De NATURA POPULORUM, EIUSQUE PRO LOCI POsitu, ac temporis decursu variatione: Et insimul etiam, DE LINGUARUM ORTV ATQUE IMMUtatione, Philologicus Discursus. AUCTORE CHRISTOPHORO BESOLDO. Editio secunda, duplo auctior priori.
[Gap desc: illustration]
TUBINGAE, Typis PHILIBERTI BRUNNI. ANNO M. DC. XXXII.

CAP. I. Politico, eive qui Rem publicam administrat, necessariam esse cognitionem Naturae Populi, ubi versatur.

OMNIUM PRIMo, QUALIS Naturâ Populus sit cui imperitatur; ab eo, qui vel Rem publicam administrare, vel de rebus politicis iudicare velit, cognoscendum est. Etenim quemadmodum sapiens Architectus, aedificium diuturnum exstructurus, ad cuiusvis materiae naturam, atque conditionem, formam adaptat congruentem: quemadmodum Medicus, quemadmodum item is qui equitat, respectum ad subiectum habet. Sic et Cicerone de Oratore teste, duo Rei publicae capita sunt; nosse Rem publicam, et Civium cognitos habere mores. Il faut, dicente Blasio du [Note: lib. 3. der commentatres, fol. m. 167. b.] Montluc, qu' un Capitaine et Gouverneur sage et advise, quandil est parmi les nations estrangeres, tasche tant qu'il peut, se conformer a leur humeur. Parmi les Allemans, et les Suysses, il faut faire garroux; avec les Espagnols, tenir leur morgue superbe, et faire plus le Religieux, et devotieux, qu' on n' est: [Note: Bodinus lib. 5. d Rep. cap. 1. n 49 4. Euphorm. in Icon. an imor. cap. 2.] parmi l' Italien, estre discret et sage, ne l' offencer, ni caresser leurs femmes, etc. Ac ideo de omnibus Rerum publicarum arcanis, nullum creditur maius, quam ad varios gentium mores et inclinationes, Civitatis cuiusque leges et formam

accommodare convenienter. Multi enim, dum inconsiderate Civitatis formam, alienam a populi moribus instituerunt, Imperia florentissima funditus everterunt. Noscenda est, inquit Tacitus, libr. 4, populi, quem regere vis, natura; quique eam callet, dicitur prudens. Non sempre della prudenza del Legislatore, dipendeno ibuoni ordini d' una citta, ma da molti altri accidenti insieme. Inanzi ad ogni altracosa, si conviene havere riguardo alla natura de' popoli: con liquali, quasi con certa materia deve la forma del governo havere, giusta proportione. Quae verba sunt prudentissimi Veneti Senatoris, di Paolo Paruta. lib. 1. d. discorsi polit. 1. f.m. 28. In eoque cumprimis errâsse putatur Dux Albanus, et eo errore Belgium, ac una sumptus incredibiles amisit Rex Hispaniarum. Le Duc de Albe; y sut envoye, lequel ne cognoissant pas l' humeur du pais (ignorance tousiours dangereuse aun Lieutenant du Roy) porta les commandemens deson maistre a la pointe de l' espee; et voulut forcer par la violence des armes un peuple, qui ne se laisse vaincre, que par la seulenecessite. Pierre Matthieu, hist. de Henr. 4. lib. 1. narrat. 4. fol. 103. Libenter uti soleo auctoritate prudentissimi politicorum Antonii Perez. Qui in Aphorism. relationum. m. f. 164. num. 92. ita scribit: Haec demum prudentia esse videtur; efficere, ut particulares cuiusque Regni leges, conformes sint naturae cuiusque Nationis. Nec enim omnia corpora, uno eodemque remedio curantur: et vero Leges assimiles sunt medicamentis, populi instar corporum esse videntur. Ac idem alibi, in aphor. de las segundas cartas. m. f. 319. num 352. et 354. operose Principes monet; ne, dum aliarum, et peregrinarum inprimis nationum exempla, in administratione Rei publicae temere imitantur, eandem evertant: cum methodus medendi, etiam pro climatis ratione, patiatur variationem. [Note: Scipio Amiratus, dissertat. politic. lib. 4. disc. 7.] Plutarchus quoque, mores Civium cognoscere nos debere monet; et ideo alicubi multis verbis Atheniensium naturam describit: Iram nempe eos gerere quidem in promptu, sed tamen placabiles esse, et suspicaces magis, quam veri tenaces. Carth aginenses rudes,

melancholicos, magistratibus obsequentes, subditis molestos, ad pericula pigritantes, irae impotentes, et crudeles esse refert. Hanc autem morum cognitionem, necessariam idem ille censet; quia propensionibus eorum, inter quos tibi vivendum est, ignoratis, facilius cogitationes tuae falluntur: quod non minus in Civitatibus, quam in amicitiis Regum contingere consuevit. Ex quibus ea mihi semper sententia fuit; non propter aliud ab historiographis sparsas esse in ipsorum Operibus, de moribus gentium narrationes, saepe satis prolixas: nisiut legentes doceantur, quomodo cautius, et maiore cum fructu, pacis bellique tempora gubernentur. Prudenter Machiavellus, 3. de Rep. cap. 43. Cernimus, inquit, certis quibusdam regionibus, peculiares quosdam affectus insitos, et nunc, et semper fere eodem modo fuisse. Quod in tractando cum eiusmodi populis, diligenter animadverti debere; et ex eo, futurarum rerum eventus conici posse, aliquot exemplis docet. Nec hoc Politicis solum, sed et Iuri nostro cognitum est. Ulpianus enim in l. quod si nolit: 31. §. qui mancipia. 21. ff. d. Aedilit. edicto. Eos qui mancipia vendunt, Nationem cuiusque in venditione pronuntiare debere, respondet: eo quod nationem scire intersit. Praesumptum enim esse, quosdam servos bonos esse, quia natione non sunt infamatâ; quosdam malos videri, quia et natione sunt, quae magis infamis habetur. Quo et Pindarus alludere videtur, cum ait:

*a)/maxon de\ kru/yai to\ s1uggene\s2 h)=qos.
Impossibile est occultare ingenitos mores.

CAP. II. Non in populis solum: sed et in familiis haud rarenter eosdem mores reperiri.

[Note: Machiavell. Disc. lib. 3. cap. 46. Michael Piccart. observ. hist. polit. dec. 6. c. ult.] NOn modo autem diversarum Urbium, Regionumque, diversi hominum mores, et consuetudines sunt; solentqueve alios homines procreare, mollitie, duritie,

mansuetudine ac ferocitate ab aliis populis, regionibusque differentes: sed in eâdem Urbe, plerumque etiam familiae inveniuntur, quib. quasi familiaris ac certus genius inesse videtur, quo instigante, diu eosdemobtineant mores; parilique ab aliis, quo populi ac nationes a se invicem, differunt modo. Id quod manifeste satis deprehendere licet in historiâ Romanâ: eâ enim in Urbe, Manlios omnes severos et duros fuisse constat: Publicolas benignos, ac populares; Appios ambitiosos, superbos et adversarios plebis. Sicque et aliarum familiarum, alii quidam peculiares mores, et animi affectiones exstiterunt. Quae res certe, non tantummodo ex temperamenti diversitate provenire potest; cum id pro Matrimoniorum varietate immutetur: sed magis pendet ex modo educationis diverso, quem singulae familiae habent. Plurimum enim interest, ut a teneris annis, hisce aut illis moribus assuescas; et de re quâpiam sentias bene aut male. Nam quae in ipsa aetate tenerâ, imprimuntur animis opiniones de quibusque rebus, eae ad extremam aetatem usque perdurare: et ex eo, quo in teneris annis animus fuerit imbutus, solent homines rerum natureas metiri. Quomodo enim alias fieri potuisset, ut (quod Livius testatur) Appii omnes, non solum, quod iam dixi, ambitiosi, sed et iisdem cupiditatibus fuerint agitati. Sic Cassii severi et tristes dicebantur; unde apud Vulcatium Gallicanum in Avidi Cassii vita, M. Antoninus Imperator: Notum habes Cassium, hominem Cassianae severitatis, et disciplinae. Et de Cassiis quod Vulcatius ait, Avidium Cassium, tacite Principatum odisse, id de omnibus est accipiendum: hîcque tacite idem valet, quod naturâ et propagatione veluti gentis; eiusdem namque animi Cassius erat qui Caesarem interfecit, et item Cassius alter, quem Nero ob suspicionem coniurationis occidi iussit. Bruti constantes dicebantur, Fabii patriae amantes. De eaque gente Livius: Gratum Patribus Fabiorum nomen, quamquam plebi invisum. Scipiones ambitiosi et bellicosi erant; Claudii superbi. Unde Tacitus l. Annal. Tyberium Neronem, maturum annis,

spectatumque bello fuisse notat: sed veteri atque insitâ superbiâ familiae Claudianae. Asinii feroces fuêre. Testis est Tacitus ibid. ubi de Asinio Gallo: Invisus, inquit, pridem Tiberio, quod (ductâ in matrimonium Vipsaniâ Marci Agrippae filiâ, quae quondam Tyberi fuerat uxor) plusquam civilia agitaret. Laelios passim, ut hilare, historiae Romanae commendant; Hortensios ut eloquentes.

CAP. III. Hominum gentiumque ingenia, ex situ, sedeque regionis praecipue formari.

SEd adhûc fere magis nationes, quam familiae variare, et in hâc suâ varietate constantes esse videntur. Ac adeo etiam varia et discrepans est natura populorum, ut nec de gratiâ seu pulchritudine corporis, pariliter iudicare deprehendantur. [Note: Petr. Bellon. observ. lib. 3. cap. 36.] Cum enim Graeci insignem formam extollere volunt, manum sublatam in latus inclinant, pollicisque et indicis extrema coniungentes, faciunt orbem; quasi indicare velint, eius de quo sermo est, occulos tam grandes esse. Quod et a vetustissimis Graecis auctoribus, in muliebris formae diiudicatione, celebratur; et ideo feminas formae insignis, unicâ vode platuofga/lmois2, seu amplis oculis, adpellârunt: propter elata supercilia nempe, quae latae et amplae faciei gratiam conciliare putant; contra aliarum nationum sensum. Et ideo veteres statuae et numismata Graecorum, oculos maxime praegrandes et comam referunt promissam; prae iis, quae numismatib. Romanis exprimuntur. Et sane ita est ingenium hominum plerorumque; suos ut unaquaeque gens et civitas ritus, suos mores, sua instituta pro optimis habeat, aliisque praeferat cunctis. Praeclare Herodotus, in Thalia, Si quis, inquit, universis hominib. praebeat facultatem, optimas ex omnib. legibus eligendi, profecto cunctas unusquisque rimatus, eligeret suas. Addit deinde: Patrios ritus, non nisi a dementibus ludibrio haberi. Ac

quoque de suis legib. unumquemque praeclare sentire, et usque adro summ cuique palchrum esse, probat idem historiâ quadam Darii (quam et Origeni placuit inserere libro V. contra Gelsum.) Darius autem accitos, qui in sua ditione erant, Graecos percuntatus est: Quantum pecuniae mereri vellent, ut defunctis Parentibus vescerentur? Illis negantibus ullâ se pecuniâ hoc esse facturos. Darius dehinc Graecis praesentibus, et quae dicebantur, per interpretem discentibus, interrogaviteos Indos, qui Callatiae nominantur: quantum accipere pecuniarum vellent, ut defunctos igne comburerent? Indi vehe menter reclamantes, meliora illum ominari iubebant. Quamvis autem natura, proprietas et inclinationes populorum, pluribus modis rationibusqueve deprehendi queant: Attamen et hâc in parte, cognitio ingenii, quod habet patrium solum, haut parum [Note: Hippocrat. libell. d. aere, aqua et 10 cis, a n. 31 usque ad fin. lib. Aristot. 7. polit. 7. Alex. ab Alex 4. Genial. cap. 13. Bodin. 5. d. Rep. cap. 1. numer. 494. et meth. hist. cap. 5. Caelius Rodig. 18. antiq. lect. cap. 18. Waremund. d. foedersb. lib 1 f. 255. Giovanni Botero. 2 della ragion distato. f. m. 52. etc. Appollin. d. Calderini discors. 5. Hippol. a Collibus. cap. 8. sui Principis. Edovardus Westonus, Londinensis. SS. T. D. in Theater. vitae civilis ac sacrae. lib. l. cap. 10. et seqq. Ioh. Bapt Porta, in Physiognom. lib. 1. cap. 10. Michel de ontaign. 2 des essais. c. 12. f. m. 547. etc. Gratarolus. Physiognom. cap 19. Richter. axion. hist. 171. Iulius Bellus, in Hermete polit. f. 48. Pierre Charron. 1. de la sagesse. c. 42. Pasquier. 1. epist. f. 13. Lau rens Catelan, au discours de la confection d' Alkermes, fol. 66. etc. Leonhardus Aretinus, lib. 7. epistolar. f. m. 332. cpist. ad Benedict. Anagninum.] proficere videtur. Etenim si quis consideret orbem terrarum universum, ac item gentium, quibus incolitur, discrimina perpendat, fatebitur certe non illubens: Ingenia hominum (causas naturales quod attinet, et externas) a situ, sedeque regionis praecipue formari, et pro locorum varietate immutari; ac cuilibet Regioni proprium quasi spit itum, seu indolem aut Genium adgnatum esse.

Etcerte non solum, ut Vergilius. 1. Georgic. canit:

Hic segetes, illîc veniunt felicius uvae,
[Note: v. etiam Dn. Rudolph. Camerarium, in sylloge, cent. 3. n. 6.] Arboreifetus alibi, atque iniussa virescunt
Gramina. Nonne vides croceos ut Tmolus edores,
India mittit Ebur, etc. —— —— ——

Continuo has leges, aeternaque foedera certis
Imposuit natura locis. —— —— ——

Sed et virtutes unius eiusdemque herbarum speciei, pro soli diversitate variae exsistunt. Ita ut haut sequi videatur: Galenus hâc vel illâ herbâ, elephantiasin curavit. Ergo et idem adhuc apud nos freri potest. Graecanici enim soli temperamentum (ubi Galenus vixit) aliter multo digerit sucos herbarum, quam in Germania fieri solet. Unde et radix Aaronis, in nostrate frigidiore solo, adeo nascitur mordax atque fervens, ut os et fauces exurat: at quae provenit in Lydia prope urbem Cyrenen, exteriori formâ nostrae plane respondens, dulcis et grata est gustu; adeo ut raparum instar, homines in cibo sine nocumento eâ utantur. Henr. Nollius, in sanctuar. Naturae. lib. 9. cap. 4. num. 4. Loci quoque diversitas, in plantis etiam eiusdem specie, diversitatem efficit non parvam, ut passim ostendit Galenus, et potissimum lib. 2. de Alim. et Theophrastus lib. 6. de causis plantar cap. 2. ubi docet, quomodo multis in locis niger Helleborus, et aliae radices hebetes sint et imbecilles, quae aliis in locis efficacissimae solent inveniri. Similiter et Historiae Plantar. lib 8 cap 3. ubi tradit, caelum a caelo differre, et rerram a terra, ad fructuum perfectionem. Quam ex forsan ob causam, Mandragora apud Syros conciliat amorem: quae apudnos Venerem exstinguere solet. Genes. cap. 30 v. Ian. Drusium in tr. sing an per Dudaim Mandragora significetur, qui iunctus est historiae Ruth, ab eodem versae, et comment. illustratae. Propter caeli quoque pleniorem vel rariorem naturam, in quibusdam regionibus, unum et idem animal, hebetius, acriusque esse solet Sic Leones Armenici Parthicique, non adeo robusti, Lybicis robur est in membris immane: in Cyllene merulae omnes sunt albae, Pisces in terra Babylonica fluviis egredientes, in sicco pabulantur. Sic et Falerni vini sapor alius est, quam Taracinensis; alius Hispanici, quam Rhenani. Non ergo mirum videri debet, quod nationi fere cuilibet insitum quid est, longe ab aliorum morib. indoleque alienum. Ita ut homines non secus ac

plantae, ab ipsâ in quâ nascuntur terrâ, saporem quasi naturae, ingeniorumque traxisse videantur. Et hinc omni in gente, per aestus succedentium saeculorum, mores animosque mutantium, haeret quaedam vis inconcussa; quam hominibus pro conditione terrarum, in quibus nasci contigerit, sua Fata diviserunt. Hincque sunt illa ab antiquo vitia, et Patriae sorte durantia, quae totas in historiis gentes aut commendant, aut notant: sic ut isthîc naturalis levitas turbidisque incerta consiliis, populos agat; illîc pingues gravesqueve animi, tristi supe ribiâ, tamquam specie arcanae sapientiae, ferociant. Illi sitim non tolerent; alii in mutationem, nec provisa consilia, temporariis ingeniis incumbant: apud ceteros, placari non possit cupido ultionis. Sic et intueri licet populos alios immanes, alios efferatos, alios stolide arrogantes; alios suspiciosos et diffidentes, alios iudicio ita alieno, ut nec iustum neque honestum, eâdem regula, quâ alii metiantur. Et proinde etiam, populi in alium. longe cumprimis a patriâ remotum solum transmigrantes, temporis successu, una cum moribus, ipsam naturam commutant; eamqueve novae habitationis Genius, absumere deprehenditur: pariter ut plantas ad habitum regionis, qualitatemque, immutari, iam supra dictum fuit. Id quod notum plane facere videtur experientia hodierna. Testatur namque Iohan. Hugo Linscotanus, in Itiner ariosuo, cap. 29. fol. 36. Lusitanos, qui Indias Orientales inhabitant, tertiâ generatione, colore corporis, habitu, morumqueve inclinatione, Indos fere naturales repraesentare. Sed cum situs per se, hoc efficere non possit, penitius inquirendum est in huius rei causas: earumque aliam Astrologi, aliam Physici et Medici, aliam Politici et Legumlatores, aliam Theologi assignant. Barth. Sibylla. in speculo peregrinarum. quaest. dec. 1. cap. 9. quaest. 2. Et Astrologi quidem, nobis hîc ingerunt [Note: R. de Fluctibus in tract. apolog. F. R. C. part. 2. c. 5.] caelestes conversiones, siderationesqueve: ac rationem aiunt, omnium certissimam, ad constitutionem gentium, dispositionesqueve rerum moralium intuendas et percipiendas, verâ signaculorum caelestium inspectione, et

naturarum hieroglyphicarum Caeli imaginum contemplatione, dari solere; quae inprimis in haec inferiora, et praesertim hominum temperaturas atque complexiones, agant. Et sic porro ratiocinantur: In primo climata (Dia-Meroes appellato) per Nabathaeam transeunte, quatenus gubernatur a Saturno, homines complexione nigriores, ut Aethiopes, et lividiores, ut Americani, reperiuntur; qui etiam propter Saturni, iuxta aequinoctialem circulum, dominium, rudes ewt barbari sunt: brutalem aspectum habent, et carnes humanas, more bestiarum, etiam crudas devorare solent: suspiciosi item sunt, traditores, etc. In secundo climate (Dia-Sienne dicto) quod Aegyptum per medium quasi secat, Iuppiter suum Imperium vendicavit. Unde fit, ut Aegyptii Religioni sacrisque Deorum ritibus, naturali quasi instinctu, vacârint, et oracula ediderint futurorum: hominesque illius paralleli, ut plurimum sapientes, graves, honesti, iusti, dulcis sermonis, magnanimi, et valde religiosi semper fuerint inventi. Clima tertium (Dia-Alexandrum nuncupatum) radio suo penetrans per terram Sanctam, Martis regimini dedicatur; quod etiam nobis declarant istius plagae eventus exitiales, ab origine producti: cum in omni aetate, circa illum mundi parellelum, nihil praeter bellum, seditiones, multiplicem Civitatis illius Sanctae ruinam, et assiduam usque ad hunc diem captivitatem, bello et viribus coactam, deprehendamus. In quarto (Diarhodios nuncupato) per medietatem Graeciae extenso, Imperium et sceptrum tener Apollo, seu Solare illud camporum caelestium ornamentum: unde fit, ut haecce mundi sectio, scientiae Philosophicae exellentiâ, et Poetarum optimorum coronâ laureatâ, soli Phoebo dedicatâ, ornetur. Quinto (Dia-Romes vocato) Italia et Sabaudia subiciuntur, in quo Venus retinet dominium suum: quare homines istius plagae, luxuriae, scortationi, et ceteris carnis voluptatibus dediti, atque proclives esse observantur. Similiter urbes regales struxerunt, artes manuales invenerunt, et praecipue opus illud textrinum

byssinum, corporis ornandi gratiâ, novis inventionibus auxerunt: Ludos, Comoedias, et Camilenas maxume insignes, produxerunt, etc. Galliam divisit sextum clima, Mercurio consecratum. Hinc fit quod incolae huius sectionis, adeo sint inconstantes, veloces, mutabrles, instabiles, et moribus leves: et tamen scientias ament, Professoribusque honores libenter praebeant; acumine ingenii polleant, et bene morati exsistant. Lunae dominio attribuitur, septimum illud clima (Dia Boristenes nuncupatum) quod per Germaniam, Belgium, et Angliam transit; unde evenit, quod populus huic climati subiectus, ebrietatem, et potationem magis, quam ille ceterarum plagarum amplectatur: segniores, et nonita ingenio acuti sint homines huius paralleli, quam illi aliorum: nisi spiritus eorum animales pituitâ obtusi, atque consopiti, vini efficaciâ acuantur, et exagitentur. Hinc etiam est, quod Britanni et Belgae, per mare mobiles sint et vagabundi, nationes exoticas, et in ultimis terrarum orbis partibus positas, navigatione inquirentes. Hincque nautae et piscatores, naturali inclinatione fiunt: et hûc item pertinere videtur, quod in tr. de matrimonio Felix Malleolus, fol. operum suorum. 117. scribit: Hoc admirando suis oculis viderunt, et murmurando dixerunt Viri peritissimi, tempore Concilii Constantiensis ibidem celebrati, de anno Domini M. CCCCXVI. et sequentibus, copiosissime de omnibus Ecclesiae Catholicae finibus congregati: quod numquam viderint regionem, regnum, terram, provinciam vel Dioecesin, in quibus tot per singula tempora moverentur causae matrimoniales, sicut in Consistorio Curiae Constantiensis. Dixerunt autem Astronomi ibidem similiter congregati,quod sicut Italia, regimine seu dominio, et infusione Martis, bellicossimi Planetae, coangariata; et Burgundia sub Saturno esse videtur: sic regio et regnum Sueviae, in quod pertinet Dioecesis Constantiensis principaliter, latissime sit necessitata sub lubricae luxuriosaequeve Veneris dominatione; ut dirigat simile simili ad opus naturâ concreatum copiosissime. Et dum

de anno Domini M. CCCC XXVI. et sequentibus, fueram in studio gloriosae matris Bononiensis, diligenterqueve perquirendo, una cum studentibus, ab officiali Curiae Consistorii Episcopatus Bononiensis; fuimus notabiliter informati, quod per illum annum, nulla super foedere matrimonii mota fuerit causa. Licet inter dum, et impedimentis consanguinitatis et affinitatis, ac spiritualis consanguinitatis fuerint altercationes, contentiones et declarationis petitiones. Est tamen veritas, quod in dictis regionibus, et praesertim Romae, ac similiter in Bononiâ, et plerisqueve Civitatibus aliis, puellarum, virginum, et viduarum, aliarumqueve mulierum est tanta naturalis, artificialis, curialisqueve custodia, et etiam consuetudinis disciplina; ut viris vel iuvenculis eorum, non pateat, nec liceat inhonesta frequentare consortia; licet interdum secretissima conventicula fiant: Et paulo post: Vidimus insuper in Curiâ Constantiensi rarissime, viros ipsas mulieres iudicialiter in Consistorium super matrimonio petentes; sed communiter ipsas mulieres seu faemellas viros impetentes, et quandoque duas vel tres mulieres, únum virum simul et semel, in virum legitimum sibi, et quaelibet in solidum postulantes. Et in hoc videmus disciplinae discretionem terrae nostrae Mulierum, a femineo sexu totius Italiae, prout praemittitur, multum discrepantem. Alii Astrologorum hasce traditiones, commenta pura, (et quidem non immerito) esse censent; ac ideo aeris hoc tribuunt temperi ei, alimentorumqueuq generi: quibus nempe corprum varientur temperaturae, quas porro animi sequantur mores, ut Galen. docuit lib. singulari. Qui proinde medicos affirmat esse optimos morum moderatores. Illi enim, cum circa multiplices herbarum vires versentur, omnium optime, norunt, quid temperamentum humanum perficiat, quid. item destruat et evertat? Indeque Iureconsulto vel Politico, Physices cognitionem, summe et omnino necessariam esse, nonnulli censent. v. Platon. 3. d. legib. fol. m. 588. lib. 4. fol. 589. et lib. 5. infin. Quo etiam intuitu Cardanus:

Homo, inquit, naturâ calidissimus atque humidissimus est: ob id etiam malorum morum. Calore enim crudelis, dolosus, inconstans, iracundus evasit. Humido vero, fluxus, enervis, laboris impatiens, et delitiarum amator: atroque autem gulosus, libidinosus. Ob id quoqueve sapientes, cum calidissimi, atque humidissimi sint naturâ, propterea nisi proficiant philosophiâ, pessimi omnium exsistunt. Adiuvat adhaec perpetranda, industria quam ex studiis acquisiverunt; et melancholia, quae pingui humore resoluto, ex superfluis studiis ac vigiliis, gignisolet. Quae tamen Scaliger, Exerc 274. operose confutat: sed defendere ex parte Cardanum queunt ea, quae habet Thom. Campanella, 2. d. sensu rerum. cap. 31. ubi scribit: non animae hanc varietatem esse, sed a spiritu provenire. Hic si purus sit, discursus eius claros esse, perfectosque; si fuliginosus, interruptos, perplexosque. Si calidus sit, subitaneos esse discursus, fastidiososque ab ira; si crassus, languidos et paucos. Ita et Barth. Kekermannus, disp. part. 21. problem. 13. docet: si non semper, saltem frequenter mores animi, sequi corporis temperamentum; ac si non omnes, plerosque tamen. eo animis et cupiditate ferri, quo natura et complexio inclinat. Longe item maiori cum promptitudine et dexteritate agere eos, qui naturam habent bonam, benignumque temperamentum; quam quibus illa est depravata, hoc vitiosum. Addatur Petr. Andr. Canonhiero, libr. 1. dell' in felicita de gli huomini letter ati et guerrieri. fol. 13. et Ioh. Combachius, d. homine, cap. 2. ad fin fol. 51. etc. Hâc autem de re, quod meum iudicium sit, si quis exquirat; omnes illas iam modo dictas causas, producere diversitatem hanc, et plerumque concurrere reputarem. Quin et aliae quoque caulae (institutio nempe, ratio imperand, etc. quarum in sequentibus mentio etiam aliqua fiet) accedere subinde solent. Inprimis autem omnia haec, dirigit et gubernat providentia Divina. Quam si quis removeat, et Naturae omnia tribuere velit, Atheus est omnino; quo et illa Lucretii tendunt:

—— Corpoream naturam animi esse necesse est,
Corporeis quoniam telis, ictuque laborat.
—— Vis animi —— ——
Conturbatur, —— et divisa seorsum,
Disiectatur eodem illo distracta veneno.

Idemque suggerit Iul. Caesar. Vanninus in tr. d. ad mirandis naturae arcanis. f. 345. et seqq. ut et Michael Montanus lib. 2. des essais. cap. 12. fol. m. 519. etc. quorum hic Atheismi subtilioris suspectus mihi est, ille eius sectae reus, supplicium publice luit. ut dixi in tr. d. Ecclesiast. Maiest. iure. cap. 1. numer. 9. et d. Principiis Iuris, num. 4. ad fin.

CAP. IV. Quomodo Natura populorum, secundum quatuor Mundi plagas varietur.

ET nunc porro in specie, qualiter et quomodo ratione situs mutentur mores, paucis explicandum erit. Ubi generatim, et pro regula ingerere licet: himinum complexiones, et inde mores, subsequi temperamentum loci. Die Keltern, und arbeitsamen Länder, haben allweg ein härter Volck, dann die Sonnenrein; ait Iohan. Stumpffius, in der Schweitzer-Chronick. libro 8. capite 1. ad finem. Quemvis idem, libros. capite 1. scribat, in Tauriacensi pago (Im Turgöw) quo magis dura Regio sit, eo molliores et pulchras magis feminas reperiri. Sed certe, frigida qui inhabitant loca, quales Septentrionales sunt; illi quidem animosi exsistunt: intelligentiâ tamen et arte minus sollertes habentur. Itaque cum libertatem constantius tueantur, a rectâ tamen Rei publ. ratione sunt alieni; nec finitimis Imperandi facultate pollent: si Aristoteli credimus. lib. 7. Polit. cap. 7. ubi quondam auctor et amicus meus Michael Piccart, scitu digna plurima notat. Qui Asiam incolunt, ut intelligentes et artificiosi; sic parum animosi, et Imperio proinde subiecti sunt, pressqueve

servitute. Nec haecignoravêre Poetae. Sicque Lucaunus lib. 8. eleganter:

Omnis in Arctois populus quicumque pruinis
Nascitur, indomitus bellis et mortis amator.
Quicquid ad Eoos tractus, mundique teporem
Labitur, emollir gentes clementia caeli:
Illîc et laxas vestes, et fluxa virorum
Velamenta vides. —— —— ——

Idem Lucanus de Europaeis alibi:

—— —— —— Populi quos despicit Arctos,
Felices errore suo, quos ille timorum
Maximus, haud leti metus urget; inde ruendi
In ferrum mens prona viris, animaeque capaces
Mortis, et ignavum est rediturae parcere vitae.

Eumque satis feliciter imitatus est Petrarcha. in sonett. O aspettata in Ciel. etc.

Una parte delmondo e; che si, giace
Mai sempre in ghiaccio, et in gelate nevi;
Tutta lontana dal camin del Sole:
La sotto igiorni nubilosi, ebrevi,
Nemica naturalmente di pace,
Nasce una gente; a cui' lmorir non duole.

Sed nec tamen poli Arctici et Antaractici, eadem est natura: ad Antarcticum maius est frigus, et pauciores Stellae. v. Botero. relat. del Mare. Septentrionalium porro robur et audacia [Note: Ioh. Baptist. Lenccius, in observ polit. numer. 324.] facit, ut expeditiones regnorumqueve propagationes, fere a Septentrionein Meridiem procedant: et easdem raro contra factas esse, historiarum monumenta testantur. Ita quidem, ut victorias omnino paucas, ex omni memoriâ petere liceat, quas Australes contra Aquilonem obtinuerunt. Hocque est, cur multi sapientes, non tam Turcos, quam Tartaros, metuendos putent; ne aliquando in ditionem suam redigant Imperium Christianorum: vel saltem incursiones faciant in illud idem. Hic enim ordo, et naec series legitur gentium devictarum; ut Assyrii Chaldaeos, illos Medi, Graeci Persas, Parthi Graecos, Romani Poenos,

Gotthi Romanos et Hispanos, Turci Arabes, Tartari Turcas, Angli Gallos, Scoti Anglos superârint. Et prudenter iudicare puto Iohannem Magnum Archi - Episcopum Upsaliensem, qui Gotthorum Sueonumque Historiae lib. 4 c. 19. de Danis ita scribit: Si tot bella in alias terras, videlicet Orientales, Occidentales, ac Australes promovissent, quemadmodum in vicinos Gotthos, Norvegianos, Sueonesque attentaverunt; esset profecto longe latior eorum principatus, quam Saxo scribit in vitâ Divi Chanuti Regis: ubi suam Daniam, parvulae telluris angustiam vocat. Et ut progressus Imperiorum (seu potius excursionum et depraedationum) frequentius a Septentrione in Meridiem, quam e contrario [Note: Richterus axiomat. Occonom. 114] esse solent: ita et hoc curiosi historiarum adnotavere indagatores: Populares morbos, qui ab Oriente ad Occasum, aut ab Austro ad Arcton progrediuntur, longe lateque grassari; contra vero, si ab Occasu vel Arcto veniant, nocore minus, et facilius curari. Ita Ammianus Marcellinus testatum reliquit, Seleuciâ direptâ, et aperto templi aditu quodam, Chaldaeorum arcanis concluso, labem exiliisse incurabilium morborum: qui Marci ac Veri Impp. temporibus, ab ipsis Persarum finibus, ad usque Rhenum et Gallias, cuncta contagione ac morientium multitudine foedârint. Non multo post, ab Aethiopiaversus Septentrionem, universum pene terrarum orbem pestis illa populavit. Cuius quidem sat aperta ratio est: cum n. Auster humidas Septentrionis regiones afflavit, calore putredinem augente, et in frigido atque crassiore semel incenso aere, diutius contagium haeret. Audacia vero Septentrionalium populorum, constantia etiam ac fiducia cominus pugnandi, censente Vegetio lib. 1. c. 2. ex eo descendit; quod a Solis ar doribus remoti, inconsultiores quidem, sed largo tamen sanguine redundantes exsistunt. Nationes e contrario quae Soli vicinae, nimioque calore exsiccatae sunt; melancholicos incolas habent, quibus propterea parum sanguinis est, quiqueve ideo naturae ductu, sanguinis sunt parciores, et vulnera metuere solent. Melancholici vicissim

cogitabundi sunt; et ideo contemplativi. Sicque. de Hispanis refert Borerus, in relat. universal. fol 3. et seq. La gente participa assai di maninconia, che la rende grave nelle maniere, e lenta nelle imprese. Amano ilsussiego, e sanno fondamento grande su l' apparenza; onde impiegano tutte le lor sacolta in adobbamenti, e pompe. Prestimono assai di se stessi, et inalzano incredibilmente le cose loro. Conoscono prontamente il vantaggio, e lo cercano con ogni arte. Sopportano la fame, e la sete piu d' un' altra natione d Europa: il che gli ha resi vincitori di molte imprese. Cuoprono con grande industria le loro debolezze Mostrano somma riscrenza alla Chiesa, et alle cose sagre. Il che dimonstrano le inestimabili entrate di quel Clero, et in vero io credo, che Dio gli habbia faoriti con tante vittorie, per il ze o, e professione, ch' essi fanno di pieta, edi religione; eche percio gli babbia dato un Monde nuovo, nel cui acquisto, governo, e dominio, non ha parte niuna altra natione. S' inamorono ardentemente, enon risparmiano cosa nissuna per gli amici. Sanguinei sunt laeti, et non ita pertinaces in indagandis naturae secretis, aut etiam furturis praecognoscendis, quemadmodum Melancholici exsistunt. Guil. Boucher. des Serees cap. 16. f. m. 101. Unde Septentrionales a Meridionalibus, Aegyptiis, Chaldaeis, etc. Philosophiae mystierîa didicerunt. Consentit etiam nobiscum Caelius Rodiginus, qui antiq. lect. lib. 18 c. 20. ita scribit: Qui exustas a Sole mundi partes incolunt, ita caloris exuberantiâ in extimis torreri, ut intima frigoris plurimum concipiant. Proinde insigniter ad timiditatem degenerare, et ad essoeminatiorem naturam; quo nomine servituti fere mancipati, omnes animadvertuntur: dilabitur enim calor, meatibus corporum laxatis, et quodammodo hiantibus, sideris propinqui intemperantiâ. Argumento est cutis nigricans, educti forinsecus insiti caloris copiâ. At qui rigentia mundi, pruinis geluqueve torpentia terunt, nimio plus audaciâ praecellunt, candentibus corporum extimis. Utrique tamen inhumani ferique. Sed certe Australes quoque nonnulli, aeque ac Septentrionales, robusti, fortes, laborumque patientes sunt: ast diversam ob causam;

quod et monet Nicol. Hill. in Philosophia Epicurea Democritiana. num. 486. ubi ita scribit: Australes sunt extense robusti propter u(peroxh . i. eminentiam ignearum portionum, in singulis partibus respectualem, quae manuum gestus perpetuos, incessum herculeum, linguae volubilitatem, capitis motitationem, narium contractionem, oculorum distorsionem causat. Boreales sunt intense robusti, actione antiperistica, calorem cogente in interiores corporis recessus. Temperati homines, hebetes sunt naturâ, sed furentissimi, si promoti fuerint: species enim magnae et fortes temperaturae praevalent, quas temperati, et frigidi recogitantes intendunt. Quia autem Septentrionales, ceteris bellicosiores reputantur: inde quoque Martis Regia, apud eosdem locatur: describiturque, tempestatum, nimborum, et stridentium Aquilonum, vique grandinum circumdata. Bocatius. d. Genealog. Deor. lib. 9. cap 3. Septentrionales itidem prole magis quam Meridionales abundant. Dn. Lans. orat. pro Germania fol. 128. etc. Inde Iornandes Historicus, Sueciam vaginam gentium adpellat: propterea nempe, quiia sicut ex vaginâ gladius; sic ex Suecia, multae gentes quasi extractae fuerunt; quae postea in Italiam, Galliam, Germaniam, Hispaniam, Angliam, etc. irruperunt. Quin et fere eandem propter causam, ad septentrionem, aut parem, aut maiorem esse copiam marium quam feminarum: ad Austrum vero, in omni animantium genere, feminas exsistere plures; refert Bodinus. lib. 5. d. Rep. cap. 1. Nec item aestusis in regionibus, homines in proceram excrescunt staturam: et inde Maurorum, Indorumque maxuma pars, vel gracilis est, vel brevis, vel utrumque. Eo quod calor intensus, haut solum non addat crescendi vim, sed et adimat plerumque, ac materiam per resolutionem absumat. Iul. Caes. Vanin. tr. d. admir. Naturae arcan fol. 264. acseq. Et porro Septentrionales, ut robustiores, ita quoque vivaciores exsistunt. Sic de Islandis, ita Blefkenius scribit, fol. 30. et 33. Vidi Islandicum, qui tonnam Hamburgensem cerevisiae plenam, tam facile ori

suo admoveret bibens ex illâ, ac si unicam habuisset mensuram. Et paulo post: Multos in annos absque Medicinâ, aut medico vivunt. Multi annos CL. attingunt. Ac vidi senem, qui CC. se tunc vixisse annos dicebat, etc. Sic etiam tantam in Scotia salubriatis firmitudinem esse scribit Buchananus, ad fin. lib. 1. ut sua aetate, quidam fuerit inventus, qui post centesimum annum duxerit uxorem: accentesimum quadragesimum agens annum, saevissimo mari, in sua navicula prodierit piscatum, tandemque nullâ vi morbi gravioris labefactatus, sed decesserit senio solutus. Unde et ubivis ea loca, ubi Boreae refrigerantes, et salutares inprimis aestatis tempore flatus, montium obiectu arcentur; minus salubres sunt iis, quae montes habent ex latere Austrino. Sed tamen. Constantinus Porphyrogenneta, Imp. Constantinopolitanus d. administr. Imperii, cap. 12. Filium monet, ne Septentrionalibus fidat; cum ait: Borealibus populis universis, quasi a naturâ insitam esse pecuniar~ cupiditatem insatiabilem omnia quaerunt, omnia expetunt, neque cocupiscenti~ termino ullo circumscriptam habent: sed plura semper desiderant, et pro exigno quod praestiterunt commodo, magna lucra acquirere postulant. Etiam qui nimis a temperato climata remoti, et ad Polum propius accedunt, a reliquis septentrionalibus differre noscuntur: ac inde Hippocrates, lib. d. aer. et locis. in Europâ, inquit, genus hominum est Scythicum, circa paludem habitans Moeotim, quod a reliquis gentibus maxume differt, Sauromatae aepellantur. Et paulo pest. Ceterum reliqui Scythae, quod ad formam attinwet, ipsi sibi similes sunt, aliis dissimiles. Sicut quoque Aegyptii, ipsi inter se: praeterquam quod hi a vehementi calore, illi ab intenso frigore sunt compressi. Omnia haec, pro more, Guilhelm. Sallustius du Bartas, rythmis elegantissimis exponit; au second iour de laae. sepmaine, quos ita Latinos fecit Gabriel Lermeas:

Quam mirabilium dives natura creatrix!
Haud variitantum, variâ regione locorum,
Humores, color, et vires, crinesque modusque

Corporis bumani; sed adhûc discrimina morum:
Sive quod in nostram tandem consuetion migret
Naturam, veterum sese primaeva iuventus
Aptet ad exemplum, mutent civilia iura:
[Note: De Septentrionalium, et Meridionalium natura, v. etiam Thom. Campanell. in Monarch. Hispan. c. 27.] Aut caeli tacitas sculpant in corpore vires.
Frons pulchra Arctoo, frons Austri foeda colono.
Ille albus, niger hic: hic debilis, ille valenti
Robore: crispatis, crassisque hic crinibus, ille
Tenuibus: hic Musas, duros amat ille labores.
Hic calidus siccus, calidusque atque humidus ille:
Hic adlaetitiam segnis, propensus at ille.
Hic graciles, alter plenas dat gutture voces:
Hic est fucatus, sed candidus ille: malignus
Hic, illi mitis morum clementia: et ille
Tardus, et hic agilis: constans sententia numquam
Huic sedet. Ille tenax: hic sobrius, ille perennis
Potor: et hic parcus, sed prodigus ille. Furentum
More lycantropon, segrax per inhospita saepe
Hic errat; populo sociabilis ille: superbam
Hic vestem gerit, ille gravis velatur amictu
Pelliceo Est natus Mars ille, hic natus Apelle.
At mediam, mediis qui sedibus insidet, ille
Naturam obtinuit, validis qui viribus anteat
Niliacis, at cui non tantae gratia mentis:
Trans Rhenum positos littusque binominis Istri
Ingenio contra superet, quêis robore suppar.
Namque rotundatâ sacri claustri orbis in Urbe,
Quos iuvat ecstaticis animam dare motibus, Afri,
Caelorum certâ repetira volumina lege
Metiri; et stolidum superare per ardua vulgus,
Vatis in officium subeunt: positique boreis
Sedibus extremos, quorum fugitiva recedit
In digitos anima; et qualis Salmoneus olim,
Qui Iovis et sonitus imitari, et fulmina possunt:
Atque metalla ornant variis et ligna figuris.
Artificis subeunt, et munera militis inter

Quaesita gens illis, legum haud ignara capessit
Iudicis illa vices, populos qui iure coercet.
Denique primus amat formosae dona Minervae,
Artibus ille valet, magna huic prudentia rerum.
Verum non paucis cum Phoebo pallas ab annis,
Sicelides Nymphae, Themis et Cyllenia proles,
haud minus egelidâ posiêre Lycaea sub Arcto,
Quam stadium Bellona sibi, sibi Mulciber AEtnam.

