Corpora legitimis imposuêre toris.Hinc sata Maiestas, quae mundum temperat omnem,
Quâque die partu est edita, magna fuit.
GENEROSUM, omnique favore dignum ingenium esse, Socrates olim iudicabat, cui disciplinae Politicae sunt cordi: dicente Xenophonte, in Memorabilib. Et iam ideoque mihi, praecipuum aliquod Politices caput explicanti, nemo, ut spero, litem movebit: cum praesertim cuncta ex aliorum repetam scitis; paratusque sim lubens cedere, meliora docenti.
Imperium in Republicâ summum, cuius descriptio maxumam Politices absolvit partem; Aristoteles 3. pelit. 4. Graeci ku/rion poli/teuma, a)utokratei/an, kuri/an a)rxh/n, du/namin, kai\ a) rxh\n politikh/n, a)/kran e)cous1i/an, vocant. Bodinus 1. cap. 8. a princip. Tob. Paurmeister. 1. de Iuris dict. cap. 3. num. 4. Italis Signoria, (nam et haec vox sumitur interdum pro supremo Magistratu) vocabulario della Crusca. Gallis Souverainete indigitatur. Hispan. Mayoria vocant. Vulgo Interpretibus Iuris, est Imperium maxumum, Dd. ad l, 3 ff. de Iuris dict. A. B. Iacobo Patriarchâ, virga seu sceptrum indigitatur. Genes. 49. Ioach. Stephan. 1. de Iuris d. 7. nr. 8. Et certe Schebet, pro sceptro auctoritateque regiâ in dicto Geneseos loco sumit, Targum triplex; sumunt ita etiam veteres Thalmudici Hebraei, Rabbinique perquam multi: indeque frustra sunt, qui aliter interpretantur. Dominus Buxtorff. in Lexico. Unicam tantum Targumicam interpretationem, Onkeli scilicet adponam. Dominium erit in principio et in fine, magnisicabitur regnum de domo Iehudah: quoniam de iudicio occisionis; mi fili, animam tuam abstulisti: requiescet et habitabit in fortitudine sicut Leo, et sicut Leaena: neque erit regnum quod
commoveat eum. Non auferetur faciens potestatem de domo Iehudah, et scriba de filiis filiorum eius usq; in saeculum, donec veniat Meschias, cuius est Regnum, et ei oboedient populi. Redibit Israel ad civitatem suam, populi aedificabunt templum suum: erunt iusti undique in circuitu eius: et factores legis in doctrina eius: erit purpura vestimentum eius: indumentum eius sericum ex colore carmesino, et variis coloribus. vide Paul. Fagium in annot at. ad Targum. d. cap. Genes. Petr. Cunaeum, de Republic. Iudaeor. lib. 1. cap. 9. fol. 80. Drusium ad loca Genes. cap. 129. Camodissinio, nec novo vocabulo (quamvis id innuere videatur Trebellius Pollio, in Galienis fol. m. 253.) Maiestatem, a magnitudine (ut Festus auctor est) appellitamus frequentius: aut maior quod sit status, seu amplitudo et magnificentia in Republica. l. 23. de legat. 3. l. 4. l. fin. C. de legib. l 91. de hered, instit. Alberic. Gentil. ad L. lul. Maiest. disput. 2. a Princ. Henning Arnisaeus, 2. de Maiest at. 1. Bornitius tract. de Maiestat. cap. 1. Auctor des antiquit. et recherches de lagrandeur des Roys de France 3. cap. 2. Goldast. 2. de Moiorat. Cap. 6. num. 5 Dici etiam potest, Maiestatem derivari a Maiore: quemadmodum ab honore honestas: notante Prisciano. Sicque a Maiestate, Iovem dixêre Maium. Macrob. 1. Saturnal. Uxor quoque Vulcani, Maiesta vocabatur, quam quidam Maiam adpellitabant. Sed tamen illas alloquutiones, Vestra Maiestas, sua Maiestas etc. innovatas, notasque effeminationis esse, Estienne Pasquier ait, lib. 7. des recherches. Cap. 5. fel. 968. Primusq; Gallienus attulit Romanis necessitatem dicendi, Imper at oriam Maiestatem, pro Imperatore: et ita Trebellium Pollionem capit Theodorus Marcilius, in explicat. Institut. ad prooem. fol. 5. et seq. Sic et Graeci Imperatores, voce bas1ilei/a ita utebantur: h( a(gi/a bas1ilei/a s1ou=, Sacra Maiestas tua. Et erat hic titulus communis cum Imperatore Sebastocratori, Caesari et Despotae. Ita tamen, quod simpliciter de illis dicebant h( bas1ilei/a a)utw=n: ad Imperatorem vero, addebant a(gi/a Meursius in Glossar. Graeco- Barbar. verb. bas1ilei/a. Alias in Graeco, proprie Maiestatirespondet; megalopre/peia, Aristophanis et B. Chrysostomi, megalos1u/nh: hincque Caesarem Scaligerum incurrere, notat doctissim. Andreas Schottus, lib. 5. Tullian. quaest. cap. 19. qui Maiestatis vocabulum apud Graecos ullum esse negat. At licet Maiestas tantummodo dicatur, de amplitudine et magnificentiâ Imperii summi: quod scilicet magnitudine suâ, omnes reliquas complectatur, superetque potestates; quod denotet magnitudinem, decus, Imperium, amplitudinem, potestatem, dignitatem, securitatem, status eminentioris aut sanctioris. Attamen interdum, quo mai or scilicet eorum aestimatio et auctoritas sit; Magistratus quoque seu Principe inferiores eam habere dicuntur. Bodinus lib. 1. de Republ. cap. 8. num 151, et 3. de Republ.
cap. 3. num. 280. puta Praetor, in l. penult. de iustit. et iur. l. si familia 9. de Iuris dict. Ita et Cicer. Magnum nomen est, magnaspes, magna Maiestas Consulis. Et Plinius epistol. lib. 8. epistol. 6. Maiestatem Senatus, et Iudicum vocat quae proprie popuii erat. Et accurate si loqui velimus, longe errant ii, qui in territorii Iure, Landsfürstlicher Oberkeit Oberbottmessiakeit iura Maiestatis consistere putant Bornitius de Maiest at. cap. 1. ad fin. Thom. Michael. th. 44. disput at. de Iuris dict.
Est autem Maiestas, in Imperio atque omni dignitate populi Romani, vel alterius superiorem non habentis. Cicero pro Corn. Balbo. Quintil. lib. 7. cap. 3. in qua ius totius civitatis consistit. Eaque recte in Realem, seu Imperii, (quae in constituendâ) et Personalem (quae in ad ministrandâ, seu gubernandâ Republicâ consistit) dividi videtur. Herman. Kirchner, Disputat. de Rupubl. 2. th. 3. Philipp Hoennon. disput. polit. 3. th. 37. Iohann. Camman. disput. de Iurib. Maiest. 1. thes. 70. 75. et seq. Bôrtius apud Arumae, vol 9. disours. 30. cap. 1. th. 1. et 2. Dn. Daniel Otto, tract sing. de Maiestat. cap. 1. num. 8. Cum autem tribuunt Imperio Maiestatem; non ideo inanimatae rei eam adscribunt: sed illa personarum intuitu competit rei.
Maiestas Realis seu Imperii, Rei publicae est coaeva; quamdiu corpus eius durat, permanet, et etiam sub interregnis et alterationibus persistit: quam ideo fundamentum Rei publicae possumus nominare. Christ. Matthias, Dithmars. Colleg. polit. 2. disput. 2. th. 6. Henric. Velsten. Cent. quaest. polit. decad. 8. quaest. 2. ad fin. Personalis concidit cum persona; et ad Rem publicam redit. Huius Maiestatis Realis intuitu, etiam post Regiam legem, populum Romanum aliquam retinuisse dicitur Maiestatem. §. 4. Instit. de publ. Iudic. l. 7. §. penult. ibi: Maiestatem nostram ff de captiv. et postlim. l. 1. et l. 3. vers. Lex autem Iulia. ibi: Maiestatem publicam ad L. Iuliam Maiest. Lex namque Regia, de Personalis tantum Maiestatis translatione intelligi debet: ego in tract. de Monarchiâ cap. 4. num. 4. ac transtulit solum per eam populus potestatem administrationis, non constitutionis. Et constat ex l. 2 §. 1. ff. de orig. Iur. administrationem Rei publicae, non aliquid ultra, Imperatori datum esse. Et Maximus Imperator, (ut ab Herodiano proditum est) populi etiam Imperium agnoscebat, cum ait: Neque unius tan tum hom inis peculiaris possessio Principatus est, sed communis antiquitus totius populi Romani; siquidem in illâ urbe, sita est Imperii fortuna; nobis autem dispensatio tantum, atque administratio Principatus, una vobiscum demandata est. Numquam sane censendum est, totam et universam Rem publicam per Principem repraesentari. Caput est, non totum Corpus. Et que~admodum in corpore humano, etiam aliarum partium functionessunt:
ita et adhuc corporis publici, et populi, aliqua est Maiestas. Ac Rei publicae nomen, in quo et illa sanctissima patria adpellatio comprehenditur, in principatu abolitum esse, nemo statuet nisi adulator. Indeque Crimen Maiestatis, tam adversus populum et Rem publicam, quam ipsum Principem committi dicitur. l. 1. §. 1. dict. tit. Dn. D. Bocerus, tract. de crimin. Maiest. cap. 1. num. 25. etc. item mu. 55. etc. cap. 2. nu. 13. n. 74. etc. Vulteius 1. Iuris pr. Rom. cap. 47. a princip. Hodie ita loqui solent Imperatores de Criminis Maiestatis Imperii reis: Die wider vnsvnd das H. Römisch Reich gehandlet.
Ad Maiestatem realem, pertinent privilegia, deß Landes Matestatbrieff: ad personalem ea quae imperantibus competere solent. Ideoque Maiestatem hanc Rei publicae, seu realem, leges comprehendunt fundamentales (de quibus Reinkingk lib. 2. Class. 2. cap. 6.) sub quibus nempe Res publica est constituta, et tamquam fundamento innititur, ex consensu communi, iisque sublatis, salutem et statum (quo nimirum illa stat atque persistit) everti, aut ad minimum in aliam speciem mutari, vel alterari necesse est. Lambert. Danae. 3. polit. Christianae cap. 6. Iohann. Althusius polit. cap. 6. edit. prioris. Keckermann. 1. polit. cap. 6. Bôrtius apud Arumaeum, discurs. de iur. public. 30. cap. 2. th. 2. et idem Bortius, ibid. discurs. 33. th. 9. fol. 1015. De tali fundamentali Lege, proprie dici potest; quod sit communis sponsio Civitatis, po/leos s1unqh/kh koinh\. l. 2. in princ. ff. de legib. Hûc respexit Althusius cap. 6. polit. Iura Regni duplicia esse asserens, Legem scilicet Regni fundamentalem, et Ius Maiestatis. Notabilem etiam differentiam addens, quod Res publica, seu Regnum, absque fundamentalibus Legibus, constitui quidem, et constituta conservari, ad posterosque propagari possit; non etiam sine Iuribus Maiestatis. Quod tamen controversia carere non puto: omnis quippe Res publica, etiam ipse Dominatur, Maiestatem aliquam realem habere videtur. Et ita etiam Samuel, post electum Regem, Ius Regium conscripsit. Samuel. 1. cap. 10. vers. 25. Lexque fundamentalis facta fuit, quando legitur in S. S. Scriptura, fecisse Reges foedus cum subditis suis, ab initio Regni. 2. Samuel. 3. vers. 21. et cap. 5. vers. 3. In Democratiâ, quamvis realis, et personalis Maiestas, concurrere videantur, vid. omnino Dn. Vulteium 1. Iur. Rom. cap. 47. a princip. fol. m. 254. non tamen illa ita penes populum est; ut contra eam aliquid statuere queat populi pars maior: sed in abrogatione fundamentalium legum, singulorum (si Ius inspiciamus) requiritur consensus. Lex namque fundamentalis, valet in vim pacti, et contractus: ad cuius rescissionem, omnium consensus, necessarius est. Sicque pax religiosam Imperio nostro, votorum pluralitate tolli nequit: cum inibi universi ut singuli, ius obtendere possint
quaesitum. Hacque ratione non omne Ius publicum concernit Maiestatem realem: nam et in Iure publico, multa mutare possunt ii, penes quos est Maiestas personalis, ut dixi in meis Commentar. ad l. 1. ff. de iustit. et Iur. quaest. 16. Quod vero iam modo dixi, in abrogandâ vel constituendâ lege fundamentali omnium requiri consensum: id intelligo de iis, qui populum repraesentant universum: ut sunt in IMperio Romano Germanico Status. Sed nec unius aut alterius contradictio attenditur. Quandoque etiam immutatio fit per conversionem, ubi extraordinarie et violenter saepe procedi solet.
Cum vero Maiestatis Imperantis, ab Imperii Maiestate, tamquam fundamentatum a fundamento distinguatur. Inde fit, ut Maiestati Imperii, Imperantis Maiestas, tamquam superiori obstringatur. Eam Maiestatem, legesque eiusdem, etiam is qui imperat, ne quid Res publica capiat detrimenti, comiter observare tenetur: nullaq; variatione commutari ea debent Ioh. de Terrâ Rubeâ, de Iur, succession, in Regn. Galliae tract. 1. artic. 1. conclus. 24. pulchre Bornitius, de Maiestate cap. 9. Imperans quippe, homicida suae propriae esset Maiestatis, si Rem publicam convertere niteretur ipsam. Princeps enim tenetur legibus Regni. Ioh. a Chokier. 2. cap. 2. fol. 55. et consuetudo in ipsum Principem disponens, ipso Principe maior reputatur. Moditius, in decis. §. lex dubit. 93. nu. 4. Cum tales leges obtineant vim pacti et conventionis: quibus etiam Princeps utcumque summus obligatur. Unde Bodinus 1. de Republ. cap. 8. num. 88. ad fin. Quantum vero, inquit, ad Imperii attinet leges, cum sint cum Maiestate coniunctae, Principes nec eas abrogare, nec etiam derogare queunt. Contra tales leges, in contrarium dispensari non potest. Gerlac. Buxtorff. dissertat. ad Auream Bullam th. 7. Quamvis interim non ignorem, complures reperiri, qui abblandiendo contrarium scribant. Recte et prudenter Barth Keckermannus, dispatat. practic. 29. problem. 11. Distinguuntur, ait, tales a Maiestatis Iure, atque adeo a potestate legibus ceteris solutâ, tamquam causa a suo effectu, eique nihil derogant. ut exempli gratiâ: An Feminis regimen conveniat? an debeat potius electis ex omnium numero concedi, vel succedentibus hereditario Iure? num indigenae, vel peregrino potius offerenda maiestas? Quae (si lege fundamentali sint decisa) non magis esse possunt in Principis potestate, ac sui ipsius constitutio, atque in Regnum immissio: siquidem non sunt instrumenta regiminis, ut ceterae leges, sed causae efficientes et fundamenta etc. Hancque propter maiestatem recte dici videtui, Principem non esse maiorem Republicâ totâ. Canonhiero 8. dell. introduzz. cap. 4. et iam monui, lib. 1. polit. cap. 1. num. 37. Eodem sensu Hispani dicunt; No ay Rey que sea sennor del officio. Absoluta ideoque
potestas solum pertinet ad personalem Maiestatem: eaque praesupponit Rem publicam constitutam. Nil autem potest Princeps utcumque summus, contra Rei publicae constitutionem: Pariter ut homo se ipsum interficere seu de struere nequit. Hoc enim impotentiae magis, quam alicui potestati adscribendum esset. Sicque Maiestas realis perficit personalem, et ideo non subiectio, sed potius perfectio exsistit: neq; propterea humanae liberati aliquid decedit, quod homo prohibetur occidere se, aut etiam sine causa alios quoscumque.
Sic Regni Maiestas, lurium dignitatis, Lancellot, Conrad. templ. iudic. 1. cap. l. § 4 fol. 454. et territorii impedit alienationem. Nicol. Betsius tract. de pact. familiar. illust. fol. 72. etc. Heigius part. 1. quaest. 19. Moditius, in decis. §. plebiscitum. dubit. 95. Iohann. Savaronn. dela souverainete du Roy. part. 1. fol. 20. etc. Barthol. Musculus, disput. de confratermtat th. 20. Anton Godofred. disput. feud. 9. th. 6. Dn. Bacchovius ad Treutlerum, disput. 2. th. 3. lit. F. tom. 1. fol. 53. Dn Lather de censu lib. 1. cap. 17. Bartholom. de las Casas, tract. hac de quaeftion. sing. ego de Aerar. cap. 2. et 6. ut et tract. de appellat. cap. 2. num. 16. fol. 61. Neque inviti alienari subditi. Cravet. confil. 241. aut Vasalli; nec item subditi aliis infeudari possunt. Cardinal. Tusch. lit. F. conclus. 125. Hincque etiam in commissum cadere dicitur Regnum, si Princeps se subditum constituat alterius, hoc est, si Regnum, quod liberum a maioribus et populo sibi traditum accepit, alienae ditioni mancipaverit, seque cum Regno (ut Iohannes Balliolus Scotus Eduardo I. Angliae Regi, se submisit, Buchananus, rer. Scoticar. lib. 8. in Balliol) extraneae Maiestati subiecerit, Guilielm Barclai. de Reg. lib. 3. in fin. Sane talis Princemps, etiamsi hoc eâ non fecerit intentione, ut Rem publicam everteret: tamen quia illud, quod principalis essentiae praecipuum est, deperdit, (nempe quod recognoscendo superiorem, in Regno amplius non est summus, nec solo Deo inferior) hocipso facto se ipsum destituit, et desinit esse Princeps. Proinde non immerito, maiorisque cautionis ergo, Iura Regni sui, et honorem coronae illibata servaturos Hungariae Reges; c. intellecto. 33. extr. de iureius. ipsique Imperatores Romani et plerique alii Principes speciatim promittunt. vid. omnino Marquard. Freher ad Petr. de Andlo. 2. cap. 8. fol. 187. lit. b Primumq; fuisse Lotharium Saxonum Imperatorem, notat Leheman. lib. 5. cap. 45. qui auro vendiderit Imperii Iura: Sed certe, quod sine magno discrimine non potuit servare, alienavit: eique iniquior videtur esse Dn. Lehmannus, quo is Imperator Clericis aequior fuit. Commendatque Carolum V. Imperat. Thuanus lib. 4. m. fol. 82. quod candide responderit, Paulo III. Pontifici Maximo de Parma et Placentia: Eas Civitates si ad Imperium pertinerent, non posse se in
ditionis ac dignitatis Imperialis praeiudicium alienare. Sic et ab eodem Caesare deliberata et desiderata fuit in Comitiis VVormatiensibus, rerum Imperii alienatarum recuperatio, de Anno 1521. §. vnnd als wir in vnser Keyserlich Gemüth etc. adde Reichs Abschied zu Augspurg de Anno 1566. §. nach abegesetzten Articuln et R. A. zu Regenfpurg de Anno 1576. §. wir haben auch zum Sechften Articul. Et de Franco Gallia, Loquens Hotomannus, ita scribit, Franco- Gall. cap. 9. Est Domanium Regtum quasi Dos Regni, sive quasi quidam Ususfructus certarum possessionum, Regi ad tuendum dignitatis suae splendorem attributus. Dixi quasi Ususfructus: propterea quod earum possessionum proprietas penes populum manet, neque ulla eius pars alienari a Rege potest, sine populo. Auctore: h. e. sine ordinum et publici Concilii consensu. Item, Paret magnam esse differentiam, inter Patrimonium et Domanium Regale. Nam Patrimonium ipsius Regis proprium est, Domanium vero Regni: at que ut vulgus loquitur, ipsius Coronae. Illud pleno iure Regis est, atque ideo plenam et summam ipsius pro voluntate alienandi potestatem habet. Huius nuda proprietas est penes Universitatem populi, sive Rem publicam: Ususfructus autem, penes Regem. Quâ de causa nullam illius alienandi potestatem habet. Ac plane verissima est Doctorum hâc dere sententia, par idemque esse ius Regis in suum Domanium, quod est viri in dotem suae uxoris. Et modernae etiam Galliae leges, non, nisi certae interveniant sollemnitates, et Curia id adprobet Parisiensis, alienationem Domanii, vel Iurium Coronae permittunt Iean. Papon. lib. 5. tit. 10. articul. 2. et 3. et per tot. tit. passim. Dn. D. Lansius, in Consult ationibus, Oration. contra Galliam, fol. 337. In Germanica autem Republica, liberior est alienatio bonorum: quia subditis parum decedit, cum semper maneat sub Imperatoris et Imperii mediata Iurisdictione.
Leges quoque fundamentales sunt, circa successiones, quae passim varia reperiuntur. maiorum instituta. Praesertim ius primogeniturae, et ne Regnum inter plures heredes dividatur. Moditius. d. §. dubit. 36. In Imperio Romano, pro lege etiam fundamentali, angoscenda est forma Electionis. Aureae Builae sanctione expressa, et clausulis derogatoriis munita. P. Gregor. Tholosan. 7. de Rep. cap. 19. Kirchnerus disput. de Republ. 4. coroll. ult. Heig. part. 1. quaest. 5. a princ. et ideo ab Imperatore, nequit abrogari. Arumaeus ad Auream Bullam discurs. 1. th. 7. Quamvis nec ea integre observetur. Marquard. Freher. tr. detestamentar. tutel. cap. 12. Etpariter, Legum fundamentalium obtinent vicem, multa in recessibus Imperialibus quae habentur, licet inibi plurima in veniantur iuris publici non fundamentalis, quaedam
etiam spectantia ad Ius privatum. Fundamentalibus hisce Legibus, interdum temperatur personalis Maiestas, et status redditur mixtur. Interdum amplificatur mage et conservatur, sicq; impotentia, non potestas foret, si penes principem esset, Imperium deminuere ullâ ratione. Pariter ut non impedit arbitrii libertatem, quod non sum Dominus vitae acmembrorum propriorum.
DE Reali hactenus Maiestate. Succedit nunc Personalis, quae in personam confertur, et cum ea coincidit Haec summa et perpetua, Legibusque soluta definitur potestas; competens in res et personas suae ditionis. Bodinus, de Republ. Cap. 8. in princ. Tobias Paurmeister, 1. de Iurisdict. cap. 3. hum. 1. et 22. Clemen. Timpler. 3. Polit. cap. 1. quaest. 1. Potestas est, omnia media administrandi, quae pro Republica necessaria exsistunt. Facultas est gubernandi, et omnes curas gubernationis pro Rei publicae salute disponendi. Haec potestas, est quasi Rei publicae caput, soli Imperatori in Republica Romana competens. Bulenger 1. cap. 37. de Imp. Romano. In hoc Imperio praecipua vis totius consistit Civitatis. Imperium hoc, Rei publicae quasi obtinet arcem: omnia eiusdem membra movens, in unumque cogens corpus. Errat itaque (ut opportune monet Hermannus Kirchnerus, de Republ. disp. 2. thes. 2. lit. a.) P. Gregorius Tholosanus, dum, 8. de Republ. cap. 3. §. 2. Maiestatem esse latens aliquid ait, quod praeter naturam propriam, admirabile quidpiam reddit. Nec Iustus Lipsius Maiestatis culmen attingit, libr. polit. cap. 16. quod Maiestatem reverendam quandam amplitudinem appellat, ob meritum virtutis aut affinium rerum. Denique etiam Keckermannus male definit Maiestatem; quod sit vis quaedam, per quam Princeps sibi conciliat in animis hominum singularem quandam admirationem, venerationemque; et cum utrâque coniunctum anetum. Licet enim Maiestas, nonnumquam pro auctoritate, ac gravitate Personae, proque dignitatis reverentiâ usurpetur; quam post legitimae potestatis adeptionem, fere solet largiri DEUS, Althus. polit. cap. 19. num. 97. quâque multi deterriti, a proposito occidendi Regis revocati fuerunt: Piccart. decad. 6. cap. 1. in specialiori tamen hîc omnino
sumitur significatu. Iohann. Camman. de iur. Maiestat. disput. 1. th. 16. vera sane Maiestas, de auâ nobis nunc est sermo, in potestate magis consistit, quam in auctoritate; et ab hâc differt, ut causa ab effectu. Maiestas cum sumitur pro existimatione atque auctoritate, non nisi uni tribuitur Personae. Unde ad Senatum Venetum cum verba fiunt, haud dicimus, vestra Maiestas etc. Porro quod Bodinus, aliud adhuc attributum proprium Maiestatis agnoscit, ut nempe sit propria, vel iure successionis, vel Electionis concessa; et non aliena, seu precario collata: non id mihi necessarium esse videtur. Cum illud satis comprehendatur in primo atque secundo attributo: si enim Imperium perpetuum est et summum, haud precarium erit vel subalternum.
Cumque is tam eminentem qui obtinet potestatem, homo licet exsistens, potestatem adeptus sit Divinae succedaneam; ut res honestas et Divinas instituat, sermone autem humano utatur. Quod Philippi Macedonis apophthegma refert: Stobaeus, sermon. 46. Quodque qui inter alios Regnum exercere velit, is w(s2 qeo\n e)n a)nqrw/pois2 debeat esse, vide Reiner. Reinecc. 1. hister. Iul. in prolegom. cap. 3. aut quod DEO proximus sit. Iuretus ad Symmach. lib. 10. Epist. 27. fol. 274. Inde Maiestatem caelo delapsam finxêre; acut Deam, Honoris et Reverentiae filiam coluêre prisci. Ovidius libr. 5. Fastor.
-- Honos placidoque decens Reverentia vultu,
Corpora legitimis imposuêre toris.
Hinc sata Maiestas, quae mundum temperat omnem,
Quâque die partu est edita, magna fuit.
Et eadem proxima DEO creditur a Gunthero: qui, 5. Ligurin. de illâ canit;
semper terribilis, semper metuenda, suoque
Plena vigore manet nullique impune premenda
Creditur, et semper cunctis et ubique timetur.
Hinc factum, ut divinas appellationes non raro videamus Principibus aptatas, quodque Nummis et Oraculi verbo exprimmuntur. Timpler. 2. pol. c. 1. q. 6. Quod item olim Divi agnominati et consecrati, seu in Deorum numerum relati fuerunt. Bulenger, in Imperatore Roman. lib. 1. c. 10. et seqq. usque 17. Etiam Ebraei vocant Principes ac Iudices DEOS; quemadmodum omne aliud, quod in suo genere excellit, Divinum vocant, Drusius ad locae Genes. c. 37. et 59. ad Ioca Exod. 21. 32. et 35. HInc sacra et sancta in iure nostro audit Maiestas, et Imperator sacratissimus salutatur; res ipsius etiam privatae, vocantur sacrae, Brisson. Lex lib. 7. verb. sacras etiam etc. Sixt. 1. deregal. c. 1. n. 31. Non quod hâc ratione, Dao, quod ipsius proprium, impie eripere velint Principes boni; ut quidem colligit Bodinus 1. c. ult. de Rep. n. 113. et l. 2. c. 6. n. 225. ac etiam Cuiacius ad: l. 9. C. d. Muril. l. 11.
Non ut hocsuperbiae stimulos addere, sed Principes potius officii sui admonere, se nimirum DEI ministros esse, DEI que clementiam, iustitiam et beneficentiam ut sequantur, instigare debeat. Psalm. 82. Iohan. cap. 10. vers. 34. et seq. Auth. habitâ. ibi: et nobis eius ministris. C. ne filius pro patre. l. 1. et 2. in princ. C. de offic. Praefect. Praetor. Afr. ubi Imperator se ultimum DEI servum vocat. Bornitius de Maiestat. cap. 4. fol. 19. Iohann. Camman. disput. de Iure Maiest. 1. th. 13. Iohann. Forster, disput. ad Instit. 3. thes. 2. M. Anton. Pitsillius, de instruendo Principe, Colore. 2. fol. 34. VVaremund. de subsid. cap. 8. num. 2. etc. Paschalius, in opere Coronar. lib. 10. cap. 12. Ipse Homerus, Reges diotrefei=s2 vocat, quasi in Iovis sinu, et ulnis educatos. Derivant etiam hinc nonnulli, virtutes, quibusdam Principibus in morbis quibusdam sanandis divinitus concessas. vid. Marquard. Freher. ad Petr. de Andlo lib. 1. cap. 2. quâ de re etiam pertractant Cominae. lib. 6. cap. 7. fol. m. 536. Michael Piccart. observat. decad. 7. cap. 7. Kirchner. disputat. Candidator. ord. 6. thes. 2. Roder. a Castro, in Medico- polit. lib. 4. cap. 3. Philipp. Camerar. centur. 3. cap. 42. Et ita de Regibus Hispaniarum habetur, quod hereditariâ quâdam virtute, Daemones a corporibus fugent. Carolus Tapia. in rubric. ff. de constit. Princip. c. 1. n. 3. Reges Galliae hereditariam virtutem per manus traditam habere perhibentur, ut quoscunquo strumis laborantes, (ahi morbum Regalem dicunt. Chassanaeus in glor. mundi. 5. part. 1. Tapia, d. Rubric. ff. de constit. Princip. cap. 1. num. 4.) atque affectos attigerint, sanos reddere valeant. Eamque omnes Francorum. Reges a Sacrâ unctione (cuius oleum a Columba in baptismate Clodovaei a caelo allatum, divino munere accepisse, putantur) virtutem solo tactu curandi strumos habere aiunt, ad eosque ex ultimis Hispaniae finibus, strumosi accurrunt. Korumann. de miracul vivorum fol. 2 4. Anglos etiam ab Eduardo S. peculiarem morbos sanandi potestatem obtinuisse, Georgius Livius refert, in Chronic, Anglor. Reg. A. C. 1043. vide Del- rio, dis quisition. Magicar. 1. cap. 3. quaestion. 4. m. fol. 60. Pyrrhus, Rex Epirotarum, in dextropede pollicem habuit, cuius tactus lienosis medebatur, quem cremari cumreliquo corpore non potuisse, idem Kornmann. ibid. et Plinius etiam memorat. Vespasianus a naturâ donatus legitur, ut tactu et salivâ, et quandoque sine his pluribus morborum generibus mederetur. Kornmann. dict. loc. Ac legitur de eo, cum esset iam a militibus salutatus Imperator, auctoritatem et quasi maiestatem quandem inopinato scilicet et adhuc novo Principi defuisse: quae non prius accesserit, quam e plebe quidam luminibus orbatus; item alius debili crure, sedentem pro tribunali pariter adiissent: orantes, ut Suetoniusait, opem valetudinis: demonstratamq; a Serapide, per
quietem restiturum, oculos si inspuisset, confirmaturum, crus, si dignaretur calce contingere: cumque vix fides esset, rem ullo modo successuram, ideoque ne experiri quidem auderet. Extremo hortantibus amicis palam pro contione, utrumque tentavit, nec eventus defuit, atque ita quod primum desiderabatur, auctoritatem indeptus est. Sed haec quae de Vespasiano narrantur, praestigiis Diabolicis adscribit merito Bellarminus lib. ult. de Eccles. cap. 14. ad fin.
Non possum hîc non meminisse: Divinitatem in Principe suo Eberhardo, primo VVirtembergensi Duce, agnovisle maiores nostros. Is enim Urbes suae ditionis circumeundo, et apud cives de Magistratus, et Praefectorum integritate, apud peregrinos de hospitum fide diligenter inquirendo; tantum sibi comparavit omnium amorem, ut subditi viventem etiamnum inter Deos referrent, cum eiusmodi praeconio: Nisi DEUS esset, noster Dux Eberhardus Deus esse posset. Hic est ille qui in Principum Comitiis, aliis alia ditionum suarum bona praedicantibus: Ego vero, inquit, hoc solo glorior, quod nullus ex subditis meis sit, in cuius sinu solus in vastissimâ sylvâ quiescere metuam. Iohann. Agricol. in Proverb. Germanic. Sed haec simplicitati priscae illius gentis fero acceptum. Nimis tamen Pitsillius evagari in hoc argumento videtur, dum, colore 3. fol. 46. dicit: Maiorem ac sane priorem a DEO Servatore curam de Principe, quam de subditis geri: excelsioremq; Principi Angelum, quam nulli subditorum, in custodem datum adfirmat. Ut et Moditius, qui in §. Principum placita. dubit. 1. num. 4. etc. Regibus ac Principibus, duos tribuit Angelos custodes, Non est quippe DEUS pros1wpolu/ptos2 arg. 1. Corinth. 1. vers. 26. et seq. et in Regno caelorum, id est, coram DEO, maximus est; qui contemptus in mundo, et parvulis similis exsistit. Matth. 18. Principumque eminentia, pertinet ad solam vitam temporalem. Vere Altissimus DEUS non amat sibi similes creaturas, id est, altas et sublimes; sed humiles et pauperculas. Sic enim loquitur per Isaiam: Ad quem respiciam, nisi ad pauperculum et contritum spiritu, et trementem sermones meos? Et David, Excelsus Dominus, et humiliarespicit. Imo vero diligit DEUS res altas et sublimes, ac per hoc sibi similes: sed vere sublimes, non quae videntur, et non sunt. Itaque non amat DEUS superbos, qui elati et inflati, non alti et sublimes dici debent, amat vero humiles, et trementes sermones suos, quoniam illi qui magis se deiciunt, eo magis ab ipso Domino exaltantur. Et qui a Domino exaltantur, illi vere sunt alti. Itaque iidem sunt humiles, et sublimes, humiles in oculis suis, sublimes in oculis DEI. Cardinal. Bellarminus, in egreg. tractat. de ascensione in Deum. grad. 10. fol. 244. Quodque Reges, Principes, aliique magn:
viri, DEUM custodem in praesentissimis periculis et insidiis habent: Camerarius centur. 2. cap. 7. hoc et omnes pii indies experiuntur. Unde nec apotheosis aut divinitas aflectata, ulli bene cessit. Richterus axiomat. histeric. 175. Ac impissima fraus est, si Principes (ut olim multi fecerunt) ex Diis se natos gloriantur. Camerarius centur. 2. cap. 9. Affectatamque Divinitatem, horrendae subsequuntur poenae. Camerarius centur 3. cap. 18. Historia memorabilis est apud Eusebium, lib. 2. histor. cap. 10. de Herode Agrippâ; qui cum se Deum passus fuit nominari, ab Angelo, suo alias custode, graviter laesus fuit. Sed rerba Eusebii adscribam: Tertium, inquit, annum Imperii Iudeae totius expleverat, cum forte Caesaream, quae prius *pu/rgos2 stra/twnos2 vocabatur, advênit. Ubi cum in honorum Caesaris spectacula Civibus ederet, votivo, ut videbatur, salutis Caesaris die: cumque illius totius provinciae viri, honore et facultatibus praediti, convenissent, secundo spectaculorum die, indutus veste fulgenti, ex auro argentoque mirabiliter contexta, incipiente die procedit ad theatrum. Ubi cum primo solis radios argenteae vestis gremio suscepisset, repercusso splendore, duplicatam spectantibus lucem fulgor metalli vibrantis effudit, ut intuentibus perstringeret aciem terror aspectus, et per hoc plus aliquid de eo, quam humanae naturae est, artifex arrogantia mentiretur. Ilico adulantis vulgi concrepant voces, honorem sonantes, sed exilium conferentes, et hinc at que hinc caveis conclamantibus, Deus compellatur: utque fieret propitius, suppliciter exora tur, dicentibus populis, quod nunc usque ut hominem, te timuimus, sed ex hoc iam supra humanam naturam te esse fatemur. Sed Rex acclamationem contra fas habitam non repressit, nec impietatem illicitae adulationis exhorruit; donec respiciens paulo post imminentem atque insistentem capiti suo videret Angelum: eumque sensit continuo exitii sui ministrum, quem prius noverat provisorem bonorum. Et ecce repente cruciatus eum ex dolore incredibili ventris atque inflatione corripuit: respiciensque ad amicos: En, inquit ile, ego Deus vester, ecce propellor confestim, et deturbor ex vitâ, quoniam quidem Divina virtus nuper collatas in me falsas arguit voces. Et qui modo immortalis dicebar a vobis, praeceps iam iamque rapior in mortem. Sedsuscipienda est sententia, quam DEUS statuit. Nam et viximus haut contemnendi, et longaevitatem, quae beata putatur, explevimus, Et cum haec dixisset, vi doloris vehementius agitatus, instanter ad palatium reportatur. Cumque divulgatum esset, eum propediem moriturum, ingens multitudo totius aetatis et sexus conveniens, more
patrio super cilicia strati, omnipotenti DEO pro Regis incolumitate supplicabant, omnis autem Domus Regia planctibus et gemitibus personabat. Cum interim Rex ipse in excelso solario recubans, et deorsum respiciens, ac pronos prostratosque omnes cum fletibus praevidens, ne ipse quidem temperabat a lacrimis: Verum continuis quinque diebus ventris doloribus cruciatus, vitam violenter abrupit. Caesares etiam Romani, omnes fere morte tristi abrepti, Dir vocari gestiebant. De C. Iulio Caesare, testis Diodorus, principio suae bistoriae; Caius Iulius Caesar, qui ob res gestas Deus appellatus est. De Augusto. Virgilius Ecclog. 1.
-- Deus nobis haec otia fecit etc.
De Tiberio scribonius Largus, praefation. ad. c. Iul. Callixtum: Ut primum potuisti, non es passns cessare tuae erga me pietatis officia, tradendo scripta mea medicinalia Deo nostro Caesari; Tiberio scilicet sub quo vixit: iterum, cap. 166. Nam in Italiae Regionibus nusquam eam vidi herbam, (loquitur de trifolio acuto) nisi in Lunae portu, cum Britanniam peteremus cum Deo nostro Caesare. Domitianum vero ultra etiam sibi id nominis impie arrogasse, auctor Suetonius est: Pari arrogantiâ, cum Procuratorum suorum nomine formalem dictaret epistolam sic coepit: Dominus et Deus noster sic fieri iubet. Unde institutum posthâc, ut ne scripto quidem ac sermone cuiusquam appellaretur aliter. Observavit id non inteiligenter Martialis, qui multis locis non aliter nominat, lib. 5. Epigrammat: Edictum Domini Deique nostri. Et de eius statuâ lib. 9. Postquam pulchra Dei Caesaris ora geris. Et postea illo defuncto, ac designato iam Imperatore, Traiano, lib. 10.
Dicturus Dominum Deumque non sum. etc.
Addatur Iohann. Filesacus, de Idololatriâ peliticâ per discurs. Sanem vetustas nimium adulatrix est, quae tam facile Imperatores Divos finxit. Necimmerito ea vanitas sanioribus displicuit. Aurelius quidem Victor. Paganus Historicus eius saeculi, libr. de Caesaribus cap. 33. libere conquestus fuit, in caelestium numerum referri quosdam Principes, aegre exsequiis dignos: cum illud verum atque unicum decus pessimocuiq; gtatiâ tribueretur, demptum impie bonis. Ex Christianis autem S. Prosper. Aquitan. Episcop. libr. dimidii tempor. c. 7. scripsit, exsecrabile esse quod mortales Romae vocarentur Divi. Iohan. quoq; Saresb. Polit. l. 3. c. 10. ait: a Romanis deificatos suos Imperatores, ac si caelo, mundoq; regendo, nisi Tyrannis ascitis, non sufficeret manus omnipotentis. Addit
suo etiamnum saeculo, Principes fidei luce praesignes, audere et gaudere se Divos appellari: veteri consuetudine, in vitio, et adversus Catholicam obtinente. Certe Illustrissimus Cardinalis Beilarminus, in princip. libri recognit. assertat, nec Sanctos, Divos esse appellandos. Et Auctor tr. contra Synodum Graeciae, pro imaginibus adorandis, falso Carolo Magno inscripti, improbat, quod Constantinus et Irena dicunt: per cum, qui conregnat nobis Deus. lib. 1. cap. 2. et lib. eod. cap. 3. non probat, quod iidem Imperatores, gesta vel rescripta sua, audeant Divalia appellare.
Summi huius Imperii, quam Maiestatem vocamus formale, in eo praecipue consistit, ut summa sit, et universim imperet. Summum dicitur, quo nihil est superius, et supremus est, quem nemo sequitur. l. proximus 92. de V. S. qui ante aliquos, et ante quem nemo. l. 34. de vulg. et pupill. l. 9. de reb. dub. l. 2. §. 2. de suis et legit. is qui solus d. l. 9. l. 1. §. 6. unde cogn. Indeque Imperialis fortuna, omnes alias dicitur supereminere l. 7. C. de bon. quae liber. Maiestatem autem cum summam potestatem voco: ex eo sequitur, eam etiam primam esse, et suae quasi originis: quippe cum a superiore nullo dependeat vel proficiscatur, nisi a solo DEO; qui eam proxime antecedit, et cuius vicem obtinet in hoc mundo: Alberic. Gentilis disp. Regiâ. 1. pag. 17. Gevvoldus de Electorib. cap. 1. Gerhard. loco de Magistratu num. 33. etc. Eleganter Guntherus, in Ligurino, lib. 6.
-- -- Nullum caput ista super se
Aspicit, excepto Caelorum Rege, potestas.
Nihil refert Maiestatem ab alio transferri. Haud quippe a populo est Maiestas, qui eam transtulit in Principem: sed ipsa ea potestas, quam populus ab initio habuit, fuit a DEO; qui transfert et stabilit Regna. Nec inde, quod a populo translata fuit, a transferente ortum habet, tamquam ab eo delegata, Bornitius de Maiestate cap. 4. fol. 16. vide Arnisaeum, de subiect. Clericor. cap. 1. num. 2. fol. 5. Bortium apud Arumae. d. disours. 30. cap. 5. thes. 2. fol. 901. Imperator ab Electoribus accipit Maiestatem, ut causâ instrumentali: Vicissim Regalem potestatem Principibus ac Statibus largitur Imperator, ut efficiens causa. Ita Pontifex a Cardinalibus eligi solet; sed non ideo Pontificatus a Cardinalibus est institutus. Quâ de re ita Bellarminus scribit: lib. 2. de Pontific. cap. 17. Electores vere dicuntur creare Pontificem, et esse causa, ut talis sit Pontifex, et ut habeat eam potestatem, non taman dant ipsi eam potestatem, neque sunt fausa eius potestatis. Sicut in generatione hominis, quia anima infunditur a solo DEO, et tamen Pater generans, disponendo materiam; est causa coniunctionis animae cum corpore: dicitur homo
generare hominem; et tamen non dicitur producere animam hominis. Proro illa verba Electorum: Quem quidem cum eâ potestate prae esse volumus etc. solum declarant et exprimunt perfectam electionem hominis, in successorem Patri. Et notatu quoque dignum est, quod item Bellarminus, lib. 1. de Clericis cap. 7. tradit: I Republicâ, naturaliter omnes homines liberos nasci: ac proinde politicam potestatem immediate populum habere, donec eam transtulerit in aliquem Regem, etc. Sicque originem Maiestas omnis a populo habet, sed tamen causa primario efficiens est ipse DEUS. Et hinc illa sacra Elogia, de summâ Principum potestate: Nulla potestas nisi a DEO; Non hominum, sed DEI Iudicium exercetis; Deus transfert et stabilit Regna. Hincque Imperatores Romani passim profitentur, Imperium sibi traditum accepisse a caelesti Maiestate, et DEUM omne Imperium constituere. Hinc Imperator dicitur sequi DEUM, qui omnia gubernat, ut nil sit maius et sanctius Imperiali Maiestate a caelesti Maiestate, Caesari Imperium traditum, eidemque Deum Imperit coronam imposuisse. Novell. 82. cap. 4. infin. Novell. 83. cap. 1. l. 1. C. de Veter. Iur. enucle. l. fin. C. de legib. Bornitius, de Maiestate cap. 4. Et inde etiam videmus, ita hodie Imperatores pingi, ut sinistrâ manu teneant sphaeram, quae orbem terrarum designat, eique impositam crucem, quâ innuitur, fidei in Crucifixum beneficio, illos terrarum orbis Imperium esse adeptos. Primusque se ita effingi fecit Imperator Iustinianus, Iohann. Meursius, in Mantissâ cap. 8.
Inde etiam est, quod Romanorum olim Imperatores Deorum providentiâ, hodierni, DEI gratiâ, von Gottes Gnaden / se constitutos scripserunt, et adhuc scribunt. Wesembec. ad princip. prooemii Institut. num. 3. Bodinus 1. de Republ. cap. ult. num. 177. Quodque proinde a nullo, nisi qui solum DEUM, et ensem, nec ullum alium externum Principem pro superiore recognoscit, proprie fieri, iudicat Rebuffus. tom. 2. const. Regn. tracat. uti beneficium ante vacation. etc. artic. 2. gloss. 1. Chassanaeus, ad consuet. Burgund. in prooem. ad verba, par la gracae du Dieu. Menochius, consil. 2. num. 104. Ludov. Rodolphinus, de Ducibus Itaeliae num. 83. etc. Hancque in scriptionem, ut suis detraheret rescriptis, Ludovicum XI. Galliae Regem, Francisco, Armoricum Duci, iussisse, dict. loc. Bodinus refert. Testaturque P. Aerodius, rer. iudicatar. lib. 7. tit. 3. cap. 9. fol. 563. Sub Carolo VII. Comitem Arminacem, quod se gratiâ DE inscriberet, propterea Maiestatis fuisse accusatum: eo quod hisce verbis Regiâ se potestate liberare videbatur, unumque se, non Carolum velle observari. Eâque inscriptione Germaniae Principes (ut pote Imperatori et Imperio subiecti) non iure proprio, sed ex privilegio, (aut ut alii censent, propter eminentiam aut ocraticae
potestatis, et quia membra Imperii sunt) uti putat Matth. Stephani, 2. de Iurisdict. part. 2. cap. 7. numer. 40.
DIcendum hîc aliquid est, de Pontificis Maximi potestate temporali, et num omnes Christiani Reges eius subditi sint ac Vasalli. Hâc sane de re, non solum ii disputant satis invidiose, qui se ab eius potestate spirituali exemerunt: vid. Ioh Gerhardi, loco de Magistratu. n. 295. etc. Sed et libertatis Gallicanae Ecclesiae propugnatores. vide les recherches d'Estienne Pasquier lib. 3. per tot. Sed e contra, summum PONTIFICEM, habere summam in Mundopotestatem, etiam in temporalibus: non ratione solum peccati, sed directo temporaliter, non spiritualiter, pluribus ante paucos annos probare nisus est D. Marta, de Iuris d. part. 1. cap. 18. et multisseqq. Quemadmodum in Ecclesiâ triumphante, unus est Dominus, cui oboediunt omnia: sic et in Ecclesiâ militante unius DEI vicarium Pontificem esse, idque etiam politicam exigere rationem. vid. Canonhiero dell' introduzz. 10. cap. 2. et adde Reinald. Corsum. 3. in dagat. cap. ult. Plutarchus in Numâ, Pontificem a potentiâ, dictum putat. Vere hoc etymon Canonistae sequuntur, qui confidenter tradunt: Papam caelestis et terreni Regni caput esse. Alexander. Carerius Patavin. de potestat. Pontif. lib. 2. cap. 3. n. 5. De Iure divino et naturali, ait, sacerdotium supereminet Imperio: et penes ipsum residet de Iure Divino et Naturali, utraque Iurisdictio. Augustinus de Anconâ, in summâ de Eccles. potest. quaest. 1. art. 7 Papa habet omnem, etiam Regalem et Imperialem potestatem, quia non modo consecratur, ut Sacerdos, sed coronatur ut Rex. Antonius Archiepisc. Florent. part. 3. sum. tit. 22. cap. 6. § 4. Summo sacerdoti, Christi vicario, Pontifici Romano omnes Reges Christianos oportet esse subiectos; sicut ipsi Domino IESU Christo. Iohann. Boterus, Cosmographus Italus, inquit; eiusdem Papae Iurisdictionem agnoscere, tam horizonte, quam omnes terminos, sive montium, sive marium: et ipsas anni, solisque vias. Quid Principes aut homines loquor? (inquit Lipsius D. Halesis amplificator) ipsi aerei, terreni inferi spiritus, sive genii veretur, ac trepidant caelestem illam (Pontificiam) in terris potestatem: vel inviti et reluctantes agnoscunt. In huius superioritatis et Maiestatis recognitionem, testificationemque, Pontificios pedes osculari omnes
Reges: D. Marta scribit, de Iuris dict. part. 1. c. 46. Lancell. Conrad. Templ. Iudic. 2. cap. 1. §. 1 fol. 555. addatur Iohann. Gerhardi, loco de Magistrat. n. 82. Papae etiam ideo mutatur nomen, quasi aliquid sit homine maius Solebant enim olim mortuis consecratis, nomina quae vivi habebant immutari. Lactantius. lib. 1. cap. 21. Talis etiam est inscriptio, quâ Cavalier Marino, librum quendam (Dicerie sacre) nuper obtulit Paulo V. Alla immortalita di Paolo Quinto, Pontefice migliore degli Ottimi, maggiore de massimi; dell anime fedeli Paedre beatissimo, custode della vignae Ecclesiastica; pastore della greggia Catolica; Nochiero della nave Apostolica; simulacro di Dio, Vicario di Christo, ministro dello Spirito sancto; Fonte di prudenza, specchio di bonta, Sole digloria: Cultore della Religione, defensore della giustitia, protettore della pieta; domatore di rubelli; Conciliatore di Prencipi, di moli immense erettore magnifico, campione dell' auctorita di Piero, armato di doppia spada, spirituale et temporale. Il cui imperio si termina con le stelle; al cui scettro ubbidisce il mondo, trema l' inferno; le cui chiavi aprono, et serrano il paradiso; all' umbra del cui provido governo, verdeggia la pace, fiorisce l' abbondanza, ricovera la virtu, vivono felicii popoli; sotto la cui aquila giace prostrato il dragone, dal cui piede e conculcata l' Heresia. etc. Hactenus Marino.
Theologi Catholici nonnulli, Canonistarum hyperbolicas locutiones non agnoscunt, et ita dicunt: Ecclesiasticam potestatem esse omnino super saecularem, camque a Pontifice exerceri posse, in foro exteriore: facultate etiam punitivâ, cum quis subesse voluerit. Non solum ratione letalis criminis; sed ad virtutum quoque naturalium, et supernaturalium conservationem ac progressum. Verum tam Canonistarum a D. Martâ in scenam de novo introductam; quam Theologorum, a Francisco Bozzio, tractat. de temporal. Eccles. Monarchiâ, assertam opinionem, refutat Guilielm. Barclaius, Romano-Catholicae alias religioni addictissimus, tract. de potestat. Papae. Illumque filius, hâc de re mascule defendit. (qui tamen in paeraenesis ad haereticos praefat. palinodiam canit) addatur Arnisaeus, tract. de exempt. Clericor. cap. 5. per tot. Bellarminus lib. 5. de Pontif. per discurs. huic doctrinae multorum odia parata videns, Principumque offensionem: idcirco distinctionibus quibusdam, rei asperitatem mitigat, (eâ in re non dubitans opponere se Canonistis, et scriptoribus huius aevi multis) quarum distinctionum numero novem sub aspectum ponit, et singulas seorsim expendit Petrus Molinaeus, tract de Monarch. temporal. Pontif. Romani. c. 21. Auctor, deß Calvinischen Models fol. 29. etc. ita censet: Gotthabe die höchste Oberkeit/ ratione directionis, dem Hohenpriester vnderworffen: Auch ratione coactionis, in Fällen da die R???ligion interessirt. Sed regerunt
adversarii Catholicorum, utut Coloris bonitate hanc potestate tueantur: in effectu tamen Theologorum, et Canonistarum opiniones concidere videri: cum et Theologi dicant, spiritualis potestatis exercitium ex parevires suas porrigere adres temporales. vide la premiere continuation au Mercure Francois sub Anno 161. fol. 151. b. etc. Et addunt etiam, parum referre, directene an indirecte ea potestas Pontifici tribuatur. Paurmeister. 2. de Iuris dict. cap. 3. num. 46. et seq. Et quantum sibi in temporalibus arroget Papa, ex historiis, Pontificialibusque, Decretis, edocere conatur, Petr. Molinaeus d. tract. de Monarch. cap. 5. ut et Paurmeister, dict. cap. 3. a princip.
Ego litem hanc non facio meam, fateorque lubens, hâc de re si quis exacte, et pro rei dignitate ac antiquitate, disserere velit: requiri in eo Iudicium, otium, industriam, historiarum Ecclesiasticarum exactam cognitionem. Quae cuncta mihi desunt. Nec certe hîc sufficiens est, si quis ex indicibus, vel centonibus aliorum, compilare et congerere multa velit. Ego modo sollemniori protestor, me nunc agere narratorem. Et pergo ideo in recensione opinionis, sententiaeque aliorum, qui ita dicunt: Si Pontifici quo ad temporale, ullo respectu detur potestas, eo uno dato inconvenienti, quam plurima inde consequi. Nempe Pontificem Maximum, nominare, denuntiare, et declarare Regem Romanorum. Ius et auctoritatem examinandi personam electam in Regem, et promovendi ad Imperium, Pontificii muneris esse. c. venerabilem de Election. clem. 1. §. nos de Iureiurand. Imperatores de iussu et voluntate Christi, a Papâaccipere potestatem: c. cum inter nonnullos. et cap. seq. extravag. Iohann. 22. de verb. signif. et etiam Imperium a Graecis ad Germanos, per Pontificem Romanum esse translatum. Bellatminus, lib. ult. de Pontif. cap. 8. Eodem hoc subnixi fundamento, Reges occidentis omnes, ipsumque cumprimis Imperatorem Romanorum, Vasallos suos venditare Pontificiam sedem, quasi qui ab ipsâ, Feudi ac beneficii loco acceperint sua Regna, eoque nomine, fidelitatem atque homagium ei praestare teneantur. can. tibi Domino, distinct. 73. et d. Clementin. 1. de Iureiurand. Franc. Hortoman. in Bruto fulmine, tit. Crimen. Maeiestat. fol. 66. Philippe de Marnix. Sr. d' Aldegonde, part. 2. des tableaux de differens de la Relig. cap 9. Mercure Francois. tom. 3. fol. 308. etc. Proinde si contumaces sint, eos a Papâ de throno deici posse, non docere solum, sed et in usu habere Pontifices Romanos. Rob. Bellar. Card. l. ult de Pont. c. 7. ad fin. etc. seq. ut et idem, tract. de potest Pontificis, in temporal. advers. Baerclaium. vide Stapletonum, tract. de magnitud. Ecclesiae Romaenae. lib. 2. per tot. ubi late de potestate Pontificis in Reges: contra quam disputat Lehman. lib. 5. c. 68. Ex hoc eodem fonte hauriri, axioma Illud:
Imperium Romanorum tantum duraturum in Germanis, quantum Ecclesiae Romana expediens iudicaverit. quod asserit lib. 3. de regimine Princip. cap. 18. et seq. S. Thomas (aut quicumque alius illius libri Auctor sit: etenim Bellarminus lib. ult. de Pontific. cap. 5. probat, falso B. Thomae illum adscribi.) Item, quod Imperator Romanus, si adversus Pontificem Romanum insurgat, Criminis Maiestatrs reus dici, et accrusari queat; ut sentit Gigas, tract. de Crimin. Maiestat. tit. qual. et a quibus Crim. laes. Maeiest. comm. quaest. 2. Decian. prax criminal. lib. 7. cap. 8. num. 1. Quin et Anno 1492. Alexander Sextus, novas insuper ac incognitas antea Insulas, motu proprio, de merâ liberalitate, et ex certâ scientiâ, ac de Apostolicae potestatis plenitudino ex aequo bifariam secuisse: et eam, quae in Oriaentem, Portugalliae; illam in Occidentem quae vergit plagam, Castiliae Regis arbitrio ac libidini permisisse. Lopes de Gomarâ, in histor. Indicâ et Hugo Grotius, tract. Marae liberum, cap. 3. 6. et 10.
Odiose et invidiose dogmata iam proposita, exaggerant non solum ii, qui vel a Cacholicâ fide fecerunt secessionem, vel saltem Pontificiam oppugnant potestatem; sed et eadem, hisce vel consimilibus, refutare conantur iidem, ac dicunt: quemadmodum Attabaliba Rex Pervanus, salse respondit, donatorem illum insigniter fatuum, et impudentem esse, ex eo facile prodi, quod aliena tam liberaliter largiatur. Benzo. 3. bistor. nov. orb. cap. 3. Ita Romanos Episcopos, non minus actu et potentiâ, quam alios cuiusvis Ecclesiae Antistites, ex sui officii naturâ, Iurisdictione saeculari carere. Bodinus 3. de Republ. cap. 3. nu. 227. et seqq. Duarenus, 1. de Ecclesiu. cap. 2. et 5. Vasquius, illustr. controv. 1. caep. 21. et seq. Ioh. Forster. disputat. ad Decalog. dec. 2. probl. 2. Cluten, in Sylloge thes. 6. Rationes etiam addunt: aliud nimirum esse imperandi, aliud docendi Ius. Cluten in Syllog. th. 5. Nec solum Aristotelem, Sacerdotum officium a civili Imperio distinctum esse, iubere. 4. polit. 15. Sacerdotiumque, praeter curam rerum Divinarum, sui naturâ nil Imperii Politici, apud omnes gentes habuisse. Bodin. d. n. 227. etc. ac Ioachimus Stephani, 4. de Iurisdict. cap. 2. Sed et Dominum nostrum palam negâsse, Regnum suum esse de hoc mundo. Io hann. 18 vers. 26. Quin imo ipsum solum fugisse in montem, cum cognovisset, quod populi venturi essent, ut facerent eum Regem Iohann. 6. vers. 15. Noluisse ipsum pronunc iare de adulterâ, nec enim venisse Iudicem, ut terrenum Magistratum. Ioh. 8. vers. 2. Adferuntillud S. Bernhardi, considerat. ad Eugen 1. Ubi quispiam Apostolorum Iudex hominum sedit, aut divisor terminorum, aut distributor terrarum? Stetisse lego Apostolos iudicandos, non sedisse iudicantes. Nec Petro dictum esse: rege aut subige, sed pasce: neque dictum; oves tuas, sed meas. Erasm. in compend. Theolog. fol. m. 26. ac
perperam Baronium adposuisse, occide, in Script. contra Venetos. Discipulis item omnibus Christi prohibitum fuisse, in gentes dominari Matth. 20. vers. 25. et seq. Unde in exorabiles esse Pontifices, Waremundus ait, in verosimil. caep. 1. num. 12. dum non admittere dignantur: Vos autem non sic. Luc. 22. Cumque Ecclesiae ministris, potestas a lege Christi sit data expresse, ligandi et absolvendi; non ultra id, quam quod nominatim eis est datum, sibi vendicare possetut scilicet coarguant verbo delinquentes, et excommunicent contumaces. Omnem Ecclesiasticorum potestatem, hoc fine cirdum scriptam, ut ad vitam aeternam obtinendam dirigamur. Quaecumque igitur hûc non faciunt, ad illam potestatem non esse referenda. Et cum finis politicae potestatis sit Rei publicae salus, quicquid huic fini per se non inservit, eo minime referri debere. Arnisae. de exempt. Clericor. cap. 1. sub. num. 3. fol. 7. etc. In ceteris Iesum Christum, Filium Dei, quatenus homo factus, et ministerio docendi est functus, Magistratui Politico subditum exstitisse. Hoc idem Apostolos, verbis et factis praestitisse, et ab ipsorum successoribus multa per saecula observatum fuisse. Disputat. polit. de transl. Imper. a Graecis ad Francos, cap. 1. quae ante paucos annos Hanoviae edita fuit, et nunc habetur in Polit. Imperial. Goldasti. Hinc recte de Bonifacio VIII. Platinam iudicare, in eius vitâ. Quod Imperatoribus, Regibus, Principibus, et Nationibus, Populisque terrorem potius, quam Religionem voluerit inicere, Dominum temporalium omnium se dicens.
Ex hactenus deductis, porro cum Ferrariensi pract. in forma libelli action. confessor. gloß. 7. ad verb. plenam et omnimodam dicunt multi: Saecularem iurisdictionem Caesari, Regive alicuitribuendi, aut adimendi; vel ullum superioritatis Ius, Pontifici in illos competere, dictu ridiculum, et abominabile auditu esse. vid. Pasquier, 3. des recherches, cap. 10. et seq. Oratio Iacobi Britann. Regis, contra Caerdinal. Perron. fol. operum. 419. Reinking. lib. 1. claß. 2. cap. 5. Nec ante Hildebrandum, qui fuit 1000. amplius annis a nativitate Christi, quemquam excommunicâsse, vel regno privasse Imperatorem. Otto Frising. 6. cap. 35. Sigebert. sub Anno 1088. Leheman in der Speyrischen Chronick. 5. cap. 68. Sed videatur Cardinal Bellarminus, 1. de traenslat. Imp. cap. 2. fol. m. 391. ac etiam lib. 4. de Pontif. cap. 13. et adde Syntagma Gerhohi, Praepositi Reicherspergensis, de Henr. IV. et V. Neque etiam id ius habere Sacerdotem ullum. Waremund. de subsid. Regni. caep. 2. fol. 31. et mult. seqq. usque ad fin. cap. Ut et falsum aiunt, a Graecis ad Francos per Pontificem Romanum; non populi electione, Imperium fuisse translatum. Perkins. in problem. de Romanae fidei ementito Catholicismo, verb. Regum potestas, num. 3. fol. 480. et seqq. Marsilius de Padua, Flaccius Illyr. Francisc.
Iunius et Henning. Arnisaeus. tractatib. hâs de re fingul Freher ad Petrum de Andlo, 1 cap. 13. fol. 156. b. Dn. affinis meus Cluten, in Syllog. thes. 4. Bôrtius, disput. de Maiest. vid. etiam supra d. disputat. politic. cuiusdam German. ICti, de translation. Im perii a Graecis ad Francos. cap. 3. et seqq. in Imperialibus Latinis Goldasti, Reiner. Reinecc. ad annales Poetae anonymi. d. gestis Caroli Magni lib. 4. fol. 47. b. etc. Cardinal. Cusa, de concord. Catholic. lib. 3. cap. 3. Reinking. lib. 1. claß. 2. cap. 3. et 4. Sed operosus est Cardinalis Bellarminus, in contrariâ opinione asserendâ, tract. sing. de translat. Imper. qui etiam lib. 2. docet, quod Imperium ad Germanos a Francis pervenerit auxilio Papae.
Aiunt porro, quod omnis Pontificis Principatus in Italiâ, partim Mathildis, partim Imperatorum aliquot beneficiis sit comparatus, Lehman. 5. cap. 35. fol. 469. Paulus Busius, 1. de Republ. cap. 5. fol. 14. Nempe a Pipino et Carolo Magno, qui non territorium dederint, sed tantum usumfructum, retentâ superioritate. Lehman. 3. cap. 23. Claude Fauchet, tom. 2. lib. 1. cap. 4. et 10. Haecque amplificâsse Ottonem III. Imp. Lehman. 5. cap. 15. (sed exacte satis hâc de re tractat Bellarminus, lib. 3. de Pontif. cap. 3. fol. 277. col. 1.) Unde et Imperii Vasallum Pontificem dicunt Vult. 1. de feud. cap. 4. num. 9. Et in Imperii territorio exsistere patrimonium Petri. Dn Bocer. de Crimin. Maeiestat. cap. 1. num. 18. Quin et Crimen Maiestatis adversus Imperatorem committere. Camman. disputat. de Iurib. Maiest. 3. thes. 11. Nec ipsum regalia Maiestatis habere, Cluten, in Sylloge th. 8. et non diu esse, absolutum quod Romanae urbis se Principem iactat. P. Molinaeus, de Monarch. temporal. Pontific. cap. 14. Pasquier. 3. des recherches, cap. 4. Olim quidem Constantini cessionem praetendisse; nunc eius vanitatem ipsum Baronium detexisse (vide Freher tract. de Constant. Magni donat. Papae Silvestro factâ. Iul. Caesar. Bulenger. de princip. Roman 1. cap. 4. Cardinal. Cusan. lib. 3. de concord. Catholic. cap. 2. Lehman. lib. 3. cap. 25.) firmiori qui censent niti fundamento Pontificiam Monarchiam Sed regerunt ii, qui ab Ecclesiâ Romanâ secesserunt: cum Pontifex Imperium suum a Christo nequeat habere, qui dixit: Regnum meum non est de hoc mundo, ut iam supra attigi, cum a D. Petro id non possit derivari: utpote qui Compresbyteris suis praecepit, ne dominentur Clero. 1. Petr. 5. v. 1. et 3. Restare itaque ut immensa haec potestas ab eo profecta videatur, qui omnia regna mundi et gloriam eius promittit. Matth. 409 Luc. 4, 6. Hincque Fridericus Tilemannus, disputat. ff. penult. corall. 5 dicit: Pontificem, vi, metu, fraude tantam Maiestatem acquisivisse: hisque iisdem mediis acquisitam servâsse. Et in hâc artificiosâ potestatis spiritualis, ad incrementum potestatis temporalis flexione, mysterium consistere iniquitatis, Sathanaeque
profunditates: ut lateid probare satagit Petrus Molinaeus. de Monarch. temporal. Pontif. cap. 26. hocque eodem intuitu Papale Imperium Metaphysicum vocat, Paurmeister. 2. de Iurisdict. cap. 3. num. 48. Sed vero iam mox post Concilium Nicaenum, Pontifex romanus auctoritatem et praerogativam habuit insignem; ad eumque Orthodoxi, contra Arrianos confugerunt: eiusque Iudicium non levis momenti utrinque reputatum fuit. Historia tripartita, lib. 4. cap. 6. ac 15. et lib. 5. cap. 29. Sicque eius magnitudo videtur originem habuisse a defensione Orthodoxorum, contra furores Arianorum, addatur Bellarminus, lib. 2. de Pontif. cap. 17.
Quin et minime consultum esse, tradunt multi, ut Ecclesiae Ministri quicumque, praeter Leviticam portionem, etiam Castella possideant, Civitates, Principatus etc. Arnisaeus, de immunitat. Clericor. 1. fol. 18. et vide tom. 5. des memoires de la Ligue fol 88. Haut vere Episcopos esse, qui honore et dignitate, non opere et officio, nomen hoc tueri volunt. Henric. eckhard. tract. de ord. Ecclesiast. part. 1. fol. 55. etc ac quoque fol. 117. etc. hoc est, qui putante re fidei ac Ecclesiae esse, ut Episcopi simul Principes sint, et possideant terrena. Primus omnium Otho Magnus, politicâ Iurisdictione Brunonem fratrem suum, Coloniensem Archiepiscopum honoravit: eâque de re, ita loquitur Chronicon quoddam vetus: Da begonten die Bischosse zu erst weltliche Rechten zuhaben/das dauchte damals vnbillich manchen Manne. Reinecc. comment. de Saxonic. orig. fol. 14. Sed quod hoc a Francis processerit, huiusque rei progressum, prolixe et operose proponit, ac etiam disputat, num hoce re Ecclesiae fuerit, Christophorus Lehmann, in der Speyrischen Chronick. lib. 2. cap. 21. 34. 35. lib. 4. cap. 3. lib. 5. cap. 12. et cap. 51. Sed vero Bellarminus, lib. ult de Pontific. cap. penult. et ult. rectissime dicit, non necessario bona saecularia cum Ecclesiâ coniuncta, vel separata esse. Adde etiam Cusam, lib. 3. de concord. cap. 29. Et Thomam Bozium de ruin. gentium passim. ac S. Bernhard. lib. 1. et seqq. consid. ad Fugenium. ubi de officio Pontificis agit: qui si ita esset, tolerari posset. Et magnum latet in eo libertatis arcanum, si inter Consiliarios et Status, etiam personae Ecclesiasticae recipiantur, in quos Monarcha non habet absolutam potestate, quos pro arbitratu deponere nequit, qui uxore, liberisque carent. Sed divine Diumus contemplator, Ioh Rusbroch in comm. in tabernacl. foeder. cap. 134 fol operum. 287. Deus omnipotens, haut secus Praelatis Ecclesiae omni inclementiâ interdixit, ac crudelitate; quam Iudaeis omni accipitrum genere: sicque accipitres designare puto eos, qui populum Domini, non ut pastores, sed Principum saecularium more regunt, ac moderantur. Isti interim Principibus saecularibus, quos per falcones
accipimus, pigrius ac remissius volitant, ubi populi commissi procuranda salus foret: sed illis astutiores sunt, ubi praedam sibi certam pollicentur, etc.
Porto haud unquam cordatiores Imperatores fateri voluerunt, Papae vel etiam Ecclesiae Romanae nominationem, vel personae approbationem necessariam esse; can. in Synodo dist. 13. quo ad potestatem, ullos Imperatori reservatos exercendi actus nec quoad Imperii titulum et nomen. Alberic. de Rosate, in l. bene a Zenone 3. C. de quadrien. praescript. Marsil. Patavin. Guil. Occam, aliique plures, tomo 1. et 2. Goldaesti de Monarch Imp. Roman. inserti. Cusa lib. 3. de concord. Cathol. cap. 4. Ventura Vincentius, in consil. super controversiâ Venetâ. cap. 2. Simon Schardius, tract. de Pontific. mutata confirm. Andreas Osiander, Cancellarius quondam Acad. Tubing. in Papa non Papa. loco 20. Schonborner. 5. polit. cap. 8. Auct. politicaedisput. de translat. Imperii cap. 6. Camman. desput. 3. thes. 10. et seq. Lehman. lib. ult. cap. 17. ego, tractat. de succeßion. et election. lib. 3. cap. 1. Certe si Imperium, a solo Deo, conspirante eligentium consensu venit, nullum beneficium adest, cuius intuitu fidelitas iuretur. Inde colligunt nostrates, et etiam ex Catholicis nonnulli, impertinenter Praesulem Romanum exigere fidelitatem. Quamvis enim Principes Romanisoliti olim fuerint, a Pontifice inungi: non minus tamen ab surde fecisse aiunt, quod ille superioritatis exinde atripuit ansam; quam si Archiepiscopo Hafniensi (nunc Roschildensi) vel Pragensi, hoc idem Ius quis tribueret in Daniae ac Bohemiae Reges. Busius, disput. polit. 1. thes. 24. Ipse Aeneas Sylvius, bistoria de Friderico III. testatur, non olim a Pontificibus exactum fuisse iusiurandum illud, quod a Clemente U auctore Clementinarum, in clementin. 1. de iureiur. est introductum. Inter hoc, inquit, Legati summi Pontificis Fridericum saepe adeuntes, iuris esse, ac vetusti moris aiunt: iurare Imperatores Romanorum Praesuli, priusquam B. Petri patrimonium ingrediuntur, etc. id ego, ait Aeneas Sylvius, nullum unquam Caesarem exhibuisse comperi; nisi fortasse Carolum IV. et Sigismundum filium eius. Henricus quidem VII. fidelitatem se iurâsse negavit; cuius causâ editam Clementinam dicunt. Minime vero Ludovicus Bavarus, eo iuramento sese adstrinxit: qui recusante Papâ Romano, coronam accepit etc. addatur Alb. Abbas Stadensis, sub Anno Christi, II II. ubi refert, Henricum IV. hoc iuramentum recusâsse. Sic et Franciae Reges, teste Bodino, 1. de Republ. cap. 9. servitutem Pontificum ferre, ne momento quidem potuerunt, nec interdictionibus ullis, quibus veluti facibus, Pontifices ad incendia Rerum publicarum utebantur, commoveri: quod idem longo stylo assertat M. Iohann. Savaron. traict. de lasouverainet e du Roy et de
son Royaume ut et Pasquier, 3. des recherch. cap. 12. Unde patere dicunt errorem Miczislai I. et Uladislai I. Regum Polonorum, qui Regio titulo sese abdicarunt: ad Papam pertinere rati, ut Regium Diadema conferret, ad quem etiam miserunt, licentiam Coronâ utendi petitum. Michovi. lib. 2. cap. 1. Cromer. lib. 5. Recteque in illos quadrare illud Neronis: Nescivisse eos, quantum ipsis licuerit. (At voluerunt forsan illi ex humilitate, amoreque Christianae religionis, benedici a Pontifice Christianorum summo, nec prius imperare.) Insuper resignationem Imperii, haud in manus Pontificis Romani fieri debere: Buxtorff. dissertat. ad Aur. Bull. th. 10. lit. g. etc. Reges nullo in casu a Pontifice regnis privart, vel posse, vel debere: Buxtorff. d. loc. th. 11. disput. polit. de translat. Imperii cap. 9. A Iudice Civili, qui Pontificis temporali iurisdictioni subiectus non est, ad audientiam Pontificis appellari non posse, ego, tractat. de appellat. cap. 4. num. 7. omnes semper candidiores Catholicos defendisse; tradereque ipsum Cardinalem Cusam; inconveniens esse, ut Imperator Pontifici Romano sit obligatus. 3. de concord. Catholic. cap. 29. et seq. Ac hactenus propositae quaestiones iam tempore Henrici IV. Imp. motae fuerunt: Lehman. lib. 5. cap. 31. et seqq. multis. disputabatur enim, an sine Imperatoris consensu, potuerit eligi Papa; an vicissim invito Pontifice Imperator: an Pontifex Romanus possit tali banno notare Imperatorem, ut simul subditi sint iuramento, et subiectione libetati. Eaedem quaestiones etiam renovatae fuerunt, sub Henrico V. Imperatore. Lehman. c. cap. 42. Reassumpsit easdem Fridericus I. Henrici IV. ex filiâ nepos, eiusque filius Henricus VI. Lehman. 5. cap. 66. et seqq. ut et Fridericus II. Lehman. 5. cap. 79. etc. ac demum Ludovicus IV. Imperator. Lehman. lib. 7. cap. 15. etc.
Verum si absque affectu, et remoto respectu fidei professionis, iudicare hâc de re quis velit: satis tolerabiliter hanc rem proponere videtur Bellarminus, lib. 5. de Pontif. Roman. per discurs. qui et cap. 2. tradit, Pontificem Maximum non esse dominum orbis, infidelium praesertim: et ita aliter interpretatur divisionem novi orbis, inter Castillanum et Lusitanum factam; ut et cap. 6. ac 7 probat, Pontificem Maximum indirecte summam habere potestatem. Bellarminus item lib. ult. de Pontific. cap. 3. Papam non esse Dominum Christiani Orbis demonstrat, et cap. 4. ait: quod Imperium non dependeat a Pontificatu, ibid. quoque dicit: directe iure divino, nullius loci dominum esse Papam. De censutis et excommunicationibus Regum, exempla habet idem Bellarminus, lib. 2. de Pontific. cap. 19. Ac non plane absonum esset, si rite adhiberentur: quid enim impotentius est Rege, qui nec Deum, nec homines metuit. Hucque pertinent, quae habet Campanella, cap. 8. politic.
§. 16. et seqq. ubi ita scribit: Papatus maioritas armata, utilissima est Christianis Principibus, dominatione temperatis: quoniam ipsorum discrepantias aequat; arbiter est pacis, bellique iusti; et arma sua exercet pro illis, qui iniuriam patiuntur, nec patitur quemquam alîus Christiani Regnum invadere; coniungit eos contra hostes fidei Christianae, separatque ab hostium foedere, et per cruciatas, et indulgentias et excommunicationes pro bonis, et contra malos regnatores, Rem publicam Christianam erigit, tueturque Absque ipso iam annihilatus esset Christianismus, (humanitus et politice loquendo) si quis historias consideret saepe quoque Principes minores a potentioribus iam de vorati essent. Veruntamen Princeps nullus, vivens sub religione habente Summum Sacerdotem armatum cum superioritate super illum, potest propriam ambitionem prorsus effrenare. Unde nullus hactenus Christianus Princeps Monarchiam super cunctos Christianos populos sibi conservare potuit. Quoniam Papa prae est illis, et dissipat erigitque illorum conatus, prout religioni expedit Quae, si Princeps ille unicus in haeresin laberetur, ipsa rueret; et Pontificatus eius esset lenocinium ad regnandum, et Papa Capellanus: Sicut et Pythia olim, teste Cicerone, philippizabat. At Hebraeorum Monarchia sub sacerdotio inermi unicum patiebatur Principem: et cum duplicaretur, facta est haeresis sub Ierobeam. Nihilominus Reges plerumque impii fuerunt, ab inermi sacerdote non timentes. Christiani vero Principes illis longe meliores sunt, subarmato sacerdotio. Porro ut Monarchiam universalem sub hâc religione tuerentur, alii se ipsos Summi pontificis ministros, et liberatores et defensores primos declaraverunt, sicut Carolus Magnus et Constantinus. Quorum filii, Pontifici adve santes, deleti sunt. Alii voluerunt Papant absque armis efficere, ut Henricus et Federicus, et alii ultramontani Imperatores et iacturam potius quam lucrum ex hoc fecerunt, factionesque subortae sunt perniciosae Gueliorum et Gibellinorum, Papalium et Imperialium Alii haeresin Arrii, et alioru erexerunt, ut Constantinus et Zeno Imperatores, et consimiles; et in se aut in filiis exstincti sunt. Iulianus vero Gentilisinum et Hebraismum in aemulationem revocare studuit: et in illorum corruptelâ ipse quoque interiit. Porro quatenus vacante Imperio, quaedam percineant ad Pontificem Romanum, egregie disputat Bellarminus, lib. ult. de Pontific. cap. 5. fol. m. 348. Veram etiam diiudicationem controversiarum Ludovici IV. Imperatoris, contra Pontificem, suggerit magnificus Hervvartus, in suo Ludovic. 4. contra Bzovium. fol. 735. etc. 762. etc. 804. etc.
MAiestatem definivi, Imperium summum: nec ideo IMPERATOR UNIVERSI MUNDI DOMINUS est: Ita ut ei de iure, cetera omnia in Mundo quae sunt, subdita esse Imperia, veraque Maiestate carere censeam. Cardinal. Cusa 3. de concord. cap. 1. 5. et 6 Covarruvias ad c. peccatum. §. 9. Ferdinandus Vasquius, in illustrib. controv. cap. 20. et seq. Caephallos, in specul. commun. opin. quaest. 576. Anton. Gabriel. lib. 5. conclus. ult. Dn. D. Bocer, de regalib. cap. 2. n. 102. Andreas Knichen. in epopsi, n. 23. Bornitius, de Maetestat. cap. 7. Marcilius, comment. ad instit. in prooem. fol. 8. Etherius Mohr. disp. de Iuris dict. th. 11. etc Bacchov. ad disp. Treutler. 3. th. 7. lit. c. et ad disp. 7. fol. 19. late ego, de appellat. cap. 2. sect. 6. et seqq. Dissent. Marta, tract de Iurisdict. part. 1. cap. 27. Lancellot. Conr. Templ. omn. Iudic lib. 1. cap 1. §. 1. fol. 38. Paschal. tract. de Coronâ, lib. 9. cap. 21. Dn. Ioachim. Cluten, Sylloge th. 1. 3. 9. et 10. Thomas Michael. disp. de Iurisd. th. 9. 10. 15. etc. Paurmeister, 2. de Iurisdect. cap. 1. et cap. 4. nu. 27 etc. Matthias Stephani, lib. 2. part. 1. cap. 1. n. 48. etc. Bartolus etiam, ad l. bostes, docaptiv. et postlim. revers. Imperatorem totius mundi Dominum et Monarcham negantes, haereticos esse renuntiavit; et Hieron. item Balbus Episcopus Gurcensis, propter eiusdem opinionis assertionem, Oldradi manes, magnis cruciatibus torqueri autumat. videatur Iohann. Dauth. in scripto suo Germanic. pro C. vitat. Brunsvvicens. contra Andr. Knichen. fol. 28. Sane (1) Deus et post Deum, ratio naturalis, terminos Imperiorum constituit certos, ex lureque Gentium, ut ait ICtus l. 5. de iustit. et iur. discretae gentes et regna condita sunt. Cu~que Deus Opt. Max. omnia in mundo definiverit numero, pondere et mensurâ; inde quoque necesse fuit, in mundo constitui Imperia plura. Hoc etia Imperium (2) naturae repugnat legibus. Grues et apes ducem sibi unum eligunt semper, non plures; sed non ex toto orbe confluunt apes, ut regem unum eligant: suis alvearibus cotenti sunt reges singuli: ut et in gruibus universa caterva suum rege habet (3) Humanum superat captum, unum hominem universum regere mundum, contra naturam hoc est Imperii: ut infinitam hominum multitudinem, locorum spatia innumera, natura disiuncta, moribusque separata coerceat. Nempe si Aristoteles, difficile esse, et fieri haud posse probat. 7. polit. 4. ut praeclaris legibus regatur, nimiâ multitudine frequens
Civitas: multo sane difficilius universus orbis ab uno rectore Principe regi poterit; etiam Imperiis suus ut adsit modus necesse est, et in cote prudentiae subactum censent politici, Augusti Caesaris consilium coercendi intra terminos Imperii cum coeperit. Dn. Gruter. in discurs. ad Tacitum fol. 149. etc. (4) Absurdum est dicere aliquid esse a naturâ, in ipsâ rerum quod numquam inventum fuit naturâ. Nulla autem unquam fuit Monarchia, limitibus quae caruerit, quae universum complexa fuerit mundanum orbem, ut axiomatice enuntiat Strigel. in Chron. p. 71. Omnia regna fatales habent limites, ultra quos progredi feliciter nequeunt. Richter. in axiomat. polit. cap. 37. pag. 13. quod in hunc sensum adducit Bornitius, cap. 7. de Maiestat. Non ipsum Romanum Imperium, quod late patuit. Alberic. Gentil. de Iur. Belli. fol. 11. et 12. quo Traiani ductu florentissimum, neque ante autpostea maius exstitit, haut totum, imo ne dimidium quidem trium notissimarum orbis partium occupavit. Bodin. method. bistor. 7. fol. 300. quem vide, describentem limites Imperii huius. Adrianus adeo ie Mundi Dominum censeri haut voluit, ut regibus multis plurimum detulerit, a plerisque vero etiam pacem occultis muneribus redemerit. Spart. et Aurel. Victor. Nec denique eo amentiae progressi unquam suntiuris nostri conditores, ut Dominos se Orbis terrarum esse iactitaverint unquam Honor. et Theodos. Impp. in l. 4. C. de commerc. et mercat. confitentur, se non esse universales totius mundi Dominos, Persarum regem non subesse Imperatori, Persiae regnum a se alienum esse haut negant, Imperio suo limites nominant. Hinc liberi vocantur, qui non sunt subditi Romanae ditioni. l. 5. 7. et 24. de captiv. et postlim. Et nisi essent Imperii limina, terminatique limites, utique qui caperentur, iure postliminii redire non censerentur. §. sed si ab hostib. institut. qu b. mod. ius patr. potest. solv. et t. t. ff. et C. de capt. et postlim. Hoc idem consirmatur per omnes leges, quae istius modi verbis utuntur: Qui sub Imperio noscro sunt, quos nostrum regit Imperium, l. in omnibus ad Trebell. l. ???. c. de summ Trinit. l. fin. vers. sancimus. C. de aedif. privat. cum simil. quae relativa restrictione operantur, et alios esse haud Imper. Romano subditos, innuunt. Dd. ad l. generaliter. §. cum autem. C. de institut et substit sub condit. fact. etc. Hippolit. de Marsil. sing. 308. incip. dicunt Dd. Alia ideo Iuris civilis loca ubi Imperator Dominus vocatur mundi, modificate per synechdochen accipienda sunt d. deprecatio, ad L. Rhod. l. fin. in princ. C. de his qui ad Eccl. confug. l. 2. §. haec igitur. l. iubemus vers. hanc edictalem. C. de testam. Petron. Arbiter, in appendic. Vergilii, Orbeiam totum Victor Romanus habebat. etc. fol. 125. Forster d. histor. iur. Rom. 1. c. 2. n. 3. de orbe nimirum Romano, eâque Mundi parte,
quae ad Romanam pertinebat ditionem. argum. l. in orbe Rom. ff. de stat. hom. l. 2. in princ. C. de iur. cal. non de universo orbe, quatenus Indos, Parthos, Persas, Tartaros, et alias tum incognitas ad Occidentem et ad Meridiem gentes, ac provincias continebat; sed de eâ Mundi parte, quae corum Imperio subdita erat. Hosque Iuris nostri textus ita recte interpretatur Covarruvias, ad reg. peccatum. part. 2. §. 9. et Iacob. Bornit. truct. de Maiestet. cap. 7. Ex quibus omnibus iusta consequentia infertur, eos populos, qui Imperio Romano de facto numquam subiecti fuerunt, quos scilicet Romani Imperatores, vel numquam vincere potuerunt, vel ignorârunt, nec de iure Imperium eorum recognoscere teneri; sed ratione Imperii Romani prorsus liberos esse. Quia per rerum naturam non aliter potest dari totius orbis iurisdictio, aut potestas uni Principi, quam si totius orbis Res publicae in eum Imperatorem consentiret, vel si is iusto bello aggressos vi sibi subiecisset. Ac si Romanum Imperium, tamquam quarta Monarchia universi orbis habet iurisdictionem: sane et praecedentes tres Monarchiae ius habuissent: Sed hoc non est verum, quia Iudaei iure divino fuerunt liberi; nec alii Regi parere debuerunt. Ergo negandum quoque prius, et quod regna tempore trium Monarchiarum fuerint, ex plicat passim in Syntagmat. Reineccius. Date Caesari, quae Caesaris; ex hoc concludit quidem Dauth. contra Knichen, fol. 23. et seqq. constitutam illam quartam Monarchiam, eique subiecisse Christum etiam populum suum. Sed omnino ambigua est Christi responsio, viso enim nunusmate, ex eo collegit. Iudaeos subiectos esse, vel se subiecisse, ac eo ipso subiectos se profiteri Caesaris, ideoque iubet dari Caesari, non ea quae Caesarem numquam agnoverunt: sed eos qui Caesari se subiecerunt, iubet dare ea quae promiserunt, et servare ea pacta, quibus mediatibus in potestatem Caesaris pervenerunt. Et filii Caroli Magni, ipsorumque successores, absolute regna diviserunt, nec unus in alterum Iurisdictionem habebat. Ac quidem tum fere is, qui Italiam obtinebat, Imperatoris titulum habebat, et titulus ille solum honoris insigne fuit, non quod in ceteros haberet Iurisdictionem, Lehman. 2. cap. 46. Verum fuit haec divisio Imperiorum inter posteros Caroli Magni, quemadmodum inter filios Constantini Magni, hique duo magni Imperatores, maxume peccaverunt, quod Imperium diviserunt, unique non reliquerunt. Divisum etiam sub Lothario Imperium Romano-Francicumfuit, Germaniaeque Regnum, ab Imperatoris titulo separatu erat. Lehman. lib. 3. caep. 40. Et fuit tamen aliquis respectus ad Imperatorem, ab eoque Galliae petiit Rex Ius maiorennitatis, lehman. 3. cap. 49.
