DISCURSUS IV. De Statu Rei publicae Subalterno

CAP. I. De speciebus et proprietatibus Imperiorum Subalternorum.

ALia nunc Imperiorum Divisio succedit, quâ illorum quaedam Abcap. quaedam Subalterna dicuntur. Pierre Charron. 1. d. la sagesse, cap. 44. Botero, d. ragion, di stato. fol. 2. seu, quod idem est; Imperium, aut primum, aut a primo dependens exsistit. Bornitius, de Maie stat cap

12: fol. 107. vel ut Kirchnero loqui placuit; Maiestatis aliud, aliud Imperii est. Disputat. de Republic. 2. thes. 2. Eademque ratione, Paulus Busius, Disputat. politic. 1. thes. 19. et libr. 1. de Republic. cap. 5. Rem publicam omnem, respectu Imperii duplicem esse scribit, supremam, seu Universalem; quae Imperio supremo, sine alterius recognitione constat: et particularem, quae quidem Ius Rei publicae habet, sed a superiori, tot. tit. Cod. de iur. Rei publ libr. 11. A municipes 14. ff. ad municipal. l. Magistratus 6. ff. de administrat. rer ad Civitat. pertinent. Imperia absoluta, extra suum territorium superiorem non habent; ac ita nemini, nisi immediate Deo: Subalterna vero, alteri vel Populo, vel Principi subsunt. Vincentius Cabotius, libr. 1. Dispurat. cap. 12. Imperium absolutum is, penes quem est Maiestas, solus sibi vendicat, velut fons, et caput iurisdictionis: subalternum autem censetur, quod a primo in alios diffunditur atque derivatur. Fulvius Pacianus, libr. 2. de probation. cap 43. n. 7. Lancell. Cunrad. in Templ. omn Iudic. 1. cap. 1. §. ad verbum Thomas Michael, Disputar de Iurisdict. thes 1. Et porro Imperiorum subalternorum omni ex aevo, exempla complura Cabotius refert, supra audato loco Sicque habetur Genes. cap. 14. vers 4. quod aliqui Reges, servierint Cadarlohomor. Ita Moabitae servierunt Davidi sub tributo. 2. Samuel. cap. 8. vers. 2. et idem Syros coercuit hâc ratione pers. 6. constituitque praesidirios milites in Edom. vers. 14. Sic et Salomon dominans erat in multa regna, offerentia munus, et servientia ei. 1. Reg. 4. vers. 21 Moab quoque praestabat tributum pecorum, Regi Israelis. 2. Reg. 3. vers. 5 Sic pariter Romani, multos Reges sub se habuerunt: Iulius Caesar Bulenger. libr. 3. de Imperatore Romano, cap. 38. eosque in suis ditionibus reliquerunt, tamquam instrumenta servitutis. Montaigne, libr. 2. des Esais, cap. 24. Et tale etiam subalternum fuit Herodis Regnum: quem Augustus, ante adeptam Regiam dignitatem, amicum; postea subditum vocavit. Ioachimus Stephani, libr. 1. de ??? risdict. cap. 7. num. 79 etc. De subalterno item Imperio, Livius est subaudiendus, cum 6. decad. 4. dicit: Apud Achaeos precaria libertas, apud Romanos etiam Imperium est.

II.

Imperia subalterna, quo ad subditos fere absoluta: et eadem Dominorum superiorum respectu, non absoluta exsistunt. Caephalus, consil 539. Petrus Antonius de Petra, tract. de potest. Princip cap. 2 et 3 (ubi multa de Principum inferiorum iure et potestate) Albericus Gentilis, Disput at. reg 1. fol. mibi 17. Andreas Knichen, in Epopsi, num. 389. etc Hincque dici solet, subditos fortius adstringi Principr suo immediato, quam superiori. Et ita Imperia subalterna, empublicam quo ad suos subditos separatim constitutam habent: et

superior magis respicit superioritatem, quam ei civium meditae subditorum probitas sit curae. Quamvis et superiori interdum prospicere incumbat ne inferior re suâ male utatur. Ut et in Regnis subalternis electio vel successio sufficiens haut est; sed insuper requiritur confirmatio vel in vestitura superioris. Ac si qua de eiusmodi Regnis controversia oriatur, superioris est, illam definire:ut Vindentius Cabotius putat, dict. cap. 12. Sed tamen consuetudo, singularesque con ventiones hîc cumprimis sunt attendendae. Potest item diversarum ditionum respectu, quis esse summus et subalternus. Et ita Daniae Rex, habitâ ratione Holsatiae Ducatus; Monarcha Hispaniarum, intuitu Burgundicarum Provinciarum, Imperatori parent. Dn. Cluten. in Syllog. thes. 10. lit E. ad fin. ReinKingk. libr. 1. class 2. cap. 4. num. 17.

III.

Imperiis subalternis, primo aggrego, Tributaria Regna ubi scilicet tributum datur, in signum et recognitione superioritatis) Ego tractat de foederib cap 5. num 18. Vere tributaria ergo Regna sunt, ubi victo (et ita alterius ensem recognoscenti relinquitur Imperium; sed tamen cum fiduciâ superioris. Sicque Croeso mansit Regnum, beneficio Cyri: inibique fere absolutam, usurpavit Maiestatem. Iustinus, libr. 2. fol. mihi 8 Sicque Carolus V. Imperator Muleassae Afro, restituit Regnum, imposito tamen Tributo. Laurentius Surius, in histor fol. 279. sub Anno 1535. At vero a Tributariis pensionarii omnino seinungendi sunt. Nec enim praestatio pensionis ullam regulariter subiectionem inducit: Schönborner libr. 5. politicor. cap. 10. ad fin. et addatur Bodinus, libr. 6. cap 2. num. 648 Kirchnerus, Disputat. de Republic 16. corollar. 2. Et eam etiam Athenienses ac Romani, a sociis suis exegerunt. Arnisaeus doctrin politic libr. 2. cap 5. fol. 562. (Licet turpe habeatur, et etiam periculosum, tale aliquid praestare. Kirchnerus, dict. loc. corollar. 4) Ac ideo adhuc minus, Imperator Germanico Romnaus (in qualitate Ungariae Regis) Mauritaniae Reguli, aliique qui Principi Turcarum, ne provincias, ac regiones ipsorum excursionibus vexet, annuam exsolvunt pensionem, hoc ipso summâ et absolutâ excidunt Maiestate. Sorantzius, in Ottoman. libr. 1. cap. 29. Clarissimus Dn. D. Thomas Lansius, in eleganti de Lege Regiâ, ante multos annos edito Discursu, nunc Disputationibus Basileensibus insento,m thes. 51. et seq. Dn. Hortleder, in not. ad literas Francisci 1. missas Ordinibus Imperii romani, quae exstant Tom. 1. vom Deutschen Krieg/ libr. 1. cap. 18 fol. 83 et seq. Ego, in tractat de Appellation. cap. 4. num 5 fol. 115. et seq. Et sic etiam Scythae olim, universae Asiae vectigal imposuerunt: Iustinus, historiar lib. 2. fol. mihi 18 (ac nunc a Tartaris, ipsi eriam Turcarum Imperatores, Moschus atque Polonus, pecuniâ redimunt incursionum vexationes. Soranzius dicto loco. et ipsi etiam Romani

veteres Imperatores, a Barbaris Pacem redemerunt. Ego, allegat. loc. Neque etiam foedus illud subiectionem importat, ubi pactio adiecta est, de comiter conservandâ confoederati Maiestate. Innuit enim, inferiorem non subiectum esse talem, qui observantiam promittit l. 7. ff: de captiv. et postlim. revers. Nec qui comem observationem alienae Maiestatis promiteit, si hoc non faciat; crimen Maiestatis committit, licet contra pacta et conventiones agat. vid. Dn. D. Bocerum, tractat. de Maiestat. cap. 1. num. 44. etc Iohannem Cammannum, Disputat. de Iurib Maiest. 10 thes 38. et Bornitium, de Maiest. cap 2. fol. 8. Sic pariter a subiectis secludendi sunt Clientes: qui inferiores, securitatis et defensionis caussâ, superioribus se submiserunt: cum per illam submissionem, Iurisdictio ordinarii (ac ita etiam propria libertas) salva exsistat. Indeque communi scito decisum est, Clientes, Schirmbsverwandten/ non pro subditis Patroni habendos esse. Gail. 2. observat. cap. 54 latissime Arnisaeus, de Matestar. libr. 1. cap. 4. Dn. Iohannes Cammannus, Disputat. de Iurib. Maiestat. 1. thes. 27. Graevaeus, 2. conclus. 54. Valentinus Forsterus, tractat. de Iurisdict: fol. mihi 473. etc. Ego, tract de appellation cap. 4. sect. 5. et de foederib cap. 5. num. 12. Et hinc quoque deducunt; Protectorem non posse iure Clientelae, a Clientibus suis exigere pensitationem, vel collectam.

IV.

Ad Subalterna porro Imperia, pertinent etiam, Feudalia Regna. Arnisaeus, de Matestat, libr. 1. cap. 5. Quorum tamen quaedam liberiora sunt: quaedam simul subiectione haut exiguâ affecta. Pierre Charron, de la sagesse, libr. 1. cap. 44. fol. 243. et seq. Qualia Feuda libera sunt, quae superiorem, non aliter ac Feudi (non ut territorii) Dominum agnoscunt. De hisque subaudiri debet, quod dici solet (et ego, cap. seq. latius adprobabo) regulariter Vasallum, per fidelitatis feudalitiae promissionem, ad subiectionis ius haut alligari: quodque aliud Homagium, aliud fidelitatis promissio debeat reputari. Gail. tract. de Arrest. cap. 7. num. 10. Dn. D. Bocerus, tract. demvestitura, cap. 4. nu 7. etc. ac novissime Caspar Zieglerus, in addition. ad Caivot. §. Landsäsi/ conclus. 1. num. 49. etc. Ac sane Vasallus liberalia servitia Domino praestat, militaria puta: quae et foederatus ei, cum quo iniit aequale foedus, praestare debet. Et inde nec Crimen laesae Maiestatis committere volunt Vasallum contra Dominum aliquid machinantem, Clementin. pastoralis, §. Denique iunct. §. rursus. tit de sentent. et re iudicat. Dn. Cammannus, de Iurib. Maiestat. disputat. 10. thes. 35. Quodque Rex, Marchio, Dux, Comes, etc. ab alio Regnum vel ditionem suam recognoscentes; licet Feudatarii sint, utile tamen Dominium habeant tantum respectu territorii universi: in iuribus vero singulorum,

fruantur plenitudine potestatis, directeque possideant iurisdictionem, Paurmeister. libr. 2. de iurisdict cap. 4 num. 45 et seqq. multis. Taleque liberum Feudum, Mediolani Ducatus exsistit:si (ut aiunt) in eius Investiturâ reperitur; quod inibi facere Dux possit, ea quae Romani Imperatores ac Reges, de plenitudine potestatis gerere queunt. Rosenthal. cap. 5. conclus. 13. vide D. Martam. libr. 1. de Iurisdict cap. 33. num. 37. etc. Sic pariter, licet Apuliae Rex, et olim etiam Ferrariae Dux, recognoverint Ecclesiam in superiorem: quod tamen recognitio illa accidat, quo ad dominium universale totius Regni vel Ducatus, et quo ad feudalem tantummodo superioritatem; non quo ad particularem iurisdictionem in subditos, et quo ad Leges condendas, aliaque concernentia Ius singulare: assertat Knichen, deterritor Iur. cap. 1. nu. 371. et vide me in tract. de adpellation. ca. 4. sect 5. ad fin. Regemque neapolitanum, et Prinncipes Italiae plerosque, solo in augurationis iure, Pontificem recognoscere, vel Imperatorem: ceteras provincias sibi subiectas, suo arbitrio moderari, Nicolaus Betsius scribit, tractat. de pact. samil. Illust. cap. ult. sol. 638. Et huc quoque Vicarii Imperii perpetui sunt referendi: qualis est inprimis Sabaudus, etc, qui fere omnino liberi sunt, quamvis Imperii Vasalli exsistant. Et de quibus, in opere coronar. lib. 9 cap. 20. ad fin. Carolus Paschalius, ita censet: Hodie, inquit, (quod advertendum) pristina illa Imperatoria potestas, si non penitus intra Germaniae fines est contracta; saltem non fere longius, quam in Italiam, et conlimitia Galliae excurrit: inquibus ipsis tamen est admodum retusa atque hebetata; propter istos Imperii perpetuos Vicariatus, nimium frequenter concessos. Quos quo pertinuisse dicam, nisi ad Imperium minuendum, dehonestandum, lacerandum? Gratiae paucorum videlciet, dati sunt, ex quâ Imperii pernities plene est orta. Nam quid aliud est agere alicubi perpetuum Vicarium Imperii, quam in propriâ ditione Augustulum se iactare, vix ullo Augusti respectu? Hinc nempe, Imperium magnum, validumque, aut saltem Imperii magni reliquiae parvae, ad provincialia Dominia sunt traducta, quae plerumque popularibus intolerabilia esse deprehenduntur. Nam ipsa ditio, auctoritas, et potestas Imperatoris, hodie umbra, nomenque Imperii, non Impertum est. Et adde eundem Paschalium, dict. lib 9. cap 22. ubi inter maiores et minores Duces discrimen facit.

V.

Econtra sunt etiam Feudalia Imperia alia, maiore, quam illa generis prioris, subiectione impedita. Sic Belgium ante aliquot annos, Feudi titulo, Alberto Archiduci, eiusque coniugi concessum, eas habet conditiones, quae subiecionem arctissimam inducunt. Emmanuel Meteran. histor. Belgic. libr. 21. fol. mihi 83. Itidem in

Comitatu Hohenbergensi, aliisque ditionibus, Carolo Austriaco, Burgo viae Marchioni, Feudi nomine aliquot ante annos datis; incluta Austriaca Domus, refervavit sibi provocationes extremas, extraordinari as collationes, aliaque summi Imperii iura. Observavi tandem et illud; Feuda quae a Domino proficiscuntur, et maxume quae de territorio sunt; fere subiectione adstricta esse: non ea, quae ultro, cum allodium essent, Vassallus feudalia fecit (auffgerragene Lehen) Pierre Matthien, hist de la Paix, libr 2. narrat. 2. num. 3. mibi fol. 292 vi id in marg. notat. in quibus Dominus fere Clientelare tantummodo ius acquirit; ut etiam Molinaeus, ad Consuetud. Parisiens. tit. 1. §. 1. verb. le fief. gloss. c. nu. 21 in fin. tradit, per eiusmodi allodii oblationem, in German a satis frequentem, feudum tantum simplex et voluntarium constitui; nullo scilicet modo territoriali iurisdictione affectum, vel infectum.

CAP. II. An Vassallus pro subdito sit habendus? Ac item insertum hîc est C. B. Responsum iuris Singulare: de Clausula, quâ quis investitus est Mit den Gerichten etc.

SEd quod dixi, Feudalia Imperia esse Subalterna, et tamen Vassallum haut pro subdito haberi debere: in id anxie magis est inquirendum; hucque transferre lubet, quae eâ de re, aliquando sum ommentatus, et ita se habent. Quaestio illustris admodum est; Alterius an fiduciarius, seu Vasallus, summâ potestate, quam Maiestatem vocant, destituatur: eorum nempe bonorum ratione, quâ est Vasallus? Hoc etenim controversiâ vacare videtur omnino; quod vasallus, si alia etiam bona, in quibus superiorem non agnoscit, habeat: nil id prorsus impediat, quo minus Maiestatem retineat in illis: Gail, de Arrest. cap. 6. Knichen, de investitur. pact. cap. 5. num. 112. 132. etc. et dixi tract. de adpellation. cap 4. num. 6. Neque enim contraria vel absurda sunt, aliquem esse respectu unius in libertate, et respectu alterius in servitute: quia separatorum separata ratio est, Eduorum ff. de oper libertor. Quis enim Regem Angliae, cum adhuc Normanniam, Aquitaniam, Turoniam a Gallo, Feudi iure teneret, in Anglos et Hibernos; Quis Carolum V. Imperatorem, cum Flandriam, Atrebaten, et Hennegoviam a Gallo; Mediolanum et Burgundicum Comitatum, aliaque

inferioris Germaniae territoria, ab Imperio, Neapolitanum, Siciliae, Corsicae et Sardiniae Regnum a Pontifice, Feudi onere obtinebat, in Hispanos; Quis Daniae Regem, licet Holsatiae Ducatum ab Imperio agnoscat, in Danos Maiestatem non semper retinuisse affirmaret?

II.

Illud vero dubitationem habet maiorem, imo maximam: an praememorati Reges et Principes, aeque in Feudalibus illis bonis, ac in ceteris, quae libere, iure que optimo maximo possident, Maiestatem habere videantur? Id sane negandum videtur. Etenim inter Dominum et Servum, inter Clientem et Patronum auctoritas, imperium, potestas, discrimen facit. Lubens Alberico Gentili, 1. de iur. belli, cap. 3. ad fin dederim: istam facti quaestionem ex tenore decidendam esse in vestiturarum, et libertatum instrumentis. Hoc quippe verum est generaliter; ut potestas Feudatariorum deinvestitura quaeratur. Rosenthal. 1. conclus. 12. sed in Thesi, hane rem si ponderemus: genralis mihi videtur regula sancienda: vasallum quo ad personam subditum non esse, quod textu probatur aperto, in cap. pastoralis, §. devique, iunct. §. rursus tit. de sentent. et re iudicat. in Clement. ubi habetur, quod Imperator Romanus in exterum Regem Vasallum suum, ratione personae illius Regis, nullam superioritatem habeat; ita ut in se ab ipso Rege Maiestatis crimen commissum dicere non possit: quam etiam Conclusionem probant, quos refert et sequitur, Tiberius Decianus, tract. Criminal. libr. 7. cap. 8 num. 7. Ac si quid faciat, quod sit in alio crimen laesae Maiestatis; is saltem Feudo privetur. Sixtinus, de Regalibus libr. a. cap. 20. num. 37. Rosenthal, cap. 10. concl. 35. num. 36. gioss. co. Vasallustantum fidelitatis nomine Domino obnoxius est; et nisi ex alio capite praeter Fendi conditionem et Legem, Domino fuerit ad dictus, subditum minime refert, Guido Papae, dects. 518. num 2. Hartman. Pistor. quaest 15. num. 23. libr. 1. Quodque regulariter Vasallus, fidelitatis feudalitiae promissione, ad ius subiectionis non alligetur: aliudque homagium, aliud fidelitatis promissio reputetur; diserter docet Gail, tract, de Arrest. cap. 7. nu. 10. Qualitas enim Vasallatica, ex non subdito, subditum haut facit. Bidembach. quaest. nobil. 2. nun. 13. Rosenthal de feud. cap. 11. concl. 14. Gail, de pignorat cap. 15. num. 3. Rudinger. cent. 3. observ it 30. Et feudi concessio, numquam per se subditum reddit, nec vasallus Domini feudi subditus est, neque Feudum subiectionem darepotest. D. Marta de Iurisdict. part. 4. cap. 133. num. 13. Choppin. de morib. Parisiensib. tit. 2. num. 2. Paurmeister de Iurisdict. cap. 8 num. 42 Tiberius Decianus, Resp. 18. num. 340. pol. 3. Matthaeus Wesenbecius, consil. 1 num. 57. Knichen in Epops. Dauth. num. 141. Iohannes Vincentius Hondedaeus, vol. 2. consil. 6. num. 3.

Hincque licet nonnumquam usu lodquendi, a nonnullis recepto, Vasallus sui Domini subditus dicatur, Cravetta, consil. 20. num. 17. Paurmeister, de Iurisdict. libr. 2. cap. 9. num. 49. Id tamen non vere et pleno cum effectu sed abusive est intelligendum. Mynsinger, consil. 7. num. 8. decad. 11. Ista namque catachresis, ratione recognitionis feudalis, servitiorum atque fidelitatis irrepsit, et non intuitu subiectionis iurisdictionalis. Mindanus, libr. 1. process. cap. 32. num. 2. Paurmeister, de Iurisdict. libr. 2. cap. 8. num. 40. Renat. Choppin. de morib. Parisiensib. tiv. 2. num. 51. Nec novum est, ut aliquis Dominus adpelletur, qui tamen Dominus territorii non est; sed tantummndo certo aliquo respectu. Capyc. decis. 26. num. 31. Goeddaeus, in dem Gründtliche Gericht von der Staat Fridtberger:cap. 3. num. 12. Etsic longis inter se parasangis invicem distant, iuramentum subiectionis, et feudale. Rosenthal. cap. 6. conclus. 85. Ludolphus Schraderus, de feud. part. 6. cap. 4. num. 6. etc. Maullius, de homag. tit. 1. num. 5. 6. Antonius Faber, libr. 7. Codic. diffin. 5. et 6. Rationes diversitatis prolixius persequitur Matthias Stephani, libr. 2. de iurisdict. part. 1. cap. 7. num. 226. et mult. seqq. Et inde etiam nullam inconvenientiam esse dicunt; ut maior possit alterius minoris vasallus esse. Franciscus Hotomannus, illustr. quaest. 35. Hermannus Vulteius, libr. 1. de feud. cap. 4. num. 4. Zasius, part. 5. de feud. num. 73. Rosenthal, cap. 3. conclus. 5. lit. C. Gerlacus Buxtoffius, in Dissertat. ad Auream Bullam, conclus. 77. lit B. et 83. lit. A. et conclus. 64. in fin. Ac receptissimum in Imperio est, quod Principes, alive status, ab Abbatibus, aut aliis inferioribus feuda recognoscunt. Paurmeister, de Iurisdict. libr. 2. cap. 9. num. 9. Indeque fortius iurantem ligare dicitur iuramentum subiectionis, quam fidelitatis sive Clientelare. Andreas Knichen, de iur. territor cap. 3. num. 163. Cuiacius libr. 2. feudor. tit. 7. Cravetta, consil. 517. num. 3. Rolandus a Valle, consil. 1. num: 30. vol. 3. Consentit Thomas Maullius, tractat de homag. tit. 5. a princip Hinc etiam officia et servitia, quae Vassallus Domino seudi debet, toto quasi genere differre videntur ab iis, ad quae subiectus Principi seu Magistratui est adstrictus. Subditus Domino territoriali (seinem Lands Fürsten) tam rerum, quam personae nomine subiectus adparet. Eidem ille, tam in civilibus, quam Ecclesiasticis rebus (sed tamen secundum iustitiae et aequitatis rationem) imperandi, prohibendique ius habet. Insuper subditus Magistratui ad onera tam realia, quam personalia est adstrictus: Er ist ihme Stewer vnd Schatzung zuerlegen/ auch raiß/solg/srohn vnd wacht/ mit seiner maß zu laisten schuldig. Iurisdictioni superioris sui indifferenter subditus: Er ist vor seinem Landtsfursten/in allen sachen/recht zu nemmen und zu

geben verbunden. Ut haec omnia per Discursum explicant et illustrant, Andreas Knichen, in tractat. de uperiorit territor praesert im cap 3 et in Encyclopaed. Brunovici imperii et iurisdictionis passim. ut et Caspar. Ziegler/in Commentar. ad Aur. prax Nicol Calvol. §. Landtsassij, ac etiam Thomas Maullius, intract. de homag. fere per tot Econtra vasallus, si non simul subditus exsistat (aut ex domicilio subiectio argui quaet) Rosenthal, cap. 5. conclus 78. levius et ad pauciora est obstrictus. Et item iurisdictio competens Domino in Vasallum, in iis tantum rebus fundata est, quae ad feudi constitutionem, conservationem, aut privationem spectant. Marta, de Iurisdict. part 4. cent. 1. cas. 16. num. 12. et 20. Mynsinger. centur. 1. observat 99 Schraderus, de seud. part. 1 sect 6. num. 31. et num. 109. Rosenthal, cap. 12. conclusi 123 num. 111. et num. 90. Meichsner, tom. 2. libr. 2. decis. 1. Ethosce feudales terminos, in exercitio iurisdictionis excedere non potest. Scipio Gentilis, de Iurisdict libr. 3. cap. 23. Paurmeister, de Iurisdict. libr. 2. cap. 8. n. 44. et cap: 9 nu 84. Acacius Enenckel, libr. 2: de privileg milit: cap. 5. w. 17. In reliquis vero actionibus personalibus, ex contractu, ex delicto, aliisve causarum figuris descendentibus, exulat omnis eiusdem potestas. Clement. pasioralis, extr desentent. et re iudic. Pruckmannus, consil. 16. m. 4. vol. 1. Wesenbecius, consil. 1. num. 87. Curtius, de feud. part. 7. quaest. 5. paurmeister, aict cap. 8. num. 47. Matthias Stephani, de Iurisdict libr. 2. part. 1, cap. 7. num. 182. Renatus Choppinus, libr. 1. de morib Parisiensib tit 2. num. 51. Ideoque teste Zasio, in tract. de feud part. 7. num. 16. secundum consuetudinem Germaniae, Vasalins tantum iuvat Domini utilitatem proferre, et incommoda propellere, compareque cum Paribus in iure dicundo. Hincque dicitur, in iuramento fidelitatis sex tantummodo contineri, ad quae Vasallus Domino obligatur: Incolume, tutum, honestum, utile, facile, possibile, cap. 5. de form fidelitat. cap. deforma. caus. 22. quaest 2 Hieronymus Schurpffius, confil. 30. num. 18. libr. 2. quae latissime a Ludolpho Schradero, tractat. feudat. part. 6. cap. 6. per tot. explicantur: ad quos brevitatis caussâ meremitto; Cumque ut supra dixi, tenor investiturae etiam hoc in casu sit infpiciendus: Quaeri hîc potest: si in Investiturâ talia inveiantur verba; daß der Lehenm un dem Lehenberrn gewertig vnd geborsamb sem sotic; anne subiectionem importent? Et sciendum est, illa perse, nullam subiectionem necessitare, ubi alia urgentiora non concurrunt. Henricus Brunningius, de var. universitat. specieb conclus. 25. Neque enim geris aliâs libera, persolam erroneam confessionem, ad fortunam deteriorem est trahenda, l. cum scimus. 22. C. de agricol. et. censit. Nec nuda confessio titulum suppeditare potest, quo

domini causa mutetur. Andreas Knichen, in Epopsi num. 171. Verba nam que reverentialia, verba honoris et curialitatis, magis adulatoria, quam subiectoria intelliguntur. Franciscus Mantica, libr. 2. de tacit. et ambig. convent. lib. 2. tit. 4. num. 48. Parladoruis, libr. 2. rer. quotid. cap 3. num. 4. et 5. Gilmannus, tom. 4. part. 1. vers. 3. num 183. et eadem serviunt de vento, ut loquitur Boerius, decis. 153. num 37. ac etiam ad favorem loquentis sunt interpretanda. Marburgense Consilium 23. num 3 vers. 2. Et tamen experientia adtestetur, Verba, vnderthänige gehorkahme. et similia, quae in sub et inscriptionibus supplicum libellorum, et rescriptorum, in veniuntur; ad fundandam et adprobandam superioritatem saepe adduci. Ut in caussâ Bayern/contra Orunourg/Erofurt contra Mayntz etc. factum. Et ctiam exinde, contra Civitatem Brunovicensem, Andreas Knichen, in Encyclopaedia cap 2. quasi iudiciariam confessionem evincerenisus est. Sanc per tradita Gailii, de Arrestis Imperit, cap 7 num 10. etc. homagiuntantum, die Erbkuldigung aliquem ad subiectionem et oboedientiam, gehorsahm, genem/pudhelot zusem/adstringit. Iuramentum vero fidelitatis, quod Vasallus beneficii ratione, Doinino directo praestat, illum solum getrew/gewertig ond holdtzusein iubet. cap. de nov. form. fidelit. et cap. 1. qualit. vasall. urar. deb. Dom. Indeque, ut ibidem Gailius notat, in iutamento fidelitatis, vocabulum subiectionis (gehorsamb zusein) omitti solet. Cauteque agit vasallus, si verbum (gehorsamb) Investiturae (verteri praesertim in seri de novo non patiatur: illud ad vasallaticam subiectione solum, restringi curet: daßer seinem Herin/gewertig/vnd sovil einem Lehenherinem Lehen Mann von Rechrtz wegen schuldig/gehorsahm sein wölle.

III.

Et hactenus de personâ; Rem ipsam feudalem quod attinet, non sane in ea (feudaliscilicet territorio) Maiestatis iura Vasallum habere dici posse autumarem. Etenim eos, qui quocumque modoaliquid supra se agnoscunt cui parere necesse habent, a perfectâ Maiessare tantum abscedunt, quantum alterius imperio tenentur. Vasallus autem in prae dio feudali superiorem Dominum habet, cui oboedientiam debet. Et hinc, si vasallus vel in rem feudalem, vel subditos saeviat, et homines in Iurisdictione infeudatâ habitantes male tractet, feudo privatur. Quippe Dominus superior contra vim, iniquitatem, et crudelitatem vasalli sui, subditos merito tuetur ac defendit id quod fieri publice maximpoere interest, arg. §. Sed et maior, Instit. de his, qui sui vel aiten. Iur. l. 1. §. fin. cum l. seq. ff. dict. tit pulchre Rosenthal, cap 1 conclus 33 num. 45 etc. Etenim subditi Vasallorum, etiam aliquo modo subditi Domini superioris manetn, Rosenthal,

cap. 8. conclus. 10. num. 5. et cap 10. conclus. 10. num 10. Quin et hoc apud Doctores nostros indubitatum est, quam vis Imperator, vel alius Princeps supremus, Nobili alicui, Civitates, villas, aut oppida regio contulerit beneficio, una cum omnimodâ iurisdictione, meroque et mixto imperio, in amplissimo territorio exercendis; Baroniamve, Marchionatum, Comitatum, Ducatum, cuicumque ac quocumque titulo, et praerogativâ concesserit; non solum tamen fidei obligationem, clientelamque Regi debitam, sed et eam iurisdictionem, quae apud Regem summa est, cuiusque iure, vel provocationes, aut supplicationes, ad Regem, ceu supremum caput, et Rei publicae patrem deferuntur, alia que superioritatis iura, nequaquam transtulisse, a seve abdicasse censeri, ut ex Molinaeo, Surdo, Peregrino, et aliis probavi, tractat. de adpellation. cap. 2. fol. 59.

IV.

Nunc demum Responsum illud iuris subiungam, quod Capitis inscriptio promittit, non ab argumento praesenti alienum, et forsan Lectori, haud ingratum.

Demnach wir N. N. oder hievor gesetzre speciem facti vnser Rechtlich bedenckhen zuerthailen/gehuhrende ersucht worden: Als haben wir solches in ekinen weg abschlagen sollen/darauff auch dises werckh in vnserm versambleren Collegio reifflich deliberirt, vnd befunden/das zwar ex parte J. C. F. deß E. zu M. G. nich ohnscheinbahre behclff auffgebracht/ vnd dahero vermaindrlich geschlossen werden mochte/ daß der Flecky S. sovil die hohe Malefitzische Obrigkheit derreffen thut. J. C. F. G. (als ohne das angenthumbs herzn) in allweg zustandig/vnd solcher Obrigkheitsich die Adeliche Vasalli mitt nichten anzumaen habß en.

Rationes Dubitandi.

Gestastsahme dan fürs Erst/dises starck urgirt/vnd consulirendem Juttckhern entgegem gesetzt werdem kan, daß das Dorff S. mit dem obern St. M. gegen A. nichtallein confinirt oder gräntzet/sonder auch maisten thails damit umbfangen/also in dem M. Territorio, vnd dessen hohen Landsfürstlichen Obrigtheit gelegen. Derowegen darfur zuhalten seye/daß J. C. F. G. fundatam intentionem, quoad omnem, et praesertim superiorem, seu altam iurisdictionem ex firmissimâ iuris praesumptione haben/vnd das onus proband denen von F. E. obligen thue. Iuris enim est manifesti, quod res, quoad iurisdictionem eius esse praesumatur, in cuius territorio et districtu sita invenitur. Abbas, in cap. si diligenti, in septim not abil. de praescript. et ibid. Felinus, num. 2. Idem Abbas, Imola, et Petrus de Anchara, in cap. nimis, de iureiur. Oldradus,

consil. 176. in sin. Natta, consil. 501. num. 31. volum. 1. Hieronymus de Monte, de finib. regund cap. 88 in princip. Idem tradit. Antonius Gabrielius, post multos alios a se adductos, in communib conclus. lib. 1. tit. de praesumpt. conctus. 9. num. 1. et Gail, observat. 62. num. 9. lib. 1. Et Principis iurisdictionem exsistere generalem, in suoque territorio notori am, iuris item esse et de iure, eamque sibi in universos, quoad omnesiurisdictionis species vindicare; apud interpretes nostros tralatitium habetur. In dubio itidem, eius esse iurisdictionem praesumi solet, cui locus, de cuius iurisdictione contenditur, propinquior est, arg. l. adeo, §. Insula, H. de adquir. rer. domin. §. Insula, instit. de rer. divis. Alexander, in Apost il. ad Bartol. in l. si convenerit, §. si nuda, num. 3. ff. de pignorat, action. Hieronymus de Monte, post Baldum, et alios Doctores a se allogatos, in tractat. fin. regund. cap. 83. in princip. et num. 2. et fusius Menochius, de praesumptione libr. 3. praesumpt. 100. num. 1. Hucque facit, quod adiacentia eiusdem iuris esse censeantur, cuius sunt ea, quibus adiacere conspiciuntur, l. eum qui aedes, ff. de usu capion. l. iamhoc iure, ff. de vulgar. et pupillar. substit. l. quamvis, c. de impubet. et aliis substitut. cap. maiores, §. ceterum, de Baptism. cap. translato, de constitut.

Fürs Ander/seindr in Casus figuratione vier vnderschidtliche Actus angezogen worden/welche man ohne zweiffel auff seiren des Lehenhern dahurdeurren würdt/als wan J. C. F. G. entweder in possessione des meri Imperii gewest/oder doch die von den Adelichen vasallis angezogne possession damitstreittig gemacht/vnd interum pirt were worden. Maxime cum quisque prae sumatur possidere, actumque possessorium exercere ex titulo praecedente. l. 1. § 1. ff. de except. vei iudic. l. 2. C. de adquir, possess. l quaedam mulier, ff. derei vendicat. Socinus, consil. 15. col. fin. volum. 3. Itidem cum quasi possessio iurisdictionis, non in frequetiâ actuum consistat, Ruinus, consil. 122 num. 3. vol. 5. Menochius, consil. 402. num. 35, et aliquot seqq. unicum actum inducere quasi possessionem, et ad eam sufficere dicunt. Purpuratus, consil. 415. num. 10. lib. 2 Gephalus, consil. 681. lib. 5. per Discurs. tam in adquirendo, quam in retinendo, Bursatus, consil. 235. num. 27. lib. 3.

Zum dritten/ist nuhn mehrublich/vnd ohnuerneinlichen Rechtens/daß das Merum Imperium, das halsgericht/Blutban/oder die hohe Obrigkeit den Regalien zugesehriben werden solle. Cum sub eo multa Regalia comprehendantur: et mero imperio concesso, illa quoque cocessa intelligantur: quod muitis Rosenthalius probat, cap. 5. conclus. 4. Nunc autem certi iuris est, Regalia non nisi expressa concessione intelligilargita: nec hîc verba utcumque generalia multum

operari. Albericus, in l. final. C. de iurisdict. omn. iudic. ubi in quit: Etiansi Rex concedat militi castrum, cum omni iure, quod ibi habet; tamen ius Regale numquam videtur concessisse: quem iisdem verbis sequitur Iacobinus, in verbis, de castro rubei montis, num: 6. et Rolandus a Valle, consil. 42. num. 7. vol. 2. Vnd irret nicht/das in de Lehenbrieff der Gerichteng dacht worden. Verba namque Gerichte/item, Alle Gerichte/ etiamsi addita in veniantur verba, mit den zugehörungen/ Merum imperium, oder die Ober Gericht non importare, post alios diserte scribit Petrus Wesenbecius, consil. 8. num. 68. idemque late et nervose deducit Andreas Knichem, de pact. vestiturar. part. 2. cap. 1. per Discurs. Ac quoque utrum Princeps concedendo alicui iurisdictionem censeatur etiam Merum et Mixtum imperium concessisse? communem, esse opinionem, contra communem, Hieronymus de Caevallos, in Specul. opin. commun. contr. commun. tom. 1. quaest. 41. attestatur. et dum is solummodo opiniones hasce refert, et negativam ultimo loco ponit, eam approbare videtur: secundum ea, quae ipse in prooemio operis, num. 70. refert. Merum item imperium, regulariter in concessione non venire, probat latissime Tiraquellus, deretraict. lignag. §. 36. gloss. 3. num. 12. Vasquius, lib. 1. cap. 3. num. 9. illustr. quaest. Didacus Perez ad Ordinat. Reg. libr. 3. tit 1. lib. 1. versie. est dubium. Petrus a Petra, cap. 22. num. 48. de potest. Princip.

Rationes Decidendi.

Dessentedoch/vnd was sonsten mher derogleichen fürgebracht werden köndre/ ohn angesehen/ seind wir der gäntzlichen mamung/daß consulirenden Junckern von F. in vilgedachtem dorff S. Iurisdictio omnimoda, vnd also merum et mixtum imperium zumahl gehörig seye. Selbiger auch solche iura, tam in petitorio, quam in possessorio behaupten möge.

Dann Erstlich bringt der Lehenbrieff solches mir sich/ darin außtrucklich gesetzt/daß die von F. ie vnd alwegen mit dem dorf S. et ita mit S. in qualitate et conditione eines dorfss belehner worden. At vero concesso Castro, aut Villâ; territorium quoque et iurisdictionem illi annexam, concessam fuisse praesumi solet. Quam conclusionem expresse tradunt Bartolus, in l. §. cum urbem, num 5. et 9. et ibid. Albericus de Rosate, §. in Initio. num 1. ff. de offic. peraefect. dicentes urb. si Papa, Imperator, Princeps, Comes, vel alius, concedant alicui Castrum, aut villam in feudum, in quo ipsi ante habebant omnem iurisdictionem; quod eadem quoque eidem concessisse videantur, per illum textum ibidem.

Idem Bartolus, in l. 2. num. 1. ff. de verbor. significat. Baldus, in l. cum multa, prope fin. C. de bon. quae liber. Alexander in l. 1. colum. fin. num. 33. ff. de iurisdict. omn. iudic. ubi permultos citat, petrus de Anchar. late ac not abiliter in repetit. cap. accessorium, nobis colum. 30. versic. Tertio quaero, de Regul. iur. in 6. ubi multas et validas rationes pro istâ conclusione adducit, idem que plures alios allegans Covarruvias tenet, pract. quaestion. cap. 1. num. 10. in 9. conclus. ubi dicit, suâ opinione, hanc esse sententiam communem; eamque procedere, non solum quo ad iurisdictionem, sed etiam quod hoc modo translatum quoque censeatur imperium merum et mixtum, Regalibus exceptis.

Vnd daß consulirendem Junckern in dem Dorff S. auch die Malefitzifche Obrigkheit gehörig/ erscheinet ferner vnd noch clährer hierauß weiler nicht schlechtlich mit dem Dorff S. sondern zumahl mit seinen zinsen/Güllten/wasser/wayot/Gericht vnd Gerichts Recht investirt ist. Quippe communiter traditum invenitur, merum ac mixtum quoque imperium transire, si cui Castrum, Villa, aut Oppidum cum iurisdictione fuerint concessa. Oldradus, Consil. 252. num. 7. et seqq. Latissime Rolandus a Valle, con. 42. num. 16. et seqq. mult. vol. 2. (ubi etiam contraria diluit) Sic et Matthaeus Wesenbecius, consil. 95. num. 18. et seqq. usque ad fin. part. 2. post Schurffium, consil. 26. num. 2. centur. 1. planissime in terminis fere terminantibus nostri casus respondet, feudo dato, his verbis vernaculis, (Mit den Gerichten) merum imperium quoque concessum intelligi: quia Gericht, sit genus, Vnder vnd Ober gericht vero species, ac subiungit ibidem, hodie maxime post editam Constantiae pacem, verbo ac investiturâ iurisdictionis, etiam omnimodam, quae imperium complectatur, venire: nisi cum aliud actum fuisse adparet: ut quando Princeps quotannis Praetorem (ut olim in Republicâ Romanâ) mittat, qui exerceat hancce speciem iurisdictionis. Communiorem pariter hanc testatur opinationem; et plurimos citat Vulteius, cap. 5. num. 5. verf. imo vero alii etiam, pag. 86. libr. 1. feudor. Et in dubio, si non constet, an in illo castro aut villâ iurisdictio ante fuerit exercita, et sic illi cohaeserit, ante investituram? eam villae, sive castro cohae sisse praesumi debet. Menochius, praesumpt. 97. num. 40. libr. 3. Boerius, quaest. 50. num. 11. Et porro etiam eo in casu, ubi iurisdictio in Castro, vel oppido in feudato, ante concessionem solita non fuerit exerceri, sed alii castro, oppido, aut Civitati fuêre subiecta, ac per illius Magistratus (nomine tamen conce dentis) iustitia expediebatur: nihilominus tamen si concessio facta sit cum omni vel plena iurisdictione (quibus in nostro casu aequipollere videntur, Gerichte/ Gerichs Recht/ nichts außgenommen) merum et

mixtum imperium pariter venire, consentiunt fere omnes: Menochius, dict. praesumpt. 97. num. 34. libr. 3. et non reperitur contradicens, excepto varioillo Baldo, in cap. quanto, num. 7. de iudic. roborat idem Purpuratus, in l. imperium num. 62 de iurisdict. Rolandus, consil. 42. num. 38. et seqq. volum. 2. ubi plures citat. Menochius, dict. num. 34. Tiberius Decianus, consil. 43. num. 5. vol. 3. Ac idem dicendum esse constat, si iurisdictionis in integro Statu concessio fiat, ut et si cum pertinentiis omnibus ea concessio procedat. Wesenbecius, consil. 95. ad fin. tom. 2. Et hûc confert omnino, quod castro cum pertinentiis omnibus concesso, omnia translata censentur. Decius, consil. 517. num. 7 Gail, libr. 2. observat. 62. n. 8. Vulteius, dict. cap. 5. num. 5. versit. praesertim si castrum, etc. Et quod verba habentia ampliativum significatum, una cum territorio faciant transire ad investitum omnem speciem iurisdictionis, et ita quoque imperium merum in simili quoque declarat Matthaeus de Afflictis, in cap. 1. num. 38. et seq. de Capitan. qui cur. vend. et idem tenet Parisius, consil. 9. num. 16. et 20. volum. 1. Pariliter, cum beneficia Principum latissime sint interpretanda: exide, si a Principe concessa iurisdictio sit, merum et mixtum imperium inteligi concessum, tenet Iohannes Andreae, in addition. ad speculator. sub tit. de iurisdict. omn. iudic. incip. vidisti duas, quod voluit Oldradus, consil. 252. et ait alicubi Baldus, quod si Princeps donet simpliciter iurisdictionem castri, videatur donare omnem iurisdictionem: et sic omnes reditus causarum, tam Civilium, quam Criminalium, idque sequitur Cardinalis, in cap. 1. de Capitan. qui Cur. vend. et Alexander, consil. 35. volum. 4.

Fürs ander/ist dises auch consuli ren den Junckhern hoch vorständig/das die vnd erthonen zu mehrgemeldse S. berichreter massen/weder in Civil: noch Criminal Sachenniemahls Rein andere Obrigkheit/ als die von F. agnoscirt / noch auch Keiner andern Cent: oder Malefitzischetz Obrigkeit geschwohrn gewesen/deßgleichen auff kein Cent niemahls citirt, noch auch einigen heller oder pfenning Centcosten/ wie sonst deren enden gebrgüchlich vnd herkhommen/erlegt/oder auch ihnen abgevordert worden. Waraußer dann ohnw iderireiblich zuschlicssen/daß cosulirende Junckhern ante nuperam turbationem in quasi possessione huius speciei iurisdictionis, vnd ihre vnderthonen in possessione libertatis, immunitatisque von der C. M. Cenrbahrlichen Obrigkheit/vnd was dero angängig gewesen/ At vero in dubio possessoris, eiusque qui ante turbationem notoriam in possessione fuit, potiores sunt partes: cum praesentem Possessionem habens, Dominus esse praesumatur; gloss. in l. sicutis, § sed si quaer at ur, super verbopossessoris, in fin. et super verbo declaravi,

in sin ff. si servit. vindic. Bartolus in l. quidam in suo, num. 4. versic. secundo casu, de condit. institut. Lanfrancus, de testibus. num. 143. et Baldus, in l. 1. num. 3 ff. famil. erciscun. Paulus Castrensis, consil. 4. incip. in causu motaper Casparum, num. 3. versic. tamen quia dominium, volum. 2. Socinus senior, consil. 112. num. 22. 23. vers. circa prima, libr. 4. Alciatus, Respons. 319. num. 1. Cephalus, consil. 63. num. 13. lib. 1. Alexander, consil. 10. num. 4. vol. 4. Ac Bartolum eandem sententiam amplectente, omnes secutos esse testatur Barbatias, consil. 80. col. 6. postnum. 7. vers. praeterea est, in fin. lib. 1. et post eum Mascardus, de probation. conclus. 539. num. 9. volum. 1 Est autem haec sententia adeo vera, ut licet quis se adstrinxerit ad probationem dominii: satis tamen sit, et ipsa possessione praesenti, dominium praesumptum adprobare: et in dubio pro eo, qui ita adstruit dominium per praesumptionem, pronuntiari debeat, Baldus, in l. 1. in fin. ff. famil. erciscund. ubi hoc pro singulari dicit esse notandum. Idem tradit Mascardus, de probation. in dict. conclus. 539. num. 23. ubi addit: hoc fuisse insigne pronuntiatum Speculatoris, in tit. de prim. et secund. decret. §. restat. versic. sed numquid. post num. 7. quibus accedit Marcus Mantica, singular. 335. quidam adstrinxerat.

Zum dritten/kompt dem Consusirendem Junckhent dieses insonderheit zu hülffe/idque omnem dubitationem adimere nobis videtur, daß durch die gevolgte observantz und langwirtges herkommen/obgesetzre investituren dahm ercläret vnd erlaüterr worden/das darin so wohl merum et mixtum Imperium, als simplex iurisdictio verstanden vnd gemaint seye. In dem nämlich der Lehenheri nachstgehörter massen/mt allein memahlen der Cent. vnd Malefitzische Obrigkheit/oder was selbiger anhängig/fich angemasset/sondern hingegen die Adeliche Vasalli signa et Actus imperii meri, wie hernach in specie auß gefuhrt werdem solle/für sich zu allegirn haben. Observantia autem post subsecuta omnes actus et contractus praecedentes declarat, cap. cum dilectus, Extr. de consuerud. cap. cum venissent, extr. de institu. l. si de interpretatione, ff. de legib. l. sed et Iulianus, §. proinde, ff. ad senatus cons. Macedon. Sicque in terminis nostris tradit Baldus, consil. 245. incip. Villa, in 3. volum. quod in concessione castri, aut Villae, si dubitetur, an iurisdictio debeat venire? inspiciendum sit omnino, quid postea fuerit obser vatum. Nam si emptor aut Vasallus usus fuit iurisdictione, praesumitur, quod ab initio concedentium intentio fuerit talis, ut iurisdictio veniret. Posterius quippe factum declarat prius actum. Idem que refert et sequitur Cravetta, consil, 294. col. 16. vers. Vigesimo primo, etc. Et hoc quoque procedere volunt, etiamsi talis observantia esset contra verum

intellectum verborum investiturae seu concessionis, ut tradit Socinus, consil. 145. col. 2. in princip. in 1. volum. Quod etiam facile admittendum est: quia voluntas magis ostenditur per facta, quam per verba, l. Paulus respondit ff. rem rat. baber. l reprehendenda, C. de institut. et substitut. gloß. in l. de quibus in verb. factis, ff. de legib. cap. dilecti. 2. et ibi notabilis glossa, extr. de appellation. Alexander consil. 55. num. 12. in 5. volum. Barbatias, consil. 6. col. 6. num. 10. in 1. volum. Atque ad talem observantiam declarativam seu interpretativam Actus praecedentis, non requiritur tempus legitimum ad praescriben dum, sed sufficit, aliquam diu post ita fuisse obser vatum, Paulus de Castro, consil. 347. quia circa col. fin, in 1. vol. Aretinus, consil, 11. col. 3. vers. sed tamen. Socinus, consil. 111. col. final vers. sed certe, vol. Corneus, consil. 188. col. fin. in 4. volum. Decius, consil. 48. colum. 2. et consil. 156. circ. fin. et consil. 441. col. penult. ad fin. Propterea etiam in terminis infeudationis dicit Cumanus, consil. 161. incip. visa copia. col. fin. quod ex patientiâ longi temporis praesumantur iura, quibus vasallus est usus, concessa esse, per l. cum de in rem verso, ff. de usur. et in. l. qui in aliena, ff de adquirend. vel. omitt. heredit. et in l. penult. C. commun. dividund. Et actus declarant, non solum quid concessum siet, Alciatus, consil. 22. num. 14. etc. libr. 5. Verum etiam in ambiguis nulla melior fortiorve probatio, nisi ab actibus subsecutis, sumi potest. Albanus, consil. 262. num. 13. libr. 2. Et ipse Andreas Knichen, loco supra in secunda decidendiratione allegato, ubi multis et quidem satis praegnantibus rationibus eorum opinionem, qui putant, sub verbo Gericht, maxume si verba ad sint ampliativa, merum imperium comprehendi, refellit: attamen tandem numer. 88. et seqq in eo acquiescit, quod huic disceptationi consuetudo, et subsequens observantia suppeditet decisionem: quodque per eam mens concedentis declaretur, limitetur et restringatur; eaque tamquam directrix concessionis, tutissimam suggerere possit decisionem; hîcque locum debeat illud habere: Exitus acta probat.

Ob gleich man auch villeichter nicht alle Actus meri imperii; sondern aklein etliche a parte derem vo F. vnd das sie oder ihre vorfahre solche zu S. exercirt/beybringen möchten/so laßt sich doch auß einem oder mehren actibus imperii meri ad totam speciem richtig argumentirn vnd schliessen. Dann weil J. C. F. G. in quasi possessione meri imperii (wie bey der andern decidendi ratione vermeldet) nicht gewesen/fondern consulirende Junckhern erlich actus für sich an zuziehen haben. Als verfirn wir gäntzlich eo in casu, de quo dici commnniter solet; si nemo sit in possessione, tunc ex unâ specie totum imperium merum possideri, post

Innocentium, Felinum, Decium, Speculatorem, Alexandrum, et alios, Vantius, tractat, de nullitatib. Rubric. qualit. et quib. mod. sentent. null. reparat poss num. 40. In terminis item fere parilibus communis opinio habet; quod usus aliquo actu unius speciei iurisdictionis, censeatur praescripsisse quoad omnes alios actus eiusdem speciei: quam vis non intelligatur praescripsisse in aliâ specie iurisdictionis. Proinde cum tres sint species iurisdictionis, videlicet, merum imperium, mixtum imperium, et iurisdictio simplex, ut omnes Doctores tradunt in l. 1. et l. imperium, ff. de iurisdict. omn. iudic. Si quis usus est uno actu unius speciei, praescripisit quoad omnes alios actus eiusdem speciei iurisdictionis. Ita notanter tenet Cynus, in l. 1. col. fin. C. de mancip. lib. Baldus ibid inrepet nobis col. penult. ad fin. et Salicetus in fin. Idem Baldus in Margarita sua, in verb. iurisdictio, versic. penult. Idem in d. l. imperium, in 1. repetit nobis colum. 5 et ibid. not. Paulus de castro, col. 1. et latius Iason. num. 23. pulchre Antonius de Butrio, in cap. final char. penult. extr, de caus. possess. et proprietat. Panormitanus, in cap. cum in tua, in 2. et 3. notab. extr. de decim. Felinus, in dict. cap. auditis, post num. 20. extr. de praescript Oldradus, consil 172 quia omnes, num. 24. Romanus, consil. 368. num. 15. late Alexander, consil. 68. colum. penult in. 2 volum. Socinus, consil. 111. num. 3. et 4. vol. 1 Cravetta, consil 55 inprinc apud quos reperiuntur et plures auctoritates allegatae. et hoc ipsum quoque sequitur, et eleganter Zasius declarat consil 16. vum. 854. et 58. libr. 2. Haecque eadem sententia multis novissime probatur, et argumentis in contrarium a Schurpffio adductis, sufficientissime respondetur a Georgio Everhardi, volum 2. consil. 34. num. 58. et seqq. loquente etiam de Nobili quodam E. M. Vasallo. et consentit etiam Surdus consil. 429. num. 45 Idemque consil. 323. num 44. et seqq. post Oldradum, et alios notanter scribit, iurisdictionem esse unum totum, et eius possessionem indistincte acquiri, faciendo aliquos actus, animo exercendi universaliter iurisdictionem. Idque procedere tam respectu personarum, quam actuum qui sub eadem specie iurisdictionis comprehendi censentur. Et quod unus actus sufficiat ad probandam quasi possessionem iurisdictionis, pariter in Camerâ receptum est, teste Tilemanno de Benignis, srntagmat. 4. decad. 1. vol. 1. num. 26. Hincque etiam dici solet, quasi possessionem iurisdictionis testibus singularibus adprobari, dum unus de hoc, alius de alio actu iurisdictionali deponit, siquidem ad eundem finem tendant, nimirum ad probandam iurisdictionem, omnesque actus ex eodem fonte descendant. Nellius, de testibus, num 153. Baldus, in cap licet, il. 2. num. 2. detestib. Socinus iunior, confil. 99, num. 23. vol. 1. Bertachinus, in

repertor. suo inverb. testium impugnatio. num. 58. Gabrielius, lib. 1. commun conclus. 2. num. 23.

Nuhn seinde die in Casus figuratione angedeutre imperii meri signa atque actus, so anschenlich vnd starck/das daraus das merum imperium, vnsersbedunckens/genngsam beygebrachr werden mag/dam weil die Adeliche Innhaber deß dorffs S. ein gefckngnuß/vnd zwarein sosche gefängnuß haben/welche ad mo dicam coercitlonem, iurisdictionisque civilis exsecutionem nicht sonders dienstlich: vnd vielmehr allein zur bewahrung groser vbelthäter/ oder abbüssung hoher freffendtlicher mißhandlungen gewohnlichen zu gebrauchen. Ist hierauß starck zu vermuhten/daß die/so folche gefengnuß in ihrem gewalt/seldige auch also/wie sie gemainr/vnd dahin sie adaptirt/gebrauchen mögen. Et quod Carcer meri imperii sit, odcet Baldus, in l. si quis fugitivus, §. final. ff. de aedilit. edict. Ut et Angelus. in l. 2. num. 1. ff. de in ius vocand. et bolognetus, ad l. imperium, num. 73. ff. de iurisdict. eamque sententiam in causâ Ingelheimb contra Pfals adprobatam fuilsse attestatur Rulandus, tractat, de interrogation. libr. 2. cap. 16. num. 35. et seq.

So würdt ferner consulirenden Junckhers intention mächtig bestärckt/zumahlauch/was für persohnen/ et cuius speciei iurisdictionis vigore jemanden in obangedeuter gefängnus ie zu zeitren auffenthalten worden/erclähret. In dem die Adeliche Beysitzer des dorffs S. einen stock vnd halsensen daselbst gehabt/welches erst newlich der Lehenher? de facto vmbwerssen lassen. Postellum autem, columnas vel pila, meri imperii signa esse, expeditum habetur. Chassanaeus, in consuetud. Burgund. rubric, des iustites, §. 8 verb. le seigneur. Nec etaim necesse esse reputatur, ut simul probetur, aliquem illis numellis fuisse applicatum, argumento traditorum a Mascardo, de probation. volum. 2. conclus. 947. num. 11. et seqq. ubi docet, per solam erectionem furcarum probari iurisdictionem, etiam si per centum annos nemo fuerit in illis suspensu.

Nicht weniger seindt die vrpheden ad probandum imperium merum hoch dienstlich. Huncque actum multandi esse meri imperii, quamvis irifimi gradus, communiter fatentur Doctores, in d. l. imperium, per l. final. C. de mod. mulctand. l. 1. cum ibi notat. ff. si quis ius dicent. non obdem per. et l. 2. C. de sportul. et communiter traditur in cap. 1. semper verb. mulctarum, in tit. quae sint regal. etc.

Responsiones ad Dubitandi Rationes.

Vnd disem soll kein hinderung bringem/was in Primâ dubitandi ratione,

ex prae sumptione universali, quae pro Domino regionis facit, hieoben inferirt wordem, Daum hierauff erstlich mit grund geantwort werdem mag/ quod ea elidatur per has probationes fortiores, et per magis speciales, Cravetta, de antiq. temp. part. 4. §. materia, n. 21. Boerius, decis. 211. n. 17. 18. per l. penult. de vi integr. restit ut. l. sine C. de probation. Cravetta, consil, 6. n. 70. consil. 35. num. 5. consil. 146. num. 7. consil. 145. num. 11. consil. 149. num 27. Secundo respon deri potest, das S. (posito, non tamen concesso) daß esin dem M. Territorio gelegeni iedoch in keinen weg darfür zuhalten/quod de territorio M. exsistat; aliud autem haberi IN: aliud D Eterritorio esse, vulgo notissimum exsistit. Daß aber S. nicht pro eo ac si de territorio M. esset, zuhalten/erscheiner hierauß/weil (1) dieser flect vor jahren dem Tentschen Orden/ qui aeque Status Imperii est, zugehört. Vnd dann (2) in Francken vnd Rheinlandten die Landtsässerey nicht vblich/vnd der Freyen von Adel auch Lehenbahr flecken/ nisi aliud probetur, für exempt ratione der Landrsfirsilichen Obrigkeit/gehalten werden. Gestaltsame dann auch den bezirck der Freyen Adelichen Rittersckafft am Rhein/vermög Rayserlicher Mayestät Rudolphi II. Privilegen/so Simon Gunther/ Anno 1609. zu Speyr mefen lassen/sich biß gen A. erstreckt. Ingleichem irrer nicht/was in Secundâ dubitandi ratione fürgebracht worden/ Regalia, et si quae alia eorum naturam imitantur, specialem requirere expressionem. Namque si post concessionem generalem factam, ille cui facta est concessio, sciente concessore, diu regalibus fuisset usus, ea quoque concessa intelliguntur; quia sequens usus concessionem praecedentem intelligitur declarâsse, Romanus, dict. consil. 272. num. 4. Cumanus, dict. consil. 162. claudius de Seysellis, rubric. qui feud. dar poss. part. 1. limitat. 3. pag. 110.