Particulatim etiam haec explicat Petrus Charron. tr. de la sagesse. lib. 1. cap. 42.

Septentrionales sunt Meridionales sunt

Corpore Ingentes atque praecelu: pituitosi, sanguinei, albi, flavi, dediticonversationi, vocis contentae, cutis hispidae et mollis, cibi potusque appetentes: robusti. Parvuli, Melancholici, frigidi et sicci, nigri; solitarii, vocis acutae, cutis durioris, pilisque carentis, crispi: sobrii et debiles.

Ingenio Obtusi, stupidi, stulti, faciles, leves, inconstantes. Ingeniosi, sapientes, prudentes, astuti, pertinaces.

Religione Non devoti, nec sancti. Superstitiosi, contemplativi.

Moribus Militares, fortes, laboriosi, casti, non Zelotypi, humani. A' bello abhorrentes, pusillanimes, scortatores, Zelotypi, crudeles et inhumani.

Medii, in omnibus hisce partibus, temperati sunt atque mediocres, ac fere neutrales: et participant de utrisque extremis, prout ad hoc vel illud clima magis adpropinquant. Subiungit et aliam populorum divisionem idem Charron.

[editor: table - please cf. page image]

Septentrionales. Medii. Meridionales.

De mediis Plinius quoque scribit, hist. natural. lib. 2. cap. 78. Medio terrae, salubris utrinque mistura, fertilis ad omnia tractus, modicus corporum habitus, magna in calore temperies; iisdem Imperia, quae numquam extimis gentibus fuerunt. De Europaeis pariter, seu mediis, Hippocrates de aer. et locis notat, valde eos inter se dissimiles et diversos esse; tum quod magnitudinem attinet, tum quod ad formam: atque id propter temporum contingere mutationes, quae apud eos sint magnae atque frequentes; cum apud extremos, infrigore vel calore maior aequalitas inveniatur. Porro autem temperamenti laudem, Asiaticis Hipocrates largitur, lib d aer. et loc. ac longe puchriora et maiora omnia in Asiâ nasci, eamqueve Regionem, Graeciâ multo mansuetiorem; hominum mores, benigniores et cultiores esse, ait. Causam vero Huius rei temperatam misturam esse censet; siquidem in medio Solis exortu, sita sit ad auroram, remota ab omni caliditate et frigiditate. Et paulo post addit: eam regionem proxume accedere ad temperaturam optimae constitutionis; at virilitatem, tolerantiam laboris, ac audaciam, non huic naturae innasci, etc. Magis ergo Aristotiles collimat, qui hanc

praerogativam suis Graecis ad scribit; belli insuper gloriâ qui excelluerunt. Ut et Plato in Epinomide, Atticam terram, omnium ad Virtutem aptissimum esse putat: quasi mediam inter hiemalem et aestivam obtinens natuam. Cicero vero, et Vitruvius, postque eos Caelius Rhodig. lib. 18. cap 20. Italis eam assignat: quibus quoque C. Plinius adstipulatur. lib. 3. cap. 5. et lib. ult. cap. ult. ad fin. Et hinc ut rique (tam Graeci puta quam Itali) temperamento, suo, suiqueve Caeli beneficio, libertatem suam tutati constantissime sunt, et Rei publ gerendae peritiam insignem habuerunt; fines etiam Imperii produxerunt, et amplificârunt. Sane Graeci, totum quoque subiugare potuissent Orbem, nisi in tot Res publicas fuissent scissi, adeoqueve maluissent uni alicui generali capiti parere, et unâ omnes Rei publicae formâ uti: quaequeve enim Urbes, fere suo vivebant more modoqueve, et aliae atque aliae Urbes, aliam atque aliam Rei publicae formam sectabantur. Cautiores quam Giaeci, hâc in parte fuerunt Romani, quorum Imperium ersi multarum erat provinciarum: attamen quia una Urbs Princeps erat, unde in alia omnia regimen, ut loquitur Tacitus; factum est, ut essent omnium rerum domini, adeoqueve Roma caput fieret Orbis. Sed omnibus hisce, temperamenti quoad bonitatem, litem movet Cominaeus lib. 4. c. 6. s. 306 etc. quieo nomine, omnibus aliis Galliam praefert. Et iis tamen, nec hâc in parte cedere yolunt nostri Germani. Sed tandem hoc non est omittendum: Septentrionem apud priscos Theologos [Note: Petrus Bungus, de Numeror. Mysteriis, de Numer. 3. f. 124.] ceteris plagis postponi, ab iisque inibi inferos locari; propterea quod Sol numquam eo pervenit. Ad hocque spectare aiunt, quod legitur apud Salomonem, Ecclesiastis cap. 12. Si ceciderit lignum ad Austrum, aut ad Aquilo- nem, in quocumque loco ceciderit, ibi erit. Id est, ubicumque homo, qui est ranquam lignum, sibi locum praeparaverit ad futuram sedem; et inde ad Austrum cum ceciderit (id est, mortuus fuerit) in requle Paradisi, et gloria Regni caelestis, in aeternum permanebit: sin vero male vivendo, sibi praeparaverit locum; ad Aquilonem, qui frigidus est, inferni

poenas in saecula luet. Hocque idem et Evangelica Veritas insinuat, Matth. 25. quae impios ad sinistram a Deo in extremo iudicio sistendos, assertat. Sinistram vero in eodem Septentrione esse, innuit Psal. 88. ubi habetur: Aquilonem et dextrum tu creâsti. In Septentrione item mala esse constituta, monet non uno in loco Ieremias Propheta: Ab Aquilone exardescent mala. Malum ego adduco ab Aquilone. Vox auditionis ecce venit, et commotio magna de terra Aquilonis. Consentiunt Platonici, qui asserunt; Septentrionales Daemones esse malos. Et haec ratio est, quod cum lex Hermetis et Mahumeti, ad Meridiem adoret; lex Moysis ad Occidentem; lex christianorum et Pythagoricorum ad Orientem: nullus tamen ad Septentrionem suas fundat preces.

CAP. V. De variatione locorum, secundum longitudinem Orbis terrarum.

QUi sub iisdem habitant Climatibus, eandem semper ltitudinem Poli, eundem Stellarum ortum et occasum, eandem dierum quantitatem; simul aestatem et hiemem habent: quae tamen omnia, sub diversis Meridiani medietatibus ita immutantur; ut cum his Meridies, illis qui ex oposito, media nox; cumqueve his Sol Orientalis, ills sit in Occidente. Artamen aeque fere ac latitudo, ita quoque [Note: Otho Gualtpertus in Sylloge voc. exoticar. Nov. Test. Act. cap. 3. fol. 330.] mundi longitudo, varietatem maximam inducit;et sub eodem climate, magna diversitas caloris et frigoris, humiditatis, siccitatisquve, et aliarum similium rerum invenitur. Id quod unico hoc, eoqueve sat illustri exemplo, demonstrari potest. Ad promontorium Bonae Spei, incolae nigerrimi sunt: et causam nigredinis huius, calorem, propinquitatemque Solis, omnes esse opinantur. Atqui cur magis hîc torreat Sol (si Caeli respectu, loci calorem metiri velimus) quam ad Magellanicum fretum, ubi candidissimi esse perhibentur? Quod si hanc nigredinem, Solis adustioni tribuere velimus; videndum, unde Hispanis Italisque, ille corporum candor? cum aeque distent ab Aequinoctiali cum

dictis Incolis circa promontorium Bonoe spei: hi scilicet versus Austrum, illi vero Boream versus. Qui sub Presbytero Iohanne (quem vocant) degunt, subfusci sunt: in Zeilan et Malabar habitantes, nigerrimi exsistunt, sub unâ eâdemqueve distantiâ ab Aequatore, eodemqueve caeli parallelo. Malacam, ab Aequatore parum distantem, imbribus scatere; ait Miraeus. d. statu Relig. lib. 2. cap. 20. Et in Persia sub Aequatore frigora esse, memorat Garcias Silva Figueroa, in epist. de reb. Persar ob radentis aure subrilitatem cum tamen alibi locorum latitudinis eiusdem, intolerabilis sit [Note: Late hâc de re disputat Duret. hist. des Langues, fol. 565. et seqq. ac item capite 82. f 949. etc. Et cur Aethiopes sint nigriedisquirit etiam Torniellus. in Annalib. A. M. 1931. n. 26. fol. 133.] aestus. Sed hoc mirari magis quis possit, Brasilienses sub eâdem cum nigerrimis Aethiopibus latitudine, albos esse: quin imo in totâ Americâ nusquam praeter paucos (in loco Quareca illis dicto) nigros inveniri. Quae eius coloris efficiens causa, caeline ariditas, aut vero terrae? aut quaedam forsan incognita proprietas soli, an ipsorum hominum naturae ratio quaedam innata? Alii censent, Deum ad inobedientiae, et contemptus Divini indicium, Chussum atro colore voluisse nasci: et nigros quot sunt in orbe, ex Chamesiâ fuisse productos, quod tamen Bodino cap. 5. meth. histor. non placet. Sane utut sit, sat evidens hoc quod volumus est, ab Occidentalibus, Orientales naturâ plane diversos esse Sic item, ad illam dubitationem; an penes ea, circa quae attenditur salubritas regionum, ea quae est ad Orientem, et nunc communiter ab infidelibus inhabitatur; eligenda magis, gratiorque dici mereatur, Occidentalibus plagis, ubi degunt Christiani? Et quidem Bartholomaeus Sibylla respondet, quaest. peregrinar. dec. 1. cap. 3. quaest. 7 fol. m 193. In quibusdam quidem aromatibus fructib. et metallibus, gemmis item pretiosis, excellere regiones Orientales. At vicissium, Occidentales, simpliciter in communibus hisce, quae sum convenientis et optimi victus humani, pro conservatione legalis et moralis vitae, praestantiores, in temporalibus ordinatiores, in naturalibus item, honestiores et salubriores esse.

CAP. VI. De soli diversitate, quam non situs, sed qualitas ipsius terrae efficere solet.

NEc porro eam solum diversitatem, globi terreni vel latitudo, vel etiam longitudo operatur: sed et in Climate uno eodemque, et etiam in non multum distantibus locis, notabilem subinde cernere licet variationem. Si quis enim consideret recte (verba Hippocratis sunt, in lib. d. aeere et locis) videbit quorundam naturam, montanis, sylvosis ac asperis locis similem esse: aliorum vero aquosa ac exilia loca referre; sicut quidam pratorum ac paludum naturam prae se ferunt, atque alii sunt, a quorum planitiebus nudisque ac siccis terris, constitutio similis exsistit. Et fere in fine librieiusd. dicit: qui altam habitant regionem, planam, ventis expositam, et aquosam; eorum formae magnae, ac invicem similes et erectae: animi quoque eorum exsistunt mansuetiores. Qui vero macra, aquis carentia, et nuda loca tenent, et quae temporum mutationibus non sunt permixta; horum formas necesse est esse asperas et vegetas, flavas magis quam nigras; mores quoque eorum rigidi sunt, pertinaces et contumaces. Ubi enim mutationes temporum contingutn frequentes, et plurimum inter se diviersae; ibi et folrmas, et mores, et naturas reperias plurimum differentes. Et invenias fere semper formas hominum, ac mores, regionis naturae compares. Quin et omnia quae e terrâ proveniunt, terrae ipsius naturam resipiunt et sequuntur, etc. Et sic asperi sunt montani, carnpestres molliores, convalles fere desidiores sunt. Ac ita de Peruviâ, Petrus Bertius, in tabul. contract. fol. mihi 649. scribit: Montes ibi admodum frigori obnoxios esse, in eisque freuquenter cadere nives, nec arbores ut plurimum proferre; indeque ignem ex terrâ quâdam ad hoc apta,

fovere. Porro inter hosce montes, amplas valles ac profundas reperiri; fertilissimas, populoque numerosissimas, cum aere calidiore. fruantur: et quoque incolas vallium illarum, ceteris huius tractus ingeniosiores, animosiores, ac civiliores esse. Vide etiam de Valesiâ, quae una fere vallis est, montibus altissimis cincta, Stumpffium, lib. 11. cap. 1. 2. et 5. Haec itidem diversitas efficere viderur, ut apud Asiaticos, non minus quam in mediâ Galliâ, hiems saeviat: Bellon. lib. 2. observ. 108. minorque Asia, non minus ipsa Galliâ, frigida exsistat: idem Bellon. lib. 3. cap. 15. quamvis haec, illâ magis sit Septentrionalis. Sunt et loca alta, frigida plerumque; vel propter radiorum reflexum, vel propter mediae, frigidaeque aeris regionis propinquitatem, ventorumque intempestatem. [Note: Vide omnino Acostam d. histoir. na???urelle des, Indes lib. 2. c. 12. et lib. 3. cap. 9. Add. 5 histoir. des. ???roubles, ???ans en France, que en Flandr. de Popelliniere. lib. 5. f. m. 161. b. et seq. Bellen. obser et.. lib. 3. cap. 41.] Ita Cretae montes, propter celsitudinem, hieme totâ operiuntur nive: Bellon. 1. c 5, et in Idâ monte, aeris intemperies adeo magna est, ut in ipsis Caniculae ardoribus, etiam meride, ac nullo quoque spirante vento, ingens sentiatur frigus. Idem. lib. eod. c. 16. et seq. Etiam altissimum montis Ahou iugum, propter altitudinem su mmam, frigidissimam auram habet, quae diu perferrivequit; perpetuâ feretegitur nive, quaeque permanet usqe in aestatem: pars porro eiusdem obversa Septentrioni (in quâ etiamnix diutissime per manet, antequam dissolvatur) uberior, atque magis abundans arboribus est; quae vero meridiem spectat, atida et sterilis exsistit, ardoribusque caret. Bellon. 1. c. 45. Nives item perpetuas fere, Pyrenaei et Apenninus habent. Et ut montes frigidi magis sunt, ita monticolae quoque, ad robur et fortitudinem Septentrionalium, etiam in locis Me idionalibus, fere accedunt. Sic que praecipui Regis Turci Duces, ex Albaniae montanis sunt oriundi: Soranz. 1. Ottoman. cap. 11. et semper verae libertatis hospitium fuêre montes. Sprecher. in proem Palladis Rhaeticae. Ac itidem prae planitie praestant plerumque montes: quâ de re sapienter philosopharur, magnus Augustanae Confess: Theolog. Ioh. Arnd. ad Ps. 104. fol. 582. num 3. Die Berge seind Gottes Schatzkammern, darinn allerley Merall durch die Natur

bereittet würdt. Denn sie seind gleich als natürliche Distillieröffen, darinn Gott alle Meralitsche Ding kocher, etc. Es müssen aber die Berg natürlicher weise, hoch uber der Erden, gehn Himmel Rehn, weil die natürliche Influentz und Einfluß deß Himmels und der Sternen, sonderlich in den hohen Gebürgen sein Würckung hat, in kochung und zeittgung der Metallen. Ja es lehret die Erfahrung, das die kräfftigsten Kräutter, auff den hohen Gebürgen wachsen, von wegen der Instluents und Einsluß deß Himmels: also auch, das wann solche Kränterr, von hohen Gebürgen in die Gärten geplanhat werden, entgehe ihnen deß Himmels Einfluß, und verliehren ihr Krafft: Dahrero kompt esmm, das etliche Gebürg wunderlich, und sonderliche gewächs bringe, innwendig und außwendig, nach dem der Einfluß deß Himmels ist: und ist gewiß, wo erwan ein sonderliche nutzbare Gütigkeit und Einfluß deß Himmelsist, under solchem Gestirn liger erwan ein solcher Berg, der dieselb ansich zeicht. Darumb die Berg nicht ungefähr hie und. dahin zersirewet ligen, wie etwan die Kinde hie und dahin Steinhauffen zusamen tragen: Sondern durch sonderbare Ordnung und Außtheilung Gottes, ligen die Berg under einer gewissen Influenß, und wirckung deß Himmeis, etc. Ac ne longius aberrare videamur, quis nescit Helvetios, ab extremis Gotthorum finibus oriundos, moribus, legibus, institutis, Religione, statu differre? nam qui montes inter eos accolunt, aut Rhaetorum quoque natio, ceteris habentur ferociores, ac bellico siores; statu vero magis populati, et licentiâ maiore fruuntur: ceteri tracta biliores sunt, ac vitae cultu aliquanto splendidiores; Aristocratiam magis quoque probare, ac licentiam indomitam, agrestium hominum feritati congruentem, arctioribus quibusdam legibus ac Religionum vinculis, constringere [Note: Richter. axiom. aconom. 169.] solent. Sic rudes et refractarii Sylvicolae sunt, paludicolae fraudulenti, inconstantes, et ingenio hebetiori. Ac etiam ut Vitruvius ait; obnoxii morbis: licet aerem Venetum et Paduanum, salubriorem esse dicant nonnulli, quam ullibi in Italiâ inveniatur. Venediger Herrlichkeit. fol. m. 32.

Sic et de Phasidis accolis, Hippocrat., d. aer et aquis scribit: Regionem eorum esse palustrem, calidam, aquosam, et denssam, imbresque in eam decidere omnibus temporibus, et magnos et impetuosos. Hincqueve Phasianos, esse a reliquis hominibus longe diversos; magnitudine nempe ingenti, ac corpulentiâ valde excellentes: pallidum tamen prae se ferre semper colorem, loqui item, ut si qui alii hominum, omnium gravissime; ob ae~rem obscurum, et maxume humectatum. Eriam aqua, strumas gignit quibusdam in locis. Stumpff, lib. 10. cap. 20. ad fin Littorales horridi, duri, immanes, [Note: Richter. axiom. acenom. 232.] invidi, et etiam inquieti sunt. Lisque naturâ hoe datum esse videtur, ut semper appetant maiora; ob opportunitatem, ut puto, conficiendi, et celeritatem quovis perveniendi. De maritemis vero, sequentia habet Nicol. Hill Anglus, in philos. Epicur. num. 427. Maritimi mores deterrimi, maris tota proluvie in terras citimas exundante, salis acrimonie naturam irritante, vomitu et evacuatione ingluviem urgente, abstemiâ vitâ libidinem duplicante, in naturalitate elementi, terram proximam caelificante, tempestatum et periculorum eluctatione inflante, et ad exsultationem cogente. Insulani, omnium opinione, mali sunt, adeo ut veteri proverbio dicatur: omnes Insulares bestiales esse. Id quod accidere videtur propter fertilitatem, quae fere moribus nocet: *ti/ktei ga\r ko/ros u(/brin. ut Theognis inquit. Sicque de Gallis Torquato Tasso, 1. cant. d. Goffredo, stanz. 62.

None gente robusta, o faticosa,
Se ben tutta di ferro ella reluce.
La terra molle, lieta, e dilettosa
Simili a se gli habitator, produce,
Impeto fa ne lebattaglie prime;
Ma di legger poi langue, e si reprime.

Ut et alicubi Cicero ait: Carthaginenses fraudulentos, et mendaces esse; et quidem non genere, sed naturâ loci: quod nempe propter suos portus, multis et variis mercatorum, advenarumque sermonibus, ad studium fallendi, quaestus cupiditate vocentur.

CAP. VII. De gentium proprietatibus occultis: quae varietati situs, aut terrae apparenti qualitati, minime adscribi possunt.

[Note: Richter. axiom. aconom. 231. Marnix. resol. 2. sect. 4.] ACporro, ut primae et secundae, a Physicis in rebus naturalibus deprehenduntur qualitates; ac his alias super addunt, specificasqueve dicunt. Sie et insuper aliae sunt gentibus propreitates quaedam, omnino occultae: quae positûs varietati minime adscribi queunt; sed earum causae, non minus ac occultarum qualitatum et virium in rebus naturalibus, in obscuro sunt. Eaque Theologi practici, exinde evenire dicunt: quod una regio, ex causis Deo notis, minus defensa est ab Angelis bonis; Daemonibusque magis est impugnata. Quibus ubi permittitur plus potestatis; ibi etiam Populus magis vitiis, et erroribus perverti solet. Barth. Sibylla. peregrin. quaest. dec. 1. cap. 9. quaestion. 2. Et dotes, ac genium, indolem, ac mores variorum Europae Populorum, late describit Euphormio Satyricus, in Icone animorum, cap. 3 et seqq. usque ad cap. 10. exclusive. Ita quoque Salvianus, lib. 7. d. gubernatione Dei. de sui saeculi nationibus, sequentia habet: Gens Gotthorum perfida, sed pudica; Alanorum (seu Alemannorum) impudica, sed hospitalis est. Saxones crudelitate efferi, sed perfigi minus; Franci mendaces, sed castitate venerandi. Omnes denique gentes, habent sicut peculiaria mala; ita [Note: De natura Africanorum v. Leonem Afrui. lib. 1. cap. 27. usque adfin. libr.] etiam quaedam bona. In Afris pene omnibus, nescio quid non maulum. Et ibi rittershusius, fol. 307. etc. proprietates nationum modernarum (ex Ioach. Camerario) exponit.

Germani, ait, bellatores, simplices, benefici sunt.

Ex his autem Francica natio, simplicior, et magis rustica, acvehemens habetur.

Bavarita, sumptuosa, conviviis operam dans, procax.

[Note: Adde Guilielm. Gratarol. d. Physiognomia. cap. 19. Frideric. d. Marselaer in suo Legato. Lib. 1 cap. 29. s. 117. etc.] Suevica, levis, loquax, gloriosa.

Misnensis, magnisica, locuples, speciosa.

Turingica, diffidens, attenta ad parva quoque, contentiosa.

Saxones, dissimulatores, versuti, contumaces.

Accolae superioris Rheni, frugi, aperti, hospitales.

Helvetica, coniurata, aspera, armentatia.

Belgica, equestris, delicata, tenera.

Itali, superbi, cupidi vindictae, ingenisosi.

Hispani, despectores, consulti, rapaces.

Galli, praediti elgegantibus corporibus, intemperantes, temerarii.

Cimbri, magni, seditiosi, horribiles.

Britanni, turbulenti, negotiatores, laboriosi.

Sarmatae, edaces, superbi, furaces.

Bohemi, inhumani, novarum rerum studiosi, ad agendas praedas idonei.

Illyrici, sive Vandali, mobiles, maligni, tumultuatores.

Pannones, asperi victus, cum solo aureo, superstitiosi.

Graecanatio, qualis nunc est, misera.

Adhuc libere magis, de variis variorum Germaniae populorum moribus iudicavit Lutherus (ut refertur in Silvula sententiarum, exemplorum, etc. ex Ml. Lutheri et Philip. Melaucht. cum privatis tum publicis relationibus. f. 137. etc>.) Westphali, ait, contemnuntur a Saxonibus, et tamen sunt industrii. Coloniae, et in mutis civitatibus tenent Principatum (que madmodum Suevi in his regionibus, propter loquacitatem immiscent se in omnes Senatus) naturâ tamen sunt aperti, et nescii simulationis, aperte proferunt sua. Bavari seind auch gerade, willig, und dienstlich: sed non sunt ingeniosi (quae res facit, ut sint probiores) verum, sunt stulti Suevorum: sicut Rhenenses horum mendici. Saxones autem, etiamsi sint fastuosi: tamen sunt candidi, ac veritatis amantes. Sed Misnenses, nihil possunt quam foenerari, et agere choreas, nec sunt prudentes: arrogant

quidem sibi sapientiam, sed quam non habent; callide possunt alias gentes circum venire. Et paulo post, plura contra Misnenses addit: Ich bin keiner Nation also entgegen, als Meisnischer, und Dörtgen. Ich bin aberkein Döringer, ich gehör zu Saren. Franckhen seind arme Voitländer, wolten gern stoltz seyn. Dixit praeterea, novem Francicos equites, fugare 20. Misnicos. Es seind Tantz-Junckhern : aber Franckhen beissen den Fuchs auch nicht, wann man Nasen gegen Nasen recken solle. Et domi apud rusticos suos, in quos habent imperium, valde sunt feroces et imperiosi. Mich gemahnet ihr, wie der alten Bachanten, die mit ihren Schützen, boldern und bochen wollen. Maximilianus cum instruxisset aciem in agro Bernensi, perdiderat ex acie Francos. Wa seind jetz meine Franckhen? Wann es güllte beüttel abschneiden. Si autem de Equitibus vultis dicere, inquit porro, tunc dicite de Hessis, Saxonibus, Iuliacensibus. Hessus solus confligeret cum Bavari et Franconibus. Sed pessima omnium natio sunt Vandali, da unß Gott eingeworffen hatt. Bohemi fastu reiliquos vincunt Niderländer und Batavi, seind rechte Gauckel-Männer. Rhenenses seind verschmitzter. Postremo Helvetii, sunt primi Germanorum, animosi et callidi, etc. Porro Iulius Scaliger, vir acutissimi ingenii, lib. 3. Poetic. Gentium et populorum naturas, tum ex historiis, tum ex proverbiis, atque ex ore vulgi ita excepit. Asianorum luxus, Africanorum perfidia, Europeorum acritas. Indi mobiles, ingeniosi, Magiae studiosi, numero fidentes. Assyrii, Syri superstitiosi. Persae, Medi, Bactriani, Pyrrhi, Scythae, Sibae, Phryges, Cares, Cappadoces, Armeni, Pamphilii, mercenarii, atque prae aliis bellicosi. Aegyptii ignavi, molles, stolidi, pavidi: Afri acres, infidi, inquieti. Aethiopes animosi, pertinaces, vitae mortisque iuxta contemptores. Thraces, Mysi, Arabes, Moschovitae, Peones, Hungari, praedones. Illyrii, Liburni, Dalmatae, iactabundi. Germani fortes, simplices, animarum prodigi, veri amici, verique hostes. Sueci, Norvegii, grunlandi, Gotti, beluae: Scoti non minus. Angli perfidi, amentes, inertes, inhospitales,

immanes. Itali cuctatores, irrisores, factiosi, alieni sibiipsis, b ellicosi, coacti, servi ut ne serviant, Dei contemptores. Galli ad rem attenti, mobiles, leves, humani, hospitales, prodigi, lauti, bellicosi, hostium contemptores, atque iccirco sui negligentes; imparati, audaces, cedentes labori, equites omnium longe optimi. Hispanis victus asper domi, alienis mensis largi, alacres, bibaces, loquaces iactabundi. Pertinent quoque huc, quae apud nobiliss. Goldastum, lib. 3. Constit. fol. 362. Mandato suo diffidatorio, ad Saladi num, pro restitutione terrae sanctae, Fridericus I. Imperator addit: Norunt haec Reges, quorum cruore gladii Romani sunt crebrius inebriati: et tu quidem in ipsa rerum experientia, Deo auctore, intelliges, quid nostrae victrices auquilae, quid cohortes diversarum nationum, quid furor Teutonicus, etiam in pace arma capessens, quid caput indomitum Regni, quid iuventus, quae numquam fugam novit, quid procerus Bavarus, quid Suavus astutus, quid Francia circumspecta, quid Anglia provida et ingeniosa, quid Albania, quid Cimbria, quid ingladio ludens Saxonia, quid Turingia, quid Westphalia, quid agilis Brabanita, quid nescia pacis Lotharingia, quid inquieta Burgundia, quid Alpini salaces, quid Frisonia in armento praevalens, quid Boemia suis feris ferioi, quid Austria, quid Rutonia, quid partes Illyricae, quid Lombardia, quid Tuscia, quid Anoconitana Marchia, quid Venetus pirata, quid Pisanus nauclerus? Denique dextra nostra quam senioargnis effetam, quam gladios vibrare didicerit, dies illa plena reverentiae, et iucunditatis triumpho Christi praefixa, te docebit. Eâdem de re etiam sequentes versus Bartasius habet.

Hebdom. 2. Diei 3. lib. 3. qui inscribitur Coloniae.
Gens vaenit Germana auro, quae vivida bellis.
Impatiens Gallus, prudens cunctator in armis
Hesperius, Latiusque furit crudelis in hostes.
Gallica consiliis praeceps, Hispana dolosa est,
Cunctatrix Germana, quibus gens Itala prudens.

Tenuiter Hesperius vivit, lautequeve Latinus,
Regius in victu Gallus, Germanus agrestis, etc.
Et quae ibi plura sequuntur.

De eiuscemodi itidem proprietatibus, in Italis tantum quas deprehendere licet, Forcianae agunt quaestiones: ubi exili codice. (Cuius auctor est Hortensius Landus, notante Gaudent. Merula. memorabil. c. 7. in marg.) comprehensum invenitur:

Quos hominum mores varios, quas denique mentes
Diverso profert Itala terras solo.
Inibiqueve depraedicantur:
Florentini parci.
Mantuani viles.
Senenses magnifici.
Novocomenses luxuriosi.
Cremonenses exquisiti.
Genuenses modici.
Aretini tenues.
Papienses agrestes.
Astenses opipari.
Lucenses elgeantes.
Anconitani sordidi.
Mediolanenses copiosi.
Vicentini abundantes.
Neapolitani splendidi.
Patavini mediocres.
Veneti obsonantur parvo.
Bononien ses lauti.
Perusini delicati.
Sic et in consiliis, dicuntur
Mediolanenses praestantes.
Veneti prudentes.
Lucani temerarii.
Pisani inconstantes.
Placentini providi.
Florentini lenti
Veronenses fideles.
Ferrarienses cauti.
Genuenses gnari.
Lucenses utiles.
Volsci maligni.
Brutii stupidi.
Mutinenses acuti.
perusini celeres.
Senenses tradi.
Patavini ambigui.

Pariter in Hispania observatum est, acutos esse et subtiles Toletanos, indeque, ut milites fortissimos, sie et Philosophos et Theologos elegantes exsistere. Lusitanos vero, ut Musicae admodum deditos, ita et Poetas veadere; Medicos quoque ac Iurisconsultos, qui Salmanticae lauream profitendo tulerint. Valentiae autem Oratores nasci plurimos ac Medicos, qui Lutetiam veluti Coloniam deduxerint.,

Bibliothecae Hispanicae Auctor. in praefat. Et certe proprietates hae, Legato, aliisque qui in luce hominum vivunt, non sunt negligendae (quod et monui supra, capite 1.) ut nimirum in. occasione consilia eo magis valere possint. Populorum enim alius (dicente Frid. Marselaer, in suo Legato. lib. 1. cap. 29. fol. 115. etc.) in negotiis sic celer est, ut pirus rem gesserit, quam inisse consilium credatur; alius omnem occasionem consultando consumit. Est qui ante factum sapere dicitur, qui in facto, qui post factum. Alius circumspectus, alius stupidus; bibax alius, alius edax: alius sobrius, alius intemperans audit, quod eas diuntaxat delitias forte aestimet, quae in ventre, et sub ventre. Item hic facilis, blandus, officiosus; ille austerus, agrestis, inhospitalis. Hic sui et alieni negligens in felicitate; ille in adversis etiam non egens. Ille atheus, alter superstitioni, tertius magiae deditus. Hic turbulentus, pacificus iste; hic manu valet, ille mente. Est iuxta. Terentium, quod dam genus hominum, qui se omnium existimant esse primos, nec tamen sunt: et quos diceres quantivis pretii, si non nosses. Benignitas familiaritasque, in quibusdam contemptum, amorem in aliis provocabit: maturitas gravitasque in his venerationem, in aliis odium. Maiestatis severa quaedam ostentatio, quid divinum in his, in aliis barbarum factum redolet. Den ???ve amari quidam volunt, et benevolentiâ duci, cogi alii et mpelli; dum illi libertatem, hi servitutem patiuntur. Alii superlativis et cothurnatis, imo barbaris nominibus con. pellari gestiunt: alii flocci faciunt, quicquid nihil ad rem vel ad cutem. quid? quod ipsae nationes, etiam ritibus et gestibus adeo discreptant, ut non aptius definias aut distinguas, quam si unam alteri obersam dixeris. Ut singulis hominibus, sie universim populis, suus quidam genius est, suae labes, suae laudes. Unde ait Ovidius:

Ille laborabat vitio gentisque suoque,

S. Paulus itidem, nonnumquam eos, ad quos scribit, proprietate suae provinciae pulsat. S. Hieronym. in Epist. ad Galat. cap. 3. dum nempe Cretenses semper mendaces, malas

bestias, ventres pigros, vere ab Epimenide poetâ dictos esse probat. De fortitudine et audacia quoque in bellicis expeditionibus, ita censet Italus quidam, apud Michaelem Montanum. 2. des essais. cap. 11. fol. m. 392. et seq. Que la subtilite des Italiens, et la vivacite de leurs conceptions estoit si grande, qu' ils prevoyoient les dangers et accidens, qui leur pouvoient advenir, de si lonig, qu' il ne falloit pas trouver estrange, si on les voyoit souvent a la guerre poutvoir a leur seurete, voire avantque d' avori recogneu le peril. Que nous et les Espagnols, qui n' estoint pas si sins, allions plus outre: et qu' il nous falloit faire voira l' oeil, et toucher a la main, le danger, avantque de nous en feerayer, et que lors aussy nous n' avoions plus de tenue. Mais que les Allemans, et les Suisses, plus grosesiers et plus lourds, n' avoint le sens de se raviser, a peine lors mesimes, qu' ils estoint accablez soubs les coups. Quae omnia certe vel occultam plane, vel non ita propatulam causam habere videntur, et dignam, in quam rerum natura lium civiliumqueve gnarissimi, ingenii nervos intendant. Addi potest Steph. Guazzo, de civil. conversat. lib. 1. fere circa med. Canonhiero, introduzz, alla polit. lib. 2. cap. 5. et seq. f. 144. usque 160.

CAP. VIII. Omnia Orbis climata habitabilia esse.

SEd varia haec varietas locorum, hominum, atque rerum, Universitatem hancce condecorat, pulchrioremqueve reddit: demonstrat omnium rerum creatarum harmoniam, quodque DEUS mundi Creator, omnia fecerit sapienter; hoc est, nihil in hoc mundo conditum sit frustra, in utiliter nihil. Et ideo praetermittere non possum, quin obiter hîc supinum aliquem, sed tamen communem, eorum

redarguam errorem, qui nil nisi quod suum est, pulchrum putant; qui alibi locorum, homines vitam vivere non posse censent: qui quasi suae glebae adscripti, haud generoso et vere philosophico animo, veriqueve Cosmopolitae, mundum universum animo complextuntur; aut eum non undiquâque habitabilem esse, vanissime sibi persuadent. Firmissime quidem credid t vetustas., tres in Orbe Zonas inh bitabiles esse. Macrob. 2. ab Somn. Scip. c. 5. unde Vergil. in Georgicis:

Quinque tenent Caelum Zonae, quarum una corusco
Semper Sole rubens, et torrida semper ab igni:
Quam circum extremae, dextrâ laevâ que trahuntur
Caerulea glacie concretae atque imbribus atris.

Quod ex Eratosthene Cyrenaeo, Virgilium transtulisse dicunt. Hadr. Iunius lib. 3. Animadvers. capit. 5. Sic et Ovidius I Metamerph canit:

Quarum quae media est, non est habit abilis aestu;
Nix tegit alta duas: totidem inter utramque locavit.
Temperiemque dedit, mistâ cum frigore flammâ.

Aristoteles item, 2. Meteoror. c. 5. mediam regionem quam torridam vocamus Zonam, asserit prorsus habitatoribus carete: quod calore exuratur, propter Solis vicinitatem, quodque pabulis careat et aquâ. quam sententiam et Plinius est sequutus, cum lib. 2. cap. 68. scribit: Lux media terrarum, qua Solis orbita est, exusta flammis et cremata cominus vapore torretur: circaquam duae tantum inter exustam et rigentes temperantur; haequeve ipsae inter se non perviae propter incendium sideris. Sed tamen, contrarium plane, stupendae Hispanorum ac Belgarum navigationes, ab A. 1492. factae, et quorundam etiam terrestres peregrinationes aperuerunt; ac eo saeculumnostrum multis nominibus beatius reddiderunt. Boccalim. 2. c. 90. f. m. 398. et seq. Et certe, novi istius Orbis longe maximam partem, ac etiam iam ante cogniti mundi eam portionem, quae Aequatori substrata est, ac intra utrumque Tropicum continetur, frequentissime hahitari, quibusdam etiam in locis

pabulis atque aquâ supra omnes terrarum Regiones abundare, magnâ etiam ex parte temperarissimam esse, late ac pluribus probat Ioseph. Acosta hist. naturell. des Indes. lib. 1. cap. 9. et 10. item lib. 2. c. 1. et multis seqq. Loys Guyon tom. [Note: Gotardus Arthus, in Histor. Ind. Oriental. cap. 15.] 1. des diverses leacons, lib. 4. cap. 14. Congii porro Regnum, sub ipsa Zonâ torridâ est, et tamen occupat amoenissimum. tractum, aere ultra fidem potius quam modum temperato. Brumae enim tempore nullum ibi frigus, quod nostrum autumnum excedat, reperias; unde vestimentis quidem ad arcendum frigus nullis indigent, parvo existente discrimine inter hiemem et aestatem. Hiems quidem incipit ibi cum nostro Vere, Aestas vero cum apud nos ingreditur hiems. Continuae autem ibi totis quinque mensibus, ab Aprili ad Septembrem usque, pluviae sunt, aquâ decidente copiosâ, et guttis ad miraculum magnis: quam tamen terra continuo per aestatem calore exsiccata, in principio omnem imbibit; eâ vero repletâ, fluvii mirum in modum aucti, undique se effundunt, et terram aedeo irrigant, ut totâ aestate, quâ ne semel quidem pluit, nullâ humectatione indigeat. In causâ sunt Ethesii, qui cum apud nos aestate, apud ipsos vero hieme spitant, nubes ad montium cacumina colligunt, unde postmodum pluviae indubitato descendunt. Ceterum ipsorum aestate, quae nobis hiems est, spirant venti; Ethesiis ex diametro contraii, qui frigidissimi cum sint, intensum regionum istarum calorem moderantur, nubes et pluvias ab ipsis depellunt, et ad has regiones perducunt. De malacâ, cui poli Arctici altitudo, vix duorum gradunm est, commemorat Pedro Texieira, relacion del camino etc. c. 1. terram ibi viridem semper et herbosam, ac fertilem esse: aere item temperato, salutariqueve gaudere. Terram quod attinet polarem (nam et sub polis, terram firmam esse, docet Acosta, lib. 1. cap. 6. histoir. naturell. des Indes) nec eam habitatorib. vacuam existere, probabile mihi videtur: quod et probat Loys Guyon. tom. 1. lib. 1. cap. 16. Equidem falluntur cum Heliseo Röslino, qui existimant, terram quo magis ad polum vergit, eo esse calidiorem aestate: cum quippe

experientia testetur, Solem radiis obliquis nil incendere, sed directis. v. M. henric. Hudsoni Angl. descript. detectionis freti. f. 2 Nihilominus notatu dignum esse videtur, quod de Irlandiâ maxime ad Arctum vergente, Richard. Stanihurstus, scribit. lib. 1. de reb. Hibernic. s m. 16. Quidam suspicati sunt, Hiberniae notionem inde fuisse derviatam, quod aquae ibi hibernis temporibus vehementissimâ frigorum magnitudine, conglacient: Quod certo scio, aliter esse. Habet ea Insula aerem mirifice temperatum, usque eo, ut multos annos liceat in Hiberniâ hibernare, et in plerisque partibus vix aliquam glaciem, per totam hiemem, conspicias. Aqua enim pluvia ibi frequentius abundat; non ea tamen, ex quâ multum detrimenti incolae capiant. Atque hic falsus rumor, Cladianum, auctorem alias optimum, in fraudem, ut verisimile est, impulit, cum inquit:

Scotorum cumulos flevit glacialis Hiberna.

CAP. IX. Cur Fato, temporisque successu, mutetur natura populorum.

SEminum vero commistiones, expopulorum migratione, coloniis, bellisqueve promiscuis profectae; stupendam in gentibus effecêre conversionem. Canonhiero tract. dell. infelicit. d. letterat. et guerr. fol. 30. etc. Hieron. Cardan. lib. 1. d. rer. variet. fol. m. 40. Campanella. phisiologiae. c. 15. Germanos, corporis olim proceritate admirandos fuisse, passim in historiis legimus, plerique staturâ sex pedes excedebant; cum apud Romanos legendo tyroni, suficerent quinque et semis. vid. Freher. ad Petr. de Andlo, 1. cap. 15. fol. 69. A Gallis Italos, ob corporis brevitatem, ludibrio habitos, rerum veterum monumentis edocemur; inter quos modo parum discrepat, aut nihil. Neque etiam

Germanos, et ulterius ad polu populos, eam crinium flavitiem caerulea illa et carsia lumina (quorum prssim Scriptores meminerunt, vid. Willichium ad Tacit. d. German. cap. 7. et Isac Pontanum, in discept. Chorographicis. fol. 191.) retinere videmus. Illam porinde sententiam amplectimur: nisi gentes miscerentur, et ratio deucationis, victusque non mutaretur, peculiarem singulos differentiam habituros, et quemlibet fere, vel facie propria natione repraesentaturum. Sednonprolocorum tantum situ, vocabularerum, habitusque populotum, et moreseorum, animorumque inclinationes: sed literaru insuper, armorumque studia, singulis [Note: Icon animorum Euphormionis. cap. 2.] plerumque ae tatibus variantur. Nam et ipsa saecula genium habent; quimortalium animos in certa studia inflectere solet. Imo ipsam locinaturam, commutat tempus. Sicque non apparet amplius ea fertilitas in Palaestina, quae Moysis, et Iosuae tempore erat. Etetiam inter tantam rerum confusionem, quâ excita a sedibus suis Roma fuit, Caelum ipsum, immutatusque est aer. Olim n. Romanae Urbis situs commoda, si vera apud Livium Camillus fatur, ingentia fuêre. Non sine causa, Dii hominesque hunc Urbi condendae locum elegerunt, saluberimos colles, flumen opportunum, [Note: Dn. Henr. 2 Pflaumern in Mercur. Ital. fol. 300. etc.]quo ex mediterraneis locis fruges devehantur, quo maritimicommeatus accipiantur; mare vicinum ad commoditates, nec expositum nimiâ propinquitate ad pericula classium externarum: regionum Italiae mediu, ad incrementum Urbis natum unice locum. Ingentia haec situs commoda non nihil mutarunt, et in primis colles, quos saluberrimos vocat, longe aliter affecti esse hac tempestate videntur. Vulgata est Romanicaeligravitas, noxius aer Urbem totam, colles pariter vallesque infestat; quem nisi certâ luce, haud ferme sine periculo sentiat hospes. Vere atque utiliter, quisquis ista observanda in aede D. Virginis Mariae, supra Minervam scripsit:

Enecat insolites residentes pessimus aer
Romanus, solitos non bene gratus habet.

