Exigit haec morbum, ut velle redire neger.CUM quae sunt'haectenus deducta, ad persuasionem potissimum referantur; nunc ea conservandae rei publicae remedia attingam, quae iubete magis, quam persuadere censentur. Hocque dum facio, non praeter officium menum agete videor. Namque et alicubi Plinius Iun. in epistol.
scribit: Nulla laudabilior philosophiae pars est, quam agere negotium publicum; cognoscere, iudicare, promere et exercere iustitiam: quaeque Philosophi doceant, in usu habere. Iussus autem ille consistir in praeceptione recti, quo ad civiles actiones rite expediendas; secundum virtutis normam: ut honeste vivamus, alterum ne laedamus, et suum cuique ut tribuamus. Fitque ea praeceptio, cum communatione poenae male facientibus; et praemii promissione bene facientibus. Nam et praemiorum distributio ad leges, seu iussum, non ad exhortationes, aliaque, de quibus in discurs. superiori, pertinere; probat Ulpian. in l. 1. §. 1. de iustit. et iur. Muretus, ad l. 7. ff. de legib. et dicam infra. Equidem nec domusulla, nec res publica stare potest, si in eâ nec recte factis praemia exstent, riec supplicia peccatis, Cicer. 3. de natur. Deor. Hisque duabus rebus, rem publicam coutineri, dicebat Solon, Cic. Bruto. et idem sentiebat Masionetus II. Turcarum Imperator, apud Boterum, 1. d. detti fol. m. 20. b. Indeque Hispani dicunt:
No es bveno para mandar,
El que no premia, y castiga.
Conceptos Morales, de Eycaguirre, num. 79. Neque etiam graviores civitatum motus, frequentipres rerum publicarum interitus, quam utriusque huius rei neglectione, contigerunt Bodin. 5. de republ. nu. 542 Tholos. 10. derepi blic. cap. 2. Iussio vero illa fit, vel a magistratu muto, seu lege, vel a lege vivente, hoc est magistratu. Ac de praemiis late tractat Dn. Frider. Mockel, in dissertat. hâc de re singul. quae exstat in Fasciculo Tubingen sium; ame edit arum disputationum; priori. Boccalin. centur. 1. ragguag l. 79. Hattron. de Aulâ fol. 100. etc. Piccart. oration. 9. Inter im tamen menterenendum est illud, quod D. Bernhardus ait, de diligendo Deo: Amor purus se ipso contentus est, Praemium non quaerit. Summus gradus est dilectionis, nec praemium petere aeternae vitae, ex vi amoris. Eccard, beim Taulero m. fol. 282. nec metu poenae, bona esse facienda etiam ethnici sciverunt. Agell. 12. cap. 11. et dixi in tract. d. princ. polit. Memorabile est, quod en la Chronique du Roy S. Louys. refort lean Sire, Seigneur de louville, cap. 56. et repetit Pasquier, 5. des recherch. cap. 37. ac Auctor e Soc. Iesu, libelli, cui tit. praxis bonarum intention. fol. 31. Frere yves, en allant, (a Acre) depuu le logis duo Roy iusques au logis des ambassa deurs, il trouva emmi la rue une femme fort ancienne, laquelle portoit en sa dextre une escuelle pleine de feu, et en la main sene stre elle apoit une fiole, pleine d’eau; a laquelle Erere yves demanda: Femme, que veux tu faire dece feu, que tu portes? Et elle luy respondit; que die feu elle vouloit brusler Paradu, et de l' eau vouloit estaindre l' enfer. Et Frere yves luy demanida; pourquoy elle disoit telles paroles? Et elle luy
respondit; pour cesit elle, que ie ne veulx nul y face iamau bien en ce monde, pour en tvoir Paradu en guerdon: ni aussi que nul se garde de pecher, pour la crainte du feu d' Enfer; mais quetous facions biens, pour l'entiere et parfaicte amour, qvenous devons avoir a nostre Createur Dieu etc. Exstatque apud Bartholom. Salncium, Oratio hominis devoti, praemia non expetentis, in libello, cui titul. inventiones divini amoris, fol. 37. Sed tamen aequitatis ratio requirit, ut praemia dentur etiam non petenti. Itidem bonis praemia sunt grata, ut videant, operam sitam rei publicae, non displicuisse. Ac ita licet non propter praemia quis rei publicae operam suam locet: et gratitudo tamen requirit, ut is praemits adficiatur. Silius Italicus, lib. 13.
Ipsa quidem virtus, sibimet pulcherrima merces:
Dulce tamen venit ad manes, cum gloria vitae
Durat apud superos, nec edunt oblivia laudem.
Praeclare Symmachus, non quod ille praemia terrena desideret, qui gaudia corporis etiam, cum hominem ageret, ut caduca calcavit; sed quia ornamentis bonorum incitatur initatio, et virtutis aemula alitur exeinplo honoris alieni. 1. epistol. 11. Et postea: Ea scilicet causa, ut iustis superiorum Ducum tituilis, praesentium circa nos devotio provocetur. 1. epistol. 43.
Suppliciorum atque poenarum comminatione, peccata, quamvis praecaveantur; virtus tamen, minis, vi, ac metu tradi nequit: sed sane praeter instinctionem, et persuasionem; praemiorum praeterea elicitur exhortatione:
Egregiosque invitant Praemia mores.
Praemia quippe ubi sunt dempta, ibi, qui praemio aliquid dignum faciat, haud fere reperitur ullus. Ipsa per se virtus, amara atque aspera est: paucique post genus hominum natum reperti sunt, pro suâ patriâ, qui nullis praemils propositis, vitam suam hostium obicerent telis; quod ait pro C. Rabirio, M. Cicero. Sin merced, impossibilees obrarse bien, ninguna cosa: Celestin. act. 1. fol. 33. nemogratuito nec bonus, nec malus est. Iuvenal. Satyr. 10. v. 140.
Tanto maior famae sitis est, quam virtutis.
Et inde, apud quos maxima proponuntur virtuti praemia, in eorum republicâ viri praestantissimi exsistunt. Thucyd. 2. fol. m. 83. vid. Iac. Bornit. tractat. de praemiis, cap. 1. etc. Camman, dispurat. 5. thes. 7. Nil non aggressuri sunt homines, simagna conatis, magna praemia proponaritur, Livius Eycaguirre, d. conceptos morales. num. 631.
No vi que virtud premiada, se olvid asse de crecer.
Non igitur utile minus est rei publicae, virtutum et
benemeritorum exempla, praemiorum accendi, promissione; quam imprabos formidine prohiberi poenarum: contra ac Bodinus censet, 5. de republic 4. vid. omnino il Fuggilozio di Tomaso Costo, giorn. 7. fol. 451. Pariter etenim praeclare facientium, quam non male agentium copia ut suppetat, est necesse. Unde Caesar. divitem se putavit, cum vultos fortes vitos divites reddidisset. Plutarchus, in vitâ. adde apophthegm. Cardinal. Petr. Aldobrandini, tit. de grati animi volunt. per disiurs. Princeps praemia non conferens, videtur Tyrannus. Boccalin. 2. ragg. 27. fol. 154. etc. aut saltem vitium magnum exsistit, Lehman, Chronic. Spirens. fol. 48. Et haec prope cura, rerunpublicarum hodie neglecta moderatoribus, in causâ esse, mihi videtur; Heroica quod nuncfacinora suntrarioa.
Sunt Maecenates, nec desunt Flacce Marones.
Vide Boccalin. centur. 1. ragguagl. 27. Ubi Imperatores, et Regesunt literati, ibi literae florent. Marco Aurelio, cap. 4. vid. Mildendorp. 2. de Academ. fol. m. 349. Honos alit artes. Camerar. 2. cap. 56. Et si quis cum Severo Imp aureo Carmen penset, Histor. Tripartit. in praefation. magnam produceret segetem bonorum Poetarum. Quo etiam sensu, Petron. in Satyr. fol. m. 41. scribit: Noli mirari, si pictura defecit, cum omnibus diis, hominibusque formosior videatur auri massa; quamquicquid Apelles, Phidiasve, Graeculi delirantes fecerunt. vid. Petrum Messiam, var. lection, 2. cap. 17. Nec audiendus videtur Ariostio, qui cant. 35. a princ: scribit: Gratiam Magnatum facere ex Poetis bonos adulatores, et malos. Nec tam refert, Monarchia sit an Aristocratia, vel Democratia, aut aliqua rei publicae forma ex his temperata; quam ut in quâcumque gubernatione, discrimenhabeatur publicum, inter viros utiles rei publicae, et suo viventes abdomini; aeque ac inter improbos et probos. Unde generaliter legis virtus, non solum est imperare, vetare, permittere, punire; sed et praemio afficere, (publico nempe) l. 1. §. 1. ff. de iustit. et iur. vide l. 7. ff. d. legib. Matheacium. 1. de viâ iur. c. 32. num. 7. et seq. Et quid hâc in parte fecerint Athenienses atque Romani, notat Piccart. decad. 1. cap. 6. adde Aerod. rer. iudicatar. fol. m. 461. cap. 3. et seq. An autem praemia in Democratia, frequentiora sint, quam in Monarchiâ, disquirit Boccalin. 1. ragg. 25.
Multa Princeps, vel res publica media habet, subditis suis officia praestita, vilibus etiam rebus remunerandi. Amirato 2. discurs. 2. Wern. gebhard. In den Fürstl. Tischreden. cap. 26. lib. 2. Magis etiam praemium delectat, maiusque acquirit pondus, si a manu ipsius Principis proficiscatur: quod kru/fion, seu arcanum rei publicae putatur. Camman. disputat. 5. thes. 15. Ac si ultro non petenti offeratur: mangum enim
vitium est, si praemia, non nisi ea emendicantibus, conferantur. Assai domanda chiben serut, et tace. vid. il Fuggilozio di Tomaso Costo, giornat. 7. fol. 443. et seq. Qui bene servit, tacens petit. Ens. z. epidorpid. fol. m. 193. tit. Munerum Captatores etc. Nec ea solum militibus sunt conferenda, Paruta, discurs. 1. fol. 22.
PRaemiorum ratio, tum utilitate, tum honeslate metienda: eaque iude omnia, vel ad decus, vel utilitatem; vel ad utrumque comparantur. Ut vero animalium brutorum, si quod fuerit abiectius, cibo; aut delinimento, si generosius, velut equus, facile mansuetimque efficitur: ita generosissimi cuiusque virtus; pretium nullum laborum, periculorumque suorum desiderat, honoris praeter et gloriae. Pastor Fido, Act. 4. Scen. 3. in persona Chori. Sic Nobilitatis largitione, Germaniae quondam Imperatores, virtutem summis inflammârunt praemiis. Hûcque honos veteris triumphi et ovationis pertinet, (quo nil magnificentius suit apud Romanos, Plutarchus in Aemyl. Messia, 3. cap. 29. etc. Quo usi sunt etiam Carthaginenses, Iustinus, libi 19. et quem adhuc usurpavit Gordainus, Capitolin: in vitâ. et Aurelianus Imp. Vopiscus, in vit.) hûc annulorum auteorum ius, cinguli Militaris, et variae istae victorum: coronae: quarum pulcherrima, servatori patriae titulum ferebat graminea; Messia, 3. cap. 31. Hûc equestrium refero ornamenta, Aurei Velleris in Burgundiâ, Garterii, seu du Iarretier in Angliâ, in Galliâ Equitum S. Michaelis, et Spiritus Sancti: Camman. disput. 5. thes. 9. et 10. Non tamen episcopatus et sacerdotia, politicis praemiis recte assignari, Kirchnerus scribit, disput at. derepublic 19. coronid. 4. vide Adam Keller, 2. de offic. luridico. polit. 11. fol. 375. Ac de honore; qui Olympiacis, et interdum etiam Imperatoribus, re praeclare gestâ habebatur, vid Muret. lib. 15. variar. cap. 7. Solentautem bonorum praemia, in statu populari esse frequentiora: Monarchia vero et Aristocratia, quae honorum et dignitatum parciores sunt; ad opes et pecunias, aliaque dona, commodi et utilitatis pleniora (quibus vulgus, et minores potissimum delectantur) danda, propensiores esse solent. vid. Camman, disputat. 5. thes. 14. Quod et intellexit Augustus: Suetonius, in vitâ cap. 25. et etiam pro arcano politico venditat Boccalini, 1. ragguagl. 79. non frequenter nimis. concedere praemia honorata. De praemiis militaribus agit Montaigne,
2. cap. 7. Quoque factum apud Romanos, consule Plutarch. in Publicolâ, fol. 200. 203. et 206. Et eum in sensum Iuvenal. Satyr ult.
Ipsius certe Ducis hoc reserre videtur,
Ut qui fortis erit, sit felicissimus idem.
Laus saltem militum fortium, eos excitare solet, Monluc. fol. 25. Et Romani etiam nomine honorabant suos, Messia, 3. cap. 30. Est et species honoris, historicos conducere, qui laudent fortia facta. Anton. Palear. in overib. fol. m. 395. Adrianus publice, et frequenter cum omnibus lavit, et cum quodam tempore veteranum quendam, notum sibi in militiâ, dorsum scalpere vidisset etc. et servis eum donavit et sumptibus, Spartian. fol. 131. De praemiis militaribus, vid. etiam Gell. 5. cap. 6.
Inter praemia, utilitate quae afficiunt, maxume eminet; cum emeritorum honesta, liberalisque tractatio (levanda enim est paupertas eorum hominum, qui diu rei publicae viventes, pauperes sunt, et nullorum magis, Vopisc. Aurel.) tum uxorum, liberorumque, ab illis derelictorum pia cuta. (Leibgeding wolverdienter Amptleut/ Soldaten/ Sptiäl/Boccalin. 2. ragguagl. 22. Fürstl. Tischreden. 3. cap. 6. Monluc. fol. 263. Plutarch. in Solon. fol. 181.) Quippe qui non tantum, quando virium raione, officio commisso probe fungi potest, sibi necessaria, ad vitam honeste sustentandam non defutura videt: Sed et in senectute, aliisque casibus humanis, de victu cultuque non desperat; ac uxori, liberisque teneris, suam post mortem parterne ac liberaliter magistratum prospectutum certus est: maiore is sane alacritate periculum aggreditur quodcumque, et singulam magis industriâ suo officio praeest. Hûcque pertinet, quod Lactantius scribit, 6. cap. 12. Et de sustentatione Equitum emeritorum in Angliâ, vide die Würtembergische Badenfahrt. fol. 17. b. De monasteriis, pro veteranis equitibus, consule Hervvart, in Ludov. IV. fol. 979. etc. Hocsi praemium speretur, non ut nunc fit perperam studium omne ponetur in divitiis privatis, curisque domesticis, et illiberalibus aliis. Pericles Atheniensium Dux, in oration. funebri, bello Peloponnesiaco caesorum: spondet: magistratum liberos eorum, qui in praelio occubuerunt, usque ad pubertatis tempus aliturum; utilissimo, ut Thucyd. 2. ait, praemio. vid Laert. in Solon. fol. m. 37. Prae ceteris hodie, longissimâ temporis receptâ observatione, non tam grati, quam liberales et munifici, ita erga Patres sunt Veneti; ut etiam in liberos eorum, ea liberalitas propagetut, qui vel in togâ vel sago, utilem Patriae praestiterunt operam. Bembus, histor. Venet. lib. 2. fol. m. 79. Non solum enim inibi stipendia et solaria defunctorum Parentum, superstitibus filiis, hereditario veluti iure conferuntur; sed et nubiles filiae, ex Fisco dotantur honorfice. Philipp. Camerar. 2. meditat. cap. 5. ubi
similia alia subiungit exempla plutima. De praemiis militum occiscorum apud Helvetios, consule Stumpff. tom. 2. fol. m. 40. De Ianizarorum, vid. Tarduccium, fol. m. 245. d'un don vid. Froissart. 1. cap. 165. 167. et 169.
Praeminorum distributio Harmonica, aequissima est: seilicot, ut secundum proportionem atithmeticam, praemiorum consecutio, tum maioribus, tum minoribus aeque pateat; sed secundum Geomerricam rationem, non unâ eâdemque lance omnibus tribuatur. Nempe maiora maioribus, mediis media; minoribus minora, pro accipi entis eignitate conferantur. Consuli sc. Triumfus, Legatis Consulatus, Torques Equitibus, ceteris spolia. Kirchner. disputat. derepublic. 19. th. 2. ae. Bornitius, de praemiis, cap. 2. vid. omn. Boccalin. 1. ragguag l. 31. ad sin. et ragguagl. 32. Quid vero proportio Arithmetica, Geometrica, et Harmonica seu Musica sit, aliaque ad hanc tem spectantia, docet Rod. Geelenius, in Lexic. Philosophic. verb. Proportio. et Bodinus etiam in lib. de republ. et inrpimis Dn. Kepplerus, 3. Harmon. fol. 88. ubi multis Bodinum oppugnat, quos consulere licet. Addatur Philo, d. opific. Mundi fol. 19. Tileman. disputat. ff. 1. thes. 40. Canonhiero, dell introduzz. 9. cap. 11. Henr. Gebhard. d. Princip. iuris conclus. 13. Et illud itidem hîc quaeri potest: anne dare modetate multis, an effuse paucis debeamus: vid. Botero, ragion del stato, cap. 23.
Quemadmodum crescentibus delictis, exasperari debent poenae: (ut mox Deo volente, infra suo loco dicam) ita et praemia ac beneficia, pro incremento rei publicae augenda, eius que facultatibus et opibus sunt metienda. Ut Horatii Coclitis, qui urbem a direptione, cives ab interituservârat, inopiam sublevarent Romani, terrae donaverunt iugerum: ingens pro inopiâ rei publicae praemium. Alexandri e contra magnificentiae conveniebat, integras largiri provincias, et innumera talenta. Bodin. 5. cap. 4. de republic. num. 555. Sane si rei publicae pibus praemia metiantur, res publica exhauritur, et opus est revocationibus donatorum: quomodo Galba 550. tonnas auri, a Nerone donatas, revocavit, quâ de re dixi intr. d. Aerario.
Verum ut male agere, quam nihil omnino facere, peius est: sic et magis etiam pernitiosum rei publicae habetur; si praemia, quorum distribuendorum causa, in virtute est posita, indignos, vitiososque, quam si nullos prorsus sequantur. Male quia meriti, sceleraque ubi praemiis afficiuntur, stimulus ibi virtutis est nullus, et male agere omnes satagunt. Unde plus fere nocere putatur, in praemiis conferendis, quam in puniendo non procedere ex merito. Recte Lucius Philippus in fragment is Sallustianis: Ubi malos praemia sequuntur, haud facile
quisquam gratuito est bonus. Et idem Sallustius, oration. alterâ ad Casarem, d. republ. or dinand. Malitia praemiis excitatur; ubi ea dem pseris, nemo omnium gratuito est malus. Pessima. ergo praemiorum est ratio, quae cum dauti, tum accipienti indignitatem affert. Tiberii Imp. qualis olim fuit: qui Princeps, in ipsâ publicorum motum correctione, quibusdam, qui secum biduum continuum potando consumpsissent, Provincias et praeturas praemii contulit loco: ignotissimumque quaesturae candidatum, nobilissimis anteposuit, ob epotam in convivio propinante se vini amphoram. Suetonius, cap. 42. Sic Xerxes praemia constituit iis, qui novum voluptatis genus reperissent. Valer. Maxim 9. cap. 1. Ita et Caroli IX. Galliarum Regis conspurcat vitam, quod in eius rerum gestarum synopsi legimus; illum erga Albertum. Tudium, Institoris Lugdunensis filium liberalissimum suisse: ita ut conster post summus honores in eum collatos, uno quinquennio, sexcentorum aureorum milibus a Rege donatum esse; nihil ibi tamen additum invenitatur, quâ in reille Tudius excelluerit, quam quod Rex ab eo nomen Dei iurate didicerit. Camerat. meditat. histor. 1. cap. 4. Sic et interventu pecuniae, ullâ sine virtutis et fortitudinis, praestantisve meriti commendatione, non tam datur, quam prostituitur Nobilitas; dignitasque sordidâ asticitur indignitate, et numis magis, quam virtuti ut studeatur, inde evenit. Sane praemia, si distribuutur indignis, infamiâ afficitur, cui donantur, Montaigne fol. 913. lib. 3. cap. 6. Tandem. etiam, praemia non praemia sunt, passim si vulgentur. Populi nostri honores quondam fuerunt rari et tenues, ob eamque causam gloriosi; nunc autem effusi atque obsoleti, inquit Aemyl. Probus, in Miltiad. Quod idem dici potest de nobilitatis largitione, nunc nimis frequenti. Hâc ratione (Tiercelinus, antiqui moris in Galliâ Eques, mordaci dicterio, indignabundus saepius dicebat: Torquem conchyliatum, postquam indignis promiscue communicari caepisset, non iam esse fortium virorum insigne, sed omntum bestiarum collare. Thuanus, 23. fol. 469. Pariter laudationes sunebres, vanâ et vane quaesitâ laude non sunt vitiandae: ut factitatum olim Romae, Kirckman, 2. de funer. Rom. cap. 19.
SEd sunt quos mala efficacius movent, quam bona. Non ita moventur omnes honore, quemadmodum ignominiâ. Res enim, quo
magis sentiuntur, vehementiusque afficiunt, eo etiam magis, suam produnt naturam. Poena ergo aeque ac praemia, in republicâ necessariae censentur Petr. Faber, ad l. 1. d. iustit. et iur. fol. 5. Procopius in histor. secreta, fol. 35. Tasso, cant. 5. num. 39. Ac de poenarum necessitate ex Cabalistarum mente, vid. Riccium, 4. agricultur. fol. m. 150. etc. Sane Deus, ut gratiam, ita et iram habet, Lactantius, de ir â Dei, cap. 5. et seq. et cap. 17. dict. libri. idem probat supplicia capitalia, eaque necessaria dicit: eaque etiam a Deo didicisse homines docet. Ac item, nu'llum Imperium, ac nec vita sine metu constat, cap. ult. d. lib. Ita comparatum est, ait Aristoteles, 10. Et hic. ap. 9. ut verba, doctrina, ac praecepta, possintilla quidem liberalia ingenia cohortari, et excitare; at reliquos, qui sunt multo plurimi, non possunt ad virtutem impellere. Sed de poenis, vide Camillum Borellum, de magistrat. 2. cap. 8. ac lib. 3. cap. 2. etc. Langlaeum semestr. lib. 8. 10. et 11. per discurs. Gerhardi, loc. demagistrat. num. 293. Reinkingg. 2. class. 1. cap. 8. Aerod. rer. iudicatar. tit. de poenis. Optimi, ut et pessimi qui sunt, neque poenis, neque praemiis permoventur. Boni praemiis excitantur, mali poenis cohibentur. Optimi ultro praemiis condecorandi, pessimi ne aliis, vel facto, vel exemplo noceant, poena afficiendi. At vero tam poenarum, quam praemiorum eadem est disciplina, et ex opinione Hispanorum, (conceptos Morales, num. 616.
No puede saber premiar,
El que castigar non sabe.
Contra Anabaptistas, et etiam Scholasticos nonnullos: qui putant, neminem supplicio nortis esse afficiendum, disputat Lavaterus ad Iosuam, cap. 7. homil. fin. fol. m. Ludovic. Molina, tractat. de iustit. et iure, tom. 4. disputat. 5. Bellarminus, de Laicis, cap. 13. Gerhardi de magistratu, num. 75. Photiniani, qui quidem honorifice de Magistratu, eiusque offico, sentire videri volunt: eum nempe a Deo institutum esse, eique in omnibus parendum, quae non expresso Dei verbo repugnant; ita quidem, ut si maxime aliquid mandârit, quod Deo contrarium est, attamen piaculum sit excitare seditionem. Concedunt etiam, quod Christianus possit gerere magistratum, modo nil instituat contra Dei mandata. Ostorodus, cap. 28. pag. 182. et seq. Expresse tamen negant; licere magistratui sontibus infligere poenam capitalem: quos refutat Balthasar Mentzerus, in exegesi Augustan. Confession. artic. 16. de ordini civilibus, fol. 722. Valent. Wigelius, In der Postill am 3. 4. 6. vnd 22. Sontag Trinitat. fol. 330. etc. Item, am Grünen Donnerstag/ ad fin. fol. 48. an S. Richels Tag ad fin. Item, Im Disputirbüchlein/ fol. 28. et seq. Vom Leben Christi cap. 9. et 23. aliam quandam, et ut mihi videtur, novam sententiam proponit: quam ego non intelligere queo.
Putat ille, incorrigibiles tantum esse puniendos; sed quis iudicare potest, aliquem paenitentiam non simulare? Et quis scit, hodie impaenitentem, cras non futurum talem: Et conducit inter dum nori sub manu ultoris. Formicat. Nideri. fol. m. 324. Homicida non per legem Mosis, sed naturae statim post diluvium occidi mandatur. Ac ratio poenarum Capitalium, etiam in Novo Testamento valet: ut sanguis expietur, ut terra purgetur, quae blbit sanguinem innocentem, Samuel. 2. cap. 4. vers. 11. Et Ius Canonicum sententiae contrariae favere videtur, Goldelman, de Sagis, lib. 3. cap. 1. fol. 4. Sed id pertinet ad Clericos, et forum Ecclesiasticum, quod homicidia, non gladio sed solum irregularitate punit; ac per petuum Carcerem induxit, ut paenitentiae sit locus. Certe etiam bonus est, qui iustus: et quoque bene facit, qui punit. Clem. Alexandrin. 1. paedagog. cap. 8. et seq. Sedramen et hoc est sciendum, neque aquis, neque igne quemquam fieri meliorem, noque aliquo externo: sed solâ fide in semen Christum, impiorum cordapurgantur. Mundus non sit melior poenis, ut Pharisaici Reformatores putant. Lavaterus, d. loc. fol. 37. Francisc. Lambert. in comment. d. caus. excaecat. multor. saecul. lib. 4. cap. 5. Ner etiam restitutio cessat ob poenam, Del-rio, d. Magis. 6. c. 1. section. 3. fol. 364. etc. Quoque supplicia commiserante, dolentique animo sunt infligenda: et Iudex, qui delectatur poenis, homicida est apud Deum. Ant. d. Sales, in prax. vitae spiritual. part. 3. fol. 259. et seq. adde Epictetum, apud Arrianum, 1. cap. 17. Montaigne, 2. des essais, cap. 1. Tauler. edit. Bafileens. fol. 216. b.