Der Vrschen auch nichrhinterlich ist/was eben bey solcher dubitandi ratione ex sentiâ aliquot praeclarissimorum, Iureconsultorum adstruirt werden wollen sub verbo, Gericht/werde die hohe Obrigkeit nit beriffen. darm hierauff (1) geantworiet werden mag/daß solche Theorica iuris, wie ex primâ decidendi ratione nach längs zuseheit/ plurium iuris Doctorum consensu verworffen werde. Quemadmodum etiam Michael Grassus, libr. 2. opin. commen. c. 7. quaest. 1. hunc ipsam divisionem examinat et inquit, licet diversae sint Doctorum opiniones, quibusdam existim antibus, non venire in hanc concessionem Merum et Mixtum Imperium, addit tamen: Aliis contrarium et verius asserentibus, nimirum concessâ simpliciter iurisdictione, concessa itide videri Merum et Mixtum Imperium, accedenum esse: dummodo non subsit aliqua ratio fortis quae suadeat strictam iurisdictionis interpretationem, per allegat. ibid. Quae sententia et iuris textibus,

aliisque rationibus similiter comprobatur a Scipione Gentili, cap. 23. libr. 3. de Iurisdict. fol. mihi 21. et plurimos hanc tenere, infinitas allegando auctoritates scripsit Vulteius, defeud libr. 1. cap. 5. num. 5. Ut et Gylmannus, tom. 2. part. 1. Symphor. fol. 22. num. 4. et Meichsnerus, rom. 3. decis. 33. num. 113. fol. 1027. Verba haec: Gericht vnd Recht/ oder mit Gericht vnd Recht belehner/ vix aliter, quam de omnimodâ iurisdictione intelligi posse adsertant. (2) responderi potest, nos non niti solum verbis in vestiturae perse, et in thesi consideratis: sed et (ut ex tertiâ decidendi ratione adparet) coniungi observantiam secutam, exercitiumque et signum Imperii meri: sicque a posteriori declarare nos Verbum Gericht/positum in feudalibus investituris. Id quod omnem adimere dubitationem, in praedictâ tertiâ deciden di ratione dictum fuit.

Was zum Dritten/Die Actu anbelangen thut / seind selbigt in ipsâ casus figuratione gnugsamb widerlegr/vnd in facto sovil bescheiner/dz darauß rechtmäßig zuschliessen/es seyen diese actus an ihnen selbsten also nicht bewandt/daß darauß directe daß merum Imperium zuerzwingen/angesehen selbige all/von solchen delictis reden/die sich nicht zu S. son: dem in dem M. Territorio, oder dessen Cenrbarlichen Obrigtzeit zugetrggen. Da dann ex notoriâ consuetudine, iureque familiaritatis die gefangene gemainiglich/ et quidem sine ullius praeiudicio, in das ort geliffert werden/da die that beschchen. Et etiam actus ac signa a parte Domini consulentis, ut pote fortiora multo, directeque concludentia, magis sunt attendenda; nec hisec, actus illi aequivoci, id est, qui ambigui sunt, et utramque in partem admittunt interpretationem, praeiudicare debent. Knichen, de iur. territor. cap. ult. num. 256 etc. Ad: di potest, Dn. Georg. Obrechtus, in tr. d. Iurisd. lib. 1. cap. 7, huius consilii materiam, eleganter tractans.

Quaestio II. Außjetzt deducirren/ist soviel die ander Frag anbelangen thur leichtlich zuschliessen / Daß dieser Adeliche Vasallus entweder/ (ut semel tota causadeterminetur) das petitorium vnd possessorium zumal anstellen. Potest namque petitorium et possessorium recauperandae cumulariin eodem libello, cap. pastoralis, ubi Doctores, extr. de caus. possess. et propriet. post alios Parifius, consil. 125. num. 5. volum. 1. Sic etiam cumulari potest petitorium et possessorium retinendae, per l. sicut §. Aristo, et l. si quis diuturno ff. si servit. vindic. cum simil. (Iohannes Petrus de Ferrariis, in practie. libellor. action. confessor. vers. penult. Oder welches villeicht rahrsamer/per l. is qui destinavit. ff. de rei vindic. allein daß possessorium inten dierenmöge. Videri equidem posset, agere eum debere, pro recuperando imperio mero, nec non ceteris

iuribus connexis, quibus iam de facto spoliatus exsistit, possessorio, ex cap. redintegranda 3. quaest. 1. quod omnibus remediis recuperandae possessionis pinguius et utilius est, ut ibi notat Doctores, et quoque in l. naturaliter, §. nihil commune, ff. de adquir. possess. et latissime Iacobus Menochius, in 15. remed. recuper. possess. a princ. Atque sufficit in eo probare, quod aliquando possederint ante spolium, licet non probent, quod possederint in die spolii, ut notat Panormitanus, in cap. cum Ecclesia Sutrina, nu. 19. et 10. ibique communiter DD sequuntur, extr. de caus. posses. late Alexander, consil. 133. subnu. 4. volumen 1. Quinimo ex multorum sententiâ sufficit, antiquam possessionem unius testimonio probare, ut cumulate Menochius allegat remed. recuper. possess. 15. num. 410. Neque necesse est, probari, ipsum, contra quem agitur, spoliasse: sed sufficit, quod fecerit per suos, gloss. et Dd. in l. 1. §. Interdictum autem ff. de vi et vi arm. et in cap. consultationibus, extr. de offic. delegat. Nec opus est in remedio hoc aliquam probare violentiam, Socinus, in l. rem quae nobis, num. 16. ff. de adquir. possess. Non obest etiam, quod facto Principis sit spoliatus. Nam et a Principe spolitatus sine causae cognitione restituendus est, Matthaeus de Afflictis, decis. 361. num. 24. et 35. Cravetta, consil. 140. ante num. 3. Non refert etiam, quod hîc de incorporalibus iuribus agatur; quia etiam horum spolium committi reputatur, l. 3. §. unde vi, iunct. §. penult. ff. de vi et vi arm. cap querelam, extr. de elect. Maranta, in specul. in distinct. iudic. 23. Quamvis spoliatio ista in rebus incorporalibus ficta esse dicatur, Baldus, in cap. 1. §. Sacramentum, et ibidem Matthaeus de Afflictis, in verb. si a iudice, num 9. de consuetudine rect. feud. Et quod remedium ex dict. cap. redintegranda. competat etiam pro iurisdictione, et iuribus incorporalibus, tradit Socinus, in l. rem quae nobis. num. 13. ff. de adquir. possess. Ripa. in cap. cum Ecclesia Sutrina, num. 101. extr. decaus. possess. et propriet. aliique plures, quos refert et sequ=itur Menochius, dict. 15. remed. recuper. possess num. 200. Denique non obstat, quod hoc casu sitagendum contra Sacri Romani Imperii Principem, et quidem illius loci, cuius eâratione, ipso iure fundata intentio videatur, ita ut ad restitutionem non debeat compelli; nissi Actor evidenter titulum, et dominium illorum iurium probet. Etenim huic traditioni, veritas et ius cumprimis feudale contrarium est, ut in terminis pulchre lateque probat Matthaeus de Afflictis, in cap. imperialem, §. illud quoque nobis num. 34. usque ad finem notabiliter concludens, si Dominus spliârit vasallum re fendali, et vasallus probet, se in illius fuiffe quasi possessione, licet non probet de titulo feudi, investiturâ, sive proprietate; quod tamen Vasallus sit restituendus. Et ibidem respondet omnibus argumentis, quae possunt

in contrarium adduci. Eum que in hoc renmissive et expresse sequitur Menochius, in dict. 15. remed. recuper possess. num. 469. Quae conclusio tanto magis procedet, in casu nostro, in quo adesse videtur tacita investitura; scilicet, cum per observantiam secutam, et exercitium iuris dictionis post infeudationem pagi S. cum patientiâ Domini feudi, tacita quaedam declaratio processisse videtur, quod et iurisdictionem Criminalem, seu imperium Merum, cum ceteris iuribus Nobilibus ab F. concesserit in feudum.

Doch hielten wir vnsers theils das rahrfamste zusein/ wanner Junckher dem Lehenherin kein quasi possession der Centbarlichen Obrigkeit gestünde/(wie sonst in remedio cap. redintegranda, exparte agentis beschehen muß) sondern alle widerige actus pro turbatione halten vnd. anziehen/et ita das remedium retinendae possessionis (uti possidetis) anstellen/auch sonst fleissig in obacht nemmen soll/ ob nicht entzwischen ein solcher actus sich begeben möchte/ welcher auff die Constitutionem pignorationis appliciert werden/vnd man also recta ad Cameram gelangen köndte. Sin vero Dominus Consulens, probationibus non diffidens, vel exceptionibus, ex facto ab adversâ parte proponendis, etiam petitorium, cum possessorio iudicio cumulare velit, quod petitorium intelligimus hîc actionem Confessoriam, quâ intendunt sibi tale ius esse; vel negatoriam, quâ intendunt, Adversario tale ius non. esse: actiones ex communi Practicâ dantur pro quocumque incorporali iure, §. aeque, instit. de action et ibid. Iohannes Faber, num. 3. Iason, num. 34. et 35. et Zasius, om nino in fin. Opportunum erit, ut quoad hoc intention em suam fundet, non ex uno capite solum, sed ex duobus subordinate; nimirum tum ex ipsâ investiturâ expressâ, simulique ex tacitâ, quoad imperium et iurisdictionem, ratione observantiae et exercitiorum secutorum. Qualitercumque autem agent, simpliciter factumnarrabunt, quoad turbationes et spoliationes, verbis honestis, temperatis, et minime acutis, ne Dominus feudi aliquâ etiam levi contameliâ afficiatur. Quinimo veniam quoque prius a Domino suo directo petent, antequam eum in ius vocent, quod pro cautelâ fieri, securius est: ex quo de hoc requisito. Disputationes sunt inter. Doctores, ut videre licet apud Zasium, dict. num. 49. Iulium Clarum, libr. 4 sent. §. feudum. quaest. 25. et Rolandum a Valle, consil. 18. num. 8. et 15. volum. 2.

V.

Oblatâ satis commodâ occasrone, de Verborum quorundam Feudalium Etymis investigabo. Est enim principium eruditionis, investigatio Vocabulorum. Arianqus, in sermon. Epicteti. libr. 1. cap. 17. Feudum, si recte. Hotomanus cap. 1. Disputat. Feudal.

observat; a nullâ Latinâ voce denominationem habet; sed mete Germanicum est. Ut et Feudorum originem, Germanis attribuunt plerique. Arumaeus disputat. Feud. 1. thes. 18. vid. David' Argente: ubi de Feudis, eorum que origine, in notis selectior. fol. 215 etc. vid. Estienne Pasquier libr. 2. des Recherches, cap. 13. Heigium, part. 1. quaest. 2. num. 66. Verum interim a Germanico Feuda, Fehdt (id est, bellum, inimicita, sive grandis simultas, vindicta mortis) minime descendere autumo: inter beneficium enim et inimicitiam, non est rationabilis concordia; nec remedium indigitatur nomine morbi. Antiquam potius inspiciendam esse puto scripturam dictionis Feudum. Phoedum scribit Albertus Stadensis, fol. mihi 148. 164. 197. et 210. Caroli III. Imperatoris Constitutio de feudis, edita a Marquardo Frehero, Foedum vocat. In antique instrumento Ludovici Comitis Palatini de TuWing, de Anno M. CC. XC. dicitur iure Foedi; quod vulgariter Mannlein (Mannlehen) nominat. Non absoni sunt, qui Feudum dicunt esse Praefecturam, Vogtthumb/ bohqeia, administratio, praefectura, auxilium (Boeti, adiutores, Lexicon Iuridicum Iohannis Calvini) vogt/Praefectus; olim voget/inde vogethumb/seu Foedum, quod et Nicolao Vigelio placet. (Et hinc Nobiles antiquitus non Domini simpliciter suorum pagorum; sed vogtsherrn/indigitabantur) Constituerant enim Longobardi in Italiâ administratores, colonos villarum, praediorumque. ab initio ad tempus, tum ad vitae dies, tandem successoriâ lege. Tit. 1. lib. 1. Feudor. Belgis Föden/ est nutrire, fovere, alere. Lutherus, de nominibus Germanorum, fol. mihi 31. Ergo Feudum ein vnderhaltung: quod mihi apprime placet Videatur Breviarium iuris Fendalis, Lugduni Batavorum editum, Disput. 1. thes. 1. Sicut et in Turciâ sunt Timariae, annui proventus; qui Militibus, et aliis bene meritis constituuntur in villis, aliisve praediis, et oppidorum, arciumque reditibus, sic para\ th=s2 timh=s2 dictae; quod honoris ergo viris honoratis, et honore dignis concedantur. Leunclaius. histor. Musulman. 3. fol 153 et Pandect. cap. 186. Sed anne probabilis est coniecturae Fratris mei, Iohannis Georgii Besoldi, qui in Tractat. de orig. Feudor. Feudum a Fide cum communi derivat: et quod Feudum, non autem Fidum dicatur, inde evenisse autumat, quod Itali pro Fide, Fede dicunt: cumque Galli pro fide Foy usurpent: inde Foedum pro Feudo sumi quando que putat. Vassus, Cliens; Uasallus, diminutivum: Hotomannus, Disputat. feudal. cap. 2. Heigius, quaest. 2. num. 76. etc. vom fassen. Gloss vett. Vassi, Fideiussores, id enim propius primitivo est: cum Gesell/ vel vaselln/ diminutivo tantum conveniant; ut et Gallicum Vaslet, seu valet, aut varlet. vide, Heigium, quaest, 2. num. 78. part. 1.

Inde Vasallus idem est, quod Ligius: quâ ratione Hotomannus, cap. 7. Disput. fendal. Ligium Feudum, nullam singularem Feudi speciem esse tradit. Sunt et qui ex eodem fonte, Bassas, Turcarum Officiarios, haurire conantur. Berens, Disputat feudal. 2. thes. 1. in fin. vid. etiam Georgieviz, de moribus Turcorum, fol. 41. Quid si dicamus, eos a fortitudine dici? unde iis a Dominis scribi solet, demvesten/ vnserm Lieben Getretven/etc. Citat et Pontanus, libr. 6. orig. cap. 14. ad fin. locum ex Capitulis quorundam Episcoporum: in Comitatu Drudorum, atque Vassorum. Sunt autem Drudi, fideles, a Trerr, quod et nobis peperit Treugam, id enim pro induciis usurpatur; in quibus hostis hosti fidem et securitatem spondet. Gallice Treves. Dominus, Senior vocatur; unde Signor, Seigneur. vide Pasquier, 7. des recherches. cap. 5. fol. 969. Investitura, investire, vom västen/ Devestire, Entsetzen. Verba haec non a veste den ominari, probe conicit Hotomannus. Ita enim lego in Chronico quodam Germanico antiquo: Dieselb Crafst/vnnd Machr/die Iulio dem Rayser Befcstner vnd gegeben wardt/ etc, Dicitur et vestitura: semper que in veteribus glossariis, vestire explanatur per confirmare. Ac vetustum est Franco-Gallicum Verbum Vest, pro possessione, seu saisine. Pasquier. libr. 7. cap. 54. Alode, Allode, Allodium, proprium cuiusque hominis patrimonium est; et opponitur Feudo. Veteres pro praedio, hereditate, reque mancipi sumunt. Lindenbrogius inglossario. Mere Germanicam esse vocem, putant mulri, Alloß/alle dig/all/dictionum, quibus adicitur, vim auget: ut, allrecht/allgut, a. Wolffgangus Hunger, in notis ad Tabulas Bovillanas. vid. Hotmani Lexicon feudal. Bignonium in not. ad formul. Marculfi, fol. 47 1. David' Argente, notar. iur. select. fol. 222. b. Sed potius est, ut derivetur a Lot: quod Gallis sumitur pro sorte, vel etiam parte; Germanis est loß, (Saxonibus, ubi s. in t. mutatur, lorr) et tropice patrimonium, eines Erbtheil: ut et a Graecis klh=ros2, usurpatur tam pro sorte, quam hereditate. Sicque Allott/ganz von seinem zugethailten Erb. Anlott: anerloßet/was einem in dem loß zugefallen. Isaacus Pontanus, Origin. Francicar. libr 6. cap. 17. fol. 514. Pasquiet. libr. 7. cap. 2. fol. 948. Franco Gallis Francalleud, Ein ohnzinsbahr gut/ das nicht verstewer würbt. Nam et allodia communia, licet a servitio feudali, non tame a censu vel tributo libera erant. Sed de hisce pluribus, ac ex professo egi, in tractatu meo, den atura populorum, et linguarum mutatione. Est itide Feudum de Camerâ; stipendium quod annuatim vasallo Dominus solvit. vid. dict. tractatum meum, de natur. populor. fol. 102. De Cavena autem, sive de canevâ (ut alii legendum putant) hoc est, de cella, sive apothecâ (Gallis cave, cella, crypta) habetur erogatio, sive

praestato annua vini, frumenti et olei ad certum modum, seu annua annonae praestatio. Utrumque feudum autem, complectitur Uox Soldata: velut genus: ut in Tit. Quis dicat. Dux, etc. in usib. Feudor. Dicitur autem Soldata, quail auctoramentum, sive stipendium militare: a Barbarâ voce Soldatus, quod est miles. Unde recte ibidem definitur: praestatio quaedam annua et gratuita, quae ex neutrius parte in heredem transit, atque adeo utrinque est personalis. N. a Salis, in Siciliment. fol. 906.

CAPUT III. De Statibus Imperii Germanico-Romani, generatim: et in specie de Electoribus, Ducibus, etc.

I.

Eiusmodi Subalternorum itidem imperiorum, illustria nobis praebere possunt exempla, Principatus, Ducatus, Marchionatus, Comitatus et liberae in Germaniâ Res publicae. Quorum possessores, in suo territorio, liberam fere et Regiam potestatem habent: ita ut id, quod in absolutis Regnis Maiestas, hoc fere Statibus Imperii ius territoriale, vulgo die Landtsfürstliche Obrigkeit/ permittat. Casparus Zieglerus, §. Landtsassii, conclus. 1. per Discurs. Waremundus, in verosimil. de subsidii, cap. 2. fol. 29. num. 20. (ac vide de hoc Territorii iure, latissime tractantes, Andream Knichen, tractat. hâc de re singular. et in Encyclopaediâ. Iohannem Gaeddaeum, in Consil. solivago, die herschafft Vallendar betreffendt. Reinking, libr. 1. class. 5. cap. 1. et seqq. Andream Petrum Wolfrum, in Disputat. de iurisdict. territor. quae insertae est tom. 5. Basiliens. Disputation. Me Tractatu de iurisdict. Imper. Roman. cap. 16. Addi quoque possunt, die Apologia Einer Statt Bern, wider daß Bischoffs zu Basel F. G. Item den Bericht Einer herscha Bern/wegen geübter iudicatur gegen dem heren Graven von Newenburg. Et tamen Imperii Germanico-Romani Status, nihilominus, Imperatori atque Imperio, etiam in aliis, quam ad simplicem iurisdictionem feudalem pertinentibus, subsunt; et una simul, Romani Imperii Rem publicam, ut etiam, dictum est a me, libr. politicor. 1. cap. 1. num. 40. constituere censentur. Et hinc recte dici solet: Territorii, sive superioritatis ius, illud imperium esse, quod Status in territoriis suis particularibus exercent: aequale illi iurisdictioni, quam Imperator habert,

universim. Dauth, de testam. num. 36. Modestinus Pistoris, consil. 24. num. 1. Wesenbecius, consil. 27. num. 29. Borcholt, de Regalibus, num. 60. Dn. D. Harpprechtus, de Actionib. §. 3. num. 16. fol. mihi 56. Thomas Michael, Disputat. de iurisdict. thes. 45. et seqq. Ioachimus Cluten, fascic. rer. quotid. thes. 26. tit. a. prolixe Reinking, libr. 1. class. 5. cap. 6. et videri etiam possunt, quae docui libr. 1. poltticor. cap. 4. num. ultim. Nempe Princeps, aliique Romano-Germanici Imperii Ordines, vigore perpetuae sibi concessae iurisdictionis, in subditos suos (sub fiduciâ tamen Imperii et Imperatoris) talem obtinent potestatem; quam ante concessionem, illis in territoriis habuit Imperator: vel Imperator haberet, si nulli essent Status: et quam per illam concessionem, in numerumve Statuum adoptionem (cum nempe facti sunt a)/rxontes2, seu Universalis Imperiiparticipes) Statibus largitus est Caesar. Huius itaque vi, Imperatorem et Imperium ipsum, in territoriis suis, repraesentare dicuntur: sola, Imperatoris, Imperioque semper et ubique quae reservata censetur, Superioritate exceptâ. Thomas Michael, Disputat. de iurisdict. thes. 25. late Andreas Knichen, tractat. de iur. territor. reap. 1. Cluten, in Syllog. thes. 26. a princip. Dn. D. Bocerus, tract. de collect. cap. 4. num. 5. et seqq. Clariss. Dn. Bacchovius, ad Treutler. volum. 1. Disputat. 3. thes. 6. lit. e. et. g. Quaedam etenim singulariter Imperatori sunt reservata: et indigitantur die Kayserliche hocheit vnd Reservaten. Haecque Statibus, non adscribuntur: quam vis illorum exercitium, competat quoque ex privilegio nonnullis, puta ius nobilitandi, monetas cudendi. etc.

II.

Liberrimi quidem sunt Germaniae Principes, et status; magis quam omnes alii, qui in ceteris Regnis. Kirchnerus, 1. de Legat. cap. 3. num. 10. etc. Zieritz. de Princip. praerogativ. mihi H. 1. etc. Non tamen eorum potestas, ultra legitimos limites est extendenda. Etenim ex uno Imperio potentissimo, plures qui facere vellet Reges minores; dissolutionem illustrissimae moliretur Monarchiae. Pariter ut ii, qui absolutum omniex parte efficere conantur ex hoc eodem Imperio Regnum, Dominatum; et mixtionem negantes (qui nempe non Imperio, sevimperatori omnia tribunt) eternum appetere putantur iugum. Medium tenuêre (pacifici et ideo) Beati. Ac sane Principes Imperi, arctissimo iurisiurandi vinculo, cum investiuntur, sese obligare solent. Idque iusiurandum, multis Ceremoniis adiectis, tactoque libro Novi Testamenti (et quidem non in margine, sed litteris ipsisimpositâ manu) gladioque qui porrigitur osculato; praestari solet: ut refert Waremundus de Erenberg, libr. 2. de foederib. cap. 1. num 161. fol. 108. ubi simul refert formulam in Aulâ Imperatoris, Vasallis

Principibus so lemnem, inter alia, verba ita se habent: daß der Inve- stirte Fürst etc. Römischem Kayser vnd König/ vnd dem Reich/trew/holdt/gehorsam vnd gewärtig/auch nimmermehr wissendtlich in dem Raht sein sol noch wolle/da ichts wider der Kayserliche Majestet persohn/Ehr/würde/vnd Standt gehandtlet oder fürgenommen würdt noch darien willigen oder befehlen/in einigen weg; sondern Kayserlicher Majestet/vnd des Reichs Ehr/ Nutz vnd frommen betrachten vnd befürdern/ nach allem seinem vermögen. Vnd obe er irgendts verstünde/ daß etwas fürgenommen oder gehandtlet würde/ wider Kayserlicher Majestet persohn/oder daßheylige Reich/ demseben wolle er getrewlich vor sein/ vnd Kayserlicher Majestet dessen ohnverzüglich wahrnen/ vnd sonsten alles dasthun/das sich einem getrewen fürsten gegen Kayserlicher Majestet/ vnd demheyligen Reich gebührt/ von rechr vnd gewohuheit wegen/ ohn arge list vnd gefährde etc.

Et porro quoque a Regalium communicatione, ad Regiam et absclutam potestatem, non esse illatonem facien dam, asserit Paurmeisterus, libr. 2. de iurisdict. cap. 4. num. 69. et seqq. Iacobus Bornitius. tract. de Maiestat. cap. 1. ad fin. vide Nicolaum Betsium, de pact. Ilustr. famil. fol. 120. Nihilominus tamen generali Regalium concessione (praesertim si sub qualitate Ducatus, Comitatus, aliove titulo simili dignitatis, territorium fuerit datum) non solum Minora Regalia, in Ducatu, Principatu, et Comitatu transferuntur; sed etiam pleraque Maiora (quae scilicet territorio cohaerent, et sub eiusdem iurisdictione sublimiori comprehenduntur) Sunt namque Germaniae Duces; Principes, etc. perpetui Magistratus, et perpetuas dignitates atque dominia ab Imperatore, pro se, et suis he edibus accipiunt, in quibus respectu Caesaris ius utile habent: quia in iis Caesarem et Imperium pro superiore recognoscunt. At respectu rerum et hominum sibi subiectorum, directum dominium obtinent: quia quo ad subditos omnia possunt, quae Imperator in Imperio potest. Unde hi in suis terris, magis Imperatoris, quam praesidi comparantur: ut ait Obrechtus, in tractat. de imper. et iurisdict. libr. 2. cap. 7. per discurs. et libr. 3. cap. 19. num. 20. Et perperam ideo Dn. D. Bocerus, tract. de monet. cap. 3. num. 26. et seqq. eos vetustis Romanorum Magstratibus aequiparate videtur. Tandem et hoc est addendum; Status srre suâ male uti velint, etiam Imperatori et Imperio incumbere providere, ne subditi iniuriâ afficiantur, argum. traditoru a Fridero Mindano, libr. 2. cap. 13.

III.

Sunt quidem subditi Imperii, qui non sunt Status; quales certe aliquae non in Italiâ solum exsistunt Civitates, et Principes quoque ibidem nonnulli: de quibus Paurmeisterus, libr. 2. de iurisdict. c.

4. num. 52. etc. acnum. 73. etc agit. sed et alibi quoque: ut infra etiam DEO largiente vires, deducam. Hîc nunc primum de Statibus agere placet Status autem Imperii Germanico-Romani qui esse, et pro tali reputari velit; quasdam qualitates, seu inseparabilia potius adiuncta ut habeat, est necesse: quae enumerat Obrechtus, libr. 2. de iurisdict. cap. 7. num. 9. et videri etiam potest Reinkingk. lib. 1. class. 4. cap. 1. Necesse namque est, ut (1) in Imperialibus diaetis, stationem obtineat, atque sessionem, sententiaeqne gaudeat iure: nisi ex singulari privilegio hoc ei remittatur; ut de Nobilibus, suo loco dicam. (2) in Albo, seu Matriculâ, ut vocant, Imperiali, eius nomen extare debet. Indeque solet disquiri: An illa Imperii Matricula, immediatum quem esse probet? quâ de re Clutenius consulatur, in syllog. thes. 27. lit. C. Wehnerus, in observation. practic. de verbor. significat. verbo Matricula, et in Verbo Standt des Reichs. Andreas Knichen, in Epopsi. (3) obveniente necessitate certi quid pensitare, subsidiumve militare subministrare tenetur. Gailius, libr. 1. obser v. 21. num. 2. et de arrest. cap. 6. num. 25. Paurmeisterus, lib. 1. de iurisdict. cap. 6. nu. 2. et seqq. Matthias Stephani, lib. 2. deiurisdict. part. 1. cap. 4. num. 27. (4) ut Imperio immediate subsit, suisque in Territoriis, omnimodam habeat iurisdictionem: et ita inibi Imperatorem repraesentet. Si qui ergo sunt Principes, Barones, etc. qui genere tantummodo tales: sed tamen aut nullos habeant Ducatus, Comitatus, etc. aut quorum territoria non directe Imperatori, sed alterius alicuius Status iurisdictioni territoriali sint innodata; iure et titulo Statuum, minime gaudent. Licet in casibus quibusdam, maxume origo consideretur; et Imperialium quarundam Constitutionum beneficio fruantur, qui originis ratione Status sunt; quam vis forte nulla bona habeant Imperio immediate subiecta. Compilator praeiudiciorum Imperialium, §. Status Imperii. Non ita consequentia est iusta, si quis ita velit argutari: Comes vel Baro est. Ergo Statibus Imperii accensetur: cum possit alterius Principis subditus esse. Vicissim si Nobilis verbi gratiâ, possideat Baroniam; ille quidem personali dignitate haud ideogaudet; nisi expresse ad eam evehatur: sed tamen nominari, citari, collectarique solet, uti possessor, als inhaber der herrschafft. Rosenthalius, cap. 9. concls. 55. num. 5. At an territorium faciat Ducem, Comitem, Baronem, etc. Ac e contra, an maneat Imperii Status, qui territorium amisit: consule Matthiam Stephani, tract de Nobilit. cap. 5. sub num. 31. Casparum Zieglerum, et. Austregae, conclus. 1. num. 41. etc. Vide etiam me, libr. 1. politicor. cap. 4. num. 10. vers. 1. Eoque nomine de Tubingensibus Comitibus Palatinis, quod et referunt Imperii Recessus,

dubitatum fuit, An gaudeant adhuc Statuum iure? Ac tandem Status qui sunt immediati, non se alteri subicere queunt. Vide Dissertationem elegantem Zachariae Vietoris, de Exemptione, Disputationibus Basileensibus insertam, et etiam Bertram apud Arumaeum, volum. 1. Discurs. 9. thes 39. sol. mihi. 136.

IV.

Status Imperii Romani, Comitialium conventuum ratione, in tria Consilia dividuntur: In Consilium Electorum, Consilium Principum, et Consilium Civitatum. Electores, Principales sunt Imperii columnae; plurimorumque necessitatibus relevandis Caesareae sublimitati sic assistunt, ut in partem sollicitudinis constituti reperiantur: late eleganter Dn. Clutenius, in fascicul. rer. quotid. thes. 24. et addi potest Magnificus Christophorus Ge Woldus, ac Reverendus Iohannes Paulus Windeck, tract de Electorib. singular. Reinkingk, libr. 1 class. 4. cap. 3. et seqq. Porro quamvis proprie Imperatori Romanorum, Principis competat nomen: l. 1. ff. de constitution. Princip. et sed et quod Principt, Instit. de iur. natur. gent. et civil. attamen tandem eo est deventum, ut maiorem Regalem dignitatem habentes, generaliter Principes vocitentur, Paschalius, de coron. libr. 9. cap. 22. et 23. Paurmeisterus, libr. 2. de lurisdict. cap. 9. a princip. et num. 6. etc. Reinkingk libr. 1. class. 4. cap. 8. Inde rursus alius titulo Electoris, alius Archiducis, Ducis, alius Eines Pfaltzgraffen/Marggrafsen/Landtgrassen/Burggraffen/etc insignitur. Quibus Comites et Barones accedunt. late Ioachimus Clutenius, infascicul. rer. quotid. thes. 26. Petrus Fritzius, Disputat. de Nobilit. apud Arum. de iur. public. fol. 411. conclus. 18. Scipio Gentilis, libr. 3. de Iurisdict. cap. 23. Haecque omnia, olim Officiorum, nunc Dignitatum perpetuarum, ac (exceptis Ecclesiasticis) ad heredes transitoriarum nomina sunt: qua vero occasione, quoque tempore, ea hereditaria sint facta, disquirit, et latissime explicat Andreas Knichen, de territor. iur. cap 1. Christophorus Lehemann in Chronic. Spirens. libr. 4. cap. 1. Antonius Colerus, Dissertat. de Imper. Roman. thes. 58.

V.

Praeterae, quemadmodum in Collegio Electorali; ita et inter alios Status, cum Ecclesiastici, tum Saeculares recensentur. Sunt qui dicant, Ludovicum Pium Imperatorem, Archiantistites et Praesules Principes Imperii fecisse: quod alii Othoni Magno adscribunt. Zieritz (apud Arumaeum, volum. 2 Discnrs. 35. fol. 1054.) adde Davidem Chytraeum, in Chronic Saxon. libr. 1. fol. Mihi 51. Reinkingk, libr. 1. class. 4. cap. 9. Quidam etiam praeter Regalia ea, quae ratione Episcopatus, tamquam Principes habent; peculiares quoque titulos Principatuum, Comitatuumque Saecularium usurpant. Sicque Coloniensis,

Westphaliae et Angariae, Herbipolensis, Franconiae Dux, Argentinensis, Alsatiae Landtgravius vocatur. Occasio autem amplissimae huius concessionis, veterum Imperatorum devotio fuit; qui tunc demum omnia recte processura credebant, si Antistites Religionis, suis consiliis praesentes haberent. Carolum vero IV. quatuor opulentiores Abbates, Principum titulo decorâsse, Dn. Martinus Crusius, Praeceptor olim meus, Annal. Suevicor part. 3. libr. 5. sol. 264. refert. Et hodie verbum Praelatorum, in Ordinatione Camerae Imperialis, intelligitur de iis, qui Regalia et Feuda ab Imperio habent; non de aliis Ecclesiasticis Praelatis. Rudingerus, fingular. observat. centur. 4. observat 12.

VI.

Duces, a ducendo exercitu sunt dicti: Germanis Hertzogen quasi Herm deß Zugs. Et hîcilli Ducis attribuitur nomen, qui de Ducatu â Principe supremo investitus est: aut cui Princeps, Regionem, quae Ducatus nomine veniebat, concessit. Reinkingk, libr. 1. class. 4. cap. 12. Et ita nunc Ducum nomen, certum et sublimiorem Nobilitatis denotat gradum. Nec tamen ante Diocletianum, vel Constantinum, specialis alicuius dignitatis nomen fuisse videtur; primusque Ammianus Marcellinus, Ducis Mesopotamiae, Phoenicis, Moesiae, limitis per Arabiam, mentionem facit. Apud Francos postea, Dux supra Comites erat: et tum dici solebat, Ducem quatuor, aut etiam duodecim Comites sub se habere debere: fuitque fere post Regem dignitas prima, et inde dicebatur Ducatus primatus. Claude Fauchet, libr. de origin. des dignitez cap. 2. Isaacus Pontanus, libr. 6. origin. Francicar. cap. 13. Christophorus Lehemann/libr. 2. der Speyrischen Chronick/cap. 16. Heigius, libr. 1. quaest. 2. Pasquier, lib. 1. des Recherches. cap. 11. Facit huc Walafridus Strabo, qui claruit dominante familiâ secundâ Franciae Regum: et qui in libr. de reb. Ecclesiast. cap 13. Saeculi et Ecclesiae dignitates, inter se conferens; Comites Episcopis, Duces Metropolitanis assimilat. Archiepiscopos, inquit, qui ipsis Metropolitanis praeeminent, Regibus conferamus, Metropolitanos Ducibus comparemus, qui sicuti Duces singularum sunt Provinciarum, ita et illi in singulis provinciis singuli ponuntur. Quod Comites et Praefecti in Saeculo, hoc Episcopi in Ecclesiâ explent. Sed etsi olim, summa haec, et a Regibus quasi proxima dignitas fuerit: non tamen ut hodie, perpetua et propria, sed temporaria tum erat: Sane ad certum tempus constitutos Duces, passim ex Gregorii Turonensis testimoniis colligere est: praesertim libr. 4. cap. 36. Lehemann/dict. cap. 16. Inde etiam frequenter apud eundem Turonensem haec verba leguntur: Exduce, Expraefecto, Excomite, Exvicario. Hincque

Eckhardus iunior de casibus Monasterii Sancti Galli, cap. 1. scribit: Nondum adhuc illo tempore, Suevia in Ducatum erat redacta: sed fisco regio peculiariter parebat, sicut hodie est Francia. Procurabant ambas Camerae, quos sic vocabant nuntii. Franciam tum Werinher, Sueviam autem Berthold et Erchinger fratres: quorum utrorumq ve ditioni. multa subtracta sunt per munificentias regias in utrosque Episcopos, Hattonem Moguntinum, et Salomonem Constantiensem. Nunc autem Ducis, perpetua est dignitas, transitque ad heredem. Et sunt Imperii quidem Romani quatuor Principales, Bruns Wicensis, Bavariae, Sueviae, et Lotharingiae. Duces porro Maiores alios, alios Minores, Carolus Paschalius, in opere Coron. libr. 9. cap. 22. et seq. facit: eorum que coronas describit; quod scilicet utrisque lamina aurea, quae caput ambit, pretiosis quoque lapillis distinguatur. Ex hac lamina exeant flores, et folia, suaque serie laminam inumbrantia. Hocque effigiatu querceam, hoc est, civicam coronam repraesentari. Et hâc fronde, Augustus in Numismatius aspicitur evinctus; estque verissimum symbolum salutis et publicae securitatis, quae maioribus Ducibus sicuit Regibus credita est. Et tandem idem Paschalius addit: quod Duces laminâ coronariâ insigniuntur foliis inumbratâ, in hoc quodammodo similes Regibus sunt At quod ea corona e superiori parte tota patet, cum Regum coronae sint clausae, docemur ipsos esse infra Regiam Dignitatem.

VII.

Archiducis nomine ac dignitate, ad heredes transitoriâ; a Rudolpho I. Imperatore, filium Albertum Imperii Vicarium, primum insignitum fuisse aiunt multi: Paurmeisterus, libr. 2. de iurisdict. cap. 9. sub num. 3. Quamvis etiam Witekindus Saxoniae Rex, a Carolo Magno victus, hunc titulum postea usurparit: ac etiam constet, Fridericum II. Imperatorem Austriae e Babembergicâ familiâ Ducem postremum, itidem Fridericum adpellatum, Austriae primum Regem, post oppugnatum et proscriptum, Archiducis titulo cohonestasse: post Petrum de Vineis, et Cuspinianum Pontus Heuterus, Genealog. Austriac. cap. 22. Hocque titulo nunc soli Austriaci utuntur: ac licet non defuerint Duces, qui Archiduces nominari voluerunt, id tamen apud Imperatores impetrarenequiverunt. Reinkingk, libr. 1. class. 4. cap. 10.

CAPUT IV. De Comitibus et Baronibus Imperii Romano-Germanici, Dissertatio singularis.

PRimus, ut puto, Comitum originem, officium et dignitatem, a Germanis promanasse; Udalricus Zasius, vir numquam fine laude loquendus, divinavit: quem et sequitur Amplissimus Rutger. Rulandus, tr. d Commissar. part. 2. lib. 5. cap. 4. sub num. 26. ac idem hoc pluribus nuper Philipp. Cluverius firmavit, in doctissimo illo opere quod Germaniam antiquam indigitavit. libr. cap. 48. Stabilendae sententiae suae, omnes unâ illum Taciti locum, lib. d morib. et popul. Germanorum, adducunt, ubi is ita scribit: Eliguntur in iisdem consiliis et Principes, qui iura per pagos, vicosque reddunt. Centeni singulis ex plebe Comites, consilium simul et auctoritas ad sunt. Et paulo post. Gradus quinetiam et ipse Comitatus habet, iudicio eius quem sectantur. Magnaque et Comitum aemulatio, quibus primus apud Principem suum locus: et Principum, cui plurimi et acerrimi Comites. Ibidem. Cum ventum in aciem, turpe Principi, virtute vinci; turpe comitatui, virtutem Principis non adaequare. Iterum: Principes pro victoriâ pugnant, Comites pro Principe. Ex hisce nempe Taciti verbis, a Germanorum consuetudine, Comitum titulos, ad Romanos et Italos fuisse devolutos, probare conantur. Et etiam Germanicum Grave, Comitem multa ante fecula sonuisse, disertis verbis Paulus Diaconus docet, libr. 5. cap. 36. cum inquit: Hic, dum esset in Tridentinâ Civitate, cum Comite Baioariorum, quem illi Gravionem dicunt, qui Bauzanum et reliqua Castella regebat, conflixit, eumque mirifice superavit. etc. Add. Friderici Lindenbrog. Glossarium, subnexum Codici Legum antiquar. in verb. Comes. item Hieron. Bignonium, in not ad veter formul. fol, 594. Sed vero cum mentio Comitum creberrima, in Constitutionibus Imperatorum, aliisque passim scriptoribus celebretur, antequam Gothi et Longobardi, aliae que Germanicae nationes ista in loca, sese examine ingenti effudissent; nec etiam verisimile videatur, Romanos Imperatores ad normam Barbaricae gentis, Aulam suam instituisse: credere sane non debemus, Comites Romanorum, a Comitibus Germanorum; sed hosce potius ab illis, nactos fuisse originem atque occasionem. Quod et perplacet Christophoro Colero, in [Note: Camdenus, in Bris annia tit. Ordines Anglia, fol. mihi 102.] Parerg. cap. 27. ab eodemque aliisadhuc rationibus roboratur.

2. A comitando, Comitum Latina notatio est: nec etiam alii initio apud Romanos ita nominabantur, quam qui Principem sectarentur, eiusque lateri adhaererent: pariter ut Comites Provincialium Magistratuum dicti fuerunt, qui eos tamquam nogotiorum publicorum [Note: Claude Fau chet. 2. cap. 4. des origi. nes des dig. et idem tom. 2. des antiquid. libr. 6. cap. 15.] adiutores, sequebantur; quales erant Quaestores, Legati, Accensi, Scribae, ut et Iureconsulti, quos nempe suo electos arbitratu, secum ducebant Magistratus. Et sic de Comitibus Principum, Spartianus

in Haariano: Cum iudicaret, inquit, in consilio habuit non amicos suos et Comites solum; sed Iureconsultos, et praecipue Iulium Celsum, Salvium Iulianum, etc. Romani nempe Principes, vatii generis administros, cum Equestris ordinis et Militaris, tum Togatos et Iurisperitos, [Note: Marquard. Freher. orig Palat. cap. 1. a princ. et cap. seq. a pr. Carol. Paschalius Coronar. lib. 9. cap. 23 Francisc. Guilliman. Habspurgiac. l. 2. c. 2. Isaac Pontanus Orig. Francicar. l. 6. c. 14. Paurmeist. 2. de turisdict. cap. II. ab init. Dn D. Lansius, de Academ. fol. 65. Beindorfius, apud Arumae. tom 3. Discurs. 12. a princ.] a consiliis secum habuerunt: omnes vulgatissime Comites nominatos, et in comitatu Principis versantes. Eosque tanto numero plerumque, ut ipsa Principis residentia sive Aula, Comitatus, aut Sacer etiam Comitatus coeperit adpellari Poitea ex horum numero adsumebantur, qui ad provincias regen das mitterentur: et Comites quidem illi, non tam Principis (a quo aberant) sed Provinciae dicebantur, quam ipsi cum Comitivâ dignitate gubernbant. Sic iam sub Arcadio et Honorio, Comitem Africae, Comitem Tingitaniae, tractus Argentoratensis, Britanniarum, littoris Saxonici per Britannias, Notitia Imperii suggerit. fol. m. 126. b. Panciroll. in comment. cap. 70. et seqq. Insignis quoque ad hanc rem est Zosimi locus, lib. 5. ubi inquit: Is vero Comitem Orientis fecit, cuius Magistratus ea potestas est, ut qui eum gerit, omnibus Provincias Orientis administrantibus praesit, et corrigat etiam, quaecumque non uti par est aguntur. Quin imo, omnis raefectura honestior, etiam Iustiniani temporibus, Comitiva dicebatur: et adeo quilibet Praefectus, Comes appellari coepit. Ita ut denominatio Praefecti atque Procuratoris, in Comitis mutata nomen, omnibusque Magistratibus tributa; ac deinde ad omnes negotio alicui praepositos fuerit porrecta. Hinc passim occurrit mentio Comitis Sacrarum Largitionum (cui commissi fuerunt Imperatoris thesauri) Comitis rerum privatarum, Comitis patrim onii Sacri. Hincque Comites equitum dom esticorum: Comites Consistoriani, Scholarum, ret militaris, stabuli Sacri, regiique Equilis, etc. Comes Scutariorum, Comes qui familiae, qui custodiae Principis praesidebat, etc. Unde et Eustathius alicubi: Nunc quoque triremis praefectum, qui sc. totius remigii curam grit, Comitem vocari, ait. Et apud Cassiodorum, var. lib. 6. epist. 19. habetur formula Comitis Archiatrorum. Etenim quos Principes Romani euntes in bellum, aut Imperii ditionem perlustrantes, in comitatum adsciscebant, eosdem in consortium principalium curarum adsumpsisse censebantur: iique talibus plurimum ministeriis adhibebantur quibu maxuma quaeque consummantur; denique istis propemodum ut oculis, brachiis, manibus, utebantur. Comitum porro alii in ordine primo, alii in secundo, alii etiam in tertio collocati fuêre. Inde et comitiva primi, secundi, tertii ordinis; inter primas et eximias dignitates, atque officia erat: sicque apud Cassiodorum. 2. variar. cap. 28. Comitivam primi ordinis

dignitatem, pro militiae laboribus strenue perlatis, confert Rex Theodoricus. addatur idem Cassiodor. 6. var. epist. 12. et seq. Videri etiam potest Vegetius, 2. dere Milit. cap. 9. ubi scribit: proprius Iudex erat Praefectus Legionis, habens comitivam primi ordinis dignitatem; qui absente Legato, tamquam Vicarius ipsius, potestatem maxumam retinebat, etc.

3. At nunc propius ad Germanicos Comites, sive Graviones accedam; quorum etymon haut cuiquam facile erit invenire: et sane Isaac. Pontanus, Orig lib. 6. cap. 14. Virum aestimat eum, Germanicae huius vocis, veram et certam qui dederit notationem. Plane autem [Note: Stumpft. l. 4. der schweitzer Chro nick. c. 20. fol 299.] mihi persuasum est, nomen id a nostro Grawen (cui et Graeca consonant grau=s2, grao\s2, graio\omai, etc provenire: ut ita Graven/sint quasi cani, seniores, seu Senatores; hoc est, praecipui, optimates. (Nam et Romae qui olim Patres ac Senatores, post comites dicti fuerunt) [Note: Willichius ad Tacitum de German. cap. 19.] Et ita etiam apud Christianos, Presbyteri seu Seniores specialiter olim adpellabantur, qui Ecclesiae prae erant; quorum alii politiam Ecclesiasticum administrabant, aliis interdum doctrinae verbi cura incumbebat. [Note: vid. omnino Reinecc. in Commentar. ad Anonym. Pter. de gest. Carol. Magn. fol. 61. etc.]Et certe pres1buteron frequentissime apud Graecos, ut et apud Latinos, antiquum: non annorum semper multitudinem importat; sed pro potiori, aut pretiosiori sumitur quandoque: quod Lexicographi docent. Sic et pre/s1bus2, denotat Legatum; eo quod officium hoc, senili prudentiâ praeditos requirat. Absonum ergo videtur, a fossis (quae nobis Graben/a Belgis Graven indigitantur) elicere etymon vocabuli huius: quasi limitibus praepositi Comites sient; licet id Heigio arrideat. 1. quaest. 2. Et adhûc vani magis esse videntur, qui a Latino gravis; aut Gallico homme grave (qualiter ob virtutem et animi praestantiam, viros quosdam adpellitare solemus) derivationem emendicant: quodtamen facit ingeniosissimus Lycklams, 5. membrau. eclog. 9. Nec etiam Adriano Scriekio accedere queo, qui in Indice 2. Originib. Celtic. suffixo, ait Grave Graeff/quasi Gaer=haeff/ Celtis esse tributorum exactorem, perceptorem collectarum. Quamvis etenim Grafio, pro exactore, et iudice fiscali quandoque accipiatur: Lindenbrog. in Glossar. Codici Legum antiquar subnexo: verb. Graphto. adde Bulenger, libr. d. Vectigalib. cap. 55. ad fin. et ibid. in Analect. id tamen munus, haut praecipue Comitibus seu Grafionibus incumbebat; ut iam mox deducam.

[Note: Münster cosm. 3. e. to. Est tasquier das Recherch. a. 12. a pr. Reineccius von des A dels herkommen fol. m 147. etc. Christoph Lehman lib 2. cap. 17. Isac. Pont. Orig. 6. c. 14. Guilliman. Habsburg. 2. c. 2. fol. 37. etc seq. Hieron. Bignonius. in notis ad formulas Marculfi l. 1. fol. 458. etc. Knichen. d. Superior. 4. num. 85. etc Lindenbrog in Glossar. Serb. Graphio. Kyriander, in Annalib. Tregeror. part. 7 etc 13. Ant. Coler. d. lure Imp. Germ. sect. 57.] 4. Ergo, quodattinet rem ipsam, sane apud Francos, ceterosque Germanos, vox Comitis in genere Iudicem denotabat: quo eodem etiam in significatu, accipitur in cap. 1. si de investit. inter Domin. et vasall. lis oriatur. in usib. Feuder. Quin imo, et adhuc in quibusdam

Geimaniae locis, Graff/ aut Gräve Iudicem signat: ac ita nunc hodie in Coloniâ Agrippinâ, Gräffvnnd Scheffen, pro Iudice et Assessoribus usurpant. Et generaliter, ex veteri Saxonica dialecto, Grave/ nil aliud est, quam Iudex. Et inde Graffengeding/ idem est quod Ein gehegt/ oder bedingtes Gericht. Sachsenspiegel/ lib. 3. art. 61. Ideoque Tino, forum Iudiciale Germanis olim, et hodie etiam Danis notat: et Tungini, quorum etiam Salicae leges referunt mentionem, Iudices quondam vocabantur, qui post Comites erant; Lindenbrog. in Glossar. verb. Tunginus. quos etiam Dinggraffen/appellabant. Et porro etiam a ding/ pro iudicio sumpto venit Dingestag (quibusdam perperam Zienstag) dies Martis, quo iudicia exercebantur. Freherus, de iudic. occult. fol. 3.

5. Constat sane, iam sub Imperio Francorum, Comites non in singulas provincias solum, sed et in Civitates fuisse ablegatos; hincque territorium et districtus cui praeficiebantur, Comitatus dici coepit: et Regnum universum, in certos pagos (Gauw) sive comitatus (Graveschafften) qui etiam Grafiae ex eo vocabantur, divisum fuit. vid. Hieronym. Bignon. in notat: ad libr: 1 formul. Marculfi. fol. 518. et sequent: et libr. 2. fol 594. Iohannes Textor, In der Nassawischen Chronick. fol mihi 16. et sequent. Lehemann. libr. 2: cap. 18. fol. 89. col. v et libr. eodem. cap. 44. fol. 186 col. 2 Graffschafft ist nichts anders dan ein Iurisdiction, Oder ein Gegend vnnd Weichbild/Welche vor Alters den Graffen durch die Käyserverlihen worden/ auff das sie an ihr Stattdaselbst Gerichtszwang hielten/vnnd tedermann richteten/dieweil Man den Kayser nicht vmb alle Sachen hatr mögen besuchen: ut alicubi hanc rem ius Saxonicum definit. Ac ita Comites censebantur, Regis, Regnique officiales, Iudicesque provinciales: quod et innuit Glossa Latino-Theotisc. Praeses, Gravo. Et hoc quoque ex aliis Heigius, part. 1. quaest. 2. numer. 38. notat: Caroli Magni circiter aetatem, Duces fuisse dictos, quibus Comites duodecim subiectierant (quod tamen haut perpetuum fuisse, Knichen probat. d. Superiorit. cap. 1. n. 38. etc. et Eucyclopaed. cap. 1. num. 18. etc.) Nempe Comites Iustitiae, Duces sive Hertzogen, militiae praefecti fuerunt. vid. omnin. Bignonium, in not. ad libr. 1. formular. Marculsi. fol. 461. et seq. Eginartus in Vitâ Caroli, coniunxit Praefectos Provinciarum, Comites et Legatos. Praefectos Reineccius, in not: ad anonym. Poet. de vitâ Carol. Magn. fol. 61. autumat et definit Duces, qui provincias administrabant. Comites Ducibus paruisse, et tam iisdem, quam Episcopis adiunctos fuisse ait. Legatos denique non discernit a Missis. Quamvis vero, et Comitum essetmunus, tributa curare (quod monui supra numer. 3. adfin.) atque

item Nobiles, libero sque cives colligere sub signa, et adiungere exercitui Regis. (Ita Ludovicus Pius, in constitutione quadam, quae est apud Goldstum tom 2. fol. 9. sancit: ut liberi homines cum Comite suo i exercitum pergant, et in marchâ iuxta rationabilem Comitis ordinationem atque admonitionem, explorationes et excubias facere non negligant, etc. de eorum tamen officio praecipuo, Ansegisus libr 4. Legum Francicar. cap. 93. sub Ludovico et Lothario Impp. sequentia scribit: Comites pleniter iustitiam diligant, et iuxta vires eo rum expleant, et iustitiae sanctae Dei Ecclesiae vigilanti curâ insistant: orphanorum, viduarum, pauperum, et omnium qui in eorum ministerio permanent, et de caussâ quaecumque ad eos venerit querela, plenissimâ et iustissimâ deliberatione definire decernant; et sicut rectu et iustum est, ita agant. Insuper, quod Comites apud Francos Iudices fuerint, qui ordinarie Ius dicebant, provinciasque gubernabant, Gregorius quoque Turonensis docet, cum de S. Nicetio ita ait: Vidi ego quodam tempore Basilium presbyterum, missum ab eo ad Armentarium Comite, qui Lugdunensem urbem, his diebus potestate iudiciariâ gubernabat. Idem de Beato Gregorio Episcopo: In comitatu positus, regionem illam per XL. annos, iustitiâ comitante correxit. Et iterum ille: lib. 6. cap 22. Rex Chilpericus pervasis Civitatibus fratris sui, novos Comites ordinat, et cuncta iubet sibi urbium tributa deferri. Idem saepe etiam, Iudices non Comites vocat. Sicque lib. 7. cap. 42. se ipsum interpretatur: Posthâ edictum a Iudicibus datum est, ut qui in hac expeditione tardi fuerant, damnarentur; Biturigum quoque Comes pueros suos misit. Sic et Ripuariae sanciunt Leges, cap. 53. Si quis Iudicem fiscalem, quem Comitem vocant, interfecerit, DC. solidis mulctetur. Ac ibidem, cap. 51. ut et in lege Salicâ tit. 53. agitur de eo, qui Grafionem ad res alienas in iuste tollendas invitat; isque idem postea nominatur Iudex Fiscalis: non quod fiscales solum deciderit causas (ut iam suprah. n. dixi) ut olim Caesaris Procurator; L. 1. C. d. Iurisdict. l. 2. Cod si advers. Fisc (id enim modo dict. cap. Ripuariae Legis, satis refutat) sed Fiscalis, idem est ac si publicus diceretur.

6. In Comitibus sutem instituendis, Francos, (aliasque Germanicas gentes) ut et in aliis plurimis, Romanorum instituta sequutos fuisse, probabile est. vid. supra. nu. 1. Plerumque etenim Germanicae gentes, Latinis provinciis potitae, aemulatione Romani splendoris; priscam etiam regiminis formam, Aulae dignitatumque pompam retinere studuerunt: quasi aut maioribus titulis honestari, autillam Rei publicae formam, in melius producere pon possent. Freher. Origin, 1. fol. 2. et seq. Et in specie, Cassiodorus, lib. 6. var. epist. 22. et seqq.

Comitivae Syracusanae civitatis, Neapolitanaeque formulas scripsit; quarum si munia cum Francis conferantur, eadem prorsus adparebunt: ille enim Iudices eos vocat, et civilia negotia eos examinare, itidemque eos exercitum habere dicit. Ac recte Suidas, Comitis definit vocem; dum Populi Magistratum, vel Principem vocat: *ko/mhs2 o( laou= a)/rxwn. Quae omnia, Comitis quo que apud veteres Francos officia in dicare, constat. Imo Francisc. Guilimannus, Habspurg. lib. 2. cap. 2. fol. 38. notanter scribit: Post Burgundionum in Helvertiam excursiones, qui prius apud Romanos, iisque imperantibus fuerant Comites urbium, provinciarum, et regionum; apud eos eâdem ferme omnes in dignitate et administratione positos permansisse. Unde porro obtinuisse ait, ut ubi Romanorum praesidia, hiberna, castra, maiorque frequentia erat; Comites pariter, multâ apud posteros celebritate ac potentiâ essent, atque superessent: quod complusculis exemplis ex [Note: Claude Fauchet. libr. 2. cap. 4. des origin. des dignit. Ioh. Selden. in lani Anglorum facie alterâ. lib. 2. fol. 129. etc.] Helvetiâ petitis, probat. pariliter in Angliâ (aemula morum Franco-Gallianorum) tam ante quam post Conquestorem Wilhelmum Normannum, Comites seu Graviones, lustitiarii vocabantur; hisque cum ad privata, tum publica iudicia, suis fuêre in Comitatibus fora. Ad privata; singulo quoque mense conventus celebrabatur: quilibet Gravius, quartâ quâque septimanâ frequentem populum conveniebat, cuique ius aequabile dicebat; litesque singulas, ad diem condictum dirimebat. Hosque Comites Angli, suâ olim linguâ Ealdorman, (seniores, canos, Alderman/ quasi Alte Man/ Granwe Man) vocitarunt. Eorlas, Dani vocant: et hodie Angli molliori voce Earlas. vide Camdenum, in Britanniâ, tit, ordines Angliae, fol. mihi 103. Et nunc adhuc Anglia, in certos dividitur Comitatus, seu Praefecturas: inibique Comes, nil aliud est, quam iudex Hentznerus, in itinerar. fol. 154.

7. Sed Gravionum haut uniformis potestas nomenque fuit. Sicque Gehe: oder Gograff/is dicebatur, qui sine causae cognitione iudicabat: Welchergehe/oder handhafftiac That richte möcht. Sachsenspiael/ part. 1. artic. 56. ut et art. 57. ac seq. Sic et Freygraffen indigitabantur; Praetores occultoru Westphalicorum Iudicioru: ex privilegio, sine operosa cognitione, et ex arbitrii libertate in facinorosos animadvertentes Zasius in L. Imperiu. ff. d. Iurisdict. Paurmeist. 2. d. Iurisdict. c. 11. n, 4. Vid. Freheritract. singular. de occult. Westphal. iudic. eorum Adsessores dicebantur Frey Schöffen. Sic et Hollandi Oykhgraven habent, qui aggeres curant: [Note: Andr. Knichen. de superior. c. 4. n. 102, etc. M. Freher. Orig. ralas. cap. 5. Christ. Lehmann in der Speyrichen Chronick. lib. 2. c. 23 Lindenbrogius in Glossar. verb. cen. tena, centenarius. add. Kniche d. super. cap. 4. n. 68. etc.] alibi Saltzgraffen inveniuntur, qui Salinarum curam habent. Quibusdam in locis, Holtz: oder Waldgraffen/ Iudices, quibus cura Silvarum commissa erat, denominabantur (Von den Rein: unnd

Wildgraffen/agit Freherus, Orig. cap. 3. fol. 23.) Centgraffe/deß Gauwgrassen/oder Landrichters locum tenens erat; quod docet Beatus Rhenan. libr. 2. Rerum Germanicar. Regiones, ait, per centenas distinctae fuerunt: unde Centenarii nomen. Is magistratus qui centenae praesidebat, Comiti subiectus erat. Et adhuc in aliquibus Germaniae locis, et etiam prope Heidelbergam, vestigium centenae, et ipsum vocabulum mansit. Ac est, ut ego puto, Zent/ quasi Zehent/ districtusminor. Idque Bignonius confirmat, dum in not. ad vet. Formul. fol. 599. scribit: Singulos comitatus in Centenas, seu territoria quaedam fuisse divisos, quibus minores Iudices praeerant sub Comitis dispositione; qui a Centenâ, Centenarii dicebantur. Sic in Synodi Cabillonensis, sub Carolo Magno celebratae capite 21. Comitibus et Iudicibus hoc summopere praecipitur observandum, ut iudicent iuste. Ac paulo post. sed et ministros, quos vicarios et centenarios vocant, iustos habere debent. Alibietiam Tungini adpellantur, Dinggraven/ quorum supra n. 4. ad fin. feci mentionem: qui pedan et Iudices erant. Lex Salica tit. 48. Hoc observare convenit, ut Tunginus vel Centenarius. mallu. indicet. Glossa vetus: Tungius, qui post Comitem est. Centenarii etiam non de omnibus causis, sed de minoribus tantummodo iudicabant, Capitulare Karoli Magn. lib. 4. c. 26. Omnis controversia coram centenario definiri potest; exceptâ redditione terrae et mancipiorum; quae non nisi coram Comite fieri potest, Ibid. libr 3. cap. 79. Ut nullus homo, in placito centenarii, neque ad mortem, neque ad libertatem amittendam, aut ad res reddendas, vel mancipia, iudicetur: sed ista in praesentiâ Comitis vel missorum nostrorum, iudicentur. [Note: Lindenbrog. ut et Mart Lydius in Gless. Verb. Seabini. et in Ver Ra chimburgis. Bignonius in notat. ad lib. l. for mul. Mar. culf. fol 470 et idem ad vet. formul. fol 588. ac. seq.] At vero hodie, ut in eiusmodi rebus constanti nulla est, Zent/ Zentbarliche Obrigkeit/etc pro criminali Iurisdictione sumi solet. Wehner, in observat: d. Verb signif. verb. Zent/etc Scabinos autem (qui et Racimburgii vel Rachinburgii alicubi vocitantur) singulis. Comitibus in mallis (Mahlstatt) seu comitiis fuisse associatos, patet ex Glossâ Latino. Theotiscâ: ubi Iudex, Scepeno denominatur. Quae certe vox, eâdem. adhûc notione apud Germanos Belgasque usitata reperitur: Schepffen/Scheffen/ut etiam monui supranum. 4 nec aliunde Gallorum Eschevins deducuntur: et omnia haec descendere videntur ab Hebraico Schophat id est iudicavit: a quo etiam indubie sunt Poenorum Suffetes, ut probat Bernh. Aldrete, 2. cap. 2. devarias antiguedad. fol 335.