Hîc tu quo vivas, lux septima det medicinam,
Absit odor foedus, sitque labor levior
Pelle famem, frigus: fructus, femur que relinque,
Nec placeat gelido fonte levare sitim.

Quaeda etla aetates praecipue atmis exercitae; moxomnia in quietem composita; tum Regnotum, tum Rerum publicarum in populis amor; nunc veluti in barbariem homines nalci; deinde facilioribus animis mansuescere, et post saeoula aliquot; ad stipatum primâ caligine ingenium redire. Ita saepius Orbis, cultis hominum moribus enituit, subsidensque deinde industria, velut quâdam nurbe, est subducta. Sic et bellorugerendorum ratio, non semel immutata fuit. [Note: Guicciard. Hypomnes. Polit. 86.] Ante annum Christi, M. CCCC. XCIII. quo tempore ambitio atque error extremus Ducis Ludovici, ad ruinam Italiae viam aper verunt; rationes belli gerendi, diversissimae erant ab iis, quas post amplectebantur; oppugnationes item Urbium, proelia, velitationes â praesentibus differentes, et pene erant incruentae: adeo ut ei, qui statum aliquem obtinebat, difficulter is potuerit auferri. Deinde vero eo deventum est, ut qui in campo superior erat, idem belli simul universi victoriam, unico quasi impetu reportaret. Quod si uterque exercitus in campum prodiisset, confestim et sine mora longiore, iusto praelio decertabant, et de summâ belli decernebant Sic sine caede et sanguine, et ne hastâ quidem fractâ, Regnum Neapolitanum occupatum, et Ducatum mediolaneniem territum legimus a Carolo 8. Galliarum Rege. Prosper Columna, primus omnium, diversam belli gerendi rationem commonstravit; qui occupatis Civitatibus, impetum illius, qui in campestri pugnâ superior esse poterat, retudit. Quod tamen non ita feliciter obtinebit ille, quide Civium favore et benevolentiâ, cerrum quid policeri sibi non possit; prout ille Mediolanensium animos, â Gallis ad se noverat inclinantes. De mutatione etiam Italicae militiae, ita scribit Machiavellus. bist. lib 5. apr. ubi ait: Bellanostra, eo usque enervata languescebant, ut ea tam absque metu susciperentur,

quam citra periculum ducerentur, tum etiam sine clade finirentur. Adeo ut virtus illa, quae aliis in tegiombus, ex diuturna pace senescere consueverat, apud Italos bellorum vilitate interiret: quod ex iis, quae ab anno 1434. ad annum 94. gesta sunt, satis copiose patet. Indeque porro cognosci poterit, qua ratione Barbaris denuo via in Italia a aperta, Italique eorum iugum perpessi fuerint. Add. Aeneam Sylvium, 1. apoph Regis Neapoleos Alphonsi num. 40. Sic et eminentissima cuiusque Professionis ingenia, arctissimis temporum claustris circumdata sunt; ut Velleius Paterculus ait, lib. 1. histor. prope finem. Et item quondam Galli, ob masculam Venerem infames; nnnc ab eâ plane abhorrent: plstquam sc: cum Francis mistifuerunt. Unde Ludovicus Bigus:

Mascula Gallorum pubes, ceu femina quondam
Concessi assuêrat nuberemore tori.
Nunc quantum id vitii gens illa perhorreat, omnis
Novit ab Eoo limite ad occiduum.

Sed omnia, hactenus quae dicta sunt, id tantummodo volunt; a naturâ quidem regi mores, non tamen quasi penicillo depictos. Quin et naturâ (quae ubique una mater est) boni viri omm in loco nasci possunt: ut et de Principe Lampridius dicit, in Alex. Severo fol. m 223. Acsi quam pravitatem natale solum, regionumve aut nationum varietas implantat (quemadmodum singulis nationibus sua quaedam vitia esse, de quibus vulgus quoque sua ptoverbia habet; ut iam supra dictum fuir) decet, ut illa flectatur, temperetur, et corrigatur; virtutes verô, seu ad eam propensiones excitentur, et roborentur: quod monitum est Dn. Ioachimi Cluten, amici mei, minime negligendum, in fascicul. Paradox. thes. 17. Insuper mortalibus singulis praeter indolem patriae suae, adhûc proprium aliquid Natura concessit; ac etiam miraculo ingenti, hominum unicuique sua invenit lineamenta, diversi que partibus corporis, ac mambus [Note: Icon Euphorm. c. 10.] cumprimis impressit; si Chyromantis fides est adhibeda. Huncque tam mirabilem ludum, tot hominum

adfectibus, animisque variatum; haut quis facilius cogitando assequetur, quam corporum omnium species atque sormas, suis tabulis expresserit pictor. Undenec dedecori sunt singulis, communia vitia nationis. Si etenim Natura mortalium [Note: 2.] tam conditis moribus nihil finxit, in quo non aliquid desideres, velut ultimam artificis manum; cuius supercilii esset, totas provincias publico fato velle eripere, et indiganri se ubi peccatur, id est inter homines, natum esse? Facessat in omnibus suae gentis praeceps favor, simulque ceterarum aversatrix invicia. Et nostra vitia fideliter agnoscamus, et virtutes in aliis nos delectent. Omnes naque gentes, ut iam retuli ex Salviano, sicut peculiaria mala, ita etiam quaedam bona habent. Hûcque spectat iudicium Camerarii, verêprudentissimi Viri, in Ethicâ Arithmologiâ, ubi ait: Scitum esse putatur, sua vitia, quibus aliquis laborat non ignorare, Et nulla gens, aut civilis congregatio, neque omnino genus mortale reperitur inculpatum penitus, aut incontaminatum. Nec ideo indignum. docto ac bono ducendum est, inquirere innationum mores; ut perspiciens quis ignominiam gentis suae, aut laetetur sentiens se eâ carere, aut conetur illam deformitatem, tamquam â naturâ sibi attributam, exercitationis quasi comptu occultare, et futilitatem contentione virturis detergere. Ac veteres quidem, veluti domestica probra annotaverunt, trium praecipuarum gentium; Thracum barbariae, Phrygum insipientiae, Graecorum superstitionis: nihilominus tamen et Thraces ut fortes; et tamquam intelligentes Phryges; et sapientes Graeci in admiratione fuerunt. Socratem autem Zopyrus, ex facie de ipsius naturâ iudicium faciens, et multa atrocia ad praesentes de illo dicens, non commovit; sed verae indicationis testem esse illi haud piguit: inquientem, ea quae dicta essent incommoda, naturae quodammodo suae esse implicita; se ipsum vero exercitatione honesti illa emendavisse. In humanâ igitun naturâ, ut dictum est, quod omnino inculpatum sit, non inest. Divinum enim hoc erat: et haec vita aliis noxam ante alios fert.

Omniumque quae exstiterunt, sine crimine et reprehensione nihil est. Is vero optimus, qui bonitate consilii, celeriter vincit adoriens se quasi, germen adgnatum mali; ne omnino pravitatiss ditionioppressus subiciatur. Hactenus ille. Universalibus sane causis, Caelique et naturae inclintioni, etiam speciali; ad motes ubi virtures inseruntur, tantum virium numquam tribuendum est; quin cum Platone, summisque Philosophis aliis, potiores partes institutioni reservemus, atque disciplinae: specialior eacausa est, virturumque ac vitiorum propinquum magis instrumentum. Quo et Origenes respicit cum ait: periarchon. lib. 3. cap. 1. Qui ad naturalem corporis intemperiem, culparum refert causas, contra rationem id essetoius conditionis ostenditur. Quoniam enim videmus in quam plurimis, cum prius in continenter, intemperateque vixissent, ac luxuriae fuissent, libidinisque captivi, si forte verbo doctrinae atque eruditionibus, in melius provocati sunt; tan tam exstitisse mutatione, ut ex luxuriosis et turpib. sobrii et castissimi, ac mansuetissimi reddererur. Etrursum videmus in aliis quietis et honestis, qui se for e inquretis hominibus associârint, corrumpi mores bonos colloquio, et effici eos tales, quales sunt illi, quibus nihil ad turpitudinem deest: et hoc interdum venit maturâ iam aetate viris, itaut continentiores in iuventute vixerint, quam cum provectior aetas facultatem vitae liberioris indulsit. Hoc vero notatu dignum puto, quod populi mediae naturae, maxume egeant institutione, et maxume etiam cedant pbae, bonaeq, institutioni. Fr. Piccolomin. Ethic. grad. 10. cap. 31. quem vide. Sed et e contra, Educationis propter depravationem, aliisque de causis; naturales Nationum virtures, in contraria degenerare vitia experimus. vid: Sibyllam Trigandtianam Kornmanni, cap. 63. Hinc in provinciis, Regnisque plurimis, ingenii cultus Barbariei, Barbaries eruditioni successit. Tota Sarmatia, non multis ab hinc saeculis, instar conterminae Scythiae, equinis carnibus, et in plaustris, domibusque ambulatoriis vivebat; penitusqueve barbara carebat, quibus nunc abundare videtur

luminibus Ingeniorum. Contemplari lubet Germaniam, qualis nunc est: nuper illiterata et intractabilis quae fuit, v. Cluverium, 1. antiq German cap. 12 antiquitus latrociniis dedita, tristis aspectu, horrida et inaccessa quae exstitit: quamque Galenus, lib. l de sanit tuend ursis et leonibus comparavit; cum inquit, se Medicinam suam Graecis et Romanis, non ursis et leonibus Germanis, scripsisse In illam tamen nunc, pristinae si quid adhûc virtutis in mundo fuit reliquum, transvolâfse attestatur Machiavellus. 1 de Republ. cap. 55. Eique inter reliquas Europae prov ncias, iure merito Prinoipatum tribuit Illustrissimus Wurtemberg. etc. Dux, Fridericus Achilles, in Consultatione de ptincipatu inter provincias Europae instituta, admodum eleganti, et iucundâ, eruditssimâque varietate referta. Subiungatur Scaliger exerc. 99. d. subtil. ubi Europam et Germaniam inprimis, aliis regionibus omnibus fere, praesert: et etiam in laudem Germanorum, mulea congerit idem. Orat de iis, qui ante Viennam ceciderant. f. m 368 etc. Quam eandem propter causam, Philippus olim Beroaldus, cum in calumniam raperetur, quod Maximilianum primum, Germanorum, non vero Romanorum indigitâsset Imperatorem, ita respondit: Censeo honorificentius esse [Note: Refert Irenicus, rerum German. lib. 3. c. 27.] Imperatorem Germanorum, quam Ronanorum, cum hoc saeculo Romana nobilitas decoxerit, faece et quisquilio superstitibus; Germania vero, sit viris, opibus, ac magnitudine florentissima. Praeterea vocare regem Romanorum eum, qui Germanis imperat, credidi convenire ambitiosis, non simplicibus Scriptoribus. Habeo quoque persuasissimum, sacratissimum Maximilianum, non minus libenter audire, ut Germanorum dicatur Imperator, quam Rex Romanorum: cum alterum reipsâ fulciatur, alterum titulo tenus blandiatur. At vero Machiavellus, eas addit suae assertioni rationes, quae nunc cessant prorsus: ita ut quis ominari possit, abitum parare virtutem, cuius nomine Germanos laudat vir ille perspicacissimus. Prudenter Euphormio, in Icon. cap. 2. fol. 61. etc. Asiae, ait,

Africaequeve, sub Barbaris Imperiis casus, et Graecorum Thracumque calamitas, praecipua humanitatis commercia in ultimam Europam coegit; ut tot cladibus a barbaris domiti, et veluti feliciori parte exsecti, nostras vires possemus recognoscere, aut timere alienas. Nos vero, ad malorum omnium sensus pestifero sopore torpentes, nec divinam vim hortuimus, ac ne in birbararum quidem gentium minas, tot provinciarum, quae restabant, valiturum citavimus robur. Etiam omni discordiarum genere laceravimus nostras opes, indigho prorsus facinore; ut quod uni corpori vix sat erat, bellis odiisque in diversa discederet. Adde etiam eund. Euphorm. Icon. cap. 5. fol. 142 et seqq ubi de Germaniâ iudicat liberrime Ethabemus certeexempla populorum, in peius qui degeneravêre, obvia ubivis. Natio Iudaeorum, populus liberrimus olim, a Cicerone vocatur servitutinata. v. Petr. Cunaeum 1. d. Rep. Hebraeor. cap.18. [Note: Cur hodie Roma non amplius militaris, elegantissimaeq Athenae nunc barbarissemae exi stant? disquirit etiam Lodovico Zuccolo in Dialog fel. m. 172.] fol. 170. etc Quiquondam militari inre, et omnibus civilibus excelluêre artibus Graeci, animo nunc et corpore, socorditer torpent: et quos solos Barbris dominari debere censuit Aristoteles. 7. Politic. 7. nostro iam tempore, Barbaris turpem servitutem serviunt. Vigente Graecia, numquam quicquam fuit pulchrius, grandins, optabilius nihil; Mater ea olim fuit philosophiae, cultissima terra, prae quâ omnes aliae gentes, omnesque terrae, merum rus erant, Barbaries mera. Eânunc affl ctâ nihil aegrius, nihil abiectius, luctuosius est nihil. Quibus antea machinis stabat, vel se sperabat restituendam, iisdem perculsa, ruit, iacetque exanimis, diuturno, et iam desperato morbo. Eleganter, sed flebiliter Mich. Tarchan. Marullus Constantinopolitanus:

Terrarumocelle patria, ocelle gentium,
Quascunqe curru eburneo
Laboriosae metiens iter rotae,
Lucis creator Solvidet:
Quam te cadaver flebile aspicio miser!
Vixipse abhuc credens mihi

Oculis videre Caelitum tantum nefas.
O miserum et infelix genus,
[Note: Vide Iovianum Pontanum in Charonte. f. m. 1166.] Quo cecidit fortunae gentis pristina:
Tune illa domina gentium?
Quam tot tyranni, tot duces, tot oppida,
Tot nationes efferae,
Ab usque Bactris, ultimisque Gadibus,
Flexo precab antur genu?
Iam iam nihil non fragile sub Caelo, nihil
Non percaducum gentibus.
Sors cuncta versat aeque, et impotens hera,
Nullo beata termino:
Nec fas, ptum que sontibus fatis moram
Affert, et instabili rotae.

Olim ab Atheniensibus, legum exemplum acceperunt Romani; post rerum mutatâ vice, a Romanis Graeci. Emund. Merillius. observ. lib. 2 cap. 10 Atvero illudipsum Inaitserorum agmen, iure terror Orbis, Graecorum, aliorumque Christianorum soboles, non exagris solum, sed pene dicam haris collectum, et mapalibus pastorum, aliâ disciplinâ educatum, milites suppeditat Turcarum Imperatori fortissimos: ipsis etiam Turcarum liberis, omnium iudicio praestantiores. Quam in re, ex Augerii Busbequii de re militar. contra Turcas instituend. cons. histor am scitu dignam referre lubet; qui fol. m. 182. ita scribit: Fiebat nonumquam, ut cum animi cusâ, defenestrâ in publicu prospicerem, assidentes Turcae quosdam mihi commonstrarent, quos propter armorum usum, tytonious instituendis prefectos dicerent. Rogabam quâ gente, aut quâ natione essent oriundi. Nam qui inter eos armorum opinione tantopere excellerent, nescio quos Parthos, Bactrianos, aut Massagetas, cogitatione mihi fingebam. Sed audiebam hunc esse Hungarum, illum Croatam, tertium Germanum, mirabar equidem: vertuntamen hanc tantam praestantiam, ex usu armorum, quae apud nos tractâssent, quod nobililoco nati, quod liberaliter instituti, quod militâssent, proficisci suspicabar.

Pergebam quaerere, num scirent, quem illi apud nos locum tenuissent, quodve genus vitae secuti fuissent: illi cum aliquantisper dogitâssent, in memoriam venire sibi aiebant; hunc solitum dicere, senescio cuius coqui fuisse puerum, alterum se vitae monasticae initiatum, illum vero cauponi promendo vino locâsse operas. Eosque belli, vel induciarum tempore, interceptos, atque in reliquâ praedâ, Constantinopolim perductos. in istius vel illius Bassae familiam pervenisse. Hîc ego etiam magis admirans, et quînam, inquam, sieri potuit, ut isti evaderent in tantos bellatores? Commemorabant, Dominos quibus illi obtigissent, domi habuisse viros insignes, magistros armorum, magno iudicio scientiâque rei bellicae praeditos, quibus (cum eos, tum ex corporis, tum ex animi signis, dignos iudicâssent, quibus operam impenderent) in disciplinam traditi essent. Sub quibus brevi tempore, tantum profecissent, ut omnes ae quales superârent, et non obscuram futurae virtutis spem de se darent. Secuta deinde fuisse bella, in quibus navatâ strenue operâ eximiae fortitudinis, ab omnibus laudem, ac testimonium reporcassent; hinc ad tantam auctoritatem pervenisse. Tam verum est, quod quidam dicere solent; omnia ab usu et institutione dependere. Romam etia, qui Graecis in Imperio fuccessêre mundi, multam iam olim metamorphosin passi fuerunt. Quae gens, aut in agendo aut in patiendo fortior? quae servitutis iugo solutior? servi niholominus repente facti, et servituti assuefacti sunt; usque adeo, ut Tiberium Imperatorem, tam proiectae servientium patientiaetaeduerit, et quoties Curiâ egrederetur, dixerit: Ohomines ad servitutem paratos! Hos itidem Heliogabalus, Togata Mancipia appellavit, veluti qui pristinae dignitatis praeter Togam, mi retinerent. Rei publicae etiam institutio aliquid heîc operatur. Ubi n. non in suâ potestate homines vivunt, neque sui iuris sunt, sed Dominis subiecti; ibi ut Hippocrates. d. aer. et locis. iudicat, non multum curiosi sunt, quo modo se ad bellum adparent. imo magis hoc

curant, ut ne bellicosi videantur, etc. Et post: Bellicosiores Asianis Europaei sunt, non ob caeli solum rationem, sed et propter leges: Non enim Regibus oboediunt. Certe ut folia in syvis cadunt, atque renascuntur: ita instituta quoque humana oriuntur et intercidunt; nec forte semel tantum, sed a)peira/kis2 id est infinities (Itaenim loquitur Aristoteles, qua mundum statuit aeternum) Est ideo vere, circulus quidam rerum humanarum; nec humanarum rerum solum, sed et omnium scientiarum. v. Piccart. ad polit Arist. lib. 7 cap. 10. fol. 1052.

il Mondo gira,
E nel girar seco rapisce, e varia
Leggi, ecostumi: e quel, che dianzi buono
Fu stimato da ogniuno, hor pute, e annoia.

Quin et Tempus, ipsum indolem Morborum mutat: et aliter Podagra erat tempore Hippocratis, aliter vivente Galeno. v. Stupanum, in com. ad Aphor. Hipp. fol. 262 etc. Est et lex Divinae benignitatis; spargere dona in aetates.

CAP X. Literas, et ipsum etiam solum, sua Fata habcre, temporisque successu immutari.

HAbent pariter etiam litterae, ut et Imperia sua fata: Chaldaei, Persae, Graeci, Latini, ex ordine Imperia obtinuêre, et litteras excoluêre. His Arabes successere: de quibus, epist. ad Stephanum Ubertum in opusculis. f m. 410. ita Ioseph. Scaliger scribit. Olim optimae artes in illâ gente floruerunt, cum rerum in Hispaniâ potirentur, et opes suas in totâ Africa stabilivissent; tunc enim discendis liberalibus disciplinis, Gymnasia cum opimis reditibus, liberalitate Regum, tam in Hispaniâ, quam in Urbe Marocensi instituta, et honoraria annua Doctoribus, ac Magistris attributa.

Sane adhûc Collegia Maroci exstant, sed reditibus suis nuda fuerunt, postquam artes bonae in illâ gente frigere coeperunt: quod malum iam etiam (heu saeculi infamia) inter nosgliscere incipit. Florentibus igitur Arabum rebus, tunc summa meliorum literarum imperitia, in totâ Ecclesiâ Latinâ erat; quum bonae disciplinae inter Muhametanos maxime [Note: v meum Discurs. de Sarace. nis ad fin. et add. orationes Erpenii de Arabica Linguâ.] vigerent. Etprofecto quicquid Latini scripserunt, postquam illos inscitiae suae monuit Arabum industria, id totum Arabibus acceptum debent; Philosophiam, Medicinam et Mathematicam. nam nullum Graecum scripto rem habuerunt, quem non in Arabicam linguam prius, deinde ex Arabicâ in Latinam translatum legerint. Ptolomaei magnam Syntaxin, prius ex Graecâ Arabicam, ex Arabicâ Latinam factam, tractare caeperunt. Sic Euclides prius Arabice, deinde Latine conversus, tandiu inter nos obtinuit; donec captâ Constantinopoli, exules Graeci nos docuerunt, relictis lacunis, ad ipsos fontes nosconvertere. Arabibus successêre Europaei, et hos quinam sint excepturi, noruntii, quibus Fati Tabulaenon sunt occlusae. Et nec homines solum, sed et solum ipsum immutatur. Quâ de re ita summus Philosophus Aristoteles argutatur, cuius haec sunt verba, in fine primi libri Meteorologicorum: Interiores, inquit, telluris partes, perinde ut animantium plantarumque corpora, iuventutem atque senectutem suam habent. Proinde loca quaedam, ad aliquod tempus aquosa permanent, deinde exsiccantur atque senescunt: alia vero reviviscunt, atque ex aliqua parte aquosa redduntur. Ceterum cum loca aridiora fiunt, fontes ut deleantur necesse est, quod. cum accidit, amnes primum e magnis pusilli fiunt, postea tandem inarescunt, atque hoc modo tellus exsiccatur, et fit sterilior. Verum enim vero, quoniam terra maximum corpus est, hae alterationes mutationesque non fiunt subito, quemadm odum in nostris corporibus, sed longa temporis diuturnitate: incrementu a. longo tempore fieriassolet, ita ut omnino memoriam hominum effugiat.

Sic enim in Aegypto accidit: nam locus ille, totaque regio, quae fluminis tantum invectu rara est, sem per aridior efsici videtur; attamen propterea, quod paulatim arescentibus paludibus, vicina loca incoli coepere, tempris longitudo initium obliteravit. Antiquitus enim tota Aegyptus urbe, quam Thebes vocant, constabat; quod etiam Homerus declarat, qui non adeo multo, ut ita dixerim, post eiusmodi mutationes florui: nam loci illius mentionem facit, tamquam nec dum, aut omnino, aut certe exsistente Memphi. Praeterea loca quae inarescunt, fiunt deteriora, id quod Graecia, et circa Argivorum, et Mycenorum regionem usu venit. Etenim Troianis temporibus, Argivorum regio, quod palustris esset, paucuios homines alere potuit: sed contra Mycenorum ager pulchre se habebat, itaque ferebatur digmor. Nunc vero secus accidit, propter causas, quas diximus. Namque hae sterilis facta est, atque admodum inaruit: illius vero loca, quae tunc erant sterilia, quod aquis essent obruta, nunc fertilia sunt effecta. Quod igitur in illo loco, qui parvus est, accidit, hoc idem etiam circa loca magna, regionesque in egras accidere censeamus oportet. Haec ille hactenus Sicque verum est, quod cernit Ovidius, vel potius si mavis, apud Ovidium veteris non mscius aevi, Pyihagoras:

Vidi ego, quod fuerar quondam solidissima tellus,
Esse fretum, vidi factas ex aequore terras:

et quae sequuntur, ingemosissimea Poeta annotara. Strabo quoque egregius Geograpoiae auctor, multa iudicat retrotractis aetatibus mutata, nonnulla divina posterioribus saeculis muranda, nempe ex praeteritis prudenter diiudi cans futura: Isthmos erosos, et postea alios erodendos. vide Francisci, Floridi Sabini, Lect subcis. syllog. 6 cap 17. apud Gruter. in Lampade artium. tom 1. fol. 1079. et lon. Twinum. de rebus Albionicis. libro. 1. fol. 29 etc Sic ex eadem causa, vastissimi campi, in globo terreno reperiuntur, qui plane steriles sunt, et ne gramina quidem producunt, imo etiam ubi ante campi fernles fuerunt,

hodie infrugiferi penitus exsistunt. Cuius rei memorabile exemplum refer. Kekermannus, system. phys lib. 2. cap. 13 ad fin. qui ait: nr Suetia, tempore Gothorum, antequam nimirum ii in Italiam, Hispaniam et alia loca Meridionalia migrarent, agros longe fertliiores, fuisse, quâm nune exsistunt: ita ut nunc durissimi scopuli, saxa ac lapides ubi olim tertiles agri fuerunt, reperiantur. Idquod apparere dicit ex sulcis, quorum vestigia remanserunt in ipsis scopulis et saxis. Quin imo adhucdum in multis Sueciae locis, etiamsi agetadmodum laborio e colatur, et tetra sive gleba bene maceretur. spatio tamen qua vor annorum, magnam agri, glebarumque partem lapidescere; et inde cocludeie nonnullos, Caeli vim minorem nunc esse, istis in locis, et frigus vehementius, quam fuerit olim Necrtem Palaest na nunc êa gaudet ubertate, quâ tempore eo, cum a Chananaeisinhabuaretur, ut Bellonius notat. Fertilissimi quonda fuerunt campi Sinearis, ubi populosissima Babylon erat: et tamen nunc omnimo aham faciem habent. Egod. Guranda Rep a pr Certe bonitas patriae Iudaeorum a Deo erat: unde et Levit. cap 25 inquit summus Deus: siambulavericis in praeceptis meis, et custodieritis mandata mea. sc seceritis ea; pluvias vobis dabo etc sin vero aliter, dabo vobis caelum desuper sicut ferrum. Ut et dicitur in Psalmis: posuit fluminain desertum, et exitus aquarum in sitim. etc. Felicitate autem, et benedictione antiquae terrae promissionis Iudeorum, translatam fuisse ad populum Christianum occidentalem, hancque nobiscum duraturam, sibonorum fuerimus aemulatores; autumat Barth: Sibylla, in speculo peregrinar quaest dec. 1. cap. 3 quaest 4. dub 7. f m. 196. ubiaddit: Vanam esse, et frivolam opinationem, Astrologorum, dum stellarum cursui assignant abundantiam, et sterilrtatem locorum atque annorum: cum ea promeritis et demeritis hominum varientur. Quo respicere videtur ille idem, d. dec I cap. 9. quaest. 2 fol. m 265. dum ait: Unam quandoque regionem ex causis Deo notis, minus respecta esse, et asanctis Dei, Angelisq, bonis

defensam; ac magis a Daemonib. impugnatam. Quibus ubi plus potestatis permittatur, ibi etiam populum magis vitiis et erroribus perverti. etc. Sed tande Deus, semper idem est; nec temporum vicissitudine, animorum quoque, et caelestium praesidiorum vires adeo hebetantur: quin Deo bene iuvante, nemo iam possit ad eum absolutae virtutis gradum, quem antiqui feliciter contigerunt, aspirare.

CAP XI. De Linguarum immutatione: et an solus Homo loquatur; numque aliqua Lingua homini sit innata?

DE linguarum immutatione, multa dici possent: et constat etiam, nullum fere populum, linguam suam primae vam retinere. Loys Guyon. des divers lecons, tom. 1. lib. 2. cap. 2. Ac lubet min rem altius scrutari; et primo idem illud inquirere placet: Num bruta articulate loquantur? Et certe homini quoque competit vox inarticulata. Nam in haec verba Celsus retiocinatur in l. Labeo. 7. in fin d supellect. legat Etsi (ait) prior atque potentior est, quam vox, mens dicentis: tamen nemo sine voce dixisse existimatur, nisi forte et eos, qui loqui non possunt, conatu ipso, et sono quodam, kai\ th=| a)na/rqrw| fwnh=|, seu inarticulatâ voce, dicere existimemus. Ex quibus dqtam homini muto inarticulata voce adparet. Inarticulataru species sunt, gemitus, sibili, et id genus ceterae, quae item loquendi potentiâ praeditis conveniunt; imo et brutis. Unde praeterea liquidum redditur, inarticulatam vocem, esse vocem, quae literis exprimi non valeat. Robbigius. de rebus critic. lib. 2. cap. 4. qui idem tamen, cap. praeced. vocem etiam articulatam tribuit brutis, cum vox atticulata sit, quae scriptis comprechendi possit. Scaliger. I. d. causs. L. Lat. cap. 4. et vero

quadrupedum voces litteris valeant tradi. Id quod Pacuvius, apud Ciceronem lib. 1. de Divinat sentit, dum avibus linguam, id est, sermonem tribuit, canens:

Nam istis, qui linguam avium intelligunt,
Plusque ex alieno iecore sapiunt, quam exsuo,
Magis audiendum, quam auscultandum censeo.

Neque enim eam abrem non sunt voces, quod nihil significant. Etvero brutorum voces, quod intellectum non habent, mutae dicuntur; nam ita Naevius, in Lycurgo, apud Nonium, in Mutus: Ducite eo cum argutis linguis mutas quadupedes. Et Accius, in Epinausimache: Item ad maestitia mutam infantium quadrupedum. Ubi Nonius. Mutus, onomatopoeia estincertae vocis, quasi mugitus, nam mutus sonus est proprie, qui intellectum non habet. Adice Horatium lib. 1. sermon. Sat. 3. dicentem:

Mutum et turpe pecus.

[Note: Vide Kekerm. curs. philos. disput. 19. tb. 19] A ves quidem xai/re, id est salve, et e=u pra/tte, i. e. felix sie, et *zeu\ i(/lews2; idest Iuppiter propitius sit; et huiusmodi verba nonumquam proferunt: neque quid dicant scientes, neque ea, quae dicunt, temporibus, locisve accommodate dicentes, sed linguam duntaxat ad praestitutum numerum, agitantes. Et Magicum impostorem, ut ubique, egit Apollonius Tyaneus, dum passerum sermonem se intelligere voluit videri; qua dere Philostratus, in eius vita lid. 4. in princ. ita scribit: Cum aliquando Ephesi de communi concordia disputaret, passeres forte in arbore quadem taciti considebat, unus a. ex ipsis, tanqua alicuius rei nuntius vocem emisit, quâ visus est aliquid ceteris praedicere; eo audito ceteri clamorem tollentes post ipsum volârunt. Tunc aliquandiu tacitus Apollonius, sciens quidem quam ob causam passeres volitâssent, nondum tamen auditoribus id enarrans. Ubi vero omnex in se conversos, et quasi portentum aliquod admirantes aspexit, tunc rupto silentio sic est locutus: Puer quidam, effusum frumentum in arcam manibus demittens, cum negligenter illud collegisset, abiit, multa grana passim in angiporto sparsa relinquens; quae cum

passer ille invenisset, ceteris (ut vidistis) nuntians, inventum cibum communicavit. Hisverbis permulti commoti ad hoc visendum cucurrêre, ipse vero his qui manserunt, coeptum sermonem de communi societate servanda prosecutus est. postquam vero qui visum ierant, cum clamore et admiratione summa reversi sunt: Videtis, inquit Apollomus, quo pacto passeres mutuam de se curam habeant, quantumque communi gaudeant societate, nos autem homines eam colere dedignamur. Sic et Pythagoram, tale quippiam de seexistimari voluisse, pellepida illa hist oriane an fabula, videtur arguere, quam Iam blichus notat, in Sophi illius vita cap. 13. Tarenti enim inpublicis pascuis conspiciatus bovem, fabas artingentem, bubulcum monuit, ut pecori id interdiceret. Ridente effuse bubulco, et dicente, se quidem boi+sti/, bovine nescire: ceterum si ipse quid amplius calleret, sua pace licere, moneret bovem, quae facta vellet. Accessit, inque aurem nescio quid armento insusurravit, et sic effecit, ut bos confestim fabas relinqueet, iisque in perpetuum abstineret. Plinius lib. 10. nat. Histor. cap. 49. et lib. 39. cap. 4. auctor est, tradidisse Democritum, facultatem intelligendi avium voces, comparari esu certi anguium generis. Philostratus quoque lib 3. de vita Apollonii Tyanei scribit, Incolas Bacarae, Indorum utbis iactare, eum quicor et hepar Dtaconis comedisser, omnium animalium corceptus et voces intellecturum Quod ipsum de Arabibus scribit lib. 1. eiusdem Operis. Ericum quendam comesto epulo. ex serpentibus a Cracâ quadam Magâ confecto. sibique apposito, omnium scientiarum copiam consecutum; ita ut ferinarum. pecudualiumque vocum interpretationem caleret, Saxo Grammaticus lib. 5. Histor. Danic. narrat. Sed haec certe nugamenta, opinor, sunt, et fabulae merae. Et perstringit hos nugatores merito Georgius Bisides, praeclaro illo Carmine de mundi opificio, v. 994. et seqq. quos Latine vertit Morellus; sunt autem isti:

—— —— Quisve linguam garrulis
Velut erganum formavit avibus tinnulum?

Ut inde ventur fabulatores novi,
Ipsos habere cognitos vocum sonos.

At veroaves in id canere, ut Dei conditoris suiludes personent etiam D. Cyprianus sensit, Orat. pro Martyribus. Cui, inquit (Deum intelligens) omnes aves canunt laudes. Hud pertinet et illud incerti Auctoris, quem Christianum fuisse aiunt, de Philomela:

Sedcunctas species animantum nemo not avit,
Atque sonos ideo dicere quis poterit?
Cuncta suo Domino depromunt munera laudum,
Seu semper sileant, sive sonare queant.

His non absimilia, ex Davidicis Psalmis et aliis sacris libris, adduci possent, si res posceret. Quae tamen omnia eâ de causâ scripta existimanda sunt. ut invitarentur hominum animi, ad laudes Divinas persolvedas promptius, quum ipsa etiam bruta, in eo laborare videri possint. Minime enim omnium arbitrandum est, pios et sanctos illos Scriptores, cum talia mandarent libris, credidisse, communi quadam cum hominibus ratione animantes esse praeditos, cuius ductu Numen cognoscant et celebrent, atque putasse adeo earum voces ita esse comparatas, ut tum ipsae eas inter se, tum homives quoque intelligant, hoc est, articulatas et intelligibiles esse, non autem confusas. Restat ut dicamus, solos homines loqui: et quod de multis animalibus, ratione licet expertibus, saepe legitur; ea, velut humano intellectu praedita, ac Dei nutu pene rationabilia reddita esse. cuncta haec miraculo evenisse. vid Heribert. Rosweid. in notat. ad vitam S. Pauli Eremitae. in Vitis Patrum. f. 17. Et spiritus etiam, non nisi per dispensationem loquuntur. Estque [Note: v. Psellum. de Daemonib. f. m. 84. etc.] Lingus Angelorum, cuius alicubi D. Paulus mentionem facit, non Hebraea, ut perperam nonnulli censent. vid. Corn. Agripp. lib. 3. d. philosoph. occulta. c. 23. etc. Etenim mens Angelica, quando convertit se per imperium voluntatis, ad considerandum in actu, quod prius habebat in habitu, tunc dicitur loqui sibiipsi: quando autem ordinat conceptum suum, ad manifestandum alteri angelo, tunc

loquitur illi, et sic potestas ordinandi conceptus suos, ad alterum manifestandum, dicitur lingua eius. Bartholomaeus Sybilla, in Speculo peregrinar. Quaest. decad. 2. cap. s. quaest. 3. Haud elegans minus quaestio est, an certa quaedam lingna homini ita sit innata, ut si non usu disceret maternam, illâ Naturali loqueretur?. vide Platonem in Cratylo. Sane in ea olim opinione Aegyptii atque Phryges fuerunt, quicum noscere vellet, quinam primi homines extuissent; pueros duos recens natos, pastori tradiderunt, inter pecora educandos, iubentes, neminem coram eis vocem ullam edere: nempe ut quae vox prima ex his pueris erumperet. ubi inarticulate vagire desiissent, hanc. dirimeret litem. Et quidem bimatus exacto tempore, infantes Beccos identidem clamare inceperunt: quo modo Phryges tunc panem appellabant. Herodot. lib. 2 â princ. Quod si verum est, ac si exuno verbo, rem tantam diiudicare liceret, id Goropii firmare posset opinationem, qui Celticam seu Theutonicam Linguam, ipsâ Hebraeâ vetustiorem esse putabat. vid. Vander Mylium, de Linguâ Belgicâ cap. 20. Becco enim Celticum est, unde et nos ad huc dicimus Beck, pro pistore Et sane Germani Phrygiam olim inhabitaverunt, vid Rein. Reinec. von der Meißner anfanglichem herkomen. fol. 26. acitem tu=r, Phrigum verbum, teste Cratylo Platonis; nil aliud est, quam nostrum Fewr: p. enim raphatum, nostrum F. esse constat. Aut forsan Becco, Hebraeum bog. est, quod denotat cibum: et habetur Danielis 1. et 1. Ast magis probabilis, sententia est Laurentii louberti, qui intr. sing. Que Langage parleroit un enfant, quin' auroit iamais ouy parler, purat; hnguas auditu tantum usuque disci: et sic nat urasurdum, necessario quoque mutum; ac etiam infantes inter mutos educatos, vel gestibus ammi sensa demonstraturos, vel novam aliquam linguam inventuros esse. adde Pedro Mexia. lib. cap. 25. et 36 Montaigne. 2 des essais. c. 12. f. 423 etc. Claude Duret: hist. des Langu. 1. cap. 1. Itaut loquiquidem hon inis proptium sir, sed non haec vel alia hngua, eisi innata. Keckerm. in cursu Philosoph. disp. 19. th. 7. Et sic

legimus in Epistolis Patrum Societ. de magno tegno et Rege Magor, qui Rex 30. infantibus in locum solitarium inclusis, custodibus eorum hoc negotium dedit; caverent, ne vocula ulla ad aures ipsorum accederet, ut experiretur, quanam linguâ aliquando essent usuri, atque adeo ut eius Nationis religione amplecteretur, cuius infantes linguam proferrent. Sed cognovit tandem, et professus est Rex ipse, vanissimum huncfuisse laborem, siquidem nullus eorum distincte locutus est: quam ob causam nullam adhuc etiam Religionem, Rex iste estamplexus. Quodque nonnumquam praecoces voces infantes ediderunt (cuius rei exempla aliquot refert Mexia, d. cap. 36.) Quodque Melancholici nonnumquam loquuntur linguas, quas non usu addidicerunt: hoc exmiraculo fit, quodque Daemones linguae hunanae instrumento utuntur. Keckerman. cursus Philesoph disp. 19 th. 18. Nec facit, quod Ludovicus Guyon 4. d. divers lecons cap. 14. argutatur, Diaboli astu minime provenire id, nam alias medicamentis non curaretur. Verum non semper medicamentis ille cedit, aut fit illud, pabulo subtracto. Tritum enim est, caput Melancholicum, balneum diabolicum esse. Acsi certa quaedam lingua esset naturalis, eam faciliûs addisceremus. Quâ dere Augustinus 1. Confess. cap. 8. sic scribit: Non enim docebant me maiores homines, praebentes mihiverba, certo aliquo ordine doctrinae, sicut paulo post literas; sed ego ipse mente, quam dedisti mihi Deus meus, cum gemitibus et vocibus, variisqueve enembrorum motibus, edere vellem sensa cordis mei, ut voluntati pareretur, nec valerem, quae volebam, omnia, nec quibus volebam omnibus prensabam memoriâ, cum ipsi appellabant rem aliquam: et cum secundum eam vocem, corpus ad aliquid movebant, videbam et tenebam, hoc ab eis vocari rem illam, quod sonabant, cum eam vellent ostendere. Hoc autem eosvelle ex motu corporis aperiebatur, tamquam verbis naturalibus omnium gentium, quae finunt vultu, et nutu oculorum, ceterorumque membrorum; actu et sonitu vocis indicante affectionem

animi, in petendis, habendis, reiciendis, fugiendisve rebus. Ita verba in variis sententiis, locis suis posita, et c??? ro audita, quaru reru signa essent, paulatim colligeba, measque ia voluntates, edomito in eis signis ore, per haecenuntiaba. Pertinet huc quaestio, an nomina quaedam sint a naatura. quod Iamblichus et alii innuunt, cum Barbaris vocib. singularem efficaciam tribuere solent. Hacrian. Iunius animadv lib. 4. cap. 25. Sed illa de Magicis sunt arcanis, luditque Diabolus, et sibi certis quasi symbolis homines devincit. Qua de re accurate disserit Origenes, in Philocalia, cap. 17. Cuius verba licet prolixa, adscribere lubet. Hîc incidit alta et arcana de natura nominu quaestio. An, quemadmodum existimat Aristoteles, nomina fint ex instituto; An ut docet Epicurus, alio modo; an ut arbitrantur Stoici, naturâ sint nomina: cum voces quasdem rebus significandis primi homines miserint. Itaque si possimus in proposita quaestione, efficacium nominum naturam exhibere, quibus utuntur Aegypitiorum sapientes, aut e persarum Magis consultissimi, aut ex Imdicis Philosophis Brachmanes, aut Somanaei, atque idin singulis gentibus efficere possimus: quia et quam vocant Magiam, non est, sicut Epicuro et Aristoteli visum fuit, res fallacissima et vanissima; sed, ut demonstant eius peiti, sibi constans ac cohaerens, ast cuius rationes paucis admodum exploratae sunt. Tunc dicemus nomen Sabaoth et Adonai, et quaecumque eiusmodi ab Hebraeis, cum mgno pondere ac gravitate tradita sunt, non de levibus et creatis iebus dici, sed de arcanâ quadam Theologia, quae ad auctorem universorum referatur. Quamobrem et vim habent haec nomina, si contextu et serie sibi propriâ pronuntientur: alia si Aegyptiorum voce de quibusdam Daemonibus, qui res Daemonum, et mirabiles efficere possunt, efferantur; et alia Persarum linguâ de aliis potestatibus, sscque in singulis gentibus, ad usus quosdam assumi possunt. Atque ita reperietur, cum diversa loca sortiti sint, qui in terra sunt Daemones, nomina quoque habere, pro loci et gentiu proprietate sermonis.