Puniendis peccatis, tres a Philosophis recteattributae sunt rationes, Agell. 6. noctium, cap. 14. Una est, quum poena adhibetur castigandi atque emendandi gratiâ: ut is, quifortuito, vel ex humanâ imbecillitate delinquit, attentior fiat, atque correctior. No ay tal razon, como la del baston: non est ratio, fuste, quae magis persuadeat, ut Hispanis est in Proverbio. Et recte ex Platone Tarrae. Hebius, amphith. lib. 26. num. 21.
Delicti medicina gravis licet, optima poena est;
Exigit haec morbum, ut velle redire neger.
Altera est, cum dignitas, auctoritasque eius, in quem peccatum, tuenda est: ne praetermissa animad versio, contemptum eius pariat, et honorem levet. Et sic interdum gravitas alicuius delicti, exigit, ut delinquens e: medio tollatur; ne maledictionem divinam regioni, eo scelere contaminatae, accederet. Deuteronom. 21. vers. 7. 8. et 21. Ios. 7. vers. 25. Quia conturbasti nos, conturbette Deus. Ex hoc item descendit, quod Crimini Maiestatis, (utpote quo directe laeditur res publica) tam graves praestitutae sunt poenae. Dn. D. Bocer, tractat. de Crim. Maiestat. cap. 3.
Poenas, pecuniarias debere adiudicari parti laesoe, probat Boccalini, 1. ragguagl. 96. Tertia ratio vindicandi putatur, cum punitio propter exemplum necessaria est: ut ceteri similibus a peccatis, quae prohiberi publicitus interest, metu cognitae poenae deterreantur; nec abeant maleficia in mores.
Cuncta prius rentanda; sed immedicabile vulnus,
Ense recidendum est, ne pars sincera trahatur.
Oviel. 1. met amorph. fab. 8. Ubi inclementia poenae ad unum aliquem, aut paucos; fructus ad omnes pertinet, Novell. 30. cap. 12. Unde Itali vulgo dicunt: Un vizio non punito, suol crescere in infinito. Est quoque praecipua ratio poenarum, ut qui semel deliquerunt, amplius peccare non possint; et ne malitiosi noceant bonis. Mactat enim oves, qui lupis parcit. vid. Platon 8. de legib. et Virum Clarissimum Georg. Remum, inparaphrasi constitut. Carolin. a princip. ubi etiam ex Dione quae dam, hunc in sensum refert. Sic et Muleius Maluccus, Rex Maroci, pro symbolo usurpare solitus fuit: Che il prencipe deve imitar l' Hortolano, che coltive le piante ut ili, et sbarrale cattive. Botero, 1. d. detti fol. 3. De causis, cur ad mortem in poenis interdum perveniatur, eleganter ex Galeno Bellatmin. d. Laicis, cap. 21 ad fin. ac add. S. Thom. 2. 2. quaest. 108. per tot.
IV. Ex his illud Politico-Iuridicum porisma elicitur: nempe supplicia publica esse debere; tum ne suspicio alias in iuriae suboriatur: tum maxime quod supplicium repraesentatum, haud mediocriter audaciam, simili morbo laborantium retundat, Beza, ad Matth. 26. vers 5. Iohann. Gerhardi, decad. 6. quaest. 2. Pierre Matthieu. in Aelio Seiano, fol. 77. 83. et seq. La giustitianon ba luogo. senon si fa al suo luogo. Giovann. Botero dict. l. 1. fol. 23. Sic et poenae debent esse conspicuae. Multum enim ad coercendam audaciam valet, propositum punitionis exemplum. Ipsa miseri praesensforma viventis, et ad recordationem admonet conscios, et ad sciscitationem cogit ignaros, Orosius historiar. lib. 6. cap. 12.
Porro mitigandarum poenarum causae (de quibus late Titaquellus, et Farinacius, ac etiam Covarruvias, 2. var. cap. 9. tractant) eruendae sunt ex tationibus earundem infligendarum: ubi nempe rationes poenatum cessant, mitigarieae possunt. Alias locum habet, quod Symmachus dicit: 1. epist. 30. Moribus saevis, familiare est atque cognatum, armare spiritus exemplo immunitatis. Cur enim secundum effugium desperet, qui laqueos criminis prioris evasit? Et verum est quod Itali dicunt: Perdonandotroppo a chi falla; si fa iniuria a chi non falla. Qui parcit malis, nocet bonis. Hûc pertinet apophthegma Alphonsi Neapolitani: Che con la giustitia egli s' acquistava la gratia de buoni, con la clemenza l' amor demali. Botero, d. fol. 23. Igitur, quando aut
spes magna est, ut is, qui peccavit, citra poenam ipse se ultro corrigat; aut iacturam dignitatis, in quam peccatum est, metuere non necesse habemus; aut non id peccatum est, cuius exemplo necessarto metusuccurrendum sit: tum quic quid ita delictum est, non sane dignum esse imponendae poenaestudium, visum est. Agel. supr. dict. loc. De remissione poenarum, vid. Dn. Metzger. consil. crim.
In dubio aut quando causa subest, mitior semper sententia, in poenis est sequenda: l. 5. ff. de poen. Boccalin. 1. ragguagl. 41. fol. 187. et 2. ragguagl. 6. fol. 37. quod pulchre Camerarius docet, 1. meditation cap. ult. Et vide Muret. in thes. Critic. Dn. Gruteri, tom. 2. fol. 1158. Aerod. fol. 525. cap. 5. et 7. Idque si faciat, ad Deum amgis accedit Princeps, Perez. in aphorism. fol. 118. Culpandi sunt, qui aiunt, misericordiam non esse virtutem, Lactantius 3. cap. 23. Montaigne. 1. cap. 1. Accontra crudelitatem, insuppliciis eriam iustis, invehitidem, 2. des essau. c. 11: fol. 397. etc. Et laudem apud Historicos meretur Emanuel Portugalliae Rex, qui Consiliarros suos laudare solebat; si quando ullam potuerint invenire rationem, quâ reos ab ultimo supplicio liberarent. Botero, 1. d. detti fol. 24. vide apophthegm. Atab. a Iano Drusio collecta, fol 64 nu. 49. adde Boccalin: 2. de Parnasso, fol. m. 37. Et de clementia Theodos. Iunioris, vid Histor. Tripart. 11. cap. 17. Et pium est, Abbatis Clumiacensis, a pud Guil. Paradin. en l' histoir. d. Bourgogne fol. 141. apophthegma: Malo culpari propter misericordiam, quam propter crudelitatem. Et severitatis nota impingi posser Friderico, qui etiam tempore Coronationis, famulo noluit parcere, Günther, lib. l. vers. 450. etc. ac vid. eund. dict. lib vers. 515. etc. ac utrobique Rittershusium. Iustitia ut vera sit, necessario adiunctam habere debet misericordiam; qualis est ipsa iustitia divina. Ludovic. Granatens. meditat. de vitâ Cbristi, cap. 5. D. Augustinus dicebat, sic vindicanda esse delicta, ut supersint, quos paeniteat peccâsse. Crudelior poena, deterret saepe magis accusatores, quam malefactores, Aerod. fol. 785. Et IC. Marcianus, in l. perspiciendum. ff. de poen. ait: Plane in levioribus causis, proniores ad lenitatem iudices esse debent; in gravioribus poenis, severitatem cum aliquo temperamento benignitatis subsequi. Et inprimis, haut facile cuiquam via praecludenda est, quâ ad bonamfrugem revertens, amissae honestatis famam recuperare, vitaeque anteactae ignominiam emendare non possit. Scip. Amirat. dissertat. polit. lib. 5. discurs. 2. Richter, axiom histor. 177. vid. etiam infra Non inquirendum nimis anxiae est in delicta, ut recte faciunt Turcae Busbequ. epistol. 3. fol. 77. De inquisitorio processu, vid. Godelman. de Magis lib. 3. cap. 3. Non absque dilatione sententia criminalis exsequutioni demandanda est; Aerod. fol. 533. Drus. apophtb. Arab. fol. 64. num. 48.
et monui ego alicubi in tract at. d. appellat. ac de exsecutione fententiae criminalis, vid. Tuschum, lit. E. conclus. 486. et seq. Non sunt ferendi delatores malitiosi, cupidi, nec etiam temerarii accusatores. Aerod. fol. 447. et seq. Princeps inprimis suam iniuriam non nimis severiter, nec etiam nisi per alium punire debet. Aerod. fol. 522. cap. 1. et 3. ac fol. 532. cap. 7. Lehman. lib. 5. cap. 6. Quin et virum omnem gravem dedecet, supplicia spectate: hocque non minus culpandum est, quam olim gladiatoribus interesse, Boccalin. 2. ragguag l. 97. Perperam ergo agunt, qui in novis suppliciorum generibus excogitandis, ingeniosos se monstrant, Piccart. detad. 4. cap. 6. Aut magna scelera, nimis magnis vindicant poenis: Buchanan. lib. 10. ad fin. histor. Scotic. Montagn. 2. cap. 27. ad fin. Poena nimis severa, est absurda, Hill. num. 449. Quin et gravia supplicia, saepe subiectis minitantur; at cendi potius studio; quam nocendi, ut tradit Symnachus, 10. epist. 32. Gell. 19. cap. 1. ad finem. Et merito livius alicubi gloriatur: Quod nulli gentium minores placuerint poenae, quam Romanis. An Iudaei sint aliter, quam Chriistiani suspendendi, vid. Berlich. tom. ult. conclus. 45. num. 40. Dn. Remum, ad constitut. Carolin. fol. 129. Sed ex causâ exaggerati potest poena: cuius exemplum elegans est apud Manassem, in annal. m. fol. 389. Poena item non est remittenda, si publice intersit aliquem puniri. Dn. Lansius, orat. pro Hispan. fol. 240. Et quando in dubio magis absolvi debeat praesumptive nocens, quam puniri tractat, Cardinal. Tuschus, lit. A. conclus. 41. et seq. De poenâ damnationis ad bestias, Bulenger. de venat. Circi. cap. 33. Decollari, novum in Germaniâ supplicium est: olim occidebantur gleichsamb mit einem Zwangstul mit einem Thül. Dn. Crusius, part. 3. fol. m. 296. De poenâ, ubi in Patriâ exul et peregrinus quis reputatur, In zehenden bannen vid. Aerod. fol. 815. Quodque Rota, vetus supplicium sit, docet Barthius, advers. 9. cap. 1. Et poenam ignis levem esse, Lucianus censet; dial. de morte peregrini tom. 4. m. fol. 286. Quomodo palo infigantur rei, vid Bellon. 2. cap. 01. An quis condemnari queat, ut sibi ipsi inferat mortem, vide Montaigne fol. m. 80.
Ex hactenus dictis diiudicari queunt sequentes quaestiones: (1) An virgo possit ad supplicium ductum liberare: aut qui meretricis nuptias optat, mortis poenam effugere queat? vide Christian Ohemium, discurs. de consulib cap. 3. num. 29. etc. fol. 142. Quod in Hispaniâ, ex antiquo Gothorum scitu, admitti solet: Floresta Espagnola. part. 11. cap. 3. num. 2. et id passim alibireceptum esse, Busius notat sed damnat. ad l. 2. §. fin. num. 3. ff. ex quib causis maiores. Lather. de censu, fol. 866. etc. Berlich: tom ult. conclus. 45. num. 32. Kornman. de miracul. mortuor. V. 3. Sed mterdum hoc permitti potest, et videmus ex eo, quam
solliciti fuerint antiqui, in captandis occasionibus veniae daudae. (2) Au Cardinalibus privilegium illud competat, quod Plutarcho, in Numâ, teste, Vestales olim habuerunt; ut ad supplicium ductus, si ipsis occurrerint, liberetur? (3) An liber sit dimittendus, qui laqueo fracto, ceciderit de furcâ? Andreas Gerhard. disputat. ad instit. 17. ad fin. Arumae. disputat ad leges praecip. 24. thes. 7. Busius, d. loc. Berlich. tom. ultim. conclus. 45. num. 36. Quamvis autem non facile praesumendum sit, fieri miraculose, quod potest habere naturalem rationem. Et tamen hic casus interdum innocentiam notat: cuius rei exemplum habet Guil. Paradin. en l' histoir. d. Lyon. 7. cap. 17. Sic et occidi non deber, qui post supplicium mitaculose adhuc vivus reperitur. Dalner. de iure homin. fol. 52. ubi exempla memorabilia habet. Ac aliam hûc spectantem historiam, fere supra fidem, sed ex fidis documentis recenset Wehner. in metumorph. rerum publ. cap. 13. ad fin. De fure miraculose deprehenso, et benigne dimislo, vid. S. Gregor. dial. 1. cap. 3. Et addi debet epistola B. Hieronym. de muliere septies icta incip. saepe ame. etc. Et ergo non perpe ram sentire videntur, qui aiunt, similibus in casibus de novo esse de crimine cognoscendum: inquirendumque in innocentiam, et asserti miraculi causam.
Sed anne Asyla sunt instituenda? Ut ut eorum possit esse aliquis usus; cavendus tamen maxime est abusus: nempe â carceris iniuriâ tantum liberare debent. vid. Heigium part. 2. quast. 24. Zeppet, 4. d. legib. Mosaicis, 14. fol. 399. Drusium, ad loca difficil. exod. cap. 33. et ad loc. Deuteronom. cap. 79. Covarruv. 2. variar. 20. Selden, in Iane Anglerum. fol. m. 9. Facium, in polit. Livian. art. 10. fol. 57. Iohann. Gerhard. centur. quaest. polit. decad. 8. quaest. 4. me, ad l. 3. de iustit. et iur. quaest. 25. De fugâ ad Statuas, Aras etc. tractat Sitzman. ad Boet. de consolation. philos. 1. num. 11.
De veniâ delictis concedendâ; an et quatenus id facere possit aut debeat Princep? vid. Petr. de Vineis, lib. 6. passim. in meo tractat. de iurib maiestat. polit. adde Haymon ad Zachar. cap. 7. subfin. et Zepperum, 5. de legib. Mosaic. cap. 8. Lovis de Servin. tom. 3. playd. 9. fol. 155. etc. Henric. Gebhard. tractat. de princip. iuris prudentiae. conclus. 5. et Val. Arithmae. Oration. hâc dere, prafixam eiusdem periculis tertiu. Consuleitem Ludov. Molinam, de iustit. et iure tom. 4. disputat. 48. Quotusquisque reperitur, qui impunitate propositâ, abstinere possit iniuriâ: et ita impunitas, peccandi maxuma illecebra est. Cicero. 3. officior. Utque in corpore, si quid eiusmodi est, quod reliquo corpori noceat, uri ac secari patimur; ut membrum aliquod potius, quam totum corpus intereat: Sic in rei publicae corpore, ut totum salvum sit, quicquid est
pestiferum, amputatur. Cicero. Philipp. 8. Notatu et hoc dignum videtur: ut ne detur venia ex gratiâ merâ, nisi confesso. Piccart: decad. 16. cap. 6. vid. Bernhard. Girard. bistor. d. France. tom. 2. fol. 96. Iudicum misericordia sequatur, non intret. Tempore item publicae laetitiae; puta Victoriae, nuptiarum etc. Poenae remitti queunt, et captivi liberari, idque fit ad testandam gratitudinem erga Deum. Sed maxime remitti eorum poena posse videtur, qui in principem peccârunt. 1. Sam. 11. vers. 13. In militaribus etiam d elictis, veniam non esse dandam; iudicat apud Thuanum, 19. fol. 196. Castaldus: ne scilicet militaris disciplina evertatur. Etiam sicariis venia numquam est concedenda: quanto namque odio eos prosequatur Deus, ex eo facile apparet; quod saepe miraculose homicidia deteguntur, mirabilibusque occasionibus ad supplicia trahuntur facinorosi. Richter, axiomat. oeconom. 211. Et David donec vixit Ioabo parsit, sed postmortem, ut a filio puniretur, praecepit. Quod Politicum fuit arcanum: suspenduntur namque interdum poenae, propter potentiam rei. Aerodius, rer. iudicatar. fol. 445. Notet vero Princeps, ut ipse in poenalibus, sententiamnon dicat, Aerod. rerum iudicatar. fol. 524.
In poenarum pariter, ut in praemiorum distributione, Harmonica observanda est ratio. contra Aristol. 5. Ethic. 7. et Arnisaeum, 1. polit. cap. 18. cum Bodino eleganter Kirchner. disputat. 19. thts. 2. b. vide Wesenbec. in parat. ff. de Iustit. et iure. sub num. 10. Emund. Meril. 1. cap. 24. Hîc ergo; an in poenarum distributione, vita anteacta in considerationem venire, propter eamque, et in rem publicam praeclare collata merita, poena temperari debeat? quaeritur. Machiavellus. 1. commentar. 24. vid. Scip. Amirato. 2. discurs. 7. adde Ezech. 18. v. 23. res publicas bene institutas, et bonis praemia, et poenam malefactis seorsim constitutas habere; ne que alterum altero compensare debere, docet. Idque Manlius est expertus, vid. Plutarch, in vitâ. fol. 280. add. Senec. epistol. 81. Gell. 7. cap. 19. Romnosque imitatus est Philippus II. Rex Hispaniarum. Conestag. fol. m. 25. etc. adde Tasso, cant. 15. stanza. 36. etc. Persarum vero quan dam legem, humanitatis plenam laudat Anton. Muretus 8. variar. 25. quâ ita constitutum erat: ut, cum quis in iudicio argueretur aliquid fecisle, et si liquido constaret, eum culpae adfinemesse, non tamen statim condemnaretur: Sed prius inquireretur diligentissime in illius vitam, inireturque ratio, plurane turpiter et flagitiose, an bene laudabiliterque. gessislet etc. Ego inter delicta distinguo. Delictis ignoscendum nempe est privatis, et communibus, propter benemerita; sed non maxumis, et ad rei publicae spectantibus statum: atque si accedat causa, etiam ulterius saevietur in excellenteis
stos. Alber. Gentil. disputat. Regal. 1. fol. 26. Consiliarius et Plebeius, in adulterio deprehensi: Sane non praili supplicio sunt afficiendi: mitigant illi poenam cum merita, tum ut conster ratio proportionis; in partem quippe poenae cedit, quod Consiliario amplius, quam plebeio de dignitate decedit, Er hat mehr zuverlieren / famam scil. et dignitatem etc. quibus alii carent. vicissim cum Consiliarius et plebeius proditionis rei sunt: ille gravius peccat: quia ampliorem debet praestare fi. delitatem, et quia promptiorem habet nocendi facultatem. Hill. inphilosoph. democrat. num. 439. Ipse Deus pepercit regibus, ratione temporalium poenarum, ob bene merita: Sicque meruit Achab, ut non viderit malum in vitâ suâ.
Nobiles an mitius puniendi? tractat in utramque partem Herman. Kirchner. orat. 1. et 2. et adfirmat Gerhardi, decad. 6. quaest, 3. per l. 4. et l. ultim. de incend. ruin. naufrag. pide Lehman. 4. cap. 12. fol. 308. (ubi pulcherrima exempla referuntur) adde Riccium, decis. Ecclesiast. 346. et 360. Ad quod etiam alludit Prudentius, Peristeph.
Plebeia clarum poena ne damnet virum,
Persona quaeque competenter plectitur;
Magnique refert, vitis an sit nobilis:
Gradu reorum; forma tormentis datur.
Sane status ratio, quandoque hoc exigere videtur, Boccalin. 1. ragguag l. 68. qui idem pro Nibilibus, rationes politicas adducit, cent. 2. ragguagl. 63. Et iure Romano, semper servi graviori poenâ plectebantur. l. 16. §. 3. ff. de paenus. Rod. Fornerius. rer. quottidian. 4. cap. 2. Franci et Germani. liberos, fere non nisi pecuniariâ poenâ puniverunt. Lehman. fol. 111. etc. fol. 363. etc. qui idem, lib 5. cap. 63. de infami illâ poen â agit, quâ nobiles canem portare cogebantur, et fol. 271. eâ de retractat idem. Alii diversitaten hîc adhibendam esse omnino negant. Meisner. deleg. f. 395. Quibusdam potius duplicatâ poenâ Nobiles digni videntur: tum quod deliquerunt; tum quod delicto suo, genus et nobilitatem foedârunt. Salvian. Massil. f. m. 133. etc. quemadmodum cum latrones aliquot suspendio addicti essent in Daniâ, et unus ex eis, vitae suae consulere cupiens, prolamaret; se consanguineum Regis esse, Reglâ Danorum stirpe oriundum. Tum Rex Canutus; turpe est, consanguineum nostrum vulgarium morte affici, decet nos ei impendere claritatem; et iussit in nauticâ pinu, sollemne ei suspendium exhibere. Alber. Stadensis, in histor. sub Anno 1133. simile exemplum est apud Suetonium, in Galbâ. cap. 9. Et Marquardus Freher in tractat. de secret. Iudic. Westphalicis in not. ad finem, de Scabinis delinquentibus scribit: Zwey Freyschafften sollen iene nemmen/ und hängen siben füß höher/denn
ein andern Diebe. Imperator Theodosius, in Novell. de sepulchrorune violator. Vehementius, inquit, coercendus est, quem peccâsse mireris. Scelus omne gravius facit, claritudo personae. Et Lactantius, 1. cap. 21. Hi potius scelerati sunt habendi, qui, cum liberalium disciplinarum studiis sint expoliti, ab humanitate desciscunt quam qui rudes et imperiti, ad mala facinora, bonorum ignoratione labuntur. Tutius mihi itidem et hîc videtur, inter poenas et crimina distinguere. Sunt poenae infames, quibus in pari delicto, Nobilis vel de republicâ egregie meritus, magis quam plebeius oneraretur. Sunt delicta, quibus unus ordo prae altero magis est obnoxius: sunt vicissim crimina, propter quae maiori poenâ digni videntur nobiles, quam de vulgo alii. vid. eius rei exemplum, in §. item lex Iul. peculatus Instit. de public. iud. f. l. 8. in f. C. de Episcop. et clerit. l. 29. C. d. adulter. Tiraquell. d. poenis. caus. 31. Frize apud Arumae. tom. 1. de iure publ. disputat. de nobilitat. thes. 25. a princip. Et quidam Gallicus auctor recte scribit: Aux crimes d' estat, il ne se fait Point de compensation du merite, a la faute. Et tali in casu magis timendi sunt, qui Nobiles vel potentes. Sicque in Monasteria et olim detrusi fuernt, qui Tyrannidis suspecti erant, Alemann. ad Procop. histor. secretam fol. 82. Is, qui in nullâ constitutus est dignitate, maiorem quidem accipit poenam: sed in dignitatis amissione detrimentum non patitur; ut ait Giphan. in Antin. in prooein. them. 3. fol. 8. et iam modo dixisupra. Etenim qui ex vulgi faece, infaniam non pertimere solent. Freher tractat. de infam. fol. 328. Ac interdum minus est exemplum miserabilis viventis criminosi, quam occisi. Vulcatius, in Avidio Casso. Nobilitas est res Politica, ideoque quatenus in poenis aliquid Politici est, mitigari eae possunt intuitu Nibilitatis: non quatenus poenae sunt iuris naturalis. arg. l. 38. §. 5. de poen. Nobilis item, vix alio quam capitis supplicio, affici debet: quod et iam olim minus turpe visum suit, Barthius, adversar. lib. 32. cap. 8.
Non incommode hîc quaeritur et illud: An tia possit remitti poena, si biberit venenum, et Alexipharmaco (de cuius viribus dubitatur) illud fuerit dissipatum? vide exempla apud Simon Goulard. lib. 4. des histor. admirabl. fol. 710. Si ad Medicorum in structionem vivus dissectus, et restitutus fuerit? ut accidit in Galliis sub Ludovico XI. Paradin. en l' histoir. de Bourgogne. fol. 958. ad utrumque affirmative respondendum videtur, vid. Berens. disputat. ad instit. 15. coroll. 5.Laurent. Anatom. 1. cap. 4.
UT praemia, pro rei publicae incremento augenda; ita Poenae, crescentibus delictis sunt exasperandae. l. 16. §. ult. ff. de poenis. Farinac. lib. 1. de delict. et poen. inde furtorum poenam, delicti crescentis vehementiam, iure capitalem fecisse, plerique dicunt. arg. l. 1. in pr. de abigeis. Quâ de quaestione, gravissimâ sane; varie disputantes videri possunt, tam Theologi, quam Iureconsulti, Zepper, de legib. Mosaic. fol. 77. lib. 1. cap. 10. Iohann. Gerhard. disputat. Theolog. tom. 3. fol. 260. Balthas. Meisner. in Philosoph. sobri â tom. 1. section. 2. cap. 4. quaest. 3. Cothman. in comp. institut. tit. de furtis. Dn. D. Harprecht, ad § 5. instit. de oblig. quae ex delict. D. Bocer. disputat. quae tractat. de monetis suffixâ: thes. 63. Dm D. Thomas Lansius, disputat: de leg. Reg. thes. 89. Dn. Bacchovius, ad Treutler. in disp. de privatis delictis. Ant. Matthae. disput. singul. iunct â disputationibus eiusd em ad institut. Kirchner disput. de repubt. 19. thes. 3. Arumae. disput. ad leges praecip. 24. thes. 6. Nicol. a Salis, in Siciliment. fol. 912. et seqq. Wesenbec. in parat. de furt. num. 14. et seqq. Guil. Fornet. selection. 1. cap. 15. Ungepaur. exercitat. 13. thes 1. Val. Arithmae. in pericul. secund. disp. de furt. thes. 7. et disp. de delict: 1. thes. ult. Iohann. Olorin-Variscus, eteograph: Mundi, part. 1. cui Titulus, Malus Mulier. K. 6. Bidembach. consil. Theolog. 3. decad. 1. iure Mosaico morali prohibita sunt furta; poena vero furti in eâdem Legislatione constituta, est iuris iudicialis, et per consequens, mutari potest. Sic apud Aegyptios ea fuit capitalis, et etiam corpora suspensa manebant. Genes. 40. vers. 19. et 22. sicque apud Scythas, gravissimum erat delictum furtum: Sed propter politicam rationem, Iustinus, lib. 2. fol. 15. vicissim apud alias Nationes furta laudantur. Gudelinus, de pace fol. 48. Interim tamen mortis poena, maior hoc in casu videtur esse delicto: nam ut sanguis sanguine; ita bona bonis sunt tuenda, aut corporis servitio. Quâ de causâ multorum ex Dd. opinione, ac etiam nonnullorum locorum consuetudine, usu que laudabili est receptum, ut captus primâ vice, nisi circumstantiis aggravetur delictum: utcumque magnum sit furtum, vel reiteratum, haud morte puniatur reus: quod et probat Ludov. Molina, tractat. d. iustit. et iur. tom. 3. disputat. 695. adde Consil. criminal. Dn. Metzgeri, et Dn. Wittumb.
praesert im consil. ultim. et Berlich. tom. 5. cap. 43. num. 18. Ita ut magispertinacia, et de ficiens spes paenitentiae; quam ipsum furtum capitaliter puniatur. Olim apud Romanos, furta non manifesta, nec infamia erant. Marcilius, ad L. XII. Tabul. fol. 208. olim apud Lacedaemonios, et etiam apud Holsatos, furtum non puniebatur. Helmodus, Chronic. Slavor. cap. 48. Nortmanni, fures primum in Angliâ, laqueo puniverunt: Selden in Ian. Anglor. f. 83. Et id tamen non placet Thomae Moro, in Utopiâ. Quin et Imp. Iustinianus, Novell. 134. prohibet expresse; morte, vel membrorum amputatione, furta puniri. Et Frider II. Imperatoris posteri, forsan dignitate, quamillustrissimam obtinuerunt, cito exciderunt; propter duas sat duras leges, quas de furtis, et ferarum tulerunt prohibitione. Est certe Deus mirabilis in operibus, et iudiciis suis. Poenae, tamen ratione saeculi mutantur. Exilio vindicata fuit Abelis caedes. Genes. 4. vers. 11. ac Caini caedes prohibita fuit. d. c. vers. 15. id tamen mutatum postea. Genes. 9. vers. 6. ubi consule Othon. Gualtperium. Ac quoque considerandum circa furti poenam, quod adulterium, et maxume homicidium restitui non potest: furtem vero exstinguitur per restitutionem. vid. Dn. Keppler. lib. 3. harmon. fol. 95. Nec facile quis occidi debet, propter rem quae reparari potest, Tripartit. 9. cap. 32. Ac quid, quaeso, aequius est, quam ut fur quadruplum restituat, aut si non habeat unde solvat, vendatur ac in servitutem redigatur. Exod. 22. vers. 3. Magisque domino rei furtivae consulitur, si operas ei praestet, quam ut suspendio finiat vitam.
