii, cuius respectu, is meus Vasallus, aut mihi Subditus est. Ita in specie declaratur per Gvidon. Papae. decis. 351. num. 7. Dec. in l. Confilii. §. socius. num. 1. ff. d. reg. iur. Br. ad leg. de accessionibus. in princ. ff. de divers. et tempor. prascription. et idem in l. Claudius. num. 2. ff. qui pot. in pignor. hab. Bl. in l. 1. num. 9. Cod. commun. de legat. et fid. arg. cap. 1. §. illud. de proh. feudal. alien at. per Frideria.

85. Für ander sol nicht jrtert/was ex Iacobin. de S. Georg. vnd Chassanaeo hieoben in contrarium außgefühter. Dann so viel den Iacobinum betrifft/ enarrirt selbiger zwar ettlicher Doctorum auctoritates, so wollen/quod Princeps hominibus Vasallorum suorum, imponere nequeat Collectam, sed mox addit: ego in quae stione facti defensavi hoc debere limitari, nisi ageretur de necessaria defensione patriae ipsius Principis, etc. Praeterea, ratio propter quam Dominis feu Principibus, Subditorum Vasalli collectatio adimitur, talis recensetur a Iacobino: Qui ait, quod licet Imperator Subditis suis possit imponere superindictum, subsistente publicâ necessitate; l. 1. Cod. de superindict. lib. 10. tam en Subditi Dominis suis tenentur praestare Indictum, in simili causa; certe Imperator a Subditis illorum Dominorum, non poterit exigere superindictum, ne ipsi homines duplici onere graventur. Ergo haec ratio, in proposito nostro casu, ubi Vasalli ex pacto investiturae addito, superindictum exigere nequeunt, omnino cessat. Quibus opmnibus addi possunt ea, quae contra hanc ipsam Iacobini opinionem, affert Thomatus. fol. 398 num. 8. Anlangendt den Chassanaeum, redet selbiger de Consuetudinibus Burgundiae: gestaltsame er sein Meinung/ non Legum seu Doctorum, sed auctoritate ex iure Burgundico desumptâ, roboriret. Et tandem addit; cogitandum esse, eo, quod ratione iurisdictionis, possit dicere quis, terram aliquam esse suam. Felin. in cap. examinata. extra de iureiur. faciunt, quae dicit Pan. in c. proillorum extra de praebend et Aret. in consil. suo. 30. Felin. in cap. 2. deiureiur. Sic ergo potest dici, aliquem esse hominem alicuius; vel quis potest dicere, quod talis homo est suus, ex quo in eo habet iurisdictionem. Ex praedictis ergo possunt dicere Domini de Uchono, quod ex quo habent

iurisdictionem altam in homines Dominii de Marney, quod sunt sui homines. Et sic ex quo sunt subiecti in alrâ iustitiâ, quod possunt talliari et imponi. Quae Chassanaeus verbatim.

QUAESTIO V.

86. BEy dieser fünfften Quaestion/da nämblich gefrage würdt/ob die Herrn MGraffen der Adenlichen Vasallorum Güter Pestcuren mögen? Ist vorderst zumercken/daß in all weg zwischen denen Gütern/so feudalia seynd/vnd selbigen/welche nicht in das Lehen gehöriz/ doch in dem Uifchen oder Kischen Lehens districtu atlegen/ vnd auff gemeldte Vasallos, von privatis quocumque titulo gelangt oder kommen seyn möchten/ ein Vnterschied zumachen. Dan~/was solche Güter anderrifft / werden selbige anderst nicht gehalten / als wann ste noch von jhren alten Possessoribus besessen weren. Perea, quae multis illustrat Iohan. Bidemb. quast. 18. et 19. Ac si Nobiles emunt bona Rusticorum, ea servitiis et oneribus manere obnoxia, affirmat Natta, cons. 460. num. 16. Grapett. cons. 642. num. 4. cum et Ecclesia emptrix hoc facere teneatur. can. si tributum. 11. quaest. 1. can. tributa. 23. quaest. 8. Surd. decis. 262. num. 4. Menoch. cons. 444. num. 22. lib. 5. Non enim in praeiudicium et perniciem aliorum, eiusmodi bona paganica (Baurengüter) Nobiles emere et recognoscere possunt. Gravet. d. cons. 642. num. 4. Non enim respicitur hoc in casu, ut Dominus loci, vel Nobilis, sed ut possessor et emptor bonorum Rusticorum: ut ergo vult antecedens, sic non fugiat consequens. Gravett. d. cons. num. 21. vers. tertium. late Knichem l. d. pact. vestit. cap. 3. num. 91. ubi decidit; quod Nobiles comparentesaere bona paganica seu Rusticorum, eo oneribus et fervitiis illa sint obnoxia.

87. Ob aber diese Lehen/ vnd in dem Lehenbrieff specificirte Güter/ von den Herrn MGraffen/ mit Reichs=oder Landssteuren belegt werden mögen; ist propter Interpretum nostrorum circa hanc quaestionem variantes opiniones, multiiugasque distinctionum et limitationum Dedalaeos aufractus, gantz schwehr zu dixerniren. Vnd seynd einmal hochan sehenliche Argumenta, rationumque momenta beyzubringen/ welche gäntzliche dahin zu propen diren scheinen/ daß die Vasallibeedes jhr Angebür/ so wol an Reichs=als Landssteuren/geben/vnd mit zutrangen schuldig seyen.

88. Dann erstlich nie mand von der Turckensteur befreyer/cuiuscumque status siet. Idque vigore Recessus Imperii Augustani, de

Anno 1548. pag. 16. §. Wiewol nun. His verbis: Sie seyen exempe oder nicht exempt/gefreyt oder nicht gefreyet/mit Steur zubelegen/etc. Ita, qui de Comitau quodam, frey gerühiglich ohne Steur investirus est: licet a Landsteur liber sit, id tamen nullo modo eum ab Imperii oneribus eximit. Ut respondit Modestin. Pistor, in princ. cons. 4. nu. 5. et seqq. vol. 1. Et ita novissime scribit Gilhausen, in arb. iud. civ. part. 1. d. iurisdict. cap. 1. num. 4.

89. So ist fürs ander/vieler vornehmer Rechts gelehrten einhelligicher Schluß/ quod Princeps, a suo quo que Vasallo; extraordinariam Collationem, ab Imperatore et Imperii Statibus publice decretam, exigere possit. Hartmann. Pistoris, libr. 1. quaest. 46. num. 33. et seq. vers. proinde et Vasallus. Id quod sentit etiam Modestinus Pistor. d. confil. 5. num. 5. et seqq. Quae sententia maxime hoc Argumento roboratur: eo quod Vasallus Usufructuario similis sit; per text. in tit. 23. §. ult. ibi. Ususfructus vero illius ad accipientem transeat. libr. 2. Feud. Usufructuarius autem, indictionis, et superindictionis onus sustinere cogitur. per text. in l. si pendentes. 27. §. si quid. 3. ff. de ususruct. l. Quaero. 28. ff. de usu. et usufr. leg. l. Nequestipendium. 13. ff. de impensis in res detales factu. Cuiac. lib. 7. obs. cap. 4.

90 Tertio, würdt nicht wenizer von vielen vorn ehmen Rechts=Lehrern geschlossen: quod in causa necessitatis publicae, ein Vasallus collectirt oder mit Landsteuren belegt werden möge. Iacob. de S. Georg. in tract. de Homagiis. gl. 1. num. 36. Ac quoque Wesemb. cap. 10. de feudis. num. 18. quator casus consuetudine receptos esse dicit, in quibus hâc in parte, Vasallus ad subsidium teneatur. Vnd fürnämblich würde a Domino Petr. Heigio, libr. 1. quaest. 18. num. 23. et mult. seqq. mit vielen ansehenlichen/ ex iuris et aequitatis rationibus petitis Argumentis erstritten; ob imminentem et haud provisam extremam necessitatem, Vasallos cum aliis quo que gravari debere: puta, si pro defensione provinciae suae, Dominus opus habeat, non tantum auxiliario, sed et stipendiario milite, et non tantum Cives ipsi, sed et Vasalli in aciem prodire cogantur. Ubi onus afficit generaliter totam provinciam, et concurrit eadem ratio, communis utilitatis Subditorum Adeo, ut ne quidem consv etudine aut prae scriptione, Nobiles in hâc caussâ se tueri possint, quo minus etiam pro praedio feudali teneantur ad munera patrimonii, urgente publicâ necessitate; belli scilicet, redemptionis personae Principis, ac Status eiusdem periclitatione.

91. Zum vierdten/würdt diese Meinung/daß benantlich in casu necessitatis, ein Lehenhert seinen Vasallum mit Landsteuren belegen mög: Auch dannenhero bestärckt/ weil diesenotgetrangte Aufflag/ der gestalt in Rechten favoristret/ ut immunitas concessa alicui ab oneribus et collectis ordinariis, solitis et in solitis; non extendatur ad onera, quae imponuntur, ratione belli vel alterius publicae utilitatis, de quâ, ab initio verisimiliter non fuit cogitatum. Per notata Gail. lib. 2. obs. 52. num. 26. Roland. libr. 3. cons. 80. num. 21. et seq. et liber. 4. sons. 2. num. 12. Heigius, quaest. 18. num. 26. Et Mynsing. cent. 4. obs. 70. qui hanc sententiam, Cameralis iudicii usu appropbatam, et consuetudine totius Germaniae receptam esse testatur.

92. Quinto, weil Ihre Fürstl. Gn. der Hert MGraff/ hime zuvor vielmal angedeuter masse / asse lands=Fürstliche Obrigkeit auff diesen Gütern vorbehalten: und aber ein Fürst (per superius ad proxime praecedentem quaestionem adduta) vigore der Lands=Fürstlichen Obrigkeit/zur Zeit der gemeinen Landsnoten/ die Personen vnd Güter seines territorii, mit Landssteuren zubelegen mächrig. Also köndt hierauß gantz scheinlich geschlossen werden/ daß auch diese Lehengüter/ angesehen sie / in dem MGräffischen territorio gelegen/mie Land ssteuren belegt werden mögen.

RATIONES, DECIDENDI.

93. NIchts desto weniger seynd wir mehrers dahin inclinirt / vnd halten der rechtlichen Billichheit in allweg ähnlich seyn/ daß idese Lehengüter/so wol der Reichs als Landsfteuren/gegen dem Hertn MGraffen/omni in casu gantz vnverhaffe geachtet werden sollen. Dan~ es viel ein andere Beschaffenhete hat / vnd ein grosser Vnterschied/zwischen deren Vnterthanen/ so indistrictu feudali wohnen/auch daselbs Güter haben/vn~ denen Gütern ist/so gleichwol in districtufeudali gelegen/doch Ihrer Fürstl. Gn. dem Herm MGraffen eigenthumblich gehörig/ vnd den Vasallis verliehen. Dann solche auß folgendett rationibus, mit keinen Steuren belegt werden mögen; weil versehens Rechtens/ quod munera mixta, sive extraordinaria, solis incolis et municipibusimponi possint. per multa iura allegata a Gail. obs. 52. lib. 2.

94. Wann nun die Collectae Imperii, pro muneribus extraordinariis communiter gehalten werden/ quae principaliter personis, contemplatione rerum indicuntur. Quâ de quaestione, in utramque partem disputat prudenter, et pro hâc nostrâ opinione magis

propugnare videtur Bernhard. Graevae. lib. 2. conclus. 53. als muß darauß folgen/ daß die forenses, et per consequens die Vasalli, quitoto genere a Subditis differunt, de bonis in alieno territorio sitis, nicht collecrirt werden können.

95. Quamobrem Lege Imperii. Anno 1500. et 1542. disponitur; Subditos ratione Domicilii esse collectandos; de omnibus eorum bonis ubicumque sitis, etiam extra territorium collectantium: daß ein jeder nicht mehr/dann an dem Ort vnd Ende/da er gesessen ist/von allem dem seinen / es ligt/ wa es wölle/ zugeben schuldig seye: vnd daß kein Stand den andern/ oder desselben Vnterthanen darwider tringe/etc.

96. Et quoque a Dd. communiter traditur, extraordinariam collationem, quae ab Imperatore et Statibus Imperii, indicitur Orbi Romano universo (die gemein Türckensteur/zum Römer vnd Türckenzug) forenses non in territorio, ubi praedia possident, sed ubi domicilium habent, praestareteneri. Cum non possessionum duntaxat immobilium, sed universi patrimonii onus sit: quam in rem multos Auctores refert, et sequitur Adolph. Knoblauch. cons. 44. num. 11. Tom. 4. confil. Germanor. Et. Dn. D. Henr. Bocerus, cap. 3. tract. de Regalib. num. 233. Pariter in Recessibus Imperii de Anno 1542. Noribergae. §. Dieweil aber ettliche. Et de Anno 1544. Spirae. §. Damit aber folche Ordnung. constitutum est, ut Contributiones, quae de Turcico fiunt bello, quisque in loco domicilii, non in quo possessiones essent, solvat. Hûc conferunt, que tradit Goeddaeus ad l. munus. 18. num. 26. ff. de verbor. fignis. Derowegen/vnd weil die Junckern K. so offt die Ritterschafft Rais. Majestät ein Gelthülff bewilligt/ als freye Reichs vom Adel/ et immediate Imperio Subditi; der Ritterschaft/tangquam in loco domicilii, etiam de bonis in alieno territorio sitis, per supra deducta, mit contribuiren müssen. Demnachist gantz billich/daß ste von den Herrn MGraffen/dieser Lehengüter respectu, fertnerer Retchs=Hülffhalb/ vndehelligt bleiben: neidem in duobus locis bis exigatur: quam rationem ponderat Gail. 2. obs. 53. num. 9. et 10.

97. Et licet haec Collecta generalis (Reichssteur) inter munera osdinaria, a nonnullis referatur. Tileman. de Benign. apospasm. prodrom. Syntag. 2. decis. 1. vol. 5. num. 11. fol. 183. Eaque ratione, vix Forenses onus illus praestandi a se posse excutere, videatur Casparo Klocke, disp. de contribut th. 18. Cui opinioni propius itidem accedere

videtur Gail. 2. obs. 30. Attamen hanc litem (quae, ut testatur Mynsing. cent. 5. obs. 22. num. 4. sae pius in Camerâ mota fuit, sed semper indecisa remansit) nos in praesentiarum, nostram non faciemus. Interim Nobiles hosce Vasallos iuvare potest, quod a Gail. d. loco num. 7. et a Casparo Klocke, ad fin. supra dict. thes. pronuntiatur: nempe, in diiudicatione ambiguae huius controversiae, quid ab uno vel altero possessum praescriptumque sit, si quis expenderit, non facile a scopo aberraturum. Quid autem in praesenti nostro casu, longaeva con suetudine introductum, immemorialive praescriptione a Vasallis acquisitum sit, suo mox loco docebitur infra.

98. Secundo, ist auch hierbey in Acht zunemmen/ quod hodie ex Recessibus Imperii, onus praedictas Collectas, ex suis Cameris et proventibus solvendi, ipsis Principibus et aliis Statibus Imperii est remissum: et singulariter indultum, ut eas a suis Subditis exigere, et solis subiectorum facult atibus imponere possint. Atque inde Collegium Lipsiense, inter Consilia Modestini Pistor. cons. 9. num. 8. lib. 2. infert; quod nisi hoc peculiariter ita constitutum esset, Principes et alii Imperii Status, ad earum solutionem, ex suis Cameris et reditibus tenerentur. Et sane, quod olim non soli Subditi Principum et aliorum statuum Imperii, ex suis bonis; sed ipsimet Principes, aliiqueque Status, ex suis Cameris et Proventibus, ad Collectas Imperii tenebantur, apparet inprimis ex Constitutione de Anno 1542. §. Nach dem der Chur-Fürsten/etc. (ubi nominatim et in specie, etiam ex ipsorum Principatuum et Comitatuum reditibus, Collecta solvenda esse dicitur) et §. Es sollen auch alle.

99. Was derowegen selbige bona betrifft/ so die Vasalli nicht von den Privatis erlangt oder bekommen; sondern/ welche ihnen/von dem Lehenherin/ als territorti Domino concedirt seynd/vnd darfür sie ihme feudalia servitia leisten müssen: weill solche Güter/da sie der Lehenhert noch selbst besitzen thät/ a Collectis omnibus, libera et exempra wären. Etenim, quod Principes non teneantur ad eiusmodi onera sustinenda, iuri communi etiam consentaneum est. l. privata. et l. pen. Cod. de excusat. mun. libr. 10. l. 1. Cod. de fund. patrim. libr. 11. l. 1. et l. ult. Cod. de Privileg. dom. August. lib. eod. Ex quibus locis apparet, Imperat orum praedia privata, ob necessitates etiam publicas, extraordinariis muneribus non esse subiecta. Als folgt hierauß/daß solche der Vasallorum Güter/noch ebnermassen/als wan~ sie der Landes-Fürst

selbst jnn hät/ aller Steur frey seyen: weil fürnämblich sie nicht allein gehörter massen/ servitia feudalia leisten müssen/sondern zumal dieses Lehen / anfänglich oneroso emptionis contractu, von dem Herrn MGraffen erlanget. Argument. tradit. a Sixtin. libr. 2. de Regal. cap. 14. num. 136.

100. Tertio, ist sonderlich zu Recht versehen/daß/so viel die Landsteur belangt/die Nobiles Vasalli (quatenus nempe tales) ihre Lehengüter/ die sie mit ihrem Leib zuverdienen pflichtig/ zuversteuren/ oder Steur darvon zugeben nicht schuldig. Et ita indistincte, nisi consuetudine aliud receptum sit, sentit Clarus in §. feud. quaest. 29. num: 2. vers. sed quicquid. Knichen. de vest. pact. part. 2. cap. 5. num. 26. Schraderde feud. part. 10. sect. 5. num. 115 et seqq. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 78. num. 2. 3. 11. ac 15. et Cothman. consil. 11. num. 32. Ac communem esse opinionem, quod scilicet ultra nominata et consueta servitia, nullum extraordinarium onus Vasallis imponi debeat, aut possit; fatetur ipse Heigius. dict. quaest. 18. num. 18. et multis probat Casp. Klocketh. 37. Haecque opinio, confirmatur evidenti ratione: nam cum Vasallus ratione feudi, ad servitia personalia Domino praestanda obligatus sit, ipse ulterius Collectis, vel aliis oneribusg gravari nequit; ne ipse duplici onere gravetur, quod Legibus prohibitum est. l. navis. §. quid erge. ff. ad l. Rhod. de iactu. l. Titia. §. qui invita. ff. de leg. 2. l. fin. C. de fund. limitroph. cum simil. Et id usque adeo verum esse dicit Mynsing. decad. 15. respons. 1. num. 6. et mult. seqq. ut nec propter maximam quidem, vel inopinatam et insolvere necessitatem, Vasallus ratione, sive respectu feudi, Collectas solvere teneatur: eam ob causam, quia illa immunitas, est concessa Vasallo non gratuito; sed proter incommodum, five in remunerationem onerosorum servitiorum personalium, quae Vasallus Domino ratione feudi praestare tenetur. Quam opinionem ibidem Mynsinger. communem, aequam et in iudicando sequendam esse, multis rationibus illustrat: eamque non tam late, quam eleganter defendit Modestin. Pistor. consil. 9. incip. Solche Fragen. num. 43. et mult. seqq. vol 2.

102. Accedit quarto, quod imponatur Collecta Subditis tantum; hoc est, Civibus et Incolis, ratione bonorum, quae in territorio Domini possident. l. 1. Cod. de muner. patrimon. ibi: promodo fortunarum. l. rescripto. 6. §. fin. ff. de muner. et honor. Hier. Schurpff. cent. 1. consil. 44. num. 11. Gail. obs. 2. num. 13. Mynsing. cent. 5. obs. 22. Thessaur.

decis. Pedem. 57. num. 6. et 9. Fichard. vol. 2. consil. 134. num. 4. Subditus autem, cum proprie et vere quis dicatur ratione domicilii: l. 20. ff. ad municip. cum simil. Natta consil. 4. num. 1. Menoch. consil. 692. num. 3. Cacheran. consil. 9. num. 18. Surd. consil. 515. num. 66. Petr. Iohan. Anchaeran. 1. quaest. fam. 11. num. 16. Gail. 2. obs. 35 num. 2. Coler. tract. exsecut. part. 2. cap. 1. num. 22. et ita quottidie observari in Camera, testatur Rosenthal. cap. 6. concl. 58. sub lit. m. Als ist hierauß zu inferiren/daß die Vasalli, quatenus tales, vnd welche nicht zumal Subditi seynd/von den Landsteuren befreyet seyen.

103. Sunt enim eiusmodi Collectae (die Landsteuren) partim personalia, et partim realia, et sic mixta munera: quae personis principaliter propter res et possessiones, indicuntur. Et quae non habent certam seu determinatam praestationem, sed ex voluntate superioris; ob necessitateem supervenientem variantur: et ideo munera extraordinaria vulgo appellantur. Gail. lib. 2. obs. 52. num. 9. et 10. Proindeque Vasallis, tamquam Forensibus et non Subditis, imponi nequeunt: Gail. d. loco. num. 13. etsi possideant mobilia vel immobilia, in loco ubi Collecta imponitur. l. rescripto. §. fin. l. praeterea. §. patrimoniorum. ff. de munerib. l. libertis. 17. §. sela. 13. ff. ad Municip. l. cum nec. C. de incol. Tum, quia Collecta imponitur ratione iursdictionis in personam, quae principaliter ratione rerum obligata est, competentis: actus vero iurisdictionis, non potest in forensem et mon Subditum exerceri. Cravett. consil. 195. num. l. Pacian. consil. 5. num. 8. Tum, quia forenses nec honores, nec commoda loci percipiunt. Ergo, nec Collectis onerari debent: quae naturalis ratio unice placet Nattae, consil. 160. num. 7. et 8. Et de hâc quaestione prolixe disputat Bernhard. Graevae. lib. 2. conclus 52. num. 13. et seqq. Rosenth. cap. 5. concl. 80.

104. Quin et liberum non esse territorii Domino, quam velit imponere Collectam, solinempe aut possessionis, ut eam etiam forenses praestare teneantur, negat Paul. Castrens. ad l. si ex toto. 8. in princ. num. 5. ff. de legat. 1. et eum sequutus Mynsinger. Resp. 64. nu. 50. decad. 7. per l. ne in potestate. ff. de arbitr. et l. 2. §. sed si agnat. ff. de iud.

105. Et quamvis nonnulli velint, quibusdam in casibus forenses, pro bonis in territorio sitis, ibidem collectari posse; puta, pro refectione pontium, pro custodia et securitate loci, etc. si nempe talis custodia et refectio, concerneret quoque utilitatem ipsarum possessionum: Gail. d. loc. num. 15. Rosenth. d. c. concl. 81. Graeva. num. 15.

Jedoch seynd solche Landssteuren/darvon der Stritt ist/ sub hâc limitatione, in keinem Wegbegriffen. Zu dem es mit einem forensi, der zumal ein Vasallus ist/vnd eo nomine, bonorumque feudalium intuitu, ohne das/seine feudalia servitia leisten muß/weit vnd viel ein andere Beschaffenheit hat: dann selbiger/da er ullo in casu colle ctirt werden möche/ duplici onere gravirt würde; nec ullo modo ab eo, qui Subditus est differret, imo in multis deterioris conditionis esset.

106. Fürs fünsst / ad decidendas controversias in materiâ pensitationum, sive collectandi, omnium maxume consideranda et observanda est antiqua consuetudo Regionis et loci, ubi imponuntur huiusmodi Collectae: et siquidem ex praescriptâ consuetudine, etiam Forenses, ratione possessionum collectari consueverunt, ea servanda est. Ab eaque recedi non debet: vera enim inter pretatio a Practicâ sumitur; et ab antiquâ practicâ declinandum est minime. Gail. d. obs. 12. num. 18. et seq. Casp. Klocke. disp. de contribut. thes. 8. Graev. lib. 2. concl. 52. num. 16. et seqq. Wann man dann in diesem Fall / wie in allweg geschehen sol / auff das alte vnverdencklich Herkommen / vnd was bey diesen Lehenstucken je vnd allzeit bräuchig geweßt / sehen wil: würdt sich berichter massen nichts anders finden/ dann daß der Lehenheri niemalen einige/ weder Reichs noch Lands Contribution/von diesen Nobilibus Vasallis erfordere / oder sich jemal zufordern angemaßt. Dardurch diese Vasalli, da siegleich nicht ipso iureimmunes, doch immunitatem a Collectis, legitimâ praescriptione acquirirt hätten. Absque omninamque dubio est, immunitatem a Collectis per praescriptionemillius temporis, cuius in contrarium memoria non exstat, acquiri posse. prout hoc tradit Ang. consil. 337. col. pen. in fin. Socin. consi. 277. col. 4. vers. praeterea advertendum. lib. 2. Abb. cons. 72. col. 1. libr. 1. Laur. Sylv. consil. 57. n. 15. cons. 59. n. 9. Natta, consil. 446. num. 11. et 12. Cephal. cons. 129. num. 4. Et confirmatur id ex eo: Namque lapsus illius temporis, cuius in contrarium memoria non exstat, habet vim constituti; l. hoc iure. §. ductus aquae. ff. de aquâ. quotid. et aestiv. Cardin. consil. 57. col. 1. Paris. consil. 101. num. 84. cons. 194. num. 15. consil. 112. num. 21. libr. 1. cons. 25. num. 22. libr. 2. consil. 13. num. 15. libr. 4. Ias. cons. 208. col. 3. lib. 2. Gozad. consil. 8. num. 37. Ruin. cons. 118 num. 8. lib. 4. vique pollet Privilegii, et specialissimae concessionis.