Qui igitur maiori ingenio praediti, levem istorum cognitionem perceperit, aliis alia rebus nomina imponete verebitur: ne in eorum errocem incidat, qui nomen Deus, in materiam inanimam, caecitate mentis conferunt, vel boni appellationem, a prima causa divellunt, vel a virtute et honesto, ad caecum Plutonem, aut ad carnium, sanguinis et ossium aptam in sanitate, et bono habitu corporis constitutionem; aut ad eam, quam vulgus putat, nobilitatem, Nec fortasse minus est periculi, si quis Dei nomen ad ea, quae non oportet, referat, quam si quis ea, quibus arcana inest ratio, nomina immutet, et quae deterioribus attributa sunt, praestantioribus imponat; contra quae de potioribus dicuntur, peioribus tribuat. Neque dico statim audito nomine Iovis, intelligi Saturni et Rheae filium, Iunonis maritum, vel Apollinis voci cohaerere Latonae ac Iovis filium. Haec vero criminatio, nulla parte attingit eos, qui arcanâ quadam ratione nomen Sabaoth, vel Adonai, vel aliquod e ceteris Deo posuerunt. Si quis vero possit arcana nominum eruere, multa et in appellatione Angelorum reperiet, quorum hic Michael, ille Gabriel, alius Raphael appellatur; iis rebus, quas summa Dei voluntate in mundo administrant, consentaneo nomine. Eadem est Philosophiae nominum in nostro IESV ratio, cuius nomen innumeri reipsa vidêre Daemones expulisse animis et corporibus, et vim suam exprompsisse in eos, a quibus discesserunt. Huic de nominibus disputationi addendum est, narrari ab iis, qui usum carminum norunt; idem carmen, si propria lingua incantârit, id efficere, quod carmen pollicetur: in aliam quamlibet vocem si mutetur, remissum ac languidum, nulliusque virtutis apparere. Ad eum modum non signisicata rerum, sed vocum qualitates et proprietates, habent in se aliquid, ad haec vel illa efficax. Sic etiam respondebimus de Christianis, qui ad mortem certant, ne Iovem Deum appellent, neve aliâ lingua ipsum nominent; vel enim indefinite confitentur commune nomen, Deus, vel hoc addito, conditor universorum, effector caeli et terrae,

qui ad hominum genus hosce transmisit sapientes, quorum nomini adaptatum nomen Deus, virtutem quandam apud homines perficit. Alia permulta conferri possunt in hunc locum, de nom inibus adversus eos, qui putant nullo discrim ine iis utendum. Et, si miratur Plato, qui scribit in Philebo, Me autem timor, ô Portarche, de nominibus Deorum incessit non mediocris; quia Philebus Deum voluptatem dixerat, disputans cum Socrate: quidnî potius religionem Chrstianorum probabimns? qui nullum nomen ex iis, quae in fabulis reperiuntur, universorum opifici accommodant. Sed quoniam Celsus opinatur, nihil referre, an Iovem supremum vocemus, an dia/ vel Iovem, vel Adonaium, vel Sabaoth, vel, ut Aegiptii, Amun, vel, ut Scythae, Papaeam: age et de his pauca disseramus. Ac meminerimus, una et nobiscum lector, eorum quae in hoc argumentum dicta sunt, cum nos ad ista Celsi dictio provocasset, Itaque nunc statuimus, naturam nominum non esse legem ac voluntatem eorum, qui ea inposuerunt, ut sensit Aristoteles: Non enim ab hominibus linguae hominum originem habent, ut iis perspicuum est, qui assequi possunt naturam carr num, quae pro diversis linguis, et diversis sonis nominum, auctoribus linguarum accommodantur, de quib us in superioribus pauca disputavimus: docentes ea quae vim habent in aliqua lingua, si in aliam mutentur, non idem efficere, quod propriâ voce efficiebant. Quod et in hominibus quoque reperitur: qui enim ab ortu Graecâ linguâ certo nomine dictus est, numquam mutato eius nomine, Aegyptiacam, Romanam, aut aliam quamvis dialectum, efficiemus, ut ita afficiatur aut agat, ac si ex prima impositione nominis sui vocaretur: sed neque qui a principio Romanâ voce appelletur, si eum in Graecam linguam mutemus, id queamus facere, quod incantatio ipsa pollicetur, nomen ipsi primo impositum servans. Quod si vera sunt haec, quae de humanis nominibus dicuntur, quid par est existimari de nominib. quae ad Deum, quamlibet ob causam referuntur? Mutatur v. g. aliquid ex Abrahami

nomine, et significatur aliquid, ex appellatione Isaac, et Deum Iacob; hoc ipsum aliquid efficiat, sive propter nominum naturam, aut vim iposorum: cum et Daemonia vincantur et subiciantur ei, qui haec pronuntiat St autem dicat, Deus patris electi, soni, Deus risus, et Deus supplantatoris; nihil istâ appellatione efficietur, neque quoquam eorum, quae nullam vim habent. Et si mutemus nomen Israel in Grecam vel aliam linguam, nihil efficiemus: id vero si retinuerimus, iis rebus, quibus convenire periti existimârunt, accommodantes, tunc aliquid ex istiusmodi voce, quantum illae appellationes promittunt, existet. Nec aliter dicemus de voce Sabaoth, quâ sae penu mero in adiurationibus utuntur; nihil quicquam (si peritis harum rerum credimus) effecturos, mutatâ eâ in has, Dominus virtutum, Dominus exercituum, vel omnipotens: nam varia est interpretum expositio. Eadem est ratio nominis Adonal. Si ergo neque Sabaoth, neque Adonai, translata in ea, quae videntur Graecâ voce significare, quidquam efficiunt, quanto magis nihil efficiat apud eos, qui nihil interesse existimant, dia/ ne altissi mum, vel Iovem, vel Adonai, vel Sabaoth vocemus? Haec vero et his affinia arcana scientes Moses et Prophetae, nomen aliorum Deorum, ne in ore sit eius, qui Deo universorum supplicare cogitet, inter dicunt; neve recolatur a corde docto, purum esse ab omni et cogitandi et loquendi vanitate. Quamobrem omnium suppliciorum acerbitatem sustinere malumus, quam Iovem Deum fateri. Non enim eundem esse Iovem. et Sabaoth, sed neque Divinum quidquam, sed Daemonem, qui sic appellari gaudeat, nec hominibus, nec vero Deo gratum ex stimamus. Et si Aegyptii Amun nobis. mortem comminati proponant, moriemur. libentius, quam ut Amun Deum praedicemus: qui fortasse assu mitur in quibusdam Aegyptiacis, quae hunc Daemonem vocant, incantationibus. Dicant et Scythae Papaeum Deum supremum esse; non credimus, qui Deum quidem nniversorum agnoscimus, sed tamquam amicum ei, qui Scitharum

deserta, et gentem et linguam sortitus est, non nominamus Deum, ut proprio nomine Papaeum. Soythice enim, et Aegyptiace, et quavis linguâ, in qua educatus est, appellationem Dei, citra errorem, usurpare quis potest. Sed neque Apollinem, solem; neque Dianam, lunam; verum puram in Conditorem pietatem exercentes, et pulchra illius opificia celebrantes, ne nomine quidem divina polluimus: et Platonis in Philebo sermonem approbamus, qui vol uptatem Deum fateri noluit. Meus, inquit, ô Protarche, de nominibus Deorum timor tantus est, ac talis metus: nos vero de nomine Dei, et de praeclaris eius operibus, iustus hobet timor, ut ne figuratae quidem dictionis specie, fabulam aliquam in rudiorum damnum, admittamus. Hactenus Origenes: quae tamen an vero consentanea sint? non meum est diiudicare. Et disputat quoque Gellius. 10. c. 4. an vocabula, sint positiva?

CAP. XII. De Lingua Hebraea.

LIngua Hebraea, ut quoque omnes Orientales, Occidentalibus admodum difficiles videntur; cum regulis aliis constent, et a nostratibus toto quasi caelo distare videantur. Unde Div. Hieron in praefat Daniel. scribit: Ego adolescens, post Quintiliani et Tullii lectionem, ac flores Rhetoricos, cum me in linguae huius pistrinum reclusissem, et multo sudore, multoque tempore, vix coepissem anhelantia, stridentiaque verba resonare, et quasi per cryptam ambulans, rarum desuper lumen aspicerem, impegi novissime in Danielem, etc. Erat quoque lingua Syra, sive Hebraea (nam et Syra, tum Hebraea vocabatur) magno in conteptu apud Romanos: inde Div. Chrysostomus, de S. Paulo loquens, 2. ad Timoth. cap. 2. homil. 4. Hebraeam tantum noverat linguam, quae cum ceteris, tum Romanis maxume, despectuierat. Nequeve enim aut Barbaram, aut Graecam, aut etiam aliam quamlibet, ita ut Syram oderant

Linguam. Est autem huic illa finitima, etc. Iudaei etiam, alias Linguas non, vel satis difficulter discebant, earumque studium, nimis vile reputabant. Ioseph. lib. ult. antiq. c. ult. Et tamen Hebraea, antiquissima linguarum, ac omnium prima est: hancque merito reputant eam esse, quae [Note: Cornel. Agrippa d. Vanitat. scrient. cap 2. Aldrete. lib. 1. cap. 34.] Genes cap. 11. vers. 6. et vers. 9. vocaturunum labium omnium, labium universae terrae. Sola haec ex sanctis reliquiis est, quas ex Paradiso, ut minimum corruptas habemus; in quâ proinde sapientiam magnam, mysteria maxuma abscondita esse, nemo negare potest. Cuius rei, loco argumenti fere inevincibilis mihi est, quod reliquas omnes, regularitate vincit: et si quas, a communibus regulis exceptiones habet (praecipue propter gutturales; et cum litteris, quae radici accedunt, vocabula cresount) eae quam maxume regulares, et necessariae videntur. Et quoque ex eo, Lingua naecce, sancta vulgo vocatur, quia non est in ventum humanum. Offenbahrung Göttlicher Majestät. in praef c. 3. Non quod sancti libri in ea primitus fuerint scripti: Alias enim Graeca vel Syriaca, propter novum Testamentum, tale quoque nomen mereretur. Hancque totum aliquando Orbem repleturam, Galatin. de Arcanis Cathol. verit lib. 12. cap. 4. (ast forsan Chiliastice) censet. Et porro impossibile omnino est, ut casu emanata siet talis lingua, quae certas radices habeat, cuiiusque nulla eiusmodi radix, non tribus literis constet: sicque, ut omnia tam in magno, quam parvo mundo, mysterium Trinitatis, manifesto prae se ferat. Bellarminus 2. d. Christo. cap. 6. ad fin. Insuper radices illae, omnes sunt verba, significantia actionem vel passionem, aut analogon quid; ex iisque omnes reliquae voces, tam nomina, quam aliarum partium orationis, descendunt. Omnia inibi vocabula (prout certe decet) proveniunt ex verbis: verba n. sunt orationis fundamenta, ex itsque nomina, secundum rectam rationem progignuntur; nempe ut ex actione, energiâ, aliove affectu, tamquam effectus. Et certe quod Hebraea Lingua omnium prima sit, doctissimi quique existimârunt. Bellarm. 2. d. verbo dei. cap. 1.

Nec Goropius Becanus, contrarium ex eo evincit, quod Cymbri et Teutones, fere monosyllabica vocabula habent. Et rectius forsan, ex eodem fundamento, post Hebraeam, eandem primam Adrianus Skriekius esse putat. De punctis Hebraicis, maior dubitatio est, eaque litteris recentiora, et diu post natum Salvatorem nostrum, a Rabbinis inventa esse, satis evicisse videtur Anonymus, in diatribâ, cui titulus, Arcanum punctationis revelatum, a Thom. Brpenio, edita in lucem. et vide Serrarium. in prolegom. Biblic. cap. 3. num 5. Cunae. 1. d. Rep. Iudaeor. cap. ult. fol. 177. Drusium ad Genes. loca. cap. 125. in fragment. fol. 68. et aliis multisin locis. Scaliger, in epist. posthum. fim. 484. Gualtper. in collat. Genes. translat. c. 47. veult f. 803. Ego. intr. d. educat. d. cap. 6. num. 9. Characteres etiam Hebraeos modernos, haut vetustissimos esse, non praeter rationem, existimant haut pauci. v. Serrar. in proleg. cap. 3. num. 3. et 4. Drusium. ad Exod. cap. 57. Commendavi alicubi studium Hebraicae linguae, tri sc: de Educat. studiis litterar. etc. cap. 6. num. 9. nec poenitot adhûc. Neque moror eos, qui dicunt Interpretes nos habere: confer unâ omnes, et vide, num in uno capite, per omnia concordent? Nostrates versionem Latinam, Div. Hieronymo adscriptam, improbant passim. Eamtamen Fagius, in not. ad Targum. Genes. cap. 4. vers. 8. excusat: quod etsr non semper Hebraeo respondeat contestui, tamen eius auctorem, vel ad paraphasin aliquam Chaldaicam, vel ad 70. vel ad alium aliquem Rabinum, eiusque sententiam dicit respexisse. Munsterus etiam vulgatae iniquior est: eique praefert aliam Hieronymianam, ex qua restant Psalmi, et Ecclesiastes. Sebast. Castellionis carpitur a plerisque, et eam tamen probat Furius Ceriolanus. in tr. cui titulus, Bononia. fol. 326. etc. Catholici, contra Lutheri translationem pugnant. Lutherus sprevit Tigurinam; etiam a Catholicis nonnullis commendatam. v. Vindic. Biblior. Tigurin. Ioh. Iacobi Huldrici, passim, et praesertim cap. 4. Vicissim Marnixius, de Lutheri, ad Drusium olim scripsit: Inter omnes autem omnium

versiones, ego ingenuo fateor, mihi visam esse nullam, tanto abesse ab Ebraicâ veritate intervallo, atque sit Lutheri versio, ê quâ manavit nostrâ: ex Vitiosa Germanicâ, facta vitiosior Belgico-Teutonica. Abel. Curiander, in vitâ Drusii, fol. 13. Vulgatam varie interpolavit Lucas Osiander: sed saepissime conatus eius carpit Schindlerus. in Lexic. suo. qui tamen in fidei Articulis, cum eodem consentit. Paucissimis satisfacit Graeca. v. Bellarm. lib. 2. d. verbo dei. c. 5. et 6. Beuther. animadv. cap. 9. Eâ tamen utitur Novum Testamentum; quando ex veteri Testamento, testimonia scripturarum allegantur: fuitque illa in manib. Apostolorum. Gualtper. in collat. translat. Genes. cap. 47. v. ult. fol. 802. Et vide de Interp. Graeca, Wouwer. tr. sing. ac etiam Rittershus. ad Novellas, part. 1. cap. 1. num. 19. Hanc quaeso, quis dirimet litem, qui in Hebraicis, non Grammaticis solum; sed omni Israeliticâ antiquitate, haut est enutritus? Unde et Francisc. Donatus, Rom. ord. Praedicat. in pomis aureis. Hebr. L. in praefat. ad eam Linguam recurrendum esse, pronuntiat, in discrepantia versionum. Vergilius, Ovidius et Terentius, Germanicam induerunt togam; sed quis eos pro genuinis tali in habitu agnoscit: numne quis gloriari potest, sese, auctorum illorum mentem et genium perspexisse, qui eos Teutonice loquenteis legit? Ipsum Concilium Tridentinum, haut prohibet adire fontes; sed solum ex Latinis eligit vulgatam, seu Hieronymianam, et reicit recentiores eorum, qui Catholocis, haereseos nomine sunt suspecti. Bellarmin. 2. d. verbo dei. cap. 10. ad fin. et cap. 13. ad fin. Et quam sedulo, Catholiciquoque, Hebraeos indagent fontes, attestantur Commentaria P. P. societ. Ies. aliocumque, quibus Bibliocos explicuêre libros. Inprimis etiam Ioh. Boulduc, Capuccinus, in tr. de Ecclesia Dei ante Legem. Aliud adhûc amplius in Hebraicis latere quidam censent; nec potest quis gustare Maiestatem litteratum Divinarum, qui Grammaticis et Logicis instrumentis contentus, non mystica atque Prophetica rimatur: id quod vix fieri potest, sine linguae illius cognitione. Ad

hancce diligentiam Daniel nos invitare putatur, cum cap. ult. vers. 9. et 10. scribit: Clausi sunt, signatique sermones, usque ad praefinitum tempus. Neque intelligent omnes: impii, porro autem intelligent doctit. Hucque etiam refenunt quidam, illud Divinae Apoealypseos, S. Iohannis. c. 13. vers. ult. Hîc sapientia est, qui habet intellectum, computet numerum bestiae. Numerus enim hominis est, et numerus eius. 6. 6. 6. Unicum verbum o)rqotomei=n, falcem Logicam in agrum Theologicum immisit; et duo illa dicta, aliorumque mysteriorum iucundissima investigatio (Sed quae sobria omnino, non superstitiosa, velihaeretica esse debet) haut potuerunt nobis Cabbalam commendare. Totus mundus, hieroglyphica litera est, et liber naturae: Lex, eiusque figurae, Christum eâdem ratione repraesentant. Duret. hist. des langues, c. 6. fol. 28. et seq. Id quod Cabbalam docere aiunt. Et tandem fere impossibile esse, transferre Legem in aliam Linguam, dogma est Iudaeorum. Quorum Doctor quidam, de tempore versionis, per quam Lex gentibus est notificata: Fuit dies ille gravis Israeli; sicut dies quâ vitulus est factus. Neque enim erat Legi possibile, in exotica lingua, proprie et sufficienter explicari, pro omni sua necessitate. Dn. Schikart. in Bechinat: disput: 3: num. 3. Et in Latina multa mysteria obfuscata esse, autumat Ricius. d. anima caeli. f. m. 207. Quod et censet Pellicanus, allegatus a Bellarmino, 2. d. verbo dei. cap. 13. ad fin. Sicque in primo versu, primi cap. sanctissimi Geneseos libri, per sex alephim, quae ibi inveniuntur, sex milia Annorum saeculum duraturum, pronuntiavit Elias, non ille Thesbites, sed tamen alius, ex non vulgari grege Rabbinorum. Quod, aliaque mysteria, omnis alia versio. amittit.

CAP. XIII. De Dialectis Hebraeae Linguae.

MUltae sunt adhûc aliae linguae, quae Hebraicae Dialecti magis, quam idiomata diversa nominari possunt, Chaldaica nempe, Syriaca, Punica et Arabica: ex temporis decursu, vel aliarum commixtione enatae. Hebraeae inprimis vicina est Chaldaea: quae in Babylone puritatem maximam obtinebat, in quâ edoctus Daniel, item et Hezras, in eâ aliquot suorum scriptorum paginas exarârunt. Hac locutus fuit Laban, Genes, cap. 31. Haecque in libris Regum, Syrat, vel Aramith, vocitatur, Drusius. ad local Genes. cap. 74. et cap. 91. hanc in Babylone Hebraei didicerunt; eam ex captivitate reversi, suaequeve linguae obliti, excoluerunt. [Note: Bonaventur. Cornel. Bertramus in praefat. comparat. Grammaticae Hebraic. et Chald seus Arameae. Aldrete c. 19. qui idem de: Hebraeâ, eiusque dialectis, optime disserere videtur. 1. c. 34. usque ad cap. 3. lib. 2. et vid. c. 6. dictilib. 3 Ac de eâdem re Syriacâ nempe, aliisque linguis Aramaeis, vid. praefat. Ioh-Alberti Wid. manstadii in Novum Syriacum Testam. Ioh. Selden. de Diis Syrorum. prolec. c. 2. Buxtorst. in Gram. Chaldaicâ, et in Lexic. verb.
[Gap desc: Greek word]
Serrar in prolegom Bibl fol. 80. etc. Drus. voc. Hebrae. com. 2. f. 177. Add Scal. epist posth. f. m. 437. etc. ac f. 452 etc. Bellarmin. 2. d. verbo dei. cap. 4.] Dn??? Schikart. in Bechinat. fl. 20. Ita ut et lingua Chaldaica, tum temporis Hebraica fuerit dicta, quod ab Hebraeis frequentaretur. Ante Babylonicam Captivitatem, eam non intellexerunt Israelitae, Iesai. cap. 36. V. 11. (pariter ut nos Saxonicam, Belgicam, aut olim Celticam Ariovistus Germanus.) Quitamen hanc illi gratiam retulerunt, ut pedetentim foedissime fuerit corrupta. Hincqueve Onkelus et Ionathan Targumistae, minus, quam Daniel purum idioma habent; quod tamen eâ in parte superat Chaldaicas Paraphtases, in quinque volumina quae vocant, in Psalmos, Proverbia, et Iobum. Ac porro vulgus Israelitarum, reducum ex Babylonico exilio, multa vocabula Ammonitica, Moabitica, Persica, et Graeca, cum permisceret Chaldaicae linguae, Hierosolymitanam constituerunt dialectum; quâ scriptae sunt posteriores in Legem Paraphrases, ut et in librum Esther. Eadem etiam videtur esse dialectus, quâ scriptum est novum IESV CHRISTI Testamentum, eamqueve Linguam vulgo Syriacam vocant. Aldrete. 1. cap. 33. 37. et tribus seqq. qua etiam Christus Salvator noster locutus fuit. Beza in Annot. ad Ioh. cap. 19. v. 3.

Dn. Schikart. in Bechinat. fol. 21. Atque ex hâc superiorum dialectorum Aramicarum differentiâ, duplex Targum constituitur ab Hebraeorum Doctoribus; Babylonicum et Hierosolymitanum. Utrumque videlicet ita vocant, non quod illud linguâ Babylonicâ conscriptum fuerit, hoc vero Hierosolymitanâ: sed quod illud puriore stylo constet, hoc impuriore. Dn. Schikart. in Bechinat. disp. 2. Quo eodem plane respectu, Thalmud unum Babylonicum appellatur, quod puro magis stylo sit exaratum: alterum vero Hierosolymitanum, quod varie commixto. Et certe non levis est utilitas, auctoritasque paraphrasium Chaldaicarum: ac sine iis, frustra quis cum Iudaeis instituit disputationem. v. Christoph. Helvic. tr. singul. Serrar. in prolegom. f. 77. etc. Bellarmin. 2. d. verbo dei. cap. 3. Fragmenta Drusii, in Genes. fol. 82. 88. 92. 93 De Chaldaicâ etiam paraphrasi loqui videtur Basilius Magnus, cum ait: At quonam pacto dixeris? super aquas spiritus vehebatur? Equidem non meam tibi, sed viri cuiusdam Syri sententiam recensebo, qui tantum a sapientia mundi distabat, quanto verarum scientiae rerum propinquior erat. Aiebat igitur ille, Syrorum linguam indicantiorem esse, et ob affinitatem, quam habet cum Hebraica lingua, sententias Scripturarum aliquo modo magis attingere. Itaque talem huiusce dicti sententiam esse dicebat: Verbum hoc, ferebatur, pro fovebat, vitalemque fecunditatem aquarum m naturae praebebat, sumunt atque interpretantur; incubantis avis effigie, vimque vitalem quandam imprimentis in ea, quae ab ipsa foventur. Quare satis ex hoc id ostenditur, quod a nonnullis quaeritur, nec ab actu creandi spiritum S. abesse. Eadem de Syriaca lingua habet Augustinus. lib. 1. Genes. ad liter am. c. 18. v. Gualtper. in collat. translat. Genes. c. 1. vers. 2. Et huic demum supervenit Rabbinica dialectus, omnium gentium linguarum eontagione vitiata, Aldrete. 1. cap. 19. ad fin. et 2. [Note: Nicol. Fullerus. lib. 3. miscel. Theo. log. cap. 20.] cap. 8. Arabica item lingua, minus quam Syriaca, ad primaevam suam originem, hoc est Hebraicam, accedit: veterisqueve Aegyptiae (ut credibile videtur) nonnihil admistum

habet. (Quae certe alia erat a Hebraea: ita ut Ioseph cum fratribus, per interpretem fuerit locutus. Genes. cap. 42. vers. 23. Quamvis etiam iia dextra ad sinistram scribant. Herodot. lib. 2.) Et certe habitatio Arabum, semper proxima fuit Aegypto, et antiquissima illis cum Aegyptiis commercia erant; ab ipso usque principiogeneris sur: adeoque re ipsâ ab Aegyptiis sunt oriundi. Matrem quippe eorum Hagaram, cum Aegyptiam fuisse, tum etiam Ismaeli, stirpis [Note: d. Arabicâ L. v. Aldre te. fol. 431. antiquit. Erpen. in orat. et eiusd. praefat in Locman. Scalig in opusculis.] Arabum auctori, Uxorem ex Aegypto accepisse, testantur sacrae literae. Sicque Arab, per ain, mixtum populum notat. Et certe Arabica Lingua, etiam hodie latissima est. Bellon. 2. cap. 108. Viget ea in tota Egypto, Bellonus 2. c. 26. in Syria quoque est in usu, Bellonus lib. 2. cap. 103. ad fin. Turcae autem Arabibus per misti, aliter loquuntur, Bellonus lib. 2. cap. 23. et qui ibi docti, profitentur attamen Arabicum sermonem. eorumque lingua, quamvis ab Arabica diversissima sit, iisdem tamen cum Arabibus literis Turcae utuntur, Bellon. lib. 2. cap. 32. et lib. 3. cap. 12. Sed tamen non admittunt Typographias, quibus in Turcica vel Arabica Lingua aliquid imprimatur, licet Iudaei in ipsa Constantinopoli, hebraice, et in aliis Linguis; libros imprimi curent. Bellon 3. c. 13. Punica pariliter lingua (Phoenices enim Chananaeorum pars erant, indqueve oriundi) mere Hebraica non Arabica erant, nisi quod temporis lapsu depravata fuit. Ac etiam Scenae quaedam Penuli Plautinae, Hebreae sunt; ut ex editione Parei novissimâ liquet; et post Ianum Selden, d. Diis Syris, nuperri me Samuel Petitus, [Note: Fuller. 1. c. 11. et lib. 4. c. 4. Aldrete. 1. c. 21. et 32. item lib. 2. c. 6. et seq. Vandermi lius. d. ling. Belg. fol. 16. Heurn. de Barbar. philosoph. fol. 33. etc. Bellarmin. 2. de vorbo Dei. cap. 15. fol. m. 47. Pererius in Geres. cap. 24. f. 690. Drusius. ad loca. Exod. c. 15. idem ad voces Nov Test f. 106. et seq.] Miscella. lib. 2. cap. 1. etc. demonstravit. Et certe Punicae voces, quae nobis restant, fere Hebreae sunt. Amilcar, cognominatur Barca: a Hebraeo borak, fulmen, aptissimo nomine belli ducis. Atherbal, coronatus Dominus: est enim Atheret Hebr. corona, Thiara. Masinissa, tollens, vel remittens tributum, a Mas, et nasa, quod et Melanchthon advertit, lib. 2. Chron. Hannibal, gratus Dominus. Hanno, gratus: ex eodem fonte quo Iohannes. Dido, amabilis: a dod. Carthago, a Korath, scidit: aut Charchedon, ut

Graeci loquuntur, nova civitas. a Kereth, vel Kiria, civitas, et Chodash, novum. Solinus. cap. 30. Schin in Thau, more Arabum, mutato. Etiam apud Ieremiam, cap. 48. vers. 22. mentio sit Kiciathaim, et Carioth, civitatis Moab. Sic et Iuppiter Ammon, in Lybia, hoc est, verax, seu fidelis, vocatur v. Herodot. lib. 2. sol. m. 104. Asdarbal., ordinatus Dominus, a seder, ordo. Mago, Scutum, verum Epitheton Regum. Drusius Ebraic. quaest. 1. cap. 73. Amilcar, ab Amal, languidum reddidit; et Karab civitas: id est Polyorceres Statteinnehmer. Gades, a Gadira, quod Poenis est sepimentum. Lud. Nonius. in Hispan. cap. 9. fol. 33. Hebr. Gader, maceria, murus, Gatter. Et certe in Africam non Tyrii solum, sed et Marusii se contulerunt: qui omnes Hebraice, vel Syriace loquebantur. Et Maurusii vetus Syriae contermina gens, quum Hebraeos valida manu, ex Aegypto adventare sensissent, nequese illis paresfore satis fiderent; relictis suis terris in Africam concessere, ubi pulsis incolis, novas sedes nacti sunt. Si fides Procopio est habenda, qui in vita Belisarii scribit, in Mauritania, regione Africae, quasdam colum nas hisce literis insculptas ex tare: Nos Maurusii, qui fugimus a facie Iesu latronis, filii Nave. Addoquae Aldrete, cap. 35. lib. 1. fol. 136 ex Didaco de Valentiarefert: Sicut lingua Gallica et Hispana, conveniunt cum Italica sive Latina, eo quod descendunt ab illâ. Nam Romani cogebant Hispanos, et Gallos, quibus dominabantur, loqui modo Romano; ex eo etiam, quod Romani habebant plures colonias in Hispaniâ et Galliis, etc. Et sic tam Galli, quam Hispani loquuntur Romanum, quasi in quibusdam literis, et Syllabis; et sic lingua Hispana moderna, nihil aliud est, quam Romana obliquata (qua de re in fra pluribus agam) Et ideo Hispani, pro maiori parte, intelliguntlinguam Italicam, et e contrario; quod ista descendat ab illâ. Et etiam Hispani intelligunt linguam Gallicam, eo quod am bae descendunt et derivantur ab Italicâ, et Latinâ Idem ergo pariter est dicendum de linguâ Hebraicâ, Syrâ et Arabicâ. Quippe cum omnes descendant a

Chaldaica, ut dicit Albumazar, etc. Etiam pro maiori parte, vocabula Hebraica non differunt ab Arabicis, et Chaldaeis, nisi mutatis quibusdam literis, aliquando in principio, aut in fine. Et ideo Iudaei faciliter addiscunt Arabicum, propter vicinitatem linguae, etc. Item quia Ismael silius Abrahae, et Esau filius Isaac. populaverunt Arabiam: ideo lingua Arabica, est ipsi Hebraicae vicina, et similis. Et sic lingua Syriaca et Arabica, dicitur Chaldaea alterata, et obliquata: inter quas est tanta vicinitas, ut ait S. Hieronymus in Prologo Galeato, quod se ad invicem intelligunt. Ibidem ab Aldrete, fol. 137. ex Guidone Fabricio recensetur. Inter omnes huiusmodi linguas, tres potissimum maximâ in admiratione, summoqueve in pretio semper habitae fuerunt; Hebraica, Graeca, et Latina: tum quod in ipsis, tam Divinarum quam humanarum scientiarum monumenta sunt conservata, et a maioribus ad posteros, veluti per manus transmissa; tum etiam quod gloriosae crucis Regis Regum, ac Domini dominantium IESV CHRISTI redemptoris nostri, memorabili titulo honoratae, eminentem quandam supra alias linguas dignitatem sint consecutae. Porro harum unaquaeque, velut arbor quaedam, in tres diducta ramos; in tres alias sermonis dialectos diffusa est. Hebraica quidem in Babylonicam sive Chaldaicam, in Syram sive Hierosolymitanam, et in Arabicam, quam Iudaei vocant linguam Ismael. Graeca Ionicave in Atticam, Doricam, et Aeolicam (adderem ego novam Graecam, et alias vicinas) Romana vero, quae et Latina, in Italicam, Hispanicam, et Francicam. Sic in his tribus linguis, ut in plerisqueve aliis huius mundi rebus, quae vel intelligentiâ percipiuntur, vel sub sensum oculorum cadunt, Divina illa et adoranda TRINITAS, Potentiae, Sapientiae, et Bonitatis relucet. Omnes autem simul collectae, mysticam iterum nobis referunt dodecadem. Proinde in tribus illis potissimum linguis, ter maximus ille ac ter beatus Deus, divinam voluntatem suam nobis patefacere voluit, etc. Ac si comparationem instituere velimus Hebraicarum

dialectuum, cum variationibus nobis cogitarum Linguarum, ea fere ad hunc se modum habet.

Hebraica. Latina. Teutsch.
Chaldaea. Italica. Sächsisch.
Syra. Hispanica. Niderländisch.
Arabica. Gallica. Englisch.

Et Tuscana Hebreae vicina fuit, si non nos fallit Bernardrnus Baldus, in sua Divinatione in Tabulam Eugubinam. Et certe Tusci, colonia Phaenicum depraedicantur. Unde eorum Lingua, Punicae vicina erat. Fuller. 4. c. 9. ad fin. Sed alicubi Adrian. Scriekius, Tabulam illam Eugubinam ex Cimbrica dialecto, sed satis, ut puto, impertinenter interpretatur. Aethiopicam etiam, sive Abyssinam Linguam, ad Hebraeam accedere dicunt. Thomas a Iesu. d. convers. gent. fol. 373. Et forsan etiam antiqua Persarum de qua Brisson. d. Regio Persarumprincipatu. lib. 2. f. m. 278.

CAP. XIV. De immutatione Linguarum, post Babylonicam confusionem.

[Note: Duret. hist. des langues cap. 2. et seq. De Ling. matricib. Europae. v. Scal. Opusc. postb. Diatr. sing d. ling. f. m. 119 Boulduc. tr. d. Ecclesia ante legem. Pererius. in Genes. lib. 16] LInguarum diversitatem, ex turris Babylonicae aedificatione provenire, auctoritas sacrarum litterarum non sinit dubitare. Ac porro etiam post Babylonicam confusionem, occultâ de causa, sive etiam ob multiplices temporum ac regnorum mutationes, populorumque mistiones, bellorum occasione potissimum contingentes; usque adeo linguae inter se mistae, variatae ac multiplicatae sunt: ut prope inter spatium centum leucarum, propter innumeras vocum, accentuumque varietates, diversasque vocabulorum productiones ac contractiones, difficulter se inurcem homines intelligere possint. Aldrete. 1. cap. 32. Ac minime fuerunt novae illae, in campis Senaar enatae linguae, Hebraicae dialecti: et tamen multa cum Hebraicis communia habent. Id quod et Div. Hieronymus observavit,

et ideo lib. 3. in cap. 7 Esaiae ita scribit. Ut risum praebeamus Iudaeis, nostro quoque sermone Alma, sancta dicitur, omniumque pene linguarum verbis utuntur Hebraei, etc. Ibique aliquot exempla adfert. Qualia tamen in Avenarii Lexico Hebraeo, Georgii Crucigeri Harmoniâ, Andr. Helvigii originibus Germanicarum dictionum, apud Becmannum in origin. Dn. Schikart. in fine seines Trechters infinita videre licet, Graeca, Germanica, Latina, quae cum Hebraicis concordant. At sane non id evenit ex com~ercio illatum nationum cum Hebraeis; ut Vander Mylius censet. d. [Note: Vid. Scalig. exercit. 259. Sect. 1. et Philonem. tr. sing. de confusione Linguar.] lingua Belg. cap. 17. Sed illam Babylonicam confusionem, fere est ut dicam, nil aliud fuisse; quam litterarum radicalium in versionem, transpositionem, litteraeve radicalis additionem, aut ablationem, vocaliumque im mutationem, etc. quod in Etymologico Hebraeo aliquando dem onstrare animus fuit: sed alia negotia, alio me vocant.

CAP. XV. De Linguarum varietate, pro natura populorum.

NUnc pressius et distincte magis, indagare atque explicare lubet, linguarum mutationes, post Babylonicam confusionem quae acciderunt. Et primo quidem natura atque conditio loci, vel regionis, variat linguas, diversasque cumprimis efficit dialectos. Septentrionales duriuscule magis, Australes atqueve Orientales mollius atque leniter, pronuntiant non solum verba; sed et voces ipsas ad hanc normam efformare solent. Sic quoque pro aquae aerisque qualitate, et ex montium solique ratione, ea variatur: adeo ut in locis non ita dissitis habitantes, discrepantem tamen habeant dialectum. Quod monet Cardanus, qui lib. d. subtilit. 11. fol. m. 633. ita scribit: Non est aliud, in quo plus homo ab homine differat, cum cetera animalia iisdem vocibus, eosdem dem onstrent affectus. Solus

homo ab homine non plus intelligitur, quam a leone hirundo. Quot vero sint discrimina linguarum, explicare numero vix queam. Sunt tamen sex simplicia genera: ab ore, et hi quasi sibilant; a lingua intra dentes, a lingua exserta: tum haec duplex, ut in labiis, et in palato; a gutture, et a pectore. Licet autem haec omnia ferme discrimina in Italiâ inspicere: nam Florentini gulâ, Veneti palato, Neapolitani dentibus, Ianuenses labiis proferunt. In universum lingua, quat vor modis simplicibus ser monem edit; acutâ, reflexâ, superius, inferius, et liberâ. Libera lingua est Romana, superius in flectitur Anglicana. Fiunt autem modi compositi quinquaginta sex, quibus additis sex simplicibus, erunt ex prolationis differentiâ sexaginta duo linguarum genera. Sed haec variantur singula, pro nominum ratione; ut homo Latine, a)nqrwpos Graece, hombre Hispanice, etiamsi nulla esset in prolatione varietas. Quaedan etiam est differentia in prolationibus; nam vel idem verbum subicitur prolationum generibus, aut quaedam iis, quaedam aliis: Iudic cap. 12. vers. 6. Quis ig tur infinita genera linguarum esse non noverit? Duplex autem inprimis est varietas Linguarum: vel ex labio, seu pronuntiatione, vel ex verbis. Sunt autem ex his, quae non facile nomina iungunt, ut Romana et Hispana. Quaedam mirâ [Note: Vid. Scalig. exerc. contra Cardan. 259. sect. 1. et seq.] felicitate utuntur compositis nominibus, ut Graeca atque Gera~nica. Idem Cardan. lib. 12. d. Subtilit Linguae, ait, quod diversae sunt, et varia genera loquendi, id contingit ex locorum naturâ: quum Itali vix pectore vocem possint edere. Hebraei facillime, nec nisi ferme cum quodam sonitu loqui possunt; inde translatae voces, quum non propriam assequuntur pronuntiationem, degenerant. Sed et vulgus, dum sine curâ profert illas, vitiat et adulterat: unde linguarum varietas a plebe semper inducit originem, vincente multitudine. Inde in nundinis mistâ colluvie gentium, variarumqueve linguarum, perpetuo alia nomina surgunt, quibus nascentibus velut etiam hominibus, necesse est illa, quae horum loco stabant, interire. Et quod linguae,

naturam populi imitentur, censet etiam Pasquier. lib. 7. des recherch. c. 1. f. m. 941. et Guill. Bouch. lib. 3. d. Serees c. 35. che se altramente fosse, cosi gli homini tutti usarebbono la lingua medesima, come gli animali tutti della medesima specie cantano, urlano e maggiscano nel modo stesso: ut loquitur Boccalini. cent. 1. ragg 77. fol. m.= 342.

CAP. XVI. De mutatione Linguarum, quam efficit ipsum tempus.

AC porro tempus ipsum linguas immutat, et ipsomet saeculi progressu, eae vel excoluntur, et meliores, vel etiam deteriores atque corruptiores quandoque fiunt. Aldrete d. antiguedad. 1. cap. 20. Duret. hist. des langues. c. 88. Pasquier. lib. 7. cap. 1. a pr. Verba valent sicut numi; et verissimum est, quod Horatius, d. art. Poet. v. 68. canit.

—— —— Mortalia facta perthunt,
Nedum sermonum stet honos, et gratia vivax.
Multa renascentur, quae iam cecidere, cadentque
Quae nunc sunt in honore vocabula, si volet usus:
Quem penes arbitrium est, et ius et norma loqendi.

Ac ita, ut ubique, sic et in verbis consuetudo dominatur. Agell. lib. 2. Noct. cap. 25. ut et Polybius, lib. 3. sect. 22. scribit: Linguam Romanorum, a foedere primo, quod mox post exactos Reges cum Carthaginensibus ictum fuit, suo tempore ita suisse imuntatam; ut etiam peritissimi antiquitatum, aegre nonulla, etiam ubi animum attenderint, potuerint explanare. Foedus illud, de quo nobis ser mo est, ictum fuit (ut ipse Polybius refert) L. Iun. Bruto, et M. Valerio Coss duo de triginta annis, ante primam Xerxis in Graeciam transfretationem. Polybius autem 370 An. post, Scipionis Africani, una cum Panaetio Philosopho, praeceptor fuit; temporibus Ptolomaei: Evergetis. Unde Tertullianus, Apologet. cap. 6. vere: Habitu, victu, instructu, sensu, ipso denique sermone, proavis

renuntiavistis. Et prodiit Parisiis A. C. 1517. Inscriptio antiqua qua L. Scipionis, Barbati F. expressum elogium est: ita sonans. Honc oino ploirume consentiont, R. duonoro optumo fuise viro, Luciom, Scipione filios Barbati. Consol, Censor, Aidilis, hic fuet, A hec cepit Corsica, Aleriaque urbe, dedet Tempestatibus Aide mereto. Quae ita interpretatur Hier. Aleander.