Imperium Romanum temporis successu, multas provincias amisit: ac quomodo Hispania, a Germanico Imperio fuerit liberata,
tradit Iohann Mariana, ver. Hispan. lib. 9. cap. 5. Et tempore Guicciardini, Italia magis nomen, quam potentiam Imperir recognoscebat. Guicciard. 1. fol. m. 48. et de causis diminutionis Imperii mmulta habet Reinking. lib. 1. class. 2. cap. 7. Quaerereergo hîc lubet: num praescriptio obsit Imperatori, quin vi et iniuriâ ab Imperio avulsas Provincias recuperare possit. Idque negatur communiter, post Zoannet. de Imper. Roman. num. 121. 127. etc. Dauth. in script. a Brunsvvicensibus edito, de Anno 1608. fol. 29. etc. (1.) Quia contra oboedientiam iure divino et positivo Caesari debitam, et ita contra ius divinum nulla praescriptio locum tueri potest. Fortun. Garzia, de ult. fin. Iur. tam Canon. quam Civil. nu. 51. (2) Nec ullam praescriptionem contra nervum Imperii Romani admittere possunt nostrae leges. Sunt enim eae conquaesitae atque latae ad incrementum, et amplitudinem Romani Imperii, nullâ igitur ratione possunt accipi, ullamve admittere interpretationem, quo diminutionem Imperii, per eam praescriptionis occasionem operentur, adinventa enim pro incremento, detrimentum praestare nequeunt. Zoannet. ibid. num 128. et hinc neminem, ut Imperatori non subsit, praescribere posse, Interpretes nostri aximoa censent esse firmissimum, ar gum. l. competit. 6. in fin. C. de praescript. 30. vel 40. annor. c. inter corperalia de translat. Episc. post multos Thomas Michael, de Iuris dict. thes. 8. Pariter et de summis Maiestatis Iuribus, an praescribi possint, res adeo incerta putatur; ut si quis super eo ius suum fundatum dicat, instabili prorsus et incerto fundamento se niti confiteri cogatur. Balbus tract. de praescript. 2. part. 5. part. princip. quaest. 2. Nec exiguae sunt auctoritatis, qui negant ea, quiMaiestati in signum supremae Iurisdictionis competunt, praescribi posse, Dd. ad d. l. competit Borch. de regal. num. 20. Frider. Mindan. 2. de mandat. cap. 67. num. 13. Paurmeister. 1. de. Iuris dict. cap. 21. Matth. Stephani, 2. de Iurisdict. cap. 1. membr. 1. num. 98. At vero in horum ego castra ut sine conditione transeam, multa sunt, quae me in viâ, ipsoque, quod dicitur, in limine offendunt. Quod enim attinet eos populos, qui numquam Imperio Romano fuerunt subditi, Romanas tamen Provincias armis invaserunt, apertoque Marte quae possiderunt, iam diu per multorumque annorum seu saeculorum pocius spatia possiderunt, quales sunt Franci, Angli, etc. his praescriptionis Ius non quidem ex Civili, (quo Romanis non subditi minime ligantur) sed comuni gentium iure descendens, non sane adimere possum. Non etenim a condito mundo, orbem terrarum possiderunt Romani: sed aliis pedetentim adimerunt, et in suam, haud aequo seper iure, quicquid Alberic. Gentilis lib. 2. de armis Romanis. contra disputet, redegerunt in potestatem, hîc ergo militat aequitatis illa ratio, ut quod quis novi iuris introduxit, quandoque adversario
postulante. eodem iure uti cogatur, sive aequum illud sit vel iniquum. l. 1. ff quod quitque iur. ac quo titulo infinitos populos Romani libertate privârunt, eodem Iure iidem populi partim pristinam recuperaverunt libertatem: partim alii Barbari, numquam subiecti Romanis, Imperio exuerunt eosdem, ut dixi tractat. de appelat. fol. 40. Nam quod quis aequum putavit in alienâ causâ, idem admittere debet in propriâ. l. si duo. si quis iunct. §. seq. de iureius. proprium nî suum Ius, propriamque famam condemnare velit Ac quamvis iure potuissent ablatas recuperare Provincias Romani, iustumque bellum censeatur, quod instituitur ad recuperandas res, quas peregrinus populus per violentiam detinet. c. dominus noster, vers. sic gens et Civitas 23. quaest. 2. Bocer. 1. de bell. cap. 6. num. 10. Attamen vetustae nimis causae ad bellum faciendum adferuntur inepte, et quod fit civiliter, si disceptatur, ut praescriptione temporis excludantur actiones, curnon et bellica excludetur actio Iure gentium? Sane si iure legitimo sic arcentur actiones, cur non itidem causae belli, et hae arcentur actiones armatae? Bono publico introducta est usucapio et praescriptio, ut sit litium aliquis finis. Quidni et Bellorum? Agnovit hanc aequitatem Dux Israelicarum Iephthes, qui Ammonitarum Regi de iure hoc prae scriptionis respondit Iudic. cap. 1q. Dum habitavit Israel in omnibus illis civitatibus trecentos annos; quare non eripuistis eas tempore illo? et id multis aliis adhuc rationibus firmat, Albericus Gentil. i. de belo cap. 22. De subditis, maior mihi videtur esse dubitatio, anne scilicet ii per praescriptionem, a subditorum numero, Principisque Maiestate eximi, et liberi fieri queant. Certe sententia negativa gravissimos habet et maximae auctoritatis adstipulatores, quorum nonnullos recenset, et eidem suum quoque addit calculum eruditissimus Covarruvias, part. 2. relect. c. possessor malae fidei. §. 2. num. 10. iunct. nu. ult. in sin. Non hîc etiam desunt rationes praegnantissimae. Etenim praescribi nequeunt, quae iure communi possideri non possunt, cap. illud. distinct. 93. c contra morem. dist. 10 Et sicut in donatione oportet eum, cui recte facta est, illius capacem esse: ita multo magis requiritur in praescriptione, ut qui praescribere vult, rem praescribendam possidere queat, sicut multorum auctoritatibus probat Chassanaeus in onsuet. Burgund. de Iustit. §. 2. vers. et la preve. num. 12. et 13. et hinc dicitur, quae concessibilia non sunt, nec praescriptibilia esse. Cravetta. de antiquit. temp. part. 4. §. materia. num. 97. Subditus itaque, cum quatenus se subditum agnoscit, Maiestatis capax fieri nequeat; quia hâc ratione subditus esse desineret. Nec ideo subditum Maiestatem contra Dominum praescribere, et hoc iuris reniedio se a subiectione liberare posse, videtur. Attamen haec omnia excusantur per bonam fidem, quam probare oportet eos, qui
praescriptionem allegant Cravetta. de antiq. tempor. part. 4. §. absolutis enim. 45. Atque sic recte accipit sententiam eorum, qui praescriptionem etiam contra oboedientiam concedunt, Arnisaeus cap. 2. de Maiestat. fol. 347. Quae ratro et communis Dd. traditio me movet, ut populos, qui ab Imperatoribus olim Romanis contra hostes, prout bonum Principem decet, non defensi, sed quasi pro derelicto habiti fuerunt, et ideo proper hanc vel alias non prorsus irrationabiles causas ab Imperii Romani subiectione et oboedientiâ legitime se se subtrahere putaverunt: hacque libertate et exemptionis possessione ultra memoriale tempus bonâ fide fruiti fuerunt; hos inquam ego populos non libertatem optimo maxumoque iure habere, prounciare omnino vererer. Quamvis vero civitatibus Italiae et aliis Principibus, qui se Romano Imperio subdole et apertâ fraude subtraxerunt, nil ex hâc assertione subsidii nascatur, ut dict. loc. fol. 248. Arnisaeus ostendit. et Paurmeister, 2. cap. 4. nu. 48. etc. ac passim late deducit. et Alberic. Gentil. 1. de bell. cap. 22. fol. 175. ridicula esse ait, quod Theologus quidam bene possideri a Turcâ omnia erepta nobis, docere tentat. Attamen nihilominus non imprudens mihi videtur, Bald. cons. 248 et consil. 267. incip. quaeritur. responsum, ubi ait, periculosum esse consulere Imperatori, ut armatâ vi recuperare, seu, ut ipse loquitur, revangare conetur Mundum, quod multa possent inde sequi valde mala et periculosa: et cavenda, quae generarent scandalum valde magnum. Et quemadmodum nocentissima esse iudicatur corpori humano, vehementior quaedam exercitatio sanguinisve largior profusio, si illud non optime consitutum sit, ita Imperio Romano ac Rei publicae cuilibet alii, multis et quam periculosissimis morbis interne affectis, non posset non offensivum bellum, quam plurimas afferre incommoditates. Melius est bene tueri quae habemus, et rite gubernare: quam aliis inhiando etiam reliqua periculo exponere. Insuper non casu, sed propter peccata et iniquitates, ac sic iustissimo Dei iudicio, de gente in gentem transferuntur regna, (semperque legitima est Deo regnorum translatio, Warenm. de Erenberg. part. 1. fol. 34. de foederib.) cui divinae ordinationi ac punitioni: non sane bello aperto: sed seriâ obviam primo omnium ire debemus paenitentiâ.
Ex hoc dogmate (quod scilicet Imperatorem mundi Dominum esse negat) porro concluditur rite; non posse iurisdictionis vel maiestatis actum exercere Imperatorem, in regnis aliorum, Dn. D. Bocer, 2. deregal. num: 102. Sicque Sigismundus Imperator, Lugdunum cum transiret, prohibitus fuit, privilegia Ducis, tribuere Comiti Sabaudo. Paradin. histor. de Lyon. 2. cap. 92. adde Girard. tom. 2. lib. 16 fol. 329. Et tamen idem Sigismundus, Equitem creavit in pleno parlamento,
cum controversia esset inter nobilem et plebeium: hicque potius obtineret ius, sed alter ob nobilitatem plures haberet adstipulatores, Pasquier. 5. des rec herch. cap. 31. Et exinde colligo quoque ignaros esse politicae disciplinae, qui dicunt, ius Romanum obligare etiam alias nationes; inter quos item est Hieron. Treutler. disput at. 1. th. 5. a. et Iacob. Cramerus, disput. instit. 1. th. 27. Zieriz. de praerog. Princ. cap. 6. et mult. seqq. vide me, tract. de appellat. cap. 2. num. 7. haud enim infrequens est, civitatem aliquam uti iure peregrino. Ita Romani leges Rhodias in maritimis causis observârunt. l. deprecatio, et t. t. ff. ad leg. Rhod. Ital libere non coacti, iure Saxonico, Poloni ac Silesii; et Lubecensium legibus Vadalicae, Hanseaticaeque Civitates multae, utuntur. Bart. Musculus, tract. de success. convent. et anomala. memb. 2. class. 1. conclus. 5. fol. 85. Sicque ius civile in Hispania adpellari commune, et doceri; non ob auctoritatem vel potestatem, sed propter rationem, tradit post alios Arias Pinelus, part. 1. rubr. de bon. matern.
Nihilominus Principes omnes universi Orbis Christiani, Imperatori Romano primas omni iure cedunt lubentes. Novell. 30. a princ. cap. 2. a princ. de re iudicat. in 6. Cassiodor. 1. var. 1. Iohann. Dauth. cont. epopsin. Andr. Knichen fol. 25. b. Bernard. Zieriz. de princ. praerogat. lit. C. 3. et multis seqq. Schônborn. 5. cap. 6 Buxtorff. thes. 29. lit. e. ego, de session. praerogativa. cap. 2. num. 2. Sicque Coronas clausas, neminem portare praeter Imperatorem, notat Guyon. tom. 2. lib. 3. cap. 26. Ita etiam de Imperatore Romano-Germanico Guntherus, in suo Ligurino, lib. 1.
Suscipe cunctorum Regnator maxime Regum,
Suscipe lux mundi, cui nullum parve priusve
Spirat in orbe caput: te gaudet Principe mundus:
Te populi, te regna timent: te Solis ab ortu
Solis ad occasum, submisso vertice, cuncti
Suspiciunt, dominumque simul, regemque fatentur.
Et foedo hîc lapsu Bodinus corruit, qui lib. 1. de Republ. cap. 9. scribit: Turcam Francorum Reges, ceteris omnibus anteferre, et etiam Principum Christianorum appellitare maxumos. argum. eor. quae habentur apud Leunclav. in supplem. annal. Turcic. sub anno 1582. Haud unquam Francorum Regum legati aufi fuerunt, praecedentiae quod vocant ius, Imperatoriis adimere Nuntiis: sed eos tantum pro REgis Hungariae legatis agnoscere: hâcque de causâ, illis ullâ ex parte cedere noluerunt. Michael Heberer. Brettanus, in servitut. Aegypttac. lib. 2. cap. 15. Imo non Imperatorem solum: sed et Romanorum Regem, praecedere Galliae regem, probat Guetta, consil. 1. est enim tamquam filius primogentius Imperatoris, certusque sublimis huius dignitatis haeres. Potest autem
populus vel Rex, superior alio populo vel Principe dici, non notestatis; sed comis observantiae respectu. l. 7. §. 1. de captiv. et postlim. revers. Praecedentiae, non Imperii ratione, ut alias non uno loco dixi.
Romano - Germanicum Imperium hodiernum, recte Romanum indigitari: probat Alberic. Gentil. lib. 1. de iur. Bell. cap. 23. Arumaeus, vol. 1. iur. public. discurs. 2. Dn. Daniel Otto, disserat. de iur. publ. cap. 5. fol. 107. Reinking. lib. 1. class 2. cap. 3. Bellarmin. lib. 3. de Pontif. c. 5. Durat certe adhuc Romana Monarchia, quia Danitel loquitur de Imperio aliquo duraturo, usque ad finem. Nam et Romani Imperatores fuerunt, Constantinus Magnus, eiusque successores; licet sedem fixerint in Constantinopolitanâ urbe: Carolus Magnus etsi in Galliis et Franciâ, non Romae commorârit. Hocque idem ius praetendit olim Fridericus I. Imperator Germanus. Namque apud Otthonem Frisingensem, lib. 2. cap. 21. ita ad eum Legati Romanorum: Audi serenâ mente benignis auribus, quae tibi ab almâ orbis Dominâ deferuntur; urbe cuius in proximo ad iuvante Deo, futurus es Princeps, Imperator et Dominus. Orbis Imperium affectas, Coronam praebitura gratanter affurgo, iocanter occurro. Cur enim su um visitaturus populum non pacifice adveniret? Hospes eras, Civem feci: Advena fuisti ex transalpinis partibus, Principem constitui. Quod meum iure fuit, tibi dedi. Cui Imperator: multa de Romanorum sapientia, seu fortitudine hactenus audivimus, magis tamen de Sapientia. Quate satis mirari non possumus; quod verba vestra plus arrogantiae tumore insipida, quam sale sapientiae condita sentimus. Clarum est qualiter primo nobilitatis tuae robur, ab hâc nostrâ urbe translatum sit ad Orientis urbem Regiam. Supervenit Francus vere nomine et re nobilis, eamque quae in te adhuc residua fuit, ingenuicatem fortiter eripuit. Vis agnoscere antiquam tuae Romae gloriam: Nostram intuere Rem publicam: Penes nos cuncta haec sunt. Ad nos simul omnia cum Imperio haec dimanârunt. Non cessit nobis nudum Imperium, virtute suâ amictum venit, ornamenta sua secum traxit. Penes nos sunt Consules tui, penes nos est Senatus tuus, penes nos est miles tuus. Revolvamus modernorum Imperatorum gesta. Si non divi nostri Principes Carolus et Otto, nullius beneficio traditam; sed virtute expugnatam Graecis seu Longobardis urbem, cum Italia eripuerint, Francorumque apposuerint terminis. Principem tuum militemmeum feci, teque deinceps usque in praesentiarum in meam ditionem transfudi. Legitimus possessor sum. Eripiat quis, si potest, clavam de manu Herculis. Nondum fracta est Francorum seu Teutonicorum manus invalida.
Sed alia nunc sub manu subnascitur quaestio: An quatuor, ut vulgo creditur communissime, in mundo fuerint Monarchiae, sub
Monarchiae autem vocabulo, non universale Orbis Imperium, non etiam praecise, illam politiae speciem intelligunt, in qua unus aliquis ab solute imperat, unde videlicet monarxi/a Graecis proprie dicta est; sed in praes enti disputatione de huiusmodi Imperiis loquor, quorum inter reliqua mundi regna, singulis temporibus insignis fuit auctoritas: et quibus deinceps Populi Dei, Ecclesiaeque status magis, quam aliis obnoxius est. Quemadmodum lucidissimum Solis lumen, solum lucere prae omnibus stellis aliis videtur; ita potentissimum Imperium quod aliis praedominatur, mona/rxein, hoc est, solum et unum dominari, kat) e)coxh\n, respectu ad alia minora regna habito putatur. Conrad. Grasserus in histor. Antichristi exercit. 1. Kirchner. disputat. de Republ. 3. thes. 6. a. et thes. 7. c. ego, de iure territorior. cap. ult. num. 4. Talia Imperia quatuor fuisse, puta Assyriorum, Persarum, Graecorum ac Romanorum; ex Graecis scriptoribus notat clarissime Dionys. Halicarnass. qui, lib. 1. a princ. Assyriorum Imperium vetustissimum appellat, idque ad fabulosa usque tempora revocari autumat. Huic Medicum et Persicum, post Macedonicum subiungit, iisque superaddit Romanum, quod primum et solum post hominum memoriam, ortu et occasu fines Imperii sui terminaverit. Haec eadem quatuor summa Imperia agnoscit passim, Annius Viterbiensis, Berosi commentator, et adstipulatur omnis historicorum recentium turba: a quibus tamen contentiosissime dissentit Bodinus, meth. histor. cap. 7. eius que Apologista Herpinus, fol. m. 14. etc. quibus etiam Tremellius, ad cap. 7. Danie is. consentit. Qui quatuor illa Imperia nec summa; nec sola magna fuisse assertant. Bodino dicam scribunt, matth. Dresserus, et Fridericus Tilemannus, ille huic rei oratione, hic singulatim dissertatione dicatâ. Quibus accedunt Conradus Grasserus, in histor. antichristi, exercitat. 1. Kirchnerus, disputat. de Republ. 3. thes. 6. et 7. Christianus Matth Dithmarsus, colleg. polit. 1. disputat. 6. thes. 34. etc. Ioachim Cluten. Syllog. thes. 2. Christoph. Helvicus. apud Goldast. in polit. Imperial. fol. 747. et vid ibid fol. 631. Fredr. Braunborn. flor. Flamineor. lib. 2. cap. 11. et seq. Ioh. Gerardi loc. de Magistrat. nu. 135. etc. Reinking. 1. class. 2. cap. 1. contra Aben Ezram, Oecolampadius, ad Daniel. fol. m. 27. et item 83. Qui evincere nituntur, quartam Monarchiam, eiusque statum (typice tamen) a Daniele Prophetâ, praefiguratum esse. Utriusque partis argumenta, ad duas referri queunt classes. Quaedam enim ex Theologicis mysteriis, cap. ncmpe. 2. 7. et 8. Prophetiâ Danielis desumuntur; ubi de Statuâ quae Nabuchodonosori in somnis apparuit, et quatuor bestiis grandibus de mari ascendentibus, tractatur. Quaedam ex Historiarum monumentis, Imperiorumque successione et conversione petuntur. Visiones istas Danielis (Prophetae sane magni, et qui
dignus habitus fuit, ut sub utroque foedere, peculiari virtutis elogio ornaretur, Ezechiel. 4. vers. 13 et 19. et cap. 28. 3. Matth. 24. vers. 15.) ad suprema illa Imperia referenda Ac visionem, quatuor belluarum et colossi seu statuae, totidem Imperia significare, ita ut nec plura futura sint, sane quam probabile est. Quippe ita ipse Propheta interpretatur cap. 2. Tu Rex Regum es, (inquit ad Nabuchodonosorem.) Tu es ergo caput aureum. Et post te consurget inferius tuo argenteum. et regnum tertium aliud aereum, quod imperabit universae terrae. Et regnum quartum, fortitudinis ratione velut ferrum. cap. 7. Quatuor bestiae dicuntur esse quatuor regna, quae consurgent de terrâ. cap. 8. nominatim Regis Medorum, atque Persarum REgis, item Graecorum, mentio fit. Nec etiam hanc Prophetiam cum Bodino sine temeritatis notâ interpretari licet de Babylone, quae in potestatem Medorum, Persarum, Graecorum et Parthorum provenit. cum cap. 2. vers. 28. dicatur, hanc visionem continere, quae ventura sunt in novissimis temporibus, cap. 12. vers. 4. et 9. legimus, librum Danielis signatum, clausumque esse usque ad tempus finis. Ergo haec Prophetia continet seriem temporum usque ad finem Mundi. Iam vero multi sunt anni, quod nescitur, quo in loco Babylon fuerit. Loquitur item propheta de Regnis separatis, non de Babyloniae urbe. Deus non Babylonis gratia, sed Ecclesiae causâ Prophetias revelavit. Haud cum Francisco Iunio et Tremellio, quartam Danielis bestiam, non de Romanis; sed de Alexandri posteris intelligere possumus. Id quod ex professo et operose refutat Conrad. Grasser. dict. loc. Cui itidem opinationi et hoc obstat, quod Daniehs Prophetia in novissimis demum diebus intellectum iri diximus. Et quod cap. 2. vers. 41. dicitur, Quartum regnum divisum iri: hoc Constantinopolitano et Romano Imperio applicari potest: adde meum tract. de Iurisdict. Imper. Roman. quaest. 2. Sed hâc de re iudicium relinquo Ecclesiae: inquit enim Daniel cap. 12. vers. 10. neque intelligent omnes impii, porro docti intelligent. Nec sunt privatae interpretationis Prophetica, ut ait. B. Petrus. Ac porro hoc addo, ex mente quorundam, qui plurimum in interpretatione Prophetarum se callere, arbitrantur. Quod scilicet hunc divinitatis habent characterem Prophetiae Sacro sanctae scripturae; ut iis non unus tantum respondeat eventus, et ut mire inter se diversae, sed tamen typicâ harmoniâ unitae implicentur historiae: ut fit Matth. cap. 24. ubi excidii Hierosolymitani, quod primum adventum sequutum, et poenarum quae secundum ad ventum mox subsequentur, alternatim quasi mentionem fecit Salvator noster. Ita haecce praedictio Danielis, non de regnis ante et post Christum, ac item de ipso Antichristo accipi forsan potest, habet Sacrosancta scriptura multiplices et mysticos intellectus: hocque auget
sacrarum literarum Maiestatem. Guilielm. Parisiens. de legib. fol. m. 22. b. addatur etiam Bellarminus. lib. 3. de Pontif. cap. 16. Hûc pertinet, quod scribit Brocard, in praefat. Biblior. interpr. praefixâ eiusd. commentar. in Genes. Ille unus habeatur Deus, qui nuntiârit ab initio illa, quae essent omnium statuum futurorum in mundo. Item, ille unus habeatur Deus, qui effecerit omnia in diversis statibus et aetatibus Mundi etc. Verbum Divinum id debet habere, ut referat quae sunt praeteriti temporis, quae praesentis, quae futuri: inveniatur in se habere consignata mysteria divina. Evangelium Christi, continet veritatem et expositionem omnium quae sunt in Mose. Praeterea in narratione rerum gestarum primi adventus Christi, est consignata narratio pariter gerendarum in secundo. Et doctrina Christi, effunditur ut prophetia in omnes aetates. Idem Auctor, in praefation. com. apocaelyps. est ille solus Deus, qui distinguit omnia tempora, nuntiat quae sunt omnium temporum, efficit omnibus temporibus omnia. Initium igitur et progressus Prophetiae videtur ita ductus, ut in ipsâ fabricâ Mundi, in ipsis creaturis, et opere suo, consignârit Deus, qui erat effecturus in mundo, a primo tempore ad postrem um tempus. Hinc Pslam. 73. Propheta clamat: Aperiam in parabolis os meum, eructabo occulta a iactis fundamentis etc. Sicque (ut tandem derelicta vestigia legam) iidem interpretes, Pontificem et Imperatorem prophetice a Daniele, et omnium Prophetarum epitomatore, S. Iohanne, in Apocalyps. confundi simulque unâ praefigurari dicunt: maxime cum Pontifex Imperatorem (suum Vasallum) iactet Dominum Mundi; ut ipse (Dominus directus) eâdem vel maiori fruatur praerogativâ. Vasquius in praefat. quaest. illustr. num. 25. Consentit Paracelsus ad Danielem, fol. m. 58 et adde Campanellam, de Monarch. Hispan. cap. 4. et 5. Sed haec sunt supra captum meum; eaque tantum refero ex sententiâ aliorum. Simul tamen adhortans omnes, ut hisce de rebus iudicare non praecociter velint. Illud autem certissimum videtur, prophetiam perpetuam temporum futurorum, esse in Prophetis et tota S. S. scriptura: quam in rem ex Origenis Philocalia, cap.1. fol. 44. etc. quaedam adscribam: Quod si Evam affabre fecit Apostolus et ad Ecclesiam retulit, non mitum est, Cain ex Evâ prognatum, et deinceps omnes qui ad Evam referuntur figuras esse ecclesiae, cum omnes ex Ecclesiâ principali ratione nati sint. Si vero terrorem iniciunt quae de srael, et de tribubus et populis ipsius nobis dicta sunt, cum Servator matth 15 praedicet, Non sum missus nisi ad oves, quae periêrunt Domûs Israel: non haec accipimus, ut mentis inopes Ebionaei; qui ab inopiâ consilii nomen suum ducunt; Ebio enim pauper Hebraeis appellatur: ut existimemus corporeorum Istaelitarum causâ potissimum Christum advenisse: non enim
filii carnis, filii sunt Dei. Rursus Apostolus de Hierusalem huiusmodi quaepiam docet: Caelestem Hierusalem liberam esse, quae Mater nostra est: et in aliâ Epistolâ, Hebr. 12. Sed pervenistis ad montem Sion, Civitatem Dei viventis, Hierusalem caelestem, ad myriadas angelorum, ad celebritatem, ad Ecclesiam primogenitorum, qui descripti sunt in Caelis. Si igitur est de genere animarum Israel, et in Caelo quaedam Civitas est Hierusalem, consequens est, Vicitates Israel habere Principem, quae in Caelis est Hierusalem, nt toti Iudaeae respondeat. Quaecumque igitur de Hierusalem praesignificantur, et dicuntur de ipsâ a Deo, audiamus tamquam Deum, et sapientiam pronuntiantem. De Caelesti Civitate, et de omni spatio, quod continet terrae Sancate Civitates, intelligendum est scripturas loqui. Fortasse enim Servator ad illas nos evehens Civitates, eos, qui minas quinque bene administraverunt, quinque aut decem civitatibus praeficit. Si igitur Prophetarum vaticinia de Iudaeâ, Hierusalem, Israel, Iudâ, et Iacob, modo ne secundum carnem haec intelligamus, mysteria tanta subiciunt, necesse est, Prophetarum oracula de Aegypto et Aegyptiis, Babylone et Babyloniis, Tyro et Tryiis, Sidone et Sidoniis, aut de reliquis gentibus, non solum de corporatis hisce, de Aegyptiis, Babyloniis, Tyriis, Sidoniis praesagire; sed de iis qui secundum inteligentiam. Si enim sunt mente Israelitae, consequens est mente Aegyptios et Babylonios esse: neque enim omnino convenit, ut quae in Iezechiele de Pharaone Aegypti Rege dicuntur, de homine aliquo dicantur, qui Aegypto imperârit, vel ei sit imperaturus, ut planum erit observantibus. Ad hunc modum quae de Principe Tyri scribuntur, de homine aliquo qui Tyti Principatum gesserit, intelligi non possunt. Tum quae de Nabuchodonosore pluribus locis dicuntur, maxime in Esaiâ, de illo homine accipi non possunt: neque enim de caelo delapsus erat, neque Lucifer erat, neque mane oriebatur super terrain Nabuchodonosor homo. Sed nec quae apud Iezechielem de Aegypto habentur, annis quadraginta exterminatum iri, ut neque hominis vestigium ibi reperiretur, et bello ita devastatum iri, ut per eam totam sanguis ad hominis genua exundaret: hoc nemo sanae mentis intellexerit de eâ Aegypte, quae Aethiopibus Sole adustis et ardore denigratis assita est. Et aliis interiectis. Forsan autem quemadmodum qui hinc communi fato discedunt, pro rebus hîc gestis locum obtinent; si iudicentur digni regione Orci, quam vocant, diversa loca pro ratione criminum sortiuntur: sic qui illîc, ut ita dicam, moriuntur, in Orcum hunc descendunt digni iudicati diversis domiciliis commodioribus aut deterioribus totius terrae circumiecti spatii: ideque apud hos et illos Patres, ut quidem possit Israeliges in Scythas incidere, et Aegyptius in Iudaeam devenire: cumque
Servator venerit congregaturus oves, quae perierant domûs Israel: cumque multi de Israel doctrinae ipsius non acquieverint, vocantur qui e gentibus. Abstrusa porro haec sunt, ut existimamus, in Historiis, Matth. 13. Regnum enim caelorum simile est thesauro defosso in agro, quem repertum homo abscondit, et prae gaudio illius subducit se, et vendit quaecumque habet, et emit agrum illum. Attendamus igitur, an quod oculis videtur, quodque eminet in scripturâ et ad manum est, sit omnis ager plenus omnis generis arboribus; quae autem reposita sunt, nec ab omnibus videntur, sed veluti sub illis quae cornuntur arboribus defossa sunt, thesauri sint sapientiae et cognitionis absconditi, quos quidem spiritus per Esaiam obscuros, non visibiles et absconditos vocat; cum solus Deus possit, quae ipsos concludunt, portas aereas conterere, et ferreos vectes portis appositos consringere, ubi inveniantur quaecumque in Genesi de diversis et veris animorum generibus, et veluti seminibus, quae prope Israel vel procul sunt, continentur: et in Aegyptum profectio septuaginta animarum, ut ibi ad multitudinem caeli stellarum augeantur. Sed quoniam non omnes, qui ex eâ gente, lumen sunt mundi, non enim omens qui ex Israel, hi Israel sunt, ex septuaginta, et ut arena quae ad littus est maris innumerabilis, multiplicantur. Ut autem omnia Dei dona, multis partibus maiora sunt mortali quâvis substantiâ; ita accurata ratio cognitionis horum omnium, quae penes Deum est, qui haec omnia scribi decrevit volente Patre Verbi, reperiri potesi in eâ mente, quae cum omni studio et conscientiâ humanae imbecillitatis in comprehendendâ divinâ sapientiâ, summopere sit expurgata. Si quis vero confidentius se ipsum proiciat, non cognito arcano sapientiae Dei et verbi, quod fuerat in principio apud Deum, et ipsum est Deus, nec animadvertens secundum verbum et Deum, et secundum eam, quae apud eum est, spietiam, haec quaerenda et invenienda esse, necesse quoque est, eiusmodi hominem, qui in fabulas, nugas U figmenta inciderit, se in impietatis periculum inicere. Quare in memoriam veniendum est praecepti eius, quod in eam rem apud Salomonem in Ecclesiaste cap. 5. habetur: Ne festines proferre sermonem coram Deo. Deus enim in caelo sursum, et tu in terra deorsum: propterea sint sermones tui pauci. Sed et convenit sanctas literas nullum habere apicem Dei sapientiâ vacuum, credere: qui enim mihi homini mandavit et dixit, Exod. 34. Non apparebis vacuus in conspectu meo; multo magis ipse nihil vacuum dicet: ex abundantia enim et plenitudine illius, cum accepissent Prophetae, dicunt, spirant omnia e plenitudine. Et nihil est in Prophetarum oraculis, aut Lege, aut Evangelio, aut Apostolo, quod non sit a plenitudine. Idcirco quoniam est a plenitudine, spirat plenitudinem iis, qui oculos habent,
quibus cernuntur, quae a plenitudine sunt, et aures audientes ea, quae a plenitudine, et instrumentum sentiendi suavissimum odorem qui e plenitudine exhalatur. Siv ero interdum in legendis Scripturis offendas ad sententiam, quae est veluti lapis offensionis, et petra prolapsionis, accusa teipsum. Neque vero dubitaveris sententiis inesse lapidem hunc offensionis, et petram ruinae, ut fiat quod dictum est; Roman. 9. Qui crediderit, non confundetur: primum crede, et sub eo, quod putatur esse, offendiculo plurimum sanctae utilitatis invenies. E commentariis in Psal. 40. postquam principium historiae de Uriâ ad reconditum sensum rapuit, refert: Si cui autem violentum esse videtur, quod partem historiae ad abstrusum sensum transtulerim, nec eam aequabiliter interpretatus sim; apertum est, haec temere dictum iri, alia porro in hunc locum inquirenda esse, nisi quidem qui locum hunc accuratissime perpenderit, inveniat quo modo omnia conciliet, quae de homine interfecto et eius illa bonitate dicuntur, cum nollet domum suma adire, ibique requiescere, quod populus in castris esset, et militian: toleraret. Sed nescio, quo pacto, qui reconditum in his sensum nolunt admittere, et dictionem per se nudeque scriptam esse putant, assenquentur voluntatem Sancti Spiritus, qui scriptione res eas dignas iudicavit, in quibus non solum turpis libido, sed et crudelitas et inhumanitas David coarguitur, qui ausus esset in Uriam facinus alienissimum a quovis homine, qui vel mediocriter bonis moribus fuisset excultus. Dixerim equidem, quemadmondum Iudicia Dei magna, et inexplicabilia sunt, quae videntur rudibus et ineruditis mentibus erroris causam dare: ita Dei scripturas, magnas quidem et arcanis abstrusisque, et difficillimae considerationis sententiis refertas see; sed et difficillimam habere ex plicationem, et videri rudes ac incultos dissentientium avimos in errorem impulisse, qui inconsiderate, nec sine dementi temeritate Deum reprehendunt, ob eas quas non intelligunt scripturas, indeque ad alium Deum fingendum prolabuntur Itaque tutissimum est, explanatoris verbi interpretationem exspectare, et eius, quae in arcano latet, sapientiae, quam nemo Principum huius saeculi novit, secundum denudationem mysterii temporibus aeternis conditi, declarati Apostolis et eorum similibus per scripturas propheticas, et Sevatoris nostri Verbi, quod er at in principio apud Deum, in ipsos exortum. E secundâ in Leviticum homiliâ, statim a principio. Iudaismi qui oculis videtur, et eius qui mente percipitur, hoc est, Iudaismi manifesti, et occulti discrimen cum non intelligerent impii, et omni exsecratione digni haeretici, discesserunt statim a Iudaismo, et harum scripturarum, totiusque legis auctore Deo defercerunt, et alium Deum ab eo, qui legem et Prophetas dederat, et qui caelum et
terras fecerat, confinxerunt. Quod certe alienissimum est. Qui enim dedit legem Deus, dedit et Evangelium: qui fecit ea quae videntur; dedit et ea quae oculis non cernuntur: et cognationem habent inter se quae videntur, et quae oculis non apparent. Eam autem cognationem habent, ut quae videri non possunt opera Dei, a creatione mundi effectis cognita videantur: cognationem habent quae videntur in Legibus et Prophetis, cum iis quae non videntur, sed intelliguntur in lego et Prophetis. Quando igitur constat scriptura quoque ipsa velut ex corpore, quod cernitur, et ex animâ, quae in ipso intelligitur et concipitur, tum ex Spiritu per exemplaria et umbram caelestium: age invocato eo, qui scripturae fecit corpus, animam et spiritum, corpus iis, qui nos praecesserunt (Iudaeis) animam nobis, spiritum iis, qui in futuro saeculo possidebunt vitam sempiternam, et ad caelestia et veritatem legis venturi sunt, non literam, sed animam in praesenti pervestigemus: Si vero tantum efficere possumus in morem sacrificiorum, quae in scripturis leguntur, ad spiritum ascendemus.
Restat historicas lustrare argumentationes. Bodinus ait, Germaniam non pro ultimâ Monarchiâ, hoc est, pro summâ unius Rei publicae potentiâ, quae aliarum opes et copias superare queat, sumendam; cum vix centesimam orbis terrarum partem suâ ditione teneat, et Hispaniarum Princeps habeat Imperium Hispanico maius. Adhuc esse ac fuisse, non quatuor modo, sed prope infinita Imperia Babylonico maiora. Omitti Imperia Chaldaeorum, qui primi Babylonis fundamenta ie cerunt; oblivifci Imperii Parthorum, praetermitti Arabes etc. Molinaeus pariter, de Monarch. Franc. num. 7. adnotat, misceri Regna Babylonicorum et Assyriorum, qui erant duo separati pupuli, et distincta Regna. Idem num. 14. et 15. scribit: a Gothis Imperium, Romanamque Monarchiam Exstinctum et abolitum fuisse. Enimvero his et similibus obiectionibus omnibus operâ facillimâ occurrere poterit, qui sequentia axiomata animo infixerit. 1. De iis tantum Imperiis agere Danielem, sub quibus maxime peregrinabatur Ecclesia: etenim cap. 2. vers. 44. dicitur, in diebus autem regnorum illorum suscitabit Deus regnum, quod in aeternum non dissipabitur. quae verba innuunt, spirituale regnum Christi durantibus iis et in medio illarum Monarchiarum erigi coepisse. Quae causa est, quod Daniel barthorum, aliorumque sat magnorum Imperiorum, cum quibus utpote Ecclesia haud multa habuit communia, non rationem habuerit, eo quod fuerunt extra Ecclesiam constituta. 2. Notandum, quod ipse Daniel. cap. 2. vers. 37. et seq. pronuntiat: nabuchodonosorem esse caput aureum, itaque Babylonis regnum prima Monarchia erit necessario. Non immerito Chaldaeorum et
Assyriorum syriorum Imperium pro uno eodemque Historici sumunt. Neutram enim gentem distincta alia et peculiaria regna habuisse; sed alternatim potestatem hanc possedisse. Reinecc. tom. 1. Syntagmatis, docet. Quemadmodum secunda Monarchia Medorum et Persarum Regnis cesetur, eo quod Medos Persae non sustulerunt, sed exceperunt Reinecc. tom. 2. 3. Sciendum Danielem d. cap. 2. vers. 41. etc. praedicere ultimum Imperium, hoc est, Monarchiam quartam ad finem divisam iri, Imperium illud circa finem ex parte fragile, et ex parte validum fore. Item cap. 7. vers. 7. air; ultimam bestima dissimilem esse ceteris, et habere cornua decem. quibus omnibus significatur ultimae Monarchiae extrema infirma futura, imo decem regna alia ex ea oritura. Indeque quod Romani Imperii Maiestas, primo ad Graecos, post ad Francos, tandem ad Germanos per venit, quod Germani, Bodino urgente, exiguam mundi portionem adhuc hodie Imperio suo coercent quodque, ut Cordatus quidam e nostris dixit, magni saltem nominis umbra est. Spegelius in Lexic. verb. Lex. hoc ipso Bodinus, inscius et invitus notram stabilit sententiam, suam destruit propriam. Ex quibus singulis colligi haud difficile est, Bodinum errare, et Danielem non aliâ dere, quam quatuor illis notissimis mundi Imperiis loqui. Sed tamen non ita argumentando concludendum est. Daniel praevidit Imperii illa futura maxima. Ergo iniuste iis resistitur. Ergo quartae Monarchiae dominium Orbis iure destinatum est. Quemadmodum eo res rediit, ut quidam huiusmodi summorum Imperiorum certa confinxerint iura. Hinc Kirchnerus, coroll. 2. disput. de REpubl. 3. postulationem aquae et terrae, de qua Herod. 7. de iure Imperii summi, Persarum fuisse prodit. Inde idem approbat, quod apud Tacitum legimus, 13. Annal. Ita Diis placitum, ut arbitrium penes Romanos maneret, quid darent, quid adimerent, neque alios iudices, quam se ipsos paterentur. Et addit Kirchnerus, Monarchiis hod ius a naturâ tributum; quippe cum inferius paneat superiori; impotentius subsit potentiori: nobilius dominetur minori. Quo sensu etiam Athenienses contta melios disceptabant apud Thucyd. lib. 15. Sic inter homines esse comparatum, ut aequis quidem viribus instructi de iure disceptent. Valentiores autem quae fieri possunt, iniungant, et inferiores non detrectent. vide alia exempl. apud Enenckel. Thucyd. fol. 618. Haec, inquam, Tyrannicae sunt potius dominationis flagitia, quam iuris alicuius nomine dignanda, a Nimrodo potente illo Dominatore initium habentia, et iis argumentationibus si uteremur, iam omnis aequalitas et iustitia inter homines sublata erit, et vere secundum Augustinum, magna Regna propter hanc vitiositatem, magna latrocinia esse.
Ex hactenus dictis consequitur porro, committi
Maiestatis Crimen, non tantum ad versus Imperatorem Romanum; sed et adversus quamcumque Rem publicam, superiorem non recognoscentem: sive iure Iustinianeo utatur, sive non. Dn. D. Bocer. de Regalib. cap. 3. num, 307. et 1. de crim. Maiest. num. 28. Sixtin. 1. de Regalib. cap. 4. num. 19. Dn. D. Plebst, sisput. feud. 2. thes. 66. Iohann. Camman, disput. 10. th. 26. Theod. Petrei. in Thesaur. conclus. crim. th. 77. contra Dn. D. Harpprecht. ad §. 3. n. 19. et c. Institut. de publ. Iudic. vid. Nicol. Betsium, de pact. famil. fol. 427. etc. nec impedit quod Dn. Reinking. lib. 1. class. 3. cap. 11. fol. 81. ait: Solum Imperatorem habere Maiestatem; eo quod ceteri Reges, Ewer Königl. Würde/ non Ew. Majest. etc. compellantur. Etenim non vis in nomine est, sed in potestate; hocque respicit maioritatem, non superioritatem. Et regula receptissima est, tam Politicorum, quam Iureconsultorum; quod Reges non recognoscentes superiorem, Monarchae sint, suo in regno: quodque conveniant iis tituli Imperatoris. Petra, de potest. Princip. cap. 3. quaest. 4. Piso Soacius, tractat. de compar. Rom. et Venet. Magistr. num. 16. Moditius, in decis. §. Lex. dubit. 4. a princip. Arumae drsputat. feud. 3. thes. 12. et 13. ego, de appellat. 2. num. 2. Sic etiam generale, et tritum, tam apud Politicos, quam Iurisconsultos nostros est axioma, de populo et civitate superioris nescia, idem iudicari, quod de Principe Romano, ac tantam eos habere, et quandoque etiam maiorem potestatem, in suo Dominio, quam Imperator per Orbem Romanum, quod dixi tractat. de appellat. cap. 2. fol. 23. Superiorem non recognoscens in suo territorio, idem quod universaliter Principi est, habet Imperium. Nihilque a summo Principe, nisi ratione minoris ambitus, sicuti scapha differt a nave. Pruckmann. de iure mulierum. fol. 132. Est enim Rex Monarcha in suo regno. d. Afflict. cap. 1. num. 8. de novo form. fidel. Chassan. in prooem. consuet. Burgund. verb. Duc. num. 3. Schneidvv. part. 5. de feud. num. 64. Aliarum quoque gentium Principes, superiorem non recognoscentes sua habent regalia, et iura Maiestatis, ac quidem iure proprio, ut ait Gabriel. Roman. 5. conclus. tit. de acquir. rer. Dom. conclus. 3. num. 3. et c. Vultei. de feud. 1. cap. 5. num. 7. vers. aliis et iam. Ruding. observ. fol. 268. Omnes pariter ii, qui sunt supremi, et supra quos, his in terris, nemo alius est, quique superioris Domini, et peregrinae iurisdictrionis maioris nescii sunt, adaeque regalia concedere possunt. Sixtin. 1. de Regal. n. 16. Clarus, §. seudum. 10. quaest. 10. Kuichen, de Sax. non prov. iure. verb. Ducum, cap. 1. num. 6. Plebst, 2. disputat. seud. thes. 33. Vicissim talis Rex, vel populus, superiorem non habens, etiamsi contra Imperatorem Romanum hostili animo et fraudulenter aliquid moliatur: non tamen Crimen committere dicitur Maiestatis vel perduellionis. Bocer. cap. 1. de crimin. Maiestat. num. 19. et seq. Sicut item
Maiestas Rei publicae cuivis tribuitur recte: ita quoque Maiestatis iura, soli Monarchico statui perperam adscribuntu:, contra ac communiter censent Doctores. Iohann. Camman. disput. 1. thes. 104. Cum ergo habeant Maiestatem Aristocratia et Democratia, earum si laedatur, crime Maiestatis committi rite dicetur. Quis itidem nisi in politicis plane hospes negârit, populum Romanum ante legem Regiam habuisse absolutissimam, propriatimque ita dictam Maiestatem: ego, in eocon. t. 3. et 4. ff. quaest. 9. ad fin. et crimen perduellionis rite vindicâsse. Sane, adversus Solem Theodorus Marcil. in prooem. Instit. fol. m. 5. loqui videtur, cum negat, Romulo, ahisque Regibus Romanis suam fuisse Maiestatem: eâ ex ratione, quod omnia manus a Regibus gubernabantur: cum omnia Regiâ gubernare manu, maximus sit absolutae maiestatis effectus. Et adversus Regnum vel Rem publicam liberam committitur tale Crime~, sive iure Iustinianeo utatur, sive non; quamvis item infidelis, seu a religione Christianâ sit alienus. Sunt enim regna, ex gentium iure: et Salvator noster Caesari quae Caesaris sunt, tribuenda esse praecipit, qui tum idolorum cultor erat. Sixtin. 1. de Regal. cap. 4. num. 19.
Quid ergo tum respondebimus, si alterius Clientem se prositeatur Princeps? anne tunc quoque Maiestatis iura assignabimus erdem? Sane Proculus I. C. in l. 7. de capttv. ait, liberum populum illum esse, qui nullius alterius populi potestati subiectus est, sive is foedertus sit: item sive aequo foedere in amicitiam venerit, sive foedere comprehensum sit, ut is populus seu Princeps, alterius populi Maiestatem comiter conser varet, id est, observationem non indignam libero populo, superiori exhiberet, Brisson. 2. de formulius. hoc enim adici, ut intelligatur alterum populum superiorem esse, non ut intelligatur, alterum non esse liberum. Non enim confoederatio iurisdictionem tribuit, vel subiectionem inducit, in eum, cui quis adhaeret. ex Bald. Waremund. 1. de foederib. 3. num. 45. et prob. in c. ex parte Abbatissae ext. de Privil. Sunt nempe foederum duo proprie genera: alterum aequum, amicitiae causâ factum, ubi pari in honore consistunt foederati, quando nempe pares bello, de captivis reddendis, urbibus tradendis, aequis cor. ditionibus transigunt, l. in libello, l. si captivis. d. t. vel qui numquam hostes fuerint, ad amicitiam sociali Foedere inter se iungendum coeunt. Alterum foederis genus impar est, cum pactio sit, ut is populus alterius populi potestatem comiter tueatur. In hoc foedere quamvis aliquid sub iectionis et deditionis depcehendatur, ac quamvis hâc in parte facile Machiavello et Waremundo, 1. cap. vit. de foederib. num 4. subseripserim, sub amicitiae dulcissimae, et clientelae utilissimae specie, minores a maioribus facile opprimi, et in servitutem redigi posse, hoc tamen ego approbare
nequeo, id quod interpretibus arrisit communiter, maiestatis nempe Crimen committere foederatum populum contra Imperatorem vel populum Romanum, si quid moliatur: quâ de re videatur Dn. Bocerus. tract. de Maiest. cap. 1 num. 445. Ut nec id mihi arridet, quod magni nominis Iureconsulti, putant: Maiestatis Crimen scilicet committi, si exterus populus, qui Romani Imperii Maiestatem comiter conservare, ex pactione tenetur singulari, aliquam in Imperatorem vel Imperium Romanum concitet. Non hoc, inquam, iuris et politicis defendi potest rationibus. Etenim qui ratione suae personae subditus non est, non committit Crimen Maiestatis. c. pastor alis. §. rursus ut gl. et CC. de sent. et re iudic. in clem. Populus autem talis, qui nimirum alterius populi Maiestatem observat, non subditus fit; sed liber manet populus. d. l. 7. de captiv. et postlim. Ergo in eum Crimen Maiestatis cadere non potest. Aliud est, Maiestatem ex pacto conservare esse obligatum, aliud Maiestati esse subditum, contra pacta et conventiones agere potest ille populus, non vero Crimen perpetrare Maiestatis. Ita Vasallus contra pacta agit, contra Dominum insurgens, non vero committit Maiestatis Crimen. Et quod interdum populus superior alio dicitur, hic non potestatis, quae utrinque eadem est et aeque summa: sed observationis diversae fit respectu. Bornit. de Maiest. cap. 2. fol. 8. apud Doctores quidem nostros adhuc alia ponitur foederum species, quam et Dion Gothofr. ad d. l. 7. lit t. agnoscit, cum bello victis dantur leges, ubi omnia ei, qui armis plus potest, sunt dedita. Sed hoc genus non immerito miserabile et flebile appellat Waremundus. d. cap. 4. n 6. huius formulam recitat Livius, lib. 20. Estisne vos Legati, Oratoresque missi a populo, ut vos populum dederitis? Sumus, etc. Tales dedititii non sunt vere in foedere, sed in ditione esse dicuntur; propius ad captivos, quam confoederatos accedunt, fiuntque fere subditi tributarii ac vectigales. Hoc genus foederis rectius legem, aut superioris Imperium dici, probe autumat Cabotius. 2. difput. cap. 10. Huic autem foederum speciei, ubi nempe quis alterius Maiestatem comiter observare tenetur, quam proxime accedere puto Protectiones, Clientelas, Advocatias, Schutz vird Schirmsgerechrigkeit. Dn. Dieter. disputat. Basiliens. 1. thes. 16. Quo pariter casu protector assumptus non consequitur in clientem iurisdictionem, post Gailium Bernh. Graevae. 2. conclus. 54. Forsterus. part. 2. tract. de iurisdict. fol. 473. et probat t. t. de domest. et pratect. lib. 12. C. Inde est quod Kirchnerus. disputat. polit. thes. 1. lit. e. affirmat, Maiestatis rationem Clientelae ius non imminuere, sed conservare potius clienti, et regulariter in universum de omuibus Principibus, et Rebus publicis, quae in alterius non potestatem, sed fidem et clientelam se committunt, quod Maiestatem inde
non perdant, concludit et longo stylo illustrat Arnisaeus cap. 4. de Maiestat. Sed egi hâc de re ego in tractat. meo. de foederib. et omnium diligentiam superavit in explicando Clientum iure Magnificus Dn. Martin. Magerus, in tractat. de Advocat. armatâ.
Idem mihi iudicium est de iis, qui annuam aliis solvunt pensionem, ne excursionibus regionum suarum finibus damnum inferant. Quam Imperator Romanus tamquam Ungariae Rex olim Turcarum Regi praestabat. Princeps hic sui officii memor, boni patrisfamiliâs personam sustinet, nullis parcendo sumptibus, damnum quod inevitabile est, avertit. Quod si maiestas hîc detrimenti aliquid caperet, nec ipse Turcarum Imperator, qui Tartaris et iis populis, qui Arabiae montes tenent, magnam pecuniam quotannis solvere legitur, illius particeps esset. vide Soranzii Ottoman. cap. 29. 48. et dixi tractat. de appellat. cap. 4. fol. 115. Ita olim Romani, Dacis tributum pependerunt. Soranz. cap. 86. Adrianus etiam a plerisque regibus pacem redemit, hocque excusavit Catonis exemplo; qui Macedones liberos pronuntiavit, quos non poterat tenere. Aelian. Spartian. in Adrian. Nec etiam subditi fuerunt illi Reges, qui se Romanorum, Montaigne, 2. cap. 22. et alii, qui se Caroli Magni servos appellârunt. Girard. tom. 1. fol. 363.
SUMMUM hoc Rei publicae Ius, reliquarum in Republicâ potestatum omnium, fons et scaturigo est augustissima. Bodinus method. hist. cap. 6. fol. m. 170. basis est et origo, tum iurisdictionis et iudicii, tum magistratus et Imperii; adeoque in eâdem Republice exsistentis potestatis cuiuscumque. Menoch. 2. de praesumpt. 14. num. 2. Mascardus, conclus. 1054. num. 2. R.S. Ludovicus Molina, de iustit. et iur. tom. 6. disput. 3. Gail. de P. P. 1. cap. 11. num. 4. et 5. Calvinus, in process. Iudic. fol. 227. num. 14. 18. etc. Wesembec. in parat. de iuris dict. num. 9. Maiestas enim absoluta, ipsam Rem publicam repraesentat, omnemque eius dignitatem, robur ac potestatem, et nihil aliud omnino est, nisi suprema omnis Iuris et Imperii, in qualibet legitimâ, et ab aliis separatâ Republicâ, secundum Dei, naturae et communis politiae legem, potestas. Haud secus ac animae facultates, omnesque sensus ac motus corporis humani, ab animae virtute proficiscuntur, et in eâdem subsistunt. Ita ab Imperio illo
sublimi, omnia alia inferiora, Bornitius, de Maiestat. cap. 4. fol. 16. et cap. 12. fol. 105. etc. vid. meum tractatum de appellat. cap. 2. sub nu. 16. fol. 60. Quemadmodum ab Oceano omnia flumina oriuntur; et ad eundem refluunt cuncta: ita hoc eodem modo per Investituras, Commissiones, Concessionesque varias, omnis iurisdictio provenita Maiestate, et ad eandem redeunt per avocationes, proucationes etc. Guilielm. Onciacus, quaest. Iur. philosoph. 29. Sanemaiestatis munia, curae et officia, plurima sunt; adeo quidem, ut Princeps solus, vel populus vel optimates simul iis omnibus per semet obeundis, minime pares esse queant. Quocirca Maiestas (aut lex maiestatem repraesentans) potestatem ac munia sua, et ita etiam iurisdictionem atque Imperium, magistratibus et aliis per partes communicare varis, ac varie et liberrime distribuere: quandoque autem et rursus adimere, vel ad se aut omnino, aut quatante nus revocare solet, ut proinde magistratus et praefecti, iudices ac consiliarii a Maiestate, tamquam rivuli a primogenito fonte primitus in Republicâ oriantur, ac semper dependeant, eique indivulso nexu cohaereant, ac etiam quicquid sunt, ac recte peragunt, maiestatis iubentis aut permittentis intuitu ac vigore, validum ac firmum exsistit, Calvinus, in process. fol. 27. et seq. et late fol 404. per tot. cap. Hocque intuitu appositissime Etherius Mohr, disputat. de iurisdict. cap. 2. th. 2. scribit: Duplici modo spectari iurisdictionem; priori, quatenus in summo Principe, nullum superiorem agnoscente residet; generalissimâ significatione, et dici absolutam, incommunicatam, speciem infimam, quae alias in species non subdividitur; posteriori, quatenus inferioribus magistratibus communicata est: et quidem a solo Summo; mediate vel immediate: Unde etiam cautum est iure civili; quod privatorum consensu, non possit alicui iurisdictio, aut iudicandi tribui potestas, nec Iudex fieri queat is, qui Iudex non exsistit. l. 3. C. de iurisdict. Bronchorst 1. miscell. ass. 10. Hoc eodem maiestatis essentiali attributo, suffulcitur axioma illud vulgatum: utcumque in amplissimâ formâ quis investiatur, vel alicui iuris dictio concedatur, nihilominus tamen supremam iurisdictionem concedentem sibi reservare, Petra, de potest. Princ. cap. 9. et dixi, in tractat. de appellat. cap. 2. §. 16. Et sicstatus in Imperio Romano, iure proprio dicuntur habere iurisdictionem, autocraticumque Imperium; non quod non accepta ferant territoria sua Imperio et Imperatori; sed quod territoriis adhaereat iurisdictio, ea vero illi habeant ab Imperatore irrevocabiliter, in iisque exerceant iuris dictionem libere; attamen sub fiduciâ Imperii et Imperatoris.
Pertinethûc quaestio illa famosa, Azonis et Lotharii, veterum Iurisconsultorum, de quâ disputaverunt coram Heinrico VII.
Imperat. Anne Imperator solus habeat Imperium merum, num vero et alii magistratus? Equidem cum hac de re inter duos illos Iurisconsultos non conveniret, aequi sponsione factâ, iudicium Imperatori commiserunt. Azo metum Imperium in Imperatore, tamquam in fonte residere, sed nihilominus alios etiam magistratus hanc potestatem haberer contendit. Lotharius solum Imperatorem merum Imperium, ceteros eius saltem exercitionem habere respondens, sponsione vicit. Azonis vero sententia communi Doctorum calculo recepta fuit. Nihilominus hincque dicitur Imperatorem adiudicasse Lothario, sed non aequum iudicavisse adversus Azonem. Hoc quidem verum est, Papin. in l. 1. de offic. eius cui mandat. est iurisdict. differentiam agnoscere inter eam iurisdictionem, quae specialiter tribuitur lege, vel Senatusconsulto aut etiam Principum constitutione et eam quae competit iure magistratus: hancque propriam vocari iurisdictionem, in l. 4. d. t. l. 13. de offic. procons. l. 5. ibi: suo iure. de iurisdict. eo quod illa iure quasi proprio uti queat magistratus. Certum item est; qui universas seu integras provincias regunt, ius gladii habere, l. 6. §. 8. de offic. Praesid. Non etiam pro Lothario militare potest, d. l. 1. de offis. eius cui mand. etc. Quippe quod ibi habetur, magistratus habere publici Iudicii exercitationem, hoc ibidem restringrcur expresse, ad eam iurisdictionem, quae tributa est lege vel constitutione singulari: hancque opponit iurisdictioni, quae competit iure magistratus. Nihilominus tamen Lotharii scitum, politicae veritati, et hactenus deductis consona magis est: nempe solum Imperatorem merum Imperium; ceteros Rei publicae Romanae magistratus, eius saltem exercitionem habere. l. 4. de offic. prasid. Bodin. method. histor. cap. 6. Scipio Gentilis, lib. 3. de iurisdict. cap. 3. fol. 348. contra Obrecht. de iurisdict. c. 4. num. 77. etc. Dn. D. Bocer. 8. de iurisdict. num 3. Arumae. disp. adll. praecip. 2. thes. 3. a princ. Bronchorst. 1. e)nant. 15. adde Alciat. 2. parerg. 6. Bellon. supput. 1. cap. 1. Lyclamam, 5. membr cap. 8. Tilemann. vol. 1. disput. 4. thes. 29. Magistratus enim nil proprii habet iuris, sed eius potestas quasi radius quidam est luminis a maiestatis fulgore egredientis. Iurisdictio et Imperium, proprie quidem spectant ad officium magistratus; hincque nonnulla, iure magistratus competere dicuntur: sed tamen officium ipsum, ad Principis nutum, eiusve, penes quem est maiestas, dari et adimi solet. l. 1. in princip. ad L. Iul. ambitus. ideoque in personam, nil nisi exercitium transfertur. Hûc facit quod criminum coercitio, gladiique potestas, ad solum Principem spectat; cuius solius est animadvertere in caput Civis Romani; quod antea nemini licebat iniussu populi. l. 2. §. exactis. 16. de orig. iur. qui precario saltem illud Imperium concedebat. Unde Ioach. Stephan. 1. de iurisdict. cap. 2. num. 6. 7 etc. Ut populus,
inquit, primo iure suo merum Imperium habebat, idque Rectoribus Provinciarum, Comitiis Curiatis, interdum etiam Centuriatis dabatur. Sic cum postea omne ius populi, ad Principem fuit translatum; Princeps per se, seu iure officii, plenissimum hoc Imperium, solus occupabat. Licet autem Praetorio Praefectus, etiam plenissimum habuerat, seu ut Evagrius, lib. 3. scribit: korufai/an tw=n a)rxw=n: non tamen iure magistratus, sed lege speciali huic dabatur. Vid. eund. Ioach. Stephan. 1. de iurisdict. cap. 3. num. 25. etc. Qui bidem num. 35. dicit: Lotharii sententia non impugnanda videtur, si status Imperii Romani consideretur, qualis fuit principio, cum omnia aut populo, aut maiestati Principis, vel iura Patrimonii, vel Fiscri subiecta fuerunt; easque Provincias, praesides missi, et proconsules administraverunt; qui exercitationem, non ius ipsum Imperii habuerunt: Ius enim tunc apud populum, vel Imperatores semper residebat. Verum hodie, mutatâ Rei publicae formâ, cum Provinciae in Feuda sint commutatae; non ut olim muneris et administrationis, sed patrimonii sunt nomina, nec revocari possunt, etc. ut precario, sed iure contractus collatum. Addatur etiam Wesembec. in parat. de off. eius cui mand. iurisdict. num. 3. et seq.
Huic eidem fundamento, etiam superstruitur illud: Quo d si supervenerit maiestas; nullus magistratus iurisdictionem suam retineat non impeditam, argum. l. 58. de iudic. l. 5. C. de offic. Rector. Provinc. Bodinus, 3. de republ. cap. 6. num. 313. Hinc et in Iure Saxonico, Landrecht lib. 1. artic. 58. §. wann der Graff/etc. sancitum invenimus: In welch Landt der Keyser kompt/dasclbst ist ihme das Gericht ledig daß er alle Klag richten mag die vor ihne kompt/etc. Princeps enim supremus, cum inferioribus semper concurrit, eowque praevenire potest. Elbertus Leoninus, emendat. lib. 6. cap. 7. Quo sensu aptissime, Plinius, in Panegyr. fol. 120. edit. Iust. Lips. Altissmae, ait Civium dignitates, collatione fastigii Imperialis, quasi deprimuntur: quantoque propius ad magnitudinem ascenderint Principis, tanto etiam a suâ descendisse videantur. Ita Episcopus, Legato de latere praesente, benedicere populo, et Episcopa. lia signa deferre nequit. Iohann. Aloys. Riccius, prax. Ecclesiast. decis. 570. Sic et Patriarcha crucem portare non potest Romae. Nec Praetores Civitatum, baculum iustitiae ferunt, assistente Provinciae Praetore, Rodolph. de Ducib. Ital. num. 342. Sicque Princeps omnes ingreditur Senatus, non vero inferiorem Senatum, superior Senator. Langlae. semestr. lib. 7. cap. 15. Non aliterac Solis luce, stellae ceterae obfuscantur; Soleque etiam supter horizontem exsistente, non alio quam solari lumine splendent: ita eo, qui maiestate praefulget, praesente, omnes aliae potestates conticescunt, Gunther. in Ligurin. 2.
-- Atque omnis Iudex, omnisque potestas,
Atque magistratus, ipso praesente quiescant.
Vid. tamen Casp. Schifordegher. lib. 3. traect. quaest. ult. qui docet: Vicarios Principum, ipsis praesentibus nihilominus ordinariam suam Iurisdictionem retinere. et adde Dn. D. bocerum, tract. de Iurisdict. cap. 8. num. 20. idem hoc enuntiatum, in statibus Imperii irrevocabiliter investitis, limitantem. Inde Klockh. disputat. de vectigal. th. 19. tradit, non posse Imperatorem alicui vectigal per alterius territorium concedere. et th. seq. ait, fallere nunc supra ex Iure Saxonico regulam allatam. Namque Principes et Comites, Imperiique alii Vasalli, in exercitio Iurisdictionis suae hereditariae, per Imperatorem non possunt impediri, tit. 7. de nat. feud lib. 1. feud. Sic et Imperii status alii, etiam ex privilegio irrevocabili, ac non solum ab Imperatore, sed et insimul Imperii beneficio suam potestatem habent; eiusque Imperii membra quoque et partes esse censentur. Hicque dubitatur; Anne Imperator veniam dare possit, si quis delinquat in territorio alicuius status? (eaque de re dicam etiam Deo bene iuvante, infra dissertat. 3. cum de Iure Maiestatis, in veniâ criminum concedendâ agam.) Et habent Spirenses Privilegium singulare, a Ludovico IV. Imperatore concessum: daß keiner so von ihres Gerichtes wegen verweiset ist vor ihrer Statt/von der Keys. Majest. etc. wider darein gesetzt/oder darein geführt werden solle. Lehmen. 7. cap. 21. fol. 759. idque confirmavit Carolus IV. Idem Lehman. eod. libr. cap. 41. fol. 787. Hucque pertinet, quod Ludovic. Rodolphinus, de Ducib. Ital. num. 81. scribit: Respectu Ducis mediolanensis Imperatorem esse Privatum, ut quoad eius territorium, nequeat Ius dicere, vel privilegiare, ac num. 90. dicit: Comites Palatinos Imperatoris, haud posse legitimare in Principum terris, sine licentia eorum, ut et nu. 92. tradit: quod italiae nonnulli Principes fecerint Decreta; ut nemo possit impetrare privilegium ab Imperatore sub gravissimâ poenâ. Idemque Rodolphinus, in num. seqq. dilucide agit eâdem de re; ita tamen, ut non putem ea pertinere ad Imperii Status, Imperatori ac Imperio arctius obligati qui videntur. Sic et ex Imperatoris universali Iurisdictione descendit, quod Camera et ipse Imperator in statuum territoriis exsistentes, propriâ auctoritate citare queant. Rodolphin. de Ducib. Ital. num. 101. Ummius, disputat. 5. num. 60. circamed. An autem hodie iusisdictio regulariter privative, vel communicative quo ad concedentem, vel ordinarium concessa et translata praesumatur? docent Caspar. leipold, apud Arumaeum discurs. 13. quaest. 1. Berlichius, tom. 1. cap. 2. conclusion. Et in specie, an Imperator cum statibus Imperii, in eorum territoriis, concurrat in Iurisdictione, consule eund. Leipold. quaest. 3. Caspar Ziegler, §. Landsaß/
conclus. 1. in limit. in princ. fol. 190. Reinking, lib. 1. class. 5. cap. 7. Ac porro, cum ut Baldus eleganter scribit; ubi Ioquitur superior, tacere deceat inferiorem; proinde de delictis, a domesticis et appatitoribus Principis in civitate commissis; non civitas, sed Princeps superior, vel eius Consiliarii cognoscere debent. P. Heigius, 2. quaest. 25. ego tractat. de Iure Universitat. cap. ult. num. 9. etc.
Itidem quia maiestas, summa potestas censetur: longe ideo ab aliorum magistratuum auctoritate et potestate, est diversa: neque haec altitudo potestatis, cum aliorum Imperiis commisceri debet. Et inde Regem vel Principem alium summum, haud recte summum appellari magistratum, qui acutiores sunt Politici docent. arg. l. 3. de Iuris d. Arn. Clapmarius de arcan. Rerump. 2. cap. 4. Vincent Cabotius, 1. disputat. Iurisp. et privat. cap. 7. Dn. Hilliger, ad Donell. 17. cap. 7. fol. 54. et seq. Dissentiente Dn. D. Bocero, de Iurisdict. cap. 8. num 53. 54. et 71. Qui iidem inter Regem, et magistratum etiam summum accurate distinguunt. Etenim magistratume esse, est vel ordinariâ Iurisdictione fungi, vel merum Imperium obtinere, l. 13. de Iuris d. non maiestatem habere. Et vox magistratus, apud Pompon. in l. 2. de erig. Iur. significat eum omnem, cui iudicandi functio commissa fuit, non ut Ius (perpetuum) constitueret, (quod solius est maiestatis) sed ut id quod constitutum est, diceret, seu administraret. Sicque Imperium illud quod praeses in Provincia habebat, maius est omnium aliorum, l. 4. de offic. praesid. Sed tamen longo intervallo post se relinquit Principis maiestatem. Exinde apparet, toto genere Iura maiestatis, a Iurisdictione differre, Dn. D. Bocer de Iuris d. cap. 1. num. 43. et cap. 5. num. 7. Distincte et apposite loquitur Cicero, pro Rabirio, Imperium cum magistratibus, auctoritatem Senatui, plebi potestatem maiestatem populo tribuit. Quod autem Praetori Romano, utpote Rei publicae officiali, tribuitur quaedam maiestas: l. 9. de Iurisd. l. 11. ad fin. de iust. et iur. id fit per metonymiam, quâ id quod populi erat reipsâ, magistratui, qui honorarii Iuris functione maiestatem illius referebat, minime imperite applicatur. Paul. Busius, subtil. Iuris. 1. cap. 2. Marcilius ad prooem. Instit. fol. m. 4. Dn. D. Bocer, de Crimin. Maiestat. cap. 1. num. 58. et seq. ac dixi ego ad l. 8. et 9. ff. de iust. et iur. quaest. 9. Eadem fere ratione, quorundam magistratuum potestas, summa dicebatur. Tileman. disput. 2. thes. 7. in notar vol. 1. Et maiestas in Consiliariis violari dicitur, aliisque qui pars corporis sunt principalis, l. quis quis. D. ad Leg. Iul. Maiestat. Arnisaeus, de Maiestat. 1. num. ult. non quod proprio iure habeant maiestatem; sed quod in principalis maiestatis iniuriam ac contemptum vergat, si, qui Principis nomine populum gubernant, violentur: Est porro maiestas supra omnes gradus, a
quibus alii magistratus procedunt. Quis ausus fuisset populum Romanum, antequam Principi suam contulit potestatem, vocare magistratum??? Sic itidem Princeps summus, cum sit principium et fundamentum dignitatum, haud debet facere gradum dignitatis. Sicut dicitur de stipite, a quo proveniunt gradus; et de unitate quae non est numerus, sed principium numeri. Piso Soacius, de Roman. et Venet. Magistrat. comparat. num. 15. Pariter ergo et optimates in Aristocratiâ, haud erunt magistracus, Philipp. Hoenon. disput. polit. 10 th. 12. et 38. Ita etiam Imperatorem, dignitatum gradibus haud annumerari; sed potius dignitatum culmen esse, docet Frizius, apud Arumaeum, disours. 16. thes. 18. b. fol. 440.
Addidi in definitione Maiestatis, illam perpetuam esse Potestatem. Summa quia revera non potest esse Potestas, quin etiam perperua exsistat. Bornit. h. cap. 8. a princ. et c. 11. Perpetua vero intelligitur ea potestas, quae nullo temporis spatio terminatur, vel definitur: sed cum Imperio, ut oritur, ita moritur. Haecque in Democraticâ ac Aristocraticâ Rei publicae forma, tam diu durat, donec evanescat, vel convertatur, seu in alium mutetur ipse status: quamquam Personae, quae eam sustinent, intereant, aliis suffectis. l. proponebatur 76. de Iudic. In Princrpe illa perpetuitas accipitur, donec vivat, ut in l. 1. ff. pro socio. vel in aeternum: aut Status seu formae Imperii ratione, ut samiliae respectu; ad quam Ius succedendi spectat. Etideo cui committitur ad tempus, vel ad certas res gerendas, sublimis potestas; non is Rex; sed summus est dicendus Magistratus. Illis quibus ad breve aliquod tempus, summa tribuitur potestas proprie non competit Maiestas, sed potius summae Potestatis ac Imperii custodes, Reique publicae Curatores, tantum sunt appellandi. Bodin. 1. de Republ 8. a princ. Richard. Dieter. disput. de Maiestat. th. 18. quae est in Dispp. Basilcensibus, prima Camman. 1. thes 63. Et potest itaque aliquis summum habere ius qui tamen careat Maiestate, l. 2. §. 16. de orig. Iur. Bornitius de Maiestat. 2. fol. 7. Quamo brem nec Dictator in Republicâ Romanâ, Rex erat; ncet ei ad tempus summa crederetur Potestas, l. 1. ff. de offic. Praet. Praefect. Nec apud Heduos Vergobretus (Werckoberster: inde adhuc Bawmeister alicubi pro praecipuo sumitur Magistratu) annuus ibi cui qui creabatur, et vitae necisque habebat potestatem. Vincent. Capot. disput. variar. iur. publ. et privat. lib. 1. cap. 7. a princ. Sicut et
Consulibus Romanis, ante legem Valeriam, de provocatione latam; nil quicquam de regiâ potestate ademptum fuit, praeter quam quod annuum eorum Imperium erat. dict §. exactis 16. ff. de orig. Iur. Dieter. d. disp. de Maiest. thes. 19. Coras, ad rubric. ff. de offic. Consid. num. 2. Ac quamvis postea, ne peromnia Regiam obtinerent potestatem, ut ab eis provocatio esset, fuerit effectum: et tamen eis interdum, a Senatu negotium dabatur; viderent ne quid Res publica caperet detrimenti; ac tunc maxima pollebant domi forisque potestate, Coras. d. loco num. 4. ego tractat. de Appellat. 2. cap. 5. a princip.
Ac ita Aristoteles errat, quod Aesymnetas Graecorum, qui nempe susfragio, ad aliquod negotium, aut bellum conficiendum deligebantur, et quasi Rectores seu iussores dicti fuerunt; pro Regibus venditat, Monarchisque accenset, 3. polit. 10. et 11. Quippe cum Monarcha, maiestatisque particeps dici haud mereatur, cui Populus vel optimates, pro lubitu abrogare Imperium queunt; vel tempore, quod praefinitum est, elapso, ipse illo sese cogitur abdicare. Indeque labuntur pariter nostri Dd quid dicunt; Populum Romanum, si velit adimere seu revocare Principis Imperium posse. vid. Zasium ad l. non ambigitur 9. ff. de legib. Eo quod Populus in Principem dum transtulit maiestatem eo; ipso, ex suâque naturâ, perpetua illa exsistat: hincque dicitur in l. un. de offic. Praefaect. Praetor. regimenta Rei publicae perpetuo ad Imperatorem translata esse. Veros itam puto esse Monarchas, qui suffragio Populi, ad vitam Tyranni fiunt: contra Bornit. h. cap. 11. ut Caesar qui perpetuus Dictator factus fuit. Verum nil obstat, quo minus Rex sponte se Imperio abdicare, illudque populo vel statibus, aut successori legitimo consignare queat. Clariss. Dn. D Lans. in consult. orat. pro German. fol. 83. et Dn. Hilliger ad Donell. 17. cap. 7. fol. 55.
Nec ergo maiestate sunt praediti; vacante qui Imperio administrationem habent eiusdem: quales in Romano Imperio sunt Palatinus Elector (in Rheni tractu, vnd daman sich deß Fränckischen Rechtens gebrauchet) et Saxoniae Dux (in terris viventibus Saxonico Iure) Carol. IV. Aurae Bulla tit. 3. Goldast. constitut. tom Latin. 2. in articulis oblig. reg. Rom. num. 22. fol. 141. ego, in disput. Nomic. polit. de success. et election lib. 3. dissertat. ult. num. 3.???. et seq. Dieter. disput. Basileens. 1 th. 21. Thomas Michael disputat. de Iurisd. thes. 29. a princ. Non itidem maiestas competit iis, qui vel absente Principe, aut Minorenni, mentisve haut co npote illo exsistente, Rem publicam administrant proreges, vel proprincipes, Regentesve appellitantur regni, Vinc. Lupanus, tractat. de magistrat. Francicis. lib. 1. tit. Regens Franciae. Dieterus, d. disputat. de maiestat. thes. 20. Nec item ipse Rex Romanus, hanc sibi potestatem
sumere potest, ut vere maiestatem habere dicatur; quamvis ut perpetuus Imperii Vicarius, mandatum cum liberâ habere, omniaque, Imperatore absente, quae ipse praesens, facere posse censeatur: Thomas Michael, disputat. de Iurisd. thes. 29. non enim vere perpetuum est censendum, quod vicarium est; cessat enim potestas praesente eo, cuius geruntur partes.
MAiestatem summam imperandi potestatem esse, nec agnoscere superiorem, non etiam parem habere, supra est deductum; ex hoc autem necessario consequitur et illud, Principem, Senatum, vel populum, cui summa haec competit potentia, ut Imperio alieno, ita quoque legibus obstrictum plane esse nullis; nam summus non est, qui vel legem suprase, vel hominem habet. Hinc Ulpian. in l. 31. de Ullb. Principem legibus solutum esse, pronuntiat. Ubicumque verbum Regis est, ibi dominatio, et quis dicat ei quid facis? ait Vir sapiens. ecclesiast. cap. 8. a princ. Sic quoque loquitur noster Imperator, Novell. 105. cap. 2. §. 4. in fin. Imperatori, et ipsas Deus leges subiecit, legem animatam eum mittens hominibus, Princeps iuris totius vicem obtinet. l. omnium. C. de testam. ac plus valet maiestas, quam leges. Summum ergo Imperium, etiam legibus solutum est: non enim potest Princeps suis legibus obligari, cum se ipso inferior non sit, et solum a superiore, Inferioribus leges ferantur, Bellarminus, 2. de Pontif. cap. 27. adfin. Etquoque alias Imperativus primâ personâ caret, ut olim facere quidam dixit. Mathesius, in 39. cap. Syracid. fol. 144. Quâ de re varie disserunt nostri Doctores, Dn. D. Harpprecht. ad princip Instit. de rer. divis. num. 124. etc. Dn. D. Bocer. tractat. de invest. cap. 3. num. 78. etc. Dn. D. Thomas Lansius, vir undecumque clarissimus, in eleg. suo discurs, de l. Regia. thes 58. etc. Paurmeister. 1. de iurisdict. cap. 6. eruditiss. Bacchovius, ad d. sputat. Treutler. 1. fol. 24. etc. henric. Scotanus, disput. ad 1. lib. C. Thes. 3. et seqq. Dn. Iohann. Cammam disputat. 1. de Iure Maiest. thes. 28. etc. Valent. Forsterus, tract. de iurisdict. Rom ad l. Romuli 2. num. 7. et seqq. M. Anton. Del rio, in miscell. ad l. 31. de legib. Hackelman. 1. Illustr. thes. 10. Hilliger. ad Donell. 1. comm. cap. 17 lit. A. Arumaeus. tom. 2. iuris publ. discurs. 14. Andr. Gerhardi, disput. ad Instit. 1. th. 7. Piccolomin. in Philosoph. moral. grad. 10. cap. 9. Ohemius, disiurs. de Consulib. cap. 1. num. 14. etc. Keckerman. disputat. practic. 29. problem. 12. Henr. Velsten. cent. quaest. politic. decad.
8. thes. 6. Dn. Val Riemer, dec. 1. this. 7. ego, in Oeconomia. tit. 3. et 4. lib. 1. ff. quaest. 1. ac tot fere hac de quaestione sententiae sunt, quot capita corum, quihanc quaestionem in mavus sumpserunt: ex eiusque decisione, infinitarum fere controversiarum, (quae multis nodo illo Gordio difficiliores videntur) resolutio dependet; quarum nexus celantur, et in semetipsos implicati manent, haec nisi vel solvatur, vel dissecetur difficultas. Ego ita opinor; adstipulantibus politicis et Iurisconsultis notae melioris. Iis, penesquos est Maiestas, duplicem tribuendam esse potesatem: Ord. nariam scilicet legibusque conformem, seu politikh\n, hoc est, simpliciter Civilem; et aham insuper extraordinariam, anomalam, seu architectonicam, aut Civilem nomotheticam, legibusque solutam; quam vulgo potestatis plenitudinem vocant. R. P. martin. Becanus, in Theolog. Scholast de leg. cap. 6. quaest. 12. Alberic. Gentil. disput. Regiâ. 1. fol. 28 Aut. Antimach. 1. theor. 1. fol. 60. etc. Iohann. Dauth. in explicat. leg. 3. C. de testam, num. 2. fol. 398. Hen. Arnisaeus, de maiestat. 1. cap. 3. fol. 50. Ludov. Rodolphin. tract. de absol. Principis potest. cap. 1. nu. 3. etc. Petra, de porestat. Princip. cap. 2. contra Covartuv. Pinelum aliosque adductosa Petr. Augustino Morlâ, empor iurs. part. 1. quaest. 1. vide quae dixi ego, de appell. cap. 1. adfin. Qui absolutae potestatis nomen, iuri contrarium, et omnino a Iureconsultis ablegandum, esse tradunt; sed ut hi nolunt Principi dare absolutam potestatem, nepeccet; ita qui absolutam concedunt potestatem, eam illi non aliter dant, nisi ut benefacere possit; quemad modum infra dicam.
Ordinariam si maiestatis potestatem inspiciamus, legibus illa submissa esse censetur regulariter omnibus. Et legibus etiam suis, ac a semet latis obstringitur, l. 6. de Iur. fisci. l. 6 §. 1. de condit. et demonstr. l. 7. C. qui testam. fac. possunt. l. ult. ff. eod. l. penult. de hered. instituend. l. 4. C. ad L. Falcid. l. 8. §. 2. de inoffic. testam. cum similibus. Bornitius h. cap. 10. Est enim exsecutrix, non destructrix legum. Et de hac potestate intelligenda sunt omnia loca, ubi dicitur in legislatione Iustinianeâ; legibus quibusdam, reverâ Principem esse alligatum: Falcidiâ puta, Glyciâ. etc. Post. Bart. Salicet. et alios. Alberic. Gentil. disputat. regal. 1. fol. 28. Nec quippe perspicere queo, quod debeat sanus quispiam dubitare vel quaerere: Princeps an Falcidiae sine onere capere legatum, ex testamentove imperfecto hereditate regulariter gaudere debeat, vi solutae potestatis: nulla cum inibi prorsus appareat ratio, locum quae cedat huic exorbitanti Iuri, et quod insuper, arbitrarium cum sit, certam ideo regulam non admittit. Sane proprium Imperti est quem legibus vivere, l. 3. C. de testam tantamque maiestatem decet, eas servare leges, quibus ipsa soluta esse videatur. l. 23. de leg. 3. Sane verbum videri et esse diversa sunt,
Gothofr. in not. ad l. 16. C. de testam. milit. ac videri fictionis interdum verbum est, et significat improprietatem. Calv. Lex. vid. videri. Legibus itaque Princeps solutus videtur omnibus: sed inverecundum est, ut in alleg. L. dicit IC. Paulus, ex imperfecto testamento legata vel fideicommissa vindicare. hoc enim in privatum Principis commodum vergeret, non salutem procuraret Rei publicae. Et ita licet legibus omnibus, et omnibus in casibus non ligatus videatur Princeps, in rei tamen veritate etiam civilibus legibus adstringitur, si non aliud velit, ac exigat Rei publicae salus et necessitas. Quo etiam confert, quod dicitur, dignam vocem esse maiestate regnantis, legibus alligatum se Principem profiteri, in l. 4. C. dellb. hoc idem est quod Divi Severus et Antoninus rescripserunt, licet legibus soluti simus, attamen legibus vivimus, §. fin. Inst. quib. mod. testam. infirm. Inde Apoll. D. Thyanaeus apud Philostr. 8. Haec cum dicta sunt, inquit, de legibus, Quas si tibi imperare non putaveris, ipse non imperabis, Plin. in panegyr. de Traian. In rostris simili tu religione, ipse te legibus subiecisti Caesar, quas nemo Principi scripsit, sed tamen nihil amplius vis tibi licere, quam nobis. tiberius, qui bonum Principem simulando et verbis expressit, cum edicto vetuisset sibi statuas poni, addidit praescriptionem illis verbis: Nisi ego permittam, atqui non permittam. Xiphilin. eo interpretationem Principis apparentem, et veram distinguens. Eo etiam fit ut multis casibus eodem cum ceteris utatur iure Princeps. Novell. 89. cap. 11. l. 31. ff. qui testam. fac. poss. l. pen. de hered. instituend. l. 15. ff. de condit. inst. l. 23. de leg. 3. l. 60. de condit. et demonstr. l. 6. et 22. §. 2. de iure fisci. l. 2. et 3. C. ne Fiscus vel Res publica. Sed hîc non possum non eorum notare errorem, qui summam potestatem atque Imperii Maiestatem a voluntate, humanitate atque bonitate Principis distinguunt, qui quaestionem de voluntate Principis a quaestione separant obligationis. Qui aiunt, obligatio nulla est. Voluntas ad modestiam et bonitatem spectet Principis; ut cogitet, non omne quod liceat, honestum esse, etc. Erronea est haec opinio, et fundamenta tyrannidis ponit. Inseparabile est accidens, propriumque pa/qos legibus solutae potestatis, humanitas, bonitas, voluntatis individuus esse debet comes honestas, obligationis vinculum est arctissimum, quo modestiae et bonitati adnectitur Princeps. Et conditionaliter certâ de caus, âsalutis nimirum publicae gratiâ solutus est legibus Princeps. Ergo conditionaliter quae data est, conditione non eveniente, hoc est, salute publicâ non exigente ademptâ censeri debet, Raudens. 1. de analog. cap. 37. n. 4. est enim conditio qualitas, quâ quid condi, id est, fieri actum est. Alciat. l. debitori. C. de pact. et in conditione positum, non est in dispositione. l si quis sub conditione. ff. si quis omissa causa test. l. is damnum quod. §.
pendet. de Reg. Iur. et conditionalis dispositio non est proprie et simpliciter talis; sed secundum quid. l. 1. §. si quis simpliciter. de V. obl. l. hoc legatum. de leg. 3. et quicquid ex causa conceditur, secundum illam causam regulari debet. Bonitatem, conscientiam, modestiam, verecundiam, decentiam, a Principis Maiestate aliena esse numquam dixerim. Non aliud mihi est, quaerere quid possit facere Princeps ex summâ potestate, et aliud quid faciat Princeps bonus. Princeps aliquid faciens contra id, quod bonum decet Principem, non principali potestate utitur, nulla enim est ad peccandum Principi largita potestas, sed impotenter agit et tyrannice: nec unquam enim a decentiâ potentia est separanda. Illa denique opinio, quae volt, non iure et ex legis praecepto; sed ex Principis arbitrio, benignitate et humanitate legibus se subicere Principem, etiam legibus nostris reprobari potest. Etenim in l. 4. C. ad L. Falcid. Alex. Imperator ait: Et in legatis Principi datis legem Falcidiam locum habere merito: ubi notanda vox merito: Est enim idem quod Iure, ex debito aut lege desiderante, l. 51. in pr. pro Socio l. 17. de probat. l. 1. in princ. quod iussu, l. 1. in fin. de loco public. l. 3. §. 2. de penu. leg. l. 4. ibi: merito constitutum est et rationem habet. Hincque dicitur in l. 8. §. 2. de inoff. testam. Si Imperator sithaeres institutus, posse inofficionsum dici testamentum, scilicet invito et reluctante Imperatore, posse enim quis creditur, quod potest invito adversario, etc. Dn. Bocer. de invest. 3. nu. 81. et 83. etc. item 87. Nec subsistere potest Covarruv. opinio, quam habet in relect. c. alma mater part. 1. §. 1. num. 5. qui Principes legis humanae vi coactivâ solvit: et Principem teneri vi quâdam directivâ, asserit. cui opinioni favet Fachin. 1. cap. 2. guil. Barclaius 3. contra Monarchomach. cap. 15. et fere eadem estcum Graecorum errore, qui legibus solvunt poenariis Principem, ita ut Princeps omnem delicti a se commissi effugiat poenam, Harmenopul. 1. tit. 1. Cuiac. 15. observ. cap. 30. Vulteius, Instit. §. sed et quod Principi, de iur. nat. etc.
Sed hîc eorum refutabo opinionem, a quibus magnas propter rationes cogor dissentire. Cuiac. enim lib. 15. observ. cap. 30. Ulpianum in l. 31. de leg ibus interpretatur, de legibus caducariis Iuliâ et Papiâ, quibus solutus sit Princeps, co quod d. l Princeps. 31. ex Ulpian. lib. 13. ad L. Iul. et Papiam, quae de caducis lata erant, id testante inscriptione, sit desumpta. Ast indigna est haec opinio, tanti nominis quam tueatur ICtus. Caducarias quippe leges sustulit Imperator Iustinianus, in l. un. C. de caduc. tollend. et nihilominus post hanc legem latam, in Novell. soil. 105. testatur idem, Deum ipsas leges subiecisse Imperator, non sane eas, quae iam ante abrogatae, et quibus omnes subditi iam modo soluti fuerunt. Porro modus ille argumentandi, locus ille unde
argumentum suâ opinatione desumit Cuiac. inscriptio nimitum ab ipso Imperatore, non approbatus: sed reiectus est prorsus. Etenim propter reverentiam tantum, nomina prudentium taciturnitati tradere noluit Imperator, non ut inde aliquid inferri, vel legis alicuius erui possit reconditus sensus. et. 10. const. de confirmation. digestor. Insuper non solum caducariis, sed et aliis pluribus legibus, solutum esse Principem evincunt. l. 14. §. 1. de manumiss. l. 56. de leg. 2. l. 3. C. de testam. l. 23. de leg. 3. Praeterea non desunt, qui Ulpianum exaudiendum putant, de sollennibus tantum iuris, a quorum observatione liberum pronuntiant Imperatorem. Coras. 2. miscell. cap. 25. Donell. 1. comm. 17. a princ. Duaren. de legib. cap. 5. Fundamentum habet haec opinio, in l. ex impersecto. C. de testam. ubi habetur: Ex imperfecto testamento, nec Imperatorem hereditatem vindicare posse, saepe constitutum est. Licet enim lex Imperii sollennibus iuris Imperatorem solverit: nihil tamen tam esse proprium Imperii, quam legibus vivere. Inde a contrario sensu argumentantur: iuris sollennibus lex Regia Imperatorem solvit. Ergo aliis legibus solutus haud est. Sed perversa, et haud bona est haec argumentatio; argumentum quippe a contrario suo sensu legis alicuius in Codice exsistentis, desumptum, exiguum admodum habere putatur ponderis, Vult. in §. sed et quod Principi num. 7. de iur. nat. et discept. cap. 10. Donell. de pignorib. cap. 16. Sunt enim Decreta ad propositos accommodata casus, magis quam edicta et inde in hâc pariter lege, cum circa testamentum aliquod sollemnibus destinatum quae orta fuit disceptatio, Imperatori proponebatur non nisi de sollemnibus is poterat respondere. Ac licet hodie rescripta illa auctoritatem constitutionis habeant; in ratione tamen interpretandi multum differunt: ad speciem enim propositam accommodata, non continent generales definitiones iuris, Duaren. ad tit. C. si in communi eademque causa etc. Haec item ipsa lex, ex quâ sollemnibus Imperatorem solutum esse, deducere conantur, efficit contrarium. In eâ namque respondetur, Principem non ita sollemnibus solutum esse, ut ex minus perfecto aliquid capere possit testamento. Hocque Imperatoris rescriptum optime meae congruit opinioni, quâ dico, legibus et ita sollemnibus solutum esse Principem; sed tamen non fruisci potest legibus non conformis testamenti commodis; quippe non privatae Principis utilitatis; sed publicae salutis et necessitatis intuitu eidem haec competit sumina potestas. Tandem ergo haec nostra est sententia, Politicae et iuris Iustinianaei auctoritati conformis, Princeps legibus solutus est Civilibus, l. Princeps. 31. de legib. quae lex generaliter loquens, et sub generali posita rubrica, generaliter sane intelligi debet. non eâ tamen potestate uti potest, nisi necessitas, vel non scripta aequitas, salusve hoc
exigat populi, l. 15. de condit. Inst. et infra lat e hoc tractabo. Hincque rescripta contraria, iuri generali et utilitati pulicae, irrita pronuntiantur, in l. 6. c. si cont. Ius vel util. publ. hinc numquam praesumitur, hâc absolutâ potestate contra rationem usum fuisse Principem, et ea in dubio ad iustitiam redigitur. Unde pariter descendunt Interpretum nostrorum placita, Clausulam motu proprio ius alteri quaesitum non tollere. Hinc Fiscus vel Caesaris ratio cum in privati ius succedit, privati iure pro anterioribus suae successionis temporis utitur. l. 6. de iur. fisci. l. 60. §. 1. de condit. et demonstr. nec potest sub praetextu debiti, procurationem contra privatos praestare Fiscus. t. t. ne fisc. vel Res publ. hinc ex imperfecto testamento legata vel fideicommissa Imperator minime vendicat. l. 23. de leg. 3. l. 3. C. de testam. l. 7. C. qui test. fac. poss. l. ult. ff. qui testam fac. poss. non litis causâ heres institui potest Imperator. l. pen. de hered. inst. l. 22. §. 2. de Iure fisc. Inde lege Faldiciâ tenetur Princeps, ei si legatum sit relictum, l. 4. C. ad L. Falcid. Indeque si Imperator sitheres institutus, inofficiosum dici potest testamentum, l. 8. §. 2. de inoffic. testam. non potest nec Imperator, nec lex filium naturalem invitum in patris redigere potestatem. Novell. 89. cap. 11. a prin. Quo et refero Interpretum nostrorum conclusum: Rescripta ad ius commune reduci debere. Guil. 1. observat. num. 6.