Homicidium adulterio gravius crimen est, quia spatium paenitendi adimit laeso, et quia in corpus invitum peccatur. contra Gerhard. centur. quaestion. polit. decad. 6. quaest. 8. Sed tamen adulterium, furto vel rapinâ scelestius iudicat Tauler, in vita fol. m. 31. et probat ordinis ration in decalogo observata: Inde iniquum esse, multi censent, adulterio leviorem infligi poenam. Quaerere er go lubet, anne hodie recte Adulterium primâ vice, quibusdam in locis non morte puniatur? Certe adulterio in Mosaico iure, quae dicta erat poena, itidem ad legem spectare videtur iudicialem. (De poenis mistis, partim ex naturali, partim ex lege iudiciali, seu politicâ descendentes, vid. Heinr. Gebhard. de princip. iuris. conclus. 5. num. 34. etc.) Et illa gravior fuit, propter polygamiam, et divertendi libertatem tum usitatam. arg. 2. Reg. cap. 12. vers. 2. et 8. Et oportebat etiam Mulieres maritatas severius puniri; alias uno viro plures non contentae fuissent. Boccalin. 1. ragguagl. 70. Problemas Morales. num. 81. Alb Gentil. ad l. 101. d. verb. signif. vid. me lib. 1. polit. cap. 10. n. 22. v. 2. De poenâ interdictae ferarumvenationi operam dantium, vid. Speckhan. centur. 1. quaest. 98. Dn. D. Happrecht
ad §. ferae, num. 305. etc. instit. de rer. divis. Arithmae. 1. disp. 3. thes. 6. Mohr de Nigromont. tractat. de venat. part. 1. cap. 4. Quoque interdum diversitas locorum operatur, ut in delictum severiori poenâ animadvertatur. Rod. Forner. 4. rerum quottidinar. cap. 26. Etiam transgressiones alicuius legis seu ordinationis, graviter sunt in principio puniendae; ut lex firmetur, et alii deterreantur: quod notat, et exemplis sacris roborat D. Andr. Osiander, ad actor. cap. 5. lit. c. An autem Magistratus possit delicto non capitali, ex iure divino imponere mortis poenam? vide Molinam, de iustit. et iur. tom. 3. disp. 5. Becan, in Theol. scholast. tit. de leg ibus. cap. 6. qu. 4.
Quemadmodum Medico, indecora sunt multa funera, meliorque censetur, qui morbum excludit et prohibet, quam qui pharmacis expellit acceptum: Ita multo praestabilius est efficere, ne facinora patrentur; quam si patrata condignis puniantur suppliciis. Id autem fiet, si causas, ex quibus animadverterint potissimum nasci flagitia, vel recîdant, si queunt; vel certe premant et attenuent rerum publicarum moderatores. Erasm. Roterodam. in instit. Princ. Boccalin. cent. 1. ragguagl. 58. ad fin. Hoc itidem graviter monet, et facem praelucet illustri exemplo sapientissimus Morus: decernuntur, inquiens, furi horrenda supplicia, multo potius cum providendum soret, uti aliquis esset proventus vitae;ne cuiquam sit tam dira furandi primum, dehinc pereundi necessitas. Utopiae lib. 1. fol. 57. etc. Discite vos Politici: Et hoc opus, hîc vester labor esto! Consentit Laurent. Grimalius, 2. de Optim. senatorefol. 153. Non eos, inquit, probare possum, qui nascenti vel repullulanti vitio, poenam statim quâ plecti, ac non rationem, quâ illud exterminari queat, inveniunt, etc. vide Boccalin. 1. ragg. 58. ad. fin.
Paucitate itidem poenarum hodie laboramus: plures earum deberent esse gradus, antequam ad ultimum supplicium perveniatur; nec fustigatione et relegatione, finem propter quem introductae et permissae sunt, poenae semper nos assequi censemus. adde Zepper. de legib. Mosaic. 5. cap. 9. fol. 738. Forsan et condemnatio in metallum, ad triremes, vel in opus publicum, felici successu poterit frequentari. Etiam Henricus Auceps, Milites ex talibus fecit, Lehman. 5. cap. 1. Sanefures, qui virgis caeduntur, eo ipso vitae emendatione videntur prohiberi. Ens. in proscen. Vitae human. part. 2. fol. 102. Quibusdam haud Christianum esse videtur, fures exilio punire, et ad vicinos faecem hanc hominum expellere; ideoque in servitutem eos rapi debere, putant, operisque publicis (ad tempus, vel in perpetuum) addici, ut laborare discant: quod in Belgio, et aliis in locis usu venit. Iohann. Dauth Iunior. disput. quaest. miscellan. quaest, ultim. quae inserta est tom. 2. iurispubl.
Hanoviae impressi. nec quicquam dissentiente Wincklero, tractat. de princip. iur. 5. cap. 8. Et etiam Bremenses ergasteria ad Belgarum instituunt imitatione, Iohann. von Elßwich/disp. polit. 10. thes. 23. nu. 9. Reinkingk. disputat. de brachio saecular. thes. 75. Hoc exigit ratio suppliciorum, ut nemo pereat, nisi quem perire, etiam pereuntis intersit: Iohann. Baptista Lenceius, observat. polit. 292. hoc est, ubi non spes ulla refulget emendationis; ubi delinquens nullâ omnino ratione, publicae rei prodesse potest. Non displicet, ut Claudii exemplum usurpemus, de quo Suetonius, in vitâ c. 23. qui quosdam ita relegavit, ut ultra lapidem tertium vetaret egredi ab urbe: nos hodie vocamus, in Zehenden henden bannen. At vero crudeles poenae sunt; excaecationis: Camerar. 3. meditat. fol. 317. vel aliter faciem humanam deformantes; et eo resipiscendi occasionem praecludentes. Dalner. de iure homin. part. 5. n. 7. Les Turcs ast ont coustume moult seante, de punir les delinquents a coups de baston: qui est la uraye facon d' humiliter les superbes, et punir ceux qu'on ne veult, pastuer; ait Pierre. Bellon. 3. cap. 17.
Nuncper saturam quasi aliquot quaestiones attingam. An iis, qui ad supplicium extremum ducuntur, vinum sit dandum, disquirit Piccart. decad. 13. observat. hist. polit. cap. 6. Poenam plurium non esse poenam, sed pestem; pulchredocet Gruterus, discurs. ad Tacit. fol. 158. Lucanus, 2. vers. 201. vid. Amirato, 2. disc. 9. Camman. disputat. 5. thes. 5.Hinc etiam decimatio apud Romanos fuit inventa. Pius dominus, percutit partem sententiae suae gladio, ut partem corrigeret exemplo. Salvianus, fol. 34. Non propter unum reum, tota familia odio est prosequenda. Boccalin. 2. ragguagl. 6. fol. 38. De poenâ filiorum, vide Aerod. fol. 548. Lehman, (ubi elegantem historiam habet) lib. 5. c. 99. Plane diabolicum est punire eos, qui occisis parentibus, ingemiscunt; quod fecêre tamen Ariani, Tripartit. 7. cap. ult. Et an quis propter alium possit puniri, vid. Perer. in Genes. fol. 387. Talionis vero poena, ut tale quis patiatur, quod fecit, quam vis hodie raro sit in usu; nonnulis tamen in casibus haud iniqua videtur. Iohann. Gerhard. loco de Magistrat. num. 259. Scultet. in not. Critic. ad Matthaeum cap. 24. Camerar. 1. meditation. 99. Gothofred. ad Novel. Imper. Leonis. 60. Zepper. 4. de legib. Mosaicis 4. cap. 14. fol. 404. Richter. axiomat. oeconomiae. 28. Meisner, de legibus fol. 392. Forner, 2. select. 29. Drusius, ad loc. Levit. cap. 85. Sed vid. Lehman. f. 308. col. 1. Interdum corpus mortuum punitur, vid. l. 6. ff. de publ. iudic. Speckan. cent. 1. quaest. 85. Fachinae. 13. cap. 17. Kornmann. de miracul. nortuor. X. 4. et 5. Arithmaeum, disp. d. delictis. 1. thes. ult. colum. penult. Heigium part. 2. quaest. 37. Etiam memoria alicuius. Aerod. fol. 460. Sed non est in cadavera saeviendum,
Aerod. fol. 580. Quemadmodum etiam animal brutum plecti pote Exod. 21. vers. 25. Speckhan. 1. quaest. 84. Camerar. 2. cap. 79. Tuschus lit. A. conclus. 332. Aerod. fol. 284. Cumque Deus requirat sanguinem humanum de animalibus brutis. Genes. 9. vers. 5. videri posset, eos puniri debere. Humanum tamen esse videtur, ut corpora suspensorum sepeliautur, non in aere corrumpantur. Berlich. tom. 5. conclus. 48. Sane etiam mare sequitur ordinem naturae, et submersorum cadavera eicit ad littus. vid. Speckhan. cent. 1. quaest. 9. Hackelman. disp. illustr. 8. thes. ult. Berens. in disp. ad instit. 15. in corollar. Kornman. de miraculis mortuor. part. 9. cap. 34. De cadaveribus punitorum, vid. Aerod. fol. 820. At non praeter rationem, cadavera supplicio affectorum, Medi cis ad Anatomiam conceduntur. Freher. 1. parerg. cap. 25. Speckhan. 1. quaest. 7. et seq. Berens. disputat. 13. in corollar. 3. et 4. Arithmaeus. disputat. de delict. 1. thes. ultim. ad. fin. Dissentit Kornman. dict. part. cap. 35. Berlich. d. conclus. 48. num. 24. An filii pro parentum delictis ritê puniantur? vid. Coras. ad l. 9. ff. d. senator. Andr. Gerhard. disputat. ad instit. ult. thes. 2. Covarruv. 2. variar. cap. 8. Lemnium, d. occult. natur. miracul. 3. cap. 1. Nob. a Salis, ad l. 8. ff. ce eo quod metus caus. fol. 11. et seqq. Beroald. ad Suetonium fol. m. 72. Sane Iohann. Magnus, in histor. Gothic. l. 20. c. 10. scribit: Iuris gentium esse, reorum Maiestatis filios, unâ cum patribus puniri: et iam proxime supra huius rei feci mentionem.
Consultum etiam videtur, ut carceris squalor, in iis praesertim, qui mortis sunt rei, mitigetur. Speckhan. 1. quaest. 19. et 20. Parthenius Litigios. 1. cap. 14. nu: 26. etc. Apud Romanos, Carceres non ita squlidi erant. vid. Senec. 1. de tranquillitat. 10. Ian. Drusium in annotat. ad Nov. Testament. fol. 319. Zachar. Fridenreich. polit. part. 2. fol. 239. Asin. des exsecut. §. 2. cap. 2. Quamvis interdum poenae, non solum custodiae vicefungebantur. Sitzmann. ad Boêt. fol. 256. Hincque subterranei carceres, teste Bodino, in Galliâ prohibiti sunt: qualis tamen fuit Athenis, puteal dictus, 4. polit. ult. Et Germanorum veterum crudelitatis in dicia sunt carceres tetri; adhuc in arcium vetustis ruderibus exstantes. Quos qui imitantur, crudelitate superant Herodem, qui Iohannem Baptistam ita in carcere detinebat; ut poslet nihilominus a discipulis visitari. Wigel. in Postill. fol. 18. Scultet. in not. Critic. ad Matthae. cap. 32. Quodque femina non sit incarceranda, docet Aegid. Benedictus, de privileg. honest, art. 3.
An Tortura cum principirs Theologicis et Politicis pugnet? haud sine ratione dubitare aliquis posset. Sane optimus legislator Iehova Deus, criminum acerrimus vindex ac indagator, tale medium
suo popule non aperuit, ex quo Zepperus, in tractat. de legib. Mosaicis. 5. cap. 10. improbat violentas hasce quaestiones. Singulare illud lumen et ornamentum ecclesiae Africanae, D. Augustinus, abhorrere se a fidiculis, eculeis etc. non obscure profitetur. lib. 19. de civitat. Dei cap. 6. quo loci io suffragatur Scholiastes Vives et vid. eund. August. in epistol. 159. et seqq. Menoch. in arbitrar. Neminem teneri semet prodere, naturalis et civilis ratio prodit. add. cam. 1. caus. 15. quaestion. 75. Quamvis Angli Catholicis eam adplicabant. libell. cuititulus, iustitia Britann. ad fin. Non adprobant tamen hodie torturam iidem. Smidus. de republ. Anglor. 2. cap. 27. Ac Michael Montanus, Vir prudentissimus, et a magno Lipsio in epistolis maxume commendatus, 2. des essais. cap. 5. C' est un dangereuse invention, inquit, que celle des Gehennes, et semble que ce soit plustost un essais de patiente, que de verite. Et celuy qui les peut souffrir, cache la verite, et celuy qui ne les peut souffrir. etc. Richter. axiomat. oeconom. 217. Acrefert Botero. 1. d. detti. fol. 88. b. de quodam Mediolano, quaestionibus subiecto, qui dixit: Io stimo meglio l' esser tormentato mille volte nelle braccoa, che una volta nella gola. Ego cum Keckerman. dispu. practic. 32. quaesi. 4. distinguo. Et quaestiones legitime adhibitas, non improbandas esse, usu cogente, puto. vid. Peinliche halßgerichts Ordnung. artic. 58. et ibi in paraphras. Georg. Remum. Langlae. lib. 9. per tot. adde Parthen. Litigios. d. cap. 14. num. 32. etc. ur et lib. 2. cap. 8. nu. 8. Richter. axiomat. oeconom. 217. Philipp. Steinhausen. in parat. ff. d. quaest. num. 2. et seqq. Conscientia enim gravata, viox dolores ferre potest: ut d. loc. deducit Montaigne. Sed tamen durum videtur, ut, quod in Galliis fit, iam ad mortem condemnatus, ordinarie et extraordinarie, ac ut cadaver torqueatur; ad complices prodendos: vid. Cod. Fabrian. tit. de torturis. Ac in genere, contra crudelitatem carcerum, et torturae, vid. Praetorium, in tractat. von der Zauberey. fol. 174. et seqq. multis. De mirabili constantiâ veterum Martyrum, qui nec tormentis crudelissime lacerati, fateri voluerunt, quod alii praetensi huius criminis, obnoxir sint, vid. Euseb. histor. 5. cap. 1. Atabsurdum videtur Tertulliano, quod Christiani torti fuerunt, non ad confitendum, sed ad negandum. Apol. cap. 2. qui ibid. ait, apud Tyrannos etiam tormenta pro poenâ adhiberi. Consolationem iniuste torti habet Galeatius Ubaldus, in allo qui is. fol. 103. Mirum est, quod refert Estienne de Lusignan. in deseription. Insul. Cypri. cap. 14. fol. 64. b. lapides ibi duos fuisse, quibus rei insidere cogebantur, eosque ad confessionem adigebant. Sic erat fere talis proba adultreii in veteri testamento. Et similis erat prope Veneris statua, in urbe Constantinopolitnâ, cuius meminit
Procop. in histor. secret â fol. 83. An liceat subdole captare rei confessione m, vid. Langlae. 4. semestr. cap. 2. De Magicis ceremoniis in torturâ usitatis, consule Del- rio, de demon. l. 5. section. 9. qui idem 6. cap. 1. section. 3. fol. m. 358. negat, Theologum Confessionarium torturae adesse debere. Est et tortura per vinum. Tubero, de suis temporibus lib. 6. fol. 145.
Cadaverum iniuste occisorum cruentationem, praesente eo, qui huius criminis est suspectus, inter indicia ad torturam recenseri debere: iustamque Nemesin esse, vindictam exposcentem, puto, non tamen solum hoc indicium sufficere videtur. vid. Hieron. Magium. 3. miscellan. cap. 6. Barthol. Sybillam, peregrinar. quaest. decad. 3. cap. 8. quaest. 4. Marcil. Ficinum, lib. 16. d. animae immertalit. cap. 5. Galeot. Marti. d. doctrin. promiscuâ, cap. 22. Paracels. tractat. singul. Iohann. Langium. epistol. Medic. 40. Levin. Lemnium, 2. de occult. natur. mirac. cap. 7. Par. de Puteo, tractat. d. Syndicat. ad verb. tortura. Simon Goulart. des histoir. admirabl. tom. 1. fol. m. 253. et multis seqq. Gregor. Horstium, tractat. de natural. conservat. et cruentat. cadaver. Libavium, item tract. hâc der re singular. Kornman. de miracul. mortuor. part. 9. cap. 23. Iacob. Magnae Britann. Regem, in daemonolog. fol. 189. Ummium, disputation. ad processum. 5. num. 46. et nivissime Torreblanca, in daemonolog 1. cap. 2. vid. Aerod. lib. 8. tit. 41. cap. 18. fol. 675. Kornman. de miracul. morivor. V. 7. Binsfeld. de confess. malefic. fol. 110. Rosset, histor. tragic. 15. Meland. in ioco. seriis n. 518. et seq. item. 521. Gerhard. quaest. polit. 9. decad. 6. Scio notissimae parricidae infantem a se enecatum, in sinum datum, nullo edito tali signo. Sed forsan non opus fuit in re clarâ medio extraordinario. Vicissim si miraculose hoc fiat, et nullâ causâ naturali praesente; (cuius rei exstant exempla) non hoc est negligendum. Sicque quod mortuus fuerit locutus. Auctor vitae Patr. in vita Macarii, refert.
Quid vero de probâ aquae frigidae vel ferventis sit sentiendum? vid. Iacob. Magn. Britann. Regem, d. loc. Servin. tom. 1. f. 697. Scribon. et Rickium. ac item Magnif. Othon. Melandrum. tract. singul. De ferro candente, tractant Lindenbrog. Glossar. verb. aqua fervens. Covarruv. 4. variar. cap. penult. Selden in Iano Anglor. f. 112. etc. Isaac. Pontan. 6. orig in. cap. 17. fol. 518. etc. De Duellis, consule glossarium Lindenbrogii. vid. etiam hâc de re latiss. August Vischer. tractat. singul. fol. 22. et multis seq. Meisner. de legib. fol. 178. Pontanum. d. loc. Ego hoc tantummodo dicam, quamvis sint, qui putent, iniuriam iustitiae inferri; si dicamus, quosdam esse casus, qui legibus et iure decidi non possint: Boccalin. 1. di Parnas. fol. m. 220. id tamen necessitatem
nos cogere fateri: et ideo ad eiusmodi extraordinaria media confugisse maiores nostros; cumque iuris ratio illis ignota, nec in dubio scirent, quid faciendum esset; supplevit Deus, quod saeculi infelicitas tum denegavit. Duellum memorabile est apud Froissart. volum. 3. cap. 45. Ac de hac materiâ, et exemplis hûc spectantibus, videri itidam possunt praeter iam relatos, Stumpff. 8. cap. 14. Du Bellay. in histor. Gall. fol. m. 506. 541. 864. 900. Girard. tom. 1. fol. 1009. et l. 17. fol. 432. Montaigne fol. 637. et 639. etc. Paradin. 3. des annal. d. Bourgogn. fol. 721. Hat-' tron. d. aulâ, fol. 174. etc. Belisar. Neritinorum Dux, tract. sing. de certam. singul. Massa, contra usum Duelli. Del rio, d. daemono log. 4. c. 4. q. 3. etc. ubi de similibus generibus probationis latissime, ut et Hotoman. d. feud. fol. 196. et 207. Pasquiert. 4. d. recherch. c. 1. et multis seq. Torreblanca. 1. cap. 23. Angrinus Ionas, histor. Islandicae. cap. 9. f. 100. Card. Tuschus, lit. D. verb. Duellum. Lehman. fol. 118. col. 2. et fol seq. fol. item 424. (ac quod Civitates Imperiales duellantibus concesserunt salvum conductum, tradit idem, lib. ult. cap. 90.) Cothman. volum 5. consil. 2. L' histoire des antiquitez de Paris. f. 373. b. Fabius Albergati, in tractat. Ital. de inimicis privatis Gretserus, in catalog. Episcop. Eystetens. fol. 492. Godelman. de magis. lib. 3. cap. 4. Guyon. tom. 2. lib. 1. cap. 8. Feschius, de foederib. thes. 22. P. de la Nove. in tract. cuititu: us. Le lict d' honneur. Lancellot. in templ. omn. iudic. m. fol. 124. usque 250. Sic et alicubi loco purgationis est, eo fine participem se reddere Dominicae Cenae, Rittershus. tractat. de Asyl. fol. 17. Et exstat eius rei exemplum in historia Eusebii, 6. cap. 33. vid. etiam Bellarmin. 4. de Pontific. c. 13. m. fol. 329. Et de concil. 2. cap. 8. f. 29. Frequentabatur item iuramentum, unâ cum Sacramentalibus, hâcque ratione omnes fere lites finiebantur, vid. Olaum Magnum, lib. 14. cap. 25. Fauchet. tom. 1. des antiquit. lib. 4. cap. 17. Lehman. f. 119. vocabaturque iuramentum, secundae vel tertiae etc. manus. Erat et in usu Provocatio ad Divinum Tribunal, de quâ re Dn. Christianus Herold. amicus meus, orationem conscripsit singularem, eleganti et variâ eruditione refertam. Illustriss. ballarmin. tract. de art. moriendi. fol. m. 225. Camerar. meditat. 3. cap. 38. Del-rio, in tractat. d. Demonol. Auctor Valer. Maximi Christiani, lib. 7. cap. 48. Kornman, d. miracul. mortuor. V. 5. etc Torreblanca. 3. cap. 28 Usurpabatur item frigida et calida aqua. Wierus. lib. 6. cap. 7. fol. 685. et de Lamiis. cap. 20. Godelman. 3. cap. 5. Kornman. in templo naturae, fil. 109. et de Miracul. vivorum. f. 263. ac 273. etc. Lindenbrog. in Glossario, Codicill. antiquar. iunct. verbo, aqua fervens. Rod. Goclenius Iunior. in Phys. fol. 202. Binsfeld. d. malefic. fol. 287. Camerar. 2. meditation. histor. cap. 18. Fauchet. des antiquit. 10. cap. 8.
Del- rio. 4. cap. 4. Pasquier. 4. c. 2. Candens item ferrum, das glsi end eysen tragen/Cuvarruv. 4. variar. cap. 23. Goulard. des histoir. admirabl. tom. 3. fol. 620. Logothetae. in Chronic. Const ant. iunctae notae f. 90. Lehman. 5. cap. 14. Meibom. ad Witikind. fol. 75. Aut transitus per ignem, Miraeus, orig. Monasier. 2. cap. 5. ad sin.
SI quâ in re elucet dignitas, si qua praestantia aut utilitas: certe in Iegibus, [Note: Cicero pro Cluentio.] quibus hodie utimur, scriptis, et iure praesertim Romano, ea praefulget maxima. Leges quippe vinculum illud dignitatis sunt, qua fruimur in republ. Iura fundamentum exsistunt libertatis, fonsque verae aequitatis. [Note: Idr. de Orat.] Haec verum iustum que laborem praemiis arque splendore decorant: vitia vero et fraudes hominum damnis, ignominiis, vinculis, verberibus, [Note: Id pro Cluent.] exiliis, morte mulctant. Horum auctoritate nutuque domit as decemur habere libidines, coercere omnes cupiditates, nostra tueri, abalienis mentes, oculos, manus abstinere. In his mens, et animus, et consilium, et sententia civitatis posita est unice. Tanto auctoritatis pondere, tanta tutilitatis ubertate, nos leges iuraque beant affatim. Qua de re multa dici possent, nisi iam ante, complura ab aliis ea de re dicta invenirentur, quae sine taedio hîc repeti nequeunt.
Ceterum cum de eiusmodi disseere commodum visum suerit argumento, quo studii Iuridici laus enitesceret et gloria: ideo collationem iuris tamcivillis quam Canonici, cum veteribus Fristionum, Francorum, Saxonum, Longobardorum, Siculorum, Suevorum, Alamannorum, Salicorum, Ripuariorum, Burgundionum, aliarumque nationum legibus moribusque instituere nunc volui, quo sciremus, quantâ iustâ aequitate et prudentiâ, cumprimis vero pietate eius nostrum praestet illo iure Germanico vetusto, moribusque olim frequentatis.