Hunc unum plurimi consentiunt Romae
Bonorum optimum fuisse virum
Lucium Scipionem. Filius Barbati
Consul, Censor, AEdilis hic fuit.
Hic cepis Corsicam, Aleriamque urbem.
Dedit Tempestatibus aedem merito.

Adeo verum est, quod ex Vatrone et aliis, Reinhartus Robbigius notat, d. reb. criticis. lib. 2. cap. 6. haut veteribus eandem Ortographiam fuisse, quae nunc nobis Et certe Eilhard. Lubinus, ut et Ian. Gulielmus, in Antiquariis suis, plaeraque casca Latina habent, quae nunc etiam a doctissimis non intelliguntur. Pariliter etiam Germanica nostra lingua, olim talis fuit, quae nunc â Germanis Germanissimis plane non intelligatur. Foederis Ludovici Germaniae, et Caroli Galliae Regum, Caroli Magni nepotum, apud Argentoratum, Anno 842. percussi formulas, ut et versionem vetustissimam, tam Saxonicam quam Alemannicam Dom. Orat. etc. edidit Freherus. Exstat etiam Paraph rasis Linguâ Francicâ veteri, in Cantica Canticorum Willerami Abbatis, qui claruit sub Henrico. III. Anno 1070. Rhythmos quoque composuit Othfridus, Monachus olim in Monasterio S. Galli. Basileae. A. C. 1571. impressos, Evangeliorum continentes descriptionem; quae omnia, non exercitatis, antiquitatumqueve Germanicarum ignaris, aeque fere ac Aethiopica obscura videntur, Ac pertinent huc quae Stumpfius habet, lib. 4. cap. 31. der Sweitzer Chronick. Carolus Magnus hat erstlich erfunden Teutsche geschrifft, mit Lateinischen Buchstaben zuschreiben. Dannoch ist diselbe teutsche geschrifft, anfänglich also

schwach vnd vnverständig gewesen, das man noch etwann mannich hundere Jahr, alle Gerichts-Händel vnd Conträct, auch Käyserliche brieff vnd Freyheiten, müssen in Lateinischer Sprach stellen: welche man erst inner Dreyhunders Jaren, recht in teutscher Sprach hatt geschriben. Quod et obser vavit Heigius lib. 1. qu. 7. n. 58. etc. Sed nihilominus priscae Germanicae, aut Francicae Linguae, sua olim elegantia fuit, in eaque Poetae quoque excellentes floruêre. Et certe ante ducentos, vel trecentos annos, ac quod excurrit, magis proprie, et emphatice Germani loquebantur. Acciditque nobis, quod Seneca de Latinis scribit: Saepe dum putamus excolere Linguam, amittitur emphasis vetustae. epist. 59. Quamvis non careant culpâ, qui affectant obsoletum stylum: vel Gellio teste. lib. 1. cap. 10. et lib. 11. cap. 7. E contra Tusci, regnante Tarquinio Superbo, a Gallis victi, amcenam suam patriam fugientes, in Alpes concesserunt, et suis hisce novis sedibus, Ducis sui Rheti nomen indiderunt: Iustin: lib. 20. prope fin. Plinius. lib. 3. cap. 20. ibique eos loca ipsa ita efferârunt, ne quid ex antiquo, praeter sonum linguae, nec eum incorruptum retinerent. Livius lib. 5. m. fol. 138. Stumpfius quidem lib. 10. capit. 1. censet, linguam illam Tuscorum corruptam, cuius mentionem dict. loc. Livius facit, seye das heitige Churwelschy quam vulgo Romanam vocant; et quae tam incondita verba sonosque habet, ut fere litteris exprimi non possit. Schudi descript. Rhaet. Alpin. cap. 2. Id tamen recte pernegat Welserus in Comment. rerum August. Vindelicor. Nam Tusci olim (quod et supra dictum fuit) Latine non loquebantur, et Rheticum nunc idioma, Italici vel Gallici hodierni dialectus exsistit. Quod ex sequentibus sacrae scripturae dictis, Rhetice versis apparet. Math. 9. v. 12. 13. E nun haun bsoeng d' meidi quels chi sun sauns, dimperse quels chi haun mael. Eau nun sun gnieu a clamaer ls' iüsts, dimperse ls' pchiaduors, alla arüglentscha. Math. 11. v. 28. 29. 30 Gni tiers me tuors chi esches affadiôs et aggravôs, et eau s' voelg arfraisckiaer. Prande mieu giuff

sur vus, et imprande da me, ch' eau sun chiarin et da courbandus, et gnis ad achiataer pôs allas vo assas oarmas. Per che mieu giuff ais choentsch, et mia chiargia ais leiva.

CAP. XVII. De Linguarum immutatione, per Coloniarum deductionem, populorumque commixtionem.

Tertio, multae linguae exstinctae et amissae plane videntur; cum nationes devictae aut pulsae bello, subinde peregrinis vel colontis locum dare, aut victorum linguam addiscere coacti fuerunt. Hocque modo, olim Graeci, non solum Asiae minori, Insulisque vicinis; Bellonus. lib. 3. observ. cap. 32. sed et Italiae, atque Galliae Narbonensi, artes atque linguam suam intulerunt. Sic et per hunc modum Romani, quorum lingua, territorio satis exiguo continebatur; per Italiam totam, Africam, Galliam, Hispaniam, et Britanniam eam extenderunt. Lips. in tr. d. pronunt. L. Lat. Becman. manuduct. ad ling. Lat. fol. 29. Isaac Pontanus. Origin. Francicar. lib. 6. capit. 24. fol. 599. ego. de Increm. Imper. cap. ult. num. 10. Sic quoque Germanica nostra lingua, in Prussiam, Livoniam, et late per veterem Vandaliam (veterib. colonis unâ cum eorum sermone prope exstinctis) propagata fuit. Ac tandem (4) usitatissima olim ratio erat, novorum idiomatum producendorum: per eommercia mutuo celebrata: Bellonus. 1. cap. 3. et cap. 50. aut cum gens genti commixta, et quaelibet suam ex parte mutavit, nec tamen alterius linguam perfecte addiscere quivit. Bodin. method. hist. cap. ult. fol. m. 495. Ita Barbarorum incursio, et coloniae frequentes, hodiernam progenuerunt vernaculam Graecam: de quâ Bellonus, lib. 1. cap. 3. Omnes ibi promiscuo idiomate loquuntur, ex

veteri corrupto; sed alii aliis ornatiore: eorum tamen vocabula maiorem habent affinitatem cum legitimo Graeco idiomate, quam Italicae voces cum Latinis. Sic Anglica lingua, maxume ad veterem Saxonicam accedit; sed tamen Francici, et vetustissimi Britannici sermonis multa habet. Duret. cap. 74. fol. 873. Ut et in locis, Germaniae quae maxime sunt vicina (in Belgio nempe, et iuxta Rhenum) quamvis ibi, ut puto, etiam viguerit latina Lingua, eam tamen Barbati protsus excusserunt, nullo fere eius vestigio relicto (nisi quod quaedam Latina, maxume earum rerum, quibus Germani caruerunt, transierint in Germanicum idioma; ut win, a vino. etc.) Et inde Sidonius lib. 4 epist. 17. ad Arbogastum: Sermonis pompa Romani, si qua adhûc uspiam est, Belgicis olim, sive Romanis abolita terris, [Note: Machiavell. hist. Florent. lib. 1. Pontanus orig. Franc. f. 600. Hotoman. Franco. Gall. c. 2. Iul. Caes. Scaliger. in epist. in praefat. in exsere. in thesaur. 10. fol. m. 60. Guyon lib. 2 d. divers. lecons. cap. 3. Ac item de orig. Hisp. Gall. ac Italicae I. inguae. Merula, in Cosmograph. fol. 294. l419. 778. et Belarmin. 2. d. verbo. Dei. cap. 15. fol. m. 47. agunt.] in te resedit, etc. Hâc etiam occasione, nata fuêre Gallica, Italica, et Hispanica linguae. Equidem Gallicam, seu Francicam quod adtinet, eius nativitatis occasioni atque modo diutius immorari placet. Strabo, qui floruit sub Augusto et Tiberio; Gallos negat esse dicendos ultra Barbaros, mutatos iam in Romanum morem, et linguâ et vitâ, quosdam et civili gubernatione. Iuvenalis Satyr. 15. versi. 128.

Gallia causidicos docuit facunda Britannos.

Illustrem hanc, et locupletem maxume provinciam Imperii Romani, vatiae Germanicae nationes, diversis temporibus vexârunt; Franci autem (propriis ex origine suâ sedibus, atque ab ultimis Barbariae littoribus avulsi. Panegyr. Constant. Magni late Renan. lib. 1. Reinecc. in praefat. Poet incerti, de vitâ Carol. Magni.) penitus eam subegerunt, et Romanis ademerunt. Sed cum regionem hanc late patentem, Franci nec veteribus spoliare colonis, multo minus novis incolis replere Galliam quirent, in unam unâ cum Gallis coaluerunt gentem; idque factum auspiciis Merbvaei, qui Gallos et Francos in unum corpus redegit. Girard. 1. hist. de France. fal. 19. et fol. 33. Post etiam nomen vetus Gallia amisit, illudqueve victoris populi

assumpsit: Girard. fol. 39. et Childericus primus, a Gallis simul ac Francis Rex electus; Girard. fol. 40 et per Clodoveum fide Christianâ susceptâ, coniunctio Francorum et Gallorum confirmata: Girard fol. 58. Sicqueve: quemadmodum a duobus hisce discrepantibus populis, Regnum unum porens et stabile, de novo constitutum; sic et ex Latinâ Germanicâque, nova Franco-Gallica lingua nata fuit. Franci namque, secus ac putat Bodinus cap. ulti. mithod. semper Germa~ice loquebantur. Merula. in praefat. Willerami. Renan f. 106. (ut et Burgundi. Renau. fol. 108.) At cum Galli multitudine. Francos, aliosqueve populos Galliam invadentes superarent, et per totam Galliam hi dispergerentur; quamplurimas voces latinas addidicerunt, sed ad formam et constructionem Germanicae linguae connexuerunt, atque pronunciârunt, Latinamque dialectum continuis Germanismis deformatam condiderunt. Inde pro amari, ich habe gliebt, i' ay aime habui amatum; que as tu fait, was hastu gethan, quid habes tu factum, etc. dixecunt. Frustraque Stephanus Pasquierius lib. 7. des recherch. cap. 2. ad fin. miratur, unde haecce auxiliaria verba in Italicam, Gallicam, et Hispanicam irrepserint Linguam. Et quoque multa. Franco-Gallica et Hispanica vocabula, ex Latinis sequiorisaevi, sunt deducta. Barthius l. 10. adversar. cap. 9. et 47. cap. 15. Usu compertum habemus, quam incondite in ore vulgi et illiteratorum, Latini terminisenent: idem Francis aliisqueve, qui Gallias insederunt, accidisse, dubio omni caret; et ex eo non Syntaxis tantum, sed et vocabula quoque, eorumque inflexiones, contagium corruptionis contraxerunt. Vicissim a novis suis hospitibus, multasvoces assumpserum Galli, ipsique pariter corruptum illum sermonem latialem, ut a Francis intelligi possent, affectârunt; paritionique novi huius idiomatis opemptulere (quin et iam ante Barbarorum irruptionem. plebs Gallicana, Latine minus pure loquebatur, et quidem idiomate tali, quod Rusticum Romanum vocabatur, quodque et Sidonius Apoll. squamam Latini sermonis, et

alibi, rubiginem trivialium Barbarismorum, iocabundus appellat. v. freher. in not. ad Foedus. Ludov. German. et Karoli Gall. Reg. ad fin. Et inde restat le vieux Roman, Romances etc. Pasquier 7. des recherch cap. 1.) Sententiam hance meam fitmat, quod rarenter Franco Gallica vox reperitut, quaemonetymon Latinum aut Germanicum ostentet. Plerasque descendereprimitus a Latino, et pedetentim indies magis â matrice suâ recessisse, nemongare ausit. Vetus Francico-Gallica scriptura, huic quoque rei fidem facit; multas namque litteras ea habet, quibus origim Latinae magis, quam pronnntiatio moderna accedit: et habeo etiam pro certo, litteras, quas quiescentes vocare licet, olim pariterprolatas, nec a scriptione pronuntiationem fuisse discrepantem. Gallorum antiquitas, inquit Ioh. Gatnerius in suâ Inst. ling Gall. cap. d. litteris. quo suorum verborum, seu dictionum Gallicarum, â Latinâ linguâ descendentium originem significaret; multas in scribendo literas retinuit, quas tamen in legendo omnino reliquit. Quod toediosum valde, molestumqueve fuit lectoribus, etc. Idqueve cum animadvertissent moderni (nimirum Iacobus Sylvius, Ludovicus Meigretius, Iacobus Peleterius, Ianus Anthonius Bayfius, Petrus Ramus etc.) linguam Gallicam repurgarecupientes, illas omnes fere quiescentes literas expunxerunt: adeo ut iam scriptura, per omnia fere, ipsi pronuntiationi conveniat, etc. Pro antiquo scribendi modo, acerrime pugnat Guilhelmus des Autels; et iure quidem. Licet enim lectionem faciliorem ita reddant novatores; ad intellectum tamen, iis qui Latinamlinguam cognitam habent, id non conducit: ac quoque difficilior fit Gallis, ratio addiscendi Latina. Adde Palquier 6. des recherch. cap. 7 fol. 868. Tandem exemplo evidenti adprobabo, quondam scribendi rationem, cum prolatione plane convenisse; et eam quam nunc videmus cuca haec diversitatem, temporis decursu fuisse introductam. Galli ex calido vel caldo, chault fecerunt, quod hodie scho proferre solent. At vero

vocabulum olim Kalt, vel Kault (quod Hermanis frigidum sonat) fuisse pronuntiatum, ex Historiâ non iniucundâ (quae exstat apud Goldastum rerum Allemannic. Tom. 1. fol. 81. quamque Chronico suo Spirensi inseruit Magniscus Dn. ficus Dn. Chr. Lehemannus) patescit evidenter, et quam verbis ipsius prisci auctoris, recitato. Ekkehardus Eleemosynarius, hcminem quendam domesticum ae hoc destinavit, ut si quos ei pauperes vel peregrinos diceret, clam in domo ad hoc decretâ lavaret, raderet, vestitos reficeret, et noctibus iussos ut nemini dicerent, a se emitteret. Accidit quâdam die, ut ei contractum (hoc est paralyticum) Gallum genere, carrucâ advectum, ut solebat, committeret. Quem ille grossum quidem et crassum, cum toto virtutum annisu, clauso super se solos, ut iussus est ostio, vix in vas lavacri provolveret, maledi cens (erat enim irascibilis) vere ait, simpliciorem quam Dominum meum hodie nescio hominem, qui cui benefaciat, discernere nescit; mihi quoque tam pinguem helluonem dorso sustollere iniuxit. At contractus, cum aqua sibi lavacri, nimis videretur calida, Gallice rustice, kalt kalt est, ait. At ille, quoniam Teutonum linguâ, frigidum est, sonat, et ego, inquit, calefaciam: haustamqueve de lebete ferventi lavacro, infundit aquam. At ille cum clamore horrido; Eya mi, Kalt est, Kalt est, inquit. Enimvero, ait ille, si adhûc frigidum est, ego hodie si vixero, tibi illud caleficabo: et hauriens adhûc ardentiorem infudit. At ille bullientis aquae fervorem ferre non sustinens, oblitus contracturae citus assurrexit, lavacro extluit, ad ostium recludendum, ut fugeret, velociter currens, cum pessulo aliquandiu luctatur. Sed et hominem ubi deceptorem vidit, titionem ardentem ab igne dicto citius tapiens, grandes sine numero nudo infregit. Et olim pronuntiationem scripturae similem fuisse, Pasquierius quoque notat. d. l. 7. c. 1. ad fin. Ac vicissim Quintil. lib. 2. Instit. cap. 13. attestatur: Romanos etiam aliter pronuntiare, ac scribere solere. Et fuit vetustior Franco-Gallica Lingua, nihil aliud fere quam Latina; Suevico et

Francico more pronuntiata, et informata, quae tamen succeslu temporis, ut infra, Deo volente, dicam; melior reddita mirequeve exculta fuit. Ac si quis etiam hodie Franco Gallicam Linguam, ut scribitur, legat, nihil magis crassum, Suevicum, et rusticanum apparebit.

CAP. XVIII. De vocabulis Franco-Gallicis, quae ex puro puto Germanico suntnata.

NUnc farraginem proponam, Gallo-Francicarum dictionum. quae purae putae Germanicae sunt, nec ipsi Galli, unde eas habeant, sciunt; ideoqueve in Lexicis suis, ac alibi passim, in illarum etymis indagandis, vano nisu mire se torquent. Nam et adprobare haud possum, quod Tschudi, in sua Rhaet. cap. ult. scribit: non haec Francica, sed vetustissima Celtica fuisse. Cum Celtica Lingua, in Gallia ferte in totum cesserit Latinae: haecque vocabula recentiora sint, quam ut tam antique origini adtribui queant.

Abbrever, a Germ. Brien, Abbrien.

Aisne, ehegeboren. Semilat.

Alesne, subula, Alen, Schuchahlen.

Aller, ire, Wallen. Wallus, Gallus, Belgice enn Wael. Sicque Gallus, et Wallon, synonyma sunt; quia Galli et Celtae, multas olim, insignesque peregrinationes, et quidem magno populi numero susceperunt, et ab eundo denominantur, Sane B. et W. pro una littera, apud Germanos fere habentur. Sicque dicitur Varon, et Baron etiam apud Hispanos, in hoc imitantes Gothos, ac Suevos. Et quod Latinis Verona, nobis est Bern: Theodoricus Veronensis, Dieterich von Bern.

Ambassadeur: v. infra in Celticis verb. Ambachtus:

Amuser, occupatum esse, vnmüßig sein. Muß enim otium est.

Assembler, aggregare, versamblen.

Avanture, Fors, Fortuna, Abentheur. Et perperam quidam scribunt adventure, quasi descenderet ab advenire.

Aveugle, caecus, vneügl.

Attrapper, deprehendere, Erdappen. Sic Trape, ein Strick oder Schling: damit man einen ertappet.

Bacin vel Bassin, pelvis, Beckhet. Sumitur etiam pro galea; a ce qu' il estoit fait presques a la maniere d' un petitib assin; comme se peur voir es anciens sepulchres.

Baillie, Iurisdictio vid. Nicod. a bailler, id est, tradere: quod est a ba/llw. Inde et magnates Germani, dividunt suas Cancellarias, in gewisse Baleien.

Bale, follis, pila; Baal.

Balle, Fascis, Ball, Emballer, einpacken, einballen: emballeur, Ballenbinder.

Ban, idem quod publicum est. Hinc a ban donner, pro derelicto habere, Pasquier. 2. c. 13 f 208 7 c. 34. der gemeindt geben. Est et proclamatio per praeconem. Cuiac. in com. lib. 1. Feud. in praefat. Appeller aban, et fiches, einen offentlich durch einen Anschlag citiren. Similiter et Galli adpellant les bans, die Verkündt: oder Außrüffung der verlobten, so in der Kirch, ein zeielang vor der Hochzeit geschicht. Four et moulin banier, vel banal, verbandt oder verrüffte Mühlen, oder Bachkuchin, darein man zumahlen vnd bachen verbanner ist. Ban lieu, ein verbannter ort. Sic quoque Germandicunt, Ein verbanner, das ist verrziefft, vnd verbottner Forst. Item Zwing vnd Bann, pro rerritorio: da einer zu zwingen vnd bannen, das ist, zugebietten vnd zuverbieten hat. Eâdem ratione iurisdictionem signat: ut Blutban, Iurisdictio criminalis. Gaedd. in cons. de Valendar. num. 322. vid. infr. verb. Eschevin. Et certe nonnulli censent, Ban, esse antiquissimam Theotiscam vocem. Sicque Lazius, in descript. Viennae lib. 1. cap. 3. censet: Viennam olim Vendobonnam, dictam fuisse: quasi der vöcker Vendorum, gebiet vnd bann. Ratisbonna, quasi Rhaetobonna, Praetorium Rhaetorum Sumitur quoque ban, pro mulcta. Unde Königs bann, etc. Dn. Leheman. fol. 188. Galli etiam

dicunt ban, et bannir; die Acht, in die Acht thun, das ist offentlich verrieffen oder excommuni ciren. Hinc Forbannum, Forbanniti, relegatio, relegati. Hotoman. in Lex. Feud verbannette, verbannung. Herban, criereban, id est crier le ban, in das herr verbannen oder fordern; edictum, quo feudatarii, ad militiam in diem certum evocantur, ein gemein auffbott. Arriereban, wann solches zum andern mahl geschicht, Aberban. v. Girard. lib. 3. d. statu Gall. fol. 398. Guyon. tom: 2. lib. 1. cap. 7. Dn. Lehman, in der Speyrischen Chronick. fol. 189. Ita legimus in scriptoribus rerum Germanicarum, bannum solvere propter Herischlitz: id est, detrectatae, vel desertae militiae poenam sustinereinibi quoque dicitur Bannitus, in hostem qui est evocatus. Hotom. in dictionar. Feudal. Et bannire, est edicto convocare. vid. Hier. Begnonii notas, ad Formul. Marculfi. fol. 541. etc. Ac fere est ut putem, Baniere, vexillum, signum, Panier, Fanen, descenderea Ban. Dieweil von Alters, keiner so nicht Banneret, das ist ein Fahnlehen, oder in certo loco zu bannen macht gehabt, ein Panier dörffte führen. vid. Nicod. in Dictionario maior. verb Banniere, et verb. Pennon. Dn. Lindenbrog. in Glossar verb. Fanon. Warausser zusehen, das vor zeiten ein Panter, etwas anders, dann so man jetzt ein Fehnlin nenuet, gewesen. Vnd hat nämblich ein jede Statt, auch ein jeder Herr, sein eygen Panier gehabt, darunter er in nöthen, feinem König zugezogen: id quod adhûc in helvetiis, ubi mores prisci radicati videntur, usu observatur. Sic dicimus Blustfahn, oder Blutschildt; Wapen der Regalien, vexillum praetorium. Vnd sollen alle die jenigen Fürsten, so Reichslehen, diesen Schildt zuführen macht haben. vid. Petr. Albinum, im sächsischen Stambuch. f. 234. Pertinet hûc, quod scribit Blondus, Dec. 2. lib. 2. Romae per ea tempora, singulo semestri datus a Pontifice Urbano senatus, ius dicebat: et Urbis eustodize torius administrationis, Banderesii gerebant curam. Ea enim regiminis forma inchoaverat, ex quo Senatores a Pontifice externos habere coeperant: dictiqueve

fuerunt Banderesii, a vexillis, Gallico vel potius Germanico verbo; bandis longe prius in Italiâ appellatis. Singulae enim decuriae, suo internoscebantur signo, et qui sub illis conscripti erant, pariter cum decurionibus Banderesii appellabantur. Quin et Baron, Baro, ex sententia nonnullorum, a Baniere seu vexillo denominatur: quasi unus ex optimatibus, der einen Panier führt: un homme du hault iustitiet. Girard f. 373 tom. 1. sed vide Discurs meum d. comitib et Baronibus n 15.

Banc, bel banque, scamnum, Banck: Banquier, Trapezita, Wechßler, einer so zu Banck sitzet. Usurpatur quoque banquier, pro stragulo, ein Pfulb, welchen man auff den Bancklegt. Ex eo quoque dicitur Banquet, ein Malzeit, da man lang sitzet.

Bande, aut Bandelette, fascia, Ein Windel, band, binde. Veteribus Francis fuit Binda, vitta. Bander lesyeux, die Angen verbinden. Inde Bande pro sodalitio: ut bande des gensdarmes; quasi uniti et colligati. Et quod sumatur Bande etiam pro sactione, notat Pasquier. 7. cap. 48.

Barque, navis, Barck.

Barr, Barcicades. ein sparr. Barriere, schrancken, da man barrlaufft. v. me, de iure, ordinibusque Civium discurs. 2. cap. to. num. 10.

Bassalettes, Picardi ancillas et filiolas vocant, quae negotia domestica curant. Germ. Bäßle. Basine, Regis Thuringorumuxor, Childericum sequens. Girard. f. 44. tom. 1.

Bastard, spurius Bastardt.

Battre, batschen, schlagen.

Bec, rostrum avis: bequer, bequeter, vel becher, impetere rostro, Picken.

Besson, gemini, bis Sohn; semi-Latinum.

Beurre butter.

Bierre, feretrum, Baar, Todtenbaar.

Bieure, biber.

Bigot. superstitiosus, vom Gott. vid. Pasquier. 7. cap. 2. fol. 948.

Bise, vent de bise, Boreas. Veteri Francicâ linguâ, Bisa. turbo est, et Bizzedon, fremuerunt. Nobis remansit bisen, pro sibilare.

Blaffard, bleichfarb.

Blason, blasonner, außblasen.

Blesser, laedere, bletzen, verlezen, bla/yai.

Blanc, weiß, blancker harnisch.

Bleu, color caeruleus, Blaw, Himmelblaw. Blevet blawe Kornblumen. Lat. Baptisecula.

Bloc, en bloc, summatim, a Germanico Block, de scendit: unde et hodie incondite facta, vel accumulata, blocket, vocamus. Blocul, Bloquil, Bloccage, Blocaille, Blockhauß. Bloquer les passages, mit Höltzern den Weg verlegen.

Blond, flavus, Blond.

Bonaire, bon art, guter art: semilat.

Bondon, obturamentum, bund. Bondonner binden, obturare.

Bord, ora, bort, randt: vbern bort werffen. Border, berborten.

Boscage, vel Bocage, arboretum. Busch, gebüsch, boschet, Buschholtz. Bosquet, nemusculum. Bos, ou, Bossc, Picardis pour bois.

Bottes, vel Botines, ocreae. Bossen, Niderestiffel.

Bouc, hircus, Bock.

Boucle, ein Buckel: Bouclier, clypeus, Schildt, weil er ist wie ein grosse Buckel.

Boulevart, propugaculum, Bolwerck.

Bourg, Bourgale â Gr. pu/rgos, quod turrim notat, vel castellum, Burg, Schloß, oder Statt. vid. Vocabularium Cruscae. verb. Burgo. Sic Freherus de Luppoduno fol. 13. Franci, ait, oppida quaevis bourgos vocabant, et antiquis nominibus burgos addebant. Et erat burgum oppidum muro, turribusque cinctum, et portis clausile. Sicque Germanis burgum non tam arcem, quam civitatem clausam denotabat. Unde Burger, bourgeois; cives, in oppidis habitantes: et Faulxbourg, pro quo quidam, ut testatur Nicod, Forburg scribunt, Vorburg, Vorstatt. v. me infra verbo Faulxbourg et Killinger. d. Ganerbiis. cap. 3. Veteri etiam Francicâ linguâ, Burgi, sumitur pro civitate, vel castro. Orosius lib. ult.

Valentinianus Burgundionum novum nomen oppressit: hos quondam subacta Germaniâ, a Druso et Tyberio, per castr a dispositos, in magnam coaluisse gentem, atque etiam nomen ex opere sumpsisse: quia crebra per limitem habitacula consticuta, burgos vulgo vocant, hodiequeve praevalida manus in Galliâ, etc. mansuete vivunt; non quasi cum subiectis Gallis, sed cum fratribus Christianis. vid. Guillaume Paradin. lib. 1. cap. 1. annal. Burgund. Rhenan. fol. 52. Adde Cluverium, in antiq. Germ. 1. cap. 13. fm. m. 110. Vix ergo est, ut adstipuler Luitpreando, lib. 3. cap. 12. qui autumat; domorum congregationem, quae muro non clauditur, burgum vocati. Neque etiam hoc admittunt Germanica verba: Burgstal, Burgstid, Burggraff, Burgvogt, etc.

Braire, eiulare, Blärren.

Brandon, fax, Brand.

Braque, et diminutiv. Brachet, canis Gallicus, canis odotus, vel odorisequus, sagax. Brack.

Breche, ein Bruch, Brecher durchbrecher.

Brevage. Brüe.

Brever, diploma, Brieff. Breve Papale, Pontificis rescriptum. Breve testatum, cuius mentio fit in Iure feudali, litterae testimoniales. Sed fuit vox haec etiam usurpata a Latinis, pro cartulis, seu libellis: Calv. in Lex. Iurid. Adde Lydium in Glossis Latino Barbar verbo Brevis. Lindembrog. in Glossar. verbo Breve. Add. tit. C. d. sentent. ex breviculo recit. Nostrum ergo brieff, est ex Latino Brevis: quemadmodum iam monui supra, Germanicas voces, rerum quibus Germania olim carebat, ex Latino esse. Add. Robigium, de reb. criticis lib. 10. cap. 18.

Brillant, radians, glanzend; unde Brillen, conspicilia.

Brosse, Brossaille, dumetum; hinc Brossen, Sprossen, vel spreissen. Brosser, durch die wäld laussen. Il. n' y a ne bois, ne brosse: Es ist alda kein Holtzoder Spreiß.

Brovet, iusculum, Brü, et inde Brodium. Hisp. Brodio, a Broute. Ital. Brodetto.

Brouter, abbressen, depascere.

Brun, fuscus color, Braun. Brunet, Breunlecht.

Brunie, Germanice, Brünne, Thorax, ein Brusiharnisch: vom brennen oder glantzen. Nam et Gallis Brunir, est polire. Hocque sensu Brunia accipitur in Legibus Salicis, Ripuariis, Longobardicis, etc. saepê. Autiquus Rhythmicus liber, das Heldenbuch, indigitatus,

Darumb wil ich euch geben,
Ein Brinne wunesam.

Et alibi.

Sie kundten Helme hauwen,
Vnd auch die Brinne gantz,
Das man sie mußt anschawen,
Mit manchem weitten schrantz.

Ita Caroli Magni Constitutio est de Bruniis, ut nullus foras nostro Regno vendere praesumat. Lidyus in Glossis, opevibus Clemangis quaesunt iuctae, verb. Brunia, et verb. Bruncae. Alii putant loricam, totamque adeo armaturam, alii galeam tantum significare. adde Glossar. Lindenbrog. Et hinc forsan descendunt, quae Bren, sive Bryn habent. Brenno, Dux Gallorum contra Romanos, Brunschvvig, Arx Brenni, Brenburg: pro quo nunc Brandenburg. Hiltebrand, a hulde, vel held. v. Etymologias Cimbricas: quae comment. variorum in Taciti Germaniam sunt suffixae. foll mihi 344. Becman. in origin. verb. Brenno. Dn. Lehenman. in chron. Spirens. fol. 183.

Buche, lignum: buchettes, qui cheent des arbres; kleine büschle, oder Reiß.

Buer, lixivium; buer, lintea lixivio purgare, Bauchwesch, Bauchen.

Buisson, dumetum. Busch.

Bur, vel Bureau; un habillement de petit pris: Beurische Kleidung.

Burin, Buriner, scalprum, caelare. Boren, Borer.

Butin, Butiner, praeda, praedari. Büt, Bütten: beutten, auff die Beütt lauffen, Freybeütter.

Canton, Sax. Kant, quod nobis Eckh.

Caqueter, garrire. Gazthen.

Carder, carder la laine, pectere lanam, Karten, oder Kartetschen.

Carrefour. Karrenfuhr, fahreweg.

Cercueil, sarch.

Cerneau, nucleus, Kern. cerner des noix, enucleare, biß auff den Kernen ergraben.

Chagrin, anxietas, scrupulositas. Chagriner, sollicitare Erinen oder Greinen, quod etiam quondam usurpatum fuit pro curiosum, sollicitum et difficilem esse: unde olim epitheton viri Principis cuiusdam,der Griner.

Chalemie, Chalumeau, Schalmey: quia sonatin Maio. vel a calamo.

Champion, vel Campion, certatorpro alio datus in duello. Kämpffer. Champier, Kempffen. quâ de repuchre Hotom. cap. ultim. Disp Feudalic. Et ost in veteribus legibus, Campio duellum, ut et campus, quasi Kampff: unde campo se innocentem efficere, in campum exire, campo diiudicare. vi???. Lindenbr. in Glossar.

Chance, casus aleae, Schantz.

Chat, catus, Katz.

Chatoviller. Kitzlen.

Chef, caput, Kopff, Sax Koff. Gr. kefalh/.

Chemer, macerari, angere se, sich kümmern, bekümmeren.

Chiffre, Ziffer, a hebraico vel Arab.
[Gap desc: Greek word]
: nam ab Arabibus zifferae nostrates sunt inventae.

Chocquer, concurrere, Schocklen.

Choisir, eligere, optionem facere. Küesen erkiesen: erkiest, electus. Unde Chur, electio. Chur-Fürst, princeps elector.

Ciller, nictare, movere Zillen.

Cirons, manuum teredines. Sirle.

Claquer, Klapffen: Claquedent, Zeenklappern, oder klapffen.

Cloche, campana, Glock: mouton clotheman, ein Laithammel, so gemeinlich ein glocken anträgt. Goldast. in

Constit. Carol. M. ut clos as non baptizent, nec cartas per perticas pendant, propter grandinem. Clocher, hinckhen von einer seitt zu ver andern, wie ein Glocken schwengel. Bouchet. des Serees. cap. 18. fol. 126.

Coche, cisium, Gutsch, Nicod Hungaricam vocem esse censet.

Coche, Kücher: descocher, auß Köchern, arcu sagittas omittere.

Coq, Gallus Gallinaceus: Goggeler. Kopp.

Coser, garrire, un grand coseur, garrulus. Kosen vnd Geköse, vetus Francomcum. Merula ad Willeramum. fol. 76.

Cotte, Kutt, cotte d' armes paludamentum, cotte de mailles, lorica. Et fallit Scaliger, qui in Append. ad Virgil. a Graecâ voce crocota, derivat, decurtata parte anteriori.

Cuire, coquere, Vom Keien, mandere.

Covillon, testiculus: a Gr. *ko/leos, et Germ. vet. Kull. Unde Becanus, Herculem interpretatur Testiculum communem. Her, enim est communis: unde Heerstraß, Heer, exercitus, collectio multorum hominum. Herberg, commune diversorium, da man in gemein sich verbirgt, oder vnderhaltet.

Couper, vel copper, abscindere. Koppen, abschneiden. Gr. ko/ptw. unde capus, nobis Kopp, ein verschnittner Haan.

Couperose, calchantum, flos vel rosa cupri, Kupfferivusser Visagecouperose, ein Küfferig, außgeschlagen Angesicht.

Court, brevis, kurtz.

Coussin, pulvinus, Küßin.

Crampe, spasmus, Krampff.

Craquer, crepitare, krachen: craquetis, ein gekrach.

Creuser, excavate: krauß, oder hohl machen.

Croc, crochet; uncus, harpago, Kruck.

Croupir, desidere. Croupi, Krüpt, oder gekrümbd.

Cruche, Hydria, Krug.

Chirate, Thorax cbriaceus, a cuir, Küriß.

Cuve, cupa, ein Küffe: inde Küffer.

Dague, pugio. ein dolch, ein kurtzer Däge. Et quoque Germani, Dägen sumunt, pro milite fortiori. Hinc Riddagus Eques Heroicus, quali Reitdägen. Et scribitur Dägen, diversimode apud aetatis mediae Historicos, nempe Dagnaus Dagneo, Dago, Theganus. Composita ab hac voce (mirifice enim maiores nostri, Graecorum more, compositionibus delectati sunt) reperias passim multa et concinna, Adeldagus, Beridagus, Conedagus, Dagericus, Dagobertus, Dagulfus, Dagenardus, Eridagus, Helmdagus, Heldagus, Liobdagus, et Sesithacus, Cheruscorum rex apud Srabon. lib. 7. Germanici enim Scriptores, E nostrum in A Latinum mutârunt: ut in vocabulis Harminius, Ariovistus, Carolus Arnoldus, Aribertus, aliisque infinitis manifestum est.

Danse, Danser, saltare: Dantz, Dantzen.

Descocher, arcu sagittas emittere. unde Germ. Köcher, Pharetra.

Desfier, vel deffer diffidare. Feidam, vehde, seu bellum indicere. Hotom. in Dictionar. feudal. bevehden. invenitur etiam, diffiduciare. Lydius in Glossis. Et Faida, est inimicitia vel vindicta mortis. Lindenbrog. Rhenan. rer. German. lig. 2. Faidam vocabant Franci, simultatem apertam, quâ unus alicui, vel pluribus bellum indicit.

Dome, Nortmannice Thumkirch. quasi Templum Dominicum. v. Dn. leheman. in Chron. Spir. lib. 2. cap. 33. Ital. il Duomo. Gall. Maistresse eglise, summum Templum. Hisp. El asseo, id est, ornamentum, Sane primi illi Christiani Templa in honorem Christi Domini erecta, Dominica appellabant, in quibus precum, sacrarum lectionum, Eucharistiaeque causâ conveniebatur. Erat autem apud Veteres Domini vocabulum, paulo frequentius quam Cl. risti, iuxta consuetudinem Apostolicam, et sollennem Evangelicae Historiae modum. Proinde, quoniam Dominum semper habebant in ore, etiam ipsa loca, in quibus propter-Dominum coibant, Dominica appellarunt. Unde Germani etiamnum, Episcopalia Templa, quae certe primaria sunt, et reliquis antiquiora, Dom vocant, et Domherren,

quasi dicas Dominicales, vel Dominicanos Dominos. Sicut et Templariis, olim a Templo datum nomen. Exstat adhuc in Tribocis, inter Elcebum Pagum, qui Sletstadio originem ac nomen dedit, et Argentoratum, prope Mollesheimium, sacellum quoddam vetustissimum, etiam Gentilium Romanorum monimentis spectabile, quod vernacula simplicitas, Domphieter appellat: hoc est, Dominicum Petri. Meminit etiam Dominici pro templo D. Cyprianus, Sermon. de Eleemosynis: Iu Dominicum sine sacrificio venis, quod pauper obtulit, sumis.

Emble, secreto, clam. hemle, heimlich.

Embuche, embuchade, insidiae: hinderm busch haleen.

Enter, Impten.

Esblovir, verblenden.

Escarlatte, putpura, Scharlach. Franco-Galliautem, vocibus incipientibus ab S. subsequente alia consonante, plerumque praeponunt E. ut Stephanus. Estienne, spiritus esprit, etc.

Escarmouche, pugna velitaris. Scharmützel, a Graeco xarmh\, quod est pugna: Müschung der Scharen

Eschancon, Schenck.

Eschantillon, Schawfalt, Muster.

Eschars, parcus. Karg.

Eschauguette, specula: vom Schgwen, quasi Schaw le guett ut censuit D Caspar Simonius, amicus meus.

Escheveau, Weber Schifflein.

Escherin scabinus. Schöp, Schöpff, Schöpffenstul, Vrtheil fchöpffen, Franc. antiq. Scepeno, pro Iudice. In Speculo Saxonico, Interpres Iudices Bannitos vocat; quia bannum, vel Iudicum conservant. Derivatur a Hebraeo Schophat, iudicavit. Unde et apud Carthaginenses, Suffetes, Iud ces sunt. Drusius ad loca Genes. c. 92.

Esclau vel Esclave, servus emptitus, Schlaf, Sclaff, quasi sclavus, quos Germani debellârunt, et in servitutem redegerunt v. mede iure et ord. civ. disc. fol. 32. c. 6.

Escluse, Schleuß.

Escluse Schleuß.

Escrevisse, cancer, Krebs.

Escrier, clamare, Schreien.

Escrimeur, Fechter: vom Schirmen. Escrimes, Fechten, Schirmen. Ital. Schermire.

Esmail, encaustum. Ital. Smalto. Schmalt, Schmeltzglaß. Ez ech. 1. vers. 4.
[Gap desc: Greek word]
. lucid dissimum quid.

Espan, palmus, Spann.

Espargnier, parcere, Sparen.

Esperons, calcaria, Sporn.

Espingle, Acicula, Spindel.

Esprevier, Accipiter. Sperber.

Espier, insidiari, Außspehen: espie vel espion Speher, speculator,

Espieu, Spieß.

Esquadron, turma, Schwader, agmen quadratum.

Esquif. scapha, Schiff.

Estage, contignatio, Stock: sic et scala, Stege, vom Steigen, stegh\, Gr. tectum.

Estaller, vel estaler, exponere merces, die Wahren außstellen, oder außlegen. Sic installer, in officio collocare: quo verbo Innocentius utigur, in c. post elect. extr. d. concess. praebend. estel, aut ut loquitur vulgas, estau vel estal, locus in quo res venales disponuntur, Stall oder Standt, Gr. te/lma.

Estayer, fulcire, Steüren, vntersteüren, vnterstützen.

Estoc. Rappier oder Stecher, d' estoc, caesim, gesto chen. Sumitur etiam Estoc, pro trunco, Stock oder Block.

Estenner erstaunen: utrumque ab attonitus.

Estoupper, outurare, verstuppen oder verstopffen.

Estour, conflictus, Sturm, Se prend aussi es anciens Romans, pour assaut de ville: ut notat Nicod l' est our des vents, conflictus ventorum esteurbillon, turbo, Sturmwind.

Estuves, Thermae, Stube, Vadstuben.

Faillir, delinquere, Faihlen oder Fählen: non a fallere, quia non convenit significatus. Faulte, Fehler.

Fard, Farb, anstrich.

Faulcon, Falck: tour oiseau de proye, Falconem adpellat Volaterranus, Servium Grammaticum, ut ait, sequutus.

Fauve, fulvus, Falwe.

Faulxbourg, suburbium: alii, ut Nicod monet, scribunt Forbourg, Vorstatt, Vorburg. Sed placet nunc orthographia recepta, ut sit quasi Falsa urbs: et inde forsan Fal, vel pfalburgeri, non veri cives. Quorum mentio fit in Bulla Carol. 4.