107. Nec etiam ad praescribendam hanc libertatem, nec essaria reputatur interpellatio: per not. Menoch. cons. 784. num. 37. et

cons. 887. num. 54. Cravet. cons. 111. et de antiq. 4. p. §. Circapraemissa. num. 36. et seq. Natta, cons. 406. num. 21. et consil. 446. num. 15. et consil. 649. num. 3. Roland. 1. consil. 5. num. 6. Cephal. cons. 177. num. 45. Surd cons. 234. num. 34.

108. Et licet aliqui Dd. ad hoc, ut immunitas a Collectis praescribi possit, requirant; ut is, qui hanc immunitatem praescribere vult, fuerit requisitus ad solvendas Collectas, illsque solvere recusaverit; et ab istâ requisitione et recusatione factâ, per tempus legitimum, a solutione Collectarum cessatum fuerit. Attamen haec opinio communiter reprobata est, et Dd. fere omnes concludunt: ad hoc, ut immunitas a Collectis praescribi possit, sufficere casum, quo Collecta imponi potuit, sive aliis imposita fuit, evenisse; et ab isto tempore 40. annos elapsos esse. Etiamsi nulla neque interpellatio, neque recusatio illius, qui per tempus 40. annorum Collectas non solverit, intervenerit: prout hanc sententiam expresse tenent, contrariam reprobantes, Ruin. consil. 217. num. 13. libr. 1. Aym. Cravet. in tr. d. antiq. temp. part. 4. §. circa praemissa. num. 36. et 38. Cravett. consil. 111. Laur. Sylv. cons. 57. num. 16. consil. 59. num. 11. et 12. Natt. cons. 446. n. 15. Covarr. in rep. c. possessor. part. 2. §. 2. num. 8. de Reg. Iur. libr. 6. Et idem etiam vult Bart. consil. 59. num. 7. lib. 1. Bald. cons. 457. lib. 7. Alex. cons. 30. num. 12. lib. 5. Ias. consil. 25. col. 2. libr. 3. consil. 101. col. fin. libr. 4. Quae opinio adhûc aliis multis argumentis probatur, et contra adversantium insultus, omni ex partepraemunitur a Mynsing. decad. 14. respons. 1. quaest. 2. per tot.

109. Darzu dann letztlich kompt / quod in dubio, contra Collectarum onera iudicari debeat. Corn. lib. 4. consil. 194. nu. 8. Beccius consil. 73. in fin. Surd. cons. 234. num. 20. Fab. de Anna. consil. 59. num. 83. Cacheran. decis. 4. num. 5. et 6. Cum et libertas inprimis favorabilis existimetur; cui plus esse favendum, quam pupillo vel Rei publicae, dixit Nevizan. cons. 12. num. 184. inter cons. Alb. Bruni.

RESPONSIO AD CONTRARIA.

110. VNd deine sol zu wider nicht jrien/daß in prima dubitandi ratione eingeführt/es seye niemand nicht von den Reichs-vnd Türck ensteuren befreyet. Dann hierauff erstlich ex secunda de cidendi ratione beständig geantwort würdt: daß der Fürsten Cammergüter/ ipsis Imperii Recessibus hoc idem expresse sancientibus, vnd also consequenter auch diese Güter / der Reichs-Anlagen befreyt seyen/

welche die Fürsten von ihrem Cammergut / andern / gegen Leistung der Lehens-Schuldigkeit concediren/oder verleihen.

111. Secundo, ist in den Reichs-Abschieden nirgendts zufinden/ vnd würdt in den selben nicht vermeldet / daß die vom Adel / von ihren Lehengütern/ die sie mit ihrem Leib zuverdienen verbunden/zu den Türckensteuren/ oder andern Reichs-vnd Kraiß-Anlagen/ oder auch den Landssteuren ettwas contribuiren sollen: derentwegen dan~ solches auß den Reichs-Abschieden keines wegs kan oder mag geschlossen/ colligirt oder inferirt werden. Cum sit clari et indubitati iuris, quod nulla dispositio, nullave constitutio, extra verba ipsius extendatur. l. quod constitutum. et ibi Bart. d. testam. mil.

112. Zu dem / reden die Reichs-Abschiede allein von den gefreyten Personen/nicht aber von den gefreyten Gütern: vnd würdt in keinem Abschiede vermeldt / daß der Obrigkeit frey stehen oder zugelassen seyn sol / die gefreyten Güter mit Gteuren zubelegen. Derentwegen dann dasselbe/daß nämblich die Obrigkeit befügt/ auch in den Fällen/darvon in gedachten Abschieden Meldung geschicht / die gefreyten Güter mit Steuren zubeschwehren; auß denselben Reichs-Abschieden nicht kan noch mag colligirt werden. Sondern/ es folger vielmehr dar auß / daß keine Obrigkeit bemächtigt / die gefreyten Güter / in einigem Fall mit Gteuren zubelegen. Welches dann a Domino Mynsing. in saepius iam allegat. cons. 1. decad. 15. quaest. 1. fere per totam, multis aliis argumentis fir mirt würdt.

113. Fast mit gleicher Responsion/kan die secunda dubitandi ratio (ubi ab usufructuario ad Vasallum argumentum deducitur) abgefertigt werden. Et non valet argumentum ab sufructuario ad Vasallum, quod sumitur: nisi eadem utrinque ad sit ratio. Rosenth. cap. 1. conclus. 11. num. 3. Hoc autem nostro in casu, diversa omnino ratio subest: nam usufructuarius fundo gratis utitur, nec proprietario, ut Vasallus suo Domino, servitium aliquod praestare tentur.

114. Vnd fermer/ist der Vasallus solche Reichs steur derentwegen zuerlegen nicht verbunden/ dieweil er ipsius Principis bona, so für sich selbs dieser Beschwärden befreyt/nüßlich innen hat: auch seiner Person halb/der Lands-Fü stlichen Obrigkeit nicht vnterworffen// et ita in loco rei sitae nicht collectirt werden mag. Wie dieses bey den decidendi rationibus, mehrers außgeführet worden.

würdt/es habe ein Lehenheri macht/ certis in casibus, seinen Vasallum mit Landssteuren zubelegen. Haec namque opinio, ut in tertiâ decidendi ratione indicatum, communiter reprobata est, eamque ob causam, minime est tenenda vel sequenda. Cum Iudex in iudicando, communem et receptam Dd. opinionem sequi teneatur. Usque adeo, ut is, qui contra communem opinionem iudicat; et imperitus praesumatur, et faciat litem suam, atque parti laesae ad id, quod interest, condem netur. Per ihura vulgo vulgata.

116. Vnd feriner/da schon gedachtes Heigii opinion statt haben/ vnd passirlich seyn solt: ist sie doch einmal nicht anderst / dann von solchen Vasallis, so in dem territorio, vnd vnter der Lands-Obrigkeit gesessen/ also zumal Subditi et Vasalli seyn/ zuvernemmen. Ein andere Beschaffenheit aber sol es in alle weg mit diesen Vasallis haben/ welche ihrer Person halb befreyet / et nec Domino nec iurisdictioni territoriali, personae suae ratione sub iicirt seynd. Nam Subditos Dominus, arctius obligatos habet omnino, quam solos Vasallos. Da hingegen/ wann die Vasalli non Subditi, beedes mit dem Leib/für diese Güter dienen/ so dann horum eorundem bonorum feudalium respectu contribuiren müßten; weren sie unius rei intuitu, duplici onere gravirt/ vnd eintweders den gemeiinen Vnterthanen allerdings gleich / oder in quibusdam casibus peiorie etiam conditionis: id quod dictu est absonum. Hanc quoque sententiam expresse firmat Rosenthal. c. 5. conclus. 78. per. tot. ubi notanter scribit: Vasallos praedictis sex casibus quoque Domino ad Collectas teneri multi autumant; praesertim, quo ad filiam dotandam. Sed certe, si non sint Subditi, nullo modo, et minus, quam Subditi, ad huiusmodi Collectas obligantur, sed solum ad solita feudorum servitia; velnisi, ut dixi, consuetudine, conventione aut praesc riptione, aliud obtinuerit. Cum quippe ius Vassallagii non reddat aliquem Subditum, verum sub iectio proprie, ex eo metienda sit, anquis in territorio Domini domicilium habeat; uti sup. h. c. qu 5. et q. 69. in gloss. fin. et cap. 5. quaest. 85. et cap. 11. quaest. 14. vel inde originem ducat. Hactenus ille.

117. Die vierdt dubitandi ratio, ubi dictum fuit; imm unitatem a Collectis, non extendi ad necessitatis casum insolitum, etc. ist allbereit hieoben in tertiâ decidendiratione, ex Mynsing. widerlegt/vnd darbey außgeführt worden/ quod illa communia Doctorum Theorica, minime locum habere possit, ubi immunitas, ex onerosâ causâ

procedit. Neque hîc, an Vasalli immunes sint; sed potius, an ne duplici onere servitiorum feudalium, et extraordinariae collationis praegravari debeant, disceptatur.

118. Endtlich sol auch nicht hindern / die beschene reservatio der Hohen Obrigkeit/vnd kan selbige diß Orts wenig operiren; siquidem reservatio conservet tantum ius reservantis, Weiln aber diß Falls (uti dictum) kein Ius collectandi vorhanden/ so hat auch nichts können con: noch reservirt werden. Etenim non entis nullae sunt qualitates. So ist auch an jetzo nicht die Frag: An Dominus Feudi, ius Superioritatis, sibi in hisce bonis reservârit, sed id tantummodo dicitur; Superioritatem, ut et supremam illam et Legibus solutam potestatem, non eo usque extendi; ut contra naturalis aequitatis rationem, duplici quis onere aggravari possit. Non enim iniqua potest Princeps; et nulla est potestas, quae contra rectam rationem, Legemque contractus et honestatis, aliquid licite attentare possit.

QUAESTIO VI.

119. WEil vermög vor gehender Decision/die Vasalli respectu Ihrer Lehengüter / von Rechts wegen nicht besteuret/ oder mit Reichs-vnd andern Anlagen belegt werden mögen: Als ist Ihre Für stl. En. der Heri MGraff / bey ihnen keinen Außstand zusuchen/befügt. Wann vnd aber bey der dritten vnd vierdten Quaestion Außgeführt / daß die in diesem Lehen district / sitzende Vnterthanen/mit Reichs-vnd Landssteuren gar nicht von der Ritterschafft/oder diesen Adelichen Vasallis. sondern allein von Ihrer Fürstl. Gn. dem Herrn MGraffen/als Lands-Fürsten/vnd de cuius territcrio sie seynd / mit Landsteuren onerirt: auch die Reichs- Anlagen / so von diesen Vnterthanen auffgehaben/der Competentz/so jederzeit der MGraffschafft aufferlegt/zu gutem kommen sol. Demnach köndt nicht ohne sondere grosse Vrsach gesagt werden/ daß eintweders / bey den Vnterthanen solche noch ausffzuheben / oder was die Vasalli hiervon in ihren Nutzen verwendt/ oder Löblicher Ritterschafft vngebürlich liefern lassen/sie widerumb her ausser zugeben/von Recht vnd Billichheit wegen schuldig seyen. Etenim in terminis hanc quae stionem movet, et de eâ, in utramque partem late ac eleganter disputat Aegid. Thomat. tract. de 1. ollect. cap. fin. num. 11. ubi ita scribit: Finge Ecclesiasticos Proceres, Nobilesve, aut alios quosvis, asserentes se habere Privilegium, et ob eam causam, certo tempore, de facto, suffragio,

precibus, favore, aut alio quaesito modo, vel forte per imprudentiam Universitatis, liberos evasisse a praestatione munerum; ceteris de Universitate honâ fide indicta munera pro ipsis solventibus, deinde explorato iure communi, compertum fuerit, ipsos alligari prae stationi dictorum munerum: Utrum, pro summâ munerum patrimonialium indebite solutâ, ipsis de Universitate, aut Rei publicae, condictio indebiti, perae quationis remedio competat? Et tandem concludit: Universitati competere ius perae quandi onera praeterita ex causa in debiti, etiam soluta vel solvenda ex caussâ debiti, prout Fiscus reliquorum nomine Tributa praeterita exigit; dummodo extrinsecus non veniant. Nec etiam conventio super ipsis admittitur, eâ ratione, ne unus pro alio gravetur, etc.

120. Dessen jedoch (so der Billichheit in suis terminis gemäß ist) vngeachtet/ halten wir darf+r / daß nach Vmbstand gegenwärtigen facti, der Heri MGraff der verschienen Anlagen halb / nichts nicht füglich praetendiren oder fordern möge. Vnd ziehen hierbey in considerationem, was weilund Heri C. MGraff zu B. etc. Hochlöblicher Gedächtnüs/den 10. Ianuarii, Anno 68. an die Kumische Vormünder in Gnaden rescribirt / vnd hisec formalibus setzet: daß aber von euch angezogen würdt/ob wol vnsere Löbliche Voreltern / denen von U. vor Jaren auch Schatzungen gefordert / so seyen sie doch derselben gnädiglich erlassen worden / etc. Das ist auff vnterthänig Bitt / der K. auß keiner Gerechtigkeit / fondern auß Gnaden beschehen. Wie wir dann auch auff gleichförmig vnterthänig Bitt / ihrer deren zu U. Verschiener Jaren / mit der Landschatzung vnd Maßpfenning verschonet / etc. Et paulo post. Vnd wiewol wir befügt weren/sie dahin zuhalten/die verndig Schatzung auch zuerlegen: so wöllen wir doch vnsern Rechten vnd Gerechtigkeiten/in allweg vnnachtheilig/in Ansehung/daß sie euch dieselbig erlegt/vnd auff ewer vnterthänig Bitt/ solches dißmal nachgeben / etc. Nun befindt sich auß den Actis, daß hierauff solche Uische Schatzung / ettlich mal in die MGraffschafte erlegt / so dann wider/ von den Vasallis angemaßt/vnd der Ritterschafft vberantwortet/auch circa Annum 84. von den Fürstl. MGräffischen Vormundschafft verordneten Statthalter/Santzler vnd Rhäten/widerumb einmal von den Bauren erhebt: doch nachgehendts / vnd als Ihre Fü stl. Gn. Heri MGraff E. F. in die Regirung kommen / wie ex casus figuratione zusehen/ auff vnterthänig Anhalten dieser Nobilium Vasallorum,

von der MGraffschafft seriner diese Schatzung nicht angemaßt / sondern also biß an jetzo darbey verblieben.

121. Auß welcher narratione facti nicht allein zuerlernen/daß ante Annum 68. die damahl außständige Schatzung allerdings nachgelassen: sondern es ist auch feriner wol vnd genugsam abzunem men/daß Ihrer Fürstl. En. Heri MGraff E. F. mit Vnterlassung solcher Schatzung (als welche auff vnterthänig Ansuchen der Junckern K. erfolgt) so wol sie K. als deren Lehenbare Vnterthanen / omnino Principali aliquo beneficio afficiren / vnd gar nicht dergestalt graviren wollen: daß sie mit der Zeit/ zu ihrer höchsten Beschwärnüs/zumahl/mit viel järigen retro ver fallner Anlage behelligt / oder sie Junckern K. selbiges / was in die Rittertruchen (et quidem non nescio Domino Marchione) geliefert / ausser ihrem eignen Patrimonio gut zuthun/ getrungen werden solten. Beneficia quippe Principum, quam plenissime interpretari debemus: l. 3. de constitut. Principum. nec quae in alicuius favorem concessa, ita, ut eius odium vel gravamen operentur, unquam interpretanda funt. In quibus gratio sis et precariis indulgentiis, id merito locum habere debet, quod dicitur; tum demum omnem causam, omnesque fructus ab eo, qui precario rem possidet praestari debere, ubi moram fecerit, vel ex die interdicti, id est, post litem contestatam. l. quaesitum est. 8. §. Et hoc interdicto. 4. et §, 6. ff. de precario. Ac ihidem Wesemb. in par atit. num. 6.

122. Secundo, hat es mit diesen extraordinariis Collectis viel ein andere Beschaffenheit / dann mit den ordinariis Tributis, oder sonst järlichen Zinsen / vnd gewissen Gefällen / quae certam et perpetuam causam habent: Vnd welche/wann sie ettlich Jar nicht gereicht/nachgehends von Billichheit wegen/zumahl erstatter werden sollen. Sondern es werden solche Collectae, propter supervenientem necessitatem angelegt / vnd ist auch von nöten / daß die Universitares, so damit onerirt/ zu der Anlag citirt/ oder sonst jederzeit geburend mit ihnen gehandelt werde. Prout, ex Mynsinger. observat Wehner. in verb. Schatzung fol. 293. et 294. Welches/weiles diß Orts nicht geschehen/ vnd diese Vnterthanen seidthero Ihrer Fürstl. Gn. Herrn MGrafs E. fuspensiv indults, nicht citirt / belegt oder einige Schatzung von ihnen gefordert worden. Als folgt hierauß / daß solcher Schatzung wegen/an sie zu Recht nichts nit gefordert werden mög: weil nicht allein das ius collectandi, sondern zumal die gebürende Belegung ein

contributionem berursacht. Ut et alias, ac pari ex ratione dicitur, operas non esse in rerum natura, nisi quando sunt indictae. Et faciunt tradita Surdi, consil. 262. num. 32. ubi docet; quod obligatio pro collectis, non contrahatur a principio tempore registrationis pro futuro; sed tantum, quando imponitur collecta.

123. Welchem zuwider nicht jiren sol/ was ex Thomato in contrarium eingefuhrt worden: dann die rationes ip sius opinionem fulcientes, viel von einem andern Fall zuverstehen. Da nämblich ein gantze Universitas mit einer gewissen Landsteur belegt / selbige hernach vnter die Stätt vnd Dörffer distribuirt / vnd hiervon sich einer oder der ander außziehen wolt; auch darumben die deficiens portio, von den vberigen getragen / vnd gleichsam dargeliehen würde. In welchem Fall es billich ist / daß / wann dessen / so exempt seyn wil / vnfug an Tag kompt; selbiger nicht allein forthin besteuret / sondern auch pro restitutione dessen / so die andern für ihn außgelegt / angehalen werde. Quo in casu nos non versamur: weil allhie/ ex gratiosâ Principis iussione, die Belegung biß anhero vnterlassen worden / vnd nicht die MGraffische Landschafft / sondern der Herr MGraff selbst / diesen Außstand erfordert. Andere mehr gedachtes Thomati Argumenta, seznd auff die Tributa ordinaria, quae perpetuam causam habent, zuverstehen. Vnd hiehero nicht gehörig.

QUAESTIO VII.

124. HIerauff nun die fürnembste Gerechtigkeiten/welche diesen Adelichen Vasallis geliehen worden / außzuführen. Befindt sich erstlich/in dem Lehenbrieff/daß sie von dem Herrn MGraffen/mit dem Schloß K Egg/ dem Dorff U. sampt den leuten investirt. Dieses Wort nun (leute) ob wol es vor Zeiten/in gemein pro Subditis Principis gebraucht / vnd darunter die jenigen verstanden worden / welche einem mit aller Ober-vnd Herilichheit zugethan: Hotoman. in Lexic. Feudal. in verb. Leodes, sive Leudes. Dannenhero Homo, pro plenarie Subdito, Homagium et Hominium pro eo iuramento vulgo gebraucht würdt/ damit die Landsässen oder Vnterthanen/ sich ihrem Lands-Fürsten verpflichten. Jedoch/ würdt heutiges Tags / fürnämblich in concessionibus feudalibus, diß Wort (Leut) pro propriis hominibus, die wir gemeinlich Leibeigne Leut nennen / gebrauchet. Knichen. lib. 2. de vestiturar. paction. cap. 3. num. 13. et 14. Nec eiusmodi servi habentur pro Subditis, quia possunt

servi alterius esse, et sub alteriusvivere iurisdictione. Quod ex Mynsingero, multisque praeiudiciis Camerl. probat Ruding. cent. 3. obs. 46. et assentit Gail. de pignor. cap. 8. num. 5. et seq. Darumben in Krasst dieser Wort (mit den Leuten) beedes die jenige Leibeigne / so zu U. seßhafft / vnd von Alters Leibeigen seyn/oder welche von selbigen entsprungen/ob sit schon anderer Orten gesessen / mit allem rechtmässigen Einerag/ vnd was von Recht vnd billicher Gewohnheit / einem Herrn/ von seinen Leibeignen Leuten zu gutem kommen mag/ begriffen ist.

125. Was vnter dem Wort (Bethe) in diesem Lehenbrieff verstanden werde/ ist diß Orts nicht viel zu disputiren von nöten: weil sol/ ches in dem Lehenbrieff selbsten explicirt / vnd daß die von II. järlich fünff Pfund zur Bethe geben/ determinirt würdt. Inmassenfast allenthalben Tributa et ordinariae indictiones, quae possessoribus, sive possessionibus imponi solent, Bethe genent werden. Symphorem. Tomo 1. part. 2. num. 7. fol. 44.

126. Belangendt die Steur / damit die Vasalli auch belehnet / ist solches Wort generale, et omne id, quod confertur, comprehendit. Symphor. Tom. 2. part. 2. vot. 15. num. 38. fol. 53. Imo adeo generale est vocabulum hoc, ut quemcumque censum et reditum denotet. Wehner. in verb. Schatzung. §. sic et Steur. fol. 291. Knichen. cap. 3. de iur. Superiorit. num. 316. Quandoque Steuren/ pro oneribus mere realibus, quae principaliter rei cohaerent, et possessionibus, sive rebus imponuntur, sumi solet. Quorum im positio certâ et generali lege pro visa est: ita, ut quo tannis recurrant, certamque praestationem habeant, unde ordinaria munera dicuntur; ut sunt indictiones, sive Tributa. Gail. 2. obs. 52. num. 9. Quandoque etiam pro superindicto, seu collectâ extraordinariâ accipitur.

127. Diese extraordinari Steur / würdt ein weders / von Kaif. Majestät vnd dem Reich / oder dem Lands-Fürsten iure Regalium et Superioritatis erfordert. Dannenhero sie Reichs-vnd Landsteuren genent werden: von welchen hieoben außführlich gehandelt. Aber vber solche beede species der extraordinari Steuren / befindt sich in Rechten auch feriner ein andere Steur / welche von einer Statt oder Dorff/ ad sustinenda onera particularis alicuius Universitatis, auffgelegt werden: Schenck. Baro, in virid. conclus. 106. num. 4. Thessaur. decis. 25. 4. n. 1. et seqq. quas Rurales, ex Bertrand. cons 141. num. 8. lib. l. appellat Wesemb. cons. 27. num. 26. et vigore pactorum civilium, non iure

Regalium exiguntur. henning. Goeden, consil. 2. num. 9. Borcholt. cap. un. quae sint Regal. num. 53. et seq. Et has Collectas illi etiam, qui non habent Regalia, sed tantum iurisdictionem, urgente necessitate, a suae iurisdictionis subiectis exigere possunt: si modo unanimi decreto communitatis, ac conventione cum ca habitâ imponantur. Sixtin. de Regael. 2. cap. 14. num. 22. Caspar. Klocke, disp. de contrib. th. 12. Cum eo casu non consentientes, neutiquam obligentur, esti maior pars consensisset. l. ambitiosa. ff. de decret. ab ord. faciend. Natta cons. 115. n. 4. Purpurat. consil. 438. num. 84. subdens, quod in istis actiombus voluntariis, una faba nigra impediat actum. P. Gregor. libr. 3. Syntagm. cap. 7. num. 10. Ant. Faber, in Cod decis. sorens. lib. 9. tit. 29. definit. 18. n. 1.

128. Daß nun diese Adenliche Vasalli, sich der Reichssteuren nicht anmassen/ viel weniger ein Landssteur begeren könden / würdt hieoben außgeführt: vnd ist (weil sie nämblich omnimodâ iurisdictione destituirt / auch keine Regalia haben) an ihme selbst offenbar. Derowegen wir in allweg dar für halten/daß in die sem Lehenbrieff/die Wort Steur vnd Beth/ pro Synonymis gebraucht: vnd ob schon singulari loci con. suetudine, hierunter ein vnterschied seyn möchte/doch dardurch nichts anders/dann järliche gewohnlich Tributa, gemeine von altem her gebrachte Beschwärden/so nicht geendert werden/ et perpetuam causam habere putantur, begriffen seyen. Welches wir auß diesen Worten des Lehenbrieffs (doch sollen sie die armen Leut / hey ihren gewohnlichen Bethen / Steuren vnd Dienstenbleiben lassen / vnd sie darüber nicht kringen/etc.) abnemmen müssen.