Quamvis autem per ea, quae hactenus late deducta sunt, regulariter Princeps iure ordinario utatur: attamen sollemnibus iuris, legibus item caducariis, et similibus aliis, ordinario quoque iure, et ex privilegio singulari, solutus est Princeps. l. 3. vers. licet. C de testam Convenit enim, aeque Principem ac Clericos, Nobiles, Doctores, Mulieres, Minorennes etc. Privilegia certa habere. Iuris namque eiusmodi minutias, optimâ dedignatur sequi ratione, qui Maiestate praefulget. Quomodo etenim non tantae detraheret auctoritati, Principis si testamentum, propter defectum sollemnitatis alicuius a iure civili receptae, invalidum diceretur, Mantica, de coniectur. ult. volunt. lib. 6. tit. 1. ad fin. Menoch. consil. 351. num. 8. et seq. Sichard. in l. sancimus, in princ. num. 18. et seq. C. de donat. Rosenthal de feud. cap. 12. conclus. 10. num. 15 etc. Pruckman. deregal. §. soluta potestas 4. capitis membr. 3. effect. 1. fol. 645. et effect. 2. fol. 661. Barry, tract. de success. lib. 1. tit. 2. ego de success. et elect. lib. 1. dissert. 2. Si Principis praesentia, reliquarum sollemnitatum defectus, in testamentis privatorum non resarciret. Pruckm. d. loc. effect. 3. fol. 677 Barrii, d. loc. Si contra eum, quia Principe emit, vel causam a fisco habet, regressus daretur. L. bene a Zenone. C. de quadrien. praesiript. Moditius in decis §. lex dubitat. 83. Si donatio quam Princeps confert in Augustam, l. penult. C. de donat. inter. vir. et uxor. Peck. de teftam.
coniug. 3. Cap. 26. aut in filium. Bern. Graevae. 2. conclus. pract. conclus. 38. num. 25. non rata cenferetur. Si donationes Imperiales, aut quae a privatis Principi fiunt, monumentis indigere iudicarentur. l. 34. vers. ex ceptis et auth. subsequent. Cide donat. Novell. 52. Cum tamen id, quod super donationibus apudacta conficiendis tenet, ex hâc solum inductum sitratione; clandestinis ne alias fraudibus, facile quidvis pro negotii opportunitate confingi possit; velid quod vere gestumest, aboleri, l. 27. c. de donat. Numautem iura Regalia habens donare, testamentum sine sollemnitate condere possit, etc? disputant Hartman. Pistor. lib. 3. quaest. 9. Petra de potest. Princip. cap. 4. num. 24. Rosenthal cap. 12. conclus. 10. num. 15. etc. Dn. Bocer, de donat. cap. 3. nu. 76. etc. Wehner, cons. Franc. 1, ego, in consil. fingular. inserto tractatui meo de Imperio subalterno. Sic ad honores non admittuntur minores. l. 8. ff. de munerib. Hoc Principem non concernit privilegio singulari, ante alios qui maior censetur, et cuius tutela ita pubertate finitur, ut non ei detur curator sive regens. Paul. Montan. tract. de tutel. cap. 37. num. 68. ab optimâ quod indole, numerus inique exigatur annorum, institutioque im peraturo accommeda, defectum facile supplere queat aetatis. Unde et Camerali usu iureque, Princeps minor regens, promaiore habetur, potestque in ius vocari propter consiliarios, quorum consilio omnia agere censetur: Et cui ideo quodaetas minuit, supplet consilii plenitudo, Rutger Ruland. decis. iuris controvers. 5. Sic et in nuptiis non ita observantii, qui maiestatem habent, prohibitos gradus, iure postivo vetitos, et id a sanctâ Synodo approbatum esse ait Isaacus Angelus Imp. cap. 2. suar. constitur. Etalia insuper, ex iisdem fere rationibus, privilegia habet maiestas, Gothofr. ad Novell. 105. (quae enumerant Ludov. Bossius, tract. de Principe, eiur que privileg. Lael. Zecch. pol. 1. cap. 5. num. 85.) eoque pertinet, 1. C. nerei Dominicae vind. temp. praescript. submovacatur, tit. item. de privileg. Dom. Augustae. lib. 11. Et alia quae Bornitius, tract. de maiest. cap. ult. elt Speckhan. 1. quaest 72. enarrant. Sic privilegium etiam Principis est, ut ipse, vel Fiscus, si vendat ant donet rem non postea queat a vero illius rei Domino possessor inquietari. l. bene ad Zenonem. C. de quadrien. praescript. Tuschus, lit. E. conclus. 142. et seq. Haec autem privilegia, etiam Augustae tribuit Princeps. l. 31. §. 4. de leg. ego, in oeconom. tit. 3. et 4. lib. 1. ff. d. quaest. 7. ad fin. Et Ideo differunt a plenitudine potestatis: quae ei non competit, nectribui eidem debent regalia aut iura magistratus; neque etiam sub specie curationis, Bodin. l. de Republ. cap. ult. sol. m. 258. et seq. Eleganter Froissart, lib. 1. cap. 139. Sire, ne me vueillez scavoir nul mau'gre, si ienele rendi tantost au mandement de Madame la Royne; car ie tien de vous, et mon serment ay de vous, non d'ell'e. Et etiam non omnia privilegia
habet Augusta, quae ipse Princeps. Principi enim siquid legetur, id (si isante testatorem moriatur) successori debetur. (cum fictione quâdam iuris, numquam principatus interrumpi credatur) nonsi quid legetur Augustae. l. 56. et seq. de leg. 2. Sicque Augusta eadem privilegia habet, quae Princeps: quatenus ei competere possunt: quorumque illa capax est. Augusta non succedit Augustae, ut Augustus Augusto: carere potest Imperium Augustâ, non Augusto; quia non moritur dignitas Imperatoris.
Verum enim vero, quemadmodum DEI Opt. MAX. gubernatio, Providentiae que ipsius Imperium, communem fere semper naturae seriem sequitur (quâ ratione Naturam Scaliger definit, ex ercit. 188. sect. l. quod sit ordinaria DEI potestas) sed interim saepius eundem ordinem, tamquam auctor Naturae spernit, negligit. Psalm. 105. vers. 37. et pro sapienti ac benignâ suâ omnipotentiâ, quicquid lubet miraculose sistit et efficit; quandoq; etiam non agit secundum modum, quem ipse sui promissis determinavit Iehova DEUS. Arnisaeus 1. de maiest. cap. 4. num. 3. Iac. Martini lib. 1. Metaph. exerc. 3. th. 8. Quo etiam intuitu Salvator noster, Dominus Sabbathi dicitur. marc. 2 vers. ult. et fratres ac sorores coniunxit liberos Adami; fratrisque viduam ducere Deus iussit fratrem Alberic. Gentil. de nupt. fol. m. 535. Ita pariter quoque, in Republicâ inter dum publicus favor ac necessitas, or dinariam et legibus consentaneam respuunt potestatem. Indeque non sine magnâ ratione, extraordinariâ sublimiorique illâ potestatis plenitudine, eatenus instructum est Imperium summum (imago et exemplar DEI in terris. unde et Magistratus Dii vocantur in SS. Scripturâ, ac Principem in suâ Republicâ corporalem quendam Deum, nominavit Baldus, §. fin. de prohib. feud. alien. ac Plautus, in Casina, eum humanum Iovem vocat) ut quoties populi salus, publica utilitas, necessitas, iustitiae ratio, aut similis id postulat causa; cunctis cunctis consulere (tamquam perpetuus Rei publicae Consul. Novell. 105. c. 2 ad fin). et in commune pro arbeitrio iubere possit ac debeat, Iurium apicibus repudiatis, 1 polit. cap. 7 (dissentit Althusius cap. 9. fol. 123. qui absolutam potestatem, non personali Maiestati; sed corpori universalis consociationis adscribit; quod tamen vix ille obtinebit) Opus est, ut alicubi in Republicâ, non tantum forte aliquod sit Imperium; verum etiam liberum, et legum vinculis ex solutum: quod Rem publicam in quâ vis parte temperet, ordinetve; quod illam ad nutum fortunae et tempestatum, motusque mutationum gubernare possit: alias regi nequit. Huius arbitrio multa sunt relinquenda; pariter ut Nauclero, vel etiam Patrifamilias, non leges certae dari possunt. Qui enim legibus non est solutus; quomodo, quaeso, legum rationes, pro varietate
circumstantiarum mutabit, aptabitque? Bodin. 1. de Republ. cap. 10. Arnold. Clapmar. de arcan. Rerum publ. 1. cap. 19. et 12. Lex duntaxat loquitur universe, non ad ea quae eveniunt accommodare: itaquem quavis arte, secundum scripta praecise iudicare, stultum rieputatur, Contzen, lib. 1. polit. cap. 15. num. 3. Hocque in Facultate medicâ cumprimis observare licet. Sicque et in Republicâ, necessarium tam forte et liberum Imperium reputatur; quod interdum singulorum commoda, communi praeferat utilitati. l. 3. c. de primipl. lib. 12. Bornitius, de Maiestar cap. 6. fol. 31. etc. Amirato, 4. discurs. 7. Et snfficit solutam hacce potestatem, unicam habere legem, populi nempe salutem; quam ideo recte vocant legem supremam. Hûc pertiner quod dicitur, in l. unic. in fin. pr. ff. de offic. Praefect. Praetor. Data est pleniorlicentia, ad disciplinae publicae emendationem, et in l. 3. de offi. praef. vigil. Salutem Rei publicae tueri, nulli magis convenire credidit, nec alium sufficere ei rei, quam Caesarem. Propter Rem publicam, et ut ea salva sit, factae sunt leges: non Res publica propter leges. Ideoque videre debet Princeps, Res publica ne quid detrimenti capiat, etiamsi legum negligatur subtilitas, Iura constitui oportet, quae ut plurimum, non quae ex inopinato, vel quae forte uno aliquo casu accidere possunt: quodque semelaut bis exsistit, praetereunt legislatores l. 2. l. 3. 16. de legib. nullae leges ita scribi possunt, ut omnes calus, qui quyandoq, tam ad publicum, quam privatum ius spectantes inciderint, comprehendantur. l. 10. 12. d. tit. Ideoque plane necessarium est, ut aliquâ in Republicâ sit potestas, quae vel iure non decisos casus discernat, vel contra legum tenorem propter aliquam communem utilitatem, occasione ita ferente aliquid faciat, vetet aut permitrat, argum. l. 11. 16. d. t. Quod Aristoteles innuit, 3 de Republ. cap. 7. Leges, ait salutares vaiere oportet, eiusque qui praesit, sive unus sit sive plures, summam in iis rebus esse potestatem: de quibus leges, quoniam non facile est de omnibus omnino et totum explicare, cavere nullo modo possunt. Alii magistratus leges semper: Princeps si Rei publicae interesse arbeitretur, legibus spretis solum sequitur rationis dictamen, regulasque virtutum. Absurdum est dicere legem dominari in ipsam maiestatem, cum nullae leges possint esse in Republicâ, nisi a maiestate promulgatae; nemo vero sibi legem ponere possit, a quâ recedere nonliceat, l. si quis in princ. de legat. 3. et Ulpian cum aliquem sibi posse legem imponere negent, l. quod autem. §. uxori, de donat, iuterir. et uxor. l. 40. § ult de fideicommiss libertat. neque imperare sibi, neque se prohibere quisquam potest, l. si de re suâ de recept. arbitr. etc. Bornit cap. 8. Ac licet in Praetoris edicto dicatur aequn esse, ut quod quis in alterius persona ae quum credidit, id in suâ quoque personâ valere patiatur, l. hoc edictum. §. 1. ff. quod quis que iur, Sed de
Praetore hoc accipiendum est, tamquam magistratu, qui peracto officio inius vocari potest, in quorum numero maiestas minime continetur, Arnisae. 3. num. 7. Praetor autem magistratum deponens privatus est, privatis similis, nulla vero inter maiestatem et subditum unquam esse potest proportio. Privatus legibus tenetur, Princeps leges ipsas gubernat. Ac ita legibus soluta potestas extenditur ad legum correctionem, et novarum legum sanctionem; ad neglectionemque legum positarum in casibus certis. Hinc dicitur maiestatis fine principalem esse, summo illo Imperio, animare universam Rem publicam, Bornit. cap. 5. Quod enim Nauclerus in navi, quod primum notus principium in horologiis, id sane est Princeps, quem format maiestas. Analogia huius Imperii a nexu alieno absoluti (ut innui iam suprâ) patet in patrefamilias, (unde et familia, quae pusilla Res publica ab Apuleio, et eius ipse Princeps dicitur, in l. familiae. 196. de V. S.) et qui in suâ familiâ solus familiaribus imperat, neque ab ullo alio, sive uxore, sive liberis legem accipit, et sua iussa propria, si ita videatur, revocat, limitatve. Acidcirco maiestatem solutam esse, non tantum eius natura exigit, verum etiam usus et finis. Bodinus 1. de Republ. cap. 10. Clapmar. 1. cap. 11. et 12.
Ex hactenus dictis, mox, quatenus, ubi et quando summâ illâ potestate Princeps, senatus vel populus, uti debeat vel possit, apparet. Etenim cum ad Rei publicae salutem eo faciliori operâ procurandam inventa sit, et concessa, ergo ad in iurio sa et iniqua non illa extenditur, nec ad peccandum ulla Imperanti, adscribenda est privilegiata potestas. Quippe quod ea, quae ad unum introducta sunt finem, contrarium haud operari debeant, l. eleganter 23. §. si quis post. 3. in fin. de condict, indeb. l. legata inutiliter 19. in princ. de leg. 1. et l. cum tale 71. §. fin. de condit. et demonstr. Hart. Pistor. 1. quaest. 48. num. 8. Et quae posita sunt ad Rei publicae augmentum, non debent deminutioni praebere occasionem, Cacheran. consil. 40. incip. visis verbus. num. 16. Sicque huius iuris extraordinarii forma est, statuere bono publico, contra ius commune, et utilitatem privatam. Il est force de faire tort en detail, qui veut faire droictengros. Montaigne, ult. cap. ult. fol. 1080. Adeo ut nonnumquam speciem quandam iniquitatis prae se ferre videatur; quae tamen rependitur publicâ utilitate. Bornit. cap. 29. Unde plenitudinem potestatis definit Ludov. Rodolphinus, tract. de suprem. princip. potestat. cap. 1. derogationem iuris communis seu ordinarii: plenitudinem arbitrii, nulli necessitati sub iectam, nullisque iuris publici regulis limitatam, ca vid: eund. cap. 5. ubi late docet, quid illap potestas operetur. Et de eâ tandem verba legis Regiae, Vespasiano scriptae capio: ut quaecumque ex usu Rei publicae, maiestateque divinarum, humanarum, publicarum,
privatarumque rerum esse censebit, ei agere, facere, ius potestasque siet; uti Augusto fuit etc. ex Anton. Augustin. Gentil. diksput. Reg. 1. fol. 32. Huius iuris elegans exemplum, Declamatores nobis exbibere solent, qui de Vergilii testamento, ita loquentem inducunt Augustum Imperatorem:
Haec dedit, ut pereant? ipsum si dicere fas est.
Sed legum servanda fides: suprema voluntas
Quod mandat, fierique iubet, parere necesse est!
Frangatur potius legum veneranda potestas.
Quam tot congestos noctesque diesque labores
Hauserit una dies etc. - --
Potestas haec, ius Dominationis (unde etiam Imperatores Domini indigitantur, Bulenger, de Princip. Romano 1. cap. 36.) vis potestaris, Italis dicitur Ragion vel. Ragionamenti di Stato; quasi dicas ius publici boniUnde et ius regni, dikaion politiko\n, ab Aristotele nominatur, Clapmar. 4. de arcan. cap. 2. Dicitur item Regia manus, a Pomponio Iureconsulto, l. 2. de orig. iur. Albertus Bolognet. tractat. de L. Iur. et aequit. cap. 10. et 13. Ioachim. Stephani, 3. de iuris dict. cap. 2. Manus enim sumitur pro potestate, l. 4. de iustit. et iur. Status, est convenientia propria cuiuslibet rei in suo statu: conveniencia propria de cadauno en suestado. Perez in aphorism. fol. 171. ad fin. Et rationes Status media sunt, hanc convenientiam sartam tectamque asservantia, Canonhiero, dell. introduzz. 10. cap. 1. ut dixi, in tract. de Arcanis Rerum publicar.
Verum ratione huius extraordinariae potestatis, legibus soluta est Maiestas, Civilibus tantum; non Naturalibus, Gentium ve iure primaevo, Camillus Borell. tract. de magistrat. lib. 2. cap. 1. quibus, utpote providentiâ Divinâ constitutis, aeque Imperantes ac subditi obtemperare tenentur. has quicumque perrumpere, aut infirmare tentabit, Divinae Maiestatis non effugiet iu dicium, can. quae contra mores dist. 8. Vasquius, illustr. controvers. 31. num. 21. et 22. Bodinus 1. de republ. cap. S. num. 102. et ad fin. capit. Herman. Vulteius in §. sed et quod principi 7. Inst. de iur nat. gent. et civil. Iohann. Camman. disputat. 1. thes. 37. 41. et seqq. Benedict. Winckler, deprinc. iur. 3. cap. 7. et 5. cap. 4. Scotanus, disp. ad libr. 1. Cthes. 4. Intuitu divinae legis, et legis item naturalis, rectae que rationis; non ut Princeps, sed ut homo consideratur is qui imperat, quâ omnes homines inter se sunt aequales. l. quod attinet. ff. de reg. iur. cap. 1. etc. non licet. distinct. 10. Illustris Enenckelius, 1. de privileg. cap. 8. nu. 16. Hincque ius naturale in dispensabile dicitur, distinct. 13. et seq. Quare olim Dionysius matri iniquum petenti, respondit: Ius Civitatis mutari quidem posse, naturale non posse. Plutarch. Apopthegm. Haec considerans Canutus, Nortmanniae, Daniae et Angliae Rex sedile suum in
littore maris poni vel statui iussit, et mare alloquens, ait: Tu mare ditionis meaes, et terra in quâ sedeo est mea; Impero et denuntiotibi, neascendas terram, nec vestes velmembra Dominitui, nec Dominacorem madore perfundas. Quâ voce non perterritum mare, et terram et pedes Regis madefecit, unde Rex clamavit: Sciant omnes habitatores terrae, et universi Orbis, vanum esse meum Imperium, vanas iussiones, et vanam potentiam Regni; et statuant, neminem vere dignum nomine Regis, praeter eum, ad cuius nutum et mare quiescit, et omnia oboediunt elementa. Eberhard. a Weihe, devanitat. glor. human sol. 95. Quodque summi Principes non soluti sint legibus naturae, ad paret etiam ex eo; quia plerumque brevioris sunt vitae. Zamoriensis, in specul. lib. 2. cap. 4. Quâ ratione Friedericus III. Imperator, dicere solebar: Eos se Consiliarios amare, quinon magis Principem metuant, quam Deum. Aeneas Sylv. in parall. Alphonsinis.
Ex hoc porro immediate subsequitur et illud, sia popule provenit Imperium, legibus Imperii seu Fundamentalibus, aut Status non solutum esse ullo modo Principem; quod et dixi supra cap. 1. Nempe populus non omnem transtulisse potestatem censetur, quam ab initio vel tacite exemit, vel expresse; non secus ac pacta in continenti contractui ad iecta formant, et legem dant conventioni. Schraderus, tract. feud. part. 2. partis 9. section. 3. quaest. 6. num. 144. Tiraquell. de utroque retract. part. 1. §. 1. gloss. 13. num. 39. Valde sane periculosum est, ut ait Bodin. cap. 6. methed. Regem ita creari, ut nullis omnino legibus teneatur; sed omnia nutu, ar bitrioque suo gerat, cum facile fieri possit, ut tale Imperium in tyrannidem degeneret. Quocirac Politicus infundatione Status, mature provideat, ut omnis occasio tyra~nidis praevertatur; quod non tam fit Principem bonum eligendo, quam rite disponendo, ne regimen tyrannicum evadat; aut si eo flexerit, tempestive occurratur. Idque legibus et pa ctis Imperialibus optime caveri potest, quae lex de formamaiestatis esse censetur, quae Principem efformat. Et ideo si eas evertere niteretur Princeps, consequenter se ipsum et Principatum, nec non salutem publicam conturbaret, Bornitius, cap. 9. Tales leges quam plurimas singulari providentiâ Dei, prae aliis Ducatus Würtembergicus habet; quarum praecipuae sunt Erctio, sive Caesareum Diploma, quo Ducalis dignitas Eberhardo I. collata fuit, ut et Der Tübingische Vertrag/etc. adeo ut Statum illius Ducatus accenseat Aristocratiiis Keckermannus in polit. Et porro non extra Naturae limites ponitur, et in Divorum refertur numerum, qui in Principem eligitur. Et Alexander Magnus a suis pro Deo habitus, post in praelio quodam vulneratus, inse suam Divinitatem et Iovis Hammonis risit, quae ipsi adscribebatur,
agnationem. Ergo naturae ius, hoc est, rationem rectam observare tenetur, qui imperat. Naturale voco ius quod in lege continetur et in Evangelio, c. 1. et 2. diflinct. 1. quo quisque iubetur alii facere, quod sibi vultfieri, et prohiibetur alii inferri, quod sibi fieri nolit. Estque lex divina et naturae, seu rectae rationis eadem, Alberic. Gentil. de Nuptiis sol. 552. etc. Non audiantura a Rege illa verba, quae Mosi respondit Pharo, Quis est Dominus ut andiam vocem eius? Lex Imperatorum non est supra legem Dei, sed subtus, c. 1. et 2. distinct. 10. c. tua extr. de decimis. His sese Princeps subiectum fatetur, l. penult. C. de legit. hered. l. pen. in princ. C. de adopt. §. sed hodie. §. minorem. instit. eod. l. 47. in princ. ibi consentimus naturae, C. de Episcop. l. 188. §. 1. dereg. iur. Hinc non poenam meretur, sed praemium ille adquirit grande, qui legibus contra Dei voluntatem latis non vultparere, cl. 1. dist. 9. Magis enim Deo, quam hominibus est parendum. Angentium iure liberata Maiestas sit, non frustra dubitatur. Persaepe in iure nostro ius naturale et gentium ponitur pro eodem. l. 1. in princ. et t. t. de acquir. rer. domin. l. 84. §. 1. de reg. iur. l. 30. circa med. C. de iure doc. §. 1. 4. 5. 11. 12. 40. inst. derer. divis. §. Ius autem Civilede iur. natur. Sicius civile ponitu: pro iure gentim, in l. 32. de R. Iur. Servi iure civili pro nullis haberi dicuntur cum tamen servitutes iure gentium introductae, non uno loco pronuntientur: Unde quicquid in contrarium Bronchorst, alii que disputent, in Primaevum et Secundarium dispertiendum est ius, quod vocamus Gentium. Quae dam enim quae iuri adscribuntur Gentium, a si mplici ratione naturali proficiscuntur, et homini in primâ creatione in sevit Natura, ut normae sint honesto rum, turplumque discrimina, cuius Exemplasunt religio erga Deum, Pietas in Patriam et Parentes, alterum non laedere, non cum alterius locupletari iacturâ. l. 2. de iustit. l. nam hoc de condict. in debit. Illud ius Gentium primaevum vulgo dictum supra indigitavi Divinum et Naturale. Iure quia naturali haec animo hominis insita fuerunt, antequam gens ulla esset, et ideo rectius a potiore ac antiquiori causa Naturalia, quam Gentium appellantur. Illustr. Enenckel. l. cap. 8. de Priv. nu. 31. etc. Abhoc aliud esse bella, Servitutes etc. et alia quae per ratiocinationem, usu et humanis necessitatibus exigentibus homines communi constituerunt assensu. Quis non nisi captus ratione perspicit, haec ab illis plane esse diversa et ideo a se in vicem separanda. Ergo quicquid naturam sequendo Gentium praescripserunt iura, Principem quoque tum Naturali lege cogente, tum publico consensu suadente, ligare aio Si quid vero aliquid contra naturam qualiscumque consensus introduxit, hoc Princeps corrigere debet. Enenckel. cap. 8. num 50. etc. Si quid usu Gentium exigente inventum, si particularis suae Rei publicae id exigat usus, negligere potest,
quod semper generi per speciem derogetur in iure, in eoque consistis ratio et necessitas Civilium Legum. Pariter ut inter dum a naturali aequitate recedit recte Gentium ius secundum, cuius rei exemplum est luculentissimum in praescriptionibus. Non enim eo, quod naturae conveniat, ne quis cum alterius damno locupletetur, l. 14. de condict. indeb. l. 6. in fin. de iur. dot. l. 206. de reg. iur. non propterea quod aequum sit, ne id quod est nostrum, sine facto nostro ad alium transferatur, l. 11. de reg. iur. ideo iniquum est praesidium praescriptionis. Publica enim hîc utilitas, ne dominia sint in incerto, et ut lites abbrevienture praeponderare debet privatae. Vulteius §. sed natur alia in stitut. deu sucap. Ergo restat ut cum Dione dicamus, lib. 53. legibus soluti sunt Imperitantes, liberi nimirum ab omni legum necessitate: nec ullis constitutionibus seu scriptis coerechtur, non scilicet a naturâ innatis, vel gentium omnium consensumptroductis. Positivo iure solutus est Princeps, quod scilicet pro voluntate et iudicio legislatoris ponitur et deponitur, Bodinus 1. de republ. cap. 8 Vultei. instit, de iur. natur. §. sed et quod principi, etc. et haec proprie lex appellatur. §. 6. in stit. de iur. natur. l. 1. de llb. l. ult C. eod. et a iure differt omnino naturali, l. iubemus 37. C. de Episcop. eodem vero ligatur quatenus ratione, vel aequitati nititur naturali, vel ex ea necessario sequitur, et per se Covarruv. 3. variar. resolut. cap. 1. num. 8. Anton. de Petratract. de iure quaesito cap. 3. quaest. 3. nu. 78. etc. et cap. 24. nu. 93. etc. Non enim lex fit Civilis aequitas, si naturalis in scripturam redigatur: pariter ac consuetudo manet, si literis mandetur.
Exhactenus deductis nemini obscurum esse potest, a nobis quae exspectari responsio possit, ad quaestionem: An in gradibus iure divino, respectu copulae matrimonialis prohibitis, dispensatio ullius hominis locum habere possit, Beust, tr act. de matrim. cap. 56. Beza, tract. de divort. et repud pag. 75. Covarruvias p. 2. de matrim cap. 6. §. 9. nu. 10. Zepper, de legib. Mosaicis, i. cap. 10. num. 2. Arithmaeus, in peric. 2. disput. de affinitat. fol. m. 58. Ac de Cambyse sororem ducente, vide Gothofred. ad l. 8. C. de incest. Interim tamen supremâ gaudens potestate, ius naturale determinat, et applicando quasi mutat. l. 6. de Iustit. et Iur. Sarmient. 2. select. interp. cap. 14. Bortius apud Arumaeum, di scurs 30. cap. 3. thes. 15. fol. 870. Eoque respectu nonnulli dicunt, etiam contra ius Divinum dispensare Maiestatem. Lancellot. in Templ. omn. iud. fol. 331. etc. Vasquius, in illustr. quaest. 25. num. 18. Est enim dispensatio rationabilis temperatura, Vasquius, ibid. num. 7. Et quatenus vero Princeps, etiam secundario Gentium iure sit obstrictus, consule Benedict. Wincklerum, tract at. de princip. iur. 4. cap. 13. Quodque Princeps, contravenire nequeat, quae de iure Gentium sunt, tradit etiam Cravetta, consil. 908.
Et cum nulla humana Potestas sit infinita, Tob. Paurmeistr. 1. de iurisdict. cap. 3. num. 11. et seq. Supremum etiam hocce ius, duo sepimentahabet; interne conscientiam, externepudorem. Horum iurium obsequium (Naturalis scilicet et Divini, seu Gentium Primaevi, hoc est, rectae rationis) tam Principi, quam subditis, aurea imponit regula ICti in l. 5. de condit. instit. Quae facta laedunt Pietatem, existimationem, verecundiam nostram; et ut generaliter dixerim, contra bonos mores fiunt, ea nec facere nos posse credendum est.
Quoque extraordinaria illa Potentia, cuius intuitu iure Positivo omni, absoluta reputatur Maiestas l. 31. de legib. tum demum est usurpanda; alias quando iuris legatis propter rigorem, salus publica, aut veritas aut iustitia periclitaretur, l. 23. de legat. 3. l. 4. ff. de Legib. l. 3. C de Testament §. sin. Instit, quib. mod. testam. infirm. Bacchov. ad disput. Treutler. l. sol. 22. Ego in oeconom. tit. 3. et 4 lib. ff. quae stion. 7. §. sed cum baec praecellentia etc. Cuiusmodisi absit causa, legibus quoque Civilibus, quae ad ipsos rectâ, vel per analogiam satem referri possunt; obligati sunt etiam ii, maiestatem qui habent, Bornitius de maiestat, cap. 10. Imperium summum, semper iure extraordinario munitumest, sed non eo semperuti debet. Flagitiosissimi pernitiosi ssimique. Consiliarii sunt, qui hanc legibus solutam potestatem, in horribilem licentiae quidvis faciedirempestatem, contra Dei, Gentium, Statusque Rei publicae leges improbe transmutare; et sic purpuram maiestatis, maculoso tyrannidis vellere; Civium dignitatem ac libertatem, asininâ et servili ab iectissimae patientiae veste, induere satagunt: nec aliter Principum iura, et existimationem, salva esse posse, confidentissime nugantur, Dn. D. Lansius, in dec. thes. per saturam. quae exstat tom. 4. disput. Basileens. thes. 2. Ius certe minuitur, si potestas crescatinec Imperio est utendum, ubi legibus agi potest. Pierre Matthieu, in Seiano, fol. 18. Ac perpetua regula est, media extraordinaria cessare: ubi ordinario est locus. Tum demum leges observantur, si Princeps eas servat. No vi malguardadas leyes, quando el Principe las guarda La Loya, en concentes morales, num 436. Aliter Res publica non constat, nisi Princeps ipse leges observet. Piccart. ob servat. dec. 12. cap. 1. Ergo non eo extendenda est regia potestas, ur pro lubitu negligere possit leges, sibique competente absolutâ potestate ex affectu uti. Quo pertinet quod dicit Anton. Perez. in Aphor: sm. sol. 23. num. 119. Camino a laruina de las Monarchias, el abuso dclpoder ab soluto. Abusus solutae potescatis, tuinam accelerat regnis, *politikows2 tantum, respectu rogationis, abrogationis, derogationis et surrogationis civilium legum, non innexus legibus dicitur Princeps. Ceterum legibus vivere, nec contra pietatem, ius rationis, bonosque mores, quicquam audere
tenetur. Proptereâ namque Imperium de Caelo constituit Deus, ut diffcilibus imponat, quae apud eum sunt bona, et leges aptet secundum naturae varietatem. Novell. 73. in princ. Retum abusus venit ex iustitiâ dominii, hnon ex iustitiâ iudicii, quarum haec, non illa Principi competit, ut dixi in polit. meis lib. 5. cap. 1. num. 36. Quin et Remonstrantes aeque ac nos, absonum esse dicunt, quod tradit Nicas. â Schure, Deum ex iustitiâ dominii condemnare plures, quam salvare Appendiae pressioris declarat. in praefat. Nonideo legibus solutus est Princeps, ut ex lubidine, atque omnia ex animi sui impetu agat; sed ut pro ratione iustitiae libere imperet: ferendo leges, mutando, atque omnia variando; prout salus Rei publicae exegerit. Dornitius, de Maiestat. cap. 10. Et quamvis Princeps dicatur lex animata in terris, novell. de Consulib. 105. ad fin. tamen id non dicitur eo respectu, quod suam voluntatem debeat praeferre legibus positivis, vigorem adhuc habentibus, nec legitime abrogatis; nisi id fiat absque alterius iniuriâ. Quin potius ideo dicitur lex animata, quod legi mutae animam addat, eamque tevatur et defendat. Hegenitius tract. de possess. 1. cap. 6. num. 25. etc. Legesque suas, et suorum Antecessorum observet, Guyon. lib. 4. tom 2. cap. 23. des diverses lecons utpote quibus tantum quo ad poenam, non quo ad culpam est solatus. Claudius de Carmin. in Turri Babel. part. 3. cap. 1. fol. 536. Princepsnon habet potestatem, nisi quae ipsi vel a Deo, vel a populo est concessa. Praesumptio autem est, neutrum absolutam Principi dedisse potestatem, quâ nisi in casu necessitatis utatur. Princeps faciens quod non debet, resistit Deo: id autem non potest (potentia enim est ius) idcirco con veniunt debitum et potestas. Pulchre M. Antonius Pitsillius, colores 5. fol. 71. Quin etiamsi geminâ, ait, sit praeditus potestate: absolutâ quam vocant, id est, quae ipsa in se, non ut negotialis ordo requirit; sed expeditius quaestiones decidit: et ordinariâ, id est, quae recte et iuris ordine, civiliter communiterque procedit. Ordinariâ illi omnino utendum dixerunt prudentiores: absolutâ numquam, nisi maior urserit causa, si divinam vitare cupierit indignationem. Quocirca nec posse quidem illâ uti videtur; quando nec dicitur posse, quae contra ius, ac sane cum peccato fecerit. Est enim institutus, ut faciat iustitiam etc. Hûc pertinet, t. tit. C. si contra Ius vel util. public. l. 3. C. de prec. Imp. offerendis: ubi habetur, invalida esse rescripta, si sint contraria iuri, et publicae utilitati, nis petenti prosint, nulli noceant, l. 9. C. d. tit.
In hoc a tyranno differt bonus Princeps, quod ille absolutâ utitur potestate cum non debet. vide Laelium Zecchium, l. polit. 5. ad fin. Vana est ergo distinctio, (ut et monui iam supra) quam hîc adhibent nonnulli, inter potestatem et voluntate; inter posse et non
debere, Waremund dereg. subsid. cap. 15. num. 6. fol. 178. Keckermann. difput. practic. 34. quast. 13. aprinc. Non potest uti plenitudine potestatis, quando non dfebet; nisi dicere velimus; Tyrannum esse, et Imperii flagitia committere posse, sed non debere. Vetitum est seeleri nihil: summae etiam potentiae prohibitum et scelus. Principem non debere uti plenitudine potestatis, nisi raro; nisi cum magnâ causâ; nervose etiam, et multorum auctoritate probat, Ladovic. Rodolphin. tract. de absolut. princ. potestat. cap. 4. Qui idem, cap. 6. latissime deducit, plenitudo potestaris, quando non operetur, adde Lancellot. Conrad Templ. ommum iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 443. et multis seqq. Petra, de potestat Princip. cap. 3. quaest. 3. et cap. 21. ac seqq. Camill. Borell. in summâ decis. tit. 12. Inprimis cum iure ordinario agi potest; haut utendum est absolutâ potestate. Amirato, lib. 17. discurs. 2. Hinc est quod quando Princeps aliquid concedit, id secundum ius commune concessisse videatur; nisi contrarium liqueat speciatim. l. 35. c. de inoffic. testam. vide Rodolphinum cap. 3. Quodque rescripta reducenda sunt ad ius commune, Gail. 1. ob servat. 33. num. 6. nec extendenda ad ea, quae facere non potest Princeps, nisi ex plenitudine poteslatis. Unde ea quae a solo Principe pendent, tam censentur difficilia impetratu, ut in iure pro impossibilibus habeantur. l. cum servus 39 §. final. de legat. 1. Hinc etiam non retardari, impedirive debere iustitiae secundum leges administrationem, ullâ pragmaticâ sanctione, etiam geminatâ, recte sancitur in Novell. 113. Quod et ordinationi magni consilii Mechliniensis in sertum conspicimus, tit. 1. art. 2.
Omnia Principis arbitrio sunt relicta; sed arbitrium illud iure et aequitate in formatum esse debet. Cum Imperium Principi ut viro bono concedatur, non in meram voluntatem conferatur, l. 75. ff. de leg. 1. vide Iohann. Camman. disput. 1. th. 105. Ex solâ ideo necessitate et salute populi, metiri convenit hanc absolutam potestatem. Nec enim Principes Domini sunt subditorum, ut pastores Ovium, quas laniis vendere possunt. Boccalini. 2. de Parnase cap. 6. fol. 32. Rextamquam populi sui tutor, praescriptam Tutoribus regulam servare debet; ut tumdemum pro Domino habeatur, cum pupillis providet, hoc est, cum salutem et in columitatem populi tuetur. Nicolaus Betsius, de pact. famil. cap. 6. sel. 154. Quod de Pont. Maximo pronuntiat Hiero. Savonarola, in Oraculis della renovatione della chiesa ad fin. lib. 1. hoc nos etiam de Principe possumus usurpare. Papa omnia potest: Quello (omnia) s' intende che puo tutele cose, che confanno con Christo, et che concordano con la sua intentione. Lsponi adumque quello (omnia) civetuttele cose buone. Perche, quello ch'e male, ch'e ingiusto, e nulla. Manus Regia, ait Scipio Gentilis 1. de Iuris diction. 1. non minus iustitiâ, quam potestate est
definienda: sed inprimis simplicitate quâ dam, et celeritate in exsequendo quod est dictum, adde Sixtinum, de Regalib. lib. 2. cap. 3. num. 41. etc. Assoluti Monarchi si monstrassero (ita Principes instituit Boccalini 2. di Parnaso, ragguag l. 6. fol. m. 31.) de gli stati loro, nell esse quire le deliberationi de negoti loro piu importanti: manel consultarle, capi di una ben ordinata Aristocratia. Quin imo Prudens Princeps, licet subditisprosit absolutam usurpari potestatem; id tamen haud sacit, nisi iisdem sit gratum: exemplo Henrici Magni Galliarum Regis; qui est oitresola, de ne point faire de bien par force. Mercure Francois, tom. 1. fol. 45. b. Et Princeps qui uti cogitur contra aequitatem naturalem, sed tamen ad publicum bonum, vel ex necessitate, tali potestate absolutâ; eo minus est felix, optime et fere divine Michel de Montaigne, lib. 3. de sessais, cp. l. fol. m. 80. Interim tamen in Principe pro absolutâ potestate aliquid faciente, praesumitur in dubio iusta causa. Lancellot. Conrad. temp. omn. iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 422. Tandem ne Sacrilegus videar, quod tam late de Principum disputo potestate, propter l. 2. C. de crim sacrileg. et con stitut. si cularum. lib. 1. tit. 4. munio me auctoritate et ratione Ludovic. Rodolphini, concl. iuris pract. 9. adde Petram de Potestat. Princip. capit. 1. et meum discrus. de iurud. Imper. Rom. quaest. 1.
Quicumque potestate absolutâ, ac non ordinariâ sine causâ utitur, licet hominem non habeat, sua qui facta diiudicet; certum nihilominus est, quod peccet apud Deum, ut dicit Isernia, in c. unic. num. 7. quaesint regalia in usib. Feud. qui potentes potenter exquiret. psalm. 82. Sapient. cap. 6. Veriffimum etenim est eftatum Tauleri: Quo status est altior, tanto casus est gravior, et culpa maior. Eleganter Seneca in Thyeste:
Quicquid a vobis minor expavescit,
Maior hoc vobis Dominus minatur.
Omne sub Regno graviore Regum est.
Si genus humanum et mortalia temnitis arma;
At sperate Deum memorem fandi atque nefandi.
Non equidem punitur ab aliquo iudice humano Princeps; sed hoc tantum fit de facto, et propter publicam utilitatem. Dn. Bacchov. ad Treutler. disputat. 5. th. 6. lit. c. Ioh. Gerhard loco de Magistratu num. 265. etc. Poenâ caret; sed non culpâ, Carnin. in oppugnat. Turris Babel. fol. 542. etc. Non est ius contra Deum; nec quod peccatum est, ius dici potest. Sicque sub. ditus punire Principem nequit, ex defectu iurisdictionis: non quod is egerit iure. Graviter Dominicus Baudius. Civil. sap. lib. 1. fol. 37.
-- Ius habet Rex in suos,
Sed Numen atque immensa Maiestas Dei
Reges in ipsos est, ut humanas vices
Tyrannus evitare possit, qui sacrum
Profanat omne, iusque iuraendum Iovis:
Sed poena quamvis tarda laneo pede
Progressa tandem deprehendit improbos,
Nec linquit unquam debitum noxae caput.
Quin et eum, qui omnia pietatis, iuris ac honestatis repagula nefarie perfringit, in iudicium vocari, et publicâ auctoritate contra eundem procedi posse, magis communiter placuit. Cum talis tyrannis,, non amplius potestas sit; sed purum latrocinium, Iohan. Gerhard. in cent. quaest. polit. decad. ult thes. 6. Dn. D. Lansius, discurs. del. Regia. th 94. et 101. Hocque si vi alicuius iurisdictionis fieri non possit; defensionis tamen iure rite procedit; cuius rei tractatio, ad curationem Rei publicae spectat. de eâ que re ago ego, polit. cap. ult. lib. 2.
Facessant ergo ab hâc potestate, Tyrannicae vel voces, vel cogitationes, Iuvenal. Satyr. 6.
Hoc volo, sic iubeo, sit pro ratione voluntas.
Silubet licet, an nescis te Imperatorem esse, et leges dare, non accipere? quibus verbis Imperatoris Severi vidua, filium est allocata, Spartianus, in Caracallâ Et iisdem fere verbis, in marito reprehendebat olim Izebela, animi abiectionem, et consilii inopiam, tamquam Rege indignam; cum vineam ipsi deneg sset Naboth Iizrehelita: Tune nunc exerceres regnum super Israelem? 1. Reg. 21. verss. 7. Exulet Caligulae responsum, qui Antoniae aviae, pro suâ auctoritate monenti, ut quaedam secus ageret: Memento, ait, mihi omnia in omnes licere, Erasm. apophtbeg. lib. 6. Et hic idem, cum destinâsset in terficere fratrem, eumque suspicarerur sese medicamentis praemunire adversus venenum, ita locutus est: Antidotum adversus Caesatem. Quasi Caesar multis aliis modis posset trucidare, quem vellet exstinctum. Erasm. ibid. Ac etiam ille inter multos senatores discumbens, risu fere disrupit. Interrogatus cur id faceret, respondit: Quia in meâ potestate est, hosce capite multare. Suetonius. Tyrannica est iactantia Neronis: Neminem Principum ante ipsum scivisse, quid sibiliceret. Improbandam esse arrogantem eiusdem vocem apud Senecam, 1. de Clement. Ioachim. Stephani dicit, 1. de iuris dict. capz. num. 14. Ego vitae necisque arbiter, quid cuique mortalium fortuna datum velit, meo ore pronuntiatur. Nulla pars usquam nisi volente me, floret. Haec tot milia gladiatorum, quae pars mea comprimiot, ad nutum meum stringentur. Quas nationes funditus exscindi, quastransportari, quibus libertatem dari, quibus eripi, quae ruant urbes, quae
oriantur; Mea iurisdictio est. Non dicatur de Principe bono, quod de Achille Horatius canit:
- - Iura negat sibi data.
Sic et auctor belli Saxonici, de Alberto Archipraesule Bremensi scribit, quod Heinrico IV. Imperatoiri iuveni adhuc inculcaverit, sequentia praecepta: Fac omnia quae placent animae tuae, hoc solum observans, ut in die mortis tuae in rectâ fide in veniaris. Stultum est, si non in omnibus satisfacias desideriss adolescentiae tuae. Ille vero ita docebat, quasi sit in hominis potestate, in unâ horâ mutare vitam suam. refert etiam Lehman. lib. 5. cap. 25. qui idem lib. 5. cap. 58. fol. 510. consimilia alia exempl habet, et ego in templo iustitiae, num. 101. Utinam has vel similes voces, numquam audirent Principum Christianorum aures; aut si audiant, severitate simili, quâ Antigonus Macedonum Rex, reiciant. Qui cuidam dicenti, omnia Regibus iusta, honestaque esse: Sunt per Iovem, inquit, Barbarorum duntaxat Regibus. At nobis ea tantum honesta sunt, quae honesta sunt, (sui scilicet naturâ) et ea tant um iusta, quae iusta sunt. Vasquius, in praefat. lib. 1. quaest. illustr. num. 103. Pii et prudentes Principes, aures habeant cum Homerico Ulysse, cerâ obduratas ad omne carmen; quod dulce solum Aulicis; sed miseris subditis, et lugubre et funestum exsistit. Obdurent aures ad adulatorias illas suggestiones, quemadmodum Aspis ad vocem incantatoris; eamque praemuniat illis dictis: Potentes potenter exsequentur, peccatum non remittitur, nisi restituatur ablatum, etc. Absoni sunt nonnulli ICti, qui in Topicâ legali, certum argumentilocum signant, ubi a potestatis plenitudine argumentum deducitur ad id, ut semper iustum censeri debeat, illud quod Principiarridet, l. 1. de constitut. Princip. §. sed et quod Principi Insitut. et Iur. natur. gent. etc. post Everhard. in Topic. Matth. Stephani, 2. dialect. Iur. loc. 77. Graviter et cordate Reinhard Lorichius Hadamarius, in locis commun, de Institut. Principum tit. de Princ. potesstat. sol. 43. b. Innonnullis, inquit, Principum aulis sunt, qui eiusmodi quaedam ad aures Dominrum occinunt: Quid etiam gratiosissime Domine haesitas? an te Principem esse oblitus es, qui legibus (quae solummodo pertinent ad homines plebeios) nullis obstrictus, regnas? An non ius est quod tibi placuit? Tua Celsitudo maior legibus. Regnum non est ex praescripto; sed ex animi libidine vivere. Quicquid usquam tuorum quisquam possidet, id omne tuum est. Tibiliberum donare vitam, liberum eripere. Tibi fas est addere rem, cui visum sit; fas est, ubi velis, adimere. Alia aliis vitio et laudivertuntur: Tibi nihil non honestum, nihil non laudi futurum, Vis tu Philosophrastis istis ac Scholasticulis, praeposterâ Rem publicam sapientiâ turbantibus, auscultare? Facessant isti, et hominibus privatis,
Sacerdotibus, Monachis dogma suum inculcent (Haec quamvis non aperte dicantur, tamen hasesse cogitationes multorum Aulico- Politicorum, eventus saepius sat super que docet, argum. Psalm. 14. a princip. At docti et prudentes Domini, licet aliquando tartareis palponum Auliicorum stimulis ad maleficia impellantur, concessis tamen Imperii sui viribus, numquam abutuntur. Hactenus Lorichius, vide etiam me in templ. lustit. num. 100. et seq. Achûc quoque pertinet tota Tragoedia Sophoclis, Antigone dicta. Adulatores, ait Waremundus, de subsid. regnor. cap. 15. ad fin. de plenitudine potestaris tradiderunt, quae adeo sunt deformia et impia, ut abhorreant ab omni ratione, humanitate et pietate: ut quandoque dubitare cogar, an ab hominie vel Diabolo sint prolata. Placeant magnis, mihi non placent. Placeant mancipiis Aularum et Daemoni, Deo non placebunt. Estienne Pasquier, lib. 6. des lettres, fol. 239. etc. Nonimmerito Boccalini, Pietra de Paragone, fol. m. 92. expetit et optat; ut quid de casibus Conscientiae, quotannis ingentiavolumina protrudunt, et non nisi in Privatorum actiones sollicite inquirunt, quandoque Magnatum Conscientiis parili ausu certos terminos ponere non dubitarent.
Alibi quidem Aristoteles, 4. politic. 8. Finis, inquit, summus Aristocratiae, virtus est, Oligarchiae opulentia, Democratiae libertas. Videmus item Reges ac Principes, non aliud antiquius durare, quam sui Status firmitatem, quae in existimatione et auctoritate, promptâ que subditorumobedientiâ, consistere putatur: In omni Republica componenda conservandaque praecipue in considerationem venire experimur, securitatem eorum, penes quos est poli/teuma, id est, summum Imperii ius, et praesentis Rei publicae Status conservatio ac corcoboratio. Hinc Imperiorum arcana, arcana dominationis, simulacra Imperil, de quibus tractat Clapmarius. Attamen Imperantium tranquillitas, tum etiam praesentis Rei publicae Status diuturnitas, quam communem rationem Status nominant Politici, non principalis, sedsubordinatus Imperiorum finis est. Dum enim praesens Status conservatur, et Imperii Constantiae prospicitur, eo ipso finis ille Imperiorum principalis, iustitia nimirum, honestas et salus publica, sarta tecta servari censetur. Unde Imperii arcanorum finem esse prodit Clapmarius, 1. cap. 5. bonum publicum, et cap. 6. iis limites praescribit fidem, honestatem, virtutem, quod exemplo probat Sepulveda ad Aristot. lib. 3. polit. cap. 9. fol. M. 149.
NIL frequentius hodie, et omni etiam fere saeculo fuit, quam non ex Politicis solum multos; sed et Theologos quosdam, Regibus ac Magnatibus aliis blandiri, et cumprimis absolutam iis, liberamque in subditos firmare potestatem:eumque pariter in sensum, abuti sacrarum literarum auctoritate; quo nempe conlcientia Principum secura magis, et subditorum ad Imperium Tyrannidi compar, animo patienti perferendum, adstrictior sret. Minime culpo eos, qui legitimae alias studiosissimi libertatis, non vitio adulationis; sed eo tantummodo fine, duram quoque Regum tuentur potestatem, ut conatus quoscumque seditiosos in herbâ, quod aiunt, succidant, nec succrescere ullo modo sinant: sed nolim tamen ego Regium ius, vel Regale nominari; quod si temere usurpetur, in hoc saeculo dominantes, aeternipost exitii mancipia facit; Regesque licet non ad poenam temporalem, ad culpam tamen adstringit. Lubet nunc pressius examinare S.S.Scripturae bina loca, quae hîc urgentur; et primo quidem famosumillud Regium Ius, quod proponi videtur, libr. 1. Samuel. cap. 8. quodque secundum vulgatam versionem, ita se habet:
11. Hocerit ius Regis, qui imperaturus est vobis. Filios vestros tollet, et ponet in curribus suis: facietque sibiequites, et praecursores quadrigarum suarum.
12. Et constituet sibi Tribunos, et
Centuriones et Aratores agrorum suorum, et messores segetum, et fabros armorum et curruum suorum.
13. Filias quoque vestras faciet sibi unguentarias, et focarias et panificas.
14. Agros quoque vestros et vineas, et oliveta optima tollet; et dabit servis suis.
15. Sed et Segetes vestras et Vinearum reditus ad decimabit, ut det Eunuchis et famulis suis.
16. Servos etiam vestros, et an cillas et iuvenes optimos, et asinos auferet, et ponet in opere suo.
17. Greges quoque vestr os addecimabit: vosque eritis ei servi.
18. Et clamabitis in die illâ a facie Regis vestri, quem elegistis vobis: et non exaudiet vos Dominus in die illâ, quia petistis vobis Regem.
Uno fere ore hîc omnes, qui Biblia ex Hebraeo, alias in linguas converterunt, illud quod est in originali, Misphat hammelech, Iudicium Rega per lus Regis reddunt. Ita fecit Hieronymus, seu Latinae et a Romanâ
Ecclesiâaprobatae versionis auctor, Translatores Tigurini, Castalio et Pagninus interpretatur Lex Regis; Lutherus daß Königs Richt. Senes illi, quos septuaginta Interpretes nominare solemus, habent ibi dikai/wma tou= bas1ile/ws2: et quod adhuc magis est, Chaldaeus Paraphrasles
[Gap desc: Greek words]
seu Stat utum, aut Lex Regis. Est namque
[Gap desc: Greek word]
, ut alia Chaldaica multa, transsumptum ex Graeco; et tam literis, quam significatu idem quod no/mos2 notat. Britanniae magnae Monarcha. Iacobus, aliquot ante annos, et quidem nomine suppresso libellum
publicavit, de Iure liberae Monarchiae vide Thomam Rosam, in enarrat. de virtut ib lacobi Reg. fol. 50. qui nunc Regiu operibus est insertus, ubi fol. 184. censere videtur: Monarchiae constitutionem inter Iudaeos, atque eiusdem hanccelegem, exemplare esse, ad quod omnes Christianae et bene institutae Monarchiae possint, imo debeant conformari; utpote ab ipsomet Deo fundatam, et oraculo sacerrimo, eius ore prolato sancitam. consentit Conradus von Einsidel. tract at. deregalib. quaest. 1.
Alii ius hoc, in extremâ demum necessitate; ubi tam Princeps, quam subditi, Patriae debent parere omnes, l. 2. ff. de Iustit. et iur. usurpandum esse, contendunt. Waremundus de Erenberg, tractat. de subsid. ao onerib. subditor. cap. 7. num. 13. et seqq. et cap. 9. num. 8. etc. item cap. 11. num. 21. qui ait: generaliter Dominum explicare populo voluisse morem, consuetudinem, statum, uniuscuiusque Regni; videlicet tempora sese obicere Regibus posse, ut nolentes volentes cogantur uti, et quasi abuti subditis, in salutem et commodum Regni. Cui consonat interpretatio Nicolai Lirani (ita dicti, quod Brabantinus, oppidoque Lirâ oriundus erat, Drusius, ad loca Genes. cap. 15. et ad loca Exod. c. 33.) qui ad d. cap. 8. Samuel. censet, quod ea sic ratio sit pro tempore necessitatis. Quibus quoque adstipulatur (hâc de re prolixe disputans) Ioann. Camman. disput. de Iurib. Maiestat. 2 thes. 11. et seqq. multis. et in eodem acquiescit Ioh. Gerhardi, locor. Theologicor. tom. 6. tit. de Magistrat. polit. num. 128. Ac sic et lib. 2. Chronici. scribit Melanchthon: Deus ad petitionem Israehtarum constituit Regem; sed praedicit onera Regni: Hoc est Ius Regis, etc. Hîc dicunt aliqui describi Tyrannum, non Regem, nec dici haec ita, tamquam approbante Deo servitutem. Sed textus nominat Ius REGIS, et loquitur de oneribus, stipendiorum causâ impositis, non tribuit potestatem instituendi extremam servitutem contra legem divinam. Quia Deuteronom. 17. praeceptum est, ut Rex discat legem, et eam sequatur in tota gubernatione. Et punitur Achab, qui distinctionem Dominiorum, in lege sancitam, tollere voluit, cum Nabotho invito erepturus erat vineam: Quamquam autem et interdum mitis et salutaris est forma Regni, tamen asperior est, quam Aristocratia. Et pauci in magnâ potentiâ sunt moderati.
Sed fere est, ut veriorem, seu probabilem magis putem eorum opinionem; qui nullum hîc constitui Ius Regis; sed omnia, quae Samuel eo loci habet, ad mores ac consuetu dines pravas vicinorum Regum, referenda esse censent; cui sententiae, dum viveret adstipulabatur quoque Dn. Matthias Hafenrefferus, Vir omnisciâ excultus doctrinâ: pro eâque in dissertatione quâdam publice habitâ, operose etiam propugnavit. Ita ut sermo hîc non de Privilegio vel Iure; sed de
Tyrannide atque iniuriâ esse videatur: quibus etiam legitima potestas, si summa et perpetua sit, non raro subditos vexare solet. Hâc namque animi sumus infirmitate, potentiae magnae ut nil citius desit, quam moderatio eius, vide me polit. 1. cap. 9. num. 24. vers. 1. quae repetii intr. de comparat. rerum publ. Sic et D. Marta, in tractat. de iurisdict. part. 1. cap. 35. num. 1. et seqq. scribit: Samuelem cum consecrâsset Saulem Regem, electum iussu Dei, composuisse librum, circa concernentia Principis Maiestatem: sed a Hebraeis annotatum inveniri, Reges successores illum concremâsse, ut sine lege in subditos tyrannidem exercerent; et ideo decipi Melanchthonem, putantem Iura Regum consistere in iis, quae d. cap. 8. Samuelis, consignata inveniuntur. Ac rectius ea intelligi de his, quae facturi sunt Reges, non legitimâ regnandi lege; sed abutentes potestate. consentit Iohann. Molanus, de fid. haeretic. servandâ lib. 4. cap. 14. et eruditissimus Martinus Becanus, in analog. cap. 16. quaest. 9. omnique exceptione maius est, quod scribit B. Gregor. Magnus, Reg. 10. ex pos. 4. Ius Regium hoc, non ad historiam praecipi; sed eo ostendi, quid acturi sint Reges reprobi, quid vitaturi boni. Item Georg. Buchananus, de Iure Regni apud Sootos, mihi lit. Bb. 8. ubi ait: cavendum esse, ne quae in tyrannorum vitâ Dominus exsecratur, nos Regibus ab eo concessa putemus. Et item Iohann. Althusius, Politic. cap. 19. num. 51. et seqq. multisqui putat, Samuelem illîc loqui de iniquis, immoderatis, et non necessariis contributionibus servitiisque; ad lubidinem Regis, non ad Rei publicae utilitatem exactis. Idque innuere censet, vers. 28. qui dicit: ideo Israelitas ad Iehovam, pro exoneratione harum calamitatum clamaturos esse. Pariter Caspar Kloke, de contr: butionib. conclus. 46. opinionem hanc, non plausibilem modo; sed et aequitatis autumat plenam esse; ita ut ii, qui contrarium mordicus tuentur, et Principibus habenas nimis laxant, sive adulationis, sive metus, sive odii sive obligationis insimulari possint: magis Placentiam, quam Veronam iter dirigentes.
Argumenta et rationes, quae pro firmandâ hac opinatione adduci possent, multa sunt: ex quibus aliquot hîc sistam, (1) Non dicitur haec sectio, nisi ad metum Iudaeis in cutiendum: ut loquitur Rab. Iuda teste Drusio, ad loca difficiliora Samuel. ibid. EX causâ finali Orationis, indagamus eius mentem atque sensum; ea extendit, restringit, et declarat dispositionem omnem, et principaliter est attendenda. Tiberius Decian. respons. 41. incip. sequendo ordinem dubiorum, sub. num. 21. lib. 1. Finis autem huius Samuelis propositionis, dehortatorius est, constans malorum, quae occasione, (non iure) huius petitionis poterant evenire. Nihil Samuel constituit aut desinit: sed minatur tantummodo mala, aut iniurias a Rege metuendas. Per modum sollemnis contestationis, ius
illud putativum proponit; non per modum praecepti. Minime loco iuris; sed praedictionis futuri mali. argum. d. cap. 8. vers. 9. (2) Loquitur ex ore Dei irati, argum. vers. 7. et seqq. dict. cap. 8. Samuelis. Idque disertis verbis apud Oseam cap. 13. vers. 11. dicit Iehova: Dedi tibi Regem in furoremeo, et abstuli in irâ meâ. Futuri ergo Regis potentia, ut poena temeritatis populo denuntiatur. At vero legitima potestas, et magistratuum reditus iusti, non sunt poenae subditorum. Ac sic quoque Flavius Iosephus sentit, lib. 6. antiq. Iud. cap. 4. qui ait: Populi voluntatem de habendo Rege, vehementer Samuelem contristâsse, qui propter iustitiam innatam, non amabat Regiam potestatem, ut nimiam; valde enim Optimatum gubernatione delectabatur, non aliam existimans conducibiliorem ad populi felicitatem. Huic Deus se praebuit ad videndum, consolatus eum, ne postulata populi aegre ferat: dicens, non tam ad ipsum pertinere hanc contumeliam, quam ad se, quem nolint sibi solum esse Regem. Idque moliri coepisse iam inde, ex quo primum ope suâ ex Aegypto sint educti. Verum non multo post futurum est, inquit, uteos consilii huius sero paeniteat, quando nec factum, infectum esse poterit, et ipsi suam erga me, aeque ac te, ingratitudinem damnabunt. Non iubeo te eis creare Regem, quem ego designavero: idque prius quam facias, praemonebis quantum malorum sibi ultro adsciscant, protestaberisque eos, te invito, ad mutationem status in deterius properare.
(3) Samuel noluit Populum subicere servituti, contra legem; sive ratione primitiarum, sive distinctionis dominiorum et pro- prietatis, in Decalogo sancitam: Non facies furtum; non concupisces alienum etc. (4) ius Regis describitur Deuteronom. cap. 17. vers. 14. et seqq. illudque pluribus explicat R. P. Martinus Becanus, in analog. cap. 16. quaestion. 8. et seqq. mult is.
14. Cum ingressus fueris Terram, quam Dominus Deustuus dabit tibi, et possederis eam, habitaverisque in illâ, et dixeris: Constituam superme Regem, sicut habentomnes per circuitum nationes.
15. Eum constitues, quem Dominus Deuts tuus elegerit de numero fratrum tuorum. Non poteris alterius gentis hominem
Regem facere, qui non sit frater tuus.
16. Cumque fuerit constitutus, non multiplicabitsibi equos, nec reducet populum in Aegyptum, equitatus numero sublevatus: praesertim cum Dominus praeceperit vobis, utnequaquam amplius per eandem viam revertamini.
17. Non habebit uxores plurimas, quae alliciantanimum eius: neque argenti et auri immensa pondera.
18. Postquam autem sederit in solio Regnisui, describet sibi Deuteronomiumlegis huius in volumine: accipiens exemplar a Sacerdotibus Leviticae tribus.
19. Et habebit secum, legetque illud omnibus diebus vitae suae: ut discat timere Dominum Deum suum, et custodire verba et ceremonias eius, quae in lege praecepta sunt.
20. Nec elevetur cor eius in superbiam super fratres suos, neque declinet in partem dexteram vel sinistram: ut longo tempore regnet ipse, et filii eius super Israel.
Hocque Regium ius, ex Talmudicâ doctrinâ, ita explicat Paulus Riccius cap. 2. fol. mibi 281. Rex non iudicat, et minime iudicatur. Nullum dicit estimonium, neque de eo dicitur: Discalceationis legem non subit, quam etiam cum eiusdem defuncti Regis uxore frater minime observat. Non iungitur matrimonio defuncti fratris, nec frater defuncti
Regis uxori, alterius tamen Regis derelictae viduae Regem sociarl licet. Funus proarbitrio comitatur, ac ad funebre epulum in subsellio (quod cubile Fortunae nonnulli vocant) recumbet, et universa multitudo resider humi. Bella gerit arbitraria, magni senatus consensu. Macerias (ut patens sibi fiat iter) et quascumque structuras diruit pro nutu. De militum praedâ, ipfe imprimis fibi partem reservat. Plures quam decem et octo uxoresnon ducat. Equorum copia non maior sit quam equestris eius ordo reguirat. Argenti quoque et auri cumulum aggregare non sit sollicrtus, nisi prout militiae, et Rei publicae usus deposcit. Legis pentateuchum sibi conscribat, quem secum foris retineat, et in castris ac domi collo appensum reservet. Regis inequitare equo, eiusque insidere solio non licet, regali quoque uti sceptronefas. Regem capitis abradentem capillos, et in balneo nudum neque adrre, neque intueri licet Ius hoc Regis vere est, animo sanciendi legem, a Deo Opt Max. prolatum; discrepans planeque contrarians ei, quod minitans et dehortanspopulo Samuel diu post indicabat. Atregerit Albericus Gentilis, disput. Regia???. fol. m. 18. et seq. Promulgare Mosemlegem imperandi, Samuelem parendi legem; per hanc, quid ferre subditi; illâ quid facere debeant Reges, ostendi. In eundem sensum fere, Guilielm. Barclaius, contr. Monarchomaeb. lib. 2. fol. m. 255. et seqq. mul s, item lib. 3. cap. 6. Talia facere, quae Samuel de Rege proponit, tyrannidem et iniuriam esse in facto; ius tamen inimpunitate delicti versari, ait. Potestatem hîc intelligi non eam, quae competit ex praecepto, neque etiam eam, quae est ex permissu, quatenus liberat a peccato; sed quatenus poenis legalibus eximit operantem etc. Ac ita ex sensu Barclai, et eorum qui illum soquuntur; Officium Regis, propositum a Mose, a potestate licitâ, quam Samuelem explicare censent, seiungendum est. Non equidem ego nego, liberum haut esse populo, ab solutum legitimeque vocatum Regem, solio turbare, etsi limites iustitiae, et charitatis transcendat, eaque et graviora etiam faciat, quam quae a Samuele praedicta fuerunt Sedambigo, an hoc iuris nomen, proprie mereatur; nonfit ex quâdam iuris permissi praerogativâ; et tantum scandali maioris evitandicausâ, (ita salvo aliorum iudicio puto) et ne motus gravioressuboriantur, subditi impedire non poslunt. Et haut iusta consequentiâ deduci videtur: Populus Principem, in subditos iniustum, punire nequit: Ergo licet Regi vel Principi praeter fas in subditos saevire. Nam et cum quis contumeliâ aliquem afficit, non propriâ auctoriatate is se vindicatrite, l. 25. §. 1. ff de procurater. Et tameniniuriam (non ius) esse, nemo dubitare potest. Non video, quomodo aliquid contra, vel praeter ossicium factum, iuris nomen mereri queat. Transgressio officii quaecumque, peccatum habetur: Peccatum
vix ullâ ratione ius nominari posse, videtur. Quod et attigi, et late deduxi iam suprae.
(5.) Usurpantia subsequuta, quae regina habetur omnium interpretationum, praeclare docet; illa a Samuele enumerata, non iure in subditos usurpari: nec quoque populum Israelis, ad ea patienda, obstrictum exstitisse. 1. Samuel. 11. rers. 5. Saul etiam postquam Rex creatus fuit, agros adhuc aravit suos: nec talem habuit aulam, qualem ipsi concedebat lex illa Regia putativa. Sed tamen mox ingruente necessitate, praecipit toto populo, ut iret ad bellum. Veteres enim Reges, inprimis eo fine creati fuerunt, ut praecederent populo suo, in bellum proficiscenti: quod et hodie apud Canibales fieri solet. Montaigne, desessais lib. 1. cap. 30 fol. m. 151. 1. Samuel. cap. 14. vers. 45. Populus impedit atque intercedit, quo minus Regis filius inique puniretur. 2. Samuel. cap. ult. et 2. Paralip. cap. 21. vers. 23. dixit ad Davidem Ornan; Tolle et faciat Dominus meus Rex, quodcumque ei placet: sed et boves do in holocaustum etc. cui vers.seq. Rex David respondet: Nequaquam ita fiet; sed argentum dabo quantum valet, neque enim tibi debeo auferre. Verum habuisset David iustissimam causam hanc regiam legem usurpandi, et aream auferendi, ut eam consecraret, ibique erigeret altare.Adhûc magis urget, quod tacuit de eâ ratione, sive iure aut iudicio Regis Rechabamus; quodque huius consiliarii, tam seniores, quam iuniores cuncti siluerunt; cum Israel a iugo duro levari se vellet, 1. Reg. cap. 12. quod, (si Samuel parendi legem praescripsisset) tam pertinaciter non rite potuisset peti. Scelestissima coniuratio fuisset decem tribuum Israelis; quod eâ occasione a Rechabeamo defecit, et Ieroboam elegisset regem: quod tamen factum nullibi conspicitur vituperatum; quin agis diserte approbatur, d. cap. 2. vers. 24. A Domino quidem sactum idfuit; sed non ille peccata facit, vel iustificat contra ius sacta. Quî Achabus, et Iezebela, 1. Reg. cap. 21. pretio magno, maiorique dolo, infamiâ maxumâ, cupierint vineam Nabothi; quam per verba legis, Vineas vestras accipier, habere potuerunt? Improbatur dict. cav. vers.19. quod contra officium Regis, possederit illam vineam Achab. Iezabel Regina, saep. dict. cap. vers. 7. dicit quidem ad maritum; Grandis es auctoritatis, et bene regis regnum Israelis: quod geminum est cum illo itidem feminae impotentis; si libet, licet, an nescis te Imperatorem esse etc. ut attigi iam supra. Poenam luit ille ob regii muneris abusum. Sed Naboth non ullo culpatur loco; quod renuit, regique respondit. Prohibeat mihi Dominus, ne dem hereditatem Patrum meorum tibi. vers. 3. quod, si ex lege oboediendi, vineas dare debuissent Israelitae, a Nabotho perperam factum esset. vide Pareum, exercit. theolog. lib. 2. cap. 14. Ac Rabinicum
commentum est: quod Iudaei aiunt: quia in ipso vitae extremo anima eius cum ardente ultionis desiderio emigraverit, factum fuille ad explendam vindictae libidinem Spiritum mendacem in ore Prophetarum, Riccius, in epitom. Talmudicae doctrin. fol. 277.
(6) Non aliud innuit proprietas genuina sanctae linguae. Haut textus Hebraeus de iure quicquam dicit; sed Misphat hammelech (Iudicium Regis) idem significat hoc loco, quod supra hoc lib. eod. Samuel cap. 2. vers. 13. Haec erat ratio sacerdotum (filiorum Eli) Misphat hacohanim, hoc est, haec erat prava consuetudo, et iniuria quottidiana. Eadem significatio vocis Misphat, quâ morem et consuetudinem notat, invenitur itidem, 1. Samuel. cap. 27. vers. 11. Et hoc erat iudicium (id est, ratio, mos et consuetudo) Davidis, omnibus diebus. 1. Samuel. cap. 30. vers. 25. Posuit hoc in legem, seu statutum, acin iudicium, (id est, morem) Israeli. Nec Samuel solum hâc voce Misphat, pro consuetudine, usurpat; sed et passim hoc in sacris Bibliis fieri solet. Sic Genes. cap. 40. v. 13. Dabis calicem Pharao, in manum eius, secundum iudicium pristinum, id est, vet erem morem. Iosuae, cap. 6. v. 15. circumiverunt civitatem, secundum iudicium (morem) hoc. Iudic. 13. vers. 12. quod erat iudicium pueri, hoc est, mos et ratio vivendi, Ibid. cap. 18. v. 7. iuxta consuetudinem Sidoniorum. Psalm. 81. v. 5. Ritus Dei Iacobi. Psal. 19. v. 132. Respice me, et miserere mei pro iudicio, (consuetudine) erga amantes nomen tuum. Ecclesiast. cap. 8. vers. 5. Tempus et iudicium, (id est, morem et consuetudinem) cognoscet cor sapientis. lib. 1. Reg. cap. 18. vers. 28. Incidebant se, secundum ritum, (hoc est, consuetudinem suam) suum. 2. Reg. 1. v. 7. quae erat dispositio viri. 2. Reg. 11. v. 14. stetit ad columnam iuxta morem. 2. Reg. 17. v. 33. Diis suis serviebant iuxta iudicium (consuetudinem) gentium. ibid. mox. vers. seq. 34. Usq; in praesentem diem, sequuntur iudicium, (id est, morem) antiquum. Nehem. 8. vers. fin. fecerunt sollemnitatem iuxta morem. Ex quibus liquido patescit, vocem Misphat accipi tam in bonam, quam malam partem. Hîc vero in malam sumi, adducta supra docere videnturargumenta. De eâdem re etiam Vatallus, ita ad eundem locum scribit: Ad verbum, hoc erit Iudicium Q d. his moribus, et hacconsuetudine utentur erga vos reges: talem exercebunt tyrannidem, cui parere necesse erit. Quidam Hebraeorum dicunt, haec esse licita regibus: alii vero dicunt; Dominum haec dixisse, ut deterreret populum a petendo rege etc. Sic Arias Montanus in versione interlineari, et etiam Tremellius, huncce locum vertunt: Haec erit ratio Regis. Ac etiam Homerus, Odyss. 4. vocem (di/kh) pro consuetudine usurpat:
-- *h(/t) e)sti\ di/kh qei/wn bas1ilh/win etc.
-- Quae consuetudo est divinorum regum,
Alium odere mortalium, alium amant.
Addere lubet quae ad eundem locum notat, in Comment. Petr. Martyr. Oratio Samuelis est dissuasoria: Scopus est, ut populus sibi retineat libertatem suam. Contra illi omnino regem volunt; qui causas cognoscat, qui libertatem asserat, qui hostes profliget. Contra Samuel enumerat incommoda, quae sint secutura: ac si diceret, si vultis commode vivere, et effugere tot mala, nolite vobis creare regem. Hoc Samuel exemplis non confirmat, cum tamen suppeteret exemplorum copia. Habuerant enim Iudaei Regem Abimelechum, hominem superbum et impotentem; qui, quas turbas in eâ Republicâ dedisset, non poterant non meminisse. Videbant vicinas gentes a regibus suis opprimi, et expilari. Meminerant, Pharaonem perdidisse et se et regnum suum: sed ista Samuel non commemorat. Tantum monet, quid sit eventurum. Ita Deus, cum homines deterret a peccatis, proponit supplicia. In quâcumque die comederitis, inquit, morte moriemini. R. Chimhi ait, Iudaeos inter se discrepare, an hoc vere sit ius regium. Alii aiunt, quod nomen ipsum regis, sine hoc iure non possit consistere. Alii negant, quod Deus nihil hîc constituat; sed tantum minetur; quid sit secuturum. Simplicius responderi potest, verum ius Regis descriptum esse in Deuteronomio: hîc autem non verum ius proponi; sed tantum usurpatum. Quis enim praescribat Regi? Cor eius est in manu Dei. Tantum putat se habere iuris, quantum libet. Sed quomodo, inquies, potest tueri Rem publicam, et ius dicere sine satellitibus? Quomodo pugnare potest sine armis et equis? Quomodo alet aulam suam, sine proventu? Verum quidem est: sed in exigendo adhibendus est inodus. Aulam tueri debet, et aliquam pompam; sed ad usum Rei publicae, non ad luxum. Tributa cum ratione et modo exigere licet: verum per vim et oppressionem, ipsam animam miseris subditis, quod hodie fit, auferre, intolerabilis tyrannis est. Tales erant aliarum Gentium Reges: tales sunt, qui splendore et pompâ, subditos perterrefaciunt. Tales isti sibi dari postulant. Primus Rex commemoratur fuisse Nimbroth. Itaque dicitur fortis venator coram Domino;quod esset magnus Tyrannus, et oppressor populi. Peccata Iudaeorum excreverant in eam magnitudinem, ut omnino castiganda fuerint hâc servitute. Habuerant bonos et moderatos iudices. Sed ut olim Ranae non contentae trunco Principe, impetrârunt a Iove ciconiam; ita isti, non contenti iudicibus, postulant a Samuele Regem. Somniârunt fortasse, talemfore Regem, qualis describitur in Deuteromio: qui studeret legi Dei, et eius verbum perpetuo legeret. Sed longe aliter
accidit. Nam in toto Regno Iudae, vix quatuor inventi sunt boni Reges: David, Iosias, Iosaphat, et Ezechias; quamvis ipsi quoque non parvis vitiis contammati essent. Alii autem non Reges; sed pestes esse videbantur Rei publicae. Et tamen quicumque erant, non licebat excutere iugum, et ab illis deficere. Hucusque Pet. Martyr. Plane cum hisce consentit Dn. Andr. Osiander, in notis: Iudicium, ait, hoc loco, ut et aliis quibusdam Scripturae locis, morem vel modum significat, quo aliquid fie ri solet. Describentur autem paulo post Regis mores, non qui ipsum deceant; sed qui Monarchis ut plurimum sint familiares. Non igitur adprobat vox divina ea, quae contra officium Reges admittunt. Sie et Paulus Tossanus, in notis marg in. voculam Recht/a Luthero usurpatam, explicat per verbum Weise. Et inquit: Allhie wird nicht gehandlet von dem/ das einem König von Rechis wegen gebürt: Sondern dessen sie sich pflegen anzumassen.
Licet ea, quorum hîc Samuel facit mentionem, iure licita fuissent in Israelitico regno, non tamen haec ad alia regna trahi possent. Loquitur enim Propheta de Rege, a Deoirato, poenaeque loco dato: ut innui iam modo supra. Loquitur de Dominatu, rerum et personarum dominium secum trahente. arg. d. cap. 8. lib. 1. Samuel. vers. 17. et dixi, politic. lib. 1. cap. 5. num. 22. Ecce quoque ipsi aiunt ad Samuelem: Pone nobis Regem, sicut omnes gentes. vers. 5. et 20. Atqui reges gentium vicinarum, tales proculdubio erant, quales hodie Turci, Tartari, Moscovitae, etc. Namque ut Asiae populi, servili magis animo sunt, quam Europaei; ita Tyrannorum Imperiis facilius semper parebant; quod fese idem praedicari potest de Africanis. Inde sunt, qui particulam illam Deo displicuisse putant, sicut emnes gentes. Nam in gentibus non Deus imperitabat; sed Rex. Drusius, ad difficil. loca Samuelis. Acitidem Aristoteles agnoscit; Deum imperitare, ubi lex imperat, non regis absoluta potestas, lib. 3. polit. cap. 21. Eandem ob causam, noluit Gedeon dominium habere in Israelitas: Non ego, ait, dominium habebo in vos: Iehovah habiturus est dominium in vos. Iudic. 8. vers. 23. Ergo non pertinet assertum illud ius, ad Monarchiam regalem, et adhûc minus ad eam, quae legitima vocatur, statibusque mixtis aggregatur. Et certe omnia capita illius regii iuris, dominatoria sunt. Namque ait populum futurum regi in servum, 1. Samuel. 8. vers. 17. Regem capturum filios subditorum suorum: id quod nunc facit Turca, qui hâc ratione colligit Ianitsaros.
Nunc paucis agere lubet, deversiculo 6. Psalm 51. qui secundum Hebraicam verborum proprietatem ita se habet: Tibi, soli tibi peccavi, et malum in oculis tuis feci; ut sis iustus in loquendo te, mundue sis in iudicando te. Sane Davidem, (quia Rex erat, aliumque non timebat)
haut in Uriam (cum eius subditus fuerit) verum soli Deo peccâsse, non solum dicit Ovvenus lib. 3. Epigrammat. 51.
Subditus in legem peccat, regemque Deumque.
Rex peccat soli (Rex quia nempe) Deo.
Sed et hoc idem dicunt, (ac meo quidem sensu) admodum inconsiderate ex sanctis Patribus nonnulli (quorum alias negligentiam sequi malo, quam diligentiam quorundam sciolorum obscuram) idque etiam placet Henning. Arnisaeo, lib. 1. de iure maiest at. cap. 3. num. 3. Sic B. Ambrosius, in Apolog. David, cap. 4. et o. Peccavit David, inquit, quod solent reges; sed paenitentiam gessit, flevit, ingemuit, quod non solent reges. Quod erubescunt facere privati, rex non erubuit confiteri. Qui tenentur legibus, audent suum negare peccarum; dedignantur rogare indulgentiam, quam petebat, qui nullis tenebatur legibus humanis, Rex utique erat, nullis ipse legibus tenebatur; quia liberi sunt reges a vinculis delictorum. Neque enim ullis ad poenam vocantur legibus, tutiimperii potestate. Homini ergo non peccavit, cui non tenebatur obnoxius. In eundemque sensum allegantur etiam in aureâ, in 50. Davidicos Psalmos, Cyrillus ac Didymus quoque. Consentit Antonius Agellius, ex congregatione Clericorum regularium Episcopus Acernensis, in libro qui inscriptus est, Commentarii in Psalmos, et in divini officii canrica, impressi Romae ex Typographiâ Vaticana, Anno 1606. pag. 236. ad Psaelm 50. Tibi soli peccavi. Quia cum regiâ dignitate ac potestate ceteris praestem omnibus, et nulli sactorum meorum rationem reddere debeam, tuo silius iudicio subiectus sum, teque solum iudicem habeo. Itaque si quid peccavi, Tibi soli peccavi, tuus reus sum, a te solo aut damnandus aut absolvendus. At vero si quis ex fundamentis fidei Christianae, hanc rem diiudicare velit; aliter eam se habere comperietur. Princeps Christianus, aeque proximum diligere debet, ac vilissimus quisque subditorum, si velit esse Christianus: hoc si negligat, erga proximum peccat, cui debet charitatem. Iuri naturali, Princeps ut homo est obstrictus; quod docui iam supra. idque inter nos quandam instituit cognationem; et consequenter, hominem homini nocere, nefas est, l. 3. de iustir. et iur. Quod si quis faciat, debitum certe reciprocum violatur, et impingitur in iuc illud naturae. Neque conclusio concludens est: Princeps a subditis puniri nequit. Ergo illos iniuste offendens, in eos haut peccat. Diversa namque sunt, iniuriam pati, et eam vindicare posse: nec est necesse, ut, hoc sublato, illud auferatur. Sic namque filius punire nequit Patrem; et amen non perperam dici potest, patrem in filium deliquisse. Sicque Savi peccavit in Gibeonitas, et fuerunt ii expiandi sanguine posterorum Saulis, 2. Samuel. 21. vers. 3. Sic Pharao, dicit Mosi
atque Aharoni: Peccavi in Dominum Deumvestrum, et in vos. Exod. cap. 10. vers. 16. Et eranttamen illi subditi Pharaonis, plane absoluti. Absit autem ut humaniorem Pharaonem praedicemus, quam fuerit pientissimus David. Ac quoque, 2. Samuel. 12. apologus propositus a Nathane arguit; Davidem etiam in Uriam maxume peccâsse. Is itaque: Tibi soli, ait, peccaveram; id est, tu sciebas peccati gravitatem, cum adhuc non palam illud esset. vide Emanuel. Tremell. not as ad d. Psalm. 51. Dn. Iohann. Arnd. In der Außlegung deß Psalters/Psal. 51. contion. 2. nu. 2. Ideo etiam dicit ad Davidem Nathan. 2. Samuel. 12. vers. 12. Quod Deus retributurus sit Davidi in propatulo, quod in abscondito perpetrârat. Soli Deo, caecum domus scelus, ut lib. 1. Aeneid. Virgilius loquitur, retectum erat. Eita etiam intellexit hunc locum Paraphrastes Chaldaeus; qui habet: Coram te solo peccavi, et malum coram te feci. Nec impertinenter Aretius Felinus, (quo nomine se occultavit Bucerus) in explanat. Psalmor. Peccârat, et in fidissimum militem Uriah, ac totum exercitum, quem huius necandi causâ, in periculum adduci iusserat; sed dum perpendebat, quantum hoc suo scelere contempserat, et offenderat Deum: inde ita torquebatur, et animo discerpebatur, ut id unum sentiret, unum quereretur, ac diceret Domino: In te, in te unum peccavi. Idque et quod tuum adeo verbum contempsi, quod te tantopere irritavi; hoc, inquam, me enecat, dilaniat, excarnificat, etc. Quae postea Flaminius, fere ad verbum, inseruit suis explicationibus in Psalmos. Sed non omittam etiam, quae habet de hoc loco Savonarola. Nimium tibi soli peccavi: quia mihi praecepisti, ut diligerempte propter te, et creaturarum amorem ad te referrem: ego autem dilexi creaturam magis quam te, diligens eam propter se. Quid est autem peccare, nisi amori inhaerere creaturae propter se? Quid autem hoc, nisi facere contrate? Certe qui amat acreaturam propter se, facit creaturam Deum suum. Ego itaque tibi soli peccavi, quia creaturam Deum meum constitui. Abieci ergo te, tibi soli iniuriam feci. Non enim contra aliquam creaturam peccavi, si finem meum in re creatâ constitui: quia non mihi praeceptum fuit, ut aliquam creaturam diligerem propter se. Si enim mihi mandâsses, ut Angelum solum propter se amarem, et ego pecuniam propter se dilexissem, utique Angelo peccâssem: at cum tu solus diligendus sis propter te, et creatura amanda in te, et adte, equidem tibi soli peccavi; quoniam propter se, creaturam amavi. Sed quod deterius est, Et malum coram te feci. Non enim erubui peccare coram te. O Deus, quot peccata commisi coram te, quae nullo pacto coram hominibus perpetrâssem, imo quae nullo modo homines scire voluissem? Timui magis homines, quam re, quia caecus eram, et caecitatem amabam; ideo nec videbam, nec
considerabam te; oculos solum carnis habebam; ideo solum homines, qui caro sunt, cernebam, eosque timebam. Verum, tu omnia peccata mea intuebaris, et enumerabasea: idcirco nec ea celare te, nec tergiversari, nec fugere a facie tuâ potero. Quo ibo a spiritu tuo? et quo a facie tuâ fugiam? Quidigitur faciam? quo me vertam? Queminveniam defensorem? Quem obsecro, nisi te Deus meus? Quis adeo bonus? Quisita pius? Quis tam misericors? Qui pietate omnes creaturas incomprehensibiliter superas. Tibi enim proprium est misereri et parcere, qui omnipotentiam tuam, maxime parcendo et miserando manifestas. Fateor Domine, tibi soli peccavi, et malum coram te feci. Miserere mei, et omnipotentiam tuam manifesta in me, ut iustificeris in sermonibus tuis. Nam tu dixisti: Non veni vocare iustos; sed peccatores ad paenitentiam. Iustifica me Domine, in sermonibus ruis; voca me, suscipe me, da mihi agere fructum dignum paenitentiae: propter hoc enim crucifixus es; propterea mortuus et sepultus. Dixisti etiam: cum exaltatus fuero a terra, omnia trahamad me ipsum. Iustificare in sermonibus tuis. Trahe me post te: curremus in odorem unguentorum tuorum. Dixisti iterum: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Ecce ego venio ad te, onustus peccatis, laborans die ac nocte in gemitu cordis mei Refice me Domine, ut iuscificeris in sermonibus tuis, et vincas cum iudicaris. Nam multi dicunt: Non est salus ipsi in Deo eIus; Deus dereliquit eum. Vince Domine istos, cum ita iudicaris ab eis, ne me derelinquas usquequadue. Da mihi misericordiam et salutem, et victi sunt. Aiunt enim, quod mei non misereberis, quod me proicies a facie tuâ, quod me amplius non suscipies. Ita iudicaris ab hominibus, ita de te loquuntur homines, haec sunt eorum iudicia: sed tu pius, tu misericors, miserere mei, et vince eorum iudicia; ostende in me misericordiam cuam, laudetur in me pietas tua. Fac me unum de vasis misericordiae tuae ut iustificeris in sermonibus tuis, et vincas cum iudicaris. Te enim homines iudicant rigidum et severum: vince tuâ pietate et dulcedine iudicium eorum, discant homines peccatoribus misereri; et accendantur delinquentes ad paenitentiam, videntes in me pietatem, et misericordiam tuam. Hactenus Savonarola. Varias explicationes variorum habet R.P. Iohan Lorinus, Theolog. e Societ. Iesu, in erudito operosissimoque Commentario in Psalmos.
Sed haec omnia, cunctaque mea, censurae rectius candideque sentientium submissa sunto.
QUamplurimae ex huiuscemodi absolutae potestatis rectâ diiudicatione, resolutionem habent quaestiones maxumi momenti. Exinde enim deduco: Maiestatem sine causâ, hoc est, publico commodo non suadente, Civibus res suas, earumque dominium, aut ius etiam ex iure civili descendens, auferre, vel subditorum bona usurpare non posse. l. 13. ff. commun. praedior. Del Castill. quotid. controvers.cap.28. Pinel, part. I. rubr. cap. 2. de rescind. vendit. Caevallos tom. 4. quaestion. 906. Late Dn. D. Harpprecht, in pr. Institut. de rerum divis. num. 94. etc. Dn. D. Bocer, de Investit. cap. 3. num. 74. et de collectis, cap. 6. num. 25. etc. Cravetta, consil. 172 463. 625. 630. et 749. Betsius, de pact. familiar. fol. 515. etc. Bornitius, de Maiest. cap. 10. fol. 76. Bronchorst. 2. e)nant. 63. et 1. Miscell. 1. Pruckman, in §. soluta potestas. fol. 292. etc. Freherus, ad Petr. de Andlo lib. 2. 6. 8. fol. 187. Hardevv. ad Dassel. consil. 1. Camman. 1. th. 59. et 2. th. 33. Arumaeus, disputat. feud. 3. tbes 11. Brunning. disput. de univers. thes. 4. a. Bornitius in Aerar. 7. cap. ult. Hunnius, de transact. cap. 4. exercitat. 1. et 2. Keckerman disput. practic. 34. quaest. 7. ad fin. hucque pertinet tot. tract. Petr. Ant de Petra, de iure Principis. Lex. 15. §. 2. de rei vindic. et l. 11. de cvict. l. 11. §. 1. de publican. quae in contrarium adferuntur, exaudiendae sunt de hostium agris; quos dedititiis relinquebant non iure mancipii, sed possessionis, hosce expellere, et praedia militibus post assignare vel publicare, ex iure belli licebat: in quo casu nos non versamur. Gothofred. ad d. l. 11. ff. de evict. et idem late ad l. 20. de captiv. et postlim. ac dixi ego in oeconom. tit. 5. et 6. lib. 1. ff. quaest. 3 Adde Aerod. rer. iudicatar. lib. 4. tit. 7. cap. 3. ac tit. seq. cap. 1. et de aequitate Romani Senatus, in aquaeductibus ducendis, vide Frontinum de aquaeduct. Romae, fol. m. 126. Nulla Maiestas, nec libertatem, nec bona mihi sine causa auferre potest, nec sufficiens causa est, si ornatus vel delectationis gratiâ hoc fiat: ut probat interitus domus Achabi. 1. Reg. 21. et pertinet hûc maxima pictas cuiusdam Regis Arabis: de quâ notanter Boterus, de detti. fol. 107. Sic et Cicero, pro Cecinnâ, inquit: Si pupulus iusserit me tuum servum esse, putas ne id iussum ratum atque firmum futurum? Et idem, 2. offic. Videndum erit ei, qui Rem publicam administrat, ut sua quisque teneat, neque de bonis privatorum, publice deminutio fiat. Quin nec in casu publicae
utilitatis, rem mihi meam adimere potest Maiestas, nisi pretio refuso: etenim necessitatis periculum ad omnes, non ad unum spectare debet, vid. Gail. 2. observ. 56. et ibi in concluss. latiss. Graeveum. Et facit hûc quod Principis Imperio, non Domino, omnia sunt subiecta, ut dixi lib. I. polit. cap. I. num. 36.
Ex hoc deducunt nostri Doctores, Fidei commissariam substutionem, a Principe everti non posse, etiam de plenitudine poteltatis: Cravetta consil. 736. nisi concurrente aliquâ causâ, respiciente publicam utilitatem, et quod fidei commissarius ad minimum aestimatione recompensetur. Petta cap. 32. Intrigliol. de substit. centur. 3. quoiest. 95. Principem ex imperfecto testamento, non adire hereditate, nec capere legatum, Pruckmann. §. soluta potesl as. mebr. 3. effect. 10. fol. 801. Testamentum, quod ob defectum sollemnitatum irritum erat, visolutae potestatis confirmare, Pruckmann effect 7. fol. 746. vel testamentum iustum, firmumque immutare, aut claubsulas a testatore dictas commutare. Sueton. in Tiberio cap. 33. Covarruv, variar. 3. cap. 6. num. 5 etc. Vasquius illustr. 52. num. 26. Pruckmann. effect. 8. fol. 770. Nudo decreteo, alienationem Pupillarium bonorum non firmare, Dn. Nebelkra decis. 7. Tollereve ius antiquae possessionis. Cravetta. consil. 639. aut ius maioratus. Castillo lib. 1. pract. quast. quoest. 28. Non item in praeiudiciumagnatorum filiam habilitare, Pruckman. fol. 332. Invito marito statutum, ne uxor absque consensu eius testetur, tollere: Peck. 3. de testam. coniug. cap. 251 peremptoriam concedere, aut remittere exceptionem, Cravetta, consil. 555. Bronchorst. 1. miscell. 3. ad venditionem rerum suarum cogere aliquem, Arithmaeus, peric. 1. disput. 9. thes. 3. aut similia, non posse.