Verum cum id per omnes iuris partes praestare prohibeat ingenii mei tenuitas, unum atque alterum ritum circa probationes maxime usurpatum, examinabo. Idque ne indifferenter et promiscue, sed ordine fiat, de probatione prius per ignem seu ferrum candens, per oleum deinde, seu aquam ferventem, et denique per frigidam paucis edisseram.
[Note: Primum membrum de FERRO CANDENTE.] Et principio quidem circa iudicium ferri candentis, haec fere a veteribus fuêre observata, ut quotiescumque criminis quis alicuius insimularetur, et vel levis saltem delicti illius suspicio incidisset, reus statim ferri candentis iudicium subire, et vel massam ferream summe ab [Note: c. Delicti. ext. de purg. vulg. Selden in Iano Anglorum, l. 2. fol. 112. et seqq. Covarruv. 4. var. resol. c. pen. Hotom. de FF. c. 44.] igni calentem, uno atque altero ut plurimum passibus incedens, manu ferre, vel nudis pedum plantis ignitos premere cogeretur vomeres. Quod ipsum quando illaesis sustinebat manibus pedibuque, iudicio arbitrorum absolvebatur: si qua vero exinde reo contingebat adustio, civilis protinus infligebatur poena.
Cuius purgationis ut passim ab historicis inicitur mentio; ita ex in finitis id, quod apud Sophoclem in Antigone de Creonte Rege refertur, breviter nunc recensere lubet exemplum. Hinc cum publico decreto mortisque poenâ in dictâ, corpus Polynicis sepeliri prohibuisset, et Antigone clam fratrem sepulchro tradidisset; custodes Regii semetipsos graviter invicem acriterque incusare caeperunt, quod culpa unius foret, non omnium, custodiâ per noctis partes cuilibet distributâ. Cumque ea de re inquirerent quam possent dilig entissime, tandem Regi Creonti nuntium miserunt, qui praeter alia et haec ad factum ipsorum excusandum protulit.
Nemo deprehensus est, nosque latuit;
Sumus vero parati et candens ferrum manibus tollere,
Et per ignem serpere, Deosque iurare,
Nec fecisse nos, nec fuisse conscios
Eius, qui hac de re consilium habuerit, nec eius, qui eam fecerit.
Antiquitatis hoc exemplum est, quam ad probationis huius usum frequentem demonstrandum ulterius ideo non advocabo; quod prioribus adhuc saeculis idem hic sese purgandi modus non tantum Saxonibus, Livonis et Anglis, sed Francis etiam et Longobardis fuerit usitatissimus. [Note: Selden. d. l. Zvuinger. in theatr. vit. hum. vol. 3. lib. 4. fol. 362.] Et Francis quidem,saeculo post Christum octavo, in more sollenniter erat positum, ut secundum leges ipsorum, antequam reus no vem ignitos nudis plantis calcaret vomeres, illud prius his consecraretur verbis: Deus iudex iustus, qui auctor es pacis et iudicas aequit atem, te suppliciter rogamus, ut hoc ferrum ordinatum ad iustam examinationem cuiuslibet dubietatu faciendam, benedicere et sanctificare digneris:
ita ut si innocens (de praenominata causa, unde purgatio quaerenda est) hoc ig nitum in manus acceperit, illaesus appoareat; et si culpabilis atque reus, iuflissima sit ad hoc virtus tua, in eo cum vireute declarando, quatenus iustitiae non dominetur iniquitas, subdatur falsitas aequitati, per Dominum nosirum, etc. Atque haec tantum abfuit ut impia iudicarentur, ut sanctissimi Pontifices, Principes Christianissimi, viri atque feminae [Note: Posyd. Verg. lib. 8 histor. Angl] sacratae istas purgandi ceremonias usu parint. Citetur ex Anglia testis hancin rem locuples matrona illa castissima Emma Eduardi Angliae Regis mater. Haec beneficio huius purgationis mire innocentiam suam prodidisse Deum, altâ clamitabit voce. Cum enim violatae pudicitiae criminis cum Advino Vintoniensi Episcopo falso esset insimulata, ac propterea etiam in custodiam tradita, haec, maerore quamvis laesae perperam famae pene esset excruciata: castitatis tamen fiduciâ freta, ultro se Regi obtulit ad servatae continentiae, per ignem, secundum regionis morem faciendum periculum. Quibus cum Rex nihil plane moveretur, sed matri diem diceret, quo ingens aliquod subiret supplicium, mulier nihilo minus sceler is nullius conscia, sed forti animo super ignitos vomeresnudis incedens pedibus, neutiquam laesa evasit, pudicitiaeque decus per ignem et ferrum candens ita Regi probavit, ut mirâ eam postea pietate coleret observaretque. Producatur, si [Note: Goclen. in Orat. de Sagis, adiecta processui crimin. advers. Sagas Otth. Melandr. f. 131. Zvuing. d L. Crantz. lib. Crantz. lib. 4. Saxon. c. 26.] lubet, Othonis III. uxor Maria de Arragonia. Hanc medio huius probationis, dignissimas flagitiis suis seseluisse poenas numquam inficiabitur. Cum enim femina esset plane impudica, virorumque apprehentissima, iuvenem secum muhebri circumduxit habitu, quo utebatur pro cubiculario, cumque eo congrediebatur quottidie. Quod cum innotuisset Imperatori, iuvenis multis praesentibus vestibus est spoliatus, inventusque profemina masculus, vivus deinde combustus est. Sed et Imperatrix, cum saepius viros peteret quam peteretur, amore suo exstincto, cum ab Imperatore veniam mer visset, in Italia circa Mutinam Comitem quendam elegantis formae et virum optimum, caepit deperire, multisque blanditiis conata est eum in sui amorem pellicere: cui cum assentire nollet, falsis delationibus ab ea apud Imperatorem accusatus; poenâ tandem capitis damnatus est. Uxor vero Comitis, conscia sibi innocentiae mariti sui, caput eius abscissum deosculatur, et [Note: Crantzius d. l. addit, laepro cruore profluxisse, quando gladio a carnifice fuit peroussus.] secumablatum diligenter recondit. Deinde ad Imperatorem in tribunali sedentem properans, magno clamore et eiulatu petit causam suam recte cognosci, et legum auctoritate defendi. Sciscitanti itaque Imperatori, a quonam laesa eslet: Tu, inquit, O Imperator es, a quo sum laesa, simulque in medium proiciens mariti sui caput; hunc maritum meum exclamat, contra ius fasque capite mulctasti; et statim
[Note: Lipsius, Monit. pol. fol. 132.] candens ferrum illaesis apprehendens manibus, mariti sui innocentiam cum stupore omnium, qui aderant, comprobavit. Ibi Imperator, detectâ rei veritate, graviter commotus, viduam multis muneribus et castris [Note: Zuinger. d. I.] donavit, suam vero uxorem flammis addixit. Res, credat quispiam, non unius horae, non unius diei, omnia eorum, qui hoc medio, vel innocentes praesentibus erepti sunt suppliciis, vel nocentes condgnas hocipso probandi modo sceleribus suis dederunt poenas, enarrare exempla. Stat enim et invitat in atrio, Richarda Augusta Caroli III. uxor, quae ferro candente adulterii crimen diluit. Stat Martianus Imperator Augustissimus, qui cum ad Sanctum aliquando Simeonem, habitum indutus idiotae, religionis causâ venisset: mire ibidem ob factum quoddam obstupuit, quod duobus accidit Episcopis de religione inter se contendentibus, orthodoxo uno, Arriano altero. Arrianus quidem Dialecticus erat, orthodoxus vero pius et fidelis Proposuit is eam conditionem, ut relictis verborum concertationibus, rogum ignis ingrederentur; et sic ostenderent, utra sententia magis pia esset. Cum autem Arrianus conditionem eam accipere detrectaret, ipse orthodoxus ignem ingressus, e rogo disseruit, illaesusque servatus est. Stat Petrus Albanensis Episcopus; qui illaesus per pyram ardentem transiens, Simoniae reum comprobavit Petrum Florentinum Episcopum. Stat Briccius Turonensis Episcopus, qui prunas candentes vestimenti laciniâ exceptas, sine noxa per urbem tulit, seque hoc ipso a falso stupri crimine lib eravit. Stat Petrus Massiliensis presbyter, qui falsae religionis falso accusatus, per coacervatorum late lignorum struem ardentem, mediosque ignes illae sus evasit, innocentiamque eo ipso suam defendit. Stat Pachymerius, et se adolescente nonnullos laminam ferream candentem sustulisse, itaque innocentiam suam omnibus probâsse, expressis attestatur verbis. Stat Poppa Episcopus Slesuicnesis, qui, Danorum proceribus, in convivio quodam, Deorum suorum miracula extollentibus, Christum vero deridentibus; fidem suam et veritatem Christianam, hoc ipso medio confirmavit mirifice. Ab Haraldo enim Rege custodiae traditus, postero die eiusdem iussu candens ferrum illaesis gestavit manibus, eoque Danorum ad Christianismum convertit plurimos. Sed res, ut dixi, non unius diei omnia haec prolixius contemplari. Facere tamen non possm, quin duo adhuc notatu dignissima hîc breviter recenseam exempla. Primum esto de Kunigunda Henrici II. Imperatoris uxore. Haec Imperatori de adulterio suspecta, iudicium hoc vomerum candentium ultro elegit: Domine, inquiens, creator caeli et terrae, qui probas renes et corda, iudica iudicium meum et eripeme. Te testem et iudicem hodie invoco, quod neque hunc
[Note: Zuinger. d. I. Crantzius vero lib. 4. Saxoniae, c. 32. ferrum ab ea igintum, illaesis portatum ait manibus: lib. 4. c. 5. Metropol. sex vomeres ignitos calcasse tradit.] Henricum praesentem, neque quem virum alium carnali consuetudine cognoverim. His dictis stupentibus et lacrimantibus plurimis, candentes vomeres nudis et illaesis per quindecim passus calcavit pedibus. Quod factum duobus hisce comprehensum est versibus:
Iudicio vomeris Cunegundis virgo probatur;
Coetus at hoc procerum mirans, ipsam veneratur.
Alterum vero esto, quod in oppido Wittenburgo aliquando ferunt contigisse. Incendium aedium furtim procuratum imponebatur in eo oppido innocenti. Ille quam sancte iurans, eius se culpae non esse affinem, purgationem afferebat vulgarem de ignito ferro: quam iuribus [Note: Crantzius lib. 8. Vandal. c. 31. in fin et ex eo Hotom. c. 44. de FF. nec non Gondelm. tr. de Mag. et venef. lib. 3. c. 5. et n. 19.] interdictam aut ignoravêre, aut contempsêre, qui iudicio praeerant laici. Ferrum ergo ignitum ille deportat itinere non parvo: tum manibus excutiens, nihil laesionis praeferebat. Evanuit ferrum ex oculis mirantium omnium. Annus pene totus intercesserat, cum alius iam silicibus viam straturus in oppido publicam, in arena loci manum vertit, et invento ferro adhuc ignescente dextram adurit. Mirati qui astitere, rem referunt loci praefecto. Illimox incidit suspicio, illum esse hominem criminis reum, quod innoxio imponebatur: mox iubef ad quaestionem abripi. Confitetur crimen, et ultimo supplicio, fractis rota [Note: Lindenb. in Glossar. suo verb. Aquae ferventis iudicium. Goncil. Rhemens. c. 11. p. 19. Isaac. Pontan. lib. 6. Orig. Francic. f. 518.] cruribus, interimitur. Ita divino iudicio est proditus noxius. Gallis etiam ritum hunc probandi per ignem olim fuisse usitatissimum, consuetudo ipsorum et communis loquendi formula, quâ dicunt: Se purger pareau, et par ignise, probat manifestissime. Unde quidam alicubi: Haec si quisquam vestrum aliter esse putet, meque indignum, cui credatur; credat igni, ferventiaquae, candenti ferro, faciant fidem tormenta, quibus non sufficiunt mea verba.
Tot tamque memorabilibus virorum feminarumque exemplis, quibus innocentia oppressa, in lucem protracta, malitia triumphans, tandem ad orcum detrusa conspicitur; scriptae quoque praedictorum [Note: Spec. Saxon. lib. 1. art. 39. Lindenbr. et Pontan. dd. 11.] populorum accedunt leges. Sic enim lex Saxonum:
Ex tribus hisce criminis alicuius accusaeti unum eligant; vel ferrum candens manibus portent, vel in aquam bullienem brachium ad cubitum usque mittant, aut ab incursu in area, contra certantem se defendant. Cui Francorum Longobardorumque fere respondent placita:
[Note: Liudenb. in Legib. Longobard. lib. 1. tit. 10. §. 3] Si quis de liberatate sua interpellatus fuerit, timens ne in servitium cadat, et aliquem de propinquis, per quem in servitium casurus esset, occiderit; hoc est, patrem vel matrem, patruum vel avunculum, vel quamlibet huiusmodi propinquit atis personam ipse qui hoc perpetraverit, moriatur: agnatio eius et consanguinitas in servitutem cadat. Et si neg averit se ipsum occidisse, per novem vomeres ignitos iudicio Domini examinandus accedat.
[Note: lib 1. c. 26. Hotom. et Godelm. dd. II.] Idemque disponit lex illa militaris apud Radevicum: Si servus aeliquis culpatus, non in furto fuer it deprehensus, sequenti die expurgabit se iudicio igniti ferri: ve' dominus iuramentum pro eo praestabit.
Eiusmodi veterum consuetudines legesque, usu et observatione abunde comprobatas, si unius alteriusque exempli eventum spectemus, quis impias pronuntiaret: Verum si animam, si spiritum atque medullam, adeoque ipsam legis essentiam ac rationem, paulo altius consideraverimus; tum demum, quot parasangis leges nostrae civiles has post se relinquant, luce meridianâ apparebit clarius. Nam ut vere et miraculos haec omnia facta non inficiamur; ita ex iis ius sumi debere, specialesque ea de re condi leges, nullo modo, nulla unquam defendi posse tatione [Note: I 3. 4. 5. et 6. de Legib.] videtur. Iura quippe constitui oportet, in his, quae ut plurimum; non etiam quae ex inopinato, et forteuno aliquo accidunt casu. Leges etiam ed ea potius apari debent, quae frequenter, quam quaeraro eveniunt. Quae enim semelaut bis existunt, merito praetereunt legis latores. Et quam quaeso absonum, quam dictu impium esset, quia flamma tribus illis viris iustissimis, in fornace Babylonica, Deo operationem illius inhibente, pepercit; propterea tot beatissimos Martyres, in quibus exurendis vim ignis exseruit omnem, nocentes proclamare, generalemque inde ferre legem, ut quicumque ab igni vel ferro candente adurerentur, illi ut improbi flagitionsique condemnarentur. Quî enim fieri aliter potest, inquit [Note: Proverb. 6. v. 27.] sapienter admodum Rex sapientissimus, quam ut gestans in sinu ignem, adurat vestem, aut inprimens vestigia carbonibus, laedat pedes? [Note: Epistol 91. Lindenb. in Glossar. suo, sub verb Aquae ferventis iudic. Pontan d. lib. 6. Orig. Franc. f. 518. et seq. c. dilecti extr de purgat. vulg V. etiam inf p. 14. in fin. eadem hac de re rescriptum Stephani V. Pontificis.] Ut proinde non minus iuste quam prudenter Ivo Carnotensis: Vulgarem, dicat, legem ac nulla Canonica sanctione fultam, ferventis scilicet seu frigidae aquae, ignitique ferri contactum, aut cuiuslibet popularis inventionis, (quiafabricante haec omnino facta sunt invidi â) nec ipsum exhibere, ne aliquo modo te volumus postulare; imo Apostolica auctoritate prohibemus firmissime Quibus motus Honorius III. Pontifex, ut, cum gravem admodum Christiani in Livonia noviter tunc baptizati, ad ipsum deferrent querelam; quod fratres Templariorum, aliique quitemporalem in eos exercebant potestatem, si quando de aliquo crimine infamarentur, ferri candentis iudicium subire compellerent: expressis hisce, purgandi illo sese ritu, utopte in quo Deus tentari videretur, ipsis inter dixerit verbis, mandaritque serio, ut ab huiusmodi conversorum gravamine, in posterum omnino desisterent. Necest quod propter dictum loquendi morem, Gallis olim consuetum, probandi hunc ritum apud ipsos in usu vigoreque aliquo remansisse existimemus; cum statim post Carolum, Ludovici nimirum Imperatoris saeculo, Agabardus Lugdunensis Episcopus, tractatu quodam sententiis S. S.
Scripturae refertissimo, Contra damnabilem opinionem (ita habet libri titulus) put antium divini iudicii veritatem, igni, vel aquis, vel conflictu armorum [Note: Pontan. d. l. f. 519.] patefieri, editio, eundem improbare impugnareque caeperit acerrime.
Prolixitatis non iniuriâ accusari possem, si pluribus aequitatem, prudentiam, pietatem nostrarum legum civilium, prae iure illo vetusto, moribusque olim frequentatis, qui nullâ tali vel iustitiä. vel probabili [Note: Seldem in Iano Angl. lib. 2. f. 112.] iuris fundamento, sed folo miraculo divino temere admodum nitebantur, demonstrare satagerem: praesertim cum in aliis antiquorum legibus circa probationes usitatis, idem appareat manfestius.
Nam ut praedicto modo prisci in liberis ut plurimum, sic aquae oleive [Note: II. Membrum, de Aqua FERVENTE.] ferventis iudicio, in servilis plerumque conditionis hominibus utebantur, Eaque de re complures passim, cum apud Longobardos, tum in capitulis etiam et legibus, tam Ecclesiasticis, quam civilibus Caroli Magni et Ludovici Pii Imperatorum exstant constitutiones: quibus si quiscriminis alicuius insimulabatur, et vel furtum aliquod gravius fecisse, homicidium perpetrafse dolosum, veneno veneficioque e medio hominum aliquem sustulisse, vel simile aliquod flagitium commisisse dicebatur; statim ad iudicium hoc aquae oleive ferventis condemnabatur. Quo si manus eius fuisset exusta, condignas scelere suo subibatpoenas: sin minus, iudicio Magistratur absolvebatur. Ipsissima vero legum illarum, prout a probatis fideque dignis referuntur auctoribus, vel ideo hîc breviter ascribere lubet verba; ut ex ipso legum tenore nobis de iniquitate earum edoctis clarius tato, et in aprico quasi posito iuris civilis patescat aequitas. Ad hunc ergo Imperator Ludovicus orditur modum:
[Note: Lindenbr. in Legibus Longob. lib. 1. tit. 9. §. 29.] Si quis ex levi causa homines in Ecclesia interfecerit, de vita sua componat: si vero fortis rixati fuerint, et unus post alterum fugerit in Ecclesiam, et ibi se defendendo eum interfecerit; si huius facti testes non habuerit, cum duodecim iuratoribus legitimis per Sacramentum affirmet, quod sedefendendo eum interfecerit, et pro hoc DC. solidos ad partem ipsius Ecclesiae, quam polluit, componat, et insuper bannum nostrum. Is vero qui interfectus est, absque compositione iaceat: ac deinde interfector secundum Caenonum iudicium congruum, facinois quod admisit, paenitentiam accipiat. Si proprius servus hoc admiserit, iudicio aequae ferventis examinetur; utrum hoc sponte, an se defendendo fecisset. Et si manus eius exusta fuerit, interficiatur: si vero non fuerit, public â paenitenti â mulctetur. Si forte ipse auctor commotae inter eosrixae, fuerit inventus; tunc dominus eius, iuxta quod Widrig Ideius fuerit ad Ecclesiam persolvat: aut si voluerit; ipsum servum Ecclesiaetradat. Idemque iisdem pene verbis, Longobardis suis
[Note: Idem Lindenbr. in Ilbus Longobard. lib. 1. tit. 9. §. 35. et in cap. Car. M. et Lud. Pii, lib. 4. tit. 13. Id. d. lib. tit. 9. §. 39.] Lotharius et Germanis Carolus Magnus, nec non Ludovicus Pius Imperato res, inculcant praecipiuntque sedulo: quibus repetendis ne animum lectoris benevolum offendam, paucis ea, quae de probando per hoc aquae ferventis medium, veneficio furtoque, praenominatis Longobardis Henricus, et Germanis Carolus Magnus; ut et Ludovicus Pius sacratis tissimi constituerunt Principes, subiungam Sic autem ille: Quicumque veneficio, seu quolibet modo furtivae mortis ali quem peremerit, aut consentiens fuerit, mortis sententiam incurrat, omniumque suarum rerum mobilium et immobilium facultatem amittat: ita tamen ut pretium decem librarum auri, pro legitimo Widrigild, propinquis parentibus perempti praemium detur; reliqua rursus medietas eius propinquis veniat, alter a autem medietas ad fiscum accedat. Si quis vero praedicti criminis, aut de facto, aut de consensu acousatus, negare voluerit; aut per duellum, si liber est: si veroservus, per iudicium serventis aquae defendat, aut in similem sententiam [Note: Id. in cap. Car. M. et Lud. P. lib. 4. append. 2. §. 33.] incurr at. Hi vero: si quis, inquiunt, Saxo hominem comprehenderit absque furto, aut absque saâ propriâ aliquâre, dicens avod illi sit damum factum, et hoc cont endere voluerit in iudicio, aut in campo, aut ad crucem licentiam habeat. Si vero hoc noluerit, cum suis iur atoribus ipse liber homo se idoniare faciat. Et si servum cuiuslibet absque aliquaa comprobatione comprehenderit; ipse servus, aut ad aquam ferventem, aut ad illkd iudicium se idoniare [Note: Hincmarus contra Hincmar. Laudun. Lindenbr. in Glossar. suo, verb aquae ferv. iud. Id. in legib. Frisionum, tir. 3. §. 4.] faciat. Unde quidam: Praefati homines, quia non liberae conditionis sunt, aut cum aqua frigida, aut calida inde ad iudicium Dei exirent. Ut ut autem probandi hunce ritum in servis tantum adhibuisse Longobardos quibusdam largiamur: Frisiones tamen promiscue eundem usurpasse, hae ipsae eorum loquuntur leges:
Si servus furti reus esse dicatur, dominus eius in vestimento suo Sacramentum pro illo perficiat: Aut si res grandis erit, in reliquiis iuret, aut servum ad iudicium Dei in aqua ferventi examinet. Quod si servus in iudicio probatus apparuerit, vel confessus fuerit, quanti res, quae ablata fuerit, aestimabitur, tantum dominus pro servo componat et servus vapulet; nisi dominus eius quatuor solidis corium eius redimere voluerit.
[Note: §. 5.] Si quis in furto deprehensus fuerit, et ab ipso, qui eum deprehendit, furti arguatur, et negaverit, iuret uter que solus, et ad examinationem ferventis aquae iudicio Dei probandus accedat. Si ille qui fur esse dicitur, fuerit confictus, componat Weregildum suum ad partem Regis, et manum sexaginta solidis redimat, et in simplo furti compositionem exsolvat.
[Note: §. 6.] Si vero is, qui alium furem interpellavit, falso eum calumniatus est
et in iudicio ferventis aquae fuerit convictus, 60. solidis manum suaemredimat. Hactenus quidem de furti probatione.
[Note: Tit. 14. §. 3.] Is vero qui compositionem homicidii quaerit, in reliquiis sanctorum iurer, se non alium hac de re inter pellaturum, msi eos, que ei ipsius homicidit suspecti sint: et tunc unum vel duos, vel etiam tres aut quatuor, vel quotlibet fuerint, qui eum qui ocisus est; vulner averunt, de homicidio interpellet. Sed quamvis viginti aut triginta fuerint, non tamen amplius quam septem interpellandi sunt, et unusquisque eorum, qui inter pellatus est, sua duodecim â manu iuret, et se post Sacr amentum iudicio Dei examenaneum, ferventi aqua innocentem ostendat. Qui primus iuravit, primus ad iudicium exeat, et sic per ordinem: Qui in iudicip probatus inventus fverti, composi ionem homicidii persolvat, et ad partem Reg bu Weregtidum suum. Ceteri coniuratores, sicut superius de periuris dictum est.
[Note: Selden in Iano Angl lib. 2. f 112.] Usu autem iudicia illa aquae et ignis (sive Ordinalia, ut quidam vocant) fuisse frequentissima, passimque cum apud praedictos populos, Longobardos, Frisiones, aliosque, tum apud Anglos etiam et Burgundiones usurpata et crebra sententiae illus Wasserortheil/apud'auctores iniecta arguere videtur mentio, et exempla quoque idem comprobant suffieientissime. In promptu statim est illud Iohannis Senis Nobilis. qui [Note: Selden d. I. f. 114.] sub Henrico II. Anglorum Rege, cum imputatâ fratris Comitis de Ferrariis caede, aqueo hoc se non ex pediret iudicio, poenas dedit patibuli. [Note: Zuinger. in. thcatr iut. hum vol. 3. lib. 4. f. 363. B.] Occurrit Gangolphi Burgundionis uxor, quae adulterio co~inaculata, cum probare vellet, innoxiam se esse, demersa in aquam manu adiuravit, ne eam sine prodigii specie, si culpam ferret, inde posset levare. Quae imprecatio haud fuit irrita. Nam cum ex aqua manum attolleret, desiccatam extraxit, non aliter, quam si in mediis eam tenuisset ignibus. Itaque ob prodigium hoc, a viro etiam postea fuit separata.