8. Sed fuerunt Comites quoque, qui nunc Principum ordini [Note: Freher. Orig. cap. 1. et seqq passim P. Pithaeus in libello de Comstibus Campania, iuncto Originsbus Palat. Freheri. Bignonius in not. ad formulas Marculfi l. 1. f. 515 et seq. Christ. Lehmann in der Speyrischen Chronick. lib. 2. cap. 9. Claude Fauchet. 1. des origin. des dignitez. c. 10. late et optime Gewoldus, tract. de Electorib cap. 10. nichen de Saxon. non proxoc. iure. ad Ver. Electorum. cap. 1. n. 109. Cluten. in Syllog. th. 26 4 Rein. Reinec tr. Von des Adels anfäng lichem herkommen. f. 148 einkingk. libr. 1. class. 4. cap. 13. num. 16.] non adscriptisolum, sed et Ducibus multis superiores sunt. Atque ita Comites Platini (Pfaltzgraffen) olim Palatii Caesaris Iudices, sive

Praefecti erant: Richter des Kayser: oder Königlichen Hoffs. t. 55. in pr. lib. 2. Feud. Borcholt. de Feudis. cap 5. num. 34 Lagus, in luris Civilis et Saxon. compendio, lib. 2. cap. 8. Rudinger. observat. cent. 4. observ. 4. Nunc Kammer: oder Hoffrichter dici possent. Etenim Pfaltz/ sive ex vetustâ dialecto Pfallentz; idem quod Palatium, vel curia Regalis sonat: inibiqu e etiam sub imperio Romanorum, praesides habitare cogebantur, l. ult. C. de offic. Rector. provin. Sicque Curia Argentinensis, et hodie die Pfaltz in digitatur. Et eodem intuitu hoc, in speculo Saxonico, lib. 3 art. 62. sancitur; sunff Stätt seind die Pfaltzen geheissen/die ligen in dem Lande zu Sachsen/da der König sein rechten Hoff halten soll. Hanc itidem propter causam, Palatia in Civitatibus consuetis, Regalibus adnumerantur. cap. unic. tit. 56. quae sint Regaliae, lib. 2. Feudor. Taleque Palatium Tiguri olim fuit. Wolffius, invindic. Biblic. Tigurin. vesionis. fol. 20. b et seq. Comites hi in Palatio, hoc est in Aulâ Regisfere erant: unde eos Guntherus in Ligurino, Comites Aulicos vocat; custodes item Aulae Palatinae. interdum quoque ad Provincias regendas mittebantur. Inde Spec. Saxonici glossa, lib. 3. art. 53. prodit; Palatinos sive Pfaltzgraffen/ eos esse, qui bello partis pacatisque Provinciis ius dicebant Ibique in textu habetur: quamlibet Provinciam Teutoniceterrae, suum habere Palansgravionatum. Ex his Saxoniae Ducem exsistere primum, secundum Rheni Palatinu, tertium Brandenburgicum Marchionem; Franconiae Palatinum, Episcopum Moguntinensem, Sueviae Trevirensem, Grunaviae Coloniensem Episcopum esse. (Verum in dem Schwabenspiegel/cap. 19. mentio fit quatuor tantum Palatinorum, Saxoniae, Bavariae, Franconiae, et Sueviae add. Goldast. in notis marginal. ad antiquam Ordinat. d. officie Comitis Palat quae exstat tom 3. Constitut. fol. 403. Iisdem ex hoc electionem Imperatorum concreditam suisse, colligit: vnd haben andere Fürsten zu manen/welche in die Pfaltz gehören/etc successu temporis, complusculis locis Comites Palatini imperitarunt. Sicque Carolus. U Imp. in Inscriptionibus suis, semet nominavit Palatinum Ceritaniae, Habspurgi, Hannoniae, Hollandiae, Kiburgi, Namurci. Phireti, Rossiglionis, Selandiae, etc. Habuit quoque Burgundia, Capania, ac Brye; item Brema, Wittelfpach/Schüren/ et etiam nostra Tubinga Palatinum. Ante Carulinos, Comes Palatii unus tantum etat, et Maior domus adpellabatur, eiusque potentia fuerat proxuma post Regem. Erat enim Vicarius Regni; ipse Regi, a populo, tamquam arbiter, custos et observator, adtributus: ne limites praescriptae Iurisdictionis excedere posset. Goldast. in not. marginal. add. antiquam Ordinat. de officio Comit. Palat. Carolus vero Magnus, insigni politico

stratagemate, plures eorum fecit; et tum etiam absolute Palatini dicti fuerunt, procerum summi, a Regeque proxumi: ac ita Rolandum illum, et Rinaldum, Oliveriumque, sacrae in Sarracenos expeditionis Comites, non tantum vernaculi scriptores passim, ac cumprimis poeta Italus Ariostus, sed et Chalcocondiles, Graecus scriptor, Palatinos adpellat. libr. 2. hist. Turcic. Verum de Comitum Palatinorum officio, in sequentia Hincmarus cap. 19. scribit: Comes Palatii, de omnibus saecularibus causis, vel iudiciis suscipiendis, curam instanter habebat; ut nec saeculares prius Dominum Regem absque eius consultu inquietare necesse haberent, quousque ille praevideret, si necessitas esset, ut causa ante Regem merito venire deberet, etc. Et idem c. 21. Palatii Comitis, inter cetera pene innumerabilia, in hoc maxume sollicitudo erat; ut omnes contentiones legales, quae alibi ortae, propter aequitatis iudicium, Palatium aggrediebantur, iuste et rationabiliter determinaret; seu perverse iudicata, ad aequitatis tramitem reduceret: ut coram Deo, propter Iustitiam; et coram hominibus, proter legum observationem cunctis placeret. Sic et Eginhartus in vita Caroli Magni: Si comes Palatii, litem aliquam esse diceret, quae sine eius iussu definiri non poterat; statim litigantes introducere iussit, et veluti protribunali sedens, lite cognitâ, sententiam dixit.

9. Comites Provinciales, Landgraffen/praesides, et Iudices erant, provinciae alicuivus totius (Iudices mediterranei, ad differentiam Marchionum) die da Richter gewest seind eines Landes / so zwischen des Reicht Lande ligt. Borcholt, de Feud. cap. 5. numer. 33. Conradus Lagus, in compend Iuris Ctv, et Sax. lib. 2. tit 8. Reinecc: von des Adels herkommen. fol. 148 Ac etiam verosimile videtur; fuisse eosdem olim Gograssen/vel Gauwgrassen (Pagi Praesides) vocitatos: Gau namque vel Gäv/ (a gai/a) sive Pagus, sumitur pro territorio aliquo satis amplo; ut supra monui, num 5. et idem doceo lib 1. polit. 6. ult. num 52. ac videri etiam possunt Freher. Orig. cap. 5. et Knichen. tr. d. superiorit. cap. 4. 11. 119. Memorantur autem Land graviatus, Hassiae et Leuchtenbergiae: Alsatiae, item et Suntgoviae (quae duae ditiones, iam magnâ ex parte Austriacis parent) Thuringiae (hodie Saxoniae Ducum) Barae (nunc Comitum Furstenbergiorum) Kleckoviae (Sultzensium [Note: Knichen. saxon. non pro Goc. iure, ad GG. Duc-Saxon. c. 4. num. 30. et muls. seqq. Matth. Stephani, d. Iurisdict. lib. 2. prot. 1. caep. 6. n. 85 etc. Pasquier. 7. des recherches, cap. 51 Claude Fau.chet. libr. 2. de dignitet. cap. 3.] Comitum) Stulingae (Lupffiorum quondam Comitum, nunc Pappenhei mii Mareschalci) Susenbergiae Badensium Marchionum, etc.

10. Marchiones (quorum iam in constitutione quâdam Ludovici Pii, quae exstat apud Goldastum, tom. 2. fol. 9. mentio fit) Marchiae Comites, Marggraffen; finibus Imperii praefecti, Limitumque Iudices erant: Marckrichter oder Grentzfursten; quique provinciam

demandatam ab incursionibus hostium tutabantur, non secus ac olim milites Praesidiarii vel Riparenses. Acsi Marchio habetur, ein Fürst/der vber ein solch Land Richter ist/das an den Gräutzen des Teutschen Reiches liegt. Borcholt. dict. cap. 5. num. 31. et seqq. Vultei. d. Feudis. cap. 4. num. 1. Lagus dict. lib. 2. cap. 8. Reinkingk, libr. 1. class. 4. cap. 13. nu. 5. etc. Et hinc recte Odofredus, in sua summa, tit. qui possessores in Feud. succedant. Vulgare esse apud Francos, ait, ut Marchio adpelletur, qui de iure Romano Liminarcha, seu custodiens Imperii fines, etc. Sicut et idem Annonius libr. 5. cap. 11. diserte docet, cum scribit: Reliquit Marchiones, qui fines Regni tuerentur, et hostium arcerent incursus (haud dubie ad aemulationem Romanorum, qui etiam Comites limitis Orientis etc. habuerunt) Marck namque significat fines (quasi Gemärck.) Hinc Marchire vetus Francicum Verbum Gräntzen/ mit einem andern Marcken. Pasquiet. lib. 7. cap. 51. item marquer, Marcken/Marckstein setzen. Marechal delogis, der die Losament notirt/ märckt oder zeichnet. Et ita quoque vocabulum Marchae, a rerum Francicarum scriptoribus, saepius pro termino, finibus, et etiam regione usurpatur, Lindenbrog. in Glossar. verb. Marcha. Iohan. Lydius, in Gloss. Latino barbar. iuncto operib. Nic. Clemangis. verb. Marca, et item Marcha. Barth Sehobinger, in addit. ad farrag. antiquitat. Vadiani, in vom. 3. Rerum Alemannic. goldast. fol. 148. Indeque commarcani dicebantur, quorum marcae sunt vicinae: Lindenbrog. verb. commarcani. ut et hodie in Hispanicâ linguâ, eodem sensu usurpatur vox Commarcano. Veteres quidem Galli, ac etiam Germani nostri, equum militarem, March vocitârunt. Inde ipsis erat Marchfall / depositio de equo; Merworphin / ab equo deiectio, Lindenbrog. in Gloss. verb. Marach. Quin et nunc usurpatur Meere vel Merche / pro equâ: ut etiam Glossa Latino-Anglosax. equum interpretatur Horß / equam Möra. Sed tamen minime placet, quod exinde nonnulli, Marchionem Praefectum Equitum sonare aiunt: Alciat. in libr. d sing. certam. cap. Cuiac. in cap. unic. de his qui Feudum dare poss. Claude Fauchet, lib. 2. de Orig. des dignit. cap. 3. et 8. quem usitate Comestablum (quod Comes, seu praefectus stabuli sit) aut quoque Mareschalcum adpellamus; a Marach/equo, et Schalck/quod denotat servuum. Lydius in Glossar. verb. Schalcus (unde et nos adhûc, instrumentum quoddam inserviens culinae, itaenominamus.) Quemadmodum etiam Lyclama 5. membranar. eclog. 9. hunc in sensum scribit: Marchiones censeam esse Comites, quorum nobilitas sit equestris. Sicque eosdem Göwgraviis seu Landgraviis opponit: quorum nimirum nobilitatem pedestrem esse censet. Sed aliud plane est Marach/Märe/ aut Celticum

vetus Marchisia, quod apud Pausaniam exstat, et equum denotare scribit: aliud Marka, Marck/limes. Et inde etiam inter Marchionem et Mareschallum, maxuma differentia erit. Ac cum itidem de Marchiae vocabulo, nil Germanicarum gentium incursionibus antiquius constet; credibile omnino est, Marchionum nomen, limitaneis Praesidibus inditum: nec ideo a Graeco nomarxi/a, quod quidem etiam provin ciam notat (per aphaeresin primae syllabae) fuisse deductum; ut et contra Georg. Sabinum Heigius probat, quaest. 1. numer. 57. Ac hinc Misnica Marchia contra Bohemos, Brandenburgica adversus Henetos et Obotritos, Lusatiae, Moraviae, Austriaeque contra Ungaros, Sarmatas et Plonos, Slesvvici adversus Danos et Iutas, Badensis et Hochburgensis (de quâ alicubi in tract. de iurisdict Matthias Stephani late) adversus Gallos constituta fuit. Quamvis plures postmodum coeperint Marchionatus, nullâ habitâ limitum ratione: ut et aliae consimiles dignitates, a nomine, et propriâ primaevâque suâ significatione degenerârunt. Et sic etiam est Antuerpiensis Marchionatus, antiquissimus sane, et diu ante Caroli Magni aetatem; contra Danos, ut puto, institutus. Utilonem enim Theodonis Magni Boiorum Ducis fratrem, honorariâ Marchionatus Antuerpiensis praefecturâ, a Theodorico Ludovici Magni Gallorum Regis filio, donatum volunt: adnitente cumprimis Theodeberto, Theodorici filio, qui Clochilaicum Danorum Regem, post ingentes abactas praedas, depopulataque hostiliter vicina Marchionatui loca, terrestri ac navali clade, ad internecionem delevit; consilio manuque potissimum Utilonis; cui etiam sororem in uxorem Theudebertus dedit, e quo matrimonio Caroli Magni magnum est genus. Magnum proinde huius est Marchionatus nomen, a quo tantorum progenies Regum, mille et quod excurrit annis, nusquam interruptâ serie, continuata, in Hispaniae Reges, Austriacamque se diffudit domum. Reverendus Pater Carolus Scribanus, in origin Antverpiens. cap 6.

[Note: Knichen. de Saxon. non proGoc. Iure. supr. dict. c. 4. n. 44 etc. Responsum in caussa der Statt Fridserg. passim mul. tisque locis qua index, in Gerb. BurggraGirefert. Reinec. von herkommen des Adels. f. 149.] 11. Burggravii, perpetui Castellani; praefecti, sive Iudices erant; certi alicuius praesidii atque arcis, Einer Vestung des Reichs: ein Herr so ein Vestung des Teutschen Landes zu Lehnen innen hat; Oberster Richter der Statt. Conr. Lagus. supra dict. loco. Talis est Burggraviatus Norimbergensis, qui pertinet ad Electores et Duces Brandenburgenses; Magdeburgensis, qui est Saxoniae Electoris; Burggraviatus item qui est in Urbe Imperiali Fridberg/vnd Gailnhaussen/certis Nobilium familiis constitutus: et aliorum adhûc plurium, mentio fit in Imperii Recessibus, constitutionibusque a Goldasto vulgatis; ut Indices monstrant. Magna haec olim dignitas erat; adeo ut in civilibus,

eriam Marchionibus ius dicere possent: ni nos fallit Auctor des Sachsenspregels/part. 3. arcio. 52. ad fin. Aliquando etiam in Episcopatibus civilem exercebant Iurisdictionem: unde Peucerus, lib. 5. Chronic. eos illarum terrarum Iudices esse censet, quae Imperatorum donatione Ecclesiis accesserunt.

[Note: Christoph/Lehmann in der Speyr. Chronick. lib. 4. cap. 1. Anton. Coler. Sect 58. Matth. Stephani. 2. d. Iurisdect. part. 1. c. 5-a Princ. Bignonius, in not. ad l. 1. farm. Marcolf. fol. 460. et seq. qui simul, quâ occasione, et quo tempore talia munere haredit aria sint facta, monstrant. Adde meum. tract. d. Appellat. cap. 2. nu. 15.] 12. Omnes hi, omniumque generum Comites ab initio temporarie, postea perpetuo Provinciarum administrationi propositi fuêre Ut et Ducum, Marchionum, etc. olim officiorum, muneris et administrationis; nunc dignitatis et patrimonii nomina sunt, arg. cap. 1. §. et quia vidimus. de his qui Feud. dare poss. cap. unic. in fin. de alienat. Feudi. cap. unic. in prin. de Feud Marchiae et iam monui supra cap. praecedent. num. 4. Et inde apud Stumpffium. libr. 4. der Schweitzer Cronick/cap. 29. fol. m. 290. mentio fit Landgraviorum, qui tantum Barones; et quoque Burggraviorum, qui tantum Nobiles erant. Licet Comites et Duces hereditarii, etiam vetustissimi reperiantur; et habuit nempe Britannia Gallicana Comites, iam sub Maeroveis. Claude Fauchet. 1. cap. 4. fol. 58. des Origin des dignit Pertinet hûc, quod Paulus Aemilius, lib. 1. sub Rege 9. notanter scribit: Duces initio, Comitesque a Regibus praeficiebantur gentibus, Civitatibusque; ac cum videretur, dimittebantur: Deinde inveteravit consuetudo, ut nisi sceleris convicti, abire Imperio non cogerentur: idque postremo, ut quisque eo munere donabatur, iureiurando Regum cavebatur. Adde Estien. Pasquier. 2. cap 11. des Recherch. Unde in consuetudinibus Feudorum, pro eo sumitur Comitis verbum, qui de Comitatu, feudo primi gradus, est investitus: tit. 10. quis dicatur Dux, etc. a prin. libr 2. Feud. Ant. Contius, in comment. Feudal. tit. d. divis. Feud quamvis et quidam Comitatus sint allodiales. Compilator deci sion. seu praeiudicior. Cameral verb. Comitatus. Et hinc etiam Comites, ita speciatim nominati, Reichsgraffen/ (nam qui cum adiectione aliquâ sic nominantur; Comites puta Palatini, Marchiones, Landgravii, Burggravii, etc. (Principum extra controversiam obtinent locum) in Imperiod Germanico-Romano, quo ad subditos territorii sui, [Note: Paurmeister 2. d. Iurisdict cap. 11. n. 22. Knichen d. Supertorit. nu 332. etc.] Iura Imperi habent: deiisque idem fere, quod de Ducibus ac Principibus aliis statuendum erit. Quo itidem respectu Baldus, in cap. 1. num. 3. vers. item nota. de Feud. Marchiae. scribit: Comitatum, non tantum dignitatem, sed et dignitatem Regiam atque Principalem esse. Quin et iam olim Comes; pro Principe sumebatur. inde Guntherus lib. 1.

-Dubium puer inclute, dici
Rexne Comesne velis. --

Et mox:

--Comitemne vocem, Regemne, Ducemne,
Pontificemne magis?--

Post idem libro eodem:

Dux, Comes, an Praesul dubium?

Et inde saepe iam laudatus Guntherus, in Ligurino lib. 8. Comitatum, utpote Regale feudum, individuum esse scribit:

Marchia, seu Comitis possessio, sive Ducatus
Integra permaneant.--

Hocque forsan intuitu; inter Saxonicos et Francicos Comites, differentiam facere satagunt quidam: ut nempe Iudices hi, illi Principes fuerint iam olim. Anton. Coler. d. iure Imper. Germanic. sect. 57. [Note: e Whner. d. Gerb. signif. Gerb. Graff. Rutger. Ruland. d. Commiss. part 2. lib. 5. cap. 4. n. 27. Matth Stehani. 2. d. Iurisdict. part. 1. cap. 6. num. 115. etc. Cluten. in Syll. th. 26. sub lit. h. Gers. Comitum Garia genera sunt.] Knichen. Encyclopaed. cap. 1. num. 178. etc.

13. Totus nunc Comitum ordo, duo tantum suffragia in Comitiis habet: quae plerumque per legatos der Schwäbischen vnd Wedderawischen Graffschafften praestari solent: non tamen ideo reliquis Imperii Comitibus (et Baronibus quoque) ad consilium Principum (zum Fürsten Raht/) accedere, deliberationibusque interesse, denegatum existimatur. Quod tamen de Comitibus tantum, qui statum Imperii repraesentant, intelligi debet: ac ideo ut doceat quis, Imperii se Comitem esse; sufficiens est, si adprobare possit, sibi ad consilium illud, liberum aditum patere, daß er auff die Reichstäge beruffen/oder daselbst zu dem Fursten Raht einen zutritt habe. Aliis namque, qui Imperio immediate non sunt subiecti, id non permittunt ii Principes vel Status, qui eos sibi subesse pertendunt; ut nec nomina eorum Catalogo Inscriptionum, den Reichs abschiden zu End angehefft vnd beygetruckt/inseruntur. Haut pauci quippe et alterius generis Comites reperiuntur, qui in Imperii matriculam non modo haut relati, sed et absque Regalibus sunt investiti; quales in complusculis Germaniae locis reperiuntur: v. g. sub Austriacis, die Graffen von Hardeck/ sub Electore Brandenburgensi, die Eraffen von Hohnstein; Sub Archiepiscopo Coloniensi (ex quorundam opinione) die Grassen von Manderscheidt. Sub Bavariae Duce (particularium tamen bonorum ratione) die Graffen von Ortenburg. Sub Pomeraniae Ducibus, et Episcopo Caminensi, die Graffen von Eberstein zu Newgarten. Hi quia Regalia vel nulla, vel non integra habent, et aliis Principibus (als Landsässen) subsunt; parilibus Iuribus, ac Comites, qui Status IMperii exsistunt, minime gaudent. Nec idcirco consequentia habetur iusta, si quis ita argumentari velit: Comes est, vel Baro. Ergo Statibus Imperii accensetur. Cum quippe possit et

alterius Principis subditus esse: quod quoque roboratur Imperii Recessu de Anno 1548. §. Wiewol auch. Tales item Comites titulares, in Italiâ atque Lombardiâ, magno numero reperiuntur. Hincque effectum fuit, ut nostris nunc moribus Comites dicantur illi, quibus dignitas ea, vel Caesareis codicillis, vel usu longaevo est acquisita: ut Petr. Gregorius lib. 6. Syntagm cap. 8. et Sigonius, de Regno Italiae lib. 7. notant. Hacque ratione, Comes Progradu Nobilitatis politicae usurpatur. Paurmeister. 2. d. Iurisdict. cap. 11. num. 10. et seqq. Quod et innuit Steph. Pasquierius. 2. des Recherch. cap. 11. ad sin. ita scribens. A prendre les choses au uray, les Ducs que Comtes, qui sont aviordhuy, ne sont qu' images des ceux, qui estoient de temps de Hugues Capet; n' aians, ce semble, aucune prerogative sur les antres Seigneurs, si non par une pompe de nom, et pour les ceremonies exterieures, etc. Itidem Petrus de Andlo, tr. d. Imperio Roman. lib. 2. cap. 12 plures in Germaniâ Comites esse censet, de Comitatu non investitos, sed qui a Castellis privatis, quae possident, titulos contraxerint nominationis: quorum etiam maiorres, Romae Comites temporarios fuisse, nomenque dignitatis, dum exteras peterent nationes, retinuisse: eorumque de numero, Comites ab Oetingen et Zollern, superstites esse putat, sic et Frater Felix Fabri, libr. 1. histor. Suevor. c. 14. fol. 166. scribit; Quaedam castra Dominia habebant adnexa, ut Kyburg, Helssenstein/etc. Alia sine Dominiis et Comitatibus erant: ut Habspurg, Rugg, etc. De istisque etiam credit fuisse castrum Würtemberg. De quâ tamen traditione non praeter rationem dubitatur.

14. Est et porro dignitas Comitalis, cum eminentiâ Principali, Ein gefürstete Graffschafft: ut Hennenbergensis, Arenbergensis, Mansfeldensis, Habsburgensis, Tirolensis, Wurtembergensis (olim) Montbelgardensis, Gôrtzensis: Artesia item, Burgundia, Flandria, Hollandia, Namurcum, Selandia, Spanheim et Veldentz, etc. Sixtin. d. Regalib. 1. cap. 4. num. 22. Paurmeister. 2. d. Iurisdict. cap. 10. (vide Guilliman. libr. 6. Habspurgiac fol mihi 247. ubi Comites Principes vocat, qui nemini nisi Imperatori suos debent Comitatus) Hi sane Principibus aequiparantur, et in Recessibus Ordinationibusque Imperii, sub voce Fürstenmäßige/comprehenduntur. Reichsabschid zu Speyr de Anno 1576. §. Auß besondern ansehlichen Vrsachen. et consimil. locis. Tandem etiam ex Comitum ordine, privilegio Caesarum singulari, quatuor Familiae, die vier Graffen deß H. Römische Reichs/ nuncupari solent. Comites nempe Clivenses, Schvvartzenburgenses, Ciliae, et Sabaudiae quoque. Petr. d. Andlo. d. tr. d. Imp. Rom. lib. 3. c. 16. ubi Freher. Sebast. Munster. Cosmographiae lib. 3. cap. 18. Crus.

Annal. p. 2. lib. 5. cap. 7. Ex quibus Clivenses et Sabaudi, in Principum ordinem adsciti; Cilienses vero Anno 1456. defecerunt, ac ita soli Schvvartzenburgenses in Thuringiâ, rerum gestarum gloriâ, ut et amplitudine possessionum nobilissimi (ex quorum etiam gente fuit Guntherus, contra Carolum IV. Imperator electus) supersunt. Comites autem Sacri Palatii, quos subinde creare solent Imperatores, abusive ita dicuntur, et Comites tantum honorarii reputantur: non obstantibus quae in contrarium disputat Petrus Calefatus, tr. d. Equestr. dignit. num. 8. Nam et eos idem num. seq. Equitibus postponit. vid. Freher. Origin. cap. 2. fol. 10. Sixtin. d. Regal. 1. cap. 4. nu. 103. etc. Matth. Stephani. 2. d. Iurisdict. part. 1. cap. 7. pertot.

15. Sed nunc de BARONIBUS, pauca quaedam dicenda sunt: quorum etiam originem ex priscâ Germanicâ deducere antiquitate, operae pretium esse videtur. Etyma vocis huius, varia, et ridicula quoque adferuntur. Sane absoni plane sunt, qui quod apud Hirtium, de bell. Alexandr. (ubi omnino in not. Critic. num. 40. Ioh. Brantium Antverpianum vid: e ac etiam Lubinum ad Persium Sat. 5.) Baro. pro bardo, ac stupido sumitur, huc adducunt: illud enim est ab Hebraeo
[Gap desc: Greek word]
baar, brutus, unde eitam per geminationem Barbarus, derivatur. Nec itidem Adriano Scriekio, Cimbricae Linguae restauratori, possum adstipulari, qui lib. 19. num. 73. Orig. Celticarum, ut et in Indice 2. [Note: Paesquier. 2. de Recherch cap. 13. f. 205 Claude Fau chet d. Orig des dignstz c. 5. fol. 61. etc. Hieron. Bignonius in notat. ad Formul Marculf. lib. 1. c. ult. f. 543. Lin denbrog. in Glassar. Gerb. Leudes. Gold. ast. rer. Alemanniear. tom. 1. fol. 216. et seq.] mi cello, Baron, Fauerhon, Celtis vexilli supremum esse ait: cum quippe Baron et Barneret, differre videantur. vid. Pasquier. 2. des Recherches, cap. 13. fol. 214. Sed rem paulo altius repetere placet. Subditi, aut etiam Cives, ita in genere, Leut/sive Leodes, aut etiam Leudes dicti fuerunt; quos et alii Hominesvocant: ac inde vox Hominium, sive Homagium descendit. (Graece dicuntur lei/toi, homines in publico versantes. Andr. Helvigius, in Etymolog. verb. Leutte.) Dicuntur et Fideles, Gallice Leaulx sive Loyaulx: quorum illud ex nomine Leut; hoc a Loy semi-Latino (quasi Legales) descendit. Et sic Gregorius Turonens. histor. lib. 9. cap. 20. Convenit, ut secundum pactiones inter Domnum Guntichramum, et bonae memoriae Domnum Sigibertum initas, Leudes illi, qui Domno Guntichramo post transitum Domni Chlotarii, sacramenta primitus praebuerunt: ac si postea convincuntur, se in parte aliâ tradidisse; de locis ubi commanare videntur, convenit ut debeant removeri. Ac paulo post: Similter convenit, ut nullas alterius Leudes, nec sollicitet, nec venientes excipiat. Item Aimonius, libr. 2. cap. 91. Leudi Theodoricum hortari coeperunt. Idem libr. 3. cap. 80. Fuit autem Guntrannus in bonitate praecipuus; praebens Leudis suis benevolum, gentibus externis

pacatum. Et lib. 4. c. 53. Fines Regni illius, Leudibus suis, probatissimis Viris et illustribus, ad resistendum contra gentes rebelles, in fide disposuit. Hincque dubio procul Feudum, sive Lehen / hodie quoque Germani vocant; quod iam Ciacius init. Feudor adnotavit. Et inde forsan, apud Feudistas dictum est Ligium, quasi Lidium; hoc est tale feudum, quod arctissimam importat subiectionem.

16. Inter hosce autem Leodes sive Leudes: quidam homines servientes, arme Leut servilis sive potius libertinae conditionis dicebantur (namque in Legis Ripuariae cap. 62. servum, tributario aut Lito [Note: Drusius Ebraicar. quaest. lib. 1. cap. 21. et ad loca Genes. c. 31. Piscator. in Scholis ad Salomonis ad Salomonis Pro-Gerb. cap. 8. fol. 63.] opponi videmus) Nobiles vero specialiter Man/ sive Manne/ hoc est, Viri indigitabantur. Pariter ut apud Hebraeos, discrimen erat inter Cives, ut alii
[Gap desc: Greek word]
, ischim, vel
[Gap desc: Greek words]
bene ischim, id est Viri, vel Filii viri; alii
[Gap desc: Greek words]
bene adam, hoc est, Filii hominis dicebantur: parili fere sensu, quo nos dicimus, Patricios simul et Plebeios. Haecque differentia, in Psalmo 49. vers. 3. planissime observatur; ubi ita loquitur Propheta: Auscultate omnes habitatores orbis; etiam filii hominis, etiam filii viri, pariter dives et pauper. Et qui filii viri, aliâs quoque
[Gap desc: Greek words]
bene chorim, a vestium colore aut splendore, indigitantur, et pro nobilibus sumuntur. Eodem ergo plane sensu, Barn vetus Teutonicum est, et virum, marem, heroem signat. [Note: Freher. in not. ad Petr. de Andlo. l. 2. ca. 12. ad pag. 116. Goldast. in not. ad Parae neticos Gete res f. 414. et seqq. Lindem brogius in Gloss. Gerb. Barus. Claude Fau chet, 2, cap. 5. d. Orig. des dignit.] Inde veteres Glossae: Baro, a)nh/r. id est, animosus, generosus. Et item Latino-Gallica Glossa: Ber, Baro et vir. (Vir certe est nomen a)reth=s2; Sic Virum te praesta, ac est a Viro virtus: Estote Viri. 1. Samuel. 4. vers. 9. ubi Drusium vide) Quemadmodum etiam in Salicâ, Ripuaria et Alemannicâ lege; feminae passim opponitur Barus. Quin et adhuc hodie, Baron Piccardis est maritus. Ex eodem etiam Hispanicum Varon descendit; quod non simpliciter virum, sed egregium denotat: et omnino reliquum est a Gothicâ dialecto. Similiter iure Saxonico feudali, vasalli simpliciter Manne vocitantur: quasi praediti virilitate, animoque strenuo et recto. Heigius, part. 1. quaest. 2. n. 85. Ex eo Baronagium, pro Homagio quandoque usurpatur: Selden in Iani Angl. facie alterâ lib. 2. fol. 106. et ego monui Politic. lib. 1. cap. 1. num. 2 vers. 1. (Homagium enim, seu hominium, facit aliquem alterius hominem, seu Manus, et certe Homo, declinante Latinâ Linguâ pro Viro solum sumebatur, ut hodie apud Italos, Gallos, atque Hispanos.) Et hinc in lege Salicâ, Ripuariâ et Longobardorum, Sagebarones (qui perperam aliquando Sacebarones, aut Salebarones nominantur) viri prudentes erant, et quasi senatores, Lindenbrog. in Glossar. verb. Sagibaro. quorum sententiae eam auctoritatem obtinebant, ut Gravionibus ab eorum responso (veluti Praetoribus olim apud

Romanos, a Iureconsultorum) recedere non liceret: quemadmodum in lege Salicâ, tit. 56. §. 4. constitutum invenimus. Verbaita sonant: Sagibarones in singulis mallobergiis (id est plebs quae ad unum mallum convenire solet) plus quam tres esse non debent; et si causa aliqua ante illos secundum legem fuerit desinita, ante Grafionem eam removere non licet. Sagibaron, sicut et Sagefemme, voces sunt Celtico-Romanae: Sage, etenim adhûc hodie Franco-Galli usurpant pro sapiente. Arabes, Saga; Etrusci ac Sabini, Sagni dicunt. Et Hebraeis est
[Gap desc: Greek word]
saga, crevit:
[Gap desc: Greek word]
sagi, magnificus, amplus, quo sensu Iobi cap 36. vers. 24. et cap. 37. vers. penult. usurpatur; et
[Gap desc: Greek word]
Aramaeis in crebro usu est: sapientes namque sunt populo magni ac reverendi. Ex eo item Latinis Saga dicitur, fatidica et superstitiosa anus. Ex hoc est etiam Germanicum Segen/Segnen/ benedicere, incrementum optare. Helvig. in Etymolog.

17. In vetustissimis itidem Germanicis Rhythmis, Bar pro libero, franco, freyledig vnd loß/frequentissime usurpatur: et inde etiam quae [Note: Isacius Poncan. Orig. Francicar. lib. 6. f 598 c. ult. Barno. Anglis et Danis ad hûc kodie filium denotare ait: idque ex Bären/ quod est generare deri-Gat: nec Hebr. abludit
[Gap desc: Greek word]
creaGit Val. Schindler. in Lexic. pentagl. Drusius in Comment prior. ad Goces N. Test. et tdem comment. poster. cap. 5.] componuntur; puta Sorgenbar/ Falschesbar/ Leidesbar/Sinnebar/ Lasterbahr/Wandelbahr/Tugendtbahr/ Goldastus, ad Paraeneticos, fol. 451. et seq Indeque nobis restat, Entbähren pro Manglen. Pariter quoque Baren, a cascis Germanis, pro gnatis sumi comperimus: unde Fürstenbaren/Hincque in quâdam precatione, ad Christum nostrum Salvatorem invenitur:

Ich bitte dich reiner Magde Baren.

Et dicuntur ita gnati, Baren, a Libertate; non aliter ac liberi Latinis. Hocque provenire videtur ex primigeniâ linguâ; Hebraei enim nonnunquam, et usitatissime Chaldaei atque Syri
[Gap desc: Greek word]
(Bar) pro filio utuntur. Indeque sunt nomina quaedam propria, in Novo Testamento: Simon Bar Iona; Matt. c. 16 v. 17 pro quo habetur Ioannis c 1. v. 43. Simon filius Iona. Bartholomaeus, filius Ptolomaei: Bartimaeus, filius Timaei. Idemque iudicium esto, de Barrabas, Barnabas, Bariesus, Barsabas. Et hûc pertinet quod scribit Caspar Waserus, in Comment. ad Mithridatem Gesneri fol. 115. Orta Baronis vox videtur ab Hebraeâ Bar, purum vel mundum: ut Baro sit, qui vel ortu purus ac mundus, hoc est, nullâ th=s2 dus1genei/as2 seu e)terogenei(as2 labe conspersus est: Vel purus ac mundus onerum militarium respectu; puta ab eis exemptus atque immunis. Alludit quoque ad Baronis nomen, alia Hebraica radix (Schindler in Lexic.)
[Gap desc: Greek word]
(Para) liber, seu vacuus fuit, aut transiti ve liberavit. Ex eo Pharaones Aegyptii Reges, ita kat) e)coxlhn\ nominabantur; quasi prae subditis liberi, et legum vinculis soluti. Idque aptissimum est nomen Monarcharum; ita ut Pharao, Iosepho teste, Regem significârit veteri

Aegyptiorum linguâ: alioqui singuli Pharaones Aegypti, nomina sua propria habuêre. Et nempe qui tempore Abraham erat, dicebatur Tutis; is qui tempore Iosephi, Rean; et is qui in rubro mari submersus, Talma: Ieremiae item cap. 44. mentio fit Pharaonis Hophra. et ibid. cap. 46. Pharaonis Necho, sive claudi. Et sic apud veteres Germanos, Baren, seu Barones (etiam Ber, et Bero invenitur) dici coeperunt liberi Domini (hodie Freyherren) quorum maiores nullum unquam servitium serviissent: aut, ut Lindenbrogius, in glossar. verb. Barus ait; Homines Regii, sive qui hominium Regi debent (quo forsan intuitu Isidorus, lib 9. Orig. cap. 4. Barones eos vocat qui serviunt acceptâ mercede.) Et hi proprie Nobiles erant: unde etiam olim Franco-Galli, grande Baronie, pro multitudine Nobilium sumebant: Nicod. au grand. Dictionaire, verbo Baron. Paschalius, libr. 4. Coronar. cap. 4. fol. 644. et item Bernage pro noblesse, et franchise du coeur. Fauchet, 2. des Origin des dignit. cap. 5. Sicque Matthaeus Paris, in histor. Angl. sub Henric. 3. fol. mihi 500. Dominus Papa scripsit Regi Francorum, iussitque Epistolam suam, coram ipso et toto Baronagio Franciae legi. Sicque Barones, in latissimâ significatione, adpellabantur olim omnes, qui Vassi Dominici, et homines seu Vasalli Regni dicebantur: quo nomine Regni Capitanei, seu Magnates; omnes nempe Comites, Duces, Marchiones, etc commprehenduntur. Ioh. Lydius in Glossis subnexis operib. Nicol. de Clemang. verb. Baro Paurmeister. 2. d. Iurisdict. cap. 11. num. 27. et seq Cluten Syllog. th. 26. lit. I. Et Hotomannus in Lexic. Feud. Barones Vasalli Regii sunt. Firmat itidem hoc Suidegerus in Chron. Franc. Abbates, ait, in antiquis historiis non sunt Monachi, vel religiosi, sed Barones, magnatesque saeculares; quibus Abbatias, vel Monasteria Princeps dat ad tempus, vel quo ad vi xerint. Pariter Cicardus Abbas. de interpretat. verborum; Baro Dominus, Princeps. Adde Reinkingk. lib. 1. class. 4. cap. 15. num. 12. etc. et num 21. etc.

18. Angustius vero, et proprie ac simpliciter dictum Baronis nomen; pro Capitaneis, Comitibus proximis usurpatur. Barones namque, dignitate, opibus item et potentiâ, reliquos Nobiles ac milites antecellunt, Heigius part. 1. quaest. 2. num. 53. Quam rem eandem ita explicat Iohan. Stumpffius, in der Schweitzer Ehronick. lib. 4. cap. 29. fol. m. 291. Bey den Francken vnnd Teutschen/würdten mittler Zeit die jenige Nobiles, Freyen (ietz Freyherzen) genandt/welche mit ehrlichen und langen Diensten/ die Güter/so sie von den Fürsten zu zeitlichen Lehen empfangen/umb ihrer getrewen Dienste willen/ für eigenund erblich empfangem/ und auff solches der Pflichten täglicher Dienst/ unnd Reisen/ uber

andere Edle Dienstleut (die man allein Edelknecht nante) etwas entlassen vnd gefreyet waren/etc. Cui etiam Reiner. Reineccius consentit, tract. von des Adels herkommen. fol. m. 145. Non aliter fere, apud Hirtium, de Bello Alexandr. c. 53. ex usu, ut Goldastus suspicatur Gallicano, Berones dicuntur milites principales, quibus militiae onus remissum, vacatioque muneris praestita erat, die gefreyte Rott: in not: ad Paraeneticos auctores. fol. 416. et seq. Praetoriana cohors. sed hoc non admittit, quod de Baronibus Hirtianis supra dixi, num. 15. Sicque non apud Germanos modo, sed et Gallos, Britannos, aliasque obtinuit gentes; ut Barones superiorem constituerent nobilitatis gradum. Et ita Girard, histoir. d. France, libr. 4. sub Carol. Magn. fol. mihi 373. Baronem vocat, homme de hault iustite: adde Nicod. in Dict. Gall. verb. Bacele. Et in Angliâ, Baronibus iam olim sua territ oria fuêre; ac in illis Curiae erant, ad Beneficiarios statis temporibus convocandos, iisque ius dicundum. Selden, libr. 2. Iani Anglor. ad fin. fol. 132. Quamvis Guilielmus Camdenus in Britann. tit. Ordines Angliae, fol. mihi 104. scribat: Primis temporibus Nortmannorum, Comites nonnullos sub se Barones habuisse: et melioris notae Cives, Barones vocatos fuisse.

19. Lubet heîc inquirere in orginem et significationem semper Liberorum, der Semperfreyen/ De hisce Goldastus, rerum Alemannicar. tom. 1. fol. 218. ita scribit: Qui ex servitute manumissi, libertatem consequebantur, Ingenui dicti fuerunt, et ab Alamannis Semperfrey: ex formulâ manumissionis; semper ingenuus, atque securus exsistat, ab omni servitutis iugo, in perpetuvin sit exutus. Haec formula, Avorum memoriâ, sublato manumissionis ritu, iis aptari coepit, qui Baronum ordini ab IMperatore primum adscribebantur; ut iuberentur esse, ac etiam dicerentur porro Semperfrey. Quae appellatio olim, ut diximus, nota erat generis libertini; apud Maiores autem nostros, novorum Baronum. Hactenus Goldastus. At haec aliquantum absona mihi videntur: cum constet, Barones vetustissimos, et quasi kat) e)coxhn/, hoc nomine indigitari. Rectius sentire puto IOhannem Selden, qui Iani Anglor. libr. 2. fol. 122. dicit: Priscis Germanis, semper liberos, medios liberos, et infimos liberos; Nobilium fuisse classes: ita ut Semperfrey habiti fuerint praecipui inter Barones. Consentit der Schwabenspiegel/c. 47. Hie soll man mercken dryerley freye Leit/welche recht die haben. Es heissent eins Semperfreyen/ das sint die freyen Herzen; als Fürsten/ vnnd die andern Freyen zu Mann habent. Das ander seind Mittel freyen/ das seind die/ die der hohen freyen Mann seind. Das drit seind geboren die frey seind/die heissent frey landsessen. Eadem prope, Munsterus habet, Cosmographiae lib. 3. c. 20. Sic et Paurmeister, 2. d. Iurisdict. cap. 11.

numer. 40. recte seribit: Lympurgicos et Westerburgenses (quos Comites Leuningenses iam reprae sentant) ut et Thusanos ac Aldenwaldenses, Semperfreyen suisse adpellatos, quod a tempore antiquissimo in dignitate istâ ingenui constituti, reliquis ordinibus parilis dignitatis splendidiores videantur. Alia comminiscitur Petr. de Andlo, [Note: Sixtin. de Regalib. 1. c. 4. n. 37. etc. Rutger. Ruland. d. Commiss. part. 2. lib. 5. cap. 4. n. 32. Paurmeister. 2. c. 11. n. 32. etc. Matth. Stephani d. Iurisd. lib. 2. part. 1. c. 6. nu. 122. etc. Cluten d. th. 26. Lit. I. Wehner. d. Gerb. signif. Gerb. Freyherzen. Fritzius apud Arumaeum discurs. d. Iur. publ. 16. conclus. 18. Lit. I.] lib. 2. cap. 12. quae referre piget.

20. Hodie Barones, variis Germanicis nominibus adpellantur, quorum usus, etiam videre est, ex decretis Comitiorum. (1) Enim simpliciter dicuntur Freyen (2) Freyherren. (3) Sempersreyen. (4) nude Herzen. (5) Baron (6) Edle Herren. (7) Simpliciter Edle: ut, Edle von Querfurt; vel adiecta demonstratione, der Edle/ ut, Evert von Werberg/der Edle. (Addi potest von den Edlen Herren/ Reineccius, tr. von deß Adels Herkomen. fol. 142.) Quos tamen omne, Nobilitate ac dignitate pares esse, Paurmeisterus censet; per rationes quas adducit. quod et facit Sixtinus. At vero titulus simplex Herz/ etiam pro Principe aliquando usurpatur: sicque Austriae Archiduces inscribuntur, Herzen zu Frießland/auff der Windischen Marck/zu Portenauw/etc. Duces Iuliacenses, Herzen zu Ravenstem; Megapolitani, Herzu der Lande Rostock/vnd Stargart/etc. Vid. indices Constitutionum Goldasti, Verbo Domini, item Herzschafften. Ac tandem ex moribus nostris, Comiti Baro aequiparatur, nullumque inter eos censetur esse discrimen; nisi quod Baro non est investituts de Comitatu: qui tamen omnibus in rebus suscipiendis, honoribusque administrandis, haut quaquam Comite inferior censetur. Quare et hunc Capitaneum quoque Regni, vel Regis (modo tamen ab Imperatore suum obtineat Feudum) cognominari debere; vetustissimo procerum Germanorum usu receptum esse, notat Frid. Schenck. Baro. ad cap. 1. tit. quis dicatur Dux, etc Unde Baronatus inter Feuda Regalia numeratur: [Note: Sixtin. d. e. 4. n. 37. etc. Daniel Otho disserat. d. Iurepubl. c. 11. quaest. 2. f. 334. Ioham. Hensler. in Colleg. Pol. disp. 2. th, 27,] v Petr. Calefatum. tr. d. Equestr. dignit num. 112. etc. et aeque ac Comitatus Iure territorii regulariter. praefulget Knichem. de Superiorit. c 1. Iohan. Gaeddae. in Respons. Iurts. de Restitutione Baroniae Vallendar, per discurs. Sic Barones non minus quam Comites, Status Imperii adpellantur; utrinque in Imperii Matriculâ, rationeprivilegii et Iuris Austragarum, aequiparantur; ac Barones, unâ cum Comitibus simul unâ in Comitiis Ius suffragii habent: ut Dri. Cluten. in cyllog. th. 26. sub lit. I. multis probat. addatur Beindorffus apud Arumaeum vol. 3. Discurs. 12. n. 42. et seqq. Reinkingk. l. 1. class. 4. c. 15. n. 26. et seqq. In dignitate item ac munere Iudicis seu Praesidis Camerae Imperialis, aequiparantur: causae Baronatum concernentes, aeque ac aliae superiorum Feudorum, Imperatoris

cognitioni reservantur, etc. Discrimen quidem inter eos tale est, ut inferiorem a Comitibus ordinem tueantur. Heigius quaest. 2. num. 53. part. 1. Sed et inter Duces aliosque Principes haecce discrepantia est; quod alii Comites Palatini, alii Duces, Principes quidam, nonnulli Landgravii vel Marchiones, aliisque diversis adpellationibus designentur; ac alii alios antecedant: et omnes tamen, quatenus Principes, ac Regalem obtinent dignitatem, aequiparantur. Ac sunt quoque Barones non omnes immediate, sed et magno numero mediate Imperio subiecti: qui ordinationibus Principum ac Dominorum sub quibus degunt, quibusque subiecti sunt, utuntur. Et etiam inter mediatos, discrimen aliquibus in locis est inter Baronem titulatum, et Baroniam possidentem. Henel. indescript. Silesiae, fol. m. 69.

CAPUT. V. De Iure et Imperio Imperialium Civitatum, Dissertatio.

LIbertas Imperii Civitates promereri, ut earum parilis atque Statuum aliorum ratio habeatur; ut earum IMperium explicetur, atque a calumniantium insultibus protegatur: verba Aliciati, ICti praeclarissimi in l. censere. 111. ff. de verb. signis. pervincere queunt, cum ait; Solam antiquam indolem retinuerunt in Germaniâ Civitates, quas illi Francas vocant. Et addit: Ut enim Imperatoris fastigium libenter agnoscunt; ita tributis se atteri, violentiâ urgeri, tyrannide opprimi non patiuntur. Quod et innuit gravissimus Historicus Franciscus Guicciardinus, cum lib. 7. histor. num. 7. Liberas Germaniae Civitates sic describit: Recognoscere eas quidem, pensionibus quibusdam certis et definitis Imperii auctoritatem; ceterum ipsas suis fere moribus ac Magistratibus gubernari: neque tam studere territorio amplificando, quam libertati suae conservandae. Et item Traianus Boccalini, acutissimus Politiarum censor, cent. 2. ragguagl. 6. solas in Germaniâ Civitates, eam liberae Rei publicae formam invenisse fatetur; quae diuturnitate, etiam cum Monarchiâ certare queat: hocquetam olim Graecos, et Romanos, quam quoque Italos modernos latuisse.

2. Germanicum Statt, a Romanorum Stativis, quae demum in Civitates et oppida mutata fuerunt, descendere videtur. vide tract. singular. Ioh. Heroldi, de Romanor. in Rhaet. littoral stationibus, ubi cap. 9. nostram Tubingam ex Caracallae castris, eiusque ibi exstructo

Palatio, ubi ius dixerit, ortam fuisse censet. Verum originatio immunitatis, liberytatisque Imperialium Civitatum, una certe illis temporibus incepisse, iisdemque occasionibus adscribenda esse videtur; quibus Ducatus, Marchionatus, similesque dignitates successoriae factae [Note: vid. Kyriandrum in Annal. TreGeror parte 13.] sunt; et ita territorio Iurisdictio adnecti, Imperiique autocratici (der Landsfürstlichen Obrigkeit) fundamentaponi coeperunt. Id quod sequentibus verbis innuit Munsterus, Cosmograph. lib. 3. c. 22. 24. et item. 28. Quemadmodum, inquit, Imperatores, et Reges Germanico-Romani, Duces ac reliquos ordines: sic etiam antiquas Imperii Civitates, ex singulari clementiâ ac liberalitate, immunitatibus donârunt; iisque Iurisdictionem, ac potissimam vectigalium partem, iuriumque aliorum ad Fiscum pertinentium concesserunt. Quod et pluribus firmat Christophorus Lehman/lib. 4. der Speyrischen Chronick/cap. 1. qui quoque easdem sub Francis seu Carolinis, a Ducibus gubernatas, pleneque ac plane subditas fuisse probat. dict. lib. c. 2. Ac sane quemadmodum non ita liberi olim fuerunt Duces, Marchiones, et omnes alii titulati status, ac item quae ipsis nunc omnibus, vigore der Lands Obrigkeit/ competere dicuntur; horum quamplurima quondam, non nisi privilegio singulari quibusdam concessa erant; immunitasque et autocratia, latenter incrementa sumpsit: ita ut terminus a quo inceperit, ignoretur. Namque quod de Helvetiâ, Stumpffius attestatur, lib. 4. cap. 50. das bey Kays. Friderichs des anderen Zeitten/über die Bischöff/ Ept/ Graffen/ Herzn/vnd Edelknecht/ auch ihre Herrschafft/die Röm. Kayser/die Hohe obrigkeit behalten/etc. id de plerisque locis aliis dici potest:licet forsan unus vel alter citius acquisiverit potentiam atque immunitatem. Hîcque etiam factum esse puto, quod Bodinus, de Republ. lib. 2. cap. 6. regulariter usu venire ait, cum scribit: Quae paulatim irrepere solent, vix unquam percipuntur; nec nisi conversione secutâ sentinuntur. Quâ ratione et alia fere infinita, in Imperio Germanico conspiciuntur, quorum certa origo plane ignoratur. Et sic in obscuro est initium septem Electorum; Regiae item Legis, seu Capitulationis, in quam electi Imperatores iurant. Electio insuper ipsa, num inibi semper fuerit usitata? dubitant nonnulli; ac quando coeperit, haud omnino pernoscere quimus: et omnia haec, ac similia alia, gressu latente, tractuque temporis introducta fuisse, responderi solet. Atque ita pariter quoque, Imperium et Iurisdictio Regalis, Germanicis Civitatibus liberis, indies maior accrevit: quod et placet Auctori Responsi Fridbergensis, in puncto. 2. a princ.

[Note: Arnoldus Engelbrecht disquisit. de Iurisd. Imp. thos. 123. et aliquot seq.] 3. Sed age rem hanc altius repetamus. In Republicâ Romanâ,

praeter Urbem Romam, Municipia et Coloniae erant; provinciis quibusdam, suae leges singulari privilegio relinquebantur: quibusdam etiam immunitas a tributis concessa fuit: quo respectu liberae dicebantur, nec tamen minus populo Romano summa vis Imperii in omnes illaesa manebat; adeo ut provinciales, nec minus Municipia, habuerint Praesides suos. Quod tum manifeste apparebat, cum Imp. Antonius, omnibus subiectis, Romanae Civitatis Ius daret: manifestius autem ex eo, quod omnes Civitates, exceptâ Româ, privatorum loco haberentur. add. l. 1. C. de bon. vacant. Neque aliud tum Civitatum supererat genus, quam foederatarum, et sociarum; quae libertatem non amittebant, licet impari conditione in foedus convenissent: quod optime I. C. Proculus explicat in l. 7. de capt. et postli. revers. Indeque Civibus Romanis, eo exilii causâ abire licebat. Eâdem fere ratione sub-Carolo Magno, omnes ditiones in provinciae formam redigebantur, illisque Episcopi et Comites, qui tam rei Sacrae quam Politicae praeessent, fuêre dati: ut ita omnes subditae essent Imperatori; quamquam alia duriorem, alia meliorem a victore obtinuerit quandoque conditionem. Nam et Carolus Magnus Saxoniae toti, et item populis aliis, antiquis legibus vivere concedebat. Acita de Civitatum libertate, Sigon. l. 7. de Regn. Ital. scribit: quod illarum libertas constiterit in eo; ut leges, consuetudines, Iurisdictionem, magistratus, vectigalia, sui ferme iuris atque arbitrii haberent. Libertas itaque earum erat, non a subiectione; sed quod ipsis beneficia maiora, et prvilegia ab Imperatore concessa fuerint eminentiora. Nam et Italiae Civitates, sub Imperio Romano-Germanico erant: omnes etenim sacramentum Regibus dicebant. Et demum eaedem, tempore Henrici IV. et Hildebrandi Papae, ex illorum dissensionibus fundamenta uberioris iecerunt libertatis: donec tandem longo tempore post, magno pretio, ab Imperatoribus totalem illam (quam iactitant) acquisiverint exemptionem. Sicque si coniecturis uti licet, fere est ut dicam; olim Civitates in Germaniâ Imperiales, diu ita subditas fuisse Imperatori, ut nunc Principibus aliis suae Civitates Municipales. Primitûs etenim in iis Iurisdictionem, et Imperium praesertim merum, Imperatores per Praefectos Imperiales (vulgo die Reichsvögt appellatos) solebant explicare. Stumpff. lib. 6. cap. 14. fol. 149, et cap. seq. in princ. Eiusmodi Praefecti Civitatum, plerumque Comites [Note: Lidius in glos. Gerb. Schuldhcsehius.] vel Episcopi erant; Leheman lib. 4. cap. 2. et lib. 2. cap. 18. ac 22. qui ibi vicarium habebant, quem Schultheissen indigitabant. De quo Simlerus lib. 2. de Republ. Helvet. notat; apparere ex legib. Longobardorum, quod Schultheiß Iudicem denotârit, qui de debitis

pronuntiabat, piguora capiebat, et creditoribus satisfieri cogebat (unde et etymon vocis sit, a debito atque iubendo) non tamen habuisse plenam Iurisdictionem, sed Comitum potestati obnoxium fuisse. Et hinc saepe das Schultheissen oder Statt-Ammans Ampt/ad vicinos Principes, oppignoratione concessioneve Imperatorum perveniebat. Sic Iurisdictio sive Advocatio Urbis Tigurinae, Zaeringiae Ducibus, ab Henrico IV Imperatore tradita fuit, teste Guilimanno 3. d. reb. Helvet. cap. 5. fol. 350. Stumpff. 6. cap. 15. fol. 151. quae postea ad Cives, a Wenceslao pervenit. Stumpff. cap. 19. fol. 160. Sic et Anno 1360. Eberhardus Würtenbergiae Comes, viginti quatuor Sueviae Imperialium Civitatum, Patronus et Administrator, Regentdnd Schirmherr; ab Imperatore Carolo IV. constitutus fuit. Crusius. part. 3. lib. 5. c. 4. Hortleder. tom. 1. lib. 3. fol. 616. Sic quoque Abbas S. Galli, saepe ad fecta vit die Reichs Vogttey zu sanct Gallen/quae postea etiam civibus cessit. Stumpff. lib. 5. cap. 6. fol. 28. a. et fol. 29. b. ut et cap. 8. fol. 45. Et quoque die Reichs Vogthey, a subiectione censebatur separata. Ut von den Reichsthäler / oder Ländern / idem Stumpffius tradit. lib. 4. cap. 32. fol. 327. Similiter ipsas Imperii Civitates, saepius iure pignoris, aliis Magnatibus tradere solebant Imperatores; cuius rei ubivis Germanicarum rerum scriptores faciunt mentionem eaque occasione, adhuc hodie in Noviomagum, Ingelheim, Oppenheim, Kaiserslautern/ et alias quamplurimas Civitates liberas ante, seu Imperio immediate subiectas, vicini Principes dominantur. Munsterus. 3. cap. 24. Viennam quondam Civitatem fuisse Imperialem, testatur Lazius, libr. 2. c. 6. in descript. Viennae. Erfordiam, habe auß aygnem nutzen ihr libertet verlohren/ assertat Fridericus III. Imperator, in Reformat. suâ in declarat. 4. articuli 3. Et ex hoc forsan evenit, quod in antiquis Imperii matriculis, non nullae reperiuntur Civitates, quae nunc provinciales reputantur: quodque vix certus numerus Imperialium Civitatum iniri potest. Beindorffius, apud Arumaeum. tom. 3. Discurs. 13. num 16. Porro quoque multa, ex proprio et autocratico iure, sibi asserunt hodie Imperii Civitates, quae certis olim privilegiis, et quibusdam tantummodo, ab Imperatoribus concessa fuêre. Vesontio, ut non ab Imperio separari queat, nec Vicarium admittere teneatur, ex privilegio Richardi Angli habet. Chiflet. in descript. illius Urbis part. 1. cap. 54. Ac ita Wilhelmi, Ludovici IV. et Caroli IV. Imperatorum beneficio, privilegiati sunt Francofurtenses, daß sie nicht versetzt noch von dem Reich entäussert werden sollen. (quale quoque privilegium eiusdem Ludovici tempore praetendit Tigurum. Stumpff. fol. 155. libr. 6. cap. 17.) Reichardus et Ludovicus IV.