Hîc itidem notanda esse videtur distinctio, inter casus exquibus ius tertii laeditur; et inter illos, ubi tertio haut praeiudicium infertur. In priori solum necessitas et utilitas publica, in posteriori Principis mera gratia aliquid operatur. Verum de potestate absolutâ in praeiudicando iure a tertio quaesito, vide latedisputantem Petrum Antonium de Petra, tractat. hâc de resingular. cap. 24. 25. et fere per tot. libr. Ac aiunt nostrates, etiam circa ea. quae indirecta iustertii laedunt, nil posse illam potessatem: indeque nequit Princeps institui in re litigiosâ, Petra, cap. 14. De Clausulâ motu proprio, fol. 633. ex certâ scientiâ, fol. 640. ex plenitudine potestatis, fol. 651. non obstante, fol 655. dicti tractatus, pluribus agit Petra, et consulatur Marta, tractat. de Clausulis.
Sic Princeps, non naturali tantum; sed et civili ratione, contractibus, ut alius quisque privatus obligatur, nec revocare, etiam cum subditis initum Contractum potest. l. 26 C de donat inter Vit. et uxor. Scheplitz. ad consuet ud. Brandenburgi c. part. 2. tit. 8. §. 3. Petrus
Wesembec. consil. 2. num. 65. etc. (quippen nam hîc maxume Principem decet esse sincerum, Marnix. section. 7. resolut. 2.) nisi aliqua iusta causa, quae bonum publicum respicit, illum suadeat revocari. Caephallos, opin. commun. contra cammun. tom. 2. quoest. 852. Vincent. Cabotius, 2. disput. variar. cap. 10. Betsius, de pact. famil. fol. 47. etc. Camman, disp. 5. th 57. Brunning, disputat. de Universit. th. 4. 6. Bronchrorst. 1. miscell. 2. Keckerman. disput. pract. 29. problem. 13. Heinricus Velstenius, decad. 8. thes. 7. Distributivam iustitiam, non ita ad unguem observare cogitur Princeps ut iam modo monui commutativae vero respectu, cum contractus nequeant claudicare, Princeps non minus obstringitur, quam privatus, Henricus Scotanus, disp. ex lib. 1. c. th. 5. Sed tamen ex causâ liberare se potest Princeps obligatione, ex contractu descendente; ut ante aliquot annos fecit Hispaniarum Rex, Rod. Botereius, histor. tib. 3. fol. 02. idque et iam ante etiam attentavit, Meteranus lib. 5. fol. 284. Si Princeps duobus vel pluribus eandem rem indulserit, promiserit, vendiderit; etc. priorem. quam vis posterior rem teneat, potiorem putant: contra ac in privatis fieti solet. Scotanus dict disput, thes. 6. Hîc tandem quaeri potest, num fidei Principis stetur, siquidem is solus de facto attesteur? et magis est, ut Bodino adistam: qui Principis attestationem, adminiculis aliis deficientibus, insufficientem putat. 1. de Republ. 10. et lib. 6. cap. fin. Fridericus Tilemannus, dispur. ff. volum. 2. disput. 3. th. 37. (qui alios plures allegat etc.) Bacchovius volum. 2. disp. 5. thes. 7. lit. oe. Volcmar. tractat. de Testib. Centur. 1. Part. 1. fol. 6. Mynsing. centur. 5. observat. 34. Sed trimembris haec mihi videtur esse disceptatio. Aut enim Princeps pro alio testimonium fert, aut pro Imperio, seu in Regni, aut vero proprium ipsius commodum. Princeps cum pro alio testimonium dat ut Privatus, aut ut Princeps, officii scilicet ratione, unius omnino testis responsionem, non esse audiendam, etiamsi praeclare Curiae praefulgeat honore, rescripisit olim Constantinus, in 1. 9 §. 1. C. de testih. 1. 20. de quastion. idque more maiorum comparatum scribit Cicero, pro Roscio. hocque iuri divino, seu ut nos loqui malumus, naturali, videtur esse consentaneum; secundum illud: In ore duorum vel trium teslium omnis consistit veritas. Iurisiurandi religione, tesles prius quam testimonium perhibeant, arctandos esse, in supr. d. l. 9. in prin. etc. 51. extr. de testib. sancitur, et testium depositionem duobus constare, ipso testimonio et iuramento, quorum alterum sine altero non valeat, notatur in c. fraternitatis extr. dict. t. adeo ut tralatitium sit apud nostrates testes, praecise ad iuramentum, et quidem sollemne, compelli posse, Ruland. de commiß. part. 2. lib. 2. cap. 11. in tantum ut consuetudo non impediat, etiam de Illustribus disserens personis, Ruland. dict. loc. et lib. 4. cap. 11. ad fin. part. 2. quo
conferunt, quae scribit, in tract. de Existim, Freherus lib. 2. cap. 4. num sin. Quin nec stifficere Dand gegene Trero an eines Eydsstate/in personis quoque Illustribus, signat idem Ruland. part. 1. cap. 10. ltb. 4. num. 26. etc. Haec autem an in Principe locum habeant, et an nimirum Principi pro privatoaliquo sibi subdito, et contra subditum, testimonium dicenti, contestem si non habeat, credatur? an Principi non iurato adhibeatur fides, dubitatur haut immerito. Scio qui dem Principem, iustritiae plenum praesumi, et omnia deliberate prout convenit, facere, acideo non esse dubitandum, quin dicat verum. Quae ratio effecit, ut nostri dicant Dd. simpliciter, Principi assertioni credendum esse plane, nec solum Papae, Regis et Imperatoris; sed etiam cuiuslibet alterius habentis iura Imperialia et regalia, Farinac. de oppos. contra pers. test. quoest. 63. cap. 3. num. 84. etc. Scio sanctiatati et sinceritati Xenocratis, tantum apud Athenienses tributum olim fuisse, ut cum aliquando testimonium dicexe coactus, ad aram iurandi canusâ accessisset, universi consurrexerint iudices, et ne iuramentum daret, proclamârint. Indeque incivile esse, non in iuratorum Principum dicto fidem habere: cum partium plerumque ipsarum consensu, et voluntate corporale remittatur iuramentum claris et opinatis universim, Freher. 2 de Existim, cap. 6. num. 18. Sed potest tamen incidere casus, et negotiorum quorundam hoc exigere momentum, ut ad amussim necesse sit hanc discuti controversiam. Et tunc sane nec Principi iniurato, nec unicus si sit testis, credendum esse, interrogatus responderem In omnium quia est ore, dictum unius, dictum nullius, l. Iuru iur and: C. de testib. c. licer universis. c. veniens. etc. cum similib. ext. de testib. Idque non solum de Iure Canonico et Civilis sed et de iure procedit divino. Deuteron 17. et 19. Marb. 18. Corinth. 13. Quoniam nec Evangelium, nec ulla divina humanave lex unius testimonio, etiam idoneo, quempiam condemnat vel iustificat, c. admonere 33. quaest. 5. adeo ut statuto vel consuetudine, nec etiam a Principe vel Papâ fieri possit, ut unico testi plenaa hibeatur fides. Farinac. de Oppos. contra Pers. test. quoest. 63. num. 8. etc. Cum Q. Scaevola, vir excellentissimus, testis in reum productus, testimonium dixrsset, dtscedens adiecit, ita sibi credi oportere, si et alii idem asseverassent: quoniam unius testimonio credi, res esset pessimi exempli, Valer. Maxim 4. cap. 1. Hoc idem facere debet bonus Princeps. Hocque exemplum imitari si nolit Princeps, vestigia Parlamenti Parisiesie sequi debet bonus quilibet Senatus, Cum enim Rex Galliae Henricus II. hominem quendam damnare iussiset, quod eum in Crimine capitali deprehendisset, nec tamen nomen et circumstantias criminis pervulgari vellet, iudicestumei Parisienses responderunt, se iuratos esse, nisi sceleris convictum
damnaturos neminem. Bodinus 6. de Republ. fol. 757. cui affistit Tilemann. 21 part. disput. 3. thes. 37. Eundem regem in causâ quâdam gravissimâ, privati modo et quidem iurato coram iudicibus testimonium dixisse, idem resert Bodinus, ibid. Hûcque confert, quod receptum est communissime, Principi nullatenus credendum esse soli, si de facto attestetur alieno. Farinac. dict. quoest. 63. cap. 3. num. 157. etc. vel sitertii praeiudicium inde metueretur; aut si Principis assertio, alterisit allatura detrimentum, Mascard. conclus. 139. num. 4. conclus. 141. et conolus. 1234. num. 104. Farinac. quoeslion. 63. num. 174. et seq. Sic in iis, quae non dependenta Principis voluntate et potestate, non est standum assertioni illius, sive respiciat factum alienum, sive proprium. Farinac. soep. dict. quoest, 63. nu. 151. et seqq. putasi attestetur, quod talis proditor fuerit, et quod propterea ad se redierit feudum, Aurel. Corbul. de iure em phyteutic. cap. 12. quaest. 5. Contratrium respondendum, et Principis dicto fides adhibenda plenissima, si officii ratione aliquid a se, vel coram seactum vel gestum esse, verbo velliteris, attestetur. Farinac. d quoest. 63. cap. 3. nu. 80. 98. 139. Hinc verba literarum apostolicarum, quibus Papa proprimum factum marrat, plene probant, si super illis gratia vel intentio Papae sundetur, clem. un deprobat. Nam si statur literisiudicis attestantis aliquid de his, quae pertinent ad officium suum, l. si publicanus §. de rebus. ff. de public. Baldus in rubr. c. de fid. instrum. Hocque si praecedit, licet Iudex esset, Ribaldus, ut post Bald. dicit Iason, l. pacta novißssima num. 7. de pactis. quanto magis standum erit dicto Principis, cuius auctoritas superemi net omnes? Mascard. conclus. 1234. num. 1. et multis seqq. Magis credendum est Principi, quam Notario uni, vel etiam plutibus, Anto. Gabriel. tit. de Probation. conclus. 2. num. 11. Ubi tamen et haec videtur adhibenda esse limitatio Oldradi, conclus. 258. ubi distinguit, quod verba Principis aut sint narrativa, aut assertiva, aut dispositiva. Primo casu non probant, verba assertiva in facto proprio probant. Et verba dispositiva, sive per modum causae prolata, indistincte probationem inducunt. Ad hocque ut verba Principis etiam officii ratione aliquid attestantis, sufficienter probent, necessario requiri, quod super iis intentio fundetur. Mascard. dict. conclus. 1234. nu 93. etc. Adeo ut verba enuntiativa, quibus Principis haut nititur intentio, nec etiam praesumptionem inducant, quâ de re latissime Mascardus, conclus. 622. Cephalus, cons. 465. num. 47.
SI ullâ in parte Politicae tractationis; certe vel maxume in. hâc praefari lubet illud B. Augustini, lib. 1. de Trinitat. c. 11. Non pigebit me, sicubi haesito, quaerere; non pudebit, sicubi erro, discere. Hancque praesctiptionem praepono animo simplici et sincero. Fateor enim, me aliorum narrarescita, et ad confessionem Ecclesiae, in quâ nunc vivo, accommodata. Quae si cuilibuerit suggillare, sciatme invidas calumnias non curate: censuram vero ut maxime ex petere bonorum. Sed iam exordiri lubet.
Summa et perpetua, legibusque soluta potesta, maiestatem quam dicunt, propria quaedam connexa habet. Summum et absolutum Imperium illud, vim suam in Republicâ exserit distinctim. Certae sunt caffectiones, quae e)pome/nw superioritatem concomitantur: sine quibus neque regnum salvum et incolume consistere, neque Regia vis et dignitas elucescere potest. Ea in Monarchicis Imperiis, Regalia, Regia ac Basilica, Regiae item potestatis iura, a Regis vocabulo indigitantur: Keyserliche Dochheitten und Reservaten/etc. vide Iohann. Cammann. disput. de turib. Maiestat. 1. thes. 86. et seqq. Paurmeister. 1. de iurudict. c. et. per tot. rectius voce generaliore, summi Imperii seu Maiesatis vocantur iura. Non enim solum Imperatores ac Reges; sed et populi liberi, aliisque in Rerum publicarum formis, ii, apud quos summa est potestas, eiusmodi eminentias habent. argum. trad. a Deciano, resp. 18. nu. 315. volum. 1. quas ideo gentium magis, quam civill iuri adscribo. Contra Dn. Bocerum, tract. de Monet icap. 1. num. 24. Ceterum Im perium,
hocce summum, quamvis tam late pateat, quam late eiusdem cura, officiumque clumque sese extendit, eius tamen vis omnis, duo summa genera habet: quorum unum Politicas, alterum res Ecclesiasticas concernit, Matth. Bortius, apud Arumae. discurs. 30. cap. 3. thes. 2. fol. 861.
Iusrerum sacrarum; quod ius sacratum Vergilius vocat, (quodque conciliat ingentum re verentiam, atque maiestatem) ad summum quoque Imperium, Arnoldus Clapmar. refert, i. de arcan. Rerum publ. cap. 15. Et certe ita proprium esse Principis, curare et rueri sacta, veteres statuerunt; ut plerique habuerint sacerdotii et regni munera coniunctim. Petr. Gregor. Tholosap. 8. de republ. 2. num. 6. etc. Henning. Arnisaeus. tract. de exemption, Clericor. cap. 1. num. 4. hinc et Vergilius, 3. Aeneid. canit:
Rex Anius, Rex idem hominum, Phoebique sacerdos
Quin et coniuncta olim fuit scientia iuris divini atque humani; vid. Marcil. in epistol dedic. comment. ad instit. late Cluverius, de Germaniâ fol. 204. et seq. hocque intuitu, rerum etiam divinarum notitia, iurisprudentiae adscribitur. l. 10. 3 ult. ubi Gothoft. ff. de iustit. et iur. et in utroque simul iure, renuntiantur adhuc hodie Doctores. David. Pareus tractat. de potestat. Regum. contra Papam, fol. 74. vocat potestatem Regiam circa Ecclesiastica; item potestatem Ecclesiasticam externam. Hocque ius adeo ad maiestatem spectare dicunt nonnulli ex iis, qui a Pontisice Romano discesserunt, ut eos, qui in re divina, et in causâ religionis constivenda, superiorem sibi Romanum Pontificemptenent, supremos Principes vocandos esse negent. Alberic Gentil. desput. reg. 1. fol. 8. Waremund ab Ehrenberg, cap. 1 verosimil. num 5. 11. 21. etc. et cap. 2. num. 1. et seqq. et proesertim num. 16. et 27. vide Fridericum Balduin. disputat. de Hoeretic. cap. 2. th. 51. Hocque respectu non absolute verum esset, quod Sixtin, 1. dereg alih. cap. 4. num. 1. dicit: Regalium matenam, mere saecularem esse. Sed tamen videri posset, Ecclesiasticum ius, reverâ separatum quid esse a Maiestate; eo quod Turca id non habeat in Christianos in suo territorio habitantes.
Hâc vero de re, cum verie variis disseratur; mihi nunc ex multis pauca, ullo sine cuius vis sectae praeiudicio, delibare lubet, lubens tamen me subiciens meliore suppe ditanti Et primum qui dem, certum expeditumque esse videtur; Magistratum Civilem, custodem esse Decalogi Tabulae utriusque. Vitia nempê morum, etiam contra primam tabulam commissa; Blasphe miam puta, Magiam, Atheis num, Epicureismum, per iurium, etc. quia prohibet punit que. Et hûo pertinent ea, quae mixti fori esse dic untur; de quibus Dn. Rutger Ruland. de process. exsecutiv. cap. 9. Blasphemiae, cuiuscumque eae generis sint, ad feculare
forum, sub quo acciderunt, cognoscendae, puniendaeque pertinent. Ieh. Papon. de arrest. lib. 22. tit. 3. per. tot. Theodor. Petreius, in thesaur. conclus. criminal. thes. 57. Cardinal. Tuschus lit. B. conclus. 96. de earumque poenâ vide Eber. Speckhan, centur. 1. quoest. 94. Zepper. de legib. Mosaicis 4. cap. 8. berlich. tom. 4. conclus. 2. Quin et tale crimen, qui non manifestat, punitur, can. si quis per capillum. 2. quoest, 1. Const. August. Elector. part. 4. artic. 1. Const. Principis Anhaltini, artic. 4. Idemque iam olim sancivit, Ludovicus Pius Imperator, in comit, Aquugran. artic. 52. et Richard. Anglus, Rom. Imp. apud Goldastum tom. 3. fol. 229. et 404. Aliud vero est tentatio Blasphemiae, quali etiam B. Iobus tentatus fuit, eum malediceret horae suaenativitatis, Albertus Magnus, tract. de adhoerendo Deo cap. 11. a princ. Perkinsus, in tractat. de casibus Conscient. lib. 1. cap. 10.
Sic et hocintuitu Magiae crimen, ad Laicos iudices spectat, Papon. arrest. lib. 22. tit. 3. Binsfeld, in praelud. 14. fo. m. 119. Magos autem (qui vulgo Malefici, ob facinorum magitudinem num cupantur) etiam gentes, tametsi verzm relgionem ignorarent, ac in idololatriâ prorsus essent demersi; attamenlumine quodam naturali, damnan dos esse intelligebant, l. coeter oe. § 1. ff. fam. ercicund. et 12. Tabul. Lex fuit adversus eos, qui fruges excantâssent. vide Theod. Marcil. in interpr. 12. tah. §. 79. Hincque B. Augustinus, in libris de civitat. Dei. veteres laudat Romanos, quod licet multa impia sacra fuerint amplexi: semper tamen eiecerint Magiam, omnes que praestigias Chalaeorum. Si quis per monumentum transisse vespere argueretur, ut Veneficus, sepulcrorumque horrores, et errantium ibidem animarum ludibria colligens, reus capitis interibat; ait Ammian. Marcellin. lib. 19. Magiam hîc voco pactionem cum Diabolo, quâ homo se totum tradit in Diaboli potestatem; eumque sibi vicissim ad obseq vium beneficium et maleficium devincit. Ierem. Nicolai Theol. 3. cap. 16. Quod varris modis fieri solet. vide Zepperum, 4. de legib. mosaic. 4. et seq. Alberic. Gentilem, ad tit. C de malsefic. et lect. Vergil. cap. 16. Georg. Pictorium. Villingan. tractat. de sublunar. demonum ortu, unâ cum epitone Magioe ceremontalis. Nec vero eiusmodi artibus daemonibus necessitatem imponi, (quod quide Theodoretus etiam sermon. ro. Graetav. affact. curat. fol. m. 139. fateri videtur) nlius credere debet: quamvis interdum vigore pacti initi cum superiore, spiritus inferiores vere cogantur, hocque est per Beelzebub Daemonia eicere. Tales omnes, legum Caesarearum praescripto, flam mis exuruntur, l. 3. et ult. C de malef. Serenissimus Magnae Britanniae Rex Iacobus, in Daemenologiâ. Petreius in conclus. orimin thes. 64. Interdum vero et ii convertuntur, quise, suamque salutem hosti generis humani,
sollemnietiam scripto devoverunt. Exemplum egregium est, in vitis Patrum lib. 1. in vit â Basili fol. 120. edit. Dn. Rosvveidi. Aliud et recentissimum habet Magnif. Dn. Martin. Magerus, in tractat. de Clientelâ armatâ. Et summa porro est impietas eorum Magnatum, qui Magos eius modi nefandos in delitiis habent. Qualis fuit nostrâ patrumque nostrorum memoriâ quidam Placentinus, nomine Scotus, ac etiam hoc vitio laboravit Wilhelmus Hollandus Rom. Imperator, si vera sunt quae de eo ac Albert. Magno scribit Iohann. de Beka, in Chronic. Ultraiect. fol. m. 69. (et consentit Lehman, qui ex Trithemio, aliisque hanc eandem historiam refert. lib. 5. der Soveyrischen Chronick cap. 90. Sed certe Magiam dete status est, Alb. Magnus, vir vere pius, et ad miraculum doctus, vide eius vit am, eiusd. libello de adbareendo Deo subiunctam, et nuper Antuerpioe impressam. cap. 9. et seqq. aliaeque fabulaemultae, de eo referuntur quas Auctor eius vitae cap. 50. et seqq. refuntat, et falsitatis convincit.) Sed dictus Iohann. de Beka, ita ait: Appropinquante Theophaniâ Domini, Rex migravit ad Coloniam, ut ibidem in honore trium Magorum sollem nem immolaret hostiam. Fuit enim illis diebus regens et legens apud Coloniam Dominus Adelbertus Ratisponensis Episcopus, de ordine Praedicatotum, magnus in Nigromantiâ, maior in Philosophiâ, sed maximus in Theologiâ; quo Regem humillime precabatur, ut in die sollemni secum discumbere dignaretur. Rex autem sperans aliquod prodigiale signum videre, noluit eidem reverendo Patri preces supplices denegare. Celebratis igitur Epiphaniae sollemniis, idem Episcopus a studorio suo progrediens. Regem cum suâ familiâ gratiose suscepit. Quem extra caenaculum in quodam vircidario secum adduxit, ubi ministeriales mirae pulchritudinis fuerunt; qui ad convivalem laetitiam quaevis necessaria praeparaverunt. Fuit utique diebus illis hiems asperrima, totaque superficies terrae cooperta nive maximâ; quapropter universa multitudo procerum murmurare coepit adversus Episcopum. quod in tam horrido frigore convivas suas absque foco prandere iussit intra pomatium. Sed postquam Dominus Episcopus futurorum omniu conscius, unâ cum Rege resideret admensam, et omnis conviva secundum statum dignitatis suae locuts, exspectaret escam: ecce glaciei et nivisimmensa moles in momento disparuit, ac aestivus calor, emicantibus Solis radiis ferventer invaluit, terra gramineum germen edidit; ut vernantes folores in mirâ venustate floruerunt, una quaevis arbor frondibus extemplo viruit, et maturos fructus ad vescendum cunctis exhibuit; vinea florens odorem suavitatis reddidit, et recentes uvas in ube rtate magnâ cito praebuit, garritus volatilium applaudentibus alis illîc introivit; quarum grata modulatio cunctis accumbentibus magnam
exsultationem intulit. Quare in longius algor hyenialis frigiditatis prorsus evanuit, et fervor aestivalis caliditatis in tantum everbuit, ut quidam discubentium propter aeris intemperiem, exutis duplicibus indumentis semin udos sefacerent, et plurimi sub frondosis arborum frondibus hinc inde refrigerium appeterent: ministeriales vero detulerunt ubique copiosam epularum plenitudinem; ita ut abunde satiarent populosam convivarum multitudinem: et laetatus est Rex cum similiter discumbentibus, in eadem Curiâ tot et tanta cernens inaudita mirabilia. Expleto demum convivio, turba ministerialium quasi fantasma disparuit; garritus avium omnino siluit, germen arboreum confestimevanuit, florida tellus marcescens extuit, copia nivis iteratorepentinum rediit, et gelu truculenter in horruit; ut omnes, qui pridemexutis vestibus desudaverunt intra convivium, nunc trepidantes accelerarent ad ignem infra caenaculum.
Daemones negare; est negare animorum immortalitatem. Cardan derer. variet at. lib. 16. cap. 93. Carrerius tractat. de sponsal. et nuptiis lib. 5. cap. 17. ubi Aristotelem et Pomponatium refutat. Sed plures abhuc sunt, qui de laniis, quae dicuntur, figmenta esse putant, inprimis Wierus et Cardanus, lib. 15. de parietat, rer. cap. 80. Ast hoc experientia refutat luculenter. An autem a capitalis poenaeacerbitate, lamiae sint eximendae; praesertim si adhuc nbemini damnum aliquod intuler unt; an vero ob solam abnegationem, mortis reae censendae? vide Wierum, Bodinum. Binsfeld. Martin. Del-Rio. lib. 5. in append. fol. m. 292. etc. Godelmann. Danaeum, remigium, adamonolatr. lib. ult. cap. ult. et nuperum Antonii Praetorii tractat. von Zauberry und Zanberern/ grundsichen Bericht. Adde August. Lercheimers Bedencken von Zauberer item Epistolam Brentii, quoe habetur adfin. dec ad. 7. Consilior. cheologicor. Dn. Felicis Bidembachii. Dn. D. Theodot. Thumm. disp. singular. Iohan. Forster. disput. ad Deceal. dec ad. 7. problem. 5. Frideric. Martin, dissert. singularem iunctam eiusd. tractattui de annuis redditibus. Georg. Pictor. in resolut. buius quoest. sermonibus convivioelibus suffiix â. Consulantur item de hoc delicto auctores Mallie maleficarum, flagellum Haecreticorum, Facinarionrum Nicolai Iaquerii, Paracellsus, multis in locis. Schvvenckfeld. epi stolar. contra Catholic. epistol. 51. Georg. Everhard. consil. 1. zom. 1. et consil. 1. tom.2 Belichius, tom. 4. conclus. 3. et seqq. Metzger. consil. 1. et 7. (ubidelaniâ minorenni) Wittumb. consil 1. De Idololatiiâ etiam, et sacrificiis laniatum, tractatum habet singularem doctiffimus Filesacus. Aliqua etiam exempla memoriâ diguissima refert Rosset. in suis bistor. Tragicis Gallicu, num. 3. 10. et 20. ac de earum Magiâ, multa habet Tritherrius, quoest. 5. et 6. Hil. nu. 46. et 87.
Estquelaniarum Magia prae aliis foeda, et in eorum magorum numerum referenda, quas Lacktantius lib. 2. cap. 15. ait. a daemonibus terrestribus auxilium petere, et ita morbos inferre. addatur etiam Psellus. de demonib. Sed quoque acriter contendi solet, an corporaliter, ad alia losa transportentur? Campanella. tract at. de sen su fol-333. Disputatur item de illo, anne Sortilegi, incubos et succubos habeant; aut quomodo Daemones coire possint. vide Perer. in Genes. lib. 8. fol. 269. Delrio, in maior. comment. ad Senecoe Tragoed. fol. m. 259. et Gualtper, in coiiat. version. Genes. cap. 6. ver s. 2.
Damnandae itidem suntaliae impiae, vetitaeque artes, quibus implicito pacto (simulacris, characteribus verbisve, Hill. in Philosoph. Epicurea, num-440.) cum hoste generis humanisese nonnulli (imprudentes frequen tius) devincire solent. Coniuratores nempe, quos Germani Gegensprecher nominant, vide Bkidembach. in Consil. Theolog. dec. 2. consil. 1. Warsager et similes eius farinae. Dediviationum, magicarumque artium generibus, commentarium singularemedidit Peucerus, et etiam Camerar. adde Benedict. Perer. tractat. de Magia lib. 1. Goclenium in Synarthrosi fol. 55. etc. et Iacobum heilprunner. In opusculo erudito quidem (sed in quo odio religionis in contrarium nimis late videtur recessisse) quod inscribitur Doemonomanca Pistorianoe. De Magicis operationibus contra Bodinum drsputat Biermannus, apud Iac. Martini, disp. Miscel. fel. 664. etc. sed frigidesatis, ut quidem ego puto. Diabolus Chrisli in plurimis simia, certis item verbis et ceremoniis, ceusacramentis efficax est. (vide tractat. egregium Doemonis Mimica inscriptum, auctore Heinrico a Monteacuto: ut et librum Gallicum, cui titulus, la philosophioe des esprits:ut et Iosephia a Costa, histor-India occidentalis lib. ult. eoque periculo itretiuntur multi, sub specie artium abstrusarum. R. item. P. Martin. Becanus, in analog. fol. 211. de implicitâ invocatione, Diabolique quasi sacramentis; tacitoque ac expresso pacto, multa habet: ut et Trithem. quoest. 3. ac Binsfeld; de confess. malefic. proe lud 6. et 9. ubi docet, quod etiam Naturalia usurpent Magi; sed iis accedat verbum vel simile quid; cui se in star cuiusdam sacramenti adstrinxerit hostis generis humani. De Fascino, vide Alberic. Gentil. ad Eclog. cap. 18. Aliud est vera et laudabilis Magia: ex harmonia mundi pro cedens, et mira efficiens, de quâ Campanella, lib. 4. de sensurer. per discurs. Bulenger, ad arnobium, et in tom. 1. systematis. Et talis fuit Bilea, Regina Sabae, Magique Christum natum statim colentes, Baronius ad A. C. 1. Venerunt autem ii ab Oriente hoc est, ex Perside. Persarum enim sapientes, Magi vocabantunnec nisi ex corum numero, eorumque disciplinis imbutus, Rex creabatur. Strabo. Hinc 1. Reg. 5. Praesapientia omnium
filiorum Orientis: sed multa impia commixta eorum disciplinis erant. Fuerunt enim Astronomi, et callidi in linguâ avium. Esaioe 19. vers. 10. Respicit ad veram magiam Eccardus apud Taulerum dom. 16. post Trinitat. sol. m. 271. cum ait: Es ist ein frag ondern Meistern/welches besser sey onder der Krasst der Kräuter/der Woren und der Stetnen? deß soll man sich berathen oder versehen/alle Wort hand Kraffe von dem erssen Wort. Wiewol der Unnus ihrer Manigfaltigkeit (den onbesindten Menschen nit ansehent) entedele die Wort/daßist/das sie verachter werden unnd keinen Nutzen bringen. Darumb solt mann gar fleißig wahrnem men/was mann tedt/unnd wie die Wort gethen weren/wann nit ohn grosse orsach das ewig Wort deß himelischen Vatters Christus sprach/ von einem Ieglichen Unnutzen Wort/das die Menschen geredt hand/werden sie Rechnung darvon gehen am Tag deß Uriheils/Aber de sicht man (leyder) wenig an/darumb entspringer so grosses Ubel und Iammer darauß/daß es zuerbarmen tst. Kraut hat auch grosse Krafft/Ich vernam daß ein Schlang und ein Wisele mit ein ander strltten/dalter dit Wiesel hinweg und holet ein. Krautlin/und bewandt das mit cin em andern Kraut/und warff das Kraut auff die Schlang/darzerbrach die Schlang von ein ander und war Todt. Was gab der Wiseln daß sit die Krafft in dem Kraut wußt? daran ligt auch Weißheit. Wort hand auch großt Krafft/man mocht Wunder thun (als auch dick beschehen ist und beschicht) mit Worten. Sttin hand auch grosse Krafft von der gleichbeit/ daß die Sternen von deß Dimmels Krasse darinnen wurcken. Wanngleich in gleichem viel wurckit. Addam et mirabile exemplum, ex bistoriâ tripartita, lib. 5. cap. 45. quomodo Nisibiam, contra Saporem Persarum Regem defenderit, Iacobus Episcopus illius loci, quod tamen miraculosum, non Magicam fuit. Tuncigitur Ephrem Vir mirabilis, et scriptor egreigus apud Syros, sacratissimo Iacobo supplicabat, ut veniret ad murum, et videns Barbaros, maledictionis iaculacontra eos emitteret. Flexus ergo venerabilis homo, ascendit in quandam turrim: et cum milia millium videret exercitus, aliam maledictionem eis non imprecatus est, nisi Cyniphes et Culices, ut per parva animalia supernam virtutem potuisser agnoscere. Orationem vero squuta nebula Cyniphum et Culicum, et Elephantorum quidem proboscidas, cum fint concavae, equorum vero aliorumque iumentorum aures simul et nares impleverunt. At illi ferre vim parvorum animalium non valentes, sessores suos ductoresque excussos dorsis proiecerunt, et diruptas acies confuderunt: exercitumque relinquentes summo impetu fugiebant. Hoc modo miserrimus Imperator parvam clementemque cotreptionem in se agnoscens factam a Deo. habente pr videntiam
animarum ipsum pie colentium, su um indereduxit exercitum, confusionem non victoriam ex illâ obsidione percipiens.
Porro etiam homini Christiano, maleficorum. sive sottiariorum opertâ, in morbo aliisve casibus, salvâ animi pietate, et constientiâ haudquaquam licitum est, uti. Del-Rio. lib. 6. cap. 2. sect. 1. quoesl. z. fol. m. 409. Lex quippe DEI condemnat Aricolos, Magos, et huiusmodi incantatores ac impostores; nec ullo modoillorum auxilio utentium distinguit fines; sed artes illas exsecratur absolute: imo in iure Romano, eriam consulentes capite plectuntur, arg. l. 3. etc 5. C. de Malephe. Stephan. Forcatul. Necyom. iur. Dialogo 58. Pareus, exercitat. theolog. lib. 1. cap. 11. Hicque notanda sunt S. Cypriani verba: inttactat. de Idolor vanitat. Menbradistroquent, valet udinem frangunt, morbos lacessunt; ut ad cultum suit cogant, ut nidorea altatium, et rogis pecorum saginati, remissis quae constrinxerant, curâsse videantur. Haec est de illis medela, cum illorum cessat iniuria: necalin dillis studium est, quam a Deo homines avocare, et ad superstitionem sui, ab intellectu verae religionis avertere etc. adde Lactantium, 2. cap. 15. vide tamen Paracelsum, lib. 5. de erig ine morbor. invisibilium fol. m. 111. Habuer unt etiam Ethnici sacrificia, ac remedia certa, quibusse phantasinata et magicas artes avertere posse putabant, Natalis Comes, Mytholog. lib. 3. cap. 15. Hucque pertinent, quos Hispani Saludadores vocant, de quibus Anton. Torrecemada, giorn. 3. ad fin. et qui in Insula Cypro, dividunt cultro ventos Steph de Lusignan. in descripition. Cypri cap. 27. qui licet in crucis formam feriant aerem, et bona pronuntiant verba: hoc tamen ibi superstitionis est, ut oporteat cultrum illum nigrum habere capulum. Quid vero, anne salvâ conscientiâ (quod vulgo sit) cogi potest saga ut morbum quem intulit, tollac vide Remigium, lib 3. cap. 3. Praetorium, tractat. von Zauberey fol. 106. ce meumtract. de vit. et mort. consider ation.
Atheistae, hocestomnium religionum contemptores, directe vindictae Magistratus committi debent. Aerodius, rer. iudicat. lib. 1. tit. 6. capit. 1 etc. Quemadmodum enim ex omni genere Rei publicae morborum, deterius nullum est Anarchiâ; ubi nemo imperat, nemo paret: sic etiam nulla pestis Ecclesiae (et Rei publicaepariter) gravior accidere potest, Numinis carentiâ; quam Graeci Atheismum vocant, Bodinus 4. de Republ. num. 485. Campanell. in politic. cap. 8. §. 14. ego lib. 2. polit. cap. 1. ipsis Ethnicis etiam quae fuit exosa. unde Protagorae Abderitae libri, in foro olim fuerunt exusti: quod docebant de Diis certo nihil sciri, an sint vel non sint. Lactant. de ir â Dei cap. 9. Quare, ut Atheos caecos esse ostenderent Aegyptii, oculum sub calceo posuerunt, ut ait Orus its Hierogl. Etenim quod Deus sit, ac princeps quaedam eausa, quae res
emnes creârit, atque conservet, tum oculi ipsi, tum lex naturalis docet, Bulenger in eclog. ad Arnoh. cap. 2. Pessime ergo sit, quod alicubi strenni viri putantur, alacres et obsequentes; qui excussâ omni pietate, nullâ religione impediuntur, quo minus quidivis audeant, Antimachivaell. lib. 2. theorem. 1. a princip. Summ um hostis humanigeneris arcanum est, latenter et per auctores, qui vel ob ingenii subtilitatem, vel aliter commendantur, propagare Atheismum. Atheista autem maximus fuit Lucianus, qui sequitur Epicuraeos et Providentiam ridet: ac Stoicos ita convincit. Si omnia fiunt fato: ergo, nihil Religio iuvat, vid. Lucian. in Iove confutato. m. tom. 4. fol. 250. etc. Atheistae etiam fuerunt Cynici et Epicuraei, Lactantius, lib. 2. cap. 1. Quos refutat idem, deira Dei cap. 2. et cap. 10. pro providentia propugnat inter Latinos, Lucretius Poeta:Epicuri enim sunt omnia, quae ille delirat. Lactant. de opi fic. Dci cap. 6. Impurior adhuc fuit (namque gradus suos illa secta habet) Martialis, vid. lib. 4. epigrammat. num. 21. Inter recentiores, Pomponatius, Ponponius Laetus, et Calderinus Atheistae seu Epicuraei fuerunt. Bucholtzer, in Chronolog. fol. m. 434. Superioribus annis, hanc impietatem fovit Iulius Caesar Vanninus, qui de admirandis naturae arcanis, scripsit librum satis cruditum, ac a Theologis Parisiensibus approbatum. Qui tamen statim mihi suspectus fuit, cum omnia tribuat naturae, eamque etiam Deam magnam vocat, ac frigide satis Epicuraeos refutet. Ac is idemantea conscripserat tractatum, titulo specioso ornatum: eum enim indigitavit Amphit heartrum Providentiae oetrenoe: in quo ex professo Epicuraeos oppugnat. Sed tamen postea Atheismi, eiusque propugnationis callidae atque occultae convictus, supplicio crudli in Galliâ effectus fuit, Rosset, histoir. trag iques num. 5. Eo etiam nomine vitanda sunt plurima dogmata Hieron. Cardani, et quoque Philosophiae Epicuraeae Democritianae, Nicolai Hill. Angli. Atheismo item illi subtiliori addictus olim fuit Franciscus Iunius, theologus inter Protestantes praeclarus, postea isto errore feliciter liberatus, vid. vit as Theolog. Melch. Adami, fol. 195. Epicureismus autem in eo cumprinmis laborat, ut omnis religio contemnatur, metuque divino omni animus liberetur. Lucretius lib. 1. Ac sola Natura pro Deo habeatur, Lactantius lib. 3. cap. 28. quod et fatetur Lucianus, in alex andro Pseudomanter tom. 1. fol. m. 570. ubi passim Christianos et Epicuraeos committit. Hodie his om nino sunt aggregandt, qui Religionem usurpant piostatus ratione. Boccalini, 2. dt. Parnoeso, ragguagl. 13. Qui sciunt errores religionum, et ideo nullam colunt, Lactantius 2. cap. 3. Verissimumque Atheismiprincipium est, negare omnia, quae non videntur: Deum, Angelos, animan, Daemones, conscientianmque ipsam, vide Lactant. lib. ult. cap. 9. et 13. ad fin. Stcque Lucretius, lib. 3. sata git
probar, inferosnon esse metuendos. Ac pro atheismi probatione habetur, spiritus negare, Iacob. magnae Britan niae Rex in operib. fol. 87. Daemones non credere, sagas, et quae de sagis feruntur, imaginatia esse docere. Binsseld. de confess. maleficer. fol. 3. etc. animas vel omnes, vel saltem impiorum, mortales reputate, Cardinal. Bellarminus, lib. 4. de christe cap. 7. Pii magis firmiter credunt et suspiciunt, quae non vident: indequefides et spes praecipuae sunt virtutes Christianorum, quas Eipicuraei ignorant: et om nia quae sides suggerit, superstitiosa esse putatn. Hisque similes videntur, qui miracula omnia tollunt; et ad unco naso suspendunt, ac dum superstitionem fugiunt, contratium vitium incurrunt. Athei etdum omnia, sensuali ratione, probare, nullam credere rationem rectam, conscientiae impressam, In omibus sequi brutalem naturam, eique frena laxare, nec (quod urget religio Christiana) studere mortificationi. Nil turpe existimare, quod bestialis non improbat natura: ut solent Apostatae Mahumetani, Budo Wez. in cizculo, fol. 176. etc. Atheorum etiam proprium est, statuere omnia esse incerta: ut Pyrrhonicifaciunt; cuncta defendere, omnia evertere, ut nescio quis, qui se sub nomme N. C. Cosmopolitani occultavit, et libellum, cui titulus, liberoe Philosophia, conscripsit. Tales etiam sunt auctores, qui quaeque certissima convellere, et in dubium vocarenituntur, quemadmodum Sanchez. intr. Quod nil scitur. Certe quo invitus dico, multa habet ad Atheismum declinantia Michael Montanus, in libro des essais. Gallorum Socrates, et quem summis laudibus evehit Lipsius, in Episol. ad cum scriptis. Hic certê perpetuo dubitat, ius naturae rationale negat, gentes solo naturae duct viventes. quales fuêre olim Amiricani, aliis praefert: sensibus certitudinem adimit; brutis rationem Adscribit; sed tandem tentatio Atheismi est felicitas impiorum, Psalm. 73. vers. 10. etc. quam facile vincet, qui credit post hauc vitam aliam esse; in quâ praemiorum, poenarumque iustissima distributio erit.
POrro etiam potestas saecularis, seu Laica, ut nunc appellant, indirecte attingit RESSACRAS; non quidem ut sacrae sunt, sed quatenûs naturâ sunt constitutae et ad naturae ordinantur finem. Cuiu smodi praecipue duo censentur: BONA nimitum ECCLESIASTICA
et PERSON AE. Ea quippe cum per religionis consortium non egrediantur mundum; sub saeculari proinde Imperio manere censent, etiam Catholici nonnulli, Nicolaus Crassus, in Anti parenesi ad Baronium, pro Republicâ Venetâ fol. 15. Aerodius. 1. tit. 4. cap. 2. et seq. et tit. 5. per discurs. videatur Gerhardi loco de Magistr tur nu. 440. Barthol. Musculus, de suc cessiene cenventionali, membr. 2. fol. 90. etc. Henric. Eckard. tract. de magistrat. fol. 252. David Pareus, de iure Principum contra Papam, quaest. 2. Reinkingk, lib.; 3. class. 1. cap. 8. num. 7. etc. Et proinde exemptiones, immunitatesque Clertcorum, ad Ecclesiasque spectantium bonorum, iure positivo introductae censentur: et in potestate esse eius, cut Imperium est summum. arg um. noutll. 83. auth. statuimus, C. de Episcop. et Clericis. Caephallus, quoest. commun. contr. comm. 550. Ventura Vincet. cons. de controvers. Venet. cap. 8. per tot. Thomas Michael de Iurisdict. thes. 10. Huc spectat quod dicitur vulgo, Ecclesiam esse in Republicâ, non Rem publicam in Ecclesia. Optat. Milevitan. lib. 3. Et a)pede/utws2 mnino Catholici nonnulli argumeutari putantur: Ecclesiastici sunt exempti ab officiis civilibus, propter privilegium. Legibus proinde civilibus amplius non sunt subiecti, et totaliter exempti. Diss. Carnin. in turri Babel. part. 3. cap. 2. fol. 562. et consule omnino Bellarmin. 1. de Clericis. cap. 28. etc. Ac quoque ex sententiâ communiori, Ecclesia eiusque per sonae, in; non vero de territorio sunt. Cardinal. Tuschus, lit. E conclus. 15. Sed vero Anticatholicis, doctrina reputatur Antichristiana, quae subtrahit Principibus tot, quot Clerici fiunt, Nullo cum statu (aiunt) axiomal hoc stare posse, quin eum sub iugum Romani Pontificis mittat. Non tutum putant, si Clerici patriam peculiarem, Rem publica constituant peculiarem. Hacque plenatiâ exemptione, nihil posse cogitari Rei publicae magis perniciorum. Nihil iniquius exsistere, quam si dicatur, Clericos subditosnon esse: cogi pro Papâ contra Rem publicam pugnare, etc. Et haec eadem doctrina, immediate Regum parricidia parere, autumat Leidhresser. 1. cap. 4. Exemptio Clericorum replet Rem publicam hominibus peregrinis; qui rei publicae quidem non prosunt, sed tamencivibus praetipiunt fructus. exemptio haec eripti Eccletis ius eligendi pastores: trahit homines et pecuniam Romam, ut putat Arnisae. tractat. de subiect. et exemptione Clericor. cap. 2. Qui idem cap. 3. docere satagit: Clericos quo ad Personas, non esse exemptos a Iurisdictione saeculari, ex iure divino, vel praxi Ecclesiae primitivae; sed secundum quid, ex privilegio Principum, late Petrus Molinaeus, tractat. de Monarch. cap. 15. 18. et seqq. Etitem cap. 4. evincere conatur Arnisaeus, adstipulaturque Caevallos, quoest. 899. Bona Ecclesiarum et Cleri, non transire extra Rei publicae iurisdictionem. Iuvat audire, quâ
ratione Anno 1606. Parmensis Princeps, Clericos suae ditionis adegerit ad contributionem, apud Mercurium Gallicum, tom. 1. fol. 101. b. Prohibuit enim, ne decimas ipsis Laici solvant. Sed tamen etiam apud aegyptios olim Sacerdotum bona immunia erant, Pererius, in genes. tom 4. fol. 956. Acitem apud Ethnicos quondam, Iuliano Imperatore teste; Praeses qui templum ingrediebatur, privatus: Sac erdotes intus iudices erant. histor. Tripartit. lib. 6. cap. 29. Ac apud Christianos, in Conciliis antiquis, Episcopi ab Episcopis iudicati fuerunt, Tripartita. lib. 5. cap. 34. An Pontifex sub Imperatore, et ab eo puniri queat? disputat Cardinial. Bellarminus, 2. de Pontificib. cap. 26. ac seqq. maxume cap. 29. Acitem tempore Heinrici VI. Imperat. ad eum Episcopi scribunt: Vobis quem Deus Principem, et Imperatorem romani orbis exaltavit, cui hominum secimus, a quo et temporalia possidemus, ad assequen das omnes iustitias vestras tenemur assistere. lehman. lib. 5. cap. 67. fol. 547. sed id fit intuitu temporalium bonorum, Lehman. dict. cap. fol. 540. et seq. ubi Hadrianus IV. P. M. per legatos coram Friderico Imperatore, proponi fecit, Episcopos Italiae solum sacramentum fidelitatis sine hominio facere debere Imperatori. Ac idem Imp apud Radevicum, lib. 2. cap. 30. Episcoporum Italiae ego quidem non affecto hominium, si tamen et eos de nostris Regalibus nihil delectat habere. Qui si gratanter audierint a Romano Praesule: Quid tibi et Regi? Consequenter quoque ab Imperatore eos audire non pigeat: Quid tibi et possessioni? Anno Christi 1430. Clerici Spirenses, ius civitatis impetrârunt, Senatusque iurisdictioni in temporalibus sese submiserunt, vide Lehman. lib. 7. cap. 89. ad fin. Absurdum pariter iudicant Protestantes capitulum 10. extr. de constitut. ubi dicitur; quod Laicis super Ecclesiis et personis Ecclesiasticis, nulla sit attributa facultas; quos obsequen di maneat necesitas, non auctoritas im perandi. A quibus si quid motu proprio fuerit statutum, quod Ecclesiarum respiciat commodum atque favorem, nullius exsistere firmitatis et c. consentit distinct. 96. et seq. Sed vicissim Catholici urgent, semel ita constitutum, ac totius fere orbis consensu receptum fuisse. Quâ de re dispiciat, qui in antiquitatibus, tam politicis, quam Ecclesiasticis sunt versati. Certe Alemannus, in notis ad Procop. histor. secreta m. fol. 110 putat, magis peccâsse Iustinianum, quod de rebus Canonicis tulerit leges, ac si eas evertisset.
Sed pergunt argumentari Protestantes. Quamvis administratio illa quae animum regit, dignior sit alterâ quae corpus; sed tamen eam dignitatem non metiendam esse ex usu saeculi; sed caeli. Ritter shus. ad Novell. part. 1. cap. 7. num. 109. et c. Hâc itaque ratione, et intuitu dignitatis spiritualis; non habere putantur Clerici praerogativam in his,
quae concernunt dignitatem temporalem. vide Aerod. lib. 1. tit. 4. cap. 1. Cunaeum, de Republ. ludaeorum fol. 131. Ac quemadmodum regnum spirituale, toto genere differt a mundano; ita et dignitas utriusque. Licet Ecclesia sticae dignitates, quamvis inferiores gradu, non perper am quibusdam saecularibus praeferantur. vide Conrad. Lancelsot. templ. omn. Iudic. 2. cap. 1 § 1. fol. m. 533. Venit Christus e caelis, eam ut Politiae partem, quae animi bonum spectat, procuraret: et quosdam instituit quasi magistratus, hos tamen ministros maluit appellari, Iohann. 13. vers. 16. 2. Corinth. 3. vers. 8. et cap. 4. vers. 5. 1. Corinth. 4. vers. 1. et cap. 3. vers. 5. Coloss. 1. vers. 25. Daviel Chamier, de Oecumen. Pontif. 1. cap. 1. fol. 96. Sicque nullam potestatem habere putant Divini verbi ministros, ne in conscientias quidem. Marth. 20. v. 25. ubi Beza, in adnot. Ac de Eccesiasticâ potestate Pontificiâ, ac illa quam veram et concessam putat, pluribus agit Gerhardi, loco de Ministerio. num. 191. ac multis seqq. Atque, num liceat Ecclesiae ministro, magistratum publice peccantem arguere, docet Gerhardi, dict. loc. num. 287. Licet item huic ministerio, hoc est, discipliplinae atque doctrinae, iuxta verbum Dei subesse et obtemperare, per conscientiam etiam teneantur ii, qui maiestatem habent: Oves enim debent audire suos pastores. Attamen hoc eatenus tantum verum autumant, quatenus pastoris peragunt munus. Zepper. 2. delegib. Mosaicis. cap. 5. fol. 161. Pareus, de iure Princip. fol. 86. Christ. Matthias Dithmars. colleg. politic. 2. disput. ult. thes. 21. Pari ratione, quâ ipsi Catholici dicunt; Papam Sacerdoti, cui tenetur confiteri, in illo actu subiectum esse: Sacerdotem posse illum ligare, absolvere, Panormitan. exser. de paenitent. et remiss. Bellarminus, 2. de Ponti fic. cap. 29. ad fin. Sicque Theodosius Imperator paenitentiam publicam egit, Ruffin. histor lib. 10. c. 18. et vide omnin. histor. Tripartit. lib. 9. cap. 30. Ita et Valentinianus Imperator, fatetur, Episcopum supra se esse: eiusque monita patienter tulit. Tripartit. histor. lib. 7. cap. 8. Acitem honoris ergo Episcopi Caesari praelati fuerunt, Bellarmin. 1. de Pontific. cap. 7. fol. m. 199. col. 2. qui tamen fol. seq. concedit: Etiam Episcopos Regi subiectos esse debere, in iis, quae pertinent ad politicum statum. Et hinc apparere aiunt: primatum in temporalibus et spiritualibus, quem sibi arrogat Pontifex. caep. unam sanctam. in extravag. de maiorit. veram et genuinam esse notam Antichristi: omni ex parte Salvatori nostro, eiusque Apostolorum functioni cum sit contrarius. Quin nec etiam ministerium verbi, Hierarchia ipsis est; ut vult Concilium Tridentinum, sess. 23. can. 6. vide Henric. Eckhard. de ordin. ecclisi ast. part. 1. sect. 2. quaest. 1. et David Pareum, tract. de potestat. Principum contra Papain quaest. 3. (vide tamen Dionys. Areopagit. de eccles. bierarch. cap. 2.) Et neque Pontificem Romanum,
etiam optime se habentem, pro capite Ecclesiae, seu universali Episcopo, ne humano quidem seu positivo iure agnoscendum; eamque agnitionem, non tam unitati in Ecclesia conser vandae, et licentiae diversum de religionis articulis sentiendi, loquendi, docendi, impediendae; quam libertati necessariae, et verbo Dei consentaneae auferendae, et tyrannidi introducendae servisse hacten us, et maturâ suâ servire. Veruntamen alii minus rixosi, religiosae semper sapientiae esse asseruerunt, Curiam Romanam ab Ecclesiâ, in quâ Pontifex sedet, interstinguere, Iacob Arminius, in coroll. disput. Theolog. publ. 21. fol. 203. Et Philippus Melanchthon, in locis ipsi Forenulae Concordiae insertis, reputavit, Pontificem et Episcopos suo modo a Protestantibus tolerari posse. Vicissim etiam Catholici multi, subiciunt Pontisicem Maximum Concilio universali; ad idque a Pontifice adpellari posse concedunt. Hervvart. contra Bzovium, pro Ludovico IV. fol. 243. et seqq. ubi etiam de causis, ob quas talis suscipi appellatio queat.
Hac itaque ratione, quâ Clericis totalem denegant exemptionem; quoties cumque aliquid contra honestatem, statuinve politicum ii attentant; ullo sine fori privilegio, a magistratu coerceri queunt Civili. Roman. cap. 13. et ibi Divus Chrysost. 1. Petr. cap. 2. vers. 43. can. magnum. 28. causs. 12. quaest. 1. Caevallos, tract. opin. commun. contra comm. quaest.. 901. Diss. Cardinal. Tuschus. lit. c. conclus. 385. et c. Haâ eâdem ratione, statutum Principis saecularis, etiam bona Ecclesiastica regulariter ligat. Morla, in empor iur. tit. 1. quaest. 6. Sic olim Vestales, qui pudicitiam prostituerunt, a Praetoribus Urbanis, non a Pontificibus coercitas fuisse, historiae attestantur. In Ecclesiâ primitivâ, ne minimam quidem iurisdictionem, Pontifices in sacerdotes sibi arrogabant, teste ipso Iustiniano, Novell. 123. l. repetita. C. de Episcop. Ex hoc deducunt, Laesae Maiestatis Crimen, Clericos aeque ac Laicos committere posse. Dn. D. Bocer. 3. de regal. num. 102. Alberic. Gentil. de Crimin. Maiest. d. sput. 5. fol. 113. Iohann. Camman. disput. de iur. maiest. 10. th. 34. Quin et ipsum Papam, si adversus Imperatorem insurgat, crimine maiestatis se polluere, censent Dn. D. Bocer. de crimin. maiest. cap. 1. num. 16. et c. et dixi supra discurs. 1. de maiestate in genere, ubi de Pontifice egi, addaturque lib 12. Feud. tit. 100. Hacque de causâ Salomon, summum Pontificem Abiatharem exauctoravit. 1 Reg. 2. idemque in galliis accidit Episcopis nonnullis; sed adhibito consilio aliorum Episcoporum, Iehann. Papon. lib. 22. tit. 1. arrest. 2. Ac de Caroli Magni in Episcopos potestate, consule Lehmann. lib. 2. cap. 41. Sed vero semper ille extollit Statuum potestatem, quam habuerunt in Francicos Reges: eosdem tamen absolutos facit, cum de auctoritate Regis in Ecclesiasticos agit, v. dict. cap. ad fin.
Et hoc itidem innituntur fundamento, Serenissimae Rei publicae venetae Statuta: de Bonis Emphyteutiois Ecclesiasticis; et de non aedificandis novis Ecclesiis in consulto Senatu; Laicorum item immobilia, in Ecclesiamne alienentur prohibentia, quibus Poritifex Maximus, eiusque asseclae, ante aliquot annos eo nomine litem moverunt. Barthol. Musculus, de suc cess. con ver. tion. memo. 2. fol. 60. Brunning. disp. de iure Univer sitar. th. 55. Et videndi pro Venetis qui scripsêre, Giovan. Marsilio, Paolo da Venetia, dell' ord. de servi. Fulgentio Bresciano, Ventura Vincentius, Nicolaus Crassus, item Mercure Franaeois, tom. 1. sub Anno 1606. et seq. et Tractatus cui titulus, pieces du memorable preces, esmeu entre le Pape, Paul. V. et le Seigneurs de Venise. ac item Goldast. tom. 3. de Monarchiâ. Cui praecipua Venetorum scripta in serta sunt. vide etiam Arumaeum, discur s. 2. vol. 2. iuris public. ac me lib. 2. polit. cap. ult. fol. 828. et seq. Sic Valentinianus, Valens et Gordianus vetuerunt, Ecclesiasticos aliquid per se, vel interpositos adipisci, ex bonis viduarum et pupillorum, nisi iure propinqui: aliter id Fiscus usurpabat, l. 20. C. Theod. de Episcop. et Cleric. Simili exemplo alibi prohibitum fuit, Ecclesiae et Clericis testamento aut fideicommisso aiquid relinqui, a Diaconissis et viduis, quibus supererant affines et proles, l. 27. C. Theod. dict. tit. scilic er ne opibus in solescentes et corrupti, minus pii essent, minus integri. Exemplo Aesopicae Gallinae; quae strigosa et male habita, singulis diebus singula ponebat ova, saginata post, parere desiit. Etiam ne praetextu religionis, legitimi et consanguinei spoliar entur heredes: ac ut simplicium et credulorum animis, non amplius heredipetae, et sordidi testamentorum illudere queant captatores. Quas ideo Constitutiones laudavit D. Hieronymus, libr. de vitâ Cleric. et illas arte tacitâ dolet eludi. Non de lege, ait, conqueror, sed doleo quod meruimus hanc legem. Provida severaque legis sanctio; et tamen ne sic quidem refrenatur avaritia: per fideicommissa legibus illudimus etc. vide Guil. Forner. select. 1. cap. 28. verum paulo post lex ea fuit abrogata, l. 48. C. Theod. d. tit. At denuo Carolus Magnus veteri renovato iure, vetuit bona tradi Ecclesiis in fraudem heredum, ut est in capitularibus 1. cap. 89. adde Servin. tom. 1. plaidoye 2. et rom. 3. plaidoye 4. Sed sane et olim in Angliâ, nequaquam fas fuisse videtur, heredia niss Regis gratiâ impetratâ, Coenobiis addicere. Iohann. Selden. in Ian. Angl. lib. 2. fol. 91. Nec hoc ius in Germaniâ omni tempore infrequens fuit. Ita Carolus IV. Imperator Privilegio singulari Rei publicae Francofurtensi cavit, Daß die Geistlichen was ihnen von Weltlichen verschafft worden / in Jahrsfrist an einen Burger zuverkauffen schuldig sein sollen. Hoc idem volunt Civitatis Coloniensis Statuta, seu concordata, artic. 7. Wie man Erbe / so
kein Schreingur ist (das man in ein Kisten einschliessen kan) verbriessen soll/an weltlichen vnd geistlichen Personen / et artic. 64. Erv vnd Guter so geißlichen ceuten gefeßk / binnen Jahr vnd Tag zuverkauffen. Et in iisdem Statutis, fol. 64. vide aliquot articulos sub rubr. Das seind die alten Gesetze vuserer Vorfahren/zuverhuten/daß die weltliche Erbe/in die geistliche Hand nicht kommen/noch verbleiben soll / Anno 1385. auffgericht. Ac exstat apud me Ferdinandi Austriaci, Romani Regis, et tum temporis Wurtenibergici Ducatus possessoris, pragmatica sanctio, de Anno 1524. 14. Octobr. propriâ illius manu subsignata, ad omnes Wurtembergiae Cives, daß den Geistlichen sorther kein Grund / Gult oder Zeiß/dann auff ewige Widerlosung verkauffe werde. adde tractat. Petr. Peck. de amortisat. bonorum. Rutger Ruland. de process. exsecutiv. fol. 60. et c. Du Bocer. de collectis, cap. 11. num. 22. et c. Klockh, de contribut. th. 33. in disput. Basileens.
Fuerunt etiam ante Carolum Magnum, divitiae Ecclesiarum, Principibus Francis odiosae. Unde apud Gregorium Turonens. lib. 6. histor. Francor. cap. ult. Hilpericus Rex; Ecce pauper remansit fiscus noster: ecce div vitiae nostrae ad Ecclesias sunt translatae. Nulli penitus nisi soli Episcopi regnant: periit honor noster, et translatus est ad Episcopos Civitatum. Quod et refert Lehman. lib. 2. cap. 35. fol. 136. ubi scribit, in Germaniâ pauperes tum Ecclesias fuisse, eamque ob causam, quod olim alia ibi, quam in Gallia religio esset. Sed probabiliter magis causa huius rei assignatur eo, quod minus culta, magisque tum barbara esset Germania nostra, et post Gallias demum ad fidem conversa. De divitiis Ecclesiarum, vide etiam Cusam, 3. de concord. Catholic. cap. 27. et Reinkingk. lib. 3. class. 1. cap. 8. num. 26. et c. Ac ratio, cur olim Ecclesiae divitiis cumulatae fuerunt, haecaffertur, in d. tract. Pieces du proces. entre le Pape et le venit. fol. 118. et seq. Anciennement que l' Ecclesiaslic. estois gouverne en la maniere institue par les saincts Apostres, et observee par les Saincts Peres; il estoit utile qu'il possedast de graends biens: est ant au corps de la republique comme un estomach, qui reaeevoit bien toute la viande, mais en retenoit fort peu pour soy, a fin d'en beaucoup distrubuer aux autres. C'est pour quoy aussi il y avoit presse a qui donneroit aux gens d' Eglise; parce que tant plus ils avoient de biens, d'aut ant plus grande estoit l' utilite publique: en faveur de laquelle, ils se faisoyent tuteurs et curaeteurs des pavures, de facon, qu'il n'y avoit aucune monstruosite en la Republique: attendu, que les biens Ec clesiastiques estoient communs, et donnoient avec proportion aliment a tout le corps, et non pas a une partie seulement. Mais depuis que ceste lcuable coustume est cessee, les richesses ecclesiaestiques sont tellement accreûes, que le corps de la republique, en est tout
disproportionee. Et alibi, En ce domaine l' estat des Ec clesia stics est un membre, qui peut faire le centies me partie du nombre univer sel des personnes; et cependant il a non seulem ent une portion des biens a l'equite, mais en a tire sur le Padou~an plus d' un tiers; et sur le Bergamas que plus de la moitie: et n'y alieu, ou il en possede pour le moins un quart des biens. Que s'il estoit permis d'en acquerir encore; il n'y a point de doute, qu'il se rendroit en peu de temps maistre, Seigneur, et proprietaire de toutes les terres, et heritages du Pais. Et haec sunt quae pro causae suae defensione Veneti Patrom praetendebant. Ac in Galliis 2/5 omnium Proventuum, Ecclesiasticis cedere, adnotat Auctor Thesauri Politici, edit. Ital. part. 1. fol. m. 180. Quando vero ibidem divites redditi fuerint Ecclesiastici, vid. Dn. D. Lansium, in Consultat. Orat. pro Gall. sol. 170. Habent vero plerumque Principes ac Reges iurisdictionem in ecclesiastica bona, iure reser vationis; quia ab eis provenerunt. Sicque in Silesiâ Abbatiae et Monasteria pleraque in Patrimonio Principis sunt. Henel. in Silesiograph. cap. 6. fol. 66. ut et in Bohemia idem receptum aiunt: ac id nuperis motibus ansam dedit, quod hoc Ecclesiastici fateri noluerunt, et in maiestatis literis subditos ecclesiasticorum comprehendi negârunt. Pertinet hûc ius Advocatiae, seu Clientelae aut Patronatus, quod ubi asserunt Principes in Monasteria, ac Ecclesias suarum ditionum, vid. Dn. Magerum, de Clientelâ armatâ. De Constantini donatione fictâ, alicubi iam supra dixi: et in eam salse in vehitur Ariorsto in Orlando, cant. 34. Stanza 80.
Omnem insuper reiigionis abusum, in praeiudicium legitime constitutae Rei publicae tendentem, Imperium politicum recte tollit. Et sic Reges Francorum, ad coercendum et refrenandum abusus et supergressiones Ecclesiasticorum, et ipsorum etiam Pontificum Romanorum; iam supra annos plusquam mille, multas leges sancivêre, et Edicta, Molinaeus, de Monarchiâ Franc. num. 99. et num 139. et c. De libertate Ecclesiae Gallicanae, scripsit du Tillet, ubi multa pro potestate Regis, contra Ecclesias, Ecclesiasticasque personas. Ita etiam Romae, nocturna sacra numquam tolerata suerunt: ne velamenta essent caetibus illicitis, Livius lib 39 ubi de sacrilegis Bacchi sacris. Et illicitis collegiis mantellum fere sunt ceremoniae atque sacra. l. 1. §. 1. de colleg. Idem statuunt multi de Ordinibus et Monasteriis novis. Par le moien d'un Monastere nouvellement erige beaucoup d'estrangers de diverses nations, mesme quelquefois de volonte contraire a ceux du pais, peuvent facillement s'assembler soubs un chrf: corrompre la sidelite de sabiects; par le facilite qu'il sont de conserer ensemble, soubs pretexte des confessions; et autres
conversations et exercices spirituels. Pieces du proces entre le Pape et les venit. fol. 106. Et hoc idem graviter illustrat Ludovic. Servin. tom. 1. plaidoye 3. contre la congregation des penitens bleus. fol. 217. carolus M. etiam prohibuit; nec liber subterfugiendo militiae onera, Monachus reddatur: quod et Imperator Mauritius fecit; eoque nomine a B. Gregorio M. reprehensus fuit, Pasquier, 4. des recherch. cap. 6. Porro autem in Republicâ Castellanâ, qui a iudicibus ecclesiasticis, vi vel censuris opprimuntur, ad Regios Auditores et Consiliarios, in supremis Praetoriis Iura reddentes, provocare queunt. Itidem in universum apud Hispanos, potestas Legacorum seu Nuntiorum Apostolicae sedis examinatur; ut mature admoneri possint a summo Regis praetorio, quibus uti conveniat dispen sationibus et commissionibus ne in rei publicae dispendium quid fiat. Covarruv. practic. quaest. cap. 35. Morla, in empor. tit. 2. quaest. 14. Caevallos, tom. 4. opin. commun. quaest. 897. Quod et utrumque in Galliis fieri solet. Ac inibi vocant Appellations comme l'abus. Gilles de Maistre. aux decis. Iehan Papon. aux arrests. lib. 9. tit. 2. Coras. in centur. S. c. c. Curiae Tholosan. cap. 81. Estienne Pasquier. 3. de recherches. cap. 27. et seq. Petrus Costalius, in adversar. ff ad fin. tit. de legib. ego, in tractat. de appellatorio iuvamine, cap. 4. num. 11. fol. 141. vide Thuanum, lib. 16. fol. 735. De potestate Nuntiorum Apostolicorum, in Galliae regnum missorum, vid Servin. tom. 4. cap. 3. et 4. Quâ vero ratione in Italiâ, et aliis itidem in locis, ecclesiasticis sub religionis praetextu erempublicam turbantibus praestruatur, docet Nicolaus de Morbais, en la supplicat. a l'em pereur et c. sur les causes d' assembler un concile, fol. m. 240. et c. Quomodo inhibitiones vel citationes, in causis civilibus a consistoriis ecclesiasticis impetratae debeant impediri, late sanciunt Colnische Statuta, art. 60. et seqq. item artic. 94. Pariter etiam, ultima cognitio de excommunicationibus, ideo ad ius maiestatis referri debet, ne ecclesiastici eâ abutantur, neve poenam ultra ecclesiasticam disciplinam extendant. Bôrtius apud Arumaeum tom. 1. discurs. 30. cap. 3. th. 38. fol. 888. Hancque maiori excommunicatione innodandi potestatem, non ab Apostolis; sed ex Druidarum disciplinâ sumpsisse sibi Pontifices, aliosque ecclesiasticos, probabile putat Ioann. Selden, lib. 1. Iani Angl. fol. 17. adde Iohann. Zanger, tract. hac de quaest. singular.
Haec omnia vero hactenus dicta, ut non admodum impedita esse videntur: ita nunc propius ad rem accedendo; ipsa Religio et cultus religiosus, num in Principis sit administratione? (salvo tamen semper rectius sentientium iudicio) dispicere lubet. Peculiaris est Ecclesinsticus ordo, a Politico et oeconomico distinctus, Henric. Eckhard. de ord. Ecclesiast. part. 1. sect. 1. Huicque ordini competens interna potestas, a solis Ecclesiasticis exercetur rite: solvendo ligando, sacramenta administrando. Excommunicatio quoque minor, seu retentio peccatorum (aut etiam exclusio a SS. Caenae communione, Du. Felix Bidembach. Dec. 10. cons. ult.) pertinet ad Iurisdictionem hanc interiorem. Inde etiam Ecclesiae Minister, non est sub Magistratu saeculari, ratione perceptae confessionis: unde eam revelare nullitenetur. vid. R. P. Mart. Del-Rio, 6. cap. 1. sect. 2. tractat. de magis. Sic et Saul perdidit Regnum, quod ipse sacrificâsset; remque ad sacerdotem propriatim spectantem, attentâsset. 1. Samuel. 13. vers. 1 et c. quod tamen aliter interpretatur, Drusius, in notis ibid. Ergo in hocsolo, omnis controversiae cardo versatur: An vigore architectonicae potestatis, Princeps quo ad externum cultum leges ferre et quatenus item Fidei negotium promovere queat? Quae quaestio a Pareo, tractar. de iure Princip. contr. Fapamfol. 72. magni momenti dicitur: et explicatu tam difficilis, quam maxume digna. Verum enim vero, Religio et Pietas etiam ex mente Protestantium saniorum directo non curae sunt politicae administrationi. Ea enim externam tantum incolumem servat honestatem; ac ita circa alias res, quam circa quas Evangelium versatur, Wigel. inir. orth der Weit cap. 24. ad fin. Indeque non propriatim Imperii vi, Regibus aliisque Imperantibus, ordinatio seu Regimen Ecclesiae, et Minister ii Ecclesiastici competere videtur, arg. Ioh. 7. vers. 48. et c. et cap. 18. vers. 56. 1. Corinih. 1. vers. 26. Timpler. 4. Politic. cap. 2. quaest. 1. ad fin. martinus Luther, im Buchlein von der Weltlichen Obrigkeit. Ut quae ad bene beateque corporalem hanc vitam degendam necessaria sunt, habeamus: res publicae sunt institutae; quae etiam extra Ecclesiam, Deus et vigere voluit, et conservat quandiu videtur. Ipse
quippe Christus inquit: Date Caesari quae sunt Caesaris. matth. 22. vers. 21. ac ut deprecationes et preces fiant pro Regibus, et quibus vis in eminentiâ constitutis, adhortatur B. Paulus. 1. Timoth. 2. vers. 1. et item Daniel Propheta, cap. 6. vers. 22. Qui tamen eo tempore hostes Ecclesiae fuerunt. Christus vero e caelis venit, assumptâ servi formâ, ut Ecclesiam constitueret, id est, eam philosophiam et Politiae partem, quae animae atque spiritus procurat bonum: instituitque quosdam magistratus, quos tamen (ut iam inodo dixi) ministros maluit appellari. Cuius ministeriiiuri, nihil est commune cum alterâ politiae parte, quae temporalia concernit: et e contra. Confess. August. in artic. ubi recensentur abusus, tit. de potest. eccles. Henric. Scotanus, in parat. lib. 1. C. tit. 13. fol. 91.
Nihilominus, quia (1) Ecclesia aristocratice, (haud democratice, Bellarmin. 1. de Pontif. cap. 6. nec etiam monarchice) gubernari debet, late Parckerus, tract. de Politia. ec cles. lib. 3. cap. 13. et multis seqq. Beza, ad cap. Matth. 18. vers. 17. Balthasar Meisnerus de regimin eccles. ego in tractat. de appellat. cap. 4. section. 10. (operose tamen contrarium probat Bellarminus, ac pro Monarchiâ propugnat, quem vide 1. de Pontific. cap. 5. et 9. ac seqq ut et lib. 2. per discurs.) Et ii, (2) qui maiestate pollent, eius praecipua membra censentur: omnes enim corpus unum in Christo sumus, singuli autem Christi, atque alii aliorum membra. Gregor. Nazianzen. orat. 26 de moder at. in disput. servaendâ. ac omnia (3) quia ordinate, maxume in ecclesiâ fieri debent. Magistratus ideo civilis, et praesertim summus (tamquam defensor et portector ecclesiae, ecclesiasticaeque disciplinae) id quod una cum ecclesia constituit, exsequi, errores tollere, praque in ecclesiâ, secundum scripturam, ut vigeat religio, curare, et ordinem debitum instituere debet. Georgius Cassander, consultat. de artic. inter Catholic. et Protestant. controvers. artic. 16. Cusa, 3 de concord. catholic. cap. 7. et 11. item 26. Et quidem solum ob faciliorem exsequutionem, non proprio iure. Nec ut Principi (namque aliâs hoc competeret etiam infideli) sed ut Principi Christiano, hocce attribuunt ius. Huc pertinet consilium Philippi Melanchthonis, quod scripsit Anno 15; 7. et quod ante aliquot annos Heidelbergae, ac etiam Ambergae, recusum fuit. Ubi probat, curam constituendi ecclesias, non ad solos Episcopos pertinere; nec etiam auctortati superioris Domini obtemperandum esse; sed magistratus quoque inferiores hîc sese intromittere posse. Et ita ordinem, non Imperium requirit Melanchthon. Illustrisim tamen Bellarminus, 1. de Pont ific. cap. 6. evincere conatur, non penes Presbyterium (seu feniores) regimen ecclesiae esse, quod voluit Iohann. Huss, et plausibilem rationem habet, prae sertim intuitu ecclesiarum singularum: Sed cardo negotii in eo consistere videtur, quis
totam ecclesiam catholicam et universalem regat? Quaeritur ergo, an una ecclesia sit in toto mundo constituta e Deo Opt. max. an vero ecclesiae singularum nationum a ceteris sint seiunctae, quemadmodum Imperia sunt diversa, quae nihil invicem commune habent. Pontificis ineoque Romani asseclae praetendunt, ecclesiam catholicam seu universalem esse, cuius etiam Apostolicum symbolum mentionem facit. Sicque porro Bellarminus, lib. 2. de Pontific. cap. 18. fol. 256. dicit: Ut in ecclesia civitatis magnae Episcopus est, in Provincia Archiepiscopus, in regno Metropolitanus; post Patriarcha: ita Pontificem esse super omnes.
Praetendunt Reformati, servitutem exitialem esse; ad nutum si Episcopi vel Pontificis (omni de religione Laicis adempto iudicio) Imperantes credere, subditos ad credendum cogere, et in cunctantes gladium stringere teneantur, quod tamen defendit, D. Marta. tract. de iuris diction. part. 1. cap. 51. vid. can. oves. 2. quaest. 7. c. ubi nam. distinct. 96. Ex hâc eniam Iesuitis imputatâ traditione, Princeps et magistratus saeculares, non nisi Pontificum carnifices feruntur spirituales: qui utpote in eos, quos sy nedrium Inquisitionis reos iudicat, anim advertere; rerumque a Clericis iudicatarum vigorem, in spiritualibus ac ecclesiasticis negotiis, caecâ oboedientiâ ad effectum deducere cogerentur; non secus ac olim a Pilato, Scribae atque Sacerdotes petierunt. Iohan. 18. v. 30. et seq. vide Barthol Keckerman disputat. practicar. 35. problem. 14. Id tamen fere placet Reformatis quibusdam; qui omne iudicium de religione Politicis adimunt, sibique solis transcribere nituntur. Contra quos disputar Hugo Grotius, in pietat. Ordinum Holand. Quae contraria esse alii dicunt, Dei Opt. Max. mandato, quod Regi electo, Deuteronomii librum tradit; quem legat omnibus diebus vitae suae: ut discat timere Dominum Deum suum, et custodire verba ac ceremonias eius, Deuteronom. 17. vers. 18. etc. Iosuae. 1. vers. 8. Et porro non solis ecclesiae ministris competere aiunt, ecclesiae nomen. Parkerus de polit. ecclesiast. 3. cap. 15. Albicius in exercit. Theolog. 4. de ecclesiâ, quaest. 1. fol. 52. Nec ideo quae ecclesiae conveniunt, ab iis solis sunt expedienda. Quamvis Constantinus M. Imperator de Theologis noluerit iudicare. histor. Tripartit. 2. cap. 2. ut et Iustiniano vitio vertitur, quod curiosus fuerit in decidendis theologicis controversiis, Aleman. in notis ad histor. Procop. secret am. fol. 71. et c. ac 86. Sicque Imp. valentinianus, de dogmatibus noluit iudicare: Mihi quidem, inquit, cum unus de populo sim, fas non est talia perscrutari. Tripart. histor lib. 7. cap. 12. ut et Bellarminus. 4. de verb. Deicaep 7. ex usu ecclesiae, Laicis nil de religione decrevisse, ait, Sed Clericos et Papam. etiam cap. 8. et lib. de Laicis. idem cap. 17. nil
pertinere ad magistratum iudicium de religione. cap. 18. dicit, magistratum debere defendere religionem, et errare eos, qui aiunt, omnem religionem esse permittendam.
Vicissim vero, ut Imperantibus ius sacrum, catholici adimere conantur: ita e contra, e via regia (imo fere magis) excedere puto eos; qui potestari architectonicae, seu nomotheticae, spiritnalium rerum carum proprie attribuunt: et Principem, Imperio ac iure regio, cultum Divinum reformare posse, subditosque reformationi locum dare debere, censent. quod pluribus probare connititur David Pareus, in praefat. dedic at. Commentarior. Oseae. ad Mauritium Hassiae Landtgravium, et tractat. de iure regum contra Fap. quaestio. ult. Zepper. 2. de legib. Mosaic. cap. 2. cui fere consentit Henric. Eckard. tractat. de magistrat. fol. 204. et c. Christian. Matthias Dithmars. colleg. polit. 2. disput at. 6. thes. 4. et c. et disput at. de normâ ac iudice controver sitheolog. thes 61. Iacob Arminius in articulis, iunctis Epistolae ad Hippolit de Collibus, tit. de magistrat. Parker, de polit. ec clesiast. 1. cap. 34. Ordinum Hollandiae Decretum, pro pace ecclesiarum, de Anno 1614. in comment. statim a principio. Quae opinio ut mitigetur, legendum est Consilium Brentii, Ob die Widertaußer zurodien. quod exstat in decad. 4. consiliar. Theologic. Felicis Bidembachr et est in ordinei. Minutius Celsus Senensis (quo se nomine occultare voluit Sebastian. Castellio, teste Simlero, in epit. Biblioth. Geonerianae) tractat de haeret. non occidendis. Varii auctores, an haeretici sint persequendi, a Ioachimo Cluten recensiti. (Sed a Sebast. castell. compilati, ac sub nomine Martini Belli vulgati, vide Budovvez. fol. 238 in circul horolog.) Lustranda itidem suntea, quae contra Iustum Lipsium, plurbus disputat Theodor. Coornhert. Harmoni etlicher Puncren vnd Artickel Christlicher sehr/zit. von der Kirchen / per tot fol. 82. et c. fol. 150. et c. fol. 221. et c. Anonymi auctoris (quem puto esse Theophilum Agricolam, symistam Caspari Schvvenckfeldii) in dem Bedencken von dem geschrey/so man jetzt außgibt / daß man niemands soll leiden/ der nicht ohn alle Widerred Bapstisch oder cutherisch seye. de Anno 1558. adde Puritanismum Anglicanum, Francof. editum. cap. 6. per tot. fol. 40. Ac satis sufficienter Bellarminus contra Angliae regem Henric. VIII. probat: ecclesiasticum regimen penes Principes non esse. Egre gie pro sententiâ hâc, Martin. Chemnitius, in locis Theologic. tit. de ecclesiâ cap. 4. fol. m. 324. sicut Pontifex Romanus, cum suis committit sacrilegium in eo, quod electionem et vocationem ministrorum eripuit ecclesiae, et ad se solum suosque transtulit: ita eiusdem criminis reus est etiam magistratus; quando exclusis ministerio et reliquâ ecclesiâ, sibi soli potestatem ecclesiam constituendi vendicat, Pius enim
magistratus non est tota ecclesia, sed tantum membrum eius. Nec est Dominus ecclesiae; sed nutritius: imo tantum minister etc. Iacob. Heerbrand. disputat. de Adiaphoris et Calend. Gregor. th. 86. et muliis seqq. Quia magistratus non solus est ecclesia, sed si sit pius, membrum eius est: ideo non solus de ceremoniis et aliis rebus ecclesiasticis; sed cum aliis membris, quorum praecipua sunt ecclesiae ministri, de his decernat. atque ita ecclesia, quae mater est familiâs, et claves gerit, de istis causis statuendi potestatem habet, etc. Polycarp Leyser. Iun. disputat. ad Formul. Concordiae dec. 9. quaest. 6. Errant itaque, qui magistratui politico, potestatem liberam, ceremonias suo arbitratu obtrudendi aut abrogandi concedunt. Non enim ecclesia, ex solo magistratu constat; sed etiam ex pastoribus et auditoribus et c. Vix est, ait Zachar. Fridenreich. polit. cap. 12. ut in politiâ ecclesiasticâ, vel constituendâ, vel gubernandâ, ullam supremam et absolutam magistratus potestatem et iudicium cognoscamus; sed cum ecclesiasticis et ecclesiâ coniungamus: exemplo Davidis, 2. Samuel. 7. v. 2. et Hiskiae, 2. Chronic. 30. v. 22. omnes autem verbo Dei fubiciamus. Esaiae, 8. v. 20. Excepto, quod religionis rectae constitutae patrocinium; ut nempe ministros ecclesiae alat et defendat, plane proprium et peculiare magistratus officium videatur et c. Unde eos Esaias ecclesiae nutritios vocat. Ita etiam Nicol. Vigelium capio, a Ioh. Camman. disputat. de iur. maiestat. 3. th. 4. perperam (ut puto) intellectum. Si enim Princeps haberet liberam in ecclesiasticis potestatem, maior esset quam Papa: qui ab optimis quibusque Concilio subicitur. Et hoc esset politicum facere Antichristum, de quo, quid senserit Martin. Luther. vid. apud Wolff. 2. memorabil. fol. 987. et me in templo iustitiae. num. 64. quem nunc regnare dicit Paracelsus, in comment. id Daniel. Sobrie ergo intelligendum est, quod contra Fachinaeum Rittershtisius disputat, ad Novell. part. 1. cap. 3. suo iure, de rebus ecclesiasticis leges ferre posse Imperator es; cum Rex magis sie exsecutor; qui ab ecclesia sancitas leges promulgat exsequitur; tuetur. Et adhuc magis, sanâ in diget interpretatione, quod in Concordiâ Anglicanâ scribit Ricardus Harris: Regem supremum esse gubernatorem regni, tam in spiritualibus sive ecclesiasticis rebus, aut causis, quam temporalibus. Ab eoque primatu, regem vocat primatem, et supremum ecclesiae caput. Et ex ipsâ coronâ regni sui hunc habere primatum contendit. Nec absurdum esse ait: Regem quoque ethnicum, ecclesiae esse primatem etc. (forsan quia etiam Romani, post Pompei victoriam, de Iudaeorum sacerdotibus disponebant. Euseb. 1. histor. cap. 12.) ut et Galfridus Bourdon, in visione scipionis Christiani, in epistol. ad Casaubon. fol. 64. potestatem regis spiritualem esse assertat. Sobriâ haec (inquam) interpretatione indigere mihi
videntur: nî pro Papâ Rege, Regem Papam agnoscere velimus. vide Thuan. 1. hisior. fol. 14. col. 2. Sibrand Lubert. in respons. ad pietatem H. Grotii fol. 197. et c. Ac porro si omnes, qui habent superioritatem, caput ecclesiae nominaremus; quid dicendum esset, Democratia ubi viget, aut ubi in uno regno multi Principes, Comites, Barones vel etiam Nobiles sunt, summo fereque regali iure gaudentes? Sicque Catholicis ridiculum est, feminam (Elisabetham Reginam) caput ecclesiae fuisse. Bellarmin. 4. de eccles. cap. 9. fol. 76. col. 2. Ac refert alicubi Pierre Matthieu, praedictam Reginam, in gratiam Legati cuiusdam Galliae Regis, saltâsse: eumque interrogatum, quid de hac saltandi ratione sentiret, aliter nihil respondisse, quam: En verite le chef de l'Englise Angloise danse bien. Ac quod Henricus VIII. Angliae Rex voluerit caput ecclesiae suae nominari: eo nomine tam a Catholicis, quam Protestantibus erroris ac temeritatis accusatus fuit. Nescio etiam an locum tueri possit, quod Iacobus magnae Britanniae Rex scribit: ad fin. monitoriae praefat. Christiano regi concessum esse, externam in rebus ecclesiasticis regiminis formam suis praescribere; quae ad civilis administrationis quam proxime accedat: dummodo a fidei, veraeque religionis fundamentis, nec tantillum abscedat. vide Parckerum, de polit. ecclefiast. lib. 1. cap. 26. fol. 66. Omnibus aetatibus in ecclesiae gubernatione homines politici, ignari doctrinae Evangelii, sinxerunt sibi ecclesiam quâdam imaginatione politiarum, et magnierrores hoc modo stabiliuntur, ex Melanchth. Richterus, axiomat. ec clesiast. 21. Multo minus ipsa religio, statûs rationi est accommodanda: quod primus Ieroboam fecit, et apud Christianos Theodoricus Rex Gothorum. Boccalini. 2. di Parnas. ragguagl. 13.
Nunc rationes nonnullas, firmandae sententiae praesuppositae, subiungere lubet. (1) Ab Imperii, iurisve regii, si penderet iudicio vel potestate, externum ordinarie divini numinis culturm; Deus ac divina ab homine dependerent; quo nomine Romanos, post Tertullianum, Eu sebius ridet, lib. 2. histor. cap. 2. ad fin. subditi tenerentur obedire reformationi, ut alii alicui politicae sanctioni: semperque mutabilis religio esset. Aeque enim Architectonicâ potestate Rex Ethnicus et haereticus gauderet; eâque potestate uti vellet, quia nemo se hâc in parte errare credit. Velreligio aliis conatibus praetexeretur. Nam varietas religionum, ait Eberhard. a Weihe. de praerog. succes. E. 5. b. citra controversiam, in de nata est; quod somuia, traditiones, ac scabiem hominum, gubernatores politici voluerunt Christi doctrinae conferre, tantum salvam ut haberent rem publicam. (2) Dissentire de vera religione, non haeresis amplius aut schisma; crimen sed foret laesae Maiestatis. Ac iam olim in ecclesiâ primitivâ reprobatum fuit, dicere: sequor religionem
Imperatoris. histor. Tripartit. lib. 7. cap. 9. in rescript. Valentin Valentis et Gratiani. (3) Ipse Dominus noster Iesus Christus, haut mundani Imperii subsidio, regnum suum spirituale instituere, firmareque voluit. Num quis ex primoribus credidit in eum, aut ex Pharisaeis: sed turba quae non novit legem. 10 an. 7. v. 48. et c. Cernitis, inquit, D. Paulus 1. Corinth. 1. v. 26. vocationem vestram fratres: vos non esse multos sapientes secundum carnem, non multos potentes, non multos nobiles. vide omnino Hilarium advers. Auxent. Neque ex necessitate Christus et Apostoli, sine magistratus praesidio suam propagaverunt, et tutati sunt doctrinam: quod nempe nullus aderat magistratus Christianus, religio cui cordi esset. Fuit namque omnipotens Salvator noster, et aliter, si e re ecclesiae fuisset, sane hoc efficere potuisset; neque pro bonitate suâ optimâ omisisset Christus; sed quia regnum illud, quod introducebat, mundanum haudfuit. 10 han. 18. v. 36. Quâ occasione Brentius, ibidem scribit. Non est quod huius mundi Principes glorientur, se esse ecclesiae Christianae defensores. Ecclesia namque armis defendi nequit, propterea quod regnum Christi non sit de hoc mundo. Quod si quis voluerit Protector esse ecclesiae, Petri, Pauli ac aliorum Apostolorum, et Martyrum gladium accipiat; non Augusti ac Neronis. Nam Imperatores defendunt externo suo gladio oppida ac vicos: Apostoli autem defendunt ecclesiam gladio spirituali; hoc est verbo Evangelii, et passione suâ. In eundem prope sensum, ad illum locum, notat Melanchthon. Haec est natura impiorum doctorum, ut cum ab Evangelio iudicantur, tueri se vi humanâ contendant; quia Deo non fidunt: hoc est, quod Iudas cohortes accersit. (4) Vim legis ecclesiasticae, habuerunt decreta prima Concilii, Actor. 15. absque afflatu Aulae Caesareae. At ais, vim non habuisse corporalibus censuris coactivam, ut replicat Concordia Anglicana, sol. 49. Respondetur: non eam requiri, alias enim primitiva ipsias Dei nostri Salvatoris ecclesia eâ carens, haud perfecta (vel rebellis) fuisset. (5) In Deuteronomio commendatur Regi lectio L. Divinae, sed dicitur, quod accipere debeat hunc librum a Levitis. Deuteronom. 17. vers. 8. Hucque pertinet quod Graeci Latinis, post Balduini Flandri expeditionem, Pontificiam iurisdictionem introducere volentibus, responderunt apud Logothetam, in Chron. Constantinopol. fol. m. 18. et c. Sed an magistratus politicus ecclesiae ministris iniungere queat, ne libros edant in negotiis religionis, disputatur in Consiliis Theolog. a Dn. Felice Bidembach. collectis, dec. 8. consil. 7. et tribus seqq. Ac Iohan. Gerhar di. loc. de ministerio num. 269. disquirit: An iisdem praecipere possit, ne haereticos reprehendant.
