Et corpus Medicis. et bona Iuridicis.
ANni iam multi sunt, cum in Academia Tubingensi, publicae Disputationis loco proposui Synopsin quandam Politicae Doctrinae; ex variis, latioribusque meis commentariis Iuridico Politicis, depromptam: eandemque postea, praeLo Argentoratensi, semel atque iterum (et semper quidem cum aliqua accessione) repetitam; in usu habui, ad erudiendum tam publicis, quam domesticis institutionibus, omnium ordinum Iuvenes, atque Adolescentes: quorum tum satis numerosa copia ibi versabatur. Cumque post nuperum, ad hancce Academiam Catholicam secessum, Viri-Iuvenes pariter nonnulli (Generis splendore,
ingeniique indole praestantes) sibi persuaderent, se quoque mea opera qualicumque, augeri posse, scientia civili; placuit et hîc persequi vestigia illa, quibus non sine multorum fructu, institi Tubingae. At vero exemplaribus priorum editionum deficientibus plane, et quia itidem multiplici correctione ea indigebant; dictandi autem, excipiendique molestia, moram non exiguam progressui optato inferebat: visum est subsdidio Typorum, studium hocce meum, maturare non solum; sed et cum pluribus adhuc, communicare. Idque ut facerem sub praescriptione Illustrissimi Nominis Tui, causae me permoverunt complures. Sane cum inclita Res publica Genevensis, Patria illa Tua, inter paucas Orbis Civitates, etiam nunc absoluta fruatur Libertate; ac nempe suo Iure, suisque Civibus Nobilioribus ad Rei publicae gubernacula sedentibus, satis feliciter hactenus fuerit administrata; et pariter in Familiis, tantae dignitatis capaces, quae sunt, et Tua inprimis nominetur. Vix conveniebat, pagellas hasce (imaginem Civilis eruditionis, primis saltem lineis adumbratam referentes.) Alteri, quam qui tali Instructione, prae ceteris maxime opus haberet, proprias dicare. Memorat equidem alicubi (Hist. lib. 10.) F. Guicciardinus; Liberas Civitates, DEO summopere placere; eo quod in iis, magis quam in alio genere Rerum publicarum, commune bonum conservetur, Ius suum cuique aequaliter distribuatur, Civium animi
vehementius ad virtutem, et laudem accendantur RELIGIO colatur, Sacra peragantur. Sed tamen haud aliter, ac inter Musica Instrumenta, iucunditate ac dulciculo sono, cuncta fere reliqua, superat canora Chelys: at non illa addiscitur sine labore, nec comprehenditur sine difficultate; ac si vel unus ex fidibus dissonet nervus, gratia mox omnis abest. Eodem plane modo, praestans illa atque suavissima Politica Libertas, caro saepe sanguine parta, non nisi Rei publicae gerendae dexteritate singulari, sarta tecta conservatur; facile quoque ab ambitiosis, atque temerariis turbatur; et turbata, in licentiam vel tyrannidem, Omnia involventem transit: nec nisi ab Optimatibus; Civili prudentia praeclaris, et Virgula Divina (quod aiunt) deductis, Bonique Publici perquam Studiosis, erigi potest. Et ut tales se praestiterunt, difficillimis quandoque temporibus, vel Maiores Tui, vel Agnati: ita Talem (sic voveo, et ominor) Te aliquando futurum spero, et quoque iam confido. Ob Pietatem scilicet, quam sine hypocrisi colis, ob amorem Patriae, (quam Tibi vita cariorem scio) ob Humanitatem etiam, quam salva generis eminentia, tribuis cunctis: tum quoque, ob iam in Iuvenili aetate (raro Exemplo) perceptam Politices cognitionem: cui non solum Mathematicam Praccicam (Politices, artisque Militaris egregium adiumentum) nuper ad iunxisti: sed et omnibus hisce, Philosophica studia (qui bus Facultates superiores, tamquam
fundamento stabili innituntur) praemisisti. Volui porro, illa Illustrissimi Tui Nominis mentione, publicum hîc ponere debitae Gratitudinis documentum; ob singularem, quo me persequeris affectum: quemqueve non nisi litterario munere, reponere queo. Volui denique scopum Politices a me praepositae, denuo Tibi in memoriam redigere, et iugiter, cum vel absens ero, cohortari; ut Primo, serium Catholicae Religionis cultum, negligas numquam (eo enim si non omnia Politica tendunt, ut illa vel promoveatur, vel non impediatur, Atheismo prona sternitur via; quae ad interitum, si non temporalem, at certe aeternum ducit) Alterum, et proximum ab hoc esse videtur, ut commodum, vel affectus privatos, numquam postponas Publicae Saluti. Haec namque Monita bina, quod non neglexerunt Optimi quique; in causa id fuisse videtur, ut adhuc, Genua inter alias eniteat Italiae Civitates. Eaqueve ut sic vigeat, atque florescat semper, et in ea (una Tecum) Illustrissima Familia Tua, cupit, atque optat.
Illustriss. Dominationis Tuae,
Obsequentissimus
CHRISTOPHORUS BESOLDUS, I. C. S. Caesar. Maiest. ut et Sereniss. Bavariae Electoris Consiliarius, in Acad, Ingolstadiensi Cod. et Iuris Publ. Professor.
CUM de Republica, et ea, quae circa illam versatur disciplina, nobis sit dissertatio instituta; non hoc rite fiere posse videtur, nisi utriusque principia altius repetantur. Principium namque, dicente Platone, lib. de legib. in princ. plus quam dimidum totius; et qui bene coepit, non dimidium tantum; sed totum etiam, et omne verum, quodammodo complexus esse videtur. Piccolom. Eth.gradu 2. cap. 1.
2. Originem ergo civilis consociationis, ciusque administrationis, et gubernationis; Imperii item et subiectionis necessitatem, ex ipsius Naturae incunabulis evolvam: inprimis etiam,
anne, et quemnam locum inter alias Philosophiae partes, Politica obtineat doctrina? indagabo.
3. Omnium autem disciplinarum, complexum quendam, veteres statuerunt; easque inter se invicem, talem communionem habere reputaverunt, ut fere nulla perfecte sciri queat, nisi simul omnium aliqualis saltem cognitio adsit.
4. Hicque est decantatus ille disciplinarum circulus, seu orbis, quem Encyclopaediam vulgo vocant: quaeque methodicam, et talem, singularum artium atque scientiarum proponit institutionem, ut unius cognitio, an aliam pariter viam sternere, ac ad doctrinae perfectionem, iunctim omnes requiri videantur. In eaque Encyclica disciplina, prisci olim cuncti, qui adhuc hodie magni, et eruditi habentur, instituti fuere. R.P. Ludov. Cresollius, e Soc. Iesu, in theatro Rhetor lib. 4. cap. 5. Iohan. Vvovver. der Polymathia passim. Iul. Bell. in Hermet. Polit. fol. 115. ubi ait: Nos avidum prudentiae Politicae, ad apicem doctrinae, et Encyclopaediam hortamur: non ambigentes, totam sapientiam ex se ipso, humano intellectui parabilem esse, etc. Quo et intuitu, Ulpian. in l. 10. ff. de iust. et iur. Iurisprudentiam, Divinarum atque humanarum rerum notitiam vocat: Italique vulgari proverbio dicunt, Merum Ligistam, merum asinum esse.
5. Sed nunc, quemnam in illo circulo, seu orbe eruditionis, locum obtineat illa, de qua suscepimus tractationem? ut inveniamus (id
quod in cuiuslibet disciplinae traditione scire, omnino operae pretium est) notari primo omnium debet: Omnium artium, scientiarum, atque disciplinarum Principia convenire in eo; quod nihil agitur in humana vita universa, ut non Boni alicuius intuitu suscipiatur. Ad id enim, quod Bonum videtur, actiones suas omnes referunt universi, ut Aristot. 1. Eth. 1. et 1. Polit. 1. scribit. Nemoque Malum, ut malum, nisi per accidens apetit; tradente S. Thoma, 1. part. sum. quaest. 19. art. 9.
6. At hic ab omnibus, multifarie erratur: dum scil. vel [1] adpetitur adparens, sed salsum bonum: vel[2] ad id quod vere tale est, recta via non itur. Boet. 3. prosa 2. et per tot. et prosa 3. a princ. ut et 4. prosa 2. Exspectationem namque Boni, tamquam scintillam aliquam, mortalium animis insevit DEUS; inventionem vero abscondidit: ut Max. Tyrius scribit, dissert. 9. Et ideo scire maxime refert, quodnam, et quotuplex verum Bonum exsistat; ac item, qua ratione, ad illud perveniatur.
7. Ipsa Bonitas (Idea nempe ineffabilis. fons et scaturigo Boni vere perennis) DEUS est: qui quippe unicus vere, et per essentiam Bonus exsistit: Matth. 19. v. 17. Marci 10: v. 18 Lucae 8. v. 19. S. Thom. part. 1. quaest. 6. ac in quo omnia, quae Beatitudo continere videtur, unitissime unita inveniuntur. late Boet. 3. prosa 10. Et proinde summum hominis Bonum, ac eiusdem omni ex parte perfecta Felicitas, haud
aliud reputari debet; quam consortium Divinae naturae; 2 Petri 1 v. 4. seu fruitio, et unio cum Deo. Psal. 72. v. 25. et ult.
8. Ad hocce quidem Bonum, Natura primaeva, et incorrupta, Adamum olim sponte sua duxit: indequeve ad Imaginem DEI, conditus is pronuntiatur, Genes. 1. v. 26. et seq. Estqueve Imaginis conditio talis, ut semper similis sit prototypo: haud aliter, ac umbra in speculo adparens, cunctas lineas et colores corporis sui, exacte refert.
9. At vero bonum illud, funesto Adami lapsu amissum; et inde Mors (tam prima scilicet, quam secunda) praeter naturam introducta; et quasi ex Pandorae cistella, omnia mala, varii quoque defectus, tam in Intellectu, quam voluntate; orta; universumqueve genus humanum, commoditatibus multis temporalibus, privatum fuit. Genes. 3. v. 16. etc. Nam certe nuditas, quam in se Adam et Eva, post peccatum deprehenderunt; Genes. 3. v. 7. et 10. non intelligenda tantummodo videtur, de carentia corporalis tegumenti; sed simul de defectu omnium subsidiorum, quibus vita humana opus habet. Sic enim Rupertus, Tuitiensis, Abbas, lib. 3. de Trinitate, cap. 10. Cum, inquit, nudos se esse cognovissent, id est, cum se honore, in quo positi erant, et conditi, spoliatos, et iumentis comparatos, sine omni protectione DEI, nudatos esse animadvertissent.
10. Omnes quidem artes, scientiae, et
disciplinae, eo unice tendunt, ut quantum fieri potest, iliud iterum recuperemus, quod generi humano universo, abstulit primorum parentum casus: unde vulgo dici solet;
Theiologis animum, subiecit lapsus Adami,
Et corpus Medicis. et bona Iuridicis.
Sed tamen ad veri Boni fruitionem, mortisque aeternae abolitionem, veribus nostris redire nequimus. Quo et intuitu proditum videtur; Cherubim, et flammeum gladium, versatilemque, custodire viam Ligni vitae. Gen. 2. v. ult.
11. At amissum illud insigne Bonum, reparatum nobis iterum est, solummodo per meritum, seu mortem, et oboedientia Filii DEI, Domini, et Salvatoris nostri unici, Iesu Christi. Rom. 5. v. 12. et 19.
12. Ac item, ex Divina revelatione, non industria ingenii humani, cognitio illa salutis, in Mundum pervenit, Matth. 16. v. 17. Rom. ult. v. 25. et seq. (quo etiam respectu S. Paulus Rom. 10. vers. 17. scribit: Fides est ex auditu, auditus autem per verbum Christi) Eiusqueve fundamenta, adhuc in Paradiso exstantibus Adamo, atque Eva, monstravit Opt. Max. DEUS: dum missionem seminis Mulieris promisit, quae suo partu contritura sit caput Serpentis. Gen. 3. vers. 15.
13. Et errant ideo pernitiosissimum errorem omnes illi, qui Adamicum lapsum, et per eum omnia mala, inprimisque peccatum originale, ortum esse negant: aut viribus propriis, non soli
merito Christi, attribuumt salutis sempiternae restitutionem. Ut faciunt Ethnici, et Saraceni, ac (qui iniuria Christianorum nomen adfectant) Pelagiani et Photiniani. S. Synod. Trident. in decreto de Iustific. sess. 6. cap. 1. ubi habetur, quod nec Iudaei, peripsam literam Legis Moysis, inde liberari, aut resurgere potuissent.
14. Ac est quoque inter eos, qui Christum pro unico salutis nostrae auctore habent, de meriti eiusdem applicatione, controversia sat magna, et quae temporum nostrorum felicitatem turbat inprimis. Sola namque Fide; promeriti illius participes nos redi, moderni sectarii plerique (Lutherani scilicet et Calvinistae) putant. Catholici e contra, etiam opera adiungunt; et gratiam DEI, ad propia simul merita (veluti media, ad aeternam beatitudinem assequendam, a DEO ordinata) in adultis necessaria esse putant: ita tamen, ut principalior sit gra. tia DEI, quae permerita Christti nobis communicatur; quandoquidem ab ea dependent, merita nostra, ab eaqueve accipiunt vim, atque efficacitatem. R. P. Laymannus; Theolog. moral. lib. 2. tract. 2. cap. 1. num. 7: Et sic de eo utrinque constat, sine Fide, nec opera salvifica exsistere, aut vere bona. Fidem item, iustitiae esse Fundamentum; et Fidem quidem talem, quam nulla bona opera praecedunt, et ex qua omnia procedunt: ut loquitur S. Prosper. lib. 3. de vita contemplativa, cap: 21. Quam etiam rem, dilucide admodum explicat, Concil. Trident. d. sess. 6.
cap. 4. et seq. Ut et Balthasar Hagerus, in collat. Confess. Augustanae, et Oecumen. Concil. Tridentini, art. 4. fol. 35. etc. ac quoque Christophorus Maier. in 8. Fidei controversiis, controvers. 1. ubi initium salutis, non operibus, sed Fidei et gratiae Agni adscribit. consummationem vero eiusdem, ex dilectione et eius operibus, aeterna mercede coronandis esse ait; Christumque in Salvantem, et Iudicem distinguit.
15. Porro vero, ut sectarii, haec omnia, cum maxime urgentur, negare vix audent; ita Catholicis, cum iisdem, lis maxima est in eo. Dum illi vere, et proprie inhaerentem iustitiam agnoscunt; eaqueve nos formaliter fieri iustos tradunt; Hi tantum, imputari nobis aeternam Christi iustitiam, autumant, Unde Calvinus; in Antidot Concil. Trident. sess. 6. ad cap. 8. falsum esse contendit, ullam iustitiae partem, in qualitate, vel habitu, qui in nobis resideat, sitam esse. Quod figmentum satis refutat R P. Martinus Baecanus, in manuali controvers. lib. 1. cap. 16. q. 1. 2. et 3. ut et Balt. Hager. supra d. loc. §. 5
16. Sed ut sublime illud, ac spirituale Bonum (quodque in hac lacrumarum valle tantum incipit, ac in fidelibus aliqua ex parte quottidie reparatur; S. Thom. 1. 2. quaest. 5. ari. 3. et in futura demum gloria, omnibus suis numeris consummabitur: Matth. 22. v. 30. Philippens. 3. v. 1.) quaeque ad id proprie spectant, Theologiae constituunt obiectum. Ita adhuc aliud, multo tamen inferius est bonum, in vita animali, et
temporali commode degenda consistens: circa quod Philosophia, aliae que humanae adinventiones occupantur. Ratio namque humana; quamvis Mortem aeternam non potuerit amovere: paulatim tamen media excogitavit, quibus animae facultates, aliquantum restaurearentur. Invenit item subsidia alia multa, quibus vita saecularis instrueretur; et nuditas illa, ac indigentia, per lapsum inducta, ex parte contegeretur.
17. Philosophia ergo, quantum in hac vita fieri, potest, animae ignorantiam restituit: dum nempe praecepta tradit, quomodo non solum intellectus instruatur; sed et voluntas intra limites honestatis coerceatur, et prudentia conversationis acquiratur, simul et ratio, et discursus humanus informentur.
18. Et quidem Logica (quae organon scientiarum, et manus Philosophiae vulgo indigitatur) ut et similia alia Rationis instrumenta, ratiocinandi, disserendiqueve facultatem iuvant: ac scientiis atque disciplinis omnibus, amdiniculantur. Iohan. Talentonius, in thesaur. var. rer. 3. cap. 6. et 7. Intellectus vero perfectionem intendit, eumve occupat in primis Theoretica (seu contemplativa) Philosophia; per Physicam, Metaphysicam, et Mathesin. Tandemque Philosophia Ethica, seu moralis (quae Practica vulgo dici solet) voluntatem instruit; per Ethicam (ita in specie dictam) Oecumenicam et Politicam disciplinam.
19. Quod vero attinet alias disciplinas,
artes, atque professiones, quae corporis principaliter intendunt curam (ut est Chirurgica, Medicina, etc.) at pariter aliae quam plures, quae Bona respiciunt externa, vitaequeve sustentationem (ut est Iurisprudentia, Mechanica, ars Militaris, etc.) ut et artificia viliora; illa, vel supra dictis partibus Philosophiae subordinantur, vel ex Physica fere et Mathesi, (tamquam ex abundanti scaturigine) deducuntur. Et item cunctae, Intellectum partim; partim principaliter occupant Voluntatem. Largitae etenim nobis sunt a DEO, duae modo dictae facultates, ut et corpus atque fortunas nostras tueantur, corporalemqueve occupationem ubique iuvent. Et sic in generale supra posita Philosophiae divisione; magis consideratur, quis agat, quam circa quid versetur.
20. At ut ad Practicam Philosophiam, tamquam scopo nostro propiorem, redeamus; sciendum est, quod Ethica specialis, erudiat hominis voluntatem, nullo habito respectu, ad ullum aliquem definitum vitae statum: sed quatenus homo, civis quidam est Mundanus. Quales multi ex prscis Philosophis fuerunt; qui nec boni Oeconomi (ut Soceate) neque Politici prudentes (ut Diogenes) verum cives tantum erant Mundi.
21. Domesticum statum instruit Oeconomia; moresqueve format, quatenus id ad domesticam administrationem; necessarium est. Non enim sufficit scire generalem in Mundo conservandi
rationem; sed et insuper requiritur, ut noscamus Domum gubernare: quod sane suas speciales habet rationes, Ethicae subrogatas.
22. Verum nec Ethice et Oeconomice, ad hominis voluntatem informandam, sufficientes reputantur: sed quia homo sui natura, animal maxime sociale, seu civile, eoque fine conditus esse videtur, ut in coetu aliorum vivat, ac ut charitatem (quam statim, ac in hanc vitam intravit, expertus est) vicissim aliis impertiatur: merito promde Philosophus, civilem communionem (quam vulgo Civitatem vocant; eo, quod plurimorum consciscat, et in unum cogat vitas) recte quoque instituere, cunctisque in populo, intuitu cohabitationis (quatenus nempe subditi sunt, vel Magistratum gerunt; aut etiam consilio, alique ratione civilem societatem iuvant; vel saltem hisce de rebus dextre iudicant) praecepta dare debet.
23. Sane non omnis Vir bonus (qualem Ethice format) vel industrius Paterfamilias; statim quoque fit bonus Civis, multo minus politicus bonus; ut nec omnis, qui se, domumque suam regere potest, bonus est miles, bonusque equiso: sed quaedam etiam singularis dexteritas requiritur, in Rei publicae administratione; quae Virum quoque optimum, Oeconomumve prudentem, laterepotest. Et debet bonus Civis, non Naturae solum, sed et Civitatis suae leges cognitas habere, iisque obedire. vide Piccolom. Ethic. grad. 10. cap. 2. Carnim. in Turri
Babylon cap. 12. et cap. 16. ac. 17. Eduart Westonum, in theatro vitae civil. et sacrae, 3. cap. 7.
24. Porro Civitatem instituere, vel etiam quomodo ea rite gubernari debeat, qui discere velit; is scire ante omnia necesse habet, quae sint illius causae, inprimis autem finalis. Tum media quoque ad illum finem quae ducunt?
25. At causa efficiens, et quidem interna, Civilis societatis; ipsa Natura, seu recta ratio, exsistit: eque ideo Societas, iuri gentium primaevo, merito adscribit solet. l. 2. ff. de iustit. et iure. Homo enim ita natus, et comparatus est, ut vivat in Civili conversatione, seu coetu aliquo communi. Unde Aristor. 1. Polit. cap. 2. eum omni ape, omnique animante gregali, civilius et urbanius animal: et qui non fortuna, sed natura alienus est a Civitate, aut qui in societate esse nequit, aut nihilo indiget propter copiam; illum aut improbum, aut homine praestantiorem, bestiam nimirum aut DEUM esse scribit. Ut ita ridiculi videantur Diod Sicul. 1. num. 8. Thucyd. lib. 1. ab init. Vitruv. lib. 2. et alii, qui affirmant; homines primum More ferarum, vitam degisse in silvis, et montibus oberrasse, donec a quibusdam, in coetum civilem inducerentur. Eminentiss. Card. Bellarm. de Laicis. c. 5. Pet. Greg. Tholos. 1. de Rep. c. 2.
26. Externa efficiens causa, sunt illi, qui Imperia condiderunt: ut Nimrod, Cyrus, Alexander Magnus, Romulus, Iulius Caesar, etc. Sed inprimis providentia Divina: quae (cum non
possit totus Mundus, una Civitas esse) populos varie dividit, atque se iungit: Imperia etiam constituit, ac conservat, et demum propter peccata evertit. Deut. 32. v. 8. et 9. R. P. Adam. Contzen 1. polit. cap. 5. et multis seqq. Unde etiam quilibet Populus, seu Imperium singularem suum Angelum Tutelarem, dicitur habere. Dan. c. 10. et ibi S: Hioron: in comment. et ad cap: 28. Eze. S. Thom. 1. quaest: 1. 3. art. 8. Theophil. Raynaud. in Theol. natural. distinct. 3. num. 126. etc. Pererius ad cap. 14. Cenes. fol. 517. Becanus scholast Theol. tom. part. 1. tract. 3. de Angelis, cap. 6. fol. m. 388. etc. Eugubin. Steuchus de pereune Pbilosoph. 8. cap. 9. Ego. discurs. de Rep. curanda, cap. 3.
27. Societatis vero civilis causa materialis est, Populi ad sui defensionem sufficicns multitudo. Non tamen hîc latifundia, personas aut moen a consideramus, sed civium omnium coetum, iuris consensu et utilitatis communione unitum, atque securatum. S. Aug. de civ. Dei lib. 19. et 21. Et ita que~admodum Elephas, non magis animal est, quam musca: sic et Imperium, verbi gratia, Hispanorum, non magis civitatis, aut Rei publicae meretur nomen; quam Ragusa (quae Urbs satis exigua est, in Albaniae littore constructa) aut in Helvetia illi Pagi, qui superiorem non recognoscunt, et nec moenibus cincti exsistunt. Paschal. de legat. 1. a princ. Bodin. 1. de Repub. c. 2.
28. Vivunt autem homines, in so cietate civili; non solum ut magis commode, in tali unione transigant vitam : sed et, ut simul
viventes, honestatem, aliasque virtutes morales, facilius exercere queant.
29. Et ita communio civilis, duos fines habet: [1] a)=, sive cui; publicam nempe salutem, 3. Polit. 4. (cuius ratione, singula civitatis membra, ita se curare debent, ut semper respiciant ad totum.) Et[2]ou(=, sive cuius; publicam nimirum honestatem: quae eo intendit, ut Iustitia universalis, seu omnium virtutum chorus; in civitatem introducatur: et ut scandala, et alia vitia, prohibeantur, impediantur, atque puniantur. 1. Polit. 2. et lib. 2. cap. 4. ac. 6. Ex hisque au)tarkei/a provenit plerumque, seu abundantia omnium rerum. Thom. Bozius. der ruin. gent. per discurs. R. P. Adam. Contzen 2. polit cap. 12. Politica item e)utaci/a, pax publica, at rranquillitas interna, decensque in statu politico honor. Hillig. ad Donell. 2. com. cap. 1. lit. A.
30. Licet vero ea rerum copia haut adsit (si puta hostis potens, vel aliud publicum ingruat malum) felix seu beata nihilominus Civitas est censenda, illos modo dictos duos fines, si Cives assequi conentur: ut de Numantia, in ipso etiam exidio pronuntiavit Florus lib. 2. cap. 8. Fere item semper, post calamitates etiam magnas, laetus subsequitur eventus, ubi studium commodi publici, honestatisque non languet.
31. Iuncti autem debent esse illi fines: nec sufficit publicum commodum procurari; sed et insuper est necesse, ut honestas minime negligatur. Ac proinde barbarae illae nationes
habentur, ubi etiam contra leges honestatis, publicum commodum promovetur; quod in Turcia et alibi etiam fit: et ralia ideo Imperia, nec vicini, neque item Cives, nisi plane servilis ingenii exsistant, ferre queunt. Ac audire hac de re iuvat, servum sapientem; qui ita apud Plautum ait:
Quid id quod vidisti, ut munitum muro tibi visum'st oppidum?
Si incolae bene sunt morati, pulchre munitum arbitror.
Perfidia, et peculatus, ex urbe, et avaritia si exulant:
Quarta invidia, quinta ambitio, sexta obtrectatio,
Septimum periurium. S. Euge. P. octava indiligentia.
Nona iniuria, decimum, quod pessimum aggressu scelus,
Haec nisi inde aberunt, centuplex murus rebus servandis parum est.
32. Indequeve in errore quoque magno versantur illi, qui bellicam potentiam, aut magnitudinem Imperii, pro fine civitatis habent. Aristoteles 7. politicor. cap. 14. et sequent. Isocrates ora. contra Lacedaem. Paruta 1. Dis cors. 1. fol. 23. Aut etiam cums Machiavello, omnia aestimant ex commodo status, statumqueve instar Idoli colunt; et ex ratione status, veram faciunt Idololatriam. Cum tamen, quicquid in Civitate geritur, quicquid deliberationis atque consilii suscipitur, id solum virtutis et honestatis
gratia fieri, ad hancque aliarum rerum usus, commoditatesque et oppurtunitates, et ipsa etiam salus publica, per se et primo dirigi debeat. Dn. Contzen. 2. polit. cap. 3. et seqq. Christoph. Ohemius de princ. iur. lib 5. cap. 1. et cap. 6.
33. Cum autem in practica vita, Civitatem practicam, nos deceat consectari, et ad practicum directam finem: patescit exinde, in limine offendere Bodinum, 1. de Republ. cap. 1. aut sublimiter nimis loqui, et quasi transcendere de genere in genus; Civitatis qui finemin pulcherrima, suavissimaqueve divinarum atque humanarum rerum constituit contemplatione.
34. Sed anne Religio civilis Consociationis est finis? Hoc sane censent Theologi fere omnes, qui Politica tractant. Inprimis PP. Societ. Iesu, puta Mariana, Rossaeus, Ribadeneira, in Institut. Princip. ac alii, ut Bozzius, de ruin. gent. lib. 1. Illudqueve dogma, invidiose traducunt, a Romano Catholica Ecclesia alieni: quasi eo ipso, hoc innuere velint Sancti illi Patres; quod haeretici Principes cuncti, sint Solio deturbandi, clamve ac palam, ferro vel veneno, a quolibet privato, e medio tollendi, iive populi, quos Pontifex Romanus, perperam de Religione sentire iudicat, nulla habita ullarum pactionum, ac foederum ratione sint debellandi: ut inepte colligit Keckerman. in praecognit polit. sol. 24.
35. Veruntamen primo hoc est sciendum; non deneganda esse gentium iura, tam antiquis
Populis, quam modernis, ex eo solo; quod erroneum DEI cultum habent. Quo intuitu etiam Card. Bellarm. 5. Pontif. Rom. cap. 3. scribit: Christum non abstulisse Regna iis, quorum erant; non enim venisse eum, ut destrusret illa, qua bene se habebant, sed ut perficeret. Ac ita nihilomnius (vel ipso Salvatoris nostri scitu, Matth. cap. 22. v. 21. etc.) nomen et iura Civitatis habebat omnino, etiam Idololatrica Roma, ac quoque cum Religio ibi, vel ignorabatur, vel opprimebatur.
36. Sed tamen, [2] Civitas Christiana, unice illuc tendit, ut Ecclesia S. Catholica foveatur. et nutriatur; utque in civitate, in omni castitate et pietate (quae scilicet veram docet, et implantat honestatem) vivamus. 1 Timoth. 2. v. 2. Quod quidem non ita est intelligendum, quasi introducendae, conservandae, aut etiam reformandae Religionis, et verae fidei ac pietatis media, ratio civilis suppeditaret: sic qui cura Divini cultus, proprie ad Imperium spectaret: ut inter Haereticos plaerique politici censent, qui vel Principes capita Ecclesiarum faciunt, vel iudi cium de Regligione, Aulae, vel Magistratui Politico adscribunt; et ita Ecclesiam, eiusque Imperium Hierarchicum, non satis a Civitate, civilique potestate distinguunt. Dominus Contzen 1. politic. cap. 16. etc. Religio vera, perficit magisque illustrat civitatem: sed tamen, si quis accurate rem perpendat, hominis magis, quam Civitatis finem esse Religionem, fateri cogetur.
Civitas etenim qua talis; finem suum assequetur, si vera Religio, domicilium tutum, inibi habere; et civilis coetus, ad sublimius aliquod bonum, quam quod humana prudentia suggerit, per verbum Divini annuntiationem, SS. Sacramentorum distributionem, ac si quae alia, ad solos Ecclesiasticos pertinent, tranquille duci queat.
37. Unicum tandem medium, seu causa instrumentalis, qua procurante, praedicti illi societatis humanae fines acquiruntur, ad illosque pervenitur; et ita formalis causa, ac anima quasi Civitatis, politicique corporis, est poli/tei/a, hoc est, Res publica, aut administratio civilis, sive legitima ratio imperandi et parendi. Quam in rem Divine Isocrates in Areopagit. est anima Civitatis nihil aliud, quam administratio illius; quae non minore, quam in corpore, anima effectus, producit. Videlicet haec est, quae de omnibus consulit; simul conservans profectum, simul nocivum devitans, Huic oportet et Leges, et Oratores, et privatos homines esse similes; et sic unumquemque agere, prout illam sit nactus. Hac depravata, nos nihil habemus pensi, nec solliciti sumus, quemadmodum redintegretur. Civilis haecce administratio (ut ait Seneca) spiritus ille vitalis est, quem tot milia trahunt; nihil ipsa perse futura, nisi onus et praeda, mens illa si subtrahatur. Lib. 1. de Clementiae cap. 4.
38. Quod enim Anima habentibus vitam,
hoc idem inanimatis praestat Harmonia; in corpore vero politico, seu Civitate, efficit recta administratio, et Concordia omnium illius membrorum.
39. Cum autem Res publica, seu politia, hoc est, harmonica illa concordia Civitatis; consistat in Imperii, et subiectionis recta ordinatione: exinde confectarium hocce deducitur rite; Regere, atque et subici,Naturae humanae, tum et Divino, in sacris Literis revelatio iuri, consentaneum omnino esse. 1. polit. cap. 5. Bellarm. de Laicis, c. 5. Molina de iust. et iur. tract. 2. dist. 26. et seq.
40. Adeo ut in statu primaevo, seu Innocentiae quem vocant; futura etiam fuisset Rei publicae quaedam forma: eo saltem directa, ut transgressionem inhiberet. S. Thom. 1. quaest. 96. art. 3. et seq. Bellarm. de Laic. cap. 7. Ego in praecognit. Polit. cap. 6.
41. Et ideo etiam post lapsum, imperandi et parendi haecce diversitas, apud omnes gentes, ratione utentes, peraeque invenitur; et eae, cuncta persecula, Imperium quoddam agnoverunt. Sic et in Indiae occidentalis, superiori saeculo primum pervestigatae regiones, nihil fere nobiscum, nisi aliquam Rei publicae formam, communem habuerunt. In America namque multae sunt provinciae, quae Rege carent; et Principibus ac capitaneis, a semetipsis, necessitate aliqua exigente electis (fere ut olim Israelitae Iudicibus) parent Pervanus ac Mexicanus tractus,
Reges habent; hîc electione, ibi legitima successione constitutos. Ioseph. Acosta histor. Indic. 6. cap. 11. Levin. Apollon. de reb. Peruvin. lib. 1. fol. m. 36. et seq.
42. Cyclopica itaque est eorum vita, inter quos obligatio est nulla, ubi nullus alteri obtemperare cupit; et iuxta Euripidem, in Cyclop.
a)kou/ei d' ou)de\n ou)dei\s2 ou)deno\s2.
Et nihil perniciosius reputandum est ea opinione, qua quidam Imperia tollendo, aut vituperando, Anarchiam, et per eam omnium rerum confusionem inducunt; ipsa Tyrannide deteriorem. Sane praestare censetur, sub malo Principe, quam sub nullo esse: eoque pertinet, quod de Nerva dicebatur, deterius esse sub eo Principe vivere, per quem omnia licent, quam sub eo, per quem licet nihil. Qualibet enim confusione, melior est ordo quilibet: estque anarchia omnem contra naturam, quia contradicit harmoniae. Unde in sacris literis, loco pessimi status refertur non semel; temporibus illis non erat Rex in Israele, quisque, quod rectum videbatur in oculis suis, faciebat, Iud. 17. v. 6. cap. 19. v. 1. cap. ult. v. ult. Quo et Lex illa Persica, apud Stobaeum serm. 42. respexit: quae iubebat defunctio Rege, ut liceret cuique diebus quinque facere, quod vellet; ac quia Pax publica turbabatur, subditi Rege denuo constituto, Leges et Magistratum revereri, et magnificare, maximique beneficii loco habere discebant. Sic quoque Sapientes Hebraei, in capitulis Patrum, fol. m.
42. dicunt; Ora pro pace Regni, nisi enim metus esset (id est, Matistratus) alter alterum devoraret vivum.
43. Et errant ergo Anabaptistae; qui Imperia detestantur, et perperam in eius locum, Oeconomicum substituunt statum (ad cuius quidem normam Domus, aut familia, vel etiam Monasterium, multitudo vero regi omnino nequit) Quique Magistratum a Christiano, illaesa conscientia, geri non posse asserunt. Quos egregie refutat Bellarm. de Laicis, cap. 2. etc. ac in Manuali R.P. Mart. Becan. Et potest vel ideo in Magistratu esse Christianus; cum non eo fine venerit Salvator noster, ut Imperia, ac si quae alia, naturae rectaeve rationi convenientia sunt, tolleret; sed ut mundaret, ac perficeret ea cuncta.
44. Errant similiter illi, qui Imperia meri iuris positivi, seu inventum humanum esse censent. Et quod Bellarm, 8. de Clericis, scribit: Regum auctoritatem atque functionem, non immediate descendere a DEO, neque ex iure Divino, sed duntaxat ex gentium iure: id ita est intelligendum, ut Imperium sit ex iure Divino; sed ratio imperandi, ex humano descendat inftituto: ut optime hoc explicat idem Bellarm. de Laicis, cap. 6.
45. Ex hactenus dictis, adstrui similiter potest; non satis reverenter, de Imperiis sensisse Bodinum; 1. de Republ. cap. 6. qui respectu causae primae, Imperia legitima esse concedit: sed si de causis intermediis quaeras, cuncta Imperia,
violentum initium habuisse, ac Rei publica causam efficientem, vim ac cupiditatem esse, censet. Sunt equidem Imperia nonnulla, a DEO irato: Oseae. c. 13. v. 11. Filesac. 1. select. cap. 9. Quae nempe haud procurant subditorum commoditatem, aut devictis provinciis imponuntur; ac pariter Regna quaedam, sortita sunt ortum praeter naturalem, seu violentum: sed tamen ex eo evinci minime potest, Imperia ex se, et per se, maledictiones, ac contra naturam esse. Nam et Matrimonia, haud raro per raptus, philtra, aliosqueve illicitos modos conciliantur, et saepius plus tormenti, quam adiutorii adferre solent: quae tamen nemo non Legi naturali adscribit. per. l. 1. ff. de iustit. et iur. Quin et Imperia violenta, ac scelere parta, nisi mox ad naturalem redeant imperandi rationem; potestatem vix tuentur. Paul. Orosius 3. cap. 20. ad fin. Bellarm. de Laicis, cap. 6.
46. Porro autem, cum per Imperium, Civitas seu Politicum corpus, quasi animetur; ac Imperia ideo sunt instituta, ut medio hocce, ad Civilis societatis fines perveniamus: Inde sequitur, non alium Imperii esse finem, quam qui ipsi Civitati est praefixus. Conveniens namque est, ut anima; et quod animae rationem in populo habet (Imperium scilicet) populum, tamquam politicum suum corpus, minime destruat. Instrumentum etiam omne, omnino debet regulari secundum suum finem: Estqueve finis, quasi de essentia Instrumenti. Aristot. 1. de anim, text. 18.
et 4. Meteor. cap. ult. Zabarell. tract. de constitut. scient. natur. cap. 32.. Sicqueve Imperii et Imperantium Scopus, non alius esse potest, quam institutio, directio et conservatio civilis Societatis; ac propagatio publicae salutis, et honestatis, civilisque felicitatis: quam ipsius civilis societatis finem, esse supra deductum fuit.
47. Pessimi item sunt Politici, qui Regentium solum commodum, eorumve utilitatem, ac affectus privatos pro fine Imperii constituunt. Aut qui Principibus persuadent; Bona a Subditis, haud alio iure possideri, quam olim Peculia a servis. Freher. ad Petr. de Andlo. 2. c. 8. fol. 187. Quod vero vulgo dici solet, Principes esse Dominos fundiarios, seu Grundherin / seye ihnen auch Grund vnd Boden zugehörig: id benignam admittere debet interpreationem. Nam certe aliud Imperium, aliud Dominium; Rexqueve director, magis quam Dominus exsistat: Bornit. de Maiest. c. 12. fol. 103. alias enim abutendi etiam potestatem habere. arg. l. 21. C. mandat. Quamvis item Caesares, titulo sollemni, rerum Domini appellentur: nihil ominus recte Seneca, 7. de benefic. c. 5. ait: Sub optimo Rege, omnia Rex imperio possidit, singuli domino. Et cap. 6. Caesar omnia habet; Fiscus eius, privata tantum, ac sua: et universa in Imperio eius sunt, in Patrimonio propria: quae erudite illustrat R. P. Lael. Bisciola lib. 10. c. 23. Sicque Lud. Molina de iustit. et iur. tract. 2. disp. 3. nu. 7. etc. scribit: aliud dominium esse iurisdictionis, positum esse
dumtaxat in iure homines gubernandi, iudicandi et protegendi, ac defendendi: nec non in iure accipiendi ab eis emolumenta, quae ea de causa ipsis debentur. Ita ut dominium eorum, in eo situm sit, quod Res publica seu communitas, eorum propria exsistat, quod haec omnia iura, in eam, et in partes illius exercenda.
48. Desinitur autem Res publica; Hominum plurium, rerum item tam privatarum, quam communium, in certoque loco exsistentium, summa cum potestate, et ratione, legitima gubernatio. Differt itaque a Republica Civitas; quod haec quasi materia est, in quam Res publica, tamquam forma inducitur. Arnisaeus relect. pol. 1. c. s. sect. 3. Quemadmodum etiam inter Urbem et Civitatem, hoc interest: quod Urbs, teste Nonio Marcello, aedificia, Civitas incolas respicit. Unde et Cicero, pro Muraena: Roma urbs est, eam Civitas incolit. Sicque in Carthaginis deditione, cum Legatis a Senatu Romano responsum esset; obsides, cum classibus traderent, Civitati, et privilegiis nihil ademptum iri: id Carthaginenses, male de muris quoque sunt interpretari. Appian. in Lybicis.
49. In Rei publicae autem definitione, cum dico, eam esse ligitimam gubernationem, excludo (1) consociationem Latronum, Piratarum, seditiosorum, item, et rebellium subditorum, qui omnes iuribus gentium, quae unum Imperium erga alterum observat, indigni videntur.
50. (2) Hominum, et rerum
gubernationem eam esse ideo dixi: quia sine populi multitudine, ut et absque publicis ac privatis rebus, esse nequit. Dumque certi loci mentio fit; subsequitur [3] Zingaros, Hamaxobios, aliosque de loco in locum commigrantes, non dici posse Rem publicam obtinere. Christian. Matthias in Colleg. Polit. 1. disput. 4. thes. 6. Sicque licet exercitus, Iurisdictionem suam exercere possit, ubicumque versatur: ut in tract. de iure territor. alicubi. Andr. Knichen scribit; Non tamen ibi Rem publicam constituere censetur.
51. Illud [4] Imperium, ubi non est summa potestas; membrum, non corpus, et provincia, haud Res publica vocari meretur. Indeque Imperia subalterna (qualia sunt Electorum, aliorumque Imperii Statuum et consimilium, qui alterius potestatem agnoscere tenentur) haut veram, et ita proprie dictam habent Maiestatem.
52. Sic et [5] plures populi, aut separata politica corpora, quorum singula propriam, et supremam habent potestatem, inter se invicem perfoedus etiam arctissimum iuncta, minime unam Rem publicam constituere censentur. 3. polit. cap. 6. Quia nempe confoederationes, fere perpetuae non sunt: ac etiam si quae tales inveniuntur, non tamen sibi invicem subiciuntur; sed utrinque retinent libertatem suam illibatam. Sicque Helveticum foedus, aut etiam illud, quod inter Civitates Hanseaticas est; minime unam Rem publicam facit. Guilleman. 3. de reb. Helvet.
cap. 14. Bodin. 1. de Rupubl. cap. 7. num. 71. Simler. de Republ. Helvet. a princ.
53. Vicissim multa Imperia subalterna, diversas etiam urbes, imo Provincias comprehendentia, quamvis eorum singula, diversa Privilegia, omnimodam etiam Iurisdictionem (Maiestati fere comparem) et particularem, ac diversimodam habeat administrationem, uni cam tamen Rem publicam constituere censentur: si modo ea omnia, unius Imperii universalis viificet vigor. Paul. Busius 1. de Repub. cap. 3. num. 8. Caps. Barthius lib. 58. animadv. cap. 5. Ut videre est cumprimis in Imperio Romano moderno, ubi varii Principes, ac magnates, ut et liberae Civitates, suas quaeque ditiones, iura, consuetudines, ac subditos (in quos ipsis competit ius necis) habent. Quia tamen omnes Imperio Romano-Germanico subsunt, proinde unius Rei publicae ac Civitatis speciem exhibere comperiuntur. Thuan. hist. lib. 2.
54. Et potest porro, una, eademque persona, diversorum Imperiorum, sibi invicem non subiectorum, exsistere caput: quae tamen pro una Republica non sunt habenda, nisi vere uniantur; ut nunc Anglia et Scotia, Dania et Norvvegia exsistunt. Longe enim differt, subiectum esse Regi, et subditum esse Regno. Ac ita Rex Hispaniarum, caput est Regni quoque Neapolitani: non tamen hoc, Hispaniae Imperium agnoscit. Est namque Neapolitanum, per se Regnum, minime vero Provincia Hispanici
Regni; quamvis Regem Hispaniarum pro Domino habeat.
55. Imo potest aliquis Imperia obtinere generis diversi; et huius ratione Princeps liber, alterius nomine, alieno Imperio subditus esse. Sicque Rex Hispaiarum, quo ad Burgundiacas Provincias, et Mediolanensem Ducatum, Imperio subest; ratione Regni Neapolitani, et Siculi, P. Maximi Vasallus exsistit: et tamen in Hispania, aliisqueve Regnis, imperat absolute. Sic et Daniae Rex, quo ad Daniam liber, respectu vero Holsatiae, IMperii status habetur. Cluten. in syllog. thes. 10. sub. lit. b. Et ita intelligendum est illud Documentum, quod Clapmarius 5. de Arcan. Imp. cap. 16. se vidisse testatur: Wir Carl der Funsste / entbieten die Carl Ertzhertzogen / zu Oesterreich/etc.
56. At porro Rei publicae administrandae scire rationem (aeque ac cognitio artium, et disciplinarum aliarum) cum primis indigere videtur doctrina, et Institutione. Nam sane sapienter Socrates, apud Xenophont. in memorabil. stultum esse ait: putare eas artes, quae minores sunt, haud posse absolutas reddi sine instructore; Civitate vere praeesle, quod omnium est maximum, posse quempiam ex se nosse.
57. Et prudentia illa artificiosa, quae de politica iudicat e)utaci/a; eamqueve in Civitatem inducit, atque fovet; Politice vulgo vocatur: Princeps et domina quae est reliquarum facultatum, atque scientiarum. l. 1. pol. 1. Omnibus quia
Leges dat, Rei publicae suae prudenter accommodatas, easque architectonice disponit. 1. Eth. 2. Sane Architectonis veluti ductu, et auspiciis, officinatorum, sed opera variorum, Basilica aliudve aedificium magnum perfabricatur: ipsi ita Politicae, non ut partes, sed ut ancillantes subiciuntur Oeconomica Iurisprudentia, peritia rei militaris, universimque artes et dilciplinae, in actione quae versantur aliae. Quarum opera et actiones, non equidem illa facit, veruntamen factis operibus, et actionibus imperat: eas nimirum ad communem accommodat usum, et gradum aliquem perfectionis addit; ex privatis scilicet publicas faciendo. Ita, ut cum Iphicrate, apud Plutarch. in apophthegm. politicus dicere queat: Nil horum sum; sed his omnibus didici imperare.
58. Et sic fere, ut physicae Medicina: ita Ethicae atque politicae, Iurisprudentia subordinatur. Ea namque, ut iustitiam particularem exercere, et secundum illam cuillibet ius suum distribuere queat; Leges, contractus et testamenta rite interpretatur, iudicia ordinat: Legesque tam publicas quam privatas, facto, variis circumstantiis informato, secundum aequitatem adaptat, et coaequat. Indeque Ius, ars aequi et boni, definitur. lib. 1. §. 1. ff. de iustit. et iur.
59. Hacque Civili prudentia qui praediti sunt, Politici vocari merentur. Minime aut ardeliones illi, qui omnium horarum homines esse volunt et qui hodie ea sub larva latitantes, Orbem
Christianum nimio onere gravant, omniaque Imperia turbant, et tandem Atheismum inducent, Thomas Stapleton. Anglus in orat. Acad. bac de re singulari R. P. Cresoll. in theat. reth. 1. c. 3.
60. Politicen, qui commoda methodo tradere velit: cognito obiecto (quod est Civitas, Politia seu Republica informanda) eiusque fine (de quo iam modo actum est supra) edocere porro debet, Civitatis Constitutionem, tum porro Rationem gubernandi, seu Conservationem; tandem disciplinae civilis partes consequentes, scilicet Augmentationem, ac item illius Conversionem, et morbos, eorumqueve curationem.
COnstituitur Civitas, ac Politicum illud corpus, ex partibus principalioribus duabus: Imperantibus scilicet, qui capitis (ubi praecipua, et gubernans animae vis, sedem fixisse reputatur) ac Subiectis; qui reliquorum membrorum obtinent rationem. 7. polit. 14.
61. Doctrina ergo de Civitatis constitutione, circa hoc inprimis est occupata: ut exactecognoscatur, quid iuris habeant tam subditi, quam Imperantes; ac quinam eorum ergase invicem debeat esse respectus, tam suae personae, quam rerum ipsi subservientium ratione?
62. Imperium insuper, non simpliciter tantum et per se; nullo habito respectu, apud quem fiet: Sed et intuitu numeri Imperantium, considerari debet.
IMperium in Res publica summum; vulgo et proprie Maiestas (a matnitudine, aut maior quod sit status, seu amplitudo, et magnificentia) vocatur. Et competit ea solum iis, qui superiorem, nec intra, nec extra Territorium agnoscunt: ceterorum (Vasallorum puta, Gubernatorum, etc) potestas utcumque magna, amplitudinem nominis huius, haud aequare potest. Quod et dicendum videtur, de Regibus Romanorum, vivente Caesare electis: omnibusqueve qui administrationem, haud ius ipsum, aut dignitatem non potestatem habent. Ut quoque sunt Veneti Duces.
2 Quamvis autem Maiectas, varias habeat significationes, ac etiam interdum pro
splendore quodam dignitatis singulari, usurpetur. Arnisaeus de Maiest. 1. cap. 1. Eaque ratione, ka\q) ecoxhn\ Romanus Imperator, Ihr Keyserliche Majest. ceteri vero Reges, a Germaniae Principibus, solummodo, Ewer Königliche Würden/ salutentur: ut et Res publica Veneta, eiusque potestas summa, nonm Maiestas, sed Signoria solum indigitatut. Omnis tamen Res publica etiam exigua (si modo praeter DEUM et gladium; superiorem non agnoscat) ius tale Maiestatis politicum habet: alias minime Rei publicae meretur nomen, sed eius solum pars exsistit: ut quoque in praecognitis dictum fuit.
3. Est ergo vera Maiestas, in Imperio, atque omni dignitate populi superiorem non habentis: Cicero pro Cornel. Balb. Quintil. lib. 7. cap. 3. et in qua totiva civitatis vis consistit; quaque post Deum immortalem, nihil in statu Rei publicae, haberi aut excogitari maius potest.
4. Est vero Maiestas, in genere ita dicta, duplex. Dan. Otto tract. de Maiest. cap. 1. num. 8. Ioh. Camman. disput. de Iuribus Maiest. 1. thes. 70. 75. etc. Realis nempe et personalis. Realis (quae et Imperii Maiestas nominari solet) Rei publicae competit: conveniens etenim est, ipsam Rem publicam et totum politicum corpus, aeque ac persona quae Rem publicam regit, singularia iura habere. De eaque intelligi debet, quod habetur 2. Reg. 3. v. 21. et cap. 5. v. 3. fecisse Reges foedus cum subditis suis, ab initio Regni.
5. Spectat autem Realis Maiestas, ad
Rei publicae constitutionem; quam ideo nec summus Princeps, mutare potest; sed ei potius etiam Imperantis Maiestas, obstricta censetur. Iohan. Marian. de instit. Reg. 1. c. 8. Cunae. de Rep. Iudaeor. 1. cap. 9. ad fin. Cum quippe minime par sit, Personae alicui, talem competere potestatem; statum, formamve Rei publicae evertere queat. Et inde etiam dici solet; Maiestatem realem, Rei publicae esse coaevam, durareque quam diu Res publica vel non vi maiore, vel omnium quorum interest consensu mutatur. Maiestas namque haec, totum corpus Politicum concernit; in eaque ideo singuli etiam, ius quoddam habere, et item illa ad dominium magis; quam ad administrationem, pertinere censetur.
5. Quod tamen ratione Realis Maiestatis, Imperantes ipsi Rei publicae obnoxios esse dixi: id intelligendum est, de obstrictione non subiectiva, sed conservativa: quemadmodum etiam homo, non minus potens aut liber est, quod se ipsum occidere nequit: quodque suorum memborum Dominus haut reputatur. Et inde pariter Rex dicitur homicida suae dignitatis, si quid contra Regni constitutionem agat.
7. Realis autem Maiestas, non comprehendit ius Publicum universum; sed in genere solum consistit in eo, cui principaliter innititur ipse status: ut quod nihil de bonis coronae, seu Domanio; et adhuc minus pars aliqua territorii alienari, sed pitius minus legitime ab antecessoribus alienata, revocari queunt. Sesse decis.
79. Barthol. de las Casas tract. sing. utrum Reges, iure aliquo, subditos a Regia corona alienar. poss. Ouodque non licet inter plures filios dividere regnum, etc.
8. Et habet insuper quaelibet Res publica particualem suam Maiestatem realem; ab aliis Imperiis fere diversam. Sicque in Imperio Romano successio exulat, sed semper eligendus est Imperator, Electoresque potestatem habent prospiciendi, ne quid Res publica capere possit detrimenti: eoque nomine, ipsis, etiam inscio Imperatore, conventus celebrare licet. In Galliis, ad realem pertinet Maiestatem, quod semper primogenitus masculus, proximusve agnatus succedit, et a corona feminae arcentur, etc.
9. Maiestas quoque realis sublata minime fuit in Republica Romana, ex quo illa transiit in Monarchiam. l. 1. §. 1. l. 3. vers. lex autem Iulia. ff. ad leg. Iul. Maiest. Durante vero Democratia, in eo conspiciebatur, quod Plebs non potuit abolere iura Patritiorum, atque Senatus; quodque vicissim Plebis libertas, per Tribunos contra optimates defensa fuit. Quin et Dominica Monarchia non caret reali Maiestate; et inde Anno 1622. Turcarum Imperator Osmanus a suis occisus fuit; ob suspicionem, quasi sedem Imperialem ex Europa in Asiam transferre vellet, ut dixi in hist. Turcic. fol. 1339.
10. Et comprehenditur denique realis plerumque Maiestas, legibus quas vulgo
fundamentales vocant; alibi Majestatsbrieff / Handfestin / Landsfreyheit / etc. Ac talis reputatur Imperio Romano, Aurea Bulla, Capitulatio Caesaris, etc. in Galliis Lex Salica, in Suecia hereditaria Unio, etc.
11. Quemadmodum autem realis Maiestasconstitutionem Rei publicae inprimis concernit: ita vicissim Maiestas personalis (quae nempe in personam confertur) pertinet ad administrationem, et omnes curas gubernationis, pro Rei publicae salute disponendi. Estque ea potestas, quasi Rei publicae caput, soli et uni, vel etiam pluribus competens, penes quos in Republica auctoritas summa, et autocratia residere censetur. Et inde illa Maiestas, etiam in Democratia invenitur: quia Populus simul sumptus, est persona quaedam ficta.
12. Ac licet Leges Fundamentales, quandoque etiam agant de administratione, et Principis vel Regis limitent potestatem: attamen cae tunc ad Rei publicae spectant formationem, et statum efficiunt mixtum; de quo infra suo loco.
13. Definitur vero Maiestas Personalis, summa et perpetua, legibusque soluta potestas: competens in res et perfonas suae ditionis, vel inibi exsistentes. Bodin. 1. de Repub. cap. 8. in princ. Paurmeister. 1. de iurisdict. cap. 3. nu. 1. et 22.
14. Dicitur vero ideo summa, quia non alium, nisi DEUM, et gladium recognoscit, Et ideo etiam, suae orginis quasi exsistit, nec
alterius beneficio obtinet Imperium; sed illud soli DEO immediate (cuius quippe vices, in hisce terris gerit) acceptum ferre tenetur. Inde quamvis olim populus Romanus per Legem Regiam, Augustis tribuerit omnem potestatem; non tamen ea, a populo dependebat, sed potius in ipsum populum competebat: nec Princeps tamquam aliquod feudem, a populo Imperium habebat; ac populus privative transtulit suam potestatem in Imperatorem. Hincque habetur in iure nostro; a Maiestate caelesti, Caesari Imperium traditum, eidemque DEUM, Imperii coronam imposuisle. l. 1. C. de vet. iur. enucl. l. fin. C. de legib. Novell. 82. cap. 4. in fin. Novell. 83. cap. 1. Et sic, licet Imperatoribus nostris, Electores conferant Regnum; hi tamen solum sunt causa instrumentalis: nec ullam potestatem, electo Imperatori dant, sed nominant solum personam, quae debeat illam immediate a DEO provenientem exercere potestatem. Pariter ut de Pontifice Maximo Bellarm. scribit, 2. de Pontis. cap. 17. Electores Cardinales, vere dici Pontificem creare, et esse causa, ut talis sit Pontifex, et ut habeat eam potestatem: non tamen ipsi dare eam potestatem, neque esse causam eius potestatis.
35 Hocque respectu, Imperatoria potestas, Sacrosancto in Iure nostro appellatur; inibique Imperator, Sacratissimus indigitatur, aliaeque Divinae appellationes, non raro Principibus tribuuntur. Rulenger de Imp. Roman. 1. cap. 10. et
seqq. Et nos etiam hodie, Imperium Romanum Sanctum (das Heylige Römisehe Reich) non solum quod inviolabile sit, sed et, ut a DEO ordinatum, et ab eo immediate dependens, vocare solemus. Ac inde itidem ex DEI Gratia, von GOtteg Gnade / se regnare profitentur Principes absoluti; Chassan. ad consuetud. Burgund. in praem. adv. par la Grace d. Dieu Rudolphin de Ducib. Ital. num. 83. etc. Menoch. consil. 2. num. 104. eamqueve inscriptionem, Germaniae Magnates, ex beneficio et permissione Caesaris, non iure proprio usurpant. Et non nulli Galliae Reges, pro crimine Maiestatis agnovere, quod Principes Amorici, hac praescriptione, utebantur. Bodin. 1. cap. ult. Petr. Aerodius rer. iudicatar. 7. tit. 3. cap. 9. fol. 563.
16. Pariter, quia Maiestas summum censetur in Republica Ius: inde illa reliquarum potestatum omnium, omnisque Imperii atque Iurisdictionis in Republica, fons est et scaturigo. Sola ea Imperium merum; Magistratus ab illa constituti, eius tantummodo exercitium habent. Bodin. method. hist. cap. 6. Scipio Gentil. 3. de iurisdict cap. 3. fol. 348. Ex ea, tamquam pelago, seu potius abysso Politicae potestatis (quemadmo dum ex mari fluvi cuncti) per Delegationes, Commissiones, Ordinationes, Investituras, etc. omnis oritur Iurisdictio Magistratuum subalternatorum: ad eandem quoque redeunt (non secus ac omnia flumina in mare) per Avocationes, Appellationes, Supplicationes, Revisiones, etc.
Molina de iustit. et iur. tom. 6. disput. 2. Ego de appellat. cap. 2. fol. 60.
17. Porro eodem hocce Maiestatis essentiali attributo, suffulcitur axioma illud vulgatum: quod utcumque quis in amplissima forma investiatur, vel alicui iurisdictio concedatur; nihilominus tamen adhuc superiorem Iurisdictionem, concedens sibi reservet. Petra de potestate Princip. cap. 9. Ego de appell. cap. 2. §. 16.
18. Huicque eidem fundamento, superstruitur etiam illud: quod Maiestate superveniente, nullus Magistratus iurisdictionem suam retinet non impeditam: sed quemadmodum exoriente Sole, stellae aliae cunctae conticescunt. Bodin. 3. de Requb. cap. 6. num. 313. Ut et in iure Saxonico, Landrecht/ lib. 1. art. 58. §. wann der Graff/ sancitum invenimus, In welches Land der Keyser kompt / daselbst ist ihme das Gericht ledig: Daß er alle Clag richten mag / die vor Ihne kompt / etc. Nisi quoc fallere dicunt eo in casu, ubi per Infeudationem, aliumve Contractum, et irrevocabiliter, alicui a superiore, Imperium est concessum. Bocer. de iurisdict. cap. 8. num. 80.
19. Et porro etiam Maiestas, ab aliorum Magistratuum auctoritate et potestate longe est diversa, totoque genere differt. Lta ut Princeps Summus, haut recte nominetur Magistratus: pariter, ut unitas numerus non est; et mare perperam fluvius, ac Populus liberae Rei publicae, improprie admodum Magistratus
vocaretur. Clapmar. de arcan. 2. cap. 4. Vincent Chabotius 1. disput. iuris publ. et privat. cap. 7.
20. Quod autem Maiestas, in suo territorio potestas quaedam exsistit summa; exinde etiam Catholici plerique concludunt; nec quoque Pontificem Maximum talem habere temporalem potestatem, a qua dependeat imperium omnium Rerum publicarum in orbe Christiano. videatur Bellarm. lib. 5. de Pontific. per discurs. praesertim cap. 2. et seqq. Et idcirco eundem, Iurisdictionem Caesari, Regive alicui tribuend aut adimendi, vel Ius aliquod superioritatis in illos exercendi, regulariter haud directe habere potestatem, subsumunt.
21. Verum id recte limitat Bellarm. d. lib. 5. cap. 6. et seqq. in Principibus Christianis, Pontificem Romanum pro Ecclesiae Capite qui agnoscunt; si id necessarium sit ad animarum salutem. Tuncqueve ei, tamquam communi Pastori, directivam competere, ait, potestatem: et ita absolvere a iuramento subditos posse, si Rex quidam Catholicus, fiat Ethnicus, seu infidelis, atheus, etc. vide Franc. Bozz tract. de temporal. Eccles. Monarchia.