Legitima cuiquam propter datas flagitiis poenas condignas videri possent haec media; nec vel propterea probationes hasce reiciendas, [Note: Pontan. lib. 6. Orig. Fr. f. 19. Seld. c. l. f 115.] quod ab ipsius Iudaeis viri quidam doctissimi primam harum repetant originem. Nam et apud Israelitas adulterae coarguendae, certus quidam Mosi divinitus traditus erat modus. Maritus uxorem ad sacrdotem ducebat [Note: Numer. 5. v. 11. Zuing d. f. 363. A.] simul et libamentum, decimam partem ephi farinae hordeaceae, cui neque oleum neque tus indebatur. Id Sacerdos libabat, et ante dominum ponebat, quamque sacram in vase fictili sumens, pulverem e solo tabernaculi aquae miscebat. Mulierem coram ara sistebat, eique libamentum in manus tradebat, et ipse aquam amaram diram (quam redargutionis vocant) in manu habens, iuramento mulierem astringebat, in haec verba: Si nemo tecum concubuit, et stupro non deliquisti in virum tuum, illaesa esto
ab hac aqua amara dira. Sin autem in virum tuum commisisti, stupra taque es, et tecum rem habuit vir alius quam tuus, Iova exemplum in te statuat dirarum, et periurii apud tuos, femur tibi decutiendo, et ventrem distendendo: veniatque haec dira aqua in viscera ad ventrem distendendum, et femur decutiendum. Mulier respondebat: Amen, Amen. Tunc sacerdos has diras in Scheda scribebat et aquâ amarâ delebat, eqmque aquam amaram diram mulieri bibendam dabat, sumpto prius de manu mulieris libamento, quod ad aram libabat, et aram sufsiebat. Aqua epotâ si adultera esset, periurii poenas leubat, ventre distento, et femore decusso: sin extra noxam, illaesa manebat, et prolem gignebat. Iidem fere ritus, preces ac sollennia etiam circa aquam calidam a Francis, quae a. udaeis circa aquam hanc amaram diram, fuêre adhibita; iisdemque propemodum, quibus ferrum candens, etiam [Note: Gondelm. d. tr de Magis et Venef. lib. 3. c. 5. mihi f. 38. n. 20.] aquam iidem ferventem consecrarunt verbis: DEUS iudex iustus, fortu et partie s, qui auctor es et amator iustitiae, qui iudicas aequitatem: iudica Domine quod iustum est, quiarecta tuaiudicra sunt, qui respicis super terram, et faris eam tremere. Tu Domine omnipotens, qui per adventum filii sui Domininostri lesu Ch isti mundum salvasti, et per eius passionem genus hum anum redemisti, tu hanc aquam ferventem sanctifica; qui tres pueros Sadiach, Mesach et Abednego, iussione Regis Babylonis missos in caminum gnis, servasti. Tu clementiss me praesta, ut si quis innocens in hand aquam ferventem manum mittat, sicut tres pueros supra dictos de camino ignis eripuisti, et Susannam de falso criminel berasti; ita Domine manum illius salvam et illaesam perducas. At si quis culpabilu, vel incrassante diabolo cor induratum, praesumpserir manum mittere, tua iustissima ptetas hoc declarare dignetur, ut in eius corpore, tuaevirtute manifestetur, et anima illius per paenitent am salv: tur.
Verum ut demus id ultro, non aliunde scilicet quam a Iudaeis hunc ipsum delicta probandi modum fluxisse; non tamen propterea lex illa, ut pote ceremonialis, sequenti, et nostro etiam nunc recte aptabitur tempoti. Quis enim nescit, populum illum Iudaicum speciale hac de ab ipso Deo habuisse mandatum. politiae illi Mosaicae, ubi supremus in rep. Princep. et Iudex ipse exstitit Iehova, magis accommodatum quam praesenti nostrae rei publ. formae statuique, ubi leges illae forenses plane sunt sublatae: nec ita immediate amplius in causis dubiis decernit Deus, quam antiquitus in populo Israelitico? Ut proinde mutata illa repipubl. [Note: Dn. Besoldustr de iurisdict Imper Rom, in pr.] facie, ubi temporis vetustas, longaque dies, ut aliam vitam. alios mores, ita alias quoque postulat leges; illas usurpare velle leges, magis naturae ipsique contrarium sit rationi. quam si quis vel Iudaicum, vel etiam reip. Rom. statum, nostro applicare conetur saeculo. Sicut et
illud largiamur, aquam hanc ferventem, non nisi devotissimis, consecratam fuisse precibus: tractu tamen temporis, mores et consuetudines eiusmodi [Note: Camerar. cent. 2 horar. sucis. c. 18. f 70. in fin.] in detestandam plane apud Christianos degenerarunt superstitionem, eumque divini nominis abusum, ut sine speciali aliquo hac de re mandato, veri sanctique Dei nomen quibusvis suis co~iurationibus adhibere, idque oleo, aquae, ferrove, veluti efficax, curiositate humanâ alligare non erubuerint.
Quod prudenter animadvertens Stephanus V. Pontifex Rom. Lamberto Moguntino Episcopo, a quo consultus antea fuerat de infantibus, qui in uno cum parentibus lecto dormientes, mortui reperiuntur; utrum ferro candente, aut aquâ fervente, seu alio quolibet examine parentes [Note: c. consuluisti. 2. q. 4. Ottho Meland. d. tr. de crim. advers. sag. process. f 62. Lindenbr. in Gloss, suo sub. verb. aquae ferv. iud. in fin. Vide etiam supr. f. 8. sanctionem Ivonis Carnotensis.] se purgare deberent, sese eos non oppressisse, in haec rescribit verba: Ferri candentis, vel aquae ferventis examinatione confessionem extorqueri a quolibet, sacri non censuerunt canones; et quod sanctorum patrum documento sancitum non est supersitios â adiventione non est praesumendum. Spontaneâ enim confessione et testium approbatione publicata delicta, babito prae oculis Deitimere, nostro regimini iu dicare sunt commissa: Occulta vero et in cognita illi sunt relinquenda, qui solus novit corda siliorum hominum.
Duos hactenus veterum circa probationes frequentatos lustravimus modos, barbaros satis, iniquos et inhumanos; eo tamen adhuc nomine vel maxime prae hoctertio, quem iam vobis spectandum in theatrum producemus, excusandos, quod tempore partim, partim prudentiâ aequissimorum quorundam Imperatorum Pontificumque [Note: III. Membrum, de AQUA FRIGIDA.] sublati, in desuetudinemabierint: consuerudo vero per aquam frigidam sese purgandi, non solum nondum in totum sit abrogata, sed nostro etiam adhuc tempore, quo lux Evangelii clarissimos in quoscumque mundi angulos spragit radios, sub praetextu alicuius rationis vel aequitatis, rigorose pertinacissimeque a nonnullis defendatur, iudiciis in quibusdam approbetur, et secundum eam rei ad torturam suppliciumque rapiantur. Eo enim, proh dolor, pravis, quibusdam in locis, deventum estmoribus, et maxime in criminali ad versus Sagas processu, [Note: Ottho Meland. in d. tr. crim. advers. sag. process. in specie facti, et resol. quaest. 4.] in quo tamen cautius erat agendum; ut si persona aliqua de venificio diffametur, vel alias suspecta sit, tum accedente unius saltem lamiae testimonio, comprehendatur, ac in publica coniciatur vincula. Sed etsi non fuerit diffamata, sed tantum ab aliis veneficis semel atque iterum socia criminis nominata, itidem in carcerem detruditur. Interin. Magistratus de confessione voluntariâ ab ea eliciendâ, amicam primum et placidam suscipit tractationem, quâ si nihil proficiat, et neque ex inquisitione apud alios de delicto factâ, utrum nocentes, an vero innocentes isti sint homines, plene constet; ac propterea nec ad condemnationem, nec ad absolutionem devenire possit, purgationem hanc
aquae frigidae, tamquam inter condemnationem et absolutionem intermediam, ad manus sumit. Et initio quidem sagas e vinculis exemptas, curruique impositas, per carnificem extra portam, ad profluentem aquam devehi iubet. Ibi decussatim eae, sinistrâ manu dexteri pedis pollici, et rursum dexterâ manu sinistri pedis pollici alligatis, in aquas coniciu ntur supinae, ut faciem ventremque habeant caelum versus spectantem, et dorso suo aquae superficiei incubent. Quae si tum submergantur, [Note: Ampl Dn. Praec. Bocer. in tract. suo de quoaest. et tort. reor. c. 3. n. 101.] ut innocentes absolvuntur; si vero non subsidant, sed anseris aut anatis more aquis supernatent, eodem adhuc die de gravissimis eculei cr uciatibus ipsis subiciendis agitur. Ac tum quidem comminatione gravis quaestionis factâ, si non confiteantur, duriter torquentur, tantisper dum vel pactum sese tantum cum Satana iniisse, vel incantationibus praeterea suis hominibus pecudibusve damnum intulisse, confiteantur. Post unum atque alterum diem, istam si confesfionem in iudicio repetant, in eaque persistant; ad incendii supplicium damnantur, sicque e medio hominum tolluntur.
Hic criminalis est adversus sortilegii suspectas personas processus: quem eo prolixius a capite ad calcem recensere nunc lubuit, ut cuivis vel per transennam saltem in spicienti appareat, quam levibus vel nullis plane delicti illius horrendi prae exsistentibus indiciis, ad hanc aquae frigidae probationem, indeque ad torturam, tandemque etiam ad supplicium, quibusdam in locis prosiliat Magistratus.
Ex quibus hactenus dictis, quamvis plures moveri possint quaestiones: An nimirum iudex in eiusmodi causis criminalibus, si quae antea non diffamata, ab aliis autem sagis semel atque iterum socia criminis nominata sit; vel si quidem eiusmodi sceleris insimulata, unius saltem veneficae id comprobet testimonium, a carcere statim incipiendo, iuste prudenterque agat? Eiusmodi, inquam, quaestiones, quamvis plures moveri possint; iis tamen omnibus omissis, quid de purgatione hac sagarum per aquam frigidam sit sentiendum, utrum ea sit legitimum iurique conveniens probandi remedium; vel saltem verisimile aliquod huius criminis indicium, nec ne? paucis nunc dispiciemus.
[Note: Consult. Dn. Bocer. d. l.] Antequam vero id aggrediamur, breviter rationes eorum, qui irrationabilem prorsusque damnandum hunc probandi modum adhuc approbant, perpendamus.
Experientiam ipsam attestari aiunt, innatantes in aquis feminas, de maleficio suo post interrogatas, ex propria confessione deprehensas fuisse magas. Quin et compertum esse, sagas eiusmodi colligatis artubus in aquam proiectas, non potuisse mergi, nisi admotâ vi caput in aquam deprimeretur: proindeque strigem eam esse, quae aquae imposita emergat, non mergatur.
Sed Confessionem per torturam vel metum illius cruciatus extortam, experientiam veritatemque criminis et probationis illius inducere, [Note: c. quam sit, in pr. tit. de Elect. in 6. Ulp. in l. 1. § quaestione. 23. ff. de quaestion. Alb. Gent. ad l. 7. inpr. C. de Malef.] ipsi plane repugnat rationi. Quis emim nescit, experientiam esse rei alicuius certum et indubium argumentum, ut quae efficax rerum dicicitur magistra: quaestionem contra tormentosam, rem sragilem et periculosam, quae veritatem fallit saepissime; dum multi eâ sunt impatientiâ, ut quidvis potius mentiri, quam pati tormenta velint, morique potius eligant falsum fatendo, quam inficiando dolere.
Valeant ergo ii perpetuo, qui tam lubrcio fundamento, solidi firmique quid superstruere conantur; nec temere ita in posterum affirment, lamias nisi admotâ vi caput in aquam inferatur, mer gi non posse. Quam enim a veritate hoc sit alienum, vel unicum illud satis probat exemplum, quod celebris ille ICtus Godelmannus suis se vidisse [Note: Tr. de mag. et venef. lib. 3. c. 5. n. ult.] refert oculis. Nam cum anno. 1988. ex Borussia in Livoniam proficisceretur, in itinere a nobili quodam praedivite in arcem invitatus, cum eodem illuc contendit. Hic cum veneficam sequente die, propter enormia delicta, quae arte sua magica diabolic aque com miserat, iam ad ignem condem nasset, quae sivit; num illam quoque prius in aquam, more solito coniecisset, ut exploraret utrum rea esset: Eo negante, monuit ut id tentaret. (Voluit enim earatione inquirere; num ea exploratio per aquam frigidam vera esset, nec ne?) Sed quam primum venefica a carnifice in aquam gelidam colligatis artubus fuit proiecta, imum statim petiit fundum. Is ipse postea nobilis praedicto scripsit ICto, se cum sex veneficis captivis idem tentasse at omnes fuisse submersas; inque fine literarum haec addit: Iam demum se firmiter credere, signum illud falsum, diabolicum et furiosum esse, et Magistratum incautum saepius posse decipere. Ex quibus luce meridianâ clarius patet, quod quemadmodum in aquam submersio non semper innocentem; ita nec superaquam natatus, nocentem semper declaret, etiamsi torturae cruciatibus extorta accedat confessio.
Eiudiciis ergo forisque omnibus modum hunc probandi iniquissimum, ineptissimumque exterminate Magistratus, quicumque beatas cupitis resp. ad ultimos eum relegate Indos, Iudices; quicumque nec nocentem absolvere, nec innocentem condemnare, sed suum cuique ius aequâ tribuere lance cogitatis. Quâ in re nec quicquam vos moveat inverteratus, quem nobis hîc obiciunt, multarum gentium ac civitatum usus, et contraria, qua etiam ius abrogatur consuetudo; cui [Note: Videconstit. erim prooem. in fin.] nec ipse Carolus V. Imperator, in constitutione quadam Imperii, quidquam contra Electorum, Principum et Statuum Imperii privilegia, detractum diminutumve se velle, expressâ protestationis formulâ
[Note: l. 39. ff. de Legib.] testatum reliquit. Quis enim nescit, consuetudines, per quas iura abrogantur, debere eese rationabiles? Quod enim non ratione introductum, sed [Note: c. mal cum 2 seqq. dist 8 Ottho Meand. d. tr. crim. adv. sag. process. resol. quaest. 4. in fin. Bocer. d. I. f. (mihi) 261.] errore primum, deinde consuetudine obtentum est, in aliis similibus obtinet: et consuetudo, quae ratione caret, frustra allegatur: imo tamquam beluina ferocia et perniciosa corruptelae, detestanda fugiendaque est. De tali autem bonâ ratione introductâ et aequitati consentaneâ consuetu dine, in dicta Imperii constitutione exaudiendum Imperatorem Carolum V. vel ipsa illius verba: Wolhergebrachte/rechtmässige/vnd billiche Gebräuche / arguunt luculentissime.
Quod cum ipsi quodammodo animadvertant, hasque suas rationes (si tamen ita appellandae) leviores multo deprehendant, quam ut vel veritatem huius explorationis, vel ullam vim probandi naturalem in aqua frigida probent: eo tamen adhuc omnes ingenii nervos intendunt, ut causam aliquam excogitent; cur (ut ipsi putant) personae eiusrnodi, quae abiurato Deo et pietate, Diabolo manifestâ stipulatione sese dediderunt, ut ab eo per certa media scire facereve doceantur, quae naturae vires excedunt, emergant, aliae subsidant; eamque levitati potissimum corporis ipsarum ascribunt.
Verum quamvis lamiae eiusmodi, quam primum foedus cum diabolo sanxerunt, exutâ imagine Dei creatoris pulcherrimâ, induant larvam Cacodoemonis monstrosissimam: depositis praestantissimis, quibus exornatae erant, virtutibus, turpissimis omnium scelerum deformentur sordibus; abiectâ denique divinae gloriae luce, squalidis Diabolicae a)postas1i/as2 in volvantur obscurenturque tenebris, non tamen ipsarum proptereâ corpus Spiritus ille invadit impurus, illudque naturâ grave, reddit ita leve, ut in aquae superficie natet, nec unquam mergatur, sed animum tantum corrumpit, eumque a Deo avertit.
[Note: Vide plurib. argumenta hoc. ridine refutantena Bocer. d. I. f. (mihi) 258. et seqq.] Nam quod aiunt, striges, quamprimum foedus illud cum diabolo ineunt, ab ipsoque rebaptizantur, exuere veri hominis proprietatem et conditionem, amittere internam et substantialem hominis formam; novamque assumere priori multo leviorem speciem, cuius partem ipse constituat daemon: talia similiaque cuivis primo etiam inspi cienti, a veritate apparent remotissima. Quis enim aliquando ita exstitit absurdus, qui veneficas etiam post ictum cum diabolo foedus, corpus et animam rationalem, res sc. ipsam hominis constituentes substantiam, retinere, unquam negare fuerit ausus? etiamsi quodammodo, vel in totum etiam, qualitates mutet priores. Ut enim frigus et calor in aqua, non tollit eiusdem humanitatem: ita nec hominis vel pietas vel impietas, corporis tollit gravitatem.
Quod vero sagae brevissimo temporis spatio, unâ nocte
innumera peragrant milliaria: id non ipsarum levitati, sed daemonis tribuendum potestati; qui non tantum veneficas, sed et cum illis homines alios Magiae prorsus ignaros, ad magorum conventus, tantâ ducere exportareque solet velocitate.
[Note: Iac. Britan. Rex, in Daemonolog. sua, lib. 3. c. 6. f. (mihi) 189.] Quemadmodum autem causa emersionis in sortilegiis eiusmodi, non corporis ipsorum recte tribuitur levitati ita nec ad sacri baptismi eade referenda contemptum. Haec enim contumelia in Deum, cuius foedus violatur, non vero in creaturam inanimatam redundat. Imo si hoc verum; [Note: V. dissert. polit. de iure Princip th. 54. liter. A quae prima est in iure publico Francof.] tum non in omnem aquam illa redundaret, sed in sacramentalem solam. Ut proinde ridiculi illi, qui fluminibus et aquis iustam hac in parte succensendi tribuunt causam, quasi illae in sinum ideo suum recipere dedignarentur sagas, quod aquâ sacri baptismatis tam turiter sint abusae.
Verum regerat hîc quispiam si lamiae eiusmodi, corpore aliis hominibus non sunt leviores: si etiam causa emersionis, non naturali alicui inter veneficas et aquam ascribenda odio; cum tamen compertum sit, multas ad eum modum constrictas personas in aquis supernatasse, easdemque sortilegii possea deprehensas fuisse reas; quam huic emersioni assignabis rationem? Id nunc exponam breviter. Et quidem cum naturâ ita sit comparatum, ut omnia gravia solidae substantiae tendant deorsum, inde fieri omnino puto, quod sagae aeque ac homines alii, quamprimum in aquam coniciuntur, subsidant, rectâque imum petant fundum. Quod vero eaedem etiam nonnumquam emergant, id plane crediderim diaboli fieri potestate; qui ita lamias, quibus omnem [Note: Dn. D. Bocer d. tract. de quaest. et tort. c. 3. n. 101. f. (mihi) 257. infin d. diss. pol. d. l.] operam ad salvandum addixit, in superficie sustinet aquarum, non eo quidem fine, ut reas ipse eas declaret: cum numquam delectetur iustitia, et potius innocentiam ipsarum probaret in conspectu hominum. (Mallet enim talem, si in culpa sit, innocentem, et sic in profundum descenderet, quam ut per iustitiam haec sibi praeda eriperetur) sed ut in tali opere, dum fortassis unam perdit animam, quae ad Deum per paenitentiam revertitur, spectatores huic rei fidem adhibentes, in superstitione retineat. Innocentes vero, qui castra illius minime sequuntur, quod non eâdem facilitate artifex ille fraudulentus et subdolus in altum possit sublevare, cumque iisdem ludum perinde exercere suum, etiamsi voluntas illius ad hoc sit promptissima: eius rei quam quis daret causam aliam, quam limitatam restrictionremque in hos, quam in mancipia sua potestatem? quae a solius Dei dependet nutu, sine cuius consensu permissuque, vix est, ut hostis ille humani generis infensissimus, cuiquam piorum nocere, eorumve famae, corpori aut bonis ullum afferre possit incommodum.
Fuco nunc itaque illo, quo probatio haec per srigidam colorabatur,
et ut legitimum iurique conveniens remedium defende batur, remoto; altius paulo purgatio nem hanc consi deremus, ubi primo statim aspectu, non tantum nullâ probaili eam niti vel ratione, vel aequitate, sed insuper omni iuri, divino humanoque, eoque tum Canonico, tum civilie diamertro repugnare, deprehendemus.
[Note: Damhoud. pr crim. c. 43.] Quae enim exploratio superstitiosa, quae impia et idololatrica, si non haec ipsa talis? Haec illa est, quae tyrannico animo, diabolicoque instinctu inventa atque excogitata, ad divini numinis, potentiaeque ipsius tentationem vergit unice. Haec est probatio illa certa, quâ tot absolvendi condemnantur, tot condemnandi absolvuntur. Ut proince illi, qui huic rei effectum probationis inesse existimant, fidemque adhibent superstitioni: eo ipso et in Deum, quem tentant; et in proximum, quem dictâ ratione laedunt; et in se ipsos etiam peccent gravissime. [Note: d. diss.pol. supra. alleg. loc.] Deum enim scire occulta desiderant per modum, nec a natura, nec iure permissum, Diabolus accurrit, manusque porrigit adiutrices, ipsique ita ex pacto implicite cum daemone habito procedentes, in laqueum illius incidunt miserrime.
Iuri etiam Canonico inventiones has Diaboli contrariari, non tantum exinde, quod Canonistae, quando purgationes suas distribuunt in [Note: Gondelm. tr. de Magis et Venef. l 3. c 5. n. 4.] Canonicas; i. e. Pontificum decretis approbatas, et vulgares, sive a vulgo contra leges divinas et humanas, ex mera superstitione instinctu Satanae introductas; has vulgarium insigniant appellitentque nomine: sed ex aliis etiam iuris Canonici textibus manifestissimis, idem arguat [Note: c ex tuarum 8. de Purgat. Canon.] quisquam rectissime: Sic enim Lucius III. Pontifex Rom. cuidam consulenti rescribit Episcopo: Ex tuarum int elleximus continentia literarum, quod cum presbyt erum (quia infamabatur de homici dio) a sacerdotali officio suspendisses; praedecessoris tui liter as tulit in medium, quibus apparuit, eum iudicio aquae frigidae suam innocentiam purgavisse, et Episcopum suu eum literis absolvisse. Quia vero PEREGRINA IUDICIA sunt inhibita, purgationem, quam praestitit, sufficere non putantes: mandamus, quat enus si ac cusat ores idonei non apparuerint, ut cum septima aut quinta manu sui ordinis (sicut expedire cognoveris) per purg ationem Canonicam innocentiam suam ostendat, sibi iniungas. Quam cum praest iterit, suspensionem sine difficultate relaxes, et eum testimonii boni virum annuntians, ab infamia homicidii, nullius contradictione vel appellatione obstante, absolvas. Quod si etiam Honorius III. ferri candentis; Stephanus V. aquae ferventis iudicia sustulerunt, quod in illis Deus tentari videretur, quid prohiberet, quo minus propter eandem ratione, etiam has explorationes sublatas esse diceremus: praesertim cum nobis hac in parte summa tituli, de Purgatione vulgari, in Decretalibus Gregorii,
[Note: lib. 5. tit. 35.] * expressis hisce suffragetur verbis: Duella et aliae purgationes vulgaeres prohibitae sunt, quia pereas multoties condemnatur absolvendus, et Deustentari videtur.
Iuris nostri civilis si nunc primum introeamus sacrarium, ibique diligentius aliquanto Imperatorum excutiamus constitutiones, ICtorum hac de re ponderemus sententias et opiniones: proh, Deum immortalem, quanta tum ex prava hac probandi consuetudine emerget iniquitas, quale omnibus iudiciis detegetur monstrum. Prodibit hîc initio Princeps ille sacratissimus Fridericus I. cum sua constitutione, quae in veteribus Siculorum legibus, hisce concepta exstat verbis: [Note: † Linden. lib. 2. Const. Sicul. tit 31. Paribiles) i. e. manifestariae, et per quas veritas patebat Horom. de FF. c. 44. in pr. Callice: Loys apparoissents. Cuiac. ad tit. 1. §. si autem controversin l 1 FF. f. 807. A.] Leges, quae a quibusdam simplicibus sunt dictae Paribiles, quae nec rerum naturam respiciunt, nec veritatem attendunt, nos qui veram legum scientiam perscrut amur, et errores anostris iudiciis separamus; praesentis nostri nominis sanctionis edicto in perpetuum inhibentes, omnibus regni nostri iudicibus, ut nullus ipsas leges paribiles, quae absconsae a veritate deberent potius nuncupari, aliquibus fidelibus nostris indicet: sed communibus probationibus sint contenti, tam antiquis legibus, quam nostris consi it utionibus introductis. Eorum etenim sensum nontam corrigendum duximus, quam videndum, qui naturalem candentis ferri calorem tepescere, imo (quod est stultius) frigescere, nullâ iustâ causâ superveniente, confidunt: aut qui reum criminis constitutum, ob conscientiam laesam tantum, asserunt ab aquae elemento non recipi, quem submergi potius aeris competentis retentio non permittit. Huic suae constitutioni, ubi superstitiosas hasce probationes adhuc dum hodie observari, Sibyllinisque [Note: Linden in addit. Ludov. Imper. add 4. tit. 80. Per missos intelligit Imperator commissarios, aut Iegatos, Gl. in e. 1. de immun. eccl. dicit esse vulgare Italicum. Godelm. d. l. n. 22.] vat icinationibus, aut Apollinis oraculis veriora credi, Imperator laudatissimus intuebitur, manifestam sieri fraudem, iniuriamque etiam sibi exinde inferri gravissimam, altâ clamitabit voce. Hunc excipiet Ludovicus Imper. suamque etiam constitutionem, quâ consuetudinem hanc detestandam expresse reiecerat, mandaveratque serio, ut examen illud frigidae a missis omnibus interdiceretur, ne ulterius fieret, tam somnuleter negligi conqueretur, dolebitque propterea vehementissime.
Hos sequentur ICti celeberrimi, facultates in Academiis Germaniae iuridicae omnes, quae uno concludentore; in criminalibus causis non sufficere obscuras eiusmodi, vidinatorias, superstitiosas, imo (ut verius dicam) nullas, sed luce inibi meridianâ clariores requiri probationes.
Quibus omnibus si quis iungere etiam nunc velit Theologos, Politicos, [Note: Ottho. Meland. d. tr. srim. adv.] Medicos, Philosophosque doctissimos; qui omnes unanimiter furiosum hoc explotationis genus reiciunt, et superstitiosum illud
[Note: sag. proc, in refol. quaest. 4. fin. Gondelm. d. l. n. 29.] appellant inventum, a Satana et credulis eius auditoribus invectum, ludibrium diaboli, tragoediae periculosae et scandalosae initium, quis non ipsa veritate convictus, idem hoc cum illis affirmet, concedatque libentissime?
[Note: lib. 4. Daemonoman. c. 4. in fin. Dn. D. Bocer d. tract. f. 256.] Sapiens ergo iudex, ut Principis politicorum Bodini utar verbis, ad consequendam verit atem omnes pr aesumptiones comporaturus est modo ne id faciat, quod multi iudices in Germania solent. Hienim aut magos alios conquirunt, ut per eos ad saltum cribri resciscant, an reus sortes exerceat: aut puerulis templum adeuntibus, novos calceos axungi â suillâ perunctos curant indui; ut Magae inde nequean tegredi, nisi eis visum fuerit, qui pingues calceos ferunt: aut ambos pedes sagae et manus colligantes eam imponunt aquae leniter, eamque si saga fuerit, in fundo merginon posse putant. Hac enim viâ diabolus iudicia, quoe sancta oportet servati, commutat in scholam magiae.