[Note: Franck furter Privilegia, une fasctculo ante paucos annosedita. Responsum Iuris in causa der Statt Friedberg.]befreyen bemelte Statt franckfort kein Vestung in der Satt zubawen: idem Ludovicus IV. immunes eos facit von allen Kaißerlichen exactionen vnnd aufflagen. Non secus Anno 1257. Reichardus Romanorum Rex, in diplomate quodam, firmiter et simpliciter protestatur; quod Civitatem Fridbergensem, Fran cofurten sem, Wetzlariensem, et Gilnhusensem, a se et Imperio nullatenus alienare, seu separare velit; sed eas im mediate sibi et Imperio, sit reservaturus. Et idem, anno eodem, alio in diplomate, enixe assertat, quod Civibus Fridbergensibus legaliter promiserit; se intramuros Civitatis ipsius, nullam munitionem vel castrum aliquod constructurum esse. Sic et Ludovicus IV. de anno 1337. gratiose Fridbergensibus concedit, das die Pfandtschafft der Statt Friedberg/so von dem Reich geschehen/nichtig sein solle.

4. Hîc illa sese quaestio obviam fert; quid inter Civitates Imperii liberas, et Civitates simpliciter Imperiales intersit? vnder dem reichstätten/vnnd denen so sich sreye Reichsstätt nennen? Non enim semper, omnique tempore, eorum conditio parilis fuisse videtur. Constans multorum opinio est; simpliciter Imperiales Kaysserliche Reichsstätt, illas quon dam dictas esse Civitates, quas Germaniae reges vel Caesares condiderunt; et quae Imperio statim ab initio addictae fuerunt: ac in eius rei testimonium, in ipsis plerumque insignium suorum scutis, vel aquilam integram, vel aliquid ex aquilâ habent. Hasque Urbes, Petrus de Andlo lib. 1. cap. 16. nominat Civitates insignes: ibique abnotavit Marquardus Freherus, eas olim sub primis Franciae Regibus, villas publicas fuisse dictas; veluti quae Regni et Rei pub. essent, non principum, Comitum, Ecclesiarum. Liberas vero Imperiales Civitates (freye Reichsstätt) eas reputant indigitatas; quae olim sub iugo fuerunt Episcoporum, vel aliorum, eâque potestate liberatae, ultro sese Iuri Imperiali, sed cum quâdam reservatione subdiderunt: et eas ideo aliis fere maiori libertate, privilegiorumque uberiori gaudere censent immunitate Ita Lubeca ad SchaWenbergenses, Holsatiaeque Comites primum pertinebat: tum Henrico Leoni cessit: post eiusque proscriptionem ad Imperium pervenit. Henricus Bunting in der Braunschweigischen/ et Iohannes Regkhmann/in der Lübeckischen Chronick. Friburgum et Bernam, Berchtoldus Zeringae Dux, liberis orbus, in manum Imperatoris, Imperiisque tradidit tutelam, ea conditione; ut ne unquam ab eo avelli et separari, alterive quam Caesari ad dici, manciparive possint. Guilliman. libr. 6. Habspurgiac. fol. 250. et seq. Ac quomodo Ulmenses, subditi olim Abbatis Divitis Ouvae (zu Reichenaw) ac etiam Bebenhausani eâ se servitute liberârint, et Imperio fuerint aggregati, multis refert Felix Fabri, libr. 2. rer. Suevicar. cap. 2. et 4.

5. Nec etiam absonum est, quod alii dicunt; gradus Libertatis Civitatum ad Imperium pertinentium, ex eo provenire; quod vel ab initio quaedam maiori libertate donatae, vel postea temporis sucessu, privilegia magis illustria promeruêre. Et sic Cives Colonienses, in formulâ homagiali, quâ Regi Romanorum semet devinciunt, Cives liberi vocitantur. Verba ita sonant; Diesen Tag heut/vnd diesen Tag all/vnd von diesem Tage fort/hulden wir freye Burger von Cölln/ vnserm lieben Herrn/ Herrn N. Römischen König/ Getrew vnnd hold zusein/Behaltnisse vns/vnsern Weibern/ vnnd vnsern Kindern/vnser Statt von Cöllen/Recht vnd Burger Freyheit/Sonder argelist: ut habent Statuta et Concordata der H. Freyen Reichs Statt Cölln fol. 5. et fol. seq. Itidem in dem Huldungs Brieff Königs Sigismundi, eadem Civitas Nobilis indigitatur: Burgermeister vnd Rhat/vnd die Burger der Edlen Statt Cöllen. Mox subiunctum invenitur, das die vorgeschribne Statt/vor andern Stätten in Tentschen Landen Edler fundirt, vnd dieselbe Statt /mit manniger Hande Freyheiten vnnd Ehre/ baunen all manigfaltig gezeichnet seie. Quâ de re et Arnoldus Engelbrecht/ in disquisitione de Iurisdictione Imperit, thes. 53. et seq. ita scribit: Cum Civitates omnes Imperatoribus subditae essent, et ab illo Praesides datos haberent; factum est postea, ut Principibus et Ducibus cum territorio et universali eius Iure in vestitis, cum reliquâ totâ provinciâ et ditione, Civitates quoque unâ in subiectionem Principum transirent: nisi speciatim sibi et Imperio eas reservarent Imperatores. Inde Imperiales, quod solum Imperium immediate agnoscant, et eo respectu etiam liberae dicuntur. Hoc interim certum esse subdens, quod inter Civitates Imperiales, non quidem ratione subiectionis, quae eadem et individua semper exsistat; sed respectu privilegiorum differentia reperiatur. Quâ eâdem ratione, provincialium non eandem esse rationem, recte dici possit: cum quaedam maioribus privilegiis [Note: Vid. Matth. Stephani d. Iurisdict. l. 2. part. 2. c. 1. nu. 82. Wehner. d. V. Signif. Gerb. Freye Reichsstätt. Paur: meist. d iurisdict. l. 2. c. ult. n. 25.]effulgeant; quibus vix ulli Imperialium Civitatum cedant; quaedam minoribus sint contentae. Ab eâdem etiam opinione non abhorrere autumo Compilatorem Cameralium Decisionum sive praeiudiciorum, in verbo Civitas. quem etiam sequitur Amplissimus Rutger. Rulandus, de Commission. part. 2. libr. 5. cap. 4. sub num. 41. Verum ita loquitur Compilator: Si differentia inter liberas et Imperiales Civitates subesse censeatur, semper pro eo habitum est; unam Civitatem Imperialem plus alterâ liberam esse: ita ut Cives a tributis vel iure migrationis sint immunes. Sicque quasdam Civitates, ut Ulmam, Hailpronnam, Hallam Suevorum, Esslingam, et alias similes reperiri, cum quibus ante discessum man sich deß Abzugs halber

abfinden müsse. Sed vicissim illud in aliis Civitatibus in usu non esse, ut Aquisgrani, Argentinae, Spirae, Wormatiae; proinde etiam eas, simullibera et Imperiales Civitates se nominare. Mox vero subicit idem auctor: Audivi et aliam rationem, quod plurimae Civitates Imperii, teneantur Imperatori quotannis ad certam pecuniarum summam, quasi pro tributo, vel subsidio; aut aliam similem in recognitionem: si non quotannis, tamen certis modis et conditionibus, puta, quot iescumque Imperator aliquam Civitatem transit, vel ingreditur; cuius ratione et intuitu non sunt liberae, sed mere et proprie Imperiales. Veras ergo et genuinas causas differentiae huius, sibi videri concludit; quod proprie et per excellentiam liberae Civitates sint, et ita soleant nominari, quae singularia et insignia privilegia a Caesar: Maiest. antiquitus impetrata et concessa, aut eius probatas habeant causas: quod nempe a communibus Imperii collectis exemptae sint atque liberatae.

6. At vero ut certum habetur, liberas Imperii Civitates, liberiores exstitisse aliis simpliciter Imperialibus dictis: ita illud controvertitur solum, unde liberior immunitas illa descendat, quâve occasione, sumpserit ansam atque originationem? Etsi cui id quod supra num. 4. relatum a me fuit, satisfaciat minus: ei suggero et aliam a Beato Rhenano lib. 2. Rer. Germanic. tit. Germanicum Regnum, mihi folio 129. proditam rationem (cui etiam Kyriander in Annal. Treverorum part. 13. astipulari videtur et quoque Chifletius, part. 1. cap. 51. Veteres civium Vesontinensium tabulas, consentire ait) Agit ibi Rhenanus, de Imperiia Franco-Gallis in Germanos translatione, et ita scribit: Quum haec fieri viderent, Civitates quaedam in Galliis quae non serviebant, sed tantum certis conditionibus agnoscebant Francos; de quarum numero praecipus fuit Arelas, cum circumiacentibus oppidis, Geneva ad Lacum Lemannum, in Sequanis Vesontio, Tullum in Leucis, in Nerviis Tornacum, et similes, etc. ad Germanicum Imperium respicere coeperunt, sic suae libertatis compotes permansurae. Nam complusculae Civitates Romanis Praefectis usae, Visogotthis et Burgundionibus pertinacissime restiterunt; ut boni consulerent Barbari, quod certis pactis et foederibus eas obnoxias haberent. Sic et Peucerus, in Chron. lib. 5. dicit, Imperiales Civitates immunitatibus inter sese dissimiles esse, eo quod veteri Romano [Note: Christoph. Lehman l. 4. cap. 3. 4. et 6.]more aliae municipiorum, aliae sociarum Civitatum gaudeant iure. Sed nec improbabile esse videtur, quod alii pertendunt; Imperatores Regesque Germanico-Romanos, eas ab initio Civitates pro liberis simul et Imperialibus agnovisse, quae iam sub Imperio Francorum

faciem iusque Civitatis habuerunt, Imperioque paruerunt. Et quae postea ab Imperatorum officialium, Ducum nempe, Comitum, similium ve Iuris dictione et administratione liberatae furerunt. Id quod indicare aiunt Dithmarum (fidum rerum Germanicarum scriptorem) qui lib. 5. de exemptione Wormatiensi:

Urbs Wormacensis gaudet temporibus istis
Libertate sua; cuius manebat in umbra
Hactenus. atque Ducum fuerat sub lege suorum.
Burchard Antistes laetatur, et inter Heriles
Ex animo Proceres, quod non timet amplius hostes.

[Note: Vid. Kyrian. in Annal. Tre Geror. part. ult. fol 225. et seqq.]Fere autem, quod tunc Imperatores saecularibus Magistratibus ademerunt, Episcopis tradiderunt. Ita Colonienses Moguntinique Archipraesules, ut et Episcopi Spirenses, aliique complures, in Civitates a Ducibus ante vel Comitibus gubernatas, Imperium Iurisdictionemque vel omnem, vel in casibus saltem quibusdam acquisiverunt: quod et testatur Theodoricus de Niem fol. 811. ubi de Otthone I. ait: Pene omnibus Cathedralibus Ecclesiis in Italiâ, Galliâ, Germaniâ, Burgundiâ et Lotharingiâ constitutis, multas Civitates, castra, oppida, villas, et multa alia dominia temporalia et Iurisdictiones donavit, et omnibus illis Ecclesiis propria insignia perpetuo deputavit. Archiepiscopos quoque et Episcopos Ducatibus, Comitatibus et Baroniis communivit; quibus nobiles et potentes vasallos subiecit, ut semper essent ad resisten dum,et manu forti paganis et haereticis in oportuno tempore fortiores. Sic et Sigonius lib. 7. de Regno Italiae scribit: Ecclesiasticorum honorum amplitudo erat maxuma tempore Ottonum, praesertim vero Episcoporum; quorum et reverentia summa, et Ius in Civitatibus semper amplissimum fuit: Episcopis vero Abbates proximi incesserunt. Hûc que item respicere videtur id quod in literis pacis Constantiensis habetur: In Civitate illâ, in quâ Episcopus privilegio Imperatoris aut Regis Comitatum habet; si consules per ipsum Episcopum consulatum recipere solent, ab ipso recipiant, sicut consuev erunt accipere; aliqui unaquaeque Civitas Civitatis recipiat consulatum. Attamen hodie inter liberas et simpliciter Imperiales Civitates, sive ab initio liberae relictae, seu postea immunitate dotatae sint; quo ad immediatam subiectionem nihil interest: sed omnes iure parili censentur. In Imperii etenim Constitutionibus, catalogoque Statuum iis adnexo, ac in matriculâ Imperii, per copulam (et) utraeque coniunguntur, ac Freye vnd Reichs Stätie simul omnes indistincte vocantur: nec in enumeratione etiam earum ibi innuitur, quae liberae tantum, vel Imperiales simul appellitentur. Sixtinus de Regal.

lib. 1. cap. 4. num. 78. Paurmeist. lib. 2. cap. ult. num. 24. Knichen, in velitat. Apologet. n. 125. Reinkingk, lib. 1. class. 4. c. 20. n. 36. Nec per Praefectos amplius Caesareos, sed per ipsos Cives, ac Magistratus a se constitutos, Iurisdictio omnimoda, et reliqua eis unâ omnibus concessa potestas, explicatur. Qui etiam Caesari et Imperio, ad reddendas rationes, Iustitiae tantum administratione exceptâ, haud obnoxii censentur. Responsum Academiae Ingolstadiensis Tomi. 5. Consil. varior. German. ICC. Consil. 24. quaest. 23. num. 185. et mult. seqq. Paurmeister, libr. 2. deiurisdict. cap. ult. sub. num. 72. fol. 932. Adde quae habeo ego, libr. 1. politicor. cap. ult. num. 63. vers. 2. Quamvis homagium (pariter ut iuramentum fidelitatis Principes aliique titulati Status) Imperatori praestare teneantur. Adeo, ut nec liberam Argentinam ab eâ subiectionis notâ, eximere velit Clarissimus Dn. Iohannes Bruningh, Amicus meus, in Dissertat. de homag. num 352.

7. Civitates Imperiales ad Comitia Imperialia vocari, ibique sessionem habere, ac nominatim in dem Rheinischen vnd Schwäbischen Banck dispertiri; experientia in dubium vocare non sinit. Et quidem [Note: Christ. Lehman lib. 4 c. 3. f. 282. Arumae. ad Aur. Bullam discurs. 1. th 8. Cluten. in Syllog. th. 27. lit C. ad fin. Buxtorff. diss ad Aur. Bullam th. 5. lit. D. Brunning. de Gar. Uni-Gersit. spec. th. 18. Dn. Casp. Bitschius ad Natalem Comit. histor. l. 16. f. m. 342. Georg. Obrecht. d. Iurisdict. libr. 2. c. 7. n. 46. etc. Arumaeus, Bull Disc. 1, ad Aur. conclus. 8. Springer d. Pac. Relig. c. 1. fol. 101. et Syring. disput. d. pac relig. th. 39. Cons. duo German. hâc de quast singulari, Ludovici Grempii, et Hieronymi zum Lamb.]easdem non votum solum consultivum, sed et decisivum habere, sane magis est ut dicamus. Quamvis enim Peucerus in Chronico libr. 5. fol. m. 498. de Civitatibus ita scribat: Eae nec suffragia ferunt, nec dicunt sententias in Comitiis: sed fere, ubi, quae monenda aut corrigenda esse censent, exposuerunt (nam quod ab his viri excellentes sapientiâ, et edocti rerum usu adducuntur ad deliberationes, et in consilia adhibentur, magni earum sententiae fiunt) deinceps a decretis communi consensu, sese non seiungunt. Cui quo que assentit Italicus Politici Thesauri auctor, part. 1. Relat. della Corte et Statidel Imperatore. fol. m. 60. Natalis Comes, Petrus Bizarrus, aliique. attamen sententia haec, veritati et forsan quoque praxi, cumprimis vero aequitati contraria esse videtur. Sane cum Civitates ad Comitia vocentur, cum ibi audiantur, cum Imperii Recessus ab iis subscriptione sigilloque muniantur; ex eo illas quoque votum habere decisivum, nec pedibus in aliorum sententiam ut eant cogi posse, liquido satis apparet. Ad haec, Civitates sub hâc verborum formulâ ad Comitia vocantur: Mit vnd neben allen andern Ständen helffen handlen/rahtschlagen vnd schlüessen. Itidem in quamplurimis decretis Imperii, haec vel similia circa finem adponi solent verba: Vnd wir Churfürsten / Fürsten/ Praelaten/ Graffen vnd Herren/vnd des H. Reichs Freye vnd Reichsstätte/ Gesandten/ Botschafften vnd Gewaltshaber hernach benant/ bekennen offentlichen mitt diesem Abschied / das alle vnd jede Puncten vnd Articul mit vnserm guten Wissen/ Willen vnd Raht

vorgenömen vnd beschlossen sein/etc. Quo quidem quid clarius et ad rei propositae comprobationem dilucidius proponi possit, videre non possum. Si enim Statuum (inter quos etiam nominatim referuntur Civitates) scientiâ, voluntate et consilio, mit gutem Wissen/Willen vnd Raht/alle vnd jede Articul nicht allein pflegen vorgenommen / sondern auch beschlossen zuwerden: quidni omnes Status voti decisivi participes essent? Imperator non cum Electoribus solum, sed et cum Civitatibus, ac illi ut et Civitates, vicissim cum Imperatore habitâ deliberatione con veniunt in unum. Hoc sane necessum minime foret, si Ius suffragii Civitatibus denegatum esset. Nam cuius in negotio assensus non necessarius est, ut conveniam vel transigam cum eo, nulla me necessitas cogit. Quinimo, cum teste Ulpiano, in l. 1. §. 3. ff. de pact. illi demum, qui ex diversis motibus consentiunt in unum, convenire dicantur; res ipsa nos fateri cogit, siquidem admittimus conventionem inter Status et Imperatorem, ut Civitatibus Ius suffragandi (quî enim aliâs diversos animorum motus in unum conferrent?) largiamur. Hincque Imperii Status, Sessurae et sententiae dicendae potestate actuali, definitur. Secundum Naturam etiam est, eum commoda habere, quem et incommoda subsequuntur. At nemo sani cerebri negabit; magnam onerum partem Civitatibus incumbere. Eadem quoque Natura docet, neminem cum alterius damno locupletem fieri debere. Quis autem hoc eventurum non videt, si reliqui Status, Civitatibus Imperialibus pro libitu imponerent Collectas? Probatur idem hoc formulâ Iuram enti Friederici I Imperatoris: In Christi nomine iuro, non solum Principum, sed et Civitatum consilio negotia confoederationis et Collegii Universitatis, et quae omnes et universos concernunt, tractanda esse. Sic et Guntherus in Ligurino lib 1 prodit, Imperii Civitates, ad Imperatorum quoque Electionem vocatas fuisse olim, inibique ius disponendi habuisse:

Ex omni regione fluunt, ad publica Regni
Commoda: de summis agere ac disponere rebus
Exacta ratione parant. --

Et paulo post:

Sic postquam sedere Duces, dubioque volutant
Pectore, cui tanti Regni tribuantur honores;
Saxones, et quorum Ripuaria nomine tellus,
Westvaliaeque Urbes, et Norica rura regentes,
Allobrogumque Duces coeunt. --

Et iterum:

Quaeque suos Urbes hûc direxêre potentes,

Claraque Teutonici, coierunt nomina Regni.

Sic idem Auctor libr. 8. alium describit conventum Imperialem, in eoque de Regalibus seu Fisci Iure tractatum fuisse prodit, ac ait:

Haec Ligures sacro tribuerunt omnia fisco.
Haec, et si qua pari fuerant obnoxia Iuri;
Praelati, Proceres, missisque potentib. Urbes,
Libera Romano liquerunt omnia Regno.

Sic et Rudolphus I. Imperator, filio suo Alberto, ex communi Principum et Civitatum consensu, Austriam concessit. Gerard. de Roo Maxume hûc conferunt Acta Francofurtensium Comitiorum, sub Ludovico Bavaro, super iniustis articulis Papae Romani, celebratorum: quae habentur apud Goldast. constit. rom. 2. fol. 91. ubi inter alia, sequentia referuntur: tunc quaesivit Imperator de Civitatibus Aquaensi, Augustensi, et Uberlingensi, et aliis si adessent? Et dicto, quod sic; dixit Nuntiis Civitatum: Vos audistis decretum et consilium Principum. Vos igitur Nuntii exite, nobisque vestram deliberationem referte. Illique exeuntes, diuque deliberantes, ad Principes rediêse, et per Civem Moguntinum demandato omnium taliter respoderunt: Domine, Civitates adverterunt qualiter Papa cum articulis ad Laesionem Imperii nititur. Et cum Civitates non possint stare, nisi cum Imperio, et Imperii laesio earum sit destructio: si Dominus Papa in talibus persistere vellet, nos insistemus omnib. viis, quas cogitaverunt Domini Principes Imperii. Et quaerente illo Cive a Nuntiis, si ita esset? omnibusque Nuntiis dicentibus, quod sic: Imperator grates multiplices referens, etc.

[Note: Responsum Iuris in causa Fridberg puncto 2. Gail. 2. obser G. 57. n. 7. et l. 1. d. pac. publ. cap. 6 n. 11. ut et d. arrest. c. 9. n. 1. thom. Michael d. Iurtsdict. 1 h. 44. let. g. Dn D bocer tracted. Iurisdict. cap. 8. n. 81. etc et tr. d. ollectis, cap. 4 nu. 24. etc. Ampl. Rutg. Ruland. d. Commiss. part. 2. lib 5. c. 4. n. 51. et seq. Paurm. d. Iurisdict libr. 2. c. ult. numer. 24 Matthias stephani tract, de Iurisdict. leb. 2. part. 1. cap. 2. num. 3 Waremundus. 2. d. foederib. cap. 1. num. 35. etc. fol. 29. Apologia meri Imperii, Civitatis Spirensis in Camerales. fol. 7. Scipio Gentilis, lib. 3. d. Iurisdict. cap. 22. Sixtin. de Regalib. 1. cap. 4. num. 82. Cafpar. Kloke, disputat. d. Collect. th. 10. Cluten, in fasciculorer. quotid. th 27. Iohann. Dauth. in hypotyp iuncta Encyclopoediae Knichiana. Iohann. Dauth, Iunior, in disput. quae Tom. 2. Iur. publ. inserta, quast. 1. Bruning. disput. de Uni Gersit. th 19. Caspar Ziegler §. austrega in limit. n. 45. etc. fol. 57. et §. Landtsaß conclus. 1. n. 203. etc Beindorffius, apud Arumaeum, gol. 3. Discurs. 13. num. 26. etc. Reinkingk, libr 1. class. 5. cap. 5. Ego, in tractat. de Iuri. dict. quafl. 17.] 8. Porro vero cum Statuum autocratica Iurisdictio, ex eo provenire dicatur; quod immediate Imperat ori subiciantur, et pro membris Imperii habeantur: Liberis proinde in Germaniâ Rebus publicis, Collegio Imperii Statuum adlectis, suam in Civitatem et districtum, subditosque eiusdem, superioritatis et territorii axioma, aeque ac Principibus asserere non dubitarem. Qam vis enim hanc sententiam nostram, Aulico-politici quidam (hoc est, qui Civilem suam disciplinam ad Aulae genium auramque accommodare student) et inprimis

Andreas Knichan non uno loco, ac exprofesso in Velitatione apologeticâ, et Epopsi, oppugnare conentur: eam tamen veram firmamque esse, persuasum mihi plane est. Et licet disentientes, Iura Territorialia in Civitatibus nominetenus Imperatori transcribant; eo tamen hoc solummodo tendit, ut Principes vicinos, in districtu eiusmodi Civitatum, ea sibi comparasse, faciliori operâ seu titulo magis specioso asserere queant. Nihil nunc dicam, communem pro nobis stare opinationem, vulgoque de Civitatibus Imperialibus idem quod communiter de Principibus pronuntiari: eas nempe in suo territorio tantum posse quantum in Imperio Imperator. sed lubet magis aliquas producere rationes. Imperium haut solum super Principes, sed et super Civitates est fundatum; ut dicit Petrus de Andlo lib. 1. c. 6. Et nempe membra Imperii sunt Civitates; classis civitatum, unâ cum Ordinibus Principum et Electorum, Imperium politicum, vel Ius Maiestatis Rei publicae Romanae, aeque ac alii, et pro indiviso repraesentat. Nomen ideo hoc Satus Imperii (vel Imperii Civitas) haud inane magis atque Principis Imperii (Reichsfürsten) esse decet. Certe Civitatibus haud nudum nomen Status cessit, virtute suâ amictum venit, ornamenta ac iura sua secum trahit. Ac Status essentia (praeter suffragii ferendi ius, ut modo dixi num. 7.) in eo quoque consistit, ut Caesarem in suo territorio repraesentet; et tamquam Imperii membrum, participet de eminentiâ, Iureque totius. Praeterea Civitates Imperiales, propria Territoria habent, et Imperatorem eo nomine immediate recognoscunt. Habent ergo et Ius territorio adnexum; quod nil, nisi superioritas est; die Lands-Obrigkeit. Cui enim Territorium competit proprie sumptum (puta, ut Imperii Statui) eidem quoque competit ius Territorio cohaerens. In pace Constantiae, multa passim privilegia, et autocraticum Ius Civitatibus tributum videmus: idque non pertinet ad Italicas solum Civitates, sed et iam tum ad eorum normam, aliae complures in Germania fuerunt. Et ante Rudolphum primum (a quo eae libertatem habent, Lehmann/ 5. cap. 106.) non liberae magis Lombardicae fuerunt Civitates, quam hodie Imperiales. quod et docui in discursu d. Iurisd. q. 17. Accedit quod Germaniae Civitates, cumplura Regalia, iam per multa saecula, sine contradictione habent: Imperium nempe merum ac mixtum, plenariumque beneficium Religionis; contrahunt item foedus, Myns. 6. observ. 2. mittunt Legatos, et Bella gesserunt saepissime cum Libertatis suae inimicis; nec crebrius fere aliud in historiis invenitur, quam der Stätt Kriegvnnd Bündtnuß. et utriusque exempla compluscula habet Lehemannus, ac quoque ad finem huius Tractatus de Bellis

civitatum quaedam adnotabo. Accedit hisce Glossa in l. final. verb. in unaprovincia, C. de praescript. long. tempor. (quam tamquam singularem et unicam in universo iure, certatim omnes Doctores commendant) quaetradit: Perfectorum regiminum Civitates, instar provinciae obtinere.

9. Dn. Bocerus quidem in tract. d. Collect. c. 4. num. finali, superioritatis seu territorii Ius, Civitatibus adscribit: improprie tamen id appellari die hohe Lands-Fürstliche Obrigkeit/ recte autem vocari die Lands=Obrigkeit/ die Obere Lands=Herrligkeit/ putat. Sed qui principia politica gustârunt, ignorare non possunt, Ius principale non hîc a Principe ut Monarchâ dici, sed a Principis Iure: quod etiam est in Democratiâ quamvis id non sit penes unum; qua dere quoque nfra num. 11. Et de hoc videtur pugnandum esse, quia cum Dauthio in bypotypos. dicere quimus: Licet Baro, Comes, vel Civitas immediata, et vocem Imperii decisivam habens, non possit habere Landfürstliche Gerichtbarkeit (uti species sunt disparatae) in suo genere tamen eadem iura habet, quae Princeps in propria ditione. Et paulo post: Illud summum Imperium in Principe, Landtsfürstlich; in Comite Grfflich; in Civitate Stättlich/ Ober: oder Herrligkeit vocari potest. Quod idem quoque Bartolus ostendit, ad l. 3. ff. de minor. hisce verbis: Civitates, quae Principem in Dominum non recognoscunt, sicque earum populus liber est, ipsim et sibi sunt Princeps. Fateor cum Dn. Clutenio aliisque, in Syllog th. 27. lit. c. Civitates non habere personalia Principum Iura. Et nempe quam vis titulum ac dignitatem, personalia quaedam privilegia concomitentur: sed tamen non ideo concludi potest, Civitates non habere realia Territorii Iura. Ab istis etenim diversa sunt ea, quae competunt personae: illa quippe Principem quoque subsequuntur, qui Territo rium et Iura Territorii non habet; dignitas namque Regalis, sine Iuribus Regalibus consistere potest. Alvar. Valasc. de Iur. emphyteut. quaest. 8. num. 34. Sic econtra, absonum haut putari debet, aliquem habere Comitatum, et Comitem non esse: quia etiam iura regalia, sine titulo regali subsistere queunt. Titulus enim perse nihil operatur; sed territorium liberum, et immediatum: quod apparet in filiis secundogenitis eorum Ducum, quorum in territoriis valet ius primogeniturae, nos vulgo vocamus Abgefundene herrn. Unde et Andr. Barbatia consit. 71. num. 3. vol. 3. scribit: Etiamsi quis Comitatum non habeat, seu regalem dignitatem; si tamen habeat castra et loca, in quibus regalia exerceret (ex quo forte ad eum spectentpoenae, et mulctae) esse nihilominus de ipso, et Castris, ac locis ipsius, non aliter iudicandum; quam de Ducatu, Comitatu, etc.

Ex quo satis conspicuum est, nihil titulum hîc operari. (add tr. meum de Appellat. cap. 2. sect. 3. ubi monstravi, Regem vocari saepe qui manarcha non est: et Ducem quandoque nominari, qui plenissimum habet dominatum) Et quoque quod Comitis aut Ducis nomen, minime hanc eminentiam largiatur, sed subiectio potius immediata; pariter ex eo luce meridianâ clarius elucescit, quia Comites municipales (ut ita loquar) seu Land sassii inveniuntur. Et in Silesia itidem Duces ac Principes sunt mediati, quos non puto Iura territorialia, ad instar nostratium habere. Sicque non Principis aut ducis nomen, sed Imperii adiectio (quia Reichsfürsten/ Reichsgraffen/ exsistunt) Ius Principis territoriale praesupponit.

10. Sane liberae et Imperiales Civitates, ab ipsismet Imperatoribus, Nobiles ac nobilia sacri Romani Imperii membra appellitantur. Sixtinus, lib. 1. de Regalib. cap. 4. num 80. Auctor gründlichen berichts/ des heiligen Reichsstatt Frideberg/ Stand/ Regalien / etc. betreffent/ part. 1. punct. 15. num. 14 Cingulum ergo suum militare itidem Civitates habent (ihren Heerschild) das ist/ Vnderscheid der Ritterschafft/ oder Nobilitet. Quod privilegiis Caesarum Saxonum manifeste constare, ait Iohann. Dauth Iunior in sua disput. Tom. 2. Iur. publ. inserta. quaest 1. a princip vid. et Ioh. Dauth. Senioris, Discurs. de stat Rerum pub. inferior. Saxon. fol. 38. et seq. Fulcra item et Columnae Imperii, indigitantur. Anton. Betram, apud Arumae Discurs. 9. num. 45. vol. 1. Imperio non minus, quam Principes, Praelati, Comites, etc. sunt incorporatae. [Note: Ioh. Georg. Beusct her. d. securit. et salv. cond. th. 161.]Dn. Rulandus, de Commission. libr. 5. part. 2. cap. 4. sub. num. 38. Eaedem etiam sanctae et inviolabiles vocitantur. In specie namque Civitatum Imperialium securitas, elucet ex Reformatione Imperatoris Sigismundi, de Anno 1436. qui eas, non solum die würdige Reichsstätte appellat; et libertatem suam a Christianitate habere dicit: in der Geistlichen Reformation c. 3. vers. 11. verum etiam expresse easdem indigitat Heilig/in der weltlichen Reformation/ c. 10. Sanctum autem auctore Martiano IC. est, quod ab iniuria hominum defensum atque munitum exsistit. l. 8. in. pr. D. de rer. divis. et qualit. Quod sacrilego conatu violare attentant ii, qui Civitatum libertatem, iura ac privilegia, quâ vis arreptâ occasione, quantum possunt, imminutum vel etiam prorsus abolitum eunt, earumque Cives, tamquam Rusticos muro in clusos, alto supercilio despectant, iisque iniuriose insultant: cum tamen nihil aequius sit, quam omnes et singulos Imperii ordines atque Status, sese invicem, secundum cuiusque gradum dignitatis et qualitatem, pacis publicae conservandae gratiâ, comiter atque officiose observare, humaniterque sustinere.

11. Minime ergo obstat, quod ogganniunt nonulli; Civitates Regalium esse incapaces. Quippe quemad modum populus liber, etiam in Democratico Statu, aut in Laocratiâ, ipsa plebs, iure optimo habere potest Maiestatis Iura, etansi ibi Nobiles non sint Imo ignobiles, Nobilibus imperare queunt: ut in Helvetiis usu venire videmus. ita pariter ter Civitas superiorem recognoscens, aeque ac Marchio, Dux, Comes, etc. regalia ut obtineat, impedit nihil. Quae eodem sensu, sed aliis verbis proponit Caspar Kloke, disput. de contribut. thes. 10. et hoc idem est quod Dauthius in Hypotyp. sect. 4 exstruere conatur generalem Principis definitionem, quae tam Civitates quam Barones, Duces, Comites etc. comprehendat: quodque supra num. 9. dixi, Principis iura adscribi quoque iis licere, qui Principes non exsistunt. Nec puto in vestiturae solum vigore, territorii illa iura Principes habere: quippe non omnes Principatus ac Comitatus Feudales sunt, sed in dubio allodiales praesumuntur. Sixtin. tract. d. Regalib. lib. 1. cap. 4. num. 63. Reinking. lib. 1. class. 4. cap. 16. num. 24. etc Licet Regalia et alia iura, nihilominus Imperatori atque Imperio accepta ferant Ita ut iterum concludere possim; Territ orii hocce ius, Territorio immediate Imperatori subiecto inhaerere: inprimis si possessores membra Imperii, unini versalisque illius penes omnes Satus residentis Maiestatis, participes exsistant.

[Note: Gail. 2. ob. serv. 54. n. 10 Bocer, d. Collect. c. 4. n. 27. et seq. Sixtinus de Regal. l. 1. c. 4. n. 82. Cluten. in Syll. th. 27. lit. c. ad fin. Mat. Steph. cap. 1. n. 31. et seq.] 12. Quin imo, si Civitas Imperii certâ lege, pacto vel conditione, subdita alicui Principi sit: aut in eâ Princeps Iura quaedam singularia (merum puta Imperium, vectigalia, salvum conductum, den Forst, vel similia) ex praescriptione, vel conventione habere comperiatur: extra eam tamen con ditionem atque iura, isthaec libertate suâ iureque, quod ut Imperii Status habet, placide frui potest: nec ipsum Territorium aliaque Regalia, Principis esse censentur. Sic in Goslaria, Dux Brunsui censis, insignia quaedam obtin et iura: licet ea Imperii Civitas libera sit. Eiusmodi quoque conditionis fuit Noriberga; cum in ea Marchio Brandenburgensis, Burgraviatum sibi adhuc vindicaret: ut et Magdeburgum, in quo Dux Saxoniae, similiter Burggraviatum sibi adscribit. vid. Hortleder. tom. 2. libr. 4. Sic et ex Iure Advocatiae, Schutz vnd Schirmsgerechtigkeit; die Landsfürstliche Obrigkeit non potest induci: licet dicantur die Oberste / vel etiam Erhschirmherrn. Ideoque Dominus pro hisce, tamquam subditis, in Camera supplicare non potest. Quae praeiudiciis Cameralibus roborat Dn. Ruland. de Interrogator. lib. 2. c. 3. n. 12. et seq Imo nec homagium semper subiectionem inducit. Certum enim est, Coloniam Agrippinensem illustrem esse sacri Romani Imperii atque liberam, et prae

aliis, ut supra deductum, praecipuam ac nobilem Civitatem: verumtamen Archiepiscopo homagium praestat, cuius verba ex Statutis Colonien sibus fol. 8. referre lubet. Diesen Tag heut/ vnnd diese Tag all/vnnd ron diesem Tag fort/hulden wir Freye Burger zu Cöllen/ vnserm H. N. Ertzbischoffen von Cöllen/ Trew vnnd Hold zu sein/ als lang ervns helt/ in Rechte vnnd Ehren/bey vnser alter Gewone/ die wir vnnd vnsere Vorsahren herbracht haben/ etc. Pariter Spirenses Episcopo suo in sequentia Verba iurant. Also schweren wir/ das wir vnserm herrn Vischoff. Nigetrew vnd holdt sein/vnd. ihme beholffen sein/ vnnd ihme sein Recht sprechen/ wann er das an vns erfordert/ oder seine gewisse Botten/Alles als freye Burger ihrem Herrn billich sollen/ohne alle gefährde/ also wölle vns Gott helffen. Guilielmus Eysengrein, in Chronic Spirens ad fin Vesontio (Bisantz) nobile est Imperii Romani membrum, et ipsius Sacri Imperii Camera Principalis: ut Iohannes Iacobus Chifletius, Vesont. part. 1. cap. 61. ex privilegio Adolphi Imperatoris probat. Et tamen Vice-Comitatus, ac Maioria, ad vicinos Magnates spectabat. Chiflet. cap. 60. Sic pariter licet in, ac circa Hagenavvensem Civitatem, vigore der Landtvogtey / multa Regalia habeat serenissima Austria ca Domus; non minus tamen ea Civitas Imperialis manet, plenâque in ceteris fruitur superioritate, ut deducit auctor Consitii, de Augustana Confessione pro Repub. Hagenovvensi, sub. quaest. 3. in Symphorem. Supplication. tom. 1. part. 1. titul. 3. fol. 266. Idem iudicat de Augustâ Treverorum, multisque firmat Kyriander. in Annal. passim, praesert im sol. 228. ut et de oppido Friedberg/probat multis in locis, Christ Lehman/ ac etiam auctor Responsi, hâc de re singularis. Multa alia de Civitatibus Imperialibus, sedulo studio collegit, Dn. Adamus Dapp, Amicus meus, cuius hac de re Dissertatio exstat in fascicul. 1. Tubingens Dispuration.

13. Dicendum nunc esset de Civitatibus, quas mixti vulgo status appellant; quae nempe Imperiales partim, partim sunt provinciales. Dicendum item restat de Iustitia Hanseatici foederis, Vandalicarumque Civitatum; quae magnam partem non mere Imperiales, liberaeque exsistunt. vid Waremund. 2. de foeder. cap 1. num 37. etc. fol. 30 etc. Matthias Stephani, 2. de iurisdict. part. 2 cap 1. num. 18. Iohannes Dauth, in Difcurs. de Rerum publ. inferior Saxon. Stat. pertot: Reinking, dict cap. 20. num 4. etc. ac num. 16. etc. Ego libr 1. politicor. cap. ult. num. 70. vers. 2 et seq. Sed cum ea singularem requirere videantur dissertationem, tantum nunc in etymon voculae Hansse inquirere placet; cum videam etiam doctissimos id velle, ut Hansse/ quasi am See dederit huic nominationi orginationem, quod et amplissimus Rutger,

Rulandus censet, et nominatim hâc in parte a me se dissentire scribit: part. 2. lib. 5. c. 4. num. 56. ac pariter id placet Wehnero, in verbo Hansseestätt/ubi dicit, Hain: Hanssee: Sehe vnnd Ansehe / oder am Sehe Stätt/ dictas esse, quod maxima pars earum mari adiaceat; unde Ansehestätt/ [Note: Adrianus Iunius in Bata Via Historiâ c. 9. fol. 73. et 99. Reiner. Reinecc. in pro leg. hist. Iulia tom. 1. c. 3. fol. 25. Isac Pontanus lib. 2. Orig Francicar. cap. 8. et libr 3. c. 1. fol. 181. Rein king, libr. 1. class. 4. cap. 20. num. 24. Ego de Faderib. cap. 3. num. 11.]et litera H. euphomae gratiâ, successu temporis adiectâ, Hansehestätt fuerint adpellatae. Verum huic opinioni nec nunc assentiri possum; sed easdem potius ab antiquo Gotthico verbo Ansi/ denominationem accepisseputo Vocabulum autem Ansi, proprium Gotthici Idiomatis (quod Teut onicam fuisse dialectum, extra controversiam est) multorum testimonio denotat eos, qui ceteros mortales, fortunâ et opibus antecellunt; Heroum et Semideorum proximi conditioni, ac velut humanae sortis terminos egressi: unde et vernacula nostra, ad ditione aspiratae, Hansos olim proceres nominavit. Quin et adhuc hodie in Helvetiis, et Rhetiâ die Hanssen/Nobiles et optimates, a plebeque factio nem diversam foventes, adpellantur. Indeque Hadrianus Iunius, etymon Francorum deducit Frey Anssi quasi Freye Hanssen. Sic et Franci, in Ansuarios ac Salios dividebantur. Tacitus etiam Ansibariorum meminit, quos quidam interpretantur Ansi buren, seu ut nos loquimur- Freye/fürneme Bawren. Nec ambigam, inde nata nomina, Ansegius, Ansgarisus, etc Pariter idcirco Hansse Städte / Urbes praecipuae sunt, Urbes negotiationibus, opibus et confoederationibus potentiores. Non excutiam hoc loco quae adfert pluribus, sed nimium infirmis coniecturis, Goropius Becanus, ad ostendendum; Angrivarios, eosdem cum Ansibariis, esse: nec etiam quod comminiscitur etymon frigidum satis, Hanseaticae societatis; ab Ansie Germanicâ voce, quae respicio notat. Verba tamen eius non pigebit adicere, vel fidei ergo: ita enim ea habent, Francicorum lib. 2. Angrivarii proximi Chaucis maioribus, olim habitabant inter Albim et Visurgim, Longobardis inferiores; quo fit, ut illos eosdem cum Ansibariis esse credam: et Tacitum diversitate nominum deceptum, diversos populos puta visse. Et deinde lib. 3. Frequens fuit inter Principes Francorum Ansegisi nomen; quo societatis obses, vernaculis nostris denotatur: quia Anse societatem signat, et ab An-sie, quod est respicio, vel rationem cuiuspiam in re quapiam geren dâ habeo. Unde civitates Germanicae in mercatu, confoederatae Ansee Steden / id est, sociae Civitates vocantur. Giß vero vel Gisel obses nominatur. Hactenus ille. Cum quo de tabulâ manum.

14. Nuncquia recepi supra, Historia Bellorum, quae Civitates olim Imperiales cum vicinâ Nobilitate gesserunt, ex antiqui ssimis, priscaeque simplicitatis annalibus repetere lubet, nullo verbo addito, vel dempto.

Anno M. CCC. LXXII. Jahr zugen die von Augspurg für den Marck Schongaw.

Anno M. CCC. LXXII. Jahr am nächsten Sontag nach Sanet Peter vnd Pauls tag/da satzten die von Augspurg siben Mann zu dem Krieg/ als Conrad Ilsing/Barholomae Riederer/Conrad Rechlinger/ junger Staboldt/ Herman Nörlinger/ Hans Eringer / Vlrich Dieterich / die hiessen die Söldner vnd die jungen Burger außreitten/ auff Herr Heinrich von Freyburg / von Schöneck / die Brandteu drey Dörffer ab/ vnd namen da was sie funden / da wolt Graff Vlrich von Würtemberg auff die von Angspurg zogen sein/ mit Ritter vnd Knechken/ man hat seinen Dienern ohnrecht gethon / da besorgten sich die von Augspurg / vnd machten ein thädigung/ daß sie dem von Würtenberg gaben vier tausent gulden/ vnd namen da zu einem Hauptmann vnnd diener / Hertzog Friderich von Theck / vnd der ritt da mit etlichen Burgern gehn Prag zu Kayser Carel/ vnd vnd verzehrren vierzehen hundert gulden / vnd schuffen dannoch nichts.

Anno M. CCC. LXXII. Jahr / da zugen die von Augspurg auß/ vnd wolten zu andern Stätten sein/da ward die Thonaw als groß/ daß man darüber nit kommen mocht/da wurden der andern Stätt volck erschlagen vnd gefangen/das geschah bey Althaym.

Anno M. CCC LXXIII. Jahr/ zwischen dem Obristen vnnd Liechtmeß/da sandt Kayser Carel sem Räht gen Gmindt mit vollem gewalt zu den Reichsstätten/vnd fordert groß gut von jhnen/da wurden die Stätt mit deß Kaysers Räth vberein/ also solt geben die Statt Vlm zwey vnd sibentzig tausendt gulden / vnd die Juden zwey vnnd zwentzig tausendt Gulden/vnd die von Nörlingen/die von Dinckelspühl/die von Bopssingen/ die von Eßlingen/vnd acht Stätt ienhalb der Alb/die gabem sibentzig tausent Gulden /das was vor nie keinem Kayser noch König mehr geschehen/darnach gaben die von Memmingen zwey tausendt Gulden/vnd die von Augspurg müsten geloben Siben vnd dreißig taussend Gulden/ vnd die Juden zehen tausendt Gulden/ vnd die namen die von Bayern ein von deß Kaysers wegen/vnd vmb das Gelt müßten die Burger leibgeding kauffen/vnd je ein Gulden vmb fünff Gulden.

Anno M. CCC. LXXIII. Jahr/ am vierdten tag vor Bartholomaei/da kamen die Herren von Bayern/vnd legten sich mit gewalt gen Bobingen/ vnd lagen da fünff tag/vnnd Brandten bey der Straß auff vnd ab/ vnd zugen darnach bey Augspurg vber die Werthach/vnnd lagen dieselbe nacht zu Biberbach vnd zu Tobeingen/vnd zugen da heim zu morgen/Es was Hertzog Steffan vnd Hertzog Friderich.

Anno M. CCC. LXXIII. Iahr/da setzt Kayser Carl ein

Landffridt in Francken/wann dem Land was groß schad geschehen beydem Herrn vnd Stättem/rud fuhren zu Feldt zwischen Sant Margreten und Sant Jacobs tag/ der Zug was also/ daß Herr Burtzen von Rissenberg zu Feldt zoch mit grosser macht/ vnd der Burggraff von Rühruberg/ der Bischoff von Bamberg/der Bischoff von Würtzburg/der Wischoff von Aystett/vnd die Statt Nörnberg/Nohtenburg vnd Weissenburg/vund andere Stättvnd Herrn die zu dem Frid gehörtem/die kamen all zu Feldt/ jeglich Herr vnd Statt nach der anlegung deß Frids/das Heer lag alles zu Ornpurvnd zu Hapßpruhn und zu Spalt/vnd da vmb in der Revier wol acht tag/darnach zogen die Herrn vnnd Stätt wider heim ohn alle mühe/wann die Schwaben/Nitter vnd Knecht/wolten mit den Herrn haben gefochten/da forchten sie / sie nemen grossen schaden/ wann der von Rissenberg was von dem Heer geritten zu Kayser Carel in die Marckt zu Brandenburg.

Anno M. CCC. LXXIII. Jahr/ da sandt Graff Eberhardt von Würtenberg gen Augspurg/ Herr Vlrichen von Mersperg/ vnnd Herr Conraden von Reisen/vo deß Raysers wegen/vnd wurben an die Burger/daß man jhnen die Juden solt geben mit Leib vnnd Gut/deß wolten die Burgernit thun/ vnd sandten nach den Juden/vnd hiesse sie schwöhren/ daß sie mit Leib vnd Gut in der Statt wolten bleiben.

Anno M. CCC. LXXIII. Jahr/ da fuhr Kayser Carln in den Marckt gen Brandenburg mit grosser Ritterschafft von Herrn vnd Stätten wegen/vnd lag mit gewalt in der Marckt/vnd was widerjhn Hertzog Friderich in der Marckt/vnd was wider Kayser Carln mit seinem Volck. zum letsten kahmen Herrn vnd Stättin thäding mit dem Kayser/vnd knmen vberein in der richtung/ was vorarr die Marckt zu Vrandenburg dem Kayser geantwort mit allem dem Rechten/als sein Rechtes Erbgut/darumb gab Erseinem Tochterman/Hertzog Otthen dreyßig tausent Gulden/vnd Hertzog Friderich von Bayern schetzig tausent Guldem/vnd gab seinem Tochtermann vor den Waldt zwentzig Schloß/vnd darumb wolten die von Bayern gut gewißheit haben von dem Keyser/darumb gehieß der Kayser den von Bayern einzusetzen/Werd/ Nördlingen/vnd Bopffingen/vnd weil die richtung nit volbracht was / da kam Hertzog Steffan der jung von Bayern vbern Behemer waldt/vnd brandten einander misgewaldt/vnd empfiengen groß schaden an Ritter vnd Knechse/ vnd fuhrem wider heim/die Kayserin sandt vber den Waldt/Ritter vnnd Knecht/vnd hieß brennen die von Bayern/ der Brandt gieng vber die Zenger / vnd thet jhnen auch grossen schaden.

Anno M. CCC. LXXIII. Iahr/ vor Sant Martins tag-da sandt der von Würtenberg / unnd der von Risenberg / unnd der

von Hohenloh jhr Bottschafft gehn Augspurg/von deß Kaysers wegen/ die wurben an den Rath/ daß man ein Ehrbar Bottschafft mit vollem Gewalt sandt gen Kirchheim/das theten die von Augfpurg/vnd sandtem Hansen Gossenbrot/vnd Conrad Ilsing auff dem Stain/vnd Vlrich Horner/ die ritten gehn Kirchheim zu den vorgenandten Herren/die redten mit den Burgern vnnd sprachen/Es wolt der Kayser haben von denen von Augspurg Fünff vnd viertzig tausendt Gulden/ wölten die von Augspurg willig sein / so wolten sie des Kaysers gewaltig sein vmb Neun tausent Gulden / vnnd daß nur die Statt geben solt Sechs vnd Dreißig Tausent Gulden/halb auff Liechtmeß/vnnd halb auff Sane Georgen tag/ den nächsten auff deß Kaysers gnad/vnd darüber so müsten die Burger bürg werden/deß alles geschah/vnd schwüren die Bürger alle einen Aydt in der Rathstuben vor dem grossen Rath/ ob das wer/daß die Statt die Achtzehen tausent Gulden nit richten auff Liechtmeß/ so solten die Sechtzig Burger all/vnnd jeglicher mit Pferdt/sich laisten zu Kirchheim in der Statt/vnnd solt die Statt Augspurgin der Acht sein.

Anno M. CCC. LXXIV. Jahr/an vnser Frawen tag/in der Fasten/da kam ein Legat gehn Augsurg/der was ein Römer/gar ein Edelman von geburt/ vnd was zu Augspurg wol mit sechs vnnd dreißig Pferden/vnnd alles sein geschir das er hette was Silberin/dem selben Herren mußt geben der Bischoff vnnd die Pfaffen alltag zehen Gulden von deß Bapsts wegen / vnd die Pfaffen wahren jhm alle feindt/ Er sang an dem Ostertag meß auff vnser Frawen Altar. Auch im selben Jahr/ zog der Kayser Carl auff den Bischoff von Mentz/ es werjhm lieb oder layd/ jhn führt Hertzog Ruprecht von der Pfaltz auff dem Rhein/ da sprach der von Passaw/ der da Bischoff was / Er wölt Bischoff zu Mentz sein / es wer jhm lieb oder layd/ vnnd sandt zu jhm vil Ritter vnd Knecht/vnd wolt den Kayser haben gefangen/deß ward der Kayser innen/vnnd sandt zu dem Bischoff von Mentz vmb ein Gelait/das gab jhm der Bischoff biß auff sein Landt / also fuhr der Kayser von dem Rhein gehn Nührnberg/vnnd darzu wolten jhm die Stätt am Rhein kein Openning geben.

Anno M. CCC. LXXVI. Iahr / an dem nächsten Sontag nach Sant Michels tag/ Da zog Kayse. Carl für Ulm/da lag der iung don Würtemberg vor Reutlmgen und Eßlingen/ unnd andern Stätten/ Der thet ihnen Schaden als vil er möchte / der Kayser unnd sein Sohn / der König unnd die Kaxserin / unnd alle von Würtemberg/ die lagen vor Ulm / und andere Herrn lagen da siben tag/ die Brandten da/ der Hertzog Friderich von Bayern ritt

darzwischem/ vnd andere Stätte/vnd machten da ein Frid biß S. Marins tag.

Anno M. CCC. LXXVII. Iahr / Da wurden erschlagen die nachgeschribene Herrn/ vor Reuttlingen/ auff Donerstag nach Pfingstag/zwischen Sant Lienhardts Cappell und der Vorstatt daselbst. Zum ersten werckt die Graffen / darnach die Ritter unnd Knecht. Irem Graff Friderich von Zollern von Saltzburg der Iung/ Herr Zu Eselberg/ Ritter. Item Graff Ulrich der Scherer/ Pfaltzgraff zu Tünigen/ Herr zu Hermberg. Item Graff Hans von Schwartzenberg. Item Herr Göts der Schoder von Mindelhaym / Ritter / der führt meines Herrn von Württembergs Panier. Item Herr Bernhardt von Viehberg/ Ritter/des von Würtemberg Rahtgeb. Item Herr Schweickhardt von Gundelfingen / Ritter von Aystetten genandt. Item Herr Hanß von Seldneck / Ritter. Item der Lang von Eroltzherm/ Ritter. Herz Berchtholdt von Sachsenheim/Ritter/und Rahtgeb zu Würdtemberg. Item Friderich von Sachsenheim sein Sohn. Item der von Ain/ Ritter. Item Wolff von Stamheim/Hoffmeifter zu Würtemberg. Item zween Burckhardt Sturmfeder/ daß ist der ein Rahtgeb zu Würtemberg gewesen. Item Wenckhaub von Hohenstein. Item Hanß Rudenberg/ Item Hans von Lusenaw. Item Seytz von Vallenberg. Item Herr Cuntz von Höffingen/ Balsodes Sohn. Item Conradt Kißner. Item Walter von Hohenfels. Item Schweickher Gemminger/der Schwartz. Item Scharb von Bernhausen/ Kirchherr zu Gretzingen. Item Seytzwauler. Item Haintz Wandler/ Item Kirchher Zultman. Item Kühn der Truchsäß/ Herr Hansen von Richershausen Sohn. Item Albrecht von Keller. Item Eberhardt Steffeln von Bömlandt. Item Eberhardt von Stepffeldt/ Vogt. Item der Gebergaw. Item Haintz von Liechteneck. Item Haus von Sperbertzeck. Item Enöriß von Ginsingen. Item Ulrich von Lichteneck. Item Diepoldt von Reuttlingen. Item Conrad von Stamheim. Item Wolff Hochschlichs von Pfawenhausen. Item Coradt Riesser. Item Wölfflin von Iungingen. Item Walter Späht von Aystett. Item Heinrich Mag. Item Seyfridt von Sachsenheim. Item der Münich vo Hinstatt. Item Seyfridt Nave von Erdbach ein Franck. Item Contz von Autenheim/ und von Ottenwaldt. Item Grave von Lichtenstein/ Herr Hansen Sohn von Liechtenstem. Item Wolff von Frohnhoffen. Item Uöcklein von Kirchheim. Item des Vitzthumbs Schwager von Auchschaffenburg. Item Haus von Grönbach. Item Hans Lutzpoltz von Windsheim ein Franck. Item Wilhelm Schoder von Windsdeim/ Herr Götzen von Schoders Vetter. Item Wilhelm Dürr von Brützelsheim/ ein Franckh. Item Herman von Rosenstein. Item Steinfeldt ein Edelknecht von Hohenfels. Item Eneriß Zobel/ein Franckh. Item Ruprecht von Gepetzedel/ ein Franckh.

Item Hanß Law/ auß dem Katzenthal. Item Herz Berchtholde von Schsenheim. Item Herman Hyrn/ Schoders Knecht. Item aber ein Edelknecht von Francl hen. Item des Edlen Ritters Knecht von Franckhen. Item Strautz/ Herr Dietrichs Knecht. Item Hans Durbachs Knecht. Item Dietrich Mangoldt / ein raisig Knecht. Item drey lagen noch da/die hetten gut panige gewandt an/die niemandt kennen kundt/zwen Knecht die niemandt nit kennet. Item so seindt vil Schindtfessel zu Reuttlingen in vnser Statt gewesen/ die suchten jhre Herrn/ vnd der sie nit funden/ vnd sagten vns zu Reuttlingen/ daß man mangelt Sechs vnd dreysig Herrn/ Ritter vnd Knecht / doch wardt auß vnser Statt nit mehr todter geführt/ dann als hievor geschriben staht/ vnd die Knecht sagten vns/ ihr werem noch gar vil wundt/ Dann wir wolten keinen für vns lassen/dann jhr aigen Knecht/ vnd die nanten vns auch ihr Herrn / vnd die hetten auch all fridtvnd gelaydt/ zu vns vnd von vns/ vnd sie wurden all von vns todt auß der Statt geführt.

Anno M. CCCLXXVIII. Jahr/ an Sant Bartholomaeus Abendt wurden die von Reichstätten erschlagen vnnd gefangen vor Weyl/das thet der von Württenberg/da wardt jhm auch erschlagen sein Sohn/ Graff Vlrich von Württenberg/ es wardt aber viel mehr Edels Volck erschlagen von bayden thailen/ dann Burger von den Stätten/ es macht aber das/ das die Stätt viel Diener vnd Söldner hetten/ die auch Edelwahren/ darumb ging es mehr vnd fester vber den Adel/ dan vber die Burger.

Anno M. CCC. LXXVIII. Jahr/ zugen die von Senßheint für Rohtenburg an der Tauber/mit Ritter vnd Knechten/ vnd nahmen jhnen daß vieh vor der Statt/da sandten die von Rothenburg zu denen von Dinckhelspühl vmb hülff/ die kamen vnd vberfielen die Edlen/ vnnd schlugen ihrer viel zu todt/vnd fiengen ihrer viel/ vnd triben ihr Vieh wider heim gehn Rohtenburg.

Ann M. CCC. LXXVIII. Jahr/ zu Psingsten/ da Zugen die von Vlm auß/ vnd gewmmen Arnegkh vnd Brandenburg / vnd Bremenbergdem Stain/vnd verbrandtem die alle zumahl/vnd die von Esslingen/ vnd die von Reuttlingen/ brandten dem von Würtemberg vill Dörfser ab/ vnd nahmen was sie funden/ Darnach zugen die Reichstätt so im Bundt wahren/zu feldt mit gewalt/ in des von Würtemberg Landt/ vnnd theten jhm grosen schaden/ mit brandt und mit nemmen.

Anno M. CCC. LXXV III. Iahr/ da zugen die von Ulm auß und gewunnen Kirchberg/und em Statt heist Münnsingem/die verbrandten sie/und eine haist Arnegekh/und eine haist Härlingen/die nicht fern von Ulm gelegen seindt/und die zerbrachen sie auch/und Brandenburg/und

Pellemberg an der Yler/die zwo zerbrachem sie auch/ vnd ein Vest haist Hochdorff/ Aber Ehningem vnd Magersyeim bey Munnsingem vnd Ravenstein die jenhalb Geyßlingenleyt/da brachten die von Vlm von jhnen bey achthundert haupt vie chs/ vnnd die von Stockingen/ die brachten auch vil sampt den von Vlm jhren Bundtgenossen/auch zogem die Stätt von dem See mitfünffhundert Spteß/vnd deß von Oesterichs Landtvogt/hett dreyhundert spieß/ die zugen in des von Würtembergs Landt zu den von Eßlingen/ vnd Reuttlingen/ vnd zugen fur Stutgardten/ vnd verwüsten die Weingarten vnd Reben ein gantzen tag/ vnd schussen gegen einander auß vnd ein/ darnach ritten sie in des von Württembergs Landt/obeß neben Stutgardten hin / vnd brandten alle Dprffer ab/Vmb die Statt/ vnd theten groß schaden/ warn in vierzehen tagen hinain vnd wider auß dem Land vnd kamen all wohl heim/ vnd die von Augspurg kamen mit jhnem auchin lieb heim.