22. De his autem, similibusque controversiis (quod iuris nempe habeat Pontifex in Imperatores, et vicissim Imperatores in Ecclesiam, Ecclesiasticasque personas) iam olim inter Pontifices Romanos, et Germanicos Imperatores; Heinricum IV. et V. Fridericum I. ac II. Ludovicum IV. etc. Bella fuerunt admodum
cruenta: eaque occasionem dedisse videntur incrementis Saracenorum. Litesqueve illas, magna ex parte ante aliquot annos reassumpsit Res publica Veneta, et fere omnes, etiam fovet Ecclesia Gallicana.
23. Ac licet pariter, prope communiter dicatur; Imperatores modernos, quartae et ultimae, a Propheta Daniele cap. 7. praedictae Monarchiae, exsistere capita; et Imperii Romani iura, apud eosdem residere. undecumque Clariss. d. Ferd. Waizenegg. p.m. dissert. de iur. pub. 2. cap. 1. Quam etiam nonnulli defendant, Imperatorem Mundi Dominum, eiqueve saltem de iure, omnia Imperia subdita esse debere. Marta tract. de iurisdict. part. 1. cap. 27. Matth. Stephan. tract. de iurisdict. part. 1. cap. 1. num. 48. etc. Hocque negantes a Bartolo, in l. hostes, de captiv. et poslliminio reversis, haeretici habeantur: nihilominus tamen alii nunc in Mundo Reges, atque Res publicae, quae se liberas esse iactant, nil iuris in territoriis suis, Imperatori concedunt: etiam si ca Romanis quondam fuerint subiecta. Vasquius illust controvers. cap. 20. et seq. Ego de appell. cap. 2. sect. 6. et seqq.
24. Absurdumque est dicere cum Domino Harpprechto, ad tit. de publ. iudic. S. 3. nu. 19. etc. contra solum Imperatorem Romanum, committi Maiestatis Crimen. Bocer. de Regalib. cap. 3. num. 307. et tract de Maiest. cap. 1. Nam sane contra Rem publicam quamcumque, superiorem non recognoscentem, si quis aliquid
moliatur; is ut criminis Maiestatis reus, punitur. Non quidem ex Iulia Lege, sed iure gentibus communi, quod cuiuslibet Imperantis tuetur Maiestatem.
25. Additur porro in definitione Maiestatis, quod sit perpetua potestas: revera enim non potest esse summa potestas, quin etiam perpetua exsistat, Bornitius de Maiest. cap. 8. in princ. et cap. 11. Et ideo cui committitur ad tempus, vel ad certas res gerendas, sublimis potestas; is minime Rex, sed summus solum dicendus est Magistratus: Bodin. 1. de Repub 8 a princ. qualis proprie vocatur, cui a superiore concessum Imperium est. Ac potest itaque aliquis summum habere ius, qui tamen careat Maiestate, l. 2. §. 6. de orig. iur Bornit. de Maiest. cap. 2. fol. 7. Quia ad certum tempus data Maiestas, ex causa potest revocari: estque aliud potestas concessa, aliud translata.
26. Et sic dictator in Republica Romana non Rex erat, licet ei ad tempus, summa potestas concederetur argumen. l. 1. de offic. Praetorie praefect. Sicut et consulibus Romanis ante L. Valeriam, nil quicquam de Regia potestate ademptum fuit, praeterquam, quod annuum eorum Imperium erat. §. 16. de orig. iur. Et quamvis postea, ut ab eis provocatio esset, fuerit effectum; attamen interdum illis a Senatu negotium dabatur, viderent, ne quid Res publica caperet detrimenti, ac tunc magna pollebant domi, forisque potestate, Coras. ad rubric. de offic.
consul. num. 4. Ego de appellationibus cap. 2. nu. 5. a princ. non vero ea Maiestatica fuit.
27. Sic itidem maiestate praediti haud sunt, vacante qui Imperio, per mortem Imperatoris, administrationem habent eiusdem, etc. (vulgo Vicarii dicuntur, quales in Romano Imperio sunt, Sereniss. Bavariae Elector (in tractu Rheni, da man sich daß Fränck: vnd Schwäbischen Rechtens gebranchet) et Saxoniae Dux, in terris viventibus Saxonico iure. Caroli IV. aurea Bulla, tit. 3. ut quoque haud Maiestatica iis competit potestas, qui vel absente Principe, aut Minorenni, mentisque haud compote exsistente, Rem publicam administrant; et Proreges, vel Proprincipes, Regentesque appellitantur Regni.
28. Itidem hodie Dux Genuensis, et liberis in Rebus publicis praecipui officiales; aut inibi, vel etiam in Monarchiis Belli Duces (quales olim fuerunt Iudices in populo Israelitico; ut et Principes Auriaci in Belgio, et U Valstenius in Romano Imperio, vera Maiestate carent.
29. Itaque cum salis mica intelligendum est, quod Aristot. lib. 3. polit. cap. 10. et 11. Aesymnetas Graecorum (qui nempe suffragio, ad aliquid negotium aut bellum conficiendum, deligebantur, et quasi Rectores, seu Iussores dicti fuerunt) Regibus accenset.
30. Summum tandem Imperium, etiam legibus solutum esse, necesse est. l. Princeps ff. de legib. Summus quippe non est, qui supra se, vel hominem, vel Legem habet.
31. Quodmodo autem enuntiatum hocce sit intelligendum, inter auctores plane non constat; et inprimis meri Legulei, plerumque hac in parte turpissime errant. Theologi autem Morales et Practici Iureconsulti; Reverend. nempe P. Becanus in Theologia Scholast. de legib. cap. 6. quaest. 2. Petra. de potestate Princip. cap. 2. Morla in Emporio iuris, part. 1. quaest. 1. etc. optime ex hac difficultate se expedire videntur: dum nempe dicunt, iis penes quos est Maiestas, duplicem tribuendum esse potestatem; ordinariam scilicet Legibusque conformem (seu simpliciter civilem) et extraordinariam, seu Architectonicam, civilemque Nomotheticam et legibus liberatam.
32. Ac quidem Ordinariam si Maiestatis potestatem inspiciamus; ea legibus submissa esse censetur, regulariter omnibus: cum nempe secundum leges vivere, et iudicare debeat Princeps, isque etiam legibus suis, et a semet latis obstringatur. l. 3. C. de testamentis, l. 23. de legat. 3. l. 4. C. ad leg. Falcid. l. 4. C. de legib. § fin. Inst. quib. mod. testam. in firment.
33. Quamvis autem regulariter, multisque casibus fiat, ut Princeps eodem iure cum ceteris utatur, l. 31. qui testam facere poss. l. penult. de legat. red. instit. l. 15. de conditionibus instit. l. 23. de legat. 3. l. 2. et 3 C. ne fiscus vel Res publica, cum similib. Qua tamen in omni bene constituta Republica status eminentiores, singularia et perpetua quaedam privilegia habent; Ecclesiastici puta,
Nobiles, Doctores (imo etiam mulieres, minores, etc.) ita pariter ii, qui Maiestate praediti sunt (et quidem vel ex usu, vel proprio eorum attributo) etiam ordinario iure, prae aliis, quibusdam privilegiis, atque praeeminentiis gaudent: eaqueve semper usurpare possunt.
34. Ac certe sollemnia iuris, Maiestatem inprimis non obstringunt. Quodmodo enim non tantae detraheret auctoritati, Principis si testamentum, propter defectum sollemnitatis alicuius, a iure Civili recceptae, invalidum diceretur. Ego de success. et elect. lib. 1. dissert. 2. Sic et Principis praesentia, sollemnitatem defectus in Testamentis privatorum, resarcit. Barry de success. lib. 1. tit. 2. Sic Principis Donatio, propter non factam insinuationem, haud nulla reputatur. l. 34. vers. exceptis. et Authen subseq. C. de donationibus. Hucqueve pertinent privilegia fisci, et domus Augustae, ac si quae aliae consimiles praerogativae, Principibus adscribuntur.
35. Illa autem privilegia, multis modis differunt, a potestate absoluta. Augusta namque, et liberi Imperatorum, ea privilegia; sed minime Maiestatem, legibusqueve liberatam potestatem habent. l. 31. §. 1. ff. de legib.
36. Sed cum quandoque tales incidant casus, ubi Maiestate qui praediti sunt, Leges si observarent, perperam Rem publicam administrarent: pariter ut Nauta, fluctibus sese cogitur accommodare, iisqueve coactus, non secundum regulam certam, remos, velaqueve dirigere,
interdum necesse habet. Ac quemadmodum Paterfamilias, Pastor, Pugil. etc. non secundum regulas, sed prout subitanea accidentia ferunt, officia exercent sua. Ita sane opus quoque est, ut alicubi in Republica, non tantum forte aliquod Imperium sit, verum etiam liberum; quod Rem publicam in quavis parte temperet, ordinetve: et quod illam ad nutum fortunae, et tempestatum, motusque mutationem, gubernare et aptare queat. Hocqueve respectu, secundum extraordinariam potestatem, Leges negligere Civiles omnes, contra eas dispensare, et quoque Ius Naturale seu Gentium, pro arbitrio prudenti, limitare, determinare, et secundum aequitatem, rectamqueve rationem, Maiestas applicare potest. 3. polit. 7. Bodi. 1. cap. 10. Clapmar. 1. cap. 1. et 12. Etmerito proinde, sublimiori illa potestatis plenitudine, eatenus instruitur Imperium summum; ut quoties salus publica, utilitas necessitas, Iustitiae ratio, aut similis id postulat causa, cunctis, tamquam Rei publicae perpetuus Consul; Novell. 105. cap. 2. consulere, et in commune, pro arbitrio iubere debeat, ac possit.
37. Cum autem summa illa potestas, ad Rei publicae salutem, faciliori opera procurandam, inventa, et concessa sit. Ergo ad iniuriosa, et iniqua, minime est extendenda; nec libera haecce potestas, pro licentia quidvis impune faciendi, sed tantummodo pro reditu ad terminosmeri Naturalis, Gentiumqueve iuris et liberae rationis, iure positivo neglecto haberi debet.
38. Huius ideoque iuris extraordinarii forma est; statuere bono publico, contra ius commune, ac etiam contra privatorum utilitatem, ut totum conservetur: unde et speciem quandoque iniquitatis prae se ferre videtur, quae rependitur tamen publica auctoritate. Bornit. de Maiest. cap. 29. Interim tamen, nil contra conscientiam, ex Iubitu licentioso, huius potestatis praetextu faciendum: sed intra limites pietatis, honestatis, et fidei datae manendum; nec aliquid contra conscientiam, vel honestatem est faciendum. Proindeque extraordinaria haecce potestas, aliter non est usurpanda; nisi necessitas, aut publica salus id velit; aut Maiestatis, vel Clementiae (sine alicuius praeiudicio) ostentandae ergo: nec ius est Maiestati, hunc extra casum, plenitudine potestatis uti. Summa namque impotentia est, peccare, vel peccare posse. Ac liceris, qui Maiestate praepollet, si delinquat, haut puniatur; sed tamen non iure delinquit. De facto etiam licenter vivere, et imperare Maiestas potest; verum et subditus, si vitam propriam contemnat, nec peccare vereatur, Magistratus suae vitae Dominus exsistit.
39. Potestas autem haec, Ius dominationis. Ius Regni, sed di/kaion politiko\n ab Aristotele; Clapmar. 4. cap. 2. Italis dicitur Ragion di Stato, quasi dicas Ius publici boni. Status namque, est con, venientia propria cuius libet rei; et rationes status, media sunt, quae hancce convenientiam, sartam tectamque servant. De eaque tandem
potestate capio, Legis Regiae verba, Vespasiano scriptae: Ut quaecumque ex usu Rei publicae Maiestateque divinarum, humanarum, publicarum, privatarumqueve rerum esse censebit; ei agere, facere, ius, potestasqueve siet. ex Ant.. Augustino, Albericus Gentil. disput. Regia. 1. fol. 32.
40. Ex quo consequitur, Ius Regium Samuelis, (quod proponitur 1. Reg. cap. 8.) vel in extrema demum necessitate usurpandum: vel potius ad mores et consuetudines pravas, Regum vicinorum referendum esse. Quarum scilicet relatione, Populus fuerit ehortatus, ne pergeret urgere Regis electionem. Reverend. Pat. Martin. Becanus in analog. cap. 16. quaest. 9. Ego tract. de Maiest. in genere, cap. 8. Sed interim absone de Machiavelli Principe, Alberic. Gentilis in suo Legato coniectat, parimodo, eum in detestationem Principatus fuisse scriptum: cum scilicet ipse contextus ubique prodat, illum agere ibi praeceptorem, non dehortatorem.
41. Sicque maiestas sine causa, hoc est, publico commoido non suadente; Civibus res suas, earumque dominium, aut etiam commodum ex Iure Civili descendens, auferre, vel subditorum bona usurpare nequit. Id quod historia de vinea Nabothi, 3. Reg. cap. 21. edocet praeclare. Quin et communiter Iuris Interpretes tradunt: Principem, vel alium praeditum Maiestate, subditos re vel Dominio, aut alio iure suo, privare non posse, sine recompensa, saltem ex collatione concivium colligenda: nisi aliud quid Pacis
gratia fiat, quando cum hoste tractatur, belli finiendi causa. l. 13. ff. com. praedior. Petr. Anton. de Petra in trct. de iure quaesit. Per Princ. non tollend. passim. Del. castillo, quot id contro versia cap. 28.
42. Ac item Princeps, Contractibus, ut alius quivis privatus, obligatur: cum pacta et conventiones servare, Iuris sit naturalis. Caevall. opinion. com. contra com. quaest. 852. Vinc. Cabotius 2. disput. variar. cap. 10. Sed tamen ille, si laesus vel deceptus sit, tali vinculo per dispensationem liberare se potest (cum gaudere videatur ex parte iuribus Minorum) quod aliquot ante annos fecit Philippus II. Hispaniae Rex, Genuensium nonnullorum usuris, cum se praegravatum censeret. Rudolp. Boter. histor. lib. 3. fol. 302. Meteran. bistor. Belg. fol. 284.
43. Nec tandem solius Principis testimonium, omni exceptione maius est; nisi ratione officii aliquid attestetur (ubi etiam inferiorum Magistratuum subscriptiones et sigilla, plenam merentur fidem. Farinac. de oppos. contr. pers. test. quaest. 63. cap. 3.) Non si ut privatus deponat: quam ob causam Parlamentum olim Parisiense, noluit aliquem condemnare: unius Regis testimonio convictum. Bodin. de Repub. 1. cap. 10. et lib. 6. ad fin.
1. MAIESTATIS potestas, etsi pateat tam late, quam late summi Imperii cura et officium sese extendit: cum nempe in eo potissimum consistat, ut Imperio universali Rem publicam quasi animet, et administret universam; in harmoniamqueve et concordiam reducat numerum subditorum, utcumque magnum.
2. Eam tamen suam potestatem, cum pro diversitate obiecti, exserat quoque non uno modo (pariter ut in corpore humano, anima rationalis, prodiversitate membrorum, varias exhibet operationes) inde certa quaedam Iura, Porestati summae attribuuntur; quae ipsam immediate concomitantur: et ideo nihil aliud sunt, quam exercitia absolutae et summae potestatis, respectu rerum diversarum, quae in Rei publicae administratione occurrunt.
3. Illa autem vulgo Regalia ac Regia, Basilica item iura, a Regis vocabulo indigitantur: rectissime Maiestatis, aut Maiestatica iura vocantur. Camman. de Maiest. disput. 1. thes. 86. etc. Paurmeister 1. de Iurisdict. Arnisaeus de iure
Maiestat. 2. cap. 1. nu. 2. Haud soli quippe competunt Regi; sed et Senatui ac populo, iisque cunctis, penes quos Imperium est summum. In Imperio romano, Käyserliche Hochheit / vnd Reservaten appellant. Regalia autem, de quibus singularis est titulus in libris Feudorum certa, et specialia quaedam iura, atque commoditates erant, quae Imperatorio Fisco, in Italiae civitatibus competebant: ut videre est apud Guntherum Ligurinum. lib. 1. vers. 563. etc. Radevic. 3. cap. 41. et 4. cap. 5. Sigon histor. Ital. lib. 10.
4. Porro autem, a Catholica Religione alieni qui sunt Iureconsulti, ac quoque ex Catholicis nonnulli, Iura Maiestatis in duas classes segregare solent, et quaedam politica, quaedam etiam Ecclesiastica vocant. Clapmar. 1. de arcan. Rerum pub. cap. 5. Arnisaeus de iure Maiestat. 2. cap. 6. Einsidel. in tract. de Regalib. cap. 1. num. 48. et Camman. disput. 3. de Maiest. Adeo ut multi putent, eos qui etiam in re Divina, et in causa Religionis constituenda, Pontificem Romanum pro superiori agnoscunt, supremos Principes vocandos non esse. Alberic. Gentil. disput. Regia, 1. fol. 8. VVaremund. ab Ehrenberg. cap. 1. verosimilium num. 5. 11. 21. etc. cap. 2. nu. 11. et seqq. Hocqueve inprimis eo introductum est fine; ut Imperantes Divinarum simul atque humanarum rerum, ac animarum aeque ac corporum exsistere domini possint.
5. Verum quatenus Ecclesiasticae res, pertineant ad Politicam Maiestatem, anceps ac
etiam periculosa quaestio est: cum ea de re non solum Catholici, a Protestantibus dissentiant inprimis; sed nec ipsi Catholici, interse conveniant plane: aliudque Sorbonici et Veneti Theologi, aliud alii hac de re tradant. Partier, ut quoque ii, qui a Romana Ecclesia secessionem fecerunt, sibi invicem hac in parte varie contradicunt (ut maxime edocent Puritanorum, et Anglicanae Ecclesiae lites) multisque in locis, aliud in scriptis traditur, aliud in usu habetur.
6. Hoc quidem non videtur esse negandum; quod Magistratus Civilis, Custos sit Decalogi Tabulae utriusque; vitia nempe morum, etiam contra primam tabulam commissa: blasphemiam puta, magiam, sortilegia, Maleficia, atheismum, et similia crimina, prohibere, punireque debet; quae ideo mixti Fori indigitantur. Papon. de arrest. lib. 22. t. 3. Rutg. Ruland. de process. exsecutiv. cap. 9. excellentiss. Dn. Ferd. VVeitzenegg. p. m. dissert. de Malefic. cap. 2.
7. Porro quoque potestatem saecularem, Personas et Bona Ecclesiastica, aliquo modo sub Imperio suo habere; non quatenus sacra, et ita nullius sunt, sed quatenus adhuc in Republica exsistunt, et ad Politicum ordinantur finem, ac etiam defensionem, et alia commoda percipiunt exinde. Sicque exemptiones, immunitatesque Clericorum, et ad Ecclesiam spectantium Bonorum; iure positivo introductas, ac ex Privilegio, non mero Divino iure competere:
ideoque in eius esse potestate, cui Imperium est summum, censent nonnulli. Et inde clericos, ac eorum bona, quibusdam in casibus, tributis et collectis onerari solent. Aerodius 1. rer iudic. tit. 4. cap. 2. et seq. et tit. 5. per discurs. Caevall. quaest. com contra com. quaest. 550.
8. Hucqueve pertinent illae quaestiones: An Politicus Magistratus, punire possit Clericos et Religiosos, graviorum praesertim criminum reos? An requiratur eiusdem Magistratus consensus, si Ecclesiae novae sint aedificandae: noviqueve Ordines introducendi? An idem prohibere possit, ne ad Ecclesias perveniant immobilia bona, etc? Quarum omnium affirmativam Veneti; et quoque praetensae libertatis Ecclesiae Gallicanae defensores; ex parte tuentur.
9. Sed magis est, ut dicamus; exemptiones Clericorum, Ecclesiasticorumqueve bonorum, iuris esse Divini. Carnin. in Turri Babel part. 3. cap. 2. fol. 562. Bellarm. 1. de Cler. cap. 21. etc. Molina tract. 2. disput. 31. Unde et Eclesiam eiusque personas in: non vero de territorio esse: Cardin. Tuschus lit. E. conclus. 15. facit huc cap. 10. de constit. et distinct. 96. ac seq. per tot. Nec ideo, a Magistratu civili punire Cleriocos posse (nisi degradatos, eiqueve a Clericis traditos) dicunt Tuschus lit. c. conclus 385. etc.
10. Verum tamen bonorum saecularium ratione, et quae non libera ad Ecclesiam pervenerunt, salva manet Iurisdictio Magistratus saecularis: sicque capio, quod scribit Card. Bellarm.
2. de Pontific cap. 7. fol. m. 200. Episcopos, Regi subiectos esse debere, in iis, quae spectant ad politicum statum. Invito etiam Magistratu politico, bona, quae saecularia semper fuerunt, libere ad Ecclesiam transire non possunt. vide Petr. Peck. tract. de amortisat. bonor. per tot. Idqueve multi Principes, et Res publicae singularibus statutis inhibuerunt. Ad Ecclesiamque de novo aedificandam, et ad Monasteria nova in fundo saeculari exstruenda, ex eadem ratione, necessarius est consensus Magistratus.
11. Omnem insuper Religionis et Ecclesiasticae potestatis abusum, in praeiudicium legitime constitutae Rei publicae tendentem; Imperium Politicum alicubi tollit. Hucque pertinent in Galliis les appellationes comme d'abus, vocitatae. Papon. lib. 9. tit. 2. Pasquier des recherch. cap. 27. et seq. Francisc. Salgado tract. de Regia potest. Et quod in Hispaniis non admittuntur Pontificii Legati, nisi prius examinentur, quibus uti velint dispensationibus, commissionibusque: et ne illae in dispendium Rei publicaetendant? Covarruv. pr. quaest. cap. 35. Morla. in Emporio. tit. 2. quaest. 14. Caevall. tom. 4. opin. com. quaest. 897. Ubi tamen maxime est cavendum, ne, dum sartam tectam Rem publicam cupimus servare, Ecclesia offendatur, et in servitutem redignatur.
12. Porro autem, quod ipsa Religio, cultusque religiosus, minime sit in Maiestate praediti amdinistratione; cum peculiaris sit Ecclesiasticus ordo, a Politico et Oeconomico
distinctus: neque propriatim Imperii vi, ordinanatio, seu Regimen Ecclesiae, Ecclesiasticique Ministerii, illi competere videatur; Catholici, ac quoque ex haereticis non pauci assertant. Quodque in Codice et Novellis, multae sunt legislationes, directe Religionem concernentes (puta de summa Trinitate, de Haereticis et Manichaeis, etc.) eae prius in Conciliis deliberatae, et postea ab Imperatoribus, tamquam exsecutoribus, promulgatae fuerunt. Non enim Magistratus saecularis, omnem curam Religionis abicere debet; ut olim voluerunt Donatistae: S. Augustin. contra Petilian. cap. 92. sed potius debet illam defendere, non tamen, ut Dominus, sed ut Minister, non ut Iudex, sed ut exsecutor, de illoque dogmate, pluribus agit Martin. Becan. in Manual. 3. cap. 19. quaest. 8.
13. Corruit ergo dogma Anglicanum; quod Regem, et quemlibet Magistratum superiorem, caput Ecclesiae suae esse urget. Ricard. Harris in concord. Anglic. Huius autem, antea inauditi dogmatis auctor fuit, Henricus VIII. Angliae Rex: qui, cum divortium a Pontifice Max. impetrare non posset, ab eodem secessionem fecit: Sander. de schismate Anglic. quod etiam improbavit ipse Calvin. Thuan. lib. c.
14. Praeterea multi ex praetensis reformatis, concedere nolunt, Ecclesiam constare ex Clericis solis, nec eam habere monarchicum caput; scilicet Pontificem Romanum. Autumant pariter, consistere non posse Anabaptistarum, et
Puritanis attributum dogma; (quod vult Ecclesiam Democratica ratione) sed potius Aristocratice gubernandam esse. Ac ita illos, qui Maiestate pollent, eius membra praecipua censent. Et cum omnia ordinate in Ecclesia fieri deceat: Magistratum ideo Civilem, et praesertim summum, nutritium, defensorem ac protectorem Ecclesiae, Ecclesiasticaequeve disciplinae; ac quoque id quod una cum Ecclesia sancit, exsequi debere tradunt. Meisnerus dissert. de regim. Ecclesiast. late Parkerus tract. de polit. Ecclesiast. 3. cap. 13. et multis seqq. Exinde quoque ius vocandi Ministros, haut Magistratui soli, neque etiam populo soli, et neque Episcopis solis, sed Ecclesiae toti competere aiunt. Quamvis autem interdum, hac in parte aliquantum emineat Maiestatis potestas: eam tamen ipsi ex pacto vel si alia modo concessam dicunt. Sicqueve, licet Principes Augustanae Confessionis, habeant ius vocandi Pastores, id fieri, quia id ipsis Ecclesia sui territorii concessit, ne hoc, ab illkorum dependere nutu, sed per Consistoria, rite constituta, expediri debere. vide Chemnit. lo. de eccles. cap. 4. fol. 324. Henric. Eckhard. de ordin. Ecclesi. fol. 9. Gerbard. de minist. Eccles. num. 86. etc.
15. Sic pariliter illi tradunt ad Principis, aliorumque Magistratuum saecularium curam quidem spectare, Iudicia constituere Ecclesiastica ordinaria, quae Ecclesiasticam, seu Episcopalem exerceant Iurisdictionem: et nimirum de Matrimonialibus, aliisqueve Ecclesiasticis causis, Ius
dicant. Haec tamen, Principem non absolute, sed potius Ecclesiam, seu presbyterium referre. Quodque lites Matrimoniales et similes, aliam rationem habeant, quam mere Civiles, apparere tradunt vel ex eo, quia Salvator noster ad mortem condemnare noluit adulteram, Iohan. 8. vers. 3. etc. renuit etiam Divisor esse hereditatis; Luc. 12, vers. 14. et tamen de matrimonialibus causis, interrogatus respondit, legesque sancivit. Matth. 9.
16. Sed nunc omnibus fere in locis, ubi Catholica exulat Religio, iure Principis, et in Aulis, tractantur negotia Religionis ipsoque facto, Princeps, ac qui supremum Imperium habent, pro capite se Ecclesiae gerunt. Episcopalem item iurisdictionem, per Consistoria ita exercent, ut ea, ab illis habeant delegatam (non ordinariam, in ipsos etiam Principes se extendentem) Iurisdictionem. Quod plane incidit cum dogmate Anglicano; cuius supra mentio est facta. Ac certe notoriae huius opinationis absurditas, ab surditatis simul convincit universam illorum hominum confessionem: non enim ex novo Testamento, ullum verbum producere possunt, quo haec roborentur, sicque destituuntur sacris literis, in articulo hocce fundamentali, qui tamen sacram Scripturam semper in ore habent.
17. Sane in Saxonia Sereniss. Elector controversiam Menzerianam decidit: et is Metropolitanus Saxonicae Ecclesiae diserte vocatur,
eiusque nomine Praedicantes ordinantur: ut alibi Deo dante ostendam. In Marchionatu quoque Badeno-Durlacensi, Isaacus Fecklerus functione sua privatus fuit, quod Consistoriis Ecclesiasticis ordinariam tribuerit iurisdictionem, ut ex scriptis ab eo editis apparet.
18. Ex hocque fundamento, Practici Germanici fori pro Maxima habent; Religionis immutationem, sequelam esse territorialis Iurisdictionis. Certe id pacis tantum gratia toleratur; non quod hoc ipso iure fieri debuisset: alias namque Pax religiosa non ad duas tantum confessiones restricta fuisset; sed status, ac Domini territoriorum, quamcumque libet,fovere possent Religionem, At nunc Autonomiam, quae est aperta via ad Atheismum, urgent, libereque Calvinismum, et nescio quas alias phanaticas sectas, introducunt vel fovent. Ita ut recte scribat Dn. Contzen 3. polit, cap. 16. §. 4. Quia in Germania Principes lege quadam Religionem suo arbitrio moderantur, hinc ibi tantam esse Religionum varietatem, ac ignorantiam, ut pene nulla Religio supersit.
19. Plane haec contradicunt Ecclesiae unitati, quam etiam Symbolum Nicaenum agnoscit. Nec est enim Ecclesia Catholica, ita pro diversitate provinciarum separata, ut sunt Imperia atque Regna; quae inter se invicem nihil commune habent. Sed sub uno capite unita Bellarmin. 1. de Pontif. 6. et lib. 2. cap. 18. fol. 256. Nec de dogmatibus iudicare, Ecclesiasticamque
Iurisdictionem exercere, ad Laicos spectat Bellarmin. de verbo DEI. cap. 7. et 8. ac idem tract. de Laicis, cap. 17. et seq. Sicqueve Constantinus Magnus Imp. de Episcopis noluit iudicare. histor. Tripart. 2. cap. 2. Nec item Valentianus Imp. de dogmatibus sibi voluit iudicium sumere: Mihi, inquiens, cum unus de populo sim, fas non est talia perscrutari. hist. Tripart. 7. cap. 12.
20. Et omnino absurdum est, quod Aulicopolitici sectarii praetendunt; competere Principibus, aliisque Imperii statibus, in territoriis Augustanae Confessionis exercitium Iurium Ecclesiasticorum (et quidam tam respectu eorum, quae sunt ordinis, quam quae sunt Iurisdictionis, et Legis Diocoesanae. Matth. Stephan. de iurisd. Ecclesiast. part. 1. cap. 15. a princ. ut et Ioachim. Steph. in Instit. iuris canon. 1. cap. 7. num. 48. etc.) vigore suspensionis potestatis CAtholico - Episcopalis, in Pace Religiosa factae. Id enim inevitabili necessitate inductum fuit: et intelligendum solum est privative, nec ius aliquod adversariis concedit positivum. Ac ita illa iura, nec ut depositum habent; quemadmodum nonnulli, hocce attentatum colorare nituntur.
21. Quod autem sectarii scribunt, in Concilio nationali, seu Synodo provinciali, aliisqueve similibus extraordinariis conventibus Ecclesiasticis, praesidere eum, qui eo loco imperat cum Maiestate: Conciliorumque generalium Praesidem esse debere Imperatorem; hoc satis refutat Bellarm. 1. de Concil. c. 19. et cap. seq. et 1.
de Eccles. cap. 12. ac. 14. adde Cardin. Cusam. 3. de concord. Cathol. cap. 8. et seqq. ut et cap. 13. ac seq. Firmaque est conclusio vere Catholicorum, Imperatorem solum, ratione externae directionis, et exsecutionis, Conciliis interesse: Valdens. de praerogativ. Hisp. cap. 1. Pontificem vere Romanum: non Praesidem solum (et quidem cum absoluta potestate) Conciliorum; sed et iisdem superiorem esse. Quamvis nonnulli, contrarium assertent, et se auctoritate Concilii Constantinensis. atque Basileensis tueantur. vide Dn. Herwart. pro Ludov. 4. contra Bzov, fol. 24. et seqq.
22. Itidem Magistratus Christianus summus, ex Ecclesiae iudicio, tueri veritatem, haeresesqueve et dissensionis praecavere, atque tollere potest. Inprimis autem ea media hîc sunt adhibenda, quae suis Apostolis praemonstravit Salvator noster; aut primitiva Ecclesia usurpavit. Indequeve, tam în reformanda, quam conservanda religione, violentiam et Imperium in conscientias detestantur; tam haeretici, quam etiam ex Catholicis nonnulli. Et idcirco, nisi simul Politici sint turbatores; vix morte vel alia corporali poena (sed exilio solum) eos affici debere putant. cum ignorantes peccent, seque DEO officium perquam gratum praestare autument, ac ita dolo malo carere videantur, quod de aliis civilia crimina perpetrantibus, dici nequit. Sed etiam Calvinistae, qui olim nil nisilibertatem conscientiarum expetebant; ubi tamen iam firmaverunt
dogmata sua, etiam gladio contradicentes oppugnant. Zepper. de legib. Mosaic. lib. 3. c. 3. Quod et placet Pfeilio, Iure consulto Lutherano consil. 144. in casu, ubi Catholicus subditus se opponit Lutheranae reformationi. Et quoque Catholicorum pars maior, haereticos supplicio extremo affici posse censet. Bellarm. de Laicis cap. 21. etc. Carnin. in Turr. Babylon fol. 695. etc. Decia. tract. crim. 5. cap. 40. et 42. Quod et firmant S. Augustini auctoritate ICC. Dilingani, in compositione Pacis. cap. 4. quaest. 19. Non tamen reicienda est distinctio Becani, qui in princip. Manualis controvers. aliter cum pertinacibus dolosis, aliter cum Zelosis, aliter cum dubitantibus Haereticis agendum esse putat: et levia interdum remedia usurpari posse autumat. Dn. Contzen. 2. polit. cap. 17. Verum ab initio severitate omnino opus est, ne, dum malum crescit, non amplius queat extirpari.
23. Et inde, dum haereseos malum, iis, quae Christus praemonstravit, aliisque convenientibus remediis mutari nequit; tolerari potest Religionum varietas, diversusque DEI cultus. Sicque in Germania nostra, firmum robur habet. Pax Religiosa. Compositio Pacis, ICC. Dilingan. cap. 5. quaest. 26. Martin. Becan. manual. 5. cap. 15. num. 1. Sed tamen, quod in modo dicta Pace, ius emigrandi, minime ad necessitatem restringatur (ut multi ex sectariis putant) hoc fere praxi omnium locorum repugnat: et contrarium, nec Politicis, neque Iuridicis defendi
potest argumentis. Aliterqueve, ut alibi, ita etiam hic docent Confessionistae, aliud in praxi habent.
24. Maxime autem est detestandum, quod haeretici Ecclesiastica, et Monasteriorum bona (etiam quae ipsis non omnimode subiecta sunt) sibi arrogare, et quasi ea ad superstitiosum cultum sint destinata, aliis magis piis usibus (ut prae se ferunt) attribuere velint. Sunt enim eae res, DEO semel datae, et ita alienae: nec ideo cum Cameralibus reditibus (quod tamen plerumque fit) commiscendae: atque aliter qui faciunt, magnam semper fundo suo attrahunt calamitatem. vide Documenta rediviva Monast. VVirtemb. passim. Nec item hoc unquam Pax Religiosa, post Passavicam transactionem admisit.
25. Qui autem libertatem conscientiarum prohibent: concedunt tamen, si quis vicinus, intuitu Religionis, Imperio vicino moveret bellum; eo quoque in casu armis defendere licere Religionem. Magistratus namque Christianus gladium gerit eo fine, ut suos contra vim omnem defendat. Alber. Gentil. 1. de iure Bell. c. 9.
26. Ac sunt porro Iura quaedam, quae etiam Catholici Reges, et Res pub. circa Ecclesiastica exercere solent. Inprimis autem in Imperio Romano Caesarea Maiestas, pro generali Ecclesiae Romanae Advocato habetur, Cockier. de Advocat. seud. cap. 9. etiam ad populos, temporaliter sibi non subiectos. Uuniversalis item illa Advocativa bonorum Ecclesiasticorum, competit etiam aliis Principibus et Dominis absolutis, in
illorum terris. Nam et Leo Pontifex in can. res autem; 23. quaest. 5. Res, inquit, humanae, non aliter tutae esse possunt, nisi quae ad Divinam confessionem spectant, et Regia et Sacerdotalis defendat auctoritas. Pet. Gregor. de Republ. lib. 13. cap. 1. num. 27. Ac quoque suprema haec advocatia plerumque Electoribus, Ducibus, ac similibus, feudi iure conceditur: tuncque iure proprio competere, et consequens esse videtur Territorialis superioritatis. Knichen de iure Territ. cap. 4. num. 506. Differtque haec Advocatia generalis, ab illa speciali; quae ad requisitionem alicuius, aut ex mandato, ac commissione Imperatoris, aut ex conventione datur. Zasconsil. 7. num. 6. part. 2.
27. Habet quoque Imperator Romanus; Primarias quas vocant praeces: Die erste Bitt / postquam electus fuit. Vigore quarum in quolibet Monasterio, et Ecclesia Collegiata, petere potest, ut unus, quem ipse nominat, recipiatur. Paurmeister 1. de iurisdict. c. 4. Gail. 2. observ. 155. num. 7. Et competit ius hocce, non ex iure Patronatus, sed ex mero Summi Pontificis indultu, ut Azorius tradit. part. 2. lib. 10. cap. 7. quaest. 5. Ego in thes. pract. verb. primariae praeces. Ac repraesentant VVolffg. Sigism. a Vorburg. in rudiment. iur. Can. fol. 697. Privilegium illud, quod Paulus V. eo nomine concessit Imperatori Ferdiando II.
28. Sed et alii Reges, adhuc maiora sibi Iura in rebus Ecclesiasticis usurpant. Et ita Reges
Fracniae, le droict des Regales vocatum; sibi adscribunt: vigore cuius, humanis erepto Antistite, Regium munus esse aiunt, res Episcoporum tractare, et dispensare, ceterisque eiusmodi Praesulatus muneribus perfungi; de qua re latius agit Renat. Choppin. de polit. Eccles. lib. tit. 7. fol. 128.
29. Sed nunc mere Politica Maiestatis iura, Paucis quoque enarrabo. Quae varie distinguuntur, et assignantur. Camman. de Maiest. disput. 2. thes. 48. usque ad fin. Clapmar. 1. de arcan. 11. Einsidel de Regalib. cap. 1. num. 27. et fol. 46. Quidam enim illa fluere dicunt, ex tribus officiis Maiestatis; ordinando, iudicando, et vindicando. Paurmeister lib. 1. cap. 3. Alii quaedam in signum supremae potestatis, quadam tantum ratione dignitatis praeservatae, competere aiunt: Fachinae. lib. 3. c. 81. communiter in maiora ad minora, separari solent. Peregrin. de iure fisci, t. 1. num. 1. Rosenthal. c. 5. concl. 2. n. 1. Sixt. de regal. 1. c. 2. n. 1. Atnos absque sollicita divisione, ea nude enumerabimus.
30. Maiestas ergo, ut legum vinculo est liberata, ita subditos omnes, sanctionum nexu obstringit, et ad metam Civilis societatis, vel ducit, vel trahit. can. quae contra mores, distinct. 8. Summa namque potestas, infimam, et universalem requirit oboedientiam, seu subiectionem.
31. Manu proinde Regia (ut olim factum, Iustin. lib. 1.) Rem publicam gubernare, vel sancire Leges, quibus subditi universi ac singuli
obstringantur: Bornit. de Maiest. cap. 16. Camman. disput. 4. thes. 1. et 15. D. Marta 1. de iurisdict. cap. 37. Leges item mutare veteres (tam suas quam Antecessoris: cuius utpote Imperium, cum morte exspiravit) et condere novas; l. 1. l. penult. l. ult. C. de leg. Donell. 1. com. 12. ubi Hilliger primum ac praecipuum Maiestatis Civilis habetur attributum. Sane Ius constitutum dicere, decernere redderequeve, aut etiam facto applicare, et exsequi, Magistratuum et Iudicum est; in praesenti vero Leges condere, solo dignum Imperio exsistit. l. fin. §. 1. C. de legib. Hocqueve intuitu Imperatori, ipsas Leges subiecisse DEUM; legemqueve animatam ipsum hominibus misisse dicitur, in Novell. 15. cap. 2. ad fin.
32. Si item Lex obscura indigeat interpretatione, quae excedat officium interpretis, vel iudicantis; ex auctoritate illius ea fieri debet, qui Leges ferre potest. l. fid. §. 1. C. de legib. l. Neratius, 19. de reg. iur. Novell. 143. in princ. Novell. 161. in princ. Camam. 4. thes. 105. Donell. 1. com. 13. Ac alia est Iustitia Principis; alia Iuristarum. Boccalin. 2. ragg. 95. fol. m. 417.
33. Quod vero tradunt Interpretes nostri, non posse subditis sine consilio sapientis legem dari: Morla in Empor. iur. thes. 1. quaest. 3. id non diminuit Maiestatem, sed magis ad eius gloriam redundat. argum. l. 8. C. de legib. Sicqueve in Francia et Germania, semper in Comitiis optimatum, leges adprobatae fuerunt. Lehman. in der Speyerischen chronick. 2. cap. 39. fol. 148. et lib. 5. cap. 60.
34. Et habent quoque statutorum legumqueve localium condendorum potestatem, quibus Iurisdictio competit territorio radicata: Bocer. de Regalib. cap. 2. num. 62. etc. Camman. disput. 4. thes. 8. sed pro modo suae Iurisdictionis, et ne quid contra leges generales, statumqueve fiat. Sic et statuta facere Collegia queunt, aliaequeve Universitates; sed non de aliis rebus, quam quarum libera administratio ipsis est concessa: ut, dante DEO, infra dicam.
35. Et ut Leges generales fert Maiestas; sic eius itidem est, ius singulare, vel Privilegia dare. l. 16. ff. de legib. Camman. disputat. 4. thes. 17. Hocqueve respectu in Lege XII. Tabularum dicitur: privilegia, nisi centuriatis Comitiis, ne irroganto. Et inde illa pariter ut publicae leges, in IMperantis sunt potestate, eaque (ratione praesertim illarum cessante) mutare vel adimere potest: cum precario tantum concessa videantur. Et aliud ergo est, si transierint in vim contractus (aut donationis, argum. c. decet. 16. de reg. iur. in 6. vel Iuramento fuerint confirmata. Ego indelibat ex lib. 1. quaest. 13. Qualia ab Israelitis impetraverunt Gibeonitae: Ios. 9. ac quae ideo non impune violavit Saul, etiam sub praetextu spcioso, 2. Reg, 21.
36. Pertinet quoque ad Imperium summum, Homagio obstringere cunctos, ad observantiam Legum, et fidelitatem, nullo excepto praestandam: Huldigung / vnnd Landspflicht erfordern. Bornit. de Maiest. cap. 17. eoque intuitu, Homo
interdum pro subdito usurpatur. Ac si cui Principi inferiori, tale Iuramentum praestatur; semper exceptus est omnium superioris respectus. Nec ideo Status Imperii, Vasallos suos cogere possunt, ut Milient contra Imperatorem: qua de re duo contraria Iuris responsa exstant, in publicis acits, a Londorpio compilatis.
37. Legum custodiae, earumque exsecutionis faciendae gratia, constituitur Magistratus; ut sit ille Lex vivens, ae loquens, Minister et Custos Legis mutae. Quantum enim est ius in Civitate ese, Iusque et Legem, a Maiestate condi; nisi sint, qui illud exsequantur, dicant et decernant l. 2. §. 13. de orig. iur. Novell. 161. in princ. Cum vero imperans, cuncta providere non facile possit, plures esse Magistratus oportebit, ab ipso constitutos. Eorumque ita constitutio (Maiorum praesertim: qui Maiestatici corporis, sunt quasi membra atque manus) haud secus atque ipsarum Legum, ad summum Imperium dicitur spectare. Bornitius cap. 21. Camman. 6. thes. 57. Marta. 1. cap. 42. Qui etenim Leges fert, easdem quoque per se, vel per alium exsequi potest.
38. Hisque a Maiestate constitutis Magistratibus (Ducibus scilicet, Comitibus, etc. qui nempe in locum Praesidum, Proconsulum, etc. maiori tamen potestate, successerunt) alios inferiores ordinare licet: pro modo Imperii sibi competentis, Hilliger. ad Donell. 17. cap. 7. fol. 48. etc. et mediante summae Maiestatis
auctoritate: a qua utpote omnem scaturire Iurisdictionem, iam supra dixi.
39. Legem ferendarum, et mutandarum absolutam potestatem; noxae eximendi, criminisque admissi gratiam faciendi, immediate subsequitur facultas: solamque decet summam potestatem, acrimoniam inflectere severi iuris, argum. l. relegati, in fin. de poen. Bodin. 1. de Republ. cap. 10. num. 164. Marta 1. cap. 44. Camman. 4. thes. 68. nihilquemagis Principem decet, quam benevolentiam multorum, clementia, poenarumque remissione sibi conciliare; rigorem per officiales exercere, Boccal. 1. ragg. 61. in fin. Et alia est Magistratuum conditio, qui utpote semel iudicata, minime mutare queunt, l. 14. l. 33. l. 55. ff. dare iudic. nec etiam ex causa: velut ratione innocentiae, postea repertae, Cod. Fabrian. lib. 9. tit. 24. definit. 8. Et vero Maiestas, paenam remittere solum posse videtur; in casibus, ubi iure Divino constituta poena non violatur: vel quae alia urgens causa adest publica puta laetitia, commodumve: ut infra suo loco dicam.
40. Princeps item solus aperit Asyla, Rittersbus. iun. tract. de Asylis sing. Quibus simile olim erat, quod ad statuas Principum confugientes, ibi securitatem habebant. Coras. miscellan. ult. cap. 26.
41. Hucque spectat, quod fas est soli Maiestati (aut cui ea speciatim concessit) notas maculosas vitiosae abstergere opinioni, seu
restituere famae. Camman. 4 thes. 84. Moditius §. lex. dubitat. 36. tam naturales item, quam Spurios per rescriptum legitimare: Camman. 4. thes. 43. et seqq. Veniam etiam concedere aetatis. Hillig. ad Donell. lib. 21. cap. 12. lit. Z. Camman. 4. thes. 92. Minores habilitare ad contrahendum. Betzius de pactis Famil. fol. 273. Privilegiumqueve largiri, ut quis absque sollennitate testari: Dd. in l. si quando, C. de inoffic. testam. velut mutus aut surdus, testamentum condere possit. l. 6. l. 7. ff. qui testament. facere poss. l. 10. C. eod. Quo etiam restitutio singularis, quam Princeps sibi vendicat, est referenda: Bodin. lib. 1. cap. 10. Cravet. consil. 166. contra Rem Iudicatam scilicet, contra appellationem desertam, etc. Ac spectant huc itidem litterae Quinquennales; de quibus Wilhelm. Anton. tract. singul. Ac generaliter, sola contra leges dispenfat Maiestas, hoc est, a vi legum atque Iudiciorum liberat, Iusqueve, necessitate pensitata, probe relaxat. Vasq. illustrium, cap. 25. Augustin. Morla in Emporio iuris, tit. 1. quaest. 2. Petra cap. 25. Est namque Dispensatio, quasi particularis mutatio, seu neglectio Legum; et in certo solum casu facta. Becan. Theolog. Scholast. de legib. cap. 6. quaest. 13. Tuschus lit. D. verb. Dispensatio, et verb. Derogatio. Ac vocatur in l. 1. ff. de confit. Princ. sine exemplo subvenire.
42. Et inde alii Magistratus, iudicare coguntur secundum leges scriptas, vel consuetudinem loci, et in casibus, ubi dispensandi ratio, vel aequitas adest, referunt hoc ad Maiestatem: cum
quidem arbitrariam, sed legibus conformem, non gratiosam habeat potestatem.
43. Simili ratione, qua leges fert Maiestas, ea quoque iudicat omnes; tam in civilibus, quam criminalibus causis. Sicqueve in Lege XII. Tabularum habetur: de capite civis, nisi per maximum comitiatum ne ferunto. Et inde omnimoda Iurisdictio, eiusve concessio, est quoque ius Maiestatis. Bodin. 1. de Repub. ult. num. 173. Ac Imperium merum, non nisi lege speciali dare dicitur: et hodie quoque Statibus Imperii etiam dignioribus, der Blutban non nisi sub gravissimi iuramenti conditione, concedi solet: cuius formula subiuncta est consil. meo 141. Unde etiam ius poenae statuendae, ac severius, in aliquos ob exemplum vindicandi; seu ius, ut vocant vitae, necisqueve, ad Maiestatem spectat. l. 29. C. de nupt. l. 20. C. de poen. l. 13. C. Theod. eod.
44. Sic eadem ab aliis Iudicibus avocat causas: vulteius ad l. 1. C. de iurisd. nu. 169. etc. Domin. Arumae. ad A. B. disc. 5. num. 11. Syndicatus iudicium instituit; aliorumqueve omnium Iudicia examinat: et ad illum, tamquam ad Legem vivam, ab omnibus provocatur: Ego de appellat. cap. 2. num. 15. Cuncti namque alii Magistratus, nomine et ex concessioneMaiestatis, potestate sua funguntur. Ea ergo inquirere potest, num satis fecerint officio suo. Hocqueve pertinet ius Relationis ad superiorem: de quo Symmachus passim in epistolis suis. quodqueve nonnullis in locis, sententiae ab inferioribus Iudicibus
conceptae (crimina praesertim graviora concernentes) ante publicationem ad Principem mitti solent. l. 1. §. ff. a quibus appell. non lic. Appellatio quidem ex privilegio remitti, aut Iudex adpellatione remota dari solet: Sed tamen ex causa iam modo dicta, nihilominus superest remedium Revisionis, aut supplicationis.
45. itidem Maiestas, causas, ubi alias sollenniter procedi deberet, summariter examinare; imo ex quorundam sententia, ab exsecutione quandoque incipere potest, Galli mort d' estat vocant: ac ita olim Guysii duo, et paucos ante annos Ancherius, occisi fuerunt. Idque fit iure defensionis, dolo bono, tamquam contra publicum hostem: et ubi ordinarius processus observari non potest. Morla. tit. 2. quaest. 2. Boccalin. 2. ragg. 44.
40. Diiudicatio similiter magni momenti controversiarum, soli competit Maiestati: et ita nonnulli, cognitionem de Crimine Maiestatis, regalibus maximis adscribunt. Gias de crimine Maiest. tit. quis de crim. Maiestat. cognoscere possit. Sic et, si in Imperatorem maledictum ingeratur, ipse consuli deb. l. 1. si quis Imp. maledix. Sicque et hodie hostem publicum declarare, in die Achterklären; Gail. 1. de pace publ. cap. 6. et 12. et 2. observ. 130. num. 13. decidere item, controversias Ducatuum, Comitatuum, etc. Cammergerichts Ordnung. part. 2. tit. 7. solus potest Imperator. Ego in tract.de Iurisd. Imper. Rom. quaest. 13.
47. Vicissim, ut nemo ei, pees quem est Maiestas, praescribit Leges, ita de sententia eiusdem, haut alius iudicare potest: namque alias non esset summus. l. 1. §. 1. ff. a quibus appell. non lic. Bodin. 1. cap. 10. num. 160. Clapmar. 1. cap. 19. Et ut ab eo non provocatur, ita solus is Iudicem a quo non adpelletur dare (aut summam appellabilem definire potest.) Symphorem. tom. ult. in praefat. quod innui modo supra num. 1.
48. Itidem in propria Iudicare potest causa: l. 3. de his quae in testam. delent. l. 41. de hered. instit. §. fin. in fin. Institut. de vulgar. substit. Trentacinquius lib. 2. tit. de iudic. resolut. 5. a princ. Graevae. lib. 1. conclus. 21. de alio enim iudicare, actus est Iurisdictionalis; quem nemo in potestate summa praepollentem exercere potest. Sed tamen cum ius hoc nimis odiosum exsistat; ideo plerumque aequi imperantes, quasi per modum arbitramenti, aliis, et plerumque summis Curiis, sese submittunt. Bellarm. 2. de Concil. cap. 18. Ego de appellat. cap. 2. num. 9. Et sic etiam dapiendum est id, quod in Aurca bulla habetur; Quod Imperator super causis, pro quibus fuerit impetitus, coram Palatino Electore habeat respondere. Arumaeus ad auream bullam, discurs. 3. num. 45.
49. Maiestatis porro nunus est, subditos defendere contra vim omnem: hucque Belli inferendi, et propulsandi pertinet potestas; soli competens superiori: cuius est publicam suscipere defensionem, ne si hoc privata fiat
auctoritate, turbae oriantur. Et ita subditis, usus armorum est interdictus, nec propria auctoritate, semet defendere contra hostes possunt: nisi ubi periculum est in mora. Indeque iniustum bellum reputatur, si non eius, penes quem est Maiestas, auctoritate moveatur. Can. quid culpatur, 23. quaest. 1. Gentil. 1. de iure belli, cap. 3. Hincque Diffidationes privatorum, Selbgericht / oder Beschdungen / capitales reputantur. Arumaeus ad auream bull. discurs. 6. thes. 16. Gail. de pace publ. cap. 4.
50 Porro etiam Maiestas, ad hanc defensionem, sibi subiectos, suosque Vasalos, iure cogit (praesertim si territorium periclitetur) Zu einer Landrettung/ et ad bellica officia adigit eosdem: Raiß/ Volg/ Auffwahl/ vnd Musterung/ vulgo vocant. Knichen de iure territ. 3. num. 352. Camman. 5. thes. 48. etc. Manlius de Homagio. cap. 5. Huc etiam referri debet Ius muniendi, murosque Civitatum et oppidorum fortificandi, arces et Fortalitia exstruendi l. 9. de rerum divis. Camman. 5. thes. 67. Tuschus lit. F. conclus. 462. Quodque inferiorum arces, et munitiones cunctae, Maiestati patere debent; quod Ius Germani die Oeffnung vocant. Modit. §. plebiscitum, dubit. 33.
51. Repressalias quoque, seu Pignorationes, quas nonnulli Clarigationes quoque (sed non adeo recte) vocant: quae inter Concives prohibitae, contra exteros (nisi studiorum causa peregrinentur) solum concedit Maiestas.
Camman. tbes. 68. Heigius 2. quaest. 12. Eadem enim qua Bellum, aequitate nitutur: ubi Pariter innocentes subditi offenduntur, ut eorum Dominus, ad Iuris et aequitatis administrationem adigatur.
52. Verum quia Bellum fuscipit, id est, inimicos pronuntiat Maiestas. ergo etiam amicos eadem sola facit. Mart. 1. de iurisdict. cap. 39. ad fin. et cap. 40. ac seq. Eoque intuitu, bellum pace finit, damna et iniurias subditis illatas remittit; securitatem, seu alium conductum concedit. Camman. 5. thes. 21. 26. etc. Arumae. vol. 2. disco. 5. fol. 52. Foedera item sancit; VVaremund. 1 de foeder. c. 2. n. 28. etc. f. 135. Camman. thes. 69. et ad exteros mittit Legatos. Rebellionis enim suspicionem parit, si is, qui superiorem habet, cum extero aliquo Principe, de publicis causis agat, aut conventionem ineat. Et Principes Imperii; tum demum rite Legatos mittunt, si id nmon in praeiudicium legitimi Imperatoris tendat. Kirchner. 1. de legat. 3. num. 10.
53. Pecunia, cum rerum agendarum nervus sit, in omni inde Republica certa bona Maiestati reservata sunt, ex quorum proventibus, nervos illos necessarios procuret; vulgo Domanium, seu Patrimonium regni, apud nos Cammergut vocatur. Hucque etiam pertinent ordinaria tributa, Stewr vnd Schoß; in recognitionem 'superioritatis, et dominii universalis quae dantur: et quae sunt onera fructuum, proportionabiliter collata, ex possessionibus
privati soli. Novell. 161. Heigius 1. quaest. 17. num. 3. etc.
54. Vectigalia item huc refero; quae vel ex mercium traiectu, vel iis rebus praestantur, quae invehuntur, aut evehuntur. l. 21. de donat. inter virum et uxor. ac in libris Feudor. Ripatica vocantur. Rosenthal. de feudor. cap. 5. concl. 134. Competit tamen vectigalium concessio, in Romano Germanico Imperio, non soli Imperatori, sed una Electoribus: adeo, ut quamvis Imperii status, subditos suos collectis praegravare possint; non tamen vectigalia nova instituere queant: cum haec exteros et peregrinantes etiam, concernant.
55. Et illud, quod dixi Patrimonium, ut conservetur; quamplurima ei commoda, ex usu communi omnium fere gentium addicta fuerunt (Regalia vulgo, quasi soli Regi competentia, vel a Rege provenientia; aut etiam Iura Fisci dicta) Et in de Fiscum iure proprio habere, ius esse Maiestatis dicunt. Tuschus lit. F. concl. 381.
56. Et ea ratione, huc spectant compendia Poenarum atque mulctarum; Camman. 9. thes. 27. (Quod regale olim apud Francos, Bannus Regius seu Dominicus appellatus fuit. Lehm. 2. cap. 4. fol. 188. ac lib. 4. cap. 22. fol. 363. ut et confiscationes; Bocer. de iurisdict. 8. num. 26. et seq. Moditius §. plebiscitum, dubit. 46. et 143. Tuschus lit. C. conclus. 712. aliique Iurisdictionis sublimis fructus. Puta bona, quae ut indignis auferuntur. Bornit. de aerar. 3. c. 5.
Camman. disputat. 9. thes. 10. Bona vacantia; corum scilicet, qui sine herede decedunt. l. ult. C. de bonor. vacant. Camman. 8. thes. 4. Molina. tract. 2. disput. 53. etc. Praedia item inculta, atque deserta. tot. tit. C. omn. agro desert. Mascardus conclus. 1189. num. 14. Unde et novales Decimae, die newe Brüch Zehenden/ hoc prae textu sibi adscribunt magnates saeculares. Rutger. Ruland. decis. iur. controvers. quaest. 19. Thom. Michael de iurisdict. thes. 49. Sed id absurdum omnino est: cap. 32. extr. de decim. cum Decimae ipso iure, et ex consuetudine Ecclesiae primitivae, ad Ecclesiasticos spectent, Baron. A. C. 57. num. 23. Et ab initio, in Germaniae plerisque locis, omnes agri novales erant, et ad culturam, sub Francicis et Teutonicis Imperatoribus demum fuerint redacti. Pertinent quoque huc, res habitae pro derelicto: animalia scilicet errantia, et bona, quorum dominus nescitur. Camill. Borell. de Magistrat. 4. cap. 12. Ac etiam thesauri dimidia pars, inventi in loco Sacro, religioso, publico, aut fiscali. Arumae. decis. 1. Camman. 8. thes. 22. Heigi. part. 1. quaest. 13. ad fin. Freher. 1. parerg. cap. 4. Hucque pariter referri potest naufragii ius. Camman. 8. thes. 22. Kirchn. disp. de Rep. 16. corol. ult.
57. Proferuntur quoque in cap. unic. quae sint Regal. in usib. feudor. inter Regalia (hoc est, inter ca iura, quae olim Imperatoribus in civitatibus Italiae competebant; et cum oblita quasi essent, a Friderico I. iterum resuscitata, fiscoque
Imperiali vindicata fuerunt: (ut iam supra dixi) reditus Piscationum, fluminumque: Noe Meurer. im Jagrecht/ part. 4. et 5. ac 7. Rauchb. quaestione 22. Metalli item sodinarum, Heigius 1. quaest. 3. Salinarum, Picariarum, etc. Dassel. consil. 2. Bulenger. de vectigal. cap. 16.
58. Variant autem ea iura, pro ratione saeculi, et loci. Et sic in Anglia, ususfructus pupillarium bonorum, pertinet ad Regem: La noble garde vocant. Multis itidem in locis, pro iure Regali habetur Ius venandi: Die Fürstliche Obrigkeit/vnd Wildban/ Pruckman. §. venatio, cap. 1. Heigius part. 1. quaest. 15. Meichsner. tom. 2. lib. 2. decis. 2. ut et Iurisdictio fluviatica atque marina; de qua Deo dante, infra dicam, cum de Iure rerum agam. Politici tamen monent, non facile REgalia esse introducenda: Thesoro politico part. 1. fol. m. 26. Nec dicatur de Principe bono, quod Satyra 4. Iuvenalis:
Quicquid conspicuum, pulchrumque ex aequore toto est,
Res fisci est, ubicumque natat.
Quamvis potestas, nova regalia introducendi, summum Ius Maiestatis exsistat, cum ea ex deopoti/a aut universalium rerum dominio procedat. Ioach. Stephan. 3. de iurisdict. c. 8. num. 28.
59. At quia Reditus ordinarii, sive Camerales, atque Fiscales, publicis sumptibus plerumque vix sufficiunt, inde nova vectigalia instituere, aut vetera augere, extraordinarias item indicere collationes, sive collectas, vel etiam tributa
exasperare (si nempe ea, quae ad salutem publicam necessaria, aliter procurari haud possint) de summo Imperio esse, et ad Regalia Maiestatis referri debere dicunt. Sixtin. de Regalib. 2. cap. 6. et 14.
60. Ac etiam Angariae, et Parangariae, huc referri debent (Daß man mit Bägen / Pferdt/ Schiffen/vnd dergleichen/frohnen muß) et propter belli necessitatem, seu aliud repentinum negotium, indicuntur. 3. Reg. 5. vers. 13. etc. Sixtin. 2. de Regalib. cap. 13. Tusc. lit. a. conclus. 330. Adeo ut tempore belli, etiam navibus exterorum Principes utantur. Qui mos, et olim in Germania usitatus fuit. Lehm. l. 4. c. 22. fol. 366. Hucque pariter infero, Die Einquartirun: quod Ius in Iure nostro, Metata appellatur. Bornit. de aerario, 6. cap. 3. Molina de iust. et iur. disp. 665.