129. Vnd da gleich das Wort Steur / nicht von diesen järlichen/ gewohnlichen/ lang hergebrachten Steuren / et quae nec augeri possunt, nec unquam cessant vel deminuuntur, zuverstehen: köndt es doch mit nichten de publico collectandi iure, von Reichs oder Landssteuren/sondern nur de privatis Collectis genommen werden. Welche so gar auch einer jeden schlechten Commun / die sonsten kein Obrigkeit hat / von Rechts wegen / pro necessitate et administratione rerum suarum vergunt seynd. Per ea, quae Wesemb. tradit cons. 27. num. 26. et idem cons. 45. per tot. Idqueque etiam sentit Stephan. Betrand. consil. 141. num. 11. vol. 1. Regalia enim non intelliguntur concessa, per quae cumque verba generalia. Iacobin. de S. Georg. in verb. et cum mero, etc. num. 16. Claud. Seysell. in rubr. qui feud. dar. poss. particul. 1. Ubi inquit: Regalia, et Principireservata in signum supremae potestatis, non intelliguntur concessa, per quaecumque verbageneralia.

130. Ferrners seynd auch die Junckern K. mit Gerichten belehnet/ weiches doch allein von den nidern Gerichten vernommen werden sol. Recte enim inferunt Doctores, in dubio inferiorem seu bassam iurisdictionem concessam putari. Chassan. in consvet. Burg. rub. prima. tit. des iustites et droicts d' icelles. verb. iustites. num. 19. per gloss. Clem. 1. verb. omnimodam. de for. compet. sequitur Iason. in l. Imperium. 3. num. 11. de iurisdict. qui merum Imperium concessum, nisi specificâ designatione non existimat. d. l. 1. de offic. eius. Tum etiam praelibatas vestiturarum pactiones districtissimae indolis esse, usus antiquioris notae comprobavit: nam omnes vestiturae, ubi dicitur mit Gerichten/non nisi inferiorem iurisdictionem (die Erbgericht) conferunt, quod exsequitur Knich. lib. 2. de vestitur. paction. cap. 1. Ethoc est, quodaiunt nostri Dd. communiter; infeudatum de Castro, cum iurisdctione, non intelligiinfeudatum de mero Imperio. Chassanae. s. d. loco. post lasonem Bologn. qui hanc quae stionem, per aliquot columnas fusissime tractat. in l. Imperium. notab. 11. numm. 42. ff. de iurisdict. Et Covarr. pr. quaest. cap. 6. num. 10. qui testatur, hanc opinionem communem esse. §. quâ ratione, vers. h^üc accedit. usque ad sinem. Id quod hoc nostroin casu, omni carere videtur controversiâ; ubi Princeps concesso Castro cum iurisdictione, merum Imperium (das Hohe Gericht) sibi reservavit.

131. Is autem, cui simplex tantum iurisdictio competit (die vnder vnd Erbegericht) habet tantum cognitionem causarum civilium et pecuniariarum: was Gülten/ Schulden/ligende Güter/stehendt/ fahrendt / beweglich vnd vnbewegliche seynd. etiamsi excedant summam trecentorum aureorum. Schneid. part. 2. num. 88. Coler. part. 2. cap. 1. num. 105. usque ad fin. c. et part. 4. cap. 1. num 68. Item talis iudex potest cognoscere de criminibus levioribus: ut iniuriis verbalibus, item realibus, quando non sunt atroces. Als wann einer den andern raufft/stösset/schlägt braun vn~ blaw/Messer zucket/etc. Item Blutrüssig machen. Welche kleine Brüch / so allein mit den Freevein gebüßt/ vnd nicht ernstlicher von Rechts wegen zustraffen/diesen Gerichten gehörig seynd. Schneid. et Coler. dd. locis.

132. Vnd ob wol die Herischafft / welcher die Hohengericht zustehen / einen Vbelthäter vnverhindert des nidern Gerichts Herrn/ beyfangen darff: so ist doch solches zu Notfällen / auch deme / so allein dei nidere Gericht hat / nicht verbotten. Potest enim capere

malefactores; modo eos iudici superiori, habenti merum Imperium prae sentaret Coler. part. 2. num. 13. Schneidvv. d. loc. num. 89. Praeterea, ut Custodia, meri est Imperii, in criminalibus; quod supra probavimus: ita in causis pecuniariis, mixti, vel etiam simplicis iurisdictionis statuitur. Zasins in l. Imperium. num. 47. ff. de iurisdict. omn. iud. Iacobin. d. S. Georg. in suâ invest. gloss. cum mero mixtoque Imperio. num. 3. Bidemb. in nobil. quaest. 7. ver s. capturam.

133. Ac quamvis Magistratus constituere, sit de Regalibus, cap. unico. quae sint Regal. Nichts desto weniger kan der jenige/ so die nidern Gericht hat/ einen Schultheissen/vnd andere Beampten/durch welche dergleichen nidere Gerichts-Handlungen expedirt werden/verordnen. Vestitus quippe, potest constituere Magistratum, cui exercitium iurisdictionis recte committit. Knich. 2. de vestit. pact. cap. 1. num. 108. etc.

134. Es erfordert auch Wehner. in pract. observ. verb. Vogtey/ Vogteyliche Obrigkeit. fol 336. zu der Nidergerichtlichen Obrigkeit (quae Superioritate et Imperio semper salvo, competit) die Herilichheit zuhelffen vber Gült/ Schuld vnd Schaden/vnd alle mügliche Gebot vnd Verbot / büssen vber frevenliche Sachen: die Vndersässen psänden/mit Gehorsam vnd Gefängnus zustraffen / bevorab Gefangnüs die Gefälle vnd Zinß / oder sonst Gült vnd Schuld betreffend/ Steur von den Vntersässen erheben/ vnd an gebürende Oerter zuliefern. Vigore cuius traditionis, den Junckern K obgelegen/die Reichsvnd Land steuren / so jederzeit von den herin MGraffen den Uischen Hindersässen auffgelegt werden/einzuziehen/doch selbige gantz vnd ohne Schmälerung/von Hochermeldt Ihrer Fürstl. Gnaden/oder von der. Landschafft Deputirten/einliefern zulassen.

135. Item/würdt a Wehnero supr. d. loco. allhero gezogen/ Erb: oder Lehenspflicht zunemmen. Quod tamen iuramentum aliud est ab eo, quod superiori et Principi, intuitu universalis territorii et sub iectionis exhibetur: Erb-vnd Lands-Huldigungs Pflicht (quod parum discernere nôrunt, die vndere Vogtey Herrn) Item Vormünder zubestättigen vnd Rechnungen abzuhören.

136. Vnd ob wel sonsten der Vogteylichen Obrigkeit / vielmehr vnd höhere Fäll ascribirt vnd zugeeignet / auch hiervon gantz strittig vnd jriig disputiet würdt. Jedoch entspringen mehrertheils disputationes vnd disceptationes, allein ex territorii incertitudine et

varietate da man nämblich/wem das territorium, iusque Superioritatis zugehört/ sich nicht vergleichen kan. In nostro autem casu, ubi de territoriali iurisdictione, Domino feudi competente, proter expressam reservationem, nulla est contro versia, res omnino plana, et ex hactenus dictis expedita videtur.

137. Ceterum, quae hucusque ex spinosa iurisdictionis materiâ disputata sunt, aptissime concludi posse videntur, iis verbis quae habet Petr. Gregorius Tholosan. lib. 32. Syntagm. iur. univers. cap. 10. in fin. ubi ait: Tota iurisdictionis, criminalium et civilium causarum distinctio, et Magistratuum; ab ordine et distributione, quam Principes constituerunt, et a receptis consuetudinibus pendet: ut ad harum probationes recurrendum censeam, et quô iure utantur Municipes. Unde pro Regulâ observandum, usum et consuetudinem (das Herkommen / was nämblich jeder fur Actus exsercirt) circa iurisdictionalia inprimis spectandam, adeoque iuriscripto omnino praeferendam esse. Bidemb. quaest. 7. num. 5.

QUAESTIO VIII. ET ULTIMA.

138. ENdtlich würdt auch gefragt / was dieser Wort (Diensten/ Frondiensten) für ein Vnterschied sey. Et quidem Valent. Forsterus, de iurisdict. part. 2. fol. 467. ita scribit; Observandum vero, has operas generaliter dici Fiondienste/ a veteri Saxonicâ Fron: welches nach Sachsen Recht würdt Heilig genent: gloss. Landr. lib. 1. art. 53 Inde Fronvest/Fronboete. de quo Landr. lib. 1. art. 8. welcher für zweene bezeugt / lib. 1. art. 15. Verum Wehner. in verb. Dingnotull/Dienst/etc. fol. 86. item Gail. d. arrest. 10. num. 4. Ut et Knichen, 2. de vestitur. paction. cap. 33 num. 29. etc. haec duo vocabula, pro Synonymis habere videntur. Weil aber das Wort Fron nicht heilig/ sondern gemein heißt: ut exempli gratiâ, Fronveste/ communis carcer, Fronleichnamb / qui pro multis traditur, Fronfaste/ Gemeinefaste/ etc. Als seynd proprie Frondienst selbige operae, quae publicam utilitatem alicuius territorii, aut Civitatis, aut Pagi concernunt; et ab omnibus eiusdem territorii, aut Civitatis, aut Pagi Subditis praestari debent. Huius generis sunt, quae fiunt ad refectionem pontium, viarum publicarum, aggerum, ut aquarum irruptio impediatur, ac similium rerum. Dienste autem, ita speciatim dictae, operae sunt a singulis Subditis debitae, quas suis Dominis exhibere debent, prout vel conventum, vel de antiquo observatum fuit.

139. Cumautem cavere debeant Domini, ne plus solito a Subditis exigant, studio que novitatis eos gravent: ut multis et graviter monet Sixtin. 2. d. Regal. cap. 13. num 48. etc. Vnd auch der sehenbriessaußtruckenlich mit sich bringet/daß die Vnterthanenbey ihien gewohnlichen Diensten gelassen werden sollen. Als muß das Vhraltt Herkommen angesehen/vnd auß selbigem/ was diese Vnterthanen zu der Zeite sie noch MGräffisch geweßt/geleistet; gar nicht aber ex scrupulosasverborum captione, offtgesagter Vnterthanen Schuldigkeit erlernet werden.

140. Die Wort (zubesitzenvnd zuentsetzen) können wir nicht anderst verstehen/dann daß hierdurch den Vasallis Macht gegeben werde/nicht allein diese Lehenstuck zubesitzen: sondern auch in Rechr zu defen- diren/ oder selbige/so dieser Stuck eines jnn hätten / darvon rechtlich außzutreiben. Danndas Wort/ (entsetzen) mehrer theils für depolsessioniren/ zu Zeiten auch pro defensione genommen würdt. Non solum enim Vasallus possessionem, et quasi Dominium quoddam habet Feudi: sed et ideo, tamquam Dominus, potest rem feudalem de quâ rite investitus est, sibi quasi vindicare, a quolibet possidente; idque per utilem rei vindicationem. §. rei autem. et ibi gl. in verb. vindicare. lib. 2. Feud. t. 8. et r. 43. Ex eodem quasi dominio, etiam illud est, quod possit Vasallus ab alio conventus, per exceptionem se tueri, et desensionem opponere. d. t. 8. et. d. t. 43. Quia, cui damus actionem, eidem et exceptionem multo magis competere, Regula est iuris utriusque. Et possessionis nomine, Interdicta quoque eidem Vasallo accommodantur. Menoch. remed. 4. adipisc. num. 375. et remed. 1. retinend. num. 81. etc.

141. Zum Fall aber/ das Original der investiturae nicht lauten solt (zubesitzen und zuentsetzen) sondern zubesetzen vnd zuentsetzen; hätten diese Wort solchen Verstand / daß die Vasalli erwehnte Lehenstuck lociren/ ius percipiendi fructus, in vitâ suâ alteri concedere, darvon ettwas subinfeudiren/ vnd solches alles/ zu seiner Zeit/vnd mit seiner Maß/widerunb an sich ztehen mögen.

ALIUD RESPONSUM IURIS; NUM BONA INcensita Fisco cedant?

BShat in dem Fürstenthumb B. mit der Steur/vnd andern dergleichen Contributionibus, ein solche Gelegenheit/daß ein jedes Ampt deroselben Herrschafft/ein gewissebenante Sum~ auffsich hat/die es järlich mußliefern. Diese Summ würdturch die/darzu verordnete Exactores, vnter den Innwohnern vnd Hintersässender Aemter/ nach Beschaffenheit eines jeden Vermögens/so er anligenden steurbaren Gütern vnd Geltgülten hat/ vmbgelegt/eingetheilt/ vnd eingezogen.

In diesem Fürstenthumb B. gebürt einem Ampt E. Jares 5000. fl. zu contri buire/welche dan~ auch jedes mahls richtig geliefert worden seyen.

In dem selben Ampt hat es eine Hindersässen gehabt/ A. H. genant/welcher/nach dem er Tods verfahren/befindet sich nach beschehener Inventation vnd Beschreibung seiner verlassenschafft/daß er in der STeur sich vmh 1000. fl. zu gering profitirt/ vnd angeben: deßwegen dann die Herzschafft zugefahren/ des verstorbnen hinterlassenen Erben/ein Gut/ so auff 1000. fl. mehr oder weniger/ werth/eingezogen/dasselbe verkaufft/vnd das Gelt confi scirt.

Weil aber / als oben gemeldt / der Hersschafft an der Steur nicht ein Häller abgangen/ sondern shr/die gebürende 5000. fl. jedes Jarsrichtig worden.

So würdtnun/ für das erste / gefragt/ ob diese Herzschafft/ein Action/wider die hinterlassene Erben habe/dannenhero sie der Confiscation befügt: Vnd/ ob sie nicht die eingezogene 1000. fl. widerumb herauß zugeben/ schuldig/ein solches anch im Stand Rechtenszuerhalten were?

Da sie dann der Confiscation nicht befügt/ Ist für das ander zu decidiren / ob nicht dannocht / ob defuncti raciturnitatem, vnd die von ihm beschehene Verhaltung/der 1000. fl. den hinterlassenen Erben/denen jedoch von diesen Dingen nichtzit bewußt gewesen (ausserhalb dessen/ in quantum locupletiores sunt facti, id est, ausserhalb des hinterställigen Außstands an der Steur/von den 1000. fl.) jchtwas weiters zur Straff abgenommen werden möge?

Tertio quaeritur, wan~ der Officialis, in Verkauffung des eingezognen Guts/die sollennitates subhastationis, secundum Statura loci, nicht ad amussim obser virt: ob nicht die Erben/das verkauffte Gut/von dem Käuffer widerumb vendiciren können?

DEmnach mir subsignirtem obgesetzter Fall/neben angehängten Quaestionibus, proponirt/ vnd darauff mein Rechtliche Meinung kurtzlich zuerclären/ begeret worden: Als habe zu freundtlicher Willfahrung/ ich dieser Strittigkeit mit fleiß nach zusinnen/ auch hierinn habende einfältige Gedancken zueröffnen / nichr vnterlassen sollen.

1. VNd zwar die erste Quaestionem belangendt / wil es ein starck Ansehen gewinnen/ ob solte die in Factinarratione angeregte Herzschafft/des verstorbenen A. H. hinterlaßnen Erben/ ein Gut vmb 1000. fl. (weil besagter Defunctus, in Belegung der Steur/sich vmb solche Summam zu gering angegeeben haben solle) zu confisciren / vnd einzuziehen/ gantz wol berechtigt gewesen seyn. Sintenmaln/ erstlich/vnstreitbaren Rechtens/ quodres, de quibus erat vectigal solvendum, incidant in commissum; statimque dominium earum amittatur, et Fisco adquiratur, si quis easdem in loco debito, et ad solulendum vectigal destinato, non fuerit professus. l. 1. 2. et. tot. tit. c. de vectigal. et commiss. l. commissa. ff. de publican. et vectig. Roland. cons. 42. vol. 3. Cravett. cons. 115. num. 1. Salicet. in l. neque. C. de vectigal. et commiss. Panorm. cons. 38. vol. 1. Andr. Gail. 2. obs. 51. num. 5. Mar. Anton. Peregr. de iur. fisc. lib. 6. tit. 5. num. 31. loh. Borch. tract. de feud. tit. quae sint regal. num. 48.

2. Quod autem a Vectigalibus, ad Tributa, indictiones atque collecas, probabiliter argumentetur; eâ probatur ratione, quia

haec in multis ae quiparantur, ut proninde eandem habere videantur naturam: exiguntur namque ab eo, regalia cui competunt iuras uti de Vectigalibus tradit Frider. Mindan. lib. 2. cap. 43. concl. 3. Knichen, de Saxonico non provoc. iur. cap. 5. num. 60. et 66. et ante eum, Roland. a Valle, de lucro dot. quaest. 3. num. 8. Quod et comprobat Recessus Imp. de Anno 1576. §. Weiter seynd. et §. dardurch dann/ etc. Acde collectis idem statuitur; uti adparet ex Ioh. Kompen, quaest. 32. num. 4. et 3. et Regn. Sixtin. tract. de regal. libr. 2. cap. 14. nu . 16. et seqq. Similiter, non solum collectae, sed et vectigalia, ex iustâ causâ, iustâque urgente necessitate imponuntur. Cum praesertim collectae, ne dum ad viarum et pontium instructionem; verum etiam ad patriae defensionem exigantur: Roland. a Valle, cons. 91. num. 25. et. 27. libr. 2. et item ae que colle ctarum exactio, ac ius exigendi vectigal concedatur, sitenuitas Provinciae hocurgeat. l. 1. C. nov. vectig. instit. non poss. Bald. cons. 340. num. 3. vers. et quand. patria. vol. 5. Mynsing. observ. 3. num. 3. cent 5.

3. Fürs ander/ möchte den Erben nicht wenig praeiudicirlich geachtet werden/ daß Imp. Antonin. in l. 1. Cod. fi prop;. public. pensit. vendit. fuer. celebr. etc. hisce verbis tradiret würdt: Venditionem ob tributorum cessationem factam, revocarinon oportet; neque priore domino pretium offerente, neque creditore eius, iura hypothecae, sive pignoris praetendente. Cui constitutioni consonant, et alii iuris textus. l. 2. et 3. dict. tit. l. 1. et 2. C. de capiend. et distrah. pign. trib. caus. l. cum possessor. 5. §. ult. ff. de cens. l. praediis. 36. ff. de iur. fisc. Quod etiam confirmat Festasius, post Innocent. in tract. de aestimo, et collect. part. 2. cap. 3. nmum. 10. et 13. item part. 3. cap. 1. num. n. Roland. a Vall. cons. 32. num 3. 4. et S. libr. 1. Wesemb. cons. 103. num. 9. in fin. Anß welchem nicht vonscheinlich zuschliessen/daß ein Hert/wegen nicht Raichung schuldjaer Steur/vnd Collecten/ sich einer Confiscation jeniger Güter/auß denen die Steuren nicht gereicht worden/zugebrauchem habe. Et ita, quod contra eum, qui bona publicis collectis ac exactionibus obnoxia non profitetur, exerceatur actio commissi, tradit Thom, Maul. in tract. de homag. tit. 9. de collect. num. 136. cum seq. ubi allegat Fachsium, cons. 41. quod comprehensum est. Tom. 2. Consiliorumillustr. lurisconsult. et Academ. nostritemp. etc.

4. Wclches dann auch zum dritten/ publicae utilitatis ratio svadiren möchte; dann alldieweil die Tributa et Collectae dem gemeinen

Nutzen zum besten instituiret werden sollen: cum (Tacito teste) certum sit, dissolutionem Imperii fore, si fructus, quibus Res publica sustinetur, diminuerentur. Et iustus sit metus, ne cessantibus subsidiis, necessaria deserantur. So wil gleicher gestalt nicht vnbillich scheinen/ wann von den Heron/ vnd Obrigkeiten/ sol che hoch notwendige Steur vnd Hülffen/ mit gantz ernstlichen Mitteln/ als Confiscation vnd andern (die sie wider jenige/ so dem gemeinen Nutzen jchtwas vorzuhalten vnd vnterzuschlagen begeren/ gebrauchen) eingezogen/vnd erlangt werden. Cum praesertim communia et publica, maiori consideratione indigeant. Nov. de argent. contract. 136. c. insuper de hoc quoque. 5. Et ubi periculum maius intenditur, ibi plenius sit consulendum. l. 1. § sed si quis. 5. ff. d. Carbon. edict. c. ubi periculum. 3. de elect. et elect. potest. in 6. Ac insuper Rei publicae utilitas, Imperiique dignitas, omnibus privatis commodis prae poni debeat. c. Imperialis. in princ. de probib. feud. alien. per Lathar.

5. Vngeacht aber ob eingeführter rationum, thue ich gängtzlich erachten daß selbige Güter/ welche in der Steur anzugeben vuterlassen/ von Rechts wegen nicht confiscirt / oder eingezogen werden sollen. So doch allein von denen Orten verstanden würdt/ in welchen ein widerigs durch rechtmässiges Statutum, lang gewärten Gebrauch oder Gewonheit/nicht eingeführet worden. In collectis etenim consuetudinem plurimum valere, notum est. Wesemb. cons. 181. num. 118.

6. Dar zu würdt ich anfangs bewegt/daß ob gleich in viel vnterschiedlichen Iuris nostri titulis, de tributis, indictionibus, aliisque exactionibus gehandlet/ jedoch nirgendt zufinden / das jenige/ welche in der Steur sich vngleich angeben/ sich zu gering profitirt/ vud den Exactoribus, ihr samenthafft Vermögen volkommenlich anzuzeigen vnterlassen/ mit der Confiscation der verhaltnen Güter/zustraffen seyn solten. Hinc recte infertur, quod Dominus, qui nec Lege, nec Consuetudine, vel veteri Statuto (ante casum evenientem condito) munitus est, publication em bonorum inducere haud queat: Cum paria sint, aliquid sine, et contra Legem fieri. Secundum Bald. in c. in Genesi. circa fin. de elect. Inde eiusdem Baldi iactatur dictum, quod Lege non cavetur, nec in practicâ habetur. Cum sine Lege loqui, erubescere debeamus, Nov. 18. de triente et semiss. cap. consideremus. 5. l. si vero. §. de viro. ff solut. matrim. l. si servum. §. non dixit Praetor. ff. de acquir. hered.

interpretatio. c. in poenis. d. Reg. iur. in 6. Et odiosae dispositiones restringendae potius, quam ampliande sint. c. odia. d. t. Atque clementiae magis, quam severitatis studiosi esse debeamus. l. respiciendum. ff. de poen. l. un. §. fin. et ibi Dd. C. de caduc. tollend.

8. Ut proinde Modestinus IC. in l. 10. ff. de iure fisc. recte dixerit; non puto delinquere eum, qui in dubiis quaestionibus, contra fiscum facile responderit. Ac non iniuriâ Capitolinus, Imperatorem Marcum Antoninum Philosophum laudaverit, dum dicit, in causis com pendii numquam iudicans favit. Id quod etiam comprobat Hart. Pistor. lib. l. quaest. 42. num. 34. Et in terminis, quod in dubio interpretatio fieri debeat contra collectam, tamquam odiosam, patet ex Corneo, cons. 194. col. 3. libr. 4. Panorm. cons. 20. col. 2. libr. 2. Cravett. cons. 111. in fin. Wesemb. cons. 03. num. 18. quod et de gagabellis traditur a Bart. in l. si pupillus ff. ad. l. Falcid. Socin. in l. fructus. in princ. ff. solut. matrim. et Gars. Mastrill. decis. Reg. Siciliae. 87. nu. 26. libr. 1.

9. Welches dann/zum andern/ auch hiermit vornämblich bestärcket würdt/ in deme claren Rechtens/quod poenae privationis bonorum, numquam sit locus, nisi vel Lege, vel Statuto expresse imponatur. Panorm. in cap. fin. de praesumpt. et c. cum venerabilis. num 27. de except. las. cons. 86. num. 4. vol. 3. Felin. in c. ex part. l. num. 3. extr. de rescript. Certum insuper est, quod hodie, de iure novissimo, delinquentium bonaminime confiscationi subiecta, sed proximioribus relin quendasint. auth. bona damnatorum. C de bon. proscript. Clar. pract. quaest. §. fin. q. 78. in princ. Roland. a Vaell. cons. 98. num 3. et seq. vol. 2. Et in terminis, Prosper. Farinac. prax crimin. quaest. 25. num. 9. ait, quicquid sit de iure; omnes tamen servare contrarium, quod scilicet bona non confiscentur in aliquo casu, excepto crimine haereseos, vel laesae maiestatis: nisr Statuto aut Consuetudine, aliter dispositum siet. de quo etiam Decian. cons. 257. num. 6. et cons. 442. num. 6. Clar. dict. § f. q 78. Eman. Soarez in com. opin. verb. bonorum confiscatio. n. 40.