Cum igitur illegitimum plane hoc aquae frigidae sit iudicium, per [Note: d. dissert polit. de iure Princip. tli. 54. lit. A. Dn. D. Bocer. d. l. f. 255.] torturam quoque subsecuta confessio, nullius erit momenti Imo etiamsi perseveret in ea confessione saga, et aliarum eiusdem criminis consortium testimonits fuerit rea delata; nihil haec ipsi praeiudicant, cum nullum delicti illius legitimum praecesserit indicium. Ad torturam enim quod sufficiat, tale esse debet, quod iudex suo humano et naturali apprehendere possit iudicio, et ex eo mentis suae sagacitate verifimiliter colligere, illum ipsum criminis auctorem esse, de quo agitur. Qua in re idem mecum statuere video, lumen illud iuris nostri Cuiacium, quando, Praesumptiones, ait, naturae convenire oportet, et quae naturae [Note: ad l. 48. ff. de adquir. poss. in suo Papin. f. (mihi) 451. lit. D. et E.] non congrunt, prorsus reici debent. Quae vero adest naturalis ratio, quae vel probabiliter saltem ostendat, magum esse eum, qui aquae impositus supinus non mergitur? certe nulla. Utproinde, quemadmodum ipsum hoc iudicium omni iuri, rationi, veritati et aequitati contrarium: ita quoque nullum ad torturam sufficiens producat indicium, ne eo quidem casu, quando iam ante sufficientia ad torturam [Note: Rickius in defens. aquae frig. c. 1. n. 35.] praecedunt indicia. Nam quod aiunt; iudicem, qui ad magiae crimen examinandum diiudicandumque considet, posse in supplementum plenioris et legitimae probationis, aquae purgationem sine conscientiae laesione adhibere, ut ita in sententia magis sua confirmetur, deque veneficii delicto certior reddatur, iddubio haud caret maximo. Quid enim ad eiusmodi media illicita et extraordinaria, quae non nisi summâ cum superstitione, Deique accersimus tentatione, recurrere necesse est, quando licitae, legitimae et ordinariae probandi adsunt viae, indiciaque iam ante ad torturam sufficientia. Certiorem ut reddat haec exploratio iudicem, tantum abest, ut potius dubium anxiumque. Si
enim iamante signa perpetrati facinoris adsunt manifesta, et magistratus ulterius aquae frigidae rem illam committat iudicio, reusque subsidat; hic iudex de crimine antea certus, inter sacrum quasi et saxum constitutus, lupumque tenens auribus, haesitat ambigitque, reusne absolvendus an condemnandus? Sin emergat accusatus, nec tum quidem mais quam antea confirmatur, cum patrem mendacii Diabolum hîc consuluerit, istiusque imploraverit auxilium; qui aeque probos, ac improbos, permittente Deo, in altum sublevare, eosque quocumque locorum, brevi aliquo temporis transferre potest spatio.
Rectissimê ergo prudentissimeque ii agunt iudices, qui plane supersitiosas eiusmodi, e foris curiisque reiciunt purgationes, maluntque absolvere de crimine plene non convictum, quam hac ratione comdemnare innocentem.
Sed hactenus satis de ritu probandi delicta per aquam frigidam. Erat ex quorundam opinione, praeter hunc et alius, libros legitimos a spuriis, per eandem aquam frigidam, dignoscendi modus. De quo Iulianus [Note: Philippus Cluverius lib. 1. Germ. antiq. c. 21. f. (mihi) 184. et seq.] Caesar in epistola ad Maximum, his verbis: Certe Celtis in iuriam nullam facit Rhenus; qui spurios infant eis undis abripit, tam quam im puri lecti vindex. Quos autem ex puro semine ortos agnovit, hos in summa aqua suspendit, matrisque trementis manibus reddit; et quasi verum incorruptumque casti et laudabilis coniugii testimonium, servato infante persolvit. Cui et alii subscribunt auctores, ut Nazianzenus hoc versu:
*keltoi) men kri)nous1i genon *rh/noio r(ee/trois2.
Celtae quidem explorant prolem Rheni fluentis.
Et Epigramma quoddam Graecum, ita Latine redditum:
Animosi Celtae, flumine zelum habente Rheno
Natos explorant: et non prius sunt parentes,
Quam viderint puerum ablutum flumine venerando.
Statim enim ubi matris lubrice excidens per sinum
Infans primum profundit lacrimas, illum at tollens,
Ipse scuto imposuit novum puerum; neque curat.
Nondum enim genitoris fert animum, antequam intuetur
Iudic atum fluentis lectum reprehendentis fluvii.
Illavero a partu dolores post dolores habens
Mater; quamvis etiam pueri verum novit patrem,
Excipit trepidans, quidnam machinetur instabilis unda.
Cum quo consentit illud Claudiani:
Inde truces flavo comitantur vertice Galli;
Quos Rhodanus velox, Araris quos tardior ambit;
Et quos nascenteis explorat gurgite Rhenus;
Quoque rigat retro pernicior unda Garumnae.
Sic Nonnus: (ubi vid. Falkenburgium)
Rhenus Iberus (Goropius, Enferer / Germanicum substituit) contra infantes armatur: sed ut iudex;
Et occultum partum discernens generationis,
Occidit peregrinas proleis.
Idem alibi:
Barbaras legeis ferentem iudico beatam terram Celtarum:
Ubi recens natorum infantium purum partum docens
Rhenus, incerti iudex partus,
Sanguinis ignoti adulterinum genus novit arguere.
Ad eundem fere modum Theolophylactus quodam loco: Celticus quoque amnis inter genuinum et spurium, interque virtutem ac improbitatem verissimus est iudex. Et Eustathius in Dionysium Alexandrinum: Hic autem Celticus est Rhenus, qui dicitur fetus spurios a legitimis discernere. Nam legitimos sustinet; spurios vero in aquae fundum submergit.
Tot tamque gravissimi hac de re cum testentur auctores, omni merito carere dubio videbatur, praedictis Celtis sive Gallis, et universis Rheni ripae accolis, modum hunc filios legitimos a spuriis discernendi, [Note: Cluverius d. l f 183-184. et 2. seqq.] fuisse usitatissimum. Verum ut ex aliis fide dignissimis facile largimur auctoribus, praedictos populos infantes primum editos, et ab utero adhuc calentes, ad flumen detuhsse, ibique ceuferrum candens, frigidis eos immersisse undis: ita propterea id factum: ut flumen sobolem legitimam ab illegitima distingueret, et non potius ut de naturae vigore periculum facerent, simulque corpora infantum roberarent; vix est ut nobis persuadeamus. Et quamvis quidem Iulianus, a quo tamquam primoavetore, reliquos id habuisse omnes, qui lecta magis quam comperta prodiderunt, dubitandum non est, id ipsum affirmet: ipsum tamen, licet in Gallia, et apud ipsam Rheni ripam egerit, hanc explorandae genuinae prolis causam coniecisse magis, quam comperisse, nec experiundo, sed fando tantum id accepisse, ipse in libro de rebus a Constantino gestis, disertis hisce testatur verbis: Gallis quoque aiunt flumen contingere prolis in coruptum iudicem, quem non flectunt, neque matres lamentantes, uti peccatum occultet; neque patres, uxoribus ac progeniei iudicium metuentes. Verax autem est ac minime fallax. Quod vero Epigramma ait, scuto eos prolem impositam flumini commisisse;
quod de ablutione et induratione corporis intelligi minime potest, id poetis condonandum, qui veris etiam rebus, falsa nonnumquam immiscent affinguntque:
Quidlibet audendi his semper fuit aequa potestas;
canit Lyricus, Poeta et ipse haud vulgaris.
Sed concedemus, veteres hac ratione spurios ab aliis dignovisse, quae quaeso ratio est, quae veritatem huius probationis arguat; curque unda magis illos quam hos absorbeat, magisque hos quam illos in summa aqua sustineat. Ut, proinde si dicamus, morem consuetudinemque hanc, apud Celtas Gallosque aliquando viguisse, irrationabilem eam ipsa coarguat veritas. Valeant ergo superstitio sae eiusmodi probationes, nec animos mentesque vere Christianorum, ullo unquam contaminent tempore.
AD duo praecipue capita, Iurisprudentiae munia referri posse videntur: quorum unum praesupponit Legum iustarum, et Rei publicae accommodatarum memorem cognitionem; alterum vero Legum earundem [Note: E leg. Lehman. lib. 5. G. 59,] explicationem et facto variis circumstantiis variato, aequam ac harmonicam profitetur applicationem. Utroque sane nomine Iurisprudentia necessaria est, utroque utilis maxume, et omni ideoque laude dignissima exsistit. Patescit legum necessitas ex eo, quod saeculis fere cunctis, iure certo Imperia gubernata fuerunt: quod Deus ipse, in suâ Politicâ, voluerit extare Leges sollicite satis scriptas; ad easque iudicia alligârit. Quodque idem in Rep. Ecclesiastica canonem esse voluit, S.S. scilicet scripturam. Bellarmin. 1. d. verbo Dei. c. ad fin.
Quin et gentes efferae atque immansuetae, quaeque quas leges deceat habere, ignorârunt; eas tamen habendas esse, cognoverunt,
[Note: Caspar Schifordegker, lib. 1. tract. ult. quaest. 1. a princ.] magisque voluerunt malis, quam nullis legibus uti: unde Persarum, Aegyptiorum, et ipsorum pariter Graecorum atque Romanorum, impiae, absurdae, et ri diculae etiam leges, passim adnotatae inveniuntur.
2. Ac licet populos olim, sine Legibus ullis, solo Principis arbitrio gubernari solitos fuisse, referat Iustinus, lib. 1. histor. Attamen exinde aliud nil concludi potest, quam in infantia illâ mundi, salutare, et necessarium hocce medium, quosdam latuisse: et res publicas tum temporis absque eo consistere potuisse; quia singuli Reges, singulis civitatibus imperitârunt; fere ut patresfamiliâs domesticis suis. Mox etiam unanimigentium consensu, legibus latis, iureque certo, uti coeptum fuit. argument. l. 2. in princip. ff. deorig. Iur. Quodque Iosephus, et alii item, Legum originem non ita faciunt antiquam; hocque ex eo probare annituntur, quod vocabulum *no/mos (quo Lex a Graecis denotatur) [Note: Ioh. Selden, in Iano Anglor lib. 1. fol. m. 16.] apud Orpheum, Musaeum, et quoque ipsum Homerum, hautreperitur: id certe erratum magnum est. Etenim Themistas legimus in Hesiodo, siodo, atque etiam Homero; et utrisque nota fuit Eunomia DEA, ab eodem themate quo *no/mos: dubiumque perimit omne; quod scribit in Hymno ad tellurem matrem Homerus;
*autoi\ d) eu)nomi/h|s1i po/lin kata\kalliginai=ka
*koirane/ous1).
Ipsi autem bonis legibus, per urbem habentem pulchras mulieres Dominantur.
[Note: Polydor. Vergil. de Inventor. rerum libr. 2 cap. 1.] Nec solum vulgo Cereri adscribitur inventio Legum: vel Ovidio teste, lib. 1. Metamorph.
Prima dedit Leges, Cereris sunt omnia munus.
Indeque ea, Legiferae cognomine a Vergilio lib. 4. A Eneid. insignitur. Sed et omni exceptione maior, Magnus Plato, scriptum reliquit; Talum (cui unâ cum Rhadamanto Iovis filio, administratio Creticae rei publicae, a Minoe Rege, commissa fuit) ter quotannis per insulam universam, secundum Leges aeri insculptas, iudicia exercuisse. Quod sane diu ante aetatem Homeri factum fuit.
2. Neque porro Iustinianus tantum, alicubi diserte scribit, longe rectius, multoque utilius esse; si lites non hominum voluntate, sed legitimâ auctoritate dirimantur. Verum et omnium pariter Philosophorum, Politicorum, atque etiam Iureconsultorum scitu nobilius, melius, certiusque habetur, Ius scriptum, Iure non scripto, seu moribus introducto; Cornel. Benincas. ad tit. extr. de Constitut. quaest. 2. et 3. et adhuc magis, illâ nescio quâ imaginariâ aequitate: multoque commodius reputatur, poenarum sanctiones, Legibus scriptis, quam nudo Iudicis arbitrio teneri; praestareque videtur, ab optimâ Lege,
quam regiâ manu, ab optimo licet Principe, res publicas administrari. Utut dissentiat prudentissimus Thomas Morus; et eidem patriâ, non ingenio compar, Ioh. Casus: Sphaer. civitat. lib. 3. cap. 11. Quorum argumenta opetose refutant Ioh. Gerhard. locor. Theolog. tom. 6. tit. d. Magistrat. n. 215. et seq. Bellarminus d. Laicu. c. 10. Claudius de Carnin. in oppugnat. Turris Babel. part. 1. cap. 5. Ernest. Cothman. ad tit. [Note: Vid Chri, stoph. Lehman, lib. 5. Chron. c. 59] C. d. Legib. numer. 179. etc. Henricus Scotanus, disp. ex Cod. lib. 1. thes. 12. et seqq. Herman. Kirchner. disput. Polit. 19. thes. ult. Hoenonius, disp. Polit. 1. thes. 10. in fundament. Andr. Gerhard. disp. ad Inst. 1. th. 1. Aegid. Strauchius, q. Ethicar. cent. 2. dec. 5. in proem. et q. 1. Lex equidem sine Magistratu, in republicâ consistere nequit; nec tamen Magistratus esse debet sine Lege. Expedit Legem Magistratui praeesse partim ut normam, secundum quam Imperium suum conformare queat; partim ut frenum, quo affectus ipsius coerceantur. Magistratus vicissim Legi praeesse debet, partim ut principium essiciens, partim ut custos et exsecutor qui Legem ex arte aequi prudenter interpretetur, eiusque in specialibus casibus quibusdam, congruenter suppleat defecuts. Normâ opus habet Architectus; lineâ is indiget et libellâ, ad quas respiciat in aedificii exstructione: normae officium in republicâ sustinent Leges, communi Civitatis consensu definitae. l. 1. ibi. communis rei publicae sponsio ff. d. Legibus. Omnia sunt incerta, quando a iure discessum [Note: Ego in Tempio Iustit. num. 4.] est; ub Ciceroait, lib. 9. epist. famil. ad Paetum. Leges ideo salubriter, necessarioque inventae sunt, quae cum omnibus unâ eâdemque voceloquerentur; quod idem scribit 2. Officior De unâ eâdemquere, optimi etiam, non idem; et unus, idemque de eodem, non omni tempore eadem sentit. Lex ergo declaratio est voluntatis, ut subditi regulam habeant certam, secundum quam vivant. Haec sane si desit, nulli exploratum esse potest, quid suum sit, quod alienum; nil est quod aequabile, unum, et idem omnibus esse queat. Nil pernitiosum magis, magisque subditis grave est, quam dubio incertove iure uti: Iusque finitum esse potest, et debet. l. 2. ff. d. Iur. et facti Ignorant. Imperium Regum, quod arbitrarium est, necessario etiam, vatium et turbulentum erit: Lex autem est mens sine cupiditate.
[Note: Mantuan. 1. Silvar.] Dissipat omne bonum, sine Lege licentia Regum,
Ut Boreas frendes glacialis et hordea grando.
Hocque intuitu Opil. Marinus statuit omnia rescripta veterum Principum tollere; ut iure (cu legibus generalibus) ut rescriptis (ex Principum plcito originem habentibus) ageretur. Capitol. 5. tr. t. Quaeso quotusquisque invenitur, qui Iustitiam veram et germanam, in animo suo sitam, ac velut ex praeviâ quâdam meditatione, ita
[Note: Plato de Legib. 9.] reconditam habet; ut aut pecuniâ non corrumpatur, aut amicis non gratificetur, aut etiam inimicos non ulciscatur, aut alienam potentiam non reformidet, aut quoque affectibus inscius non abripiatur? Ut ita ius dicere rite, iudiciaque libere exercere, nisi ex regulâ iuris scripti, vix quispiam possit, vel ausit; aut si possit, velit. De solo Moyse scriptum reliquit Iosephus, lib. 4. anti quit. ad fin. eum semper affectus ita in potestate habuisse, ut omnino illis caere videretur; et nomina tantum eorum, ex his quae in aliis hominibus conspiceret, cognita haberet. Pariter inde etiam scriptae Leges si obser ventur in controversiis dirimendis sontibusque puniendis; id Iudices tutos, munitosque praestat, adversus sugillationes, et querelas, omniumque calumnias omnes. Et tandem, facilius multo reperiri queunt pauci sapientes, a quibus Leges condantur recte; quam Iudices sive Magistratus multi, prudentiâ, probitateque sufficienti dotati, ad imperandum ex arbitrio Legibus haut informato. Accuratiori et maturâ magis deliberatione, Leges condi possunt; quam in singularibus factis (ubi subito Iudicium ferendum, ubi non semper omnia occurrunt) cuncta quae necessaria sunt, excogitari queunt. Nempe in his qui Leges condunt, levius periculum est, minor suspicio affectus pravi; cum quippe statuant generatim, et pro tempore futuro: in casu e contra particulari, concernente personas notas et praesentes, sinitra quaedam affectio, facillime excitari potest. Sit itaque in republicâ omni, certa et inflexibilis Lex, imitans rationem providentiae Divinae.
4. Apage Principum liberrima in omnibus arbitrata: ominosa est ratio gubernandi, ubi Magnates suo ex sensu, sua per resoripta, sua [Note: Tyrannus est, qui civibus imperat ex propria sententiâ. Boccalini. cent. 3. ragguagl. 19.] per placita et decreta, disponere cuncta; imo potius omnia turbare: ab solutam potestatem (quae salvâ conscientiâ, tantum in casu summae vel necessitatis, vel aequitatis usurpari potest, ego in tr. d. Maiest. in genere. c. 8. n. 12. etc.) ubique praetendere, et semper ingeminare solent; eoque Babylonis confusionem satagunt latius propagare. Urgent equidem Aulici adulatores (quibus Iuris Legumque nomen exosum [Note: Livius. l. 2.] est) ut Principesquae velint, posse videantur. ego d. loc. Et sic Tarquinio expulso, adulescentes aliquot Romani conqueruntur; Regem hominem esse, a quo impetres; esse gratiae locum, esse beneficio, et irasci et ignoscere posse, inter aicum et inimicum discrimen nosse. Leges vero rem surdam, et inexorabilem esse, salubriorem, melioremque inopi quam potenti; nihil laxamenti nec veniae habere, si modum excesseris; periculosum esse in tot humanis erroribus, sola innocentiâ vivere. Verum ad eiusmodi adulatorum voces, aures rectae rationis obturatas habebat, eoque no mine, merito a Capitolino laudatur Imperator
[Note: Marcell. Lyclama, lib. 7. Membranar. Eclog. 12. fol. 181. Ego, in tr. d. Appellat. cap. 1. n. 9.] Macrinus, qui in iure non incallidus fuit, statuitque omnia rescripta veterum Principum tollere: ut iure, non rescriptis ageretur. Ius nempe, Iustitiâ rigidâ passim procedit, et inexorabile est; Rescripta autem facillime pretio, precibus, callidisque machinationibus aliis impetrari queunt. Vicissim, impia et tyrannica sententia Caligulae fuit, de quo fertur; eum de Iureconsultis (quasi scientiae eorum omnem usum aboliturum) saepe iactavisse, se effecturum, ne quid respondere possent praeter eum. Sueton. in vita. cap. 34. ubi Casaubon. hoc est, priusquam ad decisionem uniuscuiusque facti, rescriptum suum impetrâssent; eumque quasi quoddam oraculum divinum consulissent. Ast quid inde mali fuerit subsequutum, Tacitus memorat, lib. 11. Annal. a princ. ubi ita scribit: Cuncta Legum et Magistratuum munia in se trahens Princeps, materiam patefecerat praedandi. Quod quid siet, non sane opus est, ut explicetur iis, quibus lis vel negotium fuit in aulis. Ad talemque miseriam Provinciae redig untur, quorum Principes conquerisolent; suis se Iureconsultis in republicâ tamquam mutam personam esse, ac velut in alienâ tutelâ constitutos, ad aliorum praescriptum decernere cogi. Hancque confusionem moliri videntur in Germaniâ. Aulico-Politici non nulli, Imperium qui Romanum in plures monarchias discerpere moliuntur, et cuilibet Statui assignant plane liberam potestatem, in sua ditione; maiorem multo quam habet Imperator in universum.
5. Porro autem non sufficit Leges esse latas, sed necessarium est et alterum Iurisprudentiae nostrae munus; Interpretatio nempe Legum, ex boni et aequi arte, et quâ carere nequimus, disputatio fori. Hîcque certe prudentia summa, probitas et religio summa, rerumque variarum [Note: Ich. Garsias Gallecus tr. d. Expens et meliorat. cap. 1. num. 27. etc.] cognitio exacta requiri videntur. Non etenim aequitas in omni gen ere causarum arripienda; non Leges subvertendae, non rei publicae instituta temere sub specie aequitatis conculcanda sunt: quin imo aequitas captiose arrepta, pestilentissimum virus, et viro de re ac vitâ civium agenti dira lues est. Pessime uteris aequitate, nisi vel ea sit scripta, vel nisi eam deducas a Iure aequo, alibiscripto. Nulla aequitas est, quantumvis naturalis, quae non reperiatur vel particulariter scripta, vel generaliter admissa, vel ex iure alicubi scripto opportune deducta. Captiosa aequitas, virus pernitio sum est, ac nisi ab hâc sibi caverint Iudices cordati, nil vel certum vel perpetuum erit in iure; et confusio maior est futura, quam si republica legibus omnibus esset destituta: quibuslibet nempe detorquentibus causarum statum, ad imaginariam, temerariamque aequitatem; aut, ut rectius dicam, maniferstam iniquitatem. Hancque Iudicum iniuriam, ut effugerent Allobroges, Regno
Galliae addicti, a Rege Francisco I. supplices postulârunt, ne Iudicibus et Senatui apud ipsos creato, liceret ex aequo et bono iudicare: innuentes scilicet haud obscure, cupere eos; ne cui Iudici fas siet, Iuris auctoritatem, vimque legum constituendarum, temere evertere, sub specie aequitatis: quâ se occultare queunt depravati affectus. Ut et vulgo dici solet; in quaestionibus de aequo et bono, pernitiosos contingere errores. Ac ita arte Iuri pariter scriptâ, certâ perpetuâque, in ipsâ itidem Legum explicatione, atque adplicatione, opus esse, facile constare potest. Interim detestor Leguleitatem, et manibus ambabus amplector aequitatem Sulpitianam. Cuiusadmirabilem, incredibilem, ac paene divinam in legibus interpretandis, et ex aequitatis norma explicandis, scientiam; passim Cicero comendat, ac ex eo repetiit Ioh. Brantius, in elog. Ciceron. fol. 115.
QUae in legibus ferendis sint observanda, satis edocet Laurentius Grimalius, tractat. de Optim. Senatore. fol. m. 198. Quidque requiratur ad legem iustam, monet Bellarmin. lib. 4. de Pontif. c. 15. ac etiam de legibus late Dn. Iohann. Gerhardi, loc. de Magistrat. num. 215. et seqq. Meisner. tractat. de legib. sing. et Generosus Steno Bielke. disput at. de legib. quam Praeside Dn. D. Thom â Lansio hîc egregie in illustri Collegio defendit. Lehman. 5. cap. 60. Piccolomin. in Philosoph. meral. grad. 10. cap. 23. Reinkingk. lib. 2. class. 2. per tot. Legs autem eo loqui debent sermonis genere, ut ab omnibus intelligantur: ambagibus circumcisis, indicantes liquide, quid iubeant fieri, vel vetent. Apage obscuras et ambiguas illas leges. Leges, quae Eridis pomum in Rem publicam proiciunt; quibus occasio datur, ut forenses Cerberi, locutulei furfures, pecuniam simplici plebeculae, crum enimulgis fabricis eliquent, et litium strophas inextricabiles fingant, refingant. Iohann. Gerhardi, decad. 5. quaest. 9. Leges debent esse clarae. Borell. de Magistrat. 2. cap. 5. simplices, Meier. in syllog. section. 3. cap. 6. breves, et cuilibet notae. Parth en. Litigios. cap. 7. num. 21. etc. Boccalin. 1. ragguagl. 72. Iohann. von Elßwich / disputat. polit. 10. thes. 21. Botero. d. detti, fol. m. 20. unde non publicatae non ligant. Caevallos tom. 4. quaest. 903. Carnin. in Turri Babylon. cap. 3. Camill. Borell. d. Magistrat. 2. cap. 11. et seq. ubi quid ad
publicationem et perfectionem legum requiratur. Quin et Carandus, tract. de util. ex advers. capiend. fol. 994. putat, utile esse, ut quotannis leges publicentur: quod et multis in locis fieri solet. Hocque fine maioribus olim nostris leges dedit Tuyscon, Rhytmis alligatas, ut memoriae eo facilius infigerentur. Spangenberg. In der Manßfeldischen Chronick/cap. 5. Sic et Romae, pueri Legem XII. Tabularum ediscebant, ut necessarium carmen. Non item debent esse eloquentes, sed praeceptivae: ideo etiam S. S. Scriptura est talis. Lactantius 3. cap. 1. De Zeleuco, memorat Strabo: illum Thuriis paucas olim et simplices dedisse leges; sed secutos, alias per subtilitatem, et nimiam curam addidisse: ex quo factum sit, ut celebres magis, quam boni redderentur. Additque dogma quantivis pretii: Bonis enim uti legibus; non qui omnes iis Sycophantias, aut calumnias cavent, et excludunt, sed qui simpliciter latis firmiter inhaerent. Oraculum est, Oraculum! Non multae legesbonos mores, bonum ius faciunt: sed paucae fideliter servatae. Multitudo legum magis intricat, quam extricat causas. vid omnino Montaigne. lib. ult. cap. ult. fol. 1074. etc. Legum copia, iustitiae inopia. Leges item debent ad bonum commune respectum habere; ita ut non partialitatis nomine possint accusari. Borell. 2. cap. 7. Legum etiam rationem subiecti scire: Tertull. apolog. cap. 4. fin. m fol. 20. pariterque populo gratae esse debent. Campanella, de Monarch. Hispanic. cap. 11. a princ. Pro arcana etiam Politico venditatur, ut in uno Regno aequale sit pondus, et una Lex. Cominaeus, lib. 6. cap. 6. fol. 532.