61. Verum operae quottidianae, Vngemessene/ alltägliche Frohn/ haud competunt vi iurisdictionis, sed ex deditio pacto: vel reservatae fuerunt ab iis, qui olim subditos suos, servilis conditionis exsistentes manumiserunt; aut tale Ius, praescriptione acquisiverunt, et instar cuiusdam Regalis usurpant.
62. Itidem, ut Collectas, aliasque exigere praestationes, Iuris est Maiestatis: ita quoque ad illud pertinet, concedere immunitatem atque vacationem. tot. tit. de his qui a Principe vacat. acceper. l. 10. C. novell. 128. cap. 1. Camman. 4. thes. 96. Quae tamen ita est moderanda, ne exinde aliorum onera augeantur.
63. Sunt denique et in Republica adhuc multa, quae propter necessitatem summam, maximamque dignitatem, soli Maiestati reservata censentur. Et nempe, quemadmodum Maiestas poenas imponit: ita quoque distribuere praemia et honores, ad eandem spectat. Hucque pertinet Ius, Nobilitatem, Insignia et Dignitates conferendi; Bornit. de Maiest. cap. 20. et idem tract. de praemiis, cap. 3. Camman. disput. 5. thes. 7. Iusque equestrem nobilium ordinem dandi, Zu Ritterschlagen/ Papon. 5. de arrestis, tit. 4. arresto. 1. et 2. Doctores ac Licentiatos (quos Bullatos vocant) Laureatos Poetas, Tabelliones seu Notarios, etc. creandi: vel etiam Academias erigendi, ac Comites Palatinos designandi. Bacchov. ad Treutl. disp. 1. fol. 28. Vulteius defeudis, 1. cap. 5. num. 7. Bocer. 2. de Regalib. num. 161. Paurmeister. 2. de iurisdict. cap. penullt. Arumae. vol. 3. discus. 3. Est namque Maiestas non solum Iurisdictionis; sed et omnis quoque dignitatis, in sua Republica scaturigo.
64. Sicque Domini Territoriales, licet suis Scribis, Den Stattschreibern/ tale Privilegium concedere possint, ut eorum Instrumenta valeant, aeque ac si a Notario fuerint confecta (quemadmodum instatuto locali VVirtembergico, constitutum invenitur) hoc tamen solum tum locum habet, si in territorio eiusmodi Legem sancientis, Instrumentum esset factum. Gail. 2. observat. 71. num. 13. Matth. Stephan. 2. de iurisdict. part. 2. c. 5. n. 7. Reiger in thesaur. iur.
verb. Notarius. Sic quoque in Academia, ab Imperatore vel Pontifice tamquam univerfali Catholicorum Episcopo) approbata, Doctoreum qui assumunt gradum; ubique locorum pro Doctoribus agnoscuntur. Eamque ob causam Lugduno Batavis, status controversia movetur nonnullis in locis.
65. Hoc item respectu, Ius cudendae sive mutandae, aut etiam reprobandae monetae, eiusque valoris determinandi potestas (ita tamen ut a iure gentium nimium ne recedatur) competit Maiestati. Hinque nmumus, et numisina, a no/mos descendunt: quod in potestate sint Legis, et qui legibus dominatur. Unde et hodie Lega, vel Liga indigitatur gradus, et bonitas metallorum, in numis cudendis usurpata: quasi proportio lege constituta. l. 1. in princ. de contrabend. empt. Covarruvias in Collat. veter. numinismat. cap. 7. Et inde crimen habetur Maiestatis, sine authotarite publica condere monetam. l. 2. C. de falsa moneta. Etiamsi ea sit Iusta, et ponderis aequi. Camman. 6. thes. 45.
66. Monetali Iuri, geminum est mensurae, ponderum et ulnarum Ius. l. 9. C. de susceptorib. lib. 10. Borell. de Magistrat. lib. 3. cap. 15. Hinc et nudinae sollennes, ac celebrinores unius Provinciae, vel totius Imperii, a sola impetrantur Maiestate. l. unic. C. de nundin. l. 1. ff. eod. Sic et Stapulae, seu Emporii Ius huc pertinet inprimis. Mynsing. consil. 19. Sixtin. 2. de Regalib. cap. 3. num. 39. Daß man bey einem Ort mit den Waaren
anfahren / vnnd selbige außladen muß. Ut et Ius generales postas comprobandi. Reichs Abschied zu Speyer/ de Anno 42. §. Vnd damit man auch jederzeit. Clapmar. de arcan. 2. cap. 21. circa fin.
67. At vero summa Imperii Iura, ita Maiestatis propria esse reputantur; ut individua sint, et communicari sine status mutatione, aut absque Rei publicae formarum mixtura, cum nemine unquam possint. Ego de appellat. cap. 2. n. 16.
68. Nihil tamen impedit, quin concessione superioris, ab aliis ea exerceri, vel etiam in Feudum recipi queant, Maiestatis sine diminuitione: Bornit de Maiest. cap. 14. tunc enim non Iure proprio, sed alterius beneficio quasi possidentur. Nec vere Maiestatis sunt Iura. Et ita Iurisdictio territorialis, quam habent Imperii Principes et alii Status, quaedam Regalia in se comprehendit.
69. Est et Regalium acquirendi modus praefcriptio: haec enim pro tacita concessione habetur. Bocer. de Regalib. cap. 4. n. 48. et seqq. ut et cap. 5. num. 7. Einsidel. cap. ult. num. 65. et seqq. Verum nec tum aliud praescriptio Ius tribuit, quam Regalium concessio expressa: nihilominus enim utrobique, superius id et Maiestati, cum Imperium ea largitione numquam cmprehensum: sed potius illa cumulative, et non privative (aut solum ordinaria, non simul absoluta potestas) translata; aut vero maius Imperium retentum putatur, quam quod
concessum fuit; vel saltem recognitio reservata censetur. quod et monui alicubi supra. Et ita Bohemia, Burgundicae et Austriacae Provinciae, Sabaudia, Lotharingia, Italici Ducatus et Civitates, etc. adhuc Romano Germanici Imperii Maiestatem agnoscere tenentur. Nisi plenarai abdicatio, et immemorialis omnimodae libertatis usus probari queat: quem Veneti, aliique praetendere solent. Ac inclutae pariter Rei publicae Genuensi tribuunt, etiam Iureconsulti nonnulli Germani. Knichen in velitatione Apologetica. num. 40. et seqq.
1. DE Maiestate seu Imperio summo, non respectu eius, penes quem sit, sive de iuribus omni Imperio quae competunt, hactenus actum fuit. Nunc illud idem Imperium intuitu numeri Imperantium considerari, quasque diversitates varians Imperantium numerus pariat, disquiri convenit.
2. Residet enim personalis Maiestas, vel pens unum, vel penes multos; eoque
nomine vel Monarchicus, aut vero Polyarchicus est status.
3. Quando vero dubitatur, ad quem, vel quosnam pertineat summa potestas, cumprimis ius imperandi, a ratione administrandi separari debet: quod et Aristoteles advertit. 4. polit. cap. 5. in fin. Nam et in domo, Personam Regis sustinet Familiae Pater: et nihilominus haut raro filii, imo etiam servi, in consilium adhibentur. Et sic, de imperandi capio ratione, quod Imperatores Theodosius et Valentinianus, humanum esse probant, si quid emiserit necessarium, quod formam generalem, et antiquis Legibus non insertam exposcat; id ab omnibus tum Proceribus Palatii, quam glorioso Patrum conscriptorum coetu, eantea tractari, et demum universorum consensum, Imperatoriae Serenitatis auctoritate firmari l. 8. C. de legib. Vicissim de Iure imperandi intelligendum est id, quod legis vigorem habent, si quae Principi placuerunt: quodque Romani Imperatores Lege REgia Imperium omne, omnemque potestatem obtinuerunt. l. 1. ff. de Constit. Princip. Sic et adhuc hodie Galliae. Angliaeque Reges, Parlamenta, Statusque suos convocant, ab iisque circa leges ferendas, et alia maioris, si quae usunt momenti, consilium petunt; cum tamen illud, eorumque maiora vota, haud sequi teneantur. Id enim eorum nihil decerpit Maiestati. E contra vero, ex sententia nonnullorum, Imperium Germanico Romanum, mixturam admittit:
cum nempe inibi Comitiorum Recessus, ex conventione Imperatoris et statuum, habere videantur vigorem, eaque clausula, ab Imperatoribus iisdem soleat subiungi; Vnd haben Wir Vus mit vnsern gehorsamen Ständen/vnd Sie hingegen widerumb mit Vns/sich verglichen/etc. qua de re pluribus infra ubi de statu mixto, agam.
4. Seponenda sunt item in hac indagatione, Imperiorum Simulacra, vanusque libertatis splendor, qui interdum devictis, vel Rei publicae mutata forma relinqui solet, licet vera summaque potestas iis adimatur. Ratio autem gubernandi, nonnumquam in hisce simulacris; at vero Rei publicae forma, non nisi in ipsa vi Imperii consistit. Clapmar. 6. arcanis, cap. 5. Sicque primi Romanorum Imperatores, pristinos reliquerunt Magistratus, et schema veteris Rei publicae, non in totum immutarunt. Vim tamen Imperii, avidi sunt amplexi: ut suo loco dicam. Alibi simulacra Regia sunt, et non nemo Rex reputatur; qui est tantum Aristocratici Imperii, mixtive status Princeps: quemadmodum erant Reges Spartanorum, et etiam hodie quam multi.
5. Aeque etiam seponi debet, Titulorum splendor. Multi enim Principes et REges; Regnorum ac Ditionum, quas minime possident, retinent inscriptiones: eo tantum fine, ne ius, quod inibi habent, praescriptione aliqua amittant, earumque possessiones, animo saltem se retinere demonstrent.
6. Imo sunt etiam Reges nomine, non re, qui puta, alium superiorem recognoscunt. Qualem esse aiunt Regem Bohemorum; qui Imperatoriam Maiestatem observat, et saltem quoad Electoratum, Imperii membrum exsistit. Sic et sunt Reges alii, quorum potestas est mixta, vel ab alio dependens; ut infra alicubi dicam; et faciunt notata Baldi, consil. 328. incip. quaeritur si REx Romanus, col. 2. vol. 1. Ubi inquit, utrum aliquis vocetur Rex vel Dux, nihil ad rhombum. Vicissim Reges unt re, quibus titulus Regius tribui haud solet. Et inde ubi aliquis invenitur, qui in Ducatu suo, tam magnam habet potestatem, quam in Regno Rex habere comperitur (ut est Magnus Moscoviae Dux) de uno ad alterum arguitur recte. Rudolph. de Ducib. Ital. num. 250. Ego de appellat. cap. 2. n. 3. Et huc pertinet apothegma Cosmi Florentini Ducis: a un Principe non conviene ambir l'eccellenza de titoli, sopra di altri; ma che deve contentarsi della possanza, in vece di titolo.
7. Quae autem forma Rei publicae, Civitati cuipiam optanda siet? discutiendum hîc esse videtur. Ac quidem aliqui, unius Imperatorium (propter imperandi facilitatem, frequentiam, et similitudinem Regiminis Divini) ceteris omnibus praeferre solent. Robert. Bellarm. lib. 1. de Christo, cap. 3. ad fin. et idem lib. 1. de Pontifice, cap. 2. et 4. Bodin. lib. 5. de Repub. cap. 4. et in Method. histor. cap. 6. Lipsius lib. 2. monit. polit. cap. 1. Arnisaeus doctr. polit. lib. 1. cap. 10. Alii
multitudinis Imperium (cum naturale sit, ut quod omnes tangit, ab omnibus adprobetur) magis laudant: pro eaque sententia passim multa adducit Machiavellus, in suis discursibus. Et inde etiam statum popularem, proprie Rem publicam dici aiunt. Quin et ipsos maxumos Reges, eis, qui in liberis Rebus publicis excelluerunt, postposuit Cato Maior; Rex est, inquit, natura carnivorum animal. Neque eorum quemquam Regum, quorum fortunae praedicarentur, dignum esse, dicebat, qui Epaminondae, Pericili, Themistocli, Marco Curio, Amilcari, Barcae, etc. conferretur. Plutarchus in Catone. Cum vero Imperium populare, fere semper sit turbulentum: proinde regimen paucorum, seu Optimatum (cum aequissimum videatur, ut Optimi qui sunt, imperitent) arrisit. Schonborner polit. lib. 5. cap. 2. Samuelem etiam pro Imperio Optimatum propugnavisse, notat Iosephus antiquit. lib. 6. cap. 4. et vide eundem lib. 4. cap. 8. In thesi tamen mixtae Rei publicae formam, seu Monarchia et Aristocratia, ac Politia temperatam, prae reliquis excellere, non improbabiliter autumat R. P. Adam Conzen. 1. polit. cap. 21. nec ab hac sententia alienus est Robertus Bellarm. lib. 1. de Pontifice Rom. cap. 3. Sane in ca Imperii forma, integritati Legum, Iustitiaeque plenius cautum esse videtur: ubi nempe unus est Regens, et Director; sed alii adhuc, qui eum, ne peccet, prohibent, eiusque laudabiles conatus iuvent: et ita praeter Principem,
Optimatum et Senatus valeat auctoritas; Civitatum tamen, atque aliorum ordinum nonnulla sit potestas.
8. Si vero non simpliciter, sed in hypothesi; hanc rem diiudicemus: nullam tunc Rei publicae speciem, alteri absolute praeferendam; sed ut Populorum diversi sunt mores, habitus atque ingenia; alii ita genti, vel uni genti diverso tempore, aliam congruere puto Rei publicae formationem. Late et optime R. P. Adam. Contzen. lib. 1. de Repub. cap. 14. num. 5. etc. Piccolom. de morib. rad. 14. cap. 8. assert. 4. Hancque prudentia Politica eidem adposite, et conformiter adplicat; omnibus simul circumstantiis consideratis. Et ita boni Politici munus est, non tantum praestantissimam, et omnium votis optandam Rei publicae formam contemplari; sed etiam eam, quam tempora, quam res et opportunitates, itemque mores Civium, perfici ac consistere patiuntur. Aristot. lib. 4. polit. cap. 1. Sicque Franci libertatem, Helvetii servitutem, non admittunt. Florentinorum licentia liberior, recte transmutata fuit in severiorem administrationem. Quidam nec libertatem, neque servitutem, plenam ferunt. Alii libertatem ignorant, et servi sunt natura.
9. Ac ita Res publica est, cum bene ac iuste, id est. ad publicam commoditatem; sive ab uno, vel pluribus ea geritur: ac cum ii, qui praesunt, quisque ad suum collimat emolumentum, et Imperio ad propriam abutitur utilitatem; iam
vitiosa, aberransve, imo cadaver est Rei publicae, non corpus. Sed tamen Aristot. nimis evagari videtur, qui exinde Tyranni exstruxit definitionem; quod nempe omnis co nomine debeat insigniri, qui non communem fovet et spectat utilitatem: proindeque in Boccalini Parnasso centur. 1. ragg. 79. fere capitis discrimen incurrit. Quam vis enim coram Deo, hoc qui facit, Tyrannus exsistat: attamen si statim populus talem reicere vellet, pauca Imperia turbis carerent.
1. IMperium Monarchicum, primo explicare placet, eo quod omnium primum, in humanum genus introductum fuit: idque ea occasione, quia Paterfamilias, in domo sua quasi Rex exsistit, ad eiusque gubernationis formulam, Imperia in mundo primo instituta fuisse videntur.
2. Imperium autem Monarchicum, tum vigere putatur, cum unus imperat, ceteri parent: cumque Leges Fundamentales, eius administrandi potestatem, non specialiter restringunt; licet vel iuramento, vel alia ratione, ad bene iusteque imperandum, Imperans adstringatur.
Nam et omnis, qui Rem publicam regit ipso naturae iure, vique taciti pacti, illud facere tenetur. Arnisaeus de Maiest. lib. 1. cap. 6.
3. Quia vero ad essentiam Monarchiae spectare reputatur, ut unus rerum potiatur: quandoquidem REgnum non capit duos, et socium ferre, nec Regnum, nec taedae sciunt. Exinde subsequitur; Dyarchiam, seu Duum viratum, Triumviratum, etc. non Monarchias esse; sed exsistere potius species quasdam Aristocratiae. Quando nimirum Augustus, Antonius, et Lepidus, Rei publicae Romanae ius arripuerunt; aut in Imperio Romano vetustiori, plures Augusti, parilique iure imperitarunt; ut saepius factum esse, non inscriptiones solum Codicis nostri legum demonstrant: sed et cum Ludovicus IV. Bavariae Dux, et Fridericus Austriae Archidux, Imperium Romano Germanicum, ex pacto indivisim administrarunt; si fides est habenda Cuspiniano. in histor. Caesarum. Sane neuter inibi alterius Imperatorio tenetur, neuterque sine alterius consensione imperare potest; sed utriusque summa potestas, et ita neuter est Monarcha Bodin. 2. cap. 2. a princ. Itaque Imperii istius forma, nihil instabilius cogitari potest.
4. Non item Monarchica Rei publicae forma, tunc est; ubi duo, pluresve in una ditione commune Imperium habent: quod Gesampte Herrschafften/ vulgo vocamus. Gail. de pignorat. observ. 20. Hucque etiam pertinent die Ganerbschaften/ ubi unius Castri aut Oppidi,
plures sunt Domini, vel heredes: quos quidam heredes Accelerantes vocant. Indeque Germanica haecce vox, vom gehen/ aut gahnen/ seu appetere, originationem habere putatur: licet alii illam a gemein (Propter communionem quae inter tales est) derivent, et dicant Ganbach alibi communem rivum appellari. vide Killingerum, tract. singulari de Ganerbinatu.
5. In casu autem condominorum, neutri in alterum Iurisdictio competit, licet impares respectu tituli exsistant. Et porro in eiusmodi ditione communi inter plures, haud maiora praevalent vota; sed contra regularem Aristocratiae rationem, potior est conditio prohibentis: et tamquam in re, quae plures, ut singulos concernit, omnium consensus necessarius reputatur. Surd. consil. 47. Betsius de pact. fam. Killing. discurs. 8. Schrader. part. 10. sect. 10. num. 8. etc. Ac insuper censent nonnulli, tali in communione, ad divisionem Iurisdictionis, Pagi vel Castri (tamquam rei indivisibilis) invitos cogi non posse; ac pariter subditos, ius contradicendi aliquatenus habere Tuschus lit. f. conclus. 151. Ego consil. 25. part. 2.
6. At si apud populos eos, qui femineum Imperium ferre didicerunt, quis Feminam, Regni alicuius heredem, uxorem ducat, individuam propter consuetudinem vitae; potestatem quoque perpetua unitas constituta, et ita Monarchia manere censetur. Hocque in casu interdum Femina ipsa regnat, et ex pacto admitur
Marito imperandi potestas; ut factum olim in Anglia fuit, cum Philipp0us II. Rex Hispaniarum duceret Mariam; Angliae Regiam. Tubanus lib. 13. Quo casu eiusmodi Reginae, Reges etiam nominari possunt. Arumaeus vol. 4. iuris publ. fol. 236. b. Maritus autem est loco Augustae. AT vero si Rex et Regina, iunctim Imperium administrent; ut olim Ferdinandus Arragonius, cum Elisabetha Castiliana, et nuper Albertus Austriae Archidux, cum Isabella-Clara-Eugenia, Hispania, aut etiam, si Maritus imperitet solus: eo tamen in casu, Maritus maiestatem habere, minime putatur; cum eius potestas perpetua non sit; sed quasi Curatorio tantum nomine, Regnum administret: illudqueve mortua Uxore, Agnatis vel liberis, cedere cogatur. Quemadmodum olim Filiae Iohannae, Caroli V. Imperatoris Matri (Philippi Austri Uxori) Ferdinandus, post mortem praedictae Elisabethae, Castilianum Regnum consignavit.
7. Unius porro Imperium, duas formas habet; Regalem scilicet et Dominicam Monarchiam.
8. Regem vocant, qui plenum quidem Regnum habet (pambas1ilei/an vulgo dictam) sed tamen salva libertate subditorum, corumque bonorum proprietate. Et est hoc Imperium liberale, administratio9nisque domesticae regimen aemulatur. lib. 3. polit. cap. 11. et seq. Bodin. 2. de Repub. cap. 2. et cap. 3. a princ.
9. Et sic postquam populus Romanus, quasi
ad Senium vergens, seu ut loquitur Lactantius lib. ult. cap. 15. ad alteram infantiam, revolutus, Caesaribus patrimonium suum regendum permisit; Am. Marcell. lib. 14. l. 2. §. 11. d. O. I. ac ideo L. Regia, omnem quam pridem habuit populus potestatem, transtulit in Augustum: tunc inibi Imperatores, summam potestatem obtinuerunt, Regnumque plenum effectuum fuit. Sicque errare videntur qui Romanum Principatum, non verum REgnum esse censent: nam sane ea Imperii forma, etiamsi ex Augusti, aliorumque bonorum Principum aestimetur institutis: haud tamen diverus a Regno fuit. Barcla. Contra Monarchomachos, 2. fol. 294. Ego de appellat. Cap. 8. sect. 3. Nam semper Kalend. Ian. ac qui post eum fuerunt alicuius pretii Impp. acta, et quae acturi essent ii, qui tum in vivis erant, omnia iuramento populi fuerunt adprobata. Lipsius ad Tacit. 16. annal. num. 39. in excurs. fol. 540. et qui dissentiunt, umbram sive simulacra, ex vetusta libertate reliqua, inaniter pro re, sive corpore amplectuntur.
10. Tale etiam hodie Imperium est Gallicanum: postquam nempe vetustiorum Ducum, Comitumque, Nortmaniae scilicet, Britanniae, Aquitaniae, Burgundiae, etc. ditiones, ac Imperium, in unius Regis potestatem coaluere. Barclai. in Icone animor. cap. 5. fol. 144. Et ita Ludovicus XI. iactitare solebat, sua potissimum opera effectum fuisse, ut Regnum Gallicanum quasi ex tutela, ad plenam Pubertatem fuerit
redactum. Nam antea Regnum illud, haud parum Aristocratici Imperii admixtum habebat, Lehman. 2. cap. 4. Sed tandem Senatus ille, qui Regibus prius adesse consueverat (Parlamentum scilicet Parisiense, sive Curia colloquii et collationis, a Gallico parler dicta) in Iudicum curiam transmutatus; eiqueve omnis Regni procuratio adempta; et ad Rem publicam pertinentia negotia, consilio privato, seu d' estat, a solo Rege dependente, translata: et ita Imperium illud, Regnum plenum effectum fuit. Ego de appellat. 2. sect. 16. Proindequeve illius Parlamenti auctoritas, non minuit Regis potestatem: cum et invito illo, multa a Regibus gerantur, eique tantum competat votum consultivum. Hucque allusit Elector Moguntinus, apud Sleidan. 1. cum ait: Multi fuerunt olim in Gallia Principes, nunc autem in angustum eorum numerus est redactus. Nam Rexprope solus, omnia tenet. Animi fortitudinem Francisco tribuunt, sed ad Monarchiam ille spectat, etc.
11. Et etiam Castellanum, ac aliâ pleraque, imo omnia Hispaniae Regna, huius primae speciei exsistunt. Covar. pr. quaest. 1. Quamvis enim Arragoniae et Navarrae Regna maxime olim libera essent: honc tamen tamquam bello partum, absolute Regi Hispaniarum subest: et teste Petro Matthaeo, inter gloriosissima a se facta recensuit Philippus II. quod Arragonios in ordinem redegit; et iis, eminentia, quae antea habebant privilegia ademit, Magistratumque
(qui Iustitia Arragoniae dicebatur, custosque liberatis erat) abrogavit.
12. Est et idem in Anglia Status; Smith de Repub. Anglic. 2. cap. 4. et 5. nec ius esse videtur Ordinum conventui, sive Parlamento, praefracte Regi contradicendi, sed tantummodo dissuadendi. Marselaer. 1. de legat. fol. 130. Nam certe cum Nortmanniae ille Spurius, Cuilhelmus dictus, Anglicanum Regnum occupavit: id factum fuit vi: legesque tulit, nullas accepit. Selden. 2. Iani Anglorum.
13. Sc otiae quoque Regnum, Imperiis vere Monarchicis adscribit Rex lacobus, in oper. fol 187. ubi ait: Reges in Scotia, ante omnes Ordines seu status in stitutos, ante comitia ulla celbrata, legesque latas fuisse. Et ita leges a Regibus, non a legibus Reges institutos. Regem esse dominum omnium bonorum directum; et quoscumque possident subditi agros, esse ipsius, tamquam supremi domini feudi. Plenum itidem Regnum est, in Florentino Ducatu; quale plerumque subsequitur armis oppressam libertatem.
14. Dominica vero Monarchia, tunc intelligitur; cum Princeps sibi subiectis, ut paterfamilias servis imperat; et ita simul corporum ac rerum dominus exsistit: aut ubi tam rigidum imperium in subditos cogitur observare, qualis Duxbelli erga milites suos necessario usurpat. Et tale quidem imperium, Barbarorum ingenio, atque inclinationi, inprimis conveniens est;
quos utpote Aristot. in pol. non uno loco, naturâ servos appellat. Et qui ideo serviliter sunt tractandi, ac cum cedere nolint ferulae, ferrea virga sunt regendi.
15. Taleque Imperium describitur Daniel. 5. vers. 19. Quos volebat, interficiebat, ac quos volebat, humiliabat. R. P. Adam. Contzen. 1. polit. 15. num. 3. Eiusmodi item Imperium illud esse videtur, cuius iura seu mores, Samuel, 2. Reg. cap. 8. proponit. Quodque Romanis tam exosum fuit: et quod Assyrii ac Chaldaei, Persae item ac Aegyptii (inprimis postquam omnia eorum bona proprietatis iure, ad Regem pervenerunt, Cenes. cap. 47.) Parthi, aliaeque Barbaricae nationes consimiles, in usu habuerunt; eoque mediante, facilius vicinos subegerunt. Tale item hodie Saracenis iu usu est, omnibus puta Africae Regibus, et item Turcis: apud quos summus honotis titulus est, infimum sui Imperatoris mancipium indigitari. Hanc pariter imperandi formam, Mammaluci sive Egyptii Soldani, superiori saeculo; et etiamnum hodie Moscowitae, amplectuntur; qui Basilidis inauditam in aliis locis Tyrannidem, aequanimiter sustinuerunt; quorumque uxores, minus a maritis se amari credunt, si non rigide verberentur. Thesoro politico. par. 1. fol. 383. Paul. Odenbornius in Basilibdis vit. Usurpatur itidem Imperium hocce ab aliis gentibus, quae in Africa et Asia dominantur: puta Abyssinis (quorum Princeps Prestegan, quod idem est ac Apostolicus;
ridicule vero a nonnullis Presbyter Iohannes indigitatur) Sinensibus (quos Lusitanica pronuntiatio, Chinenses, qui sibilum exprimere nequeunt, vocat) magno Magor. Res publicae Belgicae, ubi de India. fol. 127. aliisque.
16. Et usurpatur hoc Imperium a Regibus Senatu quoque, ac populo in provinciis devictis: quarum sane status, etiam sub Romanis satis durus fuit. Sic et Franci, talem imperandi rationem, in Alemanniam induxerunt: indque relique est servitutis quaedam species, in den Leibignen Leuten/ ut et in iis bonis, quae Schupfflehen vocant: quod in capite de servis dicam.
1. CUM vero in Monarchia, tam Dominus quam Rex, vel nascatur, vel eligatur; nova iterum Monarchiae divisio exsurgit, quod scilicet quaedam electiva, alia successoria exsistit.
2. At quamvis in electivo Regno, prona via sit ad mixturam, summaeque potestatis temperamentum: cum nempe iis qui eliguntur, certa Capitula praescribuntur, secundum quae debebant regnum administrare.
Quemadmodum hodie in Imperio Romano accidit, ubi semper antequam Caesar, vel Rex eligatur, Capitulationes conscribi solent; quibus is, qui eligendus est, se astringere, et aliquando summa potestas, limitari, determinarique solet; minime autem dici potest, Imperium electivum, ex se respuere absolutam potestatem; nam et vetustissimi Imperatores, quibus lege Regia absoluta potestas trbuebatur, a Senatu vel militibus eligebantur. Quo etiam intuitu, apud Sozomen. histor. Ecclesiast. 6. cap. 6. et apud Theodoret. in histor. Tripart. lib. 7. cap. 6. Valentinianus Imperator dicit, me ad imperandum deligere, O milites penes vos erat; sed cum iam a vobis sim delectus, vos qui meo iam Imperio subiecti estis, conquiescere; me autem, utpote Imperatorem, quid agendum siet, considerare decet. Sultani etiam Aegyptii dominice imperitabant, et nihilominus electio ibi, tam stricte observabatur, ut nec potuerit Principis praemortui filius, pervenire ad Regnum, sed alius ex legis neccssitate eligendus fuit.
3. Electio porro, sui quidem natura, praestantior censetur, cum nempe ea mediante, optimus sumi queat: ubi veto ius successionis viget sors vere caeca praevalet, et quandoque nativitas suggerit eum qui omnium minime idoneus exsistit. Attamen successio interdum tutior apparet, propter interregni in commoditates, et affectus electorum, vitiosamque et turbulentam eligendi rationem, quibus olim multa Regna,
damna maxima sunt perpessa, Nec infrequens est, ut aliquid per se bonum sit; quod tamen habito respectu ad subiecti conditionem, inconsultum videatur adhiberi. ut late deduxi in tractat. de success. et elect. in princ.
4. Saepe autem dubitari, imo inter Regiam familiam et Ordines, controversia admodum periculosa oriri solet, an hoc vel illud Regnum electivum, num vero successorium exsistat? Et Hungari contra Ferdin. 1. Regem Romanum, ex pacto iureque hereditario (qua nempe Ludovici ultimi Regis Sororem, in matrimonio habebat) Successionem in Regnum praetendentem, tam obstinate ius suum urserunt, ut Turcicae perfidiae se committere maluerint, quam sceptris hereditariis eum potiri, ut ex Hungarica bistoria Stephani Istuanfi patescit. et tamen ex cap. licet, extra de voto apparet, Regnum Hungaricum iam olim Hereditarium fuisse.
5. Bohemis itidem in casu vocationis, ius eligendi Regis, indulget Caroli IV. aurea Bulla, cap. 17. et consentit die Bömische Landsordnung. Sed tamen textus ille ille ita est intelligendus, si Familia, quae semel ad Regnum pervenit, penitus intermoriatur: ea enim durante, gradu qui proximus est, excludi minime potest, ut operosissime Goldast. in tract. singul. de Bohem. deduxit.
6. Imperium quod attinet Romanum, illud ab Augusto, et dum Romae fuit, electivum, sub Francis, et apud Graecos, ut plurimum
successivum erat: sed vero quamdiu est apud Germanos, Electivum exstitisse videtur. Unde Gunther. lib. 1.
Regibus est aliis, potiundi iure paterno,
Certa fides, sceptrumque patris novus accipit haeres.
Nos quibus est melior libertas, iure vertusto,
Orba suo quoties vacat inclita Principe sedes.
Quodlibet arbitrium statuendi Regis habemus.
7. Notorie etiam Electivum est Polonicum Regnum: Danicum vero ad successvum vergit: Suecicum autem ex electivo, artibus Gustavi Erici hereditarium factum fuit.
8. Veruntamen electiva Regna, triplicia esse censentur: primo etenim nonnumquam, ex omnibus eligitur Princeps, quae electio liberi voti indigitatur: nec ibi refert, Peregrinus, vel etiam ignobilis, in Regiam sedem introducatur. Et sic Poloni olim suum Piastum, agriculturae et mellificii studiosum, voto liberrimo elegerunt; ac a stiva et vomere, in Regni solium deduxere Primislaum Bohemi; ac Milites Romani, ullo sine generis intuitu, quandoque sumpsere Imperatores. Sicqueve Iustinus, qui Iustinianum adoptavit, Bubulcum patrem; ipseque Augustus argentarium habuit avum, patrem adstipulatorem: Cic. epist. ult. ad Q. Fratrem.
9. Interdum (secundo) ex certo hominum genere, sumitur Rex: et ita olim in Israelitico Regno alienigenam eligi, ab ipso Deo
prohibitum fuit. Deut. 17. v. 15., Ac pariliter ad fastigium Romano Germanici Regni, ob legem Imperii, ab Othone III. ut quidam putant, sancitam, non nisi Germanus evehi potest. VVindeck. in comment. de elect. c. 19. fol. 53. Arumae. ad aur Bullam, discurs. 2. thes. 3. et seq. Atquamvis post Fridericum II. Hispanus et Anglus, ante Rudolphum 1. ad Imperium vocati fuerint: hoc tamen factum est vitiose, et in Republica turbata, nec illi Imperio sunt gavisi. Quodque, Franciscus 1. Galliae Rex, una cum Carolo V. ad Imperialem dignitatem adspiravit; sique Sleidano fides adhibenda, adstipulatoribus non caruit, etiam inter ipsos Electores: hoc Gallicanae machinationi contra Imperium, adscribo.
10. Quandoque (tertio) ex domo Regia, necessario sumi debet Princeps. Et sic apud Abyssinos, mortuo Rege, haud proximum agnatum, sed qui magis idoneus Optimatibus videtur, Regem nominari, ex Alvaresio recenset Bodin. meth. histor. cap. 6.
11. Plerumque autem in omni fere electivo Regno Filii, proximorumque defuncti agnatorum (haud quidem ex necessitate) non exigua solet ratio haberi: et inde in Imperio Romano, tam Latiali, quam Germanico, quando id ad unam stirpem pervenit, diu apud eandem mansit; ut factum post Augustum, aliosque Imperatores, ut et tempore Othonum, Saxonum, Friderici 1. aliorumque Suevorum, inprimis etiam Austriae Archiducum. Huius etiam rei, stirps
Oldenburgica in Danico Regno, documento esse potest. Sic et in Polonia, Iagellonica stirps ita honorata fuit, ut Stephanus Bathori cum ea conditione fuerit electus, ut duceret ex illa Familia Virginem, quamvis iam effetam: ac itidem Sigismundus Suecus, intuitu Matris ex eadem Familia descendentis, electus fuit.
12. Ubi nullae sunt electioni certae leges accurate praescriptae, nec ad paucos Electio est redacta; ibi plerumque turbae exoriri solent: ut olim Romae, in Suecia item ac Polonia saepius fuit sactum. Et iata electio legitima habetur, quae secundum leges, et instituta Rei publicae peragitur. Eaque ratione Electiva Regna, quo ad modum eligendi, multisaria exsistunt.
13. Et quidem in Imperio Romano, Electioni certum modum praefigit Caroli IV. Aurea Bulla: a Sigillo, aut Graeca voce boulh\ (quasi sit consultum, sive scitum) ita dicta. Et quidem septem Electoribus, plenarium ea tribuit Ius eligendi; quamvis Cutsemius in Saxonia Catholica, secus olim suisse, operose probare conetur. Nempe omnes Principes votum habuisse; post Officialibus primariis praetaxationem (ut loquitur Albert. Stadensis) hocest ius nominandi, salva confirmatione aliorum Magnatum, comnpetiisse: sed videri potest VVindeck. in tract. de Elect. qui optime haec explicat.
14. Pontificis Romani electionem olim perperam, et magno cum scandalo, Imperatores
sibi adscripserunt: eoque nomine cruenta saepe in Italia (ab Henrico praesertim IV. Friderico 1. et 11. aliisque) concitata fuerunt bella. At eam soli nunc obtinent Cardinales, eaque prudenti, ac vere politico iudicio ita coercita est, ut in certo ac tumultuarie aedificato conclavi, frequentius per scrutinium, interdum etiam per adorationem, ut vocant, fieri soleat. Bellarm. de Clericis, 1. cap. 9. et seq. Mercure Francois tom. 1. ubi de electione Pauli V. Conclavis autem usum, Gregorio X. qui anno Christi 1274. imperitavit, attributi Panphinius in additionib. ad Platinam in eiusdem Gregorii vita.
15. Illud porro, quod successione defertur Regnum, in Hereditarium, seu patrimoniale, et Gentilitium, seu Legitimum vulgo discriminatur. Et quidem Legitimum, ad Feudi ex pacto. et pro videntia naturam accedit. Patrimoniale vero, Feudo hereditario simile exsistit.
16. Hereditarium enim, seu Patrimoniale dicunt, ubi ex Testamento vel eo non condito, ex causa intestati; sed habito tantum respectu ultimi possessoris, sicque hereditario iure transmittitur Regnum.
17. Legitimum seu Gentilitium vocant, quod Universae Familiae sive Genti confertur, et secundum Legem Regni fundamentalem datur. Sicque legitimus successionis intuitu habetur Principatus, ubi legis vel consuetudinis provisione, certae personae, non ut heredi, sed secundum generis vel sanguinis praerogativam,
confertur potestas: quemadmodum, nunc vere ubivis receptum esse, Ludovicus Molina tradit, tract. 2. disput. 626. Quamvis etiam non pauca Hereditariorum Regnorum, tam in Hispania, quam in Neapoli et Sicilia, inveniantur exempla.
18. Et quidem, si iure hereditario deferatur Regnum, successor, defuncti (utpote a quo causam habet) praestare factum; et ideo omne aes alienum exsolvere tenetur; quod secus est, ubi ex lege, in ius Regnis succedi solet. Quamvis nec in Hereditario Imperio, prodigaliter liceat absumere Coronae bona. Et vicissim in Legitimo (quin et in Electivo) Regno ad solutionem obstrictus omnino est successor; siquid praedefunctus, necessitate urgente, utilitateve instigante contraxit, aut promisit; ut in causa Christierni contra Daniae statur, pro Marchione Brandeburgensi, respondit Schrader in consilils suis. Ne scilicet, qui fidem sequitur Principalem decipiatur; et etiam alias nemo cum Magnatibus contractum iniret.
19. Ex eademque ratione in hereditario Imperio, Testamento, vel simili alio, ultimi elogii genere, de Regno suo disponere, pro arbitratu arrogationeve aut adoptione, Filium sibi facere potis est princeps. Molinaeus ad consuet. Paris. §. 13. gloss. 3. num. 9. Intergrum itidem est Princiipi in hereditario Regno, libero quem velit voto, ex suis eligere filiis. Sicque Primogenito praeterito, Salomonem elegit David. l. 3. Reg. cap. 1.
et parilia obviam sunt Exempla in Hispaniis; Anglia, Burgundia, et Sicilia utraque.
20. Proindeque propriatim pertinet ad hereditarium Regnum, axioma illud, quod suggerunt Interpretes Iuris: Principem, scilicet in testamento condendo, ad nullam iuris sollemnitatem astringi; sed sufficere, si modo constet, de perfecta voluntate. Sicque olim per annuli traditionem, Regna legimus translata: Fornerius 1. select. cap. 3. et ita Alexander Magnus, sexta decubitus die, praeclusa voce, exemplum digito annulum, Perdiccae dedit, eoque gliscentem amicorum seditionem sedavit: quasi et si non voce nuncupatus haeres, iudicio tamen electus videretur. Iustin. lib. 12. Hocque privilegium, cum non immediate concernat absolutam potestatem, etiam Germanis Principibus, competere videtur. argum. l. 31. §. 4 de legib. Ego consil. 273. part. 6.
21. Econtra Testamenti factionem, respuit legitimum Regnum. Et ideo inibi haud potst Pater scribere heredem, alterive, quam cui lex defert, relinquere Regnum, quamvis Ordinum consensus accedat. Et ita Carolus VII. Galliarum Rex, cum a proprio suo Patre, accedente Parlamenti scitu, successio in Regno Gallicano, Angliae Reginae adiudicata esset, ad mucronem gladii sui appellavit. Cirard. lib. 21. Passquier. 5. cap. 7.
22. Ut nec, si metus subsit, ne mortuo Principe, de Regia successione controversia
suboriatur, dum vivit, definire potest Princeps. Sicqueve Henricus ultimus Lusitaniae Rex, non potuit cum effectu declarare, quaem debeat habere successorem: nec etiam Iudices vel Curatores constituere, qui hoc facerent post eius mortem: cum nemo queat ultra vitam imperitare, ut hoc late deducit Hieron. Connestagius in historia Coniunctionis Lusitaniae cum Regno Castellae.
23. Non tamen prohibitum censetur, etiam qui ex Lege est, successorem mente captum, prodigum, vel aliter ad imperandum non idoneum a successone removere: quod temen sine praeiudicio filiorum illius non idonei, intelligi debet; maxime si iam fuerint nati. Quemadmodum etiam Pater renuntiare successioni (Legitimae vel Feudali) sibi delatae nequit; eaque, re praeiudicium solum creatur, liberis nascituris. Nec potest ius constituere Primogeniturae, in detrimentum filiorum iam natorum.
24. Ascendentium suceessio, haud secus ac in seudis, Rosenthal cap. 7.. quaest. 14. num. 8. et 9. non hîc locum habet: nisi cum Principatum Pater aut alii ex Maioribus, prius obtinuerunt. Sic quoque Viduae Matres, filiis in Regnis a paterna linea profectis, nullo modo succedunt: quod et iure Romano veteri receptum suit. tot. tit. Instit. de SCto Tertull.
25. At vero tam in Legitimo, quam hereditarrio Regno (si pater non aliud constituerit in Testamento) Imperium uni tantum ex
pluribus filiis cedit: nec enim illud sine status diminutione dividi, aut a pluribus administrari potest. Bodin. 6. de Repub. cap. 5.
26. Ac quidem ex communi gentium more, Primogenitus ceteris praefertur; et inde eius Legitimam, totum esse Regnum dici solet. Tiraquell. praefat. tract. de Primogenitura. per discursum. Quin et primogentito cedunt Regni incrementa (Provinciae puta noviter partae) dummodo illa Coronae unita, vel etiam viribus Regni suerint acquisita. Sic et Bombardae, Aulaeque supellectilia, et alia mobilia, sine quibus Regnum consistere nequit, ad Primogenitum spectare videntur: pariter ut instrumenta, pertinent ad fundum instructum. quod Bocer. in tractat. de success. feud. deducit.
27. Liberis autem natu minoribus, vel annuae Pensitationes, vel portio quaedam Regniassignatur certa; quam a Primogenito ut Feudum, vel aliter recognoscant. Galli appennage vocant, quasi ad panem et sustentationem datam. Pasquier 7. des recherches. cap. 18. ad fin. Ac sane ut crudelitas approbanda non est Turcarum, qui Fratres Regni incapaces, statim occidunt; ita quoque videre debet Rex, ne magnam nimis potestatem, auctoritatemque Fratribus concedat: et inde viam pernitiosam factionibus sternat.
28. Interdum secundogenitis separatae Provinciae dantur, si a Regno sint seiunctae: et ita ante aliquot annos, datum fuit Belgium,
Serenissimae Isabellae. Ac suadent hîc Statistae; in Ducatu vel Comitatu, ubi ius viget Primogeniturae, haud omnes filios parilis dignitatios nomen usurpare debere: absonum enim est, Principem vel Comitem, absque Ducatu vel Comitatu esse.
29. Et etiam inter Electores, vigore Aureae Bullae, ceterosque Germaniae Principes, regulariter locum esse Primo Geniturae, pluribus deduxi in tract. de success. et elect. lib. 1. dissert. 6. Idque cumprimis Familiarum decus, et Imperii etiam incolumitas, exigere videtur. At certe apud Catholicos, media aptissima habentur secundo genitis commode prospiciendi, divisionemque impediendi; per Episcopatus scilicet Canonicatus, ordines equestres, etc.
30. Quin et magis est ut dicamus, eus, qui in Germania praetendit Ducatum, aliudve Feudum dignitatis dividi non posse, fundatam habere intentionem: cum id conforme sit Feudistici iuris sanctioni. cap. Imperialem. de probibita feudi alienat. per Frider. Imo etiam, ubi Ducatus in portiones distrahuntur, quandam fere semper inibi retinet Senior praerogativam: ut nempe Feuda conferat, Maiorem ceteris capiat portionem, etc.
31. Et quidem ubi in aliqua familia, ius Primogeniturae viget, ibi semper posteri primo nati, numquam ab aliis, ob aetatis praerogativam excluduntur. Sicque Filii primogeniti, si is ante Patrem moriatur, in locum Patris succedunt:
nec a patruo praevertuntur. Primogeniti enim filius, ob spem im Patre radicatam, iureque repraesentationis, patruo potior exsistit. Arumae, ad auream. Bull. discurs. 4. thes. 5. Enenckel. de privilegiis parent. privileg. 3. cap. 1. num. 23. et cap. 4. per. tot.
32. Differt namque a Primogenitura Maioratus, sive Senioratus: ubi quippe aetate prior in tot familia, Castrum vel simile quid habet; idque non ad descendentem, sed ad seniorem semper agnatum transmittit: ut aliquando in Germania, et alibi fieri solet.
33. Primogenitus a nondum Rege procreatus, etiam nato post adeptum Regnum, praefertur: est enim tempore mortis, Filius Regis, ac quoque primogenitus; nec excludi debet filius a patris dignitate, quam is post eius nativitatem acquirit. Tiraquell. de primogenit. quaest. 31.
34. Deficientibus Liberis, defuncti frater succedit: vel eo haud superstite, Agnatus (linea, non gradu vel aetate) proximor. Quod et Duces Aldenburgenses contra. Vinarienses obtinuerunt. Peregrin. consil. ius tract. de iure fisci iuncto. Idque ex ratione iam antea dicta; quia nempe in Regno Legitimo, nativitas cuicumque dat ius radicatum, et ad omnes posteros transmissibile: quamvis Goldast, in suo Seniore, operosissime contrarium demonstrare conetur.
35. Et porro Successio Regia, datur in infinitum, etc. Sic et iam olim Bald. praedixit, Valesiis Borbonios successuros, etiamsi ultra
decimum sint gradum. Quod et factum fuit, cum intermortua Valesia samilia, Henricus IV. post longam seriem ad Regnum pervenit.
36. At ab Imperii excluduntur successione (praesertim apud Christianos) extra matrimonialem complexum prognati. Sed vero Brabaricum plane est, quod Turcae, aliaeque consimiles gentes, inter filios Legitimos, et ex concubina prognatos, nullam differentiam agnoscunt. Pet. Greg. Tholos. 7. de Repub. 8.
37. Haecque naturalium remotio, eo usque extenditur, ut ne summus quidem, seu absolute imperitans Princeps, Filium naturalem, in praeiudicium Legitimi heredis, ad Regiam successionem habilem reddere queat nisi per nuptias subsecutas. Tholos. d. cpa. num. 12. et seqq. Ac ctiam in negotio Successionis Portugallici Regni, Rex Hispaniae, ipsi Pontifici, se non pariturum respondit; si Antonium nothum legitimare vellet. Connestagius in historia occupat. Portugallici Regni.
38. At vero succederet sorsan per mnatrimonium subsequens legitimatus, etiamsi id fieret in articulo Mortis; ac licet a viliori Matre editus esset. Sarmientus 1. quaest. illustr. cap. 6. per cap. 6. extr. qui fil. sint legit. et Novell. 12. circa fin.
39. Feminarum vero imperium, quamvis nec Divina, nec naturae Lege prohibitum videatur, eae tamen omnium fere gentium recepto usu, ab Imperii successione excluduntur. Non solum propter multas incommoditates, quae
suboriri solent, si foremina obtineat sceptrum; sed et ne Regnum extra Familiam, aut etiam ad peregrinos pervenire possit. Hincque Femina remota, exclusi etiam censentur Masculi ex Femina descendentes. Castil. qq. cap. 2. et 4. Quia nempe insecta radice, infectum est omne id, quod ex ea succrescit.
40. Inprimis autem Galliae Regnum; non Patitur Foreminarum Successionem: idque ut aiunt, vigore samosissimae illius Salicae Legis; quae propterea Salica, quasi aulica, vocatur.
41. Regna tamen quamplurima inveniuntur, Hispanicum inprimis atque Anglicanum; ubi licet feminis locus pateat, ex Regni consuetudine singulari; nihilominus Masculo filio exsistente, succedere femina nequit, ertiamsi eo aetate sit maior. Andr. Tiraquell. quaest. 10. num. 8. Plerumque vero Agnatis ex latere, filiae praeferuntur: secus ac iun feudis. Nam Regnum, non nisi propter tranquillitatem, et in solatium Regis, liberis masculis carentis, ad Regias filias pervenire solet. Molina disput. 625. Sicque etiam nuper, Lotharingiae Ducis filia Patris successit, patruo remoto.
42 Et item Primogeniturae ius, pertinet ad Feminas quoque. Unde primogenitae Filia, matertera potior est; primogenitaeque gnata, secundo genitae filio quoque praefertur.
43. Atvero, si ultimus Regni ad Feminas transitorii possessor, in liberorum solitudine moritaur: tunc ad proximum ex Mascula linea
descendentem; vel si talis non exsistat, ad Masculum ex femina prognatum; vel feminam, gradu proximiorem, successio spectat: iure tamen primogeniturae, et linearum praerogativa, ubique observari. Qua de re, insuccessione Lusitanica pluribus agunt Connestag. lib. 3. et Thuan. lib. 65.
14. Regni tandem successio, ut eo magis integra servari queat; Gentilitia pacta, et ex iis pactitii heredes sunt inventi: Erbeynigungen vocant; eorumque vigore, una Familia deficiente, altera succedit. Vide Nic. Betzium tract. de pact. famil. illustr. Et illa, licet re ipsa, separata sint a foederibus hereditariis, quae Erbverbrüderunge/ nominantur; seqpius tamen concurrunt. Est autem Familiae pactum illustre, inter Saxonicam et Hassiacam Domum; ac utrisque ea ratione coniunctus erat, et etiam cessit Hennebergensis Comitatus. Saxonica quoque Electoralis Domus, cum Marchionibus Brandenburgensibus, talem cognationem habet; hique cum Pomeranis et Megapolitanis. Fuit et olim consimile pactum, inter Austriae ARchiduces, et Bohemiae Reges, Luzelburgicae stirpis; eiusque vigore, Bohemia Austriacis cessit. Qua de materia videri etiam potest meus tract. de success. et elect. Regia lib. 1. c. ult.
45. Et ea porro pacta, interdum non reciproca exsistunt: quale est inter Austriacam et VVurtembergicam Domum. Omnino item atquo, regulariter, liberam impediant testandi
facultatem: Imitantur quippe naturam familiae fideicommissorum; ac si admitterent Testamentum, plane elusoria essent; secus ac Bocerus de success. feudal. evincere conatur. Requirunt etiam ab initio Domini Beneficialis, aut si librum sit Regnum, Ordinum assensum.
46. At Regalis si stirps exstinguatur, situm est in Ordinum potestate, quem sibi velint eligere Regem, aut etiam possunt Rei publicae immutare formam.
47. Est et hoc notatu dignum, adprobationem et confirmatiionem Regis, haud necessario Electionem importare; sed et in successorio Principatu, locum habere posse. Est enim repetitio fundamentalium legum, sub quibus Regnum ab initio est constitutum. Quamvis Franco Galliae Reges, ante Coronationem, Regio titulo abstinere soleant.
48. Imo, non necessario, ad constitutionem Regis, inauguratio sive Coronatio requiritur, tam in successorio, quam in electivo Regno: et ita Clemens V. Pontifex Max. excommunicatione notavit eos, qui dicere sunt ausi; Pontificem non posse, priusquam fuerit coronatus, ea facere, quae post Coronationem. extravag. com. ult. Alphons. Modit. in §. lex est. dubit. 4. num. 7.
49. Summis autem Principibus, ante eorum excessum, num futurus designari possit, et debeat successor? in thesi vix determinari po test. Verum ex circumstantiis, casu eveniente,
diiudicare debet. Insucceslorio sane Imperio, minorem res haec dubitationem habet: inibique frequenter filiis, subditi praestant iuramentum, quandoque tamen nec propriis filiis est fidendum. ut alicubi Boccalin. tradit. In electivo autem Principatu, Ordines cavere solent, ne designetur aliquis auctoritate solius Regis viventis, sed electorum scitu; quo nomine Ferdinando 1. Imperatori, controversia olim mota fuit. Sed nec consultum semper est ipsi Imperitanti, ut hoc fiat. Sol enim oriens magis, quam occidens adoratur. Indeque Elisabetha Angliae Regina, noluit declarare etiam legitimum successorem.
50. Quin et Filii, Successoresque Regii singularem et eminentem aliquem titulum habent, certae successionis notam; certos etiam proventus, et alia privilegia obtinent: et sic in Gallia, primogenitus habet Delphinatum Viennensem; indeque Delphinus: vel filio nullo exsistente, frater, vel alius proximus agnatus, kat) e)cokh\n Monsieur nominatur, Hispani Primogenitum filium vel Filiam, Principes, reliquos nominant, Infantes.
51. Disputatio autem est intricata: Num Regius Pater in liberos suos, habeat Iurisdictionem, eosque supplicio afficere possit? Ut fecit Filio suo Don Carolo, Philippus II. Sed cert e in Imperio Germanico Romano, tentari posset; Principes, Comites, Nobilesque, non habere iurisdictionem in suos filios, fratres, et. Verum eos censendos immediatos. Unde filii Principum, etiam suos Austregas habent. Frid. Mindan. lib. 2. c. 19. ad fin.
52. Huc pertinet etiam ius Romani Regis, qui mortuo Imperatore, sine ulla electione succedit. Aur. Bull. cap. 4. Estque is, vivente etiam Imperatore, perpetuus Romani Imperii Vicarius, a Lege, hoc est, electione et consensu tacito Statuum Imperii, ordinatus: quiideo, Imperator si absit, non solum nomine Caesareae Maiestatis; sed et proprio notu, aliquid constituere potest. Barth. Musc. de success. anomal. fol. 49. num. 98. Thom. Michael disput. de iurisdict. thes. 28.
53. Principatus electivus, ut Interregnum, ita successorius, nonnumquam tutelam habet: Utrobique autem cautiones quaedam adhiberi debent; ne scilicet illic Res publica intereat, et in Anarchiam transeat: hîc vero, ut non heredi legitimo adimatur. Interdum enim Tutores, non satis suo nomini respondent, sed tollitores sunt, quo ad effectum: ut ait Alber. in l. ff. de tutel. Ac etiam alias ob rationes, nil periculosius existimatur Regno, quam si Rex sit minor. Pasquier. 5. cap. 5.
54. Interregnum pariter, diuturnum vix esse folet, sed periculosis turbis subiacet: ut edocere potest Germaniae status, qui post Friedericum II. et ante Rudolphum 1. fuit. Hincque aurea Bulla Caroli IV. postea in troduxit Vicariatum; eumque certis familiis adscripsit: ut iam supra alicubi dixi. Ei autem, anlocus sit Imperatore vivente, sed extra Imperium versante? quaestio est anceps: ad quam vix affirmative responderi potest; haud enim Imperium tunc vacat.
55. Tutela Regia, aliorumque Magnatum, tutissime Matri, cum prudenti aliquo Senatu, commiti videtur: magis quam Agnatis, aut Ordinibus regni. Lips. monit. polit. 1. cap. 4. Sed hîc pater, etiam prospicere filio potest per testamentum. At certe Caroli V. Austriaci tutelam, ex fide gessit Ludovicus XII. Galliae Rex, etiam hostis. Bellay lib. 1. des memoires.
56. Nec excluditur a tutela mater; etiam ubi feminae alias a successione removentur. Diversa namque ratio tutelae, et successionis exsistit.
57. In Electorali Romano Germanici Imperii dignitate singulari, haud alii, quam soli proximiore agnato, tutela et administratio adscribi putatur. Et hoc ideo ius, agnato proximiori, per testamentum auserri non potest: imo nec contutores dari possunt: quod in Palatinatu, varie disputatum, et libri etiam varii, hac de quaestione editi fuerunt.
58. Tandem propter incommoda, quibus obnoxium est Regnum tutelare, lege singulari, sui iuris efficiuntur, Principes plerumque, aliis de plebe, maturius multo. Et ita in Galliis, Caroli V. Pragmatica sanctione, aetas Regia anno 14. est definita. Pasquier 2. de Recherch. cap. ult. et lib. 5. cap. 5.
ET hactenus quidem Monarchicus Status, utcumque est, explicatus; nuc inspectio Poliarchici Regiminis succedit: quod iterum vel simplex, vel mixtum exsistit. Et quidem, ubi simplex est Polyarchia, ibi licet imperent plures, omnes tamen unius referunt vicem: et ita ibidem collectivus quasi est Principatus, omnesque, quibus clavus Rei publicae est commissus, univu subeunt vicem. l. 2. ff. quod cuiusque universitatis nom. l. Magistratus. 25. ff. ad municipal. Et qui Imperii participes sunt, non imperant, ut singuli, sed ut universi: sicque exercitium Iurisdictionis, et iuriufm Maiestatis, non est penes quemlibet in solidum; sed omnes, qui Imperii participes exsistunt, simul imperant, singulique oboediunt. Bodin. 2. de Repub. cap. 6.
2. Eth hinc, si quid deliberandum, decernendumve sit in polarchico statu, semper vota sunt numeranda; plurimumque suffragia, pauciorum praepollent. arg. l. 3. et 4. ff. quod cuiusque universitatis.
3. In hoc etiam statu, magistratus, seu Officiales, ab iis, qui numero Imperantium
comprehenduntur, omnino distingui debent: hique plus iuris, illi vero plus dignitatis habent. Et in Magistratus ac Officiales quoscumque, idem ius exercere queunt Optimates, vel populus, quod in Monarchia Princeps habet. Officiales itaque, respectu singulorum, obtinet auctoritatem; subditi sunt ratione collegii, penes quod est summa potestas.
4. Indeque non propterea Monarcha nominari potest, si in Polyarchico statu, unus, dignitate et experientia prae ceteris pollens, constituatur; qui maiorem aliis Magistratibus habeat potestatem: ut in Republica Veneta, nunc est II Doge, ac in Genuensi; Dux. Qui quidem Rectores et Exsecutores, summique Magistratus sunt; minime vero Principes absoluti: etenim ut loquitur Caesar Contardus tract. de momentanea possess. limitat. 22. num. 15. et seq. Dux Genuae et Venetiarum, praeeminentiam habent potius Dignitatis, quam Dominium.
5. Et porro quandoque opus est, praecipue tempore motuum bellicorum, aliisque temporibus periculosis, ut in Polyarchico etiam statu (ad tempus) unus dignitate et experientia prae ceteris pollens eligatur; qui quasi Monarchae, ad quem omnes respiciant, teneat locum: Aerod. 2. rer. iudic. t. 16. cap. 4. Talesque apud Israelitas suerunt Iudices, quos perperam vocat Monarchas Iosephus, rectius Cardin. Bellarm. eos quasi Proreges fuisse ait. lib. 1. de Pontif. cap. 2. His similes erant, Graecorum Aesymnetae, Dn.
Contzen. 1. cap. 15. num. 5. Hodie Auriacus Princeps, in Belgio, etc. ut iam supra alicubi dixi. Pariter in Republica Romana Dictatores plenam habebant potestatem; sed non perpetuam. Alex. ab Alexan. gental. dier. 4. cap. 23. Et Consulibus inibi, interdum mandatum fuit, ut viderent, ne quid Res publica caperet detrimenti: ubi magnam quidem, sed tamen finitam obtinebant potestatem. Sylla autem perpetuus Dictator factus; dicente Dionysio Halicarnassaeo lib. 5. ad fin. Primum demonstravit, Dictaturam Tyrannidem esse! eamque, quod is deposuit, soloecismum Politicum commisisse, aiebat olim Caesar; qui cum Dictator perpetuus creatus esset, eô ipso Rex factus fuit, licet nomen recusaret.
6. Porro, ratione numeri, simplex hicce Polyarchicus status, in species duas abit: Aristocratiam nempe, et Democratiam.
1. ARistocratiam vocant, quando coniunctim pars civium minor, seu aliquot excellentiores; tam singulatim in omnes Optimates (qui nempe extra Senatum pro privatis habentur) quam in reliquos universos, summae potestatis ius habent.
2. Pro diversa autem eligentium ratione, duplex Aristocratia exsistit. Aut enim populus
eligit (ut scilicet perpetuam habeant potestatem, quemadmodum in Electivo Regno Princeps) aut vero Optimates, loco vacante, alium substituere solent. Quandoque item, Optimates non fiunt, sed nascuntur: et ita Venetiis, Patricii omnes, Senatum ingrediendi ius habent. Kecker. disput. pr. 36. problem. 4. Vel etiam alia ratio eligendi observatur.