10. Inde sententia, in quâ Iudex confiscationis, sive privationis bonorum imponit poenam, nullitatis laborat vitio, et etiam absque sollemni provocatione cassatur; quam vis a Iudice, latum, et generale habente arbitrium, fuerit prolata. Bald. in c. 1. in princ. col. 3. vers. sed bic quaero. et vers. sed pone iudex. de pac. tenend. Dec. cons. 252. col. 3. in sin. Cagnol. l. ea sola. de reg. iur. Peregrin. de iur. fisci. lib. 5. tit. 1.

num. 7. Quod adeo verum est, ut mandata quoque poenalia sine clausula, in Camerâ decernantur, adversus lege prohibitam bonorum privationem. Decis. seu praeiudic. Camer. Imperial. in verb. mandata sine clausulâ, fol. 191. §. mandata sine clausulâ, da eines/ etc. Regner. Sixtin. in tract. de Regal. lib. 2. cap. 12. num. 12.

11. Wie dann / fürs dritte / durch gemeine Kaiserliche Recht/ vnd des H. Reichs-Ordnungen/die Publication vnd Einziehung dero Güter/die in Belegung der Contribution/ jemand anzuzeigen vnterlassen/ so gar nicht eingeführt: daß auch den jenigen/ welche die auffgesetzte Türckensteur so doch zum höchsten savorisirt / auch zu Erhaltung der gantzen Christenheit Libertät/ Heilvnd Wolstand/ angesehen) zuentrichten sich vngehorsamblich widersetzen/ mehrers nicht / als poenâ dupli im poniret worden. Reichs-Abschied / de Anno 66. §. derowegen haben. et de Anno, 76. §. von nach dem/ etc. et seqq. et de Anno, 82. §. und nachdem et seqq. de Anno 1594. §. darüber. et de Ann. 98. §. dargegen aber/etc. Symphorem. supplic. Tom. 1. part. 1. tit. 2. fol. 58. et seqq.

12. Obwol aber / angezogene Constitutiones, nicht von jenigen/ welche sich an der Steur zü gering profitiren/sondern von denen begriffen/ die auffgelegte Türcken-Schatzungzuentrichten/sich verwaigeren: Kanich jedoch nicht sehen/daß vnter diesen beeden/ein mercklicher Vnterscheid seyn solte; sondern thue erachten/ da solche delinquenten gegen einander gchalten/ würde sich befinden / daß der jenig mehr peccir/ sich auch grösserer Straff theilhafftig mache/ welcher in hochnötiger Anlag/ Hülffvnd Rettung Christlichen Namens / des Reichs Teutscher Nation/ vnsers gemeinen Vatterlands/ ja gantzer Christenheit/gegen Tyrannischem / vbermächtigem Türckischen Gewalt / sich Römischer Kaiserlicher Maiestät/ des H. Reichs gemeinem Beschluß/auch seinem eignen Lands-Fürsten vnd Obrigkeit/ gantz vngehorsamblich zuwidersetzen/ vond also / so viel an ihme/ das Türckische Joch vnd Dienstbarkeit/ ihme selbsten vnd andern / auff den Hals zuladen begeret/etc. Pariter, ut is, qui vim adhibet, maiori poenâ dignusest, quam qui in alterius praeiudicium, clam aliquid committit, etc. Gestalt im Reichs-Abschied/ de Anno, 1544. §. doch sollenetc. gleichwol versehen/ würde einer/ vnt erden Vnterthanen habendes Vermögen nicht gebürlich anzeigen/ daß er nach grösse oder kleine seines verschweigens/ vnd nach gestalt desselben / vnnachlässig zustraffen; aber daselbsten weder poenae dupli, weniger der Confiscation Meldung beschihet.

13. Zum vierdten/thut solche Meinung/in terminis adprobiren/ Caspar. Klocke, disput. de Contributionth. 65. Nec ab hâc sententiâ alienus est Thomatus, de Collect. pag. mihi. 579. cum seqq. ubi tradit, quodis, iure collectandi qui utitur, Collectas actione personalipetere queat, si bona in aestimo sint descripta. Sin vero omissa sint, quod ei actio hypothecaria, ratione Collectarum non solutarum competat. Quin et ipse Bart. nostram consirmat sententiam, dum in l. commissa. in fin. ff. de publ. et vectig. Statutis inductum reccptumque esse dicit, ut bona non assignata in catastrum, habeantur pro publicatis, Inde adparet perspicue, quod secundum Bartoli sententiam, in locis, in quibus talia Statuta non sunt, publicationiob bona apud Collectarum Exactores non professa, minime locus sit.

14. Inmassen dann/zum fünfften/der Herz/ deme in gegenwärtigem Fall/die Collectae gehörig/sich vmb soviel weniger/dieser gninger Anlag vnd Profession halber zubeschwehren: angesehen/ in facti narratione, Bericht vnd Andeutung beschchen/ daß dem Ampt E. (m welches strittige Contribution gehörig) järlich 5000 fl. gebürenthue/welche Summ jedes Jars richtig eingelieffert worden/vnd dannenhero der Herzschafft/ an schuldiger Steur im wenigsten nichts abgegangen.

15. In Erwegung dessen alles/ thue bey dieser ersten Quaestion ich wchmachln schliessen/daß angeregte 1000. fl. so bey ordenlicher Knlag/ gewohnlicher Steur nicht angezeigt worden/ in commissum keins wezs gefallen/ auch von Rechts wegen nicht habe sollen consiscirt/os eingezogen werden. Gestalt same dan~ mit nicht zweifflet/ es werde diese confiscatio, bonorumque Privatio, allein ausser vngleichem Bericht der Beampten vorgenommen seyn: deßwegen auch durch gebürende Mittel/ohne der Herzschafft Offension/widerumb abgethan werden können. Wiedann in vectigabilbus indebitis (in denen jedoch stränger/ als bey gegenwärtigem Fall/ regulariter procedirer würdt) statuirt; quod Vectigal indebitum, per errorem solutum, retro (uti Divis Severus et Antoninus rescripserunt) sit restituendum. l. ult. in fin. ff. de publican. et vectig. et commiss.

16. Hierbey aber noch fermers insonderheit zubedencken/ auch in künfftig/ nottürfftiglich außzuführen seyn würdr/ ob A. H. dolose, betrüglich vnd gefährlicher weiß / sich zugering profitirthabe. Sicuti etiam, nemo propter vectigal non solutum, poenâ privationis mercium affici potest, nisi fuerit in dolo. Bald. cons. 229. num. 2. libr. 5.

Ludolph. Schr. ader. intract. seud. part. 9. 2. part. princ. sect. 7. num. 9. Roland. a Vall. cons. 42. num. 19. vol. 3. Et ideo quaelibet causa sufficit, ut quis excuserur a poenâ commissi, ob Gabellam non solutam. Cravett. cons. 905. num. 8. Menoch. cons. 98. num. 22. Ioh. Petr. Surd. cons. 307. n. 20. Thom. Maul. tract. debemag. cap. 10. de vectig. num. 52.

17. Sowürdt ebner massen auch dieses in facto, in Auffacht zunemmenseyn/ was gestalt/ vorgedachte 1000. fl. (darumb A. H. zu wenig angelegt worden seyn solte) berechnet / vnd was in das Inventarium (ausser welchem/ daß besagte Person sich zu gering profitirt / eliciret worden) gebracht. Sintenmaln in deme/zu Speir/Anno 1542. auffgerichtem Reichs-Abschied/ §. doch solchen/etc. außtruckenlich constituirt/ daß in gemeiner Anlag/ die Kleider/ Kleinodien/ Silbergeschirr / vnd anderer Haußrhat/ ex quibus nulla realis commoditas percipitur, exempt vnd befreyet seyn solle. Welches auch gleichmässig in Recessu Imperii, de Anno, 1544. §. doch sollen/ in solchem Anschlag/etc. verordnet. Et quod de pecuniâ otiosâ, catenis, annulis, ceterisque ornamentis, ex quibus nulla realis commoditas percipitur, contributionem praestare, nemo cogendus sit, post alios ab eo relatos, scribit Roland. a Valle, cons. 66. nu. 18. vol. 1. Mynsing. Resp. 1. num 29. et Ieq. vers. zum andern/halte ich darfür/etc. dec. 15. part. 2. ubi ait; Zum andern/halt ich es darfür/daß N. N. be edes vermög der gemeinen geschriebnen Rechten/ vnd der Reichs-Abschieden/von ihren Güldin Kettin/ Ring/ item der Baarschafft/ so sie in dem Casten ligenhaben/ vnd andern ibren Gütern/ beweglichen / vnd vnbeweglichen/darvon sie kein Einkommen/oder Mutzenhaben/ keine Reichs: Kraiß: auch keine Landsteur zugeben/ oder zuerlegen schuldig. Gleiche Meinung hat es mit vngewissen Schulden/ von welchen Collectas einzuziehen / sich n. mand zuunterfangen. Rota Genuens. decis. 156. Bald. in l. ad instructionem. C. d. S. S. Eccles. Petr. d. Ubald. in 8. addit. Socin. Iun. cons. 33. num. 12. lib. 3. Natta, cons. 418. num. 7. Wie dann auch die rnfruchtdare Güter/ in die Anlagnicht leichtlich zubringen: sondern vornämblich/ auff järlichen Eintrag des Vermögens Achtung zugeben. Cum Collectae fructuum inagis, quam proprictatis sint onus. Wesemb. cons. 103. n. 2. Et quod in imponende Collecta, potius ad frutus, sive reditus, quam adipsius rei valorem haberidebeat respetus, demonstrat Mynsing. resp. 1. num. 30. decad. 15.

da die 1000. fl. (als welche in commiß gefallen seyn sollen) eingezogen/gebräuchig/daß einer / jedes Jars / sein Vermögen anzeige. Deßgleichen/ ob nicht vie eichten die Güter/ in Auffschlag kommen/ also/ daß wegen erhöchter aestimation/ A. H. beschuldigt werde / ob hätte er sich zu gerinz angegeben. Welche Vmbstände sametlich / da sie mit fleiß erwogen/ würde sich verhoffentlich vnter selbigen nicht wenig befinden/ so bey der Herzschafft/zu vnterthäniger excusation, ersprießlich vorgetragen erden möchten.

19. Gestalt auch hierbey noch serrner in consideration zuziehen: quod dolus non facile praesumatur, sed ab allegante probandusit. l. quoties. 6. §. qui dolo. ff. de probat. l. quod adhibitis. C. de his, qui sibi adscirb. in testam. Iason. in l. si per errorem. num. 10. ff. de iurisd. omn. iudic. Andr. Gail. de pac. publ. libr. l. cap. 7. num. 12. Quod praecipue in poenalibus procedit: arg. l. siita begatur. §. species. ff. de leg. 2. maxime in Subdito, contra Principem. late Bursat. cons. 94. num. 9. Mascard. de probat. concl. 532. n. 4. Cum praesertim quilibet praesumatur potius bonus, quam dolosus. l. merito. ff. pro Soc. Nicol. Everhard. cons. 97. Immo, error potius, quam dolus praesumitur. l. quod adhibitis. C. de his, qui sibi adscr. in testam. ibi quam te credo magis errore, quam malitiâincidisse. Alex. sons. 56. nu. 9. lib. 1. Roman. cons. 142. num. 2. Mascard. conc. 698. n. 26.

20. Wan~ nun/durch ob eingeführte decidendi rationes, versehentlich genugsam beygebracht/ daß jeniger/ so in Angebung der Steur/sich zu gering prositirt/ mit Confiscation vnd Einziehung dessen/ so sich nachgehends mehr / als augezeigt/befunden/ von Rechts wegen nicht beschwehret werden könde: Als seyen gleicher gestalt/die praemittirte dubitandi rationes leichtlich abzuleinen. Dann auff die erste / würdt geantwortet: daß von den Vectigalibus, vnd gewohnlichem Zoll sich auff die Collectas, Steur vnd Schatzungen nicht fuglich argumentiren lasse. Quamvis enim extensio, de uno casu ad alium, ob eanrationem, licita sit. l. illud. ff. ad Leg. Aquil. l. adigere. §. quamvis. de iur. patron. Rutger. Raland. tract. de commiss. lib. 3. cap. 3. num. 9. In odiosis tamen et poenalibus, extensio, ne quidem ob eandem rationem, et omnimodam similitudinem, fieri debet. c. in poenis. et c. odia. de Reg. iur. in 6. et utrobique Dd. Et quantumvis odium sit rationabile, semper tamen in poenalibus, extensio cessare debet. Ioh. Petr. Surd. cons. 386. in fine.

eingeführten Argumenti, hat man sich zwar zuerinnern/wie vnter andern Mitteln/dardurch die jenige/welche in Raichung der Steuren sich saumig erzeigen/auch dieses begriffen/daß jeniges Gut / so den Collectis subjiciret/ vnd die darauff erwachsne Früchten/offentlich verkaufft vnd distrahirt mögen werden/ welches aber fermers nicht zu extendirn/ als ad solam oneris quantitatem. Also / daß in solchem Fall / die Güter allein zu dem Ende verkaufft werden/ damit von erlößtem Kauffschilliag/ die Herzschafft/ vmbaußständige Steuren sich selbsten bezahlt machen möchte. Quod enim res, pro quâ Collecta debetur, pro oneris solummodo quantitatedistrahenda sit; post Cravettam, Festas. Roland. et Tileman. de Benignis, tradit Regn Sixtin. tract. de Regal. lib. 2. cap. 14. num. 169. Et ratio satis est manifesta: cum enim bona ob Tributorum cessationem Fiscosint obligata, et pignoris iurc neca: L. 1. C. si propt. tribut. cessat. Festas. de aestim. part. 2. tit. et quand. forens. num. 10. proinde Fiscus, si hy pothecariâ intentatâ actione, ea occupet, ac subiciat hastae; consentaneum est, ut pro eâ solum parte, pro quâ oligata sibi fuêre bona, pretii sese participem saciat, et reliqua fundi domino reddat. Est enim a iuris nostri simplicitate alienum, ut per hypothecariam actionem, ultra debitum agatur; cum non pluris intersit creditoris. Oldendorp. de action. class. 3. action. 10.

22. Nec Thomae Mauliltraditio, a veritatis tramite abducere quem quam debet; is quippe, cum iuris textibus destitutus sit, solâ Ludovici Fachsii nititur auctoritate: qui licet, ante allegato consilio, quod comprehensum est vol. 2. consiliorum illustrium et celebriorum lurisconsultorum etc. actionem commissi, cui in Vectigalibus locus, ad Collectas quoque extendere videatur; attamen non solum, ex factinarratione aperte constat, quod in casu sibi proposito, commissi poena singulari introducta fuerit Statuo: sed etiam ipse Fachsius nihil certi consuluit, et (utiipse dicit) quaedam solummodo, pro materiâ altius cogitandi proponere volebat.

23. Was zum dritten/ de publicasutilitatis ratione adducirt; würdt zwar keins wegs verneinet/daß die Collectae zu Erhaltung Land vnd Lent gereichen / auch gebürend vmbgelegt / vnd Niemand nachgelassen werdensollen: weiches aber keins wegs dahin zuverstchen/daß vorgesetzte Beampten / die nicht profitirte Güter als bald einzuziehen/zuverkauffen/ vnd nicht nur der Außstand / sondern gantzes pretium

jnn zubehalten/ bemächtiget seyn solten. Sintenmaln nicht alles dardurch der Fiscus ditirt/ dem gemeinen Wesen zum bestengereicht: vnd auch sonsten materiae Collectarum, dieses dictum füglich zu accommodiren/quod quis sese non acerbum Exactorem, sed moderatum, et cum efficacia benignum, et cum instantia humanum debeat praebere. Klocke. disp. de Collectis. th. 62.

QUAESTIO II.

24 BEtreffendt/die zweite hieoben proponirte Quaestionem: Obnämblich/wegen beschehener Verhaltung schuldiger Steur/des abgestorbnen Erben (so die Conficatio nicht statt) mit anderer Straff beleget werden könden? Möchte adfirmantium opinio, mit folgenden Rationibus adstruirt werden. Primo etenim heres censetur eiusdem iuris, cuius fuit defunctus: l. heredem. ff. de Reg. iur. factumque defun cti tenetur praestare. Rick. tract. de union. prol. cap. 7. num. 65. Isque (secundum Canonistas) defuncti conscientiam exonerare debet. Anton. de Butrio, in cap. si delegati. num. 13. extr. de for. compet. arg. c. fin. de sepul. violat. Et addit Butrio, quodid aliter non queat fieri, nisi restituat, quod antecessor eius iniuste obtinuit. Pertext. in c. peccatum. dereg. iur. in 6. Porro, turpialucra ab heredibus sunt extorquenda. l. in heredem. ff. de calum. et l. videamus. ff. quod met. cas. Maleque adquisitorum, fiscus est heres. fac. l. Lucius Titius. in fin. de iur. fisc. Bald. in c. l. in tit. quae sint regal.

25. Secundo, idem speciatim in fraudati Vectigalis crimine receptum est. l. frandati vectigalis. 3. ff. de publ. et vectig. ubi Papin. IC. ait, fraudati Vectigalis crimen, ad heredem eius, qui fraudem contraxit, commissi ratione transmittitur. Et Ulpian. in l. 14. dict. tit. ait, commissa Vectigalium nomine, etiam ad heredes transmittuntur, etc.

26. Nun würdt zwar ausser allem Zweiffel gesetzet / daß mehr angeregte Erben/die hinderstellige/vnd dem Ampt E. wegen vnvolkomnen anmzeigens/habender nutzbarlicher Güter/ermanglende Steur/vnwaigerlich/ vnd zwar ohne Vnterscheid/ zuerstatten verbunden. Quia nempe, sive locupletiores facti fuerint, sive non, cum omni caussâ et interesse, bona civium, pro modo impositarum Collectarum, hypothecae nexu, ipso iure sunt devincta. l. 1. et ibi gl. C. si propt. public. pensit. etc. Etidcirco heredes, non aditae hereditatis, sed adprehensae possessionis ratione, conveniuntur.

27. Wie dann gleicher gestalt/nicht zuverneinen/daß A.H. (falls selbiger ichtwas dolose vntergeschlagen haben solte) da er bey Leben were / mit gebürender zimlicher Straff angesehen werden möchte. Cum Impp. Gratian. Valent. et Theodosius, in casu non prorsus dissimili rescripserint: si quispiam, quo declinet fidem censuum, mentiatur callidae paupertatis ingenium, mox detectus, competenti indignationi subiciatur. Text. esi in l. quisquis. 2. C. de censib. et censit. libr. 11.

28. Wann jedoch besagter A. H. Tods verfahren/man sich auch ererstnach seinem Tod/der geringen Versteurung willen beklagt: Als ist nicht ohne Vrsach zuschliessen / daß solch angegebne veriourckte Straaff/ auff desselben Erben/ nicht transmittirt werden könde. Iuris etenim est indubitati, quod poenae non egrediantur auctores; l. scimus. C. de poen. quodque actiones, ex delictis non tranfeant adversus heredes, nisi lite cum defuncto contestatâ. l. sicutis poena. 38. de reg. iur. l. pupillum. 111. §. in heredem. d. t. ubi IC. Caius ait, in heredem non solent actiones transire, quae poenales sunt ex maleficio; velutifurti, damni iniuriae, vibonorum raptorum et iniuriarum, etc. et tex. quoque est eâdem de re, in l. un. C. ex del. desunct. in quant. hered. conven.

29. Inde, quam vis nemo dubitet, quin in Vectigalibus, ob professionem mercium non recitatam, poenae commissi locus sit; Regn. tamen Sixtinus, in tract. de Regal. lib. 2. cap. 6. num. 166. expresse tradit, quod praedicta commissi poena, ad heredes eius, qui fraudati Vectigalis crimen commisit, tum dem um transeat, sivivo eo qui deliquit, quaestio motasit. Hancque suam sententiam adstruit ex text. l. fin. §. poenae. 13. ff. depublic. et vect. ubi IC. Marcian. ait, poenae ab heredibus petinon possunt, si non est quae stio mota, vivo eo, qui deliquit. Et hoc sicutin ceteris poenis, ita et in Vectigalibus est.

30. Ausser welchem allem zuerlernen/ daß die hieoben/ diesem zuwider eingesührte Argumenta, gantz vnerheblich: angesehen (so viel die erste dubitandi rationem berhuret) würdt die darinn begriffne Regul limitirt/ daß selbige nicht statt sinde/ in poenis, ex defuncti crimine, et maleficio descendentibus: uti supra est ostensum.

31. Daß aber beneben ferrners Anmeldung beschehen; quod heres adrestitutionem, rerum ab Antec essore in iuste adquisitarum compellendus, quodque lucra turpia, ab heredibus extorquenda sint, etc. Diß sit theils dahin zuverstehen/ si heres exinde locupletior sit factus.

Per text. in l. si publicanus. 4. ff. de public. et vectig. Aber in gemein laßt sich selches vnserer Quaestion (welche nicht von Restituirung hinterstelliger Zinß / sondern de poenâ concipirt) nicht füglich accommodiren.

32. Die ander dubitandi ratio, kan ebnermassen obgesetzter declsion nicht hinderlich seyn. Dannzugeschweigen/daß Regner. Sixtin. non infimae auctoritatis ICtus, als hievor angezeigt/in fraudaeti vectigalis delicto requirirt/ ut lis defuncto mota fuerit: So ist noch serrners zubedencken/ daß in contrarium adducirte Leges. allein de vectigalibus fraudatis, in denen poena commissi statt findet/ concipirt. Welches aber (gestalt hieoben mehrers außgeführt) auff gegenwärtige Collectarum materiam, sich in nichten ziehen oder extendiren laßt. Cum praesertim praestationes et functiones publicae, quae Collectae vocarrsolent, ad vectigalia non pertineant, nec appellatione vectigalium contineantur. Sixtin. dict. cap. 6. num. 13. in sin.

QUAESTIO III.

33. DIedritt vnd letzte Quaestionem (ob nämblich die Erben/ das verkauffte Gut/ von dem Käuffer vinditirn könden/ wann der Officialis, die sollemnitates subhastationis a Statuto requisitas nicht observirt) belangendt: Möchte zwar anfangs vorzuwenden seyn / als hätten die zur Subhastation regulariter gehsrige requisita, allhie ausser acht gelassen werden könden. Cum primo, in exactione onerum publicorum, et Collect arum, summarie, exsecutive, veloque, ut aiunt, levato procedatur. l. 7. C. de. exact. tribut. l. 5. C. de seriis. Cravett. cons. 111. num. 1. Gail. 1. obs. 20. et ibid. Grarae. Coler. de process. exsecut. part. 3. cap. 2. num. 34. Cothm. resp. 8. num. 100. part. 3. Flores Diez de Mena, variar. libr. 2. quaest. 21. num. 154. cum seqq. Waremund ab ERemberg, de oner. subdit. cap 5. num. 52.

34. Secundo, constituti iuris est, quod emens rem a Fisco, omnino tutus sit, nec ab aliquo inquietari, ac nec hypothecariâ actione, nec rei-vendicatione pulsari queat; sed Fiscus ipse, intra quadriennii metas conveniridebeat. Per text. express. in l. omnis. 2. et l. bene a Zenone. 3. C. de quadr. praescript. §. fin Inst de ususap. lason. in auth. quas actiones. C. de sacros. Eccles. Duen. reg. 238. emens a Fisco. Peregrin. de iur. fisci lib. 6. rit. 4. num. 15. cum mult. seqq. Et quod perilla iura denegetur Actori audientia, et iudicibus sublata sit Iurisdictio, hâc de re cognoscendi, ait Afflic. decis. 361. num. 18. Inde, cum Emptor

plenam acquirat securitatem, necesse non est, ut ei a Fisco in emptionalibus Instrumentis de evictione caveatur. d. l. bene a Zenene. §. sed scimus. C. d. tit. Cum talis emptor, evictionem haud patiatur. Riminald. cons. 103. num. 52. lib. 1. Caballin. de evict. §. 5. num. 88.

35. Daß auch dict. L. bene a Zenone. C. de quadrien. praescript. nedum in Imperatore, sed et aliis Imperii Statibus statt habe/ ist allhero abzunemmen/daß selbi ze mit allen Regalibus versehen / auch Krasse habender Lands-Obrigkeit/von inen gesagt werden kan; quod in Ducatibus, territoriisque suis, eâdem utantur potestate, quâ Imperator in Imperio: uti post alios quamplurimos, tradit Ioh. Borcholt. ad 6. un. quae sint Regal. num. 8. Hinc dicitur, quod Principes, Duces, ut et liberae Civitates, in suis territoriis, maiestaticam ferme exerceant iurisdictionem, Schrader. de feud. part. 10. sect. 1. num. 33. atque clausulâ plenitudinis potestatis utantur; Natt. cons. 179. num. 14. exerceantque in suis territoriis, quae Imperatori in signum Imperialis coronae reservata sunt. Wesemb. cons. 27. num. 29. Knich. de Saxon. non provoc. Privil. verb. Ducum Saxoniae. cap. 1. in fin. Sicuti allegatam Legem, bene a Zenone, ad alios, etiam Superiores habentes, extendit Peregr. de iur fisc. lib. 6. tit. 4. num. 17. ubi Baldum, Felin. Socin. Iun. Cravettam, et alios adducit, etc.