Anno M. CCC. LXXX. Iahr/ am abendt deß heyligen Creutzes erhebung/ zugen die von Augspurg bey sibentzig Mann gehn Bayrn/ und nahmen ihnen das Vieb/ daß wurden die von Bayern innen/ and eylten ihnen nach/ da leuten die ron Augspurg Sturm/ unnd eylten hinauß mit vier tausenndt Mannen/ und gewunnen Muhlhausen/ und verbrandten das/ und alle Dörffer darbey/ der Bayern wurden zehen erstochen und funff gefangen/ die von Augspurg zugen wider heim/ des tags zugen die von Landsperg auß / die ritten in die Reyschnaw/ und nahmen da ein hundert Rindtviehs/ unnd fünfftzig Schwein/unnd wolten die heim treiben/ da kamen der von Augspurg Soldmer an sie/ und iagten sie ubern Lech/und triben das vieh mit gewalt gehn Augspurg. An dem Sambstag vor Michaelis da hielten die von Augspurgmit Sibentzig gewapneten auff dem Lech/ und hutten der wägen/ anff beyden strassen/ mit Korn und Hew/ und führen gehn Heimstetten mit achtzig Wägen und Karren/dakamen die Bayer uberit Lech mit sechtzig spiesen/und nahmen die Wägen/und erschlugen der Baurem sechs und zwentzig/ singen zwey und fünfftzig/ und nahmen einhundert und achtzig Roß/ und führten alles gehn Bayren/ und sibentzig Mann verhielten auff dem Lechfeldt/ wann der Umbach und sein Sohn/ und der Plinspach ritten zu den wägen/ die theten daß best/ aber Ulrich Hirtzel verhielt ubel an Sant Ursula tag/ da ritten einhundert sechs und sechtzig Mann zu Augspurg auß gehn Bayern/und nahmen viel viehs/ da kamen die Bayer Ritter und Knecht/unnd Bauren/unnd nahmen das vieh wider/unnd schlugem in sibentzig Mann zu todt/und fiengen ihr drey vum sechtzig/die führten sie gehn Ayhach/vud nahmen drey Harnisch und Roß/und gaben zhn fünff tag / die selbae nacht kam Herr Warmudt Bentzenawer mit

zwentzig gesellen/ vnd nahmen sedtzig Roß/ vnd drey wägen/ vnd fiengen die Bauwren/ vnd führten die gehn Bayern= vnd verbrandten sechs wägen mit Hew vor der Statt Augspurg. Darnach vor Sanct Martinstag/ giengen achtzig Knecht gehn Rhein/ vnd nahmen dreyhundert hauptviehs / vnd brachtens bis gen Herbartzhoffen / da eylten die von Rhein nach/vnd die von Biberbach/ vnd anderleutt/vnd erstachen drey vnd dreiffig Knecht zu todt/da kamendie Söldner von Augspurg/ vnnd fiengem der Bayern acht Erbahre Mann/vnd fuhrten die gehn Augspurg/ Peter Vögelin was Hauptmann/ der verhielt mitt dem Hauffen zulang.

Anno M. CCC. LXXXI. Iahr / umb Martini zugen die von Augspurg außmitt acht und dreissig spiessen/ und mit dreisig büchsenschützen/und darzu von allen Stätten von dem Bundt/und zugen gehn Franckhen/und in daß Rieß mit viertzehenhunder spiesen/ und mit fünffhundert fußknechten zufussen/da waren sie gehn Rohtenburg ander Tanber ziehen/und verbrandten alles das darunb/ was in sechs meilen den Edellentten/und zugen für em Burg haist Habeßheim/was des Burckhardts Leschen/und erschoßem alle die in der vest wahren/und die Stätt zugen wide heim. Darnach widersagt die Geselschafft den Stätten/ und brandten ihnenvil Dörffer ab / und die Stätt brandten den Adel auch fast / darzu Vest / Bürg und Märckht/Bischoff Burkhardtvon Augspurg/ was einer von Ellerbach/der was auch in der gesellschaft/ die da Leo trugen/die Statt Augspurg brach dem Bischoff und seinen Thumbherrn alles ab/ das sie hetten an der Ringmawr stehen/ vier und zwentzig Schuch von der Mawer. Aber Oth von Suntheim/ der Thumbprobst was/dem brach man sem gut Hauß gahr ab/und führt die Stein an die Statt maur/und das Holtz und ein Kobel dabey/und nahmen ihm alles das er hett/man nahm aller Priesterschafft/Aebbt und Pröbstem/was sie hetten/ ohn Federwat/ Gewandt/ Kohren und bücher/ und welche hie wolten sein/den nahm mannichts/sie mustem aber stewr geben. Vor dem Obersten zohen die von Augspurg auß mitt Einhundert spiesen/ und verbrandten drey Dörffer/ und gewunnen Oberndorff / und verbrandten das. Die von Ulm zugenauß/ und verbrandten fünff und zwentzig Dörffer/ denen von Helffenstein/und die von Hall verbrandten Zwo Veste denen von Rechberg/und huben ihnem em Waldt ab/ das geschach in den Weyhn nächten. Vor Sanct Anthonius tag/zugen aber die von Augspurg auß gehn Biberbach/ und gewunnen die Vest/ und verbrandten sie/ der Bischoff von ASugspurg brandt denen von Augspurg zehen Dörffer ab/ an dem Sambstag zu nacht/ zu morgen gieng der Fridt ein/ den daer von Oesterreich gemacht hett/ zwischen den Herrn und Stätten/ und

wehret biß gehn Ostern. Aber Oth von Suntheim/vnd einer von Schellenberg/ vnnd fünff Knecht init jhnen/ die fiengen drey Burger von Augspurg/ mit nahmen Conrade Ilsing/ Vlrich Raboldt/ Josen Watzhoffer/ in einem frid/ den Herttzog Leüpoldt von Oesterreich gemacht hett/ das wurden die von Vlmb innen/ vnd zugen jhnen nach/ vnd fingen jhr Zween/ vnd machten die von Augspurg ledig / vnd schlugen denen jhr haupt ab zu Vlm. Also richtet Hertzog Leüpoldt die Herren vnd Stätt met einander/das was schadt genschadt alles gleich schlecht.

Anno M. CCC. LXXXII. Jahr/ kahm Hertzog Steffan/ vnd der Bischoff von Saltzburg zu einem tag gehn Rohtenhaslach in das Closter/ vnd hetten einen gutten fridt mit einander/ vnd deß Bundts wegen/den sie mit einander hetten/vnd kundten doch nit vberein kommen/da kam Hertzog Friderich/ auch ein Hertzog von Bayer/ was Hertzog Steffans Bruder/ mitt viel Volcks heimlich für das Closter / vnd fieng den Bischoff mitt seinen Dinern in einem frid/ vnd ohn wtder sagt/ vnd führt hjn gehn Burckhausen in des Hertzogen Statt/ darnach zu stundt/fieng Hertzog Steffan sechs Burger von Augspurg zu Wasserburg auch in einem fried / dafieng man widerumb zu Augspurg auß Landt von Bayern/ Conradten von Freyberg/ vnd zwen Burger/ da die Bayern sahen/die Burger raht vnd guts bey jhnen hetten/ da liesen sie die von Augspurg reutten gehn Vlm/ vnd klagten das gemainen Stätten/ da sambleten sich gemaine Stätte in Schwaben/ vnd in Francken/ die von Regenspurg/ von Nördtlingen vnd Elsaß/ vnd dem Bodensee/ vnd von dem Rhein mitt gar vil volck/ vnd zugen gehn Bayern/ vnd brandten Stätte/ Märckte vnd Vest/vnd was sie erreichen möchten/biß gehn Regenspurg/ vnd zugen zu Regenspurg über die Bruck der Thonaw biß gen Vlm/ da kam groß Schnee/regen vnd wasser / damuste vil Sättvolck heim reutten/da zugen die von Augspurg gehn Bayern für Möhringen/ vnd gewunnen das/vnd verbrandten das/ vnd schlugen die all zu todt/ die in der Vest wahren/vnd nahmen da was sie fanden.

Anno M. CCC. LXXXVIII. Iahr/ an Sanct Affra tag/ zugen die von Augspurg in des von Württembergs landt/ mitt sampt andern Sätten/ und theten ihnen grosen schaden/an weinen/und an brand/ und mitt rauben/da sambleten sich/der von Würtemberg/und der Pfaltzgraff von Heydelberg/ und der Burggraff von Rührnberg/ Marggraff von Baden/die Graffen von Otingen/ die Graffen vo Helffenstein/ und der Graff von Katzenelenbogen/ und die Graffen von Pitsch/und der Bischoff von Würtzburg/ und andere Freundt/ihr Sätt Volck und Bauren, und zugen uber die Stätt ohngewahrnet/ und legten die darnider/da wahren wohl achthundert Mann zu todt geschlagen/ darunder wardt

Graff Vlrich von Würtemberg erschlagen/ vnd mit jhme fröme Herrn. Ritter vnd Knecht/bey vierhundert Mann/ da wichen die Soldtner von dem Rhein/ vnd die von Nührmberg/ also würden deren von Stätten vil gefangen/ Herr Heinrich von Apffsperg/vnd Hanßvon Radaw/ vnd der Langenmantel von Augspurg/die bürgeten sich auß vmb sechs hundert guldin/ von Hertzog Ruprecht von Haydelberg/das geschach vor Weyl.

Anno M. CCC. LXXXVIII. Jahr/ an Sant Martinstag/ da kahmen Zweyhundert guter Ritter vnd Knecht / vnd hundert Schützen für Regenspurg/ die russten den Burgern herauß durch freyen muht/vnd ainlitzingen/die von Regenspurg wapnetem sich in jhrer Statt gahr heimlich/vnd wurffen ein thor auff vnd jhr gingen ein thail herauß zu den Bayern/vnd wurden mit jhnen fechten/die vo Regenspurg wurffen ein ander thor auff/ vnd zugen hinder die Edelleutmit offnem Baner/ vnd erschlugen der besten Ritter vnd Kuecht dreyßig zu tod/so die Hertzogen von Bayern hetten/vnd fingen der besten Ritter vnd Knecht wohl viertzig/ vnd führten die in jhr Statt/ vnd die andern wurden flüchtig. Zu der zeitt da leget Hertzog Ruprecht von Haydelberg darnider hundert spieß/die wahren von Mayntz/von Speyr/vnd Wurmß/ vnd frieng zwey vnd viertzig knecht/vnd warff die all in ein Kalckhoffen/vnd verbrandt die allzumahl.

Anno M. CCC. LXXXVIII. Jahr/ an Sant Lorentzentag/ da kahm Erckhinger Marschalck von Biberbach/ vnd Hertzog Steffans Diener mit sechtzig spies/ vnd nahmen wohl zwey tausendt haupt viehs allein bey dem Galgen/ vnd wolten das hingetrtben haben/ das wurden die von Augspurg innen/vnd schlugen die Sturmglocken/vnd eylten dent Viech nach/vnd ritten vnd giengen wohl Viertausend Mann/ vnd kamen an die feind zu Biberbach/ da wahren der Bayern zwentzig gefangen/vnd dreissig erstochen vnd nahmen den Herrn vo Beyern jhr Bawren mit gewalt/ vnd führten sie gehn Augspurg/ vnd triben das viech als wider gehn Augspurg/ zu der zeit wahren der von Augspurg Soldner gezogen auff den von Würtemberg.

Anno M. CCC. LXXXVIII. Jahr/ vmb Gerdrudis zugen die von Augspurg auß/ vnd gewunnen Rechlingen vnd Schörnegck/vnd verbrendten das/ vnd alle Dörffer den tag/ vnnd zugen des andern tags widerumb heim/da kamen brieff von Nörtlingen/ es were alles verricht/ schad/ gehn sch ad/ was alles schlecht. Es were von erst aber vil besser gewesen.

Anno M. CCC. LXXXVIII. Iahr/da kamen gehn Füssen wohl hundert Faß Welsch Weins/ und wohl vier und zwentzig Ballen von Venedig/ an dem Herbst/ da was der Krieg als gros/ da dorfften die von

Augspurg das gut niendert führen/wann das gut dannoch in dem Bürg lag/der Bischoff/sprach hieß Burckhardt von Ellerbach/das sie gehn Fiesen führen/ jhr leib vnd jhr gut wer sicher/ auff sein trew/ da fuhren sit gehn Fiesen zu ihm/dakam Hertzog Steffan von Beyern/ vnd wurden mit ein ander vberein/sie musten das gut thailen/der Bischoff widersagt der Statt Augspurg/vnd dandt das gut auff/der Bischoff ward da trewloß/ wann er hett der Statt Augspurg geschwohren er vnd sein Capitul/ da samlet man einen Raht/ wardt vberein/vnd brach dem Bischoff sein Haus oder Pfaltz ab/ vnd dem Dechant sein Haus/ vnd das Müntzhauß auch ab/ das stundt auff dem Verlach an der Metzg/ der Thumbdechans hieß Vlrich Burggraff.

Anno M. CCC. LXXXVIII. nach MArtini/ zugen die von Nördtlingem auß mit ein tausent Pferdtem/vnd zwey tausendt Mann zu fuß/ für ein Schloß haist Sultzbach/ was der von Mainburg/ das gewunnen sie mit stürmen/ vnd fingen zwentzig erbahre Mann/vnd vier vnd zweintzig Knecht/vnd zwen Edelmann/ die wurden erstochen/ vnd brandten die Fest auß/ vnd sech zehen Dörffer darumb/ vnd nahmen sechshundert haupt Viechs vnd beysechshundert schaff Korns/ vnd führten das alles gehn Nördtlingen ohn allen schaden.

Anno M. CCC. LXXXVIII. Jahr/da was Hertzog Klem von Heydelberg/ oder von Amberg zu Pfliglingen bey viertzig Pferden/ vnnd wolt auff die von Weissenburg sein/das wurden die von Weissenburg innen/vnd eylten baldt auß / vnd Kamen an des Hertzogen Volck/ vnd singen jhr ein thail/ vnd erstachen jhr dreissig erbar gut Ritter vnnd Knecht. Zu der Zeitt da wahren die von Rohtenburg / vnd die von Winßheim zu einer hut/da kamen die von Senßheim mit sechzehen spiesen/ vnd wolten die Statt angriffen haben/ da brachen die von Rohtenburg ihr hut mit einem grossen geschrey/ vnd legten die all darnider mit gefängnuß vnd die zu tod geschlagen wurden/ die von Rohtenburg hetten nit mehr den vierzehen Pferdt.

Anno M. CCC. LXXXIX. Iahr/da zugen die Bayern ubern Lech/ Hertzog Steffan/und Graff Ulrich von Württemberg/unnd brandten alle Dörffer ab an der Straß/ und gewunnen den Kirchhoff zu Illenhingen/ wann es wahren nit vil bauwren darinnen/ es wurden sechzehen Mann von den Bayern erschlagen / und nit mehr dan wer Bawren/ da sandten die von Augspurg auß vierhundert Mann gehn Bayern/ das wurden die von Bayern innen/ und samleten sich/ unnd molten die uberfallen haben/ da schlug mam an die Sturmglocken/ zu Augspurg/ da zoch mann mit macht auß/ da flohen die Bayern/ da wardt Stetzlingen gewunnen/ und verbranten das/ und lagen den tag mit

gewalt in dem Landt/ vndverbrandten alles was sie ankamen/ vnd zugen widerumb heim ohn schaden.

Anno M. CCC. LXXXIX. Jahr/ zu Pfingsten da macht König Wentzelaus von Beham/ vnd Kömischer König/ ein Bundt mitt Herrem vnd Stätten zu Eger/ oder ein Landfrid/ vnd die Stätt müsten all bünd ablassen/ das wolten viel Stätt nit thun/ sie wolten es vor heim bringen/dan die von Regenspurg vnd die vo Nürnberg die schwuren da/vnd der König/vnd alle Herrn schwuren auch da zu Eger/ also wardt jede Statt verricht mit den andern jhrem nachbauwrem/vnd schwurem da den Landtfrid/die von Kempten wolten nit schweren/ da kam Hertzog Steffan mit vil volecks/das sie schweren musten. Die von Augspurg vnd die von Bayern kamen zu einem rechten gehn Ingoldtstatt mitt Hertzog Steffan von Bayern/das recht ward gar hard / das man nit darein lies kommen/ also musten die von Augspurg dem Hertzog Steffan geben zehen tausent guldin/ vnd der Hertzog solt all Zöll/ maut vnd glaydt/die vnrechte/ wider ablassen/vnd solt den von Augspurg/jhr leib vnd gutt schirmen/ vnd freyen in allen seinen landen ewiglich/die von Augspurg hettem sich wol lesorgt mit weisen Leutten/Conrad Sög was Burgermaister/ was gahr ein ghölich Mann/vnd Peter Vischer/ der thet das wort/ da was Graff Hans von Leichtenberg der gemain/also würden die von Augspurg beschützet vmb jhr gut/ aber die von Bayern stunden das recht völliglichen auß/ vnd wurden dem Hertzog nichts schuldig.

Anno M. CCC. LXXXIX. Jahr/ als die Statt Würtzburg von jhrem Bischoff vmbschlugen/ vnd schlnge sich zu dem Reich/ an den Römischen König Wentzelaus/ der was König zu Beham / vnd was Kayser Sigmundts Bruder/vnd jhr Vatter hies Kayser Carol/also krieget der Bischoff mit jhn/ vnd der könig halff jhn nit/ vnd ließ sie/ also zugen sie eines tags auß/ vnd fochten mit des Bischoffs Volck/ vnd der Statt Volck das lag darnider/vnd wardt jhr zu tod geschlagen bey vierhundert/ vnd die andern wurden gefangen/ also nahm der Bischoff die Statt wider ein/ vnd der Stattmawer ein thail ein/ das geschach am S. Remigius tag oder am dritten tag nach S. Michels tag.

Anno M. CCC. XCI. Jahr/ da grieff der von Sachsenheim die von Reuttlingen an/ die mahnten den Landtfrid/ die Stätt kamen mitt gewalt/ der ließ sich richten mit lieb/ in dem griff Herr Lutz von Landaw an die von Vlm/die mahnterr die Reichstätt auch/ vnd dieweil sie bey einander wahren/ zugen sie für Blawbewren/ vnd gewunnen die Statt/ vnd die Vest/vnd die von Vlm nahmen es als ein.

Anno M. CCC. XCII. Iahr/ dabat der König Wentzeslaus in allen Reichstätten / das alle Iuden/die darin weren/ allen Edellutten

ihr Brieff vnd Pfandt wider geben solten/vnnd solten Hauptgut geben vnd schadens ledig sein/darumb daß sie dem König desto daß dien möch ten/ vnd auch was die Burger schuldig waren/das solt man halbs fahren lassen / vnnb auch kein schaden von jhn nemmen/ als in den Reichstätten.

Anno M. CCC. XCII. Jahr / in der Fastenmeß / da waren die Kaussleuth von den Stätten zu Frauckfurt/da kam ein Behem hieß Herr Schwursabo/ vnd der von Augspurg / vnd der von Vlm gewandt/ daß kahm gehn Bischoffheim / verbot Er es mit dem rechten/von deß Königs Wentzelaus wegen/ vnnd der sprach / sie hetten nicht gehalten sein bott/von der Juden wegen/ Es waß bey dreißig tausendt Gulden wahr da/das ward der Bischoff von Mentz/ einer von Weinsperg inen/ der sprach /das Gut hat Gelaid von mir/ vnd ich will es gelaiten biß gehn Dinckelspühel / es sey dem König lieb oder laydt.

Anno M. CCC. XCVII. Jahr/ an Sant Gilgen tag/da was groß zwytracht zu Augspurgvnder der Gemein/ von den Handwerckern/ daß sie je kein Vmbgelt wolten gehen / also liessen die andern Zünffe all daron/ ohn die Weber/ Becken/Schuster/Scheffler vnd Schmidt/ Es hetten villeicht etliche lieber aufflauff gesehen / darumb daß jhr vil schuldig waren/vnd njemand vmb das sein nichts zu geben hetten/vnnd kamen die fünff Zünfft zufamen genden Berfüssern/da sandt ein Rath zu jhn / daß sie das vnderstünden / das geschah / darnach hett man ein Rath / da ließ man aber alle Vmbgelt ab.

Anno M. CCCC. VI. Jahr/ an Sant Bartholomaeus tag/ dalag Burggraff Friderich vor Nührnberg/ der ietzund Marggraff ist von Brandenburg / der lag acht wochen vor den Statt. Rohtenburg an der Tauber.

Anno M. CCCC. VII. Jahr/da was ein grosser Sterbend zu Augspurg/vnd gieng durch alle Land/ vnd was ein kalter Winter/vnd wehret ein viertheil eines Jahrs/vnd da zog der Margraff von Brandenburg/Er hieß dannoch Burggraff/ vnd zog für Rohtenburg an der Tauber/vnd was Hertzog Heinrich / vnd Hertzog Ludwig / vnd Hertzog Hans der von Würtenberg/vnd vil Herrn vnd Edlen für Vettern/aber un der Statt nicht/sie lagen lang darvor.

Anno M. CCCC. XXI. Jahr/da zogman zu mitter Fasten für Fridberg/da gewan man die Statt/ vnnd lag vor dem Schloß biß Jacobi/man kundt es nit gewinnen / vnd zugen darvon/vnd verbrandtem die Statt auß/ Hertzog Heinrich / vnd Hertzog Christoff lagen darvor.

Anno M. CCCC. XXII. Iahr/ da zugen wol sibenzehen Stätt für Hohenzollern mit vil Volcks/und machten da ein Pasiey darvor/daß man den Winter möcht beleiben/und lagen bey viertzig tausent.

Mannen darinn/mehr dann ein gantz Jahr/ das ander Volck zog darvon/Es gestund dievon Augspurg vil gelts/man sagt achtzehen tausendt Gulden/ wann sie hetten vil Volcks dargefchickt/ vnd em grosse Büchsen/ vnd was das Volck wohl siben zehen wochen auß/ also gab man das Schloß auff ohn gnad/ aber die daraus waren/ gaben sich auff gnad aller Stätt/ deren waren zween vnd dreissig/ die führt man gefangen gehn Vlm/ da sturben jhr drey vnder wegen. Darnach in der Jahrzahl/ da brach man das hauß ab in den Pfingstfeyren. Darnach vber siben Jahr/ wolt man Hohenzollern wider bauwem/vnd hett holtz darzu geführt/da zugen die Stätt gemainiglich wider darüfr/ vnd die von Augspurg zugen auß an Sant Veits tag/ vnd verbrandten das zimmer/ vnd das holtz/ vnd alles was man dar hatt geführt.

Anno M. CCCC. XXVI. Jahr/ da lagen ernider die von Würtzburg/da wurden erschlagen bey hundert/ da hielt das Capitulmit jhnen/ aber sie liesen sie auch/das thet auch jhr Bischoff am andern tag/ geschach viertzehen tag nach Michaelis.

Anno M. CCCC. XXVIII. Jahr/ am Freytag nach Bartolemaei/da fing der von Weinsperg den Reichstätten/ bey zweyhundert Mann/ vnd nam jhnen bey zweintzig tausendt guldin/oder mehr/ vnd nahm jhn vil Barchats vnd Specerey/das solt als gen Franckfurt sein kommen/ das gut nam er auß vmb dreissig tausendt guldin/das geschach als zu Sunsheim/ es was von Weinsperg wegen der Statt.

Anno M. CCCC. XL. Jahr/da Krieget Marggraff Albrecht von Brandenburg/mitt denen von Nührnberg/da hulffen jhm seine drey Brüder/ Marggraff Hans/ vnd Marggraff Friderich/der Landgraff vo Hessen/ vnd Hertzog Oth/ Pfaltzgraff bey Rhein/ vnd Hertzog in Beyern/ vnd der Jung Hertzog von Wilhelm von Sachsen/vnd der Bischoff von Bamberg/vnd der Bischoff von Aystett/ vnd der Bischoff von Mentz/ vnd Hertzog Albrecht von Oesterich / der Junge Derr Graff Vlrich von Württemberg/ Marggraff von Pada/ vnd Hertzog von Pommern/ vnd Graff von Schwartzburg/vnd Graven von Glichen/ vnd Graffen von Helffenstein/ vnd Graff Vlrich/ vnd Graff Wilhelm von Oettingen/ vnd viel andere Ritter vnd Knecht/die der Marggrassen diener wahren/ vnd vil Edel vnd ohnedel/ die nitt all zuschreiben sein/vnd dis schreiben zu viel wer/der Krieg gieng an/ am nächstem tag nach vnser Frawem tag/als sie zu S. Elisabethen kam vber das bürg/ auff denselben. tag vber ein Jahr ging d' frid widerumb ein/ da wurdem der von Nührenberg erschlagen bey achtzig mann/arms Volck zu fuß/ darnach an S. Jörgen Abendt lag der Marggraff darnider bey dem Weyher/ließ einhund ert vnd dreissig Pferdt/ ???wurden ein theil Edellent erschlagen.

Item bey Eslingen wardt erschlagender Walter Ehinger/vnd Hieronimus Bopffinger/vnd bey viertzig gefangem/die andern kamen alle gen Eßlingen hinein/ da ward Herr Hans von Stammenheim auff deß vo Würtembergs erschlagen/vnd sunsten bey dreyen Edelmannem auch/da brachtem der Stätt Volck lecht bey zwaintzig gefangen gehn Eßlingen hinein/vnd der Kriegnam ein end im fünfftzigste jar. Die von Eßlingen hettem ein Ziel auffgesetzt/dz wolten die von Nührnberg nitleiden/den von Eßlingen geschah vil schaden an jhren Weingärten/vnd an Leuten/vnd an jhrem Holtz/ das geschah am dritten tag nach Allerheyligen tag/mehr an Sant Tiburtius tag/da lagen der Stätt volck/Nührnberg/Augspurg/Vlm/vnd andere jhre Bundtgenossen darnider/ zwischem Dinckelspühel vnd Ohnspach bey dreyhundert Pserden wurden gefangem/ vnd der Harnisch genommen/ es sturben nit sechs Mann an beyden theylen/ aber am dreyzehenden tag im Aprillen/gewan der Margraffmit seinem Zeug Haydeck vnd Liechtenaw/ das was deß Rumels von Nührnberg/ vnd theten zu beyden theylen grossen schaden einander mit brennen/die Dörffer/vnd die Schlösser/vnd den Klöstern/ vnd die von Weissenburg lagen auch darnider/bey viertzig Mannen/bey Bleyfeldt/das theten deß Bischoffs von Aystetten gesellen/ die von Giengen lagen darnider/bey acht vnnd dreyßig Mann wurden erschlagen/das thet als der von Würtemberg ab Gyssenberg/vnd Hürbe/ vnd Altenburg/ vnd brandten sie auß/vnd theten beyden theylen vil schadens mit brennen/die von Augspurg vnd andere Stätt hulffen den von Vlm auch.

Anno M. CCCC. XLII. Jahr/ da ward Mayenfeldt gewunnen/die Vest ist gar ein gut hauß gewesen/ das theten die Reichsstätte/ Vlm/Nördlingen/Rohtenburg an der Lauber/ Hall/Gmündt/ vnd andere klein Stätte. In demselhen Jahr rann der Ansthelm von Eyberg auff die Keyerwiß zu Nördlingen/ mit andern seinen helffern.

Anno M. CCCC. XLII. Jahr/ zu Nördlingen in der Meß/ dieweil man randt vmb den Scharlach/ da hett sich gerüst Anßhelm von Eyberg mit Sibenhundert Pferden/vnnd wolten alles Volck auffheben vnd hinweg führen/was sie mochten/vnd kam auff die Keyrwisen/vnnd kam zu spaht/ daß das lauffen oder rennen ein end hatt/ vnnd das Volck was fast vergangen/ doch jagten sie vil Volck in die Statt.

Anno M. CCCC. XL VI. Iahr/ als der Kayser den Reichstätten schrib/daß sie soltem uber die Schweitzer ziehen/das wz Hertzog Albrecht von Oesterreich zu Walßhut am Rhein/der Kayser schrib auch al-Fürsten und Herrn/Daß sie zugen auff die Schweitzer/und gebot bey verlierung der Lehen/und wolt die Schweitzer vertilgem/die Stätt woltem nit ziehem/

wann es gieng nur das Haus von Ostereich an/da kahm Marggraff Allbrecht/ Marggraff von Baden/ Marggraff von Röttel/ Graff Vlrich von Würtemberg/ drey Graffen von Oettingen/ Graff von Helffenstein/vnd sonst viel Graven/ Freyen Ritter vnd Knecht/vnd vberal auff in allem Schwabenlandt/ also das sechzehenhundert Pferdt zusahmen kamen/ bey vier tausendt zu fuß/ vnd dieweil sie bey einander wahren/ da gewunnen die Schweitzer Reynfeldt/ was des von Oesterich/ an Sant Mangentag/ vnd kundt jhn der Adel nichts abgewünnen/ die Schweitzer gehören auch zu dem Reich/ ain theil/ als Bern/ Basel/ Lucern/ Solliter/vnd andere Reichsstätt in Sweitz/ vnnd in der Jahrzahl Ein tausendt/vierhundert/viertzig sechs Jahr/ am Weissen Sontag/ da kamen die Schweitzer zu scharmitzlen mit dem Adel zu Ragatz in dem Dorff/die Schweitzer vbersielen den Adel bey der nacht/ da sie mainten sicher zu sein / da waren der Edlen bey vierhundert Mann/ da wardt trschlagen Paul von Stain/ einer von Elhoffen/ die Schweitzer erstachen bey zweyhundert Mann/ vnd nahmen jhne zwey Baner/ darnach zu Pfingsten wardt der krieg verrichtet.

Anno M. CCCC. XLVII. Jahr/ in der Fasten/ wardt der Krieg verricht/ zwischen den Schweitzeren/ vnd denen von Zürch/ vnnd wardt gesetzt an Peter von Argauw/der die zeitt Burgemaister zu Augspurg was/ vnd was der sprech/ darbey wolten bayde thail bleiben/ deß mustensie jhm brieff geben/ vnd darzu schwöhre/das stäht zu halten/daß/ daßer sprech/ also nahm er jhm ein bedencken/ vnd hette deren von Vlm vnd anderer Stätt raht vnd sprach/ das die von Zürch wider zu den Schwitzern in den bundt solten/ wann sie einen ewigen Bundt hetten gemacht/ vnd jhr bündtnuß gegen dem Hauß Oesterreich solt ab sein/ schad gehn schadt/ vnd also ward es verricht. Deßelben Jahrs vmb S. Martins tag/ da widersaget der Hertzog von Soffoy/ den Burgern von Bern in Schweytz/ vnd denen von Freyburg in Vchtlandt/ist der Herrn von Oesterrich. Vnd in der Jahrzahl/ ein tausendt vierhundert/viertzig vnd acht Jahr/ in der Fasten/ da erschlugen die von Bern denen von Freyburg bey vierhundert Mann/ wann sie hatten ein harten Krieg mit denen von Freyburg/ vnd darnach vmb Bartholomaei wardt der Krieg verricht/vnd sie musten dem von Soffey zu füssen fallen/ vnd jhn vmb gnadt bitten / vnd gaben jhm viertzig tausendt guldin.

Anno M. CCCC. XLVIII. Iahr/ An unser Frawen geburt Abendt/ da gewan d' Marggrass das Schloß Liechtenaw/ da was er drey wochen vor gelegen/ und zu der selben zeitt zugen die Stätt denen von Nührnberg zu hülff/ wohl mit sibenhundert Pferdten/ und namen vil raubs/ und brandten dem Marggraffen vil Schlößlach ab/ und triben

mit jhnen gehn Nührnberg bey Zweyhundert haupt viechs/ die Stätt wurden eins/vnd/satztem fünff Mann zu dem Krieg/die solten des Kriegs gantz gewaltig sein/ die waren der Herrn von Nührnberg/ der Steffahn Hangenohr von Augspnrg/ der walther Ehinger von Vlm/ der Hieronymus Bopffinger von Nördtlingen/ vnd der Gäb von Memmingen/ die solten zu Vlm sein/vnd was sie theten vnd liessen/ das were gethon. Vnd an dem Mittwoch nach vnser Frawen tag/ritten die zu Augspurg aus die Junge Bürger/ vnd gewunnen ein Märckhtlin bey Graxspach/ haist Finstatt/ was eines von Wendingen/ vnd an Sant Hanstag ge/ wunnen die von Vlm mit den obern Stätten/ das Schloß Gyssenberg/ vnd Hürbe/ vnd zugen für den Altenberg/ da trieb man sie ab/ vnd wurden jhrer siben erschossen/ vnd zugen wider heim.

Anno M. CCCC. XLVIII. Iahr/ an Sant Gilgen Abend/ zugen die von Gmidt auß/unnd gewunnen ein Schloß/ unnd gewunnenvil raubs/ und als sie heimzugen da wahren sie in keiner Ordnung/ und ritt der raysige Zeug vor heim/da kam des von Würtembergs Volck uber sie/ und erschlugen ihrer bey vier und fünfftzig Mann/ und fingen ihr fünff und sechtzig/ und führtens gehn Göppingen gefangen/ und wurden erschlagen achtzehen Würtemberger. Am Donderstag vor unser Frawen geburt/ zoch der von Würtemmberg für Eßlingen/ und hacket ihnen die Weinreben ab/ und zerrisse ihnen die Weingärten/ und was sie vor der Statt hetten/ und dieselben weil da zugen die von Rohtweil/ Uberlingen/ und andere Stätte mit ihrer landschafft in sein Landt/ und huben nuhn ein groß thal auffmit leib und gut/ und brandten das ab/da must der von Württemberg wider von Eßlingen ziehen/und ihr feind werden/ und am Affterm ontag darnach zugen zu Augspurg auß Einhundert dum zwentzig Pferdt/ und einhundert Fußknecht und die vor zu Werdt lagen/ die kamen zu ihnen/ und zugen für Leypheim/ und die andern Stätt kamen auch zu ihnen für Leypheim/und lagen acht tag darvor/ da ergaben sie sich/ da gewunnewdie von Nührnberg Weinspach das Stättlein/ und brandten das auß/ und zugen darnach für Altdorff/ und wurffen fewer hinein/ und da es in der Statt fast brann und stürmeten/ da wurden sie abgetriben/ une kamen bey dreissig Mann umb/ und zugen heim/ die Stätt gewunnen den Altenberg/ am Schloß/ ligt ienhalb Langingen/ was eines von Westernach. Item darnach verbrandt der von Württenberg denen von Ulm ihr Dörffer ab big gehn Geyßlingen. In derselben Zeit an aller Seelen tag/ was an einem Sontag/ da ritt der gemaine Zeug d' Stätt au Ulm/ wohl vierhundert/sechs und dreissig Pferdt/ darbey hetten die von Augspurg Sechs und neuntzig Pserdt/und brandten von Ulm/ biß gehn Reuttlingen/ was des von Württembergs was/

vnd am Afftermontag darnach / brandten sie dentag biß gehn Eßlingen/ vnd als sie zu Eßlungen kahmen / vnnd den tag hart waren geritten / da schickten sie sechtzig Pferd gehn Eßlingen/stallung zu fahen/ da liessen sie deß von Würtembergs Zeug für reütten/ vnd als sie nungehn Eßlingen kahmen/ da kam der von Würtemberg mit einem Zeug/ bez sechshundert Pferdten/ vnd sprang an den hindern Zeug von Eßlingen/ bey eyner staig/ das keiner hindersich mocht/ vnnd traffen mit einander also hart / biß daß es als finster wardt / daß einer den andern kaum gesehen mocht/ vnd daß bayde thail abzugen/da ward erschlagen auff der Stätt thail/ Walther Ehinger von Vlm / vnd Hieronymus Bopffinger von Nördlingen/ bayde Hauptleuth der Stätt/ein Burger von Schaffhansen / vnd zween von Eßlingen/ vnd bey sechs vnd dreißig gesellen/ vnnd bey fünfltzig gefangen/vnd einer von Zerolo Seck/ ein Ritter. Vnd auff deß von Würtembergs thail/der Alt von Würtemberg wardt wund/vnd ward erschlagen Herr Hans von stainhaim / ein Ritter/ vnnd Hauptmann deß von Baden/ vnd vier Edel/vnd sonst vil gesellen/vnd dey fünff vnd dreißig gefangen/darunder waren siben Edler.

Anno M. CCCC. XLVIII. Jahr / am Dormstag nach voser Frawen geburt/deß abendts/ zwischen sechs vnd siben Vhren/da kam ein grosser Hagel/ vnd thet grossen schaden/vnd in vilen Jahren gedacht man nie keines solchen Hagels. Item deßelben Jahrs was Wein vnnd Kohrn wolfail/Wein vmd zween Pfenning/Elsösser vmb vier Pfennig/ vnd den besten vmd fünff Pfenning. vnd das Korn galt dreytzehen groschen/das best vmd Vierzehen/der Kern ein schass zwentzig groschen/vnd der Haber neun groschem. Item desselben Jahrs was ein grosse samblung von dem Adel/der ritt zu Marggraff Albrechten/die Stött hetten zweyhundert Pferde darbey / vnd waren zwölff tansendt Mann bey einander zu Werdt/ niemandt wißt was sie thun wolten/ also schteden sie von einander / vnd ward nichts darauß.

Anno M. CCCC XLIX. Iahr / da fieng Margraff Albrecht von Brandenburg an zu kriegen mit denen von Nührnberg/ umb Sant Veits tag/da hulssen ihm seine drey Brüder / der Landtgrass von Hessen/ Hertzog Oth/ Wilhelm von Sachsen / der Bischoff von Bamberg/ der Bischoff von Aystett/ der Bischoff von Mayntz/ Hertzog Albrecht von Oestereich / Graff Ulrich von Würtenberg / Marggrass von Baden/ und vil andere Grassen und Herrn/die ihm hulffen unnd volck schickten/ und die Reichstätt hielten es mit denen von Nürnberg/ und also krieget sie der Marggrass gar hart/ unnd verderbt ihnen alles geträydt auff ihrem Landt/ und zerstöret ihnen vil Schloß umb Nührnberg / und gewan Heydeck und Liechtengw/und bracht ihn eines tags umb achtzig

Mann. darnach zügen die Stätt auß/ vnnd verbrandten ihm auch vil Schloß/ vnd scinen helffern / vnd legten ihm ob ein hundert Pferdt ertuder. Der Krieg wehret ein Jahr/da ward ein tag gelegt gehn Laugingen/ auff vnser Frawen tag/Himmelfahrt/ vnd dakamen vil Herrn zusamen/ vnd da zog Hertzog Heinrich ein brieff auß/vnd sprach/den brieff hett jhm der König geschickt/vnd bot fridt zwischen dem Marggrassen/ vnd denen von Nithrnberg/vnd solt währen von Sant Michels tag vber ein Jahr/ vrmd as jeder thail gewunnen hatt bißher/ das solt Er haben / also zoch jederman heim. Da sagt der von Würtemberg ab auff den tag / vnnd der Marggraff / von eins Zolls wegen / den die von Eßlingen gesetzt hatten/ durch Erlaubnuß deß Rönigs/ den wolt der von Würtemberg nit leydem/ vnd zog auss sie / vnd theten einander grossens chaden / vnnd wurden der Stätt volck vil erschlagen/ als vorgeschriben staht.

Anno M. CCCC. L. Jahr/ an Sant Gregorius Abend / zu Mittfasten/ kahm Marggraff Albrecht für Nührnberg/ vnnd fordert sie herauß/also kamen sie herauß mitfünsshundert Pferdten vnnd dreytausendt Fußknecht/da hatte der Marggraff sechshundert Pferdt / also kahmen die Raysigen an einander/da gab der Marggraff die flucht / vnnd wurden achtzig erstochen/ vnd bey hundert gefangen / vnnd waren vier vnd zwentzig Edel darunder/ vnd gewunnen ihnen ab drey Baner vnd Einhundert fünss vnd nenntzig Roß/ vnd zwenhundert bantzer. Aber an Sant Martins tag darvor/ waren die von Nührnberg vor Zenn gewesen einem Stättlin / vnd als sie wider heim zugen/ vnnd das Volck in die Statt kam/vnd das arm Volck den Hennen vnd Bayssen nachlieffe/vnd sich verhinderte / da kam deß Marggraffen Volck an sie / vnd erstachen ihr ein vnd achtzig Mann / vnd nahmen jhnen zwo Büchsen / vnd bey viertzig Wägen.

Anno M. CCCC. L. Jahr/ am Sontag zu Mitterfasten/ zugen zu Augspurg auß zwey hundert Mann in das Rieß / vnnd brandten da/vnd kahmen gemainer Stätt Zeng zu ihn/vnd verbrandten Auffkirch einen Marckt / vnd vil Dörffer / da Zugen die von Nührenberg hinder Qhnspach / vnd verbrandten da was sie ankahmen / vnnd brachten mit ihnen heim viertausendt haupt viehs. Der Margraff bracht auff zweytausendt Mamt/ aber er mocht ihnen nichts abgewinnen/vnd zu Osternkahmen denem von Nührnberg zu hülff achth undert Mann/als Schweitzer/ anssjhren aigen kosten vnd soldt / da bestalten sie auch zween Behemische Herrn/ den von schwanberg/ vnd den von Reyßberg/ die hetten ihr bestimptes Gelt/ vnd was sie brandten/ da gab man ihn besonder Gelt vondie thäten Hertzog Othen/vnd Margraffen Haussen grossen schaden.

Anno M. CCCC. L. Iahr/ am Freytag vor dem Palmtag

erstachen die von Vlm dem von Württemberg vier vnd dreißig knecht/vnd fingen zwölff Mann. vnd am Freytag nach Ostern gewunnen die von Auspurg Danhausen den Marckt/ was deß von Ellenbach.

Anno M. CCCC. L. Jahr/ da namen die von Hailbrun dem von Würtemberg dreyhundert Ochssen/ vnd erstachen vnnd fiengen darbey viertzig Mann.

Anno M. CCCC L. Jahr/ starb Hertzog Heinrich von Bayern Item desselbigen Jahrs wardt der Stätt Krieg verricht.

Anno M. CCCC. LI. Jahr/da wardt Peter von Schamberg der Bischoff von Augspurg / Cardinal zu Rom/vnd ehe Er hinein ritt/ da lud Er ein Rath zu Augspurg/ vnd empfahl jhn sein Priesterschafft/ da baten sie ihn auch/daß Er die Statt versprech gegen dem Papst/ ob sie verklagt wurden/daß verhieß Er ihnen zu thun/ aber Er hielts nit/ wann da Er wider kahm/ da hett Erdie Statt selbs verklagt vor dem Bapst/vnd erlangt vber die von Ausgpurg Commissari / den den Bischoff von Passaw vnd andere Herrn/ vnd fordert vil gerechtigkeit/ die Er in der Statt sole haben/ ERfordert Pflaster zoll/vnnd ander zöll/deß Weins vnnd Korns/ rmbgelt solt man mit seinem wtllen auffsetzen/alle stewr Armer vnd Reicher wer halb sein. Er wolt geläyt geben mit einem Rath/vnd d' stuck waren sechtzig/die Er fordert/vnd gab die in schrifft einem Rath / vnnd ein grosser Rath las den Brieff/vnd gefiel jhn nit wohl/ vnd wolten keins nit thun/sie wolten ehe mit ihm kriegen/vnd ehe vmb Leib vnd Gut kommen/ deß schwuren zusammen ein grosser Rath/Reich vnd Arm/ da legten sich die Herrn darein / vnd ward verricht vmb all sach.

Anno M. CCCC. LI. Jahr/ am Sontag nach Ostern/hetten die Herrn vnd Stätt ein tag zu München/ vnnd waren da deß Königs Räht/ vnd mecht nit verricht werden/ vnd ward ein anderer tag gelegt gehn Bamberg. Damach schickten die Stätt ein Zeug gehn Dinckelspühl auff den Marggraffen/da was der Stätt Zeüg nit eins mit einander/ da ritten die von Vlm / vnd andere Stätt wider heim.

Anno M. CCCC. LI. Jahr/am tag Tiburtii/ zugen die von Dinckelspühel auß / vnnd brandten den Marggraffen bey Ohnspach/ da kahm der Marggraff an der Stätt zeug/die wurden ein theil fliehen/ vnd da wurden gefangen deren von Angspurg sibentzig Mann vnd Pferdt/ wann sie hatten darbey zweyhundert vnd fünfftzig/denen von Nühruberg vier vnd fünfftzig/ denen von Mördtlingen fünffzehen / denen von Memmingen vnd Vlm siben vnd zwentzig/vnd der gefangen waren zwey hundert/vnd wurden gehen Ohnspach geführt/vnd ward jhn tag geben / vnd Leonhard Langenmantel von Radaw was deren von Augspurg Hauptmann.

Anno M. CCCC. L. Jahr/da fieng der von Würtemberg dene von Eßlingen ein hundert vnd dreißig Frawen/ vnd siben Jungfrawen/ vnd führeten sie gen Stuttgarten/ vnd hatt sie etwan lang gefangen/ Er zoch auch für Eßlingen/ vnd trib die Gayssen in die Weingärten/ vnnd hacketjhnen die Baüme ab/vnd machet denenvon Hailbrun das Graß ab.

Anno M. CCCC. LI. Jahr/dataget man zu Bamberg/dieweil theten die von Bamberg dem Marggraffen grossen sch aden / vnd lagen mitgewalt in seinem Landt/vnd da ward Frid gemachet/vnnd gieng der Frid ein an Sant Vlrichs tag/vnd was schadt genschadt/vnd jederman das sein wider/wann der Margraff hett denen von Nührnberg abgewunnen fünff Schlaß/ da musten sie vmb Rechten vor dem Rönig/vnd wer/ daß die Nührnberger das Recht verluhren/so solten sie jhm geben dreißig tausent Gulden darfür. In diesem Krieg hat man zu Augspurg gebotten / den Burgern Pferdt / welcher zwentzig Gulden stewrt/ der hielt ein Pfert/ vnd die Reichesten zwey / man hett vier hundert Pferdt zu Augspurg / man hett auch den leutten gebotten/ Korn vnd Schmaltz/ vnnd Wein/ vnd andere Speiß zu kauffen.

Anno M. CCCC. LI. Jahr/ da erhub sich ein Krieg zwischen zweyen rechten Bridern/der Hertzogem vo Sachssen/vmb Sant Vlrichs tag/die von ERdfurtt hulffen dem alten Herrn von sachssen / vnnd die Marggraffen / vnd andere Herrn hulffen dem jungen/vnd theren grossen schaden mit brennen/vnd an Sant Gerrutem tag ward der Krieg verricht.

Anno M. CCCC. LII. Jahr/ an Sant Martins Abendt / gewann der Pfaltzgraff am Rhein/Lützelstein/ein guts Schloß vnd Statt/ vnd hulffen jhm gemaine Reichsstätte/ vnnd die Schweitzer/ vnnd lag zwentzig wochen darvor / vnnd ligt jenhalb Straßburg / vnnd was der: Grassen von Lützelstem.

Anno M. CCCC. LII. Jahr/ am Afftermontag vor Mariae Magdalenae/ verbrandten gemaine Stätt ein. Schloß/ hieß Ramstein/ ligt bey Rohtweil / was Hansen von Rechbergs / vnd damach am Freytag nach Nacolai, gewonnen die Reichstätt ein Schloßbey Lindaw/haist Ruckburg / was auch Hansen von Rechbergs. Im selben Jahr/ vmb Bartholomaei, zugen die von Vngern/ Boheim/Mähren / vnd die von Wienfür die Newen statt in Oestereich/dariunen was Kanser Friderich / vnd die Kayserin / vnd ihr junger Sohn König Laßle / den wolten sie haben/ vnd forderten ihn/vnd theten drey schüß hinein mit einer grossen Büchßen/damußt der Kayser dem Volck ihren Herm König Laßle geben/da fuhren sie gen Wien/da hatt ihn Kayser Friderich zehen Jar erzogen.

Anno M. CCCC. LVII. Jahr/ an Sant Gallen tag/ zoch Hertzog Ludwig von Bayern fur Werdt/ mit zweintzig tausendt Mann/ vnd viertausendt wägen/ da vbergaben sie jhms/ vnd liesen jhn einreutten/ vnd er thet niemandt nichts/ da was ein Marschalck Hauptman/ denließ man bey der nacht zu dem Thor aüß/ vnd also schwur man ihm/ vnd machet alle seine wappen an alle Thor der Statt/ vnd machet ein Maürlin an der Statt an dem einen ort/ vnd die von Werdt hetten denem von Augspurg jhre brieff zubehalten gegeben/da schicket der Hertzog mit der von Werdt bottsch afft vmb die brieff/da gab man ihms von stundt an/ das bestund also bis man zehlet ein tausendt/vierhundert/neun vnd fünfftzig Jahr/da schuff Kayser Friderich ein tag gehn Nührnberg/ vnd also must Hertzog Ludwig Werdt widerumb zu dem Reich geben/oder Marggraff Albrecht wolt jhn kriegen von des Kaysers wegen/ der lag zufeld mit vier vnd zweintzig tausendt Mannen bey einander/ vnd also nahm der Bischoff von Aystettt Werdt ein/ an deß Kaysers statt/ vnd hette sie innen biß Sant Michels tag/ da nam sie ein Marschalck Pappenheim/ an statt des Kaysers.

Anno M. CCCC. LXI. Jahr da was Kayser Friderich wider Hertzog Ludwig/ von vngehorsahme wegen/ vnd manet alle Stätt gahr hoch/ das sie solten Kriegen Hertzog Ludwig/ vnd jhm helffen jhn gehorsam zu machen. Der Kayser hett geordnet zu Hauptmann an seiner Statt/Marggraff Albrecht/ Etlich fürsten halffen dem Kayser/ etlich Hertzog Ludwig/ erlich sassen still. Item Augspurg/ Vlm/ vnd andere Stätte/ wahren nicht gern wider Hertzog Ludwig/ doch wolten sie grösersfürkommen/vnd wolten Kriegen/aber die von Nührnberg sassens till/ vnd wolten nit Kriegen.

Anno M. CCCC. LXII. Iahr/ kamen die von Augspurg zu trieg mit andern Stätten/ und sagten Hertzog Ludwigoffentlich ab/ und allen seinen helffern/ und also sieng der Krieg an/ da kamen die von Bayern am Sontag zu nacht / vor Sant Mattheis tag/ und verbrandten die Blaichen/ und ein SEgmühlen darbey/vor der Statt. Und darnach am Montag zugen die von Augspurg anß mit funff und sibentzig. wägen/ und anderthalbhundert pferdten/ und fünffhundert Mannen/ Fußvolck / und waren alles leutt auß den Zünfften/ und zugen für Monhaim ein Stättlein an Sant Mattheis tag/ da wahren vor im feldt/ Marggraff Albrecht/ und der von Württemberg/ mitt. fünffzehen tausent. Mannen/ also gab man ihnen Monheim auff/ das brandten sie gantz und gar ab/ und wurssen die maur wol halb umd/ darnach zoch der Marggraff mit dem zeug für Graispach/ das wardt ihm eingeandtworttet mit thäding/ für sein offen schloß/ und zugen darnach für Gundlsingen/ da lagen sie.

drey wochen/vnd mochtens mit gewinnen/ also zugen sie wider heim/vnd am Dornstag darnach verbraudten die von Augspurg zwey Dörsser in Bayern/ da vor verbrandten die von Bayern Lechhausengantz ab. Darnach bestalten die von Augspurg Söldtner / vnd Graff Oßwaldt von Thierstein/ was jhr Hauptmann Darmach satzt ein Roht auff alle ding/ gros vmbgelt/ vnd grosse stewr/ auch wolt man den gemainen Söldmern fünff guldin abbrechen/ vnd nur fünff vnd viertzig guldin geben/ also kamen etlich aus der Statt/ vnd wurden hernach jhr gros feindt.

Anno M. CCCC. LXII. Jahr/ an vnser Frawen tag Haimsuchung/ da kam Hertzog Lutwig selbst mit zehen tausendt Mannen/ da kaufften die von Augspurg sribt vmb Hertzog Ludwig/ vmb zwey tausendt guldin.

Anno M. CCCC. LXII. Jahr/ gewahn/Gertzog Ludwig Haydenheim wider/ vnd zoch für Giengen/ vnd lag biß Sant Felitzen tag darror/ da zoch Marggraff Albrecht mit acht tansendt Mannen für das Schloß Helenstein od' Heydenheim/da zoch Hertzog Ludwig mit zweintzig tausendt mannen/ da wich der Marggraff auff den Berg dey Giengen/ da hetten die von Augspurg den Graffen von Thierstein/ vnd Hilpoldt von Knöringen zu Hauptmann vnd schingen aufs den Bergben Giengenjhr wagenburg/da zoch Hertzog Ludwig auff sie/ vnd zerbrach die Wagenburg/ vnd nahmen was sie funden/ vnd wurden gefangen bey zweyhundert Mann/darunder was Hilpoldt von Knöringen/ vnd ein Woldenfelser/ vnd das ander Volck floch der Statt zu/ vber den Berg ab/ vnd filelen vil ab der Bruck/ vnd ertrancken im graben/ vnd fielen zu todt ob achtzig Mann / vnd dje Böhemen fielen nur auff das gut/vnd die von Bayren nahmen alles/ was die Stätt da hetten. der Marggraff floch zeit/ vnd rann durch die Statt auff ein schloß selb fünfft/ hiest Albegk/da schicket er gehn Vlm/ die führten jhn mit gewalt gehn Vlm/vnd Hertzog Ludwig verlohr bey fünffhundert Mannen/ die führt man gehn Laugingen/das geschach am Montag/vor Mariae Magdalenae zu Mittag.

Anno M. CCCC. LXII. Iahr/ nach Petri und Pauli/ da zogen drey Fürsten dem Marggrassen zu hülff wider Hertzog Ludwig/ da leger sie der Pfaltzgraff an dem Rhem ernider/der halff Hertzog Ludwig/ und was Marggraff von Baden/ und sein Bruder der Bischoff von Mentz/und Graff Ulrich von Württemberg/ und wurden alle drey gefangen/ wann sie einander grossen schaden herten gethon/ mit vil Graffen Freyen/ Rittern und Knechten/ und geschach vier meil von Haydelberg/ und also kamen auff bayder thailen umb vierhundert Pferdt/ und wahrem der mehrerthail gut Grapen/ Ritter und Edelleutt/ und wahren

gefangen/ bis man zehlet Ein tausendt/ vierhundert/drey vnd sechtzig Jahr/ zu Sant Georgen tag/vnd wurden beschetzt/ der Marggraff von Baden vmb zehen tausendt guldin/der von Bürtremberg vmb sechtzig tausendt guldin/ vnd viertzig tausendt guldm was er vor den Jungen von Württem berg schuldig/ die musten absein: vnd der Bischoff vnd die Herren musten geben vier tausendt guldin für die schatzung/auch musten sie dem Pfaltzgrafse auß dem Bann/ vnd auß der acht helffen/ oder jhm drey tausendt guldin geben/wann der Bapst hett jhn in Bann gethon von deß Brschoffs wegen/ vnd der Kayser in die acht/ also wurden sie ledig.

Anno M. CCCC. LXII. Jahr/ am Sontag nach Jacobi/ da zoch Hertzog Ludwig selb mit einem grosen zeug/ vnd schlug sein wagenburg bey Pfersen/ vnd lag da zwen tag/ vnd verbrandt Pfersen/ Göggingen/ Inningen/ vnd das Schloß Rodaw/ da wahren vier vnd dreissig gesellen auff/ die enthielten das anderhalben tag/ vnd zu lerst musten sie es auffgeben/ vnd wurden gefangen/ vnd verbrandten das Schloß/ vnd Wellenburg/ vnd namen alles Viech/ das sie funden. Da kaufften die Chroherin vnd die Bawren an der Stras fridt vmb fünff tausendt guldin/ vnd des Radawers Weib schanck dem Hertzog ein Krentzlin/ was fast köstlich / damit behielt sie jhr Schloß Hamhoffen/das es nit verbrennt wardt. darnach schlug er sich nider mit einer Wagenburg/ zwischen Mertingen/ vnd bleib da biß an Donnerstag vor Sant Affren tag/ vnd verderbet in derselben gegendt vmb was er fandt. Item dieweil der Hertzog vor der Statt lag / da samleten sich dje Stätt/ vnd zugen für Rham/biß gehn Newburg/ vnd verbrandren vil dörffer/ vnd nahmen bey tausendt haupt viechs/ vnd fiengen vil Bawren.

Anno M. CCCC. LXIII. Iahr/ da wardt die Statt Mentz heimlich vor tags erstigen von Hertzog Ludwigen/ genandt der schwartz Hertzog/ und wardt verrahren von einem/der ihr Wächter gewesen was/ und vil Burger wurdem erschlagen und außgetriben. Der von Eysenburg was Bischoff zu Mentz/ den satzt der Bapst ab und liehe es Herz Adolff von Nassaw/ da wolt man ihn nit zu einem Bischoff haben/ und der von Eysenburg wolt nit weichen von dem Bistumb. In dem kamen des Schwartzen Hertzogen Volck bey Tausendt under Hew und Stroschober gefahren/ verborgenlich/ und zünten die Haüser auff dem Platz an/ und die Gemainmust ihn schwöhren/ was man sie hieß/ das solten sie thun/da gebot man ihn das sie von stundt an auß der Statt gehen/ welcher das nit thet/ der ward erstochen/ und dorfft keiner vor heim gehen/ und mnsten sich stellen gehn Franchfurtt. und sie fielen uber die Priester und Iuden/ und ward. die statt mitt frembdem Volck besetzt/ und der Bischoff von Eysenburg kam darvon/ und der Graff von

Katzenelenbogen wardt gefangen/ vnd der von Nassauw nam die Statt ein.

Anno eodem, Item nach diser geschicht/ ward ein anschlag gemachet vber Franck furtt/ vnd wurden auch zwey Thor geöffnet/ da wurden sie gewarnet von einem Edelmann/ vnd wardt vnderstanden.

Anno M. CCCC. LXVII Jahr da kamen die Graffen von Eberstain für das Wildtbadt/ vnd wolten den Herrn von Württemberg gefangen haben/ da wardt der Schlegelkrleg.

Anno M. CCCC. LXIII. Jahr/da wolt der Hertzog von Lothringen Metz eingenommen haben / vnd kamen viel Graffen in die Statt/ die wurden alle erstochen/ vnd die gefangne gehenckt/ deren wahren beyhundert vnd funsstzig. Desselben Jahrs kam Kayser Friderich mit seinem sohn Marimilian gehn Augspurg/der was vierzehen Jahr alt/da schanckten die Augspurger dem Kayser ein scheyrn/ vnd gestundt ein hundert/ funff vnd dreysig guldin/ vnd ein tausendt guldin darinnen/ vnd dem Sohn ein Scheyrn vmb hundert guldin/ vnd grosse Herischasst kam nach dem Kayser/ vnd er wolt weder stechen noch rennen laffen/ vnd das Volck schwurdem Kayser. Item am Psinstag schlug das Wetter in die Röntisch Cantzley/ in jhr truchen/ da die brieff innen lagen/ vnd verbrandt vil Sigel daran. Vnd die von Straßburg wolten dem Kayser nit schwören/vnd andere Stätt vil/ vnd er ritt hinweg von Auspurg.