3. At ubi populus eligit Optimates, qui tantum temporalem, aut (ut saepius fieri assolet) annuam habeant potestatem; tunc Res publica democratica esse censetur: et ii Senatores, seu Optimates, Magistratus magis, quam Rei publicae capita exsistunt.
4. Est et diversitas Aristocratiae; in Imperantium multitudine, vel paucitate. Bodin. 2. cap. 6. Qua de re, certa regula dari nequit: modo non maior pars civium, ad Imperium, admoveatur; quod faceret Democratiam. Convenientissime autem Andreas Doria, Anno Christi 1528. in constituenda Republica Genuensis, viginti octo, Rei publicae praefecisse videtur: qui utpote numerus, nec magnus, nec exiguus nimis exsistit.
5. Respectu vero qualitatis eorum, qui eliguntur; rursus duplex est potentia paucorum. 5. polit. 7. a pr. Ac quidem oligarchiam vocant, ubi divides, vel genere nobiles, Rem publicam moderantur. 4. polit. 4. Nostroque saeculo, Oligarchiam Venetiis praecipue, et Noribergae (quae Venetiarum aemula) ut et Augustae conspicere
licet: ubi tantummodo Nobiles, seu Patritii, ac divites imperant. Ac licet alicubi honestiores ex plebe, Senatus participes reddantur: hoc tamen ad Simulacra magis, quam quod Ius dominationis ipsis communicetur.
6. Quamvis etiam interdum Oligarchiae nomine soleat indigitari, is Rei publicae morbus, ubi pauci imperitant, et solum respiciunt commodum privatum: quia id frequentius a divitibus, et nobilibus fieri reputatur. Eiusque rei, in Helvetiis passim, et quoque in Germaniae nonnullis liberis Civitatibus (ubi olim fere, tantum ex equesstri dignitate ornatis, Senatus constituebatur, quem Ritter Raht vocabant) factum fuisse aiunt. Eoque praetextu Nobiles, multis e Civitatibus expulsi, vel Magistratu privati fuerunt. Lehman. 4. cap. 11. et 7. cap. 13 vide Chron. Alsatiae. Bernbard. Hertzogen / ubi ae reb. Argentinensib.
7. At Aristocratia (cum Oligarchiae opponitur) speciatim vocatur ea Imperii forma; ubi dignitate, virtute, et meritis maxime insignes (nullo habito respectu nobilitatis vel divitiarum) ad Imperium destinantur. 4. polit. 7.
8. Et talis mere Aristocraticus erat status, in Politia Israelis, sub Senioribus et Tribuum, familiaeque Principibus antequam Regnum institueretur: Iosuae cap. 22. vers. 14. Iudic. cap. 1. vers. 2. Sigon. de Repub. Hebrae. ubi Iudices, ut iam supra dixi, non Reges, sed Dictatorum erant ioco; qut quales Graecorum Aesymnetae. Nam et
Gedeon noluit esse Rex; qui tamen Iudex erat. Iudic. cap. 8. Et erat ideo Bodin. 3. de Repub. cap. 7. num. 329. qui censet, in desectu Iudicum plane Anarchiam, aut cuiuslibet oppidi singularem, tum Rem publicam fuisse. Tribus enim universum, reliquas quandoque puniverunt: quod est indicium alicuius communis consociationis.
1. DEmocratia, summum Rei publicae ius, penes populum, aut eius partem maiorem constitutum habet. Eaque politiae forma, a quibusdam speciatim, et absolute Res publica indigitatur. 3. polit. cap. 5. quia scilicet ibi omnia, maxime publica, seu popularia, aut populica exsistunt.
2. Populus autem cum divites, tum tenuiores, ac tam Patricios, quam plebeios complectitur. §. Institut. de iure natur. gent. etc. Indeque plebs, ubi plus potest, tum popularitatis species aberrans habetur; quam Laocratiam, vel Ochlocratiam vulgo vocant: qualis olim erat Romae, cum plebs a patribus secessionem faciens, Plebiscita sanciret, eaque Senatus, post approbare cogeretur. Talis quoque hodie forma, in nonnullis Helveticis civitatibus exsistit: ubi scilicet Nobilibus nulli committuntur Magistratus.
3. Verum ??? [(reading uncertain: print blurred)] populus, rerum dominus quidem est; attamen honores et Magistratus, patriciis tantum confert; tunc Timocratia vigere censetur. 2. polit. cap. 3. Et ita primitus Romae, ante L. scilicet Canuleiam, Patricii tantum, ad honores, Magistratusque admittebantur: populo nihilominus universo, sua constante Maiestate. Alex. ab Alexand. Genial. dier. 6. cap. 24.
4. At duas species principaliores, Democratia habet; aut enim multitudini consultationes, et iudicia (nullo exsistente Senatu) aut vero Magistratuum solummodo eligendorum, corrigendorumque, tributa est potestas. 3. polit. cap. 7.
5. Et prior quidem species (quam liberam Democratiam vocare licet) omnes secundum numerum censet: et nec generis, virtutis, vel divitiarum diversitas, inaequalitatem ibi inducere solet. 6. polit. 2. Huicque Rei publicae formae, unica proposita est libertas, et Isonomia, seu aequalitas iuris: indeque ibi, frequentantur Agrariae leges; quae prohibent, ne quis nimis dives efficiatur. Ac Concio ibi omnia potest: non raro etiam novae tabulae extorquentur.
6. Hinc et in tali statu, Magistratus non tam utilitati communi, quam multitudini placere student: in eoque multum potest petulantia Oratorum, populique ductorum. Dn. Contzen. 1. polit. cap. 20. Quales olim Athenis Demosthenes, aliique complures fuerunt. Hisque similes sunt seditiosi Contionatores; quales superioribus annis in Lusitania erant, qui Philippo II.
Regi Hispaniarum acerrime restiterunt; ac etiam in Rhaetia nuper, turbulenti Ecclesiarum Calvinisticarum Ministri, et in Suecicis turbis Praedicantes: qui populum inprimis contra Catholicos et Caesarem concitarunt, et Suecum ultra caelum Empyraeum extulerunt.
7. Haec autem Rei publicae forma, omnium prope iudicio vapulat; eo quod inibi licentia pro libertate habeatur: et ita subitis mutationibus obnoxia exsistat. Bodin. 6. cap. 4. Petr. Gregor. 5. de Repub. cap. 3. num. 14. etc. ac etiam 22. cap. 2. Virique nobiles et egregii, licet innocentes, per Ostracismum, aut Petalismum pellantur. Quod tamen propter affectatae Tyrannidis suspicionem, necessario quandoque fit, nec praeter rationem: praesumitur enim, etiam optimum velle dominari, si possit; multique in rebus vilioribus probi, conscientiam violant, Regni causa. Hoc item delictum tale reputatur, ut postquam iam perpetratum est, vix puniri queat. 3. polit. 9. Scipio Ammirat. dissert. l. 14. discurs. 3. Quo sensu et Catulus, de Pompeio olim dixit 5 esse quidem virum excellentem, et potime de Republica meritum, sed iam nimium liberae civitati.
8. Huius tamen exemplum, praebuit olim, ex parte etiam Res publica Romana: ubi semper populus summam habebat potestatem, ubi nullus fere civis morte puniebatur. Aclicet Senatus sua auctoritate, popularem licentiam, haud raro temperaret, multa tamen populus
peragebat nimis licenter. Ex favore et pretio Magistratus distribuebat, nimiamque affectabat popularitatem, etc. Polyb. 6. histor. a pr. Paruta. 1. discurs. 1. Sed vero adhuc magis popularis fuit Res publica Atheniensis. Isocrates in Areopagit. Keckerm. tract. sing. de Repub. Athen. lib. 1. cap. 1. num. 8. Quae ideo postquam imperium suum in alios extendere voluit, illud domi amisit. Hîc porro idem status, et nunc apud nonnullas Helveticas civitates, et etiam apud Rhaetos viget. Guilliman. de rebus Helvet. 4. cap. 2. fol. 439. Sprecher. in Pallad. Rhaet. fol. 164. etc. Qui tamen per licentiam nimiam, pristinam libertatem, praeteritis annis fere pessundederunt; nec sua eam virtute, sed ope aliorum, qui ad id odio Hispanorum fuerunt instigati, recuperarunt.
9. Et quidem errat omnino Machiavellus, 1. de Repub. cap. 2. et Chabotius disput. lib. 2. cap. 4. aliique, qui censent; Rem publicam Romanam mixtam fuisse: inprimis propter Senatus auctoritatem. Sed vero summum ius, penes populum semper mansit, et iudicium etiam plebi, in Patres concessum fuit, ac Senatusconsulta, a plebe confirmabantur. Dionysius Halicarnass. lib. 7. cap. 60. Semperque in eo res Romana stetit, ut in populo potestas, auctoritas tantum in Senatu esse diceretur. Hincque passim Livius: Senatus decrevit, populus iussit, etc.
10. At Democratiae species posterior, quam adstrictam appellare licet, tum habetur, ubi populus quidem retinet ius summum; sed per
Magistratus a se constitutos, omnia agit. Ubi populus ncscit se omnia posse, sed Legibus semetipsum devincit. Quod tum extraordinariam potestatem non tollit. Id quod ICC. quidam. Politices ignari, haud animadvertentes, maiorem Prinicipem in Monarchia, quam populum in Democratia, potestatem habere, absone prorsus assertant. Eamque Rei publicae formam, amplectuntur Genevenses, magnaque ex parte Helveticae, Hanseaticae, ac Imperii Romano Germanici Civitates immediatae.
11. Eiusque conspicuum etiam exemplum praebet, Resp. Belgii uniti. Ubi ab Ordinibus omnibus deputatorum consensu, qui Hagae Comitis sunt congregati, cuncta administrantur; iique ut plurimum post triennium, domum revocantur, et allii submittuntur: Ubb. Emmius iract. de urbe Groninga, fol. m. 180. Meteran. bist. bell. Belg. 16. fol. 64. add. Paul. Merul. in orat. Postbum. de natur. Batav. Reip. et Auct. tract. de init. bell. Belg. fol. 157. etc. Ex quo patescit, provincias illas, non foedere coniunctas; sed ita unitas esse, ut constituant Remp. unam. Et sane vel praecipuum caput criminum Barnefeldii, in eo constitisse aiunt; quod singulis civitatibus atque provinciis, ius Maiestatis singulatim attribuit: sicque Rei publicae unitae dissolutionem, visus fuit moliri. Multorum tamen iudicio, ea Res publica ad Conversionem appropinquat: cum auctoritas Patriciorum et Optimatum (sub eo praetextu, quasi Arminii dogma amplecterentur) a rerum
gubernaculis fuerit remota; locusque ita pateat Demagogis. Principis item Auriaci potestas, nimis sit magna; militesque in eius quasi manu constituti videantur: nec dubium esse possit, quin ille Princeps, aliquid etiam patiatur humani, et altus quam excellens; Dominus, quam Officialis esse malit.
12. Prior autem Rei publicae species (libera scilicet) eo magis firma reputatur, quo propius ad hancce (adstrictam puta) accedere solet. Et ita Res publica Romana propter Senatus auctoritatem, maxime ad strictiorem illam appropinquavit. In Turbis vero Tribunitiis, admodum libera Democratia erat.
1. PErgimus ad Rei publicae statum mixtum. Quem quidam nullo modo dari, perperam propugnant; et tantum rationem gubernandi, mixturae speciem quandoque autumant praebere: cum tamen mixtus status, tunc vere exsistat, ubi ius imperandi ita est constitutum, ut mixturam inducat. Estque ratio Reip. administrandae, cum iure Imperii minime consundenda: magisque ius imperandi, quam ratio gubernandi
intuenda, cum de forma Rei publicae volumus: iudicare: ut dixi supra c. 4. Et porro ex vulgato illo axiomate; quod Maiestatem communicari, Bodin. 2. cap. 1. eiusque asseclae negant, deduci non potest, mixturam haud dari. Sed hoc potius exinde sequi videtur; quod ubi Maiestatis iura, non sunt penes unum, nec penes paucos, nec etiam penes populum in solidum, et absolute; tunc nullo modo simplicem, sed mixtam Rei publicae formam esse. Clapmar. 5. de arcan. cap. ult. Cabotius 2. disput. 4. Petr. Andr. Canonhiero. 6. dell. introduzz. cap. 3. Late ego tract. de Rei pub. statu mixto, in princip.
2. Et differt Rei publicae forma mixta, a simplici polyarchico staut, in eo; quod in mixto statu, non est communicatio Maiestatis iurium aequalis, ut in polyarchia: sed vel proportionabiliter distributa. Fereque in tali Rei publicae formarum mixtura, una prae carteris eminere solet.
3. Status etiam mixtus, variationes quamplurimas admittit. Interdum enim separentur Maiestatis iura, et diversa, diversis Ordinibus attribuuntur. Interdum Maiestas cum Ordinibus eorumque deputatis; ex parte communicatur: Interdum etiam, praeter mixturam, aliter summa potestas temperatur.
4. Et sic in Romano Germanico Imperio, mixtum statum esse, quamplurimi etiam Catholici autumant. Dn. VVeizenegg. disput. de iure publ. cap. 7. Eoque etiam intuitu, apud Sleidan. lib. 1. in voto suo electivo dicit Moguntinus,
Germanis retinendam esse Aristocratiam. Argumentum porro sumunt, ex Capitulatione, quae ab Electoribus, eligendo Imperatori, praescribi solet: et quam Carpzovius prolixo Com. illustravit: ex quaque apparere aiunt, non ita liberam nunc potestatem Imperatori dari, ut olim Augusto, et eius successoribus, Lex Regia concessa fuit. Insuper quia Electores, inspiciendi, et deponendi, eoque nomine libere conveniendi potestatem habent: inde vel eo nomine, Imperatores Maiestatem coarctatam, et quasi divisam cum Electoribus censent. Ut et ex eo, quod inibi quaedam Caesaris, Ordinumque communia, inveniantur, quae solius Caesaris cognitioni reservata reputentur, quaedam a Caesare aliena deprehendantur. Ut videre est apud Denais. in iure Cameral. §. Caesaris in Imper. eminentia, et seqq. Late Paurmeister. 1. cap. 6. ubi, in quantum Res publica Germanico Romana, a Monarchia declinet, et ad statum Aristocraticum accedat, quasi libripens ponderare praesumit.
5. Hac autem de re, quamvis non in Scholis, sed in Comitiis, et magnorum Principum secretioribus Consiliis sit disceptandum: non absone tamen, defendi posse videtur; omnia haec, secundum ius ordinarium vera esse: ratione vero extraordinariae potestatis (quando scilicet turbata est Res publica, et in casu necessitatis) rem aliter se habere. Ut nempe Imperator possit etiam Imperii Statum aliquem, Banno
notare, vel quorundam tantum Ordinum consensu; si ob factiones, et bella civilia, reliqui nequeant convocari, et periculum sit in mora. Sicque Imperator, ordinarium processum negligere potest, propter occurrentem extraordinariam causam. Sic et eum solum, de feudis Imperii, cognoscere, ac quem velit, de Electorali feudo aperto, investire: Imperatorem item per Aulicum consilium suum, de causis, ex constitutione pacis Religiosae decidendis, iudicare posse, quamplurimi consent, et probant. Praesertim inscriptis, occasione negotii Donawerdensis editis. Sane si Ordines dissentiant, ac in duas vel plures abeant factiones; penes Imperatorem est potestas decidendi: ut exemplum habemus in Pace Religiosa, quatenus ea concernit, den Geistlichen vorbehalt. Et sane Protestantes, qui in hisce causis, potestatem decidendi adimunt Imperatori, nec etiam se votis maioribus accommodare volunt, in effectu hoc dicunt; Imperium Romanum, plane esse Anarchiam. Nam substantialis Rei publicae forma in eo consistit, ut sit summa alicubi potestas, quae omnia dubia, suo scitu, decidere possit. Sed his, quae ultra meum captum, nolo amplius morari Lectorem.
6. Ad hancce autem Imperii speciem, iure meliori referri videtur, Polonicum Regnum: ibi enim nobiles, magnam in Comitiis obtinent potestatem; et tamen auctoritas Regis, cum elecuts est, in multis rebus absoluta videtur. Stattisl. Kirzistanowitz, tract. de statu Polon.
Keckerman. disput. pract. ult. probl. ult. Chytraeus lib. 23. Chron. Mercure Franc. tom. 1. fol. 109.
7. Maiestas, mixtim communicata censetur; ubi Monarchia cum Aristocratia, vel Democratia; aut cum utrisque, ita permista invenitur, ut neutrius nomine indigitari queat. Puta, cum uni gubernationis praecipua, sed non soli commissa est cura: verum aliis (qui vel plebem, vel Nobiliores, aut utrosque simul repraesentant) eius aliquam obtinentibus, partem; vel inspectionem saltem habentibus, atque intercessionem.
8. Horumque munus, in eo consistit, ut Magistratum summum, in negotiis iustis, ope et consilio iuvent; in rebus iniustis, eiusdem licentiam moderentur. Eosque Ordines, Status, Consiliarios, vel Senatores Regni, les trois Estats; Politici Ephoros (ex usu Lacedarmoniorum) vocant: a)po\ tou= i)fora=n; quod ad civitatis salutem, oculos habeant intentos. Drusius ad loca Genes. cap. 92.
9. Sicque Monarchiae et Aristocratiae mixtura fuit, in Israelitico olim Regno, propter Synedrion, seu setuaginta Seniores, quos et Reges ipsi metuerunt. Schickard. de iur. Reg. Hebr. fol. 7. etc. fol. 90. etc. Ioach. Steph. 1. de iurisdict. cap. 7. num. 12. 17. etc. Cunaeus de Republ. Iudae. 1. cap. 12. 17. etc.
10. Ac fuit sane quondam Septentrionalium gentium, ab iisque constitutorum Regnorum, constans mos; amare libertatem, nec Regibus permittere absolutam potestatem. Talisque
etiam adhuc videri posset Hungariae status, ac etiam Sueciae. lib. 2. de Leg. Suecic. cap. 4. 5. et 8. Daniae. Lauterbeckh im Regentenbuch. 1. cap. ult. Ubi Palatini, vel Seniores Regni, Regibus adpositi conspiciuntur. Ad eamque formam, olim etiam Bohemicum Regnum inclinabat. Boheimische Lands Ordnung vnd Landrecht.
11. Monarchia vero, cum Democratia, mixta fuit, Romae: posteaquam Servius Tullius, populo multa permisit. Alberic. Gentil. 3. de iur. bell. cap. 22. fol. 683. Ego de appellat. 2. num. 4. Ut et in Germania, Taciti aetate, quamplurimis in locis. Cluverius 1. cap. 38. et 40. ad fin. Lehman. 2. cap. 4.
12. Sed simul ex omnibus tribus formis Res publica apud Lacedaemonios constabat; adominantibus ibi Ephoris, et Senatui sua constante auctoritate, 3. polit. 10. Polibius 6. num. 4. Cragius de Repub. Lacedaem. cap. 4. Ut quoque in Arragoniae Regno, antequam illius libertas, a Castellanis opprimeretur. Ibi enim olim communi Concilio, Regem creabant, hominemque inducebant, quem Rege maiorem, ac potentiorem communi populi decreto sanciebant; tandemque Regem his affabantur verbis. Nos qui valemos tanto come vos, y Podemos mas que vos, etc. vos eli imos Rey, etc. Hottom. in Francogall. cap. 12.
13. Status Rei publicae ex Aristocratia, et Democratia mixtus habetur; in quo ita imperant Optimates, ut simul quoque Imperii particeps
populus exsistat. Id quod hodie in plerisque urbibus maioribus contingit: ubi Mercatores et ditiores cives omnes participes quoque esse cupiunt rerum gerendarum. Keckerman. politic. 2. cap. 5.
14. Statum itidem mixtum agnosco, ubi Maiestas Legibus fundamentalibus, non quo ad constitutionem solum: sed et ratione administrationis coarctatur; certaeque imperandi praescriptae sunt Leges. Unde Imperium illud kata no/mon, seu legitimum, non uno loco ab Aristot. indigitatur. Et ita in Belgio semper usitatum fuisse fertur, certis privilegiis, rituumque formulis, adstringere Imperantes. Meteran. passim, praecipue lib. 14.
15. Leges et privilegia haecce, multiplici sepimento circumvallantur: nempe vel iureiurando (in certa capitula concepto) vel adposito custode libertatis, aut Ephoris, vel eo pacto, ut liceat in casu contraventionis, Regem Imperio, indignum pronuntiare; eique tamquam ipso iure; potestate sua privato, oboedientiam denegare: quam legem commissoriam Politici vocant. Et saepius etiam, maioris cautionis ergo, plures species mixtionis concurrunt: ac nempe iura Maiestatis, non solum dividuntur; sed et Ephori constituuntur, Legibusque, et Iuramento etiam restringitur potestas.
16. Porro initii ratione, Leges, qui absolutam coarctant potestatem, multiplices sunt: et eius intuitu, subditi in Pactitios (qui certa
conditione sese dediderunt) Exemptitios (qui absolute prius subditi, maiorem postea libertatem acquisiverunt) et Privilegiarios separantur. Cluten. in fascic. quaest. 27. Brunning. disput. de universit. specieb. thes. 15.
17. Non tamen omnia privilegia statum faciunt mixtum; sed tantum ea, quae superioritati obsunt: et ita Legibus fundamentalibus accensentur, nec revocari possunt. Aliudque est exemptus atque privilegiatus Meichsner. tom. e. lib. 1. fol. 846. Ac etiam est vulgata traditio ICC. Principes gratiam et privilegia, per se, vel per praedecessores concessa, prout ipsis videtur, revocare posse. Rauchb. 2. quaest. 11. Maul. de homag. cap. 9. num. 105. et 124. Bocoal. 2. rag. 1. 6. et. 7.
18. Huc pertinet denique tractatio, confusarum potius, quam rite mistarum Imperii formarum: puta ubi separatae sunt iurisdictiones, ut scilicet unus hanc, alius aliam eius speciem habere comperiatur: ita tamen, ut neuter vere superior alterius exsistat. Quemadmodum Episcopi, nonnullique Principes, in vicinis, liberisque civitatibus, multa iurisdictionalia habent; non quidem iure superioritatis, sed potius ad exemplar servitutis realis. Leupoldus de concurr. Iurid. quaest. 12. Kyllinger. de Ganerb. discurs. 8. num. 9. etc. vide etiam omnino consil. Goeddaei in causa der Stadt Friedberg/contra jhren Burggraffen.
1. ADdenda nunc est alia divisio Imperiorum; qua quaedam absoluta, quaedam subalterna dicuntur. Botero. de ragion di stato fol. 2. Bornit. de Mai. c. 12. Eaque ratione, P. Busius disp. polit. 1. quaest. 19. et 1. de Rep. cap. 5. scribit Remp. omnem, respectu Imperii duplicem esse: supremam seu universalem; quae Imperio supremo, sine alterius recognitione constat (ac ita nemini, nisi immediate Deo subest) ac particularem, quae quidem ius Reip. habet, sed a superiori. tit. C. de iur. Reip. lib. 11. l. municipes, 14. ff. ad Muncip. l. 6. ff. de administr. rer. ad civit. pertinent. Et sic alteri, vel Principi, vel populo subiciuntur. Cuius etiam Maiestatem vere non comiter tantum (ut Clientes aliique consimiles, absque onere subiectionis) observant: nec solummodo alium maiorem, sed et superiorem agnoscunt.
2. Sicque Imperia subalterna, quoad subditos, fere absoluta, et eadem, Dominorum superiorum respectu, non absoluta exsistunt. Vicissim vero, a mere subditis Provinciis differunt in eo; quia quandam per se constitutam Reip. formam habent; quam mutare superior nequit: et etiam parum fere curat, quomodo Principes subalterni, subditos suos gubernent: modo se tamquam superiorem agnoscant. Rudolphin. de
Ducib. Ital. num. 117. Alb. Gentil. disput. Regia, 1. fol. 17. Petra. de potest. Princ. cap. 2. et 3. Horumque Imperiorum subalternorum exempla, omni ex aevo, complura, Cabotius refert. 1. dissp. cap. 12.
3. Imperiis autem subalternis, primo aggrego Tributaria Regna: quae vel victa, vel aliam ob causam, alteri Libertatem vel potestatem, quam habent, acceptum ferunt, in eiusque rei recognitionem, vel pensionem aliquam numerant quotannis, vel munera mittunt. Ego de foederib. cap. 5. num. 18. Ut faciunt Turcarum Imperatori Gregoriani, vel Circassi, Fessani, Maroci, Tuneti, etc. Reges. Sicque tale tributum, est publicus canon, in recognitionem universalis, seu superioris cominii, quae datur.
4. Ab hoc autem tributo, simplex pensio, multum distat: quae nullam plane subiectionem indicit. Bodin. 6. cap. 2. Indeque quod Imperator Romanus in qualitate Hungariae Regis, Imperatori Turcarum, ne Provincias suas ac Regiones excursionibus divexet, annuam exsolvit pensionem, hoc ipso, non excidit absoluta Maiestate. Soranz. in Ottom. lib. 1. cap. 29. Dn. Lansius de Lege Regia, thes. 51. etc. Ego cap. 4. de apellat. num. 5. Ad subalterna quoque Imperia pertinent Feudalia Regna. Arnisae. de Maiest. 1. cap. 5. Ac talia sunt Siciliae utriusque, quae a sede Romana in Feudum recognoscuntur; et alia plura. Suntque Vasalli regulariter non subditi, sed liberalia servitia Domino praestant, militaria
puta, quae et foederati sibi invicem debent. Et nec Vasallus crimen Maiestatis committit, licet Dominum offendat; sed solum Feudum perdit. clem. pastoralis, de sent. et re iudic.
6. Eiusmodi denique subalternorum Imperiorum, illustria nobis praebere possunt exempla Principatus, et alii status in Imperio Germanico Romano. Qui certe in suo territorio, liberam, et fere Regiam potestatem habent: ita ut id, quod in absolutis regnis Maiestas, hoc fere statibus Imperii, ius territoriale (Vulgo die Lands Fürstliche Obrigkeit indigitatum) permittat. Ziegler. §. Landsasser. conclus. 1. Haecque iurisdictio, territorio, tamquam nebula paludi inhaeret; cum eoque transfertur. Et constat ex Regalibus quibusdam; et omnimoda, ac etiam Forestali Iurisdictione. Late Knichen. tract. de iure territorii, per tot.
7. Hocque respectu dici solet, Imperii Ordines; ipsum imperatorem, in territoriis suis repraesentare: quod tamen exceptis iis, quae Imperatori, singulariter sunt reservata, intelligi debet. Thom. Michael. de iurisdict. thes. 25. multisque aliis insuper modis, territorialis haecce iurisdictio, ab absoluta differt potestate: imprimis quod Appellationes et querelae, etiam inferiorum subditorum, contra dominos suos, in Curiis superioris acceptantur. Imo subditi in Ordinatione camerali, suas singulares Austregas habent, cum dominos convenire volunt.
8. Suntque status Imperii omnes, Ligii
Vasalli, et subditi Imperatoris, ac Imperii. Knichen. de iure territ. cap. ult. Ac ii qui non recognoscunt Feudi nomine, suam iurisdictionem ab Imperatore; vi tamen privilegii Imperialis, eam exercent: ut sunt civitates Imperiales, ac etiam Comitatus, et Principatus, si qui sunt allodiales.
9. Sunt porro subditi Imperii, qui non sunt status, quales certe in Italia exsistunt, civitates, et Principes nonnulli: de quibus Paurmeister. 2. de iurisdict. cap. 4. num. 52. ac num. 73. Ac item in Germania, aliqui sunt Imperio immediate subiecti; qui tamen non sunt status: ut Deo dante in tract. de iur. publ. Imper. Rom. dicam.
10. Status autem, ut quis sit, necessaria quaedam adiuncta habere debet; quae recenset Obrecht 2. de iurisdict. cap. 7. [1.] ut in Imperialibus diaetis, stationem obtineat, atque votum: [2.] ut in Matricula Imperii comprehendatur. Sic etiam territorialis iurisdictio, variis rationibus probatur. Meichsner. tom. 2. lib. 2. decis. 3. Scilicet per investituram, per diuturnum exercitium, etc.
11. Hique porro Status comitialiter congregati, in tria Consilia: Electorum nempe, Principum et Civitatum dividuntur. Electores autem, ut et Principes; vel Ecclesiastici (Archiepiscopi puta, ac Episcopi, etc.) vel Saeculares exsistunt.
12. Principum nomine, Archiduces, Duces, Palatini, Marchiones, Landagravii, et quidam Principes in specie ita dicti (Fürsten ober Gefürstete/) comprehenduntur. Et his quoque, immediate Comites et Barones accedunt; ut et
Praelati atque Abbatissae immediatae. Qui tamen ex hisce duobus ordinibus sunt, non viritim (ut Principes) sed curiatim sententias dicunt. Bertram. et Arumae. de Comitiis, Lehman. in der Speyerischen Cronick/l. 7. c. 124. fol. 1016. §. vnd haben die Praelaten.
13. Liberae Imperii Civitates, sessionem et votum in Comitis (eo enim fine vocantur) ut ius territoriale, in suo districtu (eo ipso, quod sunt status immediati) habent: ut evici in discurs. de liber. Imperii civitatibus.
14: Idemque licet nonnulli de liberis quoque Nobilibus, Von der freyen Reichs Ritterschafft/in Francken/Rheinlanden/vnd Schwaben asserere audeant, ut dixi in discurs. de libero Ord. Equestri. Magis tamen est, ut dicamus: ipso iure, bassam tantummodo iurisdictionem, sive die Vogteyliche Obrigkeit iis competere: indeque illi antiquitus solum Vogtscherren et eorum statuta Vogtbücher indigitantur. Nec aliam iurisdictionem, sive den Bluthban aliter: quam singulari concessione Imperatoris habent. Et eos numquam in numerum statuum, neque particulari, neque etiam universali nomine, allecti fuerunt.
15. Equestris autem nobilitatis libertatem, in Franconia, Suevia, et Rhenano tractu quodque immediate imperio nunc sunt subiecti, ortum ex eo habuisse probabile est; quod Franconicus, et Suevicus ducatus (quibus ii nobiles ante absolute subditi erant) Imperio
accreverunt. Et ita iam milites, ac subditi sunt Imperatoris, ut antea Landsassi erant suorum Ducum. Nolden. de statu nobil. Ego de discurs. de ord. Equest.
1. SUmma Capitis, et Rei publicae potestatis, utcumque explicata ratione, et natura: iam porro de subiectione, seu reliquo corpore, agendum erit.
2. Subiectio autem tam personas subditas, quam etiam res ipsas, pertingit: quae utpote personis cohaerent, ac sine quibus bene et feliciter vivere non possunt.
3. Haecque omnia, non sigillatim tantum considerari: sed quoque de eorum compositione (quatenus scilicet ex singularibus personis, Familia, Collegia; Universitatis, territoria, etc. fiunt) nonnihil dici oportet.
4. Et subditae quidem personae considerari debent: vel quatenus a natura loci mutantur, vel quatenus mariti, uxores; patres, filii;
domini, servi, cives, incolae; aut hospites sive peregrini in civitate; vel etiam eminentioris, aut inferioris conditionis exsistunt.
1. OMnium primo, qualis natura populus sit, cui imperitatur, ab eo, qui vel Rem publicam administrare, vel de rebus politicis iudicare velit, cognoscendum est. Sicque Cicer. de Orat. teste; duo Rei publicae capita sunt; nosse Rem publicam et civium cognitos habere mores. Ac ad varios gentium mores, et inclinationes, Civitatis cuiusque leges, et formam convenit accommodari. Haecque inprimis varians inclinatio populorum, miram illam varietatem Rei publicae formarum, ipsiusque imperandi rationis, magna ex parte efficere videtur.
2. Ingenium autem, et studia hominum (causas naturales et externas quod attinet) a situ, sedeque Regionis praecipue formantur, ac pro locorum mutantur diversitate, nam et secundum eam aer, caelique et terrae (ac ita etiam alimentorum) qualitates, variantur. Bisciola. lib. 14. c. 22.
3. Sicque frigida qui septentrionis inhabitant loca, illi quidem animosi exsistunt (propter
sanguinis copiam, et corporis robur) intelligentia tamen et arte (quia spiritus habent crassiores) minus sunt sollertes. In iis sane, propter antiperistasin, seu pororum obstructionem, a frigore causatam, calor ita placide fovetur; ut nec humidum radicale consumat: ex quo copia sanguinis abundat, fecundi etiam sunt, staturaque eminentes fiunt, et sic libertatis appetentiores redduntur. Ab eque plaga, magnae saepe expeditiones, in Australes sunt factae: quamvis tales homines, a recta Rei publicae ratione alienos dicat Aristot. 7. polit. 7.
4. At ubi frigus est nimis intensum, et quasi adurens; tunc aliter se res habet: eamque ob causam, in Zona Polari habitantes, minoris staturae conspiciuntur.
5. Septentrionales vero, quia spiritus non habent subtiles, neque Melancholia suppetit: ideo in Mechanicis, magis quam contemplativis scientiis excellunt.
6. Meridionales, ut intelligentes et artificiosi; sic quoque parum animosi videntur: habent enim poros patentiores, ac sanguis, ob circum stantem calorem, quasi sublimatur, eoque minuitur, et multum Melancholiae generatur; quae ad contemplationem apta magis exsistit, et quod ei imprimitur, diutine retinere solet.
7. Medio terrae, salubris est utrinque mistura, ferilis ad omnia tractus, modicus corporum habitus, magna in calore temperies: iisdemque Imperia, quae numquam extimis gentibus
fuerunt. 1. lin. 2. cap. 78. Sicque Graecia et Italia, ac quoque Germania, aliaeque temperatae Provinciae, civiles maxime sunt, et magna imperia, artibus politicis gubernarunt.
8. Monendi hîc sumus, Septentrionem apud priscos Philosophos, et Mysteriorum explanatores, ceteris plagis postponi; ab iisque ibi inferos locari. Bungius de Numeror. Myster. 3. fol. 124. In Septentrione etiam mala constituta, monet non uno loco Hieremias Propheta, dum ait: ab Aquilone omne malum, etc. Sic etiam moderni haeretici, ex ea plaga ortum, et incrementum habent.
9. Hoc quoque addo, totum mundum habitabilem, esse, secus ac antiqui crediderunt: qui Zonas torridas, hominibus privatos reputarunt. Horstius de sanit. tuend. fol. 33. Guyon. des divers. lec. 52. fol. 867. Ego de nat. popul. cap. 8.
10. Est et varietas locorum, secundum longitudinem orbis, scilicet in oriente et occidente. Et sic ad promontorium bonae spei, incolae nigerrimi sunt; et causam huius nigredinis, calorem, propinquitatemque Solis, omnes esse opinantur. At in eadem latitudine, qui habitant circa Magellanicum fretum, candidissimi perhibentur. Brasilienses, sub eadem cum nigerrimis Aethiopibus latitudine, albi sunt. Ego de nat. popul. cap. 5.
11. Est quoque Soli, et inde etiam ingeniorum diversitas non exigua, quam non situs, sed qualitas ipsius terrae, efficere solet. Ego dicto loco cap.
6. Et ita in uno quoque climate, inter montanos, campestres, convalles, maritimos, insulanos, etc. magnam licet morum cernere variationem. Montes etenim, ut et turres sublimiores, semper frigus habent; quamvis vel tempus, vel situs ratione exsuperet calor. Campestria vicissim, etiam in frigidioribus alias locis, temperie gaudent: ibi enim Solis radios non impediunt montes. Sicque Helvetii magis sunt meridionales, quam Angli: et amen hi Meridionalibus, illi Septentrionalibus Populis similiores videntur. Valles item tepidae sunt; et tales in veniuntur, quae optimum vinum ferunt, proximos vero montes; nive perpetua horridos habent. Maritimi demum et Insulani, nequiores reputantur, nescio ob naturalem, anve politicam causam; dum nimirum peregrinis tam mercibus, quam hominibus corrumpuntur.
12. Ac pariter, ut primae et secundae, a Physicis in rebus naturalibus deprehenduntur qualitates; ac his alias superaddunt, specificasque dicunt. Sic et quaedam sunt gentibus proprietates, omnino occultae, quae positus varietati, minime adscribi queunt; sed earum causae, non minus ac occultarum qualitatum, ac virium in rebus naturalibus, in occulto sunt. Ego dicto loco cap. 7.
13. Hominum etiam variae commistiones, ex populorum migrationibus ortae (ut quod Celtae in Liguriam, Longobardi, et Gothi in Italiam, Gothi, Vandali, ac Suevi, in Hispaniam,
Franci et Burgundiones in Galliam, Suevi in Alemanniam, magnis agminibus sunt profecti) mirabiles mutationes productae fuerunt. Eamqueve ob causam Itali, Galli, Hispani, Germani, etc. alii sunt, ac olim fuisse describuntur.
14. Tandem aetas ipsa, saeculorumqueve decursus, secundum illud
Tempora mutantur, et nos mutamur in illis.
animorum inclinationes, omiaqueve universum varie immitavit: et Imperia magna, ipsamque etiam Religionem, alternatim per orbem, quasi circumduxit. Quod singulari, et occulta providentia divina, factum est. Sicqueve non amplius ea fertilitas nunc est in Palaestina, quae Mosis et Iosuae tempore erat. In Chaldaea, ubi imperium nulli simile, ubi hominum incredibilis erat multitudo, nunc tristis est solitudo: et ubi olim Orbis miraculum Babylon fuit, nunc nullum est vestigium humanum.
15. Sic et in aliis adhuc Provinciis, Regnisque plurimis, ingenii cultus barbarei, barbaries eruditioni successit. Ut cum primis in Graecia videre licet; ubi olim Religio, ars militaris, omnesque civiles artes: et inibi tamen, nunc indigenae, animo et corpore, socorditer torpent. Vicissim Germania, quondam Idololatrica, sterilis et barbara, nuper vere nitebat. Sed tamen et ea, orbis quae ocellus depraedicabatur, ad antiquum Chaos pede satisceleri, reditura videtur: nisi hoc quod speramus, eoque nomine Deum, Divosque iugiter venerari debemus)
impediverit summa pietas, felicitasque, optimi potentissimique nostri Imperatoris Ferdinandi III. cui semper salus, et longissima vita.
16. Ipsa pariter Idiomata, temporis lapsu, confunduntur, immutantur, et mortem patiuntur. Sicque Hebraea, seu sancta lingua, produxit Chaldaeam, Syriacam, Punicam, Arabicam; ea fere ratione, qua Latina cum Germanicis dialectis consusa Italicam, Hispanicam, et Gallicam modernas generavit. Ipsa etiam Alemannia, ita ante 600. annos loquebatur; ut nunc facilius quis Suecicam; Danicam, Anglicam, aut aliam adhuc magis peregrinam, quam illam priscam intelligere possit linguam. Ut Odofridi Euangelia, et VVillerami Abbatis paraphrasis Cantici canticorum, attestantur. Celtica pariter, Cantabrica, vetus Hetrusca, Aegyptia, aliaeque multae omnino abolitae sunt, et plane hodie ignorantur.
1. NUnc porro de subditis, quatenus in aliqua domestica societate vivunt, tractandum erit. Harumqueve prima in Coniugio est: idqueve cum principium exsistat, constituendae civitatis, ac perpetuandae, iam ergo, civem 11 Maritum et Uxorem, considerare placet.
2. Ac quidem populis olim quamplurimis, coniugiorum, sobolisqueve magna fuit cura. Sicque apud Iudaeos, haud in pretio steriles, ac etiam caelibes erant: Quamvis et aliqui viri magni, in corum historia numerentur, quos extra matrimonium vixisse constat. Ut et Essaei, ab uxoribus, vinoqueve ac carnibus adstinebant. Hosqueve Biblicis scriptoribus, non recentiores fuisse (ut haeretici volunt) docent Baronius Annal. A. C. 46. et August. Torniell. A. M. 2545. num. 13. Ut et Iosephus antiquit. 18. C. 2. Iudaeos Patriae sapientiae studiosos, iam inde a multis retro saeculis, in sectas certas divisos fuisse dicit.
3. Quod vero attinet Romanos, ii propter utilitatem, ex multitudine populi provenientem, et quia bella assidua, homines quamplurimos indies absumebant; eaqueve fere non nisi per liberos cives exercebantur; caelibes ideo, non solum varie praegravarunt, sed et liberorum copia felices, multis privilegiis donaverunt. Lips. ad Tacit. Annal. 3. in excurs. f. 512. Vetran. Maur. de iure liber. sing.
4. Quamvis autem Virginitas, Matrimonio praestantior omnino sit: errant tamen, qui Matrimonium rem carnalem, aut per se non bonam esse ostendunt: ut olim Tatiani, et Manichaei, pessimi haereticorum, aliique adhuc plures autumarunt. Hicqueve errot, etiam Catholicis, ab haereticis adscribi solet, sed immerito plane. Sixt. Senens. lib. 6. annotat. 4. Baronius A. C. 57. n. 54. S. Thom. 22. quaest. 152. art. 4. cum apud eos
habeatur matrimonium pro Sacramento: et etiam matrimonii dignitatem, egregie defendat Lombardus 4. sentent. distinct. 26. quod nupt. sint bonae.
5. Pariter etiam errant, qui reiterationem nuptiarum, inhonestam esse assertant: ut Montanistae, ac ab his deceptus eruditissimus Tertullianus, ut et Leo Imperator Novell. 9. ac vide quae ego in eius vita, hac de re scripsi. Bigami tamen in primitiva Ecclesia, numquam ordinati fuerunt. Baron. A. C. 58. num. 6. etc.
6. Ordinibus autem sacris, quod Catholici iugitur annectunt caelibatum, contra id acerrime haeretici pugnant. Afferuntque, non hoc in Ecclesia Graeca in usu, nec etiam in primitiva receptum fuisse. Addunt, ipsos etiam Catholicos fateri, hancce sanctionem iuris tantum positivi esse. Et dispensationem contrariam, in Concilio Tridentino, Catholicos nonnullos status, sollicitasse. Sed tamen, Sacerdotum caelibatum, egregie defendit Bellarm. 1. de clericis, cap. 19. Et in primitiva Ecclesia, licet uxores habuerint Apostoli, eas tamen reliquerunt; ac etiam Graeci uxorati Sacerdotes, uxores licet retineant, at semel tantum nubunt. Et in veteri Testamento, Levitae uxoribus abstinebant, quando eos ordo sacrificandi tangebat.
7. Ac item sobolis procreationi, et per eam multitudini civium, non ita esse favendum; ut quis (quod apud Cretenses, Strabo, lib. 10. aliosque nonnullos populos usitatum fuit) invitus, si
caste vivat, ad nuptias adigi queat. Ebion quoque haereticus, omnes uxores ducere coegit. Baron. A. C. 74. num. 5. Haud item ad replendam civibus civitatem, Polygamia est adprobanda: quod tamen olim Socrati et Euripidi, ac etiam Caesari, teste Sueton. cap. 52. placuit.
8. Forsan autem non absone dici potest; multitudinem uxorum; etiam apud Iudaeos, non omni ex parte licitam: sed tantum propter duritiam cordis, et quasi ex dispensatione eis fuisse concessam. Est enim ea contra primaevam institutionem: ad quam nos revocat ipse Salvator noster. vide Levit. 18. vers. 18. ut et Malachiae cap. 2. vers. 11. etc. Martin. Becan. Manual. 4. cap. 6. Pierre. Charron. 1. de la Sagess. cap. 48. num. 10. etc.
9. Atheismum vero sapere videtur, quod Bodinus 5. de Republ. cap. 1. et cap. 5. meth. histor. ait; ab Orientalibus merito Polygamiam frequentari, quia ibi plures foemellae, quam masculi generantur: quodque Lutherus Principi cuidam libidinis inexhaustae, duas uxores concessit, Thuan. lib. 39.
10. Politici porro, etiam hoc suggerunt, et in eo cum Theologis, ac Physicis conveniunt; quod quoque in matrimonio quaedam castitas sit servanda, et ita liberis opera danda, ut saniores, etiam ratione conceptionis generentur. Sicque Venere rarius utendum, quod monet Muretus; 3.var. 14. nec eiam corpore, autanimo; crapula, aliisque vitiosis affectibus praegravato:
Campanell. in Philosoph. moral. fol. 292. abortus etiam, ne causetur. Qua de re, pie Ocellus Lucanus, antiquissimus Pythagoricae Philosophiae sectator: Opus est, inquit, ut qui liberorum procreationi operam dant, futurae sobolis multo ante curam suscipiant. Et porro prima ac potissima adhibebitur animadversio, si temperato, et salubri utantur cibo, non ebrietate capiantur: nec quidpiam sumant, quod perturbationem afferat; ex quibus quidem rebus, habitus corporis deteriores evadant. Illud vero omnium maxime curandum est, ut non nisi pacata, et tranquilla mente concumbant: nam cum pravi ac perturbati sunt corporis habitus, ex illis vitiosa semina solent prodire. add. Baron. A. C. 57. n. 14. Ac cum tanta etiam honestas, in ipso licito matrimonio exigatur: apparet quanta foeditas sit libidinum vagarum, etc.
11. Et porro matrimonium, non solum inter duos tantum, verum et societas illa tam sancta, perpetua esse debet. Unde divortia haud libera esse possunt, secundum Euangelicam legem: cum matrimonium, Ecclesiae cum Christo coniunctionem indissolubilem, repraesentet. Quamvis divortia aeque apud Romanos, ac Iudaeos fuerint usitatissima. Arnisae. de connub. cap. 6. sect. 2. Rittershusius ad Novell. part. 4. cap. 7. et 8. Sed Catholici, nec ob adulterium, totalem separationem admittunt. Et ideo prophana sunt Consistoria Protestantium; quae non solum ob adulterium, sed et propter alias causas, totales,
ac quo ad vinculum dissolutionem permittunt. Imo etiam adulterae, vel adultero, nubere concedunt.
12. Insuper matrimonii auctoritas requirit, ut illud non nisi benedictione publica, vel alias sollemni interveniente, perficiatur, Baron. A. C. 57. num. 16. Sicque Concilium Tridentinum, pie admodum sancivit; ut matrimonia Clandestina, hoc est, sine presbytero, et duobus simul testibus celebrata, pro nullis habeantur. Inde qui post sponsalia de praesenti concumbit, et ante nuptias mortem obit, non legitimum filium relinquit. Ego consil. 147. part. 5. et consil. 197. part. 6.
13. Circa Sponsalia, in Synodo Tridentina, nil videtur in Canonico iure mutatum: et ideo post Sponsalia, non licet alterutri parti paenitere, nisi ob causas graves. Ego part. 2. consil. 80. et part. 5. consil. 237. Sed tenetur sponsus cum sponsa, si hoc illa urgeat, nuptias celebrare, et ad id, Ecclesiasticis censuris, adigi solet.
14. Tandem vi maritalis potestatis, concedenda est viris facultas, vel invitas in ordinem redigendi uxores: alias enim nulla in matrimonio quies esset, si imperio matrimoniali, omnis coercitio adimeretur. Nam et hac constante, verum est, quod canit quidam Poeta Britannus,
Coniugis ingentes animos linguamque domare,
Herculis est decimus tertius ille labor.
Haecqueve potestas apud plerasque gentes, ad ius vitae necisqueve porrigebatur. Sed tamen rectius
faciunt, qui ius illud, humanitate, non atrocitate circumscribunt. Arnisae. de connub. cap. 7. sect. 3. et seq. Et errat ideo Bodin. qui autumat, ius vitae et necis, marito quondam competens in uxores, esse reducendum: cum propter malitiam hominum, sine dubio quamplurimi, ea facultate abuterentur.
15. Aequalitas autem in matrimonio ut sit, tam Religionis, quam status, seu conditionis; tum et aetatis ratione; opera danda est inprimis; sed haec cuncta tamen, si non omnino concordent, matrimonium haud solvunt. Richter. axiomat. oeconom. 61. Arnisae. de connub. cap. 3. sect. 6.
IN matrimonio qui degunt, liberos ut procreent, unice optare; nec sine summo piaculo, abortum procurare, conceptionemve impedire: et liberorum per expositionem, civium multitudinem minuere debent. Quod nec Arist. 7. polit. 16. adprobat: sed tantum aliorum opinionem recenset.
2. Sicque ii, qui respectu societatis matrimonialis, coniuges dicuntur, propagationis
intuitu, parentes adpellitantur. Et ita secunda societas ea habetur, quae est inter Liberos et Parentes.
3. Parentum autem officium, vel praecipue in eo consistit, ut liberi alantur, nutriantur, educentur, ac bene instituantur. Itaque mater, ut propriis uberibus lactet liberos suos, iure naturae obstricta videtur. Unumquodque enim alitur ex eo, ex quo est generatum. 1. polit. ult. Spigelius, alias adhuc rationes adfert, tract. de format. fetus, fol. 27. et seq.
4. Et sic detestandae omnino sunt matres, quae fetum occidunt. Et hinc in Gallis, lege est receptum, ut feminae, ex fornicatione quae conceperunt, ob solum partum, et sepulturam clandestinam (etsi non constet, infantem adhuc vivum, hanc in lucem editum fuisse) extremo supplicio adficiuntur. Papon. lib. 22. t. 4. artic. 2. Tanti merito aestimant, negligere storgh\n maternam.
5. Debent et defensionem liberis suis parentes; sicque ii, suorum a periculo eximendorum causa, et e contra, in iustum aggressorem, licite non offendunt solum, sed et occidunt. Ut ego contra Obrechtum, et Vaudum defendo. ad l. 3. de iustit. et iur. quaest. 15.
6. Vicissim liberi, maximam parentibus reverentiam, oboedientiamque praestare tenentur: idque in praemium generationis. Et vero pars cultus paterni est, ut liberi nutriant parentes, paupertate pressos, seniove confectos. Unde Aristophanes, In Avibus:
Sic est nobis avibus antiqua lex,
Descripta in legum tabulis, quas Ciconiae habent;
Parvas cum pater, Ciconias nutrivit, et iam facta sunt volatiles,
Oportet natos hanc referre gratiam, ut vicissim nutriant senes.
Notandum autem est, quod Vitruvius mox in princ. lib. 6. scribit: Alexis ait, Athenienses ideo oportere laudari, quod omnium Graecorum loges, cogunt parentes ali a liberis: Atheniensium vero non omnes, nisi eos, qui liberos artibus erudiissent.
7. Eademqueve reverentia exigit, ut liberi non invitis parentibus ineant matrimonium: unde valent Constitutiones, quae invitis parentibus nuptias contrahentibus, poenas infligunt. Didacus de Medrano. in tract. de consens. nuptial. cap. 11. Attamen secundum Concilium Tridentinum, licet aequum et honestum esse non negetur, ut liberi nupturientes consensum habeant Paternum: sed tamen si matrimonium sollenniter celebratum, aut saltem in praesentia Parochi et testium promissum sit; maius inde vinculum nasci merito reputatur, quam ut id, per patriam potestatem irritari queat. Quod tamen non approbant Galli: apud quos, ex Regiis Decretis, matrimonia invitis parentibus, etiam publice inita, annullantur: ut apud Ludovicum Servinum, es Plaidoyes, tom. 1. fol. 323. ac tom. 3. Plaid. 6. et Papon. lib. 22. tom. 6. de crim. raptus. praeiudicia exstant.
8. Quaeritur etiam, an parentibus nolentibus, Monasterium ingrediantur liberi recte? Et quamvis Petr. Aerodius Quaesitor Andegavensis libell. sing. cum filio tamquam fugitivo agat, eo quod ipso nolente, degeret apud Patres Societatis. Ac addit. Servin. tom. 1. plaid. 2. fol. 131. etc. At tamen non videtur potestas Patria eo usque extendenda, ut etiam in rebus conscientiarum attingentibus, aliquid impedire vel efficere possit. l. 56. §. 1. C. de Episc. et Cler.
9. Oboedientia vero parentibus debita, Imperio quodam asseritur; quod Patriam potestatem indigitamus: quae more olim Romano, ius vitae, necisque habebat. Rod. Forner. rer. quotid. 1. cap. 2. Aerod. fol. 486. etc. ac lib. 6. tom. 7. fol. 502. Sed nunc haud sine magna ratione, pedetentim varie id successivum fuit. Ideo scilicet, ne corrupto hoc saeculo Patres iure tali abutantur. Baro Enenkel. de privil. parent. 1. cap. 1. num. 5. Forner. d. lib. 1. cap. 3.
10. Et nec hodie severitas ea, quam Mosaica lex in illos, qui parentibus male dixerunt, exercuit; adhuc usurpatur: sed tales extraordinaria poena afficiuntur; ut aliquando post longam disceptationem obtinui.
11. Vetus etiam parentum ius fuit, abdicatio filiorum immorigerorum: Forster. de iurisdict. fol. 205. etc. Servin. tom. 2. Plai. 9. fol. 421. etc. in cuius locum ex heredatio concessit, quam quoque Iustinianus iure novissimo, ad certas causas adstrinxit.
12. Et porro, secundum consuetudinem totius fere Orbis Christiani; Liberi emancipati, Patriique iuris nexu liberati censentur, quando parentes ipsis permittunt propriam familiam habere. Berlich. part. 2. conclus. 11. Zasi. in l. utrum turpem. 106. de V. O. Sicque per Nuptias solvitur Patria potestas; ac mulier in potestatem Mariti venit, egrediturque sui patris potestatem. Id quod meliori ratione, quam iuris Romani sanctio contraria, niti videtur. Est enim Maritus uxoris caput, et is relinquere patrem ac matrem, et ipsi adhaerere debet, ex primaeva institutione: in eamque etiam potestatem habet.
1. SUccedit nunc Dominica Societas, quae est inter Dominum et Servum: ac quidam natura Servum vocant eum: qui eatenus tantum rationis particeps est, eam ut sentiat solum, vix etiam habere comperiatur. Quo intuitu Aristot. in polit. non uno loco ait: Barbaros natura servos esse, et ideo libenter ferre dominatum, eo quod sciant obedire, sed non imperare.
2. Ac sane quomodo Cicero in Paradox. ex Stoicorum sententia concludit; Omnes
sapientes esse liberos: eadem ratione Aristot. disputat; omnes insipientes esse servos: hoc est, ad servitutem a natura destinatos. Aristotelis autem et Philosophorum sententia, de natura servis loquens, accipienda est in eum sensum, quo Plutarch. in Pelop. ait. Pelopidam natura Imperatorem fuisse, non quidem quod talis natus fuerit; sed quod prudentiam Regiam natura haberet.
3. Lege (hoc est, Gentium iure secundario, aut etiam civili) servi sunt, qui bello capti, vel ex ancillis prognati, vel aliter in servitutem redacti fuerunt: puta propter delictum, aut si quis ad pretium participandum, sese venire sit passus. l. 4. de iust. et iur. Pignorius tract. de servis, fol. 7. et seq.
4. Quemadmodum autem Nobilitas, a Patre ad Filium sese extendit, non vero a Matre: ita vicissim Servitus, non olim transibat, nec adhuc hodie servilis conditio transit, nisi a Matre in liberos. Ideo servi non habent gentem, seu familiam aut nomen (unde et Hispanis nobilis dicitur Hidalgo, id est, filius alicuius) propterea, quia servi non habebant patrem legitimum, ac ideo quoque, Filii Terrae dicuntur.
5. Sane iure gentium, Dominis in servos vitae et necis potestas, conceditur: l. 1. ff. de his, qui sunt sui vel alieni iur. §. 1. Instit. eod. Iique olim levissima de causa, potuerunt occidi. Seneca 3. de Ira. 3. cap. 40. Tacit. lib. 14. Sed tamen crudelitas illa, in bene constitutis Rebus publicis fere
semper coercita fuit. Inprimisqueve Romanis placuit, ne cui servum suum occidere liceret, sine causa Legibus cognita: et qui occiderit, ne minus puniatur, quam si servum alienum occidisset. Guil. Forner. 1. select. cap. 27.
6. Leges porro statuunt; quod servi sibi nihil acquirant, sed quicquid acquirunt, totum Domino cedat; suum nihil habere possint. l. 1. de bis, qui sunt si vel alieni iur. §. item vobis. per quas personas, etc. Deinde in muniis et actionibus Civilibus, ex Regula iuris, servi pro nullis habentur. l. quod attinet ff. de regul. iur. atque propterea muneribus publicis non funguntur. l. 3. C. de tabulariis, lib. 10. Ad sollemnia adhiberi non possunt, ut sint e numero testium. l. qui testamento, §. mulier, ff. qui testam. facere poss. Et in iudicio nullo modo stare queunt. l. Servus, C. de iudiciis.
7. At iura veteris servitutis, inter Christianos, paulo ante Bartholi aetatem, subito et plane evanuerunt: ut Bodinus observavit lib. 1. cap. 5. Thom. Smith. 3. de Rep. Anglor. cap. 10. Lyclam. 4. membran. eclog. 11. Laur. Pign. de servis fol. 195. Ut et Christianorum bella, nulla nunc servitus subsequi solet. At quia eos, quos Infideles capiunt, in servitutem condemnat; ideo etiam Christiani, aequali severitate, crudelitatem talem retaliare videntur. Attamen indignum pietate Christiana esset, si Christiani se invicem in servitute detinerent. Cum praesertim Graecorum, quamvis Ethnicorum humanitas, referente Aristot.
lib. 5. Ethic. eo processerit, ut captus, ex Victoris etiam inviti manibus liberare se potuerit, libra auri: et Atheniensium Legibus, teste Xenophon. de dictis et fact. Soerat. morti ad iudicatus fuerit, qui hominem in servitutem redegisset Ioachim. Stephan. 2. de iurisdict. cap. 6. num. 2.
8. Sane Christianae Religioni, servos habere contrarium non est; modo clementer tractentur. Quin et sunt qui optant, vetus ius servitutis ex parte reduci; eosqueve, qui mortem ob delictum, quod ius Divinum non morte punit, promeriti sunt, in servitutem perpetuam rapi, ut et validos mendicantes, Orphanos, expositos item infantes, ac similis farinae homines, qui Rei publicae graves sunt, nec sibimet ipsis consulere queunt. Kirchner. orat. 3. et 4. Sic et apud Arrianum, 3. cap. ult. Epictetus ait: libertos adpetere pristinam servitutem. Alius mihi vestem praebebat, alius calceos, alius me alebat, alius in morbo curabat: paucis in rebus illi serviebam.
9. Ac quia servitute vix carere quimus; ideo nec ca sublata omnino est: sed in Rusticis quibusdam fere haeret, quos vulgo homines proprios, Leibeygne Leuth/oder zu alltäglichen Diensten gesessene Vnterthanen (Galli de main morte. Connan. com. cap. 10. num. 3.) appellant; quique pro regionum variantur more, ac in multiplici differentia sunt, et quorum onera, vel ex consuetudine definiuntur, vel si nimia evadant, pii Iudicis officio sublevantur. vide Stam. de servitut. personal. per discurs. Wehnar. verb. Leibeygenschafft.
10. Vere autem servi videntur, qui glebae ita sunt adstricti, ut invitis Dominis nec secedere, neque etiam bona immobilia, iure mancipi possidere queant: vocanturque eorum bona in Suevia, vulgo Schupfflehen oder Fallgüter/ quia non perveniunt ad heredes, sed mortuis possessoribus, Domino cedunt, a quo ea bona, ex heredibus unus, certo interveniente pretio, iterum conducere cogitur. Non multum etiam a Servili conditione distant, qui Dominis quottidianas operas praestare solent: aut quibus non permittitur in aliquo loco habitare, nisi ex libertate se in servitutem tradant? quos vulgo Wildfang vocant. Illi vero qui annuatim Ein Leibbennen/ aut post mortem den Hauptfall solvunt, nec alio onere, Domino suo (ihrem Leib:vnd Hals=herz) sunt adstricti; Libertinae potius conditionis debent reputari.
11. Servitutis eiusmodi originem, nonnulli ex Taciti, de moribus Germanorum libello, repetunt. Sed magis verisimile mihi videtur, illam ex victoriis Francorum contra Alemannos, descendere; qui ex dedititiis servos fecerunt: Cassiodor. 2. var. 41. eosque militibus suis (quos in Castris et Turribus posuerunt: nunc den Adel oder Ritterschafft vocitamus) Monasteriis item, assignarunt; et tum fere Fiscalini dicebantur. Guillim. hist. Helvet. 2. cap. 10 et 11. Lehman in der Speyrischen Chronick. 2. c. 19. et 20. ac lib. 4. cap. 22. Hincque factum, ut Comites et Nobiles vetustiores omnes, in
Suevia et reliqua Allemannia, originem suam repetant ex Francis; qui olim non solum Galliam subegerunt, sed etiam Germaniae partem maiorem. Allemanni vero Nobiles, vel occisi, vel prope servi facti fuerunt.