EX hactenus deductis, iustâ consequentiâ concludere se putant assecla Augustanae confessionis: Ius vocan di ministros, non soli conapetere magistratui, ut politici hodie contendunt. (Et iam olim hoc voluit Haeresis Henriciana, ex Baronio Lehman, 3. cap. 24. fol. 240. col. 2.) neque populo soli, ut Anabaptistae docere dicuntur: neque Episcopis solis, ut Catholici praetendunt; sed ecclesiae toti. (Ita ut ius apud ecclesiam sit; sed exercitium apud eos, qui eam repraesentant) Martin. Chemnitius loc. de eccles. cap. 4. fol. 324. Henric. Eckhard. d. ordine ecclesiastico fol. 90. Iohann. Forsterus, disputat. ad decalog. decad. 1. problem. 10. Gerhardi, loco de minist. ec clesiast. num. 86. et c. Christ. Matthias, Colleg. polit. 2. disput at. 6. thes. 40. et 42. Cothmann. consil. Academ. 2. a princ. Ant. Albizius, exerc. theolog. tit. de minister. Evangel. quaest. 13. fol. 217. Reinkingk. 3. class. 1. cap. 6. vide Hugonem Grotium, in tract. Pietas ordinum, insignito. fol. m. 56. usque ad fin. Et Hadrian. Saraviam, tractat. de gradibus ministror. cap. 23. num 27. fol. 363. Sed iunge Bellarmin. lib. 1. de Clericis cap. 2. et seqq. Sane in electione Sacerdotum, et Pontificis etiam Summi, non tantum cleri, sed et populi partes olim fuisse, Vincent. Cabotius fatetur. 1. disputat. 4. adde Isaac. Pontan. 6. orig. Francicor. cap. 5. fol. 437 Sed hoc ius, populum ex consuetudine magis, quam ex lege, habuisse, ait. Ex lege; ut expeteret sibi aliquem in Episcopum: ex consuetudine, ut ius suffragii haberet, vid. Ioach. Stephani, 4. de iuris dict. cap. 11. Duaten. de benefic. ecclesiast. lib. 1. cap. 6. lib. 3. cap. 2. et lib. 5. cap. 1. Quod et convenit capitulis Caroli M Lehman. 2. cap. 33. fol. 125. iunge Bellarmin. 2. de cleric. cap. 7. idemque, 1. de Pontif. cap. 6. conatur edocere: in tota sacra scriptura, ne vestigium quidem inveniri; quod plebi competierit ius ministros vocandi; sed Apostolis solis. Cumque ministri, ius clavium habeant, hoc ipsis nec plebem, nec Principem dare posse, Catholici contendunt.
Certe de iure Collationis seu Investiturae, inter Pontifices et Imperatores Romano-Germanicos, acerrima contentio fuit Gerhardi, loc. de minister. num. 131. vide Filesacum, tract. de auctor. Episcop. 177. et c. Nervus negotii in eo consistere videtur: an praedia omnia sacerdotalia, sint sub Pontificis patrocinio atque tutela; ita ut Episcopi vel
Sacerdotes, haecce ab eorecognoscant, vide Ioach. Stephani, ult. de iurisdict cap. 12. num. 22. etc. Quâ de quaestione Heinricus IV. Heinricus V. Fridericus I. et Fridericus II. aliique Imperatores, vario Marte cum Pontificibus decertârunt. Vincent. Cabot. i. disputat 5. Arnold Engelbrecht, disquisit. de iuris dict. thes. 67. Lehman. 5. cap. 67. donec Fridericus III. certa cum Nicolao P. M. pacta faceret, quae vulgo Concordata Germaniae vocant, (quaeque collectaneis illustravit Georgius Branden.) ne Archiepiscopis Regalia ab Imperatore aliter concedi possent, quam confirmatis a Papa. Unde fieri hodie dicunt, ut immutatae Religionis Atchiepiscopi, ac Episcopi, eaab Imperatore habere, aut ad Sessiones aut vota in Comitiis admitti nequeant. Contra quae disputat, dicto loco. Engelbrechtus. Quin et ius deponendi Episcopos, spectat ad Imperatorem. Bortius apud Arumaeum disours. 30. cap. 3. th. 39. fol. 889. Schepliz. ad consuetud. Brandenburg. fol. 9. etc. De remotioneautem ministrorum, vide Gerhardi, loco de ministerio. num. 174. (et vide etiam, quae hâc de re supra alicubi dixi.) Ac item de vocandis et removendis Sacerdotibus, consule Aerod. lib. 1. m. fol. 42. 52. 53. 60. Sed Bellarminus, ut electionem, ita et depositionem Episcoporum, Pontifici Romano transscribit. 2. de Pontif. cap. 18.
Hûc referri possunt, primariae, quas vocant in Germaniâ, preces: vigore quarum Imperator Coronatus, ex anti quâ consuetudine, in omnibus cathedralibus ecclesiis. atque etiam monasteriis per Germaniae regnum, suffragium habet et facultatem, unius Canonici pro arbitrio nominandi. Freher. ad Petr. de Andlo, fol. 179. etc. Cluten. in Syllogeth. 19. Syringus, disput at. de pace relig. th. 31. Arumaeus ad Auream Bullam, discur s. 3. th. 34. et seq. Cranius, de pace relig. part. 1. problem. 4. Wehner. verb. Panißbrieff. Quod ius, an et post pacem Relig ionis, in Reformatis adhuc Episcopatibus locum tueri queat, vid. apud Matth. Stephani. tract at. de ecclesiast. iur is dict. cap. 4. num. 18. etc. Sed sunt et in Galliâ Primariae preces. Papon 5. des arrests, tit. 1. arrest. 2. etc. Hucque pertinet, daß man wolv: rdiente Soldaten oder Hatschter in den Klöstern/ ex ordinatione Caesareâ, erhalten muß. Also werden die Stulbrü der von Kays. Mayestät in die Canonicaten gesetzt. Lehman. ult. cap. 109. ubi de litibiis inde ortis etc.
In Galliâ. le droit de Regale, ut vocant, super Episcopatus quamplurimos competit Regi: quo statim post mortem Episcopi, Rex est administrator et dispensator bonorum ad eum gradum pertinentium, beneficiorumque collator. Comme grand Evesque en ce Royaume. Guidon. de Finances part. 1. fol. 77. Louys Servin, tom. 3. playd. 1. et seq. Pasquier. 3. derecberch. cap. 29. et seqq. Sic exuvias Episcoporum, sibi
adscripserunt olim Imperatores Germano. Romani. Lehman. 5. cap. 67. fol. 542. etc. Sic item in Anglia, ius Patronatus Rex habet, et Patronus heredit arius exsistit ricard. Harris, in Concordiâ Anglioanâ. Ac inibi ab antiquo, penes Clericos ac Monachos electio erat, sed electum a Rege postulabant. Nulla electio Praelatorum mera, libera et canonica eratsed omnes dignitates, tam Episcoporum, quam Abbatum, per annulum et baculum Regis Curia, pro suâ complacentiâ conferebat Selden. in Iani Anglor. lib. 1. num. 39. fol. 55. Ita etiam in Polonia, aliquam potestatem habet Rex, in Abbatibus constituendis. Statuta Polon. §. Abbares. Sic et Patronatus ius tale, in Sicilia sibi asserunt Reges, et cum id Baronius, in annalib. lib. 11. in Vita Urbani 2 pernegaret; non solum impeditus fuit a ministris Hispanis, quo minus Anno 1605 ad Pontificalem perveniret dignitatem: Mercure Francois, part. 1. fol. 3. Sed etiam singulariedicto Philippus III Rex Hispaniarum coercuit eos, qui sibi hoc ius denegabant. Premiere Continuation, de Mercure Francôis fol. m. 11. etc. Quibus in locis vero beneficiorum Ecclesiasticorum collatio ad Pontificem spectet, recensetur in Thesauro politic. part. 1. relation. d. Roma. fol mihi 42. et seq. De iure autem patronatus, vide Gerhardi, loco de ministerio, num. 113. et seq. item num. 117. itemque Reinkingk. lib. 3. class. 1. cap. 9. num. 25. et 53.
Tandem moneo omnes, ad ecclesiasticas qui aspirant dignitates; ut Francisci Lamberti (Theologi et Monachi Galli, qui ad Protestantes tempore Lutheri accessit) monitum ne spernant, qui, tract at. de fidt lium vocatione in Regnum Christi cap. 8. et 9. ita scribit: Externa ad ecclesiae ministeria vocatio, opus habet internâ. Dum quis externe ad verbi sancti ministerium vocatus est, et sentit ac experitur, quod prius interne vocatus ac missus a Domino sit, ipsam externam vocationem a Deo esse, est certissimum. Quod si interna minime praecessit, aut saltem non mox sequitur, indubitata res est, quod ipsa externa vocatio est Dei expavescendum iudicium: quo punit ingratam plebem, satians eos Prophetis, non nisi a Sathanae spiritu missis. Vitet ergo fidelium quisque omnem externam vocationem, ne scilicer eandem suscipiat, nisi prius ad eam Sancto Spiritu moveatur. Cognoscet autem per id se moveri a Domino, si ad externam vocationem admittendam, non aliter adficiatur, quam conveniat, impollutis eloquiis Domini: quae suae voluntatis, suique spiritus certissima testimonia sunt. Igitur quisquis ad sacra Regni Christi ministeria, maxume ad summum illund, quod est ministrare verbum Dei, externe vocatur: antequam suscipiat vocationem, expendat an spirit um ad id acceperit, quod est interne mitti seu vocari: quem si non accepit, postulet a Deo qui dat omnibus adfluenter dona
sua; sicut, et quantum opus est, qui et dabit postulanti, si ipsa externa vocatio ab eo est profecta. Quod lsi ipsam vocationem, internâ minime confirmârit, nullatenus est admittenda: ne si alioqui fecerimus, falsi Apostoli, ac Pseudoprophetae simus. Eiusmodi sunt omnes regni Antichristi vocationes, hoc est, sine internâ. Imo vix etiam ab hominibus externe vocantur, et eliguntur: quin potius per adulationem, Simoniam, Tyrannidem, et alia id genus exsecrabilia media, in Episcopatus et Sacerdotia se intrudunt. Sic autem volunt esse Episcopi, ut numquam sint aliquid minus quam Episcopi. Nam summum Episcopi ministerium, quod est praedicare verbum Dei, calcant et abominantur; sua autem mendacia et traditiones numquam non inculcant. Hoc autem erit cuique signum certissimum, quod a Deo sit ipsa vocatio, si adest qui interno mittit: quod tum est, dum cupit non lacivire, videri inter alios doctior. Sed opus et laborem vere bonum (nempe ut sit Episcopus. hoc est, super Domini populum advigilare et superintendere) magnâ sollicitudine et charitate, operari nitatur: ita ut velit potius mori, et quidvis perferre, quam aliud docere populum, quam ignita et purissima eloquia Dei. Isest fidelis, in dubitatusque Pauli sermo 1. Timoth. 3. Si quis Episcopatum desiderat, bonum opus desiderat. Hactenus Lambertus. Qui, quae vitia in catholicis improbavit, iam etiam inalias sectas inundârunt. De Episcopis item veteribus, vide Henricum Susonem, cap. 7. sol. operum. 369. quae adscribere placet: Adspicias velim Episcopos, uti nunc vivant. Quos quidem oportebat noctes atque dies in eam curam incumbere, ut subditis suis consilio et sanctis institutionibus auxilio forent, quo in fide catholicâ constantes ac firmiredderentur: atque ubi minus id ipsipraestare possent, Doctores quosdam vitae inculpatae acintegrae precibus sibi in adiutorium adsciscerent, eisque suam impertirent auctoritatem sive potestatem: adhaec vitam castam et pudicam ducorent, ut quotquot id de eis resciscerent, ad meliora provocarentur: Dei honorem et Deum ipsum ante omnia semper amore ac intentione prosequerentur, se ipsos minime. Sed res plane in diversum abiit. Siquidem nunc divitias, honorem, cognatos, potentiam saecularem vel dominia impensius spectant et amant, quâm curent animas ipsorum fidei commissas, pro quibus tamen ego (inquit Christus) ipse sanguinem fudi. Ubi aliqua sedes Pontificia vacat, quam inique et praeter fas ac ordinem pro eâ obtinendâ laboretur, abvunde perspectum est Deo. Unde cum ad eam iam resredacta sit consuetudinem, idcirco Deo permittente, tam prospere scilicet hodie cum hominibus agitur. Priscis temporibas, qui in Episcopos fuissent humano iudicio electi, divinitus ad id muneris
suscipiendum compelli oportebat. Atque eâ ex causâ, familiari utebantur amicitiâ Dei, et in excellentis meriti ac sanctitatis viros evadebant.
EX hoc itidem maiestati competente sacrorum iure; et quia magistratus summi, potestate gaudent supremâ, et ecclesiae simul praecipua membra sunt: Ecclesiasticorum ideo conventuum, ecclesiae iudiciorum extraordinariorum, Consessus Seniorum, id est, Collegii totius Presbyterii convocandi pote statem, residere penes Imperantes, reputatur. Sicque in Nationali seu Provinciali Consilio, praesidet qui eo loci imperat cum maiestate. Conciliorum vero generalium, non Papam, sed Imperatorem praesidem esse debere. contr. distinct. 17. evincere conatur Flaccius, in Catalog. testium veritatis lib. 4. fol. m. 264. etc. Andr. Osiander. in tr act. Papa non Papa, indig itato, loco 12. fol. k94. Daniel Chamier, de Oe cum enico Pontificelib. 5. fol. 602. et mult. seqq. Iach. Stephani, in tract. de conciliis, singulari, Institutionibus Iuris Canonici eiusd. Auct. adnexo. Concio habita coram sereniss. Angliae etc. Rege, de iure ac potesiat. convocand. caetuum. Anno 1606. David Paraeus, in tract. de iure Princ. contra Papam fol 108. etc. Iohann. Camman. disputat. de iure maiest. 3. thes. 31. Hugo Grotius, in pietat. ordinum Holland. a princ. Petr. Molinae tr act. de Monarch.Pontif. cap. 16. et 17. adde Lancellot. Conrad. templ. omn. iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 384. Aerodium. 1. tit. 6. cap. 12. Arumae. tom. 5. discurs. 3. Cardin. Tuschum, lit. C. conclus. 549 Reinkingk. lib. 3. class. 1. cap. 4. Lehman. 5. cap. 67. praesertim. fol. 538. vide item iudicium Iovii, de concili is lib. 2. hisior. fol. 40. De conciliis pulcherrime Cusa, 2. de concord. carhoic. per disiurs. et quatenus iis Laici debeant interesse, vid. Cusam, 3. de concord cap. 8. et seqq. item cap. 13. et seq. Quod vero Papa praesideat in conciliis, deducit Bellarmin. 1. de concil. cap. 19. late et cap seq Quod Papa convocetconcilia, tradit idem Bellarminus, 1. de ec cles. cap. 12. ubi cap. 14. quando possit convocari concilium absque Papa, quod vocat quasi concilium seu imperfectum. Constantinum Magnum, in Nicaeno concilio, choragum egisse, probate satagit Balduinus, lib. 1. de legib. Const ant. Magn. fol m. 61. etc. Eusebius, 1. de vita Constantin. cap. 37. Cum quidam, ait, Episcopi, inter se diversis locis dissentirent, tamquam communis Episcopus a Deo constitutus, ministrorum Dei coegit concilium; et in mediâ istorum frequentiâ, ac congressu adesse, et una considere non est dedignatus, etc. (sed constat ex Historia
Tripartita, lib. 2. cap. 5. quam timide et considerate egerit idem.) Hocque itidem inductione octo conciliorum oecumenicorum probat Christian. Matthias Dithmars. Colleg. polit. 2. drsputat. 6. th. 12 etc. Non tamen alii Principes, in conciliis universalibus ab Iinperatore convocatis, ut subditi comparent. Petr. Costalius, in advers. ff. ad l. 1. d. constitut. princ. Quin etiam Anno 1589. Philippus II. Hispaniae Rex, oratorem extraordinarium, Romam misit, ad intimandum Sixto P. M generale concilium super declaratione Simoniacae electionis, et ad requirendum Dominos Cardinales, aliosque ecclesiasticos ad comparendum in concilio Hispalensi. Ac ferunt, intimatione factâ, Sixtum prae desperatione mortuum esse. Novus Homo, in supplic. super causis generalis concilii convocandi, a princ. Morbvais, en la supplic. a Pempereur, etc. fol. 10. 12. et fol. item 280. etc. At tradit Bellarminus: Episcopos a Papa, et Papam non ab ullo saeculari iudicari, eumque (quod satis durum est) nec ab ecclesiâ, vel concilio corrigi posse. 2. de Pontific. cap. 26. et seq.
Eiusmodi autem ecclesiae iudicia, merito componi debere volunt nostrates, non ex Clericis solis; sed simul ex gravibus et honestis viris Laicis: qui nempe aeque sunt pars ecclesiastici caetus. vide omnino Christ. Matth. Dithmarsum. Colleg. pelit. 2. disput at. 6. th. 32. etc. ubi inter alia ita scribit: Tamquam unus eorum una iudicet, (Princeps) iudiciun: promulget, promulgatum legibus ac poenis sanciat, etc. (Etqui ad concilia sint vocandi, tradit Bellarmin. 1. de eccles. cap. 15. et seq.) Sic et toti ecclesiae competit ius ferendi ecclesiasticas leges. Meisner, tract. de legib. lib. 4. se ct. 2. artic. 1. assert. 1. et 2. fol. 435. De synodis vero et conciliis, an et quando ea congregariconveniat, vide Paraeum, in Irenico et quiid scriptum oppugnant, Sigvvartum ac Hutterum.
Ad Principis etiam, aliorumque magistratuum saecularium curam spectat, ex analogiâ et institutione ecclesiasticae disciplinae nostratis, Iudicia eccle siastica ordinaria constituere, de quibus exstat oratio Chytraei, tom. orat. fol. 289. et per ea de Episcopis et pastoribus vocandis, examinandis, in officio dirigendis, iudicandis, disponen dis, leges dare. Wertheimische Acta, fol. 4 8. Ea autem iudicia, itidem Presbyterium ecclesiaerepraesentant, nec absolute ad Principes spectant, ut Curiae mere saeculares. quod tamen Thomas Smithus, ult cap. ult. de republ. c. Anglor. fol. 160. sentire videtur. Ut et leges olim Imperatorum circa ecclesiasticas cansas, non sunt leges, aut eccle siasticae sanctiones, aliquid definientes seu or dinantes; sed sunt merae exsecutiones, Canonum prius ab ecclesiâ sancitorum. Ad quem vero pertineat corrigere Missale; ad Papam ne, Episcopum vel Regem, disputat Servin. tom. 1. plaidoy. 1.
Letmatius, lib. 7. per tot. Ac an Ius Canonicum, apud nos sit in usu, tradit Schepliz. part. tit. 1. §. 22.
Et hinc quoque in Germania, apud Principes Augustanae Confessionis, directio est iurisdictionis ecclesiasticae, iuriumque Episcopalia quae vocant. Matth. Stephan. tract at. de iuris dict. eccles. cap. 1. vum. penult. et ult. Ioach. Stephani, in pr aefat. Institut. Iur. Canon. et ibidem 1. cap. 7. vide omnino Gerhardi, loco de ministerio ecclefiast. num. 112. Indeudem praesident matrimonialium causarum cognitioni, Knichen. cap. 3. de territor. iure num. 134. Dn. D. Bocer. de iuris dict. cap. 3. num. 44. 51. 80. etc. Zanger, tr act at. de excommunicat. maior. ego, tr act. de Nuptiis cap. 5. vide Consultationes et Responsa. Marsilii de Paduâ. et Guilhelmi Occami, super diverio Iohannis Filii Regis Bobemiae, et Margarethae, Ducissae Carinthiae. et Ludovici Marchionis Brandenburg. ac eius dem Margarethae. Quâ de re vide omnino Hervvart. in Ludevico IV. Imp. fol. 278. etc. item fol. 844. et 859. etc. Item Iacob. Gretser, disputat. matrimoniali altera, quae est de iudice in matrimonial. caus. Ludovic. Servin. 5. tom. 3. plaid. 5. fol. 51. etc. et in gradibus dispensant iure positivo prohibitis, l. 31. deritu nupt. l. 38. de adopt. l. 5. de condict. sine causa. l. 37. C. de nupt. Pruckmann. de regalib. fol. 331. Beza, de divertiis, fol. 75. Ioach. Stephani, Institut. iur Cavon. lib. 2. cap. 1. num. 31. etc. Valent Arithmae. in peric. secund. disput at de adfinit. ad fin. fol. 58. b. Attamen si ipsi Principes reformati, vel alii Regalia habentes, nuptias in gradibus iure postitivo prohibitis, contrabere velint; hoc facere eos posse absque dispenstione, scribit Arithmaeus, d. dssputat. graduum prohibit. fol. 35. Omnia haec maxumam partem per consistoria ecclesiastica, (de quibus Reinkingk. 3. class. 1. cap. 10) ex theologis et politicis consiliariis composita. peraguntur. In Angliu, Curia Christianitatis vocatur, ecclesiasticas quae causas tractar. Thom. Smith. dict. cap. ult. de visitatione, vide Reinkingk. 3. class. 1. cap. 7.
Hîc et illud subiungo, Augustum Saxon. electorem suasisse, ut Principes saeculares Imperii, mandatum Pontificium, de suscipiendâ Calendarii Romani emendatione, in quo erat verbum; Praecipimus, Mandamus, Volumus, etc. recipere in Augustanis Comitiis recusarent. Syringus, disput at. de pace relig. ta. 32. Herman. Kirchner. coroll. 1. disputat. de republ. 2. vide Thuanum, hister. lib. 76. Acquis possit de Calendariis ac Festis statuere, tradit Reinkingk. lib. 3. class. 1. cap. 2. adde Cranium, de pace relig. part. 1. preblem. 6. Sed de Feriis et Calendario quae sunt lites, non debent ansam schismati dare: ita censet Socrates, de Pascha, quae controversia magnas olim in ecclesiâ peperit lites. histor. Tripartit. 9. cap. 88. A iuramento etiam saecularis iudex absolvit. Dn. Rutger.
Ruland. decis iur. contrevers. quaest. 20. vide item Iacobum Martini, disput. ei bic. 6. th. 1. quaest. 14. Gilken. adl. si quis maior. num. 33. C. de tr an sact. Hilliger 21. cap. 13. lit. Y. Massa Gales. ad formul. Cameral. mihi fol. 224. etc. Cranium. d. part. 1. problem. 7. De iurisdictione seu foro Episcopi Constantiensis sunt, vigore synodalium proclamationum, et constitutionum Anno 67. renovatarum, ubi part. 2. tit. 18. cap. 8. ita habetur: Ceterum ut tam Clerici, quam laici scite possint, quae causae de iure, et aliquot saeculis praescriptâ consuetudine, ad sorum nostr um ecclesiasticum pertineant, eas plerasque hîc inserendas duximus. Nempe omnes causae matrimoniales, ear umque impedimenta, et quae ex eis dependet et emergunt, ut sunt, divortii, adulterii, saevitiae, de florationis, taxae dotis, asscriptionis prolis etc. Praeterea, causae beneficiales, iuris patronatus, fundationis et privationis beneficiorum, decimarum, maiorum et minorum iurium Episcopalium. add. Clem. dispendiosam de iudic. Sed decimae in possessoria, vigore ordinationis Cameralis, pertinent ad Cameram inter status si lis sit. Verum nec obstante lite in Camerâ super possessorio pendente, petitorium coram ordingrio iudice ventilari potest; ut factum scio in causâ der Herrn Trucksessen von Waldpurg/ contra Salmanßweiler. Ac moneo tandem peccare eos, qui quod magis sibi iuris dicendi creditos, fasces, quam sacerdotium regligiosis officiis ministrandum, aestimârunt, vide Russin. histor. 10. cap. 23.
POrro cuilibet Christiano, potissimum vero magistratui summo, una cum ecclesia, omnes dissensiones religionis, sedulo sunt praecavendae, atque averruncandae, summisque eo adnitendum viribus, ut una, eaque vera religio, ubique locorum et eivitatum vigeat. Camman. disp. 3. th. 24. Sed tamen ad hunc finem, non per alia contendere debemus media, quam quae suis Apostolis praemonstravit Christus, primiti vaque ecclesia usurpavit: quo enim longius a Christi, apostolorumque recesseris institutis, eo erraveris citius. Reinkingk. 3. class. 1. cap. 5. Christus sapientissimus fuit, ideo si praestantior fuisset modus, scivisset; optimus fuit: ergo in dicavisset; Omnipotens fuit: et ergo eum adhibere potuisset. Vel unico miraculo Tiberium convertisset, et Christianum fecisset, quales hodie infiniti magnates. Quam moderationem adhibuit Theodosius Imperator, qui haereticos non est persecutus; sed tantummodo
catholicis ecclesias restitui curavit. Ruffinus, histor. 10. cap. 19. Hâc in parte inter maiestatem, seu Imperii ius, quod Christiano, et illud quod Principi competit infideli, interest plurimum. Hoc homines regit, ut sunt homines: illud vero, etiam ut sunt Christiani: quos charitatis Christianae ratione, ad veram veri Dei agnitionem per ducere satagit.
Exsecrandi sunt Donatiani, qui ecclesiam Christi, Principum operâ, subsidioque uti non debere, et his cum illa nihil rei esse, neque illi cum his, nihil quicquam csse debere, contenderunt. B. Augustin. 3. contra Crescon. et epistol. 48. ac 50. Gerhard. loco de mag istr at num. 165. Atheis quam proximi esse videntur, qui cum Mahometo in Alcorano, Az oara. 2. omnem Deum adorantem, bonique gestorem, indubitanter divinum amorem assequi contendunt Bodinus, 4. de republic. cap. 7. num 484 vide tamen Boccalini, 1. de Parnass, cap. 64. fol. 281. Qui cum Frid. Puccio, tractat. de Christi Servat. efficacit ate in omnibus hominibus, quâ bomines sunt; (a quo non multum dissentit Wigelius passim, et praesertim vom Wege alles zuerlehrnen. cap. 4. ad fin.) omnium religionum confusionem, in ecclesiam invehere conantur: cui opinioni et alii suerunt adstipulati, a Iohann. Gerhard. in Coronide cent quaest. polit. th. 44. et seq. ac eriam Isasc. Casaubono, in exerc. advers Baronium. 1. a princ. recensiti. vide me, lib. 2. polit. cap. 1 num. 36. et adde Vindicias Casauboni. 2. cap. 3. ac 4. et lib. 4 cap. 1. Qui cum Thcma Moro, lib. 2. Utopiae fol. m. 265. incertum habent, an variam et multiplicem expetens cultum Deus, aliud alii inspiret. Aut qui cum tartarorum Rege, apud Lipsium, monit fol. m 116. et Leunclav. pandect. Turc. cap. 100. fol. 97. dicunt: Tuus Pontifex, Meus Pontifex; Tuus Lutherus, meus Lutherus esto. Hûc pertinet illud Symma???hi, qui in relat. ad Valent. Theod. Arcad. AAA. ita inquit: Omues gentes adspirant ad arcana divini numinis, sed non iisdem modis, cum non omnes sint eiusdem ingenii, sed variis viis ad eundem Deum tendant. Sic et Themistius, Oration. 3. fol. 57. ait: Deus omnium hominum pectoribus sui venerationem insevit, communemque fecit: modum autem se colendi, cuiusque proprio arbitrio reliquit. Is autem, qui coactione hîc utendum putat, a Deo ipso concessam eripit mortalibus libertatem.
Attamen semper est mente tenendum: Christum humilitate in carnationis, ignominiâ passionis, et praedicatione vilium ac rudium piscatorum, regnum suum in mundum introduxisse, non id aliis mediis primitivam ecclesiam propagâsse. Vide omuin. Ludovic. Granatens. in meditat. vitae Christ. cap. 30. fol. 360. et seqq. (Sicque veteris Testamenti auctoritates, ubi Regale sacerdotium erat, et ecclesia Regia forsan non opportune urgentur.) Ergo et sinilia ut adhibeantur arma,
quae Christus et primi Christiani, curare debet magistratus: nempe ut sciat, ministerium non Imperium constitutum esse ad introducendam, conser vandamque religionem; ministerium vero sui naturâ respuerecoactionem. Et magistratum Christianum hâc in parte ministrum quasi agere; non Principem. Nimirum itaque modestê haeretici redarguantur, Satanae tradantur, serio reprehendantur, ab iis discedatur, caveantur, nullum cum iis commercium habeatur: devitentur, pro ethnicis et publicanis habeantur, observentur. Ut scilicet se omnes ad paenitentiam convertant, seque ab hominum mandatis avertant; ut pudefiant, ut discant non blasphemate, per instructionemque sanae doctrinae, sani essiciantur in fide. ut spiritus servetur. Theodor. Coornhert. in epit. process. de occidend. haeret. contra Lips. cap. 17. vide Timpler. dissentientem 4. polit. cap. 2. quaest. 3. Haec media ut observentur, nec negligantur, magistratus suâ auctoritate curare debet: non alia, cuiuscumque auctoritatis praetextu, adhibere. Et egregium hanc in rem est apophthegma Emanuelis Philiberti, Sabaudiae Ducis, qui dicere solebat. Che la fede Christiana non fu mai piant at a con la forza de gli esserciti, ne con la violenz a dess arme, maben co'lverbo di Dio, et con l'essempio: e con le medesime arti si ha daripiantare ne paesi, onde e stata suelta. Plausibilia verba sunt Clarissimi Dn. D. Lansii, in consultat. de Principatu provinc. Europae. Melior est religionum multitudo, quam carnificina conscientiarum: illa habet superstitiosos, haec atheos. Addo et Ximenii Hispani Theologi censuram, centur. 1. Epistol. Belgic. 33. de turbis Gallicanis ita scribentis ad Cassandrum: Luimus, ut mihi videtur hâc in parte poenas stultitiae nostrae, quod ita simus animati, ut dissidentes a nobis in religione non ferre possimus, nisi simul eos exstinctos velimus, atque exstinguere etiam studeamus. Addimus deinde incendio oleum, ex causis quae non minus virium habent ad alendas has contentiones, quamvis religionis causâ tegantur. Orandus ergo summis precibus Deus, ut arma, quae ipse certe non excitavit, eripere aliquâ ratione dignetur manibus imprudentium, ne dicam furentium etc. Consentit Acontius, de stratagemat. Satanae. fol. m. 134. etc. Aclubet hîc addere iudicium C. S. in dem grossen Epistolar wider die Papisten/ fol. 464. ut appareat, etiam eos, qui alias omnia externa media reprobare dicuntur, non denegare Reincipibus hâc in parte ius quoddam. Verba eius ita sonant: Es sollen sich alle Christen pmb dab Reich Christi und sein Gerechtigkeit annemmen/ deßhalb niemand mit warheit sagen kan/daß die Obrigkeit/so fers fie anderst Christen gengunt und sein will / sich deß Christlichen thuns nicht solle unterfahen / oder die wahre Gottseligkeit nach dem Geist Christi äusserlich mög. fürdern und handhaben. Doch soll kein Oberer
seine Unterthanen weder zu seinem Gottesdieust / noch Christlichen Glauben mit gewalt zwingen / oder mit dem Schwerdt rund Blutvergiessen denselben fürdern/auch die/ so nicht seins Glaubens / weder vertreiben noch tödten / wie im Papsthumb beschicht: dann solches dem sanfftmühtigen vnnd freywilligen Geist Christi entgegen vnd zuwider ist. So will auch Gott sein Reich in den Gewissen mit keim zwanggenöhtigt haben/es mag mit stattlicher handlung vnd freundlicher Bitteviel nutz geschasst werden. Es wird aber darauß nicht folgen / daß ein Christ/so in der Obrigkeit ist/nach der erkandten Warheit den falschen Abgöttischen Gottesdienst niche solt auss cöchst begehren vnnd helssen abstellen: dann wie er die ärgernuß deß Lebens / also auch der Lehre vnd Abgötterey abzustellen schuldig ist. Wie abervund in was gestalt die Obrigkeit Gottes Wort fördern/vnnd alles/ was derheilsamen Lehre zuwider/ abschaffen solle/wird sie die Salbung vnnd der Geist Christi wol lehren: wann sie anderst Christen / vnnd sich von gantzem Hertzen mit Fasten vnd Allmusen in einem ernstlichen Gebett zu Gott kehren. Hit will hoch von nöthen sein / daß man geistliche Augen hab / vnd alle ding nach dem rechten verstandt deß Worts Gottes / deßgleichten auch nach dem Geist vnd Erkändtnuß Christi richte vnd fürnemme/ daß man fich nicht mit einem fleischlichen Eyfer versundige. Dann wer andere Leue ehe denn sich selbst reformir en will/zu dem möcht gesagt werden: Artzet hilss dir selbs / darumb auch Christus lehret: Wirss zum ersten den Balcken auß deinem Auge / etc. Es gesällt Gott nicht / wenn wir ander Leut begehren fromb zumachen/ohne alle besserung unnd enderung unsers Lebens. Wiewol/ob schon solche abschassung der Laster/weder bey ihnen/ noch in der Gemeind möchte erlangt werden/so seind doch die Obrigkeit außbefelch ihres Awpts verallen dingen schuldig / dit äusserliche Abgötterey und offentliche verführung der Lehre abzustellen: dann ieder falscher Gottesdienst ein Brunn und Wurtzel aller Laster und Ungerechtigkeit allweg gewesen/und noch ist/wie solches alle Schrisst zeuget. Es soll aber solches auß Glauben beschehen / und hierinn anss keinen Menschen / sondern allein auss Gott unnd sein Ehr gesehcn werden / dann so man auß Glauben handlet / wird man vergwisset/daß der Handel Gottes ist/der jhn wol wird hinaußsühren/ob sich schon die gantze Welt darwider legt. Mann ist ja schuldig Gott mehr zugehrosamen/ dann den Menschen zugefallen: Als dann kan man in der Anfechtung vnterm Creutz best ändig bleiben/ so man im Hertzen versichert / daß man nicht engen wolfahrt oder genteß vnterm schein Gottes Worts sucht/sondern allein die Ghre seines Göttlichen Namens / welcher niemand / der auss ihn hosset vnd vertrawet/läst zuschanden werden.
Sed tamen rebelles, et tur batores coerceri possunt. Suntque haeretici fere semper seditiosi ac crudeles: ac de crudelitate arianorum, vide not Barthii. ad Phoebad. fol. 60. Ac fere haeretici semetipsos separant, non separantur. Hincque Germanis dicuntur Kätzer (Gazari) a Hebr. Kozar, separavit. Sicque in Angliâ minime ob Catholicam Religionem, sed manifestae perduellionis poenas iustissime luisse, tor Angliae Pseudomartyres: quorum historiam Patres Soc. Iesu, magno volumine prodiderunt. Pareus, de Iur. Princip. contra Papam fol. 128. evincere conatur, vide tractat. Anonymi, cuius Titulus, Iustitia Britannica. Sed hoc idem in nostros regerunt Catholici; eosque dicunt seditiosos, et turbatores, eversores Monasteriorum, etc.
Non praeter rationem ergo, tam in reformandâ, quam ab haeresibus sartâ tectaque conservandâ religione, Bellum exsecramur, et illud Lipsii: Ure, Seca. 4. politic. cap. 3. (quod eum Belgio akire coegit. de quâ re conqueritur Dousa, lib. 1. eleg. iuncta echo. fol. 79. etc.) ac si quae alia, zelus qui non est secundum scientiam, vel intempestivus suggerit Iacob. Arminius, in Oration. de Concordia. Ioachim. Cluten. in Synatag. aliquot. auct. qui de haer etic is persequend. scripserunt. Keckerman. in praecogn. polit. fol. 23. Heinric. Eckard. tractat. de ord. ecclesiast. et polit. fol. 223. Iohann. Forsterus, disput. ad Decalog. decad. 2. th. 6. Timpler. 4. polit. cap. 2. quaest. 5. et 6. Cothman. ad tit. C. de haeret. in princ. usque ad num. 102. Adeo ut ne victis religionem adimendam censeat Alb. Gentil. 3. de bello. cap. 11.
Sane Deus, cui soli competit ius reformationis, ad divinum hoc opus excitat, viros, partim propheticâ auctoritate, partim regiâ dignitate potentes, partim viles homines coram mundo: non uniformiter etiam procedit. Ideoque vocatio ordinaria, non hîc ita stricte urgenda. vid. Christ. matth. Dithmars. Colleg. polit. 2. disputat. 6. thes. 16. Nam et quandoque unus, aut pauci privati, doctrinam renovârunt. Richter. axiom. ecclesiastic. 29. Interdum Deus mala media in bonum vertit, interdum ministerium pravas introducit opiniones, quandoque Princeps: interdum utrique. Ergo omnes timide et caute agete debent, nec alia nisi lenia media (ut iam monui supra) et quae primitiva Ecclesia usurpavit, adhibere.
In Sueciae Regno qui adhibitus fuit modus, a Rege Gustavo, non absonus est: etenim regni ordinum consendu, et publicâ prius de praecipuis fidei Christianae articulis institutâ disputatione, cui ipse praesedit, Religionis reformatio instituta fuit. quâ de re late Chytraeus, in Chron. Saxon. fol. 292. etc. Hancque rationem in Angliâ quoque observavit Elisabetha. Rod. Botereius, histor. lib. 10. fol. 119. Meteranus,
In der Niderländischen Hisior. lib. 1. et hic modus omnium optimus videtur, si modo careat affectibus privatis.
Alia est quaestio, sed hîc non aliena, et maximi omnino momenti: An Christiani Principes debeant resistere assertae tyrannidi Pontificiae, et vi eam impedire atque frangere? Quod affirmat Pareus, de Iure Regum fol. 69. vide articulos Smalcald. fol m. 351. tit de primatu Papae. Verum hac de re statuat certum aliquid providentia divina, quae tempora et occasiones sola novit, non ego! Sane de fensio fieri debet moderate, et sine turbis. Ergo, multo magis offensio aliorum numquam suscipienda.
Recte tria sibi reservâsse Deum, dicere solebat Poloniae Rex Stephanus: Ex nihilo aliquid facere, scire futura, et conscientiis dominari. Apprenez de moy, que la piete est un devoir de l' homme, envers Dieu: sur lequel le br as de la chair, n' a point de puissance. Cycnea est Cantio Heinrici III. Galliarum Regis. Pierre Mathieu, eu l' histoire de derniers troubles, lib. 5. Daß Religtons Sachen/nit mit dem Schwerd qöllen gericht vnd gehandlet werden/ auch kem Erbarer / Gottssörchtiger/ vnd Friedliebender/ anders sagen werde. etc. fcribit ad Lazarum Schvvendium, laudatissimae memoriae Maxaemilianus II Imperator. in episiola, quae habetur tom. 1. constitut. Goldast. ad fin. ut et in or ation. quadem contra lesuit. Ac cum aliquando, ad Imperatorem Maxaemilianum diceret Augustus, Saxoniae Elector, se ministros suos velle idem sentire, et credere in Religione, quod ipse teneat, et inter se omnes esse concordes animis ac fide. ld vero (respondit Imperator, pie, sapienter et graviter) ego mihi non sumo Nec experiri illud volo aut debeo, qui Imperium in conscientias non habeo, nec mihi vendico: et quae sit carnifincia conscientiarum, ficogantur, non ignoro. Historia Carcerum Casp. Peuceri, fol. 287. Quod idem repetitur, fol. 361. et 478. Iuris naturalis est, conscientiam liberam habere, et credere quicquid velis. Ergo, adimere hocius Princeps nequit, aut neque sub pona exilii prohibere. An autem liceat exigere iuramentum religionis. Ioh. Gerhardi loc. de magistrat. num. 210.
Magis Deo, quam liominibus est oboediendum. Et qui haeteticus est, vel pro tali habetur, se Deo placere, semper sibi persuasum habet. Ergo iuste magistratus iussionem se spernere putat: sicque apparet, haeresin non civile, sed spirituale peccatum esse. Quod et Socrati (in causâ longe inferiori) visum fuit aequum. Vide Zachariam Friedenreich polit. cap. 26. fol. 141. Dissentit Iohan. Mercerius, 2. opin. cap. 26. Qui, ut et Romano-Catholici fere omnes, Principem ad religionem subditos cogere posse, putat. Cui consentit, l. 8. §. 5. C. de haer et. et
Fridericus II. Imperator, in authent. Ganzaros eod. tit. quae constitutio etiam exstat apud Petrum de Vineis, lib. 1. epistolar. 25. etc. Acfacit, quod B. Paulus Apostolus, inter opera Cahnis, haereses recenset.
Talis omnino circa Religionem Imperantibus adseribenda est potestas, ut etim sub infideli Principe, tuto hospitio frui queat religio vera. Nam semper ea, communiter etiam ab iis, qui coram mundo iosti, pro haeresi habetur. Unde Lutherus, in suâ postillâ Dom. 14. Die seind nicht Gottes Volck / welche den Namen / Schein vnnd Ehr davon haben Die seind Gottes Volck/die den Namen vnd Schein haben/ daß sie Kätzer/abtrunnige/vnnd deß Teussels eygen seyen/etc. Darumb last vns hüten vor allem deme / das da scheint/es treugt gewißlich, Hi qui studia doctrinae caelestis praecipuo quodam amore colunt; non solum rei familiari male prospiciunt, sed etiam superbe ab impiis deridentur, conculcantur: omnibus tyrannorum et haereticorum telis propositi sunt. Res ostendit, ecclesiam in hâc vitâ cruci subiectam esse, et conculcari ab imper iis mundi, contra vero impios dominari. Ecclesia, aut nullam, aut exiguam habet desensionem in mundo: et plerumque vera ecclesia humanis praesidiis est destituta. Vera Christi ecclesia semper exulat in hoc mundo. Plerumque Imperia inimica sunt ecclesiae Dei. Semper ecclesia vagatur in mundo inter Diabolos, et inter impia Imperia, sicut exiguus grex ovium, inter multa luporum agmina. Richterus, axiom. ecclesiast. 1. 3. 4. 5. et 7.
An vero cogere liceat subditos, ut externe audiant contiones, quas adprobat Princeps? Id sane in Angliâ fieri, Mercurius Gallicus nuntiat, tom. 1. fol. 20 b. et placet etiam Timplero, 4. politic. cap. 2. quaest. 3. ut et Zepperus, de legib. Mosaic. 4. cap. 3. fol. 260. censet, haereticos non ad fidem; sed ad sidei media cogi posse. Sed tamen et hoc durum nonnullis videtur, ut dixi lib. 2. politic. cap. 1. ubi de religione pluribus cgi.
Quâ rationemoti, non eam duritiem Religio sae Paecificationi in Romano-Germanico Imperio affingere nolunt multi: ut subditos pacifice viventes, ad hanc vel illam regligionem amplectendam, vel emigrandum, vigore illius cogi posse, dicere audeant. Ut contra Franciscum Burckard. quem Antonius Possevinus, Andr. Ernstenberger nommat, von der Freystellung. lib. 1. cap. 7. asseruit Friderus Mindanus, lib. 1. cap. 30. ut et Thomas Michael. disput. de iuris dict. thes. 49. Herman. Esai Rosakorb. praxis forensis cap. 31. Iust Springer. de pace regligios â. cap. 7. et qui nunc ex Springero, Syringus factus, disput. de eâd. mater. th. 36. Iohann. Forsterus, disput. ad Oration, Dominic. decad. 1. probiem. 7. Iohann. Camman. disputat. de iure maiest. 3. th. 28. Petrus
Leopold. apud Arumae. dicurs. 24. thes. 2. et Bernhard. Bertram. apud eund. discurs. 25. thes. 19. etc. Michael Wendlandus, dissertat. Catholic. fol. 304. etc. adde Athalar. Egenolph, apud Goldast. in politic. Imperial. fol. 912. Sed tamen quod nos improbamus in Catholicis, probant ex nostratibus quidam, cum quaestio est de expellendis a nostrâ confessione alienis. Vid Polycarpum Leyser. in dem Regenspiegel / in der dritten Predigt7vber den 107. Psalmen. fol. 107. Et succurrit hic historia Athavasii, quam videre licet apud Ruffinum, histor. ecclesiast. lib. 10. cap. 19. de iure vero emigrandi, disputo ego lib. 2. polit. cap. ult. num. 59. et Cranius, part. 2. problem. 1. ubi problem. 2. disquirit, an liceat Collegia, seu Conventicaula privata habere? ubi etiam censet; Landsassios in suis arcibus ministrum habere posse. et problem. 3. An aliis in locis liceat loca sacra adire?
Quin et cautioribus placuit Politicis, interea dum haereseos malum, iis quae Christus praescripsit remediis, mutari nequit: tolerandam esse regligionum varietatem, non approbandam? Ita ut a corporis et bonorum offensione liberi sint sectatores, et cultus sui peragendi facultatem habeant: modo id sine tumultu fiat, et publicae tranquillitatis inquietudine. Bodinus lib. 4. derepublic. cap. 7. num. 486. Iustus Springer, de Pacereligios. cap. 15. et seq. D. Polycarpus Leyser, in duelle Cleseliano. Gerhard. loco de magistrat. num. 199. etc. Francisc. Balduin, IC. in consil. pacificat. Belgis dato, quod ext at in bistoria Belg ica, de Iean Francois le petit. lib. 1. fol. 79. etc. Iohann. Molanus, lib. 3. de fide baeret. servandâ, cap. 17. etc. et lib. 4. cap. 11. Clem. timpler. 4. Politic. cap. 26 quaest. 2. Hoc sensu Anno 62. in conventu ad sanctum Germanum, egregie Cancellarius Hospitalius: Non hîc, inquiebat, de religione constituendâ; sed de republicâ ordinandâ agitur; et multi cives esse possunt, qui minime sunt Christiani, et qui ab ecclesiae gremio remotus est, non desinit esse civis; ac pacate vivere possumus cum iis, qui nobiscum eadem sacra haud colunt. Thuanus, lib. 28. vide Montaign. 2. des essais, cap. 19. Sicque iuramenta praestita pro Ecclesiâ Romanâ defendendâ, non adigere ad haeresium extirpationem, traditur in Mercurio Gallico. tom. 4. fol. 31. et seq. et sub Anno Christi 1616. fol. 100. Et sic etiam Iovinianus: scivit, ut omnes credant, quae velint; sed tamen orthodoxos honoravit. Tripartit. 7. cap. 4. Recueil des publiques actions, multa similia exempla habet, tom. 1. fol. 365. etc. Ac qui Lutherum oppugnant, praetendunt: iniquum esse, soli Luthero licuisse taxare Papam, in eiusque inquirere doctrinam: aliis non patile ius esse in Lutherum. Durum videri posset, ullo tempore haereticis concedere cultus sui peragendi fagultatem: sed id ni fiat, Epicuraei et Libertini, qui ante haeretici, fiunt.
Multis sane rerum publicarum exemplis tueri quimus hoc enuntiatum: taceo Moscovitas, qui omnes tolerant exceptis Catholicis. Mercure Franc. tom. 1. fol. 31. Hocque in Belgio, Galliis, etc. neglectum fuit: nec ibi quievêre motus, usque haec adhibita fuit turbis medela. sed vide Procopii historiam secretam, fol. 51. etc. ubi consule nota, ut et fol. 60. etc. ac quoque praefation. fol. 1. ubi Politici pessimi dicuntur, hoc qui probant.
Licet quoque de tolerando pactum inire. Ac pro pace religiosâ in Germania, propugnat Gerhardi, loco de magistratu. num. 201. quam tamen oppugnat Burck arkdus in Antonomiâ, In der Freystellung. Nec placet fundamentalis Monarchiae Hispanicae lex, nullum tolerans haereticum: Defensio Belgarum, 3. fol. 60. etc. a quibusdam in Germaniam, infausto omine (ut nonnulli putant) introducta: Qui iidem dicunt; Valeant importunae illae Hispanorum iactationes, quod numquam paci cum haereticis subscripserint. Vide Thuan. in epistol. dedicator. Quin ipsi etiam Hispani propositum mutavêre, Mercure Francois, tom. 1. fol. 6. Unde et illud Catholicorum nonnullorum emblema, haereticis fidem pacificationum, vel salvi conductus, etiam iuratam, haud esse servandam; pessimi iudicii a plerisque incusatur. Hotoman. illustr. quaest. 11. Fachinae. 9. controvers. 58. P. Gregor. 11. de republic. cap. 10. num. 9. et seq. bodin. 5. de republie. cap. 6. num. 596. et num. 607. Waremund. ab Erenberg. de foeder. 2. cap. 2. num. 40. Hoennon. disput. politic. 2. th. 13. b. Gerhardi, loc. de magistrat. num. 209. etc.
PRaeterea ex hactenus indagato fonte promanat, quod res, praediaque ecclesiastica, si usus ad quem destinata sunt, impius vel superstitiosus deprehendatur, ad alium conferre possunt Imperantes. Franciscus balduin. lib. 1. de legib, Consiantin. Magni, fol. 28. etc. facit l. 16. de usu et usufruct. l. 5. de administr. rer. ad civit. pertinent. l. 13. de pollicit at. l. 8. G. Ibeodos. tit. de iure fisci l. 5. C. Theod. de loc. fund. in emphyteut. Aerod. lib. 1. tit. 8. cap. 5. Et ita olim agros et opes, Vestalibus de publico statutas, et a privatis pietatis ergo legatas, Fiscus eripuit, sub Valente et Theodosio Principibus: in vidiosâ sane et disertâ Symmachi querelâ (cui singulari libello, S. Ambrosius respondet) quam etiam Eunapius repetit, in
vitâ Aedesiiadfin. Fueruntque passim non Deorum solum gentilium delubra vastata, Ruffin. histor. lib. 10. cap. 28. sed et eorum simulacra conflata, fiscoque addicta, Histor. Tripartit. lib. 2. cap. 20. Sic collegia canonicorum et coenobia, optimâ quondam intentione maiorum, ad educandos nempe viros doctos, et castas modestasque feminas fundata fuisse nostrates dicunt; et ut emeriti, defatigatione ingravescente, quasi receptui canendo, ad quietem et solitudinem pervenire possint. vide Ioach. Vadianum, tract. singular. inter Alemannicos scriptores, a Goldasto editos, relatus, et vide de Monasterio Frideslariensi, historiae ecclesiast. Osiandri, centur. 8. sub Anno 717. Sicque etiam canonicos olim fuisse Professores, tradit Lehman, lib. 2. cap. 33. fol. 124. col. 2. Hae cum fundationes in abusus (ita dicunt Lutherani) converterentur, piaeque fidelium eleemosynae profunderentur, et hypocriticis superstitionibus mundus impleretur; reformationem ideo necessario fuisse susceptam. Tempora enim mutantmores, mores ius. Barth. Musculus, de succes. Convent. class. 1. membr. 2. num. 183. Et proinde in Germaniâ, non fundatorum heredibus bona illa reddit, vid. Breining. disputat. de Universitat. thes. ult. sed superstitione (si quae est) resectâ, in parilem rursus usum, ut a Principibus convertantur, exigit sanctio Pacis Religiosae, Religionsfried/ de Anno 1555. §. 21. Als auch dann/ etc. Wilhelm. Zepper. de positiâ ecclesi ast. lib. 2. cap. 26. et de legibus Mosaicis, lib. 4. cap 10. Christoph. Binder, disputat, de bonis ecclesiast per Discurs. Iohann Camman. 8. thes. 11. et seq. Scheppliz ad constitut. Brandenburg. fol. 9. etc. item 17. latiss. Hortleder tom. 1. lib. 5. et 7. per tot. Et potest Episcopus convertere bona in alium usum, sed non in alienum. Tuschus, lit. E. conclus. 273. Certe in Monachos, contra regulas institutorum depravate viventes, satis acerbe loquuntur etiam qui Catholici sunt, vide Ariosto, cant. 18. Stanz a. 26. etc. Melch. Adami in vitâtom. 1. in vitâ Crantzii fol. 34. Et certe a Turcis, alius que propter malos mores, iusto Dei iudicio monasteriorum destructio fuit subsequuta. Sed tamen monasticum institutum antiquissimum fuit, et iam cognitum S. Dionysio Areopagitae, lib. de ecclesiast. Hierarch. cap. 6. ubi eos locat in numero Laicorum: Sed qui tamen quasi meqo/rioi quidam existimari possunt, sic ut neque in populi humilitate iacebant, neque rursus ad Hierarcharum ordinem attollebantur, itaque ad adyti ianuam consistebant, reliqua omni multitudine superiores, inferiores Liturgis. Eorum proprium fuit, maiorem quandam vitae sanctimoniam profiteri, piis precationibus dare operam paulo studiosius, abinanium rerum tumultu recedere, in medio caetu Christianorum ita vivere, ut longe quam vulgo religiosius consecravisse Deo vitam constaret. Nec Monachi ideo nuncupabantur, quod lucem fugitantes
hominumque societatem, in spelaea sese abderent, umbrosasque silvas, sed quod mentem atque voluntatem, quantum freri posset, ab omni caducarum rerum cupiditate distraherent, colligerent animi vires omnes atque potentias, seque vere e(nia/oust in unius Numinis providentiam collocarent. Vide disputationem Apologeticam pro Dionys. Petri Lansselii, e Societ. Iesu, etc. prope fin. Pulchra etiam ex Philone de primis Monachis habet Eusebius, lib. 2. bistoriar. cap. 7. ubi inter alia scribit: Est, inquit, in singulis locis consecrata orationi domus, quae appellatur *semnei=on, vel monasth/rion. *semnei=on autem in nostra lingua singnisicare potest honestorum conventiculum, in quo secedentes honestae et castae vitae mysteria celebrant, nihil illuc prorsus, quod ad cibum potumque pertinet, inferentes, vel ad reliqua humani corporis ministeria; sed legis tantum libros, et volumina Prophetarum, hymnos quoque in Deum, ceteraque his similia, in quorum disciplinis atque exercitiis instituti, ad perfectam beatamque vitam studiis iugibus coale scunt. Ait porro: Continentia vero velut fundamentum quoddam, primo in animo collocabant, et ita demum reliquas super hanc pergebant aedificare virtures. Cum viris erant et feminae; In quibus plures iam grandevae fuêre virgines, integritatem casti corporis, non necessitate aliquâ, sed devotione servantes: dum sapientiae studiis semet gestiunt, non solum animo sed et corpore consecrare: indignum ducentes, libidini mancipare vas ad capiendam sapientiam praeparatum, et aedere partum eas, a quibus divini verbi concubitus sacrosanctus et immortalis expetitur. Vinum nemo omnino, ne gustu quidem contingebat; sed nec quamlibet carnem: tantum autem aqua fuit eis poculum, et panis cum sale, vel hyssopo, cibus. Meminit etiam Ruffinus, histor. lib. 10. cap 8. Antonii Eremitae: ac etiam virginum Deo sacratarum. vide obiter de Monachorum et Eremitarum Philosophiâ, Histor. Tripartit. lib. 1. cap. 11. Inde in dubium Catholici vocant, quod nostrates dicunt; Monasteria olim fuissescholas. R. P. Graetzerus, tractat. de Eystadiensibus diis tutelar. lib. 1. obserpat. cap. 8. Ac de antiquis monachis acmonasteriis, consule etiam R. P. Heribert Rosvveid. in not. ad vitas patr. in vitâ Anton. num. 26. et 13. ac etiam in Indice verb. Monachus. Bellarmin. de monach. cap. 5. ad fin. et cap. 6. Benedictini tamen scholas habuerunt, prout nunc Iesuitae. Miraeus, deorig. monaster. 2. cap. 1.
At quaestionis est in Romano-Germanico Imperio cumprimiscontroversae: An quod in constitutione Pacis Religiosae, iam modo laudato loco est dictum, ad ea tantummodo restringi possit ecclesiasticabona, quae aute Passaviensem transactionem Clericis Pontificiis adempta fuerunt? Hocque negant Aulico-politici nostrates, et adhuc
hodie, Principem vel Comitem, etc. ad nostras partes sese recipientem, de territorio suo, quae sunt bona ecclesiastica, aliis magis piis usibus app;icare posse, censent. Sed in contrarium sunt censurae et sententiae Camerales; a quibus tamen revisio postulata fuit: eâque occasione omnes revisiones adhuc dum iustitiam patiuntur. vide tractat cui titulus, Turbatus Imptrii Status. Hâc autem de re varie disputant, Auctor Consilii, quod suis decisionibus inter seruit. Ch. Schvvanmann. fol 99. §. dagegen hindert nichts etc. Herman. Esaias Rosakorb. practic. forens. cap. 29. fol. 48. et cap. 30. fol. 55. et seq. Symphorema supplicat, tom. 1. tit. 3. fol. 219. Syring. disputat. de pace relig ies. thes. 40. Cranius de pace relig. part. 1. problem. 4. in connex. Treutler. part. 2. disput. 13. thes. 2. lit. D.
Hîcvero non possum non monere, putionrem religionem qui se profiteri praetendunt Magnates, ne dicata cultui ab ipsis superstitio sus qui reputatur, applicent commoditatibus profanis: eoque apud adversarios pietatem religionemque suam, quaestus alicuius cupiditatis su spectam reddant. Art. Smalkald. 3. Schurff. centur. 1. consil. 48. Danaeus, 3. politic. cap. 2. Henricus Scotanus, in parat. C. libr. 1. tit. 2. fol. 26. Cranius, tractat. de pace relig. part. 1. problem. 5. Latherus, de censu lib. 3. c. 18. Potius senio, valetudineque im peditis, ministerio quod non cedit ecclesiastico devoveant. argum. Novell. 3. §. quemadmodum. Cuius rei neglectionem plurimorum in multis locis malorum causam esse, nonnulli haud im merito arbitrantur Paracels. ad cap. 5. Danielis. Quâ de re graviter disserit Henic. Petreius, in eo qui onmium Principum protestantium lectionem meretur, tractat. de monaster iis, fol. 55. b. et seqq. multis. Eberhard. a Weihe, tractat. de praerog success. lit. H. 7. de ecclesiasticis officiis agens: Magna, inquit, alioquin prudentique consilio, et dexteritate singulari ordinata. Quae, ut et monasteria, tempore repurgatae religionis, potuissent conservari integra, abusu correcto et remoto. Quod enim Imperatores rescripserunt: Bona quae error veterum deputavit sacris, nostrae rei iubemus sociari, nimis large in hoc casu acceptum opinamur etc. Acerbe nostros eo nomine suggillat Barclaius, in Paraenes. li. 1. cap. 4. fol. m. 36. et seq. Si Monachi vestro iudicio in moribus aut fide errabant, cur non iis eiectis mortales alios substituistis, qui his sanctis officiis, purioribus moribus, et restitutâ fide; sed eâdem etiam pietatis sedulitate incumberent? Cur non saltem erogata haec in pauperes bona, pauperibus olim data, et divino cultui a vestris moribus mancipata? Accidere here ditatem Deo placuit, spoliare Hierusalem, corruptisque testamentis, legatis, beneficiis antiquorum, qui haec Deo sacraverant, diri sacrilegii vestras Provincias, vestras domos astringere etc. Quod de Principibus bonis Ecclesiae abutentibus, dicit B. Bernhardus; hoc sib i
aeque dictum arbitrentur Principes, terum ecclesiasticarum qui habent administrationem. Clamat penuria pauperum, clamant nudi, clamant famelici, conqueruntur et dicunt: Nostrumest, quod effunditis, nobis crudeliter subtrahitur, quod inaniter expenditis, nostris necessitatibus detrahitur, quicquid accedit vanitatibus vestris etc. In Epistol. ad Henr. Senon. Episcopum. Tauler in vitâ fol. m. 28. etc. in edit. Coloniens Apud Ethnicos infame semper vitium fuit, quo cumque praetextu Ecclesiae bona delapidare. Amirato discurs. 15. cap. 5. Et mordacissimo sale aspergit eos, si qui sunt contrarium hodie facientes, Boccalini, tom. 1. Parnass. 91. ut et Menippus redivivus. Diaelog. 75. Turpissimum est de Christiavis dici, quod de suis Catholicis le Seigneur des accords, fol. 18. b. des touches.
Jadis on fit un hospital
Pour des pauures parroisiens;
Mais ores comme tout va mal,
On n'y loge plus que des chiens.
Or le Roy veut par touts moyens
Qu' on suyte les fondations:
Ie pense que nous le ferions,
Si nous estions Tures ou Paeyens.
Sane etiam apud eos, qui serio Catholici sunt, inhiant multi ecclesiasticis bonis: Sicque acerbe contra ipsum Hispaniae Regem Philipp. III. invehitur Scioppius in Consilio Regie, fel. m. 25. quod Carthusiae illi famosae, in Ducatu Mediolanensi sitae, voluit adimere nonnulla. Sic olim Abbatiae, sub Imperio Francorum, militibus datae: Pasquier, des recherch. 3. cap. 34. Hotoman. Lex Feud. verb. Abbas, Filesacus, tract. singul. sub tit. Querela Eccles. Gallicanae. Lehman. 5. cap. 67. fol. 540. et Decimae iisdem infeudatae fuerunt, Pasquier dict. lib. cap. 35. Voluit etiam Henriricus IV. Imperator, adimere ecclesiasticis sua bona. Lehman. lib. 4. cap. 3. fol. 278. Quod et Iulianus Apostata fecit, Histor. Tripartit. lib. 6. cap. 7. et 10. ac 32. Certe etiam impiae religioni dicata bona, honore religionis, non sunt profananda. Aiain Chartier apud Pasquier, des recherch. lib. 5. cap. 15. fol. m. 746. Et male audit Iustinianus, quod Haereticorum Fana expilavit, Procop. histor. Secret. fol. 51. ubi notae. eoque nomine carpit Volsaeum Cardinalem, Abrah. Scultetus, ad fin. decad. 1. De abusu item bonorum ecclesiasticorum tale exstat Carmen, in Polonico Dialogo de corruptis moribus, fol. 52.
Gratum murmur apes, his quodam vivere cellis
Novimus, unde piis copia mellis erat.
Ignavum pecus hinc aliena ad pabula fuci,
Venerunt monachi, bestia, pigra, vorax.
Denique crabrones his successêre maligni,
Qui fucorum et apum dissolvere domos.
Ac Itali inter maledicta, et imprecationes infaustas numerant Pietrat santa caschi nella tua casa. Silva Curiosa de Medrano fol. 24. etc. vide tractat. de praeteritis annis in Saxon. inferiori editum: Dass die Ertz/hohe und andere Stiffe/ etc. in ihrem esse und Wesen zuerhalten. Magna autem sapientia requiritur ad dispensandum ecclesiasticos reditus, si nolumus peccare. Origen. ad Matthae. Ergo laudabile est apophthegma Christophori, Wurtembergiae Ducis, qui Oetingensi Comiti Ludovico, Iacobum Andreanum, cuius operâ in extirpandis ritibus Ecclesiae Catholico-Romanae uterretur, petenti, misit quidem; sed huic suo Theologo sigillatim in mandatis dedit: ut si Comes cum religionis mutatione ecclesiastica bona profanare, intervertere, sibique vendicare conaretur, ipse nulli interesset deliberationi, sed statim domum se reciperet. Oratio Funebris, Iac. Andreae, et repetiit Dn. D. Lansius, in Orat. Funebr. Frider. Wûrtemb. Ducis, fol. 45. Alii colorem huic rei ob ducunt, et aiunt: Non male insumitur, quod necessitates regni absumunt. Ac etiam distinguunt; inter res Ecclesiae directe dicatas, et inter iurisdictionalia, aliaque, quibus Clerici superbiunt, et dominantur: ut nempe haec Fisco applicari, illa nullo modo profanari queant. Acan Princeps possit Decimis uti, vide Oecolampad. lib. 1. Epistolar. Epistol. ad Ducem Wurtemberg. fol. 11.
An melius sit, ut ministri reditus proprios habeant, an vero a magistratu aut privatis personis? disputari hîc potest, vide Albicum. exerc. Theologic. tit. de minister. quaest. 15. fol. 227. etiam Iohann. Giffordium, de ratione alendi ministros.
NUnc et de subditorum hâc in re officio, pauca dicam. Ii adversus Principem, in Religione dissentientem, exiliis licet ac suppliciis et persequutionibus saeviat, minime exsurgere, oboedientiamque aliis in causis ipsi denegare debent, Id quod Ecclesiae primitivae, quam
plurimorum Christi Martyrum exemplo laudatissimo comprebatur, ac superioris etiam saeculi Protestantes illud se im itari prae se ferebant. Matth. 26. vers. 52. et seq. Iohann. 18. vers. 36. Albericus Gentilis, lib. 1. de iure bellt, cap. 10. Springer, de pac. relig. cap. ult. Iunius Brutus, in vindiciis contra Tyrannos, quaest. 3. Waremund. 1. de foederib. cap. 2. fol. 287. Ioann. Gerhardi, in cent. quaest. polit. decad. 10. thes. 7. Georg. Hakevvil, in Souto Regio, lib. 2. et 3. Iohann. forsterus, disputat. ad Decalog deoad. 2. problem. 3. Bidembach. consil. Theolog. decad. 2. confil. 5. adde tractatum Berlini, nuper editum, Wie sich Vnterthanengegen ihre Obrigkeit/ welche verenderter Religion beschuldigt/verhalten sollen/etc. vide item Epistol. Belgicas, centur. 2. epistol. 21. Bodinus vero, 4. cap. 7. num 485. Libertinorum castra nimis prope accedere videtur. Hucque pertinet, quod alibi dixi: Privatum, carnificem repellere non posse; etiamsi iniuste supplicio adficiatur. Privato Priucipi resislere non licere, si ut Princeps, et sub praetextu iustitiae eum offendat. Sicque Melito, ad Antonium Verum, apud Eusebium, histor. 4. cap. 26. libenter ferimus mortem, quam a te cognoscrmus irrogari. Ac Armenii primi fuerunt, qui propter perse quutionem religionis, contra Maximinum rebellârunt. Eusebius, lib. 9. histor. cap. 8. Decet etiam Episcopos a Principibus pulsos, cedere: non ad rebellionem subditos concitare: exemplo Eusebii Episcopi Samosateni, Histor. Tripartit. lib. 7. cap. 16. Aliud licet respondendum videatur nonullis; ubi Princeps totas urbes exscindere, integras Provincias evacuare nititur: nec iam amplius persecutor religionis; sed insanus potius tyrannus habetur. Keckermann. in politic. lib. 1. cap. ult. fol. 527. Robertus Abbatus Oxoniensis, in demonstrat. Antichrist. cap. 7. sect. 6. vel non absolutam omnino potestatem habeat. Zachar. Fridenrich. politic. cap. 26. fol. 144. (aut etiam si pacto fuerit exercitium religionis concessum.) Eoque praetextu Smalcaldicum bellum, olim in Germaniâ, Osiander. histor. ecclesi ast. centur. 16. part. 1. fol. 199. eruditissimus Hortleder, disput. hâc de re singulari, quae habetur in Politicis Goldasti part. ult. ac idem Hortleder, Vom Teutschen Krieg/tom. 2. lib. 1. et 2. et pro religione, quae Gailiae et Belgii ordines gesserunt bella, etiam a Theologis approbata fuerunt. Thuan. 17. fol. 821.
Armis denique religionem ad versus externam vim defendere licet: si nempe vicinus Princeps, religionis in tuitu, vicino Principi Bellum moveret. Iun Brutus, de iure magistrat. cap. 16. Ferret. de iust. et in iust. Belli, num. 68. Albericus Gentilis, 1. de Bello cap. 9 Kirchner. disp. 6 thes. 2. lit. E Bodinus, 4. de Republica. 7. et lib. 5. cap. 1. Frider. Tileman. disputat. ff. 1. thes. 16. Diss. Wigelius, de vitâ Christi, cap. 24. Et posito, religionem armis principaliter defendinon posle; sed tamen eam tueri
licet, ut offensio declinetur, intuitu religionis, quae nobis illata fuit. videme lib. 2. polit. cap. ultim num. 57. Hocque fecit Iudas Macchabaeus aliique, etc.
Bonus et Christianus Lector perpendat; num quae hucusque a me ex mente Protestantium disputata fuerunt, sequentibus propositionibus includi queant, (1) Princeps debet omnino constituere, promovere et reformare divinum cultum. (2) Sed hoc non facit iure Imperii; verum ut praecipuum Ecclesiae membrum, ac Ecclesiae consensu. (3) Princeps et Ecclesia, ea hîc debent adhibere media, quae Christus et Apostoli praescripserunt. (4) Interdum pacis gratiâ multa Principibus, ex pacto conceduntur, quae ipso iure non habuerunt. Sic in Germania, superioritati, non Ecclesiae iudicio annexa est reformatio Ecclesiae. Vel etiam dici forsan potest: Pacem religiosam concedere hanc potestatem Statibus territorii, qui iura habent, respectu tantum Imperatoris, et statuum aliorum, non autem excludere Ecclesiam suae ditionis, vide Reinking lib. 3. class. 1. cap. 6. num. 6. etc. (5) Pariter, iam constitutâ religione, et Ecclesiâ, interdum administratio rerum quarundam ad Ecclesiam spectantium, Imperantibus (nomen populi complectente magistratu) sapienti consilio, ac ut turbae evitentur, committi potest. Sicque in Germania, directionem habent Status nostrae confessionis, Ecclesiasticourm Consistoriorum: Ministros vocant, de causis matrimonialibus iudicant etc. Sed tamen iura Episcopalia, ut depositu, non iure Dominii habent. Ioach. Stephani in institut. Iur. Canon. et lib. 3. de Iuris dict.
VUlgo recteque Galli dicunt: Dieu donne fil a toile ourdie. Et Ego itaque, qui hucusque perveni, de auxilio divino, finisque assequutione, eo mediante, non despero. Politica maiestatis potestas, cum in eo potissimum consistat; ut legibus et
iudiciis sit absoluta, et Imperio universali rem publicam animet universam. Inde Regalia seu Maiestatis iura (quorum quidam infinita fere recensent, Petra, cap 4. et multus seqq. Ac de iis optime agit Sixtinus, Cammannus, Carpzovii C. apud Arumaeum tom. 3. discurs. 15. Einsidel) et prae aliis Choppinus, tractar. de dominio Franciae) ad sequentia capita referri posse, putarem. Quod scilicet (1) Legemac magistratus aliis dare, non ipsa accipere; sed contra Leges et Magistratuum praecepta dispensare. (2) Omnes iudicare, nullius iudicio obstringi; sed omnium aliorum iudicia examinare. (3) Adverius internam et externam vim rem publicam defendere. (4) Rerum gerendarum nervos procurare. (5) Et quae in republica sunt digniora, et splendida maxime, sola gerere queat.
Regalia seu imperii iura, a iure Dominationis, plenitudinisque potestatis eminentia, non specie, sed ut effectus ac causa differre, ac ex superioritate profluere; eiusque functiones esse videntur. Ita ut legibus solutum esse, non sit peculiare ius maiestatis; sed ipsa maiestas et ius quoddam maiestatis universale. Arnisaeus, 2. de iure maiest. 1. num. 9. vide etiam Dn. D. Bocer. 1. de regalib. num. 2. Dissentit Arnold. Clapmarius, 1. de Arcanis rerum publicar. 11. et seq. Et ego itidem aliquando existimavi, duas tantum essentiales notas maiestati esse tribuendas; posteriorem quam quidam addunt (legibus soluta) inter affectiones a prioribus dependentes collocari debere. Eo ipso enim, quod maiestas summa et perpetua imperandi potestas dicitur, nec su periorem, nec parem agnoscens; necessario consequi putavi, eandem omni alieno imperio solutam esse. Sed tamen, cum in administratione regalium quarumcumque ea emineat, et cum liberâ illâ potestate regalibus hisce iurbus omnibus utatur is, penes quem arbitrium Imperii est. Ideo a ceteris regalibus, species contradistincta esse nequit: rectiusque dici putarem; iusmaiestatis spectate ad dominationem universalem (de quâ egi supra sectione prima) et particularia iura, quorum nunc aggredior explicationem.
Varie porro distinguuntur et assignantur maiestatis iura. vide Iohann Camman. disputat. de iur. maiest. 2. th. 45. et seqq. usque ad fin. disspus Clapmarius, de arcan. d. cap. 1. Henric. Velsten. cent. quaest. polit. decad. 8. th. 4. Quidam ea fluere dicunt ex tribus officiis maiestatis: Ordinando, iadicando, et vindicando. vide Paurmeister. 1. de iurisdict. cap. 3. num. 13. etc. ac Bortium, apud Arumaeum, discurs. 30. cap 3. th. 3. et seqq Regalium quaedam in signum superioritatis, quaedam in vim privilegii singularis competere, dicit Thomas Michael. de iurisdict. th. 24. hoc est, quaedam in sign um supremae competuut potestatis, quaedam
tantum ratione dignitaris praeservatae. Fachinaeus, 13. controvers. cap. 8. Communiter in maiora ac minora separari solent. Maiora, Vulteius et Bocerus, dignitatis, Imperii seu maiestatis; minora, utilitatis et fisci appellant, illa personam Imperatoris, haec fiscum respicere affit mantes. Cui feregeminum esse puto illud, quod Ioachimus Stephani, 3. de iurisdict. cap. 8. num 2. etc. scribit: Regalia consistere in duobus, (1) in a)ntecous1i/a, sen libertate agendi ex placito. (2) th=| des1poti/a, aut universali Dominio rerum. Et num. 28 etc. docet idem: Iura fiscalia, postea regalia dicta fuisse, quae Imperatores, Imperio mutato, concesserint regalibus seudis, etc. vide Hotoman. in Lexic. verb. Regalia. Verum regalia minora, vel fisci, nihil aliud esse mihi videntur, quam extraordinariae collationis, nervorumque rei publicae procurationis effectus, vel modi speciales exactionum. Et proprie in ipsâ maiestate, non sunt gradus; sed ipsa individua exsistit, sicque ratione essentiae, non sunt alia maiora, alia minora.
Nec hîc scrupulum mihi iniciunt, quae politicorum prudentissimus, Arnoldus Clapmarius, 1. de arcan. cap. 21. ex mente iuris inter pretum praetendit, cum ait: Quae regalia dicuntur Feudiftis. 2. seud. tit. 56. a iure Imperii multis differunt modis. Partim quod regalia. sive maiora sive minora; non secus atque immobilia, aliis in feudum conceduntur. Partim quod talem non prae se ferunt ma iestatem etc. Nam et alia, quam fisci regalia beneficio Imperatoris exercent ii, qui iura territorialia habent; ut doce bitur suo loco. Ac etiam regalia fisci, iure maiestatis, non patrimonii privati, spectant ad Imperatorem: vique solutae potestatis in stituuntur. Licet iis iam in stitutis, eorum commoditas in alterum transferri possit; Bortius apud Arumaeum. discurs. 30. cap. 3. thes. 47. fol. 898. tuncque non ut ius maiestatis; sed ut alii reditus possidentur: pariter ut a laicis ius decimarum. Verum facultas eiusmodi regalia instituendi de novo, aeque raro, ac libertas maiora usurpandi conceditur in feudum. Quin et ex sublimiori potestate, pro cedit horum regalium imponendorum facultas, nimirum ex des1potia|, quae maior esse videtur, quam a)utecous1i/a.
Dn. Ioachim. Cluten, in Syllog. thes. 17. et 20. inter reservata, et iurium regni ad ministrationem distinguit, ut et Iacob. Bornitius, tractat. de maiest. cap. 30. et seq. Reservata et regalia, a iure maiestatis secernit. Ego nihil incommodi video, si omnia ea maiestati adscribantur, et ei essentialiter inesse dicantur. Nam et sibi aliquid singulatim reservare, nemo potest nisi maiestas. Nec perspicio satis, quomodo ius monetae, Bornitius tribuat maiestati; ius Nundinarum, Stapulae, Academiarum, Asylorum aperiendorum, etc. segreget ab eâdem. Regalia
dicuntur interdum, tamquam competentia soli regi: eo nomine sunt iura maiestatis. Quandoque ita nominantur, ut a sole rege data; hocque in significatu, sunt tantum usus iurium maiestatis, deficiente proprietate. Reservata appellitantur, respectu iurium datorum; quasi cum iis non concessa. In ma; estate omnia essentialiter sunt idem.
MAiestas ut legum vinculo est liberata: ita subditos omnes sanctionum nexu obstringit, et ad metam civilis societatis, vel ducit, vel trahit. can. quae contra mores. distinct. 8. Legesergo sancire (aut edicta, Petra cap. 10. vel bannimenta proponere: Tuschus liter. B. conslus. 2. etc. Gebott vnd verbott) quibus subditi universi ac singuli obstringantur, primum et praecipuum maiestatis civilis est attributum. vide Vasquium, illustr. 47. Conrad. Lancellot. tem pl. iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 311. Bornitium, de maiestat. cap. 16. Iohann. Camman. disputat. 4. th. 1. et 15. D. Martam. 1. de iuris dict. cap. 37. Indeuqe Iacobus Patriarcha, sceptro immediate legislatorem coniungit. Genes. 49. vers. 10. Hocque sine iure, potestas politica stare nequit: Legis namque virtus est imperare, vetare, permittere, punire, l. 7. de legib. Eo ideo regali, omnes res publicae perfectae gaudent, non recognoscentes superiorem. Idemque talium statuta dici debent ius commune ac civile. Rol. a Valle, de lucro dotis quaestion. 2. a princ. Ius iam constitutum dicere, decernere, reddereque, aut etiam facto applicare ac exe qui, aliorum est magistratuum ac iudicum; in praesenti vero leges condere, solo dignum imperio esse oportet. l. fin. §. 1. C. de llb. Hinc respectu auctoritatis condendi legem, vox Regis, pro vivâ lege habetur, l. 2. §. 1. de origin. iur. Quodque Principi placuit, animo legis sanciendae, legis vigorem obtinere putatur, l. 1. ff. de constit. princip. Sive id spontaneus ingesserit motus; sive precatio, sive relatio, vel lis mota, legis postulaverit occasionem l. 3. C. de llb. Hoc intuitu, Imperatori ipsas leges subiecisse Deum, legemque animatam ipsum hominibus misisse, dicitur in Novell. 105. cap. 2. ad fin. quatenus scilicet ius positivum tollit. Lancellot. d. §. 4. fol. 315. ex causâ contra ius naturale et gentium statuit. Lancellot d. §. fol. 331. ipsumque ius divinumlimitat. Lancellot. d. loco. fol. 332. vide supra quae dixi discurs. 1. Lex itidem irritat contractus. Becanus in sebolast. theolog. tit. de llb. cap. 6. quaest. 9. potestque habilitare personas, quaest. 10. Ex hisce itidem colligere quimus, potestatem legis condendae, non meri imperii vel iiurisdictionis; sed de reser vatis
Principis esse. Dn. Bocer. 1. de iuris dict. num. 18. et 43. Fachinae. 13. cap. 12. fol. 204. et lib. eodem cap. 22. Camman. 4. th. 12. Interdum quoque petegrini populi leges usurpantur, quamvis eius imperium non agnoscatur: sicque Poloni Saxonico iure utuntur. Fulstin. 10. cap. 8. multaeque civitates iure Lubecensi, Musculus, de success. convent. membr. 2. class. 1. conclus. 5. fol. 85. et ego, de appellation. cap. 2. §. 7. Sed hoc fit approbatione summae potestatis, quae dum alienae gentis leges introducit, eas de novo in suo territorio condere videtur.
Quod vero, non posse subditis, sine consilio sapientis legem dari nostri adstruunt interpretes utriusque iuris: August. Morla. empor. iur. tit. 1. quaest. 3. Cornel. Benincas, ad titul. extr. de constitutionib. q. 7. hoc de nudâ consiliorum percipio adhibitione, quae nulsomodo ius imminuit maiestatis, felicitatem sed mage promovet eiusdem, ad beatitudincmque imperii, et ad eius gloriam redundat. Camman. disputaet. 4. th. 9. Cluten. in paradox. th. 10. Sicque in Francia, Lehman, lib. 2. cap. 39. fol. 149. ut et in Germaniâ, idem lib. 5. cap. 60. Semper in Comitiis populi Optimatum leges adprobatae fuerunt. Sane quod in l. 8. C. de llb. habetur, ad conceptionem et constituendae legis consilium refero. vide omnin. Camman. 4. thes. 10. Debet enim lex commune esse praeceptum, virorumque prudentium consultum, l. 1. ff. de legib. et a multis, non ab uno est determinandum, quod legis obtineat vigorem. Velstenius, decad. 5. th 9. Sic Decem viris legum ferendarum auctorem fuisse Hemodorum quendam Ephesium, in Italiâ exulantem, refertur in l. 2. §. 4. de orig. iur. Imo ipsi Decemviri; qui legum a se conscriptarum confirmationem a populo petere fuerunt coacti; Livius 8. Iura ma iestatis haud obtinuerunt. vide tamen l. 2. §. 4. de orig. iur Sic etiam voluit Iustinianus, non valere legem, nisi a Praefecto Praetorio fuerit adprobata. Novel. 151. et 152. nec tamen illum maiestatis participem fecit. Sicque posterioribus temporibus Senatui a Principe permissum fuit, ut Proconsules crearet, Consulibus legatos, et ius praetorium praesidibus daret, leges quas Principes ederent, ipse Senatus consultis propriis consecraret, ut Vopiscus in Probo testatur. Idemque apud Gallos Curia Parisiensis munus habet, ut nempe adprobet leges, de alienatione Domanii cognoscat.
Sed commode quaeritur hîc: An et quatenus Statuta, usu, moribusque civium non recepta ligent, ad causarumve decisionem allegari queant? At Statutorum valtditatem minime requiri, ut ea moribus, ac usu civium recipiantur, exinde quis colligere possit, cum eorum vis absolute pendeat ex voluntate, iussuque statuentis, tamquam superioris, Etenim quod Principi placet, legis habet vigorem, ac Principis
est iubere, civium obedire, l. 1. de const itut. princ. Hincque leges, hominum vitas constringere dicuntur. l. leges 9. C. de legib. et superbiae fastidio tumidus depraedicatur, qui Principis sui sensum contemnit, l. si Imperiaelis 12. C. dict. tit. Ita ut poenâ magis digni videantur cives, qui statutum non observârunt, quam ut ullus exinde, se suaeque litis decisionem, talistatuto rite subtrahere queat. (2) Haut etiam dici posse videtur, statutum usu non observatum, quasi per consuetudinem contrariam abrogatum censeri; Cum quippe qui Statuta facere nequeunt, absque superioris confirmatione, ii nec consuetudinem contrariam facere possint, inscio superiore. arg. l. 2. C. quae sit long. consuet. Sed aliud tamen communissime receptum est: nempe si Statuto aut consuetudine inveterata, contraria reformatio vel Statutum fiat, verum ante et post reformationem, Statutum, moresve veteres fuerint observati; hoc ipso legem, moresque pristinos esse retinendos, neg lectâ posteriori reformatione: ut quae moribus haut fuerit recepta. Paris de Puteo, in tractat. de Syndicat. verb. Statutum in princ. vers. et hoc semper praevalet Statutum semper practiaatum. Alex. consil. 6. incip. viso themate, sub num. 2. lib. 1. Ac pro regula generali tradunt: Statuta, quae moribus civium non sunt observata, nullas habere vires, nec etiam quemquam obligare. Iason. in l. si filius 7. sub num. 22. ff. de liber. et posthum. Rol. a Vall. tractat. de lucro dot. quaest. 99. Schrader de fend. paert. 10. sect. 20. num. 151. Schulthes. quaest. practic. 1. tom. 1. Sicque universum Saxonicum Ius. etsi multis iam saeculis mandatum literis exstet, et ab Imperatoribus etiam confirmatum siet: Muscul. de success. convent. class. 1. membr. 2. conclus. 5. lib. 6. num. 187. attamen id eatenus duntaxat obtinet locum, quatenus usu est comprobatum, forensique consuetudine receptum. Hartman Pistor. lib. 1. quaest. 16. num. 11. Scheffer. part. 2. quaest. 14. Ratio vero huius decisionis, non consistere videtur in eo, quasi Princeps, vel quilibet leges ferendi, Statutaque ordinandi potestatem habens, haut eam exercere possit, absque civium vel subditorum assensu. Ut equidem placet doctissimo Becano, qui in si holast. theolog. part. 2. tract. 3. cap. 6. quaest. 8. fol. 322. (vide Bellarmin. 2. de Concil. cap. 17. Carnin. in Turri Babel. cap. 3. fol. 75.) scribit: Principem non habere facultatem condendi legem, repugnante communitate. Id licet aequitati naturlai congruum exsistat, vix tamen quis apud Aulico-politicos obtinebit, et quoque in ure nostro sacrilegiumhabetur, de iudicio ac potestate Principis disputare. l. 3. C. de crimine sacril. Ideoque puto, eatenus statuta usu haud adprobata, non valida censeri: quia Princeps, permittens statutum, legemque suam non observari; tacite censetur voluntatem, legemque suam revocâsse. Eademque ratione valet consuetudo contraria legi, aut
abrogatoria statuti. ad populi commodum facti: adeo ut nostrates dicant, scientiam vel consensum Domini superioris, eo in casu necessarium haut esse. Natta consil. 19. incip. in causa D. Thesaur arii n. 7. et consil. 98. in caus â, et quaestione vertente, num. 6. Rol. a Valle. d. tractat. de lucro dot. quaest. 99. num. 12. Schultes, dict. loc. quaest. 2. num. 6. etc. Sed sufficit, dum consuetudo introducitur, Principem non contradicere; etsi consuetudinem in generatione iam esse ignoret. Vult. consil. Marpurg 33. num. 75 lib. 1. Ita hoc peculiare, seu potius mirabile consuetudo habet, ut eâ mediante, tacite legem abrogare populus possit; quod eidem nullo modo licitum est, expressâ facere voluntate. Iohann. Faber. in § ex non scripro, sub num. 11. inslitut. de iur. natur. gent. etc. Hoc tamen ita puto inteligendum, ut nec esse videatur; statutum vel per tale tempus non oblervari, intra quodillud per desuetudinem abrogatum videri queat, argum. traditor. a Petr. Salazar. de consuet. cap. 8 num. 12. vel in Principis, eius ve officialium praesentiâ, aliquot actus contra statutum in populo fuisse gestos, quibus auctoritas, seu vinculum statuti inbibitum censeri debet. Petr. Raver. tractat. de consuet. ver. corsuetudo non derogat legi. Pruckhmann consil. 47. num. 25. lib. 1. Schultes, quaest 2. num. 34. etc. Vix quoque est, ut solo non usu derogetur legi; sed contrarii requirantur actus, Scheffer. 2. quaest. 14. nu. 2. etc. Et itidem, legem usit non receptam esse qui dicit; illud probare necesse habet. Schultes, lib. 1. practic. quaest. 50. num. 8. etc. nec hîc requirerem cum Scheffero. dict. quaest. 14. num. 6. ut constet eam aliquando fuisse observatam. Sed tamen ut iam suprâ dixi, iustum est, ut Princeps consen su subeditorum faciat leges: idque si haud est de necessitate est tamen de aequitate et honestate. Acillae imprimis leges valent, quas populus petit. Boccalini, ragguagl. 63. centur. 1. fol. m. 277.
Ipsa legum ferendarum potestas, alteri committitur nonn unquam; sed nihilominus auctoritas et sanctio, a solâ dependet maier tate. Sic olim Praetor edicebat id est, quod ius dicturus esset suo anno, pro penebat. Goveanus, de iuris dict. 1. num. 8. Sic et Aedilium edicta, pars fuerunthonorarii iuris. Ac in Republicâ populari, raro ius a toto populo, sed a parte, paucis, uno, fuit constitutum; nec referre putabatur, an constituerit populus, sive is, cui populus negotium dedit. l. 6. §. 1. ff. quod cuiusque un. ??? sitat. Donell. 1. comm. 8. ad fin. Tileman. disput. Pandect. 2. thes. 37. vol. 2.
Ex hoc itidem descendit, quod mores populi, consuetudinesque, vel exprese vel tacite approbare, maiestatis est in Monarchico ac Aristocratico Statu: nec potest illîc populus consuetudinem introducere, nisi Principis aut Senatus, (expresso vel tacito) consensu. l. 2. C. quae
sit long. consuet Timae. Fabe. disput. ad instir. 3. th. 9. Dn. D. Harprecht. ad §. num. 12. inflitut. de Iur. Natur. vid. Nicolaum Betsium de pact. famil. illustr. cap. 3. Haud putatur statum locale, sive legem specialem (quam et inferiores condere queunt0 legibus universalibus contrariam esse posse Dn. D. Bocer. 2. de regalib. num. 62. et seqq. Unde etiam, quomodo Ekectoribus, Principibus, Marchionibus, Comitibus, Baronibus, etc. ius condendarum legum, statutorumque competat, manifestum esse potest. Camman. 4. th. 8. adde me, ad l. 9. de iustit. et iur. quaest. 3. Sic et statuta facere Collegia queunt, aliaeque Universitates; sed non de aliis rebus, quam quarum libera administratio ipsis est concessa. ut deduxi in tractat. de Colleg. et Iur. Universitat. Hîc itidem disputari potest, an si populus aliquis alteri subiic iatur; statim victoris leges agnoscere cogatur? de quo itidem ego, lib. 2. polit. cap. 2.
Ceterum cuius est leges generales ferre, eiusdem quoque est, ius singulare, id est privilegia dare, l. 6. de llb. Lancellot. Conrad. 1. cap. 1. §. 4. fol. 339. Bornitius, de maeiestate cap. 16. pagin. 152. Camman. 4. th. 17. etc. pulchre et succincte hâc de materiâ Scotanus, in Paratitl. Cod. lib. 1. tit. 14. fol. 102. etc. sive sint Personae, sive rei, l. privilegia. 196. de regul. iur. Hocque innuit Lex 12. Tabul. cum ait: Privilegia nisi Comitiis Centuriatis ne irroganto. Qui secus faxit, capital esto. Privilegia etiam accipiens. vel petens, aut et iactans, eoipso fatetur, se concedentis subditum esse. Reinking. fol. m. 251. lib. 2. class. 2. cap. 8. num. 20. Ac licet. peregrini etiam privilegia habere possint; id tamen fit respectu territorii concedentis, in quo versantur, vel mercimonia exercent, aut conversantur; quo intuitu peregrini etiam aliquo modo subditis accensentur, ut dixi lib. 1. politic. cap. 11. An vero conducat privilegia dare, disquirit Carnin in oppugnat. Turris Babylon. part. 3. cap. 4. fol. 609.