Anno M. CCCC. LXXXV. Jahr/ zoch Hertzog Georg für Nördtlingen.

Anno M. CCCC. LXXXVI. Jahr/ wardt Hertzog Marimilian zum König erwöhlet. Deßelbigen Jahrs nam Hertzog Albrecht Regenspnrg ein.

Anno M CCCC. XCII. Jahr / da zoch der Schwebische Bundt auff das Lechfeldt/ wider Hertzog Albrechten/ vnd must Regenspurg wider abtretten.

Anno M. D: XII. Jahr/ zoch der Bundt für Hohenkräen/ vnd wardt am dritten tag gewunnen.

Anno M. D. XIX. Jahr/hat Hertzog Vlrich von Württemberg/ die Reichstatt Reüttlingen belägert/ vnd nach etlichen tagen/ sie erobert/ dadurch der Hochherühmbt Schwebische Bundt geursacht/ sich gesamler/ vnd das gantze Landt zu Württemberg gewunnen vnd eingenommen/ vber solches Heer wardt Hertzog Wilhalm vo Bayern/ Oberster Hauptmann erwöhler/ vnd wiewohl desselben Jahrs im September/ bemeldter Hertzog von Würtemberg/ sich wider in das Landt verfüget/ doch von dem Hochlöblichen Schwedischen Bundt widerumber außgetriben worden.

Anno M. D. XXIII. Iahr / ist der Hochlöbliche Bundt von

Schwaben/ in das Franckenlandt/ mitt Heers krafft gezogen/ vnnd daselbsten vi el Vester/ vnd wolgebawner Schlösser zerstöhret/ vnnd verbrennt.

Anno M. D. XXV. Jahr/ ist baldt nach dem Newen Jahr/ ein grosse vnd ohnerhörte empörung vnd Auffruhr//vnder den Bawren im Algöw/ Schwaben/ Württemberg/ Francken/ Sachsen/ Thüringen/ vnd vil andern orren entstandten/ wider jhre Herischafften/ Oberkaitten/ Galistliche vnd Weltliche/dadurch sie ein grosse merckliche zahl Löblicher Clöster/ Vester Schlösser/ vnd ander ohnzahlbarlichen gütter/ ellendiglich ohne alles erbarmen/ Zerrissen/ zerschlagen vnd verbrennt haben. Aber durch hülffe Gottes des Almächtigen/seind sie von dem Löblichen Schwäbischen Bundt nidergelegt/ vnd mehr dan hundert tausent/ an allen orten erschlagen worden. Ist aber Obrister Feldthauptmann des Bundts gewesen/ der Wohlgebohrn Heri Georg Trüchsäß von Waldtpurg/ der weder seines Leib noch Lebens verschonet/ in aigner Persohn die Bawren ritterlich allenthalben angegriffen/ vnnd wider sie gesiget hat.

CAP. VI. De Ordine Equestri Libero, Imperioque immediate subiecto, Discursus.

DE iure Nobilium Liberorum, (Von der freyen adelichen Reichs Ritter schafft/ ut vulgo loqui solemus) disserere nonnulla, in eorumque originem cum primis atque immunitates inquirere, animus fert. Sed veniam a te, humanissime Lector, exposco; si in re ambiguâ, maxumeque obscurâ, vel a sensu aliorum aliena, vel etiam attulero incerta: aut quoque, si quae meum superant captum, reliquero indecisa.

NObilitas, originem quam habeat in Germaniâ nostrâ (nec enim gentium aliarum instituta nunc indagare lubet) vix sine cognitione prisci Gallicani moris, cognosci posse puto. (Nam et de Gallis ac Germanis Strabo lib. 4. prodit: naturae et Vitae institutis, gentes has invicem similes esse, atque cognatas; confinem habitantes regionem, Rheno divisam, ac plera que inter se similia habere.) De Gallis autem Iul. Caesar, de bello Gallico libr. 6. ita scribit: Homines eos qui

aliquo in numero sunt atquelionore, in duo genera diviserunt. Plebs apud illos pene servorum habetur loco, et nulli consilio adhibetur. Plerique cum aut aere alieno, aut magnitudine tributorum, aut iniuriâ potentiorum premuntur, sese in servitutem Nobilibus dicant; in hos eadem omnia sunt iura quae Dominis in servos. Sed de his duobus generibus, alterum est Druidum (inde Trothin vel Truthin, aut Dritben, priscis Francis idem quod Dominus; nec in minorireligione et veneratione, ac Hebraeis suum Tetragrammaton, fuit: ut alicubi adnotavit Germanicarum antiquitatum callentissimus Freherus, et vid. Waserum, in not. ad Gesneri Mithridat. fol. 38.) alterum Equitum. Illi rebus Divinis intersunt, Sacrificia publica ac privata procurant, Religionesque interpretantur. Alterum genus Equitum est: ii cum exigit usus, atque aliquod bellum incidit, omnes in eo versantur; atque illorum, ut quisque est genere, copiis amplissimus, ita plurimos circum se Ambactos, clientesquehabet; hanc unam gratiam, potentiamque noverunt. Et sane adhûc inpriscis Francicis libris: Ambachtman, pro ministro seu servo mercenario usurpatur: Lindenbrogii Glossar. verb. Ambascia. Iohan. Maertin. Lydius; in Glossis Latino-Barbar. Nic. de Clemang. operib adiectis, verb. Ambachtus. Textor in der Nassawischem Chronickh/fol. 16. col. 2. Sicque Beatus Henricus Suso, vel. Seuße/ in epistol. ad virgin. sacr. von Gott reden/ soll zu aller zeit ewer Ambacht (Ampt/ officium,) sein et Ambacht; servum esse, etiam Bonaventura Vulcanius, tract. de lingu. Getar. fol. 65. docet. adde me, tract de natur. populor. fol. 88. Et hinc est Ambascia opera, et Belgis etiam nunc Ampacht: quod Itali et franco-Galli, L'ambassade; ambastiata, stricte pro officio Legati sumunt; ut innui, Polit. libr. 2. cap. 8. n. 2. Sed vero idem Caesar, lib. 3 Bell Gallici, Devotorum mentionem facit, eosque Soldurios adpellari scribit (haut dubie vom Sold/ quasi Söldner; ex quo et hodie stipendiarii milites, a Franco- Gallis Souldarts indigitantur. adde Lydii Gloss in verb Solidatus. Waserum, ad Gesneri Mitbrid. fol 37.) Eorumque hanc esse conditionem dicit, ut omnibus in vitâ commodis, unâ cum his fruantur, quorum se amicitiae dediderunt. Hique iidem esse videntur; quos Tacitus, in lib. de Germaniâ Comites vocat, Principibusque adiungit: et ex quibus perperam forsan nonnulli, Comitum seu Graphionum nostratium originem emendicant; ut probare conatus sum, in dissert de Comitib Imperii Germanico-Romant Apud eosdem porro Gallos, non ex plebe, nec ex ingenuis quidem; sed ex primâ Nobilitate fuisse eos, qui ad arcana sapientiae, futuraque Sacerdotia admittebantur; ostendit quoque Pompon. Mela. libr. 3, cap. 11. Docentmulta, inquit, nobilissimos gentis,

clam, et diu, vicenis annis, etc. vid Cluver Germ. antiq. lib. 1 cap. 24. fol. 204. Utriusque huius moris, vestigia apud nostrates sat conspicua, remansisse puto. Ac pariter ut in Gallis olim Equites soli, ita et ante aliquot saecula, in Germaniâ nemo fere nisi Nobiles, eorumque ministri militabant: omnis exercitus Equitatu solo constabat; indeque Nobilium ordo, fere non aliter adhûc, als die Ritterschafft/indigitatur. Iosias Nolden, tractat. de stat. Nobil. cap 2 num. 68. etc. Itidem, quemadmodum sacris ordinibus addicti, apud Gallos quondam tantummodo Nobiles erant: sic et Episcopatus prope omnes, ac monasteria complura, non nisi Nobilibus et generosis destinata inveniuntur.

[Note: Cluverius, Germania antiq. lib. 1. c. 15. Isaac Pontanus Orig. Francicar. l. 6. c. 15. Lindenbrog. in Glossar. verb. Ada lingus.] 2. Sed ad ipsam Germaniam nostram, propius accedamus. Inibi quid suo tempore fuerit in usu, quam distinctissime Tacitus tradit, cum ait: Liberti non multum supra servos sunt; raro aliquod momentum in domo, numquam in civitate: exceptis duntaxat iis gentibus, quae regnantur; ibi enim et supra ingenuos, et super nobiles adscendunt. Tacito consentiens fere est, inferioris quamvis aevi scriptor, Adamus Bremensis, de Saxonibus ita dicens: Quatuor differentiis gens illa consistit; Nobilium scilicet, et Liberorum, et Libertorum, atque Servorum. At vero, id non modo de unâ et Saxonum natione est intelligendum; sed de universa Germanorum gente: cuncta etenim quae Tacitus universis tribuit Germanis; Adamus, et iisdem pene verbis, unis Saxonibus adscribit. Sed parilia fere de Saxonibus, et Hucbaldus Abbas Elnonensis tradit, in vitâ B. Lebvini: Erat gens Saxonum, ait, sicut nunc usque consistit, ordine tripartito divisa; sunt enim ibi, qui illorum linguâ Edlingi, sunt qui Frilingi, sunt qui Lassi vocantur. Quod Latinâ linguâ, Nobiles, Ingenuos, atque serviles sonat. Eadem planeque gemina habet Nithardus, Hist. Francor. lib. 4. Equidem hi duo, male treis tantum ordines facere videri possent; cum servorum ordinem omittant: sed nempe id fit, quia Liberti non multum supra servos erant; ut Tacitus attestatur. Fuisse autem alias eorum statum a servis distinctum, praeter Taciti Adamique fidem, Leges quoque priscae Baiuvariorum attestantur: in quibus legimus; Manumissa, quam Frilazin vocant. Et alia similia Lindenbrogius habet, in Glossar. verb. Frilazin. vid. omnino Reinerum Reineccium, ad Anonymum Poetam de gestis Caroli Magni. libr. 4. fol. 59. b. et seq. Adamus quoque Bremensis, superioribus haec continuo subnectit: Et id Legibus firmatum est, ut nulla pars in copulandis coniugiis, propriae sortis terminos transferat; sed nobilis nobilem ducat uxorem, et liber liberam, libertus coniungatur libertae, et servus ancillae. Si vero quisquam horum sibi non congruentem, et genere praestantiorem

duxerit uxorem; cum vitae suae damno componat. Et quia hanc suam nativitatem, a sanguine plebeio illibatam conservant, Nobiles, alibi Gentiles indigitantur, Anglice, Gentlemen, Gallice, Gentilhomme, Italice, Gentil huomo, a gente, seu familiâ (non enim ab ingenuis deduci potest. Iosias Nolden, tract. de stat. nobil. cap. 1. num. 43. etc.) quo sensu et nos dicimus, ein Geschlächter/Hispani usurpant pro nobili Hiiodalgo, aut Hidalgo: quasi filius alicuius, non eius, qui pro nullo habetur. vid. l'examen delosingenios. et Petro Mexia; libr. ultimo devaria lecion, cap. 3. Pariter ut Latini Patricium nominant, qui Patres cierepotest.

3. Ceterum Nobiles, et uti nunc sermone patrio adpellamus die Edelleut/oder die Edlen/ et ipsa Nobilitas, der Adel; varie olim, pro dialectorum varietate adpellabantur: Thi Adalinge, Athalinge, Aethelinge, Eddelinge, Edilinge. Edlinge, etc. Et falli censeo Paulum Diaconum, rerum Longobard. lib. 1. cap. 21 ubi Longobardorum octo Regibus enumeratis, haec addit: Hi omnes Adalingi fuerunt. Sic enim apud eos, nobilis quaedam prosapia vocabatur. Quippe non quaedam tantum apud Longobardos, sed quaevis familia nobilitate praefulgens, et etiam apud omneis Germaniae gentes, eo nomine indigitabatur. Et inde, Adelscalck, servi Principis, vulgatissime Nobiles omnes dicebantur: Edelknecht. Lindenbrogius verb. Adelscalk. Aliquando etiam Knape/Wapener/ etc. Nolden, cap. 6. num. 70. etc. Armigeri sane, seu Nobiles scutati, Gallis Escuyers, nobis Edelknecht. vel a clypeis gentilitiis, quae in Nobilitatis insignia gestant, vel quia Principibus, et maioribus nobilibus ab armis erant, nomen traxerunt. Hodie vero apud Anglos et Gallos, quicumque in aliquo Rei publicae loco consistunt, vel Principi honestiori conditione famulantur, hoc titulo quasi suo iure utuntur, Cambdenus, in Britan. tit. ordines. Angliae, Nicod. in Dictionar. Gallic. verb. Escuyer. Ac porro, si cui minus recte, plausibiliter certe Reiner. Reineccius, in tractatu von des Adels anfänglichem herkommen/fol. mihi 144. et seqq. Nobiles Germanos separat in Freyen und Edelknecht/ acutrosque sequentibus [Note: Addaentur quae Ego trado, in dissert. de Comitib. et Baronib. num. 18.] verbis describit: Freyen hat man die genant/welche die Güter so entweder ihnen selber/oder ihren Eltern/ zu zeitlichem Lehen von den Obern Herrn auffgetragem warem/nun eigem/frey vnd erblich einbekommen. Vnd also der Verpflichtung täglicher Dienste/vber ander Edle Dienstleut/etwas entlassen/vnd gefreyet waren. Edelknechte seind die andern/nidrigen vom Adel gewesen: Vnd haben dahero diesen Namen bekommen/daß sie den Herren in Kriegen/vnd andern Händlen/mit Dienst verpflicht gewesen. add Reineccium, supr. dict. loc. fol. 60. et Iosiam Nolden, de

statt. nobil. cap. 1. num. 57. etc. Denominatio vero Junckhern; primum [Note: Iohann. Stumpff/lib. 4. Hist Helvet. c. 19. fol. 290. b] Ducum Principum, Comitumque filiis, natu minoribus tribuebatur. Sicque ex Epietaphio quodam vetusto, Reineccius, dict. loco refert: Der Edle/Wolgeborne Junckher Junckherz Bernhard/Edler Herz zu der Lippe/etc. vid. Iosiam Nolden, dict. tract. cap. 1. num. 25. Idque nomen (quemadmodum virtute degenerante, titulorum plerumque arrogantia crescit) Nobiles demum sibi adtribuerunt: et tamen ab eodem, nonnullis iam in locis incipiunt abhorrere. Dicti autem fuêre Frilingi, seu liberi; qui Nobilibus non fuêre subiecti; sed iure suo, ut nunc Oppidani, vivebant. Acconstat, Vicos Germanis priscis, Burg fuisse dictos, Mart Lydius, in Gloss. verb. Burgus. add. Paul. Orosium, lib. 7. cap. 32 unde et hodie adhuc, Franco-Gallice Bourgades indigitantur: et exeo eosdem Frilingos, Burgariorum (Burger) adpellationem accepisse, nemini dubium esse potest. vid. in Codice Theodosiano titul. de Burgariis. Et ita quod ex Caesare, supra num. 1. de Gallis relatum fuit; Plebem servorum haberi loco: id non omnino pertinet ad Germaniam nostram; inibi namque Frilingi, semper honore longe meliori fuerunt adfecti. Quod vel unico Taciti testimonio probari potest; qui in libell, d. Germ Principibus (Iura per pagos, vicosque reddentibus) non solum Comites ex plebe adiungit; sed et [Note: De Nobilitate Germanicâ, vid. Io. Stumpffium lib. 4. c. 19. Sebast Munster. libr. 3. Cosmographia cap. 21. et 28. Christoff Lehman lib. 2. c. 19. Bernh. Hertzog, ??? der Elsassischen Chronick lib. 6. c. 1. de Nobilitate Batavica, consule Hadrianum Iuni um in Batavia; cap. 19.] iisdem consilium simul tribuit et auctoritatem: ac id etiam ratio Democratiae, quam Germani olim amabant, requirebat; et vicissim Oligarchia, cui tum Galli erant addicti, respuebat.

4. At vero quod Heigius, lib. 1. quaest. 2. num. 61. et seq. tradidit: Nobiles nunc adpellari, quorum maiores ingenuam, illibatamque servarunt nativitatem, et servitutem non servierunt: id non ita accipere possum, acsi Liberi, sive Frilingi omnes, Nobiles fuerint indigitati. Plurimos namque olim officium nobilitavit; et nempe ex Ministerialibus Ducum, Comitum, aliorumque Magnatum, Nobi les facti fuerunt, numero perquam multi: qui gentilitiam postea Nobilitatem, ad posteros propagaverunt. Hincque nomina multorum officiorum, adhûc usurpant familiae nonnullae: ut puta Trucksäß/ Schenck/Mayer/Marschalck/Keller/etc. Et fuit sane Domesticus dignitas quaedam, sub primâ et secundâ familiâ Galliae Regum: quod plane docet Hieronymus Bignonius, in notis ad veteres sormulas, fol. mibi 586. Infinita itidem est eorum multitudo, imo omnes prope Nobiles nostrates, a Castellis denominantur: ita ut credi possit, maiores eorum antiquissimo tempore, vel Romanorum vel Francorum milites praesidiarios exstitisse; qui Castris Burgisque suis, vel loco vel arte munitis habitârunt, et provincias bello acquisitas, aut gubernârunt,

aut contra hostes et veteres colonos defenderunt. argum. L. 2. §. 4. C. de offic. Praefecti Praetor. Africae. Et pertinet tandem hûc, quod in Capitulari Caroli M. lib. 3. cap. 73. mentio fit Vassorum Dominicorum, in Palatio servientium. Quodque in capitulis Synodi Dingulovensis in Bavariâ, sancitur: Nobilis tamdiu Equestris ordinis censeatur, quandiu beneficia et praedia, Principis Regnique possidet; quamdiu Principi suo fidem servârit, et utilis Rei publicae fuerit, etc. Regulariter vero nemo nascitur Eques: sed creatur vel ab ipso Rege, vel Regis exercitu Praefecto, idque aut ob bellicam virtutem, aut prudentiam. Flexis enim genibus, educto gladio leviter in humero percutitur, Princepsque his verbis Gallice affatur: Sois chevalier an nom de Dieu. Quae forma Equitis creandi in Anglia, Saxo nicotempore, his verbis, [Note: Christoph Lehman. lib. 2. c. 14.] quitum vixit, ostendit Ignulphus: Qui militiae legitimae consecrandus esset, vespere praecedente, aut Episcopum, Abbatem, Monachum, vel Sacerdotem contritus de peccatis confessionem faceret, et absolutus, orationibus deditus in Ecclesiâ pernoctaret, in crastinum rem sacram auditurus, gladium super altare offerret, et post Evangelium, Sacerdos benedictum gladium militis collo cum benedictione imponeret; et communicatus Sacris Christi Mysteriis denuo legitimus miles permaneret, Nec omnino sub Normannis inibi exolevit: scribit enim in polycratico Iohannes Sarisberiensis, inolevit consuetudo sollennis, ut eâ ipsâ die quâ quisque militari cingulo decoratur, Ecclesiam sollenniter adeat, gladioque super altare posito, et oblato, quasi celebri professione factâ, se ipsum obsequio altaris devoveat; et gladii, id est, officii sui iugem Domino spondeat famulatum. Tunc enim ad ornamentum praeter gladium, cingulum et calcaria aurata accesserant, unde Milites et Equites aurati hodie vocantur. Nec dubito, quin hic mos a vetustissimis Germanis descenderit: apud quos, auctore Tacito, primus honor iuventae, scuto frameaque a Principe ornari: ante enim domus pars videbantur, sed iam Rei publicae. Huc refero, [Note: Dn. Cluten. in Syllog. th. 26. sub lit. K.] quod de Equitibus Glossa Iuris Saxonici, lib. 1. artic. 20. inprincip. scribit: Am Ritter soll schweren einen Aydt/daßer den Todt nicht förchten wölle/zubeschirmen Witwen vnd Waysen/vnd da es sich zu beschifrmengebühret. [Note: Caspar Zieg ler in addit. ad practicas conclus. Calvoli. Schrifftsässin et Amptsessin.]

5. Nobiles, si hodiernum Imperii Romano-Germanici statum respiciamus; quidam Imperio directe parent, alii Principibus et ordinibus consimilibus subiciuntur. Et inter hosce secundum varias consuetudines regionum, differentiae quoque variae exsistunt. Sicque in Electoratu, et item in Saxoniae Ducatu, alii oboediunt Principi immediate; quos Cantzley: sive Schrisstsassen vocant: quibus utpote

imperitat vel ipse Princeps, vel Consiliarii eiusdem loco. Alii mediate subiecti exsistunt, et Amptsässen indigitantur: quia Toparchis, Praefectis seu Quaestoribus, quos illi Schösser adpellant, subiciuntur; et coram iis conveniri queunt. Liberi e contra Nobilesii censentur, qui nulli. Statui; sed immediate Imperio sunt subiecti. Die freye vom Adel/die freye Ritterschafft: Welche ohne Mittel der Kayserlichen Majestät/vnd dem Reich vnderworffen. Recessus Imperii Augustan. de Anno 1555. §. Vnd in solchem Friden. Ord. Cameral. part. 2. tit. 5. ibi: Edelmann/ oder andern des Adels/ der oder die dem Reich ohne Mittel vnderworffen/etc. Et hi quamvis a Principibus, aliisque Statibus Imperii habeant Feuda; coram iis tamen, non comparere solent, nisi causarum feudalium ratione: in ceteris, Iudices alios singulares habent; puta vel Imperialia Dicasteria, vel Austragarum. Illi (qui communi fere nomine, landsassen adpellantur) indifferenter omnibus in causis, etiam non feudalibus, coram Domino (vor ihrem Landsfürsten) comparere tenentur. Liberi porro Nobiles, a loco, ubi degunt, in tres Classes distribuuntur; Franconiam, Suevicam, et Rhenanam. Recessus Imperii Aug. de Anno 1500. Was man mitt den Ritterschafften zu Francken/Schwaben/vnd Rheinlanden handlen solle. Recessus item Imperii Spirensis. de Anno, 1542. §. Demnach haben wir auss der Churfürsten/Stände/etc. Equites v. Franconiae, rursus in sex loca communiter dividuntur. 1. Odenwald. 2. Steiger Wald. 3. Gebürg. 4. Altemühl. 5. die Buchen oder Baunach. 6. Die Köhn vnd Währn. Suevi, in quinque quaterniones separantur; in fünff Quartier oder Viertel. 1/Hegöw/Bodensec/vnd Algöw. 2. Ander Denaw. 3. Am Kocher. 4. Am Schwartzwald/oder Necker. 5. Im Kräichgöw. Sed nec omnes iis in locis, nobili lic et genere prognati, Liberi Nobiles (per omnia) freye Reichs vom Adel; sed ii tantummodo tales reputantur; nullum qui Statum pro Domino et Magistratu, agnoscunt, nobiliaque et libera sua praedia habent, eoque nomine Imperatori, Imperioque soli parent. Ivh. Bidenbach, in Nobilib. quaestionib. quaest: Knum. 7. nec alibi, quam in Gemeine der Ritterschafft/ Kasten aliquid contribuere solent. Symphorema Supplicat. 1. tit. 4. fol. 299. Et ita Nobilium privilegia atque immunitates, duplices exsistere: et nempe Reales, atque Personales esse, dicere forsan licet. Reales; castris, pagis et ita rei adnexae, Territorium liberum (das frey Adeliche Gut) subsequuntur, eiusque possessores (ni fallor) quoscumque. Personalia, cum Regalibus si non concurrant, haut ita conspicua esse videntur. Ac sane Nobiles, si sint incolae Civitatum, oppidorum, vel alia non immunia possideant bona, ut plurimum. Iurisdictionem atque onera, quibus non singula???i.

pacto exempti sunt, coguntur pati. arg. traditor a Dn. Bidenbach. quaest. 18. et seq (Quae tamen ad personalia onera non sunt extendenda: naque personaeratione, nihilominus Imperatori sunt immediate subiecti. Reinking. lib. 1. class. 5. cap. 10. num. 26.) Et pariter, nova ipsis Feuda, raro sine onere subiectionis, vel Regalium et meri Imperii reservatione conceduntur. Nec item ius incolatus, nisi sub conditionibus certis, multiplicique libertatis restrictione subnexâ, iis concedi solet. (Aliquando Domos immunes habent, Freye haüser/ in Stätten vnd Fleckem/attamen Iurisdictione carentes) Imo multis in locis, subditi, et Oppida provincialia, hoc se ius habereiactant; ut nec Domini, ipsis invitis, Nobilibus incolatum concedere possint. Sic cum olim in Civitatibus Imperii Nobiles habitare nollent, nec etiam semper in Aulis pateret ipsis locus; effectum hinc esse coniecturâ ducor, ut in Castris, pagisque, numerosa saepe soboles, magnaque multitudo Nobilium inveniretur: hocque forsan originem et occasionem dedit der Ganerbenhäusser. Et tandem, Nobiles liberos immediatosque, in Franconiâ tantummodo, Sueviâ et tractu Rhenano, inveniri posse videtur. Et nescio num nos fallat Bernardus Hertzog/qui lib. 6. cap. 2. et 3. der Elsässischen Chronick/in Alsatia quoque Nobiles immediate Imperium recognoscentes, inveniri prodit. vid Nolden, cap. 17. num. 21. Et liberi quoque, Imperatorique immediate subiecti in tribus illis provinciis Nobiles sunt; licet habeant ab aliis feuda. Nolden. dicta cap. 17. num. 44. etc.

6. Historica hîc, sed non inelegans dubitatio insurgit; Unde et quâ occasione, Suevica atque Franconica, unâ cum Rhenanâ Wederavicâque Nobilitate, hanc suam obtineant Libertatem: seu, cur iis tantummodo in locis, ordo Equestris immediate subsit Imperatori; alibi vero Principes et Dominos territoriorum ita agnoscat, ut loco subditorum, plane pleneque habeatur? Sane iis adstipulari non possum qui censent; omnes olim Nobiles, omnium in Germaniâ locorum, Imperatorem immediate, non Principes, aliosque Magnates, pro Domino, superioreque recognovisse. Ac quoque memoriâ nostrorum patrum, turbulenti quidam novatores, quorum caput Guilhelmus Grumbachius erat, id moliebantur; ut Equestris ordo universus, excusso Principum Imperio, in libertatem vindicaretur, solique subiceretur Imperatori: ut testatur Aug. Thuanus, hist. sui temp. libr. 39. Sed ut hoc caruit successu; ita etiam (Meo quidem iudicio) factum fuisset novissimo exemplo. Quippe nam omnes olim Nobiles, Principibus suis paruisse, verosimile mihi est. Fuerunt etenim, ut iam deduxi supra, num. 4. nil olim nisi homines exingenuis praecipui, Episcoporum, Ducum, etc.

Ministeriales; et ita inferiores vasalli. Et etiam quondam a Rege; Duces, Marchiones, Comites, Capitanei, maioresve Valvasores: a Capitaneis vero similibusve, a Principe investitis, Valvasores minores; ab his minimi, seu Valvasini investiebantur. Quod passim ius Feudale prodit: et praesertim titul. quis dicatur Dux, etc. lib. 2. Feud. ubi Gothofred. Certe Duces, Marchiones, Comites, etc. non servis solum et hominibus libertinae conditionis Burgariisque; sed quoque Nobilibus, suisque Vasallis iugiter imperitârunt. Et sic quoque Sueviae Ducibus, dum isti fuerunt, dum Suevicus Ducatus, unius corporis nomen mereretur, Nobiles pariter (Ducibus illis) fuisse subiectos, plane habeo persuasum. At vero incluto illo Ducatu, Penthei instar, in plurima discerpto membra; Ducatus ipse, una cum ordine Equestri, Imperio accessit, nec ulli alteri postea, ex integro datus fuit (quamvis eiusdem titulum, ad filium suum transtulerit Rodolphus Habspurgensis) ex eoque Suevica Nobilitas, Libertatem, et immediatam illam subiectionem acquisivisse videtur. Quam meam coniecturam etiam probat Iosias Nolden, cap. 17. num. 22. etc.

7. Sueviae quidem Ducatum, ab Heinrico IV. Friderico Hohenstauffensi concessum; rursus a Friderico II. Imperatore, Imperio unitum fuisse, sunt qui dicant: ideoque Cunradino, ultimo Sueviae Dynastae, circa Annum 126 2. cum titulum Sueviae Ducis usurpasset, contradictum fuisse aiunt. videatur Dn. Crusius, Annal. Suevic. part. 3. libr. 1. cap. 2. fol. 7. Quo fortassis alludit Richardus Anglus, Rex Romanorum, in diplomate, quo Tigurinos contra Cunradinum defendit, cum (referente eodem Crusio, part. 3. libr. 2. cap. 15. fol. 103.) ita rescribit. Fideli relatione pervenit ad Serenitatis nostrae auditum; Quod Cunradinus, olim Cunradi Regis filius, qui se Ducem Sueviae nominat: eâ non contentus iniuriâ; quod in vanum sibi gloriam alienam usurpat; insuper etiam in Cives nostros Thuricenses, in nostro et Imperiinostri gremio speciali collocatos; nec ad Ducatum eundem, sed ad Imperium (prout stabilivit antiquitas, et modernitas adprobavit) immediate spectantes; tamquam subessent memorato Ducatui, proscriptionis de facto, cum nullo penitus iure posset, sententiam promulgavit, etc. Ait hoc aliis vix verosimile videtur; Fridericum 2 Principem prudentem, patrimonium suum, cum liberis non careret, Imperio reddidisse. Cum praesertim constet, filios ac nepotes eiusdem, illo titulo fuisse usos. Insuper Sueviae Nobiles, Ducibus olim illis paruisse; argumento etiam mihi sunt Iudicia provincialia, vulgo die Landgericht in Schwaben/adpellata; Sueviae quondam Ducum, post ad Imperium translata, ab eoque Austriacis

oppignorata: quae antiquam illam subiectionem, ex parte redolere videntur. Quin et Civitates nonnullae, liberae nunc, Sueviae olim Ducibus parebant; et ita Augustani, libertatem suam a Cunradino habent. Orusius part. 3. lib. 2. cap. 27. fol. III. Sic ergo Equestris Suevicus ordo, Anno 1269. ad Imperium pervenit: quo unâ cum Cunradino, Illustrissimum Sueviae Ducum genus; et potentissimus item Ducatus, sinistro simul unâ corruerunt fato.

[Note: Videatur Andr. Knichen. tr. d. Superiorit. c. 4. n. 243. et seqq.] 8. Fanconiae Nobilitatis libertatem, parili plane adscribo occasioni. Franconia namque olim habuit Duces, quorum similiter ius Imperio adcrevit. Licet quippe Bruschius, intr. de Episcopatibus scribat: iam Anno 749. a Pipino et Carolo Magno, Episcopatui Wurtzeburgensi, sive Herpipolitano (Wurtz enim herba est) Orientalis Franconiae Ducatum fuisse adnexum; et hinc quoties Episcopus Herpipolensis ad aram sacra facit, semper gladium nudum iuxta se positum habere: quo Ostro-Franciae Ducatus, ad plenum ius vitae necisque innuatur. Inde etiam Episcopi Sigillo saeculari incisum esse:

Herbipolis sola, iudicat ense et stola.

Ac consentit Spangenberger in Bonifacio, ubi dicit, constitutos fuisse Episcopis Officiales, Camerarios etc. Comites omnes, cap 50 fol. 103. b. Attamen post Carolum Magnum, Franconiae saeculares fuisse Duces, nemo, nisi qui historias, nescire potest. Nec unquam plenarium Franconici Ducatus ius, sed (ut ad Austriacos Sueviae) nomen et inscriptionem tantummodo Ducis pervenisse, probabile omnino est Quin et Brandenburgici Marchiones, Episcopos Wurtzeburgicos, Duces Franconiae non salutant: et ut hoc ius interpellaretur, Godefridus [Note: Vide omnino die Wert haimische Acta, cap. 1. et cap. 3. fol. 59.] quoque ex Pincernarum de Limburg generosissimâ familiâ, in publicis litteris sese Francorum Ducem scripsit, Monetisque exprimi curavit. Memoriae etiam proditum invenimus, Franconiae Ducatum, Episcopo Herbipolitano, ab Henrico IV. Imperat. ademptum, et Cunrado Hohenstauffensi, sororis suae filio, fuisse commissum. Crusius part. 2. lib. 9 cap 6. fol. 322. et cap. O. fol. 334. Sicque Cunradus Barbarossae frater; Ducem Sueviae, Franconiae, et Palatinum Rheni, semet nominavit. Sic et de Barbarossae filio Guntherus, libro 1. Ligurini

---- Francona rura:
Herbipolinque regis. ---

Licet quidam dicant, ipsos Sueviae Duces, Franconiam Episcopo restituisse. Crusius part. 2. libr. 9. cap. 14. so'. 352. et lib. 11. cap. 6. fol. 454. Tractus tandem Rhenanus, praeter Sueviae Duces; nullos alios certos Dominos, qui conclusum (quod vocant) habuerint territorium,

agnovisse videtur. Et ibi Serenissimorum Palatinorum Electorum dominatus, ex variis contractibus, hereditatibusque succrevit: quod Freherus in Originibus, non uno loco, docet. Vicissim in utraque Bavariâ, Saxoniâ, aliisque in locis, ubi ex familiis priscis successores supersunt; ibi semper et adhûc usque tempus, Nobiles mediate Imperio subiecti fuerunt. Est quidem Hassia ex multis Comitatibus unus Ducatus factus: Reinking. libr. 1. class. 4. cap 17. num. 70. Sed inibi tamen Nobiles Landtsassii sunt: namque Comitatus illi antea hoc iure gaudebant.

9. At vero maxume ut controversum est; an Liberae in Germania Civitates, suam in Civitatem et districtum, Territorii atque Superioritatis a)ci/wma, seu Imperium Regale, asserere sibi possint? ita de Nobilibus Liberis (von der freyen Reichs Ritterschasst) eâdem illâ num potestate fruantur? dubitatio est multo maior. Hanc quidem ego litem nolo facere meam; ac etiamsi vellem, nunc id non possem, destitutus eâ instructione, factique informatione, quam (ut puto) solum Archiva; non autem historiae, aut Interpretes Iuris suggerere possunt. Sed tamen, exercitii caussâ, eâ de re, utramque in partem [Note: Sixtinus, d. Regeal. lib 1. c. 4. n. 92. et seqq. Dn. Rutger. Ruland. d. Com. mission. p. 2. lib. 5. cap. 4. n. 48. et seqq.] quid dici queat, dispicere lubet. Et nempe ii, qui nimiam hanc Nobilium libertatem in dubium vocant, ita argumentantur. Dignitatem quam ex Nobilitate habent, non ut in Principibus, Comitibus, Baronibus, etc. Regalem esse, aiunt: unde eosdem haut Imperii Statibus adnumerari censent. Et nominatim quoque Ioh. Gaeddaeus, in Responso de Baronia Vallendar. num. 370. ita scribit: Nobiles Rhenani, tantum ex eo hâc libertate gaudere gestiunt; quod certa quaedam sunt castra Imperii libera, quibus assignati, quorumque Municipes [Note: Cluten. Syllog. th. 26. lit. K.] sunt facti, seu Ganerben et Burgmanne. Quae castra cum territoriali Iure, Imperatores et Reges Romani, exemerunt; tum et Regali quadam [Note: Nolden, cap. 17. num. 47. etc.] dignitate muniverunt. Atque ita singulorum Nobilium castra, non gaudent proprie territoriali iure; nisi forte ex consequenti. Unde etiam titulata non sunt, et eorum tantum Vogtsherren dicebantur: ut et ex opinione nonnullorum, Imperium merum (den Blutban) non habent, nisi ex feudali Imperatoris concessione, etc. Non iis competere putaturius, suos subditos collectandi; non habent vini accisas, das Vmbgelt: nisi singulari id impetrent decreto. Sic que Anno 1559. Nobiles de Graneck/id vectigalis, ut in pago Lackendorf ipsis exigere liceret, Caesaream sollicitaverunt Maiestatem. Sed id eis primo denegatum; et per Commissarios, animus incolarum hâc de re qui siet exploratus: quo demum cognito, petitis potiti fuerunt. Ex quibus et similibus aliis, multi concludere audent: summam

illam iurisdictionem, quam Superioritatem vulgo vocant, quamque Statibus aliis, et praesertim Principibus competere certum est; Nobilibus, etiam immediatis denegatam, eamque adhuc penes Imperatorem residere. Alii item Principibus vicinis, multa Regalia Iura, in Pagos et Castra Nobilium adscribere non verentur.

10. At vicissim, eo inclinant nonnulli; ut illos regulariter, non minorem quam ceteros Imperii Status, Iurisdictionis potestatisque in liberis suis castris, pagis, aliisque similibus bonis, eminentiam habere putent: ita ut non solum liberi exsistant ab onere territorialis Iurisdictionis Principum, Statuumque aliorum, quorum in ditionibus castra, pagosque suos habent; sed et ipsi Imperatori, inibi non plus competat iuris, quam in territoriis Ordinum reliquorum. Sicque nominatim Iohannes Bidenbachius, in Nobilib. quaestionibus, quaest. 1. num. 11. etc Nobilibus, ut vocant, immediatis, Iurisdictionem itidem territorialem assignat; qualitate et specie cum ea parem, quam habent ceteri Status: adeo ut summum Imperium in Principe, sit Landtsfinstlich/:in Comite Gräfflich/in Civitate Stättisch: in Nobilibus vero immediatis, Adeliche Obrigkeit. Sic et Gailius 2. obserrat. 62. num. 3. notat: oppida et castra Nobilium in Schwaben/Francken vnd am Rhein eodem privilegio fruisci, quo liberae in Imperio Civitates. Et robur capit opinio haecce, auß der freyen Reichs Ritterschafft vnd Adels/dero fünff Theil im Land zu Schwaben/von Kayser Ferdinand/in Anno 15 61. confirmirter Ordnung. Ubi sequentia habentur verba: Das die Freyen Reichs Ritterliche Adels Personen/allem vnd ohn alles Mittel Ihr Majest, vnderworffen/vnd versprüchig: Auch sonst aller Hoher vnd Niderer Reichsständ vnnd Kreysen obligen/Bürden/ Lasts/Beschwerden/Aufflag/Gebiet/Satzung/Ordnung/Abschied/Iurisdiction vnd Dienstbarkeit/keine außgenommen/gäntzlich exempt vnd befreyt. Denselben nichts anders/dann so viel ihrer etlich/von sondern bekandter Lehenstuck/frey willig angenomner Diensten/vnd eins theils conditionirter Gerichtsbarkeit wegen verpflicht/vnnd welche ein solch offenbahre/gewisse vnd wohlverurkundte Maaßhaben/das die/berierren Adelichen Exceptionen/Freyheiten/Herzligkeiten vnd Rechten nichts entziehen mögen/etc. Et item paulo post affirmatur: Omnia haec, Imperatorum Regumque Romanorum privilegiis, saepius confirmata roborataque esse. Et subiungitur item: Wiewol auch von altem herkommen/und mit dero halb au gerichten beyhanden habenden Kayserlichen/Fürstlichen/und sonst viler Reichsständ glaubwürdigen besigelten Brieffen erweißlich/Wann sich die/an den die Schwäbische Ritterschafft benachbart/zu erheischender Zeit umb Handhabung willen des

gemeinen Landfridens zusammen zuthun/Verständnus/Gesellschafft oder Bundnus zu machen für noht vnd gut angesehen/ oder des von der Kays. Majest. Befelch gehabt: daß sie mehrgedachte Ritterschafft/ ehe ihrs fürgenommen vnd beschlossen/gemeiniglich oder sonderlich zu ihnem vnverbündtlich/gnädiglich/gunstiglich/freundlich vnd nachbarlich beschriben/mit jnen gleichmässiglich tractirt: also daß sie allein gratuito vnd gutwillig/mit einer gleichen Maaß in solche Verständnus vnd Association kommen/etc. Idem fere sensus, ex privilegiis variis, ordini equestri libero Rhenano, a Caesaribus datis, et a Simone Gunthero; sub titulo, Freyheiten des heiligen Römischen Reichs eximirter Adelichen Ritterschafft am Rheinstrom/ uno fasciculo connexis, praeloque Anno 1609. vulgatis, erui potest: ubi quamplurimis in locis libertas nobilium confirmatur, iique von der Lands Obrigkeit/ eximuntur. Et in specie, in privilegio Rudolphi II. de dato den 9. Iulii Anno 1605. districtus der besreyten Reichs Ritterschafft am Rhemstrom vnd in der Wetteraw/ sollicite determinatur. Parilia de Franconicâ Nobilitate, operose deducit probatque Paulus Matthias Wehnerus, in practic. observat. verb Craiß/Craißtag/ubi ait: Das die löbliche Ritterschafft der sechs Orten in Francken/ein gemeines vnzertremet corpus vnd Res publica seye: Die dißhalben ihre sondere Freyheiten/ Statuta, Bräuch vnd Herkommen haben/deren Weyland Voreltern seeligen/ mit ihren löblichen Ritterdiensten/dem heiligen Römischen Reich manigfaltig vnd nutzlich gedient/vnnd fürs Vatterland gestritten/erobert vnd erlanger: vnd dahero noch auff den heutigen Tag/die freyen Francken genennet werden. Et addit: Dahero/wann die Römische Kayserliche Majestät/an die gemeine Ritterschafften der sechs Orth in Francken/allergnädigst ein Ritterdienst begehrt/haben sie solchen aller vnderthänigst nicht gewaigert: Doch das hingegen Ihre Kays. Majestät/sie bey ihren alten Freyheiten/Lehens Gebräuchen vnd rittermässigem vber Mensches Gedencken herkomen/aller gnädigst hand haben vnd schützen wölle. Ac insuper ibidem subiungit: Vber diß har löblich gedachte Ritterschafft in Francken/in Anno 1590. einen sonderbaren Ritter-Raht verordnet/vnnd ein newe Ritter-Ordnung/des gantzen Fränckischen Kraißverfassen/auch durch Römische Kays. Maiestät Rudolphum II. confirmiren vnd bestättigen lässen: Nach weleher Ordnung vnd Satzung/nicht allein der Ritterraht sich zu verhalten/sondern auch alle berührter Ritterschafft zugewante vnderschribene Glider/ihr Leben/Thun/ Wandel vnd Wesen/darnach anzustellen/ihnen Räht: vnnd Hilffliche Hand darbieten zulassen bewilligt/vnd danckbarlich angenommen. In eâdemque illâ Ordinatione, innuitur passim, Ordinem illum

Equestrem nullum habere superiorem, unicâ exceptâ Caesareâ Maiestate; nec Magnatibus et Statibus vicinis (nisi forte feudali subiectione) ullo modo esse subiectos. Et conferunt hûc, quae Nobiliss. Goldastus, in den Politischen Reichshandlungen/titul. 5. fol. 989. et seqq. multis habet.

11. Cum ergo Nobilium ille liber Ordo, non minus quam alii Status, Imperio subsint immediate; Constitutionibusque de immediate Imperio subiectis, loquentibus comprehendantur: nil certe impedire posse videtur, quo minus quoque parilia cum illis privilegia, Imperiique habeant iura. Et sic illis competit Ius Austraegarum, hâcque in parte Civitates Imperiales, tamquam eo regulariter destituti, superare conspiciuntur. Beneficio etiam Pacis Religiosae (tam sc. quo ad professionem, quam quo ad exercitium instituendum) plenarie gaudent. Pet. Leopoldi apud Arumae. disours. 24. concl. ult. fol. 704. et Bernhard. Bertram. ibid. discurs. 9. th. 58. Bidembach. quaest. nobil. 4. Syringus. disp. d. Pace Relig. th. 7. Nec minus quam Imperii alii Status, Imperio contribuunt immediate; imo Nobiles haut in partem onerum vocantur, ut ceteri Status, denen ihr gewisser Anschlag aufferlegt: sed requiruntur a Caesareâ Maiestate vmb eine mitleidenliche Hilffe/ohn einigen gewissen Anschlag. Id quod passim recessus Imperii inculcant vid. omnino Reichs Abscheid de Anno 1500. §. Wir oder der so an vnser Statt/etc. tantaque eorum ab Imperatore ratio habetur, ut Anno 1592. Camerae Imperiali mandarit, ut eos in suâ libertate eiusque possessione vel quasi, adversus potentiores manu teneret, nec facile attenderet exceptiones subiectionis iis obiectas, nec sub praetextu Superioritatis, vnderm Schein der Landsfürstlichen Obrigkeit; Item des Forsts vnd anderer Gerechtigkeit/ contra libertatem eorum pronuntiaret: ut refertur in Decision seu Praeiudic. Camerae Imp. in verb. Nobilitas, vers. der Fränckischen. Et licet porro multi ex immediatis Nobilibus sint, qui contenti libertatis praerogativâ communi, Regalibus destituantur: eorum tamen non pauci quoque in veniuntur, qui unum vel plura etiam Regalia, ex peculiari concessione vel praescriptione acquisiverunt. Atque hoc ut in nonnullis regalibus aliis; sic maxime in mixto meroque Imperio (quo plura quam unum ex usu hodierno comprehenduntur) et iure item venandi (quod etiam de Regalibus hodie reputatur) ita se habet. Hocque eo minus est mirum; cum reperiantur inter Nobiles hosce, qui amplissima bona, amplissimumque teritorium tenent, et in eo nonnullis etiam Comitibus atque Baronibus aequiparari facile possunt. Eosdem item habere facultatem Leges atque Statuta condendi (Vogtsbücher vocant) tralatitium est.

Qemadmodum etiam inter se faciunt Statuta desuccedendo. post alios Ruland. d. Commiss. part. 2. lib. 5. cap. 4. num. 49.

12. Proinde ex sententiâ Praeclarissimi Sixtini, ad eiusmodi aliosque Nobiles immediate Imperio subiectos, et legitimo modo acquisita regalia habentes, non est extendendum; quod mandato sine clausulâ in Camerâ Imperiali Anno 1580. 10. Ianuarii (referente Compilatore Decisionum seu Praeiudiciorum Cameral. verb. Nobilitas.) Decreto cuidam, in causa Cassel contra Crailßheim/die Abschaffung der Juden zu Rottelsee belangent/ adiectum hisce fuit verbis: Dieweil dan ihr kein Stand des Reichs seyet/noch als Privati einige Privilegia oder Regalia habt/noch erlangen köndt. Nam ea verba, praeterquam quod ex narratis supplicationis sunt desumpta; non etiam, quatenus Camera iis utitur, ita accipi debent, quasi ipso Imperatore volente et concedente, vel per legitimam praescriptionem, regalia aliqua a Nobilibus haberi et acquiri non queant. idque indeliquet; quod generaliter Iuri consentaneum sit, eiusmodi modis regalia acquiri posse. Atque in specie quantum ipsum Ius habendi Iudaeos adtinet (quod de regalibus est, et cuius in praedictis verbis mandati sine clausulâ mentio fit) reperiuntur Nobiles immediate Imperio subiecti, qui illud ex privilegio Caesareo, vel lapsu temporis immemorialis habent. Illud tandem facile largiuntur omnes; privilegio et praerogativa singulari, prae aliis gaudere Nobiles hosce immediatos; unde etiam kat) e)coxhn/, Nobiles Liberi, freye vom Adel/die freye Ritterschafft/in digitantur. Maiori certe libertate fruuntur Nobiles immediati, quam Austriaci Comites et Barones; ut Nicol. Betsius notat. tract. de Pactis famil. cap. 2. fol. 37. Unde Landsassios nonannumerat egregiis personis, adnumerat Nobiles immediatos, Ubbo Ummius post Rulandum. disputat. ad Process. 14. numer. 55. Namque et in Aureâ Bullâ Nobiles tales, Proceres [Note: Cas. Ziegler I Landsaßi conclus 1. in limitat. nu. 44. etc. fol. 200. et seq. Bernh. Bertram. apud Arumae. discurs. 9. th. 39. fol. 136. Reinking. libr. 1. class. 5. cap. 1. nu. 7. etc.] nominantur: quod in Germanicâ versione est Rittermässig/capite. 12.

13. Hîc etiam illud disputari solet, et ad decisionem propositae quaestionis scire omnino necesse est; utrum Nobiles immediate Imperio subiecti, inter Status Imperii referantur? Concedit hoc Compilator Cameralium praeiudiciorum, in verb. Nobilitas, a princip. quo ad immediatos: ita ut ii coniunctim dici queant Status, non vero separatim unus aut alter. Negant alii sive mediate, sive immediate Imperio sint subiecti; et putant, hoc experientiae ipsique Imperii matriculae repugnare; in quâ quippe non reperiuntur, nec etiam ad Comitia Imperialia vocantur, multo minus sessionem et Ius suffragii in iis habere conspiciuntur. Olim tamen immediati Nobiles

Comitiis quoque interfuerunt, liberque Equestris Ordo, antiquitus tamquam singularis Imperii status, ad conventus generales vocatus fuit. Hincque est priscus ille Caesareus Stylus, mit gutem Rath/vnser vnd des H. Reichs Churfürsten/Fürsten/Graffen/Freyherrn/Ritter/ Knechten/ vnd Stätten/etc. Aur Bulla Caroli IV. in princ. ibi: assidentibus nobis omnibus Principibus Electoribus, ac aliorum Principum, Comitum, Baronum, Procerum, Nobilium et Civitatum multitudine numerosâ, etc. Reformation Kayser Friderichs des dritien/zu Franckfurt am Mayn/ Anno 1442. auffgericht. in princ. ibi. Freyen/Herren/ Rittern/Knechten/vnd Stätte. Eadem habentur in Bullâ Sigismundi §. 2. et §. 4. a. Goldast. tom. 1. Constit. Imp. pag. 143. et seq. relata. Ludovic. Gremp. a Frewdenstein/et Hieronym. zum Lam/in Responso solivago, der Erbarn Frey: vnd Reichsstätt Session, Stand vnnd Stimm belangent. §. Zu der vierten Obiection etc. Braunsehweigische Consil. fol. m. 38. Buxtorff. th. 5. litterâ. C. Dissentit maxume Iosias Nolden tract. de stat: Nobil. cap. 17. num. 65. etc. Et etiam Auctor der Donawertischen Erinnerung fol 169. et 173. Nobilium, non ut Status: sed ut Consiliariorum fieri mentionem, putat. Quod vero Nobiles, ad Imperialium Statuum diaetas vocari desierunt, hoc in eorum favorem receptum esse videtur; ne Camerae Imperialis sumptus pro ratâ ferre, aliaque Statuum onera subire teneantur. Et hoc ideo insigne Nobilium privilegium, nequaquam ullâ ex parte, in eorum odium retorqueri debet. arg. cap. quod in favorem. d. Reg i. in 6. Haberent sane aliâs in eiusmodi Diaetis, unicum tantum votum, aliorumque conclusa rata habere, nec impugnare possent. Sicque nunc maiori immunitate gaudent, nec a Statibus decretas collectas solvere tenentur. Quâ dere Henr. Brunning. disp. d. variis Universit. specieb. th. 18. ad fin. ita scribit: Crediderim, Nobilitatem et Civitates quasdam, non invitas Citatoriis libellis praeteriri se passas, quod hoc pacto mitigationem onerum, der gewissen Anschläge impetrarent, et tolerabiliores fierent contributiones illae, quae ad peculiares Caesaris expeditiones conferuntur. Unde evenit, ut Nobiles in Sueviâ praesertim, iam a multis annis, ceteris maioribus Statibus liberiores se, maioribusque privilegiis dotatos iactitârint, quâ de re Nauclerus, Cancellarius primus Academiae Tubingensis, generatione 43. fol. m. 231. ita scribit. Nobilitas gradus habet. sunt enim Principes, sunt Comites, atque Barones, sunt et inferioris gradus Nobiles. Principes non solum dignitate et generis claritate, sed et potentiâ antecedunt reliquos:terras habent et dominia latissima. Comites et Barones ceterique Nobiles per totam Sueviam dispersi sunt, regionem veluti flores campos, undique

exornantes. Etquod mirum videtur, cum Principes, Comites et Barones, quoties Imperii necessitas exigit, obsequia Caesari tamquam subiecti praestant: inferioris tamen gradus Nobiles exemptos se dicunt, et nisi ad stipendium nemini serviunt, nec suos subiectos servire sinunt. Et tamen Romanum Imperatorem, ut suum naturalem Principem omnes recognoscunt. Hi quoque profanari suam dignitatem arbitrantur, si mercaturas aut artes exerceant aliquas, si ex civibus aut plee uxorem recipiant, si in Urbibus habitent: consortia urbanorum perosi, arces et castra in montibus, silvis et rure collocant, curias Principum percupide frequentant; ceterum de patrimonio et redditibus suis victitant. Hactenus Nauclerus; cuius verbis concludere libuit hanc dissertationem: inquirendi non decidendi animo, quae a me proposita fuit. Tandem ad Iura et Privilegia Nobilium, exactius intelligenda, conferunt etiam multum, Imperii Statuum, Nobilitatisque Franconiae inprimis, gravamina, parti 25. der Politischen Reichßhändel/ Goldasti inserta.

CAPUT VII. De Burgundiâ, Comitatu Montbelgardensi, Sabaudiâ, Genevâ, aliisque in, et extra Germaniam provinciis, spectantibus ad Imperium Romanum.

BUrgundiae Ducatus (sub quo Burgundiae Comitatus, vulgo la Franche Conte, et septendecim Belgii Provinciae continentur) peculiaris est Circulus Imperii Romani, Reichsabschied zu Nürnberg/ Anno M. D. XXII. Et Burgundiae item Dux, sub tutelâ et membris Imperii comprehensus, in Comitiis, Votum atque sessionem, sicut Archidux Austriae; Adsessorem etiam in Camerâ habet: et Anno M. D. LVI. Visitator Camerae Imperialis fuit. Nomine huius sui Ducatus, contribuit quantum duo Electores. In Turcicâ expeditione, quantum tres Electores praestat; si contribuere cesset, contra eum in Camerâ Imperiali per Fiscalem procedi potest: in reliquis a Camerae Iurisdictione est exemptus. Quâ de re videatur Transactio Burgundica, in magnis Comitiis Augustae Vindelicorum Anno M. D. XLVIII. inter Carolum V. Imperatorem, et Status Imperii edita ac erecta, et postea Anno M. D. LX. confirmata, Imperiique

Recessibus in serta, et exstat etiam der Burgundische Vertrag / apud Goldastu, tom. 2. constitut. ut et apud Wehnerum, tom. 6. Symphore. cap. 2. §. 2 et adde Thomam Michaelem, Disputat. de Iurisdict. thes. 22. Quae tamen Transactio, seu Concordia, utpote in praeiudicium Imperii tendens, et Burgundiae Duci plura, quam par est, privilegia concedens, a Principibus aliquoties impugnata fuit: et refert Matthias Wehnerus, tom. 6. Symphorem. cap. 2. §. 2. Votum cuiusdam Camerae Adsessoris, affirmantis, se Anno L. interfuisse dem Fürsten Rath/ dadie Burgundische verträge nicht allein impugnirt, sondern auch gar fur nichtig gehalten worden. Vi huius pactionis Mynsingerus, centur. 5. observat. 58. num. 2. Gail. libr. 1. de pac. public. cap. 11. num. 6. tradunt, subditos Ducis Burgundiae in causa violataepacis, a loco domicilii non avocandos, sed coram Iudice loci ordinario ad poenam banni et iuris communis conveniendos. Quod iniquum videtur Fridero Mindano, libr. 1. de processib. cap. 22. num. 1. Sane Burgundiam et Belgii provincias Imperii Feuda esse, eiusque superioritatem agnoscere, quamvis a Camerae iudicio, liberae sint, multa sunt documenta quae evincant. Et carolum, ultimum Burgundiae Ducem, cognomento Pugnacem, a quo Incluta et felicissima Austriaca Domus causam habet; Imperio Romano, suas, quas tenuit provincias (exceptis quibusdam ad Galliae Regnum spectantibus) acceptas tulisse, tandemque ut Imperii rebellem proscriptum bonis omnibus et vitâ exutum fuisse; eius temporis testantur Historici, et inter alios Maierus, in Annalib. Flandricis, ac in Histor. Bnrgundic. Paradinus. Hîc tamen commemorandum est ex priori illâ Belgii et Burgundiae cum Imperio coadunatione, nihil a Philippo II. eiusque successoribus relictum superesse, quam eorum in Camerâ Imperiali Adsessores, et Conventibus Imperialibus Delegatos: Contributiones vero, praetextu bellorum Belgicorum non exsolvi. Quin et Philippus II. Hispaniae Rex, Archiduci Carolo, Maximiliani II. Imperatoris, et Imperii ad illum Legato, ad benigniorem Belgarum tractationem impetrandam misso, schedulâ manu propriâ scriptâ, inter cetera respondit; Electores et ceteros Principes Imperii falli, si crederent, Flandriam et reliquas Provincias sibi subiectas, habere aliquid commune cum Imperio. Etsi enim Pater ipsius, Carolus V. (qui eorum Dominus atque Imperator exstitisset) olim Provincias illas adstrinxisset ad auxilia subministranda Imperio; quod vicissim etiam ad reciproca auxilia necessitate exigente teneretur: tamen hanc obligationem in effectu neutram partem efficaciter hinc inde obstringere: atque Imperium eo iure excidisse. etc. Iohannes Baptista Adrianus, Nobilis

Florentinus, in histor. sui temporis Italice scripta, libr. 20. fol. 1473. edit. Venet. Anno LXXXIII. Et ego ipse vidi quamplurima scripta, a Burgundiae Fiscali Dolano producta, ubi propugnatur, Comitatum Burgundiae ab omni superioritate liberum esse, nec ullum nisi Deum et gladium superiorem habere. Et inde in Dolanâ Curiâ, Camerae Imperialis decreto, aliisque expeditionibus ab Imperio emanatis, nullo modo defertur; etiam in iis casibus, in quibus aliis Principibus aliquid concederetur: ne illa Imperium recogno visse videatur. Imo vero, Nobilitatis Insignibus ab Imperiali Maiestate donatos, Nobilium Privilegiis libere frui non facile permittere Dolanum Parlamentum, relatum mihi est: Quam vis nullum ab aliis Principibus ad Nobilitatem evectis, hac in re inferat impedimentum.

II.