12. Quem morem etiam Germani erga devictos Vandalos, Slavosque repetierunt. Cumque hi ultimi fuerint, contra quos talis severitas est usurpata, inde certatim Germani, Hispani, Itali, Galli, et Angli, Sclav. pro Servo usurpant; cum alias proprie Nobilem notet. Goldast. de Bobemia. 2. cap. 1. Ac eo etiam intuitu, Saxones servum vulgo Lassen vocant, quasi in provincia relictum. Husanus tract. de hominib. propr. cap. 2. num. 28. Sachsen Spiegel lib. 3. artic. 44. in fin. ubi Glossa German. Gryphiander de VVeichbild. cap. 25.
1. COnstituta hactenus est Domus, nunc Domestici in Civitatem sunt introducendi. Et porro igitur considerandus est subditus, ut Civis. Civem vero definio, summa
alterius potestate obligatum, participem communionis Civilium rerum.
2. Aristotelis autem definitio Civis, quae aliquoties repetitur in lib. 3. polit. non videtur approbanda: qui ait, Civem esse participem Imperii, et Iudicii. Illam enim ipse Aristoteles, non omnes Cives comprehendere fatetur; et inprimis solum competit Statui Democratico, nec etiam omni, sed tantum liberiori.
3. Et nunc ubiqueve locorum, pro subditis sive Civibus habentur; qui Homagium, seu iuramentum subiectionis praestiterunt; hocqueve nec Nobiles, Barones aut Comites (Landtsassii) detrectare possunt. Est enim iuramentum illud, vera nota subiectionis, exindequeve illa statim probata censetur. Maul. de homag. cap. 1. exstantque hac etiam de re tract. sing. Brunningi (inter disp. Basileens.) et Ritteri.
4. Homagium tantum Paterfamilias, non Uxor praestat; is enim est Caput Familiae: nec etiam ancillae. Brunning. thes. 327. Famuli tamen, etiamsi non sint Cives, Iuramentum tamen assecurationis praestare solent; quod nihil velint moliri contra statum, quamdiu in illo loco versantur. Filiifamilias etiam, tum demum iuramento tali onerantur, quando singularem familiam alunt: Wann sie sich verheurahten/oder sonsten zu Hauß begeben.
5. Dicitur Homagium, sive hominium, ab homine: quae vox pro subdito quoque, aut servo usurpatur; quemadmodum etiam Mann/
pro vasallo, Leuth pro servis, Germani olim dixerunt. Sicque homagium qui praestat, hominem aut subditum alterius agit, seque subiectum eius fatetur. Nos vulgo Huldigung vocitamus: hoc est, pactum fidelitatis, Ein Geding/trew vnd hold/auch gehorsamb/vnd gewärtig zu seyn.
6. Homagium autem, ut subditi detrectare non possunt; Schrader. consil. 17. ac si id fiat, Cameralibus Mandatis eo adiguntur: ita etiam mutari, vel clausulis durioribus onerari nequit. Iacob. de S. Georgio de homag. vers. unum notatis. Maul. cap. 1. num. 18. Rutg. Ruland. decis. iur. controvers. quaest. 21. Ex eius enim conceptione, qualitatem subiectionis diiudicamus: ac ita apud alios, aliud etiam est, et diversi tenoris. Vulgaris formula talis habetur: Daß er wolle vnterthänig/gehorsamb/thold/trew vnd gewärtig seyn/seines Herrn Frommen fördern/vnd Schaden wenden/ auch in allen Sachen/ was ein getrewer Landsäß/ vnd Vnderthan/seinem rechten Erbherzn vnnd Lands Fürsten zuthun schuldig ist/ getrewlich thun soll vnd wolle: Alle arge list/ vnd Gefährde außgeschlossen. VVehner. verb. Erbhuldigung.
7. Reputatur vero ius Civitatis, duplex esse: Universale, respectu Imperii totius, particulare, respectu Provinciae, vel Praefecturae; et etiam certae Urbis, aut Pagi. Sicque Civis Ingolstadiensis, respectu universalis Civitatis, est Civis Romanus, respectu territorii in quo habitat, est Civis Bavaritus, et respectu Loci specialis, est
Civis Ingolstadiensis. Quamvis autem Cives, suo Principi praestent iuramentum: semper tamen auctoritas Imperatoris, et Imperia reservata putatur. Reichs Abschied de Anno 1555. So sollen die senige/cap. venientes et ibi Gloss. de iureiur. Farinac. quaest. 17. num. 16. Modestin. Pisto. vol. 1. consil. 24. num. 24. Et criminis itaque Maiestatis reisant, qui rebellem vocant, si quis imperatori, contra Principem suum assistit.
8. Illud item, et alia ratione geminum exsistit; eoque intuitu, Civis alius est plenus; alius non plenus; quod, ex lege vel usu cuiusque civitatis, determinatur. Sicque in civitatibus Imperialibus, soli Patricii olim vere Cives erant: dictique vulgo fuere Burg; quia in Turrib. seu Burgis, hoc est, fortioribus aedificiis (quorum adhuc alicubi vestigia reliqua sunt) habitabant; quo adversus plebem, vel etiam tempore Civilium factionum, tutiores essent. Reliqui Einwohner/Beysässen aut etiam Pfalburger vocanbantur. Lebman. 4. cap. 14. Kylling. de Ganerbinat. disc. 3. num. 105.
9. Sicque Patricii Genuenses, et Veneti, pleniores Cives sunt, quam alii, ibi habitantes; et Civitatis tum iure fruentes. Sic nostra memoria Francofurti, inter Patricios et Cives lis fuit; an Privilegia Civitati concessa, pertineant ad familias solum antiquiores, tamquam vere Cives: num vero ad plebem quoque?
10. Et adhuc etiam, in Polyarchico statu, alia divisio subditorum fieri debet: qua alii sunt
Cives imperantes, qui in Republica dominante, ius Civitatis habent; alii cives subditi, qui sunt in Provincia vel Municipio, dominanti Rei publicae, iure Monarchico subiecto. Ita Romae olim, alii fuerunt iure optimo maximo Cives; alii municipes, alii Italici iuris, alii Coloni, alii Provinciales Zach. Friedenreich in polit. cap. 29. fol. 196. Busius disput. polit. 2. thes. 6. et seqq. ac lib. 1. de Repub. cap. 7. Alberic. Gentil. ad l. 228. de V. S. Sic et hodie Poloni Turci, etc. imperitant: Livoni, Graeci, etc. subiectionem patiuntur.
11. Sunt praeterea Cives, vel naturales, quos origo facit; vel adlecti, qui aliunde ad Civitatem accesserunt: eosque lubentur, maxime recipiunt ii, qui Imperii amplificationi magis, quam tranquillitati student. Sicque Romulus Regni sui amplificationem affectans, omnibus confugis, asylum aperuit; Scip. Amirato 11. discurs. 6. Et eo etiam intuitu Aula Turcica, Portae titulo tumet: quasi sit aditus omnium in iuste oppressorum. Vicissim in Imperialibus Civitatibus sedatiorem statum amantibus, vix advenae admitti solent. Sicque Francofurtensibus, Coloniensibus, Civitatibusque aliis, non exiguas peperit turbas, quod nimis faciles fuerunt in recipiendis exulibus Belgis, eisque iura civitatis communicando.
12. Spuriis ac Nothis, competere videtur ius Civitatis, quod habet Mater; eosque cum Lege Mosaica, adeo non excludimus a sacro et civili
coetu; Molin. de iust. et iur. disp. 200. num. 22. Heig. quaest. 21. part. 1. Ut nec infamia aliqu laborare eos reputemus, quod in Delibatis, ad tit. de his qui notant. infam. deduxi.
10. Honorarius Civis est, cui honoris gratia tribuitur ius civitatis: et ita singularis dignitas est, ius civitatis Romanae, quod non solum Senatus ibidem, sed et Imperator Romanus tribuere solet: apparetque ex Historia Veneta Petri Bembi, Venetos Hispaniae Regibus, ius suae civitatis communicasse. Helvetii etiam, idem ius tribuerunt Gallo, VVirtembergiae Ducibus, aliisque.
11. Commorationis ius, aut Domicilii, aut Hospitii est; illud incolas hoc peregrinos facit: quorum utrique, ad certa quaedam Rei publicae onera, obligantur.
12. Incolam appellamus; qui Domicilium absque Civitatis iure, alicubi habet: quorum numerum in Civitate minus frequentem esse, praestat; et inprimis extraneorum Collegia, non facile sunt admittenda. Sicque Hanseaticae Civitates, in Norwegia, Anglia, et alibi; Veneti et Galli, variis in locis sub Turcico dominatu, Collegia habent: Antverpiae vero, hoc idem Turcis denegatum fuit.
13. Anne autem in Rebus publicis Christianis, ferendae sint Iudaeorum Synagogae? Hoc certo modo, communiter affirmatur. vide Epist. S. Bernbardi pro Iudaeis. ad Spirenses. Marquard. de Susannis tract. singul. de Iudaeis. Hispania
quidem, et aliae Provinciae, Iudaeos non patiuntur; sed tamen ipsa Roma, atque Vienna, eos admittunt. Quod et S. Pauli traditioni. Rom. cap. 11. vers. 30. consonum esse videtur, inprimis propter spem conversionis, ipsis singulariter promissam, qua de re ego, in discurs. singul. egi. Et quia specula sunt irae Dei, ac luculentum argumentum, Divinitatis nostri Salvatoris praebent: non enim ulla gens taliter benedicta, nec etiam ita punita fuit. Sicque exinde constat, illos non nudum hominem, sed immediate Deum offendisse.
14. Advenam indigitant cum, qui transeundi solum, et hospitandi commoditatem quaerit; quorum oppressioni, in sacris Literis certe praenuntiantur poenae: Licet Chinenses et Moscovitae, ex politica quadam ratione (ne scilicet Regni arcana explorent) eos soleant arcere. Sicqueve etiam Mendicos vagos et extorres, non plane excludendos censerem; vel in vita Ulmensis cuiusdam Praedicantis, in einer Predigt vom Gassen Bettel/contradictione. Matth. 26. vers. 11. Sed publica ipsis providentia est prospiciendum. Ludov. Vives, tract. de subvent. pauper. seu de human. necessit.
15. Porro autem peregrini, statutis et legibus civitatis, quatenus eos concernunt parere, et secundum illas vivere tenentur. Maiestas enim in omnia, quae in suo territorio, et quamdiu ibi sunt, Imperium exercet. Adeo ut in Galliis, ex iure quod iure Albinagii vocant, Fisco
Regio cedant, etiam mobilia bona Defunctorum peregrinorum: eaque ratione, Peregrinus in territorio, ubi versatur, etiamsi aliter non sit subiectus, Maiestatis tamen crimen committere potest.
16. Peregrini pariter in loco contractus (si ibi inveniantur) inprimis autem in loco delicti perpetrati, fortiuntur forum: ad eumque olim ex necessitate; nunc fere Vicinitatis tantum iure (auff einen Reverß) illuc remittuntur. Gail. 1. de pace publ. cap. 16. num. 30. Matth. Stephan. 1. de iurisdict. cap. 30. num. 13. et seqq. Kopen. decis. 43.
17. Et consequitur iudex loci, ius puniendi delinquentem; etiamsi is ipso dignitate par, vel maior exsistat. Ita olim Conradinus Sueviae Dux, Neapoli; et Maria Scotiae Regina, in Anglia, hoc praetextu capite plexa fuit. Nec etiam Status contra Statum, in ipsius territorio delinquens gaudet iure Austregarum. vide tamen Arumae ad Aur. bull. discurs. 5. thes. 12.
1. ALia nunc subditorum divisio, subsequitur: qua alii eminentioris conditionis, alii inferioris exsistunt.
2. Et quidem eminentioris conditionis sunt, vel sunt officii ratione in aliqua dignitate constituti; vel alias sui natura, ceteris praeferii debent.
3. Officii respectu excellunt; Ecclesiastici, Consiliarii: vel qui alia quadam ratione Rei publicae negotia insignia procurant; vel in Aula locum obtinent praeclarum. Sane magnorum olim Principum Officales, etiam perpetuam Nobilitatem acquirebant. Indeque Schenck/Trucksäß/Marschalck/Keller/etc. nobilia, et hereditaria nomina facta fuere.
4. Qui sui natura eminentiores censentur; perpetuam, seu ad heredes transitoriam; vel temporariam, seu cum vita desinentem, obtinent Nobilitatem.
5. Perpetuam habent Nobilitatem, quibus cam tribuit genus: quam in bene constituta Republica, tamquam seminarium, cum officiorum, munerumque togatorum, tum maxime Militiae ergo habere, Feudaque Nobilibus concedi iuvat. Hacque ratione, Franci olim, et Teutonici Imperatores, perpetuum semper militem habuerunt, nec mercenariis uti cogebantur.
6. Sane omnes fere gentes, Nobilitatem ex nativitate metiebantur. Reiner. Reineciius, Bon des Adels herkommen. Et tales olim apud
Romanos Patricii (qui nempe Patres ciere quibant) ut et Nobiles erant (quorum nempe maiores, Curulem gesserunt Magistratum. Sigon. 1. emend. cap. 48. Iacob. Curtius coniect. tom. 1. lib. 2. cap. 29. Nec ergo curandum esse videtur, quod Philosophi, Poetae, Declamatores, etc. contra gentilitiam Nobilitatem inducunt. Cornel. Agrip. de vanit. scient cap. 80. Erasm. in Colloq. u(ppeu\s2, a)/nnippos, et ga/mos a)/gamos. Nicod. Frischlinus in orat. de vita rustic. Ens in Morosophia 2. cap. 16. Ac certe Turcae, qui Nobilitatem ex cuiusque merito aestimare dicuntur; nullo modo hoc faciunt virtutis amore: ut censet Busbequi. epist. 1. Legat. Turcicae. Sed plane politicum subest stratagema; ut nempe eo magis omnia dependeant a Principis iudicio, atque nutu; et ne sint, qui propriis viribus atque auctoritate nisi, Principi resistere queant.
7. Nomen autem Nobilitatis, quamvis in latiori significatione, etiam Reges et Principes magnos, comprehendat; unde Gallicani Reges, illam quoque consuetam iurandi formulam usurpant, par la foy de gentilhomme; et Pontifex Maximus, Electores quoque, Viros Nobiles, in literis vocat. Attamen nos hîc, de Nobilibus Subditis tractamus: quorum alibi (ut in Dania) nulli; alibi certi sunt gradus. Et nempe quidam Barones, quidam Nobiles, aut Stätt=Junckern: de quibus singul. tractat. conscripsit Iohan-Iacob. Draco.) appellitantur: quae omnia consuetudo docet. Non ideo Nobilitatis definitio omnibus
populis conveniens, adferri potest. Heigius 1. quaest. 2. num. 63. Matth. Stephan. tract. de Nobilit. cap. 1.
8. Filii ante acceptam a Patre Nobilitatem nati, privilegiis Nobilitatis sruuntur: argum. l. 5. ff. de Senat. Absurdumque esset, filium ignobilem, patrem nobilem esse: ac privilegia Principum, benigne sic extenduntur. Non tamen nobilis fit Rusticus, feudum nobile emens. Tusch. lit. F. conclus. 142. Hinc et nonnulli possident. Baronatus: nec ideo Barones, sed Inhaber der Herzschafft R. indigitantur. Matth. Stephan. de Nobilit. 6. num. 32.
9. Cumque Nobilitas, non iuris aut potestatis sit privatae; haut ideo plebeius a Nobili adoptatus, Nobilis redditur, aut e contra Nobilis, si a Plebeio adoptetur, nobilitatem amittit. Sigonius de Banonia fol. 540. Camman. disput. de Maiest. 4. thes. 34. Bocer. de Regal. 2. num. 44. Uxor autem ignobilis, nobili viro nubens, nobilitatem adipisci censetur; et talis etiam, quamdiu Vidua manet, reputatur. E contra autem, si Nobilis femina ignobili nubat, dignitatem amittit: quia in Familiam Mariti transit. Matth. Stephan. b. cap. 4. num. 31. Camman. 4. thes. 31. etc. Sicque contraria est Nobilitas servituti; nec ut haec, ventrem sequi putatur, sed tantum per agnationem propagatur.
10. Quamvis merito nobilior reputetur ille, qui utrumque Parentem Nobilem habet: omne enim compositum, participat de materia
et forma. Tiraquell. de nobilit. cap. 18. num. 26. etc. Indeque ad Canonicatus, et Ordines, ac quoque Ludos Equestres, auff die Turnier/ plerumque haut admittitur is, qui continuum, et certum numerum Aviarum probare nequit: der seine acht oder sechszehen Ahnen nicht beweisen tan. Stephan. hoc cap. 4. num. 44. Schepliz. ad consuetud. Brandenburg. fol. 6.
11. Litteratura et Doctoreus gradus, numquam: ut et exercitium mercaturae, non semper Nobilitatis officit splendori: ut Venetiis, Genuae, Florentiae, Augustae Vindelicorum, etc. fieri assolet. Qua de re vide Iosi. Nolden. de statu Nobil. cap. 23. qui quoque multas alias, hanc materiam concernentes quaestiones attingit.
12. Nobilium Ordo, cum ut alia omnia; mortalitatis casibus obnoxius exsistat; exinde opus est, ut indies resarciatur: non proinde deterioris conditionis iudicandi sunt ii, qui non divitiis, aliisque inhonestis artibus; sed propter egregias virtutes, Nobiles facti fuerunt. Certe tales homines novos, si antiquiores vituperant, fontem et originem proprii sui generis dehonestant. Arnisae. 5. polit. 12. fol. 301. Bocer. de Regal. 2. num. 46. Hancque in rem egregie apud Sallustium Marius: Comparate, inquit, me hominem novum, cum illorum superbia, quae illi audire, legere solent, eorum partem vidi, alia egomet gessi. Nunc videte, quam iniqui sint? quod ex aliena virtute sibi arrogant, id mihi ex mea non concedunt, etc.
13. Nobilitas temporaria, seu ad heredes non transitoria, ea vocatur; quam habent Equites Aurati (Quae sane dignitas, tam honesta olim reputata fuit, ut nec Reges eam assumere dedignarentur. 4. Pasquier. 2. des recherch. 13. fol. 213. Claude Fauchet. tract. des Chevaliers. Sicque Franciscus I. Galliarum Rex, manu Nobilis cuiusdam, Sed viri fortissimi, hanc dignitatem accepit. vide vitam Petri Bayardi, cap. 6. ibique addit. fol. 450.) et Comites Palatini. Qui spurios legitimant, famae restituunt, insignia conferunt, Notarios creant, etc. vide discurs. singul. Sagittarii in iure publi. Arumaei. eaque potestas ex singulari quandoque gratia, ad heredes transit; aut etiam Academicis Collegiis confertur: quod privilegium Facultatis Iuris, in Incluta Academia Ingolstadiensi, contulit Ferdinandus II. Imperator.
14. Ad hanc speciem Nobilitatis, referri potest, quod Doctores Legum, et maxime Iuris Professores emeriti, nobilitatem acquirere censentur. Nolden. cap. 5. In eoque Doctorum iuris, meliorem con ditionem, quam Medicorum esse, notat Anton. Faber. in C. 9. tract. 28. def. 9. et seq. Dn. Lans. tract. de Acad. fol. 79.
15. Milites itidem, propter summam armorum necessitatem, eminentioris quodammodo conditionis censentur; ac in Iure veteri, quamplurima ipsis data fuerunt Privilegia: eaqueve adhuc durare, autumo omnino. Baro Enenckel. tract. de privileg. Milit. Ac etiam qui officia
Capitanei, vel sublimiora gesserunt, Nobiles dici queunt. Tiraq. b. c. 8.
16. Cum autem Res publica, ex solis Nobilibus constare nequeat; necesse est, ut inibi quoque plebei sint, vel subditi infereioris gradus, puta Mercatores, Artifices, Agricolae, Pastrores, etc. Quorum dignitas seu praerogativa, non semper ex necessitate, sed magis ex artis ingenio et subtilitate, aestimari debet.
1. DE Subiectione Personarum, hucusque disputatum fuit; nunc Rerum (quatenus a Politico considerantur) aggrediar inspectionem: quatenus aliae sacrae sunt, aliae saeculares.
2. Iure autem Romano, non solum res Sacrae (Diis scilicet superis) ac quoque Religiosae Diis scilicet inferis consecatae) sed et Sanctae (hoc est, legali sanctione ceteris praelatae) cultum quendam habent; et in nullius bonis esse censentur. §. 6. et seq. Instit. de rer. divis. l. sacra, ff. de tit. Iure autem vetrei Romano, (adhuc prophanitatem Ethnicae Rei publicae sapiente) res sacrae, publicis partim, partim Universitatis; Religiosae vero privatis rebus accensentur. Cum
illas sub Imperio civili manere, in his vero, privatos quoddam sibi ius retinere fuerit visum. Sed contra haec iam supra, c. 2. a pr. disputavi.
3. Evanuisse etiam videtur differentia rerum Sacrarum, et Religiosarum. Nam hodie non amplius utimur privatis, sed publicis sepulchris, quae Dormitoria sive Coemiteria vocitantur: eaque non Reilgiosa, sed sacra potius (apud Catholicos, Da man sie weyhet) dici queunt. arg. cap. ad haec. extr. de Religios. domib.
4. Potius ergo illa divisio est notanda: quod Rerum Sacrarum; aliae directo et principaliter ad cultum Divinum spectent: ut Ecclesiae, Monasteria, item Vasa et Vestimenta sacra, etc. aliae vero per consequentiam; sive minus principaliter eo referuntur; ut praedia, verbi gratia, agri, prata, pascua, vineae; piscinae, et similia, etc. Item Coloni et servi rustici, per quos illa praedia exercentur, atque coluntur. Et hae non sacreae, sed Res Ecclesiasticae indigitantur, quasque etiam Vulteius (in iurisprudentia Rom.) rebus quasi divinis accenset: quod et facit Forsterus, tract. de dominio, cap. 7. n. 5. cum ad usum Deo servientium sint deputatae. Sed cum illae sint in Ecclesiae dominio vere; l. 14. C. de sacrosanct. Eccles. et cum earum certa aestimatio sit; ac usucapi queant, Divinae appellari vix possunt. Huc referunt Patrimonialia Ecclesiae bona, pro dote (unde et Widumbs Güter vocitantur) ad alendos Ministros, et adfabricam, quae sunt assignata; aut denique ad piam causam relicti
reditus, et oblationes. Authen. omnes, C. communia de success. cap. relatum, et cap. cum. esses. extr. de testam. Hae autem alienari non queunt, nisi certa cum sollemnitate, magnamque seu necessariam ob causam. Molina tom. 2. disput. 465. etc. Tuschus lit. A. conclus. 271. etc. Gilken. in com. ad §. sacrae. Instit. de rer. divis. et acquir. ear. domin. et ad. Authen. hoc ius porrectum, C. de sacrosanct. Eccles.
5. Sanctae autem Res habentur; quibus utitur Civitas, ad sui tuitionem, et propugnationem. Et ita sancta loca sunt; quae sacrata Legibus, Plebiscitisve sancita, poenis adiectis, inviolata manent. Siquidem sanctiones, aut obtestatione, aut consecratione, vel poenis consecrantur. Itaque Muri, et Moenia Civitatum, quod illa transgredi non liceat, Sancta censentur. §. Sanctae, Instit. de R. D. Haeque publicis, vel universitatis rebus, recte accensentur. Itemque loca illa sancta dici possunt, da man einen Bürgfrieden anschläget: ac ubi, si quis delinquat, gravius, quam si hoc idem alibi fecisset, punitur. At tunc non omnis ibi delinquens, hoc est, aliquem vulnerans ibidem; vel morte, vel manus mutilatione, puniri potest, nisi id factum fuerit dolo: quae etiam olim fuit Lipsiensium sententia, apud Georg. Beatum, in centur. var. cas. sentent. Saxon. 50. fol. 89.
6. Res autem saeculares, aliae Publicae sunt, aliae privatae. l. 1. ff. de rer. divis. Et quidem Publicae iterum subdividuntur; quaedam enim
sommunes sunt hominibus cunctis: quo ad usum et proprietatem. Licet ad eas Imperium Populi, in cuius, territorio sunt, aliquo etiam modo (maxime ad illum usum conservandum, et moderandum) sese extendat. l. 3. in princ. et §. 1. ff. ne quid in loc. publ. Forster. de Iurisd. Rom. part. 2. fol. 495. etc. Peregrin. de iure Fisci. lib. 8. per discurs.
7. Eaque ratione Publica sunt; Aer, Mare, littora maris. Sicque aere nemo prohiberi potest: et inde usque ad caelum aedificare licet. Sic inventa in littore, inventoris dominio cedunt: ut et Insulae, vel de novo natae, vel cum ante incognitae erant, nuper inventae. Veneti tamen dominium Adraitici maris, iure praescriptionis sese obtinere iactant. vide Pacium tract. singul. de domin. Maris Venet. Et mare per centum milliaria, ad proximum territorium pertinere, probat Alber. Gentil. Advocat. Hispan. 1. cap. 8.
8. Quaedam porro res, respectus solum aliquorum, publicae dicuntur: puta, vel totius alicuius populi et gentis; vel etiam unius Urbis. Sicqueve publica, et quasi populica (proprietatis, ac etiam Iurisdictionis ratione) censentur; Flumina, Portus, Viae, Heer oder Landstrassen/etc. earum nihilominus usu, omnibus hominibus exsistente communi. §. flumina. ubi Theophil. et Cuiac. Instit. de R. D. VVesemb. in parat. ff. eod.
9. Publicae, unius Urbis respectu, res Universitatis vulgo dicuntur: ut sunt Theatra, Plateae, aedificia, ac spatia publica, pascua.
Almanden/etc. Earumque proprietas ad universos, usus vero ad singulos cives spectat, §. 6. Instit. de rer. divis. Bodin. I. de Repub. cap. 6. et quas ideo Principes, Camerae suae vindicare, nec debent, nec possunt; eadem plane ex ratione, qua nec privatis res suas adimere licet. Thom. Michael. de iurisdict. cap. 61.
10. Res privatae; quaedam in patrimonio sunt Rei publicae, vel Principatus, aut etiam Collegiorm, etc. gemeiner Landschafft oder Statt / etc. Wie auch des Fürsten Kammergüter (quarum hae postremae, Domanium, dos aut bona Coronae dicuntur) Quaedam sunt singulorum, mereque privatae: vel Principis (non ut talis, sed ut Theodosii, Iustiniani, ac hodie Austriae Archiducis, etc.) aut sibi subditorum. Hottoman. quaest. illust. I. et in Francogall. cap. 9. a pr. Betsius de pact. famil. illustr. cap. ult. fol. 724. et seqq. Dicuntur autem hae res, iure privatorum possideri, respectu rerum Universitatis, quarum usus ad singulos spectat. Losaeus 2. de iure universitatis, part. 3. cap. I.
11. Quodqueve differentiam facio, inter res Universitatis (de quibus supra num. 9.) et Rei publicae, sive Urbis patrimoniales; hoc et iuris nostri Interpretes agnoscunt, cum dicunt: de his Civem, non vero de illis, testimonium perhibere posse. Covarruv. pract. quaest. 18. Mascar. de probat. conclus. 1422. Farinac. de testib. quaest. 60. numur. 495. Errant autem omnino illi, qui cum Novatoribus quibusdam, rerum omnium
commuionem, et frequentius seditiose, introducere volunt: cum ut illa statui primaevo adaequata, ita eam natura nostra perversa, vix pati posse videtur. 2. polit. 2. Conradus Summerbart, eximius quondam Theolog. Professor Tubingae, de contract. quaest. 8.
13. Verum, licet dominium rerum privatarum, non sit in Maiestatis potestate: ea temen pro Imperio cavere potis est, quomodo, ac ne quis re sua male utatur. Quo intuitu dici solet, omnia quo ad Imperium ac Iurisdictionem, Principis esse: tenditque ea potestas, ad tuitionem, rerum etiam privatarum, earumque ordinationem, ne noceat Rei publicae, et communi conversationi. Sicqueve nonnullis in locis salubnriter cautum est, ne subditi sine Magistratus consensu fide iubeant. Rutig. Ruland. decis. iur. controv. quaest. 65. ne censum super bonis suis constituant. Würtembergische Lands Ordnung / fol. 20.
1. DE Personis et rebus singulatim perpensis, pro instituti ratione satis: nunc de earum compositione agetur.
2. Simplices societates (coniugalis nempe, Patria et Dominica) si adunentur; Societates inde exsurgunt ortae. Haeque vel particulares, et paucorum coetus; vel Universitas exsistunt. Societas particularis, Familiam et Collegium complecti sencetur.
3. Familia, est unius patris familias, herili imperio subiectorum, earumque rerum, quae ipsis proprie sunt, gubernatio recta. Bodin. I. cap. 2. Derivaturque ab Osco verbo Famul, quod servum notat. l. 195. §. familiae, ubi Alber. Gentil. de V. S. Bisciola. 10. cap. 5.
4. Familiam autem, non faciunt duo, sed ad minimum tres requiruntur. Uxor, Maritus, Servus. l. 40. §. de V. S. ubi Centil.
5. De Familia autem esse dicuntur solum ii, qui habitant in domo: Tuschus lit. F. conclus. 11. etc. Gratian. discept. 132. Chokier. de iurisdict. in exempt. Idque notandum, in casu privilegii famuliae concessi.
6. Unam item domum, sive Familiam unam, numquam constituere Rem publicam, reputatur. Bodin. d. loc. Sicque Abraham ille credentium pater, familiam licet aleret ita copiosam, ut etiam cum Regibus pugnare fuerit ausus: non tamen in ea Rex erat. Toto enim genere, Imperium Regium, familiari differt. Muret. 7. variar. cap. 4. licet inter se habeant similitudinem quandam. Unde et Aristot. I. aeconom. cap. I. et 2. domum parvam quandam Rem publicam vocat.
7. Familia iinterdum quoque sumitur pro Stemmate, et Gente, seu serie agnatorum: Bisciola 9. cap. 17. Wehner. v. Stam. quod et faciunt nostri Germani, qui in eodem significatu usurpant vocem, Hauß oder Geschlecht. Quae porro in lineas dividuntur: verbi gratia, Das Hauß Sachsen / so in die Churfürstliche Coburgisch: Aldenburgisch: vnnd Weymarische Lini abgescheiden. Sicque Iulius, gentis; Caesar familiae est nomen. Dn. Bernegg. ad Sueton. Caesarem, cap. 1. Hocque in significatu, familiam a Fama (cum sit nomen generis, diuturna forma in stirpes late pervulgati. Braechae. ad d. l. 195. §. familiae, de V. S.) a femore derivat Isidor. lib 9. quasi ex uno femore descendentes.
9. Nomine autem Familiae, Cippi, sive agnationis, etc. feminae quoque comprehenduntur. Castillo. quotid. cap. 2. (maxime innuptae) nisi ex praesumpta loquentium mente, adpareat diversum. Numquam vero ex feminis prognati. argum. l. 195. in f. de V. S. Gail. 2. observat. 2. num. 16.
9. Familias autem (nobiles et patritias inprimis) conservari, Rei publicae interest maxime, eiusque conservationis gratia, introductae sunt Feminarum renuntiationes, Primogeniturae, Maioratus, Fidei commissa familiae (Erbstammgüter / Stammeygenthumb) pacta seu statuta Familiae, Feuda, restrictiones nimiae dotis, exclusiones matrum a filii hereditate, prohitiones alienationis, et hypothecationis,
retractus, etc. vide Tuschum lit. A. conclus. 224. etc.
10. Cives in Collegia certa disctribuuntur, secundum similitudinem studirum, et officiorum: argum. l. ult. ff. de exculs. tutor. Tuschus lit. C. conslus. 452. iisqueve sine colligiis, constare licet Res publica possit; talia tamen ut sint, usus publicus urgere videtur. Bodin. 3.cap. 7. a princip. Non solum enim hac ratione in Democratico statu, commode magis cum Civibus agi potest: sed et multifarie utile est, cuilibet artificio committi cognitionem, ad id pertinentium rerum Matth. Stephan. de iurisdict. 2. part. 2. cap. 6. num. 62. Ac talia instituit Numa, atque Solon. Plutarch. in eorum vita. vulgo. Zunfften (quasi Zusammentunfften) Innungen (quasi Einunden) Gulden/etc. vocant. Wehner. v. Gulgenmeister. Corpus vero est coniunctio plurium Collegiorum. Matth. Stephan. d. loc. n. 8.
11. Hincque Legislatoribus placuit, ut opifices, aliiqueve sodales, in suis Collegiis habeant aliquam formam Iurisdictionis: ac quoque condendorum statutorum, ac Orinationum facultatem, iisdem concedunt: dum ne aliquid ex publica lege corrumpant, vel sibi commissae administrationis limites egrediantur, nec ea monopolium aliamve sapiant iniquitatem. l. f. C. de iurisdict. l. ilt. C. de Colleg. Gail. lib. 2. observat. 20. num. 29. VVehner. v. Zünsften. Sed Statuta eiusmodi Collegialia, plerumque a superiori confirmantur Gail. 1. de pace publ. cap. 6. num. 10. Schneidw. in §. 3 instit. de iur. natur. gent. etc.
num. 14. Pro Monopolio autem habetur, si conveniant Collegae, Daß keiner sein Waar näher verkauffen soll / dann der ander. Tholosan. de Republ. cap. I. num. 4. Legibus quoque Imperialibus abrogatur illa consuetudo, vigore cuius der Bader/Barbierer/Müller/ Leinenweber/ Hirten/ Zollner / Spiellent/ Trompeter/etc. Kinder / kein geschenckt Handwerck lernen können. Policey Ordnung. Caroli V. artic. 31. Dan. Moller. 2. semestr. cap. 115.
12. Unus quidem Collegiii ius tueri potest: sed ad Collegii societatem constituendam, ut minimum tres requiruntur. l. 7. §. 2. ff. quod cuiusque universit. fac. c. 3. de Elect. in extravag. commun. (ubi unus qui remanet de Capitulo, Praelatum eligere potest.) Moditius §. plebiscitum. dubitat. 90. Quod secus est in iis, qui ratione officii, puta tutelae, Magistratus; etc. sunt Collegae. l. 173. de V. S. I. de Magist. conven. l. 14. de administr. tuor. ubi duo suffciunt.
13. Forma Collegii, ipsa inter se unio Collegarum, et ad mutua, ac debita offic ia (secundum pacta conventa) obligatio, statui solet. l. ult. ff. de Colleg. Plerumque etiam, ibi est arca communis: l. 1. § 1. ff. quod cuod cuiusque universit. cuius reditus, Collegio (praeter delictum) dissoluto, Collegis cedere videntur. Bodin. dicto cap. 7. num. 537.
14. Inprimis autem Collegia (maxume in Aristocratia, et Monarchia) minime pro cuiusque lubitu, nec nisi et legibus publicis habere
licet: ac non nisi magna circumspectione concedi debent. l. 1. quod cuiusque universit. Occasione namque Tribuum, ac Collegiorum, facile seditiones exoriri, et multa contra Statum tractari possunt. Idque ne fieret, post Smalcaldicum bellum, Carolus V. Imperator multis liberis civitatibus, Tribunitiam potestatem abrogavit. Sed differunt omino Artificum Collegia, a Tribubus, quae ipsam Rei publicae administrationem, concernunt. Ego dissertat. de iure Colleg. cap. 1. num. 3.
15. Inter Collegia licita, atque necessaria, vel maixime litteratorum consociationes (quas fere Academias; aut etiam Universitates; propter studia omnium disciplinarum, quae ibi vigent, vocamus) referendae videntur: quibus numquam fere carere potuit terrarum orbis. Lipsius de Lovanio. 3. cap. 6. et seq. Harumque cura, imperanti minime est negligenda. Nam certe, quales exhibet Schola, tales habitura est Ecclesia atque Res publica moderatores, ac cives. vide Eunapii Panegir. de restaurand. Scholis. Camman. disput. de iure Maiest. 3. thest. 36. et seq. addit. Limae. de iure publ. 8. cap. 1. Nomenque Academiae de sumptum est ex loco, ubi olim Athenis docebat Plato: qui olim, ut hodie Aristoteles, summae sapientiae habebatur l. 2. ff. de Nundin. Steuchus de perenni philosophia, 2. cap. 3. In Italia etiam Academiae vocantur, privati Litteratorum conventus: ubi de variis rebus instituunt dissertationes., Grasser. in Itinear. fol. 162. 203. et 322. etc.
16. At constant Academiae, rebus et Personis. Ad illas refero aedes, reditus, et si quae alia inibi necessaria sunt. Sicque omnino ad perpetuitatem et bene esse, talium Scholarum, conducere aiunt; ut reditus sint in manu ab illis constitutorum administratorum, nec aliunde solvantur. Bornitius de Aerar. cap. 3. Ex iisque, Professoribus talia sunt slaria constituenda, quae non tantum sufficere profitentibus; sed et ad honorem eorum pertinere videantur. arg. l. 14. ubi pupill. educ. l. 12. §. 3. de administr. et peric. tutor. utque cum senuerint, vigorque fuerit absumptus, victum nihilominus habere possint. Dn. Lansius discurs. de Academ. lit. 1. fol. 42. Limnae. 8. cap. 3.
17. Inter presonas, primus occurrit Rector, qui est exsecutor Decretorum Senatus: quique in Germania fere a Professoribus (non ut in Italia a Studiosis) eligi solet, et ex numero Professorum, vel etiam Generosorum et illustrium Studiosorum. Eiusque officium, raro perpetuum est; non ideo, quia magna potestas debet esse temporalis; sed ne unius lectiones semper impediantur. Middendorp. tract. de Academ. 3. cap. 13. vide tamen Dn. Lkimnae. 8. cap. 5. qui me copiose refutat. Cui hoc unum regero, arcana politica, ad Rem publicam Scholasticam non pertinere.
18. Hunc Cancellarius fequi solet: qui vel Pontificis Maximi (cuius olim auctoritate Academiae omnes confirmabantur) vel Episcopi,
R. P. Iacob. Gretserus lib. 1. observat. ad bistor. Episcop. Eystett. cap. 21. fol. 25. Limnae d. lib. 8. cap. 2. (nunc vero apud Protestantes, Principum, qui iura Episcopalia invaserunt) Vicarius est; ad eumque ideo appellationes, a Rectore devolvuntur.
19. Et porro, quaturo plerumque Facultates, Academiae complectuntur; quarum singulae sibi eligunt Directorem, seu Decanum. Sane olim (ad exemplum militarium Scholarum) fere quaelibet Facultas, decem Professores habebat, qui totam diem legendo absumebant: ac etiam una hora, de eadem materia, alicubi duo profitebantur (aemulationis excitandae ergo qui Concurrentes dicebantur, quod maxime in Italia fieri solebat. Limnae. cap. 4. ad fin.
20. Inter illas Facultates, Theologica merito primum obtinet locum; post eam Iureconsulti, tum Medici, et denique Artium Professores subsequuntur. Licet Parisiis, Philosophi primarium obtineant locum. Antiquitez de Paris, fol. 226.
21. Hi omnes ab Academico Senatu eligi, a fundatore vero confirmari fere solent. Cum enim competat ipsi Collegii ius, penes deundem electio esse debet: ut etiam in Ecclesiis Collegiatis, Patronus haut nominandi facultatem habet. Sed quandoque Fundatores sibi cooptandi potestatem reservant: quod etiam magnam habet rationem.
22. Ad potestatem Academiis concessam,
pertinet praecipue facultas dignitatum scholasticarum conferendarum: ita ut Bullati Doctores, ex sententia quorundam, non iis per omnia privilegiis, quibus Academici gaudere reputentur. Middendorp. 1. cap. 13. fol. 128. etc. Speckhan. 1. quaest. 22. Limnae cap. 8. num. 13.
23. Infimus autem honorum Scholoasticorum gradus est, Baccalaureorum (ut alii volunt, Battalariorum) post hunc Philosophiae Magistrorum: et tandem in tribus superioribus Facultatibus, Doctorum. Alicubi autem, etiam Doctores Theologiae, Magistri indigitantur: ac item in illis quoque tribus Facultatibus, Baccalaurei creantur. vide meam dissertat. de Studios. Magistris, etc. cap. 5. et seqq.
24. Gradus hosce, circa tempus, quo Petrus Lombardus, illud Sentenitiarum famosum opus conscripsit, Iusque Caesareum ab Irnerio reductum fuit, initium sumpsisse probabile est. Eosque, secus ac Carolstadius, similesque Fanatici volunt (quibus et merito accensetur Lutherus. R. P. Dn. Laurent. Forer. 1. de character fol. 162. et 164.) licite recipi, ac conferri posse, vix probabilem dubitationem admittit: quamvis ex humilitate, Viri magni, illos repudiarint. vide Laurent. Surium in praefat. oper. Henrici Susonis. et Thom. Kempis, in vita M. Cerhardi magnis, fol. 917. et seq. Contemptum autem eiusmodi ritulorum parit, quod nonm raro indigni promoventur. Caspar. Ens Morosophiae, 2. cap. 19. unde quidam apud Tibullum 1. Ecloga 4.
Parce puer, quaeso, ne turpis fabula fiam,
Cum mea videbunt vana Magisteria.
Honoresque vilescere, Dn. Lansius scribit de Academ. fol. 85. lit. N. ubi dignus et indignus, simpliciter Ablativos asciscunt. vide Cothman. respon. Academ. 14. num. 75. et Limnae. cap. 8. num. 5. etc.
25. Verum, cum eos, qui docendo, eiusmodi inserviunt Scholis, cum et ipsos Studiosos, omnesque qui membra eiusmodi Scholarum dici merentur; honoribus variis praemiisque, ac inprimis immunitatibus, et privilegiis certis, optime quaeque insitutae Res publicae sunt complexae. Non skolum, ut in maiore tranquillitate, studiis suis inservire queant, aliique ad literarum cultum, ea ratione invitentur: sed et quiia ii, qui studiis in totum sunt addicti, fere negligunt rem familiarem. Limnae. cap. 8. num. 99. et cap. seq. Ego de dissertat. de Studios.
26. Insultant Privilegiis hisce, Aulici, Milites, aliique: quin et litterati, cum fere nec probimagis, nec aliis sunt prudentiores, interim vero tumeant scholastico fastu, smet et studia, odiosa reddunt; Privilegiorumque diminutioni ansam praebent.
27. Insuper et iurisdictio quaedam, eiusmodi scholis est annexa, quam fere Rector exercet; eamque etaim ad criminales extendunt causas, exnotissimae. Authent. habita. sobrio intellectu. Ea autem, non territorii iure, sed in certas tantummodo competit personas. Unde si quis non
Studiosus, in aedibus etiam Academicis publicis, delinquat, haut animadversio ad Rectorem pertinebit. Dn. Lansius hîc lit. V. Cothman. respons-Academ. 1. et 31. Scip. Centil. 3. de iurisd. cap. 17. et seq.
1. SEd nunc de Universitate, ita in specie ac proprie dicta, dicendum erit; quae etiam communitas, sive Gemeind indigitatur. Tuschus lit. C. conclus. ult. Estqueve omnium Familiarum, Collegiorum; corporumque eiusdem loci, iuris communione, Civiliumque commodorum sociata multitudo. Est autem universitas nomen iuris, et persona quaedam ficta; ex pluribus et singularibus personis constans. 3. polit. 7. Moditius. §. plebiscitum, dubit. 148. Zas. adl. sed si hac. §. qui manumittitur, ff. de in ius voc.
2. Talem Universitatem triplicem faciunt nonnulli: unam largam, qualis est Provincia; alteram minus largam, ut est Oppidum vel Urbs; tertiam minimam, ut est Castrum et Villa, seu pagus. Bart. consil. 89. num. 1. etc. lib. 1. vide me, dissert. de iure universit, cap. 1.
3. Oppidum vocamus, quod est Urbe minus. Isidor. 15. orig. cap. 2. tit. de pace tenend. lib. 2. Feud. Et multis in locis (in Italia praesertim) ac in Germania etiam olim, Urbis seu Civitatis nomen, non mereri putabatur ille locus, qui Episcopo carbat. Lebman. 2. cap. 18. fol. 88.
4. Urbs porro, alia Metropolis est (cuius Episcopi dicebantur Metropolitani) quae vulgo Hauptstan/ vocitatur: alia a Metropoli pendens. Mtropolis appellatur, quasi Mater, et caput reliquarum talesque in sacris litteris. Filiae vocantur. vide Robbig. Critic. lib. 8. cap. 15. Eiusque consuetudinem, et etiam Imperium quandoque, Urbes aliae minores sequuntur. Ego adt. 3. et 4. lib. 1. ff. quaest. ad fin.
5. Eiusmodi autem Universitates, non solum bona, res privilegia et alis iura; sed et Officiales habent, qui ea regant atque administrent. Et in iure nostro, Romae qui erant Senatores, in Muncipiis Decuriones; l. 32. C. de decur. lib. 10. l. 293. §. decuriones, ubi Alber. Gentil. de V. S. nunc fere Consiliarii (Rahtsmänner) indigitantur. Quibus ut olim Consules, Duumviri: ita hodie Civium Magistri (Burgermeister( praesunt, ex quibus unus alternatim Civitatem administrat. Lehman 4. cap. 13. fol. 313. Thom. Michael. de iurisdict. thes. 136. Ac Consilium hocce Civitatis, vel cuiuslibet alterius universitatis, totum populum repraesentat: et eius actiones, omnes de populo obstringunt. Losae, de iure universit. part. 1. cap. 3. num, 46. etc.
6. Ab hisque Administratoribus,m Syndicidifferunt, ad causas agendas constituti: Illi enim universum populum repraesentant: hi vero, illorum sunt ministri, sive Procuratores, aut Actores univesitatis. l. 1. §. quibus. et §. ult. l. item eorum. §. actor, ff. quod. cuiusque universit. Rauchbar. 2. q. 1. a pr.
7. De bonis autem suis Universitas, Principi rationem reddere non tenetur; nisi suspicio sit magni abusus: aut cives ipsi, conquerantur de mala administratione Decurionum. Maulius de homug. cap. 13. Matth. Stephan. 2. de iurisdict. part. 2. cap. 2. num. 172. etc. Conss. varia, a Laurent. Kirchovio collecta, tom. 5. consil. 24. num. 200.
8. Universitas si contrahat ipsa, vel Concilium eam repraesentans, tunc illam efficaciter obligari, dubio caret. Coler. de process. exsecutiv. part. 2. cap. 3. num. 337. et seq. Kopen. decis. 50. Etiamsi in universitatis commodum, pecunia non fuerit conversa: sed Principi mutuo data. Brunning. de universit. thes. 76. vide tamen VVesemb. consil. 111. quaest. 1. Non vero exinde particulares, eorumve bona, innodantur. Gail. de arrest. cap. 9. Berlich. tom. I. conclus. 52. Trentacinq. ,lib. 1. tit. quod cuiusque universit resolut. 2. Ex Syndici vero contractu, nec ipsa Universitas obstricta censetur: nisi causa obligationis, in rem Universitatis fuerit versa, idque Creditor probet. l. 27. ff. de rebus credit. Hart. Pistor. 1. quaest. 37. Heigius part. 1. quaest. 24.
9. Delinquitur item contra Universitatem,
non vero ea pro Cive agere potest: nisi causa, simul universitatis ius concernat. arg. l. sed etsi. . praetor. ff. de iniur. Ipsa quoque Universitas delinquere putatur; si hoc fiat ab omnibus, vel a parte maiore, habita prius communi deliberatione. Papon. lib. 24. tit. 12. arrest. 1. Mager. de Advocat. armat. c. 7. num.753. etc. Schrader. part. 2. part. princ. 9. sect. 9. quaest. 35. 36. 38. Gigas de crimine Maiest. tit. de rebell. quaest. 12. m. fol. 433. Ubi tamen poena ita est moderanda, ut ad innocentes (infantes inprimis, ac sequioris sexus) directe nullum incommodum pertingat: sed vel capita auctoresque criminis, vel ipsa Universitas, in qualitate Universitatis; hoc est, ademptione Privilegiorum, moeniorum destructione, etc. puniatur.
10. Eiusmodi item in Universitates, Principi vel Rei publicae principali, Iurisdictio est Territorialis; eaeque regulariter, Imperio mero atque mixto, destituuntur. arg. l. 28. l. 30. ad Municipal. 1. 54. C. de Episcop. et Cler. l. 3. C. de natural. liber. Bocer. de iurisd. cap. 8. num. 86. et seq. Scip. Gentil. 2. de iurisdict. cap. 7. nec id, nisi ex Privilegio singulari, vel concessione habent. Suntque in Germania Civitates Municipales (seu provinciales) quae vulgo mixti Status vocari solent quae sua nempe iura, partim ab Imperatore, partim a Domino Territoriali (von ihrem Lands Fürsten) acceperunt. Ritter. de homag. cap. 4. num. 8. Matth. Stephan. 2. de iurisdict. part. 2. cap. I. num, 18. Sixtin. de Regalib. 1. cap. 4. num. 84. etc.
sed vide Gryphian. l. de VVeichbuild. c. 23. 34. et seq.
11. Quamvis autem Universitates (iura Rei publicae non habentes) careant Iurisdictione: possunt nihilominus eae condere statuta de his, quae Universitatis, vel eorum Deputatorum administrationi sunt commissa. Moditius §. plebiscitum. quaest. 4. et seq. Nam semper potestas faciendi leges, regulariter ex vi iurisdictionis, et administrationis modo, quem habet is, qui leges facere cupit. Brun. in l. omnes populi, num. 5. ff. de iustit. et iur.
12. Nil etiam impedit, quo minus Universtitates suo iure, ad onera Universitatis sustinenda, Collectas et gabellas colligere, ac indicere queunt. Idque non fit vi Iurisdictionis, sed ex pacto et conventione eorum, qui in communem habitationem convenerunt: ac etiam iure ipsis concessae administrationis, cuius particularbus necessitatibus, hac ratione subveniri solet. Maul., de homag. cap. 9. num. 4. etc.
13. Rerum universitatem, Territorium appellant: quod hîc sumitur pro certo districtu Iurisdictionis: unde id nonnulli, a terrendo deducunt. l. 239. §. territorium, de V. S. ubi Dd. Bisciola tom. 2. lib. 8. cap. 2.
14. Idque non est semper continuum, seu conclusum; sed quandoque aliarum rerum publicarum Provinciis, locisque exemptis, interruptum (quod tamen multas difficultates parit) et inde aliud habetur in, aliud de Territorio esse.
15. Territoria varios terminos habent:
(eosque Saxones Weichbild vocant. Gryphiand. de Weichbild/c. 51. 71. etc. 77.) montes scilicet stipites, fessas, vias regales, mare, fluminum ripas, etc. vide Hieron. de Monte tract. de fin. regund. Valasc. de emphyteut. quaest. 9. num. 26. etc. Hocque posteriori in casu; in Flumine ipso, usque ad medium, iurisdictio competit utrique. Caepoll. de servit. rusti. cap. 13. num. 14.
16. Hicque quamplurimae intricatar quaestiones, occurrunt: an nempe die Durchführung der Malesicanten / auch die Nacheyl zugestatten? Quis item habeat cognitionem, si in finibus quis sit occisus, ut corpore utrumque territorium tangat: aut si quis in aliquo territorio exsistens, quempiam in altero stantem, bombardae pila petat, etc. De quibus omnibus Bocer. de Regal. 2. num. 153. etc. Ego in dissert. de iure Territor. cap. 3.
17. Ex hisce societatibus, et rebus. Civitas proprie ita dicta, seu Res publica constituitur: quae et interdum Populi nomine denotatur.
18. Civitas, si ratione magnitudinis consideretur: simplex alia, alia composita vocari potest.
19. At quemadmodum Res publica, in uno Oppido, vel Pago interdum exsistit (ut est Ragusa in Epiro, et in Helvetiis Vri/ Schweitz/ Vnderwalden/ Glaruß/etc. atque aliae parvae Civitates) nec minus tamen Rei publicae nomen meretur: pariter ut musca, aeque animal est, ac Elephas vel Equus. Quemadmodum etiam pari ex ratione, Civitatis vel Rei publicae nomen, haut
Imperium illud amittit, quod Urbes ac Provincias quamplurimas comprehendit. Quale est Turcarum, Hispanorum, et olim, ac etiamnum Romanum, etc. Ut iam in praecognitis monitum suit.
20. Ratione insuper quantitatis, alia Res publica potentior et sublimior aliis exsistit: quo intuitu Theologi atque Histrorici, quaturo numerant (ac etiam ex Propheta Daniele erunt) Monarchias: seu quatuor potentissima Regna, quae successive monarxei=n, seu solum prae ceteris quasi imperare visa fuere; puta Assyrium, Persicum, Graetum, Romanum.
21. Quorum postremum, Romae fundatum, post in Graeciam translatum fuit; eiusque iura, porro ad Francos, tandem ad Germanos pervenerunt, qui a)ci/wma obtinent ultimae Monarchiae, ut iam dixi supra, cap. 1. Idque nunc Hispanos affectare, dicunt eorum calumniatores.
1. COnstitutione Rei publicae utcumque absoluta; nunc quomodo eius partes, officio suo probe debeant fungi, restat, ut dicam. Ubi omnium primo, tractatio de Conservatione
Rei publicae occurrit: quae sarta tecta conservanda est, tam a periculo corruptionis internae, quam a vi externa.
2. Conservatio Rei publicae interna, in eo consistit; ut[1.] subditi, bene recteque regantur: et tum etiam [2.] ut Status, ac forma Rei publicae, a corruptionis labe protegatur.
3. At gubernatio subditorum generatim in eo consistit [1.] ut subditi coniungantur invicem per concordiam, nec inter eos Factiones exsistant. Quales olim in Italia erant variae: inprimis Guelphorum, et Gibellinorum, Columnesiorum, et Ursinorum: Crasserus in Itenerar. fol. 157. nec iis caruit Imperium Iustiniani. Procopius in historia secreta, fol. 30. etc. [2.] ut adiungantur Imperantibus omnes, contentique sint statu praesenti: et item [3.] ut salus atque Bonum publicum, charius utrisque sit, quam privatim; neque vel sua commoda, vel cupiditates sequantur. [4.] Ut Iustitia exerceatur; sine qua concordia inter cives non durat. 8. Ethic. 8.
4. Verum gubernatio specialis, tum animi respicit informationem, ac directionem, tum alimentorum et pecuniae (tam publicae, quam privatae) suppetentem copiam requirit: tum et curam corporum subditorum, vivorum aeque ac mortuorum, complecti videtur.
5. Ad informationem non solum Educatio pertinet; studia item litterarum atque Religionis verae defensio; sed et leges, ac quoque Magistratus.
1. EDucatio ut curae sit imperanti, cum primis necessarium esse videtur: 5. polit. 9. et l. 8. cap. 1. etc. late R. P. Adam. Contzen. lib. 4. politic. cap. 1. et seqq. quippe cum ea deficiente, inanes, sint Leges; beneque educatis, haut legibus opus esse videatur. Sicque apud cascos olim Germanos, plus valebant boni mores, quam leges. Tacit. de morib. German.
2. Ex malis moribus, bonae Leges quidem nascuntur: sed raro eae sufficiunt, nisi educatio studiosa accedat. Eamque inprimis olim Sparta, aliaeque Res publicae antiquae. Cragius 3. de Rep. Lacedaem. tab. 3. instit. 5. sibi commendatam habebant, pessimeque negligi hodie solet: adeo ut
praesagium appropiquantis ruinae universalis, nonnulli ex eo sumant, quod passim vident pessimam liberorum educationem, indulgentiamque Parentum deplorandam. Ratio sane et doctrina (dicente Aristot. 10. Ethic. cap. ult.) non satis validae sunt, ad virtutem inducendam causae: sed oportet prius animum moribus excoli, etc.
3. Alia autem est institutio corum, qui Principes sunt, vel ad Rem publicam gubernandam educantur; alia Privatorum, qui ad subiectionem informantur: diversos ob fines utrorumque.
4. Principum institutio, omni adulatione carere debet: nec ut iam Principes, sed ut aliquando futuri, sunt educandi. Ac sane nulla perniciosior Principum, et totius Rei publicae pestis est, quam si in media adulatorum, et parasitorum Aulicorum turba, inter canum venaticorum latratus, Aularumque delitias, atque mollitiem, illi adolescant; si ad ipsorum placitum,et lubitum, circa ipsos omnia personent, etc. Amirato discurs. 13. c. 2. Indeque Regni Status, merito conqueruntur, si Princeps non rite educetur. Cominae. 2. cap. 6. ad fin.
5. Instituendi vero sunt artibus illis, quibus utrumque, et armorum et pacis tempus recte possit gubernari: id quod sine literarum, inprimis Historiarum, Tyrius Max. dissert. 12. et Politices cognitione, vix fieri potest. Et turpe est viro Principi, statuta et scita Regni sui
ignorare; l. 2. §. Servius. de O.I. turpius fidei articulos (si velit esse civis caelestis) et quousque, illaesa conscientia, Politica potestas se extendat, non scire.
6. Sed vero literae, non Scholastice ipsis, sunt tradendae; hoc enim si fiat, plus eos in prudentia politica deficere, quam proficere, exempla haut pauca edocere videntur. Sicque in eo peccasse Platonem, Plutarch. in Dione, refert, quod eum voluerit in Sophistam mutare. Vitiosam etiam, nimisque Scholasticam fuisse institutionem Sebastiani Portugaliae Regis, refert Connestag. fol. 31. etc. Indeque nonnulli suadent; ut Magnates per discursum et conservationem, de rebus variis, architectonice iudicare discant: ac semper iuxta se habeant, Viros litteratos, simulque prudentes, ac veteres Capitaneos, et Consiliarios pios. Hacque ratione profecisse dicunt Franciscum I. Galliae Regem. Sleidan. lib. 19. Et teste Lampridio, Alexan. Imp. cum inter suos convivaretur, aut Ulpianum, aut doctos alios homines adhibebant, ut haberet fabulas literatas, quibus se pasci, et recreari dicebat.
7. Privatorum quod attinet institutionem, placet magis publica, quam privata disciplina, in spientia et consensu totius civitatis fundata: Quintil. 1. cap. 2. modo non quasi contagio, condiscipulorum depravati mores, genuinam inficiant simplicitatem.
8. Prohibenda insuper omnia sunt; quae iuventuti scandalum praebere, vitiorumque
occasiones suppeditare queunt; ut sunt Lupanaria (quae tamen maioris mali causa, in Italia, et alibi tolerantur: eaque cum Pius V. Pontifex Maximus hoc nomine vere dignus, tollere vellet, id non perficere quivit: ut alicubi refert Thuanus) Bacchanalia (ubi non solum vestes, contra Divinum praeceptum mutantur; sed et simulatae stultitiae occasione, turpissima, et plane scelesta quandoque perpetrantur) ac item, Scenici ludus (in quibus vitia repraesentata, saepius discuntur. S. Augustin. 1. de civit. Dei, cap. 32. et 3. confess. 2.) ac quoque Saltationes; quae olim corporis exercitium, nunc libidinum plerumque sunt incita. menta. Anton. de Sales in prax. spirit. part. 3. c. 33. iustus Deculeon. in epist. fol. 181.
9. Cumprimis autem Virtuti serviunt iStudia litterarum, maxime ex vetustiorum Graecorum et Romanorum Sapientum instituto, si tractentur: ac nempe ad publicam utilitatem magis, quam ad privatam delectationem si accommodentur. Vide Montaigne 1. des essais, cap. 24. Talesque Philosophi sunt adprobandi, qualis fuit Helvidius Priscus: qui, ut Tacitus 4. histor. ait: Ingenium illustre, altio ribus studiis, iuvenis admodum dedit: non, ut plerique, ut nomine magnifico, segne otium velaret: sed quo firmoir adversus fortuita, Rem publicam capesseret.
10. Sed tamen non eo solum fine, literae sunt discendae, ut nos alant; sed ut omnni statui prosint, vel saltem per totam vitam, honestam
recreationem praebere queant. Virtuti ea serviunt, et magnum vel in ea comparanda adiumentum, vel in parata ornamentum exsistunt. vide Tyrium Maximum dissert. 21.
11. Adhibenda itidem est cautio, studia ne passim permittantur moribus nociva; ac blanda quidem, non tamen salubria continentia: qualiae magnam partem sunt lasciva poetica figmenta, S. Augustin. 1. confess. cap. 15. etc. et adhuc magis Amadisii, fabulaeque similes aliae; quae vanam omnino, nec ingeniosam delectationem praebent. R. P. Iulius Nigron. in orat. de lect. libr. amat. Possevin. in apparat. sect. 4. cap. 3. fol. 312. Pippre. des intentios. cap. 94.