Fees, Faunae, Vehnen, Fehen: Nymfee, Mehrfein, Veneres marinae v. praefat. I. Fischart. genant Menzers, in hist. petri von Stauffenberg. Et passim Theophrastum Paracelsum in operibus suis, ut et Henr. Kornamannum, in Veneris Berg. Scoti vocant Elvas. Iac. Angl. R. in Daemonolog. cap. 5.

Feu, Ignis, Fewr, pu/r, Phrygum verbum: ut iam supra dixi fol. 56.

Feultre, Fültz: videatur Bayfius de re vestiariâ cap. 21. Filtrum, Barbari vocant scriptores.

Fifre, fistula bellica. Pfiff oder Pfeiff.

Fin, sein, sin or, Feingold. Affiner, Purgieren, finieren fein machen.

Finances, publicae facultates, Finantz. Faire finance, Finantz oder Wucher treiben.

Flacon, vel flascon, lagena, Fläsch. Ital. Fiasco. Hispan. Frasco, vel Flasco. Sicque apud Clodoartum habetur: Sanctum Remigium, dedisle Clodovaeo une bouteile, quam flasconem Franci vocant.

Flesche, Sagitta, Flitsch: unde Flitschbogen.

Fleutte, tibia, fistula, Fleütte.

Fol, stultus, pro quo alii scribunt, faul, fauhl: fau/los, malus, fo/lkos, ridiculus.

Forcene, furiosus, a forâs, et Sinnen, ausser seine Sinnen. Semi-Latinum.

Forest, silva, Forst. Childebertus in pragmat. Has omnes piscationes, quae sunt et fieri possunt, in utraqueve parte

fluminis, sicut nos tenemus, et nostra forestis est, tradimus ad ipsum locum.

Foviller, scrutari, Wielen.

Fourrer, füttern: fourrure Futter. Fourrage Fütterung.

Fralater, transfundere, verlassen.

Franc, liber, immunis, frey. Unde Francken, quasi, freye Incken. Jucken namque idem quod incola est: quasi Im Göw (Göw a est terra, regio; Suevi dicunt Gay, a gh\, gai=a. Unde Algöw, quasi Almangöw, pagus Alemannorum) Et ex eo provenit frequensterminatio Se vicorum oppidorum, atque pagorum, Eßlingen, Reitlingen, Tübingen, Derendingen, Entringen, Jesingen, etc. Ingevon, Einwohner, indige~a, Burger. Anckh, vero Iuve~is est Goropto. Sicque Franci essent freye Knaben. Knab, pro viro forti, aut iuvene robusto. Burgknappen, quasi Bergleut. Sed vide de origine et etymo Francorum, Pasquier. i. des recherch. cap. 6. 7. et 14. et Reineccium in not. ad Anonym. Poet. d. vita Caroli Magni.

Frange, fimbria, Fransen.

Fregate, celox: unde ferg, nauclerus.

Frez, frechement, recens, frisch: refraischir, erfrischen.

Friche vel frische, terre delaissee en friche, derelictum solum, Erde so in der Brach ligt (sich zuerfrischen)

Frize, pannus crispatus, frizer, kreissen. Inde Suevis gesiens, pro sertis rusticarum puellarum crispis.

Froisser, calcare. Veteri Francicâ linguâ dicebatur fresson, vel froison, interitus.

Gaillard, lascivus, hilaris, gailler arr.

Gain, vel, ut olim scribedatur guain, Gwin: gaigner, lucrati, gewinnen.

Galles, impetigo, scabies: unde ad hûc hodie textores, ob scabiem, vocantur Galle.

Gaquiere, Picard. Francice, iachiere, novalis ager, der in der Brach ligt, oder geackert ist.

Garbe, larbe, vel gerbe, manipulus, Garbe.

Garde, vel guarde, Guardia, custodia, warte: quomodo

adhûc hodie speculas vocare solemus. Sic dicimus Gewar sam, circumspecte. Garder, custodire, verwahren, oder verwarren. Inde nomina desinentia in Wart; ut Landtwart, Luitwart, Marquart, etc. Gardien, custos, Verwahrer. Sic quidam putant Garson, dici quasi quarson, ein Knab, so auffwartet. Sed Dn. D. Casp. Simonius me monuit olim; Garso~, per metathesin litterae vi~us, derivari de gra/s1wn, id est, satuus: sicque dici, faire du garson, pro du sot. Item Garse, fille follette, petite folle.

Gardin, Picard. Francice Iardin. Hortus, Gart. Mutatur autem Germanicum W. in G.

Garnement, nequam, gar niemand nütz.

Garou, Loupgarou, Werwolff, v. Nicod. in v. Loupgaeron.

Garrous, faireg arous, boire al ut. Gar, oder all außtrincken.

Gazon, cespes vivus. Wasen.

Gehir, confiteri in rortura, antiquum Gall. Pasquier. 7. cap. 29. vom verjehen.

Gerbe, spicarum fasciae, Garb.

Gerfault, Geerfalck. Dn. Casp. Simonius olim censebat, ita dici, a i(erofa/lkwn: et alias eundem Tiercelet vocari, trio\rkhs2.

Geron, vel giron, sinus, Geren, Schoß.

Glaire, Ayerclar: la glaire d' un oeuf, albumen ovi.

Gresil, horror, grisell.

Grimaces, depravatio oris. Grimmig von angesicht. Unde Grißgram.

Glisser, Picardis Glischer, labi, glitschen: Gr. glisxro\s2, viscosus, glutinosus.

Gorge, guttur, Gurgel, Froissart. lib. 2. cap. 30. usurpat gourgoul. Gorgias Goller. Hinc monente D. C. Sim. gorgiaser, le plaire et gorgiaser (auffblasen) en ses paremens. liur. des martyrs, pag. 32. b. lib. 1. au traicte des afflictions.

Gratter, esgrattigner, scalpere, kratzen. Grateleux, scabiosus, krätzig. Et est species quaedam impetiginis, quam die Grattel, vulgo adpellant Suevi.

Graver, caelare, Graben. Engraver, incidere, Eingraben.

Gris, canus, graw, griselt, grißgraw.

Gripper, Grupper, erhaschen, greiffen: dicunt quoqueve Graphigner, agraphiner, mit dem Greiffen, oder Klauwen fangen. Griphes, vel griffes, Klawen, Griffe. Grupe, vel agraphe, Hack, oder Grappe.

Grommeier, mutire, bromlen, gromlen.

Gros, crassus, Groß. Grossoyer. Ingroßieren, maiusculis litteris scribere. Minute adpellant das protocollum.

Grotte, crypta, gruoben.

Guarir, sanare, von wehren, bewahren oder gewehren. Guarant vel Guarent, vindex litis, auctor evictionem praestans: der ein wehrschafft leisten muß. Guarentare vel Guarentisare. Garentir, suscipere alterius causam. Hotom. in Dictionar. feud. Hincnobis Wehr, quasi Gwehr, gladius, quod nos vindicet, et securos reddat. Est et cautio iudicialis Saxonica, Guaranda: quod fiat an die wehr, vel generaliter omnis cautio ita dici potest, quasi gewehru~g. adde Berlich. tom. 1. concl. 11. Hâcqueve ratione Instrumentum dicitur Guarentigiatum, ein wohl verwahrte, oder versichere obligation.

Guerdon, Lucrum, wert, aut a Gr. ke/rdos.

Guerre, Bellum, gewere oder gewirr. Et Guerra, vel Werra, non tantum dicitur bellum, quod auspiciis summi Pricipis est susceptum: verum et quod suscepit aliquis privatus, cum perse quitur inimicitias suas. Hotom. Dict. Feudal.

Guesde, vel guedde, Isatis, glastum. Ital. Guade wede, Weyde.

Guille d' eau, nimbus. Wellen.

Guinder, sursum tollere, Winden. Guindal, ein Winde.

Guespe, vespa, Wesp.

Guigner, Wincken. Guignement des yeux.

Guise, Manier, weiß: a sa guise, nach seiner weiß. Desguiser, verwelchen, verweisen, die weise verendern.

Hache, securis, Hack: hacher, zerhackhen, mithackhen zerrzeissen. Hachee ein gehäckts.

Hacquebouse, vel arquebuze, ein Hackenbüchß.

Hagard. v. Nicod. wild, hagenart.

Haillons, panniculamentum, Haillose lumpen.

Hair, odisse, hassen: baissons, wir hassen.

Haire, vel here, cilicium: Härin Kleidt.

Haiter, avoir gre, nach seinem willen leben: a Heitter,serenum. Gr. ai)/trios Inde soubaiter, desiderare. Vet Franc. ling. Heitinga, vota.

Hale, forum rerum venalium, Halle. Gr. a)/lwn, area: a(luki/des2 Salezhllaen, unde loca ubi coquitur sal, communiter vocantur hallen. Et inde etiam in Saxonia et Suevia, Civitates suum nomen habent.

Halebarde, hasta, Hellebardt.

Halecret, Torax. Halßgereth, quasi vestis colli

Hante, hastile, Schafft, Handtheb.

Hanter, versari, handlen, handthieren.

Happer, capere, haschen. Hap, In strumentum vinitorum, quo surculos prechendunt et abscindunt.

Haran, Halec, Häring.

Hardi, audax, Keck, vom habr, fortis, Unde Neidhart, Liebhart.

Hardes, vasa, Hader, allerlei geräth, oder Häß.

Harneis, armatura, Harnasch: enharnascher, beharnaschen, Casp. Simonius censuit olim, vocem hanc dici de a)rnaki/s2, a)rnaki/dos, pelli agni: pource qu on mettoit des peaux d' aigxeaux aux harnois des chevaux, comme encor voyons nous au iour d'huy, que les che vaux des roulliers en ent. Unde etiam cuirasse, a cuir: quia ex corio olim arma fiebant.

Harpe, Harpff, cithara, lira.

Hase, un viel lievure femelle, on appelle une hase; Haß.

Haster, praefestinare, hastif, festinus, hastig, hastes, Sax. et Belg. Inde Aistulphus, vel Haistulphus, der zeitlich hilsft. Serrrarius rer. Mogunt. lib. 4. f. 620.

Haubert, Haulbert, Haulberge, haulbergeon, lorica, Halsberga, Halßberg. De maille a maille, on fit le haubergeon. Proverb. In supra laudaro rhythmico libro, in dem

Heldenbuch, saepe vocabulum illud eo in sensu usurpatur, Et inter cetera sic loquitur:

Da sprach der Lampartere,
Ich bin nocht vngewehrt,
Geh vnd bring mir doch here,
Mein Halßperg von mein Schwerdt.

Et alibi:

Daentstrickt sie den Herten,
Die Frawe lobesam,
Schilt von sein Schwert mit Ehren,
Helm, Haßperg, sie da nam.

Derivatur vom bergen, dieweil der Halß gleichsam darinn verb orgen, oder bewahrt würdt: quasi munimetum colli Metonymice siumitur pro loricato, für ein Küriser Unde feuda Loricae apud Sigibertum, sub Anno 1160. et apud Girardum, in Histor. Gall. fol. 357. Fief de Haubert: Welches einer mit einem Kürisser bedienen muß. Sic Bainberg ocrea: Damit die Schinbein verborgen, oder bewahrt werden. Lindenbrog. in Golssor.

Havee, praeda, Haab

Haure, navale, ostium, Hafe, Schifflände.

Haye, seps, Hage.

Heaulme, galea, Helm. Ital. Elmo.

Herault, Fecialis, Herold, vid. Girard. m. fol. 377. Et fuit olim ars singularis, Heraldica dicta; de cuius origine et vanit. vide Cornel. Agrippam. capit. sl. tr. d. vanit, scient. prolixe Aenes Sylvius, Epist. 126.

Herberge, diversorium, Herberg, vide suprae, in couillon.

Hermine, aut Ermine, vel Armine. Ital. Armelino, Hisp. Armin~o, Hermelin. Mus Armenius, vel ut alii volunt, araneus: nom d'une petite bestelette, ayant la peau blanche; que nous fournit de fourrures tresexcellentes.

Hober, moveri, Heben: ne te hobe de la, hebe dich nicht von dannen.

Hocheter, quassare, Hoschen: hoscha, hola, Interiectio ostium percutiventis.

Honnir, dedecorare, verhönen. Honni seit qui maly pense. Honte, Hohn, spokt.

Hoqueton, tuica militaris, Häck, rock.

Hormais, Nuhnmehr: a hora, et Germ. Mer. Ital. hormai.

Hove, houreau, vel hoyau, Ligo, Haw, Karst: Hover, Hawen, graben.

Houlette, Hölin. Houlette de conil, Ein killins Hölin.

Hour, vel bourdis, Theatrum, Schauwbine, hurt.

Houseaulx, ocreae, Hosen. Triquehouse, Strimpff.

Hucher, inclamare, Hoschen.

Huy, hodie, huit: au iour d, huy.

Huis, ostium, vom Hauß.

Hulotte, avis nocturna, Dn. Casp. Simonio, vom Heülen, Nachteulen, quasi hurlotte.

Hutte, ein Hut.

Iacque, Jäck, weiber rock.

Iardin, Garten, hortus. Picardi Gardien dicunt.

Iaveline, Iavelot, hast, Schefflin.

Iongleur, Gauckler. Et ita olim poetae appellabantur. Pasquier 6. cap. 5. fol. 851.

Isnel. Schnell.

Iube, Iupp, Iupin, Jupp, Rock.

Iucher, subsidere, Jucken, bucken.

Lai vel Lay, laicus, Lay, a lao\s2.

Laind, deformis, Laidig, heßlich. Laidoyer vel laidanger, maledictis incessere, beleidigen, heßlich machen.

Laisser, linquere, lassen.

Lambeaux, peniculamentum, Lampen.

Lance, Lances, Lantz.

Lande, Landt, Gegent.

Lansqvenet, miles mercenarius, Landtsknecht: Sed hoc novum vocabulum est.

Lapper, la/ptein, canum more edere, vel bibere, schlappen.

Late, assula, Latt.

Leudes, sive Leodes, hodie Leaulx. sive loyaus, passim apud Gemanicos, et Franco-Gallos Historicos dicuntur, qui vulgo subiecti adpellantur: homagio obstricti, Feudistis Homines dicti. Cuiac. in prin. Feud comment. et Hotom in Dictionar. Feud. Pasquier. 2. cap. 13. fol. 205. Lindenbrog. in Glossar. verb. Leudes. ego in tr. de Barenibus. num. 15. Leut, Lehenseüt. Armeleür, pro hominibus libertinae conditionis. Et usurpatur quoque Litius pro servo. Ioh. Lydius in Gloss. et Lindenbrog. in verb. Litus.

Lipepe, labium, Lippe.

Lischer, licher, lescher, aut leicher, lingere, lecken. Gr. lei/xein

Lisiere, ora, leisten.

Lisser, polire, glißig machen.

Loyer, lohn, preaemium. ein Anfang Lopin, lobus, Lapp, stuck. Gr. lo/bos.

Loque, ou Loquette, panniculamentum, Lock; Loqueteux, Picardis pannosus, zerloekers zerlumpet.

Lot, loß, Erbthei: faire les lots, erciscere in partes aequas, die loß machen. Ietter aux lots, das Loß darumb werffen. Lotir, sortiri, loßen. Hinc Allodium: de quo infra. in Feudal, verb.

Lovich, vorax, löwisch: a Leone.

Lut, Testudo, laut: forsan a xe/lus2, absoissa syllabâ primâ.

Maigre, macer, mager.

Maille, Lorica. Mallien, Saxonice Ringlein.

Male, Hippopera sarcinaria, Fellis. Hincnobis, Malenschloß, so man an die Felliß legt.

Mainte, macher.

Maire, Mayer, 1. der Mehrer. Maire du palais, Hispan. Mayor domo, Magister Curtae, Aulae, vel Domus. Haußmajer, Hoffmeister, Palatii Comes Freber. Orig. Palat. cap. I. De cuius dignitate, statu et origine, magnisque incrementis, et de huius officii abolitione, vid. Girard. hist. Gall. fol. mihi. 90. 107. 140. 157. 170. etc. 177. 476. 490. 536. Inde Mairie, Meierti, status maiofis domus. Meiervvic, Merovaeus, der andere vbertrisft, oder verwügt.

Manquer, deesse, manglen: a manco.

Mantel, vel Manteau, pallium, Mantel: quorum utrumque est ex Latino, Mantelum. Nobis etiam est Mantel, Ategia Lateritia, vel ex lapide sectili: ein Mantel an einem Schloß, ein hohe Maur, darauß die Vestung bedecket würde, gegen einem höhern Berg. Unde Gallis remansit: desmanteler une ville, die Maur abbrechen.

Marc, spissamentum, Marck.

Marche, vel marque, lime, Marck, quasi Gemerck: ex quo etiam est marque, zeichnen, noti ren, mercken; marque nota. A marca pro limite sumptâ, dicitur Danemarck, die Marck Brandenburg, Steiermarck, die Marck Osterreich. Girard. fol. 294. Weil diese Länder ettwan deß Römischen Reichs Gräntzen gewesen. Hotom. in Dictionar. Feud. Verb. Marchiones. Ita etiam vulgo dici solet, das Ort marckt mit dem andern. Hispani, nominant comarcanos, vicinos, Landtsleut. Marches etiam vestigia dicuntur: quasi Merckzeichen. Item Marche, Hisp. comarca, une contree du pais: districtus unius villicationis, aut ditionis. Exinde Marquis, Marchio, Marckgraff Annon. lib. 5. cap. 11. Reliquit Marchiones, qui Regni fines tuerentur, et hostium arcerent incursus. Marquisat, Margrasfschafft. Mais aviourdhui, ces noms de Marquis, et Marquisat, comme infinis autres, sontpervertis et confundus, parl' importunite des plusieurs, aspirans an noms de hautes dignitez, et se contentants de cela: ut ait Nicod. in v. Marquisat.

Mareschal, Marschlacus, equitum magister, Marschalck: qui et conestable, nominautr. Girard. sol. 537. Stallmeister, Marstaller: a Mar, sive Mär, hoc est equo; et Schalck, quod antiqua Francicâ linguâ, significat servum. Urspergensis, in vitâ Henr. 4. Godescalcus, non verus (se: ut nomen sonat) sed fictus Dei servus. Marcomanni, die Mährer, cum equitatu praecipue praestârint. Mareschal, etiam pro ferrario fabro sumi solet, für einen Huffschmidt: quâ de re etiam infra dicam, ubi de Celticis verbis.

Marsion, sus marinus, Meerschwein.

Mas vel matz, malus, Mast, oder Mastbaum.

Massacrer, Metzgen, mactare.

Matter, vincere, Matt oder müd machen.

Mener, ducere. Daher bleibet noch ein Mene, Roßmene, ein Menbub.

Mes, in compositis, a Germanico Miß: Missethat, Mißgrisf etc. Sic Galli Mespris, meffiance, mescontentement.

Meseau, mesel, meselerie: Leprosus, Malzig, Maltz. D. Casp. Simonius ex Italico corruptum putat; Mal di s. Lazaro, quasi malazerie. Et antiqui Germani, Misilsucht, pro Lepra, usurpabant:

Meterie, Mayerey.

Meurtre, mmeutrir, meutrier: Mord, Mörden, Mörder.

Mignard, blandiloquentulus: migignon, deliciae. Minne, est nobis liebe, minnigltch, lieblich: et corrupte dicimus vulgo inniglich hübsch, pro Minniglich, Hisp. Menino. Ipsa Dea amoris, olim Teutonibus Minne dicebatur: Meerminne, quasi quaedam Siren; aut Venerilla Marina.

Moindre, minor, Minder:

Monstier. Münster, a Monasterio: sumitur plerumque pro Ecclesia Episcopali, ubi iuncta erat hobitatio Canonicorum ad regularem vitamconducens. v. Dn. Leheman lib. x. c. 32. in pr. Olim sumebatur pro Ecclesia Parochiali. Pasquier. 7. u. 12. vid. me. in Thesaur. Pract. v. Münster.

Mortier, intritum, arenatum: Mörtel.

Moule, Model, Forma: dicunt et modelle

Mousse, Muscus, Mosig.

Mutin, mutinerie, Meütmacher, Meüterey.

Net, purum: Nett, Misnice pro Sauber.

Nicher, nidum facere, Nistern.

Nonne, nonnain, Monialis. Nonne, Gern. est castrata. Nonnae vocabulum habetur apud Hieronymum in Epistolâ ab Eustoch Sed et Monachi Nonni dicuntur, apud eundem. Xiphilin. in Domitian: Saepe noctu certamina exhibebat, in eaque Nonnas et mulieres introducebat, no/nnas2 kai\ gunai=kas2. Nonni etiam sunt przepositi Monachorum can. 18. Synod. Aquis granens. Anni 816. In Regulis B. Benedicti:

Priores, Iuniores suos, fratres nominent; Iuniores autem Priores suos, Nonnos vocent: quo intelligitur paterna reverentia. Apud Aegyptios, sanctimoniâ praesignes Monachi, Nonni dicebantur. Cael. Rhod. lib. 5. cap. 12. vid. Magnif. Dn. Lehemannum. lib. 2. cap. 33. ad fin. Ego puto Abbatem, esse patrem: Nonnum, filium; ab Hebr. Nin, filius; a quo et Hispanicum nin~o, descendit.

Nuque, Nack, Genick, Nicken.

Ost. exercitus, Feudistis dicitur Hostis. Hotom. in d. Feud. Inde hostenditae, quarum mentio fit, lib. 2. Feud. titul. r0. §. praeterea. Ostendienst, servitium bellicum, quod Vasallus Domino praestare tenetur; ut observavit Freherus. Inde deucit Ioh. Lydius in Golss. v. hostis. hostage, obses: et obstagia, da sich einer als ein Geysel stellen muß. Italietiam, hoste, pro exercitu dicunt.

Oultrage, Iniuria, vbertrang.

Papegay, Psittacus, Papengay.

Parc, sepimentum, Pferch. Saxon. Ferch.

Parler, loqui, barler, antiquissimum Germanicum verbum. v. Camerar. apud Gruten. tom. 4. facis crit. deucur. 8. problem.

Patte, palma pedis, Patt, Pfaudt.

Perle, unio, Perlin.

Piafer: pompatice incedere, brangen wie ein Affe.

Picquer, sodere, stimulare, Picken. Picque, spieß, Picke. Forsan de pei/kein tondere.

Piece, particula, Pisse, Pitze.

Pilier, columna, Pfeiler, Gr. pu/lh. Saxonibus et Belgis, semper p. est ab initio dageschatum, sibilum nempe seu literam f. reiciunt: et ita pro Pferdt, dicunt Perdt. Pal. pro Pfal, Persig pro Pfersig, etc.

Pipe, piper, pipeur, Pfeiff, Pfeisfer, Pfeisfen.

Pisser, meiere, Pissen.

Place, area, Platz.

Plaider, agere causas, plodern, plaudern: rabularum more blaterare. Hinc Barbaricum placitare, et placita pro lite. Hotom. in dict. feud. Placit a etiam iudicia ac conventus sunt,

ad disceptandas causas instituti. Hincmar. epist 3 Consuetudo tunc temporis talis erat, ut non saepius, sed bis in anno, placita duo tenerentur. A plhkti/zesqai, Perionius deducit. Glossae antiquae: placitum, plait vel gedinge. Placitare dingen.

Plastre, gypsum, Pflaster, Gr. pla/ttein Plastron, lorica. Hinc nobis remansit Plattne.

Plat, Eben, slach, unde platpais, Plat Feld. Usurpatur etiam pro catino, für ein flsche Schüssel, ein Zinblatt. Gr. pla/tos, latitudo.

Plonger, plompen, mergere.

Priser, laudare, preissen, Preiß.

Qvenoville, ein Kneulin: tomber en qvenoville, auff die Weiber kommen.

Quille, Kigel oder Kegel.

Rade, Rand, ora, littus.

Rafraischir, erfrischn.

Rainseau, ramusculus, Reiß.

Rang vel reng, ordo, Ring: ranger, in einen Ring stellen; b'aranguer, perorare, im Ringreden.

Rassembler, contrahere palantes, versamblen: v. supra Assembler.

Rat, mus, Ratt, ratepenade, Fledermauß.

Rente, reditus, Rent: Gült: inde Rentmeister, quaestor.

Reistres, Reitter: sed hoc vocabulum, ut et Lansqvenet, nostro demum saeculo Germani Galliis intulerunt.

Resverie, furor, Raserey: Resver, rasen.

Riche, dives Rich, oder Reich.

Rifler, rapere, wann es riffel raffels gilt; on n'y a laise ne riffle, ne raffle. Hincque (monente Dn. Casp. Simonio) apud Hispanos est rifar, wann die Spihler ihr Gelt zusamen setzen; oder wann man etwas auffsätzt, daran jeder sein quotam gibt, vond darnach spilt wer es haben soll.

Rime, versus rhuthimicus; vom zusamen reimen der letsten Syllaben.

Riole, lineatur, quasi mit rayen gemacht.

Robbe, vestis, Rock, Rochet ule rocquet, vestis vilis:

hoqueton; tunica Rauba, vet. Theotisc. Ling. vestis. Lindenbrog. in Glossar. v. Walaraupa.

Roc vel roche, rupes, Gr. r(w/z. Germanis est Ruck, pro cacumine montis.

Rober, praedari, rauben.

Rolle, roulle, vel roole, Catalogus: ein Rolle, Rottell, vrbar Contrerolleur, Gegenschreiber. Rouller, rollen, rußlen, volutari, Inde, Roll: Rollwagen, roulier, vector, Roller.

Konde, rotundus, Rond.

Rosceau, Arundo, Rohr.

Rosse, vel Roussin: Hisp. Rozin. Roß, Hengst.

Rostir, Torrere, assare, Rösten.

Roturier, plebeius, ignobilis, einer auß der gemeinen rott.

Saccager, mettre tout a sac, depopulari, Sackman machen. Inde sich besacken.

Sale, aula, Saal. La loy Salique, Saalrecht (quod robertus Genal, Episcopus d' auranches, curiosus investigator antiquitatum monet, sed aliam derivationem Goropius habet, in Francicis, f. 46. etc. 50. etc.) Aulicu~nempe ius, a hereditate Salicae terrae feminas excludens: cui contrarium est Landtrecht; feminas in terrâ, quae non est Salica, ad successionem admittens. Salicaterra; quae Regis vel Coronae propria, aut a Rege in Feudum data est. Guaguin, lib. 8. Ea nobis eâdem ratione, Cammergur, vocitatur. Publica nempe praedia, quorum pensiones fisco solvuntur. vid. Lindenbrog. in Glossar, verb, Salica terra. Salastadium, Metropolis, Da die Hoffhaltung, Oder sonst ein palatium ist. Nec est quod Salicam legem, a Salingis, vel Saliis populis, aut a Salâ fluvio, qui Thuringos dividit a Sorabis, deducamus; cum ex communiori opinione, Pharamundus huius legis fuerit auctor (avamvis Grtard. 1. fol. 21. de l'hist. de France, eam iuniorem esse putet) eoque tempore Franci, haut Salii, vel Salingi fuerint nuncupati; nec etiam sedes suas tum habuerint in Franciâ Orientali. Legem autem Salicam, pessimam esse

Francis, Meierus, in annal. Flandr. tradit, et causas aliquam multas addit: sed tamen merito, seul oracle de la grance, et rempart de la dignite des Francois, reputatnr. Videtur autem Saal, antiquitus Germanis, domum significâsse; unde Salisuchen, id est scrutinium domus. Lindenbrog. Glossar. v. Sala. Sicque Salica Lex, dici posset, Statutum familiae particularis.

Sale, sordidus, salig, heßlich.

Saulse, Sultz, salitura.

Scier, vel Sier, Secare: Sägen, Säg Sieure, Sägspän.

Seneschal, praefectus provinciarum. v. Girard. tom. 1. fol. 376. Schalcus est minister, interdum etiam damnum fraudulenter datum. Lydius in glossis. Son vero, sive seneste, et sente, armenta vocantur, in legibus Ripuar. et Anglorum. Lindenbrog. v. Senischalcus. Helvetii adhûc dicunt ein Sener.

Sergeant, lictor, Scherg, Schergant. Epist. Balduini Flandri, apud Arnold. Baronibus, militibus, sarziantis, omnique populo Chistiano. v. Lindenbrog. v. Servientes. Pasquier, 7. des recherch. cap. 17. ad fin. Sarzieantes ergo videntur sarcinas portantes, quasi chargeants, onerati: Steckenknechtoder Troß.

Singler, Seglen.

Sire, here: vel a *ku/rie. Hebrae am tamen originem ei assignat Fullerus, in Miscell. fol. 69.

Soc d' une charrue: Pslug, Seeg od'Eysin deß Pflugs, vomer.

Sommier, vel soumier. Iumentum sarcinarium, Saumroß: un cheval protefaix, ou portebahuz. Ital. somiero, cavallo et altre animale, chi porta la soma, vel salma aut carca. Historici soumarium vocant. Sic diethmarus lib. 3. Chron. p. 33. cum Soumariis plurimis, quasi pecuniâ sarcinatis. Annales godefridi Monachi, pag. 275. Hactenus vehiculis necessaria deportabant; es hoc iam soumariis usi sunt. v. Lydium, et Lindenbrog. Hinc nobis Saymer, item ausf dem Saum führen. Daher auch ein Saum, oder Som Wein, nach Breißgawischer eich, soviel ist, als ein Roß vngefahr

eriragen kan. Etiam Galli vocant sommiers, trabes compactiles, entez les uns dans les autres: quasi zusamen gesaumet, oder gefüget.

Sonder, ergrinden. Germ. Sond, ein tieffe deß Meers, ftetum. Unde Stralsond, der Sondt.

Soviller, foedare, sudlen, besudlen.

Soulde, stipendium, Soldt: Souldoyer, Besolden. Souldart, vel soldat, Soldat, Soldner, der vmb einen Sold dienet: cum e contrario vasallus, Feudi sui nomine ad id sit obstrictus. Solidi, etiam pro stipendiis sumuntur, v. Reinecc. tom. 1. hist. oriental. in append. ad cap. 11. lib. 1. Soldata, Feudistis stipendium est, militi concessum, in pecuniâ vel annonâ; sub sidei et obsquii conditione. Solidarii alienigenae milites, mercede conducti, Hot in Dict. Feud. vid. Lyd. v. Solidatus. adde quae dixi in tr. d. ord. Equestr. a pr.

Soupper, caenate: a Germ. Supp, so man ettwann gleich zu anfangs deß nachtessens anffgestellt. Cic. 5. Tuscul. Dionysius Siciliae Tyrannus, negans se iure illo nigro, quod cenae caput erat, delectatum. Vnd würdt Supp, vom Suppen oder Supfen genandt: Quasi Sürpffen, sürslen, a sorbendo.

Sucre, zucker, s1a/kxaron. Dioscorid. lib. 2. c. 107. saccharum.

Sueil, limen, Schwell.

Sur, acidus, Sauwar, sur.

Talle, sectio, Taille. Item collecta, collatio, Stenwr, Schatzung: Dieweil man sie vmblegt, oder außtheilet. Usurpatur etiam Taille a Franco Gall. pro proportione: So die Teuschen Werckmeister auch Theiling nennen; de belle taille, dem alle Glider woht getheilt, oder proportioni rtseyndt. Railler, secare, theilen, entzwey schneiden; Tailleur, Schneider quasi Theiler. Tailloir, assiette, trenchoir, Täller.

Tane. hile in einem Wald. Tane des bestes. Sicque satis frequens est in dem Heldenbuch, zu Than reitten, ein Wildes Than, etc.

Tantir, retantir, resonare, ertönen.

Targe vel targue, pelta, Tartsch.

Tarir, arere, darren oder dorren, versecknen.

Taster, attrectare, Tasten.

Tette, tetine, mamma, Tütte.

Tige, caulis, Zweige. Saxones enim Z. in T. mutant.

Tintamarre, strepitus, getimmer.

Tonne, tonneall, dolium, Tonne, Faß. Sic dicimus ein tonne Bier, od' Saltz, item ein tonne Goldt. Tonnelier, Tonneler, Kiesfer: entonner, eintonnen, in ein Faß schlagen. Entonnoir, Trechter, damit man ettwas in ein Faß lasset.

Touffes, cirri, Zopff.

Tournoyer, Turnieren, vagari:a tourner.

Tourte, ein Dort.

Trace, vestigium, Trappe, Träppe, Tratt, tretten.

Tramer, anzetlen, vom Trom, tesere: quasi antrom~en. Trame, ein Wepp, so angetrommet.

Trencher, incidere, Trennen.

Treper, fouler, vertreppen.

Treves, induciae, pax. Treuga, a Trew, quia finde interpositâ confirmatur. Treuga Domini, Pax Dei, Ideo Carnotens. Epist. 90. Quia Treuga Dei est, non communi lege sancita. claber Rodolph. Hist. lib. 5. cap. 1. Hoc insuper placuit universis, velutivulgo dicitur, ut treuga Domini vocaretur: quae videlicet non solum humanis fulta praecomiis, verum etiam multorum Divinis suffragatt terroribus.

Trompe, trompon, trompette, Tromme, Trommete: Trompeteur, Trommeter.

Trott, trotter, discursare, Trotten, oder Trottlen. Graece tro/xos, cursus, Trott, ein Kelter, vom vmbherlausfen.

Trouble, tumultus, vom Trieb: troubler l'esprit, das Gemüt betrüben. Pescher en l' eau trouble: im trüben Wasser fischen. Hispani dicunt; A rio buelto, gannancia de pescadores.

Trousser: succingere, Schürtzen.

Valise, Felliß, viatoria pera: desvaliser, berauben.

Vivier, Wier, oder Weyer, piscina.

Vogue, Wasserwogen, Wasserwell.

Et hae sunt Franco-Gallicae voces, quas ex Germanico desumptas esse, obiter observai: nec dubium est, quin diligentiam meam minus curiosam, subterfugerint aliae complures. Infinita pariter in vulgaribus dialectis Franco. Gallorum variis, latent. Et certus plane sum, omnia fere quae in Ranco-Gallica Lingus, non ex Latino originationem habent, Francica esse, aut alterius cuiusdam Germanicae dialecti: quamvis ea nobis nunc minus cognita fient. Germanicae nempe voces, duriusculae sunt; quod et monet Schudi, qui in descript. Thet. cap. 36. antiquam et primam Germanorum scripturam, iam vix possee intelligi scribit, non quod lingua ipsa usque adeo sit mutata: sed quod maiores nostri, qui primum kinguam Germanicam scribere tentaverunt, aegre et com magnâ difficultate potuerint quasdam difficiles voces, et perplesas syllabas litteris comprechendere, quae veram et genuinam exprimeret prolationem. Duritiem hanc, mollia Gallorum lagia mitigare conantia, paulatim ea ita corruperunt, ut vix ac ne vix quidem pro Teutonicis hodie recognosci possint; quae vere talia ab initio fuerunt. Multa etiam vocabula Teutonica, vetustate sunt oblitterata. Haud nos, ut et iam supra cap. 16. dixi, intelligimus genuinam Francicam dialectum vetustam, quae reliqua adhûc est, in quibusdam libellis: quomodo ergo sub veste tam peregrinâ, eam nunc deprehendamus? Nam et nunc Gallum, nostratis linguae plane ignarum, Germanicum legentem scriptum, intelliget certe nemo: et fatetur Illustriss. Scaliger, in posth. Epist. fol. 454. se Anglum, per horae quadrantem Latine verba facientem, non magis percepisse, quam si Turice locutus fuisset.

Cap. XIX. De vestigiis Graeci sermonis, quae in Franco-Gallico Idiomate adhuc latent.

SEd Pariliter multa vocabula mere Graecanica; habere Franco-Gallicam linguam hodiernam, observant passim docti; Nicod. in dictionario maiori. Henr. Stephanus.

tract. de laconformit, e de la langue Fanc. et Grec. quae nec Germanica, nec etiam Lationa censentur: nam Graeca nonnulla, Latio prius donata, exinde Gallis eommunicata fuâre; prta Catalogus, Decalogus, et similia si quae alia sunt, de quibus hîc non est mihi sermo. Sed et specimen Graeco-Franco-Gallicarum vocum, producere lubet.

Acariastre, sinloß, fol acariastre: de ka/rh, vel ka/rhnon, id est caput, quasi a)ka/ris2, sine capite.

Aigre, Acidus, acerbus, a)/grios.

Aise, Voluptas, ai)/s1ios

Albrent, Anas deplumis, bra/nqos2.

Arrest, Supremae curiae iudicatum: a)resto , dogma, plaeitum.

Auge, Aqualiculus, a)ggei=on, dolium, Vasculum.

Badault, Ineptus, batalos, odiosus.

Bailler, conferre, ba/llw, mitto.

Baler, bal, Saltare, saltatio: balli/cein, ballis1mo\s2.

Bast, clitelle, basta/cw|, porto.

Baver, baba\cein, Ineptire: baveux, baba\z, garrulius.

Botargues, w)a\ ta/rixa, Ova piscium salita.

Botes, vel botines: Ocreae, biti/nna, crpidae.

Boule, Globus, bo/los Iaculus.

Braire, Clamare, bra/xw, Resono:

Braise, Pruna, bra/cw, ferveo.

Bramer, bra/mw, in vocem erumpo.

Braquemar, braxo\s2 ma/xaira, Ensis falcatus, vel brevis.

Brasser, brassw, bullio.

Braver, primum locum sibi velle adscribere: brabeuw, Palmam fero.

Brebis, prw/baton. Ovis.

Briser, Frangere, pri/cw, seco.

Brouster, edere, brou=s1ai, depascere: Germ broßlen.

Caler, Vela contrahere, xala/w, remitto.

Car, ga/r, nam, enim. Hisp. Ca: enlugar de dezzir porque.

Caable, ka/lw, funis. Postellus ex Hebrae deucit,
[Gap desc: Greek word]
.

Chef, caput, kefalh\: Saxon. Keph.

Chopine, Pinta, pi/nqa xeopi/na, aut quasi xe/e pi/nein: mensura vinaria Parisiensis. Sic Germani dicunr; Ein Schoppen Wein.

Chere, Vultus, laetus, xai=re, gaude.

Chier. xi/cein, Cacare: Et Germanis obscenum vocabulum est. scheissen.

Coin, gwni/a, angulus.

Coitte, culcitra, koi/th, cubile.

Colle, ko/lla, gluten. Coller, kolla/omai.

Copter, a ko/ptw, percutio.

Cottir, arietare, koptei=n, verberare.

Cremailler, Hangeissen: a krema/w pendeo.

Crier, et Criquer, clamare, a kri/cw, strido, aut a verbo krikw=: quod est idem quod strideo, vel strido.

Crouler, krou/ein, quatere, pulsare. Unde Germanicum rollen.

Cyre vel Sire, Dominus, ku/rios, vel ut moderni Graeci dicunt ku/ros: hoc nomen specialiter Imperatoribus attirbuentes. Pasquier. lib. 7. des recherch. cap. 5. fol. 966. Et certe vocabulum ku/rios, in sacris etiam Latinis, non in frequens; a Germanis quoque ustitatum olim fuit: Bok Kyre, daß dich Botz Kyre, etc.

Dard, missile, a)/rdis2, cuspis teil: a)/rw adapto.

Disner, Prandere, deipnei=n, caenare. Germ. dischen.

Donc, vel don, ou)=n, ergo.

Dru, densus: forte ab a)dro\s2, maturus, plenus.

Eclat, ule esclat, assula. Esclater, frangi assulatim: kla/s1is2, fractio.

Enditer, vel endicter, indicare: e)/ndeizis2, delatio, e)ndei/knumi, *endei/kths2 aut a Latino indigitare.

Entamer, entamei=n, incidere.

Eschalas, vel Picard. Escaras, xa/raz. Palus cui vitis alligatur.

Estag, ste/gh, contignatio.

Exomnier, e)zo/mnusqai, absentiam Iure ivando purgare.

Fagot, fa/kellos, manipulus virgultorum.

Fardeau, Fascis, fo/rtion, onus.

Fol, Stultus, folko\s2: quod interdum sumitur pro ridiculo.

Erisson, Horror: frissonne, horrere. *fri/kh, fri/ssw.

Gaillard, Hilaris, agaillardir, a)ga/llomai, exsulto German. Gail. Hebr.
[Gap desc: Greek word]
.

Galoper, kalpa/cein, equum adingressum exsultantem urgere:

Gay, Hilaris, ga/iw, laetor.

Giboulee, Nimbus: quasi ghbolh\, id est repetentina iaculatio, facta ex aere in terram.

Glu, Viscus, gloio/s2 lubricus.

Gobelet, Vel Goubelet, ku/pellon, poculum.

Gorrier, Vestitus delicate, gau=ros, superbus.

Grimper, repere, xri/mptw, manibusnitor.

Grincer, gru/cein, gannire, grunnire.

Guerdon, Praemium, ke/rdos, lucrum.

Guerpir, mutarefolum: e)rpu/cw, Serpo, repo.

Hale, vel hasle, a sole perustus: h=lios, Dorice a=lios, Sol.

Heron, vel hairon, e)rw\dios, ardea.

Heureux, ou(/rios, fortunatus.

Hoqueton; xitw , tunica.

Iaillir, werffen, i(a/llw, mitto. Iallet, missile.

Iambe, Picard. gambe, tibia: kamph\, Poplex.

Ici, Picard, iki, e)kei=, hîc.

Laidoyer, loidorei=n, conviciari.

Lourd, lordo\s2, simplex.

Malade, malako\s2, aeger.

Marmot, mormw\, Sphinx, lamia, strix: marmouset, ein bossierung an einem Bronnen.

Mascher, massasqai, mandere.

Mat, ma/taios2, demens.

Menestrier, tibicen: mnhs2h\r, procus, qui nupturas puellas cantu et musicis ambit.

Micer, tenuare, mu/ssw, comminuo.

Mocquer, mwkiasqai, irridere.

Moustache, mu/staz, labri superioris barba.

Niez, stolidus, quasi ne/os novus: niezer, inconsulte agre. nea/cw, sum iuvenis.

Noise, altercatio, nos1o/w, seditionem moveo.