Leges autem ferre, non solum intelligimus novas; sed et veteresconfirmare, l. 2. C. de decurion. constitut. de concept. digestor. §. 7. Et ita easdem viterpretari; ut ita interpretatio pro iure habeatur, l. fin. §. 1. C. de legib. l. 43. de vulg. et pupill. substitut. l. Neratius 19. de regul. iur. Novell. 143. in princ. Novell. 161. in princ. Lancellot. Conrad. templ. omn. iudic. 1. cap. 1. §. 3. fol. 289. Bornitius, cap. 17. Camman. 4. th. 105. Gaeddae. ad l. 6. in princ. num. 9. de verb. signif. Moditius, in decis. §. lex dubitat. 15. Symmach. 10. epistol. 40. Operio quid deliberatio Augusta constituat; cui soli fas est de scitis divalibus iudicare. Et idem alibi: Nos venerari potius, quam interpretari oracula divina consuevimus. In hocque consistit differentia iuris civilis, et principalium rescriptorum: ut haec nempe humanâ inter pretatione corrigant rigorem legum, qui in multis factorum speciebus severior est, quam benignitas suadeat aequa,
l. 12. §. 1. ff. qui et a quibus maenumiss Paul. Busius, subitl. iur. 1. cap. 7. Quod olim munus etiam depositum fuit apud Praetorem: et ad eo multum discrepat interpretatio, quae iudici competit, vel Iureconsulto. Busius dict. lib. 1. cap. 3. et lib. 2. cap. 2. a??? 19. ut et lib. 5. cap. 16. Cuilibet enim licet ius interpretari ex aequitate: vide Becanum, in scholast. theolog. tit. de legib. cap. 6. quaest. 14 mutare vero et novum quasi ius constituere interpretatione, Principis est solius. Donell. 1. commentar. 13. Hunnius, tractat. de interpret. 1. cap. 1. vide Illustrem Enenckelium, traectat de privileg. lib. 2. cap. 2. num. 14. etc. Guil. Val. Forsterum, in interprete suo 1. cap. 1. Acalia est iustitia principis, alia iustitia iuristarum. Boccalini. cent. 2. raegguagl. 95. fol. 417. An et quatenus vero solus concedens, privilegium interpretetur, et de eo iudicet? vide Moditium. §. Principum plaesita, dubitat. 50. 60. 89. 229. et 233.
Pariliter quoque legis mutandae potestas, eidem competit, cui et condendae. l. 1. l. penult. l. ult. C. de legib. l. 35. de reg. iur. Donell. 1. comment. 12. ubi Hilliger. Winckler. de princ. iur. 5. cap. 7. Lex quippe etiam iusta, potest per tempora iuste mutari: non enim sunt leges humanae de fine, sed de ordinatis ad finem. Bodinus, 1. de re publ. num. 94. Barth. Muschulus, de success. convent. class. 1. mem br. 1. fol. 25. et seq. Bornitius, cap. 38. Camman. 4. thes. 107. etc. Et proprius hic est legibus, non alligatae potestatis effectus: etenim legibus si ligaretur maiestas; haud pristinis revocatis, alias ponere posset. Attamen evidens utilitas esse debet, ut recedatur ab eo iure, quod diu visum fuit aequum. l. 2. de constitut. Princip. Legum namque auctoritas evilescit; si populus ea mutari videt, qui ab ipso potius Oraculi loco haberi et coli debebant. Aristotel. 2. pelitic. 6. ad fin. Dion. lib. 5. fol. mibi 501. Cabot. lib. 2 cap. 1. fol. 179. Et in mutatione, maiori prope curâ prudentiâque opus esse, Politici monent, quam in primâ sanctione requirebatur. ego lib. 2. polit. cap. 2. Sed pariter ut corrigit Leges; ita etiam Privilegia revocat Princeps. Lancellot. dict. §. 4. fol. m. 365. et dicam Deo Opt. Max. concedente, in discursu de statu mixto. ad fin.
Porro quia maiestatis solius est imperare, subditorum obedire. Lancellot. templ. iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 433. ii proinde qui summum imperium habent, fidelitatem, legumque obser vantiam, ab omnibus aequaliter exigere possunt. Hincque ius Homagii, fidelitatis et obsequii, maiestatis functionibus Bornitius adscribit, caep. 27. nec id usurpare potest ullus, nisi maiestatem habens. vide Cominaeum. 3. cap. 1. fol. mihi 189. licet etiam inferiores id regale usurpent.
LEgum exsecutionis faciendae gratiâ, constituitur magistratus: ut sit ille lex vivens ac loquens, minister et custos legis mutae. l. 8. de iustit. et iur. Quantum enim est ius in civitate esse, iusque et legem a maiestate condi; nisi sint qui illud exsequantur, dicant et decernant. l. 2. §. 13. de origin. iuris Novell. 161. in princip. Ut itaque iura effectum suum nanciscantur; magistratus et iudices, aliaeque potestates in republicâ ordinari solent. Quamvis lex anima dicatur et domina civitatis; proprium tamen efficiendi motum nullum habet. Cum vero imperans cuncta providere non facile possit; plures esse magistratus oportebit, ab ipso constitutos. Hocque modo Principes ac Reges, multos oculos, multas aures, multas itidem sibi manus facere ac pedes, prudenter Aristoteles scribit 3. politic. cap. 12. Novell. 8. in epilog. ibi: Imperii famulitio. Hosque inde periculo suo creat, et pro iis tenetur. Lancellot. conrad. templ. iudic. 1. cap. 1. §. 3. fol. 304.
Cum ergo maiores praesertim magistratus, maiessatici corporis sint quasi membra atque manus: eorum itaque constitutio (non secus atque ipsarum legum) ad summum merito imperium dicitur spectare. Regner. Sixtin. de Regalibus, lib. 2. cap. 15. D. Marta. tractat. de iurisdict. 1. cap. 41. Bornitius, cap. 21. Camman. 6. th. 57. Princeps primaria officia ipse conferre debet. Velstenius, centur. quaest. polit. decad. 10. thes. 3. graviter Blaise de Montluc. lib. 7. des comment. fol. 215. b. et seqq. Fürstl. Tischreden. lib. 3. cap. 16. Et id maxuma pars muneris imperatorii, vocatur a Zonorâ. Inde olim Romae ad populi favorem, magistratuum constitutio spectabat: et lex Valeria, sacrum esse cum bonis caput eius iussit, qui imperium nisi a populo haberet. Livius 2. Dionys. Halicarnass. lib 5. Adveniente porro Principatu, ad curam Principis magistratuum creatio pertinebat. l. 1. §. 1. ad L. Iul. ambit. Hincque an is quem Princeps elegerit, dignus sit? dubitare, sacrilegiumreputatur. l. 2. C. de crimin. sacrileg. Inde qui de Provincia, cum ei successum esset, non discedit, crimen maiestatis committit. l. 2. ad L. Iul. maiest. Aerod. de reb. iudicat. fol. m. 556. Ut et is qui privatus, pro potestate, magistratuve, sciens dolo malo se gerit. l. 3. d. tit. Decian. tract. crim. lib. 7. cap. 9. num. 2. 4. et 12. Quod maxumum regale, incaute neglexisse (et propemodum a se abdicâsse) ii videntur, qui dignitates et officia fere hereditaria fecerunt, vide Thesoro Politic. 1. relat. di Francia. fol. m. 183. Quodque maiestas, imperii iure,
aliquem cogere potest, ut publicum suscipiat munus: tot. tit. quemadm. civil. muner. indic. lib. 10. C. nisi habeat excusationem. vide Wesembec. consil. 40. me, polit. 1. cap. 11. num. 13. ad fin Unde etiam magistratus, abdicando se imperio, nihil agit. L. legatus 20. de offic. praesid.
Maiorum dixi magistratuum constitutionem, ad summum imperium spectare: quia si magistratus, intuitu iurisdictionis mediate constituantur; illorum creatio regalibus haud annumeratur. Molinaeus, ad consuet. Parisiens. tit. 1. gloß. 5. num. 57. Sed tamen et hoc mediata Principis auctoritate fit: Dn. Hilliger. ad Donellum, 17. cap. 7. fol. 48. etc. nam originaliter omnisiurisdictio, a fonte profluit maiestatis. Lancellot Conrad. templ. iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 341.
Et hinc recte inter maiora regalia refertur, soliusque imperii summi proprium censetur, ius creandi Archiduces, Duces, Marchiones Landgravios, Comites, Barones, etc. Rosenthal. cap. 5. conclus. 2. Camman. 6. th. 60. et 63. Sunt enim ii instar Proconsulum, Praetorum, Praesidium et similium: a Regibus earum nationum, quae Imperium Graeco Romanum destruxerunt, bello subactis Provinciis, (ab initio per annum, postea ad dies vitae) in officium et administrationem, ac tandem lege successoriâ, et autocratico nomine Praefecti gubernatores. Knichen. de iure territorii cap. 1. Vincent. Cabotius. 2. disputat iur. par. cap. ult. ego, tractat. de appellat. cap. 2. section. 15. prope fin. Heigius, part. 1. quaest. 1. et 2. Unde realitas territorii et iurisdictionis, eiusmodi semper dignitatibus respondet: et nemo in Germaniâ reperitur Principum, Comitum antiquiorum etc. a quo non possideatur ditio, vel saltem a suis maioribus non fuerit possessa. Nec ut in Poloniâ, eiusmodi tituli, honores solum sunt atque dignitates. Stanisl. Krzistanovv. in description. Statuum Polon. a princip. Quâ ratione realia Baronum iura, Nobiles habere dicit Rosenthal, qui possident Baronatus, tract. de feud. cap. 9. conclus. 55. num. 5. Quamvis nunc passim in Germaniâ et alibi, Barones, Comites, et etiam Marchiones et Principes mere titulares (qui scilicet nec ipsi, neque eorum maiores, umquam territoria sic insignita possederunt) reperiantur: vide Ampliss. Rutger. Ruland. de commiss. lib. 5. cap. 4. num. 34. etc. part. 2. Reichsabschied de Anno 1548. et. Witwol auch etc quorum honorum largiendorum potestas ad ius nobilitandi spectat. Et pertinet hûc quod APasquier scribit: lib. 2. des recherches. cap. 12. fol. 188. ubi ait: Aprendre les choses avuray, les Ducs et Comtes qui sont aviourd' huy, ne sont qu' imagez de ceux qui estoient du temps de Huge Capet, n' ayans ensemble aucune prerogative sur les autres Seigneurs, si non par une Pompe dunom, et par les ceremonies exterieurs. Carle Duc va devant le Comit, et cestui devant le Baron. Magna, magnique
momenti controversia est: An Imperator ex Comite designans Ducem, conferat tantum nobiliorem dignitatem? an vero simul tribuat ius in Senatu Principum votandi. Sane Wurtembergiae Comes Eberhardus, ab Imperatore Dux nominatus, non solum sessionem; sed et praece dentiam prae aliis quibusdam obtinuit. At hanc litem non ego mihi despondeo.
Singulare autem Privilegium est Imperatoris Romani: ut ab eo exteri etiam, Regales ac Ducalespetant dignitates. Lancellot. templ. iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 387. Exempla sunt in Regibus Poloniae, Daniae, Sueciae, Ducibus Ferrariae, Florentiae, Mantuae, Munsterbergae in Bohemiâ, in Lituaniâ Radziviliorum, Marq. Freher. ad Petrum de Andlo, fol. 156. Ac etiam in Rege Cypri, Appendix Helmoldi, lib. 5. cap. 2. Sic et iam olim Anastasius Imperator Regi Francorum Coronam misit, eumque Consulem ac Patricium proclamavit. Claude Fauchet. tom. 1. des antiquitez. lib. 2. cap. 22. Sicque nonnulli putant, Magnum Moscoviae Ducem (absolutissimus licet alias sit) perperam vocari Regem, cum non sit a Pontifice vel IMperatore Coronâ insignitus. Duret. des langues, fol. 856. ex Sigism. L. B. de Herberstein. Ita et Maximilianus II. Imperator, cum Pius V. Cosmum Florentiae et Senarum Ducem, Regem creare vellet, sese opposuit, dicens, Non habet Italia Regem, nisi ipsum Caesarem. Bodinus, lib. 1. de republic. cap. 9. pag. m. 148. Sleidan. continuat. part. 2. pag. 181. Thuanus, lib. 46. pag. m. 873. Obiter hîc addo, etiam ante Pium V. Cosmo Mediceo amplirem dignitatis gradum Paulum IV. et Pium IV. policitos fuisse, quod tamen veriti quorundam Principum offensionem, non praestiterunt. Et ideo ne postea quidem ad evitandam invidiam, licet Regiâ Coronâ in Aulâ Regum Coronatus Rex, sed tantum Magnus Dux appellatus est. Natal. Comes, in histor. sui temp. pag. 454. 455. 551. Parile exemplum habemus in Carolo Pugnace seu Bellicoso, ultimo Burgundiae Duce: Hic erenim a Friderico III. Imperat. Augustae Trevirorum enixe petiit, Maximiliano filio illius, filiam suam et heredem unicam despondendo, ut se Burgundiae Regem, et Imperii Legatum ac Vicarium crearet: nihilque minus quam repulsam veritus Carolus, Sceptrum et Coronam, ac cetera dignitatis regiae insignia fieri, subsellia in templo, et solium, quaeque ad coronandi et inungendi ritum faciunt, parari iussit. Sed frustra. D. Bitschius, in annotat. ad Natal. Comit. histor. pag. 376. lit. N.
Extra ordinem hîc addo, (proprie etenim ad tractatum de Magistratibus pertinere videtur.) Cum ea demum res publica bene constituta censeatur, a cuius gubernaculis removentur mali, Pittacus apud Plutarchum, in apophthegmatibus, et prima pars optimi Imperii in eo
consistat, ut qui imperat, sit bonus: altera, ut bonis ministris utatur: tur pem ideo esse publicorum honorum, et munerum nundinationem, reiquepublicae certiffimam pestem. Novell. 86. cap. 1. Wesembec. in paratitl. ad L. Iul. ambit. num. 5. Turpissimum, ubi hastarum quasi sollemnitate, officia distrahuntur a Iovialibus pullis, et plus offerenti addicuntur. Novell. 8. cap. 7. Hoc etenim admisso, quid salvum reliquum erit? fides et probitas evertentur hâc peste quae omnia venalia habere edocet, et Principum socios fures facit, ac efficit ut unusquisque amet munus. Esai. 1. vers. 23.
LEgum ferendarum absolutam potestatem, noxae eximendi, criminisque admissi gratiam faciendi, immediate subsequitur facultas, argum. l. 37. de regul. iur. (Indulgentias vocitarunt iam olim, Bellarmin. 1. de indulgent. cap. 5.) In hac etenim vis summae potestatis, tamquam divina aliqua, maxume enitescit; eamque solam decet acrimoniam inflectere severi iuris. fac. L. relegati. in fin. depoenis. Bodin. 1. der public. cap. 10. num. 164. Lancellot. Templ. iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 392. Heigius, part. 2 quaestio. 22. D. Marta. part. 1. cap. 44. Camman. 4. thes. 68. Aerod. rer. iudicatar. fol. 824. Dn. D. Plebst. disputat. feud. 2. th. 49.
Regia, crede mihi, res est succurrere lapsis,
Numquam conspicitur meliore potentia causâ.
Et tum demum misericordia suum vere tuetur nomen, cum ei potentis est iuncta: sicque Deus, potens et misericors adpellatur. Anton. Perez. in aphorism. fol. 26. num. 136. Nihilque magis Principem decet, quam benevo lentiam multorum clementiâ, poenarumque remissione fibi conciliare, rigorem per officiales exercere, Boccalini, 1. ragguagl. 61. in fin. In tantumque haec remissio venialis, ad superioritatem spectat: ut Carolus V. Imperator, licet Mediolanensi senatui, potestatem concesserit regiam fere: delictorum tamen veniam largiri, aut literas salvi conductus criminum reis dare, exceperit singulatim. Hocque nec matri Regis concedi posse, maiestatis sine detrimento, curia iudicavit Lutetiana, Bodin. dict. loc. Quo etiam Tiberius Imperator respexit, qui Asyla sustulit ut gratia servatorum, solis Principibus accepta referretur. Tacit. 3. annal. Hincque Princeps solus Asyla aperit, et ad eius statuas confugienti tutum receptum praebet. Coras. miscellan. ult. cap. 26. Talis etenim statuarum ac imaginum principalium olim auctoritas fuit, ut perinde
ac templa confugis praebuerint securitatem. Salmuth. ad Panciroll. te reb. deperd. fol. 224. et circa eas, etiam crimen maiestatis potuerit committi. Bocer. de crimin. maiest. cap. 2. num. 52. Sic porro, ut remittere; ita etiam differre solus supplicium potest, penes quem est summa potestas. Speckan. centur. 2. class. 3. quaesl. 7. Quod autem imperium merum habens, gratiam facere possit, consulit Dn. Metzger. consil. 13. praesertim si imperium merum consideretur ut regale.
Alia est magistratuum conditio, qui semel iudicata mimme mutare queunt: l. 14. l. iudex posteaquam. 55. et l. 62. dere iudic. l. praeses. 42. de minor. l. 33. dere iudic. Paris de Puteo, in tract. de Syndicat. §. poena. vers. iuxtae. nec etiam ex causâ, velut ratione innocentiae postea repertae. Codex Fabrian. lib. 9. tit. 24. def. 8. freher. 3. de infam. cap. 7. in fin. Dn. D. Bocer post Heigium et P. Fabrum, 5. de iurisdict. num. 70. vide Covarruv. par. resolution. 2. cap. 98. et pract. quaest. 34. infin. Clarum, et finalquaest. 60. vers. paeriter. et quaest. 85. vers. ultertus. Eorum item corruptae videntur esse sententiae; si legibus sunt mitiores. vide Mennoch. de arbitr. 1. quaest. 96. Tiraquell. in tract. de poen. in praefat. num. 2. Facti equidem quaestio, in arbitrio est iudicantis; poenae autem persecutio, legis auctoritatireservatur. l. 1. C. ad SC. Turpill. ad de l. 8. §. 2. Cod. ad L. Iul. de ut public. l. 8. C. Theodos. de appellat. et l. 65. C. Theod. de Haeretic. Bornitius, de maiestat. cap. 19. Cabotius, 2. cap. 5. et seq. Hincque dicunt nostri Dd. Iudicem non posse poenam, lege vel statuto definitam, suo arbitrio mutare. Dn. D. Bocer, 5. de Iurisdict. num. 65. et seq. Et licet sententia fit talis, quae merito debeat mutari, hoc tamen iudex inferior facere nequit.
Ceterum Princeps potis est, gratiam facere criminis, et poenae corporalis, etiam quae inrogata sit in vicem et locum pecuniariae poenae; tametsi pars contradicat. Antonius Faber, in Codic. lib. 9. tit. 34. def. 1. Moditius in decis. §. Principum lacita, dubitat. 225. At quemadmodum maiestatica potestas, criminalem, ob politicas duntaxat rationes, introductampoenam. facilius condonare potest; ita a nemine remitti possunt eae poenae ad auctoritatem Decalogituendam, a Deo ipso, quae sunt sancitae. Henric. Eckard. tractat. de ordin. ecclesiast. et polit. fol. 217. Heigius, part. 2. quaest. 24. num. 29. etc. Obrecht. de regal. th. 164. Dn. D. Plebst. disputat. feudal. 2. thes. 48. lit. b. Camman. disputat. 4. thes. 73. Phil. Hoenon. disputat. politic. 9. thes 13. et disput. de reg. Iur. 7. ad l. 37. Ego, lib. 2 politic. cap. 2. num. 19. vers. 4. Omnis quod imperans Dei sit minister, ut vindicet iram Dei, in eum qui male fecit: Roman. 13. vers. 4. 1. Reg. 20. vers. 42. et quia nihil aequius est, quam eo modo de Criminibus statui, quo absolutissima Divini Iudicii aequitas sancivit.
Etiam propter vigorem publicae disciplinae, interest rei publicae, ne delicta maneant impunita. l. 51. ad L. Aquil. l. 6. §. illicitae C. de public. iudic. Ut unum castigans, centum alios corrigit exemplo: sic uni veniam conc edens, cum hunc ipsum, tum alios perdit infinitos. Rigiditat malos, non empllit benignitas; nec pravos homines lenitas inflectit. Respondeat ergo Princeps, quod Harpalo olim Philippus Macedo, intercedenti pro suo amico: Melius est, ut ipse qui deliquit, ignominiam ferat, quam ego. Plutarchus, in apophthegm. vide apud Simon Goulard. in apophtheg matibus sacris. Lud. Cognomento Sancti, Galliarum Regis notatu dignum effatum, in loco de iustitia. Similia etiam exempla habet Guil. Paradin. 2. cap. 97. des memoires de l' histoir. de Lyon. Otth. Melander, in loco seriis, lib. 1. num. 233. Memoriam meretur quoque Biantis dictum: Qui damnaturus quempiam ad mortem, lacrumatus est hominis merito deplorandam fortunam. Verum cum quidam dixisset: Quid est, quod defleas, cum in tuo arbitrio sit, hominem condemnare aut liberare? Resp. Bias: Necessarium quidem esse Naturae condolere: a lege autem et iustitiae discedere regulâ, magis periculosum videri. Stobae. Sermon. 44.
In quas regulas ne impingat Princeps, operae pretium videtur, Hispanorum imitari statutum: ubi Tribunal est, Consilium Camerae quod vocant; constans ex tribus aut quatuor Doctoribus delectis; qui una cum Rege deliberant de veniâ delictorum concedendâ, et de aliis rebus, quas illi gratias vocant. Hieron. Conestag. de Portug. et Castell. coniunct. lib. 8. fol. 401. Ut et hoc venit notandum; ubi exemplo et tamen indulgentiâ est opus; satius esse hanc post sententiam interponi. Ut ita neque partes a iustitiâ, neque a misericoridâ penitus excludantur: sed optimo utriusque temperamento procedatur. Aerod. rer. iudicat. fol. m. 566. Heigius, part. 2 quaest. 22. num. 26. Nusquam insuper condonatio poenae laudabilior reputatur, quam si Princeps iniuriam sibimetipsi illatam remittat. Budin. num. 166. At de gratiâ dandâ, multa habet Tuschus lit. G. conclus. 51. etc. de remissione poenae et infamiae, vide Tenninum, caut. 208. ac de restitutione gratiosâ, consule Oddum, quaest. 91. etc Et gratia quando valeat, disquirit Farinacius, de inquifit. quaest. 6. Quando autem sub: et obreptio vitiet gratiam, etiam in criminalibus, consulit Cravetta, consil. 2. et confil. 729. Quodque subreptio ipso iure, vitiet rescripta gratiosa, tradit idem consil. 68. pro subreptioneque habetur, quando in genere quid narratur, non in specie. Cravert. consil. 79 et 591. Addo et hoc; videri Imperatorem Romanum, non posse ei, qui in territorio alicuius Imperii Status deliquit, concedere impunitatem, (praesertim ut in priori domicilio maneat impune) cum privative in concessis, non comulative sint investiti: nec in exercitio
iurisdictionis impediri queant. Dn. D. Bocer, tractat. de iuris diction. cap. 8. num. 80. pag. 394. Quamvis ideo Imperator habeat maiestatem. et veniam dare sit maiestatis: attamen convenit, Imperatorem ita ius hoc usurpare, ne impediat et aufferat ius inferioris; cui per contractum id concessum fuit. Sed et haec forsan quaestio altiorem requirit indagationem, vide supra discurs. 1. cap. 5. num. 3.
Hûc spectat, quod fas est soli maiestati, notas maculosas vitiosae abstergere opinioni. Radulph Fornerius 2. rer. quotid. cap. 19. Camman. 4. thes. 84. vide Moditium, §. lex. dubitat: 6. Notatus iudicio, inquit Symmachus, lib. 10. epistol. 3. exploratissimum remedium veniae Imperialis implorat, ut iudicati remissione, Famae suae vulnus excludat. Ius hoc, quod competat omni populo superiorem non recognoscenti; non vero Principi inferiori, docet Turzanus, in opin. commun. §. 18. nec etiam Universitati id tribuendum esse, decidit Moditius, §. plebiscitum, dubitat. 51. Hincque Germaniae Principes non restituunt famae: sed solus Imperator, et ab eo creati Comites Palatini: ac si id facerent, non hoc vim suam ultra illorum terriotirum explicaret. Sed tamen aliud de Ducibus Italiae respondet Rodolphinus, tractat. de Ducibus numer. 178. etc.
Tam naturales item, quam suprios per rescriptum legitimat sola maiestas. Lancellot. Conrad. templ. omn. iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 403. Pruckman, in §. soluta potestas,. fol. 278. Camman. disput at. 4. thes. 43. et mult. seqq. Dn. D. Bocerus, 2. de regalib. num. 68. Qui quo ad spurios, num. 108. dissentit. Elegans est disputatio: an sic legitimatus, extra legitimantis territorium etiam pro tali debeat agnosci? vid Manticam, ad coniect. ult. voluntat. lib. 11. tit. 10. num. 43. etc. Cravetta, consil. 918. Schepliz. ad constitut. Brandenburg. fol. 242. Quod sane videtur affirmandum: decet enim vicinum, vicini comiter tueri iura. vide Rodolphin. de Ducib. Ital. num. 202. etc. Sic et Archivum extra territorium valet. Dn. Ruland. de Commiss. part. 2. lib. 5. cap. 5. Aliud est, quod in Galliâ non permittitur, ut ibi legitimet Comes Palatinus, a Pontifice Maximo creatus. Papon. lib. 5. tit. 5. arrest. 1. De legitimatione, praesertim eorum, qui filii sunt naturales magnatum, et ad feuda habiles se asserunt, vide Michaelem Nizolium. allegat. 1. Item, Moditium, §. Principum placita dubitat 9. et seq. item. 32. veniam etiam concedit aetatis, Hilliger, ad Donell. lib. 21. cap. 12. lit. Z. Camman. 4. thes. 92. Minoresve habilitat ad contrahendum, Paul. Montanus, tractat. de tutel. cap. 37. regul. 2. pag. m. 186. num. 36. et fol. seq. num. 45. Nicol. Betsius, de pact. famil. fol. 273. Privilegiumque largitur, ut quis possit absque sollemnitate testari. Ac si alicui Imperator concedat privilegium libere testandi, tunc eidem
etiam intelligitur remissa observatio sollemnitatum, quae habet ius civile. Alb. Bald. Ias. Salicet. Fulgos Butigar. et alii, in l. si quando C. de inoffic. testament. alias enim supervacaneum illud privilegium esset. Sicque Carolum Lotharingiae Ducem, postulatum Episcopum Metensem, indultum veniae aetatis ad consequendam investituram et administrationem Episcopatus, superioribus annis in aulâ Imperatoris Pragae impetrâsse constat Thomas Michael. de iurisdict. conclus. 32. lit. 6. Reinking. de regimin. Sec. et ecclesi ist. lib. 1. class. 3. cap. 12 num. 51. Et Rex Daniae, Anno 1593. die 26. April. a Rudolpho II. idem impetravit. Schônberner. 5. polit. cap. 18.
Ac generaliter sola contra leges dispensat maiestas: hoc est, a vi legum atque iudiciorum liberat, iusque necessitate pensitatâ provide relaxat. Vasquius, illustr. controv. cap. 25. August. Morla, in empor. iur. tit. 1. quaest. 2. Pruckman. tractat. de regalib. §. soluta potestas, fol. 215. et 238. Petra. cap. 27. pulchre Camman. 4. thes. 60. etc. Id quod in l. 1. ff. de constitut. princip. vocatur sine exemplo subvenire. Hocque intuitu Dominus legum (civilium) vocatur Princeps, ut Christus Sabbathi, ab ipso Deo instituti. Sed de dispensatione vide Becanum. theolog. scholast. de legib. cap. 6. quaest. 13. Tuschum lit. D. verb. dispensatio, et verb. derogatio.
Hûc pertinet, quod rescripta contra ius concedit, Lancellot. in templo iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 337. Maiestas enim ut leges abrogat in totum, ita in casu singulari contra eas dispensat. Hûc refero quoque, quod a Principe impetratur, ut valeat muti vel surdi testamentum, l. 6. ubi Gothofred. l. 7. qui testam. fac. poss. vid. l. 10. C. eod. tit. Quo etiam restitutio singularis, quam Principes sibi vendicant, est conferenda. Bodin. 1. derepubl. cap. 10. Aerod. rer. iudicatar. fol. 817. Cravett. consil. 266. contra rem iudicatam, contra appellationem desertam, etc. Cui simile olim fuit iustertiae, quartae, vel quintae relationis; quo amplitudo Impp. in exercenda iurisdictione, ostentebatur: ut non potuerint solum, quae ter erant iudicata rescindere; sed et quartâ vel quintâ sententiâ quae erant roborata. Sed restitutio contra sententiam, in Galliis nimis familiaris, Curiae Parisiensis contemptum parit. Dn. lansius, consultat contra Galliam fol. 280. Instantiam etiam peremptam restituit Princeps. At num impensae sint restituendae abeo, qui impetrat instantiae restaurationem? disquirit Rodolphin. de Ducib. Itaeliae, num. 190. etc. qui idem num. 180. etc. dicit: quod etiam Principes Italiae, insufflent instantiam peremptam. Quodque dilatoriae literae (Quinquennel vulgo vocant, de quibus Ummius, disputat. 8. num. 26 et disputatio Beckmanni, hâc de materia singularis. Riccius, decis. 8 part. 1.) (Galli respit vocant, vide
Nicod. in dictionar. ubi dicit, eius rei in Evangelio extare exemplum) non nisi a supremo Principe concedi queunt: Superiorem nempe qui non agnoscit aut imperii saltem qui iura exercet. Lancellot. templ. iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 418. Codex fabrianus, 1. tit. 9. def. 17. Trentacinquius, tom. ult. tit. de solut. resolut. 1. et seq. Papon. lib. 5. tit. 9. arrest. 1. Nam etiam Principes, Comites, Barones, etc. qui de regalibus omnibus investiuntur; eo ipso ius gratiae; in vim drspensationis consequi dicuntur a nonnullis. Rol. a Vall lib. 3. consil. 4. num. 4. Clar. §. fin. quaest. 59. vers. et haec quidem. Hilliger. ad Donell. 22. cap. 9. lit. g. Sed in statibus imperii aliud est, quia ab eorum sententiis appellari potest. Et recessus imperii huic rei modum singularem praescribunt. Quia ius asylorum ad hocce maiestatis ius pertinere dixi, placuit inclitae rei publicae Reittlingensi luculentum concessum privilegium inserere hîc de verbo ad verbum.
Wir Maximilian von Gottes Gnaden/Römischer König/zu allen zeiten Mehrer deß Rechts/etc. bekenn offentlich mit diesem Briefs und thun kund aller männiglich / daß unser unnd deß Reichs lieben Getrewen/ Burgermeister vnd Rath der Statt Reutlingen/durch ihr erbar Bottschafft haben fürgebracht/ wie dieselb Statt Reutlingen bißhero gefreyer vnd ihre Vorfahren vnd sie gebraucht vnd hergebracht/daß ein jeglich Persohn/so ausserhalb jetzgenannter Statt/vnd dem Zehenden vnd Ettern daselbs vngefährlich Todtschläg gethan/ in derselbigen Statt/darzu gehörig Freyhung vnnd Sicherung gehabt/ also daß der oder dieselben vmb solch Todtschläg zu Recht in die gemelt Statt nicht fürgeheischen/noch daselbst gerechtfertigt/sie weren dann für Mörder angegeben vnd beklagt worden: Wie dann in der ort vnd gegnen daselbst vmb kündig vnd offenbahr sey/haben sich zu zeiten die Persohn/so gefährlich Todtschläg gethan/solcher Freyheit auch zubeheiffen/vnd zugemessen/sich vnterstanden/darauß zurielmahlen mercklich irrung vnd widerwillen erwachsen/die ihnen vnd gemeiner Statt Reutlingen zu schwerem Ratheil vnd Schaden kommen weren.
Und uns darauff demütiglich angeruffen und gebetten / sich hierinn gnädiglich zufürschen.
Demnach haben wir den gedachten Burgermeister vnd Rath zu Reutlingen/vmb solch ihrer demütigen Gebett / auch der getrewen vnd nutzlichen Dienst willen so sie vns vnnd dem H. Reich offt williglichen gethan haben/vnd hinfüro wolthun mögen vnd sollen / mit wolgedachtem Muth/gutem Rath vnd rechtem Wissen/die obbestimbren Freyheit vnd Gebrauch gnädiglich confirmirt und bestätigt / auch gesetzt und verordnet/daß nun hinfüro all und ieglich Persohn / so auß Hitz deß Zorns oder zu auffenthalt und rettung ires Lebens/ ausserthalb der Statt
Reutlingen/vnd den Zehenden vnnd Errern daselbst/ Todtschläg thun oder vollbringen/in der gemelten Statt Reutlingen Zehenden vnnd Ettern darzu gehörig freyhung haben/vnnd daselbst vmb solche Todtschläg zu Recht nicht angefallen/gestelt noch beklagt worden/ noch auch dieweiln sie in derselbigen Statt Rentlingen / vnd solchem ihrem Zehendt vnnd Ettern wohnhafft sein / vnnd sich derselben Freyheit gebrauchen/ an vnserm vnnd deß Reichs Hoffgericht zu Rothweil/noch einigem Landgericht/oder andern. Gerichten derohalben wider sie/ihre Leib vnnd Güter nicht gericht/gerecht/gevrtheilt/noch procedirt werden/wo es aber darüber geschehe/daß solch Brtheil unnd Proceß kein Krafst/ noch Macht haben/doch wo vorbedächtlich gefährlich Todtschläg beschehen/daß sie auff der Kläger/ gegen der Thätern ansuchen recht ergehen lassen/wie sich gebührt/vnd die Handlung/so also vmb dieselben gefährlichen Todtschläg fürgenommen werden/ihnen an den obberührten Freyheiten vnd Gebrauch kein abbruch oder verletzung bringen sollen/ in keinen weg/alles vngefährlich.
Und gebieten darauff allen und ieglichen Churfürsten / Fürsten/Geistlichen und Weltlichen/Praelaten/Graven/Freyherrn/Rittern/ Knechten/Hauptleuten/Vitzthumen/Uögten/Pflegern/Verwesern/ Amptleuten/Schultheissen/Burgermeistern/Räthen/auch unsern und deß Reichs Richtern unnd Urtheilsprechern unsers Hoffgerichts zu Rothweil/so an etzo daselbs sein/und künfstiglich sein werden/und sonst andern Landrichtern/Richtern/Brtheilsprechern aller unnd ieder Gericht/und allen andern unsern und deß Reichs Unterthanen unnd Getrewen/in was Würden/Standt/oder Wesen die sein/ernstlich und sestiglich/und wollen daß Sie die obbemelte Burgermeister und Räth zu Reutlingen/und ihre Nachkommen/an den vorgemelten ihren Freyheiten/gebrauch unnd herkommen nicht irten/noch hindern / sondern sie/auch die Persohn/ so sich deren deholffen/gerühiglich geniessen/unnd gäntzlich darbey bleiben lassen/und darwider nicht tringen/bekümmern noch beschweren/noch diß iemands andern zuthun gestatten/als lieb einem ieglichen seye/unser und deß Reichs schwere Ungnad und Straff/unnd darzu ein Poen/nemblich viertzig Marck lötigs Golds/zuvermeiden/die ein ieder/ so offt er freventlich hierwider thet / vns halb in vnser vnd deß Reichs Cammer/vnd den andern halben theil den Ehrngenanten von Reutlingen/vnd ihren Nachkommen vnablässig zubezahlen verfallen sein soll. In vrkund diß Brieffs besigelt/mit vnserm Königlichen anhangenden Insigel. geben zu Mecheln am 27. Tag/deß Monats Ianuarii, nach Christi Geburt 1495 und unserer Reich deß Römischen im Neunden/vnd deß Vngerischen im fünfften Jahr.
MAiestatis vim in eo consistere dixi; alios quod iudicet omnes: tam in civilibus, quam criminalibus causis. Unde ius poenae statuendae, seu ius vitae et necis, ad maiestatem spectat, Camman. disput. 5. th. 3. Sic Polybius de Romanis, lib. 6. Morte multat populus solus. Et in lege 12. Tabul. De capite civis, nisi per maxumum Comitiatumne ferunto. Theod. Marcil in interpretamento 12. Tab. section. 83. Unde est quod dici solet; merum imperium, non nisi speciali lege dari. Sic apud Francos, Basanus Rex Sicambrorum, quocumque ibat, gladium et funem sibi praeferri iussit. in iustitiae signum; et Carolo Magno ante eius tribunal, spatha nuda, more imperiali perpetim ferebatur. M. Freher. ad Petr. d. Andlo 1. cap. 1. Philipp. Camerarius, cent 1. cap. 76. Quo etiam intuitu imperium merum, gladii dicitur potestas. Sic in Anglia, subditorum vita et membra, hoc eorum respectu, ad solum regem pertinere dicuntur. Thomas Smithus, de republic. Anglor. lib. 2. cap. 4. fol. 67.
Cum quppe nulla lex valida sit absque poenâ; eius quoque qui legem fert, erit poenam definire: sive ordinariam, sive extraordinariam; aut saltem arbitrio iudicantium committere, suo termino coartato (imo ipsum Principem delinquentes interficere posse, notat Lancellot. templ. iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 395. sed tamen hoc est crudele.) Hinc Princeps cuique delicto, non poenam solum potest praefinire; sed etiam praeter peonam statutam, severius in aliquos ob exemplum vindicare. l. 29. c. de nuptiis. l. 20. C. de poen. l. 13. C. Theod. eod. Sed non id fieri debet sine maxumâ causâ. Quemadmodum Anno 1055. Hanno Archiepiscopus Coloniensis, cum comperisset, iudices falsam sententiam in causâ feminae pauperis tulisse: his omnibus erui oculos iussit; excepto uno, qui Compater ipsius erat. hunc enim uno duntaxat oculo privavit, ut altero adiuctus, domum deducere excaecatos posset. Dresser. Millenar. 6. part. 2. pag. 78. et. seqq.
Haec omnia ergo ita sunt intelligenda; ut in iudicando, legibus, non religione liberatus sit Princeps; quod eleganti exemplo illustrat Bodin. ult. de republic. cap. ult. num. 757. Non ut more Iapponici Regis, offensus alicui mandare possit, ut abeat, et sibi ventrem scindat.
Christ, Matth. Dithmars. colleg. politic. 2. disput. ult. thes. 37. Et recte etiam, ac sine iacturâ suae maiestaris iuravit Adrianus: se de Senatore, aliis Senatoribus non praesentibus numquam iudicaturum. Spartianus in eius vitâ fol. m. 128. Ac quomodo sit intelligendum, quod vulgo dicunt, propter delicti enormitatem recedi a regulis iuris communis, docet Mollerus. 3. semestr. cap. 17.
Hinc ab aliis iudicibus avocat causas. Vulteius, ad l. 1. C. de iurisdict. num. 169. etc. Arumaeus, ad Aur. Bull. discurs. 5. thes. 11. Treutlerdisput. 3. thes. 10. (eum tamen modum improbat Pasquier, 6. des lettres, fol. 239.) ita ut non attentet Princeps, etsi lite coram inferiori pendente, aliquid ab eo innovetur. Robert. Lancellot. de attentatis lite pendent. limit. 12. Berlichius, conclus. 6. tom. 1. Quod tamen non competit, etiam curiis supremis. Langlae. 7. semestr. 17. Hinc iudicia omnium examinat; ad eumque tamquam ad legem vivam, ab omnibus provocari potest. D. Marta. de iurisdict. 1. cap. 43. Colerus, de iur. Imp. Roman th. 20. Bellarm. 2. de Pontific. cap. 21. Atque tam strictim, iudicium hoc summum, et provocatio extrema, maiestati est innodata, ut ne statuto quidem aboleri, antiquari, et penitus subverti queat. Ego tractat. de appellat. cap. 2. nu. 15. et ad l. 9. de Iustit. et Iur. quaest. 8. vide Ritterum, tractat. de homag. num. 176. Sicut et Duellia rogatione Tribunitiâ cautum fuit; ut qui magissratum sint provocatione creasset, eum ius fasque esset occidi. Livius lib. 3. Tantumque momenti consistere in iure provocationis extremae, Meocenasiu licavit; ut in Consilio, apud Dionem, lib. 52. suaserit Augusto; nemini unquam ut eam det potestatem, ut ab eo provocari ad Imperatorem non possit vide Philipp. Berterium, Pithanon, 1. cap. 7. fol. m. 77. De iure Relationis incognito nunc, vide Iul. Caesar. Bulengerum, its princ. Roman. 1. cap. 20. De falsâ relatione et prohibitâ adpellatione, vide Aerod. rer. iudicatar. fol. 124. Et hinc Imperatores Romani, non permittunt, ad Pontificem Maxumum adpellari, Lehman. lib. 3. cap. 14. ad fin. Ego, in tractat. de appellat. Nonnumquam tamen extra regnum adpellatur, ut in Ploniâ fieri solet. Fulstin. 10. cap. 8. Et in Germaniâ vulgo das Zugrecht indigitatur, vigore cuius civitas apud vicinam cogitur consilium petere. Ampliss. Dn. Adam Keller amicus dum viveret meus honorandus, de offic. Iuridico politic. 2. cap. 27. adde dauth. de testament. fol. mihi 13. Praeiudicia Cameralia, § Ciritas, vers. An Civitas Niderwesel etc. Quodque interdum etiam ad parem adpelletur, refert Aerod. rer. iudicatar. fol. 170. Sed haec obtinet instar prorogatae iurisdictionis, aut petitionis confilii sapientis, vel necessarii compromissi.
Causas item summarie examinare, et de plano, sine strepitu, ac iudicii figurâ, sublatisque omnibus sollemnitatibus iuris positivi,
etiam iis in causis procedere potest, ubi alias sollemniter esset procedendum. l. apud quam. de mannmiss. Robert. Maranta. in process. Iudiciar. distinct. 9. num. 3. et 8. Rodolphin. de Ducibus Ital. num. 216. (ubi ait, hoc locum tenentibus non licere.) Hûc pertiner iudicium Salomonis. 3. Reg. cap. 3. ubi singularem processum observavit, regulari iuri difformem, nec nisi Regi competentem. Ferre potis est sententiam haud conforme~ libello, quo ad ordinem iudicii. Iason. in l. 1. num. 21. et seq. de edend. et in l. 1. de constitut. princip. et legibus difformem, ac pro arbitratu, vide Aerod. fol. 762. et 764. Quandoque delinquentem, a se certissime cognitum, sine citatione et aliis similibus damnare, ac ab exsecutione incipere potest. vide omnino Aug. Morlam, in emporio tit. 2. quaest. 2. Lather. de censu, fol. 815. etc. Hacque ratione Galli defendunt mortem Guisii Ducis, iussu Henrici III. Galliae Regis, prius occisi, quam se gratiam Regis amifisse suspicaretur. Histoir. des derniers treubl. fol. mihi 160. Iehan de Serres, en l'invent. lib. 3. fol. m. 1705. Boccalini. 2. ragguagl. 44. Sed vide Rosset. histor. Tragic. 2. ubi refertur, quomodo Guisii filius vindicaverit mortem sui Patris. Sicque Seianus Tiberii Imp. iussu occisus fuit, Pierre Matthieu, in Seiaeno. fol. 255. etc. Sic et Berengarii mors, fuit mors status, (mort d' estat.) Pasquier. 5. cap. 1. In Arragoniâ etiam hâc ratione supplicio primus optimatum occisus fuit. Pierre Matthieu. lib. 1. fol. 114. etc. Etante aliquot annos Marchio d' Ancre. Adde iuridice haec tractantem Ummium, disputat. ad process. 5. num. 23. et disputat. 6. num. 44. fol. 250. Hocque idem est, quod quaerunt: an defensionem tollere queat maiestas? vide Petram, cap. 26. Verum utcumque hac de re speciose disseri possit, numquam tamen consultum est, ut violento hocce remedio maiestate gaudens utatur; namque et Deus Adamum vocavit, audivitque. eleganter Bartas, en l' impost. vers. 425. non quod aliquid sibi absconditum foret; sed et iudicibus saeculi, in sententiis proferendis exemplum daret, can. Deus omnipotens. 2. quaest. 1. C. quaeliter extr. deaccus. Ut et haud suspicione carere putant; si quis per Commissarios, non per statos, ordinariosque iudices condemnetur. Papon. lib. 22. tit. 2. Pasquier. 5. de recberch. cap. 11. et seq. Et certe iudices extraordinarii cuncti, obstricti sunt etiam extraordinarie affectibus iudices tales constituentis, et monui in tractat. de appellat. cap. 2. §. 18. Ac qui maiestati ab exsecutione incipere permittunt: non excludunt cognitionem; sed tantum processum manifestum, si is sine periculo nequeat adhiberi. Aerodius, rer. iudicatar. fol. 547. Pulchre Tertullianus, apolog. cap. 1. Inauditam si damnant causam, praeter invidiam iniquitatis, et suspicionem merebuntur alicuius conscientiae, nolentes audire, quod auditum damnare non possint. Hûc refer, quod praeditus maiestate, ad
concordiam faciendam partes cogit. Lancellot. Conrad. 1. cap. 1. §. 4. fol. 389.
Diiudicatio pariter, magni momenti controversiarum, soli competit maiestati. Hinc si in Imp. maledictum ingeratur, ipse consulendus est, l. 1. C. si quis Imp. maledix. Dn. Bocer, de maiestat. cap. 3. a princip. Indeque etiam nonnulli dicunt, cognoscere de crimine maiestatis, maxumis regalibus esse annumerandum: cum alias inferiorius diceret superiori. Gigas, tractat. de crimin. maiestat. tit. quis de crim. laesae maiestat. cognoscere possit, Rodolphin. de Ducib. num. 141. etc. Dissentit Dn. D. Bocerus, tract at. de crim. maiestat. cap. 4. num. 2. etc. et 2. de regalib. num. ult. in fin. Arumaeus, disputat. F. 4. thes. 18. Sixtin. 2. cap. 1. num. 18. Huius rei memorabile suppeditat exemplum apud Bernardum Girard. tom. 2. lib. 13. del l' histoir. de france fol. 14. Parricida Alberti Imperatoris, de cuius supplicio nihil statuere voluit Pontifex Maximus: disant ledit Pape, qu' il appertenoit a un Empereur, et non a un autre, d' ordonner Iapunition d' un meurtre, commis en la Personne d'un Empereur. Hûc pertinet Ducis Bironii processus, qui voluit ex privilegio vetusto, non nisi a Paribus (collegis suis) iudicari: quod ipsi denegatum fuit, eo quod decrimine maiestatis quaereretur. Alias de Senatore solus iudicat Senatus, Langlaeus, 7. semestr 18. Ex eodemque fere fundamento, nuper perduellibus denegatum fuit beneficium privilegii cuiusdam; vigore cuius nullibi conveniri queunt Cives Francofurtenses, nisi coram suis Scabinis. vide Cons. hâc de controversiâ Pii Felic. Caesaris Augustani.
Sic et hodie hostem publicum declarare, In die Achterklären: Gail. 1. de pace public. cap. 6. ac 12. (ubi de differentiâ banni inferiorum) et 2 observat. 130. num. 13. Heig. 1. quaest. 9. num. 42. et 52. Sixtin. de regalib. 1. cap. 4. num. 8. fol. 70. vide Modest. Pistor. quaest. 26. part. 1. decidere controversias Ducatuum, Comitatuum, Cammergerichtsordnung part. 2. tit. 7. vide me in disputat. nomi copolit. de success. lib. 1. ff. dissertat ult: num. fin. ac in tractat. meo de iurisdict. Imper. Roman. Solus potest Imperator, quod an in minoribus feudis, et etiam in possessorio procedat? disquirit Caspar Leipold. de concurr. Iurisdict. quaest. 5. et seq. apud Arumaeum discurs. 13. Sic et de privilegiis, eorumque interpretatione, ac aliis item rebus, momenti maioris, solus iudicat Princeps. Gail. 1. observat. 1. Lehman. lib. ult. cap. 71. ac monui etiam supra h. discurs. cap. 2. Hûc item spectat arrogatio eorum, qui sui sunt iuri: §. 1. institut. de adoption. quae hodie coram Principibus, Marchionibus (olim non nisi apud populum et Principem) peragi potest. Dn Collega Harpprecht, ad. d §. 1. in fin. Dn. Bocerus, de Iuris dict. cap. 4. num. 21. §. similiter.
Vicissim, ut nemo ei, penes quem est maiestas, praescribit leges; ita de eiusdem sententiâ, non iudicat alius ullus. Bodinus de republ. cap. 10. num. 160. Petr. Gregor. Tholosanus, 9. de republic. cap. 1. num. et Clapmar. 1. cap. 19. Iohann. Camman. disputat. 6. th. 66. et 73. Et stultum esse, ait Ulpianus, illud monere, a Principe non appellari. l 1. §. 1. ff. a quih appell. non licet. Ego, tractat. de appellat. cap. 2. ab initio. nisi forte a male informato, ad eundem melius informandum. Iohann. Dauth. Iunior. disput. quae lib. 2. Iuris public. Hanoviae ediri, inferta, quaest. 2. et Dux Lunaeburgae, in scripto, de nuperâ controversia, quae ipsius Celsitudini cum Hamburgesibus intercessit, sol. 7. Aliter si provocatio instituatur, puta si a Galliarum Rege provocetur ad Papam, vel Imperatorem, crimen contrahiturmaiestatis. Papon. lib. 22. tit. 1. arrest. 2. ut et monui supra.
Nec tantum ab eius iudicio non provocatur; verum et is ita iudicem dare potest, ne ab eo appelletur; sed remotâ appellatione, sententia exsecutioni mandetur, l. 1. § 4. ff. a quib appellenon licet. Lancellot. 1. cap. 1. §. 4 fol. 429. Dn. Anton. Winterus, in Assessore part. 1. cap. 4. num. 54. Ego, tractat, deappellat. cap. 2. sect. 18. sol. 67. Rodolphinus, de Ducibus, num. 209. Iudicibus ita datis, summa exedria, et extremarum appellationum consistoria aequiparantur: Berterius, 1. Pithan. 17. Ego, d. tractat. de appellat. cap. 2. section. 21. et ii etiam Status, qui circa appellationes sunt privilegiati. Si enim maiestas, summa imperii et iurisdictionis est administra; eius quoque erit constituere summum iustitae tribunal, sententiaeque extremae. Et hoc in casu, is curius sive appellatione iudicandi est datum, vice populi in democratiâ) vel Principis, (in Monarchicostatu) sententiam profert: contra quam etiam Princeps in integrum restituere potest. l. 18. §. 2. de minor. l. 3. C. si advers. rem iudic. Semper quoque ius supplicandi, illaesum sibi reservat maiestas: cum ea sit summus, ut dictum est, iudex; atque omnes conquerentes, humanitatis et iustitiae intuitu debeat audire. l. 6. ff l. adducae. C. de appellat. ego, dict. tractat. cap. 2. sub num. S. fol. 65. vide Coler, de Imp: Rom. th. 21. Sicque intelligo, quod nonnulli provocationem extremam, et ius adversus sententias restituendi non adscribunt maiestati. Dn. Cluten paradox. 12. et seq. sed tamen ius, talem iudicem dare, et proprio iure non admittere provocationem, hûa omnino spectat.
Itidem in propriam iudicare potest causa: (de alio enim iudicare, est actus iurisdictionalis, quem nemo in maiestate praepollentem exercere potest.) l. 3. de his quae in testament. delent. l. 41. de hered. instit. §. fin. in fin. instit. de vulgar. substitut. Lancellot. Conrad. 1. cap. 1. § 4. fol. 375. Trentacinq. variar. resolut. lib. 2. tit. de iudic. resolut. 5. a princip.
Bernard. Graevaens. lib. 1. conclus. 21. Rodolphin. de Ducibus num 207. quodinferiori non est concessum. Schrader. tom. 2. consil. 26. et seq. Et ut suspectus allegari nequit, maiestatem qui habet, Menoch. consil. 403. num. 12. 13. Graevaeus, 1. conclus. 33. num. 5. Sicque etiam censet Bellarminus, Pontificem Maxumum in propriâ iudicare posse causâ, in conciliis praesertim. 1. de concil. cap. ult. Hûc refero, quod Rex in galliis numqua Iitigat de possessionatu. Le Roy doibt plaider saisi. Papon. lib. 5. tit. 1. arrest. 9. At vero perniciosum quia est, ut saciat quisquam suâ sententiâ id quod velit: Maiestas ideo sibiipsi etsi queat esse iudex, causam tamen propriam, probitate, gravitate que praestantibus aliis cognoscendam comittere; horumque iudicio, ne tyrannice imperare velle videatur, suâ se subicere solet sponte. Illustris Enenckelius, 1. de privileg. cap. 7. num. 23. Hilliger. ad Donell. 17. cap. 2. lit. b. Michael Schiferer. apud Arumae. cem. 1. discurs. 18. th. 67. et seqq. ego tractat. de appellat. cap. 2. num. 9. Idque generali consuetudine observari; Paul. Busius attestatur, ad l. 10. in sin. de iuris dict. et de Hispania etiam notat Reinkingk. fol. m. 28. nu. 217. Idque etiam est divinae aequitatis. Iob. 31. si contempsi subire iudicium cum servo meo. Et recte vero notat Illustr. Cardinal. bellarminus: Principem non posse se alteri subicere, ut iudici, sed ut arbitro tantum, lib. 2. de concil cap. 18. Sic moribus et consuetudine imperii est introductum, ut Imperator vel Rex Romanus, super causis, pro quibus fuerit impetitus; non coram Pontifice Romano; sed Palatino Electore habeat respondere. Late et eleganter Buxdorff. ad Auream Bull. th. 77. et multis seqq. Marquard. Freher, in erigin. Palat. part. 1. cap. 13. item in net. ad Petr. de Andlo, fol. 194. b. Rettung dess Pfaltzgrässischen Vicariats/ fol. 103. etc. Arumaeus, ad Aur. Bull. discurs. 3. th. 45. Reinking. lib. 1. class. 4. cap. 5. Calvinisch Modtl. fol 75. Sic et in Silesiâ, certi iudices sunt constituti, coram quibus Bohemiae Rex queat conveniri. Hic Henelius, in Silesiagrapbiâ fol. 97. vide schrader. tom. 2. consrl. 23. In Marchico Electoratu quid fiat? vide Schepliz. part. 2. tit. 4. Quin et ideo, ut Princeps nec in propriâ causâ, aliquid quod iustitiae contrarium sit, expetere videatur; proinde si vel minimus dubitandi scrupulus adsit, contra siseum respondebant nostri Iureconsulti. l. puto. 10. ff. de iur. fisci. Sicque Philippus II. Hispaniarum Rex, recensente Botero, de detti. 2. fol. 21.b. Praesidi consilii regii mandavit, ut in causâ dubiâ contra se pronuntiaretur: sapendo quanto vaglia il respetto della maiesta regia nelle liti co particolari. Quod et Ludovicus V. Gall. Rex. filio suo praecepit. Dn. Lansius, Oration. pro Gallia. fol. 191. An autem a iudice, inter Principem et subditos ius dicente, et ad quem appelletur. vide Zasium, respons. singul. 2. cap. 18.
Iusitem Archivi hûc referri potest: de quo vide Dn. Rutger. Ruland. 5. de commiss. cap. 4. part. 2. Ummium disput. ad process. 17. num. 9 et seq. nam et eius ratio nititur urgentissimâ illâ praesumptione, quae est pro fide candoreque eius, qui habet maiestatem.
MAiestatis munus esse dixi, subditos defendere contra vim omnem. Et hûc belli inferendi pertinet potestas. 1. Samuel. 11. vers. 7. Novel. 10. l. 17. C. de remilit. lib. 12. Knichen. de territor. iur. cap. 3. num. 352. D. Marta. part. 1. cap. 39. Camman. 5. th. 48. etc. Scho~nborner. 6. polit. cap. 12. Ritter. de bomag. num. 190. etc. item 195. Raiß, Folg Musterung/ Außwöhlung nunc vocant, vide Thomam Maulium tract at. de homag. cap. 5. Bellum est publicorum armorum iusta contentio. Publica arma sunt, cuius vis liberi populi, et Principis, qui nullius alterius potestati est sub iectus. Hinc iniustum bellum censetur, si non eius, penes quem est maiestas, auctoritate moveatur. can. quid culpatur 23. quaest. 1. Dn. D. Bocer. de belle 1. cap. 5. Alber. Gentilis. 1. de iur. belli cap. 3. Hincque diffidationes privatorum, Gefthdungen. capitales habentur. Heigius, part. 2. quaest. 32. num. 8. Massa, contr ausum Duelli. num. 76. Et barbaricasunt iudicia illa, quae Selbgericht appellitantur, multis recessibus Imperii Romano. Germanici damnata: Arumaeus, ad aur. bull. discurs. 6. th. 16. ac etiam in Polonicis legibus interdicta, statuta Poloniae, verb. guerrae. Tale etiam est remedium depraedationis, cuius mentio exstat in iure feudali. Hotoman. ad tit.22. lib. 2. feud. Duces quidem italiae bellum movere posse, Rodolphinus tradit, de ducib. num. 166. haecque de Franciae statibus negat. num. 171. Ac quoque magnatibus Imperii Germanico-Romani pax publica veterem morem admodum restringit. vide omnino Gail. de pac. public. cap. 4. ubi de avocatoriis mandatis: et an suos subditos atmis coercere queant? Et Spira singulare habet privilegium, Von ihr selbst Gewalt / gegen männiglich sich zuschirmen. Lehman. 7. cap. 21. fol. 758. et seq. Quin et armorum delatio et prohibitio, ad Principes spectat: quorum puta in iure nostro, inscio imperante, interdictus est usus. l. 1. et 2. de vi public. et tot. tit. ut armor um usue etc. lib. 11. Cod. Tuschus, lit. A. concluf. 515. Ac etiam olim apud Germanos, soli Equites arma portabant. Goldast. in not. ad Par aeneticos veteres. fol. 342. nec quoque con venit tempore pacis portare arma: Borell. de magistrat. lib. 3. cap. 17. Unde vis publica habetur, quae armis; privata, quae sine armis
infertur. Duaren. 1. disput. cap. 22. Achoc ius belli, adeo solius summa cum potestateimperantis est ut maiestatis censeatur crimen, deiectum habere, exercitum que miussu Imperatoris comparare. l. 3. § eâdem lege. ff ad leg. iul. maiest Iohann. von Eißwich. disput. politic. 13 th. 9. aut adunantiam facere. Tuschus, lit. A. conclus. 229. et perperamideo Caesar (urens mature) privatâ auctoritare socios defendit; a Mithridate vexatos. Sueton. in vitâ cap. 4. ubi Casaubonus, Hinc dare et committere imperium militare, Principis est summi: at id iam datum et concessum, ius ordinarium exsistit. Camman. 5. thes 54. et 63. Hincque Philistaei in signum subiectionis; Hebraeis arma ademerunt, et opifices armorum. 1. Samuel. 3. vers. 9.
Ut ius Belli ad Principem spectat: ita militaria officia subditorum nulli subterfugere licet. Zacharias Fridenreich, politic. cap. 28. sol. 167. et seq. Camman. 5. thes. 66. Cunaeus, de Republic. Hebraeorum. 2. cap. 21. vide tamen Moditium. §. plebiscitum. dubitat. 87. et Ritterum, eict. loc. num. 93. ubi tractat, an subditus debeat personaliter Dominum iuvare, extra territorum praesertim. Hoc eodem iure Princeps subditos cogere potest, ut excubiasagant: Rutger. Ruland. decis iur. controv. 23. Sane tamen durum est cogi ad bellum, quod Prin ceps movet ex affectu, et animae corporisque salutem contra conscientiam iactare; quam propter rationem Gallicanae plebis conditionem, privilegiis quae Nobiles inibi optima maxuma habere videntur, praefert Traianus Boccalini. 2. de Parnas. ragguagl 62. Inde non videntur subditi obligari, nisi pro Patriae defensione; Zu einer Landtsrettung. Nec etiam bellum movendum, sine Ordinum scitu; ut dixi in axiomat de consil. politic. cap. ultim. De cavalcatâ subditorum, et quando Vasalliteneantur servire? vide Boriinium, ac item tract. Kohl. de servitiis feudalil us.
Extra ordinem hîc, non incommode tamen quaeri potest (quamvis pertinere videatur ad tract. de Bell) An vocationem Christiano homini dignam, ii habeant milites; suis qui contenti stipendiis, nunc has alias belligerantium Principum partes, ultro (non suae Patriae signa coacte) sectantur; parum interim, uter iustam caulam belli suscipiendi habeat, curantes? Id quod ad libellam fidei et charitatis si examinetur, potius est ut negandum videatur. vid. Luther. tract at. Ob Kriegsleut auch in Seeltgen Stand sein können. tomo lenens. German. 3. fol. 315. Gail. de pace public. 4. num. 33. etc. Timpler. 4. politic. cap. 10. quaest 29. Ummium, disputat. 14. num 79. adde Lactantium, Instit. lib. 1. cap. 18. a princ. An autem Germani possint exteris Regibus in bello operam navare, Imperatore invito? disquirit Arumaeus. tit. 4. discurs. 20.
Hinc et Ius quoque, fabricas armorum bellicorum, seu
armorum fabricandorum officinas publicas habendi; et armamentaria, Zeughäufer/ quae Armandias vel Armanias Feudistae vocant; ad regalia pertinent. c. un. quae sunt regalia. lib. 2. fendor. Novell. 85. Camman. 5. th. 64. etc. Undeeiusmodi officinae sacrae Fabricae appellantur. Hûc etiam inferri debet ius muniendi, murosque civitatis fortificandi. l. 9. derer. divis. Gail. 2. observat. 69. num. 18. Knichen. in epopsi. cum. 438. etc. Camman. 5 th. 67. Moditius. §. plebiscisum dubitat. 77. Iusitem exstruendarum artium et fortalitiorum Tuschus. lit. F. conclus. 426. Iustus Gebhardus apud Arumaeum, discurs. 17. th. 31. fol. 496. Killinger. in 4. tract. de iure Ganerbin.quodque maiestati omnia fortalitia patere debent, die össnung; et quo d custodes ponere potest in castro, invito Vasallo. Moditius, dict §. dubitat. 33. sed interdum foederato patefiunt arces, et ad hoc unus aut alter se adstringit. Lehman. ult. cap. 27. ad sin. et cap. seq. Et quod ad excubias subditi teneantur, tradit etiam Borellus, tract at. de inagistr at. lib. 4. cap. 11. Aut quod maiestas civitates tali privilegio ornare potest, ne in vicinia munitiones aut castra aedificentur. Ant. Coler. disputat. de Imper. Roman. th. 26. sane in municipiis Romanis, nec refici sine Principis, vel Praesidis auctoritate muri, nec aliquid eis superponi, coniungive potuit. l. 9. §. 4. ff. de rer. divis. Et hinc proditum a Tacito est, Iudaeos ius muniendi magnâ pecuniae vi emisse. Cunaeus. lib. 1. de republ. Hebr aeor. cap. 7. fol. 58. Libet hîc addere pragmaticam sanctionem Rodolphi I. Imper. quae nuper Spirae, in causa magni momenti producta fuit: Nos Rudolphus, Dei graciâ Roanorum Rex, semper Augustus universis Imperii Romani fidelibus, praesentes literas inspecturis, notum facimus per praesentes, quod Nobis Anno Domini, Millesimo CCLXXVIIII. Indictione septimâ, Wiennae pro tribunali sedentibus, ad instantiam Nobilis Viri, Marchionis de Hochberg, per communem omnium astantium sententiam est obtentum, quod nullus homo, qualiscumque conditionis exstiterit, in alicuius Comitis Comitia, Castrum vel munitionem aliam qualemcumque construere debeat, nisi prius ipsius Comitis super eo requisito beneplacito, et obtento, quam sententiam utpote rite et rationabiliter prolatam, approbantes, et auctoritate regiâ consirmantes, Universis vobis inhibemus, ne quis vestrûm seni ntiam huiusmodi violet, seu infrangat. Datum die et loco praedictis. A??? darff man drey Meyl vmb Speyr kein Burg aussbawen. ex privilegio ??? aroli IV. Lehman. ultim. cap 43. Sic et Carolus IV. privilegio ornar opiram, daß sie sich bevesten mögen. Lehman. ult. cap. 57. et vid. cap. 58. a princ.
Pignorationes etiam, seu Repressaliae, cum habeant speciem belli, non nisi a maiestate suscipiuntur, concedunturve: de quorum iure
et antiquitate vid. Heigium. 1. quaest. 12. Wesembec. consil. 46. Cothman. consil. 52. num. 342. et vel. 2. Balth. Ayala. de bello. 1. cap. 4. Rittershus. ad Novell. part. 3. cap. 7. Dalner. in fin. tractat. derenuntiat. Arnold. Engesorecht disputat. de Imper. Roman. th. 75. Paul. Busium. 1 subtil. cap. 17. Timae. Fabrum. disput. ad instit. 3. th. 4. Camman. 5. th. 68. Bronchorst. 1. miscellan. assert. 75. Arumae. discurs. 8. tom. 2. et tom. 4. discurs. 25. ac seqq. multis. Disputat. de Arrestis quae eft in tom. 5. disput. Basileens. th. 142. etc. Ego, tract at. de iur. bell. cap. 5. num. 6. Galli vocant, le droict de mar que; quia fere in limitibus usurpanhtur; de eoque vide Papon. lib. 5. tom. 3 ubi eius requisita; et an valeant, contra eum, qui habet salvum conductum. Sed pignorationes olim in Germaniâ concessae fuerunt; indeque inter Argentinenses et Spirenses, singulari pacto prohibitae inveniuntur. Lehman. 5. cap. 84. Ut et inter Moguntinos, Spirenses et Wormatienses. Idem lib. ult. cap. 8. Ac de generali Alemanniae consuetndine, attestatur ille idem, lib. 5. cap. 98. ad fin. Proinde in aut bentic. habita. C. ne filius pro patre prohibetur, ne studiosi eius iuris praetextu incommodentur. Et tandem hûc etiam refero, ius Duelli concedendi. August. Vischer. de Duello, fol. 79.
Verum ut bellum suscipit, id est, inimicos pronuntiat solus Princeps: Ergo etiam amicos. Et ita bellum pace finit, sola maiestas. Marta. 1. de iur is dict. cap. 39. ad fin. et cap. 40. ac 41. Nec Duces belli absque consensu populi, vel Principis, pacis constituendae potestatem habent. Cabotius. 2. disput. 15. Bronchorst. 1. miscell. cap. 14. Sed saltem induciarum, aut Treiigarum. Camman. disput. 5. th. 57.
Hûc refero, potestatem concedendisecuritatem, Ius Salvo Guardiae; Gleidliche Oberkeit/ auff freyer Heerstrassen zubegleiten: Iohann. Camman. 5. th. 21. 26. etc. vide tractat. Maulii singularem. Item, Gleid zum Rechten geben. Pulchre Ummius, disput. 8. num. 8. vide omnino Georg. Everhard. tom. 1. consil. 9. de Salvo conductu, et quis eum det. vide Arumae. vel. 2. discurs. 5. fol. 52. ac item Papon. lib. 5. tit. 7. arrest. 1. Ut et foedera sancire, ius maiestatis habetur, Waremund. de Erenberg. 1. de foe deribus. cap. 2. num. 28. et c. fol. 135. et de sub sidiis fol. 81. Bornitins, cap. 25. Camman. 5. th. 69. Nonnumquam tanta, etiam inferiorum Principum, vel rerum publicarum, est libertas; ut vel inter se in eâdem republic1a vel etiam cum aliis, componere foedera queant: dummodo semper excipiant maiestatem rei publicae superioris. Sic Principibus, liberisque Civitatibus Imperii Romani, ad publicam pacem conservandam, suamque legitimam defensionem, foedera contraherelicet Fridenreich. politic. cap. 24 fol. 643. vide tractat. meum, de foe der ibus.
Pariter etiam. cum exteris per legatos agere, legatosque
vel mittere, vel recipere, soli possunt, qui potestatem rei publicae habent summam. Bornitius, cap. 28. ac nemini subditorum, hoc ius concessum esse reputatur Eoque nomine, Anno 604. Hispaniae regis petiit legatus, ne Britanniae Rex, Batavorum Oratorem, Ambassadoris nomine dignaretur. Meteranus; Von den Niederländischen Kriegshändl. lib. 24. Principes licet Germaniae, idem hos ius, usu et dignitate, ac iure liberi obtinuerint Imperii. Kirchner. de legat. 1. cap. 3. num. 10. vide meum discurs. de legatis.
Ius quoque Comitiorum, ad Principem spectat. Principis enim proprium est, communem instituere deliberationem, de rebus ad rem publicam pertinentibus. Camman. 6. th. 82. Bornitius. cap. 26. Bortius, apud Arumaeum, discurs. 30. cap. 3. num. 21. fol. 875. et ad Aur. Bull. discurs. 5. num. 20. Waremund. tr. de oneribus cap. 1. Sic ad ius referunt sperioritatis, Zusammen fordern mit Glocken. Maulius, de homag. cap. 14. In Germaniâtamen ita est temperata maiestas Imperatoris, ad Comitia indicenda, opus ut ei sit adprobatione electorum. Bertram, apud Arumaeum, discurs. 9. thes. 17. etc. fol. 109. ac seq.
PEcunia rerum gerendarum nervus est; et sine sumptibus non ulla consistere res publica potest: opusque ei opibus est, sine quibus nihil fiet quod opus. Aristot. 1. polit. 7. infin. Bodin. 6. de republic. cap. 2. num 638. Simanca. 3. de republic. 15. Fridenreich. polit. 17. a princ. Henric. Klockh disput. eleg. de vectigal. iure th. 1. ego, in tractatu de aerar. a princ. Nec solum ut regnum administretur, opes ac sumptus regi procurandi: sed et magistratui summo, digna pro labore merces ac compensatio debetur; cuius vigilantiâ tutus rei publicae status, sartae tectae omnium opes, pax et tranquillitas inviolata custoditur. Adeo ut nec oculis invidiâ plenis, Magnatum in republicâ mensae inspiciendae sint, et convivia aliaque, in quibus, negotiis publicis occupati, animi recreationem iucundam, ac remissionem honestam sibi postulant dari. Inde in omni fere politiâ quoddam quasi rei publicae patrimonium est destinatum; quod ad certum tempus, vel in perpetuum, certâ civibus locatum mercede, publicis necessitatibus subveniret pacis quod esset ornamentum, subsidium belli Le Guidon de Finances de la France, part. 1. in princip. Ego, de aerar, cap. 1. num. 5. Et talia sunt bona quae maiestati ad commodiorem reinublicae gubernationem, suamque dignitatem tuendam
conceduntur. Vocantur hodie bona regno coniuncta, et incorporats, seu Coronae unita; itemque Dos rei publicae, Cammtrgut / Domaine; cuius quidem dotis Dominus est Princeps; sed illam alienare nequit. Hûc etiam pertinent praestationes, et ordinaria tributa: Gemeine ordentliche Stewr. Ex quibus et militares copiae nutriuntur, perfruuntur item reliqui ordines attributis sive salariis; reparantur quoque muri et urbes; denique omnia alia proveniunt, quae communem subditorum salutem concernunt. Iustinian. Novell. 161. cap. 2. Heigius, part. 1. quaest. 17. num. 3. etc. Tributum est onus fructuum, et confertur ob possessiones privati soli. Potissimum accipitur pro pecuniâ, quae ab Imperatoribus atque Praesidibus in stipendia militum, et sumptus belli, a Provincialibus imperatur. Wesembec. in paratitl. ff. de publican. nu. 3. et 4. Tributa ergo pro modo census et facultatum, a singulis pensitabantur: qui quidem ideo etiam tenebantur, facultates omnes suas, bonâ fide profiteri apud censorem (qui et magister census, et censitor appellatus postea fuit) ut ab eo aestimarentur, et pro earum ratione, tributa imperarentur, aequabili aliquâ proportione: nam et hoc nomine appellatur Peraequtor. Ac si is iustum modum non servâsset, ab eo provocatio erat. l. 5. C. de censibus et censit is.
Vectigalia proprie nominabant, quae a publicanis, veluti vonductoribus pendebantur. Percipiebanturque vel ex cultu agrorum, qui fere publici erant, vel ex pascuis publicis, quae res Scriptura appellabatur; vel ex mercium traie ctu, quod dicebatur portorium. Vide omnino Valent Forsterum, de iuris dict. Roman. fol. 489. vel etiam Ripaticum. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 34. aut in specie vectigal, a vecturâ; etc est id; quod praestatur ex his rebus, quae invehuntur aut evehuntur, propter usum publicae vitae. l. 21. de donaet. inter vir et uxor. Henric Klock. dict. disput. th. 7. Quam cum magnâ curâ et sumptu res publica planam et tutam commeantibus debeat praestare; haud iniquum est, aliquid in auctoramentum et compensationem eorum sumptuum, a viatoribus retribui Vide etiam de tributi et vectigalis differentiâ P. Perrenon. animadvers. 2. cap. ultim. An autem mulione vel nautâ, non solvente gabellam, merces cadant in commissum? disputant Bald. in l. cum preponas. C. de naut. foener. Cuman. consi l. 5. Thessaur. in quaest. ferens. ubi ait, profisco, contra mercatores fuisse pronuntiatum. Sed addatur, quod notat Elbertus Leoninus, emendaetion. lib. 2. cap. 11. num. 12. Differentiam esse constituendam, inter mercium vectorem et mercatorem proprietarium, ut vectoris fraude veniant in commissum duntaxat res vectoris propriae, equi puta, vehiculum, avis, non autem merces nego cidatoris, l. iu???cmus. C. de navibus nen ex cusan. lib. 11. secus si ipse mercator dolum
adhibuerit, nam tunc mercimonia etiam in commissum ineidunt. l. cotem § Dominus navu ff. de publican. aut si consuetudo aliqua vel constitutio res licitas cum illicitis commisso subiciat, ut de Andegavensium moribus scribit Renatus Choppinus, de iuris. Andegavens. lib. 1. cap. 53.
Ceterum privatae singulorum possessiones, rei publicae subici, et publici quasi iuris censentur: non quidem quod singulorum esse desiissent, sed quod sub rei publicae corpore, tamquam membrurs comprehensae, uti publicae tutelae commoditatibus gauderent; sie publicis quoque oneribus subiacere cogerentur. Et ita solvunt subditi tributum, quasi in recognitionem Imperii universalis; Illustris Enenckelius 3. de privileg. cap. 5.Cothman. ad tit. C. de summâ Trinitat. quaest. 3. Scotanus, in paratitl. lib. 1.C. tit. 33. et ego, lib. 1. velit. cap. 1. num. 36. ac de arar. 1. num. 6 subiectionemque arguunt ac inducunt. Tuschus. lit. C. conclus. 190. non quod vere dominium, Grund vnd Boden / ad Principem spectent: unde nec is iure retractus gaudet, si subditus a subdito quid emat. Rauchbar. 2. quest. 22. In repulicâ liberâ tributa provincialibus maxume, non civibus imponuntur. Sic bona immobilia in provincialium patrimonio esse, noluerunt Romani: sed in populi dominio seu proprietate. Unde praedia eorum, tam rustica, quam urbana, res non mancipi dicebantur, in quibus habebant tantum usumfructum: quae post tributaria ac stipendiaria maxumâ ex parte sunt facta, vide Ioach. Stephan. 3. de iur is dict. 6. num. 16. etc.
Ordinarii rei publicae reditus, quam studiosissime sunt conservandi. Tributis enim non illatis, res publica conservari nequit. novel. q49. Novell. 161. Novell. 182. cap. 15. Novell. 189. cap. 2. l. 1. §. 20. ff. de quaeft. Guil. Fornerius 1. select. cap. 20. Camman. 7. th. Recte proinde Neronem, an cuncta vectigalia omitti iuberet dubitantem, docuêre Senatores; dissolutionem Imperii consecuturam, si fructus, quibus res publica sustinetur, diminuantur. Tacitus. 14. annal. Iustus enim metus est, ne cessantibus subsidiis, necessaria deserantur. Symmachus, 10. epistol. 50. Imperii Romani proventus, sub Friderico Barbarossâ, adhuc fuisse sexaginta tonnas auri, prodit Schneidevvin. Institut. de success. ab intestat. sub rubric. de succeßtonefisct. num. 5. Haud cauti fuerunt Imperatores, qui, ne ii ad alios pervendirent, non praecaverunt. Inde enim successoribus praecisi sunt rerum gerendarum nervi. Ego, de aerar. cap. 2. num. 4. vers. 2.
Hocce patrimonium ut conservetur, et ne extraordinariis eollationibus subditi graventur; ei multâ quae Imperii augeant fiscum, ex usu communi omnium fere gentium, commoda ad dicta fuerunt. iis
cap. un., quae sint regalia, enumerata. Lehman. 5. cap. 67. fol. 539 Hincque dicitur, fiscum habere, ius esse maiestatis. vide Tuschum lit. F. conolus. 381. etc. ac Peregrin. tractat. singular. Nempemulta um, poenarumque comperndia. Wesembec. in paratitl. de modo multar Camman. 9. th. 27. Confiscationes etc. Moditius et plebiscitum. dubitat. 46. et 43. de quibus late Carocius, tractat. de excussion. bonor. part. 1. et Tuschus lit. C. conclus. 712. quae et ideo ad Vasallum, cum mero mixtoque Imperio investitum, haud transire putantur. Dn. D. Bocer. de iuris dict. 8. num. 26. et seq. Et antiquissimum Francicorum Regum Regale fuit. deß Königs Bann oder Bannpreuning bannus regius sive Dominicus. Lehman. 2. cap. 45. fol. 188 ut et lib. 1. cap. 22. foll. 363. An vero mulctas et confiscationes habeat usufructuarius, aut bonae fidei possessor, tractat Gilken. ad l. certum cap. 4. Regalia haec a nonnullis ad maiestatis iura perperam referri (cum nihil aliud sint, quam commoda filci) Paulus Busius autumat. 3. de requblic. cap. 2. num. 6. et consentit Waremundus. de subsid. regn. cap. 3. a pr. Verum quatenus iuribus maiestatisinserantur, dixi supra. cap. 1. buius section. quod hîc volo repetitum. Ut et illud necesse est monere; nova eiusmodi regalia non sub praetextu absolutae potestatis esse instituenda, ut etiam dicaminfra. Hûc refero bona, quae ut indignis auferuntur. Bornitius, in aerar. lib. 3. cap. 5. Latherus, 2. cap. 8. vel si quis capere nequeat, quod ipsi a defuncto est relictum: casus varios recenset Camman. disput. 9. et 10. Fiscus etiam succedit nato ex coitu incestuoso. Mynsinger. 3. observat 91. Bornitius, dict. lib. 3. cap. 7. An autem parricida incapax sit, vel indignus paternae hereditatis? vide Heigium, part. 2. quaest. 33. Intuitu vero horum redituum, magistratus summus tenetur iustitiam gratis administrare, et criminales sententias suis exsequi sumptibus, Heig. part. 2. quaest. 23. Wesembec. consil. 150. At siquis merum Imperium habeat, (so einer in einem gewissen Bezirck / mit dem Blutbann/oder der Malesitzischen Oberkeit belehnet) numne expensas, ac sumptus criminalis cognitionis, et exsecutionis, subditi, vel ipse investitus suppeditare ac exsoivere teneatur? Regulariter, magistratus ad illarum expensarum exsolutionem est obstrictus, nec eo nomine subditos onerare potest. Knichen. de investitur. pact. p. 2. cap. 1 num. 170. Et habent hâc in re subditi pro se fundatam intentionem. Quippe nam magistratus, qui Imperium habent, et poenâ insontes exsequuntur, sumptus ac onera eiusmodi, quae spectant ad puniendum, et iustitiam exsequendam, regulariter ipsimet sustinere coguntur. Chassanaeus, ad consuerud. Burgund. tit. de con fisoat. § 1. verb. apartient. nu. 2. Et Boerius, in consuet. Bitur. tit. de iurisdict. omn. iudic. ut et Iul. Clarus, § final. quaest. 99. num. 5. Ac expensas exsecutionis iustitiae, ad fiscum pertinere
decidit etiam, Capell. Tholosan. decis. 41. ac consentit Wesembec. consil. 150. et item Heig. part 2. quaest. 23. Eo etenim nomine, mulctas et similia accipiunt, ut eas in inquirendis, puniendisque maleficiis, et alimentandis pauperibus captivis, convertant. Late Paris de Puteo, in tractat. syndic. verb. expensae, cap. 2. num. 1. et 2. Et ideo expensae hae rei publicae necessariae dicuntur. l. cum navarcborum, 6. C. de navicular. lib. II. Paris de Puteo, in tract. synd. verb. praemium. num. 3. Ad easque adeo non tenentur rustici, ut etiam ipsis, si quas in capiendo fecissent, eae impeniae essent de publico restituendae. Paris de Puteo, praeallegato loc. per doctr. BAld. in l. 1. C. de oper. libert. Boer. decis. 303. num. 9. per text. in l. Circens. 20. C. de decur. lib. 10. Quin et magistratus, si hosce sumptus a subditis extorquere conentur, illos de iniuriâ recte queri, nominatim scribit Paris de Puteo, tract at. de syndic. in princ. tit. de regum et princip. ex cess. cap. 1. num. 67. Idque maxime locum habere videtur, si in Caesaris investituris, Wann in Belehnungen deß Blutbanns / aliud nihil fuerit cautum; tunc enim merito, regulae iuris communis standum erit. Cum Principum privilegia et rescripta, in dubio ex iure communi capiantinterpretationem, nec in praeiudicium tertii, qui ius constitutum habet pro se, detorqueri possint. l. 14. et duab. seqq. ff. de legib. l. 141. in princ. d. reg. iur. c. quae a iure 28. de reg. iur. in 6. et utr obique Dd. Nec impedit, si quis dicat, in vicinis pagis, rusticis tales expensas imponi, eosque illarum nomine collectari. Constat enim consuetudmem iuri communi contrariam, neque de casu ad casum, neque de personâ ad per sonam, neque de loco ad locum extendendam: sed quantum fieri potest, strictissime interpretandam esle. Baldus, in aut bent. qui rem cire. fin. et ibi Iason. C. de SS. Eccles. Cravetta, de antiquit. temp. part. 4. § transeo nunc ad quartam. num 44. et seqq. Roland. a Valle, consil. 55. num. 13. lib. 1. Ludolph. Schrader. de feud. part. 10. section. 20. num. 165. et seqq. Et ita etiam in terminis nostri casus, sentit Heug. d. quaest. 23. num. 14. et hûc faciunt tradita Matth. Wehneri. de v. signifitat. verb. Landbrauch / ubiait: licet communi usu Germaniae, consuetudo aliqua notoria videatur; illa tamen, quoad locum controversum, non modo alleganda, sed etiam probanda erit.
Bona vacantia; eorum nimirum, qui sine herede decedunt. l ult. C. de bon. vacant. Guil. Ranchinus, tract at. de success. ab intest. § 23. Bornit aerar. 3. cap. 2. Camman. 8. th 4. Latherus, de censulib. 3. cap. 1. Barri tr actat. de success. lib. ult. tit. 5. Dn. Adam Keller. de success tit. 28. ubi tamen fiscus non ultra vires hereditariastenetur, Caevallos, tom. 3. opin. commun. quaest. 822 Cui regali asline est illud, quod le Droict d' Aubaine, in Galliâ vocant. Ranchinus dict. loc. num. A. Le Guidon, de
Finances, part. 1. fol. 54. Camman. 8. th. 16. Papon. lib. 5. tit. 2. Praedia inculta atque deserta. tot. tit. C. de omni agr. desert. valasc. de iure emphyteut. quaest. 2. num. 37. et 40. Mascard. conclus. 1189. num. 34. Unde Novales decimae, ex terris ad culturam nuper redactis praestandae, non spectare dicuntur ad eos, qui sibi ius decimandi adscribunt ab antiquo; sed eas sibi attribuunt magistratus superiores. Rutger. Ruland. decis. iur. centrovers. quaest. 19. Thom. Michael. de iuris dict. th. 49. Hartmannus Hartman. tit. 53. observ. 10 num. 8. Menoch. consil. 36. Dissentit Dn. Adam Keller, de offic. Iuridico-pelitic. 2. cap. 18. fol. 502. vide Decian. consil. 22. Achodie in decimis nullam certitudinem esse, pronuntiat Wehner. consil. Francon. 77. vide Wehner. de verb. significat. verb. Forst. Item, verb. Noval. et sunt, qui praetendant, Ein Stockgarb oder Forstgarb. Etenim qui habet Forestalem sive silvestrem, aut faunalem iurisdictionem, habet simul ius das aussstocken / aussreutten / aussmorglen/ aussarten/etc. der Höltzer ägerten vnd gebüsch/oder gestreuch zuverbieten: nec concedunt die Newbrüch/nisi cum causae cognitione, et imposito reditu annuo perpetuo, seu fructuum certâ portione, quae cum decimis ecclesiasticis nihil habet commune. Sane decimae ad ecclesiasticos spectant de iure, et consuetudine ecclesiae primitivae. Baxonius, Anno Christi 57. num. 23. Eas saepe Laici intercipere sunt conati; iam tempore Francorum regum. Paradin. Histor. Lugdun. 2. cap. 7. Lehman. 3. cap. 15. et 20. et hâc de re disputatum etiam fuit tempore Heinrici VI. Lehman. 5. cap. 67. fel. 546. An vero decimae Melchisedeki, fuerint decimae verae, disquirit Pererius, in comment. ad Genes. cap. 14. fol. mibi 519. Ac quoque iam olim Ethnici, Herculi decimas bonorum devoverunt, ut ditescerent; unde Persius, Satyr a 11. Et, ô si sub rastro crepet argenti mihi seria dextro Hercule. turcarum Imperator praetextu regalis summi, decimas etiam exigitliberorum. Tarduccius, fel. 243.
Res habitae pro derelicto: Camillus Borellus, tractat. de magistrat. lib. 4. cap. 12. (ubi de animalibus errantibus, et bonis, quorum Dominus nescitur.) Thesauri nempe dimidia pars inventi in loco sacro, religioso, (alieno) publico aut fiscali. Peregrin. 4. de iure fisci. tit. 2. Covarru vias, cap. peccatum. part. 2. § 2. Farinac. quaest. 104. Bornitius, aerar. lib. 3. cap. 9. vide Camman. 8. th. 28 et Arumaeum. decis. 1 et disputat. ad leg. pr aecip 20. th. 5. Hackelman. illustr. 19. th. 5. Heigium, part. 1. quaest. 13. ad fin. Andr. Klessen / disputat. de modis acquir. demin. ex iure gent. qua descend. 4. lit. c. De Thesauris, late Freher, 1. parerg. cap. 4. Guil. Valent. Forster. tractat. de Dominio cap. 9. num. 97. etc. Louys Guyon. d. divers. Lecons, tem. 2. lib. 1. cap. penult. et ultim ac nuper Dn. Pitschius, in Colleg. de Thessaur. Sed Magicis artibus erutus, nullâ ex parte cedit
inventori. Et circa hoc Diaboli frequentes concurrunt lusus. Auct. Vitar. Patr. in vitâ Copretu. Hûc et naufragii ius spectare videtur. Camman. 8.th. 22. Fridenreich. po??? tic. 30. fol. 25. etc. Guidon, des Finances, fal. 68. quod gAlli Varech, (Fahrrecht) ou droict des Naufrages vocant. Guidon. des Financ. fol. 75. Quod ius licet sit antiquum. Selden. 2. Fani Anglorum. fol. 87. turpe tamen lucrum esse, censet Kirchner, disput. de republic â. 6. coroll. ultim. vide l. 43. §. 11. de furt. § ultim. in stitut. de rer. divis. Licitum autem est naufragii ius, vigore cuius maiestas sibi arrogat bona naufragorum; quorum Domini ignorantur: ea enim dividuntur inter Principem et inventorem; instar Thesauri. AMirabilem naufragii historiam habet B. Paulinus, epistol. 36. ubi Dan. Rosvveid. et Ducaeus.
Reditus piscationum. c. un. tit. 56. lib. 2. F. salinarumque: Consil. Marpurg 9. vol. 1. Bornitius, de aerar. 5. cap. 5. Hardev v. a Dassel. consil. 2. ut et lapicidinarum. Rauchbar. quaest. 22. fluminumque Rauchbar. quaestion. 23. Bulenger. de vectigal. cap. 33. vectigal: ac etiam ex omnis generis metalli fodinis, Heigius, part. 1. quaest. 3. farinac. quaest. 105. bornitius, de aerar. 5. cap. 4. Rauchbar. dict. quaest. 22. Peregrin. 4. de iure sisci tit. 2. num. 21. etc. Dn. D. Bocer. de investitur. 3. num. 101. etc. et de iure monet. cap. 2. num. 35. etc. Buxtorff. th. 89. Camman. 7. th. 85. et mult. seqq. Bulenger. de vectigal. cap. 35. Klock. de vectigal. th. 3. 6. Engelhard. de vectigal. fol. 6. An metallifodinae ad Nobiles, Wesembec. consil 60. an ad Dominum vel Vasallum spectent? Dn. Bocer. tractat. de iur. Damini et Vasalli. fol. 188. et alii tractant. An vero Steinkohlen/ regalibus enumerandi? vide Wehner. Franc. consil. 88. Item, Sal, seu salinae. Bulenger. de vectigal. cap. 16.