Provinciistamen et municipiis, cum Leges figuntur, et ius dicitur; idioma illud est usurpandum, quod habet Princeps et populus imperitans, non quod subditis est commune: Benincas. ad tit. ext. de Constitut. quaest. 10. quâ ratione, vulgarem reddiderunt Romani suam linguam, in toto orbe. Lipsius, de rect â pronuntiat. cap. 3. Rhenanus, fol. 110. et seq. Arumae. disputat. ad ll. 21. thes. 8. Possunt tamen esse Provinciae alteri subditae, quae suas habeant leges. Unde quaeritur: Si urbs vel regio veniat in alterius ditionem, an statim ius et leges suas amisisse censeatur, et ita porro legibus superioris uti cogatur? Novell. 21. d. Armeniis. vid. Schultes. pract. quaestion. penult. Schrader. consil. 3. num. 30. et seq. Peregrin. decis. 1. Fr. d. Clapperiis, caus. 1. quaest. unic. pag. 4. distinguit inter unionem principaliter, et accessorie factam.
Non autem dubitabile est, quin leges civiles ad naturam populi, et ad Rem publicam debeant accommodari; non ad leges Res publica. 3. polit. 7. in fin. et 4. cap. 1. ad fin. Zepper. de legib. Mesaic. fol. 82. Quia Res publica est ante leges, et eae ad conservationem, non ad constitutionem Rei publicae spectant: sunt namque gubernationis
Instrumenta. Haecque est ratio, quod Regiae olim leges, cum Regibus Româ exactae. l. 2. §. 3. de origin. iur. Ex legibus cognoscimus mores, et leges eosdem formant. Pasquier, 4. des recherch. cap. 1. a princip. Hincque dicunt; aliam esse iustitiam absolute, aliam ad civitatis relatam statum. Bacchov. ad Treutler. 1. fol. 5. Hincque itidem deduco, Romani Iurisprudentiam, non per omnia legum vicem supplere; sed artem solummodo iuris docere posse: nec etiam aliter nos ligat. Rittershus. ad Novell. in prooem. cap. 7. Cum nunc aliâ Rei publicae formâ utamur. Inde tam varia sunt statuta locorum, vid. Christian. Lehman. In der Speyr: Chronick. 5. cap. 59. Ipsae ergo leges Iustinianae, politico sunt diiudicandae iudicio, et cognoscenda principia, eaque prima, quibus subnixi veteres Nomothetae de iure responderunt; activae Philosophiae scientissimi: Et sic ex ipsissimis Politicae et Iurisprudentiae principiis, legum rationabile deducendum est. Cicero. 1. d. legib. Iuris disciplina, nonex Edictis Praetorum, non ex XII. Tab. sed ex ipsâ hominum naturâ hauriri debet; qui aliter ius tradunt, litigandi, non iurisvias tradunt.
De Veteribus legibus Germanorum, et quando ius Romanum introductum, vid. Lehman. 2. cap. 27. Heigium. part. 1. quaestion. 7. et 8. De iure Francico, consule Pasquier, epistol. lib. 9. a princ. Isaac. Pontan. 6. Origin Francic. cap. 17. Hisce Legibus Germania olim florere visa fuit. Et Islandis, ius vetus, illorumque naturae accommodum, ademptum ac novum (Romano consimile) obtrusum esse, conqueritur Angrim. Ionas. lib. 3. de Island. cap. 2. fol. 111. etc. Ethincomnes Provincias iure Romano regendas esse, dictu absurdum videtur: atque Regna septentrionalia, ius suum certum et aequum, ipsorumque moribus et statui accommodum, iam ante multa saecula habuerunt. Quod in Suetiâ, tempore Birgeri 13, et Magni, Regum, Ann. 200. etc. attestante Ioh. Magno, fuit emendatum, et nuper Messenii curâ recusum. Idem de aliis nationibus dicere quimus: quarum leges uno volumine Lindenbrogius, et etiam Dn. Goldastus ediderunt. Iustamen Romanum, quatenus continet artem aequi et boni; seu modum leges quascumque recte interpretandi, applicandique, utiliter a cuiuscumque Nationis homine disci potest.
Ex hoc porro apparet: debere considerare Legislatorem in dandis Legibus, quod non det optimam legem simpliciter. sed optimam illi Politiae, quam informat. Populus etentim imperfectus et vitiosus non poterit legem perfectissimam tolerare. Nec inde vocari malas leges propter hoc, sed convenientissimas: quia conveniunt fini et statui politico. Ventura, Vincentius, in consil. super controvers Venet â num. 33. etc. Sic Concubinatum iure civili extra poenam et infamiam fuisse
iis, qui Uxores non habeant, ad evitanda maiora mala. Wesenbec. ait. in paratitl. ff. de concubin. num. 2. Sic propter duritiem cordis Iudaeorum, Moses illis permisit repudii libellum, Matth. cap. 19. vers. 8. Cogitur quaedam vitia ferre Legislator. Sic ebrietatem noluit Germanis prohibere Carolus V. Chytrae. Chron. fol. m. 510. Sic Româ Meretrices non recte exigebantur, ut ulicubi refert Thuanus. Exinde apparet, necessario constitui differentiam inter forum fori, et forum poli: contra Winckler. 5. cap. 14. quia scilicet interdum connivet Legislator: et quia etiam ea, quae coram mundo iusta, aliam requirunt perfectionem, si modo velimus, ut ea placeant Deo. Nam debet iustitia Christiana, superabundantior esse iustitiâ Pharisaeorum, ac item multa licent, quae non sunt honesta. Sed et hoc addo: legum imprudentissime latarum indicium esse; si vel eae servari non possunt, vel moxabrogentur. Exindeque collige, Rem publicam pessime administrari.
Et haec eadem est causa, quod licet Mosaica lex merito stupenda vocetur a Riccio, 3. agricultur. fol. 94. attamen Politicis, seu iudicialibus Mosaicis Legibus (nisi quatenus ratione naturali, seu lege morali nituntur) non obligantur Res publicae Christianae: propriatim nempe, quia Rem publicam spectabant iudaicam, et ad illam erant accommodatae, earumque abrogationis manifestum est testimonium, destructio Politiae et Templi. ad Hebrae 7. v. 12. Zepper. tractat. de legib. Mosaicis. Riccius, 1. de agricultur ad fin. et lib. 2. item. lib. 3. fol. 92. latissimeitem de lege Mosaicâ agit R. P. Becanus, in analog. cap. 5. per tot. et in Theol. Scholast. tit. de legib. cap. 4. per tot. Ioh. Piscator. in Exod. a pr. Ludovic. Molina, de iustit. et iur. tom. 6. disp. 50. et multis seqq. et hâc de quaestione tractant quoque Iohann. Gerhard. decad. 1. thes. 7. et idem, locor. Theologic. tom. 3. fel. 356. pluribus Althusius, polit. cap. 22. Andr. Gerhard. disputat. Inst. 1. thes. 2. Balduin. disputat. d. haeret. thes. 111. Ego, ad tit. de iustit. et iur. in praecognit. quaest. 18. et post multos alios, quos enumerat Hoennon. disput at. polit. 1. thes. 18 Nam tum Sceptruma Iudâ ablatumfuit, cum Politia illa Regia Sacerdotalis cessavit. Cunaeus, de Republ. iudae. 1. cap. 8. et 9. Quamvis Lex Mosaica, suo modo, id est, quo ad mysticum sensum immutabilis exsistat, Riccius, 4. agric. in Cabalist. proposit. fol. m. 120. Et certe per Ceremonialem legem, ab aliis Populis Iudaei discriminabantur: Riccius, in praecept. Mosaic. neg antib. num. 63. licet absque eâ nonnullli fuerint salvi facti. Et habuit aliquam imperfectionem Mosaica Lex: non legislatoris, sed intuitu populi, cui ea data fuit. Et ideo Ezechielem habetur: Dedi Israeli praecepta non bona adde Clement. in recognit. sol. 13. Probe hîc est notandum, quod una eademque lex in legislatione Mosis, ex parte iudicialis, et ex parte
moralis esse potest, ut iam supra, de furtorum, et adulterii determinatâ paena, dixi; quaeest iudicia lis: cum tamen prohibitio horum delictorum, descendat ex lege Naturae, seu morali.
Quam vis autem non sequendos esse putem eos, qui (ut refert Ian. Selden, in lano Anglor. fol. 38.) Legibus Mosaicis contenti vixerunt: sed tamen Politia Mosis, omnium optima; leges ab eo latae sanctissimae sunt. Cunaeus. 1. de Republic. iudaeor. cap. 1. Et ut fatear, quod est verum, non bene fit, quod leges Mosaicae multae, etiam morales, et ex naturâ descendentes, non sunt in usu. Nempe ius talionis, in damno corpori alterius illato locum habere deberet. vid. supr. cap. 4. stuprator necessario ducere deberet violatam. Zepper. fol. 67. Cyprae. de sponsalib. cap. 10. §. 10. num. punult. Quod et olim in Galliâ fuisse receptum, Paponius notat, lib. 22. tit. arrest. 7. Sic contra Mosaicam legislationem, mendicare permittimus proximos nostros, cadavera suspensa ferimus etc.
QUam plurima sunt, quae Iurisprudentiae nostrae Romanae, non a vulgi solum faece, ignarisque reum obiciuntur; sed multi experientiâ prudenti qui praepollent, gloriam dignitatemque eius violant confitenter. Constans doctorum hominum monumentis fama est, ut ex uno iure civili Romano posthac iudicia fierent, lege primum sanxisse Lotharium Saxonem Imperatorem. Ante hoc tempus, Italos ipsos, Longobardicâ alios, alios Salicâ, alios Romanâ lege usos fuisse: tum porro omnes uni iuri, unique legi, reliquis abrogatis obtemperâsse; iusque civile, publicis Italiae in Gymnasiis, maiore studio celebrari, et diligentiori coli operâ, coeptum fuisse. Exinde in Galliam, Hispaniam, Germaniam, eius ad id aevi expertes, pervenisse. Primum Bononiae Irnerium exponere coepisse; primumque glossas, ut vocavit, in illud scripsisse, Sigon. de Regn. Ital. libr. 11. Philippus Melancht. libr. 4. Chron. fol. in. 437 Leheman/libr. 5. cap. 46.
Hoc commode num, ac cum utilitate Rei publ. fuerit factum? dubitant non pauci: et dubitare Lipsius, vir nostri saeculi prudentissimus audet, qui in Monit. Polit. libr. 2. cap. 10. fol. m. 142. Romanas leges receptas esse dicit, nullo nisi litium fructu, quae ex eo nimium quantum succreverunt. Europam, inquit, vide; et mentior, nisi maxima
eius paris circa ista occupatur. Alii iudicant, alii instruunt, alii agunt, et qui miserrimi sunt, eas habent. Bone Lothari, manes tui per me quiescant, sed rosae aut lilia sepulchrum tuum non ornent, qui tot tricas et spinas nobis sevisti. Nam quae tam clara causa est, quae non aliquâ lege, lege? imo interpretatione (nam et has admisimus) obscuretur? Quae tam improba, cui non dent colorem? Ars enim facta est Caussidicina, et perite captare aut capere. laudem habet, etc. Pulcherrima Strabonis nota est, libr. 6. et vel aureis litteris signanda: Zaleucum illum, Thuriis olim paurcas et simplices leges dedisse; sed secutos, alias per subtilttatem et nimiam curam addidisse; ex quo factum sit, ut celebres magis quam boni redderentur. Idem plane non perperam de legibus, legislisque Romanis praedicari posse videtur. Sed necuno loco Lipsius hoc monet; ut scilicet monstret animi sensum perennantem. Et enim in quâdam epistolâ, ad Balthasarum Robianum, Senatorem Anteverpiensem, cent. miscell. quaest. 78. dubitat is, an bono consilio in vitam et usum ius Iustinianeum, a Lothario Imperatore revocatum sit: totum nempe et plenum. Non quin bona in eo, arguta, et a saeculo vetustiori, sed nimis fortasse bona, arguta, vetera: et ideo seminarium ingeniis, ad calumnias fraudesque pangendas. Dic sodes, quam multa in eo, quae legem hodie non habent? quam multa implicata, et variantibus sententiis enodanda? quid si pugnantia quaedam dicam? Sed vi ausim, et iuncti umbonibus me invadent. Et de iure ipso prisco, parum etiam sit: sed Commentarii quam multi, et paene infiniti accesserunt? Atqui et ii si concordant, vim legis in tribunalibus nostris poscunt, etc.
Sic Cornel. Kempius, felicem depraedicat Frisiam Groningensem, libr. 2. de origin. etc. Frisiae. cap. 19. fel. 85. quod ius habeat municipale tantum, et careat civili nostro Eoque fieri censet, ut nullius ibi litigantium numerus sit; cum nempe illud nullis cavillationibus causidicorum, sub specie Interpretationis perverti possit nec in usu habeant litigantium querulos libellos, sed ore omnia peragant praesentes; necideo lites, avaritiâ Iudicum et Patronorum in longum protrahi posse. Guil Budaeus, eruditione et iudicio praeclarus, summaque Iuris cognitione excellens, Iura etiam nostra civilia taxat: dum de contemptu rerum fortuitarum, l br. 2. fel. m. 31. sic scribit; Ita quae Instituta maiores nostri ingenio praestantes, quasi quasdam Civitatum compages posteris reliquerant, eorum institutorum traducibus sensim degenerantibus, eo res tandem decidit; ut ex iure et legibus, tum profanis, tum sacris et Pontificiis, uberem iniuriarum legitimarum messem, avaritiâ sibi commenta sit, aut aucta: adeo quicquid felicibus auspicibus
coeptum est, id ut in deterius vergat, natura fere comparatum videmus, etc.
Et quid olim Fridericus III. Imp. insuâ reformatione, quae in Comitiis Moguntiae Anno Christi 1441. proposita fuit, (ac quae habetur apud Goldastum, in den Reichs Handilungen / fol. 167. 171. etc. et repetitur a Wehnero in Comment. der Newen Rothweil. Hossgerichts-Ordnung fol. 7.) de Iureconsultis iureque Romano, ut nostro tempore est, censuerit, referre lubet, ubi ita sancit, artic. 5. Alle Doctores der Rechten / sie seind geistlich oder Weltlich im Heil. Röm. Reich Teutscher Nation / sollen nach laut der fürgen ommenen Reformation, an keinem Gericht bey keinen Rechten/vnnd in keines Fürsten oder andern Rechten mehr gelitten/ sondern gantz abgethon werden. Ste sollen auch fürbaßhin / vor Gericht oder Recht nicht weiter reden schreiben/noch Raht geben. Sintemaln Gott den Menschen mit seiner eigenen Weißheit begnadet / vnnd versehen hat / so mag er in der Newen fürgenommenen Ordnung / semes Rechtensselb wol warten. Et ibidem in declaratione huius articuli, num. 2. et. 3. habetur: Daß an keinem Rechten / hohes oder nidern Standes / keine Doctores sollen sitzen / helffen Recht sprechen/schöpffen noch beschlissen: wann ihnen das härter dann den Lenhen verschlossen ist. Vnd kan ihrk einer kein Schlüssel darzu finden / biß beyde theil arm werden / oder gar verdorben sindt. Aber der Ley behelt doch den Schlüssel zum Rechten bey jhme / daß Mann zu zimlicher zeit das Recht herfür dringen mag. Auß disen vrsachen kan man die Gelehrten in keinen Rechten mehrleiden. Darzu seind es nur besoldet Knecht / vnd nicht Erbdiener deß Rechten. Et mox addit: das im gantzen Römischen Reich Teutscher Nation/kein Doctor mehr vor kein em Rechten weder reden / procurieren / oder weiter procediren soll / in Schrifften oder andern Rathschlägen: sondern aller Weltlichen Recht müssig stehen. Darumb daß sie Stieffvätter/vnd nicht die Rechten Erben deß Rechtens seind. Dann sie nemen jhme den grund der Warbeit/vnd bringen durch ihren vnordenlichen geitz / das Recht zu einem solchen Vuglauben / daß kein fromm Mann sein vertrawen darein mehr setzen mag. Das hat ewer verkehrte Lehre / innerhalb fünfftzig Jahren zu wegen bracht. Wo ist es vor erhört worden? Ob aber Fürsten dergleichen Stätte vnd andere/je Doctores haben wolten / den mögen sie eigene Rathtsstuben halten / wo ihnen schwere händel fürfallen / das sie ihn darüber Rathschläg machen mögen. Damit mögen sie eines Fürsten oder einer Stadt heimligkeit/nicht grundtlich erfahren: Dan~ bey ihnen nichts verschwigen ist. Sie seind nicht anderst Rähte/dann deß Solois vnd deß Geitzes.
Atque hancce reformationem et declarationem, neque per
Imp. Fridericum, neque eius iussu, neque per Principes; sed tantum per Civitates Imperiales, et quidem consilii solum loco, Imperatori oblatam esse, ex Goldasto Wehnerus probat; nec unquam nacta fuit legis vigorem. Ac quod hunc articulum eiusque attinet declarationem, mirabilis merito habetur et iniqua; cum propter abusum, usum tollat omnem. Ut namque necessarium est, abusum praecavere et malitiis obviam ire; ita vicissim requiritur omnino, usum substituere verum, promovere et conservare eundem. Et quae haec ratio est: Docti in iudiciis ac secretis non admittuntur; sed laici, hoc est, indocti: ergone in doctrinâ potius, quam in hominibus, mali affectus et effectus repositi erunt? Item: Docti non possunt secreta in tuto silentio retinere: Ergo doctrina et Iurisprudentia in causâ erunt. Quid si contrarium verius sit? nam quo quis doctior, eo humanior, cautior, prudentior, melior, fidelior est: quin et iuri ac iustitiae, iuramenti, Doctoralis, etc. vinculo adstrictior magis. De malis enim non loquor, qui non ex iure aut doctrinâ, sed ex abusu tales exsistunt. Longe aliter iudicavit sapientissimus ille Solon, cum ei obiceretur: quod in foro conduxisset Oratorem, hoc est, Iurisconsultum: atqui, respondit, cum habeo convivium, coquum conduco. Sit sua laus abusuum cautioni, maneat tamen et permanebit usus. Merito ergo opinio huius Reformationis, hodie tum in Camera Imp. tum in Dicasterio Rotvvilensi, aliisque bene constitutis iudiciis; non explosa modo, sed et absurda visa fuit. Et in Camera quidem Imperiali, nulli alii, quam Nobiles, Doctores ac Licentiati, legitime nati ac promoti, Assessorum in numerum, Lege publicâ recipiuntur. Et ne plura dicam, hoc tantum ex Aenea Sylvio addam, lib. 4. Comment. in res gestas Aphons. Geogius Fiscellus Iureconsultus, a Sigismundo Caesare, ob eius virtutes et officia, in ordinem equestrem adoptatus erat. Cum autem Imperator in Concilio Basiliensi, de rebus arduis deliberaturus, alium in locum Doctores iuris, et alium equites seu nobiles coegisset; ille dubitare coepit, utri se adiungeret parti. Ad equites vero cum transiturus esset, tum Imperator; stulte facis, in quit, si litteris militiam praefers. Ego equites mille, uno die possem facere, sed unum Doctorem annis mille efficere non possum.
Ius sane Romanum, quatenus aequi et boni continet artem, seu leges quascumque recte interpretandi, riteque applicandi modum docet, a cuiusque nationis homine utiliter disci potest. Neque eo fine in Scholis frequentatur, ut provinciae omnes Iure Romano debeant regi: id quod dictu absurdum esse, nemo, qui vel primis labris Politica degustavit, facile dicet. Maneat Provinciis singulis ius suum certum et aequum, ipsorumque moribus et statui accom modatum; sed
tamen necessaria est plane interpretatio legum. Legibus latis, coepit (ut naturaliter evenire solet) ut interpretatio desideraret prudentium auctoritatem; necessariaque esset Disputatio fori. l. 2. §. his legib. ff. d. orig. Iur. Nec constare Ius potest, nisi aliquis sit Iurisperitus per quem quottidie in melius produci possit. Brevitas legum non sufficit omnibus controver siarum articulis definiendis; et ideo productionem et similes casus, aut mitigationem in dissimilibus, ex auctoritate prudentum desiderare videtur. l. 10. cum aliq. seqq. ff. d. leg. Wesenbec. in Parat it. ff. d. orig. Iur. num. 2. Haecque Disputatio, et hocce ius, compositum a prudentibus, communi nomine, Ius civile (speciatim) nominatur. d. l. 2. §. 5. et 13. d. orig. Iur. ibique. Cuiac. Et hoc nomine Ius Romanum, nostraque Iurisprudentia commendatur, quatenus ars boni acaequi definitur, l. 1. d. Iustit. et Iur. Quatenus est collectio naturalium praeceptorum, ad diiudicandas incidentium negotiorum circumstantias conducens, iustum ab iniusto recte discernens. Medica sane ars, medicamenta compluria habet: sed quodnam remedium huic vel illi conveniat morbo, cognitum habere, id artis esse reputatur: aliudque est disserere de febri, aliud et multo praeclarius magis, huncce febricitantem restituere sanitati. Indeque medicamenta varie miscenda, corrigenda accurate, prudenterque sunt temperanda. Idem plane circa leges quascumque usuvenire solet; quas rite declarando, corrigendo, restringendo et extendendo, interpretatur, vid. illustr. Enenkelium, tract. d. privil. Iur. Civ. libr. 2. cap. 2. factoque accommodat Iureconsultus. Et nec solum leges seu statuta ac privilegia, sed et Contractus ac Testamenta sunt interpretanda, variaeque hîc coniecturae veniunt in considerationem: quod utrumque, voluminibus iustis, illustriss. Mantica docuit; et in eo, quod nemo nisi ignorans vel lividus negabit, non palmam obtinet solum, nec etiam ovat, sed gloriose potius triumphat, Iurisprudentia nostra, prout est ex Iure Romano deducta. Nec video meliorem aliam Statutorum interpretationem, quam quae a iuris nostri conditoribus usurpatur, in enodatione perpetui edici: ubi omnia verba sollicite rimantur et perpenduntur. Sed tamen nimis subtiles de iure Disputationes, sunt vitandae, vid. Christophe. Lehman. in der Speirischen Chron. 5. cap. 59. et seqq. Maxime cum iure Civili, contr rationem disputandi, pro utilitate communi multa sint recepta, lib. 51. §. pen. ad L. Aquil. Cumque eiusmodi disceptationibus, ius Iustinianeum, et quod peregrino utimur iure, ansam praebuerit et occasionem: dubitant proinde nonnulli, id an recte fuerit revocatum. Lips. centur. miscellan. epist. 78. ad Balthasar. Robianum. et iam modo dictum a me est supra. Nec possum hîc non culpare Cuiacii, Ant. Fabri, aliorumque
institutum, in legibus nostris tractandis, retractandisque: qui ita de iure, imo magis superstitio, e agunt, ac si quis in foro Romano versetur, digni, qui ad Elysios Campos relegentur, ut ibi ius dicant Romanis. Stulta est phantasia, difficiles habere nugas. Et recte Iustinianus, Novell. l21. vetera curiosius perquirere, et ad praeterita tempora recurrere, confusionis potius est, quam legislationis (quamvis leges obsoletae etiam docendae videantur. Stamm /de servit. person. lib. 1. cap. 5.) Quâ ratione contra neotericorum subdilitates, communes probarem semper opiniones. Treutler. disput. 1. thes. 8. vid. Phil. Melanchton. tom. 5. decl. fol. 631. et c. 638.
Et sane quemadmodum de legum, parumque sanctionum necessitate summâ, utilitateque maxumâ, nemo sanus unquam dubitavit, italegibus nudis nos contentos esse non posle, sine earundem artificiosâ, ad variorumque factorum circumstantias diversas applicatione, vel ex eo adparet, quod legibus, qui utitur nimis exacte, (nec eas secundum artis et aequitatis regulam interpretatur) Sycophanta esse videtur, utiam olim professus est Menander:
*kalo\n oi( no/moi s1fo/dr) ei)s1i/n o( d' o(rw=n tou\s2 no/mous
*li/an a)kribw=s2, s1ukofa/nths2 fai/netai.
Praeclarae sunt leges valde: at si quis spectet leges
Accuratius, calumniator evadit.