Nonchalant, nwxelh\s2, ignavus, indiligens: sed potius a non calet descendit. es brennt micht nicht.

Orgueilleux, Superbus: o)rgi/los, Iracundus. Orgueil, s'enorgueillir.

Osier, o)is1o/s2, Vimen.

Oster, w)qei=n, submover.

Ou, ou)=, ubi.

Paige vel page, a pa=is2, puer.

Pais vel Pays, Regio, patri/s2, patria.

Parago, ein Außbundt, das alles vertrifft, a para/gein, praeterire: vel a paragkwni/comai, importune propello. Parangon scribunt Itali. Forte inde descendit Paragium, feudale verbum, de quo Hotom. in dict. feudali.

Paresse, pa/res1is2, desidia, remissio.

Parler, paralalei=n, loqui, obloqui: paralali/a, Parole, Parleria.

Pener, pe/nesqai, pro ponei=n, elaborare: pene vel peine, poinh\, de po/nos, labor.

Plaquars, Programmata: pla/kes2, tabulae, in quibus leges, aut aliud scribimus.

Plaques, Incruftationes, plakw=, incrusto.

Poison, Venenum, po/s1is2, potio.

Preut, prw=tos, primus: Empreut, quasi ei)mprwtos; cum enim numerare incipimus, e( prw=ton dicimus; id est, unum primum. Budaeus.

Ran, Picard. r(h/n, Ovis.

Rapetasser, vel Raptasser, r(a/ptein, suere, resarcire

Ravasser vel Revasser, Rever vel Resver, delirare per somnum: resuerire, r(embas2mo\s2, occupatio mentis. r(e/mbos, vagabundus: vel r(e/mbw, circumverto, erro, vacillo. r(embe/uein, vagari, fluctuari, in delirio autem circumvertitur et vagatur mens.

Ride, r(uti\s2, ruga.

Roc, r(w\c, rupes.

Rue, r(umh, Via urbis, Ruse, astu alrftänckisch, arusin, curis.

Sarpe vel Serpe, a(/rph, falx.

Sener, cai/nein, secare.

Sissler, s1iflou=n, Sibilare.

Tapinois, Latenter: a tapeino\s2, Humilis.

Tare, detrimentum, fqo/ra, Corruptio.

Tas, cumulus, *ta/s1s1w, ordino: entasser. Anfassen.

Thalent, desierium: unde enthalande, ab e)qelonti\s2, propensus.

Thaller, qa/llein, virs cere, pullulare.

Tifer, ornare, comere: *tu/fos, fastus.

Tiller, tiller du chanuer, den Flachs brechen. *ti/llein, evellere.

Toviller, qo/lein, dollmachen, verfüren.

Trepanner, terebrare: *tripa/nw, pertundo.

Triqveniques, *trixw=n nei=kos, contentio de Capillis.

Trou, foramen, trover, perforare: tra/w. et contracte tbw=. perfere.

Truffer, *tru/fw, subsanno.

Tuer, occidere: qu/w, macto.

Tumbe vel Tombe, *tu/mbos, tumulus.

Haec et alia adhûc plura, in Franco Gallicâ linguâ vocabula inveniuntur, ostentantia manifesto Germanicam agnationem: sed eam unde obtineant, in obscuro latitare videtur. vid. abraham. Vander-Mylium, tract. de ling. Belgicâ cap. 9. et ibi in addit. cum Perinio et Trippaulto, decertantem Iunge Iul. Caes, Scaligerum, in Epist. num. 18. fol. 50. etc. Estien. Pasquier. lib. 7. cap. 2. In Hispanicâ linguâ, multa Punica verba sunt, quae Hebraea vel Arabica videntur. Bernhard. Aldrete. 2. cap. 28. Et etiam Ios. Scaliger, in Epist. posthum. fol. m. 489 quartam partem Hispanicae linguae, Arabicam esse censet. Sed aut hyperbolice loquitur ille, aut qui omnium linguarum gnarus praedicatur,

Hispanicae modernaeignarus fuit. At si quae ibi non pauca inveniuntur, facilis et certa est coniectura, Mauros, qui multa per saecula Hispaniam incoluerunt, eaillîcintulisse. Ac sic pariter Grae cam linguam Gallis olimm, antequam a Romanis devincerentur, non adeo incognitam fuisse constat. Druydes enim in omnibus fere publicis rebus, privatisque rationibus, litteris Graecis sunt usi. Caesar, de bello Gall.lib. 6. Ubi Hotomannus in notis, non solum litteras, sed et verba Graeca fuisse contendit (quod tamen Ioh. selden, in Iano anglorum, fol. 18. negat) pariter ut spuerioribus saeculis, tam in Germaniâ, quam Galliâ, Instrumenta publica, et res aliae quae alicuius momenti, sermone fere Latino conscripta fuerunt. Sic et Tacitus, d. moribus German. non procul a princip. Monumenta et tumulos quosdam, Graecis litteris inscriptos, in confinio Germaniae Rhaetiaeque adhûuc extare dicit. Fuit quoque Massilia, colonia Graecorum; et Gallorum Academia communis. Strabo lib. 4. Quicumque funt elegantiores ibi homines, ii, inquit, se ad dicendum et philosophandum conferunt Itaque Urbs ea, paulo ante Barbaris loco ludi litterarii patefacta, tatum Graecarum litterarum studium apud Gallos excitavit, ut contractuum quoque formulas, Graece conscriberent. Et hodie nobrlissimis etiam Romanorum persuasit, ut discendi studio, pro Atheniensi, peregrinationem Massiliensem amplecterentur. Quos cum vident Galli, quia in pace vivitur, ipsi quoque habentes otium, huic vitae instituto impendunt: nam et privatim et publice, a Civitatibus ut Medici, ita et Sophistae conducuntur. Adeoque per Massilienses, magnus et hominibus et rebus impositus est nitor, ut non Graecia in Galliam emigrâsse, sed Gallia in Graeciam translata videretur. Instin. lib. 43. n. 4. Anne ergo, cum Graeca, doctioribus e Gallis non fuerit ignota; accidit inde, ut Graecae voces usurparentur, ut apud nos Latma? quia maxime fere qui Latini, Graeci quoque sermonis notitiam habuerunt. Sie enim Iuvenalis, Satyr. 6.

—— —— —— —— Se non putat ulla
Romosam, nisi quae de Tuscâ Graecula facta est?
De sulmone nisi mera Cecropis? omnia Graece.
Hoc sermone parent, hoc iram, gaudia, curas,
Hoc cuncta essundunt animi secreta: quid ultra?
Concumhunt, Graece. —— —— —— ——

Et es Quintiliano, lib. 1. cap. 2. liquet, pueros Romanos prius Graece quam Latine loqui plerumque didicisse, Imo ipsa Lingua Latina, est semi-Graeca. Agell. 1. cap. 8. Et fuit olim Graeca Lingua, in toto Orbe nobis noto, cognita et communis. Inde Cicero pro Archia: Graeca leguntur in omnibus fere gentibus, Latina suis finibus exiguis sane continentur. Verum haud queo, quin ita sentiam: Etsi illa vocabula nunc sermoni nostro sint obsoleta, nihilominus aliquando Germanica, hoc est, mere Celtica, vel potius Francica fuisse. Quod et eruditissimo Barthio. lib. 13. adverser. cap. 4. placet. Et cognatio Germanicae Graecaequeve Linguae, neminem doctum latere potest. vid. Orig. Ling. German. Andre. Helvigii: et quaedametiam Crusius habet in Nomenclat. Graeco-Lat. Hucque Ovidius alicubi alludit, dum ait:

Graecaque cum Getico mixtaloquela sono est.

Eos etiam, quos Henricus Steph. Graecos loquendi modos, Gallis modernis familiares, obseravit, singulariqueve libello inclusit; omes fere, paucissmis tantum exceptis, meros esse puto Germanismos. Nec fuit adeo frequens olim lingua Graeca in Celtis, ut ad vulgum potvertint quaedam inde vocabula pervenire. Caesar enim, lib. 5. do Bello Gall. ad. Q. Ciceronem a Gallis obsessum, epistolam Graecis conscriptam litteris, mittit; ne eâ interceptâ, ipsius ab hostibus consilia cognoscantur. Id quod totidem fere verbis commemorat Dio. A' variorum ergo Germanorum irruprione, voces illae Galliae fuerunt illatae, et vere Tentonicae sunt, cum Graecis congruentes, vel ex eodem fonte haustae: licet iam ab ipsis Germanis, sient amissae. Infinita enim prisca Teutonica vocabula, nunc ignoramus

eorumque multa inter Anglos, Suecos, Danos etc. latent. Hancque meam coniecturam verosimilem reddit id, quod tam in Hispanicâ quam Italicâ linguâ, etiam nonnulla Graeca, et fere eadem, quae in Franco-Gallicâ, deprehenduntur. Hocque alii observârunt: et Volaterranus, lib. 30. Com Urb. eruit Etymologiam aliquot vocum Italicarum, ex Graeco. Et Hispanorum, Dicha, fortuna, nil aliud est, quam Graecorum tu/xh: ut et hicho filius, convenit cum Graeco h(o/s2.

CAP. XX. De Lingua Celtica.

PLacet mihi hîc interponere aliam philologicam considerationem. An nimirum Gallia, olim usa fuerit Germanicâ linguâ? Id quod adfirmo, et factum fuisse in Celtis potissimum puto. AEgid. Schudi, in descript. Rhaet. cap. 38. vide Isaac. Pontan. Itinerar. Gall. Narbonens. et lib. 6. Orig. cap. ult. fol. 608. Adde Cluver. lib. 1. capit. 5. et seqq. aliquot. Guilbelm. Paradin. tr. d. antiq. Burgund. statu. cap. 15. Cambdenum, in Britan a princ. Barthium, 4. advers cap. 17. Dn. Goldast. de Bohemiae Regni Iuribus. cap. 1. fol. 5. Et certe D. Hieronymus, in praefat. lib. 2. Epist. ad Galatas: Galtarum Linguam, eam esse dicit, quae Treviris usurpatur. Aurforsan estilla, quae et hodie vocatur Breton, Bretonant. Guil. Bouchet, des serees. cap. 35. Non quidem fuit vetus Celtica lingua, Germanica ex toto. Hincqueve Gaesar, lib. 1. d. Bello Gall. scribit: propter linguae Gallicae scientiam, quâ multâ iam Ariovistus longinquâ consuetudine utebatur. Et Tacitus, de morib. Germ. prope fin. Gothinos, inquit, lingua Gallica, non esse Germanos arguit. Sedtamen Gallicam a Germanicâ, dilecto tantum discrepâsse persuadent mihi verba, quae ex ordine mox referuntur; quae licet verie a Graecis vel Latinis auctoribus (qui soli ea habent) sient distorta: Schudi fol. 114. et 116. vere tamen Teutonica sunt; aut olim fuerunt. Nec novum

est, unius eiusdemque originis Linguas, diale cto ita vatiare, ut se invicem intelligere non possint, qui non utramque callent: sicque in superiori Germania natus, vix percipit, quid dicat Saxo; et adhûc minus quid Belga loquatur, aut Suecus vel Danus. Aramica Lingua, non multum a Hebraea distat, et tamen populus Iudaicus eam no intelligebat 4. Reg. 18 vers. 26. Ipsa in Gallia moderna, communis idiomatis quisolum est peritus, facilius quae Italus aut Hispanus dicit, comprehendit, quam si Gascon aut incola provinciae (un Provencal) loqueretur. Sicque ex eo, quod Gallus olim Germanum non percipiebat, haut sequitur, Germanicam plene aliam, ac Gallicam fuisse linguam.

Et porro, etiam Gallica nonnulla, Romanae civitatis iure donata fuerunt. Ideoqueve Quintilianus, lib. 1. cap. 9. Verba dividit in Latina ac peregrina. Peregrina, ait, ex omnibus esse gentibus; ut homines, ut instituta etiam multa venerunt. Taceo de Thuscis, et Sabinis, et Praenestinis quoque. Nam uteo sermone utentem, Vectius Lucilium insectatutr, quemadmodum Pollio deprehendit in Livio Patavinitatem: licet omnia Italica habeam pro Romanis. Plurimum Gallica valuerunt, etc.

Nunc quaedam vocabula Gallorum antiqua adponam.

Alauda, Gallicum vocabulum est, Latio tandem donatum, teste Suetonio in Caesar. cap. 24. ubi vide undecumque doctissimum Berneggerum. Forsan autem ita dicitur a sonoro cantu, vom laut singen. Unde et Gallis Lut, cheys.

Alemanni, allerley Männer. Agathias: Alemanni populus sunt, ex multis gentibus confluxus, idque eorum indicat nomen. Ita est Alemannus, Democraticus, unde Almand/die gemeind.

Alpes, Isidorus origin. lib. 14. c. 8. Gallorum, ait, linguâ, Alpes montes albi vocantm. Et sic hodie etiam nunc in Helvetii Alpen indigitantur: in Sueviâ Alben, die Rauch Alb. Caesar quoque l. de Bello civ. Albicorum meminit Barbarorum, circa Massiliam, incolentium montes. Hincque iudici Dn. Casp. Simonii, Germanicum fluxit;

der Alp trucke mich: corporis oppressio nocturna, et suffocatio quaedam, voci spirituique liberum intercipiens meatum; Faunorum in quiete ludibrium. Gr. e)fia/lths2 alias Schröttle, Schretzle, Nachttrutt, etc.

Ambactus, apud Ennium linguâ Gallicâ dicitur servus, teste Festo. Et meminit Ambachtorum, atque Clientum Gallicorum, Caesar, d. Bell. Gall. 6. Linguâ vet. Francicâ Ambachtman, est minister. Lydius in Gloss. verb. Ambachtus. Ambaschia, Germ. est opera. Ambachten, operari. Ambasiator minister. Lindenbrog. verb. Ambascia. Et inde nobis reliquum est Ampt, Amptmann. v. quae dixi in discurs. d. libero Epuestr. ord. num. 1. et in Thes. pract. v. Ampt.

Arepennes. Columella, lib. 5. cap. 1. Semiiugerum, inquit, Galli Aripennem vocant. Rhegino, apud Wolffium, fol. 252. de uno Arpenne, amphoram vini, etc. Franco-Gallis est adhûc Arpent. vid. Lyd. in Gloss. Becman. in verb. Arvum, mere Latinam vocem esse putat.

Bardus, Gallice cantor adpellatur, qui virorum fortium laudes canit. Sext. Pomp. Festus. Et Lucanus:

Plurima securi sudistis carmina Bardi.

Ammianus Marcell. lib. 15. Bardifortia virorum illustrium facta, heroicis composita versibus, cum dulcibus Lyrae modulis cantitârunt. Et dicuntur quasi die werden, a werth. Vide omnino Meibomium, in Comment. de Bardovico Urbe, in notis. fol. 4.

Barrit us, teste Tacito, Germanorum est Carmen militare, unde brallen vel bröllen, quasi blarritus. Vide Waser. ad Mithridatem Gesneri, fol. 36. et seq.

Beccus, ut testatur Suetonius, in Vitellii fine, valet Galli gallinacei rostrum. Franco-Gall. Bec. ut et Belgis: nobis solum remansit verbum, Becken oder Bicken, tundere rostro Gall. becquer.

Benna, Linguâ Gallicâ genus vehiculi est: et Combennones, in eadem Benna sedentes Festus. Et inde descendit Compatgnon. Pasquier. lib. 7. de recherches c. 22.

Bodinius Bodinc, Bodenloß. Plin. lib. 3. cap. 16. Ligurum lingua, Padus vocatur Bodincus, quod significat funde

carens. Polyb. lib. 2. sect. 4. Padum eius loci habitatores, Bodencum vocavere: hinc oppidum iuxta, vetusto nomine Bodincomagum, ubi incipit praecipua altitudo. Hincqueve lacus Acronius vocatur Bodensee, Podamicus lacus: sinus item magnus Gothiae interioris, Boding adpellatur.

Braca: Sueton. in Caesl cap. 80. Vestem Gallicam esse dicit, indeque pars quaedam Galliae Bracata dicta fuit. Sic et adhuc hodie Galli dicunt braye, et nos bruch vel Hosen.

Bria, Urbem significat, ut ex Strabone et Stephano docet Buchananus, lib: 2. Histor. Scot. fol. 62. qui dicit esse nostrum bourg. Inde forsan adhuc Franco-Gallis restat Brique, bachenstein.

Brogae, Galli agrumdicunt, ut notat antiquus Interpres ad Iuvenal. sat. 8. Germanice bruch, newbruch, etc.

Bulge, Pomp. Festus: Bulga, ait, Galli sacculos scorteos appellant. Franco Gall. Bougette vel Boulgette. Vulg. Vide omnino Pasquier. lib. 7. cap. 2. fol. m. 946. etc. item Scip. Gentil. lib. 1. Parergon. cap. 22.

Candetum, ita Galli appellant in areis urbanis spatium centum pedum: in agrestibus autem CL. Columella. 50. cap. 1.

Caracalla. Cognomentum Bassiani, silii Severi Imper. De quo, ait Spartianus, ipse Caracalli nomen accepit a vestimento, quod populo dederat, demisso usque ad talos; quod ante non fuerat: und ehodieque Antonininae dicuntur Caracallae huiusmodi, in usu maxume Romanae plebis frequentatae. Inde restat caraques vel casaques, Sagum. Guillaume Paradin; hist. de Lyen. lib. 1. cap. 34.

Casnar, assectator, ê Gallia ductum est, ut ait Quintil. lib. 1. Instit. Orat. cap. 9. Vomnäherny quasi ein naher.

Cecos, dimitte. Serv. adiin Aenid. vers. 743.
Direptumque ab equo dextrâ complectitur hostem.

Hoc dehistoria, inquit, tractum est. Nam Caius Iul. Caesar, cum dimicaret in Galliâ, et ab hoste raptus, equo eius portaretur armatus; occurrit quidam de hostibus, qui eum nosset, et insultans, ait; CECOSCAESAR. Quod

Gallorum linguâ dimitte significat; et ita factum est. Hoc autem ipse Caesar in Ephemeride suâ dicit, ubi propriam commemorat felicitatem.

Celtae Caesar. 1. de bello Gall. in princ. Tertiam Galliae partem incolunt, qui ipsorum linguâ Celtae; nostrâ Galli appellantur. Bodin cap. ult. method. fol. 497. scribit: Celtas nihil aliud significare quam Equites, idqueve ex linguâ Hebraeâ probat. Strabo vero lib. 4. Celtas in Galliâ, a sui aestimatione adeptos hoc nomen, dicit: vom gelten. Et certe Germanos esse Celtas, docet Iunius, in Batapia. cap. 22.

Cimbri, Linguâ Gallicâ Latrones dicuntur. Festus, et Sext. Pompeius. Vide Barthium Adversarior. lib. 40. cap. 17. et Becmannum. in Originibus. verb. Gomer. Unde ad huc. Kummer, proarresto. Sunt ergo Cimbri, quasi Kümmerer, aut forsan Kämpfer.

Drecht, Linguâ Gallicâ, ut Beda et Siegbertus trdunt, oppidum significat. Vide Antiquit. Belgicas Petri Divaei, fol. mihi. 48. Hinc. Dordrecht, vel Durtrecht: et Vltrecht, quasi Altdrecht.

Dur, teste Buchanano lib. 2. rer. Scotic. f. 66. Gallis et Britannis aquam denotat. Sicque in Helvetiis, adhuc fluvius est Thur denominatus, davon das Thurgöw seinen namen hatt. Et ita. Durdrecht in Holandia, idem est quod nobis Wasserstatt. Syris autem Tur mons est, teste Fullero in Miscellan. fol. 530.

Druides, de his late Caesar. 6. de bello Gall. fol. 133. et seqq. Vide. Chiffletium in Vesontione part. 1. cap. 14. et Guillemannum de Helvetia lib. 1. fol. 133. Plin. de iisdem lib. 16. cap. ulti ita scribit. Nihil habent Druydae (ita suos appellant Magos) visco et arbore, in quâ gignatur (si modo sit robur) sacratius. Iam Per se roborum eligunt lucos, nec ulla sacra sine illa fronte conficiunt: ut inde appellati quoque, interpretatione Graeca (a)dru/s2) possint Druydae videri. Hotoman. in Comment. ad lib. 6. bell. Gall. cap. 4. et Guilhelm. Paradin. l. cap. 21. Hist. Lugdunensis. observârunt; veterum illam Gallorum consuetudinem, etiam nunc in multis

Galliae locis retineri, cum anni initio clamitant: Au guyl an neuf. id est, ad viscum annus novus. Quamvis autem teste Suetonio, cap. 25. Claudius Imp. hanc Druydarum religionem apud Gallos, dirae imman itatis, et tantum civibus sub Augusto interdictam, penitus aboleverit: attamen fuisse et quidem mulieres Druiades, usque quo Gallia Christianismum recepit, satis constat. Lampridius enim refert, talem eunti Alexandro Imp. paulo antequam a propriis militibus occideretur, exclamâsse Gallico sermone: vadas nec victoriam speres, nec militi tuo credas. Et Vopiscus, Aurelianum quoque Gallicanas consuluisse Druidas; sciscitatem utrum apud eius posteros Imperium permaneret, tum illas respondisse dicit: Nullius in Repub. nomen, quam Claudii posterorum futurum. Et in Numeriano eiusdem auctoris, simile responsum, a Druide muliere Diocletiano redditum, habetur. Sed Druides, vere sunt quasi Divini Drithen, vel Truthin n. Iehovae O. M. proprium apud Teutonas nomen: in eadem illis religione et veneratione habitum fuit, quâ Hebraeis suum Tetragrammaton. Usurpatur etiam pro Domino: Trubtintichetage, Druhtines haus, Dominica dies, Domini Templum; apud Otfridum, et alios. Et adhuc Islandi, et Norv vagii, Druhtin, pro Deo, retinent, ac frequentant. Forsan et nobis inde restat drott, drottenfuß. Adde Becmannum, in v. Dryades.

Dunum, veteri Celticâ Linguâ significat montem: Cluverius d. ostiis Rheni, fol. 122. Ein Berg oder Buhel. Belgae adnûc hodie Dünen adpellane, die Sandberg, so am Gestad deß Meers seind; loca mari vicina, aggeribus vel promontoriis munita. Unde vulgata est terminatio oppidorum, ad montium radices sita quae sunt: ut, Lugdunum, Laudunum, Augustodunum, Iuliodunum, Melodunum, Caesarodunum, Gessodunum; quo nomine olim adpellabatur Steur in Ostenreich. v. Guillaume Paradin. lib. 1. cap. 7. del hist. de Lyon. Pasquier, 7 cap. 2. fol. 947. Et nomina quamplurima locorum, in Gailia, Angiia, Scotia, et Hispania, a Duno, incipientia, vel desinentia, habet Buchananus. lib. 2. f. 65. Adde Iodoci Sinceri Itinerarium Galliae, f. 386.

Bodinus, cap. ultim. meth. perperam Dounos, Dominos interpretatur.

Eporedix, Eporedicus: ita Galli equotum domitorem adpellabant, Plinius. 3. cap. 17. Abrichter der Pferdt; Schudi cap. 38. aut quasi Vereitter, Perdreiter, Belgico idiotismo.

Framea, lancea est Germanica, teste Tacito, nobis ein Pfriem, vel rahm. Vide Waser. ad Gesneri Mithridatem, ubi de Lingua Germanica.

Galban. Sueton, cap. 2. Galba, qui Neroni in Imperio successit, sic dictus est nonnullis, quod praepinguis fuerit visus; quem Galban Galli vocant. Aegidius Tschudi, in Rhaetiae descriptione ostendit, etiam hâc aetate Helvetios, pinguem et crassum hominem, vitulum (kalb) vocare. Sed Romanos Galb pro Kalb, ut Caius pro Gaius protulisse. Nicod. Galbe, vox hodie Gallis usitata, inquit, partem illam anteriorem thoracis, seu indumenri virilis, quod Caligas tetinet; Vulgo pour point, significat: quae quidem gossypio referta est, et abdomen praepingue, etiam in pueris et exilibus ostentat. Hisp. garbo in eâdem fere usurpatur significatione. Sed meo iudicio, superior opinio probabilior est. Vopiscus in Aurelio. Inter haec fuit Tetricus (qui sub Aurel. Tyrannidem in Galliâ exercuit) chalamide coccineâ, tunicâ Galbynâ, braccis Gallicis ornatus, etc. Martialis adpellat Galbinum prodelicato. Gall. Garbe, vel galbe. Ital. garbo, inde garbato

Gaunum. Rhenanus 3. ter. Germanicar. scribit, eâ voce in Celticâ linguâ denotari ein Felß oder Stein, et inde adhûc in Helvetiae qulbusdam locis, ein Felß oder vihle der Stein: ein Gaud oder Gaund, nominari. Am Gaud, das ist am Felsen oder Stein. Stumpff. lib. 5. cap. 14.

Gessatae, trans Alpes, ad Rhodanum habitantes Gall: i et propterea quod mercenariam militiam obeunt, Gessatae nominantur; ut ait Polyb. lib. 2. num. 6. forsau quasi Gesamblete.

Glastum, herba plantaginisimilis. Itain Galliâ

vocatur, quâ Britannorum coniuges nurusque, toto corpore oblitae; quibusdam in sacris et nudae incedunt, Aethiopum colorem imitantes. Plin 22. 6. 1.

Leuca, Lieve, hodie Gallis dicta (Hisp. Legua) duo milia passuum continet. Isidor. Orig. lib. 15. cap. 16 Mensuras viarum nos milliaria dicimus. Graeci stadia, Galli Leucas, Aegyptii signes, Persae parasangas. Et paulo post: Leuca finitur passibus quingentis. Ammianus sub sinem lib. 15. ubi exordium est Galliatum, exinde non millenis passibus, sed Leucis itinera metiuntur. Et eodem, lib. 16. fol. 338. teste; 14. Leucae, 21. mille passuum continent.

Helvetii, der hellen Vetter, Ditis Freund, Plutonis Vetter. Caesar 6 de bello Gallico, Galli, ait, omnes se a Dite prognatos esse praedicant. V. Stumpff. et Glarean. lib 4. com. in Caes. d. bell Gall. c. 2.

Magum, ein Freundschafft (quamvis Bodinus cap. ultim method. fol 314. asserat, quid Magum esset, neque Germanos, neque Gallos aperuisse) Also murdt im Sächsischen Rechten Schwerdtwag, der nächste agnatus, Spulmag proxima aguata genant. Veteri etiam Teutonicâ Linguâ, Magin, est cognata. Scribitque Buchananus, lib. 2. m. fol. 67. Magum, vocem esse antiquam, in omnibus provinciis, in quibus publicus fuerit Gallici sermonis usus, in nominib. Urbium exprimendis, admodum frequentem. Ut Rhotomagus, Noviomagus, Inliomagus. etc.

Minare, apud Ausonium, est Gallicum verbum: idemque significat quod ducere. Hodif dicunt mener, Pasqu. 7. cap. 2. fol. 946. Et nobis inde temansit, ein Roß Mene.

Marcha, Märr, equus: non solum hodiernâ Britonum linguâ, sed et Germanicâ; ut probat et testatur Cuiacius in Com. pr. tit. 1. lib. 1. feudor. Pausan. lib. 10 Bini semper administri equitem sequebantur: rei equestris et ipsi periti, et equis, inquit simul instructi, etc. nominant ordinem huncvernaculâ linguâ Trimarcisiam. Et equorum nomen Marcas esse, scias apud Gallos. Ante centum, et

quod excurrit annos, ordo ille, cuius Pausanias facit mentionem, dicebatur une lance, fourie de son archer et coustiller v. Pasquier 7. cap. 2. fol. 947.

Marga, Gypsi genus, ita in Britanniâ et Galliâ vocatum. Plin. 17. c. 6. nobis Mörgel.

Pades, Gall. Picea. Plin. 3. cap. 17. Pächbaum.

Patera, Lingua Gallorum prisca, est Sacerdos Apollinaris. Scalig. Auson. lect. 1. c. 16. a pr. quasi Vatter.

Petoritum, Quintilian. Inst. Orat. 1. capit. 5. Festus (in schedis a Pomponio Leto relictis) Petoritum est Gallicum vehiculum, et nomen eius dictum esse existimant, a numero 4. rotarum. Alii Oscam vocem dicunt: quod hi quoque petora quatuor vocent. Idem habetur in S. Pomp. Festo.

Planarati, Plin. lib. 18. cap. 18. Gallos aratro duas addidisse rotulas, scribit, idqueve genus vocareplanarati. Hîc vox rati, cum germanico rad plane convenit: et fortean id Gallicum, est Germanorum Pflugradt, vel Plugrad.

Pir, Ignis. pu/r, Fewr. Teste Platone, pu/r, Phrygum, non Graecum verbum est, ut etiam supra alioubi dixi. Et Cranzius, Sax. lib. 2. capit. 22. scribit: Comites de Pirmont in Saxoniâ, Gallici generis nobiles fuisse, et idem esse, ac si de ignito monte dicerentur.

Rheda, Gallicus currus. Quint. lib. 1. cap. 5. eo solum Ciceronem uti putat: sed et Varro apud Nonium cap. 2. et 6. eius meminit. Veteres Franci, vehiculi illud genus vocabant, ein Radiwagen. vide Becman. v. Rheda.

Rhenus, der Rhein, Rhin: a ru(/ein. Vom Rinnnen. Die allten Franckhen haben ein wasserstrom, od reüns, Rhon, a r(e/w, fluo, geheissen. Dahero etwan die Fleckhen am Wasser gelegen, ihren namen Beyron empfangen: ist sovil gesagt, als bey dem Rhon, oder Rünsen gelegen, Stumpfius. lib. 5. c. 8. Sic Blawbeyren, quasi bey der Blaw-Rhon.

Soldurii, Soldner. Caesar. 3. de bello Gall. fol. 67. Devotos illi Soldurios appellant; quorum haec est conditio, ut omnibus in vitâ commodis una cum his fruantur, quorum se amicitiae dederint, etc. Vid. Hotoman. ibid. in notis capit. 5.

Hodie Soldat, vom Sold. Pasquier. 7. cap. 2. fol. 945. etc. Barthius. 40. advers. cap. 17.

Vergobretus, Summus exsecutor, Werckoberster, Summum magistratum Vergobretum appellant Aedui, qui creatus annuns, et vitae necisqueve in suos habet potestatem. Caesar lib. 1. fol. 10. Hotom. in not. cap. 4. et Schudi. cap. 38. Rhaet. descript.

Vesus, Celticâ Linguâ est vir insignis. Chiflet. in Vesont. part. 11 cap. 11. nobis Weiß, sapiens. Segovesus, Segen-Weiß, coniurationum peritus.

Uri. Caesar. 6. de Bell. Gall. fol. 140. Uri, inquit, Gallica vox est, quâ feri boves significantur. Consentit Macrobius 6. Saturnal. capit. 4. Germ. Aurochs. Vr, ein wilder Stier: Die von Vri in Helvetia, reliquiae Tauriscorum. Stum pff. 6. cap. 26. Vr, id est groß. Vrach, oppidum in Würtem berg. id est aquae multae. Ach, est aqua: unde Achen, Aquisgranum. Hinc Vhralt, vhrenvihl: pro Sehr alt., vnnd. sehr vihl.

CAP. XXI. De vocibus Italicis, quae meram Germanicam originationem ostentant.

ITalicam similiter linguam hodiernam, incursiones Barbarorum, eorumque sermonis cum Romano commistiones effecerunt. Constat nempe ex antiquitatum monumentis, tam Ostro-Gothos, quam Visi-Gothos; Herulos item et Rugos, maxume vero Longobardos, Italiam occupâsse. v. Machiavel. 1. histor. et Rhenan. dr reb. Germanor. Hacque ratione, Italica Lingua, eiusque dialecti, omnium quasi linguarum mixtura sunt effectae. Adeo ut Michael Montanus, lib. 2. des essais, cap. 12. fol. 515. dicere fuerit ausus: Ie conseillois en Italie a quelqu' un, qui estoite en peine de parler Italien, que pourveu qu' il ne cerchast qu' a se faire entendre, sans y vouloir autrement exceller, qu' il

employast seulement les premiers mots, qui luy vindroint a la bouche, Latins, Francois, Espagnols, ou Cascon; et qu' en y ad ioustant la terminaison Italienne, il ne faudroit iamais a renconter quelque idiome du pays, ou Thoscan, ou Romain, ou Venetien, ou Piemontais, ou Neapolitain, et de se ioindre a quelqu' une de tant de formes. Eademque occasio, Hispanicam produxit linguam; Suevi enim, in Gallitiâ regnum constituerunt, a Vandalis, Vandalusia nomen habet. Catti vel Gotthi, et Alani, Cathalanico Regno initium et nomen dedere: Gothi vero Hispaniam in totum Romanis ademerunt. v. Marian. in hist. rer. Hispan.

At quaedam Italico-Germanico verba recensere, operae pretium puto.

Alabarda, Hellebart.

Albergare, Herbergen. Albergo Herberg, communis receptus: ut et supra dixi.

Alla, Ein, ulna Anglicana.

Alto, fare alto, Stilhalten.

Amazzare, Metzgen, Metztzen.

Andar, ire, wandern.

Anitra, änten, Antrech, anas aquatica.

Aringa, Hering.

Aringo, Ring.

Aricare, Auffrichten.

Attastar, Ahntasten.

Aventurae, Abentheür.

Augello, Vogel: Suevice Baugel.

Azzannare, dentibus arripere, anzehnen.

Bagnar, baden.

Balco, podium, tabulata. Balcken.

Baldo, Baldanzo, audax, alacer: der geschwind oder bald gerüst ist. Baldamente, geschwind: Baldanza, alacritas.

Balla, Ballotta, pila, Bahl. Ballare, tripudiare, hupffen oder springen wie ein Bahl.

Banco, scamnum, Bank, banchetto, convivium, Bancket.

Bandiera, Panier, Vexillum.

Bando, Bannum, Ban, verrüffung. Banditore, praeco. Bandire, publicare a suono di trombe: edicere, v. supra in Gall. v. Ban.

Bara, ein Todtenbaar, feretrum.

Barca, oneraria navis, Barck.

Beccho, Bock. E becco, diciamo a chi lascia giacere altrui, conla propria moglie: preche questo animale, di cie non se ne adria. Vocab. d. Crusca.

Becco, rostrum, beccare, bicken.

Beffa, illusio, hinc widerbeffen.

Benda, Fascia, Binde. Bendare, Binden.

Bianco, albus, Blanckh.

Bicchiere, Scyphus, Becher.

Biondo, blond, gelb, flavus.

Bolgia, Bulg, Hippopera.

Bosco, Silva, Bosch. Boschetto, parvum nemus.

Botte, dolium, Büttin.

Bottino, Beut, praeda.

Bracco, Brack, canis vestigator.

Brache, femoralia, Bruch.

Brillar, scheinen: unde brillen, Augenspiegel.

Brune, Brunetto, fuscus, Braun.

Bucato, lixivium, ein bauchin.

Buco, foramen, ein buck, oder loch.

Busse, contritio, büß.

Cammarlingo, quaestor, Cämmerling.

Cambiare, wächslen: unde Roß-Camb.

Campio, Kämpffer: Campo Kampff, duellum.

Canto, Cant. Sax. pro Ort, Seckant.

Cappa, pallium, Kapp.

Carniera, hyppopera, karnier.

Chiachiare, gargen, gatzen, Gall caqueter.

Chiasso, angiportus, Gaß.

Chiocciare, Glotzgen, vox Gallinaeincubantis.

Cima, Zinnen, vertex. Et Suevi vocant kiemen, die jungen Sproß an den Bäumen.

Civetta, noctua, eyl. Saxonice klevit.

Conto, clarus, kundt.

Coßino, Pulvinar, Küßin, oder Kißen.

Cotta, toga, Kutt.

Crollare, commovere, rollen.

Colcha, lecti operimentum: Goltschen. Hinc forsan, colcare, cubare.

Daga, Sica, Dege.

Dansare, Dantzen. Danza, Dang.

Doga, doliicosta, Taug.

Drudo, amicus, amasius, Traut. Vertrawet, cui fidimus.

Elmo, galea, Helm.

Erto, acclivis, hert zu steigen.

Falda, Falt.

Feltro, e panno composto di lana compressa insieme, e non tessuto con fila: Filtz.

Fiasca, Flasch, Oenophorum.

Fischiare, sibilare, Zischen.

Fino, Fein. Affinare, expurgare, feinmachen. Hinc Feintuch, Feingold.

Foderare, soppannare in vestimenti, Füetern. Fodero, Futter. Fodero di spada, Vagina. Vest Foderata, gefütere klaid.

Fogo, impetus, Woge: hinc Wasserwogen.

Folto, densus, Faltig, dickh.

Forbire, putgare, Außfegen, säubern. Forbissere, ein Schwertfeger.

Feresta, Silva. Forst, Wald.

Frangia, fimbria, Franß.

Fresco, Frisch. Freschezza; vigor. Hinc fresco, frigus amabile.

Fretta, festinatio: hinc Fretten, vbereilen.

Frotta, agmen, ein Rott.

Gatta, felis, Katz.

Giallo, purum putum sapit Suevismum, qui pro Gelb, dicunt Giall: gilvus, gelb. Giallezza, color croceus.

Giamai, aliquandiu, Jemaij, Suevice. Homai, vel horamai, iam nunc, nuhnmay. Mai, unquam.

Giardino, Gardlen, viridarium.

Gittare, schitten, werffen, Gall. ietter.

Giubba, tunica, Jupp.

Gorgozzule, guttur, gurgul: gorgoliare, gurglen.

Gramo, gram, grißgram, tristis, maestus.

Grattare, Scabere, kratzen. Gall. gratter.

Grifo, rostrum, griff.

Grosso, Groß, crassus.

Groppo, nodus, Knopff: r. pro n.

Grotta, ctypta, grub.

Guadagnare, lucrari, gewinnen.

Guayo, eiulatus, way.

Guanzia, genae, Wangen.

Guardare, conservare, gwaren: wahr nemmen. Guarentire, defendere.

Guardia, ein warth. Guarnire, munire, verwahren.

Guastare, Wüsten: utrumque a vastaudo.

Guerra, bellum, Gweri: ein Gweri oder Zanck machen.

Guidardone, praemium, widergebung: semi-Latinum. Guiderdonare, erwidern.

Guisa, weiß, wiß, modus, ratio.

Guizzare, elabi, entwischen, glitschen.

Haraldo, Heroldt. Her, est communis, Aldio, servus.

Huose, hosen: dicitur etiam Vosa, soccus.

Indarno, altfränckisch, andran, vel andarn, in vanum,

Innaspare, Haspen, contrahere in alabrum.

Laidamente, laidig, heßlich, turpiter.

Lanciare, schiessen: Lancia, Lantz.

Landa, planities, land: Gall. Landes.

Lasciare, lassen, re inquere. Lascio, legatum.

Liscio, glitz, fucus.

Lista, Limbus, leust.

Magro, Mager.

Mancare, Mangelen, Carere. Manco, defectus, Mangel.

Mantello, Pallium, Mantel.

Marca, Marck, regio, ora: Marca d' Ancona. Marchiare, vel marcare, zeichnen, märcken.

Martora, Martes, Marder.

Menare, ducere: unde Roß-Mene.

Milza, splen, Miltz.

Misfatto, Missethat, semi-Lat.

Morbido, delicatus, Mirb.

Mozzo, gestutzt, gemutzt. Mozzare, truncare.

Nappo, poculum, Napff.

Netto, purus, Nett, rein.

Nuca, cervix, Nack.

Palco, contignatio, ein gebelck.

Panca, Banck, subsellium.

Pancia, Wanst, venter.

Pannziera, vel panzerone, lorica, Pantzet.

Pellicia, ein beltz: a pelle.

Perla, Margarita, Perlin.

Pezzo, Fetz, frustum.

Picciare, bicken: picchiamento, pulsatie

Piegare, biegen, plicare.

Pisciare, meiere, Pissen.

Piva, tibia, ein Pfeiff, Pfiff.

Recare, afferre, Reichen, recken.

Ricco, dives, Reich.

Riga, linea, ein Raye.

Rima, Reim, Versus homioteleutus.

Risparmio, Ersparung, parsimonia.

Roca, colus, Rocken, Rockenstub.

Rogna, scabies, Raudt.

Roncino, Roß.

Rosso, rubeus, Rott.

Rubare, Rauben, rapere. Rubatore, rauber.

Ruvidae, rudis, impolitus, rauch, rusig.

Salassare, mittere sanguinem, zur Aderlassen. Salasso, Aderlaß.

Saccomanno, calo, Sackman.

Sabarra, repagulum, spari.

Sbaragliare, dissipare, spreitten.

Scalco, Servus, Schalck. Sumitur etiam pro convitio, Schalckheit. Marschalck, quasi Pferd Rnecht. G O T T-Schalck, Dei servus. Sed quia servi malitiosi plerumque, in de Schalck, usurpamus, pro homine callido, et doloso. Ital. Scaltrimento, astutiae, Schalckerey.

Scambio, permutatio: daher bleibt Roßkam, ut supra, in Cambio.

Scampare, fugere, sich stampen.

Scaramuccio, vel Scaramugio. velitaris pugna, scharmüßel: quasi ein Vermischung der Schaaren. Ut Et Galli dicunt meslee, pro pugnâ.

Scarso, karg, parcus Scarsita, Kargheit.

scarlatto, purpura, scharlach.

Scatola, pyxis. Schachtel.

Schermo, defensio, Schirmung. schermare, Schirmen: l'arte della scherma, Fechtkunst.

Scherzzi, Schertz. Scherzare, lascivire, schertzen. Schernire, irridere, verschertzen, verlachen. Scherno, irrisio, schertz.

Schiantare, diffindere, scheuttern.

Schiavo, mancipium, Sclaff.

Schiera, acies, exercitus, Schaar.

Schifo, Schiff, scapha. Schifare, evitare, effugere, abschiffen. Gall. Esquiver.

Scioco, stultus, schockelet.

Smagare, consternari, verschmachten.