12. At si literas promovere velimus, non modo iuvenibus; sed et Praeceptoribus subsidia ne desint, opera danda erit. Qua in parte, Catholici inprimis sunt laudandi, qui Collegia habent Patrum Societatis Iesu Oratoriae congregationis, ac Monasteria item quamplura; ubi commoda occasio meditandi, laboriosque opera in lucem edendi, praeberi solet. Ac praeclare Rex Regum Magnus Artaxerxes, Hellesponti Praefecto (inter epist. Hipocrat.) Hippocratis Coi gloria artis, etiam ad me pervenit. Dato igitur ipsi auri, quantum voluerit, et ipsum ad nos mittito. Nam optimatibus Persarum aequalis erit. Et si quis alius bonus vir est in Europa, eum domus Regiae amicum facito, etc.
13. Studia literarum, reformatione indigere multi putant: id ut non abnuerim in totum; ita
etiam experientia attestatur, multos, qui huic malo mederi cupiunt, a prisca integritate indies recedere magis. Ac prudentis insuper esse videtur; noscere mundi vanitatem, nec tamen adstipulari iis, qui eam curiose nimis removere volunt.
14. Ac ideo, numquam cum praecipiti applausu audiendi sunt ii, qui novas Didacticas procudunt (ut ante annos aliquot, impostor ille Ratichius) aut qui artem Memoriae, vel Lullii venditant Pansophiam: aut etiam qui auctores, et interpretes priscos, e manibus excutere student: ut, verbi gratia, in Philosophia Petrus Ramus, in Medicina, et Philosophia, imperiti Paracelsistae; in Iurisprudentia Antinomiarum insulsi extricatores, et Triboniano Mastigae: in Theologia Haeretici, ac inprimis Phanatici, Weigeliani, Rosae cruciani, etc. satagere solent, ac tandem quoque, Compendiorum in considerati procusores sunt detestandi: quatenus Iuventuti, commentaria prolixiora dissuadent. Sed de studiis, plura dextre monentur a Dn. Adamo Contzen. 4. polit. cap. 7. et seqq. usque ad fin. lib.
15. Studiis litterarum, succedat inspectio studii peregrinandi. De quo, an utile sit? varie disputari solet. vide Senec. epist. 28. et 29. Iulii Belli, Hermetem polit. lib. 1. Petr. Andr. Canonbier. dell. infelicita de letterati, et Guerrier. fol. 5. usque ad fin. lib. 1. Est autem Perigrinatio. non improbanda in eo, qui corporis et animi ratione, eius est capax: si modo recte instituatur.
16. Nempe si non regiones tantum inspiciantur, et externa; non item ceremoniae vanae solum adiscantur: sed recondita magis, quae sunt in ipsa politia, indagentur. Neque exinde acquisita prudentia, ad statum nostrae Rei publicae convertendum, usurpentur. Rectequeve nobilis quidam Neapolitanus: qui filio suo petenti, ut sibi liceret peregrinas invisere regiones, illud se ei concessurum promittebat, si primum Romam, in vicinia positam, proficisceretur. Iuvenis mandato obtemperans; cum, quod iussus erat, fecisset, et Patrem de longiore peregrinatione sollicitasset; parens, cum videret, illum experegrinatione nihil utilitatis percepisse, respondit: Fili, vidisti planities, montes, valles, castellas civitates, amphitheatra, Templa, palatia, columnas, statuas, ruinas,m hortos, aquae ductus, homines probos et nequam, divites ac pauperes, et quicquid unquam in orbe terrarum invenitur. Domi igitur te iam contine post hac, et quieti da. Hieron. Turler. lib. 1. de peregrinat. cap. 2. Pog. gius autem, hoc adscribit Rudolpho Principi Camertino. facetiar. m. fol. 164.
17. Ac sane si Machiavellus, veri unquam aliquid scripsit, illud est; quod 1. disput. cap. 5 5. felicem praedicat Germaniam nostram; quod exterarum nationum careat conversatione. Hocqueve monitum, cum neglectum fuerit oseculo nostro (etiam ab iis, qui alias Machiavelli dogmata sequuntur) exinde novae indies subpullulant exactiones, reputatio item parum prodens, sed
caro constans: ac quod perniosum prae omnibus est amicitiae ac correspondentiae quas vocant cum Magnatibus exteris, magnitudini Imperii nostri inimicis, Germaniam passim invaserunt. Ac sane prohiberi deberet, ne Germani filios suos mitterent Genevam, Leidam, similiaque in loca, ubi nil nisi odium erga Catholicos; domum Austriacam, universumque Imperium Romanum, illis instillatur.
1. PIetatem et Religionem, Rerum omnino publicarum sundamentum firmissimum esse: fallique, qui humanis tantum Imperiis, non ultionis Divae metu, Res publicas contineri dicunt, Legumlatores et Philosophi statuerunt plerique omnes. Bodin. de Repub. 4. cap. 7 Pippre. cap. 49. et seqq.
2. Et enim si oboedientia tantum adsit externa, praemii vel poenae metu procurata, nec consideratio eorum, quae post mortem futura, Divinique nominis reverentia, excitet vel terreat cives; Res publica gubernari non posse videtur. Eamque ob causam, in Rebus publicis bene constitutis, Athei semper puniti, vel odio habiti; cultusque Religiosus, vel verus vel falsus, in usu
fuit. Ac Plato lib. 10. de Legib. Si civitati et Rei publicae debeat bene esse, duas potissimum opiniones, Civibus eximendas ait: primo, ne existiment, Deum negligere, res atque actiones humanas: dein, ne sibi temere persuadeant, Numen caeleste, facile placari. Et alibi idem Plato, non vult in Republica credi Deum esse peccati auctorem. Ex eoque Calvinistis religio non est, quidvis audendi.
3. Hincque Dei loquus Moses, Philo de opific. Mundi a princ. et pariter etiam Zeleucus, Locrensium eximius Legislator, Diodor. Sicul. 12. cap. 20. legibus suis tractationem de Deo, eiusque operibus praeposuerunt: ac multi etiam fictitii Numinis cultu,m Res publica vel constituere, vel conservare sunt aggressi: ut olim fecit Numa, idemque de Muchamede proditum invenimus.
4. Nullius autem Dei cultus exstitit unquam, optimae qui politiae melius conveniat, quam Religio Christianorum: cum summo studio inculcet metum superioris, et simul concordiam seu fraternam charitatem. Lactant. 6. cap. 10. et seqq. ac de ira Dei, cap. 12. et seq. Augustin. Steuchus de perenni philos. lib. 10. cap. 578. et 13. Sane Patres Societatis Iesu qui Indiae regiones nuper repertas, perlustrarunt; invenerunt ibi Principem quendam eius regionis, prudentem, et providum; qui cum simplicitatem Christianae Religionis degustasset, etsi in consueta sua Idololatria, firmiter persisteret:
attamen subditis suis, ut fidem Christianam amplecterentur, permisit. Ea scilicet intentione, quod sibi certo constare affirmabat: fore ut tributa et vectigalia, sine contradictione sint numeraturi, si Christianae vitae regulas, diligenter observarent. Renat. de Lusinga, de increm. Imper. 2. cap. 1. ad sin.
5. Sicqueve fallit, aut fallitur Machiavellus 2. disputat. 2. qui assecla apostatae Iuliani, Christianam Religionem, animos deicere, fortitudinique minus aptos reddere tradit: quem satis reprobant expeditiones Constantini, Theodosii, et Caroli, Imperatorum vere maximorum; Bullionii in Palestinam, nostrorumque Caesarum in Vandalos, ac si quae sunt aliae, magis recentes, Fr. Bozz. tract. de ruin. gent. et Thom. Bozius de signis Eccles. Dei, sing. 33. et 54.
6. Ecclesiasticae administrationis partes sunt duae: institutio Religionis, et custodia institutae.
7. Circa institutionem autem, cumprimis hîc est illud repetendum (ut et supra dictum fuit) quod ea non ad Magistratum saecularem spectet; sed is solum sit defensor, et exsecutor, Ecclesiae, eiusque legitimi capitis decretorum. Subditi autem merito, ab omni innovatione abhorrere; et Religionem eam verissimam censere debent, quae convenit cum litteris sacris, institutis item ad traditionibus, Ecclesiae Catholicae, et ita antiquissima exsistit.
8. Nam sane illa est Religio vera, quae Catholica invenitur: eam enim nos credere, in
Apostolico Symbolo profitemur. Quidque Catholicum sit? hand anxie est inquirendum, sed verbi proprietas inspicienda: ex qua modernae haereses, uno quasi ictu deiciuntur.
9. Iudaica quidem Religio, nomine antiquitatis, omnes vincere videri posset, sed tamen a Christiana, in eo solum differt, ut a lumine umbra, ut res, a spe: ac item quatenus olim vera fuit, Salvatorem nostrum venturum exspectabat quo nos nunc fruimur eodem, utpote vere advenit.
10. Superstitio vero Paganorum, loco Dei veri, Idola colebat, quae Daemones designabant, et Angelos nescio quos tutelares. Sicqueve ex Astrologia; Magia, aliisque artibus, confusum chaos erat. vide Daemonis Mimica, Henrici a Monte acuto. Sed passim tamen apud Poetas priscos, et Philosophos gentiles, obvia sunt rudera, verioris Religionis: quae ex Patribus collegerunt Iustinus Martyr, Theodoretus, Lactantius, Augustinus, Eusebius, Origenes, Clemens Alexandrinus, Cyrillus, Athenagoras, etc. ex recentioribus, Steuchus, Postellus, Raynaudus, e Societate Iesu aliique.
11. Saracenica autem, sive Mahumetana, carnalis plane Religio est (ex parte etiam politica, ut Boccalin. 1. rag. 64. docet.) quam Photiniam, novis et speciosis coloribus, adumbrare videntur. Budawez. in Horolog. sol. 237. etc.
12. Post veritatem, studendum est, ut Religio sit una: id cum sperare forsan, fore aliquando, vix liceat; Haereses (ut iam monui supra.)
Legitimis remediis extirpandae; diversae in Republica Religionis quandoque tolerandae: ac Pacem item Religioni, licet non verae, datam, servari decet.
13. Ac talis in Imperio Germanico Romano, Anno 1555. sancita fuit, quam a tempore Tridentini Concili finiti, non exspirasse aiunt: sub eiusque umba, etiam ii, quos Calvinianos vulgo vocant, diu tuto latuerunt. Sed huius conniventiae, pessimam sane gratiam, Catholicis retulerunt. Ac sane illos, aliosque, qui a Catholicis, et Lutheranis dissentiunt, ea Pax diserte excludit. Compositio Pacis cap. 11. quaest. 80. Hosque qui admittunt, Autonomiam, hoc est, omnium Religionum confusionem, et consequentur Atheismum, inducere videntur. vide Barclai. in Paraenes. 1. cap. 5.
14. Occurrunt hîc quaestiones sat intricatae, et quae bella civilia multiplicia, in Germania nostra procurarunt. (1.) An nempe Episcopus, aliique Ecclesiastici Magnates, ad Augustanam confessionem accedere, simulque ditiones suas retinere possint? (2.) An dominia, ad Episcopos, aliosve Status Ecclesiasticos spectantia, Catholicam professionem mutare queant? (3.) Quatenus hoc idem, Civitatibus Imperii liberis. (4.) ut et Vasallis alicuius Catholici Statu, concessum videri queat? (5.) An Principibus, Comitius, etc. reditus Monasteriorum territorii sui, post Religionis Pacificationem: (6.) vel eorum saltem, quae ante Intermisticam
sanctionem publicatam, immutata; sed post per eam, ad ritus priscos reducta fuerunt, aliis usibus piis, aut Fisco suo liceat applicare? De quibus, similibusque aliis, prolixe agit dicta Compositio Pacis.
15. Antistites item Religionis sunt constituendi, qui Dei merum, et Christi cognitionem, hominum mentibus, docendo et vivendo instillent. Hosque varia, ab omni tempore Privilegia; autque immunitates habuisse, haecque iis iure quoque Divino competere, constat. Ea autem non solum haeretici iis adimere, ac illos inrusticorum et baiulorum ordinem redigere, perperam conantur: sed et impii nonnulli politici, etiam alibi, diminuere,m temere conantur.
16. Hosque inter Antistites, diversos admittunt gradus, si qui ex sectariis magis sunt circumspecti; nec Anabaptistarum, ac Puritanorum approbant confusiones: omnium tamen parem potestatem, ad praedicandum Verbum Dei, et administranda Sacramenta; planeque nullum in Ecclesia principatum agnoscunt. Meichsner. tract. de Legib. lib. 4. sect. 2. 9. 5. f. 571. E contra Catholici, Hierarchiam merito urgent, eiusque caput visibile, Pontificem Romanum esse statuunt. De argumentis, hanc in rem, ex iure divino petitis, nunc non ago: sed quid ea etiam externe prosit; apparet ex diuturna constantia, et duratione Ecclesiae Romanae: et mira confusione haeresium; quae eas omnes, hactenus vel evertit, vel adhuc insigniter turbat.
17. Circa custodiam Religionis, porro etiam est sciendum; pia cum moderatione, sive privatim, sive publice id fiat, de Religione licitum esse disputare. Sed interim, pietati magis, quam acumini opera est danda: cum timor Domini, initium sapientiae depraedicetur; omneque acumen, non immerito culpetur, si a pia simplicitate sit disiunctum. Thom. de Kempis 1. cap. 1. et passim. vide Filesac. 1. select. cap. 7. Sane si quis non sit bene fundatus, haud sine magno periculo, controversiarum auctores tractat. Unde Librorum haereticorum Lectio, merito inhibetur. Bellarm. de Laic. cap. 20. Piccart. 7. observat. 10. Saeculares itaque, magis pia, et devota, quam controversias leger debent: ex illis enim aedificantur, hae multos confundere; vel saltem scrupulum aliquem inicere solent. Omnem item obscenitatem, et rupiloquia, ex civitate eicienda, praecipit Aristor. sub. fin. 7. polit. Ut ita nullo modo culpandi sunt ii, qui e manibus Iuventutis, auctores non Venerea solum, sed et Sodomitica doccentia, excutiunt, vel castrant.
18. Quis autem Iudex esse debeat, si lis de Religione suboriatur? controversia est admodum controversa. Catholici, Ecclesiae consensum, seu Concilia; ac interdum Pontificem maximum, et quidem solum, pro tali agnoscunt. Ex sectariis vero plerique, SS. Scripturam: sed tamen alicubi etiam, Principes hisce in caisubs, decidendi facultatem usurpant. Ac
certe Scriptura de suae ipsius interpretatione, nequit iudicare: cum tunc utrique, illius auctoritas praetendatur.
1. QUia autem informatio, persuasione quae perficitur, apud plurimos sufficiens haut apparet; necesse est, ut etiam iussus accedat: qui fit praemii promissione, benefacientibus, et comminatione poenae,m facientibus male. Unde Cicero 3. natura Deor. Non domus ulla, nec Res publica stare potest, si in ea nec recte factis praemia exstent, nec supplicia peccatis.
2. Etenim, quemadmodum formidine poenarum improbi ac viles, coercentur: ita Praemiorum promissione, bonorum Virtus accendi solet. Quae ratio apud Romanos ac veteres etiam Germanos, maxime observata fuit: at hodie multis in locis, ut alia quoque achuc multa, magno cum Reipulicae damno, negligi videtur.
3. Philosophica quidem perfectio requirit, ut solius virtutis amore, bona faciamus, sed ea apud paucos invenitur: ac, quia sumptus necessarii sunt ei, qui in luce hominum vivere velit, ut etiam existimatio, praeclarave dignitas (quam
vulgo Reputationem vocant) inde et Viri Civiliter boni, praemia haut contemnere solent. Sane praemia ubi sunt dempta, ibi qui praemio aliquid dignum faciat, haut fere invenitur ullus. Ipsa per se virtus, amara, atque aspera est; paucique post genus hominum natum, reperti sunt, pro sua patria, qui nullis propositis, vitam suam, hostium obicerent telis. Cic. pro C. Rabirio. Et inde apud quos maxuma proponuntur virtuti praemia, in eorum Republica viri praestantissimi exsistunt. Tbucydid. 3. Bornit. de praemiis, cap. 1. etc.
4. Praemiorum autem ratio, tum utilitate, tum et honestate est metienda: interdum quoque ex utrisque.
5. Honore, maxume generosi excitantur: ut sunt largitio Nobilitatis, collatio Equestris dignitatis; ac olim Statua, Triumphus, Funebres laudationes, etc. Sane ut animalium brutorum, si quod fuerit abiectius, cibo, aut delinimento, si generosius, velut equus, facile mansuetum efficitur: ita generosissimi cuiusque virtus, pretium nullum laborum, periculorumque suorum desiderat, honoris praeter et gloriae.
6. Inter praemia, quae afficiunt utilitate, eminet cumprimis emeritorum pauperum, tractatio liberalis, Soldaten Spital / wolverdienter Amptleut Leibgeding: tum et Uxorum, libero rumque eorum, qui pro Republica obierunt, eive fidelia servitia praestiterunt, pia cura. Levanda enim est omnino paupertas, eorum
homium, qui diu Rei publicae viventes, pauperes sunt, et nonnullorum magis. Vopisc. in Aurel. Hocque si praemium speretur, non ut non fit perperam, studium omne ponetur, in divitiis privatis accumulandis. Ac prae ceteris hodie, longissima temporis recepta observatione; non tam grati, quam liberalis et munifici, ita erga Patres sunt Veneti, ut etiam in liberos eorum, ea liberalitas propagetur, qui vel intoga vel sago, utilem patriae operam praestiterunt. Bembus histor. Venet. 2. fol. m. 79. Camerar. 2. meditat. cap. 5.
7. Verum in Democratia, aut Aristocratia, non consultum esse videtur, ut praemia nimia, vel tali cum utilitate coniuncta sint; quibus meditantibus, eam aliquis potentiam acquirere possit, ut Concivibus, vel libertati communi, fiat metuendus. Hincque apud Romanos, Magistratus non nisi annui eratn: nec etiam ii, Provincias unquam alicui donaverunt: ut postea nostrates fecere Imperatores, qui Feudi iure, sat opimas ditiones, variis concesserunt.
8. Praemii etiam maxumi, nec tamen sumptuosi loco est; si Princeps clementer alloquatur suos, iisque liberum praebeat accessum, etc. Ac quoque Princeps et Res publica media multa habet, subditis suis, officia praestita, vilibus etiam rebus remunerandi. Amirato. lib. 2. discurs. 2. Fürstliche Tischreden. l.b 2. cap. 26.
9. Porro Praemiorum distributio hamronica, aequissima reputatur; secundum quam
omnibus, sed non uno modo, ea dividuntur.
10. At vero, Rei publicae maxime habetur pernitiosum; si praemia, quorum distribuendorum causa in virtute posita est, indignos sequantur (adulatores puta, gnaviter pocula exhaurientes, lenones, vilioraque officia tractantes) Ea namque ratione, vel vitia praemiis excitantur, vel utilem Rei publicae operam navantes, offenduntur. Recteque Lucius Philippus in fragmen. Sallustian. Ubi malos praemia sequuntur, haud facile quisquam gratuito est bonus. Et pessima ideo est ratio praemiorum, quae cum danti, tunc accipienti, indignitatem adfert. Sicque Carolus IX. Galliarum Rex conspurcat vitam, quod erga Albertum Tudium fuerit liberalissimus; non tamen inveniatur, qua in re ille excelluerit, quam quod Rex ab eo nomen Dei iurare didicerit. Camerar. 1. medit. cap. 4.
11. Vitiose etiam praemia passim vulganur: dignitas enim et honores vilescunt, si indifferenter omnibus conferantur. Hacque ratione, Tiercelinus (antiqui moris in Gallia Eques) mordaci dicterio, indignabundus saepe dicebat: Torquem Conchiliatum, postquam indignis communicari coepisset, non tam fortium virorum insigne, sed omnium bestiarum collare esse. Thunaus lib. 23.
12. Cum autem ita comparatum sit, ut verba, doctrina, ac praecepta, possint quidem liberalia ingenia cohortari, et excitare; at reliquos, qui sunt multo plurimi, nequeant impellere ad
virtutem. Aristot. 10. Ethic. cap. 9. Ideo Poenae pariter, multas ob rationes, necessariae in Republica sunt: Agellius 6. Noct. cap. 14. Ac quidem primo, ut qui fortuito, vel ex humana imbecillitate deliquit, attentior fiat; quae magis castigatio est, quam poena. Hocque intuitu Hispani dicunt: No ay tal razon, como la del baston.
13. Secundo, ut dignitas, auctoritasque tam Dei, quam Magistratus,m qui per delictum laesi sunt; vindicetur, et sarta tecta conservetur. Deuteron. 21. vers. 7. 8. et 21. Iosu. 7. vers. 27.
14. Tertia atio vindicandi, reputatur; cum punitio necessaria est propter exemplum: ut nempe alii deterreantur. Lyclam. 1. membr. 9. Tuncque inclementia poenae ad unum, aut paucos; fructus ad omnes pertinet. Nov. 3. cap. 12.
15. Quibus et quarta addi potest: ut scilicet putre politici corporis membrum, abscindatur; quique indignum se reddidit aliorum consortio, vel e Mundo tollatur, vel saltem relegetur. Unde quidam Poeta:
Cuncta prius tentanda; sed immedicabile vulnus,
Ense recidendum est, ne pars sincera trabatur.
16. Et sic causae poenarum mitigandarum, eruendae sunt ex rationum, ob quas eaedam infligi solent, defectu. Alias locum habet, vod Symmachus dicit, 1. Epist 30. Moribus saevis, familiare est, atque cognatum, armare spiritus, impunitatis exemplo.
17. Igitur, quando spes est, ut qui deliquit,
se ipsum corrigat citra poenam; aut iacturam dignitatis, in quem peccatum est, metuere non necesse habemus; at non tale est peccatum, cuius exempli necessario metu succurendam sit, aut delinquens adhuc in Civitate tolerari queat: tum imperans circa poenam, vel in totum, vel ex parte dispensare potest. In dubio autem, vel quando causa subest, mitior semper sententia, in casu, quo de poenis agitur, est sequenda. l. 5. ff. de poen. Camera. 1. medit. cap. ult. Et laudem apud Historicos invenit, Emanuel Lusitaniae Rex, qui Consiliarios suos commendare solebat, si quando ullam potuerint invenire rationem, qua reos ab ultimo supplicio liberarent. Botero 1. d. detli. fol. m. 24.
18. Aliud porro est, poenam ei ex iuridica causa mitigare; aliud ex gratia condonare. Hoc solus, qui summam habet potestatem, facere potis est; illud quilibet iudex haut negligere debet. De hisque late agit Tiraquell. tract. singul. ut et Farinac. ac Covarruv. 2. variar. 9.
19. Vix potest autem tali poenae impunitas dari, quae est iuris Divini, aut ubi ipse Deus, offensus est directe: ut in blasphemia, magia, homicidio, etc. fieri solet. Molin. de iustit. et iur. tom. 4. disp. 48. Arnisae. de iure Maiest lib. 2. cap. 3. num. 6. etc.
20. At in poenarum pariter, ac in praemiorum distributione, harmonica ratio est observanda: 5. Ethic. 7. Arnisae. 1. polit. c. 18. Sicque vita anteacta; ut et nobilitas, ac dignitas eius, qui
deliquit, suo modo considerari debent. Muretus 8. var. 25. Scip. Ammirat. 2. discurs. 7. vel invita Machiavell. 1. com. 24. Si namque in eodem delicto, Nobilis et alius, conditionis vilioris, aequaliter punirentur, ille graviori poena afficeretur: plus enim habet, quod per poenam simul amittit; famam nempe, et dignitatem, qua hic caret. l. 16. §. 3. de poen. l. ult. ff. de incend. ruin. Lebman. 4. cap. 12. fol. 308. Sesse. decis. lib. 1. cap. 11. Sunt tamen crimina, propter quae, maiori poena digni videntur Nobiles, quam de vulgo alii. argum. l. item Lex Iul. Peculat. Instit. de publ. iudic. l. 8. in fin. C. de Episcop. et Cler. l. 29. C. de adult. Sicque Gallicus quidam auctor scribit: Aux crimes d'Estat, il ne se faict point de compensation du merite, a la faute. Talique in casu magis sunt timendi, qui Nobiles vel potentes.
21. Quemadmodum vero Praemia, pro Rei publicae incremento augenda; ita et poenae, crescentibus delictis, sunt exasperandae. l. 16. §. ult. ff. de poen. Farinac. lib. 1. de delict. ac poen. Quae ratio, poenam furti capitalem, excusare videtur. arg. l. 1. in prin. de Abigeis. Molina tom. 3. disput. 695. Clar. §. furtum, vers. sed quaero.
22. Nova tamen supplicia, non sunt excogitanda. Quod docet Perilli, Phalaridisque exemplum. Ac ita in Anglia, crudeles poenae ignotas; et tamen delicta non magis frequentia esse, dicit Thomas Smith. 2. de R. Angl. cap. 27. Ac porro artis multo maioris est, si Politicus efficiat, ne facinora perpetrentur; quam si patrata,
condignis suppliciis afficiantur. Morus Utop. 1. fol. 57. Laurent. Grimal. de optim. Senator. fol. 153. Pariter, ut illi Medici inprimis sunt commendandi: qui per diaetam alias rationes procurant, ne quis invalidus reddatur: magis ac si remediis nauseabundis, restituant sanitatem. id autem fiet, si causas, ex quibus animadverterint potissimum flagitia nasci, recidant, si queunt; vel certe praemant, et attenuent, Rerum publicarum moderatores. Erasm. in Instit. Princ. Boccal. 1. rag. 58. ad fin.
23. Praestat item, poenarum multos esse gradus; nec enim quasi per saltum et non nisi in extremo necessitatis casu, ad ultimum supplicium recte pervenitur. Hoc enim exigit ratio suppliciorum, ut nemo pereat, nisi quem perire, etiam pereuntis intersit. Lencius observ. polit. 292. Sicque infami fustigationi (quae omne medium, ad frugem perveniendi excludit) merito praeserenda est condemnatio ad trirremes, et si quae alia ratio iniri potest, ut poena non capitalis, tam deliquenti, quam Rei publicae profit. Hocque fine, Ergasteria, Zucht=oder Spinnhäuser/ opera publica, etc. salubri consilio instituuntur. Poenamqueve operarum, probat etiam S. Augustinus epist. 159. etc. De Ergastulisque videri potest Lipsius 2. Elector. cap. 15. Nec spernendus est Turciorum mos, qui verberibus sat saevis, absque infamia tamen, caedunt levioris delicti reos.
24. Consultum etiam videtur, ut Carceris squalor, in iis praesertim, qui mortis sunt rei,
mitigetur. Parthen. Litigios. 1. cap. 14. num. 26. etc. Nec apud Romanos, carceres ita squalidi erant. Senec. l. 1. de Tranquill. cap. 10. Lips. excurs. ad Tacit. 3. Annal. f. 511. Hincque subterranei carceres, in Gallia prohibiti sunt: teste Bodino. Qualis Athenis fuit, Puteal dictus 4. polit ult. Et Germanorum veterum crudelitatem, ratione captivorum, culpat alicubi Froissart. Huiusque indicia sunt carceres teterrimi, adhuc in arcium vetustis ruderibus exstantes: ubi semper praecipua Turris (Diion Gallis) carcerem profundissimum habet in imo.
1. POenae et Praemia, ut et alia in Republica, a Magistratibus sunt distribuenda Cum vero omnia sint incerta, quando a iure est discessum: melius censetur poenarum praemiorumque distributionem, Legibus certis quam mero Iudicantis arbitrio committi. Iudicium quippe humanum, non vagum solum, atque difforme, sed et affectibus non raro obcaecatum esse solet. Hincque statim post diluvium, Deus Optimus Maximus leges aliquas Noaho praescripsit. Ac etiam antiquissimis temporibus earum inventum, Graecis communicavit Ceres. Diod. 1. n. 14. Polid. Virgil. de invent. rer. 2. cap. 1. Cunae. 1. de
Repub. Hebrae. 1. Ac ominosa est ratio gubernandi, ubi Magnates suo ex sensu, sua per rescripta et decreta, disponere cuncta; imo potius omnia turbare volunt: quemadmodum Caligula olim efficere voluit, ne quis respondere possit, propter eum. Sueton. in vita, cap. 34. ubi Casaubon. E contra, rectius a Capitolino laudatur Macrinus, qui inducere voluit, ut iure, non rescriptis ageretur.
2. Leges vero publice edendae: G. Forner. 1. select. 24. et eas ita conscribi decet, ut ab omnibus intelligantur; et nec ulla ex parte obscurae, ac quoque ut breves sint. Borell. 2. de Magistrat. 5. Parthen. litigios. 1. cap. 7. num. 21. etc. Boccalin. 1. ragguagl. 72. Quales erant Moysis, Solonis, et illae XII. Tabularum. Estque indicium morum depravatorum, perniciosissimaeque litium multiplicationi ansam praebet, aliter si fiat. De Zeleuco, memorat Strabo: illum Thuriis paucas olim, et simplices dedisse leges: sed secutos, alias per subtilitatem, et nimiam curam addidisse: ex quo factum sit, ut celebres magis, quam boni redderentur. Additque dogma, quantivis pretii: Bonis uti legibus; non qui omnes iis sycophantias, aut calumnias Cavent, et exlcudunt: sed qui simpliciter latis, firmiter inhaerent. Sane non multae leges, bonos mores, bonum Ius faciunt: sed paucae, fideliter servatae. Multitudo legum magis intricat, quam extricat causas. vide omnino Montaigne lib. ult. cap. ult. fol. 1074. etc. Legumque copia, Iustitiae inopia exsistit.
3. Sunt autem leges, vel Naturales, vel Positivae. Et quidem naturales; vel nobis cum brutis communes, vel homini ut homini, ipsa recta ratione dictitante, agnoscuntur: 5. Ethic. 10. Ius Gentium primaevum vulgo vocant, et reliquia videntur naturae, necdum a lapsu depravatae: unde iuris etiam Divini nomine, indigitari queunt. Arnisae. de Maiest. 2. cap. 3. num. 5. etc. Hocque Cic. 1. et 2. de legib. definit, rationem summam, insitam in natura: quae iubet ea, quae facienda sunt,m prohibetque contraria.
4. Leges Humanae, sive positivae: vel sunt generales, vel speciales. Illas Ius Gentium secundarium appellant: ad conditionem hominis scilicet accommodatum; ut nunc est post lapsum, ab omnibusque gentibus approbatum. Quo pertinent Dominia, Contractus, Bella, Servitutes, etc. At positivae speciales, illae censentur, quae a populo quolibet, vel usu diuturno, vel certa sanctione sunt approbatae: ut est Ius Civile Romanum, Atheniensium, etc. quod a principio quidem, utrum ita, vel secus constitutum sit, nihil refert: postquam vero constitutum est, refert: ut alicubi Aristot. ait.
5. Leges vero Naturales, immutabiles sunt: Arnisae. d. cap. 3. fol. 264. nisi quod interdum per Ius Civile determinantur. arg. l. 6. ff. de iustit. et iur. Omnes autem Leges positivae, eadem ratione et modo, quo introductae, iterum commutari queunt. Unde Cardin. Zabarell. in cap. cum tanta, extr. de consuet. Positivas dici
autumat, quia positae in voluntate Principis sunt; et sub perpetuo motu.
6. Civiles quoque Leges, ad Populi naturam, ac ad Rem publicam accommodari: neque simpliciter optimae, se quae accommodae maxumae funt illi politiae, quam Legislator insormat, adprobari debent. 3. polit. 7. in fin. et 4. cap. 1. ad fin. Eadem fere ratione, qua corporibus nonnullis, cibi boni succi, et medicamenta alias pretiosa non convenire, sed pernitiosa magis esse, experimus. Et hoc porro apparet: debere considerare legissatorem in dandis legibus, quod non det optimam legem simpliciter; sed optimam illae Politiae, quam informat. Populus etenim imperfectus et vitiosus, non poterit legem perfectissimam tolearare. Nec inde vocari malas leges propter hoc, sed convenientissimas: quia conveniunt fini, et statui Politico.
7. Eandem etiam ob causam, politicis seu iudicialibus Mosaicis Legibus; nisi quatenus ratione naturali nituntur, haut obligantur Rei publicae Christianae.
8. Sunt quippe illae, vel Ceremoniales) quae post adventum nostri Salvatoris, non secus ac umbra, per lucis accessum, evanuerunt) vel Politicae aut forenses (quae una cum Republica Iudaeorum, exoleverunt) vel denique sunt Morales; ius illud Gentium primaevum, naturaleque humanum repraesentantes. vide R. P. Becan. in Analog. cap. 5. per. tot. et in Theolog. Scholast. tit. de legib. cap. 4. per. tot. Molin. tom. 6. disput. 50. et
multis seqq. Thom. a Iesu. de convers. Gent. 7. cap. 37. Ubi tamen iterum notandum venit; alicubi, forenses simul et morales leges implicari. Sicque prohibitio adulterii, furti, etc. ex morali, generalique ratione descendit: ipse vero poenae modus, in arbitrio Civilis Legissatoris, situs esse videtur. Homicidio tamen excepto; quod nempe ex talionis aequitate, et prima post Diluvium sanctione, si dolosum sit, capitale esse debet.
9. Legitibus porro latis, naturaliter earum interpretatio, Prudentium desiderat auctoritatem. l. 2. §. his legib. de O.I. Nec constare ius potest, nisi aliquis sit Iurisperitus, per quem quottidie in melius produci possit. l. 10. et seqq. ff. de legib. Hincque necessitas cum Iuris Civilis, tum Iudiciorum adparet; quarum neutrum (nisi ratione abusus) vituperari potest.
10. Ius Civile hîc voco, artem Iuris: Legum nempe, secundum aequum et bonum, Facto, multiplici varietate circumstantiarum informato, prudentem applicationem; quo intuitu, aliud est scire Leges, aliud Iurisprudentia praestitum esse. In eoque consistit differentia, inter Iureconsultum, et legum (in thesi) notitiam habentem.
11. Sane Ius Romanum, non ut Lex, sed inprimis quatenus continet artem illam aequi et boni, seu leges quascumque recte interpretandi, riteque applicandi modum docet, in Scholis docetur. Interim manet provinciis singulis, ius suum certum, subditorum moribus, et statui
accommodatum. Olim Germania, Saxonico partim, partim Suevico iure, utebatur: Unde der Sachsen: vnd Schroaben Spiegel. Et multi dubitant, an bono omine, Leges vetustiores, et simpliciores abolitae, Iusque Iustinianaeum fuerit introductum. Lipsius monit. polit. 2. cap. 10. fol. m. 142. et cent. Epist. miscell. epist. 78. Et ab initio viri in Germania magni, iniquiores fuerunt Doctoribus Iuris: ut testari inprimis potest Reformatio Friderici III. Imperatoris, quae habetur apud Goldast. in den Reichshandlungen. Et Wehner. in comm. der Rotweilischen Hoff Gerichts Ordnung/ fol. 7. Sed aliter sentiunt rerum moderati censores; alidque docuit experientia posteriorum saeculorum.
12. Et certe necessaria sunt ad artem Iuris (non solum leges Romanas, sed et omnium Gentium Statuta, ac consuetudines explicantem, contrahentium item, testatorum, etc. mentem eruentem) varia illa, vetustiorum inprimis Interpretum commentaria, tractatus, Consilia, decisiones, conclusiones, etc. et quae ideo, utcumque infinita esse videantur; propter multitudinem tamen et varietatem casuum, vix adhuc sufficientia esse; attestari possunt ii, qui in praxi satis sunt versati, et dum casum in terminis quaerunt, saepius sollicitae inquisitionis fructu destituuntur.
13. Ut vero minime culpandi sunt illi, qui verum eruunt Legum et constitutionum Romanarum intellectum; ad eamque omnino
pertinentem antiquitatem, investigant. Quod summo inprimis studio Cuiacius, Hottomannus, aliique fecerunt: ita solum conciliare apparentes legum contradictiones; et quidem earum, quae in praxi parum conducunt: operosa et inutilis subtilitas, ac ingeniorum (quae aliis studiis, acutiora et habiliora reddi possent) deploranda carnificina esse videtur. Hisque assimiles sunt illi, qui ius obsoletum, operose nimis tractant: et de Iure, magis superstitiose agunt, ac si in foro Romano versarentur, digni, qui ad Elysaeos Campos relegentur, ut ubi lus dicant Romanis. Stulta est phantasia, difficiles habere nugas. Et recte Iustinianus, Novell. 21. vetera curiosius perquirere, et ad praeterita tempora recurrere, confusionis potius est; quam legislationis.
14. Multi etiam processuum abbreviandorum, varias rationes quaesiverunt: Pet. Frider. in praefat. et lib. 2. cap. 71. sect. 6. CArd. Cusa, de concord. Cathol. 3. cap. 40. Lather. de censu. 2. cap. 5. et seqq. Cod. Fabr. 9. t. 22. Wehner. in observat. practic. Nonnulli quoque, Turcas imitandos esse voluerunt, quorum Cadi, vere summarie causas cognoscunt. Sed ut hoc, non nisi in Republica dominatu oppressa, fieri, consultum esse videtur; ita Germaniam nostram, non tam longaevitas litium, quam deficiens exsecutio sententiarum, perdere videtur.
15. Lex porro iusta, licet per tempora, et causa cessante, iuste mutari possit, non id tamen facile fieri debet. Consultum quippe est, ut
Populus Leges pro Oraculis habeat; earumque contemptus ex commutatione frequentiori, oriri solet. Ac ita culpanda inprimis est curiositas corum, qui temere Leges (aut aliquid in Religione) immutant. 2. polit. 6. ad fin. Boccalin. 1. rag. 72. Eoque nomine reprehendi Iustinianus, a Procop. in histor. secreta. fol. 61. ubi vide not. 49. Vicissim apud Dionem, lib. 5. fol. 501. Moecenas ad Augustum: Leges firmiter retine; neque quidquam in his muta. Quod et veteres Germani, studiosa cura observarunt. Christoph. Lehman. in der Speyrischen Chronick/ 2. cap. 27. qui cap. 61. ad fin. et seq. suadet, ut leges maturo consilio sanciantur; quo possint perennare.
16. Et Leges tandem, in duplici differentia exsistunt. Aliae enim sunt forenses, aliae ad Civilem spectant disciplinam: hoc est, Statum, vel etiam mores respicere solent. Illas vulgo Landrecht / has Landsordnungen/ indigitare solemus. Haeque posteriores, magis sunt curandae, quam illae, quae solum expediunt lites. Unde sunt Gastung: vnd Kleyderordnungen/etc.
1. POst Iura, Legesque cognitas, consequens est, ut de iis dicam; qui vel Iuri dicundo, vel Legibus praefecti.
2. Inter quos primum occurrunt Magistratus; qua voce proprie denotatur omnis is, qui est cum potestate, sibi a summo Imperio concessa. Magistrare namque, est imperare. Sicut e contra ministrare, servire. Festus et Scipio Gentil. de Origin. fol. 277.
3. Prima autem pars optimi Imperii, in eo consistit, ut Princeps sit bonus; altera, ut bonis et idoneis ministris utatur. Turpissimum autem est, Magistratus impartiti exfavore: vide omnino les commentaires des Blais, de Monteluc lib. 7. fol. 195. intelligo, ait Symmachus, 10. epistola 15. quanto plus sollicitudinis habeat Magistratus, qui ex iudicio, quam qui ex gratia venit. Impium vero est, talia officia, pecunia redimere (fere semper enim qui officium emit, id vendere solet.) Novell. 24. c. 2. Paradin. bistor. de Lyon. 2. c. 97. inf. Filesac. 1. select. 15. Pasquier. 4. c. 15. Stultumque exsistit, cum eligere; qui vel ob eruditionis, vel aliarum qualitatum defectum, quod munus susceperit, haut noscit. Sane debent viri strenui esse, timentes Deum, odio habentes lucrum. Exod. 18. vers. 21. Theodoret. contra Gentes, fol. 9. Recteque olim Athenis, qui ad Magistratum admitti cupiebant, vitae examen subire cogebantur. vide Lysiam, orat. 15. 16. et 30. Ac debent omnino testimonium habere vitae anteactae, Borell. de Magistr. 1. cap. 16. Langlae. 7. semest. cap. 11.
4. Num vero Senes vel Iuvenes; Divites, vel Pauperes; Nobiles, vel Ignobiles ii sint?
principaliter in considerationem venire non debet. Senes prudentia valent, Iuvenes promptitudine expeditionis. Divites sponsorem suae fidelitatis, patrimonium habent; Pauperes ditari volunt. Sed tamen virtutes sunt nonnullae, quae pauperes magis commendare solent. Quod idem de Nobilibus et Plebeis, dici posse videtur. Maxime tamen est consultum, ut ex omni statu ob factiones evitandas, ad Magistratus, aliasque dignitates assumantur. Qua de re late egi in dissertat de Magistratib. et Censorib. cap. 1.
5. Indigenarum tamen, ac Civium, potiorem quam pregtinorum haberi hac in parte rationem, omnibus fere gentibus placuisse invenimus. Idque legibus fundamentalibus multorum locorum (ut in Anglia, Polonia, Suecia, Dania, etc.) est cautum. Videturque Princeps, peregrinis nimium fidendo, res novas contra veterem Statum, et Privilegia, moliri; quod tamen pro regula haberi non debet. 5. polit. 10. Bodin. 6. cap. 5. Lather. de censu, 3. cap. 16. Schifordeber. 3. tract. 30. quaest. 1. et multis seqq. Sed in Italia, Iudices esse debent peregrini, partialitatis evitandae ergo. Quod et in Gallia observatur, ubi nemo in patria tale officium exercet. Itinerar. Grassar. 1. fol. 194.
6. Idem homo pluribus Magistratibus non recte praeest. 2. polit. 9. Plutarcb. tract. de Rep. gerendi Piccolom. in Ethic. grad. 10. cap. 21. (nisi aliud suadeat Aerarii paupertas.) Ut nec is, hîc idoneus censetur; qui vel otii amore, vel odio
Rei publicae, invitus suscipit tale onus: neque item, qui vel ex ambitione, vel lucri studio, id affectat. Quo intuitu, invitis Magistratus commendavit Alexand. Serverus imp. Lamprid. et ambitum omnes gentes sunt detestati. Alexan. ab Alexand. 3. cap. 17.
7. Vit bonus, Rei publicae utilitatem magis, quam dignitatem spectat: nec ideo officia parva contemnit: Non enim virtutibus, ex dignitate; sed ex virtute dignitati honor accedit. Boet: 2. de consolat. pros. 6. Piccart. dec. 14. cap. 9. Certe omnino Rei publicae consultum esse videtur, ut gradatim conferantur honores: l. ult. ff. de munerib. Pippre, des intentions, cap. 109. Scip. Ammirato. 3. discurs. 3. Saepe enim Magistratus demum Virum ostendit, et de eo, qui in rebus gerendis, fidelitatis et industriae nondum edidit documentum, sufficiens num sit oneri iniuncto, vix iudicium facere licet.
8. Bonus porro civis, vocatus ad Rem publicam accedere non renuit. Boccalin. 1. ragg. 69. Talenton. in Thesaur. rer. var. 3. cap. 13. Ego in axiom. de Consil. plit. cap. 3. In Graecia olim, Philosophi Rem publicam capessere noluerunt; sed aliter fecerunt optimi quique Romanorum: quos imitari hac in parte, e re magis esse videtur; saltem ne locus pateat malis. Ad maxime corruptam vero Rem publicam, numquam est accedendum; et sapiens illo tempore silet, ac si, fieri potest, late-. Plaut. in Mercat.
Ubi mores deteriores increbrescunt in dies,
Ubique amici, qui infideles sint, nequeas pernoscere;
Ibi quidem si regnum detur, non est cupita civitas.
9. Magistratus, pro cuiusque Rei publicae statu, gradibus suis distinguuntur: ut alius maior, alius minor esse dicatur (aut alius super mille, alius super centum, alius super decem constituatur. Exod. 18. vers. 21. Concessio itidem illa, qua Magistratui subalternum aliquod Imperium, vel Iurisdictio confertur; pro moribus et institutis cuiusque Rei publicae varia est. Cabotius 2. disput. var. cap. 5. Sic in Romana olim Republica vel speciali concedebatur Lege, Senatusconsulto scilicet, principalive constitutione, aut iure Magistratus competebat. l. 1. ff. de offic. eius, cui mand. est iurisdict. Sed ex usu hodierno, Iurisdictio et Imperium, iure Feudi ac successionis, fere venit. Et ita nunc Iurisdictionalia, in patrimonio esse censetur. Klock. de vectigalib. thes. 15. a. Schifordecker. part. 3. tract. penult.
10. Et porro Magistratus quidam, interdum Iurisdictionem, iudicandique facultatem, alii administrationem patrimonii publici, tantum habent: quos vulgo Verwalter / Einnemmer/Schösser/etc. vocitamus. Aliquando vero haec munera concurrunt, pro usu et consuetudine cuiuslibet loci.
11. Magistratus in omni Rei publicae forma, haut nimis potens; aut si talis, non perpetuus
esse debet. Quem in sensum Aemilius Probus: Miltiades, inquit, multum in Imperiis, Magistratibusque versatus, non videbatur posse esse privatus: praesertim cum Imperii consuetudine, ad imperandi cupiditatem, trahi videretur. Hacque etiam occasione, Caesar ad Monarchiam pervenit. Sic et maiores Domus, Galliam sub primis duabus Regiis familiis, perdiderunt. Lebman. 3. c. 17. 19. 20. 22. Hocque monitum, quod a Germanico Romanis Imperatoribus neglectum fuit; quodque opima Feuda, iure perpetuo et autocratico, Principibus, aliisque Magnatibus concesserunt; id illorum potentiam minorem fecisse: Gallorum vicissim Regum Maiestas, exinde maior reddita videtur, quod potentes inibi Ducatus, (Burgundorum scilicet Britannorum, Nortmannorum, Aquitanorum, etc.) fato singulari, cum Corona, coaluerunt.
12. Nimia item potentia, vel favor Belli Ducum Regibus plerumque est suspectus) ut testari potest Consalvus, Pescarius, Iohannes de Austria, Parmensis, etc.) maxime si sint ex familia multum illustri.
13. Magistratus autem omnis, in officio suo magis iustitiam, quam lucrum (unde numerum acceptatione, nil magis nocet in Magistratu. Exod. 23. v. 2. Esa. 1. v. 23. Borell. 1. c. 9.) aut cuiusvis favorem, respicere debet: maxime in iudicando. Iudicium enim Dei est; eoque nomine, Deo et Iustitiae magis, quam etiam Principi est devinctus. Act. 4. ves. 19. cap. 5. vers. 29. Ioseph. 4. antiquit. ult.
14. At Princeps, vel alii Maiestate pollentes, si non ipsi inspectionem habeant in officiales; ii plerumque, ut in re aliena, pessime versantur: hincque Appellatio, Revisio, Supplicatio, Syndicatus, etc. descendere. Ego de Appell. 1. sect. 3. Et sit Philippus Valesius Testamento cavit, ut post mortem suam, inquisitio in Magistratus fieret. Le grand. Aumosnier. fol. 242.
1. UT Legibus Iudices, ac Magistratus: ita moribus praeficiendi sunt Censores; qui ea, quae Legibus nequeunt definiri, et quorum nomine actio, nec Civilis, neque Criminalis datur, corrigant, notent. Cbokier. in aphovism. 5. cap. 10. fol. 28 1. Lips. 4. polit. 11. Bodin. 6. cap. 1.
2. Haecque Censura, olim apud Romanos maxima in auctoritate, usuque erat. Ac habebant ibi Censores, maximarum, minimarumque rerum, praecipue circa morum disciplinam, cognitionem; animadversionemque: de quibus leges, aut non scriptae, aut quae iudicio poenali, haud dignae videbantur. Inquirebant enim, quo se quisque modo, domi suae, intra Laris penetralia, erga uxorem, liberos, erga fervos, erga
propinquos, necessatios, vicinos gereret? Quae institutio liberorum, quae disciplina: Unde victus, et amictus, quis opum usus, quis abusus, quis focus et mensa? etc. Amirato. 11. discurs. 2. Alex. ab Alexand. 3. cap. 13. Crinit. 4. de honest. discipl. cap. 3. Hocque institutum, magno certe malo, hodie in Rebus publ. nostris ignoratur. Quamvis Venetiis, ac etiam Genevae, ex parte sit usitata; hancque aliquantum aemulentur, Die Kirchen Eltisten/Rueggericht/etc. Apud Catholicos vero, eandem resarcit, strictior observatio confitendi. Censuraeque olim loco erant, Equestrium certaminum spectacula, die Turnier. Kirchner. orat. 24. et seq. Vischer. de Duello, fol. 432. Censuraque etiam quasi erat, Comoedia vetus: Horat. 1. satyr. 4. cui nova satyra successit. Horat. 2. satyra 1.
3. At vero Censores, expertes Imperii ut sint; consultius esse videtur. Ut etiam apud Romanos, notam, non infamiam eorum iudicia infigebant. Cic. pro Aul. Cluent. Petr. Gregor. Tholos. 4. de Republ. cap. 12.
4. Nec item ii omnia, simul emendare; sed paulatim singula corrigere debent. Praesertim, si nova sit institutio Censurae; aut morbi exsistant magni, et inveterati. Philostrat. 5. de vita Apollon. Richter. axiom. histor. 29.
5. Ac porro Principis Vita, et Aula, Censura optima est; et speculum, ad quod vitam subditi componant. Sane plerumque Principei mores, cuncti, et Aulici inprimis imitantur. At Aula ubi
est corrupta ea labes, contagii instar, numquam non latius serpit: Ecclesiast. 10. v. 2. Crutter. in discurs. ad Tacit. fol. 47. Amirato 3. discurs. 9. Lather. 2. de censu. cap. 1. Pippre. cap. 4. Sicque prorsus Censuram suis temporibus de propriis moribus gessit Alexander Severus Imperator. Imitati sunt eum magni viri; et uxorem eius matronae praenobiles. Lamprid. Ac Latinius Pacatus, in Panegyric. de Theodos. A te voluisti incipere censuram, et impendia Palatina minuendo; nec solum abundantem reiciendo sumptum, sed vix necessarium usurpando dimensum; quod natura difficillimum est, emendasti volentes, etc.
6. Insuper Consiliarii in omni Statu, ac item ei Principi necessarii sunt, qui consilio proprio pollet. Maximeque in Democratia et Aristocratia, ut Senatus sive Consiliarii sint ab Archontibus seiuncti, necessarium reputatur. Idque Rem publicam Romanam diutius conservavit; Atheniensis, ut citius semetipsam destrueret, neglectio praecepti huius effecit. De utilitate autem, et necessitate Consiliarium, in axiomat. de Consilio politico egi: inibique etiam regulas, in consiliis dandis quae sint observandae, congessi.
7. Nec quoque Princeps laudatur, qui unius tantum amici consilio utitur; cum ille favor summus, vel Principem, vel Consiliarium, vel etiam Regnum tandem perdat: ut inprimis testatur Seianus, Narcissus, Tigellinus, Perennis, Cleander, Plautianus, aliique ab illustri
Enenckelio, cap. 1. sui Seiani relati. Ut et a Zeilero, in seinen trawrigen Geschichten. fol. 699. etc. ac fol. 838. et a me, de consil. polit. cap. 4. nominati: ubi etiam eorum artes, ad longum recensui. Quod et facit Boccalin. 2. rag. 4. ac quoque P Matthieu in Seiavo.
8. Porro certis negotiis, certi, atque peculiares Consiliarii sunt adhibendi: si enim ii negotiis variis distrahantur, rarius excellere possunt. Ego de consil. polit. cap. 5. Succedens item Principi bono, ministros fideles, quorum industria, prudentiaque, Antecessor in summis rerum difficultatibus usus est, abicere haut debet. Ego d. loc. c. 6. Sane novi Consiliarii, novum inducunt imperandi modum: quod est contra status rationem, quae in eo maxime consistit, ut Impetium perpetuum, aequale, et non interruptum exsistat. Seneca in Medaea:
Constitit nulli, via nota magno,
Vade qua tutum populo priori.
9. Consiliariis ergo, tali Salario est prospiciendum, iique hac ratione sunt tractandi; ut ei, a quo conducti, perpetuo inserviant: nec qui scholares assumpti, abeant Doctores; et arcana Reip. cui operam praestiterunt, prodere queant.
10. Consiliari (maximam partem) indigenae, nec tantum ex Nobilium Ordine; Kirchner. in Cancell. 3. cap. 3. Ego de consil. polit. cap. 8. ac nulli praeterea Principi sint devicti. Sicque Liberae praesertim Civitates, iis Consiliariis uti haut debent, qui vicinorum Nobilium, vel
Magnatum Pensionarii, eorumque Processibus sunt implicati. Hispanis enim veriverbium est:
No dexera de mentir
A un sennor, quien sirue a dos.
Et pro arcano habuit Ludovicus XI. Galliaurm Rex, ut vel donis, vel pensionibus, aliorum Principum ministros sibi conciliaret. Cominae. lib. 4. cap. add. Boccal. 2. ragg. 35. et 45.
11. Requiritur autem in Consiliario, fidelitas inprimis (quae, ut in Theologicis, ita et hîc, fundamentalis est Virtus, et cuius contrarium vitium, perfidia nempe, veneni instar inficit cunctas ingenii insignes qualitates.) Est certe fidelitas magis, quam scientia probanda. El amor de los Reyes, consiste en fe, mas que en scientia. Perez. Inprimis autem, absque pietate, nemo bene consulere potest: ponitur namque Consilium inter dona Spiritus sancti. Cumque ratio, omnia contingentia comprehendere non possit; ideo homo indiget dirigi a Deo, per Consilii donum. S. Thom. 2. 2. qnaest. 52. Et vitiis conspurcatus, vel non est fidelis Domino suo; vel eius Consilia, felicia non exsistunt.
12. Requiritur porro, Magnanimitas (omnis tamen temeriatis, quae sub eius larva saepius latet, expers) ut et candor; qui opponi solet adulationi, Ita ut Consiliarius noster (si necesse sit) cum, vel pro Patria mori: ac (suo modo) etiam non requisitus monere ausit.
13. Detestandi itidem sunt, qui plus Princigem, quam Deum timent: eoque divinam
plane abigunt bededictionem (cuius absentiam, nullus felix sequi potest eventus (ut et quorum Consilia astuta, et callida magis exsistunt, quam fida atque pia. Ingenia item summa, acria et vivida (pietate praesertim exuta) minime ad res gerendas, exsequendasque accommoda; aut in civili conversatione grata esse: magis item rebus turbandis, quam restituendis apta esse videntur. De quibus omnibus in Axiomat. de consil. politic. latius egi.
14. Inprimis, non eo usque omnes curas in Consiliarios reicere debet Princeps, ut ipse nullam earum partem atitingat.
15. Ut consilii non fraudulenti, haut ulla est poena; ita omnium criminum, nullum fere magis duram meretur animadversionem, et accuratiorem requirit inquisitionem, quam consilium dolosum. Ego in axiom. cap. 18. Tuscbus lit. C. conelus. 762. etc. Sed tamen, ut in Medicina, sic et hîc, lata etiam culpa non caret, si quis ingerat se rei tali, cui sese non sufficientem esse scit, vel scire debet.
16. Tandem etiam est notandum, non satis esse, Consiliarios aere conductos habere: sed et in Comitiis (Reichs: vnd Land Tägen) cum Ordinibus Regni, frequentes, ac sollennes esse instituendas deliberationes. Lebman. 2. cap. 12. etc. 37. ac seqq. mult. Cusa. 3. de concord. Cathol. cap. 12. 33. et 35. Ac in genere Comitia sic describi possunt; quod sint conventus, totius corporis Imperii, aut partis, ad aliquid sciscendum
decernendumve, Rei publicae causa. Bertram. de Comit. num. 8.
17. Sane cuncta Regna, a Teutonicis nationibus fundata (ut sunt Imperium Germanico Romanum, Francicum, Anglicum, Suecicum, Danicum, etc.) absolutam dominationem detestantur; et saltem ratione gubernationis, ad Aristocraticam rationem declinant: ac ideo Reges, ad statuum (qui ex Ecclesiasticis, Nobilibus, et Civitatum Deputatis plerumque constant) convocationem (in rebus praesertim gravioribus) adstringunt. Quorum porro scita, faciliorem promptioremque habent exsecutionem. Aulico Politici e contra, Consilia privata (les Conseils d' Estat) utilia magis Principi esse, suadere solent.
18. Et vero in mixto statu, eiusmodi Senatores, simul etiam, tamquam pars Magistratus publici, potestatem habent de Republica statuendi. Nec minus tamen in Monarchiis absolutis, ut conventus habeantur addecet; in quibus deliberationes publice instituantur. Andr. Rey. discurs. de Consitio. num. 9. fol. 550. etc. Ego in Axiom. cap. ult. Aequum namque est, ut subditorum consensu suscipiantur, quae sine eorum corporali ministerio, pecuniarioque subsidio, perfici non possunt.
1. COnsiliarii, ut vicem sedemque obtinent mentis; ita (quod et iam monui supra lib. 1. cap. 2. num. 53.) in Aerario consistit Rei publicae nervus, robur et motus. l. 1. §. in causa, 20. ff. de quaestionib. d. l. 22. §. huic. accedit. C. de administr. tut. Ego tract. de Aerar. cap. 1. Eius autem praecipua ratio conservandi, in bene, parceque collocando, sita videtur. Prov. 13. v. 1. Parsimonia enim, summum est vectigal: ut vulgatum proverbium habet. Ac eo intuitu, Hispani dicunt, Mas valeregla, que renta. Recteque Maecenas ad Augustum, apud. Dion. lib. 52. Divitiae magnae, non multos sumptus faciendo colliguntur.
2. Aerarium enim, largitionibus et ambitione si exhauriatur, per scelera plerumque suppletur: hincque prodigus omnis, tandem fit exactor. Ioseph. 16. antiquit. cap. 9. Richter. axiom. Oeconom. 78. 83. 122. Recteque apud Cassiodor. 1. var. epist. 17. Rex Theodoricus: Indigentiam iuste fugimus, quae suadet excessus. Praestat ergo Principem esse avarum (modo non iniuria aliquid extorqueat, et quemlibet frui patiatur suo) quam si prodigalitatis vitio laboret,
3. Iuvat hîc inprimis, Peculatus, aliaque Fisci deterimenta, severis Legib. praecavere;
omnemqueve pompam, et vanam reputationem devitare: quae sane cuncta ridicula sunt, si non suppetant Vires, tandemque necessario minuent existimationem.
4. At locupletandi Aerarii alia ratio est, qua semper, seu ad futuros casus; alia, qua tempore summae, praesentisque necessitatis, uti Res publica potest. Et in priori quidem casu, omne subditorum gravamen est detestandum. Inde enim ii, male contenti redduntur; nec ita finem, quo Imperantes tendunt (Imperii nempe firmitatem ac conservationem) hac adipisci solent ratione. Haut item Deum, res humanas curare, is credere videtur, qui persuasum sibi habet, numos praeter ius exactos, Rei publicae posse prodesse. Si qui ergo sunt Consiliarii, qui se non iustitiae, sed utilitati Domini sui inservire debere putant, hi maledictionem attrahendo Divinam, multo plus Principi nocent, quam prosunt. Opes possideas, ait Seneca, de vit. beat. cap. 23. sed nulli detractas, nec alicno sanguine cruentas, sine cuiusquam odio partas, sine sordidis quaestibus; quorum tam honestus sit exitus, quam introitus, quibus nemo ingemiscat, nisi malignus. Quae regula, omnium quidem ordinum hominibus communis est; sed ad cam maxume respicere debent, qui fiseum colunt locupletare. Henric. Klock. de Vectigal. thes. 6.
5. In casu vero posteriori, non magis subditi sunt gravandi, quam pro necessitatis proportione: cum talis debeat esse effectus, qualis est
causa. vide tract. Newmayers von Schatzungen.
6. Licite, semperque Aerarium augeri potest; poenis condignis, quae Foeneratoribus, Blasphemis, (denen / so fluchen vnd schwören) Adulteris, Ebriosis, Calumniatoribus, temereque litigantibus, ac similis farinae hominibus, imponuntur. Recte autem bonorum Confiscationes, a Iustiniano primum limitatae, post consuetudine generali abolitae sunt. Ego de Aevario. cap. 3. §. 4. num. 1. Nec etiam confultum esse videtur, ut Patrimonia Sagarum, seu Lamiarum, in Fiscum inferantur: quod tamen quibusdam in locis fieri solet. Ego consil. 95. part. 3.