Hocque est, quod et contra Pharisaeos disputavit Salvator noster, Matt. cap. 12. Sabbathis sacerdotes in Templo Sabbathum violant, et sine crimine sunt, vers. 5. Unde quoque Doctores nostri dicunt. Etiamsi (quod omnium fere Italiae civitatum moribus receptum est) expressê cautum sit, ne iudices a legum verbis discedant: hoc tamen vim aequitatis, et congruam legibus interpretationem tollere nequaquam, ex Bartol. et Alexandr. Bodinus. lib. ultim. cap. ult. de republ. num 754. Et Charondas, qui nimis rigide, nulloque adhibito inteprretationis temperamento, leges suas sancivit, observari, a legisque scriptione, nullo pacto ut discederetur, prohibuit severe; huius suae scrupulositatis poenas promeritas exolvit. Nam cum lege a se cautum, capitaleque iudicatum esset, ne quâ quis causa in contionem armis prodiret, et cum is in agrum exivisset, gladio (propter latronum incursiones) cinctus, atque in regressu immemor gladii ad latus pendentis, in contionem properaret, quod ibi tumultus excitari, audivisset: ibi ab aemulis suis, obiectione criminis notatus, confestim stricto gladio, sibimet conspicientibus omnibus, iugulum dicitur aperuisse. Diodorus Siculus, lib. 12. Petrus Aerodius, rer. iudicatar. lib. 3. tit. 1. cap. 5. Sane leges quaecumque, ut alia omnia iura, sive prodierint a solâ naturâ, sive ab hominibus sint
inducta, semper ad facta aliqua referuntur: neque vero semper factis omnibus aequeconvenire conspiciunt; sed pro ipsorum varietate, prudenter eas variari, est necesse. vid. Albert. Bolognet. in tractat. de lege, iur. et equit at. cap. 29. Et absonum videtur, quod referente Bartolo, in l. omnes populi. ff. d. iustit. et iur. ut et Bologneto, d. cap. 29. nis. 13. ac cap. 34. num. 28. quondam occasione statuti Bononiensis, capitis poenam infligentis ei, qui sanguinem fecerit in foro; haesitatum diu fuit, esset ne eâdem poena afficiendus ille Chyrurgus, qui subitaneâ apo plexiâ correpto, ex Medicisuasu, secaverat venam. Necpraeter rer., eo de casu festum supervacaneum facere Bartolum, aliosque Doctores, Zasius scribit, in l. scire leges. nu. 19. ff. de legib. Aequitas, est anima legis; et absque eâ cadaver est, corpus utcumque perscripti iuris. Unde Margarita Austriaca, Mantuae Ducissa, sapienter dicere solebat: Che i testi, et i paragrafi, non erano bastanti per animare il Governo Polirico, ma che l' equita era l' anima delle leggi. Giovanni Botero. lib. 1. d. detti. fol. 22. b. At vero aequitas ea, minime cerebrina illa, vel nescio quae imaginaria, huius vel illius opinatio est, hoc veli illud pro aequo venditantis; sed potius ius ipsum nostrrum civile, quod ars aequi et boni defi nitur, l. 1. in pr. ff. de iustit. et iur. ea est iurisprudentia nostra, hoc est, prudens administratio iuris scripti. Hocque ius civile contemnendum qui putat, is vincula revellit non modo iudiciorum, sed et utilitatis, vitaeque communis. Qui autem iuris interpretes vituperat, si imperitos iuris esse dicit; de hominibus, non de iure civili detrahit: Sin peritis non putat esse obtemperandum; non homines laedit; sed iura et leges labefactat. Cum tamen nihil in civitate tam diligenter sit retinendum, ac ius civile. Hoc etenim sublato, nihil est, quare exploratum cuiquam esse possit, quid suum, aut quid alienum sit; nihil est, quod aequabile inter omnes at que unum omnibus esse possit. Hoc neque inflecti gratiâ, neque perfringi potentiâ, neque adulterari pecuniâ potest quod si non modo oppressum, sed etiam desertum, aut negligentius adservatum erit: nihil est, quod quisquam sese habere certum, aut a Patre accepturum, aut relicturum liberis arbtretur. Cicero, pro Caecinn. fol. m 327. Ubi item sub (Aquilii personâ, verum, bonumque ICtum describit: Qui nempe iuris civilis rationem, numquam ab aequitate seiungit, qui ingenium, laborem, fidem suam rei publ. Romanae promptam, expositamque praebet. qui ita iustus, et bonus vir est, ut natura, non disciplina consultus esse videatur: ita peritus ac prudens, ut ex iure civih, non scientia solum quaedam; verum etiam bonitas nata videatur: cuius tantum est ingenium, ita prompta fides, ut quicquid inde haurias, purum, liquidumque te haurire sentias. Ac quid, quaeso,
praeclarius est: quam suo iure aliquem dicere posse, idem quod apud Ennium dicit, ille Pythius Apollo, se esse eum, unde sibi, si non populi et reges, at omnes sui cives consilium expetant,
Suarum rerum incerti? quos ego meâ ope ex
Incertis certos, compotesque Consilii
Dimitto, ut ne restemere tractent turbidas.
Est enim sine dubio, domus Iurisconsulti, totius oraculum civitatis. Cicero, 1. de Orator. Ubi prudentissimus Romanae rei publ. Consul ius civile gravissime defendit. Studia haec sunt iuris civilis, sine quibus (verba sunt Magni Cuiacii, in epist. ad Filium, tract. 6. ad Africanum praefixa) neque stare res, neque mores hominum constitui, componi aut temperari ullo modo possunt, sine quibus prudentissimus, cautissimusque rerum homo, quisquis sit, quantumvis felici sidere natus, nemo unus evaserit unquam, sine quibusaequi et boni quoque speciem comprehenderit vix unquam quisquam bene, necsi se dederit totum Philosophiae, nec si literis sacris. Et quae contra Iurisprudentiam vulgo, ac etiam a nasutulis nonnullis inferuntur, de rabulis, forique tintinnabulis, qui praeter nomen, et externum schema, cum veris ICtis nihil commune habent, accipi debent: de leguleis cautis et acutis, praeconibus actionum, canto ribus formularum, aucupibus syllabarum.
Verum ex iuris arte, quae fit legum congruae interpretatio, longe est alia ab eâ potestate, quâ legibus solutus dicitur Psinceps. Quippe nam iuris auctoritas, legis puta sanciendae et corrigendae facultas, in potestate est Principis; facti solummodo quaestio nempe secundum leges ex aequitatis normâ decidendi, penes iudicantium est arbitrium. l. ordo. 15. in princip. ad municipal. legem qui duram etiam observare tenentur, l. 12. §. 1. qui et a quibus manumissi. et quos non clementiores esse oportet lege. Novell. 82. cap. 10. vid. Paul. Busium, subtilitat. 1. cap. 3. et 6. et lib. 3. cap. 2. lib. 5. cap. ultim. Adde illustrem Enenckelium, 2. de Privileg. 2. num. 14. etc. ubi duplicem facit interpretationem. (1.) Perpetua est generalis, necessaria: (2.) temporanea, probabilis, ad certum tantummodo tempus, certumque negotium spectans. Prior ad Principem, qui condere leges potest, altera ad iudices pertinet. Iure consultus dicit, lex est bona, sed huic casui minus congrua: Princeps corrigit legem in thesi duram. Princeps ita decidit dubios, si qui sunt casus, ut de iis interpretes convenire non possint. Princeps item ex merâ gratiâ; iudex ex causâ, legibus proditâ, id facere potest. Principi tali ex causâ id facere licet, quae non necessario minuet poenam. Communiter dicunt, summas curias maiorem habere potestatem, in iure ex aequitate interpretando; quam Tribunalia
inferiora: quod Corasius reprobat, ad L. benignius. ff. d. legib. non recte. vid. auth. hodie. C. de iudic.
Dubitationem quidem non habet, quin Christianus in iudicio possit litigare; Loetmatius, 7. cap. 26. etc. Gerhard. loc. de Magistrat. num. 271. etc 275. etc. parthen. Litigios. 1. c. 3. num. 14. nec tamquam contra charitatem impingentes, ab usu SS. Cenae sunt arcendi. Philipp. Melanchton. tom. 5. declamat. fol. 153. nam et S. Paulus iure Civitatis Romanae se tuebatur, Actor. 16. vers. 37. et c. 22. vers. 25. et ad Caesarem appellavit. Actor. 25. vers. 11. Dissentit Wigel. Im disputier Büchlein fol. 32. Attamen abusus et corruptela iudiciorum etiam cordatos eo adegit, ut Iurisprudentiam et lites detestentur. Guil. Bouchet des serees. tom. 1. cap. 9. fol. m. 275. Iessen in praefat. tr. Rainaldi Corsi, de privatâ reconcil. In caussâ etiam est, quod male audiunt iureconsulti; quia nunc plerique litibus et processibus occupantur, nec ullâ in re aliâ, arte suâ et scientiâ rei publicae commodare, vel volunt, vel sciunt; contra ac olim Romae fiebat. Cicer. 3. de Orat. section. 21. Nam sane latius officium ICti patet. Bacchov. ad Treutler. fol. 6. Unde etiam hodie apud Italos, Merus Legista, purus putus asinus indigitatur. Aggiuntadi Boccalin. 1. Et in tales mordacissimum exstat epigramma, enles bigarrures, du Seigneur des Accords, fol. 137.
Cerote-loix, ce crache-paragraphe,
Vesse-verset, authentique sufflant,
Pete-canon, decretali-mouchant,
Extra vagant-d' un droicti; qui tout agraphe etc.
Olim lites, mores non evertebant et corrumpebant, ut hodie fit: sed promovebant. Sicque Persicis legibus, actio in hominem ingratum prodita fuit. Xenophon. 1. institut. Cyr. n. 4.
Quia vero hodie, in summam, proh dolor! sanctae Iuris prudentiae detrectationem, processus plerumque nihil aliud sunt, quam hominum nocentium et facinorosorum refugium, latibulumque; innocentium vero taedium et afflictio. Frider. Mindan. 2. cap. 71. sect. 6. Zepper. de legibus Mosaic. lib. ult. cap. 11. Ita ut non infacete quidam dixisse feratur, adhuc Romae patere Asylum, id est, scelestorum hominum confugium: eo dicterio urbane notans Rotae nimium vulgatum benignitatis abusum. Anton. Massa Galesius. ad form. Cameral. obl. fol. 346. Itaque certus Pragmaticorum constituendus est numerus, aliaque media litium abbreviandarum, studiosâ curâ inquirenda. De quibus Cusa, 3. d. concord. Catholic. cap. 40. Lather. d. censu. 2. cap. 5. et seqq. Codex Fabrian. fol. m. 1152. lib. 9. tit. 22. Frider. Mindan. in praefat. et Clariss. Parthenii Litigiosi Auctor. Iohann. item Biardi
discurs. wie dem Justitien werck zuhelffen. Paradin. bistor. Lugdun. 3. cap. 28. Wehner. ob servat. practic. fol. 30. etc. Lycurgus olim reputavit, ubi nullum sit argentum, nec etiam fore lites. Pultarch. im vit. fol. 103. E re forsan eslet, Collegium institui, quod, si partes in facto sint concordes, de iure responderet. Quod in Saxoniâ fieri solet: ut et in Turciâ quoque, Zefta illi nominare solent. Thesor. Polit. part. 2. f. 126. (Anne vero praestet oretenus, vel in scripto peragi lites? disquirit Busius, 3. subtil. 18.) Sumus enim in saeculo, ubi iudicia sunt, qualia describuntur Habac. 1. vers. 3. 4. Facit plerumque ratio aut fortuna causarum, ut in controversiis alter aequitate, alter iure nitatur. Symmach. 1. epist. 38. Quam incertae, fragilesque iis possessiones, hereditatesque quibus earum retinendarum causâ, iudicio sisti, litemve sustinere, necesse est, iure quantumvis optimo illi nitantur, dici vix potest. Vanderburch. in Chron. Sabaud. ubi de Eduard. Celebris ille Decretorum Doctor Panormitanus, qui a Pontifice Eugenio Basileam legatus missus, quae pro iure eius confirmando allegaturus erat decreta, canonesque, iis ipsis, quâ valebat eruditione, gratiâque, adversus eum infami nundinatione usus est. Idem, de Amadaeo 8. fol. 145. Forma iudiciorum, ac Iudiciarius ordo, quo in quibusdam utimur locis, neque videturordo, neque processus; sed magis confusio et labyrinthus: non procedimus, sed erramus. Calumniosa est ceremoniarum, atque scriptorum altercatio, extra omnem causae cognitionem. Hinc formularii, arcana qui tractant processuum, et cautelistae magis in pretio sunt, quam aequitatis artifices. Imo fatalia Instantiarum, consuetudine abolita iam sunt pessimâ. Sane tanta nunc ubique iuris, legumque multitudo, et exinde nata confusio est: ut nullum unquam fuerit saeculum ab initio Mundi, nullum aliud adhuc hodie Regnum, vel res publica sit; ubi sub specie iuris magis periculose erretur, ita iustitia opprimatur, rerumque iudicatarum exsecutio impediatur; quam nunc fieri solet, postquam ius renatum, et quasi e caelo delapsum esse nobis imaginamur: quam iis in locis fieri consuevit, ubi iuris ratio et scientia, florens magis, magisque vivida esse depraedicatur. Hocque critirium est Babylonicae confusionis, nunc ubique, etiam inter literatos imperium obitinentis. Tribusque plagis, bello, fami, pesti, superaddita estiam quarta, scilicet placitare. Boccalin. 2. ragguagl. 99. Sicque liquet non praeter rationem, in divinis suis Triumphis, triomph. d. fama, cap. 3. de Lege dixisse Petrarcham:
——— L'util pianta
Che s' e mal culta, malfrutto produce.
Et pertinet hûc, quod canit Ovvenus. 3. epigr. 56.
Trita magis iuris, quam iustitiae, via; quamquam
Iuris iter longum, iustitiaeque breve est.
Lex est filia litis, et lis silia legis. Bauhus. epigram. fol. 44. Spartae, leges non scribebantur, ne parerent lites. Plutarch. Lycurg. num. 10. quod et placuit Anacharsi, plutarch. Solon. fol. 352. Quondam summa sapientia, in iudicando consistere putabatur: et eo nomine Salomon depraedicatur. Reges exteros, Gallisplendide se excipere putabant, cum eos in lectum iustitiae, ut loquuntur, collocabant. Paradin. in histor. Lugdun. 2. cap. 92. Quin et in omni saeculo lites fuerunt exosae. Lysias, orat. fol. 82. Quamvis alias litigare (magnâ tamen cum cautione) Christiano non prohibitum videatur. Forster. ad Decalog. decad. 3. problem. 4. et monui etiam supra. Sed tam diu concedendum aliquid temporum iniuriae, hominum motibus, iudiciorum conditioni: donec Deus Opt. Max. pro suâ erga genus hominum clementiâ Magistratibus in mentem dederit; ut vitiis corputi iudiciorum status exploratis in emendationem eorum, omni curâ, omnique animi cogitatione incumbant. Nicol. Cisner. in epist. ad Geuderos. hoc insuper tamen fateri cogor; operosam illam litigandi artem, in populo turbulento, qualis Gallicanus est, necessariam esse occupationem. Dn. D. Lansius, or ation. contr. Gall. fol. 278. etc. Erat et olim Africa, nutricula causidicoruum: ut alicubi ait Iuvenalis. Ac litium multitudinem, quâ Gallia laborabat, Galli procurasse putant Pontifices ibi sedem aliquandiu habentes, Girard. 2. fol. 61. Sed cur non idem adhuc magis fit Romae?
Advocati an utiles? negat Morus, fol. 230. Boccalin. 2. ragguag l. 99. Weihe. de success. lit B. Danae. polit. fol. 470. Hoennon. 5. th. 65. et seqq. et contra eosdem, vid. Ammian. Marcdellin. fol. 495. Ego Doctorellosimprobo, de quibus Arumaeus, decis. tom. 1. fol. 185. et Sitzman. ad Boet. d. consolat. fol. 249. nu. 62. Ac de Advocatis Francorum veterum, vid. Lehman. 2. cap. 25. de eorum iudiciario processu, Idem d. lib. cap. 30. quodque omnes lites sub dio peragebantur, (ne diutius protelarentur) ut et hodie eius rei vestigia sat luculenta Rotvvilae et in Centenicis indiciis supersunt: monet ille idem, d. lib. cap. 31. Numa etiam, studio simplicitatis, lites iureiurando decidebat. Dionys. Halicarnass. lib. 2. quod et fecêre Germani quondam: ut etiam supra dixi. Regioitem Consistorio, advocatos exesse iubet Magnae Britanniae Rex Iacobus, institut. Regia. 2. fol. 97. Et cur eos in Indiam noviter repertam, admittere noluerit Ferdinandus Hispanus, vid. Boccalin. 1. ragguagl. 79. et 83. Clenard. in epistol. fol. 68. etc. 88. etc. 154. Lermenblaser/ fol. 79. etc. De Advocatis. vid. Aerod. lib. 3. tit. 6. per
discurs. Langlae. 1. semestr. per discurs. Et in Florileg. Graecor. Epigram. 1. loco 44. tale de iis iudicium exstat:
Non vero iustum iudicet vir qui factus est rabula,
Ne si vel Isocrate eloquentior esset.
Omnis enim qui quaestum facere consuevit, ne amico quidem
Rectius iudicare non avare potest.
Sic et S. Chrysostomus, noluit esse Advocatos, reputans, id munus iniustum vitae propositum esse. Histor. Tripartit. 10. cap. 3. In Turciâ etiam, non sunt diuturnae lites, Bellon. 2. cap. 91. et contra Causidicos invehit Mahometus, in Alcoran. Kohann. Wolff. memorabil. 1. fol. 187. adde Monluc. des. commentaires. fol. 200. Barclai. in Argenid. 3. fol. m. 374.
Lex etiam iusta, potest per tempora iuste mutari: legesque senescunt, ac nascuntur, Gell. 20. cap. 1. vid. Paracels. de inventor. artium, tract. 2. fol. 173. Canonhiero. dell' introduzz. 8. cap.3 . nec enim Leges humanae sunt define, sed de ordinatis ad finem. c. alma mater. ubi Covarruv. in relect. part. 2. d. sentent. excom. in 6. vid. Novel. 7. et Rittershus. ad Novell. in proaem. cap. 3. Nulla ergo tam sancta lex est, quam non oporteat, si salus populi postult, urgeatque necessitas, mutari. Treutler. disput. 1. thes. 5. lit. a. ad fin. vol. 1. Esti. ut apud Medos, Daniel. 6. edicta Regum immutabilia habeantur: Bodin. 1. de republ. num. 94. licet hâc clausulâ sint munita; Edicto perpetuo, et irrevocabili sancimus: quamvis universis, praesentibus et futuris sint praescriptae etc. Bartholom. Muscul. de success. anomalâ, f. 27. Non solum mutatâ republ. eiusque statu, mutari Lex debet: sed et tempora, naturaque populi mutata, varias exigunt leges. Aequalis itaque aequitas est, tam in promulgando quae sunt iusta, quam antiquando, quae gravia. Ut Medicus temperat Medicinam, ad temporis constitutionem, et aegri conditionem: ita et legislator. Barbaries inprimis, ac saevitia legum antiquarum est immutanda. Sicque (ut ait Tertullianus, apolog. cap. 4.) quottidie illum inantibus tenebras antiquitatis; totam illam veterem et squalentem silvam legum, novis Principalium rescriptorum, et edictorum securibus truncaverunt, et ceciderunt Romani. Non tamen facile leges sunt mutandae, etiam cum aliqua commoditas invitat. Rei publicae enim nocet, si cives assuescant, facile leges antiquare. Eoque nomine culpatur noster Iustinianus. Procop. in histor. secetâ. fol. 61. ubi not. fol. 49. Haut dubie satius fuerit, peccata quaedam legum latorum et Mgistratuum permittere, et legem etiam duram veterem tolerare; praecipiti quam mutatione, rei publ. cardinem movere. Nihilque periculosius est, quam tolerabilia in republ. corrigere velle,
praetextu melioris. vid. Aristotel. 2. polit. 6. prope fin. Montaigne, fol. 629. Krazi um, in polit. 6. cap. 2. Boccalin. 1. ragguagl. 72. Legum auctoritas vilescit, Populus si leges mutari videt; quae potius sanctae, Oraculique loco haberi et coli deberent. fac. l. 2. de constit. Princip. l. 23. de legib. Legesque tum demum servantur, et auctoritatem acquirunt, si Divinâ inspiratione factae, vel quasi tales habe antur. Aristae. d. 70. Interpret. quaest. 35. Hinc apud Dionem, lib. 5. fol. 501. Maecenas ad Augustum: Leges firmiter retine; neque quicquam in his muta. Quod et veteres Germani, studiosâ curâ observärunt. Christ. Lehman. In der Speyr. Chronick. 2. cap. 27. qui 5. cap. 61. ad fin. et seq. suadet, ut leges maturo consilio sanciantur; quo possint perennare. Et nota sunt häc de re variarum gentium inbstituta. Apud Thurios sanxit Charondas; ut si quis legi cuipiam correctionem adhibere vellet, proposito häc de re consilio, interim guttur laqueo insertum haberet, et exspectaret, dum Populus de mutatione legis suffragia pertulisset. Diodor. Sicul. lib. 12. num. 18. idem de Locrensibus Demosthenes scribit, or ation. advers. Trimocrat. Cautela est, leges non mutare, sed addere interpretationem. Vincent. Cabotius. disputation. variar. fol. 179. etc.
LEges in duplici differentia exsistunt: (1) Forenses (Landtrecht) et (2) ad Civilem disciplinam spectantes (Policey: Lands: oder Statt ordnung) seu ad statum, vel etiam ad mores respicientes. Nec enim satis est, leges condi tales, quibus praemia et poenae definiantur, aut Iudicia, tam civilia, quam Criminalia ordinentur: sed mores etiam exercitationesque Virtutum, legibus suntadiuvandae, Laconum more. Laurent. Grimalius, de optim sonator. 2. fol. 153. et fol. 247. Haeque leges magis sunt curandae, quam illae, lites solum quae expedrunt, et extricant: eorumque Custodiae fere praeficiuntur Censores. (De Morum ac legum differentiâ, et coniunctione, vid. Piccart. decad. 16. cap. 1.) Hûcque refero Sumptuarias, et Vestiarias leges, quae maxume necessariae sunt: Richter. axiom. historic. 103. Quamvis perse non videatur esse peccatum, gemmis et pretiosis vestibus ornari. Eo, tractat. d. gemmis. part. 3. ad fin. leges autem illae vulgo in eo consistunt, ut certa, certis ordinibus indulgeantur: quemadmodum Politicae constitutiones Imperii illud exacte
requirunt; et Veneti, ac Noribergeses studio summo observant, ac Galli nuper imitari sunt conati. Mercur. Francic. tom. 5. fol. 64. Et de frugalitate veterum, ac quando luxus invaserit Urbem Romam, vid. Alexandr. ab Alexandr. 3. cap. 11. Ens. Convival. 1. fol. 27. Ac de legibus sumptuariis abolitis, vid. omnino Tertull. apol. cap. 6. Hincque conqueritur Grimalius d. Optim. Senator. fol. 266. Quod in Poloniâ nullius Virtus et conditio, certis sit alligata et constricta ornamentis etc. adde Poncet. de Iure Municip. num. 63. etc. Inde evenit, ut Mulieres alicubi, fundis sint exornatae. vid. ian. Dousam, explanat. Plautinar. m. fol. 85. Alexand. ab Alex. 5. genial. cap. 18. Econtra quibusdam in locis, haec disparitas vestirus improbatur. Galateo. fol. m. (in edit. 4. linguar.) 193. Quin et Zeleucus Locrensium Legislator, non putavit accommodam Medicinam esse si vestitui, et similibus rebus certus modus constituatur; sed si funditus hic luxus eradicetur: vid. Dioder. Sicul lib. 12. cap. 21. Lather. de censu. 1. cap. 9. quod sane fit, si is infamis et turpis habeatur, non si principum, Magnatumque reservatis adnumeretur. Nam virtute, non vestitu et pompâ, Rex praecellere debet. Non ba de hazerventaia el Rey, a sus subditos en ropas, mas en Virtudes; quod fuit apophthegma Heinrici IV. Hispan. Regis. Florest. Espagnol. part. 2. cap. 1. num. 17. In eâdem etiam sententiâ est Clemens Alexandrinus, qui Poedagog. lib. 11. cap. 10. Lando, inquit, veterem Lacedaemoniorum civitatem, quae solis meretricibus floridas vestes etc. gestare permisit, ut refert Nicol. Cragius. 3. d. Repub. Lacedaem. Institut. 11. et vid. Mich. d. Montaigne. 1. des essais. cap. 43. Pasquier. 7. cap. 11. Henel. in Silesiographiâ, fol. 58. De vestibus, ac vero Mulierum ornatu, vid. Camerar. 2. cap. 38. et seq. Acitem de decenti Mulierum ornatu. vid. Baron. Anno Christi. 57. num. 25. Suson. in 9. rupib. fol. m. 385. Tertullian. de habitu Mulier. Cyprian. de habitu Virgin. Scribonium in Philos. Christiano. cap. 9. adde Langlaeum. 8. semestr. cap. 6. Quodque etiam Magni Imperatores, viliorbus usi sint vestibus: resert Dn. Lansius oration. pro German. fol. 86. Casci, Franci, et Germani, luxui planenon dediti erant. Lehman. 2. cap. 10. ubi de sumptu Episcoporum. et cap. 14. ubi de conviviis. Contra sumptus in cibo. vide Theolog. Mystic. Grasseri, fol. 42. etc.
Curam vero Politicae administrationis, non tantum consistere in dignitatibus et ordinibus conservandis;sed et ad vestes et ornatum, aliasque eiusmodi res extendi, variis et pluribus rationibus explicat Tholosan. 4. de Republic. 11. Et ii demum Penates, ea civitas, id Regnum, aeterno in gradu facile stabit, ubi minimum virium, Veneris, pecuniaeque cupido sibi vendicaverit: Valerius Maximus, 4. cap.3.
quibus malis radicibus, sucum subtrahunt eiusmodi leges. Audi Propertium. 3. eleg. 12.
Quaeritis, unde avidis nox sit pretiosa puellis,
Et Venere exhaustae damna querantur opes?
Certa quidem tantis causa est manifesta ruinis;
Luxuriae nimium libera facta via est.
Haec etiam clausas expugnant arma pudicas,
Quaeque terunt fastus, Icarioti, tuos.
Matrona incedit census induta nepotum,
Et spolia opprobrii nostra per ora trahit.
Quodque luxus libidinem creet, vid. Kornman. d. Virginitat. fol. 157. quaest. 63. Ac. quod non effici possit, ut aurum contemnatur, nisi luxus prohibitione. vid. Vit. Patr. in vit â Hilarionis. Nonnulli Legumlatores, Actiones dederunt, propter vitia, ut Charondas: qui actionem pravae consuetudinis instituit. Diodor. Sicul. 12. cap. 12. Persae, contra ingratos; ut iam monui supra. Et leges etiam, quas noster olim Tuyscon dedit, non litigatoriae erant. Spangenberg. Maßfeldische Chronick. 1. cap. 5. Cur veor hodie Principes, nullas contra luxum promulgent leges, conicit Boccalin. 1. ragguagl. 63. Hûc pertinent elegantes libelli Matenesii, de bibendo super sanitatem, de calice Soporis, de luxu et abusu Vestium, Lather. 1. cap. 10. et lib. 2. cap 2. ac 3. Nam et Germania indiget censore, non qui bibendi cupiditatem satiet vel exstinguat praeceptis; sed qui prohibeat, ne ultra satietatem, ritu certe nefando, quis bibere cogatur. vid. Iohann. Elsvvich. disp. polit. 10. thes. 23. num. 8.
Ex hoc legum Iustinianearum insufficientiâ apparet: cum nullae, vel paucissimae ibi sint leges, ad mores, vel vivendi normam speciatim pertinentes; et si quae inibi sunt, vel nostris moribus non conveniunt, vel negliguntur, cum tamen in eo legislatoria consistere videanur. Campanella, polit. cap. 5. a princ. Tandem, de ratione, cur hodie Iuris bona pars, in Forum commigrârit, et omnes leges iam litigatoriae sint. vide Iohann. Ferrarium Montanum, de Republic. fol. 42.