Spanna, Spann, palmus.

Scranna, scamnum, Schrandt.

Scrignie, Schrein: utrumque a scrinio.

Sdrucciolare, labi, strauchlen.

Segare, secare, Segen.

Senno, prudentia, Sinn: unde nachsinnen, betrachten.

Sergente, accensus, minister, Schergant, v. Gall. Sergeant.

Smacco, Schmach. Smaccare, schmähen.

Smalto, encaustum, Schmalt. Inde Smaltato, geschmeltzte Arbeit.

Snello, schnell, agilis.

Soldato, Söldner. Soldare, Besolden.

Soma, sarcina, onus, Saum. Unde Somaro, Sanmroß.

Spada, Ensis, Spatha. Gr. s1pa/qh.

Spanna, palmus, Spann. Gr. s1piqamh\,

Sparmiare, risparmiare, parcere, Sparen.

Sparviere, Sperber, accipiter.

Spedale, Spital.

Spesse volte, spissis vicibus, pro saepe. Sic et nos dicimus. Dickmal, pro offtermal.

Spiedo vel spedone, veru, Spieß, Bradtspiß.

Spione, Explorator, Speher. Spiare, außspehen.

Spola vel spuola, radius, weber Spul.

Sproni et Speroni, Sporen.

Spuzzare vel sprizzare, aspergere: Sprizen.

Stalla, Stanza, stabulum, Stall oder Stand.

Stampa, forma, Stampff. stampare, Stämpffen, trucken.

Stanga. pertica, Stang.

Starna, Staar.

Stecca, ein Steck. Steccare, bestocken, vallum circum inicere. Steccato, septum, besteckt.

Stelo, sill, calamus herbae.

Stento, calamitas, Stenen, Sax. pro säuffßen, wie ein Krancker, oder der hart schaffet. Hinc Stentare, laborare.

Stivali, Ocreae, Stivel.

Stizza, indignatio, Stutz: hinc stutzig.

Stocco, stirps, Stock, sumitur etiam pro Estoc Gallico.

Stoppare, stipare, obturare stupis, versiopffen

Stormo, Sturm. Stormire, perstrepere, stürmen: sonare la campana a Storme, sturmschlagen.

Strada, via, Straß:

Strale, Sagitta, telum, Strahl, Pfeil.

Stufa, thermae, Badstub.

Stelo, Stiel.

Suppa, Supp.

Tagliare, incidere, dividere, separare, theilen, Tagliatuta, incisura. Tagliere, Teller.

Tana, caverna, Than: ein hile im Wald, oder ein dicker Wald.

Targa, Tartsch, clypeus.

tasca, pera, Tasch.

tastare, palpare, leviter tangere, tasten.

Tetta, mamma, Tütte, tiqh/, titqo\s2

Toppare, intoppare, offendere, antappen, anstossen.

Torso, caulis, Krautdorsch.

Tromba, Tromma, Trom. Trombetta, Trommeth.

Trottare, succutere, Trotten, Trotlen, Tretten.

Trovare, invenire, Treffen. Trovato, inventus, angetroffen.

Tufare, immergere, Tauffen.

Valigia, bulga, Felliß.

Vanni, Flügel. Sic et de pavonibus dici solet, cum alas extendunt, daß sie ein Wann machen.

Via, iter, Latinum, sed Germanice usurpatur: via pia, weit mehr, portare via, weg tragen.

Varare, vel varcare, fahrn. Varco, fahrt: unde Ferg.

Visiere, visier am Helm.

Vogare, remigare: unde wasser wogen. Voga, Weg, iter.

Usbergi, Halßberg, v. Gall. Haubert.

Uscire, vßgehn: ab vß, et ire, Hybrida vox.

Zanna, dens, Zahn.

Zolla, gleba, schollen.

Zaffo, ein Zapf, operculum.

Zibellino. Zobel: de mure Pontico.

Zuffa, Zopff, oder Rauffhandel, rixa.

CAP. XXII. Ubi Hispanico-Germanica quaedam verba, tecensentur.

NEc etiam Hispanica negligenda videntur: quorum cum linguâ nostrate Harmoniae specimen, exiguum licet, adponam. Nam et illa, ex Latino, maxume sequioris saeculi, Barthius, lib. 41. animadvers. cap. 17. nata: et propter Septentrionalium incursionem, multa ex eorum idiomate, suâ quasi civitate donavit. Fuitque antiquissima Hispanorum Lingua, forsan ea, quae adhuc in Biscaiis, reliqua est, et ex Orientalibus regionibus, allata esse videtur. Pipre, des intentions, cap. 193.

Adarga, Dartsch, Gall. targe.

Affinare, fini ren, feinmachen.

Aizzare, hetzen.

Arte, Art, Natur.

Barco, navis, barckh.

Bote, Bütin, Faß. Gall. tonneau. Germ. Tonne.

Cada halso, halßgericht.

Cota, Kutt. Cota de malla, Pantzer Hembd, oder Kut.

Deribar, conterere, verleiben.

Dicha, tu/xh, fortuna.

Drama, Dromm.

Drauda, Draut, amant.

Esmalt, schmalt, coloris species.

Esquilmado, außgemattet.

Falda, Falt.

Falta, mangel, fehler. Faltar, manglen, fehlen.

Flauta, Fleut, Pfeiff.

Flecha, Flitsch, pfeil.

Gana, voluntas, vom gennen. Debvena gana, mit guter Gunst.

Gatto, Katz.

Giallo, vel ialdo, Gelb:

Guisa, Wise, Manier.

Haldas, Falt. Halda de monte, Halde eines Bergs: halden enim est propendere. Hallar, invenire, finden, holen.

Harto, satis, hart, mit harter mühe.

Hechizera, Här. Hechizar, verhäxen, bezaubern.

Hiio, a Gr. u(io\s2, filius Hi d' algo, unde descendat, vide Sarmientum, lib. l. c. 15.

Hincar, hencken, anhencken.

Lanza, Lantz.

Land, Lauth.

Linda, Lind, zart.

Lista, Leist.

Palco, Balck.

Queso, Keß.

Rabo, cauda, Rüb.

Rato, rast.

Rueca, Rock, Kunckel.

Segar, Segen, sacare.

Suegra, Schwiger.

Teta, düttle.

Tinta, Dine: a tinactura.

Varon, vir, v. me in diss de Baroribus. Bar, ein freyer Mann.

Xergas. Sergen.

Yzguierdo, laevus, Zwerch, verzwerch.

Reliqua non pauca, quae Teutonicam originationem habent; Hispanicae Linguae, cum Italica et Gallica communia sunt: nec ea ideo pluries repetere, operae pretium visum fuit.

CAP. XXIII. De Feudalibus, verbis quae ex Germanico nata.

NEc solum Latina sive Romana lingua, in locis, ubi plebi vernacula erat; per Germanos, qui Imperum

Romanorum in Occidentis partibus everterunt, modo iam dicto depravata; et in Hispanicam, Italicam, atque Gallicam (harumque infinitas fere dialectos) distracta fuit: sed et ipse sermo Latialis, qui eruditorum in peculio remansit, maxumam passus est immutationen. Id quod neminem latere potest, si modo non fuerit peregrinus in scriptoribus, qui a Carolo Magno, usque ad saeculum nostrum hoc praecedens, quo litterae politiores reductae fuerunt, monumentum aliquod in memoriae Sacello consignârunt. Scita praesertim et edicta, scatent verstigiis nostri idiotismi: Leges puta Wisigotorum, Burgundionum, Salicae, Alemannorum, Baiuvariorum, Ripuariorum, Saxonum, Anglorum et werinorum; Frisionum, Longobardorum, Siculorum et Neapolitanorum; Constitutiones item Karoli Mag. et Hludovvici Imperatorum, quae omnia antiquitatis et etiam prudentiae cermanicae, pretiosum continent thesaurum, ac nuper studio indefesso, Viri undecumque Clariss. Frid. Lindembrogii, uno Volumine edita, et Glossario utilissimo illustrata sunt. Impsum etiam quo utimur ius Feudale, abundat usque meris Germanismis, Franco-Gallicismis, et Italo-barbarismis; ac insuper complures voces Theotiscas habet, quae ab Interpretibus, antiquitatum Germanicarum ignaris, misere torquentur, et ex praeiudicio plerumque, nobis, veraeque origini, per sententiam quasi adimuntur. v. Hotoman. Dictionar. Feudale. Eorum aliquot, subiungere, non inutile esse puto: cum principium eruditionis, sit invesigatio vocabulorum. Arrian in serm. Epictet. lib. l. cap. 17.

Advocatus, Vogt. Kasten-Vogt. Goldast. tom. 1. Aleman. fol. 280. Dn. Leheman. 5. cap. 108. fol. 630. Ego de iure foederum; cap. 6. num. 15. etc.

Alode, Allode, Alodum, Alodium, Allodium, proprium cuiusque hominis patrimonium est; et ita opponitur Feudo. Veteres pro praedio, Hereditate, reque mancipi sumunt. Lindenbrog. in Glossar. verb. Alode. Mere Germanicam vocem esse putant multi, Alloß, alledig: All, enim dictionum,

quibus adicitur, vim auget: quemadmodum apud Franco-Gallos, tres: ut allrecht, allgut, Alwahr, etc. Wolffgangus Hunger, in notis ad Tabulas Bovillianas. vid. Hotoman. Lexicon. Feudale. verb. Alode. Bignonium. in notis ad formulas Marculsi, fol. 471. David. Argente, notar. iur. select. fol. 222. b. Sed potius est, ut derivertur a Lot: quod Gallis lumitur pro sorte, vel etiam hereditaria portione, aut quota. Germanis est Loß, Saxonibus (ubi S. in t. mutatur) Lott, et tropice patrimonium, eines Erbtheil: ut et a Graecis *klh=ros2, usurpatur tam pro sorte, quam Hereditate. Sicque Allott, gantz von seinem Zugetheilten Erb. Aulott, anerloset, was einem in dem Loß Zugefallen. Isaac. Pontan. Origin. Francioar. lib. 6. cap. 17. fol. 514. Pasquier. lib. 7. cap. 2. fol. 948. Franco-Gallis Franc alleud, Ein ohnzinsbar gür, das nicht verstewert würt. Nam et allodialia communia, licet a servitio feudali, non tamen a censu vel tributo, libera erant. Aliam derivationem suggerit Dn. Gotofr. Anton. disp. feud. 1. th. 2. Gallorum vero eleu, ou alloy; vel ut Languedocs dicunt, alod, et alo, longe aliud est, quam Allodium, ut sumitur in libris Feudorum. De bon aloy, gut ahn Schrot vnd korn: quasi secundum legem.

Bannum. vid. supra. Ban, in dictionibus Gall.
Breve testatum, vid. Brevet. in dictionibus Gall.

Cambium, permutatio, sive rei alterius, pro alterâ substitutio. Hotom. Daher ist noch bey den Teutschen gebliben, ein Roßkam: et Belg. kemmen. Campsor, Wechßler. vid. Goldast. Aleman. tom. 2. num. 16. Gall. changer. Ital. cambiare.

Camera, fonix, Cammer, Gewölb: unde pro Aerario sumitur. Et in eo significatu, apud Graecos Latinosque, iam diu in usu fuit. Varro d. re rust. 1. cap. 1. Camaras marmorato, et parietes pavimentaque laudabiliter faciunt. Val. Maximus 6. cap. 7. §. 2. Inter Cameram et tectum. Basilius M. Hexam. lib. 1. Homil. 1. o( sth/s1as2 to ou)rano w(s1ei\ kama/ran. Et hinc est Feudum de Camera, ein Cammerlehen: quod annuatim vasallo dominus solvit, De Cavena autem, sive de

Caneva (ut alii legendum putant) hoc est, de Cellâ, sive apotheca (Gallis Cave, cella, crypta) habetur erogatio, sive praestatio annua vini, frumenti, et olei aliorumque annuorum proventuum, ad certum modum; Utrumque feudum autem, complectitur vox Soldata; velut genus: ut in Titi. quis dicat. Dux, etc. in usibus Feudor. Dicitur autem Soldata, quasi auctoramentum, sive stipendium militare: a Barbara voce, Soldatus, quod est miles. Unde recte ibidem definitur: praestatio quaedam annua et gratuita, quae ex neutrius parte in heredem transit; atque adeo utrinque est personalis. N. a Salis, in Sicilimentis. fol. 906.

Campio. vid. Champion, in dictionibus Gallicanis.

Curtis vel certis, Curia, aula: de cuius varia significatione Hotom. in Dict. Vom Gurt, quod est circuitus. Alii vom Schurtz, ut sit quasi domus, sepimento cincta. Gall. la cour. Curia etiam pro Comitiis, non rarenter sumi solet. Longob. 1. t. 34. l. 1. Curtis autem non solum denotat aulam, sed et unde reditus perveniunt ad Aulam. Quo intuitu dicit Perrus Benevent. Curtis vulgare est Gallicorum, sicut mansus Italicorum: Bauren Hoff.

Feide vel Faida, Fehd, inimicitia. Hinc diffidare, aut diffidartare, inimicitiam, vel bellum denuntiare. Faidosus, diffidatus. Hisp. desafiar, provocare, lacessere: et desafio de dos, certamen singulare. Gall. deffier, provoquer. Se deffier de quel qu' un; ssidarssi di alcuno.

Felonia, capitale facinus, et speciatim perfidia Vasalli. Hotom. Deducitur a Gallo-Francico Felon, cholera: felonnie, atrocitas, impetuositas. Laguerre est felle, id est, cruelle. Froissard. 1. c. 299.

Feudum, ut recte Hotomannus, c. 1. Disp. Feudasl. observavit, a nulla Latina voce, denominationem habet; sed mere Germanicum est. Ut et Feudorum originem, Germanis attribuunt plerique. Arumaeus disput. Feud. 1. thes. 18. vid. David. Argente: ubi de Feudis eorumque origine, in notis selectior. fol. 215. etc. add. Estienne Pasquier. lib. 2. de Recherch. c. 13. Heigium part. 1. quaest. 2. num. 66. Verum

interim a Germanico Feida, Fehdt (id est, bellum, inimicitia, sive grandis simultas, vindicta mortis) minime descendere autumo; licet id censeat Hotoman. d. c. 1. Inter beneficium enim et inimicitiam, non est rationabilis concordia sive harmonia; nec remedium indigitatur nomine morbi. Antiquam potius inspiciendam esse puto soripturam dictionis Feudum. Phoedum autem scribit Albertus Stadensis, fol. m. 148 164. 197. et 210. Heig. d. quaest. 2. In Chronicis Flandriae, sub Wilhelmo Imp. Foedum. Caroli III. Imperatoris Constitutione de Feudis, edita a Marquardo Frehero, etiam Foedum vocatur. Inantiquo Instrumento Ludovici Comitis Palatini de Tuwing, de anno 1290. habetur: iure Foedi; quod vulgariter Mannlein (Mannlehen, vom leihen) nominant. Non absoni ergo sunt, qui Feudum dicunt esse quasi Voetum, h. e. praefecturam, sive Vogthumb. Consonante Graeca Lingua, cui boh/qeia, administratio, praefectura, sive auxilium est. Boeti, adiutores, Lexicon. Iurid. Iohann. Calvini. Vogt: Praefectus. Olim Voget; inde Vogethumb, seu Feudum, quod et Nicolao Vigelio placet (Et hinc Nobiles antiquitus, non Domini simpliciter suorum pagorum; sed Vogts-Herrn indigitabantur) Constituerunt enim Longobardi, aliique Germani, Italiam ocoupantes, administratores, colonos villarum, praediorumque etc. Vögt, oder Verwalter: ab initio ad tempus certum, tum ad vitae dies, tandem successoriâ lege, in terra bello devictâ, iusque illud, ad filios transire permiserunt. tit. 1. lib. 1. Feudor. ubi septem variatione, Iuris de Feudi diuturnitate referuntur. Ac lib eod. tit. 14. de Feudo Marchiae. etc. In Feudo Comitatus, vel Marchiae, vel aliarum dignitatum, non est, inquit IC. successio secundum rationabilem usum: Sed hodie hoc est usurpatum. Tandem etiam Feuditae, omne beneficium, et stipendium quoque, quod in pecunia consistit, Feudum; sed abusive dixerunt. Belgis Föden est nutrire, fovere, alere. D. Lutherus de nominibur Germanorum, f. m. 31. Ergo Feudum, ein vnterhaltung, quod mihi apprime placet. Videatur Breviarium

Iuris Feudalis, Lugduni Batavorum editum, disp. 1. thes. 1. Sicut et in Turcia sunt Timariae, annui proventus; qui militibus, et aliis bene meritis constituuntur in villis, aliisve praediis, et oppidorum, arciumque reditibus: Sic para\ th=s2 timh=s2 dictae; quod honoris ergo, viris honoratis, et honore dignis concedantur. Leunclavius histor. Muselman. 3. f. 153. et Pandect. c. 186. Sed anne probabilis est coniectura fratris mei, Iohannis Georgii Besoldi, p. m. qui in tr. d. orig. Feudor. Feudum a fide, cum communi derivat: et quod Feudum, non autem Fidum dicatur, inde evenisse autumat, quod Itali pro Fide, Fede dicunt: cumque; Galli pro fide, Foy usurpent: inde Foedum pro Feudum sumi quandoque putat.

Fodrum, Futter, annona militaris. Hotom. Fridericus Imp. de pace Constant. Fodrum consuetum et Regale, quae solent, et debent, praestabant. Petrus de Vineis. lib. 2. Epist. 29. Viarum asperitas, fodri confluentem interdicat.

Ganerbinatus, Ganerbschafft; heredes accelerantes. Ganen enim, est appetere, desiderare. Aut Gan, est gemein: Unde Ganbach, gemeiner bach. v. Kyllingerum. tr. de Ganerbinatu.

Guardia, v. supra garde, in dict. Gallicis.

Guarenare, v. supra in Gall. guarir.

Guastaldus, Oeconomus, procurator domus, et rei familiaris, Praefectus curtis, Gubernator territorii, Actor. Hotoman. Gasthalter, Gastkeller. Warnefrid. hist. Longobard. 5. tit. 29. Alzeconem mutato dignitatis nomine, de Duce Gastaldium vocitari praecepit. Vitus Amerbachius in Capitul. Carol. Magni. Gaststeller, Gasthalter. Terminatio hald, a halten, servare dicitur, ita ut hîc eadem sit etymologia Germanis in Gast: vel Kasthalter, et Ehehalt, quae Latinis in servo. Inde aldius et aldio; pro servo seu homine proprio, aldia, pro ancillâ dicitur. Gloss. vett. Aldiones, in Italiâ: Lidi, seu Fiscalini, in Franciâ. Hispanis Gastar, est impendere, insumere pecunias: ac Gastador, ille qui impendit; et gasto, sumptus.

Guerra. vid. supr. guerre.

Hauberticum feudum. vid. Supra Haubert.

Hominium, Homage, Gall. Landthuldigung. Homo, Mann, pro subdito. Cuiac. lib. 1. Feud. et Lindenbrog. in notat. ad Warnefr. lib. 4. cap. 3.

Hostis et Hostenditiae. vide. supra in Gall. Ost.

Investituras investire, vom Västen, firmare. Devestire, entsetzen. Verba haec, non a verste denominari, probe conicit Hotomannus, in Dict. Feud. Ita enim lego in Chronico quodam Germanico antiquo: dieselbe Ehr vnd Würdigkelt, Gewalt, Krafft und Macht, die Iulio dem Kayser von den Römern, gefestnet, vnd gegeben ward, etc. Dicitur et vestitura: semperque in veteribus gossariis, vestire explanatur per confirmate. Ac vetustum est Franco-Gallicum Verbum Vest, pro possessione, seu saisine. Pasquier. lib. 7. cap. 54.

Leudi, vide Leodes in Galli.

Mamburgus. Advocatus, vel Curator Rei publicae. Mamburgium, vel mundiburdium, Gall. Manburie, curatio. Hotoman. Ein Mann der Burg. Aut, a Mundio, quod est tutela: ut sit Mundeburdis, onus tutelae; unde Germ. Vormund, der einen verspricht. Vnmündig, der einem andern zuversprechen steht. Mündig, qui est sui iuris. Lydius et Lindenbrogius. in Glossar. verb. Mundeburdis. Ego de Foederibus. c. 5. num. 7.

Mansus, sive Mansum, est ager certi modi. Hotom. Dict. Feud. Manßmatt, interpretatur Zasius. Aventinus, lib. 3. hubam et mansum, quae bigis aratus. Curtin et hgofam, quae quadrigis. Cuiacius et Pithoeus; praedium, fundum aut heredium esse putant, unde tueri colonus se, ac familiam commode possit: ac inseper vectigal et censum Domino praestare. Ita Mansum et Curtim (ein Hoff oder Majerey, metairie) promiscue dicit Gerhardus IC. Feudista, lib. 1. F. t. 1. §. si quis de manso. Itidem in diplomate Henrici Imperatoris, apud Lazium sic usurpatur, ubi ita habetur: Unum regalem man sum, cum omnibus suis pertinentiis, et utriusque sexus mancipiis, terris cultis et incultis, areis, aedificiis,

pratis, pascuis, molendinis, aquis, aqarumque decursibus, piscationibus, silvis, venationibus, saginationibus, cum omni utilitate, quae aut scribi aut nominari potest, in proprium tradiderunt. Et ita mansum, est quasi domus, mansio: Gall. maison. Utrumque a manendo. Et inde Manentes, in hist. Helmoldi. Cuiac. ad l. 8. C. d. Annon. et Tribut. lib. 10.

Marchiones. vid. Gall. Marche.
Marschalcus. vid. Gall. Mareschal.

Morganatica, vel ut Baro a Tautenberg. lib. 2. F. t. 39. legit, Morgengabica, Morgengaab. Spec. Saxon. art. 20. Nuhn vernembt, was ein jeglich Mann von Ritters art, seinem Weib zu Morgengab geben, deß Morgens, als er mit ihr zu Tisch gehet, vor Cssen. Longobard. lib. 2. Tit. 4. Si quis Longobardus, morgencap, Uxori suae dari voluerit, quando eam sibi in coniugio sociaverit, ita decernimus, etc. In pactione Guntheranni et Childeberti Regum, et Brunichildae Reginae, apud Gregor. Turon. lib. 9. capit. 20. Tam in dote, quam in morganagiba, hoc est, matutinali dote, etc. add. Dn. Leheman. in Chron. Spirens. fol. 196. ubi Morgengiba, vocat.

Ostenditiae: sevitia militaria. v. supra in verb. Gall. ost.

Placitare, vid. Gall. plaider.
Salica lex, vid. Gall. Sale.

Scutarius, interdum etiam Scrutarius, sumitur pro eo milite, qui scuto tantum est ar matus. Hinc Scutagium, servitium scuti. Hincqueve feuda Scutiferorum, Schiltlehen, apud Cuiac. lib. 4. Feud. tit. 74. die einer mit einem lechten Pferdt bedienet.

Senior, Dominus Feudi. Nunc seigneur, Gall. aut Ital. signor. v. Pasquier. 7. des recherch. cap. 5. fol. 969.

Soldata, ein Bestallung, v. Souldee. in Gall. add. quae supra in verb. Camera.

Treuga, vid. Gall. Treves.

Vassus, cliens. Vasallus, vel Wassallus, est diminutivum. Hotom. Disp. Feud. cap. 2. Vom fassen oder fäßeln, weil

sie ihrem Herrn gefaßt) oder verbunden seind: oder weil man mit jhnen die Länder faßt, vnd im Zwang hält. v. Heig. part. 1. quaest. 2. numer. 76. Gloss. Vet. Vassi, Fideiussores. Estque hoc etymon (vom fassen) propius primitivo; cum Gesell; (a quo vocem hanc derivat Girardus, hist. de Franc. tom. 1. fol. mihi. 375. ut et des. affaires de Fr. fol. 397). aut etiam Vaseln (quod ut puto placet Dn. Bocero) conveniant tantummodo diminutivo: ut et Gallicum, Vaslet, seu Valet, aut Varlet. Hdig. d. loc. num. 78. Sed. Adr. Turnebus advers. lib. 21. cap. 15. aliam habet notationem. Inde Vasallus idem quod Ligius est, verbunden oder gefasset. Nam ut recte Hotomannus. Disp. Feud. cap. 7. tradit, Ligium Feudum, nullam constituit speciem feudi singularem. Vassallagium, vel Vassaticum, est obsequium Vasalli. Vassallitium, vasalli clientela. Froissard. tom. 1. c. 271. a grand honneur et vassellage. Sunt et qui ex eodem fonte, Bassas, Turcarum Officiarios, haurire conantur. Berens. Disputat. Feudal. 2. thes. 1. in fin. vide etiam Georgieviz, de moribus Turcorum, fel. 41. Quid si dicamus. Vassos a fortitudine dici? unde iis a Dominis scribi solet, dem Vesten, vnserm lieben getrewen, etc. Citat et Isac. Pontanus, lib. 6. orig. c. 14. ad fin. locum, ex Capitulis quorundam Episcoporum: in Comitatu Drudorum, atque Vassorum. Sunt autem Drudi, fideles, a Trew, quod et nobis peperit Treugam: id enim pro induciis usurpatur; in quibus hostis hosti, fidem et securitatem spondet. Gal Iice Treves.

Cum ergo, non solum vocabula multa; sed et Ius feudale ipsum, multis in partibus, simile sit consuetudinibus Gothicis, Lombardicisque: ut prodit Olaus Magnus, hist. Septentrional. lib. 14. c. 25. errant ideo, qui originem feudorum, a iure Romanico desumunt; id quod tamen arridet multis. Hotom: disp. feud cap. 2. Heig. part. 1. quaest. 1. Nec etiam iis adstipulari possum, qui Carolo M. inventionem Feudorum adscribunt. vid. Girard. tom. 1. de l' hist. de Fr. fol. 371. etc. ubi is late de censuum iure. Occasio et originatio, ni fallor, huius moris, patescit ex iis, quae supra dixi, in verb. Feudum.

CAP XXIV. et Ult. Cur Hispanica, Italica, et Gallica lingua, in diversas dialactos sit divisa: quando item Latina Lingua fuerit corrupta? Et tan dem de incremento ac statu, trium illarum, ex Latino corrupto ortarum Linguarum.

ETsi vero, Gallica, Italica, Hispanica, ut et Anglica Lingua, unâ eâdemque ratione atque occasione (incursione nempe Germanorum, eorumque linguae cum Latinâ commixtione) ortae sient; nam et Britannos, tempore florentis Imperii Romani, Latialem sermonem usurpâsse, verosimile mihi est. Et tamen omnes hae linguae, a se multum differentes; ac quoque unaquaelibet earum, in dialectos seu idotisos varios, divisa est: vid. de dialectis Gallicis [Note: Lituanicam Linguam, semilatinam esse, dicit Michalo in fragment. f. m. 23. etc..] Scaliger. in opusc. posthum. f. m. 123. Hocque ex eo accidisse puto: quod quasdam in regiones, maior quam alibi copia Germanorum concessit. Sicque in Angliâ multo plus remansit Saxo-Germanici sermonis. In Galliâ et Hispaniâ, corrupta magis fuerunt vocabula, phrasesequeve Latinae: ad quam Italica propius accedit; vel quod illic iam ante minus pura fuerit Latina, vel quia maior Germanorum multitudo in eas regiones irrupt: Tandem et hoc discrimen tam varium induxit; quod illi ipsi Germani, quibus Imperii Romani provinciae cesserunt (non secus ac etiam nunc) diversissimis dialectis loque bantur. Sed quae hûc usque, devulgarium Italicae et Gallicanae, similiumque linguarum origine dicta sunt; orbur non leve capiunt exinde. quia demum post Barbarorum in Italiam atque Gallias irruptionem, linguae illae ortae, nec in rerum gestarum monumentis, vestigium earum antiquius exstat. Et quidem Claude Fauchet. tom 1. lib. 5. cap. 2. de l' histori de France refert, Linguam Latinam, circa aetatem Gregorii Magni cessavisse, ipseque

Gregotius lib. 4. Dialoger. cap. 26. meminit vulgaricae Linguae, quam modernam Italicam fuisse videri posset. Sed ibi pro vulgarica, Bulgaricam legendeum ese, notavit olim Frater meus p. m. Iohannes Georgius Besoldus. Et quoque Procopius, qui ante, et sub Iustiniano Imp. vixit, Persici belli lib. 2. apud Romanos Stratam (nobis Straß) viam significare, auctor est: quod in vulgari idiomate verum, in Iatino falsum; ut merito iam tum, vulgarem apud eos linguam fuisse credi possit. Idem lib. 4. signiferum, Romano sermone Bandophorum (Fählintrager) dici scribit, cum id de vulgari locutione, non de Latinâ trahatur. Et Lipsius cap. 3. de rectâ pronunt. ling. Lat. in fin. idem circa Mauritii Imp. tempora, ut et Annum Iustimanaei Imperii 38. probat, equeve Festo Grammatico demonstrat. Garsonastasium legitur apud Cedrenum, et in margine habetur; Garsonastasium puerorum stationem, Garsonnium Latinis puerum esse. teste. eos. Lips. centur 3. ad Belgas. epistola. 44. quod plane convenit cum Italorum Carzone, Franco-Gallorum, Garson, ut et Hispanorum Garzon, Absonus autem plane est Aretinus, qui Epist. lib. 6. fol. mihi. 237. tradit: Italicam hodiernam, etiam Ciceronis tempore vernaculam fuisse. Et eum satis mascule refutant, Floridus Sabinus, apud Gruterum. tom. 1. facis Crit. fol. 1084. Bartius. in com. ad Tragico-comed. Caelestinam. f. 322. et adversar. lib. 13. c. 2. lib. item 52 cap. 19. Poggius. hist. convival. 3. Claud. Verder. in var. lect. fol. 89. Quamvis rudior, et minus polita fuerit illa, quae tunc vernacula eratlingua; quam Ciceronis, aliorumque, qui scriptis celebris exstiterunt. Sicque Augustinus, alia et simpliciori lingua utitur in Contionibus, quam in ceteris operib. suis. Attemperans se ad aures provincialis vulgi; illiterati quidem maximâ ex parte, sed tum etiam ante Vandalorum irruptionem, probe magis Latine intelligeutis, quam loquentis. At ais, tempore Caroli Magni, Francos adhûc Germanice fuisse locutos: et inde modernam Franco-Gallicam Linguam, posteriorem aetate esse. Carolus quippe Magnus, barbara et antiquissima carmina, quibus

veterum Regum actus et bella canebantur, scripsit et memoriae mandavit. Inchoavit et Grammaticam Patrii sermonis; mensibus nomina imposuit, qui ante id tempus, apud Francos partim Latinis, partim Barbaris nominibus pronuntiabantur: et Ianuarium appellavit Wintermonath. Febr. Hornung. Mart. Lerin Monath. April. Oster Monath. Maium Wune Monath. Iul. Howimonath. Novemb. Herbistmonath. Decemb. Heilichmonath, etc. Alb. Abbas Stadensis ex Eginhardo. Sigebert. A. C. 794. Felix Fabri. hist. Suev. 1. cap. 7. Dn Lehman. 2. cap. 45. Sed Carolum Magnum, Germanice fuisse locutum, mirum habere neminem decet; fuit etenim is in Germaniâ natus, et educatus. Girard. tom. 1. fol. mihi. 163. etc. et fol. 174. Ego Polit. lib. 1. cap. 5. num. 34. vers. 1. et tr. desuccess. et elect. reg. lib. 2. dissert. 1. num. 9. Ut et tempore, quo Franci Monarchiam Romanam obtinuerunt, omnes Occidentis regiones, communi Franciae nomine indigitabantur: Hotom. in dict. Feud. verb. Salica. ac in Turciâ adhûc, Francorum quoque adpellatio, in lato illo significatu usurpatur. Gramaye, in Africa illustrat. lib. 7. cap. 7. ubi ait: Christianos in toto Oriente, linguâ uti, quam Francam vocant; ex Gallico, Italico, et Hispanico conflatam: eiusque ben eficio exactissime intelligere tres illas Linguas. Ac tum, provinciae illae, quibusd ad nostrum saeculum usque, Franciae remansit nomen, Gallia Romana adpellitabatur: et inde apud Regionem, sub Anno. 939. Ludovicus, filius Caroli M. cognominatur Rex Galliae Romanae. Ita et vetusti Franco-Gallici scriptores, qui heroum gesta, resque alias descripserunt, Les anciens Romans vocari solent. Hisp. Romances, et RomancerosOmnis ditio veterum Francorum, hoc est, Gallia; ait Ios. WScalig. in operib. posth. fol. m. 125. finibus Romanorum circumscripta, Rheno, Oceano, Pyrenaeis, Alpibus, et Mediterraneo mari; iamdudum cum Francorum vigerent opes, in duas [Note: v. omn. Serrar. in Mognnt. lib. 1. c. 11. Dn. Lehman. 2. c. 45.] divisa partes: in Franciam Thiotiscam, vel Tioscam; id est Teutonicam; et Franciam Romanam, etc. Et praecipit Canon Concilii Turonensis, sub Carolo M. celebrati, ut

Episcopus, homilias aperte transferre studeat in Romanam linguam, aut Theotiscam, quo facilius possint intelligere cuncti. Discrimen hoc apertissimum reddunt Foederis formulae, Ludovici Germaniae, et Caroli Galliae Regum; quaerum et supra, cap. 16. mentio facta fuit: quaeque exstant apud Nithardum, et cum not. Noilissimi Freheri prostant (ubi un Germanice, alter Teutonice iuravit) Franci ergo in locis ultra Rhenanis, Germanicum sermonem in venerunt (vel ex Celtico reliquum, vel quem Alemannorum incursion es frequentes intulêre) aut vero multitudine iis in locis abundantes, Latinum plane extinexrunt: ut in Alsatia, aliisque veteris Galliae (seu Austraiae) provinciis multis. Quamvis etiam ibidem Latinaantea fuerit in usu. Setrar. d. reb. Mogant. 1. c. 11. et dixi alicubisupra. Tandem auspiciis Capeti, Franci, linguâ separati; etiam Imperio divisi fuerunt: tumque Romana illa corrupta lingua, rusticana ante vocitata, excoli, indiesque politior esse caepit. Ut iam vetus vix intelligatur, quod saepe laudatum Foedus docet, et etiam Girard. del' hist. de Fr. tom. 1. fol. m. 571. attestatur, de legibus a Nortmannis, Gellico sermone, Anglis olim scriptis, loquens. Sed nuncnec suavitate, nec etiam copiâ, Italicae vel Castellanae cedit; quod et Ios. Scaliger, inopusc. posth. f. m 123 non diffitetur. Et Dn. Lansius, in consult. orat. pro Gall. plurib. illustrat. AcCaroli V. iudicium fuit de Linguis orbis Christiani: Espan~ola grave, Francesa melindrosa, Ridicula Italiana, Tosca Alemanna. Gallicam dico magis excult~ indies reddi; qua~vis sint qui dicant, eam tempore Francisci I. optimam exstitisse. Ab eius obitu (inquit Beza, tr. de Franc. Ling. pronunt. [Note: De Veteri Franco-Gallica Linguâ, ante aliquot saecula, et quomodo paulatim fuerit exculta, multa habet Pasquier. 7. de recherches cap. 3..] in princ) sic paulatim una cum moribus immutatam fuisse constat, ut ne vix ac ne vix quidem adpareat. ubi tandem puritas delitescat. Et sane videre mihi videor, idem habere fatum Franco Gallicam linguam, cum Romanâ; quae post aetatem Ciceronis, affectato et conciso acumine inquinata, tandem rigida et minus grata, facta fuit: ut scripta Taciti, Senecae, Ammini, Symmachi, Sidonii, etc. attestantur. Ac talis etiam fere est, modernorum auctorum Gallicorum

[Note: Ut et cap. 43. ubi dicit; Priscos Franco Gallos, saepe proprie magis quam modernos, locutos fuisse: perpera~que agi ab iis, qui veteres Gallicos Auctores dum edunt, stylum edunt, stylum mutant ad nostri saeculi normam.] sermo. Poetae cumprimis in causa sunt, ut linguae politiores reddantur; iisque Gallia abundat: quis autem fuerit primus, docet Girard. in fin. 13. libri. Italica lingua maxume floruit olim; in eâque Dantes, Boccatius, et Petrarcha, novitiis praeferuntur. (Vide tamen hâc de re disputantem Aulicum Castilionei. lib. 1. Ante illos rudis omnio erat, sed tamen Poetas ingeniosos habebat; quorum aliquos Petrarcha, in triumpho amoris recenset: maxime Provinciales. Et certe provincialem Satyram, Italos Poetas excitasse, Pasquier etiam notat, 9. de recherches cap. 4.) Hispanica (quam merito Barthius, lib. 47. advers. cap. 13. commendat) olim alia, et rudis magis fuit: ut in Epistolis aureis, Guevara docet. Nuncque in dies excolitur; secus ac Italica: quae ad petrarcham aliosque eius saeculi respicit, et in eorum elegantia [Note: Quod sane Latini numquam fecerunt, sed Ennii, Pacuvii, aliorumque verba retinuerunt. Pariter ut non probare possum eos, qui scripta Tauleri, Consimiliumque, ut et veterum Poetatum apud Germanos, dum politiera reddere volunt, nervis et gratiâ suâ privant.] acquiescit. Incrementum autem suum linguae illae vulgares, mori a nostrate diverso debent, quia nempe, non omnis eruditio Latinâ veste occultatur. sed quoque ex vulgaribus libris hauriri sapientia potest; quod et nationes illas reddit cultiores, et aliis Barbaras minus. Linguae etiam fere cum Imperii incremento excoluntur. et degenaerare solent. Vide Pascalium de Legato, cap. 47. Multitudo item bonorum Auctorum saeculi alicuius, facit ut illa Lingua perennet, et pro norma habeatur. Pasquier. 7. de recherches cap. 3. fol. mihi. 957. Et sic de linguis, minuta haecce a me obiter observata, libuit tradere luci. Scio non multos, imo paucissimos talia curare: sed extorsit hoc amor exoticarum linguarum; quarum aliqualis cognitio, licet meiuvârit parum, plurimâ tamen affecit delectatione. Stultam quoque esse clementiam reputavi, cum tot ubique nugis occurras, periturae parcere chartae. Et tueor etiam, me Labeonis Antistii exemplo, de quo Agellius lib. 13. c. 10. scribit; Eum Iuris Civilis disciplinam, principali studio exercuisse, et consulentibus de Iure publice responsitâsse, [Note: v. Becman d. Orig. Lat. L. fol. 125.] litterasque antiquiores, altioresque penetrâsse: eâque praecipue scientiâ, ad enodandos plerosque iuris laqueos, usum esse. Scias etiam benevole Lector, in derivationibus

vocabulorum, ut ait alicubi Isidorus, licere divinare. Sicque no sibi servet CHRISTUS.

Errata et omissa.

Fol. 22. ubi in margine, Petrus Bungius allegatur, adde: Sed tamen Septentrio, etiam in sacris litteris suam laudem, habet. Elaiae. 14. vers. 31. cap. 41. namer. 25. cap. 43. v. 6. cap. 49. v. 12. Ierem. cap. 50. vers. 9. et vers. 41. acseq. cap. 51. vers. 48. et simil.

Fol. 22. lin. 7. adde: et Teixeira, in Itiner. suo Hisp. conscripto. fol. 60. inter Aequatorem et Tropicum, in nova Hispania, montes esse scribit, semper nive coopertos. Et eod. fol. Auctoribus in marg. laudatis, adde Becman. in origin. verb. Epops.

Fol. 55. in marg. ubi Pselli mentio fit, add. Georg. Stengel. in dissert. 1. d. Angelis. cap. 11. Est et lingua singularis, per quam Deus loquitur ad animam sibi charam. Et ita S. Augustin. tr. 26. in Iohann de amoris huius et deliciarum subtilitate loquens, sic ait, Da amantem, et sentit quod dico: da ferventem et sitientem, et fontem aeternae patriae suspicantem, da talem, et scit quid dicam; si autem frigido loquar, nescit quod loquor. Ut ergo secreta et arcana, amoris lingua intelligatur, aures Augustinus exigit amorosas; eum vero ut ineptum, et illius intelligendae incapacem reicit, qui per frigiditatem. et tepiditatem suam, illius suavitatem ac dulcorem gustare non meruit. Atque ideo S. Dion. Areopagita, cap 1. d. Mystica Theolog. cum quodam e discipulis suis, de mystica hac lingua, qua ad animas loquitur Deus, agenss, ei consulit, ut cum sapientibus huius saeculi, nullam rerum Divinarum ac Caelestium experientiam ac scientiam habentibus, absconditam hanc sapientiam non communicaret. Cuius rei S. Augustini. Serm. 147. de Tempore. hanc dat causam, quia in homine carnali, tota regula

intelligendi est consuetudo cernendi; quod solent videre, credunt, quod non solent videre, non credunt, Adde S. Matrem Teresam, de vita sua, cap. 25.

Fol. 64. a pr. add. ad marg. Becman. in manuduct. ad L. Lat. cap. 5. et in origin. a pr. fol. mihi. 138. etc.

Fol. 69. lin. 28. inpterpone. Balsamen Deus Phaenicum: hoc est Dominus Caeli. Becman. in origin. v. samen Et Sidon, venator. a Hebrae. Tsud, venatus est. Becman. v. Sidou.

Fol. 73. auctoribus in marg. adductis, add. Becman. d. orig. fol. 142. etc. et fol. 720.

Fol. 86. lin. 5. add. Becman. d. origin. in v. Bandophorus.

Fol. 92. lin. 13. add. Alii Degen a dügen, vel daugen, derivant: indeque etiam voce Tugent. ortam esse. contendunt. Becman. in v. Burchardus.

Fol. 96 lin. 13. Et forte Anckh, a Lat. ancus, ancolus descendit. v. Martin. in Lexic. v. Anculi.

Fol. 102. lin. 15. Dele illa verba. ein Anfang.

Fol. 108. lin. 25. adde Becman. in orig. verb. Cyrus.