36. Aber/hindangesetzt jetzt angezogner / gantz scheinlicher Behelff/thueich mehr dahin incliniren: weil die zur Subhastation, vigore Statuti gehorige Requista, ausser Acht gelassen seyn solle/das daß verkauffte Gut/ vermög der Recht (da je viel erwehnten Erben solche Remedium für die hand zunemmen/belieben würde) vom Käuffer wider erfordert werden möge. Dann erstlichen/ gesetzt/ es solte poena commissi auch bey den Collectis statt haben / vnd dannenhero das dominium der verhaltnen Güter / ipso iure der Herrschafft heimb gefallen were: Würde jedoch auffs wenigste/lententia declaratoria commissi requiriret. Quamvis autem certum sit, quod in vectigalibus, ob professionem mercium praetermissam, res cadat in commissum: Colleg. Iurid. Lipsens. inter cons. Modestin. Pistor. cons. 48. num. 17. lib. 2. in eâtamen auferendâ, facto hominis, et sententiâ declaratoriâ opus est. Gail. obs. 51. num. 5. lib. 2. loseph. Ludov. concl. 15. num. 75. et decommuni testatur Grammat. decis. 15. num. 8. quem allegat et sequitur, Regner. Sixtin. de Regal. 2. cap. 6. num. 171. Etiamsi etenim confiscatio, velalia poena, ipso iure incurratur; Iudex tamen, Reum criminis esse

sontem, pronuntiare debet. cap. cum secundum. de baret. Felin. in cap. Rudolphus. num. 35. extr. de rescript. Siquevidem, detur, quod poena ipso iure esset commissa; partis ramen citatio necessaria est: cum possit subesse legitima defensio. Gloss. in Clement. praesenti. de censib. Alexand. in l. Imperator. in fin. ff. de iur. fisco. Cum praesertim praedicto in casu, posscssio nonipso iureamittatur. utipraeter allegatos Dd. tradit Bald. in l. si quis in tantam. C. und. vi. Reland. a Vall. cons. 42. per tot. vol. 3. Borch. dict. cap. quae sint Regal. num. 49. Welche sententia declaratoria, daß selbige/ingegenwärtigem Fall interponiret worden/auß vberschickter factinarratione, nicht zuvernemmen.

37. Zum andern/ist vnzweiffenlichem Rechtens/quod forma et sollennitas, cuiusqueloci, circa subhastationem pignorum et aliorum bonorum, exacte et ad amussim debeat observari: Bald. in l. orde. n. 9. C. de exsecut. rei iud. ne possessionibus viliori pretio distractis, plus exactor ex gratiâ, quam debitor ex pretio consequatur. arg. l. si quis debitarum mole. C. derescind. vendit. Coler. deprocess. exsecut. part. 3. cap. 9. num. 78. Atque forma a Lege tradita, in dubio censetur esse de substantiâ actus formati: ita, ut eâ formâ omisâ, actus subsistere non possit, uti dicunt Bart. et alii. in l. non dubium. C. de leg. DEcius, cons. 10. et cons. 222. Bald. in l. comparationes. 19. C. de fid. instrum. Quos sequitur et allegat Rick. de union. prol. cap. 6. num. 45. vers. censetur autem. fol. mihi, 154.

38. Tertio, quaestio haec decisä est, in l. 1. C. de sid. et iur. bast. fiscal. et in l. 2. C. eod. quâ Lege Imp. Gordian. rescripsit hisce verbis; duplex ratio desiderium tuum iuvat, et quod praetermissâ hastarum sollennitate, possessiones tuas ex officio distractas suggeris; et quod pretii vilitate ob exiguum debitum, gratiosam emptionem in fraudem tuam, inutilitatemque rationum mearum, adversarium commentum fuisse dicis. Quapropter illicita ista redargue, etc. Similis est text. in l. 1. C. de praescript. 30. vel 40. annor. et confert etiam l. fin. C. si advers. fisc. et l. fundus. 8. ff. derescind. vendit.

39. Quarto, tandem hanc sententiam in terminis tuetur Petr. Surd. cons. 168. n. 56. dum scribit; exsecutive, quod procedatur in exactione Collectarum, verum quidem esse: dummodo serventur sollennitates necessariae, alias rem venditam pro Collectis, revocationi obnoxiam esse. Accedit auctoritas Rolandia Vall. cons. 34. nu. 17. vol. 1.

40. Aber auff adducirte widerige Argumenta, würdt volgender gestalt respondirt/daß namblichen (so viel das erste berhürt) in dergleichen Sachen exsecutive zwar zu procedirn/jedoch beneben hastarum sollennitates nicht ausser Acht zulassen: uti ex Surdo, et aliis modo citatis, adparet clarissime.

41. Was feriners prosecundâ dubitandi ratione, ex l. bene a Zenone, et aliis iuris textibus eingefüyrt/würdt hierdurch in Richtigkeit gebracht/daß solches statt finde/ cum venditio a fisco sollemniter facta fuit, aliâs retractari potest, quod ante allegata. l. 1. et 2 et tot. fere tit. C. de fid. et iur. hast. lib. 10. demonstrat. Sic quoque sent. Bl. in l. 1. vers. sed contraboc. C. de hered. vendit et cons. 363. vol. 1. Peregr. de iure fisc. lib. 6. cap. 4. num. 18. vors. decimo octa vo intellige, etc. Welches alles ich (praesuppositâ veritate facti, eiusque circumstantiis in casus figuratione adductis) den Rechten vnd Billichheit gemäß zuseyn/erachten/jedoch anderer desserer begründter Meinung nichts benemmen thue / etc.

CAPUT VI.

SUnt porro praeter supra enarrata media (de quibus itidem videri potest Iob. a Chokier, Thesaur. Polit. apborism. 2. cap. 10.) e aliae rationes, quibus pecuniae inopiam cohercet Princeps; nec Subditor um subsidium (ipsis damnum aliquod inferens) implorat. ex Numorum nempe mutatione, magnam interdum Principes capiunt utilitatem. Sicque Hippias Numum, qui tunc Athenis usurpa batur, improbum esse iussit, et pretio constituto ad se pecuniam omnem deferri imperavit. Cumque convenirent, qui alio signo cudere vellent. idem illud argentum elocavit. Aristot. 2. Oeconom. Leucon pecuniis indigens; Hippiam in pecuniâ mutandâ est imitatus, sed cautius. Nam promulgavit (ut ait Polyaenus, 6. stratagem.) se aliam monetam percussurum, et ita adferret quilibet suos Numos, ut aliâ formâ excusi valerent. Quibus omne quicquid haberent ferentibus; aliud

signum impressit, duplicique pretio esse unumquemque Numum iussit; quâ re dimidiam partem eorum, quae collegerat, lucratus est, et neminem Civium damno affecit. Romani Punico Bello, cum impensis Res publica non sufficeret, librae Aeris pondere imminuto, quinque partes lucri fecerunt, aesque alienum dissolverunt. Post Annibale urgente, asses unciales facti sunt (qui anteä triuncales erant) placuitque denarium XVI. assibus permutari: ita Res publica dimidium est lucrata. Mox Lege Papyriâ, asses facti sunt semiunciales. Livius etiam Drusus, in plebis Tribunatu, octavam aeris partem miscuit argento. Plin. lib. 33. cap. 3. Festus unib. grave aes, et verb. Sextantarii asses. v. Bornit. b. lib. 6. cap. 6. et seq. Et perstringit id Plautus, in Casinae Prologo;

Sub Principibus itidem, et adhûc magis, pondus simul, pretiumque saepiûs iactatum, mutatumque fuit: ut Balduinus probat, de Legib. Constant. lib. 2. ad Leg. iubemus, ut pro argenti summâ. fol. m. 118. Ac porro quidam, aucto monetae valore, bonitateque intrinsecâ depravatâ, Magnatibus svadent; daß sie ihre Zöll vnd Einkommen/an alter Wehrungihnen erstatten lassen. vid. Henr. Klock. d. vectig. tb. 69. ac eius rei mentionem feci alicubi supra Quod sane indiget prudenti et piâ diiudicatione.

Sed immutatio monetae, vix fix sine incommodo et iniuriâ Subditorum. vid. omnino Bornit. d. Numis cap. ult. Unde apud Navarrenos, REx cum inauguratur, inter alia iurat; se non nisi unâ vice Numum mutaturum. Double de l'advis, envoye au Roy Philippe. 2. premis a l'Histoir. de Navarre. Et iudicant sic prudentissimiquique Viri, magnarum mutationum in Rebus publicis praesagia esse, insolitam istam Monetae mutationem (seupotius depravationem) et augmentationem, quae hodie animadvertitur. Keckerm. 1. Polit. cap. 21. fol. 330. et monui ego, 1. polit. cap. 4. n. 51. vers. 2. Nicolaus Oresmius, et

Gabriel etiam Biel, de origine et potestate, nec non de mutatione Monetarum, singulares scripserunt tractatus; a Marq. Frehero, suo de re Monetaria discursui adnexos: ubi illud dubium proponitur; An Princeps possit habere lucrum ex Monetâ, constituendo maiorem eius valorem, quam reverâ materia valet? Et respondent; quod in uno tantum casu, Princeps possit quaerere lucrum ex Monetâ: nempe, quando subsidio, pro defensione Rei publicae eget. in eumque seusum, et alios adducit Hoenon. disp. pol 5. th. 84. Ac quasi ex oraculo, prodiit sententia Bodini, 6. d. Rep. cap. 3. a prin. Non modo corrumpi moneta, sed ne mutari quidem potest, sine incommodo Civitatis: quoniam mutatio pretii, ac materiae numismatum, census etiam, ac bonorum cuiusque dubitationem affert. Quo fit, ut nemo, quantum in bonis habeat, constituere possit: incerta sunt pacta conventa, quae versantur in societatibus, tutelis, fiduciis, mandatis, rebus emptis, venditis, conductis, locatis, quibus vitae societas continetur; incerti reditus, vectigalia, tributa: denique poenae ipsae ac praemia, quae a legibus et iudicibus irrogantur, incerta sunt futura. Postremo aerarii opes, ac multa, tum in publicis, tum in privatis rebus, rationibusque, dubia ac suspensa fore necesse est. Et Paulo post: Ex quo intelligitur, numis a Principe ipso, lege et auctoritate publicâ corruptis, quanta pernicies ad Rem publicam perventura sit, etc. Hâcque etiam de re, graviter et operose disputat Ioh. Mariana, 3. de Regis Inst. cap. 8. ubi inter alia, fol. 269. sequentia proponit: Equidem non negabo (qui enim possim?) a maioribus saepe monetam adulteratam: posseque aliquando eas angustias incidere, in quibus sit necessario adid remedium recurrendum. Illud contendo, primum non omnia, quae a maioribus facta sunt, carere vitio. Deinde in eximiae, et paratae utilitatis specie, latere fraudem; mera ludibria esse, maiora incommoda, publice privatimque ex co commento exsistere: vix unquam, ut eo descendendum, si res salvas volumus. Ac primum illud constituo, Principis in iure non esse, bona Subditorum, sive moventia, sive fundi, ut pro arbitratu ea possit, aut sibi sumere aut transferre in alios temere. Vaniloqui et assentatores sunt, quales in aulis Principum multi vivunt, qui secus disputant: sed dex quo tamenillud efficitur; eum non posse sine consensu populi, nova genti tributa imperare. Exigat enim precario, non emungat Subditos, neque aliquid pro voluntate quottidie decerpat. Unde ex copiosis

et beatis paulo ante, ad inopiam redignatur. Id enim esset tyrannum agere, qui suis cupiditatibus omnia semper metitur; cuncta sibi arrogat: non Regem, qui a volentibus acceptam potestatem, lege et ratione temperat, neque immensum extendit. Ex his duobus illud efficitur; Regem pro suo arbitratu, populo inconsulto monetam adulterare non pose: id enim genus tributi est, quo de Subditorum bonis aliquid detrahitur. Aurum argento pari pondere mutare, argentum ferro, quis concedat? Quid vero, pro aureâ monetâ argenteam maiori ex parte, pro argenteâ aeream; quod fit, quoties adulteratur pecunia. Licebit quidem REgi monetae formam mutare, quando inter ea, quae iure regio continentur, lege Imperatoriâ, moneta numeratur; valore tamen iuxta pecuniae bonitatem et leges priores, sancito. Et quidem monetae valor duplex est, naturalis alter, sumptus ex metalli qualitate et pondere, qui et intrinsecus dici potest: Legalis et extrinsecus alter, quem Princeps lege definit; sicut et mercium aliarum pretia, ut non vendantur maioris, quam quod lex profecto sanxit. Stultus, qui hos valores ita seiunxerit, ut posterior, Legalis sc. non inhaereat naturali: iniquus, qui, quod vulgo inter homines quinque aestimatur, decem omnino vendi mandet; neque, ut ita fiat, ullâ diligentiâ assequetur aut severitate. Homines enim communi aestimatione ducuntur, quae ex rerum qualitate, copiâ et inopiâ nascitur: frustra Princeps contendat haec commercii fundamenta convellere, quae immota melius starent; exorbitare a communi consensu, et quasi vim afferre animis. Quod in aliis mercibus contingit, idem ad pecuniam extendatur: debere Principem valore lege taxando, metalli legitimum pretium et pondus considerare, neque ultra niti, praeter quam quod pro cudendi labore parum aliquid addi, ad metalli valorem potest, etc. Pertinet hûc, quod scribit Fr. Balduinus, lib. 2. de Legib. Constant. Magni, sol. mihi 124. etc. Optandum fortasse esset, publicis sumptibus numos eo pondere excudi, ut non minoris esset rude, quam signatum metallum. Sic enim facilius fieret, ut (quod esse debere dixit noster Caius) una esset ubique et eadem pecuniae potestas; l. ideo. 3. D. de eo, quod cert loc. et sublatâ lucri spe, privatis hominibus omnis occasio monetae clam excudendae, ablata esset. Sed quoniam quod optamus, et veteres quidam etiam Iurisperiti non modo optaverunt, sed etiam postulavêre; nulla spes est, impetrari aliquando ut possit: proximum est,

ut quantitatis, ad qualitatem proportio, si non omnino aequalis; saltem iusta quaedam, et certo modo definita sit, etc. Addatur Freherus, in notu ad Oresmium, fol. 48. usque 56. ubi fol. 55. ex Chronico Aulae Regiae Bohemicae, de Iohanne Rege refert, et ita scribit: Advocavit Rex quosdam de Florentiâ Lombardos, in scientiâ lucrandi valde gnaros: ad horum consilium parvos denarios Rex permisit in monetâp ublicâ monetari. Coepit ex hoc clamor in vulgo non modicus elevari: quoniam cuprea materia, et corrupta eorum forma, impediunt omnium vaenalium rerum formam.

Nam quivis sutor, his nummis, dixit, abutor:
Et dixit sartor, ex his nummis nimis artor.
Conqueritur pistor, meus omnis quaestus in his torpet
nummis, tristis etiam fit faber in istis
Denariis parvis, luit hoc villanus in arvis:
Artificum tur bae clamant super hoc, et in urbe.
Optane deletacito, quod fit iniqua moneta.
Nemo stat exceptus, qui non damnum sit adeptus
Per talem fraudem: si cessat, tunc cane laudem.

2. Turpius esse videtur, quod aliculbi ius Numi cudendi transfertur etiam ad Privatos, titulo emptionis; Daß man die Stempffel verkauffet: aut cum aliorum falsi vel viles numi, sine Principis lucro; imo magno ipsius, Subditorumque damno importantur. Quippe nihil sane in Republicâ magis pernitiosum esse puto; quam quod Subditis incommodum adfert, nec magno aliquo emolumento Rem publicam beat. Verior est sententia illorum (dicente Hoenonio, disp. pol. 5. thes. 78.) qui privato, ius monetae cudendae permittendum non esse tradunt; ac si permittatur, incommoda multa inde sequuntur, quod hodierna experientia satis docet. Adde Dn. Lather. 2. c. 10. num. 63. Et de hoc, veterem querelam invenio in versiculis, ante nostrum saeculum scriptis, corruptelas omnium ordinum deplorantibus, Tit. De mercatoribus:

Improbi mercatores, auctore Crantzio lib. 12. Wandaliae, cap. 38. (peculatores dicam) de numismate mercem fecerunt; devehentes, ubi in conflatorio ipsi sua lucra cum publico detrimento facerent. Res procul dubio magni momenti, si bene pensetur. Nam ille solidus nummus, quanto ante annos centum fuerit, quam nunc melior, incredibile est memoratu. Ut intelligant, quid amiserint, quiannuos census, vel Principes in tributis, vel privati haberent in reditu: sic semper rebus comparatis, ut cum numismate, et omnis mercatura, et successus in quaestu singulorum decrescerent, invisibiliter evanescentibus de manu, quae ante tenebantur. Res proculdubio magna, de monetâ constituere feliciter; et qudae iam tum Romanos rerum Dominos fatigavit. At vero causam, rei monetariae fluctuantis, detegit, simulque etiam remedium accommodum aperit Marquard. Freherus, de remonet. lib. 2. cap. 5. fol. 56. et ait: Quod aureae, argenteaeque monetae valor, in primâ indicaturâ suâ non subsistit, sed excedit dudum, et quottidie magis magisque intenditur. Quod non aliâ causâ, quam ex usualis monetae depravatione contingit, et contingere necesse est, et mirarer non contingere. Cum enim maiores solidaeque monetae, non aliter, quam per minores aestimationem et indicaturam suam accipiant: solidi per denarios, denarii per asses, Taleri et floreni per Baziones, grossos, schillingos, albos; et omnino (ut Volusius Maetianus IC. in libr. de Asse scribit) omnis nummus argenteus, ex numero aeris potestatem accipiat; adeoque, ut vere Ausonius dixit,

necesse est, ut pecuniqrum indicatura stabilis esse possit; proportionem quandam esse eius aeris, ad aurum argentumque: non tantum pro metalli pretio, quod per se vile et magis corruptibile, non nisi parcissime argento permisceri debet; sed etiam, pro usu utriusque et instituto, quandoquidem minutiores illi nummi, non ad colligendas opes (quis enim Euclio tales pro thesauro acervare, et servare velit?) sed tantum ad res praesente necessitate emendas, easque minores, sint comparati, et in unâ tantum regione fungibiles; ideoque minori eorum numero, Res publica opus habeat. Quae

proportio, si violetur, ut aerei vel minores, levioresve aut inquinatiores fiant, aut nimis frequentes; adeo, ut etiam in grandioribus summis passim obtrudantur (et quidem contra iuris sanctionem, aequitatisque rationem; ut idem Freherus, in not. ad Oresmium, fol. 49. docet) tum vero formas solidas, utut earum indicatura, ex primâ Lege et origine fuerit constituta et sancita, et paulatim a communi usu hominum, et o evidentem bonitatis differentiam, pretii incrementum accipere, ut plures ex minoribus illis contineant et adae quent, non tantum non mirum; sed omnino necessarium, imo iustum aequumque fit: non minus equidem, quam cum pro nummo argenteo, plura parva et semiputria, quam magna et recentia poma comparantur. Consentit post alios Latherus, de censu, lib. 3. cap. 10. nu. 90. et multis seqq. Ac tandem dere nummaria, consuli possunt Covarruv. d. veter. numisin. collat. Bodinus contra Monstrelett. Freber. d. re monet. veter. Roman. M. Tileman. Friesen Müntzspiegel/Alemanni Palaestra consultat. Bornitius de numis, Hanffman. disp. d. num. Tom. Basileens. 2. Wolffg. Aur. dissert. de iure monet.

II.

Hûc sub Usura et Foenore pecunia mutuo sumpta, referri debet: quae subitis periculis praesidio esse potest. Quo intuitu Comin. lib. 7. c. 5. f. m. 626. scribit: Ie love bien â un Prince, de tenir bons term es aux marchans, et leur tenir verite. Carils ne scavent, a quelle heure ils en pourront avoir beso in. Car quelque fois, peu d'argent fait grand service. Bodinus sane, commodius esse ait, 6. de Rep. 2. num. 654. mutuas a Subditis accipere pecunias, quam illos tributis onerare: cum ea fere, etiam cessante causâ, continuentur. Sic et Scotiae proceres, fugato Bothuellio, cum exinaniti essent Regii Thesauri; impendium ad reliquias Belli conficiendas, potius mutuo sumpserunt, quam indicerent Tributum. Bucbanan. rer. Scotic. lib. 19. Quod et Romanos Bello Punico fecisse, Livius narrat: lib. 26. ne Tributis onerati Socii deficerent; ut Carthaginensibus acciderat primo Bello. Polyb. libr. 1. num. 72. et passim, ac dixiego, alicubi supra Et tamen alibi itidem Bodinus, d. cap. num. 665 scribit: Eos, qui

Pecuniam sub Usuris, Rei publicae nomine, accipiunt, Aerarii ac Civitatis moliri eversionem: quod intelligo de casu, ubi summanecessitas haut urget. (Quo respectu idem, num. 670. dicit: Pernitiosius, magisque absurdum nihil esse, quam si Principes a Foenore, vel pecuniâ mutuatitiâ Bellum auspicentur. Id quod magno suo incommodo expertus est Carolus 8. Rex Galliarum, in Neapolitanâ expeditione: ut Cominae. lib. 7. cap. 5. memoriae mandavit. Sed haec omnia, pius prudensque Politicus diiudicabit.

Sunt Res publicae nonnullae, magno aere alieno obrutae: Venetiis tres sunt Montes (ita nominant onera pecuniae mutuo sumptae) Inibique tempore Bellorum, cursus sistitur Usurarum. Donatus Gianotus, tr. Vonder Venediger Hernigkeit/ a Hieron. Megissero, in nostram vernaculam translato. fol 256. et 258. etc. Bembus, lib. 12. bist. Venet. sol. m. 505. in fin. et fol. seq. Ipsum S. Petri Patrimonium, oneri hypothecae multiplicis est oneratum (de suoi Stati, il Papa, non ha molta entrata, et quello che soleva havere, sono tutteimpegnate, o obligate) quamvis de Papa vulgo dicatur; Che non lui manc ano mai danari, quando non manca la mano, et la penna. Thesoro polit. part. 1. relat. de Roma. fol. 31. Henricus II. Galliae Rex, moriens plura debebat, quam sui maioresannis quadrag inta a Subditis exegissent. Carolus V. Imperator, eiusque filius Philippus, debita multo graviora contraxerunt. Quod omne vitio Usurarum accidisse, Bodinus refert. d. c. 2. num. 667. Numquam ergo (nisi extrema necessitas urget) Mutuum ad Usuras extraordinarias est sumendum. Bornitius, b. lib. 7. cap. 2. Pietra del Paragone. cap. ult. quorumuterque omnino videndus est. Hûc pertinent, Pontificum Maximorum Montes, etiam ab ipsis Cath olicis, impietatis accusati. In quos pecuniam, ut multi passim collocent, non lucri solum spe certissimâ; sed et quam plurimis praeterea Privilegiis invitantur. Inde fit, ut quas quis infimae sortis corradere potest, sive iuste, sive iniuste pecunias alicunde; ad Montes illos confugiat, et reditus sibi comparet, ut reliquum vitae tempus sine labore transigat. Scorta etiam inde plurima splendent et ornantur, fructus Beneficiorum, impune eo transferuntur, et in illegitimos filios, iuxta Privilegium expenduntur: quod nec ipsi

Catholico-Romani adprobare possunt. Petr. Gregor. Tholos. d. R. lib. 13. cap. 16. num. 10. et multis seqq. Adde Elychnii Gottlieb/ tractatum Germanicum, hâc de re singularem, Argentinae Anno 1608 impressum; cuius Titulus, Montes piet atis Romanenses. I' Monti sono di due nature, o vacabili per morte, et questi rispondono dodeci per cento l' anno; o che passano ad hercdi, che rispondono sette, e sette e mezo: ait Thesauri Polit. compilator. part. 1. Relat. di Roma. f. 39. Veneti, iis, qui in publicis necessitatibus Rei publicae pecuniam praestant, hunc tribuunt honorem; ut possint numero eorum Senatorum interesse, quos nominant Pregati. Venediger Herzligkeit. fol. 137. Bembus, histor, Venet. lib. 10. fol. m. 411. Astute Eumenes, ab iis, qui suspecti ipsi erant, pecuniae magnam summam mutuo sumpsit, ut eo magis illos sibi devinciret: si non sortem amittere vellent. Plutarch. in vitâ. Et sic in Galliâ Franciscus I. svasu Turnonii Cardinalis, Anno 1543. pecunias moderato soen ore accepit; hâcque ratione Italorum ac Germanorum opes brevise cogere, hostibusque eripere posse putavit: irrito plane, suisque damnoso eventu. Bodin. d. c. 2. num. 666. Caute et prudenter magis, egit Leucon: de quo sequentia, libr. 6. Stratagem. fol. m. 131. Polyaenus. Leucon cum intellexisset sibiamicos, multosque cives, coniuratos, insidias parare; convocatis mercatoribus omnibus, tantum pecuniarum a singulis mutuo accepit, quantum habebant, inquiens, hostes sibi per proditionem dedi. Mercatores promptis animis, mutuo pecunias dederunt. Ille conductis ipsis in aulam, confessus est hostium insidias, hortatusque est, ut sui corporis essent custodes. Etenim, tum demum eos pecunias recuperaturos, si se incolumem et salvum conservâssent. Quo factum est, ut pecuniarum causâ, mercatores armis sumptis, alii corpus Leuconis stiparent, alii Regiam tuerentur. Leucon horum, atque amicissimorum, quos circa se habebat auxilio, participes coniurationis comprehenfos, trucidavit: imperioque in securitatem redacto, pecunias reddidit.