Haecce tamen regalia (de quibus etiam passim ago, in tract atu meo de aerarie.) pro diversitate locorum et imperiorum variantur. Acsic in Angliâ, in Principis peculio, tutela est pupillorum, pupillarumve. Neque eius iniussu rite nuptias contrahunt Vasalli: Thom. Smith. 2. de republic. Anglor. 4. fol. 68. et. lib. 3. cap. 5. quod iniquum alibi vidretur. Vulgo vocant la noble garde: in Galliae item quibusdam locis usitata. Coteraeus, de iur. milit. fel. 199. D. Gregor. Tholossan. 3. de republic. 2. ad fin. ubi ait, quibusdam in locis agnatos pupillarium bonorum habere fructus. Multis etiam in locis, diuturno usu, praescriptioneque factum est regale ius venandi. Heigius, part. 1. quaest. 15. Fridericus Pruckman. § venatio. cap. 1. Arumae. disputat. feud. 4. th. 15. vide tamen Dn. D. Harpprecht. §. 12. num. 143. derer. divis. et Dn. D. Bocerum, cap. 1 de regalibus, num. 30. et de iure Vasalli. fol. 197. Forster. tract at. de Dominio. cap. 9. num. 12. etc. Idque inter fructus iurisdictionales, hodierno iure referri volunt. Quem morem etiam iam olim Nortmanni in Angliam
introduxerunt. Selden. lib. 2. Iani Anglor. fol. 78. Sicque non ven atio, qualis erat apud Romanos: sed potius prohibitio venandi regalibus accensetur. Borellus, 4. de magistrat. cap. 3. An legitime subditis sit adempta venandifacultas? vide Felsten. centur. quaest. polit. dec. 8. th. ult. Ant. Gerhardi. disput. institut. th. 4. Arumaeum, disput. ad L. L. pr aecipuas 20. th. 1. Conrad. Pincier. tractat. de iurisdict. cap. 4. num. 39. et multis seqq. Timaeum Fabrum, disput. institut. 12. coroll. 2. Adde Petram, de potestat. princip. cap. 7. Lyclam. 3. membr. cap. 9. Speckhan. centur. 1. quaestion 97. Arithm peric. disput. 3. th. 5. Val. Riemer. coroll. 1. decad. 4. Mohr de Nigromante, tractat. de venat. part. 1. cap. 2. Dn. Anton. Winther. amicum meum certum, disputat. derer. divis. th. 11. et seqq. Fachina um. 1. controversiar. cap. 1. Gail. 2. observat. 68. Iniquum non est, ut subditis venationibus interdicatur, ii quia iam olim consensêre, ut ferae, Principibus pro molestiis, quas in gubernando Imperio sufferunt, relinquantur: ait Lucas Osiander, ad iob. cap. 24. Sunt qui putant, venationem ex dominatione, et subiectione bellicâ fuisse ortam, quemadmodum ius servitutis, die Leibeigenschafft: hocque ius sibi reservâsse victores. Quod vero prohibitio venationis, sit a Romanis introducta, probare videtur, l. 1. C. Theod. de venat. ferar. lib. 5. tit. 11. Non tamen debent Principes interdicere venationibus, iis in locis, ubi adhuo libera est omnibus venationis facultas: quae freye Bursch vocant. Legitima enim immunitas, nemini adimi iure potest. Et minime etiam consultum esse Politici dicunt, ut Regalia nova instituantur. La riserva delle Regaglie ordinarie, patisce poca ingiustitia. se non fusse nel modo di servisene troppo insolentemente, et tirannicamente. L'ingiustitia sara, quando si formano nuove Regaglie. Thesoro politico, part. 1. fol. m. 26. Puta si subditi cogantur accedere molendinum Domin. Rutger. Ruland. decis. 24. vel vinum non nisi a Domino emere. Non dicatur de Principe bono, quod Satyra 4. dicit Iuvenalis:
Quicquid conspicuum, pulchrumque ex aequore toto est,
Res fisci est, ubicumque natat.
An autem Dominus ex frequenti prohibitione, et patientiâ subditorum, acquirat ius venandi, disquirit Cravetta, consil. 657. Ac de praescriptionis effectu circa venationes: vide Schvvanmann. in consil. feudal. Ridiculi sunt providi naturae tuitores, qui ideo ferarum venationem adimunt plebi, ne species perdantur: cur enim quaeso non abolitae olim? cur in novis Insulis non interierunt? ubi quondam multitudo hominum incredibilis, ferarum copia admiranda erat. Imo prohibitio impedit divinam benedictionem; sicut quoque res, quarum usus communis esse debet, cum vectigali vel alio modo is impeditur, eum evanescere
comperimus. Philipp. Camerarius, 2. medit at. cap. 69. Bulenger. de vectigal. cap. 16. ad fin. Exempla etiam exstant apud Alberic. Cranz. Dania, lib. 8. cap. 9. Athenaeum lib. 3. Et d???cebit aliquando ligni mopia, admittere vel aliter administrare venationes. Quin et iure illo, quo ab antique gaudent, Principes cum abutuntur non ii inviti audiant Divum Augustinum; qui vident venatorem et delectantur, videbunt Salvatorem et contristabuntur. c. qui vident. distinct. 86. adde quae ex Saresberio Polycratico, refert Dn. Lansius, in consultat. fel. 536. (An Princeps Venationi debeat studere? vide Scipion. Ammiratum. 2. discurs. 1. et Kirchner. orat. 9 et seq. vel. 1. Gerhardi, loce de magistr at. num. 419. etc.) Laude omnino digna sunt Testamenta, qualia Reges aliquot Galliae condicderunt: Recompruse estre faicte aux paisans, ayans des heritages si pres deleur foresis, pour le demmage qu ils auroyent susfect par lec bestes sauvages. Legrand Aulmosnier de France, fel. 242. Iehann de Tillet, aux tiltres, grandeurs et excell. des Rou de France. tit. Inventaire des Testaments. fol. 347. etc. Omni item laude dignum est apophtegma Ludovici Comitis Palatini, S. R. Imperii Electoris: qui, cum aliquando graves querelae de feris ad ipsum deferrentur, et subditi plurimum hac in parte se gravari conquererentur; ac adiceretur ab eo, qui subditorum nomine querelas illas submisse expon ebat ac deprecabatur, celsitudine ipsius, nisi in tempore huic malo iemedium adhiberet, amissuram subditorum preces. e vestigio respondebat; malle se ferinâ carne prorsus carere, quam subditorum preces amittere. Numquam enim sibi tam gratam esse aut fuisse carnem ferinam, quin subditi longe sint ac fuerint cariores, malleque se subditorum commodis, quam voluptatibus, quae ex usu ferinae carnis percipiuntur, consulere: simulque mandatum dedit, ut serae magno numero sternerentur. D. Timotheus Kirchnerus, in Orat. quam in obitum buius optimi et laudatissimi Principis babuit, fol.292. lib. 1. De usu venationis, quoad sanitatem. vid. Mercurial. Gymnast. lib. 3. cap. 15. et lib. 6. cap. 13. Ac item de usu venationis, quaedam habet Rittershusius, in praefat. dedicater. Oppiani. Etfnit semper apud Barbaros aeque ac Christianos, venationis magna cura. Apud Turcas mille Ianizari, canes venaticos curant. Tarduccius, fol. 245. Et de Galliae Rege scribit Froissart. cap. 140. Et avec le Roy, avoit bien pour luy trente fauleoniers a Cheval. Adrianus usque ad reprehensionem venationis fuit studiosus Spartian Odenatus venatotiâ vitâ duratus: Solem ac pulverem bellis Persicis tulit Pollio in 30. Tyran. num. 14. de venation. vero vide Arumaeum, tom. 4. discurs. 37. et Tractatus singulares Pruckmanni, de Medices et Mohr. Item videri potest, das Jagrecht Noe Meurers. Suntque hâc de re quaestiones infinitae. Dn. Rutger Ruland. de interrog. lib. 2. c. 8. n. 2.
Fisci aut Aerarii expeditissima augendi ratio est, detrahere sumptibus, urbem et provincias purgare hominibus non necessariis. Malum etenim esse Imperatorem, Alexander Severus dixit, qui ex visceribus Provincialium, homines non necessarios, nec rei publicae utiles aleret Lampridius. Nihil sordidius est, imo crudelius, quam si rem publicam ii arrodant, qui nihil in eam suo labore contulerunt: quod olim dixit Antoninus Pius Imperator, teste Capitolino. Nero divitiarum et pecuniae fructum, non alium putans, quam profusionem, et nec largiendi, nec absumendi modum tenens; tandem nulli delegavit officum, ut non adiceret: Scis quod mihi opus sit, et hoc agamus, ne quis quicquam habeat. Sueton. cap. 30. et 32. Oraculi ergo hîc loco sit illud Poetae:
Si recte frueris, non est ut copia maior
Ab Iove donari possit tibi.
Aliter qui faciunt, ii kcum pompâ et tripudio pereunt; quod olim dixit ad Carolum VII. Galliae Regem Hira, cum Anglis in Gallia bellum gerentibus, nihilominus eum videret totum Gynaecei saltationum, conviviorum, ac aliis eiusmodi sumptuosis delitiis occupatum. Gaspar. Ens, Epidorp. 1. sol. 13. vide omnino meum tractat. de Aerarie.
At vero necessitatis interdum ratio, hoc modo vinci nequit, sed alia media sua det; Imperantemque adigit ad subsidia ordinaria augenda vel extraordinaria efflagitanca Collectas vulgo vocant Galli, Aides, Tailles. Et a tributis differunt in eo; quod non certam, sed incertam, ob necessitatem occurtentem praestationem habent. Hincque vectigalia instituere, extraordinariasque indicere collationes; de summo Imperio esse, et ad regalia supremi Principis referri debere dicunt. tot. tit. vect gal. nova instit. non posse. Lancellot. temkpl. iudic. 1. cap. 1. § 4 fol. 377. Sixtin. de regalib. 2. cap. 6. et 4. Dn. D. Bocerus, deregalibus. cap. 2. num. 183. et cap. 3. num. 213 Bornitius, cap. 23. Ampliss. Rutger Ruland. decis. 11. Paul. Busius, disputat. de republ. 11. th. 10. Vectigalia, necessitate sic exigente, quandoque augentur. Quemadmodum apud Romanos, octava tandem pars exigebatur. l. 7. C. de vectigal. cum olim quinquagesima, aut etiam centesima tantum praestari solebat. Cuiac. 6. ob servat. 28. In Imperio autem Romano-Germanico, vectigalium indictio non est penes status; sed requiritur iussus Imperatoris. Idque exrecessu Imper. Rodolphi I. Lehman. 5. cap. 108. fol. 629. Sed Principes Italiae hoc faciunt suo iure. Rodolphinus, de Ducibus Italiae, n. 199. etc. An autem prae scriptione acquirantur, tractat Modestinus Pistoris. consil. 6. lib. 2. Et exactio eorum ita stricta est, ut in commissum cadant illorum merces, so den Zoll oberfahren. Bornit. aerar. lib. 3. cap. 4. Licetitem Dominus alievius territorii, Provinciae vel universitatis non teneatur de robariâ ibi
factâ, si fuerit inscius, vel prohibere non potuit, ut communem esse opinionem asserit Abbas, in c. 1. nu. 2. extr. de restitut. spoliat. et ibi Anton. de Butrio, num 19. et est textus rotundus, in §. quoniam vero. quem sequitur Iacob. de Bello viso ???in aut bent. ut nulli iudic. si tamen dominus a transeuntibus exigat pedagium, tenetur resarcire, si quod damni iis in viâ publicâ illatum fuerit: ut tenet Baldus, in c. 1. §. conventicula. De pace tenend. et iuram. firmand. idem Baldus, in tit. qui feudum dare poss. Tributa etiam extra ordinem quandoque augentur, vel capitatio indicitur: quae est genus quoddam personalis tributi, quod capiti, sive personae, non facultatibus imponebatur, et ab iis etiam, qui nullum censum habent, nullaque possident praedia, exigebatur. Vide Lexicon Iuridicum Calvini, verb. Capitatis. Scotanus, in paratitl. lib. 1. Cod. tis. 52. de annon. de capitat.
Extraordinariae haecce collectae, ab omnibus exigi queunt, qui commodis rei publicae fruuntur. In summâ item ac extremâ rei publicae difficultate, omnes immunitates et privilegia cessant. Fridenreich. cap. 28 fol 170. Verum eae collationes, ad publicos tantum usus convertid debent Exemplo Turcarum Imperatoris; qui ex hortis, alusque reditibus aulam sustentat. Indictiones vero extraordinarias, Haran agameni cani vocant, id est, prohibitum subditorum sudorem: qui non insumitur, nisi ad belli necessarios usus Breuning. in der ersten Meerfahrt. vide etiam Consilium Dn. D. Iohann. Brentii, inter Consilia Theolog. Bidembachii. decad. 6. consil. 9. Ob/vnd wonn ein Christliche Oberkeitthre Vnterthanen mit gutem Gewissenschätzen möge? Calipha Al Ghabassi Hhaphtsi, hanc sibi olim religionem indicebat: ut nullum usum caperet vel cibi, vel potus, aut vestitus, nisi ex manuum suarum labore. Erat vero artifex storearum, et tegetum elegantissimarum; quas sigillos proprio notatas in forum vendendas praecipuis ministris suis tradebat: eas vero magnates terrae emebant, illiusque quaestus pecuniâ, ipse sibi victum parabat. Itinerat. Beviamini. Haec si fecit Maximus Rex Mahumetanus: quid ni dedeceat Principes Christianos, subditorum pauperum labore, sudoreque, ad pompas inutiles abuti? vid meum tract. de aear. cap. 4. nu. 6. v. 1. An vero civitas municipalis indicere possit collectam, et de statibus Imperii Germanico. Romani, consule Busium. disputat. de republ. 11. thes. 11. usque 19. et ego etiam, hâc de re tracto, in tractat. de iurib. universit.
Extraordinariae tales praestationes, non semper in pecuniâ consistunt. Unde Angariae et Perangariae hûc quoque spectant: quae aliud nihilsunt, quam onera patrimonialia, praestatione iumentorum, plaustrorum, vavium, aliarumque rerum, quae absolvuntur; et propter
necessitatem, seu aliquod repentinum negotium indicuntur. Hotoman. Lexic. seud. verb. Angarta. Cuiac. ad 1. ultim. c. de Fabri censib. lib. 11. Sixtin. 2. de regalibus cap. 13. Tuschus, lit. A. conclus. 330. Daman der Obrigkeit mit Wagen/Pferden/Schiffen/vnnd dergleichen/auffbegebenden Rothfall dienet. De vero Etymo Angariarum, ex Hebreae et Persicae linguae fontibus, videndus Ian. Drusius, lib. 1. annotat. in Nov. Testament. fol. 16. et seq. et Beza. ad cap. 5. Marth. Scultetus, in not. Criticu, ad Matrb. cap. 15. Martinus Lydius, ad Clemang em, in analect. fol. 13. Hûc refero, commodi d' allogiamenti: Thesoro Politico. 1. fol. 25. et seq. quod onus in iure nostro, Metata appellatur. Bornitius. deaerar. 6. cap. 3. vide Lud. Molinam. de mustit. et iure. disput. 665. Ac olim Spirenses Cives, Episcopo praestare tenebantur. Lehman. lib. 5. cap. 121. fol. 652. Estque veterum Angariarum specimen, in Turciâ adhuc superstes. Michael de Montaigne. 2. cap. 22 ad fin. Sic et Salomon elegit operarios de omni Israel, eratque indictio (quae Hebraice generali tributi vocabulo denominatur) 30. milia virorum. 3. Reg. 5. vers. 13. et seq. Et eo usque procedunt res publicae nonnullae, ut peregrinorum quoque mercatorum naves inhibeant, et contra hostium violentiam iis utantur. Thesoro Politico, part. 1. fol. 229. relat. d' Inghilt erra, more et olim in Germaniâ usitato. Lehman. lib. 4. cap. 22. fol. 366. Hûc etiam pertin et Fodrum, onus antiquum, et debitum in Italia Imperatoribus Germanis. Lehman. 5. cap. 67. fol. 539. In Germaniâ quoque müste man die Missos Caesaris aller Orten frey halten. Lehman. lib. 4. cap. 22. fol. 365.
Verum his praestationibus, absimiles multu,m sunt operae, quas Nobilibus suis Dominis, subditi debent: Dienst/Frohn/alltägliche Frohnd???nst Hae enim operae, non vi iutisdictionis; sed ex contractu, vel praescriptione descendunt, Vide omnino Forsterum, tractat. de iurisdict. Roman. part. 2 in annotar. ad legem Namae. 3. num. 162. et multis seqq. Sichardum, ad tit. Cod. de oper. libert. Knichen, 2. de investitur, cap. 3. Et quae etiam subditum non facere putantur, Frider, Mindan. 2. de mandat. cap. 46. num. 5.
Collectas, aliasque exigere praestationes, ut iuris est maiestatis: ita et pariter concedere immunitatem, atque vocationem. tot. tit. de bis qui a princip. vacat. acceperunt, lib. 10. Cod. Novell. 128. cap. 1. Conrad. Lancellot. tempi. iudic. 1. cap. 5. §. 4. fol. 341. Camman. 4. th. 96. Sicque Romae olim Senatus, post Principes hoc Regale administrâtunt. Bulenger. devectigal. cap. 55. fol. 180. Sciendum tamen, immunem Cives odisse, et beneficium quibusdam datum, plebis iniuriam esse. tot. tit. C. de immunit. nem. conced. Guil. Forner. 1. select. cap. 20. Et tandem iniusta exactio, onerum quorumcumque extraordinariorum,
auctoribus semper pernitiosa fuit. Caspar. Klock. disputat. Basileens. de contribution. thes. 3. Qua ratione exactionum, legitimâ non suffragante consuetudine consultores, subditi quo opptimuntur gravanturque, publicâ etiam ludorum equestrium lege infamantur. Thurnter Artickul/9. et 11. Ego, tractat. de aerar. cap. 7. num. 2.
SUnt et in republicâ porro multa, quae propter necessitatem summam, et maxumam dignitatem, soli maiestati reservata censentur. Puta, Postas comprobare non tantum summam utilitatem praebent iter facientibus, literasve mittentibus, verum etiam ad fecuritatem rei publicae plurimum faciunt, dum per id medium Princeps, quidin quoque Principatus angulo getatur, exploratum habeat. Arnisaeus, de iure maiestat. lib. 3. cap. 5. pag. 547. Quâ de cusâ Indorum Philosophorum quidam Alexandrum admonebat, ut in medio regni sedem sibi eligeret, quod illîc facilius et motus gliscentes compescere, et quid ubique geratur, intelligere possit. Idem, dict. loc. ex Plutarch. in Alexandr. Et has Postas de Reservatis Imperatoriis esse probat Reichs Abschied zu Speyr/ de Anno 1542. §. vnd damit man auch jederzeit/A. Et informatio Bohemica ab Imp. Matthia promulgata, habet, daß die Keyserliche Hoffpost ihrer Mazestät vnd deß H. Römischen Reichs hohes Regal seye/vnd desselben getrewen Churfürsten/vnnd hochwichtigste Sachen betreffe Reinking. de regim sec. et ecclesiast. lib. 1. class. 5. c. 6. n. 114. Huic cuidam Germaniae Principi generales Postas, per Belgium et Italiam constituere annitenti, Anno 1579. Caesar pro huius suae maiestati reser vati iuris defensione severe interdixit. Arnold. Clapmat. de arcan. rerum publ. lib. 1. cap. 21. circafin. Thom. Michael. de iurisdict. conclus. 12. lit. B. Arnisaeus, de iuremaiestat. lib. 3. cap. 5. pag. 549. Et quamvis alii etiam Principes Postas et Cursores in suis ditionibus habeant, hi tamen respectu istorum, privati censentur, Reinkingh. dict. loco. Sic porro maiestas praemia et beneficia publica impertitur, atque honores, Nobilitatem et dignitates confert. Bornitius, de maiestat. cap. 20. et idem, tract. de pramiu, cap. 3. Camman. 5. thes 7. hâc itidem conditione, ut ad collegia admittatur quis, ubi alias non nisi nobiles nati accessum habent.
Petr. Frizius, apd Arumaeum. discurs. 16. thes. 20. fol. 453. vol. 1. aut ut in torneamentis comparere possint. Vischer. de Duello fol. 463. (oder daß sie mit R???ern Rechtsprechen dörffen/ quale privilegium habent Cives Spirenses. Lehman. 7. cap. 21. fol. 759. et lib. eod. cap. 41. fol. 787.) Hocque Regale, Carolus V. Imperator, dedit Vicario suo, Regi Ferdinando. Goldast. in den Reichssatzungen/fol. 251. Ut maiestatis est poenas legum decernere in delinquentes: ita quoque eiusdem esse reputatur, praemiis et beneficiis publicis afficere bonos. Maiestas in summo fastigio collocata, fons est omnium dignitatum: ex quo honores, tituli, et quaevis praeeminentiae derivantur, et tamquam radii a Sole, dignis communicantur: niti enim debet nobilitatio probabili ratione, nisi hoc regale eminentissimum, contemptui ex ponere velimus. Kirchner. disput. de republ. 2. coroll. 5. Hinc etsi virtus per se nobilitet, et praeeminentia virtutis, a Numine Divino, non ab hominis arbitrio descendat: nisi tamen vigore huius regalis dignitatis titulus alicui conferatur; parum prodesse assolet nobilitas naturae. Obrecht. disputat. de regalib. th. 124. etc. Pariter ut ad Doctorem, praeter eruditionem etiam requititur gradus. Vix ergo tueri locum poterit opinio ea, quae solos Nobiles iactat illos, qui ceras fumosasque imagines, et sedecim generosos numerate possunt avos. Non est ita effeta natura, ut producere nequeat hodie iis pares, qui nobilium stirpium olim capita fuerunt. Sollemne omni tempore imperantibus fuit, in locum deficientis, aut etiam degenerantis nobilitatis, alios surrogare. Genes. 41. vers. 39. etc. Et ipse Deus ex stercoribus pauperem erigit, ut in Principibus collocet eum. Psalm. 113. v. 7. et seq. Memorabile est, quod de Carolo M. Aventinus, 4. annal. Boior. et Henric, Mutius, 8. de reb. German. ac Lehman. 3. cap. 30. referunt. Illum cum Lutetiae, Scholam ibidem a se fundatam ingressus, periculum studiorum facere discentes iussisset, deprehendissetque tenuiores ac pauperes, praeter spem profecisse; Nobiles vero cultum animi neglexisse. Illis ad dexteram segregatis. Vos quidem macti virtute, dixisse, filioli pientissimi; qui nostro Imperio gnaviter defuncti estis. Vestri erunt maxumi Episcopatus; Vos in aulam adsciscam; ex vobis Senatores cooptabo; Vos in album Praetorum, et Patrum Curiae allegma etc. vid. Matth. Stephani. tr. de Nobilitat. cap. 4. Olim sane Nobiles nati, in minore erant existimatione, quam qui nobilitatem vel auxerunt, vel iam primum acquisiverunt. Hi Equites, illi Edelknecht/Gallis Escuyers (Scutarii) dicti fuerunt: quasi qui insignia ferebant generis sui Claritatem repraesentantia; ut propterea cincturâ aut creatione opus non haberent Smithus, de republic. Anglor. cap. 19.
Hûc pertinet ius Equestrem Nobilium ordinem dandi. Iehan
Papon. lib. 5. des arvest 5. tit. 4. de nohilitat. arrest. 1. et 2. Iusitidem aureorum annulorum: quod non nisi Principes tribuerunt. t. tit. ff. et C. de iur. aur. annuler. In cuius Iocum hodie successisse dicunt, quod Princeps insignia, non familiis singulis; sed et rerum publicarum propriaquae sient, largiri solet. Bart. tractat. de insig. et arm. Alii ius annulorum donare, id ferme esse aiunt, quod dicimus equitem facere, Zu Ritterschlagen. Piso Soacius, tractat. de Venet. et Rom. magistr. comparat. num. 39. Quam dignitatem omnes olim magnatos, etiam Reges affectârunt. Lehman. 5. cap. 66. Iure vero nobilitatem, ac eiusmodi dignitates conferendi, ut indubitate gaudent omnes, superiorem non recognoscentes; ita ut etiam eorum Nobiles valeant in toto orbe, Vischer. de Duelle. fol. 462. Sic Status Imperii Romani, nisi ex privilegio fingulari, non videntur nobiles create posse; qui pro talibus extra suumterritorium habeantur. Petr. Frizius, apud Arumae. discurs. 16. thes. 4. et altquot seqq. Ant. Bullaeus, amicus meus, discurs. Academ. 4. Calefatus, de equestr. dignitat. num. 70. etc.
Pertinet etiam ad maiestatem summam, literariam tribuere maiestatem. Inde ius creandi Doctores et Licentiatos, in omnibus superioribus facultatibus. Bacchoun. ad Treutler. disputat. 1. fol. 28. Magistros item artium denominandi, adscribi debet maiestati. Quin et hodie itaque quoque mos valet; ut non Phoebus, sed Imperator faciat Vates, quod deridiculo est Iusto Lipsio. in Satyr. Menipp. De Coronation. Poetarum, vide Piccart. orat. 11. Et quod iam olim poetae Lauro insigniebantur, tradit Paschal. de coron. 5. cap. 12. et 14. Sicque Petrarcha fuit Laurocoronatus, Tursellinus, in eipt. bistor. lib. 9. fol. in. 314. quem vide. Et primus in Germaniâ Celtes, manibus Frider. III. Imperatoris. Adami, in vit â fol. 30. Et ita porro erectio Academiarum, est ius maiestatis Vulteius de feud. 1. cap. 5. num 7. nec competit inferiori. Moditius, §. Plebescitum. quaest. 78. Idque sibi haut tecte Pontifices adscribere, tradunt Lutherani. Kirchner. disputat. 2. coroll. 4. Christ. Matthias, Colleg. Politic. 2. d sput. 2 thes. 24. Baccalaureos creare, haud est regale: ut in tractat de Academ dixi. Hincque in nostrâ Academiâ, haud impetratur a Cancellatio potestas, primâ illâ Lauri baccâ insigniendi Candidatos. Lubet hîc addere privilegia et erectionem Academiae Tubingensis, prout in Bibliotheca Laubmaieriana extabat non ingrata quae Lectoribus spero.
IN Nomine Domini Amen. Heinricus permissione Divina Abbas Monasterii in Blaubeuren; ordinis S. Benedicti, Constantiensis Diocesis, Exsecutor et Commissarius ad infra scripta, a Sanctâ sede Apostolicâ, unâ cum certis nostris in hâc parte Collegis: cum Clausula. Quatenus vos, vel duo aut unus vestrum in subinsertis literis Apostolicis apposita specialiter deputatus. Universis et singulis has literas visuris, lecturis et audituris, praesentibus et posteris, ac praesertim illi vel illis, quorum interest, intererit, aut interesse poterit, et quos nosse fuerit oportunum: Subscriptorum notitiam indubitatam: cum salute in Domino sempiternâ. Literas Sanctissimi in Christo Patris, et Domini nostri, Domini Sixti, divinâ providentiâ Papae quarti: eius vero Bulla plumbea in filis canapi, more Romanae Curiae, impendente, bullatas, non abrasas, cancellatas vel abolitas: nec in aliquâ suâ parte suspectas, sed sanas, integras, et illaesas, omnique prorsus vitio et suspicione carentes: Nobis pro parte Illustris et Generosi Domini, Domini Eberhardi: Comitis in Wurtemberg et in Montepeligardo, Senioris, in ipsis literis principaliter nominati al s pridem praesentatas: Nos cum eâ quâ decuit reverentiâ accepisse noveritis, hunc qui sequitur tenorem de verbo in verbum continentes.
SIXTUS Episcopus servus servorum Dei Dilectis Filiis, Abbati in Blaburren et Sancti Martini in Sindelfingen, per Praepositum soliti gubernari Monasteriorum ac Ecclesiae, in Herremberg, Praepositis Constantien. Diocesis. Salutem et Apostolicam benedictionem. Copiosus in misericordia Dominus, et in cunctis suis gloriosus operibus, aquo omnia dona defluunt ad hoc nobis. Licet in sufficientibus meritis suae sponsae universalis Ecclesiae regimen committere, et nostrae debilitati iugum Apostolicae servitutis imponere voluit. Ut tamquam de summo vertice montis ad infima reflectentes intuitum, quod pro huiusmodi illustranda Ecclesia ad fidei propagationem conferat orthodoxae. Quod statui quorumlibet fidelium conveniat, prospiciamus attentius. et qualiter a fidelibus ipsis profugatis ignorantiae tenebris: illi per donum sapientiae in viâ mandatorum, ac domo Domini conversari debeant, sollertius attendamus, eas ad quaerendum literarum studia, per quae militantis Ecclesiae Resp. geritur, divini nominis, ac eiusdem fidei cultus protenditur, omnisque prosperitatis humanae conditio augetur, nostrae sollicitudinis ope, Apostolicisque favoribus propensius excitemus.
Sane pro parte Dilecti filii nobilis Viri, Eberhardi Comigis in Wurtemberg, et Montispeligardi, nobis nuper exhibita petitio continebat. Quod in Civitatibus, Oppidis, et locis suo, ac dilecti Filii nobilis Viri Ulrici etiam Comitis in Wurtemberg et Montispeligardi temporali Dominio subiectis, quorum territoria longe lateque ampla exsistunt, et incolarum multitudine ac fructuum ubertate abundant, non est aliqua universitasstudii generalis, ad quam civitatum, terrarum, oppidorum et locorum huiusmodi, et aliorum circum viciniorum locorum incolae volentes in scientiis proficere ad studendum et ad discendum commode se transferre valeant. Quodque si in oppido Tüwingen Constantiensis Diocesis, Provinciae Moguntinensis: loco insigni et commodis habitationibus pleno, in quo victualium omnium maxima copia habetur eius temporali Dominio subiecto. Prope quod infra duas dietas vulgares, non est aliqua universitas studii generalis, erigetur una Universitas ipsius studii generalis cuiuscumque facultatis et scientiae, eidemque Universitati. Sic postmodum erectae pro faciliori supportatione onerum et expensarum eiusdem, praesertim salatiorum illorum, qui Cathedras pro tempore inibi regent: Sancti Iohannis Baptistae in Brackhenhein, et Sanctorum Philippi et Iacobi in Stetten, ac in Asch, nec non Ringingen, et Eningen. Wormaciensis et praedictae Constantiensis diocesis Parrochiales Ecclesiae, quae de iure Patronatus, Comitis de Werttemberg pro tempore exsistentis, fore noscuntur, reservata congrua portione pro perpetuis Vicariis, ad praesentationem dictae Universitatis in stituendis perpetuo unirentur, annecterentur, et incorporentur, ac in Ecclesia Sancti Martini in Sindelfingen dictae Constantien. dioces. quam nuper in Collegiatam, ac illius praeposituram dignitatem inibi Principalem, et octo Canonicatus, et totidem praebendas ad Parrochialem S. Georgii dicti oppidi Tübingen transferri, et S. Georgii in Collegiatam, cum dicta praepositura et ocot Canonicatus et totidem praebendis. Sancti Martini vero Ecclesiam praedictam in Monaterium ordinis S. Augustini erigi mandavimus, duo Canonicatus et totidem praebendae, postquam erecti fuerint, supprimerentur et exstinguerentur, illarumque fructus, reditus et proventus pro dote quatuor inibi aliorum Canonicatuum, et totidem praebendarum de novo erigendarum aequis portionibus applicarentur, et assignarentur, ac per nos statueretur, et ordinaretur, quo ad huiusmodi decem Canonicatus et totidem praebendas, qui de dicto iure patronatus exsistunt, cum prima vice eos vacare contigerit, et deinde perpetuis futuris temproibus successive Viri Ecclesiastici, ad regendas decem Cathedras in eadem Universitate studii erigendi idonei et docti, videlicet quatuor magistri in artibus: quibus dicta quatuor de novo
erigendae praebendae assignarentur, et in eisdem artibus legerent et regerent, per dictum Comitem seu dilectam in Christo filiam Mechtildem, illius genetricem, ad quam ratione dotis suae in praesentiarum praesentatio personarum idonearum, ad Canonicatus et Praebendas praedictos, cum pro tempore vacant, ut asseritur pertinet, et eorum suce essores in iure patronatus praedicto, praesentari, et ad praesentationem hu~iusmodi institui deberent, exinde praedictis, et aliorum praedictorum locorum circumvicinorum incolis, et habitatoribus volentibus in scientia proficere magna commoditas studendi pararetur, et eorundem studentium postmodum doctrina et soientia in Civitatum, terrarum, et locorum praedictorum regimen, fideique Catholicae propugnationem quam plurimi fructus provenirent. Quare pro parte dicti Eberhardi comitis, nobis fuit humiliter supplicatum, ut in praefato oppido Tübingen studium generale quarucumque facultatum erigere, ac eidem sic erecto, Parrochiales Ecclesias praefatas perpetuo unire, annectere et incorporate: nec non duos Canonicatus et totidem Praebendas eiusdem Ecclesiae, si opus fuerit, supprimere, ac quatuor alios Canonicatus, et totidem praebendas ibidem de novo erigere, illisque sic erectis pro eorum donte fructus, redditus et proventus, dictorum supprimendorum Canonicatuum, et praebendarum aequis portionibus applicare et assignare: et quod ad Canonicatus et praebendas praedictos, videlicet de novo erigendos, quatuor Magistri in artibus, ad alios vero alii Viri docti et idonei, qui omnes in poraedicta Ecclesia modo infra scripto residentiam facere teneantur, ad regendas cathedraspraedictas, ut praefertur, et non alii praesentari debeant statuere et ordinare, ac alias in praemissis oportune providere, de benignitate Apostolica dignaremur. Nos igitur qui dudum inter alia voluimus et ordinavimus, Quod petentes beneficia Ecclesiastica, aliis uniri tenerentur, exprimere verum valorempta beneficii uniendi, quam illius cui uniti peteretur, alioquin unio non valeret. Attendentes quod ex literarum studio, animarum saluti consulitur: insurgentes controver ersiae deciduntur: Pax et tranquillitas inter mortales procurantur: lici tum ab illicito discernitur, bonis praemia, et reprobis supplicia dispensaiatur, et alia tam publica quam privata, spiritualia et temporalia commoda mundo proveniunt. Universitatis praedictae fructuum, reddituum, et pronentuum, verum valorem annuum praesentibus pro expresso habente???. Et eiusdem Comitis laudabile propositum humiusmodi, plurimum in Domino commendantes: huiusmodi supplicationibus inclinati, discr etioni vestrae per Apostolica scripta mandamus, quatenus vos, vel duo aut unus vestrum, si praedicta vera compereritis in praefato oppido Tüwingen/perpetuis futuris temporibus generale studium
cuiuscumque facultatis et scientiae licitae, auctoritate nostta erigatis, et in illo Cathedras quarumcumque facultatum, nec non Rectoriae, et alia pro illius prospero et felici regimine, necessaria officia dicta auctoritate instituatis, et quae praeterea utilia et oportuna fore cognoveritis Constitutiones et statuta eadem auctoritate ordinetis, nec non dictas parrochiales Ecclesias quarum omnium fructus, redditus et proventus quinquaginta duarum Marcarum Argenti, secundum communem aestimationem valorem annuum, ut asseritur, non excedunt, reservata tamen congrua portione pro perpetuis Vicariis, in illis ad praesentationem Universitatis dicti studii insticuendis, de qua se sustentare, Episcopalia iura solvere, et alia eis incumbentia onera perferre commode possint, eidem Mense Universitatis praedictae, Ita quod cedentibus vel decedentibus ipsarum Parrochialium Ecclesiarum Rectoribus, seu alias Parrothiales Ecclesias praedictas quomodolibet dimittentibus, liceat ex tunc eidem Universitatiper se vel alium, seu alios corporalem parrochialium Ecclesiarum, iuriumque et pertinentiarum praedicttorum possessionem propria auctoritate libere apprehendere, et de earundem parrochialium Ecclesiarum fructus, redditus et proventus in dicti studii usus, et utilitatem, ac inibi legentium doctorum salaria convertere et perpetuo retinere. Diocesani loci, et cuius vis alterius licentia super hoc minime requisita, praefata auctoritate uniatis, incorporetis, et annectatis. Nec non duos Canonicatus et totidem praebendas in dicta Ecclesia S. Georgii eadem auctoritate supprimatis et exstinguatis, ac ibidem quatuor alios Canonicatus et quatuor praebendas de novo erigatis, et pro illorum sic erigendorum dote fructus, redditus et proventus dictorum supprimendo cum Canonicatuum et praebendarum aequis portionibus applicetis et assignetis. Sic quod ad Canonicatus et praebendas praedictos, quotiens illos perpetuis futuris temporibus vacare contigerit, videlicet ad quatuor de novo erigendos, quatuor Magistri in artibus, qui in eisdem artibus actu legant et regant, Ad alios vero Canonicatus et praebendas praedictos, alii viri Ecclesiastici docti, et idonei ad regendas decem ex huiusmodi Cathedris in eodem studio perpetuo per dictum Comitem in Wertemberg, et eiusdem Comitis successores in iure patronatus praedicto praesentari et ad praesentationes huiusmodi in Canonicos dictae Ecclesiae institui, et instituti cathedras ipsas regere teneantur et debeant. Quodque si ex modernis Canonicis huiusmodi aliqui reperitentur ad legendum et regendum ibidem sufficientes et idonei, et onus huiusmodi assumere voluerint, ad illud deputentur praelibata auctoritate statuatis et ordinetis. Ac obtinentibus pro tempore dictos Canonicatus et praebendas, cathedrasque actu regentibus in Universitate praedicta, ut quamdiu
cathedras ipsas rexerint, divinis in dicta Eccesia S. Georgii, inqua sunt duodecim perpetui Vicarii, divina officia ibidem continue celebrantes, et illis insistentes ratione Canonicatuum et praebendarum dietorum interesse non teneantur, nisi quatenus interesse tenentur divinis in Ecclesia Sancti Spiritus Heidelbergen. Wormacien. diocesis, ipsius Ecclesia Sancti Spiritus Canonici Cathedras regentes in Universitate studii Heidelbergensis, absque eo quod in dicta Ecclesia S. Georgii divinis intersint seu insistant eorundem Canonicatuum et praebendarum fructus, redditus, et proventus etiam pro tribus primis annis, pro quibus novi Canonici iuxta ipsius Ecclesiae in Sindelfingen statuta iurata illos non percipiunt, sed partim defuncto Canonico, partim fabricae codunt, cum ea integritate quottidianis distributionibus duntaxat exceptis, percipere possint et debant, cum qua illos perciperent si in ipsa Ecclesia S. Georgii divinis interessent, nec ad interessendum divinis in dicta Ecclesia S. Georgii alias teneantur, aut ad id inviti coarctari valeant, nisi quarenus in Ecclesia S. S. Heidelbergen. eadem auctoritate concedatis, faciatisque eis huiusmodi eorundem decem Canonicatuum et praebendarnm fructus, redditus, proventus et emolumenta quaecumque quae interesse divinis in eadem Ecclesia perciperent integre ministrari. Non permittentes eos per venerabilem fratrem nostrum Episcopum Constantien. et dilectos filios dictae Ecclesiae S. Georgii capitulum, seu quoscumque alios ad interessendum in ipsa Ecclesia, compelli, aut aliâs contra huiusmodi concessionis, si illam feceritis tenorem quomodolibet molestari. Et nihilominus si ad effectum praemissorum obtinentes parrochiales Ecclesias praedictas illas resignare voluerint, resignationes huiusmodi praefata auctoritate recipiatis et admittatis, eisque per vos receptis et admissis eisdem resignantibus, ne ex resignationibus huiusmodi nimium dispendium patiantur, pensiones annuas de quibus cum eis concordari poterit, super fructibus, redditibus et proventibus parrochialium Ecclesiarum resignatarum huiusmodi eisdem resignantibus, quoad vixerint, vel procuratoribus eorum sub poenis et censuris ecclesiasticis, ac in terminis et locis, per nos statuendis integre persolvendas, aut parrochialium Ecclesiarum, quas resignaverint fructus, redditus et proventus, in toto vel in parte cum libera facultate illos etiam propria auctoritate percipiendi aut levandi dicta auctoritate reservetis, constituatis et assignetis facientes pensiones huiusmodi, iuxta reservationis, constitutionis et assignationis earundem, si eas fieri contigerit, tenorem efficaciter persolvi, et non permittentes eosdem resignantes, quo minus pensiones seu fructus huiusmodi percipiant per quoscumque impediti. Contradictores auctoritate nostra appellatione postposita
compescendo. Non obstantibus priori voluntate nostra praedicta ac felicis recordationis Bonifacii Papae octavi, praedecessoris nostri per quem huiusmodi concessiones de fructibus in absentia percipiendis, sine praefinitione temporis fieri prohibentur, et aliis apostolicis ac in provincialibus etiam Synodalibus Conciliis aeditis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus, nec non dictae Ecclesiae S. Georgii iuramento confirmatione apostolica, vel quavis alia firmitate roboratis, statutis et consuetudinibus contrariis quibuscumque. Etiam si per ipsos decem Canonicatus et praebendas pro tempore obtinentes, de illis servandis et non impetrandis literis contra illa, et illis impetratis, seu aliâs quovismodo concessis, non utendo praestare contingeret iuramentum. Aut si primam non fecerint in eadem Ecclesia S. Georgii residentiam consuetam, seu si Episcopo praefato a sede Apostolica sit concessum, vel in posterum concedi contingat, quod Canonicos Ecclesiarum suarum civitatis et dioces. per subtractionem proventuum suorum Canonicatuum et praebendarum compellere valeant ad residendum personaliter in eisdem. Seu si Episcopo et Capitulo praefatis, communiter vel divisim a dicta sit sede indultum, vel in posterum indulgeri contingat, quod Canonicis et personis suarum Ecclesiarum non residentibus personaliter in eisdem fructus, redditus et proventus suorum Canonicatuum et praebendarum ministrare in absentia minime teneantur, et ad id compelli, aut quod interdici, suspendi vel excommunicari non possint per Apostolicas non facientes plenam et expressam, ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi mentionem. Aut si aliqui super provisionibus sibi faciendis de huiusmodi vel aliis beneficiis Ecclesiasticis in illis partibus speciales vel generales, Apostolicae sedis vel Legatorum eius literas impetrârint. Etiam si per eas ad inhibitionem, reservationem et decretum, vel aliâs quomodolibet sit processum. Quas quidem literas et processus habitos per easdem, ac inde secuta quaecumque ad parrochiales Ecclesias huiusmodi volumus non extendi, sed nullum per hoc eis, quo ad assecutionem beneficiorum aliorum praeiudicium generari, Et quibuslibet aliis privilegiis indulgentiis et literis Apostolicis generalibus vel specialibus, quorumcumque tenorum exsistant, perque praesentibus non expressa, vel totaliter non inserta effectus eorum impediri valeat, quomodolibet, vel differri, et de quibus quorumque totis tenoribus habenda sit, in nostris literis mentio specialis. Proviso quod propter unionem annexionem ex incorporationem huiusmodi sifiant, et effectum sortiantur parrochiales Ecclesiae praedictae debitis non fraudentur obsequiis, et animarum cura in eis nullatenus ngligatur, sed earum debite supportentur onera consueta. Attente quoque provideatis, ne in
resignationibus, huiusmodi si fiant ex parte Rectorum dictarum parrochialium Ecclesiarum et Universitatis praedictorum aliqua pravitas interveniat, seu etiam corruptela. Hos etiam si erectionem, unionem, annexionem, et incorporationem, ac alia praemissa vigore praesentium fieri contigerit, ut praefertur, pro tempore exsistente praepositum dictae Ecclesiae S. Georgii, eiusdem studii Cancellarium perpetuis futuris temporibus Apostolica auctoritate facimus, creamus, constituimus et deputamus, ac illos quos primo diligenti examine et servatis servandis idonei reperti fuerint ad Baccalaureatus licentiae, Magisterii, et Doctoratus aliosque gradus quoscumque in Theologia, utroque Iure, artibus quoque et Medicina, cum solita insigniorum exhibitione, servata tamen constitutione Viennens. Concilii, super hoc aedita in Universitate praedicta duntaxat promovendi, et eis sic promotis, ut cathedras regere, legere, docere, et alios actus pertinentes ad gradus, ad quos promoti fuerint, facere possint et valeant concedendi, et generaliter omnia alia et singula, quae Archidiaconus Ecclesiae Bononiensis in Universitate studii Bononiens. facere et exercere quomodolibet potest ex Apostolica confessione, statuto vel consuetudine faciendi, exercendi, praesentium tenore, auctoritate Apostolica concedimus facultatem, ac volumus et Universitatieiusdem sic erigendi studii, nec non illius pro tempore Rectori, ac Doctoribus, Scholaribus et personis, qui pro tempore erunt, ac illis quos ad gradus quoscumque inibi promoveri contigerit, ut omnibus et singulis privilegiis, immunitatibus, gratiis, favoribus, exemptionibus, concessionibus, et indultis, tam de iure communi, quam ex concessionibus Apostolicis et Imperialibus, aut alias quomodolibetin genere vel in specie quibuscumque aliorum quorumcumque studiorum generalium, Universitatibus et illarum Rectoribus, Doctoribus, Scholaribus, et Personis, ac promotis pro tempore in eisdem concessis et concedendis, et quibus illi potiuntur et gaudent, ac vit et gaudere poterunt, quomodolibet in futurum uti potiri et gaudere possint et debeant in omnibus et per omnia, perinde ac si illa eisdem Universitati erigendi studii et illius Rectori, Doctoribus, Scholaribus et personis in illa pro tempore promotis specialiter et nominarim concessa forent, auctoritate Apostolica tenore praesentium indulgemus Et insuper ex nunc irritum decernimus, et inane, si secus super his a quoquam quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attemptari. Datum Romae apud S. Petrum, Anno incarnationis Dominicae Millesimo Quadringentesimo Septuagesimo sexto, Idibus Novembris Pontificatus nostri Anno sexto.
Post quarum quidem literarum Apostolicarum praesentationem, acceptionem et diligentem inspectionem pro parte praefati Domini,
Comitis Eberhardi, ut praefertur principaliter in eisdem nominati, quatenus ad earum et in eis contentorum, nobisque commissorum, debitam exsecutionem iuxta traditam nobis inibi formam procedere dignaremur, debita exstitimus precum instantia requisiti. Nos vero Heinricus Abbas, ex ecutor et commissarius praedictus superiorum nostrorum et potissime Apostolicis mandatis reverenter, sicuttenemur, obedire, cauteque et rite in commissi nobis negotii exsecutione procedere nolentes, ut nulli interesse habenti vel praetendenti in suo videremur iure praeiudicare, omnes et singulos cuiuscumque dignitatis, gradus, status vel praeeminentiae fuerint, sua communiter vel divisim hac in parte interesse putantes, in genere vel in specie, ad comparendum coram nobis in loco ad hoc deputato. Et ad videndum et audiendum nos de expositis, narratis, et contentis in dictis literis Apostolicis, eorumque circumstantiis singulis diligenter informari. Et huiusmodi informatione accepta et habita, veritateque narratorum huiusmodi quantum sufficere videretur comperta deinde ad exsecutionem Apostolicae commissionis servata forma nobis tradita, rite per nos procedi, vel ad dicendum et allegandum quicquid in contrarium eorum rationabiliter dicere, proponere, et allegare vellent ac valerent, in locis quibus videbatur expedite per praesentes nostras literas citari et vocari fecimus, atque cita vimus. In certum terminum competentem peremptorium, cum certificatione, quod eis vel alio legitimo oppositore et contradictore non comparente, aut comparente, nil tamen rationabilis in contrarium praemissorum dicente aut allegante, Nos nihilominus ad debitam exsecutionem dicti nobis commissi negotii, servatis servandis procul dubio procedere non obmitteremus. Citatorum absentia seu contumacia in aliquo non obstante. In quo quidem citationis termino citatione ipsa rite et legitime exsecuta unâ cum exsecutione debita a tergo seriatim notata, coram nobis pro parte memorati Domini Comitis Eberhardi realiter producta, atque citatorum non comparentium contumacia accusata, Nos merito eosdem prout debuimus, reputavimus contumaces, nullo prorsus aliâs contradictore apparente legitimo vel oppositore. Ceterum quatenus amplius ad exsecutionem huiusmodi commissionis nobis factae, iuxta illius vim, formam et tenorem rite procederemus, debita sumus instantia requisiti Nos itaque iudex et commissarius saepe dictus, vigore clausulae supradictae de veritate narratorum in praeinsertis literis Apostolicis deductorum, sollerti nostra, super hiis inquisitione praevia, testimoniis fide dignis sufficienter informati atque edocti: ad huiusmodi nobis commissorum exsecutionem et expeditionem debitas duximus procedendum, et processimus, negotiumque ipsum nostris
pronuntiatione, decreto et declaratione, de iurisperitorum consilio et assensu in scriptis terminavimus in hunc, qui subscriptus est, modum.
CHRISTI NOMINE INVOCATO. Quia visis, diligenterque perpensis, coram nobis in praesenti negotio deductis narratorum in supra inserta commissione Apostolica, veritatem comperimus indubitatam. Idcirco ad huiusmodi nobis hac in parte commissorum debitam exsecutionem hhumiliter procedere volentes, sicuti tenemur, de Iurisperitorum consilio, nobis super hoc communicato, auctoritate Apostolica decernimus, declaramus et in his scriptis pronunciamus, in oppido Tübingen/in praeinsertis literis Apostolicis nominato, perpetuis futuris temporibus generale studium cuiuscumque facultatis et scientiae licitae erigi posse et debere, atque eadem auctoritate erigimus. Et in illo cathedras quarumcumque facultatum, nec non Rectoriae et alia pro illius prospero et felici regimine necessaria officia instituimus, ac constitutiones et statuta melius visa expedire aedenda esse decernimus. Ecclesias denique parrochiales S. Iohannis Baptistae in Brackenheim: Sanctorum Philippi et Iacobi im Stetten. Wormatien. ac in Asch, nec non RinGingen, et Eningen Constantien. Diocesum cum omnibus suis iuribis et pertinentiis praefatae sic in Tübingen erectae Universitati pro faciliori onerum et expensarum eiusdem, praesertim salariorum illorum, qui cathedras pro tempore inibi regunt, supportatione, quorum interest, accurrente consensu, ac praesentium tenore in Dei nomine unimus, annectimus et incorporamus. Earumque omnium et singularumfructus, redditus et proventus memoratae UNiversitati, et in illa regentibus et legentibus perpetuo approbamus, volentes et praesentibus statuentes: Quod cedentibus vel decedentibus ipsarum parrochialium Ecclesiarum Rectoribus, seu alias illas Ecclesias quomodolibet dimittentibus, liceat ex tunc eidem Universitati per se, vel alium, seu alios, corporalem parrochialium Ecclesiarum, iuriumque et pertinentiarum earundem possessionem propriâ auctoritate libere apprehendere, et ipsarum parrochialium Ecclesiarum fructus, redditus et proventus, in dictae Universitatis usus et utilitatem convertere, et perpetuo retinere Diocesani loci et cuiusvis alterius licentia super hoc minime requisita. Ut autern praedictae parrochiales Ecclesiae debitis non fraudentur obsequiis, et animarum cura in illis non negligatur, reservari et assignari volumus, ac potenter auctoritate Apostolica resignamus et assignamus Vicariis perpetuis, pro tempore dictarum Ecclesiarum iuxta cuiusvis Ecclesiae habitudines et circumstantias portionem congruam, unde se sustentare, iura Episcopalia solvere, et alia sibi ratione illius Ecclesiae incumbentia onera commode supportare queant, et eorum quilibet queat
atque possit. Quod inter octo Canonicatus et praebendas, quos pridem dicta auctoritate de Ecclesia S. Martini in Sindelfingen, in Ecclesiam parrochialem S. Georgii in supra tactum oppidum Tubingen transtulimus, duo Canonicatus et totidem praebendae in eadem Ecclesia parrochiali supprimendi sint et exstinguendi, quos ut sic dum illos vacare quomodolibet contigerit, pro nunc prout ex tunc, et ex tunc prout ex nunc exstinguimus et supprimimus, et ex hiis quatuor alios canonicatus, et quatuor praebendas de novo erigimus, ac pro illorum, ut sic erigendorum Canonicatuum et praebendarum, dote, fructus, redditus et proventus dictorum suppressorum Canonicatuum et praebendarum aequis portionibus applicamus et assignamus, sic quod ad Canonicatus et praebendas praedictos quotiens illos perpetuis futuris temporibus vacare contigerit. Videlicet ad quatuor de novo erigendos, ac quomodoliber erectos, quatuor Magistri in artibus, qui in eisdem artibus actu legant et regant, Ad alios vero sex Canonicatus et praebendas praedictos alii viri Ecclesiastici. Docti et idonei ad regendas decem ex huiusmodi cathedris in eodem studio per illustram Dominam Mechtildem Archiducissam Austriae, etc ratione dotis suae, quoad vixerit, et deinde perpetuo, per dictum Dominum Comitem in Wurtemberg, et illius successores in iure patronatus praedicto praesentari, et ad praesentationem huiusmodi in Canomcos dictae Ecclesiae institui, et instituti cathedras ipsas regere teneantur, et debeant, ac obtinentibus pro tempore dictos Canonicatus et praebendas, cathedrasque actu regentibus in Universitate praedicta, ut quam diu cathedras ipsas rexerint, divinis in dicta Ecclesia S. Georgii in qua sunt duodecim perpetui Vicarii deputati, divina officia ibidem celebrantes, et illis insistentes ratione Canonicatuum et praebendarum praedictorum interesse non teneantur, nisi quatenus interesse tenentur divinis in Ecclesia S. S. Heidelbergensis, Wormatiens. diocesis, ipsius Ecclesiae S. Spiritus Canonici cathedras regentes in Universitate studii Heidelbergens. absque eo quod in dicta Ecclesia S. Georgii divinis intersint, seu insistant eorundem Canonicatuum et praebendarum fructus, redditus et proventus, etiam pro tribus primis annis, pro quibus novi Canonici iuxta ipsius Ecclesiae in Sindelfingen statuta iurata, illos non percipiunt, sed partim defuncto Canonico, partim Fabricae cedunt, cum ea integritate quottidianis distributionibus, duntaxat exceptis, percipere possint et debeant, atque percipiant, cum qua illos perciperent, si in ipsa Ecclesia S. Georgii divinis interessent, nec ad interessendum divinis in dicta Ecclesia S. Georgii aliâs teneantur, aut ad id inviti coarctari valeant, nisi quatenus in Ecclesiâ S. Spiritus Heidelbergens. eâdem auctoritate concedimus. Volentes et statuentes eis huiusmodi
suorum decem Canonicatuum et praebendarum fructus, redditus et proventus, ac emolumenta quaecumque, quae si interessent divinis in eâdem Ecclesiâ perciperent, integre ministrari debere, or dinaria et cuiusvis alterius molestatione in hiis et causa ea cessante et semota. Et nihilominus si ad effectum praemissorum resignationes parrochialium Ecclesiarum praedictarum in favorem unionis, annexionis et incorporationis, de quibus in Apostolicis literis mentionatur, iuxta et secundum earundem vim, formam, et tenorem factae fuerint, ac per nos acceptae et admissae, unionem, annexionem et incorporationem huiusmodi effectum sortitas esse, in robore debito exsistere scilicet auctoritate Apostolica nobis commissa ex nunc pro ut ex tunc declaramus. Atque cuilibet resignantium earundem pensionem annuam, de qua concordatum fuerit super fructibus, redditibus et proventibus parrochialium Ecclesiarum resignatarum huiusmodi quoad vixerit, vel illius legitimo procuratori sub poenis et censuris Ecclesiasticis, ac in terminis et locis statuendis integre persolvendum pari auctoritate reservamus, constituimus, et assignamus. Volentes pensionem, et pensiones huiusmodi iuxta reservationis et assignationis earundem si eas fieri contigerit, tenorem efficaciter persolvi. Reservatis desuper mandatis et processibus in contradictores dicta auctoritate Apostolica fulminandis super quibus disponendi, ordinandi, faciendi et exsequendi, si et pro ut temporis tractu videbitur oportunum, et expedire nobis potestatem omnimodam, plenamque facultatem ex nunc salvamus et retinemus. Reservantes etiam nobis et reservata esse volentes omnia et singula alias in praeinsertis literis Apostolicis nobis quomodolibet concessa, Et praesertim facultatem nobis statuendi et statuta faciendi datam et concessam, de quibus cum et ubi oportunum visum fuerit, praestante Domino saepe dicta auctoritate exeecutionem debitam faciemus. Non obstante in praemissis omnibus et singulis, quae supra dictus Dominus noster Papa hac in parte suis literis voluit non obstare. Adhibitis et servatis in hiis et circa ea sollennitatibus et cautelis de iure in talibus observari consuetis et adhibendis. Decernentes, prout dictus Dominus noster Papa decrevit, irritum et inane, si secus super hiis a quoque quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attemptari. IN QUORUM omnium et singulorum fidem et testimonium praemissorum praesentes literas, sive praesens publicum Instrumentum huiusmodi nostram sententiam et decretum, aliaque praemissa in se continens exinde fieri ut per Notarios publicos, scribasque nostros infra notatos, subscribi et publicari; ac sigilli nostri Abbatialis iussimus et fecimus appensione communiri. Lecta, lata et in scriptis promulgata fuit haec nostra sententia, sive nostrum decretum, in
Oppido Urach, Anno Domini Millesimo quadringentesimo septuagesimo septimo. Pontificatus sanctissimi in Christo Patris et Domini nostri, Domini Sixti, divina providentia Papae quarti, praedicti, Indictione decima, die vero Martis Mensis Martii, undecima hora fere meridiei. Praesentibus tunc ibidem Venerabilibus et Religiosis, honorabilibusque Viris, ac Patribus, Domino Bernhardo Abbate in Bebenhausen, Cisterstien. Domino Alberchto, Priore Domus Bonilapidis Cartusien. ordinum. Nec non Dominis Iohanne Degen, Praeposito, M. Conrado Menckler de Monchingen, Sacrae Theologiae, M. Iohanne heckbach. in Sindelfingen Canonicis. Iohanne et Ludovico Vergenhanss fratribus, Ecclesiarum parrochialium in Brackenheim et Kircheim Tegk. Wormaciens et Constan. diocesis. Rectoribus, Luca Spetzhard, Artium et Medicinae, ac super Illustris Principis, et Dominae, Dominae Mechtildis, Archiducissae Austriae etc. Physico, Doctoribus, M. Iohanne Tefener professo Monasterii nostri Blaburren, Sacrae Theologiae Baccalario formato, M. Georgio Schriber Rectore Ecclesiae in Asch, Iodoco Meder, de Wyla Civitate Imperiali, et Conrado Woldan, de Teffingen. Capellanis in Sindelfingen, nec non strenuo et valido Domino, Iohanne Spath, de Estetten Milite. Laico. Constantiens. dioces praedictae, testibus ad praemissa vocatis, rogatis, et debita precum instantia requisitis.
Et Ego Mathias Horn de Eltingen Clericus Spirens dioces. sacra Imperiali auctoritate Notarius publicus, Protonotarius Oppidi Urach, ac Commissarius Curiae Constantiens. causarum matrimonialium in et circa oppidum praefatum generalis, iuratus. Quia dictarum literarum Apostolicarum praesentationi, acceptioni, citationis emittendae, decreto, et reproductioni eiusdem, contumaciae absentium accufationi, conclusioni, pronuntiationi, omnibusque aliis et singulis, dum sicuti praemittitur, fierent et agerentur una cum Domino Notario et Testibus sub et praescriptis praesens fui, illa sic fieri videndo et audiendo. Idcirco hoc praesens publicum decreti Instrumentum, ad ipsius exsecutoris, et Domini Commissarii praescripti madatum adiutorio Domini, Gregorii Maii, Notarii subscripti, de praemissis contextum, et in hanc publicam formam redactum, manu mea propria exaravi, signoque et nomine meis solitis et consuetis signavi, et roboravi, in fidem et testimonium omnium et singulorum praemissorum, ad hoc vocatus, rogatus pariter et requisitus.
Ego quoque Gregorius Maii de Tuvvingen Clericus Constanciens. dioces. sacrâ Imperiali auctoritate Notarius publicus, et Curiae Constantiens. causarum matrimonialium Commissarius generalis. Quia supra insertarum literarum Apostolicarum, porrectioni, acceptioni,
citationis emittendae, decreto, ac reproductioni eiusdem, contumaciae absentium accusationi, conclusioni, pronuntiationi, aliisque omnibus et singulis, dum sicut praescriptum est fierent, una cum praedictis testibus, et Notario ad haec correquisito praesens fui, ea sic sieri videndo et audiendo. Quamobrem hoc praesens publicum decreti Instrumentum, post ipsius Domini Commissarii mandatum conadiuvante Domino Mathia Horn, Notario memorato, manu eiusdem scriptum exinde confeci, et in hancformam publicam redegi. Signoque et nomine meis solitis signavi et communivi in robur et fidem omnium et singulorum praemissorum rogatus et debite requisitus.
FRIDERICUS divinâ favente clementiâ, romanor. Imperator semper Augustus, Hungariae, Dalmatiae, etc. Rex, ac Austriae, Stiriae, Karnthiae et Carniolae Dux, Dominus Marchiae, Sclavoniae ac portus naonis, Comes in habspurg, Tyrolis, Pherretis et in Kyburg. Marchio Burgoviae et Landgravius Alsatiae ad perpetuam rei memoriam. Notum facimus, tenore praesentium universis, et si inter varias Reip. curas, quibus pro debito Imperialis culminis, ad quod divinâ clementia evecti sumus, diurnâ sollicitudine, saluti et quieti subditorum invigilemus, minus quoque distrahamut negotiis, quo eorum, qui Remp. nostram crebris bellorum impulsibus fatigare non quiescunt, contundamus audaciam, ad ea tamen praecipue mentis nostrae apicem dirigimus, et sedulum destinamus affectum, qualiter praecessorum nostrorum divae memoriae Romanorum Imperatorum leges et constitutiones sacrae, multis vigiliis et lucubrationibus editae, subditorum nostrorum auribus magis ac magis inbibantur, qui solo earum usu remp. nostram, nedum conservari, sed et plurimum augeri videmus. hiis enim imperialis Celsitudo fulcita effrenes subditorum suorum animos cohaercens, solium Imperiale firmare ac sistere potest, quo utrumque tempus et pacis et belli suis finibus subnixum apte gubernet. Hinc est, cum Nobilis ac Generosus Noster ac sacri Imperii fidelis, dilectus Eberhardus senior, Comes de Wurtemberg et Monte Beliardo, affinis noster, nuper in oppido suo Tubing nobis ac dicto Imperio sub iecto pro laude Dei omnipotentis, ac suorum subditorum incremento scolas generales, in quibus, artium Medicinae, Iuris Pontificii ac sacrarum literarum publice traderentur documenta, et quibusvis in
ea palaestra certantibus Sanctissimo Domino nostro, Domino Sixto Papa IV. auctorante digna laborum suorum praemia tribuerentur, erexisset, Nos itaque Praesati Comitis institutionem ne dum suis, sed et omnibus Imperii sacri fidelibus utilem ac fructuosam, considerantes quoque praefatas scolas diversis literarum documentis illustrare cupientes, quo scolarium multitudo se idem confluens habundius se locupletatam iocundetur: de liberalitatis nostrae munificentia ac Imperialis auctoritatis et potestatis plenitudine ex certa scietia, sano Principum, Baronum, Procerum, Nobilium et fidelium nostrorum accedente consilio, dicto Comiti et suis heredibus et successoribus praesentium tenore gratiosus de novo concedimus, ut ex nunc et inantea perpetuis futuris temporibus omnes et singulas Imperiales leges, constitutiones, et quaecumque alia iura, ubicumque et a quibuscumque edicta aut promulgata, quibus sacrae memoriae praecessores nostri Romani Imperatores ius auctoritatemque dederunt, in praefatis eorum Scolis per idoneas personas publice legi ac exerceri et, ipsarum auditores drgnis honoribus et gradibus in eisdem sublimari faciant. Decernentes et hoc imperiali volentes edicto ut quicumque cuiuscumque status gradus praeeminentiae nationis aut linguae fuerint, dummodo .......... obstiterit, ad locum praefatum confluxerint, dictas Imperiales leges docere, audire, in eisdem ad gradus solitos et consuaetos promoveri ac sublimari, nec non omnibus et singulis titulis, dignitatibus, praeeminentiis, honoribus, praerogativis, ac aliis Iuribus et immunitatibus quibuscumque uti, frui et gaudere valeant, quemadmodum reliqui legum Imperialium doctores et scolares per alias scolas ubivis in sacro Romano Imperio consistentes de iure vel consuetudine utuntur, et gaudent in contrarium facientes non obstantibus quibuscu~que, quibus per praefentes expresse volumus esse derogatum. Nulli ergo omnino homini liceat hanc nostrae concessionis decreti voluntatis et derogationis paginam infringere, aut ei ausu temerarioquoquo modo contraire Si quis autem hoc attemptare praesumpserit, indignationem nostram gravissimam et poenam centum librarum auri puri, quarum unam fisco nostro Imperiali, reliquam vero medietatem iniuriam passorum usibus applicari volumus, se noverit irremissibiliter incursurum .... sub nostri Imperialis Maiestatis Sigilli appensioni testimonio Literarum. Datum in oppido nostro Gretz, 20. die Mensis Febr. Anno 484. Regnorum nostrorum Romani quadragesimo quarto, Imperii tricesimo secundo, Hungariae vicesimo quinto.
Regalibus item maiestatis associatur, potestas faciendi Tabelliones. Dn. D. Bocer. 2. de Regal. num. 161. Quam facultatem ex
speciali Privilegio Imperatoris, Comites quoque sacri Palatii nunc habent. Vide Paurmeister. 2. de Iuris dict. cap. penult. num. 19. (et Ottho IV. dedit Episcopo Spirensi. Lehman. lib. 5. cap. 78.) Unde patescit, ipsam etiam creationem Comitum Palatinorum, ad iura maiestatis pertinere. Lancellot. templ. Iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 364 de quibus Reinkingk. 1. class. 4. cap. 13. Arumaeus, vol. 3. discurs. 3. Principes, aliique Imperii status, etiam iure Notarios creandi gaudere videntur. Quemadmodum in Ducatu Wurtembergensi, die Stattschreiber / ex constitutione Ducali, Notariis sunt aequiparati. Inter hos tamen et illos haecce differentia exsistit, quod hi suo officio ubique; illi tantum in territorio constituentis uti queunt. Gail. 2. observat 71. num. 13. Matth. Stephani. 2. de Iuris dict. part. 2. cap. 5. num. 7. etc. Sed tamen eorum Instrumenta, quae in suo territorio confecerunt, etiam alibi valent. Reiger. in Thesaur. iur. verb. Notarius. Officium autem Tabellionum quod fuerit olim, directe explicat Imperator, in Novell. 44. Erant certe instar publicorum servorum: et inde pro quolibet stipulabantur. Actandem, quomodo Notarius differat a Tabellione, notat Pasquier. 4. des recherch. cap. 12. Episcopos autem Notarios creare posse monet Tuschus lit. 3. conclus. 290.
Cumque maxume necessarius sit Monetae (de cuius definitione vid. Freher. 1. parerg. cap. 14.) seu Numi usus nec sine eo facile subsistere Res publica possit. Aristot. 1. polit. 6. Merito itaque inter maiora Regalia ponitur ius Monetae: Marcellus Donatus, in dilucidat. fol. mihi 1042. etc. Bulenger. in Princip. Roman. 2. cap. 16. Bornitius, tractat. de Numis, passim. Hoennon disputat. Politic. 5. thes. 78. et seqq. Arumaeus, ad Aur. Bull. 5. thes. 9. vide omnino Louys Servin. tom. 3. des plaidoy. fol. 307. Camman. 6. thes. 12. Lehman. lib. 2. cap 39. fol. 158. ea sive cudenda sit, sive mutanda, sive omnino reprobanda; aut ei aestimatio, valorque certus constituendus l 1. in princ. de contrab. empt. Sixtin 2. de Regalib. 7. Marquard. Freher. de re Monetar. 1. cap. 2. Covarruv. in collat. veter. numismat. cap. 7. Dn. Collega Bocerus, de iure Monetar. cap. 3. Busius, disputat. de Republic. 11. thes. 1. Carpzovius, ad capitulat. cap. 8. num. 13. Unde vetustissima fuit sanctio Legis XII. Tabul. Triumviri Monetales, aurum, argentum, aes, publice signanto. Freher. dict. loc. cap. 3. num. 1. Et Franci olim, cum primum Gallias occupârunt, signum Maiestatis supremae arripuerunt, numos cudere Regum suorum imagine impressa. Isac. Pontan. 6. Orig Francic. cap. 17. ad fin. quod et fecerunt Macedonici Reges, unde eorum numi, ab impressa imagine Philippici fuêre denominati. Robbigius. lib. 10 cap. 6. Monetam dicitur primum cudisse Numam: Plinius lib. 33. cap. 3. Canterus, variar. lect. 2. cap. 23. Sed iam ante in usu fuit apud Hebraeos. vide Tract. Schickhardi mei, de Numis Hebraeor.
Romani certe diligentissime curarunt Monetam. Adolph. Occo. in praefat. numism. Romanor. Tantamque eius curam habuerunt Romani, ut ex iis vetus historia restitui queat. vide Melch. Adami. in Vit. Hubert. Golzii.
Quin et qualitatem Monetae dare, id est constituere, quantum auri, argenti ferri, vel alterius metalli, debeat admisceri, solus potest Imperator. (Hincque argentum ad hunc modum dilutum, Regium appellant. Fr. Baldum. in Constantino lib. 2. fol. 123. etc.) similiter ac de proportione Auri atque Argenti Leges dare, l. un. C. de argent. pretio. Balduin. dict. lo c. fol. 117. adde Aleman. Palaestr. consult. consult. 8. fol 492. Ex eo, quod ius Monetae spectat ad Maiestatem, haud inepte notationem monetae deducit Dn. D. Bocerus, de Regalib. 2. num. 224. quod Principis effigies seu vultus, monetae impressus, moneat Subditos, ei se Principi subiectos esse, cuius imaginem habeat Moneat. arg. Mattb. cap. 22. ubi de Tributario Numo. Numismata summi obsequii sunt signa: statuarum sunt compendium; imo potius statuae sunt euntes. Pitsillius, in Imag. Princip. color 6. fol. 82. etc. Cuius ideo est leges iubere, eiusdem est Numorumpretium, pondus et figuram praescribere. Nam Graecorum vox no/most, Numo videtur originem dedisse.
Iudicant sic prudentissimi quique; magnarum mutationum in Republica praesagium esse, insolitam in hodierno saeculo Monetae mutationem et depravationem: praesertim cum Numus mensura esse debeat, ad quam omnia commensurantur. Et vere, nescio quis Imperii status, numum cum inscriptione: Moneta pro tempore nuper cudi fecit. Notans saeculum nostrum ita pravum esse, ut numus ille omni caruit materiâ probâ
.
Et quoniam malae sunt saecla, moneta mala est:
Tempora si mala sunt, malam et esse necesse monetam est.
Vetustissimumque Germanicum Proverbium est: Wie das Gelt / also ist auch die Welt. Optime Luc. Lossius, in Luaburgâ fol. 36.
Quottidie in peius Mundi peccata ruentis,
Cernens, hoc inter plurima dicta tulit.
Bey der Müntz soll man lehren/
Wie sich die Welt thuet verkehren.
Discitur ex nummis, quam se male tempora mutent:
Omnia quam in peius deteriora ruant.
Aurei erant quondam nummi, fuit aurea et aetas,
Nummi nunc fiunt, cuprea massa, mali.
Cuprea nunc aetas hominum est, nunc cuprea proles,
Inque dies fiet post scelerata magis.
Rettulit ut naso, veraci carmine, doctus,
De ferro est aetas ultima facta truci.
Protinus irrupit, venae peioris, in aevum
Omne nephas, fugêre pudor, verumque fidesque,
In quorum subiêre locum, fraudesque, dolique,
Insidiaeque et vis, et amor sceleratus habendi.
Usitatum iam olim fuit, pretium monetae augendo, Rei publicae commodum procurare; quod et Solon fecit, Plutarch. in Vit. Sic et Philippus Valesius, monetae ponderi aliquid detraxit. Girard. lib. 2. m. fol. 185. et 201. Ac etiam Turcae hâc cautione interdum utuntur. Soranz. mihi fol. 68. Sed tamen, non nisi in summâ necessitate, hoc remedio st utendum, ut dixi in tractat. de Aerar. vide Conestagium fol. 44. ac de auro puro, numve unum alio praestantius sit, disputat Bellonus, lib. 1. observat. cap. 50. et seqq. Sique mutentur monetae, infinitae lites exoriuntur, de quibus Ego aliquot Consilia, Augustae Vindel. et Tubingae apud Eberbardum Wildium impressa, confeci. Quas quondam etiam veriti sunt Galli, et propterea pacto singulari eam praecaverunt. Et si dedans le temps du rechapt, d' icelle engageure, la monnoye estoit deteriorce au poix. ??? en atoy, nous rendrons piur chasque trente sols, an marcq d'argent. Paradin. 2. cap. 39. histor. Lugd.
Ex hactenus vero deductis apparet; illi, qui ius non habentes, vel absque ulla Principis auctoritate vel permissu Monetam cudunt, maiestatis reos censeri. l. 2. C. de fals. monet. Dn. D. Bocer. de crimin. maiestat. 2. num. 62. etc. ea etiamsi iusta sit, et ponderis ac pretii aequi. Menoch. arbitr. casu 316. num. 15. Obrecht. disput at. de regal. thes. 245. etc. Camman. 6. thes. 42. At licet res publicae inferiores, hocce gaudere regali queant. Tileman. Friese im Müntzspiegel. 1. cap. 4. et lib. 4. cap. 36. Sixtin. 2. de regal. cap. 7. num. 91. etc. Also ist die Müntz bey den Geschlechtern vor zeiten in den Stätten gewest. Lehman. 4. cap. 14. Ita iam sub Dagoberto, Spira et Monasterium Weissenburg / ius monetandi habuerunt. lehman. 3. cap. 12. Unde rectissime Dn. D. Bocerus dicit, cap. 2. de iur. monet. num: 5. non cuden di solum ius ad Imperatorem pertinere; sed et ius concedendi facultatem monetae cudendae. vid. Busium, disputat. polit. 11. th. 2. usque 11. debent tamen eorum numi, vel maxume reputari pro monetâ ipsius maiestatis; ita ut eos adulterans, in crimen diminutae pariter incidat maiestatis. Petr. Wesembec. consil. 45. Id quod praesertim obtinet in Germaniâ nostrâ: Caesaris ubi plerumque in orbe circumscriptum nomen, aquilamque bicipitem, inserto eius pectori Imperii globo, exlege referunt numismata. Reichsabscheid. Anno 59. §. 10. Sed et in Germaniâ Imperii status, monetam ipsius quoque
Imperatoris taxare iam olim praesumpserunt. lehman. lib. 4. cap. 22. fol. 367. Romani cauti magis hâc in parte fuerunt: qui ius illud privatis concedi noluerunt. l. ult. C. de fals. monet. Decian. prax. criminal. lib. 7. cap. 24. num. 3 Gigas, tract. de crimin. maiest. rubr. qualiter et a quibus quaest. 62. iique etiam gentibus exteris monetas cudere non permiserunt. Chiflet. in Vesont. fol. 206. etc. Ac item nonnullis monetis, impressum manus stigma, notat potestatem. Rittershusius, de Asylis, fol. 49. Maiestas tamen, quae a cudendis numis haud minimum sibi conciliat splendorem; diminui videtur, si percussura proprii numismatis, passim concedatur. Iohann. Selden. lib. 2. Iani Anglor. num. 41. fol. 88. De monetis, vide tractatus singulares Budaei Chokier, Tilemanni Friesen Marquardi Freheri. Iohann. Bodini, Reineri Budelii. Item dispu. hâc de re Hanfmanni, Aur, Basileae; et Meureri, Ienae habitas. et eâ de re tractat etiam Camerar. tract. de re equestr. ad fin. Aerodius, rer. iudicatar. fol. 602. Statuta Polon. §. Moneta. Balduinus, in Constantin. Magno. fol. 117. etc. Et sic etiam einen Wechsel anstellen/ pertinet ad ius maiestatis. Papon. lib. 5. tit. 1. arrest. 8.
Monetali iuri geminum est mensurae, ponderum et ulnarumius. Quod itidem inter regalia censet, et publicum esse asserit Knichen, 4. de territor. iur. num. 232. etc. per l. 9. C. de suscep. lib. 10. Borell. de magistrat. lib. 3. cap. 15. Schepliz. ad const. Brandenburg. part. 4. tit. 6. Buchananus, hist. fol. 338. Hinc Hebraei Mensuram, mesura vocant, a redice sur principatum tenuit: quia mensura rerum domina est, et dividendorum Princeps. Dicitur item Schaar, mensura, quia portae affigebatur. Avenat. Lexic. verb. Schaar. Sic quidam in Angliâ Rex, mercatorum falsam ulnam castigavit; brachii sui mensurâ adhibitâ, omnibusque per Angliam propositâ. Selden. 2. lani Anglor. fol. 8. num. 33. Sene absolute subditi, formam et pondus, ex Archetypo superioris desumere obstringuntur. Knichen. dict. cap. 4. num. 237. Belgae vero, liberiores aliis multis, Carolo V. omnia commercia rerum venalium, per omnes inferioris Germaniae Provincias, unius ponderis et mensurae constituere satagenti, restiterunt, quod alicubi memorat Meteran. Sic Christophorus Wurtembergiae Dux, magnâ prudentiâ usus est, daß er das Meß und Gewicht in seinem gentzen Land gleich gemacht: Sed vicinae civitates Imperiales, in eam ordinationem con sentire noluerunt; non solum, ut ne subditi videantur, sed et ut eorum fora victualibus eo magis abundent.
Hoc itidem intuitu, ius commercia constituendimaiestatis est. Hinc Nundinae sollemnes ac maiores, panhgu/reist, celebriores unius Provinciae, vel totius Imperii mercatus; (quales in republicâ Romanâ fuerunt feriae latinae, vide Hospinianum cract de festis, cap. 5. fol. 45.
hodie apud nos sunt Nundinae Francofurtenses etc. ab Heinric. Stephano, singulari libro celebratae) a solo impetrantur Imperatore. l. un. C. de Nund. l. 1. ff. eod. Camman. 6. th. 4. Bôrtius, apud Arumaeum, disour s. 30. cap. 3. th. 26. fol. 881. Et semel concessae, Principis sine consensu, alio transferri non possunt. Cravetta, consil. 640. Dissentit tamen Natta, consil. 511. et 512. cui adstipulatur Timannus a Kuyk. in annotat. ad Cravitta responsa. Pertinet hûc, quae habet Amplissimus et Praeclarissimus Dn. Philipp. Reinhardus, in dem gegenbericht der Graffschafft Wertheimb/ cap. 13. in fin. ibi: In gleichem gehört unter die Regalia, vnnd wem es von dem Römischen Keyser / ex speciali privilegio vergünnet wird/ Jahrmärckt anzurichten. Allermassen dann/ Weyland Keyser Maxemiltan der Ander/ dem Wolgebornen Heren/Graffen Ludwigen von Stollberg und Königstein/auch einen Rachkommen Grassen zu Wertheimb in Anno 1566. allergnädigst vergün~et/daß sie in der Statt Frewdenberg ährlichen drey Märckte halten/oben unnd gebrauchen mögen. Numquam tamen Caesar consuevit, alicui dare Nundinarum privilegium, nisi prius adiacentibus et vicinis civitatibus, quarum interesse possit, auditis. Gail. 2. observat. 69. num. 24. et 25. Georg. Schônborner. 5. polit. cap. 12. Ius Nundinarum Imperatorem quoque auferre posse, cum causa liquet. Sic Carolus IV. Francofurtensibus illud abstulit, et Moguntiam transtulit: quod tamen mortuo Gunthero, intercessione rudolphi Palatini, et Marchioni Brandenburgensis, iis restituit. Peucer. lib. 5. Chronicor. pag. mihi. 805. Arnisaeus. lib. 2. de iur. maiestat. cap. 3. nu. 18. Hûc et stapulae, sive emporii ius, pertinere arbitror. Mynsing. consil. 19. Sixtin. 2. de regalib. cap. 3. num. 39. etc. Klockh. de vectigalib. th. 56. Lehman. lib. 4. cap. 22. fol. 363. et fol. 366. Et certae Nundinae luculentum hoc privilegium habent, ut nemo ibi possit arrestari. Berlich. tom. 1. conclus. 53. Ac cur eae dicantur Messen/ disquirit Dn. Gryphianter. disputat. de Democratia. th. 76. etc. De Nundinis annuis, earumque privilegiis, vide etiam Marchantium, in Flandriâ. lib. 1. fol. 32. etc. De Nundinis Lugduni institutis, vide Paradin. histoir. Lug d. lib. 1. cap. 9. et seq. de iis ad S. Dionys. vide Girard. tom. 1. fol. 450. Hûc spectat indictio Feriarum. l. 26. §. 7 ff. ex quibus caus. maior. Wesembec. in paratitl. ff. de feriis, n. 4. Ummius, disput. ad process. 7. num. 36.
Ius etiam dandae linguae, maiestatis est, et pars esse videtur legislatoriae potestatis. Brunning. disput. de Universitat. th. 7. Sicque Latini in provinciis quoque, non nisi latine sententias protulerunt: postea etiam Graece, Imperio illûc translato. Sic Latina lingua, quâ passim in Cancellariis utebantur, abrogata fuit a Rudolpho I. Imperatore Tschudi de Rhaetia, cap. 36. Lehman, in der Speyrischen Chronick. 5. cap. 107.
Ita Bohemi pro Imperio, adhûc tuentur suam linguam. vide Böhemisch Rech??? B. 4. b. adde Dn. Forstner. hypomm. num. 82. et me, de increment. Imper. §. 12. Ius civitatis condendae, hûc referendum. Brunning. disput. de iur. Universitat. th. 13. Knichen, in encyclopaed. 1. num. 200. etc. Ohm. disput. de iur. Episcop. th. 13. Vico enim alicui spiritum et vitam dare, Stattrecht geben: ut loquuntur ICti. Arnold. Clapmar. de arcan. rerum publicar. lib. 1. cap. 21. in fin. solius Imperatoris est, sicuti Comites Wertheimenses tertiâ vice huiusmodi privilegia sunt consecuti. Auctor deß Wertheimischen Gegenberichts. cap. 13. circa fin. ibi: Solcher gestalt nun haben auch die graffen zu Wertheimb von Keyser Ludwigen/im Jahr 1333. vnd widerumb Anno 1376. von Keyser Carln dem Vierdten, ober Frew denberg von Wenceslao An. 1379. ober Schwamberg vnd Lautenbach/Stattrecht erlangt/auch bey Frewdenberg solcher Keyserlicher Concessionen sich gebraucht/etc. Hinc cum Albertus Comes Mansfeldensis, sine concessione Imperatoriâ, vico cuidam prope Islebiam spiritum et vitam, ut vocant, concedere vellet. Imperator Maxaemilianus, Anno 1514. Mandato inhibitorio id fieri noluit: cui Mandato haec in specie fuêre verba inserta: Wann nun dir/ noch jemand anders nicht geziemet/Stattrecht oder anders/das der hohen Obrigkeit anhangt/ohne sondere erlaubnuß auffzurichten/so empfelen etc. Thomas Michael, de iuris dict. conclus. 12. lit. c.
Lubet hîc addere formulam privilegii Imperialis, quo civitatis condende ius datur: Wir Friederich von Gottes Gnaden/Römischer Keyser/zu allen zeiten Mehrer daß Reichs/ zu Hungern/ Dalmatien/ Croatien/Costnitz/Hertzog zu Oesteruich/zu Steyr/Kärndten unnd Kranich/auff der Windischen Marck unnd Portugall/Graff zu Habspurg/zu Tyrol/zu Piret/ond Keberg/Marggraff zu Brandenburg/und Landgraff zu Elsaß. Bekennen und thun kund aller männtglichen mit diesem Brieff/ daß wir angesehen unnd betrachtet haben die getrewen Dienst/so uns/dem Heil. Reich/unser und deß Reichs lieber getrewer Reuß von Thüngen/zum Reussenberg/offe und dick gethan hat/unnd hinfurt in künfftig zeit wol thun soll und mag/ unnd haben darumb mit wolbedachtem muth/rath unser/und deß Reichs Fürsten/Graffen/Edlen und Getrewen/unnd recht erwiesen/dem benannten Reusen die besondere Gnad gerhan/ unnd ihme umb seiner fleissigen Bitt willen/vergönt und erlaubet/daß er und andere deß Stammens unnd Geschlechts von Thüngen/so an dem Schloß und Marck Thüngen/eine Statt machen/ bawen/und die mit Mauren/Thürnen/Thoren/Brucken/Gräben/und andern nothdürfftigen Wehreu/zu recht bewahren/befesten und darzu in derselben Statt einen Rath/auß den Burgern daselbsten
erwehlen/vnd Amptlent setzen/vnd besetzen/ als offt sich das gebürt/vnnd dieselben Statt mir Rechten/Amptleuten vnd Burgern mit guter ordnung Handwerckszünfsten/vnd allen andern offnen Aemptern/so nach Gerechtigk it herkommen anderer Stätt daselbst vmbgelegen/versehen/ auffrichten/vnd bestellen mögen/nach nothdursst/vnnd ihrem gefallen/ ohne geferd.
Daß sie durch fürbasser in gemelter ihrer Statt Thüngen/ alle Iahr/ iährlichen auff den Tag ihrer Kirchweyhung daselbst zu Thüngen ein Iahrmarckt/und alle Wochen auff den Sambstag einen Wochenmarck daselbsten haben und halten/ auch sollen und mögen/auff dieselben Iahr und Wochenmärck auch alle und iede kauffleut/und andere Leut/darzu und davon ziehen/und die besuchen/alle die Gnad/Fried/Freyheit/Geleit/ Schirm/redliche/Gewohnheit/Ordnung und Herkommen haben/ und der gebrauchen geniessen sollen und mögen / die andere iahr vund Wochenmärck/ in den nächsten unsern unnd daß Reichs/oder an den Stätten/umb die Ehrgenannte Statt Thüngen gelegen/und die Leut/ so darzu und davon ziehen/und derselben gentessen und gebrauchen/auch von Recht und Gewenheit/von allermänniglichen unverhindert/doch andern Stätten/Dörffern und Märckten/beyzweyen Meilen umb die ietziberührte Statt gelegen/ an ihren iahr märckten/ Wochen unnd Marckrechten/Freyheiten Recht/und Gerechtigkeiten/thun und geben den vorgenannten von Thüngen/ unnd ihren Erben solche vorgemelte Gnad und Freyheit/in der gemelten ihrer Statt von Röm. Keys. Macht und Vollkommenheit/in Kraffe diß Brieffs/ und gebieten darunter allen und ieglichen unsern und deß Reichs Vuterthanen/und Getrewen/ von ietzt gemelter Röm. Keys. Macht/ernstlich und festiglich mit diesem Brieff/ daß sie die vorgnante von Thüngen/vnd ihre Erben/an diesen ehe geschriebnen vnsern Gnaden vnd Freyheiten/ an der offegemelten ihrer Statt nicht hindern/noch irren in kein weiß/sondern sich der gebürlichen gebrauchen vnnd niessen lassen/als lieb ihnen sey/vnser vnnd deß Reichs schwere Vngnad.
Mit urkund diß Brieffs versiglet mit unserer Keys. May. anhangenden Insigel. Geben in der Newstatt am Freytag vor unser lieben Frawen Liechtmeß/nach Christi Geburt/vierzehenhundert/ unnd im fünff und sechtzigsten/ unsers deß Röm. in 25. deß Keyserthumbs im 13. und deß Hungarischen im sechsten jahre. Sunt et iura maiestatis alia adhûc plura; de quibus nunc pertractare, ratio instituti haud permittit. Erant et insignia Principis; purpuram ferre, coronam, sceptrum. Rudolph. Fornerius. 5. rer. quottidian. cap. 30. Summatim, omnis Imperii administratio, penes Maiestatem, eiusque iuris est: nisi quatenus aliquid
vel expressâ vel praesumptâ voluntate alicui largitur. Quâ vero ratione Imperii meri, vel mixti proprietas, a potestate legibus absolutâ discernatur, consule Ioach. Stephan. 1. de iuris dict. cap. 4. num. 32. Ac tandem observa lector, iurium Imperii explicationem, hîc a me eo saltem modo susceptam; quatenus competunt Imperantis maiestati, et ita ad constitutionem rei publicae capitis requiruntur: eorum iurium, qui in converfatione, aliisque rei publicae muniis usus sit; alia, hucque non pertinens tractatio est. vide Busium, 3. de republic. cap. 2. a princip. quamvis interdum etiam hoc loci, ea fuerint a me admixta, quae sapiant rei publicae magis conservationem, quam constitutionem.