7. Nulla igitur portio Regionis, haut alicui utilitati destinari debet. Lather. de censu. 3. cap. 5. Considerandumque esse Aristoteles ait, 2. Oeconom. quinam fructus, aut non proveniant, cum possint provenire: aut cum exigui sunt, augmentum admittant. Et Laelius Zecchius, de Princ. 2. cap. 2. Cavendum esse, inquit, ut paludes exsiccentur, silvae inutiles ad culturam redigantur: et opem ferendo iis, qui huiusmodi rei operam dant, et aquas ducendo, quibus merces et fruges ad Civitates ducantur, et ex Regionibus externis comportentur, et agri irrigentur; et curare debet, ut ex alienis Regionibus compatentur arbores, et alia semina, ex quibus multum lucri percipiatur: experiendo an propriae Regioni, diligentia adhibita, aptari possunt; ut apes, bombices, aromata, vina, et similia: ut ita
ex agris, quantum fieri possit, colligatur utilitatis. Sic maxime, ut puto, accommodum et utile esset: si subditi cogerentur, ut in fundis suis, pomos, piros, prunos, ceresos, persicos, aliasque sererent arbores frugiferas; idque in publicis etiam locis non negligeretur: ita ut nulla pars foret Regionis, quae non arboribus, pro soli genio, opacaretur. Cavendum tamen, ne Silvae vastentur; potius in locis desertis, quercus, aliaeque arbores plantentur, aut abietes, etc. seminentur. vide Noe Meurers Jagrecht/ part. 1. Ac quoque metallicae venae indagentur. Ego b. cap. 3. §. 8.
8. Monopolia vero, ac mercimonia (Weinhändel/Wollenhändel/Saltzhändel) nomine publico, caute; nec nisi ab antiquo ita fuerit observatum, institui debent. Non solum ne privatis inde resultans commoditas, et occasio se, suosque sustentandi, subtrahatur: sed et, quia in negotiationibus, maior industria et sollicitudo requiri videtur; quam quae in Officiales publice conductos cadat. Hincque recte Theodosius Imperator ad uxorem: Cum me Deus Imperatorem designarit, tu me mercatorem facere contendis? Scito autem, Mercaturam privatis hominibus esse concessam, ut eum tolerandae vitae modum habeant. Quod si nos, praeter Imperii opes, etiam mercaturae emolumenta interceperimus, undenam subditi, victum sibi comparabunt? Zonar. annal. tom. 3.
9. Pecuniae etiam publicae accumulandae ergo, Mons Pietatis erigi potest: Bornitius tract.
de Numis, cap. 8. ad fin. qui item in suo Aerario, 1. cap. 7. varias eius recenset rationes. Hucque refero, quod quibusdam in locis, certam pecuniae summam a privato accipit Fiscus, eique vel alimenta, vel certam pensionem, ad dies vitae concedit, Pfründtkauff vulgo vocant. Alicubi in Italia praesertim, cui filia nascitur, in Aerarium pietatis, pecuniam dotalem quam volet, hac lege inferre licet, ut ea mortua non repetere possit: sed cum puella annum decimum occtavum attigerit, decuplum maritus puellae, dotis nomine, ab Aerarii Quaestoribus recipiat. Bod. n. 6. cap. 2. num. 665.
10. Civitatis inopia, tempore necessitatis, remediis variis sublevatur: et quidem, vel a subditis extraordinarie aliquid exigitur (Collectam vulgo vocant, de qua re Caspar. Klock. incomparabile opus conscripsit.) vel qua alia ratione, pecunia comparatur.
11. Cum a subditis pecunia emulgetur: tam ut subditi velint, quam ut possint contribuere, efficiendum erit.
12. Lubenter in medium aliquid conferre Subditi solent: si (1) Statu contenti sint praesenti, Principemque, vel Imperantes alios ament. Nam sane tunc in publico amore, divitiae Rei publicae sunt sitae. Salutare Numen tuum precamur, ut in hac oblatione, quae nonnihil superioribus addidit, intelligas hoc esse curatum, ne sub te minus posse videamur: in amorem tuum, studia nostra creverunt. Quae sunt verba
Symmachi, ad Theodosium lib. 10. epist. 26. Si [2.] publica necessitas adsit, Novell. 43. cap. 1. §. 1. Molin. tom. 3. disput. 667. (quae hoc habere putatur, impossibilia ut persuadeat plerumque. Symmacb. epist. 27. d. l. 10.) nec ea, iniuria eius, qui Imperium obtinet summum, procurata siet: puta, vel per prodigalitatem, vel Bella importune concitata. Tholos. lib. 3. de Rep. cap. 4. num. 2.
13. Si item [3.] publice ab Ordinibus fuerit adprobatum, a subditis ut subventio pecuniaria exigatur: quod si motu proprio faciat Princeps, Tyrannidis sese suspectum reddit. Nemo cnim Principum est, ut Cominaeus ait, lib. 5. cap. ult. qui ius habent, vel teruncium exigendi a suis, ultra constitutum annuum censum, nisi populus assentiatur. vide, quae ego hanc in rem congessi, tract. de Aerar. cap. 4. §. 5. Et locus hîc est iis, quae habet Plaut. in proleg. Amphitruon. Pater bûc me misit ad vos oratum meus: Tametsi pro Imperio, vobis quod dictum foret, scibat facturos. Ac [4.] tandem, si pecunia eo conferatur, quo destinata fuit: neque enim aliunde maiori fere odio, i, qui ad clavam Rei publicae sedent, praegravantur, quam si per luxum absumatur, quod cum angustia subditi praestant. Absit enim a Principibus ista sententia, ut quod de communi tributum est, in iure Fisci esse videatur. Symmach. 1. epist. 40. Collationesque ad publicos tantum usus converti debere, Turcarum nos docent Impratores: Qui ex hortis, aliisque reditibus, Aulam sustentant; indictiones vero
extraordinarias, Haran agameni cani, vocant; id est, prohibitum sudorem Subditorum: qui non insumitur, nisi ad belli necessarios usus. Breunning/in der ersten Meerfahrt.
14. Opibus iuvare Rem publicam subditi queunt; si Sumptuariis Legibus, modisque aliis, Privatorum Divitiae conserventur (nulla quippe contributio, tam magna esse videtur, ut non plus absumant Privatorum plerorumque inutiles sumptus) Ego h. cap. 4. §. 10. sique non ante necessitatis casum, Tributorum vinculis, quasi Praedonum manibus, Res publica fuerit strangulata: ut alicubi loquitur Salvian. lib. 4. de gubernat. Dei. Si officialium concussiones, illicitaeque exactiones inhibeantur. Quo respectu Henricus IV. Galliarum Rex olim dixit: on faict payer double taille a mon peuple, l' une est a moy, et l' autre aux officiers. La seconde, rend la premiere insupportable. Histoir. de la mort. de Henri. IV. fol. m. 60.
15. Non solum autem per extraordinariam collationem, succurri Rei publicae solet; sed et antiquum, usitati ssimumque Aerarii augendi genus est, rebus, quae evehuntur, impositum vectigal: Petr. Gregor. 3. de Repub. cap. 6. Becht. disput. de securit. thes. 56. et seqq. Henric. Klock. disput. de Vectigal. singul. in disput. Basilens. quod alias regulariter pro cura Viarum peti potest. Ac de variis Vectigalium, iisque affinium nominibus, ac generibus, disputat Molina tom. 3. disput. 662. ac Petr. Frider. Mindan. 2. cap. 42. num. 2. etc.
Illudave augeri, vel de novo imponi, commodius quandoque est, quam Collecta: cum exteros simul gravet. Arnisae. 2. polit. cap. 5. fol. 560. et seq. Ac collectae, si bonis immobilibus imponantur, eorum pretium decrescat, et subditi, ab agrorum cultura deterreantur.
16. Vectigal autem, non a rebus necessariis; sed ab iis cumprimis exigi debet, quae ad luxum, delitias, pompamque spectant, et mores corrumpunt: ac ita ditioribus praesertim, nocere queunt. Exportandis item magis, quam importandis mercibus, imponi debet. Ego de Aerar. cap. 4. §. 14. et seq.
17. Vectigalis quoque rationem habet: Gabella, rebus, quae vendi solent, imposita, Accisae, Vmbgeldt/Abzug/Nachstewr/et si quae alia similia, vel in usu sunt, vel excogitari possunt. de quibus omnibus late, tractod. §. 15. ac seq.
18. Collecta autem, non capitibus seu Personae (quam ideo Capitationem vocant) sed cuivis ordinis hominibus (ni privilegium aliquod sit impedimento) et quidem pro singulorum facultatibus, imponi debet. Bodin. d. cap. 2. num. 66 1. In hocque commendat Florus 1. cap. 6. Servii censum, quod cum patrimoniorum discrimina in tabulas retulerit, singulis certa imposuerit tributa: cum antea aequaliter omnes conferrent. Sic et in l. 3. C. de ann. et tribut. indict. vetatur, ultra rerum possessarum modum gravari. Collecta quoque, non solum a bonis immobilibus exigi; sed et Mercaturae, reditibus annuis,
omnibusque rebus, ex quibus utilitas capi potest, imponi debet. Bocer. de Collect. cap. 10. num. 3. etc. Estque Collecta in Germania, vel Imperialis, Reichestewr; in Comitiis decreta: vel pro vincialis, Landstewer; a Statibus, suis subditis iniuncta.
19. Ubi quaeri solet; An ea munus sit reale, vel mixtum: hoc est, ei impositum personae, propter res: Gail. 2. ob servat. 52. num. 9. et seq. Heigius part. 1. quaest. 17. num. 28. etc. Mynsinger. 5. observat. 22. num. 4. Graevae. 2. concliis. 53. Quam posteriorem, qui approbant opinionem, concedere simul coguntur; forensem non posse collectari, propter bona, in Collectantis territorio sita: quod tamen consuetudine generali, sublatum quidam dicunt, et etiam de iure, plures limitationes habet. Vide Cothman. consil. 11. vol. 1. et me, consil. 280. part. 6.
20. Subditi Vasallorum, de Terriorio Domini Feudalis qui sunt, collectari; rarius vero ipsi Vasalli (propter servitia personalia quae praestant) collationibus extraordinariis gravari debent. Schrader part. 10. sect. 5. num. 115. Rosenthal. cap. 5. conclus. 78.
21. Ad alios modos, quibus sine subsidio subditorum, Rei publicae succurritur necessitati, referri possunt (de quibus agit Aristot. 2. Oecom. et Ioban. a Chokier. Thesaur. polit. apboris. 2. cap. 20.) pecunia mutuo sumpta, distractio pagorum, et redituum publicorum, venditio item iurium ac Privilegiorum. Ubi tamen cautio haec
est adhibenda, ut semper Ius superioritatis reservetur, sicque Pagi, etc. non nisi Iure Feudi, pignoris, aut sub pacto retrovenditionis alienentur. Ut item, quae publice minus utilia sunt, distrahantur, et commodum aliquod reservetur: puta, so man enem das Jagen verkaufft / gegen Haltung eines Pferds/etc.
22. Referri hûc potest, venditio officiorum: vel cum Officials cautionis loco, certam pecuniae summam Principi mutuo dare coguntur. Commodum item, quod parit mutatio monetae, quo tamen in casu, prudentius est agendum, quam superioribus annis in Germania factum fuit; ubi tam Magnates, quam subditi, inaestimabili damno affecti fuere. vide, quae ego hisce de modis tractavi, de Aerar. cap. 6. §. 3.
23. Aerario tandem qui praesint, Viri optimi sunt constituendi. 1. polit. 7. Dicti hi fuerunt apud Romanos Quaestores, eorumque origo fuit, pene ante omnes Magistratus. l. 2. §. 22. de O. I. ubi Eberlin. l. unic. in princ. de offic. Quaest. Alex. ab Alexand. 2. Genial. 2. ibique Tiraquell. Felix sane est Rex, qui habet virum, reditus et expensas ordinare scientem. Exactores vero, exactionumque illicitarum architectones, numquam audiendi, vel fovendi erunt. Boccalin. Arcigogolanti vocat, et eos passim sugillat. 2. ragg. 6. 57. 82.
CUra circa corpora subiectorum, quae est occupata; vel pertinet ad vivos, vel ad defunctos. Illa alimenta, et quae ad sanitatem necessaria sunt, subministrat. Non enim subditos solum habere; sed et ii, vivendi ut habeant facultatem, providendum est imperanti omnino.
2. Hûcque spectat quaestuaria scientia; tam naturalis, ex agricultura, plantatione arborum fructiferarum, pecuaria, etc. ut et artificialis: quo pertinent mechanicae artes. 1. polit. cap. 5. et 6. ac 7. polit. c. 8. Quorum onium tractatio magis specialis, ad Oeconomiam pertinere videtur: ac etiam conferunt hûc, utiles simul et eligantes libelli Iacobi Bornitii de rerum sufficient. ac Hieron. Marstalleri de Divitiis.
3. Quamvis autem olim Iudaei Cunae. de Republ. Iuda. cap. 4. ut et Romani, duo solum studia, ingenuis reliquerunt hominibus; Agriculturam scilicet, et bellicam artem. Dionys. Halicarnass. lib. 2. Et Varro lib. 2. de re rustic. scribit: illustrissimum quemque antiquorum, fuisse pastorem; et a plurimo pecore, plerosque laudatos fuisse. Inprimis tamen, pro horum temporum conditione, Artificia, ac quoque Mercatura,
fovenda, excolenda, certisque regulis erunt adstringenda.
4. Usuras, non Ius solum Divinum et Canonicum tollit: sed et id consonum est aequitati naturali, et Philosophorum Gentilium traditioni. Emund, Merillius 1. observat. c. 13. Iacob. Curt. tom. 1. coniectur. lib. 3. cap. 29. Quamvis autem quibusdam in locis, propter commercia, tolerentur: Zypaeus in sum. Iur. Can. tit. de usur. attamen usuras haut legitimas exigentes, Küpper/Wipper/ Schacherer / similisque si qui sunt sortis, Praedonibus recte aequiparantur. Utile autem forsan foret, constituere Montes Pietatis, gemeine Wechseu/etc. quibus mediantibus pecunia secure collocari, ac etiam subitis Civium necessitatibus, succurri possit. ut et monui iam supra.
5. Reditibus autem annuis, mit angelegten Gülden/ se suamque familiam alere, homini Christiano haut illicitum videtur: quamvis ea de re, dubitaverunt olim viri pii. Tauler. in 2. sermon. Magistri, ad populum: qui habetur in eiusdem vita, fol. 35. Ne tamen populus desereret agrorum culturam, olim sub Tiberio Senatus praescripsit, ut duas quisque foenoris partes, in agris per Italiam conlocaret.
6. Alimentorum quoque pretium, cum per Monopolia (durch die Vorkäuffer) augescat; inde ea non sunt permittenda: Reichs Abschied de Anno 48. tit. vom Vorkauff der Früchte. Lebman. fol. 159. Magisque utile reputatur, ut praesertim necessaria esculenta: ii solum
vendant, quorum opera eiusmodi terrae fructus producti fuerunt. Aliam tamen esse rationem Vini, putant nonnulli. Ac certe Polonia, vel hac solum ratione, annonae impedit caritatem, quod Monopolia non tolerantur. Frequenter quoque, Famem et caritatem, non ex defectu, sed magis ex mala distributione ortas fuisse, refert Scip. Amirat. lib. 12. disc. 3. De fame autem praevenienda, late ego egi in vitae et mortis considerat. cap. 2.
7. Verum ut sustentationis habenda est ratio universim; ita et singulis, suus ut dimensus sit labor, curandum est: sicque otiosi inquiri, ne ferri debent, Plerumque enim sunt iniusti, variorumque delictorum (lenocinii nempe, adulteriorum, furtorum, corruptionis liberorum, ac servorum, etc.) vel perpetratores, vel ea perpetrantium receptatores. Camerar. cent. 1. medit. histor. cap. 15. Validi item mendicantes, ad labores sunt adigendi. Hacque in re, laude dignissima est Chinensium politia: ubi laborare etiam caeci, ac membris manci coguntur, estque nihilominus alendis iis, qui victum sibi parare nequeunt, certus constitutus modus. Heig. part. 2. quaest. 27. num. 13. Operae pretium pariter est, ut certi inspectores constituantur, qui dispiciant, num praedia, agri, vineae, horti, etc. probe, et non segniter colantur? quod et Numa, Romanorum Rex, prudentissimus fecit. Dionys. Halicarnass. lib. 2. Decoctores itidem, non sunt tolerandi; sed cito, ad prudentiorem oeconomiam
adhortandi, aut iis administratio bonorum adimenda: qua de re ICti agunt.
8. Valetudinis porro publicae, suscipiendae est cura Imperanti: sicque Medicis et Medicinae, leges dat, dat, ac ne Morbi Epidemici ingruant; vellatius serpant, procurat. Quamvis autem olim, et etiam hodie quidam (inprimis Montaigne, 2. des Essais, cap. 37.) non ita praeclare senserint de Medica facultate: habitaque fuerit frugalitas, loco optimae medicinae. Unde Pyrrhiniculus Vasco, peregre iter faciens, cum ad meritoriam tabernam venisset, et adposita esset cena, omni ex parte olitoria, cum vino dilutissimo, omniaque quam parce administrarentur: finita cena, iussit ad se vocari Medicum, ad mercedem capiendam. Igitur Caupo, cum respondisset: Ecquid malum, in viculo maxume agresti, Medicum requiris? Ibi ille, Num, ô bone, teipsum ignoras? Quo sit igitur merces operae tuae par, Medici pretium accipe, non cauponis. Lycosth. in apophtbeg. tit. de abstinent.
9. Sed tamen pro horum temporum conditione, cum Medicis vix carere queamus; omnino est prospiciendum, ut Medici, Chirurgi, Obstetrices, etc. cognitione et experientia sufficienter sint instructi; utque Magi, et illicitarum curationum artifices, Emprici, Circumforanei, Veterinarii, etc. extirpentur. Ac etiam, ne Paracelsistae et Chymici, nimium increscant; veteremque Graecorum et Arabum, tutam ac diu probatam prorsus exstinguant Medicinam: experientia enim
constat, raro fieri senes, qui Chymicis medicamentis, frequentius utuntur. Qua de re, late ego egi, in tract. de vita, et morbis consid. cap. 1. lib. 2. et in Thesaur, pract. verbi. Artzney. Et addi debet Medicus, Politicus, Roder. a Castrot.
10. Ad politicam morborum contagiosorum praeservationem, et curam, refero; si mundities in plateis, et domibus procuretur. l. 1. §. 1. ff. de Cloacl. l. fin. §. si stercus, ff. quod vi aut clam. Caepoll. de servitut. rustic. cap. 43. et de servit. urban. cap. 78. in f. Camill. Borell. de Magistrat. 3. cap. 12. per discurs. Dapon. 6. t. 1. arrest. 8. etc. David Herlicius, in consil. Was ein Stadt zu besorgender Pest/ in den Gassen vnd Strassen / auch in offentlich: vnd privat Häusern / vornehmen solle. Si quantum salva Christiana charitate fieri potest, tali morbo laborantes, ab aliis separentur, atque vitentur. Si accessus ex locis contagiosis prohibeatur; si denique fuga iis, qui meticulosi sunt, nec officii ratione prohibentur, permittatur: ea enim ratione, Civitas hominibus exoneratur, quorum multitudo contagium augere solet.
11. Nec denique negligenda est cura mortuorum; sed ut Cives honeste sepeliantur, curari debet. Dalner. de iure hominis. 1. part. 14. Ac adeo, in iure nostro favorabilis est sepultura; ut si quis in Testamento, sub ea conditione quem instituat heredem, si reliquias eius abiecerit in mare; haud ea debeat impleri. l. 27. de condit. instit. Freber. 1. parerg. cap. 27. Ac sunt quoque
honorifice sepeliendi hostes: Camer. 2. medit. 64. ac centur 3. cap. ult. et quandoque etiam supplicio affectis, ea humanitas non est deneganda, Spekhan. 1. quaest. 9. Berlich. tom. 5. conclus. 48. Kornman. de miracul. mortuor. part. 9. cap. 34. Papon. lib. 20. tit. 8. arrest. 4. Pseil. consil. 154. Non vero, qui violentas sibi manus intulerunt, communem cum aliis sepulturae locum habere debent. Delrio, disquisit. Magic. lib. 5. sect. 19. Montaig. 2. des essais, cap. 3. Kornman de miracul. mort. part. num. 76. Decius consil. 438. Nisi vi morbi, aut ex delirio hoc fuerit factum. Non tamen cito mortui sunt sepeliendi. Levin. Lemnius 2. de occult. natur. mirac. cap. 3. Kornman. de mirac. mortuor. part. 2. cap. 16. Huiusque moniti neglectio effecit, ut nonnulli semel sepulti, bis mortui fuere. Maiol. tom. Canicular. fol. m. 74.
12. Locus mortuorum tumulandorum, num in, vel extra Urbem debeant esse? disputari solet. Hîc medicae, illic Theologicae rationes proferuntur. Et sane consultius esse puto; ut aspectus Coemiteriorum iuxta Templa, aliaqûe sacra loca exsistat; ac etiam cadavera eruta, in propatulo ut conserventur; et ita omnes iugiter admoneant mortis, faciantqueve novissima illa considerare. vide Baron. A. C. 226. n. 3. et 4. A. C. 242. num. 2. Exindeque adparet, quid sentien dum sit de Sectariis nostri temporis: qui passim prisca Coemiteria prophanant, inibi adeificant, fodiunt, et cadavera proiciunt inventa.
3. Sumptus denique funebres sunt moderandi
(dann es in etlichen Orten auch thewer zu sterben ist) ac quoque luxus Epitaphiorum. Quamvis barbarum videatur, et Turcicum magis, quam Christianum, omnem talem defunctorum memoriam impedire.
1. NOn solum autem subditi, mediis, de quibus hactenus est actum, ad politicam ducendi sunt felicitatem; verum et ipsa Imperii Maiestas, Status item et forma Rei publicae, singularibus quibusdam rationibus, subinde conservantur; quae Arcana Rei publicae, vel Imperii secreta (Italis Ragion del Stato, Ratio Status vulgo) vocitantur, Aristot. 5. polit. cap. 8. to=u politei/wn s1ofi/s1mata, alibi kru/fia, appellat. Clapmar. 1. cap. 4.
2. Arcana autem propterea dicuntur: quia plerumque latent, vel latere debent (illa praesertim, quae spectant ad quamlibet Rem publicam singulatim) ac ea ut subditis non innotescant, plerumque Principes studiose curare solent: cognita enim vilescunt, parumque iuvant, vel etiam odio praegravant Imperantes. Boccalin. 1. rag. 86. et 89. cent. item 2. ragg. 71.
3. Eaque definio, cum Clapmario lib. 1. de
Arcan. Rerum publ. cap. 5. intimas et occultas rationes, sive consilia eorum, qui in Republica obtinent principatum: cum ipsorum tranquillitatis, tum praesentis Rei publicae status conservandi, et ita boni publici causa. Sunt namque ea, abstrusae artes, per quas ab Imperii iure, ipsaque dominatione, homines seditionsi prohibentur. Clapmar. 1. cap. 9. Aut callida quaedam commenta, sive rationes, ad avertendum eos, qui intentioni politicae adversantur, inducta. Gryphiand. velit. de Arcan. polit. thes. 1. Differunt autem illa Arcana, ab Imperii iuribus: quae utpote sunt aperta, quibusque minus quam arcanis, Res publica carere potest. Et subtiliter porro Clapmar. 1. c. 8. et seqq. distinguit, inter Arcana Rei publicae, (quae nempe spectant, ad praesentem Rei publicae formam conservandam) et Arcana dominationis (pertinentia ad securitatem eorum, qui Principem locum obtinent, in civitate) quod et innuit Gryphiand. d. loc. thes. 46. Haecque si Legi divinae, et naturae repugnent, Flagitia Dominationis vocantur: Clapmar. 1. cap. 8. Qui idem lib. 4. cap. 3. Iura dominationis, ab Imperii iuribus, arcanisque dominationis, seiungit.
4. Arcana autem Imperii, et dominationis, Ratio Status, propterea indigitari solent: quia non pertinent immediate ad subditorum commoditatem, vel salutem, sed eo solum fine usurpantur, ut Princeps maneat Princeps, ut Senatus non amittat auctoritatem, ac ne populus destituatur libertate: et ita nil depereat de
cuiuslibet Republicae primigenia forma.
5. Sane autem eiusmodi Arcanae rationes, ut interdum non sunt negligendae: ita earum haut prima ratio haberi debet (ut Machiavellistae, et Aulico Politici volunt) cum nullum maius utiliusque arcanum sit; quam iuste imperare, et non offendere Deum.
6. Sic et Reputationem, quae plerumque scopus est horum Arcanorum (cum e contra, Imperantium contemptus, seditionsis animum addat: ac is etiam plus nonnumquam officiat, quam vis atque arma. Boccalin. 2. ragg. 15. Pippre 177.) maxime Imperantibus conciliant, Virtutes moderatrices: Pietas, Iustitia, Prudentia, constans Imperii forma, Consiliarii fideles, etc. Dn. Christoph. Forstner. hypomnes. polit. 15. Idque negare non possunt ii, qui credunt, Deum haut raro contemptu vindicare, quod Magnates eius praecepta non curant. Iob. 12. vers. 21. 1. Reg. 16.
7. Sic pariter tutissimum Imperii munimentum est amor subditorum: quem procurat non solum universorum, sed et singulorum cura.
8. Ad quod attinet Imperii Monarchici specialia Arcana; minus iis indiget Imperium successivum: propter auctoritatem, quam habet, qui in purpura est natus. Si praesertim eiusdem Maiores, de Patria benemeriti fuerunt. Icon. An mor. Barclai. cap. 13. Ego in prodrom. tract. de success. et elect. fol. 15. Vicissim vero, infinita sunt Arcana Regni novi. Amirato 1. discurs. 8. et lib. 20. discurs. 7. et quae non raro ad crudelitatem
accedunt. Unde apud Virgil. 1. Aeneid. Dido:
Res dura, et regni novitas me talia cogunt
Moliri.
Ac ita, si vetus Rei publicae forma non mutetur; vim tamen Imperii sibi securam reddere debet Princeps.
9. In Imperio vero Electivo; Rex aeque ac Ordines, secreta peculiaria habent. Ille, ut in successoribus perduret Regnum, aut ipso adhuc vivo is, quem amat, eligatur. Hucque pertinet, quod Curtius lib. 10. inquit: Sine certo Regis herede, Regni publicas vires, adse quemque tracturum. E contra, Ordines cavere solent, ne vivente Rege, electio praeoccupetur, vel in una Domo, diutius Imperium continuetur: c. venevabilem, 34. vers. nam. si prout olim, extr. de Elect. utque paulatim arctior imperandi formula, noviter electo praescribatur.
10. Aliis item rationibus, Monarcha auctoritatem suam tuetur contra plebem: Nobiles puta prae aliis fovendo. Aliis, contra Patricios, aliosque optimates; contra eosdem nempe plebeios tuendo, et slatum Ecclesiasticum exaltando, etc. de quibus Clapmar. 2. cap. 15. etc. ac Amirato lib. 13. disc. 8.
11. Certi item sunt modi, quibus efficit Princeps, ne unus nimium cerescat, ipsique terribilis fiat: quod accidit, si in talem nimia et perpetua potestas non conferatur. Quae cuncta ex Tacito, optime disci queunt. Hîc autem illa maxuma, locum habet; Quod in negotiis status,
quidquid fieri potest, illud metuendum sit, ne fiat. Et omnis, utcumque simulet probitatem, aut suo Domino sit fidelis: aut fuit, aut est, aut potest esse malus. Ideo Ferdinandus Arrogonius, Consalvum, magnum Capitaneum dictum, depressit. Sepulveda com. ad Arist. polit. 3. c. 9. n. 12. Et quandoque sub specie honoris, aemuli removentur. Gruter. discurs. part. 2. fol. 124. et 132.
12. Monarchae etiam, cupidi dominationis, non amant crebriores ordinum Conventus; eosque cupiunt ex vilioribus, sibique devinctis; nec ex iis, qui divitiis, prudentia et auctoritate pollent, constare.
13. Pariliter in Aristocratia; Optimates tuetur contra plebem, si Cives ab iniuria defendantur: non tamen tenuioribus ullum Imperium, sed munia solum nonnulla, absque Potestate, dentur. Dn. Kontzen. 1. polit. cap. 17. num. 4. et seqq. Hocque vocat Boccalini, 1. ragg. 67. tenere i popoli bassi. Inibi quoque, si inter Optimates concordia, et aequalitas sit, haud facile unus emergit. Concors namque dominatio paucorum, haud facile ex se perit. lib. 5. polit. cap. 6. Quod item, ne fiat, Peregrinis, quam Civibus, quandoque tutius magni exercitus committuntur. Quae non uno in loco, Traianus Boccalini, Venetorum exemplo illustrat.
14. Statum popularem conservat; nemini nimiam, aut longiorem potestatem concedere: nec permittere, ut potentia paucorum, in perniciem universorum crescat. Paruta. 1. discurs. 1.
fol. m. 11. Quae dum neglexere Romani, Iul. Caefaris ferre potestatem coacti fuerunt. vide Cernemanni tract. cui tit. Labores Lulii Caesaris, ac tract-Iohan. Meursii de Pisistrato. Et ex Taciti monito, cavendum semper est populo ab iis, qui falso libertatis vocabulum obtendentes, privatim degeneres, in publicum sunt exitiosi, etc. Quorum intuitu, Ostracismus Athenis, alibi Petalismus, usurpatus fuit olim. 3. polit. 13.
15. Sed inprimis populus, non tantum contra unum, ac patricios: sed et contra ipsam plebem est defendendus. Quod fit, per aequalitatem, ac si cuilibet Ordini, sua dignitas servetur. Et ita olim Romae, contra plebem defenderunt libertatem Optimates, et Senatorum optimi quique. Unde Cicero pro Sest. Qui ita se gerebant, ut sua consilia optimo cuique probarentur, Optimates habebantur. Sicque ab Optimatum partibus stantes, magis tueri videntur libertatem, quam plebis parteis tenentes. Sulla, Optimatibus, qui accensebatur, multa impotenter egit; sed Rem publicam non extinxit: Caesar (cui multos Marios inesse, acri iudicio cito coniciebat Sulla; Sueton. Caesar. 1.) clementia subdole usus, libertatem, et Rem publ. evertit. Hincque omnium iudicio, certissimum Democratiarum malum est, libertas immoderata, ac licentia Contionum: quo morbo periit vetus Graecia olim; et nuper etiam id nocuit Rhetiae Alpestri. Ac utile tandem est, si populus suam nesciat Maiestatem, et raro absoluta potestate utatur, sed sibi vinculis
legum, manus liget. Ego in Oeconom. t. 3. et 4. lib. 1. ff. quaest. 7. ad fin.
16. In mixto vero statu, arcanum est; Ordines habere Potentes, eorumque Deputatos, esse Rei publicae gnaros, et eiusdem amantes: adulationem item, ac timiditatem, procul habere, etc. Quo intuitu veteres Franci et Germani, Ordinibus seu Statibus, semper Ecclesiasticos quoque adscripserunt: quasi Principibus non ita arcte obstrictos: et qui etiam, propter orbitatem, minus timidi sunt in votis proferendis.
17. Numquam autem foedae et barbaricae rationes, atque scelera Dominationis conservandae, augendaeque, loco Arcanorum usurpari debent. Qualia sunt apud Turcas, Parricidia fratrum, etc. Differuntque flagitia, ab Arcanis; quod Impii Politici, mala quandoque pessima faciunt, ut inde eveniant bona: quod est contra S. Pauli praeceptum. In Arcanis vero, ex duobus malis, eligitur id, quod apparet minus malum. At sane qui flagitia Dominationis probant, aut Deum non credunt res curare humanas, aut Principes supra homines esse credunt: contra ac vult Psal. 82. Sapient. 6. Baruch. 3. Sed eo iam progressi sumus, ut multi talia flagitia necessaria esse dicant: quaeque sint usurpanda, aut non imperandum. Limites ergo huius artis sunt ponendi; Religio, fides; pudor, quos egredi non licet. In quo a nobis abit Machiavellus, qui pro salute Principis, nec eos quidem observandos docet. Vitam, inquit, Princeps tueatur, curetque
Imperium conservare: quibus autem id fiat rationibus, nihil interest, modo aliquam honesti speciem prae se ferant. Nec multum laboret, si in eorum vitiorum infamiam incurrat, sine quibus Dominatum non facile tueri possit. Plane ut Neroni Tigellinus suggessit, non se ut alios, diversas spes, sed solum incolumitatem Principis spectare: cui caveri utcumque ab insidiis ex usu sit, etiam per scelera. Machiavello compar fuit Achitophel, cuius consilia ita erant, ac si quis divinum consuleret Oraculum: cuius tamen prudentiam callidior aliquis elusit.
18. Occurrunt quoque subinde, Imperii Simulacra: quae plebi et Optimatibus etiam quandoque ac in genere iis indulgentur; qui extra Rem publicam sunt, et coram quibus aliud agitur, aliud simulatur: Clapmar. 6. c. 1. Gryphian. disputat. de Arcanis, thes. 110. Et Arcana penes Principem sunt: Simulacra penes subditos. Sed et ea, respectu Principis sunt arcana: Subditi putant, se habere veritatem, cum tantum habeant Idolon, seu simulacrum. Porro qui ipsum Imperium habent, haud adeo magni faciunt haec, quae speciosa tantum sunt, et umbratica; contra qui re ipsa carent, videri malunt, quam et non esse, et non videri. Clapmar. 4. cap. 1. Hinc Tacitus, apud Romanos, inquit, ius Imperii valet, inaia transmittuntur. Hincque Armsaeus lib. 2. de Maiest. cap. 4. num. 12. monet, ne quis fucatis, vel Iulii Caesaris, vel Tiberii sophismatibus moveatur, quando videt, hunc
Imperium quasi de manu populi recipere, ad Senatum pleraque referre, ab eoque admonitum, consilium mutare, Tribunum plebis se facere. Omniaque (sicut et Maecenas suaserat Augusto) ad formam pristinae Rei publicae agere. Iulium vero Caesarem, comitia cum populo partitum fuisse, ut exceptis Consulatus competitoribus, de cetero numero candidatorum, pro parte dimidia, quos populus vellet, pronuntiarentur; pro parte altera, quos ipse dedisset. Nam licet reliqui praeter Consules, Magistratus, in speciem quidem. a plebe, et populo, secundum instituta maiorum deligerentur, recusante Caesare id muneris, ut ipse eos constitueret: attamen revera per ipsum creabantur, ac sine sorte in Provincias ibant. Dionys. lib. 43. Hocque intuitu veteres Imperatores Romani, liberae Rei publicae faciem, non statim omni ex parte immutarunt: ut nempe Populus putaret, se adhûc habere libertatem, et Imperium; quibus revera carebat. Ego discurs. de Monarch. cap. 2. et dissert. de arcanis cap. ult.
1. QUemadmodum corpus humanum si quis curare velit, non solum causas, quae ab intra labefactant; sed et pariter eas, quae ab extra oppugnant illud idem, noscere; et quomodo eae declinandae sint, cognoscere debet: ita pariter qui politico corpori praeest, de ciusve conservatione agit; non solum ab interna, sed externa labe, sartam tectamque Rem publicam ut conservet, aut quomodo illud fiat, ut consideret, necesse habet.
2. Hîc autem, cum de Vicinis, tum per quos cum illis agendum sit, dispiciendum videtur.
3. Vicini aut non hostes, aut vero hostes sunt. Non hostes; vel Foederati, vel Neutrales.
1. AT quod attinet Vicinos, Consiliarius, ac Senator, perspectum cognitumque habere debet; quos vicinos, aut socios habeat Res publica, quos Amicos, Stipendiarios: qua quisque sit Lege, conditione, foedere, etc. Cic. 3. de Legib. Et est Magnatibus, prudentia qui praevalent semper in usu, ut vicinorum (hostium praesertim, ac suspectorum) nihil eos latere possit. Quo respectu, Ferdinandus Davalus Piscarius dicere solebat: nullum sumptum magis utiliter impendi, quam qui insumitur in exploratores. Iovius in eius vita.
2. Exinde diiudicari inprimis debet; num e re nostrae Rei publicae sit, curare, ut Pax inter vicinos colatur: an vero bellum inter illos, ut vel gliscat, vel aperte geratur?
3. Estque Politicum axioma, usu gentium plurimarum comprobatum: Haud optandum (imo etiam impediendum) esse, ut vicini nostri, nimis fiant potentes. Fere enim, qui alium opprimere, suoque Imperio subicere potest, id non omittit, vanisque praetextibus, ac impiis ac mercenariis eorum assertoribus, vix caret. Scip. Amivat. 20. discurs. 10. Richter, axiom. histor. 75.
4. Hicnque ut plurimum, tum demum pax inter Vicinos procuratur, si potentia sint aequales: aut bellum in vicinia gestum, incommodum adferat vicinis. Quorum vero potentia aliis minitatur servitutem, iis bellum, hostesque conciliantur, subditi ab rebellionem incitantur, largitionibus eorum Consiliarii corrumpuntur, crescensque magnitudo, quacumque ratione fieri potest, praepeditur. Ac hisce, similibus mediis aliis vanitas humana, sub prudentiae nomine ac larva, satagit illudere Deo; cuius providentia cuncta gubernat. Sicque Lactantius lib. 6. Divinar. Instit. cap. 6. Sublata hominum concordia, virtus nulla est omnino. Quae sunt enim Patriae commoda, nisi alterius civitatis, aut gentis incommoda? id est, fines propugnare, aliis violenter ereptos; augere Imperium, vectigalia facere meliora. Quae omnia, non utique Virtutes, sed Virtutum sunt eversiones. Inprimis enim tollitur humanae societatis coniunctio, tollitur innocentia, tollitur alieni abstinentia, tollitur denique ipsa Iustitia, quae dissidium generis humani ferre non potest: et ubicumque arma fulserint, hinc eam fugari, et exterminari, necesse est.
5. Et ita Catholicus Rex, hostes clancularios multos habet, quos etiam non offendit. Hoc Belgicum Bellum fovit, multoque difficiliorem reddit hactenus, et adhuc dum reddit, Unitarum Belgii provinciarum oppugnationem eidem: fere enim totus Mundus, in Belgio, et per Belgas, oppugnat Hispanum. Et hoc item in
causa est, ut quo ad Religonem concordes, hanc ob eandem Status rationem, iuvent, foveantque dissentientes; quos alias opprimunt, oppressosque optant. Et sic Galli, Turcae auxilium contra Carolum V. Imperatorem implorarunt: ut in historia Turcica retuli, non uno loco. Idemque ex hac, nescio, qua Status ratione, foverunt Suecum; cum incredibili Catholicae Religionis iactura, quam etiam (nisi Deus miraculose impedivisset) eandem in Germania is plane extinxisset.
6. Monent politici et illud: iure non permitti, ut vicinus etiam in suo territorio, muniat aliquem locum; nobis ita vicinum, ut magis nostram offensionem; quam eius territorii, in quo situs est, spectet defensionem. Taleque reputatur a nonnullis, propugnaculum Venetum, Palmae nomine insignitum; imminens Provinciis Celsissimae Austriacae Domus. Et inde plerumque, cautionis maioris ergo, pactis praecaveri solet, ne utrinque in finibus, intra spatium praefinitum, Arces et munitiones excitentur. Hucque pertinent lites, Rei publicae Coloniensis, cum Principibus vicinis, ratione Mulhemensis vici: et Rei publicae Spirensis, cum Episcopo, propter Eidenhemum, munitionibus novis firmatum.
7. Pertinet porro ad considerationem Vicinorum, Rerum publicarum inter ipsas Dignitatis praerogativa, seu praeeminentia Sessionis: quae maioritatem, non superioritatem inducit. t. t.
extr. de maiorit. et oboedient. Ego tract. de Apellat. cap. 4. num. 4. Pariter ut Electorem, alius Princeps, Plebeius Nobilem, absque onere subiectionis veneratur, primasque ei concedit lubens.
8. Ita licet Imperium Romani Imperatoris haud agnoscere velint Reges alii absoluti: eidem tamen praeeminentiam Sessionis, merito, lubentesque concedunt omnes reliqui Orbis Christiani Monarchae. cap. 2. a princ. de re iudic. in 6. Guetta consil. 1. num. 9. etc. Arnisae. 1. de Maiest. cap. 2. num. ult. Sicque Cassiodorus lib. 1. var. epist. 1. Imperium Romanum, Regnorum omnium pulcherrimum vocat decus. Et Alphonsus, Arragoniae et Neapoleos Rex, Fridericum III. Imp. cum aliquando Neapolim venisset, nullo non honoris titulo est prosequutus. Et cum ab Aulicis, eo nomine reprehenderetur, respondit: Vestrum non est de Regibus iudicare; nos Reges omnes, debemus reverentiam Imperatori, tamuam summo Regi; ille est caput et Dux Regum. Parnormit. in apohtheg. Alphons. Quin et in Aula Magni Turcarum Regis, Legati Imperiales, Persicis, aliorumque Saracenorum Ambasciatoribus, praeferuntur. Dn. Lans. in orat. pro German. Falluntque Galli, qui Regem suum, in eadem Aula praerogativam obtinere, assertant. Etenim haut inibi unquam Gallici Legati, praecedentiam contra Imperatoris Romani Legatos affectarunt; sed eiusdem ablegatis, quasi non ut ab Imperatore, sed ab eo, in qualitate Hungariae Regis, missi essent, sessionis controversiam moverunt:
9. Sic et Rex Romanus, vivente Imperatore, obspem successionis proximam, et radicatam; reliquos Reges et Monarchas, hacce dignitatis praerogativa, iure vincere videtur. Guetta consil. 1. Goldast. in Senio lib. 1. cap. 16. num. 8. Et adhuc minus obstat, sessionis ratione, si Imperator nondum a Pontifice Maximo sit confirmatus. Dn. Herwart. pro Ludovico IV. fol. 121. et seqq. multis. Licet Gallus, eo nomine cedere noluerit Imperatori. Guetta, consil. 1. num. 15. etc.
10. Ac sunt porro obviae passim, de Sessionedisceptationes: ac celebris inprimis est Galli et Angli, cum Hispano. Illi autem, inciviliter aliquantum, Hispaniae universae, aliarumque potentissimarum Provinciarum, in utroque Orbe Monarcham, eo iure censent, ut tum fuit, cum Castiliae angustiis includeretur. vide Iacob. Valdes. tract. hac de quaest. singul. Ferdin. Vasqui. in praefat. illustr. quaest. Et plane absurdum videtur, quod Anglus, qui Gallo cedit; Hispano sessionis litem movet. Perr. Matthieu hist. de Fr. lib. 7. narrat. 1. §. 12. Goldast. in Senior. lib. 1. cap. 30. n. 8.
11. Nota etiam est hac de re, quae fuit olim Florentino lis cum Ferrariae Duce. Dec. consil. 19. vol. 3. Cavalcan. decis. 20. num. 26. Genuensium atque Venetorum: Pedro Mexia. lib. 2. cap. 22. ad fin. Fuldensis Abbatis, et Archiepiscopi Moguntini, atque Coloniensis. Cranz. Saxon. lib. 6. cap. 46. Crus. par. 2. Annal. lib. 11. cap. 14. Et viguit, vigetque adhuc controversia Sessionis, haud solum inter Principes et Res publicas extra
Imperium Romanum, sed et inter ipsos Imperii status: eiusque decisio, ad solum Imeratorem spectat. Sic et Electoribus, aliisque Principibus Germanis, Burgundiae quondam Dux, ratione potentiae: Lehman. lib. ult. c. 5 12. fol. 973. et nunc Belgici status, ob omnimodam quam usurpant libertatem, satagunt praeferri. Quodque Nobiles praeferendi sint Imperialibus civitatibus evincere conatur Nolden. tract. de Nobil. statu. Ac sane, Romano-Germanici Imperii membra, adeo sibi invicem de sessione litem movere; ut singulis fere Comitiis, novarum disputationum, et litum clamoribus, atria ac subsellia personent, idque non immerito, aliarum gentium reprehensionem mereri, Bernhar. Zieritz notat, de Principum praerogativa, qui nunc est in tom. 3. Arumaei: et addatur Bertram. disput. de Comitiis, thes. 6. et seq. apud eund. Arumae. vol. 1. iur. publ.
12. Ordo autem Regum, Principumque Christianorum (si nos non fallit Mercurius Gallicus tom. 10. fol. 334.) Anno Domini 504. sub Pontifice Iulio II. talis erat: Imperator Caesar, Rex Romanorum, Franciae, Hispaniae, Aragoniae, Portugalliae, Angliae, (discors cum tribus praedictis) Siciliae (discors cum Rege Portugalliae) Scotiae, Ungariae, Navarrae (qui tres inter se sunt discordes) Cypri, Bohemiae, Poloniae, Daniae: Dux Britanniae, Burgundiae; Bavariae Comes Palatinus, Saxoniae, Marchio Brandeburgensis, Dux Austriae, Sabaudiae, Mediolani, Venetiarum, Bavariae, Lotharingiae, Bertoniae, Aurelianensis, Ianuae, Ferrariae.
13. Ius autem praecedentiae, vel ex usu atque consuetudine; et pariter ex potentia, dignitate, aliisque consimilibus circumstantiis, aestimari solet. Removetur vero hîc patientia familiaris. Remediique provisionalis loco, alternatio (die Abwechslung) adhibetur: et qui possessionem iuris huius tueri nequit, vel in abstemiorum castra secedit, vel saltem protestatione munit ius suum. Ego d. praeced. et sessionis praerogativ. cap. 3.
GEneratim huc usque, de vicinis actum fuit, nunc eos ut Foederatos considerare lubet. Cum enim quaelibet Res publica, vel aemulos habeat, vel inimicos; ac utcumque potens sit, omnibus hisce simul, temporeque omni, resistere non queat: Foederatis ideoque carere, vix ullum Imperium potest; pariter ut iniucunda est vita privata, amicorum subsidio destituta. Gaspar. Facius Polit. Livian. part. 1. artic. 23. Feschius dissert. d. Foeder. thes. 1. lit. h. tom. 5. disp. Basileens. Pippre cap. 182. Bodin. 6. de Repub. cap. 4. ad fin.
2. Est autem Foedus, pactio publica et sollemnis, duarum vel plurium Rerum publicarum, de re quapiam sibi mutuo praestanda; ad quam scilicet alias iure gentium non tenebantur. Waremund. tract. de Foeder. 2. cap. 1. num. 14. et seqq. Non ergo Foedus, in simplicibus iuris gentium subsistit; ut alter, alterum non offendat, sed amici exsistant, etc. verum aliquid amplius habet. Quamvis interdum, in latiori scilicet significatu, etiam sumatur pro induciis, vel pace. l. 5. §. in pace, l. 7. §. 1. l. 12. in princ. ff. de captiv. Ac pariter, aliud foedus, aliud deditio est: cum illud haud adimat libertatem, et iura Maiestatis utrinque maneant salva.
3. Foedus ergo soli contrahunt rite, qui Maiestate pollent. l. 2. §. 23. de O. I. Waremund. h. c. 2. num. 32. Subditi itaque vel inter se, vel cum aliis, foedera ferire nequeunt: nisi in casu eo singulari, quo se iustissimis ex causis, contra Principem defendere possunt; pari etenim passu, ius foederum atque Belli, procedit. Gail. 1. de pace pub. cap. 4. per discurs. Mynsing. 6. observ. 2. num. 2. Sique status Rei publicae sit mixtus, tunc Ordinum, vel Ephororum consensus necessarius est. Ego de Foeder. iur. cap. 3. num. 3. Eaque ratione, superioribus annis, Foedera Hungarorum, Bohemorum, Austriacorumque, merito fuêre cassata.
4. Sic et subditis, regulariter denegatum est, alterius Principis vel Rei publicae se committere protectioni: cum nempe subditos suos tueri,
immediate ad Principem spectet, et vix absque iniuria eiusdem, ut id fiat ab alio, expeti queat. Gail. 2. observat. 54. num. 4. Ziegler. in addit. ad Calvol. prax. §. Landsassii, num. 85. Ego de Appell. cap. 4. num. 5.
5. Sed tamen Foederum hocce Ius, ex antiquissimo privilegio libertatis, etiam sibi arrogant Imperii Romani Status: modo Imperator, Imperiumque semper excipiatur; et caute cum exteris (sua plerumque magis commoda, quam aliorum libertatem expetentibus) ineatur. Et spectat etiam cognitio ad Imperat. foedus eiusmodi, num sit suspectum: Carolus IV. A. B. t. 15. Frideric. III. in Reformat. de Anno 144 1. artic. 12. Reichs Abschied zu Wormbs/ de Anno 1495. tit. Von Handlung des Friedens/Cunrad. Brunus 3. de Legat. cap. 10. inf. Arumae: ad A. B. discurs. 6. thes. 4. Killing. de Ganerbinat. discurs. 15.
6. Hanseaticum vero, et Vandalicum Foedus, licet inibis magna ex parte, Civitates Provinciales, aut mixti quem vocant status, comprehendantur: temporis tamen diuturnitate immemoriali, aliisque rationibus, facile defendi potest. Nolden. de statu Nobil. cap. 9. num. 390. Servin. tom. 2. des plaidoyes. cap. 11. fol. m. 267. Thesoro politic. tom. 3. ad fin. Betsius de pactis famil. fol. 53.
7. Sic etiam cum infidelibus, vel haereticis, foedus inire; etsi perse illicitum haud sit: ut exemplo Abrahami, fideliumque aliorum
approbari potest. Id tamen omnino periculosum esse videtur: maxime si ad offensionem aliorum Christianorum, talia foedera tendant: Arumae. ad A. B. discurs. 6. thes. Octav. Cacharan. disp. sing. quae iuncta est eiusdem Decisionib. Pedemont. Alber. Gentil. 3. de Bell. cap. 19. La Nove discurs. 21. Mercure Fr. tom. 10. fol. 9. A. C. 1623. Paruta 2. discurs. 3. fol. m. 334. qualis fuit Liga illa infausta, contra Carolum V. Imperatorem, inter Franciscum I. Galliae Regem, et Turcarum Imperatorem pacta; quae milia aliquot Christianorum, Turcicae servituti mancipavit, nec tamen rebus Gallicanis profuit multum. Dn. Lans. orat. contra Gall. Hondius in descript. Ital. fol. 169. ubi de Faundis Campaniae civit.
8. Et porro Foedera cum infidelibus contracta, si non Religionis immutationem; attamen atheismum: quae vero cum haereticis ineuntur, contagio latent, Religioni veriori, plerumque sunt pernitiosa. Chokier. in Thesaur. polit. lib. 2. cap. 9. Molan. tract. de fid. haer. serv. 1. c. 20. et seqq.
9. Regulariter item improbanda videntur foedera, cum nimis remotis: Waremund. lib. 1. cap. 2. num. 127. de foeder. fol. 217. etc. Apollinar. Chalderin. discurs. 6. quae utpote plus habent vanae pompae, quam utilitatis; ac Germanis inprimis Magnatibus, sunt fugienda. Quibus etiam accensemus, quae ineuntur cum Domo, vel Familia offensa: quia fere, etiam post pacem utcumque sollemnem, rancor aliquis perdurat, et cicatrix eiusmodi, raro caret subpuratione.
10. Caute etiam contrahenda sunt Foedera, cum potentiori; quia frequentius degenerant in subiectionem: Feschius disput. de Foederib. thes. 12. sub. lit. A. Idque olim Apologo Equi, qui contra cervum, pascua sibi corrumpentem, hominis auxilium imploravit, docuit Stesichorus Poeta. Ut et cum iss, qui in diversa Politiae forma vivunt; cum diversa etiam animi sensa habere videantur. Et tales sunt, Principum cum liberis Civitatibus colligationes. lehman. lib. ult. cap. 65. et fol. 637. col. 1. Parthen. Litigios. 1. cap. 6. num. 34. Suntque pariter foedera periculosa, cum nimis miseris, et afflictis. Quia nempe, ut cum Lucano lib. 8. loquar;
Quaerunt
Cum qua gente cadant.
Lips. polit. 4. cap. 9. num. 47. etc. Tum demum autem, afflictos deserere non debemus; cum periculum eorum, aut nunc, aut aliquando, etiam nos contingere potest. Tuncque iis, aut nos iungere, aut occulte iuvare eos debere, monet Waremund. 2. num. 132. fol 222. lib. 1.
11. Ratione conditionum, sub quibus Foedera contrahuntur; primo ea ita dividuntur: ut quaedam vel commercii sint, vel defensionis, vel etiam utriusque. At omnium arctissima societas ea censetur, cum hostes eosdem, et eosdem cum sociis, socios habemus. Ayala 1. de iur. bell. cap. 7. fol. 135. Bodin. 5. de Repub. cap. 6. a princ.
12. Et item secundo, ratione pactorum, et determinationis earum rerum, in quibus foedus servari oportet; illud vel aequale, vel inaequale
seu impar habetur. Pet. Faber. 1. semestr. cap. 7.
13. Aequale, contrahitur ferme inter aeque potentes, conditionibusque aequis; ut scilicet unus non in plus, quam alter, sit obligatus, praestetque. Keckerman. 1. polit. cap. 24. fol. 390. In Foedere inaequali, alter alterius Maiestatem comiter observare promittit, vel aliud simile quid, quod speciem aliquam habeat submissionis. Quales socios Romani olim; nunc Turca, aliique potentes habere optant.
14. Huic ideo inaequali foederi annumeratur, quod est inter Patronos seu Defensores, aut protectores, eorumque Clientes (Schutz / vnd Schirms Gerechtigkeit/ vulgo dici solet) Fereque Civitates Imperiales, non ita potentes, tali Patrocinio, Principum vicinorum se subdunt. Arnisae. de iur. Maiest. 1. cap. 6. ad fin. Inprimis etiam Monasteria, vide Documenta rediviva, Monast. Wirtemb. Lehman. 2. cap. 36. fol. 358. et fol. 540. ac 542. lib. 5. cap. 108. fol. 630. Wehner. verb. Vogtey.
15. Et hinc Clientes, utcumque habeant Dominos superiores, nihilo~minus liberi remanent; ac ut foederati, non ut subditi sunt censendi: Ziegler. §. Landsassii, conclus. 1. num. 82. Gail. 2. observat. 54. num. 2. Wehner. v: Schirms Verwandten. Tuschus lit. C. conclus. 628. num. 18. etc. ac conclus. 629. ut et lit. R. conclus. 56. Ego de Appellat. cap. 4. §. 5. Neque etiam per protectionem, aut ius Advocatiae (durch die Kasten-Vogtey) territorii iurisdictio regulariter
probatur.vide Magerum; ac Chockier. tract. de Advocatia specialib. Thom. Michael. de iurisd. thes. 55. Vietor. disput. de exempt. conclus. 20.
16. Attamen Clientela, saepe degenerat in superioritatem: bodin. 5. de Repub. cap. 6. VVaremund. lib. 1. cap. ult. num. 13. idque multi Principes non solum, sed et liberae olim Imperii Civitates, nunc Principibus subiectae, sunt expertae. Ac saepius, primus post protectionem gradus, subiectionis atque Imperii initium exsistit. VVehner. in Metamorphos. Rerum pub. cap. 8. Et quidem, hoc maxime tum fieri assolet; si Patroni Arces vel Oppida Clientum, praesidio teneant militari: aut protectio haecce perpetua sit (quam Erbschutz nominant) vel etiam in literis Clientelaribus talia pacta contineantur, quae iurisdictionem aliquam important: ut sunt Advocatiae Monasteriorum nonnullorum; si secum trahant potestatem rationes inspiciendi, et exercitium aliquod iurisdictionale. Rosenthal. cap. 4. conclus. 14. num. 4. lit. d. Camman. disput. de maiest. iurib. 5. thes. 104. Knichen. de territ. superi. cap. 4. num. 329. Hortleder. vol. lib. 5. cap. 12. Sed tamen Monasteria, ex parte subdita, ex parte libera esse possunt. Document. rediviv. Wirtemb. Monast. in praefat. ad fin.
17. Foedera ut sanctiora sint atque firma magis, saepe in Senatu vel Curia maiore, aut etiam in Optimatum, Populive Comitiis promulgantur; non certe solum, ut in multorum notitiam, hac ratione incurrant, sed et quia multum
referre videtur, num cum Rege, an quoque cum Regno, Foedus fuerit pactum. Bodin. 5. de Repub. cap. 6. Cabotius 2. disput. iur. pub. et privat. cap. 13. et seq. Quandoque etiam affinitate, et propinquitate contracta, Foedera roborantur: Betsius de pactis famil. cap. 6. fol. 166. etc. Dn. Contzen. 8. polit. cap. ult. num. 6. acparticipant Matrimonia Magnatum fere semper de ratione status: quod nostra memoria, tractationes matrimoniales inter orbis Christiani Reges Magnos, demonstrarunt sufficienter.
19. Solent et variis caeremoniis, foedera sanciri, atque roborari; cum primis iuris iurandi accedente Religione: Scip. Gentil. in Orig. verb. urbs. Camer. cent. 2. cap. 78. Cunrad. Brun. de Legat. 3. cap. 13. Pashal. de Legat. cap. 64. Alexan. Sardus de morib. Gent. 3. cap. 14. quamvis etiam fidei datio simplex (utpote maxime in bonae fidei, et iurisgentium contractu) sufficiens merito reputetur. Quo intuitu Hispani dicunt: Palabra de Rey; per un gran Sagramento.
10. Foedera fere temporaria esse solent; ut scilicet vel ad certum determinatumque tempus durent, vel tamdiu habeant vim, quamdiu socii Principes vitali aura fruuntur. Cabotius 2. disput. cap. 13. Hocque in casu, Pactis adiungere, consultum inprimis reputatur, ut aliquod annos post mortem alterutrius Principis, vigorem obtineant confoederationes: ne scilicet ex abrupto, et praeter opinionem evanescant. Bodin. 5. de Repub. cap. 6. Camman. disput. 5. thes. 93. Aerod. rer. iudic. 3. t. 5. cap. 3.
20. Nec tamen Foedera perpetua, si saepius renoventur, improbantur: secus ac censuit Bodinus d. cap. 6. num. 962. Idque Helveticarum, Henseaticarumque Civitatum, edocent consociationes. Ac quoque locus est perpetuo foederi, inter Monarchas: teneturque successor, pactis conventis stare; cum quippe Regio, Regnique nomine, et in eius praesumptam utilitatem; fuerint celebrata. Ayala de iur. bell. 1. cap. 7. fol. 147. Gentil. 3. de iur. bell. c. 22. Decian. respons. 22. lib. 1.
21. Porro autem, cum vicinis non foederatis, vel pacem aut Inducias habemus; vel etiam vicini, ut Neutrales considerantur.
22. Et quamvis Neutralitas, a multis improbetur, vix tamen in totum reici potest: quod Politici prudentes, eveniente casu, ex rerum circumstantiis diiudicabunt: praesertim apud Christianos, ubi se bellis alienis immiscere, impium videtur. Newmayer tract. von der Neutralitet. Ego de iur. Foeder. ad fin.
23. Neutrales etiam, ni pro hostibus haberi velint, neutri ex belligerantibus plus favoris, subsidiique adhibere debent. Ac aliter, qui faciunti exitium sibi saepissime procurant. Richter. axiomat. polit. 246.
24. In Bello Civili, si vontra rebelles (vel etiam vicinos) Principi bellum sit, non licet subditis vel Vasallis, particularis necessitatis praetextu, obtendere Neutralitatem: cum ad defensionem sint obstricti, et ad servitia militaria cogi queant. Grotius de iur. bell. 2. cap. 26.