2. Quamvis regulariter nemo contrahere, aut mutuum dare, compelli queat: Princeps tamen vel Res publica, interdum auctoritate suâ, Mutuum a Subditis opulentioribus, etiam absque Usuris, exigere potest; urgente Rei publicae salute. Bocer. d. Collectis. cap. 1. num. 7. vers. Quin etiam. Bornit. h. lib. 7. cap. 1. ubi tale exactionis genus, Anno 1522. in Regno Bohemiae usurpatum fuisse, refert. Et

ita quoque in Hispaniarum Regnis saepissime observatum, ex Vasquio Casp. Klocke, d. contrib. tb. 48. docet: ut bellis saevientibus, ab Hispalensibus civibus, et aliis ab Indorum Regnis venientibus, argentum et aurum mutuo acciperetur. adde Conrad. Summenbart. tr. d. contractib. quaest. 44. et seq. ubi de hâc mutuatione, eiusque requisitis, pluribus agit. Male autem et inique Vitellius fecit: Qui postquam aere a ieno admodum obstrictus, Principatum fuerat adeptus, requisitis creditoribus dicebat; sese salutem pro pecuniâ reddidisse, et Tabulas contractuum reposcebat. Dio. bist. Rom. lib. 65. Potest etiam Subditis ditioribus iniungi; ut semper in promptu pecuniae aliquam habeant summam, quâ subitis periculis occurratur. Tutissimi id Aerarii loco esse potest, nec Usuris Rem publicam gravat. Et sic singuli Athenienses, decimam rerum suarum seu Patrimonii sui partem, ad sumptus bellicos seposuerunt. Diog. Laert. in Solon. Petr. Perrenon. 2. animadvers. cap. 28. Dionysius Sira cusanorum Tyrannus, in pecuniae inopiâ, professione apud se describi iussit pecunias familiarum, quae cumque essent Parentibus orbae. Quo facto ipse pecuniis illis usus fuit, donec singuli in suam tutelam venissent. Arist. 2. Oeconom. Ad cuius exemplum, Principes nonnulli, velut Regale quoddam, sibi vendicant pecunias pubillorum; donec pervenerint ad annos pubertatis, ut dixi, 1. polit. cap. 4. num. 40. Ephesii Legem tulerunt, cum pecuniâ indigerent; Non licere, ut Mulieres aurum gestarent, quicquid eo tempore auri haberent, ut id commodarent Civitati. Arist. ibid. Ita et Chabrias Atheniensis, Tao Aegyptiorum Regi svasit; ut iuberet, quod quisque argenti, atque auri non signati habret, id ad se afferret. Cumque esset allatum, svasit idem; Rex eo ut uteretur, et eos, qui mutuo dedissent, commendaret Navarchis, qui debita persolverent ex tributis. Arist. d. lib. 2. Oeconom. Cum Annibal Italiam quateret, Urbemque ipsam obsideret, patres in Senatu, sic disseruerunt: Omneargentum, aurum, aes signatum, ad Trium viros Mensarios deferamus, nullo ante Senatusconsulto facto; ut voluntaria oblatio et certamen adiuvandae Rei publicae, excitet ad aemulandum animos, primum Equestris Ordinis, ac deinde reliquae Plebis. Sed partâ victoriâ, et fractis Cartaginensibus, Senatus mutuam pecuniam, singulis bonâ fide reddendam esse, decrevit. Bodin. d. cap. 2. num. 654. Bornit. b. libr. 2. cap. 8. et libr. 6. cap. 5. Hoc quippe nî fiat, nescio quid iniquius excogitari queat. De

Venetis Bembus refert, lib. 7. bist. Venet. ob ingentes in Bellum factas impensas, pecuniae inopiâ Rem publicam laborâsse; coacto itaque Senatu, Lauredanum Ducem, auri libras decem, mutuo se daturum Rei publicae pollicitum; Cives item reliquos, quibus non deesse facultatem sciebat, idem pro se quisque uti facerent, cohortatum esse: itaque eo die, posteroque, plurimas auri libras, mutuo in Aerarium collatas, co metu Civitatem liberavisse. Et lib. 10. narrat idem; cos cum essent in Bello contra Iulium II. pecuniâ indigui, statuisse Senatum, ut intra 25. dies, qui argentum, aurum ve caelatum haberent, ad Duumviros adferrent Numis cudendis; id eis aurum, argentumve, cum lucro de cimae partis accepto ferendum: qui non tulissent, eorum bona venderentur. Et paulo post. Quod patribus constabat, cives plerosque ex iis, quibus ampla res esset, adduci tamen non posse, ut in aerarium conferrent, quod nulla suae patriae charitate, nullo Rei publicae amoretenerentur; Decemviri suis ministris mandaverunt, ut illos prius eâ de re admonitos, si post dies octo, nihil contulissent, captos in carcerem contruderent: quod si se occultavissent, ab eorum domibus rem familiarem abriperent, magistratibusque traderent distrahendam. Quae duae quidem res uti publice iuberentur, ante id tempus numquam acciderat. Sed haec de debitoribus Fiscalibus (ut puto) sunt accipienda, ut monui, supra cap. 2. nu. ult. vers. 3.

III.

In extremâ necessitate, ad distractionem alicuius portionis deterritorio pervenitur: cum et eo in casu, profanare liceat res Sacras; ut allatis aliquot exemplis Bornitius, b. lib. 2. cap. ult. docet. vid. Dn. Lather. 1. d. censu, cap. 17. Ettamen, si pars aliqua Territorii est alienanda, studendum erit maxume, ut pactum de retrovendendo adnectatur; vel alii usurpentur modi, qui firmam et perpetuam impediunt alienationem, ac bona vendita, quanoque recuperari ut queant, efficiunt. Auctor Consilii (quem Dominum Georg. Obrechtum fuisse ferunt) Welcher massen ein Stand des Reichs / sein Gefäll vnd Einkommen verbessern möge.

Pulbicorum praediorum, nec ab absoluto Principe, sine assensu Ordinum suscipitur rite: cum hoc ad realem spectet Maiestatem; Hotoman. illustr. quaest. 1. Dn. D. Harpprecht. ad epigraphen. proem Inst. num. 45. et e. Clamar. 5. cap. 12. Arnisaeus, 3. d. iure Maiest. cap. 1. Bornit. hîc, libr. 2. cap. 9. athber. de censu, lib. 1. cap. 16. et dixitr. d. Appellat. cap. 2. sect. 16. ut et Politicor. libr. 1. cap. 2. num. 6. et lib. 2. cap. ult. num. 27. et seq. et in praeiudicium fiat eorum, qui ita distrahuntur. heigius, part. 1. quaest 19. Prouckman. tr. d. Regalibus. §. soluta potestas. membr. 2. quarti cap. essectu 6. sel. m. 457. etc. Ex hoc fundamento donationes Constantini Magni, Ludovici aliorumque Caesarum impugnantur. Girard. libr. 4. fol. 391. Wolffius lect. memorabil. centenar. 4. fol. 103. Bronchorst. e)nant 4. assert. 87. Iisdem etiam cuniculis, oppugnata fuit ab Otthone 4. Dominae Mathildis Testamentum, filiae quondam Rotgeri, Siciliae Principis, et uxoris Conradi Regis, filii Henrici 4. Imperatoris; quo Ecclesiae illa Romanae, Marchiam et Apuliam legavit. ex Hotoman. dicto loco, a princ. Sicque ob id Madricense Foedus, inter Carolum V. et Franciscum I. ruptum fuit; quod contra ius omnium Gentium commune, contraque Imperii Gallicani Leges, Carolus Burgundiae ac Belgiae dominatu, Regem sine Senatus ac Populi Gallici consensu, cedere coe~gisset. Martin. du Bellay, lib. 3. des memoir. fol. m. 223. et seq. Quâ eâdem ex caussâ, multae in Galliis Provinciae Anglis ademptae fuerunt, quas ipsis dederat Iohannes Franco Galliae Rex, in Angliâ captivus. Froissart, Tom. 1. c. 201. 214. 246. ac v. c. 310. ad fin. Cirard. lib. 15. fol. 217. lib. 16. fol. 282. etc. Tom. 2. Et hinc Rupellenses, non nisi exprese eâ conditione, Imperio Francico reuniri voluerunt; que la ville de Rochelle, et tout le pais de Rochellois, demoureroyent a tousioursmais, au ressort et domaine du Roy de France: ne iamais n'en seroient ostez, ne desseurezpar mariage, par paiz, ne par aucune adventure, qui iamais peust advenir au Royaume de France, par quelque condition que ce fust. Etiam apud Gvill. Paradin. lib. 2. del l'histoir. de Lyon, cap. 62. Philippus Galliae Rex spondet: qu'il ne pourroit aliener, en tout ni en partie les droicts, qu'il a en la cite de Lyon, ni en desaisir sa main et coronne. Et ou cela se feroit, il declaire par un principal edict, tout cela estre de nulle valeur. Nec alio iure alii Populi utuntur: Bodin. 6. d. Republ. cap. 2. num. 640. et nempe Fundamentalibus plerumque Legibus diserte cautum est, ne sine Statuum co nsilio vel assensu, velahenatione diminuatur, vel

hypothecae onere Provinciae praegraventur. Sic et in cap. intellecto. 35 extr. de iure iur. Hungariae Regi Pontifex maximus iniungit; revocare alienationes, in Coronae Ungariae dedecus factas: non obstante Sacramento, quô sese ad ratihabendum alienationes praelibatas obligârat. Maxume cum teneatur, et in suâ coronatione iurârit, iura Regni sui, et Coronae honorem illibata servare. Nec quoque Principes solum, verum et in Rebus publicis Popularibus vel optimatum, Senatus Populusque, et ipsi cumprimis Magistratus, ad eundem iurare solent sensum. Quo praetextu Lucernates se excusârunt, cum per Legatos peteret Galliae Rex Henricus 2. ut pro se fideiuberent. Bodin. modo dict. loc. Et est Iure Lubecensi, lib. 2. tit ult. §. 4. specialiter cautum, daß ein Rhat vom gemeinen Gut / keinem Fürsten oder Hersen/Geistlich oder Weltlich/ ettwas borgen/ leihen/ oder aber auch vor Bürgen sich einstellen solle; in keinerley Manier/ noch Weise.

2. De Galliae Regibus scribit Bodinus, d. cap. 2. num. 641. Non defuerunt, qui Principes ad praediorum aliorumque locorum publicorum impellerent venditionem, quasi quaestum uberiorem facturi: quae sententia Tyrannidem ac Rei publicae pernitiem molitur (si nempe viliori pretiobona opimiora, nec summâ impellente necessitate, vendantur; nam alias contraria bec essentiis, qua mox ex num. 644. recensebo.) Hoc vero iniquius esse, ait; quod quas pecunias ex venditonibus imperiti Principes cogunt, non foenerantur utilitatis publicae caussâ: sed foedissimis ac turpissimis hominibus fere largiuntur. Inprimis nullo unquam tempore vendenda sunt ea Bona atque iura, quae tuendae conservandae que Rei publicae sunt destinata: item Pascua Civitatum, atque Rusticorum, quibus tenues sustentantur. Haec enim omnia, nullâ ratione vendi debent; quia vendita, et Rem publicam et Subditos perdunt. Dn. Obrecht. d. loco. Cautio etiam haec adhiberi posset: ut raedia vel iura ad Rem publicam spectantia, potius pecuniae interventu, in Feudum (Superioritate retentâ, mit Vorbehalt der Landes Obrigkeit) concedantur, quam si prorsus alienentur. Bornit. b. 2. c. 7. (perraro namque accidere solet, ut non intra centum annorum curriculum, Feuda ad Dominum revertantur: ut observat Latherus. lib. 3. cap. 1. ad fin.) Et item, ut non aliis, quam Subditis vendantur; ne simul iurisdictioni et Imperio Principis subtrahantur. Vendantur ergo Subditis (vel privatis, vel

universitatibus) immunitates et Privilegia; liberentur ii pretio dato, oneribus iis, quae illis gravia, Principibus non multum prodesse solent, nec Concivium onera augent. Immutetur Feudorum natuta regularis, pensione vel honorario dato: Man gestatte/vermittelst einer stattlichen summen Gelts/daß die Vasallen/in casu deficientium Feudalium heredum, ihre Töchtern oder andere/ zu Erben einsetz???n mögen/etc. Et sic quoque Byzantii, in pecuniae penuriâ, Publicos lucos, et loca Sacra vendiderunt. Fructuosa quidem ad certum tempus, sed infructuosa ad perpetuam proprietatem. Itemque ea, quae Sodalitates possidebant, et quae ad Sacra Gentilitia pertinebant; cum alia, tum in agris privatis sita. Nam haec magno emebant ii, quorum reliqua possessioerat. Arist. 2. Oeconom. Vicissim An. 1604. in Galliis Edictum Regium publicatum esse, notat, et improbat Waremundus, d. subsid. cap. 6. num. 20. Immunitatem atque exemptionem ab omnibus oneribus publicis, continens ac promittens, quicumque certam summam deposuerint in Fiscum: hocque modo promisit Regi Mons. de Rhosni, Financiarum Magister; se Populo paucorum annorum spatio, Tributum Regno aequivalens extorsurum. Verum pecuniae conficiendas, ac fider liberandae commodissimam rationem, Bodinus esse putat, d. cap. 2. num. 654. et Livii verbis recenset, qui ait: Frequentes, quibus ex pecuniâ, quam M. Valerio et Claudio Coss. mutuam dederant, tertia pensio deberetur, adierunt Senatum. Cum privati aequum postularent, nec esset Res publicasolvendo; quod medium inter aequum et utile, decreverunt: ut quoniam magna pars corum, agros venales esse diceret, et sibi emptis opus esse, agri publici iis copia fieret. Consules agrum aestimaturos, et in iugera asses vectigales, testandi causa Publicum agrum esse, imposituros; ut si quis cum solvere posset, pecuniam habere, quam agrum mallet, restitueret agrum Populo, etc. Consentit, apud Dionem, lib. 52. Maecenas, in orat. ad Augustum: Sentio, ait, possessiones in fiscum redactas (cuiusmodi bellis partas esse, multas video) vendere; paucis omnino tibi admodum utilibus ac necessariis exceptis, pretiumque earum mediocri foenore aliis mutuo dare. Hâc ratione et terra fertilior erit, dominorum operâ propriâ, quum colatur; atque hi, quum eâ occasione locupletiores evadant, plus in publicum conferent, resque publica reditus sufficientes ac perennes habebit. Ita et non improbandum esse morem pecuniae

exquirendae, autumat Petr. Gregor. Tholosanus, 3. d. R. c. 6. num. 3. ut qui abundant spe futurae dignitatis, illiciantur ad voluntariam contributionem. Sicut et Res publica Veneta, hoc remedio aliquando fuit usa, et Patrum decreto, hoc proposuit Edictum: ut quicumque e Populo, pecuniâ, com~eatu, militeve, aut classem, aut Militares copias iuvissent; fore, ut ubi cum hoste debellatum esset, ex eorum numero, triginta qui optimi meriti crederentur, ad Patritium ordinem traducerentur. Daturos ad haec Patres operam, ut quinque Aureorum milia, quotannis reliquis dividerentur: ut iam dixi supra, hoc cap. num. 2. vers. 1. Et porro, ibid. Tholosanus subiungit: Fuisse in Gallis, et alibi, similem pecuniae colligendae rationem, ex creatis nobilibus: sancito certo pretio, quo redimerent plebeii nobilitatem, impositâque certâ contributione bonorum possessorum; puta tertiae vel alterius portionis, pro immunitate in posterum consequendâ, reliquorum more nobilium. Ambiunt hanc nobilitatem maxime pecuniosi, et proinde non mediocrem segetem inde auream metere posset Princeps vel Res publica. Verum hîc imminet malum, ne sordidi, et naturâ ignobiles, per pecunias ad hoc Privilegium nobilitatis sublati, ipsum gradum nobilium cum dedecore totius ordinis, deturpent; et vilescat per sordes honos, qui virtuti tantum debetur. Veneti etiam, ut memorat Bembus, hist. Venet. libr. 7. fol. mihi. 308. Exules illatae fortuito mortis caussâ, qui una cum quatuor bello ido neis hominibus, militiam Reipulicae menses quatuor suâ pecuniâ fecerint, ab exilio revoclârunt.

IV.

Extra ordinem quoque Principes, interdum Magistratus, et officia, dignitates et Privilegia vendunt: quod non, nisi summâ urgente necessitate, approbandum est. Bodin. d. c. 2. num. 651. Bornit. b. libr. 2. cap. 6. post Molinae. Nicol. Betsius, tract. d. pact. famil. cap. ult. fol. mihi., 740. etc. Latber. d. censu, lib. 3. cap. 16. et seq.

Contramercatores Potestatum, graviter disputat Imperator Iustinianus, cum ait: Novell. 8. a pr. Hoc omnino procuremus, ut Prisides gentium, quicumque Civiles administrationes Provinciarum habent, puris manibus utantur; et ab omni abstineant acceptione; pro iis solis contenti, eis, quae a Fisco dantur. Quod non aliter fict, nisi et ipsi cingula sine mercede percipiant; nihil omnino

dantes, nec occasione suffragiorum, neque iis, qui cingula habent, nec alii omnino ulli. Consideravimus enim, quia licet quaestus immodicus imminuitur Imperio: attamen nostri Subiecti incrementum maximum percipient, si indemnes a Iudicibus conserventur; et Imperium et Fiscus abundabit, utens locupletibus Subiectis, etc. Et Novellâ 86. cap. 3. Propterea, inquit, Iudices gratis facimus, et iusiurandum eos iubemus subiire; ut unicuique interpellanti, Iustitiams ervent, secundum nostras Leges. Sic et Alexander Severus Imperator, numquam passus est honores iuris gladii vendi: quasi diceret; Necesse est, ut qui emit, vendat. Ego non partiar mercatores potestatum: quos si patiar, damnare non possum. Erubesco enim punire hominem, qui emit, et vendit. Lamprid. Sicque Seneca, 1. d. benefic. cap. 9. Provincias spoliari, et nummarium Tribunal, auditâ utrinque licitatione alteri addici, non mirum: quando, quae emeris, vendere gentium ius est. Cicero 4. in Verrem. Teautem Praetore, qui censor aut Legem metuerit; quâ non tenetur: quoniam creatus lege non erat: aut animadversionem tuam; cum id, quod abs te emerat, vendidisset? Hocque idem, animadvertisse dicitur, Ludovicus XII. Rex Galliarum: Eiusmodi Mercatores, quod emissent aversione, vendere sigillatim, dicens. Certe contra eum, qui officium emit; praesumptio est, omnia eum postea perverse acturum. Paris de Puteo, tr. Syndicat. tit. d. offic. Syndicator. vers. Dicitur, num. 2. fol. 95. adde Dn. Michael. Piccart. obs. hist. polit. dec. 2. cap. 4. et attigi ego, Polit. lib. 2. cap. 3. num. 12. Hâc etiam ratione, ditiorum praedae officia exponuntur, Pauperes ab omni dignitate, contra Christianam pietatem, excluduntur. Et tamen ad hocce remedium consugerunt quandoque, Rerum publicarum administratores. Venetus Senatus, ut sumptus belli adversus Maxaemilianum Imperatorem gerendi haberet, statuit: ut is, qui ex plebe civis, munus perpetuum a Republicâ obtineret, si decuplum stipis annuae, aut si ea non sit, lucri summam, de quâ apud Magistratum constaret, Rei publibae intra dies quindecim dari curavisset; id omnino munus, ipso mortuo, aut filius aut nepos, aut frate eius consequeretur, aut is, quemeumque sibi ipse eius muneris heredem instituisset. Quibus autem sua sint ad tempus munera, iis octuplam stipem Aerario inserentibus, ea vivis munera, eripi non possint: eâ tamen octuplisummâ, Patrum liberalitate, paulo post, Lege ad quincuplum redcunte.

Bembus, libr. 10. et 12. hist. Venet. refert etiam Tholosan. 3. d. Repub cap. 6. num. 44. Verum prorsus non ferenda est, nundinatio Ecclesiasticarum dignitatum. Puta, cum Simoniace, pro conferendo beneficio aliquid defalcatur; ut alicubi factum fuisse, meminit Dn. Adam. Keller, d. offic. Iuridico-polit. lib. 2. cap. 11. et ait: Hat er die Pfars haben wollen/ har er 100. oder mehr Guldin/ oder dem Collatori järlichs ettwas davon raichen/ einen Studenten verlegen/ das Zehendstro geben/ den kleinen zehenden lassen/ oder ein Pferdt/ oder einen Wucherstier auff der STröwin halten müssen. Hoc etiam de crimine, ipsos Pontifices salse accusat Erasmus, in Colloq. d. captand. sacerdotin: Non intelligis, inquiens, in plumbo sacro venas auri subesse. QUin et in Proverbium abiisse videmus; Romanam permutationem, plumbi cum auro. Arnisae. d. subiect. et ezempt. Cleric. cap. 2. num. 6 pag. 38. Sed inprimis illud est stupendum, quod pro vero Iovius, in Pompeio Column. f. 167. refert: Clementem VII. P. M. cum expugnatâ Româ, ab exercitu Caroli V. etiam Arcem, consumpto commeatu, in quam confugerat, Caesarianis dedidisset; et ex pacto militi stipendium persolvendum esset, conflâsse argentum omne, et aurea vasa Sacra, ut inde dividenda Militibus peunia cuderetur. Eâque nec sufficiente, Ducibus Caesarianis concessisse tres Purpureos Galeros, ut illis licitantibus, qui foedâ ambitione corrupti, ad Senatoriam dignitatem adspirabant, aurum proferrent; eôque modô ad hastam propositis, emptores non defuisse. Et adhûc hodie omnia Officia, Romae Venalia sunt. Auctor Thesauri Polit. relat. di Roma, fol. 39. Gl' officii tengono questa conditione, che vacano per morte, o vero per creatione in Cardinale, di chi li tienc; et la Camera torna a venderli. aprezandoli per l' ordinario cento per ogni dieci d' utilita. Et si fa conto, che 1' utile loro, importi da cinque cento mila scudi. Romae etiam ex Cardinalibus quidam, Datarius nominatur; qui pro officii sui ratione omnia Ecclesiastica officia, omnium Provinciarum vendit: sinon nos fallit. Nicol. de Marbais, en la supplic. sur les causes. d' assembler un Concile. fol. 216. ita, ut vulgari Proverbio feratur: Nihil plus difficile, et magis impossibile esse, quam Romae sine argento Beneficium obtinere. De Marbais, fol. 222. In Galliâ quoque usuvenire solet, ut omnia officia, pretio certo addicantur. Quod Petrus Matthaeus, hist. des dern. troubles. lib. 3. fol. mihi. 88. etc. summae necessitatis colore defendit. Quandoque Officiales, cautionis loco, et

ut sit pignus suae fidelitatis, pecuniam apud Fiscum deponere coguntur, etc. Sie müssen an statt der Bürgschafft/ ein gewisses Gelt der Cammer leihen. Bornitius 7. cap. 1. ad fin.

Tandem quoque Aerarium auget, Liberalitas Vicinarum Rerum publicarum. Nec minoribus praesertim Principibus atque Rebus publicis, inhonestum erit a ditioribus accipere quid. Arnisaeus, 2. cap. 5. fol. 563. et seq. Sicque Rhodii hâc unicâ viâ, tantam potuerunt aedificare Colossum. Polyb. libr. 5. num. 88. etc. Pariliter quoque ope vicinorum, et liberalitate multorum in Germaniâ. exstructum olim est, Templum Argentinense: Oseas Schadaeus, tr. de summo Argentoratens. templo cap. 2. fol. 11. quâ structurâ nil in universo orbe pretiosius, excellentiusque fuisse, contendit Wimpfelingus, in Epit. rer. Germ. cap. 67. Nonnumquam ex pacto confoederatorum, mutui auxilii caussâ, aliquid Socii pendunt. Ita domum Austriacam et Saxonicam mutuo pacto, ad subsidia suggeranda, Bello et hoste imminente obligari, Bornitius attestatur, d. Aerar. 3. cap. ult.

CAPUT VII.