At vero, quod in specie Burgundiae Comitatus, non solum Imperii Romano-Germanici Feudum exsistat;sedet eiusdem iure merito obser vare teneatur Maiestatem, vel illud adprobare potest; quod Vesontio, Urbs in meditullio Burgundiae Comitatus sita, Imperii immediatam agnoscit iurisdictionem et hodie: Cominaeus, libr. 6. cap. 4. fol. mihi 521. Chifletius, in Vesontionis descript. part. 1. cap. 7. et seq. item cap. 51. ac mult. seqq. quod argumentum est eiusdem iuris, in territorio vicino. Estque Archiepiscopus Bisontinus, Sacri Romani Imperii Princeps. Antiquum Burgundiae Regnum, quâ ratione ad Germanos pervenerit: ac quomodô item ultimi Burgundiae Regis ex sorore nepotes, eorumque posteri (Comitatus angustiis inclusi) nimium mem ores vetustae libertatis, irrito quidem, sed tamen saepius repetito conatu, in Germanos Imperatores arma arripuerint; vide Guntherum, in Ligurino libr. 5 Hermannum Contractum, sub Anno 1037. Wipponium, in vitâ conr. Salict. Wolffgangum Lazium, de migrat. gent. fol. mibi 777. Guilielmum Paradinum, 1. des annal de Bourgogn. cap. ult. fol. 139. et eundem tract. de antiqu. Stat. Burgund. Stumpffium, in Chronic. Helvetic. libr. 3. Trithemium, in Chronic Hirsaug. sub Rudolph. 1. Iacobum Maierum, libr. 17. annal. Flandr. Guilimannum, dereb. Helvetic. libr. 2 fol.274. et seqq. ut et Habspurgiac. libr. 4. fol. 148. qui idem ibid. libr. 5. fol. 197. docet, quomodo Reginaldus Burgundiae Comes, ab Imperatore, ut rebellis et contumax fuerit proscriptus.

III.

An vero Burgundiae Comitatui, Montbelgardensis Comitarus, Feudi et superioritatis nomine sit subiectus? in controversiam etiam vocatum scio. Sed sane Montbelgardiae Comitatus, iam a sexcentis fere annis, Comites habuit Imperio Romano-Germanico immediate subiectos: semperque, cum ibi superioritatis aliquod ius

adipisci nisi sunt, conatibus suis depulsi fuerunt Burgundi. Et sane, iam Anno M. XLIV. (ut ex Hermanno Contracto, Comite Veringensi, et Venerandae antiquitatis Historico. patescit) Comes quidam Mompelgardiae, cui Ludovico nomen erat, in vivis et potens fuit. Ac Wolffango Lazio notante, Anno M. LXXIV. Theobaldus Comes Mompelgardiensis, Coenobii. S. Waltburgis in Foresto supra Strasburgum fundator exstitit, libr. migrat. gent. fol. mihi 782. Et porro, Mompelgardiae Comites, antiquitus, ac iam ab eo tempore, quo Burgundiae Regnum ad Germanos pervenit, Imperio paruisse, nec ullum alium superiorem recognovisse, minime vero omnium, Burgundiae Comitum Vasallos, aut subditos fuisse, ex eo praeterea evinci potest: quod qui primus fuit Burgundiae Comes Reginaldus, cum, ut cecinit Guntherus in Ligurino, Henrici Imperatoris, Conradi filii, esset inimicus;

-antiqua veniens ab origine Regum,
-et Allobroges aliis sub Regibus esse,
Indignum reputans; nimium memor ille vetustae
Libertatis erat, Regemque superbus agebat.

Hic ideo Reginaldus, quia Ludovicus Mompelgardensis Comes, Anno M. XLIV. Imperatoris partes (ut fidelem scilicet Vasallum decet) tuebatur: cum Castellum Ludovici, Mompeligarde vocatum, magnis viribus expugnare pararet; Reginaldus parvâ militum manu a Ludovico victus fugatusque fuit: ut testatur Hermannus Contractus. Coniciendum etenim est, Mompelgardensem Comitem, non Burgundiae Comitis, sed Imperii Vasallum et subditum fuisse; cum huic, contra illum, suppetias, auxiliumque praestiterit: Quales certe coniecturae probabiles, in antiquis, et adhuc magis antiquissimis negotiis, plenae probationis sustinent vicem, late Mascardus, de probation. vol. 1. conclus. 107. per tot. Et aliâs servitiorum, praesertim militarium praestatio, Vasallitium arguit. Natta, consil. 460. num. 5. ubi plures allegat. Mascardus, volum. 1. conclus. 209. num. 16. et seqq. Porro Mompelgarticum Comitatum, sub Imperio iam olim fuisse, ex eo itidem adparet; quod sub Circulo rot Wilensis Dicasterii situs est: eiusque iurisdictionem suam iam Anno M. C. XLVII. agnovit (ut colligitur ex Ordinatione eiusdem Dicasterii; ab Imperatore Conrado III. sancita) ab eaque singularibus Priviegiis iam exemptus est: quae exemptio, utpote privatio, habitum praesupponit, et Comitatum Montisbel gardicum, aliquando dicti Imperialis Dcasterii iuris dictionem agnovisse, probatiss mum facit.

IV.

In Investiturâ, quam Anno M. CC. LXXXIV. ab Au

gustissimae memoriae, Imperatore Rudolpho I. Reginaldus obtinuit, habetur; Theodoricum, Montisbelgardi Comitem, Castrum, Oppidum et Comitatum Montisbelgardi, cum pertinentiis, ab Imperio tenuisse. etc. Et etiam in Ludovici IV. Imperatoris, in vestiturâ reperitur: Castrum et oppidum in Mompelgard a Sacro Romano Imperio descendere, dignosci (quod verbum, dignosci, antiquo stylo notorium inducit) Pariliter in investiturâ Rudolphi habetur: Sententiatum exstitisse, quod Renaldus Comitatum pacifice et quiete possidere debeat, sicut eum quondam Theodoricus ab Imperio, et tum temporis ipse Renaldus tenebat, eumque ibidem Imperator Warandisare contra quoslibet promittit, Refert quoque Nicolaus Vingner, in Histor. Burgundic, sequentia verba: Theodoricus, Montisbelgardensis Comes, eius nominis II. vivebat hoc tempore; qui moriens nullâ prole superstite, Comitem de Novo castro, quod est ultra Dubin: et Dominum in Novo castro, in Comitatu Burgundiae, sororios suos, de Montbelgardensi Comitatu, uter succederet, litigantes reliquit. Sed cum Reginaldus, Hugonis Burgundiae Comitis filius, Domini de Novo Castro filiam Gulielmam duxisset: soceri sui partes ita stabilivit, ut eius concessu, comitatus illius iura possessionemque tandem in se transtulerit. Et alibi idem Vingner scribit, Cum Anno M. CC. LXXX. bello inter Basileensem Episcopum Petrum, et Phyrretarum Principem Theobaldum (quem superioris Burgundiae, et Montisbelgardenses Comties iuvabant) exorto: Basileenses insigni clade affecti essent; Rudolphus Caesar, ut adiutores ulcisceretur, ingenti exercitu Montisbelgardi Castellum et Oppidum cepit; eiusque Comitem Reginaldum; imperata facere coegit. Vesontionem obsedit, sed frustra: Burgundus tamen Basileam veniens, Caesari Comitatus sui nomine fidelitatem et obsequium clientelare iuravit, Montisbelgardensem Comitem, Caesar octo mil libus librarum mulcta vit, quod Comitatus sui feudum, ab Imperio Germanico, ad Comitatum Burgundicum (in sui et Othonis Burgundiae Comitis, fratris sui gratiam) transferre voluerat. Hactenus Vingner. Quae eadem Wurstisius refert in Chronico Basileensi, lib. 3. c. 2. hisce verbis, die Montbelgardischen Zeitbücher melden / Graff Regiradlt zu Mümpelgardt hab sein Graffschafft/ein Lehen vom Reich Teut scher Nation/von selbiger abziehen/und mit der Graffschafft Burgundt vereinigen wöllen: deß sen Er von König Rudolffen vmb acht tausendt March silbers gestrafft worden. Et Gerardus de Rhoo, Serenissimi quon dam Archiducis Ferdinandi, Bibliothecarius, libr. 1. histor. Austriac. narrat, Rudolphum I, ex occaione controversiarum

quarundam, quas Reginaldus noster, cum Basileensibus habebat; Mompelgardam in suam potestatem redegisse: Reginaldum vero mulctae nomine, octies mille argenti Marchas exsolvisse. Et Albertus Argentinensis, mihi fol. 104. de hoc Bello burgundico loquens, ait: Maiores Burgundiae se coram Imperatore corporaliter praesentâsse, de concordiâ tractantes; Vasallos Imperii quoque praestitâ fidelitate, de Regalibus esse investitos. Apud Trithemium, in Chronico Hirsaugiensi, sub Rudolpho I. hâc de re, sic legitur: Rudolphus Rex iterum exercitum ducit in Burgundiam, et primo quidem Civitatem Paterniacum obsidens cepit, postea Comitem Burgundiae rebellem etperiurum capiens, in vincula coniecit: Comitem quoque Sabaudiae, et Comitem Montisbelgardi, similiter capiens, in ditionem suam iurare coegit. Quae omnia in eo, ut nemini non adparere potest, conspirant, ut comitatum Montisbelgarden sem Feudum Imperii esse probent, et Rudolphi In vestituram, ubi Comitatum Montbelgardiae iam eo tempore antiquum Imperii Feudum, et tamquam avitum Reginaldo concessum fuisse refertur, roborent.

V.

Nemo ex Burgundiae Comitibus, Reginaldi (Montbelgardiae Comitis) posteris, tamquam Vasallislitem movit, primusque ius sibi aliquod in hoc Comitatu arrogare visus est, Carolus Ultimus Burgundiae Dux, fere ducentis annis post Reginaldum, qui antiqua Burgundici Regni ura, ante quadringentos annos exstincta; et Imperio Romano legitime acquisita, insaustis auspiciis resuscitare ausus, et rex Burgundiae, vel Imperii Germanici Vicarius, in antiqui Burgundici Regni territorio, ut insigniretur ab Imperatore Friderico III. petiit, armisque, quod benevolentia non potuit, impetrare voluit: sed temerariae ambitionis mox exsolvitpoenas. Invenitur etiam post Reginaldum, nonnulla bella inter Burgundos et Montbelgardenses Comites intercessisse: nec ullum unquam fuit inter Germanos et Burgundos bellicum dissidium, cuius se non semper Mompelgardiae Comites participes reddiderint, numquam non Germanorum auspicia secuti: numquam tamen pro rebellibus, sed pro hostibus a Burgundis habiti; numquam ullius feloniae vel commissoriae noxae insimulati sunt; semper illis bellis, aequâ pace finitis. Sicque Anno M. CCC. XXXV. Comes Montisbelgardiae, bellum cum Burgundiae Comite Odone, gessit. Chifletius, in Vesont. libr. 1. cap. 62. Anno M. CCC. LXIV. Comes Mompelgardiae, Philippo Audaci, Primo Burgundiae Duci, ex Valesiorum prosapiâ, bellum fecit: una cum Germanis, quorum confoederatus erat. Guilielmus Paradinus, qui natione Gallus, et ita neque Germanis, neque Burgundis

iusto aequior est, libr. 3. histor. Burgund. fol. 354. Le Comte, inquit, de Mortbeliard, entra avec grand puissance d' allemans ses allies, en la Comte de Bourgogne, devers Besancon; ou il faisoit mille maux, gastant tout le pais. Et paulo post; Lors se trouverent les Bourgignons bien quinze cents hommes d' armes, et en cest equipage chevaucherent contre leurs ennemis. Lesquels ayans enten du la venue du Duc de Bourgogne, se retirerent iusques oultre la riviere du Rhin: mais pour cela ne laissa le Duc tirer outre, en la Comte de Montbeliard, ou la plus part fut mis a feu et pilage,en contrechange de ce que les ennemis avoient fait en Bourgogne, etc. Ex his apparet, Comites Montbelgardiae, ante ducentos et quinquaginta Annos, foedera cum Germanis contra Burgundos pepigisse, Burgundis bellum intulisse: burgundum vero, non Dolanae Curiae processibus, praetextuve feloniae et commissoriae noxae se vindicasse; sed aperto Marte contra hostem processisse: imo Comitatui Montbel gardensi, tamquam hostili terrae, multa damna intulisse. Quod sane haud fecisset Burgundus, si superioritas et directum Dominium, ad eum pertinuisset; sed Comite Montbelgardiae fugato, Comitatum sibi tamquam commissum reservasset; nec rei suae propriae tanta damna intulisset. Circa Annum M. CCCC. L. cum Galliae Regis filius, natu maior, ut Concilium Basileae congregatum dissiparet, Galliaeque fines ad Rhenum usque extenderet, Germaniam auspiciis sui Patris, et Burgundiae Ducis Iohannis, cum Anglis et Armeniacis praedatoribus intrasset; arcem Montbelgarden sem obsedit, cepit. Quâ de re ita scribit Paradinus, in histor. Sabaud. fol. 330. Et mesmement (de Pontifice Romano loquens) appointa et redigea en concorde, le Roy Charles Septiesme de France, et le Duc Philippe de Bourgongne: par la conduite des quels, Lovis Dauphin de Viennois et fils aisne du Roy Charles, mit sus un grosse armee, avec laquelle, il entra dedans LES LIMITES DEL EMPIRE, DU COSTE DU COMTE DE BOUR GONGNE: faisant courir le bruit, qu'il venoit au secours des Princes, Seigneurs et de la Noblesse d' Allemaigne, laquelle estoit opprime e par les villes et communautez de celuy pais: combienque ce fust pour faire retirer et departir les gens tenans le Concile a Basle contre le Pape Eugene. Tellement que avec ceste main forte, vint assieger LA VILLE DE MONTBELIARD; QUI EST FIEF DEL' EMPIRE; ET SEIGNEURIE DES Ducs DE WIRTEMBERG. Tempore Ultimi Burgundiae Ducis, Blamontani et Hericuriae Domin, tamquam Burgundici Vasalli, Carolo militârunt: Montbelgardiae vero Comes henricus, Ulrici Ducis

Pater, Imperatori, qui omne Germaniae robur contra Carolum acciverat, se addixit merito. Hunc insidiis circum ventum, cepit Carolus, et demum ullo sine lytro dimisit. Quod haud fieri assolet subditi et Vasallis, qui Domini sui hostibus se coniungunt. Quam Historiam Paradini verbis recitare lubet, histor. Burgund. fol. 961. Le Duc. Charles estant adverty, comme les Ferretois avoient fait mourirson gouverneur et Lieutenant, delibera de prendre vengeance de tous ceux, qui s' en estoient meslez: et advient, quae lors henry Comte de Wirtemberg, fut prins parles gens du Du, caupres de Louxemburg: dont estans advertis ceux de Basle, enuoyerent suda in force gens de guerre, avec bon nombre d' artillerie a Montbelliard; donant ordre de clorre cepassage au Duc de Bourgongne. Peu de iours ensuivans, le Duc enuyoa sommer le Capitaine du chasteau de Montbeliard, de luy rendre la place, autrement. il feroit mourir le Comte son maistre, qu' il tenoit prisonnier. Au quel le Capitaine fist response qu' il fist de son maistre ce, que bon luy, sembleroit: car quant a luy il n' estoit pas delibere, de luy vendre la place, ayant fait serment a d' autres de la garder. etc. Ex quibus omnibus et singulis satis adparet, plus quam longissimo tempore, neque Superioritatem, neque Dominium, aut Feudale aliquod ius Burgundis concessisse Montbel.gardenses.

VI.

Sabaudia, indubitatum Imperii Feudum est: eiusque possessores, primum Comitum, ab Henrico Conradi Salici filio (unde et quatuor Comitibus accensentur) porro multos annos post; a Sigismundo nempe Imperatore, Ducum titulum acceperunt. Paradinus et Lambertus Vanderburch, in histor. Sabaud. Et quoque Sabaudiae Princeps, Imperiali quandoque banno, notatus fuit. Thomas Michael, Disputat. de Iurisdict. thes. 20. ac ante annos centum, adhuc in Civilibus causis ad Cameram Imperialem ab eo adpellabatur. Citadin de Geneve, fol. mihi 190. Vicarius quidem Imperii ille est; sed pro sua regione, homagium praestat Imperatori: idque Carolum IV. miris et submissionem infimam denotantibus ceremoniis, a Sabaudo recepisse, memorat Paradinus, histoir. de Savoye, fol. mihi 312. etc. Taleque homagium, si iuretur Imperatori, vel Principi, superiorem non recognoscenti; Feudum ligium efficere solet. Marta, de Iurisdict. libr. 1. cap. 27. per tot. Ad hocque Iuramentum, eum adhuc omnino teneri, asserit Menochius, in Respons. causs. Finariens. articul. 1. num. 104. Ac licet Sabaudus, Regis instar in suo territorio habeatur, multaque habeat subfeuda, plurimosque Comites ac Barones, suos Vasallos: ita ut quidam eum liberum omnino, Maiestatisque

iura habere velint. Thessaurus in praefat. suar. Decision. nu 13. et seqq. Eumque Hispaniarum Rex, Serenissimum adpellet; quem titulum aliis Italiae Principibus tribuere haut solet; Haec tamen omnia Imperii beneficio habet; hincque eum Caesareâ auctoritate ius dicere recte scribit Castrensis, consi'. 34. volum. 1. Marta, part. 1. cap. 33. num. 74. etc. Ac qui se alterius Vicarium fatetur: eo ipso eius Imperium, Maiestatemque agnoscit. Arnisaeus, de Maiestat. cap. 2. fol. 242. et seq ubi aliis compluribus argumentis, a Thessauro, Sabaudo assertam Maiestatem oppugnat.

VII.

Sed non negligenda hîc, illa quaestio est: An Res publica Genevensis, Sabaudo, utpote Imperii iis in locis Vicario, subsit: an vero pro Civitate Imperii liberâ debeat haberi? Multum de huius Rei publicae institutis, moribusque probatis, iactare solent, qui se (ex Calvini traditionibus) Reformatos et Orthodoxos adpellant: de eaque fertur elogium Mauritii, Hassiae Landtgravii, quod ita se habet:

Quisquis amat vitam sobriam, castamque tueri,
Perpetuo esto illi casta Geneva domus.

Aiunt, pro iure libertatis Rei publicae illius, iam aliquoties supremum suffragatum esse Numen. Vanitatemque praetextuum, sub quibus Serenissimus Sabaudiae Princeps, in Genevam Imperium sibi adscribit, optime ostendere Libellum, Le Citadin de Geneve, inscriptum. Et videri etiam potest Guilielmus Paradinus, en la Chronique de Savoye, cap. 2. fol. 30. Antoine du Pinet, en ses Cartes Cosmograph. fol. 52. etc. Pierre Matthieu, liv. 5. del' histoire de la Paix. narr. 7. a princ. Rodolphus Botereius, Comment. 9. fol. 85. Henningus Arnisaeus, libr. 1. de Maiestat. cap. 1. fol. 9. Hentzneri Itinerarium, ubi de Genevâ. Continuat de Mercur. Franaeois, tom. 2. fol. 39. etc. Louys Guyon, tom. 2. d. divers. legons, libr. 3. cap. 12. Ex horumque traditionibus, res ita se habere videtur. Geneva Civitas olim libera, terque amplior, ac eius nunc sunt pomoeria, soli Imperatori subdita censebatur; Lacui item Lemanno, adiacentique regioni, ad Salodurum usque, Leges dabat. Cumque a Caroli Magni Imperio fere semper Episcopi in Civitatibus, quarum Ecclesias gerebant, animarum curae, politicum imperium conungerent, et sceptrum ac fasces pedo alligarent; etiam in Genevensi Civitate, tantam successu temporis Episcopi sibi inibi asseruerunt potestatem, ut Evesques et Princes de Geneve, se nominarent. Arnisaeus, de Maiestat. libr. 1. fol. 9. Nihilominus tamen salvum semper mansit suum Civitati ius, et Anno M. CCCC. XXVIII. Franciscus ex Sabaudiae Principum familiâ, mores et vestigia suorum

in dicto suo Episcopatu praedecessorum benigniter insequendo; corporale praestitit Iuramentum; dicendo ore suo: Nos etc. Iuramus observare et manutenere pro posse, Libertates, Immunitates, et Franchesias Civitatis nostrae Gebennae, in singulis capitulis. Citadin de Geneve. fol. 53. Ac quamvis olim Comites fuerint. Genevenses (quorum iuribus gaudere hodie volunt Sabaudiae Duces) ii tamen non Civitati, sed agro circumvicino imperitabant, et Episcopo homagium praestabant: nec inde Gebennenses, sed Gebennesii Comites se nominabant: iique in pacificationibus cum Republicâ initis, semperita loquuntur: Villam vestram, nec non bona et iura vestra, et Franchesias vestrass. Nec eo nomine, quod Sabaudus, vicarius Imperii perpetuus est, is sibi adscribere potest ea iura, quae inibi ante habuit Imperator. Non enim Vicarius est Imperii S. baudus, nisi in suo (Sabaudiae scilicet) Comitatu, Paradinus, 2. hister. Saband. cap. 38. ut et semper beneficia Imperatorum ita sunt interpretanda, ne tertio noceant. Tutique sunt iuris praesumptione Genevenses, quae eos in priscâ libertatis possessionetuetur, donec contrarium fuerit probatum, gloss. in l ce tum. §. 1. ff. de confess. Alciatus, lib. 2. praesumpt. 12. Covarruvias, part. 2. relect. cap. possessor. malae fidei, § 1. num, 1. Cumque usurpatio subsequens omne interpretetur pactum: et quod nate fuit actum: nec diu iam post impetratum. Vicariatum, quicquam iuris et imperii in Genevensi Civitate sibi adscripserint, vel usurparint, ut Historiae testantur, sane aliud dici nequit: quam quod unâ cum illo Vicariatu, nihil iuris in Rem publicam Genuensem adquisiverint Sabaudi.

VIII.

Helvetiae at Alpinae Rhaetiae populos actu contineri sub Imperii Romani ditione, nemo Helveticarum rerum gnarus existimabit. Tam enim quoad nomoqesi/an quam dikaiodosi/an omnino videntur esse exempti. Non Leges Imperatorias agnoscunt: non Decretis Caesareis parent: nullam ibi Imperator potestatem habet, iuris postulantibus reddendi, ut dixi in Tractat. de adpellation. cap. 2. §. 6. adeo ut tredecim Helvetiorum Civitates finibus et imperio divisas esse, et singulas absolute iura Maiestatis habere, asserat Bodinus, libr. 1. de Republic cap. 7. Eosdem tamen potentiâ adhuc esse sub Imperio, non absone dici potest, hocque ipsimet asserunt et praetendunt Helvetii, Goldastus, in praefat. tom. 1. Germanic. ad Serenissimum Wurtembergiae Principem. Fuerunt sane ab omni antiquitatismem oriâ, Romani Imperii membra Helvetiae provinciae: nec unquam Imperii iugum excutere sunt nisi, sed saltem ea, quae obtinuerunt ab Imperio Privilegia, ac immunitates, contra Nobiles, aliosque Magnates, vi armisque

defenderunt successu felici. Cumque res omnis, in quo statu a principio fuit, semper persistere cenfeatur; l. 22. ff. de probation. l. in finalibus, ff. sin. regund. l. si prius, et ibi Dd. ff. de nor. oper. nuntiat. Alciatus, praesumpt. Regul. 2. Inde fane adhuc Imperium recognoscere teneri Helvetios, concluditur rite. Illa vero oboedientia, quam Imperio Helvetii adhuc debent, non sane in subiectione aliquâ consistere videtur, sed in comi potius observatione. Exemptionem etenim a iudicio Aulico, Camerali, et Roth Wilensi, libertatem foederationum, et immunitatem ab omnibus oneribus realibus Imperio debitis, iam diu praetenderunt. Ac quam vis Imperatores in permittendâ et concedendâ Helvetiis tot ac tantâ libertatis immunitate, non diserte sibi Imperium integrum futurum declaraverint: attamen haud sunt Helvetii exempti censendi, quoad casus, qui tacite, ex iure gentium, et naturâ potestatis omnis, a Republicâ concessae reservati putantur: de quibus post Bodinum, libr. 1 de Republ. cap. 8. Paurmeister, libr. 2. de Iurisdict. cap. 1. num. 38. Hincque est, quod miserunt Helvetii Oratores ad Ferdinandum. I. Imperatorem, pro confirmatione suorum Privilegiorum, quod est species homagii, et recognitionis dominii, confitentes eorum libertatem ab Imperio dependere. Quod ipsum nec Bodinus negat, 1. de Republ. cap. 9. eamque sub Friderico II. acquisivisse, et ab eodem libertatis concessae diploma, aureis literis exaratum impetravisse, Stumpffius est testis. Hinc etiam in foedere inito ab octo Cantonibus, quos vocant antiquos, speciale capitulum exstat, ubi Zürich / Bern / Schweiß / Vnderwalden / qui se dependentes ab Imperio declarârunt, Imperio praeiudicium facere noluerunt. In foedere inito, inter Imperium et confoederata Helvetiae loca, expresse promittunt Helvetii, se numquam auxilium praestituros externo Principi, qui bellum inferret Provinciis Imperii. Marta, de Iurisdict. part. 1. cap. 36. num. 62. et seq. Imperii item Armorum et Insignium pictura, intus et extra Civitates Helveticas, aedibus publicis et muris infixa, monetisque incisa, symbola superioritatis Dominii esse merito reputantur, l.qui libertate, l. final ff. de oper. libertor. Wesenbecius, consil. 11. num. 68. Res siquidem dignoscitur, cuius signo est signata, l. quod si neque §. fin. ff. de pericul. et commod. rei vendir. Et signum denarii subindicare dominium et superioritatem; notat Hieronymus Caevallos, commun epinion. quaest. 745. num. 4 et 5.

IX.

Adhuc de insigni aliquâ Germaniae Provinciâ aga, de Borussiâ nimirum, quae quondam Imperio Romano subdita, nunc vero Polonorum auspiciis, feudique titulo a Brandeburgiae marchionibus gubernatur. Ordo Hospitalis Sanctae Mariae Hierosolymitanae,

seu Domûs Teutonicorum, ab Imperatoribus et Regibus Romanorum fundatus, institutus, dotatusque est, pro defensione Imperii, et fidei Christianae. Huius Administrator, seu Magister Generalis (der maister Teutschen Ordens/vnd deß Hochmaisterthumbs in Prenssen Administrator) semper Imperii Princeps et Status est. Haec etiam Sanctorum Militum, seu Equitum Societas (Teutsche Commenthur nos vocamus) Borussiam ab infidelibus propriâ sanguinis effusione evicit. Provincia ea olim Germanos habuit incolas (ab iisque Hulmigaria dicta fuit) quos Borussi Riphaeorum montium accolae, sedium suarum pertaesi, validâ se manu in haecloca effundentes, expulerunt; et usque ad tempora Friderici II. Imperatoris magnam partem Idololatrae manserunt: quo Imperatore regnante, Anno M. CCXV. dicti Ordinis Equites, Crucigeri etiam dicti, eos, ut dixi, vicerunt, et Religionem Christianam docuêre, coloniisque eo ductis linguam inibi familiarem red di derunt Germanam; ita ut pauci adhuc supersint Barbari, ad Lacum Curlandicum, qui cum Livonibus, et Lithuanis, idiomate, moribus, habituque convenire dicuntur. Bertius, in descript. Boruss. Equites hi Teutonici semper infestos experti sunt hostes Poloniae Reges, sibi vicinos. Hos enim Casimirus, Rex Poloniae, Anno M. CCC. XXX VIII. absque diffidatione et rationabili causa, ut loquitur Ludovicus IV. Imperator, apud Goldastum, tom. 2. fol. 86. invasit. Anno M. CCCC. XIX. nonnullae Provinciae et Civitates Borussiae, Crucigerorum moti avaritiâ et ferociâ, ad Polonos defecerunt: inter quos tamdiu utrinque vario marte dimicatum est, donec universum tractum, Albertus Brandeburgicus, ultimus Crucigerorum Magister, Cracoviae Sigismundo Poloniae Regi cessit, a quo eundem in Feudum recepit, Princepsque Saecularis, et Eques Auratus factus, augustanaeque confessionis se asseclam est professus Anno M. D. XXV. cuius postea Exemplum secuti sunt pariter et livoniae Magistri, unde hodie restata Churlandiae Ducatus. Sebastianus Munsterus, libr. 3. Cosinograph. cap. 494. Caspar Schüß/ in der Preußischen Chronicht / libr. 10. fol. 444. b. Hocque attentatum, in omnibus subsecuits Comitiis, saepe dicti Ordinis Magistri impugnârunt, et banno ut notaretur Imperiali Prussiae Princeps, effecerunt: de cuius tamen exsecutione hactenus desperârunt Germaniae Status. Huius rei passim meminit Sleidanus, et acta Comitialia congessit Goldastus, tom. 1. der Reichshandlungen fol. 149. et seqq. mult.

X.

Et de Bohemiâ aliquid dicere, operae pretium videtur. Rex est, qui suo arbitrio regit, et gubernat; et Regnum est proprie, quod

alteri Principi, vel populo non subest. Illa vero Regna, quorum Reges alium superiorem observant, proprie non ita dici merentur. Tuncque Regnum pro dignitate capitur, quae Maiestatem nec miniut, nec auget. Dieterus, de Maiestat. thes. 23. tom. 1. Disputat. Basileens. Dn. D. Lansius, Disputat. de Lege Regiâ, thes. 52. Ettale quoque est Bohemiae Regnum. Id enim quamvis non in Circulis illis, in quos Imperium digestum atque partitum est comprehenditur: Romani tamen Imperii censetur esse Provinica; Indeque Iohannes Baptista Castilioneus Regem Bohemiae improprie Regem dici existimat: ut eum allegat Spiegelius, in Lexic. Iuridic. verb. Rex. Sic et Ottocarus ille bellicosus ac potens Bohemiae Rex, quia imperata facere renuerat, a Rudolpho I. Habspurgensi compulsus est, ut missis Austriacis, quas invaserat, provinciis, de Regno Bohemiae, ac illi subiectis ditionibus, Silesiâ, Lusatiâ ac Moraviâ, homagium faceret, ac iuramentum sollemne praestaret. Lazius, 1 comment. Genealog. Austriac. cap. 11. Bohemiae ergo Regnum, Romanorum Regni nobilius est membrum, Carolus IV. in Constitutionibus apud Goldastum, tom. 2. fol. 94. eiusque Princeps Imperatoris est Elector, et Imperii Archipincerna. Aurea Bulla, Caroli IV. cap. 26. Hicque inter Laicos Electores ex Regiae Dignitatis fastigio, iure et merito obitnet Primatum, cap: 4: Aureae Bullae. Imperatoremque in Ordine Processionis Principum immediate sequitur, cap. 22. Aureae Bullae. omnibusque Regibus externis, quacumque praerogativâ gaudentibus, in sollemnitatibus Imperatorum praeferri debet, cap. 6. Aur. Bull. In Elctorum Consilio; tempore electionis Regis, tertium suffragium adhibet, cap. 4. Ita quod impune praeteriri nequeat, ob poenam, quae in Aurea Bulla est expressa (sed officium Electionis sub coronâ Regali non exercet. Goldastus, tom. constitut. 2. fol. 92.) Et cum tempore, quo Maximilianus I. in Regem eligebatur Romanum, eo quod forte non satis conveniebat inter Fridericum Caesarem, et Regem, praeteritus ille fuisset; adeo id non dissimulanter tulit, ut poenam aureae Bullae, in quam inciderunt Principes, acerrime interpellando postulare non cessaret. Et tandem a Caesare Friderico, mediante pacto atque conventione, de ulterius nequaquam praetereundo Rege Bohemiae, sub poenâ quingentarum marcarum Auri, decisum transactumque fuit, et Ladislaus Rex ratificiatâ Electione Maximiliani, liti quaesitisque renuntiavit. Hermannus Maurus ICtus, tract. de coronat. Caroli V. quem allegat Goldastus, in rationalib. tom. 1. fol. 98. ubi multa de privilegiis Bohemiae Regis, ut et Knichen, de Saxonic. non provocand. iur. Reges praeterea Regnicolaeque Bohemi, immunitates habent quamplurimas, quae

recensentur cap. 8. Aureae Bullae. Constitutionibus et Recessibus Imperii non sunt subiecti. Goldastus, tom. Constitut. 2. fol. 346. Et notandum est, quod Egnatius ait, Rem, inquiens, Bohemicam Carolus IV. mirum in modum auxit, sed Exemplo maxime improbando. Maximum autem hoc est Bohemorum Privilegium, quod ius habent Regem eligendi, cap. 7. Aur. Bull. Quod tamen ita videtur intelligendum; ut lineâ Regum deficiente, haut perveniat ad Imperatorem, non ut singulos Reges eligere queat. De quâ re libris et armis cruentis nuper disputatum fuit. Et nec statim pro Rege Bohemiae, Electoreque Imperii est habendus, quam Status Bohemiae optaverint et elegerint sibi Regem. In Regnis enim, quae non libera sunt, sed alii subiecta, sola non sufficit suffragatio eorum, qui potestatem eligendi habent. Quemadmodum namque in Feudis receptum est, ut mortuo Vasallo, heres eius a Domino investituram petat, vel feudum amittat, tir. 22. lib. 1. et tit. 52. lib. 2. Feudor Ita etiam vel electi Reges, vel hereditario iure, aut lege succedentes, Imperatoris, vel Regis, vel Populi, quem superiorem agnoscunt, auctoritate confirmandi sunt. Vincentius Cabotius, libr. 1. cap. 12. Et quae est absurditas Bohemorum, subditos Imperii, Imperiopraescribere Leges, et Electorum Consilio, invitis Imperii Statibus, obtrudere Collegam: qui non sitidoneus, qui non sit e Republicâ Romano-Germana. Nan nunc Exemplis, ex variâ Historiâ petitis, confirmationem superioris Regis neces sariam esse in Electione aut Successione inferioris, aperiam: sed quid olim actum fuerit in ipsâ Bohemiâ, ostendam.

Cum Uladislaus Rex Bohemiae, senio confectus, Fridericum filium natu maiorem incosulto Friderico Imperatore vice suâ Regnum administrare iussisset, successorem ab Imperatore accepit Sobeslaum, Sobeslai filium, patruelem suum, quem aliquando in vinculis detinuerat. Cromer. 6. rer. Polonic. Diu post mortuo Ladislao Rege, cum Bohemi sibi alium Regem eligere vellent, et etiam elegissent Georgium Poggiebraccium, Fridericus Imperator eius Regni Ordinationem suam esse affirmavit, in qua Feudi sollemnia neglecta fuissent. Aeneas Sylvius, cap vit. histor. Bohem. Notandum denique a Regno Bohemico Feudinomine dependere quaedam in Ducatu Wurtembergico Dominia, horumque Feudorum meminit der Cadawische dertrag / apud Goldastum, tom. 2. Constit. German. fol. 271. §. 29. Anno XXXIV. auffgericht / de hisque Feudis a Bohemiae Regibus adhuc semper investiuntur Würtembergiae Principes. Occasionem autem, et institutum huius iuris indagare lubet. Eberhardus, Würtembergensis Comes, dictus Greiner / apud Carolum IV. Caesarem gratiosus

fuit, propter multa ei praestita officia. Unde a Caesare Clientelae eius subiectae fuerunt viginti quatuor Suevicae Urbes Imperiales. Tandem hae Civitates, circa Annum M. CCCC. L XIII. conquerentes apud Imperatorem, se a Praeside suo exactionibus gravari, eâ de causa Comes ab Imperatore et Ruperto Palatino, bello impetitus, multisque arcibus et oppidis exutus fuit. Crusius, Annal. Suevicor. part. 3. libr. 5. cap. 4. et 5. Nauclerus, et Trithemius, in Chronic. Hirsaug. in reb. gest. Carol. IV. Tandem pace factâ, ceteris conditionibus et hanc insertam fuisse, ex manuscriptis quibusdam cognovi, ut Marbanchium et BotWar, a Regno Bohemiae tamquam Feuda in posterum dependerent.

CAP. VIII. De Iure mutandae Religionis, Statibus Imperii Romani competente: et quoque insertum hîc est Responsum Iuris C. B. An sine Iuris communis sollemnitatibus, Germaniae Principes testari queant?

COmpluria sunt, quae ex iure Territoriali, Statibus Imperii Romano-Germanici, competere noscuntur: eaque praeter Auctores supra cap. 3. num. 1. laudatos, luculenter etiam explicant, Bruning. Disputat. de Iur. Universitat. thes. 20. et seqq. Arnoldus Engelbrecht / Disputat. de Iurisdict. Imper. thes. 124. etc. Antonius Colerus, sect. 1 thes. 24. Thomas Michael, et Matthias Stephani, tract de Iurisdict. Christophorus Mingius, Dispurat. de Iur. territorial quae est in tom. 5. Disputat. Basileens. Interilla vero vel maxume insigne, territorioque adnexum quasi ius est; quod vigore Pacis Religiosae, exercitium Religionis mutare possunt. Et numquam apud Augustanae Confessionis asseclas Autonomicus obitnebit, quod ii tantum Imperii Status, exercitio Religionis dictae Confessioni conformi gaudere possint, qui tempore Passaviensis Transactionis, illam Confessionem adprobarunt: part. 1. der Frenstellung / cap. 3. utpote quod Litterae Constitutionis pacis Religiosae, de Anno M. D. L V. contrarium esse aiunt, ibi, So sit Ang. stellt / oder Anstellen werden.

II.

Vigore huius Constitutionis, Iurisdicitionem etiam

Ecclesiasticam habent Imperii Status, in territoriis suis; inibique Episcopos repraesentant: eamque exercent sine metu Adpellationis ad superiorem; quod usus et rationes evincunt, adductae a Casparo Leipoldo, Disputat de concurrent Iurisdict thes. ult. apud Arumaeum, volum. 1. Sane a Consistoriis Episcoporum, minime ad Cameram adpellatur, sed ad Pontificem Maximum; Ergo ex naturâ surrogatorum dicendum esset, a Dicasteriis Ecclesiasticis Statuum Reformatorum, non nisi ad eundem provocari: sed eius Imperium haut agnoscunt. At controversia est maxima; an status aliquis Ecclesiasticus, Imperio immediate subditus, Religionem mutare, Augustanaeque Confessioni accedere, ac nihilominus dignitatem Imperiumque, et erritorii sui commoda retinere queat? Quâ de quaestione utrinque armis, et scriptis publice prostantibus, certatum olim est, in causa Coloniensi et Argentinensi. vide cranium, tract. de pac. Relig. part. 1. problem. 10. et seqq. duob. Et licet eiam ex nostratibus nonnulli, Catholicis (quorum partes longo stylo defendit Auctor der Frenstellung / libr. 1. cap. 2. libr. 2. cap 2. libr. 3. cap. 9.) accedere videantur: aliis tamen, tum fieri hoc posse videtur, si Capituli accedat consensus. laurentius Ohm, Disputat. de iur. Episcop. thes. 14. num. 3. Id quod in Episcopatu Magdeburgensi, Mersburgensi, halberstadensi, Ratzeburgensi, Werdensi, etc adprobavit; de quibus Chytraeus, et Thuanus, passim m Historiis suis. adde Epistolas Belgicas, centur. 2. Epistol. 84. vide Paurmeisterum, de Iurisdict. libr. 2. cap. 2. num. 80. etc. et cap. ult. num. 46. fol. 920. Syringus, Disputat. de Pace, Relig. thes. 37. Friderus Mindanus, de processib. extrahend. libr. 1. cap. 29. Sine infamiâ ducit uxorem in Germaniâ Episcopus, aliusve ex voto casitatem professus: nec liberi illegitimi censentur; ut attigi Ego, tract. de success. et elect. Reg. libr. 1. dissertat. 10. num. final. Sed an idem in Galliâ dici possit? vide Servin. tom. 2. fo'. 146. ubi de matrimonio Cardinalis Castilionei.

III.

Nunc Responsum Iuris, nuper a me conscriptum subiungere lubet; Lectori, ni fallor, haut ingratum, et nec a proposito nostro alienum. Discutitur inibi (1) quaestio illa, Num Filia Ducis, absque Iuris communis sollemnitate Testamentum condere possit? 92) An tale Testamentum, valeat in vim Codicilli, aut alterius cuiusvis ultimae voluntatis? (3) An heres, qui possessionem rerum hereditariarum, bonâ fide adeptus est, tueri se possit oppositione Testamenti, sollemnitatibus carentis: si certo constet de mente ac voluntate Testatoris? (4) An heres Legatarii edere cogatur Inventarium, seu descriptionem omnium et singularum hereitariarum rerum?

Demnach wir Endsgenandte gepührendt ersucht worden/vber vorgesetzte facti speciem, vnnd dero beygefügte Quaestiones, vnser Rechtlich Bedencten zu eröffenen/ Ais haben wir solches in keinen weg abschlagen sollen/darnauff auch biervon mit einander reifflich deliberiert/vnd befunden: Daß so vil die erste Quaestionem (darvon zugleich die zwo volgende guten thails dependiren) anbelangt/dey selbiger allerhandt starcke Dubitandi Rationes, darumb streitige Disposition gantz für nichtig vnd von ohnwurden geachtet werden möchte/sich eraigen.

Rationes Dubitandi.

Quamvis enim tralatitium sit, Principem ad nullam omnino iuris Civilis sollemnitatem, dum ultimum suum Elogium prodit, adstringi, Castrensis, in l. si quis Imperatorem, num 1 C qui testam fac. poss. Iason, in l. ex imperfecto, num 2. C. de testam. Vasquius, de succession. creat. libr 3. § 26. num. 1. Mantica, tract. de coniectur. ultim. volunt. libr. 6 tit. 1. num 39. Marcus Antonius, Natta, consil. 402. num. 46. Menochius, consil. 351. num. 8. et 9. Attamen hoc non exiguae auctoritatis Doctores, id ad eos tantummodo Principes restringunt, qui praeter Deum et gladium (ut vulgo dici solet) superiorem alium non habent, non qui Imperatorem, vel alium Regem recognoscunt; ut novissime attestatus est Franciscus de Barrii, tract. de success. lib. 1. tit. 2. in princ. Et in specie Principibus Germaniae, excepto Imperatore, hanc facultatem non esse, videtur censuisse Sichardus, in l. sancimus, in princ. num. 18. et 19. C. de donation. Et voluêre idem ante eum, Corneus, Socinus Iunior, et alii, in locis relatis a Capiferreo, tract. de nu. test. part. 1. cap. 23. num. 20. Ut et rerum Germanicarum callentissinus ICtus, Dn. Henricus a Rosenthal, cap. 12. conclus. 10. num. 16. in hanc quoque sententiam concedit, dum ita scribit: Quamvis ex abundanti concesserim, in Ducatu, vel Comitatu, Ducem, aut Comitem ea posse, quae Imperatori in toto Imperio licent; nihilominus videtur id respectu tantum subditorum intelligendum. Nam si de Testamenti minus sollemnis valore; puta tantum coram duobus, aut tribus testibus conditi, incideret Quaestio, illa apud Superiorem instituenda et agitanda esset: qui haut facile concederet, hanc personam litigantem, intelligi a potestate et Legibus suis solutam. etc. Cum enim propter absolutam, Legibusque liberatam potestatem, quae competit solis Principibus supremis, l. Princeps 31. ff. de Legib. Lex quoque Imperii a sollemnibus Iuris (et ita etiam coram septem

testibus testandi) eosdem solvat, l. 3. vers. li cet, C. de testam, patescit inde, Principes alteri subiectos, quales in Germaniâ Duces, Marchiones, Comites, etc sunt (quosque Andreas Knichen, Imperii Vasallos Ligios vocat, cap. ult. a princ. tract. de territor. Iur. et qui non so. lum Feudi, sed et Personae nomine, Imperatorisunt obligati. Rosenthal, de feud. cap. 5. conclus. 13.) eodem illo non fruisci Iure.

Vod ob schon fürs Ander von vilen dahin geschlossenwerden will/ daß die Fürsten vod Fürstenmäßige Ständt deß Heyligen Römischen Reichs/als Mittglider desselben/vnd wegen jhrer bekandten hocheit/fast alle Privilegia, Immunitäten/vnd Freyheiten/quae ipsi Imperatori competunt, haben vnd geniessen/auch sonderlich absque sollemnitate testirn, vnd jhrenletsten willen auffrichten können / So will je doch nicht ohue Vrsach gezweifselt werden/ Ob solchs derogleichen ein Fürstlichs Fräwlin zuthun befügt gewesen/ welchs keinen Standt oder Stimm in dem Fürsten Rath/auch weder Landt noch Leuth/noch einig Territorium gehabt/darinn sebiges regalem et supereminentem Iurisdictionem exercirn, oder als ein Fürst gebieten vnd verbieten können. Etenim qui talia Privilegia, Principibus, Ducibus, et Comitibus superiorem recognoscentibus adscribunt, causam huius rei hanc suae assertioni ut plurimum adponunt, quod illi nempe Regalia habeant, Legisque condendae potestatem, et alia Iura Principatus: ac ita in Territoriis suis, eandem obtineant potestatem, quam Imperator in Imperio universo. Paulus de Castro, consil. 34. col. 2. vol. 2, Alexander, consil. 1 col. 8. vol. 1. Decius, consil. 516. n. 4. et complures alii, citati in addition. ad Romani consil 59 ut et a Caephalo, consil. 539. n 15. Riminaldo iuniore, consil. 15 6. ac Cacherano, in decis. Pedemont. 156. n. 1. Ut et in terminis nostris, Michael Grassus, § Testamentum, quaest. 6 scribit: Principes iure militari, id est, absque omnibus sollemnitatibus testari posse, dummodo tales sint, qui non recognoscant superiorem, vel si recognoscant, habeant tamen Iura Imperii, sibi a Principe concessa, alias non. Pariter hanc libere testandi potestatem, haud extendendam esse ad inferiores, quibus iurisdictio etiam cum Mero et Mixto Imperio est concessa, luculenter evincunt ea, quae late tractat Hartmannus Pistorius, libr. 3. quaestion. iur. quaest 9. pertot. Et ideo cessante, in hâc Illustrissimâ Testatrice, causâ et ratione privilegii, ius etiam ipsum hoc singulare cessare debere videtur, Andreas Tiraquellus, in tract. cessant. caus. part. 1. num. 204. Et etiam causa limitata, limitatum producit effectum, l. in agris, ff. de adquir. rer. domin. l. cancellaverat, ff. de his, quae in testam. delent. Decius, consil 2 volum. 1.

Für das Dritte/will auch dieser Disposition umb etwas in dem

weg stehen/daß das Testierende Fürstliche Fräwlin/nicht in jhrem aigenen/noch auch in jhres Herrn Vatters/ aut familiae et agnationis suae, sondern in einem gantz frembden Territorio vod Bottmäßigkeit gewesen/derowegen allda pro privatâ personâ zu achten/vnnd sich keines Fürstlichen Actus oder Privilegii mit fugen anmassen oder gebrauchen könden.

Quippe nam certi iuris est, quod superior extra Provinciam suam pro privato habeatur, l. 3. ff. de offic. praesid. Cothmannus, consil. 2. a princip. volum. 5. et extra territorium nemo ius dicere potest, l. fin. ff de iurisdict Et pertinet hûc, quod Bernhardus Girhardus, Histor. Gallic. libr 20. scribit: cum Sigismundus Imperator, Caroli VI. Galliarum Regis Hospes, Sabaudiae tunc Comitem, Ducis titulo in Gallicano territorio insignire vellet, impeditum eum fuisse a Regiis ministris, eo quod Imperator in Galliis, tamquam territorio alieno, nullum actum superioritatis exercere possit. Quod et refert Guilielmus Paradinus, in histor, urb. Lug dunens. libr. 2. cap 92. Et disputatum idem fuit in Processu Criminali Mariae Stuardae, Scotorum Reginae, cui in Angliâ captivae, omnia Regia Privilegia, denegata, et ea plane ut privata persona condemnata, supplicioque affecta fuit, ut Meteranus, Thuanus, aliique Historici produnt.

Wann dann das Testierende Fürstliche Fräwlin/ utpote in alieno territorio quae versabetur, inibi pro privata zu halten geweßt Als will es das ansehen haben/ quod Illustrissimus institutus Heres, etsi eidem omnia Principum Privilegia competant optimo maximo iure, nichts desto weniger doch in Crafft selbiger/ ex hoc imperfecto, minusque sollemni Testamento in keinen weg etwas forderem konne/ Quippiem Princeps aut Augusta, heredes instituti, iure communi utuntur, l. cum heredes, C. qui testam. fac. poss. Et ex impersecto Testamento, nec Imperator hereditatem vindicare potest, l. 3. C. de testam.

Zum Vierdten/weil dises Testierende Fräwlin von jhrem Herrn Vattern vnd Vorfahrn/nicht dem Römischen Reich immediate vnderworffen: sondern der Crohn Böheim vndergeben geweßt/möchte auch villeicht in zweiffel gezogen werden; Ob die Silesische Fürsten/den ohn mittelbahren Fürsten vnd Fürstmäßigen Ständen Imperii Romano-Germanici, ratione Dignitatis, Privilegiorumque Principalium zuvergleichen: vnd dises so von Rechts vder gewohnheit wegen dem Teutschen Fürsten gebührt/sich mit fugen anmassen können.

Etenim Silesiae Principes non Imperatori, et Imperio immediate subiecti, nec ita liberi esse videntur et absoluti, ut ii, qui in Germaniâ sunt, et illius Imperii membra exsistunt, autocraticoque iure

gaudent. Hucque pertinere videtur, quod in Speculo Saxonico, libr. 3. Artic. 58. duo genera Principum recensentur, et ibidem Glossa ait: wisse aber/daß der Fürsten Zweyerley seindt/Etliche heissen Schlechte Fürsten/Etliche deß Reichs Fürsten/deß Reichs Fürsten aber soltu bey dreyen dingen erkennen/das Erste ist/daß sie keinen Lehen Fürsten zum Lehenherrn haben/dann den König (puta Imperatorem) allein. das Ander ist/daß sie jhr Fürstenthumb mit einer Fahnen oder Sccpter empfangen sollen. Zum Dritten sollen sie solch Landt haben/die eim Fürstenthumb haißen. Quae cuncta fere in Illustrissima nostra Testatrice deficere videntur. Et porro, quod in Silesia Ius Saxonicum sit in usu, innuit Schifordegher, libr. 1. tract. ult. quaest. 7.

Letstlichen vnd zum Fünfften/gesetzt/es hette das Fürstliche Fräwlin/propter Illustrissimam Dignitatem, omni absque sollemnitate iuris testiren können; So möchte doch gar scheinlich fürgewendt werde/ daß dise ihrer Fürstlichen Gnaden verordtnung/nicht allein ratione sollemnitatum, sondern zumahl ratione voluntatis imperfect, vnd mangelhasst seye/In dem namlich mehr hochgedacht jhre Fürstliche Gnaden vor deren Seeligen Ende/ coram Notario et Testibus, ac ita sollemniter testiren wöllen/aber durch zu bald ervolgten Todtsall/hieran verhindert worden.

Dicitur autem. Testamentum Imperfectum ratione voluntatis et illud, quando scriptum, non tamen lectum, aut publicatum coram. testibus fuit. Cephalus, consil. 294 ubi attestatur de communi. Ac tale itidem reputatur pariter et istud, si scriptura Testamenti a testatore publicari destinata, coram testibus et Notario postea publicata non sit, iuxta l. fideicommissa 11. §. 1. ff. de legat. 3. Bartolus, in l. si is qui, ff qui testam. fac poss. Alexander, consil. 96. num. 9. libr. 3. Decius, consil. 488. num 15. vers. praeterea. Iason, consil. 68. col. ult. libr. 1 Ruinus, consil. 15 num. 11. vers. et in primis, libr. 2. et consil. 1 num. 8. libr. 3. Franciscus Hottomannus, consil. 55. num. 12. et 13. Menochius, consil. 42. num. 14. libr. 1. et praesumpt. 5. num 7. cum aliis ibi allegatis. Ac porro si Testamentum sit imperfectum voluntatis ratione, tuncnec sustineri potest, utcumque aliâs privilegiatum esset: et ita non valet Testamentum inter liberos, si sit voluntatis ratione mancum. Ita sentit alossa, in l. si is qui, ff. de testam. quam omnes sequuntur, ut dicit Riminaldus, in l bac consultissima. 21. §. ex imperfecto, C. de restam a princip. illamque communiter approbatam esse testatur Ruinus, consil. 15. num. 2. libr. 2. Ac si reperiatur

schedula scripta, vel subscripta manu propriâ ipsius Testatoris, continens eius ultimam volutatem, disponendo de bonis suis, in favorem etiam piae causae, hoc tamen casu tenendum esse aiunt, quod talis schedula non sustineatur in vim Testamenti, neque alterius ultimae voluntatis, propter favorem ipsius piae causae: ex quo nullam habet formam, propter quam illi debeat fides adhiberi. Eiusmodi enim schedulam, magis praeparationem ad disponendum, quam dispositionem aut declarationem voluntatis haberi debere, Socinus Iunior, consil. 189. num 73. libr. 2. ait, ubi enumerat auctoritates plures.

Rationes Decidendi.

Ob wohl nuhn bißhero angedeutte Rationes dise Sach nicht wenig zweiffelich machen/vnnd so vil verschaffen scheinen/als wann gegenwertige Disposition gäntzlich vnnd durchauß von ohn würden/dessen iedoch sambtlichen / vnnd anders mehr / so herwider vorgebracht werden möchte/vnnd wir reifflich erwogen/ohn verhindert/sind wir der gäntzlichen mainung/daß offt hochgedachtes Fürstlichen Fräwleins endtliche verordnung (vnnd daran quoad enixissimam voluntatem, man ledig nicht/vnnd in keinen weg zu Zweifflen) von Recht vnnd billichkeit wegen/gültig/auch aller massen selbige zum Andern mahl auff das Papeyr gebracht/vnnd von jhro fürstlichen Gnaden/ in praesentiâ Servitii Aulici, an vnderschiedlichen stellen subsignirt, oder vnderschriben worden/ omnibus simul una circumstantiis perpensis, hone widerred zu exsequirn vnnd zuvolziehen seye.

Dann für das Erste/hie oben in primâ dubitandi ratione beraits mit viler Ansehenlichen Rechtslehrer Stimm vnnd Mainung erhalten worden: quod Princeps nullas, nisi meri iuris gentium sollemnitates, in condendo suo ultimo elogio observare teneatur; vnd obwohl etliche Doctores, als Cynus, in l si quis Imperatorem, in princ. C. qui testam. fac. poss. Bartolus, in l. cum beredes, num. 1. ubi et Salicetus, num. 1. c. dict. tit Iason, in l. si frater, in princ. C. eod. dahin incliniren wollen/ quod etiam Princeps nullâ, dum ultimum arbitrium conscribit, praeeminentiâ fruatur, sed potius active et passive simul, in condendis Testamentis iure privati utatur.

So wirdt doch disie Meynung a Friderico Pruckmanno, in tract. de Regalib. §. soluta potestas, cap. 4. membr. 3. effectu 1. fol. 647 et seqq. satis

operose widerlegt/dahin wir vns geliebter Kürtze halben gezogen haben wollen.

Unde porro consequentiâ iustâ Doctores vulgatissimo scito deducunt: Licet in reliquis Testamentis, femina non possit esse testis, l. quiex testamento, § mulier. ff. de testam. et §. Testes. autem Instit eod. tit. tamen femineum testimonium, in Testamento facto a Principe valere, non secus, ac testimonium masculorum: Et proinde per duos testes, etiam feminas, sat eritprobari, Testamentum a Principe fuisse factum. Ac ut in tali Testamento, ea sollemnitas cessat, quod testes sint masculi, eâdem ratione cessabit et sollemnitas illa, quae in reliquis Testamentis desideratur, ut nempe testes sese subscribant, iuxta l hac consultissima, in princ. C. de testam. et §. Sed cum paulatim, Instit eod Et licet in privatorum Testamentis signaculis testium sit opus; d. l. hac consultissima, et d. §. sed cum paulatim. l. ad testium, § fin. ff. eod tamen illud remissum est in hoc Testamento. Insuper etsi Testamenta regulariter fieri debeant uno contextu; attamen in Principis Testamento id ut fiat, opus haud esse dicit Auctor gravissimus, Fernandus Vasquius, in tract. de success. creat. libr. 3. §. 26. in princ. Qui et ibidem addit, quod in Testamento facto a Principe, non sit necesse, ut testes sint in conspectu testantis, non magis, quam in actibus inter vivos, in quibus expeditum est, non oprtere, quod testes in praesentiâ contrahentium exsistant, secundum sententiam veram et communem: quam tenet Castrensis, in l 2. §. idem Labeo. ff. de aqu pluv arcend. Quamque communiter approbatam dicunt, Alexander. num. 6. et Iason, num. 9. in l si non speciali, C. de testam. Praeterea in Testamento Principis necessum non est, testes eosdemptoti Testamento praesentes fuisse; quinimo sat erit, contenta in Testamento novisse: sivetempore Testamenti, sive antea, sive postea: Et insuper sufficiens erit, quod quidam testium probent certam testamenti partem, alii vero testes reliquam Testamentipartem; vel quod quidem testificentur, Principem suisse praesentem ad quandam Testamenti partem; alii vero testes reliquae Testamenti parti Principum adfuisse deponant. Ita ut hâc in re, pro formâ illius Testamenti requiratur aliud nihil, eaque sola probatio exigatur, quae deposcitur in actibus inter vivos: Vasquius, dict. loc. Et id quoque Testamentum non vitiabitur per abbreviaturas, vel ex eo, quod per notas insolitas conscriptum invenitur, prout cuncta haec non Vasquius solum, sed et Raudensis, de analog. univoc et aequivoc. libr. 1. cap. 28. per tot. longo stylo docent.