1. NUnc de vicinis, ut Hostibus agam: ubi primo sciendum est, armorum tractationem, etiam tempore pacis, omnino necessariam esse; Dn. Contzen. 10. polit. cap. 14. per tot. ut nempe ad occasiones, et cunctas necessitates bellicas, Exercitum, id est, vere exercitatos, habere possimus. Facile namque, ut Plato alicubi scribit, eae civitates ab exteris vincuntur, quae prorsus arma deseruerunt, seque totas otio (pacis certitudine freti) manciparunt. vid. Hippol. a Collib. in Principe, c. 11. Christoph. Forstn. hypomnes. polit. 1. Nihilque rerum mortalium, tam instabile ac fluxum est, quam fama potentiae, non sua vi nixae. vide Veget. 1. c. 1. et 28. Porro autem, exercitus, ipso nomine, exercitatos requirit. Amirat. 20. disc. 2. Res publica idcirco quaelibet, tempore pacis, subditos in toto Regno, aptos et idoneos ad Bellum seligat, exerceat: quo, incidente necessitate, manu expediti, prompti, et semper parati sint, ad vim quamvis, illatam, armis propulsandam. Lips. 5. polic. 9. Facius axiom. Bellic. 31. 58. 90. quod iam olim Veneta Res publica fecit. Bembus hist. Venet. lib. 7. Sicque Nobiles olim, talium militum, semper paratorum. loco erant: quibus ideo Feuda dabantur. Hac
que ratione, Principum quondam potentia, in multitudine Vasallorum consistebat: et Principes etiam non divites, magna olim bella gerebant. In Civitatibus quoque, optimi milites inveniebantur. Camerar. in narrat. turcic. fol. 33, addit, Lehman. 2. cap. 24.
2. Exercitium autem hoc, primo Corpus eiusque robur et dexteritatem conernit. Etenim ut nemo negare potest, ad Duellum, promptiorem, confidentioremque esse eum, qui arte gladiatoria, vel Equestri praepollet: ita etiam ad Militiam Exercitatio conveniens, quemlibet magis aptum reddit; hocque intuitu romani, seduli militaris Disciplinae Magistri, Tyrones ad palum certare procurabant.
3. Sunt et animi intuitu, Milites futuri, ad fortitudinem, patientiam, Patriae amorem, ac oboedientiam inprimis instituendi, exercitandique. Ut nempe cum Aristotele 2. polit. 7. dicere possimus: Vitam militarem, multas virtutis partes habere.
4. Regulariter insuper Domesticus miles, externo et mercenario praeferri debet. Dn. Contzen. 10. polit. cap. 20. et 28. Renat. de Lusing. de increm. Imper. cap. 6. Quique suis non fidunt subiectis, et ideo expetunt externos, hi stabile firmumque Imperium sibi polliceri non possunt: quod Res publica Carthaginensium, et Imperium etiam Graecorum Imperatorum, docere possunt.
5. Sane omnes, qui magnum Imperium
aliquod, vel acquisiverunt, vel tutati sunt; proprio, seu domestico Milite, id perfecerunt: ac parce etiam sociis, Auxiliaribusque usi sunt, nec ex hisce, primarium Exercitus fobur constare voluerunt.
6. Magis etiam praestare videtur, subditos omnes, corumve partem maiorem, ad Bellum expeditos esse: Pacis ver tempore agriculturam, et consueta munera alia, obire. Nocuitque Imperio Romano inprimis, quod ibi Milites singularem constituerunt statum: quodque optimi quique, sub Imperatoribus (secus ac illa Republica, libera adhuc exsistente, usitatum erat) haut militabant. Cum tamen admodum Politicum sit praeceptum, 7. polit. 9. iisdem quibus Res publica committitur, arma etiam esse concedenda. Et ita Romae ante tempora Martii, pauperes et servi, haud militabant. Plutarch. in Mario.
7. Minus adhuc prodesse constat, si ex vitiosa populi faece, ad tympani sonitum Milites colliguntur; id quod ante Maximilianum I. Imperatorem, in Germania in usu minime fuit; Pontus Heuter. histor. lib. 7. fol. 341. Sebastian. Franck/in der Päpft: vnd Käyserlichen Cronick sub Maximiliano I. fol. m. 217. Sed omnes liberi, ingenuique, ac praesertim Vasalli, pro Patria militare cogebantur.
8. Quod vero nonnulli praetendunt, Militem collectitium, temerarium magis esse; et ideo ad proelia, aliasque bellicas expeditiones,
domestico praestantikorem: qui utpote uxorem, liberosque cogiter semper, et vel eorum ob causam, vitam amittere vereatur. Iis regerere licet exempla Turcarum (qui extero milite numquam utuntur. Bellon. 3. observoc. 18.) vetustiorum Helvetiorum, aliarumque nationum: quodque hodie idem apud nos fieri non videmus, in causa est educationis, informationis, Exercitiique defectus, Sed de his omnibus latissime ego in dissert. de arte iureque belli, c. 2.
9. Insuper item quaeri solet, Pedites vel Equites, num praestent? Superiori certe saeculo, Germani Equitatu tantummodo usi sunt: cum inibi Nobiles solum militarent, unde adhuc hodie Nobilium ordinem, die Ritterschafft indigitamus. Vicissim israelitae omnes pedites erant: Regique Israelis, interdicta fuit accumulatio equorum; ne inde superbiat scilicet, fratresque oprimat suos. Sed vero in bello gerendo, tam Equitatus, quam Peditatus, necessarius est; nisi Regionis natura, aliud velit. Itaque in certamine de praerogativa peditum et equitum, nil in thesi definiri potest vide Veget. cap. 11. Lips. 5. polit. c. 7. Amirat. disc. 19. cap. 2.
10. Non autem Milites tantum, sed etiam Duces in promptu habere, Res publica debet: Regemorter serm. pol. fol. 256. Et exstat apud Plutarch. Chabriae apothegma: Formidabiliorem esse exercitum cervorum, Duce Leone; quam Leonum, Duce cervo. Ac demonstravit Coriolanus, cum exulatum in Volscos abiisset,
Ducibus validiorem, quam exercitu, rem Romanam esse. Liv. Lib. 2. Piccart. decis. 17. observ. c. 9. Hi autem inprimis necesse est, ut sint non modo Milites boni, sed et boni viri. Namque aliter cum fit, si quis benedictionem Divinam co impediri negat, negat principia Christianae Religionis. Lips. 5. polit. 15. Optimumque medium victoriae est, ambulare in viis Domini. Psal. 18. v. 13.
11. Ad belli quoque inopinatos casus, copia annonae, pecuniae, etc. Veget. 3. v. 3. Petr. Gregor. 11. cap. 3. de Repub. etc. ac item necessaria sunt arma, omnisque generis militaria instrumenta, Bombardae, etc. Quarum inventio; antiquior esse videtur, quam ut Berchtoldo Nigro, Anno Christi 1400. vel circiter, adscribi queat. Ego dissert, de iure, arteque bell. c. 3.
12. Sed quod Clypei, et arma singulis; hoc praestant propugnacula universis. Paruta 2. discurs. 8. Piccart. decis. 13. cap. 3. Sicque primariae aliquot urbes, moenibus, ac vallis, sunt cingendae, fossisque (ut ibi subditi complures habeant receptum.) Et quidem muniendae sunt, ad modernam fortificandi rationem, ubi nempe unum punctum, longam lineam defendit, unumque punctum oppugnatum, non unicum, sed plura puncta tuentur. Eiusque artis cognitio, necessaria est Principi viro, aut Politices studioso. Unde Camillus Ursinus dicere solebat: Che i Prencipi, che non s'intendono bene delle fortificatione, parte importantissima della militia, non mai potranno
reger. bene gli stati loro. Botero, d. detti. fol. 40. b. Non autem approbandae sunt Citadellae, sive etiam parvae Arces, Montibus impositae. 7. polit. cap. 11. Amirato 19. cap. 4. Illae enim libertati insidiantur, et tantum si metus sit seditionis, exstrui debent, hinc vicinum territorium non defendunt, sed ut plurimum latronum receptacula fiunt; si praesertim non a Territorii summo Principe, sed ab aliis Optimatibus, sive Nobilibus, possideantur.
13. Iam de Belli Iure, aliquid est addendum: ac quidem Belli origo, a iure gentium est. §. ius gentium, Instit. de iur. nat. l. in hoc iur. l. manumissione, de iustit. et iur. Et inde homini Christiano bellum gerere licere, certum est; si modo sit iustum. Magistratus namque haud frustra gerit gladium: sique suos punire potest, defendere etiam eosdem illi licet, contra alios cunctos. Ac quoque si bellum gerere, per se, et semper malum esset: non hoc absque peccato fecissent Israelitae; ac etiam Iohannes Baptista sustulisset, non reformasset ordinem Militarem. Becan. de Analog. c. 17. quaest. 1. et in Manual. l. 4. c. 4. Contzen. lib. 10. pol. c. 3. covar. c. peccatum. §. 10. in fin. Bellarm. de Laic. c. 14.
14. Quin et potest nonnumquam Princeps Christianus, conscribere Milites ex populo infideli. Si namque defensio non attendit armorum discrimen, undecumque ea sumatur; quid ni idem de armatis dicere liceret? Herward. in defens. Ludovici IV. tom. 1. fol. 126. et seq. Bocer. de
bello, 1. cap. 8. nu. 16. etc. Sed hac in re, caute omnino est procedendum: sicque Fridericus II. omnibus exosus fuit, quod Saracenis militibus fuerit usus. lehman. 5. cap. 82.
15. Pariter Christiano non prohibitum aiunt, Principi infideli, quandoque auxilium ferre, aut in eius militia stipendia merere; cum ea, quae gentium iuris sunt, nobis cum infidelibus communia videantur. Quod tamen ita intelligi velim, si Bellum sit iustum, nec contra verae fidei consortem susceptum. Lancellot. Conrad. in Templo iudic. 1. cap. 1. §. 4. fol. 381. ac vide Paralip. 2. cap. 18. et seqq. a princ.
16. Sunt autem tam belli, quam pacis iura, ex iure gentium definienda: eaque scire, proproprie ad Politicam spectat. Facius axiom bellic. 1. et seqq. At ridiculi sunt, qui ex iure civili, hac de re garriunt multa. Ac certe singulares de bello leges dedit Moyses R. P. Becan. de analog. cap. 17. quaest. 2. Theologice etiam ac Politice, de eo iure agit Contzen. 10. politic. cap. 1. etc. molina tract. 2. disput. 98. etc. vide quoque Alber. Gentil. Balthas. Ayalam, Hugon. Grot. in tract. hac de re singul. Ad bellum vero legitimum requiruntur tria, coniunctim: (1.) Principis auctoritas, (2.) diffidatio. (3.) sufficiens causa. Auctoritas tamen principalis (quo intuitu, belli movendi ius ad Maiestatem spectare censetur. Contzen. cap. 4. Sixtin. 2. de Regal. cap. 1. num. 15.) non adeo necessaria est, si aggressio sit inopinata tunc enim ut unus, sic et plures sese defendere impune
possunt. Bellarm. de Laic. cap. 15. Hincque aiunt, si in mora periculum sit, tacitum consensum superioris adesse praesumi. Cardin. Tuscbus lit. B. conclus. 33. Denuntiatione quoque (quam hîc adeo requirunt; iudic. cap. 11. vers. 16. ut si absque ea bellum geratur, in captivos tamquam latrones animadverti possit Facius axiom. 35.) haud opus est, in Bello defensivo: cum is, qui offendit, etiam non monitus debeat scire, aggressum pro virili se defensurum. Quod idem de Regellibus et qui nostro suberant Imperio, dici potest. Ego de arte, iureque belli cap. 5. §. 4. Denuntiationem autem solam sufficere, minime est dicendum: quamvis in Lombardia; Tuschus lit. B. conclus. 39. num. 11. ac etiam in Germania olim, talis fuerit consuetudo, da das Faustrecht noch galte. Lehman. 5. cap. 112.
17. Iustum autem Bellum, ratione causae existimatur, quod suscipitur, ut in Pace sine iniuria vivamus: hocque intuitu, aut est defensionis, aut recuperationis, aut etiam iustae offensionis. S. Augustin. quaest. 10. in Iosuam. Contzen. 10. polit. cap. 6. Tuschus lit. B. conclus. 24. et seqq. Petr. Gregor. 11. de Repub. cap. 1. Marta 1. de iurisdict. cap. 4. num. 31. Sed tamen prius pacifice ab hoste petenda est satisfactio. Ego d. cap. num. 5. Potest item ratione intentionis, etiam ex utraque parte bellum esse iustum. Bisciola 5. cap. 7.
18. Bello ob defensionem suscepto, nos nostraque (aut etiam socios, et Clientes nostros) ne iniuria ipsis inferatur, vindicamus. Bello vero
recuperativo; repetimus res, vel nostras, vel Sociorum, illegitime ablatas.
19. Iuste offendi censent nonnulli, eos, qui nobis, nostrisque, iniuriam intulerunt graviorem: puta si Legatos nostros offenderunt, etc. Aut etiam, si denegent id, quod iure Gentium nobis, nostrisque debetur: transitum nempe innoxium, ex usu debitam Sessionis praerogativam, etc. Ego eap. 5. §. 6.
20. Hincque si nobis, nostrisque Subditis, iustitia denegetur ab eo, cum quo iure experiri nequimus, Repressaliae (quae speciem quandam Belli habent, et ex eadem cum illo iuris ratione procedunt) licite usurpantur.
21. Non autem satis sufficiens offensionis causa reputatur, si quis vicinos ob infidelitatem, aut Barbaricos mores oppugnare velit. Licet et hîc Iudicia ductusque, ac instinctus Dei, varii sint: ut testantur Bella Israelitarum, contra Chananaeos; Hispanorum contra Americanos, etc. ubi Ius Belli in providentia Divina positum videtur, Iudic. 11. c. v. 23. etc.
22. Sunt et Bella saepe iusta, respectu Dei, peccata nostra punientis; non vero respectu eius, quo Deus utitur loco virgae. Qualia sunt Turcica Bella, et olim Assyriorum contra israelitas. Ubi nihilominus aggressis sese defendere licet: namque alias eandem obrationem, haut liceret mederi morbis. Veruntamen Deditiones, et pacta, etiam tali hosti sunt servanda. Ierem. capite ult.
23. In Bello iusto, stratagematibus, seu belli furtis, uti licet: Lips. 5. polit. 18. Contzen. 10. polit. cap. 38. Unde Sil. italic. lib. 5. Bellandum est astu, levior laus in Duce dextrae. add. Veget. 3. et 9. et Polyaenum, a princ. Modo tamen stratagemata illa, careant perfidiae nota, nec egrediantur terminos boni doli. Hincque veneno, vel aliter insidias struere, vitae hostium Ducis, minus honestum habetur: ut et si incendiarii, seu Mordbrenner/ emittantur; victualia, ac pascua, toxico conspergantur. Ego de arte blli, cap. 5. num. 11.
24. Exploratoribus etiam, quin et Proditoribus uti, nil impedit. R. P. Dn. Contzen. lib. 10. cap. 51. et seq. Camerar. centur. 1. c. 7. et centur. 2. c. 60. ac seq. Quamvis Proditoribus non sit fidendum: potest n. aliquis simulare, se talem esse. Suadetque Montluc. lib. 1. des commentarir. militarir. fol. 14. ut exulibus, ac Bannitis, fides non habeatur, nec oppida, vel arces ipsis concedantur. Non tamen Patria, etiam iusto bello petita, salva con scientia, prodi potest; cum ei ad fidelitatem adstricti simus; et quae in contrarium ex Sacris Historiis afferuntur documenta, minime regulam constituere videntur. Danae. 7. polit. cap. 6. fol. 526. Sed tamen hoc est intelligendum de tali bello, quod absolutus contra absolutum gerit: non si superior, inferiorem oppugnat. Tunc enim maior est obligatio erga superiorem; et amittit inferior ius omne in suos, si Dominum oppugnet.
25. Ipsum bellum cum est gerendum, primo omnium dispiciendum erit: num praestet hostem domi exspectare, an vero expediat magis, extra fines Imperii gerere bellum? Quod ex natura regionis, aliisque circumstantiis diiudicatur. Nempe si qui aggressus est, domi satis sit fortis, et subditi bello assueti; hostibus obviam prodire vix debet: et talis, etiam minori cum damno, patitur cladem in Territorio suo; ubi receptum habet, et latibula novit. Ex hostibus vicissim paucissimi evadunt, si in nostro territorio, praelio superentur. Bodin. 5. cap. Amirat. 18. discurs. 2. Paruta 1. discurs. cap. 4. et seqq. Montaign. 1. des essais cap. 47. fol. m. 261. etc.
26. Actiones bellicae sunt; disciplina Militaris, et calamitates hosti illatae, vel declinatae. Partes vero militaris disciplinae, duae sunt; Exercitium et coercitio. Est enim disciplina militaris, severa confirmatio Militis, ad robur et virtutem, a Duce belli instituta. l. 12. ff. de ve milit. Haecque est praecipuum decus, et stabilim entum Imperii, vinculumque tenacissimum: ex cuius sinu, atque tutela, serenus, tranquillusque beatae pacis status acquiescit. Quae ideo Romanis olim, antiquior fuit liberorum charitate. l. 19. §. filius, de captiv. et postlim. Leo Imperator de bellico apparat. in praefat. Dn. Contzen. 10. cap. 24. Regemorter. serm. polit. fol. 127. Camerar. centur. 3. cap. 10. Haec item, tantam magnitudinem peperit Hispanis. La Nove discurs. 16.
27 Exercitium militare est, quo adhuc
magis, quam in Pace, Milites assidue ad usum armorum, atque opera militaria instituuntur. Nulla enim re, Militem damno maiori affici constat, quam otio et luxu. Sic una hiberna, Annibalem solverunt, et indomitum illum nivibus, atque Alpibus enervarunt Campaniae fomente.
28. Coercitio, Milites in officio tenet; quae in militia eo diligentius observari debet, quanto insolentiores prae aliis milites esse solent. Contzen. 10. cap. 58. Amirato 13. cap. 3. Hîcque manu Regia, absque litis sufflamine procedi: et poenae etiam contra Sacramentum militare, eiusque articulos (wider den Articulus Brieff) commissorum delictorum, ut plurimum solent esse capitales.
29. Ad calamitatem bellicam pertinent; Praedatio, Vastatio, Captivitas, Obsidio, Proelium, etc. quae cuncta tamen moderanda sunt, ne, non adversus hostes tantum, sed cum ipsa rerum natura, bellum nos gerere videamur. vide me dissert. de arte iureque bell. cap. 8. per discurs.
30. Hincque ad terrorem, ad nostrorum militum sustentationem, eorumque fortitudinem excitandam, depraedationes et expilationes, concessae omnino sunt. Ut et quo hosti internecino, eo magis noceatur, isque terreatur, ac puniatur, neque se facile iterum recolligere possit; vastatio, ac exustio (ab initio praesertim) aliaque media crudelia, adhiberi solent: maxime si de fide devictorum desperetur. Quamobrem etiam olim transmigrationes, sive
transportationes frequentabantur. Ac quoque Provinciae interdum vastantur, quae teneri non possunt: et per devastationem, haut minus, quam praelio, hostes vincuntur. Facius, polit. Livian. fol. 241.
31. Attamen Sacra, cultuique Divino aut etiam humanitatis destinata studiis, numquam sunt violanda: innocentum quoque, infantum, consimiliumque ratio habenda; nec item stupra, adulteria, raptus, etc. ulla ratione excusari queunt.
32. Captivi, iure gentium occidi possunt; sed humanitatis causa, iam olim servabantur: manebant tamen in dominio victorum, indque Servi dicebantur. l. 5. de statu homin. Petr. Fab. 2. semestr. cap. 3. et 4. At in bellis Christianorum, certo praestito Lytro, dimittuntur: Guido Papae decis. 113. ut et apud Graecos olim, eorum bella Civilia, nulla servitus subsequebatur. Fere autem praesidiarii occidi solent, qui in non fortificato loco resistunt: idque in bello Lusitanico fecit Albanus; ne alii eorum exemplo morentur exercitum totum. Conestag. lib. 6. et etiam Montaigne plura exempla habet. Putatque Morla tit. ult. quaest. 5. subditos rebelles, adhuc hodie in servitutem rapi.
33. At quod Milites capiunt ex hostibus in pugnae ardore, redditur singulorum; quod vero capitur hostibus deditis, aut devictis, omne id, in ius et potestatem Principis venit. Exceptis rebus immobilibus, et servis recuperatis, quae iure postliminii gaudent. Mobiles enim ad pristinos possessores non pervenire, veritati Iuris propius
videtur. vide Bocer. 1. de bello. cap. 17. num. 3. Tuschus lit. B. Conclus. 39. et seq. Morla in Empor. t. ult. quaest. 6. Pet. Gilken. de acquirend. rer. domin. fol. 284. etc. Ego de iur. bell. c. 8. n. 3. et 5.
34. Obsidiones, temere suscipiendae non sunt. Magnorum enim Exercituum coemiteria, militari proverbio indigitantur: Marnix. 8. resolut. 6. et 21. et hoste praelio victo, saepius ultro se dedunt urbes, alias satis munitae. Nupera tamen Belgica et Gallicana belli gerendi ratio, magis studet munitionum occupationi, quam ut proelii aleam tentet.
34. Hinc modernum Belli axioma est proelium antequam ineatur, hostis vires velitationibus esse tentandas. Amirato 1. discurs. 19. contra Machiavell. 3. com. cap. 37. Et in genere, pugnae certamen (ni certissima victoriae adsit spes) quacumque ratione fieri potest, evitari debet; cum nempe profligatus, famam simul amittat, nec sacile iterum redintegret vires.
36. Verrum proximis, ac nec dum omni ex parte sopitis Germanicis bellis, a regula hac aliquantum recessum fuit: prudentissimique Belli Ducis iudicio perpendendum est, commodum ne magis sit, obsidionibus implicari, an vero confligendi captare occasiones.
37. In obsidionibus autem, tam in iis, qui obsidentibus, quam qui obsessis praesunt; insigni prudentia, industria, dexteritate, et vigilantia opus est. Imperimis qui obsident, ita munire castra sua necesse habent; ut obsessi sic sint
vallati, ne per excursiones obsidentibus nocere, nec ad obsessos succursus pervenire, obsidionemque disturbare queat: quod tam Graeci, quam Romani fecerunt, ut Iustus Lips. in poliorcet. tradit. Obsessi vicissim operam dare debent, ut semper uno propugnaculo, bombardarum fulmine petito, aliud retro statim aedificetur; et ita hostis non una vice, sed par partes, urbem capere cogatur. Stratagemata autem tam obsidentium, quam obsessorum, congessit Dn. Contzen. 10. polit. cap. 46. et seq. ut et ego de arte belli. cap. 8. num. 8. De obsidionibusque agunt rei militaris, architectonicaeque bellicae Scriptores; in multifariis Linguis ubivis obvii. Eaque de re dispicere, pertinet ad artem singularem, strathgikhn\, seu Polemicam dictam. Forma etiam aciei (quae haut exigua artis Imperatoriae pars est) pro ratione circumstantiarum, loci, et hostis, varia est ac generatim, ita comparata esse debet, ut non tam ad resistendum, quam ad reintegrandam, aliqua ex parte ruptam aciem, accommoda sit. Et ideo, Romanorum aciei dispositio, ceteris praestantior videtur. Contzen. 10. cap. 30. 37. 40. 42. 43. Lipsius 16. cap. 5. Proelium vero navale, toto genere differt a terrestri; aliterque equi, aliter naves gubernantur. Contzen. 10. cap. 10.
38. Principem ipsum, bellicis expeditionibus, ac inprimis proeliis interesse, non decet; vide Mich. de Montagne 2. cap. 21. Lips. 5. polit. 14. Contzen. 10. cap. 23. Alium atque constituat belli Ducem: cui tamen libera potestas, non facile
soli danda erit. Paraesertim si ipse habeat occasionem, Militum animos sibi conciliandi, et ea ratione primcipatum, vel loca occupata sibi vindicandi. Id quod adhuc magis in libera Republica observandum videtur: hocque neglectum, Rem publicam tandem Romanam in Monarchiam commutavit.
39. Bellum subsequitur victoria (quo recte uti, summa prudentia, ac etiam felicitas est) aut Pax; quae tamen numquam pernitiosior esse bello: eaque firmior ac diuturna magis ut sit, sub Clypeo, quod aiunt, fieri debet. Lips. 5. polit. cap. 19. Hocque unicum est tempus de pace agendi, dum uterque sibi confidit. Boccal. 2. rag. 5. Namque non Pax, sed deditio plerumque est, si victus cum victore paciscatur: aut ubi de Pace non audiuntur tractaturi, nisi inermes. Aerod. 3. rer. iudicat. tom. 5. cap. 15. Et nec tamen recusanda victori pax est, si non certus is sit, de totali internecione, ac subactione sui inimici.
40. Estque Pax saepius simulata: ut nempe debilior recuperet vires, et alacrioris hostis primus impetus retundatur: adeo ut si quis has artes non attendat, maius saepe periculum incurrat Pace, quam pateretur ipse per bellum. Paxque non perpetua, Induciae vocantur; quae a Pace plurimum distant. l. 19. §. postlimineum, de captiv. Manticd de tacit. et ambig. covent. lib. 27. tom. 2. Barbari Treugam vocant: a Germanico Trew. Addi autem potest dissertatio mea, de Pace pacisque iure.
1. CUm exteris agitur per Legatos (quos nunc Ambasciatores vocitamus, Germanica vetusta voce. Lindenbrog. in Gloss. verb. Ambasciator. Freher. ad Petr. de Andlow. lib. 1. cap. 13.) Et specialiter qui ad hostes mittuntur, Feciales, aut Caduceatores, nominantur; Alber. Gentil. de Legat. 1. cap. 12. quorum vice nunc fere Tubicines usurpantur. Neque etiam Heraldi nostrates (dicti ab Heer/id est, commune, et Ald/quod est servus) vere sunt Feciales.
2. Cum autem congressus, et collocutiones principum, qui seria tractant, periculosi reputentur (ut Comminae. lib. 3. et Paulus Aemilius, ubi de congressu Richardi Angli, et Philippi Aug. Galli, agit, exemplis illustrant) ac etiam secreta literis committere, minime tutum reputetur. Conrad. Brun. de Legat. lib. 1. cap. 2. Legationum inde usus, necessarius videtur. Hocque intuitu Legatus a Poeta indigitatur:
Vox Regum, lingua salutis,
Foederis Orator. Pacis via, terminus irae.
Semen amicitiae, belli fuga, litibus hostis.
3. Proprie autem Legati habentur, quos mittunt ii, qui potestate summa, seu Maiestate praediti sunt. Ac proinde, nemini subditorum, vel mittere vel recipere Legatos, est concessum:
ut iam dixi, cum de iuribus Maiestatis agerem, et latius ea de re tractavi dissert. de Legatis, cap. 3. Ideoque Legati Provinciales (de quibus sub Tit. ff. et C. de Legatis, agitur) quos vulgo Deputatos vocant, et qui ad Principem a subditis mittuntur: ut et Commissarii, quos Princeps ad subditos mittit, haut recte Legati indigitantur. Et ita hodie etiam in Imperialibus Conventibus, Ambasciatores, Bottschafft/oder Gesandte/ appellitanturii, qui ab aliquo absoluto Principe ablegantur: Abgesandte/ quos Status ad Caesarem mittunt. Kirchner. h. lib. 1. cap. 1. num. 20.
4. Ex eadem ratione apparet; rebelles haut habere ius mittendi Legatos, ut et Latrones, aliosque, quibus non est potestas belli movendi. Alber. Gentil. h. lib. 2. cap. 7. et seqq. Sicque Rex olim Hispaniarum, Montignium, Belgarum ablegatum, supplicio affecit. vide Dikeson. in specul. Tragic. fol. 104. et apud Angliae Reginam conquestus est, quod eorundem Agentem, ut Legatum tractaret. Ne tamen rebellibus, et seditiosis, omnis reconciliationis, aut etiam excusationis media adimantur; eorum Agentes, vel deputati, securitatem habere debent. Hottoman. in tract. Gall. de Legat. 4. num. 22. Paschal. de Legat. cap. 12.
5. Vicissim si ab extraneo aliquo, ad alterius Principis subditum, mittitur Legatus; is vel non recipi, vel eius petita, superiori statim manifestari debent. Germaniae tamen Principes, iure, et privilegio liberi Imperii, de negotiis sui
Principatus (vel etiam libertatem communem) concernentibus, ius Legatorum exterorum recipiendi, et ad eos mittendi, habere dicuntur. vide Paschal de Legat. cap. 11. et 13. Quod tamen Kirchner. de Legat. cap. 3. num. 19. cum mica salis intelligendum ait. Hocque idem, ad Civitates Imperiales extendunt. Arumae. ad A. b. discurs. 1. thes. 8.
6. Suntque Legati, vel ad certum aliquod negotium expediendum; vel ut perpetuo resideant, in alterius Principis aulam, missi: quorum officium est, Principis sui negotia, quaecumque occurrunt expedire, ac etiam sagaci prudentia explorare, ne quid in praeiudicium sui Domini, inibi tractetur. Hisque in loco manentibus; interdum extraordinarii Ambasciatores mittuntur. Agentes vero vulgo vocitant, qui Domini sui negotia agunt, sine titulo Legati.
1. NUnc de Augmento Rei publicae pro instituti ratione, paucis agam: cuius sane rei studium, numquam est intermittendum; eiusque etiam
Caesares nostri, gloriosissimo titulo suo admonentur, cum Augusti, et propagatores Imperii (Allezeit Mehrer des Reichs) indigitantur. Et hoc vel est internum, vel externum: et Internum quidem, vel est naturale, vel industriale.
2. Ampflificatio Rei publicae naturalis: fit, vel per populi multiplicationem; vel per Territorii culturam. Populus multiplicatur, Venerem vagam coercendo, caelibatum (si non sit castus) prohibendo, polutekni/an remunerando. Sicque Aegyptus olim, numero hominum, omnes fere gentes superavit: Causam autem frequentiae huius, Diodor. Siculus lib. 1. cap. 3. et 6. hanc adfert; quod filiorum educatio, minime illis constet; propter victus et amictus frugalitatem. Hûc et Principum liberalitas accedit; quae multum ad propagationem prodesse solet. Ideo Cocceius Nerva, puellas, puerosque, natos parentibus, egestosis, sumptu publico ali iussit. Et Adrianus, pueris et puellis, quibus etiam Traianus detulerat alimenta, incrementum liberalitatis adiecit Spartian. in Adrian. Populus pariter multiplicatur, cum alienae Rei publicae homines, sese nobis ut aggregent, illiciis variis invitantur. Idque sit; si alii vident, in nostra Republica, summa cura, communem foveri liberalitatem, publicamque salutem. Cultius autem territoriorum fieri solet: si silvae non negligantur; si ne minima eius pars, inutilis remanere permittatur. Quidque cultura diligens efficere possit, Germania nostra probat; quae olim vitibus
plane carebat, quibus nunc magna pars, alitur. Christ. Lehman. 1. cap. 24.
3. Industriale Rei publicae augmentum: tum in eiusdem altitudine, ac dignitate; tum in facultatum ac opum, tam publicarum quam privatarum copia, consistit. Quo et pertinet admiranda substructionum: quae non debent esse vana, sed commoda, et aliquam habentia continuam utilitatem. Et ita Augustus, moribundus gloriabatur, se e lateritia, marmoream fecisse urbem: Eiusque rei, veteres Germani, negligentiores cum essent; Tacit. de morib. German. Carolus Magnus, Henricus Auceps, Ottones, et alii, eo incubuerunt, ut Germaniam e cespitibus vetustis, erigerent in splendorem Imperio dignum. Sicque Israelitici Imperii magnitudo, ex eo colligi potest; quod Salomoni fuerunt septuaginta milia eorum, qui onera portabant, et octoginta milia latomorum in monte: absque praepositis, qui praecerant singulis operibus; numero trium millium, et trecentorum. 3. Reg. cap. 3. Sic et Pyramidum miracula, magnitudinem adhuc monstrant Imperii quod olim Aegyptii habuerunt. Et nec magnitudinem solum, sed et ingenium populi illius testantur. Scriptum enim de iis invenimus, nullas eas iacere umbras: Unde Ausonius in Mosella:
Cui quadato ad fastigia cono
Surgit et ipsa suas consumit Pyramis umbras.
Fastigio nempe, spatium basis exaequant; adeo ut umbra haereat intus, quando maxime Sol
radios suos sublimis demittit. Pariter Romanorum tanta opera fuerunt; ut nescias, num Ingeniorum, an corporum plus quam humanas illas vires debeas mirari? Crederes Palladem, Gigantibus Architectonicam monstrasse. vide Lips. lib 3. admir and. per tot. Describitque Pausanias, Graeciae magnitudinem, qualis adhuc sub Nerone fuit. At de interno hocce incremento, non est, quod pluribus agatur; cum si Res publica rite conservetur, et administretur, eo ipso melius reddatur.
4. Externe vero, dicimus Rem publ, augeri; cum territorio aliud terrae spatium accedit. Ubi inprimis est notandum, ut meliores reddantur, non ut amplificentur ditiones, accurandum esse magis. Bellarm. de arte bene mo. 2. cap. 3. fol. 235. Boccal. 1. ragg. 47. Camerar. cent. 2. cap. 50.
5. Etenim ut corpus humanum, si nimis sit magnum, vel inflatum; multos humores vitiosos parit: ita pariter Imperium, sua magnitudine laborat haut raro; externumque hocce incrementum, utilitas interdum dissuadet, et tuta est potentia, quae viribus modum imponit: Iul. Bellus in Hermet. polit. fol. 201. nocuitque Romanis, nimia magnitudo. Florus 3. cap. 12. Lucan. lib. 1. a princip. Non raro etiam interest subditorum, Principem haut potententem nimis esse, neque late imperitare. Sicque potentiam suorum Dominorum, semper impediverunt Flandri. Cominae. 6. cap. 9. fol. 553. Sueci etiam olim noluerunt Regem suum habere plura regna. O laus Magnus
lib. 8. c. 38. Iidemque experientur aliquando, bella Germanica, non pro utilitate illius Rei publicae fuisse. Concludo haec omnia, optimo Consilio Thomae Mori; qui lib. 1. Utopiae. fol. 36. etc. ita scribit: Populi Achoriorum, Utopiensium Insulae, bellum olim gesserunt, ut Regi suo aliud obtinerent Regnum; quod affinitatis antiquae causa, sibi contendebat hereditate deberi: consecuti vero tandem id, viderunt, nihilo sibi minus molestiae esse in retinendo, quam in acquirendo pertulerunt; verum assidua pullulare semina, vel internae rebellionis, vel externae in deditos incursione; ita numquam dari facultatem exercitus dimittendi. Compilari interim se, efferri foras pecuniam: alienae gloriosae, suum sanguinem impendi: pacem nihilo tutiorem, domi corruptos bello mores, imbibitam libidinem latrocinandi, confirmatam caedibus audaciam, leges contemptui esse; quodque Rex in duorum Regnorum curam distractus, minus in utrumvis animum intendere posset, etc.
6. Verum amplificatio, ab externo quae fit; vel voluntaria est, vel violenta. Ad illam refero; emptiones (quas impie reprobat Machiavellus 2. discurs. 4.) spontaneam exterorum oblationem: quando nempe defensionis gratia, Civitas, vel alius infirmior status, potentiori se dedit: qua ratione Res publica Romana crevit, et quoque Imperium Cyri, Xenophon. 1. paed. Hucque pertinet, wann einer sein Eygenthumb zu Lehen aufftraget.
7. Ad hanc eandem speciem Incrementi spectat, cum plures Res publicae coadunantur: quod Principi commodiorem reddit administrationem; sed quandoque Privilegia Provinciarum confundit, et obfuscat. Bodin. 4. de Repub. cap. 1. Ersam. a Chokier. de iurisdict. exemptos, part. 3. quaest. 22. Sicque Lithuania cum Polonia, A. C. 1386. per matrimonium coniuncta. Sicque Norwegia cum Dania, unita fuit. vide me de Increment. Imper. cap. 5. num. 3. etc.
8. Amplificatio territorii coacta, fit iure belli; deditione nempe, vi procurata, vel expugnatione. Et hîc absolutum, liberumque est Ius Victoris: nisi pacta intercedant; quae utrinque sunt servanda, licet violenter, metuque extorta; modo Bellum fuerit iustum. Ac sane cum dedititiis, mitius plerumque agi solet, quam cum bello captis. Piccart. decad. 10. cap. 9. Res vero et homines expugnati, Martis iuri absolute cedunt: indeque iustissimae fiunt, rerum bello iusto adquisitarum possessiones: quae nec repeti unquam, ex ea possunt. Dionys. Halicarnass. lib. 3. antiquit. Romanarum.
9. Sed vero nec Religionis propagandae ergo; vel ut barbari populi, cultiores, politioresque reddantur, Bella sunt suscipienda. S. Thom. 2. quaest. 10. artic. 8. et 11. Molina tom. 2. disputat. 114. et seq. Covarruv. in. c. pecatum. §. 10. Marq. de Susanis tract. de usur. part. 1. cap. 14.
10. Porro autem, Regnum nuper partum tueri, quam acquirere, difficilius habetur.
Richter. axiom. hist. 216. Etenim exiguae saepe vires, ubi hostes incautos et imprudentes nactae sunt, etiam praevalida Imperia circumvenire possunt. Sicque Alexandri Magni Principatus, pene defluxit prius, quam ab eo fuerit partus. Indeque apud Traianum Boccalini centur. 1. ragg. 35. non ad Parnassi felicitatem, admissus fuit Tamerlanes: eo quod nova fuerit molitus, nondum prioribus firmatis; quodque longis itineribus percurrerit, quae nequibat retinere. Suntque etiam Singularia novi Regni arcana. Christoph. Forstner. Hypomn. 55.
11. Ac nempe ea felicissime Coloniis retineri, censent nonnulli. Huncque morem Romani usurparunt. Ac scribit item de Coloniis Graecorum, in Panathenaic. Isocrates: exinde Graecos ditiores, et copiosiores fuisse factos, magisque consensisse, tali et tanta hominum multitudine liberatos Barbaros extorres, et profligatos, submissioribus animis; duploque maiorem fuisse Graeciam, quam initio fuerat, factam, etc. Pertinet hûc, quod habetur Exod. cap. 23. vers. 29. Non eiciam eos anno uno, a facie tua, ne terra in solitudinem redigatur, et crescant contra te bestiae: paulatim expellam eos, donec augearis. Addatur Iudic. cap. 1. vers. 28. Hacque ratione Hispani, Indiam Occidentalem observant: herer. in histor. Indic. et eorum ibi potentia, indies crescit. Cui similis est transpositio populorum: Assyriis et aliis Monarchis, quae in usu fuit. Ioseph. 10. antiquit. cap. 11. Cunae. 1. de
Repub. Hebrae. cap. 15. et lib. 2. cap. 23. Prodest etiam Ius, et Linguam Victoris, cunctis Provinciis subiectis communicare: Civitatem item largiri, coniugia miscere, etc. de quibus Campanell. tract. de Monarch. Hispan. videri potest. Ego de increm. Imper. cap. ult. num. 10. etc.
12. Populi Septentrionales, per Feuda Militibus suis primariis concessa,t erras devictas, in oboedientia sat commode conservarunt. Quibus non absimiles sunt Turcarum Timariae: qui iis mediantibus, semper Militem in parato habent. Traduccius in Turca vincibili, fol. 207. et 232.
13. Praesidia perpetua, et Fortalitia, fere minus probantur: Licet etiam Romani habuerint Legiones in limitibus, et quoque ubique Turres ac Claustra posuerint, in terris occupatis. l. 2. §. 4. C. de Offic. Praef. Praet. Afric. Buleng. de Imper. Roman. 3. cap. 16. et seq. Lebman. 1. cap. 10. Sic quoque hodie Hispani, per Citadellas (quas id eo vocant Castiga vellacos) sibi subditas ditiones conservant.
14. Ac sunt tamen, qui hosce modos posteriores, mitiores esse putant; quam Colonias, transpositionem populorum, Feudorumque instituta: cum indigenae iis prorsus exstinguantur.
15. Sunt, qui per vastitatem, desolationemque, retinent Provincias devictas: eo quod hac ratione minus nocere possunt. Camerar. cent. 2. cap. 25. Et iam supra idem dixi.
1. ORdinis tandem ratio postulare videtur, ut ad Curam Rerum publicarum, Medicinamque Politicam, accedamus: ubi primum causae morborum, quibus scilicet Imperia mutantur, vel evertuntur, erunt indagandae. Frustra enim et non nisi emperice, remedia tentat, qui causarum est ignarus.
2. Harum una, generalissima exsistit; quod nil genitum, soleat esse aeternum. Hincque nullum Imperium, utcumque magnum, potuit durare. Sic ipsum Regnum Israeliticum est excisum; nulla fere vestigia apparent, trium priorum Monarchiarum: earumque eversionis causas congessit Iohannes Loccenius in dissertat. de Period. Imper. Ac Imperium Romanum (quod aeternum credebatur) ita est immutatum, ut plane aliud videatur, ac vetus olim fuit. Sane ut corporis, sic et Rei publicae auxesis quaedam est, secundum naturam: deinde vigor, postea rursus
diminutio. Polyb. lib. 6. Ac ea una labes, Civitatibus opulentis est reperta, ut magna Imperia mortalia essent. Liv. lib. 2. Res publica, etiam quae optime constituta, fatali huic rerum vicissitudini obnoxia est; ut Plato in libris de Repub. Sicque Iuvencus in prolog. Histor. Euangel.
Immortale nihil mundi compage tenetur,
Non orbis, non regna hominum, non Aurea Roma,
Non mare, non tellus, non ignea sidera caeli.
Nam statuit genitor rerum irrevocabile tempus,
Quo cunctum torrens rapiat flamma ultima mundum.
3. Sed cum Mundus casus haut gubernetur; Dei sane Providentia, ut ubique, ita et hoc quoque in negotio, primas sibi merito vendicat partes. Exod. 17. vers. penult. et ult. Daniel. 4. Sirac. 10. Actor. 17. vers. 26. Eaque non sapientissime solum, sed et omnino iuste, cuncta agit; ac etiam ita procedit, ut Piis et devotis, nulla ruina Mundana obsit.
4. Stellarum vero positus, Astra nova, Cometae, aliaque caeli et terrae signa; non causa, sed quandoque denuntiationes sunt mutationem. Errareque eos, qui contrarium assertant, docet Petrus Gregorius 21. cap. 9. num. 19. ut et Bodin. 4. c. 2. ac Picus Mirand. tract. sing. contra Astrolog.
5. Illi autem, qui Astrorum cursum, et hîc, ac in cunctis negotiis humanis effectum aliquem habere, aiunt: eorum tamen plerique, eum non tangere illos dicunt, qui Caelum Astrale suspiriis, votisque transcenderunt. Quod et
innuit Abenezra, cum alicubi dicit: Filii Israelis non transeunt sub Rota. Et Lactantius 11. Instit. cap. 16. Pium virum, non malus genius, non Fatum ipsum devincit: Deus enim eum liberat, eripitque ab omni malo.
Si sanctis animis, amor
Veri Numinis imperet,
Non illos crucians timor
Astrorum, dubios trahet.
Astrorum Domino pius
Nam qui servit habet nihil
Quod formidet; et aurea
Libertate fruens pede
Conculcat valido minas
Martis, Mercurii, Iovis, etc.
At rectius alii dicunt, Astra nihil posse in voluntatem etiam impiorum; nisi admodum indirecte: agendo nempe primum in corpus, et tum animum etiam afficiendo, minimeque cogendo. R. P. Alexand. de Angelis in tract. contra Astrolog. Benedict. Perer. tract. singul. Ant. Possevin. in Bibliothec. M. A. Delrio in disquis. mag.
6. Numeros etiam Fatales, Platonisque periodos Rerum publicarum (quae utpote propter obscuritatem, in proverbium abierunt) tutius negliguntur, quam extricantur. Ut et quod Peucerus de Divinat. gener. fol. m. 30. etc. Gregor. Richter. axiom. polit. 1. et axiom. Oeconom. 5. et seqq. aliique statuunt, nullum Imperium, ultra 500. aut 700. annos durare.
7. Impii, et plane Ethnici vero sunt, qui
Deum ipsum, vel Fato, vel Naturae alligant: quorum illud Stoici faciunt, hoc Subtiles Athei, atque Epicuraei, et his non absimilis Machiavellus. R. P. Dn. Wangneregg. in vindiciis polit. 3. cap. 3.
8. Certe Providentia etiam Divina non es absoluto decreto, Regna evertit; sed ob in iustitiam, aliaque peccata Magnatum, vel Subditorum: unde Solon. in Eleg. citata a Demosthene. ita canit;
Non urbem Superi cupiunt evertere nostram,
Et nobis nisi sint Numina laesa, favent.
Ipsi sed patriam, sceleratis mentibus ultro.
Conantur cives dilacerare suam. etc.
Divinae tamen Providentiae processus, admodum est obscurus: quia nempe is est de Reservatis Divinae Maiestatis; ac etiam recessus animorum humanorum, quos Deus inspicit, prorsus latent; nosque etiam ex fallacibus coniecturis, ab externis, quae desumuntur, cogimur iudicare.
9. Suntque Morbi Rerum publicarum in differentia duplici: interdum enim interit, vel evertitur Res publica, interdum convertitur tantum in suis formis; quandoque etiam pervertitur, cum scilicet Status in contrarium vitium transit. Hosque morbos, fqo/ras2, seu corruptiones, Aristoteles adpellat. 5. polit. 1.
10. Interitus Rerum publicarum plerumque vel ab hostibus, vel aliunde, vi maiore obtingunt: cum scilicet terraemotibus, diluviis, peste
variisque peccatorum poenis, vel pereunt, vel affliguntur Civitates, atque Imperia. Ac sane, aliquando bestiae everterunt Regna. Camerar. 2. cap. 12. et seq.
11. In conversione vero, aut perversione, itidem ut in Medica arte, differentia est constituenda, inter causas et symptomata Morborum: suntque illae curae palliativae, si quis accidentia et sequelas tantum, non ipsam scaturiginem causarum, removere velit.
12. Hisque aegritudinibus, ni cito et dextre medela adhibeatur, in Anarchiam et Tyrannidem, aliosque morbos transeunt mortales. Et certe parva hîc non sunt negligenda; id enim si fit, sensim nos perimus; et vitium vix adparet ante ruinam.
13. Sed magis ad speciem perveniendum, et de causis, quae particulatim, singulis Rerum publicarum formis sunt pernitiosae, est agendum.
14. Monarchas perdit licentia nimia, privati affectus, neglectio publici boni: deinde rerum copia (unde luxuria progeneratur) Amici item improbi (Mignons Galli, Privados Hispani vocant) etc.
15. Legitimum Regnum (vel etiam Status mixtus) convertitur in Tyrannidem, aut Dominatum, cum Aulico-Politicis (qui plerumque odio prosequuntur libertatem) facile aurem praebet Princeps: et secus ac olim Spartanorum Rex Theopompus, sibi persuasum habet, tutius esse regni firmare potentiam; quam id
moderatius relinquendo, ad posteros stabilius transmittere. 5. polit. 11. Plato epist. ad Dionis famil. Vel cum Regni Ordines, communisque libertatis custodes, timidi sunt ac imperiti; quod fit, si sumantur ex infima plebe, aut dependeant a superiori. Mutatur etiam Regnum mixtum, cum Status libertate abutuntur, et Principis Iura legitima, satagunt violare.
16. Principes quidem boni, amant congruam suorum subditorum, inprimis magnarum Urbium libertatem: sed plerique tamen volunt, ut cuncta ab ipsis recognoscantur; nec ita feratur equis Auriga, ut non audiat currus habenas. Quod, cum in Imperio Romano fuerit neglectum, exinde illud miris modis debilitatum fuit.
17. Et sane Ordinum licentia nimis magna, quae haut raro tegitur larva libertatis: fere tenuioribus est perniciosa. Unde vulgo dici solet: Maximam esse libertatem, vivere sub Principe magno. Et ita etiam qui optant, nimis deprimi potentiam Imperatorum, qui petant, nescire videntur.
18. Aristocratiae Morbus, est Oligarchia: cum nempe pauci quidam, ceteris imperant ut servis, cum eos non putant suos esse convives. Et ideo populus, vel ipse ad se Imperium rapit (ut factum fuit in Helvetiis, et etiam liberis quibusdam Civitatibus Imperii nostri; Da die Ritter Räht abgeschafft worden. vide Lehman. lib. 6. per tot. praesertim cap. 4. ut et 9. ac. 10.) vel unius potestatem, quam factionem
Magnatum, potiorum habet, unumque Principem, multis Tyrannis opponit.
19. In Monarchiam vel Tyrannidem, Democratia mutatur; cum plebs adulationem admittit, nec se decipi sentit: vel unus aliquis, nimiam popularitatis famam affectando, Optimatum deprimit auctoritatem. Quae artes olim Pisistrati Athenis, et Romae Iulii Caesaris fuerunt. Eoque intuitu Dionys. Halicarnass. fol. m. 577. scribit, ex plebis adulatione, omnem fieri Tyrannum.
20. Demacratiae itidem morbus, est Ocholacratia: impotentia scilicet turbulentae Plebis, quae pernitiosissimus interdum fit Tyrannus, et optimos inprimis odit; tandemque in Anarchiam, aut unius Dominatum abit. Eaque etiam saepius oritur, post Tyrannidem alicuius depulsam. Quam in rem prudenter, ut omnia, Guicciardinus lib. 2. histor. Si qui e Tyrannide sunt elapsi, sese nisi retineantur, in effrenatam licentiam praecipitant; quae quidem et ipsa, Iure Tyrannis potest appellari. Nam et populus, cum indignis dat quod adimit dignis, Tyrannus est: et quidem eo pernitiosior, quo periculosior est ignorantia, quae nec pondus, nec mensuram, nec legem habet; quam malitia, quae tamen ipsa aliqua regula, aliquo freno, aliquo termino gubernatur.
21. Suntque Praesagia ruinarum, ac conversionum, haut solum in Natura (Cometae puta, Prodigia, ostenta, etc.) 4. Esdr. 9. Alexand. ab
Alexand. 2. cap. 31. et lib. 3. cap. 15. Camerar. 3. c. 14. 15. 20. Sed et quaedam prudentia politica deprehendit: quando nimirum res privatae magis; quam publicatae amantur; si reputatio fastu definitur, et interna negligitur magnitudo; quando pauperum oppressio, rerum pretia, et prodiga luxuria, ad summum pervenere: deficiunt duo vincula civilis conversationis, Iustitia et charitas nimirum, etc. Camerar. 1. cap. 56. Ego dissert. de Repub. caranda, cap. 15. late. Horum vero politicorum praesagiorum, sane vel praecipuum esse reputatur, si quando tanta securitas hominum mentes obsedit, et occaecavit, ut signa atque omnia appropinquantis cladis, in caelo, terrave, ac in communi quoque vita, Rei publicaeque statu, obvia quae sunt tristia, ambigua, manifesta, nemo curat, vel advertit; sed secure spernit pars maior: aut cum publicae calamitates non sentiuntur amplius vel metuuntur. Hincque Tacitus lib. 1. histor. ait: quae fato manent, quamvis significata non vitantur. Et Ammianus Marcellinus lib. 14. Manum iniectantibus Fatis, hebetantur sensus hominis, et obtunduntur.
Nemo sed id reputat, nemo etiam resipit:
Sic ante ire solent tristes praesagia casus,
Frustra, dum tantae nemo rei satagit.
22. Rem publicam emendare, difficillimum idque non consistit in potestate humana; ergo ante omnia Deus est placandus supplicationibus puta, Ieiuniis, seriaque vitae emendatione.
Esa. 1. vers. 10. 16. 19. Malach. 3. vers. 10. Zachar. 7. vers. 6. 9. et cap. 8. vers. 16. c. 10. a princ. Haggae. 2. vers. 18. etc. Quod et olim Romani, omnesque alii fere populi agnoverunt, licet Deum verum ignorarint.
23. Circa Tyrannidis Medicinam, varie disputatur. Sed hoc carere videtur dubitatione; quod ubi Princeps mediatus, subditos premit, ii confugere queant ad superiorem. ita Caesar vel Camera adiri solet, si aliquis Status Imperii, subditos suos nimium gravet. Petr. Frider. 1. de process. cap. 13. sect. 4. et 11. Moditius §. Magistratus, quaest. 5. Paurmeister. 1. de iurisdict. cap. ult. num. 13. Nec Principem ipsum, subditos rebelles declarare posse videtur. l. 10. de iurisdict. et 1. t. C. ne quis in sua causa, Coler. consil. 1. Menoch. consil. 403. a princ. Illustr. Acad. Ingolstad. in tom. 1. Consil. var. consil. 1. num. 46. etc. Sed superior est adeundus. Nec fere alia ratione, Imperator favorem, auctoritatemque suam, melius, rectius conservare potest; quam si subditos mediatos, a suis Dominis, praeter ius, fasque, haut gravari sinat.
24. At ubi Princeps extra Rem publicam, superiore quidem caret; in ipsa tamen Republica, vel Ephoros, vel leges Fundamentales habet; in Ordinum potestate situm est providere, ne Res publica, licentia Principis capiat detrimentum. Mariana 1. instit. Princip. 8. Reinking. class. 1. lib. 1. cap. 3. num. 40. Alias enim frustra, vel Leges vel Ephori constituerentur; si eo destituerentur
effectu. Ac ita in Imperio Germanico-Romano, olim Henricus IV. Lehman. 5. cap. 27. 32. 33. 39. Nassovius Adolphus. Lehman. d. lib. 5. cap. 119. ac quoquc Wenceslaus. Lehman. ult. cap. 59. ac 72. depositi fuerunt.
25. In plenario vero Regno, numquam resistitur Regi, vi Iurisdictionis: licet defensionem (sed multis modis moderatam) plerique concedant; quae omnino differt a deturbatione. Vernuleius 1. pol. ult. quaest. 3. et seqq. Romani tamen ulterius sunt progressi. Sicque Nero Claudius Caesar, hostis a Senatu iudicatus, et ut more maiorum puniretur, quaesitus fuit. Sueton. cap. 40. Sic Commodo pugionem Senatus misit, et de eo acclamationes Senatus fuerunt: hosti Patriae honores detrahantur, parricida trahatur. Lamprid. de Maximinis: Hostis publici caput in profluentem abiciatur, corpus eius nemo sepeliat. Qui Senatui mortem, et vincula minatus est, ut debebat, interemptus, etc. Capitolin. Et de iisdem in Gordian. Seniore. fol. m. 236. scribit idem Capitolin. Usus est Senatus ea potestate, qua debuit. De Heliogabalo Lamprid. Statuarum eius titulos, luto tegerunt, ut fieri solet Tyrannis. Quod an fuerit iuste factum? despiciant prudentiores.
26. In successorio Regno, etiam Agnatis et primogenito, Ius aliquod Regis corrigendi tribuunt nonnulli. Iohan. de terra Rubea fol. m. 102. usque 126. Aliquando primogenitus summam rerum habet: sed ex Patris voluntate, consiliorum
participes, ex Lege debent esse fratres: qui mos inter Austriae Principes, folemnis olim erat. Gerard. de Roo fol. 112. Quidam itidem dicunt, vicino incumbere, subditos Tyrannide oppressos, liberare. 5. polit. 9. Ac saltem per interpositionem vicini, Pax commodissime inter Principes et subditos conciliatur. Quodque Princeps, inter Regem vicinum, eiusque subditos, magis pacem quaerere, quam ex illa rebellione commodum debeat captare, docet exemplum Emanuelis, Lusitaniae Regis, tempore motuum Hispanicorum contra Carolum V. concitatorum: apud Hieronymum Osorium in histor. vide Forster. in bypomnes. num. 76. et me de Appellat. cap. 2. §. 14.
27. At in motibus contra Regem, etiam ex causa per se iusta, concitandis, caute omnino est procedendum. Hîcque saepe periculosa magis est talisf medicina, quam morbus ipse: Posteriores con usiones, prioribus oppressionibus sunt peiores. Lehman. 5. cap. 6. fol. 519. Nec raro, qui libertatem praetexunt, Imperium sibi quaerunt, ut iam monui supra.
28. Rex a Magnatibus sui Status non opprimetur; si quae sui contemptum pariunt, vitaverit; effeceritque, ne Vasallorum et officialium potentia nimis crescat: vel si talis sit, ut ea commodis rationibus diminuatur. Quod maxime tum fiet; si vasallorum subditis consulatur; et superiori Domino magis quam immediato ut adhaereant, si procuretur. Fuly. Paciani. tract. del
arte di governare, fol. 197. Froissart. 2. cap. 89.
29. At optima turbarum, quae a populo concitantur, prophylactica videtur Medicina; clementer et iuste imperare, ac tenere i popoli bassi (ut supra retuli ex Boccalino) et removere, ac vitare motuum causas; oppressiones puta, ac non necessarias exactiones, etc.
30. Seditio vero, vel rebellio iam concitata, in herba statim est opprimenda: ac quidem rigidiori severitate, si nulla causa probabilis subsit; mitius vero tunc erit agendum, si adsint praetextus non plane nulli.
31. Popularis Status contra unum conservatur; si nulli nimia, aut longior potestas in Magistratu detur. Non tamen semel, qui dati honores sunt, simul omnes postea auferre oportet; sed paulatim. Quod monitum negligens praestantissimus Cato, Caesaris potentiam frangere non potuit. Graecanicae etiam Rei publicae, adversus novitatis studium, Ostracismo sunt usae; isque non omni prorsus caret ratione: si nempe haut virtutem puniat veram; sed vitiosam ambitionem, sub virtutis schemate latentem. Aemilius Probus in fine Miltiad. Aerod. 6. rerum iudic. thm. 8. cap. 21. Piccart. decis. 3. cap. 9. Paruta 2. discurs. ult.
32. Itidem in libera Republica, qui Imperium invadit, est a quocumque occidi posse aiunt. Petr. Gregor. 26. de Republ. cap. 7. Bodin. 1. cap. 5. Arnisae, de iure Principis semper in violabili, cap. 14. num. 14. etc. Cum nulla hîc legitima
potestas, nulla dominatio iusta esse videatur: sicque faciunt differentiam inter Tyrannum iuris, et eum, qui talis est solum administratione. Et ideo Iulius Caesar, et sententia quamplurimorum, iuste interemptus fuit. At hîc etiam, res non caret difficultate: ac Caesaris parricidae, infelicem omnes exitum habuerunt. Et res ideo talis, difficillimam, supraque meum captum, habet decisionem.
33. Ex Optimatibus si aliqui contra Rem publicam conspirent, tum reliqui Optimates resistere possunt: qui si non sufficiant, vel omnes simul degenerarint; populus contra illos, peragere potest ea, quae in Monarchia contra Tyrannum. Pet. Gregor. 4. de Repub. cap. 5.
HIs autem, similibusque meditationibus non est, quod contenti simus; sed necesse omnino videtur ut [1.] experientia quoque adsit. Aliam namque faciem Res publica habet, cum propius ad hanc, vel illam accedimus, quam quae in libris apparet: et ad discursum solum, historiarumque politicum intellectum, eiusmodi praecepta conducunt. Ac quantum a terra caelum, tantum a practica politiea, theorica (praeceptis ac regulis contenta) distat. Boccalin. 1. ragg. 29. Sic que requiritur etiam [2.] cognitio particul aris Rei publicae illius, in qua nobis est vivendum, vel tractandum: pariter ut Medico, non sufficit de febribus multa legisse, multorumque febricitantium bistorias perlustrasse; sed necesse insuper est, ut in
individuo, hunc vel illum aegrum curare sciat: ad quod sane opus est penitiori disquisitione omniumque circumstantiarum consideratione accurata. Cumprimis autem [3.] Pietas necessaria erit, et quae hanc sequitur, virgula, seu Manuductio Divina. Unde etiam olim Socrates, apud Xenophont. sine Divinatione, nullam Rem publicam consistere posse, putavit. Sicque Ethnici, Oracula; Hebraei ac etiam prisci Christiani. varias Divinas revelationes habuerunt. Et Aristot. lib. de Mundo, scribit: Veterem sermonem esse, a maioribusque proditum inter omnes homines universa tam ex Deo, tum per Deum constituta fuisse, atque coagmentata, nullamque naturam, satis instructam ad salutem esse posse, quae citra Dei praesidium suae ipsa demum tutelae permissa sit.
2. Et sic brevissimis hisce propositionibus, adumbravi speciem, ac formam aliquam Politicae Doctrinae. Idque feci sine omni studio partium, aut factionum: et quidem in gratiam Iuniorum. Qui vicissim tenuibus bisce principiis, haut debent esse contenti, sed solidum, integrumque amplissimae huius artis absolvere Corpus, cuius quasi primae lineae solum, hîc ductae conspiciuntur. Cuncta vero, Ecclesiae Catholicae iudicio. censuraeque lubentissime committo; cui etiam, ut et bonis moribus ac Rei publicae tranquillitati si quid contrarium, vel hîc, vel alibi a me scriptum, vulgatumque antea fuit, illud non dictum, et nunc revocatum volo.
A. T. S. T. C. T. C.
FINIS.