AERario qui praesint, QUAESTORES sunt constituendi; dicti ab eo, quod inquirendae, conservandae, et expendendae pecuniae publicae caussâ creantur. Arist. 1. polit. 7. 1. 2. §. 22. d. Orig. Iur. Thesaurarios hodie. Cammer-oder Kemmeister; Cammer Rhder adpellitamus. Hocque munere omnis omnino Res publica, indigere videtur. Origo eorum apud Romanos antiquissima fuit, et pene ante omnes Magistratus: l. un. inprinc. ff. de offic Quaest. Hi nempe, vectigalia et tributa Populi Romani, in Provinciis exigebant, stipendia militibus praebebant, et ea item stipendia, quae a Regibus et nationibus pendebantur, accipiebant;M singulaque accepta atque expensa, rationibus inferebant. Multas

quoque pecuniarias, tam Romae, quam in Provinciis exigebant, et in publicas tabulas annotabant; bona publicata vendebant, et in publicum redigebant: omnium denique rerum, pecuniarumque notas, et illustres dabant rationes, illasque confectas et consolidatas, per suos scribas in Aerarium deponebant. Quin etiam, tanto honori Quaestura fuit olim, ut viri consulares, magnisque honoribus functi, illam gerere indecorum non aestimarent. vid. Alex. ab Alexandro. 2. Genial. cap. 2. ibique Tiraquell. et adde Lancell. Conrad. in Templo Iudic. libr. 1. cap. 1. §. 4. fol. 355. Quae res sub Augustis, varie habita, seapeque immutata fuit: Iustus Lips. ad libr. 13. Annal. Tacit. num. 89. sub iisdem etiam, Procuratores Caesaris, sive Rationales, Quaestorum officium sustinebant, Hûc et pertinet tot. tit. Cod. de Officio Comitis Sacrarum largitionum. de Officio Comitis rerum privatarum. de Officio Comitis Sacri Patrimonii; et ibi Henric. Scotanus, in Paratitl. fol. 140. etc. Quid vero sit Exactor, Superexactor, Censitor, Peraequator, Inspector, Opinator; docet Paulus Busius. 3. subtil. cap. 3. et ego attigi supra.

Boni Quaestoris munus expressit Marcus Cato Uticensis, de quo vide Plutarchum in vita. et supra cap. 2. num. ult. vers. 3. Felix est Rex, qui habet virum scientem ordinare reditus et expensas. Quam felicitatem Lusitaniae Regibus numquam contigisse, Conestagius scribit. Cum inibi Quaestores, semper fuerint ex Nobilium numero; quibusgratia Aulica potius, quam peritia ad illud Officum aperuerat viam: unde tantum illos, operam dediffe ait, ut aliis rationibus dignittatem et locum tuerentur, de reditibus Regni parum interim solliciti. lib. 1. de coniunct. Portugall. et Castell. fol. mihi. 42. Felicior in eo fuit Henricus Mangus Rex Galliarum, qui hâc in parte usus est operâ fideli Marchionis de Rhosni. Quem licet sugillet Waremundus: d. subsid. cap. 6. num. 19. et eum tamen laudibus magnis depredicat Petrus Matthaeus. lib. 1. de l' hist. de France. ad fin. Il ne se soucioit, inquit, de tous les menus Dieux, pour plaire a Iuppiter.

Plusieurs ont fait leurs affaires, au preiudice de celles du Roy, et de son peuple; cestuyci, comme Craterus pres d' Alexandre, ne considere, que le service, et le profit du Roy. Turcarum Imperatores, Aerario quos suo praeficiunt, parte necessariâ coropris privant: quod an rectefiat, contra Bodinum disputat Kirchnerus. disp. d. Republ. 16. coroll. 1. Videtur etiam Aerarii fuisse Praefectus, quem multis laudibus Statius effert, lib. 3. Silvar. Lacrumae Etrusci.

——— Pater est qui fletur; adeste
Dîque hominesque sacris. Procul hinc, procul ite nocentes.
Non tibi clara quidem senior placidissime gentis
Linea, nec proavis demissum stemma: se ingens
Supplevit fortuna genus, culpamque parentum
Occuluit. ———
Tu toties mutata ducum iuga rite tulisti
Integer, inque omni felix tua cymba profundo.
——————Iam creditur uni
Sanctarum digestus opum, partaeque per omnes
Divitiae Populos, magnique impendia Mundi.

De quodam Romaeo, it scribit Mariana. lib. 3. Inst. Reg. cap. 7. fol mihi. 263. Romaeus externus quamvis homo, in Raymundi Provinciae Comitis gratiam acceptus, cum honestis rationibus vectigalia triplo maiora, quam erant antea, reddidisset, criminibus tandem appetitus, atque ad rationes revocatus; cum baculo et perâ, cum quibus Compostellam venerat,m eâ iniuriâ offensus recessit: neque unquam unde venerat, aut quo discesserit, cognosci potuit. Paucos profecto si nostro tempore Romaeos haberemus, haudquaquam tantâ inopiâ aerarii, premeremur.

2. Ut fideles prudentesque laudandi sunt Quaestores: ita econtra exactores, exactionumque Architectones illegitimarum (forgeurs des daces, Arcigogolanti) a Principe non sunt audiendi: quamvis eorum copiâ, totus fere mundus nunc abundet, et opprimatur. Magistros Aerarii conficiendi, habemus ubique quam plurimos (ait Bodinus lib. 6. d. R. c. 2. in princ.) qui Civium opes exhaurire, ac Principes ad inusitata Vectigalium genera urgere, consueverunt. Eorum vero, qui tam artificiose ista consectantur, qui dignitatis et honestatis in eo genere rationem haberet, vidi neminem. Exactores hi, plerumque Extranei sunt, et hoc medio, ad magnas

dignitates, favoris aurâ adspirant. Accommodant se ad ingenrum Regis, et partim indagando modos inveniendi argentum; partim removendo obstacula, quae Regis consiliis et proposito, moram aliquam inicere posse videntur. Conestag. 1. d. Portug. et Castell. coniunct. fol. mihi., 6. Qui imitantur Procuratores Traiani; quorum unus, sic fertur, unumquemque divitum convenire solitum fuisse: Quid habes? unde habes? haec ubi didicerat, addebat tetium:pone quod habes. Erasm. in apophth. lib. 8. fol. m. 629. Tales fuerunt superiorib. annis in Galliâ, Itali nonnulli. Quod tamquam maximum gravamen, inter alia, Anno 1567. etiam ii pratenderunt, suisque Articulis (ut vocant) inseruerunt, qui Bella inii Civilia concitârunt. Histoir. des troubl. et choses memorabl. advenues tant en France, qu' en Flandre, despuis 1562. lib. 2. fol. 47. et fol. 50. b. Et certe, natio Italica, hoc in artificii genere, prae aliis excellere reputatur; vel ipso Boccalino teste, 2. d. Parnaso, ragguagl. 57. Et inde cum Neversii Princeps, Henricum, tum Navarrae adhûc Regem, a Protestantibus, in Catholicorum partes traducere nitebatur, et inter alia dicebat: qu' il faisoit la cour aux Maires de la Rochelle, ou il n'y scavoit faire un impost. Acute regessit ille; aussi n'y ail point d' Italiens par mi nous. Et erat sc. Italus natione, cui ita respondebatur. Pierre matthien. 2. des derniers trubl. mihi. sol. 36. b. Et memoratur de Christierno Daniae Rege; eum ex Italicâ peregrinatione, id commodi retulisse, ut tâm vicinos, quam subditos, novis vectigalibus didicerit onerare. Crantz. Wandal. 13. cap. 14. et retuli supra alicubi. Ac talia nova onera, qui svadent; ii non Principi, sed sibi consulunt: si kosten mehr/ dann sie Nutzen schaffen. Unde Bernardus Girard. libr. 2. de l' hist. de France. fol. 126. de Protade, Consiliario Brunhildis: Conseillant a son Maistre, de faire des Exactions, le proufit dequelles il tiroit; qui est une chose coustumiere a ceux, qui par tels moyens vilains et sales, ont eula faveur des Princes. Talibus fere mos est, Rei publicae commoda suis latrociniis praetexere; hocque obtentu, ita impudenter praedari, ut si quis sese illorum rapacitati opponat, iniuriam sibiac Rei publica fieri, audeant clamitare. Et ideo optime Div. Lucas, vocabulum s1ukofaitei=n, tribuit personae magistri Publicanorum. vid. Bezam, in adnot. maior, ad Lucae cap. 19. vers. 8. Salvianus quoque, lib. 5. d. Gulernat. Dei. Vulturios istos, qui ad rapacitatem animum convertunt, et vario exquisitissimoque calumniarum, auctionum, et

vectigalium genere praedantur, hisce verbis reprehendit: Illud gravius est, quod plurimi proscribuntur a paucis, quibus exactio publica, peculiaris est praeda, qui fiscalis debiti titulos, faciunt quaestus esse privatos: et hoc non summitantum, sed pene infimi; non Iudices solum, sed etiam Iudicibus obsequentes. Quae enim sunt non modo urbes, sed etiam municipia atque vici, ubi non quot Curiales fuerint, tot Tyranni sunt, etc. Hi sunt canes Palatini, optimos quosque devorantes. Boet. 1. d. consol. Philosoph. pros. 4. sol. mihi. 9. Reperiuntur hodie. ait Waremundus ab Erenberg, d. subsid. cap. 6. num. 13. et per discurs. ac poct eum, keckerm. disput. pract. 34. problem. 14. Magistri, novos modos collectandi et pecuniae conficiendae, diligentiâ, laboreque excogitantes, et Principibus vendentes: quibus sollemne est, ut principibus persvadeant; Collectas institui posse sine iniuriâ, sine damno Subditorum, et nullum ex Subditis fore, qui non hilari vultu, et summo cum gaudio, Tributum impositum solvat. Dulce Tributum svadentes, dignos laqueo iudicavit prudentissimus Landgravius Hassiae, Philippus. Tales digni sunt, non praemio, sed laqueo, virgis et gladio dig nissimi. Ac etiam incidunt in Ambitus crimen, eo si faciant fine; ut Principi complacendo, extorqueant dignitates: aut hoc modo Fiscum ditando, auram Principis captent. Decian. prax. crim. 8. cap. 22. num. 17. et cap. 23. num. 5. Exactionum itidem, legitimâ non suffragante consuetudine consultores; subditi, quibus opprimuntur,m gravanturque; publicâ ludorum Equestrium Lege,m infamantur. Turnter-Art: cul. 9. et 11. Quo item pertinet apophthegma, relatum a Casp. Ens, 2. Epidorp. fol. 187. Cardinalis quidam, apud omnes gravi odio laborabat, quod Pontifici novarum Contributionum auctor, vulgo crederetur. Quum vero coram Pontifice, et quibusdam secretioribus Consiliariis, pecuniae conficiendae rationes inirentur; quidam Cardinali parum aequus: Equidem, inquit, sanctissime Pater, nullam ego meliorem citra omnem Subditorum querelam, imo cum ipsorum quoque gandio, colligendae pecuniae rationem noverim; quam ut Armellino (id enim Cardinali nomen erat) pellis detrahatur, et per ditionem vestram, ut Luporum pellibus fieri alias solet, circumferatur. neque enim dubito, quin vestri Subditi omnes, pro eâ saltem inspiciendâ, stipem ultro sint collaturi. Est namque (ut ex Boccalino, Parnassi, cent. 2. rag. guagl. 6. fol. 34. retuli alicubi supra, sae pius odiosus magis exactor,

quam exactio ipsa. Et ideo punito eorundem, populi indignantis animos optime placat. Boccalin. 2. ragguagl. 82. Hisce Nebulonibus, Princeps omni conatu obsistere tenetur, et illud cogitare: Deum pro maxumo benficio Populo suo dato, illud recensere, quod ab exactoribus eum liberârit. Hippol. a Collib. in Principe. cap. 33. Et apud Cassiodorum, variar. 5. Epist. 39. Theodoricus Rex aegerrime fert, compulsorum arbitrio, Provincialium subiacere fortunas; inde subiungit: Genus evidentis est praedae, pro illius voluntate dare, qui ad suum commodum amplius exigere festinat. Bonum et facile praedicant isti Exactores, quod pessimum est in Regno: quibus fidem nullo modo adhibeat pius princeps. Unde laudatur Xerxis pater, Darius, qui cum Subditis tributum indixisset, accersitis Provinciarum Praefectis, eos interrogavit; An Tributum illud grave Populis esset, Et isti, mediocre esse respondissent; iussit, ut dimidiam tantum eius partem exigerent. Plutarch. in apophthegm. Et generaliter, nulla res sic exterminat bonum, quemadmodum simulatum Bonum. Nam manifestum malum, quasi malum fugitur et cavetur; malum autem sub specie Boni celatum, dum non cognoscitur, nec cavetur, sed quasi Bonum suscipitur, et idem coniunctum Bono, exterminat Bonum. Prudens quoque Princeps, non statim novis illis Inventoribus aurem praebere; sed ea, quae ipsi proponunt sedulo prius examinare debet. Sunt nimirum illa inventa quandoque in thesi speciosa; saepius multa praesupponunt eiusmodi homines, quae falsissima reperiuntur. vid. huius rei documenta apud Bodinum, d. ca. 2. num. 663. et seq. Non item omnis Regio, Tributa et Vectigalia graviora ferre potest. Inde Iohan. Mariana, 3. d. Regis Instit. cap. 7. prudenter scribit: illud sit persvasum, non convenire Hispaniam magnis Vectigalibus gravari. Primum, quoniam magnam eius partem, squalidâ siccitate loca, rupes horridae, et saxa tenent. Saepe propter aeris siccitatem, annonae penuriâ laboramus, ut proventus labori, et sumptibus non respondeat: ubi grave, sit novis Tributis, et magnis, calamitatem temporis augere. Deinde ab Aratoribus in Hispaniâ, et Pastoribus, aliisque omnibus agricolis decumae fructuum omnium, integrâ fide Templis persolvuntur. Quod si tantundem praediorum Dominis, certe, qui agros proprios non habent, pendere cognatur; quantulum miseris reliquum erit, unde ipsi vivant, et quod in Aerarium conferatur: cum potius eos

sublevare; ex quorum labore et industriâ universa Provincia sustentatur, aequum profecto videatur. Et quae ibi addit, observatu omnino digna Politicus ille (si quosdam excipias naevos) cordatus et pius.

3. Omnes Consiliarii, animo mentique inscribant id, quod scribit Rebuffus, ad l. eum. de verbor. signis. Consulentes principi, ut nova imponat Tributa et Vectigalia, sine magnâ cuasâ, esse in Inserno Poenis Tartareis cruciandos perpetuo. Allegans illud, Macchabaeor. lib. 2. cap. 7. vers. 31. et dixi supra cap. 4. num. 2. vers. 2. Et tu, qui Inventor omnis malitiae factus es, non effugies manum Domini: Cogita itaque, quod morieris, et cito, et generatio tua cito exstinguetur. Illi enim Deo, quo pacto possunt essegrati, qui ut floreant, proximo in calamitate, nullâ spe salutis apparente, sit tabescendum. De issdem quoque loquitur Sephaniah, cap. 1. vers. 9. Visitabo super implentes domum Dominorum suorum rapinâ, et dolo. Hoc est, ut Ionathan, Paraphrastes Chaldeaus, interpretatur;M opibus, fraude, ac rapto quaesitis. Hîc addendus est omnino Erasmus, tr. de Lingua, fol. 144. Ubi refert elegantem historiam, de quodam exactionis svasore: Lutetiae, ait, ostenditur in foro frumentario, ni fallor, os cloacae; in quâ se sepeliri iusserit quidam, quem sero paenituit mali consilii. Viderat Regem tristem ac sollicitum. Causa maeroris erat, angustia rei pecuniariae. Is, quo Regem sublevaret, svasit, ut ex minutis etiam rebus, quas rustici deferunt in Urbem, unum aut alterum aereum nummulum exigeret, idque in biennium duntaxat. Ex eo quum viderent in Urbe frequentissimâ, colligi pecuniae vim non modicam, videlicet iuxta sententiam Hesiodi; ex multis minutis, conflato ingenti acervo: non remissum est, quod semel caeptum est, dari. *xalepo\n xori/wn ku/na geeuoij: Periculosum ost, exta canem gustare. Imo ad hoc exemplum plures exactiones excogitatae sunt. Qui dederat consilium, quum videret, se non idem auctoritatis habere in dissvadendo, quod habuerat in svadendo, quo de se ipso poenas sumeret inconsulti consilii, simulque moneret alios, ne ad eundem impingerent lapidem; testamento cavit, ut in eâ cloacâ sepeliretur, in quam totius illius fori sordes confluunt, in quâ manet etiamnum in hunc usque diem exactionis exsecutio. Addo etiam, quae scribit Iovianus Pontanus lib. 4. d. oboedient. cap. 7. Aerarii iura tuenda sunt; removenda tamen avaritiae suspicio. Petrus Bisuldunus, homo maleficentissimus, dum Regii Aerarii locupletandi gratiâ, divina et

humana promiscuahabet, liberalissimi Principis famae non parum detraxit. Itaque Alphonso mortuo, vitam traduxit eontumeliarum plenam; quippe, quem veluti tabidum pestilentemque omnes fugitârunt. Et cap. 8. ibidem. Idem: Avarorum Principum ministri, si illorum sequuti fuerint iniusta imperia, quis dubitet paulatim fore, ut latronibus sint pernitiosiores? Et recte profecto, quidam eos Regum Arpyas vocavêre. Licet vero Aulici illi Protei, in speciem maximis honoribus undique afficiantur; iisque in viâ transeuntibus, nemo non loco cedat, iis optimates obvii venerationem capite, manibus pedibusque exhibeant, et honorificâ officiorum oblatione suam promptitudinem, atque inserviendi studium, verbose polliceantur; tamen, ubi praeterierint, tergo illi inhonestissima vulnera excipiunt: Hic, hic, inquiunt Optimates, est ille Nebulo, ille furcifer, illae patriae nostrae hostis, qui Principem nostrum corrumpit, qui bellum svadet, qui felicitat nostrae infestus, enormi et intolerabili vectigalium, tributorumet onerum auctione, nos et posteritatem nostram, ad miseriam et mendicitatem adigere scelerate satagit; qui ex communi omnium infortunio gloriam, dignitatem, et divitias parat: quem Deus male perdat, et Sathanae lorarii mox abripiant; ne diutius tyrannide eius opprimamur. Dn. D. Lansius, de praerogat. certam. etc. fol. 24. et seq. Tales Consiliarios probarem, qualis fuit Gorellus Orilia, qui prudentissime Ladissaum, Regem suum Neapolitanum, circa inusitata tributa occupatum, monuisse legitur; Non posse ab hoste ullo consilium eo nocentius proficisci: quam, inquiebat, vereor, ô Rex; ne dum hostium impedire conatus, ac repellere vim studes, idipse agas, ut tuos in te populos popularesque, nova ob tributa iratos excites, provocesque in odium ac malevolentiam, etc. lovian. Pontan. d. prudent. libr. 5. Aut etiam Consiliarii atque Magistratus, Erythrium, Praefectum Imperii sub Zenone, imitentur; qui maluit Magistratu se abdicare, quam maius onus, praeter Tributa ordinaria, Populo imponere: cum tamen Fiscum exhaustum, profusionibus et largitionibus Caesarum, non esse sufficientem ferendis impensis Publicis videret. Nam quae Leo moriens in Fisco reliquerat, celeriter a Zenone exhausta erant omnia; cum inconsulte amicis largiendo, tum non eam diligentiam adhibendo, ut aliorum quoque furta deprehenderet.

rationibus, aut nomine impensarum: ut in Regno Scotiae evenisse notat Buchananus. lib. 10. fol. 333. sub 102. Rege. Tales item publice bene sunt notandi. Nec imitandus est Augustus, qui Licinium Caesaris libertum, Galliae praefecit; cumque is Gallis plurima damna, aliis atque aliis Tributis intulisset, eoque nomine graviter accusaretur, ac vitae periculum sibiimminere, non dubitaret: tum Augustus mortem deprecanti, vitam dedit, et ea, quae diu cumulaverat, sibi sumpsiut. Dio Cassius, lib. 54. Aerod. rer. iudicatar. libr. 9. tit. 3. cap. 16. fol. 759. Quam vero poenam mereantur huiusmodi Principum Ministri, qui in Exactionibus mandati sui, aut Iustitiae limites excedunt, pro lubitu illas augendo; ostendunt Leges a Romanis Imperatoribus latae in Superexactores: Quibus hi non tantum dupli poenâ, laesis Subditis applicandâ; verum etiam capitali supplico, si in delicto perseverent, puniuntur. l. un. Cod. d. Superexactionib. lib. 10. Nicol. Betsius, d. pact. famil. cap. ult. fol. 737. Quantae audaciae, quantaeque temeritatis sint Publicanorum factiones, nemo est, qui nesciat: idcirco Praetor ad compescendam eorum audaciam, singulare proposuite edictum, ut ait Ulpianus, in l. quantae. 12. ff. depublican. Sane Officiales, aliique, quibus res aliqua specialiter est credita; perfidein eâ versantes, furtum committunt: imo Officialis, non est eo in casu a Peculatu immunis. §. Item lex Iul. Peculatus. 9. ubi Interpretes. Inst. d. Public. Iudic. l. un. C. d. Crim. peculat. fac. 1. 2. §. t. d. tutel. et ration. distrab. l. tutor. 33. d. furt. l. tres tutores. 55. §. 1. d. admin. et peric. Tutor. Petr Friderus, Mind. d. process. extrah. 2. cap. 13. num. pen. et ult. Nec ideo captitis poenam effugere potest, si praesertim falsum, periurium, aut aliae circumstantiae, exasperent crimen. vid. Wesemb. in paratit. ff. d. Peculat. num. 7. et 9. Iohan. Papon. libr. 22. tit. 2. arrest. 1. Theod. Petreus, conclus. criminal. thes. 47. et 53. late Iacob. Alemannus, decis. 2. et Berlich. Tom. 5. conclus. 57. Hancque sententiam, post operosm disputationem Clarissimorum Iureconsultorum, praevaluisse memini. Quamvis Matth. Colerus, decis. Tom. 1. decis. 207. Compuilatores consultat. decision. Saxonicarum, a Petr. Friero Mind. revisar. Part. 5. quaest. 70. et Doctores communiter, dissentire videantur. Imo ius Romanum, eum, qui vel aurum fiscale mutuo dat; ablatis omnibus bonis, perpetuo deportationis exilio subdit. l. 2. C. d. his. qui expublic. rationib. mutuam pecun. accep. lib. 10.

sub optimo Principe Traiano,m de quo ita scribit C. Plinius. in Panegy. fol. 72. edit. Iusti LipsI. Quam iuvat cernere Aerarium silens et quietum, et quale ante delatores erat? Nunc Templum illud, nunc vere Deus: non Spoliarium Civium, cruentarumque praedarum saevum receptaculum, ac toto in Orbe Terrarum adhûc locus unus, in quo, Optimo Principe, Boni malis impares essent. Manet tamen honor Legum, nihilque ex publicâ utilitate convulsum: nec Poena cuiquam remissa, sed addita est ultio; solumque mutatum, quod iam non delatores, sed Leges timentur. At fortasse non eâdem severitate Fiscum, quâ Aerarium cohibes? imo tanto maiore, quanto plustibilicere de tuo, quam de publico credis. Dicitur Actori atque etiam Procuratori tuo; in ius veni, sequere ad Tribunal. Sors et urna Fisco Iudicem assignat. Licet reicere, licet exclamare: Hunc nolo, timidus est, et Bona Saeculi parum intelligit. Illum volo, quia Caesarem fortiter amat. Eodem Foro utuntur Principatus et Libertas. Quae praecipua tua gloria est, saepius vincitur Fiscus: cuius mala causa numquam est, nisi sub bono Principe. Ingens hoc meritum; maius illud, quod eos Procuratores habes, ut plerumque Cives tui non alios Iudices malint, etc.

CAPUT VIII. ET Ultimum.

SUbiungendum est aliquid de CENSU. Conducit enim (praecipue ad Tributorum distributionem) ut publice notae sint facultates. Latiss. Bodin. 6. d. Rep. cap. 1. a princ. Nicolas de Montand, au Miroir de Francois. lib. 3. fol. 675. Keckerm. disp. pract. 34. problem. 10. Nec solum utile est, si bonorum Adaeratio fiat; sed et, si aetas, numrusque Civium describatur. Late Phil. Hoenon. disp. polit. 6. tb. 8. usque. 17. Tauff-vnd Todtenbücher/Steurbücher/etc. Aestimum, Catastrum. Natales et emortuales dies, probe sunt notandi. Sicque solebant Cives Roman (ex Div. Marci Antonini instituto) ne status hominum ambiguus esset, natos liberos, apud Praefectum Aerarii Saturni, intra tertium diem profiteri. Hinc natalis professio adpellata, tabulae natales, tabulae professionum: quarum et mentio in Iure nostro. Scipio Gentil. in comment. Apologiam Apulaei. fol. 426. [(printer); sic: profiteri.] Quod et ad probationem

aetatis securiorem, Franciscus primus Galliarum Rex, recentioribus suis Legibus sancivit. Eandemque Legem, ad tutiorem nobilitatis assertionem, Veneti dudum SC. constituerunt. Iohan. Corasius, ad L. Imperaetor. 8. ff. d. statu homin. Conr. RItter sbus. in speculo Princip. civiliter boni. fol. 63. Conficienda etiam sunt Inventaria Feudalium bonorum, quibus exacte a bonis, quae allodii Iure possident Vasalli, seiungantur: quae omnia ad lites abbreviandas, maxume conducunt.