POrro summa tam ecclesiastica, quam politica imperii iura, ita maiestatis reputantur esse propria; ut individua sint, et communicari sine status mutatione, cum nemine unquam possint. Regner. Sixtinus, de regalib. 1. cap. 5. a princip. ego in tractat. de appellat. cap. 2. nu. 16. Si aliquis subditorum, ea iura sibi arrogare velit, crimen maiestatis incurrit: eo quod publicum violet statum. l. 3. ff. ad l. Iul. maiest. l. Iacri afsatus. C. de divers. rescript. nec item praescriptionem, stante republica admittunt, vide late Gilken. ad aut bent. quas actiones. C. de 55. eccles. cap. 9. Non enim mortales adversus Deum, nec privati adversus rem publicam praescribunt. Petr Heig. part. 2. quaest. 40. num. 79. Thom. Michael. de iuris d. th. 24. ad fin. vide me, de appellat. cap. 2. num. 8. fol. 42. Nihil tamen impedit, quin permissione et consensu superioris, in parte gubernationis concessae, ab aliis exerceri, vel etiam in Feudum recipi queant; maiestatis sine deminutione. Dn. D. Bocerus, tractat. de investit. cap. 3. n. 97. etc. Bornitius de maiestate cap. 14. Quo respectu regalia, vel proprio, vel alieno iure competere videntur. Proprio iure regalia habet tantum Imperator, et aliae res publicae perfectae. Hoenning. Arnisaeus, politic. cap. 11. fol. 253. Alieno iure illa habere censentur; qui ea alterius beneficio, vel feudi, vel iure privilegii, aut alio titulo usurpant: aut se immemoriali temporis praescriptione tuentur. Cravetta, consil. 338. Potest etiam aliquis habere commoditatem regalis, sine omni dignitate. Sic olim in Imper io Romano, Publicani, et hodie in Poloniâ Iudaei, vectigalia emunt. Quemadmodum rei meae, non solum procuratorem facere licet; sed et in eâdem, alteri ius emphyteuticum constituere possum; salvâ
interim mihi manente proprietate, licet ius illud revocare non queam. Ita et regalia omnia, tam maiora scilicet, quam minora; concedi posse putarem. vide supra, sect. 3. Contra ac Clapmar. 1. de arcan. cap. 21. et Iehan. Papon. arrest. lib. 5. tit. 1. nu. 1. fol. 238. putant: cum Thomâ Michael, disp. de iuris dict. th 24. et Camman, disput. 1. th. 93. Unde vulgatum est apud interpretes iuris: Duceshabentes regalia, habere plenitudinem potestatis; etsi superiorem agnoscant. Ludovic. Rodolphin. de plenitud. potest. cap. 2. Et quidem regalia aliis concessa, nihilominus regalia nominari merentur, quatenus scilicet a solo rege proveniunt; non tamen iura maiestatis dici possunt, nisi cum alicui proprio competuntiure Quidam etiam maiestatis iura concedi vix possunt. Papon. lib. 5. tit. 5. arre fl. 1. Si iure societatis regalia communicantur, tunc mutatur rei publicae forma, et status sit mixtus. Aliud est abdicatio maiestatis; ubi in certo territorio, vel eius parte, amittit omnem potestatem Princeps. Hocque etiam notatu dignum est: quod Germaniae Princeps praescribens regalia, non habet ea, ut maiestatem, sed ut privilegia per petua. Ergo haud differt ab investitura, nisi ut non possit ad Imperatorem redire morte Sic civitates habent praescripta regalia, sed specie vel substantia non alia sunt ab iis, quae per investituram tantum ratione modi perveniendi et finiendi differunt: Sicque regalia in Imperio Romano praescribentes, non ideo liberi sunt; sed exercitum tantum regalium iurium, praescriptione adquirunt: ipsisque praescriptio est loco concessionis, et summa superioritas nihilominus rei publicae salva manet. Ergo habere maiestatem per gratiam (puta privilegium, investituram, praescriptionem) non est habere illam ipsam maiestatem; sed quandam eius participationem, ut in aliis tamen terminis loquitur Bellarmin. lib. 3. de Christo. cap. 15. Nec ipsa praescriptio hoc facit, quia non praescribitur maiestas absolute a statibus; sed exercitium et tale ius, quod alii habent per privilegium vel investituram.
Hîc notanda est communis illa theorica doctorum: quocumque modo regalium concessio fiat, quod nihilominus superius illud et maiestaticum Imperium, eâlargitione numquam censeatur comprehensum; sed potius maior semper, quam est concessa, reservata et retenta putentur potestas. c. du dum. §. hoc igitur de praebend. in 6. l. in qui sit io. et ibi Dd. C. de solut. Peregrinus, de iure fisci. lib. 1. tit. ult. num. 33. Knichen. de iure territorii. cap. 1. num. 315. etc. ego, tractat. de appellat. c. 2. num. 16. fol. 59. Imperator statibus privative regalia concedit, et per contractum; eoque promittit, se ea ipsis non adempturum: sed cumulative ipsis ea largitur, ratione proprietatis et inspectionis. Variae hîc moveri possunt, magni momenti quaestiones, quarum inspectio necessaria est et fructuosa.
(1) An territorio concesso, regalia concessa intelligantur? Wesembec. consil. 109. Num item pergeneralem regalium concessionem, etiam veniant maiora? Quod ex personarum, quibus illa conceduntur differentiâ, definit Borcholten. ad c. un. quae sint regalia. num. 7. vide Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 9. Zas. epitom. feud. part. 5. num. 13. Reinkingh. lib. 1. class. 4. cap. 16. num. 31. etc. (2) Porro si aliquis de Ducatu aut Comitatu, cum generaliomnium regalium concessione investiatur; consequitur is etiam maiora. Arumae. disput. feud. 4. th. 22. (3) Id vero non simpliciter asserendum censeo: quod regalibus quibusdam in specie concessis, etiam veniant similia expressis. Peregrin. de iure fisct. 1. c. de iis qui fur fisc. bab. num. 100. Rosenthal. d. cap. 5. conclus. 13. Nisi generalis clausula subiciatur. Zasius, d. part. 5. num. 11. Borcholt. ad d. c. nu. num. 11. etc. An autem Dux creatus, eo ipso regalia nanciscatur, tractat Valascus, de emphyteut. quaest. 8. num. 32. etc.
Et sic Duces, Civitates, aliique status in Imperio Romano-Germanico, et iam in aliis, quam ad Iurisdictionem feudalem pertinentibus, Imperatori Imperioque subditi sunt. Neque solum Feudi, sed et Personae nomine obligati: Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 13. Musculus, de suc cess. membr. 1. fol. 14. ego, tractat. de appellation. cap. 2. n. 20. imo Imperii Vasalli ligii censentur. Knichen. de territor. Iur. cap. ultim. a princip. Amplissimis licet clausulis sint investiti, eorumque aliâs potestas maxuma deprehendatur: Lands Obrigkeit vulgo quae indigitatur: cuius explicatio ad status subalterni pertinet tractationem, de quo iam egi, in singular. dissertat. Quamvis Germaniae Principes, Maiestatem habere dicat Bernhard. Zeritz. tractat. de Princip. praerogat. H. etc. usu tamen potius et effectu Maiestatis gaudere videntur, et cum mica salis, quod aiunt, intelligendum est axioma illud: Duces, Principes etc. tantum in suo territorio posse, quantum Imperator in Imperio universo: idque nec Imperii, nec subditorum respectu, in totum affirmari potest. Iacob. Bornitius de Maiestat. cap. 14. fol. 126. Tobias Paurmeister. 2. de Iurisdict. cap. 4. num. 70. Rutger Ruland. tract. de Commiss. 5. ca. 4. Arumaeus, disputat. feud. 3. thes. 14. in not. Barthol. Musculus, disputat. de confraternitat. th. 23. etc. in disputat. Basiliensib. tom. 1. Pruckman. in §. soluta potestas. cap. 4. membr. 3. effect. 10. num. 22. keckerman. 1. polit. cap. 32. in fin. videatur etiam Caspar Klocke, disputat. de contribut. thes. 8. lit. a. Waremund. de Erenberg. de subsid. Regnor. cap. 15. num. 15. Gothofred. Anton. disput at. feud. 2. thes. 4. lit. c. Rittershusius lib. 1. partit. Feud. 5. quaest. 15. adde quae dixi in discurs. de Iuris dict. Imper. Roman. quast 16. et 18. De differentiâ item Principis absoluti et mediati: ac de statibus Imperii Romano-Germanici, an possint, quod Princeps?
consulatur Nicol. Betsius, tractat. de pact. famil. illustr. cap. 8. fol. 425. etc. Quae omnia, usu magis et legibussingularum Provinciarum, Imperiorumque; quam ex Iure communi, et generalibus Politicis rationibus diiudicari debent. Interim tamen attestatur Ioh. Papon. lib. 22. tit. 1. arrest. 1. laesae Maiestatis reum puniri, qui insidias struit, Duci, Comiti, Marchioni, etc. Dn. Mayer. in Colleg. Argent. disput. de Maiest. th. 6. Non quod propriam habeant Maiestatem: sed quod Maiestas Imperii, (cuius illi membra et Consiliarii sunt) hâc ratione per consequens laedatur.
PRaemitto merito huic tractationi, ubi de statu simul Ego Imperii Romani, et gravissimas adnecto quaestiones, illud Tiberii Deciani: cons. 8. num. 169. In gravibus, innitens auctoritati docti alicuius Viri, quamvis erret, excusatur, Vetus. (et meo quidem iudicio) vera seu probabilis sententia est; non omnem Statum Rei publicae simplicem esse; sed temperatos quosdam exsistere, vel mixtos, ex duabus vel tribus gubernationum speciebus. Summa quippe nam potestas, et hinc natae Rerum publicarum formae, regulariter ex plenâ et liberâ iurium maiestatis usurpatione quia descendunt: inde supremi Imperii iura, maximaeque potestatis notae, ac quasi insignia et functiones; si non omnia, vel solus, ipsamque legibus solutam potestatem, si non per omnia Rex, aut Populus aut Senatus habeat; Mixtus exsistit) non uniformis rei publicae Status. Nicol. Machiavell. 1. discurs. cap. 2. Clapmarius, 5. de arcan. rerum public. cap ult. Vincent. Cabotius. 2. disput. cap. 4. Paul. Busius, 2. de republ. cap. 6. Barth. keckerman. disput: pract. 36. problem. 8. Arnisaeus, doctrin. polit. cap. 8. Thomas Smithus. 1. de republ. Anglor. cap. 6. Clemens Timpler. 5. polit. cap. 2. quaest. 7. Dn. Ioachim. Cluten. paradox. 14. Velstenius, cent. quaest. polit. decad. 7. th. 5. late et optime Petr. Andr. Canonhiero. 6. dell' introduzz. cap. 3. neque Monarchiam, neque Aristocratiam,
neque Democratiam ullam usquam puram putam, sine temperamento olim exstitisse, neque hodie ostendi posse, Kirchnerus propugnat, disput. de ??? public. 3. corollar. ultim. Hanc formam hodie in plerisque regnis Europae servari, Paul. Busius scribit, 2. republ. cap. 6. cum nulli Reges aut Principes, quorum potestas in capitibus maiestatis, ordinibus aut Senatui communis est, dici queant statum purim tueri. idemque sentit R. P. Contzen, lib. 1. politic. cap. 14. §. 3. Sic in Statu populari, Senatum fere cum plebe participare rei publicae summam etc. paucos vel nullos reperiri Reges, Principesve, quorum potestas capulationibus certis non sit valde circum cisa, attestatur Waremund de Erenberg in vero simil. de regn. subsid. cap. 11. num. 40. Ego vero nullum fere simplicem exsistere statum, haud asserere audeo. Enimvero in statu Mixto, deflexisse quidem a naturae suae regula, rei publicae dicetur forma; non eam tamen exuisse penitus: hincque genus ac nomen partis, quae plus est, fere sequitur. Lips. politic. 2. cap. 2. Et non raro Monarcha, Rexque vocatur, qui non nisi Status mixti Princeps est. Sicque hîc pariter, ut in Polyarchico simplici statu, proprie et in solidum maiestas apud universum illud corpus residet, quod particeps est maiestatis. In Principe vero, potestas non est absoluta, sed determinata.
At quod status aliquis sit mixtus, ut plurimi acriter pernegaverunt: ita pauci id affirmantes, rem ipsam attigisse videntur; sed cum ratione gubernandi, ius gubernationis perperam, ut puto, confuderunt. Ergo hîc duo sunt cavenda. (1) Bodini opinio est declinanda, qui lib. 2. de republic. cap. 1. Statum aliquem mixtum esse negat: cui adstipulatur Zacharias Fridenreich/ polit. cap. 18. et. cap. 29. fol. 201. iacob Bornitius, tractat. de maiestat. cap. 11. et cap. 13. vide Franzium apud Arumaeum, vol 3. discurs. 27. (2) Hîc vel praecipue, (quod et in tractat. de monarchia cap. 2. monui) caveri debet; ne rationem gubernandi, cum ipso statu confundamus; et monarchiam, verbi gratiâ, Aristocratice gubernatam, pro statu sumamus mixto. Id quod tamen Lipsius, 2. polit. 2. Kirchner. disput. de republ. 3. th. 7. lit. e. Keckermannus, 2. polit. 4. aliique facere videntur, contraquos disputando insurgit Daniel Ottho Oeringens. apud Arumaeum, tom. 2. disput. 22. th. 13. et seqq. usque 34. Ac sane si non ex iure, sed ex gubernationis ratione res publica definiretur; tum Dominus servum filiali amore complectens, non affectione, sed et iure fieret pater: quod nemo facile dicet.
Multa rerum publicarum mixturae obstare videntur. Aiunt, duo contraria non posse simul subsistere in summo gradu; aqua et ignis, monarchia atque democratia vera. Sed tamen hoc natura permittit, si utrinque aliquid remittatur. Infestum ac perennem hîc inimicum
habemus Bodinum, cuius praecipua ratio videtur, quod maiestas dividi vel distrahi non possit. Id quod praesuppositum ego nego. Salvâ quidem rei publicaeformâ, non illa communicatur; sed statim fit mixtura formarum. Regerit quispiam: Republicâ simul constitutâ, illicitum esse eius commutationem. Dico constitui ab initio rem publicam ita posse, ut maiestas non uni vel paucis absolute committatur. Potest namque Imperium a populo ad Principem transire, vel plenarium, vel conditionatum. Vasquius, illustr. cap. 47. num. 9. et seq. vel etiam in reipulbicae conversione, ut aliquando adimitur in totum, ita limitari nonnumquam absolutam potestatem, nil prohibere videtur. Nec rarenter irrepere solettemperamentum, quod vix unquam percipitur, nissi secutâ conversione: ut ipse monet Bodinus. 2. de republic. cap. 6 et idem Medici in corpore humano observant. Et alicubi Bodinus Principatum, medium quendam statuminter Aristocratiam et Monarchiam agnoscit; nempe formam quandam mixtam. Daniel Ottho, in dict. d sput. th. 34. et multio seqq. ex plurimis, qui a Bodino fecerunt secessionem, duos, Keckermannum scilicet, et me, sibi proposuit oppugnandos: cuius impetitiones succincte nunc examinabo. (1) Numquam (inquit ille) fieri per naturam, et ne quidem imaginatione perfici potest: ut summa potestas sive maiestas, cum inferiori commifceatur, ut tamen maneat summa. Respondeo, summa manet, sed non in uno; verum in corpore seu collegio a)rx o/twn universo: ita tamen ut non sit aequaliter inter eos distributa; sed Principi quaedam eminentia magna concedatur (et maior etiam quam in republicâ Venetâ Dux habet) alias enim fieret Aristocratia. (2) Contradictionem involvere putat: esse penes unum supremam et absolutam potestatem, et eandem esse penes plures. Verum hoc nemo sanus cogitârit unquam. Monarchia vere est, si penes unum resideat Imperium summum. In statu mixto, (utpote qui Polyarchico accensetur) idem pluribus est commissum. (3) Infert, nil maiestati magis contrarium esse quam dividi atque communicari. Concedo si praedicatuâ hoc copuletur monarchicae maiestati absolute: alias in omni Polyarchico statu ea sane communicatur. (4) Maiestati repugnare dicit, a superiori dependere. At liquet, in statu mixto, maiestatem in solidum penes collegium esse, licet in illo collegio caput plerumque multis modis, prae reliquis membris excellet: non tamen in solidum, omni iure imperii fruatur. Et ita maiestas haec, quam tale collegium habet, Deo immediate subest. (5) Et hoc adfert: in monarchiâ, quae cum aristocratia est mixta, onnes esse Principe inferiores, illique obsequium praestare teneri. Id quod negarem, nisi quo ad iura, quae competunt ipsi soli. (6) Multum interesse putat, iura supremae maiestatis contrahantur an
detrahantur etc. non abnuo: nempe si contrahantur, fit mixtura, si detrahantur, mera Aristocratia. (7) Ait: positis maiestatis iuribus, ponendum esse summum magistratum. Hoc idem est quod volo; nempe aliquando non penes unum omnia, nec absolute deponuntur maiestatis iura: talis ideoque a vero differt monarchâ. Respondet quidem hisce meis exceptionibus, Dn. Ottho. in tractat. singular. de maiestar. cap. 2. num. 15. etc. Sed haec et omnia mea, cuiusvis candide sentientis censurae subicio, merito lubens. Hocque tantum addo, ipsum Dn. Ottonem, intractat. de iur. public. concedere mixturam.
Etenim si Rex Imperii sui orinum; populique primorum, consilio saepius utatur, aristocraticus quidem ibi est imperandi modus: non inde tamen, cum iisdem si non aliquatenus communicata invenitur maiestatica potestas, rei publicae forma fit mixta. Sed tum demum illud accidit, ordines si non simpliciter consulendi, verum etiam in simul prohibendi, vel impediendi polleant facultate: Princepsque illorum consilium, vel dissensum sequi teneatur.
STatus mixtus, variationes quamplurimas admittit. Interdum dividuntur Imperii iura: ut quaedam Rex, quaedam Senatus habeat; aut quaedam optimates, quae dam plebs. Interdum communicantur: ut nec Rex sine Senatu, nec Senatus sine Rege ea obtineat; iisve plebs simul fruatur et nobiliores. Inter dum aliter (praeter mixturam) summa temperatur potestas. In primâ specie mixti status, maiestatis separantur iura, et diversa diversis ordinibus attribuuntur. Maxime concinna in hâc mixturâ harmonia esse videtur: quaedam enim iura optime ab uno exercentur, puta iudicandi et puniendi potestas: alia sunt, quibus vix sine iniquitate, haud participes redduntur Imperii ordines vel status. Ius puta belli suscipiendi, et si quae similia alia exsistunt.
Exemplum status, ubi maiestas divisa quasi est; Imperium Romano-Germanicum praebere posse (salovo semper peritiorum iudicio) putarem In eo etenim non monarcham absolute Caesarem; sed inibi ex Aristocratiâ et Regio Imperio, commixtum hodie statum, et seiuncta esse Imperii iura, rerum publicarum eruêre censores. Velsten. decad. 7. tb. 6. Keckermann. dispntat. pra ctic. ult. problem. 12. Ioachimus Cluten. in fasciculo rer quottidianar. th. 16. Crugerius, disput. polit. 4. th. 112. et multis seqq. Heig. part. 1. quaest. 2. num. 14. et multis seqq. Paurmeister.
2. de iur is diction. cap. 1. num 9. etc. (qui idem, dict. lib. cap. 2. num. 53. etc. proportionem huiusmodimixturae indagat) Arumaeus, discurs. de iurae public. 1. vol. 1. Syring. de pac. publ. Vindiciae Mauritianae, th. 6. Bortius, apud Arumaeum, discurs. penult. th. 5. Daniel Ottho, dissertat. de iure publ. cap. 7. fo.. 141. post Clapmarium ego tractat. de appellat. cap. 2. num 21. et nec id abnuit Auctor deß Caloinischen Models. a princip. Adeo ut unaquaeque pars, sua habeat et imperii libertatisque iura, et arcana atque simulacra praeterea alia. Ac ideo decreta et consulta, non constitutiones, vel pragmaticae sanctiones; sed leges fundamentales, communesque rei publicae sponsiones Schonborner. 4. polit 3. num. 5. et Status, non Senatorum aut Consultorum; sed a)x o/ntwn sunt loco. Paurmeister. 2. de iuris dict. 2. num. 34 et 36. Foque intuitu apud Sleidan. lib. 1. in voto suo electivo dicit Moguntinus, Germanis retinendam esse Aristocratiam.
Argumentum pro hâc opinione sumi haud infirmum porest, ex condictionibus (seu capitulatione) Carolo V. praescriptis. Sleidan. lib. 1. fol. 28 et vide tractat cuititulus.: König Carle deß Funssten Verschreibung gegen deß H. Röm. Reich Chursursten: apud Goldastum, constitut: tom. 1. part. 2 a princ. et inseruit idem Politicis Imperialibus Germanicis, Ferdinando ac Maximiliano II. ac Latinis, Rudolpho datas imperandi leges; ut et capitulatio praesentis nostri pientissimi ac felicissimi Imperatoris exstat, in tractat. de homag. Iohann. Brunningi: ut et in actis publicis Londorpii. Ex quibus apparet, non ita liberam nunc in electione Imperatori Romano-Germanico potestatem tradi; quemadniodum olim lege regiâ divo Augusto et successoribus concredita fuit. l. 1. ff de constitut. princip. (de capitulatione Imperatoriâ, elegantissim. edidit tractat. Carpzovius, lectione plane dignum.) Proinde haud insulse argumentari videntur, qui non ex iure Lationo, legibusque Romanis; sed ex fundamentalibus sanctionibus Imperii hodierni, de potestate Caesaris rationandum esse assertant. Cummultum intersitinter id quod fuit, et illud quod nunc est. l. 98. §. 8. de solutionib. Knichen. in praefat. tractat. de territor. iur. ac alterato statu etiam leges status varientur; et e contra. In decisionibus vero causarum, is status semper sit attendendus qui nunc est, non qui olim fuit, aut est futurus: Cravettâ, consil. 906. num. 4. De quâ controversiâ, adversas argumentorum acies lustrare licet, In der Donawertischen Information. fol. 121. et 127. et im bericht auff selbige fol. 137. Paurmeister. 1. cap. 6. num. 23. vide Discurs. meum. de iuris dict. Imper. Roman. cap. 10. adde Goldast. in polit. Imperial. part. 12. Ant. Coler. section. 1. tb. 33. et seq. Diss. Arumaeus, discurs. 7. et eum secutus Daniel Ottho, dissertat. de iur. public. cap 8. fol. 189. Sane ius Romanum, ratione, non Imperio nos ligat. Tilemannus, disp. 1. th. 34. volum. 1.
numquam enim Corpus Iuris receptum fuit instar legis, sed loco artis iuris. Et habuimus in Germaniâ Imperium atque leges, antequam inibi Romana iura, vel nomine saltem essent nota. Lehman. in der Speyrische Chronick. 5. cap. 4.
Robur itidem capit haec sententia ex eo; quod hodie in Imperio Romano quaedam Caesaris, ordinumque communia inveniri dicuntur: Caesaris quaedam propria reputantur, eius que solius cognitioni reservata: quaedam aliena a Caesare censentur. Quod pluribus remissive illustrat Denasius, in iure Cam. §. Caesaris in Imperio eminentia et aliquot seqq. Ubi Caesaris, ordinumque communia esse dicit: Bellum facere (praesertim si velit, ut ad id status aux ilium praestent.) Foedus inire, leges ferre. de form. eines Rathschlusses. vide Francisc. Burckhardum, in der Freystellimg lib. 3. cap. 14. Lehman. lib. 7. cap. 124. Paurmeister. 2. cap. 2. nu. 50. etc. et item num. 63. ac multis seqq. addatur Auctor Thesauri Politici. 1. relat. della Corte dell'Imperatore. fol. m. 59. et seq. Gerlac. Buxtorff. in dissertat. ad Auream Bull. tb. 6. Transferre Cameralem sedem, Acta in Camerâ revidere, Cameram visitare. Vulteius, ad l. 1. C. de iuris dict. n. 87. fol. 61. Decreta visitationum publicare: Dubia Camerae, ac supplicationes super pace religionis, et publicâ, quarum occasione sane pares sententiae dictae fuerunt, decidere: Vectigalia nova exigere, vetera augere, extraordinariam collationem indicere. Waremund. in verosimil. de subsid. cap. 5. num. 41. fol. 82. Caesaris et imperialis Camerae concursum, in mandatis avocatorns, pacifragorumpoenâ constituendâ, eorundemque a Banno absolutione Conspici. Caesaris propria esse, Fiscales causas, ut et territoria, oppida vel arces concernentes transigere. Principibus exteris, militem in Imperio conscribendiconcedere licentiam:adversus non subditos Imperii processus decernere. Eius solius cognitioni reservata censeri, de feudis maioribus, sessioneque inter status disceptationes. A Caesare aliena reputari, contra Cameramaliquid edicere, eiusve derogare ordinationi; causas a Camerâ Imperii ad aulam avocare etc. Quae itanominatim (cuius fide dicta sunto) Denaisius recenset. Est et maxuma, Germanorum proesertim Nobilium libertas ineo, quod pro lubitu queunt exteroium bellis interesse. Paurmeister. 1. cap. 3. nu. 22. etc. de Comitiis ac quid ibi possint status, vide Reinkingk. lib. 1. class. 5. c. 8.
Imperium quidem Romanum, ut nostro est tempore, puram aristocratiam esse, censet Bodinus, 2. de republic. 1. num. 181. quaeseptem electoribus, trecentis Principibus ac civitatum im perialium Legatis, coalescat; quibus Princeps unus prcsit, ut Concilii iussu exsequatur, aut magistratum abdicare cogatur. Idque iam a Caroli Magni aetare, ita receptum esse dicit Tilemannus, disput. 2. ib. 48 vol. 1. Quam tamen
opinionem refutat; quod quaedam Imperatoris propria, ab aliisque aliena sunt. Et passim etiam in Recessibus Imperialibus, mentio fit der Keyserlichen Hoheit vnd Reservaten Qui e contra monarchiam esse urgent, inter quos etiam est Dn. Iohann. Ulric. Wolff. disp. politic. 5. tb. 11. etc. Reinkingk. lib. 1. class. 2. cap. 2. illam tamen sere omnes, aristocraticis rationibus per Electorum et Principum, Ordinumque consilia et conventus, temperatam profitentur: de quo passim eruditissimus Kirchnerus, maxime disput. 5. th. 1 lit. C. item oration. 15. ac 16 volum. 1. Christ. Matthias, colleg. politic. 2. disput. 1. th. 6. Philippo- Iohann. Treutler. disput. de form. rerum publicar. th. ult. in dispp. Basileens. Anton. Coler. section. 1. thes. 30. et seqq. Cothman. ad tit, C. de sumn. â Trinit. quaest. 1. et 2. Qui mihi propterea falli videntur; quod Imperator illum ordinem (ita aiunt) mutare nequit, quodque ab eo nonnulla, quae de essentiâ sunt maiestatis absolutae, aliena habentur. Ita ut modo adductae sententiae patroni, ordine administrationis et simulachiris, rem publicam definiant: quod fieri non debere supra est dictum. Ac etiam eorum argumenta, qui pro Monarchia propugnant, Aristocratiam tantum, non Statum mixtum offendunt. In Monarchiâ sen Regno pleno, etiam imperandi ratio, in potestate et arbitrio est Imperantis, qui legibus nullis positivis astringitur. In Imperio vero Romano, contra Recessus, Legesque Imperii, non Caesaris praevalere potestatem, passim fatentur omnes, et id arguunt verba, quae in omnibus fere Recessibus inveniuntur: So haben wir uns demnach mit den Ständen / vnd sie hinwiderumb sich mit vns verglichen. Sane. Germania, semper absoluti Imperii impatien s fuit. Lazarus Sch Wendi. in Consil. Von Regierung deß Römischen Reichs. pxaeserti. num. 12. et de statu Germaniae veteri, videri quoque potest Cominaeus. lib. 4. cap. 1. fol. 275. etc. ac item cap. 3. fo.. 291. etc. An Capitulatio minuat Maiestatem, vide Arumaeum tom. 4. discurs. 3. Quo tempore introducta idem Arumaeum. ibid. discurs. 4. et Carpzovium, in tractat. de Capitulat. qui exstat in tom. 4. Arumaei. Capitulationis etiam initia indagat Lehman. 2. cap. 4. lib. cap. 24. fol. 234. item lib. 4. cap. 10. fol. 300. qui iam eam sub Francis fuisse usitatam prodit. Si vero Regimenti Conventus, a Maximiliano I. in Comitris Augustanis, Anno 1500. institutus, non in desuetudinem, Carolo Uprocurante abiisset; Sleidan. lib. 7. ad sin. ad Regnum Ephoristicum, ubi Monarchia cum Aristocratiâ mixta, (non ubi divisa summi Imperii iura) Germanicam ego Rem publicam referrem De hâc autem quaestione; an nimirum Imperium Romanum Monarchicum sit? vide contrarias disputationes apud Goldastum, in Politicis Imperialibus, fol. 623. etc. usque ad fin. fol. item 645. Hodie Catholici cnmprimis, Imperium Romanum plenum esse Regnum
defendunt. hâc enim ratione, facilius religionem suam restitui posse confidunt. Quibus ex nostratibus nonnulli accedunt: vident enim potestatem Imperatoris restringi, ut multorum licentia dilatetur. Regerunt Calvinista Catholicos haud Caesareae, sed potius Pontificiae maiestatis moliri incrementum. Quin et nullos magis contemptim habere Imperil reputationem, quam qui Privisegia Austriaca contra Caesaris sublimitatem, Imperii que unitatem nimis late extendunt. Sed et duplicari ex alterâ parte solet, constatque illa privilegia antiquissima esse, iam sub Suevicis Imperatoribus nota, ac ita merito gnaviter defendi. Ego infantiam et ruditatem meam agnosco: Iulius Pflugius, Oration. de Germaniâ, quam etiam Politic. Imperialib. inseruit Goldastus; Subtiles percenset rationes, quibus Imperium Romanum, ad pristinam dignitatem; hoc est, ad Statum vere Monarchicum pervenire possit. Quod nunc, rebus ita stantibus, impossibile, et forsan exitiosum esset; cum absque motibus pernitiosissimis id fieri non posset. vide etiam Clapmarium. 5. de arcan. cap. 12. Adde Icon animorum Barclai, fol. m. 142. et multis seqq.
Ab hâc consideratione, multarum maximi momenti quaestionum, resolutio dependet; de quibus tamen certi aliquid statuere; minime ego, sed ii tantummodo possunt, qui rerum illarum diutino usu peritiam acquisiverunt. Quemadmo dum enim vix invenitur aureus numus qui ex puro puto auro siet conflatus; quantitas vero alieni admixti metalli, non nisi lapidis Lydii subsidio investigatur exacte: Ita pariter, quam vis rem publicam Romano- Germanicam, pambas1ilei/an non esse, constet in quantum tamen ab eâ recedat, non cuiusvis est aestimare; sed cur Iniperii, et Status publici arcana, iugis experientia reseravit. Ego quae in sequentibus disputabo, non iudicandi, sed disserendi animo proponam.
Ex hisce ergo primo, erui posse videtur; Principes, Comites, aliosque Imperii Status, non proprie dici subditos (solius) Imperatoris; sed potius Imperii subditos et membra. Ita ut Imperator solus, ob delictum aliquod, cos beneficiis et privilegiis privare, aut Imperii banno subicere non possit: nisi re in Comitiis Imperii publice deliberatâ; praecipue, si ex eâ condemnatione, periculosi motus in Imperio sint metuendi. icolaus Betsius, de pactis famil. fol. 448. Donawersische Information, fol. 142. Bernh. Zieriz. tractat. de praerogativ. Princip. H. 7. Exsecutio etenim eiusmodi banni, sine bello fieri nequit: quod nec Cameram, neque Imperatorem ipsum, indicere posse dicunt. vide tamen Georg. Everhard. tom. 2. consil. 17. Haecque quaestio disputata olim fuit tempore Smalcaldici belli; ac etiam a Mauritio Electore, co finito: nuncque in scenam inferunt deuvo hanc disceptationem Palatini. Sed certe
Fridericus I. propriâ auctoritate debellavit Leonem Brunsvvicensem. Meibon. in Histor. Badervici. fol. 15. etc.
Hinc porro putant, Imperatorem regales dignitates (feuda regalia) Imperio apertas, sine consilio et voluntate ordinum imperii, reinfeudare non posse. Rosenthal. cap. o. conclus. 1. num. 11. Hortleder. tom. 1. vom Teutschen Krieg. lib. 3. fol. 612. Buxtorff. ad auream bullam. tb. 87. Arumaeus, ad aur. bullam. discurs. 4. tb. 16. et 17. Dissentit ex parte Du. D. Bocer. tractat. de investitur. cap. 3. num. 66. 71. et c. et nu. 96. vide eundem, tractat. deregalib. 4. num. 17. etc. quem satis refutat Daniel Ottho, de iur. public. cap. 11. fol. 70. etc. adde cap. 2. extr. de feud. Id quod nec priscis quidem temporibus Imperatori licuisse, ex eo apparet: quod olim oldines, cur Wenceslaum Regem Imperatoriâ dignitate privaverint, vel praecipuam causam praetendant; quod Dominos Mediolani et Papiae, ad altiorem dignitatis evexerit gradum: hunc Comitem, illum vero Ducem in feudis Imperii creando. Betsius. d. loc. fol. 552. vide tamen Iohann. Stollii Ravenspurg. disputationem, de Iudice, Ienae, Anno 1617 habitam th 81. ubi ait: quod Carolus V. Imperator Iohannem Ducem Cliviae de Ducatu Iuliacensi et Montium, ut et Ravenspurgensi Comitatu in vestivit, absque Statuum Imperii voto. et consensu Deductio Saxon. in puncto success. Gulick Cleve vnd Bergk. etc. producto. 5. Sic manifestum fuit exemplo Mauritii Electoris, qui Anno 1548. Elcctoratu Saxonico sollemniter fuit investitus in Comitiis Augustanis, assidentibus Carolo Electoribus, ut narrat Iohann Sleidanus, lib. 20. de statu relig. Verum septemviratum et Iohannis Friderici Provincias maximam partem iam ante ei attribuerat Carolus Imperator solus in castris ad Wittebergam Sleidan. d. lib. Ibi enim nemo ipsi ex electoribus adfuit, praeterquam elector Brandenburgicus, qui tamen non hâc de causâ eo venerat; sed ut intercederet pro electore captivo Sleidan. dict. loco. lib. 19. Et quod capitulationem attinet, respondit, quod non loquatur de bonis Imperii feudalibus, sed alias vacantibus.
Hinc etiam elucescit, ad Status Imperii quandoque appellare concessum. Nempe tunc ab Imperatore male informato; ad Status Imperii, et simul ad imsum Imperatorem, melius informandum provocatur aut potius supplicatur der Possidierenden Fürsten zu Gülck außschreiben/de Anno 1610. F. 1. fac. 2. Iust. Springer. de pace relig. fol. 9. etc. Vicissim a revisoribus Camerae, ad Imperatoriam maiestatem, provocare fas non esse. Vulteius, ad l. 1. num. 96. Cod. de iurisdict. omn. iud. Graevaeus, conclus practic. part. 1. cap. ult. confid. 1.
Ex codem fonte promanat; quod Imperatorem Romanum, sub praetextu absolutae potesatis, rodinem administrandi iustitiam, de
quo inter ipsum et Status Imperii convenit, negligere, vel secundo la ragione di Stato, dirigere haud posse, nonnullicensent, Donawertische Information. fol. 111. et fol. 167. Ut et putatur, Imperatorem contra Austregarum, seu Primarum instantiqrum privilegia; Electores et Principes, Iuris experiundi causâ, ad aulam avocare, ad causarum suarum diiudicationem, aliis delegare vel committere potis non esse, post Andr. Rauchbar. Heigius, quaest. 9. num. 12. etc. Waremund. de Erenberg. in verosim. lib. polit. de subsid. egnor. 11. nu. 40. et c. Informatio Donavvert. fol. 115. et multis seqq. fol. item 177. etc. Caspar. Ziegler. §. Austregae, conclus. 1. num. 14. etc. Dissentit Paurmeister, 2. de iuris dict. cap. 4. num. 124. etc. ac cap. 6. num. 32. etc. Daniel Ottho, de iure public. cap. 11. fol. 350. Magis enim est, ut cum Gailio, vide Dn Bocerum, tractat. de iuris dict. cap. 3. num. 78. causam huiusprivilegii, praeminentiae et excellentiae principalis dignitatis adscribam. Et haec videntur omnia eo niti fundamento, quod ordo ille iudiciarius est ex translatione vel pacto introductus.
Porro in causis praecipue pacem religiosam concernentibus, numquam cum Camerâ Imperiali, concurrentem iurisdictionem habere Aulam Caesaream, verissimum videtur Auctori, der Donawereischen Information, fol. 177. et multis seqq. contra Auctorem, der Donawertischen Erinnerung/part. 1. fol. 236. vide Iust. Springer. tract. de pac. religios. 14. fol 142. Cranium, part. 3. problem. 1. De concurrentiâ Aulici, et Cameralis iudicii, vide tractat. Germanicum, hac de re singular. Ambergae impress. Arnold. Engelbrecht, disputat. de iurisd. Imperii thes 1106. etc. Caspar Leopold. de concurrentiâ, quaest. 4. et 19. Discurs. meum, de iuris dict Imper. Roman. quaest. 12. Urget hîc, quod in constitutione pacis religiosae. § 32. Wir befehlen. diserte iubetur, ut Camerae Tribunal, ius postulantibus, citra huius vel illius religionis respectum, administret; nec Caesar ibi ullam cognoscendi facultatem sibi reservavit; quam rationem expendit Iurisconsultus quidam, apud Schvvanmannum, in observat. Camerae Imperial. ad finem Consilii de primariis precibus. Ante pacem in religione sancitam, Caesaris in causis religionem concernentibus, iudicium et iurisdictionem agnoscere noluerunt protestantes. Nunc in illâconstitutione, non Caesari, sed Camerae fuit cognitio data: coque sese adstrinxit Caesar, quod non velit Camerae hâc in parte praeiudicare. Non concessit hanc cognitionem Camerae cumulative; quia per conventionem: nec se eâ potestate privavit; quam numquam habuisse videtur.
Et tandem ex degradatione, electorum collegio competenti, (vide omnino electorum imperii sententiam, exauctorationis Wenceslai Romani Regis, apud Goldastum, tom. 1. co. situt. fol. 139.)
colligere quimus, non ita absolutam po???tatem Imperatori esse relictam, ut quod aiunt, mutare possit quadrata rotundis, Dn. D. Bocer. de iur is d. cap. 8. num. 86. Schonborner, polit. lib. 5. cap. 33. vel quam vi Regiae Legis, Imperator olim Romanus habebat. Caesarem tamen coram Palatino Comite, in civilibus tantum; non etiam in criminalibus conveniri posse, veritati magis consonum est. Wehner. in practic. observat. verbo Außträg. vide post Freher. in orig. Palat. meum tractat. de appellat. cap. 2. nu. 9. in fin. Goldast. in rational. constitut. tom. 1. innot. ad Aur. Bull. cap. 5. Ac et Imperatores Francos depositos fuisse, tradit Lehman. lib. 2. cap. 9. fol. 151. col. 2. Sed de his quaestionibus ac aliis vicinis, videri possunt contraria scripta, edita in causaâ Donavverdensi, Informatio et Erinnerung Ac etiam aliae coincidunt quaestiones maioris momenti; An nempe Imperator possit ex causâ dispensare, vi absolutae potestatis, contr a leges communi Statuum consensu latas? An possit in casu necessitatis ordinem negligere iuris? Item an Caesar, invicem dissentientibus statibus, einen Schluß zumach en befüget? Certe hoc factum in constitutione pacis religiosae, betreffent den Geistlichen Vorbehalt. Ac etiam ex recessu Imperii de Anno 44. §. Als wir aber/etc. Aliud exemplum adfert Reinkingk. fol. mihi 245. num. 35. Certe si hoc non posset Imperator, esset Anarchia in imperio Romano, nec ulla maiestas satis plena. vide die schreiden/so tempore Rudolphi II. gewechselt worden/und zu Mimchen gedruckt seind/in einer Epistel an den Fürsten zu Anhalt. Sique Caesari non concedatur haec pote stas; tunc factiones, liguae, et tandem bellacivilia suboriuntur. Ac graviter disserit de dissensionibus et unionibus, Reinkingk. lib. 1. class. 2. cap. ult. Tutissimum etiam videtur, hasque quaestiones, non in regulas generales includi, non discursibus, thesibus, ac disputationibus (quae omnia turbant) decidi: sed ex consuetudine et ordinum voto, circumstantiis et occasionibus aptato. Saepeque sub umbra defensionis, libertas occultatur, quod tendit ad sceleris impunitatem: cuius rei exemplum habet Lehman. lib. 5. cap. 27. Quaedam notatu digna hîc addere lubet ex Cusano et Pflugio: Nicolaus Cusanus Cardinalis, et Imperii Romani rerum maximarum, et absconditarum peritissimus, Imperatoris Sigismundi Consiliarius, destatu ante et post inter regnum sequentia literismandavit, de Concord. Catholic. lib. 3. cap. 26. Regebatur quondam Imperium imperative, quoniam vox imperialis, potentiâ et vigore armabatur. Non erat lex, quam impune etiam max imus tranfire posset, nisi enim lex censuram, et pungitivam acutiem retineat, obtunditur, et in disuetudinem abit. Oportet enim, quod appetitus noxius freno legisteneatur, et intra suos terminos limitetur. Lex sine correctione censuram non habens, vitam perdit, nec lex dici meretur,
sicut nec mortuus homo, homo. Tunc quidem vigebant leges, et timebantur imperialia statuta. Et ut severitas legum continuo usu fortisicaretur, annui, et maximi Principum conventus indicti fuêre, in quibus nullus quantaecumque potentiae legis transgressor impunitus abscessit. Oportebat quidem non imperiale tantum, sed omnium Principum, imo parentum et amicissimorum sententiam aequanimiter tollerare. Non poterat quisquam ob iusiurandum imperio praestitum, statutam legem interrogatus non approbare, et non laudare, et per eam occuirentem casum etiam contra filium non iudicare; sed erat necessarium, secundum legem unam nomium sententiam, et proferri et exsecutioni mandari. Sic absque partialitate, ex communi concordiâ, legalis sanctio censuram obtinuit, nec poterat sua libertate quisquam eandem impune transgredi. Ex hoc pax communis, et patria felix. idem, cap. 28. Erat insuper Imperatorum consuetudo, facile accusationes fractae fidei et periurii admittere, ut fidelitas, per quam solum persistit imperium, numquam negligentiâ parvipenderetur. Poena vero erat privationis, fidem non servanti. ERat tunc Imperator habens publicam defendendae pacis personam, adhaec habens de publico exercitum stipendiatum: undique per Principes et rectores timebatur, undique per populum defensor patriae, conservator libertatis, relevator oppressorum, rigidissimus exsecutor in rei publicae turbatores adorabatur, venerabatur et colebatur: tunc recte in eum delinquens, maiestatem summam offendit: et hoc crimen maximum erat, qui in patriae et omnium patrem peccavit. Quod si cuncta illa dignissima relatui inscribere, prolixior proposito fierem. Ibid. c. 29. Ex his tamen respice, quantum abscessit hodierni regiminis status, ubi plene nulla horum in usu habentur: periit omnis cura rei publicae, laxato freno, transtulit quisque leges impune. Et ubi quondam veneratio cum tremore et timore, nunc despectus vel contemptus. Et leges omnes de aranearum telis connexae sunt, minutissimae vix locustae teneri in ipsis possunt: non sicut quondam, quando in limitibus concupiscentiae ut aprorum fortisima retia continue tensa, importunos transgressores innectebant. Iam privato commodo invigilant cuncti, nulla de proximo et de futuro cura per incuriam Imperatorum, pietate tantum putantium reficere posse, et reformare ab errato. Censura omnis cessavit, nec puniuntur rebelles: Et facti sunt ex tyrannicâ dominatione Principes multi et potentes, imperio decrescente, etc. Idem, cap. 30. Est insuper alia imperii destructio: quoniam cum Imperator solum administrator in utilitatem rei publicae exsistat, saepe per pacta electorum sua quaerentium intrat regimen. Et occupata contra ius imperialia ob iusiurandum repetere non audet telonea gravantia rem publicam deponere, ac alias utiles
ordinationes facete, et per ante cessores inconsulte absque omnium conventu amoris inordinati, aut affectiones, vel sanguinis tam in praeiudicium imperii donata vel impignorata, revocare inhibetur. Imperatores non deberent permitti, facere alienationes praeiudiciales, imperatori Principes assistere deberent, ut semper Augustus esset: sed quia cum ligant, ne ipsis donata vel obligata aliquando ficte, vel per consanguincos aut parentes, qui imperio praefuerunt, auferantur, tacent, dum idem facere vident imperatorem, ne se ipsos damnent. Curantibus enim omnibus sua augmentare, imperio ad nihil tendente, quid sequitur, nisi universorum destructio? Quoniam non exsistente potentia maiori conservativa, et pacativa imperii invidia, eadem semper crescens cupiditas, bella, schisinata, divisiones quae faciet, et tunc sicut omne regnum in se divisum, desolabitur inique collectum. Decipiuntur itaque Principes sub imperio, dum ob illum finem attrahunt et colligunt undique imperialia, ut potentiores et fortiores fiant, quoniam postuam totam capitis et imperii potestatem, membraque laniaverint et deglutiverint, desinet hierarchicus ordo Non enim est primus, ad quem concurratur. Et ubi non est ordo, ibi est confusio; et ubi confusio, ibi nullus tutus. Et sic nobibibus inter se altercantibus, ius omne in armis propriis quaerentes surgent: quoniam sicut Principes imperium devorant; ita populares devorabunt Principes. Idem, cap. 39. de concord. catholic. Et consequenter ad hoc maxime studendum, ut potestas imperii resuscitetur: alioqui de omnibus ordinatis et ordinandis nullus sequeretur effectus. Vigor legis in coerctione est, coerctionem potentiae custodit, et exsequitur: quâ sublata (quia nitimur in vetitum, et sumus ab adolescentia proni ad malum) legalis censura, et per consequens pax et iustitia non diu persistent.
Quum ergo hoc ita sit, oportet per reformationem modus ad hoc detur. Quondamsolebant Episcopi, Abbates, principes, Comites secundum sibi subiectam Provinciam et terram, annua et quottidiana servita, personalia et realia, imperio facere: Ex quibus quidam Stipendiarli exercitui quottidiano imperiali pro defensione Rei publicae tenebantur: acetiam ipse Imperator honestissimum Imperialem statum gestare solebat. Quo quidem Imperiali et Rei publicae defensione exercitu deficiente, periit Res publica multum. Perinde itaque foret, huic ordinationi diligentissimam operam dare, ut per annuas contributiones moderatas, secundum dominia et loca, talis exercitus erigeretur, ut et per ipsum iustitia et pax servarentur. Posset itaque facile de teloniis imperialibus et gabellis, Principibuspro Republica concessis, competens portio pro status Imperii annue reservari, et ab omnibus teloniis in portione moderatâ abstrahi. Consimilia fere hahet Iulius Pflug.
Episcopus Numburg. Vir exquisitae prudentiae et magnae virtutis, et ob haec et alia animi ornamenta Imperatori Carolo V. perquam carus, in libello de Republicâ Germaniae. Atque haec (inquit hactenus de optimo Rei publicae nostrae statu, in quo nec emolumentum bonum, nec ius aequabile, nec concordia, nec libertas, nec dignitas vera, nec iustum unius Imperium, nec denique illa Sacrosancta DEI immortalis Religio desiderari posset. Nunc vero vellem, aut caedem Res publica nullas postea labes contraxisset, aut mihi integrum esset, easdem ipsas praeterire. Quanto enim maiore cum voluptate animi in cogitatione optimarum illarum rerum versor, tanto acerbiore adore afficior, quoties mihi malorum huius aetatis atque temporis in mentem venit. Verum quia non superiorum aetatum bona recensere, sed etiam quae posterrbus saeculis accepimus vulnera aperire, atque tractare decrevi. Si quo modo et haec sanari et illa recuperari possint: faciendum est profecto, quod locus hic atque salus publica postulat. Ac primo quidem etsi Res publicae eo minus labefactari possunt, quo melius constitutae sunt: tamen cum ita comparatum sit, ut non minus quam aliae res humanae sint mutabiles, et harum, ut Plato inquit, conversiones naturales, profecto cum diu et aliquot saecula fsoruisset Imperium Germaniae nostrae, ita tulit tandem casus, rebus nostris infestus, ut postmortem Friderici Secundi idem duodevinti annos Imperatore careret. Interea cum Maiores nostri non haberent, cui parerent uni, optimam illam, de quâ egimus, Rei publicae suae formam prope amisisse videntur. Quam etsi postea per Rudolphum Habspurgum Res publica recuperavit, non itatamen, ut ante, interregnum floruit. Nam quo tempore, Magistratus, Princepsque nationis nostrae praesidio Principis sui nudati erant, nec habebant a quo defenderentur, opes ipsi suas, quibuscumque rebus possent, firmarunt. Et multa corum, quae ante Imperatorum fuerunt propria, ad setranstulerunt, ut cum quisque in Civitate atque ditione suâ, et regenda et tuenda munus Imperatoris obiret, ipse eius nervis et quasi viribus niteretur. Ac cum Magistratus, Principesque nostri illa usurpassent aliquandiu, nec sine vi adb eorum possessione dimoveri posset, maluit Rudolphus deiure suo decedere, quam offendere voluntates corum quorum opera et domi et militiae utiliter uti posset: nec suspicatus fuit unquam fore, ut qui ex ipso quasi patrimonio Imperir crevissent, non obtemperaturi essent sibi, posterisque suis ultro, nec Rem publicam gratis animis adiuturi. Et quamquam Princeps hîc statuebat, se Imperium benesiciis multo facilius, quam vi atuque armis tenere posse, decessit tamen non parum de publicis Imperii eiusdem facultatibus, atque empolumentis. Quin ab eo tempore indies magis ac magis extenuata fueruntiura atque vectigalia
Imperatorum nostrorum, ut post Carolum Quartum e publico nostro, et vectigalibus Imperii non modo non nervos bellorum, sed ne pacis quidem subsidia amplius Imperatores nostri habuerint. Debilitavit quidem ratio haec potestatem, quam penes esse debebat summa rreum nostrarum, atque ita convulsit, ut quibus Principibus, populisque Germaniae imperare oportebat Caesarem, eorum ipse nutum intueri quodammodo cogeretur: cum praesertim ei non amplius liceret, pecuniamatque Militem, sine quibus nihil rerum magnarum bene geri potest, populis Germaniae nostrae imperare, nisi Principum atque Ordinum consensus publicus accederet. Quamquam autem dignitas, atque maiestas Imperatoris nostri postea non iis opibus, nec ea potentia, quâ oportebat, sustentata fuit: tamen benevolentiâ atque virtute hominum nostrorum nixa stetit, ut Res publica nostra etsi foris minus gloriose, tamen domi satis bene administraretur. Quoad boni illi atque antiqui mores in natione nostrâ viguerunt. Nam et homines nostri iuncti fuerunt inter se, et Imperatorem observarunt, et Patriam ita amarunt, ut se pro ea gravissimis offerre periculis, atque vitam adeo suam profundere non dubitarent. Quibus, ut nihil fuit antiquius, quam honeste vivere, ac de Patria bene mereri, ita vicissim nihil odiosius, quam turpiter vivere, et Patriam deserere, ut Res publica nostra cum minus, quam ante posset, moribus tamen bonis hominum nostrorum se ipsam satis bene tuetur: et apparet verissimum esse, quod sapientissimi homines in ore habent, non esse eur uls quam statum Rei publicae bonum non virtute potius ac pietate, quam pecuniâ, opibus, potentia metiatur; cum finis eiusdem sit ipsa bene beateque vivendi ratio. Verumtamen cum Princeps nationis nostrae summus imbecillior foret, periculum erat, ne quemadmodum corpus humanum, si aliqua potiorum huius partium languescat, ipsum aegrotare incipiat gravius: Ita Res publica etiam nostra in languorem perniciosum incideret. Itaque avi, atavi, atque maiores nostri caverant sane diligenter, ne mores illi hominum nostrorum boni, quibus REs publica nostra sustentari videbatur, depravarentur; et eam inierunt rationem, ut quas forte officii atque disciplinae quasi habenas attenuatio Imperatoriae potestatis laxaret, eam legum severitas astringeret. Etenim magna quaedam inter Magistratum et Legem coniunctio. Quare lege publicâ interdictum fuit, ne quis Maiestatem Imperatoris laederet, neve vim publicam in Republica nostra susciperet: qui autem contra fecislet, gravissimâ poenâ afficeretur. Atque haec quidem Lex primo ab Henrico secundo lata, et deinceps ab aliis Imperatoribus saepe renovata fuit, ut non facile ullo tempore antiquari posset. Quae cum alios fructus, tum cum attulit Rei publicae, ut qui fortasse novarum rerum
cupidi essent, statum huius non facile labefactare possent. Ac quo minus nobiles, in quorum virtute magnum semper praesidium fuerat Rei publicae, nescio quâ licentiâ fierent deteriores, atque corrumperentur: non passi sunt maiores nostri leges Censorias e Republicâ nostrâ tolli; sed quicumque Nobilium gravibus se criminibus obstrinxisset, et Rem publicam eiusque Principes laesisset in certaminibus, quae instar Olympidum Graecarum instituta fuerant, publice inspectante tota fere Germania infamia gravia notati fuerunt, ut quos Charitas Patriae, atque Imperatoris auctoritas in officio non contineret, poenae atque infamiae metus a sceleribus deterreret: eoque minus ordo hic Rem publicam armis, quibus eam saepe tutatus fuisset, dilaceraret. Cautum item fuit prudentissime, ne disciplina militaris, quae Rei publicae nostrae non solum utilitatem magnam, sed etiam ornamenta praeclara pepererat, facile depravari posset; neque id iniuria. Etenim si ullorum hominum. certe militum vita ac mores arctiorem, severioremque disciplinam desiderant. Quaesi laxatur, hi in illa gladiorum suorum licentia cupiditatibus suis non facile ullum statuunt modum. Et non solum hostibus, sed etiam sociis, amicis atque Provincialibus sunt infesti, nec iis, quos habent contubernales, parcunt, ab eisque manus abstinent. Et paulo post. Principio constat Imperatorem nostrum e publico Rei publicae nostrae non habeie, unde ipsa ac familia eius commode vivere possit; Abundare autem singularum regionum nostrarum Princeps atque Magistratus, ad eosque tantum bonorum atque fortunarum fluere, ut non solum commode, sed etiam laute atque cum quodam splendore vivere queant. Quod quale sit, et quantum de Imperatoris existimatione atque auctoritate detrahat, non facile dixerim: certe alterutrum horum usuvenire necesse est, ut aut Imperator noster ab iis, qui in potestate ipsius esse debent, contemnatur, ut nunc tempora sunt et mores: aut damna haec Imperii patrimonio suo, si quod habet, uberius quoquo modo sarciat. Quorum alterum non potest non nocere rei publicae, alterum vero eidem tanto minus commodum est, quanto diligentius ea, unde multum emolumentorum ad nos redit, quam tenuia, si quae habemus, curare solemus. Quare ut Imperator noster e publico nostro tantum utilitatis atque emolumentorum capere possit, quantum oportet, si suaderem Principibus, Magistratibus eiusdem rei publicae nostrae,. ut quae vectigalia publica Imperii ad se transtulerunt maiores ipsorum, ea restituerent, atque ita censum Principis suiad communem omnium utilitatem augerent, non esset profecto, cur quisquam consilium hoc meum reprehendere deberet. Etenim si Longobardorum Principes, cum primum regnum suum constituerent, de suo, quod publici iuris
nullo tempore fuerat, in publicum tantum contulerunt, ut Rex corum censum honestum habere posset: quanto aequius esset ut nos. Imperatori nostro redderemus, quae maiores eius aliquando habuerunt? Sed quia verisimile non est, Principes, Magistratusque nostros a iure inveterato sponte sua decessuros esse, et passuros, ut res tanti emolumenti a se auferantur, ne detur causa motibus periculosis: satius esse censeo institui vectigalia nova ad utilitatem Imperatoris nostri, quam vetera restitui. Cum praesertim populis non aeque grave fuerit pendere vectigal novum, quam principibus atque Magistratibus sua, quae multum utilitatis afferunt, vectigalia amittere. Ac mihi qui dem videtur populis atque adeo cunctae Germaniae vectigal illud eo minus molestum futurum esse, quo singulorum rationes publicis commodis ita contineri videntur; ut quanto Imperator noster plus poterit, tanto singuli Rei publicae nostrae Cives Et quietius vivere, et e bonis eiusdem facilius crescere queant. Ac quid prosit habere Imperatorem, eumque potentem, notat (de interregno\ post Fridericum II. loquens) Chron. Hirs. His temporibus cum non esset Rex in terris, qui motus praedonum reprimeret, omnia per tumultum sine lege, sine ordine prolibitu fiebant. Medio tempore in partibus Alemanniae, et aliarum circumiacentium per diversos spoliatores viarum, et nobiles ipsius terrae, insolentiae perpetratae fuerunt quamplurimae. Fragm. Histor. His etiam temporibus arma ubique, leges fere nusquam dominabantur, quisque occupat, quantum potuit per vim. Ex usu fuit Principibus, nullum Imperatorem haberi. Mutius, rer. German. lib. 21.
Ad hanc etiam, de quâ nunc agimus, Rei publicae mixtae speciemsive formam, non praeter rationem, Poloniae refero Regnum; ubi Nobiles magnam auctoritatem obtinent in Comitiis Regni. Regem eligunt, dantque ei potestatem, quam volunt; Chytraeus. lib. 23. Chronici. Bodin. lib. 1. cap. 8. de Republ. vide le Mercure Francois. fol. 109. et tamen auctoritas Regis, cum electus est, in multis rebus absoluta emicat. Eius enim muneris est, convocare Diaetas, seu publicos conventus, assignare tempus et locum, ut ipsi placet. Consiliarios eligit, Episcopos nominat, est absolutus decretorum in conventibus factorum exsequutor: est supremus Nobilium iudex in criminalibus causis. Habet in manu omnes modos remunerandi, ben eficioque affciendi cos, qui ipsi Placent. Boterus in Relationc de Mundi Imperiis. Stanisl. Krzistanovvic. de flatu Poloniae. Thuanus, lib. 56. fol. 1134. (ubi refert, Poloniae Regem, ullam sine consilio status, assensuque Nobilitatis, legem ferre posse.) Schonborner. lib. 1. politic. cap. 16. fol. 92. vide tamen Keckermann. disputat. practic, ultim, problem. ultim. Sicque refert Thuanus,
lib. 62. a princip. fol. 132. cum clausula derogatoria electum fuisse Stephanum, Poloniae Regem: ut nempe caderet Regno, si quid contra leges ab ipso fuerit factum. Et quod conditionaliter, eligatur habetur in Polonicis statutis, §. Electio. etc. Ac quod in conventu procerum de bello debeat deliberari, eadem statuta habent. §. Bellum etc.
MOnarchia cum Aristocratiâ, vel Democratiâ, aut cum utrisque permista censetur; ubi uni alicui gubernationis praecipua, sed non sola commissa est cura: aliquibus tamen, qui vel plebem, vel Nobiliores solum, vel utrosque simul repraesentant, eius aliquam obtinentibus partem. Ad hunc statum Althusius, aliique Politici nonnulli, omnia praecept principalia accommodaverunt; ac praeter eiusmodi rei publicae formam, nullum aliud Imperium adprobant, et legitimum agnoscunt. Auctor vindic. contra Tyrannos. Buchananus, de iure Regni apud Scotos. Hotoman. de antiq. Regni Gall. Phil. Hoenon. disputat. polit. 9. His Monarchia est, ubi regnum Aristocraticâ, vel insimul Democraticâ temperatur â alteratur. Aristocratia, ubi praeter Senatum, Ephori sunt, populum repraesentantes. Democratia, ubi Nobilium nomine, aliqui plebis licentiam refrenant. Henning Arnisaeus, doctrin. polit. cap. 8. fol. 164. ut et Velstenius, centur. quaestion. politic. decad. 7. thes. 5. unicum illum mixtionis modum, de quo actum est capite praecectenti, admittunt, vide Keckermann. disputat. practic. 36. probl. 11. Et sane haec res, dubitatione carere non videtur: cum eiusmodi civitas, ubi omnes tres Rei publicae species commiscentur, nec iura maiestatis distribuuntur, Democratia potius videatur. Verum in Democratiâ, maior pars populi concludit; hîc Rex, nobiles et plebs, con stituunt ordines tres, et tria faciunt vota: nec maior pars populi ceteris praeiudicare potest.
Eorum, qui imperitant simul cum populo, Principe vel senatu; nomen et potestas est indaganda. Primumquod attinet: variis ii nominibus indigitari solent: Ordines, status, consiliarii vel senatores Regni, Les trois estats. Politici communius Ephorossex usu Lacedae moniorum) vocant, (a)po\ tou= e)fora=n: quod ad civitatis salutem oculos habeant intentos, Drusius, ad loca Genes. cap 92.) Iudaei Sanhedrim appellaverunt. Ubi vero Aristocraticum solum temperamentum Res publica admittit, fere Duces, Barones, aliique nobiliores, eiusmodi
peragunt vices. Keckerman. lib. 2. cap. 4. fol. 563. Horum munus in eo consistere putatur; ut Magistratum summum in negotiis iustis, ope iuvent et consilio: in rebus iniustis eundem refrenent et impediant; coercen do atquee moderando licentiam illius, et denique omnibus modis praevideant, ne quid Res publica detrimenti capiat; privatis studiis, odro, facto, omissione vel cessatione magistratus summi. Et ideo penes Principem non semper est, ius Comitia Regni indicendi. Sicque libertatem, quam Ephori habent conveniendi, et in commune consulendi; unicum et praecipuum medium esse, quo omnia in Republicâ praeter morem et modum inducta revocari, et in ineliorem statum redigi soleant; ordines Regni Suetiae, Polonorum optimatibus, qui Ephororum conventus, Rege inscio institutos, criminis Maiestatis insimulaba~T; Anno 1608. responderunt et ipsorum Polonorum, simili in casu paribus conatibus excusârunt. Meteranus, in der Niderländischen Histor. lib. 28. fol 70. Sic maximum privilegium est Electorum Romanorum, qui possunt convenire, et de communibus negotiis deliberate. Gravem illam Politicorum disputationem: An Ephori in hoc statu, Principe sint principaliores? de quâ post Hotomannum et Iunium Brutum, disserit Keckerman. d. cap. fol 566. et disputat. practic. ultim. problemat. 10. ita decido: ut sui naturâ Princeps, caput etiam Ephororum sit, (ita tamen, ut si contra officium aliquid agat; tum ut privatus ac inferior habeatur.) At ubi in omnibus, eex speciali pacto, Ephori sug eriores censentur; non tune status mixtus, sed pura Aristocratia, Res publica illa aestimari debet. Ac, an Imperium maius sit Imperatore, tradit Reinkingk. lib. 1. class. 5. 6. 9.
Sic rei publicae forma apud Lacedaemonios a Lycurgo instituta, ex Monarchiâ constabat et Aristocratiâ: quan do vero dominantibus Ephoris, magnâ tamen ex parte remansit regibus sua potestas, et Senatui adhuc sua constitit auctoritas; ex omnibus tribus mixtus fuit status. Aristotel. 3. polit. 10. Polybius, lib. 6. num. 4. Cragius, 1. de republic. Lacedem. 4. Imo etiam ante fuit ex omnibus mixta; si credimus Iustino, lib. 3. ubi ait Lycurgus regibus potestatem dedit bellorum, magistratibus iudicia, senatui custodiam legum, populo potestatem creandi magistratus. Iusiurandum regum et subditorum, habet Xenophon, de republ. Lacedam. fol. 44. Ac Paruta, lib. 1. discur s. 1. fol. 13. etram ante Ephoros constitutos, mire commendat hunc statum, et ex tribus mixtum esse censet. sed post Ephoros ad popularitatem declinâsle autumat. Quiblibet enim Ephorus in vincula poterat conicere regem, Aemil. Probus, in Pansaniâ.
Talis Monarchiae et Aristocratiae mixtura fuit, in Israelitico reg no. Ubi publica rerum potestas erat penes 70. Seniores, quos et
Reges ipsi metuerunt. (ac 1. Samuel. 14. vers. 38. dicuntur anguli populi) ab eorumque potestate separatum fuit imperium, et iurisdicho regia, quam alias Rex in subditos exercebat, quod plene et reudite Ioachimus Stephani explicat. 1. de iurisdict. cap. 7. num. 12. 17. 18. et passim. acetiam de Sanhedrim, vide Otth. Gualtperium, in syllog. vocum exoticar. novi Testament. part. 1. fol. 31. adde 1. Paralip. cap. 11. vers. 3. Ita reges Philistaeorum, non plane fuerunt absoluti. Ita Achis coactus fuit dimittere Davidem, 1. Samuel. cap. 29. ad fin. Quin quoque antiquissimi Aegypti Reges, legibus adstricti fuêre certis, si credendum est Diodoro Siculo, lib. 1. cap. 70. ubi ita scribit: Primi Aegyptiorum reges non pro ceterorum instituto, monarcharum vitam agebant, ut omnia scilicet ad suum arbitrium, nullis obnoxii censuris, moderarentur: Sed universa non modo publice gerenda, sed et quottidianae vitae regimen, et victus ratio, ad legum normam conformata erant. Quippe ad ministeria ipsorum nullus adhibebatur servus, neque emptitius neque verna: sed nobilissimorum tantum Sacer dotum filii, XX. annos egressi, et prae eiusdem gentis hominibus ccteris optime instituti; ut si curatores corporis, et familiares optimos nocte dieque secum Rex haberet, nihil pravum, aut vituperatione dignum committeret. Nullus enim Princeps ad nimium improbitatis procedie, nisi praesto sint, qui cupiditatibus eius subserviant. Horae tamen noctis, quam diei praefinitae erant, quibus regem non sibi placita, sed legibus statuta, omnimode agere oportebat. Sub auroram experrecto, literae undecumque scriptae, omnium primo acceptandae erant; ut omnia rectius raoderati posset, si exacte singula regni negotia comperta haberet. Tum locus et regni insignibus spiendidaque trabeâ ornatus, diis sacrificatum ibat. Adductis tum ad aram victimis, mos erat Principem Sacerdotum regi adstantem, magnâ voce in confertâ Aegyptiorum coronâ preces enuntiaree: ut dii sanitatem, cum bonis ceteris omnibus regi, ius et aequum, erga inferiores tuenti, largiantur. Et quae ibi sequuntur, dignissima lectu. Talis etiam fuit olim status apud omnes septentrionales. Et hodie adhuc in Davico regno: Lauterbeck. lib. 1. cap. ult. im Regentenbuch. quamvis dissentiat Dn. Cluten. in Syllo. rer. quottidianar. th. 10. lit. c. Et in Suecico item: quod probant formulae iuramenti, tam a rege novo, quam legiferis et cosiliariis praestandi, vide lib. 2 legum Suecicar. capp. 4. 5. et 8. Adde exegesin depositionis Sigismundi Poloniae regis, fol. 79. et seq. ubi excat iuramentum, quod rex praestare tenetur. Et plures leges limitantes potestatem regis, ibid. fol. 342. et seq. ut non catholicus sit, ut catholicam non ducat, nec acceptet aliud regnum. Iunge oration. Skyte, Suecicilegati, ad Angliae regem. Fuerunt etiam Bohemi olim tales; vide Böhemische Landsordnung und, Landrecht passim. Licet plane regio iure cum
iis processerit Ferdinandus I. Hortleder/tom. 2. lib. 3. et nuper ipsorum ietiam privilegia magnum passa sunt detrimentum. Est et in Hungariâ regnum mixtum. Bonfinius, lib. 9. in fin. et lib. 10. in princ. Idemque de Wurtembergiâ scribit in Pelititis Keckermannus. Islandi etiam, sub clausiilâ derogatoriâ, Norvvegiaee regibus sunt subiecti. Angrinus Ionas. de Islandia fol. 108. Demore Carinthiae vetusto, in eligendo rege, ex Aenea Sylvio, et Sabellico, multa habet Mexia lib. 3. cap. 26.
Monarchia cum Democratia mixta fuit Romae, posteaquâm Servius Tullius populo multum permisit: ut patet ex Dionysio Halicarnasseo. vide me, de appellat. 2. num. 4. adde Alberic. Gentil. 3. de bello, cap. 22. fol. 683 ut et in Germaniâ olim, quamplurimis in locis. Cluverius 1. cap. 38. et cap 40. ad fin. Lehman. 2. cap. 4. Sed tamen idem sui oblitus, lib. 2. cap. 34. ait tam potentes fuisse Francos, ut nec ob scelera aperta potuerint ab Episcopis notati banno. ac eod. lib. cap. 42. de potestate Imperatorum Francicorum in suos status agit. Itidem olim in Arra goniae regno, triplici formâ rem publicam constitisse puto. Etenim in communi concilio regem creabant, hom inemque inducebant, cui iuris Arragonicinomen imponebant: quem rege maiorem ac potentiorem esse, communi populi decreto sanciebant, tandemque regem certis legibus et conditionibus creatum, his affabantur verbis; Nos qui va emos tante come vos, y podemos mas que vos etc. vos eligimos Rey etc con estas y estas conditiones. Hotomann in Franco-Galliâ. cap. 12. fol. 98. Sed Haec pleraque, Castellanorum ambitione pedetentim imminuta, (aut for san nimiâ licentiâ Arragonen sium in dscrimen posita) non ita pridem, cum omnibus eius regni immunitatibus, penitus abolevit Philippus II. Hispaniarum Rex, Pierre Matthieu. 1. fol. 114. Thuan. lib. 104. Antonius Perez. in relation. Ego tractat. de appellat. cap. 1. ad fin. Consimile fere fuit Navarrenum. vide Histor Gall. de Regno Navarreno, a princ. tit. double de l'advis. it em, mibi fol. 361. etc. ubi agitur de Coronatione Caroli Anno Christi 1; 87.
Status rei publicaetemperatus et mixtus, ex Aristocratiâ et Democratiâ est: in quo optimates ita imperant, ut simul quoque imperii sit particeps populus. Et hodie urbes plerae que istâ reguntur formâ; proindeque Statt Regiment vocat Keckerman. 2. polit. cap. 5. Olim in Germanicis civitatibus liberis oligarchia fuisse videtur: ubivis enim, fere pauci quidam ex nobilitate rem publicam administrârunt. Sed cum res publicae eorum impotenti dominatu pessundarentur, nobiles alicubi pulsi, ahbi sponte cesserunt, alibi quosdam explebeis parili numero rerum geren darum participes reddiderunt, vide Lehman, in der Speyrisehen Chronick/lib. 6. cap. 1. et seqq. adde etiam die Elsäßische Chronick
ubi de motibus, hâc occasione concitatis Argentinae: ac de tumultibus Erfor dianis, vide Iohann. Binhard, in der Thuringischen Chronick/de Anno 1509.
STatum quoque mixtum agnosco, liberior ubi potestas, personalisque maiestas, legibus prae ciditur, limitaturque fundamentalibus: vel certae imperandi praescriptae sunt leges Quod Regnum Legitimum, (eo quod potestas rem publicam administrandi legibus ibi sit restricta) post Aristotelem Politici (alii principatum) vocant. Inter hoc, et regnum Ephoristicum (de quo proximis praedecentibus numeris fuit dictum) parum interest, saepeque concurrunt; nempe ut Ephori tantum custodes sint legum fundamentalium et privilegiorum, absolutam potestatem certis cancellis includentium. Inter regnum vero legitimum et plenum, licet in utroque leges esse, et legibus parere debeat Princeps, hoc tamen discrimen exsistit: quod hîc Rex imperium legibus praescriptum ac definitum, certis in rebus habet; et arbitrium temperandarum legum, non penes ipsum est, sed penes rem publicam totam. Rex autem plenus, ipse arbitrium habet, vicemque totius rei publicae gerit: et cum aliquid accidit, legis contra rationem, per decretum et interpretationem, quae vulgo dispensatio dicitur, mitigat legem. Genes. Sepulveda, ad Aristot. pol. 4. cap. 4. num. 49. Non secus ac in Democratiâ, leges exsistere convenit, eae vero in potestate sunt populi: quemadmodum Romae, populus quos volebat, legibus solvebat etc.
Sic non in finita potestas, permissa unquam fuit principibus in Belgas: astringebantun enim certis privilegiorum ac rituum formulis, a quibus sirecetie bant, nec monitimeliora sequebantur; tunc ordinum fuit providere, ut res publica bene administretur Hugo Grotius, de antiquitat. reiplblic. Batavicae per totum. Nobilis Belga Anonymus, Oration de iure belli belgiai, et passim Meteran. (praesertim lib. 14. fol. 574. cui hâc de re insertus est integer tractatus) ac Iohann. Le Peiti, in bistoriâ belgitian turbiarum Isaacius Pontan. in histor. urbis Ambstelodamensis
Leges illae quae regnum legitimum constituunt, variae sunt, apud varias gentes. Ita multorum regnorum et civitatum fundamentalibus legibus hoc insertum reperitur, et in connubiis ac electionibus extraneorum Principum diligentissime cavetur; ne magistratus ac honores, peregrinis commendentur. Exempla sunt in Sueciâ, Poloniâ,
Hungaria, Bohemiâ, Belgio, et teste Guetta, consil. 13. in Tirolensi Co. mitatu. Alia adhuc magis salubris lex est, ne bella suscipiantur, sine consensu civium, vel ii extra territorium (nisi pro patriâ) militare cogantur etc. Quid enim gravius quam animae cum iacturâ, simulque corporis et fortunarum damno, Principis sequi ambitionem.
Leges et Privilegia haecce, multiplici circumvallantur sepimento. Nempe vel iureiurando, vel apposito custode libertatis; veleo pacto, ut liceat in casu contraventionis, indignum pronuntiare Imperio Regem. Quam legem commissoriam Antonius Pitsillius vocat, In imagine de instruendo Principe, fol. 17. Hocque pacto freti, Belgae regem abdicaverunt Hispanum Et procurante Botscaio, ante aliquot annos, regi suo idem facere Ungari in animo habuerunt. Iurene an iniuriâ, no est, quod sine penitiori cognitione illius status aliquis decernat. Parili etia conditione a Suecis Reges olim eligebantur; qui nempe inter alia ita spondebant: Si nos, quod Deus avertat, vel alius, his in contrarium facere auderemus, aut fieri permitteremus; tum Senatorestrium regnorum. Episcopi, Praelati, Equites, Nobiles, Cives, et promiscui indigenae obligati erunt ad resistendum nobis, et illi, qui pro honore et iureiurando deposito, praememorata servare noluerit, nihil hoc pacto contra regiam nostram auctoritatem, rem publicam, vel alios ullo modo delinquentes. Retorsio adversus Petrum Parvum, cap. 13. fol. 85.
NOn omnia auttem Imperia, sub conditione aliquâ, aut certâ lege datâ, statim proinde mixta exsistunt: neque omnia iuramenta, quae Prineipes ad leges rei publicae obligant, iura quoque imminuunt maiestatis, et vim, ut Tacitus loquitur, resolvunt Principatus. Quibusdam enim ad honestatem tantum, seu Dei et Naturae leges observandas astringuntur: qualis mutua generalisque obligatio, iuri naturali et divino consentanea, superioritatis nil derogat iuri. Bodinus. 1. de republic. cap. 8 num. 83. Arnisaeus, polit. cap. 11. fol. 263. Cum (ut apud Iureconsultos tritumaxioma habetur) iuramentum non novam obligationem introducat, sed veterem saltem confirmet. Equidem Regum et Principum quia corda in manu Dei sunt, nescit quan doque humana imbecillitas, divinâ ope semper in digens, aliud remedium inquirere, et inquisitum agnosoere; nisi quod a Regentibus bene gubernaturis, verax iuramentum de servandâ iustitiâ exposcat. Ht cum subditorum, ob iniustum et crudele regimea, tumukum et rebellionem imminere non timeant, saltem Dei
potentiam expavescant. Olaus Magnus, septentr. histor. 14. cap. 10. pulchre Cluten. paradox. 11. Achorrendum exemplum poenae eorum, qui etiam dedititiis pacta ac privilegia a maioribus iurata non servant, praebent posteri Saulis; ob pactum a Saule etiam ex zelo infracto; exstat 2. Samuel 21. Regulariter autem Dominum subditis suis iurare debere, in Polycratia; Sarisberiensi notat, lib. 5. cap. 11. et consentit Iacobus Angliae Rex, in tractat. de Monarch. fol. 11. ac Ritter, in tractat. de Homag. num. 117 etc. qui idem, num. 121. etc. late, de formulis agit, quibus in variis Regnis, sese Reges obstringunt: plures etiam in tractat. de Homag. Dn. Brunning. congessit. Nulla quidem unquam institutafundataque Res publica fuit, nisi ultro citroque prius inito contractu, pactisque inter subditos et magistratum conventis. Danae. 1. polit. Christ. cap. 4. et lib. 3. cap. 6. attamen Leges illae ac conditiones, partim sunt in genere; de proprio magistratus et subditorum officio, tacite vel expresse praescriptae; partim in specie, de certâ cuiusque rei publicae administrationis ac subiectionis formâ, modoque, disertis verbis proponuntur. Hae iura Regni, itemque leges Regnis fundamentales dicuntur: illae in omni Regno locum habent, hae singulorum quorundam populorum propriquo sunt, et plerumque constituunt Rem publicam mixtam. Zacharias Fridenreich. 1. polit. 10. fol. 91. De hisque Imperiis capio illud; quod homagium dicitur foedus, et ut ad subictionem subditi, sic Reges vicissim, ac parili nexu obligari ad fidelitatem. Ritter de Homag. cap. 1. n. ult.
Et quod Iuramentum, quo se Princeps simpliciter ad bonam, rectamque administrationem obstringit, in absolutissimâ etiam MOnarchiâ locum tueri possit, vel ex eo apparet: quod Traianus Imperator populo iuravit, apud Dionem. lib. 68. fol. 773. Plinius, in panegyr. in edit. Levinei. fol. 71. vide Bodin. I. de Republic. cap. 9. num. 93. Sicque Lexilla fundamentalis in Galliâ, quod de coronae adunatis, nihil alienando disiungere potest Rex, haud quicquam Monarchico aximati decerpit. Ego, tractat. de appellat. cap. 16. num. 16. fol. 62. Et quemadmodum liberum est nihilominus arbitrium eius, qui Laudum suum, aequitati se conformaturum promittit: ita non minus legibus solutâ pollet potestate, iuste qui se regnaturum, nec in Imperii detrimentum aliquid moliturum, iurato spondet.
Hîc quaeritur, in casu, ubi Iuramentum tam subditi, quarn Princeps praestare habeant necesse:uter prius debeat iurare? Sane si certa sint capitula, conditionesque, magis est ut prius iuret Princeps. Althus. polit. cap. 19. num. 7. Maulius, de Homag. cap. 1. num. 10. etc. Ritter. de Homag. num. 120. Reinkingk. lib. 1. class. 5. cap. 3. num. 8. etc. Quia ubi sub diti conditionaliter sunt obligati; oportet ut prius conditioni
satiasfaciat Princeps. Quemadmodum, teste Meterano, Albertus et Ilabellae Belgii Principes, civitatibus priores iurârunt. Aliud responderem, iuramentum si sit generale, non limitatum. Videatur responsum Academiae Friburgensis, inter consil. Brunsuicensiarelatum. Attamen Traianus primus, post consules iurârunt. Plin. Panegyr. dict. fol. 71. Pertinet hûc quaestio; Ob ein hoch Thumbcapitul macht habe / bey erwöhlung eines Ertz: oder Bischoffen / die alte Capitulationes zu corrigrien/ unud newe / die sonst Fürstlicher Reputation zuwider/vorzuschreiben: Als nemblichen/daß erleine Diener / auch in propriis servitiis annemmen/ oder ohne ihren verlaubt/be vrlauben soll/iunctis ahis similibus, iure divino, et moribus quasi contrariis. Vnd ob nicht der Episcopus, daeretlich Jahr in der Regierung gewesen/vnnd zu seinem Alter kommer/solche Capitulationes zu rescin diren/vnd sich nach der alten zu reguliren / geburliche Mittel gegen den Capitularen vorn mmen möge? Ego (1) praesuppono, Episcopatum sapere naturam Regni electivi, et ex iis regulis diiudicandum quibus Regnum electivum. (2) Et ita Episcopus non habet ius aliquod a suo antecessore, pariter ut ab eo gravari nequit; ob de bita ab illo contracta, etc. (3) Episcopus habet ius omne ab electione. (4) In Regno electivo integrum est ordinibus vel electoribus praecribere capitulationes, quas lubet, et quas e re communi, utilitateque publica esse putent, ut alicubi in meo tractatu, de succession. et electione dixi. (5) Exempla Imperiorum, ubi capitulationes durae, et ex Regno absoluto tandem mixtum vel Aristocraticum fecrunt, psasim in historiis exstant. (6) Et inprimis exemplum praebet talis mutationis Imperium Romano-Germanicum, quod per capitulationes potestatem absolutam suorum Imperatorum mire limitavit, nec ultimus Imperator ad capitulationem veterem priorum provocare potest. (7) Non obstat, quod rationi contrariae censentur tales capitulationes, Ita sane videtur Aulico-politicis, omnis libertatis inimicis; Non iis, qui sciunt, etiam aliis Regibus talia vel similia praescribi. Dictator Romanus non potuit equo insidere. (8) Ratio capitulationis consistit in eo, ne ministros Princeps habeat alienae Religionis, adulatores, proditores, Tyrannidis ministros, etc. Conferunt huc omnes Auctores, qui de auctoritate capituli, sede vacante, de potestate Parlamentorum, et Senatorum Regni aliquid tradiderunt, addi etiam potest Arnisaeus, polit. lib. 2. c. 3. fol. 456. et seq. Sed audio IC. eximium tractat. singularem et operosum meditari, vber die Frag: Ob die Reichsstände Anno 1522. auff dem Reichstag zu Nürnberg versamblet/rechtmessige Versachen gehabt/sich wegen offternewerten/allzu hoch gespanneten vn~ verknüpfften geschwornen Capitulationen/so die Thumbherzen den Superioribus vorhalten/
dergestalt/wie die verba bey dem Hortledem/teutsch/vnd etwas anders bew dem Goldasto, lateinisch/befindlich/zubeklagen. Cuius iudicio, me lubens submitto. Pertinet tamen huc Discursus Arumaei 3. ubi contra Arnisaeum et Florentinum a Venningen probat, Imperatorem, aliumque electum Principem iuramento adstringi posse, eoque ipsius potestatem limitari, ac tale etiam Iuramentum omnino servare debere.
POrro initii ratione, leges, de quibus hîc ago, (quae nempe absolutam restringunt potestatem) multiplices sunt. Et earum ratione, non impertinens est divisio subditorum, quâ alii pacticii vocantur, exemptitii alii, alii privilegiarii, cum Iohann. Dauth. in hyportiposi. Dissentiente Andr. Knichen. in epopsi. num. 130. vide omnino Ioach. Cluten. in fasciculorer. quottidianar. thes. 27. lit. f. g. h. Bruning. disput at. de Universitat. specieb. th. 15.
Pactitii sunt; qui liberi olim fuerunt, pactis tamen quibusdam sese submiserunt, subiectione pactitiâ. Qui enim in deditionem certis foederibus pervenerunt; vel in electione sibi reser vârunt certas conditiones, suas leges, et privilegia; tales, quantum ad plenitudinem potestatis, non sub diti dicuntur. Alberic. Gentilis, d. sput. reg. 1. fol. 14. Haecque pacta, utpote cum nondum subditis facta; servanda sunt omni modo. Vincent. Cabotius. 2. cap. 11.
Exemptitii dicuntur; quod aliquando fuerint municipales; at contractibus, aut praescriptione, quo ad certa iura sunt exempti. Non de totali hîc exemptione loquor; ea enim rem publicam constituit separatam. Hacque ratione Veneti, Helvetii etc. haud se membra Imperii esse fateri volunt. vid. Schônborner. lib. 5. polit. cap. 7. et iam dixi in traectat. de ppellat. cap. 2. num. 6.
a Privilegiati vocantur, propter privilegia, quae obtinent. Privilegia autem quaedam statum mixtum faciunt, quaedam superioritati haud obsunt. Quo posteriori modo, omnes fere subditi privilegiarii sunt: nullus enim vicus exsistit privilegiis non praefulgens, eaque toties ingeminat, quoties visum. Privilegia generis posterioris secundum temporum diversitatem, rerumque varietatem mutantur. Nec enim minus Privilegia, seu privatae, quam Universales Leges, in manu Imperantis esse dicuntur. Et vulgata est traditio Iureconsultorum; Principes
gratia et privilegia, per se vel praedecessores concessa, prout ipsis videtur, revocare posse. Peregrin. 1. de Iure Fisci. c. habent es iura Fiscal. an possunt et c. num. 19. Moditius. §. Principum placita, dubitat. 18. Rauchbar. 2. quaestion. 11. vide Maulium, de homagio. cap. 9. num. 105. etc. item 123. et. Unde passim invenias clausulas in legibus, rescriptis, pragmaticis fanctionibus, et novis etiam privilegiis, exprefse veteribus privilegiis derogantes. Ex quo privilegia non confirmata a successore, nullius reputantur valoris. Sueton. in Tito. cap. 8. vide tamen Buxtorff. ad Auream Bullam thes. 37. Verum obiter hîc addo, eos Principes, qui a maioribus suis, subditis vel aliis, ob bene merita concessa privilegia, minuere vel adimer conantur, Pharaoni similes esse, qui non agnoscebat Ioesphum. Exod. 1. vers. 8. Nec ideo sine magnâ causâ, eiusmodi privilegia revocari debent. Guetta. consil. 13. Lehman. ult. cap. 41. Et hoc magis mihi placet, quam consilium Isabellae, in Parnasso. 2. ragguag l. 7. daß man sie vergreiffen laß/ ut postea in servitutem rapi queant. Nam et Saul fuit punitus, quod Gabaonitisnon servavit, quae Iosua ante multos annos promiserat p9er errorem. Iosuae 9. et 2. Reg. 21. acmonui iam supra. vide etiam Illustrem Enenckelium, tractat. de privileg. lib. 3. per tot. ubi de remissione et revocatione privilegiorum agit late. et adde Rauchbar. 2. quaest. 12. ubi, an per non usum amittantur? Ac communis est interpretum sententia, a Principe concessum privilegium, ad suos transire successores, eosque obligat, nempe quod iustitiae ac rationis ordo suadet, ut qui a successoribus sua mandata servari desiderant, praedecessoris sur voluntatem custodiant, nisi tamen enormiter praeiudicetur ipsi dignitati. Peckius. ad c. decet concessum, de reg. iur. in 6. 7. et 8. Adde Cravett. consil. 732. Qui idem, consil. 731. disquirit, an beneplacitum Principis morte finiatur. ac consil. 909 tractat, Princeps quando privilegio possit derogare. Certe si per privilegium alicui dominium sit datum, tunc sine causâ adimi nequit: puta si quis nobilitetur etc. Sicque quaedam privilegia precaria sunt, quaedam habent vim donationis. Imperator Ludovicus IV. confirmat etiam privilegia, ab Episcopis Urbi Spirensi data. Lehman. lib. 7. cap. 21. fol. 758. et fol. eod. col. 2. privilegia conceditaeterna. Revocari itidem privilegia non possunt, si transi verunt in contractum: Arumaeus, ad Auream Bullam, discurs. 5. th. 23. Georg. Everhard. vol. 1. consil. 18. (ubi quâ actione defendantur.) At vim contractus obtinere censentur; quando non subdito dantur; vel etiam subditis accepto pretio conceduntur. Peregrinus, dict. cap. num. 28. Moditius, dict. § Principum placita dubitat. 37. et 43. Zecchius, 2. cap. 1. sub nu. 6. vers. ulterius. ac tunc sunt exempti, ut puto. Non etiam turpe est Principi, foedus vel contractum cum subditis inire. Nam et ipse Deus, cum hominibus hoc
fecit. Genes. 6. v. 18. Gen. 9. v. 8. et seqq. Gen. 15. v. 18. Gen. 17. v. 2. 4. 7. Exod 34. v. 27. Molan. de fide henretic. servandâ lib. 4. cap. 12. Nullo unquam vero modo, prioris generis privilegia, quae statum scilicet alterant imperii, et legibus fundamentalibus accensentur; a Principe, alterius sine partis consensu violari, vel revocari queunt: quia stipulatione et contractu mutuo, fere semper abeunt in pacta conventa. Hucque pertinent verba Eberhardi a Weihe, tractat. de success. et election D. ult. et E. l. cum ait: in eâ se haeresi esse, ut putet firmam obligationem inter Principes et subditos consistere; nec ab eâ pro arbitrio Principi recedere licere etc. Indeque haud permittitur Regi, Regisve successori, privilegium eiusmodi irrevocabile, vel propter bene merita concessum, si clarum sit, (vel ex naturâ verborum, vel ratione in eo expressâ, aut tacite coniecturata) ita interpretari; ut vel restringatur vel corrigatur. vide Schrader. con sil. 21. num. 45. etc. num. 104. etc. vol. 2. Rosenthal. cap. 7. conclus. 9. nu 18. pulchre Gomes. tom. 2. cap. 1. num. 1. Et quibusdam consiliariis capitale fuit, privilegia Ordinum infregisse, vide Cominaeum, lib. 5. cap. 17. fol. m. 457. Sed tamen ubivis reperiuntur (Aulicopolitici gestiunt nominari) qui ea pernicio sa censent, Boccalini. 2. de parnass. cap. 6. fol. m. 26. quiea, tamquam litis materiam aboleri, et ultra Garamantes relegari suadent: Cominaeus, 5. cap. 16. fol. 447. et cap. 17. fol. 475. aut quibus illa instar. crepundiorum sunt, apta infantibus in fletum adductos propitiare Boccalini. 2. cap. Et certe iam olim frequens apud Magnates fuit, privilegia restringere, odisse, non servare. Sic enim etiam Athenienses contra pacta dedititios oppresserunt. Aristot. 3. polit. cap. 9.
Hûc tandem pertinet tractatio, confusarum potius, quam rite mistarum imperii formarum: puta, ubi distractae et separatae, ex privilegio vel consuetudine sunt iurisdictiones, ut scilicet alius hanc, alius aliam habeat speciem: alius criminalem, alius civilem. Reinkingk. fol. m. 161. Leipold. de concurr. iurisd. th. 12. Killinger discurs. 8. num. 9. etc. Ubi cynosura exsistit, quod cum quis est in generali possessione iurisdictionis, alius non plus praescripsisse putetur, quam quantum possedit. Wesembec. in paratitl. ff. de iuris dict. num. 12. Et ita in Civitatibus Imperio immediate addictis; Episcopi, Vicinique Principes multa iura habet: quae tamen subiectionem non importare censentur. vid. consil. in causâ der Statt Friedberg/ contra ihren Burggraffen. Sicque Colonia praestat Episcopo iuramentum: et ad eum a quibusdam iudiciis provocatur. Cölnische Statuta, fol. 8. et 10.
GLORIA DEO UNITRINO SOLI.