Dises Privilegium aber gebühret pro secundo nicht allein Den ienigen Fürsten vnd Herrn/so in ihren Landen absolut, oder Königlichen

gewalt/sondern es wird auch communissime vnd ohn widersprechlich den inferioribus Principibus, vnd selbigen zugeschriben/welche emen andern Herren vnderworffen/da sie allein Fürstlichen Titul/Ehr vnnd Würde haben/Etin specie, non solum Superiores, seu supremos Principes; verum etiam Inferiores, Testamentum taliter conscribere posse, eoque sine sollemnitatibus testandi privilegio gaudere, primi voluêre, Bartolus et Franciscus Pisanus (qui iure factum esse, testamentum taliter a quodam ex Ursinâ familiâ conscriptum asseruêre) Eosque referunt, Baidus. in l. sancimus in princ. num. 5. C. de donation. Iason, in l. ex imperfecto, num. 2. C de testam. Capyzius, de cis. 203. num. 3. circ. med. Mantica, tract. de coniectur. ultim. voiunt lir. 6. tit 1. num. 39. Menochius, consil. 351. num. 9. Et quoqueidipsum discrete itidem decidunt, Alexander. in l. omnium, num. 8. C. de testam. Capiserreus, tract de num test part. 1. cap. 24. num. 6. Eaque opinio ultra quod sit communis, firmissimam etiam rationem habet. Namque Duces, Marchiones, reliquique Principes, quibus Perpetuo Dignitas. Regalis in suo Principatu est concessa, iura obtinent Imperatoris. Cacheranus, decis. 88. num. 17. Borcholt, tract. de feud. cap. 5. num 37 qui communem dicit, Paulus de Castro, consil. 34. num. 2 volum, Et ab Imperatore, nil nisi ambitus ratione, ceu scapha a navi differre censentur Baldus, in Rubric. num. . quae sint Regal. Insuper Duces, aliosque Principes Regalia habentes, exercere posse plenitudinem potestatis, (et sic omnia exinderesultantia Privilegia habere, quae ipsis non exprese ad empta reperiuntur) superiorem quamvis recognoscant, usu adprobatum, communiterque receptum esse, docet Ludovicus Rudolphinus. tract de suprem. seu absolut. Princip. potest. cap. 2. num. 5. etc. Sic et Bossius, in tit. de crim. laes. Maiest. num. 55. scribit, eo ipso, quod quis est Dux creatus, imul eum habere Privilegia eorum, quibus competit plenitudo potestatis, etiamsi superiorem recognoscat. Et ita quoque tenet Lancellottus Conradus, in Templ. omn. iudic. libr 1 cap. 4. de Duce, num. 11. versic quo circa, Alexander, consil. 1. ponderatis his, sub num. 13. versic non obstat etiam, volum. 5. Alciatus, consil. 5. quia privilegium, num. 26. versic. sexta conclusio. libr. 4. Natta, consil. 402. visis Actis, sub num 18. versic. veruntamen, et sub num. 21. redeundo modo, Marcus Antonius Peregrinus, in tract. de iur. fisc. libr. 1. tit. 2 de his, qui iura fiscalia habent, num. 79. versic sed adverte. Ac late id persequitur Petrus Antonius de Petra, de potest. Princip. cap 3. quaest. 4. qui idem cap. 4. multis auctoritatibus probat, quod sicut valet Testamentum Imperatoris sine sollemnitate, ita etiam et Testamentum cuiuslibet alterius Domini inferioris, robur habere. Idque vulgo comprobarr item solet

ex Coronâ Aureâ, cum gemmis et lapidibus pretiosis affixis, seu insculptis, quâ Duces coronari solent: ut attestatur Marinus Freccia, in tract. de subfeuc. tit. quis dicatur Dux, num. 44. et num. 45. libr. 2. Quae talem eminentiam honoremque designat, quemadmodum Paris de puteo, in tract. de duell quaest. 5. §. quoniam, num. 5. vers. in qua quaestione, libr. 7. et Lancellottus Conradus, in templ. omn. iudic. libr. 1. cap. 1. §. 1. in princ. sub num. 12. assertant.

Wann nuhn deß Testierenden Fürstlichen Fräwlins Herr Vatter/vnd sambtliches Geschlecht/Wie (geliebts Gott) in Responsionibus ad quartam dubitandi rationem, mit mehrerm gngezeigt werden solle/Vhralte Hertzogen vnd rechte Fürsten seindt/als sehliesset sich hierauß/daß selbigen derogleichen Fürstliche Freyheiten/vnd also auch ohne Zierlichkeit der Rechten zu testirn/in alleweg gebühren thne.

Auß welchen dann fürs dritte noch ferners wohl schließlich ervolgen thut/daß nicht weniger das Privilegium absque sollemnitate zu disponirn, einem Fürstlichen Fräwlin oder Tochter/auß derogleichen Geschlecht entsprossen/mit keinen fugen abgestrickt oder genommen werden möge/welches mit gutem grundt zubezeugen und vorderst in acht genommen werden solle/ quod Princeps duplicem habeat potestatem, ac duplicia item Privilegia ei competere videantur. Acnempe quaedam quasi realia censentur, quae utpote ipsi competunt intuitu iurisdictionis sublimioris, quae territorio inhaeret; vigore nempe cuius extra ordinariâ, Legibusque solutâ potestate utitur, fere consimili, ei, quam habet Imperator in Imperio universo; Alia personam magis subsequuntur, Principique non territorii, sed dignitatis, ac Illustrissimae nobilitatis, fideique et legalitatis competunt ratione, id quod aperte probat Lex Princeps 31. ff. de Legib. ubi Legibus soluta potestas, Principi adscribitur, Augustae vero tantummodo tribuuntur privilegia, quae Princeps habet, Et ideo differentia necessario erit constituenda, inter eam potestatem, quam Princeps intuitu Imperii, seu Regni habet (et quae plane incommunicabilis est, Sixtinus, de Regalib. libr. 1. cap. 5. a princ.) Ac inter illa Privilegia, quae Princeps Augustae communicare solet. Augusta enim non fit vere Princeps, Imperiive et potestatis absolutae consors; esset enim id contra Monarchicam imperandi rationem. Cum vero Augusta Principis privilegiis fruatur: sequitur omnino, quod aliud sit Legibus soluta et extra ordinaria potestas; ossibus Principis (ut loquuntur) inhaerens: aliud Privilegium Principis, communicatum Augustae. Talibus autem Principum personalibus Privilegiis accenseri solet, quod Principis praesentia reliquarum sollemnitatum

defectus in Testamentis privatorum supplet, Iulius Clarus, in §. Testamentum. quaest. 56. num. 7. Chassanaeus, in Catalog. glor. mund 5 part. consider. 24. special. 89. et spccial. 124. Vasquius, tract. de succession. creat. §. 26. num. 1. et num. 8. Emanuel Soarez, commun. opin. lit. T. num. 41. Peckhius, tract. de testam. coniug libr. 3. cap. 24. num. 2. Sic et Donatio, quam Princeps confert in Augustam, l. penult. C. de donat. int. vir. et uxor. Peckhius, de testam. coniug. libr. 3. cap. 26 aut in filium, Bernhardiis Graevaeus, libr. 2. conclus. practic. concl. 39. num. 25. et e contra; valet. Sicporro Donationes Imperiales, aut quae, a privatis Principi fiunt, non monumentis indigere iudicantur, l. 34. versexceptis, et Authent. subseq. C. de donat. Novell. 52. Cum id, quod super Donationibus apud Acta conficiendis, in iure nostro sancitum est, hâc solum inductum sit ratione; clandestinis ne aliâs fraudibus, facile quidvis pro negotii opportunitate confingi, vel id, quod vere gestum est, aboleri possit, l. 27. C. de donation. Quae omnia et alia consimilia multa, non territorii Imperii, eiusve administrationis et Regiminis intuitu; sed solum ratione dignitatis, ac tituli, eiusque eminentiae competunt respectu. Sicque etiam Principes territorio carentes (quos vulgo Abgefundene Herrn/aut etiam apanagiatos vocamus, so ein gewisses deputat haben) Privilegia quaedam personalia sibi vindicare solent: pariter ut Nobiles alia privilegia habent quatenus nobilitati, vel ex nobili familiâ prognati sunt; alia, quatenus libera, Imperioque immediate subiecta castra, pagosve tenent, Et haecce, eadem Privilegia illa omnino sunt, quae Auguftae quoque communicata censentur, adeo ut Boerius, decis. 228. et Simon de Praetis, libr 2. interp. 1. dub. 2. fol. 3. num. 15. decîdant, fieri posse testamentum coram Principis uxore, nullâ aliâ adhibitâ iuris sollemnitate. Quod autem illa Principum Privilegia personalia, pariter quoque ut Augustae, ita consimiliter filiis, filiabusque ipso iure tributa sint, ex eo convincipotest: quia nempe Principes, Duces, Fürstem/ Fürstinen/etiam patre vivente vocari solent, Iason, in l. in suis ff. deliber. et postum. quipoe Nominum identitas, identitatem arguit rei ipsius, l. idem C. de codicll. Bartolus, in l. Gallus, § in stituentes, ff. de liber. et postum. et ex nominis solius appellatione, aliquis ius acquirit: can. sacerdotibus, caus. 11. quaest 1. ubi gloss. in verb. appellat. Huc quoque confert, quod Pater et Liberi, pro unâ eademque personâ reputantur, l. fin. C de impub et al. substit l cum scimus, C de agricol et censit. lib. 11. et item textus est, in Authent. de iureiur a morient. praest. l. tam ex contractibus, ff. de iudic. l pater filio ff. de minor. late Hippolytus, in singular. 160. Et in specie, quod Liberi utriusque sexus, habeant

Privilegia patris, diserte respondetur, in l. femina 8. et duab. seqq. ff. de Senator. ubi etiam id ex professo tractant Doctores, et simul illud dicunt, dignitatem profectam â Patre, maioris esse efficaciae quam illa, quae procedit a marito, Baldus, ad dict. leg. 8.

Vnd dises noch mehrer zubestärcken: können auch derowegen den Fürstlichen Rindern die Privilegia personalia patri competentia nicht entzogen werden: quia etsi vulgo a Politicis ac Iure consultis tradatur; Regem cum filiis suis, non tamquam Patrem cum filiis, sed tamquam Supremum Principem cum subditis suis disponere posse: cui enuntiato patrocinantur Doctores, in l. qui iurisdictioni 10. ff. de iurisdict. per text in l. in privatis 77. ff de iudic. l si quis forte 6. §. penult. ff. de poen. In Principibus tamen, Comitibus, et aliis Statibus Imperii, qui dignitatem et potestatem suam, non proprio iure, sed a superiore, Imperatore, vel potius ipso Imperio consecuti sunt, et in pari dignitatis gradu cum liberis suis constituti videntur, idem locum sibi vindicare nequit. Haud enim filii Principum et Comitum Imperii minus Principes Imperii sunt, et ita nominantur, Patribus viventibus quam illis defunctis. Haec etenim qualitas dignitatis, tribuiturfamiliae toti: ut quicumque ex eâ nascatur, illâ praeditus existimetur: daß sie Alle/die von de Stamm gebohren werden/deß Heyligen Reichs Fürsten vn Grav nseyen; ut in terminis loquitur, exacti iudicii Iureconsultus, Nicolaus Betsius, tract. de pact famil. Illustr. cap. 8. fol. 436. sic et Modestinus Pistoris, illustr. quaestion. part. 4. quaest 169. ita scribit: si quaestio sit de Nobili, qui est Dominus alicuius Territorii, et in eo territorio, oppidulo, seu villâ, Imperium habet iure proprietatis, non puto, filios ipsius, Iurisdictioni eius subiectos, sed ipsi in dignitate pares esse: cum illi in tali Imperio et Dominio territorii, aliquando sint futuri successores, atque ita etiam ipsi quodammodo Domini exsistant, arg. l. in suis 11. ff. de liber. et posthum. Cum ergo tali casu Pater et filius (ac etiam filia) ae que sint Nobiles, et eiusdem dignitatis, puto, hîc regulae, quod par in parem non habeat Imperium, locum esse. Consentit Ziegler, in Aur. prax. Calvoli conclus. 1. §. Nobiles, num. 14. Matthias Stephani, libr. 1. de iurisdict cap. 1. nti. 73. et seqq. Et quamvis nonnulli dicant, hoc posse procedere in filiis masculis, successoribus in Principatu, non autem in feminis, quae ab eo excludantur: id tamen Nicolaus Betsius, dict. loc fol 437 omnino negat, ubi hisce verbis scribit: sufficit, sui naturâ et regulariter liberos omnes (utriusque sexus) Principis, frui debere iisdem privilegiis et commodis, quibus Pater, quia scilicet omnes liberi eiusdem, et titulati exsistunt. Et pertinet hûc, quod ut Princeps in confirmandis Statutis subditorum

suorum, semper censetur excepisse suam personam, eâ ratione, quod in generali dispositione non includitur persona loquentis, l. inquisitio, C de solution. Ita quoque id locum habet respectu omnium suorum liberorum et sanguine coniunctorum, sicuti tradunt Petrus et Cynus, in l. inquisitio et egregie Baldus, in l cum acutissimi, num. 6. c. de fideicommiss. aliique congesti a Tiraquello in tract. de poen. caus. 51. num. 79.

Quamvis autem Rolandus a Valle, consil 86. volum. 1. num. 38. versic. Venio ad secundum: in casu dispositionis Comitis cuiusdam probare conetur, dictâ dispositione confirmatâ a Vicario Imperii, Marchione Montis Ferrati, nomine Imperatoris, ligari filias, et sorores, reliquosque descendentes dicti Comitis: illi tamen constantissime contradixisse in consil. 250. volum. 3. Menochium, refert Fulvius Pacianus, de probation. libr. 2. cap. 3. num. 143. et eundem sequitur ibidem. Ac quod Statuto de lucrandâ dote, non ligetur filia Principis, vel Comitis, tradunt Rolandus a Valle, et Franciscus a Solis, in tract. de lucro dotis, ille, quaest. 83. hic vero, quaest. 15. late Schultes, practic. quaestion. libr. 1. cap. 3.

Wie nuhn bißhero verhoffendtlich zur genüge dargethon worden/ quod Privilegia Principi, ratione tituli, generis, dignitatisque personae competentia, auff alle sambt vnd sonders/so selbigen Geschlechts Titul/Ehr vnd Würde/gehörig/Also ist ebenmäßig gar nicht zu Zweiflen/dann daß die facultas, liberrime et absque Iuris Civilis sollemnitatibus zu testiren/kein derogleichen Privilegium seye/welches Legibus absolutae, et plenitudini potestatis, territorialive Iurisdictioni, dem Fürstenthumb/oder dessen Regierung einiglich nachfolgig: sond rn vilmehr/Personae Principali, propter dignitatem et fidem anhängig seye in bedenckung/solches Privilegium nicht allein einem privato, offtermahls gegeben würdt. Non raro enim tale alicui Privilegium ab Imperatoribus datur, ut possit absque sollemnitate testari. Ac si alicui sit concessum Privilegium libere testandi, tunc eidem etiam intelligitur remissa observatio sollemnitatum, quas habet Ius Civile, Albericus, Baldus, Iason, Salicetus, Fulgosius, et alii, in l. si quando, C. de inoffic. testam.

Sondernes ist auch ipso iure, ein Vatterbefügt/ohne Zierligkeit zu testiren; et valet tunc Testamentum, etiamsi in eo non interveniant sollemnitates a iure Civilr requisitae; de hocque est textus expressus, in l. hac consultissima, §. ex imperfecto, C. de testam. sed inibi solummodo attenditur dispositio gentium iuris, ut dicit Bartolus, in § Ex imperfecto, in final. verb. Instit, de testam. et ita tenent omnes, teste

Iasone, in Authent. novissima, num. 16. C. de inoffic. testam Sic pariter Milites hoc iure gaudent, tot. tit. flox. Cod. et Institut. de mititar. testam.

Welches alles nicht geschehen köndte/wann derogleichen privilegium incommunicahilem, aut territorio, eiusve Regimini adhaerentem potestetem concerniren/oder selbigem allem anhängen thäte.

Zum Vierdten/hat in gegenwertigem fall/solchs alles desto mehr. Statt/vnd soll dises Furstlichen Fräwlins Testament/auch der vrsache. wegen nicht vmbgestossen/widerfochten/oder streitig gemacht werden/ weil selbiges einen Fürstlichen Standt/jhr aygne Cautzley/auch Fürstliche Hoffdiener/vnd Dienerin gehabt/jhre Rechtfertigung active vnd passive ie vnnd allwegen/so wolan Kayserlicher Majestät hoff/als anderswa geführt/Zumahl solche ietz streitige disposition in beysein angedeuter jhrer. fürnähmbsten Geist: vnd Weltlichen Officier, diener vnd dienerin/theils mit aigner Handtgeschriben/thails nach dem es durch jhren Secretarium verfaßt geweßt/subscribiert, Also daß die jenige Rationes vnd Vrsachen/ darumb man einem Fürsten das privilegium absque iuris sollemnitatibus; u testiren attribuiret/sich allhie sambt vnd stattlich befinden thun/ Quippe nam ratio, cur Imperatori, reliquisque Principibus Summis, sine. sollemnitateullâ, praesertim vero testium convocatione, integrum sit, atque liceat facere testamenta, hanccredunt esse Interpretes nostri; quod illis maxima semper adsit copia Virorum Clarissimorum, aliorumque Ministrorum, quorum praesentia, nulli fraudi, nullique dolo, aut falsitati relinquat locum, Baldus, in l. omnium, in princ. per illum text. ibique Iason, num. 1. C. de testam. Tiraquellus, tract. de nobilit. cap. 20. num. 181. et ita etiam dici solet, Donationes Illustrium personarum, non egere insinuatione. Baldus, in l. sancimus, C. de donation. eamque ibidem, num. 4. rationem subdit; quod eiusmodi Personae Illustres semper suum habeant Comitatum, et publice fieri dicatur, quod ab illis fit, quibus tot Proceres assistunt: indeque porro omnis fraus, et dolus excludatur: Cumque in hoc nostro casu militet huius privilegii. causa, adsit habilis persona (Principissa nimirum Aulam, et Aulicos Officiales habens) non sane videmus, cur cessare, vel quiescere hîc debeat effectus, per iura vulgo vulgata.

Zum Funfften/ist hierbey auch dieses zu erwehnen/daß so wol die Testirerin/als der Institutus Heres, vnd selbige/so ab intestato proximiores, vnd diese disposrtionem widerfechtenmöchten/sambtlich Fürstliche Hohen Standts Personen seindt: welche gegen einander in keinem weg das ius strictum, eiusque apices odiosos in acht nemmen/sondern

ex mero naturali, gentiumqueiure, jhre gegen einander habende streitigkeiten erörttern sollen.

Quam eandem quoque ob causam, omnes Principum contractus bonae fidei esse dicuntur, ut docet Franciscus Hotomannus, consil. 15. et idem firmant Decius, consil 4. num. 2. in fin. Tiberius Decianus, consil. 11. num 3. libr. 3. Sollemnitates autem Testamentorum, iuris omnino positivi, seu civilis exsistunt. Deiure enim gentium, imo et naturali, unusquisque de rebus suis disponere potest per ultimam ultimam voluntatem; sicut vigore eorundem iurium celebrari queunt permutationes, et alii contractus; de iure vero Civili est, quod hoc tantum, vel illo modo, et cum hâc, vel illâ sollemnitate, et non aliter, per ultimam voluntatem disponatur, iuxta leges particulares, aut Consuetudines praescriptas cuiusvis Rei publicae aut loci: sicut etiam Iure Civili, multa circa Contractus, Legibus ac Consuetudinibus, variis in locis sunt introducta, Ludovicus Molina, de Iustit. et Iur. tract. 2. Disputat. 124. in fin.

Nun solle man aber dise minutias in Fürstlichen Testamenten desto weniger exigirn, weil solche zumahl den privatis odiosae vnd hochverdrüßlich sind. Ita enim vetus in scriptio Neapolitana Memoratur a Cuiacio, in Recitat ad Codic. in quâ ex more prisco, titulo monumenti voluntatis suae quidam haec verba praescripsit: Dolus malus, et Iurisconsultus abesto. Ac simile huiusmodi testamentum commemorat Scaevola, in l. Lucius Titius 88. §. 17 ff. de legat. 2. quod et ipsum adscribere placet: Lucius Titius hoc meum testamentum scripsi, sine ullo Iurisperito: rationemanimi mei potius secutus, quam nimiam et miseram Legum diligentiam: Et si minus aliquid legitime, minusve perite fecero, pro iure legitimo haberi debet hominis sani voluntas.

Vnd das gegenwertig Testierende Fürstlichen Fräwlin/auch diser mainung gewest/ist der Vrsach desto weniger zu zweifflen/weil selbiges jhren Hochgeehrten Frenndt vnd guttähter/instituirt. At vero in testamento facto ad amicum; propter ardorem liciti amoris subintelligitur Clausula Codicillaris, seu omni meliori modo, ut post Vasquium, tradit Iohannes Dauth, in tract. de testam. fol. 324. num. 431. et Gabrielius Romanus, lib. 4. recept. conclus. tit. de testam. conclus. 5. num. 2. versic. primo limita

In gleichem/weil die Sollennitates Testamentorum der Vrsachen introducirt, ne nimia fraudis facilitas, quae morte testatoris alioqui tegeretur, aliquid possit audere; l. si unus 12. l hac consultissima 21. C. de testam. l fin C. de codicill. l 3. ff. Und. liber. Clarus, §. Testamentum, quaest. 56 Covarruvias, in cap cum esses num. 8. de teftam. Ripa, ad l. nemo, num. 27. ff. de legat. 1. Alciatus, ad l. 1. C. de Sacros. Eccles.

num, 11. et 12. ut et libr. 6. paradox. cap. 7. Donellus, libr. 6. Commencap. 7. In gegenwertigem fall aber einige ohngepühr oder gefährligkeit/tam ratione Testatricis, quam instituti Heredis, mit nichten zuvermuthen; derohalben kan man propter talium sollemnitatum defectum, dises Testament/mit keinen fugen/et absque aliquâ suggillatione integerrimae famae, Celsissimi Domini Heredis gar nicht verwerffen. Nempe cum constat, fraudem non intervenisse, debetur hereditas etiam ex minus sollemni testamento, ut multi Doctores magni nominis concludunt, apud Menochiun, libr. 1. praesumpt. 80. num 13. et seq. et Mascardum, volum. 31 de probation. conclus 1352. num. 16. et 17.

Zum Sechsten/diese vnsere Decision noch mehrer zu bestärcken/kan ebenmäßig ex personâ. Dominorum heredum ab intestato, ein starck ohnwidertretblich argument pro Illustrissimo Domino instituto herede genommen werden. Namque cum Principes honestate, aequitate, et pietate prae ceteris conspicui esse, hisque virtutibus operam quam maxime debeant dare, Als werden deß Testierenden Fürstlichen Fräwlins nächste Verwandten/jhren ohnzweiffelichen/letsten vnnd liebsten/ geminataque scripturâ prodirten willen in einigen weg anzufechten sich ohn zweiffelich nicht vndernemmen. Etenim honestum, aequum, et pium est, voluntates defunctorum, etiam imperfectas, sed tamen certas, conservari. Et heres ab intestato, quomodocumque non habeat defuncti voluntatem, licet id ex actu etiam invalido cognoscatur, honeste succedere non potest, ut in terminis Socinus Iunior tradit, consil. 145. num. 7. et num. 12. volum. 2. Nec omnia, quae iure stricto licent, honesta etiam censeri debent; Eiusque sententiae aperte fuit Plinius iunior, gravissimus Auctor. Is namque libr. 2. Ep istolarum, sic ad Annianum scribit: Admones me Codicillos Attiliani, qui me ex parte in stituit heredem, pro non scriptis habendos, quia non sunt confirmati testamento. Quod ius nec mihi quidem ignotum est, cum sit iis etiam notum, qui nihil aliud sciunt. Sed ego propriam quandam legem mihi dixi, ut defunctorum voluntates, etiamsi iura deficerent, quasi perfectas tuerer. Constat enim, Codicillos illos Attiliani manu scriptos. Licet ergo non sint confirmati testamento; a me tamen ut confirmati observabuntur. Et pariter ille idem, libr. 5 in hunc modum ad Calvisium scripsit: Hoc enim si ius aspricias, irritum; si defuncti voluntatem, ratum et firmum est: mihi autem defuncti voluntas (vereor quam in partem Iurisconsulti, quod dicturus sum, accipiant) antiquior iure est.

Wann nuhn Plinius als ein Heydt/diser maynung gewesen/wie vielmehr soll solcher aequanimitet ein ieder Chriftlicher Fürstsich

befleissen/ Maxume cum testamentum cui desunt sollemnitates, iure positivo requisitae, validum nihilominus exsistat in co nscientiae foro. Quippe nam etsi covarruvias, cap 10. de testam. num. 11. Edocere conetur, tale testamentum etiam in foro poli non valere, adeo ut heres in tali testamente institutus, ut et Legatarius quoque teneanturad restitutionem heredibus ab intestato: Contraria tamen sententia magis communis est, quod nec ipse Covarruvias negat: eumque ingenii duntaxat ostentandi gratiâ, adversam sententiam defendere fuisse conatum, Ludovicus Zuntus, in consil. pro uxore, num. 41. prodit. Haecque sententia, invincibile item robur ex eo habet, quia communis opinio doctorum Utriusque iuris est, ex testamento minus sollemni, oriri obligationem naturalem, ut testatur Iulius Clarus, §. Testamentum, quaest. 90. num. 1. et Iason, in l cum quis, 10. C. de iur. et fact. ignorant. num. 13. et nec ipse Covarruvias, dict loc. num. 10. negat. Atqui hoc nihil aliud est, quam testamentum tale in foro conscientiae validum esse, ita ut heres ab intestato ei satisfacereteneatur; institutusque possit etiam per Evangelicam denuntiationem petere relictum, ac hereditatem, cuius possesionem bonâ fide adquisivit, retinere; quam vis ius Civile ex eo non tribuat actionem, sicut etiam simplex promissio in foro conscientiae est implenda, etiamsi ius Civile ex ea non concedat actionem. Et ita Theologi fere omnes qui hanc quaestionem attigerunt, aperte docent, Adrianus, quodlib. 6. artis. 1. illat 2. Angelus, verb. heres; num. 5. Tabiensis, bid num 4 Silvester, verb. Testantentum, 1 quaest. 5. §. quartum. secundum Archidiaconum, et verb. bereditas 3. quaest. 7. Iohannes Medina, tract. de restiturion quaest. 23. in fin. Lopez, part. 2 cap. 14. Sotus, libr. 4. de iustit quaest. 5. artic. 3. Bannesius, quaest. 62. disputat. 5 Pariter et Panormitanus, in cap. quia plerique de immunit. Eccles. num 42. et in cap 1. de in integr. restitut. num. ult. et penult aliique ex Iurisperitis, quos Covarruvias, in cap. cum esses. de testam. refert, asseverant, eiusmodi testamenta valida esse in conscientiae foro, modo constet, eam fuisse voluntatem testatoris. Unde consequenter dicunt: si frater defuncti, qui ab intestato succedere debebat, sibi omnino persuadeat, defuncti voluntatem fuisse, ut extraneus, qui in minus sollemni testamento reperitur heres institutus, in bonis ipsius succederet, quod tunc teneatur in foro conscientiae relin quere illi hereditatem: licet ea hereditas, ipsi fratri, tamquam heredi ab intestato proximiori, in foro exteriori adiudicetur. Quodque letaliter peccetheres ab intestato, cui de testatoris voluntate constat, si ex eo, quod hereditas relicta fuit alicui extraneo, in minus sollemni testamento, eam petat in foro exteriori; tenereque

illi, restituere, non solum obtentam hereditatem, sed etiam damna omnia, ex eo, quod illam petierit, et obtinuerit, subsecuta, multis docet insignis Theologus et Iureconsultus, Ludovicus Molina, tract. de iustit. et iur tract 2. Disputat 81. sub num. 5. qui idem num. 20. tradit eum, qui sine vitio esset in possessione legati, sibi relicti in minus sollemni testamento, habere exceptionem adversus heredem, illud petentem, nec in exteriori foro illud solvere teneri: eo quod esset melior conditio possidentis. Idque affirmantitidem Bartolus, Emanuel a Costa, et alii, quos Gama, decis. 221. et 347. refert. Et haec itidem probarieleganter possunt, exl. etsi inutiliter 2. C. de Fideicommiss. ubi Imperator Antoninus sanxit, Non posse per te repeti fideicommissum relictum a defuncto inutiliter (id est, in scripturâ minus sollemni) si tusciens voluntatem defuncti, cuius es haeres, illud praestitisti. Rationem subdit: Quia non exsolâ scripturâ, sed ex conscientiâ relicti fideicommissi, defuncti voluntati satisfactum esse videtur. Et sic Imperator aperte praesupponit, voluntatem defuncti, de quâ constet per confessionem heredis, cuius interest, validam esse debere, (aliquo in casu) etiam in foro externo; etsi per scripturam minus sollemnem non satis probetur. Et inde colhgunt Iurisperiti, illud idem quod iam supra dictum fuit, scilicet legata, quae in testamento minus sollem ni alicui sunt relicta, si ab eo possideantur, non solum posse in foro conscientiae retineri, sed etiam in externo defendi per legitimam exceptionem: quam sententiam, et Iason dicit esse communem, ut refert Covarruvias, num. 19. Confert quoque huc, §. per traditionem, Instit. de rer. divis ubi ita inquit Imperator: Nihil esttam conveniens naturali aequitati, quam voluntatem Domini, volentis rem suam in alium transferri, ratam haberi; Ergo non est conveniens naturali aequitati, ut omissio talium sollemnitatum (praesertim si perignorantiam, vel oblivionem, vel impotentiam proveniat) hanc voluntatem invalidam reddat. Valde enim durum est, ut non possim testari, vel aliquid legare in favorem amici, eo quod desit unus testis, vel Notarius, et hanc ob causam amicus teneatur restituere fratribus meis, vel sororibus, vel cognatis, quibus ob iustas causas, nihil volui relictum, Leonhardus Lessius, de iustit. et iur. libr. 2. cap. 19. dubit. 3. num. 19. Et quoquetam Ludovicus Molina, dict. disputat. 81. quam etiam Leonhardus Lessius monent, tali in casu potius transigendum, quam non illaesa conscientiâ ius strictum exigendum esse.

Letstlichen kompt auchhierzu/ quod in dubio (in quo sane casu nos ad minimum versamur) illa opinio eligenda sit, quae pro restamento sustinendo faciat, utpote quae benignior exsistat: Fulgosius,

consil. 90. in quaestione Ioh annis, col. 2. vers. postremo, Gradus. Respons. 6. num. 26. libr. 2. Barbatias, consil. 6. num. 3. 4. 5. libr. 1. ubi etiam asseverat, opinionem unius Doctoris faventem testamento, praeferendam esse opinioni communi. Nihil est enim, quod magis hominibus debeatus, quam utsupremae voluntatis, postquam iam aliud velle non possunt, liber sit stylus, et licitum exsistat arbitrium, quod iterum non redit, l. 1. C. de SS. Eccles. publiceque expedit, suprema hominum iudicia exitum habere, l. vel negareff. quemad. testam. aper. Hinc testantis voluntatem, veluti legem servandam esse, lex ipsa sancits, § disponat. Authent. de nupt. Ac propterea pietatis et humanitatis intuitu amplectenda est sententia illa, quae pro sustinendo testamento facit, l. sipurs iudicantium, ff. de inoffic. testam. Ideoque veniens contra voluntatem testatoris, censetur iura pietatis violare, quamvis ipsa voluntas ad versetur favori libertatis, l. contra volunt atem C. de testam. manumiss. et causam testamenti piam atque favorabilem, et in dubio proipsâ voluntate, ac testamento iudicandum esse, censuit quoque Federicus de Senis; consil 1:. casus talis est quidam testator, etc. cui tres Theologi subscripserunt; Aliosque in hunc sensum magno numero allegat Ludovicus Zuntus, in Respons. pro uxor. num. 1075. Et quod in dubio tenenda sit illa opinio, quae favet testamento, etiam ad exclusionem filiorum, tradit Grammaticus, decis. 103 piumque esse, defendere testamentum, quod praetextu alicuius omissae sollemnitatis impugnetur, Paulus Castrensis assertat, consil. 413. Viso et examinata supra scripto puncto, col. 2. versic. sed his non obstaentibus, libr. 2.

Responsiones ad Contraria.

Diser vnserer bißanhero zu verhosster genüge firmir ter vnd außgeführter decision, kan noch magselbiges/so in tationibus dubitandi eingeführt/keinen abbruch gebähren. Dann anbelangendt/daß erstlich fürgewendt worden/ Principes Germaniae, aliorumque Regnorum, tamquam inferiores, et Imperatori, vel Regibus subiectos, hocce Privilegio (nempe absque sollemnitatibus iuris Civilis testandi) non gaudere, eo quod respectu tantum subditorum suorum Imperatorem in suo territorio repraesentent, non vero illo in casu, ubi in Curiâ supetioris de validitate talis testamenti disceptatur, weil hierauff mit gutem grundt geantworret wurdt/ quod Imperii Status, Principum habeant praerogativam ubique; nisi quod certis in casibus, Caesaris, imperiique Maiestatem observare tenentur. Nec hoc Privilegium, etiam

in Aulâ, vel Camerâ Imperiali, inte ripsos, dum ius dicitur, negligi possit.

Vnd ist Ferner hieoben in secundâ decidendi ratione zur genüge außgefuhrt worden/daß die Principes inferiores, ex communissimâ opinione, solches privilegium haben/Quia scilicet tantum quoad Imperatori, vel Regibus reservata specialia, et sublimia Iura superioribus suis cedunt: non quoad illa, quae talem sublimitatem, vereque dictam Maiestatem (Summam nempe, perpetuam, et legibus solutam potestatem) haud concernunt; Facultas autem libere, et absque sollemnitatibus iuris civilis testandi, minime est de reservatis summae Maiestaticaeque potestatis: cum quippe (ut suprâ alicubi iam deductum fuit) tale privilegium ab Imperatoribus, etiam privatis, nulloque titulo Illustri praefulgentibus, haud raro concedatur: et pariter militibus, parentibusque ipso iure tributum siet.

Ebenmäßig kan die Ander Dubitandi ratio nichts wideriges verfangen/welche dahin gehet: daß allein selbige Fürsten/die ipso actu regieren/vnd die Landtsfürstliche Obrigkeit exerciren, absque scrupulosa sollemnitate iuris civilis, ihren lersten willen verfassen mögen / in bedenctung/das widrig/ et quod nempe privilegium hocce, regulariterpersonam omnem Illustrissimo titulo insignitam concernire, berayts bey den rationibus decidendi erstritten worden/ Et facit huc, quod conderetestamentum, non sit iurisdictionis, nec voluntariae, neque contentiosae, ut in terminis scribit Pruckmannus, in tract. de REgal. § soluta potestas, cap. 7. membr. 3. effect. 1. num. 10. et seq. fol. 651. quippe iurisdictio a iure dicundo dicitur. Hieronymus a Monte, tract. de finib. cap. 11. num. 3. Corasius miscell. libr. 3. cap. 17. num. 1. Alciatus, dispunct. lib. 2. cap. 24. in fin. Valascus, ad l. Imperium, num. 1. ff. de iurisdict omn. iudic. Vaconius a Vacuna, declarat. 77. num. 1. Sed cum testamentum conditur, haut dicitur ius. Ergo condere testamentum, non est iurisdictionis. Secundo voluntaria iurisdictio tantum rationepartium ita vocatur. Omnis enim omnino iurisdictio, iudicis respectu necessaria est, Bartolus, in l. Imperium, in fin. ibique Iason, num. 33. Valascus, num. 269. ff. de iurisdict omn. iudic. Sed cum testamentum conditur, nullae adsunt partes. Princeps enim, qui testamentum condit, solus est. Itaque confectio testamenti, nec voluntariae iurisdictioni adgregari potest.

Wann dann die Confectio testamenti, nicht ad iurisdictionem gehörig/als wirdt derwegen wohl geschlossen/ quod facultas absque sollemnitatibus testandi, haud tale Privilegium exsistat, quod Imperium et iurisdictionem Autocraticam immediate, et solum subsequatur, nec

ulli, nisi qui talem iurisdictionem habet, competere queat.

Die Dritte Ratio Dubitandi, in dem nämblich furgegeben wordem/ neminem iura Principis in alieno territorio exercere posse, würdt mit cbenietzt angedeuter distinction hingelegt: quod nempe ea tantum iura in alieno territorio nequeant exerceri, quae profluunt ex Imperio et iurisdictione, non quae inhaerent personae, Illustrissimamque nobilitatem subsequuntur.

In massen offenbar/daß ein Fürstliche Person/ob sie gleich in eines andern territorio sich auffenthelt/nichts desto weniger ihr dignitatem, titulum, praeemi nentz/Stand vnnd Würde/ auch was deme anhangt/behaltet. Zu dem vnd ob schon dises Fürstliche Fräwlin/in einem frembden territorio / so ihrem Geschlecht Stamm vnnd Namen nicht zugehört/gewesen/hat doch selbiges consensu Domini territorialis, einen Fürstlichen Standt vnd Hoffhaltung gesuhrt. Vnd ist mit nichten zuvermuthen/daß selbiger Fürst/ in dessen Landen dises testierende Fürstliche Fräwlin sich auffgehalten/ vber dessen Person einiger Vottmäßigken ullo casu sich anzumassen gewillt gewesen. Darnmbem dann Lex, cum heredes, C. qui testam. fac. poss. et Lex 3. C. de testam. (quae nempe de testamento mere subditi, in quo Princeps institutus est, agunt) allhero gantz nicht gehörig seindt.

Was zum Vierdten de Silesiae Principibus, vnd das Selbige den Ohnmittelbaren Ständten deß Heyligen Römischen Reichs diß orts nicht zuvergleichen / erwehnt/ Mag auch nichts widrigs schaffen/ dann weil solche Fürsten ratione generis et familiae, andern gar wohl zu vergleichen / von Kayserlicher Maiestat mit Fürstlichem Titul/Ehr vnd Würde begaber: auch von allen andern Fürsten/vund männiglichen darfür erkennt werden/Zumahl in ihren Landen Fürstlichen Gewalt haben/kömten wir in keinen wegsehen/warumb ste nicht so wol als die Fürsten deß Heyligen Römischen Reichs/dises privilegii, de quo nunc sermo nobis est, geniessen solten.

Zu dem reoen dise Doctores qui inferioribus Principibus liberam hancce testandi facultatem attribuirn, nit allein de Principibus Germaniae, sed et aliorum regnorum, Pontifici Romano, aliisque Regibus subditis. Et certe familia Principum Ligio-Bregensium etc. ab antiquo et multis retro saeculis, in Silesiâ rerum est potita.

Ac a Piasto Poloniae Monarcha, cuius posteritas longissimo Annorum spatio ordine successorio, apud Polonos felicissime regnavit; continuâ serie, absque ullâ interruptione originem ducit: Nicolaus Henelius in Silesiographia. Quodque Principes Silesiae ius Ducale

et fere Regium habeant, deducit etiam Schifordegherus, libr. 3. trat 29. quaest. 1.

Belangendt die letste Dubitandi rationem, quod nempe hoc Testamentum etiam voluntatis ratione imperfectum sit; nec ideo in vim privilegiati Testamenti valere queat. Ist darauff mit sattem grundt zu respondirn; quod hoc Testamentum (tamquam privilegiatum) omninopro satis perfecto debeat haberi. Etenim quando testator perfecte suam voluntatem expressit, et pro perfectâ habuit; quia scilicet non constat, quod plus voluit disponere (quod et in dubio praesumi solet) ut quia scripsitin schedulâ suam voluntatem, sed eam coram testibus et Notario non publicavit: tunc sane receptum est, tale Testamentum (in vim Testamenti privilegiati) valere; hancque dicit communem Doctorum opinionem Alexander, consil. 114. num. 7. vol. 7. Boerius, decis. 240. num. 4. Cephalus consil. 99. n. 3. Fernandus Vasquius, intract. de success. creat. libr. 3. §. 22. subn. 6. versic. quid dicendum, Clarus, §. testamentum quaest. 7. Quodque dictü fuit, si reperiatur schedula scripta, vel subscripta, manu propriâ ipsius testatoris, continens eius voluntatem, disponendo debonis suis: tunc eam non valere, nec in favorem piae causae, alteriusve testamenti Privilegiati; cum talis schedula magis praeparatio ad disponendum, quam dispositio debeat haberi etc. Illud nullatenus pertinet ad nostrum casum, in quo Illustrissima Testarix, verbis et scriptis saepe repetitis, voluntatem suam plene declaravit, et Notarium maioris tantum cautelae causâ advocari curavit; sed non potuit coram eo testari morte praeventa. Verum si adpareat ex verbis testatoris, eum adhibuisse mentem deliberatam ad absolvendam voluntatem, eamque habuisse pro perfectâ et absolutâ, tunc omnes Doctores admittunt, convocationem Notarii omissam, non efficere, quo minus subsistat testamentum: hancque sententiam dicit communiorem, contra Oldradum, Aretinus, l. si quis cum testamentum, ff. de testam. ac eandem frequentissimo consensu adprobatam, ait Fernandus Vasquius, dicb. §. 22. num 6. versic. quid dicendum. Et quando testator perfecte voluntatem suam expressit, ac declaravit, ipsamque habuit pro perfectâ, expressa ac declaratâ; nempe quia non constat, quod plus voluerit disponere, quam disposuerit (quod et in dubio praesumitur, quia nemo censetur habere plus in corde, quam ore expresserit, ut notanter inquit, in his ipsis terminis Baldus, in l. siquis cum testamentum, versic. tertio not andum, ff. de testam. Ruinus, consil. 1. sub num. 22. versic. Non obstat, dum tertio in fin. lib. 2. Alexander, sonsil. 74. num. 3. libr. 1.) Maxime, si in schedula testamenti, heredum adsint institutiones; Isto quidem casu, licet

schedula illa coram Notario et Testibus non sit publicata; quam vis hoc testamentum non valeat inter extraneos; valet tamen inter liberos, aut ut aliud Testamentum Privilegiatum, Vasquius, iam modo allegato numero 6. Sique ex verbis testatoris, et inspectis negotii circumstantiisadpareat, quod tunc, omni morâ postpositâ, volebat testari, et habebat voluntatem suam pro deliberatâ, ac perfecte declaratâ; ut quia testator ipse in mortis articulo esset constitutus, Notarium accersiri iussisset gratiâ condendi testamenti, et protulisset verba apta ad testamenti confectionem; Et tunc vocatio Natarii de iussu testatoris, non suspendit voluntatem ipsius iam perfectam, et absolutam: sed potius denotat illius desiderium, ut quo magis voluntas eius sit in aperto, publicum de illâ conficiatur instrumentum; quod licet factum non fuerit, nihil impedit tamen, quo minus ipsa testatoris voluntas effectum fortiatur inter liberos, ad pias causas, similibusque Testamentis privilegiatis. Quae sunt verba Ludovici Zunti, in iam saepius adducto Respons. prouxor. num. 293. ubi plures pro eâ sententiâ allegat.

Zu welchem noch ferner konnpt / daß das Fürstlich Testierende Fräwlin / geminatâ scripturâ ihren willen erclärt. Constat autem, quod geminata verba multum operantur ad significandam mentis deliberationem, et enixam disponendi facultatem: iuxta l. balista, cum ibinotat. per omnes Dd. ff. ad Trebell. et plurima cumulantur eum in sensum per Romanum, in repetit. l. sivero, §. de viro, fallent. 31. sub num. 144. usque ad. num. 163. ff. solut. matrim. Antonius Corsetus, in tract. de verb. geminat. per tot. Catellianus Cotta, in Memorial mverbe Geminatio. Rolandus a Valle, consil. 61 num. 15. 16. libr. 2. Nevizanus, consil. 66. num. 28. Aymon Cravetta, consil. 201. num. 42. et Respons. 1. progenero, num. 133. Etinter alia geminatio operatur, ut verba enuntiativa, propter aliud principaliter emissa; quae regulariter non operantur; si fuerint geminata, dispositionem inducant, secun dum Bartolum et Angelum, in l. cum scimus, C. de agricol. et censit. libr. 11. Iason, in l. ex his verbis, in 1. limitat. et ibi Decius, in 1. limitat. C de testam. milit. Antonius Corsetus, in dict. tract. deverb. geminat. a princ. versic. tertio verba enuntiativa, Rolandus a Valle, consil. 60. num. 25. libr. 1. Cephalus, consil. 47. num. 32. et consil. 192. num. 37.

Vnd weil das testierendt Fürstliche Fräwlin/nicht allein mit worten/sondern in zwo vnderschiedlichen schrifften ihren letsten vnd liebsten willen erclärt/würdt hierdurch mentis deliberatio, et enixa disponendi facultas also lautter erwisen / ut nullâ aliâ demonstratione porro opus esse videatur; cum nempe geminatio scripturarum temporis intervallo facta, ad maiorem et maturiorem deliberationem

significandam, plus operetur, quam geminatio verborum, facta in continenti. post Iasonem, et alios plures a se allegatos, Ludovicus Zuntus, in saepe laudato Respons. num. 467.

Quaestio II.

Von der Andern Frag (darinnen manzuwissen begehrt/falls gegenwertige disposition für kein perfectum testamentum gehaltem möcht werden/ ob solche sonsten als ein Donatio mortis causâ, oder ein anderer letster will/im Rechten gültig / vnnd beständig verbleiben solle) ist nuhn mehr nicht weitläussig zu handlen/angesehen / beraits hieoben operose erstritten worden/ das solche disposition als von einer Fürstin/vnd vor ihrem Hoffgesindt auffgericht / nicht allein keiner fernern sollemnitet von nöthen gehabt / sondern auch die sonst ab intestato venientes Illustrissimi heredes, mit Fugen vnd gutem gewissen / vilervrsach halben/ offt hochgedacht Fürstlichen Fräwlins extremam enixissimamque voluntatem, et de cuius certissimâ certitudine niemandt zweifflen kan/mkeinen weg anfechten sollen noch mögen/ Et ita cum valeat dispositio haecce ut Testamentum, non opus est disquirere an valeat iure codicillorum, cum quippe ius et remedium pinguius, absorbeat id, quod est minus pingue, nichts desto weniger /vnd ob schon dise Dispositio nicht als ein Testament gehalten/oder auch nicht von einer Fürstin /fondern allein von einer Privat Person auffgericht were/ et licet etiam invalidum testamentum non habeat vim Codicillorum, nisi adiecta in veniatur Clausula Codicillaris, l. 29. C. de fideicom. l 11. C. de testam. manumiss. ac semper, qui instituit heredem, censeatur voluisse testari, non codicillari, l. 14. C. de testam. dessen doch ohnangesehen/ ist beraits auch hieoben in primâ quaestione in cidenter angedeuttet worden/ quod Clausula Codicillaris non semper expresse ponatur, sedinterdum subintelligi soleat; et inter alios casus etiam in eo quando in testamento instituta est persona valde dile cta, et bene merita de testatore: quodque tunc Clausula Codicillaris taliter subintellecta, eundem operetur effectum, ac si esset expressa, concludunt sequentes magni nominis Interpretes iuris, Grammaticus, decis. 62. sub. num. 26. versic. quid ergo dicendum, Caephalus, consil. 294. num 16. libr. 2. Mantica, tract. de coniectur. ultim. volunt. libr. 1. tit. 9. num. 8. post Baldum, et Gabrielium, qui alios refert, num. 2. Iohannes Vaudus, libr. 1. variar. quaest quaest. 27. Vasquius, in tract de success. progress. §. 30. sub num. 40. versic. tertio casu, Boerius, decis. 34. sub. num. 10. Franciscus Vivius, conclus. 865. num. 19. libr. 2.

Weil dann nicht geleugnet werden kan/ daß in hoc nostro casu persona valde dilecta, vuwelche wmb das Testierende Furstliche Fräwlin in Ehren hoch verdient/ zum Erben eingesetzt worden / wie auch gar nicht zu zweifflen / dann daß auffs wenigste fünff Manns vnnd Weibs-Personen/ bey auffrichtung dises letsten willens gegenwertig gewesen; Als lests sich hierauß füglich vnd recht schliessen/ quod dispositio haecce etiamsi a Personâ solummodo privatâ confecta fuisset; nihilominus tamen propter Clausulam Codicillarem, iam dicto modo subinteliectam, iure Codicilli valere, ex eaque hereditas iure in directo, seu tamquam fideicommissum peti queat, illudque venientes ab intestato heredes restituere videantur rogati Notissimi enim iuris est, Clausulae Codicillaris hunc esse effectum, ut si dispositio non valet tamquam testamentum; vim tamen habeat ut Codicillus, l. quaerebatur, ff. de milit. testam. l. posthumus §. fin. ff deiniust. rupt. irrit. fact. testam. l. 2. C. de codicil. l. 2. §. fin. ff. eod. l. Scaevola, ff. ad Trebell. §. fin. Instit. de codicil. et l. fin. C. eod. Franciscus Turrettus, in tract. de clausul. codicill, quaest. 3. modo adfuerint quinque testes. Turrettus, dict. loc. quaest. 17. zu welchem remedio doch / weil dise dispositio/ als ein Fürstlich Testament gültig/diß orts zugelangen / nicht von nöhten ist.

Quaestio III.

Belangendt die Dritte Frag (ob der instituirt Illustrissimus heres, nicht zum wenigsten diß/so selbiger auß der Erbschafft Hochgedachten Fürstlichen Fräwlins bona fide in Dänden hat / wohl behalten/vnnd im Rechten behaupten könne etc.) Ist hierbey eben ietz erst eiwehntes in acht zunemmen / daß nähmlichen gegenwertige disposition ratione Testatricis, utpote Personae Illustrissimâ dignitate decoratae, für ein genugsam zierliches Testament zu achten/ also consequenter alle remedia iuris, die einem instituto heredi gebühren / deß institu irten Erbens Fürstlichen Gnaden in allweg gestattet werden müssen.

Weil dann ihre Fürstliche Gnaden diß orts in iure proditam actionem haben/könden sie noch vil mehr sich exceptione tuiren, wann ihre Fürstliche Gnadenwegen deren stuck/welcher possessionem Sie bo nâ fide adprehendirt, besprochen oder angefochten werden solten: cum nempe certissimi iuris sit, quod is qui habet actionem, multo magis exceptionem haberevideatur.

Vnd weil fürs Ander/dise Sach / als Fürstliche Personen concernir end, coram Imperatore, tamquam Summo Principe, ab Illustrissimo instituto herede, do jhre Fürstliche Gnaden ex testamento

agirn, oder dero gleich ein ander remedium intentirn woltem/angestellt wer den kan: hatman sich daselbsten desto eher einer erwunschten Victori zugerrösten: quia Princeps iudicat remotis sollemnitatibus, et solâ veritate facti inspectâ. cap ad petitionem. de accusat. et tradit Baldus, in cap. 1. §. 1. de nov. form. fidel. et in l. ult. §. 1. ad fin. C. de iur. deliber. Bartolus, in l. Aemylius, ff. de minor. et consentit Anthonius de Butrio, in cap 2. in princ. de iuram. calumn. ut et Alexander, consil. 6. circa processum. col. 1. vol. 3. item Aretinus, consil. 83. diligenter ponderatis, col. 3. Quo casu sufficit probatio voluntatis secundum veritatem, licet deficiant sollemnitates iuris positivi, ut tradit Baldus, in l. solam C. de testib. et Aretinus, consil. 127. In causa Domini Antonis, col. 2. qui loquitur in terminis testamenti nulli, ob defectum sollemnitatis requisitae, ubi tamen constat de voluntate defuncti. Hucque etiam facit Consilium notatu dignum Philippi Decii, incip. Casus de quo in fine, 6 31. num. 7. volum. 4. ubi dicit expresse, quod licet ultima voluntas de stricto iure non dicatur probata ob defectum sollemnitatis: tamen si iudices, qui possunt iuris sollemnitate non obstante iudicare, habent conscientiam sic informatam, talem vere fuisse voluntatem testatoris, illo in casu, secundum eorum conscientiam posse iudicare, et voluntatem ipsam confirmare.

Fürs Oritte / wann schon dises alies nicht were /vnnd nämblich mehrgesagte disposition, nicht als ein Testament Crafft haben / zumahl die heredes ab intestato auffzuschreiben/vnnd genugsahme remonstration, diß orts habenden Rechtens vnd billichkeit /sich wider all deßer geschöpfste hoffnung nicht informirn, oder das gewissen rühren lassen wolten/köndre doch Illustrissimus Dominus heres, auch in foro fori, seu externo, selbiges so ihre Fursiliche Gnaden bona fide von streitriger Erbschafft besitzen vnd in handen haben/ expeditissimâ exceptione tuiren/vnd damit widrige intentiones elidiren, oder hindersich treiben / in erwegung/wiehieobenbey der Ersten Quaestion beraits guter maßem außgeführt/ etiam ex imperfectâ voluntate, obligatio naturalis entspringt. Is autem, cui aliquid naturaliter debetur, si illius possessionem sine vitio nanciscatur, exceptione se defendere potest. Est enim fundamentum huius obligationis, sola aequitas naturalis, Duarenus, de obligat. et action. cap. 2. et de condict. indeb. cap. 6. huiusque effectus est, quod et suo modo rei praestandae necessitatem habet, et compensationem, retentionem, exceptionemque parit. l. frater a fratre, ubi Dd. ff de condict. indeb. Donellus, libr. 12. Commentar. cap. 2. Quod autem in specie imperfectum testamentum talem pariat obligationem, adparet ex l. vit. C. ad L. Falcid. l. 2. C. de fideicomm l. 16. §. 1. C. h. t. et id late

probat Fachineus, controv. libr. 4. cap. 5. ac facit huc inprimis, cap. cum esses 10. extr. de testam. ubi dicitur: testamentum factum coram Presbytero, et duobus testibus (qualiter hoc nostrum confectum fuit) valere, secundum iuris naturalis, et divini aequitatem. Quodque ex minus sollemni voluntate oriatur obligatio naturalis, voluit pariter glossa, Iacobus Butrigarius, Bartolus, Baldus, Angelus, et alii, quos refert et sequitur Corneus, consil. 298. n. 27. libr. 1. Capycius, decis. 89. n. 1 Confert optime Consilium Tiberii Deciani, 46. num. 89. libr. 2. Quodque heres, qui habet consensum et voluntatem veram testatoris, licet dispositis careat sollemnitatibus iuris, et sit nulla voluntas ipsa: licite tamen possit res hereditarias retinere, prodit Felinus, in cap 1. de constitut. num. 48. qui idem dicit, ita tenuisse Cardinalem, et ultra eum hoc idem voluit Baldus, in l. 1. C. de testam. sub num. 5. allegat itidem Innocentium, in cap. quia plerique extr. de immunit. Eccles. et Azonem, in summ. eiusd. tit. de testam. Sique dispositio informis, ubi de voluntate testatoris non dubitatur, parit naturalem obligationem, indeque possunt iam acquisita et adepta bona retineri; cum facilius, quid retinendum concedatur, quam petendum, aut de novo acquirendum, l. 1. et 2. ff. de condict. ob turp. caus. et multa facta tenent, quae fienda non concederentur, l. patre furioso ff. de his, quisui, vel alien. iur. sunt. cum vulgarib. Et notabile maxume est, quod Petrus de Ancharano, consil. 429. incip. pro evidentia, ad fin: scribit: Libertas testandi est inducta de iure naturali, et est liberi arbitrii, l. 1. C. de SS. Eccles. et ideo sola naturalis obligatio, quae oritur ex voluntate quocumque modo expressa, quia fundatur in aequitate, est efficax ad agendum saltem de iure Canonico, cap. 1. de pact. Ac subdit ibidem Ancharanus, quod qui contra talem simplicem voluntatem defuncti, licet non sollemnem iudicaret, faceret contra veritatem, quae nullo modo est infringenda, can. veritate, distinct. 7. ac per consequens, faceret etiam contra Christum, qui dixit, Ego sum veritas; etc. Sec contra Christum nihil licite potest attentari, can. ult. distinct. 8. Hactenus Ancharanus.

Quaestio IV. et Ultima.

Bey diser Vierdten vnd Letsten Quaestion, halten wir gantz ohn streitig zu sein/daß deß instituti heredis Fürstliche Gnaden/ den heredibus ab intestato, gar nicht das vollkommene Inventarium der gantzen Grbschafft / sondern allein dessen thalis/ darbey Sie interessirt, von Rechtswegen zu edirn haben.

Dann weil Sie alleinig in re certâ (nämlich in einem gewissen rhail/der der Rechthängigen forderungen/oder actionum instituirt: also per vulgatissima iura pro Legatariis zuhalten seindt / könden sie kein interesse ratione der gantzen veriassenschafft praetendirn: petenti autem exhibitionem tabularum, obici potest exceptio, Tua non intereft. Ita communiter concludunt Canonistae, teste Ferrariensi in forma, p. instrum. copia, num. 3. inverb. cum anno, Doctores in l. 1 § editiones, ff. de edend. et debet de praetenso interesse, iudici summarie constare, nec soli assertioni petentis editionem instrumenti credi debet: et est textus expressus, in l. 3. §. sciendum, ff. ad exhibend. Nec enim aequitatis ratio permittit, ut aliorum instrum entorum inspiciendorum, patrimoniique explorandi potestas, alteri fiat. l. qui accusare, et l. fin. C. de edend. ac utrobique Doctores. Et porro, si alicui edi debet instrumentum, sufficit, communicare copiam capituli illius, quod ad causam facit, pulchre Bartolus, ad Rubric. ff. de nov. oper. nuntiut. num. 7. ibidemque Iason, num. 8.

Quo fit, quod quando instrumentum aliquod esset inutile, et non faceret ad causam: illius editio peti non potest, quia cessat aequitas, et calumnia petentis innotescit. Baldus, in Rubric. C. de fid. instrum. num. 22. versic. conclusio sequitur. Berous, consil. 19. in causa; num. 12. et 18. libr. 3. frustra enim fit, quod factum non relevat, l. aliquando §. sub conditione, ff. ad Trebell. et l st quis §. exigitur, ff. de edend. ibi, ne forte vel supervacuas, ac ibidem Angelus notat, et concordantesallegat. Ita quod, si quando instrumentum sit edendum, tunc non totum sed particula tantum ad causam faciens edi debet. l. argentarius, ff. de edend. et ibi Doctores, Bartolus et Baldus, in l. precibus, C. de precib. Imperat. offeren. Natta, consil. 8. num. 1. Cumque inventarium sit caput rationis reddendae, Bartolus, Castrensis, ac Imola, in l cum talc §. 1. ff. de condit. et demonstrat. ubi etiam Baldus tradit, heredem, qui adstringitur ad reddendam rationem Fideicommissario Universali, rerum hereditariarum, teneri ad confectionem inventarii; quod est caput rationis reddendae; consentit Curtius Sernor, consil. 29. ad fin. et consil. 66. col. 8. circ. fin. ut et in tract. de sequestr. num. 1. Iason, in l. Marcellus num. 61 ff. ad Trebell. Nam per ipsum fit facilior redditio rarionis, l. 1. §. officio ff. de tutel. et ration disirahen. Angelus, consil. 44. cap fin. quem sequitur Boerius; decis. 61. ubi concludit, quod in ventarium dicitur caput omnium rationum. Cum ergo Illustrissimus institutus heres; Legatariis illis, non nisi quo ad nomina, ac actiones, vnd so vil die Schuldforderunge betrisst/rationem reddere teneatur, sequitur, illum nec eorum nomine aliud inventarium (dann

sovil die Schuldforderungen anbelangt/vnd da obverstandene. Legatarii ein Interesse praetendirn, vnd rechnung zu erfordern befügt) conficere vel edere teneri. Et conficit heres tantum Inventarium generale, eo fine, ne Legatariis et creditoribus ultra vires hereditarias satisfacere teneatur, l. fin. §. Si quis autem temerario, ubi Dd. C. de iur. detiber. ibique glossa et Angelus, in §. si vero non fecerit, in Authent. de heredib. et Falcid. Paulus de Castro, consil, 164. col. 2. Alciatus, consil. 1. num. 17. et consil. 195. in princ. item consil. 393. inprinc. Cotra, in memor. Incip. Inventaria confectio, in princ. Fernandus Vasquius, tract. de success. creat. §. 1. num. 26. versic. ab ista autem. Sequitur, Celsissimum nostrum heredem, qui hisce Legatariis ex mente Illustrissimae Testatricis omnino satisfacere cupit, ad talis generalis Inventarii confectionem et editionem non teneri, sed tantum ad Articulum; qui ad eos spectat, argumento traditorum a Bartolo, id l. si heredit as, in fin. princ. ff. de testament. tutel. Saliceto, in l. tutores, col. penult. versic. quaero undecimo, C. de administrat. tutor. Actantum de hisce quatuor Quaestionibus disserere lubuit: spicilegia quasi legendo, cum aliorum praeclarissimorum Iurisconsultorum Responsa iam exstent, quibus Ius Illustrissimi Domini Actoris clarissime deductum fuit.