Cum vectigalium compendia omnia, exigi oporteat iuxta normam aequitatis; Aequitas autem potissimum ex proportione Bonorum sit consideranda et ponderanda; at proportio in festigari nequeat, nisi singula bona Civium excutiantur, inquirantur, et aestimentur: Instrumentum ideo adinventum fuit Census, quo singugulorum Civium patrimonia aestimentur et censeantur. Qui nihil aliud est, quam aestimatio et designatio Bonorum singulorum Civium, publice facta: Bornit. b. 5. cap. 2. unde Graecis ti/mhma, aestimatio; vel etiam u)pografh\, descriptio indigitatur. Sicque Theophilus, Graecus Institutionum Metaphrastes; §. pen. tit. d. Libertin. Census, ait, tabula fuit, in quâ descriptae sunt Romanorum opes; ut si res posceret, quisque pro suis facultatibus Tributum inferret. Quod quidem opus perquam arduum est; cumprimis, si genti sit inassuetum: ut testatur Claudius Imp. in tabulâ aeneâ, adhuc Lugduni exsistente; et repraesentatâ a Gvilhelmo Paradino, en l' histoire de Lyon. lib. 1. cap. 19. sed superat commodum publicum, difficultatem, et omnem itidem privati Iuris aequitatem. Unde paucae admodum Res publicae inveniuntur, quibus non placuerit Census; isque omnium Politicorum calculo, futuro magno Imperio, res plane saluberrima iudicatur. Iohan. a Chokier. Polit. Aphorism. lib. 2. cap. 10. fol. 94. sub num. 3. Ipsa quoque Censura Romanorum, primitus non ad Morum castigationem inventa fuit: sed ad omnium Civium descriptionem, aetatem, numerum, ordinem, conditionem, et fortunarum omnium ac facultatum aestimationem. Servius Tullius, sextus Romanorum Rex, Censum primus instituit, quo et paci et bello opportun a redimerentur. Ab hoc, inquit Lucius Florus, Populus Romanus relatus in Censum, digestus in classes, Curiis atque

Collegiis distributus, summâque Regis sollertiâ ita Res publica est ordinata; ut omnia patrimonii, dignitatis, aetatis, artium, officiorumque discrimina, in tabulas referrentur: ac si maxuma Civitas, minima Domus diligentiâ contineretur. vid. Dionys. Halicarnas. lib. 4. hist. mibi num. 19. et seq. Petr. Gregor. Tholosan. lib. 3. cap. 4. num. 7. etc. Etiam Gvilhelmus Nortmanniae Dux, ob Angliam occupatam, Conquestor vulgo cognominatus; inter alias firmandi Imperii rationes, omnem Angliam describi; et in Archiva referri fecit: quantum terrae quisque Baronum suorum possidebat, quot feudatos milites, quot carrucas, quot villanos, quot animalia, imo quantum vivae pecuniae quisque possidebat, in omni Regno suo; a maxumo usque ad minimum, et quantum reditus quaeque possessio reddere poterat, etc. Ioh. Selden. in Iani Anglor. sacie alterâ. lib. 2. num. 1.

2. Forma Census, qualis fuerit olim, indicat Ulpianus, in l. 4. ff. de Censib. Hodie plerumque ea observari solet; ut singuli Cives profiteantur, quantum habeant in Bonis. Alicubi illa professio fit mediante iuramento: Geschworne Steur. ubi tamen sufficere videtur, si quis rem suam aestimet pretio communi; etiam, si eam propter suum affectum, ita vendere nolit. l. pretia. 63. ad L. Falcid. Poena autem de Incensis; id est, de his, qui se censeri, bonaque aestimari noellent, vel malâ fide minoris, quam valerent, aestimari paterentur; ex Lege a Servio Tullio latâ (teste Livio) erat vinculorum, mortisque, aut (secundum Dionysium Halicarnass.) ut publicatis bonis, verberati venderentur. Hodie nonnullis in locis usu est receptum, daß die Obrigkeit/das Vermögen/ vmb so hoch es von einem geschätzt würdt/an sich zulösen/ befügt ist. Itidem contra eum, qui bona publicis Collectis et Exactionibus obnoxia non profitetur, exercetur secundum quosdam actio commissi: ut dixi supra. cap. 5. n. ult. Idque iure Saxonico, diserte cautum est. At tunc, si quis profitetur quidem rem, sed in fraudem minoris aestimat; id tantum, quod istam aestimationem excedit, non tota res incidit in commissum. Thom. Maullius, d. homag. cap. 9. num. 136. etc. Iure Lubecensi, lib. 2. tit. ult. o§. 3. invenio sancitum: Der nicht recht bey dem Schoß gethan/ der sol in des Rhats Straaff gefallen seyn/ darzu doppelt Schoß geben.

II.

Necesse etiam est, ut Breviarium, seu Rationarium Imperii, habeat Princeps. Simul et in

Aristocratiâ Senatus; ut nempe ipsis plane exploratum siet, quantaefacultates, quantaque Aerarii inopia exsistat; ut commodius Rei publicae caveatur, ac donationibus sumptibusque immensis occurratur. Bodinus, 6. d. Rep. cap. 2. num. 672. Scipio Amirato. lib. 1. discors. 4. Clapmarius, 5. d. Arcan. cap. 14. Gasp. Ens, adparat. conviviael. libr. 2. tit. de arcanis Principum lib. 15. fol. 155. Bulenger. d. Vectig. cap. 57. a princ. Fürstliche Tischreden Sub alio nomine, ab Hippolyto a Collibus, editi; ut notat Iohan, Textor, in Praefat. ad Lectorem, in der Nassawischen Chronic. [(printer); sic: ] / lib. 1. cap. 1. Quâ de re, occasione datâ, latius excurrere lubet.

Senator causas Populi teneto, eique nôsse Rem publicam necessarium est; id quod late patet. Quid habeat Militum, quid valeat Aerario: quos Socios Res publica habeat, quos Amicos, quos Stipendiarios: quâ quisque sit Lege, conditione, foedere? tenere consuetudinem dec ernendi, nôsse exempla maiorum. Quod omne scientiae, diligentiae, memoriae est, sine quo paratus esse Senator nullo modo potest. Cic. 3. d. Legibus. ad fin. fol. 460. edit. Gothofr. Huiusque industriae, exemplum praebere potest iUnior Cato: de quo ita scribit plutarchus, in vitâ, num 6. Non gloriae studio, non opum, neque fortuito casu, ut quidam alii, ad tractandas res publicas delatus, hoc boni viri esse officium reputavit; in tentiorem, quam apem melli esse debere. Itaque ergo operam etiam dedit, ut ab amicis et hospitibus suis, quos passim habehbat, Provinciarum administrationes, decreta, iudicia, et praecipua facta ad se perscriberentur. Et Princeps haec eadem, eo magis scire debet; quod ei soli, tantum oneris, quantum in Republica Senatoribus mulits incumbit. Adrianus Imperator, omnes publicas rationes ita complexus est, ut domum privatam, quivis paterfamiliâs diligens, non satis novit. Spartian. in eius vita. fol. 132. edit. Frid. Sylburg.

2. Eâdem ratione Consiliarius, qui Principi assistit, plurimum quoque studii et diligentiae ad ea omnia, etiam minima cognoscenda, quae ad Principatum, in quô est, spectare videntur, ponet. Principem etiam et Aulam ex omni parte indagabit; ut et ceterorum Administrorum et Consiliariorum naturam, atque mores: quae, quantaque sit omnis ditio Principis, que Provinciae, Civitates, Oppida, Loca, illi ditioni subiecta sint? Provinciae vero ipsae, quot milia passuum habeant in longitudine, quot in circuitu: locorum,

inquam, ambitum, situm. Utrum montibus, mari, flumine, vallo fossâ, lacu munita sint; quae eorum opportunitates, ancommeatu prohiberi possint; an sit ubertas, vel inopia rei frumentariae, quae commoda et incommoda habeat Res publica? Quidnam in Principatu controversum, et cum quibus, ac quibus de causis: quae ratio Provinciae administrandae, quae Leges fundamentales, quae iura, Leges, libertates, quo more utantur, quâve disciplinâ, usu et consuetudine regantur, quibus rebus delectentur Cives, quibus se sustentent, quomodo erga Principem sint affecti? Quodnam vectigal eorum, quae invehuntur vel evehuntur, ex pascuis agrorum publicorum, ex sale, vino, oleo, frumento, ex mercaturâ, ex Subditorum Tributis? Quodnam Aerarium: an Subditi nimiis Tributis, Vectigalibus, aliisve oneribus premantur? an mercaturae studio teneantur: an opibus abundent? Quantus militum numerus, in quâlibet Provinciâ conscribi possit? Quaenam Principis familiae origo: quae coniunctiones, affinitates, et amicitiae; quae foedera, et quae ex iis speranda? quorumnam partes Princeps defendendas susceperit? Et ad summam, in omnia etiam minutissima, quae neglecta, Rei publicae detrimento esse possunt, omne studium, curam, cogitationem et sollertiam conferet. Hippolyt. a Collib. in Consil. fol.262. etc. Sane, haec si nesciat quis, consilium prudens dare nequit: id quod Aristoteles, 1. Rhetor. cap. 4. sequentibus edocet verbis, quae ut ego adponere, ita te 9cum scitu dignissima sint) legere non pigebit, Optime Lector! Ergo ita ait. Ferme, de quibus consultant omnes, et de quibus contionatur illi, qui deliberant, res maxime sunt quinque numero. Atque hae sunt, de apparationibus pecuniarum, de bello, et pace: praeterea vero de custodiâ Regionis, et iis, quae importantur, et exportantur, ac Legumlatione. Quare, de apparationibus pecuniarum, qui deliberaturus fuerit, eum oportebit reditus Civitatis scire, qui, et quanti sint? ut si quis desit, adiungatur: et, si quis minor sit, augeatur. Praeterea vero, sumptus Civitatis omnes, ut si quis supervacaneus sit, tollatur; et si quis maior sit, minor efficiatur. Non enim solum ad ea, quae adsunt, adiungendo ditiores fiunt; sed etiam detrahendo de sumptibus. Atque haec non solum ex rerum privatarum experientiâ contingit contueri; sed necessarium est eorum, quae alii invenerunt, historicum esse, ad eam quae de his habetur, deliberationem. At de bello, et pace, facultatem scire Civitatis, et

quanta iam adsit, et quantam contingat adesse, et qualis sit ea, quae habeatur, et quae possit adiungi? Praeterea vero, bella quomodo, et quae gesserit; ac non solum propriae Civitatis, sed etiam finitimorum, haec ipsa necessarium est scire, vel etiam, quibuscum gloriosum est bellare: at cum potentioribus quidem pax exerceatur, cum minoribus vero, in ipsorum arbitrio sit, bellare, et facultates, utrum similes an dissimiles? Consistit enim etiam in hâc parte, ut plus possideamus, aut inferiores simus. Necessarium vero est, harum quoque rerum caussâ,, non solum propria bella animadvertisse, sed etiam aliorum, quem eventum habuerint. Nam, ut ex similibus fiant similia, naturam habent. praeterea vero, de custodiâ Regionis non latere, quomodo custodiatur: sed et multitudinem scire custodiae, et formam, et loca praesidiorum. Hoc autem essenon potest, nisi quis sit peritus Regionis, ut si minor sit custodia, augeatur; et si qua sit supervacanea, tollatur, et opportuna loca serventur magis. Cum de re cibariâ, quantus sumptus sit satis civitati, et quanta sit ea, quae ibi nascitur, et ea, quae importatur, et quarum rerum, expotatione indigeant, et quarum importatione; ut cum iis, qui ad has sunt utiles, conventiones, et pactiones fiant. Apud duo enim hominum genera custodire, necesse est culpâ carentes Cives; tum apud potentiores, tum apud eos, qui ad has res utiles sunt. Ad securitatem autem, omnia quidem haec necesse est posse perspicere: sed non minimum est Legumlationem intelligere. In Legibus enim consistit salus Civitatis. Quarenecessarium est scire, quot sint Rerum publicarum formae, et quae rosint cuique, et a quibus, ut corrumpantur, naturam habeant; tum propriis Civitatis, tum contrariis. Dico autem a propriis corrumpi, quia praeter optimam Rem publicam aliae omnes, tum si remittantur, tum si intendantur, corrumpuntur: quemadmodum Democratia, non solum, si remittatur, debilior fit, ut tandem perveniat ad Oligarchiam; sed etiam, si inten datur nimis: ut et grypitas, et simitas, non solum, si remittantur, perveniunt ad medium, sed etiam, si nimis grypa fiunt vel sima, ita disponunt, ut ne nares quidem videantur esse. Utile vero est ad Legumaltiones, non solum intelligere, quae Rei publicae prosit, cum ex praeteritis aliquis contemplatur; sed etiam, quae sunt apud alios, scire, quales qualibus congruant. Quare manifestum est, ad Legumlationem, terra eperegrinationes utiles esse. Hinc

enim accipere licet gentium Leges: ad viciles vero deliberationes, eorum, qui de actionibus scribunt, Historias.

3. Quae omnia (Principi sc. Senatori, vel Consiliario, scitu necessaria) si memoriae nequeant secure mandari, litterarum aeternitati consecrentur. Idque exemplo Principum versutissimorum. Sic Augustus, successori propriâ manu perscriptum reliquit Libellum, qui totius Imperii Breviarium erat. Eo opes publicae continebantur: quantum Civium Sociorumque in armis, quot militum sub signis ubique essent; quot Classes, Regna, Provinciae, Tributa ac Vectigalia, et necessitates (onera publica) ac largitiones? Quantum pecuniae in Aerario et Fiscis ac Vectigalium residuis? Adiecta erant et libertorum servorumque nomina, a quibus ratio exigi posset. Tacitus, 1. annal. fol. mihi. 5. Sueton. cap. ult. in August. Dion. lib. 56. sub A. V. 767. Similiter Amurathes, eius nominis 3. qui Turcis nostrâ memoriâ imperitavit, ante omnia Statum Imperii sui, sibi quam perspectissimum esse volebat; et in hunc finem proprios Commentarios, omnium negotiorum, quae occurrebant, omnium redituum, qui quovis modo, ad ipsum perveniebant, et sumptuum, qui diebus singulis expendebantur, penes se in mensâ quâdam repositos habebat; qui post eius mortem in filii manus pervenerunt, quique eos diligenter asservat. Lazar. Soranzius, Ottomanni cap. 49. Aliorum Principum exempla habet Bodinus, d. cap. 2. lib. 6. nu. 672. et seq. Ac pertinet hûc Notitia Imperii utriusque, a Pancirollo, commentariis illustrata: ut et Themata Constantini Porphyrogenetae; eiusdem item, de administrando Imperio, ad filium, liber, a Causaubono, in Praefat. ad Polyb. satis laudatus. Sed tamen hi iam nominati libri, continent tantum, unum atque alterum Rationarii caput. Haecque eiusmodi Rationarii confectio et possessio, tam arcte Imperio est iuncta; ut cum Augustus taedio diuturnae valetudinis, de reddendâ Republicâ cogitaret, Magistratibus ac Senatu domum accitis, id Rationarium, tamquam certissimum Regni Symbolum, eis tradiderit. Sueton. August. cap. 28. Quo fine, et post mortem parentis, Tiberium, cum Imperii successionem spernere simularet, saepe dictum Libellum in Senatu proferri, recitarique iussisse, probabile videtur. Tacit. supra alleg. loc.

4. Id autem studii, quod Princeps in legendis et relegendis talibus Libellis impendit, sufficiens haut est; sed, ut mutentur,

augeantur, et pro rerum in iis contentarum varietate varientur, necessarium videtur. Quod Carolum M. non neglexisse, legimus. Aventin. libr. 4. Annal. Boior. Bernard. de Girard. Seigneur du Haillan. libr. 4. histor. Francicae. fol. 369. Is enim quae cumque audiebat, vel ei in mentem veniebant, et memoriâ digna iudicabat; quo eorum postea facilius memor esset, tabulis cereis, quae hui fini semper ipsi praesentes eratn, mandabat. Nec minus priscâ institutione, Romanis Imperatoribus censuum Brevia, quotannis mittebantur: diligentia namque boni Saeculi, fidem publicae instructionis exigit. Siquidem convevenit Principes et parentes humani generis edoceri, quid reverendo Ordini, vel Senatorum novus accessus adiciat, vel excusationibus detrahatur. Symmachus, lib. 10. Epist. 60. Hodie vix quicquam frequentius, aut usitatius videmus; quam indignos evehi, dignos premi, atque occultari: causa eius rei praecipua est, quod neque hos, neque illos Principes probe noscant. Caspar. Ens. 2. conviv. fol. 278. tit. Magnatihus, accur atum inter ministros discrimen hahendum esse. Ante omnia ergo, sapientiae et bonitati Principali convenire puto, omnium Provinciarum sibi subiectarum, fortes et praestantes viros (quos vel famâ notos habeat) eorumque qualitates, consignare: quo nimirum vacante aliquo loco officii, eorum memor esse queat. Hi, qui se contineri hoc libro sciunt, alacrores erunt, et se opinione Principis sui, pares gerere studebunt: ii vero, quorum nomina in hoc libro nondum inserta sunt, mille pericula, quo eo perveniant, non fugient. Ideo in hoc nostro libello, et Principis manuali, singularis titulus (vel caput) huic rei adaptetur, Titulusque Honoris indigitetur. Et cum Princeps excellentem virtutem, alicuius commendari audit, post condignam informationem, hunc clarâ voce suo Breviario adscriptum, pronuntiet. Id quod Ludovicus XII. etiam, in constituendis Iudiciis, laudabiliter est secutus. Mortuo quippe Agennensis Consistorii Praeside, honorificentissimum hoc, et praeclarissimum officium, Studioso cuidam Iuveni, quem Aureliis elegantissime perorantem audiverat, et eius nomen, hoc quem proponimus modo, notaverat, gratis contulit. Sicque et alias, in honorib. decernendis faciebat. Blaise du Montluc. comment. milit. lib. 7. fol. 216. Alexander Severus, milites suos sic ubique scivit, ut in cubiculo haberet Breves, et numerum, et tempora militantium; sem perque cum solus esset, et rationes eorum, et numerum,

et dignitates, et stipendia recenseret,ut esset ad omnia instructissimus. De promovendis etiam sibi adnotabat, et perlegebat, cuncta Pittacia (ita rationes et commentarii militarium annonarum, etc. adpellitabantur. Cuiac. ad l. Actuarii. 5. lib. 12. C. tit. de erogat. militar. annona. etc.) et sic faciebat, diebus etiam pariter adnotatis; et quis, et qualis esset, et quo insinuante promotus? Lampridius, in eius vitâ. fol. 212. Quid vero ad victoriam obtinendam prosit, Principem nomina militum suorum scire; exemplo natatu dignissimo, Montlucius docet, 2. des commentaires. fol. mihi. 77. Missus is fuit ad regem, ut proelii cum Marchione Gvastio decertandi veniam sollicitaret; utque eum de virtute fidelitateque militum assecuraret: inter alia et haec subiunxit. Nous som~escinq mille, cinq cens, ou six cens Gascons comptez, et de cela iev vous en respons sur mon honneur: tous capitaines et soldats vous baillerons nos noms, et les lieux d' ou nous sommes, et vous obligerons nos testes, que tous combattrons le iour de la bataille; s il vous plaist de l' accorder. Il y a d' ailleurs treize enseignes de Suysses. Ils vous feront pareille promesse, que nous, qui sommes vos suiects, et vous envoyeront les noms de tous, pour les envoyer a leurs cantons; a fin, que s' il y en a quelqu'un qui ne face son devoir, qu' il soit degrade des armes. Magis et facilius haecce Belli Dux observabit. Odet de Foix, non solum omnium Capitaneorum, qui sub suis signis militabant, et praecipuorum militum nomina in recenti memoriâ habebat, sed et eorum fortia facta notabat. Non tamen sibi commendatos notâsse sufficit, sed necesse est, ut Princeps, secundum qualitatem cuiusque personae et meriti, vel notatos promoveat, vel si id statim commode fieri nequit, donis suâ collatis manu, et verbis gratiosis exhilaret. Montlucius, supra dict. lib. 7. fol. 217. Hocque modo, non solum haud indigni promovebuntur; sed et quod magis est, ii, qui ita promoti sunt, gratiam soli Principi, non vilibus proxenetis habebunt.

5. Denique ipse quoque Deus Optimus Maximus, quondam Moysi et Aaroni, universae congregationis filiorum Israel, per cognationes et domos suas, et nomina singuloru, quicquid sexus erat masculini, a vicesimo anno, et supra; omnium virorum fortium tollere summam, et per turmas suas numcrare iussit. Num. 1. v. 2. et seq. Inde liquet, Davidem, qui hoc exemplum secutus, Israel et Iudam numerari voluit, ut sciret numerum eius; 2. Sam. cap. ult.

1. Paralip. 21. Iosephus, 7. Antiquit. cap. 10. fol. mihi. 201. non punitum fuisse, ut ambitiosum quidpiam adgressum: sed in eo deliquisse, quod summam Filiorum Israel computans, a singulis quoddam pretium, iuxta Legem non abstulerit, et Domino consecrârit. Quod ceremoniale praeceptum, si non neglexisset, plaga in Populo recensito non exstitisset. Exod. cap. 30. vers. 12. Ioseph. dict. loc. At vero censet Petrus Martyr, in comment. ad d. cap. ult. Samuel. non habuisse Davidem, iustam causam Populum censendi: et inter alia, Rabbi Davidem Kimhi refert; qui ex sententiâ Magistrorum veterum hebraeorum dicit. Etiamsi dum haberetur census, accepissent pecuniam, quam praecepit Deus; oportuisse tamen aliam causam adicere, ut iustâ de caussâ fieret, non quottidie. Vid. pluribus hac dere disserentem, Petr. Gregor. Tholosan. 3. d. Republ. cap. 5. num. 5. etc. ut et Bodinum, 6. d. Rep. 1. num. 623.

Nicol. de Clemangis, tr. de lapsu et reparat. Iustitiae. Cap. 17.

QUid est Rex sine Thesauro, aut Regnum absque publico Aerario, nisi Civitas sine moenibus, aut domus sine fundamento? Debet praeterea Princeps quisque, rationem sui quottidiani sumptus, saltem semel in hebdomadâ, cognoscere: nec immoderato statu vel profusâ largitione, aut sese in egestatem, aut patriam in Tyrannidem redigere. Quid enim turpius, quam illum, qui Regni Administrator est, suae domui nescire praeesse?

Iacobus Brocardus, in Mysticâ et Propheticâ Levitici interpretat. Cap. 25.

SI singuli, qui erunt ex Regno Christi, studebunt impertiri sua indigentibus, etiam qui Princeps erit, remittet exactiones et Vectigalia: contentus erit his, quae iure dantur Principi. Est enim terram sabbathisare, terram non discerpi a potentioribus, non subactam retineri; sed omnes ita agere debebunt, ut cognoscant, Christum adesse in suo Regno, qui indignetur, quando viderit in suâ familiâ eum, qui abundat bonis, pati fratrem indigere: et eum, qui sit pater Populi, agere Tyrannum; non ultra terra avaros et Tyrannos sustinebit!

Vere Nobili et Amplissimo Viro; DN. MARTINO CHEMNITIO, IC. EMINENTISSIMO, SERENISSIMORUM Pomeraniae Principum Consiliario Primario, Fautori, et amico suo magno: EXILIA HAECCE MEDITAMENTA, POLITICO-PHILOLOGICA;

Ad Lectorem. IOHANNES MARTINUS RAUSCHER, ACAD. TUBING. PROFESSOR.

II. CHRISTOPHORUS BESOLDUS, IURECONSULTUS, TUBINGAE IN ACADEMIA PATRIA ANTECESSOR.

*a)nagrammatistmo\s2, per transmutationem Literae R in U.

RERUM PRAECIPUARUM INDEX.

A.

B.

C.

D.

E.

F.

G.

H.

I.

L.

M.

N.

O.

P.

Q.

R.

S.

T.

U.

W.

Z.

AD LECTOREM.

Discursus Politici De AERARIO Publico, CAPUT I.

II.

III.

IV

V.

VI.

VII.

CAPUT II.

I.

II.

III.

IV.

CAPUT III.

II.

III.

IV.

V.

VI.

VII.

VIII.

IX.

X.

XI.

XII.

XIII.

XIV.

CAPUT IV.

II.

III.

II.

IV.

V.

VI.

VII.

VIII.

IX.

X.

II.

XI.

XII.

XIII.

XIV.

XV.

XVI.

XVII.

XVIII.

XIX.

XX

CAPUT V.

II

III.

IV.

V.